Skip to main content

Full text of "Kronijk. Jaarg"

See other formats 


This is a digital copy of a book that was preserved for generations on library shelves bef ore it was carefully scanned by Google as part of a project 
to make the world's books discoverable online. 

It has survived long enough for the copyright to expire and the book to enter the public domain. A public domain book is one that was never subject 
to copyright or whose legal copyright term has expired. Whether a book is in the public domain may vary country to country. Public domain books 
are our gateways to the past, representing a wealth of history, culture and knowledge that 's often difficult to discover. 

Marks, notations and other marginalia present in the original volume will appear in this file - a reminder of this book's long journey from the 
publisher to a library and finally to you. 

Usage guidelines 

Google is proud to partner with libraries to digitize public domain materials and make them widely accessible. Public domain books belong to the 
public and we are merely their custodians. Nevertheless, this work is expensive, so in order to keep providing this resource, we have taken steps to 
prevent abuse by commercial parties, including placing technical restrictions on automated querying. 

We also ask that you: 

+ Make non-commercial use of the files We designed Google Book Search for use by individuals, and we request that you use these files for 
personal, non-commercial purposes. 

+ Refrainfrom automated querying Do not send automated queries of any sort to Google's system: If you are conducting research on machine 
translation, optical character recognition or other areas where access to a large amount of text is helpful, please contact us. We encourage the 
use of public domain materials for these purposes and may be able to help. 

+ Maintain attribution The Google "watermark" you see on each file is essential for informing people about this project and helping them find 
additional materials through Google Book Search. Please do not remove it. 

+ Keep it legal Whatever your use, remember that you are responsible for ensuring that what you are doing is legal. Do not assume that just 
because we believe a book is in the public domain for users in the United States, that the work is also in the public domain for users in other 
countries. Whether a book is still in copyright varies from country to country, and we can't offer guidance on whether any specific use of 
any specific book is allowed. Please do not assume that a book's appearance in Google Book Search means it can be used in any manner 
any where in the world. Copyright infringement liability can be quite severe. 

About Google Book Search 

Google's mission is to organize the world's Information and to make it universally accessible and useful. Google Book Search helps readers 
discover the world's books while helping authors and publishers reach new audiences. You can search through the full text of this book on the web 



at |http : //books . google . com/ 



kjêê k?l*»^fc * : " ' ' ^ ' 'c -^^ '-t^ 








MS*^ 




<w 



zz^^^ e /^ 



(^- 1^ . 9 . ld. 





\ 



/tt 



23 f 5-. e. /? 



C" ' 1^ ' 9 . 2-4]";) 




^. 



^3 f 5-. e. /? 



C^_^ " ^ r ^ , l^ 



" h^^-'f^y '7\ ^'^ 



KRONIJK 



HISTORISCH GENOOTSCHAP 



GEVESTIGD 



GïQsaaoasQo 



V 



WafHemOe JfMÊrffamg £êS9. 

DERDE SERIE. 



VIJFDE DEEL. 



«>»♦•«;-» 



UTRECHT, 

KEMINK EN ZOON. 

1859. 



KRONIJK 



HISTORISCH GENOOTSCHAP 



GEVESTIGD 



GïQsaaoasQo 



V 



DERDE SERIE. 



VIJFDE DEEL. 



UTRECHT, 

KEMINK EN ZOON. 

1859. 



/tt 



53 fs-. e /r 



C 



1^ ' 9 . i-4-~"> 




" Kh- '^J '7\ "^'^ 



KRONIJK 



HISTORISCH GENOOTSCHAP 



GEVESTIGD 



GïQsaaoasQo 



*v 



DERDE SERIE. 



VIJFDE DEEL. 



' i mmm maZ -^ 



UTRECHT, 

KEMINK EN ZOON. 

1859. 



KROXUK 



TORiscE ( i r ■,. vr :•<;/ƒ /»|. 



--' 2'" 1 



■.^^m ^ "^ *!• "f _ • 



4 
HONORAIKE LEDEN. 

Pr. J. J. Altmeyer, te Brussel. 

Dr. J. M. F. Birnbaum, te Giessen. 

Jhr. Ph. Blommaert, te Gent. 

Dr. A. Borgnet, te Luik. 

Dr. J. Bowring, te Londen. 

Dr. J. G. Burman Becker, te Koppenhagen. 

E. de Busscher, te Gent. 

U. Capitaine, te Luik. 

C. Carton, te Brugge. 

Er. Cramer, te Straalsoud. 

Dr. J. David, te Leuven. 

J. L. A. Diegerick, te Antwerpen. 

Mr. Prudens van Duyse, te Gent. 

E. van Even, te Leuven. 
L. P. Gachard, te Brussel. 
Jhr. J. J. de Geer, te Utrecht. 
Dr. J. Gervinus, te Heidelberg. 
Dr. H. Grote te Hanover. 
Xavier Heuschling, te Brussel. 

F. Kügler, te Berlijn. 

P. Lansens, te Couckelaere. 

Dr. J. M. Lappenberg, te Hamburg. 

L. von Ledebür, te Berlijn. 

C. Leirens, te Gent. 

Th. Babington Macaulay, te Londen.' 

A. Mathieu, te Brussel. 

F. H. Mertens, te ARtwerpen^ 

J. Lothrop Motley, te New-York. 

K. Nijs, te Antwerpen. 

Ridder Jules Pautet, te Beaune^ 

G. H. Pertz, te Berlijn. 

Dr. P. F. X. de Ram, te Leuven. 
F. von Raumer, te Breslau. 



P. BenSj te Gent. 

A. de Reame, te Brussel. 

Dr. G. J. Bosenkranz, te Manster. 

J. Baron de Saint-Genois, te Gent. 

W. A. Baron Schimmelpenninck van der Oye, te Zutphen. 

Mr. C. L. Schüller tot Peursum, te Utrecht. 

C. P. Serrure, te Gent. 

Dr. P. A. Snellaert, te Gent. 

C. Stroobant, te Lembecq. 

K. L. Torfs, te Antwerpen. 

Dr. L. Tross, te Hamm. 

Dr. C. Ullmann, te Halle. 

F. Yerachter, te Antwerpen. 
A. Wauters, te Brussel. 
Dr. J. J. Wap, te Delft. 

Jhr. Mr. A, M. C. van Asch van Wyck, Oud-Foonüter des 
Oenootschapa. 

GEWONE LEDEN. 

Mr. J. Ackersdjjck, te Utrecht. 

Mr. M. C. Baron van Alderwerelt Hontuyn, te Arnhem. 

Jhr. P. Opperdoes Alewijn, te Hoorn. 

W. Alew^jn Ez., te Amsterdam. 

H. A. van den Wall Bake, te Utrecht. 

G. Barger, te Utrecht 

Jhr. Mr. F, W. A. Beelaerts van Blokland, te Botterdam. 

L. M. Beels, te Amsterdam. 

Dr. N. Beets, te Utrecht. 

N. P. van den Berg, te Rotterdam. 

Mr. J. J. Teding van Berkhout, te Amsterdam. 

Mr. P. J. Teding van Berkhout, te Amsterdam. 

Jhr. Mr. S. W. H. A. van Beyma thoe Kingma, te Leeuwarden. 

Mr. M. Biohon van IJsselmonde, te Rotterdam. 

Mr. J. T. Bodel Nijenhuis, te Leyden. 



Mr. W. R. Boer, te Utrecht. 

W. A. Boers, te Utrecht. 

Mr. O. W. J. Baron van Boetzelaer van Dubbeldam, te Utrecht. 

Dr. A. van der Boon Cz., te Zaandam. 

Jhr. W. Boreel van Hogelanden, te Haarlem. 

Jhr. H. van den Bosch, aan de Bilt. 

Dr. J. Bosscha, te 's Gravenhage. 

Mr. P. van den Brandeler, te Dordrecht. 

Mr, R. Baron van Breugel, te 's Gravenhage. 

Dr. H. R. de Breuk, te IJsselstein. 

Mr. P. A. Broers, te Utrecht. 

Mr. P. A. S. van Limburg Brouwer, te 's Gravenhage. 

Mr. A. Brugmans, te Amsterdam. 

C. W. Bruinvis, te Alkmaar. 

D. D. Büchler, te Amsterdam. 
A. J. de Buil, te Amsterdam. 

Mr. A. J. van Beeck Calkoen, te Utrecht. 

Dr. G. Munnicks van Cleeff, te Utrecht. 

G. Craey vanger, te Utrecht. 

Mr. J. van Dam van Noordeloos, te Rotterdam. 

G. H. M. Delprat, te Rotterdam. 

Mr. W. M. J. van Dielen, te Utrecht. 

Dr. J. I. Doedes, te Utrecht. 

Mr. C. G. de Balbian van Doom, te Utrecht. 

Mr. J. van Doominck, te Zwolle. 

Dr. J. C. Drabbe, te Leyden. 

P. A. Ebbinge Wubben, te Staphorat. 

A. van Eek, te Gorinchem. 

J. van Eik, te Amsterdam. 

Jhr. Mr. P. J. Elout van Soeterwoude, te 's Gravenhage. 

Jhr. W. I. C. Rammelman Elsevier, te Leyden. 

C. P. F. G. van Emden, te Utrecht. 

Dr. C. A. Engelbregt, te Deventer. 

Mr. J. J. Ermerins, te Zierikzee. 

Mr. F. N. M. Eyck van Zuylichem, te Maartensdijk. 



f. W. Fabius, te Amsterdam. 

Mr. G. J. Fabias, te Assen. 

Mr. H. O. Eeith, te Groningen. 

Mr. C. Fock, te Wyk bij Duurstede. 

Jbr. Mr. C. van Foreest, te Heilo. 

Mr. G. D. Franquinet^ te Maastricht. 

Jhr. Mr. E. L. de Geer, te Amsterdam. 

Jhr. Mr. J. J. de Geer ?an B^nhuizeu« te Jutphaas. 

E. F. Georges, te Utrecht. 

Mr. S. J. yan Geuns, te Utrecht. 

Mr. J. K. Baron van Goltstein, te 's Gravenhage. 

Mr. G. E. yan Goor, te Amsterdam. 

J. Goudriaan, te Leyden. 

Mr. J. van *s Graven weert, te Oosterbedk. 

Mr. G. Groen van Prinsterer, te 's Gravenhage. 

Jhr. J. F. Cornets de Groot van Kraaijenburg , te 's Gravenhage. 

Dr. J. C. Hacke, te Nieuw-Loosdrecht. 

Dr. J. H. Halbertsma, te Deyenter. 

Mr. F. A. Baron yan Hall, te 's Gravenhage. 

Mr. J. van Hall, te Utrecht. 

Mr. W. J. C. van Hasselt, te Amsterdam. 

Mr. B. T. Baron van Heemstra van Froma en Eibersburen, 

te IJsselstein. 
Jhr. Mr. H. J. van der Heim , te 's Gravenhage. 
Dr. A. A. van Heusden, te Breda. 
B. L. G. yan den Heuvel, te IJsselstein. 
Mr. J. Hinlópen, te Utrecht. 
W. P. Hoevenaar, te Utrecht. 
W. J. Hofdijk, te Amsterdam. 
Mr. H. M. Hoffman, te Utrecht. 
Dr. J. Hofmann, te Leyden. 
J. W. Holtrop, te 's Gravenhage. 
J. Honig Jz. Jr., te Zaand^k. 
Mr. E. Huydecoper van Nigtevecht, te Utrecht. 
Jhr. Mr. J. Huydecoper van Maarsseveen, te Maarsseveen. 



' Kf.-'^y 9^ ^'^ 



KRONIJK 



HISTORISCH GENOOTSCHAP 



GEVESTIGD 



©Qsaaosaaci 



rufUemde JTiUÊrg^itèg £êS9. 

DERDE SERIE. 

VIJFDE DEEL. 



UTRECHT. 

KEMINK EN ZOON. 

1869. 



10 



Dr. J. A. C. Rovers, te Utrecht 

Mr. H. Royaards van Scherpenzeel , te Utrecht. 

Mr. W. J. Royaards van den Ham, te Utrecht. 

C. Baron de Salis, te 's Gravenhage. 

Mr. E. A. Sandbrink, te A{q)ingadam. 

Mr. A. J. W. Farncombe Sanders, te Utrecht 

J. G. de Hoop Schefifer, te Amsterdam. 

Dr. P. Scheltema, te Amsterdam. 

Mr. G. A. IJsse) de Schepper, te Olst. 

A. D. Schinkel , te 's Gravenhage. 

Dr. G. D. J. Schotel, te Tilburg. 

Mr. J. Schröder, te 's Gravenhage. 

C. D. Schüller, te Amsterdam. 

Mr. L. C. Hora Siccama, te Utrecht. 

Jhr. J. P. Six van Hillegom, te Amsterdam. 

W. B. Stoof, te Utrecht. 

Mr. G. N. de Stoppelaar, te Middelburg. 

Mr. J. H. de Stoppelaar, te Middelburg. 

M. Cohen Stuart, te Utrecht. 

Y. D. 0. Suermondt, te Utrecht. 

Jhr. Mr. D. M. van Dusseldorp de Superville, te Middelburg. 

J. Swart, te Amsterdam. 

Mr. H, J. Swaving, te Groenlo. 

Mr. R. W. Tadama, te Zutphen. 

Mr. A. Telting, te Frrfneker. 

Dr. P. H. Tydeman, te Tiel. 

Jhr. W. F. Trip van Zoudtlandt, te Hattem. 

Mr. W. R. Baron van Tuyl van Serooskerken van Zuylen , te 

Zuylen. 
Dr. D. J. Veegens, te Amsterdam. 
Mr. M. Verbrugge, te Middelburg. 
Mr. P. Verloren van Themaat, te Utrecht. 
Dr. P. J. Vermeulen, te Utrecht 
Mr. L. G. Vernée, te Haarlem. 
Dr. T. Verwayen, te Maastricht. 



11 



Dr. P. J. Veth, te Amsterdam. 

F. H. de Veye de Burine, te Utrecht. 

Dr. N. P. Visscher, te Utrecht. 

Bir. A. 'EL Visser, te Brielle. 

J. P. van Visvliet, te Middelburg. 

Mr. H. VoUenhoven, te 's Gravenhage. 

J. J. van YoUenhoyen, te Utreckt. 

J. J. van Yoorst, te Amsterdam. 

Dr. E. van Yoorhoijsen Hz., te Maarssen. 

Mr. G. W. Vreede, te Utrecht. 

Dr. A. de Yries, te Haarlem. 

Dr. M. de Vries, te Leyden. 

Dr. A. Vrolik, te 's Gravenhage. 

Mr. W. P. H. Baron van Wassenaer tot Gatwijck , te Bennekom. 

Jhr. Mr. H. M. van Weede, by Nykerk. 

Mr. A. W. Wichers, te Utrecht. 

Mr. S. de Wind, te Middelburg. 

A. Winkler Prins, te Veendam. 

B. W. Wttewaal, te Leyden. 

Jhr. Mr. H. A. M. van Asch van Wyck, te Utrecht 

Jhr. Mr. L. H. van Asch van Wyck, te Wyk hij Duurstede. 

J. G. Waldkirch Ziepprecht, te Leyden. 



12 
GENOOTSCHAPPEN op INRIGTINGEN. 

MET WELKE HET HISTORISCH GENOOTSCHAP, GEVESTIQD 

TB UTRECHT, DOOR RUILINO VAN WERKEN IN 

BETREKKING STAAT. 

Koninklijke Akademie van Wetenschappen, te Amsterdam. 

Provinciaal Genootschap van Kunsten en Wetenschappen in 
Noord-Brabant, te 's Hertogenbosch. 

Provinciaal Utrechtsch Genootschap van Kunsten en Weten- 
schappen, te Utrecht. 

Eriesch Genootschap van Geschied-, Oudheid- en Taalkunde, 
te Leeuwarden. 

Maatschappij der Nederlandsche Letterkunde, te Leyden. 

Société historique et archéologique, te Maastricht. 

Bataviaasch Genootschap van Kunsten en Wetenschappen , 
te Batavia. 

Indisch Genootschap, onder de zinspreuk: Onderzoek leidt 
tot tocuirheid, te 's Gravenhage, 

Stads Bibliotheek, te Amsterdam. 

Openbare Bibliotheek, te Arnhem. 

Académie royale des Sciences, des Lettres et des Beaux-arts 
de Belgique, te Brussel. 

Académie d' Archéologie de Belgique, te Antwerpen. 

Société des Gens de Lettres belges, te Brussel. 

Société Archéologique de Namur, te Namen. 

Société Scientifique et Littéraire du Limbourg, te Tongeren. 

Société royale des Beaux-arts et de Idttérature de Gand, 
te Gent. 

Institut Archéologique liégeois, te Luik. 

Société de l'Histoire et des Beaux-arts de la Flandre ma- 
ritime de Erance, te Bergues. 

Société pour la recherche et la conservation des monuments 
historiques du Grand-duché de Luxerabourg, te Luxemburg. 

Königlich Bayerische Akademie der Wissenschaften, te 
München. 



13 



Verein für llambargische Geschichte, te Hamburg. 
Oberlaasitzische Gesellschaft der WisseDSchaften , te Görlitz. 
Gescbicbta- und Altertbumsforschende Gesellschaft des Os- 
terlandes, te Altenburg. 
Germanische Museum, te Neurenberg. 
Historiscbe Verein für Steiermark, te Gratz. 
Smitbsonian Institution, te Washington. 



KAPPORTEUES. 

Jbr. C. A. Rethaan Macaré, voor de provinciën Noord-Bra- 
bant, Zeeland en Limburg. 

Dr. S. Karsten, voor de provinciën Gelderland en Over^'ssel. 

Mr. H. Hooft Graafland, voor de provinciën Noord- en Zuid- 
Holland. 

Mr. J. A. Grothe , voor de provinciën Friesland, Groningen 
en Drenthe. 

Jhr. Mr. B. J. L. de Geer van Jutfaas, voor de Oost- en 
West-Indische bezittingen. 

Dr. S. Karsten, voor de Engelsche, Fransche en Duitsche leden. 

Mr. J. L D. Nepveu, voor de Belgische en Deensche leden. 



COMMISSIBN. 
Qmmisiie van Redactie, 

Jhr. Mr. B. J. L. de Geer van Jutfaas. 
Mr. J. A. Grotbe, 
Mr. J, I. D. Nepveu. 

Commisne voor de Nederlandsche Kundgenchiedenis, 

E. F. Georges. 
B. de Poorter. 
G. Craeyvanger. 



14 

Commissie voor de Sphragidiek. 

Jhr. C. A. Hethaan Macaré. 

Jhr. J. J. de Geer. 

Jhr. J. P. Six van Hillegom. 

E. F. Georges. 

Oommissie voor de Nederlandsche Geslacht- en Wapenkunde, 

Jhr. C. A. Kethaan Macaré. 

Jhr. J. J. de Geer. 

Mr. H. Hooft Graafland. 

Mr. E. Huydecoper van Nigtevecht. 

Commissie voor de Nederlandsche Archeologie en middeleenwsche 
Bouwkunde. 

Mr. F. N. M. Byek van Zuylichem. 
B. de Poorter. 

Jhr. J. Ortt van Schonauwen. 
Mr. J. I, D. Nepveu. 

Oom missie voor de Nederlandsche Penning kunde, 

Jhr. C. A. Rethaan Macaré. 

F, H. de Veye de Burine. 
Dr, G. Munnicks van CleefP. 

Commissie betreffende de uitvinding der boekdrukkunst. 

Dr. N. P. Visscher. 



1 Tergaderlng. 9 jranuary, 1959. 

Bibliotheek, — Brieven van Frins fFiUem van Oranje aan zjjne 
vrouw ^ Jnna van Egmond. 

Bibliotheek. Ten geschenke ontvangen: 
van den schrijver: 

A. D. Schinkel, Komngakrooning van Hollands gr ave Willem 
den II, Met inleiding en aanteekeningen van J. A. A. Tliijm. 
Amst., 1859. 8'. 

van den schrijver: 

B. Cbalon , üne Monnaie de Blankenburg, — üh Jeton de Ni- 
colas du Chaieletf seigneur de VauviUare, — Nouvelle clam/lca' 
tion des Monnaies de Jeanne, duchesse de Brabant, (Extraits de 
la Eevue Numismatique Beige, 3« série, tom II.) 

van den schrijver: 

Mr. J. Dirks, JFillem, Kar el, Hendrik, Friso, Prins van Oranje 
em,, te Dockum^ in 1736. (Uit den Frieschen Volksalmanak 
1859.) 

In ruiling ontvangen: 

Verslagen en mededeelingen der Kon, Jkademie van Weten- 
schappen, Afd. Natuurkunde. Achtste deel, 2e stuk. Amst., 
1868. 8*. Afdeeling Letterkunde, 4® deel, 1« stuk. Amst., 
1858. 8*. 

Handelingen en Geschriften van het Indisch Genootschap te 
'sOravenhage, onder de zinspreuk: Onderzoek leidt tot waar- 
heid. 5« jaarg., 3^ afl. 'sGravenh., 1858. 8'. 



16 



Brieven van Prins Willem van Oranje aan z\jne eersie vrouw, 
Anna van Egmond, De Heer Grothe legt over een handschrift 
getiteld: Copie de is o Lettres de Ouülaume premier, Frince 
d*Orange, écrites de sa propre main a sa premiere femme, Anne 
d'Egmont, Oomtesse de Bueren. 

Bij vergelijking met hetgeen daarvan door den Heer Groen 
van Prinsterer is uitgegeven in het I« deel der Archives, 1« 
Série, is het gebleken, dat van deze 45 brieven slechts 22 
zijn uitgegeven, en dat volkomen waar is, wat op den titel 
van het handschrift is uitgedrukt: »on a exactement suivi 
• Tortographe et fidellement copié les vieux mots, tels qu'ils 
» sont dans roriginal." Blijkens het schrift schijnen de copien 
genomen te zijn in het laatst der 17® of het begin der 18® 
eeuw , voor dat de thans in het Huis-archief des Konings 
berustende, aldaar aanwezig waren. De copien zijn volledig, 
en geven ons dus kennis van den aard der uitlatingen in 
sommige brieven door den Heer Groen van Prinsterer uitge- 
geven , en bevestigen de waarheid van hetgeen in het Antwoord 
aan Mr. M. C v. Hall, p, 34 , door hem wordt gezegd : > uit 
» eigen beweging heb ik mij ten regel gesteld ieder stuk ter 
» zijde te leggen, dat niet ter waardering van openbaar leven 
»en karakter dienstig zoude kunnen zijn. Dit voorschrift ge- 
»loof ik met getrouwheid in acht genomen te hebben; zoodat 
» steeds niet het prikkelen der nieuwsgierigheid van het alge- 
»meen, maar het bevredigen van de weetgierigheid van den 
» wetenschappelijken onderzoeker mijn doel is geweesrt/' 

Uit deze brieven bl\jkt dat, ook te midden van de beslom- 
meringen van het krijgsmansleven, een bijna dagelijksch schrif- 
telijk verkeer, tusschen Prins Willem en zyne echtgenoote plaats 
vond: moge er al grond zijn voor dezen echt aan de juistheid 
van het epitheton holdselige te twijfelen {Arckives^ I, Proleg. 
p. 201), vele uitdrukkingen dier brieven schijnen een meer dan 
middelmatig huwelijksgeluk aan te wijzen (1. c. p. 200). 

De brieven zijn gerangschikt naar de dagteekening , bij ge- 
mis van bijgevoegd jaartal heeft er in deze verzameling meer- 



17 

malen stoornis plaats in de chronologische orde, die het echter, 
met behulp der Jrchives, en de Oorreapondance door Gachard 
ui^:egeven, niet moeijelijk is te herstellen. 

1552. 

1. 

Deze en de volgende brief hebben betrekking op den tijd, 
dat de Prins zich toerustte tot den veldtogt in Artois, waarop 
de daarop volgende brieven betrekking hebben, cf. Gachard, 
Correap. I. préf. p. 17. Bij Gachard, Corresp, I. p, 9 komt 
eeds een brief uit Thorn voor van 30 Mei, aan de landvoog- 
desse Maria van Horigarijen, 

Thorn, 7 Junij (1562). 

Ma femme, je ne ceu delesser de vous escripre ceste, tant 
pour vous demander vostre conseil, assavoir si iay me debvrois 
accunefois avancer de escripre a madame nostre mere, veiant 
que ie promis a madame nostre gran mere de luy mander ac- 
cunefois de mes novelles, affin que nostre d« mere nay nul Ie 
mal contentement, comme pour advertir que m^. de Bongnies ^) 
par force destre opiniater, et de force de pourvier contre m'. 
van dermere ') et moi , at perdu sou courteau par gaigc ; et 
davantaige avons issi trouve ung femme qui faict de la ple- 
santé, qui lui resamble comme deux mouches. Vous prie 
voloir dire cessi a madame nostre mere, car il nous a dict 
quelle lat aultrefois tormente avec la d® femme; je erros ') 
assez a fair de vous escripre Ie mal contentement que Ie d^. 
Dongnies ót de sa beauté, mes *) pour autant que m^ de 
Champaignay ma dict de vous voloir escripre Ie tout , et pour 



1) d*Ognies, vier van dien naam: de Jonge ^ Unie van Brussel. 

2) Ph. van der Meere, heer van Savenihem, de Jonge, Op. cit. p. 47. 

3) j'aarois. 4) mais. 

XV. J. 2 



18 



aulant que je *) si gran sommeille , ne feray oeste plus longe , 
senlement ?oas prie voloir me mander, assavoir si ie ferois 
plaisir a madame nosire mere de lui escripre, car ie aultrefois 
entendu de vous quel en seroit bien mari , ponr roccasion que 
me dites allors. Atant ma femme prie Ie Createur vous voloir 
donner tout ce que desirez, me recommandant de bien bon 
ceur a vostre bonne grace. De Thore *) Ie vii de juing. Je 
VOU9 prie ?oloir faire mes recommandations a tout la compaignie. 

Vostre bien bon mari, 
Goille de Nassau. 

II. 

Thom, 10 Junij (155£). 

Uitgegeven door Groen v. Prinsterer, Arckwes, I. p. 1, n'. 1. 

III. 

De koning van Frankr^k was in Luxemburg gevallen (Groen, 
1. e. p. 2). Op bevel der landvoogdes trok de Prins hem te 
gemoet, om verder onheil te keeren (Gachard, Oorre^., I. n*. 
XYI en Yll, p. 20, 21), en viel tot afwending in Ghampi^e. 
Hierop zien de volgende brieven. 

Gemblours, 17 Junij .... (1552). 

Bij Groen v. Pr., Jnkwes^ I. n*. 2 tot de woorden Jlr. 
d'Egmout: en verder in het Handschrift: Je vous escripveroy 
tout Ie cas plus aulong, me *) pensant que vous Ie sav«B desia, 
nay volu iair ceste plus longer, me reoomroand^ de bien bon 
oenr a vostre bonne graee, priere *) Ie Createtir vous Toloir 
doner tous vos desirs; en als naschrift. Je votts piie me 
femme voloir fair roes humbles reoommaitdatioiw a mdame 
nostre mer. 



1) i'ai. 2) Tliorc. Thoreo. Tbom. Gacbard, Ootrrap. I. p. II. 

3) inai^. 4) prierai. 



19 

IV. 

De togt was van Thorn op Tongeren (Groen, Arckives^ I. 
1), van daar op Waremme bij Luik (Gachard, Oorresp,, I. p. 
21) 15 Junij, op Gemblours 17 Junij, op Binch. 

Binch, 21 Junij (1551). 

Ma femme ie me esbai bien fort qu*il li at si longtemps 

sans avoir novelles de vous; ie ne scay sela que ie en doibs 

penser, car il y at quinze jours, que ie nay receu novelles de 

vous, toute fois vous ays escript en ce mesme temps cinq ou 

sis Lettres. Je ne scay si mes Lettres sont este addresse, ou 

si vous lavez delesse par maladie. Et touchant la Lettre que ie 

vous ay escript demierement touchant m'. darrenberge, vous 

prie encas que neussiez escript touchant les comptes, que Ie 

veulies lesser , car nous avons trette ') avec luy , et qu'il est 

contant de fair passer incontinent les comptes, car il ma dict 

qu'il a faict venir vostre recepveur general , comme ie pense 

qu'il vous erroit') escript. Atant, ma femme, me recommande 

a vostre bonne grace, priant Ie Createur vous donner vos 

desirs: de Bins Ie xxi de juing. 

Vostre bien bon mari, 

Guille de Nassau. 



Bij Groen v. Pr., Archites^ I, n*. 8, met weglating van 
het begin en het slot. 

Binch, 24 Juny .... (1552). 

Ma femme, je reeen aujourdui vostre Lettre, et comme il me 
semble entens par vostre dit Lettre que navez en longtemps 
pas receu novelles de moy, de quoy me esbai bien fort, car 
ie vous promes, que je vous ay escript cinq Lettres depuis 
que ie suis parti de Thore, vous priant me voloir mander as- 



1) Traite. 2) Aara, 

2* 



20 



savoir si vous les avez receu ou poin. J'ay receu quant a 
quant ^) vostre ditte Lettre, la copie de Ia Lettre de la Royne *) 
et de la vostre, laquel me samble quel estoit fort bien escript, 

et que vous avez tres bien fait de lui escripre. AusurpluB 

iont la deans '). Ma femme ie longtemps parlé de la gner de 
jour, je commenserai parle ^} de cela de la nuit, et commen- 
cere parie ') plus hardi de ceste guer. Cest comme ie me esbai 
de mons^ de Elderen, quil at ansi ause espouse *) ungsi jeune 
demoiselle, se veant si faible et si roaladiev, mais ancore ne 
Ie treuve si estrange, comme ie fais delle, qu'il lat volu es- 
pouse, Ie veant de la sorte. Ma femme je ne vous serois ^) 
assez escripre Ie desir que ie®) de vous povoir veoir issi, car 
vous promes que ne tient a souhaite, ne au voloir qui je, et 
vous asseure que si la Royne vient a Brusselles, et que je 
vien avec pour quelque peli temps, ne lessere vous mander. 
Je ascheveray ceste en me recommandant touiour a vostre bone 
grace, priant Ie Creatcur vous voloir donner toas vos desirs. 
De Bins Ie xxiiij de Juing. 

Je vous prie voloir fair mes humbles recommandations a 
madame vostre mere. 

Yostre bien bon mari, 
Guille de Nassau. 

VL 

Binch, 25 Juny (1552). 

Ma femme, ie receu ceste instans vostre Lettre par laqucle 
entens comme vous me eussiez aravoie la lettre qui vous avez 
escript a m'. d'Arrenberge , avec une dressante a moy, de 
quoi vous promes que je ne') receu pas une, ne") la mine, ne 
ceste de m'. d' Arrenberge , de quoi me esbai bien fort et crains 
bien fort qu'il y at de Ia mechanste^^) des messagiers, car vous 



1) en même temps. 2) Maria van Hongaryen. 3) Arckives, I. n^. 
8. 4) parier. 5) par Ie. 6) ainsi anw époaser. 7) saorois. 8) j'ai. 
9) n'ai. 10) ni. 11) méchanceté. 



21 



promes en foy de gentilhomme que je tiay receu pas une de 
vous Leitres, lesqnels mescripves inavoir escript, sauve que ie 
ne receu deux avec ceste, depuis que je suis en ceste ville, 
a laquelle vous rens maintenan reponce, et vous ay hier rendu 
sear l'auUre. Parquoi vous prie que i)e penses que soit moe- 
queri de ce que je vous ay escript cinq Lettres sans avoir res- 
ponce seur pas une de mienes. Vous priant voloir um peu 
regarde a qui vous done vous Lettres, et ie feres^) Ie mesme a 
fflon cousie*), affin que nous lettres ne viente en main de nous 
malveuliians, au ') nos Ennemis, car certes ie crains qu'il y at 
aulcung qnt sonbie *) atse de regarder les Lettres des aultres. 
Mais sourtout ') me faict mal que ie nay receu celle de m'. 
d' Arrenberge. Attant , ma femme, priere •) Ie Createur vous 
donner tout ce que vostre ceur desir: me recommandant de 
bien bon ceur a vostre bonne grace. De Bins ce xxv de juing. 

Vostre bien bon mari, 
Guille de Nassau. 
VIL 
Binch, 25 Junij (1552). 

Bij Groen v. Fr., Archwea, I, n'. 4, met twee uitlatingen. 
Voor de eerste leest men in het Handschrift de woorden : alors 
ne faulderay vous mander Ie tout la ou nous deverons. Voor 
de tweede, aan het slot : ma femme ie vous amvoi si enclos la 
lettre de mons^ d'Arrenberge et vous anvoie quant a quant 
ung tirsselet de oultour pourvole ^) les perdrix, entendis que 
nous serons a la guerre; vous priant voloir fair mes humbles 
recommandations a madame nostre mere. 

VIII. 

Avennes, 29 Junij .... (1552). 

Het begin bij Groen v. Pr. Archives^ I, n'. 5 tot ia res- 
sambler" en verder in het Handschrift: 



1) fcrai. 2) coté. 3) ou. 4) 8ont bien. 5) sar tout. 6) prierai. 
7) poor voler. 



22 



Jay ausai recea hier ung Lettre de vous toachant ung Gapi- 
taine, Ie qnel comme ie croi serat de mon Begiment, et an- 
core quelque aaltres: iavois aussi avance Ie frer de Henas 
et espere qui^) pourroit bien avoir ung Enseigue, vous porries 
parle sans fair samblan .de rien a soa frer, assavoir s'il erroit 
bien Ie molen de leve ') ung Enseigne, et en combien de temps ; 
mes ') toute fois jusques a maintenant ne suis pas ancQre senr 
scavoir si il erroit ou poin. 

Ma femme ie ne pas ceu delesser de vous escripre, assavoir 
si vostre parente ne vous at pas ancore visite, ausi vous Ie 
attendes ou poin. Attant ma femme prie Ie Greateur vous vo- 
loir donner tont ce que vostre ceur desir, et moi entre vos 
deux bras, affin que je vous puisse mieulx faire mes recom- 
mandations, que par Lettres. Me recommandant de bien bon 
ceur a la bone grace de madame nostre mere et a la vostre. 
De Avesnes, Ie xxviiij de juing. 

Vostre bien bon mari, 
QuilTe de Nassau. 

IX. 

Binch, 1 Julij .... (1552). 

Ma femme je receu ce jourdui une de vous Lettres, entens 
que desires scavoir si ie ne scai ou, au en quelque chose, la 
reste des deniers de Lingen soient emploie, vous advertis que 
sont choses trop secrettes pour men adverti du coste de mons'. 
d'Arrenberge, car il semble que je suis Ie plus gran estrangi 
et au qui en touche mains, que a moi, parquoi mons^ d'Ar- 
renberge me en ast rien parle, seulement me dict quil avoit 
mande maislre Pleunes, vostre recepveur general, pour luy 
rendre les comptes. Voissi tout Ie chose que ie en say, a la 
reste, touchant a moy, ay depêche une lettre a monsr. de £1- 
dre, Ie priant me voloir faire ce piaisir de cherser quelque dix 



1) qu'il. 2) lever. 3) mais. 



23 



OU doaoe tmï florins pour moi, car ay oDtendu qiiil at boB«e 
oogpaoisaDoe au qae^ue geDs qui sodI plain dargent, et ie 
pense ausai que Ie luy aira^ fiiict gran piaisir, veaot qu^il errat') 
asthore *) melieor moien de alkr reoir sa tante. Je pense de 
partir dissi en trois ou quatre jours vers Ie camp *). Prie Ie 
Createur me voloir doner sa grace pour faire toute chose a mon 
honeur et mon salut. Je aschevere ceste pour autan qui *) me 
vault aller au conseill; priant Ie Createur vous voloir donner 
tou vos dedirs; me recommandant de bien bon ccor a vostre 
bone grace. De Bins Ie p'. iour de Juilleti 

Vostre bien bon mari, 
Guille de Nassau. 



X. 



Camp de Chatelineau, 6 Julij (1552). 

Bij Groen v. Pr. Archive9^ I« n*. 6, met twee uitlatingen. 
Voor de eerste, na de woorden tou tentes*^, is in het Hand- 
schrift: parqnoi vous souhaii iouraelemt. plus, affia qui vous 
faasiea iasi ponr me um pen enchauffer, car je voos asseur qui 
tient pofni a fors *) de vous soubfaaite. 

Voor de tweede, na de woorden tqui nè vêrotd » avanf', 
leeei men in hei Handschrift: ma femme je conüdere que liver O 
oommanoera peu a pau aprocfties , pourtan me semble que ne se- 
roit pas aal faict de avoir um peu regari toaobani les galderiea 
apres de nostre Chambre, poor les estoupper; par qooi porres*) 
avoir regart si vous semble de Ie faire estoupper ou de brickes, 
OU de bois de Dennemare , lequel est pour Ie present bon mar- 
chi et ne pois pas tant comme les brickes, parquoi vous por- 
res um peu demande Tadvis de mons^ d'Ëldre, et alors fair 
selon vostre fantesi. £t ponr mon advis i( me semble que les 
bricks sont bien pesantes, seloa que la galderi embes est soub- 



1) Rura. 2) aara. 8) k cette heure. 4) de Cbasteliucau. 5) qu*il. 
6) forcc. 7) rhiver. 8) pourez. 



24 

tenu; ei selou qoe esres ^) iroave boD, pounreis fiiir faire. Atant 
ma femme, prie Ie Createur tods donner toat ce qae vosire 
ceur desir: me recommandaot de bien bon oear a vosire bonne 
grace. Da camp de Chastelineaa Ie vi de Juillei. 

XI. 

Mons. 10 JuHj .... (1652). 
Bg Groen ▼. Pr. Jrckioes^ I, n*. 7. 

XII. 

Mons, 11 Jalij (1552). 

Bij Groen v. Pr. ArcMveê^ I, n*. 8. 

xm. 

Camp de Dorie, 15 Jalij .... (1551). 

Bij Groen t, Pr. Jrekwea, I, n*. 9, mei eene oitlating, 
waarvoor in bei Handschrift gelezoi wordi: ma femme, en 
escripvant oeste, ay reeen vostre lettre, par laquele entens qne 
estes destoos d'oppinion de &ir la galderie de Breda de bois 
ei point de brickes, parqnoi veant qne estes des tous de oeste 
opinion vous lesse ]a cherge, affin qne Ie fassies selon voetre 
faniesie, et Ie plus tost sera Ie melieur. Attant, ma femme, 
jne recoinand^ de bien bon ceur a vostre bonne grace, priere 
Ie Createur voos donner vos desirs. 

XIV. 

Arras, 18 November .... (1552). 

Bij Groen v. Pr. Arehwes, I, n*. 10. Gachard, Corretp, 
I, p. 41, teekenl aan uit een' brief van den graaf du Roeulx 

1) anrez. 



25 

aan de landvoogdes, van 12 November, dat hij het leger de 
winterkwartieren heeft doen betrekken, en dat het regiment van 
den Prins eaé logé aux faubourgB d^Jrrai, 

1563. 

XV. 

Brussel, 21 July .... (1553). 

Bij Groen v. Pr. Archwes^ 1, n'. 18, is de datum 31 Julij; 
bij vergelijking met den volgenden brief van 23 Julij, zal de 
lezing van het Handschrift wel juist zijn. 

In het H". is de aanhef: Je entendu par vostre Lettre ie 
marissement que vous avez davoir perdu L.; je ne vous veulx 
escripre Ie mien, seulement vous dire que je suis tant faché etc. 

Na de woorden t aura regard'* leest men in het H". , tot aan- 
vulling der weglating bij Groen: en ie sanchant je vous Ie 
feray entendre Ie tout, en pens que ne porray partir devan 
mardi ; avant mon partement vous amvoieray lettres a madame 
de Hochstraten et m'. d'Arrenberge. 

XVI. 

Brussel, 28 Julij (1553). 

Bij Groen. V. Pr. Arehwes^ 1, n^ 12, slechts het begin: 
na de woorden ^de toute lamüié gue meporté8*\ volgt in het H*.: 
Je ne scay comme je vous porre ^) respondre surce que je vous 
ay lesse ') a mon partement. Je suis este si fort estone quant 
je entendu par vostre Lettre, que je me souhaitois bien pres 
mort, mais veant quil est avenu, il fault avoir la patience, se- 
Ion que raescripves, mes jesper que sera rien, pour ce que jo 
me commens de tout a refaire, et aussi qu*i *) n'est procédé 



1) pourrni. 2) laissé. 3) qii'il. 



26 



de nul maves ^) mal, et quant a ce que me maudes') conseille, 
ie ne vous serois ') nul done, seulement vous dire bien moii 
opinion, que c'est que eo cas que aves Ie dit meuble, que ne 
preïïes si tost remede, ains Ie lesse pour viij ouix jours; allors 
porres prendre un peu de cassia et rigeler *) seion que madame 
de Loen vous dira, laquel me samble vous porra bien ayder. 
Et oombien que ne veulissiez que madame de Loen seuse a 
parle, porres fiur demande au Docteur par tiers chemin ce qui 
luy samblera, et alors faire ce quil vous samblera bon. Je suis 
bien mari que ne suis ung jour aupres de vous, pour vous 
dire ce quil me samble, apres avoir este mieulx informe. Je 
vous amvoi lettres pour mons', d'Arrenberge et madame de 
Hochstraten , lesquelles porres faire addresser si vous plait. Je 
ne vous feray ceste plus longe, seulement vous prieray que 
nous puisRions toujours vivre en bon amiti, et que vous veu- 
lies touiour avoir pour recommande L. et les deux petios: et 
sur ce feray fin de ceste, me recommandant de bien bon ceur 
a vostre bonne grace, priant Ie Createur vous donner vos desirs 
et a moy moien de pouoir bien tost veoir M. L. De Brussel- 
les ce xxiq de Juillet. 

Vostre bien bon mari, 
Guille de Nassau. 

1565. 

In het begin van 1555 verzamelde de Keizer een leger van 
20.000 man b$ Oivet, onder het bevd van Maarten vun Ros- 
sem. Toen deze weldra door eene benaeitelgke ziekte ten grave 
werd gesleept, wefd het opperbevel des legen taa dem Prios 
toe vertrouwd* fi^ Oachard, Correip,, I, p. 483, is z^iie 
Commiêm van 22 Julijï. Bij Oachard op cit., I, p. 65, komt 
de eerste voor van eene reeks brieven uit h«t kamp bij Giret , 
geschreven aan de landvoogdes: hq is van 81 Juli^j. Zie over 
dezen veldtogt, Gachard op cit., I, préf. p. 18 seqq. 



i) maiivais. 2) detnandez. 3) sanrois. 4) régoler. 



27 

XVII. 

Camp a Givet, 2 Augustus .... (1553). 

Ma femme, mam je. Gombien qu'il y a passé qaelqae jours 
que nay eu lesponoe sur deux de mes Lettres» si es que ney 
vola leseer de me rementeyoir a vostre bonne graee, et voue 
advertir comme je entendu ee jourduy que n'. )e Duc de 
Savoye et^) retourue'), parquoy jesper que seray bien tost 
quitte de mon office, et ne seroit ') venir si tost, que jel sou* 
baiderois anoores plus tost. Je ne vous serois escripre nulle 
novelles ponr ce qu^il ny at milles pour Ie present en nostre 
camp. Senlement me reoommanderay a la bonne grace de L, 
priant Ie Creaieur nous donner la grace, que nous puission» 
veoir ung lanltre en bon sancte, et a vous acoomplissement de 
vos desira. Je vous prie roe voloir mander comme celui que 
savez se porte et luy dire de ma part quin ne pren nulle me- 
lanooli. Du camp a Qivet, ce ii d'aust. 

Vostre bien bon mary, 
Guille de Nassau. 

XVIII. 

Camp a Givet, 8 Augustus .... (1555). 

Ma femme, je voos amvoi la coppie de Ia Lettre que mon 
Lienteoant eaeript au soa oouain Ie Lantdrost. Si vous samble 
que Ion puisse traicter de cesie maniere arec Ie dit drost, 
porras amvoier la Lettre de mond^ Lieutenant, qni vast avec 
ceste, et U me samble quil est plus coovenable de traicter 
a?ee luy de telie sorte, que de luy vendre la dismme dé tout, 
moiennant qui veullie poursvivre Ie proces et ester content 
que apres lei fuaire and expirea je pmue rockster la dUe düme 



1) est. 2) Uit den brief van 3 Augustus aan de land vougdes (Gachard, 
f-orr. I, p. 68), Uijkt van geen teragtogt van den Hertog van Savoie. 
3) sauroit. 



28 



touie et quantefois quant bon nous semblera, nonobstant que Ie 
rachapt ne se fasse incontinent apres^ ains a noüre premiere 
comodité. En quoy montrons nostre forclos , que pour tant mieil" 
leure asseurance porres en faire eseripre bien particulierement au 
Becepveur Peter Pkenis, pour selon oe convenir avec ledULant- 
drost , eil y veuU entendre ') , toute fns me rapport a ce qae 
trouveres !e melieor, et net *) poiat de besoigne que pour ce- 
ia que vous escrips, ensuives mon opinion. Je ne avcHs Ie 
moien de vous eseripre ie tout moi mesmes, pour choses qui 
me sont survenu qui touchointe Ie camp. Attendant ma femme 
me recommand^ de bien bon oeur a vostre bonne grace, prie- 
ray Ie Createur vous donner vos desirs. Dn Camp a Qivet 
ce vlij d'aust. 

Vostre bien bon mari, 
Guiile de Nassau. 

XIX. 

Camp a Givet, 15 Augustus .... (1555). 

Ma femme, passé deux jours ay reeen une vostre Lettre, 
laquelle faisoit mention touchant la petite galderi que estes 
dintention de fair et Ia chapelle. Et quant a la galderi, que 
dites quel ') ne porra avoir que cincq pies de messure, il me 
samble que en Ie prendant umpeu plus deans Ie creu du 
Bolharc *), vous porres gainger trois ou quattre pies, et seroit 
fort beau de avoir une si iarge galderi pour ung entre de 
salette. Toutefois me rapport a ce que vauldres faire, et Ie 
porres faire accoustre tout ainsi comme bon vous samblera, 
saus plus demander mon advis. Quant aolx Lettres de mons'. 
de Arrenberge, je les ay veu, et me samble qu'il y aura bien 
peu despoir de povoir retirer gran argent, selon en la neces- 
site que nous sommes. Clue serat lendroit ou me recomman- 



1) tont ce qui est barre paroit être d'anc autre main. Aanteek. van 
het Hs. 2) n'est. 3) qu'elle. 4) mur?, bolwerk. 



29 



deiay ile bien bon ceur a vostre bonue grace, priant Ie Crea- 
teur vous donner vos desirs. Du Camp a Oivet ce xv d'aust. 

Yosire bien bon mari, 
Guitle de Nassau. 
Beceae a Bruxelles, Ie IS 
Aoust a 9 hcures du matiu. 

XX. 

Camp a Givet, 28 Augustus .... (1555). 

Ma femme, J'ay receu aujourduy deux de vos Lettres, et ay 
entendu par la premiere comme avez faict finance de Six M. 
florins pour trois mois. Il me samble que avez bien de la 
paine pour me fournir de Targent, jesper que avec l'argent 
du amman de Meurs porrons payer les diis Six M. florins. 
Je entendu par laultre Lettre comme Ie maister masson aura 
trouvé quelque molen de faire ung galderi de x pies de largc, 
et me demandes si ne serois d'opinion que Ton Ie fasse, ensem- 
ble la petite chapelle et garderobbe et laultre petite chambrette. 
Je pens que aures ia receu une Lettre, par laquelle roeremes 
Ie tont a vous *) , comme je fais ancores par ceste , vous priant 
voloir faire tout ansi comme enten des: que sera lendroit ou 
me recommanderay de bien bon ceur a vostre bonne grace, 
priant Ie Createur vous donner ce que desirez. Du camp a 
Givet ce xxviij d'Aust. 

Vostre bien bon mari, 
Guille de Nassau. 

XXL 

Camp a Givet, 30 Augustus .... (1555). 

Ma femme, je recue hier vostre lettre et suis esté tres ayse 
davoir entendu ce que set ') de vostre maladie, il me samble 



1) n". 19 van 15 Augustus. 2) c'est. 



30 



qui *) seroit melieur que ne prissies plus de medecine , car sda 
vous porroït bien trop amaigrir et vous faire trop foiUe. 
Vous me maudes ausi quant a la besoigne de Ia galderi, ce 
qu'il me samble; il me samble qu'il sera fort bien, et ie 
porres faire faire. Je aujourduy receu par Prombag iiy M. 
florins, qui me seront veuu bien a propos. Attendaut, ma 
femme, me recommandant de bien bon ceur a vostre bonne 
grace, prieray Ie Greateur vous donner ce que desires. Du 
Camp a Givet ce xxx d'Aust. Je vous prie voloir faire mes 
humbles recommanüations a la bonne grace de madame de 
Bure et aux dames de Horn. 

Vostre bien bon mari, 
Guiüe de Nassau. 

XXII. 

Camp a Neufville *), 8 September (1555). 

Ma femme, suivant ma demiere vous amvde une Lettre 
pour m'. Ie conté de Nuenar, par laquelle je luy supplie de 
voloir tant faire, que son amman fusse content de me de- 
livre ces deniers aux conditions que vous ays escripte par 
roes demieres. Si vous avez ja amvoie quelcung pour traicter 
avec Ie dit amman, seroit bon que fissiez incontinent de- 
pescher les lettres pour Ie conté de Nuenar. Je ne vous 
serois ancores rien escripre de nostre camp, pour ce que suis 
attendant la resolution de TËropereur, en Ie sassant ') vous 
advertiray Ie tout. Attandant ma femme me recommand^ de 
bien bon ceur a vostre bonne grace, prieray Ie Createur vous 



1) qa'il. 2) Op 1 Sept. geeft b$ ait Givet berigi aan de landvoogdes 
dat hy , om de ongezondheid der plaats over 2 dagen zich zal verplaatsen 
(Gachard, Correap. I. p. 95). Op 3 Sept. heeft hij zich nedergeslagen te Sury, 
halfweg Givet en Marienboorg (Gachard, I. p. 100). De eerste brief oit 
het kamp van Neufville is van 7 Sept. (Gachard, I. p. 106). CfGachard 
op cit. I. préf. p. 24. 3) sachant. 



31 



(tonner accotopliasemK de vos desirs. Du camp a NeuvtUe oe 
TÜi de Sq>tembfe. 

Voslre bien bon man, 
Guiile de Nassau. 
Je TOU8 prie voloir baiser les mains 
de ma part a tout ce dammes, et baiser 
madame de Honv la jeune, au lieu de 
son mary. 

XXIII. 

Camp a Ncufville, 15 September . . . . (1555). 

Ma femme. Je suis en Ia plus grande peine du monde de 
ester sans avoir de vos Lettres, car il y at bien quinze jours 
que n'ay reeeu de vos novelles. Jesper que ue oblieres L, car 
je bien asthenr des malavantures, sans oela je vous ay escript 
deux lettres, je ne say si vous les aure receu. Je vous prie 
roe mander si vous les aves receu ou point, et si sont este 
bien ferm^, car je crains puis que ne ay responce de vous, 
que ne les aures receu: que sera l'endroit ou me recomman« 
deray de bien bon ceur a vostre bonne grace, priant Ie Crea- 
teur vous donner vos desirs. Du camp a Neufville, ce xv de 
Septembre. 

Vostre bieu bon mari, 
Guiile de Nassau. 

XXIV. 

Camp a Neufville, 16 September .... (1555). 

Ma femme. J'ay receu a eest instant deux de vos Lettres» 
et suis esté tres aise de avoir eu de vos novelles, car je ne 
savois que penser dester si longtemps sans avoir nulle de vos 
Lettres, comme porres avoir veu par ma derniere. Je ne vous 
serois ancores rien escripre de ce que ferous avec ce camp. 



32 



Je craiiis bien que ferons ung aaltre novelle ?iilc ^). Il fait 
issi Ie plus terrible temps que Tod porroit veoir ou mouude *). 
Je pens qui feroit biensi sec a la grand salie comme issi. Je 
n'ay aultre matiere pour Ie present a vous escripre, seulemerit 
que j'ay trouve tout ce que avez fait touchant Targent, fort 
a propos , et ?ou3 remerci de la paine que vous prennes. due 
sera Tendroit ou me reoommanderay de bien bon ceor a vostre 
bonne grace, priant Ie Createur vous donner, ma femme, ce 
que plus desires. Du camp a Neufville, ce xvi de Septembre. 

Vostre bien bon amys, 
Guille de Nassau. 

XXV. 

Camp d'Echerennes, 28 September .... (1555). 

Bij Groen v. Pr. Archives, I, n". 14. Voor het uitgevallen 
woord beeft het Handschrift, reëler, Gachard, Oorresp.y I, préf. 
p. 24: Ie 28 il établit son quartier général au hameau d'Eche- 
rennes. Vergelijk den brief bij Gachard, Corresp.y I, p. 155. 

XXVI. 

Camp d'Echerennes, 1 October .... (1555). 

Ma femme. Je ne vous serois assez escripre Ie marisseroent 
que se m'est de vous oonterroande pour ce que se soir issi av 
receu lettres de la Royne et de mons^. d'Arras '), par les quelles 
ils me mande, que je ne me deus encheminer vers Bruxelles 
pour Ie xiij de ce mois, pour ce que les lettres que TEmpereur 
m'avoit faict escripre estoiente seulement par fai^on de faire, 
et coustumes escripre aulx seigneurs en tels affaires; si es 
que mons'. d'Arras mescript qui *) pens que je seray bientost 
mande. Par quoy sera bon que vous tenes toujours prest 
pour partir, quant aures plus ample novelles de moy, ce que . 



1) Philippeville. Gachard, Corresp.^ 1, préf. p. 26 en p. 282. 2) au 
monde. 3) Granvelle. 4) qu*il. 



33 

ne £iiilderay de ?oq8 toigoar adrertir a temps. Je ?ou8 ram- 
voy Ia Lettre de moDs'. Ie conté de Nueoar, par laqaelle 
porree veoir ce qai demande. Quant au recouvrement des 
denniers, voas loy porree toojour amvoié copie des coatracts, 
selon qdil vous semblera oonveoir; que sera Tendroit ou me 
reoommanderay de bien bon oenr a vostre bonne grace, priant 
Ie Createnr vous donner, ma femme, ce qne plus desirez. Du 
camp pres d'Ësserenne, oe premier d'Octobre. 

Vostre bien bon maiy, 
GttilTe de Nassau. 

XXVII. 

Camp d'Echerennes, 4 Oct (1655). 

Bij Groen v. Pr. Arehivea, I, n*. 15. 

XXVIII. 
Camp, d'Echerennes, 10 Oct (1555). 

Ma femme. Je ne rous serois assez escripre Ie marissement 
qae se mat este dentendre par vostre lettre Ie trespas du receveur 
general; je prie a Dieu voloir avoir misericorde de son amme. 
Je trouve fort bien a propos oe que m'escripvez quant a son 
(rere, et me samble quil n'y aura personne plus i donne^) que 
Iny, si es qni fault mieulx attendre jusqne a ma venu a Breda, 
avant que nous commettons quelcung. Je suis bien bas d'ar- 
gant, parquoy vous prie men voloir amvoier quelque chose. Je 
oe vous ecrips rien pour Ie present quant a nostre camp, me 
remettant a la premiere que vous escripveray, seulement me re- 
commanderay de bien bon ceur a vostre bonne grace. Priant 
Ie Createur vous donner, ma femme, vos desirs. Du camp 
pres descherennes, ce x doctobre. 

Vostre bien bon mari, 
Guille de Nassau. 



1) propre, idonetu. 
XV. J. 



34 

XXIX. 

Camp d'Echerennes , 15 October (1565). 

Bij Groen v. Pr., Jrehiveê^ I, p. 16 , met uitlating aan het 
einde, waarvoor het Handschrift: >Je amvoieray demain qnel- 

• eang vers Adrien a Brusselea, poor aller qaerir les deux mille 

• florins, dont m'aves escript ensemble mes obligations, aelon 
>le conteDU de vos Lettres. Je vous feray oeste plus longe, 
> je prie a Dieo vous donner, ma femme et L, oe que plns de- 

• sires, me reoommandant de bien bon ceur a vostre bonne 

• grace." 

XXX. 
Brussel» 20 October (1555). 

Ma femme. La Boyne mescrivit hier au soir que je me dens 
trouver issi ce jourdhny^), ce que je faict, et suis arrive ce 
apres diner, et comme je ne Ie vous ay seu advertir plus tost 
que de par moy mesmes, pour ce que suis venu plus tort que 
ung postillon leus") faict; parquoy si vous vous voles*) trou- 
ver issi, porres faire, car je vous asseur quil m'ast bien de plen 
que je ne vous lay seu advertir plus tost, et de point avoïr 
trouvé M. L. Je pens que Ion fenit la proposition *) mardi 
prochain. Je ne say que Ion vouldra faire apres de moy. Que 
sera l'endroit ou me reoommanderay de bien bon ceur a vostre 
bonne grace, priant ie Createnr vous donner ce que plus desi- 
rez. De Brtisselles, ce xx dOctobre. 

Yoatre bien bon mari, 
Guille de Nassau. 



1) Zoo veel vroeger naar Bnuael ontboden, ia hetgeen wonder, dat 
hQ reeds daags na de plegtigheid van den afstand weder in het kamp 
was; Gadiaid, Onv^., I, p. 160. 2) FeAt. 8) vonlei. 4) de ab- 



85 

XXXI. 

Camp d'Echerennes, 1 Nov (1655)'). 

B£a fernme^ Ponr ce qae je nay ea moieii de vous advertir 
oertainement quant je porrois retourner a Bnisaelles, poorce^ 
qne les Ennemis sont campé pres de Marienboarg, et pens 
qui seront ancores bien deux ou trois jours, parquoi me samble 
en cas que Ion me veult donner congé de ?enir a Brusselles, 
qui passera bien ancores vig jours, a cause de quoy, si ?ous 
?ous volés trouver aud*. temps aud^. Brusselles, porres demo- 
ier a bnllers (ou huilers) ou aultre part, ou bon tous samblera, 
et voas prie me advertir de votre intention. Quant aus jne- 
mis» n'flst pas de besoigne que aies peuv que les o«>»battons, 
car je avois demande congé au Roj ponr pouvoir assaiger ") la 
fortune, roais il ne la pas volu avoir, ains mast oommandé, 
que je ne me huohe. Clue sera lendroit ou me recommanderaj 
de bien bon oeur a votre bonne grace, priant Ie Greateur roua 
donner aeoomplissement de vos desirs. Bu camp pres de Es- 
serenne, oe premier de novembre. 

Votre bien bon mari, 
Ouilïe de Nassau. 

XXXII. 

Camp d'Escherennes , 5 November .... (1555). 

Ma femme. Geste sera pour vous advertir comme les jne- 
mis se sont retire'). Jesper que Ie Boy me mandera pour 
venir, neamoins ne suis ancores seur, et en ecrips presentement 
ung mot a la Royne a oe propos; en ayant la responce de la 



1) Yergeiyk met desen brief de brieven van den Print aan den Koning , 
b(^ Gaefaard, Cortt^.^ I, p. 169 en volgende, over het vervolgen van 
den v|«nd. 2) ewaier? 3) Gacbard, Corretp,^ I, p. 188, heeft den 
brief van deazelfden datam , waarin bj^ aan Fbilipi van dien aftoeht ken- 
nis geeft. HQ had in den ochtend van dien dag plaats. 

«♦ 



36 



Bofoe voos ea wdwetünj iseontineiit. Que tem lenimi oo 
me reeonnaoderaj de Ueo bon eeor a Tottre boone gnee, 
priaot Ie Creitoir tous dooner, nui femme, ee que plu óeti' 
iet. Da eMnp pfci d'Eeteremie, ee V de oof embie. Je tous 
prie €nre moi kombles reeommeodatiooe a la boone graee de 



Yoetfo bien bon maijr, 
6ni& de Na 



XXXHL 
Camp d'Eadeieoncs, 11 Norember (1555). 



Ha iBonne, Qnanl a ee qne dema aea? oir ee qne Tona 
aoret alUie en en qne je peaaia de poial f enir bieo toal a 
Braafdlei, p o ni ee qu e oe waj aneoiea la fdonté dn Boj *), 
ne f ooa tenria mander anUie ehoae ai non qne Tooa Cuetet 
eomme tsoawerm Ie mdieor et phia a Toatie eoüodité. Je ania 
bien baa óargeoi, n irona men poiaiiea Cuie avoir qoelqoe 
ehoae, me Tiendroit bien a poioei. Qoe tera Tendroü oo me 
reoommandmf de bien bon eenr a Toetre bonne graee, priaot 
Ie Createor Tona dooner, ma femme, ee qne plna deaires. Dn 
etmp prea de Emeienne; ee xi de novemtne. 

Yoatre bien bon mari, 
Onillê de Naman. 

XXXIV. 

Camp d'EBefaeiennet, 28 Norember (1555). 

Ha femme. Jé tardé de fona eteripie poor Tooa adveitir 



GêAÊté, Coneip. L p. 209 , is eea bfief na FUfipt vu dca- 
bil», WMfia de Friat awWfriing doet vu de door bcB iage- 
Wr%lai, oartrait de «Üagtea op eeae voorwaaitedie bewcgiag, 
•b dePnaiebcB vu Mubai Mogtea opbickea. Oca votgeadudiglnnBi 
lM%l (L c., p. 206). 




87 



entierement oe qne Ie Roy vouloit faire avec ce camp, et ansey 
ponr ?oas faire scavoir de ma vena: et oombiea, ma femme, 
que la resnlation que Ie Boy ast prinse n'est pas foii a mon 
oontentement, car je pens qoi passera bien anoores deux mois 
avant que je porre ?eoir M. L., que javois tant desiré de re- 
Toir. Pour FEscluse que sa maj^. entent de faire') pour m*. 
Marienbourg, je prie a Dien que Tentreprise sort a bonne fin. 
MoDs^. la marquis de Serges mat dict vous mander tout chose 
plus amplem^ quant il sera retourné a Brusselles. Mons'. d'£g« 
mout , Berges , Bousu , Glaigen et Berlemont sont esté issi pour 
veoir lad^ Escluse '), ou nous avons estë hier, et selon leur 
rapport Ie Koy se resoI?era. Quant a la maison de Brusselles, 
vous porres escripre a la duchesse darscot que si luy plait me 
lesser lad^ maison, selon que mescripves, que je suis content 
luy assigner rente pour Ie sis mil florins, quel desire d'avoir 
pour lad®. maison, moienant quelle veulle sortir au bout 
dnng mois. 

Quant a mes affaires de Breda, dont mescripves, que ne 
aves peu ancores rien entendre, je Ie vous recommande comme 
a chose qui est votre, comme scaves ja de long temps. Si 
vous me porries faire avoir queique argent, il me viendroit 
fort bien a point, car pour Ie present je nay bien peu. 

Que sera Tendroit ou me recommanderay de bien bon ceur 
a votre bonne graoe, priant Ie Createur vous donner, ma 
femme, ce que plus desirez. Du camp pres decherenne, o e 
xxviij de novembre. 

Votre bien bon mari, 
Ouille de Nassau. 

Ma femme, je ne vous fais astheure nuUe discours seur votre 
entreprise pour ce que ne sont chose pour escripre, mais je 



1) Cf. den brief btj Gachard, Corretp, p. 234. Philips liet 11 Dce. 
van het maken van die slois af (1. c, p. 246). 

2) Zg waren door Philips afgezonden om de plaats der slois op te ne- 
men, Gachard, Corretp., p. 228» 



38 

yous adverti qfie je •ais ai triste ó» ne poinl povoir veoir U. L., 
qa'est chose point eroiable, mals jesper que Dien noas doB- 
nefa ang foia sa grace, que vivrons a notie oontentement. 

XXXV. 

Camp d'Ëscherennes, 5 December .... (1&55). 

By Groen v. Pr., Jrchives, I, n'. l1 , evenwel niet volle- 
dig. Voor de eerste uitlating heeft het Handschrift: >Je pens 
>que aurez astheur receu la Lettre que je vous ay escript du 
»xxviij du passé, par laquelle aures entendu oe que desires 
»scavoir quant a la maison, et que argent qu'il me vauldra 
» pour ma despens ; quant a ce que demandes scavoir que Bes- 

• ponce que debvres donné a m'. disse." Voor de tweede uit- 
lating heeft het Handschrift: >mais puis que mandes scavoir 
»mon advis, il me semble que en cas que Ie dit s^ disse 
» voullus mester raisonables moien en avant, qui vault beaucoup 

• mieulx de engaieger mon bien de Bourgoigne, de cestuy de 
»par de<;a, parquoy luy porres escripre pour scavoir la siguorie, 
>et de que maniere qui veult traicte, afin que ayant veu ce 
>qui demande. Ion luy puis donner taut mieulx pleine resu- 

• lution." 

Na de dagteekening leest men nog in het Handschrift: iJe 
»vous promes L., que si je ne vous amoys tant comme je fais, 
» OU que je fusse course a ') vous , que je ne me souhaiterois si 
ft souvent apres de vous, comme je fais: et pleut a Dieu que 
ft mes souhais eussent lieu, car vous veiries que ne serois 
ft long de vous ceste nuit, et au lieu dung aureille, qui me 
ft vault ambrassé, que je ambrasserois M. A. L. L., que je 

• aime oultre tout chose de ce monde, comme jesper quel me 

• faiot aussi.'' 



1) coorronoé oontre. 



39 
XXXVI. 

Camp. d'Eoherenne» 7 December . . . . (1556). 

Ma femme. Pour oe que je vous escripvis hier, je n'ay 
nulle mattiere pour vous faire Tonge Lettre , si es qne je ne ^) 
▼olu lesser ?ou8 escripre ce petit mot par Wilpurg, qui oe 
partira demain, par leqael voos entendres Ie tont, affin que je 
ne toumpe arrier ') en sonpson dester course a vous; que sera 
lendroit ou me reoommanderay de bien bon ceur a vostre, 
bonne graoe, priant Ie Createur vous donner ce que plus de- 
sireè. Du camp pres dEsserenne, ce vii de Decembre. 

Vostre bien bon mari, 
Guiiïê de Nassau, 

XXXVIL 
Camp d'Escherennes» 12 December .... (1555). 

Ma femme. Je me esbai bien fort comme ne avez ancores 
receu la Lettre que je ?ous ay escript du xxviij du passé, que 
c'est aojourdhuy quinze iours, mesmes que ne faiste mencion 
en fotre lettre, que mavez escript du v du present. Je ne 
volu lesser de vous advertir par ceste comme Ie Boy mat 
mande ce jourduy qui est d'intention de casser Ie camp, et 
que a eest office il am?oiera en deux on trois jours, largent '). 
Jesper que maintenant Dien me donnera la grace de veoir M. L., 
que me fera ancores tant plus de bien, pourceque ne nous 
pensois veoir de si longtemps. Quant ceulx de Isselstaiu 
viendront, je me gouverneré selon votre Lettre , et vous remerci 
du bon advertissement que me avez faict. Que sera lendroit ou 
me reoommanderay de bien bon ceur a votre bone grace. 



1) ii*ai. 2) tombe enoore. 3) Zie over het toezenden van geld en 
het afdanken van tronpen, den brief van Philips, van 11 December, by 
Gachard, Corretp, I. 246. Die van 12 Deo. ia er niet. 



40 

priant Ie Createor toos donner, ma femme, oe que plus desi- 
res. Da camp pres de EssereoDe, oe xii de decembre. 

Voetre bien bon mari. 
OaiÜê de Nassau. 
A Madame la prinoesse Dorenges. 

XXXVIII. 
Camp d'Escherennes, 20 December • . • . (1555). 

Bij Groen v. Fr., Arekives, I. n^ 18, met nitlating na de 
woorden: ile regiment de don Femando de Lanooy." Waar- 
Toor in het Handschrift: ilequel payement estant arrive, je 
me pens partir, si plait a Dien, ponr alle veoir M. A. L. L., 
et estant arrive , regarderons si petite Tanneqne sera bastante ^) 
ponr me appaiser, mais je crains bien fert que ony, oombien 
qoil me samble ponr maintenant Ie contraire, si es qne je 
pens qne sera tonjonr a la constnme, et qne elle gaingera Ie 
piis." 

XXXIX. 

Camp (de FbilippeviUe), 29 December (1555) *). 

Bij Groen v. Fr., Archioeê I. n^ 19. Het aldaar uitgelaten 
begin luidt in het Handschrift: tj'ay reeen ce mattin tos 
f Lettres, ensamble cenlx qui sont ponr Ie s'. van der Horst. Je 
•ne scay L. comme je tous porre sati&ire ne reoognoistre la 



1) baikmit qui soffit. 

2) BQ Gaelurd, Coneip, I. 279, 281, komen Iwee brieven voor fin 
dezen zeilden datom, wianran de eene oit het Camp éT Eehereunei ^ de 
aadere oit het Camp ds FMJippenBe. Men zonde dwalen, als men 
meende, dat de Print zieh dien dag had verpUutft Omtrent het fort, 
waanran tn n^. 24 gesproken wordt, sehrfft de Prins in den Uoeeden 
hrief aan PhiUps, «Sire, a l*hnmble eorrectlon de rosCre Majesté, j'ay 
«friet nommer ce nonvesa fort PhiUppeville, ponr estre fondé et bssty a 
«FaTénement de son rigne," 



41 



ipaine, que prendes a mes afiaires et mesme lamittie qne me 
imontres en tout chose, et oe qu'il me faict aucores plua 
icognoiflter, est que vons avez volu obliger a?ec moy ea oes 
) Lettres du s'. van der Horst , sans que je vous en ay reqnis 
iny prié, et jesper, quant Dien me donnera la grace de venir a 
I Breda, vous remercire en personne de la paine et travanlx 
ique aves prins ceste anné poor mes affaire, et mesmement 
laussi de la bonne affection qae mavez monstrë, comme je 
i&is anssi, par oestes, et" 

Voor de uitlating aan het slot heeft het Handschrift: iet 
iqui me fache Ie plus est qui me fanlt ester si longement 
isans M. L., car je vous assenr que avous issi Ie plus maves 
itemps, que Ion debvroit bien par raison avoir pitie de nous. 

XL. 
Oignies, 24 Januaiy .... (1555) (st. n. 1556) '). 

Ma femme. Jay receu ce soir une lettre du controlleur Yi- 
ron, qui vat avec ceste, par laquel porrez entendre ce qui 
demande pour avoir tant melieur moien de traicter mes affai- 
res, en cas que la comunication vien si atan: parquoy porres 
commander a Mabus *) qu'il amvoy incontinent au dit Viron 
tous les Lettringes quil luy semblera convenir, selon ce qu'il 
avoit faict laultre anne a Anvers, et Ie plus tost sera Ie me- 
lieur. En escripvant ceste me sont venu novelles comme lar- 
gent pour Ie payement de Don Eemande de Lanoy est arrivé. 
Parquoy iesper que avec la grace de Dieu je sere en v ou vi 
iours apres de M. L., parquoy ne vous feray ceste plus longe, 
me remettant a ma venu vers vous. Qui sera leudroit, ma fem- 
me, OU me recommanderay de bien bon cenr a votre bone 



1) Na beiettiog gelegd te hebben in Philippeville , begaf de Prins zich 
op 17 Jannarg naar Oignies, in afwachting van het noodige geld tot af- 
danking der troepen. Gachard, Corresp. I. p. 802, 308, 513. 

2) Groen ▼. Pr. Archives, I. p. 29. 



42 



graoe, priaat ie Oeatear voos donoer oe qui plo^ desireE. 
De ODgnies, ce xxii\j de Janvier. 

Votre bien bon man, 
Guiiïe de Nassau. 
A madame la prinoesse dOrange» 
a Breda. 



c 



ito 
ito 
ito 
ito 
ito 
ito 



1657. 



In den aanvang van 1556 werd een bestand voor 5 jaren 
tusschen Frankrijk en Spanje gesloten, en kon de Prins van 
Oranje zich in den huisel^'ken kring te Breda ophouden. Zi|jn 
verblijf aldaar was echter niet van langen duur; reeds in Jan* 
nary des volgenden jaars werd het bestand door Frankr^k ge- 
sebonden , en den Prins eene pending naar den Hertog van Kleef 
(Oachard, Corresp,^ l, p. 387) en onderhandelingen met van HoU 
tot weder in dienst treding opgedragen (1. c. p. 839 seqq. en 
préf. p. 81). Later nam hij met den Hertog van Savoie deel 
aan den veldtogt, en het bel^ van St. Quentin. 

XLI. 
Camp devant St. Quentin, 20 Augustus (1557). 

Bg Groen v. Pr. Jrehioeit, I, n'. 20, met enkele uitlatingen, 
in het Handschrift aangevuld als vplgt: iJay reeen vostre Let- 

»tre, et mes que estes empesche comme me Ie porres 

lamvoier, et comme je vois que Melchior Chetz ne peult trouve 
B moyen pour me faire tenir led*, argent, et aussi que moy ne 

»peu trouve person issi, qui me Ie veult avancer 

»car il ny ast nulle dangier de amvoier argent issi au camp, 

imoieuant qu'il attende lescorte de Crambray et pour 

lastbenr p^ vous seray mander aultre chose, seulement que je 



48 

IV0U8 reeommande nos affaires, et sur oe me reoommanderay 
ide bien bon ceur a vostre bonne graoe, pria&t Ie Createvr voiis 
idonner, ma femme, ce qae plas desires. 

XLIL 
Camp de Han, 11 September .... (1657). 
B^' Groen v. Pr. Jrehioei.^ I, n*. 21. 

XLIII. 
Camp de Han, 27 September (1557). 

B^ Groen t. Pr. Jrchitm, I, n*. 22. Voor de nitlating in 
den aanvang heeft het Handschrift: • Je fais escripre a Gerlach 
i8ur Ie poins da proces da duc de Wirtenberge, et anssi poar 
>le molin dont Holtzhause sa dela parquoy ne vous ferai re- 
idite, me rapporiant a ce que je lay ay escript. Je ne suis 
*pas fort en urne escripveris, car " 

XUV, 

Hasselt, 11 December (1557) '). 

Ma femme. Je vous am?oie la responce de Ie sr. Bui- 
gones *) ma faiot , par ou vous verres les bonnes novellee. 
Quant a vous, vous porree partir de Breda, pour ester a Brus- 
selle Ie xn ou i^v^. Car pais que nay si graa baste, ne par- 
tiray de Liege, devant b tioisieme jour. Vous porres faire 
dire a Louys Ie faulconier qui regard davoir ung voil pour pie 
et deux aultres pour corneille. Que sera lendroit par ou mie 
reoommanderay de bieu bon ceur a vostre bonne grace, priant 
Ie Createur vous dooner, ma femme, pe que plus desire. Je 



1) Dez6B brief breng ik op 1557, ip verband met dien KQ GaohaN, 
Qtrmfp, I, p. 382. 2) Rny Gome» de SUvft. , 



44 



ne faict ceste plas longe, esperant voiis veoir bien tost. De 
Hasselt ce zi de Decembre. 

Vostre bien bon mari, 
Onille de Nassau. 

XLV. 

De Prins werd door Philips naar den Rijksdag te Frankfort 
gezonden, (20 Februari* 1558, Gachard, Corre^,^ I, p. 88), 
waar Karel V de keizerJijke waard^heid zoude nederleggen. Al- 
daar z\jnde vernam hij de ziekte van z^ne echtgenoote en schreef 
hq, in de bekommering des harten, haar den volgenden brief, 
de laatste waarschijnlijk aan haar geschreven. Z\j overleed op 
84 Maart daar aan volgende, (Groen v. Pr. Archives, I, p. 32). 

Franokfort, 12 Maart .... (1557) (st. n. 1558). 

Ma femme mamie. J'ay reeen hier au soir a nnze heures 
vostre Lettre datté dn xxvy du passé, par Ie cassir de Mel- 
gior Ghets, et vons asseur qu'il ne mensse scen venir novelles, 
dont en serois plus triste et marri, que d'entendre vostre in- 
disposicion, et ne seres a mon aise, tant et si longement, que 
anray aultre novelles de vons. 

Parquay ay incontinent depesché Seras, pour vous aller visi- 
ter de ma part, et aussi affin que puisse avoir tant plus tost 
de vos novelles, vous priant que si ne vous vient a point 
descripre, que veulles seulement signier la Lettre. Je esper 
qne aures ia reeen denx de mes Lettres, et que aures entendn 
par la demiere comme jesper bien tost dester apres de M. A. 
L. L., et pensois que je seroit a Buren, mais veant vostre in- 
disposition viendray droict a Breda, on jesper ester pour Ie 
mesme temps, combien que Ie dit temps me semblera asthenr 
beancoup plus long, et vous prie derechief de me voloir faire 
advertir incontinent par la meilleure diligence que porrez, com- 
me voos vous estes porté , depuis que mavez escript , car elle esti 
de vielle date» et est demorir longement en. Je ne vous veolx M. 



45 



L. £idier de plns longe lettre, parquoy feray fin de ceste, pri- 
ant Ie Greaieor voos voloir donner bonne et briefve convales- 
eeooe, afin qne les deox L. se poissent tant mienlz embrasser, 
q[aant il viendront ensemble; et sur ce me reoommanderay, ma 
femme, de bien bon ceur a vost re bonne gpraoe. 

Be Francfort, oe x^* de mars. 

Yostre bien bon mari et L., 
Goilfe de Nassan. 

Vous entendres tons les partienlaritez » 
qp se paaaenl isai, de Sanas. 



9 TergaAeHBf. 9B SmnmBw^f 1959. 

BHüotkeei* — Huü BfMetiem^ bjj OMen, — Dapper kffffdt" 
dr^, 1673. 

BiMiotieek. Ten geschenke ontvangen: 

van den Heer Mr. J. A. Qrothe: 

Hd oniroerde Nederlandi door de wapenen dei KmuagB vam 
Framkrük. 2 deelen. 4*. 

Mr. Is. da Costa, Hei karakter van Prins Mauriii. Botter- 
dam, 1824. 8*. 2 stokken. 

H. van Wign, Hieé, en LeUerhmidige Jvondeionden, Amst.» 
1800. 8*. 

J. Ie Long, Honderi^arige Jnbd-gedaMenme der Jhademie 
van Uirecü. Amst., 1736. 4*. 

O. van Hasselt, Siuiien voor de Faderl. Historie. Amst., 
1792. 4 deelen. 8*. 

H. Tydeman, De staaiknndi^ pari^ m Noord-Nederland, 
Amst., 1837. 8*. 

W. Broers, Willem de eerste in betrekking tot de schenriag 
der 11 Vereemqde Nederl, gewesten^ in de XFI, eeuw. Amst., 
18SI. 8". 



46 



P. H. Peerlkamp, De principièuë ex genie Arannaba\ Leiden*^ 
818 Acad, Alumnie. Leiden, 1S40. 8*. 

Deductie of deótaratie van de Staten van Holland en Wè8i* 
vriesland ingesteld ^ dienende tot Justificatie van de Jcte van Se*- 
clusie. 1654. 4*. 

van den schrijver: 

D. M. de Superville, Un mot sur OromwelL Middelburg, 
1858. 8'. 

van den schrijver: 

Dr. Engelbregt, De kinderen vafn Fèrdinand ên hüèelh, en wm 
Philips de Schoone bjjj Joanna. (Overgedrokt oit De Qids.) 

In ruiling ontvangen : 

van het Oberlausitzische Geselischafit der Wissenschaften te 
Görlitz: 

Neues Lausitzisches Magasin. 34 Bandes. 1,2,3 und 4 
Heft. Görlitz, 1857—1858. 8*. 



Huis Bijnestein, èif Oöthen, De Heer Mr. A.. J. van Beeck 
Galkoen levert, uit oude eigendomsbewijzen van B^nestein, 
de onderstaande bijdrage tot de geschiedenis van dit oud ade- 
lijjk huis. 

In het kerspel van Cothen ligt een oud huis en hofstede te 
Bfnensteyn, gelegen in den B^ aldaar, 'twdik Ghisebrecht 
van Bloemenweerde tot een onversterflijk erfleen hield van Heer 
Okiseèrecht, here van Jècoude, welke leenwere hij in den jare 
1861 ') met vrijen wil aan den leenheer opdroeg, vértygmiie van 
al H recht en ioezeggens d&i hg er om had, tao als 'sheeren 
mannen wysden dat hy schuldig was te doen, en zulks ten be- 
hoeve van Margriete van Jrkel , Vrouwe van der Bme, 

Ten zelfden jare en dage, des zaturdags na St. Marcus trans- 
latie, verieende Heer Ghisebrecht van Abcoude rechtevoort het 

1) Leenbrief. 



47 

roorsehreven goed tot een onTersterfl^k ^een aan de Toore. 
Vrouwe Margneien^ met b^roeging^ dat, waaneer zij stierf, 
dese leenwere zon komen op Johanne den Baderty haten Jo" 
kans zoon van Afhelp Bisschop ie Utreehit en voorts, in ge- 
val van ontbreken van wettige geboorte, op zijne zuster Mar- 
(j/rieten, op Robbreeht van Renswoude^ haren RoMtreehis toon 
van Jrkelf op zijnen broeder Johan van den Boreh, en ver» 
volgens weder op de regte erfgenamen van Vrouwe Margriele 
van Jrkél^ in denzdven boezem daar 't gekomen is. 

Hierover waren des Heeren mannen Hemic van Broechusen^ 
DideHe van Zeyst, en vele goede Inden. 

Het stak is geschreven op perkament met een ongeschonden 
uithangend zegel, het wapenschild met drie zuilen. 

Dit viel voor onder Bisschop Johan van Arkel, die van I84S 
— 1364 regeerde, den wegens geleerdheid, edelmoedigheid, 
moed en standvastigheid door Heda geroemden Kerkvoc^d , met 
wien heer Ghisebrecht van Abconde bevriend was , ^l^k k op 
te maken uit de, door dien geschiedschrijver vermelde, om- 
standigheid, dat, toen het slot van Woudenberg, 't welk Ab- 
coude gekocht had , door den vorigen eigenaar met verraad was 
hernomen , de Bisschop hem bestond in het herwinnen daarvan, 
hoewel hij het tevens verwoestte. Heda, p. 244, § 258, anno 
1852. 

Omstreeks het jaar 1404 stierf het geslacht der Heeren van 
Abcoude uit, en de laatste telg, zijne erfdochter, nam den 
slttijer aan in een klooster in of bij Wijk bij Duurstede, waar- 
door de heerlijkheden van den Heer van Abcoude vervielen aan 
het geslacht van Gaesbeek. 

Bekend is de geschiedenis, dat deze erfdochter verloofd was 
aan Heer Joh. van Brederode, en uit afkeer van haren aan- 
staanden gemaal den sluijer aannam , waardoor z^ van de erf- 
opvolging in de goederen haars vaders verviel ; dat Brederode , 
die ook zijnerzijds het ordegewaad der Carthuizers had aange- 
nomen, na dode des vaders, zijne voormalige verloofde uit het 
klooster ontvoerde, doch dat h\j door Bisschop Frederik van 



48 



Blankenheim gevangen werd genomen, zqne bniid met alle nii* 
zigt op haie vaderlijke er^oederen verloor, en de wyk nam 
naar Frankr^k» om zijn dood ie vinden op het slagveld van 
Azinooart. 

Te dezer gelegenheid herwon de Bisschop de heerlykheid van 
Dnnrstede voor den wettigen erfopvolger Heer Jacop van Gaea- 
beek, en gaf hem die over, t^elijk met de Heerlgkheid van 
Abcoude onder belofte van tnmw. 

Zoo kwamen de goederen der Heeren van Abcoode, waartoe 
ook fiijneatein behoorde, aan de Heeren van Oaesbeek. 

Zoo veel Bijjnestein aangaat; nit papieren betreffende de vis- 
scherf aan dit hnit behoorende, bl^kt dat het leen is gekomen 
op Bobbrecht van Benswoode, vervolgens op Johan van Arkel, 
ridder, en na hem op Daem Taetse, Eerst Taetse zoon. 

Op dingsdag na St. Peters dag ad cathedram, des jaars 1416 
toch, kwam Daem TaeUe voor Heer Jaeop van Qaabmk^ Jp^ 
eoude^ DuenUde^ wm Fuéim en fxm Strijen^ en zyne man- 
nen, en gaf met zgnen vrijen wil en oordeel, en met vonnis 
als de voorz. mannen wezen, de leenweer van de huizing en 
hofstede te BijnuUm gelegen iot Coetm^ aan hem over, tot 
zyn behoef: en hy Leenheer, verleende daarmede op denzelfden 
tyd Herwum va» SUenre tot eenen goeden onversteiflykeo erf- 
leen ten Zutphefucien rept: *ie verheergewade» altt venchjjnt 
meé eeaen paer vnUe» kandêcoen/' Hier over waren Heer Ja- 
oops mannen ¥an leen • Alse her MeUs Uteneaghe ridder e» Jan 
va» JFue tmse neo^* en anderen ^). Het zegel is verloren. 

Het blijkt uit dezen brief, dat Heer Jaoob van Gaesbeek het 
goed yerleende als leenheer, en dat hg, hoewel, (zoo als Heda 
achrüft bL 268), onder belofte van troaw en bijstand aan den 
Bisschop, de goederen van Abcoude aanvaarde, daardoor geen 
leenman werd. 

Waarom hy het ten Zutphenschen redite verleende, is nujj 
niet geblekeo. 



1) Leenbrier U16. 



49 



Na overlgden van U. van Steenre verleende Heer Jacof^ 
Beer ioé Qaeêbeek^ tot jÊpeoude, tol Puiten en tot Strijen, erf" 
maanealk van Hen^ouwen, daarmede z^jaen zoon Frederiek vau 
Steenre t weder naar Zutphens rechte. Hij deed dit op zijn 
slot Duerstede, ten jare 1436, op H. Sacram. avond ^). 

Hierbij rijst de vraag waarom onder de titels van den leen- 
heer ook niet die van Heer van Duerstede voorkomt? 

Deze opdragt viel in het tgdperk, waarin S weder van Cuy» 
lenburgh en Rudolph van Diepholt elkander den bis8choppeli[j- 
ken zetel betwistten, welke strijd eindigde ten jare 1439, toen 
Sweder, van alle hulp verstoken, de wijk nam naar Basel , om 
zgne vruchtelooze klagt voor het daar vergaderd concilie te 
brengen. 

Het jaar daarop deed Frederik van Steenre afstand van het 
leen, waarop Heer Jacob het in zijne poorte tot Duerstede in 
leen gaf aan Daniel van Nyewaal tot een onyersterfel^jk leen. 
Dit geschiedde op St. Paulns avond, 1440 *). 

In 1449 werd Bisschop Radolph (App. Beka, p. 138), door 
oproer uit de stad Utrecht verdreven; doch heimelijk in de 
atad geraakt, versloeg h\j z\jne tegenstanders, en nam Jacob 
van Gaesbeek gevangen; en daar hg een der hoofden van de 
tegenpartij was, werd hij genoodzaakt al zgne goederen aan 
den Bisschop over te geven, behoudens het levenslang vrucht- 
gebruik en I II S: V Beka. (Heda, p. 287, Beka, App., p. 154). 

Dit oproer had zgnen oorsprong in het misnoegen der bur- 
gerg , zeker aangevuurd door de aanhangers van den verdreven 
Bisschop Sweder van Guylenburgh, wegens de heffing van 
oorlogslasten. (Heda, 286) ten jare 1447. 

Er schijnt groote verwarring in dit gewest te hebben ge- 
heerscht in deze jaren. Dit schgnt mede te blgken uit een 
authentiek afschrift door schepenen van Utrecht 's daags na 
St. Peters dag ad vincula, 1449, van een brief van Bisschop 



1) Leenbrief 1436. 

2) Leenbrief 1440. 
XV. J. 



60 



Rudolf, gegeven te Amersfoort, dingsdag na St. Martinus 1448, 
waarbij Dan. van Nyewaal gevrywaard wordt tegen alle hyndér 
of krot of moeyeniêse in zijn bezit van Rgnestein en verdere 
goederen (Z. 't orig. stuk met stads wapen). 

Tien jaren later eindigde Jacob van Gaesbeek, die door on- 
voorzigtigheid (zooals Buchel ad Hedam, p. 279 schrijft) zijn' 
eenigen zoon had om het leven gebragt, z^n rusteloos leven , 
ten jare 1459. 

Zoo kwamen de Gaesbeeksche leenen, daaronder Wijk bij 
Duurstede en ook Rynestein aan het Sticht, en wel aan de 
Doroproostdg. 

Het eerste blijk daarvan, in deze stukken, is een brief van G ijs- 
bert van Brederode, Domproost te Utrecht, d. 12 Febr. 1461. 

Deze G^jsbert van Brederode was na overlijden van Rudolph 
tot Bisschop verkozen, doch moest ten jare 1466 afstand daar- 
van doen aan David van Bourgondie, tegen genot van aanzien- 
lijke schaêvergoeding , waaronder behoorde eene uitkeering van 
4200 goudgl. uit de bisschoppelijke inkomsten. (Heda, p. 292). 

Het komt aannemelijk voor, dat de Domproostdij voor die 
uitkeering verbonden werd. Als Domproost gaf Brederode den 
voornoemden brief, waarin bekrachtigd wordt een lijftocht uit 
de goederen van Rijnestein, ten behoeve van Sybilla van Dy- 
mondt, geëchte wijf van Dan. van Nyewaal van Rijnensteyn, 
talêo D, van Nyewaal vooraeU dit voors. goei van om én van 
OHier Domprooêitufn voorseü the lene is houdende," 

Ook toen sch^nt het nog verre van rustig en vreedzaam in 
het Sticht geweest te zijn. 

Bisschop David gnf op den 6 Julij 1467 op zijn slot te Duer- 
stede een' openen brief aan Daniel van Nyewaal zijnen leenman , 
waarbij hi^j hem Daniel, en Balthasar van Rynenstein zijnen 
zoon, in zijne beeekermenisse ^ behoedenidse en veilicheit neemt, 
met zgne huizing en hofstede Rynensteyn en zijn behooren, 
met bevel aan zijnen Maarschalk om hem daarin te handhaven ^). 



1) Brief van Vrijwaring 1467. 



Si 



Niet doidelQk is het m^ geworden , hoe de Domproost ten 
jare 1461 kon verklaren, dat Nyewaal het goed van hem ter 
leen hield, en de Bisschop ook gijner gijds hem z^nen leen- 
man noemen kon. 

Het schijnt daamit te blyken, dat de Domproostdg regt* 
streeks van den Bisschop afhankelijk bleef, en de Domproost 
als (om het zoo te noemen) ander-leenheer te beschouwen is. 

In 1490 bekrachtigde Toornoemde Qijsbert van Brederodo, 
Domproost, de overdragt van de voorzegde lijftocht door 
Qheerlof de Meaun van Forsselaar en Jonckvrouw Sybilla van 
^nensiein , z^n gheëchte wijf, op hunne dochter 8^6üla '). 

Het leen zelf is overgegaan op Balthazar van Nyewaal, en 
na hem op Johan van Nyewaal , gelijk blgkt uit eene oorkonde 
van 1516*), waarin Fred. van Baden, die Bisschop was van 
1496 tot 1516 het leen geeft aan Johanna Johan» dochter 
van Nyewaelt om het tot een onversterfelijk erfleen te houden 
9 van ons en oneen pestichle,'* luidt het, leven als Johan haar 
vader, en BaUhasar haar cUde vader** Dit stuk is slechts in 
afschrift bewaard. 

De volgende leenbrieven ontbreken, tot op den jare 1591^, 
wanneer de stadhouder van Leenen, Nicolaas van Zuylen van 
Drakenborgh het namens de Staten 's lands van Utrecht ver- 
leende aan Maaria van Ooalrum, wed. van w^len Jhr. Jan van 
HaUem, wiens vader ook leenman was *). De verdere over- 
dragten zyn van geen belang. 

Slechts blyft de vraag: is dit Egnensteyn bekend of ge- 
noemd in de Utrechtsche Geschiedenissen ? Het Rijnensteyn , 
dat in 1396 door Bisschop Frederik gewonnen en te grond 
toe afgeworpen werd, (Matthaeus Jure Gladii 180) is het im- 
mers niet ? Dit hoorde onder Hagestein. Maar daar Matthaeus 
de door hem geboekte b^zonderheden dezen aangaande, ont- 



1) Lpocht 1490. 

2) Copie-Leenbrief 15)6. 
8) LMnhricf 1192. 



5d 



leent aan eene mededeelmg Tan Did, Jlh, de Bidder tan Oroene- 
èteyn^ heer van Rifnensieyn, en daar Gornelis de Ridder van 
Groenesteyn in 1601, en na. hem Jhr. Dan. de Ridder van 
Groenestein in 1647 met Rijnenstein te Coihen z^n beleend ge- 
weest, zooals uit de Leenbrieven blijkt, is er dan niet eenige 
grond om te vermoeden, dat ter aangehaalder plaatse toch 
wel bedoeld werd het R^'neustein te CothenP 



Dapper krijgebedrijf , 1673. Onderstaande origineele akte 
maakt een onbekend feit kenbaar, uit den oorlog met Lode- 
wyk XIV. 

Wy borger mrn eH vroedschap der stadt Utrecht, doen kond 
eenen ygelijck, dat wy gesien, gehandelt ende gelesen hebben 
twee gerechtelijke attestatien, besegelt en ondertekent, luydende 
van woorde tot woorde als volght. Wy heer Wilhelm Pieck 
van Wolfsweerdt ende heer Henrick Pieck van Wolfswerdt, 
schepenen tot Beesdt, doen cond ende certificeren, dat ten 
dagen ondergescr. voor ons in eygener persone gecom pareert 
s^n Andries G\jsbersen Hack ende Mattheus van Gent, mits- 
gaders Gornelis Hack eS Dirk Casteleyn , naburen ende jnwoon- 
deren tot Beesdt, ende oock alle mannen staende ter goeder 
naem ende faem, eS hebben, ter requisitie van Harmen Fiolette, 
corporael onder cap^. Hassen , voor waer ende waerachtich ge- 
affirmeert dat ontrent St. Jan , den zzii\j«° Juny, in den voor- 
leden jare xvj^. drie ende seventich, hy Fiolette met noch veer- 
tien soldaten, waer over hy als gidts was commanderende, 
alhier tot Beesdt gevangen mede brachten een franse cap». ge- 
naemt dYryen, met een luytenant, ende noch sestien soldaten. 
Ende sijnde gecomen ontrent de kercke tot Beesdt, door een 
franse partye ruylerye, ongeveerlijck een hondert en vijftich 
man sterck, s^n achterhaelt geworden, jegens welcke ruyteiye 
hy Fiolette met sijn bijhebbende partye sich mannelijck defen- 
deerde, ongeveerlijck den tijd van twee a derdalf ure; inmid- 
deb conschap bequamen dat tot secoors van de fransen, oyt 



58 



de naeste garnisoenen , als s^'nde te dier t^'d Bommel, Tiel 
ende Wijjck, verscheyde troepen soo te voet als te peerd noch 
op haer aff quamen, sulcx geoootsaeckt waren naer dat eenige 
myteren hadden ter neder gemaeckt, ende tot vier keeren , om 
capitelatie te maecken, tusschen beyde gonck, genootsaeckt wa- 
ren haer eyntelijck op accoordt over te geven: voorts in alle 
voorvallende occasien hy Fiolette groote diligentie ende devoi- 
ren aenwende, ende sich comporteerde soo een soldaet met eeren 
toestaet ende daervan behoort te geschieden. Gevende sy com- 
paranten voor reden van wetenschap, als dat sy het gemelte 
recenter alsoo met oculaire inspectie gesien ende bevonden heb- 
ben, versoeckende op allen een ieder die dese getoont ofte 
eenichsins aen gelegen mochte s^'n, den voorn. Fiolette uit 
geene voors. staet te willen erkennen, ende onse attestatie voor 
waer ende waerachtich te accepteren. Ter warer oirconde soo 
hebben wy schepenen dese met onse zegelen doen becrachtigen 
ende door onsen secretaris doen beteyckenen. Geschiet in den 
jare ons Heeren xvjc. vier ende seventich , den xxvj«> August! 
stilo solito. Onderstond: In kennisse van m\j secretaris, attes- 
tor, ondert. Dirck Pieck: ende besegelt met twee opgedruokte 
segelen in groenen wassche, overdeckt met wit papier. 

Wy borgermrn, schepenen ende raeth der stadt Tiel, doen 
cond ende verclaren hier mede, ons kennelijck te wesen, dat 
eenen Hermen Fiolette, corporael onder den heere capitain 
Hendrick Hass, in Junio des jaers 1673, met veertien solda- 
ten, waer over hy als gide commandeerde , tot Beest eenen ca- 
pitain, een luitenant, nevens sestien soldaten gevanck el ijck ge- 
bracht heeft, dat hij Fiolette ende sijne gevangens ontrent de 
kerck aldaer gecomen sijnde, door een franse partye ruyters, 
verre over de hondert man sterck, achterhaelt is geworden, 
dervoegen dat hy met sijn bghebbende gasten op het kerckhoff 
retireren ende aldaer post heeft moeten grijpen; dat de naest 
by gelegen garnisoenen, als Tyel, Wijck ende Bommel, hier 
van condschap krijgende, derwaerts uyt ieder gamisoen eenige 



54 



konderden vbq soldaten hebben affgeschikt: defenderende den- 
selven Fiolette, met de sijne, twee a derdalf uir soo mannelijck 
haren post , dat verscheyde ray teren ter neder wierde gemaeckt ; 
dat hy eyntelijck sich tegens soo groote menichte van ruy teren 
ende ?oetknecbten onbestendich oordeelende, sich met de sijne» 
na dat om de capitulatie te maecken verscheyde reysen over ende 
weder was gegaen, op accoord overgegeven beeft ende binnen 
Tyel gevanckelijck gebrocht ende van daer nae Utrecht gesleept 
is, alwaer hij niet alleen qualijck getracteert, neen maer oock 
ter oorsaecke dat bij sedert het innemen van Tyel, ende waer 
binnen by als doen woonachtich was, sich in dienst van sijn 
I^oogheyt hadde begpven, met de galge gedreyght wiert. Ende 
want men altoos der waerheyt getuygenis behoort te geven, 
soo hebben wy ten versoecke van Herman Fiolette voornoemt, 
desen door onsen secretaris doen tekenen, ende tot meerder 
versterckinge van dien , onser Stads secreet zegel hier onder op 
het spatium doen drucken , op den derden July xvjc. vijff ecde 
tseventich. Onder stondt: Ter ordonS. mijner Heeren voorn., 
ende was ondertekent, Schuil, ende besegelt met Stads segel 
in roden wassche, o verdoekt met een wit papieren ruyt. 

Ende want w^' Borgemrn ende Vroedschap voorn, dese met 
de twee originele attestatien gecollationeert, te accorderen bevon- 
den hebben. Soe hebben wy des ten oirconde onser Stads sig- 
net opt spatlam deser doen drucken ende by onsen secretaris 
ondertekenen, op den 8^ July xvjc. ses ende sevratich. 

In kennisse van my, 

Cor. Buever. 

1676. 



55 



S Tergadering. 12 Febmary , 1959. 

Büüoiheek. — Nieuwe leden. — Grafzerk m de kerk ie Jlk- 
mar — UUbarating van eenen vuurepuwenden berg op het eiland 
Sangir, 

Bibliotheek, Ten geschenke ontvangen: 

van den schrijver : 

6. Laats, Jan Pietersz, Coen, (Overdruk nit de B'^dr, tot 
TaaU, Land- en Fdkeukunde van zV. Ind. Nieuwe volgreeks, 
IL p. 282.) 

van den schrijver: 

F. Nagtglas, De veetiging van Nederlanden in verechillende 
streken van Europa. 8*. 1858. 

In ruiling ontvangen: 

van de Kon. Akademie van Wetenschappen: 

Ferslagen en Mededeelingen. Afd. Natuurkunde, VUL 3. 1858. 



Nieuwe leden. Tot gewone leden van het Historisch Oe- 
Qootschap zijn benoemd de Heeren : G. F. van Limborch van 
der Meersch , M. Cohen Staart , Bidder Pauw van Wieldrecht, 
Maurin Oraaf Nahuys te Utrecht, Dr. H. C. Bogge te Moor- 
drecht, Jhr. Mr. J. de Jonge van Zwijjnsbergen te Helvoirt, 
Mr. L. Ed. Lenting te Zutphen, J. B. Bietstap te 's Graven- 
bage, L. Mulder te Breda, W. Jamieson te Amsterdom , Jhr. 
Hr. 8. W. H. A. van Beyma thoe Kingma te Leewarden : en 
tot honorair lid, de Heer Karel Nijjs te Antwerpen. 



Grafserk in de kerk te Mkmaar. De Heer C. W. Bruinvis 
te Alkmaar, zendt de volgende beschr^'ving in der vroeger ge* 
schonken lithographien , (zie vergadering 11 December, Kronjjk 
1858) van eenen grafzerk in de Groote Kerk te Alkmaar. 

In de Groote Kerk te Mkmaar ^ in het Zuiderkruis, naby de 



56 

graven van den om het geloof uit Antwerpen herwaarts ge- 
weken Hans de Bies, en van den Gods-Hidder Fbedeeick 
Adbiaen Westphalen, ziet men de dubbele, met gegraveerde 
koperen platen ingelegden grafzerk van een' vroegeren Jerusa- 
Icmsvaarder, van Pieteb Claesz. Palikck en zijne adelijke 
vrouwe Josina van Foreest. Zy zijn, nevens An dries Wil- 
lem VAN OuTSHooRN en WILHELMINA Palin<ï, bekend als de 
stichters in 1540 van een Provenhuis voor 12 behoeftige vrouwen, 
toenmaals even buiten , maar thans juist binnen de Geesterpoort 
gelegen, en nog onder het beheer der van Forebsten staande. 
In de regeringslijsten dezer stad komt Palinck voor als kerk- 
meester in 1483, 93, 94, 1510, 13 en 14, als schepen in 
1601 en 13, als thesaurier in 1535 en als burgemeester in 
1511, 17, 31, 32 en 34. 't Bl^kt uit deze c^fers, dat hij 
bij zijn overlijden in 1546 hoog bejaard was en uit zijne be- 
dieningen , zijn huwelijk, zijne reis naar het H. Land, zoo al 
zijne grafplaats zulks niet bewees, dat hij tot den aanzienlijk- 
sten stand behoorde. Daarvoor pleit ook, dat toen den 18. 
Nov. 1539 door kerkmeesters aan Maarten van Heemskerk 
het beschilderen der deuren van het hoogaltaar besteed werd , 
deze aannam op de groote deur ten zuiden voor te stellen de 
verr^zenis des Heeren, en den Abt van JSfftnond, indien die dit 
begeerde, of anders Pieter Claesz. Palink. (Het origineel 
contract is bg ons berustende). Van zijn geslacht worden geen 
anderen genoemd dan Jacob P., kerkmeester in 1541 en Lox7- 
BENS PiETEBSZ. P., schcpcn in 1506, 09, 11, 14, 16, 20 en 
22 en weesmeester in 1521. Waarschijnlijk was deze de 
eenige zoon van Pieteb Claesz. en heeft deszelfs vroegtijdige 
dood aanleiding tot de vrome stichting en pelgrimstogt zijns 
vaders gegeven. De naam van O oda- Ridder ^ het wapen van 
Jeruzalem en de beide palmtakken vereeuwigen, bij geheel ge- 
mis van geschreven bescheiden, deze bedevaart. Van de wa- 
pens in den rand zijn de bovenste van Palink (drie kruizen 
van goud op een veld van lazuur) en van van Fobeest (keper 
van keel op zilver; de onderste kunnen zijn, het eene van den 



57 



Bosch en het andere van van deu Maas of tan der Meer , 

wat, door het niet in acht nemen der kleurstrepen moeijelijk is te 
bepalen. Het gebroken rad en de hoofddoek van St. Veronica 
zijn waarschijnlijk geene heraldische figuren. Overigens behoeft 
de afbeelding geene opheldering; alleen merk ik aan dat het 
koper uit verschillende stukken bestaat, en blijkens het verschil 
in de uitvoering, aan meerdere handen schijnt toevertrouwd 
te zijn geweest. 



üitbarding van eenen vuurèpuwenden berg op de Sangir-eilanden, 

De Heer Jhr. G. A. Rethaan Macaré biedt de onderstaande 

beschrijving, door een' ooggetuige, van eene uitbarsting van den 

VQurspuwenden berg op het eiland Sangir in de Molukken, 

1711, ter plaatsing aan. 

Extract uyt het Taboekans dagregister, onder den 10» 
tot den 16"» December des jaars 1711. 

Donderdag 10. Snagts ongevaer de kloeke half twee uuren , 
ontstond hier een felle wind uyt den noord-oosten, vermengt 
met sware regen, donder en blixem, waer op kort volgende 
een aerdbeving, waer door ik, benevens de posthouders de logie 
verlieten, en ons onder den blooten hemel begaven; kort daer 
aen, ofte over tween, hoorden ik een naer geschrey en gekerm 
rondom 'scomp. wooning, en schoon het seer donker was, 
800 gaf ons de weerligt klaerheyt genoeg, om de menschen met 
troepen van honderden en vijftigen langs strand de vlugt te 
sien nemen, ik niet wetende, nog wat reden, maer even soo 
sis ik met die gedagten beset was, soo quamen der sulke el* 
lendige slagen uyt den bergh dat wy malkanderen niet hooren 
kosten, waer op volgden by houderden van steenen, die by 
ODs nedervielen, soo dat wy verpligt waren om in huys te gaen. 
Daer komende en agter uyt ziende, soo was het off den gehee- 
len berg Aboe genaemt, hier op Sangir, in het westen van ons 
gelegen, niet anders als een clomp vuur was, en het springen 



58 



continueerde tot de kloeke halv vier, maer de wind ging leg- 
gen, 800 dat wy de swavelagtige stoffe gewaer wierden. Dit 
gekerm van de menschen nog al continueerde, want beelden 
haer in dat de wereld verging, en door het vlugten van alle 
het volk zoo vroeg ik aen eenige die voorb^* gingen, met vrou 
en kinderen, waer sy na toe wouden, en waerom niet in de 
negorye en bleven. Zy antwoorden my daerop, dat den Konink 
en bobatos al weg waren, ende sy mede alle van Sarab affqoa- 
men , ende de wil hebbende om naer de bogt van Pitta en Ma- 
trekje te gaen: ik liet het op stonds vernemen of den Koning 
al weg was, maer wierd my berigt, als dat nog tbuys was, 
maer dat syn goederen en kinderen al weg waren. Wy bleven 
dan in desen nood (met een gebed tot God doende, dat den 
Almogende ons geliefde te beschermen) in 'scomp. iogie met 
sware angst, vermits wy niet anders als de dood voor oogen 
sagen: continueerende tot de kloeke vijff uuren, resolveerden 
ik om met een posthouder en vier jongens eens naer den Ko- 
ning z^'n wooning te gaen, en sien, (soo nog niet weg mogt 
8^'n), om hem dan in de negorye te doen blijven, vermits door 
s\jn vertrek geen levendige ziel daer toe te bewegen sijn; ik 
daer komende vond niet meer als een oude jonge, dewelke ik 
naer den Koning vroeg, antwoorde my niet te weten, en liep 
soo weg naer agteren. Een weynig daer gedraelt hebbende, 
versoheen cap*^. Boecca en den capi». Caout Gengang, die mede 
naer den Koning vraegdeu , maer die niet en quam was hy, als 
tegen half ses, gewapent met een krits op sy, agter inquam, 
en seyde my s^n gevoeg gedaen te hebben. Ik vroeg hem of 
het volk niet in de negorye soude te honden wesen, want naer 
het toescheen soo brande den berg soo fel niet als te drie uuren. 
Hy seyde van neen ; want nu sal het brandend water afkomen 
en daer bennen sy bang voor. Den Goning versogt my om van 
desen ogtend in 's comp. wooning sig op te houden , 'tgeen ik 
hem inwilligde, soo gingen wy eens naer de kerk ('twelk was 
halv seven, maer kosten nog niet sien waer den dag van daen 
komen soude) al waer seer weynig volk in was. Een gebedt tot 



69 



Ood gadaen hebbende , giogen soo naer de logie en wagten naer 
den dag tot half agt uuren, wanneer die eenigtsins doorbrak, 
want in 't westen kosten niet sien als vuur, Hgeen het ligt gaf» 
maer ten negen uuren begon het te stillen, den dag begon hel- 
der, den brand minderde en de wind begon weder aen te ne- 
men uit den noorden, waer voor wy Qod loofden en dankten, 
want die brandende specie van dese negory afleyden maer ter 
contrarie van Galongan en Taroena voerden. 

Vrijdag 11. Den berg Abor nog continueerende , dog soo 
sterk niet, met branden en vuur uyt te werpen als gisteren, 
soo quamen hier een parthye menschen van de negory Bonaro 
Abroe, off negory Baroe en Matane de vlugt nemen, vermits 
het daer niet van de hitte koste houden , en was op de eerste 
negory en in 'tboseh al gevonden 186 dooden, waer onder 
was de Princesse Corolabo en haer dogter Sarabarong genoemt; 
en op de laest genoemde ISO, dewelke meest door de vuuren 
waren verslonden. 

Wat Candahaer aanging wisten sy nog niet te relateren, 
maer seyde daer meer vuur te sijn gevallen als op een van 
alle de negoryen. 

Den Konink van Taboekan mede laten vernemen hebbende of 
er geen volk van dese negory werden vermist oyt de thuynen, 
800 quamen de nytgesondene tegen den avond wederom, mede 
brengende een verbrande menschenhand en voet, dewelke sy 
gevonden hadden in de thuyn van den Taboeccanse cap^. Gonsa, 
alwaer de huysen tot assche waren verbrand en SS menschen. 
Dese thuyn is ongeveer een halv* mijl van de negory, de ne- 
gory Baroe een groot uur, en Matane drie uuren. Desen dag 
hebben wy over de PjOO menschen getelt, die alle de vlugt na- 
men en naer Fotta gingen. 

Saterdag 12. Den berg nog al brandende als gisteren; in 
den ogtentstond quamen twee Taboeccanders , dewelcke op 
gisteren naer Matane waren gegaen, om naer haer vrunden 
te kijken^ weten my te berigten het droevig nootlot 't geen 
den Koning van Candahaer was overgekomen benevens syn on- 



60 



derdanen , soo wel christenen als moren , dewelke alle het met 
de dood hadde moeten besauren, en geen een hnys, groot of 
kleen, ja tot de boomen in 'tclnys, was daer blijven staen, 
ja alle verbrand of tegen den grond ter neder geslagen, ezcepto 
een kleen negorytje Talabit genoemt, gelegen tusschen Matane 
en Candahaer, daer waren ontrent 160 Candharesen overge- 
schooten. Den Siam Siallam hadden sy gistren op Candahaer 
begraven, met een zoontje van hem, d welke in sijn armen hadde 
vinden leggen, want hy niet verbrand maer door de hitte des 
vuurs verstikt was. Het getal der dooden op Candahaer is 
opgegeven soo mans, vroawen, als kinderen 2030 koppen, 
waer onder gerekent is den schoolm'. Andries Pietersz. en 
Marinjoe. Daer waren ook gevonden 6 metale stukjes en 1 
ijsere dreg, dewelke den Koning van Candhaer toequamen , en 
sogten nog naer andere 5. van 1. a. 2. fg bals. Tegen den 
avond wierd my berigt, als dat den Hoeccum van Taboeccan 
Abrah. Datholomeus en drie sonen van hem mede op Can- 
dhaer, het eygen noodlot hadden aengetroffen, en het leven 
met de dood verwisselt had. 

Sondag 13. Den berg Aboe ophoudende met vuur te wer- 
pen 800 sond ik den soldaet Thomas Justus en weinige in- 
landers naer de negoryen Matane, Chandhaer, en nieuwe ne- 
gory, om te vernemen of het op gisteren, gerelateerde , ook 
naer waerheyt my was aengebragt ; die tegen den avond 
wederom qnamen, en seyde het soodanig de waerheyt te sijn 
als onder den datum van gisteren staet aengehaelt, maer had- 
den onderweeg meer als vier hondert menscheu vinden leggen, 
alle door de hitte vant vuur gestikt, volgens haer oordeel, ver- 
mits niet verbrand, maer gaef van lichaem waren, en het water 
hadden sy aen strand kokende gevonden, ja menigte die haer 
voeten thoonde, waren door het water verbrand. In de Christen- 
negory op Candhaer hadden sy gevonden een meysje oud 
ontrent IS maenden, dewelke tusschen twee dooden lichamen 
inlag, was eenigtsints aen de arm verbrand, maer menschen 
siende begon het te huylen en op sijn Sangirees te roepen om 



61 



water, en bad Tolgens baer gissing van den 10. deserdaerall 
gel^y en is jegenwoordig by een van haer vrnnden ingeno- 
men. Den Hoeccum Ab"*. Datholomeus badden sy daer op 
Candbaer benevens sijn drie soons begraven. 

Maendag 14. Den berg al meerder afgenomen hebbende met 
branden, dog niet met dampen, soo qiiam den Taboeccander 
Goerahe van Manganietoe en Taroena, wist my te berigten 
als dat op Calongao 70 menschen waren verbrand, bnyten 
degene dewelke swaer gewond waren , dog nog in 't leven ; 
en de scboolm' was met de overgeschotene menseben naer Ta- 
loena gevlugt, om haer daer ter neder te setten, vermits op 
Galongan bet niet dorsten houden; dog op Taroena was het 
alsoo ellendig gestelt, want daer mede 408 zielen door den 
vnure waren weggerukt, en sy alle mede overgeschotene de 
vlngt namen naer Manganietoe, want in die negoryen waren 
mede wel eenige steenen gevallen, dog geen schade aen men- 
schen of huysen gedaen. Pen mardyker Bastiaen de Gratb 
was eergisteren, off op 12 deser, met syn chialoepje op Man- 
ganieta aengekomen. Ik kreeg berigt, als dat de negoryen 
Seloerang, Manaloe, Gastor, en Couma mede geen schade 
door het springen van den berg Aboe, aen menschen nog 
huysen was geschiet. 

Dingsdag 15. Komt alhier van de negory Talabit, digt by 
Candbaer gelegen, den nog in 't leven sijnde Senghadje Ben- 
gonmang, en Cluimilaha Maccasegy, benevens in de 30 Can- 
dharesen, relateerde my dat die aen waren gekomen om haer 
aen my te verthoonen en bekent te maken dat sy haren Ko* 
ning hadden begraven , en sy waren in 't geheel soo mannen , 
Trouwen, als kinderen, nog sterk ontrent 1000. met die geen 
dewelke op Saringany sijn, met den Goegoegoetamase Soege, 
die eerstdaegs verwagt werd op Sangir, en die soo hier en 
daer verstrooyt zijn. Den eenen broeder van den Coning Siam 
Sialene genaemt Calabato woont op Taroena, en is a present 
met dien Coning naer Talauwt, en den anderen genaemt Sa- 
larangy woont hier op een eyland, emeert sig met thuynen 



te maken, desen Senghadje verhaelden ook, als dat sy het in 
de negory Talabit , nog wat gaende meende te houden , om te 
sien of het daer beter sonde werden dan niet, anders genegen 
waren hier op Taboeccan of elders te gaen woonen. Hy had de 
vijf stukjes metael geschut en de ijsere dreg onder sijn bewa- 
ring, en soude sien of de andere vijff mede roagtig konde 
werden, maer andere goet van den Koning sag hy geen kans 
toe, vermits Oandhaer geheel en al tot de grond was verdelgt. 

Tegen den avond quamen hierop Taboeccan drie doode licha* 
men aendrijven, dewelke den Koning in een put liet gooyen 
en met aerde bedecken. En wierd my berigt als dat al do 
valleyen hier rondom Taboeccan gesloten waren, en geen wa- 
terlosing ter wereld had, en uytdien hoofde alle bang waren, 
dat dese negory mede overstelpt soude werden, wanneer door 
quam.te breken. Ik liet op 

Woonsdag 16, daema vernemen door eenige inlanders die 
my tot hier berigt bragten, dat het soodanig waerlijk gestelt 
was, maer dat sy niet verder dan een kleen uurtje het bosch 
in hadde konnen gaen, doordien het aerdrijk daer rontom nog 
branden, en het te heet was, om verder te gaen. 

Donderdag 17. Den berg nog al even sterk dampte maer 
geen vuur meer uyt en werpt. 

Op het eiland Sangir by Tomaten den laatsten Xber 1711. 



4 Tergaderlng. S6 Febmaitl» 1§50. 

Bibliotheek, — Lijkètatie van Abraham van Biebeeck, — Baljuw* 
rekening, 1305—1307. 

Bibliotheek, In ruiling ontvangen: 

Handelingen en geschriften van het Indiech Oenooteeh, te 's Gra- 
venhagey onder de zinspreuk: Onderzoek leidt tot waarheid. 
Vijfde jaarg., 4« ail. 'sUage, 1868. 8'. 



68 



I^kUaUe wm A. van Biebeeck. De Heer Jhr. C. A. Re- 
thaan Macaré legt over in handschrift: Lykêiatie op de begraf" 
ffHvm van Abraham van RUbeeck, in leven Gouverneur Generael 
van Neerlands Indie. Wordt besloten dit stak voorloopig te 
deponeren bij het journaal van Abraham van Riebeeck, om 
daarvan bij de uitgave later gebruik te maken. 



Baljuw Bekening, 1305—1307. De Heer Mr. J. A. Grothe 
deelt de onderstaande origineele, op een verscheiden ellen lan* 
gen perkamenten rol, geschreven rekening roede van Barend 
van Dorenweerde, gedaan aan den Bisschop van Utrecht, be- 
treffende zijn baljuwschap van Amstelland, over de jaren 1305, 
1306 en 1307. 

Dit is die cost ende dat vutgheven, dat Bernd van den 
Dorenwerde vut ghegheven hevet in der baeliuscap van 
Amestel, sint dat hem myn here die biscop die bae- 
liuscap beval. Dat was in den jaren ons Heren du- 
sent drie hondert ende vive, up sinte Willeborts dach, 
an goeden ghelde. 

In den eersten des dingsdaghes ua sinte Martynsdach reet 
Bernd te Narden, te besiene hoet in den lande stoede ende 
daer enen scoute te settene, verterde hi in tueen daghen mit 
hem achtenden xlv s. 

Item ter selver t|jt tueen knechten, die liepen te Muder- 
berghe ende te Helfersem om die scepen ende omme die 
goede lude alse met hem te proeven wien hi daer best scoute 
sette xii d. 

Item des donresdaghes na sinte Martens daghe was Bernd 
te Muden, daer enen scoute te setten, verterde xv s. ix d. 

Item des manendaghes ende des dinsdaghes vor sinte Kate- 
rinen daghe was Bernd te Wesepe daer enen scoute te setten, 
^de sette daer enen, ende sette te Diemen enen scoute ende 



64 



verterde xlvij s. vi d. ende enen bode die haelde die soepen 
te Diemen vi d. 

Item op den selven dinsdach was Ghisebrecht ter Nier 
Amestel te dingen met alsteen, verterde hi iij s. 

Item op sinte Katerinen dacb doe Alebrecbt van der Ha, 
vacbt tegben Janne van Zenicvelt te Muden ende dien gbe- 
wont badde ende bem des baelias knapen vengen mitten 
scoute, verterden si iij fg v s. 

Item des satersdagbes , des soenendagbes ende des manen- 
dagbes na sinte Andries dagbe was Bernd tot Amestelredamme 
ende sette daer enen scoute ende versacb t land , verterde bi 
Iviij 8. 

Item ten selven tijt enen bode die liep om ahteen ende die 
wisbeit van den lande mede te spreken, ix d. 

Item des andren donresdagbes na sinte Andries dagbe was 
Bernd te Muden mit bem xv, alse te dingben jeghen die van 
Muden, went si Alebrecbt van der Ha bouden wilden binnen 
bore vriede ende den bere niet laten volgben, verterde bi 
XXX 8. vi d. 

Item des manendagbes na sinte Niclaus dagbe was Bernd 
ter Bindelmere, daer Dideric die Zale dingende weder Hernart 
om enen anevanc van tueen coen, ende lacb des nachts te 
Wesepe mit bem acbtenden ende verterde xv s. vi. d. 

Item des dinsdagbes na sinte Lucien dacb was Bernd jegben 
Willem van Spaengen ter Gbeyne brugge ende versoenden den 
dootslacb van Dideric Uillen soen, doe bleef bi des nacbts te 
Wesepe ende verterde mit bem ix xvij s. vi d. 

Item des donresdagbes na sinte Lucien dacb was Bernd te 
Narden, ende versoende die wonde Willekin Alarts broeder van 
Hilfercem ende dede panden Ricout den Suarten van gbelde, 
dat sine magbe badden vervocbten , verterde bi mit bem acbten 
XV s. ig d. 

Item des manendagbes ende des dinsdagbes vor sinte Tbo- 
maes dagbe, doe Gbisebrecbt vten Wilghen deelde Jan Coppen 
aoens goet jeghen sgns sneers erfname, verterde hi xxviij s. 



65 



Item taeen knechten , die dat goet te Vredeland brochten , ij s. 
Snmma xvij fg ▼ s* ^ d. 

Item des donresdagbes in die Kerstsweke sende Berad den 
Groter sinen knapen Wesepe in te panden an Ghisebrecht veren 
Tmmen soen afterstal van Gherard van Aspendelf, verterde 
ij 8. vi d. 

Item des manendaghes na jaersdach sende Bernd den Gru* 
ter te Diemen in te panden an Diedewen Everarts wi\jf was 
afterstal van Gherart van Aspendelf ende verterde iij s. 

Item des dinsdaghes vor sinte Ponciaens dach doe was Bernd 
te Narden teghen die lude die twijf sloeghen ende daer bor- 
ghen of ontfenc tots heren behoef, verterde hi xvi s. 

Item des dinsdaghes ende des woensdaghes na sinte Fonti- 
aens dach was Bernd tot Amestebedamme tland te versiene, 
verterde hi met sinen knapen xiij s. 

Item des andren daghes na sinte Fouwelsdaghe was Bernd 
te Wesepe ende maecte daer ene zoene van Clans Zidewint, 
verterde hi xij s. 

Item des manendaghes vor onser Vrouwen lichtmisse was 
Bernd ter Bindelmere ende hadde tlant te samen gheboden 
doe Bemart ende Dideric die Zale om twee coyen dingden, 
went si hem vermaten mit crachte van den rechte te gane, 
welc hore so beviele in den rechte» verterde hi mitten luden 
te Wesepe iiij fB xviij s. vi d. 

Item des woensdaghes na onser Vrouwen lichtmisse doe 
vochten Claus mans kinder te Wesepe ende wonden Peter den 
Gribber ende Colijn Arnoudts Langen soen, die Ghisebrecht 
yten Wilghen venc mitten scoute ende mitten knapen die hi mit 
hem hadde, want si se wachten ende brochten te Vredeland, 
verterden si xlviij s. ix d. 

Item des vridaghes na onser Vronwen lichtmisse was Bernd 
te Loenen ende nam in die hant Tols vechten, ende ontfenc 
daer of borghen, verterde hi xx s. 

Item des dinsdaghes na sinte Agheten dach was Bernd te 
XV. J. 5 



Narden om die lade die si ghevanghen hadden alse om mort* 
brand, verterde hi ig s. 

Samma xiij fi xig s. ix d. 

Item des donresdaghes vor sinte Valentijns dach was Bernd 
mit hem xx te Wolfsberghe jeghen die van Narderland, alse 
die zoene te seggen van den doden wive , des hi niet en dede, 
ende verterde xv s. 

Item ter selver tgt sende Bernd enen bode te Wesepe, te 
Muden ende te Diemen, om die scouten elc mit tueen wisen 
luden tot hem te comen daer hi die zoene van den doden mve 
sonde gheseghet hebben , xviij d. 

Item ter selver tijt enen bode om die selve orbaer tot Ame- 
stelredamme ende ter Nier Amstel, xviij d. 

Item des saterdages voor sinte Valentijns dach was Bernd 
te Maden om enen vrede te maken tasschen Jan den Wilden 
ende Oerscheer, verterde hi viij s. 

Item op sinte Peters avont ende op sinte Peters dach ca- 
thedram waren Henric van den Dorenwerde ende Ghisebrecht 
vten Wilghen tAmestelredamme, bannen in te panden, verter- 
den si xi s. 

Item des andren ende derden daghes na sinte Mathies daghe 
waren Henric ende Ghisebeecht ter Ouder ende ter Nier Am- 
stel omme boeten in te panden, verterden ix s. 

Item des donresdaghes na sinte Mathies daghe doe Ghise- 
brecht vten Wilghen was ter Ouder Amestel ende verharde Jan 
Coppen soens land dat den heren an oomen was, van eoste 
ende van littope, vi s. ig d. 

Item des manendagbes ende des dinsdaghes vor Midvasten 
sat Bernd te rechte te Wesepe , van Claus mans kinderen vech- 
ten ende dat versoende, daer hadde hi mit hem xl manne, 
daer mede verterde üg fj. 

Item des woeusdages vor Midvasten was Bernd te Maden 
alse te seggen die zoene toschen Janne van Zenicvelt ende 
Tideman van der Ha ende niet en seghede, went Amout Scale 



67 



die mare brocfate dat Bernt ontset ware van den here yan Ar- 
kle, verterde hi xxxvi s. 

Item des manendaghes na Mid vasten was Bernd te Loenen 
ende seyde die zoene van Tols vechten, daer verteitde hi 
xi s. ix d. 

Item des woensdaghes ende des donredaghes vor Palmen 
was Bernd te Muden roet enen cogge vol luden ende seide die 
zoene tusschen Janne van Zenicvelt ende Tideman van der Ha 
ende Janne den Wilden ende Oeschere, verterde hi Ivi se. 

Item Jans Clercs cleder, iiij fg ^ s. 
Summa xvi fg vi s. 

A* 1306. 

Dit is Bernts vutgheven ende die oost dien hi gbedaen he- 
vet in derselver baeliuscap in den jaren ons Heren dusent drie 
hondert ende sesse. In den eersten des donredaghes in die 
Pasche weke was Bernt te Muden ende dingede jeghen Jan 
Diere ende Heyle Lappe ende hore kinder, verterde hi mit 
sinen knapen xi s. 

Item des andren manendaghes na Paschen was Bernd te 
Wesepe, te dinghen jeghen Arnout Scale, om tsheren ghelt dat 
hi op gheboert hadde van Peter Veren Aelmoede soen, van 
Gherart Roden weghen, verterde hi mit hem ix fg xvi s. 

Item des andren donresdaghes na Paschen was Bernt te Mu- 
den op den dyc ende dingede jeghen Jaoob Scrivers erfname, 
verterde hi mit hem achtende xxg s. 

Item des vridages ende des saterdaghes daer na was Bernd 
tot Amestelredamme alse tland te versiene hoet stoede, ver^ 
terde hi xvüj se. ix d. 

Item des soenendaghes daer na doe hi die leemte zoende van 
den wive die Lambrecht Spiker scoet mit Willem van Cleve 
in die meente, verterde hi xviij s. ix d. 

Item des manendaghes ende des dinsdages vor sinte Marcus 
dach was Bernd tot Amestelrevene te dinge ende verterde xxv s. 

Item des donredages vor sinte Marcus daghe doe die here 

6* 



van Arkle Giesebrecht vlen Wilghen sende an die soepen van 
Wesepe, van Muden ende van Groyland hem daertoe te wisen 
hoe hi die zoene best mit redene seggen mochte van den do- 
den wive, verterde hi viy s. ix d. 

Item des soenendaghes na Meye daghe doe men teerste der- 
dendeel betaelde van der zoene van Dideric Killen soens doot, 
verterde Bernd te Wesepe xiij s. ix d. 

Iteni des donredaghes daer na doe was Bernd op die Loes- 
drecht ende sonde verwinnen Bergher ende Nannekin van vech • 
ten, verterde hi xiiy s. vi d. 

Item des satersdaghes voir sinte Pancraes dacb was Bernd te 
Hiifereem jeghen die soepen ende jeghen die beclaghet waren 
van den doden wive te spreken, dat si der zoene souden vol- 
ghen die de here van Arkle seggen sonde bi den goeden Inden, 
verterde hi xi s. iij. d. 

Item des donresdaghes na Pinxtren was Bernd te Wesepe te 
nten die zoene tnsschen Ciavemers soen ende Peter Loenen, 
verterde hi xv s. iij d. 

Item des anderen manendaghes ende des dinsdaghes na 
Pinxtren was Bernd tot Amstelredamme ende sette daer soe- 
pen ende besach die slnsen, verterde hi xxviij s. 

Item des andren donresdages na Pinxtren was Bernd te Loe- 
nen ende seyde die zoene tnsschen Nannekin ende Bergher, 
verterde hi xiiij s. 

I^ Summa x fB xvi s. 

Item des manendaghes na sinte Bonifaes dach was Bernd te 
Wesepe te dinge ende tlant te versiene, verterde hi ix s. ix. d. 

Item des dinsdaghes daer na was Bernd te Mnden ende ont- 
finc borghe van der zoene taschen Alebrecht van der Ha ende 
Polsevorns kinder, verterde hi xix s. iij d. 

Item des vridages na sinte Bonifaes dach was Bernd te Nich- 
tevecht ende seide die zoene tnsschen Hanoghen kinder ende 
Polsevorns kinder, verterde hi viy s. iij d. 

Item des manendages na sinte Odulfs daghe was Bernd te 



69 



Wesepe ende seide die zoene tusschen Hogbe Teden ende Jacob 
den Goyer, verterde hi xv s. vi d. 

Item des dinsdaghes daer na was Bernd te dinge tot Ame» 
stelrevene ende tland te besiene, ende verterde xiij a. üj d. 

Item enen bode die liep tot Amestelredamme, te Diemen 
eode te Wesepe, om die scouten dat si quamen mitter mees- 
ter haest Bernd te spreken ter Ouder Amestel, xvi\j d. 

Item des woensdaghes na sinte Odulfs dacb doe Bernd den 
lade Yerbeyde ?ten lande van Amestel, die hi ontboden hadde 
alse mit hem te varen om die lade te raen die die coyen na- 
men mit Jacob Nellen soen, verterde hi iij fg vij s. i\j d. 

Item ter selver tyt doe Bernd die coyen weder haelde vuytten 
lande ?an Amestel die Jacob Nellen soen ende sine ghesellen 
ghenomen hadden ende die lude venc, doe gaf hi dien van 
Amestelrevene ende van Oude Amestel i vat biers, dat coste xv s. 

Item ter selver tyt dien van Amestelredamme i vat biers, xv s. 

Item dien van Diemen i vat biers, x s. 

Item dien van Wesepe i vat biers, x s. 

Item op der selver reyse verterden si achte des heren kna- 
pen van Arkle mit horen perden, x s. ix d. 

Item Jans Clercs linnen cleder, hosen, ooucen ende scoen xl s. 

Item verterde Bernd in tueief reysen die hi dede om tghelt 
dat m^n heer den biscop after staet alse van der zoene vau 
Heyne Wiben soena doet, ix fg x^ s. ix d. 

Item des soenendaghes na sinte Jans daghe te middezomer 
was Bernd op die Losdrecht om een wedersprok^ ordeel dat 
daer beroepen was, ende verterde daer xiij s. vi d. 

Item in sinte Pieters ende sinte Fauels daghe was Bernd 
te Muderberghe, alse om enen tunch te hoven van ere huus 
soekinge, verterde hi xi\j s. ix d. 

Item des anderen daghes daerna was Bernd te Emmenesse, 
ende wachte Florans den onledeghen, die daer sine scoute 
sende, ende verterde des nachts te Hilfercem xi s. 

Item des soenendaghes na sinte Peters ende sinte Pouwels 
daghe was Bernd op der Zidewinde alse die zoene vort doen 



70 



te gane van Dideric Hillen soens dode ende daer toDtfane 
dat ander derdendeel van den gbelde ende bleef des nachts te 
Wesepe, verterde xi s. ix d. 

Item op sinte Martijns dach translatio was Bernd te Ma- 
den om die ghisele te spreken die beseghet waren van der 
meente, dat si te Vredelant in comen of men soadse bomen, 
verterde ix s. vi d. 

Item des soenedaghes ende des manendagbes na sinte Mar- 
tijns daeh translatio was Bernd tot Amestelredamme tot myn 
bere dien biscop daer verterden sine knapen mitten perden 
xviij s. 

Item ter selver tyt worden vier waterlander ghevangen die 

vochten up Eppensloet, daer Bernd des nachts omme reet ende 

dedse boeden ende des andren daghes bringben te Vredeland 

verterden die boden die se brocbten ende wachten , xxxi s. vi d. 

ij Summa xxvi fg xyij s. iij d. 

Item des dinsdagbes na sinte Jacobs dach was Bernd tot 
Amestelrevene te dinge ende t land te versiene, verterde ix s. 

Item des dinsdaghes na sinte Peters dach vincula sende 
Bernd Gbisebrecht vten Wilgben mit sine knapen te Narden, 
doe die van Narden vochten onder hem selven, alse dat te 
▼reden, ende verterde daer in taeen daghen xxvij s. 

Item des donresdaghes na sente Lanwerens dach sende 
Bernd Gbisebrecht vten Wilgben mit sinen knapen daer Clans 
vte HoUand comen soude te rechte ende sine borgben quite 
doen scelden ende hem vermeten hadde mit gbewonnde te gane 
van den rechte, verterden si xxxi s. ix d. 

Item des sonnedaghes vor onsen Vroawen dach te midden 
oegbst was Bernd ter Zidewinde daer men mitter soene vol* 
voer ende orvede dede van Dideric Hillen soens doot, ende 
verterde mitten knapen die hi daer ghebeden hadde xxi s. vi d. 

Item des manendagbes vor sinte Bartbolomens dach, was 
Bernd te Wesepe te dinge ende tknd te besiene, verterde hi 
xüq s. ix d. 



71 



Item des donresdaghes na sinte Bartholomeus dach was 
Bernd te Maden te dinge tegben Jan Brunt, alse om enen 
onrechten anevanc van torve, verierde hi ixx s. ix d. 

Item des satersdaghes na sinte Bartholomens dach was Bernd 
te Mnderberghe te dinge jeghen Hanneken Zwarts soen, om 
dat hi torf wech voerde over besettinge, ende verterde daer mit 
hem tienden xviij s. vi d. 

Item des donresdaghes na sinte Jans dach decollatio sat 
Bernd te Hilfercem te rechte, alse van ere coerwonde daer die 
man of ontdraghen wart die mense ane teech, ende verterde 
xvi s. vi d. 

Item des vridages na sinte Jans dach decollatio sende Bernd 
Henric sinen broeder ende Ghisebrecht vten Wilghen tot Ame- 
stelredamme tegben smale Ghisen ende jeghen die gbene die 
handdadich waren an Diderics dootslach van Cieve, of si an den 
here daer of bleven wilden , verterden si ix s. vi d. 

Item des dinsdages vor onser Vrouwen dach nativitas was 
Bernd te Bussen mit x knapen daer Henric Eikosende soen 
daghede mit sire coerwonde, verterde hi xv s. 

Item des manendages na onser Vrouwen dach nativitas was 
Bernd te Wesepe daer scele Lubbrecht claghede mit sire coer- 
wonde, verterde hi mitten ghenen die hi daer toe ghebeden 
hadde xxxi s. ix d. 

Item des donresdages ende des vridages vor sinte Lambrechts 
dach, doe mijn heren was tot Amestelredamme, verterden 
Bemds knapen in die herberghe xxi s. ix d. 

Item op sinte Matheusdach was Bernd te Narden ende ver- 
lengede vort den vrede tuschen Amoud van Campen ende Fayer, 
verterde hi xi s. i^ d. 

Item des and ren daghes na sinte Michids dach was Bernd 
tot Amestelredamme, daer Claus vte Holland claghede mit sire 
leemte ende mit sinen coerwondeu, verterde hi xix s. vi d. 
Summa xiij fü xviij s. yi d. 

Item des satersdaghes na sinte Michiels daghe was Bernd 



72 



te Diemerdam jeghen smale Ghisen ende sine hulpers die mit 
hem verdreven waren ende verterde xv s. 

Item des manendaghes, des dinsdages ende des woensdages 
na sinte Reymeis dach doe die van Goyland gheweret hadden 
des heren boden mit wapender hand, maechghelt vut te pan« 
den, doe voer Bernd daer mit xviij mannen ende pande vut 
dat maechghelt ende verterde mitten sooute ende mitten soe- 
pen v fg xvij s. iij d. 

Item ter selver tijt bleef daer die Gruter, Peter Hoechvliet 
ende Lubbrecht die Yegher mitten soepen vort vut te panden 
datter after bleef, ende verterden daer des donresdages, des 
vridages ende des satersdages xxi s. ix d. 

Item des vridages na sinte Victoers daghe sende Bernd 
Ghisebrecht vten Wilghen t Amestelredamme , daer Claus vte 
Holland claghede sinen ander claghe mit sire leemte ende mit 
sinen coerwonden, ende verterden vii s. ix d. 

Item des satersdaghes na der Elfdusent Magheden dach was 
Bernd tot Vtermere ende seide ene zoene van soele Lubbrechts 
soens coerwonde, verterde hi x s. vi d. 

Item in sinte Symon Juden avonde ende sinte Symon Juden 
daghe was Bernd tot Amestelredamme ende ontfenc die borghe 
van Claus vte HoUant tots heren behoef an den here te ble* 
ven van sire leemten ende sinen coerwonden, ende verterden 
xxvij s. 

Item enen scute daer men vut royet mit x riemen mit horen 
X riemen iiij fg xvij s. 

Item op sinte Willeborts nachte voer Bernd mit enen cogge 
vol Inden te Keulen ende sochte Lude Thims die hi gherne 
ghevangen hadde ende en vantem niet , daer verterde hi xxx s. 
Summa xvi fg vi s. iij d. 

Item van den soenendaghe vor sinte Marien Magdalene 
daghe tot sinte Martins daghe in den winter, dat is xvi we- 
ken V daghe, lach Bernd mit hem sesten tot Thomas Sinters 
ellcen man daghes van xg d., dat is die weke xlg s. ende 



78 



dese summe doet xxxv ff ijj s. Hier en binnen was Berad 
also vele binder baeliusoap, dat van den coste ghecost wart 
X Q, 80 blivet dese summe xxv fi ii s. 
Summa xxv 8 ^ s. 

Item des manendages na sinte Martins dach was Bemd 
up Eppensloet jeghen smale Ghisen ende ontfenc daer die 
borchtuebte alse an myn beren te bliven van Diderics dode 
van Cleve, ende voer vort op Amestelredam ende verterde 
xxv^' s. vi d. 

Item ter selver tyt sende Bemd Peter Hoecbvliet, den Oru* 
ter ende sinen derc te Narden te spreken jegben die van 
Narden , of si myn beren den biscop verborgben wilden sulke 
broeke aki badden misdaen jeghen den here van Arkel ende 
sinen knapen, verterden si xiüj s. 

Item des vridagbes na sinte Martins dacb was Bemd te 
Muden jegben die ghene die zoden gbesleghen badden in mijns 
beren uterdyc, verterde bi xv s. 

Item des sonnendagbes vor sinte Katerinen dacb was Bernd 
te Narden en leyde daer vredeloes Lambreebt ende Peter Her- 
man Strucs ^ soenen, ende verterde xix s. vi d. 

Hem des manendages na sinte Katerinen dach was Bernd 
op die Loesdrecbt te dinge ende verterde xvi\j s. vi d. 

Item ter selver tyt sende Bernd Peter van Hoecbvliet ende 
den Oruter in Goyland te panden tgbelt van den anderen 
dagbe van den doden wive, ende pauden daer des dinsdagbes , 
des woensdaghes ende des donresdagbes» werde pande mit wa« 
pender bant Everart Struuc, daer verterden si mitten sooute 
ende scepen die mit hem gbingen panden xxviy s. iz. d. 

Item des manendages vor sinte . Niclaes dacb voer Bernd 
mit XX mannen in Goyland ende pande Everart Struuc of 
sijn maecbgbelt ende sine boeten die hi verboerde, omdat 
M pande gbewert badde mit wapender bant, ende verterden 
XXX vi] 8. vi d. 

Item des donresdaghes na ainte Nidaus dacb was Bernd 



74 

mit xl manne te Wesepe jeghen die iran Diemen alse die te 
besculden ran hersD broken verterde hi xWij s. 

Item ter selver tyt enen bode die ghinc tot alsteen ende 
tot Dideric Haghen, dat si mit hem broohten die soepen te 
Wesepe over dat daghedinge dat Bernd hadde teghen die van 
Diemen xviij d. 

Item enen bode te Muderberghe ende te Narden om die 
selve orbare an die scouten xviij d. 

Item ter selver tyt sende Bernd Henric sinen broeder ende 
Gbisebrecbt vten Wilghen tot Amestelredamme alse om Dide- 
kens Mercemans goet te eyghen vor dat ghelt dat hi den bere 
sculdioh was, verterden si xij s. 

Item des woensdaghes na sinte Lncien dach was Bernd te 
Narden, ende seghede daer die zoene van Hanneken Zivarts 
soen, om dat hy torf wech voerde over beset, verterde hi 

XXV 8. 

Item des manendaghes vor sinte Thomas dach was Bernd 
te Hiivercem ende venc den coster van Lare, omdat hi vacht, 
verterde hi vij s. 

Summa xij fg xiiij s. ix d. 

Item des manendages na Jaers daghe ende des dinsdages 
waren Bernds knapen in Goyland alse vut te panden t leste 
ghelt van den doden wive, yerterden si mitten scoute ende 
mitten scepen xxvij s. vi d. 

Item des woensdages nae Jaers dach was Bernd in BindeU 
merbroec ende venc daer Inde vut Sueders gherechte van Ape- 
quonde ende ander luden vten lande van Amestel énde reet 
vort te Wesepe, ende verterde xxvi s. 

Item in dertien avont was Bernd te Narden ende seide daer 
die zoene van Lammeken den hoecmaker van sire coerwonde 
ende verterde xxi s. iij d. 

Item des satersdages na dertien dach sende Bernd Henric 
sinen broeder mit xl manne ant Gheyne ende sochte Hogfae 
Teden ende sinen soene die vorvluchtibh waren, ende namen 



76 



doe siJD goet, omdat hi hout hadde ghehouwen in den broecke, 
verterden si xxxi se. 

Item des manendages na dertien dach was Bernd te We* 
sepe te dinge ende verterde xvij s. vi d. 

Item des donresdages na dertien dach was Bernd te Loenen 
ende dede die soepen van der Loesdrecht ordeel ?ten die si 
lange badden onder ghehad, verterde hi züj s. vi d. 

Item des donresdaghes na sinte Agnieten dach was Bernd 
te Maden jeghen enen man van Kunre te dingen van enen 
scepe dat hem ontdreven was, verterde hi xv se. 

Item des satersdages vor onser Vrouwen lichtmisse was Bernd 
te Wesepe om enen vrede te maken tnschen die van Diemen 
ende Amoat Scalen horen sconte, verterde hi zij s. iij d. 

Item des eersten satersdages in die vasten was Ghisebrecht 
vten Wilghen te Wesepe alse te dingen jeghen Gherart Hasart 
omdat hi te late quam tere lantghifte, daer quamen die van 
Diemen mit wapender hand buten vrede , die Ghisebrecht vten 
Wilghen keren dede, dat se niet en vochten op Arnout Scalen 
Qoch op sinen hulpers, ende verterde mitten ghenen die hem 
daer toe hielpen xiij s. 

Item des manendages ende des dinsdages vor sinte Peters 
dach cathedram was Bernd tot Amestelredamme om banne 
in te pande ende ordele doen te vten die lange ghestaen had- 
den in steden, verterde hi xxviij s. 

Item bp sinte Mathies avond was Bernd ter Ouder Amstel 
ende seide daer ene zoene tuschen Jan Ruschen ende Jacob 
Ludolfs soen, omdat si op den Zeedyc vochten, verterden si 
xxiiij s. vi d. 

Item op sinte Mathijs dach was Bernd te Wesepe ende 
waende daer ghevangen hebben Alebrecht Goyers soen, omdat 
hi vule botter ter market brochte tUtrecht, verterde hi xix s. vi d. 

Item des satersdages vor midvasten sende Bernd Henric 
sinen broeder mit xlv manne ende venc Alebrecht Goyerssoen, 
omdat hi öntvlo sire vulre botter tUtrecht , ende verterde xliij 
8. des betaelde Alebrecht selve xxx s. so bleefs xiij s. 



76 

Item des manendaghes na midrasten sende Bernd Henrio 
sinoD broeder mit zl manne te Narden om die lade die daer 
ghevangen waren die dene den andren an ghesproken hadde 
?an dootslaghe ende v knapen die se hoeden i^ daghe te 
Narden, van coste Ivi s. viiij d. 

Item des donresdages vor Falme was Bernd tOuder Amestel, 
daer claghede Gherart die Zale met ere ooerwonde, verterde 
bi xzij 8. 

Summa xvij {g ix d. 

Item in jaren ons Heren dasent ^rie hondert ende sesse in 
die marct van Amestel te hoeden, verterde Bernd ix fg ▼ 8* ^i <i* 

Item Lambrecht Spiker tot sire zoene te helpe van den wive 
die hi scoet mit Willem van Gleve in der meente in des biscops 
dienst, x fg, die myn here die biseop te Zulen beval ftelve te 
gheven. 

Item mins heren biscops oost tot Amestelredamme doe die 
van den Damme myn here den wyn gaven iij fg ende yi s. 
hoUantsch , die doen an gueden ghelde den ternoys vor xij d., 
ii^' Ce> xix s., des ontfenck Bernd weder van den wine die 
daer bleef, i^' fg x s. iij d., so blefs ij fg vi^ se. ix d., die 
Bernd vut gaf. 

Item sende myn here die biseop Bernde te ij stonden te 

Nien Vene ter kerke in Holland om ene zoene te maken tus* 

chen heren Pideric van Outshorne op die ene side ende. die 

van Amestelreland up die ander side, verterde hi xxv s. i^ d. 

Summa xxij fg xix s. vi d. 

Item van voeder coren dat Bernd vervoedert hevet mit sinen 
perden te Yredeland , vander tyt dat hi baeliu ghemaket wart , 
dat was in den jaer ons Heren dasent drie hondert ende vive, 
op ainte Willeborts dach, toter tyt dat die here van Arkle 
van den huse voer van Yredeland, dat was in den jaer ons 
Heren dusent drie hondert ende sesse, des soenendaghes vor 
dinte Marien Magdalenen daghe, c madde haveren ende li mud- 



77 



de haveren, de rnndde xxv^ d., somme hier of xvi fg xix s. 
ix d. Item Splinter Bloc van grase x s. 
Samma xvij Q ix s. ix d. 

Item binnen der tyt dat myn here die biscop te Zalen lach 
ende hi Bernd ontboden hadde alse die lade te warven van 
Midrecht van Gherart Ments suster dode, ende die van Goy- 
land van den doden wive, ende Didekin die merceman van 
Amestelredamme ende ander orbare die hem myn here bevolen 
hadde, verterden Bernds knapen mit sinen perden in die her- 
berghe v fg xvij s. 

Item enen knecht die coen dreef te Zuien die de van Am- 
stelredamme myn here gaven, ig s. 

Item in tneen reysen doe myn here die biscop ten parle- 
mente reet jeghen den grave van Ghelre inder Noede, verter- 
den Bernds knapen mit sinen perden in die herberghe xlv s. 

Item enen bode dien myn here sende om die tuee bae- 
liuwen van Waterland, Claas den Gribber ende Claus die Wael, 
dat si tot hem quamen tot Amestelredamme, te sciphiire ende 
te coste V s. 

Item des anderen satersdages na siute Lambrechts daghe 
sende Bernd den Grater sinen knapen na min here den biscop 
te Dordrecht, om die brieve van Heyne Wiben soens doot, ende 
hoe men varen sonde van der zoene van den doden wive in 
Goyland, verterde hi in iiij daghen xij s. 

Item was Bernd ghevaren tUtrecht jeghen heren Henric den 
deken, heren Florans ende jeghen Heymeric van den Rine, te 
spreken hoe men best mit redene varen mochte van der borch- 
tuchte van dien van Narden, verterde hi xv s. 

Item doe Bernd was ghevaren te Gorenkom an den here van 
Arkel alse mit hem te spreken wat hem best dochte tnschen 
sine knapen ende die van Narden, want sys an myn here ghe- 
bleven waren ende borghe gheset hadden , verterde hi an coste 
ende an sciphure y fg. 

Item sende Bernt Hughen tot myn here den biscop te Ni-» 



78 



vel alse te spreken wat hi best dede in den lande went daer 
snaerlike in stoet, verterde hi iij {g xv s. 

Item doe myn here die biscop te Dordrecht was in die vas- 
ten ende hi Bemde tot hem ontboden hadde, verterde hi mit 
sinen knapen ij S xvij s. iij d. 

Item doe min here was ter Niervart in die vasten was Bernd 
tot hem ghereden alse hem mijn here bevolen hadde te Dord* 
recht, verterden sine knapen mit sinen perden xvi\j s. 

Item ter selver t^jt gaf Bernd heren Janne van Dordrecht 
tot mins heren behoef an reden gelde xxx fg* 

Item iij boden die Bernd sende an heren Hubrecht van Yi- 
anen om den vrede te verlengen tuschen die van Gleve ende 
smale Ghisen, ix s. 

Item was Bernd ter Niervart alse te spreken heren Hnbrecht 
van Vilanen om den vrede tasschen die van Gleve ende smale 
Ghisen ende hem niet en vant ende sinen boetscap beval heren 
Habrechts capelaen, verterde hi vi s. iij d. 

Item enen bode die Reynaer van Cleve de weten dede dat 
G-hisebredit syn broeder den vrede houden wilde, xij d. 

Item was Bernd ghereden tot Horsevorde jeghen den rech- 
ter van Veine ende tote Florans den onledeghen mit xxv manne, 
alse om ene soene te maken van enen dootslach die ghevallen 
was tuschen mins heren 'sbiscops lande ende 's graven land van 
Ghelre, verterde hi in tueen daghen iij fiB xvij s. ix d. 
Summa lii^ S iij d. 

A* 1307. 

Dit is vatgheven ende cost die Bernd ghedaen hevet binder 

baeliuscap, an goeden ghelde, in den jaren ons Heren dusent 

drie hondert ende sevene. 

In den eersten Gillis dercs cleder, iiij S x s. 

Item des dinsdaghes na Paschen was Bernd op die Loes- 

drecht alse die scepen doen hore ordeele te vten die si lange 

hadden onder ghehat, verterde hi viij s. 



79 



Item ter selver tijt waren Henric van den Dorenwerde ende 
Gbiaebrecht vten Wilgben op Ameatelredam ende maecten daer 
enen viede van vechten , verterden x s. 

Item des saterdaghes na Paschen was Bernd te Maden , alse 
te dingen jeghen luden dien hi an teech dat soden gheslagben 
hadden ins beren uterdijo, verterde hi xvi s. 

Item des manendages na beloken Paschen was Berd te We- 
aepe te dinge, verterde xj s. 

Item des dinsdages ende des woensdages daer na was Bernd 
te Narden, te besiene hoe 'tlant daer sioede, verterde xxvij s. 

Item des vridages ende des saterdages daer na was Bernd 
tot Amestelredamme, te dingen ende soene te maken van vech- 
ten, verterde hi xxxij s. 

Item des woensdages ende des donresdages na des andren 
soenendages na Paschen was Bernd tot Amstelrevene ende 
ter Oudere Amestel, alse te dingen ende te besiene boet in den 
lande stoede, verterde hi xxvy s. iij d. 

Item des man^daghes vor sinte G^rgius dacb was Bernd te 
Wesepe te dinge, verterde hi xvi s. ix d. 

Item des woensdagbes ende des donresdagbes daer na was 
Bernd te Mnderbergbe, alse te dinghen jeghen die lade die 
myns beren tiende ontfoert badden, verterde hi xxvi s. 

Item des dinsdages vor Meyedacb was Bernd te Hilfercem 
daer Bolof Gberart Stipera broeder clagbede met ere coerwonde, 
verterde hi xix s. vi d. 

Item des woensdages ende des donresdages daer na was 
Bernd tot Amsteliedamme daer Willekin Wedegbe clagbede mit 
sire ooerwonds, verterde hi xxxv s. vi d. 

Item des woensdages in die cmcedagbe was Bernd te Hilfer- 
cem daer Danyl clagbede mit ere coerwonde, verterde hi xv s. 

Item des manendages vor Pinxsteren waren Henric van den 
Dorenwerde ende Ghisebrecht vten Wilgben te Wesepe, alse 
enen vrede te m^ken tasseben Woater Salomons soen ende 
Oherbrand Bantselaa, verterden si vi s. vi d. 

Item des dinsdages daer na waren Ghisebrecht ende Henric 



80 



te Diemen jeghen die soepen op den dyc, verterden si vi s. vi d. 

Item des donresdages daer na waren Henric ende Ohisebrecht 
tot Amestelrevene te dingen om ene coermede, verterden si 
vijj s. 

Item des dinsdages na beloken Pinxteren was Ghisebrecht 
vten Wilghen tot Amestelredamme daer Plorans claghede mit 
sire coerwonde, verterde hi vij s. 

Item des donresdages daer na was Bemd tot Amestelredam- 
me alse Glans Jans soen vte Holland vol te rechten, alse hem 
myn here bevolen hadde, verterde hi xxxv s. 

Item des manendaghes vor sinte Fetemellen dach was Bemd 
te Wesepe, alse te dinghen jeghen die van der Bindelmere, 
om dat SI niet en quamen op den dyc alsi gheboden waren, 
verterde hi xv s. 

Item des donresdaghes vor sinte Bonifaes dach was Bemd 
op die Loesdrecht, alse te dinghen jeghen Coppe Scencken 
soen, om dat hi vredelose lude onthelt, verterde xüy s. 

Item des dinsdages ende des woensdages na sinte Bonifaes 
dach waren Henric van den Dorenwerde ende die Groter op 
Amestdredam , alse die banne vat te panden die daer versoe- 
nen waren, verterden si xi s. vi d. 
Summa xxxi S xvlij s. vi d. 

Item des sateisdages vor sinte Odolfe dach aende Bemd 
Hoghen alse an Menten borghen ende sire ghesellen, dat si 
quamen tot Jud^ea te horen myns heren seggen van Glans 
Jans soen dat hi daer seggen wilde, verterde hi t s. 

Item des dinsdages na sinte OdoUs dach Was Bemd te 
Wesepe daer Qherbrand claghede mit sire leemte, voterde 
hi xxv^ s. 

Hem des sonendages vor sinte Jans dadi middetomer was 
Bemd te Loenen, ake om ene xoene te maken tuschen Dideric 
fotn Odeiien soeo ende Jan Waddyn, voterde hi xi s. 

Hem des dinsdi^^ vor sinte Jans da^ te middenoier 
w«i Bemd te Hilfareem ende leiden Peter Gheiaita aoen yre- 



BI 



deloes, alse van Rolofa Stipers daghé, verterde hi xiiij s. 
vi d. 

Item des donresdagea vor sinte Jans dach te middezomer 
was Bernd te Wesepe, daer hi over een dröech jeghen die van 
der fiindelmere, wat si myn here ghevea souden, omdat si 
niet up horen dyc en quamen, verterde hi xv. 

Item des manendaghes ende des dinsdages na sinte Jans 
dach was Bernd tot Amestelrevene ende ter Onder Amestel, 
alae te verstane hoet stoede in den lande, verterde hi xxxvi s. 

Item des satérdages na sinte Peters ende sinte Pouwels dagh 
was Bernd op der Loesdrecht, aise om ene zoene te maken 
tuBchen Tede Papen ende enen wive die hi sloech, verterde 
M x^ s. 

Item des donresdages na sinte Martins dach translatio was 
die Groter te Narden, aise Sanne in te panden die daer ver- 
soenen waren, verterde hi ii^ s. vi d. 

Item des satersdages ende des soenendages na sinte Martins 
dach translatio was Henric Bernds broeder mit Bernds kna- 
pen tot Amestelredamme ende liet hem daer eyghen die pande 
die ghepant waren tots heren behoef, verterden si xxvi s. 

Item ter seiver tijt om enen dief die te Mnderberghe ghe- 
vangen wart ende Bernd halen dede, ende senden myn here 
tUtrecht, verterden die knapen xviij s. ende dat goet dat hi 
ghestolen hadde daer ne quam niet of. 

Item ter seiver tijt wart Wilkin Mercemana kint van Nar- 
den up der Loesdrecht doot ghemalen, dat die van Narden 
mit wapender hand halen wilden, daer hem Bernd jeghen sette 
mit luden die verterden xxxviy s. ende dat kint coste te blo- 
ken X s. 

Item op sinte Margareten dach ende des andren daghes 
daer na was Ghisebrecht vten Wilghen tot Amestelrevene 
ende ter Ouder Amestelle boeten in te panden, verterde hi 
xg 8. 

Item des satersdages daer na sende Bernd den Gruter> te 
Diemen an die guede lude, dat si quamen tot myn here te 
XV. J. 6 



82 



Judefiies alse jeghen Amoot Scalen van horen tinste , Terterde 
hi ij 8. 

Item des manendages rot sinte Hariea Magdakoeii dach 
aendé Bemd Ghiaebreefat vtea Wilghen mit sinen knapen te 
Narden y daer Maroten doehter claghede mit ere coerwonde, 
▼erterde bi xxi 8. 

Item des donresdages tot sinte Marien Magdalenen dach 
was Bemd te Wesepe jeghen die scepen ende den raet van 
den lande van Amestelle te preken om slans orbare tots he- 
ren behoef, Terterde hi xxxviQ s. 

Item des woensdages na sinte Jaeobs dagfae was Ohise- 
brecht vten Wilghen tot Amestelredamme alse om die zoene 
te maken van der coerwonde die Willekin Wedeghe hadde» 
▼erterde hi xi s. 

Item des donresdages daer na was Bemd te Wesepe» alse 
jeghen Wonter Salomon ende sine vrienden daer si versekerdeo 
Bemds seggen te houden van s heren weghen» van der leemte 
die 81 Oherbrand daden, vertetde hi xxxiüg s. ix d. 

Item des vridages ende des saterdages daer na was Bemd 
tot Amestelredamme ende dede die ordele Inden die de soe- 
pen onder hadden alse van Engebredit Brechts soen ende van 
Ment Ten soen, verterde hi xlvi^ s. 

Item doe die van Amestelredamme vochten tot Amestel in 
die marct jeghen Henric van den Dorenwerde ende Bemds 
knapen ende men an beiden siden versamende al den nacht, 
wart Ghisebrecht vten Wilgben een perd doot ghereden, dat 
hi rekent voor xij fg. 

Samma xxxi fB vy s. ix d. 

Item des vridages ende des saterdages na sinte Peters dach 
ad vincula sende Bemd Henric sinen broeder mit sinen kna- 
pen tot Amestelredamme ende panden in boeten die verscenen 
waren ende liet hem panden eyghen tots heren behoef die ghe- 
pand waren, verterde hi xxxig s. vi d. 

Item des soenendages, des manendages ende des dingsdages 



83 



daer na waren Henric van den Dorenwerde ende Ghisebrecht 
Tten Wilghen mit Bernds knapen op den Zeedyc dien te be- 
staden ende doen te maken, verterde xxxiij s. 

Item op sintè Lauwerens avont was Bernd te Wesepe je- 
ghen Dommeoolven kinder alse te dingen, omdat si pande ghe- 
wert hadden mit wapender hant, verterde xxv s. 

Item des soenendages vor onser Vrouwen dach assnmptio 
sende Bernd Hnghen tot Amestelredamme , dat si horen raet 
jeghen hem senden souden alse omme goet dinc te spreken 
taschen myn here dien biscop ende hem, verterde hi iij s. 

Item op onser Vrouwen avont assumptio was Bernd te 
Wesepe ende wachte den raet van Amestelredamme dien hi 
ontboden hadde ende niet efU quam, verterde hi mitten luden 
die hi daer ghebeden hadde xlvi^ s. iij d. 

Item in onser Vrowen daghe assumptio ende des andren 
dages daer na was Henric van den Dorenwerde mit Bernds 
knapen te Wesepe alse om enen vrede te maken tuschen Meus 
heren Tsebrands soen ende Kerstiaen heren Dylbarens soen, 
verterde hi xxvij s. 

Item sende B^rnd Hughen te Narden daer Maroten dochter 
claghede mit ere coerwonde, verterde hi mitten scepen vi s. 

Item te tueen tiden sende Bernd Jan van Vorscoten sinen 
knapen alse die claghe vort te voeren van Maroten dochter, 
verterde hi vij s. vi d. 

Item des manendaghes vor sinte Bartholomeus daghe was 
Bernd ghereden in Nardinger land ende venc Wrunos tuee 
soenen, om dat si Maroten dochter ene coerwonde ghesleghen 
hadden ende verterde xxvij s. vi d. 

Item op sinte Bartholomeus dach, doe men Paust in brochte 
ter Ouder Amestel ende Bernds knapen ontfengen, verterden 
si xi 8. 

Item ter selver tyt sende Bernd Haghen tot Amestelredamme 
om die ghisele die Bernd hebben wilde tots heren behoef, 
verterde hi iij s. 

Item des satersdages daer na enen bode die liep om alsteen, 

6* 



84 

dat hi quame toie Yredeland mit tueen van der wysheit van 
den lande Bernd te spreken x^ d. 

Item enen bode die liep ter selver tyt an die scoaten te 
Wesepe, te Diemen, te Muden ende te Amestelredamme om 
die selve orbare ij s. 

Item ter selver tyt enen bode die liep te Muderbergbe , te 
Narden ende te Hilfercem an die scouten om die selve orbare 
xviij d. 

Item des woensdages na sinte Jans dach decollatio was 
Bernd te Uilfercem jeghen die van Narden , alse om den vrede 
te verclaren tuschen Goyland ende Emeland, verterde hi 
xvi s. vi d. 

Item des soenendages na sinte Jans daghe decollatio was 
Bernd te Muderbergbe daer Peter Buten dycs soen claghede 
mit sire coer wonde, verterde xxviy s. vi d. 

Item des woensdages ende des donresdages alse t onser Vrou- 
wen avond was nativitas was Ghisebrecht vten Wilghen tot 
Amestelredam ende seide daer een seggen van den zóene van 
Florans coerwonde ende verterde vij s. 

Item des sonnendaghes na onser Vrouwen dach nativitas 
sende Bernd Henric sinen broeder mit sinen knapen tot We- 
sepe om enen vrede te maken tuschen Meus heren Ysebrants 
soen ende Kerstiaen Dibbaren soen ende om enen andren vrede 
tuschen Amout Colyns soen ende Claus Mans kinder, verter- 
den si xvi^ s. iij d. 

Summa xü^' fg xviij s. vi d. 

Dit is dat hoy, stro ende voedercoren dat Bernd ver voedert 
hevet mit sinen perden, sint dat die here van Arkle van den 
huse voer te Vredeland, dat was des soenendages vor sinte Ma- 
rien Magdalenen daghe in den jaren ons Heren dusent drie 
hondert ende sesse. 

In der eersten jeghen Vrederic den borgher xxx mudde ha- 
veren, eic mudde xxx d., summa hier of i\] fü xv s. Item 
jeghen Dideric Abben xxxvi mudde ha veren, elc mudde xxx d.. 



85 



samina hier of iüj CB ^ s. Item jeghen Botart zxv mudde 
havereD, elc madde xxx d., summa hier of iij fg xxx d. Item^ 
jeghen Jan Waddyn üij mudde haveren, elc mudde xxv^ d., 
summa hier of ix s. Item jeghen Dideric den coster xv mud* 
de haveren, elc mudde xxx?i d., summa hier of xlv s. Item 
jeghen Ghiaebrecht den merceman xi^ mudde baveren, elc mud- 
de iiij 8., summa hier of: lij s. Item des saterdages na sinte 
Peters daghe cathedra tot Utrecht xxvi mudde hareren, elc 
mudde iij s. ix d., summa hier of ii^ fg x^ij s* ^i d. Item 
des saterdaghes vor sinte Gregorius dach tot Utrecht xx 
mudde haveren, elc mudde iiij s. vi d. , summa hier of iiij 
é? X s. 

Item des woensdaghes vor sinte Jacob daghe jegen Gerart 

Paesdach te Merlo vlij mudde haveren , elc mudde v s. , 

summa hier of ij fg. Item jeghen Dideric Abben x mudde 

nier haveren, elc mudde xxv^' d., summa hier of xxi} s. vi d. 

Summa van al der haveren, c mudde Ixxxvij mudde, 

die maken an ghelde xxix fg iij s. vi d. 

Item jeghen Boetart van ij vimmen haveren ende xij vimmen 
stroes xix s. Item jeghen Dideric Abben x vimmen stroes xij 
s. Item Mathies den smid om hoy ij Q. Item Peter Dide- 
rics soen van hoy vi s. Item in Bartaengen enen knape van 
hoy iij SB ix s. ende dat coste te sciphure ende te verteren 
x^ s. Item.Heyne van Loenen vi vimmen stroes v^* s. Item 
Nannekin Arne iiij vimmen stroes r s. Item Dideric die cos* 
ter vlij vimmen stroes x s. Item Claus van Outhusen üij vim- 
me stroes V s. Item Ghise heren Elts soen van hoye ende 
van vi vimmen stroes xxxij s. Item Volcwyn van grase 

XXV 8. 

Summa van hoy van stro ende van grase xij fg ij s. 

Summa summarum van desen brieve ^c fg Ixxix S x s. 
ix d., die maken an soarten ghelde iij<^ fg Ixx^ fg xiiij s* 
iiij d. 



86 



Item boven desen summen hevet Heymeric van den Blne 
ontfangen zlv fg ^n goeden ghelde» die maken an snarien 
ghelde lx fg. Item hevet Heymeric ontfangen xl^ S goets 
gelts ende x s., die maken an suarten ghelde xxx Q. Item 
hevet her Gherart van Ommen ontfangen c fg xxxix Q goets 
ghelts, die maken an suarten ghelde c fg Ixxxy S vi s. viij 
d. Summa totaliter ii^'<^lxxxvi fg it d, boni pagamenti in 
hac carta. 



5 Tergadertag. 12 Blaart, 1859. 

Bihlioiheeh. — Lieféktdige diehHngen ie Uireckt. 

BtbUoiheek, Ten geschenke ontvangen: 

van den Heer Mr. J. I. D. Nepven: 

UlreehUche Folksalmanak, 1859. 

Nieuwe Frieeche Folkêatmanak^ 1859. 7^ jaarg. 

Geldereehe Folksalmanak, 1859. 25« jaarg. 

Tan den Heer R. Chalon: 

Quelquea Jetone inédiis. Brux. 1859. d"". 

In ruiling ontvangen: 

Jnnales de V^eadmie é^ Archéologie de Belgique. Tom XV. 
1, 2, 3 Livraison. Année 1859. 8*. 

Mesêager dee Seiencee hietariquee. Année 1858. 4fi Livraison. 
Gand, 1858. 8'. 



IMfdadige stichiingen ie Uirechi. De Heer Mr. J. A. Grothe 
deelt uit de papieren van Booth een boekje mede, geschreven 
met de kennelijjke hand van den bekenden Utrechtschen regts- 
geleerde Lap van Wa veren, roet enkele toevoegingen van eene 
latere hand, inhoudende vele in het begin der 17^ eeuw bin- 
nen Utrecht bestaande liefdadige stichtingen. 



87 



Memorie van sommiglien ende yenebeyden 

F^ovens, Ohastbuysen ende Goodtscame- 

ren, die binnen de stadt van Utrecht, den 

armen gebaatreyckt ende gedeylt worden. 

J. Lapp van Waveren. 

1603. 



Memorie van verscbeyden provens die den armen luyden 
door het gantsche jaer ende alle weecke wtgereyckt ende 
gedeylt worden. 

Dom. In den eersten in den Domkerc wordt alle weecke 
gedeylt op viydaoh uii^ arme personen elc i stuvers broot 
ende i stnver aen geit, gesticht door H. Egbert Luysick, za; 
g., die canoniek in den Dom was. A* Doi 15 . . 

Nocb acht persooea in de plaets van acht cralen élx een 
broot van i st., gefandeert by heer Egbert Luysinck voors. 
A* Dw. 15 . . 

Noch wordt tn den seiven Domkercke gedeylt een proven, 
gesticht by deo canoniek in den Dom den onden Poelenbarch, 
aen seven personen i st. ende een broot van een st. A* Döi 16 &8. 

NUa. Dese provens beeft Poelenbnrch den rechten armen 
gemaect, dat is te verstaan den nooihulpf maer het 
eapittel houdt dit, ende nae de doot van zyn bast- 
asrt zoon Jaeob genoempt, zal den armen noch ac* 
cresseren 2000 gnlden eens. 

Noch wordt in denselven Domkerek gedeylt een proven ge« 
foodeert by den vice domdeeeken h. Theodoms Mulert, twee 
hondert gnlden jaeriix , aen zx personen , elcke persoen iij stn- 
vers ter weecke, ende de seven woensdaghen in de vasten elx 
?i st., ende elckèn woensdach nae de vier hoochtyden mede elck 
ses stuvers, dit zyn x mannen ende x vrouwen. A"" Ddi 1605. 

Noch wordt daer gedeilt van de goederen, naegelaten van 

heer Jan BnekeUer alias Anewech provens, almede op 

woensdach. 



88 



OüDBMUNSTER. £x testamento Henrici Post Decani S. Sal- 
vatoris. Item xx sol. redditns per N. camerarium ecclesiae 
S. Salvatoris praedictae recipi volo, de quibus ipse camerarius 
cam consilio decnni ipsias ecclesiae, qni pro tempore fuerit, annis 
singulis in festo B, Andreaé apostoli emat calceos et in reme- 
dium animae meae distribuantar pauperibus, pront decano et 
camernrio visum fuerit expedire. 

In Oudemnnsters capittel ofte in sinte Victors kerck wordt 
alle weecke gedeylt drie daghen, te weten sondach, woensdach 
ende vrydach, bondert end zes arme luyden (126 personen) een 
weyten broot van anderhalf pont deech, ende een oort stuvers 
aen geit, Ende in de vasten alle daech het voorsz. broot ende 
twee haringen, durende tot Paesschen. Daertoe noch elx op 
St. Willeboris dach, St. Jans dach ende op St. Bonifaesdach 
elck eenen stuver aen geit. 

Op de vier hoochtyden vant jaer hebben zy noch elx twee 
stuvers aen geit. Op Paesohavont hebben sy noch elx tot eyer- 
gelt drie stuvers. 

Dit is gefundeert by verscheyden heeren alse by heer Foeck, 
de canoniek, heer Jan Marsman, heer Bam, canoniken, heer 
ende mr. Johan Lap van Waveren, Ultrajectinus, ende meer 
anderen. Heer Comelis van der Goude, pastoor in de Buyr- 
kerck, ende van eenige tot Oudemunster. 

Op den witten donredach hebben sy loyden elx een mandaei 
mit elff stuvers aen geit toe, ende Goreavcmdt oock elcx elff 
stuvers. 

Fundatie van heer Foeck a* Domini 

» hew Bam a* Domiid 15 .. 

» mr. Johan Lap van Waveren a* Domini 1S92. 

» heer Johan Maranan a* Domini 160 . 

» heer Gomelis van óer Goa a* Domini 1609. 

S^. PsTua. In SK Peten k»ck woedt alle weed: «edeüt 
op dynsdach xxx personen elx eenen si. aen geit. 

Nodi in deselve kerck wordt alle dynadacb gedejrlt xj per- 
sonen eix anderi^lve staver aen ^It. 



89 

Noch in deselve kercke op denselven dacb alle weeoke vi 
persoaen elx ^ at. aen geit. 

Noch in deselve kercke ende ten selven daghe alle weecke 
wordt gedeylt vy personen elx drie sturers ende vier pennin- 
ghen aen geit, beginnende van den Advent tot Paesschen, ende 
van Paesschen tot den Advent elx ^ st. 

Noch ten selven daghe « te weten alle dynsdach ter weecke, 
wordt gedeilt in deselve kercke l\j personen elx drie st. 

Noch wordt in deselve kercke gedeilt v personen die alle 
vierendeel jaers hebben . elx ij k, guldens. .. ■ 

8t. Jak. In den kercke van St. Jans wordt gedeylt alle 
vrydach xlii^ arme luyden elx een broot van drie pondt rog- 
ghen die za. beer Thomas van Nykerken gesticht beeft a"" do- 
mini 16 . . . 

Noch ten selven daghe ende in deselye kercke ende van 
denselven fundateurs voorgaende fundatie wordt gedeilt x\j per* 
sonen elx i st. aen geit. 

Noch zynder xij personen die hebben ter cause uts. extra- 
ordinans elcx ter weecke i st. aen geit. 

Item hebben noch xy fraters ter weecke elcx aen geit vi st., 
ende extraordinaris aen broot elx vi. st. 

Noch hebben xxü^ personen elx ter weecke eenen st. 

Noch die xg pauperes alle jaers eens tot 1^ weecken alle 
jaer xxxi gulden. 

Ende dit alles voors. is gefundeert door heer Thomas van 
Nykercken, canooick St. Jans in syn leven. 

Noeh wordt in de kercke van St. Jans gedeylt alle vrydachs 
tot .... personen int getall elcx een halven stuvers weyten* 
broot, gefundeert door heer , canoniek in deselve kercke. 

St. Makibn. In de kercke van St. Marien wordt gedeilt 
van den Advente tot Paesschen toé Ixxxi^* personen alle weecke 
op maendaoh elcx vi st. 

Noch wordt in St; Marien keroke gedeilt aen xxxvi perso* 
nen die men alle raaendach , beginnende in den Advent tot 
Paesschen, geeft 'broot, turff. ende geU. 



90 

Noch deylt men in de voira. keroke van 6t. Marien aen 
hondert personen in de vasten alle maendach broot, ^ harin- 
gen» erwitten, bier ende geit. 

Dese drie rijn van verscheiden canonicken gefiindeert ende 
het capittel heeft dese drie provens gesteit op geit sonder meer 
te geven broot, bier, erwitten, torff, harinck, etc. Ende in 
plaets van de vasten begint nu mede in den Advent, ende 
gedurende te samen nu ende voorts aen tot Paesschen elcke 
persoen ter weecke vi stuvers. 

De provens van den canoniek heer Wijckersloot, die sollen 
mede inganck hebben in den toecomenden jare 1606 tot ... 
arme personen die elck ter weecke hebben zullen aen geit. 

BuiEBKBRCK, Johau AndricssE. Orab, heeft gefondeert ia 
de Buirkerck voer zes personen, yder alle zondach een broofc 
wegende ander halff pondt, acht loot botter ende een oort stu- 
vers aen geit. A. 

Noch deylt men in de selve kercke alle sondach xviq par- 
soenen een broot, acht loot botters, ende een oort stuvers aen 
geit, by een ander gefundeert. A. 

Jnffrou Etisabeth van Teylingen heeft gefundeert m de Buir- 
kerck te deylen alle sondach ses arme persoenen dek acht 
loot botter. 

Tuentghen Beeren heeft gefundeert in de Buirkerck te dey- 
len drie arme personen alle sondach een broot ende een halff 
marok botters. 

Noch deylt men in de selve keroke züjj personen alle son- 
dach yder een broot ende een oort stnvers aen geit, geftin« 
deert b^ een ander. A. 

Noch wordt in deseive kercke gedeylt ten daghe voors. $ 
personen elcx een broot, ende dat mede op sondach. 

Henriekgen Oornelis dochter heeft gelegateert in de Buir- 
kerck acht mudden weydts, ende Agniefc Tonis Birixsz. weduwe 
ander halff mudden weydts in manieren naevolgende: begin- 
nende alder heyligen dach, ofte den l^ sondach daer aen vol- 
), alle weecke een halff mndt weyts gedeylt aen seven 



91 



ende deitidi penoDen, ende xxzvij brooden wt een schepel, 
maect yder persoen ^ brooden, wegende elcz anderbalff pondt, 
eode XX weedcen gedurende. 

Joffrou Elysabeth van Coddenoort beeft gelandeert tot seven 
irmen personen, die alle maendach gedeylt worden ten buyse 
Tan de kerckmeesters ran de Bairkercke, elcke persoen eenen 
stnver. 

Heer Beyer Jansss. heeft gefundeert, in de Bairkercke tot he^ 
hoeff Tan v^ftien arme personen te deylen alle donderdach elox 
een broot van twee ponden» ende een oort stayers aen geit 
toe. Ende de collatie Tan dese compt aen den 1*^ kerkmees- 
ter ende den huysmeester Tan 't heilioh f gasthuis. 

Noch wordt geddlt te Buirkerok, gefundeert bij een ander, 
tot behoeff Tan xxt arme luyden op drie licTe Vrouwendaghen 
te weien, Annuntiationis in Meert, Assumptionis in Augusto 
ende Presentalionis in NoTember, elcx een hahen stuTcrs broot 
eode een halTeo stuTer aen geit. 

Joost Tan Buiren heeft gesticht te deylen in de Buirkerck 
op Tier üeve Trouwen (daghen?) tot xx arme personen, te 
«eten Liei^misse in Pebniary, Yisitationis in Julio, Natinta- 
tis in September, Ckmceptionis in December, elcx een halTcn 
stuver broot, ende een oort stUTcrs aen geit. 

Adriaen Tan Dashorst heeft gesticht in de Buirkerck op 8t. 
Leyen outaer, daer hy mede een ghiltbroeder Tan was, alle 
wcedm op seodaeh te deylen tot xx arme personen Tan haer« 
layder gilde elck een halven stuver aen broot ende een halTen 
stuTer aen geit. 

Noch wordt gedeilt in de Buirkercke, gefundeert door een 
ander persoen, op de Tier quatertemper daghen des jaers, op 
den l^ dach, aen Ixix personen elcke persoen twee brooden, 
ende de kerckmeesters yder ses brooden ; de drie cameren van 
de Buirkerck, steende in de Ambachtstraet, mede elcx voor een 
persoen gerekent, facit te samen iel brooden. 

Heer Comelis Bemtsz. heeft mede gesticht te deylen in de 
Buirkefck viijftich personen, ende dat op den xiiij Januar^, 



92 



den xü^. Jun^ ende op den xii^'. Augasti elcke persoen een 
bfoot yaii een stuver. 

Alle Tersworen manendagfae, ende alderheyligen, ende op al- 
lerzielen dach tzavonts, ende op assohen woensdach, wordt 
noch gedeilt een broot ende een oort stavers aen geit, die xxü\j 
die de sonnendaechsche schotel met geit hebben» geteyckent 
met letter A. 

Noch die xiij personen die alle sondach een broot ende een 
oort stuvers hebben, oock geteyckent mit A, hebbe mede elck 
noch een broot ende een oort stavers aen gdt, facit te samen 
37 persoenen, beyde gefandeert door een ander. 

De Sielbroederschap in de Bairkerck deylen alle manendach 
een broot mit een oort stuvers aen geit, ten huyse ?an den pro- 
oaratoer van de voers. sielbroederschap, aen xx?i arme personen; 
. Noch deelt den H. Oeest van de Bnirkerck, in haer camera 
steende aen de St. Meertensbnig wesende in haer kerspd, alle 
ses weecken tot iij^^ personen toe, elcke persoen ses stairers 
aen geit. 

Dat in de Bairkerck tot zijnder tijt gedeilt sai worden de 
jaerlixe rente, dat comen zal van de huysinghe ?an Heniick 
Hack, gemaect a*. 1607 aen de Noothulp, dat dieheeren van 
der stadt ter Gouw aengeslagen hebben. 

St. Jacob. In St. Jacobs kerek binnen Utrecht wordt 
mede alle sondach vuytgedeylt aen ses ende tnegentich perso* 
nen, die elcx genieten een stuvers broot, ende een halff merokt 
botters , ende een halven stuver aen geit. 

Noch werdt in de kercke van St. Jacob gedeilt des woens* 
deechs de provens van de potfa aen kxxij arme personen, elcx 
een st. broodt, een halff merckt botters ende een halven sta- 
ver aen geit. 

St. Mabgabieten hoef. Op St. Margarieten hoff bynnen 
Utrecht, by het Vleeschuys wordt gedeylt aen 18 Gameren, 
elck personen, alle weeck aen gdt v st. ende siaers yder x^ 
sacken heertbrantturff ende man ende wyff ter maant i daelder. 

St. Niclaes. In St Nidaes kerck wordt mede gedeylt dt 



93 



proven van den H. Geest aldaer, op alle sonnendaghen tot Ixij 
armen personen, elcx een broot van eenen braspenninck endé 
een halff pondt botter. 

Noch wordt in de selve kercke gedeilt van de broederschap 
▼an ons lieve Vrouwe aldaer aen deertich arme personen op 
den eersten sondach van de maent elck een stavers broot ende 
een halff pondt botter. 

Noch deilt de broederscap van St. Hnbert in de selve kercke 
alle sondach van de maent aen xvi arme personen elcx een stu- 
vers broot ende een halff pondt botters. 

Noch worden gedeilt in de selve kercke van de broederschap 
van S**. Anthonis xx arme personen elck broot, botter ende 
wittebroot. 

S*«. Oeebtruit. In S*«. Geerten kerck worden gedeylt van 
de broederschap van 8*«. Joost , drie arme personen , ende heb- 
ben alle weecke 

In de kercke van St. Geertruyt werdt alle sondach gedeylt, 
van den H. Geest aldaer, xxxv arme luyden, elck een stuvers 
broot ende een halff pondt botters. 

Noch werdt in deselve kercke gedeylt van den voorn. H. Geest 
X personen op sondach, een halff stuvers broot ende een halve 
stuver aen geit, mit een halff pondt botter ende het stuvers broót. 

Noch werdt aldaer gedeylt van de deekens in der tyt Van 
't bylhouders gilt, vyff arme Inyden op dynsdach door het hele 
jaer elcx een halff pondt botter ende een st. broot. 

St. Barbaren. Int gasthays van St. Barbaren aen de craen 
wordt gedeylt wt de poth xxxv arme luyden op allé sondaghen 
van 't jaer elcx een stuvers broot ende een pondt gesoden os- 
sehen vleysch, ende alle woensdaöh een st. broot ende een halff 
pondt botters. 

St. Bartholomeus. In St. Bartholomeus gasthuys aen de 
wal wordt alle sondach gedeylt wt de poth xlüij arme luyden, 
elck een weyten broot ende een pondt runthvleesch ; ende alle 
woensdach een broot, een halff pondt botters ende een duyt 
aen geit tot in de vasten toe, dan hebben syl. elcx x pennin- 



04 



gen aen geit ende bet Toors. broot, sonder botter, ende des soa- 
daechs mede; op sondach letare elox ij^ st. mit het broot, 
ende 'swoensdach daer nae x penS ende het broot, des son- 
daechs als letare mit bet voirs. broot. 

Op den heyligen paeschavont elx een balff pondt witte bot* 
ter» aen geit een braspenninck, ende een broot als boven; des 
woensdaechs daer nae, na onder gewoente, i pont botter, i deyt, 
ende broot, ende des sondaechs hatspot als voors. 

Op aller zielen dach so wordt gedeylt, aen veel arme loy- 
den, 200 ellen wit linne laecken, daer al hemden van gemaect 
worden, ende by den qnartiermrs ter presentie van den super- 
intendent vuyt gereickt werdt. Dese deylinge is gemiiect a* 
1606 by Eemst Schrieck, ende zyn suster de haysfr. yan mr* 
Peter van Neerden, gelyck als by den Noothulp staet, get. mit 
X, daemae noch vermeerdert by Johan Lap van Waveren mit 
een rente van 100 gl. hooftsoms. 

DuTTSOHXN HUTS. In 'thuys van 'tdnyschen oordens wordt 
alle weecke op manendach gedeylt xl schamele personen elx üjj 
pondt rogghen broot ende een butte biers van een vaenu Dese 
zyn a* 1609 by den lantcommandeur W. van Amerongen ge* 
dresseert in geit provens, ende zy geven yder persoen drie 
stuvers nu alle maendach. 

St. Loten. In St. Loyen gasthuys daer wordt gedeylt 

aen personen van de armste wten gilden van St. Loye 

elcx alle 

Bisoop. Item den eenen qnartiermeester die den armen 
noothttlp bedient, deylt alle donderdach xiy persoenen elck 
een stuvers broot ende een stuver aen geit, ende altoes den 
1* donderdach van de maemt dobbel geit ende dobbel bzoot: 
geiundeert door za. heer Heer Jorriaen Schenck van Tauten* 
borch, eerstbischop van Utrecht, 

Noch wordt wt den selven buydel alle vrydach gedeylt een 
persoen twee st. aen geit. 

Noch woidt wt den selven buydel gedeylt een persoen alle 
saterdach thien st. aen geit. 



96 



Noch wordt wt den baydel van den selven bieoop gedeilt 
een persoen alle sondach, seven stuvera ende een halven. 

Noeh wordt wt den selven buydel gedeylt alle maendacb 
tot beboeff van de bedtvasten siecken in St. Jobs gastbuys, 
?yff st. aen geit. 

Dese deylinge van bischups provens gesebiedea na al te 
samen op donderdachs voonniddach. 

BüGBGKL. Noch wordt gedeylt een ordinaris deylinge, ge* 
fundeert doer Mr. Habert Bnchgel tot behoeff van 100 arme 
hnyssittende personen die mit kynderen beladen s\jn, die elx 
ter maent hebben aen geit ses gulden ende hy heeft gewilt, 
dat men die in de kerspel van St. Jaoob meest deylen zall, 
(Hubreoht van Buchel Emontssoon). 

DiACOMiB. Noch wordt alle de stadt doer gedeylt aen 
arme hnyssittende personen, by twaleff gecoren mannen wt 
het collegie van den kercken raet, die men noempt de gere- 
formeerde ofte consistorie, diaoonen; ende elckf diaken heeft 
ziyn qnartier in de stadt, ende heeft sijn gesette ofte (genomi- 
neerde armen tot 20-^9^, 30 personen min ofte meer elcke 
opschrift, die sy ten x^ dagen ordinaris deylen sommige 6, 
4, 3, 8, 9, 5 stttvers elx geven, behalven veel mudden rog- 
ghen die sy mede doen backen, ende noch de extraordinaris 
deylinge die sy doen , hetwelcke te samen veel hondert guldens 
sjaers beloopt; weynich van de cat^lyken crygen hier wat aff, 
ofte gans niet. 

St. Cathabinsm. In St. Catharinen clooster men plach 
alle maendt te deylen een generael aelmisse daer alsdan wel 
igm mensschen elck een rogghen broot heeft van een pondt 

St. Ssbyaeb. In St Servaes clooster wordt alle witten 
donredach gedeylt k personen, elck arme persoen een cop 
groene gesoden erwitten, daer een mensch wel derdenhalven 
daeh aen te eeten heeft, daer toe twee broeden van ij st.; 
noch een halven stuvera wegghe, een harinck, een bolle biers, 
ende nooh daer toe drie stuvers aen geit. 

Hier wordt noch gedeylt aen persoenen arme luyden. 



96 

alle weecke op saterdacb een liaysbacken weyien broot Tan 
ü|] S ende twee stuvers aeii ^It. 

St. Pauwsls. In St. Pauwels clooster placb men alle Tiy- 
dach van de maent te deylen een generale deylinge daer ij" 
mensschen elck een rogghen broot van een pcmdt heeft. 

NooTHüLP. Noch wordt alle de stadt doer gedeylt een lo- 
pende deylinge aen de arme hnyssittende bettvaste ende siecke 
personen, die eerUcke armoede lydendezyn, ofte eenighe vroa« 
wen die armoede lyden in de kynderbedden; ende hier over 
wordt gestelt alle twee jaren wt de drie gastbuysen, alse St. 
Barberen , St. Bartholomeus ende den H. f, drie eerlicke man- 
nen van haer broederschappen, ende die selve drie mannen 
werden genaempt qoariiermeesteren ofte hoysmeesteren van 
den Noothttlp, soe het in den noot gedeylt wordt. Ende die 
voorn, gastbuysen maecken noch eenen man daer toe, die dat 
oomptoir ende het geit bewaert ende vnytr^ckt, die werdt 
genoemt superintendent die dat goet van dese deylinge legiert ; 
ende dese quartiermeesteren hebben elx haer qnartier ende 
ordonnantie; sy syn gehouden in de noot mede baytoi de 
poorten te gaen, ende hier wordt geen dagen gehouden om te 
deylen, dan alleen alsser noot is, twelek is genoechsaem alle 
daech, ende den quartiermeester deylt nae vermoghen sjnen 
buydel, ende nae wtwysen van de armoede. 

Dese drie noothulpmeesters deylen mede alle jaer eens , op 
aller heggen dach, aen de arme behoeftigfae personen, ten 
huyse ende in presentie van den superintendent een groote 
quantiteyt van schoenen ende toffelen. Ende op aller zielen 
dach wordt in St. Bartholomeus gasthuys gedeylt in presentie 
van den superintendent, van de drie qnaitiermeesters aen 
hembden, over de 100 ellen linnen laecken, ende dit linnen is 
gemaeckt by Ernst Sdnyeek ende syn suster, wesende de huys- 
finou van Mr. Peter van Neerden, gelyd^ als op het blat van 
de provens van St. Bartholomeus staet geteyckent met X. 

A*. 1618 heeft Johan Lap van Waveren, als in de qualite 
van executoir van sa. Aeltgen Jans doditer wed. van Zievert 



97 

Tan Oadt Arckel» dit vermeerdert mit 100 gL hooftzoms om 
de renten in linnen jaerlix mede te deilen. 

Noch deylen die selve quartiermeesteien mede alle jaer eens, 
op St« Meertens dach, in 't St. Barberen gasthuya, iu presentie 
▼an een kerckm'. van de Buirkerck ende van den superinten- 
dent, een groot qnantiteyt van wolle clederen aen de meest 
naecte van de arme hnyssitteode personen ; ende de quartier- 
meesteren moeten een cedul van de namen, alse gedeilt hebben, 
onder haer hant get^ckent aen de toesienders overleveren 
datelicken. 

Noch deylen dese quartiermeesteren alle jaer twee mael tnrff 
voor alle behoeftige haysittende personen elck een sack, te 
weten in de weeck voor kersmisse ende in de weeck voor licht- 
misse een sack, ende de quartiermeesteren betalen het vuUen 
iüg penn. van de sack, ende die turff hebben sullen die geeft 
men sdaechs te vooren een looden teecken ende wat gelts om 
dat draechloen te betalen. Ende tusschen tyden dat gehele 
jaer doer, worden de siecken inde noot mit turff wel versien. 
Het beloopt wel siaers aen turff mitte deylinge die twee mael 
geschiet, omtrent 1800 sacken turff ende dat in mynen tyt. 

Noch deylen dese drie quartiermeesteren alle jaers, van on- 
trent kersmisse tot ontrent halff Meert toe, de meest nodygen 
armen huyssitten broot, daer ontrent toe staet in alles voor de 
drie quartiermeesteren 18 mudden roggen, die syluyden laten 
backen ende den superintendent betaelt dat malen ende backen: 
bet syn al broden van iij pondt. 

Noch deylen die voors. huysm". van den armen noothulp op 
St. Agnieten dach ter pres^tie van seeckere andere treffelicke 
personen, alse Jan Boll, Dirck van Weatreuen, wesende beyde 
van den bloede de naeste van de fundateurs van dese deylinge, 
ende een kerckm'. van de Buirkerck, als een b^eert ende ge- 
nomineert b\i testamente van de fundatuers, om op dien dach 
mitte quartierm". te gaen ter plaetsen over all waer men 't 
brengt ofte geeft etc. Dese noothulps deylinge is gesticht by 
▼erscheyden goede luyden. 

XV. J. 7 



98 



Desse voors. noothulp bedraecht so in geit, tarff» dederen, 
linnen, schoenen ende broot, siaera meerder dan 8000 gnldens, 
bet een jaer door het ander gereeckent. 

De quartierm"». moeten alle den arbeyt durende haer y jaren 
om Qodts wille doen, maer dese voors, ij vrinden ende den 
eenen kerckmeester hebben elx voor haren arbeit van dien 
eenen dach dat haer by testament gemaeckt is , van de funda- 
tuers van die ene deylinge ek ij taecken rynsschen wyn. 

St. Joost. Die broederschap van St Joost deylen den armen 
siaers driemael, yder persoen vi pondt weyten broot tot .... 
personen toe; hier staen toe vyff mudden weyts siaers, ende 

hebben elcke persoen noch aen botter ende aen geit .... 

Dit wordt gedeylt ten huyse van haren procuratoer. 

GOODTS GAMEREN. 

Ambaohtstraet. In den eersten hebben de vier capittelen 
alse den Dom, Oudemunster, St. Marien ende St. Peter, 
staende in de Ambachtstraet in t poortgen , elx een godts ca- 
mere, daer de deeckens van de capittele voors. giftera aff zyn, 
ende elcke camere heeft 1 stuver ter weecke toe. 

Noch staen in de Ambachtstraet drie godts cameren daer de 
kerckmeesters van de Buirkerck gifters aff zyn, ende werden 
bewoont de i\j met ses huysgesinnen , te weten boven ende 
beneden, ende heeft elcke haysgesinne daertoe üjj sacken turff 
ende elck twee brooden alle qaartertempera. 

Hamborqbrstbabt. In de Hamborgerstraet » daer staet 
een poortgen over de Braudiolye kercke, daer staet een huys 
in dat verordonneert is tot vier godtscameren , ende daer toe 
18 noch aen geit ontrent siaers xxiv gulden , maer daer moet 
het huis mede van onderhouden worden. Ende dit is gefun- 
deert van Henrieh Hack. A*. Domini 1607. 

In de LoLLBBSTBABT staen drie goodts cameren, gefun- 
deert by 

MsYBK POOBTQBN. In t Mcyen poortgen by SI. Jacobs 



99 



kerck staen vyflPtien godtscameren daer Havenswaye van de 
seven gifter van is, G. van Merenbnrch ende Buysch van de 
8 gifler van zyn , ende de cameren van Ravensway hebben eix 
vyff sacken turff ende de andere viy sacken turff daertoe, mit 
ter weeeke een oortgens broot. 

Noch by Meyen poortghen achter St. Jacobs kerck staet 
een vyff snsterhuys, daer vyff arme vrouwen in wonen ende 
elck heeft, neffens de huysfestinghe, vier sacken turff ende acht 
galden aen geit toe siaers alle jaer, gefondeert by Joff. Alydt 
in memoriam sororam suarum numero simul Y. 

Berchstraet. Noch staen in de Berchstraet achter St. 
Jaoob kerck xxviij godtscameren, ende heeft elcke camere siaers 
aen brant acht sacken turff ende aen ghelt xx gl. : gesticht 
door h^ Dirrick van Zuylen, canoniek St. Peters tUtreoht 

Brtgitten steech. In de Brigitten steech over Lepelen- 
burch staen acht cameren daer de regierders van St. Barberen 
gasthuis gifters aff zyn; dese cameren hebben nyet toe, maer 
moeten elck die daer inne wonen, noch x st. siaers toe geven 
tot reparatie. 

In St. Cateinbn steeghgbn. In 8^. Catrinen steechgen 
by Vredenburch staen xi godts cameren, gesticht by heer Jan 
Goch canoniek van Oude Munster, ende elcke camere heeft 
siaers daer toe twyntich guldens. 

In Croontghens poort. By Clarenburch in Croontgens 
poort daer staen acht godts cameren daer de huysmeesters 
van St. Barberen gasthuis gifters aff zyn, ende heeft elcke 
camer siaers xij sacken turff ende aen geit ij gulden vij^ st. 

Baohtnhoff. Op het Baghynhoff staen by de puth drie 
godts cameren gesticht by Joffrou van Hoy. 

Johan van Medenblick canoniek tOudemunster 1640, heeft 
doen maken ende doteert vyff cameren opt Bagynhoff, elck 
met iij Philips gulden jaerlycx, daer die meystersse dispositie 
off heeft, met voorwaerden als sy vaceren, deken ende capittel 
van Oudemunster te kennen geven sal om off yemant van Me- 
denblyck bloet bequaem waer daer voor een vremde in te nemen 

7* 



100 



gehouden sal syn. Ende o£P die meystersse gebrekelick viel int 
iitreycken van de iij Philips galden jaerlycx, soo sal dat goet 
oomen aen 't capitteie van Oudemunster. 

Noch staet op het Baghynfaoff een huys , dat het groot huis 
genaemt werdt daer arme baghyntgens in wonen die men pot- 
tagie, vuier ende licht toe geeft, ende is gesticht van 

St. Mabgribten hoff. By het Yleyshays daer staet een 
poortgen dat men St. Margrieten hofF noempt , daer staan xt 
godts cameren in, daer het capittel van den Dom gifter van 
is, ende dese cameren hebben brant ende licht ende noch 
geit toe. 

ScHALCEWTCK STEEG. Aen de nyeawe graft in Schalck- 
wycksteech by het Pesthuys, staen 14 godts cameren, die by 
de huysm^. van t pestgasthnys gegeven ende onderhouden wer- 
den, ende daer staet nyet toe. 

Maqdalenen stbsch. In de Magdalenen straet by de wall 
staen vier godtsoameren , geftindeert by Joffiroo Elysabet van 
Loon» ende dcke camere beeft siaera toe aeo geit, ende noch 
brant tot genoech doen. 

Sfrikqwscu. Achter de R^^Iieren in de Springhwech 
staten twaleff godts cameren gesticht deer een domproost Heer 
OoroeUs Myrop, ende elcke camere heeft siaers daer toe xxv 
gulden, mit xx sacken turff ende alle weeck in de vasteD 
aeeckeren bannck daer toe« 

Mü£LElcsT£ECH« In de Moeloisteeeh by de Springhwech 
alae» vyff godts cameien, gestidit by 6. van der £em. (Nota. 
Desa heelt de fundatie sdveii te niet gedaen ende veroocht; 
ergo nyel» ovennils dat by begoD te sien, dat die van de 
atadt in de arme goederen ba«r baadea sloegea.) 

StaoT^UCii. In de Stw mte cA staen vier godts canereR 
gefcadeHt doer eenen Ryaevelt ende ékke eaaer beeft aen 
SeH toe $ gl. «ade x «t. sia»s. 

Hier vaa ter sydea k een gaaeken alwaer «en oedr gaet 
naar «aa%e foodls caüneraa. 

OoafT aviKtuoi. In da 



101 



cRDieren die om Goflts wille bewoont worden, gefnndeert door 
den selven N. Bynevelt , ende elcke camer heeft aen geit toe. 

RoTENST£ECH6EN. In Royensteechgcn over St. Catrinen 
kerck staen seven godts cameren gefundeert by hr. Johan 
Marsman canoniek tot Oudemunster, ende elcke camere beeft 
siaers noch toe aen geit 8 gl. ende tot brant 6 sacken turfF. 

NiEUWSTBAET. In de Nyeustraet by het Dolhoys staen xij 
godts cameren gesticht daer Adriaen Beyer, ende elcke camere 
heeft aen broot , kees , botter ende aen geit siaers toe, dat het 
wel XXV guldens elck weerdt is. 

Het Dolhuis. In de Nyenstreet staen oock drie godts 
cameren, die dat dolhnys ge?en. 

Jofferenstbaet. In de Jofferen straet by St. Geerten kerck 
staen acht godts cameren daer de hnysmeesters Tan 8t. Bar- 
tliolomeus gasthuis gifters aff zyn , ende elcke camere heeft 
siaers aen geit vyff gulden ende tot brant thien sacken turff, 
een spynt grauw erwitten ende vier st. aen geit toe, ende dit 
op den 1^° maendach in de vasten. 

In deselve straet hebben die van St. Geerten kerspele twee 
godts cameren , op den hoeck van 't Wolffsteechgen een en 
achter daeraen d ander, daer de kerckmeesters gifters off zyn, 
ende hebben mede thien sacken turff, een spynt grauw erwit- 
ten ende oock vier st. aen geit, die het gasthuys voors. op 
den seifiPden (dag ?) mede vuytreycken moeten. 

Gbobnsteech. In de Groenst eech die over St. Servaes 
hoff leyt, staen thien godtscameren vyfp in 't poortgen ende 
vyff op te straet, daer de canonicken van Oudemunster ghiftier 
off eyn, ende hebben jaerlix daer toe aen geit 

RiDDEBS HOFFSTEDE. Op Ridders hofstede ende aldaer aen 
de wal staen noch xxv^ godts cameren daer de voorn, heeren 
van Oudemunster gifter van zyn, ende hebben jaerlix daer toe 
aen geit 

A*. 1621 heeft m'. Frederiok Brunt getimmert ende gefan* 
deert xvi nyeuwe goodts cameren staende aen de Wal tusschen 
Lepelenburch ende het Pestgasthuys teynden de Schalckwyck- 



102 



steech, ende heeft die versien eloks mit 18 galden jaerlix» 
eode dit heeft by by zyn leven gedaen ende is in den Here 
gerasi den 26 Meert 1622. God beb de siel; ende in den 
Hage begraven. 

Stoms poobtgen, Magdalenen brogge. Aen de nyeuwe graft 
by de Magdalenen brugghe staet een poortgben dat Syon ge- 
naemt wordt, ende daer staen binnen xv godts cameren die 
by de broederschap van St. Bartholomeus gastbais geregiert 
werdt ende heeft elcke camere daertoe aen brant x sacken 
truff vry op de solders, die de sack geestimeert wordt op vi 
st. ende hebben elcx noch aen geit daertoe op de dagen als 
volcht, op de quatertempers van t jaer 4 st. aen geit ende 
i st. broot, maect i gulden siaers. 

Noch aen vyff van dese cameren elx i st, wegge, oompt v 
si., op de quatertempers mede te deylen. 

Noch op de vier hoochtyden elx \j st. geit ende ij st. aen 
broot, compt xvi st. siaers. 

Op witten donderdach elx 4 at. aen geit. 

Op schortelen woensdach aen vyff van dese cameren elx i st. 
aen geit. 

Op S^, Victorsdach elx ij blancken, broot ende geit. 

Op 8^. Maertens avondt elx x st. 

Op S^. Martens dach elx i st. aen geit ende \j st. aen broot. 

Op SK Catrijns avondt elx i st. aen geit en \j st. aen broot. 

Noch op Magdalenen dach, op Lichtmis dach, op h. crays- 
dach in de Mey, ende op den 1® October elx v st. aen geit, 
oompt yder camer siaers ^ gl. , facit in toto elcke oamer ioco* 
mens jaerlix vi gulden xiiij st. vi\j penningen, behalven de 
genoempde vyfif cameren die jaerlix v st. meerder. 

Wtnsen 8TEECH. t Einden de Winsesteech aen de wall daer 
zyn x\i godtscameren die den ampt man tussohen Maes ende 
Wael, genoempt Joncheer Mom, om Godtswille laet bewonen. 

Dit staet in dubio of het ewecb wesen sal. 

LoLLEBSTRAET. In de Lollerstraet achter die cellebroeders 
staen noch goodts cameren, gefundeert by 



103 



HoocH CooRNMBBCKT. By de Roomburgerbrugge , daer de 
hooch cooro merckt is, daer stadt een poortgen dat wordt 

St. Jacobs gasthays genaempt , daer staen cameren in, 

die om Godts wille bewoont worden by de peilegroms van 
St Jacob die verarmt zyn, dit wordt by de peilegroms van 
St. Jacob bedient. (Nota tot Huarbayaen syn dese gemaect.) 

Patenburch 8TJB£CH« Tusschen de Smeebrngge ende St. 
Geertenbruggbe staet Payenburcb steecb aen de oostzyde van 
de graft , daer staen zy goodts cameren in , gefundeert by een 
burgemeyster van de staUt van Utrecht genaempt Franchois 
van Sneecky elcke camere heeft xxv gl. siaers toe aen geit. 

Hahstebch. In de Hamsteech achter St. Jacobs kerck 
over Trappenburch by de puth, staen seven goodiscameren , 
gesticht by Uenricb Lubbertsz. van Plaets (Paliaes?) ende 
hebben noch elx aen geit siaers daer toe. 

Daer staen noch 8 goodts cameren achter St. Meertens 
gasthuys buyten de Weertpoort, welcke gegeven worden van 
t gasthuys procurateurs. 

Op St. Jans Camp, achter de Cellebroers'by de Lollersteech, 
daer staen twee godtsoameren die by de kerckmeesters van 
de Buierkerck gegheven worden, ende hacr incomen is siaers 
yder camer iij gulden, doer een arme persoen daer toe gege- 
ven, die selver in de een camer aldaer gestorven is. St Jans 
Camp streek van den cruyswech van de Yuylsloot tot op de 
wal toe, verby de cellebroeders ende de Lollersteech. 

GASTHÜYSEN. 

Aen de Kbaen. Aen de Beyerbrugghe by de Kraen staet 
het gasthuys van St. Barberen, daer worden tot xlv oude 
mannen onderhouden, die de cost, slapen, onder ende over 
hebben. 

Op de Nuee. Op de Nuee staet St. Laurens gasthuys, 
daer worden tot xzx oude vrouwen onderhouden van alles 
wat tot het leven nodioh is, ende werdt by de broederen van 
St. Barberen gasthuys bedient. 



104 



West-smbesteech. In de West-smeesteech aen de wall leyt 
het gasthuys van St. Bartholomeus , daer werden wel 52 soe 
vrouwen ende mannen onderhouden nacht ende dach, ende 
werdt bedient by xxxij eerlicke mannen van vermoghen, dat 
een broederschap maect. Dit wordt mede St. Appollonia geheten. 

Witte vkouwbn Pookt. Buiten de Witte vrouwen Poort leyt 
het gasthuys van de H. f, daer worden 42 oude vrouwen van 
alles onderhouden, ende werdt by een broederschap bedient. 
Dit wordt mede S*^ Sebastiaens gasthuys genoempt. 

Noch leyt buyten de Witte vrouwen Poort het gasthuis van 
SK Martha, daer de vreemde arme passanten des snachts al- 
leen huysvestinghe ende pottagie, broot, vuir ende licht hebben, 
wordt bedient by procuratoers. 

Noch leyt buyten de Witte vrouwen Poort het gasthuis van 
de Meiaten ofte Lazarus, daer men de siecken meiaten onder- 
hout, ende wordt bedient by de broederschap van dat huis ; 
hetselve huis heeft zeer groote incomende renthen siaers. 

ToLLESTEECH PooBT. Buytcn de Tollesteech Poort staet 
het gasthuys van S^^. Joost, daer worden de arme passagiers 
geherbercht voor een nacht, ende hebben aldaer huysvestinghe, 
vuir, licht ende pottagie ende broot. Dit is geheel geruyneert. 

St. Gathaeinen Poobt. Buyten S*«. Catharynen Poort leyt 
het gasthuys van St, Job ende daer worden alle arme siecken 
genesen, ende hebben haer volcomen nootdruft aldaer, ende 
daer en boven synder noch xvi bedden, die by arme luyden 
beslapen ende van 't voorn, gasthuys heel van alle nootdruff 
onderhouden worden. 

Bottebstbaet. In de Botterstraet staet het gasthuys van 
St. Loyen, daer worden onderhouden van den smeedengilde die 
verarmt syn tot int getall, als bet inoomen lyden mach. 

Wbebdt Poobt. Buyten de Weertpoort leyt het gasthuys 
van St. Meerten aen de steene brugghe, daer hebben acht scha- 
mele persoenen haer gantsche onderhout. 

Noch leydt buyten de Weerdt Poort het gasthuis van S*«. 
Anthonis, daer worden mede twintich schamelen geherbercht 



105 



ende hebben mede als vooren. Dit hebben de gebroeders van 
desen gasthuyse verandert ende hebben geordonneert te sullen 
genieten oude vrouwen die haer broot nyet meer en connen 
genieten ofte gewinnen. 

JoFFEBEN Stbaet. In de Jofferen straet by de Wittevrou- 
wen poort staet het xij Apostel huys dat gefundeert is by den 
deecken van S^. Peters heer wten Enghe , daer worden xij oude 
mannen van alles onderhouden. 

St. Jebonimus. By de kercke van St. Jeronimus aen de 
nyeuwe graft, daer leyt het Pauper huys, daer worden x\j pau- 
peres ofte arme clercken onderhouden die ter scholen gaen. Nu 
versamelt met de coliegie van St. Willebrordt, welck men 't fra- 
ters huys ordinaris noempt. 

Bbtgittbn Stbech. In de Brigitten steech by de wall leyt 
het huys van St. Willeboort; dat fraterhuis mede wordt genaempt, 
daer worden xxiiij schamele jonghens die St. Jeronimus school 
gaan, onderhouden van alles, ende werdt geregeert by een 
broederschap. 

ScHALWïCK STBECH. In de Schalckwyck steech aen de wal, 
daer staet het gast(huis) van Leuwenberch , dat het groote pest- 
gasthuys is, daer worden alle siecken die de pest hebben ge- 
brocht , die dat om Godts willen begeren ende worden vry ge- 
nesen, ende werdt by een broederschap geregiert. 

Bbygitten bbugghb. Aen de Briggitten brugge by St. 
Catharinen clooster, daer leyt het gasthuis van St. Catharinen, 
daer worden alle siecken van de stadt, die het om godtswille 
bieren, onderhouden tot datse genesen zijn, ende werdt ge- 
regiert by den oversten ofte belyder van S*«. Catrynen clooster. 
Pollen huys. Noch isser een huys gefundeert by mr. Evert 
van der Poll , die advocaet van 't Sticht van Utrecht was , da(T 
men de bedelaers in brengen sall die men by de straten vindt, 
ende wordt genoropt het spinhuis, want daer woUe werdt be- 
reyt tot laecken, ende hebben voor haer arbeyt de cost ende 
geit toe tot onderhout. 
DoLHUYS. By de wall tegens over S*«. Agnieten clooster, 



106 



daer staedt het gasthuys daer men de dolle wtsinnighe mens- 
schea onderbout doet, ter tyt toe dat syl. wederom gebee- 
tert z\jn. 

Bbtgitten steecu. In de Brygitten steech, daer staet een 
ghasthuys dat van het drie Coningheu kerck gemaect is, ende 
het wordt nu genaempt het Vriessche gasthuys, om dat men 
aldaer geneest die vriessche soldaten die gewont ofte zieck zyn, 
ende men seyt dat het de staten van Vrieslant becosticht heb- 
ben eode noch becostighen. 

TucHTHüYS. A*" 1616, in Augusto, hebben de regierders 
des stadts Utrecht het clooster van St. Nicolaes, eertyts by de 
Begynen bewoont, begonnen te appareren tot een tucht huys, 
om de quaetwillighen daer te disciplineren, ende hebben de Be- 
gynen doen verhuysen naer 't clooster van Arckel, alias St« An- 
nen clooster, aen de nieuwe gracht, tegen St. Servaes clooster 
over, by de susterkens van 'tGheyn, makende soo van twee 
cloosters een, omdat meest alle de oude geprofesseerde susters 
gestorven waeren, ende de meeste plaetse derselve doosteren 
leech stonde ende niet bewoont wierde. 



Mr. Frederick Brunt beyde rechte licentiaet heeft tot onder- 
hout van arme lieden gesticht achter syn huysinghe genaempt 
Lepelenborch , zvi goodtscameren ende deselfde jaerlicx ge- 
maeckt ofte begiftet, tot een dotatie, met de somme van xvi^' gl., 
in den jaere 1620. 

Ons neeff Jan van Westrenen heeft in de Lollerstraet gesticht 
tot behoeff van ii^ arme lieden vier godts huysen. 



Hier volgen de namen van de straten die den quartiermees- 
ter van wegen S'«. Bartholomeus moet versorgen voor zijn quar- 
tier, ende is een derde paert grooter dan die van St. Barbaren 
ende den H. f, ende genieten den derden penninok meer aen 
dan die ander twee. 



107 



Beginnende opwerdts. 

Van St. Pauwels bragghe de nieu graft langen ten beyden 
zyden tot op de Wall. De zuydzyde van de Winsse steech, 
de geheele Camp, Ridders hofstede, Brygitten steech tot op 
de Wall, aehter het Fraterhuys ende Lepelenburch. De Schalk* 
wycksteech, de Cruepelstraet , de Magdalenen steech, St. Ser- 
vaes heek, de Teerlingh straet, de Groen steech, Oudemunsters 
cameren in 't poortgen, de A. B. C. straet, Syons poortghen , 
S^. Catrynen steech, de zuytzyde van de Bomburgerstraet , den 
geheelen Nyenstraet ten beyden zyden tot op de wal , de Brandt- 
oiyeu steech, Royensteechgen , noeh een Eoyensteechgen , de 
oost Smeesteech, de Payen steech, de Vryutten steech (Vrou 
jutten steech P), de groot Eelgis steech], den Achierwech, St. 
Nidaes kerGkh<^, geheel rondtaom. 

Van den Homburger brugge opwaerts. 

De Oude graft ten beyden zyden tot de ToUesteech poort 
toe, het Wystraet, St. Niclaes steechgen, het Kerckstraetgen, 
den Doelen, den straet voor den Doelen, de Water steech, 
Knyven steechgen, langens opt water op de werven , achter het 
Wystraet tot weder op de Romburger brugge toe, de Zuydt- 
zyde van de Gortsteech, geheel St. Jacobs gasthuis ofte straet- 
gen, de Swaensteech, de Bantsteech (Brandtsteeg?), de west 
Smeesteech, St. Geerten straet, groot Rosendael, Maessen steech, 
de straet by Bylhouwers thoren , langens het water op de wer- 
ven tot op de Romburger brugge toe. 

Van de Gortsteech opwaerts. 

De Springwech ten beyden zyden tot ToUesteech poort toe, 
het Zilversteechgen, Asschen poortgen, de Muelensteech , St. 
Bartholomeus straet, het Stadt steechgen, de Jofferen straet, 
St. Geerten kerckhoff geheel rondlom, cleyu Rosendaell; van 
het Silversteechgeu aen de wallen tot ToUesteech poort toe, van 
de Wynssesteech aen de wallen tot mede ToUesteech poort toe. 



los 

Buyten Tollesteeoh poort. 

Ten beyden zyden van het water tot het gerechte toe, mit 
alle straeten ende steechgens daer tusscben, van de poort tot 
aen de houte bnigghe ende by de vulmuelen, nyet over de 
brugghe ofte het water; de Ganssteech, het halve zingel van 
Tollesteeoh tot S^. Catrynen. 

Finis. 

Op St. Michiels dach moet den quartiermeester deylen dat 
den superintendent hem levert op de ij® sondach -van synder 
ontfanck ende dat bewaert hy tot St. Michiel dach toe, v gl. i st. 

De wynterdeylinghe begint omtrent den 14*^ December, 
ende duiert tot ontrent den 15«n Meert, ende alsdan begint 
de somerdeylinghe wederom, des wynters alle acht dagen 
ende des somers alle veertien daghen, den ontfanck van 't geit 
tot den superintendent. 

Den aenganck van de bedieninge van de quartier meesters be- 
ginnen alle drie op eenen dach, te weten op den eersten son- 
dach in September; des smergens haelt men dat l^' geit tot 
den superintendent etc. 



Hier volght cataligus ofte het getall van 't generael boeck 
der armen provens, dat gemaect is a"* 1600, rustende onder 
de heeren van den Dom, ende elck getal beduit niet meer als 
een proven, als in den Dom worden t^vee provens gedeilt ende 
te Oudemunster een proven. 

Dom l, 2. Audemunster 3. St. Peters 4, 5, 6, 7, 8, 9, 
10. St. Jans 11, 12. Nykercken 13, 14. St. Marien 15, 
16, 17. Buyrkerck 18, 19, 20, 21, 22, 23, 24, 26, 26, 27, 
28, 29, 30. St. Jacob 31. St. Niclaes 32. St. Geert 33, 
3^. Den H. Geest 35. St. Barberen gasthuis 36. St. Bar- 
tholomeüs, ook S^. Apollonia genaempt, 37. St. Margrieten 
hoff 38, 39, 40. St. Loyen gasthuis 41. Duytsche huys 42. 



109 



Bischop provens 43. Diaoonie 44. Sielbroeders te Bnirkerck 
45. Bylhouwers in St. Geertkerck 46. Ons lieff vrou broer- 
schap in St. Niclaes kerck 47. Van St. Hubert broerschap in 
St. Niclaes kerck 48. Dnoothulp. Buchels provens. Pollen 
provens. St. Anthonis broederschap in St. Niclaes kerck. St. 
Joosten broederschap. St. Servaes Clooster. 



6 Yergadertng. 9B Maart, 1959. 

BibUoiheeh, — JugwtinuB van TeyUnffen, en tjjne Opeomête der 
Neder?, beroerten. — Doopwmten. — ^brit, — VerwoeUing 
van IJsselitein in 1418. 

Bibliotheek. Ten geschenke ontvangen: 

van den Heer Oachard: 

Lettres inéditee de Maxindlien, Duc d^ Autriehe. Spart. Brux. 
1852. 8'. 

Correipondance du Duc d^Albe sur Vinvamn d» comte Louis 
de Nassau en Frise , en 1568. Brux. 1850. 8*. 

Correspondance d'Alexandre Farnese avee Philip TL Premiere 
partie 1578—79. Brux. 1853. 8'. 

Lettres écrites par les souverains des Pays Bas aux états de 
ces Provinces, 1579—1794. Brux. 1851. 8'. 

Rapport sur differentes séries de documents concernant VHistoire 
de la Belffique, conservées dans les archives de Vancienne chambre 
des comptes de Flandre, è Liüe. Brux. 1841. 8\ 

Rapport snr les documents concernant VHistoire de la Belgique^ 
qui existent dans les depots lUtéraires de Dyon et de Paris. 1« 
partie, Achives de Dyon. Brux. 1843. 8*. 

van den Heer Adolphe Mathieu: 

Oeuvres en vers. Poesies de Cloeher. Braxelles. 2 Exemp. 12*. 

van den Heer J. Dirks: 

Deux cent méreaux des corporations de Metiers des Pays Bas. 
Brux. 1859. 8*. 



110 



Vragen hetreffmde hei vervolg op van Loon, 1 767-— 1780. 

van den heer Theodore de Bive: 

La derniere Pensee, 5 Mai 1821. Hommage poeiique aux ve- 
terane de VEmpire. Paris 1868. 8*. 

van den Heer B. v. T. : 

Nalice biographique eur ie Oénéral Clump, Gand, 1857. 8*. 

Tan den heer A. de Reume: 

Nécrologe des officiers de V armee Beige pour 1859. Brux. 
1859. 8'. 

Notioes Bio'-bibliographique eur quélquee imprimeurs, lièraires, 
eorrecteurs, composOeurs, litkographes eie. Braz. 1858. 8*. 

van den Heer X. Beuschling: 

Documents statisiiques publiés par Ie B^rtement de V Intérieur, 
avec Ie concours de la commission centrale de statistique, Briix. 
1857—1859. 8 vol. fol. 

In ruiling ontvangen: 

vAn de Société royale des beaaz-arts et de Littérature de 
Gand : 

Annales. Tom V, VI, VII. Gand. 1868—1858. 8». 

van de Société Archéologiqae de Namur: 

Annales, Tom V, 4 Livraiaon. Namur, 1858, 

Rapport sur la siiuation de la société en 1858. 

van het Germaansch Museum te Neurenberg: 

Anzeigerfür Kunde der Detdeehen Foruit. 6 Jahrg. N* 1 en 8. 



Auguetinus van Teylingen en sn/ne Opcomste der Nederl, beroer^ 
ten. De Heer van Dam van Noordeloos te Rotterdam » zendt 
naar aanleiding van hetgeen door den Heer Mr. B. J. L. de 
Geer in de Kronjjh 1857, p. 108, over het boekje Opcomste 
enz. is medegedeeld, de volgende opmerkingen in. 

In de Kronijk van het Historisch Genootschap te Utrecht 
1857 bl. 108, leest men eenige bijzonderheden, medegedeeld 
door den Heer B. J. L. de Geer, over het boekje: Opcomste 
enz., waar uit tevens blijkt Z£d. alledns betwQfelt oï Augue» 



111 



Hnu8 o. T. , door den Heer de Wind vermeld, de bedoelde 
schrijver van het genoemde boekje is. Het zij mij vergunt hier- 
op aan te merken dat den Heer de Wind, bl. 476 en 590 van 
zijn werk, nergens den titel van Med, Doei, geeft aan zijnen 
autear, én zniks te regt, dewijl dat een ander persoon ge- 
weest is. 

Augmthiuè o. T. de schrijver van de Opcomste 1642, was 
een Haarlemmer en jezuit , en als zoodanig door alle autheurs 
over hem en dat boekje vermeld; de Wind doet zulks in na- 
volging van Foppens, Bibl. Belg.y p. 118, maar ook Jöcher, 
Gelehrlen Lexicon^ in voce, verwijst naar Alegambe, Biblioth, 
scriplorum Sodeiaiia Jesu, naar Witte, Diarium, reden dunkt 
mij genoeg 'den gerezen twijfel over de identiteit van deze per- 
sonen weg te nemen, waar tegen niet mag opwegen het ver» 
schil in jaren of ouderdom, naar het schijnt in het lAjhdicht 
op hem, bij Vondel voorkomende, (de plaats wordt door den 
Heer de G. niet aangewezen), dat in alle geval niet belet, hem 
als den schrijver te erkennen. Dat hij echter niet was dezelfde 
AuguHÜnuë o. T. als bij C. Koning, Tafereel van Haarlem, Dl. 
IV, bl. 16 wordt vermeld, is zeker: de aldaar bedoelde was 
AugwÜHus r. 7. geb., 1549 te Alkmaar, een afstammeling van 
bet oud geslacht van dien naam, deze was Medicinae Doctor 
CQ heeft een werk over verschillende ziekten en de middelen 
die te genezen, in handschrift nagelaten. Hij stierf den 24^° 
Augustus 1625, oud 76 jaren, nalatende drie zonen, Johan, 
Jacob en Cornelis, die in 1628 nog te Haarlem in de St. Jans 
straat woonden, ook later, blijkens een fraai handschrift van 
Johan, bevattende de Handüeaien en de Privilegiën der stadt Haer^ 
km, ghecopieeri uyt een oudt boeck op franzijn, in de St. Jan^* 
üraet in de hwfèinghe eertjjts bewoont by de Ed. Heeren van 
Brederode, en waarin het jaartal 1631 voorkomt; en welk 
Handschrift is vermeld door Jac. Koning in zijne Naamlijst van 
Zeldzame boeken, 1801, bl. 40, thans in mijne verzameling. 
Van het boekje de Opcomde enz. schijnen onderscheiden uitga- 
vcti te bestaan, vooral van lat eren tijd, zie de Wind, Te Water 



112 



en anderen, ook vond ik in eene Catalogus ^ Haarlem, Sept. 
1866, bij Eitsema , bl. 47 n*. 11, in 12*., eene nitgaye te 
Geulen, 1673. Voorts over het Lied in sommige uitgaven 
daarvan voorkomende, zie de Navorscker 1854, bl. 362, en is 
op nieuw uitgegeven door den Heer van Vloten. 

De Heer de Geer merkt op deze mededeeling aan dat ook 
hy nimmer Augustinus van Teylingen den Med, Doctor van 
Haarlem, maar juist den ye«Mi/, wiens dood Vondel, Foëzy ^ 
II. p. 44 bezong, voor den schrijver van het bedoelde werkje 
heeft gehouden, en dit aan te wijzen zijne bedoeling was, als- 
mede dat bet ten onregte bij Koning aan Hendrik van Biesten 
wordt toegekend. 



Doopvottien. De Heer Eyck van Zuylichem levert de vol- 
gende aanmerkingen op het in den vorigen jaargang medege- 
deelde omtrent eenige oude doopvonten. 

Bij bet nalezen van de berigten omtrent de middeleeuwsche 
doopvonten en de vergelyking met de afbeeldingen, meende ik 
de volgende opmerkingen aan het oordeel van deskundigen te 
moeten onderwerpen. 

Op N°. 6. In de kerk van den Burg op TeiLel. Daar b^ 
dit stuk geen ouderdom wordt opgegeven , voeg ik er b\j , dat 
z^ mij, naar den bekerachtigen, achthoekigen vorm, toeschijnt 
tot de 14^ of 15e eeuwen te behooren. 

N^ 9. Te Vreeland, thans in de verzameling van oudheden 
van het Prov. Genootschap, op het stadhuis te Utrecht. Daar 
dit bestaat uit de juiste helft van eene gewone vont, minder 
groot is en sporen van vasthechting met ijzeren klampen heeft, 
geloof ik dat wij hier niet aan eene doopvont maar aan een 
w^watersvat te denken hebben, dat tegen den muur is vast- 
gehecht geweest, gelyk nog wel gezien wordt in B. C. kerken. 

Hetzelfde komt nog duidelyker uit in, 

W. 12 te Bunschoten. Hierin herkent men duidel^'k aan 
den kleineren vorm een op eenen voet staanden w^watersbak. 



118 



Beide zyn van harden steen vervaardigd, waaruit nog tegen- 
woordig die bakken gemaakt worden. 

Aangaande den betrekkelyken ouderdom van N°. 10 te Bram- 
men en N^ 13 te Heemse, komt het mg voor dat de eerste 
tot de 12^ eeuw en de laatste tot de 11*' kan behooren; beide 
toch zgn rond van bak en, naar ik meen, komen vonten met 
ronde bakken meer in de vroegere, en veelhoekige bakken in de 
latere middeleeuwen voor. 



SiffMif minnares van Ckrisiiaan II, van Denemarken, Door 
tusschenkomst van het Genootschap wordt door den Heer C. 
F. AUen, hoogleeraar in de geschiedenis aan de hoogeschool 
te Koppenhagen, de volgende vraag tot de Nederlandsche ge- 
leerden gerigt. 

Onder de vrouwen, die een groote en gewigtige rol in de 
geschiedenis van Denemarken en Noorwegen gespeeld hebben, 
kannen er weinig of geen worden gesteld boven de Neder- 
landsche SiffMi, of SyMchi zooals zij zelve haren naam 
schreef en door hare landgenooten genoemd werd. Zy kwam 
omstreeks het jaar 1507 in de stad Bergen in Noorwegen, 
waar zij, naar men zegt, haar bestaan vond in een kleinen 
handel. Zij was toen weduwe en vergezeld door eene doch- 
ter, die men Dyweke noemt ^). De in Denemarken, Noor- 
wegen en Zweden verkoren koning, Christiaan II, zich eens, 
waarschijnlijk in 1509, te Bergen ophoudende, verliefde op 
deze dochter, die zgne minnares werd. Toen hij in 1513 den 
schepter in handen nam , kwamen de genoemde weduwe en hare 
dochter te Koppenhagen, en wist de moeder aanstonds zulk 
een grooten invloed op de regering te verwerven, dat niet 
alleen alles wat tot handel en financiën betrekking had, maar 
ook andere takken van bestuur van haar afhankelgk werden, 
daar de koning een buitengewoon vertrouwen stelde in haar 



1) Jhtveke of Buiffé bïj Wagenaar, Vad. Hiat., V, 89. (Red,) 

XV, J. 8 



lU 



oordeel en doorsigt. De beirekkiog tosschen den vorst en 
Dy weke bleef zelfs voortduren na zijn fauwdijk met Isabeila, 
de zuster van keizer Kard V, en eindigde eerst door den dood 
van Dyweke, die in 1517 voorviel, waarschijnlijk ten gevolge 
van vei^iftiging. Doch ook na den dood der dochter verloor 
Sigbrit niets van baren invloed, dien zij zoolang de koning 
regeerde behield, te weten tot in 1523, toen een door zijn oom 
Frederik I ondersteunde opstand hem den troon deed verlie^ 
zen. Hij week naar de Nederlanden om hulp te zoeken bij 
zijn zwager Karel V en de moei zijner gemalin, Margaretha, 
landvoogdes der Nederlanden. Van Sigbrit die hem verge- 
zelde wordt in de volgende jaren tot in 1531 bij ondorsebei* 
dene gelegenheden melding gemaakt. In dat jaar veriiet de 
vorst de Nederlanden ten einde eene poging tot herkrijging 
zijner staten te beproeven, maar de onderneming mislukte; 
hij werd gevangen genomen en stierf in gevangenschap. Het 
sch^nt dat Sigbrit in de Nederianden gebleven is, want in de 
zeer uitvoerige narigten, die men omtrent de laatste ondeme* 
mingen des konings bezit, wordt van hare aanwezigheid geen 
spoor aangetroffen. 

Over Sigbrit en hare handelingen gedurende al den tgd dat 
zij, om het zoo uit te drukken, als een minister in Denenur- 
ken r^eerde (1513—23), is genoegzaam licht verspreid, maar 
men weet niets van haar vroegeren levensloop in de Nederlan- 
den, voordat zij omstreeks 1507 in Noorw^;en kwam. Ook de 
berigten omtrent haar, nadat zij in 1583 naar haar vaderland 
teruggekeeid was, zijn leer onvolledig. Ik neem daarom de 
vrijheid aan de Nederhmdsche geleerden het verzoek te rigten, 
m^ zoo mogelijk, eenige ophelderingen omtrent hnnne beruchte 
landgenoote te yerschaffen. Het is toch niet waarsdiqnlijk, dat 
de Nederlandsche geschiedbronnen ten opzigte van snik een 
merkwaardig persoon niets zonden opleveren. Ik voeg hier nog 
eenige aanteekeningen bij, die misschien op het spoor kunnen 
brengen. 

Zij wordt gewoonl^k Wi il e m^doffier geheeien en haar broe- 



115 



der Herm9M WUioMnom^ zoodat er geen twijfel bestaat of de 
fader lieette Wiüem. Eens wordt aij xndma genoemd, waar- 
uit Uqkt, dat sij gehuwd is geweest. De naam vmn haren 
man is zonder twijfel Nieokd of NieoUdgom geweest, want zij 
wordt eens WiUemê NicoUd genoemd. Haar gewone naam in 
Denemarken, dien men ook in eenige aan haar gerigte brieven 
Tindt, was Moeder Siffbrii^ Men heeft gemeend, dat haar 
echtgenoot tot de partg der Hoekschen behoord had en dat 
zij haar Taderbnd had moeten verlaten w^ens de twisten 
tosschen de Hoekschen en Kabeljaauwschen , maar dit is eene 
hfoote gissing, waarvoor geen grond bestaat. Sij heeft tot 
geen adellgk of aansienlijk geskdit behoord, #ant zij zegelde 
nel een eenvondig merk. 

Nadat zy in 1593 naar de Nederlanden was toraggekeerd , 
hield zij sieh somtijds te Amsterdam op, waar haar broeder 
woonde ; hare znster, die geestelijke of abdis was » schijnt ook 
te Amsterdam geleefd te hebben. Te Amsterdam bevond zich 
destgds een beroemd kw^man Pofduê of Pmapeju» Oe&o, ban- 
kier van koning Ghristiaan II , zoowel gedurende den tijd zij- 
ner regering als zgner ballingschap. Popius Oeoo was- naauw 
met Sigbiit en haie geheele familie bekend. Men heeft stellige 
berigten, dat Sigbrit in de Nederlanden gereisd beeft, als 
geestelijke zuster vermomd. 

Sigbrit schijnt echter hare gewone woonplaats te Utrecht 
gehad te hebben. Gedurende eenigen tyd nam zij de wijk 
naar het gebied van Karel, hertog van Gelder, om aan de 
vervolging der landvoogdes Margaretha te ontkomen, want 
^brit was zeer gehaat bij de landvoogdes en de geheele kei- 
zerigke fiimilie, omdat zij de moeder was van 's koniugs min- 
nares en als de oorzaak van het ongeluk van den koning en 
de koningin werd aangezien. De keurvorst Joachim van Bran- 
denbui^, die met de zuster van Ghristiaan II gehuwd was, 
heeft zelfs eens, waarschynlijk in 1524 of 1525, met Knrel, 
hertog van Gehler, laten onderhandelen over eene uitlevering 
van Sigbrit, hetgeen echter geen gevolgen gehad heeft. 



116 



Het laatste spoor van Sigbrit vindt men b\j Aeii van der 
Goes, advokaat van Holland, die in zijn Rftgüter van de Dadk' 
uaerden gehouden 1524 — 43 het volgende zegt: »0p deesen dach 
(25 May 1531) hadde ick Zybarch, Boelscappe van den Co- 
ninck van Denemereken bij der hant." Het is duidelijk, dat 
de uitdrukking hoeUcappe uit deze dwaling ontstaan is , dat bij 
de moeder met de dochter verward heeft. 

De broeder van Sigbrit, Herman ïFülemszoon^ wordt som- 
tijds Herman Hont genoemd. Hij was eeuigen tijd, zooals het 
schijnt tot 1514, bevelhebber van het koninklijk slot te Ber- 
gen in Noorwegen. Sedert bediende de koning zich van he'm 
bij de behandeling van handels- en geldzaken in de Nederlan- 
den, zoodat hy dikwijls met den straks genoemden Popius 
Ocoo in aanraking kwam. Herman was' woonachtig en ptxn'ier 
te Amsterdam, maar weinig geacht bij zijne medeburgers; 
onderscheidene malen werd hij gevangen gezet. Men heeft 
gedacht, dat hjj te Amsterdam burgemeester geweest is, doch 
s;eheel ten onregte. Hij is een wdnig belangrijk persoon in 
de geschiedenis, maar elke opheldering betreffende zijne zuster 
Sigbrit voordat z^ naar Noorwegen vertrok en nadat zij naar 
de Nederlanden teruggekeerd was en in welke omstandigheden 
zg daar leefde en stierf, zal van groot belang zijn voor de 
Noordsche geschiedenis en met dankbaarheid door mij worden 
ontvangen. Men vindt eenige meer uitvoerige ophelderingen 
betreffende die beide personen , uit de tot hiertoe bekende ge- 
drukte en ongedrukte bronnen geput, in mijne CommentaÜo de 
rSiu Ckrittitun aeeumH «rt»^, Hafniae, 1844, pag. 44 sqq. 
en in mjjne CoUeeêicm de$ doenmenf efmcemamU fkisloire de 
(^uridrnn eectmdH JMiérie yremiar^ vol. I, Copenhagae. 1854, 
pag. S77 sqq. et pag. 844 sqq. 



FtmoiUmif mm IJmltitm, i» 1418. De Heer J. J. de Geer 
doet eene mededediiu^ omtient de venroesÜBg der stad IJs- 
sefetein in hel jaar 141S, waarvan de bqtimderlieden in onie 



117 

jaarboeken niet overal naauwkeurig worden opgegeven. Alleen 
in den Vermeerderden Beha vindt men daaromtrent een meer 
jttist verhaal, hetwelk, gepaard met de hou ir stoffen, te vinden 
in de Kronyk van het Historisch Gtenootsehap, jaargang V en 
YIIT, ons van die gebeurtenis de volgende yoorstelling geeft. 

Johan, heer van Egmond en IJsselstein, werd in het jaar 
1416, met zijnen broeder Willem van Egmond, openlijk be- 
schuldigd van heimel^ke lagen gelegd te hebben aan hertog- 
Willem yan Beijereo, graaf van Holland, die hem, op aandrang 
van vrienden in de gelegenheid stelde, om zieh deswege te regt- 
vaardigen. Maar, tot driewerf toe voor 's Graven hofgeregt te 
'sHage ter verantwoording gedagvaard, wa» de Heer van Eg- 
mond er niet verschenen, maar had zich intusschen met zijne 
manschappen binnen de poorte van IJsselstein geworpen , waar 
zijn broeder Willem van Egmond en hunne moeder zich op het 
slot bevonden. Dies werd hij volgens regt veroordeeld, lijf en 
goed verbeurd te hebben. 

Des Hertogen raden, naar IJsselstein gezonden om, krach- 
tens dat vonnis, stede en burg op te eischen, keerden onver- 
rigter zake weder. Toen gebood hertog Willem heervaart in 
Holland en toog met zijoe ridderen , knechten en steden naar 
Schoonhoven, van waar hij den 21'^ Julij 1416 heer Walraven 
van Brederode met een deel zijner krijgsmagt naar IJsselstein 
heen zond , met het doel om slot en poorte te gaan belegeren. 

De jonkheer van Gaasbeek, de Heer van Cuilenburg, Jan 
van Vianen en andere magen des Heeren van Egmond, nu 
het uiterste voor dezen vreezende, be\j verden zich om hunnen 
vriend voor een geheel verderf te behoeden. Na veel over- en 
, wederrijden tusschen Schoonhoven en IJsselstein , bragten zij 
nog ten laatste een verdrag tot stand, waarbij de Heeren van 
Egmond uit Holland en Zeeland werden gebannen, en het 
slot, de stede en de heerlijkheid van IJsselstein aan den Her- 
tog overgingen , die daartegen aan Johan van Egmond en 
diens erfgenamen jaarlijks 2000 oude schilden, aan Willem van 
Egmond 600 kroonen, en aan hunne moeder eenen lijftogt van 



118 



800 krooften zou doea uitreiken. Daarop i^^ de gebroedef s 
van Egmond met hunne gereede bave uit de poorte van IJaseU 
slein; en zij, die daar woonachtig waren, ontvingen hertog^ Wil* 
lem voor hunnen beer, die er; het geregt in banden van veiv 
trouwde lieden verzekerde en het atoè va» z^nentw^ge door eenen' 
kastelein deed bezetten. 

Hierna toog de Hertog op den 21^ September 1416 naar 
Henegouws, waar bij op den 31^^ Mei van het volgende jaar 
1417 kwami te sterven, zijne erflanden nalat^dle aan z^'ne 
eenige dochter Jaeob van Beijeren , die ziieb toen ook met bare 
moeder in Henegouwen bevond. 

Op de tgding van 's Graden averl\jden» zond Joban van £g« 
mond een plakkaart aan de raden van^ Holland, inhoudendey 
hoe m^n genadige Heere,, zaliger gedachte, hem» in Zr^n uiter- 
ste weder met de goederen van !Eigmond en IJsselstein zou be-> 
leend hebben. Tevens verzamelde hij in stilte eene beirniag^, 
waarmede zijn broeder Willem van Ëgmood, bij het aanbreken, 
van den 10^^ Ju^ 1417, de stad IJsselstein verraste, Yrien- 
den, die h\j daar binnen had, deden hem heimelijk eene poort 
open; maar de kastelein, dit bemerkende, behield, nog bet slotf 
ten behoeve der Vrouwe van Hollands 

Van dezen aanslag verwittigd, spoedden zich de Heenen vau 
Montfoort en Brederode, om de ziMakke besetting van den 
burg, kon het zijn, nog bij tijds te hu)^ te komen,, en ver- 
zochten daartoe dringend de medewerking van Jacoba's vrien- 
den ,. die het naast gdegen waren. Nog tegen den avond van. 
den 11^ Junij kwamen dan ook de stad Leiden en de burg- 
graaf van Montfoort te £iteren>, eene buurt bij IJsselstein , met 
eenige manschappen liggen, waarb^V zich op den volgenden dag 
de stad Utrecht voegde. Dan, alvorens men den kastelein had 
kunnen te hulp komen, had Willem van Egmond, na bet avond- 
eten van den 12^ Junij, het slot bestormd en met kracht ge- 
wonnen , en was de bezetting overgegaan op genade.. 

Nu kwam ook Walraven van Brederode met zijne vrienden 
tocsnellen in den velde voor IJsselstein , waar men bereids tot 



119 



een geregeld bekg Taii stad en bnrg had besloten. Aanstonds 
werden alle groote bossen en sekütten, met obnderkraid, steen 
en verder gereedschap , p^Hjzers, raondbehoeflen'^ penningen én 
alle bescliikbare magt vit Doitireobt, Haanrlem,> Dellt, Leidden 
en AmsÉerdatn ontbotlen. De Heisr valt Zevenbergen retschéett 
almede met 98 mmlschappeD , waaronder 80 gewapenden, in 
bet beir yoor iJsselsiein; térWrjl ook de steden vaw Sobagen, 
N]redorp^ Winkel en andere plaatsen in Friesland, Mederabiik, 
Heonr,. Sehellinkkoat, Ch-ootelnroek en Enkhuteen,* aishtereeti'^ 
volgens hanne goede, kloeke, weeraobfige mami^n, irel vooN 
zRn> nvêt baralissen én wcRren, en Kenne«erhind al' zijne gra- 
ven^ dedenr aamrakken. 

Bovenal «ynderscbeidden' zicb de Utrechtsche bnrget^ door ijvei" 
io kei beleg eener gebate pkiats, welke steeds een schuil hoek 
was geweest voor hunne ballingen. Dag en nacbt ^ai*en zij in 
de weer, zonder den^ belegerden rust te laten, te meer daar 
er nn en dan verontrustende tijdingen omtrent db nadering van 
vijanden kwamen. Dus bragten zij weldra hunne loopgraven 
ed bolwerken zoo digt bij de muren der stad , èa^ men ie reeds 
hier en daar met eenen boog kon overschieten. 

Daar vioegde zidi eindelijk ook hertog Johan vati' Beijeren 
bi^ de vriendeiï zijner Nicht ik) den velde voor IJéselstein. En, 
nu geen nitzigt meer hebbende op ontzet van* wege Johan van' 
Egmond ew den jonkbeer van Arkel , begeerden de belegerden 
spmak mei dën vijand; waarna' WiUem van Egmond op den 
23<D Jtin$ het slot en de srtede bij reifdrag aan hertog Jokan 
van Beijei^n overgaf. Aan Keer Willem en zijne vreemde gas- 
ten werd' edn vrije aftogt tot aan den Nieu^ndam beneden 
Vreeswijk toegestaan; maar alle poorters éti onderzatien, welke 
zich binnen de stede Van IJsselstein bevonderi, gingen ovef in 
der Vrouwe genade van Holland en= zouden intusschen vier da- 
gen lang gevangen blijven, behoudens hun lijf en hun goed. 

Wahraren van Brederode en de Bdrgghiaf v^n Montfoort be-' 
zetleden vervolgens, op last van Hertog Johan van Beijeren, de 
stede en het slot van IJsselstein , totdat er eéne nadere cjrereen- 



120 



komst tusschen de Landsvrouwe en den Heer van Egmond zou 
zijn getroffen. En die van IJsselstein, welke waanden vrij te 
zullen zijn, door Jacoba te huldigen, werden aangetast in hunne 
goederen en moesten zich nog los koopen uit den stok. Ja 
zelfs, hertog Johan gaf verlof aan de stad van Utrecht, om 
het slot, de muren en toornen van IJsselstein neder te werpen , 
iets waartoe reeds op den 24en JnQJj alle sterke gravers uit 
Texe}, door heer Walraven van Brederode werden ontboden. 
Die slooping toch was de voorwaarde geweest, waarop de 
Utrechtsche burgers hunne hulp hadden bewezen. Met dat 
werk der verwoesting werd dan ook reeds op den 29^ Junij 
een aanvang gemaakt; en eer die van Utrecht huiswaarts keer- 
den, lag het slot ter neder en waren muren en poorten gesledit. 
Vrouw Jaoob van Be^jeren, die kort na de overgave van IJssel- 
stein met hare moeder in Holland aankwam, verklaarde later, 
dat die slooping en ontmanteling van het slot en de stede van 
IJsselstein niet alleen met hare toestemming, maar zelfs op 
haar schrijven, bede, bevel en magtiging was geschied. 

Zij huwde vervolgens omtrent den vastenavond van het vol- 
gende jaar 1418 met den hertog van Brabant en oefende daarna 
over de vroegere ontrouw der poorteren van IJsselstein, an- 
deren tot een spiegel en voorbeeld nog eene late wraak. Op 
den 15^1^ Augustus van het voormelde jaar beval zij , namelijk, 
met haren nieuwen gemaal en bij rade van hare vrienden, aan 
die van IJsselstein, om alle huizen, schuren, bergen en ge- 
timfierten, welke zij binnen de grachten en reeds nederge wor- 
pene muren en toornen staande hadden, af te breken en weg 
te ruimen. Tevens gebood en beval en verzocht Vrouwe Jacob 
aan hare geminde vrienden, de goede stad van Utrecht, om 
haar ter eere en ten gelieve en in haren naam , met allen spoed 
en ernst af te branden en neder te werpen alles , wat men na 
Aller Heiligen dag nog binnen IJsselstein zou staande vinden, 
uitgenomen kerken, kloosters, gasthuizen, kapellen en huizen ' 
van papen en geestelijke lieden. £n die van Utrecht aarzelden 
niet, om een bevel te volvoeren, hetwelk in de hevige part^- 



121 



schappen dier tijden alleen, misschien, nog eenige verontschul- 
diging zou kannen vinden: zij togen uit naar IJsselstein; en 
op den dag der Onnoozele Kinderen na het Kersfeest van het 
jaar 1418 staken zij de stad in den brand en wierpen er de 
muren van alle huizen neder. 



9 Tergadeiinf. O April, IMO. 

Biblioikeek. -t- HoUandsehe toneelspelers in Denemarken. — öe» 
dicht van Karet van Mander. — Expeditie naar Denemarken , 
1659. 

Bibliotheek, Ten geschenke ontvangen: 
van den Heer Fred. Muller: 

Catalogus van Boeken over NederL Geschiedenis en Flaatsbe- 
Khrjjving. Amsterdam, 1859. 8^ 
van den Heer E. Chalon: 
Les seigneurs de Schöneck. a propos d^une monnaie. Brux., 

1859. 8*. 

van den Heer P. M. Montijn: 

De dood van Prins Willem I en Gethsemane, of de dood van 
Julia. Twee dichtproeven. Oude water, 1848. 8*. 

van den Heer Mr. A. A. J. Meylink: 

Verhandeling over den invloed der geschiedkunde op de iaaU 
kunde. Brugge 1829. 8°. 

Geschiedenis van het Hoog Heemraadschap en der Lagere Wa* 
teróesturen van De/land. 's Gravenhage , 1847. 8"*. 

Nota betreffende de quaestie der irrigatien en wateraflappingen 
uit de Maas en Zuid' Willemsvaart. 8*. 

Pleitmemorie over het Tiendregt. 's Gravenhage, 1850. 8'. 

Open brief aan de Staten van Zuid'Holland betrekkelijk het 
gebeurde met de Zeeoever-verdediging ten jare 1849. 'sGravenh., 

1860. 8'. 



u 



Verhaal eener onUiffenmg ten algemeenennuUe, 'sGravh., 1851. 8*. 

Ojffkiide géschUdems der wei van 1806 jfoor het lager schooi' 
weien en onderwig», 's Giavenhage ,, 1S&7. 3 sUikken. 8^ 

va» den Heer G. F. van Limborch van der MéersüTi : 

Chronyh van de stad der Batavieren y door Johattnes Sroetiue. 
Nijmegen, 1784. 8*. en vervolg tot 1818. 

Lotgevallen en eindelyke ondergang van den Burgt binnen Ny* 
tnegen. 8*. 

Bijvoegsel tot de loigevaüen van d^n burgt te Nigmegen^ betref' 
Jende de aloude capellen aldaar. S\ 

N^megen vei'deeld in wieken, straaten, steegen ^ enz. Nijmo* 
gen, 1805. 8\ 

Quartierlijke Jcadetnie en apostolische of latijnsche sohocl te 
Nijmegen, 8*. 

Kerken en Godsdienstige gestichten te Nijmegen. 8*. 

Iets betreffende de gevonden oudheden op de Winselingy LennepC' 
kamer en den Roomschen voet. Nijmegen, 1802. 8*.' 

De Golumna MiUiaria Trajani. Neomagi, 1783. l8^ 

De castris veleribus ülpüs sive Trafaniey Cohnia Trajana. Ne- 
omagi, 1783. 8^ 

De aris et lapidibus votivis ad Neomagum et sanctum effbssis,^ 
Neomagi, 1783. 8*. 

De Monumentis Sepul(^raUbm miUtum Bomanorum Legionis X. 
geminae ad Neomagum condUomm. Neomagi, 1783. 8^ 

De lïbulis antiquorum vestiariie in- agro Neomagensiam st^ur^ 
bano ad Gallieam VahaUs ripam eruUs. Neomagi,. 1783; 8^. 

De Lucernis Veterum reconditis in agro Neomageneium snbuf' 
bano ei uitra oppidi pomaeria effossis. Neomagi, 1783. 8^. 

De Mercurü, Harpocratis alüeque Momanornm sigiUis ad Neo- 
omagum erutis, Neomagi, 1784. 8*. 

De Sarda seu Carneola crucem et' pissiculos feferentt ad quar^ 
turn lapidis. jaeta infra Neomagum non procul a Vahaüis tipa 
inventa, Neomagi, 1785v 8°. 

Commeniaiiuncula in C, Corn, Taciti Hisi. liö. F, Gap. XIX. 
Neomagi, 1785. 8". 



123 



Romemshe ovénrólyfêekn^ opgedoloen in den omtrek van N^me» 
ffen. Nijraegen, 1819. 8'. 

van den Heer Dr. N. Beets: 

Ferêckeidmkeêen cp Ldierkundigi f^ebiedi IJtcecht, Id&S. 8% 
1« stnk. 

van é«Q Heer Louis de Baecker: 

m»tom de VJgrieuUure Flanumde em Franee. LiUe, 1858, 12^ 

Jnuiopie de la langue des Golks el des Ironie, avee Ie SanS' 
kriL Gand, 1858. 8'. 

LeUre. au B. P, dom Piira sur Vautear de VImUaiaon de 
Jesm Ckriei, 1857. 8'. ' 

In railing ontvangen: 

van de Soeiété de THist. et des Beaux-arts de la FJandre 
naaritime de Esance: 

Mémoires de h SodAé de VHiateire ei des Beaux-arts de la 
JPlandre mariiime de France. Bergues, 1858. 

van het Institot arefa^logique Li^eois: 

Bulletin. Tom. IIL 2 Livr. Liége, 1858. 8'. 

van het Verein fur Hamburgische 6eschichte: 

ZeUsckri/L Neae Folge, Ersien Bandes Viertes Heft. Hamb. 
1858. 8^ 



Hoüandsehe toonedspders in Denemarken^ Medegedeeld door 
Dr. J. G. Barman Becker,. te Koppenfaagen. 

Ik keb vroeger eenige bijzonderheden^ medegedeeld omtrent 
heft» geslacht der Van Maadecs (zie Eron^k 1856, bladz. 62 
volgg. en Kronijk. 1887^ bladz. 826). Thans wensch ik in het 
licht te stellen,, hoe de beroemde schilder Karel van Mander 
(III) en zijne landgenooten, de schoone kunsten en den smaak 
in Denemarken op nog andere wijze dan. door de sehilderkunst 
hebben bevorderd. In 1634 wilde koning Ghristiaan lY bij 
de bruiloftsviering van zijn^ oudsten zoon Ghristiaan, met de 
Saksische princes Magdalena Sybilla, fessten geven, zooals er 
in het Noorden nog nooit waren aanschouwd, bij welke gele- 



124 

genheid aanzienlijke personen uit gansch noordelijk Europa ge* 
noodigd werden. Hij had besloten niet minder dan een ballet, 
twee blijspelen en een treurspel te doen opvoeren. Den eer- 
sten Paaschdag van 1634 schreef hij van het slot Stranderburg 
aan zijnen minister van financiën, met last om den muzijkdirec- 
teur de monsters te laten opgeven, die deze in de twee blij- 
spelen die opgevoerd zouden worden, ten tooneele wilde doen 
verschenen, opdat Simon de Pas en Karel van Mander er tee- 
keningen voor zouden kunnen maken. Den 5^*^ October had 
do bruiloft plaats en den 7^ werd het ballet uitgevoerd door 
jonge edellieden, die zich vooraf in'eene dansschool geoefend 
hadden. Dit ballet was te zamen gesteld door Karel van Man- 
der, die alzoo de eerste balletmeester in Denemarken geweest 
is. Men zag eene. menigte van Eomeinsche goden en godin- 
nen, ^1 de Deugden en Fama, leeuwen en beeren, draken, boo- 
men en duivels in dit ballet dansen, alsmede Apollo van den 
hemel nederdalende. De natuurlijke zoon des konings, Chris- 
tiaan ülrik Gyldenlöve danste er in mede en een ieder bewon- 
derde de zamenstélling en de decoratien. 

In 1748 vinden wij aan den koninklijken Deenschen schouw- 
burg te Koppenhagen eene hoog geschatte tooneel speelster, 
Utilia van Mander geheeten, die gewis eene kleindochter van den 
schilder was. Zij huwde met een tooneelspeler Linckwitz en 
overleed den 23«» Sept. 1769 in den ouderdom van 60 jaren. 
De jaarboeken van het tooneel prijzen haar voor haar rijk talent. 

Koning Frederik III was een groot liefhebber van prachtige 
tooneelvertooningen. In 1662 kwam zekere Andreas Joachim 
Wulff met vele tooneêlspelers in de hoofdstad. Het was eene 
Hollandsche troep en Wulff zelf was uit Amsterdam. Men 
vindt nog in *s konings bijzonder archief een in het Hollandsch 
geschreven request, waarbij Wulff den koning verzoekt hem 
binnen de stad Koppenhagen eene plaats te laten aanwijzen 
om een schouwburg te bouwen. Hij is de eerste, die vergun- 
ning bekomen heeft^ om een tooneel in Koppenhagen op te 
rigten. De koning gaf hem eene plek gronds tot het bouwen 



125 



van een schouwburg op het slotplein, terwijl Wuiff middeler' 
wijl zijne voorstelliogen gaf in een huis , tot dusverre voor het 
kaatsspel gebruikt. 

Bij gelegenheid van de bruiloft van den prins van Saksen met 
de Deensche princes Anna Sophia, had men in het bosch bij 
bet slot Erederiksburg een houten schouwburg opgerigt , alwaar 
men in 1663 eene groote voorstelling gaf. Behalve door de 
toneelspelers van Wulff , hem zelven en een dansmeester Pilloy, 
werden er rollen vervuld door den kroonprins Christiaan , prins 
George en onderscheidene princessen en personen van het hof. 

Eeeds in den zomer van 1663 was de schouwburg van Wulff 
voltooid, waarin hij gedurende twee of drie jaren voorstellin- 
gen gaf. Maar de iurigting kon niet blijven bestaan en in 
1666 werd de schouwburg verkocht en afgebroken. 

In 1703 vinden wij op nieuw Hollandsche tooneelspelers , 
die groote treurspelen vertoonden , waaronder verscheidene stuk- 
ken van den beroemden Vondel. Men prees zeer hunne rijke 
kleeding, hun zingen en dansen, hunne goede tooneelspelers, 
hunne schoone tooneelspeelsters , en het geheel bragt veel toe 
tot vermaak van het hof en de aanzienlijke wereld. Het was 
zonder twijfel de troep van Bijndorp en Nosemann, die in 
hetzelfde jaar voorstellingen te Hamburg gegeven had. 

Langzamerhand begon men geen belang meer te stellen in 
de Hollandsche taal en raakte de kennis daarvan verloren. De 
Ihiitsche invloed nam een aanvang, de Hollandsche geslach** 
ten, die zich onder Christiaan IV en Frederik III vrij talrijk 
te Koppenhagen en Elseneur hadden gevestigd, waren genatio- 
naliseerd geworden en de pest van HU, die te Koppenhagen 
alleen 20,000 zielen ten grave sleepte, alsmede de Zweedsche 
oorlog van 1711 — 1720, had eene algemeene ontmoediging te 
weeg gebragt. Toen men zich daarvan hersteld had, stichtte 
de beroemde Holberg het nationale tooneel, hetwelk in 1722 
geopend werd. Sedert wordt er van Hollandsche tooneelspelers 
geen gewag meer gemaakt. 



1^6 



Gedicht 9an Kard mu Mander. De Heer Burmiui Becker, 
te Koppenbageu deelt het volgende, op de koninglijke biblio- 
theek aldaar zich bevindende, onbekende gedicht mede van Ka* 
rel van Mander. 

Op de heerdijcke Vioiory op den Teems bevoehten, 
aen de vrije HoUantse mutrosen. 

Wat mast beklimmen can en clauteren en ciaeueren 

En stucken ruckt te boordt en d'Oceaen doet daueren 

Door Pdver Blicxem Vier gekerckert in Metael , 

Met meer als Mannen Hardt, voor deesen meenichmael 

U Vyant hebt vernielt, syn Vlooien tveghgenoomen , 

Syn Vlaggen naer gesleept, syn schatten hebt bekoomen, 

U meenich HoUandts Volck, Zeehelden van de Lcew 

Die u geduehte Naem van d'een tot d'ander Eeew, 

Soo heerlyck stelt te pronck opt Autaer der memoiy, 

Pickbroecken varent Volck die tot der Staeten Qlory 

Om winst de Zee beploegt van d'een tot d'ander As 

Als naeste Vrienden van Neptunus peeckel plas. 

Saa Mannen hout u wel, hier valt voor u te Campen 

Hier heefft men u van doen om Vlooien aen te dampen 

Te worfflen voor den Staet. De Britse Zee-Harpy 

Van Boonen noyt versaet, die Bioetversoopen Pry 

Naer sy de Teugen Bloets haers Gooninghs hadt vergeeten 

Gomt om 'tBataeffse Bloet te drincken en te eeien 

Van HoUants Mellik-koe, de Bruyt daer men om danst 

Met Byckdom Overvloei opt heerelyckxt becrantzt. 

Tot haer verdeediging soo past nu wat te raecken 

Mei heele laegeu Schuts dat Mast en steeuens kraecken 

Tot Voorstandt van 'ighemeeu, en voor het eerst begin 

Wordt nu de Teems vercracht. Matroos die vaerter in 

Met Euyters Gluck verselt, van Oent, de Witt en Braeckel 

Trapt Eiigellant opt Hart, veroovert, breekt de schaeckel 

Van t'ysere kettingen op Vlotten vast gemaeckt 



127 



£n streefter ooverheen dat alles bant en kraeckt, 
lien dondert met gesefaolr, en blixemt met gnuiaeten. 
Dat Londea crycht de coorts, haere bange ondersaeten, 
Die zidderen fan schrick. Gants Engeliandt dat beeft 
Want diergelydieo stuck heeft niemant oyt beleeft, 
De Wolven in haer Nest bestoocken en veija^en. 
Het Magasyn in Vlam, de Ylooten meest verslagen 
Veroouert, weghgevoert en voorts de Beet verbrandt, 
Het Ëylaat Sapie gebrantschatt en vermandt, 
Nit hooger man te roer, maer let eens hoe Brandaeris 
Lacht door geterghde wraeck, indien het seggen waer is 
Dat doenmals d'Ëngelsman met sengen, brandt en moordt 
Der Schelling machtich wird, o wreetheyt noyt gehoordt, 
Den armen ouden Man die op het vieren paste 
Gehouwen in de Kop dat hem de Doot vensie, 
Vant grijse Hoo£ft de Netis en Ooren a£Pgesneen ^ 

Ea staeokans ia syn Mondt, o wreeheyt ongemeen: 
Dus schreeut Brandaris uyt de hooghste van syn Transsen 
Soo ghy ons voorgespeelt , hebben wy neer gaen danssen 
Behalven Bloet en Moort: dit lofFelyek gerucht 
Dreunt al de Weereld deur, vervult de Aerd en lueht, 
^)Juyst op de selffde tijdt alst Puyckjuweel van Hessen 
Die deughtrycke Frinces om kuysschen Brant te lessen 
Van haeren Bmydegom den Erfuorst der Coodaan 
Dien Coonincklycken Prinz: sy sendt de Post voor aen 
Op dat op haere oomst T'geluck ons mach bejeegnen 
En T'leelyryck en ons, en Hollandt wil gezeegnen 
In dees oprechte Saeck, soo dat geen dwinghlandy 
De vrye Zee ontrust, en yeder eenen vry 
Hetgeen hem Godt besoheerdt danckbaerich mach genieten. 
Wat recht en billyck is, hordt niemant te verdrieten. 
Hoe saelich waer de Mensoh indien hy waer te vreen 



1) Deese goede Tyding quatn omtrent als de Cnsselsse Princes haer In- 
trade in Coppen hagen dedc. 



128 



En sich genoegen liet. met dat bestaet in reen: 
Godt strafft de Tyranny en handhaeft steedts de Vroomen 
Hier is de Wech gebaent om eyndelyck te coomen 
Tot een gelackich Endt daer de g'hoolyffde vree 
T'Moordaedich Mavors Sweerdt doet roesten in de Schee , 
Het blinckend Harrenas en Schildt, die Hellden voegen, 
Laet smeen door Lemnos Smit tot zeyssenen en ploegen: 
Soo leeff den Huysman wel onder syn Beucken Tack , 
Den Schipper doet syn reys, t'heeft alles syn gemack. 
Dus siet men meenichmael hoe haest Godt Raet kan schaffen 
Dat cleyne wassen op om groot en mee te straffen. 
Nu tot gedachtenis het Vreoghdevier begint 
Des Hollantsen gesants '), van hoogh en laegh bemindt , 
De Tooren toont syn Vier , de Vlach en Wimpels wayen , 
De Peckton braeckt syn Vlam, de grooue stucken crayen, 
4 De Wyn in Oovervloet met Straelen golft ter aerd , 
Daer sy in Hoet en Muts en Emmers werdt vergaerd; 
T'welvaeren van de Staet uyt groote Cristallynen , 
Geschoncken boorde voU: hier uyt sou claerlyck schynen 
Off wel een oprecht Hardt wordt meenichmael vermandt. 
Noch hout een goede Zaeck in T'Eynde d'Ooverhandt. 

Coppenhagen, Juny 1667. Carel van Mander. 



Expeditie naar Denemarken^ 1659. Naar aanleiding van het- 
geen in de Kronijk 1857 is medegedeeld omtrent de Expibditie 
naar de Oostzee, deelt genoemde Heer Burman Becker bet 
volgende schrijven mede. 

Hopende dat het Genootschap het belangrijke journaal zal 
doen drukken dat de Heer de Geer in de zitting van 28. Fe« 



1) Godert AdriaD van Reede tot AmeroDgen gaf bij die gelegenheid 
een feest. 



129 



bruarq 1857 heeft medegedeeld» ea waarvan een uittreksel in 
de Kromijk is opgenomen/ heb ik pogingen aangewend den 
naam te tinden van den hollandschen bevelhebber in het ver- 
bonden leger, 1659, en in den slag van Nyborg, maar te ver- 
geelsoh. Niet tegenstaande op de Koninglijke bibliotheek te 
Koppenhagen eene menigte gedrukte korte verhalen en leger- 
berigten van dien tijd voorhanden zijn en ook hollandsche dag- 
bladen , wordt daarin de naam niet gevonden van den holland- 
schen officier aan wien op 13 Jannarij 1660 werd opgedragen 
met eenige compagnien zich te begeven naar Assens, dat toen 
versterkt was. 

De landing te Kierteminde door de deensche troepen onder 
Schach en de hollandsche onder Killegrew, van Meteren, 
Aquila en Ie Maistre (omstreeks 3000 man met 4 stukken ge- 
schut) had plaats gehad op 31 October (10 Nov.) 1659. De 
kust was meerendeels door ruiter\j gedekt. Onder eene sterke 
kanonade van de vloot, naderde het leger de kust in sloepen, 
maar uit oorzaak van het lage water was men genoodzaakt naar 
land te waden. ' De Fodtijdingen uit '« Qravenhage van 4 Dec. 
1659 verhalen tdat de eerste die zich te water wierp, de heer 
Buat tvas, kapitein der ruiterijj, van geboorte Franschman, maar 
thans in dienst der Staten." Onder de Hollandschen bevonden 
zich. meerdere compagnien Eranschen. De admiraal de Euyter 
was zelf in een der sloepen , en niettegenstaande twee matrozen 
iian zijne zyde werden gedood, bereikte hij ongedeerd de kust. 
De Geallieerden verloren niet meer dan tien man die gewond en 
tien die gedood werden; onder deze de majoor Zürich van de 
deensche lijfwacht en de hollandsche majoor Askyn. Bij Kier- 
teminde dringt een golf diep landwaarts in, de Zweden braken 
den daarover geslagen brug af en trokken terug op Nyborg; 
zoo volgde men dan den oever van de golf en bereikte zonder 
vervolgd te worden langzaam retirerende de omstreken van 
Odensee. Bene andere afdeeling van het deensche leger onder 
Aiefeldt, met poolsche troepen onder Prassasinsky, bfandenburg- 
sche onder Quast en keizerlyke onder Eberstein, was op y,4 
XV. J. 9 



130 



Nov. de kleine Belt te Middelfort overgeetokeo, en vereenigde 
eioh op "/a, Nov. roet Schach en ^e HoUandschen. De regen 
had lang aangehouden, en men marseheerde door diepe mod- 
der; het land was uitgehongerd en geplunderd. Het vereenigde 
leger trok op ^y» Nov. door Odensee, maar men kon sich slechts 
één uur, tot het dorp Marslet, voorvraarts bewegen. Den vol- 
genden dag vorderde men, bij regenachtig weder slechts twee 
uur. Op % Nov., des namiddags werd het zweedsohe leger 
aangevallen, het was veel minder talrijk, maar had eene sterke 
stelling ingenomen, op de flanken gedekt door de zee en een 
riviertje, met een groot bosch (dat nog bestaat) ia den mg. 
De Denen en Polen begonnen den aanval, maar werdea, even 
als de Keiserl\jken , terug^dreven. De Hollanders hervatteden 
den strgd en Ahlefeldt roemt, in sij bulletin aan Frederik III, 
teer hunne geoefendheid in het gebruik van piek en geweer. 
Z\j namen het zweedsohe gesehut en hakten S a 8 eskadrons 
ruiterq » die het wilden hernemen , in de pan. Met name wor^ 
den de holkndsche officieren, de miyoor Bregadin en m^ de 
Vaine genoemd; de poolscbe kolonel Prassasin&kij werd gedood; 
van de Denen sneuvelde de colonnel Boih» de lieat-eok>neIs 
Kantiaa en Sandbeig, de m^om Nabiendoif, de kapfteiiien 
der ruiter^ AbMsld, Taube en T5plilii^: van de Hoilandsdiea 
ble^ er Hemmena. Onder de gewoiideii waiea de deenscke 
kapiteiaeii Akiefidd, aandi. Hintte, de lietttoitBt-coloMl Nor- 
manu» de biandenlMargaelM genenal-Biijoor Qiiast, de hsiUmA 
der keittriliken SdivHae, de SMJeor Baroa de WtyékB^ de 
Majoor Laubfeldt Sea gering vaUe» vesjelekeft HMt de bloe- 
dige veldslageB vu ontea tqd, maar ia dkm tqd viel Ben 
•iel daa mei oaiigtjgbmd aaa. 

Ia de Wooldkefk van OdcMsea is bcgnvea: 
s J o a cbe t Loais de Meaoir, irwamaadi iiib mm 
»\nMMle comipM!we ewier bel legimeiil va» de b 
»de $laide« i» diews vaa de Brat M og u sd t Herea Steica 
»li«aeml der Veuo^gde Nedcriaadc».^* 



181 
9 TergMlertBff. 98 Aprtt, IMO. 

^ièliotheek. — OrdonnanUè voor de werkmeésUrB van d$ Dom» 
kerk te UlrecM. — Brief van Karel de» Stoute, — Brief van 
Karel van Gelder. — Mech tegen de Begeering van Utrecht, 

BihUMeek, Ten geschenke ontvangen: 

van M. T. O. F. N. Gmaf Nahoys: 

Legpenning van David van Bourgondie^ 55* bimkop van Utrecht, 

Jeton inédU de Irédérie de Bade, éoêque ^UtreM, 

van den Heer van Lennep te Zdst: 

Be Teoverü van den dag. Utrecht, 1869. S\ 

De Haarlemmermeer f ak Mueeum van Oudheden, Overdruk 

ttit den Konet en Letterb, 
van den Heer U. Capitaine: 

Jnnuttke de la Société libre d^Emulaüon de Liége, 1869. 12\ 
UL Capitaine, Notice hidorigue eur la soeiéi/ Hère d*Mnula- 

iwn de li^e. Li^, 1869. 13*. 



Ordonnantie voor de werkmeestere van de Domkerk te Utrecht, 
Onder meerdere handschriften ontvangt het genootschap va& den 
Heer Mr. W. J. C. van Hasselt te Amsterdam, het origineel 
eener Ordonnantie toaer naer de gemeene werckmeestere ende leve- 
raneiere van de Domkercke hem voort» oen sullen hebben te regu- 
leren. Het stuk is geschreven op perkament en bevat vele 
handteekeningen, de laatste sijn van 1733, waarb^ de ouder- 
teekenaars zich verbinden tot nakoming der ordonnantie, op 
straffe der daarin bepaalde poenaliteiten. Zij verbinden zich 
daarbij om de overleden heeren van het kapittel van den Dom 
ter aarde te dragen, maken bepalingen omtrent de verteering 
der daaruit hun te goed komende gelden, en van de pligten 
die op de leden der corporatie onderling rusten. 



132 



Origineele brief van Karel Jen StmiU, 'Medegedeeld door den 
Heer CL F. F. G. van Emde, omtrent de tijdsomstandigheden 
verwijzende naar Wagenaar IV. p. 119. 

De par Ie Duo etc. 

Treschier et feal cousin. Nous anons receu voz Ires par 
iesquelles auons soen bien auloing de voz nounelles et de la 
mise SOS des picquenaires dont et de voz dilligences nous som- 
mes trescontent. Et pour ce que nous desirons iceulx pic- 
quenaires auoir par deuers nous, nous voulons et vous man- 
dons que les faictes thirer auant Ie plus brief qnil est possible, 
en les faisaut conduire par Ie pluscourt chemin et amoins de 
foule de noz pays et subgetz que faire se polra. £t au 
regart des particuliers qui ont esmeu aucuns a retoumer, nous 
voulons que par nostre ame et feal conseiilier et president de 
Brabant information en soit fte, laquelle vous ferez garder 
jusques quil sera temps den besongner. Et en tant que touche 
Ie fait de Sre scel de Brabant , dont en ung escript endoz 
en vosdtes lettres est fte mention duquel recevoir vous faic- 
tes dificulte, pour les causes declarees en icellui escript, et 
estes dadniz que il seroit plus propre de Ie deliurer anvers dit 
president, que a autre, ainsi que autresfois a este fait et en 
avez coïnunique avec ceulx des estas, lesqueiz avoient la cfaose 
bien agreabk et en seroient bien joyeux , entendn que ce feust 
par maniere de provision et sans prejudice. Surquoy treschier 
et feal cousin pour Ie bien des matieres et affaires, de par- 
dela, quant lesd. du pays seroient contens quil fut mis es 
mains de nre dit president sans autre reseruation, nous en se- 
rions bien contens et Ie ferons incontinent que serons adverti 
de leur vonloir, mais tant comme ilz y vouldront faire reser- 
vation, nous ny ferons aucun cbambgement; fort que quant 
nostre scelleur sera absent nous serons bien contens que. ledit 
scel soit mis en la main de lun de noz conseilliers qui Ie por- 
tera devers fire dit president pour sceller les lettres, toutea 
les fois que mestier sera: et de ce vous polrez aduertir ceulz 



133 



desdis estas pour lauoir sur ce leur intention, laquelle nous 
polrez signifEier pour selon ce j pourueoir. 

Treschier et feal cousin Ie saint esperit vous ait en sa be- 
noite garde. Escript en^ostre champ les Sre ville Damiens 
Ie xxix jour de Mars lan ixx. 

Charles. 
Opachrift: A nostre treschier et feal cousin 

Ie conté de Nassou, seneschal de nre 

pais de Brabant. 



Origineele brief van Karel van Gelder, Medegedeeld door 
denzelfden Heer. 

Monsieur de Nassou mon plus parfait amy. Je me recom- 
mande a vous de tresbon ceur, se.jestoie pourueu des choses 
a moy necessaires, et que plus desire au lieu de charges et 
desplaisirs, jauroie par especial la grace de mons. larchiduc 
comme je lay tousiours desire et la souuenance de vre pre- 
senoe enuers mond. signeur larchiduc mest consolacion et pafait 
(par&it) espoir de maintenir sad. grase. 

Monsieur de Nassou je vous anuoie mon serviteur Charlot, et 
roe desplest fort de sou partement, mesmement que ne lay an- 
cores remunere, ce que feray: Ie quel vous connoisses, et. est 
Ie plus leal des serviteurs, par quoy tresafectueusement je Ie 
vous recommande et prie quen faueur de moy vous Ie tenes du 
norobre de vos bons seruiteurs. 

Monsieur de Nassau mon plus parfait amy. Je vous prie 
que vous aies tousiours moy et mes afaires enuers mond. sig- 
neur larchiduc pour recommandes , et faire tout adresse a mon 
maistre dautel, Ie quel januoie pardela et aultres, an ce quilz 
auront a faire: et partant a Dieu quy vous doinst Ie parfait 
de vos desirs : a Wactheninge Ie xv» jour davril. 

Le tout vre amy, 
Charles. 
Opschrift: A monsieur de Nassou mon bon amy. 



184 



Mse& iepen de Eegeering van ütreehL Onderstaande is de vol- 
ledige Eisch van den Proeureur-Generaal, in 1569 tegen die van 
Utrecht gedaan (bij Bor V. 309 m substantie), naar eene gelijk- 
tijdige kopy in het provinciaal archief #an Utrecht berustende ^). 

Dit zyn die feyten, saecken eïï redenen van Eysch, die 
voor U Hoochgebooren seer edele el £x^. Prinoe myn 
Heer den Hertogbe van Alua, marqnis van Coria etc., 
Gapiteyn ende Gouuemeur GSael voor de Coninck van 
desen Nederlanden, ouerleyt die Procureur Gïïael eys- 
scher ter eenre, tegens die Schout, Burgemeistere, Sche- 
peS ende Raidt der stede van Utrecht, mitsgaed'. die 
andere Staten der voors. Stadt ende Lande van Utrecht, 
voir hoir en ais tsamentl. representeerende het corpus, 
gemeente ende inwoenders derseluer Stadt ende Lande, 
verweerders ter andere. 

I. 

In den eersten om uwe Ex^^ te openen ende kennisse te 
gheuen der tegenwoerdiger materie, compt te presupponeren 
dat nae geestelicke ende weerlicke rechten toebehoort allen Jus- 
ticiers eïï Officiers sorge te draegen dat die ondersaten dair 
off zy tregiment hebben onderhouden worden in unie eS tran- 
quilliteyt onder donderdaenicheyt van heure Prince ende Heer, 
sonderlinge jnt obseruieren van zyne Placcaten eïï Ordoïïantien. 

II. 

Dat gelyck die gemeente is een Corpus Giuyl ende politycke, 
«nde dat deur well te gebieden ende onderdanich tzyn dselue 
niet en can dan well ende gelncklick geregiert warden, is no- 
tel. dat dselffde Justiciers ende Officiers neerstich zyn thouden 
het volck continuelick jn een selue wett ende doctrine (zoe veel 



1) De indaging daarop gevolgd is gedrukt bij Marcus, Senientien, p. 
XIV. Cf. Wagenaar, VI. p. 315. 



135 



jn hajr is), tot conseruatie der catholyeke religie ende extirpatie 
der Icetterien sonder te verdraegen jn heur Limiten en Jurisdic- 
tie enige seditieuie ende aduersanten der beyliger cristen geloue. 

III. 

Ter contrarie toelatrade door dissimulatie, sloffenthey t , ne- 
gligentie, faueur ofl ambitie bei volek latende sich ontgaen jn 
all te grote liberteyt, laeten dselue sich begheaen tot secten, 
dinisien ende andere nyeuwicheyden, aen de zyde stellende der 
goeder regulen en ordonnan, alsulcke gemeente en can niet faii- 
gieren te comen tot ruyne, pditie ende irrecurabele verbailingbe. 

IlII. 

Dat om te behouden een stede oft lande wel polyot, behoort 
men niet alleen inwoenders aldair te regieren onder goede edicte» 
wetten eS costumen sonder eenige dissimulatie, mer oick notel. 
is gerissche ende eenparige executie tegens die wederspannige: 
doende deur die magistraet alle doToir sonder vrese, ja sich te 
stellen in alle pericnleu om het debuoir van heur oMtien. 



N\\ lo^ famteert hei, dat die voirs. verweerders hem in dezen 
souden gequeten hebben dat zyl. geheel contrarie huer onder^ 
saeten, burgeren eSx anderen naeste, somiche jaeren toegelaten 
hebben, merckelicke ten tyde des leste troubles, te leuen in 
salcke ongebonde liberteyt, sonderlinge int stuck der Religie, tot 
versmadenisse van alle goede ordinantien, namentl. die van 
zyS ma^. die deur verloop des tyts d'aorseyde stadt (dwelck ist 
thooft der voors. landen) alzoe heeft jnde waechschael geweest 
duer middete van tgrote getal der sectaiysen dat dselue op tuy- 
terste punct geweest is om sich te bederuen ende om te keeven , 
tegens zyne voors. ma^*» syns Prince eode souuerayn Heere. 

VI. 

Omme welcke faulte meer jnt particulier te verhaelen : Is waer- 



136 

achtich dat die gemeente der voorseyder Stadt wesende ennich- 
sins verandert int feyt van der religie, ter cause van veele se- 
crete vergaederinge ende couuentioulen, die dair geschiett zyn 
int beginsel der troablen, geuallen jn zulcke eleynachtinge ende 
onteringe der heyliger oudt Catholycker geloeae dat hem lae- 
ten duncken vry te syn te lenen ende geloeuen als het hair 
layden goet docht, sonder meer te eeren die placcaten van zynder 
Ma^. noch die peenen dair by geset tegens die wederspi^ghe. 

VII. 

In welcke damnable persaasie ,ivolck der voors. stadt sich 
zoe veel te roeer heeft gesterckt, ter cause dat sommighe val 
Staeten der Nederlanden hadden veruq^cht , niet alleen die abo- 
litie der inquisitie de^ geloofs, maar oick innouatie ende mode- 
ratie der voorseyde Placcaten. 

VÏII. 

In maniere dat tvolck der selaer stadt sich heeft veraordert 
in groten getaele te loepen openbaerliek tot alle preeckinghe 
die gedaen z\jn iu die omliggende plaetse, sonderlinge naede 
pStatie van de seditieuse requeste der geconfedereerde , ende 
namentl. tot Culenborch sonder dair op te verwachten het 
genuege el ordonnal van zyS ma^ Ende wair inne het voirs. 
vdck geoontineert heeft tot den xv« dach van Angusto des 
jaere van xv^lxvi, als vryelicken €!L sonder reprehensie. 

IX. 

Dat op den selffden zv^« dach van Angusto zeeeker predi- 
cant sectarys, geselscapt met eenen Mr. Valentyn Steensnydw 
woneïï Tutreeht ende eenighe andere, versien mit bassen en te 
peerde is gecomen by den selue stadt tot in een bosch ge- 
naempt Lonaerhont, ligg^ van de selae stadt omtrent een 
vierdel rayls, alwair dselue piedicant heeft openbaerl. gepreeckt 
in jmtie van grote getale van burgers efi inwoenders van 
alle canten dair by gecomen. 



137 
X. 



Nee dien siende die sectarissen ende verweerders der seluer 
stadt die ooehluokinghe ende vergaederinge der verweerders, 
hebben sich in corten daegen zoe verstout dat zij heur pree^ 
ekinge gehouden hebben doen by der stadt voors. , begynneS 
alyent aende poort genaempt ToUesteghe ende dair nae in 
phietse daert hem goetdocht, zoe openbaerlick ende sonder eenige 
beletten ofl obstaclen. 

XI. 

Inder voogen dat de xxiiii® dach der seluer maendt, twelck 
was sint Bartholomeeus «dach naeder middach, sommige vyfif off 
ses jonghe rabbantre comea van den preecken inder kercke 
van S. Geertruyt, wesende een parochie kerck, sich hebben 
veraordert aldair tbreecken die beelden. 

XIL 

Ende tsanderen daechs (welck was sondach) opten middach, 
hebben dvoors. sect&ryssen hoir insgelycx veruordert te inne- 
men eS vernyele die andere kercke beginneS inde kercke onser 
lieue vrouwe genaempt die buyrkercke , ende van dair inde 
clusters van Jacopynen ende Mynrebroeders, ea dair nae inde 
parochie kerck van sint Jacques, vernielende deur grote raserye 
die beelden, outaere, tafelen, epitaphien, boecken, ornamenten 
eS alle andere dinghen die zy dair geuonden hebben. 

XTII. 

Dair en bonen siende duoirs. sectarissen dat niemant en 
seyde jegens heure seditieuse voernemen, hem hebben beghe- 
uen smaendaechs naeuolgen in der kercke van sinte Niclaes, 
dat oick een parochie kerck is, aidaer oick doende gelycke be- 
deruinge eS dair inde kercke van St. Geert wair zy voort 
hebbea voleyndt te breecken allet tgene datter gebleuen is. 



138 

xmi. 

Ende alsoo dselue verweerders niet en hebben myt enighe 
e](cu8e moegen dissimulieren alsulcke ouerdaet, sonder behoer- 
lic]s:e straffinge, nochtans te kennen geuende , dat zy hem sterck 
maeckten ende mede consenteerden totte verderffelicke voerne* 
men der voirs. sectaryssen, hebben sich soe vergeten dat syl. 
den x^vii® dach der voirs. maendt van Augusto hebben geac- 
cordeert seecker appoinctement grotelick tot vorderinge van 
huns sectarissen , ende tot versmaedenisse van den placcaten 
van zyne Ma*. eS cleynachtiche van de justitie. 

XV. 

Deur welcke is geconsenteert geweest dselue sectaryssen 
onder andere te moegen doen huer preeckinghe onder de voors. 
parochie kercke van St. Jacques ^ oick h^ir offitie en cere- 
moniën, mit expresse beloften, dat wairt zaicke dselue kercke 
henr nyt groot geneuch en ware, dat huer soude gegeuen 
worde een andere ten eynde als boenen. 

XVI. 

Bat ter contrarie die Jacoppyne ende Minrebroeders soude 
verhoeden zyn niet meer te preecken, so in huer cloosters ende 
kercken als in andere kerckeu der voors. stadt : verworpende 
alzoe die Gatholicque preeckers om te voldoen ende plaets 
tmaecken den heretycken; jae dat arger is heeft toegelaeten 
geweest aen andere predicanten zoe vande nyeuwe als oude 
religie respectiuel. te beschermen ende onderhouden hair pro- 
fessie ende leeringhe. Wair vuyt sonder faulte men nyt en 
costtt verwachten dan confusie inder gemeente. 

XVII. 

Welcke aeoordt (nyet min verderfEeliek als scandaleus) is 
deur ordolantie der voors. verweerders vuyt geroupen by pa* 
blyckque affroepinge jnde selue stadt, tot groote verachtioge 



139 



der Yoors. placaten van zyn Mat. ende verachtinge van they- 
lige oude. geloue ende roomsche catholicke religie. 

XVIII. 

Welck achteruolgende die vqors. seclaryssen ende hoir mi- 
nisters sich hebben begheuen jnde voors. kercke van sint Jacob 
aldair doende ende continuerende heur preeckinge mit diuersche 
exereitien van huerer damnable religie, tot dat het voirs. be- 
derffelick accoordt deur de Hertoginne van Parroa, doen ter 
iyt regente etc., wederroupen ende te nyete gedaen is geweest. 

XIX. 

Dat doen d uoers. Qectaryss^n hebben bedwongen geweest 
hem te irecken vuyter saloer kercke, ende dair nae voort aen 
hoir preeckinge buyten der stadt ter gewoentlicke plaetse, van 
waer zy naederhant geleyt zyn by heur gouuerneur op een 
andere plaetse doeA by die stadt graften, wair dselue sectaryseo 
oick hebben gecontinueert hair voirs. preeckinge ende exercitie 
tutter compste vaS Graeue van Meghen mit zyn regiment van 
X veendel krys^hvolck, t'welck was jnde maendt van Martio 
der voors. jare Uvi, voor paeschen. 

- XX. 

Oick en moet hier niet achtergelaten zyn dat die verveer* 
ders duyrende d voors. tyt hebben geleden ende verdraegen 
vryiick te iaeten woonen ende oonueraeren inde solue stadt 
ende dairomtrent, onder heur bedryif ende macht, die principaei 
autheurs, leytsluyden eS voortbrengers der predicanten, sectarien 
en hoir oproeringe eïï abominable preeckingen ende die volgen 
der oproerten geschiett/ mitsgaeders die breeckers, roeuers der 
beelden, kercken ende cloosters, tot te voirs. compste des Graeiie 
van Meghen, dwelck oirsaeck is geweest, dat zy zyn geweeoken, 
sorgende doe voorts te comen in handen van justitie ende 
niet eer. 



140 
XXI. 



Nyet tegenstaende , dat dvoors. verweerders waeren genoch 
Yersien van huer ordinarise broersoappen ende geëdichten, boue 
somige getale van cryschvolck dair opgerecht duerden voors* 
staten des voorseyde stadt ebde lande van Utrecht ende die 
garnisoenen van tslot aldair. 

XXII, 

Ende om noch meer jnt particulier te ontdecken, die quaede 
conuersatie vande voors. verweerders, wordt beuonden door 
goede ende behoerlicke jnformatie, dat wairt saecke dselue 
verweerders hadden willen ordinaS stellen om te beletten de 
voors. preeckinghe, beeldebreeckinghe, kerckroeuinge ende 
schennisse der voors. kercke ende cloosters, ende andere mis- 
bruycken geschiett jnde voors. stadt ende omliggende landen, 
dat zy tzelue hadden lichtelick moeghen doen sonder te stel- 
len efi exponeren inde periculen dair zy jn geuallen zyn. 

XXIII. 

Dat die voors. verweerders, ende namentlick die vaS stadt, 
nyet alleen en hebben alles deur de vinger gesien mit Mr. 
Valentyn voorïï huer burger wesende , een vanden Hooffden 
ende principael Leytsman vaS sectaryssen, lydende dat hy 
openbaerL ginck door die stadt, tot grote leetweesen ende scan- 
dale vaS catholicxeu, mair oick ontfangen den seluen Mr. 
Valentyn, als heur burger ende justiciabel, onder heur protectie. 

XXIIII. 

Welcke schandale ende offendide der catholycken was zee 
veel te groter dat duoors. Valentyne, gaende door de stadt, was 
gemeenlick te peerde, geassisteerdt met vele zyn dienaers, ge- 
wapent ende versien mit pistoletten, roupende met luyden 
stemme den roup der geusen, hebs insgelicx in sulcker gestel- 
tenisse bygestaen die nyeuw preeckinghe. 



141 
XX?. 

Dkt die Toon. TenreerdeiB hebben to^elaeten ende geleeden 
«enen Jan Tan Beéde, te wonen inde kdder der stadt by henr 
atadtbnys, sonder te b^ben regardt dat daoon. Jan hielt 
Gonnentiele ende vergaederinge vaïE vooraeyde sectafysen zoe 
weQ by da^e int openbaer als by nachte, ende daiioff die 
venreerders niet en mochten pretenderen eenighe probaUe on- 
wetensebap. 

XXVI. 

Dat die voors. Terweerders dner gelyck ooninentie ende 
ianear hebben geoontinneert jn zyn dienst eenen Jan van Ame- 
range» slootmaecker, geëedt ende gegacyeert der tooib. stadt, 
mei tegensta^ dat zy wysten ende twas hed notoir, dat die 
TooTS. Jan, gewapent mit een hdbaerde, hadde bewaert die 
door van voors. kereke van ons liene Tronwe, ten tyde die 
biceekers verdestmeerde der seiner kereke, jae dat by «as een 
hooft rtSÊ. telne breeckinge, hebbende oick geweygert sidi te 
late Tjrnden by Herman vanden Vecht ^) als hem snlcx beooka 
wordt op zyn eedt. 

XXVII. 

Bonen dyen zoe denrende de voirs. trouble oiek notoir was 
dat de Heer van Brederode was een vanden Hoofden der 
voors. zeditiense geoonfereerden ende dairom bederffelick voor- 
den lande, dat nyetemin blyckt opentlick dat duoors. verweer- 
desa, ofte enige van hem, sich hebben laeten vynden bnyten 
der stadt poorten, inder hciberge vaïE halne maen, alwair zy 
hem geselscap hondende, van wegen der stadt gepüteert hebben 
enige qnantit^ wynen. 

1) De borgemeoter. 



142 
XXVIII. 

Dat omtrent het eynde der voors. trouble maeokende som- 
mige sterckten opte Vaerdt ofte CaBoael , loopende van Utreohi 
tot Yianen , die burgem'*. Jan BoU ende Herman vande Vecht 
boeuen genoempt, gesonden hebben brieuen van wegen de voors. 
stadt ende dselffde Brederode, dat zy te weeten niet en be- 
geerden mit hem dan alle goede bnyrschap, soe sy hebben 
geschreven tselue als hy anhadt, deur middel van zyn compli- 
cen, die stadt van Amsterdam tot grote ondienst vande Ck>- 
ninck m perturbatie der gemeente, niet alleen vande selve stadt 
maer oick alle andere omliggende. 

XXIX. 

Bonen dien dat dselfide verweerders wel warrai gqnformeert 
dat daoirs. Brederode oick hadde voor gebonden, gelick opstel 
opte stadt ende slot van Utrecht, hebbel om soe veel te beter 
ten e£Becte te brengen eS voor te leyden zyn opeet, gesonden 
bysonder lyn hellebardiers ende grote getal van Edellayden om 
deur heur middel ende secrete bandelinge, oorrespondence die 
hy hadde mette voors. seotaiyssen hem m'. te mMatkBa ende 
te deposaesseien s\jne Ma^ zyn natnyrl. Prinee ende Heere. 

XXX. 

Dair beneflfens wordt benenden dat taoooordi gemaict by den 
Prinee van Oraingen tussehen die vande onde ende nyeuwe 
religie, is byde voors, verweerders geaooepteert tS. geapprobeert 
geweest, nyet tegenstaende dat tadne aoeoMdt als tenderende 
tot geheele perturbatie der gememite, eontrane de voors. pke- 
caten ende pemideulx totte ke&ge gdoene ende eriste religie, 
was al^ieslagai by die vaS Staten töL Joiisdictie eiêcliaalioqen. 

XXXI. 

Summa was die haitnedueh^ ^ ohstinatie des voois, ver- 
weridffs (aengaeA tveidnigen dw prceekiiige ende andeie 



143 



bruycken) soo groot dat in confonniteyt der seiner den voor- 
se jden Schout, wesende in propoost mit za. Gerrit van Henesse, 
dair nae geeiecateert ter cause vande trouble ende oproerten 
als vooren, heeft geen scaempte gehadt vuyt te spreecken dese 
woorden : dai zoe men wilde èlnyien de poorten den ghenen fire- 
quenlierende de toore. preeekinge^ dai hy niet en trilde bewaren der 
éelffden (sleutelen). 

XXXII. 

Wair deur men mach opentlick weeten het weynich achten 
efi reuereS die die verweerders elcx int heur hebben gedraegen 
totter ordoSaïï ende beueel der voors. Vrouwe Regente etc, 
heurl. hebben beuolen deur expresse brienen van xxi^ July der 
aeluer jare Ixvi ende andere dair nae by hoirl. gesonden van 
in alle diligentie te versien mit alle goeden middelen, ten eynde 
om te voorcomen ende beletten alle opioepen, seditien, rouin- 
gen ende nyeuwicheyden in de voors. stadt ende dair buyten, 
houdende die handt ande oude catholicque religie, mits oick dat 
volck gehouden souden worden jn onderdanicbeyt ende subiec- 
tie van zyS Ma^, stelle ouer all goede wacht ende deyleü 
heur volck by hopen, nae dat zy sien soude tot haire eygen 
verseeckerth. te behooren, in maniere dat geen inconuenienten 
ouerquaeme wair jnne nochtans d voors. verweerders hem en 
hebben geensins gequeeten« 

XXXIII. 

Alle welcke quade offitien, verdraeginghe, dissimulatie en ne- 
gligentie byden voors. verweerders respectiuel. toegelaten jnt 
gene voors. js, tegens het behoore des eedts by hoirl. syne Ma^ 
gedaen, om geleden te hebben zoo veel- delicten, tumultuatien 
en misbruycken , jae dat arger is geaccordeert te hebben den sel- 
ueu seditieusen alsulcke quade onderhoudinge ende onder andere 
geoccupeert thebben eS geprophaneert de voors. kercke van sint 
Jacob, om dair beur damnable preeckinge, vergaderinghe ende 
exercitie van heur verkeerde professie te houden, verworpende 



144 



vuyte selue kercke het heylige offitie, mit expresse beloeften den 
sediiieusen byden voors. verweerders gedaen van heml. noch te 
gbeuen een ander, zoo verre die voorseyde kercke hoir nyt ge- 
noch en was. Ende voort by den Predicanten sectaryssen te 
mogen aldair pnblyckelick onder houden hoir heereticque lee- 
ringhe, toelatende dairom by den voors. verweerders te dispu- 
teren contrarie der heyligen geloeve. ImponereS ter contrarie 
silentie den religiensen Jacopynen öi. Mynrebroeders ende be- 
schermers vaS heyligen catolicque roomsche kercken tot mis- 
diennighe van Godt ende bespottinghe vande voors. placcaten 
van zyne Ma^., maicken duoors. verweerders en hoir gemeente 
schnidich van rebellie ende crimen lese ma^^ divine et humane 
e's, consequent! . onderworpen die peene Justicien. 

Soe concludeert duors. Procur. Generael dat by senten, dif- 
finityff van uwe Ex^^. ende voor recht geweesen dat ter goeder 
ende te rechtueerdiger oirsaecke hy geclaecht heeft ende gedo- 
leert vaS voors. verweerders. Sullen dairom die voors. verweer- 
ders zoe in heur eygen naem als mede van tcorpus ende qua- 
liteyt vande stadt eS lande verclaert worden ghe vallen te wesèn 
in Crimen lese majestatis enz. zie Bor l. c. 

In doTBO: Eysch vaïï Procur. GeSael 
c*. myn Heeren die Regeerders der 
stadt Utrecht. 



O Tergadering. ff Hel» 1S50. 

Bibliotheek. — Ambaaaade van Cats naar ingeland, — Brieven 
van Karel T. 

BibUotheek, Ten geschenke ontvangen: 
van Mr. J. C. W. Ie Jeune: 

Geschiedkundige Nasporingen omtrent den toestand der armen 
en de bedelarij, 'sGravenh., 1816. 8'. 
van Dr. Engel brcgt: 



145 



Eei apvdgingiffetekil van Foriugalt in 1580. 8*. 

In nuling ontvangen: 

Mesat^er des Sdênee» HUtoriqueê ek. Année, 1859. 1« Li?r. 
Gand, 1859. 8*. 

FMictUkms de la SoeiAS pour la recherche et la conêervation 
dei Mmumenii hieioriqnei dans Ie grand^duché de Luxemhourg. 
Année, 1857. XIII. Luxemb., 1858. 4*. 

▼an het Hist. Yerein fiir Steiermark: 

Schriften dee Eietarieehen Fereine fSr Innerosterreich, Erstés 
Heft. Gratz, 1848. 8*. 

Mittheüungen 'dee hiatorischen Vereineê für Steiermark, Erstes 
— Achtes Heft. Grutz, 1850—1858. S\ 

Dié Steiermarkiêehen Schuteen'Jrehoüliger'BiUaillone und ihre 
Ldskmgen in den Jahren 1848 und 1849. Gratz, 1857. 8*. 



Jmbasêode wm Cate naar Engeland. De Heer P. A. Leupe 
doet omtrent deze ambassade, naar aanleiding van het mede- 
gedeelde in de Kronijk 1858, de volgende mededeeling. 

Uit de zeer merkwaardige verzameling van brieven , door den 
Pensionaris Nioolaea SteUingioerff en zijne mede afgevaardigden, 
voor de stad Medemblik aan het bestuur der stad geschreven 
en aldaar in het archief berustende, zijn er een aantal door 
mij geëxtraheerd. De hier b^'gevoegde hebben betrekking op 
de zending van Jacob Cats naar Engeland, en kunnen in eenig 
opzigt dienen tot aanvulling van het geene daarover is aange- 
teekend door Jria van der Mieden (Zie Kronijk 1858, bl. 306 
en 307. 

Daar alle brieven van de hand van Stellingwerff z^*n, is het 
hoogst waarsch^nlijk dat h^ er de steller van is; het blijkt uit 
deze dat hij een scherpe pen voerdde, dat dan ook in de 
meeste z^ner brieven doorstraalt. 

Zoo schrijft h^ onder anderen, niet lang nadat h^ van Loe- 
vestein terug gekeerd was, onder dagteekening van den l^^ 
December 1650. i Jegenwoordigh zijn alle de gesaiseerde Hee- 
XV. J. 10 



146 



i ren op Loevesteyn present ende b\j allen ludan mei vreafi^de 
i verwillecompt uytgeseyt de Heeren van Leyden die nyemaiuU 
iKjpkelpen^ nymandt omstooten'*, en vier dagen later den IS^ 
December. iDen Griffier Musch is donderdagh 's nachts ver* 
lieden te elff uuren in den avondt nae dat hy twee etmael 
imaer cranck geweest was, overleeden; ende is op ghistereo 
imet eenparigh goedtvinden van de Provintien in syn plaetse 
i gecommitteert ende gesurrogeert den Pensionaris Huysch van 
iDordtrecht; de boeven eeggen dat s^n Haogheyt een gr^fi^ van 
f doen hadde ende daerom hem per posé onibooden heeft ende dai 
ifiy met patent verreyst w." 

Het ware te wenschen dat de brieven door hem geschreven 
en over een tijdvak van 1621 — 1667 loopende, na geschift te 
zijn van eenige die voor de geschiedenis van minder belang 
zijn, konden worden uitgegeven. 

23 November 1651. 

Dees^ onaengesien sijn de Ambassadeurs nae Enge- 

landt gelast, sonder uytstel te vertrecken (met haer dryen Catz, 
Schaep ^ van der Parre) Joachimi is om syn hooge jaeren 
geesecuseert, vertrouwen dat morgen off ten langst en overmor- 
gen sullen voortgaen. 

Nic. SteU. 

29 November 1651. 

Onse Ambassadeurs nae Engelandt zyn noch hier, houden haer 

gereed, doch Catz verdaert, syn natuur een affkeer te hebben 

van de See ende nyet te cunnen reysen als by bekwaem weer 

efi windt; dat veelen nyet seer smaeckt ende sonde lichtelyc* 

ken mettet wachten nae een zuydoosten windt, de beele occa- 

gie om wat goedts te doen connen werden verlooren, 'dan wat 

raedt? met soodanigh volck als men tneede opgescheept is» 

moet men meede voort. 

Evert Jacobsz. 

Nic SteU. 



147 
6 Deoember 1661. 

Den windt op gisteren favorabel wayende , is goedtgevonden 
den Heer Catz binnen te ontbieden , ende den8ei?en aentemae- 
nen tot syn vertreck, die voor andtwoordt gaff, dat hy gereedt 
was ende alleen wachte nae de twee oorlogscheepen, die uyt 
Texell voor Schevelingen sonden coroen ; daechs daeraen weder 
lunnen staande, verclaerde om den contrarie windt syn reyse 
weder te hebben moeten schorsen; doch alsoo by niogelycken 
noyt weer comen ende deese plaetse betreeden soude, versoeckt 
dat hem voor syn vertreck, die eere mogt werden gedaeo , dat 
van nu aff aen mett de plaetse in de reeckencamer moght 
worden begenadigbt, om soo hy moght overcomen alsdan de- 
selve te becleeden, op dat in allen gevalle syne naecomelingen 
eene cleyne erkentenisse magh volghen van de moeiten by hem 
opgenomen. Veele van de lieden hebben dit versoeck zeer t»- 
Umpntifff ende indiscreet geoordeelt, te meer, om dat den selven 
goeden Heer noch behoudt het bewaerderschap van 't groot see- 
ghel ende van de chartres, dat hem een goede som me jaerlycx 
geeft ende van de honorabelste charges van 't landt, daer nyet 
een vinger voer uytsteeckt, connen daer om nyet wel gelooven 
datte lieden hem daer inne sullen cunnen believen , ende moght 
wel weesen dat hier door occasie soohte om hem van de com- 
missie te ontslaen, tot groot nadeel van 't landt, dat den tydt 

en dagh leeren sal. 

E. J. 

N. St. 
12 December 1651. 

De ambassadeurs wachten mede als noch nae de windt, dan 
dewyi de twee Amsterdammer oorlogschepen in Texell , die ge- 
last syn, haer voor Schevelingen innetenemen met een zuyden 
windt nyet uytcomen, is goedgevonden, deselve te belasten om 
te gfaaen in 't schip van capiteyn de Lyeffde , dat gereedt leyt 
opte Maze, om metten eersten zuyden windt overtegaen off 

10* ' 



148 



door diens dood waren gestuit. Op deze onderhandelingen ziet 
dit se]?e myn Heer Catz behagen aal , sullen wy haest hooren. 
Het vergeven van 't vacante Beeckenmeester ampt is verstaen 
dat gedaen sal worden op toecomende donderdag ; can nyet ge- 
looven dat hy eerder sal willen vertrecken ende soo hem de 
plaetse mist, als wel geioofflyck is dat geschieden sal, vreesen 
dat hy de sieckerdt maecken zal ende alsoo het weer in 't werk 
brenghen , ten waere met eenige andere expectativen opten dood 
van den Reeckenmeester Mierop, offte van een plaetse in de 
Generaliteyt daer van wy hooren mompelen , het al te beghee- 
righ hert een weynigh moght werden geresveilleert , om hem 
noch te laeten gebruycken. E. J. 

N. St. 



Brieom van Karel V. Medegedeeld door den Heer C. P. 
P. G. van Emde. 

Bijna gelijkt^dig met de meerdeijarigheid-verklaring van Ka- 
rel V (5 Januarjj 1515 st. Nov.) was Lodewijk XII van Frank- 
rijk overleden (1^ Januar^* 1515 st. Nov.). Uitgenoodigd om 
als Pair van Frankrijk bg de krooning van zgnen opvolger Fran- 
9ois I, tegenwoordig te zijn, had Karel zich om staatsaangele- 
genheden daarvan verschoond, en aan een gezantschap ^), onder 
de leiding van Hendrik van Nassau, opgedragen hem bg die 
plegtigheid te vertegenwoordigen, en voor zgne in Frankrgk 
gelegen bezittingen (Vlaanderen, Artois enz.) hulde en trouw 
aan den nieuwen Koning te zweren. Tevens was hun aanbe* 
volen de onderhandelingen voort te zetten over een huwelgk 
van Karel met Renée, tweede dochter van Lodewijk XII, die 



1) Het gezantschap bestond behalve H. van Nassao, uit MieUel pam 
Croy, heer van Sempij, Michiel van Fauia, biechtvader van Karel, PA. 
J)ales, die zich reeds in Frankrijk bevond, om over de strooptochten van 
de la Marck te klagen, Mereurino Oattarina, Jean Cauïier en Aeg, van 
Danme» Zy waren, uitgenomen de laatste, allen leden van Karels raad. ^ 
Eetme^ Bègne de Charles-Qoint en Belgiqae, II. p. 89, 101. 



149 



de volgende oiigineele brief van den Heer van Ghièvres en 
Jean Ie Sauvaige aan de afgezanten te ?ar\JB. 



Mess^. Nous nous recomandons bien fort a vous Nous 
aaons ven voz ]res du xvi» de ce mois a mons'. ^) , par les- 
quelles et les precedeS ') vous demandez auoir espale cherge 
et sauoir a qnoy au fait du mariaige et au tres matieres vous 
vous deuez arrester, vous deullez que fait na este, et peult 
sembler que pensez que Ion ne visite ou entende vosd. Ires, 
du moins que Ion les mecte en non chaloir. 

Mess"*, a vous franchemêt et ouuertemit parier come a noz 
amis faire debuons, il nous a semble, et a tous ceulx du con- 
seil, que mons'. en vous aiant expressemët diuerses foiz mande, 
que postposant toutes autres choses, vous persistez a la pour- 
suyte de son mariaige, et au fait dicellui es demandes conté- 
nues en voz instructions , jusques len vous ait sur ce fait quel- 
que ounerture ou offire du dot de madame Benee, ou refuse y 
entendre, et de la respon que len vous auroit fait, et de vre 
aduis laduertir, ait satisfait a vosd. Ires, que plus est, mons', 
sans entendre la respoS du Boy a vosd. demandes , ny sauroit 
et ne doibt prendre arrest ee oonclusion. Gar si Ie Eoy a quel- 
que occasion que ce feust, ne voulsist faire declaraon du dot 
de madame Renee, ou quel cas il est notoire quil ne vouldroit 
entendre au mariaige delle et de mons'., ne consequamët a 
amistie q faict a estimer (ce que ne saurions croire) et actendu 
Ie benigne receuil quil vous a fait et sa rSse, quant premiers 
lui touchastes du mariaige') et autremët damistie, nest vray 



1) Karel: Deze brief is uitgegeven door Lane, Corretpoudews des Kai' 
sers Karl V, Dl. I. N*. 10, p, 17. 

2) Van 12 Febmari), aitgegeven b\j Lans^ 1. c. p. 14. 

3) Op 4 Febmar^ achrtjven de afgezanten aan Karel: »M en la pre- 
miere andienoe jl nooa anoit fait bonne chiere , bon , homain et benigne 
recaeil; enooires la nous feist jl meilleor, disant, qoil voos merchie, 
monsr. tant de sa part comme poor on nom de la part de madame Renée, 



IftO 



semblable, en ce cas il nous desplairoit que voz demandes ea»« 
sent este moindres ou que les eussiez diminuees po', au tant que' 
Ie roy ou les siens cy apres en vouldroient faire leur prouffit. 
Et dautre coste si chose est que Ie Boy desire ce mariaige 
OU y veulle entendre, come nous esperons que faire veuUe, 
vous trouuerez quil vous fera quelque ouuerture raeismemët du 
dot quil vouldroit donner a mad^ Renee, dont faisant de vre 
coste diminution de voz demandes , vous Ie rebouteriez , lui don- 
nant espoir de plusgrande diminution. Et entendne sadcte offre 
et ouuerture dud. dot ou son reffuz dentendre aud. mariaige, 
et vre aduis sur Ie tout, inons'. si quil vous escript, est bien 
delibere vous declarer sa resolution, et nous dy tenir la main. 
Et Ie tout bien considere, nous semble que mons^. alt trop 
plus matiere de doleance q vous, de tant plus que ne laduisez 
au long des princes deuises que vraysemblablement vous pouez 
auoir eu auec Ie Boy a part, oo anec mes dames, sa mere et 
de Bourbon'), et autres grandz personnaiges vers lesquelz vous 
estes trouuez a lentree du Boy aux Joustes , aux bancquetz et 
autremêt, ou souueut len traicte plus de bonnes choses, que 
auec gens de robe longue. Et de ce que pouez auoir entendu 
a quoy Ie Boy vouldroit venir. Et si nen voulez auertir mons'. 
pour ce que plusieurs voyent ses Ires, si nous semble il que 
nous en pouez et deuez feablemet et princemet aduertir, qui 
somes voz amis. Au moien de quoy nous saurions tant mieulx 
et plus seurement conseiller mons'. a vous faire ouuerte rSse, 
et telle que Ie desirez , que ne faisons a present. Et y a pis, 
car mad^ supposant que princemet et a part nous auertissiez 
des pticulieres deuises que auez journellemêt auec Ie Boy et 



que est encoires ieosoe, de Ihomieur que hg faictes de h. deraander en 
mariaige, connoissant quil ne la poanoit miealx ne plushautement alyer, 
eomme vous, naonsr., filz demperear et de roy« heiitier de tant des roy- 
aohoes, et yssa de la maison de Franco, b$ Lang, I. p. 6. 

1) Au pariement de Inj sommez alles premiefs dewrs madame Dango- 
lesme sa mere, apres deaers saadame de Boorboo. Zq bdoofdeo het bo- 
weljjk te xoUen bev(«dereii. laim, I. p. 7. 



151 



les principaolx de dela, nous suspidont de ne les lui vonloir 
oomanicquer. A oeste cause nous vous prions pour Ie bien 
et honneur de mons'., pour vre denoir vers lui, et pour lacquict 
de vre amistie vers nous, et affin que selon noz a£fecttons puis- 
sioDs satisfaire a vre desir, que vous escripuez a mons'. bien et 
aulong, Don seullemêt les comunications que auez auee les de- 
putez du Roy, mais aussi lesd. deuises particulieres que auez 
auee lui et autres, que aussi voz responses, et sur tout oe 
quil vous semble que mons'. en doyt faire, et come dessus 
auee Ie vouloir que auons de vous faire Ie semblable, nous Ie 
saurons et pourrons plus seuremët faire. Et deuez croire que 
vre demeure de pdela sans besoignier notts tarde au tant que a 
vous, de tant plus que puis vre partement auons eu, et pour* 
rions plus auoir besoing de vous a bien desmesler les matieres 
que nous sont suruenues et joumellemit suruenir pounont, 
dont de la plusgmnd partie vous tenons auertiz par Ie greffier. 
Nre s^. Ie soet, au quel prions mess'", vous auoir en sa garde. 
Escript a anuers Ie xx* jour de feurier de lan xiiii. 

Les tout vres, 
6. de Groy O ^ ^^^^ ^^ Sauuaige *). 

Suscription: A Mess'*, de Nassau et de Sempy, ambassadeurs 
de Mons'. Ie Prince despaigne vers Ie Boy treschrestien. 
Beceues a Paris Ie xxiiii de feurier. 



1) OtÊÜlaume de Oroy, heer tbd CAièvres, onder welken naam hg in 
de geschiedenis bekend is, een der beroemste mannen van zijnen tyd. 
Philips de Schoone had hem hy zgn vertrek naar Spanje in 1606 totzgn* 
landvoogd aangesteld. Na diens dood, 1507, werd hem door Maximiliaan 
de opvoedbg van zfjn' kleinzoon toevertrouwd. Hg had den gewigtigsten 
iavloed op de vorming van Ksrel; soodn deze zelf de tengels van het 
bewind in handen kreeg, werd de heer van Chièvrea, ter vervanging van 
Margaretha, het ware hoofd der regeering. 

2) Jean Ie Semoaige werd door Karel reeds terstond na zgne emancipa- 
tie benoemd tot Groot-Kanselier (17 Jannarg 1515). Met Henri van 
Nassau , Sempy en anderen kreeg hg zitting in z^en raad, Benne, II. 87. 
Ht stierf 7 JanQ 1618. 



152 



De beide Tolgende brieven hebben betrekking op den weder- 
af stand van Vriesland door den hertog van Saxen {Henne^ Op. 
cit. II. 137) en het tractaat van Parijs, 24 Maart 1516 {Heme^ 
II. 119). 

De par Ie Prince *). 

Treschiers et feaulx. Nostre cousin Ie duc George de Saxe 
a renvoye son chancelier vers nous, par lequel il nous a fait 
remoustrer les grans charges, fraiz et despens que lui et son 
feu s'. et pere Ie duc Albert, que Dieu absoille, ont eus et 
supportez a cause du pays de Frise, montant a xt^^^ florins 
dor et plus, et que.pntement il se trouve si presse et en tel 
estat quil ne voit moyen de plus y povoir furnir ne satisÜEÜre. 
Ains est contraint habandonner Ie pays; et cognoissant que eest 
Sre heritaige et patrimosne et quil Ie tient de nous en gaigiere, 
nous a fait offrir par sond. chancelier de Ie rendre et remectre 
eotre noz mains, en lui furnissant comptant la somme de xl™ 
florins dor pour une foiz, pour en contenter les capitaines et 
piet on 8 ausquelz il est tenu et redeuable, pour raison du ser- 
uice quilz lui ont fait a la garde et deffeS dud. pays. Lui 
delaissant ung quartier quil a fait dicquer, nome Ie Bilt et lui 
permectant retirer et emener les pieces dartillerie esians es vil- 
les et fors quil tient oud. pays. Eemectant Ie surplus de ce 
quil nous pourroit demander acause de la dite gaigiere a ure 
discretion , pour lui en faire telle recompense apres que serions 
asseurez du pays que bon nous sembleroit. Declairant ouuer- 
tement que si ne voulions accepter lad. offre, il estoit resolu 
et delibere den traicter et besongnier avec autre quel quil feust, 
sans riens employer pour la deffence du pays oultre oe quil y 
a mis. Et protestant que si mal en prenoit ey apres a nous 
OU noz pays, riens ne lui en soit impute. Car il entend par 
ce auoir satisfait de son honneur et en demeurer descharge en- 
uers et contre tous. 



1) Het antwoord op dezen brief is te vinden bQ Latm I. p. 4A, 



153 

Sur quoy chiers et feaalx nous auons comunique ceste ma* 
tiere aux gens de lire oonseil, estans les nous, lesqoelz lont 
troaaee grande de conseqaence et importance et que legiere- 
ment ne deuions reboater ne reiecter lo£fre dud. Duc de Saxe, 
ains y bien penser et prooeder meurenaent et par grande dia* 
credon pour plaiseurs raisons, et entre autres que en ayant 
led. pays de frise nous asseurwons noz pays de hollande et 
en Ie delaissaut tuber es mains des malveuilans les mectrions 
en dangier de pte, et si habandonnerions fire propre patri- 
mosne et heritaige. 

Et par Ie contraire a este considere que en lacceptant nous 
mectrions au dangier de la guerre, nestoit que Ie Roy nous 
voulsist fauoriser, assister et ayder, a garder Sre droit et 
dumoios tant &ire que led. messire Charles de Gheldres ne 
se meslast, mais se deportast des entreprinses par lui enco- 
Sencees oud. pays de frise. 

Desquelles choses vous auons bien voulu anertir pour, en 
esint ce que vous én auons mande par Ie greffier de are 
ordre, comuniquer Ie tout au Boy et son oonseil, et par tous 
moyens vous employer a ce que loeilui S'. Roy, enuoye 
promptement deuers led. messire Charles de Gheldres, pour 
faire cesser lesd. entreprinses, lui declairant de bonne sorte 
Ie grant tort que Icellui de Geldres nous feroit, entant quil 
vouldroit entreprendre et nous oster nostre patrimosme, et ac- 
tendu lamite qui est et sera comme esperons entre lui et nous, 
ne pouons penser ne croire, que en ce ne autre chose qui nous 
ponrroit estre preiudiciable, il nous vouldroit souffrir fouler, ne 
donner empeschement *). 

Sy veullez soUidter songneusement lexpedidon de eest affaire 
et que celui que led. S'. Roy deputra pour aller deuers 
led. de Gheldres sil y veult enuoyer soit incontinent despe- 
sche. Car la chose requiert extreme celerite; nous avertisst a 
diligence par les postes de ce que fait en aura este. Treschiers 



1) Vergeel dea brief der afgeasuiteii , bü Zomi, I. p. 47. 



154 



ei feaali Sre S'. soit garde de vous. Escript en üre ville de 
Gand, Ie iiij« jour davril xv^xiiij avant pacqnes. 

Depais ces Ires escriptes nous auons receu les yres ^) et 
en ensst ce que noas escripvez par icelle tonchant Ie fait 
de frise, vous enuoyons Ie doublé des Ires et iiltres de la 
gagiere, dud. pays de frize, faite par Ie feu Roj mon sei- 
gneur et pere au feu Dnc Albert de Sax e; vous priant prendre 
eest affaire a cueur et tant faire que Ie Roy ayant entendu 
fire droit interdise aud. messö Charles tous exploix et voyes 
de fait, et lui ordonne faire retirer ses gens et cesser toutes 
entreprinses. 

Ohtirles Nouz auiserons de vous faire 

responce a voz dernieres lettres. 
Haneton. 

Stucriptum: A noz treschiers et feaulx les conté de Nassau 
et S'. de Sempy noz oousins et autres noz ambassadeurs 
ordonnez deuers Ie roy tres chrestien. 



De par Ie Prince. 

Treschiers et feaulx. Nous auons receu voz ires du second 
de ce mois *}, responsiues a celles que vous auions derrenie- 
rement escriptes par Ie greffier de ïïre ordre. Et en ensst 
lesqnelles auez parle des poins dont vous auions auerty et 
mande nostre intencion par icelui greffier, nous signifiant ce 
que vous en a este respondu , et comment apres a este pro- 
cédé a la conclusion et solempnisacion tant du mariaige oomme 
de l'amitie et confederacion selon et par la maniere contenue 
en vosd. lettres '). 



1) Die brief, van 2 April, is aitgegeven bg La$uSt I. 41, de afgezanten 
vragen daarin om de hier genoemde stukken, om daarvan des noods ge- 
bruik te kannen maken. 

2) Bg Lanz, I. n^ 21, p. 41. 

9) De onderiiand^lingen over het haweiyk qiet Henée waren eindel^k 



155 



Sur qooy treseèiers et feanlx quant aux deuoirs par voos 
fm dauoir oomunique lesd. poins tant ceulx de Gheldres et de 
Saxe que aotres mendonnes en vosd. Ires, et semblablement 
de la oondusion desd. traictes de mariaige et damitie sommes 
bien oontens, et des paynes quen auez prinses tous mercyons 
de bon cueur. 

Qaant au fait de frise, nous esperons que Ie roy auerty de 
nre droit et aiant veu ce que vous en auons oejourdhui en- 
aoye se contentra, prendra la cbose dautre sorte quil na 
fait et que la raison Ie persuadra de faire oesser messê Char- 
les de gheldres de ses entreprinses et nous laisser Ie Sre, 
▼DUS priant y tenir la main, et semblablement a ce que puis- 
sons sauoir comment Ie Boy entend se conduire enuers led. 
de gheldres. Touchant laffaire prinotpal que puet estre entre 
lui et nous, pour raison des pays de gheldres et quant oes 
poins eussent este vnydez, auant la conclusion desd. traictez, 
pourroit serabler quen eussions eu meilleure raison. Si vous 
prions de rechief les prendre a cueur, et tant faire quen puis- 
soDs auoir quelque bonne yssue, auant vre partement sil est 
possible. Nous auons mande faire processions et feuz de joye 
par tous noz pays, pour rendre graces a Dieu, du grant bien 
quil nous a fait, dauoir permis la conclusion desd. traictez, 
esperant que chacun s*en acquictera. 

£t entant quil touche Ie fait du s'. de Bussy ') dont par 



op 24 Maart gunstig geëindigd en het tractaat van Parijs werd op 1 April 
in de Nótre-Danie van weerszijde met veel plegtigheid bezworen. De on- 
derhandelingen worden uitvoerig uit een gezet b{j Henne, II. p. 104-120. 
Bg het tractaat van Noyon (13 Aug. 1516) werd Renée als aanstaande 
echtgenoot van Karel vervangen door de dochter van Fraofois I, Louise, 
en toen deze in 1517 (Papiers tFéiai de Granweüe 1. p. 88) of 1518 
Menne ,11. 256) in den ouderdom van 2 jaar overleed , door hare zuster 
CharloUe. 

1) Jaegues iCAmboise, Seigneur de Suny was gevangen genomen in den 
slag van Guinegate (16 Aug. 1518) Henne, II. 20. Men eischte een 
groot losgeld. In de brieven der afgeaiantea, hy Lanz, l. pag. 4 se^q., 



156 



autre Ire nous escripuez , combien qae nos affaires soient grans, 
et noz finances tressobres, comme sauez, toutesfoiz pour com* 
plaire a ceulx qui Ie desirent, et principalement a vous, serons 
contena de funiir la moictie de sa rencon, dont tous auertia- 
sons. Tresohiera et feaulx nre S', soit garde de vous. Escript 
en ïïre ville de Gand, Ie ¥"»•> jour davril xvcxiiij. 

Nous auons nouuelles que messr. Bc- 
Charles bert ^) a reoomence sea courses et pille» 

riea. Sj en veuillez parier au Boy et 
son oonseil, et tant hm que prouision 
y soit mise et que lesd. oourses cessent. 
Escript q deasus. 

Haneton. 
Ce paoquet a este deliure au porteur 
entre huyt et neuf heure du matin, 
v« jour davril. 

SiucHptum: A noz treschiers et feaulx les conté de Nassau et 
S'. de Sempy, noz cousins et aux autres noz ambassadeurs 
ordonnez deuers Ie Boy tres chrestien. 



lO Tersaderlng. 91 Hei, 1859. 

BOHotkeei. — BêwumOrantk van ÜÜreeki, 1673. — Brieven van 
den admiraal van Kinaèergen. 

BiÜiotieek, Ten geschenke ontvangen: 
van den Heer D. Buddingh: 



woidt Yeelvoldig meldiog gemukt vaa de onderliaiideUqgeii over zgne ti$- 
latiiig of oitwisseling. 

1) Robert de la Mntk had onder voorwendael Tan de gevuigeDis van 
B$]i' UoedverwBiit, dea Heer deBoasy» sQa6 atrooptoehteo hervat. Beeds 
in den aanvang des jaars was Ph. Dales naar Fran^ gemnden om 
daaiover te Uagn. Bemne, II. 99. 



167 



Jrók^f — GêKkied' en Leiterhundig Mengelwerk, inhoudende 
Jaeob van Maerlant, een Zmd-Hollander ene, Gorinch., 1859. 8*. 

Dieiecke Taal en Poës^ met hetrehking tot de algemeeme ker* 
kel^ke en staatkundige gesteldheid des tjjde^ gedurende de middd' 
eeuwen, Gorinchem, 1859. 8*. 

van den Heer A. van Eek: 

£en blik op het leven van WVlem den Tweede^ Prins van 
Oranje en den door denzelven beproefden aanslag op Amsterdam , 
ten jare 1650. Nijkerk, 1849. 8'. 

Verhandeling over de eigenliefde, naar aanleiding van het 
^reekwoord, Elk meent zijn uil een valk te zijn. Amersfoort, 
1848. %\ 

Een woord over art. 4 der nieuwe wet van tk Maatsch. tot 
Nut van H Algemeen. Zierikzee, 1865. 8*. 

Adriaan (A. van Eek). Beschouwingen * over de tegenwoordige 
aangelegenheden van het Vaderland. Nijjkerk, 1848. 8*. 

yan deo Heer Mr. B. J. L. de Geer van Jntphaas: 

Wülem Lodewijk van Nassau. £ene Voorlezing. Niet in den 
handel. Utrecht, 1859. 8*. 

van den Heer F. A. Leupe: 

Invoering der koffijhdtuur op Java 1700—1750. Overdruk. 8'. 

In miling ontvangen: 

van de Kon. Akad. van Wetenschappen: 

Jaarboek van de Koninklijke Akademie van Wetenschappen voor 
1858. Amst., 1859. 8*. 

Verslagen en Mededeelingen. Afd. Natuurkunde. IX^ deel, 
1« stuk. Amst., 1859. 

Idem. Afd. Letterkunde, IV« deel, 2» stuk. Amst., 1859. 8^ 

van het Yerein fur Hamburgische Geschichte: 

ZeUschnft. Neue Folge. l^Bandes, 2*» Heft. Hamb. 1866. 8*. 

van het Germaansch Museum te Neurenberg: 

Anzeiger för Kunde der deutschen Vorzeit. Neue Folge, 6 
Jahrg. April. 4*. 



H% 



RemonttraiUie van Utrecht ^ 1573. Onderstaande remonsten- 
tie werd nameos die van Utreckt door Engelbert Brukuen en 
morii Thin overgeleverd wegens den drnk der inlegeringen. 
De minnut daarvan berust in het Provinciaal Archief van Utredit. 

Memorie voor mijn Heere, mgn Heere van Barlaymont, 
inde saecke van de gedeputeerden vaS geestdicbeyi ^ 
die stadt van Utrecht. 

Alsoe die voors. gedeputeerden op den xiiij® deser maent van 
April» by sijn Eicellen, audiëntie hebbende, geremonstreert 
hebben die grote swaricbeyden ende perpleziteyt daer die stadt 
Uireoht inne is, ter oersake dat die soldaten aldaer leggende 
nyet betaelt worden, ende dat men hem bouen dien noch met 
twe benden rnyteren wilde belasten. Versouckende dat sijn 
£x<^«., volgende die apostille hemlnyden den v^j^ February ver- 
leent, sonde willen maken dat die soldaten met gelde gesecour- 
reert mochten worden, ende dat die stadt vaS rnyteren ontlast 
mochte blijuen, in conformite ?iüi requeste hier by gevoucht, 
s\jn Ex»^ gepresenteert. 

Heeft s^n Ëx<^'. onder anderen geseyt dat die van Utrecht 
in den tijt vau seuen jaren gheen beden hadden willen consen- 
teren, en nyet een placke gegeuen hadden noch willen genen, 
nyet tegenstaéfi alle andere Staten gegeuen badden, en dat die 
stadt ende lant yan Utrecht, daerome nu syne Ma^. wel be- 
hoorden in sulcken noot te assisteren, met meer diergel^cke, 
altyts daer by voog^, dat hy wel begeerden die stadt Utrecht 
te ontlasten, so veel hem mogelick was, seggende dat sy hem 
voorts addresseren souden an U Gen. el vaïï selue syn Ëx®^ 
vorder meninge verstaan. 

* Sal daerome U G. voor resolutie van tvoors. argument ge- 
Henen te verstaan, dat die stadt elE staten van Utrecht inden 
jaere van Ixvi efi Ixvy, merckelicke grote oosten ^ lasten ge- 



169 



hadt eS gedrageo hebbeo, ao int onderlioaden vaH soldaten die 
9j tot cooaeinatie YdM stadt ende landen van Utredit aelffii an- 
genomen eS, langen tijt onderhoaden hebben, alse ter oenaeeke 
vü soldaten van tgehele regiment vaS Gimne van Meghen, dat 
langfaen tyt aonder geit tontfanghen binnen Utrecht lach, eöi 
ter oenaeeke van twelcke die stadt eS borgers van Utrecht 
noch wel thien duyseot galden ao s^ne Ma^ ten aditeren sqn. 

Weloke eosten met die ghene die sj andenins tot oonserna* 
tie wtSL stadt eS landen Tan Utrecht gedaen hebben, so Tsyt 
die partksidiere als genemel boerse, aj wel rekenen te bedingen 
OBticnt de soiie van hondert dajsent golden. 

Item ao s^n £x^. hier nae inden jaem van Ixvi^ Tan staten 
vaS landen van Utrecht, echten twaeiffdaysent galden, mits 
dnt die affslacfa souden wesen an dyerste genemd bede, sqn 
aqne £x^. die seloe aonder swaiicheyt geaeoordeert &L terstont 
betaelt geweest. 

Ende so sqn Ëx^. hier nae jnden jaere van Ixix, stilo col, 
eyschten den hondersten, x">, eA xx^ peü, fSL dat die staten 
van de landen van Utveoht by tractaet an syne Ma^ gecomen 
sgn, gelijk die hinden van Onmjssel, al soleke ^ gelgcke 
petitien met eene some gewoenliek waren te redimoren, sonder 
dat SJ dien aengaende hebben willen treden in cmcatie met die 
oMe patrimoniael landen, of hem met die selue conform maecken. 

Hebben die voors. staten in plaets vaS voors. petitien ge- 
presenteert yerst tsestich, öi nae hondert doysent galden, te 
betalen op sekere dagen. 

Ende so sqn £x^. diesdae presentatie njet angenaem was, 
heeft hj die geraeoseert &Bi oorts daer nae, alse den xxi» Ao* 
gosti a* Ixix, die stadt Utredit beswaert met thien vendelen 
Spaengaerden vtii Terao van Lombardien. 

Die aldaer te samen blaoen den tyt van drie meenden eg 



160 



meer, eS. bleuen teynden die drie maenden aldaer acht vende- 
len tot die compste vaS conioginne, te weten in Augusto 
a* Izz, èS sedert die t^t tot in Maio a* Ixxi blenen aldaer die 
reste, alse ses vendelen, so dat die voors. Spaengaerden daer 
laghen meer dan twintich maenden. 

Heeft oeck aign Ex^. ontrent kersmisae a* Ixix die generael 
staten bj s^nen procor'. fiscael doen accnseren crimine lesae 
m«^. divinae et humanae, tiS taelne proces emstel. doen ver- 
volgen. 

Twddc staende hebben die voors. Staten door verschejden 
haerl. gedeputeerden tiS intercessie van goede heerai tot meer- 
mad doen versoncken, met s^n Ex^. nopéS die voors. petitien 
te accorderen, dl sqn £x^. te dien ^nde doen presenteren 
(bonen de voors. twadff dayseot galden) hondert vjjftich doy- 
aent galden, te betakm die vigftidi dojsent geiw^, til die reste 
op vier jaeren, wes^ tselae nae die grote eS qoote YdSi bnden 
van Utredit njet alleen meer dan enige angecomoi landen ge- 
geaen haddoi, mer )u adaenant so veel, offt meer, als enige 
patiimoniael bnden voor den hondersten, x^ til xx** p^ 
gegeaen ofte belooft hadden. 

Bode warm inde voors. presentatie anders gheen sonder- 
linge oonditien, dan dat het voors. proees aff weaen, öi die 
stadt éSL lant van Utrecht van de soUaten «ittast worden eS 
blQven aoaden. 

Ifcr en heeft sqn Ex^. njet bdieffl die voors. presentatie 
te ootfiuBghen, doende hemL aeggen, door mqn heere van 
Noorteaimos, dal sy abaolntelid: aoaden aioeleD inde petitieo, 
ao die laghoi, o ons en t eren, öl sqn Ex«*. bidden, dat hem 
aoode geüeoen te veigake& tgene aj misdaea hadden eS dat- 
aoode hoemen die lestoaoode ( 



ao die staten hna fietoi dandoen, dat sj njet mis- 
» dat a(f ooA vaa ^oeia «UBder qoaiite bchooiden 



161 

te wesen, dan die landen van Gelre e& Oueryssel, en hebben 
daertoe nyei connen verstaen. 

Sulcx dat op den xii^* July a*. Ixx sententie gegaen is, daer 
by genonch alle die leden vafi Staten (weynich ynytgesondert) 
van haerl. sterome (die sy hadden inde staten) geprineert syn. 

Ende heeft sijn Ex<^^ terstont daer nae an die vaS houe van 
Utrecht gescreuen, dat sy die staten, nyet meer bescriuen, 
mer selffs doen sonde alle tgene die staten plagen te doen. 

Ende sedert die tgt en sijn die staten nyet weder vergadert 
noeh beserenen geweest, noch en sijn heml. oeck egheen peti« 
tien meer gedaen, alhoe wel sy middelre tijt alt^ts gepersis* 
ieeri hebben by haerl. voors. presentatie, mits dat sy weder 
geredresseert souden moghen worden, ten minsten by prouisie, 
tot welcken eynde sy haerl. gedeputeerde oeck dickwils te hone 
gehadt hebben. 

Ende nae dat die spaensehe soldaten van Utrecht verleyt 
worden , so voors. is, in Maio a"* Ixxi , sijn van daer gebleuen 
tot in Novembri daer an volgen, dat syn Ex<^c. weder beliefft 
he^ die voors. ses vendelen tUtrecht te schioken, met noch 
twe andere vendelen die jnden Briel gelegen hadden, maeckeS 
tsamen acht vendelen, die aldaer voorts geblenen s^n tot den 
ij» Aprilis a* Ixxg, dat die rebellen den Briel ingenomen hadden. 

Ende rekenen die va& voors. stadt Utrecht, so geestelick als 
weerlick, (tlichaem van stadt daer onder begrepen), jn tonder- 
houdt vaS voors. spaensehe soldaten, eS tieueren van haerl. 
seruioe wel te ooste gehadt te hebben meer dan twehondert 
doysent gnlden , behaluen veele personele iniurien b\j heml. ge- 
dragen, als sy den C!o*. Ma^. dit al by requeste te kennen ge- 
geuen hebben. 

So haest als du die Spaensehe soldaten vuyt Utrecht vertroc- 
waren eS dat die rebellen in HoUant begonsten te augmente- 
XV. J. 11 



u% 



ren, heeft 01^0 Heere de Graue van Bossu last gecregen an 
te nemen xiiij vendelen Breemsche knechten, die hun loop* 
plaetse angeteykent is geweest in de landen van Utrecht, al- 
weer sy al laghen meer dan een maent, sonder geit, eS son* 
der gemonstert te siljn, so dat die tselue lant merokelicken 
bedomen eïï beschadicht hebben. 

Ende als die gemonstert waren, sign yerst vgff vaB selue 
vendelen binnen die stadt Utrecht geleyt, eS twe vendelen op 
de Vaert, makeS tsamen senen, die by die vaS stadt onder- 
bonden sgn geweest so met leninghe die hem vnyt des stadts 
als staten buerse, mitsgaders vyt die bnerse van die vafi gees- 
telioheyt int generael gedaen is geweest, als die tot verschey- 
den reysen vnyt die particulieren so geestelick als weerliek ge» 
oollecteert is geweest een seer merckeL some bedrageS. 

Ende nyet tegenstaeS dat die voors. soldaten oontinnelick tot 
desen daghe toe van thien daghen te thien daghen ieninge ge* 
daen is geweest » so hebben si euenwel by thienen, xx®, hon> 
dert eïï tenemale op de platte landen gelopen, eS die selae 
onsprekelick seer bedornen «S beschadicht, meer dan die rebel- 
len, vuytgeaondert dat sy nyet gebrant hebben. 

Bonen desen heeft noch int platte lant van Utrecht, te we- 
ten te Loenen, langen t^*t gelegen een vendelen vaS voors. re- 
gimente, dat by de omlegg^ dorpen onderhouden moet worden. 

Heeft noch een vendel vaS selue soldaten aitijts gelegen bin- 
nen Wgok. 

Twelck yerst aldaer onderhouden is geweest, ende nader- 
handt is geordonneert dat die omleggtil dorpen tot seoours vaS 
selue soldaten moeten vuytieycken alle thien daghen twehon- 
dert gulden. 

Item oaer dien dat die steden van Amerfoort tSL Naerden 



163 



weder ande Ma^. gekeert sQn , s^jn binnen die stadt Amersfoort 
yerst onderhouden twe vendelen vaïï voors. knechten die vuyt 
Utrecht genomen worden, eS naderhandt twe benden ruyteren, 
die by den borgere van Amersfoort in cost, efi by het platte 
landt daer ontrent leggeïï, onderhouden moeten worden , in hoy, 
haaer, eS stroy, dat yegelick maent een seer grote some be- 
draecht. 

Is noch een bende ruyters geleyt binnen Rhenen, die oeck 
by den borgers in coste eS by tplattelant in boy, stroy, ende 
hauer onderhouden wort, bedragende deselue costen ouer die 
voors. eene bende yegelick maent, nader hayslnyden calculatie» 
wel duysent car. gulden. 

Hebben bouen dien noch enige benden ruyters op de platte 
landen langen tijt gelegen, efi hem aldaer in als doen onder- 
bonden, tot merckelicke schade van tselue lant. 

Bouen desen heeft tvoors. platte lant van Utrecht moeten 
dragen alle den doortocht van tgansche legher dat voor Haer- 
lem leyt, en vaS ruyter efi knechten, die dagelicx aldaer ghaen 
efi van daen keeren, twelck tpUtte landt tot onsprekelicke coa- 
ten efi Uste compt te staen. 

Bouen desen heeft het platte lant noch moeten bestellen 
grauers, yerst omme de Vaert jegens Yianen ouer, efi die stadt 
Utrecht te fbrtifieren , efi naderhandt int legher, al waer sy oeck 
een grote menichte van wagens hebben moeten onderhouden; 
in twelcke sy alle daghe, tot datmen die riniere met varen ge- 
bruycken mochte, twelck was yerst in Eebruario, wel rekenen 
te ooste gehadt te hebben thien ofte twaelff hondert car. gulden. 

Ende dit al behaluen die dagelicxe excursien die tplatte lant 
van Utrecht van beghin van desen trouble heeft moeten lijden» 
ctt noch Iqdt, vaS rebellen die laghen efi noch leggen inde 

11* 



164 



omleggtil steden alse van Naerden , Amersfoort, Bueren, Bom- 
mel, Gorcum, Schoonhouen, Oudewater eS Woerden, die tselue 
platte lant gebraut , gebrantschat, berooft en tot meermael door 
«S weder door getogen hebben. 

Alle welcke voors. oosten, lasten efi schaden, die de stadt, 
steden eS landen van Utrecht gednereS dese jegenwoirdige 
trouble gedragen hebben, als particulierlick gespecificeert waren, 
al etlicke hondert duysent gulden bedragen souden. 

Ende hoe wel dat tgene voors. is, weynich gecomen is tot 
pronfi^'t van s^'ne Ma^ tot groot leetwesen vifi remonstranten. 

So sqn nochtans die jnwoenders vaïï voors. stadt geestelick 
eH weerlick mitsgaders die va3 platte landen daer door so seer 
verarmpt , dat sy langer gheen macht noch middel hebben syne 
Ma^. assisteS te doen, merckelicken want dinwoenders vafi 
platte landen, ouermits die voors. lasten, veel verlopen moeten, 
lat^ haerl. landen desolaat eS ongebout leggen. 

Ende bonen dit al hebben die vaS geestelicheyt ter begeerte 
van syn ¥j1l9^. haerl. credit belooft te strecken voor vier dny- 
sent eS die stadt Utrecht voor ses duysent car. gulden. 

Ende sijn hier beneffens alle die pefi die vaS ontfanck vafi 
staten jncomen plagen ouer te lopen bouen die lasten tot dienst 
van sijne Ma^ by die vaS houe, als representereS die staten, 
geemployeert tot veel duysenden toe. 

Hebben oeck die vaS stadt efi geestelicheyt van beghin van 
desen trouble, el merckelicken als sijne Ma^. by sgne brieuen 
anden gfiael Staten vafi landen van Utrecht met expressie van 
alle die leden gescreuen versocht, dat sy hem jn desen troo- 
ble jegens sijne Ma^. souden willen quyten efi doen, als sy 
alt^'ts seer wel gedaen hadden, verclaert gehadt, dat jndien sy 



166 

als Staten volgeïï dintell Tan sQne Ma^. mochten ?er^ade« 
ren, dat sy thonen soaden met wat vliet eïï affectie sy sgoe 
Mat. begeerden in s^ne noot te assisteren, ende sulcx doen 
als sy in dyerste trouble gedaen hadden: mer is op tgene 
Toors. is yerscryninge ofte ?ergaderinge ?an Staten door benei 
Tan sijn Ex<». geweigert geweest. 

Snlcx dat by den Staten Tal landen Tan Utrecht, noch die 
particoliere leden Tan dien, nyet en heeft gestaen, dat s^ne 
Ma^. met die voors. hondert ?gftich dnysent gulden el ander- 
sins Tuyt der Staten buerse nyet gedient is geweest. 

Ende laten hem daerome die voors. remonstrim duncken, 
onder correctie, eS aonder jactaS te spreken, dat sy nae haerl. 
macht eS. gelegentheyt, so veel voor dienst van syne Ma^. ge- 
daen en geleden hebben als enige stadt die iS obedieïï van 
sijne Ma^. gebleuen is. 

Ende dat sy nyet meer gedaen hebben noch en doen, en 
oompt nyet door faulte van goede wille ofte affectie, mer by 
faulte dat sy langher gheen macht noch middel hebben, mits 
dat sy in langhe van haer goeden nyet ontfanghen hebben eS 
noch nyet ontfanghen sullen. 

Versoucken hierome die voors. gedeput. seer oetmoedeliok, 
dat U. E. gelieue tgene voors. is, ofte dat daervan ten pro- 
poeste eS intefi vafi remonstranten dienen sal, sijn Ex<^. int 
beste an te willen genen, eïï die selue van haerl. weghen oet- 
moedelick te bidden, dat hy sich ouer die remonstranten wil 
benedigen, eS haerL versouck inde requeste genomen, accor- 
deren, eSi. hem voortsan so vaïï stadt Utrecht dienen, dat 
die syne Ma^. lange mach dienende bl\jnen. 

In dono: mei de hand van Bruhesen, 1678, Bemomirances 
dannes a Nieumegen au Üuc Dalue et a Ie Sr. de Barlaimoni^ 
de la part de eeulx d* Utrecht ^ par E. Bruhezen et F, l%in. 



166 

Brieven van den Admiraal van Kinebergen, De Heer C. P. 
F. G. van Emde deelt uit zijne verzameling van Autographen 
de volgende minuut- brieven mede van den Admiraal van Kins- 
bergen. Zie over de tijdsomstandigheden waarop de eerste dier 
brieven doelt, van Hall, Leven van J, E, van Kinsbefpen, p. 
184, Ie uitg. De brief aan den Graaf van Walmoden was van 
Hall bekend: h^ geeft daarvan uittreksels in het genoemde 
werk p. 185. De Korte memorie op pag. 169, hoewel niet 
gedagteekend , wijst, door den inhoud , heen naar den gevrees* 
den inval der Franschen. 

Copie d'une Lettre du soussigné Lieutenant Admiral, a 
sou Altesse Monseigneur Ie Prince d'Orange et de 
Nassau, etc. etc. etc. 

Botterdam 9 Novemb. 1794. 

Monseigneur ! 

Venant hier a Gorcum, j*appris pour première entree la 
malheureuse nouvelle de Maastricht, suivie de pres par l'éva* 
cuation et la retraite de Nimègue, sur cela j'ai directement 
expedié une estafette, au Cap^. Hauws, pour revenir a Gor* 
cum, avec la division de Chaloupes canonnières, me flattant, 
que Votre Altesse approuvera cette précaution ; 

Il me paroit Votre Altesse que nous tirons a notre fin, et 
que notre malheureuse Patrie sera la victime de ses faux alliées, 
de sorte je ne vois pour elle d'autre ressource, qu'ou bien de 
faire la paix, ou d'être envahie par Tennemi; j'avoue franche- 
ment, Yotre Altesse quand j'eu Thonneur de dire mes senti- 
mens a elle, sur nos alliées, quoi qu*en même tems tres con- 
vaincu, que nous en serions la dupe, que je ne croyois pas 
pourtant, qu'on en auroit agi si lachement, vis a vis de nous. 
Accoutumé de dire a Votre Altesse, librement mes sentimeus, 
je ne vois a present d'autres ressources, que de mettre en 
pratique, Tidée que j'ai pris la liberté de dire a elle, avant 
son départ , c'est de dire hautement et loyalement a la nation, 



167 

que nous devona iSdre la paix, mais qu'elle doit eire faite a^eo 
honneur, et conaervation de notre religion et constitution , et 
de la faire a eette condition, si les Fran^ois la veulent, sans 
nous embarrasser des aotres Poissanoes, qui nous ont reduit 
par leurs conduite et fausse poliiique dans l'état oü nous nous 
trouvons, et sans embrasser oe moyen, Monseigneur, je ne 
dois pas cacher a elle, que je prëvois, que la naiion, qui a 
bien des raisons de ?ouioir la paiz la fera seule, et alon 
Votre Altesse sentira trop bien elle méme, les oonséquenoes 
pour sa maison. 

(fiffné) J. H. de Klnsbergen. 



A sou Excellence Ie Général en Chef Comte de Walmode. 

Sans avoir Thonneur de oonnoitre Votre Excellence, je ne 
la viendrois assurément point importuner de mes lettres, mais 
eet honneur, et la situation de nos affaires óa'inspirent asses 
de confiance pour exposer mes sentiments a Votre Excellence 
en franc et loyal marin, qui en aimant sa patrie 8'intéresse 
sinoèrement a ses alliés. 

Ayant eu l'occasion mon Général de voir Votre mémoire sur 
la position que Tarmée sous vos ordres devoit prendre dans 
ces moments, je suis parfaitement d'aocord sur ce principe, 
que plus nne armee doit s'étendre plus elle s'affoiblit , — mais 
pardonnes Votre Excellence a un Matelot , qui désire nuUement 
s'ingérer dans la direction militaire de terre, si d'apres la oon* 
noissance du local ce principe ne luy paroit point applicable 
a l'objet en question, parce qu'il croit la ligne du long du 
Whaal moins étendue que celle du Lek, bien entendu, si celle 
ei doit être prise pour soutenir ie tout. Qu'il me soit aussi 
permis de représenter a Votre Excellence, si, en abandonnant 
Ie Whaal on n'augmentera pas la hardiesse de TEnnemi et dé* 
couragera nos Trouppes, — - si d'apres ceci, avec Ie terrein qu'on 
abandonne aux Fran^ois, on n'augmentera pas leurs moycns. 



168 



tant pour subsister que poar inquiéter nos Troappes? et dimi- 
nuera par conséquent Ie repos ponr ces derniers. Si enfin par 
oette retraite on ne donnera pas a rEnnemi toute ia facilité de 
toumer nos postes , de les prendre a revers , et de marcher droit 
a Dordt. Endroit qni luy permet de faire reposer ses Troap« 
pes, d'attendre inême Ie degel, et Ie rend sans contredit Ie 
maitre de la Hollande, puisque c'est dans oet' Isle qu'il troa- 
yera toute sorte de Vaisseaux, et de batiments, avec tout Ie 
nécessaire pour les armer. 

Votre Excellence, joignant aux qualités d'nnOénéral enoore 
celles d'un ministre, voit trop clair, pour que j*aurois besoin 
de luy développer tous les avantages que l'ennemi poar faire 
la geurre a TAngleterre, et a TEurope tirera de la Repnbli- 
que, s'il en est Ie maitre par les armes. Je n'ai pas besoin 
de TOUS représenter que si cette conquête n'interdit pas entiè» 
rement a TAngleterre Ie commerce du Nord , elle Ie rendra dn 
moins tres incertain, et fera par eonséquement manquer tout 
Ie nécessaire pour une flotte. Je n'ai pas besoin non plus de 
TOus représenter quelles en seront les suites pour TEurope, si 
TEnnemi peut Tattacquer non seulement avec de nöuvelles res- 
sources, mais encore d'un centre qui par les rivières luy donne 
la facilïté d'agir sur toute la circonférenoe. Tl n'en est point 
de même Votre Excellence si nous pouvons nous soutenir, et 
faire une paix, laquelle desavantageuse pour nous ne Ie se^ 
jamais autant pour TEurope, que si les Fran^ois auront fait 
la conquête de notre Republique. J'aime sincèrement ma pa- 
trie, je Tavoue; mais jamais eela ne m'a aveuglé a un point 
pour ne pas considérer qu'en cas que les alliés ne poavoient 
pas se soutenir prés de Breda j leur intérêl étoit de nous en- 
gager a faire la paix. Mais ce qu*il est feit n'est plus a re- 
médier, et dans les circonstances actuelles que l'ennemi a une 
tres longue ligne de defense, il me paroit comme Marin que 
la meilleure et peut-être unicque ressource est de tomber brus- 
quement et vivement sur luy. C'est rofifensive dont je me 
promets tout Ie succes possiblè, csr je ne scaurois douter qo« 



169 



de oette maniere on ne surprenne Tennemi, l'embarrasse beau- 
ooap, et Ie foroe a retrograder. Ge ne seront point la les senles 
avantages, on Ie foroera encore a se mettre snr la défensive, 
paroequ'en faisant depuis longtemps tons ces plans d'opérations 
et d'attacqae ou bon luy semble, étant presque certain de no- 
tre facon d'agir et de notre principe, en effet desquels nous 
lestons totyours sur la défensive, il jonit naturellement de tous 
les ayantages analognes a cette position. 

Si cette idéé d'un marin ponr agir offensiTement peut s^exé- 
cuter, cottsidérezs je vous prie Votre Excellence, quelle hon- 
neur doit en revenir aux Trouppes, et quelle gloire au Gene- 
ral ? Combien ne prierai je pas ce Général de me prendre avec 
luy comme son galopin, afin, que, témoin de tout, je puisse 
admirer Thonneur et Tayantage, qu'il procurera par la a la 
ntualion de TEurope. 

Yoila Votre Excellence les sentiments d*un homme, qui, s'il 
a mal vu les choses, peut avoir 6i6 entrainé par Tamonr de 
sa patrie et par ses roeux pour Ie bonheur géoéral de TEu* 
rope, mais qui toujours n'en restera pas moins avec les senti- 
meuts d^une haute considération. 

A la Haye Ie 4« Janvier 1796. 

De Votre Excellence 
etc. etc. 
(ngné) J. H. de Kinsbergen. 



P. M. 

Hoe duidelijk de waarheid mooge schenen, dat de militaire 
constitutie van eene Mogendheid den aart en gesteldheid van 
den Staat moet volgen, en dienvolgende of tot eenen offensive 
of tot eenen défensive oorlog ingericht worden , zullen misschien 
de navolgende bedenkingen omtrent dit onderwerp met groote 
omtrekken getrokken, niet geheel overtollig worden gevonden. 

De betrekkelyke sterkte van de eene Moogendheid tot de 
andere is buiten teegenspraak zeer verschillende, terwijl zij 



170 



van zeer reële natuurlijke en seer veele moreele omatandig- 
heeden koomt af te hangen. — Onder de eerste zjjn wel de 
voornaamste, uitgestrektheid van land, bevolking , verkreegene 
rijkdommen en plaatselijke ligging. — Tot de andere behooren 
de aart en inborst van eene Natie, doch noch veel meer de 
constitutie der Begeering van den Staat, terwijl daarenboven 
behalven de Alliantien met andere Moogendheeden ^} een groot 
man door wisselvalligheid aan het hoofd van den Staat, meede 
van eenen onbegrijpelijke invloed op deszelfs sterkte kan syn '). 

Het zgn deeze oorzaaken, die de eene Moogendheid ia 
eevenreedigheid tot de andere, het zy de sterkste het zij de 
zwakste doet zijn, waar door van zei ven bepaald wordt, dat 
de eerste aanvallender en de andere niet dan verwe^^ender 
wijze kan handelen, en dus voor den eersten Staat het vast- 
stellen van eene offensive, en voor den laatste dat van eeneu 
defensive militaire constitutie noodzakelijk werd gemaakt. 

De Groote Mogendheid kan in den oorlog geen ander oog- 
merk hebben dan in het land van haaren vijand in te dringen 
en grond te winnen, — het oogmerk van de mindere Mogend- 
heid moet dus weezen, dit zo veel doenlijk te beletten, door 
den grond voet voor voet te betwisten. 

Vind de grootere Mogendheid geenen andere weederstand dan 



1) Eene zwakke Mogendheid kan door haare verbintenissen voor eene 
tgd de sterkste worden, dan de onzeekerheid van dit vermoogen zonde 
dusdanige staat niet van onvoorzigtigheid vrgspreeken, bg aldien daarna 
eene militaire constitatie welke dient voort te danreo, werd ingericht. 

2) Laat men zich Epaminondas en Fredrik de Tweede alleenlQk herin- 
neren, de laatste onder de meenigvoldige bljjken van zgn doorzigt had de 
samenstelling van zjjne leegers naar de voorsz. oorzaaken ingericht en 
heeft ouk daar van in den seevenjaarige oorlog zulke roemrachtige vrach- 
ten geplukt; doch misschien zgn de overige Moogendheeden, alleen deeze 
behaalde voordeelen, en niet de handelingen waar aan zfj verschuldigd 
waren overweegende , in de navolging in verscheyde opzigten te verre ge- 
gaan en hebben daardoor hare weezentlgke benoodigheeden, waarop haare 
militaire constitatie gevestigd moet zgn, oit het oog verlooren. 



171 

de troupes van haaren vijaiid, en E^n beide leegers gelijk, zo 
wel in deugd en geoeffendheid der tronpes, als in beqaaam- 
heid van de Generaals en andere officieren, zoo is het zeeker 
dat het meerder getal op den dnnr het minder zal moeten 
overweldigen. 

Andere middelen moeten das b\j de mindere Mogendheid 
bij der hand worden genomen. En welke zijn deeze. 

Sterke positien, tot soutien der troupes, het zij deeze positien 
bestaan in gefortificeerde plaatsen , het zij in versterkte engtens, 
het zij ia de boorden van rivieren of canaalen, positien in een 
woord , waar in het leger dat defensief ageert niet kan worden 
getoumeerd, noch te zeer door den vijand genaderd, zonder 
dat deeze genoodzaakt zij zich aan een superieur vuur bloot te 
stellen, zijne troupes in de attaque te breecken, en zich op 
te houden om de verhinderingen, hem in den weg gelegd, te 
overmeesteren *). 

De Generaal van een leger, dat een land zal defendeeren, 
zal dus drie hoofdoogmerken in acht moeten neemen, het 
uitkiezen van zodanige goede positien, het versterken van 



1) De voordeelen van geretraDcheerde positien en van zwaar geschat, 
worden merkelijk daar door vermeerderd, dat eene aanvallende armee ten 
dien opzichte, met ongelijke wapenen moet vechten en jnist in teegen - 
üversteliing der defensive, zijn beweegbaarheid en snelheid, zo als bekend is, 
de eerste deugden van offensive le^rs, en de kracht van han vaar komt 
alleen in tweede aanschijn. — Zij kannen dos niet dan ligt geschat teegens 
zwaar geschat aanvoeren, en wanneer van de geretrancheerde positien met 
beleid, en dapperheid part|) getrokken wordt, loopen z\j gevaar van ge- 
eoraseerd te worden , alvorens van hare wapenen en voordeelen gebraik te 
kunnen maaken. Indien deeze waarheid niet zoo klaarblijkeiyk was, zoude 
men ze met veele reedenen nader kannen aandringep en bewezen , dat hoe 
zeer snelheid en een leevendig vaar door veele oeffeniog wel eens hebben 
kannen vereenigd worden, snelheid en zwaar geschat zulks nimmer kun- 
nen z|jn; en dat wanneer de positien met zwaar geschat bezet, niet ge- 
toumeerd kannen worden , het aanvallend leeger byoa eene oneindige Su- 
perioriteit van getal moet hebben om het onderscheid van geschat op te 
weegen. 



in 

deeze positien door alle middelen, welke de kunst aan de 
band geeft en het bezetten van deeze versterkte positien met 
zwaare artillerie en een genoegzaam musquetten vuur. 

Tot deeze hoofdoogmerken moet dienvolgende de militaire 
constitutie van eene Mogendheid, die in betrekking tot haare 
nabuuren, de zwakste is, werden geadopteerd — haar leger 
moet naar de benoodigtheeden van deeze oogmerken worden 
samengesteld ^) en de troupes moeten volgens derzelver ver- 
eischtens worden geexcerceerd. 

(Was get) J. H. van Kinsbergen. 



11 Tercaderlnc. 4 «Piiny, 1859. 

Bibliotheek, — Krjjg^edr^ven en levensö^sonderheden van de Ge» 
broedere Bacx, 

Bibliotheek, Ten geschenke ontvangen: 

van het Ministerie van Binnenlandsche Zaken: 

E. 6. Lagemans , Becueü des traites et conventums conelus par 
Ie Hoyaume des Pays-Bas, aoec les puissances Elrangères depuis 
1813 jusqu'a nos jours. La Haye, 1858—59. 2 vol. 8*. 

van het stedelyk bestuur der stad Utrecht: 

Verslag van den toestand der Gemeente Utrecht ^ 1858. Utrecht, 
1859. 8*. 

van de Commissie voor de internationale ruiling van voor- 
werpen van Wetenschap en Kunst: 

Rapport over 1858. 8*. 



1) Een seker gevolg hier van is , dat eene Mogendhdd die haare mili- 
taire constitotie verweerender wQze moet inrichten , hoven alles een excel- 
lent corps artilleristen en minears moet hebben en van beqnaamen inge- 
niears in roime maate voonien s^n. 



178 

KfjjgAeébr^ven en Uoentbijumderhtden wm de Oebrotiderê Baex. 
De Heer C. P. F. G. yan Emde doet de volgende mededeeling 
omtrent de te weinig bekende kr^gshelden uit hei geslacht 
Tan Bacx. 

Mogten w^ reeds meermalen betreurd hebben, dat de geschie- 
denis dikwerf de nagedachtenis van menig groot man te kort 
doet, door hem 61 geheel vergeten, of slechts ter loops aange- 
haald te hebben, nimmer gevoelden wy in die hooge mate het on- 
aangename en betreurenswaardige daarvan, ais met betrekking 
tot de gebroeders Jonkheeren Johan. Paulus en Maroellus Bacx! 

Nimmer, of althans hoogst zelden, heeft welligt eenig krijgs- 
man door moed, beleid, ijver voor de goede zaak, geldelijjke 
opofferingen, enz. het vaderland zdd zeer aan zich verpligt, 
ais zulks (vooral wat de twee laatstgenoemden betreft) met dit "^ 
drietal broederen het geval was. En daarentegen zijjn ook zel- 
den groote mannen door de geschiedenis en het nageslacht meer 
veronachtzaamd dan zQ! 

Als een gering blyk daarvan willen w^ hier slechts aanha- 
len, dat z\j z66 weinig bekend zijn, dat het Genootschap van 
Kunsten en Wetenschappen in Noord-Brabant zich, in het jaar 
1847, genoopt gevoelde, eene pr^svraag uit ie schrijven, welke 
echter onbeantwoord is gebleven , betrekkelijk de krijgsbedrijven 
van de Bosschenaars (?) Johan , Paulus en Marcellus Bacx, ge* 
durende den tachiigjarigen oorlog, benevens hunne levensge- 
schiedenis; terwQl Kok, in zijn Faderlandsch Woordenboek^ van 
Paulus en Marcellus sprekende, ten slotte zegt, dat er ook 
nog een Johan Bacx heeft bestaan; doch» dat hij bekent niet 
te weten, wie h\j geweest is, maar in het denkbeeld verkeert, 
dat het een zoon van een van deze twee was! 

Ja, wat meer is, de onwetendheid omtrent hunnen aflcomst 
gaai f66 ver, dat het, als 't ware, op den huidigen dag voor 
velen nog een raadsel is, uit welk oord der wereld z^ herkom- 
süg waren; zoo dat men zelfs tegen ons heeft willen beweren, 
dat z^' van een geslacht uit Zweedsch Pommeren afstamden. 



174 

Wel is waar worden door sommige geschiedschrijvers, (bij deo 
eenen meer, b|j den anderen minder), eenige hanner krijgsbedrij- 
ven aangehaald , en bestaat er een werkje, getiteld : > HUtoruch 
verhad inhoudende êekere Noiabele exploUen van Oorloge in de Ne» 
derlanden, êedert hei opreóhien van de Companien der Heeren Gou- 
verneur» ende RUmeeaieren Paulu» ende Marcelluê Bacx, beschre- 
ven door Jacolmm Ba9eliunC\ te Breda, bij Schilders , in 1616, 
uitgegeven; doch het is zeer onvolmaakt en hoogst zeldzaam; 
terw^l het, evenmin als ergens, iets genealogisch bevat. 

Als autographenlief hebber, en in het bezit van enkele au- 
tographen onzer helden zijnde, gevoelden ifij ons, sedert eenen 
geruimen tyd gedrongen, alles na te vorschen, wat slechts 
eenigzins de drie gebroeders betreft; en, vervoerd van bewon- 
dering over de steeds door hen aan den dag gelegde dapper- 
heid, en, zoo als da Costa het teregt uitdrukt, hunne fabel- 
achtige stoutheid, waagden wij het, -— zooveel mogelyk — daar- 
van een geheel zamen te stellen ; terwijl de oneindige door ons 
daartoe aangewende pogingen ons reden geven te betwijfelen, 
of er iets meer van deze dappere krijgslieden, als bewezen, 
zoude kunnen aangegeven worden. 

Wij moeten bekennen, dat wy hunne wapenfeiten opge- 
smukt, en in breedvoeriger trekken hadden kunnen vermelden;, 
doch, aangezien wij alsdan, wat het laatste betreft, in meer bij- 
zonderheden van de krijgsgeschiedenis , enz. van dien tijd had- 
den moeten treden, zoA heeft de overtuiging, dat zulks boven 
onze krachten zoude gaan , ons daarvan teruggehouden, en ons 
doen bepalen, dezelve in de hierna vermelde trekkenwan te ge- 
ven; en daardoor een paar krijgslieden nader te doen kennen, die 
men, zonder schroomen, de Baijards van hunnen t|jd mag noemen. 

Was het ons moegelijk, hunne krijgsbedrijven op te geven, 
oneindig moeijelijker , zoo niet onmogelijk was het ons, het 
overige hunner levensgeschiedenis te beschrijven, en dus ook, 
het door ons te zamen gebragte, in een behoorlijk zamenhan- 
gend geheel voor te dragen; aangezien dienaangaande weinig 
of geene bescheiden schijjnen te bestaan. 



Het ai wd geen betoog belioe?en, dat w^ ons geenszins 
^egen, de besUande leemten door de Yolgende mededeelingen 
te bobben aangevuld; doeb wij koesteren evenwel de hoop, dat 
dit opetel» hoe onvolmaakt dan ook, door de liefhebbers der 
Nederlandache Krögsgeachiedenis, met eenig welgevallen sal 
gdeten worden. 

Mogten wq ons nn daarin niet veigissen, dan zullen wij ons 
voor ome moeite mimadioots beloond achten. 



ÜBtadügk drionMchi^ van Bmub, gaadlooi groot, 
Sn fibdaehtig itoat! 

Da Gora, Dê dÊg Hf Nimmpoart, bla4i. 17. 

Do guMtrte luitalniiitcfaiflB die HodnlMi «oit Inofl 
foortsnnict» 

Bosscha, NttHmmdi htUtmimien U Immd. 

Alhoewel het Provinciaal Genootsdiap van Kunsten en We- 
tenschappen in Noord-Brabant , in a^e voormelde prijsvraag, 
onze belden bepaaideiyk als Boêteiemaarê beeft opgegeven, ver* 
meeoen wij echter, te mogen veronderstellen, dat zulks ii2«fon« 
niet alleen oog geenszins als bewezen mogt worden aangeno- 
men , maar dat znlk^ — zelfs op dit oogenblik — niet ««rir- 
Ijpl te bewijzen is. 

Intnsscben zuUen w^ overgaan, de geschiedenis van onze 
krijgshelden aan te vangen, door te trachten, zoo na mogelgk, 
tot dit bewijjs te komen; niet twyfetende, of het volgende zal 
voldoende zgn, om bepaaldelijk te kunnen aannemen, dat z\j 
te 'sUertogenbosch geboren — en van een adelijk Noord-Bra* 
bantseh geslacht afkomstig waren. 

In het laatst der 15% en in het begin der 16* eeuw, leefile 
te 's Uertogenboech, zekere Jonkheer Johan Bacx van Schoon- 
vorst, ridder van de Kapel van St. Joris, die van H94 — 1498 
Buigemeester dier stad was ^); en bij wien, in den jare 1511, 

1) OodeDhoven, Bneki^mmg nm UHertogmbotck^ bhub. 81. 



176 

de landvoogdes Margaretba van Oosteuiijk, bijj gelegenheid dat 
siy die stad kwam bezoeken , haren intrek nam % 

Deze Johan Bacx was mede Heer van Rosmalen, hetwelk h^ 
in 1505 gekocht had'), en stichte aldaar, in dat zelfde jaar, 
het klooster van St. Annaburg, waarvan zgne zuster de eerste 
priorin was'); terwyl hy, mede in 1505, de heerlijkheid Boxtel 
gekocht had ^); en Laeghschout van 's Hertogenbosch was, 
toen hij den é*» Januar^ 1629 overleed '). 

In het jaar 1568 woonde mede te 's Hertogenbosch , in de 
Verwerstraat, en later (1577) in de Postelstraat, Jonkheer Ja- 
cob Bacx; die toen Eaad en Ontvanger der Beden van Bra- 
bant *) en, in 1587, Bentmeester in het kwartier van 's Her- 
togenbosch was '); 

£n daar du , volgens van Meteren *) , de Jonkheeren Pau- 
lus en Marcellus Bacx in 's Hertogenbosch het eerste levens- 
licht zagen, vermeenen wij, tèn gevolge van dit een en an- 
der, te mogen aannemen, dat de voornoemde Jonkheer Mkan 
de grootvader, en Jonkheer Jaeoè de vader van onze heiden 
geweest zyn. 

Jonkheer Johan Bacx (dien Kok zegt niet te kennen 1 1) was 
de oudste der drie broeders, die de Nederlandsche ruiterg tot 
een sieraad verstrekten; hij was gehuwd met Maria, dochter 
van Albert van Huchtenbroek '), en eenige zuster van Jonkheer 



1) Van Hearn, Betehrijving van 'tRertogenboseh, Ie deel, U. 420. 

2) Ottdenhoven, ut sapra, 2e editie, 1670, bladz. 87, en Coppens, 
Beèehrtjving van het Bisdom van 't Bosch, 2e afd., 8e ded, blads.298. 

8) Coppens, ut sapra, bladz. 299. Oodenboven, ut sapra, 2e gedeelte, 
bladz. 96, en Bor, Gelegenheid van ^s Hertogenbosch ^ blads. 17. 

4) Oudenhoven, at sapra, bladz. 87. 

5) Ibidem, bladz. 57. 

6) Oadenhoven, at sapra, bladz. 147 en 151, en Bor, ot sapra, 
bladz. 87. 

7) van Hearn, at sapra, 2e deel, bladz. 181. 

8) Uitgave in folio, bladz. 292, en in 8» 5e ded, bladz. 219. 

9) Bacbel, Oeneahgien, 



177 

Jan van Huchtenbroek , die koraet b^ Paulas Bacx, en, in 
1597, Burgemeester Tan Utreeht, doch later weder Bit meester 
was *). H\j sneuvelde in het beleg van Ostende, den 30^ 
September 1601 "). 

Deze Maria van Huchtenbroek was eene der schoonste Jof" 
trouwen van het Landt *). Z^' overleed v<$ór haren echtgenoot, 
en werd te IJsselstein begraven *), 

Johan Bacx werd, in het jaar 1578, door Prins Willem I, 
tot GoQverneur van Heusden aangesteld, en schynt tot in het 
jaar 1684 in die betrekking gebleven te zijn *). 

In dat zelfde jaar was hij bij de plegtige begrafenis van 
gemelden vorst , te Delft , tegenwoordig, en geleidde hij daarbij 
het achtste paard , behangen met de banieren en de wapens van 
Oranje •). 

In de maand Junij van het jaar 1586 was hij lid van den 
kr^'gsraad, die den ongeiukkigen Heer van Hemert ter dood 
veroordeelde '). 

In het jaar 1587 was hg Gouvernenr van Muiden, en be- 
hield deze plaats voor Leicester '), en in 1592 werd hij, met 
zijn' kornet, tot versterking van het leger der Staten, aange- 
nomen *) ; terwijl wij hem voor het laatst vermeld gevonden 
hebben in het jaar 1600, bij den slag van Nieuwpoort, bij 



1) Bor, Nederl. Oorlogen, 25e en S4ie boek, bladx. 22 en 50. 

2) Van Meteren, bladz. 469. 

8) Fleming, Belegering van Ottende, 

4) Bor, Nederh Hütone, 3e deel, bladz. 839. 

5) Oadenhoven, Betchrijving van Meutden, 

6) Bor, nt sapra, bladz. 57, en van Meteren, bladz. 280. 

7) Lobbert Torck, Heer van Hemert, wegens het overgeven der vea- 
tmg Grave, te Utrecht onthoofd, op den 28en Janfj 1586. Van Meteren, 
bladz. 250. Bor, 21e boek, bladz. 25. Hooft, Nederl, EUtorie, 24e 
boek, bUdz. 156. 

8) Wagenaar, Vaderl. GeteHedenis, 8e deel, bladz. 205. Bor, 22e 
boek, bladz. 29. Hooft, 25e boek, bladz. 232. 

9) Van Meteren, bladz. 22. 

XV. J. 12 



178 

welke gelegenheid hQ het bevel over een gedeelte der ruyterg 
van het leger voerde, en met z^nen broeder Maroellus, de 
Spaanache raiterq , tot binnen de stad , op de vlngt dreef *). 

Ook wordt nog in dat zelfde jaar van hem gesproken , als 
den KoUmel Bacx *)• 

Meer dan het hier voren medegedeelde , is het ons niet mo- 
gen gelukken , van Johan Bacx vermeld te vinden. Doch , hoe 
weinig ook, zoo zal het toch voldoende zijn, om te bewijzen, 
dat h\j tot die personen behoorde, die in den tachtigjarigen 
oorlog onderscheidene hooge betrekkingen vervalden; en, dat 
hijj bg den grooten Zwager in hoog aanzien schijnt gestaan te 
hebben. 

Hoe eervol echter ook Jonkheer Johan Bacx moge voorko- 
men, zoo kan h\j echter met zijne broeders niet vergeleken woir- 
den ; en w^ vinden ons dan ook in staat gesteld , van hen een 
breedvoeriger en roemvoller tafereel op te hangen. 

Alvorens echter daartoe over te gaan , zullen wij onze lezers 
mededeelen, dat Jonkheer Paulns Bacx de tweede broeder van 
ons heldendriemaoschap was, en hijj zich in het jaar 1588 in het 
huwelijk had begeven , met Mejufvrouw Elisabeth Versims , b^ 
welke hg onderscheidene kinderen verwekte"); terwijl Jonkheer 
Maroellus Bacx, op den 21» Augustus 1607, te Bergen op 
Zoom huwde, met Mejufvrouw Anna Maria Berck, nit het 
oud en aanzienlgk — doch thaos uitgestorven geslacht van 
dien naam te Utrecht *); en hg daarbij vier kinderen naliet ') ; 
dat zij weduwe geworden zgnde, een tweede huwelijk aanging 
met Willem van Levin, genaamd Pamars, kolonel van een re- 
giment Walen, in dienst der Vereenigde Staten, en gesneuveld 



1) Van Metnoi, «t sapn, bisds. 452--i58. 

8) J. BtüUos, JERUomei VerUei^ ma. voomield. 

8) Sitnet^doopboek van Bergen op Zoom, van het jaar 1689— 160S. 

4) lanrarda, JhuMJo^n, en BwwetjfktMfitter ««• UirteJU» van het 
JMur 1607. 

5) Kxtnei-doopboek, al aopia. 



179 

b^ het beleg van 's Hertogenbosch , in 1629. -Z\j overwon b\j 
hem nog één zoon en drie dochters; waarvan eene, genaamd 
Bergina, met Caroins van Manmaker, Heer van Hoffwegen, 
Kommandeur en Sergeant-Msgoor van Bergen op Zoom huwde ^). 

Aangezien de H. M. Meeren Staten>Qeneraal der Yereenigde 
Provinciën, in hunne vergadering van den 26<» Julij 1581, 
overeengekomen waren en bepaald hadden, niet alleen eenen 
defensieven •— maar ook eenen offensieven oorlog te voeren, 
tegen den Koning van Spanje, die, ipso jure, van de erfenis 
dier landen vervallen geacht was, zoo deden zich, tengevolge 
daarvan, terstond vele moedige landzaten op, die den Staten 
hunne hulp aanboden, ten einde deze landen van het juk der 
Spaansche dwingeland^ te helpen bevrijden. 

Onderscheidene Edelen en andere lieden van middelen , dien* 
den dan ook, geheel uit liefde voor het vaderland, op eigen 
kosten. 

Onder deze bevond zich het edele broederpaar Jonkheeren 
Panlus en Marcellus Bacx; die bereids, sedert het jaar 1576, 
onder den Heer van Immerzeel, op gezegde w\jze, de wapenen 
tot verdediging des Vaderlands gedragen hadden '); tot dat ein* 
delijk, in het jaar 1581, Marcellus commissie of volmagt van 
den Hertog van Alen9on verkreeg, om eene kompagnie ruiterij 
tot de dienst van den lande op te rigten. 

Marcellus gaf echter, uit bijzondere genegenheid voor zjjnen 
ouderen broeder Paalus, aan dezen het bevel van de kompa- 
gnie over; zich vergenoegende, dat h^ met hem het beleid over 
haar zoude hebben. 

Na deze transactie reist de Hitmeester Paulus Bacx naar 
Gent, alwaar zich, sedert eenigen tijd, de voornoemde Hertog, 
alsmede de Prins van Oranje bevonden ; ten einde van deze de 
toestemming te erlangen, zich te Bergen op Zoom te mogen 



1) Le Carpentier, Bütoire de Cambrai et du Camèrésis, bladz. 731» 

2) Baselias, voormeld. Kok, VaderU Woordenboek. Bor, enz. 

12* 



180 



vestigen; als z^'nde deze plaats, naar zijn oordeel, het meest 
geschikt tot het bereiken van zijn doel. 

Marcellus hield zich intusschen onledig met de bedoelde 
kompagnie op te rigten, en had nog slechts zesiien paarden 
b^'ëen, toen hij vernam dat de Graaf van Hohenlohe, met 
eenige ruiterij en voetvolk, naar Lochem trok, ten einde deze 
stad, welke door Verdugo belegerd werd, voor de tweede maal 
te ontzetten; hij besloot onmiddelijk, met zijne zestien ruiters, 
genoemden Graaf te volgen. 

Het ontzet gelukte, doch het werd weldra door een groot 
ongeluk gevolgd. Hohenlohe bemerkende dat de vijand, na het 
ontzet, zich voortdurend op de — in de omstreken der stad 
gelegene — hoogte ophield, ten einde geen gevaar te loopen 
door de Nederlandsche ruiterij aangevallen te worden , en dat 
hij zijne hutten, bagage, enz. welke zich in eene nabij gele- 
gene vallei bevonden, verlaten had, vond goed eene hoeveelheid 
krijgslieden, door eene aldaar gelegene rivier gedekt, af te zen- 
den, om deze hutten te plunderen en daarna te verbranden. 

Verdugo, dit voornemen bemerkende, en de uitvoering daar- 
van, zoo spoedig mogelijk willende voorkomen, bragt zijne 
kr\jgsmagt onder de wapenen, en kwam, in volle slagorde, in 
de vlakte. 

De oversten IJsselstein, Chastelet en meer anderen, stelden 
zich aan het hoofd der geheele ruiterij, welke de Graaf onder 
zijne bevelen had, tegen de vijandelijke troepen over; met het 
voornemen, om hen aan te vallen en te chargeren. 

Dit stout en ondoordacht besluit, geheel en al zonder last 
of toestemming van de daar toe bevoegde autoriteit genomen, 
werd, in weerwil het -— uit hoofde van het volslagen gemis van 
voetvolk -— eene slechte uitkomst beloofde, ten uitvoer gebragt. 
met ddt ongelukkig gevolg echter, dat eenige der hoofdaanvoer- 
ders, benevens vele andere officieren en manschappen, sneuvelden. 

Marceiltts Bacx voegde zich echter, met zijne zestien ruiters, 
bij de ruiterij van Brabant, doodde met zijne spies verschei- 
dene musquetiers des vijands, en drong in de vervoering van 



181 



zynen moed, en in het stellig vertrouwen door de zijnen ge- 
volgd te worden, door den vijand heen; met bet doel, hem 
in verwarring te brengen. Doch, helaas, hij bevond zich alléén, 
en had, even als zijn moedig ros, veel te lijden gehad! 

Niet alleen dat hij z^nen helm , enz. verloren had , en dat 
z^n zwaard niet meer te gebruiken was, maar hg had boven- 
dien , eene wond bekomen , door eene spies , waarvan hem een 
stuk, ter lengte van een voet, in de dij was bleven zitten; 
terwijl zijn paard mede zeer gekwetst werd door eene spies die 
zoodanig in de lengte van den hals stak, dat het dier zich 
niet keeren konde '). 

Marcellus Bacx alzoo, even als zijn paard, zeer zwaar ge- 
kwetst, geheel alléén, door eenen overmagtigen v\jand omcingeld, 
en van alle hoop op ontzet beroofd, verloor echter den moed 
niet; maar nam, integendeel, een kort en moedig besluit. Hij 
trok het stuk hout uit zijne wond, en de spies uit den hals 
van zijn paard, en bood aan eenen hem aan vallenden ruiter 
zulk eenen geduchten wederstand, dat deze zich gelukkig achtte, 
van hem ontslagen te zijn; terw^l bij aan eenen lanssteek van 
eenen tweeden ruiter ontkwam , door z^'n paard ter zijde uit te 
werpen ; waardoor niet hg — maar het dier den steek ontving. 
Een derde, die ook met hem slaags geraakte, was niet geluk- 
kiger en liet hem eveneens varen! 

Na al deze gevaren ontgaan — en geheel tot zich zelf ge- 
komen te zijn, zag hg, dal^hg zich in de nabijheid van Bor- 
culo, ver van de zgnen yerwgderd — en van ieder verlaten 
bevond. Geen kans ziende, weder bij de zijnen te geraken, op 
eene andere wijze dan door op nieuw door den vgand heen te 
slaan, verzon hij den krijgslist, om zich als tot de hunnen be- 
hoorende voor te doen; achter door de vgandelijke ruiterij heen 
te ryden, onder het geroep .van » Victorie, Victorie'*, en op 
deze wijze naar Lochem te komen. Dit stout besluit gelukte 



1) Baseliiu, at sapra. Kok, Vaékrl. Woordenboek, 



182 



dan ook zóó volkomen, dat hij, overigens zonder het minste 
letsel , bij de zijnen aankwam ^). 

Hij begaf zich daarop naar Deventer, ten einde zich van 
zijne wond te doen genezen; en vertrok daarna naar Bergen 
op Zoom, alwaar hij zijnen broeder Paulus vond; die intus- 
schen de voren genoemde toestemming verkregen had '). 

Beide broeders beijverden zich alstoen hnnne kompagnie vol- 
tallig te maken; en bereikten dan ook daarin reeds spoedig 
han doel; terwgl zij met haar den Lande zeer vele diensten 
bewezen, en in hunne verschillende togten, als anderzins , veel 
eer en roem behaalden; zoo als w\j verder zien zullen. 

Merkwaardig is hetgeen reeds korten tijd daarna plaats had, 
bijna voor de poorten van Steenbergen, destijds eene heerlij k< 
held aan de Baander-Heeren van Breda behoorende, en onge- 
veer twee uren van Bergen op Zoom gelegen. 

Zij was kort te voren door den Overste Stemborn, behoo- 
rende tot het legerkorps van Haultepenne, ingenomen, aan 
wien bet gouvernement over het garnizoen dezer sterkte werd 
opgedragen. 

Dit garnizoen had de gewoonte, de ruiterij van Bergen op 
Zoom telkens te verontrusten, wanneer deze eene verkenning, 
als anders2ins , ten uitvoer bragt. 

De Bacxen, achtende dat hun moed en pligt vereischten, 
zulks dat garnizoen betaald te zetten, vormden het plan, het 
op de eene of andere wijze gevangen te nemen ; en oordeelden, 
dat dit het best door eene hinderlaag zoude kunnen geschie- 
den. Zij verlieten dus met hunne kompagnie, vergezeld van 
eenig voetvolk, de vesting Bergen op Zoom, marcheerden tot 
op eenen kleinen afstand van Steenbergen, l^en zich met de 
bij hen z^nde troepen op eene daartoe zeer geschikte plaats, 
tf» embuicade^ en zonden, ten einde beter hun doel te kunnen 



1) BaaéÜDs, ut sopn. 

2) lUdem. 



188 

bereiken , eenige ruiters af, om het yee uit de bij de stad ge« 
legene weide te jagen. 

De Gou?ernenr Stemborn zulks gewaar wordende, deed da- 
delijk, met bet grootste gedeelte der bezetting, bestaande uit 
vier kompagnien , eenen uitval ; met het doel, het vee terug te 
halen. Hij ging echter daarbij zoo roekeloos en onbedadit te 
werk, dat h^ de ruiters der Bacxen tot aan de embuscade 
vervolgde. 

De Bacxen debusqueerden daarop onmiddellijk, en vielen den 
vijand zoo dapper aan, dat de Gouverneur Stemborn, met al 
de z\jnen, in een oogenblik in yerwarring geraakte; terwijl 
hij zich , met een groot gedeelte der zgnen , in eenen ouden 
toren, nab\j de stad gelegen, zocht te redden. 

Aangezien hij zich echter aldaar niet veilig achtte, koos h^j 
wederom het hazenpad, en geraakte eindelijk, door slooten en 
grachten badende, in de stad terug. 

Marcellus Bacx, die middelerwijl voorbij gemelden toren 
was gereden en van uit denzelve eene wond aan het been 
bekomen had, stelde zich, met eenige ruiters, tusschen den 
toren en de stad ; ten einde te beletten , dat iemand ont- 
vlagtte, en tevens om z^nen broeder Paulus af te wachten. 
Deze kwam dan ook weldra met de overige ruiters opzetten , 
en deed onmiddellijk eenen aanval op den toren; sprong van 
zign paard en begaf zich het eerst in denzelve , midden onder 
de vijjanden. 

Zijne onderhebbenden dit voorbeeld ziende, volgden hem met 
zulk eene dapperheid en zulk eenen geestdrift, dat h\j onder 
de voeten van zqn eigen volk geraakte. 

De v^and over dit dapper gedrag verbaasd en ontmoedigd, 
riep om genade! De omstandigheden echter niet toelatende, 
zoo spoedig de noodige orde daar te stellen, bleven er onge- 
veer 50 dooden. 

Het voetvolk, in een ander gedeelte en embuscade liggende, 
en niet de vereischte oplettendheid in acht genomen hebbende, 
was oorzaak, dat men niet meer dan 100 gevangenen maakte; 



184 

waaronder zioh de Kapitein Paulo Boboca en onderscheidene 
andere Officieren bevonden ^). 

Weinig tijds daarna oordeelde de Maarschalk de Biron , die 
met z^'n leger bij Eoosendaal lag, en genoodzaakt was het 
eene andere stelling te doen aannemen, dat de omstreken van 
Steenbergen daartoe zeer geschikt waren; en deed alzoo het 
leger derwaarts oprukken. 

Bij die stad aankomende, doet hij door de Eransche en de 
Zwitsersche afdeelingen, alsmede door de ruiterij, aldaar eene 
behoorlijke stelling nemen ; doch legert hij de Engelsche troepen 
op een uur afstand van dfór, op den dijk die naar het kasteel 
leidde; en voegt hun twee kompagniën ruiterij toe; over ééne 
van welke Paulus Bacx het bevel voerde. 

De Maarschalk, tijding bekomen hebbende, dat de Hertog 
van Parma hem achtervolgde, gaf terstond last, zich tot tegen- 
weer gereed te maken; en stelde daartoe zijn geheele leger in 
slagorde, in de nabijheid van Steenbergen; terw^l de Engel- 
sche troepen zulks insgel^ks deden, ter plaatse waar z\j zich 
bevonden. 

Deze werden aldra door de vijandelijke ruiterij van de voor- 
hoede aangevallen ; en na met hen gedurende een uur gescher- 
mutseld te hebben, kwam ook het gros van het vijandelijk 
legef» geheel uit Spanjaarden bestaande, opdagen; hetwelk 
sterk doormarcheerde, en zich in twee korpsen verdeelde. 

De eerste dezer leger-afdeelingen , onder bevel van Don 
Sanchio de Lieva, trok regt op de Engelsche troepen aan; 
doch bemerkende, dat hij, uit hoofde van eenige aldaar aange- 
legde kleine verschansingen, op die wijze zijn doel niet zoude 
kunnen bereiken, gaf last aan de tweede afdeeling , om regts- 
af, door de grachten heen, het veld door te trekken « en zóó 
de Engelschen in hunne flank aan te vallen; waardoor deze 



1) Baselias, at sapra; 



185 



aan het wankelen gebragt werden; terwijjl de Maarschalk hun 
zonder hulp of bijstand liet! 

De v^'andeiyke ruiterjj , ongeveer 600 man sterk, dit ziende, 
en zich — als 't ware <— reeds van de overwinning verzekerd 
achtende, rende op de Engelschen in, en joeg ook de gebroe- 
ders Bacx, die zich op dat oogenblik óür ter plaatse bevon- 
den, tot aan zekeren dwarsd^k terug. 

De Bacxen, aldaar eenigen van hunne ruiter^ vindende, 
(welke trouwens ook reeds begon te wankelen) namen echter 
het besluit, het hoofd te bieden, en onmiddelijk die 600 vy- 
andel^jke ruiters aan te vallen; hetwelk dan ook met zulk 
eene kracht en vastberadenheid geschiedde, dat zij zelfe het 
geheele v^andelyke leger in wanorde — en den Hertog van 
Parma aan het wijken bragten. 

Caroillo del Monte, een oud en ervaren krygsman, de ge- 
ringe sterkte der troepen van de Bacxen ontwarende, was de 
<€erste die z\jne onderhebbenden — en daardoor ook de overi- 
gen — tot staan bragt. 

De Spanjaarden vielen daarop weder de kleine magt der 
Bacxen aan, en sloegen haar op nieuw, tot aan bedoelden 
dwarsdyk terug; alwaar, even te voren, ook de Meer de la 
Noue en de Kolonel La Mort, met eenige troepen, waren aan« 
gekomen. 

De Bacxen , alzoo met deze troepen vereenigd, waren oorzaak, 
dat althans het grootste gedeelte der Engelschen niet in 's vQ- 
ands handen viel; en dat, in het algemeen, de troepen van den 
Maarschalk de Biron gered — en weder met het noodige ver- 
trouwen bezield werden '). 

Ongeveer eene maand voor de overgave van Antwerpen aan 
den Hertog van Parma, had er eene merkwaardige ontmoe- 
ting plaats, tusschen den Markies del Oausto en de beide 
Bacxen, benevens eenige ruiters; te zamen 120 paarden sterk. 



1) Baselios, at snpra; Kok, Vuiderlan^ch Woordenboek. 



186 



De vijand, namelijk, had gewoonlijk drie kompagnien rui- 
ters uit het leger ?oor Antwerpen, te Stabroek gedetacheerd. 
De Bacxen waren dien ten gevolge met eenige Officieren over- 
eengekomen, die kompagnien eene hinderlaag te leggen, op 
de hoogte van den Zwarten Dain, en te trachten haar gevan- 
gen te nemen. 

Zij verlieten alzoo Bergen op Zoom; en, ten einde hnn doel 
te beter te bereiken, zonden z^' Jonkheer Jan van Hnchten- 
broek, een moedig edelman (reeds vroeger gemeld) met 30 
ruiters vooruit ; met last , de Spanjaarden uit hun leger te lok- 
ken, en, in geval hij ontdekt mogt worden, zijnen weg iets 
hooger op naar Bergen op Zoom terug te nemen. 

Van Huchtenbroek , allengskens het dorp Stabroek naderende» 
ontmoette, in de nabijheid van hetzelve, eenige Duitsche solda- 
ten, die bezig waren, hout te hakken, en die allen doorhem 
afgemaakt werden. Verder doorrijdende, ontwaarde hij den Mar- 
kies del Ouasto, met 13 kornetten ruiter^, die, het platte land 
in de omstreken van Mechelen afgeloopen hebbende, naar de 
zijde van Bergen op Zoom trokken; met het doel, de ruiter^ 
dezer vesting tot een gevecht uit te lokken. De ontmoeting der 
ruiterij van Van Huchtenbroek belette hen echter, hun voor- 
nemen te volbrengen; doch zij vielen zijne kleine troep met 
zoo veel woede aan, dat Van Huchtenbroek genoodzaakt werd, 
langs den zelfden weg dien hQ gekomen was , terug te keeren. 

Marcellus Bacx was intusschen reeds vroeger op eenen lagen 
duin gaan liggen; al z^'ne aandacht vestigende op den weg, 
langs welken Van Huchtenbroek zoude moeten terugkeeren. Op 
het onverwachtst, echter een groot gedruisch achter zich hoo* 
rende, zag hij om, en ontdekte dat Van Huchtenbroek, met 
zijne ruiters langs de hinderlaag reedl Tengevolge hiervan 
snelde hij onmiddelijk naar zijn paard; doch alvorens hij het 
bestegen had, waren ook reeds vele Spanjaarden de hinder- 
laag voorbij getrokken. Hij aarzelde toen geen oogenblik lan- 
ger, debusqneerde met de zijnen, en viel, door die van Van 
Huchtenbroek bijgestaan , de vijandelijke troepen met zulk een 



187 

gelukkig gevolg aan , dat de meesten gevangen of gedood wer* 
den. De Kornet Galoupe, die bierb\j de kompagnie van Ca- 
millo del Monte aanvoerde, werd door eenen lanssteek van 
Marcellus Bacx ter neer geveld. 

Intusschen was de troep van de Bacxen hierdoor tot op 20 
ruiters verminderd; toen zij, na een half uur door gereden te 
hebben, den Markies del Guasto, met 200 ruiters, ontmoetten. 

Tegen zulk eene magt niet bestand zijnde , had Paulus Bacx 
het ongeluk, gevangen te raken. Marcellus geen kans ziende , 
zgnen broeder te ontzetten, was dus op middelen bedacht, 
zich zelf te redden ; doch vruchteloos 1 Zijn paard , nog jong 
en zeer afgemat zijnde , begaf hem ; en was alzoo oorzaak , dat 
ook hij gevangen geraakte. 

Deze gevangenneming gelukte evenwel zoo spoedig en ge- 
makkelijk nog niet, dan men welligt verwachten zoude; en 
droeg zich volgender w^'ze toe: Marcellus Bacx had bereids 
een groot eind wegs afgelegd, en vermeende, dat h^' reeds ge* 
heel aan het oog des vijands ontgaan was, toen hij, toevallig 
omziende, ontwaarde, dat een Italiaansch ruiter van de kompag- 
nie van Camillo del Monte hem vervolgde. Deze, tot Bacx ge- 
naderd zijnde, riep hem toe, »geef u gevangen"; doch bekwam 
tot antwoord, igeef gij\x zelf gevangen"; echter wel overtuigd 
zijnde, dat hij, uit hoofde der afgematheid van zijn paard, tot 
geene verdediging — veel minder tot vervolging van zijne te- 
genpartij in staat was. 

Na nu nog eenige oogenblikken over deze al of niet overgave 
getwist te hebben, zeide eindelijk de Italiaan, die op den flu- 
welen — met zilver gebordunrden rok van Bacx verlekkerd 
scheen, »geef u gevangen, of ik zal hulp halen"? Hierop geen 
ander antwoord bekomende, dan, >ik zal zien wat gij doen 
zult", zoo reed de Italiaan werkelijk naar de zijnen ; die echter 
reeds verre verwijderd waren. 

Indien nu het paard van Bacx nog in slechts eenigzins be- 
kwamen staat geweest ware, dan had h^* tijd genoeg gehad, zich 
te redden; doch dit was, helaas, het geval niet! De Italiaan 



188 



kwam werkelijk, van eenen Spaanschen ruiter vergezeld, terag, 
en riep hem op nieuw toe, dat hij zich zoude overgeven. 

Alhoewel Bacx hierop weinig antwoord gaf, begreep hy toch, 
dat het in den toestand waarin h^ zich bevond, onmogelijk 
was, vrij te komen; hij besloot dus, hun een losgeld aan te 
bieden. De koop werd voor 600 Carolus gulden gesloten; met 
,de belofte, dat deze som zoude bezorgd worden, d&6x waar 
de beide ruiters zouden bepalen. 

Bacx op deze voorwaarde de wapenen overgegeven hebbende, 
en alzoo vermeenende van hen af te komen, vond zich hierin 
echter grootel^ks bedrogen; dewijl de beide ruiters hun woord 
niet hielden , maar hem gevangen namen , en bij den Markies 
del Guasto bragten; alwaar zich zijn broeder Paulus, die aan 
de hand gekwetst was, ook reeds bevond. 

De beide broeders werden van d^ naar Beveren vervoerd; 
alwaar men hoer dede allerhande traktement; terwijl zy eenigen 
tijd daarna tegen Alexander van Veelen en Castellanin, (twee 
Spaansche bevelhebbers) uitgewisseld werden % 

Aangezien, na de reductie van Antwerpen, de duurte van 
het koom tot eene ontzettende hoogte in die stad gestegen was, 
waren sommige ingezetenen op het denkbeeld gekomen, op hoop 
van buitengewone winst, eene groote hoeveelheid rogge, enz. 
in het kwartier van 's Hertogenbosch op te koopen; en, door 
eene behoorlijke dekking van gewapende troepen, naar Antwer- 
pen te doen vervoeren. 

Deze expeditie had werkelijk op den 27^ Mei 1686 plaats. 
Maar de Bacxen van dit voornemen verwittigd zijnde, zonden 
eenige ruiters uit, om te vernemen, wanneer het konvooi nit 
's Hertogenbosch zoude vertrekken. Hiervan kennis bekomen 
hebbende, deelden z\j deze tijding mede aan Lord Willoughbj, 
gouverneur van Bergen op Zoom ; die van oordeel was, dat men 
het konvooi moest trachten op te ligten. Hq zelf wilde daarb^ 



1) Baselios, at snpra. 



189 



tegenwoordig zijn; en liet daartoe een zeker aantal ruiters en 
eenig ?oetvolk bijeen brengen. Met deze magt, meer bepaal- 
delijk door de Bacxen aangevoerd, trok hij naar eene te voren 
bepaalde plaats, in de nabijheid van St. Antonie-Capelle, al- 
waar het konvooi passeren moest; eu wachtte aldaar het gun- 
stige oogenblik af. 

Beeds den volgenden morgen ontwaarden zij het konvooi; 
en alhoewel er een zeer sterke nevel heerschte, waardoor zij 
zijne sterkte niet konden ontdekken , aarzelden de Bacxen ech- 
ter geen oogenblik, de bedekking aan te vallen. Deze aanval 
met hardnekkigheid uitgevoerd, gelukte zoodanig, dat de ge- 
heele bedekking op de vlugt gejaagd werd! 

Zooals toen bleek , bestond het konvooi uit 500 wagens en 
karren. Een groot gedeelte der bedekking en al de trekpaar- 
den werden genomen, en, benevens eenige kostbaarheden , naar 
Bergen op Zoom geVoerd; terw^l het koorn meestendeels onder 
de voeten geworpen werd. Montdragon deed het echter eenige 
dagen later, zooveel mogel^'k, b^'eenzamelen , en naar Antwer- 
pen vervoeren *). 

Alvorens nu verder voort te gaan, de krijgsbedrijven van het 
broederpaar op te sommen, eu bereids tot het jaar 1587 ge- 
naderd zijnde, zoo mogen wij niet nalaten, hier in het voorbij- 
gaan aan te halen, dat Jonkheer Paulus Bacx zich toen ook 
als medeonderteekenaar van het adres der Bemonstranten aan 
den Graaf van Hohenlohe heeft doen kennen *). 

Wij hebben reeds doen zien, dat het vooral Marcellus Bacx 
niet aan moed ontbrak, en wij zullen daarvan nog menig be- 
wijs levert; doch wij zijn thans tot het oogenblik gekomen, 
om te vermelden, dat de natuur hem ook met eene zeer b^'zon- 
dere physieke kracht begiftigd had; waarvan het volgende tot 
een meer dan voldoend bewijs kan strekken: 



1) Baselius, at sopra. Bor, 21e boek, bladz. 

2) Bor, 23e boek, bladz. 89. 



190 

Bg gelegenheid van eenen uitval, gedurende het beleg van 
Bergen op Zoom, in het jaar 1688, gebeurde het, dat Marcel- 
lus Bacx , gedurende eene der daarbij plaats gehad hebbende 
schermutselingen, eenen Albaneeschen ruyter bejegende. Zon- 
der een oogenblik te aarselen, viel hij den Albanees aan , stak 
hem met zijn zwaard door en door , greep hem bij den hals , 
en sleepte hem -— met paard en al — « tot by de zijnen ! I 

Het paard van Bacx, hetwelk intusschen doodelijk gewond 
was geworden, viel, na het volvoeren van deze daad z^jns mees- 
ters , dood ter neder ^). 

Na het verjagen der Spaansche belegeraars van Bergen op 
Zoom, in de maand November van dat jaar, werd Paulus Bacx, 
wegens zijn kloekmoedig gedrag, gedurende dat beleg, door den 
Gouverneur dezer vesting Willonghbij, in naam der Koningin van 
Engeland, plegtig tot Bidder geslagen. En alhoewel Marcellus 
Bacx eene gelijke eer was toegedacht, konde men echter deze 
plegtigheid aan hem niet ten uitvoer brengen, aangezien het 
gebruik medebragt, dat zulks plaats moest hebben, gedurende 
den ti^jd dat men den v^'and nog in het gezigt had; terwijl hij 
nog bezig was, hem te vervolgen, en de tijd niet gedoogde, zijne 
terugkomst af te wachten *). 

Beide broeders werden daarenboven — van stadswege — • 
met eenen grooten vierkanten gouden penning of medaille , van 
het stads wapen, en eeqe inscriptie ter hunner eere, alsmede 
van hunnen naam voorzien, begiftigd; — terwijl eene gelijke 
eer hun nogmaals in het jaar 1591 te beurt viel '). 

Het jaar 1589 gaf wederom, even als vroeger, aan onze hel- 
den ruimschoots gelegenheid , hun beleid , moed en dapperheid 
aan den dag te leggen: 

In de maand April waagden zij het, zich met 130 ruiters 



1) Baselins, ot sopra. Bor, 85e boek, Uadz. 22. 

2) Ibidem. Ibidem, bladz. 24. 

3) Notulen der vergadering van de regering van Bergen op Zoom, 
van den 27>n Angostos 1591. Baselios, nt aapra. 



191 



aü Belgen op Zoom muur Bergloon, io het land van Loik, te 
b^ren; ten einde eenen aanslag op dese stad te beproeven. 
Daar dexe echter mislukte, en sg toch niet gaarne onverrigter 
ake huiswaarts wilden keeren, vatteden zij het voornemen 
€fp^ ridi op de stad Thienen schadeloos te stellen. 

Ditmaal waren zg gelakkiger; en deze aanshig werd met 
sooveel beleid ten uitvoer gebragt, dat zy Thienen bij ver- 
iissing innamen! De bezetting, nit gm vaandels Spanjaar- 
den bestaande, vlngtte, zooveel mogelijk, in aller ijl; doch 
velen werden Termoord, en drie vaandels gevangen genomen. 
Yoorta plunderden zij de stad , en kwamen met eenen rijken 
buit te Be^n op Zoom terug; na zich nog onder weg door 
eene vijandelijke troep, 400 man sterk, te hebben heen ge- 
slagen ^. 

In de maand December van dat zelfde jaar, ontmoette de 
Eitmeester Maroellns Bacx, vergezeld van 140 ruiters en eenig 
voetrolk, op de Galmpthoutsche heide, eene troep Spanjaarden, 
ter sterkte van 600 man, geleidende een konvooi, hetwelk van 
Antwerpen kwam. Ten einde nu die vijandelijke troepen in 
den waan te brengen, dat zg slechts door eene zeer geringe 
magt werden aangevallen, en zij het daardoor onnoodig achten 
zouden, tot hunne verdediging eene zoogenaamde Wagenburgt 
te vormen, zoo liet Bacx hen voorloopig door eenige weinige 
ruiters aanvallen. De vijand zich weinig of niet aan dezen 
aanval storende, vervolgde zijnen weg in behoorlijke orde. Bacx 
hiervan gebruik makende, deed zyn voetvolk achter op bij de 
ndters zitten, en rende met de zijnen op het konvooi in. De 
Spaanadie bevelhebber dit gewaar wordende, wilde toen den 
bedoelden buigt daarstdlen; dodi het was te laat. De troepen 
van Bacx beletteden zulks niet alleen, maar de Spanjaarden wer- 
den daarenboven geheel verslagen en ve^aagd; terwgl een hun- 
ner opperhoofden, de Luitenant Kolonel Malditz, verscheidene 
andere officieren en 200 soldaten gevangen genomen werden. 

l) BÉidiiis, at si^n. Bor, dQe boek, Uads. 19. 



192 



Op de wagens vond men, onder anderen, de kleederen voor het 
Begiment van don Eemando Oonzaga. 

Deze togt kwam evenwel die van Bacx dunr te staan; en 
hij zelf verloor daarb^ drie paarden ') ! 

In de maand Mei des jaars 1590, bij gelegenheid dat Graaf 
Karel van Mansfeld de Schans van Oordam, bij Zevenbergen, 
belegerde, wilde h\j eenige vaandels soldaten tot versterking 
van Antwerpen derwaarts zenden; en had h^' die, uit vrees 
voor eenen aanval van die van Bergen op Zoom, door de 
kompagniën van den Graaf Nikolaas Sese, Corradin, Neus en 
Yierslot (verraders van Geertruidenberg) doen convoijeren. 

De beide Bacxen, zulks vernomen hebbende, trokken hen 
dadelijk, met 226 ruiters en 150 voetknechten , te gemoet. 

Op de heide b^' Calmpthout gekomen, ontwaarden z\j de 
bovengemelde v^'andel^ke troepen, en reden onmiddelijk, met 
achterlating van hun voetvolk, in galop, er op ii\; met dat 
gelukkig gevolg, dat de Spanjaarden op de vlugt geraakten; 
terwijjl de Bacxen hen tot in de grachten van Dambrugge ver- 
volgden ; en de voldoening hadden , niet alleen de vier voor- 
naamste en meest vermaarde kompagniën des vijands verslagen 
— maar bovendien onderscheidene gevangenen gemaakt en 80 
paarden veroverd te hebben. 

De zoo even genoemde vier verraders werden mede gevan- 
gen genomen, en te Bergen op Zoom gehangen. 

De Bacxen hadden hier bij slechts itoee gekwetsten, en het doel 
des v^ands, om de Oordammerachans te versterken, veredeld*). 

Prins Maurits, in de maand Mei van het jaar 1591, in de 
omstreken van Arnhem gekampeerd zijnde, en het voornemen 
opgevat hebbende, om het door de Spanjaarden belegerde fort 
Knotsenburg te ontzetten , zoo was het ook wederom Marcellns 
Bacx die zich door moed en beleid van deze laak kweet, en 



1) Van Meteran, 15e boek, blads. 804. 

2) BaseliQS, ut aapca. Bor, 27e boek, bkda. 26. 



19B 



eenige vooraame hoofden der Spanjaarden gevangen nam; ter- 
wgl, hg in 1592, bg het beleg van Goevorden, Yerdugo be- 
lette, deze vesting te ontzetten ^). 

Daar nu, in den jare 1592, de Gouverneur Thomas Morgan 
aan de Koningin van Engeland en aan den Kaad van Staten 
der vereenigde Nederlanden, een verlof, voor den tijd van drie 
maanden, naar Engeland, verzocht- en bekomen had , zoo is, in 
de maand November van dat jaar, de Ridder Jonkheer Pau- 
los Bacz, door voormelde autoriteiten benoemd geworden, om 
dit gouvernement, gedurende de afwezigheid van Morgan, waar- 
te nemen; aUoo êe sonderUiighê haer waren betrwwende op deê 
voonckreoen Bacx wel bekende gketrouwicheyt , ackibaerheyi ende 
wornchtichfyt *). 

Niet alleen nu, dat Paulua Bacx de groote onderscheiding 
te beurt viel, de vesting Bergen op Zoom tijdelijk te gouver- 
neren, maar hg genoot ook, kort daarna (daar Morgan niet 
terngkwam) de eer, tot werkelijk Gouverneur dezer vesting be- 
noemd te worden; eene betrekking welke immer, maar vooral 
in die tgden, als hoogst belangrijk beschouwd — en waarmede 
men niet zoo gemakkelijk vereerd werd. 

Ten gevolge dezer benoeming schgnt Paulus Bacx niet meer 
aan eenig wapenfeit , te velde deelgenomen te hebben ; en wg 
zullen hem dan ook voortaan slechts in zijne werkelgke be- 
trekking, als Qouvenieur, aantreffen '). 

Marcellus Bacx, daarentegen , ging onvermoeid voort , den 
vgand, è&kr waar het slechts eenigzins mogelijk was, afbreuk 
te doen. Op den 8™ Junij 1593, versloeg hg op de heide bg 
Ravela, met het geringe aantal van 190 ruiters, 400 man rui- 
terij, onder de bevelen van den Markies van Varambon; die 
zich, even als de Graaf van Berlaymont , door de vlugt redde. 



1) Baaelios, at snpra. Bor, 28e boek, bladz. 84. 

2) Ibidem. 
8) Ibidem. 

XV. J. 13 



194 

Bacx bragt, bij deze gelegenheid , 60 paarden en drie Kapi- 
t^nen gevangen te Breda ^). 

Bg den strijd tusschen de Nederlandsche en Spaansche troe- 
pen, op den 2^ September 1595, aan de Lippe, bij Wesel, 
welke strijd onbeslist bleef, en aan beide zijden veel volk kostte, 
overdekte Marcellus Bacx zich met roem; vooral ook, door de 
w^ze waarop hij den aftogt bewerkstelligde ') ; terwijl hij , in 
dat zelfde jaar, bij Rhijnberg, zich met 150 ruiters, gedu- 
rende een half nnr tijds, tegen eenen veel sterkeren v^'and 
staande hield, vele gekwetsten nit des v^'ands handen redde, 
en daarna eene eervolle retraite maakte ') 1 

In de maand Janaar^ des jaars 1696, deden de raiters van 
Bacx eenen togt nit Bergen op Zoom naar Maastricht, en 
maakte zich aldaar meester van het Veerschip; in de hoop, 
daardoor de bezetting dezer vesting naar buiten te lokken , maar 
te vergeefs. Zg namen bg die gelegenheid eenige reizigers ge- 
vangen; doch ontsloegen die weldra weder, en keerden naar 
Bergen op Zoom terag *). 

De Kardinaal Albertus van Oostenrijk, in dat zelfde jaar de 
stad Hulst belegerd hebbende, namen de ritmeesters Marcellus 
Bacx, du Bois en Donk zich voor, om den vijand in het land 
van Hulst eenige afbreuk te doen, en scheepten zich daartoe, 
met 250 paarden, te Bergen op Zoom in. De ritmeester Donk 
had echter het ongeluk, met eenige schepen, in de nabgheid 
van bovengemeld land, op het drooge te geraken. Dit belette 
echter de ritmeesters Bacx en du Bois niet, hun voornemen te 



1) Van Meteren, 27e boek, bladz. 328. Bor, 30e boek, bladz. 19. 
Baselias, at sapra. 

2) Ibidem, 28e boek, bladz. 316. Ibidem, 32e boek, bladz. 38. 

3) BaselioB, ut sopra. 

4) Bor, 38e boek, bladz. 9. 



195 



Yolbrengen. Zij ontscheepten met de hunnen, ten getalle Tan 
160, en spoedden zieh, om op het leger van den v^and af te 
gaan, en alle diegenen af te snijden, die zich meer landwaarts 
in begeven hadden. 

In de nabijheid van het leger des Kardinaals gekomen zijn- 
de, verdeelden zy zich in eenige onderdeelen, liepen het ge- 
heele land af, en verdelgden omtrent 700 man des vijands. 
Ook namen zij eeqige kleine sterkten in, en maakten alle ver* 
dedigers af; zoodat zij dan ook, b|j Prins Maurits aankomende, 
slechts 60 gevangenen medebragten '). 

Als een bijzonder blijk van moed en vastberadenheid van 
het broederpaar, moeten wij hier aanhalen, hun veelbeteeke- 
nend antwoord op den brief dien de tnarkgiaaf van Antwerpen, 
genaamd Tseeraerts, in het jaar 1596, na de verovering van 
Hnlst, door eene bodin, aan den Gouverneur Bacx deed ge« 
worden; en waarin h^ hem aanmaande, zich aan de genade 
van den Kardinaal Albertus te onderwerpen. 

Na met zynen broeder Marcellus, omtrei^t het te geven ant- 
woord geraadpleegd te hebben, besloten zij, den brief a^in de 
galg te doen spijkeren, tusscheu eenen laotfiarn en eenen bril; 
terwijl z\j den markgraaf deden weten , dat zijn brief wél ont- 
vangen — en op eene verhevene plaats gedeponeerd was! Door 
den lantaarn wilden zij te kennen geven, dat deze aldaar ge- 
plaatst was, voor hen die van des Markgraven gevoelen wa- 
ren, doch niet bekend wensehten te zijn; en dus den brief 
liever bij nacht zouden willen lezen ; en dat de bril voor oude 
Keden en kortzigtigen moest dienen '). 

Deze kennisgeving werd echter den Markgraaf ongeteekend 
overhandigd; teneinde hem buiten staat te stellen, met den 
naam van den Gouverneur Bacx op gel^ke wijze te handelen '). 



1) Baseliiu, at sapra. 

^ Eene wnderliiige bravada; doch zeker iogevolge de gewoonten van 
dien tfjd. De SeArijver. 3) fiaselins, ot sapra. 

18^ 



196 



Onder alle de wapenfeiten van Marcellus Bacx is echter geen, 
waarbij hij zooveel roem verwierf, als bij den veldslag in de 
maand Jannarij 1597, op de Thielsche heide, in de nabijheid 
van Tnmhout geleverd. 

De bijzonderheden van dezen grooten veldslag te vermelden, 
ligt geheel buiten ons bestek; terwijl die ook buitendien ge- 
noeg bekend zijn. Doch wij kunnen daarentegen niet nalaten, 
hier aan te halen, dat men als bewezen kan aannemen, dat 
Marcellus Bacx niet alleen het leveren van dien slag Manrits 
en de Staten had aangeraden, maar dat hij ook de eigenlijke 
oorzaak der overwinning was; en, dat hem, na den Prins, de 
eer der overwinning toekomt *). 

Deze vorst stelde hem dan ook daarop tot bevelhebber over 
de ruÜer tochten in Brabant aan; terwijl later de Staten Generaal 
hem , tot Oommissarü-generaal en Sergeant Majoor tMtn de ruiter^ 
benoemden *). 

Paulus Bacx was bij dezen slag, even als bij dien van Nieuw- 
poort niet tegenwoordig. Zijn vaandel nam echter daaraan deel*). 

Marcellus evenwel, zien wij op nieuw zich, als bevelhebber 
van een gedeelte der ruiterij, bij dezen vermaarden slag, met 
roem overladen, en de Spaansche ruiterij, onder bevel van den 
Graaf Belgiojoso , geheel op de vlugt — tot binnen de poorten 
van Nieuwpoort drijven *). 

Een der schoonste en merkwaardigste togten, door Marcel- 
lus Bacx gemaakt, was die welke hij op den 8™ October 1602, 
bij Bilsen, in de omstreken van Maastricht, ten uitvoer bragt. 
Hij trok daartoe, met eenige kornetten ruiterij, uit Bergen op 
Zoom derwaarts; nam vijf kornetten Spaansche ruiterij gevan- 



1) Kok, Vaderl, Woordenboek, Van Meteren, 19« boek, bladz. 378. 
BaBelins, ut sapra. 

2) Baselias, nt snpra; op 21 Jannary 1604; de Commisrie is opgeno- 
men in bet Aanbangsel, p. 209. 

8) Bor, 87e boek, blads. 41. Van Meteren, 22e boek, bladz. 452. 
4) Baselios, at sopra. 



197 

gen, en verbrande er éen, hetwelk in eene kerk gevlugt was; 
terwijl hij m^t eenen grooten bait, 600 paarden en 200 ge- 
vangenen, naar fiergen op Zoom terag keerde!! 

Ghalons, gewoonlijk de Kolonel Ghalons genoemd , een zoon 
van Palamedes van Ghalons, bastaard van Renatas, Prins van 
Oranje, ontkwam daarbij door de vlugt. 

De veroverde standaarts werden te 's Gravenhage, M hoog* 
lofijker geheugen opgehangen ^ en de ruiters bekwamen voor elk 
dezer veroverde kr^gstropheeën , van wege de Staten, eene som 
van hondert gulden; terwyl daarenboven aan ieder der met de 
overbrenging belaste ruiters de som van vijjf en twintig gul« 
den, voor reisgeld, uitbetaald werd ^). 

Bene maand daarna bevond Marcellus Bacx zich onder het 
bevel van Graaf Lodewijk Gunther van Nassau, wiens raads- 
man en vertrouweling h^* was, op eenen togt in het Luxem- 
burgsche, toen deze hem, op den 14°^ dier maand, van uit 
Bastogne, naar Marche en Famine en naar S^ Hubert zond, 
om die plaatsen en omstreken te rantsoeneren ; van welken last 
hijj zich, als naar gewoonte, roemvol kweet'). 

In de maand Mei des jaars 1604, gedurende het beleg van 
Sluis, voerde Maroellus fiaox het bevel over drie kompagniên 
ruiterij, als voorhoede des legers, onder Prins Maurits; en ver« 
sloeg daarmede, b^ Stampershoek , de ruiterij van don Louis 
de Veiasco, ter sterkte van 1500 man; zdtfdanig, dat zij die 
zich niet door zwemmen of loopen konden redden, gedood of 
gevangen werden. Onder deze laatsten was een bloedverwant 
van Spinola. 

Maroellus Bacx bekwam by deze gelegenheid een geweer- 
schot in het been, en verloor 90- van de 250 paarden van 



1) Van Meteren, 24e boek, bladz. 487. Le Clerc, at sopn, Ie deel, 
blads. 316. Nauouter EeldenpronJttooneel, Amsterdam, by Jacob van 
Mears, 1668, bladz. 851. 

2) Vaj) Meteren, 24e boek, bladz. 284. 



198 



de twee andere kompagnien; terwijl van zijne eigene kornpag- 
nie geen man , noek paard ongekwetst gebleven was ! ! 

De Staten vereerden, wegens dit feit, elk deser drie kom* 
pagniën met 100 Rosenobels ^). 

Daar Prins Maurits, in den jare 1605, het grootste gedeelte 
der troepen van den Staat in het graafschap Zatphen bijeen 
getrokken had, teneinde dat gewest, soo veel mogelgk, voor 
het geweld van den Markies Spinola vrq te waren, zoo bevon- 
den zich — dien ten gevolge — alle vestingen óf zonder gar* 
nizoen, óf althans zeer zwak bezet. 

De Aartshertog Albertns zich dezen toestand ten nutte wil- 
lende maken, om eenige dezer vestingen te vermeesteren, en 
b^zonder het oog op Bergen op Zoom gevestigd hebbende, 
trok ten dien einde, in de maand Augustus van dat jaar, alle 
beschikbare troepen in de omstreken van Beveren, in het land 
van Waas, bijeen, en voorzag hen (naar den geest van dien 
t^d) van alle mogelyke oorlogstuigen en gereedschappen; ter* 
w^l hij de tijding liet verspreiden, dat h\j het op het land van 
Cadzand gemunt had. 

De gouverneur Bacx, van deze troepen verzameling onderrigt 
geworden zijnde, zond eenige weinige ruiters uit, om te trach- 
ten, de werkelijke bedoelingen des v^ands te weten te komen. 
Deze manschappen werden echter gevangen genomen; en de 
Gouverneur bleef daardoor buiten de mogelykhdd het beoogde 
doel te bereiken. 

De vjjand, drie duizend voetkneobten en drie kompagnien rui- 
terij sterk, had zich intusschen uit Vlaanderen , op den Brabant* 
schen oever, doen overzetten; en was, in aller ^*1 voortrukkende, 
in den nacht van den 31®° Augustus, onder het bevel van den 
Kolonel de Hericourt, voor Bergen op Zoom aangekomen. 

Een schildwacht, op het bastion Bek-af geplaatst, den vijand 



1) Van Meteren, 25« boek, blads. 609. BaseUtts, nttopn. Natwmér 
Heldenpronktooneel ^ at sapra, Uadz. 859. 



199 



ontwaard hebbende, maakte alarm; de klok werd geluid, de 
Ooa^emear Bacx zette sioh onmiddelijk te paard, gevolgd 
wordende door eene kleine escorte of wacht, welke hij steeds 
aan z^ne woning had, en ^Ide naar het bedreigde punt. De 
vijand had intusschen het gemelde bolwerk reeds met eene ver- 
sehrikkelqke woede en groote snelheid vermeesterd , en de kleine 
besetting vegaagd. 

De Gouverneur gaf onmiddelyk de vereischte bevelen tot 
verdediging; en deed den vijand, die inmiddels reeds bezig was 
de Jaoobspoort open te hakken, met zulk een geweld aanval- 
len en beschieten, dat hg gedwongen werd, zijn voornemen te 
hiten varen, em met een groot verlies, zoo aan dooden en ge- 
vangenen, als anderzins, naar Antwerpen terug te trekken ^). 

Uit dankbaarheid , wegens het mislukken van dezen geweldi- 
gen aanslag, die alhoewel hier slechts in de kortst mogelijke 
trekken aangehaald, een der sterksten was dien Bergen op Zoom, 
tot op dat tijdstip, bad doorgestaan , werd dien zelfden dag nog, 
in alle kerken, het Opperwezen dank gezegd en de verschul- 
digde hulde bewezen; terwijl de Btaten-Generaal den Gouver- 
neur Bacx, b^ een schrijven van den 22^° Augustus, voor zijn 
dapper en kloekmoedig gedrag hunnen dank toebragten *). 

De Aartshertog, zeer ontevreden over dezen mislukten aan- 
slag, wilde de zaak nogmaals beproeven; en bragt, opnieuw, 
al het daartoe vereischte in gereedheid. 

De Gouverneur Bacx, van het voornemen des v^ands ver- 
wittigd, stelde al het mogel^ke in het werk, om hem behoor- 
lek te ontvangen; en hield het kleine garnizoen -<- nacht en 
dag — op de vestingwerken b^ëen. 

Door het uitzenden van eenige spionnen, werd hi^' gewaar, 
dat zich een sterk legerkorps, onder de bevelen van den Fran* 
schen edelman du Terrail, en van al het noodige voorzien, aan 
den Baaiberg (eene plaats in de nabyheid der vesting) bevond. 



1) BaseUas, at sapra. Van Mefceren, 27e boek, bladz. 538. 

2) Ibidem. 



200 



Het duurde dau ook niet lans^, of de «resting werd, in den 
nacht van den 20™ September daaraanvolgende, aan v^f zijden 
te gelijk, met het grootste geweld, aangevallen; met dat ge- 
volg, dat de vijand zich weldra van een der bolwerken had 
meester gemaakt. 

De Gouverneur, steeds met den sabel in de vuist, wist ech- 
ter zijne onderhebbende, als ook de burgerij, door zijn voor- 
beeld zóó zeer aantemoedigen , en daarbij zulke doelmatige 
maatregelen te nemen, dat de bevelhebber dn Terrail, na drie 
mislukte bestormingen, en in weerwil hij reeds een gedeelte 
der stad bemagtigd had, genoodzaakt werd, den aftogt te 
doen blazen, en naar Antwerpen te trekken! 

Het verlies van den vijand was ontzettend , en de weg uaar 
Antwerpen lag als bezaaid met kr^gslieden, die aan hunne 
wonden overleden waren; buiten en behalve achi en derüff 
wagens met dooden en gekwetsten, die derwaarts gevoerd 
werden *)• 

Teneinde hunne dankbaarheid aan het Opperwezen te toonen, 
werd, door den Magistraat der stad, bepaald, dat ter herinne- 
ring aan dezen dag, jaarlyks, op den 20™ September, eene 
openbare dankzegging zoude plaats hebben '). 

In de maand October des zelfden jaars, toen Prins Maurits 
zich met z^'n leger bij BilUch bevond, kampeerde de Markies 
Spinola, nadat hij den Graaf van Bucquoi had a%ezonden, om 
Wachtendonk te belegeren, met een korps van acht duizend 
man, bij Roeroordt; teneinde in de gelegenheid te zijn, ge- 
melden Graaf, des noodig, zeer spoedig te hulp te kminen ko* 
men, ingeval Prins Maurits mogt goedvinden, te beproeven. 
Wachtendonk te ontzetten. 

Hoe moeijelijk zulks nu ook, in de gegeven omstandigheden, 
was, helde de Prins echter daartoe zeer sterk over; doch hij 



1) Baselias, at sapnu Van Meteren, 27e boek, blad». Q39. 

2) Ibidem, 



201 



kon sdch met geen' gnnstigen uitslag viegen, dan na alvorens 
het leger van Spinola, hetzij geheel, hetzij ten deele» verslagen 
te hebben. 

Vernomen hebbende» dat de Oraaf Trivultius , Luitenant-Ge- 
neraal van de ruiterij des v^ands, zich» met duizend ruiters 
en even zoo veel man voetvolk, te Muhlheim, bij Eoeroordt, 
bevond, besloot hg, dat men hem zoude aanvallen. 

Hij vereenigde daartoe drie duizend man voetvolk en zestien 
kompagniën ruiterg, onder het opperbevel van zijnen broeder, 
den Graaf Hendrik Frederik. Van deze zestien kompagniën 
ruiterij werden er acht onder het meer onmiddelijk bevel van 
den Commissaria'Generaal Marcellns Bacx gesteld; met last, 
den vijand, die zich te Broeck bevond, aan te vallen. 

Graaf Hendrik zich met bovengemelde troepen op marsoh bege- 
ven hebbende, en tot Muhlheim genaderd zgnde, zoo werd hem 
door den Bitmeester du Bois, de tijding gebragt, dat de vijand, 
niets kwaads vermoedende, zich rustig in zgne kwartieren bevond. 

Maroellus Bacx, dit hoorende, verzocht de toestemming van 
Graaf Hendrik (alhoewel hij daartoe reeds voor den afmarsch 
den last ontvangen had) onmiddelijk te mogen aanvallen; ter- 
wgl hg , deze toestemming verkregen hebbende, met de zijne 
door de Boer reed, en ongeveer 200 ruiters vooruit zond, 
om den vgand ch faurageur te overvallen. 

Daar zich echter middelerwgl eenige ruiierg en voetvolk des 
vijands, tot het doen van een konvooi aldaar hadden vereenigd, 
mislukte deze aanslag, en werden de 200 ruiters op de vlugt 
gejaagd. 

Bacx, die intusschen met zijne overige ruiters op het plein 
van het Huis te Broek, bg Muhlheim, positie genomen had, zgne 
foorageurs vlugtende en door den vijand dapper vervolgd wor- 
dende, terug ziende komen, nam hen onder zgne bescherming 
op , en sloeg de vijandelijke ruiterij tot bg haar voetvolk terug. 

De Graaf Trivultius, te Muhlheim vernomen hebbende, dat 
de te Broek gekantonneerde troepen aangevallen waren, trok 
dadelijk, met eenige ruiterij en voetvolk, ter hulp van de zgnen. 



202 



De Commissaris-Oeneraal Bacx hield niettemin stand; en 
had , gedurende een ttur , tegen eene groote overmagt vechten* 
de, geen duim gronds verloren. 

Graaf Hendrik daarop tot hem komende, gelaste hem, on- 
middelijk tot bijstand der zijnen op te rukken; nadat bij met 
z^'ne ruiters eenige beneden aan de Hoer staande v^'andelijke 
ruiterij gechargeerd zonde hebben. Graaf Hendrik daarop dit 
zijn voornemen ten uitvoer brengende, zoo zag Bacx echter 
aldra de ruiterij van Zijne Excellentie, vlugtende tot hem ko- 
men; inweerwil daartoe geene oorzaak bestond! 

Bacx evenwel dadelijk doorrijdende, vond Graaf Hendrik 
van de zynen verlaten in de nab^'heid des vijands. Doch de 
Graaf ziende, dat Bacx met eenige rniterg tot hem kwam, 
reed met eene zonderlinge overschrokkenheid weder op den 
vijand in, en raakte daarbij met eenen Spaanschen bevelheb- 
ber slaags. Deze , Graaf Hendrik het pistool op de borst 
zettende, teneinde hem te doorschieten, werd echter — nog 
in tijds — daarin verhinderd; daar Bacx, op het zelfde oogen- 
blik, met de snelheid des bliksems, den Graaf te hulp snelde, 
en den Spanjaard den arm, waarmede hij het pistool hield, 
af hieuw; waardoor h|j het geluk had, den Graaf (den later 
zoo beroemden Frederik Hendrik van Oranje) het leven te 
redden, en den Spanjaard verder af te maken! Daarenboven 
hield hij zich aldaar met 400 ruiters tegen 1000 staande % 



1) Baselias, ut supra. Kok, Vaderl, Woordenboek. Wagenaar, 9e 
deel, bladz. 194. Van Meieren, 27» boek, bladz. 539. Leidekker, predt. 
te Bergen op Zoom, in s^ne kerkrede op den ISm October 1752, ge- 
bonden. Nastouter Seldenpronktooneel , at snpra. 

Van Meteren spreekt bij deze gelegenheid ook van eenen neef van Bacx. 
Deze was zeker Willeni , Manrita, zoon van voormelden Johan Bacx, en 
kornet b^ de raiterQ van zynen oom Marcellas. In het aanhangsel zal 
nader van hem gesproken worden. 

Van Meteren vergist zich echter hier, door PauluS' in stede van Mar- 
eeUus 9acx, als redder des levens van Graaf Hendrik Frederik te noemen. 

Ve Schrijver^ 



903 



De winter nu op handen zijnde, deed Prins Maurits de 
onderscheidene troepen weder naar hnnne garnizoenen temg- 
keeren, en droeg den Commissaris-Generaal Bacx den last op, 
de railerij van Brabant te geleiden. Deze, tot Grave geko- 
men z^nde, ontfing bet berigt, dat de Heer van Grobben- 
donek, door z^'ne kompagnie, naar Brussel was geconvoceerd 
geworden. Wel vermoedende, dat deze kompagnie op haren 
terngtogt zoude zijn, zond hij eenige ruiters naar de zijde 
van Helmond uit; ten einde te trachten, dienaangaande de 
noodige inlichtingen te bekomen. Teruggekomen, bragten zij 
het berigt mede, dat de bedoelde tcompagnie, benevens eenige 
andere ruiters, allen te zamen ongeveer 800 paarden sterk, 
te Eindhoven ingekwartierd waren. 

Bacx zond hierop 100 ruiters vooruit, om den vijand te 
engageren; en volgde inmiddels met de overigen. 

De vijandelijke troepen echter intusschen reeds Eindhoven 
verlaten — en den weg naar 's Hertogenbosoh ingeslagen heb- 
bende, sneed Bacx hun den weg af, viel hen onmiddelyk 
aan, en joeg hen weldra geheel op de vlugt; met een verlies 
van 80 paarden en 50 gevangenen, waaronder de kornet; 
terw^l de Luitenant Jan van Mul in het water sprong, en 
verdronk ^). 

Thans zijn w^ tot het tijdstip genaderd, dat het den Al- 
magtigen behaagde, één van het krijgshaftig broederpaar van 
het aardsche tooneel weg te rukken, en daardoor het leger en 
den Staat een werkelijk onherstelbaar verlies te doen onder- 
staan! Pftulns Bacx, namelijk, overleed te Bergen op Zoom, 
in het vooijaar van 1606, en eindigde alzoo zijne roem volle 
loopbaan, als Gouverneur dezer vesting, en de daaronder be- 
hoerende forten; alsmede van het kasteel van Wouw. Zijn 
lijk werd in de groote kerk aldaar plegtig ter aarde besteld; 
terwijl men zijn graf met een prachtig Mausoleum v^rsiercje, 



l) BaselioB, ut sapra. 



204 



Dit monument is echter, even als de kerk, gedurende het 
beleg van 1747, geheel e» al ^ verwoest geworden^). 

]>e algemeene Staten iegden zijne weduwe eene rente toe van 
600 gulden *); en, van stadswege, bekwam zij, even als vroe- 
ger, eene jaarl^'ksche vereering van VlIIc O guldens vrij 
gelde »). 

De betrekking vau Gouverneur van Bergen op Zoom te 
vervullen , en Paulus Bacx te vervangen , was zeker geene ge- 
ma kkelijke taak. De algemeene Staten, alsmede Prins Maurits, 
vonden dan ook daartoe niemand beter geschikt, dan de 
waardige broeder des overledenen. 

Marcellus Bacx werd alzoo, den E7^ April 1606, tot op- 
volger van wijlen zijnen broeder, in het gouvernement van 
Bergen op Zoom, enz. benoemd; en, op zijn verzoek, uit zijne 
betrekking ab Commissaris-Gmieraal der ruiterij ontslagen. 
Doch , zóó zeer werden zijne krijgstalenten in het algemeen — 
maar vooral die als ruiterkapitein in het bijzonder — op hoo- 
gen prys gesteld, dat men dit verzoek alléén toestond, op 
voorwaarde, dat h^ zich verbond, ook buiten zijne betrekking 
als Gouverneur van Bergen op Zoom, zich te laten emploije- 
ren , eoo ie velde , als in de steden en de forten over alle andere 
volek van oorloghe, soo Ie peerde als ie voet; terwijl de Staten 
deze clausule in de acte van aanstelling deden insereren, en 
hij dan ook nog menigmalen gelegenheid gehad — en bewe- 
zen heeft, (zoo in het jaar 1610, in Brabant, als elders) 
daaraan voldaan te hebben % 

Kort na deze benoeming vertrok h^ naar 's Gravenhage, om 



1) Faare, EUtoire abrégée de la viüe de Berge» op Zoom. Kerkrede, 
ot sapra, bladz. 46. 

2) Wagenaar, oiotmerHtigen en bijvoegsels van het 9e deel, 

3) Notulen der vergadering van de regering van Bergen op Zoom, 
dd. 2. January 1607. 

4) Baaelius, at supra. Notulen voormeld. Kok, Vaderl, Woordenboek, 



205 



den vereischten eed af te leggen ; en kwam weldra terug , ten 
einde zijne nieuwe betrekking te aanvaarden. 

Tijdens hij in deze betrekking te Bergen op Zoom was, 
werd hem, in de maand Januarij van het jaar 1608, de eer- 
volle taak opgedragen , om , met Jonkbeer Justinus van Nassau, 
de afgevaardigden van den Aartshertog Albertus, die over den 
vrede moesten onderhandelen , te Lier af te halen , en naar 
*s Gravenhage te geleiden ^). 

Slechts eenige weinige jaren mogt Marcellus Bacx echter in 
de rustige uitoefening van zijne nieuwe betrekking voortgaan; 
daar zijne tegenwoordigheid reeds weder, in de maand Mei van 
het jaar 1610, bij het leger te velde gevorderd werd. 

In dat jaar, namelijk, vonden de Staten- Generaal , alsmede 
Prins Maunts, tengevolge van het ernstig aanhouden des 
Prinsen van Anholt, goed, een groot gedeelte ruiterij, onder 
het beleid van Graaf Hendrik Erederik van Nassau, tegen 
eenige troepen van den Aartshertog Leopold, die zich in de 
omstreken van de dorpen Reckheim, Mechelen, Heusen en 
Hoch, in het land van Luik, ophielden, te velde te doen 
trekken. 

Dien ten gevolge werd den Gouverneur Bacx de eervolle taak 
opgedragen, de ruiterij van Brabant daarbij aan te voeren, 
en Graaf Hendrik met raad en daad behulpzaam te zijn; en 
had deze expeditie dan ook met het gewenschte gevolg plaats; 
ten gevolge waarvan negentien honderd soldaten van den Aarts- 
hertog Leopold geheel verslagen werden. 

Na het jaar 1610 schijnt Marcellus Bacx geene gelegenheid 
meer gehad te hebben, om bewijzen van z^ne zoo zeer be- 



2) Van Meteren, 29^ boek, bladz. 588. Nataouier Heldenpronkiooneél, 
bladz. 889. 

Merkwaardig is het, te lezen, hoe die afgezanten met hnn gevolg, enz. 
dien togt, onder anderen van Geertrnidenberg naar Dordrecht, met 190 
sleden over het ^s volbragten. De Schrijver, 



kende en onvergelijkelijke dapperheid te geven; althans wij 
hebben daarvan niets kannen ontdekken; en w^ moeten daar- 
uit dus besluiten, dat hij, voortdurend, rustig in zijn Gou- 
vernement gebleven is; tot dat hi|j, nadat hem in de maand 
April des jaars 1617, uithoofde . van ziekte, de Heer Willem 
van Oldenbarneveld in het ambt behulpzaam was geweest, na 
eene lange en roemvolle loopbaan, in de maand October van 
dat jaar, den tol der natuur betaalde, en het aardsche met 
het eeuwige verwisselde! 

Zijn lijk werd, even als zulks vroeger met dat van zijnen 
broeder Paulus had plaats gehad, plegtig, in gemelde kerk 
begraven , en zijn graf , op gelijke wijze , met een prachtig ge* 
denkteeken, door den grooten beeldhouwer Bernard Janssen, 
te Londen woonachtig, gebeiteld, versierd; doch hetwelk, in 
het jaar 1747 , een gelijk lot met dat van zijnen broeder on- 
derging '). 

Waarschijnlijk zoude er nog meenig wapenfeit, als ander- 
zins, van dit voorbeeldig broederpaar te vermelden zijn, in- 
dien de geschiedschrijvers van hunnen tijd hen in deze minder 
ondankbaar behandeld hadden. W^ betreuren deze leemte, 
uit den grond van ons hart; en, alhoewel daardoor genood- 
zaakt, dit geschrift te eindigen, zoo kunnen wij evenwel niet 
nalaten, vooraf nog eene belangrijke b^'zonderheid van hun krijgs- 
mansleven aan te halen; namel^k, dat hunne kompagniên, 
in 24 jaren tyds, gedurende welke zij gentadig aan de krijgs- 
bedrijven deel namen, nimmer onder hunne aanvoering, gesla- 
gen zijn geworden; zoo men daarvan het voorgevallene met 
den Markies del Guasto, (waarbij zy, na zich met 20- tegen 
200 man, moedig verdedigd te hebben, gevangen raakten) 
wil uitzonderen. Terwijl het bewezen is , dat zi|j , vooral 
in het doen van bijzonder gevaarvolle expeditiën nimmer hun- 
ne gelijke gehad hebben; daar zij zich zelfs niet ontzagen, 
hunne stoute togten uit Bergen op Zoom, meestal met eene 

1) Faure, at supra, bladz. 204. Notulen^ atsupra. Kerkrede, ataapit. 



207 

geringe magt, door 'svijands land en tasschen onderscheidene 
belangrijke vestingen heen, tot voor de poorten van Brussel, 
Bmgge, Gent, ja, tot in het Laxembargscbe uit te strekken ! ! 

Hun goed beleid, en hunne onvergelijkelijke onversaagd* 
beid vergoedden steeds datgene wat zg in getalsterkte misteo* 
Zij hadden dan ook, voortdurend, eenen zoodanigen schrik 
onder hunne vijanden weten te verwekken, dat het voldoende 
was , vernomen te hebben , dat de Bacxen uit Bergen op Zoom 
getrokken waren, om hen alom, tot zelfs in Vlaanderen, in 
weerwil van hunne veel grootere magt, in rep en roer te 
brengen; en gestadig op hqnne hoede te doen zijn! 

Van hun huishoudelijk leven schijnt nieU bekend te z^n; 
en vindt men alleen opgeteekend, dat hunne woning, wanneer 
zij zich niet in het veld bevonden , eene leerschool voor jonge 
edellieden en andere personen ?an rang was; waarin zij een 
groot aantal helden hebben aangekweekt, die de onafhankel^k* 
held van het Gemeenebest der Vereenigde Nederlanden hebben 
helpen bevestigen. 

Wy sluiten dan deze verhandeling , met de weinige — maar 
zooveel in zich bevattende woorden van de Chalmot, in z^n 
BiograpkUch Woordenboek: i Een broederpaar van helden , wiens 
gelijken men weinig, onder aUe de voorstanders van de Ne- 
derlandsche vr^heid zal aantreffen, en nog minder die dezelve 
daarin voorbij gestreefd hebben! Ongemeene diensten hebben 
z^, van 1576 tot 1610, aan den Vaderlande bewezen, en 
hunne namen zullen altoos b^ de beschermers van ware vrij- 
heid in zegening blijven!" 



AANHANGSEL. 

Willem Maurits Bacx van wien op bUdz. 202 gesproken is, 
was de zoon van Jonkheer Johan Bacx; en dus neef van Jonk- 
heeren Paulus en Marcellus. 

Althans hebben wg in het register van huwel\jkBzaken der 



d08 

itad Deventer gevonden, dat op den S^ Mei 1630, in onder- 
trouw waren opgenomen: 

Willem Maurits Bacx, sone van saliger Colonel Jan 
Bacx, oomet onder den Bitraeester Bipperda, en 
Jeannette Hoefijser, dochter van den Ontvanger- 
generaal van de Admiraliteyt t'Amsterdam. 
(pet,) O. M. Bacx, brugom, 
^Hmêa aheraL 

Deze beide personen vindt men dan ook vermeld in een Feest- 
gedicht, opgenomen in het werk, getiteld: »/a» tMmder Feens 
tinnebeelden , o/l Adamsappel ^ mUêgaderê z^ne oude ende meuwe 
ongifmêefM BruydilofU -— ende segesangen",' t' Amsterdam, bij 
Everhard Cloppenbargh, 1642, bladz. 330. 

Ook is het deze G. M. Bacx (Guillanme Maurioe, waarschijn- 
Vjk naar de beide Prinsen, Willem en Maurits van Oranje, aU 
dus genoemd) wiens heldenmoed door Vondel, in zijne Belege- 
ring van Grol, bezongen is geworden. 

Als bijdrage tot het bewijs, dat de Baxen uit 'sHertogen- 
bosoh afkomstig waren, zoude nog knnnen strekken, het vol- 
gende grafcohrift in de kerk van St. Jan aldaar: 

Hier leyt begraven, H'. Jan Bacx, Hoog Bentmeester van 
den Boaeh, sterft 1558, den 28« Jnl^ ^). 

En Heylwioh van den Hove s^jn huisvrou, sterft 1555, 
den 28^ Augusty. 

En Jttffrou Gertruid Sem, weduwe van den Heer Capitijn 
Panlus Bax *), sterft den 20» February 1688. 

En Johanna Sophia Bax, hnisvioaw van den Luitenant 
Heaken, sterft 10 Juny 169S. 



l) WMiMhyalUk de groolrete vui on» heUou 

a) VutMMdtiyk MB khmOTWi van dea Bouwntmt holos Bmx. 



209 



£n Jaoob Bax % U'. Jans sood, Bentmeeater van de 
Staten van Brabant, sterft 81 Meert 1591. 

En JoflErott Anna Back, syn hnisvroa, ateift den IS^ 
Janij 1604'). 

Nog vindt men: 

BEGJLATENI88B 

Van den WelEdelen Jonker Lndolph van Tiintgenïch, in 
syn leven Contiolenr-generaal van de Legerschepen, 
en Commissaris Extraordinaris van de monste- 
ringen, en Opsiener der verselingen der nyt- 
heemsdie lakenen, sterft 23 October 
1646. 

Eq de WelEdele Joffron Anna Bacx sijjn hnisvion, sterft 
den 5« April 1653 •). 



In eene verzameling van copijen uit ket eerste Commissie- 
boek van H. M. Heeren Staten Greneraal der Vereenigde Ne- 
derlanden wordt gevonden, de onderstaande 

Commissie voor den Bitmeester Marcelis Bacx, tot Com- 
missaris-Generael eS. SegK Major over de Buyterie. 

Die Staten Generael der Yereenichde Nederlanden, bevin- 
dende tot dienst vanden Lande noodich te wesen, dat een be- 



1) Vennoedel^k de vader van onze hdden. 

2) Zie Ie Boy, Ie gfmid ikèéUrt uuré^ 3« ded, bladz. 42. 

3) Ibidem, bladz. 39. 

Het is opvaDend, hoe weinig acht men destgda sloq;, op het wél — 
of naar behooren achr^ven der eigen namen; daar men deMlfde personen 
meennalen aldns vindt opgeteekend: Bax, Bacx, Backx en scMns ook 
Bad[! Be Sekr^ver, 



^10 



quaem ende gequalifieeert persoon gestelt worde omme d^qffUm 
vanden Oommiêsam Generael ende Sergeant Majoor over de Ca* 
vaillerie inden dienst vamien Lande wesende, te bedienen, 
hebben omme de goede kennisse die s^' hebben van de be- 
quaemheyt, vromicheyt ende ervarentheyt vanden Ritmeester 
Marcelis Bacx, denselven Bacx totte voors. officien i' van Com- 
missaris Generael, ende Sergeant Majoor over de voors. Ca- 
vaillerie inden dienst vanden Lande wesende, opte recomman- 
datie van Syne Eaf^^, gestelt ende gecommilteert , stellen ende 
committeren mits desen , hem gevende last ende commissie de* 
selve officien voortaen wel ende getrouwelyck te bedienen , opte 
instructie ah eede daer toe gemaeckt ende noch te maecken^ op 
een Tractement van hondert en vijfiich ponden van xl grooten 
't pont ter maent, ten twee en dertich dagen. Ordonnerende al- 
len ritmeesteren , officieren ende gemeene ruyteren inden dienst 
ende onder de gehoorsaemheyt der voors. Vereenichde Landen 
wesende, ende anderen dien dit eenichsints aengaen mach, den 
voors. Marcelis Bacx als Commissaris Generael, ende Sergeant 
Majoor over de Ca vaillerie te erkennen ende respecteren, naer 
behooren. Gegeven onder onsen cachette in 's Gravenhage den 
2len Januarij 1604. 



B 
i 




211 

18 Vergadertng. 84 September. 1M9. 

Bièliotkeek. — Brieven van Bequeaens. 

Sièlioikeek. Ten geschenke ontvangen: 

van den schrijver: 

J. L. A. Diegerick, Notice sur Ie» NégociaiUme qui otU eu 
ïieu entre les EtaU Généraux et k duo d^Af^ou, Janvier a 
Avril 1583. Anvers, 1859. 8^ 

van den heer J. L. A. Diegerick: 

Documenis extraits du Dépót des Jrchives de la Flandre-Oc- 
ddentale è Bruges, par F. Priem. II. Série, Tom. 6^ 7, 8, 9. 
Brnges, 1848—49. 8*. 

Frésis Analytique des Bocuments que renferme Ie Bépót des 
Archxoee de la Flandre- Occidentale a Bruges. II. Série, Tom. 
1—5. Bruges, 1843—1847. 8*. 

van den schrijver: 

U. Capitaine, Rapport sur VauthenticOé des restes mortels 
du bourgmesire Seöastien de Laruelle. Liège, 1859. 8*. 

Les premiers documenis Uégeois éerits en Franqais 1233 — 1236. 
Li^e, 1859. 8*. 

Rapport sur la BibUothèque de la Sodété Li^eoise de Litté- 
rature Waüone. Liége, 1859. 8', 

van den schrijver: 

R. Ghalon, Un gros ioumois de Jean de Cunre, Brux., 1859. 8^ 

van den schr^yer: 

P. A. Leupe, De Raden van Indié, van Imhoff, de Hase en 
van Schinne, in Holland, 1741—1742. 8*. 

Beschrijving der kaart ^ voorstellende de belegering van de stad 
Batavia, 162S. 8*. 

van den schrijver: 

H. G. Bogge, Tvee brieven van Remonstraniseke bannelingen , 
1622 en 1625. 8% 

van den schrijver: 

XV. J. 14 



212 



Mr. J. Dirks, Lom dmkkem beirMd^k VrinUmd, W, YI. 
Workom, 1859. %\ 

Mcmmnei aneiamn irmnéa en Irm, Bnix. 1859. 

LeUre a Jf. Ckakm marmnjeUm du eommemeemeut du 16® neck. 
Brui. 1859. 

Tan den schngTer: 

Mr. A. L. J. W. Baron Sloet, Marken vp de Feluwe. 8^ 

van den schrijver: 

J. van der Baan, Getelüedkundige heackouwiug va» Zaaaulag, 
van de vroegste t^dem tot op heden ^ zoo in iet burgerljjke^ ah 
voomamd^k in het kerkd^ke. Ter Neuzen, 1859. 8\ 

van den schrijver: 

Dr. P. Scheltema, Het BUtorisch-diplomatiKh arckUf van 
Amsterdam. Amsterdam, 1859. 8*. 

Fan der Helst. Brux. 1857. 8». 

Rembrand, Diseours sur sa vie et son génie, avec wi grand 
nombre de documents historiques. Trad. par A. Willems. Bevu 
et annoté par W. Borger. Bruxelles, 1859. 8'. 

Tan den heer Dr. G. L. P. Tross: 

Levold'ê von Northof^ Chromk der Örafen von der Mark und 
der Ergbiichofe von Cölm. Hamm. 1859. 12. 

van den schrijver: 

M. F. Ëssellen, Ueberaieht der Oeeehichte der Qrafechafi 
Mark. Hamm., 1859. 8°. 

van den schrijver: 

Gachard, Corr^pondance de Charles^Omnt et d'Jdrien FL 
Brux. 1859. 8^ 

van den schrgver: 

W. Jamieson, The edabliahment of the Beformation in Mig- 
land under queen Mizabeih; a sermon. Amsterdam, 1859. 

In ruiling ontvangen: 

van de Kon. Akademie van Wetenschappen: 
Ferslagen en Mededeelingen, Afd. Natuurkunde. IX« deel, 
2« stuk. Amsterdam, 1859. 8'. 



213 



van de Academie Royale de Belgique : 

Gompie reniu de» Séances de la Commmion royale d'hiètoire. 
Tomé onzième, II. Brux. 1858. Tom XII, 1. II. Brilx. 
1859. 8*. 

Bulletins des Séances de la Olasae des Lettres, Année, 1858. 
Brux. 1859. 8°. 

Annuaire de V Académie royale des sciences et leitres ei des 
heaux-arls de Belgique. 1859. 12^ 

Le chevalier au Cygne et Qodrfroid de Bouillon, Tom III. 
2e partie. Brux. 1859. 4^ 

van de Société arch^logique de Namur: 

Annales, Tom VI. 1^ Livraison. Namer, 1859. 8". 

van de Académie d'Archéologie de Belgique : 

Annales, Tom XV. 4© Livr. Tom XVI. 1^ Livr. Anvers, 
1859. 8^ 

van het Iiistitut Archéologique Liégeois: 

Bulletins. Tom III. 3e Livraison. Liége, 1859. 8". 

van het Indisch Genootschap te *s Gravenhage , onder de 
zinspreuk Onderzoek leidt tot waarheid: 

Handelingen en geschriften, VP Jaarg., 2® Afl. 's Graven» 
hage, 1859. 8°. 

van het Germanisch Museum : 

Ameiger für kunde der Deutschen Vorzeit, Neue folge, VI^ 
Jahrg., W. 5, 6, 7, 8. 

van de Kön. Baijer. Akademie der Wissenschaften : 

Monumenta saecularia, Herausg. zur feier ihres hundert- 
jabrigen Bestehens am 28 Marz 1859. 4°. 

Rede bei der hundertjdhrigen Sli/lungs feier der Kön, Akade- 
mie der Wissenschaften t am 28 Marz 1859. Gehalten von 
G. L. von Maurer. Munchen, 1859. 4°. 

Theodosii Melüeni qui fertur Chronographia , ed. T. L. T. 
Tafel, Monachii, 1859. 4'. 

Almanach der KönigUch Baijerischen Akademie der Wissen* 
schaften fur das Jahr 1859. 12^ 

van de Smithsonian institution te Washington: 

14* 



214 



Jnnual Report of the Board of Regenta oj the Smitheonian 
InêUMionfor ihe year 1857. Washington, 1858. 8'. 

Smithèonian eonirtèutiotu to hnowledge^ vol. X. Washington » 
1858. 4^ 



Brieven van Reguesens. De Heer J. L. A. Diegerick te Ant- 
werpen, zendt het volgende schrijven in, ter begeleiding en 
tot inleiding van 14 brieven, van en aan Kcquesens, 1574 — 
1576. 

A Messieurs les membres de la Direction de la Société hi- 
storique d'ütrecht. 

CoUigite quae superaverant fragmenta, ne 
pereant. 

(Evang. St. Jkah VI: 12.) 

Messieurs. 

En parcourant il y a quelque temps les nombreux document s 
historiques concernant les troubles des Pays-bas au xvi« siècle, 
que renferment les archives de la ville dTpres , mon attention 
^ éié excitée par quelques lettres du Grand Commandeur, Don 
Louis de Bequesens, écrites pendant son séjour en Zélande et 
ayant rapport a son expédition dans les iles de Schouwen et de 
Zuid-Béveland. J'ai pensé, Messieurs, que ces lettres, quoique 
n'offrant pas un bien grand intérêt historique, valent cependant 
la peine d'être tirées de la poussière, et j'ai cru pouvoir vous 
en envoyer des copies, vous laissant Ie soin de décider si 
elles méritent, ou non, d'ètre inserées dans la Chronique ou 
compte-rendu des séances de la Société hielorique d^ Utrecht, 

Ces lettres, au nombre de quatorze, se rapportent aux an- 
nëes 1574 a 1576. Les N*. I et III nous fournissent quel« 
ques renseignements sur Ie mauvais état des digues du Zuid- 
Béveland, sur Ie danger que oourait cette ile d'être engloutie 
par les flots, et sur les sommes accordées pour la réparation 
de ces digues. Les N*. II et XIV ont trait a la liberté ac* 
cordée aux pécheurs de la Hollande et de Zélande , d*introduire 
leur poisson en Flandre, nonobstant l'état de guerre; permis* 



215 

sion qui, da reste, n'était accordée que pour la durée du ca- 
rême, car Ie N*. IV nous prouve que, hors de ce temps de 
pénitence, la moindre communication entre la Flandre et Ie 
pays ennemi^ était punie de la peine de mort et de la confis- 
cation des biens. 

Le N'. V nous apprend que, pour fadliter son expédition 
dans rile de Schouwen et dans le Duiveland, le Grand-Com- 
mandeur fit prendre a Ad vers tous les bateaux plats, erivelderê 
et pleyien qui s'y trouvoient disponibles; et les N*. VI et VII 
Dous annoncent la soumission de ces deux iles, au sujet de 
la quelle le N"". IX nous donne quelques détails qui ne sont 
peut-être pas les moins interessants de ce recueil. 

Après la conquête, la détresse : les cinq numéros restants ne 
nous parlent plus que de nouvelles levées d'hommes (N* VIII); 
de demandes d'argent pour le paiement des troupes allemandes, 
prètes a sa mutiner, qui se trouvoient sans vivres, sans res- 
sources, et loges chez des gens tellement pauvres qu'ils ne fai- 
saient du feu qu*une foiê par semaine (N*. X); et de demandes 
réitérées d'argent pour les soldats du regiment du comte du 
Boeulx, gouverneur et capitaine général de Flandre, qui après 
s'être conduits admirablement au passage de Tean et a la prise 
de Brouwershaven, se trouvoient, au milieu de leurs conquê- 
tes, dans le plus grand état de denuément, sans avoir requ 
de solde depuis neuf mois (N*. XI, XII et XIII)! 

CoUigüe quae superaveruni fragmenta^ ne pereani, a dit Té- 
vangeliste : Je me suis conforme a ce précepte , et je vous laisse 
a vous, Messieurs, le soin de décider si ces fragments de ce 
XVI. siècle si glorieux, si remarquable sous tous les rapports , 
méritent ou non d'être tirés de Toubli et d'être conservés. Dans 
l'affirmative vous voudrez bien, je vous prie, leur accorder une 
place dans la Ökronique de la SoeiAé hüiorigue dont la direc- 
tion vous est confiée. 

Veuillez je vous prie, Messieurs, agréer Tassurance de ma 
haute considération et de mon entier dévouement. 

Ad vers, 22 Juillet 1859. J. L. A. DIBGBRICK. 



216 
I. 

DON LOUIS DE KEQUESENS AUX QUATEE 
MEMBRES DE FLANDRE. 

L'ile de Zaid-Bévelaod eourt Ie plas grand danger par Ie maavais état 
des digaes, et les habitants n*ODt pas les moyens pécaDiaires poar les 
faire réparer. — Il a accordé k ceax cl aiie assignation sur les aides 
de Vlandre, et il prie ceax de Flandre d'assister Ie Zuid-Béveland, qoi 
doit être regarde comme Ie boalevard de la Flandre et da Brabant. 

(Anvers, 6 üévrier 1574.) 

Don Loys de Requesens, de Cnniga , Grand Commandeur 
de Castille, Lieutenant Gonverneur et Capitaine Gene- 
ral etc. 

Tres chiers bien amez. Comme Tisle de Zuyt-Bévelant est 
en grand dangier de se perdre par faulte de refection des die- 
ques, et que les manans désirent s'esvertuer pour les refaire 
et reparer poar conserver lad^^ isle, mais pourceque la possi- 
bilité leur fault et Ie moyen de trouver argent, et les ayans 
partant voulu dresser de ce qu'ilz ont par cydevant desbourssé 
pour sa Majesté tant que en nous a esté, leur aurions donné 
entre aultres une assignation sur les aydes de Flandres d'en- 
viron vingt six mil florins pour s'en ayder. Mais comme en- 
tendons qu'ilz ne sen estoyent sceu ayder et que ce néantmoings 
Ie dangier de la perdition de lad^® isle demeuroit non seale- 
ment, ains s'augmentoit journellement, auquel respect et poar 
estre lad^ isle comme ung propugnacle de Elandres aussy bien 
que de Brabant , nous vous avons bien voulu requérir au nom 
et de la pan de sad^ majesté bien acertes, que veullez assi- 
ster lesdicts de ladicte isle de la somme dont ilz sont assignez 
et dont ja descharge leur est délivrée sur Ie recepveur des aydes 
qui en donnera sa quittance, et ce soit par argent comptant 
en y defalquant la rente ou intérest jusques au xiij® d'aoust 



217 

prochain, ou par moyeo d'obtigations , afin qa'ilz en puissent 
tronver les deniers par finaoce. Et, si ce oe peul t est re pour 
toote la somme, qae du moiugs ce soit d'une partie et de la 
pins saine de ce qa'ilz en sont (comme dit est) assignez. En- 
quoy nous ferez chose agréable et benefice publicq au regard 
dtt grand intérest de teut Ie pays si lad^^ isle se venoit a perdre 
OU inonder. A tant, trescfaiers et bien amez, N'<' Seig' vous 
ait en sa sainte garde. D'Anvers Ie vi» jour de febvrier 157*. 

Looys de Bequesens. 

Berty. 
Suscription: A noz tres chim-s et bien amez les quatre mem- 
bres du pays et comtë de Flandres, ou leurs députez. 

II. 

LE MÊME AU SEIG». DE MOÜSCRON. 

Mesnres k prendre pour rintrodaction en Flandre du poisson de mer 
venant de la HoUande et de la Zélande. — Il oe p^nrra être décharge 
qu'èi TEclase ou au Sas de Gand. 

(Anven, 10 md 1574.) 

Monsieur de Moucron '). Pour ce qu'avons estë advertiz 
comme plusieurs s'efforcent de frauder les droictz que sa ma- 
jesté a ordonné estre levez sur les poissons tant frais que sal- 
lez que selon nostre permission peult arriver et venir d'Hol- 
knde ou Zelande, peivdant el durant ce quaresme, mesme que 
oeuk de Biervliet soube pretextes de leurs privileges et hantise 
permise avec lesd^ ennemys, menans les poissons dud^ Hol- 
lande et Zelande» s'efforcent s'affranchir, se disans venir d'icelle 
ville, et estre bourgeois de la, selon les certificntions que desia 
ilz ont oommencé a rapporter, nonobsiant qu'il soit tout no" 
toire que led^ poisson ne peult aulcunement venir sans Ie con- 



1) Ferdinant de la Barre, Seigneur de Mouscron, grand bailly de Gand. 



218 



sentement descfj* ennemys, déshrans y remédier, voas avons 
bien voala déclairer par ceste qae nostre iotention est que tout 
Ie poisson salé et fraische venaiit d'Hollande on Zélande, voi- 
res de Biervliet ou de la enavant de la haulte mer, et en ar- 
ri?ant en Flandres, soit mené et deschargé tant seulement es 
portz de i'Esclaze et du Sas, sans aultres, et illecq tenuz payer 
les droictz de lad^^ permission soit qu'il soit mené par ceulz 
dudict HoUande on Zélande^ jBieryliet ou aultres comme ye- 
nant par communication et consentement des ennemis hantans 
et fréquentans lad^'^ mer; suyvant quoy vous ordonnons faire 
collecter et recepvoir les droictz. A tant Mons'. de Mous- 
cron, nostre Seign^ Dieu soit garde de vous. D'Anvers, Ie 
x« jour de Mars 1574. 

Don Luis de Beqnesens. 

Croonendale. 

III. 
LE MÊME AUX aUATRE MEMBBES DE FLANDBE. 

DaDger qae coart llle de Zaid-Béveland par Ie manvais état des digaes. 
11 a accordé, ponr la réparation de ces dignes, nne somme de seize- 
mille neaf cent soixante seize livres, nn sol, k foamir par les qaatre 
membres de ITlandre, et k dédaire de leur aide. 

(Anvers, 31 décembre 1574.) 

Don Loys de Beqnesens et de Cuniga, Grand Comman- 
deur de Castille, Lieuteoant 6oa?emeur et Capitaine 
General. 

Tres chiers et bien 'amez. Les bailly, bourgmestres, esche- 
Tins et habitans de la ville de la Goes, ensemble les dickgra- 
yes, jurez, baillyz, eschoutettes, eschevins et communs manans 
de Tisle de Zuuyt-Bévelant nous ont icy faict remonstrer Ie 
piteulx est at auquel se retreuvent les testes et dicques de k- 



219 

dicte isle, estaDS tellement endommaigez et ramponnez que sans 
prompt remede icelle est en eminent dangier de se perdre et 
inunder, dont redonderoit un irréparable et inestimable dom- 
maige a sa majesté et a ses pays de parde^a, selon que ne 
pouvez ignorer. Eequerans par tant que comme nous les avons, 
passé ung an assigné de la somme de vingt six mille noeuf 
eens soixante seize livres ung solt , par descharge du recepveur 
général des finances, sur Ie recepveur des aydes par delti, 
Franchois van Havre, et les deniers de vostre ayde conforme 
a ladicte descharge allant par copie avecq ceste, nous voulsis- 
sions donner ordre quilz fussent dressez de ladicte somme comp- 
tant pour la pou?oir emplier au fait de la restauration et main* 
tennement desdictz dicages. Quoy considéré mesme Ie service 
de sa majesté en eest endroict et qu'il importe grandement 
lad^ isle servant audict pays de rampart et barrière soit pré* 
servée et entretenue» ce que ne se polroit faire si lesdictz sup- 
pliants estans en grande partie appovriz par les gnerres et re- 
Toltes présentes ne soyent promptement secourrez et assistez 
de quelque bonne somme de deniers, nous avons bien voulu 
vous requerir par la présente que en regard de ce que dessus 
et mesmes a limportance de ladicte isle et affin de remedier 
a rinnundafcion d'icelle veuillez ordonner que la susdicte som- 
me de xxYJi^ ix<^ Ixxvj fg i sol leur soit furnie promptement, 
sur et en tant moins de vostre ayde. Que, en ce, oultre vos- 
tre bien propre et la conservation d'icelle isle, ferez a sa ma- 
jesté service et a nous plaisir bien agréable. Et confiant que 
n'y ferrez aulcune difficulté ou dilay, mesme en une cbose que 
servira au benefice dudict pays, nous mecterons fin a la pré- 
sente, priant Ie créateur, Treschiers et bien amez vous avoir 
en sa saiucte garde. 

D'Anvers, Ie dernier jour de Decembre 1574. 

Don Loys de Eequcsens. 

SuBcripmn : k noz Tres chiers et bien amez les quatre mem- 
bres du pays et comté de Flandres et a chacun d'eulx. 



220 
IV. 

LE MÊME AU COMTE Dü KOEULX, GOU- 
VERNEUK DE LA FLANDRE. 

Défense sévère de permettre la moiodre coromutiication avec reDaemi soit 
pour Ie fait des marchandises soit pour toot autre motif. — Les con- 
treveoants seront punis de la peine de mort et de la confiscation des 
bieos. 

(Anvers, 2 mai 1575.) 

Monsieur Ie Conté *) vous scavez combien de fois j'ay com- 
mandé au nom du Roy tant par edict z et publication de plac- 
cartz comme par lettres closes réitérées de temps a aaltre, 
que nulz des subiectz de par de(;a ne aultres s'advan9assent 
communniquer négocier ou traficquer avecq les rebelles et que 
ne fust souffert de leur porter quelque chose de ce costé, ny 
recepvoir d*eulx marchandises, lettres ny choses quelconcques 
sur peine de la vie et confiscation des biens et mardmndises, 
mesmes les inforraations que sur ce j'en ay faict tenir pour 
en faire Ie chastoy; ce nonobstant je suis souffisament adverti 
que ny les officiers, ny juges, ny capitaines, ny gens de 
guerre, ny subiectz ne font leur debvoir d'observer lesd*». or- 
donnances, ains dissimulent et convivent de maniere que c'est 
presque ung commerce publicq, comme si fust licite et per- 
mis ; dont il adyient que les ennemis et rebelles sont accom- 
modez d'argent et de toutes aultres nécessitez, de quoy iiz 
soustieinnent la guerre, par dessus Ie mauvaix exemple que 
c'est; pour raison de quoy ayant mis la chose en déliberation 



1) Jean de Croy, cumte da Roedx, Seigr. de Beaarain etc. Il avait 
éié commis au gourernement de Flandre par Ie Dac d'AIbe, au inois de 
Juillct 1572. Plus tard il soivit Ie parti de Don Juan, et fut destitaé 
de soQ gouvernement par les Etats genéraax qui Ie remplacèrent par Ie 
Duc d'Arschot, Ie 20 Septembre 1577. Lc comte du Roeulx mourut en 
1581. 



221 



de conseil se trouve totalement coovenir d'exécuier aupied de 
1b lettre et en ton te rigeur lesd^ ordonnances et placcartz 
pour terreur des aultres, et que de ee les gouverneurs e* 
chiefs des provinces en prengnent ung soigneulx et diligent 
regard surtout. Par quoy je vous requiers et ordonne de la 
part de sa maj^ et a certes, et aulfcant que je scay estea 
désireux de son service, que vous faictes cecy réaiement effec» 
tuer, commandant è tous officiers, capitaines, et gens de 
guerre estans sur les costes de vostre Gouvernement qu'ilz 
n'ayent, a quelque tiltre et coleur que ce soit, a permectre 
ny soufrir que auleuns viennent de Vlissinghe ou aultre des 
terres d'ennemis en Flandres, ny reciproquement , voyent de 
riandres esd^ pays et terres d'ennemys sur peine de la vie 
et confiscation des hieni conformement ausd^ placartz; et que 
tous ceulx qni viennent les empoignent pour sommièrement 
en faire justice, a peine de s'en prendre a eulx et de Ie payer 
de la mesme peine comme contraventeurs des ordonnances de 
sa maj^^ et fauteurs des ennemis; mesmes si trouvez que 
quelques officiers, capitaines ou aultres se soyent ingerez don- 
ner passeport ou congé, que vous en faictes incontinent la 
justice comme dessuz; on, si trouvez difficultez, que prompte* 
ment m'advertissez : car, une fois pour toutes, il convient 
qu'il y soit remédié. Et pour ce que l'on trouve que ces des- 
ordres ad viennent principalement du costé du Sas de-Gand, 
Biervliet, Breskens et Nieuwerhaven, vous defendrez, par 
sadte majesté, que nulz n'y aillent, sortent, ny entrent abso* 
lutement, pour cause que malaisement Ton n'y peult venir 
qae des lieux desd^ennemys, ou par tollerance et connivence 
d'iceulx. Ët que Tofficier du lieu Ie face ainsy exécuter, sur 
peine de s'en prendre ^ luy; vous requerant vous employer a 
faire visiter les costes maritimes de vostre gouvernement, y 
envoyant, a faire lad^® visitation, gens loyaulx et confidens 
qui vous rapportent comment Ton obéyt au commandement de 
sa maj*^ en ces lieux et voyent si quelques ungs contrevieng- 
nent, pour les punir. Et ne scaurez faire plus grand service 



a sa mijesté, ce qae encoires vous recommande et encharge 
de la part d'icelle, et a ces fins voas ferez incontineDt enten- 
dre tout ce que dessus a tous les officiers, juges, capiiaines 
et gardes desd^ ports, havres et aultres lieux que voas troa- 
yerez convenir, sans y faire faalte, affin qu'ilz ne puisseut 
plus prétendre cause d'igDorance de la volonté de sa majesté. 
A tant , Monsieur Ie Ck)nte , je vous recommande en la saincte 
garde du créateur. D'Anvers, Ie second jour de may 1575. 

Vre Amy, 

Don Louis de Bequesens. 

Berty. 

Suscription: A Monsieur M'. Ie Conté du Boeulz, commis 
au gouvernement de Fiandres. 

V. 

LE MJÊME AUX ÉCHEVINS D'ANVERS. 

n les informe qu'il envoie K Anvers Ie nommé Gerard van Uytwyck, 
capitaine d*une galère, avee mission d*y foire TaoquiBition da plus grand 
nombre possible de bateauz et de mariDiers. 

(St. Annelaodk, 5 October 1575.) 

Don Loys de Kequesens et de Cuniga, Grand Comman* 
deur de Gastille, Lieutenant Gouverneur et Capitaine- 
Général. 

Tres chiers et bien amez. Comme pour Ie service de sa 
maj^ ayons presentement grand besoing de quelque nombre de 
Eertvelders, et d'aultres petites pieytes, ensemble des mari- 
niers pour y servir dessus, et que pour Ie recouvrement des 
barcques et gens susd^ avons encharge a Gheraert van üuyt- 
wyck , capitaine d'une galère sur l'armée de sa maj^^ aller par- 
tout faire Ie debvoir et office a ce requis moyennant les des- 
penses raisonnables , nous vous mandons et ordonnons de par 



223 



sad'« majesté, que, tenant led* Gerart van üuytwyck vers 
vous, luy donniez a 1'effect de ce que dessus toute l'ayde, 
adresse et assistenoe possible sans en ce faire faal te , pour es- 
tre ainsy tres requis pour Ie service de sa majesté susdite. A 
tant tres chiers et bien amez nostre Seigneur soit garde de vous. 
De St. Annelandt Ie cincqaisme jour d'octobre xv<^ Ixxv. 

Don Loys de Requesens. 

Suseripiiott: A noz tres chiers et bien amez les Bourgem<» 
Ësohevins et Conseil de la ville d'Anvers. 
jlpta ^ija Octobris. 



VI. 



LE COMTE Dü KOEULX, GOUVERNEUR DE LA 
FLANDRE, AUX MAGISTRATS D'YPRES. 

Il les informe qae Don Loais de Requesens 8*est renda maitre des iles de 
Daveland et de Schouwen, et que Ie conmerce a?ec Brouwershaven 
sera oomplètement libre anx habitants de k Fkndre. 

(Bruges, 6 Octobre 1575.) 

Messieurs. Son Ex^^ par sa lettre datée de St. Annelandt 
Ie iii]^ de ce mois, m'ayant adverty du bon succes que Dieu 
a esté servy donner aux gens de guerre de sa maj*^ en la re- 
prinse des isles de Duvelandt et Schouwen, je n'ay voUu fail- 
lir de vous Ie faire entendre, et joinctement vous eovoyer co- 
pie de ce que sad*^ Ex^^ m'en escript ^), affin qu'en faictes 
part oü il appartiendra; vous ordonnant cependant pour Ie faict 
de la navigation et commerce entre ceulx de Flandres et Brou- 
wershaven de faire incontinent la publication au piedt de lad^ 
lettre, avec Ia sceureté et assurance plus amplement y conté* 
nue, a la quelle je me rapporte avecq firme espoir que ne 
manquerez a vostre debvoir, dont j'ay désia adverty sad*® Ex^*». 



1) Voir celte copie au N°. suivant. 



224 

£t sur ce je prie Diea, messieurs, vous donner 8a grace, me 
recommandant de bon coeur a la vostre. De Bniges Ie xi« 
d'Octobre 1575. 

Vous ferez part de ceste a ceulz dessortissans soubz vos jn- 
risdictions, et a voz voisins auxquelz n'ay escript, et a ceolx 
de 1» salie et chastellenie d'Ypres. 

Vostre bon et affectionné amy, 
Jan de Croy. 

Suscription: Messieurs les Grand-Bailly, Advoé, Eschevios 
et conseil de la vil Ie d'Ypres. 

VIL 

DON LOUIS DE REQÜESENS AU COMTE 
DU KOEÜLX. 

Il loi rend compte do Ia prise des ües de DavelaDd et de SchouweD. — 
Les soldats dii regiment da comte da Roealx se soat vaillamment con- 
doils tant en passant Teaa qa'lL la prise de Broawershaven. — Le com- 
merce sera libre entre cette ville.ct la Flandre. 

(St. Annelandt, le 4 October 1575.) 

Extrait d'ungne lettre de son ^\9^ despéchée a St . Anne- 
landt le iiij® d'octobre 1575 a monseigneur le conté 
du fioeulx *). 

Monsieur le Conté. Encoires que je m'asseure aurez desor- 
mais entendu le bon succes que dieu a esté servy donner aux 
gens de guerre du Boy, nostre maistre, en la reprinse des 
isles de Duvelandt et Schouwe oontre les ennemis et rebelles 
de sa maj^, touitesfois je n'ay vollu laisser que par ceste ne 
vous en advisasse aussy aulcunement, avecq asseurance que les 
soldatz de v^ r^iment tant en passant Teau que en la prinse 



1) Annexé h la lettre précédente. 



225 



da port de Broawershayen et deax ou trois aultres places fortes 
8e j sont non moings Taillement portez que sooffissement a 
l'expectation qu'ay tonsioura conceu d'ealx. 

Ën ooUre il m'a eemble datout nécessaire et convenable, 
tant poar 1'advanchement da service d^Icelle sa maj^ qae l'en- 
tretenemcnt et augmentation de la tmficqae et bien du pays, 
▼ons ordonner, paisque Ie port de Brouwershaven est asseuré 
de nostre costé, que incontinent faictes publier en toutte la 
conté de Elandres la libre navigation et commerce entre lesnsd* 
pays et Brouwershaven, sans que a personne quy y vouldroit 
aller n^tier sera faict, mis ou donné aulcun destonrbier öu 
empeschement quelconque , et d'aultant qu'il s'eutendt qu'il y at 
pardeü grandt nombre de poissonniers dud^ Brouwershaven en- 
tendans a la pescherie de harengs, il s'est aussy icy trouvé 
convenir que telz et quelcquonques pescheurs ayez a faire re- 
toarner avecq lenrs navires, bariques et biens, dedens icelles, 
aud^ Brouwershaven, leur asseurant de ma part que ne leur 
sera demonstré et fiiict que tont bon traictement et amitié con- 
venable avecq obliance de toutte faulte passée, leur sera per- 
mis doresenavant vivre librement, paissiblement et franchement 
soubz 1'obédiance et protection de sa majesté. 

VIII. 

COMMISSION DE DON LOUIS DE REQUESENS 
POUR PIERRE DE FLANDRE. 

n rantorise k lever one ensdgne de gens de pied wallons, de deux cents 
têtes et au de \k, poor être employés 14 oü Ie service do roi Ie reqaerra. 

(St. AnnelaDdt, Ie 6 octobre 1575.) 

Don Loys de Requesens et de Cuninga, Orand Comman- 
deur de Castille, Lieutenant Gouverneur et Gapitaine Général 
pour Ie Roy, nostre sire, es pays de pardescha, scavoir fai- 
sons et reoognoissons que nous avous donné et donnons par 



ceste charge et oommission expresse , a Pierre de Flandres, de 
lever et retenir au service de sa maj^ une enseigne de gens de 
pied waloDs de deux cent testes des plus aguerriz, dispos et 
expérimentez a la guerre, qu'il polra recouvrer; pour aveoq 
ioeulx servir sad^ maj^, et les emploier a la tuition et deffence 
du pays, soit en gamison, aux champs ou ailleurs, selon que 
de la part de sad^ majesté leur sera ordonné, ensuyvant Ie con- 
tenu de rarticlebrief ou ordonnance sur ce dressée, aux gaiges, 
souldée et traictement qu'ont ceulx de semblable retenue , assca* 
▼oir de treize eens vingt et deux livres dn pris de xl gros mon- 
naie de ¥landres la livre par mois; Ie mois compte a trent jours; 
a commencer a avoir cours doiz Ie jour de leur monstre et, 
de la en avant, tant et sy longuement quil plaira a sa dite 
majesté ou a nous , et a rate et advenue du temps qu'il seront 
en service, et en estre payez et contentez par les mains des 
trésoriers de sa maj^ qu'il appartiendra, et des deniers que 
pour ce leur seront ordonnez auxquelz au nom et de la part 
d'Ioelle mandans par cesd^<» présentes ainsy ie faire saus aul- 
cune diflBculté. Faict a St. Annelandt Ie vi« jour d'Octobre xvc 
soixante et quinze. 

Don Loys de fiequesens. 
Par ordonnance de son Ex^, 



IX. 
CHARLES DE CROIX A 



Particalarités sur l'expédition dans llle de Schoawen. — Les magistrats 
de Zierikzée ont demandé k Montdragon de les recevoir en grace, mais 
la garnison ne veut pas se rendre. — Prise de plusiears bateanz. — 
Menace de percer les digues. — Les espagnols sont maitres de tont Ie 
pays, sauf de la ville de Zierikzée, et da fort de Bommennée. 

(Oost-Davelandt, 13 Octobre 1575.) 
Monsieur. Ayant trouué l'opportunite ne 1'ay vouUu laisser 



227 

Yous mander quelques nouvelles. Les ennemis ont abandonné 
avant hier Ia tete de Ziericxzee, la quelle teste sera cause 
qu'ilz seront de brief en grandt disette de bierre, car ilz ne 
ont nulles brasseries en la ville. Hier je fuz avecq Ie sergent 
fiyson au camp, et comme nous passames au bert de la ville 
qui est Ie chemin pour aller vers la tetie nous trouvames ung 
petit garson lequel sortoit de lad<^® ville avecq ungne lettre de 
Messieurs de la loy adressant a Monsieur de Dragon ^) ten- 
dant pour pourvoir estre receu engrace; entre aultres led^ gar- 
son me disoit qa'il y ait quactre enseignes de Walons et cincq 
enseignes de flamengs en lad^® ville pour garnison , disoit 
oultre que les soldartz ne sont point délibérez de se rendre; 
de manger et de boire ilz en ont encoyres bonne quantité. 
Je vis donner par Mons'. de Dragon aud^ garson quelques 
pièces d'or pour Ie vin des nouvelles qu'il apportoit. Il y at 
environ vingt bateaulx de guerre, auprès de la tette que nos 
geus ont avant hier prins, appartenant aux ennemis avecq 
force soldatz dedens , lesquelz sont délibérez de eulx gouverner 
selon que feront cculx de Ia ville; toutefois hier ilz tyroient 
bien fort après nous estans sur la dicque pour veoir quelques 
pièces d'arlillerye que on menait a lad*« tette conduites par 
ungne compaignie d'Allemans. Mons^ de Dragon avecq aul- 
tres furent hier tout Ie jour au lieu oü que les ennemys pen- 
soient inonder tout Ie pays, et certes la dicke estoit, selon 
que je pouvois veoir, percée Ie longeur que on getteroit avecq 
ungne pierre. Les villageois et gens entendans au faict de 
dickaige disoient publicquement sy lad^® dicke eust encoires 
esté deulx gecthées ou verte, jamais on eust sceu estouper Ie 
trou. Nos gens tiennent tous les fortz tant du pays de Duve- 
lant que du pays de Zeyrixzee, reserve la ville et ung fort 
nommé Bommenhee. Il fait bien chier vivre au camp; tous 
les villaigois sont revenus chascun en sa maison; on les laisse 
vivre en paix sans eulx pouvoir faire mal. D'aultre part les 



1) MoDtdngon. 
XV. J. 



gens de Ia ville ont brnslé plusieura maisans estans aux faulx* 
bourchs; on bat les salines avecq trois doables canons. Le 
camp est en denlx ou troys lieux; toutefoys ou ne ayt faict 
encoires les approches tel que on a conclu de faire, sy en 
CBS qu'il ne se rendent. J'espere que de brief vous aure^ 
aultres de mes nouvelles. Cependant je prie le créateur de 
vous donner, etc. 

De Oost-üuvelant , le xiij® d'octobre 1575. 

TEntbierement prest a vous servir, 
Charles de Croix *). 



X. 



DON LOUIS DE REQÜESENS AÜX MAGISTRATS 
DE TERMONDE. 

Dans la crainte qoe les soldats alIemaBds en garnison k Termonde ne 
viennent h se mntiner, il prie le magistrat de lear avancer pendant 
qnelqnes jonrs, nn k compte sar lear solde, ou aa moins de leur don- 
ner è manger. — Plainte des soldats: ils sont loges ehez des gens tel- 
lement paavres qa'ils ne font da fea qa'ane fois par semaine. 

(Nieakerdce en Duvelandt, le 13 Octobre 1575.) 

Don Loys de Requesens et de Cuniga, Grand Comman- 
deur de Castille, Lieutenant Gouverneur et Capitaine 
Général. 

Tres cbiers et bien amez. Comme pour noz occupations pré- 
sentes a la reduction de ces isles en Zélande, nous ne pouvons 
bonnement entendre au recouvrement des deniers requis a Ten- 



1) Nous ignorons quel est ce Charlet de Croix, C'est pent-être Ie 
même capitaine qui plas tard fut fait prisonnier par les troupes des 
Etats généraux et dont il s'agit dans nos Documents hitioriques énédiis 
concemant les iroubles des Pays-Bas, Tomé 2, p. 239, 240, 243, 
348, 420 et 437. 



229 



tretennement des gens de guerre de pied, haultz allemans, et 
que toattefois ny pourvoyant pourroit en anoceder quelque des* 
ordre et incoüTenient dont serions infiniment desplaisants et 
marris, nous, pour y aller audevant, avons advisé de vous 
faire depescher ceste pour yous dire qu'il est entièremeut né* 
eessaire que vous regardez de donner ordre que les hostes desd^ 
gens de guerre estans en garnison a Tenremonde leur donnent 
a maoger et a boire quelque peu de jours , ou que leur faciez 
presiz a ladvenant de neuf eens escus, de quarante pattars 
Tescu, pour compaignie, par mois, a vostre choix. Lequel a 
nostre advis seroit beaucoup meilleur de bailler led' argent ; mais 
soit que Ie faciez ainsv ou que aimez mieulx a leur donner a 
manger, convient en tontz évents que en prennez descompte 
ou récépissé signé des Capitaines aflSn que puissiez en estre 
rembourséz, comme Ie serez indubitablement des mesmes paye- 
ments que Ton debvra faire ausd^ gens de guerre, et comme 
dict est, pour quelque peu de jours, que estans desoccupez 
d'icy aurons commodité de y donner quelque aaltre ordre. Et 
comme quelques ungs se plaignent d'estre logez sur hostes si 
povres qu'ilz ne font du feu que uné fois en la sepmain^, si 
que lesd^ gens de guerre n'ont moien de povoir s'aider du feu 
de rhoste pour leurs nécessitez quotidiennes , il convient que 
en cela vous pourvoiés aussy de maniere que Ie soldat soit tel- 
lement logé qu'il puist estre accommodé de ce qu'il doibt avoir, 
soit en les logeant chez ceulx qui ont moien d'y furnir, ou, 
s'ilz sont logez chez aultres qui ne lont point, donner ordre 
que les riches assistent ad ce que les soldat z par ung bout ou 
aultre soient accommodé de feu. 11 convient en oultre que 
sans aalcnn empeschement laissez ausd^' gens de guerre faire 
guet et garde en la ville, et leur administrer modérément feu 
et lumière nécessaires pour les corps des gardes, pouvant vous 
assurer que c'est bien a nostre grand regret de vous donner ce 
travail , mais en ia fin la nécessité en laquelle nous nous trou- 
rons présentement nous y constraint; mais e'est avec espoir 
que de brief aurons meilleur moien et vous releverons de ceste 

15* 



230 



charge avecq rembourseracnt de ce que aurez faict fumir ausd^ 
gens de gn^re par Tangne ou l'autre desd^ deux voies, en 
exhibant bon enseigneraent et vérifieation. Voas priant partant 
de n'y vouloir faillir, affin que, a Ia faulte, les soldartz ne 
yiennent a se mutiner, a vons tomber en dommaiges et aaltres 
inconTénientz plus grands; et y ferez service tres agréable è 
sa maj^ et a nous bien singalier. A Tant tres chiers et bien 
amez, N" Seig' vous ait en garde. De Nieukercke en Duve- 
landt Ie xxiij® jour d'Octobre, mille cincq eens septant^ dncq. 

Loys de Bequesens, 

SuÊcription : A noz treschiers et bien amez Ie Bailly, £orch« 
mestre, ^chevins et Conseil de la ville de Benremonde, 



XI. 



LE COMTE DU ROEÜLX AÜX QUATRE MEM- 
BRES DE FLANDRE. 

Il les prie de faire qaelqae avance poar Ie paiement des soldats de son 
regiment qni sout k Ille de Schouwen ^ et aaz qnels on doit siz mois 
de gages. — Il les prie anssi de prendre une résolation sur les qaatre 
mille florins, pour une fois, et les deux mille florins par an qui dei- 
vent kii étre payés sur les aides de Flandre. 

(Bruges, 4 Novembre 1577.) 

Messieurs. Comme par charge de son Exc«. j'ay envoye 
six eens soldartz de mon regiment au pays de Schouwen, ou 
ilz nont moyen de s'entretenir et vivre sans argent, selon que 
sad^e Bxce par ges lettres du xxvij d'octobre d^ m'escript, 
d'aultant que présentement leur est deu environ six mois 
de gaiges, et que du payement dernier quy s'est faict de trois 
mois, a cause des prestz passés, ilz out bien peu proufficté, 
je me suis advisé en conformité desd^<» lettres de son Ex^^. 
vous prier leur acoorder quelque bon payement pour ne les 
découraiger a continuer au debvoir que jusques astheure, a 



231 



ce que vous pealt estre cogoeu, ilz ont faict, a quoy j'espere 
prendrez regardt. D'aultrepart , je vous ay passé quelque 
temps faict présenter certaine lettre de descharge pour la som me 
de quatre mille florins pour ungne fois, et deux mille florins 
par an a en estre payé sur vos aydes et jusques astheure ne 
me suis ressenty d'aulcune résolution; par quoy je vous prie 
me la faire entendre Ie plus tost qu'il vous sera possibie, 
affin que selon-ce je me puisse regier. Et a tant, Messieurs, 
je prie Dieu vous donner sa grace, me recommandant de fort 
bon coeur a la vostre. De Bruges Ie iiij*' de novembre 1575. 
Yre bien bon et affectionné amy. 
Jan de Groy. 

Suêcription: A Messieurs les députez des quatre membres 
de Flandres, présent ement en la ville de Gand. 

XII. 

LE MÊME AÜX MÊMES. 

Même oontena qne la lettre précédente , rappel de la demande d*avaDco 
pour ses troopes, et pour son propre traitement. 
(Bruges, 13 décembre 1575.) 

Messieurs. Je ne doubte que vous estes assez bien adverty 
de la povreté qu'endurent les souldarts de mon regiment de 
Flandres, signament eeux qui sont en l'isle d'Oost-Duvelandt , 
a cause du maulvais payement qu'iiz recoipvent, par oü leur 
est osté tout moyen de vivre estantz du tout hors de cognois- 
sance et au boult de leur crédit. Toutesfois sentant eneoire jour- 
nellement leurs continuelies plainctes je n'ay peu laisser vous les 
ramentevoir par cestes et joinctement vous prier vouloir resoul- 
dre a quelque bon payement affin que, en ce temps tout divers, 
ilz se puissent entretenir au service de sa Maj** comme il eon* 
vient, estant bien asseuré que ung petit payement ne leur 
pour ra guerres ayder, d'aultant plus que du dernier payement 



232 



ilz ont peu ou rien receu a cause des remboursements qui fu- 
rent faictes pour les prestz et debtes précédentes. Vous priani 
de réchief ne faillir de resouldre tost a quelque bonne ün, et 
de ma part feray voluntier ce que je poray pour ladvancheaent 
de vos affaires. Et sur ce, Messieurs^ je prieray dieu vous 
donner sa graoe, me recommandant de bien bon eoeur a la 
vostre. De Bruges Ie xiij^ de decembre 1575. 

V" bien bon et affectionné amy. 
Jan de Croy. 

P. D. Je vous prie aussy vouloir d'ung chemin resouldre 
sur ce que vous ay faict remonstrer touchant les quatre mille 
florins que son Ex^e, m'at accordé par ses lettres dont copie 
a este communicqnée a vos deputez en oeste vjlle , et que tost 
j'en puisse avoir responce. 

8u8cription: A Messieurs les députez des quatre membres 
présentement en la ville de Gand. 

XIII. 
LE MÊME AUX MÊMES. 

Même contenu qu'ao N°. precedent pour ce qoi concerne Ie paiement de 
ses troapes aox quelles on doit déjk neof mois de solde, et qoi se 
troavent k File de Schouwen dans Ie plas grand dénnement. 

(Bruges, 18 janvier 1576.) 

Messieurs. Son Ex^^ m'escript la grande nécessité en la 
qnelle les souldartz de mon regiment estants au pays de Schou- 
wen se retreuvent a faulte de payement, me requerant de 
donner ordre a ce que l'on leur fache quelque bon payement 
pour vivre sur leurs gaiges, et comme scavez que on leur 
doibt noeuf mois, je vous ay bien voulu faire ceste; et par 
la requérir, comme j'ay faict plusieurs fois, de vouloir faire 
quelque bon payement aux souldartz de mond^ regiment, affin 



288 



^u'ils ayent moyen de confcinuer Ie service da sa majesté , selon 
Ie désir de son £x<^c. £t sur ce, Messieurs, je prieray Dieu 
Totts doDner sa grooe, lae recommandant de fort bon coear a 
la vostre. De Bruges Ie xviije janvier 1576. 

V^e bien bon et affectionné amy, 
Jan de Croy. 

P. 2>. Je vous envoye icy encloz la coppie de la lettre de 
sad^ Ex^e affin que scachiez son intention. 

Su9cripiion: A Messieurs les quatre membres de Flandres. 

XIV. 

DON LOUIS DE REaUESENS Aü SEIG». 
D'ONGNIES. 

Les péchears de la Hollande et de la Zélande seront aatorisés k apporter 
du poisson k TEclase jusqa'èi P&qaes. — Mesures prescrites ponr éviter 
one surprise. — lis devront décharger lear poisson entre la viile et Ie 
ch&teaa de TEcluse, sans pouvoir entrer en ville. 

(Anvers, 12 février 1576.) 

Monsieur d'Ongnyes *). Geste servira pour vous envoier la 
permission que j*ay bien voulu accorder, afin que d'icy jusques 
a Pasques prochain ceulx de Hollande et Zélande puissent ame- 
ner du poisson a TEscluze , en observant les forme et maniere, 
poinctz et articles contenuz en lad^^ permission, laquelle ferez 
publier es villes de Bruges et de TËscluze y faisant renforcer 



1) Qael est ce Mr. d'Ongnies? . .. Serait ce Adrien d'Ongnies, Seigr. 
de Willerval etc? Il fut l'un des signataires da Compromis des Nobles, 
et entra au conseil d*Etat en 1577. Il fut chargé plusieurs fois de mis- 
sions diplomatiqaes. Dès Ie commeDcemeDt des troubles il s^tait montré 
adversaire des Espagnols, mais les exces des Gantois Tengagèrent k em- 
brasser Ie parti des mécontents. Il se reconcilia avec Ie Roi, et monrnt 
en 1608. 



234 



la garde et faire bon et soigncuk gaet quand les bateaalx avecq 
Ie poissoD y entrent, et faisaat visiter icealx s'ilz viennent 
conformément a lad^^ permission et sans y contrevenir et point 
ea plus grand nombre a la fois qae dix. 

J'ay commis pour la collectation des droictz a lad^^ Escluze 
Balthazar de Scheppere, ensemble pour faire la visite des ba- 
teaiilx, observer lad*« permission, et faire aultres debvoirs que 
adviserez bien luy encbarger; lequel manderez a cette fin vers 
▼OQS et luy donnerer nostre lettre cy joincte, ensemble copie de 
lad^ permission pour scavoir se regier selon icelle; et sera 
anssy bien que aux mariniers venans avecq leurs bateaulx char- 
gez de poisson, faictes assigner lieu entre Ie Chasteau et viile 
de TEscluze, ou ilz auront a descharger Ie dict poisson, saas 
pouvoir entrer en la ville. 

A tant, monsieur d'Ongnyes, nostre Seigneur vous ait en 
garde. D'Anvers Ie xij® jour febvrier xvc septante six. 

Don Loys de Eequesens. 
Berti. 

Suscripnon: A Monsieur d'Ongnyes, Chevalier, Grand-Bailly 
de la ville de Bruges et du territoire de Francq , et Capitaine 
du Cbasteau de TEscluze. 



13 Tergadering. 9 October, 1S50. 

Bibliotheek, — Genealogische aanteeheningen betrekkelijk de heeren 
van Jlmeh. — Geschiedkundige heseheiden, 1583 — 1590. 

Bibliotheek, Ten geschenke ontvangen : 
van Z. Ex. den Minister van Marine: 
Catalogus der Bibliotheek van het ministerie van Marine , eerste 
vervolg tot 1 Julij 1859. 's Gravenhage, 1859. 
In ruiling ontvangen: 
van de Redactie: 



235 



Messager des wienees hütoriques ou arckivea de» arts ei de la 
Bibliographie de Belgique^ année ^^ et 3<» livr. Gaod 1869. 

van de Oberlansitzische Gesellschaft der WisseDSchaften za 
Görlitz: 

Neueê LatukzUchê Magazin, S6« Band, heft I, 2, 8, 4. 

van het XJtrechtsch genootschap voor Kunsten en Wetensch. : 

Verdag van het verhandelde in de algemeene vergaderingen 1855, 
1856, 1857, 1858, 1859. 

Chronologisch register op hei vervolg van het groot Charterhoek 
van van Mieris, Utrecht, 1859. 

Jusius van Effen ^ geschetst in zijn leven en werken^ bedrage 
tot de geschiedenis der Letterkunde in de 18^ eeuw, door Dr. 
W. Bisschop. Utrecht, 1859. 

Aanieekeningen van het verhandelde in de Seclie^vergaderingen 
van het Frov. Uir, Gen, 1857—1858 en 1858—1869, 

Aanieekeningen van het verhandelde in de Seciif'Vergaderingen 
van het Frov. ütr. Gen, hij gelegenheid van de algemeene verga- 
dering in 1859. 

Naaml^t der leden van het Provinciaal Utrechtseh Genootschap 
van Kunsten en Wetenschappen, 1859. 



Genealogische aanieekeningen betrekkelijk de heeren van Almelo. 
Het honorair lid des Genootschaps , Dr. L. Tross te Hamm, 
schrijft het volgende: 

Op de laatste bladz^de van een omstreeks het jaar 1470 op 
papier geschreven handschrift, dat een onbekende, hoogst ge- 
wigtige Kronijk der graven van Beniheim bevat, staan de na- 
volgende naat dezelfde hand geschreven aanteekeningen , voor 
de Nederlandsche geschiedenis en genealogie belangrijk. 

• Circa annum Dsi 1200 erat domicellus in almelo qui dedit 
pastori in Wederden praedium warandiam et restituit capellam 
etc. Erat qaondam domicellus in almelo bartholomeus. 

Anno Dai m^cc^xcvij erat in almelo domicellus dominus eg- 
bertus miles, qui habuit de prima uxore duos iilios, primum 



236 



qui eum sequebatur in domioio scilicet arnoklum, secundum 
nomine beyniicum. De secanda uxore sdlicet beatrioe de Za- 
len genuit filium nomine stephanum, et filiam agnetem. De 
tertia uxore genuit (sic) s. mechtilde genuit natos t'cum et eg* 
bertum et iiliam agnetem. Primis de prima uxore perepisco- 
pum traiectensem s. wilheimum de mechilinia et de consilio 
amicorum et nobiUum plurium assignauit alraeio et feuda al- 
meloensia, stepbano de secunda uxore assignauit curiam de 
empe cum attinenciis et sorori etc. ultirae uxori mechiiidi de 
iymborcb et suis natis ut videtur assignauit grymberch mato 
(nc) 1. in g. et retinnerunt mediam wapenturam de lymborch 
s. rosas. et medium wapen de almelo. £t dedic eis plura bona 
de suis propriis, praedia véi decimas, que ad aiios pertinue- 
runt et postea facta feuda. 

Post hec mecbtildis de grymbercb desponsauit filiam suam 
agnetam euerardo postea militi de beueruoerde filio domiui ro- 
dolphi de beueruoerde quorum mansio erat in lyssen vnde orti 
sunt isti de langhen sub certis penis utrimque, quod aigiilauit 
dns guido episcopus traiectensis. In quo tractatu emt iohannes 
de nassouwe quondam electus traiectensis ad xxt annoe sed bod 
confirmatus, erat quasi layca persona illiteratns simpel sed pos- 
tea depositus. 

Post faunc dominum egbertum suceessit arnolda^. eghertui. 
Euerardus de eze siue de beker cuiua uxor bate siue beatrix 
filia in almelo, cui suceessit in almeio domioeilus egbertus et 
post filius eins iohannes ex matre elysabet de voorste. Et post 
hec yendkio facta est et suceessit zwederus de voerst dSs in 
keppel , et ei suceessit d&s ütto de reohtermi miles frater eius, 
cui suceessit filius eius iohannes. 

Circa tempora dsi egberti militis erat quidam iohannes de 
almelo qui habuit forte per empciouem ter molen Schulenborohs, 
habens filium nomine amoldum nepotem arnoldi de almelo, ex 
gostia uxore , et albertum et engel bertum et beatrioem et hade- 
wigem. Item illis temporibus erat pastor in almelo dSs egbertus 
anno 1344. In oetmersen meyer eude richter egbert tackinc. 



237 



Geschiedkuttdiffe bescheiden, 1583—1590. Dr. L. Tross deelt 
uit de verzameling van Ursiniis, berustende in de regeefings-' 
bibliotkeek te Arnsbeig, en waaruit reeds vroeger stukken in 
de Kron^k 1858, pag. 64, werden geplaatst, de onderstaande 
bescheiden mede. 

I. 

De Stadhouder en Staten van Gelderland klagen over 

de ondersteuning die de Spanjaarden in Kleefs- 

land vinden. 

Schreiben dea Statihalters , Canzlers und des Rathe des 
Gelderlandes , an die versammelten Stande von Cleve, 
Berg u. s. w. zu Calcar. 

(1583, 21 Juni.) 

Ëherenneste, Ersame, Vorsichtige vnd Weise besonders gude 
freunde, vnnd naberen. Wy hebbenn etzlige jaren berwartz, 
bey desen beschwerliekenn kriegeon, vns so woU legenn den 
Durchleuchtigenn vnd hocbgebornen Uwenn gnedigenn Fur- 
stenn vnd Herenn, dem Hertogenn tho Gulich, Cieae vnnd 
Bergh, vnnd seiner F. G. Rhedenn, als oick tegenn die Landtt* 
schap vnnd Stede seluer, sunder vphoerenn beclaget ouer die 
grote parthiligkeitt vnd befurderungh der frembden natiën deser 
Lande fiandenn, die wy steetz vnnd alwegenn mitt hochster 
beschwerungh vnnd nadeil deser Stede vnd Vnderdanenn groff- 
lick gespoertt vnnd gesehen hebbenn. In dem, datt berurten 
vnseren fyandenn, vnder dat Dexel van ein vermeinte falsche 
neutralitet In den Clenischenn, Gulichschenn vnnd Bergachenn 
Stedenn apentlick Ihrenn vpenthaltt vnd vnderschleiff gestadett, 
die vtgeweekene afftrunige vnd verrader Ibres eigenen Vader* 
landtz aldar gefauset vnnd geherbei^tt, vnnd denseluen tegens 
dese Lande tho pracktisierenn , Ihre heimliche correspondentie 
binnen desen Steden tho haldenn, vnnd van dair utt der 
naheitt alle oneinigkeitt, meutery vnnd verradery alhie tho 



238 



stifften; In dem oick, datt die fyandtts d oer tochtenn milt son- 
deren! yuer vnnd diligentie vann den Fursten beambten selbst 
gefordertt vnnd geholpenn, die werbungen, vergaderungenn , 
loep, vnnd mnnsterplatzenn, oick langhdeurfge Inlegerongenn, 
yp den plattenn Landenn der Furstenthumbenn Gulich vnnd 
Cleue, die lichtlich weren tho verbueden gewest, nit allein tho- 
gelatenn vnnd angesebnn, sundem oick fauorisiertt, mitt tbo- 
fuhr van Prouiandt vnnd aller notturft gesterckett, vnnd die 
genige, so tott afPwendungh des gemeinen Landtz vnnd der 
Vnderdanen verderffnisz, sicb gernn betten gebmicken latenn, 
vnd beqaeme middelenn dartho voirshlugenn , mitt scbwaren 
Dreigementenn daruan afgebaldenn vnnd affgescbreckt seindtt 
wordenn, mit welcker beforderungb , vpenbaldungh vnd sterc- 
kungb des Fyandtz dese jemmerlickke kriegenn (so menscblick 
daruan tbo spreckenn soenstenn vorlengst ein ende bedde ge- 
nommen) so waill mit der Naberenn alsz deser prouincien ver- 
derffnisz bisz langb gestundet vnnd coutinniert seindtt, alles 
tott vnuerandttworttlicke vnnd nadeilige violation deren tuscbenn 
beiderseitz Furstentbumbenn, Steden vnd Vnderdanen vpge* 
ricbter alder verdrage, bundttniszen vnd concordaten, die wy 
vnsers deils tbo underbaldenn vnd natboleuen, steetz praesen- 
tirtt vnnd erbadenn bebbenn. Biddende mit allem flgtt vnnd 
ernst , datt abnn bocbgedacbtes Vwes gnedigenn Furstenn vnnd 
Vwer Ersz. sitt, ingleickenn datt genige watt tott erbaldnngb 
vnnd vermebrderungh sulcker naberlickenn verwandtnusz vnnd 
bundttniszenn (so nitt mitt dem Koeningb vann Hispanien, 
alsz ettlicbe wedderwertige E. Ersz. inbilden willen, sunderen 
farnemblicb tuscben beiderseitz Landttscbappenn , den vnder- 
danen vnnd stedenn tben bestenn, vnd tott plantungb vnd 
erbaltangb naberlicber rbne vnnd einigkeitt vpgericbtet seindtt, 
(vnd darum oick mitt der Stede segelen insunderbeitt bekreff- 
tigtt) dienlick webre gesucbtt vnd gefurdertt vnnd bergegenn 
watt tott scbniringe vnd breckinge derseluer gereickte, gemei- 
dett vnd affgescbafft werdenn mucbte, mitt der vttdruckliger 
warscbowungb , datt die frembde nationen, so obangergter ge- 



239 



staltt durch eeaige ?an Ihr F. G. Rhedenn vnd dieneren, tott 
mebrer Tnderdruckungh vnnd bedroainge van desen Landtt 
wirdtt fauoriseirt vnnd gestercktt, van langenn jarenn her der 
freybeitt des Aomschea Hiekes vnd der loffligenn deutschen 
nation mit mancherley listenn nachgesteltt beddenn, vnnd er- 
langtt hebbende oer bluittgiricb vornemmen in desenn Landenn 
(weickes der Almechtigh gnedich verhniden sall) gewiszlich nitt 
rustenn sonderen oeren Fuitl in datt Rick vorttsettenn vnd 
vnderstaen soldenn, oick aldaer Ihre Barbarische Tyranny vnnd 
Spansebe Inqaisition tho plantenn, wie dan V Ersz. seiner be- 
wust, datt sulckes albereitz ettlich mail versocht isz wordenn. 

Idt ist auer all vnser klagenn, billick erbiedtenn vnnd na- 
berlicb warschowen, besz noch tho vergefflick gewest, vnd vn- 
frocbtbar gemacktt wordenn , durch ettlicke parthysche , so van 
denn fyandtt ingenommen vnd corrnmpirt wesende, hochge- 
meltes Vwes G. Fursten ohren daertegens gestopt, allen vn- 
glimp vnd verbitemngh tegens dese Landen sein F. G. inge- 
bildett vnnd ther contrarien, watt van des fyandtz seidt fur 
schaden geschiedtt, extenuirt oder oick gantz vnd gar verstom- 
lett vnd Ihr F. G. nit vorkoemmen lateon, vnd in somma 
oeres particulier vdrdels vnd genotz haluenn, die gemeinen 
vnderdanen then besten gegeuen, die frembde natiën intt Landtt 
gelocktt, nnnd so langer so dieper darin erfuegett hebbenn. 

Derhalaenn wy dann mitt vnseren grotenn leidtwesenn erse- 
henn mottenn, datt die althergebrachte vertrewlicke guide Na- 
berschafft vnnd beywonungh geutzHch vergetenn, der fyandtt 
seinen fryen Pasz in den Furstendumben Clene, Gulich vnnd 
Bergh gehatt, auerst vnsere soldaten vnnd burger anders nitt 
dan vp fyandtz badem dardurch handttieren vnd wandlen mut- 
tenn, wie dat mennichuoldich plunderen vnd l^erouen der schee- 
pe, aflPsettinge der koepluidenn, ja antastingen van frembder 
vnnd neutraler Herren gesandtenn, die mann eenichsinsz ver- 
mndett hefPtt, datt desen Nederlandischenn prouincien enigh 
gunst oder faueur thodrugen, gnuchsam vttweiszenn, darutt 
erfolgtt isz, datt vnserseitz soldateun durch die grote party- 



240 

lichkeitt irritiertt w^sendende , vud sehende » datt dem fyandtt 
all sera fordel vnnd moettviil tott oeren nadeil vergunnet wur- 
de, henwidderumb tegens onsenn willenn vnd vitdrucklich ver- 
bott sich offtermahls hebben gelustenn latenn, die Cleuisehe vnd 
Gulicfasche Uochitt vnd badeta onueilich thohaidenn , vnd bisz- 
wilenu vp den fyandtt, biszwillen vnder des fyandtz schein, 
yp oiïscholdige tho tastenn, weïckes noch nwhrdere verbitte- 
rungh tnschen beidenn gemacktt, vnd allenn vnsen miszgan- 
stigenn vnd des fyandtz thogedanen orsake und stoff gegeuen 
hefft, om vnsere rechtferdige. sake destomefarer tho verongleim- 
pen , diffamierenn vnnd bey iederman ires besten vermogens in 
haett tho brengenn. 

Dieweil auersz die sakenn nhumehr so weit geradenn sindtt, 
dat V. Ersz. seiner mitt der daett spoerenn moegen» wilker 
mate onsere warschowingen wahr werdenn, vnd dnckgerorte 
frembde nationen, den welckenn in E. Ersz, stedenn sampt 
benaberten ampten vnnd dorperenn so grote gonst, fa^enr vnnd 
vorschub erzeigtt isz, nit allein auer dese Nederlandenn , mar 
oick intt Eick ihre domination gemeintt seindt tho erstreckenn, 
in deme sey, vnder den deckmanttell vnnd schein van die 
oneinigkeitt tusehen den Churfurstenn vnd Gapittel tho Colln, 
sich darselffst indringen ^ vad den vpgaenden brandtt (wilckenn 
billick alle naberenn mitt vtterstenn vermogen solden helpen 
leschenn) anblaszenn vmb sich darbey tho mogen warmen , Vnd 
wy dan beriohtt worden, wie datt E. Ersz. tegen wordicklik 
ein beysammenkuofft binnen Calcar haldenn, ongetzweifeldtt 
der meynungh , vmb bey tytz vp affwendungh des andringenden 
Fears tho denckenn. 

So hebben wy esz utt trowhertz^er naberlicker walmeinongh 
nitt vorbeygaexi kennen V. Ersz. noch malsz alle gudé naber- 
schap, frundtscfaap vnd vnderhaldungh der mehrangetagener 
altherbrachter naberlicker verdrage vnnd concordaten (darbey 
vnsere Yorfaren in so goden walstandt, rust vnd freden ge« 
lefftt, vnd allerseidtz thogenommen vnnd prosperii-t hebbenn) 
anthobiedenn mitt gunstigem vnnd irandtligenn begeren, datt 



241 



y. Ersz. oick ahnn Ihrer siedeDn vnsz roitt glicker naberschaft't 
begegeaen» vdcI neffen vns dahin trachteDu wollenn, damitt 
solcke concordaten onderhaldenn , vernyett vnnd beter dan 
bessher geschiedtt gehandibafft vnnd exequirt mogen werden, 
datt oick Y. Ersz. numebr vnnd eer idtt tbo laat wirdtt, die 
aogen openen die pracktickenn der frembden nationenn Tnd 
der genigenn, so Y. Ersz. diesdue rp den haUz ladenn mnd 
mitt in alle vnlust vnnd verderfnisz des Kreigs allgemack 
treckenn, recht ansehen vnd nitt gestadenn wollenn , dat dnrch 
femer hulp, thostandt vnd befurderangb vnser aller gemeine 
fyandenn noch mehr angeloqket werdenn vnnd starcker inwor- 
telenn mogenn , wie wy dann in gloffwerdige erfahrungh koem- 
men vnd vih dem Landkundigem gemeinen geschrey veni ba- 
ven, datt mehr gedaohter Y gnediger Her sich so weitt be- 
wegen latenn, datt he onlangsz dem frembden fyandtt vnnd 
Spanschenn anhangk seiner F. 6. groff gesehuttz fur Hulcker- 
hatt gel^ntt hefit, vnd nhu wedderamb vp het nye mitt kriegs 
munition, Prouiandt vnd geschutt sterckett, Daruitt v. Ersz. 
verstendiglick afftonemmen hebben , watt endtlich den gemeineu 
Landen vnd onderdanen von Gnilick Cleue vnd Berge thouer- 
wachtenn staett, wanneir ettwan dnrch sulckenn anlaet deser 
Prouincienn Kriegszuolck oerenn fyandt folgenn, vnd wedder- 
umb mitt oeren bey£all die andere parthey sterckenn , vnd also 
datt gantze kriegszwesena des ortz diuertieren wnrden, Sintte- 
mehl Y. Ersz. lichtlich tho eraehtenn datt disze prouincienn 
sodanige sterckungh des Spanischen anhangs vnd Lehnung des 
geechtttz der gebur nae nottwendrch tho gemuiit faheren mot- 
tenn, vnd -anders nitt dan diese recknungh daruilt raackenn 
konnen , vnnd datt die genige , so dittmahl den Spanieren vnd 
Ihren anhanck, tegen den Churfarsten vann GoUenn sich bey 
plichtenn, tott Ihrer gelegenheitt euen datt selue fyandttlick 
gemuitt tegens dese Landen, so sie besz daher mitt der neu- 
tralitet bedecken willen, apendttlick erzeigenn werdenn, der- 
gestallt, datt vnnd volberurte Nederlendische unyerte prouin- 
cien orsake genoch kebbenn, vp middelen bedacht tho sein, 



242 



damitt suicker androwender gefahr in tytt vorgebawett, Tnnd 
dieselue aflFgewendet worden moge. Begeren derhaluen endlich 
datt V Ersz. tott Ihr eigenn vnd vnsem aller verderffnisz geen 
vorder orsack genen, noch einighsinsz geduldenn, datt dem 
Spaenschenn anhangh Ttt V Ersz. Steden vnd Landen einige 
Help off thostandtt bewesenn werde. Bedenckende datt V Ersz. 
ahnn die gunst frandschap vnd erhaldungh deser prouincien 
(die V Ersz. van wegen der naber naberscbafft alder verwandtt- 
nusz , gemeiner strome vnnd commerden nitt onberenn kennen, 
nocb oick der vpgericbter alder herbracbter verdrage vnd con- 
cordatenn baluen mitt fuegen vnnd ohn voirwytt nit verlaten 
mogen) mehr gelegen isz, alsz an frembdenn nationen so nitt 
dan vQser aller verderffnisz vnd onderganek soeckenn, vnd in 
die lengde wannbe sie ihren willen in diszen landen bekommen 
soldenn, V Ersz. ibmmer so wennigh alsz vns sparen werdenn. 
V Ersz. hiemitt dem gnadricken schutz vnd schirm des Al- 
lerhoegaten beuelende, vnd derseluen wedderbeschreuene andtt- 
wordtt begerende. Datum Arnhem ahm 21 Junii a° 83. 
V Ersz. frundtwülige, 
Statthelder, Gantzeler vnd Eade des Furstendumbs 
Gelderen vnd Oraffschafft Sutphenn. 
Vtt beuell derseluigen, 
L. van Beid. 
Denn eherennestenn , ersamen, vorsicbtigenn vnnd weisenn, 
den gesandten der Cleuischen steden tho Galcar vergadertt, 
onsen besunders guten frunden vnd naberen. 

Vp den fall geendigter vergaderungh , der heufftstatt Wesell 
thoerbrecken. 

II. 

Antwoord op den voorgaanden brief. 

Clausuia aus der Verantworttung der Cleuischen Stette an 
hem Statthalder, Cantzler vnnd Kahdt dess F. Geldren. 
(1583, 28 Junii.) 

Sullen E. g. Edl. vnd gestr. zu begereter antwort dhamitt 



243 



ait verhaltenn, so viU vns als den Cleuischen Stetten belangt, 
dass wir mit waaren wortten vnd mitt guetem gewissen sagen 
konnen, vns keins wegs zu berichten wissen, dero feianden ei- 
nigen offentlichenn Aufenthalt vnd Vnderschleiffangh gestatten, 
noch auch einighe abtrinnighe vnd Verredere Ihres Vatterlandts 
allhie wissen tlich gehaast, viell weiniger denselben Commoditet 
gegeben zu baben vmd gegen derseits Landen meuterey, ver- 
reterey vnd dergleichen vns vnbewusst zu stifften, sonder weill 
wir dieser noch wehrender (leider) Niederlendischer emporun- 
gen vns allerseits neutrales gehaltenn, dass wir demnach dem 
eineu theill so woll als dem andern nottorft anzukauffen vnd 
langer nyt dan vnsers gnediges fursten vnd herren dieser Stette 
Edicta vnd beuehlen nachfuhren, in diesenn Stettenn geher- 
berget zu werden zugelassen. Dass aber aus beiderseits Lan- 
den, so woll im anfangh der kriegsempörungen als folgentz 
die ge&hr zuschewen vnd zuuermieten , ettliche Ihre beiwho- 
nnng bey vns gesucht vnd sich niddergeschlagen , haben wir 
dem einen so weinigh alss dem andren versagen konnen noch 
sollen. Uingegen dennoch dass oer einighe durch vns gege- 
bene Vrsach vnd also vnuerschuldet, dieses furstenthumbs Cleue 
plattes Landt durch allerseitz Inlagerungh, durchzogen vnd der- 
gleichen schier in den eussersten verderb gestalt. Desshalb 
heutigs tages noch (Erbarm sichs Gott) vur augen, so ist auch 
allerseitz plundren, berauben, nahm vnd dergleichen derselben 
Ynderdhanen noch zur zeit weder mass noch ende. 

Wass nun anlangt alss solten einighe von hochermeltes vn- 
sers gnedigs furstenn vnd herren Bahdten vnd dieneren, die 
frombde zu mehrer Vuterdruckungh dieserseitz Landen fauori- 
seirt vnd gesterket, auch dass ettlicke Partheysche, die von dero 
Feiand corrumpyrt vber alt E. g. Edl. vnd gestr. clagen, bil- 
lichs erbieten vnd nachburliche warschowen, hochermelte f. gn. 
dagegen die Ohren gestopfet, allen vnglimpf vnd verbitierun- 
ghe ingebildet, vnd Ihres Particulaer fordells halben, die Ge- 
meine zu dem besten gegeben haben etc, solches ist furwar 
baussen vnsem wissen, wollen vns dessen zu dhennen mitt 
XV. J. 16 



244 



nichten Tersehen, sondren vilmehr eines besseren gantzlich 
verlassen. 

Dass auoh der Vneinicbeit halben, so sich zwiscben dem 
Churfürsten vnd Gapittell zu Collen zugedragen, die vilge- 
dachte frembde natiën sich dhaselbst fast indringen, ynd den 
aufgehenden brandt, vmb sich dabei zu wennen, anblasen sol- 
len, Dasselb haben wir fdrwar mitt betmbten Hertzen ver- 
nhommen, auch vorlangst hertzlich gem bei Oott dem Al- 
mechtigen erpetten, dass solcher Zwist in ander wegh fridtich 
beigelegt, vnd zu allen seithen benor die frembde natiën dha 
nit mitt eingezoghen wordten, dan wass vnlnst ynd verderbniss 
der benachbarten fiirstenthamben vnd landen daher leichtlich anf- 
dnicken mnchte , dass stehet bey menniglichem vernanfftig zner- 
messen. Neben diesem, vnd dass vnser gnediger Landfurst vnd 
herr den Thnmb stifftischen etlich grob Oeschutz geliehet haben 
sol), dasselb ist gleichfalss vns gantz beschwert vnd bedrackt 
ankommen, Demna dan nit allein Ihrer f. gn. hochweise Baehdte 
hiebefhoren dnrch vnsre abgeordnete wir mitt allem fleiss mündt- 
lich ersncht, sondem haben anch in jungster Calcariseher znsam- 
menknnfift nit vnterlassen, mit znthnn der grosser Merkschen 
Stette, vbermitz einem vmbstendigen schreiben vnterstehen za- 
verpitten, wan deme gemeinen gesehrei nach also, (dass wir 
vns dannoch nit vertrowen wolten) dass in pfal Ihre f. gn. 
nitt allein dass entlheentes Geschntz anstund widdemmb far- 
deren, sondren mit gnaden eussersten fleisses dahin trachten 
woUe, dass Ihrer f. gn. fdrstenthumben vnd Landen in gueter 
Bnehe, Md vnd einigkeit erhaltenn, vnd zii einiger weitemngh 
kein vrsach gegeben werden mucht. Neben welchem wir andi 
nit vmbgangen bey der Ritterschafft zn beforderen, die wollen 
gldchen effects vnd sonst bey Ihr f. gn. in vnterthenigkeit 
anstehen. 

Vnd soll £. g, Edl. vnd gest. es gewiss dafnr haltenn, dass 
wir an solchem, wiewoU nit verhofften thnen niet allen én 
hertzlichs vberaoss grosz missfallen tragen, sonder, wee wir 
znerhaltungh der angezogener, altherbrachter, Nabnrlicher Oor- 



245 



respoadents, ahs der Sache allerseits neutrales, immerdar for« 
wendeo kundten, dass solches an vnsrem eussersten thun nit 
manglenn aoll, mit gantz fleissigem, dienstlichem vnd freaiid- 
licfaem begeeren, dass E. 6. Edl. vnd gestr. ?n8 hinwiederamb 
mit gnad, geneigtem willen, vnd gaeter Nachbursehafft gewo* 
ghen Tod zugethan sein wollen. 

E. 6. Edl. rnd gestr. hiemit etc. Datum, Reess ot supra. 
E. gn. edl. vnd gestr. Dienst- vnd freundwillighe, 
Der grossen Gleuischen Stette, Cleue, 
Wesell, Emrich, Calker, Santen vnd 
Rees. Itzo daselbst versamblete ab- 
geordnete elc. *). 

Suramarischer Inhalt zweier Schreiben der zu Dort in 
Holland anwesenden Stande und der abwesenden Bot- 
scbaffter und Gesandten der verbundenen Niederlandi- 
scben Provinzen an die Stadt Wesel. 

(1583, 10 u. 25 Novbr.) 

Vnsern gaeden gunstigen geneigten Nachbarlichen willen vnd 
alles gnetz etc. Nachdém Ihnnen gewisze kundschafft inkom- 
men , dasz der gemdnen Niederlanden feindt ins farstenthumb 
Geldren za ziehen vorhabens, welchs, da dem nit vorkomraen, 
Ibnnen ins gemein, vnd den Gelrischen, Friesisohen, Vberys- 
zelacben Vnterthanen vnd andren Ihren Bundtzgenoszenn E. 7. 
vnd Ihren benaohbarten ia besonder zu allerlei weitern vber- 
last vnd verhergung gereichen wurde, wurde auch gleichfalsz 
Ihnnen (den Weselschen) vnd Ihren burgeren weinigh frommen, 
Aber wegenn alter nachbarlicher trew vnd liebe , so von vnuer- 



1) Da das hierin erwahnte Schreiben an den Herzog wegen Rückforde- 
rnng des verliehenen Geschützes von alteem Datrum (20 Jnni) ist, so lasse 
icii es nebst der Röckantwort des Herzogs (9 Jalii) hier weg, werde es 
aber anderswo mitzatbeilen Gelegentheii haben. Tr. 

16* 



246 



dinklicken Jahren hero von Ihrer seite mitt den Weselschen 
vnd deren gemeinen burgeren, zu ?nderhaltungh vnd fortset- 
zungh der gemeinen Kaufmans gewerbe vnd aller andren fnindt- 
lichen verstendtnisz gepflogen, sich gentzlich verlaszen, dasz 
sie uemblich vielfeltigh vom Spanischen gesindlein erlittenen 
Schaden, nachtheill vnd andren feindtlichen vberfall nach ver- 
mogen gern kheren vnd wenden helffen solten , Darumb Ihnnen 
aucb disz ankundigt wurde. Begerten demnach an sie nacb- 
barlich, sie wolten mit Ihren Nachen, Schi£Fen, Ponten, Ihren 
feindten im geringsten nit wilfahren , noch aucb gestalten , dasz 
Ihnnen an Prouiand vnd andre Kriegs notturfft gefolgt wurde, 
sondren, nacbburlicber schuldiger pflicht nach, desz feindes 
anscblege vnd andre Ihnnen nahende vnheile behindren helffen, 
wiewoU solchs glichwoU bisz anhero (leider) nit geschehen, 
Damit sie spnren kundten , dasz an Ihrer der Weselschen seite 
alle alte nachpurliche freundschafiPt Ihnnen allenn in gemein zu 
nutz gedeien vnd aufnehmen, femer vnd bestendiglich zu vn- 
derhalten kein mangell befunden, Ihnnen aucb kein vrsach 
gegeben wurde, dafern sie nachbarlicher trewer warnungh vn- 
geacht hin gegen thun, oder durch die Ihrige thun oder han- 
dlen laszen wurdenn, solches mit gepurlichen vnd zulaszigen 
mittlen zuerhoelen vnnd zuverfolgen, deszen sie doch lieber 
enthoben sein wolten, gestalt sie mitt Ihnnen vnd allen be- 
nachbarten Stenden vnd Stelten alle nachbarliche einigkdt zu 
pflegen vnd vnderhalten geneigt sein vnd pleiben wollen, bey 
80 fern an Ihrer, der Weselchen, seiten sich der stosz vnd wid- 
derspill nit erst sich ereugen vnd herfur thun wurde , etc. etc. 
Datum Dortt in Holland ausz gemeiner versamblung 10 No- 
vemb. stylo novo, J. v. Warck, vdt. 

Vilt hoch vnd wollgemelter heren 
Stende ausztrucklichen Beuell, 
Joh. von Langen. 

Begeren mitt Zeigren dem botten, so darumb abgefertigt, 
schrifftlicke antwort. 



247 



Nachdem disz vorige schreiben nit beantworltet , sondren zu 
dem auf ihr gleichmeszigh schreiben an f. h. Rethe » vom Cantz- 
ler vnd Rathen eine solche Antwori bekommen batten, daraasz 
zu vernebmen, dasz vngeacht aller alter verbandtnisz vnd son- 
derlicher Nachbarschafit zwischen beiderseitz Lendern vormalsz 
aufgericht, Ihnnen Ihr ersuchen gentzlich abgeschlagen , woll* 
ten Ihnnen Weselschen demnach nit verhalten, wie sie gemei- 
net dem feind zu bei^nen , vnnd dan die beforderer der feinde 
den feinden gleichgeachtet werden, sondren sie nachbarlich 
wamen vnd erinneren, damit sie versehung theten, dasz die 
freundtschafft zu beiden seiten gedeie vnnd Wollfarth erhalten 
bliebe, etc. 

Datum 25 Novemb. 1583. 

Nota. Diese Warnungschreiben sein furül. herren Bdthen vnd 
den furnembsien Stelten desz Landea Cleue communicirt vnd öe- 
gert worden modus wie zu beantwortten , Warauf Bathe an Xanten 
(daran dergleichen Wamungschreiben wie vermutiich von Staten 
ergangen) eine Instruction wie zu antworten sein solle ergan- 
gen, vnd an Wesel glichfaUg eine einerley inhaltz. 

Schreiben der Cleuischen Bathe an Xanten, wie den Ab- 
geordneten zu Dort zu antworten sey. 

(1583, 14 Novbr.) 

Ersame vnd fursichtige insunders guide frunde. Wat die 
tho Dort in Hollandt anwezende Stende vnd der afwesenden 
Bottschafft der Nederlendischen unierten Prouintien to verhin- 
demng Koninglichen Krigsfolcks Bhins auerfart alda tho Xan- 
ten etc. an V Ersz. geiangt, darauer vnsers rhadtz wie vnd 
wilcher gestalt die to beantworten sin muchten, begert wirtt, 
hebben wj vit derselben an vns ergangenen schriuen vnd dar- 
by auerschickter copy vemommen , vnd bedden V Ersz. vnsers 
bedunckens Ire beantwortung vngefehr vp nafolgende meinong 



24S 



to richten. Dat densdben Irer £rs. G. herll. vnd G. schriaen 
onder dato Dort den 10 Novembris stylo nouo to recht inge- 
antwort were, sie darnit der Kon. Krigelude antogh na desen 
vnsers gnedigen Eursten vnd Herren Landen vnd gebiedt vn« 
gern vernommen bedden, vnd von hertzen nit liuers wunschen 
wollen, dan dat soliche vnd derglichen beidersitz krigsluden 
an — durch -^ vnd ouertoge vnterhalff Irer fnrstl. Gn. hocheit 
vnd gebiedt gesnoht warde. Tn betrachtung V Ersz. Ire mit- 
burgere vnd andere Irer f. gn. vnderdanen, die doch mit de- 
sem naburlichem immer durenden Krigswesen im geringsten 
nit to schaffen, hierdurch' in hogem beswerlichem schaden 
gantz vnuerschulter sachen gerieden, Nun were es auer an dem, 
wie sie oich bey sich selfs lichtsam to enneten, dat nit Y Ërsz. 
snnder Irem gnedigen landtfursten vnd herren als der hoger 
Ouericheit in desen vnd euenmetigen sachen den pasz, an — 
durch — vnd ouertogh vnd andere hocheiten betreffendt, tp 
beuelhen stunde, ohn oich sunst die Yehrstat so tunlich wyt 
ab dero Stat Xanten gelegen , nit v Ersz. gewaltz , sunder Irer 
f. gn. togehorig were, Nittoweniger doch wolten v Ersz. dis 
Ir anlangen gesinnen vnd begeren an Ire f. gn. vnderdeniglich 
gelangen, der hapenung vond touersicht, die warden sich hirin 
V Ersz. to guiden der gebur vnd vnuerwytlich erzeigen, vnd 
dha V Ersz. Irer E. G. herrl. vnd G. vnd anderen Iren be- 
naberten Gellerischen vndersaten oich sanst dinst vnd nabur- 
lichen jhedoch der neutralitet vnnadeiligen gudeu willen to be- 
wiesen wiszen solte ann Irem muglichem doen vnd flit, wie 
biszhero jeder tit gespart, gar nit ersitten, mit dinstlicher bitt, 
dagegen die gewisze nempliche anordnung to doen , Dan v Ersz. 
Ire mitburgere vnd andere vnsers gnedigen fursten vnd herren 
Vndersaten van Irem vnderhebbenden Krigsfolck verschonet, vnd 
nit wie bisz anhero beschehen, vnd noch itzo van dem Vit* 
legger beschichi (so sich fur wenigh dagen an der Beeck Irer 
f. gn. friem Bhinström ingeanckert, vnd den armen vnderda* 
nen op dem platten Lande mit vitfallen, rooen, planderen 
vnd anderen beswerlichen hochmercklichen schaden tofuegett) 



249 



auerÜEillen, bedrangt vnd beleidiget werden etc. etc. Datum 
Cleue am 14 Novembris anno 1683. 

Rhede. 
Aa Bttrgermoister, Schepen vnd Bhadi der Statt Xanten. 

m. 

De aangeboden hulp van Leicester» wordt door 
de regeering van WeselP afgeslagen. 

Antwort auf die Erpietungh angepottener Assistenz vnd 
Defension desz Licesters, Gubematoris in HoUandt, etc. 

(1686.) 

Wasz Ihr furstl. Durchlaucht am 31 Augusti ausz Arnheim 
ad Seuatum gnedigh geschrieben, sey mit reverentz empfan- 
gen» auch Inhaltz verstanden, als solte sein Excell. von vielen 
ortten berichtet sein wegen deren Practik, damitt die Stadt 
Wesell vielfeltigh bedrewet wurde, vnd weill sein Excellentz 
auszer dem Königreich Engellandt allen Beligions Verwandten 
hilff vnd beistand zu leisten geschickt were, dass demnach 
auch selbige in entsetzuug der Stadt Berck ^) Ihnen zu gleicher 
hilff vnd gunst, wan die darumb ersucht, nit fehle, mit gne- 
digen gesinnen, derselben zuuerstendigen , wan Ihr f. Excell. 
mit dero krigsheer dero ortter ankommen wurden, wasz gunst 
sie von Ihnen (von selbsten) zuerwartten. Theten sich fur iest 
der gnedigen meinungh gantz fleiszig bedancken, gleiohwoll 
Ihrer f. Excell. ferner unuerhalten, ob woU allerseitz kriegs- 
volck sich mitt vilfeltigem trotz vnd dreuwortten vber ihre 
Stadtgemeine ofiEentlich vernehmen lieszen '). 

Ex cop. 



1) Rhdnberg. 

2) Aii8 dem Ganzen ergiebt sich, dass die angebotene Hülfe Leicesters 
abgdehnt worde, Tr. 



250 
IV. 



De Haad van State aan de B^eering van Kleef, over 
het ODtraimen der op Doitschen bodem veroverde 
plaatsen ^). 

(1590, 24 Sept.) 

Edle, Ehmtfeste vnd wyse heren, besunders gunstighe Na- 
beren vnd gueden Vrunden. 

Nadem na langer Communicatie mitt den a£Fgesandten van 
Chur vnd Fursten desz Byks geholdenn, by den heren Gene- 
ral Staten dieser vereenigde Landen guet gefunden ende vnr 
Raetsam angesien is worden, die Plaetzenn van vnse Krigs- 
volck op desz Rykes bodem ingenhommen, vnd vnsen viand 
afpgedrongenn , widerumb in thoruimen vnd Ihrem rechtenn 
heren ouer tho lieuerenn , welks wy dan vnsem Krigsvolck da- 
selbst in besatzung liggende, durch vnse schrieuen emstlich vp 
erlagt vnd beuohlen hebbenn, so hebben wy niet onderlatenn 
moghen, v L. daruan thouerstendighen , vp dat dieselue damp 
moghen verdacht sinn, solke anordnung tho stellen, alsz sie 
to bester versekeronge der Stadt vnd huises Buirick mit sampt 
anderer schantzenn vp furstlichenn Cleuischen bodem (na dat 
dieselue van vndenn Kriegsvolck werdenn sin verlaten) sollen 
befinden tho behoeren, alsz wy dan v L. willen genszlich tho 
betrowen, vnd dieselue hiemit in schutz desz Almechtigen tho 
langduirigem wolstande beuelen. Datum in desz Grauenhaeghe 
den 24. Septemb. A. 1590. 

C. Aernsma Vt. 

Vth beuell der Baden van State 
der verenigden Nederlanden, 
van Zuylen. 

An furstlichen Cleuischen Cantzler vnd Beden. 



1) Cf. Wagenaar, VIII. 347. 



251 
V. 



Dezelfde aan de Commandanten der plaatsen op Dait- 
schen bodem, utsupra. 

(1590, 24 Sept.) 

Ehrnneste, manhaffte, fromme, lieue, besundern. Also bei 
den hern generalen Staden na onderlingen Communicatien met- 
ten Afgesandien der hem Chnr vnd Fursten des Eleicbs, int 
lange gehouden, gnet vnd rabtsamb ist befunden , dat man die 
Steden vnd Platsen dem heiligen Komischen Rieck vnderworpen, 
vnd bei slandtz kriegs volck beset synde , soude ontledigen ende 
dieselae Stede ende Platzen den sollick tobehoeren mogen, 
sonde weder ouerleueren ende folgen laten. Ende vnder an- 
deren mede die Stede ende het Schlot Buerioh dar ghy luyde 
int Qamison sidt liggen. So ist dat wy v luiden tosamentlich 
vnd ein Ieder van v besunder woU ernstlioh zijn belastende 
vnd beuelhen, dat ghyluden nil nae en laet therstondts, vnd 
diesen gesehen, mit vwen onderhebbenden kriegs volck vth ende 
van der Statt vnd Huyse Burick tobegeuen trecken , na v ver- 
ordnete Gamison ofte na soUieke platsen als bei den Heer end 
Bitter Vere v sal syn offte werden belast sonder dat ghy lui- 
den enig syns solt tolaten ofiFte gestaden, dat die Inwonner 
alda int mynste an haere personen, hauen, guideren offte bees- 
ten worden gefortiziert, beschediget, gebrandtschatzt vnd ge- 
exactioniert, vnder wat praetext het zoude moegen zyn, vp 
peen dat wy soUichs ad v luiden Personen denken touerhoelen 
ende dieselue darfur antosien, mitz dat wy verstaen dat ghy- 
luden vor V solt nemmen het geschut, die Schepsbruggen ende 
Ponten die aldaer then tide van Innemen der Schantzen van 
Vianden zyn bekommen, die ghyluden mette beste verseker- 
heit en doer assistentien van onsen Schepen van Orlogen (so 
soUichs vmb onse vorige belastunge niet en is geschiet) mede 
solt beneden brengen, hierin alle guide vorsichiicheit, nersticheit 
vnd debuoer gebruikende, van diesen also vnweigerlich nato- 



252 



kommen. End siedt geenssins in gebreke offte yertrecke alle 
weret ook v laydeo bei lemandten, sie waren wie sie waren, 
anders en contrarie worden belast, so die gagenwurdige gele- 
genheit sollichs verheist en dit der Hérn generall Staten vnd 
vnsere ernste meinunge isz, ende blifft: hiermede Ernneste, 
Manhaffte, fromme lieue besnndere Gode beuoUen. Ins 6ra« 
uenbage -den 24 Septemb. 1590. 

Aernsma vdt. Tèr ordinantie der Rbaede van Staeten, 

Van Znylen. 
An Beuelhebberen van Garnisonen in der Stad vnd vp den 
huisz to Burich. 

It. in die Schantz bei Burioh. 

It. in die Schantz vnd vp dem huisz Luttekonhoff. 

It. die in der Schantz alda. 

It. vp dem huse Westerholt. 



VI. 



Cleefsche Begeering aan de stad Weseli over het zelfde 
onderwerp. 

(1590, 30 September.) 

Ersame, Vursichtige gude frunde, Nach dem der Niederlen- 
dischen aniirten Prouincien Bhede vp der kreysenn abgesanten 
anhaltenn vnder andrenn sicfa dahin resoluirt vnd ercleert heb- 
benn , vnserem gnedigen Furstenn vnd herren hertoghe to Cleue 
etc, Ihrer f. gn. stadt Buederich vnd newlich der orth inbe- 
kommene Schantzenn wederumb in tho ruimen, in mathenn v. 
Ersz. datselae ab Ihren derwegen an vns gelangtenn schitd- 
benn, vnd dabey vberschickte befelch tho starker abforderungh 
der Kriegs Lude, hierbey copeylich femer tho ersehen, vnd 
also numehr die notturfft hogh erforderen thut, datt die schantz 
vp dem GraefF vnd Eger stracks geschlichtet vnd die Stadt 
Buderick in Eyll besatt werde, So ist im nahmen vnd von 
weghen hochgedachtes vnsers gnedighen furstenn vnd henen 



253 



vnaer gesioneii^vnd guite meinangh, dat v Ërsame sich vnge- 
suimpt yp die Graue vnd an die Schantz zu Egeru verfuegenn, 
den Obristenn vnd Befelcbabren daselbst disz original schrey- 
ben thostellen, darup die Buimuogh tho gesinnen, vnd wan 
die besoheben, v Ers. Mitburgere vnd Inwbonere (dennen diese 
gelegenheit sich vp erforderen fertigh tbo halden thouor tho 
verstendigenn) by sich kommen iaszeu , gestalt dieselaen Schant- 
zenn tho demolyren vnd nidder thorytenn, ledoch in ailewe- 
gen daran synn, dat dat Cioster an sinem gebew vnd getim- 
mer, 80 vill noch vorhanden, oich die huyser so hierbeaor, 
vnd ehe die Schantz vp dem Eger geschiagen, daselbst ge* 
standen seinn, niet verletzt, sonder an Ihren stand vnd esse 
gelatena, oder das grob gehollz vnd andere tho vpbowung 
dieser Schantzenn gebroickte, vnd in vnsers gnedigen herren 
Lande spolyrte materialia, nit distrahirt noch vertogen, sonder 
in beboiff der Ihenigenn, den solchs hiebeuoren genhommen, 
verwarlich vp sydt gelagt werden, Oich dat die burgere in 
diesenn nidderyten vnd sunst sich zuchtigh wedder vber einen 
noch anderenn kriegsvolck, mitt schelt- oder andren vnnutzenn 
worten niet vermerckenn laten, wie dan v Ers. neben diesem 
tho verordnen, dat durch Ihre Buitere mit versitz dat Schlott 
vnd Stadt Buderich ein tytlangh, bisz vns gnedige Eurst vnd 
heer andere verordnungh gedain, vnd also vor wideren vnheill 
verwart werden konne, sulchs, dieweil es wy obsteht die not- 
trufft Itzo, dar dan in eili gein ander middel tho were, also 
erfordert, wollen wy vnsz tho v Ersz. dennen hir ahn sunderlich 
vnd varnemblich nit gelegenn, also vnnalatich verseben. Da- 
tum, Cleae den lestenn Septemb. a. 1590. 

Uochged. vnsers gnedigen Eursten vnd 
herren Hertoghen etc. Bhede. 
Den Ersamen vnd fursichtigen, vnseren guden frunden, Bich- 
ter. Burgermeister, Schepenn vnd Baht der Stadt Wesell. 

Cito. 

Cito. 

Cito. 



254 



Baad van State aan de Stad Wesel; ontruiming van zekere 
scbans. 

(1590, 8 October.) 

Ehrnfeste hochgeleerde Eersame ende Wyse, insonders goede 
vrienden en naburen. Wy en hebbenn niet moegben latenn v 
L. by dese te adverieeren, dat ons derseluer missiue van den 
tweeden deser maendtz is ter bandenn gekommen, ende vor 
so veele angaet die scbantzen darinne geroirt, wy hebbenn 
sulcken vorsieninge gedaen, dat dieselue sollen ouergeleuert 
wordenn, volgens tgene tot eenighe malen aen tgarnison daer 
binnen liggende is gesehreuen, gelijk v L. breeder sullen kon- 
nen vernhemen bij den Commissarius Elias Lesch, die sich 
seer hastigh by v L. sal latenn finden, als expresselick aff- 
geuerdicht om die resolutie op die Inneminge der vorscbreuen 
plaetsen genhommen te executeeren. Ende ons voorts refere- 
ren tot tgene dese onse Commissaris v L. sal bethoonen, wil- 
len dieselue hirmede Ehrntfeste hochgelheerde Ersame ende 
Wyse insonders goede vrienden en Naburen in die bende des 
Almechtigen beuehlen. Vit 's Grauenhage den viii Octob. 1690. 

van Zuylen '). 

Vermaning van de Regeering van Gelderland en Zutpheo 
aan Wezel , om te waken tegen de aanslagen der Span- 
jaarden. 

(1590, 25 April.) 

Erhenfeste Ersame wyse vnd vursichtige, besonders gute 
freunde. Men hefit eene geruyme tyt herwartz in der daat 
gespeurt, wat iliet vnd practicquen die Spaenische Natie an- 
gewendet, damitt sy sich Yan den Gleuischen Steden bedden 
meister kunnen maeken, wie dan v L. vnd Ersz. sulckes oick 



1) Der Namen ist vom Abschreiber undeQtlich nachgemalt und kaam 
IQ lesen. Tr. 



255 



wol ongetwiaelt vth die Oonfeme des tol Bees hingeriehUieH 
verstaen sullen hebben, vnd dweill tot noch toe der gront van 
alsnlcke practicquen niet soe openbaer aen den dagh gewest, 
so sullen v L. vnd Ëraz. vt seker Extract in bieliggenden 
farieff verschieten belieuen to verstaen, vt wasz boeszen ende 
tot welcken einde sulckes alles spruytende vnd streckende is. 
Mit gansz naeburlichen ende freundtlicken versoeck, dat v L. 
vnd Ersz. den rechten gront deser hocbschedelicker saecken 
nit alleen nae behoeren ende tot derseluer behaldung beharti- 
gen, dan oick daerhin arbeiden willen, dat dit allet in der an« 
staender vergaderungh der kreitzen tot Coln gelanget vnd daerup 
erheischender nottrufft nae gedeliberiert mach worden, glick 
wy V L. vnd Ersz. (dien wyt dit ter getrouwer naeburlicker 
waerschouwen wael hebben willen verstendigen) toe betrouwen. 
Begerende dat dieseluige dern naebur Steden ende Amptluyden 
hier van oick willen verwittigen, an sich in t\jtz vp alles to 
versien. 

Mit beuelch des Almechtigen Geschreuen, Arnhem den 
XXV" Aprilis xv^ negentich. 

Die Bhaeden desz Eurstendumbs Geldem 

vnd Gra£fschaps Zutphen, 

7Ppp« Lurisken ^). 

Den Erentfesten Ersamen wiesen vnd vursichtigen Burger- 
meisteren. Schepen ende Baedt der Statt Wesell vnsen beson- 
ders gueden vrunden. 

Vermaning van den Raad van State, als voren. 
(1590, 1 Maij.) 

Ehreiifeste wyse vorsinige guide Frunden. Wy twifelen nit 
off V L. kommen dagelix in erfaringe ende worden genuich 
gewarschouwet durch die mennichfoldige Anschlagen by de 



1) So ist vom Abscfareiber dieser Name nacbgemalt. Tr. 



256 



Spaniardenn ende andere irembde Natiën wort gekeirt vp de 
Staden ende forten desz furstenthumbs Cleue, Gailick etc. , dat 
dieselue vastelick vorgenommen hebben die vorschrenen Landen 
vnder bun gewalt ende dominatie to brengen, waer to mede 
dienen mach seker geintercipierde Breive by G. de Amstel- 
laidt an seinen Bmider Tan Gelayn geschreuen, wair van hier 
Copye mede beygefngett is, vtten wekken genuich aff te nem- 
men is, dat sie het Oge hebben vp einige Steden ofte plaitsen 
hem ter naigste beigelegen. Dan bonen alle denseluen vnlengs 
bekommen hebbende seckere afgeworpene Brieue vth Spanien 
an den hertogen van Parma ende andere gesonden by de eigene 
hand van den ooninck van Spangien getekend, inhoudende 
opene beuehlen van de vurschreuen Landen , Steden ende 
Vlecken vnter decksel van Catholyke Beligie tho verseckeren 
ende to occupiren, alwelck ein vngetwiuelt fundament is ge- 
uende datt by guide vorweten na v L. Landt ende Steden 
getracbtt wordtt, ende in wat perikel alle dieselue ende die 
naist liggende contreien dair duer sein stainde: so ist dat wy 
duer naturlicke affectie vnder Naburige Lenden die van so 
oude tidenn vnder malcanderen in freundschappe vnd daglickse 
Commercien verbunden sein, nit bebben willen v L. daruan 
die Extracten, so die gedechiffreert ende vth dem Spansche 
getranslateert seint, hier mede to te zenden tot meerder war- 
schowinge ende vp datt v L. sekerlick muegen verstaen, dat 
die anschlage dus lange furgewendet, nit en kommen vt simple 
muitwillicheit van Kriegszluide ende particulier Capiteine, so 
tselue bi den fiandt vtgegeuen ende verspreidt wordt; maer vt 
het emstich vomemen van den vorschreuen Conincky vmbunter 
het pretext van de Heligie, heerschappie te kriegen ouer allen 
den landen mit vnderwerpinge van alle andere naburige Forsten 
ende Potentaten ende mit verdruckinge ende ewige slavernye 
van de vnderdanen, van dien wy doch twiuelen niet Got Al- 
mechtig sal dar inne anders versien vnd v L. sampt alle fur- 
sten ende Potentaten desz h. Keichs sullen bie alle middelen, 
des so getrouwlick gewarschouwet, taelue behertigen ende dama 



257 



trachten vmb tselae to verhinderen ende aftevehren. Hier 
mede ▼ L. beuelende in schutz ende schirm deaz Almechtigen. 
Ins2 Grauenhage den 1^™ May 1590. 

Ter ordonancie van den Raede van State 

der vereenigder Nederlanden, 

Ghr. Unygens. 

Den Erentfesten wysen vursinnigen vnsen gnden freunden 
Burgermeistern, Schepen ende Bahtt der Stat Wesell '). 

Korte inhoud van een schr^'ven der Begeering van Kleef 
aan Wezel. 

(1590, 15 October.) 

Nachdem furstliche herren Rethe an die herren Eeht^i der 
Staten weiter vmd Eeumungb auf der Graf vnd Egeren gele- 
genen kriegsvolck halben gescrieben, aber darauf geschehene 
antwortt Ihnnen nit zuhanden kommen, vnd desz vermuten es 
soUe selbige antwort von dnem Weselschen boten empfangen 
sein, begehren furstliche herren Rehte, senatus wolle darumb 
inquiriren, vnd so dem also were, selbige antwort Ihnnen vber- 
senden, wo nit, copiam des iungst an sie ergangenen schrei- 
bens von Staten etc. mittheilen, damit sich furstliche herren 
Hehte damach zu richten etc. 

Stad Orsoy aan Wesel, over de gevangen ueming van ze- 
keren tollenaar door eenen Nederlandschen bevelhebber. 

(1590, 16 October.) 

Wolachtpare, Ehrnfeste, Hochgelehrtte, Vorsichtige, sonders 
gunstige Heren vud freunde. Ew achtp. L, vnd gestr. konnen 
wir freundlich zu vermelden nit vnterlaszenn, dasz Tonysz von 



1) I)ie Beilagen und Eztracte, deren in diesen beiden Briefen gedacht 
ist, finden sich nicht in der Samrolang des Ursinus. Tr. 



268 



der Stap vnsers gn. h. vnd fursten Zolner aldair, gistrigs tags 
alhier angelangt, md von dem vns (leider) aufliegenden Capi- 
ten Johan Liman angebalten vnd verstrickt, aasz vrsache dase 
die von Wesell causiert, dasz ohnfehr vor zweien Jahren Ihme 
fur der Pfortenn aldair sein Pferdt genhommen vnd funff sei- 
ner Soldaten gefangeu worden, dadurch er 200 Thaler scha- 
dens erlitten. Sulchs za beweisen hat er in vnsrem anch 
obgedacbtes Tolners beisein vod Jegenwertigkeit dreie seiner 
vnderhoerigen Soldaten yorgestalt , welche in Crafft Ibnnen vor- 
gehalteneu Eidtz aaszdragenn vnnd bekandt , dasz ettliche von 
Ihrem vnd desz Örafen von Slynrumbs fehnlein in die Stadt 
gelaszenn, ettlicke aber darausz gekeiri von wilckenn anch fol- 
gendtz noch fiinff einzugehen vergnnstigt, funff aber seiner 
Soldaten, deren einer auf desz Capiteins Pferd geseszen, ohne 
anderen dauor ghehalten. Inmittelsz sollen ettliche von dero 
feianden ansz den kellem am hohen Closter sich herfurgethan 
vnd diese alle gefangen habenn. Alsz aber sie zeughenn vnd 
Ihre beiwesende in die Stadt weichen vnd sich zu gegenwebr 
stellen willen, sein sie von der Wacht an der pforten gekiert 
vnd mitt schlegenn vnd bedrewnngen von der Wehr abgetrnn- 
genn, wie anch Ihrenn andren gesellen, so in der Stadt ge- 
wesen, auszzulanffen vnd sie zu errettea nit zugelaszen , sonder 
behindert worden, also dasz sie weerlosz gestanden vnd mitt 
dem Pferd gefenglich hingefuhrt. Damber er (wie oben ge- 
melt) in 200 Thaler schadens gerathen, deszen Ergentzongh 
er von Ewer Acbtb. L. vnd gestr. zu fiirderen vnd kurtzumb 
ia habenn entschloszen, vnd za alsolchem ende obgedachten 
Toker alhie aoiB^haiteo, wtiti dero htdrewungh^ da akniehe 200 
naler iMwndigh fimff iagem zeii a dato dieêes mUt erlagt^ ge- 
mdtam Jbherem m hamgen md aUe Weadtóhem gmder vnd har- 
gertf «o er atff dem Reimsirom oder zu lamde behmmen hmdie, 
prme em gebem mtd reqteeiiae ammkaiiem, Wie er dm êeiiten on- 
dergekoerigemt Soldalem aUe ia waeer legeuweriigieU etdckei he- 
fokleu. lm faü audk ealwedder vom koekgedaektem muerm fur- 
9iea vmd kerrea^ deroieióea ioekweiteu RMea oder Ewer Aekib. 



259 



W. L. ütid geUr* dieMr wegman an Ihnn geKhrieben wurde^ will 
er akulehe Meue alle nü annekmen^ sondren ver yedrehri^^ 
«o 9Ül derem ztigeKhicki wurdett^ noch kunderi Tkaler mehr habenn^ 
vnd der Burgeren entweder Trummeter oder botten vne sie sein 
aufhenekenn , dan er eich in dieaer eacken ieinen herren oder auch 
nit Konigê von Hiepanien oder Princen von Farma etc, diseretion 
vnd Beuelch , oh er Becht oder Fnreeht habe , underwetffen , aonder 
dUz alao gehaU kaben will. 

Dieweil dan dieser Capiteiu in seinem vornehmen starck vnd 
mitt keiner bescheidenheit dauon abzubringen, wie (leider) die 
erfabrenheit vns teglicb lehret, Alsz haben Ew Acbtb. W, d. 
ynd gestr. wir solches, vmd sich hiruber reifflicb zu bedenckenn, 
znaermelden nit vnderlaszen sollen , Ew. Achtb. L. vnd gestr. 
hiemit Gottlicher Almacht empfehlend. Datam ilich Orsoy 16 
Octob. a. 1590. 

Ew. Acbtb. W. L. vnd gestr. 

Dienst vnd freu nd willige , 

Kutger Hagenacker, Bmstr. 

Amd Jeger al. Lambertz, 

B. Orsoy. 

Korte inhoud van een brief der Kleefsche Baden aan de 
Stad Wezel, over de vordering van den kapitein Li- 
man, en die der bevelhebbers van Burik, Grave en 

Eger. 

(1590, 19 October.) 

Auf gethane Ansachung der Herren zu Wesel an furstl. her« 
ren Bebte, wegen der sch weren Oeldt conditio so Ihnnen von 
den befelchabren etc. aaf die auszreamungb zu Baderich , Graue 
vnd Eger beider schantzen angesunnen, vnd dan wegen der 
200 Jhaler an geldt so Ihnnen von obgedachtem Houptman 
zu Orsoy angematet, resolutio ist: 

Dasz aaf die nu zweimahl von Statischen herren Behten 
XV. J. 17 



260 



ernstlich befohlene auszreumung der Oapiteiue vnd Kriegs leute 
aasz obgedachten drien ortteren sey auch die vorsehung getban, 
dasz verboffentHcb ausz den Stetten Cleue, Emricb, Caicker, 
Reesz , Gocb vnd Cranenburg , wie im gleicbenn ausz den Bicbter 
Ampteren Cleue, Cieuerbam, Heesz vnd Hetter ein gude an* 
zabl lentte mitt gewebr vnd anderer Notturfft zu demolition 
der Grafischen schaotzen in einer gar kurtzer zeit auf dem 
Graue anlangen werden. Danebenn aucb von den in der Graf- 
schafFt Marck verord neten Directore vnd auszschnsz, in diesem 
vnserem scbreiben (weiehes yon dannen in eyll zu besohickenn) 
funffzig Pferdt zu befreiungb dieses wercks alszbalt vnd obne 
verzugh dahin auf die Graue kommen zu laszen. Wofer nun zu 
eilfertiger vnd entlicher nidderreiszung an diesem eiforderten 
Volck nit gnugh vnd ferner hilff notigh erachtet wurde, kund- 
ten E. L. vnd Ers. vur sieb selbst ausz den benachbarten 
Münsterischen vnd Vestiseben Stetten weiteren nachburlichen 
succursz, der auf bescheben ersuchen vnsers erachtens nit ver- 
weigert werden solte» begeren. 

So vill nun dasz geldt vnd andre verebrung, desz man sicb 
mitt den Krigs Leuten verglicben hatt, berueret, Seben wir zu 
beibringungb deszelben itzo in eyll, weil solcbes die gantze 
Landscbafft betrifft, nit woll Hahdt, vnd darumb keinen bes- 
zeren mittelwegb, dan dasz die gelegenheit dauor auf negst 
kun£ftige der Landschaft beikunfft, so ohne dasz forderlich 
gehaltenn werden musz, hingeschoeben alszdann furgetragen, 
vnd bisz daran die pfennige von E. Ers. verschoszen werden. 
In marzen wir auch de8z bethaurlichenn handels mü dem Capi' 
teinen gu Orsoy Johan Liman , sinUmahl vna deszelben handelsz ver- 
lanff vnbeumH , Er aueh, wie ausz seinem vnd der von Oraoy schrei' 
ben zu rieMen isi, noch sonst andre guUliche hendell leidenn kann, 
vbel Raht wiszen vnd darumb zu uerhueêungi eines boeseren, guü 
vnd dienlieh erachteti sollen, demselben die geforderte summa folgen 
zu laszenn , dan sonst E. Ers. vnd Ihren MiUburgeren von diesem 
muthwiUigen vngehaldenem krigsman allerhand ineonvenienien zu- 
besorgenn, vnd muchtens E. L. vnd Ers. in antwort nit ber- 



261 



fjicii, dicadbige dem Alneclitigeii befehlend. Datani Cleae 19. 
Octob. a. 1590. 

Kwqtbiief van den Staatschea Kapitein Lambert, wegens 
eene ontvangen vereering van doizend i^ksdaalders. 

(1590, 20 October.) 

leb Gapitein Lambert thnn knndt bekennet, als die Edle 
Ekmneste hodigeleite hern, Ehate von den Staten der Nid- 
derkndisdien mjiten Prooincien aof ansnchen Chnr vnd Forst- 
ficher hem gesandten sich erclert, dasz sie Ihrer Chnr vnd 
F. 6. zn Tnderthenigsten ehren md gefallen desz heiligen 
Beichs gmnd vnd Bodem veiiaszen wollen, vnd demnaeh an 
nadk die Sehantce der Grane gnant zu verlasxen vnd Ihrem 
naiüfflidien Heim einznrenmen befohlen, Anch der Edier vnd 
Ehinuester Johan von der Horst, furstlicher Cleniseher Mar- 
adialek vnd Aptman zn Cranenburgfa etc., in namen des Dnreh- 
Icoditigen Hodigeborenen Fnrsien md Herren Wilhelins, Hert- 
zogen za Clene, Gnilidi vndBergfa etc., die einienmnngh an* 
gereigter Gianischer Schantzen gesnnn^L Aber ebe vnd znuor 
dieaelbe wirididi gesehehen hatt kunnen, gedachter Herr Mar* 
scbaldL mit oonaent óns Ersamen Rhades der Statt Wesell, 
Ifir an statt dner guldoi ketten eine verehrungfa von 1000 
Beichs Thalem angdobt vnd versprodien. Demnaeh bekenn 
ich GajHtein Lambert obgenannt vor mich vnd mit in nahmen 
des hem Bitters Francois de Vehr vnd aller meiner Befelcha- 
faem, dat emante ein thansent Beichs Thaler, ton wegen der 
Landtschafit des Furstenthnmbe Cleoe, die £rsame Bnigermei- 
stere, Scheffen vnd Bahtt der Statt Wesell in dner baier vn- 
nerthdlfcer snmmen mir erlagen, lieberen vnd zustellen laazen. 
Sage vnd spreehe demnaeh vor mich, obermdtem Bitter Vehren 
vnd alle meine Befdchabere obangereigte Landtschafit Cleoe, 
gemdten Baht tnd Statt Wesdl, oder wer snnst weiters qnit- 
tims nottig, von obangetiagenem ein thansent Beichs Thder 
vnd snnst aller spradi vnd forderangh hiemit qnit, frei, loss, 

17* 



262 



ledich , ynd wol betzaltt, Yrkandt der warheidt hab ick diese 
bekentnis mit meiner eigener handt vnderschrieben. Geschehen 
za Wesel am 20 October anno 90 weiniger zahls. 

Lambert, mppr. 



14 Tercaderlnc. 22 Oetober, 1959. 

Bièliolkeek. — Stukken betrekkelijk de overrompeling van Namen 
door Don Juan. — Brief van Fkilips den Sckoone. — Het 
kuia de Baar onder Fleuten. — Janteekeningen der verteering 
van de afgezanten van Ondewaier naar Bnuêel, 1564. 

Bibliotkeek. Ten geschenke ontvaogen: 

van den sohqjver: 

U. C. Hogge, Een brief van Bombont Hoogerbeets^ uit zfne 
gevaagems op Loeve»lein. (Overgedrokt nit het Tijdschrift: Liekt, 
Lirfde^ Leven,) 

U. C. Rogge, Brief van den Hoogleeraar aan iet êeaunarimm 
der BamonitranUcke Broederedutp ^ FkiÜppn» vam limóorck, aam 
Jokannm Snecanut^ Predikant bg de Bemonetrantteke Gemeente 
te Oanda^ over ket oproer te Amsterdam, in den aanvang dee 
jaan 1696. (Overgedrnkt nit de Blagen voor Vad. Qeeck, 
en OndL, N. Beeks, deel I.) 

H. G. Bogge, Het prediken op beroep, (Overgedruki nit de 
Bjfdragen tot 'de Oudkeidknnde en Oeeekiedenii, insanderkeid van 
Zeamêd-Ftaanderen, d. IV, 1859.) 

▼ao den schrijver: 

F. Nagtgks, Bm bonwomt ia Nederland. (Ove^ednikt uit 
de FaderL Letieroef, n\ XH van 1859.) 

F. Nagtgks, Graf merkten » de Koorkerk te Middetkarg. 
(Oveiigednikt nit de B^dre^ tU de Oadkédkande en Geeekie-^ 
dmui, ineoaderkeid van &emwÊek-Flaanderea ^ deel l\\ 1859^ 



268 



In ruiling ontvangen: 

van het Historische Verein fiir Nieder-Sachsen : 

ZeiUekrift des kiahriacAen Fereuufür Nieder-Saeksem. Jahrgang 
1856. 2« Doppelheft. 

Nachlrag zu Jahrgang 1856. Hannover, 1869. 

Zeiiackrifi des hiatorüeken Ferein» für Nieder-Saekêen. Jahr- 
gang 1857. Hannover, 1859. 

Urkundenbuch des hisiorüehen Fereinsfür Nieder'Saehsen. Heft 
IV. Die ür kunden des Klostere .Marienrode (fis gum Jahre 1400. 
Hannover, 1859. 

22« Nachrieht vbet den hishriscken Fereinför Nieder-Sachsen, 
Hannover, 1859. 

Frogramm und StattU des kistoriêohen Fereins/tir Nieder-Sach- 
9en, 1858. 



Stukken hetrekkelyk de overrompeling van Namen door Don Juan. 
De Heer J. L. A. Diegenck, te Antwerpen, berigt bij schrij- 
ven van 4 October, dat h^ eene verzameling van stukken be- 
trekkelijk het genoemde feit voor het Genootschap in gereed- 
heid brengt. 



Brief van Philips den Schoone, De Heer Dr. H. B. de Breuk, 
te IJsselstein, zendt den onderstaanden brief in van Philips 
den Schoone aan de regeering van IJsselstein, waarvan onlangs 
het origineel door hem is gevonden onder stukken behoorende 
tot het archief van genoemde stad. De brief heeft betrekking 
op den oorlog met Gelderland. 

Bij den koning van Kastilie, van Leon, van Grenade, 
en eertshertoge van Oistrijck, prins van Arragon, her- 
toge van Bourg'*", enz. 

Lieve en welgeminde; van weghen onsen geminden, scoutet, 



264 



burgemeesteren, scepenen ende raad der stad van Culembourg is 
ons vertoocht ende te kennen gegeven geweest , hoe ter sake dat 
de voorss. supplianten van de beghintsel des oorlooghs van Gelre 
tot nu toe , by wille ende consente van ons, met allen den hor* 
gheren ende ondersaten van dien neutraal geweest zijn, ende 
gelijck een neutrale stad geseten hebben , op welcke neutraliteit 
wy henlieden verleent hebben onse opene brieven, daertoe be« 
hoorende, dien nyettegenstaande op Vridaghe voor dertiendach 
lestleden, zo zijn gecomen eenige knechten van der stad van 
IJsselstein, wesende, als zy zeiden, in onse soldien, tnsschen 
die Vaert en Utrecht, an den doorslach geheeten, en hebben 
aldaer die stad van Culemboui^ poorters ende borghers zeker 
koren, zout en andere goet, daer zy mede wilden tot den 
weeckmarckten van Utrecht , gelijck zy des gewoonlijck waren 
van doen, aifgenomen ende tot haerder belieften binnen die 
voorss. stadt van IJsselstein gevuert, onder 'tdecksel, gelijck 
zy zeggen, van zekeren mandemente by ons tegens die van 
Utrecht binnen corten daghe daer te voren verleent, by d&n 
welcken die van Hollandt ende sommige anderen bevolen is 
geweest den voorss. van Utrecht geen victualie te vueren, van 
welcken mandemente de voorss. supplianten en anderen poorters 
ende ondersaten van Culembourg noijt wete noch kennisse ge- 
hadt en hebben, maer zijn daeraf in wettige ende rechtveerdige 
ignorantie; want 't voorss. mandement binnen Culembourg of 
daeromtrent nijet uijtgeroupen noch gepubliceert en is geweest, 
gelijck men ook binnen Culembourg noijt alsulcke mandemen- 
ten, dien gelijcke of andere gedaen en heeft: want de voorss. 
borghere , die dit voorss. goet, 't welcke eensdeels lange t\jd te 
vooren tot Utrecht vercocht is geweest,* niet en hebben ter 
selver stad van Utrecht gevuert, omme die Gelreschen, onse 
vianden mede te spijsen ende voeden, maer meer omme hem 
te ontvoeren ende want hadden zy alsoó gewilt des neens, zy 
zouden dat voorss. goet wel vele naeder ende sonder perikel 
gebracht hebben, in dat voorss. land van Gbelre. Zo hebben 
dezelve supplianten den heer van IJselstein ende den capitein 



S65 



akiaer ie kenneu g^^even, 't gene dat voorss. is, zonderlinge 
oock, dat andere capiteinen oorte daer te vooren eenige van 
de voorss. poorters van Culembourg haer goet , dat zy hun af- 
genomen hadden, willichelijcken wedergekeert hebben ; nochthans 
zy hebben geweest ende noch zijn in weygennge ende gebreck 
die te wederkeeren ende restitueren, dat den voorn, supplian- 
ten oomt tot groote soade ende verdriet, alzo zy zeggen, ver- 
soQckende oitmoedelick hunlieden hierop te willen voorsien 
met behoorlijcke provisie; ende want, lieve. ende welgeminde, 
dat wy begbeeren eenen yegelijcken te hebben , 't gene daer 
hy toe van rechte wegen gerecht is. Wy scrijven tegenwoor- 
delick an u, willende en bevelende zeer scerpel^jcken, gemerckt 
de voorss. neutraliteit, dat ghy den voorn, poorters ende bor- 
ghers van Culembourg wederkeert ende restitueert, ofte doet 
wederkeeren ende restitueren, heur lieden koren, zout ende 
andere goeden hunluiden afgenomen, geleek voorss. is, ende 
by alsoo deselve goeden eenichsins vermindert, verdorven ofte 
in wesen nyet en waren, zoo doet hunluiden hebben, de rechte 
weerde ende estimacie van dien, zonder daeraf in gebreck te 
zijn: hierinne voorts zoo doende, dat den voorn, supplianten 
van gheenen nooden en zij, meer daerom bij ons clachtig te 
oomen, want cMise beliefte is sulck. Lieve ende welgeminde, 
Ood zy met m gescreven in onse stad van Brussel den xiii® 
dach van Jimuario in 't jaar xv<^ ende viere. 

(Het opschrift luidt). 

» Onsen lieven e& welgeminden scholt, burgeraeesteren , sce- 
f penen ^ raed vaneden stad van Usselstein." 



Het huis de Haar, onder Vleiden. De Heer Mr. W. M. J. 
van Dielen geeft ter bezigtiging eene verzameling van teeke- 
ningen en platen, van bovengenoemd eertyds aanzienlijk ade- 
lijk slot. 



266 



Aanteeheningm der verteering van de afgezanten van OudewaUr 
naar Brussel^ 1564. Naar het oorspronkel^ke op het stede- 
lijk archief te Oudewater. 



Ontfanek. 

Upten xvj« ofte vxij« Septem- 
bris, van Gomelis Ghysbertss. 
van der Laen, van Jan Go* 
veras, burgermeester weegen 
ontfangen , xL k. g., xv. st. 

Noch tot Braysell van Jan Go- 
ver tss. burgermeester, ont- 
fangen ses conincx daelders 
facit, X. k. g., X. st. 

Noch den ix Octobris, binnen 
Bruysel ontfangen vier co- 
nincx daelders facit, vij. k. g. 

Noch den xij Octobris, van Jan 
Govertss. burgerm'. ontfau* 
gen, een conincx daelder, 
opten selfden dach dese dael- 
der weeder betaelt. 

Noch van Jan Govertss. bur- 
germeester ontfangen tot die 
sulveren coop, xv. k. g., xv. st. 

Vuytgeven, 

Opten xvj Septembris, anno 
IxiiQ, t smergens te halff ach- 
ten nae Bruysel getogen met 
Jan Govertss. burgermeester, 
om me te vervolgen, die ad- 
vyseu d'een van de peerde- 



merckt, ende d'ander van de 
iiij roeden nyet te moeten 
timmeren ; ende s^n tot 
vrachtoosten gedaen, snlcx 
hier nae volcht: 

Item Gerit Fieterss., molennaer 
van Oudewater tot Schoen- 
hoven toe, vi. st. 

Van ons dingen duer Schoen- 
hoven te dragen, ij. d. 

Van 'dyckgelt, i. d. 

Van overvaren, v. d. 

Van Schoenhoefse veer tot Pa- 
pendrecht toe, xij. st. 

Tot Alblas van brugg^elt, L d* 

Van dijckgelt, i. d. 

Van overvaren, y. st 

Van ons dingen duer Dordt te 
dragen, iiij. d. 

Van Dordrecht met die scuyt 
in den Ondenbosch te varen, 
xviij. si 

Van den Oudenbosch tot Ant- 
werpetf van vracht gegeven, 
XV. st 

Van Antwerpen tot Mechelen, 
viij. st 

Van Mechelen tot Bruy sel, viij. st. 

Van ons dingen van den nyen- 
wen Bosch te dragen, gege- 
ven, iiij. d. 



267 



Van dgckgeli gegeven, ij. d. 

In tweederkeeren: van Bruys- 
sel tot Mechelen. Van vracht, 
X. si. 

Van Mechelen tot Antwerpen, 
zij. st. 

Van ons dingen te dragen ge- 
geven, i. st. 

Noch des dyncxdaechs van ons 
dingen aen de wagen te dra- 
gen, i. st. 

Van Antwerpen in den Onden- 
bosch van vracht gegeven, 
xxvj. st. 

Van ons dingen van den On- 
denbosch te soeep, vi. d. 

Van dijokgelt, ^. st. 

Van Dordrecht tot Goude, vij. st 

Van der Oonde tot Oudewa- 
ter, i. st. 

Somme van vracht of be- 
dragen, vj. k. g., x^. st. 

Opten anderden Decembris a". 
1564 ontfangen op rekening, 
dat mijn compt seven karolus 
gulden, rest mijn noch ellif 
k. g. vijftalve stuver behalven 
m^n dachgelden van de reys. 

Op huyden den xxvi. Marty 
anno Ixv, stilo commoni, vuyt 
handen van Cornelis Ghys- 
beriss. van der Laen, ontfan- 
gen van Jan Govertss. wegen, 
vijff pont groot vlaems, van 



de renten van m^ns tsheeren 
domeynen tot Woerden, ver- 
seinen in Jan Govertss. jaer 
ende dat opt tgunt mijn van 
der Stadt compt van de reys, 
ofte verscoeten pennyngen. 

Opten XX dach Octobris a^. 
1565 van Jan Govertss. oude 
burgerm^ gehadt een halven 
os, weegende hondert ende 
tnegentich pont, elcke pont 
negen dalue deuit, &cit x. 
k. g., XV. d. 

Op hnyden den derden Decem- 
bris a^ 1565 met Jan Go- 
vertss. gerekent van de Bruya- 
selse rijs ende van de twee 
halve ossen, ende toen ten 
afleren xxiiij. st, daertegen 
comp mijn 

In dese reys gevaceert elcx 
xxxij volle dagen ende vij 
uren , daechs elcx i. k. g., f. 
Ixiiij. k. g. 

Ander vuytgeven van teer- 

costen opten xvi Septem- 

bris a^ uts. 

Buyten die vuylpoort verdron- 

cken, iiij. d. 
Aan bescuyt, i. st. 
In den Afterbrouck verteert, 

viij. st, ij. d. 
Item tot Bruysell in den Luypert 



des sonnendaechs tsavonts, 
8oe wy noch nyet voorsien en 
waren van logys, verteert met 
slapen ofte bellesier, zij. st. 
p^ Somma 21 st., 6 d. 

Des smanendaechs. 

Aen peerucken, v. d. 
« drnyven, i^j. d. 

• rietpeeren, iij. d. 
« broet, i|j. gr. 

< w^'n, ij. st. 
Des smiddaechs aen bier, iij. gr. 
Dat jonck wijlF, \j. d. 
Item rnntyleys, v^ pont, het 

pont z. d. f. vi. st, vij. d. 
Het hameien vleys, v. st. 
Die boeter, z. d. 
Aen sont, üg. d. 

• bier, i. at. 

S Somma 21 st., 3 d. 

Des dyncxdaechs, als den 
zz Septembris. 



Des smiddaechs aen wgn, iij. gr. 
Aeo bier, iiij. d. 
Den jongen, y. d. 
tsavonts. 
Aen bier, i. st. 
Aen w^*n, soe w^ ons weert 
endtt weerdinne bij ons noe* 
den, iij. st. 

3 Somma 6 st., 3 d. 



Des woensdaechs, als den 
zxi Septembris. 

Aon druyven, xi. d. 

« peeren, iiij. d. 

« appelien, iiij. d. 

« knollen, \j. d. 

« bier, i. st. 

t wijn, ig. gr. 
tsavonts. 
Aen bier, ii^. d. 

c w\jn, iij. groot. 
Die knecht, ij. d. 
Die maecht, ij. d. 
Aen solaet, iij. d. 

« oly, iiij. d. 

• azyn, iiij. d. 

« groen cmyt, i. d. 

« habberdaen, i. st 

« haerinck of boezhoom , 

i. st 
Aen roepen salm alias ghenge- 

vaer, iiij.* d. 
Aen boeter, v. gr. 

« keersen, t. gr. 

« mostert, i. d. 

4 Somma 16 st., 6 d 

Des donredaechs, als den 
zx^^ Septembris. 

Sraiddachs. 
Aen broot, ▼. groot, 
f gaffereyn alias croest van 
Gassen, ij. st 



269 



Aen scaeps Toetges, üj. gr. 
Aen groen cniyt, ij. d. 
• eijeren, ?ij. d. 
f wijn iiji kanne f. viü, st», 
vi. d. 
Aen bier, lij. st. 
Die maecht, iiij. d. 

5 Somma 19 st., 2 d. 



Aen solaet, iij. d. 
c azijn, iiij. d. 
« broet, iij. 8t. 

6 Somma 36 st., 7 d. 

Des sonnendaechs op ons 
kermisdach. 





Aen roe wijn, vier kannen, f. 


Des vrijdaechs den xxiij*. 


X. st. 




Aen rijnse wyn seven kannen. 


Aen bier, ï\ st. 


f. xxi. st. 


« wijn, X. d. 


Aen bier, v. st. 


< peeren, iij. gr. 


c scaeps voetges, iij. gr. 


< peersicken, i. st. 


Satijn, nagel, peper, viij. d. 


« habberdaen, i. st. 


Aen mostert, v. d. 


6 Somma 6 ftt., 2 d. 


f radijs, iiij. d. 




« oly, iiij. d. 


Saterdaeehs dm xxiiij*. 


Den knecht, i. st. 




c maecht, i. st 


Een gans voor viij. st. 


7 Somma 2 k. g., 8 g1. 


Een weeren bout, vij. st. 




Aen runtvleys, v. st. 


Des smanendaecbs. 


c wijn, X. d. 




c nooten, iiij. d. 


Aen bier, iiij. d. 


« druyven, i. st. 


tsavonts. 


t broet, V. gr. 


Aen bier, iiij. d. 


c bier» i. st. 


8 Somma 1 st. 


c boeter, iij. gr. 




« hoUantsche boeter, v. gr. 


Des dyncxdaeohs. 


• worteUen, yi. d. 




« raepen, iiij. d. 


Aen nooten, ▼, d. 


« groen cruyt, i. d. 


f appellen, iij., iij. mytgens. 


< mostert, i. d. ende i. d. 


« bier, iiij. d. 


( ghengevaer, ij. d. 


1 mostert, i. d. 



270 



Ia de warande te gaan, i. st. 
Aen noeten in de «rarande, ij. d. 

tsavonts. 
Aen bier, iiij. d* 

9 Somma 3 st., 3 d., 1 d. 

Des woensdaechs. 

Aen appellen, ij. d., iij. mytg. 

« dmyven, iiij. d. 

« bier, iiij. d. 

t wyn, iij. gr. 

« mntvleys vijfiialf poot, het 
pont drie groot, f.vi. st., vi. d. 
Aen boeter, i^'. gr. 

« tonneboeter, x. d. 

« keersen, x. d. 

< bier, iiij. d. 

10 Somma 14 st. 

Des donredaechs. 

Aen appellen, y. d. 
€ bier, iy. gr. 
« wijn, iij. st. 

Des avonts aen wijn , soe wy 
by ons waert ende ander 
goede vrienden te gast wa- 
ren, X. st., V. d. 

11 Somma 15 st., 6 d. 

Des yrijdaechs. 

Des smiddaechs aen bier, i. st. 
Aen habberdaen, ix. d. 



Aen raepen, iij. d. 
« dolaet, vi. d. 
stavonts. 
Aen bier, iiij. d. 

< azijn, iiij. d. 

12 Somma 4 st, 2 ó. 

Des saterdaechs. 

Aen bier, iiij. d. 

« raepen, iij. d. 

« boenen, iij. d. 

« eijeren, vi. d, 

« die nieuwe tijdinge, ^'. d. 

« satijn peper een plack, f. 

ij. d. vi. mytg. 

Aen oly, vij. d. 

< mostert, iij. d. 

t hout ofte mutsert, yij. st», 
iiij. d. 
Die knecht, ij. d. 
Aen broet, iij. gr. 

< bier, iiij. d. 

tsavonts. 
Ëen mutsert onbetaelt, iij. d. 
Aen eijeren, vi. d. 

13 Somma 14 st, 6. d. 

Den 1. Octobris. 

Des smiddaechs aen bier, i. st* 
Die knecht, ij. d. 
Aen speelen, iij. st. 
tsavonts. 
Aen bier, i. st 



271 



Aen solaet ofte oly, vij. d. 
c harinck, ix. d. 

14 Somma 7 st., 2 d. 

Des smaeDendaechs, als deo 
anderden Octobris. 

Aen hollantsce boeter, v. gr* 

< dmyven, x. d. 

« peersicken, ij. st. 

« appellen, L si 

« noeten, i. st. 

< bier, iiij. d. 

tsavonis. 
Aen wijn, x. d. 

« bier, iiij. d. 

« harinck, vi. d. 

* raepen, iiijj. d. 

t keersen, x. d. 
Van ons te laeten sceeren, i. st. 

15 Somma 13 st., 4 d. 

Des dyncxdaecbs den derden. 

Smiddaechs aen bier, i. st. 

tsavonts. 
Aen bier, iiij. d. 

< harinck, vi. d. 
« azijn, ü^. d. 

16 Somma 2 st., 6 d. 

Des woensdaechs den vier- 
den Octobris, 

Des smiddaechs aen bier, iiij. d. 



tsavonts. 
Aen bier, iig. d. 
c croeten solaet, ij. d. 
« harinck, vi. d. 

17 Somma 2 st. 

Des donredaechs als den 
V Octobris. 

Des smiddaechs aen bier, iiij. d. 
Aen een osse voet, i. st. 

« raepen, iiij. d. 
tsavonts. 
Aen bier, i. st. 

<t croeten solaet, ij. d. 

« harinck, vi. d. 

« satijn ghengevaer, ij. d. 

« hout, xiiij. d. 

18 Somme 6 st. 

Des vrijdaechs als den 
vi Octobris. 

Aen habberdaeA, x. d. 

« eijeren, ij. st. 

« hollantsce boeter, v. st. 

« broet, iiij. d. 
Op rekening op te slaéphayer, 

XXXV. st. 

Aen bier, i. st. 

c mustert, iij. d. 
tsavonts. 
Aen bier, iiy. d. 

€ harinck 

19 Somma 10 st., 2 d.? 



Des saterdncchs , als den 
vij Oclobris. 

Aen habberdaen, x. d. 

€ bier, L st. 

« broet, iiij. d. 
tsavonts. 
Aen romany, ij. st., i. d. 

< mostert, i. d. 

t croeten solaet 

c harinek ...... 

c bier, iiij. d. 

Die knecht, iiij. d. 
t maecht, iiij. d. 

20 Somma 7 st., 4. d. 

Des sonnendaechs, als deo 
viij Octobris. 

Des smiddaechs aen bier , 

ÜQ. d. 

tsavonts. 
Aen bier, ü st. 

c broet, ii^*. d. 

< amelen huspot, v. gr. 

I herinck 

c een amelen bout, yi. st. 

21 Somma 11 si 

Des smanendaeebs, als den 
ix Octobris. 

Aen noeten, iij. d. 
f peersicken, iij. gr. 
c peeren, x. d. 



278 

Aen broei, i. st. 
f bier, iiij. d. 

f ranas 

tsayonts. 
Aen keerssen, x. d. 
c bier, iiij. d. 

< solaet 

f herinck 

22 Somma 6 st., 3 d 

Des dynsxdaechs, als den 
X Octobris. 

Des smiddaechs aen bier , 

iiij, st. 
Aen een amelen bout, vL st. 
i wijn, X. d. 
« bier, iiy. d. 

f raepen 

tsayoQS. 
Aen bier viy. d. 

« harinek 

c andiyi solaet 

23 Somma, 9 st., 2 d. 

Des woensdaechs, als den 
xi. Octobris. 

Aen peersicken i. st. 

« dmyyen x. d. 

« noeten iig. d. 

i constiges (castanjes) iy. d. 

c bier ii^. d« 

tsayons. 
Aen romasy xiiij. d. 



27S 



Aen bastert \j. si., ij. d. 
« broei iij. gr. 

«( andivi solaet 

« bier iiij. d. 

4 herinck 

24 Somma, 9 st., 5 d. 

Des donredaechs als den 
xij. Octobris. 

Aen boeter v. gr. 
c broet ii^. d. 

< bier iiij. d. 

tsavoDS. 
Aen broet ii\j. d. 

« bier v. gr. 

« jopenbier iiji st. 

« ciiyn xvi. st. 

€ de gans in het croes vij. 

st., yi. d. 
Aen andivi solaet ii\j. d. 

i oly iij. d. 

« satijn gbengevaer ig. d. 

< radijs i. d. 

« mutsert i\j. st. 

25 Somma, 38 st 

Vrijdach. 

Aen bier iiij. d. 

« Wersaet v. d. 

« slaephuyr noch ix. st. 

« bellesier iiij. st. 



Van Bruyssel nae Meche- 

len, daerwyquamen 

te twee uren. 

Aen bier vi. d. 
« boeter ij. st, ij. d. 
« broet iiij. ^. 
« droech scollen ▼. d. 
« keers v penu. 

26 Somma, 18 st, 9 
penninck. 

Des saterdaechs. 

Aen habberdaen vi. d. 

t peeren vi. d. 

c bier vi. d. 
Tot Diricken verdronckenii^.st. 
27 Somma, 6 st, 2 d. 

Des sonnendaechs. 

Aen scaeps voetges met een 

ossevoet ij. st, 
Aen broet iiij. d. 
f bier iij. gr. 

tsaTons. 
Aen bier vi. d. 
< broet iiij. d. 
fl wgn iy. st. 
« een keers ij. d. 
Aen huyshuyer ofte beriuck 
xi. st. 

28 Somma, 19 st, 4 d. 



274 



Int wederkeeren vaa Mechelen 
tot Antwerpen, ab des sma- 
nendaechs , tot Willeboert 
Visschen tAntwerpen, tsa- 
Tons aan de maeltijt verteert 
elcx drie stuvers, aen bier 
ij. st., aen wijjn ▼ st., Tan 
slapen ij. st., facit xt. st. 

Aen bellesier x. d. 

T' Antwerpen aen de wagen ver- 
droncken an bier i. st. 

Aen most v. gr. 
i broot i. d. 

In den Afterbronck verteert 
xi st 

Ter Gonde verteert v. st. 

29 Somma, 38 st., 2 d. 

Opten xix. Octobris anno xvc 
Ixiig., Jan Govèrss. burge- 
meester ende Pieter Speyert, 
in den Haeoh getogen tsa- 
vonts te halff thien uren, om- 
me die propünen te geven, 
oick om mitten advocaet van 
den lande, ons advooaet ende 
procureor genereel te com- 
munieeren, roerende hetaff- 
werpen van Pieter Oudaren 
huysgen, ende oock nopende 
die declaratie van de costen 
soe wel van de Staten van 

Hollant ende ende oick 

Francboys, den opperclerck 
van Coebell, te spreecken van 



de sommatie, elcx gevaoeert 
liij. uren ende een halve, 
cotnpt elcx in de xxiüj. uren 
xij. st, volgende die nyeuwe 
ordonnantie, maeckt elcx twee 
atmael v| Yuyr, &cit ij k. 
g., xiüj. st 

p". Somma perse. 

Van teeringe. 

Tot Gerit Coroeliss., in den 

Haech verteert xxxv st 
Tot Alphen verteert, overmits 
dat groote onweder ende ree- 
gen, doen wy van noots we- 
gen op gaen mosten, i. k. g. 
^^ Somma van teeringe, 
^. k. g., XV. st. 

Van vracht 

Jan Coppertss. ende Conr.Dirck 
Jans gegeven van vracht, 
ij. k g. 

iij® Somma perse. 

Extraordinarb bij Jan Govertss., 
burgermeester, bétaelt. 

Item den solveren cop volgens 
sijn acquyt, xxx\j. k* g., xvij. 
st, ij. d. 

Item Coruelis, den derck van 
mijn heer Operius, viij. st. 



275 



Sebastiaen, boede vuyten Haech, 
om 'tadvys boven te brengen 
van de peerdemerckt, sijn 
acquyt xxvq. st. 

Allert Operius diender gegeven 
iij. st. 

Noch Cornelis voors. gegeven 
i. st. 

Item Allert voors. i. st. 

Item mijn joffers knecht i. st. 

Item een boget gecoft, daer 
voor gegeven xixi st. 

Bijngoudt» griffier van de fy- 
nancien, vant consent van de 
peerdemerckt gegeven iij. k. 
g., X si 

Item den clerck voor den wijn 
xiij. st. 

Den clerck van de audiëntie 
gegeven v^ st. 

Mr. Jan van copieren xv\j^ st. 

Die maecht van m\jn heer 
Praets i. st. 

Den X. Octobris, den advocaet 
van den lande clerck, voor de 
copie van de requeste iiji st. 

Mr. Gommer Huysman gege- 
ven vij. st. 

Totten advocaet fiscael te gast 
geweest, daer gesonden vier 
kannen wijns, coste xxiiij. st. 

Manes gegeven van copieren 
ij4 st. 

Cornelis Operius knecht gege* 
ven X. st, 
XV. J. 



Allert V. st. 

Jan Govertss. Coenraet gege- 
ven xvij^ k. g. 

Noch Latorie xij. k. g. 

J. Buyset, griffier, voor 'tex- 
quitoriael ofte voor 't expe- 
diëren xxviij. st. 

Mr. Jan Comen, ons advocaet, 
van 't proces van den excijns 
te visiteeren, gegeven xix. st. 

Mr. Gilles Eeyns, procureur, 
van 'tselve xvyi st. 

Voor den sulveren coop gege- 
ven, wegende xviij. ons, een 
engel mijn, d'ons xxxviij. st., 
facit xxxüij. k. g., ^*. st. 

Voor een doos ii^ st. 

Item Pieter Speyert heeft in 
dese extraordinaris costen 
verscoten xxix. k. g., xiij. st. 

Opten ix. Octobris gecoft ses 
ellen blau say, d'elle xij^ st., 
facit drie k. g., xv. st. 

Noch vij ff ellen Ceulsce lint, 
d'elle een st., facit v. st. 

Noch vijff ellen passement, d'elle 
een braspenninck, voor Wijck- 
gen Janss., facit vi. st., ij. d. 
Somma vier k. g., ses stui- 
vers, ij. d. 

Upten XX. Octobris anno Ixvi., 
een halve os van Jan Go- 
vertss. gehadt, weegende hon- 
38 



270 

dert ende xcix. pont, het pont rekent waer 8oe soade my 

wilde hy geven voor viiji d^., noch comen x^\ k. g., vi. st., 

dat soude bedragen x. k. g., ix. penn. 

xi. st., vij. penningen; alst na Den 13. January anno 1567 , 

viii d. waer, sonde beloo* stilo commnni, een voet 

pen ix. k. g., vi. st., vij. vleysch van Jan Qovertss. 

penn.; alst na v^. d. waer, gehadt, wegende hondert x 

soe soudet bedragen vij. k. g., pont, eloke pondt ix. d., facit 

xiij. st., viji d. vi. k. g„ iij. st., vi. d. 
Alst nn opt alderhoecfasten ge- 



16 Tergadeiteg. 6 Notwember, IMO. 

Biblioiheek. -— Kaari van den oorlog der Bomeinen en Batame- 
ren. — Brief van FrancUoo de Melloè, — ^Umm van Na» 
sau, — Oude toestand der provincie Utrecht. 

Bibliotèeek. Ten geschenke ontvangen: 

van den schrijver: 

8. 6. H. A. van Beyma thoe Kingma, Diepuiatio hidoriea 
juris puèliei contiuens Hièloriam Ordinum Frinae a Oarolo V. 
usque ad ejuratum Piilippum II. 1515*^1581. Lngd. Bat., 
1835. 8«. 

S. G. H. A. van Beyma thoe Kingma, Bedrage tot de óe* 
schouwing van onderhoudpligügheid betrekkelijk uitdieping en slai^ 
ting van openbare vaarwaters in Friesland ^ inzonderheid met beirek' 
king tot de Leeuwarder^Harlinger Trekvaart, Leeuw., 1859. 8*. 

van den schrijver: 

C. P. A. Baron de Salis, Een woord over de vereeniging van 
het leger in Nederland ^ met dat in Nederlandsch Indie. 's Gra- 
venhage, 1859. 8*. 

van het Ministerie van Binneülandsche eaken: 

Becueü des Traite et conventions conclus par Ie Royaume des 



277 

FayS'BaSt avec les puissances élrang^eSy depuis ISIZ Jusqu^a nos 
Jours, par E. O. LagemaBS. Tom III et lY. La Haye, 1859. 8*. 

van den sohr^'ver: 

Graaf Maurin Nahuys, Florin d*or inédit de Bndólphe de 
Diephalt, (Extrait de la Révue numism. Beige.) 

van den schrijver: 

Loois Torfs, Fastes des calamit^ puhliques survenues dans les 
FayS'Bas et particufièrement en Belgiquê depuis les iemps ks plus 
reeuUs jusqu^a nos Jours. Paris-Tournai , 1859. 

van den schrijver: 

L. Ed. Lenting, Verslag van de zending van F^ans Halewijn, 
Heer ean Swevegem, en Adolf van Meeikercke^ naar den Frins 
van Oranje^ den 22. FebruariJ 1577. (Overgedrukt uit NiJ' 
hoff's Bijdragen.) 

van den schrijver: 

P. Scheltema, Froeve ter verklaring van een nog onverklaard 
opschrift. (Overgedrukt uit Nijhqff's Bijdr.) 

van het Friesch Genootschap: 

Mengdingen, VIU<' deel, nieuwe Beeks 11. 4. 



Kaart van den oorlog der Bomeinen en Batavieren» De Heer 
A. W. G. Ramaer te Babberich, verzoekt dat de aanmerkin* 
gen die door deskundigen mogten worden gemaakt op zijne 
kaart, in het 7^ deel der Berigten^ tot toelichting zijner be- 
drage Claudius Civüis en zijne worsteling met de Romeinen, uit* 
gegeven , hem of regtstreeks 6i door middel van het genootschap 
mogen wordmi medegedeeld. Zijn afgelegen woonplaats doet 
hem vreezen dat hij anders daarvan onkundig zal bleven. 



Brief van Francisco de Mellos. De Heer Jhr. C. A. Rethaan 
Macaré legt over den volgenden origineelen brief van Don Fran* 
dsoo de Mellos, met de daarnaast gestelde apostillen. Hij 
was ambassadeur van Portugal bij de Vereenigde Nederlanden, 

18* 



278 



en de brief heeft betrekking op de verzochte interventie van 
Frankr^k tot het tractaat van Julij 1669. Vergel. Wagenaar 
XIII, p. 377; AUzema VI, p. 258, 255; ©. Hoogüraten 
voce MeUo, 

Paris 12 Janvier 1669. 
Monsieur. 

Non obstant que la bonne disposition que S. M^® a monstrée 
poar s'interesser dans l'affaire de Hollande, nous met hors de 
tonte crainte; et que celle que i'ay remarquée d'ailleurs en ses 
Ministres me pent asseurer de l'effet de ma negotiation; Nean- 
moins comme il arrive d'ordinaire, que se rencontrant des dif- 
ficultez qui n'ont pas esté preveues au commancement des affai* 
res, i'ay iugé a propos de vous dresser ce memoire sur quelqoes 
unes qui penvent survenir en cette matiere que vous prendrez 
la peine de monstrer a Monsieur d^ Lionne afin que, luy in- 
formé des obstacles qui se peuvent opposer a nostre dessein, 
on y puisse remedier de bonne heure par les ordres de (que?) 
S. M. aura la bonté de donner a Monsieur de Pompone sar 
ce sujet. Veu que la haste de mon depart ne me permet pas 
de Ie pouvoir informer en detail de toutes ces cboses. Et i'en- 
treprens cela d'autant plus hardiment, que ie scay que les dif- 
ficultes que ie propose iey, serviront plustost d'inviter Ie Boy 
et ses Ministres a poursuivre avec plus de chaleur les interests 
de Portugal dans les rencontres, que les detoumer de la bonoe 
intention quiU temoignent ponr cela. 

1 . Premierement pour pouvoir entrer dans cette mediation avec 
un pretexte plus iuste, et moins suspect aux Hollandois, me 
sembie qu'il seroit a propos que Monsieur de Pompone eust 
ordre de persuader aux Hollandois que Ie Traite de Ligne en- 
tre la Prance et Ie Portugal, par lequel la France estoit obli- 
gée se mesler de cette affiaire de Hollande, subsiste enoore non 
obstant l'alteration qu'il a eu par la Paix d'Ëspagne, puia qu'il 
se peut faire qu'un Traite soit altere en nn endroit, Ie reste 
en sa vigueur en l'autre. Et les Hollandois voyans que S. M. 



279 

entre dans oeite aflhire par obligaiion au lieu d'y trouver a redire, 
defereront avec plas d'attention a ces instanoes. 

S. M/^eité iroÊtüe b<m que Mr. de Pompomie fasêe vaioir 
eeUc rtdum em proposimi ta atediaiUm^ ei somkaiUe 
aas^ que Mr. de WU em eoU ausij^ facüewf per- 
tuadé qMÜ eoiueiU queUe êoU aüegmie et appmée 
vi/vemeai. 

2. Et paroequ'il pent arriyer que les Hollandois par la grande 
deffianoe qu'ils oni de nous en Texecaön de oe Traite, se 
▼enillent servir de roocaön de la mediation dn Boy pour Iny 
demander ansai la garentie, afin d'asseurer par oe moyen Ie 
payement des sommes qne nous Iny aarons promises; il seioit 
necessaire de determiner ce qa'on feroit en ce cas la; et si on 
lenr doit acoorder la garentie, on non. Et qnoy qae semble 
qa'elle ne nons seioit advantageose, vea qae nons sommes les 
debiteors, et qne la gaientie de la France ne nons serriroit 
d'antre chose qae de nons obliger a payer plus exactement, 
neanmoins comme les Hollandais ne sont pas les plas obser- 
Yants de leur parole envers nons, et qne dans les autres Traites 
noos ont manqné en beanoonp de choses, la garentie serviioit 
de les tenir en biide, et ne nons seroit moins ntile qa'aeox; 
m bien qa'enooie que nons ne la demandons, nous ne laisse- 
jons de la reoeroir en cas qne S. M. la Tcnille acoorder. 

8. M. eomiaU auen de ed ariide, maiê EUe denre 
qv^m fasee emirer qwdque dauie e» stipmUuU la 
garaatie, qai etie aax HoUaadaiê Ie nunea de pre^ 
teadre que ie Boy »oii oöüffé de pmer les wmmet 
que Ie Poriugai ae pourroii au ae wudroii poe 
pmer^ eatmOe du Trmité: ei Je croU que Mr. T^ai- 
bauT eaiead auuy la meeme ekoee. 

3. Il se pent hive aussi qae les Hollandois n'agreent pas la 
mediation de ia Fianoe, et que nonobstant ce que Ie Pension- 
naire de Wit m'amt dit qu'il souhaitoit que la Franoe et l'An* 
gieterre se melassent de cette affidre pour Ie rendre plas seur, 
ils ayent changé de dessein, et s'excusent sur ceque c'estune 



280- 

affaire finie, on quelque autre pretexte. Il seroit necessaire de 
voir, si on doit demander la, ou faire plus grande diligence 
pour les y porter, puisque ?ray semblablement ils n'accorderont 
cela trop volontiers. 

8, M, ordotme a Monê^. de Pomponne de faire touttes 
sorte d*jnstaneeè pour faire accepéer sa mediatum, 
mak Elle adjousie qu'on ne peut esire- mediateur si 
les pariies de part ei d* autre ng conmiiené.. 
4. La plus grande difficulté qui se considere dans eette afiEaice 
c'est asgauoir comme on doit se servir de Tintercession d'An* 
gieterre pour Ie mesme effet, et si on doit ioindre Ie deux 
interoessions ensemble, ou laisser ag^r chacune a part. Cax 
Ie Eoy d'Angleterre estant obligé de son costé a concourir dans 
ie mesme affaire et son Amb'. M'. Temple, qui est a la Haye, 
ayant reoeu ordre pour cela» il faut trouver un moyen pour 
faire que les deux intercessiona nous soient utiles, et non pas 
que l'envie ou la ialousie qui se peut mettre ^tre les Minis» 
tres nous les fasse perdre toutes deux. Il semble qu'il ^esoit 
convenable laisser entrer I'Amb'. d'Ang^^. Ie premier dans Ie 
combat, et epuiser toutes ses diligences ne faisant cependaofc 
semblant de rien qu'apres que l'autre n'en. eusse pen reussir. 
Car si l'affaire reussissoit de Tautre costé nous aurions epar- 
gné la peine a la Franoe, et si non, TAng'^ n'auroit scget de 
se plaindre de ce qu'on euet entrepris une chose qu'elle n'avoit 
peu faire. Cependant il y a grand inconvenient a cela, eest 
que l'Ang'^. n'entrant pas dans cette matiere avec la vigueur 
qu'il est necessaire, et n'osant pas choquer les HoUandois, pour 
la bonne amitié en quoy ils se trouvent en toute aparence, ils 
ne reussiront pas comme nous voudrions; et les HoUandois 
apres avoir una fois refusé aux Anglais cette demande, se ser- 
viront de cette mesme mison pour ne la point accorder a la 
Erance. Et mesme quand ils voudroient aroir cette complai- 
sance pour S. M., ils n'oseroient Ie faire de peur de choquer 
les Anglois, en accordant aux uns, ce qu'ils ont refusé aux 
autres. C'est pour quoy Ie meiüeur expediënt seroit de ioin- 



2S1 



dra les foroes et agir ooniointement les deux Amb". ensembie, 
s'il ce peut trouver moyen pour cela, car outre que les dili- 
gences seroient plus forte appuyées des deux parties, on ne fait 
point de tort a FAng'*. quand on agit par les mesmes raisons 
et pour la mesme fin. 

8. M. juge pUu a prapoê que lea jnskmeee te faueni 
en êOH fum , coueurremeni ei eonjoiniemeni avec celles 
du Boy d^Jngkierre^ ei ê*ü se peui avec un eofi- 
ceH enOer avec les deux Ministres ^ ce que Mr. 
VAmbasiF. iaekera sans douiê de procurer; ei S,M. 
crok que VvsuéUM des i^fiees du Boy d*Jnyleierre 
serviroU de preiexte aux Soüandois pour ne deferer 
a ses iusiauces si dies estoieni faüies aprez. 
5. Monsieur de lionne est desia pleinement informé de nostre 
preteation avec les HoUandois et qu'elle ne consiste qu'en deux 
pmnts: Ie premier que les HoUandois ne noas obltgent a re* 
noncer Ie droit de Cochin et Gananor , mais que les Places leur 
demeurent en caution iasques a ee que nous leur payons toates 
les sommes que nous leur devoDs pour la Paix de Taii 1662, et 
de plas Ie defieyement de la flote avec laq^*. ils ont pris les dites 
Places, laqi^ somme ils peuvent faire monter a un si haut prix 
qm'il soit impossible de retirer iamais lesdites Places de ses maina. 
La 2^^, que comme ils ne nous ont quitte les six termes 
escbeus d^uis la Paix qui montent 8 milions de livres, ib 
nous quittent aussi un autie terme qui est escheu depuis la 
conclusion du Proiet iusques a eet beure, Et cela n'est pas 
seulement raieonable, mais du contraire se serviront necessaire- 
ment la rupture, puisque pour Ie premier, Ie Portugal n'y 
veut pas oonsentir en aueune maniere, et pour Ie second, il 
ne peut pas Ie fedre eucore qu'ii Teusse voulu. It sur tout les 
HoUandois ne peuvent pas nous reprocher de ce que Tinter- 
position de la Franee n'a plus lieu sur une a£Paire qui est desia 
accordée, ou que nostre demande est une alteration du Proiet, 
d'autant que Ie dit Proiet n'est pas un accord fait entr'eux et 
moy, ny un contract signé des deux Parties, mais seulement 



une declaraiion de leurs volontez et des conditions a quoy 
ils voaloient s'accorder avec nous; duqnel ie me suis chargé 
poar Ie communiquer au Prince mon Maistre et a prendre la 
resolation la dessus sans autre forroe oy signature. 

Ott est dê»ja informé de eet ariicle et Von ne doutte 
pas que Mr. VAmbr. et Mr, de Pomponne n'appuimt 
fortem^. les raisons gu'ü contient, 
6. Mais de quelque maniere que cela soit; il faut que puisque 
Sa M^ a la bonté de vouloir donner la main a cette afaire, 
que Monsieur de Pompone aye ordre, non seulement de parler 
pour nous, mais de parier un peu plus fermement que ceqo'on 
a fait iasques ici, faisant entendre aux Hollandois l'obligation, 
la raison et l'interest qua Sa Ma^ a dans la conservstion dn 
Portugal en géneral et dans cette affaire en particulier, et l'ex- 
treme deplaisir qu'elle recevra, de ce qu'ils se veullent accor- 
der avec nous dans des termes raisonnables et toutes les autres 
expressions qui puissent monstrer la part que Sa Ma^ prend 
a nos interests, car autrement ib prendroient cela pour une 
simple recommandation , comme ils ont fait iusques a eet heure, 
et la diligence ne produira plus deffet que les autres. £t afin 
que les incidens qui peuvent arriver ioumellement , quoy que 
de moindre consideration, ne retardent Ie cours de l'affaire, 
Monsieur de Pompone doit avoir ordre en general d'assister 
en tout a cette negotiation selon quil Ie ingera necessaire. 

Mr. VAndf, scait desfa quel ordre onadonnéa MoiuF'. 

de Pomponne, et Von assure encor que ses in^rwdions 

seront mesme plns fories el plus pressanies , que tout 

ce qui est eontenu dans eet ariicle. 

Voila, Monsieur, les choses de quoy iay creu vous devoir 

advertir, afin que vous avec Monsieur de Lionne Ie puissiez 

convenir, laissant Ie reste a la disposition de vostre zele et 

de sa bonne volonté, et me disant touiours avec la plus grande 

passion du monde. 

Voste tresbumble et tres obeissaut serviteur. 
De Mellos. 



283 



Oude ioeitand der Provincie ütrecM, De vooreitter vestigt de 
aandacht op het werk Over de oude Qeograpkie, hei handelwer' 
keer ene. der Frovincie Utrecht, door den Heer J. J. de Qeer 
uit meerendeels onbekende en onuitgegeven Charters bewerkt. 

Over het hooge gewigt van dezen arbeid, die zoo vele hy- 
pothesen omverwerpt, en een geheel nieuw licht verspreidt 
over hei behandelde onderwerp, hebben de leden kunnen oor- 
deelen , die in den vorigen winter daarvan de gedeeltelijke 
mededeelingen mogten aanhooren. Het eerste gedeelte van 
dien arbeid zal nu weldra ter perse worden gelegd. Bij het 
betrekkelijk klein publiek, dat in ons vaderland in dergelijken 
wetenschappeliyken arbeid belang stelt, wordt de uitgave aan 
de belangstelling en ondersteuning der leden aanbevolen. 



Jl6um van Nassau, De heer Jhr. C. A. Bethaan Maqaré 
geeft ter bezigtiging een hem toebehoorend G^0a%i^^, Juto- 
ffraphisch JUmm van het huis van Nassau, belangr^k handschrift 
met wapens en portretten. 



16 Tergaderlng. 19 BTovember, 1959. 

Bibliotheek. — Beleg van Maastricht door Parma, 1579. — 
Kaart van het eiland der Batavieren. — (darters uit het 
archief van Hardertoijk. 

Bibliotheek. Ten geschenke ontvangen: 

van den schrijver: 

F. A. Ebbinge Wubben, Aanieekeningen van Mr, Z. Ter 
Stege, vermeerderd met nalezing en b^voegseU. Meppel 1859, 
8°. Niet in den handel. 

van den heer J. J. van VoUenhoven: 

Lettres patentes des Provinces Unies des PayS'Bas, en faveur 
des Docteurs et autres gradués de V Académie de Genève (1593 a 



284 



1599) publiée* par Th. Heytr. (Mémoires et docuneais publiés 
par la Sociéié d'Histoire et d* Archéologie de Geaève* Tom XI. 
Livraison %), Genève, 1858. 8^ 



Beleff tau MaaslrkM door Fa/rma^ 1579. Het is beleend 
uit het verhaal van Bor, XIII. 102^, hoe een edelman, niet* 
tegenstaande de strenge wacht door Parma gehouden, aan 
sijne oplettendheid wist te ontsnappen, om den nood der be- 
narde stad aan* den prins van Oranje bekend te maken en 
hem in zijne pogingen tot ontzet te sterken. Met de bijzon» 
derheden van dien gevaarvollen togt, en den persoon die ze 
met beleid ten uitvoer bragt, maakt ons de onderstaande door 
Jhr. C. A. fiethaan Macaré medegedeelde brief nader bekend. 

Olariseime Domine. 

Passeus') noster scoJpit Trajectum ad Mosam urbem, nunc 
obsidione principis nobilem *). Tabulam quae veterem illamr Par- 
mensis obsidionem exprimebat domi meae accepit. Subscrip- 
tio illius avunculi mei magni eruptionem indicat gloriosam. 
Nunc vero quia tabulae suae , quam parat Passeus » aliqualem 
urbis historiam adjungere tuae Eruditionis opera constituit, 
adire Clar"^. Tuam statueram , simulque rogare ut in ea 
meminisse similiter illius praedecessoris nostri velit, ad quod 
graves me causae hoc tempore impellunt, quas puto tua pra- 
deutia facile subodorabitur. Una earnm est ut intelligant ali- 
qui qui faenum in cornu gerunt , fidem quam patriae debemus 
ab nuUa religione impediri; caeteras coram et quando rediero 
jam exponam, nam h$c in Groenesteyn in diem abhinc ter- 
tium a negotiis domesticis detinebor. Velim etiam, si ita 



1) Een der bekende Utrechtsche graveurs de Passé. 

2) Na een beleg van twee maanden werd Maastricht eerst in 1632 
weder door Frederik Hendrik herwonnen. 



285 



videtur, iUam tüttlum illi dari, qnem bonae memoriae 

Araasioriim princeps Guilheimus illi ^^iucipalis maaus sub- 
afx^tione lasgitur» quod autographum Cl. tuae me ostendisse 
pnio, coi nobilitas inter Mosam et Valhalam oonis accedit 
et infinita alia. Multam me tua Clarit. amicosque omnes 
devinxerit. Vale vir Cl™^ et me si placet inter amicos tuos 
Qiimepra. Ex GroenestejB. 

Glar. tuae ex animo deditas. 
Daniël de Eidder ab 
Groenesteyn 
1632. 

Sic babent verba principis quando Marascballatum illi confert ; 
Jijnker Willem de Ridder van Oroenesleyn, etc, 

D'historie soe ick van mijn grootvader dickmael heb hoeren 
vertellen, die tselfde van syn broeder de maerschalck hadde 
is sulcx: 

Als Maestricbt in d'vuyterste benoudtheyt was, werden by 
den crijsraet voirgeslagen , met wat middelen sljn excellentie 
soude bekendt konnen g^maeckt worden den staet ende noydt 
van de stadt; ende alsoo verataen worden, dat het niet mo- 
gel^ck en was door vyandts leger te commen ende oversulcx 
eenige tydinge te brengen , aengesien de vaste besettinge» seyde 
den Cappeteyn Ridder, dat hy met eenige van sijne ruyterye 
met opgestokeue vaen hoopten daer door te comen ofte te 
slaen; twelck by ooek alsoo daechs daer aen voer het opgaen 
van de sonne gedaen heeft. Be pondt daer hy sgn peerde 
meede over Maes sette, was met messe bestroydt, omdat het 
stappen niet en soude gehoerdt worden; om het neygen der- 
selve bad ieder peerdt een loot int oor hangen. D'eerste schild- 
wacht stack hy met sijnen eygen handt doot; den tweeden 
worde door een van sijn ruyterye gemast , naer dat sy het 
woerdt hadden gecregen; den darden sloech allarm. Dan eer 
men in vyandts leger wist watter te doen was quamen sy al 



286 



bayten trencheen^ doch worden naderhandt vervolcht»* etc. 
t Antwerpen aerriveerende werden vereert met 10,000 galden , 
soo ick meyn van de stadt, ende van sijn excellentie met 
een goude keten, etc. 



Kaari van hei eiland der Batavieren, Komt ter tafel een 
door den Heer H. G. Haasloop Werner, te Ëlburg opgemaakte 
kaart van bet eiland der Batavieren met toepassing daarop 
van de tabula Feutingeriana, Wordt besloten den heer Haas- 
loop Werner verlof te vragen om van dit stuk gebruik te 
mogen maken. 



Charters uii het archief van Hardertojjh, De Heer Mr. G. 
A. de Meester, te Harderwijk biedt de onderstaande Charters 
uit het stedelijk archief aldaar, ter plaatsing aan. 

Oronohgische opgave der perkamenten en brieven der U^ en 
\^^ eeuwy berustende in het archief der gemeente Harderto^h^ 
Tweede verzameling. 

N*. 1. Anno 1815. Een copie van een stuk, waarbij het 
bestuur van Franekerdeel en Wenbrendsie aan de ingezetenen 
van Harderwyk vrij en vast geleide verzekeren. Uitgegeven 
door Schrassert in het tweede deel van Hardervicum Antiquum. 

N*. 2. Anno 1816. Privilegiebrief voor de ingezetenen van 
Harderwijk op de markt te Skanor, van Erick koning der De- 
nen en Wenden. Het zegel in witte was is geschonden; 
vroeger Loquet 16. H\j is uitgegeven door Slichtenhorst, 
Geldersche geschiedenis en door Schrassert, 1^ deel bladz. 146. 

N*. 3. Anno 1816. Privilegiebrief van Erick van Dene- 
marken regelende de betaling der tolregten. Vroeger Loquet 
16. Het zegel ontbreekt, het z\jden snoer is nog aanwezig. 
Uitgegeven als N°. 2. 

N°. 4, Yidimus brief van het vorig privilegie. Anno 1816. 



287 

N*. 5. Copie der privilegie brieven uit DenemarkeD; vroe- 
ger Loqaet 16. 

N*. 6. Vertaling der privilegie brieven uit Denemarken, 
zoo als zij in Slichtenhorst en Scbrassert voorkomen. 

N*. 7. Anno 1318. Viris discretis ethonestis, sculteto et 
scabinis in Herderwick, judices ac oonsules terre Emsgonie 
quod cunqne possunt pacis et dilectionis cum salute. Scrip- 
siatis nobis significando, quod intellecta nostrarum literarum 
continentia apud vos inpato heretis quatuor marcas ab Heyn- 
rico quadiger. Et si nuntius aperta litera nostra testimoniali 
verus et legitimus in festo Martini proximo praeterito bye mali 
ad TOS veniret enarratas toliere posset. Et si dictus Heynri- 
CU8 ad partes vestras medio tempore reveniret , dum modo tot 
bona valentia duas marcas haberet, quod ipsum ad hoc com- 
pellere intenderetis , ut etiam de dictis duabus marcis, sicut 
de quatuor mards supra dictis. BoHkom spali nostro cum in 
Emerha pro quo jam pluies scripsimus, satisfacere debeat du- 
bio procul moto. Hinc est quod vestram discretionem pariter 
et bonestatem rogamus, qaatenus dictas quatuor marcas^ quas 
ut praemissum estv in vestra habetis potestate, receptis lite- 
ris nostris apertis sive litera nostra testimoniali recepta. Hrod- 
doni praesentium exhibitori, cum de dicta villa Emerba nobis 
fideli. Ut competenti testimonio assignetis seu assignari faci- 
atis, et de duabus marcis residuis, sicut nobis scripsistis, ut 
a detentore persolvantur, quantum in vobis est faciatis. Quod 
apud vos et vestros grata vicissitudine cupimus promereri, non 
obstante quod nuntius, in praedicto festo beati Martini, hye- 
malis non venis ut scripsistis, quia per tempestates et aiia 
multa incommoda est et fuit impeditus. Datum in vigilia pu- 
rificationis sancte Marie v. Anno domini mcccxvi^. Het zegel 
ontbreekt; vroeger Loqnet 88 N*. 1. 

N'. 8. Anno 1818. Copie van eenen brief. Nos Keynal- 
dtts Comitis Gebiae filins universis praesentes literas inspectn* 
ris et audituris. Notum esse volumus, firmiter attestantes, 
quod nos sponte ac proinde nostra libera voluntate ac arbitrio 



dedimus et promisimus, bona ^de assecuravimus , nee non 
nostro juramento corporali confirmavimus oppido nostro Har- 
derwich, omnia jura, privilegia ac libertates, qaae vel qualiter 
a nostro domino, domino Eeynaldo parente nostro , ac aliis 
nostris praedecessoribus , habuemnt et hactenus possedenmt , 
firmiter ac totaliter obserrare, et qnod minime debeamus ea 
infirmare quoquo modo. Haec vero fecimus de conanimis oon- 
silio, assensu et voluntate dominae Margaretae, matris nostrae 
oomitissae Gelrensis; nostrarum sororum, ?iddicet Philippae et 
Isabellae, ac nostroram consulum, ridelioet Petri domini de 
Lecka, Wolteri domini de Keppeie, domini Jaoobi de Myerler, 
domini Borronis de Dornick, domini Oodefridi Tengnagell» 
domini Baldekini de Avesaete, domini Johannis de Dornick» 
domini Bemhardi de Dorenweerde, domini Friderici de Ese, 
militnm; Henrici de Wisch, ac Oyselberti de Barwen judicis 
in Velaa famulorom; qui omnes praesentes yiderunt et audi- 
verunt haec praemissa; ipsis una nobiscnm consilium, oonsen- 
sum praebentes pariter et favorem. In cojus rei testimoniam 
nostrum sigillum praesentibus est appensum. Datum in Ro« 
sendale anno incarnationis domini miliesimo tresentesimo deci* 
mo octavo in crastino beitae Luciae virginis. Vroeger Loquct 
15 W, 8. 

N*. 9. Anno 1824. Eene acte op perkament. Pateat uni- 
versis qnod nos Gherlofus de Bevalia ét ego Everhardus socias 
p'raedicti Gherlofi, recepimus in villa Brugensi, die oonfectionis 
praesentium, per manus Pelegrini filii domini Qossewini de 
HarderwijC) nee non per manus Nicholai dicti Leuwe viginti 
tres libras cum sex soUdis grossorum Turon^isium bonorum 
et legalium ; de qua pecunia communitas villae de Harderwijc. 
De qua pecunia nos vos reoognoscimus ad plenum esse con* 
tentos et solutos. Quare omnes illos ad juredictionem dictae 
villae de Harderwijk attineutes de praedicta summa pecuniae 
quitos et absolutos perpetue prodamamus. In cujus rei testi- 
monium nos Gherlofus et Everardus memorati sigilla nostra 
propria praesentibus literis dnximus apponenda. Datum in 



289 



vüla Bnigenm, aano domini m ccc vioesimo quarto, quarta 
feria posi leriam nativitatis beati Johannts Baptistae. Het ze- 
gel in groene was te aan de acte. Vroeger Loquet 88 N\ I. 

N*". 10. Anno 1S26. Quinta feria proxiraa ante diem na- 
tiniatis beatae virginis. Pririlegie brief van Waldemaras, ko- 
ning der Deenen. Uitgegeven door Sligtenhoiat en Sdirasaert, 
deel I, biadz. 152. Vroeger Loquet 16. 

N*. 11. Anno 1337. An sinte Peters avond in den lente. 
Een verdrag over honderd veertien pond tusschen Weneroar 
Lichtevort en Tiden Legemers sooe, vur schout en sehepenen 
van Harderw^k. Het oude zegel, een kogschip, is gedeelte- 
lijk beschadigd. 

K*. 12. Anno 1340. Copie extract uit een privilegieboek 
b\) den muntmeesier Jeoob Dirka Alewijn vertoond: 1. Uit 
«enen vidimasbrief der stad Rhenen, van een privilegie des 
iiertogB Beinald, anno 1340, sondaegs na alle apostelen dag, 
gevende en willende, dat zijne werklieden en munters en alle 
degenen die zgn van den sermente van Braband , werkende en 
niet werkende, zijjn en blijven altoos vry en qujt overal bin- 
nen zijnen landen, zy en haer goed van alle settingen, van 
alle beden , van alle for£uten en misdaden , van alle tollen und 
?an alle eyscfaen en causen; dat niet zullen worden gecorri- 
geerd noch gehouden te antwoorden aan eenige regten binnen 
zjjne landen, anders dan aan baren prevoost en geswooren en 
daar zij het lijjf aan verbeurden, dat zal de drossaert of bail- 
luw rigten. 

Hierbij is gevoegd een uitreksel uit den privilegiebrief van 
Mechtelt, hertogin van Gelre, anno 1374, op dag der heilige 
martelaren, voor de werklieden en munteren die njn van de ser- 
mente van Braband en van Holland. Vroeger Loquet 32 N^ I. 

N*. 13. Anno 1346. Wy Alianora, bider ghenaden goets 
bertoghinne van Ghelren, grevinne van Zutphenne, doen kont 
allen luden mit desen openen brieve, dat ons die scepene, 
raet en die ghemeynt stat van Haerderwyc ghenuch ghedaen 
hebhen van den vijfhondert ponden, die zy ons sculdich wa- 



290 



ren nu te midde winter die neest voerleden is te betalen vol- 
doen hebben, alsoe dat wy zy daer daer af qnyt scelden. In 
orkonde des briefs bezeghelt mit onsen zegel. Gegheven int 
jaer ons heren dusent driehondert zesse en vi^ich, des son- 
nendaeghs nae sente Pouwels conversio. Het zegel is geschon- 
den. Vroeger Loquet 88 N'. 3. 

N'. 14. Anno 1348. Een copie. Wy Eeynolt bi de ghe- 
naden Goeds hertoghe van Gelren en Greve van Zutphen , 
maeken kond allen layden mit desen openen breve en beken- 
nen oppenbaerlick, dat wy ontfanghen hebben van onssen lie- 
ven vriuden, die schepenen ende raedt onser stad van Har- 
derwijk , alse daeraf dat wy hoer Zutpbensche rechten gaven , 
vijve en twintigh honderd pond kleynré penninghen payments, 
alse op data dis brieffs gheven en ghegheven was, by handea 
en in maniere alse hier na beschreven staet. Dat is te wee* 
ten, by handen Uden van Mokeren dusent pondt, by handea 
Everards Vijfpennicks drie honderd pondt, by handen Gervaes 
van Anlaer sieven honderd pond , en by handen meyster Claes 
van de Steghe, des bontwerkers tot Nijmegh, vijfhonderd 
pondt van der gelde voorsz., van welke v\jf en twintigh hon* 
derd ponden voors. wy voer ons en onser nakoemelinghen, die 
voergh. scepenen en raedt onses stad van Harderwijk los en 
qnyt schelden , mit desen brieve , mit onser segel besegeld. 
Gegeven in 't jaer ons heeren duisend drie honderd acht en 
viertigh op sente Yalentijns dagh. Vroeger Loquet 15 N'. 
19 en Loquet 82 N'. 4. 

N^ 15. Anno 1349. Wi Reynout bi der genaden Goits, 
hertoghe van Gelren , Greve van Zutphenne alse een Saecwout, 
Bidderic van Lent, Otto van Dryele, Goswyn van Vanderic. 
Ude van Mokeren, Willem Johans, sone van Heze, Arnt van 
Hoemen, Eembout Puls, Herman van den Walle van Suyt. 
phenne, Aelbrecht de Rike, Claes van der Dunen, Bidderic 
van der Dunen, Heyneken Heynekens, sone van Bomel ende 
Henric van Noringhe, alse burgen, maken cont ende kenlic 
allen luden die desen brief suelen sien of horen lesen, dat wy 



291 



scliuldich sijn mit gesamender hant, ende unghesccyden van 
ghereclite scout Egbrecht Kisteken burgher tot Goelne ende 
sinen erfgenamen eylfhondert drie en vijftich guldene schilde, 
der munten 's keysers van Bomen, ofte Coninx van Vrancrike 
gat van goude ende gherecht van gewichte te betalen op sunte 
Martyns dach in den winter, de nu alre neest toecomende is 
na date des briefs, ende were dat sake, dat wy, dat verge- 
noemde geit niet en betaelden opten termine der betalinghen 
als varsproken is, so gelove wy Saecwout ende burghen voer- 
gen, in goeden trouwe in to comen tot Nymeghen tot maninghe 
Egbrechts Kistekyns of sijnre erfgenamen voergenoemd, oft 
oers eens zekeren voederen (in eyne ersame herberghe , die ons 
van hem aldaer gewijst wurde, als wy, Beynout bider genaden 
Goedes, hertoghe ende greve voergenoemd, mit twe paarden, 
oft wy, moghen twe ersame mannen mit tive paarden voer 
uns seynden ende legghen. Ende wy burghe voergenoemd 
sulen mallic in comen mit ene paarde, of wy moghen roallic 
ene ersame man, mit ene paarde voer ons seynden ende leg- 
ghen in die leyste en leysten als ersame luden, ende als gaste 
op uns selves cost, ons selven te winnen tieghens den wert. 
Ende welc onser dat ierst gemaent woerde» de sal sonder 
merren ende sonder beyden comen in die leyste, oft hy sal 
enen anderen voer hem senden ende legghen als vurspraken 
is onser enghemen der ander te verbeyden, noch te verwach- 
ten. Ende als viertennacht omme comen sijn ende verleden 
na den suone der betaliughe voersproken weder wy, of die 
ghene die wy voer ons gheleecht hebbe, leysten of niet en 
leysten , so mach die voerghen. Egbrecht Kisteken of sine erf- 
genamen moeghen dat voerscreven ghelt winnen ten goeden, 
of ten lombarden, te scaden of tot anderen gelijken scade, 
die den voerseyden scade gelike sy , so waer dat hy mach , of 
sy moghen tot s^ns of tot oers selfs simplen segghe, sonder 
ennich weder segghen, of weder proevinghe van ons yemant 
van onser weghen to done. Nochtant en suelen wy uter 
voerghen. leystinghe ende herberghe niet scheyden noch varen, 
XV. J. 19 



292 



noch die gheue die \vy voer uns geleecht hebben den voergen. 
Egbrecht offc sinen erfgenamen, en sy ierste beyde van hoeff 
ceel, van oost ende van scaden, die op dat voersereven geit 
gegham waer ende gewassen, ende van moghelike boyde cost, 
dien hy, oft sy uutgheleecht bedden omme die burghen in 
die leyste te manen, ende desgheens cost mit ene paarde, die 
de burghe huede in der leyste genoech ghedaen, vol ende al 
betaelt ende wale gequyt. Ende were dat sake, dat van ons 
burgben, voergen. ennicb sturve, dat 6ot verbieden moet, so 
suele wy enen goeden anderen geleken burghe weder setten 
in des doden stat tot maninghen Egbrechts, oft sijnre erfge- 
name voergen. oft oers eens zekeren boden onder pene der 
leystinghe voerschr. , ende van allen desen voerwarden ende 
geloeften , die in desen brief gescreven staen geloven wy Bey- 
nout , hertoghe ende greve als een principael Saecwout voergen. 
voer ons ende onse erven, onse burghe voergen. scadeloes te 
houden, wael te quyten ende tenthe£Fen in guden trouwe, 
sonder argelist. In orconde ende vestenis, alre voerwarden 
ende gelaeften voersereven hebben wy Saecwout ende burghen 
voergen. onse seghelen aen diesen openen brief gehanghen, 
ende verwilleoorent mede ende verkiesent, also als wy voer- 
noemt syn, dat men noch vinne gebrecken, quetssinghe of 
brekinghe eens zegels of mere der zeghele voergenoemd, oft 
omme ennichs transfixs wille dat dor desen brief gesteken 
wurde, dar sy ander bni^hen inne verbnnden voer die voer- 
schreven Yoerwarden voer dieghene die niet zeghelen noch ge- 
loven en wiUen, oft umme anders einicherhande ongheval die- 
sen ii^henwordighen brief yet begripen moghen ofte laken, 
mer dat hy in alre sijnre volcomeren macht onbegripelic bliven 
sal ende weeseu, geliker w^'s, oft hy gans geseghelt ende 
alinclike beseghelt were onghelaect ende ongecanzeliert. Ge- 
gheven int jaer uns heren dusent driehondert neghen ende 
vieitich des Satdaghs na onser vrouwendagh annnnciacio. 

Wi Willem vao Rees, Loes van Hulhusen ende Johan van 
Homoet, ridder, maken cont ende kenlic allen luden, die die- 



293 



sen brief suelen sien of horen lesen, eode bekennen dat wy 
ons yerbunden hebben ende verbinden mit diesen breve an hant 
Ëgbrechts. Kistekyns burgher tot Goelne ende sijnre erfnamen 
vor alsnlke voerwarde as diese tiegenwordiehe brief inne helt 
ende begripet, da dese selve brief dor gesteken is, ende ge- 
love mede alle die verwarde, vast, stede ende onverbrekelic 
te houden wittelic ende wael te voldoen alse burghe mit den 
anderen mede bnrghen, gelige dat s^ gelonft end besegelt heb- 
ben in goeden tronwen sonder argelist. In orconde des hebben 
wy onse zeghele an desen brief gehangen. Gegeven int jaer 
ons heren dnsent driehondert neghen ende viertich des dinx- 
dages vor palmen. 

Ie Jan van Wye d'oude Bidder, bekenne mit desen openen 
breve, dat ie mi verbonden hebbe ende verbinden mit desen 
openen brieven aen hant Ëgbrechts Kistekens burgers van 
Goelne vor alsulke voWwarde, als die brief daer diese tieghen- 
wordighe brief dar gesteken is inne heylt ende begript, ende 
geloven mede alle die voerwarde , vast ende stede ende onver- . 
brekelic, wittelic ende wael te houden ende te. voldoen, geljjc 
dat de ander medeburghen geloufk ende bezegelt heeft in goe- 
den trouwen sonder argelist. In urkunde des hebben ie 'desen 
brief besegelt mit minen zeghele. Gegeven int jaer uns Heren 
dusent driehondert neghen ende viertich des Goedes daghs 
vur palmen. De zegels ontbreken, vroeger Loquet 88. 

N*. 16. Anno 1352. Wi scepen ende raet to Staveren 
doen cont allen dien ghenen die desen brief sullen sien of 
hueren lesen, dat wi van eersamen luden scepen ende den 
raet van Herderw^c, als van der gueden lude weghen van 
Gampen ontfaen hebben dertyen pont grote, dair wi si van 
quyt scelden mit desen brieve , open bezeghelt mit ons meisten 
zeghele. Ghegheven int jair ons Heren dusent driehondert twe 
en vijftich des sondaghis op Sexagesima. Het zegel is ge- 
schonden, nog zigtbaar het schip met een matroos in het want. 
Vroeger Loquet 88, N'. 2 

N". 17. Anno 1357. Wy Reynolt by der gratiën Goetz , 

19* 



294 



faertoge van Gelre und grave van Zutpben, doen kondt und 
kcntelick allen luyden myt desen openen brieff, want her Bemt 
Yleyssch Scholaster van Deventer der praesten aldaer spraestz 
gehorige luiden van Deventer voorschreven, binnen Veluwen 
geseten, aengespraecken heeft, orame hem meer af te wynnen 
dan choermaytz luyde rechte. Ende wy hem en zijnen luyden 
d«er op eenen genaempten dach gelecht hadden tot Eogelianter 
honte in eenen vollen hemael als to richtenen na der waerheit. 
Soe vraeghden wy daer op eens ordels Goesewyne'van der 
Horst alse van desen vursc. saecken, die hem myt onsen 
ridderen, knapen en scepenen van onsen steden daer op be- 
ryet , ind wijs voer recht , want die praest op dyen genoemden 
dach nyet en quame, en taelde zijne horyge luyde ane, omme 
meer dan cheurmuyts luden rechte van hem te winnen , dat die 
kiden voert meer chuermuytzsche luyde blijven sullen, en wy 
zy daerinne faalden sullen, en die praest vursz. nyet anders 
van hem hebben en sall dan choermuytz luyde myt recht 
schuldich zijn te doen. In oerkonde en stedicheit des hebben 
wy onsen segel aen desen brieff doen hangen. Gegeven in 
't jaer onss Heren duysent dryehondert soeven ind vijfftich des 
donderdagess na sente Servaess dach. Dit stuk is op papier. 
Vroeger Loquet 27, N*. 1. 

N*. 18. 3 Junij 1358. Copie Heinold , hertog van Gelre 
en zijn broeder Eduard beloven zich te houden aan hetgeen 
Jan van Meurs en Arnold van Arkel met de vier hoofdsteden 
ter hunner verzoening zouden beramen. Uitgegeven door Ny- 
hoff, deel 2, N'. 85. Vroeger Loquet 3, N\ 2. 

N^ 19. 21 Jun^ 1358. Uitspraak der vier hoofdsteden 
des lands van Gelre, nevens Jan van Meurs en Arnold van 
Arkel, tot belegging der geschillen tusschen hertog Reinald 
en zynen broeder Eduard, Copie. Uitgegeven bij Nyhoff, d. 
2, N'. 87. Vroeger Loquet 3, N*. 1. 

N*. 20. Nae Godes huert drutten hondert jare in den acht 
en 't sestegeste jare in santé Jacobs dage des heylige Apostels. 
Privilegie brief van Albert van Goets ghenaden der Sweden 



295 



und der Ghoten koningh regelende de strand vonderij en ver- 
dere regten der ingezetenen dezer stad. Uitgegeven, doch zon- 
der aan de spelling zich te houden door Schrassert, bladz. 165. 

Het zegel van koning Albert is geschonden, die van Karle 
Uleffsz van Tustum, Thimo Qallen ontbreken, Kaerle Wolfsen 
van Wolfsum , een klimmende leeuw is ongeschonden , Andrees 
Jacops is geschonden, Erick Kaerless Ridder evenzoo. Er- 
wyder Gustavesz, een chevron, ongeschonden, Hasse Tunesz 
een half zilver en half zwart zegel zonder wapenteekens onge- 
schonden even als dat van Wionewydor Findessen, knapen 
allen in witte was. 

N'. 21. 1371. Hertoghe van Gelre en greve van Zut- 
phenne. Wy u burgermeister , schepenen en raet ons stat van 
Harderwijck onsen lieve vrunden, dat ghy mit ons besegelen 
wilt aisulcke hilixbrieve en vurwerden, als wy en andere onse 
vriude gelanen ende doen solen onse lieve neve hertoch Ael- 
bert van Beijeren , Euwaert van Henegouwe ende van HoUant, 
daeraff sekcren wy ende gelauven in guden trouwe vur ons en 
onse erven u ende uwe erven schadeloos te houden ende wael 
te quyten, sonder eenich wederseggen. Inde des en wilt ons 
niet weigeren alsoe lieff als wy u sijn, opdat ons in onsen 
hilizsaken overmyds gheen hynder en valt. Gegeven onder 
onsen segel bynnan op desen brief gedrukt. Int jaer ons He- 
ren dusent driehondert een en 't seventich des sonnendags op 
sente Johans avont decollacio. Het zegel in roode was is iets 
geschonden. Vroeger Loquet 82, N®. 6. 

N^ 22. 1375. Twee kwitancien van ontvangene gelden 
dezer gemeente door Johan van der Eze, zijn zegel in groene 
was ongeschonden. Vroeger Loquet 88, N*. 3 ". 

N*. ^3. 1375. Wy Mechtelt bider genaden Gaits herto- 
ginne van Gelre, grevynne van Bloys en van Zutphen doen 
kont allen luden en bekennen, dat wy quyt gescolden hebben 
en quytscelden overmids desen open bryeven dye scepen, raet 
en dye gemeyn stat van Herderwijck van hondert alden scil- 
den guet van goudc en swaer van gewichte skeysers van Ro- 



men of 's konic van Vranckrike dye sy ons wael betaelt heb- 
ben, aen hant here Arndt van Goeien onss Capellaen, als in 
afcortinghe der achthondert alder scilde munten vors, dye sy 
ons sculdich s^n aen den heiligen Paesche dach naest toeco- 
mende, sonder enyghande argelist. An orkonde onss zegels 
vier op desen bryef gedruct. In den jaer onss Heren dasent 
driehondert vive en soventich op dach Philippi en Jacobi der 
heiligen Apostelen. Het zegel in roode was is ongeschonden. 
Vroeger Loquet 88, N^ 32. 

N*. 24. 1876. £ene kwitande van Henric van der Hove 
van Huessen, canonic toe Deventer van ontvangene gelden 
dezer gemeente. Zijn zegel in groene was, een boomtalge, is 
ongeschonden. 

N*. 25. 1376. Copie. Universis et singulis tam praesen* 
tibus quam fiituris praesentes literas visuris seu anditnris Hac- 
quinus Bei gratia Norwegiae et Swetiae Rex, salutem in Do- 
mino sempiternam, universitati vestrae tenore praesentiam 
notum facimus pnblice protestando, quod nos cum honorificis 
viris dominis Jacobo Pleghero praeoonsule, Hermanno de Os- 
senbmgge Gons. de Lnbike, Bartramo Wolfham, Johanne Bugen 
praeconsulibns de Stralesunde, Henrico Scuppelenberg consuie 
de Grippeswolde, Johanne Wolmahten praeoonsule de Elwinge, 
Everhardo Bosen praeoonsule de Gampen, Johanoe Menardes 
consuie de Amsteldamme nuntiis consularibus et Ambaxiatori« 
bus ac plenipotentibus procuratoribus communium civitatum ma- 
ritimarum et nomine omnium latunde, videlicet Lubicke, Stra- 
lesund, Hambourg, Bremen, Bostock, Wismar, Griparwaldi, 
Stetin, Anepen, Colberg, Novistargardem et aliarum dvitatum, 
ipsis adjacentium. Item civitatum Livoniae videlicet, Bige, 
Torpathi, Bevatiae et Parnoniae ac aliarum circum vicinanun. 
Insuper civitatum Borussiae, videlicet Culmis, Thore, Ëlving, 
Dautzick, Koningesberg , Brunsberck et aliarum ipsis adjacen* 
tium. Item civitatum de mari australi videlicet Gampen et 
aliarum in diocaesi Tr^ectensi sitarum ac etiam civitatum 
ZolaniUae scilicet Siriczeae, Breie, Müdelburgh et Armuide, 



297 



civitatum Hollandiae, videlioet Dordariaci, Amsirelodammae , 
Enchus, Wiringen et aliarum in comitatu Hollandiae et Ze- 
landiae jacentium civitatam, etiam Gelriae videlioet Harder- 
wyck, Zutphaoia, Ëlboi^, Deventer nee nön dvitatum Stau- 
riae et Hindelop, ac omnium aliarum et singularum civitatum 
in ipsarum jure et confoederatione comprehensarum , de et 
soper omnibus et singnlis cansis dissen tionibus controversiis 
litigiis adversitatibus , gnerris et discordüs inter nos et regnum 
nostrum Norwegiae ac homines familiares et adjutores nostros 
ex una et omnes ac singulos civitates supra nominatas et in 
earum jure et confoederatione comprehensas ac ipsarum incolas 
et adjutores parte ex altera , nactenus motis quotis ac subortis, 
etiam super damnis et dispendiis ac injuriis quibus cunque, 
hinc inde et ex intraque parte receptis animo deliberato ac de 
bene piacito et expresso consensu omnium fideiium et consilia- 
riorum nostrorum pro nobis et heredibus et successoribus in 
regno nostro Norwegiae ac omnibus et singulis hominibus et 
incolis et adjutoribus nostris et regni nostri recondliavimus et 
oomposuimus ac perpetnam pacem, concordiam et compositio- 
nem fecimus amicabilem. Unde in evidens testimonium om- 
nium praemissorum sigillum nostrum, una cum sigillis infra 
scriptorum dilectorum fidelium oonsiliariorum nostrorum prae- 
sentibus literis ex certa nostra scientia duximus appendendum. 
£t nos Agmundus Findzes milites Haguinus, jons etc. armigeri 
praelibati domini nostri domini Haguini regni Norwegiae et 
Suetine consiliarum , quia omnia et singuia in higusmodi litte- 
ris contenta et expressa de nostro et cujuslibet nostrum bene* 
piacito et expresso consensu facta, placata suut et terminata, 
promisimus et in his scriptis bona fide promittimus pro nobis 
et baeredibus nostris una cum dicto domino nostro rege, die- 
tarum civitatum, consulibus, civibus, mercatoribus , incolis, 
subditis, familiaribus atque nuntiis, dictam pacem et amica- 
bilem oompositionem perpetuo et inviolabiliter observari. Et 
in majoris roboris firmitatem sigiila nostra et cujuslibet nostrum 
una cum sigillo praenarrati domini nostri Regis praesentibus 



298 



sunt appensa. Datum et actum in Kallingberg, anno navitatis 
domini mccclxxx Sexto in vigilia assumptionis beatae Mariae 
Virginis gloriosae. 

Hierbij zijn gevoegd reglementen op de tollen zoo van 1376 
als 1469, met copien; door het vuur geschonden. 

N". 26. 1376. Copie extract van. het privilegie van Olof 
der Deenen, Wenden en Gothen koning, te Straalsund gege- 
ven op onzes Heeren Hemelvaartsdag, vrijheid gevende om 
in zijne landen te handelen, bevestigende zijn alde vaders, 
koning Waldemars verleende privilegiën. 

N®. 27. 137 ? Copie van eenen brief van Lubeck aan 
deze stad, berigten dat de Hansee sleden verboden is wester- 
sche goederen uit Vlaanderen te lossen, voor dat het daar in 
den Stapel gebragt is. 

N^ 28. 1377. Wy Mechtelt bider ghenaden Gods, herto- 
ginne van Gelre, grevinne van Bloys en van Zutphen doen 
kont en kenlic allen luden mit desen open brieye, dat wy 
gegeven hebben ende geven overmids desen selven brieff Johan 
van Hattem onsen lieven neve soen, onss lieven boelen her- 
toge Beynouts van Gelre den Got ghenedich sy twee open 
brieve elke inhoudende achthondert oude guldenne scilde die 
ons die stat ende poerters van Herderwijck gegeven hadden 
en besegelt mit hoerre stat segel, daer si ons in sculdich wa- 
ren ende gheloeft hadden te betalen na inghehout der brieven 
voerschreven te saemen sesteinhondert aude guldene scilde tot 
twee terminen als tot elliken termijn achthondert te betalen. 
Want die voerscr. brieve inhanden daer si ons in ghelauft 
hebben halder ter brieven maenre des gelds ende alre vurwar- 
den, soe bekennen wy dat wy mit onsen vrien willen ghe- 
maeckt hebben en maken Johan van Hattem onsen lieue neve 
vurscr. holder der twier brieven vuerscr. en recht maenre diere 
scout en der gelaeften, die vurscr. brieven inhalden, soe dat 
hi die voers. scout in manen en ophoren sal en daer mede te 
doen alle sijn nut en orbaer en wille sonder argelist. Ende 
want wy bekennen, dat wy noch onsen erven en nacomelingen 



299 



noch nyemant van onss wegen gheen recht noch vorderinge 
en hebben noch en behouden in gheenre wijs, aen die voerscr. 
scout, die die twee brieve inhouden, die ons die stat en poer- 
ters van Uarderwijck gegeven en ghedaen hedden , besegelt 
mit hoerre stat segel. Soe hebben wy mit ons rechter werent- 
heit ons segel aen desen openen brieff doen hangen. Gegeven 
int jaer onss Here dusent driehondert seven ent seventich des 
sonnendaghes op sente Laurencius avont des heiligen mertelers. 
Het zegel in roode was is ongeschonden. Vroeger Loquet 
88, N'. 4. 

N°. 29. 1879. Willem van Gulick, hertoge van Gelre 
en greve van Zutphen. Wy bidden u burgemey stèren, scepe- 
nen und rait onser liever stat van Uarderwijc ahullich geit 
als wy doen munten in uwer stadt viertich grote voer ene 
auden scilt en halve grote brabansche und hollansche na be- 
loep, dat gy die nu en naesten sondage wilt doen ghebieden 
in uwer kercken, dat mallich dat geit van den anderen neem 
by eenre piene van v\jf ponden. En so wye dat wedersegede 
also dncke als dat gbeschiede willen wy dat gy dien af peyndet 
v\jf pont, drie tot ons behoef und twee tot uwer behoef, des 
en wilt nyet laten, also lief als wy u s^n. Gegeven tot Ny* 
megen onder onsen segel bynnen aen desen brief ghedruckt, 
int jaer ons Here dusent driehondert negen ind tseventich des 
vrijdages na sente Martens dach. Zie Schrassert bladz. 69. 
Vroeger Loquet 32, N^ 2. 

W. 30. 1380. Hertoch van Gelre ende greve van Zutphen, 
hertogin ne en grevinne der landen voorscr. 

Wy laten u weten burgemeysteren, schepenen ind raidt un- 
ser stat van Harderwijck, onse goide vrunden, dat wy lom- 
barden gesat hebben in onsser stat van Arnhem , die aldaer 
lombarden tafel handen sollen, gelijck die apCn briff innehelt, 
die u Henrick van Calcar onse schrijver op desen tijt van uns 
wegen brenget; daeromme bidden wy u, dat ghy de brieff mit 
unss besegelen wilt, mit uwer stat segel, want wy seeckeren 
ind gelouen in goeden trauwen voir ons ind onse erven. U 



300 



ind uwer naecomelingen hieraff schadeloos te houden, ind 
wael te quyten, tot uwes selves simplen seggen, sonder arge- 
list. Gegeven onder onsen segel bynnen op desen brieff ge- 
druckt. Int jaer uus Heeren duysent driehondert ind tachten- 
tich des anderen dages na sente Severyns daghe. — Copie. — 
Vroeger Loquet 82, N°. 7. Is gedeeltelijk vergaan. 

N^ 31. 1381. Hertoge van Gelre ende greve van Zut- 
phen. Wy begeren u te weten, burgermeesteren , schepenen 
ende raede onser stadt van Harderwijck onsen lieven vninden, 
dat heer Amolt van Huen nu bisschop te Ludiek, onse neve, 
wat schelinge ende gebreecke heeft van onsen zwoen ende geit- 
brieven, die wy hem gaven in der tijt doe wy mit hem zwoen* 
den en hy bisschop t'Uytrecht was, also dat uwer stadt zegel 
noch aen dien brieve gebreket, daer wy en onse vrienden vuer 
verbonden s^'n, dat ghy die brieven mit ons segelen sult, 
waerom wy neerstelicken bidden, dat ghy twe ofte drie van 
uwen mede schepenen mit uwe stadt segel by ons sendt tot 
Nim wegen, off met ymant anders die ghy uwes segels gelooft. 
Also dat sy syn aidaer vridage to avontgde, als des anderen 
daege mit ons rade ende vrienden te rijden tegen de bisschops 
vrunde van Ludiek vurscr., ende zwoen ende geltbrieven mit 
ons mede te bezielen mit uwe stadt segell, geleek dat an- 
dere onse stede ritteren und knapen gedaen hebben, daer aff 
seeckeren wy und gelauen in goeden trouwen, voer ons ende 
onsen erven, u en uwen nacomelingen schadeloos te houden 
und wel te qnyten tot uwes selffis seggen, des en wilt immer 
niet laten also lieff als wy u sijn. Gegeven onder onse zegel 
binnen op desen brieff gedruckt int jaer ons Heren duysent 
drie hondert een en tacfatentich, des wonsdaechs na annunti- 
atio beatae marie. Copie; vroeger Loquet 82 N*. 8. 

N*. 32. . Coram vobis venerabili viro domino offici- 

ali curiae Tr^ectensis judioe proponit Laurentins MaesUind, 
procurator, procuratorio nomine venerabilium viromm domino- 
mm, decani et capituli Ecclesiae beatae Mariae Trajectensis et 
omnium et singulonim de capitulo ejusdem Eodeaiae existen- 



801 



tium oommuniter et divisim, ooutra dominum Petrum dictum 
Hoest, se presbyterom traject ensis dioceseos nominantem et 
quamlibet personam pro eo in jadicio intervenientem et eorum 
quemlibet et divisim. £t dicit, quod Heet cDrtis, dicta curtis 
de Scuerhoven etiam dicta Oude Zeelhorst, cum omnibus et 
singuiis suis attinentiis, ac omnes et singuli ejus attinentes, 
sita ac sitae infra parochiam de Ermel Trajectenses dioceseos 
et nonanllae terrae ibidem sitae, dictae Hoyraaden, dictae vul- 
gnnter Qrommaden et Langaemaden op Bietmaden ^ qaae de at- 
tinentiis dictae curtis fuerunt et existunt, fuerunt annis decem, 
XX, XXX, xl, 1, lx, Ixx, Ixxx, xl centnm annis et ultra, tanto 
tempore et per tantum tempus de cujus contrarie seu initio 
memoria hominum non existit , et esse consueverint et sint de 
bonis et juribus et pertinentiis dictae Mariae Trajectensis et 
pertinuerint et adhuc pertineant atque spectent jure dominis vel 
quasi et etiam pleno jure ad dictam eorum ecdesiam sanctae 
Mariae, et ad ipsos dominos Decanum et capitulum et canonicos 
ejusdem ecclesiae. Nihilominus tarnen dictus Dominus Petrus 
Hoest se per se et suos de dictis terris Hoymaden, dictis com- 
muniter et vulgariter Cfommade ac Langmade op Bieimade ap* 
pellatis , et de attinentiis dictae praenominati custis Schuerhoven 
seu 01de Zeelhorst appellatae , existentibus , praesertum de anna 
dominis millesimo ccc™^' xc primo , et de anno domini m^ ccc"^^ 
xcii^ et de anno domini millesimo ccc™o xc tertio et de anno 
domini m"* ccc*^ Ixxx quarto proxime praeterito, absque con- 
sensu et voluntate dictorum dominorum, decani et capituli et 
canonicorum, intromisit et fructus redditus et proventus ac 
pensiones de dictis terris provenienter et debitas etiam a debi- 
toribus eorundem ac earundem extorsit et recepit ac etiam rapuit, 
quae singuiis annis praedictis vuluerunt et valere consuererunt, 
et valere habiti et reputati^ac habitae et reputatae fuerunt, et 
adhuc habeutur et reputantur valuisse et valere octo scudatos 
antiquos aureos boni auri et justi ponderis, monetae regis Fran- 
ciae, salvo pluri et salva superfluctate promissa, quae domi- 
nus Petrus praedictus per se et suos fecit, contra voluntatem 



302 



dictoram Dominorum, Decani et capituli et canonicorum et 
alias injuriose et etiam violenter et contra jus et justitiam eti- 
am poenas juris et etiam poenas in statutis provincialibus , 
dudum coloniae (quae civitas metropol itana civitatis et Diocesis 
Trajectensis existit) editis et per totam provinciam colouiensem 
et praesertim in civitate et diocesi Trajectensi dudum receptis 
et pro jure usitatis; quorum statntorum unum. Item ad repri- 
meudam, aliud iocipit, item praedQnes et aliud iucipit, item 
cum sacrilegi etc. expressas incurrendo et alias injuriose et in- 
juste. Quare petit dictus procurator nomine quo supra, per 
vos dominum oiïicialem et vestram diffinitivam sentiam pronun- 
tiari, decidi et declarari, praedictas intromissiones, extorsiones 
et receptiones et alia per dictum Petrum , seu suos ejus nomine, 
factas et acceptatas, ac facta et acceptata, fuisse et esse in- 
justas et injusta et temeraria et injuste et temerarie et contra 
jus et justitiam et dicta statuta et alias iliicite facta et accep- 
tata, dictumque Dominum Petrum ad solvendum dictis domi- 
nis Dccano et capitulo et canonicis omnia et singula de diciis 
terris (dictis Crommade, Langhmade) per se et suos percepta et 
ad praestandam eis debitam emendam de praedictis, ut de cetero 
de illis et similibus se abstineat , condempnandem fore et con- 
dempnari, condempnatumque ad hoc cogi et compelli remediis 
oportunis, ipsumque etiam tam poenas juris, quam poenas in 
dictis statutis oontentas, incurrisse, ipsumque secundum tenorem 
illorum et contenta in eis, puniendum fuisse, fore et puniri 
debere, et alia fieri, quae de jure et consuetudine et secundum 
dicta statuta, contra tales et talia facientes fieri poterunt et 
debebunt. Haec omnia et singula communiter et divisim pro- 
ponit et petit dictus procurator nomine quo supra, cum ex- 
pensis factis, protestando de faciendis. Omnibus modis, via 
et jure et causa, quibus melius et efficacius potest et debet, 
officium vestrum humiliter implorando. Et protestatur, quod 
praeroissa omnia et singula posset corrigere, interpretari, de- 
clarare eis addere et subtrahere, alia de novo dare, et quod 
non astringit se ad probandum omnia et singula praedicta, seu 



303 



ctiam aliqua superilua, sed tantum ad ea qaae sibi commani- 
ter vel divisim sufficiunt. 

N^ 38. 1886. Yidimus brief van eenen keizerlijken notaris , 
eener acte van schepenen en raad der stad Harderwijk, des 
maandages naast den sondag Letare, waarbij schepenen en 
raad ootnioede)\jk bidden om Oods wille, eenen eersamen va- 
der in God en Heere, Heer Florens, bisschop tot Utrecht, 
dat hij het altaar in de kerspel kerk tot sinte Johannis bap- 
tiste, sinte Johannis Ëvangeliste, sinte Mariae Mngdalenae en 
St. Catharinae wil confirmeren met den rente daerb^ vermeld 
en nog in het vervolg daartoe gegeven zullende worden, zijnde 
voor schepenen en den raad ook gekomen de gilden van de 
nieuwe koopluiden, die ter zee varen, en hebben daarvoor 
gegeven tien olde scilden nit Saailand, gelegen bg sinte Geor- 
gius, door het gilde gekocht. Vroeger Loquet BO N°, 1. Dit 
stuk is door ouderdom zeer vergaan, zoodat het b\jna onlees- 
baar is. 

N'. 84. 1898. Hertoghe van Gelre en greve ven. Zutphen. 
Wy ontbieden u Arnt ten Boecop, onsen amptman in Veluwen, 
dat gy onsen schepen tot Harderwigck overlevert onse huys en 
wonynge die wy tot Harderwijc hebben , alsoe dat sy die bre- 
ken en hoere wille daer mede doen mogheii , wat wy hoer des 
gegunt hebben en geven tot orbaer ons stat van Harderwijck 
vorgen. Gegeven onder onsen segel hier beneden opgedruct, 
int jair ons Here dusent driehondert drie en 't negen tich, des 
donredachs na sente Remigius dagh. Per dominum ducem 
praesentibus de consilio domino Johanne de Bylant milite et 
Ëlberto de Eyl scutifero. Het zegel in roode was opgedrukt 
is geschonden. 

N*. 35. 1377 a 1400. Hertogh van Gelre, greve van Zut- 
phen. Lyeve vryenden, wy bidden u trouwelike, dat ghi de- 
sen brief van der lijftocht jonkvrouwe Kathrijnen van Hollant 
onse gesellynne of God wilt wesen sal bezegelen wilt als lief 
als ghi ons hebt. God sy met u. Gegeven des anderen dagh 
na sinte Wilbroeds dach. Zonder jaartal. Het opschrift: On- 



304 



sen lieven gemynde vrienden der stat van Harde wijc Vroeger 
Loqüet 15 N^ 34. a. 

N^ 1. 1400. Ik Arnt van Stapel doe kundich en kenlick 
allen luden die dessen breef zoelen zyen of horen lezen, dat 
ie gheve en bebbe ghegheven, eene guede stede vaste zoene 
vor my en vor myne maghen Johan Voete en zine vrenden en 
Everts Vus Pennunghes mene maghen en allen den ghenen die 
ie of mijne vrende myt redenen daer vunne, veden of haten 
moghen als van Al bert mijnen doeden broeder daer God de 
zele af hebbe, dien toe Harderwijc we wart ghedaen daer he 
nae af starf. Hier hebben anet en an ghewezet als mijne ma- 
ghe Johan Stapelman toe Hasselt, Johan van Stapel Rolofs 
zoen , Albert van Stapel Johans zoen en Ludicken Bruens zoen 
van mijns vader weghen, unde Johan Willeros zoen, Albert 
zien broeder, Willem ter Lanchorst en Gherbei-t Zwartcot van 
mijner moeder weghen en anders dele mijnere maghen van 
beydens zijden. En ik Arnt vorsr. en mijne mede maghen, 
hebben ghebeden Evert Guedezingh en Gheert ter Maet, dat 
ze dessen breef aver uns willen bezeghelen. En wy Evert en 
Gheert voorscr. om bede wille Arnds en zijure mede maghen, 
hebben onze zeghelen an dessen breef ghehanghen in een tuych 
der waerheyt, want wy daer mede aver en an hebben ghe- 
weest en anders veler gaede luden. Ghegheven in den jaere 
uns Heren duzent vierhondert, op zunie Johans dach baptisten. 
De zegels zijn ongeschonden. 

N". 2. 1405. Ie Arnt van Leyenbergh, ridder, overste 
rentmeyster van den lande van Gelre, doe kont allen luden 
mit desen apenen breve en bekenne, dat ick van wegen des 
hoegebaren fursten, mijne lieve genedigen here des hertoghen 
van Gnlieh en van Gelre en greven van Zutphen, verpacht 
hebbe als een rentmeyster, den borgermeysteren, scepen en 
rade der stat van Harderwijc, die gruyt tot Herderw^'c, so 
als die minen genedigen here vorg. toebehoert zes jare lanck, 
welcke jaren ynghaen solen acht dage na sente Peters dach ad 



305 



vincula naest commende, over eeD jare en solen daeren en wa- 
ren sess jare lanck daer naest volgende, jaerlix voer driehon- 
dert ende 't negentich pont. Ene alden scilt voer drie pont 
hyr ynne gerekent. Die een helft van den vorsscr. gelde op 
sente Martijns dage in den wynter ende die ander WuUoegen 
dage, jaerlix te betalen sonder argelist. In orkonde mijnes 
segels an desen brief gehanhen. Gegeven in 'tjaer onss He- 
ren dusent vierhondert ende vive op sente Magareten avont. 
Het zegel in groene was is ongeschonden; vroeger Loqnet 
88 N^ 6. 

N^. 8. 1408. Eene lijst en een boekje inhoudende de in- 
komsten der altaren in de Maria kerk te Harderwijk. 

N^ 4. Zonder jaartal, doch omstreeks dien tijd gegeven. 
Ie broder Diert van Lynnen myt al onsen convent der Minre» 
broeders van Harderwijk, betughen en bekennen mit desen 
brieve, dat et convent voor ghenoemt hevet ontfaen ene silve- 
ren monstrance, wel vergout van alemissen, goeder luyden to 
onsen gebruicken, onder vnrwaerde die hier nae volgt, als waer 
dat saecke dat de monstrancie van enighen broder onser con- 
vent, of gardiaen of van wat state dat by ware, to enigber 
tijt wonde versetten, vorstont of vercopen of to pau de setten, 
dat dan de monstrancie myt allen rechte to behoert den sche- 
penen van Herderw^ck horen vriën willen mede te done wes 
UDS ghenoghet; de broederen en willen den voerghenomenden 
schepenen iiij. merc sulvers betalen ende de werde van den 
fasoen, al arghelist utghesloten. In orconde des ghetughes 
ende believens hebben wy garduaen en alde broders ons con- 
vents zeghel an desen brief ghehangen. Het zegel is in groe* 
nen was. Vroeger Loquet 38 N^ 4. 

N®. 5. Zonder jaartal, doch omtrent dien tijd geschreven. 
Lieve vriende, also gi ons geschreven hebt te lenen hondert 
Amoldus Arnhems guldens , so seinden wy u mit desen onsen 
bade , den besegelden brieff mit onser stat grote segel uythan- 
gende besegelt, inhaldende na der formen ons in uwen brief 
beslaten gesandt. Begerende vrientlick van u, dat gi ons die 



306 



hondert guldens vorscreven mit den selven onsen bode seinden 
wilt. Onse Here Got sy met u. Gescreven des wonsdaigs na 
den heiligen Palmdach, sub secreto opidi mei. Burgemeiste- 
ren , scepenen ende raide der stat van Arnhem. Het opschrift 
is: An den eirsamen wijsen burgmeisteren, scepen ende raiden 
der stat van Herderwijck, onsen lieve vrienden. 

N'. 6. 1418. Wy R^jnalt van der genaiden Goids hertoge 
van Gulich en van Gelre ende greve van Zutphen, doin kont 
allen den ghenen die desen brieff soilen sien of horen lesen , 
ende bekennen voir ons, onse erven ende nacomelinge, mit 
desen selve brieve, dat wi den burgermeisteren, schepenen 
ende rade onser stat van Harderwijck tot hoere behoiff, onse 
gruyt tot Harderwijck, verpacht hebben achtien jaeren lanck, 
nae datum dis briefs neest nae den auden volgende die aut- 
gingen up sente Peters dach ad vincula neest verleden, vur 
eyne somme gelts ellic jairss als mit name vierhondert en thiea 
pont, die die boirgen, burgemeisteren , schepenen ende rayt 
onser stat van Harderwyck, ons off onsen oeyersten rentmees« 
ter der tijt onss lands van Gelre off den wy dair an wijseden 
wurden, tot tween termijnen ellix jair betaalen, als mit na- 
men die een helfte der voirsc. vierhondert en thien pont op 
sente Mertens dach, in den wynter des heiligen bisschops, 
ende die andere helfte op sente peters dach. Mede is gese- 
kerd dat die vurg. burgemeisteren, schepenen en rayt, die 
vourscr. gruyt bynnen desen achtien jaren voergen., hoegen en 
leegen mogen nae horren gadingen en wanneer die voirschr. 
achtien jaren omme sijn, so sall dan die selve gruyt weder 
ataen op sulken geit als sy nu steet, dats te weten eyn vat 
bynnens brouwens biers op tweeiff penningen cleyns, ganchaf- 
tiohs gels en eyn vat vreemds biers dat van buten yn queme 
en dair bynnen getapt wurde op vier endet twyntich penninge 
voirscr. En als dese voirg. achtien jaren omme s\jn , soe soe- 
len sy ons of onsen erven ende naoomelingen desen brieff we- 
der omme hantreicken en leveren. Ende dese voirg. verpach- 
tingen en vurwarden geloeven wy voir ons en die voirscr. onse 



307 

erven ende nacomeiinge den voirg. burgemeisteren , schepen 
ende raide onss stat van Harderwijck, vaste stede ende onver- 
breclich to halden sonder argelist. Ende hebben des to orkonde 
ende vaster stedigheide onsen segell van onser rechter weten 
heit voir ons endie voirg. onse erven ende nacomelingen doin 
hongen an desen brieff , die gegeven wart in den jaer ons Here 
dosent vierhundert en achtien, des vr^daigs nae den sonnen- 
daige als men singt inder heiliger kirche Beminiscere. Per 
dominum ducem praesentibus de consilio domino Joh. Schelair 
de Obbendorp, milite magistrocurie et Gijsberto de Mekeren, 
Reddituario generali ducat. Gelriae. Het zegel is ongeschon- 
den. Vroeger Loquet 88 N'. 7. 

N". 7. 1423. Illustrassimi domini Arnoldi ducis Gelriae 
et Jttliacensis, comitis Zatphaniae, necnon venerabilium et 
circumspectornm virorum et Dominorum proconsulum Scabi- 
noram et consulam oppidi magnifici Hardervicensis , aestuanti 
et accepto Deo desiderio etc. Bevat de regels voor het Min- 
derbroder klooster te Harderw^'ck. Uitgegeven door Schras- 
sert, bladz. 51. 

N*. 8. 1424. Een ond oopie. Wy Aroolt van der gna- 
den Goitz hertoge van O eire en van Gnlich en greve van Zot- 
phen, doen kond allen Inden myt desen brieven » ind bekennen 
voer ons, onse erven nnd nacomeiinge dat wy onsen lieve ge- 
trouwe vranden den ridderen, knechten en goeden luden in 
onse lande van Yelnwen, woenende nu und die hyer namaels 
comen inwonen sullen, geconfirmeert en bestedicht hebben, 
confirmieren en bestedigen hoer myt desen selven brieve alle 
alsulcken privelegien, brieven, vrijheden, guede alde herkomen 
en gewoonten als se van onsen zelige older en voervaderen 
greven hertoegen van Gelre, den Got allegenedich si[jn moet, 
verkregen en tot her to gebracht hebben, en eenen ygelicken 
dat lantrecht to wederfaeren laten en to setten, then recht- 
bancken daer elck myt rechte gehoert, en hebben hoer gelaefft 
en gelaven in gueden truwen en by onser fnrstëlicken eeren, 
die alle vast stede ende onverbreckelicke te halden, te doen 
XV. J. 20 



308 



halden en daer tegen ie doen noch to geschien laten in eyni- 
ger wijjs. Yort over sonderlinge lijfden wille die wy hebben 
tot oer selven, onsen gemeynen vrunden hebben wy hen by 
rade onser vrunden van den sesthienen, ende die soepen van 
onsen vyer hoefftsteden op 'tnijhe gegeven ende verleent, ge* 
ven en verlenen myt desen selven brieve , hoe ind alle oer na- 
comelinge in den selven onsen lande van Yeluwen inder tijt 
woenende, alsalcke vrijheden en privilegiën als hyer nae be« 
schreven volgen. In den yersten off saecke weer dat enych 
doetslach in Yeluwe geschede, en die vyer clegere den doeden 
man beclegen wolden, soe suilen die vyer clegere myt then 
hilligen sweeren dat sy nyemant in den doetslach leggen en 
sullen by hoer vijff synnen, hy en weer van raedts off daedtz 
of myt vechtender hant sculdich aen den doden man, URd 
weert dan saecke dat sich yemant die in den doetslach in der 
maten voersc. beclaeght wnrde, onschuldigen en zijn onscholt 
daer voer doen wilde, die macht souder verwille vri hoer voer- 
komen en zjjn onscholt doen na den landtrechte , te weten een 
dyenstman aen elcken handt, eenen dyenstman ind een schot* 
ber man, selfs vijften aen elcken handt twee schotber luden, 
dat doch alle onbespraecken mannen sullen sijn in Veluwen 
woenafUg en gegnet. £n wanneer dan die bemchtige man sijn 
onscholt gedaen heeft hedde in der maten als voerscr. is, soe 
sall dan die beruchtige man van der aenspraecken qnyt wesen 
sonder argelist. En vort oft, soe geviele dat die laden stor* 
ven die ons thynsgaede hadde off jaerlix thyns te betaelen 
pl^en» soe sullen wy eenen yegelicken erfgenaem ontfangen 
den onsen thynsgaede voerscr. aengestorven weer van hoer 
alden myt een soldygen thynss en doen schrijven en setten 
die in den thynsboik» meer men sall den scr^'ver geven twee 
alde groet off payment daer voer. Yaari ofit soe gevielle dat 
yemant van onsen ondersaeten in Veluwen, enygen burger off 
ingeseten der stadt van utrecht off van Amersfoert, off in den 
stidit van Utrecht bynnra onse lande doetsloech, soe sullen 
wy den ghenen die dat deden van onss laten scheyden mjt al 



809 



sulcken broucken als die stadt van Utrecht gesaten heeft op 
hoer burgen, off soe sy onse ondersaten bynnen hoer stadt ind 
▼rijheit doet sloegen, ind all sonder argelist. Dat wy te oer- 
konde gantzer vaster stedicheit onsen segell voer ons, onse 
erven en nacomelingen aen onsen brieff hebben doen hangen. 
In den jaer ons Heren dusent vyerhondert en vyer ind twyn- 
tich des manendages op sente Andiyss aevont Apli. Dit copie 
is zeer bevlekt. Vroeger Loquet 14 N'. 5. 

W, 9. 1424. Hertoge van Gelre en van Gulick en greve 
van Zutphen. Wy bevelen mit desen apenen brieve u Gerlach 
van Aefferden tot Loebede , Clais V^jghe tot Nymegen , Derich 
Hessell tot Tyell en Evert van Balveren tot Salt Boemell on- 
sen Tolneren, dat ghi onse burgers van Herderwijck vur die 
vurscr. onse tollen vaeren laet op den alden toU, durende tot 
onsen wedersegge toe, want dat onse wille is. Sonder argelist. 
Orkonde onss segele hirop gedruckt inden jaer onss Heren 
dusent vierhondert en vierentwintich des vrijdaigs nae den 
Sonnedaige remiseere. Per dominum ducem praesentibus de 
oonsilio Petro de Steenbergen de Nyenbeke et Arnoult the 
Boecop armiger: Het zegel in rood lak is geschonden. Vroe* 
ger Loquet 25, H^. 2. 

N®. 10. 1425. Een reglement van het dragers gilde. — 
Vroeger Loquet 73, N\ 1. 

N^. 11. 1429. Copie van het verbond tusschen hertog 
Amold en Bobrecht , jonge hertogh van Gulick en van Berge. 
Dit copie is gewaarmerkt door den Secretaris van Arnhem, 
W. van Ham. Het oorspronkel^'ke berust in het archief van 
Arnhem, gebonden in een boek geteekend N'. 1. Vergelijk 
M'. Nyhoff, Oedenkw. d. IV, bladz. xxziz. Vroeger Loquet 
3, N'. 3. 

N*". 12. 1432, 6 Jul\j. Copie. Hertog Amold geeft nieuwe 
regten aan de ingezetenen van de Veluwe, uitgegeven bij M'. 
Nyhoff, d. IV, bladz. 84. Vroeger Loquet 14, N'. 6. 

N*. 13. 1441. Op donredag altera Innocentium , antwoor- 
den de burgemeesteren, schepenen en raet der stad Nymegen 

20* 



310 



herwaarts, dat de Heynaldus Arnhemsche galden omtrent een 
hertog Philips gulden waardig is, gaande 73 in het mark. 
Vroeger Loquet 82, IT. 3. 

N*. 14. 1441. Twee copien, waar onder het een geschre- 
ven is. > Dit allet is geraempt op *t behagen onss genedige 
lieve Heren en onck op 't aenbrengen end behagen onss vriend 
die onss gedeputeerde uytgeschickt hebben." Letter en papier 
z^n van dien tijd. Hertog Amold verklaart, toe te treden 
tot het verbond tusschen ridderschap en steden der drie vieren- 
deelen van Nymegen, Zutphen en Arnhem gesloten. Uitge- 
geven by M'. Nyhoff, d. IV, bladz. 178. Vroeger Loquet 
3, NV 5. 

N**. 15. 1441. Dit is te weten, soe voele dachlreden s^'n 
geweest tusschen mijnen genedige heer en deels sjjne Bittschap 
en steden, daremen doch huden des daigs tot Nymegen op 
des gemeyne dachfart aff overkomen is, en brieve dairop ont- 
worpen squ, in wat mathen mgn genedige here, dat verbont 
sall believe en sijn Ritterschap en stede die dare buten waere 
mit hem int verbond gaen, dairom mijn genedige here, sijne 
ritterschap en steden oick opgedaen heeft s^ne gebreken, woe 
hi tafstee is, en vele sijne ritterschap mit hem. En is dair- 
om begevende geweest van s^oe ritterschap en steden ander- 
halve pontschattinge hem to geven, enz. 

Hierop volgt het verdere, dat des wegens op den landdag 
besloten is en de verklaring van den hertog Amold ten aan- 
zien van het gebruik te maken der pondschatting, zoo als z^* 
uitgegeven is b\j Nyhoff, d. IV, bladz. 184. Vroeger Loquet 
8. N*. 6. 

N*. 16. 1444. Wy Amolt van der genaden Gaitz, her- 
toge van Gelre en van Gulich ende greve van Zutphen doen 
kont, soe onse zeugen vurvaderen voir ind wy na onse gmet 
tot Herderwijck verpant en verbriefft hebben onser stat van 
Herderw^ck na inhalt suiker beselder brieve als sy van onsen 
seligen vurvaderen en van onss daeraff hebben. Soe bekennen 
wy voir ons en onse erven en nakomelingen, dat ons die 



311 



burgemeisier, scepen en raet onser stat vaa Herderwyck vurscr. 
DU huden dis daiga op die vurscr. onse grnet geleent hebben 
mit op te slain op die voirledenrn summen die op die gruit 
▼oirscr. stain en voir datum dis brieffs gestain hebbeu twe- 
hondert averlenscher riJDScher gulden. In alsulker maten, dat 
wanner en tot wat tijden wy off onse nacomelinge die vurscr. 
onse gruyt loessen willen soe soelen wy die vurscr. tweehon- 
dert rijns gulden mitte anderen voirleden summen betalen en 
verrichten onser stat van Herderwijck sonder yet dair voir te 
trecken. Voirt soe onse zelige voirvader hertoch Beinalt in 
sijnre tijt Herben Koick onsen ondersaet tot Herderwijck ver- 
briefft heeft hondert mudden haveren ' 't sjairs byter onser 
gantser nyer thenden tot Harderwijck geslagen van den oesten 
Meyndte streckende mitten westen eynde by die stat van Her- 
derwijck soe die brieff Herbertz Koeks dair aff eyne helt, 
wilke hondert mudde haver besat s\jn an Herben voirscr. voir 
v^'ffhondert en twee en sestichten halven Beynolds Arnhem- 
scher gulden dair an wy onse erven en nakomelinge onse loess 
hebben na inhalt Herbens brieven. Bekennen voir ons en onse 
erven en nakomelinge , dat ons onse lieve vrienden burgemeis- 
ter , scepen en rait onser stat van Herderwijck huden des daigs 
guitlich geleent heeft hondert overlentscher rijnscher gulden, 
dair voir wy die voirscr. onse stat van Herderwijck gesat heb- 
ben en setten myt- desen brieve in die vurscr. thende in der 
maten soe wes die thende jairlix beter wer dan die hondert 
mudden haveren , ' dat onse stat van Harderwijck die jairlix 
heffen hebben en boeren sall sonder afslach. Beheltlich Her- 
bertz brieff in sijnre machten te blijven en ons onser loessen, 
dair an altijt op sente Peters dach ad Cathedram off bynnen 
den vierthien nachten voir off na voirt soe believen en con- 
sentieren wy overmyds desen brieve, dat onse stat van Her- 
derwijck die hondert mudde haveren sall en mach afiloessen 
van Herbert Koeken vurscr. na inhalt sijns brieffs. Beheltlich 
ons onser loessen dair an, die te heffen en te boeren in alre 
maten als Herbert nu huden des daigs duet en voir gedaen 



S12 



heefft. En als sy die loease gedaen hebben soe moegen sy 
den alinglic antasten en mitter theynden vurscr. bevrerd^i eo 
der gebruicken tot hoeren besten, thent wy off onse erven en 
nakomelingen die loessen mitten hondert rijns gulden voirs 
en mitten gelde dair Herbert Koeck die hondert mudde bave- 
ren voirstaen sonder all argeliat. En want wy hertoge vurscr. 
dyt alst voirscr. steet stede en vast halden willen en gehalden 
willen hebben voir ons en onse erven en nakomelingen. Soe 
hebben wy des tot eynen getuyge onsen segell van onsen 
rechten weten an desen apenen brief heyten en doin hangen. 
En soe wy dan Arnoidus van Goer onse gulde en renten ver- 
briefft en versegelt hebben, soe hebbeu wy van hem begeert 
en bevalen dit dat voirscr. steet mit te believen en te consen- 
tieren, dat ick Arnoidus van Ooer bekenne geerne gedaen te 
hebben van bevelen mijns genedigen here en hebbe des te ge* 
tuyge mijne segell beneden mijns genedigen heren segell an 
desen apenen brieff gehangen. G^even in den jair onss He- 
ren dusent vierhondert vier en viertich op sente Vicioirs dach 
des heiligen mertelers. 

Per dominum ducem praesentibus de consilio Johanne de 
Boytbergh marscalco hereditario Gelren, nee non Arnoldo dé 
Goer summo Reddituario terrarum Gelren. 

Aan de andere zijde staat. Op heyden date van desen sijn 
by den lantrent meester Thomas Gramaye van wegen keyser- 
Iqke majesteit afgelost der stadt van Harderwijck alsulcke 
hondert muiden haveren jaerlijcx mit der verbeterschap van 
den nyhen thenden tot Harderwijck geslagen van den Ooster- 
meynten als de furst van Gelre derselver stad verpant en ver- 
schreven hadde. Daeraf int witte van des breeder mentie ge- 
maeckt is. Ende des brief ongecanoelleert in handen van de 
stadt vierscr. gebleven om daermede in toecomenden tijden te 
heysschen alsulcke tweehondert golde gulden opslach die heure 
eerschap op de gruyte derselver stadt geleent hebben, ende 
voirder is denselven brief van gheene waerden. Actum tot 
Arnhem xv mai*tii anno xvc vuer en vijftich geteekend Gramaye. 



313 

Het segel van dea hertog is oageschonden , van van Goor 
ongeschonden. Vroeger Loquet 88, N". 8. 

N'. 17. 1448. De gilde brief van het smitsgilüe. Vroe- 
gcr Loquet 80, N*. 1. 

N". 18. 1453. Op sente Valentens dach, Henrich die 
Voss van Steenwijck verklaart van Harderwijk tegen twaalf 
guldens 'sjaars ontvangen te hebben tweehonderd zestien gul* 
dens. Het segel in groene was genoegzaam ongeschonden. 
Vroeger Loqnet 88 N*. 8 \ 

N'. 19. 1467. Op sinte Lamberts avont. Burgemeester, 
schepenen en raad van Harderwijck , bekennen schuldig te z\jn 
aan de weduwen tegen de zusteren van sinte Katharine over 
wonende vier pont 'sjaarl^ks. Vroeger Loquet 46, N**. 1. 

N". 20. 1469. £en copie der uitspraak tusschen hertog 
Arnolt en zijnen zoon Adolf te Batenburg. Zie Nyhoff, d. IV, 
bladz. 802. Vroeger Loquet 8, N^ 4. 

W, 21. 1463. Copie. Verbond tusschen de drie hoofd- 
steden des lands van Gelre, Nymegen, Zutphen en Arnh^n. 
Zie Nyhoff, d. IV, bladz. 333. Vroeger Loquet 3, N°. 7 \ 

ti\ 22. 1466. Wy Adolph van der gnaden Gaits, her; 
toghe van Gelre ind vati Gulich en greve van Zutphen doen 
kondt, soe burgemeesteren , schepenen en rait onss stat van 
Harderwijck ons guetlicke in onse lasten en onleden, die wy 
hebben mit onsen oebeme herioige van Cleve en van Egmont 
geleent hebben aen gereden geleenden gelde sesshondert enckel 
averlenssche kuifurst rijnssche gulden. Bekennen wy mit de- 
sen open brieve vur onss onse erven ende nakomelingen, dat 
wy denselve burgemeisteren, schepen eti rait der vurscr. onss 
stat Harderweek in behoeff derselver ons stat gelaifft hebben 
ende gelave mit desen selveu brieve by ons fursflicke trouwen 
en gelove, die vurscr. somme van sesshondert rijnsche gulden 
guetlick onde wael wederom to betalen ende kommer vr^ 
byune der vurscr. onse stat Harderwijck to doin leveren van 
nu en heiligen paessche avont na datum des brieffs neestco- 
mende, aver eyn jair sonder eingerleyde indracht en all arge- 



314 



list. Und hebben des to oirkonde onsen segel mit ons rech- 
ter wetenheit doin en heyten hangen. Gegeven in den jair 
onse Here dusent vierhondert ses en sestich opten Sonnedach 
letare. Het zegel is ongeschonden. Vroeger Loquet 88, N*. 9. 
N°. 23, 1466. Wy Adolph van der gnaden Goits herto- 
ghe van Gelre en van Gulich en greve van Zutphen, doen 
kont, alsoe onse lieve getrouwe vrienden burgemeester, sche- 
penen en rait ons stadt Herderw^ck, ons in onse lasten en 
leden j die wy hebben mit onsen ohemen hertoghe van Cleve 
en heer Wilhem, heere van Egmont, beholpen hebben mit 
v^ftien hondert enkel averlenscbe keurfurster Rijnsche guldens, 
dairvoir sy versatt en verscreven hebben sommige burgeren in 
Campen , eyn erflicke jaer renthe van vijff en seventich enkel 
overlentsche keurfurster Kijns gulden, ind want wy dan dese 
vurscr. somme van vijftien hondert enkell overlentsche kurfur- 
ster H\jnsche guldens vurscr., ontfangen ende geboirt hebben, 
ind dese saek eigentiick onse is, willen wy dat de voorn, onse 
stadt Harder wijck des sonder scade s\jn en blijven sal, ind 
om se daer in daen wederom te besorgen alst behoort, beken- 
nen wy mit desen onsen apenen brieve, vur ons, onse erven 
ind rait ons stadt van Herderwijck vurscr., in behoeff dersel- 
ver ons stadt wederom daer var opgedragen, ovegegeven ind 
tot einen rechten onderpant gesatt hebben onsen thienden , ge- 
heten alden Nunspeet weestwaerts, die men half toe koime en 
kalf toe gdde pleege te verpachten, des d'selve thiende aen 
gelde pacht jaerlix dreegt. Beheltlick Alphert Scbimmelpen- 
ninck sijner rogge , daeraen ind daertoe onsen smalen thienden 
ind assisen in den alingen ampt van Ermel, alsoe dat sy jaer- 
üx opter genoemden dach als bewaerrai ons renthen verkundi- 
gen doet inder kercken toe Ermel, onse renthe te verdoin , 
dan deselve bewaere ons renthen buigermeester, schepenen en 
rait ons stadt van Harderwijck dat witügen sall, daer sy als- 
dan sdiicken sullen oeren rentmeester, off die men de vnrsc. 
thienden te Alden Nnnspeet en thienden en assisen vurscr., in 
tegcnwoordidiejt ons bewaeren, ons rmthen vniscr. ten mees- 



315 

ten gelde to verpachten ind deo eewichlick en erfflich te be* 
sitten ind to gebruycken , ind daer aen jaerlix toe boeren sul- 
che vijff en soeventich enckel overlentsche kurfurster Rijnsche 
guldens, als sy vur ons an die burgeren in Campen verscatt 
hebben, ind weert saeck dat onse bewaere in der tijt ons ren- 
the den vurg. burgemeesteren, schepenen en raides niet en 
vercondichden off daer niet by en queme, snllen sy allycke- 
wael de vurscr. thienden ind assisen moegen verpachten, ver- 
doin ende den gebruicken ind maten vurscr. en wes onse 
thynden ind assisen vurscr. theyndens de vijff en tsoeventich 
Bijnsgulden, onsen oversten rentmeester mder tijt off den ge- 
nen den onse renthen van Yeluwen bevalen weeren te bewae- 
ren, jaerlix uyt te reycken ind toe betalen, bekrepen die oock 
myn dat sy dat oock boeren en heffeu soelen uyt onsen brie- 
ven in den selven ampte van Armel , dat ons verschijnt jaerlix 
op sente Lambert, ind bevelen onsen peynder to Ërmel in der 
tyt vur nu alsdan ind alsdan vur nu sulcke gebreecke burge- 
ren als hen an onsen thyenden ind assisen vursc. tot eenigen 
tijt geviel daeraff dat gebreck uyt to reycken ind toe bevalen 
ind gelaven den vursc. burgermeesteren , schepenen en raet ons 
stadt Herderwijck vurscr., in behoeff derselver ons stadt, by 
ons furctelicker trouwen, ind geloven vur ons, onse erven en 
naecomelingen der vurscr. ons thyenden ind assisen ind ren- 
then vurscr., rustelick ind vredelick to laten gebruycken , ind 
daer geen verstoiringe noch hynder an to doin noch laten ge- 
schien in enicger wijs, wy onse erven off naecomelingen, en 
hadden oer yrst wederom gevrijt die vurscr. erffrente van vijff 
en soeventich Hijns guldens, die sy aen burgeren van Campen 
versatt hebben mit vijftien hondert enckel overlentsche kurfur- 
ster Rijnsche guldens, myt welcke somme van vi[jftien hondert 
enkel overlentsche kurfurster Rijnsche gulden, oock alsdan onse 
thyenden, assysen ind renten vurscr. ons weder gevrijt en ge- 
losden sullen s\jn. Doch wyl wael wy den vurgen. burgermees- 
teren, schepenen en rait ons stadt vurs., dese vurscr. thynden, 
assisen ind renthen erfflich en ewichlick vorschreven hebben 



316 



als varscr. is, gelaven wy heu mede soe oqs onse lande toe- 
gesacht hebben behulp mit scattinge te doen, toe vollenst onse 
reuthen te loissen , dat wy oer de Turscr. onse thynden , assj-» 
sen en renthen wedrom affvryen en loissen sullen van den al- 
leryrsten gelde dat daer aff coemende, wurde allet in mate 
vurscr. ind sonder all argelist, ind weert saecke dat de Yurscr. 
burgermeester, schepenen en rait ons sta^ Harderweek vurscr. 
tot eeniger t^t gesint weeren, de burgeren van Campen aff te 
lossen en de renthen vurscr. aen ons selve te behalden ofte 
aen andren eynden weder te verkopen, dat sy allycke wail onse 
thynden, assysen en renthen hebben, besitten en gebruycken 
sullen in maten vurscr., bis wy heu vijfUch hondert enckel 
overlensche kurfurster Rijnsche guldens hebben doen vemeugen 
en betalen. Ind wy hertoghe vurscr. hebben des 't oorkonde 
onsen zegel van ons rechter wetenheyt aen desen brieff doen 
en heyten hangen, ind soe dan de vurscr. thienden, assysen 
en renthen geboren an Arnoldus van Goer seliger bewijse , ind 
nu komen sijn in handen sijn testamentoiren en executoiren, 
dair Johan van Uulss alken vervolger volmechtich aff is , heb* 
ben wy den selven Johan van Huls gebeden dese vurscr. op- 
dracht ind overgifte die wy van den vurscr. thynden, assisen 
ind renthen, ons stadt Harderwijck in maten vurser. gedaen 
hebben, to bewilligen, to believen ind toe oonsentieren en van 
wegen des vurgen. Arnoldi, testament ind bewijss op to ver- 
thyn, des soe bekenne ick Johan van Hulss, dat ick toe be- 
hulp mijns genediger lieve heren vurg. als volmechtiger ver- 
volger ind executoir seliger Arnoldus vurscr. de vurscr. opdracht 
ind avergifte die mijn gnediger liever heer vurgel. den vurg. 
burgermeesteren , schepenen ind ndt der stadt van Harderweek 
in behoeff derselver stadt van vorser, thynden, assynsen ind 
renthen inden ampte van Ermel gedaen heeft, bewillicht be- 
lieve ind oonsentier, ind mit desen selven brieff daerop verte- 
gen heb en verthye, ind kennen my geen recht noch toeseggen 
meer daer an to hebben noch to behalden in eenigerw\js, ind 
heb des to orkonde als volmechtich vervolger en executoir des- 



817 



selven testament s, mijn zegel mede beneden zegel mijns gene- 
drgen lieven heer aen desen brieff gehangen. Gegeven in den 
jaer ons Heren dusent vierhondert ses en 'tsestich des dinx* 
dages neest sente Lanrens dach. Vroeger Loqnet 88 N**. 10. 
N*. 24. 1466. Wy Adolph van derguaden Goits hertoge van 
Gelre en van Gulick en greve van Zotphen, doen kont so wy 
den burgemeisteren , scepenen ind rait onserstat Herderwijck, 
in behoiff derselver onser stat verschreven, ind geloefft hebben 
sulcke vijffthienhondert Bijnsgulden as zy tot onsz behoiff ge- 
worven hebben , ind dair sy vur staen an deels burge in Kam«- 
pen ze wederom dairaff t.oe quy ten , to redden ind to ontheffen 
van der yrsten pontschattinge , die ons onse lande geven wer- 
den na datum der vurgen. onser verschrijvonge , ind zij dan 
aen onsz gelegenheit wille, so wy mit beden belast s^n ind 
onss to behnlp gegont , ind beliefft hebben dese tegenwoordige 
schattinge der men thans insettonge ind boeronge is gekeert 
to wenden to onsen besten , om onser vreemder ruyteren uyten 
lande quyt ind ontslagen te moegen werden, ind de voorscr. 
vryonge ind loessinge der voirgen. vijftien hondert Eijns gul- 
den in der burgeren in Gampen, ons wille laten aanstaen opte 
yrste toekomende scattinge, des my ons guetlick bedancken, 
bekennen wy mits desen onsen openen brieve voor ons, onse 
erven en naecomelingen, dat wy den vurgen. burgermeesteren, 
schepenen en raet onser stadt van Harderwijck vurschr., in 
behdff derselver onser stadt geloeit hebben en gelaven in gue- 
den trouwen, dat wy se ter neester toecomen der scattonge, 
die onse lande van Yeluwen ons neest deser tegen woordiger 
scattinge geven snllen, van der verscrijvonge der vijftien hon- 
dert Bijns gulden , die sy also van ons wegen ind tot ons be- 
hoiff aen den burgeren van Gampen gedain hebben , gensselick 
ontheffen, quyten ind alinck redden sullen, ind dat de brieff 
die sy van ons dair aff hebben, op dese tegenwoirdige scat- 
tonge haldende in volre waehre ind van weerden sijn en blij- 
ven sal, bis wy se dair affontheeften gequyt hebben. Twelck 
wy ter eerster scattinge neest deser tegenwoirdige scattonge, 



318 



die ons onse stadt Harderw\jck nu gevende is, wesen sal in 
affkortinge der duer scattinge die ons onse lande Turtijts over- 
gegeven heeft, ind dat wy belieft en conseniiert hebben, wes 
an deser scattooge aaen sall boven verplegonge ind qnytinge 
ons ruteren, die ons nu in desen veden in Yeluwen gedient 
hebben, dat men dat beleggen tot onser behoiff in Yeluwen, 
an onse versette renthe ind taeffel gnede, ten weer dan saeck 
dat wy der ther veden queme, dat men dan dat aen tasten sal 
onse lant van Yeluwen to beschudden, ind ruteren ten Bosen- 
dael ind to Wageningen, off daer des meer in Yeluwen nut 
weer to leggen ind to halden, ind gelaven mede soe die vurgen. 
onse stadt Uerderw^jck, ons nu guetwillichlick mit overgifft, 
settonge ind boeronge deser schattonge beholpen hebben, dat 
wy ze niet belestigen en sullen myt enigher schattenge tander 
tjjden to geven , then sy dat onse gemeyn lant dese tegenwoir- 
dige schattonge gelyck betaelt hebben alles sonder argelist. Ind 
hebben des to oirkonde onsen siegell an deser brieff doin hey- 
ten hangen. Gegeven in den jaer ons Heren duysent vierhun- 
dert ses end sestich op sinte Yictoris dach. Het zegel in 
roode was is ongeschonden. Yroeger Loquet 88 N"". 11. 

N^ 36, 1467. Copie. Yerbond van vriendschap en onder- 
linge hulp tusschen Roprecht, bisschop van Keulen en Adolf, 
hertog van Gelre en Gulik. Uitgegeven b\i M'. Nyhoff, d. lY, 
bladz. 404. Yroeger Loquet 3, IT. 8. 

N*. 26. 1469. Item des saturdaiges na den Sondach Be- 
miniseere Anno domini mcccclxix weren hier te Arnhem ter 
daghfart erscheuen tot vervolgh der stad Zutphen, Bitter en 
knechten en cleyn steden 's landts van Yeluwen, omme saicken 
wille den erfhuus recht antreffende, dar op avermits den rit- 
teren ind knechten hier na beschreven en overmits burgemees- 
teren, schepenen en raitt der stadt van Arnhem en raitsfrun- 
den der steden Hfarderwijck , Ëlborgh ind Wageningen, op 
ter raitkamer 't Arnhem ther daghfart vergaderd, averdragen 
is, dat men alle verstorven gued, reede off onrede, merende 
en onruerende, so waer dat gelegen ys, binnen steden en bui- 



319 



ten steden, ende tot wat rechten die guede staen, dar in de 
luyden besterven, en als se hadden op den dagh als die Iniden 
levendich en doet weren, berichten sal int erfhuys daer die 
neder vall geschiedt is. Dair op een brief verraempt ind ge- 
schreven werdt an den drost van Veluwen, gelick hier na be- 
schreven volght. Eerber lieve maigh swager und besonder 
guede frundt. Die stat Zutphen heefft onss to kennen doen 
geven , wie dat twee verstervene in alre stadt geschiet sijn als 
mit naemen , theen avermytz dode Wilhem Lerynx huysfrouwe, 
der Godt benaede soe komen oer erfpgenamen ouversocht dat 
erffhuys ind slaen oer ongewaerde bande aen soedane gueder 
als Wilhem Lerynx huysfrouwe naegelaten heefft, sonder yet 
te doen van vurfanck ind anderss , des sich nae erffhuys recht 
geboert , soe wy uyt allet verstaen. Ende want dan sulc nyet 
en steet toe te laten noch te geheugen, soe dat cleerlicben is 
tegen onse landtrecht ind stederecht van Yeluwen, begeven 
wy vruntlicken van u, die selve erffgenamen by oen guede in 
Velu we gelegen daer to halden ind to vermogen , dat se Wilhem 
Lerynck vurgen. als een iytter dess guetz in bruickweer ind 
besitt des alyngen vurg. naegelaten guetz ind versterff zijnre 
zeligen huysfrouw , soe waer dat oick gelegen is , rustlick and 
vredelick laten sitten ind dess gebruicken, ter tijt toe dat zy 
dat erfhuys versocht uud nae oen erffhuys recht gedaen heb- 
ben, dat sich geboert ind dat men alle rechtforderynge den 
erffhuys aenclevende versuecke int erffhuys ter stede daer die 
nederfall geschiet is, ind anders nergent, hier wylt u soe ge- 
boerlicken ione hebben ind bewijsen, ind u inden besten daer 
nae richten, want sich dat nae onsen landtrecht ind stederecht 
cleerlicken alsoe geboert gelick vurg. steet, als wy des gens- 
licken toebetrouwen uwer lyffden, die onse Here Got daerinne 
bewaeren moet. Geschreven onder segel here Wynantz van 
Arnhem, here tot Leembeck, ritter en onder secret, der stadt 
van Arnhem , des wy ritter und knechten ind steden tescr tijt 
hyer in sementlicken gebruicken des Saterdages nae den Son- 
dach Eeminiscere anne Ixix. Hierop volgen de namen der 



320 



tegenwoordig geweest zijnde ridders en knechten en steden. 
Vroeger Loquet 106, N'. 1. 

!N*. 27. 1474*. Op sunte Gallen dach. Schaldbekentenia 
der stad Harderwijck aan Johan Jacobs, burger der stat yan 
Campen van veertich enckele golden rijnsöben galden. 

Wy burgmeisteren , scepenen en rait der stat van Uerder- 
w\jck, enz., dat wy mit gueden rijpen voerberaden en een* 
drachtigen vryen moet wille van onser stat weghen mit consent 
en vowert onser gantzer gemeenne meente, burgeren en onder- 
saten, enz. 

N". 28. 1475. Memorie der renten van onse lieve vrou* 
wen altaar in de Maria kerk te Harderwijk, op sint Andreas 
avond apostoli. Vroeger Loquet 62, N°. 2. 

N*. 29. 1479. Frederick to Brunswijck ind to Lunen- 
borch, hertoghe Vorstendom der lande van Gelre en van 
Zatphen bekent verschillende sommen geld van onderscheidene 
burgers ontvangen te hebben. Het opgedrukt zegel is sleoht 
a%edrukt. Vroeger Loquet 88, N'. 12. 

W. 30. 1479. Verbond tusschen Henrick, bisschop van 
Munster ter eenre en Katharina dochter tot Gelre, enz. voorts 
bannerheeren , ridderschap en steden des lands van Gelre, 
ter andere zijde, ten behoeve der kinderen van wijlen hertog 
Adolf. Een zeer vergaan copie. De brief is uitgegeven bij 
M'. Nyhoff, d. V, bladz. 106. Vroeger Loquet 8, N". 9. 

N^ 31. 1480. Jan Swam, bevelhebber der stad en haven 
van Sandwich geeft last om twee schepen, genaamd de twee 
hulken van Harderweek met alle personen en goederen uit 
het arrest, daarop uit last van koning Eduard, wegens de 
gevangenschap van Willem Breveley, te Sandwich gelegd, te 
ontslaan. Het stuk in het latgn heeft eenigzins door ouder* 
dom geleden, zoo ook het zegel. 

Universis Christi fidelibus et praecipue burgimagistris , aca- 
binis et consilibus villae sive oppidi de Harderwik, Johan* 
nes Swam major villae et portas Sandewici in Anglia et com- 
mendator ejusdem villae, salutem in eo qui est via, veritas et 



821 



?ita. Ctaoniam inter cuncta hujus mundi pietatis opera de 
fonte caritatis emanat testimoniam perhibere veritati 
est et toriam. Ut ergo cunctis veritas elucescat et du* 

bitandi matena detrahatur, ideo vestrae universitati per praesen- 
tes innotescimus et testlficamus, qnod nuper per mandatum 
nobilis et honorabilis domini nostri domiui cancellarii excellen- 
tissimi principis domini nostri Edwardi, dei gratia regis An- 
gliae et Franciae duae naves vocatae der Hulken de Harder- 
wyke in portu Sandewyco ezistentes faerunt arrestati, ita quod 
de illo portu non nee conduci, donec Wilhelmus 

Breveley et alii villae Calisiae, existentes sub arrestatione in 
partibtts vestris in persona essent deliberati et disonerati. Et 
quia intelleximus per literas venerabilis viri Johannis Ghalley 
migoris villae Calisiae, quod dictus Wilhelmus Breveley et alii 
mercatores villae Calisiae, de arrestatione in persona sunt quieti 
et deliberati per amicitiam et bonitatem viroram villae de Har- 
derwyke, prout dictus Wilhelmus Breveley et Ricardua Kom- 
payne dicto majori certificaverunt ; ideo per literas ejusdem 
majoris Calisiae habemus intellectum, quomodo praedictus do- 
minus noster dominus camerarius praedictus nobis misit in 
mandatum, quod duae praedictae naves cum omnibus personis 
eisdem navibus spectantibus de omnibus arrestationibus , per 
nos pro eisdem mercatoribus factis seu perpetratis, liberi et 
quieti essent et per praesentes relaxamus quantum in nobis 
est , ita quod libere dicti homines in eisdem navibus existenti- 
bus sive spectantibus poterunt cum ipsis navibus, ad eornm 
placitum, abire absque aliqua arrestatione seu detentione facta 
pro dictis mercatoribus seu per aliquem eorundem, quando- 
cunque eis placuerit ad eorum libitum. Quae omnia et sin- 
gula vobis innotescimus et certificamus per praesentes, sub 
sigiilo majoratus officii villae Sandwyci praedictae. Datum 
ibidem octavo die mensis Augusti anno domini millesimo qua* 
dringentesimo octuagesimo , et anno regni Regis Edwardi, 
quarti, illustrisimi principis nostri praedicti post corronatio- 
nem Angliac vicesimo. Vroeger Loquet 82, N". 14, 



322 



N*. 32. 1480. Wy Adolph gre?e to Nassouw Marschalk, Williem 
heer tot Egmond in tot Bair, Remprecht van Hychenberghe 
rit. hoeffman , sementlich commissarien des doorluchtige hoige- 
barn forsten ind heeren heer Maximiliaen , ertshertoghe toe 
Oesterick, hertoge van Burgon, van Brabant, van Gelre unss 
gnedige lieven heeren , volmechtich in sijnre gnade landen van 
Oelre ind graefschap van Zatphen geschickt ind geordineert, 
doen kund und bekennen, dat die burgemeisteren , schepenen 
ind raed der stad van Harderwijck nnss tot behoeff unser ghe- 
digher liever heere vurscr. umb s^'ue gnaden ruyteren to quyten 
ind to verpleghen an gereede gelde geleent, ind nns Adolps 
greve to Nassouw ind Bemprecht hoeftman vurscr. gelevert 
hebben sevenhonderd rh^nsche gulden, twintigh stuivers var 
den gulden gerekend; die wy zementlick vurgen. van uns ghe» 
digher heeren wegen die vurscr. stadt beweezen ind gelaeft 
hebben, bewjjsen ind gelaeven in desen brieveu, dat sy die 
summe vurscr. uyt der yrster pondschattungh sy sqner gnaden 
gevende werden , om sich selven inne behalden , ind van oeren 
borgheren ind ingeseetenen heffen ind boeren sullen. Ind wes 
die pondschattonghe als dan vorde beloopende wurde, sal onse 
ghedighe heere doen heffen ind boeren, alst van aids gewoent- 
lick ist; ind of de pondschattungh soo hooghe niet en beliep, 
sal unse ghedighe heeren hoer dat gebreecken an die pond- 
schattingh in Veluwen buiten oere stad vallende doen bewijsen, 
heffen ind boeren laeten, daer sy des vast ind seker zijn sul- 
len. Ind dit allet vurscr. sunder argelist. Des to orkonde 
800 hebben wy Adolphs greve to Nassouw marschalk Willem, 
heer tot Egmond ind tot Bair, ind Bemprecht van B^jcken- 
bergh ritt, hoeftman vurscr. unse sieghelen als oommissarien 
van unst ghedigher heeren weghen an desen apenen brief ge- 
hanghen, G^^ven in den jair uns Heeren dnisend vierhon* 
derd ind iaohtentich, des Sonnendaeghs na onser liever Vron- 
wendagh assumptionis. De tegels iqn godoegzaam ongeschon- 
den. Yro^^ Loquet S8, N*. 13. 

N*. 33. 1480. Een oopie waarop vermeld staat, geex- 



328 



traheert uit aeker thinsboeck en andere copien betreffende 
mijnen genedigen heeren. 

Van wegen des gewirdighen hoohgebomen Fnrsten mijns 
genedichsten lieven heeren biscops van Manster en der hoch- 
gebornen furstynen jaoffrouw Katfaerina, dochter to Qeke ind 
bannerheeren , rittersohaften , hoiftsteden en kleynen steden der 
twee vierdel Nymmegen en Zuthen en der bannerheeren, rit- 
tersohaften, steden en ondersaeten des vierdeels van Yelanwen 
utgesaght die drie steden, Arnhem, Harderwijok en Wagenin- 
gen , mitter Nieuwkercken , end der ritterschap en stede Gellre, 
Yennloe, Ercklens en Wirckraide mit den ampten en onder- 
daenen des vierdels van Euermunde, die zich to den kynderen 
zeligen hertogh Adolph van Gelre gehalden hebben en halden, 
is vermits oeren geschickte rhaden en frunden op dieserdagh- 
fart tot Emberick voer den edelen mijnen lieven heeren van 
den Berghen en den wirdighen en geleerten raden en frunden 
des capittels en der stad Munster als dedinghs luiten, na 
mannigerley reden ende erbietung die man doch allet bis her 
uit en heft willen opnemen, nu in 't lest erbooden, want sy 
alt^t van gantzer herten geneyghd zijn gewest en niet anders 
gesoecht en eeren, of noch en zuecken, dan ruest, vrede en 
wailfart der lande , vorder verderfnis verhuedt to moghen wer- 
den, dat sy der saicken en oeren obediente en gehoorsaemheyd, 
als men sie die van Gods eere en rechswegen schuldich sullen 
sin to doen , den hoichgeboorn vermogenden furste mijnen ge- 
nedighen lieven heeren hertogen van Ostenrick of den kynderen 
van Gelre voirg. oeren natuerlicken erfgeboeren landheeren in 
onsen allerheylichsten vader den Pauwes (nemlich in rata jus- 
titiae) der fonteyn aller rechten en nyergent anders rechtsplegen 
willen, wanneer zy dair toe na formen des rechten geeyscfat en 
citoeren worden. Alsoe men van beyden , nae anspraeck en ant- 
woord, na behoirlijcken beloep, maninghe en voerderingh des 
rechten, oere gehorsamheydt mit oeren recht erkent en to gewis- 
sen wordt, in uytganh des gemeynen gesetten beschreeven rech- 
ten, dat zi sich dan daertoe als getrauw ondersaeten, getrawlich 
XV. J. 21 ' 



324 

ergeven en halden willen. Want sy oeren gehorsaemheyd mijnen 
heeren van Oostricke, niergent anders omb geweygert hebben 
dan omme oere eeren genoeoh to doen en oeren erfgeboerén 
landfursten in oeren angeboeren rechten nit tho verkarten , dat 
oen anders tot grooten Terwi^jt, verderfflicken last en ouwille 
namaels komen mught. Angesien sy von genre geboirlichen ver* 
tichnnns onser zeligher vorheeren (die nach oer hogher geloften 
huldung ende eyden der landen gedaen, in den rechten van 
waerden wesen magh) gesyen noch vernoemen hebben. Dar- 
onune zie sich, by raede en onderwijzungh von treffelicken 
fursten en herren en anderen vrommen verstendigen gelerten 
laiden tot den vurgen. kynderen van Gel re (als sy anders nit 
en wetten oer van Gods eeren en rechts wegen geboert) gehal- 
den hebben en halden. En verbieden sich noch verder (woe 
wail die hoochgeboom forst, mijne genedighe lieve heer, her- 
togh Tan Cleve. die arme ondersaeten der landschappen vurscr., 
groet verdeiHicken laste, schade en on wille, yermits swaeren 
red^, gedaen heeft en noch dat, dat sie doch des om 'tge- 
meynen besten willen nit entsien, dair gemoedt zin willen, op 
gueden betreuwen die landschappen vorser., nemlich die stad 
Nijmegen mit den Hick, mitten ampten tusschen Maese en 
Waele, Overbetauw en Nederbetauw, die steden Thiel, Bom- 
mel mit den ampten van Thielre en Bommelre^erden, mit Best 
en Benoy, die stad Grave mit den Over- en Niderampten 
'slands van Kuyck ende die stad van Lederdam mitten lande 
▼ander Leede en Schourewerden , die gantz Greveschap van 
Zotphen en dat alinge vierde! van Velaaw, uytgesacht Arnhem, 
Harderwijck en VVageningen mit der Nyerkerk, ende die Bit- 
terschap, stede als Gellre, Venloe, Ercklens en Wickeraide en 
die ampten en ondersaeten des vierdels van Rnremunde, die 
sich mit oer totten kinderen van Geire vnrscr., gehalden heb- 
ben ende halden to stellen aen sijnen genaden in bewaerder 
handt, die selve landschap tho regieren, to beschndden, to 
beschirmen, to verantwurden en to verdedingen, gelijck sin 
selffs ondersaeten, die toecomene verschijnen renten , vrachten, 



325 



verfallen en opboeringhe totter heerlicheyd gehoorende toe boe- 
ren , ende 's lands best dar voirt mit vorte hoeren, bis ter tijd 
to en 8O0 lange id inder uitgang des rechten klerlich uns ge- 
droegen sy, wen die ondersaeten der landschap vnrscr., die ge- 
boorsaemheyd doen sallen, daer sie sich dan gutwiMichlijck to 
ergeeven willen, als vurscr. stet; doch dit allet mit gueder be- 
fordung, irst von mijnen gnedigen heeren yon Gleve vorg., vnr 
sijnen gnaden annemungh en na vorden heeren der sie mit den 
den rechten alsoe to gewiset nemen , yoer in mijns genedighen 
heeren van Manster, na m|jne gnedigh jouffer van Gelre, en 
voert dat die bannerheeren, ritterschap, stede en ondersaeten 
der landschap viirscr., by iren lyven en gneden rechten privi* 
legien, sigeln, breven, alden herkommen en gewoenten, pand- 
schappen en verschriJYungen en voirt des eenen ieglicke tot be- 
baldang des sins nae oere behalden moigen blijven, als men 
des mit mijnen gnedigen heeren van Gleve vorder overkomen 
sal. Oick mit snlcken onderscheyde, of die obedientie en ge- 
horsaemheyt mit der nittraegender sentence der kynderen van 
Gelre to gewijjset warde, dat dan mijn gnedigh heeren van 
Oostenrich sijne hande van der obedients der stede, staet en 
landschappen, zin gnade ingekregen hebben trecken sal, die 
dan den kynderen van Gelre gutlicher to laeten geschien. Want 
sie daer dan immer soo viel rechts to hedden, als totten an- 
deren vurscr. In mermael di best reden dat sijn gnade die 
selve stede, staet en landschappen nu oick in gelicker maten 
als an dieser siden gescbien sal, uit sinen gnaden handen stel- 
len aen mijnen gnaden heeren van Cleve, als in gewaerde 
hand, bis op uytdracht des rechten als man mireken mach, 
Ende hier en 't heynden is men in gueden willen, heeren Fre- 
derick heer tot Iselsteyn en jonckh. Willem, sone tot Egroond, 
mit gueden besorgung to stellen an handen mijns gnedichen 
heere von Gleeve. Hoepen en getrouwen Gode, dat alle fur- 
sten en heeren en voirt allen onparth^'dighen diese vurscr. er- 
biedingh gotiich, erlick en redelick sal dunken wesen, en dat 
die arme ondersaeten hiermede billijken vorder zwaeren vee- 

21* 



den en ongnaden entlast, ende by vreden end gnaden gehalten 
en gelaeten zullen werden. Item of enick van der geenen die 
her in genoempt en begreepen zijn, buiten dieser erbiedung 
ten kleruDg des rechter blijven wolde, als wy doch nit en 
vermoeden, dat die dar buyten blijven magh op sin selfs aven- 
tuer, daer die andere samentlick en besnnder onverkort en on- 
be?aert wesen sollen. Geteykendt des vr^daghs post Hemig., 
anno Ixxx. 

Item rbede ende vrende mijns gnedighen heeren van Mon- 
ster, hebben sich hier in behalden, wes von dieser vurscr. 
punten siguen gnade beruerende en antreffende is, to brengen 
an zinen gnaden om derselver sin gnaden beraid daerop to 
hebben en sulick sinen gnaden bendd, tusschen dagh dieser 
cedulen en der heilich xi. m. jofiEeren dagh nestkomende to 
duen schrijven an den edelen heren Eswalt van den Bergen, 
als einer der deidingsluiten. Vroeger Loquet 14 N". 15. 

N*. 34. 1482. Up sonnendach sancti Petri et Pauli apost. 
Adolph, greve van Nassau, stadhouder, verklaart dat de bur- 
gemeester, schepenen en raad van Harderwijck, het onderhoud, 
der ruiterbende de burger3 betaald hebben en dat de hertog 
daarvoor schuldig is acht duizen vijfhonderd guldens. Het «e« 
gel gedeeltelyk geschonden. Vroeger Loquet 88 N^ 14. 

N*. 85. 1483. Op vridach nae visitationis gloriosae vixgi- 
nis Mariae. Adolph verklaurt hetzelfde als in N*. 34. Vroe- 
ger Loquet 88 N*. 14. 

N°. 86. 1486. Een copie van eenen brief van hertog Ga- 
rd, uit Thiel aan de ambtlieden en steden, groot en klein in 
het land van Gdre, op onse lieve Vrouwe avond nativitatis, 
tegen het schenken, verkoopen of opdragen van goederen en 
renten aan geestel^ke gestichten of personen. Benevens een 
copie van eenen gelijken brief des hertogs Adolf uit Arnhem , 
des d(mderdags post Willebrord, anno 1496. Vroeger Loquet 
8 N'. 9. 

N*. 87. 1489. Beeolutie genomen by den richter en ge- 
meine schepenen vr^dagh na alre hillige dag; dat men den 



327 

geestel^ke geordends luiden of kloosteren, geen goed opdragen 
tal, dan op eene losse uit zestien penningen, terwijl het on^ 
roerend goed steeds aan den naasten in den bloede terug zal 
komen. Vroeger Loquet 38, N*. 5 \ 

N". 38. 1490, 24 Janij. Adolph gre?e to Nassouwen, 
here tot Wiesbaden verklaart ten diensten des Eoomsohen ko- 
nings twee duizend guldens van de stad ontvangen te hébben, 
te verhalen uit de twee eerste pondschattingen. Deze brief is 
door Adolph geteekend. Het zegel is ongeschonden. Vroeger 
Loquet 88, IT. 16. Met een oopie. 

W, 39. 1490, 24 Junij. Adolph verklaart ter voldoening 
der schulden ten behoeve des konings gemaakt door Stoffel 
van Ebelyngen van de stad ontvangen te hebben driehonderd 
golden rijnse gulden, te verhalen uit de pondschatting in de 
ampten Putten en Ermelo. Deze brief is door Adolph getee- 
kend. Het zegel is ongeschonden. Vroeger Loquet 88, N"*. 17. 

N". 40. 1490. des anderen daghs na st. Antoni dag ab« 
batis. Schepenen en raad der stad Harderwijk, verklaren dat 
zij in schulden zijn gekomen door den hertog en de ruiteren; 
dat z^ daarom de burgers gegont en gegeven hebben, dat zij 
ordineren en koren vier en twintig guede en eerbare burgers, 
die geredet zijn , om te komen in de stads kamer dingsdag na 
onser lieve Vrouwen purificationis , vur de negende curie, tea 
einde uit hun midden vier rentmeesters te kiezen, die met de 
twee rentmeesters door den raad gekozen, heffen en beuren 
zullen alle renthen de stad verschuldigd. Voorts zullen deze 
24 personen gekend worden in het aangaan van nieuwe ver- 
bindtenissen of uitschrijven van belastingen, het oorlog voeren 
of het aannemen yan heerreizen. Vroeger Loquet 82 N^ 16. 

N". 41. 1493. De week na belaeken Paeschen. Een oo- 
pie van de besluiten op de dagvaart te Nijmegen genomen, 
ten einde de landen onverdeeld bijeen te houden, te beschut* 
ten en te beschermen. Zie Slichtenhorst, bladz. 303. Het 
copie is door het vuur en de mot eenigzins geschonden. Vroe- 
ger Loquet 3 N". 10. 



328 



N*. 42. 1495. Na den Sondag remiaisoere. Hertog Ka* 
ral van Oelra bekend Tan de atad Harderwijk ontvangen te 
hebben duizend enkele golde orerlendache r^nsche guldena» 
tijdens het beleg van Nykerk. Hij verpand daarvoor vijftig 
gulden jaarl^jksch uit zijne goederen te Ërmelo; terwigl de stad 
de / 75» die zijn vader Adolf verzet heeft uit de smalle tien- 
den eo aecgnsen te Ermelo kan beuren, en zoo de gemeente 
ter eeniger t^'d daarmede oiet te vreden is , dan stemt h^ toe 
dat zy die uit de acoignsen der stad kan genieten , voorbehon- 
dens het regt van lossen. Vroeger Loquet 88, N*. 18. 

N°. 48. 1496. Op ons Heeren Hemel vaartdag. De rent- 
meester van de Vekwe Henrick Bentiuek bevestigt de verpan- 
ding onder N*". 42 beschreven. Vroeger Loquet 88» N*. 19. 

N°. 44. 1496. Besluit van bannerheeren en vrienden der 
vier hoofdsteden van Gelderland te Nymegen vergaderd, aan 
den hertog te verzoeken gezegelde brieven, dat verstaan alle 
ongeboirliok geweld in den lande afgesteld en zjj bij de vrij- 
heden gehouden zullen worden. Een eopie. Vroeger Loquet 
8, N'. 11. 

N". 45. 1496, Copie van het schryven der staten van 
Gelderland aan J. van Chalon, prins van Oranje, in antwoord 
op eenen brief van dien prins uit naam van den koning van 
Frankrijk, De staten verklaren niets meer te wenschen, dan 
een einde te zien aan den oorlog, het rooven, branden en 
doodslaan; maar den vreden te Senlya gesloten, kunnen zy 
niet nakomen, niet wetende wat daar besloten ia; en niets 
?errigtende buiten voorwoten van hunnen hertog. Vroegesr 
Loquet 8, N\ 12. 

ir. 46. 1498, Een extraot uit de handvealen'van Am* 
sterdam, dat de ingezetenen van Harderw^k of haar goederen, 
om geene los of l\jfirenten ten lasten ^er stad staande gear- 
resteerd worden. Vroeger Loquet 85, N*, 6. 



32» 



19 Vergadering. 3 Deeembèr» 1M9» 

Bibliotheek, — Geschenk van een handsehri/L — - Charter» 6e» 
trekkelijk de abtdjj van Oaaibroek, en IJasehtein, — Stukken 
betrekkelijk de arrestatie van Paulua Buya, 1586. — Hand» 
schriften van den heer Haasloop Wemer. 

Bibliotheek, In ruiling ontvangen: 

van de Kon. Akademie van Wetenschappen. 

Verslagen en mededeelingen ^ Afd. Letterkunde, IV® deef» 
8» stuk. Amst. 1859. 8'. 

Idem Idem. Afd. Natuurkunde, IX® deel, 3® stuk. 

Amst. 1859. 8^ 

Verhandelingen, V deel. Amst. 1859. 4^ 

van het Frov. Genootschap van Kunsten en Wetenschappen 
in Noord-B raband. 

Handelingen over 1859. 's Bosch, 1859. 8\ 

van de geschichts- und altherthumsforschende Gesellschaft 
des Osterlandes. 

MUtheilungen , V. Band, 1 Heft. Altenburg 1859. 8\ 



Beschenk van een handschrift. Het provinciaal Utrechtsch 
Genootschap biedt ten geschenke aan » eene verzameling van ge- 
drukte en ongedrukte stukken betrekkelijk de provincie Utrecht. 



Charters betrekkelijk de abtdij van Oostbroek , en IJsseUteyn^ 
De Heer J. J. de Geer biedt ter plaatsing aan, twee belang- 
r^ke verzamelingen van onuitgegeven charters , door hem uit 
de kapittel- archieven , berustende op het archief der provincie 
Utrecht , b\j eengebragt. De eerste, betrekking hebbende op de 
abtd^ van Oostbroek, de tweede, op de Stad en Heerlijkheid 
van Usselstein. 



830 



In handen der commissie van redactie, ter opname in den 
Oodex Diplomaiicuê. 



Btükken hetrehkelijh de arrestatie van Paulus Buys, 1586. 
De Heer van Dam v. Noordeloos te Botterdam doet de vol» 
gende mededeeling. 

Het is van genoegzame bekendheid, dat door de Nederl. 
Geschiedschrijvers, als Bor, Wagenaar en ook Kluit, in het 
midden wordt gelaten, of de gevangenneming van Mr. Panlus 
Buys al of niet op last van Leycester, is geschied; het schijnt 
echter dat, niettegenstaande zulks door dien Graaf zelven is 
ontkend geworden, zij hem des aangaande niet vrij, maar in- 
tegendeel onder zware verdenking , houden. 

Meermalen trok deze twijfel over dit pnnt in de Geschie- 
denis mijne aandacht, maar vooral bij het lezen van het zoo 
gewigtig als belangrijk werk van den Hoogl. Vreede, de In- 
leiding tot de Geech, der Nederl. 'Diplomatie, alsmede van het 
verslag daarvan geleverd in de Bjjdragen voor Faderl, Oeech, 
door Nyhoff, Nieuwe reeks, DL 1, bl. 85 verv. van de 
Boekbeschouwing , alwaar de gewezen advocaat iLeycesters 

• gevangen wordt genoemd, die den haat en ondank van den 

• onwaardigen gunsteling van Elizabeth in den kerker te verdu- 
»ren had;*' waaruit het mij toeschijnt, dat beide schrijvers die 
gevangenneming bepaaldelijk op rekening van den Gr. v. L. 
stellen. Dewi[ji nu in mijne verzameling originele stukken be> 
rusten, wier inhoud, naar ik vermeen, veeleer het tegendeel 
moet doen veronderstellen, zoo heb ik het niet geheel onbe- 
langrijk geacht, daarvan afschriften aan het Historisch Ge-^ 
nootschap aan te bieden, ten einde daarvan des verkiezende 
gebruik te maken, en die opname te verleenen in de uit 
te geven werken, opdat naar aanleiding van die stukken een 
ieder in de gelegenheid gesteld worde, zijn oordeel over het 
betwijfeld punt meer stellig te kunnen bepalen. 



381 



(Zie de Oesehiedenis van Buys, bij Bar, Hkt, der NederL 
Oorlogen^ Dl. II, bl. 725, inzonderheid bl. 765 en 766 en 
vervolgens). 



Apologie van de Burger Hopluiden te Utrecht ter zake 
van de apprehensie van Mr. Patdus Buys, in den jare 
1586, gerigt tot den Graaf van Leycesier. 

Illustrissime D. Comes, cum capitanei civitatis ültrajectensis 
magistmm Paulum Busium nuper custodie pablice mandavit 
(ate), quod, ut in ore est omnium, ita et ad celsitudinis tue 
culmen delatum non dubitant, ne nulla legitima justaque 
ratione motos rem illos tantam aggressos , eadem celsitudo tua 
arbitretur, meritoque agnoscant, muneris esse sui, ut pro ea, 
quam in ones confederatarum provinciarum populos tua celsit. 
habet potestate, apud eandem facti sui tantique moliminis 
causas dicant, brevi hoc scripto easdem causas complexi sup- 
plioes tue offerunt celsitudini, demisse humiliterque rogantes, 
quo tanta hac re tue celsitudini sua mansisse (sic) aucthoritas 
illibata, ipsos capitaneos difficillima tempestate, hostibus vi 
armata et proditionibus cuncta infestantibus, sua ad confirman« 
dos bonorum animos usos facuitate, nee Busio ultra meritum 
in civitate, hosti finitima, indignum quid accidisse iudicari 
possit, ut easdem causas ad iustum revocare examen legitime- 
que subjicere cognitioni non dedignetur. 

Primum supplices deprecantur, ne quid in tue celsitudinis 
aucthoritatem admissum illa judicet , quasi in consularem lateri 
tue celsit. assistentem, manus injecerint, cum dicti capitanei 
Busium pro consulari, legitime nominato, ac ea qua decet so* 
lemnitate praesentato, nunquam agnoverint, ut qui ab ordinibus 
traiectensibus nunquam noiatus nee presentatus a licentiosis qui» 
busdam höibus, nomen et authoritatem ordinum mentitis, tue 
celsitud. suppositus verius , quam legitime presentatus sit ; quo 
noraine sepias se protestatos esse vulgo notum est. Ac proinde 



332 



etsi tua celsitu. illegitima presentatione decepta dictum Busium 
in consiliarium adsoiverit, dabit veniam, quod dicti oaintanei 
non jure designatum arbitrentur. 

Ut itaque ad causas deientionis descendant, oSibus notissi- 
mum esse putant, bellum hoc grave et diuturnum a Belgaram 
populis contra hispaniarum regem , vitande hispanioe tiranidis 
ac imprimis religiouis causa, fuisse susceptam, et quamquam 
in tam flagranti civili bello, in quo populus studiis, ob reli- 
gionis diversitatem cötrariis, diversisque animi motibas agitatur, 
nemo eorum quibus ex parte ordinum pablica functio adonini- 
stratioque credita erat, in negotio fluctuari dissimulanterque 
se gerere debebat; detentus tanoien Busios, etsi precipua apud 
hollandos dignitate claras, nulia tarnen certa religione, velut 
medius ac tepidus ita mores composuit, ut utrisque acceptus 
quisque sue ipsum religioni addictum putaret. Cluo factum est» 
ut, dum utrosque dubiis moribus dubiaque fide alit, interea 
dum plerique ex ordinum numero, (qui fere in Hollandia ex 
mercatoribns conflantur) privaiis utilitatibas comodisque curas 
omnes vigiliasque impendunt, ipse ratus, in se oculos non 
oonjici, ex publicis oalamitatibus sua raetiens coïnoda, humili 
satis loco natus et faoultatibus exiguis, ita se paucorum anno- 
rum oarriculo et opibus et autboritate auxit, ut vix veile etiam 
ex nobiiitate secundus, jam non parere ordinibus sed ex parte 
imperare, consuevisset; et ne qui ex ordinum numero reliquoa 
pradentia, autboritate et iudicio antecellere videbantur, ad ho- 
minis astutiam, aut si mavis nequitiam adverterent singulis 
fere temporibus maximas simuitates, dissidia et divisiones in* 
ter ordines ita ooncitavit, ut, dum gravissima plerumque et 
ardua negotia, unde totias reipublicae salus pendere videbatur, 
in conventu tractabantar vix unquam aut nimis sero inter se 
ooaluerint; — que res constantissimi et prudentissimi auraici 
principis consilia saepe fregit, et maximarum dadium calamita- 
tumque oecasionem, magno reipublice detrimento saepenumero 
prebuit : conquerentem vero auraicum principem de ordinum tar- 
ditate et coeundi difficultate tanto superduo causam eorum 



3SS 



tuebatnr, ui vttrboraiii acrimonia ab iojuria patienti^aimi piïn- 
cipis non tempamret: ita quidena, ut in quodam colloquia Dor- 
draci magna arrogantia boni principi dioerei, oomitatus Hollan- 
die jus et authoritatem apud se potius quam apod priucipeai 
residere. duod ui acdderat, integre fame vir non contemnende, 
authoritaiis ex ipso se andisse principe tesiatur. 

Ei tameisi postqoam tua oelsii: hiyus reipublice gubernacula 
suscepit» non eadem iemporum ratio, nee eadem apud suos. 
deposito offido, molieodi nata est occasie, ex ipsa tarnen rei- 
publice comitatione ratus, novam sibi iurbandarum rerum mate- 
riem subministratum , dioiu mirum quanto molimine in ipsis 
siatim tue celsitud. auspiciis inter nobiiitatem secretis suis oon* 
siliis latentis odii semina jacere, clarissimos et virtute pres- 
tantes viros e flandria religionis ergo profugos, quorum oon- 
siliis auraicus multis annis felicissime usos, eisi perexigua 
poientia, nee apud ordines ea, qua deoebat authoritate, hostiuin 
oonsilia sepe fregerat, falsis et confictis accusaiionibus invisos 
et suspeoios tue celsitud. reddere sit conatus, ne in antiquum 
gratie atque honoris locum reponerentur. Et magno quidem 
Dei benefieio nuper in publicum venii ipsum Busium quasi 
anglice Mig^ siudiosissinium non sine perfida dissimulatione 
generosum DSum de Sidnei Vlissinge civitates prefectam impu- 
lisse quo libello supplici porrecto, apad tuam celsitud. perfice- 
rei, ut presidia Anglica in oïEibua Zelandie locis reciperentur. 

Hoc dum perfecit, studiis plane oontrarüs proceres secreto 
nomine id agi ut patriis presidüs ubique loco pulsis, magnati- 
bttsque patriis dignitate muniisque excitis Aoglici prefecti et 
Anglica presidia, contra initi foederis capita introducerentur, 
suadens his conatibus mature obviam eundum, eo enim rem 
novam spectare, ut patriis principibus prooeribusque oSi autho- 
ritate specie foederis adempta, rerum summa ad solos Anglos 
revocaretnr. Qua perddia adeo principem prooerumque animos 
cöinrbavit, ut ea qua se ante amplexi erant benevolentia in 
maximum laiens odium, iram tacitam et invidiam sit cömutata. 
Cluod ut generosus et providus D. de Sidnei animadvertit , 



334 

hiy'tts causam secreto inquirens oogDOvit tandem hec o&ia dolo 
et perfidia Busii foisse excitata. At dictu difficile, quanto pa- 
dore viri principes et magnates utrinque affect! , dam fraade 
detecta alii alios sese purgandos oSibas hamanitatis officiis non 
«tam solito more oomplecti , quam velat e longinquo reversi 
prevenire et antevertere viderentar. His accedit qaod dam na- 
per trajectensis provincia prefecto destituta capitanei civitatis 
hoc prefecture munus generoso D. Comiti a nova aquila deferre 
decreverant, magno molimine Busium haic rei obsistere cona- 
turn, idque fortassis non tam D&i comitis odio, quam quod 
compertum haberet ipsum religioni reformate addictum ut ma- 
nas delatum suscepisset, non diutius passurum, ut pontificius 
magistratus civitati preesset, qui quidem magistratus et Busio 
erat acceptus et novis rebus rebus studuerat post acceptam 
cladem ab hispanis apud ameronem. Qua enim accepta clade, 
qui antea tantum suspecti, jam palam, sermones miscebant 
de pace cum hoste facienda , promittentes pacis conditioues ad- 
modum honestas: horum integer erat amicus Busius et comunia 
habebant consilia. Deinde cum natum in civitate trajectensi 
inter ecclesias reformatas dissidium tua celsitudo extinguere ac 
sinodi indictione opus esse judicaret, quo in ecclesia retineretur 
concordia, ac pellerentur vitio hominum subnati errores, tam 
pium opus et tam sanctam convocationem oSi studio impedire 
conatus est, non contentus quod animos magnatum procerumque 
secrëtis odiis permovisset, nisi et ecclesiam dissidüs et errori- 
bus laceram cerneret; hec enim in politico et ecclesiastico statu 
dissidia comutande reipublice et excidio esse proxima. Quodque 
huc oSes illius cogitationes spectarint , sermones nuper ab illo 
habiti de adimenda a tua celsitudine suma prefectura, tollen- 
disque gubernaculis et de summa rerum ad aiiquem patrie prin- 
cipem deferenda satis testantur. 

Et eo pertinent et illa que velut in contumeliam sue Maj^ 
dixit , suam Maj^^<^ numerosum satis eumque imbellem militem 
in has provincias missuram , sed parum pecuniarum, cam tamen 
he provincie non milite Anglico, sed pecunia egeant: qui si 



335 



sublevarentiir faciie domesticis oopiis omissis exteris vim hos* 
tium sastinere posse, — sed hoc eo velut consilio a sua mB}^ 
fieri, quo exhaastis milite extemö pFOvinciis, imbelle milite 
devicto, miaore cam negotio sub iugum hostium reducerentur. 
Simili calumnia non multo post dixit, snam Ma'^ quasi popu- 
lis harum piovinciarum parum faventem nuuquam earundem 
provinciarum principatnm suscepturam. 

Et quod Ultrajectensis populas libello supplici tue celsitudini 
porrecto id supplices a sua Ma^® nuper flagitassent, fuisse a 
tua celsitudine ludibrio habitum que ipsi Busio per id tempus 
cum ea agerentur, velut subridens dixisset se veile libellum 
illum supplioem supprimere, ne tam ridicula latius propagaren- 
tur. — Et hec quidem suspicatur (sic) capitanei ab ipso Busio, 
cujus genium norunt, dicta esse, non quod, re vera, talis 
sermo a tua celsitudine fuisset habitus, eed quo ipse tali per- 
fida assertione suam ma^<^ quasi rebus nostris minus faventem 
animos jam hominum illi deditissimos ab eius devotione, amore 
et obsequio revocaret. — Clue oSi^, etsi satis comuniunt Bu- 
eium magni aliquid in perniciem sue Ma^i> et provinciarum 
molitum, eo tarnen magis confirmatur, quod sicuti tempore 
auraici principis in civiiate Amersforda, hosti finitima, magis- 
tratum religioni reformate addicturo loco amovisset, suppositis 
papistis male affectis hominibns, qui superioribus annis civita* 
tem invitis ordinibus hosti consociaverant. Ita jam nuper mense 
Janario papisticum magistratum male erga tuam celsitudinem et 
ordines affectum retinere conatus est, et ne hoc facto in suspi- 
cionem vocaretur, literas in eam rem sui comuniendi causa, 
surreptione plenas impetrarat. His o3ibus accedit peijurii 
crimen: cum enim anno superiori, cum reliquis ordinum depu- 
tatis Anglica legatione fugens ibi insciis sociis et sine mandato 
Terlonij captivt dimissionem prosequeretur, re per literas inter- 
ceptas detecta, una cum reliquis legatis jurejurando confirmavit, 
nunquam se pro Terlonio intercessisse, atqui non solum literis 
ülis inlerceptis, sed et novis jam nuper inter ipsius monumenta 
repertis de perjurio convictus est. Hec onia cum crimine non 



336 



vacarent, et secum reputarent capitanm, quam esset res peri- 
cali plena, virnm Senatoria dignitate fungentem tam flagrant!* 
bus criminibas obnoxiam, omnibus interesse tue celsitudinis 
arcanis consiliis , et simul com pertam haberent, illum nunquam 
ab ordinibus Uitrajectensibus tue oelsitudini legitime oblatum 
ut in senatores oooptaretur, satis se habere cause sunt rati, 
ut custodie illum publice comittendum judicarent. Claod ut per« 
feoerunt, et simul monumenta illius in cistam custodie causa re- 
posuissent obsignatis sigillo claustris, dum se in maximo ver« 
sari discrimine remque onem inspectis literis detectam iri secum 
reputaret , simul admissorum soelerum conscientia tactus multis 
gemitibus et suspiciis obtestatus, ne ehartas tollerent, tandem 
dum nihil proficere se animadvertit , indicavit literas esse quas- 
dam, qnas iili contra se quasi crimen redolentes interpreta» 
rentur, sed si se presente legerrator eas facile a crimine vindi- 
caturum; qua ejus oratione moniti curiosius munimenta illias 
asservantes, ne quid aut suppositnm, autademptum, aut contra 
bonam fidem admissum suspicari posset, duplici sigillo obaignato 
claustro, Busii scilicet et oapitaneorum , cistam apud oomi* 
tem a nova aquila, provincie prefectnm, custodie causa depo- 
suerunt. Et quanquam ibi tuto coUocari judicarent, aliter ta- 
rnen atque rati erant, evenit, nam et cistam apertam, et que 
ipse, nisi sua interpretatione vindiciae nocitnra, monuerat mo- 
numenta substracta fuisse compertum est. Deprehénsum enim 
id est partim ex sigilli capitaneorum, antequam illud recognoa- 
cerent, a domestico D°^ Comitis detractione, partim quod 
oista presentibus ramissariis aperta, sacculus, cui munimenta 
imposita fuerant, inventus est apertus, qui legitimo testimonio, 
dum in cistam reoonderetur, probatur fuisse clausus et probe 
obserratus. Haec nimirum Dei beneficio relict a vestigia, quo 
üscinus admissum detegeretur, quamquam ipsius de reperiendis 
ibi literis sibi nocituris, nisi eas sana interpretatione salvaret, 
confessio satis comprobet, munimenta redolentia crimen fuisse 
ablata, cum nemo contra se, ubi veritas aliter se habet, aliquid 
profiteri veile presumatur. Quis enim sibi non ooactus crimen. 



337 

cigus veritaa aliter te habet , ultro acoersat. At procul abest, 
ttt se hoc modo crimine liberarit, ut hinc si non aliunde exem- 
plo eins, qui carceres e£fringens aufogit, pro convicto baberi 
debeat. Cum enim nemo nisi donis aut proissis victus tantam 
rem aggredi ausit, quod a D. Comitis domestico factum est; 
ipsins factum quasi ad id conducto baberi debet; eoque magis 
quod paulo postquam hec accidissent, dom custodia adbuc 
publica detineretur, se exonerare studens coram fido , dignis viris 
dixerit, se quidem nullius sibi conscium flagitii , sed si urgeatur, 
jttdieaturum cujus ope et consilio respublica ad exitum specta* 
rit. duo dieto cui non se crimini involuit, oum nihil intersit, 
ipsene oriminum patiator, an tantum modo oonscins authorem 
sceierum non revelarit. Hec enim onia oum ad perduellionis 
leseqne Majestatis crimen pertineant, sola scientia, si non ju^ 
dicetur, huius tam atrocis criminis reum constituit. 

Et hec quidem accusationum capita dicti capitand e&, qua 
debent, demissione celsitudini tue offerunt, nihil addubitantee 
si ea ad justum examen revocentur, singniisque seorsum ex- 
pêsis deinde uniantur, quin in gravissimum ac maximum de- 
situra sint crimen , Busiumque perduellionis reum sint oonstitu- 
tura: nam quae de celsitudine tua gubernaculis imperatoriisque 
honoribns exuenda factus (sie) que in regiam Majestatem male- 
dicta, quo illam populo invisam redderet, congessit odia et 
simnltates quas inter magnates secretis suis suggestionibus, 
rempublicam labefaceret (nc) concitavit; que ille molitus est, 
quo papisticum magistratum fucate pacis plene insidiarum pre- 
conem, ordinibus merito in visum et suspectum in officio reti- 
neret; que de munimentis crimen redolentibus, nisi ipse ea 
coram purgaret, confessus; que de apertione eiste signaculis 
obsignate, deque munimentis inde subtractis probantur; que 
denique de conspiratoribus bactenus relatis iam in his capti- 
vitatis angustiis constitutus detegendus» sero tandem iudica- 
vit: oSia hec eo pertinent, ut hujus gravissimi criminis reum 
constitnant. Supplices itaque rogant, ut, quod ipsi pro salute 
patrie et pro of&cio fecisse se credunt, tua celsitudo pari devo- 



338 



tione, qua ipsi ad id prooessere, animo amplecti atque inter* 
pretari dignetur. 

Een Brief van Paul. Buys na zjjn verlaten der gevange- 
nis, uit Leiden 18 Jul\j 1587, aan Z. ExcelL (den 
graaf van Leycester). Voorhanden in dezelfde versa- 
meling. 

Ill^o et Excell«o signore. 

Anchor ché per la ignominiosa pregione mia a Utrecht, et 
per Ie spesse ingiurie et perdite da me sofPerté, il honore 
et beni miei siano grandemente stroppiati: non di meno Mon« 
signore, hastato a me assai maggior cordoglio, ritrovando mé 
gia sdolto da prigione et ritornato nella casa mia, intendere 
ch'io hauesse perduto il favoré di Y. Ecc^. essendo stato qnesto 
tanto pin noioso a me per quanto (parlando libremente, et 
oon debito acatamento et riverenza di Y. Ecc^.) non poteva 
ritrovare nella conscientia mia havere io dato a quello cagione 
alcuna; se non forse, per qualche in officienza vel uffido mio, 
bavesse falto per ventura alcun fallo; il quale, testimonio Iddio 
unico riguardatore di cnori non esser &tto mai per alcuna 
malicia mia. Tutta via Monsiguore io non posso assai ringra- 
tiare Y. Ecc^. par bavere ooai dementemente sovenuto si di 
mé, et per Ie favorevole amonestatione, decbiaratione et asse- 
guranze nel negotio mio, cbe M. Caron da parte di Y. Ecc*. 
ba fatto a me, ei mostrato la commissiooe et instructione cbe 
di quello teneva per scritto. Lo quale ba tolto via tutte Ie noie 
mie, riposando me per lo restante et fidando en quelle favo- 
revole promesse, et tenendo me come per restituto, tanto pin 
cbe Y. Ec. poco appresso coniinuando la precedente benefioentia 
sua, m'ba confirmato piu et piu nella medesima asseguranza 
oon M. Treslong. cosa cbe me fa sperare arditamente, cbe V. 
Ecc*. con il favore suo acoostnmato me stimara per tale cb'a 
tutti tempi sara presto et apparecbiato in quanto lo partioolare 
suo, per fiure a Y. E. oon Ie picciole forze et &calta sue, ogni 



339 



piacevole servigio. Pertanto, Monsignore, rallegrando mecon 
la feüce venuta di V. £oc^. in Hollanda, ho pigliato Tanimo 
di supplicar molto humilm^ a V. Ecc^, ch'ii buon piacer da 
quella sia raccoglier me nel favore et difesa sua contra tutti 
gli invidi, adversarij et maleuoli miei (i qnali hano cercato, 
et secondo 1'mio temere oercaao anchora , fuora di tutta forma 
di giastitia et raggione» la rovina mia) ricevendo me et ampa- 
rando sotto la clemente protectione et salva guardia di V. Ex- 
celK oon Ie sae Lettere patente a questo convenevole, accio- 
che si possia dare ordine nel negotio mio con quelli d'Utrecbt, 
€ome è raggione et con qaesto. Baciatido humilm^, la mano 
di V. Eccell^ prego Iddio che la conservi et feliciti. Di Leyda 
a xviij; de Giulio 1587. 

De Vra Ecoellentia. Humilissimo et deditissimo 

servitore» 
Paul Buys. 

Het adres van dezen brief bad alleen, A. la lil»'* sua 
JEcoellenda. 

Docb met eene andere band, denkelyk die van den ge- 
schiedscbrijver Bor^ leest men acbterop, originele misswef 
Paul Buys aen Leycester, Leyden den 18. Jnl^ 1587, 
en antwoord. De brief is verzegeld geweest met een 
cacbet voorstellende denkelijk bet wapen van Buys, drie 
leliën 2 en 1, ên ^ midden een kleine eter. 

Het antwoord van Leycester op dien brief, waarvan bet 
concept, of klad, bewaard gebleven en ook voorhanden, 
is van den navolgenden inbond: 

Mons'. Buys j*ay receu vre Iré en laquelle vous me voulez 
faire apparoir nne bonne volonté que vous dittes porter au ser- 
vice de sa Ma^^ et au bien de ceste cause et encores a moy 
en particulier. Mais d'autant que par cy devant Ion ma fait 
entendre Ie contraire de tout cecy et que depnis mon parte- 

XV. J. 22 



340 

ment de ce pais j*ay esté par plusieurs fois adverty et infonné 
de quelques secrettes menées que votts auriez tiamé poar ren- 
verser mon autorité et empescher mon retour parde^a, et 
mesme que vous auriez entrepris plusieurs choses au prejudice 
du service de sa d^^ Ma^ et de la Generalité de eest estat, 
il m'est malaise dadjouster foi si promtement au conteou de 
vos Ires. Yray est qu'estaut retourné en ce pais tant seule- 
ment peur advancer la gloire de Dièu et Ie restablissement de 
vre patrie et non point pour cercher revange sur les particu- 
liers pour aucunes offences passées, et vous cognoissant d'aii- 
leurs komme e^mimenté et entendu es qffairea de ceët estat: Je 
ne vous forclorray jamais dancune iustification que vous pour- 
riez mettre en avant pour vous purger des choses passées et 
des quelles Ton vous peut charger; et de me donner toute 
honneste et raisonnable satisfaction : la quelle ne soit point en 
paroUes seulement et en papier, mais plustost par les effects 
d'une bonne et sincere volonté a cercher tons moyens de servir 
vre propre patrie et y employer vre dexterité et industrie, et 
non a traverser les bons et louables desseings de ceux qui 
viennent icy ezposer leurs vies et moyens pour vre conserva- 
cion. Les hommes sages ne se laissent aisement abuser de pa- 
rolles quand ils voyent que refifect y est ancunement contraire. 
£t Ie plus beau moyen que vous ayez de rentrer en bonne opinion 
de sa Ma^, de moy et des gens de bien, est que vons faciez 
choses conformes et du tout correspondentes a ce que vons 
dittes et promettez. Ce faisant vous pouviez bien vous asseu- 
rer qu'il ny a aulcune offenae passée qui me garde de vons 
recepvoir et embrasser de toute telle affection que j'ay fait 
au oommencement £t a tant Mons'. Buys je prie Dieu qu'il 
vons ait en sa S^ Garde. De Vlissinghe ce 18 de juiUet 
1587 stilo Angl. soubsigne B. Leycester. 

ê 
NB, Dat, en de brief van Buys, en het antwoord van Ley* 
oester, èeide de dagteekening van 18 Julij dragen, zal moeten 
worden toegeschreven aan den daarbij gebezigden stijl , zynde. 



341 



gelijk bij het antwoord staat Siilo Angi, dus ouden stijl» en 
dat de laatste alzoo zeer wel na den ontvangst van den brief 
uit Leiden te Vlissingen kan geschreven zijn, waarbij de 
nieuwe stijl zal bedoeld zijn. 



Handschriften van den Heer Haasloop Werner. De Heer 
Haasloop Werner stelt zijn kaart van het eiland der Batavieren 
(zie vorige vergadering) met het daarbij behoorende geschrift, 
benevens nog andere opstellen van zijne hand, betrekkelijk de 
oude geographie en geschiedenis des Vaderlands, ter vrye be- 
schikking des geuootschaps. 



19 Tergadeiing. SJi December, 1959. 

Bibliotheek, — Overleden Lid. — Brieven van Marnix van St, 
Aldegonde en Joon Caeimir, — (kartere over het patronaat^ 
regt der kerk van Jutphaae. — Gevangenneming van Paulus 
Buys, 1586. 

Bibliotheek, Ten geschenke ontvangen: 

van den heer Diegerick: 

J. van Dixmude, DUa de Cronike ende Genealogie van den 
Frineen ende Graven van den Foreeste van Buc^ dat heet Flaen- 
derlant van 863—1486. Ypre 1889. 8^ 

Jean de Thielrode, Ohronique de 8. Bavon a Gand (1298). 
Gand, 1885. 8^ 

Mr. Jehan Yperman, Le père de la chirurgie Flamande, 
(1297 a 1329). 8^ 

van den heer Jhr. C. A. Bethaan Macaré: 

Eene heidensche qfferplaats op Walcheren, 1859. 8^ 

In ruiling ontvangen: 

van het Germaniach museum , te Neuremberg: 

22* 



343 



Anseiger für Kunde der Deuttehen Forseit, Neue Polge , 6* 
Jahrg. November, 1859. N". 11. 

van het Indisch Genootschap y te Gravenhage: 
Handelingen en Geschriften, zesde Jaarg., 3« Afl. 's Graven- 
hage, 1859. 8^ 

van de Académie d^ Archéologie de Belgique: 
Annales, Tom XVI, 2» Livr. Anvers, 1859. 8^ 



Brieven van Marnix van Sé. Aldegonde en Joan Casimir. Bjj 
schrijven van 8 December zendt de Heer J. L. A. Diegerick 
te Antwerpen, eene verzameling van onuitgegeven brieven van 
Marnix van St. Aldegonde en den paltsgraaf Joan Casimir, 
1578 — 1581, ter plaatsing in de genootschappelijke werken. 

In handen der commissie van redactie. 



Charters wer hei patronaatregt der kerk van Jutphaas. De 
Heer J. J. de Geer biedt ter plaatsing in den Codex , eene 
verzameling van onuitgegeven charters aan, betrekkel^k het 
patronaatregt over de kerk van Jutphaas. 

In handen der commissie van redactie. 



Gevangenneming van Paulus Bugs. De Heer Mr. J. A. Grothe 
deelt uit het stedelijk archief alhier, betrekkelijk de arrestatie en 
gevangenschap van Paulus Buys, onderstaande stukken mede. 

De BEOBERING TAN LbYOEN AAN DIE TAN ÜTBECHT. 

Eedele, erntfeste, eersame, w^jse, voorsienighe heeren, 
wy aenbieden ons gans vrundtlicken tot uwer E. 

Myne heeren, naerdien wy voor ettelijcke weecken onderricht 
waren van de aenhoudinghe van de persoon van mr. Pouwels 
Buys, binnen uwer E. stadt gedaen, zijn wy van harten be- 



343 



droeft geweest als der saecken waeromme gansch onbewust. 
Niettemin vertrouden "ons des dat jegens zodanighe een persoen^ 
zoe veel jaren lang in dienst van t gemeen landt geweest zijnde 
eS zulcx de landen zoe merckel ende kennelijcke diensten ge* 
daen hebbende, zelifs oock in het tractaet met hare Co^. Ma^ 
van Ëngelant aengegaen, ende van een Baedt beoeffens zijn 
Ex'»«., immers in sulcker voughen nyet en souden werden ge- 
handelt dan naer rechtsbehoren , daer van de tijt de saecken 
openbaren zouden, maer soe wy zedert gheen verclaringhe van 
saecken en hebben connen vernemen en evenwell verstaen, dat 
dselve in een gemeene gevanckenisse geleyt ende aldaer zeer 
vast eS nau gehouden zoude werden, sonder claringhe van sae- 
cken, hebben 't zelve vreemt gevonden, zoe dan deselve mr. 
Pouwels Buys ettelijcke jaren lang pensionaris deser stede es 
geweest en alsnoch onsen burger is , als dien tot noch toe nyet 
jegenstaende hy in dienst van 't gemeen laut es geweest, zijn 
woenplaets gestadelijcken alhier gehouden en met ons in alle 
contributien helpen gelden, zoo en hebben wy in aensieninghe 
van dien al van de goede getrouwe diensten die hy dese stede 
tot vele verscheyden reysen heeft gedaen, nyet connen onder- 
laten vuyt eyghener bewegentheyt dese aen u E. te scriven, 
eS deselve te versoucken, dat jegens de genoempde onse bur- 
ger mocht werden gehandelt als naer rechtsbehoren, ende dat 
hem naer gewoente deser landen justitie mocht getierden; gesa* 
mentlijcken dat hy in zijne gevanckenisse soe eerlijcken ende 
liberalijcken mach werden getracteert als de digniteyt van zulck 
e^ persoon en van de Ampten en Officien die hy bedient heeft, 
well vuyteysschen. Twrelc zoe wy uwer E. van herten vertrou- 
wen, e3 dat zy in desen sonderlinghe voor ooghen zullen ne- 
men de generale Regelen die ons die Ueylige Scrift leert, van 
nyemandt anders te doeu dan wy begeren ons weder te beje- 
genen, zullen wy desen eynden, naer wy uwer E. sullen heb- 
ben gebeden dese onse scrijvens ten besten te willen nemen 
en sulcx nyet te willen duyden als ofF wy ons des voorsz. Buys 
zaecke ten principale, eïi off hy hem enicbsins ontgaen zoude 



844 



mogen hebben (twelck wy doch nyet en verhopen) zullen wil- 
len aennemen eS hier mede willen wy u, 

Edele, erntfeste, eersame, wijse, zeer voorsienighe beeren, 
in Godes schut eS scherm bevelen. In Leyden desen vi^ Sep- 
tembris xvelxxzvi. 

Onder stondt: 
Uwer E. goede naergebuyren ende mede verbonten, Schoat, 
Burgeriüm ^ Begierders der stadt Leyden. ES was onder- 
teeckent J. van Hout. 

Superscriptie: Edelen, erentfesten, eersamen, wijsen eS seer 
voorsienighen heeren, m\)n hoeren. Schout, Burgermi^ en Ba- 
den der stadt Utrecht, onse gonstige goede vrunden, naerge- 
buyren ea mede verbonten. 

GecoUationeert dese copie tegens hare originale missive van 
date en geteckent als boven, en is bevonden daer mede con- 
corderende. 

De eegkbring van Amsterdam aan die van Utrecht. 

Eedele, waerde, erentfeste, hoochgeleerde, wijse, voorsich- 
tighe heeren, besondere goede bontgenoten ende nage- 
buyren, naer alle vruntl\jcke gebiedinghe. 

Alsoe wy vernomen hebben dat de heere fiuys, Baed van 
State neffens zijne Ex<^'»., nu meer dan vijfiF weken, doch re- 
del^*ck ende civilyck aengehouden ende by die van de burgerde 
bewaert , ende lestel^jck sedert enighe daghen in stricter gevan- 
ghenisse geleyt zoude z\jn, sonder nochtans jegens hem enige 
clachte ofte aenspraek gedaen te z^n van enich misbruyck; all 
twelck ons seer verdocht ende van des voorn, heere Buys we- 
ghen zeer leet is geweest. Te meer zoe wy luyden noeyt aen 
hem in alle z^ne handelinge ende besunder in de laste van 
Engelant en hebben counen sporen noch bemerken, dan alle 
getrouwlcheyt, vromicheyt, naersticheyt ende gediensticheyt tot 
den Landen gemeene beste; als oock genoech metter daet be- 



345 



vonden ende alle de wcskM bekent, ende oock uwer E. by 't par- 
ticalier scriJTen van de Ma^. van Engelant ande Staten van 
Utrecht. Dienthalven als wy wel verstaen gedaen en genoech- 
saem geblecken mach wesen, immers dat wy nyet dan alle 
goede loffelijcke getuychenisse van des voorn, heere Buys han- 
del! ende wandell, soe in dienst van die van UoUant als an- 
deren van den lande zijnde, als oock daer nae in de voorsz. 
Kaet van Staete neffens zyne Ex^^^.^ by zijnder Excie. verkie- 
singe gestelt zijnde, sonden cunnen geven. In der voughen dat 
de voorn, heere Buys naer ons ordeel veel eer een eerlyck re- 
compense dan alsoe getracteert weerdich soude wesen, immers 
ten insichte van zijn goet debvoir allt^'ts gedaen in der saecke 
van Engelant, meer als by yemanden anders; — jae soe verre dat 
hy hem nyet ontsien en heeft zynen dienst ende staet nyet min 
eerlijck als proffitelijck te verlaten , als hy gesien heeft dat doer 
onverstant die saecke van Engelant te rugge werde gestelt, ten 
tijde als die franchoysche handelinge voorgenomen werdt. Waer- 
omme ende overmits allen anderen goeden diensten ende ge- 
trouwicheiden hy hem deeser stadt soe neffens anderen steden 
ende Leden van Hollant int besunder bewesen , wy vuyt eygen 
genegentheyt ende mededooghen nyet en hebben connen nala- 
ten desen in sijnen faveur te scrijven , ende zeer vruntlijck ende 
naebuyrlijck te versoecken , dat uwer E. believe alle saecken tot 
s^jnder ontledinghe ende ontslagingbe vnyt alsulcke gevancke- 
nisse te rechten ende voerderen. Ten minste ende voor deerste 
dat hy op zijn gelove ende hantastinghe ofte onder cautie ont- 
slaghen mach werden, off soe sulcx deur eenighe verhinderin- 
ghe ons onbekent als noch nyet en conde geschieden, des wy 
verhopen jae dat hy alsdan in een lichter gevangbenisse ge- 
houden mogbe werden, daer hy tot sgnder beter commoditeyt, 
ende sunderlinghe nae zijne gelegentheyt middel mochte heb- 
ben zijne saecken tot zijnder defensie (ist noot) ende oock tot 
zijne eygen huyssaken te beter en beqüamelycker vuytterichten. 
Besonder soe ons nyet onbewust en is dat hy s^ns persoon en 
goederen voor verscheyden coopluyden, soe inwoenderen deser 



346 



stede als andere, voor die gbemeeae saecke, te believen van z^n 
Ex^^'. ende Eaed van State verbonden heeft tot groote mercke- 
1^'cke sommen. Ende hopende dat dit ons ernstel^jok begheren, 
yoorscr^ven ende voorbidden soe veele verweffven zall, dat nwer 
E. de selue den voorn, heere Buys vrncbtbaerlijck zal laten 
z^'n, ende mitsdien ons oorsake geven om met onderhoat van 
alle vruntlijjcke nabuyrschap, 'tzelve in geli^jcke ende meerder 
saecken nae ons vermeen te verschuldighen, daer inne wy ons 
tallen t^den geerne ongebreckelijck sullen laten vinden. Bid- 
den wy den vermogenden God, uwe 

Eedele, waerde, emtfeste, hooggeleerde, w^se, voorsichtiche 
heeren, besunder bontgenoten ende nagebuyren, te bewaren io 
allen voorspoet ende gelucksalich. Yuyt Amsterdam desen xxz. 
August! 1586. 

Uwe E. goetwillighe vrunden» bontgenoten ende naergebuy- 
ren Bui^ermrïL ende Rade der stadt Aemstelredamme, ende 
was onderteeckent W. Pietersz, 

De superscriptie was: Edelen, waerden, erntfesten, hoogge- 
leerde, wijsen, voorsichtigen heeren, Scout, BurgermrS, Sche- 
penen ende Raeden der stadt Utrecht, onsen besunderen goede 

bontgenoten ende naergebuyren. 

Geoollationneert enz. 

Ds Statsm van Holland aan be BsGssBiNe van Utbbcht. 

Eedelen, emtfeste, eersame, discrete heeren, goede vrun- 
den eS nagebuyren. 

Wy en zijn nyet wennich verwondert , dat uwer E. op onse 
brieven vanden xxx^ der voorieden maent geen antwoort m 
hebben gescreven , daer beneffens verwondert ons zeer dat uwer 
E. m'. Pauls Buys, Baedt van State neffens zijne Ex<^^, aldaer 
mit soe vreemde ende ongewoenl^cke manieren gedoocht ge- 
tracteert te worden, sonder die handt daer aen te houden, dat 
hy naer gemeene dispositie van rechten ofte die rechten der 
stadt Utrecht in justitie ontfanghen ende gehoort werde. Twelck 



347 

wy yentaen te wesen een zaecke van seer qaadeo exemple, strij- 
dende jegens alle recht, privilegiën ende gebmyeken van dese 
landen ende namentlijck mede van de stadt Utrecht. Wy wil- 
len nwer E. wel verseckeren, dat «y nyet ghaeme sien ofte 
lijden en souden, dat inde landen ofte steden van HoUant 
yemant, ende veel min die ghene die in der landen dienst 
gebruyckt werden, sulcx getracteert souden werden. Alsoe wy 
achten tselve te str^'den jegens der landen rechten ende privi- 
legiën, omme die welcke te houden ende doen onderhouden, 
wy mit andere geünieerde provinciën ods soe solempnelijcken 
geunieert ende een yeghelijcken recht ende justitie te doen 
administreeren beleeft hebben. Tis uwer E. kennel\jck dat 
die voorn. m'. Pauwels Buys veel jaeren in der saecken van 
het gemeene lant ende eenighe steden van HoUant gebrayct 
ende geemployeert is geweest ; ende dat hy t sedert den jare 
xv<^buqj, als wy jegens den hartoghe van Alva, den Spaengaerts 
ende hare adherenten in oorloghe getreden zijn, tot hei be- 
droeffelijck affsterven van zyne p® Ex<*»« h. m«. toe, in onsen 
dienste is geweest, ende veele saecken van groter importantien, 
den dienste van den lande ende sijne Ex<^e betreffende, mit 
grooter moeyten ende periculen well en getrouwelijcken gehan- 
delt heeft; dat hy oock int vorderen van de handelinge mit 
hare Co®. Mat. van Engelant alle goeden offitien ende debvoi- 
ren heeft gedaen als uwer E. selffs is bewust. Wy verstaen 
oock dat eenighe ongeruste geesten (die apparentlijcken nyet 
anders dan uwer E. ende onse ruyne soecken, ende daermede 
haer eygen baet ende proff;^t meenen te vorderen) die gevau- 
ckenisse van den voorn. Buys toeghen te beduyden tot nadeel 
van onse actiën; die nochtans (mit zulcken constantie ende 
onveranderlijcke resolutie oock in alle tegen spoet) het groote 
gewelt van den coninck van Spaengien sulcx hebben weder- 
staeii , dat veele vreemde natiën ons daer van nyet anders dan 
alle eere ende loff nageven. Mits welcken ende ten aensien wy 
seeckerlijcken bericht zijn, dat de apprehentie van den voorsz. 
Raetsheer Buys, sonder ordonnantie ofte bevel 1 van Ex<^® is 



348 



geschiet. Dat wy oock dagelicx hoorefi die gemeene opsprake 
van dese zaeeke, ende het groot beclach van zijne hnysfr., kin- 
deren ende vruoden, wy by ons selven beweecht z\jn, uwer 
E. emstlijcken te vermanen in gedencken te willen stellen « 
dat het gouvernement van landen ende steden gestijft ende 
gemainteneert wordt by wettelijcke administratie van justitie , 
conform die privilegiën ende rechten derselver, ende dat tgene 
daertegens geschiet van snlcke consequentie is, dat daer vuyt 
den onderganck van den lande ende steden volghen moet, ge- 
leek men inde nabuyrighe provintien ende steden inde naaste 
jaren (God betert) meer als te veel heeft bevonden. Begerende 
oversulcx, dat uwer E. die goede hant daer aan willen hou^ 
den, dat mit den voorsz. Baetsheer Buys gehandelt ende ge- 
procedeert worde, sulcx als naer rechten, privilegiën, costuymen 
ende ordonnantien van justitie behoort ; ende dat hem (zoe hy 
des versouckt) den wegh van justitie mach worden geopent 
ende te rechte gestelt daer ende alsoe het behoort, op dat by 
middele van dien een yegel^'ck mach speuren dat men in dese 
landen nyemandt buyten weghen van rechten en begeert te 
tracteeren: dat die voorsz. opsprake, ende het geclach van 
zgne huysfr. , kinderen ende vrunden mach cesseren , ende alle 
occasien tijtelijck wechgenomen worden waer deur tusschen ons 
ende den steden van HoUant ende uwer E. eenich misverstant 
soude moghen rijsen; twelck wy zeer gaerne by alle middelen 
verheet saghen. Ende hier op mitsgaders onse voorgaende uwer 
E. antwoorde verwachtende, bidden Ood den Heere, 

Eedele, erntfeste, eersame, discrete heeren, goede vrunden 
ende naegebuyren, te willen conserveeren in prosperité. 6e- 
screven in den Hage den xig. Septembris 1586. Onderstont: 
Ter ordonnantie van de Staten van Hoilant by my, en was 
onderteekent, C. de Rechtere. 

Superscriptie: Eedelen, erntfesten, eersamen, discreten hee- 
ren, de Schout, Burgermrfi, Schepenen ende Raden der stadt 
Utrecht. GecoUationeert , enz. 



BLADWIJZER. 



Aa, Aalbrecht van der, 64, 68. — Tideman van der, 66, 67. 

jdarschot, duchesse d', 87. 

Jbcotule, heerl^kheid, 48. 

Abcoude, Ghijsbrecht heer van, 46, 47. — Zweder van, 74. 

jÉboe, berg op Sangir^ 57, 59. 

Afferden, Gerlach van, 809. 

Ahlefeldt, opperbevelhebber, 180. 

Alarts, Willem, 64. 

Alenqon^ hertog van, 179. 

Alewijn, Jacob Dirk, muntmeester, 289. 

Alkmaar^ grafzerk in de kerk te, 56. 

Almelo y heeren van, 235. 

Almelo, Agneta, 286. — Albertus, 236. — Arnoldus, 236. 

— Beatrix van, echtgenoot van Everardus de Eze, 236. — 
Engelbertus, 286. — Egbertus, heer van, ridder, 235, 236. 
Beatrix van Zuyien, zijn 2^ echtgenoot. Mechtilde van Lim- 

' borch, 3« echtgenoot. — Hadewig, 236. — Hendrik, 236. 

— Johannes van, 236. — Stephanus van, 236. 
Alva, hertog van, 184, 165. 

Amboise, Jaques d', seigneur de Bussy, 155. 

Amebongbn, Jan van, 141. — W. van, landkommandeur, 94. 

Amersjoort, 163. 

Amstelrabdt, G. de, 256. 

Amsterdam, 142, 297. — Brief van regering van, (1586) 344. 

Anewbch. Zie Buekelaar. 



350 ANH—BAC. 

AnhoH, prins van, 205. 

Anlaab, Ger?inu8, 290. 

Antwerpen, 188, 189, 192. 

Archief van Harderwijk, 286 seq. 

Arenberg, mons'. d', 19, 20, 21, 22, 25, 28. 

Arkbl, Arnold van, 294. — Johan van, ridder, 48. — Johan 
van, bisschop van Utrecht. Zie Utrecht. — Johan, bastaard 
van, 46. — Maria van, vrouwe van der Eem, 46, 47. — 
Kobrecht van, 47. 

Arnemuiden, 296. 

Aanhbm, Wijnant van, heer van Leembeck, ridder, 319. 

Aensma, C, 250, 252. 

Artois, 17. 

AsKYN, majoor, gesneuveld, 129. 

A88ENDELPT, Qerard van, 65. 

Assens, 129. 

AVESATB, Baldekinus van, ridder, 288. 

Azincourl, slag bij, 48. 



Back, Anna, huisvrouw van Jacob Bacx Jz., 209. 

Bacx, Anna, echtgenoot van Ludolph van Lintzenich, 209. — 
Jonkhr. Jacob, raad en ontvanger, 176. — Jz., Jacob, rent- 
meester. Anna Back, zijn huisvrouw, 209. — Jan, rentmees- 
ter. Ueylwich van den Hove, zijn echtgenoot, 208. — Jan, 
kolonel. Jeannette Hoe^'zer, zgn echtgenoot, 208. — Johan. 
Maria van Huchtenbroek, zijn echtgenoot, 176 seq. — Jo- 
hanna Sophia, echtgenoot van den luitenant Heeken, 208. — 
Marcellus, 173, 178 seq. Anna Maria Berck, z\jn echtgenoot. 
Zijn graftombe in de groote kerk te Bergen op Zoom, 206. 
Paulus. Geertruid Sem, zijn echtgenoot, 208. Zijn graftombe 
in de kerk te Bergen op Zoom, 203. — Paulus. Eiisabeth 
Versiras, zijn echtgenoot, 178 seq. — Willem Maurits, 202, 
207 seq. — Bacx van Schoonvorst, jonkheer Johan, 175. 



BAL— BIE. 351 

Balv£R£N, Evert van, 309. 
Babbe, Ferdinand de la, seig'. de Mouscron, 217. 
Babwbn, Gyselbertus, 288. 
Baatogne^ 197. 
Beeldenstorm, 137. 
Bbeben, Teuntgen, 90. 
Beijeb, Adriaan, 101. 

Begeren ^ Albrecht van, ruwaerd van Henegouwen en Holland, 
295. — Jacoba van, 119, 120. — Johan van, hertog, 119. 
— Willem, hertog van, 117. 
Beyma thoe kimgma, jbr. mr. S» W. H. A., lid van het Hist. 

Genootschap, 55. 
Belgiojoso, graaf, 196. 
Bentheim^ kron^k der Graven van, 235. 
Bentinge, Hendrik, rentmeester van Veluwe, 328. 
Berck, 249. 
Bebck, Anna Maria, echtgenoot van Marcelles Bacx, 178. 

Tweede echtgenoot van Willem de Livin, gezegd Famars. 
Berg, 237, 239, 241. — Oswalt, graaf van den, 326. 
Bergen op Zoom, 179. — Graftombe van Marcellus Bacx in de 
groote kerk, 206. — Graftombe van Paulus Bacx in de 
groote kerk, 203. 
Berges, marqois de, 37. 
Bergloon, 191. 

Beblaimont, Gilles van, 37, 158, 165, 193. 
Beentsz., Cornelis, 91. 
Berty, secretaris, 217, 222, 234. 
Beveren, 183, 198. 
Bevebvoobde, Everardns, 236. Mechteld van Grimbonsh, zijn 

echtgenoot. — Bodolphus, 236. 
Bibüotheek, 14, 46, 55, 62, 86, 109, 121, 131, 145, 172, 

211, 284, 262, 283, 329, 341. 
BiJLANT, Johannes van, ridder, 303. 
Biervliet, 217. 
BiESTBN, Hendrik van, 112. 



852 BIL— BRl. 

Büêen, 196. 

Bat, het, 153. 

Binch, 19. 

BiRON, maarschalk, 184, 185. 

Blanken HEiM, Frederik van, bisschop. Zie Utrecht. 

Bloemenweebdb, 6^'sbrecht van, 46. 

BoBOCA, Paulo, kapitein, 184. 

BoBOOP, Arnt ten, ambtman op de Veluwe, 308. — Amold, 309. 

BoLL, Jan, burgemeester, 97, 142. 

Bommende^ 227. 

BoBOH, Johan van den, 47. 

Bosch, wapen van Van den, 57. 

BosEN, Everhardus, 296. 

Bossu, graaf van, 87, 162. 

BoTBEBGEN, Johaunes van, maarschalk, 812. 

BouRGONDië, David van, bisscop. Zie Utrecht. — - Karel van, 

hertog. Brief van hem (1470), 182. 
Brandenburg^ Joachim, keurvorst van, 115. 
Breda, 24, 28. 
Bbedebode, GQsbrecht^van, domproost, 50, 51. — Hendrik, 

heer van, 141, 142. — Johan van, 47. — Walraven van, 

117, 118, 119, 120. 
Breuk, Dr. H. R. de, schryft: Brief van Philips den Schoone 

(1504), 263. 
Briel, den, 161, 296. 
Brieven en verdere stukken naar tijdsorde: 

1305—1807. Baljuwrekening, 68 seq, 

1818. Brief van Beynald, graaf van Gelder, 287. 

1818. Brief van Schout en Schepenen van Harderwijk, 287. 

1824. Acte van Gherlof de Eevalia c. s. 288. 

1846. Brief van Aelionora, hertogin van Gelderland, 289. 

1848. Brief van Eeynold, hertog van Gelder, 290. 

1849. Brief van Beynold, hertog van Gelder, 290. 
1852. Brief van Schepenen en Raad van Stavoren, 298. 
1857. Brief van Reynold, hertog van Gelder, 298. 



BRI. 353 

1371. Brief van Eduard, hertog van Gelder, 295. 

1375. Brief van Mechteld, hertogin van Gelder, 295. 

1376. Brief van Hacquinns, konning van Noorwegen en Zwe- 
den, 296. 

1377. Brief van Mechteld, hertogin van Gelder, 298. 

1379. Brief van Willem van Gulik, hertog van Gelder, 299. 

1380. Brief van Willem van Gulik, hertog van Gelder, 299. 

1381. Brief van Willem van Gulik, hertog van Gelder, 300. 
1393. Brief van Willem van Gulik, hertog van Gelder, 303. 
1377 a 1400. Brief van Willem van Gulik, hertog van Gel- 
der, 303. 

1400. Brief van Arnt van Stapel, 304. 

1405. Brief van Arnt van Leyenbergh, overste rentmeester 

van Gelder, 304. 
1408. Brief van Diert van Lynnen, minnebroeder, 805. 
1408. Brief van Burgemeesteren en Schepenen van Amh., 305. 
1418. Brief van Keinold (IV), hertog van Gelder, 306. 
1424. Brief van Arnold (V), hertog van Gelder, 309. 
1444. Brief van Arnold (V), hertog van Gelder, 310. 
1466. Brieven van Adolf, hertog van Gelder, 313, 314, 317. 

1469. Besluit van den dagvaard te Arnhem, 818. 

1470. Brief van Karel den Stoute, 182. 

1480. Brief van Jan Swam, bevelhebBer der stad en haven 
van Sandwich, 320. 

1480. Brief van de commissarissen van Maximiliaan, aarts- 
hertog van Oostenrijk, 322. 

1480. Besluit op den dagvaard te Emmerik genomen, 823. 

1504. Brief van Philips den Schoone, 268. 

1514. Brieven van Karel Y, 149, 152. 

Z. J., 15 April. Brief van Karel van Gelder, 138. 

1552 — 1555. Brieven van Willem I, 17 seq. 

1565. Yerteering der gezanten van Oudewater naar Brus- 
sel, 266. 

1569. Eisch tegen de regering van Utrecht, 184. 

1573. BemoDstrantie der stad Utrecht, 158. 



364 BRI. 

1574 — 1576. Brieven van Reqnesens, 216 seq. 

1575. Brief van Charies de Croix, 236. 

1575 eo 1576. Brieven van Jean de Groy, 224, 230, 232. 

1583. Brief van den Stadhouder en Staten van Gelderiand, 

237. — Antwoord daarop, 242. 
1583. Brief van de staten, te Dordrecht vergaderd, aan de 

stadt Wesd, 245. 
1583. Brief der Kleefache raden aan de stad Xanten, 247. 
1586. Antwoord op de aangeboden hulp van Leioester, 249. 
1686. Apologie van de bnrgerhoplniden te Utrecht, ter zake 

van de apprehensie van mr. Paulas Buys, 331. 
1586. Brief van de regering van Leyden aan die van Utrecht, 

342. 
1586. Brief van de regering van Amsterdam aan die van 

Utrecht, 344. 

1586. Brief der Staten van Holland aan de regering van 
Utrecht, 346. 

1587. Brief van Faulos Buys, 338. 

1587. Antwoord van den graaf van Leyoester daarop, 339. 
1590. Brief van den Baad van State aan de regering van 

Kleef; 260. 
1590. Brief van don Baad van State aan de kommandanteu 

der plaatsen op Doitschen bodem, 251. 
1590. Brief van de Kleefsche regering aan de stad Wesel, 252. 
1590. Brief van de regering van Gelderland aan de stad 

Wesd, 254. 
1590. Brief van den Baad van State aan de stad Wesd, 

254, 255. 
1590. Brief van de regering van Kleef aan de stad Wesel, 257. 
1590. Brief der stad Orsoy aan de stad Wesd, 257. 
1590. Brief der Kleefsche raden aan de stad Wesel, 259. 
1590. Kwijtbrief van kapitein Lambert, 261. 
1604. Commissie voor den ritmeester Marcelis Bacx, 209. 
1632. Brief van Daniël de Bidder van Groenesteyn, 284. 
1651. Brieven van Niool. Stellingwerf en Evert Jacobsz,, 146. 



BM— COL. 355 

1669. Brief ?an Frandsco de Mellos, 278. 

1674. Scbepenbrief der schepenen van Beest, 52. 

1675. Scbepenbrief van den raad der stad Tiel, 58. 
1794 — 1795. Brieven van J. H. van Kiusbergen, 166. 

Broek, huis te, bij Mulheim, 201. 

Bboekhtjysen, Hendrik van, 47. 

Brouwerêkaoen, 223, 224. 

BBT7HEZEN, Engelbert van, 158. 

Bbüinvis, C. W., schrijft: Over een Grafzerk in de groote 

kerk te Alkmaar, 55. 
Brunsw\jk en Lunenhurg, Frederik van, 320. 
Beunt, mr. Frederik, 101, 106. — Jan, 71. 
Bru88df huis het Luipaard te, 267. 
BüAT, fransch kapitein, 129. 
BucHEL, mr. Hubert van, 95. 
Buequoy, graaf de, 200. 
Buderich, 252, 253. 
BuEKELAAR, Jan, 87. 

BuYS, Paulus, 380, 338, 342 seq. — Brief van hem (1587), 338. 
Bdyset, J., griffier, 275. 
Buitendijk, Peter, 84. 
Buren, madame de, 30. 
BuBEN, Joost van, 91. 
Buriek, 250, 251, 252, 259. 
BuRMAN BEGEER, dr. J. 6., schrijft : Over Hollandsche too- 

neelspelers in Denemarken, 123. 



C. 



Cadzant, 198. 

Cdhar, 240, 260. 

Calgar, Hendrik van, schrijver van Willem van Guhk, 299. 

Calkoen, mr. A. J . van Beeck, schrijft : Over het Huis Rijne- 

steyn, bij Cothen, 46. 
CdUmgan, 60, 61. 

XV. J. 23 



356 CAM-CRO. 

Gampen, Arnoud van, 71. 

Qtnanor, 281. 

Oandakar, 59, 60, 61, 62. 

Caron, 838. 

Casteleyn, Dirk, 52, 

Castellanin, spaansch bevelhebber, 188. 

Oats, J., raadpensionaris, 145, 146, seq. 

Caulieb, Jean, 148. 

Ckakms, kolonel. — J. van Chalon, prins van Oranje, 328. — 

Palamedes van. — Bene van, 197. 
Champagny, mons'. de 17. 
Chablot, 133. 
Chastelet, overste, 180. 

Chbistiaan, II, koning van Denemarken. Zie Denemarken. 
CUef, 237, 239, 241, 243, 250, 256, 260. — Wülem, her^ 

tog van, 261. 
Clebc, Jan, 69. 
Clevb, Diderik van, 71, 73. — Reynier van, 78. — Willem 

van, 67. 76. 
Cleverham, 260. 
Cochin, 281. 
CoDDENOOBT, Elisabeth, 91. 

COEBELL, 274. 

CoELBN, Aemd van, kapellaan van Mechteld, hertogin van 

Gelder, 296. 
GoMEN, mr. Jan, advokaat, 275. 
GoppENZ., Jan, 64, 66. 

GOBBADIN, 192. 

Gbab, Johan Andriesz., 90. 

Cranenöurg, 260. 

Gboy, Jean de, comte dn Roenlx, 26, 220, 223, 230. Brieven 

van hem (1575). — Oaillaume de, heer van Ghièvres, 151. 

— Michiel van, heer van Sempy, 148, 154. 
Gboix, Gharles de, 228. — Brief van hem, 226. 
Crommaden, 301. 



CRO— DRI. 357 

Gboonendaale, secretaris, 218. 

Cuüet^urg, 186, 264. — heer ?an, 117. — Zweder van, bis- 
schop. Zie Utrecht. 



Dales, Ph., 148, 156. 

Dam tan Noobdeloos, J. van, schr^: Over de arrestatie 

van Paulus Bays, (1586), 880, sqq. 
Damhx, Aeg. van, 148. 
Dashobst, Adriaan vaD, 91. 
Dendermonde, 229. 
Denemarken^ Togt naar, (1659), 128. — Anna Sophia, prinses 

van, 125. — Christiaan, kroonprins. — George, prins, 125. 

— Christiaan II, koning van, 118. — Sigbret. — Christiaan 
lY, koning van, 123. — Christiaan zijn zoon, Magdalena 
Sybilla van Saksen, zijn gemalin, 123. — Erick, koning, 
286. — Frederik II, koning, 124. — Olof, koning, 298. 

— Waldemarus, koning, 289, 298. 
Deventer, 297. 

Dichtstok van Karel van Mander, 126. 

DiSGERicK, J. L. A., schrijft : Brieven van Bequesens, 214, seq. 

DiBPflOLT, Budolf van, bisschop. Zie Utrecht. 

DiEBE, Jan, 67. 

DiBGXSZ., Tones, 90. Agniet zijn weduwe. 

Donk, ritmeester, 194. 

Doopvonten, te Texel, Vreeland, Bunschoten, Brummen, Heemse, 
112, 113. 

DooENiCE, Borronus van, ridder, 288. — Johannes van, rid- 
der, 288. 

Doorslag, den, 264. 

Dordrecht, 168, 297. 

DoEENWEEBDE, Bcmardus van, ridder, 288. — Beernd van 
den, ba^uw van Amstelland, 63, seq. 

Dbiel, Otto van, 290. 

23» 



858 DUB— -EZE. 

DuBOis, ritmeester, 194, 201. 

Duweland, 223, 224, 227, 231. 

Duren, Claas van der, 290. — Diderik van der, 290. 

Buurstede, heerlijkheid, 48. 

Dywtondt, Sibilla van, echtgenoot van Daniël van Nyewaal, 50. 



E. 



Ebelingen, stoffel van, 327. 

Eem, G. van der, 100. 

Egem, schans te, 253, 257, 259. 

JSgmandf Johan, heer van, 117, 118. — Willem van, 117, 
118, 119, 325. — Willem, 314. — Willem, heer van Baar, 
322, 325. — Egmont, Mons'^. d', 37. 

Eyck van ZüYLiCHEM, F. N. M., schriyft: Over oude Doop- 
vonten, 112. < 

Eindhoven, 203. 

Mieren, 118. 

ülèurff, 297. 

Eldeben, monsr. de, 20, 22, 23. 

Emde, C. P. f. G. van, schrijft: Brief van Karel den Stoute, 
(1470). 132. — Brief van Karel van Gelder, 133, — Brie- 
ven van Karel V, 148. — Brieven van den Admiraal van 
Kinsbergen, 166. — Over de krygsbedrijven en levensbijj- 
zonderheden van de gebroeders Bacx, 178. 

Empe, hof van, 236, 

Emmerik, 260. 

Engeland, Eduard, koning van, 320. 

EngelanderhoU, 294. 

Enkhuizen, 297. 

Eyl, Elbertus van, 303. 

EzE, Everardus de, 236. Beatrix van Almelo zijn huisvrouw. 
— Frederikus van, ridder, 288. — Johan van der, 295. 



FIO-GEN. 359 

F. 

FiOLBTTB, Harmen, korporaal, 52, 53. 

Flandres, Pierre de, 226. 

FoECK, kannonik, 88. 

FoEEBST, Josina van, echtgenoot van P. C Palinck, 55. 

Franekerdeel, 286. 

li^ankryk, Charlotte van. — Louise, verloofden aan Kard V, 

156. — Renéc van, 148, 149, 150, 1B&. 
Friesland, 152, 154, 155. 



Gaasbeek, Jacob van, 48, 49, 50. — Jonker van, 117. 

Galoupe, kornet, 187. 

Gattabina, Mercurino, 148. , 

Geer, J, J. de, schrijft: Over de verwoesting van IJsselstein, 
in 1418, 116. 

Geertruidenberg, 192. 

Gelderland, Adolf, zoon van Arnold, 313, 314, 317, 320, 323. 
Brieven van hem (1466). — ■ Aelionora, hertogin van, 289. 
Brief van haar (1346). — Arnold V, hertog van, 307, 309. 
310. — Brieven van hem (1424X (1444). Catharina, 323. 

. — Eduard, broeder van Eeinoud, 294, 295. Brief van hem 
(1371). _ Karel, hertog van, 115, 133, 153, 154, 155, 
326, 328. — Brief van hem, 133. — Machteld, hertogin 
van, 289, 295, 298. Brieven van haar (1375), (1377). — 
Margareta, gravin van, 288. — Philippa. — Isabella, 288. 

— Eeinoud II, graaf van, 287. Brief van hem (1318). — - 
Reinoud III, 290, 293, 294. Brieven van hem (1349), (1357). 

— Reinoud IV, hertog van, 306. Brief van hem (1418). — 
Willem van Gulik, hertog, 299, 303. Brieven van hem (1379), 
(1380), (1381), (1393), (1400). 

Gemblours, 19. 

Gent, Mattheus van, 52. 



360 GIV— HAN. 

Oivet, 30. 

Ooch, 260. 

GoGH, Jan van, kanonnik, 99. 

Qoea, 218. 

GoiJEB, Aalbrecht, 75. — Jacob de, 69. 

GoNZAGA, Fernando, 192. 

GooB, Anioldus van, 312, 316. 

GouDE, Cornelis van der, pastoor, 99. 

GovERSZ., Jan, burgemeester, 266, 267, 274, 275, 276. 

Grafzerken, 55, 206. 

Gbamaye, Tomas, 312. 

Gbanyelle, 32. 

Qravey 253, 257, 259, 260." 

Gbibber, Klaas de, 77. — Peter de, 65. 

Grobóendonk, heer van, 203. 

Grothe, mr. J. A., schrijft: Lettres de Guillaume d'Orange, 

16 seq. — Baljnw-rekening (1305 — 1307), 63 seq. — Over 

de Liefdadige Stichtingen te Utrecht, 86. — Gevangenneming 

van Paulus Bays, 342. 
Gbutbb, Bernd de, 65, 77. 
GuASTO, markies del, 185, 186, 187, 188, 206. 
Gdedebingh, Evert, 304. 
Gut, bisschop van Utrecht. Zie Utrecht. 
Qulik, 237, 239, 241, 256. — WiUem van, zie Gelderland. 

— Robrecht, hertog, 309. 
Gyldbnlovb, Christiaan ülrik, 124. 



Haar f huis de, 265. 

Haasloop wermeb, handschriften van, 341. 

Hack, A. G., 52. — C, 52. — Henrick, 92, 98. 

Hagen, Diderik, 74. 

Haneton, secretaris, 154, 156. 

Hanzesteden, 298. 



HAR-HOV. 361 

Hdrderw^k, 297, 304, 805, 306. — Archief van, 286 seq. 

Habn, W. van, secretaris, 309. 

H AS ABT, Oherart, 75. 

Hassbn, Hendrick, kapitein, 58. 

Hattem, jonkhr. Jan van, 51. Maria van Oostrum, zijn echt- 
genoot. — Johan van, 298. 

Haybe, Fran^ois van, ontvanger, 219. 

Hbsken, luitenant, 208. Johanna Sophia Bacx, zijn echtgenoot. 

Heemskerk, Maarten van, schilder, 56. 

Heynekbns, Hein, 290. 

Hemmbma, kapitein, gesneuveld, 130. 

Hbnbigkgen, Cornelis dochter, 90. 

Henbicoubt, de, kolonel, 198. 

Hessel, Dirk, 309. 

Hetier, 260. 

Hetjhan, Aemt van, 290. 

Heze, Willem Johansz. van, 290. 

Hlllenzoon, Diderik, 64. 

Hindelopen, 297. 

HoBFiJSEB, Jeannette, echtgenoot van Jan Bacx, 208. 

Hoey, jufvroaw van, 99. 

Hoest, Petrus, priester, 301, 802. 

Hokenlo, graaf van, 180, 189. 

Holland, Catharina van, echtgenoot van Willem van Oulik, 303. 

Hollandsche tooneelspelers in Denemarken, 123. 

Homoet, Johan van, ridder, 292. 

HoNT, Herman, broeder van Sigbrit, 116. 

Hoagatraien, madame de, 25, 26. 

Hoogvliet, Peter, 72. 

Hooruy dame de, 30, 81. — Arnold van, bisschop. Zie Luik. 

Hoest, Gosewijn van der, 294. — Johan, Kleefsch maar- 
schalk, 261. — Horst, seigneur van der, 41. 

Hout, J. van, secretaris, 344. 

HovB, Heylwich van den, echtgenoot van Jan Bacx, 208. — 
Henrik van der, kanonik te Deventer, 296. 



36« HUC— LAA. 

HuoHTBMBROBK, Albert, 176. — Maria, echtgenoot ?an jbr. 

Johan Bacx, 176. — Jan, 177, 186. 
HüYGENS, Chr., 257. 
HüLHUYSEN, L. van, ridder, 292, 
Huls, Johan van, 316. 
ffuki, 194, 195. 



Jacobs, Evert, 146. — Brieven van hem, 146. 

Jamieson, W., lid van bet Historisch Genootschap, 65. 

Jansen, Bemard, beeldhouwer, 206. 

Jansz., Beyer, 91. 

Immerzeel f heer van, 179. 

JoAN CASIMIB, paltsgraaf, 342. 

Jonge van zwijnsbebgen, jbr. mr. J. de, lid van het Hkt. 

Genootschap, 55. 
Juiphaat, charters over bet Patronaatregt der kerk van, 342. 



Kaart van het eiland de Batavieren, 286. 

Kabel V, keizer. Brieven van hem, (1514), 149, seq. 

Kariemunde, 129. 

Kefpbl, Wolter, van, ridder, 288. 

Keulen, 240, 244. — Hobrecht, bisschop van, 318. 

Kinsbebgsn, J. H. ?an. Brieven van hem (1794—95), 166. 

Kistekbn, Egbert, 291, 292, 293. 

Knodeenburg, fort, 192. 

Koeoorden, 193. 

KocK, Herbert, 811. 



Laan, Comelis G^sbertsz. van der, 266, 267. 



LAM—LIO. 36a 

Lambbrt, kapitein. Kwijtbrief van hem, (1590), 261. 

Lamobt, kolonel, 185. 

Langhorst, Willeoa ter, 304. 

Langemaden^ 301. 

Lakoen, Colyn Araoudtsz., 65. — Joh. van, 246. 

Lannoy, don Fernando de, 40, 41. 

Lap van waveebn, J., 87, 88, 94. 

Lappe, Heyle, 67. 

Laren, koster van, 74. 

Lecka, Petrus de, ridder, 288. 

Leoemebsz., Tiden, 289. 

Leycesteb, 177, 249, 330, 888. — Antwoord op den brief 

Tan Paulus Buys, (1587), 339. 
Leyden, brief van de regering van, (1586), 342. 
Leyenbebgh, Arent van, ridder, 304. Brief van hem (1405), 
Leystingen, 291. 
Lent, Diederik van, 290. 

LsNTiNG, mr. L. E., lid van het Historisch Genootschap, 55. 
Lebynck, Willem, 319. 
Lesch, Elias, commissaris, 254. 
Leüpe, P. A., schrijft: Over de Ambassade van Cats naar 

Engeland, 145. 
Lichtevooet, Wenemar, 289. 
Liefde, J. de, kapitein, 147. 
Liman, Johan, kapitein, 258, 259. 
LiMBOBCH, Mechtilda van, 3e echtgenoot van Egbertus van 

Almelo, 236. 
LiMBORCH VAN DER MEEBSCH, G. F. van, lid van het Hist. 

Genootschap, 55. 
LiNCKWiTZ, tooneelspeler. Utilia van Mander, zijn echtgenoot, 

124. 
Linffen, 22. 
LiNTZENiCH, jonker Ludolph van, controleur generaal. Anna 

Bacx, zijn huisvrouw, 209. 
LiONNE, monsr. de, 278, 281, 282. 



364 LIV— MAK, 

LiviN, BergiDa de, echtgenoot van Carolus Manmaker, 179. 

— Willem de, genaamd Famars, 178. Anna Maria Berck, 

zign echtgenoot. 
Loehem, 180, 181. 
Zoenen, 162. 
LoBNEN, Peter, 68. 
Loevenhouif 136. 
Lombarden, 299. 

Loon, Elisabetb van, 100. — Loon^ madame de, 26. 
Lubek, 298. 

Luik, Arnold van Hoorn, bisschop van, 300. 
LuYSiMCK, Egbert, kanonik, 87. 
Luttekenhof, 262. 
Lynnen, Dierk van. Brief van hem (1408), 305. 



Maas, van der, of van der Meer, wapen van, 57. 

Maasland, Laarentius, procurator, 300. 

Maastricht, 166, — Beleg van, 284, 285. 

Maat, Oheert ter, 804. 

Maga&jê, jhr. C. A. Betbaan, schrijft : Over de nitbarsting van 

een vnurspu wenden berg op de Sangir-eilanden, 67. — Brief 

van Francisco de Mellos (1669), 277. — Brief van Daniël 

de Ridder van Groenesteyn (1632), 285. 
Malditz, luit. kolonel, 191. 
Mander, Karel van, (III), 123, 124. Dichtstuk van hem, 

126. — Utilia van, tooneelspeelster, echtgenoot van Linck- 

witz, 124. 
Manmakeb, Carolus van, 179. Bergina de Livin, zijn echtgenoot. 
Mansveld, Karel van, graaf, 192. 
Marche en Famine, 197. 
Marck, 260. — Robert van der, 156. 
Mariënbourg, 35. 
Marnix van st. aldegonde, Ph. van, 342. 



MAR—NAS. 365 

Mabsman, Jan, kanonnik, 88, 101. 

Mbchelen, Wilhelmus van, bisschop van Utrecht. Zie Utrecht. 

Medenbligk, Johan van, kanonnik, 99. 

Meebe, Ph. van der, heer van Saventhem, 17. 

Mbesteb, G. A. de, schrijft: Charters uit het Archief van 

Harderwijk, 286, seq. 
Megen, graaf van, 139, 159. 

Mekeben, Gijsbertus van, 307. — Uden van, 290. 
Mellos, Francisco de, 277. Brief van hem (1669). 
Menabdüs, Johannes, 296. 

Menoub, jonkhr. Louis de, begraven te Odensee, 130. 
Mercemam, Diderik, 74. 
Mebenbübgh, G. van, 99. 
Meubs, Jan van, 294. 
Middelburg, 296. 

MiEBOP, reken meerster, 148. — Comelis, domproost, 100. 
Mom, jonkheer Jakob, 102. 
Montdbaoon, 189, 227. 
Monte, Gamillo del, 185, 187. 
Montfoori, burggraaf van, 119. 
MoBGAN, Thomas, gouverneur, 193. 
Mouacron^ seigr. de. Zie F. de la Barre. 
Mul, Jan van, luitenant, 203. 

MULDEB, L., lid van het Historisch Genootschap, 55. 
Mülebt, Theodorus, vice-domdeken, 87. 
Mtdkeim, 201. 

Munster, Hendrik, bisschop van, 320. 
MtscH, J., griffier, 146. 
Mtebleb,' Jacob van, ridder, 288. 



ü. 



Nahü^s, M. graaf, lid van het Hisoritsch Genootschap, 55. 

Namen, overrompeling van, 263. 

Nassau, Adolf, graaf van, maarschalk en stadhouder van Gel- 



866 NAS—OOS. 

derland, 322, 826, 327. -- Hendrik van, 148, 151, 154. 
— Oraaf Hendrik Frederik van, 201, 202, 205. --- Johan- 
nes van, bisschop van Utrecht. Zie utrecht. — Justinus 
van, 205. — Graaf Lodewijk Gunter van, 197. — Willem 
I, prins van Oranje, 16. Brieven van hem 1 552. — Conté 
de, sénechal de Brabant, 183. — Album van het huis 
van, 283. 

Nbbrden, Peter van, 94. 

Neus, 192. 

Nieuwenaar, graaf van, 30, 33. 

Nieuwpoort, slag bij, 196. 

Noircarmes, heer van, 160. 

Noorwegen, 297. 

NoEiNGHEN, Henrik van, 290. 

Nou£, de la, 185. 

Nunapect, tienden te, 314. 

Nyhorg, slag bij, 129. 

Nyewaal, Daniel van, Sibilla van Dymondt, zijn echtgenoot, 
49, 50. — Johan van, 51. — Johanna, Johans dochter, 
51. — Nyewaal van Rijnestein, Balthasar, 60, 51. 

Nijkerk, beleg van, 328. 

Nykebcken, Thomas van, deken, 89. 

N^megen, 166. 

NiJS, Karet, honorair lid van het Hist. Genootschap, 55. 



Occo, Pompejus, bankier, 115, 116. 

Oldenbabneyeld, Willem van, 206. 

Ommen, Gherard van, 86. 

Ongnies, mons'. d', 17, 233. 

Onweder, 274. 

Oordam, schans bij Zevenbergen, 192. 

Oostbroek, charters betrekkelijk de abdij van, 329. 

Oostenrijk, Albertus, hertog van, 194, 195, 198, 199, 205. 



OOS— POR. 867 

Leopold, aartshertog van, 205. — Margaretha van, gou- 
vernante, 115, 176. — Maximiliaan, aartshertog van, 823. 
— Philips den Schooue, 263. Brief van hem (1504). 

OosTRUM, Maria van, wed. van jhr. Jan van Hattem, 61. 

Opebius, 274, 275. 

Orwy, 259. 

OssENBRUOGE, Herman van, burgemeester van Lubek, 296. 

OuGLABEN, Pieter, 274. 

Oudewater^ 266. 

OuDTABCKEL, Aeltgen Jans dr., wed. van Sievert van, 97. 

OuTSHOOBN, A. W. van, Wilh. Paling, zijn echtgenoot, 56, ^- 
Diderik van, 76. 



Palikck, Jacob, kerkmeester, 56. — Lourens Pietersz., sche- 
pen, 56. — Pieter Claesz. Josioa van Foreest, ziju echt- 
genoot, 56. — Wilbelmina, echtgenoot van A. W. van 
Outshoorn, 56. 

Pallaes, Hendrik Lubbertsz. van, 103. 

Parmuy Margaretha van, 189, 143. — Hertog van, 184, 185. 

Pas, Simon de, 124. 

Pauw van wieldbeoht, ridder, lid van het Hist. Oen. 55. 

Pavia, Michiel van, biechtvader van Karel V, 148. 

Phüippemlle, 82, 40. 

Philips den schoone. Zie Oostenrijk. 

Piegk van wolfsweerd, H. en W., schepenen te Beest, 62. 

PiETEBss., Andries, schoolmeester, 60. — W. secretaris, 846. 

PiliLOY, dansmeester, 125. 

Pleoher, Jacob, praeconsul, 296. 

PXiEUNES, mr. P., ontvanger generaal, overleden, 22, 28, 83. 

PoELENBUBG, Jacob, bastaard, 87. — Poelenburg, kanonnik, 87. 

Poll, mr. Evert van de, 105. 

PoMPONE, mons'. de, 278, 279, 280, 282. 

FoHnffal, 278, 279. 



368 POS— RIP. 

Post, Henricus, deken, 88. 
Pbombag, 80. 
Puls, Rombout, 290. 



Quiniyn, St., 42. 



Ram^ kanonnik, 88. 

Raüws, kapitein, 166. 

Raveh, 193. 

Ravenswaay, 99. 

Rechtebbn, o. de, secretaris, 348. — Otto van, ridder, 236. 

Reede, Jan van, 141. 

Bees, 255, 260. 

Rees, Willem van, 292. 

Reid, L. van, 242. 

Reingoud, griffier van de finantiën, 275. 

Reyns, mr. Gilles, procureur, 295. 

Renesse, Gerrit van, 143. 

Rbnswoude, Robbrecht van, 47, 48. 

Requesens, Don Louis de, 214. — Brieven van hem (1574- 

1676), 216, seq. 
Revalia, Gherlof van, 288. Acte van hem (1324). 
Ekenen, 163. 
Bkynóerk, 194. 
RiDDEB VAN GBOBNESTETN, Daniël de, 285. Brief van hem 

(1632). — Cornelis de, 52. — Jonkhr. D. de, 52. — D. 

A. de, 52. — Jonker Willem de, 285. 
RiBBEEK, A. van, 1^'kstatie van, 63. 
RiES, Hans de, 56. 
Biêimaden, 301. 

Rietstap, J. B., lid van het Historisch Genootschap, 55. 
RiPPBRDA, ritmeester, 208. 



ROD— SCH. S69 

Boden, Gherart, 67. 

RoeulXy Ck>nte da. Zie J. de Croy. 

BoGQE, dr. H. C, lid van het Historisch Genootschap, 55. 

BossEM, Maarten van, 26. 

BuEVEB, Com., secretaris, 54. 

BuoEN, Johannes, 296. 

BoNTSELAU, Gherbrand, 79. 

BüYSCH, Jan, 75. — Boysch, pensionaris, 146. — Bnysch, 99. 

BuYTEB, M. A. de, 129. 

Btghenbeso, Bemprecht van, ridder, 322. 

BiJKS, Aalbrecht de, 290. 

BiJK, Floris en Heynderik van den, 77, 86. 

B^HeêteyHy hnis, 46, seq. — Visscherij b^', 48. 

BiJNESTETN, Sibilla van, echtgenoot van Gheerlof de Meaax 

van Vorsselaar, 51. 
BiJNEVELT, 100. 
Bassen, 286. 



«. 



8akie», Albert van, 152, 153, 154. — Magdalena Sybilla 

van, 123. — Prins van, 125. 
Sanchio DE LiEVA, dou, 184. 
Sangir, eiland in de Molukken, 57. 
Sarad, 58. 

Sauvajge, Jean Ie, kanselier, 151. 
Savcjfe, dnc de, 30. 
ScALB, Amout, 67, 68, 75, 82. 
ScHBLABT vak obbbndobp, Joh., ridder, 307. 
Schenk van tautbnbubg, J., aartsbisschop. Zie Utrecht. 
ScHBTS, Melchior, 42, 44. 

SCHÜfMELPENNINCK, Alfcrt, 314. 

Schoonhoüen, 117. 

Schouwen, 223, 224, 230, 232. 

ScHEiECK, Ernst, 94. 



370 SCH— STI. 

Schrijver, Jacob, 67. 

Scktdenèorch, 236. 

ScHULL, secretaris, 54. 

ScHUPPELENBERG, Hendrik, 296. 

Schuurhoven, 801. 

Sem, Geertruid, echtgenoot van Paulus Bacx, 208. 

Senlis, vrede te, 328. 

Sese, Nikolaas, graaf, 192. 

Sidney, Ph., 333. 

SiGBRiT, Duifje haar dochter, bijzit van Christiaan U, 113, 114. 1 

81. Hubert, 197. | 

Skanor, 286. 

Slui», 117, 333. I 

Sluter, Thomas, 72. i 

Sneeck, Francois van, bu'rgemeester, 103. 

Spangen, Willem van, 64. I 

Speijert, Pieter, 274, 275. | 

Spinola, markies, 198, 200. 

Spijker, Lambrecht, 67, 76. 

Stabroek, 186. 

Stamperahoêkf 197. 

Stap, Thonis van der, 258. 

Stapel, Aernt van, 304. Brief van hem (1400). — Albert 

zijn broeder, 304. — Albert Johansz. — Johan, 304. — 

Johan Roelofisz., 304. 
Siawren^ 293, 207. — Brief van Schepenen en raad der stad 

(1352), 293. 
Steenbergen, 182, 184. 

Steenbergen de nyenbeke, Petrns van, 309. 
Stebnre, Frederik van, 49. — Herman van, 48. 
Steghe, mr. Claas van der, 290. 
Stellingwerf, Nicolaas, pensionaris, 145. — Brieven van 

hem (1651), 146. 
Stembobn, overste, 182, 183. 
Stiper, Koelof, 79, 81. 



STY— ÜTR. 371 

Siyrum, graaf van, 258. 

Stbade, de, kolonel, 180. 

Struik, Everhart,. 73. 

Stuaut, M. Oohen, lid van het Historisch Genootschap, 55. 

SwAM, Jan, bevelhebber van Sandwich, 320. 



Taats, Daam. — Ernst, 48. 
Taboecan, 60, 63. 

Tackinc, Egbert, reohter te Oostmarsem, 
Taroenüt 61. 

Teems, victorie op de, 126. 

Tetlinobn, Augustinus van, 110. — Cornelis. -- Elisabeth 
van, 90. — Jacob. — Johan, 111. — Handschrift van Jo- 
han van Teylingen, 111. 
Temple, mr., ambassadeur, 280. 
Tenqnagbl, Godefridus, ridder, 288. 

Tbkeail, du, fransch edelman, 199, 200. 

menen, 191. 

Thin, Floris, 168. 

Thorn, 17. 19. 

Trivültius, graaf, spaansch 1*. kolonel, 201. 

Tboss, dr. L., schrijft: Geschiedkundige bescheiden, 1588 — 
1590, 237, seq, — Over de heeren van Amelo, 235. 

TsEBBAARTS, warkgraaf van Antwerpen, 195. 

TuRCK, Lubbert, heer van Hemert, 177. 

Turnhout, slag bij, 196. 



Uitwijk, Gerard van, kapitein, 222. 

Utenbng, Melis, ridder, 48. — üteneng, deken van St.Pieter, 105. 
ÜTENWILGHEN, Gijsbrecht, 64 «eq. 

ütrecM, 347. — Oude toestand der provincie, 283. — Eisch 
XV. J. 24 



372 UTR— VAN. 

tegen de regering van, (1569), 134. — Bemonstraniie van, 
(1673), 158. — Johan van Arkel, bisschop van, 47. — Fre- 
derik van Blankenheim, bisschop van, 48. — David van 
Bourgondie, bisschop van, 50. — S weder van Cuylenbnrgh, 
bisschop van, 49. — Budolf van Diepholt, bisschop van, 49. 

— Guy, bisschop van, 236, — Willem van Mechelen, bis- 
schop van, 236. — Jan van Nassau, bisschop van, 236. — 
J. Schenk van Tautenburg, aartsbisschop van, 94. — Floris 
van Wevelikhoven, bisschop van, 303. — Buurkerk te, 90. — 
Domkerk te, 87. Ordonnantie voor de werkmeesters van de 
Domkerk te, 131. — St. Oeertmidakerk te, 93. — St. Jacobs- 
kerk te, 92. — St. Janskerk te, 89. — St. Mariakerk te, 
86. — St. Nicolaaskerk te, 92. — St. Pieterskerk te, 88. 

— St. Catharijne klooster te, 95. — Oudemunster te, 88. 

— St. Pauwels klooster te, 96. — St. Servaas klooster te, 
95. — Gasthuizen te, 93, 94, 103. St. Barbaren. St. Lau- 
rens. St. Bartholomeus. Heilige kruis. St. Martha. Lazarus 
huis. St. Joosten. St. Job. St. Loyen. St. Maarten. St. An- 
thonis. Apostelgasthuis. Pauperhuis. St. Willebrodshuis. Leeu- 
wenberg. St. Catharijnen. PoUenhuis. Dolhuis. Yrieschegast- 
hnis. Tuchthuis. Duitsche huis. — Godskameren te, 92, 98. 
In de: Ambachtstraat. Hamburgerstraat. Leliestraat. Me^'en 
poortje. Berchstraat. Brigittensteeg. Cathariijnesteeg. Kroont- 
genspoort. Bagijnhof. St. Magrietenhof. Schalkwgkst^eg. Mag- 
dalenasteeg. Springweg. Molensteeg. Stroosteeg. Oost-Smee- 
steeg. Boyensteeg. Nieuwstraat. Ju£ferstraat. Wolfsteegje. 
G roenes teeg. Hiddershofstede. Aan de Wal. Sionspoort. Win* 
sensteeg. Leliestraat. Hooge koornmarkt. Payenburgsteeg. 
Hamsteeg. St. Jans kamp. St. Margrietenhof. 



Vaart, de, 142, 162, 168. 
Valbntijn, mr. steensnijder, 136, 140. 
Vandebic, Gosewijn van, 290. 



VAR-WAR. 373 

Varambon, markies van, 198. 

Vecht, Herman van de, 141, 142. 

Veer, Pran^ois, 251, 261. 

Veelen, Alexander van, Spaansch bevelhebber, 188. 

Veoheb, Labbrecht die, 72. 

Velasco, Don Louis de, 197. 

Veluwe, de, 308, 809, 318. 

Veedugo, 180, 193. 

Versims, Elisabetb, echtgenoot van Paulus Bacx, 178. 

ViANEN,** Hubrecht van, 78. — Jan van, 117. 

VlERSLOT, 192. 

ViRON, controlleur, 41. 

VisscHERS, Willebrord, 274. 

Vlaanderen, 298. 

Vleysch, Bernt, scholaster van Deventer, 294. 

VoETE, Johan, 804. 

Voorschoten, Jan van, 83. 

Voorst, Elisabetb van, 236. — Zweder van, heer van Kep- 

pe), 236. 
VoRSELAAR, Gccrlof de Meaulx van, 51. Sybilla van Rijnen- 

stein, zijn echtgenoot. 
Vos VAN steenwtjb; Hendrik de, 313. 
Vrijen, d*, fransch kapitein, 52. 
Vijfpenninck, Everard, 290. 
VwGH, Claas, 309. 

W. 

Waal, Claas de, 77. 
Wachtendonk, 200. 
Waddyn, Jan, 80, 85. 
Walle, Herman van den, 290. 
Walmoden, graaf van^ 166. 
Warcks, J. van der, 246. 
Waremme, 19. 



374 WED— USS. 

JFederden, 225. 
JFenbrendsie, 286. 
Wewl, 194, 246, 249. 
JFeaterhoU, 252. 

Westphalen, Frederik Ad., Gods^ridder, 56. 
Westbbenen, Dirk van, 97. — Jan van, 106. 
Wevelikhoyen, Floris van, bisschop. Zie Utrecht. 
Wieringeny 297. 
Wilde, Jan de, 66, 67. 

Willemszoon, Herman. Zie Uont. Herman. — WiUems doch- 
ter, 115. 
WiLLOuoHBT, lord, gouverneur van Bergen op Zoom, 188, 190. 
WiTT, Jan de, 279. 
WiscH, Henricus van, 288. 
WoLFHAH, Bertram, 296. 
JFdfdferghen, 66. 
WoLMAHTEN, Johanncs, 296. 
Woudenberg^ slot van, 47. 
JFouw, kasteel van, 203. 
WuLFF, Andreas Joachim, 124. 
Wurtenberg^ duc de, 48. 
WiJCK, Jan van, 48. 
IFijck bij Buurdede, 162. 
WijGKSfiSLOOT, kanonnik, 90. 
WiJHE, Jan van, ridder, 298. Brief van hem (1349). 

JL. 

Xanten, 247. 

U. 

IJssektein^ 264. — Charters betrekkei\)k de stad en heerlyk- 
heid, 329. — Frederik, heer van, 325. — Verwoesting vau, 
116 seq. 

IJssBLSTEiN, overste, 180. 



ZAA— ZWE. 375 

Z. 

Zaal, Diderik, 64, 65. — Gerard, 76. 

Zeedijk, aanbesteed, 83. 

Zeelhor^. Oude, 301. . 

Zeyst, Diderik van, 47. 

ZsNiCYELT, Jan van, 64, 66, 67. 

Zevenbergen, heer van, 129. 

ZiD£WiNT, Glaes, 65. 

Zierikzee, 296. 

Zilveren kop, 274, 275. 

Zuyleu, 76, 77. 

ZuYLEM, Beatrix van, 2^ eehtgenoot van Egbertos van Almelo, 
235. ~ Dirk van, kanonnik, 99. — Zuylen, van, 250, 252, 
254. — Zuylen van Drakenborgh, Nicolaas van, 51. 

Zuidóeoeland, 216, 218. 

ZuBiCH, majoor, gesneuveld, 129. 

Zutphen, 198, 297. — Zutphensch regt, 290. 

ZwABTCOT, Gherbert, 304. 

Zwarte, Bijcout de, 64. 

Zweden, Albert, koning van 294. — Hacquinus, koning van, 
296. Brief van hem (1376). 



I 








w