Skip to main content

Full text of "La chiaqlira dla banzola; o per dir mìi, Fol divers, tr. [from the Pentamerone of G.B. Basile ..."

See other formats


This is a digital copy of a book that was preserved for générations on library shelves before it was carefully scanned by Google as part of a project 
to make the world's books discoverable online. 

It has survived long enough for the copyright to expire and the book to enter the public domain. A public domain book is one that was never subject 
to copyright or whose légal copyright term has expired. Whether a book is in the public domain may vary country to country. Public domain books 
are our gateways to the past, representing a wealth of history, culture and knowledge that 's often difficult to discover. 

Marks, notations and other marginalia présent in the original volume will appear in this file - a reminder of this book' s long journey from the 
publisher to a library and finally to y ou. 

Usage guidelines 

Google is proud to partner with libraries to digitize public domain materials and make them widely accessible. Public domain books belong to the 
public and we are merely their custodians. Nevertheless, this work is expensive, so in order to keep providing this resource, we hâve taken steps to 
prevent abuse by commercial parties, including placing technical restrictions on automated querying. 

We also ask that y ou: 

+ Make non-commercial use of the files We designed Google Book Search for use by individuals, and we request that you use thèse files for 
Personal, non-commercial purposes. 

+ Refrain from automated querying Do not send automated queries of any sort to Google's System: If you are conducting research on machine 
translation, optical character récognition or other areas where access to a large amount of text is helpful, please contact us. We encourage the 
use of public domain materials for thèse purposes and may be able to help. 

+ Maintain attribution The Google "watermark" you see on each file is essential for informing people about this project and helping them find 
additional materials through Google Book Search. Please do not remove it. 

+ Keep it légal Whatever your use, remember that you are responsible for ensuring that what you are doing is légal. Do not assume that just 
because we believe a book is in the public domain for users in the United States, that the work is also in the public domain for users in other 
countries. Whether a book is still in copyright varies from country to country, and we can't offer guidance on whether any spécifie use of 
any spécifie book is allowed. Please do not assume that a book's appearance in Google Book Search means it can be used in any manner 
any where in the world. Copyright infringement liability can be quite severe. 

About Google Book Search 

Google's mission is to organize the world's information and to make it universally accessible and useful. Google Book Search helps readers 
discover the world's books while helping authors and publishers reach new audiences. You can search through the full text of this book on the web 



at |http : //books . google . corn/ 






^/''^ . . ?" . /^ . 



1 




■p 



'>i 



J/^ 



LA CHIAQLIRA 

DLA BANZOIA 

O per dir mlî 

FOL DIVERS* 



•^x • ^ r •^■" 









•j ■-■ 



-^ 



>■** 


















/a . t ■ /é . 



~\ 






.¥- 



I 



<"/ 


















'■ - :: ':. j -^ 



.1 ^ -i 



■■•♦^ 



• J.* ■ 






'>rè 



*■ ' ' ' . f . „ 




Carlo Pts*»rnluci^ 



LA CHIAQLIRA 

DLA BÀNZOIA 

O per dîr mlî 

FOL DIVEkS 

Tradutc dal parlar Napulitan in lengua Bulgaelà 
PER RIMEDI INNUCENT 

DLA SONN, Ë DLA MALINCUNJ 
AL MERl'P SINGULAR 

DEL NOBItISSM DAM 

D* B U L o G N A. 




IN BULOGNA MDCCXLII. 



Per Ferdinand Pifarr , ail* ïnfegnt d* S. Antoni . 




.? 



•'. ^ .,,.•, 



MOBILISSIME DAME. 




E prefinti giocofe favolette a noipri' 
wate donne per altro di tauffiiij^^^e/olligvo^con' 
cioftache atte a farci pÂffan'n^0io nojofe 9 e pit* 
utili le lunghe fere inventait: f^fi- ne domeftici lor 
'vori libtrandoci dalle molèftte ieifinno 9 qualc^ 
accoglimento potranno fperare gia mai da VOl 
gentiliffime DAME fceure da tali faftidiofi cure^ 
td av^eZjZje a Jollevare H "joftri animi nobili irt 
fnagni fiche conver/ascioni fra fitblimi , e vivaci 
difcorfî? Parerebbe certo ad êgnuno 9 che maie d 
propqfîto per tanto avejjî io rt/oluto difarne a Voi 
la dedica^ e tutti mi accufirebbero di troppo ardi- 
ta fe non facendo loro fapere 9 che pure una délie 
piu ragguardevoli *voftre parti aile dicui mani per 
di let buona forte la prefente opereîta per^uenne 9 
fu EllafieJJa > che tanto a me diede ai coraggio 

a 3 per 



per poteré haftevolmente U mU rlfilfizJone âiferf- 
dere . La giudico ejjafpiritofay efaceta^ e atta apoT" 
tar fafficiente JoUievo aile Jkhlimi Vofire menti laf 
ft^ eftanche ne domeftici penfteri; onde h 'veden- 
dola letta con tanto piacere dalei nonpoteia me* 
no di non fperare 9 che ella potejje ejjere ancora 
egualmente fortunata con Foi; e quantunque Icj 
notturne occupaZjioni /olamente proprie di noi aU 
tre nonfianoper ejjer cagione 9 che voi la leggia- 
te 9 pure io mi Itiftngo 9 che qualche altro tempo 
favore'vole 90 fortunata circoflanZja miproccurerà 
taie onore, e le lunghe ore nojojè délia eftate me m 
anno gia quafi data parola . Quefte fa^vole fbno 
fiate aaW idioma napolitano nelîa noflra bolognefi 
lingua tradotte da pcrfona a me per parentela at" 
tinente^onde <volendo iodarle aile ftampe con quai* 
che ficurezjz^a di non efpôrle all'altrui maldicen- 
z^a non potevo miglior mezjzjo fiudiare ^che dicffe* 
rirle a Voi^ acciocche il -vofiro nohiltffimo Nome 
fia loro di difefa^edi'vantaggio.. Ricevetele adurir- 
éiue con quella generofità tanto proPria del njojîro 
tarattere-i e quantunque il dono, caio^ipre/entOy 
fia picciolijjimo a paragone del merito Voftro^ pu- 
ire non oftante potrete facilmente in lui rawifare 
quel immutabile diftinto rijpetto col quale ora mi 
dol' onore di protejiarmi 

Umtffftma DfV9tfJJ7ma Oilîiatifma Sem}» 




AVFERTIMENT M ZETTOR; 

I nVrè,cli' al tîtol chlià în front ft Lîbr v' 
fpavintafs .Vu {întend ft nom d'Chiaqli- 
ra-capir j fubir, ch* Tè ftà fatt da una don- 
na, csfimuftazz d'turnarl afrar fubît 
ch' al avj avert (tnza Iczrai, pinfand dn i 
truvar fn dcl gnaccarat . Mo pruvà , ftà paziint , lizin 
qoalc carra; cafcarà al niond ? Si ben ch* Ja par un' ubli- 
gazion , ch* tutt quell , ch* fa 1* donn ava (cmpr da puz- 
zar fotta al nas ,a vrè mo ch' fta voira am fiflî fèrvizi 
d*afttiparval,tantch*av dîiïî tcmpd'guardar aqualc 
una d* fti Fol , Ane în dl m&rtiri ai pô clTr quaic fentcn- 
za,ch*fcrvaallacorrczion dîcuftum. Suppoft donca 
ch* a vkdi afcultar qucII , ch* a dîgh , a cminzarô a dir 
<:hcqucfti hi Fol , ch' in cavà dalla Icngua Napolirana, 
c a cunfsarla cmod l' ê , a so anca mi, ch'l* faran rabbia 
pr eflfr tradutt qusî fgarbament, cmaflin slfiiflhmai 
confronrà con al libr dal quai gli în fta cavà . Qui mo 
vu dirj una cofa, es n>*par,ch* a dirj bcnifïm : cioe : cofa 
donca occorrcva, ch*a fils mi la durtora d* tradurl, 
quand l'ftevn ranr bcn qusi in tla fb propria Icngua ? A 
dsj al ver , c mi n* v pofs dir contra ; mo a diro mô anca 
fnî dou cos [ cm r n în anc trei] pr mi dfcolpa . Prima 
ai è quella , ch' al bsô zà fempr , ch* l' donn battn al nas 
dov n r aren* da battr ; qucfta c una . La féconda , ch* 
an c qusî facil a truvar ft libr da fti Fol Napulitan, per- 
che a so mi, ch* fadiga fîi à truvaraî, e mi 1* àv pr un fei- 
vor, ch*m* fî una mi amiga dia quai ai n' ho grau 
ftima, c ch*s*presli labriga d*faralvgnira poftada 
Kapol pèr farmn un don « dla quai cofa am in prcgg • 

Tru- 



Truvând cîonca fti Fol acqusî guftos, e vdcnc! , ch' Icra 
tant difïicil al plcrl aver in Napolitan , a cmînzoa prU' 
Vard'cradurlintlamilenguaBulgnefa pr pfcregli an- 
dar lizand a Tizi,? Simproni . L'hà itio puità al cas,cli* 
cfTend vîft , ai è ftà chi s è mîfs al pinfir d* farl ftampar, 
accio ch' 1* sîppn più pales . An pofs negar ch 1* gli avn 
pers purafsà d quel grazi, ch' gli an in tla fo lingua natu* 
rai ; e fe ben ch la foftanza dla fola è 1* iftefla , an* i è pc- 
ro una fomma fcdcltà in tla traduzîon, part pr n aver 
cattà di pruverbi in bulgnes , ch* avn l' iftefs fknificat 
dinapulîtan, eitiipoinhomiisdinuftr, ch fors ben 
n vran brifa dir quel ,chdfeva qui; part ancpreflri 
mukifsm cos , ch* mi n* intindcva , e ch* ai hô po cum- 
poft alla piz , e queil; arà cavsà , en 1* fînn armas in zà , 
t in là più {ècchi . Chi lizrà 1* Napolitan* vdrà anc, ch* 
ai e dla robba , ch' n* c tradutta brîfla , e queft , perche 
gli indigreflîon, ch*aihoftimà,.ch* s*pofïn tralaflar 
ienza ch' s* guaila la f oftànza dla foli . Infomma o sîp- 
plaftàunamattiriaquefla, ch'aihofatt, o una cofà 
ch* pofla paflar , mi l'ho fatta, perche T lervn a chi ftà 
tant alla banzola la (Ira dl invern , e ch* tin afptar la (b 
zent , ch* vîgna a cà , c po ch' mai vin , ch' Te una cofà, 
ch* ft ufFa tant, c dmandaml a mi si' c vera . SI v* pîafran, 
mi arô accar, si n' v piairan, a pens^ch' an i f rà altr mal, 
fn ch* a n l' lizrj mai più cm'av i frj acchiappà una vol- 
ta , e ch* a truvarj cvcll altr , ch* v* fazza pafla.r la foim • 
Ad; , ftà fvelt , ch ai ar| guft . 



Circa 



CIrcâ p6 r paroi: d* cil, dcftin, ccos jimîl, ch*fra» 
fpargiijîl in zà 9 e in là pr fti fol , al bifogna torl 
in t al fcns, ch* V van toit. S* ai è mai ftà nfuna ucca- 
Con dov s* ava da credrV c^* 1' ^nn dîtt per mattiria^ 
rè quefta qui, dov tutt quell , ch* fî fcriv è favola; pr 
altr chi hà fcritt V fol s* vanta j. c:^ riugrazia Dio d' efTr 
alivà in tla Fed Cattolica per la quai l'èpronta cilegguii 
quel!) ch'è ubbligà a far agn bon cftian^ 



V. Dé AtireîmCafianea Clericus RcguUrh Sanêli Pauli , 6- in EccU^ 
Jta Métro folitana BongnU To^nitentiartus ^ &:• 



Die frima Julii I74r» 
JU EscellentiJJtmuYn* Dominum Doélorem Joannem BâftiJlamSacenti 
ut videat pro S. Offitio , & référât . 
F. Tbomat Maria de Angelis Inquijttor Ceueraîis $• O. Bonouiéc • 

Die décima Augujli x^l^i. 
DcOrdine Ktvereadifiimi Patrir Inquifitoris Ceneralis Bonûniéedi^ 
ligeuter ferlegi Librum eut tituluf efi La Chîaqlira dla Banzola 
o per dir mit Fol divers tradutt dal parlar Napulitan in leogua 
Bolgnefa, &c» cumque nibil in ea contra Fidem ^ &bênos mores in* 
^enerim diguum cenfeo tjfis mandari Jl ReverendiJJmo Vatri Inm 
quijftvri flacuerit . 
}oannes Baftijta Sactnti in PbihfifUa ac Medies facuhate ' 
Do3or9 



Die II. AuguJH 17411: 
Ai tenta fupradiffa atteftatione 
IMPRIMATUR. 
F. Bonaventura U»m Croff! Vtcarius Ceufrgtis iSf#0« Bonom 
nicté " ^^ 



INDIG 



TAVLA PR ATTRUVAR V FOL. 



ï 



Ktroinzio» al foU 4 fart ' i 

V Om Sahadgb, é 
La Ma!(urana» it 
dl Mamalwe» 17 

V iMcantà . 14 
La tnlfa. ip 
La Cindrella» 34 
At Mereant , 41 
Al Muftazz iTCavra» $» 
La Cerva affltdà» %9 
La Yecchiajcurtgà, 6$ 
La l'fujfmtina» 72 
La Stfh d' CrifialL 16. 
La Viola» .81 
Mufcarin» ^7 
Al Bijfon» 93 
JJ Or fa* lOi 
La Clomha» xo8 
LaSebiava, 116 
Al Cadnaxz, iil 
AlCnmpar, xi5 
îi«f//, eh avè la Tefia d'or* «9 
QHtlla dut maMfmuzgà» ijtf 
^/ Bjunitt, 145 
jLa S/i^tf Lcardê, 153 
iî/ BurAgon , «/ Po»/gj& , c <j/ Cri//* ï 5^ 
L'SettSurelL \6S 
Al Curnietp , 171 
L' Ignurant, x^6 
Al gran Turc , 181 
V tret F ad, 189 
£4». Pr^/^tf ^^/ Gif//. 197 

lak 



Mirf'TrmifBlffif sxo 

L ftt$ Codgh* zi-j 

Al Drago»* izt 

ïa DoHwa SalvaJgéi a^] 

L ioH Crf«nt% 341 

X fitt CiomU, 348 

AlCorit» 251 

X41 SuftrHû cafiigi, 2^^ 

X* Of/», 177 

M Mis,. s8o 

D/x»/ Smâlt, 281 

La Broeca d'Or» ^ ifz 

Siol, Luna^e Taljâ i goj 

Xtf Sâfttuta» 309 

J (i»f« Ira^» 313 

!£ »/j« , Ninlîmâ • 3 1 S 

I frj Cidr, 314 



ii» 



'^*>^^ 




m 



INTRODUZION AL FOL, 

Fola prima . 

Is ch'âi era una vol ta al Rè d* Vall Plo- 
fa , ch' aveva una fiola , ch' avcva nom 
Zoza : quefta era tant malinconica , ch* 
nflun s'arcurdâva maid'averla vHta rîdr; 
e qufi al Rè fo padr ( ch* n' la vdeva:^ 
guant V era lunga ) s* deva alPimpîcc pr 
farla ftar àlligra , es feva andar li da Ij , 
ora quelle!^ fa ballar i can, ora qui dal mond nov, dl 
volt ijuell ch' avè T afn , ch' bveva in tal bicchir, ora 
queft , ora qui' altr , mo Tera tutt un, ch*ai frè psù 
vgnir dinanz,an Êrè dir cofa, ch' an i era mai dubi,che quia 
bocca s' arghgnafs tant ch la fifs un poc zrifina , e muftrar 
d' rîdr . Al fo fgnor padr n' favand più ch' diavl s' far , 
al dî ordn , ch*s' fifs una gran fontana d* oli , dinanz alla 
porta dal palazz, con pinfîrch'lazentch'andavainnanz, 
e indrj aren' fatt tant i gran sblifgun ch forfa ben a fo fio- 
la i frev psù fcappar da ridr . Quand V av donca fatt far 
fta cofa, la Zoza s' in fteva alla fneftra , ch' al pareva ch' Ij 
avîfstuttTvui, eccett che quelia d'rîdr; mô al purt6 al 
cas, ch'alvîgn a paifar una vecchia,ch'era andà, es avè 
toit una fponga con la quai la fucchiava Toli, e p5 al 
mteva in t'unbuttazz; in quai mentr mô chMa fteva li 
tutta afFacindà, un cert paggd' cort tir6 conlabaleftra 
qusiapel, e fegn ch'al cols juft d' pnell in tal buttazz, 
es andèinmîllbrisl. Quand la vecchia vift una cofafîfat* 
ta, trà ch' l'avè una lengua maldetta , e trk ch' ai vîgn 
rabbia dal s6 buttazz, la (î vult6, c ficminzôà dir, dal 
2a,edallà,quantmailapsî; ft'ragazz ch'eraanca lu un 
linguazzud mo d' mufch , al ti cminzô à lavar la tcfta à Ij, 
c Ij à iu , tant ch' an s' fini la fola ch' is dînn, mô perô 

A l'era 



t Introdùf^ioH al Fol 

V era fol h vecchîa^ch' arcujeva , perche quai pagg^ la 
chiappô a travers, es' la tri in terra , e perche as sblifga- 
va, la vecchia fi tant al brutt fcramazzol, chMapuvret- 
ta , as i livô la ftanella in sla tefta , es muftrô ( con rive- 
renza parland d'ior altr* fgnori) tutt quant al tafFana- 
ri . La Fiola dal Rè , ch'era là cmod ai ho ditt, ch' an paré 
brifa ch' 1" avîis mai darîdr, quand la vîil lia gnaccara , la s 
mifs tant fort a fghergnazzar , ch' is pinfonn ch' la trifs un 
crepp. La vecchia la fintî, es i vîgn tantarabbia a vder 
ch' r aveva al mal , e 1 beff, ch* la fi vultè es i dîfs : vann : 
e n puft mai truvar mari ft' n' tù al Prencîp d' Camp tond . 
La Zozach'fintî fti paroi , fi chiamar su dal fcal la vec- 
chia , es vols faver che diavl V aveva viù dir , e la vecchia 
i difs : ch' la fava facra corona , ch* ft prencip ch' ai ho no- 
minà era la piû bella criatura , ch' fofs al môfad : es avè 
iîom Tadj : ft puvrin ai è ftà dà la mort da una fada , es 
TanuTiifs in tParca fora dl'mura d'unacittà , es'iè un 
pataffi fcritt in t'una preda ch' dis: che quals'vuja don- 
na ch* impirà d' lagrm una maftella , ch* è là attaccà a 
un'albar la 1 farà arfufîtar , es laturà pr mujer; e per- 
che an i è mai dubi ch' dû ucch d' una criatura pofln far 
tant lagrm, da impir una maftella, (perche al bifogna ch' la 
fava la mi fgnora, ch' T è neceflari , ch' queft fucceda den- 
tr da tri di a ch vol pferl arfufîtar , ) e qufî, dîgh , an i è mai 
dubi ch' nfun i poffa arrivar , e mi dalla rabbia ch' la m* 
hà fatt vgnir , quand la m' hà abuffunà , ai h6 fatt ft' agu- 
raz , es prigh al cil ch'l' ariuflîfsa qufî . Subit ch' la vec- 
ahia av ditt fti paroi, la s' la fia gamb per pora dn'efsr 
chiuclà . Mo la Zoza quand l' av fintù fta cofa : a pfî cre- 
dr : r era zuvnetta : ai vign vuja d' andar açruvar, s' la 
pfe cattar fta fepoltura dov era ft' om i cola fiUa Ij ? la, 
rubbè una mafla d' quattrîn al so fgnor padr , es fn' an- 
dô fora d' cà so : e camina , e camina, e camina tant ch' l' ar- 
rivé a un caftell d'una fada , es i cunfido fta cofa ; fta fa- 
da. 



Ida !• \ 3 

da, ch' vift fta gran beîla zovna , la î pi6 fubît amor , es i di 
una lîtra d* arcmandazion a una furella, ch' V aveva, ch' era 
ancaliunafada, la quali f i tanta la gran cira ch'an prè 
mai dir i c quand V al av tgnù una no tt^ la fi anca li una lit- 
tra da purtar a un' altra furella , ch' era zà anca \i una 
fada: quand lazoza fùinsrufspr andar vj da quefta , la 
fada i di una bella nus , es i dîfs: tolè fiola mi fta nus: 
tgnivla ben cara , en 1* amaccà mai fn* in temp d' voftr 
gran bifagn • La Zo2a la ringraziô , es av anc da quefta 
ordn d' andar da un^altra furella ch' anca li i fè curtsj, 
es i dunô una caftagna con V iftefsordn , ch' i avè dà qui* 
altra , cioè ch^ la n la rumpifs fin ch' la n* era in t' un gran 
bifogn, es i dî una bona voltauna lîtra pr un* altra fu- 
rella, ch* era cmod apfi credr anca li una fada • La Zoza la 
baso , es andè currand da ft* ultma fada ch i dunô una du- 
xa dfendi anca li quia fola d' nafm' in ftecc cmod i avè dite 
quegli altr • Quand la Zoza av tutt fti cos, la s mïfs V gamb 
in fpalla , es s* mîfs a caminar : e dai pur : tant ch* dop 
fett ann , la fû mîflTa in sla ftrà dov iera fta fepoltura d' ft 
prencip . Quand la fu là » ai era una bella funtana , e pô 11 
vfm ai era fta bella arca d* marm, es i era qui* aJbar ch* 
ave va attaccà qulamaftella: li la dftaccè , e p6 cmînzô 
fiù mj car a pianzr , e tant andô drj , ch' in manc d' du dl 
la Tavevafquas impî, ch'an i mancava più fn' dou dida 
m6 al purtô al cas ch' dal gran pianzr V era tant ftracca,^ 
ch' ai fcappô durmî . In quai mentr mô ai era lî arpiattk 
unîi mora ch' era una fchiava , mô la più brutta figura ch' 
€' pfifs mai vder con dû ucch, quftj avè fempr tgnù d' pifta 
la maftella , es vift ch* an i mancava fn' dou dida a effr pî- 
na : quand la vîft eh' la Zoza durmeva , caminand la s livô 
su, es cors a^fmergular fovra alla maftella, es la fini d' impir • 
Appena lafù pina, ch' al prencip juft cmod s' al s' fufs dfdà 
da un gran fonn , s' alzô su d' in tl' arca , es chiappô su quia 
brutta negra mora , es la condufs al sô palazz con una gran 

A 2 algrez- 



4 lntrodu%$on aî F0I 

âlgreiza , es la fpus6 ; la fîra al fi trar df raz , c dî murtalîtt, 
c in fomma agn'co fa batte fugh . La povra Zoza m5 quand 
la fij dcfda , en' la vift la fepoltura avcrta, c la maftella arbaU 
ta (perché quia quttalazza î avè dà dentr un calz ) V av la 
puvrina , a cafcar morta dalla ftretta , es n' favè ch' parti s* 
aver a piar : m5 al prfinid vdend ch'an i era remedi, la s aviô 
pian pian alla città d' ft prencip , e quand la fîntî dir tutt fti 
algrezz , ch* V avè fatt pr fta bellabambozza d' mujer, tant 
più i crfsî la rabbia à vder chi era p6 quia figura, ch* î avè 
toit al mari ; bafta pr tintar tutt T ftrà puflibil ,r ando , es 
tols una cà adafitt, juftindrîtt alpalazz dal prencip, ch* 
almanc la s confolava , a vder la cà dov l'era dentr . E qufî 
al purto al cas, ch* un dîT^ra alla fncftra^ e al prencip la 
Vlit , es puiFar la noftra , al vîft ch' V era tant belia , ch* al la 
cminz6 àducchiar : e guardi una volta , e guardi dou , tant 
ch' qulabrutta diavla dla mora^ i cminzô a piargelusj, e 
perché l'eragravdalaeminzôa dir a sômarî qusl in t al sô 
linguaz ( ch' a faren m6 cont ch' fippa murefc ) s' tî mai più 
a quia fneftra andar,emi pugn in panzadar, e to n^l 
vler amazzar . Tadj ( ch' era zà al prencip) av tant la gran 
pora ch' 1 an amazzafs veramental ragazz, ch'al cminzô a 
poc à poca dfcuftars dalla fneftra, e an guardar più alla 
Zoza • Quand quefta vîft una cofa fi fattà , ai vign in ment la 
nus^ la caftagna,e la dura, ch' i avè dunà V fad ; es ammac- 
eô la nus alla bella prima ; fubit ch' la V av ammaccà , al fal- 
tô fora al più bell papagall , ch* s' pfifs mai vder, es faltô 
fubit in slafneftra,ess*mîfsafar tant i bj triU, tant i bj 
vers, es cantava tuttqugli ari, ch'ufavn ech*s' udevnpr 
la ftrà , ch' V era propri una maraveja , e la zent ch' paf. 
fava s* incantava à guardar in su . Quand la fpofa dal pren- 
cip fîntî fta cofa , la cminzô : $' tî quia biftia nm' cumprar, 
€ mi pugn in panza dar , e to fiol vlerammazzar Al pren- 
cip ch' eraunpôgnagn purafsà, mandô fubit dalla fgnora 
Zoza a vder s la i al vie va vendr ; li i fi arfpondr ch' la n^ 

fcva 



,'; Fola T. '5 

fcya 1* atvîndrîs , raô che s' al le vleva in don ^ ch* la î 1* arev 
dà . Tadj ch' aveva una pora ch' as plava ch' fta matta d' fta 
donna ni ammazzafs alragazz, razt6 al parti , es al tols 
in don • Mo da li a quattr dî la Zoza avers la caftagna^ es 
faltô fora una tocca cun dods pulfîn tutt d' or ; quîfti la i 
mifs meddimament in sla fneftra 9 e quand ai vift la fpofa^ 
la'cminz61a fola dl* altr di : s* tî quia tocca nm* cumprar , 
c mi pugn in panza dar , e to fiol vler amma?zar ; e al mari 
2^ crudè al armor , es mandô d' bell nov dalla Zoza , a vder 
s la i la vleva vendr, ch* al i are dà tutt quell ch' Tavils vlù : 
€ li arfpos T iftefla cofad' prima,ch' la n la vleva vendr , m6^ 
ch' la i la darè in don . Lu armas curt, a (întir tanta curtsj , es^ 
azto anc quefta • Mo dali a un n sb ch' di, fta fiola ammac- 
c6 la dura, esfalt6 fora una bambozza ch' filava T or , ch^ 
era lapiù fuperba cofa ch' s* fufs vîfta al mond , e fubit ch' 
la fù alla fneftra , e ch* la fîmona V av vîfta , la chiam6 al ma- 
ri, es i dîfs: s' qùla bambozza nm* cumprar,e mi pugn in pan 
2a dar , e t6 fiol vler ammazzar • Al prencip s* cminz6 m6 
a vergugnar d' andar mandand a dir a fta donna ch* al vle- 
va fta robba, es vols andar lu in perfona, à dmandar la bam- 
bozza; a gli andô es i fi dl belli cirimoni,es la pergô a fcufar 
lasô granimpertinehza. La Zozaandàva ihbrod d* capp 
dalla algrezza d' vder liai fo prencip, esarev vlù pfertru* 
varqualcfeufa,prfaralftarliunpezz.Alprfinid lai dun6 
anc la pu cmodT avè fatt gli altr cos , mo priina d' darila, 
la la tols in mânes s' tiré, da banda cun 1; perché fta bam^ 
bozza era affadà , es la prg6 a far vgnir vuja alla fpofa dal 
prencip d' fîntir cuntar dl fol ; perché li m6 la Zoza era la 
meftra dl fol , es aveva fperanza , d' pfers p6 ficcar in cà 
dal prenzip pr vî d' fti fol . E qufî donca la dé la pu , in man 
à Tadj alqualàvunagran algrezza, esniparsvera d^aver 
psù contintar sô mujer anc quia volta fenza fpendr un quat- 
trin • Al ringraziô la Zoza cmod s' p5 credr , es i difs ch' Y 
-ora patrona d' tutt quell, ch' lu aveva , e ch' V andafs ben al- 

A j la 



4 La CiUqlira il A Banzola 

la banzola da fo mujer . Quand Tadj, fù turnà a cà , e chT av 
dà la bambozza alla fgnora : ino bona : ai vign tant al ^ran 
afiolattorn dalla yuja d' fîntir cuntar dlfol,.cli'lja{K)lu* 
tament n pfeva cattar lugh ^ es avè pora dji* «* tuccar la boc- 
ca > c d' far un tos ch ' avîls una vuia d' fol in s' al muftazz .• 
e qusï una bona volta , la chiam6 s5 mari, es idîfs : ft* 
jim' farà dl folcuntar , mi di puga in panza dar , e to fi ol 
vler ammazzar • Tadj pr livars d' attornfta todna fi trar ua 
band coaqualmcnt tutt V donn d' quai paes , avifsn a vgnir 
al tal di pr dir dl fol ; la mattina d' quai dî ,. ch' V avè 
Àrdna lu , ai era zô in da cort y tant al gran sfurmigular d* 
donn ch'an fi pfeva durar.Môal prencip ch' vift tanta 
warmaja , n*.vols mô pr dar guft a fta brutta mora , tgnir 

Susîimpedilacà, condlazent fi fattaicqufî ai n* adlefs 
i$ dl più fulen', e fra qiàjefti ai intrô la Zoza^e tutt quegli al- 
tr,al li maadô vi, quand aliavfatt darda bcvr. Quefti 
donca ch' armafn^ andonn con i dû fpus, in tFort^cs 
cmînzonn a dir, quPfol ch'a cminzaren à cuntar; lapri-^ 
ma fù la puvr ina dla Zoza ^ ch' difs la fola ch' à fintirj ^ 



^ La Fola M Om Salvadgh^ 

Dis ch'-ai era una vôlta intlaCittàd' Mariglian, unai 
donna ch'avè nom Mafella;quefta:avevâfifioligrand- 
da mari, e p6 aveva un fiol maich, ch* eta al più gran 
riiamalucc,e.al più gran barbazagnV ch' n' valè gnanc 1" 
bragh d' un* impiccà ; aa paflava; di,ch* s6 madr ni dfifs: 
mo cavt un p6 d'^ in cà laJagnon : vatt un poc guadagna 
al pan , ch' mi nt pofs più: far la.fpefa i mi cred, ch' tm' fufs 
baratta quand t' ir ia tla cuna , prchè mî n* cred ccrt d'avcr 
m ai fatt un mimironxmod t' i 1 1; va ma viifattla :. cav t bcn. 
d' qui* M6 la mamma. pfeva dirquellch'lavleva,ch' al 
fiai badava, a magnar , es n* pinfava dai: cupp insu: m6^ 

ali^. 



Tolà IL 7 

a li I ai vîgn un ditâflta rabbîa a vdcf , ch' al parct^a^cli' al 
la fcfunafs , ch* la chiapp6 un Ipezz d' bafton y es iyn di fina 
ch'a in vols . Togn ( ch' V avcva nom acqusl ) quand al fintî 
fta gnaccara, ai vultè un par d* garîtt, es andô a far i fatt sù,c 
tant s' mîfs a caminar ch* V arrivô a pè d* una muntagna ch* 
cra qusi alta,ch' al parè,ch* la tuccals al cil; liîn fond donca 
al fi fcrmbjcs vift, ch'ai era una grotta,c li in trimbuccadunt 
ai era a feder un* om f^yadgh: oh s* avîffi vift V era pur 
la brutta figura! 1* avcva U tefta piùgrofTa, ch^ n'è un* 
zuçca d'Indiai la front tutta plna d'brgnoqul; V zii at- 
taccà înfem j alnasafquizzk, condù bus acqufî largh ch* 
parevn dou chiavgh ; c una bocca ch* paré quclla d' un 
forn: ai vgnè p5 fora dû dint,liangh una fpanna; tutû 
plos, ftortin tel gamb;in fomma al paré al gran diavl, 
ch' Taré fatt infpirtar dalla pora tutt i tus d' Bulogna* 
Togn tirô înnaiiz ton al fo moccl , es abafsô qufi un poc 
la tefta digand: adjmfîrrcofas'fàPcmod ftat? vut niint? 
quant i è da qui, ^ quai lughdovaiho d' andarPP om 
falvadgh , ch' fintî ft bell dfcors, s' mifs a rîdr ^ e perché 
ai piasè T iimor dla biftia, ai dmandô: vut ftar con un 
patron ? e Togn arfpos : cjuant vut al mes ? V om falvadgh 
aifs: ofs bada pur a,fervironpratament,ch' an i frà ch' 
dir , e tn* ftara mal . Qjiand î a vn fatt ft parintà , Togn arft^ 
a fervir Tom falvadgh, es niagnava bocca mi ch* vut, es 
n* afFadigava fquas brifa, tant ch' in quattr dî, al dvintè 
jrafs cm' un' porc, ch' as i era infin cvért i ucch dal grafs» 
M6 an pafso dû ann , ch' ai cminzo a puzzar fotta al 
nas al tropp ftar ben, es i vîgn tant la gran vuîa d' an* 
dar à cksb^ ch'an pfevà più,' L' om (alvadgh al xgnuf- 
4eva;a has^ es vdcva^ ch' al fteva ingrugnl pr fta cd- 
iaj e qùfiun dlal j^ chiamà dà banda, es i dîfs : al 
mi Togn, mîsèch'Vhàwna gran vuia, d'andar à vder 
al to fangu , c mî ch* t' vui bcn tjuant am vui pr mî , am 
cuntcnt, ch' t* sxm fim ck t6, ç ch'tetcavftavuiajtù 

A4 don- 



8 taChiaqlîradlaBanzota. 

donca al mî afn , perché an vui , ch* t* fazz ft vîai: a pj : 
jBîô badm ben à mî , e ap inzegn : guarda ben d' ni dir 
mai; arre cacavre, ch* at zur s* t\ al dj, ch t in pintî- 
rà alla fè d' dis quattrin . Togn chiapp6 su T afn 
fenza gnanc dir, at n iii^b^ es fi mifs su a cavall , es 
cminzô a truttar; mh appena 1' av fatt cent pafs, ch' al 
fmuntôdairafn, es cminzô à dir : arre cacavre: an av (î 
prett avertla bocca ch' r afn cminzô andar dal corp fagand 
dl perl, di rubin, di fmirald, di zaffir , e di diamant grand 
cm' è una nus ; in quai mentr Togn fteva lî con tant d'boc- 
ca a verta , es deva ment a fti gran bellr fcargad ch' feva ft* 
afn, es chiappô cdninand una facçhetta, es Timpid' fti 
belli zoi,epô turnô a cavalcar,finach' l'arrivô a un u- 
jftarj ; quand al fù fmuntà La prima cofa ch'al difs al oft fû 
d^ diri : tù liga ft' afn alla gruppia , mo guarda ben d' ni 
dir: arre cacavre , ch' alla fè d' dis quattrin t* in pintirà , c 
tînm anc adacatt ft facchett d' zoî . L' oft ch' era un 
toccd' furb mô d'qui bun, fubit ch'l'av fintù fta piva, 
« ch' r av vîft r zoi ch' valevn un perù, ai vîgn vuia 
d' vder , che diavl vleva mô dir qui paroi ch' an avè da 
dir air afn , e qufi fiù mi al s' inzgnô d* impizzar ben 
Togn , d' imbriagaral , es al mîfs a zazr in s' un face , 
es i tri adofs una fchiavina; fubit ch' al fintî ch'al run^. 
fava , al cors caminad alla ftalla , es difs ail' afn : arre 
cacavre, e fubit T afn côn fta medfina cminzô andar dal 
corp, e a far di fagutr d' zoi in fcambi d' quell ch' fa i 
altr , ch' 1' era una fgnurj • Quand V oft vîft fta gnixa 
fubit al fi i su cunt d* barattar l'afn a Togn^ perché al 
vdeva ch' T^ra tant al orran barbagnoc ch' a^fi pleva ven- 
dr del luzzl pr lantern : la . mattîna fubit ch' ft babion 
fô defd, 6 ch' als'fii bejn ben sfrgài ucch, e aslurigk, 
c fatt una mafla d' flat , e d' grlihghîn in forma d* dia- 
logK, al chîamô 1' oft esi dîfs: quî camarada : cunt fpîfs 
« amicizia lunga ; fan^ al cont ^ e pagat# V oft cminzô: 
} tant 



iota. IL f 

tantpralpan, tântpr al vin ,tant pria mncftra,ep6 tant 
pr la carn y cinqu dal ftaladgh , e dis dal lett , lu i di i 
$ù quattr in ^ es tols T afn ch* al credeva th* fufs al $6 ; m5 
r ott i avè fatt la creanza, e^i aveva dà un facchett d* 
fafs d' qui d' favna , in fcambi dl zoi . Togn fn* and6 vî 
tutt alligrvers cà s6 , e innanz, ch* al mttîfs i pi dentrdaH' 
ufs,al s' mïfs a zigar cm* un ftrazzaricurj mamma,curj 
ch' a fen ricc; dftindj di linzù, edl tvai, ch'avdrj ad^f» 
adefs al tfor : la mamma can una gran frezza cors av- 
xÏT un caffon , ch* ai cra dentr la muvilia dl fou fiolî ^ 
es tirô fora di linzù bianc, e dl tvai, ch* favevnd' ros , c 
dMavandà , es fi un bell apparecch li in terra • Togn i fi 
muntar su r afn , e p6 s* mîfs a intunar : arre cacavre : m6 
arre cacavre quant t' vù^ch/ T Afn feva tant cont d' qui 
paroi, quant ain fô mî: e qui lu s'deva al diavl a re- 
plîcar fti paroi: m6 pinsà vu: T afn fteva lî dur i tant 
ch'ai vîgnrabbia , eschiapp6un bafton , es cminzô a mnar 
adofs a quia poyra biftia, ch'al puvrîn dalla ftretta, s* arfîntî 
r d' fotta, es fi unabella fquaquarata ,ch' arvinô tutta 
a robba bîanca La povra Mafella ch* pinfava d' dvintar 
rlcca y la vîft, ch'al i èîa vgnù arvinar la fo robba , la fi tant 
al gran buridon a fo fipl y ch* al Bovr diavl fcappè vi, 
fenza gnanc muftrari, al facchett qaifafs,ch'Iù credeva 
ch' fuflh r zoi , es s' avi6 alla volta dl' om falvadgh; al 
'quai quand al le vîft arrivar , al ti fi una ramanzina d' altt 
che d'mufch 5 perché lu era aflfadk, es faveva cofa i era^ 
imravgnùi aidîfstant dal mamalucc , ch' s' era lafsà gab- 
.barda qui' oft, etantavillanj idifs perché al s' era lafsà ba- 
rattât qui' afn^çh* mîfcred, ch' ai fippa anc dri adefs • Al povr 
Togn^di' ydeya,ch' i* avé rafon , i zuro^ch mai più , mai più 
3'i irè lafiàschiappar • Mo con tutt fti prumefs , an pafs6 un 
altr' ann , ch' ai vign al fpafm d* turnar a vder la mamma ; 
L*om faivadgh , en* era p6amurevl, i di lizenzia , esidi un 
bell tvajol 9 afandi ; tù ; porta queft alla mamma^e guarda 



i 



I o La Chtàqlira ila BaH%ptd 

ben m6 d^for d'qucUa dPafn, e lafat ben mô accapunar , ch* 
at vui p6 mi arfîntar , € fin ch' tn* arriv a cà tô, n* dir : avrt^ 
e ferrât tvajol, éintendbenvèis'at întravîn p6 cvell,t5 
dann : v^ vî , € torna preft .' Ax:qufî fubit, ch* Togn fu andà , 
e, ch^ al fù luntan dalla grotta quant è d' qui a lî, al mîfs in 
terra al tvâjol, cscminzè :avrt, e ferrât tvafol: al tvajols' 
dfpigè , es s' impi d* tant V belli galantar j , ch' la fu una ma- 
raveja; quand Togn vîft fta Cofa, al dîfs fubit: ferrât tvajol, 
es frô agn cofa . Lu s*avi6<:aminand vers qui' uftarj , es difs 
alP oft : tolè : tgnîm'betiadàccatt ft tvajol^ eni ftiffî mai a 
dir : avrt, e ferrât tvajol i T oft , ch'«a un bon zaqulîn dîfs: 
lafsà pur far a mi : e fi dî una bona cenna , e pô al mandô a 
durmir . Al tols al tvajol , e fubit al difs : avrt, e ferrât tva- 
jol; fubit al fe dfpîgô, es fi tant T belli cos d'or , e d* arzent 
ch*r era una delizia.Cafp, a pfî credr cofa al fi: al di d'iungh 
iin*altrtvaj[olàTogn,est mi T applicô la mattina quand al 
fïi defd. Lu fn* andô a cà sbfts cminzô a dir a sô madr : oh fi 
clr* adefs an bravarj tn6 più , az livairen pur una vol ta d' in xi. 
ftrazz i flà a vder : es dftend al tvajol in terra , pô cmenza : 
avrt tvajol : m6 al le psè dir quant'al vleva,ch*an i era cirott; 
a pfi credr s' ai vgneva rabbia: al fè i su cunt, ch' T oft i avîfs 
anç qùla volta fatt l'a pera, ê pr confolar pô s6 madr, ai cuh- 
tô quell ch'al i àyè fattanc dl* afn: av lafs dir s' sh madr i dîfs 
' briîa vîllanj;bafta in fin lai dîfs^ ch* al fi cavafsd' dinanz, fn' 
chi nô la Taré accuppà d*bott. Al povr Togn,ch'fintî,ch' la i 
r prumteva , an vols afptar, ch' la i gli attiiidîfs , es andô vi 
tutt fcuttà con la teftabaiFaaIla volta dr om falvadghjch* 
faveva zà agn' cofa ; fubit , ch' al fû lî^' i* villahj, ch* an \o\s , 
ail'barattôjai difsdalchiaccaton, ch*vleva cuntàr agn' 
cofa; aidsë:ftri'avifszanzàcoh PoftV an t'frèïntrayghû 
quell' ch' t' è intravgnù , barbâzagn , lâfagnbn .' ^Tbgri fie* 
Va pô licôn la tefta baffa , es ni déva atfpôfta ; al ftlqufi fîna 
tri ann , ch' an î vign mai più vûja d' andàï vi ^ lu ferveva 
pulid r om falvadgh, es pinfâva tant lu a anda^ piû vi,. 

quaot 



Fola U. , it 

çiant^a efleç.cavalir; mo pur dop a ft temp, aiturnS^: 
la.vuja pr la terza. volta,es dmana6 licenzia al om fal- 
vadgh : lu i la dî ,. e p5 i difs : tin fod fta bella mazza , ch' è 

ausî ben lavurà ; tînla per mi memoria ; m6 guarda, ch'tn* 
fifs aîzat mazza, ne azzaccat mazza, prch* min in vui col- 
pa • Togn tols la mazza , es difs : eh an fon mîga un gonz 
vdi , asô ben mi quant para fan tribu; oh audirv vu al 
par, ch' à fi un ragazz# Ofs, î arfpos 1* om falvadgh , a vdren 
un poc fti gran bravur , e mentr ch* T andava anc zanzaijd ^■ 
Togn^s^era zà avià vi pr la ftrà ; quand al fu dfcoftun 
mezz mîi al difs : alzat mazza ; mô catt d* dis , quand l' av 
ditt acqufi , la mazza cminzô a mnari z6 pr T fpall , ch* 1' 
mazzulàvgnevndaLcil, e ùna n'afptava Taltrai alpovr 
diavl cminzô a zigar : abbaflat mazza, abbaflat, eiubit 
lasfermô. Quand Togn vift unacofafi fatta al difs: oh 
lafla pur far à mi, an è gnanc andà a lettchi hà d'aver 
la mala nott , e qui al s* mifs a caminar vers la folitau* 
uftarj .. Quand al fù là , al fù arzvù , con la più gran 
algrezza , ch' 5 * pofla inmazinar perche V oft aveva fperan- 
2Ja , d* turnaria furfgnar cvell . Subit, ch* Togn vïft T oft, 
ai cunfgnô la mazza. djgandi : guarda ben , ch' t ni dfîfs ; al- 
zat mazza,. perche guai a ti. L^oft tutt alligr ch'crdeva 
d'inricchirslaterzavolta, a ni fù mai avis d* sbrigar To- 
gn; al tm'Timberjagô dop ch' al Tavben fattmagnar, 
epSalmifs a lett. Dop queft L' oft chiamô la mujer, e 
tutt Y fou criatur , ch* fuflh ben tutt prefent a fta bella co- 
fa , e p6 difs l' paroi : alzat mazza ; moat imprumett ch* la 
«* alz6 pr al so vers , es cminz5, un pzol a un ,. un pzol a 
un- altr ,. tant, ch' in favevn cmod sla livar dal fpall, es 
bfgnô pr truvari remedi ch i curriflh da Togn con la mazza 
ch i andava tgnand dri , e ch' ji dmandaffh un qualc reme- 
di • Qyand Togn vift fta^cofa al dife ; qui an p(î far amanc,, 
s' av vli livar d* attorn fta pitma , bs6 ch' am rindadi tutta la 
mirobba. V oft ch* n' vdeva P ora d'uflirda ftMntrigh,, 

cami- 



il LaCbfdi/lifadlaBanff^ola 

Oftminand, I*and6 a tor l'afn , al tvajol, el 201, csî tt§ 
agn' cofa . Togn vols prima ch' V afn fîfs î su bifugn pr vder 
^' era pur quel , e qusî quand V av agn cofa in tl' man , ail* 
ora al difs : abbaffat mazza, e quella s' fermô; iù chiapp6 su 
âl tvajol, l'afn, Tzoi, elamazza, es and6acàd*foma- 



, 5vîgn 
verbi , ch' dis : i matt , c iTagazzin , al cil i ajuta . 



La Fola dla Maz^rana • 

/!• leraunavolta int'unCaftell marî, emujer, ch*n* 
Jl jL avevn nfun fiù , es avevn una gran vuja d' avern pr 
pfer laflar la fo roba a qualc un i e la mujcr maiïm in 
aveva una vuja, ch' la mureva , e fempr andava digand : oh 
perche n* fazzia cvçll ? s* a parturîfs pur qualc cofa ; anc, 
ch' la fiifs una pianta d' mazorana mî nm* impurtarè niint^^ 
baftarè, ch' al fufs cvell: e tant and6drj dland ftamattk* 
rîa > ch' an ftk s*n' a vder, ch' la cminzô a vgnir grofla , e 
d'c5 d'novmis, la parturî in man alla cmar: m6cofam& 
V* pinfav , ch' la fîfs ? la fî una bella frafca d* mazorana . 
Quand l'av fett fia bella cofa, T aveva P ifèes gufl , cmod 
y al fus nad una bella ragazza; es s' la mîfs a coltivar , ^^ 
adacquarla , es la piantô in t* un vas ; la V sadava tufand , 
tant ch' la V ardufs a una figura d' una tflîna , es i aveva ca- 
va d' in tl* ifteffa pianta a forza d* tundar V fui , di bi mafca- 
runcîn, e la tefla aveva al più bell muflazzîn, ch's'pfîfs 
mai vder , e p6 la mîfs in sla fneflra , es aveva una premu- 
rad* guardari ben mattîna , e fîra, ch^al paré ben, ch' Tim- 
purtafs a cvell . Al purtô mô al cas, ch' al vîgn a paffar pr 
d' Il al fîol d' quai R è d* quai Caftell , ch' andava a caccia , 
es i piasi tant fta pianta a mazorana^ ch' al mando a dir al* 



h pâttona s* la I la vleva vendr , ch' ai V are pagà un* occh • 
La donna fi prima dl fmorfi , c p6 tra ch* ai fi gola qui 
■quattrîn ch' ai prumteva y tra ch* l' av pora , ch' an s* inftiz- 
zîfs, s la ni la deva, la s lafsô vînzr dai prigh, es i dî la pgnat- 
ta dalla mazorana, mo lalprg6 a farnben cont, digan- 
df: ch'la fava f^cra corona,ch*ai vui bcn cmod sla fufs 
mi fiola. Al Prencip la tols con una gran algrezza dop 
ch'al iav fatt dar i quattrîn, ch' la vols, es fi mettr la- 
pgnatta in tla fo ftanzia in s' un curdur, e lu con T fou 
man , agn^ fira , al V adacquava , es la tufava . Ora al purt6 
al cas, ch' una fira quand al prencip fû a lett, ech* i avn 
purtà vi la lum , ch' agn cofa era quiet, ch' an s* finteva un 
zîtt, al prencip finti fcarpazzarpr la ftanzia, es fintî malt 
ben,ch'ft fcarpazzar vgnevà vers al fo lett; lu alla prima pin* 
sô,ch'âl fufs qualc ladr ch i vlîfs andar al burslîn, o ch'i vlifs 
rubbar Tcvert dal lett; molii,clVeraun*om ch'aniarè 
gnanc fatt pora, an farè dir cofa, al fi la raoca, fagand vi- 
fta d'durmir, es ftî afptar, ch' piga piava fta zîrra;m5 
quand al s' accors , ch'ft* armor fi accufta va ,>e pô ch* an ftà 
m' a fintir, chl' è un s6 che ch' vîn a lett, es capî,ch'rera una 
donna , an i av p6 gnanc dfguft, es pinsô , ch'la fufs una fa- 
da,cmod Tera in effett, e quefta ftî H da lu fina ch'fù vers dî; 
môfubit, ch'alcminzôialumbergar, la fada fcappèvj, ch* 
al prencip n lapfibrïfa vedr,es mureva d'vujad'cgnoferla* 
Stacofaand6drjqufifettnott,ch*al prencip n' psî cavars 
fta curiofîtà ; mô infin dalla gran vuja, ch' 1* aveva d' vderi 
al muftazz , V andô , es ligô a un di fu brazz una trezza dia 
fada in quai n>entr, ch' la durmeva , perché la n pfifs fcap- 

Î)ar , c pô chiamô al caniarir,csfî impiar dl lum , es vîft 
a piùbella donna, ch' s' fufs mai psù vder con dû ucçh, 
ch'avdîghmôtant innanz ch' la fgnora Vener ni aveva 
acfar . Quand al vîft una cofa fi fatta , V armas lî ch' an bat- 
tevanepè,nepons, es i guardava^ mo li n s' era gnanc 
dcfdà;aldfevap6,ohvatipurmôarpiattar mado Vener ^ 

ctl 



1 4 La Chidqliri dla Bdn %old . 

c ti fgnora Lena, ch"* t' fufs caufa dl' arvîna d* Troja; guar- 
da mô s quefta è da tnettr con ti; e tant in dîfs d' fti qutà^ch' 
dal gran Eanzar , la s dfdô . Quand al vift , ch' V era defda ^ 
dis : oh puvrctt mi : t i fi bella , e i ucch ern frà , mô cmod 
faroja adcfs , ch' t' i hà avert ; mi n pr6 far amanc dn* bru- 

V far : oh movt a cumpaffion d* mî , ^ vum bcn . Quand la fa- 
da udî fti paroi , la dvintô rofsa, esdîfs : ©h Tè la fo bun- 
tà ; r fatt cos , cos' al di» , ferva sô . Quand al prencip V u di 
parlar, ai crfsî più che mai T amor à fintir quia vos, e au- 
diri far qui cirimoni , es i dî la man dfendi ; quefta è la fed 
ch* at dô , ch* t' frà mi raujer , e dop ch* i funn ftà lî un pzol 
a dfcorrer, is livonn ; mô innanz la i cuntô ch' V era li quel- 
ia, ch* era in forma d' mazorana ; \s dînn al daccord, ch* li 
frè fempr vgnù la fira j mo perché al nafs fempr di guai, 
quandapinsà mafsm, ch'apa da feguitar gli algrezz, al 
purtô al cas 5 ch'al prencip da lia pue di fu invidà a una 
cazza d*un gran porc zingial , ch' arvinava tutt qualpaes 
dov r era, c pr queft al prencip bfgnô ch' laflafs la^ 
mujer. Apfîcredr i gran fquas , ch' al fi, ei gran fi- 
mitun , e innanz , ch' 1' andafs vi , al la chiamô digan- 
di : la mi zoja mî chîgn andar vi pr ubbidir al fgnor 
padr , es ftarô dû ô tri dî a turnar ^ mî t* prîgh pr quant a- 

.. mor tm'port, a ftar fempr in tla pgnatta dla mazorana, 
en uffir fora fin ch' an torn ,ch' al frà preft. Mô ch' an s' 
dubita mîga , i arfpos la fada , ch* mî l' ubbidirô , mô à vui 
mô , ch' anca lu m' fazza un favor i a vui , ch' V attacca alla 
cîmma dla mazorana un cô d' feda torta , e pô a queft ch^ ai 
liga un campanlîn , ch* mî quand* al fintirô funar , ( cmod 
al prîgh a faral quand al torna) a capirô ch 1 è lu ch' arriva, 
e mî fubit faltarô fora : e 1 prencip ubbidî, anzi, ch* al chia- 
mô un camarir e fi dîfs ; vîri ben qui : bada ben a quell ch' 
adîghvè:t*hàdafaralmilettagn fira cmod s* ai avîfs da 
durmir mî : adacqua fempr fta mazorana , efta in cervell , 
perché t'hàda faver prto régula, ch' ai hô çuntà tutt T 

fui 



3?ùk m. ij 

fui, c cm' a tom a gli armnaro , est ai n'' amanca una^ 
mal guai a ti . Subit , ch* Tav ditt qusï , al muntô à cavall , 
es an4ô vi : In ft incntr mô ai fù fett donn ch' ern ftà mro. 
fi dal prencip >ch' as T mantgneva lu , ch' ai de va foma , e 
caftlà ; qucfti s' ern zà çmena acorzr, ch*al ni vleva più gran. 
fatt bcn , es andavn cercand da cofa pfeva mai pruvgnir , ch* 
al prcncip s' era acqufi raferdk in tl* amor . Cofa fini lar pr 
chiarirs ? gli andonn^ es chiamonn un murador, es i pagonn 
r fou giornatcon paît, ch' ai fifs una vi fott terra , ch* ar- 
rivafs in tlacàdalprencip^anzipropriin tla ftanzia dov 
al durmeva, quil d' in cà fo feaza bagnars gli andavn in-^ 
nanz, e indri pr ft cundutt • Quand T funain tlaftanzialor 
n* viftn nfun, In* fta bellapgoatta d'mazorana ; gli in dfpic* 
connuna tamadina pron, mb la più pznlna d' &i donn, 
tols tHttala cimmadov i era attaccà al campanell • Fiùmi 
car quand l' dinn in ft campanell , alfun6 y e la fada pin« 
s5,ch*al fufs al prencîp , es faltô fubit fora; fti carogn 
quand P viftn una cofa (î fatta y gli faltonn alla vita di^ 
gandi : ah t i qui brutta lova si , m5 vin pur qui , ch' t' h^ 
d'averl'toufadigh: bambozza ; ti caufa tî, ch* al pren*- 
cip ftz guarda più sùpr adofs : mo laffa , ch'at arfintamn dla 
vcra fatta; e qui Ifiattacconn tutti à dari di pugn, cp6 
chiapponn un codn , es i fpzonn la tefta in cQnt pizz tu-- 
landfn un pzol pron : ai fïi fol la più zovna, ch* ai in fav d* 
mal , es ni di brifa con al codn , c gnanc vols al sô pzol d* 
t«fta, ch i tuceava: la s cuntintô fol d* tors un berr d' qui ca- 
vîch' parevn gîuftorj dop che gli avn fatt fta bellaimpre*. 
fa, rslifcfinn a gamb . Intant mo al vign al camarir conforni* 
al folit pr far al lett, e pr adacquar la mazorana cmod i ave- 
vaurdnà al patron; quand V arriva in tla ftanzia, è ch* 
ai vîil tutt fti dfaftr , l' av a mûrir d' dulor , en favand cofa 
s'I^r, al chiappo qui arfui d' carn,ch' ern avanzà li pr 
t«ra,equitridumdgli ofs ,es razzô vi al fangu, e p6 fi 
qusiunmuntfiaift tla cimma,ôpr dir mîi,dov arev avù 

^ da 



j6 LdehiaqUradUBas^oU. 

daefir la dmma dlamazorana^esmifs tutt ûi întrîgh ii 

quia pgnatta , c p6 T adacquô ^ es fi al lett ^ e p6 ira h 

porta dla (lanzia, es mifs la chia v fotta air ufs^ e p6 vi , fie 

ch' 1 ' gamb al pfinn mai purtar . Ora qui V cra mô pafsà tuti 

qui di y ch' al prcncip aveva da ftar fora , es arrivé quai di 

ch' era tant^ ch*al bramava pr turnar dalla fo bclla fada ; fu 

bit ^ ch* al fà arriva, al tirô al co d' feda , es funô al campa 

nell : m6 fcofla pur, e dai, çh* nfun s'mofs; fia cofa i fi vgni 

tant la gran rabbia , ch' al cminzô a dar di calz in tl" ufs ^ e 

ns' dî temp d' chiamar al càmarir , ch* al le fpalancô a forzi 

d' trar z6 la chiàvadura • L' intrè in tla fianzia , e fubi 

andô a guardâralla mazorana» quand al la vifi qufî dstat 

ta,alcminz6 a far un lament, e dl dfprazion , chTandc 

dri dôu or zigand , e tant s* aHizi , ch' al dvintè zall zall 

'es n* pfeva magnar , ne durmir , ne andar dal corp • In 

tant mô la fada era turnk in gargam y perche d' in tutt 

qui avanzui ch' avè toit su quai camarir ^ la s' era tur 

nàarburdir; la vîft tutt T dfprazion ch' fcva al prencip 

es n' pfî più ftar alla pazînzia^ perche al pateva tropp 

ch' la vdeva ch' an psè più magnar gnanc al mncftr ; la. 

faltô fora digand ; a fon qui ^ a fon qui , nv' dfprà ^ ch 

afonanc viva, al dfpett d qui braghiri, ch' m'mîffnii 

pizz . Quand al prencip vîft , ch' l' era arfufîtà , T av i 

mûrir d'algrezza, es turnôadvintar rofs, e pôs'fïcun 

tar da ra a ron cmod 1 era ftà , e quand al fîntî , ch' al ca 

marir n' n' avè colpa , al le fi cercar perché al le rurnas; 

fervir, e pô urdnô un grandfnar, esdmandô licenziaa 

fgnor padr d'fpufar la fada. In ft' dfnar p6 T invide 

tutt i più nobil dal Regn , mô al vols perô ch' i intrafs af 

folutament, quel fett qutalazzi ch'avevn vlù amazzarL 

fada.. Quand tutt avip magna bocca mi ch'vut, alprencij 

dmandô, a un prun d'qui, ch'ern lî, cofas'frevmeriti 

d'caftigh, un ch'avîfs fatt dal mal a qlabella fiola ^ ch 

cra la fo fpofa zgnand vers Ij , perche quai di , ch' l' er. 

m . . Vfti 



Fêla III. 17 

vfti dal feft V eifà mb anc più bella che mai : q\A agimn con* 
cludeva , che chi i a vifs tatt dal mal era degn d' quk s' vu] a 
caftigh i chi dftva ch^ are bfgnà impkcar quai tal , chi bru- 
faral , e chi difs : la forca^la força • In ultm al tuccavaa par« 
lar a qui fettbonzaqlin, ch'avevnÊitttutt al mal alla fa- 
da , e a psj crcdr^ ch' al mifir i feva corn s' fol dir lapp lapp ; 
m6 pur In' psinn hr a manc dn' arfpondr quand i fu 
dmandacofa T dfcvn m6 lor» gli arfpofn : m6 nù dfcHf 
che chi faxà tort a fta bella fiola , $* mérita d' efler fupli vi^ 
dentr da una chiavga • Quand gli avn ditt d' 56 bocca 
fia cofa , al prencip arfpos : hum , avfi cundanà vu iftefli ^ 
bafta ch' mi v' fazza cfaiappar su , e ch' a v i fazza trar ml 
infta chiavga , perche a fi ftà vu quelli ^ ch' avj avû tant cor 
d'asfritlar fta bella ragazza in tla tefta, es'l'avjtridàjuft 
cmod s'Oila fufsizza« Ohsd, juft adels » ch' T s traghn in 
t' ima chiavga , e là ch' V crepn • Subit i fervitur ubbidîn' ; 
m6 al prencip pcrô falvô la più zovna , e« la marido in t al 
focamarir perche 1) n' era ftàd' accord in t al tridar la fa^ 
da; ai di una bona dota, epà mandé fempr pan » evin al 
padr dla mazorana , e lu campé fempr alligrament ^ conla 
fada« 

£4 Fola dal jMamaîucc. 

AI era una volta una bana donna 9 ch' aveva nom Chic- 
carella ; quefta aveva un fiol, ch' la i avè nuis nom 
Front : m5 l' era al più gran babion, ^ più fulen' incantà , 
ch' s'vdifsmaida quidî.La puvrctta à' fô madr avè p6 
dfguft^esi vgnèrabbiad'aver fatt un' ancroja si fatta^e 
fi ben^ ch' la i cridava tu tt al di, lu an i impurtava niint, es ti«- 
rava ii^nanz alfattsô# Undilai difs: va unpoc a cattar 
dû ftîcc , o un fafs dalla ftanga , ch' aï h6 qui un p6 d' pa- 
fta , ch* a vuî far dou crfent, ch' a li vui p6 cufr ; va al bofc, 
€ guarda ben m5 dn' ti dfcurdar tutt' ancù > ch'a vui , ch' 

B ^ adfoa^ 



ft LaCbiaijlira dlaBanzola 

a dfnamnri prcheTè tard. St mamalucc and5 v|,tn6al 
pareva ch' al caminafs su prdegl'ov tant àndaval pianln^ 
es andava ointand i pafs a;baiafi abalafî vers & bofc do¥ 
V ave p5 d' atruvar Ai fafs ; quand al fû in mezz a un pfà , 
al truv6 treî zuvnetti , ch*durmevn qusi lî dftcs inster* 
ba , es i dcvaadofs un fol , ch' ï fudavn ^ ch' ai vgneva z6 
y goz2 pf al muftazz. St povf guaid' Pront, i av cuna- 
paflion a vder , che gli ern li mort dal cald , es ando a ta* 
jar con al sàfalcinèll ch* Taveva a galloii, dl brocc d' qucr- 
2a , e p5 i fi foVra alla tefta una cofa a fuza d' una pergola # 
in tant ûi donn sVdfdonn, e quand l'viftn itfervîzi, ch' 
i era ftà fatt y gli aguronn a quai tal ch' i ave fatt ft benefi* 
zir dh'psîfs fonpr aver tutt quel,ch' al favîfs dmandar# 
3ti donn gli ern mb fioli d' una fada vdî , c per queft il 
Tafifadonn ancalù« Quand J^ront i av fatt ft fervizi, al 
fn' and6 pr la sô ûrà , ch' lu m6 n' favcva ngotta , es arrî- 
v6alboic , al taj6 z6 una tridla d' Icgnaacqusî granda^ 
ch' ar arcv vlù un carr coii trei', o quattr para d' bifti pf 
purtaral ; lu ch' v\û ch' an i era mai dubi , di V fou fpall 
psîflfn portai qirfa machina , al difs qusî per mattirîa : on fe 
fta legna m' purtafs pur nîî ; m6 an ftà fn^avedr ch*la-le4 
gna juftcmod s lafufs ftà un cavall s'cminzô a movr,c 
lu s i mîfs su y es andava ch' al vulava , c quand al fô dînant 
al palâzz dal Re , fta legna feva i pîù bi fait , e i più bi zugh 
ch' avifs mai psù far un cavalL L' dunzelldlaprincipeisa 
fiola dal Rè ern alla fheftra, quand V vîftn fta cofa, V corfa 
achiamar la patrona, (ch'aveva nom VaftoUa) ch'aoci 
Ij s' fî alla fiicftra , >cs (11111126 a vder tutt fti prillamînt, ch* 
feva ft pez.'î d' albar , es i fcappb da rîdr purafsà , cofii 
mô ch' la n fulè far^ prche l' aveva fempr al grugn • Pron* 
alz6 la tefta , es vîft ch' i al bufFunavn , ai vîgn rabbia -, tî 
dîfe : oh Vaftolla, Vaftolla, puft dvintar pregna d' mî , c pd 
feguitè a correr in fta legna vers cà , es a v«^a dri tutt i tzm 
gazz dal fîlatui^ c lutt (|ui dl fcol pii ch' t aigavn dri^ 

dl* 



F0UIK kp 

dk' quand al fù ^ ca so » (e (o madr n' €n pirefta a frar ia 
porta 5 mî cred ch' il' arcn* amazzà a for2a d* mel cott . Tn- 
unt raè la fîola dal Rè , cminz6 aver mal , e s' n' pfeY a piû 
Qiagnar ngotta ; la sbadaccbîavra, es i vgneva faftidi ^ iniom« 
ma a Ij ai pareva d' eiler gravda. La s inzgno fin mai ch' la 
psî d'ndir ngotta; mo û bona lucj la cminzè tanta ftar 
mal 9 ch'al fgnor padrfn'accors,esfl di pladurdairaltr 
mond; al chiamo tutt i cunsfir dal Regn dfandi : a^ dfi 
zkfaver al bell unor ch' m'hPfatt la mj fandsina^ la vol 
far un ragazz ftacarogna; ora mi v'k6 manda achiamar 
perche am cunfiadi cofa ai h6 da ùlï d' quftj ; per ml a 
frè d'pinfîr d'mandarla a pilaftrln innanz ch'Ia m fifs qui pr 
càft bambozz, ch' di sa mai d*^h' raazâTèj ech^Tavîfs 
Ij prima la mort innanz aidulurda parturir. I cunsijr ch* 
trn dri a pruvar s i pfevn pur fal var iia povra ragazza , 
i arfpofn : facra corona Ij dis benlfsm , e cerro la fgnurlnt 
s ' mérita un sran caftigh, Mô di'^la s'arcorda ch's'al la 
fk mûrir ade^, ch' V è gravda , al fcâppark vj qulù > ch* hà 
fett al mal ,• nù pr nù dfen, ch' al frè nui afptar^ch' T avî& 
fiitt fiù , c p6 air ora vder d* dfcavar chi è ftà al malfattor , 
eairorapô coniidrar cûfa s'hàdlNfar dlatafa. Al^èai 
piasi purafsà & cunslï perchd%l vift, cb' al iûdk cOn grau 
prudenza; intant quand la fgnorafû d'tèrdinoymis, ai 
vîgn*dù dulurîtt, es fi camin^nd dû ipîùbi pattacchiuii 
d' ragazz ch' s' pslfsn mai ved6i;«^jdLl-Rè ch' eraarrabià 
cm^ un can ^ turnô a chiamar 4 cunsijr es i dîfs .• mô e qusl 
cofa fenia ? am par mô ch' ôil» ora d' accupar quftj mî una 
volta. No facra corona, farfposquî fgnori, ch Tafpet- 
ta pîima ch* i fandfîn sîp|kn na p6 grandsln , tant ch* s' poil 
favder , a chi is arvifn ,«fi* aqusî a cgnufren chi è al padr • 
Molor qui vcchiuajcvn qusî perche i avevn fperanza , 
th' ai paflTafs p6 la ftizza , e ch'Ja fîola s'falvafs; al R4 
doncaftî paziem^ mô con una gtan fadiga fin ch'ftîtus 
avntM«raç)li fettalm^ môdop fti fettànn, alsmisbenp5 

B 2 . in 



to LaCbld^lifadUBaMoU 

involtaesdifsj ohl*è ben m6 acfefs,ch*ali vui finir ;uir 
d' qui consijr dîfs : zk ch' Ij n' hà psù dfcavar dalla bocca^ 
dla fiola Dgotta y a faren una cofa ^ch* V ordna un poc un 
bdldfnar, ech'la fazza cb*ivlgnatutticunt>i marchisv 
imilord, eiiifomma tutti piùnobil dlacittà, enùftarea 
contant d^ucchavert,. pr vderachi guardaidù fandfîn, 
ch'alfangui tirarà a fer cira a quelch^frà sopadr, eall' 
ara p5 as i darà al caftigb^ch^ al mérita » Al Rè ai piasi al 
cunsii y es urdnô al dinar ,43i^ai vlgn tutti nobil ^ quand i 
avn magnà , al Rè i fi metr tutt in fila, c s' andavn pat 
fand dinanz ai dû liandsin : m6 pinsà vu , lor n i guar« 
davn inversa Al Rèsbattevaipi in terra ^ es dsè dla rob- 
ba dsfâtta* I cunfîjr diffn i mè catt , iacra corona , ch" 
r avaunp6d' pazinzia y. dman ch' la fazza un altr dfnar ^ 
e ch* la fazza^ch' ivîgnatutta la marmaja ,. perche , chi vol 
faver ? dl volt T donn s' attacca al fopiz, al prev eifr^ ch' a 
truvaffn quèl,cb* s^ cerca trad' qui,ch* lighn Pzacc, tra 
iaguzz ,.traq*ii,.cb' vendn T rocc , c mefqul , e cucchiary 
più toflche tra i cavalir - Al Rè fti pazient anc prfta voL 
ta , es mandé un band , ch* a ft dinar i avife a vgnîr tutt i ra. 
gazz dal filatui^ tutt^t bincchlâ, tuttifpurtarù, infom). 
matuttala^zent più balTa y.#i s' pCiù truvar , e s' i finn me- 
tr à fedr a una tavla lunga lunga^, e qui i cminzonn atafc 
for , cb' at s5 dîr, ch' i) tiravn dentr • In ft mentr mach' tut^^ 
ta fta zent s cminzava ardur , al purtè al cas , ch'la Chicca- 
relia fav fta cofa , ch* era zà la madr d* quel barbgnocc , la i 
difs : vatt un poc a metr kto gabana d- tiritcn^y ch^a. 
vui , ch^ t' vagE anca ti a magnar là , dov va i aftr , étant: 
andè dri rumpandi al chittârrîii, dk- Pront fe vfti con la eu- 
larîna y e ogn* cofa , es andô vj : mobona fubit ch- al fô là , 
ftî dù-ragazz fi mUsn acorrer incpntra, es alcminzona 
a bafar ,. e abrazzar digand^ : adj pa y hona pà •^ Quand 
al Rè vîft una çofasî fatta , an prè mai dir cmodaï feltô^i» 
foria:avder^ch' quell ^ cb' lu: crdeva al mros à^ioBoUs^ 



era^ 



totdîV. . ^^^ 

era uWqutà ch* fevà Vgnîr anaroffa fol a guardarî , es dîfs 
ahmj fiolafurfatita! cofa s^a^ettâ mdpiùpf dart al cafK- 
gh ch' t' mèrit ? su cuncludj cvell , e da m s' livà dînnanz 
aiucch. Qpandi cunfijr viftn ch' T era pur arfolùt, ech* 
in la pfen più falvar, i conclufn di'l* era mîi a mettrai 
malfattor, i ragazz ^ c la fgnora afrà in t* una bott , e trari 
in mar , perche qufi al padr n^ fe frè infpurcà V Hiarf in t al 
fangudla fiola^e li frèmorta. Anfii isi prcft dà ' la fen- 
tenza , ch* al vîgn la bott ^^si fîcconh 11 tutt quattr ; mb 
innanz ch' i la frafsn ^ V dunzell ( ch^ pianzevn a cald 
ucch ) i volfn mettr dentr , un barill d* U pafla , e di figh 
ficc y perche glî ern mô cos ch* piafevn alla fo patrona , e 

Î^bfinn anc perche lacampafs un p6 più aforzad'fti ga- 
antarj • Quand fii frà la bott , V andô là alla furtona, 
fegond ch' al vent la prillava • In ft mentr m6 la fgnora ^ 
11' feva altr* tut^t al dî , che pianzr, ch' i su ucch ern d vint à 
dou funtan , e un di la difs à Prontj mô ch' diavl cmod ella 
mai ftà fta cofa? mô a vre faver da ch* laz ai hô mô mî da 
patîr pr una cofa , ch' an |iô brifa fatt; dîm ^un poc a ml 
barbazagn , quand t' oja mai vîft tî / e cmod pô eflr ch' ftî 
ragazz "^pn tù fiû? tm'dj a ver fatt una quaicflrriarj, per- 
che 1 an pô effr in altr mod, mô dî ben su in malora • Pront 
ftî un pezz II qued , ch* al pareva ch* an i udifs, e pô ÛV im- 
piuvis r arfpos , dam dl* U pafla , e di figh ch' mî fubit pô 
t^aldigh. La VaftoUa ,ch' ani pareva vera d'pfer cattar 
un remedi da faver cvell , la i ficcô zô per la gola una zem* 
na d' un , e dr altra , e lu fubit ch* V av taffià ai cuntô dal 
princîpi dl' iftorîa : quand alcattôT trei zovn àdurmir, 
lacofad'lalegna,epoai dîfs perche Tavevavift chla ri- 
deva ch^ al s' V era avù pr mal , e dr aguraz ch' al i avè fatt . 
La fgnora ch'fintî fta tania la dîfs in corsô, oh bon don^ 
ca, quftù ch è quî pô tutt quell ch^alvol ; ohlaflafar 
amî; la fi vultô dfendi : an : a dîgh mî cuslîn: vle- 
nîa mô ftar in fta bott fin ch'a campen ? perche n'dit, 

B i ch' 



di' ftabotc dventâunabellanav t echla vaga inaltrapart? 
ç Prorit difs : dam dl- U pafla , e di fîgh , ch' ml adéfs adefs 
al digh lia Vaftolla ijn di quant al vols , e lu difs fti paroi r 
mè bona ^ labott dvint6 la piû fuperba nav ch* a vlifli mai 
yder , con tutt i rà fiirnimint , e tûtt i marinar ch^ hu 
iugnavn ; chi fteva alla vêla , e chi al timon y chi feva una 
cofa , e chi r altra • La VaftoUa era in t' una algrezza ftram^ 
palà avedr ch'l'ayevaun njarî, ch'pfeva aver agn'cofa 
efo mod; laid ifs d'bellnov : mo al raii maridin f^ dvin-- 
car ilanav un bell palazz, ch' acqsi a vlvren piû fîcur > per« 
che an s6 ft' fav tl quai pruverbi ch' dis : loda al mai » e 
tint alla texra ; e Pront arfpos zà al folit : dam dr U paffa ^ 
e di figh ch' mi adefs adefs al digh ; li ï) impi T bifacc ^ e lu 
dxrtf^o al palazz in fcambi dia nav , e îî puntual cumpars 
ta palazz tutt adubbà ^ cW an s' pfé vder la piû bella cofa; 
î su fcraiyiîn, V purtir ai ufs , P ibu fcrann , V fgett , al tu* 
lir y la fpartura y i su piatt d' terra , e d' majolica ^ e in fom:. 
ma agn cofa. Quand la Vaftolla vift una cofa sifatta)at 
tafs dir y alla prima la n s' psè vder al mond , m6 air orala 
19 infteva alla più gran Reglna ch'i fufs; elj eraiervi ,e 
trattàcm'uA'Imperatriz. La turnô d'c5 (perche fempr 
ravevavujad' éveil altr) dfenda s6 nwrî ; mô a vrè pur 
ch'aldvintafsbell, egarbat mi: dmandà un poc fia cofa 
caro vu , perche fe bên ch' al pr u verbi dis ;. P è raii un mari 
brutt^cheun' amigh fgnordaltutt, int'agnmodafent^ 
chVare molt; ben accar, ch*t* dvintafs un bell zovn ml». 
^ront^zà conlafolitacancafola : damdl' U raiTa^e di figh, 
ch* adefs adefs al digh: laijndi, e Pront kfervi, efubit 
ch* P av ]^onuncià P paroi , al dvint6 al çiù bel om, e 
garbftt ch- avi(E vlii vedr ; al paré un çavalir:;. al fayè far 
P riverenzi 3^ e ballar , al parlava tufcan per quînçi y equim 
dî, ch'aa pareva mai^di'al fufs ftà: si granbabion. La 
Vaftolla xC p$è ftar in tal buft dall' algrezza : la pianzeva^ 
infiindalgutt^ IntPiftefs tempmè alKèpadrdla fgnofa, 

ch* 



ch'erafemprfta pin fin alla gola, d' laiïm ftar, da quai 
di ch'ramul6 zo pr al mar sb fiôla, âlfùtantftrulfiunà 
dai su d* cort, eh' il ardufTn andar a una cazza perche al sla 
pafTafsunbrîs; ora al pu)rt6al cas ch'al vlgn lanott, es 
viil in luntananza ft,|ri^zz pr vjd'una lumch'erain sla 
fneftra d' cufina . Âl«uàd6 un fervitor a vder s i al vlevn 
alluzar; lori rin'diry-ch'al vgnîis pur, ch'quella era una 
cà ch' ai pfeva far ait , e bafs* Al Re vlgn , e quand al fù lî ^ 
c ch' r av hxt r ical , c afià pr tutc l' lanzi , lu n' vift mai 
anma viva, altr chequi dùbifaedân ch'iandavnfaltand 
d'intorn , es tgnen ditt : fgnor nonn, fgnor nonn . Âl Rè 
fieva 11 tutt incantà, es n'faveva cofa s'pinfar; al s' mlfs 
a fedr ftracc mort , es vift dfteadr la piû bella tvaja d' 
d' tela d' olanda , m6 lu n' pfeva vder chi la dilindifs, e p6 
cnùnz6 a vgnir dl piattanz bocca mi ch'vut, tant cb' lu 
snagn6 , es bvi verament da Rè fempr ferv) da qui dû bi 
fàndân ; mentr di' al magnava , ai fù fempr di bi fun , eioè : 
dl chittarr , di califlun , dltromb , e di tambur , ch' V era 
una co(â ch' i deva un gran guft . Quand T av znà , al 
cumpars li un bel lett tutt lufent , t s* aveva la cverta d' fi- 
lugrana d' or , e al Rè quand al s' fà htt cavar i fcfun , i an» 
d6dentr a durmir, e qusi fù fubit anc amanvàper tutti 
fu fervitur , i quai zà avevn molt ben anoa lor magn^ • 
Qiandfô di, aiRè vols andar vj, mo al vleva ter ught 
tufîtt ch*i tgnevn drj da pr tutt, e s'andavn digand: nvb» 
nîn nunin. Quand laVailolla viftch'al fgnor {)adrvl«va 
partir, kciorsdinanz a lu cons6 mari, es fî trè inznocdl 
dinanz, c«mandi tutta l'iftoria cmod l'era ftà, ecmod 
lan*eràftà. AlRèch^vift, ch'l'avè guadagnà fti dû bi 
nvudîn , « un zénr , ch* era un fadon , ai abrazzô tutt , e$ 
av tant lagrandgrezzach' l'avacrpar; iandonn tutt in. 
iem'alla città, es fi far gli algrezz m piazza , e la fira i bu. 
rattin , ch' Iandonn dri quH una man a' di . As vift p6 ch* 
Vè veia, éb' V ompipponn , < al cil diipona« 

B 4 Ld 



y 



24 £^ Chia^lira dia Ba^oU 

La FoladtlncÀntk. 

AI fïi una volta una donna ch^ aveva nom Granonîa, ch* 
aveva un graa judîzi , m6 s* av çuntintà , T av^va mb 
un fiol ch*era qusi fîmplizin , ch' an feva mai fn dl matti- 
li ; a li perà an i pareva tant gofF quant T era ; 1 al fcufava 
fempr , e in fomma la feva cmod f à pr al più V donn ch* 
an di fîù , V cos ch i fan^ i para tant miraqulîn .\ La s al mte- 
va p5 a liiTar , e a pulir , es in era qusi cuntenta cmod s 1' a- 
Vifsavùun fiolch'fufs ftà duttor. Sta donna aveva una^ 
chiozza, ch' cuva va , eli pinfava p5 d' vendr tutt i pulfîn 
cm'iern grand, e d* far un gran guadagn : e qusi un dî, 
ch'P aveva d'andarvjpr una cofach* impurtava,la dîfsa 
fo fiol: vin qui beU al mi fiol , ftà ben a udir; av la cura a 
fta chiozza , es la s liva d' in t al nid , faila ben tûrnar vè , 
perche as arfurarev pô gli ov , es n* aren' , ne qucU ne qui* 
altr;lafsà far a mi mamma, i arfposqulù^anTavj mîga 
ditt a un matt • Os un' altra cofa , (difs fo madr ) guarda 
hen fiol mi , ch' là dentr in quia cafea, ai è dla robba attuf- 
gà , ch' al diavl n' vlifsch't infcappafs magnà , perche t'a- 
parzarîfs i pi; al cil m'^in guarda iarfpos Vardell (ch* era 
al fo nom) oh dis: dal tofghPmè alla iarga , manc mal^ 
ch'am l'avj dïtt , ch' an. s' pfe faver, ch*an i fufs andà a 
rufpar. Quand fo madr m andà, lu and6 in tl' ort , e» 
cminzài a far dl' bus in terra , e p5 1' cruveva con dl brocc 
d' albr pr fari acchiappar iragazzL,chicafcaffninftibus; 
Aicntr ch' l' era in t al più bell dal lavurir , ak^ accors ^ ch* 
la chiozza fpafzava pr cà ,e ch' la.n cuvava più gli ov ; al 
cminzô a' zigar : . chs ^ chs, pafla là: chs6, chs6, mo la^i 
chiozza ns' muveva brifa; Vardell, ch'vîit,ch' la ftevali 
innuccà dop ch- 1' àv fattfti fantanamînt , al s* mîfsasbattr 
i pi , e p6 a trari al capell , c dop al capell ai tr? dri una Ic- 
^na^ ch' i arrivé j^uft ia sU kïùXHX^ es i» sfritlè . Quand 

: * " Vac. 



Tola y. ^ â5 

Varàell vïft ftâ dfgrazîa , ai vïgm în ment à\ vdcr «* a fi 
pfê rimediar ; al difs : bs6 mi ch' am inzegna tant, ch- n^ s* 
arfora gli ov ; àl s' mand6 zô l' fou bragh , es andô a fedr 
in t' al nid, m6 in tal fedr alcalc6 tropp z6al taflFanari, 
es asfritlè tutt gli ov ; quand al ^vîft fta cofa , ai vîgn rab- 
bia d* aver fatt anc qûefta ; tutta vi la i pafsô preft , es dîfsv* 
mî^nin vui mèfaver mî,in t' agn mod con più ai pens 
manc i trov al remedi ; a faro una cofa mi , zà ch' ai h6 ram, 
am magnarô la galUna in tal fped; al slg mlfs a plar> 
es r infpd6 , es fî un fugh, cb' andava ail* ajar ; quand la 
fù mezza cotta pr far ben r cos con garb , al tols vi al fped 
dal ftigh , perché T aroft n s'brufafs , mentr ch* lu dftinde- 
va una tvaja bianca in s' al tulir , e p5 tols la mzctta , es an- 
^6 in cantlna a trar dal vin • Quand V era li ch' 1' ave in 
man la burchetta, alfintiun fracafs, una vergna,unfla- 
zell dal diavl su in t* al camin ; cos* el ? cofa n* el ? ai vîgn 
ùna pora da infpir^r , e in tl* andar vers la fcala al vift un 
gattazz grand grana, ch' feva tantâlra con la fo chioz za,, 
esi purtava vj al fped,e agn cofa,eunaltrgattiera dri 
pr torila. Vard^^l sVtrî fubit algatt pr aver mdrj la fo 
•gallîna; al cors tant ch*al l^av^mbans^accors mai, cb' 
r aveva in man la burchetta dal vaflell , fn quand al fû tur- 
tÙL : in' cahtîna , ch* al vîft ch' al vîn andava tutt w] ; lu capi 
:zkch*alvms*era andà a farbndir,ess*mîfsa pianzr di- 
gand : qui al bs6 aguzzar V inzçgn , e vedr s* aspo far m 
mod, ch* la mamma n s'accorza d* tutt fti dfaftr . Al tols un 
face d' farîna ch* era pin ras , es la fpargujè fovra a queLmui 
.pr fugaral , m6 con tutt queft si ben, ch' ai pareva d' aver in 
part accj*mdà(lacefa,aln pfevaftarquit,es cminzè a far 
al cont in s 1 dida quant dfgrazi i ern*intravgnù. Al dfeva p6 
in cor s6 : ah pinsà vu , la mamma fn* accurzrà, es bravarà i 
mi certo n* vui ch' la m trova viv ; es and6 a quia calla dov i 
aveva ditt sô madr , ch* ai era quia robba attul'gà,m6 ch* 
\ûxi^xosxit n*çiamîga lobba càttiva^ch'lai aveva dàqusi 

r ad 



t6 LaCbfOqliraJkBdiizoU, 

ftd tntendr , perche «1 n' mdafs a magnar agn co(k , dal f eft 
i'énuna pgnatta 4* licca bun ai miurdi' s*cattaflii .Lu 
andè a fta cai& pinûuïd d' attufgars, e quand al fintl , ch* 
Tjera ima cofa fi bona , at impnimett ch' an aiz6 mai più \tù 
tefta fin ch' an s' fù attufgàdd tutt . Quand al i av fini , al 
s* andd a ùaxint* al fotn • Intant vîgn {a madr , es cmii»5 
a battr ;ebatt ,ebati^ e dai; quand la vlft ,ch'nfim i avre- 
va^ la di tantal graH calz in û* ufs» ch' la 1 battlyj, e pô cmin» 
z5 a chiamar al fiolre qui lu ni aiîpundeya, e li s' inmazind» 
chTavifs &tt qualc bftiari,es cminzô a zigar più forcée a dir: 
Vaidell^hVardellnt ford^elû qued,tant cfa'a 1) ai vign rah. 
bia,es i v)gn rabbia d'bon ; la cminz6 a dir: dov it fiol lazza 
d'becc,cm t' fiiffia afiiig^ fotta quand at fi,es era qusi 'injftiz- 
21 , ch' M capi ch' la dleva d' bon , al i aifi>osconuna vusll- 
na futdla futdla : a fi»n qui mamma, a ion in t ^ fora yan 
in' ydj piû, n ev dubià . So madr ch* fintî fta nova, ai di una 
f^na^ Gor , es dîfs : oh puvrîna rai ^ m^erche fta coiaf mè 
perche, l'arfpos là ,1km Ton attu(£^ eii i dmandà, dii t'hà 
dà al tofgh al mi fiol ? cmodat fart^ e Vardell i cunt6 a una 
pr una tutt i' belli pradeza , ch' i' avè ùth, e qusi , dis , in 
iiltm 2à ch' ai h6 cgnufsù, c^ie gl' in tutt cos,ch*v'<£u:an vgnir 
ftizza, al'hb vlù finir, es fon and^a quia ca£& dov avevi qla 
Tot^ attuf]^, es m' fon avelenà . Lrpovra £6 madr s* ilffb 
quand la finti,ch' razza d'tolghl'avè tolt,ess*di ail' impicc 
a Êmi capir ch' al n' era miga& tofgh, m6ch'i era fBi licca 
bun : la ù mifs a dunar dl galantari da magnar pr fiuri credr, 
ch'rfiifln remedi contra al mal, di' al s'erafatt^ zàch'al 
n'vlècredr dn'$*eflrattufgà; lai confulà tant, ch'ai paisô 
pur l'afPann, es vign fora d'intalfbra. Daliaunpoc , lai 
di un bell pezz d' tela ch'fil'addafsa vendr,«s i difs: guar. 
daben dn' fiur cuntratt con qui ch'zanzn vè, percbe i t in. 
gannaran ; cafpitagna ( difs Vardell ) an fon miga un' oca , 
n ev dubità miga la m mamma . Al chiappè su la tela , es 
s'mifsattiar pr Bulogna, esaBdavagridwd: tdatel*^* oh 

la 



la jboi)a telâ ! ch'.vol dla tela? e qui cb' al fermayn pr dmaa* 
d{Li;i quai^t brazza l' era, e cofa al la vinde va, e ^' era d' ^ur*. 
zol o d' lin ; lu i parava vj digand : va m5 d' lungh , ch' ta' 
h pr mî, ch* t* hà tropp V gran zanz. Un'altr i are dmandà i 
^ garzulin fchiett ? e lu i dsè villanj digandi : m6 sm vgnî, 
m^dond sTol dir mi chiaccaron, a dîgh ch' am fà vgnir tape 
â' tefta ; bafta dop ch^ V av a(ià , e a(ià , e ch' al fi^ ftrac ma^ 
dur., Tarrivè in t' una cort d' una cà dfabità , dov i ^ra uns 
iJÊatvad^predarlùs^mifsafedrfovra al murel d' un pozz^. 
es fteva avders'alpafTavanfun: quand al vift chMop eflfr^ 
ftà li,un pzolan arrivé mai anmaviva, al s' vxiLtb tutt incan- 
ta lia quai bambozz y es i diCs : uhi camarada ftà nfun qui 
m ftacl? Quand alviftch' ft bamboz^ni arfpundeva ai 
pars ch' al fufs un om d' garb , es difs : ai vui dar a lu la tela 
Tfù i lu n' parla , queft n' n' è am da zanz ^csi difs : vut cum^ 
prar fta tela ? at la darô a bon mercà , e qui zà al bambozz a^ 
zitevai Vardell difs ^oh in malora y ai no pur accattà quelL 
ch- a vie va ; tù dis ft turfell d^ tela y ç dam quel, ch' t' vu , fa« 
la prima vder^ e p5 dman a turnarô a tor i quattrin ; al laf«. 
s5Iatela in s'almurell d'qual pozz ^onareraftàafedr^ 
< cmoda pfî beif cfedr, al prim en' intr6Xi dentr, s la cuccè*^. 
Qjiand Vardell turn^ cà fenza la tela y e fenza i quattrin ^ 
e ch', r.av cuntà a fomadr d' cofa ai n' aveva fisitt , ai av a^ 
vgnir la fivra dalla ftretta ; m6 perô la sdeva più lacolpa 
aljyChealùi fefclamavapôfîghdfendi : môguardaunpQC 
quant tm' n'hàfatt! quand mtrat mai una vôlta al matt a, 
cà? ail a fon mivch'fon mattaafidarmd'ti:afon tropp 
amurevla^ch" al bfgnarèbaftunarm* Vardell la confiilavai^ 
es dfeva : tas) m6 mi madr, ch' an è tant brutt al diavl quant 
als'dpinz;n'vdriv,ch' dmattinaandarèa tor i quattrin;. 
avà un p6d'pazinzia. Quand fù vgnù la mattina \|^ardell 
and6 là a quia cà dov i era al bambozz ; ai difs: adj cufnjpar^^ 
m' pfîv dar adefsqui quattrin d' quia, tela ? e qui zà nlun i 
arfpundevaiiûftluopzola afptarla j^^pofta, e p6 i vigh 

rab*- 



îtS LaChiaédira ilaÈan^otél . 

rabbia, es chîappè uri ballon grofs cm' uitmattarell , es tm* 
chimz^àmnar.a travers dalbambozz,ch*al lefpzô ih tn* 
sb quant pzù; m6 in t al fpzaral al vîït, ch' aï era iïà mura 
dentr una gran pgnatta d' quattrîn, ch'^rntuttbi fcudd' 
cr • Catt d' dis ; quand Vardeli vîft acqusî , al ni mîfs su n« 
eli \ ne fal \ « cors a cà zigand ; oh mamma marama i oh i 
grah luvmfpill î ohguardà quant în' è qui î fo madr ch' vîft 
qui bi fcud,n fïi brifa minchiona, es i chiappô sû^mô pei che 
i' avê pora ch* qui' infirment d^ fo fiol n s mtîs a éùntar pr 
Bulogna fia cofa , lai difs : an fent Vardlin : ftà li z6 in slt 
porta fin ch' paffa la donna ch*vendgliarcott, e allatt, 
ch* at in vuî cumprar un bell pgnattîn • Lu ch' erâ un pap- 
pon , s* m*ifs a fedr ih si' ufs , e fo madr and6 d' arpiatt sù^L 
la fneÔra, es trî zôpr più d'un pavl tra figh sîcc , e U paflfa , 
es treva zo fta robba tant fpefla, ch" al parevajuft ch'la 
piuvîfs^o almanc quai barbazagn s' al credeva^al cmin- 
25 a zîgar : oh mi madr : amanvà di bigunz , di tinazz , dl 
panir, ch's' al dura unpzol ft'acqua^a ovintaren rîcc y e qui 
al s' in fi di zibun, mo dalla chiavèttâ , e quand al fà pîn, ch' 
ai tîrava lapanza ^ch'a'ns'psèpiù movr,altols ^ esand6 
a durmin Al purt6 al cas ch'da li a quâïc dîïù lavurant fnu. 
vonn da dir pr un fcûdd' or^ch'i a\èevn accattà in teri'a 
ch' agnun prétende va chl 'a vîfs da ciTr al sô: Vardeli arrivé 
Il ; es fintï ch i fevn ft pladur pr fta muneda ; al dîfs : guarda 
mo tî i gran fquas pr una qutà si fatta ; mô s' a in tru vô mî 
d' qui pattacc una pgnatta pîna, es n in fazz un casai mond,. 
La cort fav fta cofa , le aï giudiz s' al f î vgnir dinanz , es al 
cminzô a efaminary'dov Tàvê truvà fti quattrîn, chi era figh, 
€ quâ dî al fù .Vardeli arfpos: ai truvô dentr in t' un palazz, 
es î ave^a mura in tla panza un' om mutt , es fù quai dî, ch* 
piuvîl^JUpàffa, ei figh sîcc. Quand al giudiz fintî fti belH 
arfpoft, ch'ern dà con tant judîzi,al dîfs:ofs queft è un matt: 
mfindal aimedicahtch'al n' hà bîfogn d' altr ; erjusî la mat. 
tiriadal fiol,fidvintar rîcca la madrée alfo inzegn d'ij ^ 

ri- 



rîmé(fi5allas6 afiiarj d* lu , es vîgn ver al pruverbî ch' dis r 
la nav cfa' è ben gvernà V mai dark in fcui » 

La Fola dia Pulja . 

AI fâ una volta al Rè d* Altmant, ch'^fïi pzigà da una^ 
pulfa i lu la ptèqusicon bella manira j e quand al 1' 
av in mat», al vift,cn^r era tantbella^ch'ai pars un pcà amaz* 
zarla , es dîfs^ ch* al la vleva tgnir ; al s* fi dar wia carafina ^ 
es i la mifs dentr ^ e agn di al sP attaccava a un brazz >perh* 
la fucchiafs dal fo fangu, e ch' la campafs acqusi; da 11 a fetc 
rois r era dvintà tant granda,ch'al bfgn6 ch'ij mudaffn lugh^ 
e al prfinid , la d vintè granda cm' ua caftf on • Qyand al Rè 
yift9ck'la.dvintava SI' gra»macbina> al la Ù fcurtgar» es fl; 
cunzar la peU, ep5 mand6 un band, ch' dfeva^che chi avifs 
favù dir^ en' pell era quella ^ lu i are dà fa fiola pr mujer • 
Quaitd s fu Ipargujà fta vas la zem curreva in: piazza cmod 
s'fk al di dlapurzlîna>esiavgneva anc d'iuntanwntanpr tin« 
tar la fafbrtunaj chidfeva^ch' l'era gatt maimon^chi un lov, 
chi un coccudrîll y chi una biilia ,.e chi un' altra, m6 zk nfun 
î cujeva.In ultm al vign un* omfrivadgh^ch* era alpiù 
brutt diavly ch' fiifs alL' ora al mand^ es^ v* dV^ cert s* di ra.. 
gazz pznm i avîflh guardà,ch' a fi frè mafs i bigatt dalla pa?» 
ra . Qftù cminzô a tirar d' nas y e p6 dîfs : faviv d chi è quljt 
peir?rèdalpriard'tuttPpuls-AlRèch^{mtr,ch'al i ave- 
y a accolt, prn' mancar d* parola^al £1 fubit chiamar Purzcl- 
la, ch* era mô sa fiola,ch*aveva nom acqusî;!* eral^ ch' V cte 
un latt , e un vîn : bella r la più bella bocca , i pîù bi ucçh ^ 
infomma an v' {riffi maiiaziâ d'^ardari i e qusi doMca al 
fgnor padr la fî chiarraar, es i dàù: fiola mi t' sa «à al band^ 
di* ai nô^ manda , et sk chi afon mi : paroiad* Rè n* p6 tur- 
nar mdrj^l bsè^ch'a lamantrgna^min creppa ben p6 alCor, 
m6chi«' avcvwm^da inn^zinâïvch"^ t' avlis datuocacal <»m, 



j o Là Chiaqtirâ Ma SéMMlé • 

fïl vadgb ? mo t" fà zà fiola mi^ cfa' quell» cfa^ è deftînà n' p& 
inancar ; a vui mo vgnîr a dîr, ch' bifogaa^ ch' t' av pazinzia, 
e quand t' slpp una bona fiola , tn' hà da dfubbidir tb padr , 

{)erche al cor m' dis, ch'tn' ftarà p6 gnanc tant mal • Quand 
a Purzella finti fta cofa , ai vign imort 1' maflell , es î vign 
una trmarj in tl gamb , ch' b s dundlaya turta , e p6 di in t' 
liQ rott d' piant , es cminzô a dir : mo cofa i oja mai fatt mi 
fgnor padr da meritar d'eiTr trattà in lia manira ? oh puvret* 
ta m) 9 guardH un poc al bell cont , ch' al f^ dal fo fangu ; 
qneft è V amor, cb' al m' ha ? m6 dov el mai nad r m6 an m' 
par zà un padr mt , ch' am par un can , mo d' qui ben rui^ 
dgazz: e p5 gnanc : ah cofa a dlgh : m6 T è ben piz ; eh pc^ 
vra Purzella : m6 almanc fuflia morta quand m^ vign i varû^ 
^ di' avè d' aver fia bella furtuna a maridarm : oh 
guardà al garbatfpos^ch'alm'dà.Lavlevaancandardrî, 
mo fo padr i dî in sla vos, ch' an psi piû llar pazient , es difs: 
an : pr un' infulenta fat ? s' a vign lU at far6 ben ml ficcar la 
lengua tra i dlnt ve , sfazzadazza , linguazzuda > ch' la n hà 
gnanc futt al bîigul , es m' vol far a mi la braghira; quel! 
ch'â fazz mi, è ben fatt, mad6 fîmona, es tm'rumpr^ niit nii t 
al cbiattarln at alzarô mi su la ftanella,es t' dar6 una mafia d' 
fculattà fgtiora bambozza i alon: tocchi juft adefs la man , e 
fiittla:porta ben vj la puzza innanz ml ch'at fmaslona brutta 
^utà.l a povra Purzella,ch'sVlft a fti cavj tirà,rarmas,cmod 
M un, ch'n in man ai cunfurtadur; con i ucch mort in tla te. 
fta ; la s vïft tra i' fore, e al pont d' ren, V aslung6 la man al 
ôm falvad2h,e lu la chiapp6sû fenza nfuna cirîmonia,c 
fen2a ch i tufs (igh gnanc un can, es la firaffinà ( la puvrina) 
là in t' un bofc,ch' an i era dubi, ch i pafTâfs mai una fpira d' , 
fol , es era tant ait ialbar,ch'i jfevn un bur,ch* al bfgnava an* 
dat a taftun , e T bifti fal vadgh n' aven' pora^ch i fufs mai dà 
drj, perche ai era tant i gran arpiattun , ch' an i era dubi 2u 
;irdeh/Iii'fta bella delîziadonca , T om falvadgh i avcva la 
rà C^> ca' €ta tutta addubbk d' intom mtôm d! ofs d' mort^ 

ch'gli 



toUVT. %^ 

(h* gli er n ttnt , ch' al s' era m6 TguAtt lù • Cùnfidrà m6 F 
micrîatur, ch* aïgrezza viçn alla povra Purzella,ch' vîâ 
ft bell amanv; as tratta d' dir, ch' la di Ik lunga dftef^^ c\C 
an i arftô una gozza d' fangu adofs • Moquefti m6 txn ros^ 
c fiur ; al piz fïi quand al turn6 a cà lù dop cffr ufsl d' cà ^ 
ch' al vîgn, ch* Tavè unagran fportafotta al frajol, chMf 
pins6 ) ch' al fufs cvell d' bon da cenna , e quand al dfcruv 
X In pizz d' zent mena , es ij di 11 dinanz tutt alligr. dfend : 
tû mi mujer , xn- t'pù zà lamintar , ch' an t* daga da nugnar; 
qui i è dal cumpanadgh ; tû fguazza , en t' dubitar , ch' at 
pur tar6 fempr dla robba si fatta , bafta fol ch' tm' vui ben # 
La puvrina s'vult6 in là^es s' rvMs a fpudar cmod îk una don» i 
na gravda ;l*om falvadgh,chVift fta cofa^difs; ofsU' nus muC 
cat n* in fatt pr i pure zinghial^av m6 un po d' paa^inzia, cfa 
dniattina a (on ftà invida a ima cazzajuft appuntd'porc 
ialvadgh , ch' &t in purtarè una chioppa, es fareh nosz; âr 
invidarè un poc tutti mi par)ntVeszugaren ail' oca^tant 
che t' la pafs. Quand fû la mattina, lù marchiô là pr {il bofc, 
c 1) arftô a pianzr alla fneftra • Al purtô m6 al cas,ch' al paf- 
s5 pr d^ Il una puvretta vecchia , en* aveva una gran fam : la 
dmand6 la caritk a Purzella , m6 a pfi credr cofa la iarèpsà 
dar i la i arfpos : oh furella mi cara y al cil sa mè \^ s' are ai 
bon cor, m6 nii n' fbn patrona d^'ngotta, perche im an tna*. 
rida qu} con un dîavl^cb' n m porta a cà alcr,che di quart d^ 
ztnt ammazzà , 6 impiccà, cn'mî n's6 cmod ai ava ftomgh 
a vder qui fpurchlzi; oh av imprumett, ch' a Êizz una vitlna 
d' garb mi , ^ pur an fon miga ftà aitvà acqusl , chVa Ton €0- 
la d' un f^è , es era in t' una cà , ch^ in m' vdevn quant ai ert 
lunga; in t'ai dfr iH cos»la pionzeva cmod fà una tofa quand 
i r an fcuiattà . La povra vecchias'mofsacumpaffion^e» 
> difs: mh eh la n pianza la mi fandiîna,ch' la dûintarà fecca^ 
ch* la n«* inquîta , pcrdhe ia fava , eh' l' hà truvà fo fiirtuna; 
ini fon qui pr ajutarla a fpada tratta • Ch la fenca ben ; mî î 
K^fetcâûmafcb^di' k(aa fazzpr dir , ch' àm ilÀnjal a mi^ 



ji LaCbiaqlirêdlaBdHzola^ 

i in fett zoiâ in pizz d umazzun tant alt;un hk nomMas^qui* 
iiltr Nard^e pà Cola^MicC) Ptrull, Afcadi^e Ziccon» Quiûî 
an âgnun d ior virtù d' far qualc bella cofa • Mas agn volta 
ch' ai mettun'urecchia in terra y al fent quelle ch^ s' dfcorr 
luntan trenta mija. Nard agn volta ch^ al fpuda , al fa un 
gran mar àt favon . Cola cm' al trà un ûecc in terra ^ ai nafs 
un camp d' fpin • Mlcc tutt T volt ^ ch' al trà una brocca d* 
albar 9 ai dventa li un bofc> ch^ an s' trova più la v) d* uffir • 
Ptruli quand al trà in terra una gozzad'acqua, al f^ un 
£mn grand grand • Afcadi agn volu ch' al Ùl un ghrlio- 
ghin ^ ÙL naiïr una torr fortillima , e Ziccon tira qusi dritt 
con la haleftra ^ ch'al cuire in t' un' occh a una gallina lun^ 
lan un mli « Qusi donca con T ajut d' &i ragazz , ch' in tutt 
amure vl , e galant , es aran cumjpaffion d' 1/ , a vui vder d' IL 
varia d' in t r man dr om ùlvadgh ; ch' V è mill pcà, ch' una 
2ovna SI fatta^i sj tuccà alù«Oh:difs laPurzellazT è a^ 
defs ai temp lù^ ch' am fadî fcappar ^ prch' V è andà vj quai 
trenta:'para d' mi mari , es n' torna fta (ira y e qufî a vui dir ^ 
ch' az la pren far a gamb : mo n6 fia fira y difs la Vecchia^ 
perche a ûb luntan , mè ch' la n s' dubita, ch' dmattina a bu» 
tiora , a ùb qui con i mi fiû y es iprumett d' li varia d' in ft 
travai • Quand V av fatt fta zanzada^la s n' andè^ e la Purzel* 
la fi un cor tant fatt y es durmi pur un p6 quia nott • Mo bo« 
"Ha y la mattina fubit ch' fu di ^ al vign vj la vecchia con i su . 
fiù y es tolfn in mez la Purzella, es andonn alla volta dU 
città i mb inern gnanc luntan quant è d' qui à li y ch' al viga 
pinfura Masd' metr gli urecch in terra , es cridô fubit: alto: 
i' om falvadgh è andà a cà , es hà vift^ch' an i è la fgnora » es 
I qui^cb'al zampiga pr arzunzerz. Quand Nard fînti una co- 
fa si fatta , al fpudô in terra , es fi im mar d* favon • Quand 
Tom falvadgh fû arriva li ,alturnôacà,es tols un face d' 
reml y e tant s' impaftrucchiô i pi y ch' finalment al pafs6« 
Da 11 a un poc Mas turnà a metr Turecchia in terra, es difs: 
y è ^uî , i' è qui, ch' al v inj fubit Cgla txî vj al îlecc , es nafsî 

un 



îolaVl. Il 

un camp d' fpin . L* om falvadgh ch' s* vift frk al pafs , cors 
un' altria voira a cà, es fe vftî tutt d* ferr,e p5 pafsô fr a i fpînj 
ch' al parsunt • Mas mifs uhabona voira rurecchia in rerra, 
es zigô : ail' erra partoni , V è qui V om falvadgh , ch^al vo-^ 
la ; Micc caminand con la brocca d' albar , fi vgnir un bofc 
tanr fils^ ch' an i era mai mai dubi a furaral, mô perô quand 
l' om falvadgh fù lî , al cminzô a rajar con un currlazz, ch' l* 
aveva , quîuna querzà , là una fioppa ^ qui d' zà un olm , Il 
un caftagn , rarir ch* al s' fl largh Ai quarrr,ô cinqu culp,ch'ali 
dî , es cumpars lî riirr f^elr . Mas rurnô a zigar : an T è, qui : 
oh adefs an i è miga mô più remedi. PrruU ch' fînri fta gnac 
cara , rois un p5 d' acqua,ch' era li in r' una funran ina , es la 
cav6 con un pgnarrîn ^ e p6 T arbalrè in rerra , e fubir vîgn 
uh^ranfium. L' om falvadgh ch' vîft ft' alrr impedimenr, 
ch' an rruvava lu ranra carn , ch' lor n' aviAh ranr anzinsco-% 
fafallù?als'dfpuj6nudnad,espafsôa nod con ipagn in 
sla refta da qui' alrra banda ^^Mas ch' mrreva l' urecchia in 
terra in rurr i bus , al (înri V oni falvàdgh,ch' barre va i pi , es 
difs :oh su : r è ben mô adefs,ch'an i è più cirorr; 1' è quî,ch' 
al vïn,ch' al diat^l al porrà, s' an pfen fcappar aven pers agn' 
cofà • Quierà mô diis Afcadi , ch' adefs adefs à farô mî vder 
a ft' inguangul , ch* al hô dov s' fol^ dir; e dîrr, e farr al ft un » 
ghrlingbm ranr grand, ch' ans'è maipiùfinrùal sî ramugn, 
€ fubir cumpars 11 una rarr,ch' i fi ficconn rurr denrr , es s* 
afronn li • Quand T om falvadgh arrivô lî,al vift^ch' an i era 
•dubî a inrrar cm* an andava a ror una fcala i V andô currand 
^ rorla , es in rois una d' quelli,ch' s' adrovn a vindmar , al. 
yla mifsînlpalla^epôandava^ch' al vulava^Mas fînrî cojiî 
gli urecch,ch'al vgneva , es dîfs": oh av dîgh ben d' bon fta 
voira, ch' a fen frîrr; fin adefs an l'hô mîga crdù , mô fta vol-, 
ta 5 a ved,ch' an i è più remedi , à fenr propri , ch' T mi gamb: 
s' dondlîn' forr forr dalla pora . Ah :ri pur al gran arpegh,, 
dîfs Ziccon, lafla far a mî,ch'adefs l'è afuftà agn'cofa. Apen-. 
na l' av dirr qusî,ch' P era li l' om falvadgh^ch' apunzava la^ 

C fca^ 



^4 V. LaCbiaqliMdlaBanxpU. 
fcaia, es s' cmînzava a rampigar , mo Ziccon al toh d' mira^ 
e con la baleftra ^ ai cols juft d' pofta in f un' occh , es di là 
lungh dites cmod fk unapera marza. Quand i al vîftn in 
terra ^ i ufsinn d' in tla torr » es i tajonn al coU con un cur* 
tlazzjuft cmods'alfufsftà d' furmai tmin^es purtonn la 
tefta al Rè padr dla Purzella tutt infem con la fgnora. Al 
Rè av tant la gran algrezza d* aver indr) fo fîola , ch' an prè 
liiai dir , perche al s' era pinti miU volt d' averla dk air om 
falvadgh 9 e p5 ai vgnevarabbia quand als'arcurdava d'a« 
veri iquas dà dl fçulattà quai dl^chU* andava a mari. Fra pue 
di ai truvo un bell fpos , e p5 dl fempr pan^ e vin , fafs, e pi-» 
fon, a qui fett fradj, e alla mamma , e p5 anc i mteva al pur« 
zlin^perchè al fitruvavaubligà^chMaven^fattun gran fecu 
vizi a fo fiola.I i^nnl* nozz,e un dfnar^chdurè deglior^ ch^ 
V è un miraqu^^^ ch' ans' fenta d' quir udor • 



Lu FtfU dla Cindrella » 

AI era una volta un Prencîp,ch* era vedv , es aveva uns 
fîola,ch* Terapropri al fo occh drîtt, lu n la vdeva 
Suant r era lunga^ es in feva un car matt. Sta tofa al la man« 
ava afcolada una meftra dl più ruIen\ch*Ri{rn in tla citta; 
la i infgnava al punt franzes » i marlict in s^ al dfegn ,1a i in^ 
foiava i guant^Tcalzettcon quifcajun d'or,e d' feda ; in 
(omma T era un vas d' virtû , es muftrava d^ vier tant al gran , 
ben a fta fandslna,ch^an s' prè mai cuntar. M6 intant al pur« 
t6alcas,ch*alfgnorpadrturn6ator muier, es tols la più 
mala fcmna ,nuîofajCh*an s' frè catftk la cumpa^na» La cmîn* 
e6 fubit.ch' la fô in ck,a urtar la povra fîaftra ^ ch* la i feva 
fempr al grugn ^^sni vieva dar da fer qulazion ^ Sta povra 
lagazza s' lamintava fempr con la fgnora meftra, es i cunta- 
va tutt i su affann , e p& dfeva : oh cofa frè mai ftà al fgnor 
padr a toila Ij pr mujer^ch' m* vrev tant bca ? V aviiïal pur 

toU 



folaVlI. {{ 

tolta,ch' an i frè in ck ft diavl^ch' m' (ï dar alla furtuna ; di 
ancûftazanza^edilladman, tantch'iameftraun di i ai!« 
fpos : m6 s'a vli far a mi mod , mi dvintarô voftra madr % ts 
95 cert,ch' a far6 cont d* vu . Quand la Zizola ( ch' V aveva^ 
nom qusi latofa ) finti Aa cofa , la i ialtô dentr a pi par i rtib 
su pur la difs : ch' la diga pur cofa ai hè da far ,. ch' s' an al 
fazz p6 mi 9 am cuntent,ch' la m muda nom • Ofsù , difs la 
jjsnora meftra , quand ufsifs fora d' cafa al fgnor padr » avf 
dadirallafgnoramadr^'avli quai pettanler più vecch| 
ch'ftàin qualcaffon grand, ch^ è dlàin tla ftanzia dla fari- 
na , e ch' a i^ pr afparmiar fta andrienn d' mora , ch' avj ad 
cfs in dofsi H ch' vrè vder, ch* a fuffi fempr ftrazzà» T an- 
darà currand al cafTon , es dira : tia ben fod al cverch ^ e vu 
al tgnarj fod afsà, m6 in quai mentr ch* 4a ftarà zb in 
gufnunapfcujarlidentr)evùla(Iaicafcaral cverch in sla 
tefta , ch' la s' rumpràal coll • Quand arj fatt fta cofa , a fa- 
v) zà,ch' voftr padr pr vu al farè V cart i^s ; quand donca al 
v' farà qui carezz^aiav) da dir : oh fgnor padr ch' al tuga la 
fgnora meftra pr mujer , quand al s* farà al fpos i e mi v' im 
prumett,ch' s' a dvent voftra madr , biada vu , a farj ait, e 
' bafs , es fri vu la patrona • La ragazza n i mifs su ne oli , ne 
fal , es fi puntualmentqueli, ch' i aveva mfgnà quia zaquli- 
na dla fgnora meftra , e la madregna fn' andè à far terra 
da pgnatt; i finn al curott, e agn' cofa, e p6 là ragazza cmin- 
z5 con al fgnor padr a diri,ch' al fpufafs la fgnora meftra # 
Alla prima al prencip la i pars tant la gran niattiria,ch' al V 
mlfs a ridr , es n i di arfpofta ; m6 la Zizola andè tant fpun- 
chiunand , e fpunchiona ancù , e fpunchiona dman , cb' alla 
fetta alçafc6 air armor , es tols la Carmsîna , ch' era la me« 
ftra,ch'aveva nom acqusi , Lfinn d^gran algrezz , es andonn 
alla cumedia, e ^ri' cofa. Quand fta donna fu in cà, la cmin^ 
zb alla prfmaà rar blin blin alla Zizola, ^%i deva 1 miur bcû 
dla tâvla ; la la mandava vfti d' feda , es i fevaal gnocc , e 1' 
uccarîna agn voltach'is" feva pan^mû an fu^paisà quattr di^ 

Cl ch' la 



^5 La Chidqli^a dU Bant&ola 

ch' la s dfcurd5 al fervlzi^ch' la tofa i avè fatt ^ es cminzô a 
tôt in cà fî fiôli,ch* l' aveva li,ch* an s* cra mai favù, es fi tant 
con fo marï^ch* ai près a vler un gran ben , anzi ch* al cmin- 
zô a vler mUal fiallri^ch' an vleva alla fîola, es i feva di paga 
bi, e la Zizola cminzô a cafcari zô dal gmett,tant ch' la vîgn 
â port, che dov l* era avià a ftar in t' un bell lett, ch' avè la 
Cvcrtâ d* feda,i la mîflh in t un,ch T aveva d' bucchia , e dal 
:land6 d' ftotfa , lai in fi un d' tela d' lin , e in fomma dal bel- 
li ftanzi tutt addubbà, la s ardufs a ftar in cufîna , es la chia- 
mavnla cindrella, M6amlbnm6 dfcurdà d' cuntar, ch' 
• alla prima quand vïgn in cà fta fetta , la Zizola era un di ,sù , 
a un fenlèron dl* antana ^ es i vulo lî vsîn una clumbîna , la 
quali parl6digandi : an Zîzulina ^ quand t' hà vîija d' cvell 

, îiiandl a dmandar alla Clomba dl fad dl" îfok d* Sàrdegna^ 
ch* t^ r ara fubit . Ora m6 dà lî a un temp fo pjidr ay juiè d* 
andar in Sardegna pr dl cos,ch' impurtavor: 1' and6 a dman*» 
dar a una pr una al fiaftri , cofa V vlevn,ch' ai purtal's d'bell^ 

. quand alturnava^ chi i dmand6un bell tai d* vefta^chi dla 
bella curdella pr una fcuffia y chi dal blett da d^ars in fal m\u 
ftazz y chi di bambuzzîn da paffars al temp > e chi una cof% 
fi chi un' akra ; tantch' in ultml^ andôpur p6 da quia pu- 
vretta & fo fiola bona ,Tnô al parè,çh^al s' vergugnafs, es i 
dmando qusî sbufiinzand cofa mai la vleva Ij y Tarfpps r 
3)gotta y ngotta al mond , fn' che al m' arçmanda alla Clonv 
ha dl fad,e ch' ai dîga^chMa m manda qualc cofa,eVal diàvl 
purtafc maivch'al s' dfcurdafs Jfta €ofa , ai agi^r^çh' al n' poil^ 

-ia andar nrmnanz , neindrj ; ch' al s'tîgna a ment quell^ch* 

:^dîgh : aninatô mandga tô. Al prencip^and6<es ftî un pzoi 

- ià' dov F aveva da ftar; al fi tutt quj&lUci'rayçvàda far, c 
p6 cumprô tuttqùl zirandl,ch -i aveva urdnà 1 fiaftr i,c la Zi* 

-aulîna i ufsl d' in tla meut ; mo cofa ? quand al s'iu imbar* 
cà , an i fu mai dubi , ch' al vaflell s' vlîfs movr , ch' al parc- 
va inculà]î in t al mar . Al patiTotn dal yaflell ^, ai vîgn su la 

.liinavesi^âddwiiiintôdidUra^ quai raentr çh' al 

■■' ' a: .; dur- 



FolaVIL 37 

«turmeva al $' infunjô una fada, ch i dlfs ; cuslin , fat perche 
k vaiTell n' va ne innanz,ne indrj ? perche quai to prencip 
dr alba ch' i è dentr , hà cumprà tutt T gargantilli, ch' i ha 
dmandà Tfou fiaftri , e p6 s'è dfcurdà dal fo fangu , ch' l'è 
una vergogna.Subit al patron dla nav s'dfdô^es andè a cun« 
tar fta cofa al prencip , ch' armas tutt vergugnps y es cors 
alla grotta dl tad , es l'^falutè da part d' fo nola dfendi, che 
gli mandaflh cjualc galantarj. Appenna Tav dîtt qusî^ch' dîtt 
e fatt y al lalt6 fora da una fpelonca la più bella zovna , ch* 
s' psîfs vder con dû ucch , es ave va un cerch, ch* piava tutta 
la cà i queiU i dlfs : ohbaslaman a fgnerj : ni6 ch' miraqul 
è mai queft ? cofa fà la f gnora Zizulina ; puvr ina ; per6 pu- 
vrina fonja mi y m5 a digh mo qusi • • • ois dis , ch' al la rin« 
graziabendlamemoria^chrhàd'nù^ech'ai daga fta ba« 
gatella , ch' Ut la goda pr amor m\ ; dfand acqus) la i di in 
man una bella pgnatta d' favurizn , una zaptlna d' or , un 
calcedrîn d'or,e un cvermr d'feda per fugar la favurizn. Al 
prencip tols tutt fti tattar, che gli parfn mattiri . La fada ii 
mfgnô pô,ch' la zappa era pr armovr la terra , e al calzedrîn 
pr adacquar la favurizn , e al cvertur,cmod ai h6 dUt,pr fu- 
garlaj al prenztp s* tols lizenzia, esturno al fo paés. Quand 
al fù a cà al dî agn cofa al fiaftri d' quia robba,che gK avevn 
urdnà^epôdialla Zizola al régal dla fada. Sta ragazza ai 
pars d'aver un lion in cadena^tant erla alligra;la s mifs a zap« 
par agn dî fta favurizn , es l' andava tufana , tant ch* in t al 
crefr la près la figura d' una bella tiiina : la la adacquava , e 
p6 mattîna^e fîra la la fugava con quai cvertur d* feda y es 
dvintè prelt prell alta quant è una donna . Un dî ch' 1' era 
dri a colti varia , al faltô fora d' in {ka, pgnatta una bella fada 
es dîfs : cofa vut Zizulîha ? e 1; arfpos : a vrè un pô dl volt 
andar fora d* cà mj T feft y es n' vrè,ch qui braghiri dl mi fu- 
rell al favîflh ; la fada arfpos : agn* Vôlta ch* t* hà vuja d' an- 
dar-vj , vîn qui dalla favurîzn^e dî : favurizn mi indurà<» coii 
lazaptîna d* or at h6 zappà , con al caLzedrîn d' or at hb 

C i adau 



3 8 La ChîaaUrft Ma Bancal a 

adicquà»1^0D.alçyert«ra*fe(;laatn5f^^^^ dfpujatti,c v^ 
|lpi qi ; ê.p5 quaij J te t* vu dfpujar ,l>^fat]ca qui' ultJîia re- 
g^. , C'^n fcaBifai d' dir : dfpujat ti e veitrti mi , t' hà da dir > 
ireftat tî , e dfpujîm mi . E qusî la prima feftachVign, V fio- 
li dla mettra s' cunzonncoiî ^l pîrucchîn , e la fcuffiada 
gjLJattr c6 ,cmiabella part d'fiux in s'al bult , e V andrienn, 
e j^fsipur far alor j^^sandonna una feila da bail .^^ Zizo- 
1^ fubit ch' gU avu vultà i gàrîtt, cors alla pgnatta , es dîfs 1' 
parol,.cViàvevaii5ifgnà la fada: fubit la s vîft vltî ^ e çumpî 
cmod je una Regîna, es cumpars lî un çopè,e dods paggcon 
çll livrèjch* al paré, ch'avîfs a intrar al Çunfalunir . L' and5 
dov era V fou furell , ch' a vder arrivar una cofa si bella , 
glîavn a cafcar morti dall* invid^ia : oh va po fe gli avilfn 
lavû chi r era ! Al purtô m6 al cas, ch* a quia feâa ai era al 
^iû quai quand al y lil: fta gran ftrampalà blez:za , al fn' in^ 
n^mujçô qusî fort, cli' an pleva più , es difs a un fervitor^ 
chîfcvaancdafecretari, ch'als' infurmafsun poc dov la 
flevad cà,e chipera. Alfervitor itîgndri quand l'andè 
fora , ma Ij ^ çh' era un tocc d' furba,ch' faveva al fatt sb , la 
sn* adî , e cofa filîa Ij ? la tri in terra un pugn d^ muned da^ 
qùattr bulgnîn , ch- la s era fatt dar dalla favurizn , e al fier- 
yit9r.ch'yUtftabçllarobba,ai parsmîllpcà alaflkr ft' uc- 
cafîon , es lafs6 andar la fgnora pr al fo viaz , e qui cminzè 
a imbiffaccari quattrîn,e Ij av temp d'correr à cà,e d'dfpu- 
jars innanz ch' arrivafs a cà l' fou donn : in t al dfpujars zà 
la difs quell, ch'iavè infgnà la fada. L' fou furell m5, quand 
l'^funn a cà,gii cminzonn açuntar d' fta bella fgnora,cne gli 
fiycvn 'Vi(t , ma Ij n i badavra *. In tapt quai fervitor and6 di- 
jianzalRe,esi cunifsd al vcr,che gli ern ftà câufa qui qutà 
da quattr bulgnîn , ch' an avè psù tgnir,dri a quia fiola ; al 
Rè faltô in dl fiiri c^all' altr mond ,^S:i dîfs,ch' in tutti mod 
al s' inzgnafs qui' altra fefta d' iaver dov la Û€va d' cà , e 
cï^i r era , fn' chi nb^s' al i avîfs fatt al barbazagn , al i are 
4p6 piosk 10l« Al vign intantq^ul' alti» iej|^, e quand T furell 

. . . funn 



Tôlà Vît i^ 

ûinnénâky ch* V s*ernpiù chemaî attilà ,cïïî^ guardkvn înl 
vers alk Zizola , ch* cra là in (I ruftîrz a cradar dalla fonn i 
Ij corsfubit dallafavurizndigand la foHtàcantafbla: fradélP 
rai car, T u{s\{s fora dl dunzcU , chi con alfpecch , chi 
con la caraffîna dair acqua nanfa, una con al ferr daif 
ùx i rîzzvun* altra con la polvr d* cipri^ chi c6n î 

Eettn, e pô gli agocch, e i pagn, e 1 zoi^es la' firtn^i 
ella ch* la pareva al fol; e pô la- thîïfe in t- ûhâ ca-^ 
xozza da fi cavâll, coti di ftaffir, e di^ }iagg con Ikk 
livré 9 es arriv6 dov cra V Airell , ch* aritiafti tuttih^ 
cantà, e al Rè ai crfTeva al bru for in t al ftomgh* 
Quand fù fini la fefta y e ch' la Zizola andava vj , quài^ 
ferviror fi mîfs a gallon pr n' la perdr d* vîfta^ mo ij î 
mifc a correr quant la pfeva,^ c pr n* eflr arzunta la trlf 
VJ uîi pugn d^ perl, c d* zOi, p quai povr ornai patsr 
un pan unt, es cminz6 a cujri su, ch'aiarè pars d' efft 
più matt lu , ch:* n* era al Rè , ch i feva tgnir dri , sV avife 
lafsà andar quià congiuntùra. Lt av temp d* ficcars cafflù 
nand in cà , e d' dfpujars in t al mod ch^ la fulè far • Al fcr^ 
vitor turnô tutt irhbrujà dinahz *al Rè , es n* favè da ch' là 
s? cminzar a diri , ch' an 1* avè psù arzuiiïr : al Rè ai vîgu 
tant là maldetta ràbbîa , ch' ai tîrî fquas una pgnatta in t aî 
muftazz, epô idîfs: pénfi mô tî : stn trov quftj ,rin t'dia-. 
rô tant i gran câlz dedrj , ch' t' n n' hà cert tantpil in tla 
barba , quant at in vui dar ; fà mô tî î tù cunt s' t i pu ftai: , 
efavbén^ch'an fon un bambozz,ech'tm*hà' mnà aM'^pà^ 
al nas. Oh ,întântvîgn la fefta*, e quand T fttrell funn anpj 
yj,i} zà,cmôd a pficredf,atidô dalla favurîznv e aTfucccfsî^ 
là folita fola d'nafm'^in ttécc,ch'la fû vftî qùsî ftrampalaitiènf 
ben, e mlfla in tant la gran bella carozza , e tant fervitur at- 
lorn, ch' la pareva •••» an farè mo dir cofà, l'andô a far vgnir 
1' acqûa in bocca al fôu furell i Quand là fii flà là ai tcmp 
folît^ la s n^andô vj . A Vfervitordâîftè dalla gran pt^ra'th* 
la n i iisappas ànc Mk^ol^ ,^' attaceô H alla càrozza ', ch' ai 

C 4 ça» 



4.0 LaChiaqliradlaBamola. 

pare\fà-cusl a rcv doppû Quand 1; vîft che <juftù nP abban. 
dunava,e ch' ai frè ftà àV imbroi a fcappari m t al muntar in 
carozza , la zigô : tocca cuchir , e la carozza s\ mifs a vular, 
tant andavla fort ^ elj n* psi faltar dentr tant preft, perche 
la intrô dentr si ben ch' la carozza aridava ^ en* ai cafco in 
tla gran frezza una pianella fora dla carozza ^ ch' era la 
più bella cofa, ch' s*psîfs vder . Al fervitor al puvrett n* psî 
arzunar la carozza,perche la fulminava> m6 al chiapp6 su la 
pianella, es la purtô al Rè , cuntandi la rafon cmod V era » 
Al Rè tols in man fta zavatta , es dîfs : ra6 si* è si bell la fcar* 
pa , a pfi m6 credr cofa di effr al pdîn, ch i ftà dentr; oh bel- 
la la mi zavatta ch* t' tin dentr da tî quai bell pdîn, zà ch' an 
polfsaçcuftaral nas a fîntirT udord^quelU ^t anaiar6 aL 
manctî , ch' t i la caufa, ch* la dî anc eltr più bella y perche 
con la zuntlina d' ft tacc la dventa piû grafida; E)aftaa in 
difstant d'ftimattiri, ch finalment quandalfôilufF^al ft 
chiamar al fcrivant d' cort , e p6al trumbetta^ ch* s' mîfs a 
funar : terè tere tere re rc re re re re re re re re , es fi trar un 
band , ch* tutt l^donn dla città aviiTn andar à una feffa >e 
a un dfnar , ch*ai vîgn in tefta d* farî un tal di ch* al nomî- 
116 • Quand al fô vgnù : oh g^an bisbii ! oh gran magnar ï al 
fiuccava i paftizz d* maccarun ^Ttort^gli uiFell , e po d* 
agn'cofa^ch* ai arèpsù magnar un eferzit» Al vîgn tutt T 
donn y e fgnori , e ztadîn* , e ricchi y e puvretti >e veccht y e 
zovni , ebelli , e bruttr , e al Rè quand gli avn dfnà con una 
granpazinzia pruvava la zavatta a una pr^una^pr vder sla 
«?,adcfettavaanfunpè,es'asfiifspsù capir dalla forma dal 
pdVn, al garb dla vîta d'qudla ch' Tandava cercand . Quand 
âl yilt ,ch* la n fteva bpn a nfuna y al dV m tî rutt , es s* vleva 
dfprar,m5 puraldif^:a vuim&ancpruvara tumar a in* 
vîdarldman^esdifs: turnà dmatiina a far penitenza con 
mîtm5s*am vlîben,es*avf accard'cuntintarm^n'lalîà nfuna, 
fifuna a cà 9 sipla m5 chi s' vufa • Al prencip padr dla Zizo* 
Ia>cb'era^l|eçb'avevaauidutcrfoudg«^ af^ 

sa 



FolaVtL 4î 

sk un altra fiola ml, m6 T è tant fgarbk) ch' la fia fempr là in 
cusina in fi rufl;izz> es n è bona da ngotta > ch* an è creanzà 
a cundurila dinanz , prch' la n al mérita • Al Rè arfpos : oh 
juft quefta a vui, ch' la sippa d'cb dla lîfta • I andonn vj y « 
r altr dî al vign la meftra con V fioli y es i era figh la Zizola; 
quand al Rè la vift y al difs in cor $6 : ftà , ftà , ch' mi cred > 
ch' la fippa quèlla , m6 an difs altr pr air ora • Quand i avn 
fini d' magnar , al Rè cminz6 a pruvar fta zavatta y c in fom* 
ma a far la fola lunga y e curta , quand al fù dalla Zizola y c 
ch' 1/ aveva al pè in ajar , la pianclla faite da pr 1; in t al pè • 
Quand al Rè vift una cofa si fatta , al cors abbrâzzarla ; al 
la fi metr fotta al baldachin, es i mîfs la corona in tefta 
ctnandand, ch* tutt fi inchinaflfn, es difs: quefta è la Regina. 
L' furell avn a crpar d' rabbià^es n' voifn gnanc ftar più li 
a vder^mè gli andonn vj lott lotty cunfsand a fo marz dfpett 
ch' i in d' grati matt qui ch' cuntraftn con l' ftrell . 



Za Fola dal Mercant. 

DIs,ch* ai éraunavpltaunMercantriccricc, db'ave* 
vanoniTugnel^ es aveva dufiu mafch'; un aveva^ 
nomZînz, e quraltr Minz; is àrvifavn tant fort infem ) 
ch' in s' cgnufïevn un daU'altr • Al purt6 al cas ch* Zinz ^ 
ch' era al piû grand zugava un dî al piaftrell con al fiol dal 
Rèd' Malalbergh^ es fu tant fgarbadazz , ch'intalzugar 
ai in tri una in tla tefta, es i la sbrinddè • A psj credr 
quaindTugnel fo padt fav fta cofa, s'âî vîgnla termarj 
attornperpora dal Rè ; al chiamèfo fiol , es i difs : t i ben 
in6 purtkbnin, am dichiar, ch' t i un garbat ragazz y quefta 
èben môuna cofada far metr in fi avis, ech'êpr fart un 
gran unor ,pezz d' dfgrazià, mÎQ't darè gnanc trj quattrin 
dla to vîta , perche t' pu ben pinfar y ch' al Rè n* ftarà lî in- 
Buccà Uilandt aiidaipci£itttùvè| tn'sàchi as fippa qui' 

amigb 



^1 La Cbiaifiira dla Banzoîâ . 

ainigh zrîfa , e d' fti rafon s^^ï in dif^xoôa gli in difs* Tira 
ftl un pezz alla paz)i}zia > es \àhb ?igajc un pzol fo padr , e 

Î)5finalraenta giiarpos: mô ^h'am ftaga a udirpa^ aih6 
empr finçù dir , çh'I' è mii,ch'al mal 5xppa a cà di altr , chc 
air ui$ propri mî ; ohj quelia è bella ; an frev m5 ftà 
piz , chV fufe rott la nii tefta d' jni ? am è m5 fcappà fatt 
ftaçofa > çpfa î pja da far ? mî Ibn da cumpatir, perche a iqxL 
2oyn , e çh' yol iayçr, ch'al Rè ni' înteiîda p;?;alfQ vers; e 
pôcofa mVfaral, anç ch'an JMntindifs ? a dir5 çom difs» 
our ^Itx mî ; qulafcuddla ch' am dcvapina, ch'am la 
njaga fol mezza , e pr mî tutt al mond m' è paes: ch* 
diavl m' faral ? Cofa al t' farà? çqfa al t' farà^^ i arfpps io 
padr: mo sd,i:'far,àîmpiçcarjjù,,s'an.t' èd'î^commod, a 
^ImaiK âlmâPfût.tnan^^ 'm gaJè i-.o^a guajdamp tî, 
«h'jbdza è.aueftai pjr mî>flr*;vù faç a mi mod > mî vrè >t:h*: 
t' andafs yjja bçU' ora df-Açieft , çbf an s' favîfs mai più doV 
t i fîcc i perche V è nui cent volt eflr ufell d' campagna 9 
che d*gab|:)ia: tù ; quîfti în quattrîn; es'mîfslaman in 
Ibifacca , es i de un Jiyur^nr.i tù un 4^ qui dur cavall,çh' aven 
afFadà , c una d' queF doii çàgrii ' arica Ij affadà , ch' t* sa zà 
cî;k'f^i[,aven>, ê y:à yjffîn» çh\J?^&apib:t?portn; ai di l*fo 
bendziop,, e^in% andftvi a cavaU , jps toJrS ii^i brazz là cà* 
gna^^e vj fora d*città; mo appcpna al fùufsi aïs' vult6^ 
indrj à. guardar alla città dlend ; oh bella la mî cittàl 
n?î y^gh -y e; ?' n^ js6 dov ; ç tî, di sa m<ai più qi^and at 
vdrè ;; oh !: ph quand tmagnaiipja.ni^î più, id'qja /bon^u 
jîiurtadeUa.^ ch* s' f à qui dà; tî ? mo.;dft;mà^ d-q^l miilu# 
çhjn'^? e qui al puvrett pianzeva,,çh*as i frèd^vàr man fot^a 
aiucçh.: Bafta al is'aîifs a camânar ^ ejcfmîpay ejcamîna^ 
tapt çh*r arriy6 in tj jin.bQfç vCh'Tera zà vers un'ora 
d* nott i, \k aiera una tprr ^ e 15 tal pè d' fta torr^ aï era una 




ment 



«cnt avfiV^-e^îusVbfgnô, ch^al povr Zïiîz arftafs fora; 
l' amulo al cavali là in mezz a un prà y e p5 tols \n bra^z la 
fo cagnla ^ es dftes m s' dla paja^ch"^ al truvô vsiti alla cafetta ; 
al n' av si preft afrà i ucch, ch la cagna s' mîfs tant fort abba- 
jar,chMùs*dfdô, es fintî fcarpazzar iî vs\ti a lu* Lùch* 
eraardit , caminand s' livo su , es mifs man alla fpada, e pà 
cminz6amnarlaqusi ail' orbav perche z\ an fi vdeva una 
gozza ; quand al finti 9 ch^an'Cujevaanfun, e^ch'altirava 
jufl al vent, .al difs, eh a fon pur al bell matt, «^an iè 
îîfun . Al s' turnô a dftendr , e da lî a un altr poc al s' fintl 
tirar pr i pj adafi , adafî , pian^n , pianih ; lu turnàa tor la 
fpada y es s' liv6 su un altra voka digand : an , a d'igh mi una 
mj cofa, a ch* zugh zughenja ? t* m* hk mo rott al chittarîn 
afsa, an ferv far V arpiâtatôla , laflat vedr con al to mocl, 
s' t'haik)mgh da fai?al y ch* t* prîfs truvar cœi ch' far i tù* 
fini fti paroi, an ftà fn'a fintîr una gran sbaccalarata d* 
rîdr , e pô una vos d' un ch' parcva in z6 in z6 , ch* dis : vîn 
quîzôdabafs, ch* at dire chl a fon . Zînzns per« brifa 
d'anm, esarfpos: afpetampur, ch*a fori lî lampant mi; 
al s' liv6 su preft , equsi à ta[ftun con i pi âl truvô una fca^ 
la^ch' andava a una cantltià ^ quand al fù d' c6 , al truvô una 
lumizzina dair oli impréfa^, e K al vîft tri zuvn^ch' pian^ 




L pianzr anca lu pr cunverfazion ; dop ch^ V av piant 
unbonpzol, al^cmînzavà pô a lùmbrgar uîi -poc lalum 
ëaldtjquiftii dïfto tùtt tr j : ofs àflm: tùft^tfor, chM'è 
deftiûàprtVyefâytal môtnantgnîr. I n*avn finîfta paro^ 
la 5 ch*-l fpaïînn vj cmod fôunsi lofna • Zîiiz cmin2(ô a vdeç 
pr un bus ûh* r èra fh canfma ; e ch* al cminzava a lufr 
al fol i al difs: cofa fazzîa mô quî?mîn^ vui fâvcrd'tafit 
tfor, es andô aWvolta à' quia banda pr dovrera vgnù 
-con pinfirîd*«ndài? vj;^r c^ulàTtala j quâhd 4 i^ li , eetc'a , 
cerca, la £cala n i efô^ià 1) ^'iè ^ Wtis a diiMitaV^ ^^n quant 



44 LaChiaqUrailaBdn%ola 

fia Tavè în tla gola,che qualc un al \rgnîfs a tor vj d'iK 
Al patron d' qla torr Cntî ft' gran zigar , es capî , ch' V era 
un , ch* n' pfeva più turnar su, ech'icuntava^ch'l'eraftà 
chiamà la zô pr cavar un tfor , quand If udî fta tanja , V an- 
d6 in frezza a tor una fcala da pirù , e^andô la zb anca lu • 
Là i truvonn un tfor , m6 e ch' tfor ! lu f^ft patron vltya^ 
ch' TÀnz tulifs la fo part^cioè la mita, cmod traai dver , mè 
an i fù dûbi , çh'al n! vols niint , gnanc un bagaron • Al 
tols su la,fo cagna , es munto a cavall , e pô camîna , e camî- 
na,ràrrivô a un bofc dfei't dovan s'i vdeva fquaslum^lî ai e- 
13l un fium , e li vsin ai era una fada , ch' aveva attarn una^ 
mafia d' zuvnazz; ch f vlevn far dgli infulenzi • Zjnz ch vift 
tuttftilmpertinVnt, ai mifs man allafpada,esiri inmilif 
brisl . La fada , ch* vîft <:h* gran (ttvizi i aveva fatt û zovn, 
la 1 rin^azi6 tant, e s' vieva^chTandafs in t al fo palazz ^ch' 
l'avevaTî pocluntan, es'l'afficurô, ch'certo la larev anca 
Ij res i fervjzi ch'al i avè fart^puî ch'ai cmandafe, es vleva in 
tutt i mod,ch'al ^\k lî dalj , mô Zîn.z arfpo fs , ch' baslaman 
a fgnarj , e ch* al i era ben tant ubligà , mô ch' l!andava 
vj d' frezza pr una cofa ch* impurtava ,e c;h' un' altra volta 
p6 aî frè arilà , es to\s bonalizeijzia , e ^6 yj , es cmin^è a 
caminar , e qui camîna , e qui camîna , tant eh' al truvô un 
palazz d* un Rè,ch' era tûttadd*3febàd'negr,,ch'al feva-. 
vgnir la malincunj a guardari « Zînz dmandè cofa vleva die 
quia cofa : ai fû rfpoft ch'li in qqal lungh ai era un dragon, 
ch' aveva fett;teft;chleralapiqgranbiûia,ch' s' ft<fs mai 
vifta al mondj quftor i dliln ch'â'aninf^l aveva la panza 
d' gall ,,.la teftad' gatt,i ucch d* fugh , laboccad'cagnazZ, 
gli ali d* parpajon, V zampd'ors,^l<a<:{)d'bîiIa.Oramô 
ft bell zett s' magna agn' dî una criatura Jù in fanità^d' tutt, 
e agn' di as i in dà una d' up^ cà , oz iax^v^iis alla bufçhet- 
jUacb«rhàdatuGC9r,esè Vgnô fora, la fîola dal Rè,ch* 
jîàJi)pmiMi»gheilayepxqueû ai è fij pla,durpr la ciu 
)à^t^k aqqujjiaiCcMrutt^ fit ck dal É^^lh^ vejr^m.^ntmîU pcà. 



i tolaVlIh ^ 45 

1* è la pîù bclla: tagazza», la par proprî un buttir , es in crep. 
pa al cor a tutt , ch' V ava d' andar in bocca d* quia bftiaz- 
za . Zinz fteva a udir agn* cofa , e p6 s' tirô un pô da banda ^ 
ch'al vîftarrivar la Minghella, ch'eratuttavftî da curott, 
con una c6 lungajunga^es avè fightutt Tfou dunzell d'cort, 
e pô del cinquantinV d' donn, ch' fevn un chiaccarament , c 
un zigalifm: T s' tiravn i cavj , V sbattevn V man , es fevn un 
fmergulament, cunfufpirar,Gh'ns*p6 defcrivr,e pô dfe*. 
vn: ohpuVrinaîohchi i'avïfsmai dittîohch* pcà ch'Tè 
Il un latt, e un vîn ;x)h guardà pur li ! etahtin dfevn ,ch'i* 
fevn pô anc rabbiapr i gran fquas . Bafta mentr ch'ft bada- 
nai era in t al sô furor , al ialtô fora d' in t' una bufa al dra- 
gon. Oh!ch*an prèmai dir la pora ch'al feva . Tutta qla zent 
. s' m ifs a fcappar , chi in zà , chi in là , e fquas tutt s' andonu 
a far cavarfangu dalla pora • Zinz,ch' viA fta bftiazza, cami- 
nand fi^\{s man alla fpada , e taff*: al ti fi faltar una d' quL^ 
tftazzi pr terra ; mô al dragon caminand fe sfrgô dri a una 
cert erba con al coll \ un' erba ch' era lî poc luntan , e fubit 
s i turnô a attaccar quia tftazza, cmod s' la i fufs iïà inculà • 
Zïnz, ch* vîft fta cofa,djfs uhî a!on ) a chi dighia ? es ftriccô î 
dintinfem dalla rabbia^epôalzô un colpacqusî dfperpu* 
ftàjch^ al tajô vj tutt in t' una volta T fettteft , ch' faltonn vj 
d' attacc al coll , es ruzlonn cmod fà i pancucc ; lu cavô da 
qui teft tutt 1^ lengu , es s 1 mîfs in bifacca, e pô trî vi l' teft 
luntan un mii^ prch'Tavporasl'ftevn lî vsln alla biftia, 
ch* n s' tumaffn a attaccarjal tols pô una gran brancà d* qul^ 
erba, ch' aveva artaccà la tefta dal dragon, epô mandôla 
Minghella a cafa dal fgnor padr y e lu andô a alluzàr ail' u- 
ftar j.Quand al Rè vîft ar ri var fo fiota.âs pô çredr gli algrezz, 
c Tcos ch*al fi;als'fî cuntar cmod Fera ftà libérâmes fî traxun 
band^che dfevâ^cb' vgnlfs fubit quèU\ch 'avè amazzàâl dra- 
gon, ch' lu i are dà fo fiolapr mujer ♦ Al purtô al caSjCh' un 
villan ben zancud fmfi dir fta cofa ; an îi ne altr ben , ne altr 
mal ^ 6 n' ç^' V andô là dov era ftà atnm^zzà al dragon ( cioè 
.a dov 



4^ LaCbiaqUradUBanMla. 

dov ï cra tutti' teft ) , es l' tols su tutti « e p6 andb dal Rè i 
es i difs: l' è ftà ft muftazz qui lu, ch' hà falvà la fgnora Min* 
ghella^ fti dou man , an falvà la dttà , vdj qui V teii , ch' an 
crdiiB^ch'av vindifs driuchîn':e pr tâtai fazz faver, es i mett 
in men^ ch* parola d' Rèn'pô turnar indrj. Al Rè,ch* fintî 
ftagnaccarafS'tolsd*int«ftala curona,es la mifs in s' ai 
suce d' qla bella figura , ch' la zigava mifericordia tant fte- 
via mal • As publicè da pr tutt fta cofa , tant ch' Zînz 1* udl 
éix anca lu , es difs in cor s6 : a fon p6 verament un po ma« 
malucc ml ; ai h5 un mezz tfor ^ an al vui ; quia fada m' vol 
ht dal ben i e cundunn in t' al s6 palazz , e ml oib6 ; adefs a 
fon qui pr dvintar zendr dal Re , e mi £tb qui con i dint in 
bocca, escumport, che quia bella tofasippa d' un' altr» 
quand V are da efir mj: è p6 a chi la va a tuccar / m6 s'a digh^ 
ch' al bfgnarè darm in sla tefta • Quand P av ditt qusi , ca« 
minand al tols un calamar, unapenn!a.,unfuid''ëàrta,et. 
cminz6afcrivr# 

St bahiiche v' fcriv , è lu quel^ch' v' hà falvà ; 
Mo cmod i entra mè donca quftù, ch è qui ? 
Oh guarda,ch' razza d' becc! ch' villan iguajà 1 
Chisîch'alfazzcajarmî^s'avîgnlî? . 

Sgnurina : vu che vdiffi al m) muftazz , 
Al fo moecl s'arviikl brifa a mî ? , 

Cuntà un poc al fgnor padr quà fù al brazz , 
Ch' v' libéré ; mi intanthômô fini • 
Quand Tavfcrîtt la irtra, albiafs6unpôd'pan,cs la bul- 
le , c p6 i fî al fovr fcrîtt,ch'dfevar Alla bellîflîma zoja l' In- 
fanta d' Pardfîn • Al mifsp6 fla litra inboccaalla cagna au 
gandi : va vj currand-, e portlaalla ficdadal Rè, mô guarda 
ben dnla dar ïn' a Ij vè . La cagnina ch' era z^ , onod a difs , 
affadà , la cors vj , ch' la vulava , es tmdôal palazz dal Rè; 
intrandinfala la truvô là al Rè, ch'feva dlcirimoni con 
quai babuîh dal fpos . Quand al Rè vîft ftà bftiola,ch* avcva 
. unalUa inbocca>^diordn^h'iaiiufirtolta4^^ 
*--. ^ ziflh, 



Fola VllT. 47 

ziÛTn , mb là cagna n la vols dar a nfun » fn' ch^ la faltô iiu 
brazz alla Minghella , es i la rnïfs in man • Lj s'iivô su d' in 
tla rçranna^fâgandunbellinchinalfgnorpadr, es i di la 
Il tra da lezr ; quand al' V av letta , al di ordn a dû di su cur- 
tfan,ch*tgnîfrn dri alla cagna pr vder dov Tandava, « p6 ch i 
cundusifn 11 da lù^al fo patron.Qusî s*fi,es arrivonnairuila. 
rj^es dîffn a Zînz quell, ch' i aveva dîtt al Rè, cioè,ch* fo ma* 
eftà l' afptava. Subit Zînz s'incamin6 con lor, e quand al fù 
alla prefenza dalRè>lù i dmand6 cmod al sVantava d'efTr ftà 
lu , ch^ aveva ammazzà al dragon ; dis, cofa è m6 fti fimitun 
mentr che quft 'om^ch è qui^ch' hà fpusà mj fiola, è &k lu, ch' 
hà purtà TteûPguardai ben,vdil qu) al babi,ch'hà fattlùT o- 
vra* Zinz arfpos: chi? ft villan dal bojapobainvrèlû: 
quftû,ch è qui s' meritarèben una mitria d' afn in sla tefta « 
tn6 nô zà quia curona,ch1a i ha fatt metr^perche Vè ûk qusi 
infuient d' dari ad intendr dl luzl pr lantern, ep5 volai 
vder sV è vera ^ ch' a fon ftà ml , e n6 ft mimiron ? ch' al faz- 
za in mod,ch' sippa purtà qui tutt Tfett teft dal dragh^ch' la 
vdràjch' nfuha ^à la Iengua,e perche la veda ben,ch*r è ver 

3uell^ch'adigh,eccoquiriengu,ch'al i h6 in bifacca, e 
fand qusi al It tols fora , e al villan arftè 11 un bell fti val y es 
n* fav^ch* diavl s' arfpondri tantpiù p6 perche la Minghella 
làltô su digand : oh T è ben ftà queft qui , ch' m' hà libéra , c 
no brifa ft villanazz. Al Rè fîntand fti contrasign, tols fubic 
d' in tefta la corona à qulù , es la mîfs a Zînz , e p6 vleva 
mandar in gale al villan, moZînzal tols in grazia pr faral 
vergugnar dla fo curtf| . Al Rè p6 fi purtar in tavla , es ma- 
gnonnd'bon,ed*mior,estm*iapunz61a Minghellaprmu- 
^r . Quand fû ora i andonn à durmir. La mattîna |)6 in t al 
livars , Zînz s* era mîfs dinanz a una fheftra fînancis d' vftir, 
es vîft 11 indrîtt alla cà la piûbellazovna, ch's'psîfsmai 
vder ; al dmand6 alla Minghella chi V era mai quia bella^ 
cofa^ch' fteva lî indrîtt ? ofsû arfpos la mujer , av cmenza a 
dfpiafer al biod (ropp grais^n' è vera? cofa i m& ft cercar fti 

(i quafi-» 



4^ La Chiaqlira dla Banzola 

fi quattrîn? ftà pur a vder, ch*av vin aïtr pt la tefta • Zînz a* 
bais6 i ucch, ch' al paré una marmottâmes n' dîfs altr. Quand 
al fù vftî , al dîfsjcn* V avè bifogn d* uflir d' cà j e pô d' lun- 
gh al s'fîccè in tlacà li indrîtt pr andar da quia bella^ 
zovna , ch' era verament un bcunzîn da Rè; V era una cofa, 
ch' pareva una zuncà: V aveva un^ alzada d' ucch , ch' inna. 
niurava,eaghvolta,ch'laparlava,la feva armagnr incantà. 
la zent^tant erla mai graziofa ; in tl' andar po la pareva una 
Regîna j in fomma la più bella ris pfeva vder, e sn s deva cas, 
ch* nfun d* quî,ch' r aven' vîfta^l'aviffnfcappa dn' fn' in- 
iiamurar, perch'oltra a tutt fti gran blezz^l' aveva una virtù 
( o fiifsl un vizi ) ch' fempr agn volta ch i pareva a Ij, la liga- 
va y es incadtiava la zent con i su cavj , perche mi pô in fu- 
fianza a cred , ch' la fufs una ftrîja . Acqusî intravign al jio- 
vr Z^nz^ch* al n' a v si preft mifs i pi in tla fo cà , ch' 1* armks' 
^ incantà , es ns' psî più tor d' lî^ ch' al pareva invluppà cm'è. 
un pulsin in tla ftoppa . In ft mentr mô,ch' intravgneva tutt 
fti ces , Minzjch* era qui* altr fradell^ch* aveva. Zînz , e ch*' 
:^ * ;^àv dU* zk,ch's i arvifava tant , ai vîgn vuja d' cercar nova* 
d' ft'iradell , es dmandô lizenza a fo padr , al quai i la di 
con un' altr cavall affadà , e un' altra cagna affadà , juib 
cmod Tavè dà al prîm; c qui al s* mîfs acaminar, e camînà, c 
camîna , tant ch' r arrivô juft a quia torr^dov era ftà Zinz« 
Al patron crîfs,ch' al fufs quai prîm, ch' fufs turnà,es i 
fï tant curtsj , perche al s* arcurdô quai negozi d' quai tfor, 
ch'al i avè lafsà anc la part, ch i frè tuccà , es i efibi qualc 
quattrîn, dfend : ai n' arîffi mô da tor fta volta , ch' l' altr 
diazzanvlîffi ngotta; Mînz n in vols, fn ch' ai vîgn fpt-r 
ranza,ch' forfi sb fradell dfeva donca eflr pâfsà pr d' lî, 
perche al s udeva parlar da queft,cmod s' al l' avîfs vîlt un' ' 
altra volta al dîfs in cor s6 : bon bon : a do bella a tru* 
var Zînz alla fetta. Quand al s'fù toit bonalizenasadaqueft, 
il s' mîfs a caminar, es s'imbattî m6 juft a vder quai palazz d' ^ 
<jla fada , ch' Zînz aveva libéra da quai priguli Ij . crdendal 

*• :,- Zînz, 



23112, perche 5 cmod ai h6 ditt,al s* i arvîfava tant, la i 
û tant î' gran curtsj , es i dîfs : mè ch' al vîgna ben qui , 
benturnàfgnerj,aifontantubligà, ch'amfalvô Tunor, 
m6a vui ben mèftavolta, ch* al vigna a far penitenza da 
mit Oh fgnora nôvedla, (iarfposMînz) perche avagh 
pr una cola, ch* importa , ch' an pofs afFrmarm , eh a.tur- 
naro ben , a vgnarS tant,ch' a la ftufferè , es andô vj tuttal- 
ligr , perche agn volta più al capeva , ch' fo fradeli era oi- 
tra 11 . Al leguitô la ftrà tant ch' T arrivé al palazz dal R? 
juit quia mattina, ch' Zînz era ftk ligà dai cavj d*qul' an- 
qliana . Quand V intrô in palazz , al fù arzvù con graii 
uiior, perche zà tuttal tulevn pr al mari dla fgnora; lai 
vîgn incontra Ij, csidifs : m6 ch* al vîgna ben , avevn po- 
ra,ch^ an vgnifs a dfnar , cmod nolal mai ftar luntan dalla fo 
Minghella? alsàpur,ch^alfulù, ch'fti'falvô daqualdîa. 
vl d* dragunazz , es s' inzgno , ch^ al fufs ben favù la verità, 
« adefs mcfal par , ch- ai puzza fotta al nas . Mînz , ch' fin- 
teva tutt' fti cos^mifsinsem , ch* qucftafenza altr dfeva efsr 
kmujer d'fo fradeli, es s'vultè alla Minghella digand: 
oh chMamfcufamô, ch'anhè psùfar amanc d* n'andar 
V} , m5an i andar6 mb più • Intant i vignîn a dir, ch' V era 
in ta via lamneftra, e s*andonn a dfnar. Quand &ï {ira,' 
e cil' i avn znà , al vign ora d' andar a lett , m5 Minz, ch' n* 
vlè ftar vsin alla cugnà , cofa fîll ? al tolfs un iinzol pr lu , c 
un pr Ij , es fi la facchetta pr ftari più luntan • La MingheL 
la^ ch' vîii fta cofa, difs, an quai zovn mocofaèftifx- 
mitun ? cofa? fonja apftà, ch'an m' pofsa ftar ^vsîn? oh 
aviv mai vift piz? a.dàgh,ch'al ftà volt in là . Mînz , ch* 
s^favcvadfzamplar da tutt î intrigh , i arfpos : mî n' n' h6 
çolpai Tè caufaaLduttor,cm'hà urdiik un firopp,csdis 
a fta raanira , ch*anm*zuvarà,cm' an fazz la facchetta, e 
pô a dirila mî n' h6 vuja d' zanzar , ch' ai hô trôpp afih . La 
Minghella, ch' era un pô gnagna s'bvî fta sfrapla, es s adur- 
fflintô. Mo la mattlna, quand fù ora, ch' Mînz fe vftîfs^- 

D Tan. 



i.iùfei 



50 LaChiaqUradUîiànzola 

r and6 là dalla ifneftra^ es vïft quia si fatta , ch' aveva ao 
jcappunàfo fradell; lai pîasl fora d'mod, es difs con la 
Minghella, mo chi è mai quia bella parigina? a la Min- 
ghella i vîgn su i chiù , es arfpos : ofs : am vgnj mô dond 
s' fol dir mj : anc iir i fù fta dmanda , la lengua dà dov 
al dent dol, mî m* maravci, ch* an v' vergugnà, ch^am 
fliriflî da purtar rifpett eflend quella, ch' a fon , a vui mô dir 
iiola dal Rè^ es par^ch' avadi un ûronz fotta al nas ; eh : nt* 
maravfar fe ftanott è andà in voira la facchetta > queûaè 
m6 lapurga , ch' v' hà urdnà al duttor ,n' si ? hum i povr 
firopp , guardà cmod V hà bon' fpall ! mo fîntj , s' am pôfs 
«ccorzr d' cvell, ai vui far dar tant V gran baftunà , ch* a 
la^ vui fîaccar , e po y ù m* fintirj ; bafta , an digh mo altr , an 
m' avj gnanc anasà • Minz s' inzgnè d' quietarla^ es T afficu- 
r6, ch* an V are gnanc lafsà Ij pr la più gran donna da bon 
temp, ch i fufs da qui dî , e en' V cra 1 j la bona , e laffal pur 
dir a lu , tant ch' la s' acqudo y es and6 a fars i r izz > e a igu« 
rars con dla chiara d' ov per far anca Ij al fo fmeco , e parer 
più bcllaa queft,ch* la pinfava,ch' fufs sô mari • Mînz in* 
tant fîntand tuttfti chiaccar , ch'avè dîtt la Mingbella , 1* 
intrô in fufpett,ch' là da fta femna i fufs fo fradell i cofa 
filUùPaltols in brazz la fo cagna, es andô fora d'cà^c 
p6 11 indrîtt. Mo bona ; appenna al fù lî, che qulj fubit dîfs: 
ligà quAù i mj bj cavj y e Minz arfpos : la mj cagna manza^ 
quftj. La cagna ubbidl,ch'la s i tri adofs^ch' la pars una lofna 
cslatridôinmîll bcun in t*un tratt. Quand fta femna fà 
crpà , Mînz s' mîfs afîar pr quia cà , es truvô fo fradeïl,ch* 
«ra là incantà cm* un' oca ; ai vîgn in tefta pr dfîncantaral, 
d' tajar dû pil dla cagna , e meteri j adofs; qusî fî , e fubît^ch' 
fti pil al tucconn,al pars un,ch's'defda da unprofond fonn; 
al cgnufsî Mînz , es i cunt6 tutt quell,ch' i era intravgnù* 
Minz anca lu (î mîfs a dir,ch* V avè juft avù tutt qui incuntr 
medefm,ch' i crn intravgnù , epô, dis, in t al palazz dal Rè 
a fon Ità toit acijuslilrampalament pr vu » ch' la Minghel^ 

la 



fola Vin. çt 

lah\ înfin durmi mîgh . Al vleva fcguîtar , e dîr la dîliçen- 
za dla facchettaai linzû, mo Zlnz n i di temp , ch' al lalt6 
su tutt arrabbî udand fta zîzla,ch*ravè durmî con fo mujer ^ 
es dïfs : oh qucfta m' brufa , ch* 1* unor è andk , e fenza pin- 
far altr con un fulcnn dfprpuft , al mifs man alla fpada , es £ 
ta)^ al coll. As finti ft gran zigar là indrîtt d'tn tla cà dal Rè^ 
al quai s' fî fubît alla meftra con fo fiola ^ es viftn, ch' Zïnz 
aveva aramàzzh nû* altr om, ch^parcva juft lu, La MingheU 
laztgè dalla fneftra:mo perche nî5 a vîv fatt fta mattiria ? 
Zînz arfpos : eh ppvra inniizintîna , la n sa mîga Ij d' avei: 
durmî con mj fradell vdi , eh pinsà vu • Oh puvrina ml ! £ 
arfpos la fgnora, guardà quanta zent è ammazzà a tort ! av| 
ben fatt una bella ovra , am' irt dechiar,ch* av sj mérita âl 
premi,an inr' eri degn d' un fradell sî fatt,am accorz tab 
adefs pr cofa al puvrîn fîlâfacchcttaallinzol,ch* am aV 
tant pr mal, ch'an m'vlifs ftar avfîn .Quand Zînz udî fta 
cofa y ai vîgn un gran dulor d' a ver fatt it gran mal , al bat« 
teva i pj 9 es fe ftrazzava i cavj d' in tla tefta • M6 al s' arcur^ 
ç!6 p6, ch* r aveva in bifacca d'qul'erba,ch* altols, fin 
quand T amazzô al dragon,ch' B turnar la tefta attaccà al 
coU a quia bftiazza , al la sfrsè ben ben attorn ali' iftefs coll 
dal fradell , e fubît dît t , c Uxt al gl' itlfdî la tefta , ch' V era 
piû foda^ch" la n'eraalU prima • A psj credrla granalgrez- 
za , ch' V av ; an s' psè faziar d' abbrazzaral , ai dmand6 per« 
dunanza dal dfprpuft , ch' V a^è fatt , e al Rè tutt d* ghiri- 
gaja fi fubit attaccar un fterz, es andonn vj tutt a fpafs • I 
turnonn p6 a palazz , e da lî a poc i mandonn a chiamar fo 
padr d' lor, ch i volfn,ch* V arftafs fempr lî in cort con lor , 
e al Rè i vleva un gran ben # Albadr cgnufsî agn* vol ta 
piû la veritk d' quai pruverbi>ch' ois : con piû V è lotta la s 
cunza mii. 



O t Là 



$2 LaCbiaqlirêdlâBanzolih 

La FoU dal muftaZjZjd^ Ca^ora . 

Dis, ch' ai era una volta un villan , ch' aveva dods fioli^ 
esern tutt pznmi , pznini, ch' una n' pfeva gnanc 
purtar in brazz qui' altra , perche daunaall'altraan iera 
xnaifn'un'ann.Stpovrompr campar unuratament anda- 
va a ovra a lavuiar, ch' al fudava> e p6 cofa guadagnaval ? 
una milza , ch'appennaai psè cavar al pan pr tutt qui cria- 
tur* Ora una mattina , ch' il' om era a lavurar a pè d' una 
snuntagna ben alta , al via uflir fora dà una gran bufa, ch' 
era fotta a fia muntagna , una lufertona veroa verda quant 
è un cuccudrill^mo granda talment^ch'alpovrcuntadin 
av a infpirtar d' pora , es era armas 11 incantà » ch' an s' pfe.- 
va piûmovr;lù s'afptavad'eiTrmagnàdaftabftiazzatutt 
in Vunbcon • M6 al iuferton^cli' cgnùfsî , cli' V era qusî 
infpur î , parl6 , es dîfs : mô n' aver pora al mj ben \ mî nTon 
qui pr altr^chepr zuvart. Quana Mafneli (ch' £ra al fo 
nom ) fîntîjch* la parlava > al s i trî in znocch dinanz es i dlfs; 
fgnora qutalîna ( ch'an s6 mô al fo nom ) mi fon qui in ti' 
fou brazz , ch' la m ava cari ta , ch* a fon un puvrett y ch' ho 
dods criatur da fari la fpeiâ . Oh juft pr quelt , dîfs la lufer- 
ta , juft pr queft ara fon moÛa pr ajutart ; fa una cofa , por- 
tm dmattina la più pznina dl tou ragazzi , ch' am la vui ali- 
var in ti mj cftum , es la tur5 pr fîola ^ es t' afficur,ch' la n fa- 
rà d' ch' fatta s'in vler. Quand al pa fintîfta bubla, al dîfs in 
cor sb : oh at bufc buferla , queft è un' altr fon d' chittarra^ 
ficura fia biftia n m la dmanda pr altr , fn pr magnarsla , co- 
fa oja da far ? s' mî i dô fta ragazza > la m porta vj al cor , s* 
an i la d6, cofam' farala po a mî ? oh puvrett mî y ch' parti 
©ja da pîar? an m' pfeva zà intravgnir più gran dfgrazia d* 
qucfta ! es feva tutt fti dfprazion prêtent la luferta , ch* 
fteva pô lî a afptar la rfpofta ,1a quai i dîfs : ofs mî n' vui 
più vder fti tintinaghifm > o dam la ragazza , o ch' t i pin^ 

farà 



Iota TX. %i 

farà ti ; acqusi vuî , c qusî hà da cflr . Mafnell s* ftrinzî in 
tV ifoall , es andô a cà , ch' l' cra più mort che viv , es n' psî 
bxîla dfnar • Sô mujcr s' accors,ch' Tavè cvell pr la tefta,ch i 
devanuja,claidmandô: cofaaviv mi mari Paviv fatt al 
bott con qualc un , o el vgnù al mefs a truvarv ? o pur ( ch' 
frè piz d' agn cofa ) s irè mai accuppà Y afn ? n6 , nô , nfu- 
na d* ftî cos , i arfpos Mafnell , mô V è -ûà una lulerta dal 
boja,ch' m' hà mîfs in ft' afiann , perche la dis a fta manira , 
clVs'aniport dmattîna lanoftra ragazzetta più pznîna, 
lafaràdicos dali'altr mond, oramîfta cofa m' dà tant 
al gran impazz , ch' av digh,ch' am prîlla la tefta , ch' al va 
vj agn' cofa , mî n' sô a ch' parti am. trarô ; da una banda , 
a vui un gran ben a fta tofa , mo dair altra pô a pens, ch* 
s' a pslfs anca mî arburdîrm un poc are accar, perche k 
m hà prumîfs , ch la m' ajutarà , e mi fon qui adefs adefs al- 
la pifon , es n' hô un quattrîn pr la pefta; cofa oja da far? 
damcusîiin ft gran affann. So mujer arfpos :pr mi i la 
darè , che diavl pol mai eflrPdl volt anc T intravîn , ch'a 
truvaren* qualc furtuna , c perche an la faven piar, la z 
fcappa - Eh purtaila ^ eh' al par ch' al cor m' diga, ch' al 
frà cvell d' bon pr ftà povra nida • Sti paroi piasînn a Ma. 
fnell , € la mattîna fubit ch' fu livà al fol, al tols la pznî. 
napr man , es la purtô alla grotta. Al luferton fteva li af» 
ptar i fubit ch* la i vîft , la faltô fora , tss'ii vder ; la dîfs : 
eh guardà nmamj la bella fandsîna ! cmod ala nom \ Maf-. 
nell arfpos : Y hà nom Rizzola al fo fervîzi La luferta \% 
chiappô su, epô dî in man al pà un facchett d' liîpp, es dîfs: 
tù, adrovi da maridarqugli altr, perche in quant a que* 
fta at afficur , ch' Y hà truvà la mamma: biada Ij i at impru- 
mettjch' rhà cattà fo lola in guilun. Quand Mafnell av in 
man fti quattrîn , an i pareva vcra, es pianzeva daU'algrez. 
jzai alla ringraziô,es corsacà da fo mujer tutt alligr a 
dari fta bona nova , e a muftrari i flîpp, ch' i adruvonii 
una part pr dota d' qui ragazzi, euna altra part i a van? 

D 3 z6 



f 4 La Chiaqlira il A Ban^ola . 

26 da mettr în ck quelU ch i bifugnava • La luferta p6 fubit 
ch' r av la Rizzola in tl* man ( la quai luferta era una fada) 
la fî cumparir li Un bcUîflm palazz^ès i la mïfs dentr , c p& 
là cminzè allivar da dama : eh qua dama ? da Regina ^ es V 
avîfs dmandk dallatt d* gallîna> V erarficura d* avérai. 
L* aveva una tavla^ch* ai are psù magnar qua V vuja gran 
cavalir , Tandava vfti da prîncipefla , ij aveva cent dunzell 
al fo cmandjinfommaTera trattà propri da ignora, c 
p5aviàm(ifiQCchi\ch4a favè farT nverenzî\e i cumpli- 
mlnt^eagncofa^e in pue ann ladvint6 granda» bella^ 
ch' an s* pfeva vder la più garbata zovna . Al purtèal cas^ 
ch'unafîraalRèandandacaccia^s aradgo ftrk lî pr qui 
bofc > es n* faveva ne lu, ne i fervitur dov s' batr la telta pr 
âver alloz i i viftn da luntan un pà d' lum in s* una fheltra 
tf ft palazz » es mandé un fervitor a prgar qui^ ch* ïiç.yn lî > 
ch t tîilh la curtsj d' torl \n cà ; quand al fervitor fi ft* am* 
bafsà y la fù la luferta > ch' Tarzvî > m6 V era dvintà in for- 
ma d* una beUîffima zovna; Ij arfpos y dis. : m5 cb^ al s* fer- 
vapur^mî amdfptas, ch*^an fra trattà cunform i su me» 
rit>m6almancatfràvîftvluntira,esifra dal bon pan^e 
dal bon vîn • Da lî a un poc T arriva al Rè ^ es fù arzvù ve^ 
rament da par s6; cent pagg i andonn incontra con 1* torz 
iropres^^ch* al parè,ch* i andalfn a fuplir un morti altr cent 
purtavn V vi vand tutt pr ordn y ch' 1*^ era la çiù bella cofa 
da vder^ch* an s^psè rar d*^ più; altr cent funavn> e tra 

Suîft t ai era anc chi cantava d'^ mufîca ; in quai mez > ch* al 
Le znava y la Rizzola era If ,ch î deva da bevr y ma con una 
grazîa» ch* al Rè armas sî fortinnamurà,^ ch'antruvava 
lugh • Quand fiûr fînî la cenna^ e ch' fù purtà v; la tvaj a ,. e la 
tâzzâ dai bicchir > al Rè vols andar a lettre la Rizzola i 
andè a tirar zô T calzett y mo la feva quj fatdzzîn con tant 
garb» ch^ lu lu ..•.. an farè ma drr cofa y tant erl innamurà > 
e air ora > air ora al fi chiamar la fada innanzch^Tan- 
dafs a lett ^ es t dmandè la Rizzola pr mujeik* La fada ch' n*^ 

. - ceu 



Ford IX. 55 

cercava s nM* maridar fta ragazza în t' una bona clr,la difs; 
mô f^nor fi facra corona , dï ai la darô 5 es far5 qiieU, dtC 
a pois da para mj • La i di in dota fett miUa fcud d' or • La 
mattina fubit ch' fà livà al Rè, la i armnô 11 i quattrin in sl« 
man , ch' al Rè n' faveva dov s' Aar dall* algrezza , e la ca* 
mifa n i tuccava con riverenzia parlandal mfir; al cbiappè 
5Ù laRizzulina pr mandes la cûdufs vj.Sta manigoklfiiquanà 
la fil pr andar^la n sVuIrô gnanc indrj a dir al la fada^at n ia 
ftô di gran benefizi, ch'la iaveva fatt:la n i dî6 niîm,nc bat- 
laman a fncrj,ne ai fon tât ubligà;niînt:quan s'dis niînt. La 
iuferta s' av tant pr mal fta cofa , ch' dalla gran rabbia cofa 
iîlla Ij : la i jfî ft' aguraz: la dift, t' pofla vgnir al muftazz d* 
cavra ; la pronunziô fti paroi da pr lî^ch' la tofa n' fintî , c. 
iubîtlaRizzola dvintô una cavra bella ^ e bona » mo foi 
in t al muftazz • » slungô al mus , es i vign tant d' barbà^ 
a fi ftrinzi l' maflell , la pell dvintô dura , e V trezz dvin- 
tonn dou corn , ch* an s' pfeva vder rpiù belli. Quand al 
Rè vift fta figura,l' av a infpirtar dalla pora, es difs : mo cos 
è ftà queft , mô V era pur bella 1 j quftj , tnb dov enl mè an* 
dà tutt' fti blezz? ûja mo mî da eflcrmarid' una cavra? 
mî cert n in vuî fawr ; al fcva tutt fti dfcurs mentr, ch' i s 
ardufevn vers al s6 palazz « Quand i funn a caia ^ lu n' vols 
jb'rifa,ch^ l'andafs in tPfou ftanzi, es la mifs a cumpagn; 
à} una dunzélla in t' una cufina ^ es i di a tutt dou dis lir d* 
linda.filâr, digandi^:, ch'al vleva^ch'al fiifs fini in quia 
ilmana* La dunzélla s^mifs dMungh a inruccâr larocca,:a 
'filar , e far V gavett, tant ch* al fabat fira V av fini ogn' cola; 
mo la Rizzolà crdevâ d' pfer far la fgnora, cmod la feva in 
cà dlà feda^perche la n s' era miga Ij guardà in t' al fpecch ^ 
ch'lancâpevalarafon,ch'avevà al Rèd'andari d'brufc; 
ai vîgn ftîzza, e quand al Rè i dî tutt' qui ramdj , lai tafsô 
zôda una fneftra ( dis) : oh adefso sî,ch* a vui mî filar , o 
quajo ; s* al vol dl camis ,^1 s' n' hk da far lu , mo n6 zà coa 
al llii^ch' a fiilarô^èi^ijcoia I m^'^il tcuvà ia slftar? an fon 
' D 4 mîga 



5^ LaChiaqUradlaBanf(pla 

iBigamî unaferva s* aile pinfafs mai al Rê, esihopurtà 
in cà fett milla fcud d*or , an s5 mo s' al si' arcorda . M6 
tantetantsiben^ch'labaccajava, in t'agn mod quand la 
vift,ch' la dunzella aveva fîlà al fo lin al fabat mattina , T av 
per6 un p6d' fcurîz2,ch'al Rè nT arfintafs^ es andôal 
pallazz dla fada a cuntari la sb dfgrazia ^ La fadaTabrazzo 
conungran amor^ es i dî un face intir d'Dn munachin 
fila tant futtil , ch* la pareva bavella d' fulfell , es i dîfs : to- 
lè fiola mj^dal mô , a voft mari , c purtav bcn , e fia ben una 
donna da ch , al Rè s* algrarà a vder , ch' Y hà una muj ér, 
ch* fila tant. La Rizzola^quand la i av fgarbî d' in man al 
fil , la n* dîfs gnanc at n* inltô ^ tsi vultô V fpâll ^ es and6 
yi à cà dal Rè , ê la fada batteva fugh dalla rabbia . La dfe- 
va, guardà un poc^chMngratazza ! al h5 Cavà d'in ti flrazz^ 
aï h6 dà la dota, es i h6 fatt infgnâr d' agn' cofa , ch* la mett 
Tmandaprtutt/e p5[îi*trattàaftamanira? cuslazza! In 
tant laRizzola turnà a càfo,esdi al Rè tuttalfil, elùi 
di un can a Ij , e un alla dunzella y es i dîfs, ch* al vleva, ch* 
i allivafsn , e ch^ i ïikn vgnit inton« La dunzella cminz6 
A far agn mattîna la fuplina al s6,es al ptnava^la V aveva avià 
auflSr dalla flanzia agn volta^ch^al vlè far la pîfla , al fave- 
va dar la zampîna, al cavava la fcuifia d* in tefta cm' as dfè , 
ch' s aveva cald , al purtava la fporta , ç infomma V era un 
Tas d' virtù , e fia zovna i vleva ben jufè cmod s* al fufs ftk 
fo fîol ; mo la Rizzola zà al folit quand V av al sô , e ch' al 
Rè n* fû più lî , la dîfs : oh guardàm6 vu ! cofa fonja dvin* 
tàPuna cagnàtira? catt d'dis: an vrè,ch'al Rèm^filsdir 
cvellmî:ans5s*al s^arcordad'qulagnîxa d'quP fett mîUa 
fcud d* or ,^ e adefs m5 ai h6 da ptnar i can, c cundurî a ca- 
cagar ; mô dis , flà a vder cmod s' £k , e taff : talTa al can zô 
da una fheflra , ch* at imprumett, ch' al fu altr,che dir bar- 
baallazè; al puvrîn andô in mîll brisL Quand fupafsà 
Ii's5 quant mis, alRèrifaver,cl;i^al vleva i can; quand la 
Riz«oIa fiotl Aa piva^^ Us' cminzd k|;mtftr ^ perche si ben^ 



ch* la feva da brava Vîà n feva per6 tutt qui fmargîaflat (h* 
quand al Rè ni' vdeva . Quï^ n' favand, di' parti s' piar, 1 ■ 
and6 cujrrand a cà dla fada , es truv6 alla porta un vcchîn, 
ch* era lu al purtunar , é S* era zà in cà anc al fo temp d' 1| ; 
queftî dmand6,chi lavleva? Ij arfpos; tn m' cgufs più 
barba cavron? ah bon bon, arfpos al vecch, ohquefta 
m* pias > a fon mî barba cavron , al lavezz crida drj alla pa- 
della, dis, tî t* i una cavrazza pr la to fuperbia, c pr eflr qusl 
drgujanta, t' i mérita queft, e altr , afpetta un puctiii 
qla zovna , ch' adefs adefs at chiarirè , e t varà un 
pocdovt-hàrduttal to fum. L*andô in r'un ftanziola 
tor un fpecch , es al mifs dinnanz al muftazz dla Rizzola ; 
guand la povra ragazza s* vîft , V av a cafcar morta dair af- 
lann • Al vecch i dîfs : rao fiola mj av avevi da tgnir a ment, 
ch*a eri una povra vill ana , e ch a magnavi, quand ai n' ave- 
vi, dal pan d'furminton,e ch*la fada v'aveva ardutta a port, 
ch* ai eri dvintà Regîna^ e vu Y avj pagà d' ftâ bella mune- 
da ; quai dî,ch' la sbursô la dota in man al Rè, vu n i dfîffi 
gnanc ubligà al fou grazi , e pô tutta quia bella muvïlia,ch* 
fa V fi , ch' era fior d' robba , ch' gradiment i aviv riiuftrà ? 
i aviv gnanc ditt una volta una parola,ch' apa garb d' rin- 
graziament ? adefs a s) m6 li vu con un bell muftazz 
acàvra : oh tolè mô sù,aval psj mô sbatr in dond 
^ fol dir vu j mô perô fint; , s' a vlîfli far a mj mod , 
av infgnarè la ftrà, ch' a priflî tumar in grazia alla fada , 
m6 vùn la vrj intendr , ch' av parrà d' abbaflarv tropp , 
m6 fà a fcnn d' un matt , pruvà • Andà a truvar la fada , 
e travi in znocch diniianz, e dmandai perdunanza,dfend , 
ch' an al farj mai più , ch' Ij p5 è tant la bona paftona , ctf 
las muvrà a cumpaflîon , es v'turnarà al voftr mùftazz^ 
Sti paroi piasînn alla Rizzola, la tîquell,ch i difsal vc 
chin , e p6 d' zunta la basô anc la man alla fada, dman. 
dandi mîllfcus. La fada T abbrazzè , la la basô, c pô i 
f^cuindd«iinui^afiB «nod Tavè alla prioia, lai mifs iib 

dais 



|S LaChidqUrâikBdH^ola 

<}oU> Jina vefta, çh' fteva in pj dal gran or, ch' i era tfû , es la 
a muntarmt'una carozza fquarçhiofa accumpagnà da 
una gian ma0a d' fervitur, es and6 (igh ancalipr con-r 
durla dal Rè,. al quai h'fteva in lu dall' algrezza a vder 
lafoRîzzola, çh'ipranirnà bella. Al s* magnava Tman 
d' averla trattà si mal , ai dmand6 mUl volt, fcufa , es i 
dîfs»<;h' i'fra ftà qu\* lefsri ygnù al muftazz d* cavra,cb* 
rayevafattçffrqusîjcrud conlj. Qusjpè la Rizzola fû 
fempr cuntçnta , gs ylà un gran ben a s6 mari , es andav^ 
agn* mattîna alla ftanjzia, dla fada ( ch' era zà rftà li da \] ) 
a bafairi la nii^n , e ^ intcrrogarla pi' avè durmi ben la nott ; 
a quai Vcçhii) p6, eh' i dî quai bon çuns»,la i feva dar dal 
jbrod la mattîna quand i n' avanzava , çs impar6 a fou 
fpes; ^uànt ^ mai da ludar çjbi è çurtes^ 

La Fola dla Cewa afadà, 

AI erauna voltaun Rè,ch' s' chiamava quell d' Pergou 
la lunga: queftaveva nom Zanpn , St fgnor aveva 
ungrandeiideri d'averdifîù, es 5' arcmandava fempr ^ 
una ftatya d' Gipv , çh' V aveva in tla ftanzia,àççi6 ch' la i 
jtifs grazia, ch' sô mujer lîfs una voltaun qualcragazz; al 
$ arcmandava anc ai altr , çh' prgafn anca lor Giov, ch'i 
h^it fervlzi, e pinfand d' pfcr utgnir più facilmcnt h 



m Miiu^rrin a vjiuy,pj:«jctnuai > vu vgnijis <i»i<» ius «« uvi » 

M6 quand fu pafsa un tçmp lungh,ech' alRè vîft, ch'i 
avèlafi d'alluzar, ch'lùn'àveva fiù, al difs: oh a fou 
pur mî al bell matt a ftrafcinar açqusî al mj , laffa pur 
far a mî , da qui innanz an vgnarà gran fatt d' iU 
birb air ufs * Al fleva ail' erta , e quand s' accuftavaqualç 
«fi d- fti .p%ria;pr jiv«c ricovr , jelù ,d» :jpaii».âi€yftriti tv 
'■-.:: ray» 



Fola X. içr 

irava con la balefira , es ni lalTavavgnir. Oramèal pur- 
tô al cas, ch* al pafs6 un gran birbant, ch* n* favtva, en* al 
Rè n' vlifs più dar alloz, o pur s* al lefaveva^ai vleva 
lemcdiar. Queftand6 atruvaral Rè prgandal a tori îa 
cà^cmodrerafolitialRès'vult6 con un zuff, ch' s' frè 
ligk con un cavzal, dfendi: oh ft*n'hàaltrmocl, t*an- 
darà ben a lett al bur vè » an è più al temp,ch* Berta filava » 
an fon migapiùminchion;albirbant arfpos.'mèlacaufa 
mo?e al Re i cuntà,ch'lû avevatoltadarallozaquftor» 
fperand,ch* Giov i fifs ftà grazîa d' ûi ragazz « e qusi » dis > 
con ruccanon,ch'lamè andà bufa^avvui manoar albov 
ja tutt quant a sj , perche a far ft mftir am i èandà al cott, 
eal crua > ch' ai h6 impgnà agn cofa . Quai birbant i arfpos: 
mo s* la n hà altr,ch'la cravaja , ch' la m lalTa pur far a mi ; 
e chi s),ch* l* arà di fiû qu) pr cà magara , tant in vlîf sla ? Al 
Rè arfpos: oh s'àtbafta l* anm d' fer,ch* fucceda fta cofa, 
mi t' d6 parola d' dart la mita dal regn . Al birbant arfpos» 
di'amdagaben ment facracorona;lûhàda far in mod, 
ch* una perfona i porta at cor d* un dragh marin , quand 1* 
h\ ft cor » air hà da far cufr da una,ch* sj putta , e ch' sj pru- 
mtdk pr fpoia ; Ij vdrà^ch' fta ragazza fubit» ch'la (tntirà l' u* 
dot d' quai fun),aîvgnaràuna panzagroflàgroilavch'U 
parrk d' nov mis , quaiid ft coi frà cott,ch' al le daga da mà^ 
gnar alla Regina^ch* la dvintarà gravda . M6 cmod p6 mai 
tflr (dïfs al Rè)cb'rdventn m6qusî gravdiplàfnn sa pur 
kgran mattiria. Al birbant arfpos: eh ai n'è ftà dgli dtr; 
à s6 ml d*una,ch*un dî quand la paflava pr unpA vsîn 
a dl ros»in tal fermarsafîntir qui* udor «la fi fubit un bell 
fandHn. Ohvi donca,arfposal Rè, à vui,ch* juftadefs un 
d*ftiomn vaghn a truvar ft cor daldragon^ ch*diavl fralf 
a VU! m6pruvarmî. Subit mandonn in volta tant i gran^ 
pfcadur , e tanta zent» ch' fînalment i tnivonn un» ch' catt6 
al cor, esaipurtonn al Ré» lu al dî a una putta d*quelli 
d' çoxr,ch's'avèda ipufàr Und'quidi. Sta26viias'fr6 ià 

t'uaa 



60 LaChiaqUrailaBàHzola. 

t^una flanzia ^ la tols dou znis tant ch' i' impf6 un fafs , c 
in s qui' bras U i mîfs su al cor • Tant quant ai cminzo a 
fumar , ai vîgn ftrett al buft , es dvintô groffa , e al prfinid 
r cra gravda Ij , tolè • Mo al mal n* ftî mô qui ; al dvintô 
gravd agn cofa,tutt quell, ch'era pr cà, tutt i mobil, e 
da 11 a pue dl i parturinn • La trabacca fl un trabacchin , ai 
tavlin in fî un pznîn pznîn , al tulir fi un cuslîn , ch' »* era 
d' più lunghin, lafgietta in fi una tant galantina ^ch'an 
8' pfeva vder d' mii , eal cantar in fi un tant garbadîn, ch* 
al feva vuja. Subit ch' fïi cottalcor, i ftnndal guazzettji 
es al purtonn alla B[egina in s' un piatt; quefta ditt ^ e fatt 
ai Vign Itrett al buft , e da 11 a quatcr di in tl' iftelTa oralj, 
c quladunzella finnunbell malchpron, es s'arvifavn si 
fort infem^ ch'ani eradubî acgnufri undairaltr.Ifunn 
alivà infem , es s' vlevn fra d' lor tant al gran ben, ch' in 
pfevn ftar luntan un dalP altr gnanc un mument ; ft' amor 
ch'is avevnera tant grand, ch' la Regîna cminzè avem 
gelosjjoerche fo fiol cercava fol d'ftar in cumpagnj d' qui' 
altr , en' era fiol d' una fo feïva, es muftrava dn' s' incurar 
gran fatt d'Ij.Lasmifs in tefta d' ftrulgar almod d'cai* 
vars d' in ti ucch al fiol dla dunzella • Un dî eh' al prencip 
ib fiol vlevaandar acazza con aleumpagn, innanz d'an» 
dar vj ,al fl impiar dal fligh in tla ftanzia, es cminzonntutt 
dû a dsfar dal piomb pr vder qui mattiri,e qui zuglln^ch* 
vgnevn dà quai piomb dsfatt; ai maneavaun fafs, perebe 
i vkvn far eu* altr fugh , al preneip andô lu in s" al granar 
ft tora! , e in ft mentr arrivé la Regina, eh' vift al fiol dla 
ëuhzella,cb' era li dapr lû(al quai aveyanom Candlor) 
ai vign in pînfir d' fari qualc fchirz pr li varal dal mond , 
eschiappètaminand la paletta,eh' era infughintà,es i la 
batti vers al muftazz , mo lu quand al vlft fta cofa , al s* ab- 
bafsô un poe eon la tefta, tant eh' la n i psî cujîr fn vers una 
z\]z , m6 la i fî perô un brutt fegn , es vleva feguitar a dan- 
«aralfinèlafînti ariivarFonz^eh'eramo fefiold'Ij, eh* 

avè 



FoiaX. et 

avè ft nom* vcs lafsà qusi ; la fi açcufti quand J* av mifs 26 
al fais , es i dîfs, ch' V era vgnù li pr vckr çpfa al feva y la i 
il dû fimitun dsivd dsivd , e p5 andô vj • Quand Candlor 
av arzvù ft bell régal , al s calcè al capell in sk front pr crur 
vj: la magagna dla fcuttadura tant ch' Fonz n^ fn'adîls^per- 
chc al s* frev p5 aflitt , mo al crpava dal gran mal, ch i feva 
la botta d'fugtiipur al fesfiirzè ,e quand TavAnî d' far 
qui* chimir con quai piomb al s' tolslicenza dal prencip, 
dfend,.ch* al vleva andar vj pral mond. Fonz armas tant 
innucà a fintir fta cofa, ch' an fav cofa s'pinfar,es i dmandô: 
mô d' algrezza d' che vliv mb andar ? Candlor arfpos : n* 
cercà altr , e favà fol,ch' a vagh perche a fon sfurzà a far 
queft,efavivaivaghbénmalvluntira vdi, perche av vui 
tant al gran ben , ch' à fent propri cm' av fr6 luntan , ch* 
an ar6 più quiet, avam in memoria, e arcurdav dl' amor,ch' 
az fen avù • Dop queft i s abbrazzonn pianzand tutt dû , ch 
i rauvevn a cumpaffion • Candlor andS p6 in tla fo ftanzia ^ 
es tols un' armaaura ^ e uoa fpada^ch' era nada da un' altra 
X}ual di,ch' tutta la robba fi nù , es s' arm5 tutt , e p6 ando a 
tor un cavall d'in tla ftalla . Quand al fù li, ch' al vleva metr 
ipj intlaftafFa,aiarriv61iFonz,ch'pianzeva,e ch i dîfs: 
m6 zà ch' amvlj abbandunar, lailam qualc arcord dal 
yoftr amor , tant ch' am la paiTa un poc • Candlor aveva zà» 
cmod ai h6 ditt, l' armadura indofs , es aveva a gallon un^ 
pugnal ; as al liv6 dal fîanc, es al piant6 in terra dritt , e d' 
liiufsi una bella funtana. Aldifs: vdj prencip, quefta è 
la più gran memoria , ch' av pofla laffar i dalla manira, ctf 
currà fta funtana , a farj cmod va i fatt n}j rs' la frà chiara » 
c tranquUla , al frà fegn,ch' a fon cuntent , s' la frà torbda ^ 
r è fegn,ch* ajrè di guai , es la frà fecca , ch' al cil n' al vuja^ 
y è al fegn dla mj mort > e p6 s' cav6 la fpada , es la batti ia 
ierra ; li i nafsi una brocca d' ufniarin • Candlor feguitè : 
dis,cm' r uijnarinAà verd, mî ftarb ben , cm' al frà pafs^ 
an i frà miraqul , es al dventa fecc dal tutt , 1* è dà l' uliva» 

ch 4 



gt taCUaqtiradlaBamola 

ch* a fori andà dal coFp . Quand Tâvlînî fta zanzada , îs tur- 
nonn abbrazzar> e lu s' mifs in viaz; e camina, e camina t In 
trandarpral mondai intravlgn vari cos,ch'ftiin*ftar6 a^ 
cantar , perche ian 1 s6 p6 gnanc. A sô,chM*arrivô alla cit. 
ta d' Longa Pergolana, in temp ch* s' aveva da far una bella 
gioftra^esavevada tuccar prmujerla fîola d' gual Rè a 
quell, ch* vinzîfs la gioftra • Candlot and6 anca lu tra qu/^ 
ch' avevn da giuftrar , es i la fï vder in candela , ch^ al vins 
lu, es ftarmagnrcon tant d'nas tuttqui cavalir, ch* crn 
vgnû d' in zà , e in là pr al mond i e qufi ai fù dà pr mujer 
la fîola dal Rè, ch' aveva nom Fenîzia , es finn un gran 
ftaralligrament.La fîra fempr s' feva trebb, es zugavn a 
rafFa , e a prit, e chiergh, e agh' cofa and6 ben pr n* sô quant 
mis* Al vîgn p6 vujadopft'temp a Candlor d'andar a^ 
cazza,es cuntô tt to pinur al Rè,al quai i arfpos: oh n6 
vdî , ch* al diavl n ev tintafs a far fta cofa , perche ai è qui 
drj a fti bofc r om fal vadgh , ch' agn dl va piand la figura d* 
qui animaljch i par a lu , ora d' lov , ora d'iion , ora d' cerv^ 
ora d' afn , ora d'queft , ora d* quell , e con fia fînzion ali 
acchîappa la zcnt , ch^ va a cazza; lù p6 i ficca in t'un sfim* 
drion,quand a gli hà tira alla ta)ola , es i tin li fin ch' è ora , 
ch'alfî magna, ficche^mî v' torn adir, ch*an ftadi a far 
fta mattîrîa,ch' ailaffarj la pelL Candlor, ch* n' avè pora 
d' fum d' lafagn ^ n' bad6 brifa a quell,ch i dfeva fo mur, c 
la mattlna ben a bimora al s n' andè vers un bofc dov i era 
|ufld' mala flirtuna V om fal vadgh ,al quai vdend vgnir Ht 
20vn da luntan , al s' fi in forma d* una bel la cerva • Quand 
Candlor la vîfè^aî cminzô a correr dri , e la cerva innanz , c 
lù dri tant ch' la V ardufs in t al mezz dal bofc , e pô f î vgnir 
tanta nev,e tanfa timpefta, ch'alpareva,ch'alcil cafcafs* 
Candlor s* truvô dinnanz alla grotta dovfteva Torn falva«* 
dgh , es 5* ficcô 11 dentr pr n* s* bagnar, V aveva pô un fredd^ 
ch*l*infpirtava,al tols un pzulînd*legna,cn*altruv61à 
dentr %e con al batt fugh|ChU' aveva in bifacca,e dûftlcc^ 
^ ch'ai 



loUt X. 6% 

ch* ai mîfs fotta,r împîà al fugh , es î\ tantara con una bo- 
m sfiamarada ^ es' s' andava fugand i pagn • In ft fnentr al 
vign alla boçca dla grotta la cerva , es parl5 dfend : quai 
fgnor m' farel mai la çarità d' laflarm vgnir qui dentr ? per* 
che a fon morta dal fredd«Candlor s' maravjô alla prima 
2t fîntir,ch' la cerva parlava , mô al dîfs pô in cqr sô : ah : V 
dînn far qusî quelli d' fti pais ; al fi vultô tutt cuites , cmod 
r era folit, dis , mo si ben : vgrij pur dentr povra bftiola ; 
a vign mî, i arfpos la cerva, mô ai nô pora^ch* an m* ammaz- 
zà pô i nônô nt' dubitar, j arfpos Candlor , vîn pur fovra 
la mj parola. La cerva turnô a replicar: mô s* al vol^ch* a vî-^ 
gna , a vui, ch'al liga i can m) , ch' i n m' murfgafn , e anc 
al cavall, ch' an m' difs di calz, e Candlor ligô i can > e al 
cavall. Air ora la cerva dîfs: oh adcfs a ftô mô quita un poc, 
tnô perô s' an liga anc la fpada , mî n' vîgn dentr pr dis bacc 
abbaccà . Candlor, ch' aveva un gran guft d' fmefdgar fta 
biftia^lîgôanc la fpada, es la mifs in là arpiattà, cmod fk 
quijch' an pora,ch i sbîtr n i trovn in cà gli arm . Quand V 
om falvaddi, ( ch'era zà lu fta cerva) vîft Candlor fenza 
»funa dfeia , al turnô a dvintar om falvadgh,es 1* agranflô; 
ai ligô una corda a traversée pô al mandô zô in t'una fofTa ^ 
ch'era in fond alla. grotta, es imîfsadofs una gran pre- 
da , perche an s^ psîfs più movr fin ch* an i' andava a tor pr 
magnarfal • Intant mô Fonz, ch' andava a vifîtar agn mat« 
tîna , € agn fira V ufmarîn je la funtana , al truvôla fun- 
fana torbda , e Y ufmarîn pafsi fubit al îi i fu cunt , ch' Can- 
dlor avîfs di guai , es dîfs : oh car al mi Candlor at vui 
bèh vgnir ajutarvè,oh laflapurfar amî,e fenza dman- 
dar lizenza ne al fgnor padr , ne alla fgnora madr^, al s* mîfs 
a cavall , es s' armô mtt d' ferr , al tols figh du can afifadà , 
,csandô vj pr al mond fenza faver dov . Al zirô tant d' zà, 
td4à,ch*rarrivô a Longa Pergolana,es fintî, ch'tuttl* 
campan* funavn da mort pr Candlor , ch' s* crdeva zà fora 

4almoaclt QjiandÇoaîs Mnvôjtutt altolinpr queft,ch* 



é4 La Chiaqlira dla Banzola. 

s' crdeva zk mqit , perche, cmod a âïk alla prima, i eriû 
fimiliiTm • Ai fù chi cors a dar la noua alla fpofa pr aver It 
manza . La puvretta,quand l' udi fta nova,la s av a ruzlar z6 
pr r fcal, ch' an i cra ma d' avvis d' vderl. Quand la i fû 
wsiïïj la fi cri alcolldigand:m6 doviîv ftàal mj benPdsj 
su al mj car marî , dov aviv abità tutt ft temp ? Fonz s* in- 
mazinô , ch' U i fufs donca ûà Candlor , e ch' air ora al fufs 
zà pers , al f i pinfir d' pruvar s* al psè dfcruvr pae$ qusi (ou 
f acqua y e tant andè dri con manira dfcalzand la princi* 
peiTa, ch'al capî daraaron agn'cofa^ech'rerailà quia 
malanaza cazza U (o arvina . Lu dubità , ch' al fufs mort 
infallibilment, m6 al tasi pr n s' dfcruvr lu , zà chai cgnu£- 
ieva , ch' i al tulevn pr qui' altr . La nott,quand V andô a^i 
lett con la fpofa , al n vîfta d' aver mal int* al corp , es dils, 
ch' an avè bifogn d* chiaccar, es mîfs la fpada d' fovra dai 
cvert in mez al lett dfend alla fgnora , ch' al fi^va perclic 
r cvert n' al tuçcaffn , e ch' V era pr quell, ch' ai mteva quia 
trameza,La mattîna feguent all'alba lùdîfs, ch'alvlevt 
andar a cazza , e ck' in i ftliTn mo a dar d' nas com s' fol dit. 
La fpofa s i cminzô a arcmandar , e al Rè bravava, ch' al 
parèjch' vgnifs zô la cà ; m6 al fù tutt un . Al s' mlfs a ca- 
vall con ican affadà, es and5 al bofc dov i intravign 
tutt qui cosjch'èrnintravgnùa candlor, e quand al paf- 
3Ô li dalla grotta , ï arvifô gli aim , i can, e al cavall, ch* cm 
là ligà ; al dîfs in cor s6: certp Candlor è qui. La cerva î difs 
cmod l'ave va ditt a qui' altr,ch'al ligafs gli arm,i can,e al ca« 
valLFonzin fcambid'ligari5al gli amulô adofs tutt fti biûi, 
f h' i in finn fafs, e faûTulin , ch' an;iù mai più om falvadgh 
ai su dî . Fonz era pô qui, es vleva fayçr nova d' Candlon 
D* furtuna al finti la fo vos z6 in tal fofs, ch' al dfcurrevju 
con di altr , ch' ern anca lor in runvcrfazioiï alptand d' cf- 
fr magnà dal om falvadgh,ch'ai tgeva li a ingraflari . Fonz i 
cavô fora tutt . Ay psj inmazinar,ch'algrezza i ayn , e maf. 
{ffï Candlor, eFojiz.atujrnars a vder • I an^onn tutt du a pa^ 

lazz 



iazz dalla fpofa dXandior . Lj efa p6 intrîgà,ch* la n favc- 
va più qua s' fufs fo mari vdandi tutt dû infem dâl grau 
arvifars . Candlor p6 i muftrô al fegn d' fugh,ch' V aveva in 
tla front , e a quia manira la cgnufsî qua era al bon . Fon2: 
ftï p6 11 da lor un mes,ch'ij dinn tutt quât i fpafs,ch*s i psînn 
maldar . Al vols p6 turnar a cafa, e Candlor i di una lîtrt^ 
da purtar a fo madr , dov ai dfeva , ch' i' andafs a ftar lî da 
lu . Lj i andô , e mai più s' è favù,ch' a lu i turnafs vuja d* 
andar a cazza,pcrche al s' tign a ment quai pruverbi^ch' dis: 
r è un gran mal caftigars a propri fpes • - • 

La Fola âlaVecchiafiurtgk. 

AU ftcva artîrà dentr in t' un zardîn dou vecchi , cîoè, 
gli abitavn in t' una cafupla^ch' cra in stzardin; 
dentr a s t fît ai guardava una fazzà dal palazz dalRè d'Rocw 
ca forta • Sti dou vecchi ern V più brutt figurjch's'ftiffh mai 
vift al mond i gli avevn V zîi grofs cm*è un cavicch, la front 
lutta crefpa , e brgnuqulofa, ipalpidf'a^i ucch fempr pin d* 
arcotta , i ucch ftralunà , al nluftazz ftort, una buccazza,ch' 
i arriva va da un' urecchia ajlr altra con la barba , al ftmogh 
tutt plos , r fpall avincà , 1 brazz , e I gamb fatt a cavriol . 
Sti puvretti,ch' cgnuffevn qiiant dfett gli avevn , ftevn fem- 
pr arpiattà in càprporadiyefTr vlftymafTm p6 da qui dla 
cort , ch' 1 favevn,cn zaqu/în i în pr Har la quadra . Ma con 
tutt ch' n s laflavn vder,l s fevnudir, perche gli ern tant 
nujos , ch' gli avevn fempf cvell da bruntlar : ora dfevn, ch' 
un zefmin d' qui di vas dal Rè era cafcà z6 , e ch' in t al da^ 
ri in sla tcfta al gli avèiatt unabrgnoqula, ora ch' una litrt 
ilrazzà^ch' era ità tratta z6 , i aveva nizzk unafpalla> ora ch* 
unp6d'polvrieiaandà^6prla gola, e ch* n' pfevn più 
tragondr; in fommaagndi ai era qualc fcena nova da \x^ 
mintars; tant ch'al Rè iuitend fti gran delicatezz, argumen*^ 

E tè 



^é LaChiaqliradlaBanf(ola. 

Xh^QÏiY fu (Tn cuslin'tant zintil ( perche zà lu ne gli avê mal 
vîit ) ,e ch' r fulTn tant belli (s la blezza avè da corrifpondr 
a fti gran fimitun ) ch' ai vîgn vuja d' pruvar s* al lipfeva 
yder • Al cminzè agn di cm' V avè dfnà , a fpafzar innanz ^ e 
indrj pr un curdur ch' i era îndrîtt , e sburgars, e trar di fuf- 
pir , en aren' pafsà V murai ,e p6 in ultm a parlai. Al cmin- 
z5adir:dovllavmaî arpiattà T mi belli zoi? vgni fora: 
vgnin\ch*apoflaalmanc vder al mûftazzînia dsji pur cd 
fr belli , n* è vera > Al dsè dl cos \n 11' andar , m5 a in pfeva 
dir quant al vleva^ch' V vecchi tgevn dur , es n* vlen brifa> 
darrora.Stagranfudezzafevacreirrla vuja al Rè, ch' al 
tgnè veramcnt fufptà, ch' V fuflfn belli; an s* pers d' anm^ 
quïalfeguit6afàragn'dituttftîsburgamint, e IH fufpir^ 
tant ch^ r vecchi » sburga ancù ^ e sburga dman, e dai, e daî, 
fînalment Is'arefn^espinfonn^ch'rera una gran mattr. 
ria a perdr un uccadon si fatta quand gli aviifn psii min- 
chiunaraL Qti dî^ch'^al Rè era la su a fari la folita preghîera, 
ch' r % lalïaïrn m5 vder ^ gli diiTn dalla felïa dU ufs con una 
vuslîna (uttila , futtila , ch* al più gran favor, ch' gli aviflh 
psù far,frè lia da lî a ott di d'muilrari fol un did d'una man» 
Al Rèjch^s^intindevad'^ftrcos, faltatantalr, perche al dîfi? 
lu : eh as cm^nza prima dal did\ e p5 al brazz , e p6 la fpal- 
la, e va pur là ; bon bon,: dis > a faro p5com dis al pruver- 
bi : tù , e pè dmanda i e quft Farmas d' accord d' la su d* in 
s al curdur , ch' fra ott di al frè andàlï z6 alla ca , e ch* lot 
i aren'mullrà un did .. fn tant ilr vecchi n' ùnn altr in fti ott 
di,che andar fgurand il did tuttdou, es ern armas d' ac* 
Gord,chéchiravèpiùlifs,qucllar are muilrà..Al Rè an- 
dava cuntand i di, ch' un*^ ora i paré cent ann • In malora ai 
vign quai dî,,lù and6 26 in t al zardin , es batti ail* ufs, dis,a 
fou qui . La più vecchia aveva conclus , ch' V era più lïfs al 
s6 y. ch'n' era qucll d' fo furella, e qusi la I mîfs fora pr al bus 
dla chiavadura* St did m6,s' av cuîitintà>feva tant la bella^ 
figura^ ch* al Rèdvim^iimamuràmorilùj^ tolè j ai cminzà 

afajt 



FûlaXL €^ 

a Far fovra di dfcurs , e dgli elpreflion amuros, cli' Terauna 
blezzaaudiral. Alfîarcmandava dfend : mèch'la ftaga a 
udir, cofa i el m6 a Ij, zà ch'la m ha moftr ai did,a muftrarm 
anc la man ? oh zô ben m6 , i fatt fimîtun , la n sà,ch' a fon al 
Rè , ch' a pofs far , e dsfar ? e ch' s' la n' al fara pr amor , ai 
al pofs far far pr forza? Lavecçhia^ch^faveva quant para 
fan tri bù , la vols prima vder, ch' al fufs cott , € p5 da lî a 
un pezz P arfpos con unavuslettafuttila,dis,facracorona 
r fatt cos , ch' al djs , m' parn mattîri mî, ai fon tant ubligà^ 
ch' mî n' farè cofa m' dir ; al Re arfpos : m5 a vui,ch' la fip- 
pa mi mujervedla; la vecchia dîfs : mô a fr5 mî zà ch' al 
çmanda acqusî , cofa oja da dir ? bafta fol^ch' am fazza una 
grazia : a vui^ch' pr fegn ÛV amor , ch' al dis d* averm , ch' 
al fazza in mod , ch' quand a vîgn in tla fo ftanza , e lî dal 
lett , ch' an i sîppa brifa lum y perche am tem ma d' eflr vî- 
fta da un' om cm^ à fr6 dfpujà • Al Rè^ch* ai baftava d* arri- 
var averla, are fatt d'agn cofa, ai prumîfs d'sî^dVi, ch* ben c 
vluntira lafrè ubbidî,e$and6 vj tutt alligr, bafand qui' 
ufs dovT avè parla alla vecchia , es n* vdè T ora^ch' fuïs fi- 
ra . La vecchia m6 in ft mentr era tutta intrigà , perche la 
egnuffeva benanca Ij cmod Pera mai crefpa^es era tant 
palFa^ch'ai cafcava zô lacarn,ch'lasfvintalava*So fureL 
la i deva man accurhdar fta carn ; i in chiappavn di p^igutt^ 
es la ligavn con di chiappîtt tant ch' la n cafcafs tjusî zô da ^ . 
tutt i là ; mô as pô credr, ch' bella figura la feva. Finalmen* ^ 
quand fô ora , al vîgn un camarir al bur , eS chîaftf>ô la vec- 
chia pr man , es andonn qusî a taftun là dal Rè , al quai era 
là a lett afptar la vecchia,cn1ù ftimava,chTufs zovna.Quand 
la fù lî y la trî in terra la fo ftanlazza , e al sô buttizzazz ^ et 
muntô a lett • Al Rè mô pr effr ben anca lu attilà , al s* era 
dà r oli d' zefmîn , e la polvr d' cipri , ch' al faveva d' mîll 
udur^ e manc mal , percne qui amurtonn la puzza ^ ch'mna* 
va \avecchia dalla bocca , dai pi , dal lasm\ e in fomma dà . 
tuiticù* Quand al Kèçminzô afintir tuttfti chiappVtt^l^ 

El armas 



^& La Chiaqlira dla Banzola . 

armas cm* una ftatva , es n' faveva cofa s' dîr , mb al fti af- 
ptar, ch' la vecchia runfafs , e p6 tols al batt fugh , ch' l' ave- 
va 11 dal lett y es impres la lum , ch' al la vols vder a (o mod ; 
quand alviftqulabrutta ftri)a,ai vign al diavl attorn^al 
pms6 fubît d' vlerla amazzar , m6 al difs : V è mii,ch' a chia« 
ma i mi fervitur • Al cminz6 a sbatr tutt i ufs ^ e a gridar : 
fiv 11 ? eh dov fîv ? tant ch i faltonn tutt fora in camiia , es 
vignîn' a vder cofa èra ft burdell ^ Al Rè i dîfs : vdi v la bella 
fetta cm* è tuccà? guardà la brutta lova, oh queft è un bcun- 
zin da Rè ; mo^ dis , e favj s* V hà fatt al pcà , la farà ben anc 
la penitenza vdi ^ perche Ij m' aveva da dir liberament^ch' 1^ 
era vecchia^e n m i acchiappar a lïa, manira: razza iiorta! su , 
ch' la s'tuga juft adefs da quai lett acqufi bella ,e dlpujà, e ch' 
la s taffa z6 dalla fneftra : su cavt d' qui, e cmënza oen a pur« 
tar vj la puzza, fattla, e penfa ben,ch' at la fazz a bon mcrcà^ 
s* an te tratt piz • La vecchia , ch' s* era zà dfdà , cmod s' p6 
credr , cminz6 a dar di calz,e di pugn a qui fervitur , ch' la 
vlevn chiappar su , es i murfgava , es tgnè ditt : oh quefta è 
bella ! mo chi l'.hà fatt vgnir lu al mi ufs ? oja dîtt mi, ch* al 
m' vîgna a far tutt qui fmorfi ? V è pur Ità lu , ch* m' hà tira 
qul^guardà ma al gran mal^ch'ai hô fatt,perche an i b6 cont, 
en' a fon vecchia ; mo ch* al fenta : mal guai a quia cà , che d* 
vecch n' sa . Eh i în qusî lor fti zuvnazz , i vren dl parigîn' 
con al pirrucchin , e àl pattanler , e ben brlicchi; mi m6,ch' 
■ Vagh là alla bona , ai hô avù fta bella furtuna . Mo i fervitur 
la laflbnn grachiar,es la pionn d* pes , e tafF: zô a rompicoU 
dalla fneftra,ch' guardava in t*un zardîn . La fû mô la fo fur- 
tuna, ch* la n précipité z6 a fiacc, perche V armas attaccà pr 
^ui (placcar d* cavj a un* albar d' ngh » Al purt6 m6 al cas , 
ch* al pafsô pr d' lî la mattîna a bunora dl fad , perche V era 
un zardin d* paifagg; fti donn patevn d'una malincunj gran« 
^diffima , a fegn, ch* nfun s* arcurdava d' avcrl mai vîft rîdr . 
Quefti vdend quai fpîndai attaccà al albr, e quia figura qusi 
«ridiculoiajls^mîiTn arldr d'un guft.qusi grand, che gli 

avn 



Fôla Xh 6p 

avn a crpat , ch- n* pfevn più aver al fik j l s* dfevn fra lor t 
guardàJ quftj z' hk fatt ridr,cofa ch'n' ha psù far tant duttur^ 
ch' z* in ftà attorn , m6 bifogna^ch^ ai pagamn ft fpafs^ch' la 
2' ha dk^ Una dîfs,mî i daghla mi fadazion,ch' la dventa zo- 
vna , e bella bellîflîma ; e qui' altra : e mî, dis , ch' la dventa 
virtuofa tant y çh* l fou nun favn far tutt qucU , ch' Ij vrà » 
e p5 ch' la fava trattar tant ben, ch' la para nada Hobil ; € l- 
ultma difs : ( perche gli ern zà trei )a vui^ch'la fi la più fur»» 
tunà donna , e la piû vlû ben^ch' fia mai ftà al mond • Quand 
pli avn dà fti aguraz , gli andonn a far i fatt $ù • La vecchia^ 
iubit dittefatt s' truv6 a fedr ins'unacari^d' vlud con 
la franza d'or, e Talbr era dvintàun baldachin d' vlud verd 
con al fond d' or, almuflazz era craod è quell d^ una ra» 
sazza d^ quinds ann , m6 d' una blezza , ch' n s' prè mai de« 
Krivr; tutt auelli,ch'airora avevn nomd' efsr bellï^pa^ 
revn ftrazz ; r era p6 cunza qusi ben , ch' an i è dunzella al 
mond^ch' infavifs &raitrtant;latralucavada tutti cû pr 
Tgran zoi, e algranor^ch'ravèinfipagn^eprifpilluni 
ch' Tavè in tefta;l'avèpà attorn tant fervitur, e dunzel9 
ch'fevn a gara a fervirla ^ chi dri alla cô, chi a âfrgarlaj 
infomma la in inifteva a una Reglna • fn ft mentr mô al Rft 
ai vigncuriofitàd'vder dallafneftrad'ch'eradvintà dla^ 
vecchia , al s' mifs 1 ' pianell in pi , ts s' avluppô in tla c ver- 
ta, e p6 fmuntè z5 dal lett ^ es $'aâFazz6 alla theftta . Qyand 
al vift fia cofa > V armas con la bocca averta , inuccà , ch' al 
paré un ftlon • L' andava guardand dalla tefta fm ai pi a^ 
fta bella fiola; ora guardava ai cavj , ora contimplava i 
uçch^ora 1' fpall,e infommadaun cô ail' altr. Al tgnè 
dîtt : m6 laffa ben , ch* am sfrega i ucch : dormia , o fonjâ 
defd ? fonja imbriagh ? mo cofa è quefè ? ch* diavl d' dov è 
nad fia bella cofa ? cmod ela vgnû li ? quand ai n' av di tt , ft 
dittyal cors caminand allafcala^ ch'als'av a ruzlar z6 & 
€6 fitt , es cors in t'ai zardin dinnanzalla vëcchia arzuvn); 
ai fi una liverenza^cb^ al battlfquasaltnfiipr terra ^ es i 

' E 3 difs; 



7^ ^' CbidéfU^a Jla BanMla 

difs : mo al mj bell muitazzin cmod fiv dvintk si fatta? su 
(on pur innamurà mattametit , avam cumpaifion » dam al-* 
mancdlbon'paroLLavecchiafteva p6 qusi mezza insla 
s5 y m5ai vigti p5 tanta pora^ch' n i fcappafs al parti ^ ch* 
la s ares , es T aztè pr mart ; la s liv6 su , lu la près: pr man^ 
e p5mand6 a toruoapurtantînada cundurla'sûprTfcal^ 
es andonn tutt dû infem al palazz. Quand li fu fmuntà 
d' purtantîna , T era prépara un dfnar . . * m5 e ch* dfnar > 
Al Rè mandé a invîdar tutt V fgnori , e la foafa vols, ch' 
vgnlfs anc fo furella^^ch^era zà^cmod s' difs alla prima, 
la pîûgran fpurchizia/ch'andaf&ins'dùptia truvarla p6 

Î[uftj y ai vols i fa vi , e i matt , ch*^ la s era andà a tntanabu^ 
ar pr n^vgnir. Balla quand al cil vols la s accatt6, es la^ 
mîiTn a tavla vsïn a forfurella , ch* Ij n la cgnuflfèva pîùv es n* 
vlè credr pr nfun mod, ch' la fiifs Ij . I s mi ffn a magnar, m5 
n6 zà la vecchia^ch^ n' psi mai magnar un bcon, cbMa rabbia 
larufgava^avdercmoderamédvintà si belk ft' altra , ch* 
era p5 verament fo furella^e t) s* cgnufseva d' eflj" anc qusl 
brutta. Âgnbrislatirava lafpofa pr una mandgadman* 
dandi ; mo cmod at fatt ? cmod at fett ? oh biada tt^ch* Vhà 
truv^ alremedi. La fpofa i arfpundevâ fatta futtar ebr 
attend mb a magnar , ch' at al cuntar6 p5 . Al Rè i dman^ 
dava cofa la d^y e sTavè bifogn d^ cveU; la fpofa i ar- 
fpundeva: eh fgnorn5: Tè^eh* ai èvgnù vuja d* utt p5 
d'pulent^ eal Rè fubit ijn fi far, esîfîpurtardipirfîcc, 
dlafavetta, e del frîttéUpr aguzarî T aptitjmépinsà vu, 
Tcra tutt un , la n pfeva magnar ; equî turnava a tirar fo 
furella pr la ftanelîa,ey î turnava a dmandar r mèe qusî 
cmod at fett ? la fpofa î arfpundeva: zît mô» ch* ai è dal temp 
dadfcorrerla. Al Rè turnava a înterrogarcofala dfeva^ 
e la fpofa tnsfilzava qualc bus|im51'era p6 intrig^ .. La 
1 dr poadintendr, ch*l* avè vufa d' cvel d' dolz ^ e al Rè 
fi far dicaftagnazz, e s.' i fi cufr una pgnatta d'marun; 
;B26oib5; in fevnunpr5alt mond alla vecdatia, ch^turnè 

a tirar 



FoiaXL- ^i 

a tirar (6 furella ^ alla quai i vlgn tahta la gran rabbia, ch* 
la i arfpos : oh t m* hà pur m6 tant rott cpm s* fol dir : vut 
favercofa am fon fattPam fon fatta fcurtgar. Quand la 
vecchiaudiqusi, la difs in cors6: ohlafla pur: tn' l'hk 
migaditta un ford vè^ ancami fon p6 d' carn, €S foi^ 
nbligà a in^gnarni ; oh a vui b^n po vedr cmod V hà d' av€r 
nom. Quand Pav fatt &i cunc, e ch' fù tira vj latvaja^ 
la fi villa d* a ver frezza d'andara cà pr cvel^ ch' impur- 
tafs, es and6 d'iungh da uabarbir^ csi difs; ml hbqui 
cinquanta ducatun V cminzli aicurtgarm dalla tefta fin aï 
piycn^iiàa cercar altr* Al barbir i arfpos: andan fiola 
mj^andàintimidicant^cVav infgnarô mi la ftrà s' an la 
favf^ perche vu fi z^ bella, e matta . La vecchîa argujan^ 
ta 1 arfpofs : mo t i t), ch' t i un matt , ch' tn cgnofs la to far« 
tuna , perche at mantign , ch' s* am va ben tma côfa , ^ i frà 
àltrchecinquamaducatun^ ora ml n'digh altr pradefs: 
iùfûpur cimcludîlaii lu tntj manai firr, e n prdj temp» 
ch' biad vu s la Côfa va ben. Quand al barbir avragagnà 
un gran pezz, e ch' al gli av turna a dir n' sh quant volt , ch' 
Vera matta^inultmalfl cmod dis alpruverbi : ligarafti 
dov vol al patron ; al la fl fedr in s' una fcratina, ep6 
cnunzô a razzar vj quia plazza qusi negra ^ es cminz6 a fpif- 
finar zb tutt al fangu, e Ij fteva dursi , es andavadigand ; 
m6 chi vol divntar bell,bs5,ch's'fazza razzar vj tutta la pell^ . 
€ al barbir tira va innanz al fatt s6 9 e Ij s^ aranzinava tutta , 
esandava replicand: m6 chi vol dv^intar belU bf6>ch's' 
fazza razzar v i tutta la pell;qusl andonn dri tutt dû lu raz* 
zand y e Ij zan^and fm ch* la fcurdgadura arrivé al blî- 
gueli quand la fu lî, la vecchia fî Pultma. .. con rive* 
renzaparland,esficgnoflr, ch' al roilir dl'invidios > n'è 
miota^fattgultos». 



E4 Jttf 



7> l4 Chid^Ura ila Ba»i(pta 

Là Fois Ma Fraffiilma ; 

AI era una voltft una donna gravda y àt avè nom Pfoau 
dozzaj queftaavevauna dl fou fneftr, di'guarda- 
va in t' un' ort^ àh* era d* una donna (alvadga ; in &" ort 
ai era tant al bell quadexn d' pra£sù> cfe* prapri i fevn vgnir 
vujad' magnari» Sta donna gvavda, emod ÊitwtqueiUi» 
ch' în in quai ftat , a i n* era vgnù vuja , perche za as ufa > 
çh'ai vin defîderi d' qu ell, chT vedn . Ora,cmodadîgh, 
alla Pfcadoz2;aa in' era vgnù tanta ftuja, ch' k s'iinteva 
mûrir s k nin magnava. Cofafilia Ij f k ftî aduechiar 
quand U donna falvadga and6 fora d' eà , epô apunzô una 
fcala alla fneftra , es andè z6 in tl' ort , es r fkô una gran 
panzà. Q^andla donna vtai. ac^^innanz dfnar l'andb 
m t* r ort per ci^lr dt pralsù, ch' la vkva far dal favor 
verd da bagnaridentr dl kimagh, es vi&,. ch^ ai era ftàât* 
torndlazent; ai vigjD tanta la gran rabbia addofs^ perche 
r era un diavl d' femna «ch' di nin guardà f es diiss-: m* pof- 
fa eilr xottl' ofs di^ cpU ,. s' an fazz una fritella d' qulû » Q 
d' quli, ch* m,' vmînattorna iprâfsù,, kfsa pur far a mi, 
ai vui ben nù infgnar d' raagnar acà sb-, si an vuja d' 
prafsù. Molapovrà Pfcadozza andava driagnd^fagand 
i);amu{icad'anaararabl>ar,tantch'una mattina k donna 
falvadga i Tacchiappè. La si tri addo^scm' fa lûisbîrr,, 
quand ai volpiar un, eh' fia un- pezz» ch'ai curra drl j L' 
era arrabbià cm' ua ca», laidiis : ah' ^ Wt hà acchiappàt 
iadra dal hojai. cofa ? paghttî k pifon d' ft- ort ? eos.è 
û vgnir a rubbar i prafsii a cà di alfr ^ m6 ta' l' hà nwga fet. 
ta' a un' oca y^* La ppvra. Pkadozza i andaiva digaad» 
ch' la i prdunafs, ch' V eraftàcaufa l' eflr gravda »e:k 
pora, ch' l'avevaavù dn Ùlï di prafsù in s' al muftazz alla-» 
criatura , e ch' al dkvl T aveva tinta , mo ch' k n l' are mai 
piùÊitt.. Qfs : i arfpois k donna falvadga , mi n' hè bifog» 

«t'a» 



d' ftî chîaccar ; ti bcUa , e morta s' tn hnpruraett d* darmL> 
quai ragazz y o ragazza y ch't' vu &r » La povra Pfcadozza^ 
ch* era li tra V fore , e al pont d' ren pr la gjran pora , ch' 1* 
aveva dn'cfir amazzà,Ia i zurô, ch' la i la darè y e qusi la don- 
na falvadga la lafs6 andar • I n tant al vign al di» ch' la Pfca- 
dozza finales fila piû bella fandsina, ch' aviflî mai vlù 
vder y quefta aveva una bella brocca d' prafsù m mezz 
alftomgh,epr (jueft i; mKTn nom PraiTulina • Sta tufetta 
crfeva a guardan • Quand V av cumpi i fett ann y la mamma 
lacminz6^ mandar dalla raeftra a imparari fcfun, e agn 
volta, ch' Tandava a fcola , la donna falvadga y ch' fteva zk 
li a mur , i dfeva : an cusllna di ben alla mamma , ch' s' ar< 
corda d' quell, chMa m hà prumifs • Latofa al dsè fempr a 
fo madr^ch'lasftuffava, tant ch'un di, ch* V aveva su i 
chiû y e ch* . vign a cà la ragazza con la folita pertantegula, 
la i arfpos tutta inftizzi : tm' hà mè tant rott la divuzion • • • 
fat ch' t* fk : la prima volta,ch* la t' al dis più , e tî arfpondi, 
ch^ ai h6 di tt^ch'la s la tuga • La povra PraiTulina^ch* n' fave*. 
vacofa avifs p5daintravgnir, la prima vol ta, ch* la donna 
i di la folita incumbenza y li arfpos fubit : la mamma dis, 
ch' avia tuladi • Subit, ch^ la donna falvadga flnti fta cofa y 
la n i mifs su ne oli , ne fal , es la chiapp6 su pr i cavj , e p6 
la purt6 in f un bofc luntan luntan , ch' an s i vdeva mai al 
foL La fi nafTr li in quai iît unà torr,es i la mifs dentr^ pr in« 
trari y an i era ne ufs , ne fcal , mo fol un fnff rin pznin y mo 
pznîn la su in cimma^e dli s i intrava; fol la donna falvadga 
V adruvava,pcrchelj era fol quella, ch'intrava, e ch' uffeva; 
la s feva mandar z6 con V trezz dla Praflulma^ch" aveva una 
tefta d' cavf 5 ch* n s' vdrà più i cumpagn ; trezz lungh dou 
brazza y e p6 bîund juft cm' è T or , con &,' iftefla manira la 
s feva tirar su quand la vgneva a cà , e la povra Praffulina^ 
.fteva fempr li afrà. Al purtè al cas y ch' un di, quand la don* 
na falvadga era fora d^ cà y ch' la PrafTulina s' ptnava qui bi 
cavj ail' occh dal fol attes a quai &ftrin ^ al fol deva su ia 

'^v qui 



74 ^^ Chiaqlita Ma Bânzola 

qui bi Câvj,ch1a i avè tutt fpargujà cô l*trc22 dsfâtt,di*at fc 
va lufr,ch' al pareva or • Al pafcô pr d' lî un fiol d* un prenw^ 
cip , ch' s' era incantà a guardar a quai fhftrln dov s i vdcva 
ft gran lu for i alla prima V armas maravià a vder la blezzsL* 
d' qui cavj ^ m6 al se flupl ben p6 molt piû (juand al vift û 
gran bell muftazz,ch' era patron d'qui cavj » V armas fubit 
cott dal gran amor. Al cminzè a fufpirar ^ e pô turnè a dar 
i' volt qur alrr di^ e dallioz, e dalli dman , tant ch' la Prad 
fulina cminz6 aver al ticc tocc anca Ij. T s cminzonn a far di 
bafa man, e p6 di inchin^e p5 Tucchiett , e in ultm a parlars 
con di zign , e a quia nianira i s dinn al daccord , ch' al irè ' 
vgnû alla banzola una fira^quand la donna falvadga era.an« . 
dà a lett ^ e ch' la Praffullna are dà la dormia alla vecchîa^ 
tant ch' la n i fmtîfs far di fmaniz , c ch' al frè ftà tira su coH 
Ttrezz cmod la feva lavecchia^e ch' quand T avifs vift 
fpindlar V trezzfbra dal fnftrin,quell era al fegn^ch' la vec« 
diia durmeva; acqusi arftonn. Al prencip pruvlft una^ 
cartsina d' dormia , es la tri dentr dal fhftrin , Ij la mifs in 
t al mneftr dla donna falvadga ^ e quand la Tav miifa a lett^ 
ch* la fù fubit adurmintà , la cors alla feeftra , es mandô z6 
r trezz pr tor în cà P amigh zrifa,ch' era lî afptar. Al ' 
prencip fti p6 li da Ij flha vers di ; T and6 vj air iftefla ma^ 
nifa attaccà al trezz «Sta mufîca and6 drin'sà quant volt^ 
chM'andava benîffin, ch* nfun s* n* era accort; m5 una 
tnattina quand al prencip andava vj innanz di ai fu una 
donna li vfina , ch' s' era livà a bunora pr far al pan , es al 
vift andar. Quefta era cmar dla donna falvadga 9 es vols 
Ij metters la plîzza, eferla mad6 zelant d^aviffar la vec^ 
chia , ch' a vifs al cof alla Praffulina , perche la feva l'amor 
con un zovn , ech' la faveva cert cos m.., e ch'in fomma 
la n' aveva fn* pora^ch* la ragazza fufs pr far fanmichel im 
nanz ai ott d' Maz • La donna falvadga ringraziè la cmar , 
es i arfpos: eh al frà mbvnî] pinfîr a lafTari la libertà , perv 
che cer to la n' prà «ndar cm' an i iniêgn ml al fecret , per- 
che 



té la XÎL 7^ 

dieavdjghmèavûfpoiain cunfidenza, ch'ai h6 fatt un 
lAcant > ch' lan pèpiùfcappar, quand la n' tulifs vj trei 
fand^ ch' in afrà in t'un trav dla cufina» e qusi a vui dir » 
ch*lasp5ben ben fpazzar la bocça, ch'd'inftacàla n i 
ufs]:f$brira:m6n6 vè. In tant m6ch' la donna falvadga 
fevaftichiaccar con la cinar , la PraflTulîna fteva a udir agn 
Cofa, perche quand la vift alla prima dfcorrer quia bra* 
ghira d' femna con la donna falvadgha , la s' mifs in 
lurpett y ch* i fufs dl chimir ^"^ c ch' la la mtîfs su , perche la 
faveva^ ch' Tera una ptegula * Ora quand Tav fintù la 
gnixad' Ai trei jand , la s' inzgn6 la prima volta ^ ch' vîga 
alprencip^chTandafs sùpr unafcala attes a quai trav, 
es rçav6fora; tuttftî fmanîzs'fînn mentrch'la vecchi^ 
durmeva ^ perche zà i lavuravn d' dormja • Quand la 
PrafTulina gli av in û man > V av anc la nutizia d'faver 
cmod r s' adruvavn ; i fînn una fcala d' corda ^ es fcapponn 
vj versla città dov fteva quai prencip , mo in t al fcappar ^ 
in psinn far si pian a fcuifar quia fcala d^corda^ ch' in misa 
udi da quia folita cmar bragnira , ch' s' f 1 alla fneftra , es i 
vift fcappar» La s' mifs azigar cm' un' anma adannà : oh 
cmar y oh cmar y la Prafsulina va; T and6 drî tant zigaland» 
ch' la vecchia s'arfinti , e quand lafinti ftà gnaccara, la^ 
sbliigô z6 per qui' ifteffa fcala d* corda » ch' i aven' lafs^ 11 
attaccà alla fneftra, es i cminz6 a correr dri • Quand i 
mrus la viftn ygnir da luntan y ai cafc6 al bufsl , m5 la Praf« 
fulîna s' arcurdô al negozi dl* jand , es in trî una in terra ; 
fubtt ufsi fora un cagnazz barbon y ch' feva pora con tant 
d' buccazzaaverta , es fteva 1) afptar la vecchia pr magnar^ 
sla i ma Ij I4 vecchia,ch' era 2^ una diavla, ch' andava alla 
malizia Ja s'mifs Tman in bifacca, es tir6 fora una pa* 
gnQtta^ es la tri al can^ ch' Iamagn5« Li feguit6 a correr 
dri. ai mrus 9 e quand' la Prafsulina s' la vlft avsin^ la tri 
in terra la féconda ^nda ; al vign fora un lion y ch' fcuifava 
U çè » c la t^âa y es fteva U 9^ goda aveita pr far nqzz dla vec- 

cbiar 



7^ LaChlâqliradlaBan^ola 

chia;m61j jflirba cm'è al diavl, ttirnô inàt]^ es fcurtgSr 
un^ afn , ch' erain mez a un orà^ es mlfs adofs qulapell , 
e p6 cors là dal lion, ch' la i 1 acchiappô ^ ch' lu pfnsô, ch* 
veramentalfufs un' afn , ealpuvrin av tanta pora , ch' l' è 
ancdri a fcappar. Lj turnôa fararrabirqui dûzuvnitc,^ 
ch' quand i la fintinn fcarpaazar , es vlftn la gran polvr 
ch' s' livava pr ajar , i difsn : m5 V è qui lj a darz un p6 dai 
nas dedrj. La vccchia aveva fémpr tgnù adofs lapelld* 
afn dalla pora, ch' al lion n' turnafs indirj, e ch'anlama« 
gnafs , e qusi la i curreva dri vfti da afn • In ulcm la Prafsu« 
linaadruvô l'ultma janda, es'ufsî fora un lov , ch' n' dV 
brîfa temp alla vecchia d' fcappar , es la fgufl6 tutta in t' un 
bcon. I du mrus funn foradaft'intrigh,esandonnafa 
commodal principat d' quai fgnor , al quai dmandè licen« 
za al fgnor padr d fpufar la Praifulîna , lu i la dî , e pô fînn 
r nozz , ch' a in tuccô a chi n in vie va : s' ai capitava mî fors 



A 1 n^ aveva • 



La Fola Ma S ira d'Criftal. 

AI era una volta una madr , ch' aveva trei fîoli : aï d 
era dou, ch' ern tant dfgrazià , o per dir nui fgarbà^ 
ch* an ijn vgncva mai una fatta pr a] fo vers ; 1 or rumpevn 
i bîcchir cm i avevn in man y s ï devn alla polvr , 1 ftlavn 
larobba,l n'tuccavn una pgnatta, ch'i n'ia rumpîfsnj 
in fomma la dfgrazià era fo cumpagna . U altra furella 
tnb più pznîna , ch' aveva nom Gnella , era tutt' al arver* 
fa ; quefta era fempr furtunà in t' agn cofa , e certo la dlfs 
naflr a bona luna, perche ai piuveva adofs tutt gli algrézz • 
L' era p6 bella , ch' an s' psè vder la piû garbata ragazza^ 
s' la feva un fattizîn , l' innamurava a vdcrialrfar , la n feva 
un lavurir, ch* n* ariufsîfs dl ultma perfezion, s' la s' mteva 
a ballar, la feva i minuè, ch'al paré, chTavifs avùal 
" meftr 



FolaXIIL 77 

meftrdisanii) eousipertuttfticos lâzentiera matta dr). 
m5 r fou furell n la plevn fufrir ; î altr la purtavn in eu 
ma dla tefta ^ e lor T^ren' vlù pfer metr in tV arca . Ont ai 
cra in quai paes al prencip fîol dal Rè , ch' era afFadà , e ch* 
cracottfpantd'amorprfta ragazza. L'and6 drj tant fa- 
gandial air , e dfendial , ch' anca 1 j pô , ch' era d' carn ^ la^ 
cafcô airarmor, e s'prcs a vleribeni m6 pr pfers vder 
quand ivlevn, fcnzach'la mamma fn'accurzîfs , al pren* 
cip 6* vais d* una polvr,ch' al dî alla tofa^ epô n far 
una ftrà d* criftall fott terra , ch' arfpundeva dal palazz dal 
Rè fin alla cà dla Gnella , e fin propri in tla fo ftanzia , an- 
zi fotta al lett , eserà mô luntan al palazz fina ott mija • Al 
jliavevapô dàfta régula: dis, agnvolta,ch't'hk vujad' 
vderm , mett un puctîn d* qla polvr , ch* at hô dà ,in s' al 
fugh , ch' mî n'prô far amanc dn* correr da tî , es vgnarè 
pr quai cundutt d'criftall es ftarenînfem ; qusî agn nott 
quand ï furell ern a lett èon la mamma , ch' fteva in tla .fa 
ftanziad*lor, la Gnella trcva la polvr in s' al fugh, e lu 
curreva . L' furrell mô,ch* ern fempr dri a cercar cofa feva 
la Gnella , prchein la pfen fufrir , V finn tant , e tant sbra- 
ghironn , ch* V s' adînn d' agn cofa, es fînn i su cunt d' vler 
rompr ft filatui . La prima cofa , un dl ch* la Gnella n' era 
incà , rsfracaffonn da un cô alFaltr tuttala ftràd'crî- 
ftall . La Gnella la /ira trî al folit lapolvr in s* al fugh pr 
dar al fegn al mros , lu, ch' curreva a gamb , s* cunzô pr 
r feft , perche tutt qui vidr rutt s i fîcconnin tla vîta, ch' 
r era una cumpaffion à vderal ; an psi gnanc arrivar alla 
mita dla flrà , perche l' era infrant , ch* al fpiflînava iangu 
da tutt i cù j qui frantum artivonn prefè a tridaral , prclie 
r era dfpuja dal tutt, ch' V aveva cald , e la carn era tajà a 
tajadell cmodè i bragun di tudîfc ; al turn6 donca indrj , es 
s* mîfsalett bcU, c arvinà . Qui as chiamô tutt i duttur dla 
cita y mo pinsà vu ^ ij fevn juft vent ; al crillall era affadà , 
etutt qui fri ern acqusl murtal ^ ch' mai ai mj dl . Qfil an v 



78 Ld Chiaqlirû ild B4nfrola 

zuvavanfunremedi , eal fofgnor padr era dfprà , ch' an s 
psècunfolar. Quand al vîft,ch'i midgh n' i pfevn cavar i 
pj , e ch' anzi ij dîffh lîberament , ch' V amanvafs pur al can- 
dlett 5 al fî trar un band , ch'dfeva a fia manira ; ch' s' ai fufs 
ftà qualc un,^ch i fufs baftà V anm d' guarir fo fiol, s' T era 
una donna ai T are da pr mari , e s' T era un' om al i are dà 
la mita dal regn. LaGnella, ch'fîntift band, effend zà 
dfprà dal tutt pr la mort dal fo mros , la dîfs in cor s6 ; mî al 
vui andar a vder înnanz , ch' al mora , zà mî fon arvînà : 
s" an al pofs far guarir , perche an in sô tanta , alinanc 9 
vui la cunfulazion dVderal anc una volta . La tols su V fou 
palin' , es si vftî con di altr pagn , e p6 s' tinzî tutt al mu- 
ftazz,es andô vj d'arpiatt, ch'nfun fn'adi; môlanott 
r achiâppô jpr ftrà , perche,cmod ai h6 ditt^r era luntan ott 
mîja , Quand cminzô a vgnir bur V era in t un bofc , 
ch' ai arfpundeva la cà d* un' om falvadgh ; Ij pr effr più 
ficuradaimurfgutt dlbifti,las arampigô sùpr un'albr. 
Ora ft om falvadgh era a tavla con 10 mujer, es tgnevn 
r fneft r avert pr fintir dal frefc , perch V era cald • Quand 
i avn fini d' magnar , e ch' fïi vud la mzetta , i s mîflh 4 
chiccarar , e la Gnella udeva tutt quell , ch i dfcvn da ftar' 
in si' albr • La donna falvadga dfeva a fo mari : e qusi 
i è niînt d' nov pr al mond ? oh, dîfs l' om falvadgh , cofa i 
hà da eflr ? agn cofa va alla ftrapj zà cmod è fempr andà : 
queft è quell ch' i è lu • Mo pur ( tgnè ditt la donna faL 
vadga , ch' dsè mo eflfr una braghira ) a i dî pur effr cvell 
da dfcorri fovra ; lu arfpos : mb ai frè qui po d* cos , man- 
ca la robba , mô cofa ferv ? gli în qutà , ch* m' faren' ufsir 
dal mandgh mî, s' a vlifs cuntar quell, ch' sVed, e quell, ch' 
s' fent : an i è flirtuna fn pr i buôun , qui în régala , e qusi 
anc i furfant , e fn' ftîmn fn i ignurant, e qui, ch' an cervell 
n' n în cunfiderà ; eh s' a dîgh , ch' l' è una Babilonia , ch'an 
i vui pinfar , perche amvîn rabbia:mî am indfpias, m6 
:pef ô am dipias più d' quia dfgrazia , ch? è intravgnù al fiol 

' -i dal 



FclaXlIL 79 

dalRè.Als*c» fatt fabricar una bcHa ftrà d' crîftall , fott 
terra y es andava pr d' Il dalla mrofa , e qusi mi n' al s5 « ai è 
ftà rott la itrà ycss* è tridà d' maiiira , ch' innanz , cfa* al s* 
cunza , a vui mi , ch' al s' infunia • Al Rè m6 hà fperanza ^ 
ch' daga fora qualc un, ch'al fava guarir, mo penfatî, V arà 
lafî d* trar al band , cmod zà al T hà tratt , ch' al vol dar mez 
al regn a chi P ariana ^ eh al s' p6 fpazzar la bocca lu ; in 
quant a quell, ch* 1 ' aman va pur al vel da metrs in t' al ca- 
pell, perche al fîol è zà andà • La Gnella m6 , cmod a digh^ 
(înteva agn cofa y es capl air ora y ch' Tera ftà caufa al vgnir 
da Ij , ch* al s' era amalà ft prencip , perche la favè fol , chT 
avè mal , e cb' V era frî, m6 la n faveva pr cofa ; la s mîfs a 
pianzr pian pian , es dfeva : mo ch* frà m6 ftà quai batt nas , 
ch'hà rott la ftràPla s acqud6 p6 fubit, perche la (in ti la don- 
na falvadga y cW feguitava al dialogh y e ch' dmandava a fo 
mari : m6 es è donca pufsibil, ch' ft fgnor apa da mûrir ac- 
qusî zovnPmo cofa ftà a far quiduttur,ch' n i dan cvell da^ 
ferai guarir? L'om falvadgh arfpos: ofs vu altr donnsj 
mattî:cofa ihà da far i duttur^s l*è un mal^ch'è vgnù pr vj d* 
ftrlarfPL'n în miga d' qui frîquelli, ch*.ai zovaun p6 d' oli 
dla lum vdi; eh cofa penft: ch' V un per da mundar? 
lortutt qui pachiugh en ij fan indegnin' più al mal juft 
cmod s' ij mtiifii su dal fûgh d* ci voila , perche qui* incant, 
ch' era in qui vidr frantumà , fà juft,cmod ai h6 dkt, qaell, 
ch' farè la civolla in t' una frî fatta da una frizza , as fà agn 
volta più la piaga incurabil : eh quell li hà pigà i ufvii lu ; 
ai frè fol fol una cofa, ch i falvarè la vîta , mo an la dire 
gnanc s'acrdîfs d'guadagnar un tfor . La donna falvadga 
5 i mîfs dr|,es cminz5 : oh su al mi maridin , cos el m5 , ch* 
am al dfadi , eh am al dirj ben, s' an vri,ch*am inftizziifa» 
ch* am vîn p6 al mi dulor , oh su ben m5 al mi vcchîn dam 
û: cuntent. L*om falvadgh , ch' i avè un po troppafed, c 
ch's'arbaltavaaifîmicun, cminz5acapitular, es i aripos: 
at al dire mi > mb vu altr donh s] tant V grau zanziri , es 

bis6^ 



g(3f LaChidqliradUBan^ola 

bis6,ch* t' fav, ch' s'qéklc un al favifs, la frè la dfpiantazioo 
dla tioftra cà , e anc dla vita , ch' è piz : at ben intes ? mô nt' 
dubitar , arfpos la donna falvadga , ch' an i è dubi , ch' al 
diga a nfun , puft prfundar ti , e tutta la cà, ch'a digh si far- 
ta parola , s' al cont a nfun , at zur , ch* an i e dubi • U om 
falvadgh i difs ail' ora : t' pu faver , ch* an iè prîgul , ch' al 
prencip guarifsa, ch i an m6 lafi d' fcuifar, quand in V iinzn 
da un c6 air altr con dal grafs d' un d' nù, quefl: è V unie 
remedi ch' i è pr lu . La Gnella^ch' fintî tutt fti dfcurs, ftî af- 
ptar , ch' i avîfTn fini d' zanzaj , e pô sblisgô z6 dalF albr y 
e con al sb moccl la s fi anm , es batti alla porta gridand ; 
ohluftrîflmfgnor om falvadgh, un p6d' carità^un pô <F 
mifericordia a una povra zovna , ch' è dfperfa pr al mbnd> 
luntana dal fo paes , fenza padr , e fenza madr , e ch' n ha fn 
pora d* andaradamal , e d' effr tragnà, dal bifti qui pr fti 
Dufc;unpôd'limofna,ch' a fon morta dalla fam: tacc, 
tacc, tacc, equi batteva. La donna falvadga , ch' fintl fta 
pertantegula , i vlè dar una mezz^ pera, e mandarla vj; 
mo sô mari , ch' s' deltava d' magnar la zentcmlai vgnè 
fatta 5 avè più vuja lu , ch^ la vgjiîjs in cà , più ch' n' hà un 
gatt d' aver un pondgh , al dîls a fo mujer : lasla vgiiir in 
cky puvretta, en' la n fufs magnà dal lov , es difs degli altr 
^rafon, tant ch' la donna falvadga s* ardufs a torla in 
cà« Q|iand l'om falvadgh la vift , ai fi adofs i fu cunt d' ma« 
gnarsla in quattr, o fi bcun ; m5 un cont f à r oft , e un' altr 
al viandant. L'om andava ftagand lî atavla,ela Gnella 
i devadlzanz, mentr ch'lù vudava la mzetta,cs la vudè 
tantfort,ch'al s'imberiagô^e pô cminzô a crudar dalla grau 
fonn , € infîn , al s' adurmintô lî a ta via ; la mujer era zà an- 
dà a lett - Quand la Gnella vift , ch'al durmeva , la i sbattî 
con quant fia r av , la mzetta in s* al zucc , es T inftrmintî ^ 
e p6 al fgarguzzô con un d'qui curtj , ch' i aven' li , ch' e- 
ra ôa aguzz d' frçfc ; la i cavô pô dal grafs d' attorn al bu* 
dell , es al ficcô dentr pr al bus d' al fiafc, ch' i avevn lî p| 

cà 



cà , c p5 vj alla volta d* quia città d* quai Rè padr dal mro«« 
La dmandô d' eifr cundutta dinnanz a fo maeftà , es i difs : 
mî fon qui , ch' a vui guarir s6 fiol . Al Rè s* algrô , es la 
cundufs in tla ftanzia dl' amalà • Lj cminzô a unzral dallU^ 
tdta fin ai pi ; ditt, e fatt cmod s la fufs ftà una granà al s i 
andava afrand tutt V pia^^ €s dvint6 fati cm' un pefs* 
Quand al fgnor padr vift fta cofa j al difs ; mo fiol m j à ùh 
vj , ch' ai h6 prumifs in t' al band d' daxv pr mari a quella , 
ch' v' guarirà , « zà, cmod a favj, parola d' Rè n' p6 man* 
car. Al prendp arïpos: mèmi cm' an m' tajain dû pizz^ 
an i è zà dubbi 9 ch'a in pofTa tor un' altra lu ,perche mi V 
k5 zà la mu jer 9 quant è ^ ch' a in fpusè una ? quella i hà d^ 
aver fin ch' a camp, e gnanc s' al cafcafs al mond a n m* 
dmudarè d' pinfir • La Gnella, ch' finteva Ai cos andava in 
gloria , cgnufiand , ch)«) tgneva fod a vleri ben y e pr fa- 
rai dit, la: dils:an s' are gnanc d'arcurdar quella, ch* 
l' èftàlilas6arvina; Al prencip arfpos :ehljn'n hà coi« 
pà , gl' in ftà qui bon' zaqulin' dl fou furell , ch' an fatt al 
mal, m6 av imprumett, ch'- fe gli an magnà l'candel , a 
vui, ch' V tatàm i ftuppin ftcura • M6 ( turnè a dir la CneU 
la ) lù iivol (K>nca anc si gran ben ? al prencip arfpos : più 
ch' an m' vui pr mi • Oh cm l' è donca qusi , difs la Gnella » 
zzà , ch' am daga la man, ch' a fon mi quia defla; lu i arfposr 
ni6 an û zà matta n6? oh pinsà s la mj Gnella, hà lj una carn 
51 fatta , la par d' cira , guardà mè vu : hv ben in là limbru- 
U i.ch' an m' tinzadi . Claudia Gnella finti , ch' al mal bat- • 
t^va in tla carn , ch' n la laffava cgnoiTr, la s fi purtar dl' ac- 
quit frf fca in t' un cadln , es s lav6 al muAazz • Ali' ora al 
pr^encip la cgnufsi , es vols, ch' al fgnor padr i accuidafs al 
îpufalizi • Al fi p6 brufar V furell dla fpofa a bon cont dal 
bell fcrvîzi , che gli avevn fatt , e qusi as vift , ch' V è vera^ 
ch' quand s'è fatt un qualc mal , ai al caâiga. 



L4 



: - Z4 FalmdU Viola . 

AI çra una volta un' om, ch' ave va trei fioli , e lù ave^ 
va nom Cola Agnell; i num dl fioli ern qwiïi : ko^ 
fe>Garofala 5,e Viola ^t» Viola era la più pznina >^nio 1* 
craqusVftrampalanKnt bflUîtCh'r zent fn' iaiiiamuravn^ 
{pi à vdeflia • Fm i aitr^ cb*' cafcavn murt d' amor pr lj[ , ai e- 
ra ZuIion9ch'era.alfîoldaLRè,,alqualeraiapè d'ama. 
t}t • Qufiâ ^gn volt^ ch' al palfava dinnanz air ufs d' fti ra* 
ga252i, al s! fermavain tla ftrà a diri cvelJ ^perche al lavdeva 
li in tr andit con gli altr fou furell ^ çh' ï lavura vn li zô V 
cftad^equ/i doncaagn volta ai dfeva : bondi , bondi Vio- 
la i€ IjÉ i aripundeva; bondlfioldal Rè d'tta citta^ain six 
più d'ti purafsà.jQ^gli aJtJC.(ujreUm& ai .dfpareya5es idiievn: 
oh t i pur pà la gran ziiiFona mal créa > nu z marav j en : ti t 
YÙ^^ch' al prencip s la liga al nas, e cK al z' daga al malann.. 
Mo la Viola n i badava , es tirava innanz al fatt sô. Cofa,^. 
fini lor, quand r vîlln, ch' la fcva gli ureceh da mcicadaait^ 
gli andonn a dir a.fo padr :. difh : oh pà ï hà da fâvcr , ch* 
1^ Viola è tant sfazzà , e.rubefta , ch*l'arfpond fcmprcoa 
un* argur al prencip , cm' ai dis cvçU, ch' gnanc s? al fof&sèr 
iradeU, nù nz* afpten altr &.' , ch'un dî i ficappa la pazin*. 
%ia y e. ch' as m^etta a far dal pladur y e ch' a buf camii anca^ 
nù , ch' n'n' aven colpa d'^ ngotta..So padr , ch' era un' om 
•d'gran judîzi,prcavârlad'incàaUamîfscon una. ibzè, 
ch: ay^nomCuccaPanelIavcsidîfs , ch' d* grazia ktulîfs. 
&»XàgaLZz^.yCh! laiarèlavuràpr Ij 5 ech' laiiîfs. mo s tier- 
vUîf Al prencip ma, ch' feguitava a paiTar pr quia ftrà , é 
ch' n' vdeva più la Viola^ al. fi dl cos tfal altr mond , e taht 
^ndà dmandand ai v^în,.e cercand d' Ij, ch'ai fii pô. dîtt do v 
Ja iieva ^e in càd^ chilV eraca^ta* Quand ai fav ftacofa^ 
Tandô a truvar fta vecchta,.es:i dîfs :. madonna zà a favj , 
cht afon^ quell bafta , perche a intindadi j ch' s' am: farj, 

fer- 



fcrvîzibîada vu , an v*maaçarà mai pîù ngotta • La Cuccai 
PançUa arfpos; mô pur ch' a sîppabana, cb' al xmanda pufv 
Al pfçncip dîfs:mômijti'vuialtrdavù ùi ch' am lAlXkài 
vder . voftra nèzza , ch' ai vui parlar ; mô mî <^lj foggîutis ; ) 
pr fervirl ai pinfarè^mè ch' Tintenda bcn luftrîlïm^ch' 
an vui) ch' la ragazza s' accorza, ch'ai tignd- man«atù*^ 

Eerche an h6 bifogn , ch' vaga fora fta chiaccara, ch* dj i' 
Q lafsà vder, si ten ch* a sô, ch* la ir vol altr, chc parlari:ch' 
al fâzza doncQ qusi , ch' al vaga^è qui in* fia ftanziola, ch' 
guarda in tV ort , c mî piar6 fcuifa con la Viola d* vler cvèU^ 
ch' sj 11 zo , es i la manuaro • Quand al prèncip fînti la nova^ 
an fù ne mutt , ne ford , al s' and6 caminand a frar li z6 1 La 
vecchia piôfcufo^ch* V avè bifogn dal pais pr mifurar dla^ 
tela y es difs alla tofa i cara ti Viola fam fervîzi d* andar z6 
a tor âl pafs > ch^'a vui^ ch' a mifuramn iia. tela ; fubit la Vio- 
la cors z6 in tla ilanzia ^ quand la £ù lî, la vià T amigh zri- 
fa , ch' î cminz5 a fer curtsj , mo Ij fguil6 vj cm'una lufcr- 
ta , €s t al piantè li tutt arrabbi« Quandla vecchia la viil tur*- 
nar su qusi preft con al pafs, la sinmazinè, ch' al n^ a vifs â* 
vu tenip d' parlari , es turnô a dir : oh Viulîna a vrè , ch* t* 
turnafs jZo, e ch* tm purtafs q\ial ghmiflell d' rev griz , ch* è 
*in s'al tulir; la Viola turn6 zô, la toisai rev, es furnôâ 
piantar al prencip • Qui la vecchia s- arrabbî va a vderla tut^ 
nar su açqûsî preiè, ch' la capcva , ch* qualïgnor h' i pfev'a 
parlar» La turno a mandar z6 la Viola unâ bona volta dferi- 
dl: mb fiola mi , mî am dfpias d* mandart tant innanz è în- 
drj vmôfti diavl d' tti zefur n' tajln' brifa , mî vrè quçHî , 
ctî m 2Ô fdtta al fdàzz , cara tî fam ànc tt fervîzi,perc hc rti 
n' pofs far amanc; la Viola and5 z6, e d' bellnov âl 
prencip àv là terza ripulfa. Quand la ragazza fù su, fu- 
bit la tajà con Tzefur un pzold'urecchiaalla vecchia di- 
gandi t tùlî ziîna d' voitra tadiga , ch' am avj manda tant 
voltzà da qwal fgnor , queft è in' Jcambî d' finfalarj , pet- 
cbe âgn fadiga mérita prçmi'iattzi *che rarèbfgnà,ch'rfv** 

Fa avift 



t4 £^ ChiasiUra Ha ^4nzola 

âvlfs ane tajà tl nas^mô an (intiriffi p6 la gran puzza, ch' mc^ 
m i vuftr yizi : oh quefti m vcchin* da cunfgnari dl zovn l 
tao ftà mô a vder s' am la cui; es andô a tor al s6 vfti , e al 
fo cravtà , es andô a ck d' fo padr , e la vecchiai armas con un 
urecchiaûnuzgà « Al prencip era arrabbià cm' un turc per* 
che la cofa era andà mal • Quand la ragazza fii a cà la turn6 
% lavuran in tla loza ^ e là puntual turnô a dar T volt con la 
folita cantilcna : bondî , bondi Viola : el) con ^ul' altra: 
bond) fiol dal Rè d' fta cittik, a in sb più d' ti puraisa • L' fou 
iurellbattevn Aigb^di'lai paré tant la gran mattiria,es sf 
accurdonn infem d' far in mod » ch' ks i dfcavafs d' tra i pj» 
Sti donn avevn una fneftra» ch^^guardava in t^un" ort dl' om 
falvadgh ; cofa fini lor.^1' s^lafi^nn cafcar a poAa un mara« 
<ell 4' curdunzin ^ che gli adruvavn da perfilar un pettanler 
alla Regina ; cmod a digh ft fagott d' perfil fû tratt z6 a po^^ 
ÂSk dalla foeftra,1a quai era d' una gran altezza pr arrivar z6 
air ort« L' cminzonn p6 à far vifta d' efTr tutt dfprà , es 
cminzonn a dir : oh puvretti nù : m6 cmod faren;a , ch'az 
è cafcà ft curdon, esn' pren finira temp al pettanler dlau 
Kegina ^ ch' bs6 , ch' la l' ava pr dman d' fîra ? al vol bfgnar^ 
ch^ la Viola , ch' è la più aizira d' nû , s' laifa mandar z5 con 
linà curdfîna ^ ch' nûla tgnaren foda, e Ij turà al curdon» 
La Viola^ ch' 1^ vdeva qus) accurà» s i accumdè fubit^e lor 
i ligonn una corda a travers^ es la mandonnz& dalla fne- 
ftra 9 ep6 quand la ftï z6 i laflbnn la corda , e 1} armas li fen» 
«a pfer più turnar a cà. In t V iftefs temp^ ch' la tofa arma^ l}^ 
Fom falvadgh vîgn fora.dal purton dV ort pr pîarunpè 
,d*frefc. Sromavè pi^es dal vent, c dl' umd>es fi tant al 
dfprpuftà ûàty ch' an s* udirà mai più una cofasi trmcnda. 
La Viola tri tant al gran trmlott, ch* la zigty dal fpavent: 
oh pà ai h5 pora • V om falvadgh , ch* fîntî ft zigh y s' vultô^ 
es vîft> ch' r ave va lî dedrj una bella zuvnctta ; al s* arcur- 
dô 5 ch* 1' «tyeva fîntù dir quand V era pznîn ^ ch' ai è dl ca- 
valu int'unlugh^^'s'iinprcgaîn'conal ventral fi i su 

cunt) 



€ua t > ch' s' r aiidava pr vj d* vent , ai n' avcva lu fatt un alP 
ora acqufi tecch , ch' al dfeva eflr ftà quell , ch' avcva impï- 
gnàqualc albr, e ch* d' li idfcvaeiir ufsî fta bellatofa. 
Pinfand , ch^fta cofa fufs vera , ai près a vler ben cmod s la 
fufs fta fo fiola , al V abrazzô dfendi : oh fiola mj , ch* t i 
ufsi dal mj fia , chi arev mai crîtt , ch' da quell i avifs a naffr 
SI bell muftazzim Âl la di p5 in cunfegna a trei fad^ ch'fte vis 
in tr iftelFa cà , con ordn d' ali varia , e d' farn cont • Intant 
mo al prencip , ch' n' vdeva più la Viola , e ch* n in faveva^ 
più ne in rega , ne in fpazi , Tav a mûrir d' affann i lu n' pfe- 
ya più magnar un bcon ^ al dvintè zall , i ucch fi ern incavà 
in ua tefta 5 i labr ern vgnù bianc , e infomma V era un' an. 
çroja • Qijî al cminz6 a prumettr dl manz a chi i avîfs favù 
infgnar dov era la Viola ^ e tant andô dri cercand , e dman^ 
dandych'in fin al fav^ch" Tera in cà dl'om falvadgh.Subit ch* 
al finti fta cofa^al le mandô a chiamar, es i difs: mi s6,ch' avj 
çant al bell urtsin^e ml fon qui amalà mort cmod a vdj,ch' la 
q è cofai ch'av dagaad intendriora mi vrà vgnir a dfcredrm 
un poc in ft ort^e ftar in cà voftra fol un dî^e una nott;mi am 
oafta^ ch'am dadi unaftanziola pr quia nott, sipla m6 d' ch' 
fattaijas vuja^e n6 altr:mi n ev vui dar faftidiX'om falvadgh 
era imbruja^percheal Rè zà era al patron, e qui s'al dfeva d* 
n6 a (q Soi, l 'avè pora,ch'n i nafsifs dal mal; bafta lu près al 
parti d^ei^r curtes ^ es i difs y ch* s an bàlhva una ftanzia , ch' 
ai r.dvè tutti, e cb' magara, c tutt fti cos» Al prencip al 
f ingrazi^ , tç\\xV ifteiTa fira al fi purtar là i su linzû , e i cuf* 
^\x\y e^ ando là a durmir • Quia ftanzia, ch i fù afgnà , era m6 
|uft d' bona furtuna amur a queila àV om falvadgh, al qiial 
fteva a durmir con la Viola in t' un' iftcfs lett , perche al fcw 
va cont, ch'la fufsfo fiola «Quand fù amurtà lalum^al 
prencip s' liv6 pian pian , es andèiidlà dal om falvadgh ^ 
perche V era avert; T ufs , ch' V era un cald , ch' fe fchiuppai 
va ) al prenctp andôi a taftun dalla banda dov V aveva fintft 
lafirala vos d^ Vicia» «s i didû pzigutt,m6dalkchiai« 
* . F 3 vet* 



t^ La Chidqlira dla Banzola 

ta ; Ij s' dfdb , es pinsô vch' i' fuffn puis » la fcufs6 l' om faL 
4gh dfdanckl pr dari fta nova ^ e pr diri : oh nunîn , nunln, 
V gran puis ! a n i pois durar « L om falvadgh la f i andar in 
t* un* altr lett , ch era in quia medefima ftanzia • Da li a un' 
altr pocal prencip turnS^ es and6 al lett dla Viola ( ch' V 
aveva fintù ^ ch' V era andà da pr 1 j ) es i turnô a dar di pzi« 
gutc 9 e Ij turno a cridar cmod V avè fatt alla prima • L' oni^ 
falvadgh i fi barattar al tamaraz2^e p6 dall a un poc i linzùi 
e p6 i' banchctt y perche al prencip anda va pzigand , e Ij zi- 
gand) e l' om falvadgh crdeva^ch i fufTn i linzù^o i tamarazz, 
ch' fulTn avlà in tl puis , e qusi pafs6 tutta quia nott > ch' i n 
fronn mai un occh . Subit ch' m dî al prencip s' mîfs a fpaf- 
£ar pr l' ort , la Viola anca li s era livà a bunor a ^ es era U 
in s' al purton dl' ort a dvanar» Subit ch' al prencip la vîft , 
la fù zà la folita fola dal bondi^ bondi Viola , e 1| dtfs qûl^aU 
tra: bondi fiol dal Rè d' fta città ^ a in s6 più d' ti purafsà , e 
al prencip foggiuns : oh nunin^ nunin 1 gran puls^ an i po£^ 
(durar • La Viola, ch' intes, che gli ern gl' iftefs paroi , cV Y 
avè dîtt Ij la nott ^ U dvint6 roiTa cm' è l' bras dalla rabbia^ 
j>ercheal prencrpil'iavè fattaftar,ech'ravèfattlùdapul- 
ia^ la difs in cor {&: laifa pur far a mi , at la vui ben funaf 
vè^L'andàsûdal fad a cuntari ftacofail'fadarfpofnreb 
pian pur ys' lu v' n' ha fatt una a vu, al bs69ch' ai m êimn m6 
a lu una più plenta: vu n' avj da far altr, che dir air om fak 
vadgh, ch' a vlj un par d'pianell tutt pin' d' campanin » e pd 
quand al i avj y favazal dir , e n ftàa cercar altr , ch' at al &« 
xen beh nù armagnr curt • La Viola fubit dmandè fti pia« 
;hell al om falvadgh , e lu 1 1 pago • Quand fù (ira al prencip 
furnoacà s5: al difs folaiom lOilvadgh , ch^ s' al s'cuntin» 
f ava y al srè vgnd di dop dfnar a fpafzar pr al fo ort • Quand 
y fad , e la Viola favn, ch' V eraandk a cà , F tolfn*sû d' run- 
éella tutt quattr y es andonn al palazz , e pô s' arpiattonn in 
tla flanzia dov propri al durmeva • Subit ch' al prencip fù 
«ldàaktt^e çll'ravpres Bnpocalfoo&^riàdcmtnzonii 

asbattr 



a sbattrrmaninfem,eafar dizigh, ela Viola sbattevaf 
pj fcufland tuttqui campanîn , ch' al prencip av unaponr 
da infpirtar , es cmiinzi5 a zigar:ohfgnoramadr,chMara 
ajuta; lor ftcvn qusî qued un poc^epô turnavn a far i'iftefs - 
atmor quand agn* cofa era quiet; l' fmn qusî dou 6 tréi 
volt , c p6 sla fînn a gamb, c nfun V vîtt pr* amor dla virrù , 
ch* aveva in lor Tfad • Al prencip p6 la mattîna cunt6 ^ ch* l* 
aveva avû una grâ pora;ij iînn iubit far la s6 urîna^es i dinn 
trj guzzin d' vin • Quand al fû livk j mo bona , an fti gnanc 
a/ptaral dop dfnar , ch* V andô in tl' ort dr om falvadgh > 
perche là n'pfevaftarluntan dalla Viola «Al la vift, e zu 
cmod av psj inmazinar al difs la fola eterna d' nafminftecc 
dal bondi^ bondi Viola; e 1 j bondi fiol dal Rè d' fta cittk 5 a 
in sb più d' ti purafsà ^ e lu : oh nunin y nunin F gran puis, 
anippfs durar^elj :oh fgnoramadr^fgnoramadr, en' la 
m ajuta • Q^and al prencip iinti fta tanja , al capi al trionf , 
csdifs:ahtniM'h^fatta,atced,açgnof9, ch*tin sa più d" 
ml » e pr fta rafon , at vui pr mujer • Al fi chiamar V om fal- 
vadgh ^oi la dmandè; lui arfpos^ch^ al Taré fatt faver a 
fa paâr , perche juft quia mattîna , 1 avè favù d* chi Tera fio- 
la^es s era p6 chiarî» ai' an era brifa ftà quai vent , ch' lu avè 
tratt ) ch' r a vifs fatta naflfr lî ail' ora; e qusî donca as mandé 
i tor ft padr d' la ragazza ; lu an n' è da cuntar s Tav a car d^ 
&r un parintàsî fatt. Al prencip la fpui6 , es fînn la fefta da 
ball«Largalafuja,ftretula vj^dâ m61a voftra^ch' âihb 
dittlan^« T:, 



La Fola d' Mafiarm . 

Al era una volta un povr om amallt , ch^ aveva dû (ïû ; ft 
, mal and6 tant crfand , cfa' finalment al vign a mûrir • 
Quand al fînti lu , ch' l' era dc6 , al chiam6 lî da quai ftrazz 
4'lett i su dû fiô ^esidifs ; ml fon qui 1 ch' a vui mûrir ,mè 

F 4 queft 



SS La CbUéfUrd Ma BanMla • 

^ueft n* è niînt : al mal è, ch* an v' pofs laflTar ngôtta , c vu 
rftàquiy ch'an avj ne ch'pîft, ne ch'piftar, mî n' v in 
lafs, perche an pofs, a favj, chTera piùidî, ch'afeva 
fcnza pan , che quj, ch' ai n'' aveva ; pur perche a vdadi , ch^ 
a fon un padr amurevl , e ch* av dagh tutt quel, ch' av pofs 
dar , fîntj la difpofizion , ch' ai hô fatt: tî Urazi, ch' t i al più 
grand, t'hà da tor al valida mundar, ch*è Paattaccalla 
muraja , e inzeghat d' andar valand al furment ^ e dl gran* 
tant ch' t^camp ; ti mb Gajos, ch' t* i al più pzîn, tù àl gatt, 
ch' P è quant at pofs laflar , e arcurdav tutt dû d' vôftr padr, 
ch' n* ev n' hà dà d' più , perche al n i n aveva ; dfend fti pa- 
roi al s' mîfs a pianzr , e s i vîgn una fufta , ch* al jpurtô v| • 
Urazi al 11 fuplir pr limofna, e p5 chiappô sù^al vall, es andè 
vj pr al mond lavurand , tant ch' al campava, Gajos chiap- 
pô al gatt in brazz ^qssî mîfs a guardar , es dfeva : mô am 
in dechiar , ch' m} padr m* hà lafsà un gran fuliv a laflfarm al 
gatt , oh vu^ altr , ch* a far6 di quattrîn 1 oh quefti în eredi- 
ta vè \ an h6 tant pan pr mi , ch' a poffa campar , es bis6, ch* 
a in trova pr al gatt • Ora bsô m6 laver , ch' ft gatc era la più 
amurevla bftiola, ch*s*psîfs inmazinar: Te^abianc, enegr, 
dfmefdgh , ch' aï fc va feft a tutt, es fteva lî pr la ftrà , ch* tutt 
V aren' psù chiappar , al fteva in si fpall , es frilïi psù andar 
luntan dl mîja , ch' al tgneva df j cmod fà un cagnol , cpo d* 
zunta V aveva una virtù , ch* al parla va , es aveva nom Ma- 
fcarin. Donca quand ft gattfintî, ch*Gajoss*agrvava,ch* 
ai fufs tuccà a lu , al s i vult6 9 dis : mô cos è fti fîmitun ? tî t^ 
lament dal brod, ch' è tropp grafs, mî am baftaT anm s' am 
i amett , d' fart dvintar rîcc magn , e tî cofa dit ? Gajos , ch* 
finti fta nova , s' agUzzô tùtt , es s' al mîfs a ringraziar , e a 
sfrgarr in sla fchîna , arcmandandfi Gon tutt al cor, ch' an 
r abbandunafs. Mafcarîn cminzô a andar agn mattîna vsîn 
a unâpfchira:als'aguflavalî, ch'al feva vîfta d'durmir, 
c pô aducchiava quand i pîfs mtevn fora la tefta, e lu preft 
(K>nla zampînaiaguantava; al fteva afptar, ch' vgnifs qualc 

bella 



' lotaXt 89 

bella tencft grofla ^ o dl belli açquadell $ o ai gambiarus ^ e^ 
p6 i chiappava^sû in bocea) es i purtava al Rè dfendi ; al 
IgirarGajoii manda ftapôd'bagatèlla) es dis accrus! ^ch^ 
lansîn'fàzzainô befF,ch*alsàben^ch'un par fo mérita^ 
queft e altr v e ch' âl fcufa m6 s* an è un bel! prfent' • Al Rè 
i feva cira cniod s* fà fempr a qui , ch' portn a dunar dla^ 
robba , e p6 dfeva a Mafcarin : dî à ft fgnor ( ch' (ni n' s6 chi 
al s* slppa) ch' al ringrazi ben purafsà . Mafcarin curreva a 
cà, es fteva<]usi qualc di^ e pô andava dov i fevn la cazza, es 
fieva drguairun aop al zad,e p6 tojipa) al fgràfgnava qualc 
fpipla, o di fturnj, o dl paflr, es i purtwaal Rè con V iftéffa 
zanzada ^ ch' V avè fatt alla prima 4 L^ and6 tant drj fagand 
fia cofaich' al Rè difs un di: mô a vui ben p6 cgnodr ftà per- 
fona, ch m' mandaa regalar mî 5 ch' ai vui renan' cqitsj, ch* 
al m' ià, ai fon tropp ubligà^Âl gâtt arfjpos: oh Tfatf co^ , am 
maravei m^cafà al dis mai!in quant al fgnor Gajos n^efide- 
ra altr, che d'metr tutt quell, en* Thà pr fo fervîzi , dmattîna 
donca quand Ij iàcra corona frà liva , lu vgnarà qui a dari.; 
at bondlfgner) • Quand i fiinn alla mattîna feguent , Mafca- 
rin cors dal Rè digandi : ô^h rtiô an sa? e^al Rè difs ; m6 ml 
nô ^ cos elftà ? al gatt difs: m6 d'qula dfgrazia i e al Rè fog* 
giuns : m6 quala ? e Mafcarin mô an V hà fintù dir ? al Rè 
atfpos : m5 mi n' sb ngotta • Mafcarin difs : m6 adefs ai la 
cuntarôbenmî:ohs'a digh, ch'aft mond ans'trova fn 
di furfant: m6 ch*al diga m6, ch^al i era tant ubligà; 
bâfta • V hà da faver , ch' fta nott V è fcappà vj un camarir 
dal fgnor Gajos ,e sihài purtàvj infin la camifa,per tant 
alm'hàditt,ch'aivignaadir, ch*alcumpatifsam6, s* al 
n* vin , perche r è caufa fta cofa, ch' al n i p6 vgnir dinnanz 
acqusi dffpujà • Quand al Rè finti fta cofa, al fi lubit tor dal- 
la 10 guarda robba dû 6 trj abit un più beir dl'altr , e una 
duzina d' camis , es mand6 un con al gatt a purtar fta rob* 
ba ai fgnor Gajos , al quai an pafsè dou or , en' al cumpars a 
palazzcon Mafcarin > ch* al precedeva» Al Rèi tl tàntl' 

gram 



90 Là ClîéfqHfâ Ha Bdn%otd 

gran cmmoni^ es al fî metr a fedr 1^ da lû^ ç p6 alii 
ftar fîgjb a dfnar ^ Intant ch* i ern li a magnar , Gajps s^ anda* 
va vultand a mafcarin ( ch' era jk li ancajlû ) es i diçva ibtt 
vos: anMafcariiaatarcinand quel firaz;2^;d' camifa,. e qui 
bragh , çh' am Ton cavà « an vrè > ch' ngotta andais adamai ; 
algattdfeva: ehftàmèquedq' parlai d' fti berchian# Al 
Kè ch i vdeva parlai iniem , dmandava s' i avevn bifogn 
d' çvell î e Malfcarin dfeva: eh fgnoi n6, V è ch* ai è vgnù vu^ 
Ja d' un linion d*quî dal zardinjubit al Rè in il cujli una pa^ 
nirinasesiladunô. Paliaunpac Gajo& tmnava a dii al 
gattranM^icaiin qul'biaghvl^ataicmandqurbiagbi e 
Mafcaiin tuinavaatruvai qualc fcufacon al Rè^ch itgnè 
dmandà sTavèvuja d'cvelLBafta quand i avn magnà, c 
bvû ) GaJQs vols andai^ vifîtar ï fou biagh , al fi T {ou ciri^ 
moniconalîRè^aiqualidîfstant/ch'alvjgnaben da mî^^ 
eGajosi'dl/s: ehal vdrà ben, a vgnarotant^ ch' alftuffaii^: 
esand6acà;m6algattarmasH a.drcorier coûal Rè dal 
grau inzegn ych' aveva Gàjps , eh' al le mte va ai fett cil • Al 
dleva : ch' al creda facia corona , ch' l' aveva quai gran }\u 
dlziancdapzninyalcminzèadiila cacca ^ch* an fayeva^ 
gnanc pailai ^ e qusi anc al fantiii al le iizeva » ch'an fave* 
vagnancdirunapaiola^e poychMa dîga m5 d'qula ric« 
chezza : V hà tanta la gran robba in t' al pian , e in tl mun* 
tagn fora d' galira <^ ch' an s* p5 dii : oh certo quell,.ch' è li 
raeritarè d* imparintars con un gran Rè d' curona • Al Rè 
i dmandè ; mo cofa polal m6 aver da piefs, a poc ? Mafca*> 
rin arfpos : mô mi Ji' al s6^ perche an i è dubbi , ch's' poflay^ 
armnar tutta la robba ^ ch' 1 hà ^ein ck , e fora d' cà ^ quand 
aidigh^ch'rèalpiùgranriccon^cb's) almond;s' l\ mb- 
facra corona al vlils faver d' cert > ch' la fazza una 
cofa:, çh' la manda migh qualc uni di su omn^ ch' 
andaren fora dal regn , e a fta maniia ai far6 ml vder 
quanta, robba i' hà • Al Rè , ch- la vleva faver tutta ^ fi chia^ 
mar dla fo sent dandi ordn » ch i tguiilh dri al^att y e ch t 

vdiiTn 



Bdk XV. çt 

vdîiTn }itn cofii aveva ft Gajos, e cofa al n* aveva , e p6 ch' i 
i al favîlïh diriqftor partînn,eal gattandavafempr uru. 
puctin iiinanz côri la icufa d' truvari alloz. Quand i funn 
fera dal cuntà^ M afcarîn andava vdend di branc d' pigur » 
d'vaccjd* pure, e d* cavall, e lu atutt quicuntadm,ch' 
badavn afttbiftt,aidrevaraQilamaudir cuslin cal vin a 
tutt atfdar una ihaifa d'ntalandrîn^ch' volnrubbartuttP 
bifti, ch i ponhbur(dar , e m) dlgh m6 ûna cofa^s' àv vlj fal- 
var , bafta ch* a diadi , ch'agn cofa è dal fgnor Gâjos , ch' a 
vdrj , ch' an î è dubfeij chi toccn ngotca, oerche quai nomi 
là tropp la gran pôra » Ane in qui camp dov al paiTava » ch î 
avevn al-furment WintViiUifà gl' iiifgnavad' dir,ch'i' era 
dal fg^or Gàjos,s*in vlévn,ch i rafis dà faftidi • Quand cnûn- 
25 arrivât r zentdalRè >i truVôhii , di* 1* era una cofa uni- 
Verfal, cbagh côifa era dal fghdr GajOs; e qui asija, e asija, • 
gn • cofa è d^ fgnor Gài6s , tant ch' i s ftuffbnn d' dmandar 
piûaltr ,esturnonn dal Rèadarj lârfpofta,eadiri,ch' V 
era ficc sAin(& ft Gajd»» Al Rè, ch iintl qusi,prumîfs una 
feona biahza al g'att, quaiid l'av ifs trattà al fpufalîzi d* fo 
fiolà cdnid fgnor Gajps.' Aligattid^tuttigarb^muilrand, 
d) i fufi» ida fuperar qualc- àhr trattat con dl zent , ch' fevn 
tanta calca pi: dinri una qûale grân riccona : dgl' altrvolt, 
al niuftrava,ch'iollac6l fu.?nzàfuperkprlas6induftria; 
baft^a alla fin al cuâtratts'ftabiil,e al fgnor Gajos vîgnu 
dinnanz al Rè^ al 'quai tns i apunzè fa fiola, configh una 
giiàn dota .1 iUnti-pè li iti coi^'iuimes alligrameiitf quand 
al fù d^ c6 dal ihes , Gajbs dlfs , di^ al vleva andar un poc 
d'fora à vder l';fdû puifioa , al fgnor padr vols accumpa* 
pïkt là fioïà at cbrïiln^àt regh » eph s* laflbnn . Quand al 
Rè fûan(& vj , a 'çé\ crèdr, ch' Gajosii' faVè dach' banda s* 
prillar pr cattar ftipuffioti, es era imbrujà pr aihor d' n* 
aver tiha bdlacàdac^nduriUfpofa.iyià Mafcarin al d£. 
brùj6 , df a fâvevà^di'ai n' tii Onâ bdla da vendr , es lajb 
€Uin|ir<Miit coB d' ^ul gran mittft ^]a%^ V «v û» dota* 



fi La Chîaqlira dh Bamola 

Al le f 1 anc cumprar di lugh, e dl puffion , e un mardifat ^ e 
gn* cofa. Ora quand Gajos s'vîft acqusi rîcG,almuftr6 
gratitudn a Mafcarin^ es al ringrazi^va tant^ dfendi : ch 
fintj mafcarîn , a cgnofs ben , ch' a sj ilà Kùla mj furtunà^i 
vdi : cafp : s* an v* avîfs avù , m5 çmod areja fatt? a firev anc 
un poVx bamh^zz, ch'n* are pai» da magnar ; md bafta : vU 
gna 9 ch' amuradi , a vjui, cb' a vdadi cQÏa a far^, av yui 
Far imbalfamar^ e pômetterv m,t' yna bellagabbi^d' or, 
kfsà pur far a mi , n ev dubbità migà i fia ^abbia,p5 a la vui 
tgnir in tla mj ftanzia pr nm' dfcurdar mai d' vu ; oh av fon 
tropp ublîgà • Mafcarîn , ch'iîntî fti gran fparad y ai vîgiu 
vuja d' pruvar s' al dfeva d' bon ^ p da buj^la • Cofa iili l un: 
dlal s^€tii:es lungh lungh 2^ îq d'.prc, jes n' batte ne pè ^ ne 
ponS) ch' al feya viila d* effr ppip}:t - jLa fgnora,ch' al vlijt qysi 
là tràtt 9 ch' al paré voram^t morty la chiam6 caminanci 
s6 mari es i difs : ohfgnor marchas^ la gran digrazia! V è 
mort al gatt; Qajos arfpos con daldlpett:ohs'r è npiorç 
cofa importa ? ai ira di gact , ch' a^ i fr6 ml , d' piz n z m^ 
contra ^ oh vnt altr> ch^ q^ft^ ^.H*^a gran fl/grazia 1 ob i| 
v. trdeva^ch^fufs cafcà k.c^ mi quand V hà f4tt fti gran ^i^ar» 

2ion« Lafgnûata.dmand^:: mp cofa in' av^nja 4a f^r? 4 
lu arfpos : chiapparal pr una zampa^ e trarl in x^n • Quœd 
Mafcarîn (Inti fta piva , ch' ai s' i^ra juH immazinà, çh' al fré 
âù pagà d' âa.muneda,;al faltpsù^e^ cminz6 a4ir : eh al mi 
.2aquliÉ,qwe|l è I4 riçcpjnp^a d'qucÛ^ cj>' a^ hô,fatt, n si 4 
tjucft iàr md a çont d' fiuttjqiu M 

torRf fidiibra?i^4(h' Itith^ c^và : an i cra :^à alniQi)d al piû 
mndient d'.tîy^iavo:, qusi m^juias; IM^^ippr percaufam]» 
ch' t* hà tant mmbi^n adefs: mi ion &\ quct^ ch't' h6 procu^ 
xalaiiccheï^za,thyhàad«fs9 epocfM ^r^ ^1 piû mindic^ 
d^ti alanondjPiph.dat ra6 aldiavla fardai ben alla zent : 
infom]nal*èyera9Jch/c]^ r alsu 

eal fa voii^^jn't al bravai: ^tfi'mîfsaiçp^ cà, cb; 

ans'in»lt6 gfwnç m^lASê^^^^^-S^^ tutç 

* " cun- 



»^^*p 



FolaXK 91 

C6nfusf,ch'anfavè)ch*fcufas'piàr, perche al vdevaben 
ancâlû^ch'aiiierapezza da metrii tuttavj, ai cors drî, 
ch'41 le vlè fermai ^ es i andava diggnd : vgn; qui , ah (i ma. 
lanaza» aihôburlàvdi: crdiv m6, ch'asj si mattdadir 
d'bon? vgnj vj, turnà in cà, i fattfimitun; m6 al gatt: 
fgnor n6 , an i fô più remedi , al n* vols mai più turnar , es 
and6 vj digand : ai h6 imparà a mi fpes , cofa s^guadagna 
quand s' è uopp cur tefs t 

LaFola dal "BiJJbn. 

Dis , ch* aï era una volta un* urriana , ch' n' aveva fiù,€5 
arevvlû avern; rerafemprmalinconicaprfta cofa^ 
tàb V avè lafî d' àvern vuja )ehib6: neffi vos • Un dl cb' r era 
andà al bofc , la vift un bell biflunzm tra dl frafc 9 la tri un 
gran fufpir dfend: guardà ! iniln Tbifs fan i bifsln^ e mî 
ji' pofs far un ftrazz d' fibl • Quai bifsin , cb'aveva udi tutc 
ftilaminturiparlô, es dîfs:mo ^^ofa, zà ch'an avjfiù^ 
tulifn mi pr fiol , ch' a vdrj s^ a far6 bona riufsida , es ve 
vr6 ben tant quant a fuffi la mi mamma # Sta donna , ( ch' 
avènomSabadella) avainfpirtardallapora, a fintirzan*. 
zar una bliTa , m6 pur la s ii anm y es i arfpos : m6 fol per 
)a to amurviezza, povra bftiola ^ at vui toc in cà , es t' turô 
pr fiol , e qusi la s' al purtô a cà in t' un corgh da infalà 9 
es idjprricovr, albusdaifulfanj^ dfendi: ftà.m6 11 pu- 
vrin,queftafràlat6cà« Lai gvemava pô» chMa i deva 
damagnar d'tutt quell, chla magnavalj^esaïtrattava^ 
conun*amor,ch'n s*p6 defcrivr. St bftiol inpoctemp 
dvin tô grafs , lufent , e grand, ch* an s* psè far d' più • Un 
dl fia biftia chiamô pr nom al mari d' lia donna , al quai 
aveva nom Cola Mattj, es i difs: pà avuimujer» Cola 
Mattj arfpos : oh d' un' altra fatta ! eh , dis , a vdren d' tru- 
var qualc biflfetta , es t* la purtaren qui • Al biflbn arfpos ; 
cofaP avlj cercar una biffa? m5 as ved ben, ch'a sj un 

zuc* 



(?4 LaChiaqliradUBanzola 

zuccon vdî , ch' an cgnuisj al pan dal prcd i mi vuî pr mu* 
jer la fiola dal Rè^cs vui, ch' juftaders alandadi? dmaii^ 
daral Rè dapart ra/, c dsij pUr liberannent, ch,* alla vol 
un bidon* Cola Mattj, ch' andava alla carlona, ch' er< 
un umaz2 tajà 26 alla piz con un fal^on^ and5 dal Kè fen» 
za pinfar s* Tera una maftirîa, ô s la n' eira i al fû introdutt,€ 
quand ai fii dinnanz al dîis: m\ (on qui adir un dfperpuft> 
mo zà facra corona , la sa mii d^ mi ^ d\ ambaflador n' po«> 
tapena. Ch'al fava fgnor, ch'ai è un biflbn, ch'volfo 
fiola per mujer . Al Rè ch' cgnufsî ^ ch* ft om era.un marna- • 
lucc 5 pr 11 varfal d' attorn , ai dîfs : va a dir a ft biflbn , ch' 
s'amfarài frutt dal zardin tutt d'or, aU'ûra aidârè^sp) 
fiola , ep6 i vultàai tafanari coii dri una gran fghergnaÈ* 
.zada* ColaMattj rfes ft'arfpofta al biflbn, al qus^l dîfs:' 
jnè-'an oçcor aUf » and^ puii; vu pà^mattîna a ci;ijîr tutt* 
gli anm d* prug;i5a , d* zrifa, d' niandl » d' muni^h ^d' 
çjerfga, quant âin' psj nsiai aauvar , cujili in t* una ^om^ 
ô dpu ,« p6 andà a arbaltar i\i anm la pr al zardîn , e cru-' 
y] tutta la terra , ch' a vdrî pô cofa intravgnarà , perche aa 
s6 ipi , s' a favadi , ch' a fon affadà , ch^ a vui dir , a s5 cmod 
pJià. d* andar. Cola Mattj n' fl;î a cercat ala:, e la 
jTrartîna,als* insfilzoint'al brazz dou fport, epos^mifs 
écujirtuttâizirandl,ch'iavè dittal biflbn, e p6 gji-ai''- 
l>alt61àintalzardîn% Subit dkt, efatt,al dvintôitrunç 
d' qui frutt, rfui,eifiurtutt*d' or mafsîzz, ch'an s*pfc-^ 
va vder la più bella cofa ^ d' mod taU che quand al JRè i vîft, 
r armas cm' una ftatva , ch' al crdè d' iniuniars • Al h\Skm 
da 11 a una ftroaiîa turnô a rrandar Cola Mattj.clal Rè 
con ordn d^diri, ch' al biflbn aveva fatt dalla fo banda 
quell jch' al i aveva cmandà , clV al fteva mô a lùa mantgnir 
la parola . Cola Mattj tols s% es andô dinnanz al Rè , dis^ 
l^aslaman a fgnorj, am manda qui al biflbn, es ifàtant 
tant riverenza,esdis acqusî, ch'al vrè mè fo fiola v Al 
Jlèarfpos argujant, m6piaaun.poc,eosèraQ fia frezza? 

s^al 






FoUXVK 9\ 

t*z\ vol raj fiola, a vui un' altra coia> a. vut ^ ch* al fazza iii^ . 
inod,ch' 1' murai, e 1 falgà di ftanzidalpalazzmdalzar. 
din sîpn tutt d* pied prezios , e p6 ail' ora.a la dfcurren • . 
Cola Matt^res ft* arfpofta al biiTon, ch' difs : m6 si ben, mo 
SI ben : andà pur dtnattîna pr la città, e cuij tutt i fghduzz » 
ch' s' ponn mai atruvar , e cruv) tutta la fals^ , e inzgnav d' 
metr quj tridum trames al f efs dl pied , rat crpadur dl mu# 
tài , e p6 n ev dubbità , ch' at al vui far armagrir mï con tant 
d' nas . Cola Mattj fubit la mattlna chiapipà su una granpa^ 
nirazza, e p6 s' mîfs pr om mort a tor su tutt i fgduzz, ch' 1' 
incuntrava : di pzù d' tiâ, di pgnattîn rutt^ di coll d fiafc , dt 
pizzd'tei^di mizcantar^einroromatutt quant i -tridum > 
ch' al cattb , e p6 f) cmod i avè dÀtt al biflbn . Subit al dvin- 
t6 1' mumiyel falgà d' tutt V ihnzicvert d' zoi, mai tant fifs» 
ch* la parévà una fola , fn ch' as tf dev^i » ch*gli ern varj dal. 
la varietà di culur y m& ^^ era un lufor si grand, ch' as imbar- 
baja > a . Ai era di fmirald , di diamant , di x ubin , di tupazz» 
'dsringranat,ed tutt quant l'pred prezios, ches smmai 
ttol numinar . Al Rè, e tutta la fo cort, quand i VxSixi ûa< co^ 
fa , is guardavn l'un V àltr, es n' favevn cofa s'dir • Ma al bifl 




3'uand alnifevad«/intartutt alpalazz d' or. Cola Mattj 
. li^ : oh una bufca ^oh queft è al» che dir torta , baila ^ dis» 
miialdir&«AldUsdoncaanc queft^al biffonjch'arfposr 
dfasù pur , «jùî A bs6 far anc queftlÉi : àn^à dmattîna, e tu- 
\j unagranbrancà d' erb d* vari fatta, e pàUriGcaîi tant i ch* 
iufsilla^uarfugb ,ep6ftruffiiinali,e sfèïgali beiiin tal^pè 
dl mura» dal palazz, tant ch' acuntintamnancfta voltaâa 
todna. Cola Mattj con lafo granpazlnzias' mifsin volta^ 
e&cmtnz6 a cujii dlfui'd''ledra,dlplozl, dlvettd'iaza, di 
radïch y dl fui d' buiaza > dla pîmpinella , dlaborba^ d' prk^ 
dlà ^zl ana , elaflkl pii far a lu , tant ch'a in fi ima grau 

biao^ 



ç6 LaCUaqlifAïUaBan^ola 

biancâ ,e.p61'fti:ufiîun6,cmcxl avè ditt al biflfon, d'fotta^ 
dal murai , e fubit l' cminzonn a lufr , ch' 1' traluccavn ;dal 
taflèll ùn^ in terra , ch'an s' psè vder la piû fuperba cola : 
tutt or , tutt or , ch' l' innamurava quai palazz . Intant da li 
a un.di ,p dùalbiflbn mandé Cola Mattj dal Rè adiri ,ch' 
aile faliftava tant tant, m6 ch' ail vlè più eifr mnà pr ai nas. 
Al Re ch^ivîft p6 verslment , ch' |ù n' avè dmaiidà co6 , ch* 
anl'avîls avù ^ arjfpos .• afptà tm-pïithtîn, ch' av farôdar 
qualc arfpofta . Al chiamè fo fiolk) ch' aveva nom fgnora^ 
Grandona,es i diis:la mi Grandunzlna ml m' fon andà 
pru vand d' abbufunar fta biftia , ch' t' vrev pr mujer i ai h5 
dmandà dl cos, ch' an ari mai critt» ch' al li psifs far, xxà fe« 
va prtirarben iarlungaalparintà,m5adefs afonquijçoa 
la co tra 1* ufs , c& n' s6 .piA» ch' fcufa m' truvar i pfsrche ve- 
rament am i trov ubligà i. ora cofa vuja m6 condudr f chV 
t m fazz cgnofTr , ch' t m vu ben ,e ch' t m.ubbidî£^ tant ch*' 
apofTa mintgnic la parola,fpufândal, perche mi n' pofs piû 
ht amanc, e p5 zà al dî eflir fcritt i cil , e quell , ch' e fcrîtt » 
n' pé£illar . Là Grandpna.arfpos, mo ch.' al Êizza pur qudl» 
ch' al voUù fgiïor padr , ch',mî 1' u]bbidir6 in t agn' cofaé 
Subit^h' al Rè av ft' arjpoiia,al s' algr5,es difs a Cola Mat^, 
ch' fîfs pur vgnir al biflou) al qual,lubit ch' l' av i|a nova , s* 
parti d'in cà muntà in s'un carr tutt d'or,ch'cumpars li a im 
Ib cmand ; 1' era tira da quattr elefant anca lor tutt d' or , es 
s' preftentè dinnanz al Rè . Da prtuttdov al paflàva l' zene 
cridavn:ÂJQt, ajut^es i fià,cV,s'fî cayar Tangu-dalla pora , cb'i 
avevn a vder un biifon acqùsl dfprpuftamçnt grofs , e p5 a 
vdercon ch* aria, al maraiiava<. Qgandal fô^ palaizz,tutt 
«ui , ch^ al vdevn^çrn innuccà dalla pora , e tutt qui d' çort 
icapponn , ch' aiii armas gnanc qui , çh' fevn da dfnar • Ai 
Kè , e la Regîna s' andonn arpiattar.in falva robba ; an i fa 
fn'la foôj&Kçb^ôVlWa>««n*jav<E!va,brifajpora.So padr» c 
fo madr'augayqdlàd'Ânip^lya r(^ba.:m|>iSÙ Granduzzlna 
fcappa.» su &Q çavtd' jin mez, m6 Ij ij^of n6 , aa^ |(l dubbi» 
Lv . ■ ' ch' 



: rolà XVh • ^ ^ 

chMa n vols torsx}Mt^e9arfpandewi:mof''ft fôam 
fpufarè pô com s"* fol dir , lor a m 1 avévn da dar , tv vleviï 
p5 ch' a currifs vj cm'l' arrivava. Intant ai bifTôn ftntiQtÀr 
a6 d'in t al carrée pà ahd6 in tia âranzia dla fçofsi^al la chiap^ 
p6 a travers'con là :c6 ^ es fi atxuvlinè attorn al coll , es s Iir 
nùfs a Iccar • Al Rè ch' era là in sl'ufs d' ialva robba^ quand 
al vif): , cb' 1 - ave va qusl ligà al cbll a quia ragazza , V a vu 
mûrir d' tttctta . Al bîlTôn.dï pà un.fpintonair ufs^ perche 
als^afrafs^; (am intend all'ufs dla ftanzia d^ sb tnujer) 
^ quand alfù h frà, al s' di un fcuflbtt, es i cafcô in terra quia 
fcorza juft cmod s la fufs ilà una camifa , ch's' cavafs , es af. 
'masâl^più bell zovn , ch* an vdrj mai al più bell . L' aveva^ 
una tcAa d* cavj tuttrizz , biund cm^ è l' or , e pô dû ucch 
nigr^ch'incantavn* Quand la Grandona vîft sta piva,an 
i pars verad'averwbell marines era moit ben cuntenta-# 
dVftarlV^ lu. Al Kèmb ch'vift, ch i avevn frà la ftanzia, 
difs coh Ï2L Regîna : eh al cil daga ben a quia puvrina d' no- 
fixa fîola, ch' rè zà andà in ca^licutt , perche quai maldett 
• biflbn Tara zà amtnazzà , e in t al dir qusi al guard5 pr 4il 
bus dia chiavadura , pr vder si' era là lunga dftefa in terra; 
ino quand al vlilla granblezzad'ft zovn ,elâ guffa^ch* 
jpra 11 pr cà, al di un calz ail' ufs , es[ intr6 dentr y es chiap^ 
pb su caminaud qulagùilà ^e in t' un battr d' occh , al la 
tri in s' al fugh , ch* era impres li d* là . Al zovn , ch* vîft ^^ 

fia cbfa , dî in di rutt d* rabbia , ch' n* s' ponn dir . Al cmin- ^ 

. «6 a cridàr : ah caii becc curnù am T avj fàtta, e fubit 
.ai s'iî in £oima, d' una ckmbîna ,^es vlè vular vj , m6 T era 
jaiirà IV vedrà dl fneftr, e lu i dî tant dentr con la tefta , th* a 
in ;sfund6iina V es and6 vj : mo che mo ? al s' sbr1ndal5 tat 
«tnent la tefta , ch' an iri' armas un bcoh dla fana • Sta cofal» 
vîgn pura(sa in garett alla Grandona , es cmittzô a far un 
pladur con al fgnor padr , e con la fgnora m^df <*ôn T rtan 
,iri fi gallun , dfend-: oh^uardà quî»albèll fexvîzi^ chM 
. m an fatt ! uo pèd'.un marî ^^ i m ave< dà, e ch'm piftfeva 

G mb 



tob uanti i m al van a sfiraccafTar pr caufa d' vgnir qui lor a 
battr ■ àl nas . Lor p6 dfevn : ftà m^ queda , nù n' aven col- 
pa^an i' avcnmiga Êittapofta; m6lj ns' psî mai quijctar , 
c la n»^ ut feguent , quand cutt ern in c' al prim fonn , la tols 
90 tutt l'zoi , ch' r ayeva in tal cantaran , es ufsi pr la por. 
ta dedrj, con piiidr d' zirar tantalniond,fin chU'avifs 
accattà ft bell zovn> ch i piasè tant * Qui la cminz6 a cami- 
nar, ecamîna,ecamîna,tant ch'la truv6 una volp,ch' 
earlavai e chidmandèsla vleva,ch'lai tifs cumpagnj, 
La Grandona i arfpos : m6 si ben cmar , ch' a vgnar& vlun. 
tira vofc , perche ml n' Ton tropp pratica <f fti pais . Quand 
gli avn caminà un gran pezz , gli arrivonn in t' un bofc , es- 
s'mHTn af«dr fottaaun* albr, perche gli ern âracc ma. 
dur paiera 11 vsln una furzrj d*acqua,elors'dftefninsl* 
erba pr durmir, perche l'annor d' «juracqua i f 1 v^ir fonn, 
es n* s dfdonn fn. mflna, ch* n* fù livà al fol . Quand V funn 
dcfd»l'feguitonn a ftarli, perche ai piafeva d* udir can. 
tar tutt qui us) , ch* ern in ^ qui albr , ch* la Grandona i a* 
ve va un guft.matt • La volp ch' s' accors , ch' la i aveva goft, * 
^a difs : m6 ai.ctfrè ben aldiletts laintindlfsanc quell^ch 
i difùy cmod.a intend m6 ml . Quand la Grandona finti fta 
cofa » ai vlgn va|a ( zà ail* ufanza dl donn ) d* faver cofa- i 
zanzavn, perche ml ( la i dfeva )a^bn amfga, es m* pias qui, 
ch*zanzn,equslfamm6fervlfi^df dirmal. La Volp s'fl 

Srgar unbonpzol pi.darrbéntutt i garb,e p6 cminzô: 
h : fala cofa i difn, i conm d' una dfgrazia, di' è intravgnù 
^ un fiol d* un Rè , ch' eri bell cm* un fd , e una éda s' era 
innamurà d* lu , m6 1* avèlafî d fculTar , ch' al zovn n in vlè 
Ivtfa faver « )es difn^ch* Ij pr rabbia V avè fatt d vintar un bij^ 
fon, es i aveva dàftamaldzion,ch' avlfs a durar fett ann 
ila dfgrazia: i contn, ch' 1 era^vsln a famir & temp , e ch' lu 
«lbiflbn>* era innamurà d'una fiola d' un Rè , ech* mentr, 
<h*rerafighint*unaâanzia,als*eradfpujà dla sô guflà, 
« i^ al padx dla ipoia i vlgo, dis,adax d' barba, es i bru- 

fonn 



FoUXn. Ç9 

fonn'la pell , exh' lu vols fcappar in forma-d* clumbîna , e 
ch' as i è sbrindalk la tefta in tl' vedrà , e ch' tutt i duttur . Y 
an mifs fpldi . La Crandona ch' iinti ^ ch' V era juft in punt 
quel! , en era intravgnùal fo fpos, la prima cofa la dmand^ 
alla volp s' qui usj avevn me briûi ditt d* ch' Rèl' era fiol; 
la volp difs : m& am hà pars,ch i dîghn, ch' l' è fiol dal Rè d' 
Vallon grofs : es an dltt , ch' an i è altr remedi pr guarir al 
)nal d' ft prencîp , che bagnari qui fù eon al langu d'qui 
iftifsusj) çh'àn ditt fta cofa . LaOrandonas'trlinznocch 
dinnanz alla volp, es cminz5 a dir : oh cara vu fam fervlzi d' 
piar qui usj , tant ch' arcuja quai fangu , di'avdunar6 i mt 
urchln d' or , e p6a vdrj : mi n' fon a quefti ,ch* s* tlgnai' 
man ficura • La volparfpos : àkY fatt cos, m6 1* è, ch' al bs6 
afptar ch' i sappularn , afpteh , ch* vlgna la note , e p5 m* 
arampigarb su pr l' albr , e« i ftriccarôia tefta a un a un ;« 
qusi r ftinn p6 lî tutt qujd di a zanzar^ ç la Grandona pru- 
mifs alla volp ,ch' s la pfeva guarir ft prendp , la vleva par- 
tir (igh al guadagn,e p6 dfcurrevn dla gran mattiria dal 
padr dla fpofa,ch' l' era ftà caûfa quia fo curio(itk,ch' l' era 
fuccefs tutt ft mal,e quà in taldfcorrer,ai arriva la uQtt, ch 
1 n' fn* adinn . Q^and la volp vîft , ch' tutt i usj durraevh » 
< la s arapèpian pian siï pr l' albr » es cminz6 a ftriccar la te- 
fta a di gardlin , a dl palTr ,a di ftumj , a dibeccafigli , e p6 
' quand la i n' av amazzà , e amazzà ,l' miflh qual fangu in t', 
un fiafchett , ch' a veva la volp , e la Grandona n' tuccava^ 
terra dall'algrezza. Quand la volp vift,ch' l'era in tanta 
ghirigaJa , la i dlfs ; oh si , oh ch' la s alligra pur, ch* la in fa. 
rà dlafifsa:ch'lafava,ch'tutt quell,d&* aven fatt,è juft 
'un vada , an ferv un corn , perche quand la n hà con qua^ 
-fangu d' fti usj , ancrai mj , o pur d' una altra volp , agn' oo- ' 
ùi è trattal vent; appena l' avpronunzià fti paroi , ch' la s 
mifs a fcappar, di'atdiavl lapunavaXa Grandona,,ch' vlft» 
ch' an ferveva dônca a ngotta ft pachxugh d' ft fangu quand 
4a navèquftj ,lasnil&a farlarafa,jes|cvavi^ a pianzr; 

O 3 U 



I ao La ChiaqUré dla Bdn^ola 

la i (j[feva;m6 ftam a udir la mi cmar, a favj pur quant av fôn 

tibligà , m' ftimav donca.si cruda da farV un qualc tradi- 

ment ? a dirîffi , ch* an.i è dl volp , chf magara in vlîffia : n in 

previa amazzar un'alrra?roh26bcn m5:n'fà cmcd fà 1* 

vacc,ch' dan un cal z alla pgnatta dal latt quand rèpîiij», 

adefs ch' avj cminzà ^ fin) mô anc , vgn j migh lîn là da ft Rè, 

Jçh'av impruniettd'nevfarnfun tort^Lavolp nVarè n?ai 

•çrîtt, ch i &fs una donna.più furba d' Ij , e qusi la turn6 in. 

jdij , es tutnb andar pr viaz conlaGrandona , ^b In' avn 

Catticinquanta pais, ch' la Ciandona t m lialtà adofs^ es î 

î di una gràn bâtbipàin s latefta , es naïfs 11 lap^ovra volp ,;C 

*{)£> lafcannô^csabgujôqual fangucoQ quel! d' qui us^, 

:es andè vers alrtgnd'VaU^jti.grofs. Quandla.dnùin tia^ 

\Xâiù. dov abitavà*al Rè yl-intrô in p^azz^ ^s iiî dit» ch' Ij c- 

^a una> ch erà vgmi pr guarir ib fiajL Al «Ré s la fi ygnir diii- 

'Xianz 9 es y maravj6 a:vderuna ragazza, ch' s' deva ft v^nt 

d' far quell , ch' n' avèpsù £ajr tant duttur^xh' ern j più brav 

. dal mondi mô pur, al dîfs : zà queft è dfprà , cpiaperdroja 

a tin tar anc quefta ? e qusî al i arfpos :. oh su donca, ch' a 

. v«da^ft miraqul . La Grandona i dîfs : mô facra corona , ch' 

^V intenda ben : s' âl guarifs al vui pr mar î vedal • Al Rè 

. ch' kyhjzk k tt dfmurar l' arca ^ e , agn' cofa pr inetri al fiol , 

rai icarfpps : nwpur ch' amal dadi fan.dal twtr , si mV , ch' av 

/ai dar^V perche an' n'è gran cofa, ch*av al daga^ memr ch' 

,» (irj vu, ch* rarfuflfità •! andahn in tla ftan?ia dr amalà,e 

/^Grandona. ni' av qusî preft imbufmà coirqual fangu , ch' 

Wltibit |iL falt6 sô! dmod s* an avifs mai ayù un mal al 

^mon4 •- Quand ]k> fghora Gradona ai i vîft in pj , la s 

Ifl?ult5»'al Rè dffend: an, a dîgh ml cmpd la.mttenja^ 

-pï v; d niantgnîr 4a. parola ? Al 3Ri dîis a £o fiol : vu 

isj/Viv ,ip6 al par , ch'.an al creda;, tant era dfprà la voftra 

,vita ,ora miiho prunuis quiafia fiola , ch' av i darôpr ina. 

:rî Vkvguarîfs,2aa$sjjnîon, e qusi cmod fenjaPmî vrè 

.mantgntr kparpla^e^ôagnfadiga mérita piiem^. Al pr en- 

'.: ' ;: ..• cip' 



• toîà xri. loî 

cîp ârfpoè r rêvera afsk lu, m6 cmod volai, ch' ha fazza 
fgnor padr , s* ai ho zà toit mujer? mVn' vui far tort alla pri- 
ma , es n' vui mudar pinfir • La Grandona tettava à fîntir fti 
paroi , ch' la vîft, dV al prencip i vleva anc ben ,• la dvint6 
roffa rofla , es difs : mo s' a fîfs mô mi in mod , cb' quia 20- 
vna s' cuntintai's , alF ora pô m' turel ? mô nô vè, arfpos in 
frezza al prencip, m6 queitonè^ an i e mai dubbi , ch' 9^ 
/çanzella dalla mi ment la memoria d^ quella , e s' a fuis 
anc çundutt alla força, fempr dirô, ch' an vui altr. La Igno- 
ra Grandona n* psi più ftaîr ai sîgn, es difs: a fon mî , ch' am 
veda qui ^Vè caufa V fneftr mez afrà , e V effr impachiugà 
i su ucch , ch' al nm' p6 cgnofTr : ch' am guarda ben , a fon 
m6 qusi travftî ,:m6 dal relt, ch' al ftaga pur quit , ch* a fon 
mi • Al pren cip s! sfrgo p6 ben i ucch , es la lumô , es vift ^ 
ch* 1* ex» verament Ij , al la abrazzô , es cuntè a fo padr chi 
r era^ e chi la; n ejf a ^ e al patiment dal yiaz , ch' V avè fatt pr 
Vgnirl a guarir. I mandonnachiamaralRè,ela Regina^ 
padrdia Grandona, es finnd'nov alfpufalizi, e un gran 
Delldfnar; e pôbaftadir,chifinnrbeili nozz^ e T belli 
cos» 



LaFoUdrOrfa. 

Dis , ch* ai era una volta al Rè d' Rocc afpra , ch' aveva 
pr mujer la più bella donna, ch* s* fufs mai .vîtta# 
pra fta fgnora vîgn a mûrir si ben ch' 1' era anc zov- 
na ; quand la fmtî , ch' V era dcô, la chiamô lî dal lett fo ma^ 
ri, es i difs : mî s6 , ch' al m' ha fempr purtà un gran amor t 
bra adefs ch^a^fon pr mûrir, a vui, ch'aî fazza in mod^ 
ch' al acgnufla, più chc mai : mî vui una grazia da lu , ch' è 
quefta : ch' an tuga più mujer , quand an in trova una beL 
la cmod a fon ftà mî , fn chi n6 s' al farà altriment , ai dagh 
la mi maldzion , ch' an poifa piû aver ben ^ es T udiarè j^m 

G 5 ^^^^ 



xot ta Chlaqlira âla Bani^ola 

aqui*altr mond. Al Rèch i vleva verament un ben fpaf- 
mxy a (inttr ai cosy al s' mifs a pianzr» es fti un pzol , ch' al ti 
i pfeva arfpondr gnancunaparola; in ultnip6 al dîfs: mh 
di' la n crdifs mîga y ch' mî vlîfs più laver d ' mu- 
jcr, oh quefto nô^oh s'aintugh più mî,ch' al brîcc m* 
corra,ch'la guardamèsch'adîgh&ifattaparola^^oh an i 
è miga m6 pàù dubbi, ch' a poiTa^ vlex ben a nfuna donna ; 1 i 
èftà la primate la frXancl!'ultma..MentrcK' lu feva tutt 
ili fquas, allafgnora. i vign. una fufta,e&And6a far terra^ 
da pgnatt*QuandalRèvîft,ch*reraniQrta,^al s'mîfs in 
t'una volta d^far dizigh^edi sbattimint» ch' tutt i vsin 
coi fn pr faver cofaera maist gran burdell ; mo perà con.* 
tuttftgran pladur^an^pafsè.dou ftman%ch*al cminzè a 
far dicunt..Al.df€;ya:^um:mî fon^qutvedv^es n' ho fn' 
una fîolav^l bfgnarè pur, ch' avjisançun:mafch,aftar 
acqusi l' è una; ma;c$iria :mbk al mal è,di' an cattar^una mu« 
}er bella, cmod era. quF altrâ ; eh pinsk vu , tutt V dohn m*^ 
parn fpucçhjzî a rifpett a quella : ah s* V è ftk una mattiria a 
Iigarm qusimpiper6aldieva,an m'vui perdr d' anm, a 
vui cercar, > diavl /ha m6 dà clTr fini al . mond:? gnanc s' as. 
f ufs pers la ftampa.dl belli dônn . Cofa fîU ? al,tri.un.band , 
ch' dfeva, ch'tutt r belii donn^dalfo-regaygnîifiia fars 
vder , ch' a in vleva tor uiia prmujer > Quand^ïïa co{a s' fù 
fpargujk, an ifu nfuna , ch! n! currifs , perche zà 1* dpmi , a 
in^volpoça^^a credr d' efficbieUi k Ai n' era .una quantité z6 
iat!:al Gortil j ch! atparè un fiirmigar .Al Re l! Rmettr tutt 
ii3fc.rega , es Fcminzè a lumar a una pr una i mô^pinsà^u , 
«tixiaV eja^ una , ch' fufs a fo^mod • Una era . tropp pznin^ , 
qui-' alîra.trppp^granda.^ una , negra , qui* altra . a vè j i : bruit 
ucçh , ub' ajitrit,al!brutt.nas ^ chi ej:a.trQj)p graffa , chl tropp 
fecça; tant ch' al^dïfs, ch';ai.ain;vleva^più'faYer, es dîls : 
mo fonja.mattP^s; al.hô qui incà la mujer, es vagh amattand:: 
^cxche:Cerehj.a:aL tredsinidfpar ? mè n^oja ml la Preziofa, 
^i^fipla , ch' par juft.tajk ja s! al jnudell d' fo. madr ?, laèt al 



FoiaXriL Ï05 

li5 da tor quefta^enftaracercaraltr mi^^ qud a>fl iiik 
Tendra fo fiola ft bell-pinfîr , ch* i-eïa vgtiù^ laqwal fintend 
una cofa si fatta^Iatifiunaratnanzinà^^h'iavèanc dri« 
Al Rè n' av brifa pora, €s i aïfpos ? ofstnanc argûi , nm' ftat 
mîga t j a far la braghira , fk ch* an t* oda mai più mnar tant 
la lengua , € cmeaza a tafer : limbrufa , trit ^ ch* an ^a^^ ml 
jqucU 5 ch' a fazz? oh :^ adefs adefs bfgnarà ^ ch' a vignâ da 
ti afcola ^ ofs fà ch' ant'T avapiùdàdir , tta fira v\n in tla 
mi ftanzia t:m' a vagh a létt , li at fpufarô , es t n vin , al più 
graftpezz d'ti fràtln'urecdiianpLapïeziofa^tii'fintî ttaco- 
^,s'afld6 a frar in tla îo ftanzia ^ es cmîn26 tant fort % 
pianzr , e a ^batrs , ch^ la paré una tofa quand V hà avù T 
fculatta ; la s ftrazzava i cavj , infomma la feva dl cos , ch' n* 
s' ponn dir ^ ïntant cH* la feva tut ftï drprdzion ^ V arrîvb 11 
da Ij una vecchia > ch' vgneva cm' i vlcvn far bugà; la î 
dmand6<^ofa T aveva ? e quand la fîntî cofa P Wa , la s la 
mïfsaeanfolar,€s idîfs -ofs ,ch* laftaga queda fgnurîna^ 
ch' an fra ngotta , an bifogna mlga dfprars vedla^ la n sà^ 
ch' aièremediatuttimal ecett cheallattiort ithlaiiiftaga 
a udir , xhMa fazza a mi mt>d : fta (ira quand al fgnor padr 1 * 
ara fatta andar în tla fo ftanïia , ib ch al s i vrà accuftar ^ 
^1) ch' la s metta in tocca 1k ftecc, ch' ai d6 mî adéfs^ e 
ch'la m creda, ch*iqueft,ch è qui la farà parer un' orfai 




vagamxjuai DOic;cmrepoia, en voi lavcr^ en la rur- 
tuna n i' ajuta? ch* fcappa un punt m fcappa tent ; th la 
tuga doncâ , queft è ^1 ftetc , e quand la vrà turnar a pa- 
xerunadonna(t:modlafràfempr>elj,rh'lai5 lîva al ttecc 
d'inbocca,ch*laturnarà ûuellad* prima ^ la Preziôfa a^ 
brazzotantfta vecchîa^ch'Vavevalivk da ft gran intrigh^ 
-es i fi dunar unbellpezz d* panzétta ^una tvâjulà d' farma ^ 
« unazucca d' vingts la manda a cà. Quand cmmz6a vgnit 
fira ^ al Rè fî chiamar r om , ctf feva gli algrezz > es vois, ctf 

G 4 ^'trlfs 



f 04 ^^ Chiàqtirâ il a BaHf(ola 

»* trifs i ïkz in piazza^e'pè fi chiamar tutt i cavàîir,e$ fi far di 
fal6 y e p5 i vols tutt fîgh a c^nna^ dandi la nova, che gli erii 
l' tiozz dal fpufalizi^ ch' ai feva con fo fiola • (^and i avn 
magnà , emagnà y al Rè s' il metr a lett , e p6 fi chiamar la 
ignora Preziofa , es i f i dir , cb' V andafs li da lu , la i and6> 
mb in tl intrar m da ftanzia , e li ben vsm al lett, la s mils in 
bocca al fervîzi ^ es dvintè un' orfa tal e quai gUan da efsr y 
ch' al Rèarmast con la bocca avcna, perche al vlè zigar dal- 
la pora>m6anpsî;alfalt6 fora dal lett, css*aglupp6 trai 
tamarazz , e mai piû n* ufsV fin alla mattina • Intant la fgno- 
ra Preziofa andè fora dal palazz , ch' nfun certo s' inzgnè 
d' tgnirla , es and6 in t' un boic luntan purâlsà da quai pa* 
cs;ft fit era tant umbros,ch'an s i vdeva mai al fol , e la puvrî- 
na lieva là in cumpagnj d' qulgli altr bilti • Da li a un temp 
al capitè là in quai lugh al fiiol dal Rè d' Acqua corrent, ch' 
vîft ft' orfa , es av a . infpirtar dalla pora ; mo quand al vîft^ 
ch' fia bftiola era qusi fmefdga, ch' la i andava currand drj , 
ch' la fculfava la c6 > es i vleva andar alla bifacca pr vder s' 
a gli avetva dal pan , al près anm, es cminzè a ùlu carezz, es 
r andava chiamand , c dfend : t6 tô, vin ben , vîn ben , oh 
^uardà al bell grugnin ; Ij i tgneva dri juft cmod s la fufs ftà 
jun can , e qusi and^ drtd' & g\ià im in cktà, e in t al palazz 
dov abitava ft Rè . Lu dî ordn ,ch i l' avH a da trattar juft 
cmod i al fevn lu pr cont dla ta via , e ch' s in f ifs cont , es 
vols, ch i la mttîdn in t al zardin pr pferla vder dal fneftr,. 
es vols ch'fi fabricafsun bell ftanziùlin . Al purtèm6al cas, 
€h'unafefta,ch'. tutt ernandà vj , ech' an i era altr, che al 
f rentcîp ii> cà , lu s' fi a una ineftra , ch' guardavâ in t al zar- 
dm j la Preziofa , ch' n'credcva mai , ch' fufs in cà al prenw 
cip,s'^era cava al ftecc d' in bocca, es s' era dfcunza , ch'la 
3 vleva ptnar un pocîcav) . Al prencip vîlt ftagran bella^ 
aovna, ch' avè p6 di olv} juft cm' è T or , al s' av a pr fundar 
jz6dalfcalprcorrer z6 mtalzardin,mo la Preziola^ch* 
*l%tîfcarpazzar»fubita'nîiisal ftecc inbocca,es turnà 
" advin- 



advîlftàîuft*^brfa# Alprencipch*n*bruv6;pîà qùrila^ cfe* 
r avè v)ft d' là su ;al dits: ôhdeniinè dal nas ; quiai cmits^ 
e6 fubit a v^nir uiiâ grandiffima malincuhf , perche in t'.u» 
battr d' occh al^ era innamurà d* ia zovna , al s' cminzè aLs 
fintir mal, e da lî a pue di , ai vign la fivra, es s' mîfs in t* u» 
fondd* lett ; an feva mai altr, cheandar digand : eh qui' or- 
fa., qur ôrfa . La fo^fgnbia madr , ch' n* iîntè mai fn* fta; 
caritilenâ vai vign ïuwett , cWV orfa i avif^ fatt pora^ les di 
drdn , ch' là fim quant prima ammazzà ; m6 i feivitur , ch* 
vlévn tant ben a qtila bftiola , perche la s fev^amar dal pred 
pria ib fmèfdghezza ,'ai fav d' nialamazzarla , es la cun« 
dufln fol vj vlà in qul^ iftefs bofc dov i la truvonn alla pri« 
ma » e p6 dinn ad inrendr alla Regina , ch^ ij avevn mnà în 
slateftaT^Qtfând fta'cofa vign a gli urecch dal prencip^al 
il Unfigh dâl diavl'^ es s' liv5 dal lett acqusi bell e amàlà 
pr tridât în bdsl tutt 1 fervitur^mo lor i la cunôonn cmod 1* 
tti j tant ch' ai s'^acqudafs • Qiand al finti, ch' la pfeva anc 
eifr viva , al s^ mlfs pr om mort a cavall , es andè là in quai 
bofc y mb ai vols dal bell , e dal bon a tru varia 9 perche U 
puvrina s^elraftrafantà»Finalmemr quand ^al lavift, as là 
Chiapp6iù itl brazz ) e p6 idfe^^a tanti' cos^pr ch' la turnafs 
a dvintar uiia donna , ch' V andè dri tutt al viaz' tma ch' al 
fù iii t^al fo palazz , e s i dmandava pr cofa la feva mo qusi, 
e ch' tiôc tocc 5 ch' mai dû , e guardà pur qui : m5 quelii in 
mb mattir) , oh z6 ben m6 ; mb 1 j dura : oh fgnora n6 , al 
ilecc;fteva fod. Quand al prencip viil acqusi ,al s' afiizi 
tam ^ ch' ai vign un gran acident , ch' i fervitur al purtonn a 
îet^ch^r era bell e mort; i cminzonn a^ trari in t' al murtazz 
.<ir acqua frefcfl^ e p5a fari anafar la janda dal balfam , e 
ftriccari dk guflfa d' limon fotta al nas ; ehib6 V era tutt un; 
quand fù arriva i d âttur , i conclufn , ch* V era sbrigà . La 
Ignora madr, cii' pruvava sî gran* travai pr ft fiol ^an i era^ 
cofa^ ch* la psifs qiaietar ^ e ua dî , ch- V era a fedr lî dal lett 
dalfial,mentrch ifervitur erna dfnarilaicminzdadip; 

mè 



jp6 LaChtaqtimiltaBttn%oU, 

Ttxb fiol mi a vj:è pur, ch' atn dsiffi da cofa dayin fia gran xfa^ 
lincunjmi, vu s\ zovii,Vù sj ben vlû da tutt , a sj rîcc ; s' avj 
vuja d' cvell dfimal : vpffi forfa TOUjer ? tulila , bafta ch' am 
dfadi chi a vli ,<:li* mi fubît vlafazzaverjii'vdiv fiol mî, 
ch' a vderv vu qusi amalà , an^ii* fabl>en.gnanca mi ne di , 
ne nott ? e tant ijn difs dl cos in ft^^indar pimuftiari lapre- 
mura ,chM* avè d'iù , ch'iînalmental prencipi arfpos. ço» 
fa al vleva. Al difs :€h fgnoramadr ai<lir6benini cofa m' 
vrè : fala cofa V\à da far $la vol , ^%, gnarilta? ;!' h^ da 
far in mod , ch' a poUà vder l' orfa quand m* f>ar > e$' vuî, 
chila'metnquiintlamîftanzîa,avui,ch^la sàppa Ij, ch' 
m' fazza al magnar , e al mi letc an vui , ch* al sj fatc pr altr 
manche prrfou;5ifaranqusi,a fent , ch* a guariro fu< 
bit. Alla Regina ai jpars );in dfprpuft tant grand ^ fîntir , 
ch' al vleva , ch l' orfa fifs Ij da cugh , e.da camarif > içs, dîfs 
in cor sô : ohpuvrîn al va inaradgh , mè pur dalla gran vu. 
ja, ch' r aveva d' confularal, la fi fubit vgnir li l'orfa. 
Quand ûa biilia fù li dal lett , la s.alz5 xù in û zamp dedrj 
«s tuccô al pons alprencip conuna d' auelli dinnanz. La 
Regina s' plava dalla pora , ch' la n rasfritlafs in t al nas , h 
ch*f<^aml, L'amalU:dmand5 air orfa: e ben la mi bftiu- 
Tina m- vut fartl almenftrîn? m' vm tigvemar da amalà ? 
r orfa abbafsb la tefta con dir d' sï . Allora la Rçgina fi lu- 
bit purtar li dl gallin', e di pullaftr e lafsla pur &r alj , es 
. imprefn dal fugh^ e 1* orfa mifs su 1) la caldarina pr j^er plar 
fti biûî. Alla prima la s mifs dri a una gallina , la i la pl6 , c 
p6 i cayb V budell , la fpz6i quart ,i dû dedrj la i fi aroft in 
t al fçed, qui dinnanz con al magon,è al figadettlaei fi 
trar in su in t'un pgnatfin con dl' ufmarîn ,c dla falvja, 
ch' av sô dir^ ch*al prencip talfiava , es s* leccaya l' dida , ch' 
r era tant,ch' in t la fo boccaan i pfeva iotrar carn . Quand 
l'av magnà,rorfa i purtô da bevr,ma con tant al bell 
garb, ch'la Reginala.basôpralguft,chMa ideva.Da lia 
un poc r amalà s' vols livar alla fgietta j V orfa in quai men- 



tr, ch* lùandava dal corp, la flalirett , es cors zb caminand 
m tal zardin a cujir tutt i fiurcË mlaranz 1 e d' ros ^ch? la^ 
psimai,ep6 fparguj5 ftifiursifcpraWettprdardludbrar- 
la flanzia , Ch* aj èra dla puzza pr* amor d' quia, cola d' elFr 
andà dal corp i* amalà . Lar Regîna vk s in pfcva: dar pas 
a vdcr tuttfti miraqlin ^ ch; feva Ita bfijola , es tgneva dite 
a sb fiôl : mo taruila ^ av|ben pô rafon d* vlcri ben , m6 an 
iavevamai vift far fti cos. mî, e al prencip s n! innamurava 
agn voira mù ^ es vultô *crs: la,Regîha es 1 dïfs LÔh fgnora^ 
mâdr mî ftiit^ ch* s^ ait pois (feruixbas alt^orfa >.a.Tnurir6 
prcft preft ; fo madr y ch! vîft p6 veranien t, ch' Tcra^li dvin- 
ràun bfudi , ck'pareva arghtà, la difsall! orfa : bafal la mî 
vcchîna, n*vît^ ch! al révoltant ben lu a tl? L'orfa^siac 
cuft6, elùlachiapp6pral.mus, e tant la. basé), ^tanti fi 
fefb , rao che mo ? la t at sfergaria in. taCgrugn , af cafcô 
d* in boccaal ffeecc,. es arflL5.'li ttatl* man:? dal prencip dvin- 
tk zà una bellîflîma zovna • h. pfi credr. , à* al jprencip 
nslà lafs&piùrcappar ; aidifs: ohadbfs^t n'm* teapparà 
piûlamifurba. La Preziofa dvintô^rofTa ^ chMaparèp6 
ancpiùbella^esdîfs: ofsl'èdjuftà,.quï: anièpiùremedi 
arpîattarfs : ai arcmandl*unor\ ch! n^s; vaga.a,far bendir, 
dal reft an cerc p6 altr • La Regina, ch: era.zà^ prefenta lia 
fcena i dmandè : mo chî ela m6ij h La Ptezîbfa. i cuntè da 
raa ron la cofa d' fo padr , e la. Regina pÔ&» guardandi dfe* 
va:giiardàch'pcà: la garbata fiola ! es.là.lud& dlafola. 
viezza^ e pài dîrsa fo nol t mètulila». Quand al prencip 
iint'^ ft'cunsâi , al n i mifs sùne o\j^^ ne fat., es la fpusô , e la 
fgiiora madr and5 in ciislna pr urdnar una boaa cenna ; 
al prencip s' fi dar i su pagn ^ ch' V cra za bell , e guaii 1 es. 
énxi nozz , e qusi fini .. 



io9 LaChiûfUfd^dlal^ttMla 

La Fota dia Clomhd i 



Aleraint'un pacs, ch'mi n*sQ cmocj.as ^mandaffe^i 
unbofc, ch* era tutt pînd'albr , es erntutt' figh, 
t fiopp , umbros p6 a legn , ch' an fi vdeva mai capitar al 
fol. In mez a ft bofc ai era uHa çattapeccbi^ d' ui^a, cà 
tutta fgarujà , ch* eraal più grantanabus < çK's' psifs vedrf 
r erap5 abiâ dauna veçchia ^ eh' a^çumpagnaya a&ca Im 
blezza d' fiàcà , perche 1 era ûna dl più, brute S^^r ^jùl' çsl. 
minaiTn in s* du pi . X' era zoppa > gi^nza , pîà , e pô era 
qusi miferabîl^ di' la n aveVa coa ch* vivr m la n in catta-. 
va a forza d' cercar 1*' limofna..- M5 perche ^hc' allpra 1*. 
cos' dfen' aiidar mai icnipd l' van anc' adefs , es q' è più al 
tempdiacuçagna^^asabatteva, ch'fta j^ovra don^^ afiav^ 
di di intir innf nz ^ diUa psîfs truyar un bccon d* pan . XJtl 
dlzirand fécond alfolit pr cercar. la limofha,^ ai fù dunà 
dû hsù da far in mneftrà , e pur m5 qul'ann ai n' era un ab« 
bundanza, ch i i trevn dri a chi:Çi' i vleva , m6 çmod a digb 
a in fû dunà fol arifgh da far un mneftr • Quand la i av , U 
s'i purtô a cà,es.imirsint' un pgnaftîn, e pôand^ àbruf- 
qular dû ftîcc, tant ch'la ipsifs cufr, çh^an i «a maid' 
avis d' magnari , chT ai^aceva d' aye£ aandar a noi^z • tn* 
nanz d' andar vj la mifs al pgnattîn fora dla fhefta , ep6 la. 
fr6 , mè guardà ben si dfgras^i dan ien^r dri j^ft a qui , ch* 
in più miferabil . Al purt6 al cas ^ ch' pafeè pr 4'p P*^- 
dancîllalfioldalRè^eh'^ndayftacaç^a, es yîftttpgnatùn 
inslafneftra,âi vîgn vuja d*far ui) jbeUcolpes zug6una 
belk cofa coni fu iervitut , çh\airarè vînta ,. fhi^ayîTs tratt 
mii conîa baleftra in raezal pgAattîni e.quî çminzon a 
trar in ft povr pgnattîn , es l*andavn fgduzzànd , mô in ul. 
tm alfùDardanell, chicolsjuftinmez, e i fasùandonn 
âlboja. Lavecchiaturnôacà, ch*fti zenternjuftandàvj 
do p ch' i avn fatt fta bcU ' ovra . ' Quand fta donna viil i fa- 



s'û^eàl pgnattin'andàadamal, la diin 41 rabbi% chMa paie 
un diàvl dl'irifern ^ es cmîmè a agurar 4al mal a çhi i aye- 
vadàft'danhye ch'al psifs eflrinipiccà, e tantitlà/sdar 
-furÉmticpôfbggiùns .-zàch'tn* hàylùaver çumpaâioa^a 
mî 9 at agur ^ ch' t' pbfs innamurar d' una fiola 4' una don- 
. na ialvadga, è ch' Ij fta donna falVadga t' fazza!ballar in s' 
un quattrin ^ e ch' t' cafc mort d' amor dri alla ragazza , mô 
ch't'av tant igrandiguft dalla vecchîa, çh't ni pufs du- 
rât ; brutt zaltron vsîpt mô chi t'^ pufs tSï^rï\ pjuft^raai 
av^rberi:pr càvfat6 arfon mi qriài^ fenzaimi farà» Ora$l 
ben ch' al dis àl pruverbi , ch' rang* d' afn n* arriva al cil , 
lia vo^ltamô al i arrivé lù^ ch'r mtravîgnmàjuflrdalmal.a 
quai po vr prencip , perche an pafsô gnanc : cofa ? dou or , 
,ch* al s' pers pr qn bQfcfepïa.chV al psîfs piû truvari 
fervicur j qùîV incuntrô la piiîi bella zovna^ ch* s^psîfs 
. vdér . Quefta ceicà va dl lumagn^ e quand I9 li aveya in mao> 
l^irccitava^ulapreghicra^cB^fi i fol: far> cioè : luntega- 
i luihagâ l>utta fora quattr corn dou pr mi , e dou pr mi ma- 
fsXk Al prencip , ch' vîft fta tridla d' btezza, armas innuçcà , 
'-. € fubiral s'n innamurô i e la Filadora (ch' V aveva nom qusî 
/qtilazôvha)n^mundavanefpl> ciij^ncalj ai piasi tançai 
r prencip, perche rera un bdl ?oyJi J)ur4fsà, tant^ch'is 
"cusînn SI fort un dr altrych' i n pfevn pîù% I ftevn pô tutt 
dû quid quid guardands l'un V altr , esn' battevn ne pè , ne 
pons,tant.ch in malora al fû al prencip al prim aparlar^ 
cW cminz6vdal faljutarla, dfend : a la riverifs , e Ij : ferva su ; 
lu r6plic5.' m5 V è unà gran garbata zovna , mi ftarè di dï a 
'^guardari, « d^z\inta a ftarè fin fenza magnar pr.n perdr 
quai temp ftnza vderla : oh nmamj , s' as p6 far d' piû ! oh 
ch^furtunad'qula cà dov la ftà ! sj bendett la mamma ch i di 
la tetta , e 1) arlpos : eh V fatt cos , Y è la sô buntà , ch* al îk 
' parlar acqusi ^mi n' fon bona da niint , mè s' a fufs bona » 
ch* am cmanda ; al prencip arfpos : môun corn'chMan' è 
bonà>bafta çh' la à' cim.tehtti^ycn'mii vuja ben5^h^aiprH• 

mett 



iio LaChiaqltraila'BàHZùîâ 

mett d* ipufarla , e dfend qusl , ai chiapp6 la man , es i k 
bas6 • La Filadora, chV era m6 avjà gran fan al cirimoni, 
Vl favè p6 dov la s avlfs d' andar a battr , es dvintè rofla eoT. 
ùi„ Dardanell, arev p6 ditt cvell altr lu , mè anpsl , perche 
ai fu fgumbià À filatuf. Siccom i vicch in al flazâl di mms » 
Tàrrivô llf la madr dla Filadora, ch'era una donna falvjic^a, 
mèlàpiùbruttavecchia: andighaltr: l'andavaaickanr 
da borda quand i vlevn far pora ai ragazz . L* zstevz dis , o 
dods cavj grufs cm' èla lazza , fgarblà in û ticch , avincà , 
di dintazz d' cagnazz , e p6 d* zunta V era la piû mala. foir- 
ta,di'fufsal mond. Quand alprencip vift ft gran (pet- 
taqul,aldifs,ohlafrapuï, ch'abeva tri guzz d'vin (ubit 
ch'afonacà)afenc,ch*amfonpres una pora. QjiandU 
vecchia al vift con fo fiok , fos i vultè » ni6 con uh srugn , 
equsiargujanrâ,ch'ans*p6dir, esidmandè^.* çoU i vol 
qulalû? sùch'alsla'fkzzà. Alprencip,ch'{mti ft brutt 
«r^, « l' av pr mal purafsà, es vlè metr man alla fpada , mo 
trach'aieralaruzn, tra ch'la vecchia era affaoà, an psi 
movr Tman, es arftèlî» ch'alpars ju^unaftatva,ch'«l 
• paré incuUà con dla cola garavella . Vdandl ardutt .& qilil 
môd la donna falvadga, la 1 car^6 cm* un' afn , pin d'.tattar» 
es al fi andar (igha cà fo>5 ep6i difs: badmbenami,-efît» 
ch'antl'ava dadir douvolt, mivui, ch'fta fîra c|^^xaà^^i 
vi^ a cà , sippa zappà tutt V ort , ch* s] f att i quaaem^ » A 
fenuAiradîocb, eprafsù, es'an fràfattqueft*, di* arli6 
ditt, mi t^magnarô in tri o quattr bcun ; é p6 vtdtands aib 
fiola lai difs: cù braghira bada alla ck. Quand Tav&tt 
fta bella xumancina , U fb' aad& a cunverfazîon dà d^i altr 
donnfalvadgh . Dardanell ch' finti ^ ch' la cofa pûiva biut- 
ta piga , cminz6a dir : eh s; maldett quand a fon mai vffià 
in fti quartir -, mo la Filadora al cunfulava, es i dfeva : ibSH 
iimituni cofa volai aver pora ? n' fal, di' pr lùmi m* d^ 
jarè in camiik ? mi i vui tant ben a lu , es h6 tant accar d' d- 
£rdovl^è4û,■« pr^cdadoa^s'agrivallûd'eàrygnûtn^ 

mi ? 



I 



lùUXVîIh III 

mt > Dàîdaneiraf fpos : eh fgnora FiladuriBa > an m* dfpU» 
raiga d' aver lafsà T mi belli ftanzi pr fti bus qui ^ vcdla : o h 
fgnora n6 $ ch* la crcda pur , ch' pr Ij a faire d agn* cofa, m6 
amdspias d*aver a zappar, ch' mi n^s&far, esn'far^iA 
dl fgarbarj , e p6 la vol » ch' s) fini fta (Ira : oh ch la tuga ft 
prillin ; la dis, ch' s' an ar6 fini la m mâgnarà : oh ch' la ma* 
gnapursù; am dfpias fol perche s- la m magnas, aniprè 
piùcfTr y Un alj, ch'pr altr p5 fti qutà m' fan vent. Eh 
ch'andubbita^dsèlaFiladora: innanzfîral'ortfrà zappà^ 
€5 frà fatt quell) ch i vol ; fal lu , ch' mi fon affadà ? a vui m^ 
dir ^ ch' a pofs i^r ah , e bafs* Dardanell , ch' finti , ch' l' era 
unaÊida, ai difs: m6 donca cofa ftenja qui a fnucchiar ? per- 
che n' fcappenja v) , ch' a la cundurè mi dalla fgnora^ madr » 
ch'lafrelj donna, emadonna. La Filadora arfpos^ m6 
an è gnanc arriva quai punt , ch' m' dar^ fta liberta d' pfer 
icappar ^ dal reft al vdrà ben lu , s' a faren pulid • In tant al 
vign fira , t la donna fal vadga turn6 a ck , es chiam6 fo fio- 
la^ ch i mandafs z6 1' trezz di cavj, cmod l' era folita per tor* 
ia in cà , perche an i era fcala d' andar su , e Ij s' attaccava al 
trezz dla ragazza , ch' V avevayna tefta d' cavj biund cm' è 
Y on la vign donca in cà pr fta v) , es cors fubit in tl' ort ; 

Suandlalvift qusi ajuftk d' pnell, ai faite adofs aldiavl 
alla rabbia : la dsè : m5 cmpa è mai pufsibil > ch' un zovn 
acasizintil(chVrè 11, ch'alpar un latt , e un vin) aisip^ 
pa baftà F anm d' far quia &diga ? ofs bafta la foggiuns : alla 
vdren» Quand îù. lamattina fubitqiai ch'fù dl ,latalfi 
ialtarsd^csidifs : ud) OardaneU: nii vui , ch' fîppa ftlà 
quand a vign a cà fta fira , sj carra d' legna ^ e agn pezz d' I9. 

fna, a vui^^ch'al sippa parti in quattr pizz, es an frà 
\u cm' a vlsn a cà , vu frj al mi cumpanadgh da cena» 
QSMid Dar£aiell fmtl ft'antifona» al difs: oh aftèjud 
frefçaQ'unarofamiieseratuttdfprà, mo la Filadoraan- 
^lldalûadir:oh!mocmodrèmai fpuros! m6n*i oja 
dlct,cli'aasdttbbiu;m5diavl!d'coiaàlpôra?di'al fta^ 

g4 



III La Chîaqîtra dlûBanMla 

gâiquït ,' ch* r legn fran ftlkjvie lu à' duraià brifa fedfgaV « ? 

qusi f ù • La fira quand vign a cà la vecchia , r icgn ern ftlâi, ? 

« ftaïfs fn s* al granar , c gn' t ofa , ch' a vder una. feofisi si fatta 

qéla tamplonad'qùlj, la n'^favè dov ficcars dalla rabbîa>., 

es dlfs : ofsù an h6 fn'pora , ch' mi fîola i apa nun mi in fti 

miraql, mô laffa pur, dis , a vui anc pruvarn* un' altra^ • 

Quandla fù al terzdï ,la-disch* iavkva, ch*^! vudals uni 

dlifemaVch* tgrieva mill batt d' acqua, ech^ la fufs vuda 

kMura ^{n* chi^à ai «ra zà la folita mnazza ,d^ magnarl • 

Quand la iûandàvî) Dardanell cminz6a far r laminturi » 

e la Filadora avè dfparer ; m6 diavl la dsè : mb n' àl mè vift 

s'agn vôlta al hàajutà: ofs ch'al tafapur, chTè arriva 

quai purît y in t' al q^iial mi pofs fcappair , e qusl az la cùirtng 

enii yi^aro a ftar itl ca s6,s' an^of^ da vi va^almaqc da mQr« 

^. lÂl prencipfaltava tarit ^It, ^dîfs:.ohqiisisVvOhadefs 

a fôfrf ben ciintent • La Fihdôra al cundufs pr lincunâutt^ 

fJï* as i andava pr un diriipp , ch"" era d' c6 a V brt ^ e queft 

cùndufevafora d' città acqusl fotc terra ; qui i oninzonit 

a caminar , e camina ^ e çamîna , e quand i f unn a un' ujftàr) 

Dardanell dîfs;: màfgnoraFiladurina an vuimîga, ch'l' 

atriva a cafa mi^misî a pf vedlà , cli* an vur^ ich*alpara.tdl* 

ignora madr, ca apa toltufiafcagnuzzantaprïùujér; dbf 

f a ra afpettâ qm in sV Uftarj , ch'^â turnarè fubît cDtt idl- d^ 

rôzz , ai cavall , e di^ fervitur , e un.pettanler da metriat^ 

torn , ch' an vui , çh- la vîgna acqusi in anmîna •• La Fil% 

dora donca arj$5 li^ e DardanelLs'avjè vers jàlforego^ 

In^ft mehtr iho à\ tuirilô^acà là donna^ falvâdfe^a ^ es 'xinaSnè 

ft> ilola tiricRl lâfuleva fer, perche la roahdafs z6 P^rezf^ 

mèl^'ay'Iafî'd^âiptar^dhMa n'vîft ngotta^îQpand^ai saç* 

côrs^, di' îa:n i dfeVa-eJfTr , la dlfs t yit a ment , ché quftj lù 

P hà fattâ j es ahdô al bofca toï iina gran pcrdga,'îa 1* apuÉh 

^èallaftieftra^e pèsicminzôarampigar sùcmodferèun 

• gatt . L' andô in cà , la cèrc6 da pr tutt i bus > e d^ fovra , 

ed'fottaikidQp^ckfs ; Hâaiitofittt Iia^iâallskndaon, ch' 

• '^ ttk 



WolaXVTÏÎ. ttf 

^afatt l^ in tr ort ^ es i guardàt, o p^r dir tnli la i and5 
dentr , es vift , ^h' al purtava fin in piazza , perche 1) m6 xC 
^veva^ch i fufs in ck lia vj fecreta. Quand la vlft fta cofa ^ 
la s cmiQzè a cirar i cavj » a sbattr i pj , ch' ladsè d' la robba 
dsÊicta » e p6 difs : a ti brutta furfanta d' mi filola at agur » 
di' al prim , ch' bafarà al to mxos sippa caufa , ch' al fe 
dfcocoa d' ti , e ch' an t' ^penfa mai più « Ofs a ladaren m6 
ia veccbia là da pr Ij a dir i fu dfpej^puft,, es turnaren là dal 
l^encip 9 çb'ave/a lafsàla mujer là in d' uftarj ^ e lu and6 
acff^sè» Qgand i fu fervitur.y^ç l'ibu criatur al viftn ar- 
rivar i fînn di O O ^ e di mira^^ p«rche tutt crdevn , ch' al 
fiifsmort : i îvgnen'tutc incoùtradmandandi : m6 dov èl 
maiità? Quand al fusù.pr la fcala^ ai vign inconrra la^ 
(gno;:a madr,, ch' s'al mifs abrazzar ^ es al basa , es i f i in« 
&inià » ch' ai dsifs dqyV^ra ftà ifi çofa i era intravgnù ? Al 
prençipn'fayevaçQ^^ aripondr» perçbèfo quant a.lù, i 
aurevvlùcuntarrioud^raai» m6als*cra dfcurdà agn co- 
jiiaprcauiad'<]lamalj,€h'iavdfattlad^ falvadga, ch' 
al prim bas » ch' T arzveva j i iifs dfcurdar agn cofa • Lu n* 
fiinsb più , ne più s* arçui:d6 , Qe d' Filadoca , ne d' fila àf 
ari&ent ^ e intant la fgnpr4 madr .1 dlfs : m6 fi sj fuift arriva a 
pra » perche rai.» ch' n* yui più ^ ch* anipUdi a cazza V V* hè 
ama^ivàuna beUa Ti^ifai; ja tudvj^.m6:cafp s^a laturô^i 
^r%9s Dardaçejl ^ dis^ dov èla.Pmô quand la (gndra madi 
jciratula ^ an ^ i dis d' n^ • ^ La Regina arfpos : oh fia v bndett 
fiiÇlm^ fra quattr di l' è quV: qt^efta èuna fgnora rkca pu^ 
f^fsa».fejqu5i avlavui dar pr ^nojer. In effettda 11 a pue 
^4\^fsdf>^^^^^y^ i ^ Dardaiiell laripus^,, e magara ijn fufg 
jp^à dl miyer con,quai|it al i aire coi( tutti , fenza arcurdars 
più dla ppvra.Filadora « çhf era la in si' uftarj • Quand fta 
pQvra di^^vja vlft , ch^ al ritorn ^dal prëncip tira va in lunga f 
tax:miQz6a cerçar ausi fott' acquad'chi n' era mai d'ft 
cm ; làfintî dir ^ ch'al s' ei^a molt ben fatt al fpos lu . Quand 
las.fua(ficuràd'laçoj(#y çh'/^fs vevament tal, e quaUla 

H difs 



ft4 LaChiâqVrâiUBâHMÎa» 

cllfs: ohIa(rapurfarami,aftVuimiga ftar qu^ï à guardai^ 
al prugn n6 ; la s* fi dar V bragh > « la gabanafdal camarir 
dl'oft^ ch'la baratté «on la io Âanella ; qusi vfti daom 
r àrriv5 alla città , ih* aï b* era patron Dardàn^l , V arri- 
vé juft in quai dl , ch i fevn l' nozz , ch'ai era una puledma; 
d' cugh tutt in facoid ; Tandè 26 alla cusina , es dmandé 
siavevnbirognd'unfguatr^ Ipr diflh d'si, eljcminzèa 
farcvell. Mentrchicmineavna purtàr intayla-, la Fila- 
dorafUj con l'fou nian una dumbîna d'paiià, ch'i er^i 
dentr al grafs , e p6 avers un paftlzz , es i la fré denxx » Sca 
clomba m6 era affadà ,.percne cmod a difs zà V era affadà 
anc la Filadora. Quand al^calc avers ft paftîzz per cmia<* 
zarl a tajar , la clomba faite fora , bs il armagnr tutt' incattt 
ta a guardari pramordla (b gran blez^ : tutt arftonn ixu 
nuccà , e nfun magnavapiû imô alpîù pè fôquand i la Hm 
tinn zanzar • Dop ch* V av 4S^ un fvukttbn » o du , ia. anin» 
zb coTi una vos da micïmsi a dir :■ ( vèlta ^ Dardanell ) mé, 
a dîgh mi'al mi zâqlln, an y* arcurdà più d'qula puvretti 
dla Filadora n6 ? mô n* fat s' Ij la povra diavla hà fatt pr lu 
più, ch' n' fi Cari in Fratiza , e pa la pagà d' fta bella mune^ . 
da ? cuslazz : queft è aï ^egftl v ch'âi ta pt averv tdt d' in tl 
man alla donna falvdâga?« p6: ch^ii ^ pé tni'tan'é altrbenei- 
fiz) ?«(i6bafta àj li-è gfiahc ândà a léét chi hà d' aver la màlt 
notn taifia pur su al Aii lôv^étutbon teti^ qui con-fta fimo- 
na d'fta fpofa , e la povra Kladora ftaràasbadacchi'ar* 
Quand Tav una volta finlftii granzanzad^, la dî un gran 
fvulatton,es andé a far l' iâtt su. Al prencip armas 'piOt mort 
che viVfCh'ai) pfevàgRilncparlaTi^uand i turnàla hiiquelliii 
al dmandéfubit^ dHaVëval&ttàual paÂizz, e qùla clpm* 
ba, ch' i era dentr ; fj 6rfpbfn,'cn* al l'àvè fatt un fguj^tt;, 
ch'eravgnûajutaraldigh'zè'^in cufinaj al prencip dîf4. 
ch*al le vleva vedr. La Filadora ( ch' era zà Ij aliguatr) 
s* tri in znocch dinnaiiz a Dardanell,es chiinzô a fmèrgular ■ 
4£uidi : mo cofaiojafattml a lu? m'fonja mérita d' eifr 
• • trat- 



Fotaxvrm ttf 

tratâ cmod im tratta? um : ingratazz : ch'al dig^ ben su » 
cofaiojafatt? Alprendpalloravign in lu, perche la Fî*^ 
ladoraidifsparticipard^qula virtù dla fo fadazion d*l; , 
es s' vign arcurdaod tutt gli ubligazion , ch' al i aveva , al 
la B li var fubit in p j , e p5 cminz6 a cuntar alla fgnora ma- 
dr tutt i fer V izi , ch' la i aveva Êitt > e p6 difs : ni6 cmod h* 
roja 9 perche quefta è m j mujer anca 1 j , e mi nm' arcurdava 
fta bagatellavcs in' h5 toit' un* altra? La fgnora madr 
difs : mo fiol mi > mi v^ lafs mô âr a vu , queft è un gran in« 
trigh , perche mî n' vrè, ch' $' dfguftafs fta fgnora , ch' aven 
qui in cafa « La f pofa ch' aveva za udi tutt Ûi fquas , ai avè 
sàcmenzavgnirsùichiû, esarfpos: eh ch'in's'pijn mU 
gafaftidid'mU perche adirila, ai hb tant pin al fus d* fta 
io cà , ch' un' ora m' par mlll ann d^cavarm d' qui ml côn 
tutt fti fimitun: toIè: mi vagh V| juft adefs a cafadimj# 
QuandDardanellvîft, ch'veramentlaslivôsù, ech'Tan- 
dava 9 ai vlgn tant' d' cor dall' algrezza » es n i pare va vers 
d'pfers dizamplar da si gran garbui» Ai mand6 fîgh di 
fervitur , ch' l' accumpagnafn a cafa » es i difs : ch' la cumpa^ 
û^' mèti niô Ij n' volsmècumpatir altr, es and6 vj tutta 
dfparirQ^k» Pardanellpôflvftirla Filadorain andrienn^ 
ep5 i;i f^t^Y algre<zS;latiraé In talpiû bell ch i purtavn in 
falal^torz impres, as finti su pr T fcal una gran funk d* 
campan^> Al -prendp difs con fo madr : qùetta è m5 una 
qualcbeUanjakiarada, cfa'vinsû/: ehinfomma ftanobiltà 
m' vqÎ p6 beo vdu In tant ch'i« andavn ftrulgand cofaaL 
df^svaeifr, al cumparsin mez allafala^^ alpiùbruttmaf. 
carunaza^ cb' s: psîfs vedr r al n' eragnanc ait un mez 
brazz y m6 Y erapiù grofs d* unabott • Quftù and6 dinnanz 
al prencip ,^ i dîfs : lai luftrîflm chi afon mî ? a fon V om- 
bra d' quia vecchia patrona d' quai pgnatin i ch' era pîn d* 
fasû, ch^al rumpl lu:: m) n^ aveva altr dfegn d' magnat 
qualdiVt^ineiFettn' cattandchi m'dîfsunbcon d'pan,a 
dilgnraunr dalla &mpr cavfa d' vu^nerj luftrlflima : ai 

Ha agu. 



kitf La CWg^rdUéPBanzola 

laigwb 9 ch' at pslfs cafcar ih man dla dohhâ fal vadga , e qus^ 
iiitravign^sirben p6ch'piLcaurâdfièànliifa dl'alba^an î hir^ 
ixavgnù quai mal , ch' arev vlùMi ^ es è ftà pr caufa d' qùftj, 
ch' al i è fcappà d' in tV man • La dtfnna fal vadga pô i lï un* 
altraguraz; cioè» ch'aL s'dfctirdafs dla mrofa quand al 
fufsbasàyeals^za, ch'fubit ch'la fgnora madf al bas6) 
anjS*»rGurd6maipiù d'.quitj j ora adefs a^fon mô qui pr 
fijriln' un'altrdiaguraz^ ch'l'.èqueft: €b*al pofTa icmpr 
averdmnanz ai ucch qui iafù^ch' am mandé adamal , ech' 
^vîgna vexaqual pruverbî , ch' dis : chi fomna i fasù , ai nafr 
V corn . Subit ch' al mafcaron av pronunzià iH paroi al 
fparîvj . La Filadora^ ch' vîll, ch' al parè^ ch* al prencip^ 
fyfs armas infpuri) la i f i anm^ éi difs : m6 ch al ftaga pur aU 
ligr , quia vecchiaè mattali. p6p queft i purtonn in tavla 
la cenna, e V algrezzafi dCcurdAr tutt i %mw. 



La Fola dla Schiava. 

\y era una volta al ca valir d' fel va Scura , cfa^ aveva un» 
^ ^ furella putta , mô una beUîflSma aovna^ : verament 
hella. Sta ragazza Tfeft la âeva iempt in cà y perche al 
vgnevaliint al s5 ortdegli altrzovnfou amighi,esfeva^ 
alla ftrlja ^.alla pgnatazza , alP agocchja dfpunâ , e in fonK 
ni4 1 s' paflavn qusi al temp ^ Al purtô al cas , ch^una voltA: 
igentr ehegli errtvsînj auna bella zeda d' ros^ ai vîgn in 
ment d' far a gara a chi d'ior fufs battà^ l'anm d' faltarla 
netta, (perche reçahaiTadri arterra) achi avîfs pafsàpr 
d^làfenza tuccark, arev pà.wint una gavetta d'fufsizza» 
7^v. Qiiï tutt' fti to(î s cminzojinrapruvar , m5,tutt i devn den- 
tr ,. ch' l' tuccava qualc poc 1*^ fui^ mo quand tticcè air 
Ancîlla, ( ch'era mô fta.furellai dal: cavalir ) la s tir5 
qusi un poc indrj ^ e po près im gran«lanz , c^ felfi> pr dlà: 
dali zeda.> mb si hifL chi a tutc aicpass^^ch/^la. k pa(raf&« 




FolaXIX. IÏ7 

nettâ , in t agn mod la s t jr6 dri una fuja » m5 là fû tant i veU 
ta y cW la $ la mifs in bocca , ch' nfun s n^ adî » es guadagn6 
]^ la fufsizza 9 chUa sTandèfubit a cufr, es la magnonn 
tuttinfem* M6 an pafsè m5 tri di, ch'Ia.saccors,ch'l' 
cra gravdalj : tolè» Quand la s' accors d' una cofa si fat- 
ta^Tava mûrir d'dulor^ perche Ij faveva d'cert^ ch la 
navèdaeflr^es andava pinfand cmod pfeva eirrftacofa; 
baftaprnfavercofas'far, epr confolars^ la tols un dop 
dfnar al fo lavurir , es ando a ftar da cert donn fou ami- 
ghi , ch' ern fad , es i cuntô fta cofa : lor i difsn, ch' la n s' 
dubbitafs, ch^alnerangotta, ch' Tera dvintà gravda pr 
caufa d' quia fuja d* rofa , ch' T aveva ftragualzà , e ch* al 
dfevaeflfr ftà alpcà, perche T aveva fatt quia p6 d' fufU 
gna adofs a quglialtr, ch'la i aveva vint lafufsîzza, ch* 
d' cunsinzia n' era sô • Quand V Ancilla finti qusi , la s 
quietè , e s inzgnava d' arpiattar la panza^ e fn s in mteya 
mô più faftidi 5 perche la cunfidava in tl fad, ch' Taren^ 
â]utà* Quand m pafsà nov mis la iï qusi d' arpiatt, ch* 
nfun fn' adî, una bella fandsîna, ch'era la piùbellàma-^ 
mina , ch' avifsi vlù vedr , es i mifs nom Bifa , e p6 là man* 
àb a qui fad • Quefti tutt infem i dlnn la fo fadazion , e 
la piû pznîna d' fti donn , vols correr pr vder fta zaqlînà , 
es fcapuzzè qusî mattament, ch'la fe ftravultè un pè^quand 
laiintijch'laserafattmal, aivîgn tantarabbia,chMadîfs: 
eh : pr cavfa d' fta cagona am fon fatt ft fchirz, oh laffa pur 
far a mî , ch' at far6 ben mi un' aguraz, ch* t' prîfs chiarir ; 
bh Vut altr , a ftô tanton a vendicarm • L' aguraz • fù queft : 
dis , t' pôisa intravgnir , ch' quand t' arà fett ann , to madr 
unamattinaintalptnart t'intriga tant icavj, ch' al petn 
si agluppa^dentr,ech'tchîgn mûrir per quell. Qusi ap- 
punt intravîgn . Quand la Bifa av fett ann la fo mamma la 
ptnava , e un di larintravïgn tal , e quai , e la ragazza mors # 
So madr s' dfpr6 tant fort a vedr mûrir fta ragazza , ch^ 
lan favè,ch* parti s'piar^ es av a urbir dalgranpianzr, 

H 3 mo 



ttiS LaClUqUrdJIkBdnzoîa 

mb zà afi î era più remedi > e perche nfun s' accurzifs d^ fta 
moru (perche la ïâgazzan^era mat Aaviftadanfun) la fi 
farfettcafs d^criitall ima dentr intU^altra^ es Tmifs in 
trulcma âanzfa d^unas&ha^ch'erain t^ai fopalazz^in 
quia prima cafla^ la i fr^dentr la Bik ^ e p6 s^ mils la chiav 
d^ fta llanzia in bifacca • Mo cofa mè ? da lî an fo ch* di fta 
povca fgnora Anciila s* mîis in t* un lett pr al gran travai ^ 
ch' la s^ mîfs pr la mort ai fta tofa ; al, mal crfsi a fegn , ch* 
V arriva a mûrir • Quand \\ s' accors^ ch* verament an 
iera più cirott ^ hi chîam6 fo fradeli y es i dîfs : mî fon qui 
cmod a ydî^ ch*a vui mûrir y vu ps| torv tutt qui pu d* 
ftrazz> ch* ai h6> com patronyme a vui, ch' am prumtaai una 
cofa^ cîoè, d n avrir mai prquàs^vuja preteft qui ult* 
ma ftanzia d* ft appartament > e d tgnir vu fempr fta 
chiav y cW av d5 y in bifacca « Sk> âradell , ch i vie va un gran 
ben , i prumîfs quell , ch* la vleva, e la fgnora Ancîlla andôi 
dàlj a un puctin a far terra da pgnatt. Paisà un'^ann ftca- 
Valfr tols mujer , e pue mis dop al fpufalizi y ai vîgn bifbgn 
d'andarinviaz; al chiamôla fgnora es i dîfs: mî vaghvj\ 
ch* 1* ava ben raô al cor alla cafa >e ch' la fazza ben in mod^ 
ch's^fazzacontdlarobba, queft tîn 1* chiav d' agn cofa» 
xnoch*r avertabendn*andar mai in quia flanzia lad^c6f 
chT intenda ben > vedla , sî ben ch^ai dagh la chiav y an vui» 
ch* la i vaga : ch' la n ftaga m5 a cercar altr fn* ch' la n i hà 
d' andar • Lu partî, e Ij prumîfs d' ben far , e d ben dir » mè 
pînsà vu : al n'av sî prell vultà i garîtt y ch^ai vîgn tanta la 
gran curiofità d* faver» cb* diavl dfeva m5 mai effr W 
dc5 y ch' \] ïï pfeva più , e d' lanza lunga V ando là, es avers 
la ftanzia arrabbià pr di fufpett, ch*i ern vgnù in lia tefïa • 
Quand la vîft tutt Hi cafs » la i cminz5 a guardar qusî pr d* 




crise. 



trlTeva: . Stabragîiîra d' fta fgnora, ch^avçva una gclusj daî 
diavla 56 mari >e ch' vîft ôa 2ûvna,jch* cra mo lî bellar^ mo 
cmod vài ladàfs : si mnamj : ai hô mo capl adcfs da co^a 
vgiîcvafta gran pora, ch'avè al fgnor cont, ch* mî n^ in- 
trafs qui dentr : bon ^ bon , oh ai hè dfcvert la quaja , e la 
robba^ ch' la n difs , al cil al sa p5 lu • La sfund6 p6 V cafs^ 
«s dî un gran tirott pr i cavj alla Bifa • La ragazza ni6 s* ar- 
fintili^perdiclafgnoraï diftlLTOttcûaitanta rabbîa, ch' 
la i il battr la tefta in terra , e in t al dar quai colp y ai falt5 
forai al petn d' in ti cavj y es pars, ch* la s dfdafs ; lubît ch' la 
^ vgnù in 1;^ la chîam6 : oh numma, mamma ^ quia; fgnora 
<!ifs ; chat vui ben mi dar la mamma y ch' f va cercand ; la 
lachîappb prunbrazz, epbsIamiÀ a fchiafzar,esita)5 
tutti cavj^epbiniifsindofsunabrunaftaneUa, es latrat- 
ïavacmods'farèunafchiava; tutr al dî la idfevadi ftra- 
yazz yepà ni deva damagn|l • Da ii a pue dî al turnô d* 
vj al fgnor cont , es dmandb chi era mb quia ragazza nova ^ 
ch'era lî pr cà; la fgnora iarfpos^ch'T era unafchiava, 
ch' i avè manda lafo fgnora zè, njè ch' Tera un^ mlukn- 
la 5 th^ al bfgnava tgnîïk baflà ^ c dumarla a torza d* 
dari dl cMuccl • Da lia poc remp al fgnor cont vols andar 
auîïaîîra, es dmandô atutt qui d'cà pr fin aigatt^ co- 
fâivlevn, ch^'aipurtafsd'insla fîra; chi dîfs a vui queft, 
chia vûift'altTi in ultm aî vign a dmandar alla fchiava, 
ch* la dsîfs cofa la vleva • Quand la fgnora al fav, la pars 
an dîavl dl' infern , ch' fe dfGadnafs , es cmînzb a dir : ch* 
madî si ,€ zà 5 ela, ch* la n vlè mlga If, ch' al la mtlfs in du* 
2îna , ch' r era una sfazzà , ch Irfpîava tropp argui , e lasla 
purdirîtlj ; mo al patron la lafsb batlar, e s' vols intutfi 
mod fevex dalla Bifa cofa la vleva , percïie \ù era aïamrevl , 
ch'anpsèvedrftiqutà-. La Bifa dîfs, ch' la n^ vleva al trfn' 
ch'aiffaBgfsunapii, uncurtell, enna predad'aguz2ar> 
es' aKvgrIfemaî , dis> a dfcurdarsd' prnvedr queft , ch* ai 
«foiand,»' poffal n»ipaflàr al prim fium, ch d trova . Al 

H 4 fgnor 



fio LaChidqUfdilaBàH%ùla 

fgnor contand6 , alcumprè agn cofa, ccet che quell, ch'. 
iaveva urdnà fo nezza • Al turnava zk indrj: mo bo* 
na : quand al fù li da quai fium , an fù mai pufsibil , ch' al 
le psifs paflar . Al s' areurdô d' qui* aguraz , ch' i avè fatt 
qularagazza, e d' lungh al turnô indrj ^ es andô a una but- 
tcga acumprar tutt quell , ch* i aveva urdnà la Bifa . Quand, 
alfùacafa, aldî agn'cofa a chi T aveva d'à ver. La Bifa 
s' andô a frar dlà in cusina , e s* mifs in znocch in terra din- 
nanz allabambozza^escminzèapianzr, e acuntari tutti 
su guai, perche la s'arcurdàva quell , ch' i aveva cuntàla 
mamma da ra , fin a ron , cmod V era nada , e cmod la n era 
nada , e qusi donca la cuntava tutt fti pîtt a quia qutà d' 
ftrazz, juft cmodrarev fatt conun, ch' intindîfs, ep5, 
perche la vdeva, che quftj ni arfpundcva, la chiappava al 
curtell , es T aguzzava in s' quia preda ^ e pô dfeva : an : a 
digh mi cusiina : ft n m' arfpqnd^mi m' insfilz vè, ch' V èpà 
fînilafefta, e la bambozza sMnchinava z6 apoc a poches 
dfeva : si, si , ch' at hô intes , t' m' hà mb rott corn s' fol dir 
mi • Ora al darô ft' dialogh una man d* di • Al fgnor cont 
aveva m6 una sèftanziola, ch'ai capitava dl volt, ch'era 
juft attaixà alla cusina , es finti una volta fta pertantegula ; 
al5*-^ols chiarir cofaeramai fta zanzadaacqsi addulurà ; pjc 
iîntir mii al s' accuft6àir ufs , es guardo pr al bus dla chia- 
vâdura, es ftnti , ch* la Bifa cuntava alla bambozza tutt 
quel , cb' era incravgnù alla fo mamma . La dfeva : m6 la 
mammâ^ la falt6 quia zedda d' ros, e p5 dvint^gravd^ 
d' mi , perche la magnô quia fuja : m6 , e 1 -fad pp m* finn 
qusi , e qusî , e in lin bafta dir, ch' la i cuntava agn çof? ; la 
chiinzo p6 a fcartar contra allâfgnora, ch*la cavo d'in 
tl c afs, ch' in û fafs , e faflulîn y e quand la cuntavafti cos.^ 
la pianzeva, ch' as i frè lava V man fotta ai.uçch , e p6 die- 
va alla pu : su ben m5 arfpondm ^ ïn chi no mî sq' aiimaz^ 
conft curtell vè, e po al cminzava aguzzar, #1 feva juft 
Q^gn d' vlers asiroazzar % Al fgnox cont^ çh' vift al fcurzi > 

di 



^ lolaXIX. ' ^ m 

dicamînand un calzin tF ufs d' cusina ^ es intiôdentr^e 
con frezza ai tols al curcell d' in man , e p6 s' fi cuntar agti 
cafa • Lj p6 i bas6 la man quand T av fini d' inftruirl' , esi 
difs : oh s' al fa vifs fgnor zio cofa aih5 manda z6^ lu p6 la 
mifs fora d' cà a duzîna da cert donn , fin a tant, ch' la fufs 
unpocarfatta, ech' ravifsmagnà , perche l'era tantfec* 
ca , ch' la fava pora» Da lï a pue mis , quand al vift lu , ch* 
r era dviAtà grafla , è intunarîn > al vols ,'ch' la vgnîfsuna 
tnattma adfnar y es difs alla fgnurazza , ch' al vleva invidar 
una fo nvoda , as ii al dfnar , e dop ch' i avn dfparchià, al 
ignor zio vols, ch'laBifa Guntafstuttalafo>vita, etuttT 
itraniezz, ch' V a veva arzvù 11 da quia bambozza d' fgnora, 
ch' fteva p6 li con tant d' nas ; tutt qui ^ ch' ern a tavlapian- 
zevn dalla cumpaffion • Al fgnor cont par6 vj d' ia ck fo 
mujerprcaftigarla, ch^al vols, ch'P andaft a cà di su; 
al di p6 un bdl fpos alla Bifa , es f 1 Cjpoirr , ch' V è vera al 
pruverbi , ch' dis : quand manc as a^etta , al cil f à la vhi* 
detta* 



Zd Fola daî Caànaz^z^. ' \ 

AI era unaVôlta una donxBLy ch* aveva tcei fioli , es ern 
puvrettimiferabU, ch'^ln'avevnnecon ch magnar» 
ne côn ch'vftirs; 1> fU povra donna d'fomadr andava;i[ 
cercar dl volt tra dal rufcv'ch'era inthftrà slatiJuvâv» 
qualc côrfl^dàmagnac. Una mattîna la tnivb del fiii â'col y 
eti* ern ftàmtt vj da un cugh^ la I) tols, e p6 dîfiral fou ra^ 
gazzt , cb andalTn una d'ior alla:funtanina'atOf unp6â' 
qui acqua, percbeila devaamor alla robba,ch' la i vleva cnfr 
fij fui a col ;m6.qui lor n' cuncludevn ngotta , una la'de^ 
va ajr titra , es,Ti sitruvava ,chî vlifs far ft lervlzi , tant ch* 
fo mkdr chiapp6^ al.calzedr , es^difs , qui bfô far d' qaella 
diil pudâàd'Sinigaja.* ciiianda,elà,ai«|idaic6 nio jx»f co^ 



lit la ChiûéfUra ilalBan!(oU 

fa vlivr > ch' a fazza ? le fti carogn n i vpin anëar , es vcdn ^ 
ch' a fon qui vccchia , ch' an m* pofstrrar drt 1* gamb . La 
piùpzmnad'ilifurcll, ch^ avcva nom Luzla^ k difs: dlfe 
qui a mi mamma \ ch' si ben ch' ai h6 poc fia > aim inzgnar& 
ben d' purrar al calcedr , es andè alla funtanjna i quand la 
fùlà^ai vîgn incontraun fchiav, çh idifsrohbcUaputta 
uliv vgnîr migh qui in t' una grotta ? P è qui vsln, vsîn vdly 
oh av dunarà pur V belli ces s' a vgnarj • La Luzla , ch* cra 
iina lipibrufa ar dita, laiarfpos : laSà , ch' a porta a ca iP aot 
qua , perche i m afpetn > ch' a turnàrô fubit ; la corsa div 
equand F av œifs:^ al calcedr la près fbufacon quel donn^ 
çh-' lavlètumarvf pr cercar quattr ftlcc^ csturnô là dovi 
eira quai fchiav 4 Lûs^avièinnanz^elfitngndd esandono 
26intftina grotta idor'eraitutta verda^ perche ai zira vaat- 
toxaiMiavidalpay d'iî s* arrivava in t' un.bellpalazîç, ch' 
ïraàmrava dal grah OTé Subitch* la fîili, ai fu apparcbiluna 
tâfvla^ych'aiera d'agn fbrtavivand, dV at imprumctt, ch' 
laLuzlasin fi un zibon, perche la n'avè mai niagnàun 
bon bccon dop ch' i'era nada . In t' al mez , ch' la fineva 
d'magnar, aldi fora dou dunzell , ch i cavonn d' indofs 
tuttquiftrazzazzd\pagn^m^chM^aveva;"jeî^|ç vftinn d' un 
bell durant novd' zecca; la fira i la mîlïn în t' un lett tutt 
ftrcamà d! pecL^ e d' or 1 Quand lucamurtà la candela > la 
Luziafinti , ch' al vàgn nfachi figh: axhinnir,. mo Ij n'^fa.- 
iîevaiicche,necom^perche;tuttîqui^ ch' Faveva vîft^e 
ch'lafintevsaiif dfcvn niîat :>Ior n^:avievn:la bocca jxûihj 
StéïdfaidurÈf-qwsu n'so quant' drrrJntant al> aîi^îgn;vuja 
dfandfatasi^d^kinanmipij^ies aidîîfe.aqual fdbià«r ^. chù' 
avev^ vjftdà allai funtamna ;^qœftândôiiiitf imaihcnzîa^ e 
s'^paj^i^oQa li^ ai<iteVépèitutn6ffora,es^i duob itnagran bar- 
ia:df dncacuo'tifcndi ; tuIèLuzlina^dî^ alla mamma ^ ma 
giiardà ben^dftiaaiiai preft vidi^ € n ttà a dir dotra vgpa* 
dSi$;nealtr^lLaLiizla at&dài vpitunia>altigra,MS5 arrivôac^ 
ai^ç^i;râU)0ji4^;xà\i^)ibaiD^ girugn daMa 

vi rab« 



rab!>ia,chVp£en*più, nMavevn cmods'far^a faverpt 
cofal'avè mô qui bi pagn , perche zk da Ij an s' psè fa ver 
ngotta» Quand la fù fta il a fedr un pualn^ la vols an^ 
dar vj dop ch^ Tav dk alla mamma qla burfa d' ducatun « S5 
madrier foufurell la vievn accumpagnar^ mè Ij n' vols 
brifanfun, es turn6 là in quia grotta, e in quai bcll pa^ 
lazz y es lii n' sb quant mis qùeda ^ ch* la n^ dîfs mai d* vler 
andar a ck . M5> dc6 d' fti mis ai in vîgn vuja, e qusî V and6 
in tr iftefTa manira , con quia burfa d^quattrin , ch' i funn 
dunà da purtar a cà , e fta cofa intravign trei^ o quattr 
volt^efemprrfurell crpavn d'rabbia, perche in* pfevn 
faver cmod andafs fta cofa • Bafta al prfînid , V braghi^ 
ronn tant ^ e s* mîflh in volta tant ptegul , ch' pr vj d' una 
donna falvadga V (àvn agn cofa , e la prima volta , ch* vîgn 
a ck la Luzla gli diSTn : oh ftizza rabbia , si ben m6^ ch' an 
z a\j^maivlùcuntardov andà, in t agnmod aven ma fa<- 
vu agn* cofk fgnora fquinzia , anzi che a in faven più d' vu: 
ftà ben a udir : vu agn nott, innanz ch* andadi a lett i v dan 
ladormia, e V èprquell, ch*an pfî mai cgnofsr chi vînt 
vofcadurmir^ môs'avli far a noitr mod^ avchiarir/d* 
agn cofa , perche a pfadi faver anca vu in quant pi d' acqua 
a s] , perche a pfî ben credr , ch' fînalment al fangu n* è ac- 
qua • Sa va donca, ch'agnnottal dorm con vu un più bcll 
tovnjch's^pofïkvder, m6 vu n*arj mai al guft a pferal 
vder,cm*anfàquell, ch* av diren: vù^quandvînlafira 
quai fchiav a purtarv 1 acqua d* vîta dop cenna ( ch* 1* è ail* 
ora ch* ij mern quai fervizi ) avj dadir : an cuslin ^ andam 
a tor un tvajoi da fpazzarm la bocca ^ e in quai mentr ch' lu 
va in là, e vu avi d* arverfaral bicchir , ch* acqusl a pri fiar 
defda la nott, e quand p6a vdrj vûftr mari adurmintà , tu* 
Ij il cadnazz j ch' av den in man y e apunzal a qui* ufs , ch* 
avj 11 vsin al cavzal , ch*air ora al $b marzdfpett , as dsfaiâ 
l^incantjcvùpôvdrj, ch*bon temp arj pr Tavgnir. La 
povra Luzla, ch^ n' cgnuâeva^ ch* gli ern diûi fan al fo mal^ 

^ lai 



124 LaChiaqliradlaBan^ola 

lâifalt6dentrcon algrezza, e fubit ch'la fû tumà allai 

grotta , ft ch* fil vgnù la nott , la fi guell , ch i dîfs qui' ptte* 

guldlfoufurell» Quand agn coia fiïquit) la tols albatt 

fugh 9 es impres la candela , e p6 andô a guardar a qui' om^ 

ch'era iîgh a durmir^es vift^ch'l' era la più btUa criatura, ch* 

r avîfs mai cgnufsù , la vift , ch' V era un om, ,perche Y 

aveva la perucca , ch'pr altrlj n*avè mai psû vder cofa al 

fufsiTavevadl carn, ch'parevn ro$, ezîi; al pare va un 

latt.eunvin* Quand la Luzla viâ acqusi, la s aguzzô» 

es dîfs : o lafla pur far a mî, tn m' fcapp mîga più vè,ch' a vui 

ben mi dsfar V incant : afpetta pur , avrirS ben mi ft' us^ 

La tols quai cadnazz , cmod i avè dîtt V furell , es V apunz5 

air ufs , ch' era lî vsin al lett , al quai s' avers arifgh a apun- 

zari qusî al cadnazz ; quand al fù avert V intro in t'una 

ilanzia, es vift tant l'gran donn, ch' avevn in sla tefla dl 

panir pin' d' gavett d' lîn bell e fila , futtil cm' e la feda ^ 

es i n' era tant la gran quantità # • . oh nmamj : as frè pur fatt 

la bella tela ! In quai mentr mo ch' la fteva li incantà a 

guardari) ai fù una d'fti donn^ ch'aicafcè in terra una 

gavetta , fenza ch' la fn'accurzîfs; la Luzla ch'era fervi- 

^iàl, ns' arcurdand» ch'la psè dfdar qualzovn^ la zigô 

fort ; o fpofa tulj su quia gavetta , ch' v' è cafcà ; in t al trar 

il zigh j as dsd6 quai belli fiol , ch' era li a lett • Queft av tan-» 

talagranrabbia d'eflfrviû, ched' lungh fubit, al chiamô 

<juallbhiav, es fîmetrin dofs alla Luzla qui sùflrazzd? 

pagn > ch' r aveva alla prima , es vols, ch' la mtifs zô tutt qui 

belli cos , ch' l' aveva attorn , es i dîfs , ch' la s la fîfs pur 

ïùb a gamb • La Luzla ando vj pianzand , es andô a cà sô | 

mèquandlafùlà, Pfou fureU lacminzonn a fvilanzar, 

esnlavolfnincà,eljlapuvretta chîgn andar pralmond 

cercand lalimofna, ch'la feva di fèrafsin da biflia^ e p5 

d'zuntalavlè far un fandfîn. Bafta las'mifsacaminar^e 

camina, e camîna , tant ch' l' arrivé alla città d' Torr lunga, 

esandôdentrin t alpalazz dovftevalaRegina;quandlaî 

. : * fÛlî, 



i&lî^làâiïliindâpf chiiamtlfTn in s dlapajaadutu 

ttk; "tJ^na'^unzelIa^d^ cumpaflîon i esSaf* 

gn6 uti bùfarrilh d' ftânzia da ftari a durmir • Da li a pue 
dUa fi a! più beil pacchioni d' raga22^ m6 bell pura^à « 
Oralaprimanott^caeranadfttufett, quand mai piùagn 
cofaeraquit, ch'tutt ern in talpriroionn^ Tiatrô intla 
ftanzîola dia Luzla al più bellzovn, ch' s' psifs vder con 
dû ùcch ; m6 quell m6 di' feva mâraviar la Luzla , qùeft in- 
tr5 coh tutt 1^ fneftr, e l' ufs aifirà ; quand al fù li ) ai s'agu- 
ûb dinhànz a quai tufett dfendi fta pertantegula : 
Oh mi fiol , ch' V è tant, ch' at brama 

Lato nonna, la mi mamma, 

T i vgnù al mond bell al mj tfor j 

Mo s Ur sa, la t' vin a tor» * 

E p6 t' lava in t* un cadin 

D' or, d* fmindd, tf perl, e d- rpbîri, 

E 1! tou fafs fran arcamà, 
• Quand P n in d^ ganz , o d' brucck : 

Mi n te vrev abtmndunar, 

Mo al gall canta, es bfogna andar. 
Quand V av récita fta belh poesj , al fti a guardar a ft 
ragazzett fînà vers di , cioè finà , ch^ cminzè a cantar al 
prim gall , e allora al fpari juft cmbd £à àl vent» Quia 
dunzella,ch' aveva dà quai bus d' ftanzîola alla Luzla, 
Imtift chiacarament, es uiférvô, ch' fta cofa intravign n' sb^ 

Spant notti cofa fiUa li.^ Tandô es al difsaila Kegina, 
igandi, che queft i^areva fubit ch' cahtava al galK La' 
Regihà roand&un bànd,ch' affâlutilsimaments* avifs tf -atfi-' 
fflfazzaf tîuttigaH,ch'erii intla città, e pô fti adduchiar 
If, e la sb dunzellas' al vgnevaft zovn : m6 boha : qitaiid 
fti quff la mezza nott, at cumpars Tamigharifa. LaKe^ 
gina cgnufsî fubit , ch* V era fo fiol ; perche bifogna fa^ 
ver ,che queft era quai zovn , ch' ftevalà in t' alpâlazz' 
dkgrot^adoyieraitHaLUzla,c perché jai «ra ftàr^tt^ 

una. 



ii5 La CyaijJhra HaBainoU, 

unamalj daunaftri;a, conqualment V9Mi($à*9lXiàa(i amau 
tazz pr ^ mond , e ch' al n' avlfs più da pfer turnar a cà fiaa 
ch'n'erafucers tutt fti ^irandl : cjoè ch* fufs andà là U 
Luzla, nad ai ragazz, al gaU ch'çantafs, etutt fti zirr» 
e p&ch'lamatninarav\rscgnufsù,ç qusl quand fû intrayi* 
gnû tutt fti cos , as dsfi la mai) « La Regina s' algr5 a vder» 
ch' r aveva si bell nvudîn , e la Luzla s' truv6 d' eflfr mujet. 
-d'unRè. L'foufurell» quand gli avnla nova d* tutt H. 
fquardi,l'lavignatruvar, mè Tv^Aa ch'an ieratcenda 




prarà 



£d FoU dal Çumpar, 



AI era una volta un' om , ch* aveva nom Cola , e fo mu- . 
jer aveva nom Tmafella; ft om era rkc , mo ikcpu. 
raflà , SI ben ch' al vi veya , com s' fol dir , d' pan , e d' 4>u« 
dacch , e pur V aiev avù al mod d' çampar qusi bnin, cb* 
r aveva t^nt i gran purzj, edl yacc, e del pigur,m^ 
puranslaûivevagodr. St omm6 aveva un cumpar,^* 
a.veva,a.dducchià agn mattina, (mèa dîgh ben agn mattina^ 
quand.eraorad'(0nar, fempr cumpareva Ij datt marU^^ 

3mier,etantftèvanduç a fedr in s* una fcra^na, civ l<?f> 
* dfprazioo (s* in* vievn dfnar con la lum ) bfgnava, çhif, 
magngflh in (b prefenza: lu in quai mentr i fleva a guard^^, 
di*alpar^ juft,ch'rarmnastutt'ibcun, chimagnavn ,e 
nàhanaava^gaiïddlrifleïfion fovraa quell,ch'itulevniii 
boçca.. L*arè ditt : oh la dî pur eÂr bona quia pan* 
zetta .'on' altra volta 1* are dîtt : oh av) dla fàvetta I 
oh r è pur t^nt , ch' mî n* n* h6 magnk , es i n h6 tanta vuja, . 
«infonanidi^nia fipeya mai d*trâr4i:/prunà, tant ch'loi , 

pr 



FoIâJCXÎ 1Z1 

"yétipatazioiiifrivavii a dir , mè s a vlj ftar a Êir pénitenza, 
comparas! patronne lu d' lunghn'replicava, m ch als^ 
Biteval) alla tavla , ep6 tafSava a dou ganafs , e fina ch' i n 
enl* ahdava dr; , e p6 s' attaccava al fiafc al coll , es al vu. 
dava , ch' al paré ben , ch* al fufs ubligà a far qusi • Quand 
Tavè hxx la fo bella funzion, al fh' andava p6vj fenza 
gnahc dir r at n' in&b , e la mattîna feguent i ern ficur , ch' 
Pera It puntual. Sta cofâ cmod s ^ credr , vgneva in 
^ualfervizi' a Cola , e alla Tmafella^'es s' maravjavna 
vder fta poca dfcherzion, ch* aveva quftû , es n' favevn 
cmod s'far a livarfal d' dond s' fol dir • Una nuttlna m& , 
ch' i avevn favù pr cofa certa , ch' V era andà d' fora , i ern 
tuctalligr» perche ifperavn d' pfer una volta arrivai alla 
cuntintezza d' magnar quai bcon fenza ch i fufs li un , ch i 
armnafs i bccun ; a qusl Cola dsè con fo mujer : oh 5J lud^ 
al cil , dc6d' tant ann aren pur la grazia d* n aver qulû tra 
i pi : su Tmafella , impjà un poc al jfiigh , ch* mi in ft men* 
ti andarè a cumprar qualc cofa , e quslii , e dal gran guft » 
ch^ l'aviva & eflfr in liberté , an dighin6 altr» fn' dbe 
r«fe) dalla fo folita regala in t al cumprar, perche ïk^ 
cmod adî{s alla prima, Cola era un'arfurai, mo qulamat- 
tînâal-fîtantara^ estutnè^acàcoii'i^ia belkanguiUat. Al 
cumptô p5 dla pafta dgl fiirnar d'-quella da Êtr ail pan , 
ts vols, en' fo mujer Dfs una bella crfent in tal buttir; l'avè 
)>6 miv^ tin p6 d'bon vin , ch' ai n* avècompr un fiafc , eih 
qùal mentr, ch'l) feva la crfent, là frizeva l' anguiUa, es 
cratund'ghirigaja. Qyand fiOcott la robba» i « mlflha 
icdrimochê?i«bitfnbit fô battu îlor avevn juil in man 
la imûmpt cminzar a magnar yla Tmafella la mett z6 ^ e^ 
vkaguardarfovraalbos, mobona, l'èalcumpatlù. La 




ch* ai para, ch'avamn dfi^,«p6€m'-a^'arp«r^i<aidBSAi 

av- 



f 1% ta ChtdqUfà Hd Sanzola 

avrir, ch'alp^eifr, cfae quand al vdrit,ch*attî2minttl» 
magnat , ch* al s la cuja , e nû p6 ail' ora cumaren a pnivac 
d' dfnar , e qusl la Tmasella arpiattè TanguiUa iii tla fcaffil » 
al fiafc fottaal lett, e la crient tra i tamarazz ; Gola s' aipof 
fottaallatavla,ch'era cverta con un taped, ch'arrivava 
Un in terra , es i era un bus , e lu s' mifs a guardar pr. d' Il 
pr vdercofa aveva da intravgnir . In flmentr !in6^co i kvw^ 
tutt fti arpiattun , al eutnpar , eh' era aot fora , guardava pc 
al bus dla cfaiavadùra , perche âa ftanzia da fti fmaniz » en 
propr i indrkc alla porta, e T ufs era a vert ; ora cmod a dljgb 
gûardand pr al bus» al vlft tùtc quell, ch'i avièyii Êia[> 
Quand la Tmafellai and6 avxir, lu intrè dentr tutt iinar* 
flyestennava cmod sTavifs avùuna granporaj laTmap 
fella } dmàndè : cbfaaviv cumpâr > ch' a sj qusi ii^purî ? Id 
ar^pbs.* oh s'ufaviffi ! ia <fàai mentr , ch' am avj &tt tant 
Afpttir'i^nLè'Vgfl^tt*ipi.uoa biifa : oh k brutta blfifa 1 1' er« 
grofia . . il cola: T era ptû groiTa, ch' n' è qui' angulUa > ch' 
aif 'i{A vu în.tla {cAfk,.^ mi ch' ho vift al prigul ., cb' ai- ei« 
|>oc ïuntan ' d' aver a eflr magnà , per triivar qualc arpigl^ 
côfaofaifiittParbètQltd'ùv terra un cpdngrand, cmod^ 
al voftr iiaife, çh'aMJ arpiatrî^.ibtta al lett , e taff ^ at ml* b> 
asfritlài gàiftonodèqula^rient; di'avtj fi^ itaœariajzz^f 
in qipal^mehtc^b^ H mureva , fta diaVla '^ la m ignardava cq^ 
dû ùcchiazz -, juft cmod è qaj dal^cumpar , ch' m* jgi^dft. ^ 
ibtca alla tavla ,'ies v' digh , chf an m' «^ a vanaà. un^ gffW^ 
d' fanguadoJ(s ». <^and Vsts fini fta zantada , Cola n' psi 
.piû ftar.alla pa^^ia > e$ ficc6 fora la t«fU, dfend ; mp çfaf 
•notr a ?: atdi!' zugh zu^enja ?. V avenja da rendx i vvtftr;qua% 
timfehampariia jbiçlla ifplpjrzalsû f^vïa,, chUili^^aye^ 
afsà dL voftj(,fioçez > ficca n^,#iidaa% ,p purtà yj la pu^za^ 
e4[^i^!inatt)iù^.vgnirz trai pi , pUma, arfur^d^l bojt^. Al 
cumpar » ch';^yî^;p6^nalmçnt ayprs alfcatlla dal citifoonii 
/liî<andd.vj tfu» ilat«ft4 IbaQ*^» r^s n' y}gn mai piû ; lor g' tu» 
JVUÈBCift jpeej^/e^ f^.JkJ»^ep»i:i^ i»»g*Hllf » e ja, ofifettt, 

.'.f, equal 



Vola XX1L ftr 

B quai cumpar , ch' bufc6 quia gran filSi ^ 

Capi y ch' an s' va vj a dinar y cm' an s' è invidâ. '^^ 

LaFolad'quellfch'avè UTeftaiTorl 

AI era una volta al Rè d' Belpuz, ch'aveva tantaU 
gran vùja tl' aver di fiù , ch' lu n* i pfcva durar , es an« 
ûby es s* avud) alla Dea Strenga, ch' s la feva in mod, 
ch* 1' avifs almanc una ragazza y al gH are p6 mlfs nom 
Cannarella, în memoria, ch'lj, fia Dea ^ s' era fattauna 
yolta al temp antigh in forma d* una canna, equsi tant 
and6 dri tudnand fia Dea , ch^ finalment la fgnora fo 
inujer fî una tofa , es î mîflh al nom , ch' fo padr aveva pru- 
nùù . Quand fia ragazza fu su fattaiina , alRè i difs un di : 
oh fiola mj t j m6 qui grandsîna y mi t' vrè maridar , perche 
ans* p6 maiàver , ch'mî n mora, e tî t armagnrîfs p6 qui 
în afs, ep5 adirla t*n j mo brutta, e qui donca at vrè 
un bell fpos^tant ch' andafs durand lanofira razza; m6 
perche atvui un gran benat in vrè mèdarun ^ch'fufs a to 
mod: di donca su y. d' ch' fatta al vut ? vut un y ch' sippa 
ftà al clurtor « o un ch' n' cgnofla gnanc i lîbr ? al vut zovn^ 
h vecch ? . bianc , o negr ? grafs , o fe ce ? grand , o pznîn ? 
' dîm : al vui q'usî^e qusî , epônVdubbitar,ch't'rarà. La^ 
Cannarella^ ch' finti fia gran curtsj, arfpos : oh V fatt cos ! 
^nor padr cofa al dis mai y ai fon ublîgà ^ m6 mi n' vui ma«^ 
t\ , ch'am vui far fora » Quand fo padr udi fia cofa , al cmin* 
,zb a dir, ech an' vleva mîga lii,e ch* mai dû, e tant i difs dl 
belli rafon , ch' la s dvultô , es difs , ch* J * are fart qutll , ch' 
al vleva lu , mô con fi patt , dis , fgnor padr , ch* s* ai hô da 
fior mari, a vui y ch' al fia un , ch' an' i sippa al mond al cum- 
'pagn. Quand fo padr udi qusials'alsrèmolt, escmirzè 
a fiar alla fnefira clalla mattina fin alla nra , pr fquadrar tutt 
qui y ch' pafiavn • Un dial pafs5 un» ch' aveva un bell gatb, 

I al 



••i 



âl Rè ai pars , ch' al f ufs a propofic pr fo fiola ^ es cuti àti 
caminand a chîamarla ^ diend : vm vj ^ corr ben preft Can- 
narlina ^ a vui,, ch* t* ved un , ch'pafla per piazza , mi 
queir m* par ben p6 , ch* V ava afsà garb mi ; 1 j arfços : ofs 
ch' al 1q fasuiâ. vgnir su y cK acquiî ai guardarè a mi comd ; 
al Rè al fi vgnir , es; vols, ch' al ftifs figh a dfnar , es f î andar 
a tor dla robba al paftizzir « Quand i dfnavn , vers la fin , 
a ft.^QHi aicafcô d'inbocca un balus , al letolsconma- 
nira , es al mifs fàtta al t vajol , e p6 feguit6 a magnar , m6 
at tirava dentr « Quand fù fîm al dfnar y al Rè ando^a inter. 
rogar la fiola, dis, e ben t'piafal? Ij arfpos: m6 pln6» 
ch' al n m pias : i par xnà a lu ? un om grand , e grofs cmpd 
é quell n sa gnanc magnar^ al s' laiTa cafcar d' in buccazza 
un balus : oh,^ dis , fgnor ne , fgnor n6 , ch^ai daga pu^al 
vi6 .. Âl Rè al mand6 v;, es tum6alla fneftra , e la mattina 
eguent al vîft paflàr un* altr , ch* i pareva bell , e grazioi; 
al turnài a chiamar la iîola , dis , guarda mo , queft qui m^ 
par ben p6, ch'pofsapafiàr mi;la Cannarella ibggiuns : unt^ 
ch* al le fazza vgnir su ,. ch* a vdrcn ; al Rè al ft vjgnîr tgni- 
gand anc queft a dfnar •. Cm^ al £ùk dfparchià ^ e ch' T cm 1^ 
andà v; , al Rè dmandè, alla tofa : e ben cofa dit > tf pîaf^ ? 
Ij arfpos tutta ingrugnà,. oh brifa : d*' co(k voîal,,dl'^ » 
in fazza ? al n' hà gnanc un fervitor , o <lù, ch i cavn al fri* 
jol d' attorn ^ Al Rè i fcappà la pazînzia ;> es î difs ; ofs tm* 
parunamattamî , ma cola è quefta ? vrift dal mel in ga-i 
vett?fîmona:pen(îmô tu mari tî t'Thkda tor,qui2kan iè^ 
eh' battr , ch' t'hà mo lafî d' fcuflàr , ch' mi vut , ch' dura la 
noftrarazza. Q^nd la- Cannarella vift, ch*verament^l 
tirava d' brufc, là i arfpos : ofs mi fgnor padr i la dire fora 
di dînt , es t" m i la cantar6 fchietta : mi n* vui mari , quand 
al n m' atrova un y ch* ava la tefla ^ e i dînt tutt d* or 
mafsîzz* AlRès'ftrinzi in tlfpall, est difs dla bamfaoz- 
za^mopuralfîtrarunband, cbe dfeva, ch*l* are dk fa 
fiola pr mujer a chi $ fufs jSntù la vuja d' far» la teftar d' or « 

aifo. 



Fisla XXIL ; ^j^ 

Bîfognîim6faver, ch* al Rèavwaun gran nmîgh, ch'avè^ 
nom Fiuiravant : queft' era un negrumane ^ mô d' qui bun , 
alqualfîntendftband, mandé ator d'qui su cumpagnin 
tla negrumanzj , es i dî ordn » ch' fubit ij fîifn una tefta 
con i dînt d' or; quftor i arspofn m6 la n' è miga una buf- 
ca y ne una zizl a ; bafta nù s* inzgnaren « Fiuravant fi P^^^ 
tant da brufc , ch* al blgnè > ch* i puvr diavl s* inzgnafih , c 
aforza d'ftriar) ij la nnn» Quand qnftù au fta teftacon 
i dint 9 al v ign alla città , es cminz6 a fpafzar fotta alla fne^ 
fira dal Rè^ e al fù fubit vift dalù^cn' ixgb: ohnmamj : 
s p6 far d' più ? al chiam6 la tofa , ch' dlf^ : oh T è juft juft 
in punt quel,ch' a vleva^gnanc s'am al fufs fattmi con V mi 
man, i al chiamonn fu^ e al Rè i cunfgn6 la fiola per mujer ; 
Subit ch' Fiuravant ï av tolta , al vleva correr vj con 1) i n. 
nanz dsiîar j e al Rè (tifs : m5 catt si y cofa è fta (uria ? al par^ 
ch' avadi dri i sbirr ^ afpt^ un poc^ ch^amanvamn al canta- 
ran dlatofa, es yui» ch* visnl qualc fervitor conlj a ac^ 
cumpagnarla» Ofs av reftben pèubliga^i arfpos Vixû 
XAvant^ manca >zent» ch' ai h6 mi là pr cà ; mi am bafta ^ ch^ 
i m daghn' vin cavall^ ch' i vaga su la fpofa » dal seft p6 aï 
hàlàincaladicantaran^ch'asin cargarè cQ carra • Lor, 
qui dla fpoûi^vlevn pur^ch'i* afptais^cs lagagnonn un 
l^zzi bafta Fiuravant là vinzi lu in t'ai litigar, perche al la 
tirava da brufc , al la mifs in groppa al cavall , es andô v) • 
Qui al s' mlis a truttar , e tantanwnn zirand, ch' i arrivonn 
a una ftalla dov Fiuravant la ii fmuntar, allaB intrar 
dentr ,^ e lu magnava n' s6 quant cavall , es i difs : ti t hk 
da arar pr al fet,mî h6a'andarfinaacàmj ^ ch'ai v(^ 
fett' ann arrivari) € qusi cofavuijamodirm)? avuidir^ 
ch' t m' hà d* aljptar qui dentr în fta ièalla , e d* qui t n' i lA 
"da uffir : fà , i*i* n t' veda anma nada , perche t'arà da far 
migh» La Cannarella aripos : mèal va ben agn' cofa lû^ 
m6 chim' darà da magnar ? Fiuravant arfpos: tn'alît 
4' avanz , bafta y ch' t'inagn U biavà , ch' avanzarà ai cà^ 

1 1 Vâlh 



1)1 Là Chîaqlifâ dla Bân^oU 

vaU • Av ps| m6 figurai cofa dfeva la povra Cannarclla : bu 
mazinav s la maldeva Y ora,e al punt^ch" i era vgnù vuja dla 
tefta d'or y malTm ch la s arcurdava cmod la fteva ben a cafa 
fo,e p6 s vdeva {trdutta in t' una ftalla • Bafta, qui n' i era aL 
trremedijcs'lavlevamagnar^ bfgnava verament, ch' la 
tulifs d' quia biava , ch' era purtà lî ai cavall , mo Ij n' psè 
vderchii la purtav^a. Stà cofa and6 drf n's6 quant mis. 
Un dî la vlft pr un bufamin , cb' era m i' una mura, 
ja, alpiùbell zardîn, ch' s'psife vder, es vrft^ch'aiera 
tant' l'gran fpallird' limun , e d' mlaranz d' Portugall^ 
ch' fevn vgnir l' acqua in bocca, e pô i era tant i gran albr 
cargh d' frutt , e di quadern d' fiur , e dl pergol pin' d' u . .♦ 
ohvitai quandlavilituttfti cos , Ij , ch' era il morta dalla 
fam, ladîfs : rabavui ben pà inzgnarm d'andar a gara, 
vlar cvel mî , oh a frè ben matta^ intravigna mo quell y ch* 
vol , s' as n' ada mi mari fb^ann , e p5 chi i i' hà d' andar 
a dir ? e qust la s' inzgnè taift ^ ch' la pafs6 per dlà , es v*^ s5 
dir , ch' la fî tant d' panza • Da lî a pac di V arriva al mari ^ 
ch' al n era brifa vera, ch4' avifs a ftar fett ann, e un cavall^ 
d' qui dla ftalla, ch' era a&dà , cunt6 al. patron cofa avè 
fatt là Gannarella. Quand Fiuravantfinti fta cofa, al s^ 
jnifs l^man in bifacca^ es tols al timprarin pr vlerla anK 
mazzat^ molj si tri in znocch dinnanz dfa'ndi , mo tarù^ 
an'avjmai fîntû.dir, ch'lafam cavaal iovd'intalbofc?^ 
Ai vol p6 dfcherzion » Con fti rafon qus\ in ii andar la i il 
metr z6aleurtelU m6 al feguit6 per6 a eifr dfperpufiày 
es i difsvvei> n^ t'don' lavita pr limcjfna: mouiialtra 
volta y ch' al diavl n t tiniafe a dfubbidirm y perché la nt'^an^ 
4arà qusî vè ^ cli' at al digh mV, intend ben ^ e ch' an t' r 
ava da dir fo' una volta: xm adefs vagh vj , es dî^ m6 d* 
bon y ch' a ftar6 vi fett ann , guarda dn' failar y fà quell y ùt 
athocmandà^ ntmovr d' qui y perche mi al mo cm^'a 
tom^ es tn' arà abbidi,at trickrècqm s' fil la fufsizza». 
Quand al i av fatt fta bdla romanaina ^ i' mid6. vj » c la po?^ 

i ' ra 



xaCannarellaarmâ$ liafmergular, chMa n fevatnaialtr 
Hiftir dî , e notu Gh vliv altr , ch*la S agiirava d' aver toit 
più toft quell dal balus , h qui* altr dal frajol ; la dfeva : eh 
puvretta mî ^ am battre m5 dond s fol dir la tefta d' or , a 
I2iagnar6m6d' quella^ mo la m ftli ben , perche afon ftk 
^na matta ^ e qui pianzeva ^ e qui batteva i p) ) e po fe ftraz- 
zava i cavj , e dalla fam , e dal pianzr cuntinv , V era ddntà 
fecca , zalla ^ brutta , ch' la ns' cgnufleva pîû ^ la feva pora ; 
oh puvrina ! es era si blina ! bafta Ij f i fta vita un ann intîr 
dadopch' parti fo mari Tultma volta» Quand fù pafsà 
ft temp, al pur t6 al cas> ch'al pafs6 li pr quia ftrk al cannvar 
dal Rèfopadr, ch' aveva una bott in t' una cariera ^ch* 
al la purtava a far impir, la Cannarella àl cgntifsi alla vos » 
css'linzgnô d' dar fora in quia manira , en la i era dà V aU 
tra volta , es al cbf amô pr nom > quftù s' fînti chiamar , m6 
an faveva chi al fufs , perche lu n'àrvifava brifa gnancpr 
ombralapatrona, tant erladftrutta» Quand pèlaidilsll 
al perche , e al percom 9 a psj credr s' al fi dl maravei , e, tra 
ch'ai vign cumpaffion dla fgnora , tra perche al s* vlè gua- 
dagnar la grazia dal R è , al difs : mè mi n* pofs far altr fn' 
ch a la mtr6 qui dentr in fta bott mi ^ ch' ai cavarè al fond % 
acqsinfunlaydrà, eslacundurrè a cafa'^dal fgnorpadr* 
Oh si, si , i arfpos , 1/ • Qusi iinn , es ahdonn a Belpuz • I ar« 
xivonnlàjuftinpuntaquattr ôr d'nott al palazz; quand 
i funri là ft om s mxis a battr , e batt , e batt , e batt , e final- 
menti fervitur vgninn*avrîr, quand i viftn, chM'era al 
cannvar , i tm î finn una capladina , perche V era vgrù a df* 
dari , es dîflh ^ ch* V era fenza dfcherzîon , e ch' trattar era 
al s\ e ch' al s' cuntintafs s i n i devn di pj in tla panza,e iii 
ibmma mi cred, ch i sjpn anc dri abravari. Al Rè, ch* 
fintiftavergna^volsfaver, ch' diavl i avevn^un camarir 
i al difs , e al Rè i *arfpos : m6 av dir6 m6 una cofa mi , ft 
om n' frev mîga vgnù da ft' ora s an vlîfs cvel , ch' hnpur- 
tafs vdi» fal un^ vgnirqui da mi. Aliaad6 dinnanz 

I j con 



xg4 LaCl^laaliradlaBaH^ola 

ton la bott,eslîv5 vj al fond; al falt5 fora U Cannareîla^' 
ch' ai vols dal bell 9 e dal bon a battr in tefta a so padr^'^ 
chM'era 1/ , es an'cra perche Taveva in tal brazz dritt 
una vuja d' miftuchina, la pfeva turnar indrj, perche ceii 
tolù n'T arcgnuifeva^mo^cmod adigh^trala milluchina, 
e di altr cuntrasign y al fini p6 d* arvifarla » Subit ch' al 
vift , ch' r era gusî dsfigurà , l' av a mûrir d' ftretta , al s la 
iniiftant a bafar, e abrazzar dfendi: oh la m) fîolachi 
avilTraai ditty ch*at aviffa vder cunzaa fta tnaniraîmo 
ouardà^ ch' cira V hà fatt ! e 1/ dfeva : oh fgnor padr quai 
becc curnû d' nij mari ( ch' am dire mursgar la lengua) 
m'hà jrdutta acqusi, mô ai n' hô ben quattr in s* al mt 
ftomgh Si 9 a fon ftà pr mûrir 9 n's6 quant volt, eh: an 
i vui cuntar tutt quell , ch*ai h6 pafsà pr iiraccurar,c 
p6 forfa ben an m frè crittjbafta a fon qiii Sgnor padr^ 
e cert d' in fta cà an mi tugh piû, mè n6 vè: a vui più 
toft far la fguatra qui da lù , che la ignora a cà d' un*. 
âltr, andarvfti d'teia d'garzol apreffa dMù,che d'uriô» 
iîn fora d'qui< mi lavarè i piatt in cuslna» es vultarèai 
fped, ch'am parrà un pan unt rifpett a quell , ch'aih6 
manda z6. IntantchMa dfcurreva,alRè aveva fatt metr 
èù dlacqua a fcaldar pr fari lavar un p6 quai muftazz^ 
ch'ai era su la cricca groifa dôu dida ,.e p5 ii furar una^ 
bottdalmior viaych'iuTs in cantina, esi fi dar dabevr, 
e d) magnat ,.ch' la ni vdèlum dalla fam. In ft meatrcb 
pairâvaitt cos , Fiuravant da lia poc temp turn6d' vj , • 
lubit quai cavall chiaccarir cuntè da ra a ron cmod era 
andi v| laCannarella. Quand alfînti una cofa si fattaj 
an il ne altr ben, ne altr mal fn* ch' T and6 a Belpuz,. 
ch* r era dvintà rofs cm' un tocc dalla gran rabbia , es: 
and6 a truvar una vecchia , ch' fteva juftjuflindrîtt alpa^ 
làzzdal Rè, esi dmandô: cofa vliv,ch'av dona maddcuf- 
lîna pr che am lafsadi vgnir in cà vottra,tant ch'a poffa vdci 
4a qualc ineftxaq^ula biaghira dla Câjruiaa:elia?e Ij àiS^: 

a vui 



aVui c«nt ducatun mi . Fiuravant s'mîâTla man in bilac* 
ca^ es i| cunt6 il un in sPaltr; la vecchki tol^, é p6ai 
cundufs su in si* antana , e lu vift la Cannarella, ch'eta.là 
in t'una loza, ch'la feva difcfun, es pareva, ch-'alt^or 
i dsKT, ch*sû da qui' antana i aviiï daintraVgnir cvell d' 
mal pr 1 j , perche la n avè fatt altr , ché andar guardand 
ià su , e in ft mod la dfcvers fubit quai baron d' so mari • 
Subit d* vol la s liv6 su es fi qui fcal per correr zôNda so 
padr,ch*alparè, ch'l'andaiTa ruzlutt. Quand làffùdin- 
nanz, lacminzd a zigar.* oh puvrln»iliî , oh an hè piû 
nna gozza Ç fangu adoiT, o al gran baron I e fo padr rgnè 
dmàndà : mo cos el ftà ? e Ij : m6 quai guidon ;mo , e qus), 
dmandè alRe, chi ki m6? laCaonarella arfpos: ah s' al 
nm'fk urdnac caminand fett port d'ferc, tantch' a pofla 
ftar ficura in tla mi ftanmii Ton arvink, perche quai fur- 
lantm'vgnarà a rubbar, çhU'è turnà, vedal, mi marU 
Quand al Rè £nti q>)s) , àl dlfl*: m6sù pur, ch* s*manaa ca- 
minand a tôr di magnan, e ch' ns bada a foendr pr cuntin- 
tti fta fiola; qusira fatt, e in manç d^cne... anfarèdir 
çoAi^alfù mîisa ib Ingh tutt fti port. Fiuravant, ch'fav 
fiaqutà>,turn6-daUà vecchia ,es i dmandbrcofa v'ojada 

Sraara dar,e'ch*ahdadi in c^ àaH Rè fagand vifta d'vendr 
belli tirèll, tant ch' a vdadi fo fiola > e p6 vui 4 ch' av io" 
^gnadt d' roetri Aa cartsina j ch' av dagh, tra i tamarazz , e 
in. quai menti, ch' ai la mtj, ds) fott vos,ch'nfun v'oda* 
T»tt ^uj d* 0a cà pojfn efr aiiurmntii 
,, EJ9I iaCamareiia tippadfdi. . 
$:qusW av bafta T anm d* far fta cofa , quant vlfv ? L» 




fù ygnû la nott, ch i funn a lett, i s addurmiritonn tutt, 
ma d' un fonn qusï trmend, ch' i parevn tittr murt , elà 

I 4 «^ 



11$ LaChiaqliraàla Ban^ola 

zb a, fintir battr z6 la prima porta d'ferr,e p5un*attfi^ 




vità : 



(^* ^n* i è iifun , ch* fttiita> quant è grand al ma!» 
(^ant f^ quj , ch* pr foco^a van al fpdal •> 

* ■ ■ ■ . • ! ' ' ■ ■ 

_ ■ ' ■»<»■* 

eNa volta ai eiâ un Rè , ch* &* chiamava quell d' Pf ec^ 
fecca; queft efod. armas it^:ij^ ai vîgn iii "pinfîT ^ 
vlend turnar a tor nuS^'ër^ <i^ fpufar fiifikreUav chi^âveva 
nom fgnQra^Pienta» irtidlalla chiainèH^dalù^esixfiCl» 
mi Plintinai ai h6i%tt i imti cunit^ies trôv;, ch; ia n'é una cq{« 
briia da un ,chf apa fudi^> al tor dldonn fora d'^cà s5» 
quand as n h^ dal io propri fangu y ora a vui vgnir a. ufrir» 
en* mî, elTcnd in pf uçlnt d* tor unafpofa » an vui fiar amat- 
tira cercarla d'altr pai5|.iiftd'altrafanve}a,iÀi«'fpu{aiJ^ 
?^, ftla ira bcUa € nnî ; n» n'prè truvar una^ cofa piOil 
B'^^^ïÇî ficchcra yui ^ ch.*ja. femn ft* parintà mi , é vu cb- 
M »Hv?La Plentsa armas.piîL;thdit* ctc viva,€s n'iaveva 
qçfa^i aripondi", dd granftttâi; cli*'l» jn vteva dir i mo ai- 
la fin la s4$%6 al barbuz2cU\e£i ârfpos : môa digh s' avf 
pers yîi al iudizr, an i* hà-ifegapers.* mî vdî al m) înfulent, 
9i^.^çd^dg^Qftto!it>^iâ2Li|ua£d«v«^k4'^ 
4. i i ifra. 



Fok XXllL 137 

i Gcàd}? dfîv d^bon^o burlav; si ben, quand anc aburlaf- 
fi» réfempr una cofa da matt: oh adefTosi, oh tull it:' 
pnUin , oh s* an av| altr moccl , andarj a lett al bur vu : am 
dfpias, ch' a fon lia a. udir una mattiria si fatta , ch' av avc- 
va davultar fubit altafanaii; bafta s*adii;| mat piû una^ 
biliarj sî groffa , mai più v* guardarô in vers ; Dop ch* la î 
av fatt fta ramanzina , la s and6 a frar in tla ftanzia , es miff 
una ftangaairuif, emaf più vols darfora sn* da 11 a un 
mes ; Al Rè armas li cmod fà un tos , ch* ava pora dla mam« 
ma* M6» cmod a digh, dop un mes, laPlentatumè «^ 
dar fora , e lu twmà d' c6 , es difs , ch* in met i mod , lù^ vl$ 
fpufaria; Ij idraandè: mo mivui fa ver cofa èm6 quell, 
ch' V* pias tant in mi , perche , dis » mi n al s6 : a guardarm 
in t al fpecch, an m' par m5 , pr quant amfippa ben ufTer^ 
vk y ch*k fia una cofa acqusi jotta , ch' l' zent avn da far d'fU 
dsprpuft mi . Al )Rè i arfpos : eh Plenta : vu sj tutta blina^ 
da g6 a pj , m6 1* man in ilà quelli> ch'm kn dà la gran botta» 
gli in quefli , ch* m* an afïàffitù : oh belli T m; ' manin' • . . • • 
Al vteva p6 tirar innanz a ludarl > me la Plenta i di in sla.* 
Tos^ digand.*^bon,bon,aihô intes., ofsafptà un puCp 
tin, ch*a*vagh dUi,ch' am arcord n* s6 die,ch* a vui arpondr, 
ch'adelTa'tom. L*and6 in tla so ftanzia» es chiamôun fo 
ièrvîtor^ ch* era ftà un fchiàv, m6 l'era h piû gran oca , ch* 
fUfs al mond : la i diflf: tû qutalin , chiappa û curdazz , ch*; 
at d6 mi » e taja z6 tutt dov l' mi man , m6 dà un gran colp 
vè,<con quant fià-t' hÀ mai , perche ai hb. impark un fecrer» 
ch'iy faabujir, es s*fk un unt, ch'as dventabianc. Ai 
ifchîaV p»nsi!bi4*far una beila cofa aubbidirlapatrona, est 
tmi dV zàt^'GUlp, ch*aven*parlk allaluna» e Tman faU 
tonn d*" qui a Ik » la ^ ^nits p6 un puctin d^nguent d' pauk 
ins'<}uî muzg&n d*brazz, epôfîmetrigurdovman in a* 
«nbazzii d*majolfcad'Faenza,es Tcverscon un cvertu- 
fin d'telaindiana, « p6>li mandat a dunar a.fo fradellye» 
kifgnôaqueU-,çh*t*pttfttvai ch* dsiff; fervitor fïio: ant 
, taaxu 



xj8 LaCUâqUrâttUBâHMla 

manda qui lafgnora Plenta, es dis, ch'laî manda quifU 
iaagatella , ch' k sa, ch i pias tant , e ch' la s la goda pr amor 
BÔ, ch*al bonpr6 i fazza. Al Rè ch's* vift qusi abufiÎE. 
nà intr6 in tanta rabbia, che d' lungh d* lungh , al ti far unâ 
caflà tutta impegulà , es i fi frar dentr la fgnora Plenta , é 
p6 là fi trar in mar , ch' la ftifs la alla dfcherzion dal vent . 
Sta cafsa , cmod s p6 credr , fù sbaluttà pr tutti vers , tant 
ch'lasferm6int*uncert lugh, doviera di marinar, ch*- 
ern a terra; i tironn alla riva la ca(ra,i 1' averfn,es i truvonn 
dentr fta bella zovna. Al principal d' qulor li, ch'^ivè 
nominfîr Maftell , là li fmuntar , es la cundufs Ij > e la ca£f 
fa alla fo abbitazion ; al difs a fo mujer : trattà ben âa fiola 
vdi , ch' as ved , ch' V è d' bon' perfon' . St' anquana d' fta 
donna, ch' era fufptofa , ch'mai al, mond, la difs: oh. 
fin'hà altr bun tratt chei mi, t' in* vu pur a ver pue, di 
adefs, adefs am in dfcargh ben mi , oh un poco,ftà a vder ; 
es t la ficc6 un altra volta in tla caiTa , es la ruzlô là in mar • 
Lacàfsa s'turn6a ziravultar prtutticû, es arriv6 vsina 
un valTell , ch* ai era dentr al Rè d' Terra Verda. Queft t 
vderftacafTa, aivign curiofità d'yderla, es fi accuftaral 
fo vaflell , es pionn la caffa , fubit i 1 averfh , es i truvonn 
la fgnora Plenta. Ladi tant.introccha quai Rè prlafo 
granblezza, ch'al s'algrô tutt, es iparsd'aver truv^ fa 
lola in guflun , mô ai vign p6 in garett quand al s' accor^ 
ch' r era fenza mari i al difs : oh déni m6 dal nas , tû l' è m(V 
fenza man Ij. Bafla non ofUnt, allatolsfigh, es Ia€un.> 
duis dalla Reglna fo mujer , es i ladi pr dunzella, elf 
ferveva la Rcjgina in tuttquell, ch'l'avè bifogn * a forza 
d'adruvar i pi . La cufeva , la filava , la feva i fcfun , la de* 
va lafaldaaicuUar, la ptnava la Regina, cioè la i feva al 
'^eruchin, eagn cçfa con lj>i . La Regina i vleva ben juft 
cmod s la fufs flà fo fiola , m6 . da li a n' fo ch' mis al vign 
un gtan mal juft alla Rçgina ; cos,èl , cofa n' èl : m6 la vol 
fofmx 1] . Qaand fta fgnora s'accors ^ «h^' cxa «brigà , It 

. cmaii 



/ FolaXXm. 1J9 

chîatnb àl Rè , es î difs : mi de bella a mûrir ^ ml vrè » ch' am 
fifs una grazia, s' al vol, ch' a mora cuntenta • Al Rè arfpos: 
mbch'ladîgapur, Tfattcos, amdfpias, ch'an fon bon 
da niint ml , magara f uffîa bon da fervîrla • La Regina dlfsr 
©Kben , zà ch' amprumett d' far quell , ch' a vui , lu hà da 
far acqsi : V hà da fpufar la Plenta , perche si ben , ch' an' 
faven al fo pariatà ^.ne d' in ch^ lugh la vigna y in C agn mod 
as cgnofs y cW la chin effr d' bona zent , perche la si dfcor <• 
rer bnln , es (k tant i bi inchln , ch' as ved y ch^ la frà ftà alî« 
v^intl creanzs Al Rè arfpos: màfgnora sl^ fgnorasl^ 
vluntîra, cm' as tratta d' ubbidirla Ij, m6 a^ in tùrè ben 
trei, ô quattr dl Plenti , s' ai in fufs • Sti ultm cos per5 al 
11 difs qusl fra i dlnt , ch' la Regina n' fintl , la quai da li a 
poc mors , e al Rè la vols fubit fervir ^ es fpus61a fgnora 
Plenta • An' pafs6 gran temp , ch' al bifugn6 , ch* al Rè an- 
dafs ilna in t al regn d' Alt Scui pr una cofa y ch'impur- 
tava ; r armas 11 la fgnora Plenta y ch' vlè far un fandsln .■ 
Al Rè prima d' partir andv^ a falutarla in t'ia fo ftanzia^ 
es i dlfS) ch' la n dubbitafs miga^cb' al frè ben turnà preft • 
U atxd6 y e la Regina, ouand la fô d' cc!i di nov mis , la £1 un 
bel cabocch mafch • I f Inn gli algrezz tn pîazza, es trlxm di 
bagarunaibiricchin^e i principal dal regn conclufn^ch* 
bfgnava fpedir una lltraal Rè,chidîfs fta nova dal tos, 
ch'era nad* Quell m^, ch' aveva il* incumbenza, ech* 
aveya ordn d'andar a rot ta d* col , patl burafca in mar , 
csfûtrabattà luntan» e in zà, e in là, ch'al vlgn arrivât 
juft in quai lugh doy arriva la fgnora Plenta la prima volt* 
con la cafla , cioè dov i fù qui marînar , ch* la tolfn , e dov 
quai mfir Maâ:ell la cunfgn6 a quia bôna zaqullna d' fo 
mujer .Al valTell cmod a dîgh, dov i cra ft' om dalla lîtra ^ 
arrivé li quand quia braghira dla fpofa Mus ( ch' P era al fb 
nom ) era lî a lavar V pczz dal fo tufett ; ouefta cminz6 a in^ 
terrogar V om , cmod è zà V ufanza dl donn , es vols favet 
tattilattrlaidinandèd dond alvgaeva , dov Tandava, 

èpà 



149 LaChidqîirâilaBanzioUl 

è p6 cofâ r ahd^va a far. QueSc i arfpos ; ml vign^ da Tetra 
Verda , es vagh al Alt Scui a purtar una lîtra al Rè , in6 nâi 
a quell d' Alt Scui , a qui* altr mô d' Terra Verda, ch* 
è là da lu : nù cred , ch' la sîppa fo mujer , ch' i fcriva , mh 
an v' f6 m6 dir precifament cofa la î diga , a s6 , ch'i m 
fnandninlkapofta. LafporaNusdifs:ahbon, bon, ma 
chi èla mô la mujer d' ft Rè ? e V om chiacçarii arfpos : l' d 
laPlenta, ch'Pèbenunabellazovna, m5 la n hà gnanc 
una man, che gli amanchntutt dou. Aih6fintûdir,ch'. 
fia donna fûtruvà in mar , es hà m6 avû furtuna Ij , cb*un 
Kè l' hà fpusà , e qusi mh la i fcriv , es voln , ch' a vada beri 
înfrezza, epr queft amd6 aldiavl a correr vj caminand. 
Quand la fpofa Nus fînti fta cofa, la dîfs : mô a vui ben p6, 
di' a imuntadi , ech* a vgnadi a bevr un bicchir d* vin mi ; 
al i and6 , e Ij tm* T incucchiô m6 dalla chiavetta, ch' al 
deva gii ond , es ^ addurmintô cm' un tafs . Li ftà braghira 
i andè alla bifacca , es i tols la lîtra , e p6 chiamô z6 da \) un 
ragazz d' «qui dl fcol pii , ch* fleva li in cà, es i fi lezr la litra; 
in t al fintirla lezr , a que; ai vgneva al diavl adofs dalla iab« 
bia, prchela cgnufseva, ch'lafgnoraPlenta,avand fattft 
mafcn , frcvfta agn vplta piû cuntenta , e 1; , ch' n i aveva 
mai piû prdunàda diopch'laftim6,ch's5mariin fufs in« 
j]amurà,n'pfeva padir, cmod ai hù ditt, ch'l'cos i an« 
dailh ben. Cofa filla Ij ? la fi , ch' quai ragazz fcrivlfs un* 
altra litra. Queft era un bambozz d' un tos, ch' faveva cti^^ 
trafar i carattr, ch'-an s'pfeva far d' più • Ora fta lîtra , ch* 
la fi far,dfeva, al Rè, ch'laRegîna aveva parturî un can 
barbon , e ch* al dsîfs d* cofa fn' aveva da far ? e p6 la bull6, 
es 1^ turnè in tla bifacca d' qulù , ch' tant quant al fù defd , 
cors v) , es arriv6 dal Rè con fta lîtra . Al Rè , ch' era un 
om di miur , ch' fufTn al mond , fcrifs al principal dal regn, 
chi f îflh ftar alligra la Regina , e ch' la n s' dfturbafs mîga 
d' quell, ch* 1' avè fatt , ch' an s' pfeva ftar dinnanz àl 
dfgr^zi ,jedlcosinft*andàr; alfpi^vjrom, alqualtur* 

n6 



lolit XXIIT. 141 

B6«poftaafaraIviazpr dallarpofâNus, perché ai erapia- 
su quai vin , ch* la iaveva dk. Li quand la 1 vift ^ la i fi degli 
accoglienzi, e degli algrèzz^ ch'anprèmaidir, la tmifi 
una bona cenna , ts i turnô a dar d' quai tal vîn, ch* al fV 
andar in gloria un altra volta , ch' V av lubit bifogn d' trars 
alett • Quand la finti Ij , ch' al furnacchiava , la i and5 alla 
faccozza , es tols la Utra ^ e p6 chiam5 zo quai tufazz , es i 
la fi lezr , e p6 fcrîvr un* altra direttâ a qui* iftefs, in tla 
quai la fi , ch* al Rè deva ordn , ch'i brufaiTn d' lungh la 
Riadr y € alfiol; mo chial fljTn fubît. Quand al currir 
aVpadîalvîn^ al s'iiv^, èsarriv5aTerra Verdaaprefen- 
tar la liera , ch' quia femna i aveva baratta • Quand qui 
fgnori viftn al contenut , in' favevn' cofa s pinfar , es con« 
Clufn , ch' al Rè fuflfdvintà matt^ perche avend una mujer^ 
ch'eraunazoja, e p5 ch'la i avreva fattsibellat criàtura^ 
an s* pfèva credr altr fn' cb* i fufs da volta al cet vell a dar 
un ordn si bflial d' far brufar la mammà , e 1 ragazz • Qui 
lor aren Vlù falvari,mô in' pfen* dfubbidir, e qusi itolfn una 
vî d' mez , es àrfolfn d* mahdar vj pr al mond la fgnora 
Plenta con al fb ragazz , ch? an s in favîfs mai più nova ^ 
più toft chebrufari ; ij dinri n' sb quant murajol, es la man- 
domi ^j , clV tutt pianzevn a vder andar vj quel dou povr 
criatui:, ela fgnora Plenta chiapp6 in brazz al fo tos , ch* 
la l' la va va d' lagrm , a vder al gran tort j ch' i era fatt , es î 
ahdavadagand la tetta. Quand la fù fora dairufs, las' 
mifs a caminar , ch' la n' faveva dov ; m6 pr bona furtuna 
la s mifs pr una vj , ch' la condufs da li a qualc di a Lagh 
Truvell , dov era patron un Magh ^ C^eft* ch è qui| 
quand al vifl fia pôvra aflruppià, ch' eràsî'bella , e ch' avè 
fi bell fandjsin , al vols^ ch' la i cuntafs tutta ladulent in^^ 
fipria dl dfgrazi , chT aveva » Li cminz5 dal innamura- 
ment dal fradeil , es fçguit5 pr ordn tutt quelli , ch' i érn 
incravgnù fin a quai di* Al Magh n'psi far amanc d' q* 
pianzrafmtirtuttftiguaV) alla cminzèpè a confolari es 

icjfe^ 



142 LaCUitqîir$dla^aiK^pU 

i dfeva : oh su pur , su pur , fin ch' la v^ , V è yiva , aimais 
n* âà fempr doval s' ponn, con piùl' è rptta la s çunzanùi^; 
etutt*ftico$,tantch'la Plentas'quietèunpoc. Al guar-. 
d6p6alfandsin,dis,guard!l qulnmamj albell maflarinf. 
cmod àl nom ?lj'arfi>os : l' hà nom Nafrinell al fo fervizi ». 
çp61jreguit6,dis,aifontaiit ublig^ , ch' mi n* s6 cofam'. 
dir; al Magh zgn6 conla man, cVrintrafs incafa., es i- 
afgn6 un Sel partiment \\ in t al fô palazz , e p6 fl vgnii;; 
una dunzelia , ch' la fervlû , c lu la ' trattava cmod s la fui», 
ftàfofiola. Lamattlna vgnand, fubit çh'^fûlivà, ^ fî^ 
publicarun band, ch' dfeva, ch'a quai s* vujaperfona, ch* 
s' fufs prefentà li alla fo cort a cuntar una dfgrazia lui ard 
dunk una curona » % un fçetr, ch* valeva piû d' un regn,^ 

Fur ch' la dfgrazia fufsgiudfcàfuperior a gli altr,.petchif$ 
intindeya d' far al regallfol al piû dfgrazia. Sta aova^ 
s,*fpar|U}6 p^ tutt almond,es cminz6, avgnirdl'zent, 
ch t piuvevn, es vgneyn fifs , cmod (% i flrazz dla nev 
quand la vin mai piîï fort , perche zk an i è cà > ch' n' avj| 
la sb dfgrazia .Cm cuntava, ch' l'avè imperftk vj tutt al fO| 
ep5,ch' an bufcava fn di pj dedrj quand al le dmahdava» 
ech' al n'avè piû pan da magnar; chi dfeva, ch' ai era 
fia vudà la cà ; chi avè pers la mrofa ; a chi i era flà dfvià U 
inujer ; chi avè i fîù in prfon , e infomma i fevn a chi n* ave:» 
vadlpiùgroffijmèan s'pfevagnanc f^çcidr, fefti dfgra* 
zi ern afsà grand , ch* meritafTn d' ut^ir al fcetr , e la eu» 
%onA , perche quefta era deftinà a chi avè piû bella dfgra- 
i^ia, equefti, ch's' ern udUîn ail' ora, n' n'ern gnanc 
giudicà dl piû tamugn. Orsiinft'temp al turnbalfore- 
gn al mari dla Plenta , ch'c;ra al Rè d'Terra Vc^rda . Quand 
al fintî la bella galantarj , ch' era ft à £itta, alla mu jçr , e p^ 
ch' al finti , ch' l' avè fatt un mafch , e nô miga un can, 
cmod dfeva quia lia» , al di in di Airur d' rabisia , ch'[ 
al paré una beftia . Al di fubit ordn , ch' fufs impie- 
çà quai principal ,ch' avègMernkinfolugh > que^ imuftrd 

laf© 



it fôntta j e al l^è vift> ch' verament l' era , o ch^ al pare« 
vafocaifati:; an'fav cofas dir, es i iperdun6. Als'fip5 
vgriir dinnanz al cuitir , es voh , ch' ai çuntafs al viaz , ch' 
r avè fatt , e dov al s' era ^rmà ; da i cuntraslgn , fhe quftù 
i deva , al capl la ftrà , es mn6 tant, e tant al cUcalzè > ch' 
alvign afuiptar, ch ifîifa ftà fatt quafc tradiment da quia 
mujeird'mfîr Maftell» ch* Tandava numinand. Subit al 
fi metr in ordn una gallera da iiitrair in mar , es ando lu in 
^rfonaversquaUugh, chU'avè in ^fpett j al cmînzôa 
cercar d' fta donna , es i fu dltt chi l' era , e chi la n* era : ij 
dîifn : r ha nom Tpcfa Nus v<dal ; lu arfpos ; e ben, ben , ai 
vui ben mi dar d' fpofa Nus ^ ch' la v^ cercand ; al gli an. 
ddaparlair, econ l'boQ* la crud6 acuntar agnoofatesi 
cnnfsè , ch' 1* era ilk la gelusj , ch' 1* aveva a sô mari , ch' i 
avè fatt fax fta cofa* Quand al Rè avfavû quell, ch' al 
vlevay al cmand6 «dii chiappaiTn quftj,^e chirindraflh 




"brusà tutta • Qjiand al s6 vaflelf fù là in mez al mar , l' in- 
cuntr6 al Rè d' Preda Secca fradel 1 dla Plenta, ch* era anca 
iûintuna nav ; i s cminzonn a far dl cirimoni. Al fra- 
dell dmandd al mari :dov vala m6 Ij ? e al mari arfpos ; m^ 
dov vala 1 j ? Al Rè d Preda Secca arfpos : mô a vagh a Lagh 
Truyell mi , perche quai Rè l' hà mus zà fora quai band , 
çh'ivagaquitch'inaddulurà, emi, dis» pr a ver di du. 
iur a i A inft6 a tutt i altr. M6 s* al va pr vi d' quell 
(arfpos al Rètnrarl dla Plenta ) an* h6 mîga pô pora d' nfun 
ttà , perèhemi fô cmod a flagh : m6 fen una cofa anden da 
Sun cumpagh ) e quel d'nû dû, ch'vinzrà alfcettr, ela 
cnrbna,alpartiren fin a un fnocch; qui' altr difs .* si si, 
equsiiandonnaLaghTruvell» Quand î fiinn lài fmun- 
tonn a terra , es andonn dinnanz al Magh , ch* i f î tant cum. 
flimint^ perche al vîift, ish' i aven' garb d' effr dû Rè^ 

esi 



1 44 £^ ChfaqUra dkBanff^ùia 

csimifsfottaalbaldachin, egncofa: aid)fs:m6di*fkvor 
èmai queft? isinm6 vlù incomodar;1or arfpofiatohr 
fatt cos , a fen vgnù pr cuntar i nuftr guai vedal ; al Magh 
arfpos : oh su pur donca , ch i cmenzn • Al Rè d' Predt 
Secca fùll prim , es cminzô ctnod al s* innamurè dla furel. 
la, ep6 cofa la flTpr n i vler abadar; emipô^dis^fùsi 
gran cagna;sz, ch*a la fi frar int' unacafsa, es la fi trar in 
mar dalla rabbia y ch' la m' fi a efTers andà a tajar tiict ^ott 
,r man ; la p6 m6 credr ( al feguita va p6 ) cmod a ftagh / da 
una banda la cunsinzia m' armord pr al mal , ch' ai h6 fatt^ 
dal altra ai h6 V aff ann dla furella , ch' s* è ftrafancà , equsl 
ai pofs dir , ch* an' cred » ch i sippa nfun piû. affannà d* mU 
Ofs ,ch' al tafa li, faite su al Rè.mari .dla Plenta , ch'al 
tafa li y e ch' an' p^la y perche i fu gqai m' fan vent , glj ia 
;ro^ , e fiur rifpetç ai mi • Ch la fava> ch' quia fgnora Plen- 
ta dal man fmuzgà , la m è tocca a mi , ch' a k truvè la in 
mar y es m' fi un bell zaccarin d* fandsin , e pr caufa d' una 
ftrija dal boja y ( am intend d' vizi ) Si i è gnanc amàii* 
cà un negr d' ungia , ch' la n sippa brusà con al tes, e 
gn' cofa, m6 tant» e tant, si ben ch'i n in brusà, an i catt,ch* 
i in vi pr al mond, e mi m maraveidn' fchiuppar d'affaon» 
Al Magh capi dalla qualità dla dfgrazîa , ch un d' Ai fgno- 
ri era fradell, e qui altrmari dla fgnora Plenta. Al fi 
diiamar zô Nafrittell al fandsîn dla Plenta , es î dîfs in t^ lili 
ureçchia: Nafrittlîn va da quai fgnor, ch'èlà, ebafitft 
man, ch'l'è al fgnorpadr; al fandsin ubbidi, chTeià 
tantbunîq, ch'al feva tutt quell ,ch's i dfeva,jpercheh 
mammaT avevaalivà bnîn , r era ?à dftettà, es andava^ 
Alpadrdaltosvdend fia creanza dal tufett, evdendcpQ 
ch'grazia ai basô la man tirandindrj al pdîn, aififefldi 
mondi,esimifsalcolluftacadenad*or. Al tos turnôp5 
vsîn al Magh, chitum6 a dir fbtt vos , va mè daqul'aU 
tr, ch' Tè al fgnor zio, vann ben al mi cocc : fl truqlott 
d'ragazzettturnèlà) esbasola loana qui' altr* Ai piail 

tant 



Fùla XXIIL 145 

Cmt a tutt dû al fpirit d' Nafrittell ^e$b zio î dun5 una beU 
ia eoja; i dmandonn p6 al Magh s 1 era fo fiol , è lu i 
luri^os: oh an fon muftazz d* aver di fiù dVfta fatta mî ^ 
dis i ch! i al dmandn là alla fo fgnora madr d' chi l' è fiol ? 
€s zgn6 vers tinapurttra, dovi era aduppàlaPletttfty la 

2ual aveva ilntû tutc qucU» ch'^.era fuccels^e quand k s' 
ntlnuminar ,1a r<dt6 forât esii da quella, df /àttctgact 
âuand r è in t' una ftanzia j ch\ ai sippa dû o cri palDaiTrj ^ 
l' ai vrè abadar a tutt y m6 an s\ a quà al s' ava d! acrar aila 
prima; qusi fi la fgnora Plei^^ chMas'accuftava oraa 
quelle ora a qui' altr, e p6 dmandava a un% me cofa ùi? c 
queU:m6aftôbenm^clj?eauraltr dsèrohslafavlfs:.» 
e in fomma i s in ften* vlù dir a' tant fatta, ch' in fa vevn qua 
s' far la prima • Al perfinit » quand i avn fatt T cirimoni y ch 
i psinn a 1 j 5 i s mifsn dri al fandsin ^ e tant i finn feft, maflm 
f6 quand i favn» ch' al lizeva zà mè al fantiri^ch'al fîi un fu* 
fifs • Quand î s funn sfugà a far tutt l' maravei pr aver ac- 
cattà un ia mujer , equl' altr la furella y al Magh difs i al cil 
sa mo lu , q^uant ai hô ^ car d* vder cunfulà la fgnora Plen-. 
ta » perche V è la Regîna dl bon* fioli y es mérita d* effr pur- 
tà in pianta d' man , ora mi y prche torna gli ofs a i su lugh » 
aih6tra^à ft'invenzton^ ch\ava da vgnir qui dlazenta 
cuntar i su guai , taht ch* lor altr fgnori y avn camp d* vgnir 
anca lor : qusi appuntè fuccefs, c ai n' h6 tanta algrezza t 
ch' nû pr diari da cgnUflfr V amor y ch' ai hby ai digh acqusi ^ 
ch* ai mtrè la vita pr al s6 vantaz • Mt vui mantgnir la 
pruimiladalfcettr^ediacurona ai^uell» ch' hà V affann 
piùgrand, mi decid , <:h' al mazor travai sippa quellqut 
dal Rè d' Terra Verda mari dia fgnora Plenta , c qusi ai 
don' a lu al fcettr » e lacurona, e d' fovra piùancalmî 
xegn : mi n' hb ne fiù ne fi >!% d' cofa vliv» ch' a m in fazza i^ 
am vui addutar pr fiû fti dû bi fpus mi ^ i flaran a quai ben ^ 
vaquai mal, ch'aii;6mi, e perche la fgnora qui ava tutc 
gUaigrezzcuinpliotftl4dM^o;&t;C^^ una çofa»ch^ 

..... ^ K las' 



î 



1^6 LaChiafUrékdlaBanzola. 

ksmettâ gui dû muzgua d' brazz fotta al grimbal; la* 
s Imifs 9 e p6 iù turnâi a dit c ch' la 1 cava^ fora, ch* 
i vdraa V raan attacca a qui brazz ^ e anc più belii « ch* 
la ngluveva^ Qusiin cHèttintravlgn^Gli algrezzp6ch' 
î'avn ttttt a vder accomodà agn cofa ^ n s pren* aeicri» 
vr ;1parevn imbriagh ; ^ual maripà lacamifa n i tuccava 
cofns4»l dir : 1' era alhgr dal r^gn y T era alligr dl man^ 
ch' a^tra riacquift^ îh mujer, e qus4 qui dl s paiToimm 
t* una ghirigajà grandiffima « Al Rè d' PKda Sçcca Iraddl 
dlaBenta tum6 al fa tegn^ e al Rèmaridlamedefima:! 
difs: d' grazia mtl^'andaralfbregn, ch'^alpaifaUdamii 
e ch' al diga a mi fradçll^ch' bada m6 lu un poc a quizent^ 




sMefîderar, e in lu al s*veri6c6alpruverbij 
cgnofs al ben ^ im ch' al mal n' vlzi < 



La FoU dal Rumtt^ 

\ I era una voira al-Rè d' FoffaSrrçtra^ch'avevauna 
jfX bella fiola y alU quai ai vlqva un b^n grand y es^ avt« 
va un gran deïïderi d' faver cofa î âveva daintravgnir ipr 
faveral cofa tîll lù?Al fi chiamar rutt i negromant^i itrulgh^ 
€ tutt i zingaii d' quai paes ,^vols^ ch t cunfidiafsn un poc 
la fa ragazza y e p2i ch* ij dsîffn , ch* prigul , o ch'al- 
grezz T'aveva da palfar -t Quiand i funn lî ,. i fi mîflu tuttat 
torn y e$ t gûardonn in t la man ,^ e p6 i îmn arancinar la 
front pr vder qui sîgn^ epô^ uflervonn n's6 quant dagnji 
eh* t* aveva y e Quand i i* avn viila i conclufn i ch' ia purtava 
im gïjaji prîguci dt mûrir pr cavfa d*un ofs d' carn d imxiz^ 
Quand al Kè (inti Âa coia^ caminand al fi fabrxcar una^ 
torr > e pâi i fr6 dentt la putta y ch* avcva nom fgnora Ran* 
ea^^simifsfighdod«diiiiaell|«kdoiiiu or^lj 

' 1 .... ^%^ 



FoIaXXir. 147 

dn, ch i V âvîflh da fervîr ^ e ch' pena la vita a chî avîfs mai* 
purtà dla carn con gli ok li dentr , tant ch' s' vdifs s' as fufs 
psûsÂizrftcativdeftin. Al pafs6 dal temp» çh' an incra« 
vlgn ni int • Intant la vign su grandsina , es era ma U bella 
t:on prpuft • Un dï V era a una fheftra , ch' avè la frada f es 
pa(s5 pr d' là al fiol dla Regina d* Vîgna Larga , ch' aveva 
nom Z.es - Quand ft zovn vlft fta gràh bella fiola, al s n' inr 
namurb 11 în t^ un battr d' pcch ^ a i f i un bafa man ^ e Ij un 
Altralù;quandZesvîftqusi9 al près anm , es andbfotca 
alla f neftra a far dl bellfzanz; alcminz6 daldir: fervitor 
fuo vedla, m6 Pè pur bella! puffar la noftra dondla an 
cred zk ch i sippa la cumpagna mi # La Ranza dvintô rufsl* 
na a fîntirs ludar, es arfpos : ah )uft,an fon za bella m^a fon 

3usl una piû fatta qutà : oh lu è ben garbat • Zes p6 i dman- 
6 cmbd la fteva mô 11 afrà ^ cioè ^ cmod la n s' ftuffava ? 
dis , r è ben p6 mill pcà lu . La Ranza p6 i cuntè » ch' T era 
alfgnorpadr,ch'vlevaqusipramora'qula cofa d' sfuzT 
al prigul dV ofs d' manz • Zes p6 i cuntè , ch' lu era fiol dla 
Regina d' Vigna Larga , es fon , dis , un fo fervitor : anzi 
che s la m vlifs pr fpos , mi la turè vluntira ^ La fgnora Ran- 
2a , ch' era ftuffa morta d' ftar li dentr y an i pars vera &* efî« 
bizion, es armas d' accord ^ ch' al turnafs la mattina fê- 
lent » innanz ch' s' livafs al fol, ch* Tarev vîft in tutti 
modd' cattar la manira d* pfersia cujir : is finn un bell ixy- 
chin y es s* lafTonn • In ft mentr m6 la tofa s* mifs a ftrulgar ^ 
ch' ftrà r avè da tgnir pr fcappar ; mentr ch^ia i pinfava , al 
pafs6 pr & Il un cagnazz barbon , ch' ûevaalli^ guardia dla 
torr, es aveva inbocca un'uifazz d' carn d^manz, ch^ai 
l'andavarufgand, e prpfer far a focommod, als'ficc5 
fottaal lett. La Ranza s' àpxûb in terra pr vder cofa era 
quai rumgar ; la vift qui' oifêacqusi grandon , la dlfs : m6 
qùeft è al mj pan lu ; la fantanô al can , e p6 con qui' ofs la 
.pins6 d' pfer ariufsir in t' un fo pinfîr^ Per pfer ftar un^ 
pezzdapr li, la di ad intendr ai fou dunssell, ch'i'avè 

K a mal 



14S LaChiaqîiradlaBan^ola 

mal alla tefta \ e ch' la n vlè chiaccar , es i ctnando , dis , lafl 
ïam pur quieear da pr mi , n* andà mîga innanz , e indï) pr 
vderm > ch* s' ar5 bifogn a chiamarà y ch' a fent » ch' al bi« 
ibgn è ch* a dorraa • La mifs una banzola dinnanz ail* ufs 
dla ftanzia » e p6 cminz6 fîû mi con ft ofs a fgarujar la miu 
raja , e tant and6 dri dfcalzand , ch* la cav6 una preda » e p^ 
11 driunaltra^ e qui dai pur, c alla fin ai viga un bus^ 
ch- la ^feva p^flar 1) benilTm » la ârazz6 p5 i linzù % ch'l ave. 
va a left, es^ii cmod frè un turtion d' corda • La mattina in« 
nanz Talba lafintiftuffilaralfgnorZes^eliattaccèun co 
d* Ù, turtion i un ferr d* quia frada dla fneftra , ch^ era juft 
fotta a ft t^us, ch* V ave fart , e p6 s' lafs6 andar qusi attaccàt 
es arrivé z5 in terra ,e al fgnor Zesla ftevaaiptarconl' 
brazz. avert per pierla ajutar s' la fufs prigulà « Ai mifs 
fubitindofsunvftlnegrt e untravtà, ch'al s' era iattim- 
perftar ; e s* fcaponn vi pr andar a Vigna Larga • La lira is 
fermonn a un bellcasin d' campagna.. Quand ifunnli,!- 
arrivè una litra diretta al fgnor Zes y ch' ai la mandava la fo 
fgnora madr ; la i dfeva, ch* s' al vleva vderla viva , ch* Tan- 
^fsa rottad'coU, perche 1) era fpldi , Taveva i pj fîiddf 
cgn^cofa . Zess*vult6alla Ranzina, es i ^(s.i fentkcbT 
robba ? oui bs6 , ch* a vaga vj pr l' poft $^ a vui arrivar a orai 
ii m' hà a afptar qui in ft palazz pr dnqu , 6 fî di , d* c6 d* ft 
temp ml turnar6 , o ch* a la mandarô a tor • La Ranza ^ ck^ 
£ntVft* negozi , cminzè a sbatrs ; ah y dis , ml n in vui fayer : 
oh pavrina m), cofa oja da far qui da pr ml ? eh i difn béa 
al ver si , chegli algrezz di mrus durn poc: ab pin$à &*aiè 
più dubbi , ch al s' arcorda lu d* ml , e qui pianzeva m6 la sT 
3maniava # Zesjprocurava d* confolarla rindandi dl rafon; 
al dsè ; oh si^ ch la ftaga mo queda > voila m6 , ch* a la con- 
dugamighacqusl inpettanler^diavl ! an vui mlga, ch'la 
prima volta , ch' la vgnlfs dinnanz alla fgnora madr , la fu6t 
qusi con quai ftanlln » ch' n* arriva amezza gamba, oh sâ( 
.benmo^dà'ksiu^ittccb^ ech*U<fappiaalaas^.ch*ai 



foiaXXir. X49 

y\n z6 al muclon , n al vdrala s' a turnaro • Quand al pars 
ich' al Tavifs un p6 quietà al munto a cavall^ e vj • La Ranza 
armas lîjch* la paré fora d' Ij ; quand V arvîgn la s arcurdô ^ 
ch^ ai era in t al prà un cavall a pafqlar y la 1 tols , la s i nii& 
su , e pô fiù mi la s' mifs a faral correr .,' ch* al pareva al vent, 
con anm d' feguîtar al fgnor Zes. Pr ftrà la truvô un Ru* 
initt , cioè , un d* fti fratizzù fact in cà i îi i propos , s* al vlè 
ibarattar i su pagn da rumîtc in tal fo pettanler , e ftanella » 
c buft , fcuffia , fcarp, e gn* cofa ; a ft* om an i pars vera , lu 
Wfcô al pettanler , ch' aveva i ziff zafFd* or, e lu i dî un fac-» 
con con una corda da ligarsa travers* Qyand Tav fatc 
[altravftiment, laturnè a far galupparal cavall, tantch' 
l' arzuns Zes , la s i accuâô i^ ^^ ^ 4^^ torfuo luiirifsm ; lu i 
arfpqs: ohpadrbcnvlgna;;d'4ovv3inîaj)adrîn? laRanz» 
arfpos; 
jDa qui al lugh d* in d[ond a vîgn^ 

Ai è poc da caminar: 

Mb r hà bfgnà, ch' am tuîa vj^ 
: Per pruvar s' a pofs tgnir arf 
; , A un zuvnett en* n' vol zirlar,* 
X' hà cundutt vi una ragazza, 

Ch* an r aveva gnanc fpusà; 

M6 r hà garb d' laflarla in aft^ 
/ E mî n* vrè, ch* al s la dfcurdafe^ 

Perche V è là tutta dfprà. 
<^andZes finti fia canta , al difs : oh quai padrln a| hb 
.pur tant a car dia fo cumpagnj, ch* am fazza fervîzî d* 
ygnir migh fin a VîgnaLarga, e ch^âmvagacantandfta 
.canzunetta,ch'afent, ch'lamdàla vlta; e qui la Ranza 
,r andava replicand , es andonn dri qusî fin ch* i funn a ca- 
Sa . Qu^nd i funn lî, i vîftn,ch*an' era brifa vera,ch la Regî- 
navlî fs mûrir , T era lî fana, efalva , mo V avè fatt fta fînta 
.pr faral vgnir a cà in frezza , perche lai vlè darmujer, es 
. erazà 11 amanvàin cala fpou^ ch'alâeva afptar« Zes s' 

K j "^ accttm- 



t^t^ LdCUaqtirddlâBanzola 

«ccumd6 a far queir,ch* vols la ignora madr, m6 al difs, 
ch* al la pergava fol a far cont d' quai fratîn , ch' T aveva 
guida {îgh,es fi arcmand6,ch' la 1 trattafs juft clïiod s' al fufe ' 
ftà un* altr sô fiol • La Regina dal gran farn cont n* vols , ^ 
ch' al ftifs mai luntan ai fpus , es i fi metr in tavla la fo pusà ; . 
Apsj mo credr, ch* magon aveva la Ranza; la puvretta 
quand la s psi sfumar , V and6 26 in t* un curtil a pianzr la / 
fo dfgrazia^ch la n era m6 rie fpofa ne vedva: mï ch'h5 pian- 
tà ( la tgnè ditt ) mlch* h6 pîantà la mi cà , e al fgnor padr , ' 
th*m*vievatantben,ep5prchi? fufsl almaac un, ch'al 
meritafs : ai li6 cors dri a un , ch' m' pianta in si poc temp i 
môafperper6d*farrmivendett: pian pur, an (a gnanc 
d' ch' rafa am sbîgna • In quai mentr, ch' 1* era z5 a pianzr , 
^ij vîgnîn' adir: ch' al vîgnapadr , ch' V è in tavla al mncftr, 
ch i voln znar ; ch* verament l' era amanvà una cenna , ch' 
are arluflStà un mort i mo li ave va altr in garett che la cen^ 
na , la n' psî magnar un bcon . Zes , ch' vîit , ch' V aveva la 
malincunj , i dmandè : cos èl padr ? al ri hà vuja d' magriar ? 
an s'fent zà mal nb? La Ranza arfpos: an m' fent gnanc 
ben, an*s6srèarpihezza, ch*al ftomghava tratt sii alla 
lefta dl matteri , o cofa as sîppa , bafta an vuî magnar •. Za 
^arfpos : al fa ben an s' cairgar al ftomgh, al i\ più quia dicta: 
mo per5 , dis, s* Thàbifogn dalduttor al maniaren a tor; 
eh, arfpos la Ranza, oh ai mantîgn , ch' al duttor m'farè 
vent mî , ai vol altr che duttor, eh nfun sa, ch* remedi m* 
vrèi alfgnorZesdîfs, ch'al vaga in tlorta piarunpôd" 
ajar; la Ranza fcufs5 la tefta diend : oh vutaltr: ain'h6 
môtolttantadrajar, ch* a fon ftuff* Ballai andonndri 
d* ft guft lu cunfiandla, e Ij tirandd* travers, tant ch* al vîgn 
rora, ch ifpus andaffn a Ictt, e al fgnor Zes dalla gran 
vuja d' udir quia canzon , al vols vch i mttiisn al frà in t' un 
caifon , in tU Itanzia iftefla dov al fteva lu , dov i frev andà 
tnc la fpofa* Quand ifunnalett, al fgnor Zes , ch' ave- 
va 2a al ku dal fià 11 a gallon > aga bris, cm' al vUvi, aile 

* :" fcuf- 



ïôiaXXIK f$i 

foirsava ^ es i dmandava fott vos : an padr , cmod disla z\ 

quia canzon ? cmod cmenzla ? Ij i arfpundeva, m6 la n psè 

piû' dalla paflion» ela fpofa n'psè plù dalla rabbia; tant 

iche, quand fta fgnora fù ÀufFa madura d' udir fta canzon y 

la faite su con una vos infpirtà) di^and : mô am avj mo rote 

[ com s' fol dir mi ^ cos èla m6 fta rola ? mo pufar al mond ^ 

am par, ch' an sippa temp d' cantar mi adefs , ch' diavl è 

queft ? a tur5 su, es andarô a ca mi vdi, cm' an' vli far d' piû 

cont d' voftra mujer ; evûburgugnondalbojaafarifli mit 

ahdar yi pr al mond , c dfcavarv d' qui , perche rtii viè frar 

iucçhi'al fufs pufsibil. Al mari, ch'Hntiftgran pladurt 

arfoos : oh th^ la tafa , ch' an' cantaren piû , es fi mifs a far 

dl imorfi • La Ranza fn' adi, es i vign tanta la gran paffion ^ 

çh' al fangu di la volta, es i and6 alla tefta, es V a£fug6^ 

chVla n psi gnanc dir a mor* Al fgnor Zes, ch'era dri a 

quietar la fpofa, al fti p5 anc afptar, ch' la fufs addurmintà^ 

epo turnô a çhiamar pian, piamn, pianin : padr , padr , ch' 

la diga ben su la canta ; moTaveva lafi d'sburgars, e d* 

chiamar , ch' al padr in era zà andà dal corp • Quand al {Tn* ' 

ti >ch' al n i arfpundeva ,al s' liv6 da lett bell bell , es al tir6 

pr un brazz , m6 pinfate voirai frà è li, ch al cova ; ai mifs I* 

man in fal muftazz,es fintl,chl'era heàà zlà;dis,puvrett m), 

ch' ft padr n' fuis mort • Al chiamô in frezza i fervitur , es i 

fi impiar la lum , al s i mifs a gûardar f ifs iifs, es vlft , ch' ve« 

rament r era mort ; mô queft n* è niînt > T è ^ ch' ail' ora al 

cgnufsi,chirera, perche V aveva tira indrj al capuzz# 

Al tti im zigh ^ es difs : an , T è la Ranza ! queft è al daniell ^ 

ch*r aveva qui in tlagola; l'èlurèlî; equîalcminzôdi 

ftrill,ediarl, edlvillanj contra a fo madr tant quant la 

in avifs avù colpa Ij , perche al dfeva , ch' s la n i avils man* 

dà li quia litra y e p6 amanvà la mu jer , lu n' are trattà qusi 

la Ranza î innomma al dfeva di dfperpuft : ch' fevn p6 anc 

vgnir rabbia. In fin al conclus qusi ; zà , dis , ch' è mort 

Uinizoja,ans'dir>^]nai|.cb'a vQJa arf^ doplj ^ 

K 4 «h 



tjt ta CÙa^tird HaBanMlê 

oh quefto n6: à fcapponnvi pr al mond înfem , andareii 
anc tbra dal mond tutt dû d'accordée quai pataffi,ch'cùnta. 
ràlacaufa dla mort dla fgnora Ranza,cuntarà ancla mi d* 
mî;dfehd acqusl al chîapp5 in man un chîod^ch'era lî pr cà, 
ch'aveva una punta aguzza, agazza , e in t'un oattr d occh^ 
asalficcodalla banda dal cor , es mors. So mujer^'ch* 
era li prefent , a i vîgn faftidi ; quand la psî pô aver al fia» 
la ti chiamar la Regîna , ch' vgneva juft , perche V àvevà udi 
ftgran fracafs. Al vîgn tutt qui d'cort a vder fti murt# 
Quand la Regîna fîntî , ch* 1 aveva dà la colpa a l},la« 
fchiancava i cavj d* in tla tefta ^ lamintands^ ch' in fo vchiez« 
za , r a vifs a paflTar di tra vai si fatt : la i tî p6 metr tutt dû in 
t* un* arca , es vols, ch'fe fcrivîfs lî fovra tutta ft* iftoria . Da 
Il a un pezz^al capit6 alRè padr dla Ranza oltra lî vsin a fta 
feppltura , es lefs tutta fta cofa , da fta infcrizion as capeva 
d' chi r era fîola » e cmod là fcapp6 vj y ch' an sb mb vera- 
mentcmôds'favîfslapertantegla chifcrîfs lalapid. Bafta 
sîplacmodlas'vuja, ft Rèàrrivôlî, perche dadopch'al 
pers fta fîola , al n av mai piùben ^ ch' al zir6 al mona pr ac« 
câttarla , e d' lî poc luntan V aveva zà incuntrà quai 
rumîtt , ch aveva tant d* barba , c p6 era in pettanler , ch* 
lu r arvis6 , es cgnuisî, ch* Tera robbâ d' fo fîola . Al rumîtt 
ilacunfsô, esidîfs ^ ch'Tâvèbarattk con aifo faccon, e 
chMa tgnè dri àl Rè d' Vîgna Larga. Donca al padr dla 
Kanza (întand fta nuttîzia , vîgn da ft prencip , e s' arri v5^^ 
ch' i ern dri a attaccar ft* infcrizion , ch'deva ft* avvis* Q» 
qui uccafîon as avers V arca , e al Rè padr dla fgnora Ranza 
vîft fô fîola ; al V arcgnufsî , es Cmmz6a pianzr ; al s* mîfsa 
fuftîntar la part di ftrulgh ,ch* al dfeva ; guardà mb^? i diùk 
p5 che gli în mattiri , e ch* an'fi hà d* abbadar: n* dîflhii ch* 
un ofs d* carn d* manz avè da effr la fo mort ? èla ftà ? quell 
fù la cavfa^chMa fcapp5, e daqul* andar vj ai èvgnû la 
mort. Lûturno al fo regn tutt dfcunfulà, elamadr dal 
ignor Zes anca li armas. laal cuateota^ e qusl fini la fola 
^^.lAondijpiaitf La 



- loUXXK 15$ 

La Fola dU Saba Lcarda « 

AI era una volta un mcrcant ricc magn^ ch* avcva nom 
Marcon, ésavevatreî fioli : la più pznîna d* que- 
fti aveva nom Saba Lcarda . St om avçva d* andar vî 
luhtanpr pruvcdr dl mercanz) , mh al i andava^ coms* 
fol dir 9 conalmal in tal corp, perche al tgneva laiTar U 
ih abbandon qui ragazzî , ch' n' avevn la niadr^ es i era qui 
dou pîù grandi , ch' ern alligr purafeà ; m6 pur lu a* 
psè far amancdn' andar, epr n'mancar d' far la diligenm 
za 9 ch' al pfeva lu , rjnchiudà tutt V fiieftr , es accadnaz» 
z6 i ufs, e p5 i lafs^ un annell pron, ch' aveva una preda^ la 
quai armagneva tutta machià , quand chi V aveva prefla d* 
SI, avifsfatt qualc tralocc. Quand T av pruvîft a tutt fti cos, 
c maffm a quefta dl'annell, Tandô vi un po più quit, perch* 
aldfevalû, ch'al fe itrè chiari segli avifsn fatt qualc ma^ 
léftr* AnVfô si preft fora dla porta dla città, chMa pri- 
ma cofa qui dou più grandi tolfn una fcala dapirù, tsi 
muntonn sùcon un martell in man , e po cminzonn a 
dfchiudar tutti' fneftr , T cavorin con i' ifteiTa facilita 
anc i cadnazz ai ufs ; la pznina bravava , es tgnè ditt : a 
vlj, ch*al pàzigavù, eloridfen* dla braghira, es ftevn 
tutt* al dî alla fheftra. Ai era m6 propri indrîtt alla fo 
Ëa al palazz dal Rè al quai aveva tri fiù mafch ; uru 
avcva nom Ciccarell , un Granzell , e al pznin Tor . Quu 
fti aducchionnfti ragazzi, ch' ern non k>1 belli, ma i ca*. 
pînn àncj çh'gli ern facil a corrifpondr; i cminzonn a 
çhinarilatcftay epèdop afari dl drimoni , e infini ar- 
mafn d' accord d' andar una (ira alla banzola da lor fcaland 
una muraja • I prencip più grand, s'attacconn al dou 
grandi . al pznin arev vlù far da cor mio anca lu con la Sa. 
ba Lcarda , mô an' s la cavava; la s afrè iit tla fo ftanzia , e lu 
:ftevapôilibraa£uipvac» Iftinn^pùaftabai^zolafina a di 
• ' lor. 



t $ 4 ^* Cbiaqlira iU Sanicola . 

lor;tolè . Quand fù l' alba i volfn turnar a cafa . I dû grand 

ern alligr , m6 Tor , ch'era zà al piû pzln, era d' mala vuja ; 

bafla fta banzola i piasi tant , ch' i turnonn de ^V altr 

volt. Intant al fucceff, ch'l'dou piû grandi» cmmzonn 

a n aver piû vuja d^ magnat, e aver mal , cofa ch' fi inf ufptir 

la Saba Lcarda,.ch i vliiTeiïr di armur cm' al turnava fo pa. 

dr . Qugr altr arevn vlû, chT avifTfatt anca li la matta pr 

lï' darp6 lor in trocchafopadr,* ai fgnorTor, ch'era 

innamurà mort dlapznina,s'arcmandava al grandi, ch' 

miiiilh bon' paroi , perche la i vlifs ben a lu . Lor pr piuvat 

d' fervir],un dî gli tinn ù. dficors, dfend: eh furllna a cgnuf. 

fen ben>ch'avevi rafon, quand a z efortavi a n dar tant adit 

ai fiù dal Rè , mo cola i vliv m6 fari al fô al diavl , ch' z' tin* 

t6 , a n al faren mo piû,a faven, ch' vu fi tant bona « di' an 

badarj alla fiizza , ch' av aven fatt vgnir, e ch' an ûar) dn' z' 

ajutar . La Saba arfpos : mo mi m' creppa al cor , es hb 

labbia pr amor dal pa, ch' a s6 quand al torna, ch' an s i hà 

éa. pfer durar , es pagarè n* foja dir che , an i effr , mo in 

tant dsj pur cofa a vriffi, ch*a f îfs r Lor, ch' ern dri a cercar 

uccafîond'farlaabbuccarcon al fgnor Tor ^ fenza ch'la 

parifs fatta a pofta, gli dînn ad intefldr, ch'gli avevn vuja d* 

averdûgrugnûd'auelpan, ch'awanzavaallatavlâ di fiû 

dal Rè , e gusi ( l' dfcun ) la noftra Sabina, cm' an* fi vu, ch* 

V inzgnadi in qualc manira d' andar dlk iri t al palazz trav- 

ftî, ch'nù vcalaren z6prqula folita muraja dov ivînîn 

lor,nùn*faven cmodz^fer. La Saba, ch'era amurevia 

cm' un cagnol , la dîfs d' si , La mattina la s vûi tutta ran- 

dlenta , e pô s' ficc6 dedtj dalla fchina un d' qui grafii , ch' 

porta qui, ch'vanafcardaffarla canva, epô intrôintal 

palazz dal Rè , dmandand la limofna d' qualc pzù d' paa* 

bianc . Ai in f û dà , e li vlè fubit turnar indr j , mo al ignot 

Tor , ch' era ftà avvisà , ch' la ugneva travftî , al la cgnufsi , 

es uleva cminzar a parlari , mo li prefta tm i vult6 la fchina 

dagandi ungranuiton, elûprartgnij» dn'cafcar, batâ 

i'ihan 



lolaXXV. 15 j 

r mari îiî quai graffi, ch* al s 1 fcurtg5 d* manîra, ch*al ftî n* 
56 quant di con T man aranzinà . Quand V furell avn avù 
al pan \ al fgnor Tor feguitava a defîderar d' parlai alla Sa« 
ba , c zk ch* l' vdeun , ch' lî in cà , la n s* laflava vdcr , V pin. 
fonn a un altr ripiegh . Da 11 a qualc dî V fînn vlfta d' aver 
vuja d' cert per y ch' ern in t al zardîn dal Rè , es chiamonn 
la furcUa^ dlend: oh la gran vuja, ch' aven* mai nù, Sabina^^ 
d' qui per d' qui' albr là indritt dal zardin dal Rè , a finten 
propri , ch' a z vîn l'acqua in bocca . La povra gonza, s* vfti 
m tVuna altra manira, es andèin t al zardin dovîeraal 
fgnor Tor ; li i dîfs : oh luftrilsm , m' farela la carità d' du- 
narm qualc pera ? lu T acgnufsl , m6 al fi la rafa , es arfpos^ 
mo SI ben,vluntira,n* dfîv, ch'a vli dl per ? av T vui andar a 
cujir ml con V mi manj al s'arapp6 con una fcala su pr V al. 
br , e p6 i andava tragand z5 1' per • In quai mentr: cofa f lU 
la 11 ? la tols vi la fcala, innanz ch' al vgnîfs z5 , e lu armas 
la su , ch' al dsè dla robba dsfatta , es an' era, ch' T arrivé li 
un pr cujîr di prafsù, ch i dî p6 la fcala , ml cred , c h' al frev 
anc là adefs; a lu ai pareva d' efsr ibufunzà , ela rabbia i 
crfeva • In tant qui dou ragazzi ricorfn d' bell nov alla Sa« 
ba i glî dlfsn , nù furllha aven tin gran bifogn , ch' az pur. 
tadidlK intalpalazzdalRèdûcunanln, inognun d'quu 
ftî , ai è fcrîtt chi è al patron , nù vren' , ch' ai purtaffi ciaf- 
chedun in tla ftanzia d* quai prencip, al quai T àpartîn , ch 
i vdran p5 lor cofa i è dentr i lizj al pulizzîn , e guardà ben 
dn barattar ne ftanzia , ne cuâFanln • La Saba tols sùlïi in- 
trigh, e caland al folit con la corda , l'andô in tlftàni^d' 
qui dû fgnorî,cs adempl benîfsm la fo incombenza;ma per. 
che mô in t la ftaftzia dal fgnor Tor la n i pfeva laflar nfun 
cufFanînyla i mîfs (otta ai linzù un codn,e pô cors vi,innanz 
<\\ nfun d' lor fufs turnà al palazz . Quand i turnonn i ac- 
tattonn li ognun in tla fo ftanzia ft bell cuâfanin, dov i era 
dentr al più bell fandsln ,ch' s' pslfs vedr . I dû grand ern 
aUigr I mè al fgnor Tor aveva un zuff, ch' s' acgnuifeva da 

unc5 



1 5^ La ChiâtiUra dlaBdn^ofd 

un cô air âltr dla cà , c pr n' ftar tra i pi^alla ztnt acqi^i in-^ 
grugni, rand6 a lett dalla rabbia, es ai tutt in&izzi uix^r^n 
prillott y cW al cuzzunô la fchina coxi quantifia Tiiv mai iiu 
quai codn , ch' ai vîgn una brgnoqula grofla cm* è una me- 
la • In ft mentx al turnô d' vi al padr al tofi » es guaxd6 d^ 
lungh ai annj ; ai vift ^ ch* aui dl dou grandi ern amacchià^ 
es capi al tripnf • A n s' p6 air in ch' furia al di : al le vlevaj» 
fiaccar d' baftunà , anzi l' aveva zà toit in man un ftanghett| 
tn6 i fiu dai Rè ^ ch' fintinn i zigh , e ch' fa\m , ch' lu era ai* 
ïîvà, corfn dlà tutttri dmandandi pr mujer rfîoli. Al 
' padr armas tant pin d'maravejaafintirunacofa si£itta^ 
ch'al pins6 d'eilr abbufiunà, esiarfpos: eh imi f^pri 
i m fcfonin si ? an'fon miga da Gubbi aa ftar a fti lofiw Lof 
p6 i cuntonn , ch' in t agn mod i ern ftà con lor alla banzo* 
la 9 e lu ai pars una baza , ch' i n burlafsn ^ es armafn d' ac- 
cord, ch'l'nozz fe fren'fatt quraltrafîra. Quand ft 1* 
àltr dl ,1a Saba cminzè a pinf^r, ch* li aveva^fatt ballar in^ 
f'ùn (juattrin alfgnor Tor, c ch*forfa benlù nlatuJeva 
pr mujer fh pr fari pagar al fio d* tutt i afFrunt , ch' la i ave- 
va fatt, es aveva molt ben una gran pora , ch'n i aviifs da 
efsr d; guai pr Ij • Pr vder donca s la pfe va rimediari, ai vign 
in tefta ft ripiegh : la tols dal zuccar , e dla iarina ^ e dgi^ 
ov^ es il una bella bambozza d' pafta d'zuccarin , e^ 
ia purtè in tl^ ftanzia dov V aveva d' andar li la ura 
tdurmir, es la pus6 in terra dop alla trabacca dal lett» 
Quand fù fini la çenna i s miiTn a funar , e ballar ; li difs, 
ch^Tavè mal alla teft^, e chMa vleva andar a lett: lafîpr 
tver temp d' far quel , ch la vleva , innanz ch' al /jsnorTor 
andafs a lett • Quand la fû in tla ftanzia da per li la tols fo« 
. xa la bambozza , es la mifs fotta ai linzù in t allughdov 
r aveva da ftar Ij , e po s* adduppô dri alla trabacca , esftî 
Il aguflà per vder cofa intravgneva . Quand arrivé al fgnor 
Tor, al dîfs : oh a fon mo qui ia mi znj : adefs mô te t prîls 
accorzr cofa vol dir abbuifunar un £ol d* un Rè, madà 
y bra- 



lola XXK rs7 

braghîra ; t* (uvin U mi infulenta quand t m f ifs fgraf* 
gnar l' man in quai fcardafs da garzol ? t* fuyin quand 
t qi' piantafs la su in* si' albr , e quand a bufc5 quia bella^ 
brgnoqula in t al gruppon ? oh ftk m6 a vdcrla mi ptegula» 
ch' t m farà p6 dir s* a t' è turnà al cont a piart fpal$ cr ml; 
intaldiracqsî al chiapp6 un pugnal^ es al piantb intal 
ftomghallaDambozza,ch'and6cm'è vent, perche V era 
fgulgna, ch' al pugnal la pafs6 da banda a banda i al difs ^bt 
tù : an* fon mb gnanc cuntent ^ a vui mb anc fucchiar al to 
£ingu dalla rabbia » la mi carosna • Ai cav6 al pugnal d' in 
t al ftomgh, es al leccà ; quand al finti, ch' 1 era qusl dolz ^ 
ch' als'tftrvifavatânt ai zuccarin , al difs : oh catt d dis! oh 
ch* pçà y cW apa ammazzà una zovna » ch' paré juft d^ paft^i 
d* zuccarin : m6 a digh^ ch'ft pugnal sa propri d' qui' 
udor^queftaèpurltà la gran mattiria ! cmod proja mai 
rimediar a un dann si fatc? ah : an'mericpiûd'càmpar 
dopa un tradinient si grand • L in difs tant dl qutà in ft an« 
dar^ch'avftufiarè s'a licuntafs;finalment quand Tavdet 
|>h>rà un pezz , Y alz5 la man per piantars iti tla vlta^ 
juriftefs pugnal; mola Saba fûprefta a tgnirilaman^ e 
ultand fora , la difs: pian, ch' al s tara malya fon qui fana , e 
falva^ oh tan* fon si barona da|afiarm ammazzar , quella 
chT hà fri ^ ï è ftà una bambozza d' pafta^ ml n m' fon at^ 
tmtha vgniri dinnanz alla prima ^ perche a favè, ch* V aveva 
raion d' eflr inftizl migh : alla fè a T h6 indvinà , ch* am 
fcufa m5 s' al h5 tratta si mal ^ perche anca ml • • • la sa 
Ctôodi'è. AlfgnorTorarfpos: l'hàfatt ben, V bà fatt 
h^^y ^ cgnofs, ca Thà avù judizi^quel^ch* è pafsMn's i pen« 
la più • Acqt»i camponn (empt in pas, e in aigrj^ e la fgno4 
la Saba dtvîntè fquas una Reglna « 



U 



i;S LâChhqUràdUBâmolâ 

Ld FoU dal "Burdipn 9 dul Pontgh^ 
e dal Gril. 

AI cra una volta un om , ch' era rîcc purafslt , 1* avcva 
nomMicon , es aveva un (loi , ch^ aveva nom Lar« 
AtW . St ragazz n' n' aveva un' unza d' judizi; incantil^ 
barbazagn y in fomma un ver inguangul ; (b padr era pro* 
priament dfprà» perche lu n' faveva d^ cofa s in far • S l' an^ 
dava air uftarj ton di cumpagn ij al fève ftar , es tuccavaa 
lu a pagar per tutt; s' al feva V amor con qualc ragazza 9 ai 
cri a fîcur » ch' da 11 a du di V era baftunà da di altr inrus{ 
$' ai fîifs fBt qualc zent pr ftrà y ch' avliTn cattà da dir ^ e ch' 
i* fuiTn mnà adofs , e li toppa : V era cundutt lu in perfon i 
perdic al d&va» es feva talcos , ch' mtevn la zent in fufpetti 
e con fti cos cIcô dl'ann al cuAava di miindi d' quatrin a fo 
padr, al oual dal gran eflr ftufF^al fi una riflbluziond'cdii^* 
inarl uii ai » e fari una parlada • Ai difs : mi , ft' iavlfs ma 
quant è, ch* tm ivgnû dond s* fol dir, te fmaraviarîfs^ t* vu 
tSec cavfa , ch' aven da cercar la limofna ti , e mi : V inten- 
zîon y (ùi ai h6 mi ^ fre v ^ ch' t' andafs un p6 vi d' qui , ch* 
t'pruvafsimpoc cofavoldir, an vivr fempr conlatefta 
in t al face ? tû , quifti in cent ducatun , va un poc alla fin 
tf Ru vigh , e compra tant vacc , d* cô d* tant ann , aren p6 
tant vidj > ai vindrtn, e prima d' vendri, zà fti bifti franaa- 
dà dal corp , ch^ vol dir , trà i vidj , e 1 ledam a cavaren di 
qùattrih , e s^ingra^ren i camp y ch' z* fruttaran p6 più^ 
€5 a dvintàf en licc ^ niint niint ch' tm romp al çhif* 
tarrin , ml l* fazz dvïntar marches: av pur inzegn'cii 
te dubbitar • Laïdell arfpos : ch'am lafTa pur £ar a mi pà , a 
vui pô anc , cW al s maraveja. So padr isburs^iquat- 
trin y e lû and6 alla volta dla fîra ; m5 an fû luntan^ 
dou mîja, chT av uccafîon d* paflar pr un certbufchett 
tutt pin d' ulm • In ft fît ai era una fada , ch' aveva li èà li 

al piû 



al pîù bcil burdîgon , ch' s' psîfs vdcrVm6 qucll , ch' era da 
ftimar 9 F è^ ch' al Ainava la chittarraadlafpagnola ^ es bal- 
lava qusi ben , e p5 feva di geft , ç di (îmitun con la tefta ^ 
eh* propririnnamurava. Lardell s' innucc6 » ^ difs: oh 
quant a ptgàrè mai ml pr aver quia bftiola; lafadaarf* 
poscmèrèpatronlû^bafla» ch' am daga cent ducatun^ 
ch' r è al s6 • Lardell difs : m6 ai k5 juft qui in bifacca , ch" 
aviapunzml:algli trili» ep6 chiapp5 su al burdigôiiin 
t'una fcatlina , es turnè indrf alla volta d'cà fo tuttaU 
ligr, pinfandd'aver fatt unabellacompra» Quand al fù 
in cà, al difs afo padr : oh adefs m6al vdrà, s'a fonun'oca 
cmod al parè^ c]i\ am tgnifs : mi fenza andarm a ftracctr iln 
là alla fira, ai hô truvà pr la ftrà la mi vintura : con qui cent 
ducatunaih6cumprà lia bella galantar). Sopadr difsia 
sot s6 : ftà pura vder ^ che quftù arà truvà gualc belli ma.« 
niUi d' diamant , ch' a ved mi, ch* V hà una fcatlina ; Tavers 
ia fcatla cûn una gran frézza , e quand al ved 9 al n i catta al« 
XX ) che un burdigon • An' prè mai dir i ft rapazz , e 1 villa« 
,vl\ , ch' ai difs ; lu p6 al povr mamalucc i vleva cuntar cofa 
/aveva far ft burdigon , m6 an' i fû mai dubbi \ ch' fô padr 
al lafTafs dir gnanc unaparola , tant eral mai in rotta con lù^ 
^s i difs : tutfm juft adefs dinnanz ai ucch : tin fod , quifti 
inakr cent ducatun, compra tant vacc in t6 malora, e 
comprl fubit, e ch* al dîavl nt' tintafs, a vgnirm dinnans 
con un altr burdigon jch't* arà da far migh. Lardell an. 
dôvituttfcuttà^esturnôapaffar là da quel bufchett dov 
V avè viil la fada , perche in qua);it a lu , con tutt l' villanj 
d' ^5 padr, Tarèpagà cvelld'vder un altr burdigon, ed* 
fmanpn'fà. Intriftefs lugh dov i era Taltra volta la fada, 
ai la turnè a truvar , ch' la feva m(V fta volta zugar un 
(pondgh^ m6 al feva dl cos :• • • si , altr che burdigon ; û 
ballava la fpizigula , la girumetta , la furlana , e tutt quant 
f bail » Quand al gli av guardà un gran pezz a bocca averta , 
»ldmand5 alla Êkda a la i ai vleva vendr^ ch*al i arevdà 

cent 



1 6^ La ChUqUfA dla Ban%olâ- 

ttni ducatun ; la fada difs : ma fgnor si , vlunort ; la i dl al 
poiitgh in t' una fcatla ^ e lu i di i quattrilié Al s' n' and6 a 
C^ conal cor tranquill » perche ai pareva> di' n i fîifs dub« 
JSi) àC s6 padr bravafs» ch^al dun^a: queft n' lè miga uit 
Surdigon , ch' V è un pondgh • Bafta al fuccefs quel! »ch* 
agnun s' p6 inmazinar • Qiiand s6 padr via; ft^ altra inatti« 
iia,alievlevaammazzar,s*an era il uni5 amigh y ch'al 
tratienyinoaidifsdl cos con tancalgran furord'rabbia^ 
ch' al feva àdrîzzar i cavj . In ultmai di altr cent ducatun^ 
dfendi : quifti in altr cent ducatun » mi t' in daref. anc du* 
fentpurch'an t*avifs mai piùd'avèr tra ipi^ giiardamè 
quel! 9 ch' t' pu eut pr ftrafsinari : quell » ch* at pofs dir T è» 
ch'lan^andark fempr benpr ti, perche fe fta voltaaihà 
agnà^ un altra volta atcuir6»compram6ftî vaccin tanta 
malora > ch' t' rompa Tofs dal coll, o verament fa una cofa % 
Tèmii^ ch' t* compr un' altr pundghin » o unbùrdigon» 
Lardellarfpostraidint; m6 andà pur a burlarinlà. Fi» 
nalment V and5 vi , e cmod av figurarj ^ al pafso dalla folita 
£ida y ch'aveva un grill , ch' an i è m6 ne Sitaz y ne Cortonan 
ne altr mufîc^ch'funn si brav^ch'aviflfn pfù arrivar aU'eccel^ 
Içnza d' quai cant ^ e d' qui' art ^ ch' aveva ft grill # Lardell» 
ch' fînti fta mélodie fi la lolita mattiria pr aver anc queft » et 
sburs5 puntual i cent ducatun alla fada >es toisai grtUin t^ 
una gabbia fatta d^zucca^ e d'brocc verdies andô a cà • A fo 
padr ai fcappô talment la pazinzia » ch' dal gran bafhmà dft 
beftia» ch' ai di ^ al le lafsè in terra cm' mort. Quand al 
povr diavl s' psi movr un poc » al chiappô sil tutt tret V fou 
bifU,e p5 3'.tols al bandda c^ fo,es cminz6 a zirar al mond • 
y arrivé , dop ch* V av camînk di mis , in t' un lug^ , ch* ai 
cra un Rè, ch' aveva nom Zizzon; queft aveva unafiolai 
ch' aveva nom Mîja, mo T era tant zalIa,emalinconîcar 
ch' la n feva mai bocca da rîdr . Al Rè cercava d' dari tutt 
i divertimint ) ni& pinsà vu y la feva agn vol ta più rabbia; 
tant ch' fo padr i ^{s un di ixùi n' iarè coû m cfar perche t* 

ridij^ 



IPoiaXXVI. i6i 

xidlff, a vuiftr qùsVmi:a!ttanclar6un band, ch' dirâ,: 
di'at darè per mujer a chi baftafà IVaiim d' fart lidry 
qudlèqùantatpofsfaréLardcIl al fav quand al fù pub4 
|>licà 5 ai vîgn in piilfir d' tintar la fo fiirtunav es and6 diiiî 
vànz aïRè^digandi: fgnor patron a fonmiqudl ,ch'ml^ 
bafta r anm d* far rîdr la tofa • Al Rè i arfpos ; guarda ben- 
aquell^ch't'divè» çerchèsMa ne pèausl, ai^ndarà al« 
tei" che i pagné Ohivaga tn6 quelle en* vol, arfpos Lar* 
dell 9 zà a fon perla màla vi , un p6 piû^ un p6 manc n m' fà 
cas • Al Rè B vgnirib fîolâ in fala, e s milisn li , e lu fotta 
al baldach)n • Lardell tiré fora i fu bftiulin, ch' s' purtonfi 
si ben tutt trj^ es finn diball sîbenuidràalfond'quia 
chittarra, ch'funava al burdigon, al quai anc in tl' iilefs 
temp ballava 9 e p6 ern tramifchià dal cant dal grill , ch* fe* 
va po lti| ) e al pondgb di geft çon la tefta y ch' alla fgnurina ^ 
à i fcappè tant daridr » en' la n psè più avérai fià^. Mo s la* 
6oIa ride va , al padr fquas pianzeva , perebe V avè prumifs 
d' darla pr mujer a chi la feva ridr , fieehe T era in ool jgh d' 
darlaaqulû^eh'èrasifgarbadazz, eljera tantblina, eh' 
aïfrèftàpeà. Bafta qui an pfeva piû turnar indr) ; m6 al 
truvè un ripiegh , dis, fentm ; mi t' dagh ben mi fiola , mb 
quand an slppafieur,eh'teftaghdefdtrei nottintirpr ab- 
' badari , m] nola tn l' hà , eh* a t al digb mi i anzi ehe at fa- 
rèmagnarailiun; Lardell difs: mô eh- an ftaga miga a 
cerear altr, eeh* am lafTa far a mi • In tant i s fpufonn , es 
preparonn la eenna« Cofaii moal Rè? al fi dar la doimja 
a Lardell 'y eh' tant quant àl mifs la telta in sal eavzal , as 
tniisarunfar,equsîiî la féconda^ elaterza nort, perché 
àlRèfeva fempr piùealearlâdbfain talxemedi ^ éalRè 
diordn^eh'alfuismifs int al frâidai liun. Quand Lar^ 
dells'vîlllà dentr, T avers alfcatlott doval tgneva Tfou 
bifti 5 es i difs : zk y eh' la dfgrazia vol, eh' apa da mûrir mî, 
almane y el mj bftioli^ a vui y qW avyadi' vu la voûra liberta » 
Tantquamftibftiufunn''fora9.2smiiihafajrftutt' trj untî 

L bi 



i6i La ChiaqUra dla Ban^ola 

bî zugh, tant cavriol , e tant fimitun con la tefta, çh- î 
liun sr' incantonn aguardari, in fcambi d' meçfs a magnat 
Lardell , i armafn cm' è tantftatuv^ e intànt al pondgh par^ 
16 :al difs : an Lardell alligrament ,> n çv dforà : cofa vol 
dir , eh' a fi cm una pezzalavà? cofa pin(av patron, si 
bçnch'az avjda la libertà^ av vien effr piû che mai a gai. 
Ion vdî : azavj dà da magnar coii tant amor tutt il temp^ 
e p6 ade£s az av} multrà tanta cumpaiSîon , ch' az vie-* 
vi amaUr ^ e nù vlen ^far pr vu tutt quell, cii'a pfeh : 
avj da favervch'nù fea àffadà^ e prfarvvedrsrèvera> 
vgnj nofc, ch*a vdrj & azballa Tanm d' cavarv d' quu 
Lardell armas tant curt , ch' an favè cola s' dir , es cminz6 
a tgnir dri al pondgh fenza dari aripolla • AI pondgh çmin* 
z& a rufgar T uis prd' fotta,e rofga, e rofga^tant chv ai ù un 
bus grand , ch' ai psè pailar ua om ; Lardell pafsè pr d^ là in 
t'uniugh.^ ch'asaaaava p6 su pr una fcaletta, ts arriv5 
d'fovradalpajar>etutt i su blliu i tgnevn dr£. Ji diiTn : 
fiàmoquipradefs» zàasj falvdai liun, cmandaz, ch'av 
fer irea, perche cmod a dfen , a ien tutt tti affadà , e an i ô 
tofa^^di ^a'filTnprdarvguft^. Lardell arfpofs : m6 al mi 
guft frè f qK s\û ftè hk âk un' altr marî , alla Mîja., ch' la 
n i andafs briia bea gnanc a lu , e ch' al cgnifs durmir 
cmod a il mV.. Ifaltoâasùtutt tridigaad: môquçltèjuft 
un yada lu , oh vut altr , a ftea taatoa a faral durinii: i vu 
z' avj d' afçtar qul^e à v* movr , ch*a vdrj quell , ch* a fa- 
ren ; equ8iii.ànqâaâ in côrt • . Quand i fuan là i fîntinn dir^ 
cb'àlRèairevafaitUrpofâ fofiolaia t'ua gran %norfu^ 
taiûirve^juitqiiilaî fira i fevnl^nOzz^Cofa fmni lor iti tri 
bftiu ? i afptona ^ch^iuik fini la cenna , e p6 andonn in t U 
ftatifziia di fpkis^ Qss* arfuattona dop a una caiTa, es vUin , ch" 
al f^os deva gl* ond dalla gran bumba , ch' V avè trincà , e 
fubdt^ cb* al fô fotta ai linzù y al s^ addurmintô cm un tafs ^ 
Alburdigonftîall- erta,. ci>ubit,ch'alkfintirunfar, alû 
ficcà piaii piaafotuaLcvert ^ es i afiè tant iatora ^ che quai 
^. . bur* 



tolaXXVL ^6^ 

burdîgar fî qurcffctt, ch* Ùl i lavativ, tant i vîgn la moffa d? i, 

corp : lu n s afptava brifa fta cofa, è pr qiieft al n' a v niinc d^ 

diligenzaa guardars da quiprincipi, es çminzô.a far tatit al 

gran armor , ch' la fpofa av fquas pofa y es fe dfdô • A psi 

crcdr,ch* vergogna V av mai lu, a vder ,ch' Tera andk 

dal corp a lett la bella prima (ira ,:e p6 d' zunta ^ ch' Tâvè 

ancinfpurcàlafgnora. Al s'iivb fubit ^es s^fî lavàr da un 

c6 air altr , e p5 inandonn fubit a chiamar 1 midgh • . Quifti 

dinn la colpaal copp , e alla torta^db' era tro^ dolza » es 

difTn , ch' an frè ftà niint. C^and fii qui' altra (ira ^ ai 

s' cunfi6 con i camarir , es conclufn , ch' l'.era ben fatt , ch' 

altgnifsunpard' bragh per tutt quell, ch' fufs mai psû 

intravgnir. Quand al s' tu accumdàqusi, Tandô a dur- 

inir tutt quit • Da li a un poc, ch' T era addurmintà, al vign 

• al burdigon per far la fola dla fîra innanz , tnb al truv5 , ch* 

r era frki pais; ftacofa i vign ben ben in garett,es andô 

dai cumpagn : dis , mèan favj n6 ? mo cofa? diifn lot , e lu ; 

modalîpos, ch's'è mîfs una mafia d'pezz , ch*an pofs 

andaratarialfervîzi. Alpondgh difsimèvin mighbur» 

digon^ch'a far6 mi in mod,ch't ipofs andar. Al pbndgh an* 

r do fotta ai linzù , es cminzè a ruigar Y bragh , in rai fit pro« 

prî/ch^eraneceffari, tant ch'al burdigon fifs qùcll , ch* 

y aveva da far , cmod in effett al s' purto ben cmod V ave- 

va ùitt la fira pafsà , a fegn , ch' al par$ , ch' al ipos avifs toit 

quattr, ofi Icudelld'olîd'fraiîdl dolz,tant i vîgn la tr- 

menda uflîda con una puzza , ch' al dia vl n' frè dura in tla 

ftanzia , e tantmancpô fottaai linzù , ch'la povra fpofa fe 

' dfdo dalla granpefta, es cors dlà dal dunzell conaLnas 

aftuppà , ch' la n' s* dî gnanc temp d' vièîrs , e al fpos era lî 

tuttvergugnos, es chiam6 i camarir» I arrivonn 11 da 10 , 

ch' pianzeva dal gran dfguft , es tgnè ditt : mo cofa oja mai 

dedrj ? an fui zà for d' fti mattiri mî • I fervitur al cunfula- 

vn,es dfevn : ehch'an s'dubtîta luftrîfsm, ch*an frà ngotm, 

c es i dîirn;ch la fa va/)h ai era una volta un'amalà^ch avevaiî 

La dal 



1^4 LaChiâqliradlaBànMU 

dal lêtt atmedgh ; ora ail amalà, ai fcapp6 dal vent d* fotta ; 
al hiédgh al fînti , es parlé Jatin, dis : famtatibus : m5 da lia 
Wi^ altr poc ft* amalà s? curn6 ariîntir lu con dr armor » e al 
medgh difs : mtntojitauhus : mo si bona : lan fu gnanc fini 
n , ch' al il la terza ; air ora al fcapp5 un po la pazinziaal 
medgh es difs : oh, oh ; afimtatibus ; e qusi m5 li luiiriirm: 
pr fti dou volt la fr^ fcusà , bafta m5 ^ en' la n al fazza mai 
più) ch'lafe fvergugnarè pâ tropp. Ohinquanta<|ueft 
( arfpos lù al cagon ) an* h<S pora mi , am vîn rabbia d' avérl 
fatt r nortpubà , che pr altr pr l' avgnir , s' am arfsent più^ 
pago mi : ncura lia nott s' a dsiis crpar, an' vui durmir unji 
gozza, anzi avui ,ch^apinfamn a qualc remedi, ch'm' 
lurtifica ben , ch' an m' intravigna la fola d' qlù » ch' i difn r 
ch'trei volt cafcé) e alla terza al s arbaltè • Baita a far la fola 
lunga, écarta, la terza nott i fpus mudonn li:anzia> pef* 
che in tla foiita an s i psè ftar dalla gran pella ; as fl rïiudar 
la fbdra ai tamarazz^ as mifs i linzùbianc, epàalfpos 
chiam6 a cansîi i su fervitur , dmandandi : cmod s' prevmai 
far fta nott pr n' andar dal corp ? ml zà d' durmir , an' h& 
pora 9 m5 Tè quia cofa d' quel corp » ch'và qusi ladin : coâr 
- s* prè far? Fra i fu fervitur , a i n' era un , ch' era fiol dT un, 
éh' vindeva cannell , e duzzun » fcudell, e cuccan pr la can^ 
tina ; oraqueftvols proponr una cofa, ch' era fécond la îo 
profeffion , es difs al patron : fala sh feri flriffima cofal' hà 
dafar? las'hà àsi far tor lamifura, efarsfarunduzzon, e 
aplicàrl alla part , c p6 ch'an s' dubbita • Al cavalir arfpos;? 
mo va pur a burlar in 1^ , ch' a fon ben mî muilazz d' tarai 
si 9 e in fatt i V andonn a urdnar > e p5 quand fù (ira T andcV 
a lett , es i apliconn al remedt ; lù p5 fteva li a lett favi ^ favi 
peripôra dn* guaftar l' urdegn > e pô s inzgnè d n afrar' mai 
gfiancunocchpreifrbenin attenzion s'a! corp asfiismai 
cmenzaburdigar. in tant méalburdigan, ch'altgneva 
d* ozQÏi 9 vdand , cb' an s' adurmintava mai , diis ai cumpa- 
un; oh tus: afenbeam6a£vinàiiavolt%ai ipo& n'dorm, 

emi 



loîa XXVI. \6% 

ht\h 9 emi n* pofs andar a far la mi f unzîon ; afpetta , afpet« 
ta 9 arfpos al grill \ cW adefs , adefs ai trov mi al gal« 
Ion« L'intrôintlaftanzia, escminz6 acantar qusi ben^ 
ch'al fi vgnir tanta la gran fonn alfpos, chTavfva lafî 
d'sfurzar$vcd*fpalancariucch quant alpfeva^ ch'in ul- 
tm bfgnè ) ch' al cajafs , es cminzô a durmir • Al burdigon 
cors caminand pr andar al folit lugh» m6 al truy6,ch' 
r.era frà al pafs aa quai duzzon ; al turQÔ da qui altr , dis ^ 
' nifsi n)os : mî n* pofs far niînt ^ perche al s' è aftuppà dedr j • 
Al pondgh,ch* fefrè tratt in t al fogh pr fervir Lardell ^ 
difs : pian pur , lafTa far a mi ; 1' and5 in falva robba, es 
cminzô a rumgar in tutt V panir y in tl fcatl , in t gP oll da 
furmai , e in tin al truv5 un vafett d' muflarda » ch! era d' 
quelladallafenva^ch'lapzigava^mola pzigava; cofa iiU 
}ù ? al i arvultô dent r la c6 , e p5 cors la dal fpos , es i T an- 
d6a sfergar ben ben fotta al nas , ch' iubit ai vjgn da 
Itraniidar tant fort , ch' al duzzon sba]z6 quant è d^ qui 
a là : pr fodfgrazia p6 T avè vultà 1' fpall alla fpofa , e a) 
duzzon i dî d* pofta in mez al fioAigh a 1 j con tant al gran 
cmpit y ch' al V av a amkzzar ^ o almanc al la nizz6 ! La 
fpofa, ch' durmeva profondament » dfdars, e in tliftefs 
tempfintirs dar fia qutàin t al pett , la n' fav mai cofa ^* 
pinfar ; là s' mifs a zigar tant fort^ ch'al cors al Rè, es 
dmandô : mo cofa àla ? li arfpos : oh fgnor padr , ch* al vî- 
gna pur vj^am è ftà fparà un murtalett in t al ftomgh • A 1 Rè 
arfpos; mbPèmoafsà^ch'apfadianc zanzar con ftmur- 
talettqusî in t al ftomgh , âm par al gran dfperpuft ! 1' ali.6 
pà sùl* cvert , es truv6 lî pr al lett quai duzzon^e 1) la fpofa 
con tant d'burgnoqula,e p6 una puzza fotta a qui linzi\ch* 
alla fpofa ai dfpiasi pô anc più quella,ch* n' avè fatt al duz- 
zon, perche al fpos aveva lafsà ardar dal vent. Al Rè, 
ch^ viit fta fpurchizia , e p6 ch' i] cuntonn , MV era la terza 
nott , ch al lavurava d' quai guft ^ al s i vult^) dfendi : ofs , 
ch* al s' cunteata un poc d' tors d* qui » im m' intend mîga 

L 3 fol, 



i5d? LaChiaqUradlaBanftôla 

fol ch'al s* ava da tor d'infta cà,mô a dîgh anc d'in fta cîttlk, 
afti maraveî , ch* an s* vergogna , e mî an s dira mai , ch' a 
vuja Un câgdn si fatt pr zenr • Lu era jpô lî al fpos , ch* an 
âvteva gnanc la bocca ,è quand al ruviti ,1* and6 vj^ 
ch'aft s' in fav mai più nova^ Al Rèmô intant , ai vîgn 
in ment, ch' fors tutt fti dfaftr i pfevn intravgnir pr a ver 
manca d' parola a Lardell , e p6 d* zunta , ch* al T avè dàda 
iTiâgnàr ai liun ; al muftrava tant ramaric d' fta cofa,es 
tgneva dïtt • oh fulfal vivqùal puvrett ! Al burdigon , ch 
finti ïti fmani , al s* fl innanz, es difs : eh facra corona T è 
viv vedai , m5 luttriffm si , es è tant al bon fiol , ch' al mé- 
rita ben po d' dvintar fo zendr , anzi che , s* al v^ol, ch* al 
andamn a tor > adefs adefs al vgnarà ; al Rè arfpos : oh sîpt 
bendettcusrm,t*m'hàpropridà lavita, perche an pfe- 
ira aver ben ne dî , ne nott , ch' a cgnuiTe va al tort y ch* avè 
fatt aqual po vr fiol : fall donca vgnir , ch* al abrazza , e ch* 
ai daga currand mi fibla* Al grill fùlù, ch* smofs» es 
ând^vi a faltut su in s! al pajar dov era Lafdell , es î cun^ 
ta agn cofa , e p6 al f 1 vgnir a palazz , e al Rè i vign incons- 
tra , al r abrazz5 , es i cunfgnô fo fiola y e in t al far fta co« 
•fa ^Lardell dvititè al più garbat , e cumpî zovn ^ ch* s* 
Wifsvder^eaffadà, perche qultreibîfti i cummuniconna 
Tu la yirtùd'pfer aver quell, ch' al vleva. As mandôa . 
tor s6padr, es ftînn p6 fempr infem alligrament, e ail* 
ora quai vecch cgnufsî p6 quant vantaziavèguadagnàla 
çômpra d* qui* bltioli , chî pars sî gran mattiria • 
I camoonn mokj^ e fenza nfun affann; 
/; Ch^Vshk m t' un ora quell, ch* n's'hàîn centann^ 
''■/' ' ' ' . 

La Fola del fett SurdL 

AI eraunavoltaunom più toftcuntadlncheztadln, 
in fomma un caâlan , queft aveva nom Ambros ; an 
£ trùvàvk «Ict capital pr mancgnir fenfioli ,ch' 1* aveva^ 
. * fnwiui 



& unâ gran fttta d" tren ♦ ch* Qfa tutça pjna d' aï • . Tutta 
la zent , ch' vleva sferg^r r ai tQ tl ifif^lf^ » vgneva d^ lu a 
cumprari^ e^ quia manîra aVjça^ip^va cpn i* fo\i crja^> 
tur. St om da ben aveva ni5 una gran amkizfa con un': 
altr 9 ch' era pur ança lu dl iftefs caftell » ch' aveva nom Ba. 
fia,ni6queft m6 era ricc sfunda \ù. L' aveva m6 lùfett 
mafcch^ e al piû grand » ch'avev^a norn !R.izzol er^ a.nilV 
ch Tera un gran pezz , es n' s i truyava remedi|Si ben ; ch' s5 
padr aveva ipes, t fpant Tofs dal coÙ per guarirL Qra 
Ambros ana6 un di a vifîtar Bafia^ cioèrandôpervder 
al (o amalà , e iû Bafia i dmandè quant fiù l* aveva > perche 
81 ben, ch' i s ftevn qusi vsin, al n'iavè p5 fti fatt • Ambras s 
vergugn6 a dir,ch'al n aveva fn di femn^es i difs una sfrapla: 
dis^ ai hà quatrr mafch , e treifemn; otidonca^iaripos^ 
BaGa , manoamn un poc un qui da mi d' fti vuftr fiù , ch' al 
farà cumpagn) a RizzoU e vu q^ arj piû da pinfari • Ambros 
s' truv6 impazzà, perche an vols parer un bufadr , es n' fa« 
vècofa si arfpondr: bafta al difs d'si qusi dfevdament ^ 
es turn5 à c^icon tanta malincun j , perche an faveva , ch^ fi- 
gura s' ht con al fo amfgh^ch^ai prmeva dn' effr tgnù pr uni 
bufadr • Al s' arfols d' dmaodar al fou fioli s' una d' lor i 
vleva andar, equsi al cminz6 dalla più granda andand all^ 
piû pznina , es i difs : an to(î » chi è quella d* vu , çh* s' vol 
dsfar ai p iruchîn da donna , e trar z6 la ftanella , e metrs in 
fcambi una gabana , e un par d' bragh da ôqi ? perché a vr^ 
p6,ch^oueliaandafsdaBafîaa tgnir cumpagnj a fo fiol^ 
quell,\cn' è amalà» La granda arfpps: m6 fcuflanï pu^ 
mslrpadr^ ch'an h6 brifa vuja d'farfta cofa» quraltra;^ . 
ch i tgneva dri , ««difs anca li : oh adefs si vè» ai n6 tira s0 
tutflcucai^eshofattla ghirlandîpa qui in mez, perchei 
pofT^ ftar mii la fcuffia , e p6, ch' avifs da guaftarla a tgnir al 
capell 9 oh ml n5; un altra difs: m^ m m'vui godral 
miftanlîn , ch* am fon cusî, ch* èrfini: d' incarna ; in- 
fonuna da un c6 air altr tutt V piùCf i;<wdi (lififi i su parir ^ 

L 4 ". es 



i69 La Chh^lirO^dla Bans^ola 

cSîi în volfn fàvcr • In ùltm V afrîy6 a dmandarl alla. 

piû pznVna , ch' avevà^iiom Bluzza , e 1) difs : m5 ai andar5 

bcfe mi pà per felrvîrv , m6 si ben , vltintira , a ved , ch' a 

fufpîrà agn volta , ch quefti dîfn d* nô , rao cos èl ? oh aL 

mi pà pr cuntîntarv , am farè ben in forma d' un gatt . Am- 

brosrdifs : oh gajarda : fiola mi tm' hà dà propri la vîta , oh 

sùdonca n'perdentemp» L'and6 da una arvindris, est 

cnmprè una gabanelia cT faja , e pô lacundufs là daft omè 

Quand la fù là, tj fmn tanta cira , e aj^padr, e al fiol amalà , 

chij là cUnduffn li in tla ftanzia ^ e jda îi a un bris al padr dU 

BIuz«àturn6acà, eljarmasll da Rizzol. Queft cmmz5 

aducchiar ft zu vnètt , es dfeva in cor s6 : m6 mi cred , ch' al 

fi una donna: lu n'hà barba, lu hà la vos futtila, lûfàdi 

pafs curt çurt cmod fà V donn,lù hà una carn zinril ^ infom- 

tna ai zugarè la tefta , ch' V è una donna vit! da dm , e mi ÙL 

ient; ch'acmenzavleriben# Qui al cminz6 a vgniridla 

malincunj , al mal i crisi , es i vlgn un fi^ron da cavall , ch' 

îdutturdîiTn, ch'ai vleva eflfr di guai. La fomanimafe 

dftuzevâ dalla pafllon » eutl di la idmand6: m6 fiol mi 

cofa prevja mai far pr fart guarir ? di ben su , conta alla to 

mamma cofa t' dà impazz? vrlll andar atrarforaxi'una 

|>orta P vriil far qualc zicucchin con di cumpagn ? arlli vu^ 

|à d' andar à fpafs in t' un i):erz ? a in cruvaren un in preft » 

Ki^zol ; ch' fintî tutt fti curtsj, difs : eh niamma : faviv cofa 

m' dà împazz? a fon innamurà dal fiol d' Ambros ^perche, 

«' an' al favj , quelia è una ragazza, e ml s an' la pofs aver pr 

friijjér^âsballaco. So madr arfpos: mb ada{ifiolmi,ai? 

«1 bifbgna prima favér s' V è vera : lafsa far a mi , a vui^ ch' a 

famn' ima cofa : a la vuî mandar^in tlaftalla» epo vui^ 

jeh* la vaga a cavall d'unpuledr, ch' a s6 p6 mi , ch' s la fkri 




^i^ ^ ^ ^ ___ 

jallorapv 

vren,es<îirjp5 aiicavù, ch* Tè un om. L' amalà arfpos: 

oh«i 



FelaXXt^L 169 

éh Si SI la mî mamma ; e qusi la i urdn5 » ch' Y andafs un 
jtoc a cavall d* quai puledr , ch' era qusi , e qusi . La i and6, 
in5 ta iteva su drltta con un muftazz dur , es cminzô a fart 
far dl cavriôl , e di fait , e p6 andar de trott , c d* galopp , 
elâfsla pur far a li, ch' la madr di' amalà , are zugà la relia ^ 
ch' l' era un om , es al dlfs a fo fîol : dis » oh fiol mi iivat pur 
ft'umor d' in telta,perche at s6 dir mi d' bon lugh, ch' queli 
Wk èbrifauna femna:ohdiavi f s^al f^dlcosins'qual cavall^ 
cmodià juft qui , ch* fan la cavalarizza » oh fta pur qiuit Soi 
mi , ch' l' è cmod at digh mi ; mo Rizzol fcuUava la ceftà y 
estgnèfodla^6uppinion. Somadr turnô : dis,ft¥uim6 
ch' a prùvamn anc quefta » la mand6 a tor un fchiopp ^ e p6 
chiam5 laBluzza,es i difs : uhi cuslîn cargam ft' fchiopp , e 
jp5 fparai ; li con una gran franchezza la mifs la polvr dov 
i'avèd' andar, ep5 fparô con un' anm, ch an s' psi f«P 
d* più . La madr d^ Rizzol difs : e qusi n' dîghja ihî , ch' al 
ne una donna P Rizzol arfpos : e dai^vù la vl| a voiir mod ^ 
e mi là vui al mi ; es in fon innamurà more , m' aviv inces ? 
es digh tant innanz, che quand an V h6pr mujer»andar5 
alla bufa :a vdrj . La povra fo rtudr , ch vdeva , ch' l' era 
i}usi Wft inà,e nujos^ch' an' vlè più tor ne (îropp y ne ngotta ^ 
la i di£sf : la vut faver nétta ? fen una cofa : déni ad intendr ^ 
cb' al diittor t- hà urdnà, ch' t* vagh alKacqua abagnart : 
èidirà)Ch't^vu,ch'alvignatigha lavars anca lu, e a fta 
manira as vdrà cmod l'hà d' aver nom ; Rizzol s' algrô pu^ 
rafsà i bh dis , adefs a v j ben tru va al pè dal mal . La Bluzza 
xAby ch^finci sbufmar d' ft' andar air acqua » e ch' la i aveva 
d' aiïdàt anca li , la truv6 unx>m , ch' era amigh grand d's5 
padr , es aimâs. d* accord , ch' quand iï tal avîfs vîft , ch' i 
ernlàperdfpujars; ch'aliifs fmta d' vgnir tutt affannàa 
dari nova a li, ch' al fo pà vlcva mûrir, e ch' al Javlcw 
va vder fubit ; qusi fi ft om , e Ij s* turn5 a ligar i fcfun , ch* 
la s era zà cmenz a dsfiubar , es fi dou cinmoni , e p5 cors 
A cà . R^izï^oi armas più mort che viv^ quand al; iil arcà . fo 

xnadr 



I70 taChtéqUraiWBiinzoU. 

tnadralvift tant încantà, ch'las* inmazinè, chMflifsdl 
dfgrazi , es i dmandô : cofa î è una bona voira ? lu i cunt6, 
cmbd r era andà ; Ij arfpos : mô n' t' dfprar : fit qusî : tù su 
caminand , e va a cà s6 , e t vdrà : s' al ftarà an pezz a lafiars 
Vder cm* t* i'hà fatt chiamar , al frà fegn , ch* al s dfpuja da 
donna . Rizzol ubbidi fubit , es n' pers temp ', la prima co- 
fa al vîftAmbros, ch'era quell, ch'avè da munr; Rizol 
i.difs : oh am alligr , an* è d6nca véra, ch'a vladi mûrir, e p6 
difs : oh are pur al gran bifogn d' parlar juft adefs a io fiol» 
mèch' alvignapreft , perche ai n6 frezza. Àmbrosarft{> 
curt» es. cors su da qui ragazzi , es difsallaBluzzà,ch's* 
mtifs caminand la gabana, lis la mifs, m6 laiftldri un 
pzol,e p6 la s dfcurdb la fbnella . Qijand Rizzol la vîft , al 
difs : éi la mi galantina an'fon nùga ;natt vdî , guardà m6 ^ 
■Z. sj una âùxinxt^ vui , ch' a iiadi nû nùjer s' a d&îfs crpar ; 
al chiamôfo padrAmbroa, èsial difs^ lùvift» esçgnufsi, 
ch* r-era la fiirtuna dla ragazza, al gliârfposs imô-pur ch' 4 
Toftr mslr padr sîppa cuntent,mii fon. Tuttinfeman» 
donn a cà d' Rizzol , e al fo pà , e la s6 mamma s* alsronii 
avderalaus)d'ghiriga|a, esavn a car a vder, ch* aliavè 
accolt, cJi'la fiifs use dionna. Quand i fuitinn, ch'^hi 
vleva pr fpofa , i fiinn più.che cuntînt : fn ch' i dmandonn 
a Ambrosperche 1* avèmo &tt.qula mattiria d* dari ,ad ia* 
tendr , ch* la bxis un' om ; lu dîls , ch* 1* era ftà , perche al 
s'vergugnavad'averltuttfcmn feitta un mafchj perche ^ 
dis,adirvla gl'în fett femn in fanità d'tutt. Al Padrd* 
Rizzol difs : mhzk che gl* in juft altrtant quant è i mi fiû , 
ch* în tutt mafch ^ fa un cofa: dan una proha agnvn di mî 
fiù , andali a tor tutti , ch* mïpr grazia dal cil ai bô al mod 
d' fari al fovr dota . Ambros al n i pars vera, es cors acui> 
dur lî tutt fli ragazzi , ch' al fô un gran flazell d* fpus , ch* 
av mantign, ch' as di^ovra alla rola dalla torta, 
Es lavuronn d* cunfturà , e d' zuecarin , 

Mti'a min m psi tuccar gnanc un bfcuttin . 

La 



ftJâ ICXVÏIL i7t 

Là FoU dal Curéett . 

AI èra una volta un 2ovn in cort dal Rè d* Fium Largh^ 
ch's'chiamavaCurvett, moTeratantal bon fiol, 
ch* an s'prè mai arrivar a ëefcrivr l'fou bon* qualité . Al Rè 
i vleva un gran beri , perche vcraraent al le meritava , m6 1 
àltr curtfan i avevn invidia , es n' fèvh mai altr , che dfcot- 
rer fra d' lorx:on dla paifîon d* ft' om, ch*era »î ben vîft 
dal patron . I dfêvn : itib ch* diavl àl . ma fatt quftù , ch* al 
Rè r apa d' aver tant in grazia ? nû aven lafi d' oarz ail' im- 
pkc pr incuntrar al guft dalRè, ehibô, an fcnngotta, 
in6 qutft bafta , ch* al s' mova , agn' cofa è miraqul :^ qusl 
tutt* al dî truvavn fempr cvell da correzr in quell , ch* leva 
Curvett , e in tutt gli uccàfion, i s inzgnavn pr quai poc, ch* 
i pfevn d' mettrl in d/grazia d' sh maeftà . V è ben vera , ch* 
Curvetera afFadà, ^'vol dir, al s* accurzeva prpocdt 
trentuh ch' i] fevn , e con deftrezza al s^ andava fchcrraend • 
Al vîgn in ment ai fu nmigh d* accurdars infem > e d' vder 
s i pfevn rompri al coU pr una ftrà dififerent da quella , di'T 
avevn tgnû Tm ail' ora^ cioè con al ludarl, e ditn ben , o far 
vifta d' dir ben d'iù con al Rè , e qùfi i andonn dal Rè lu* 
dandal , ch'l* era tant inzgôs,'es dfevn ; oh l'è ben p6 un rd- 
gazz, ch' fa tutt auell , ch' al vol con la fo tefta , al s' è d^ 
vantd' rubbar -al cavall al om falvadgh • Bifogna m5 fa- 
ver , ch' ft om falvadgh era nmigh murtal dal Rè , e prche 
al s vdeva mal ficur dal perfecuzion dal Rè medeAn^ al fteva 
fempr arnrà in t*un bofc, perche Terâ dà bellà a cafcari 
in tl' Man n' s6 quant volt , e lu pr furtificars da ft prigul /al 
fteva cmod ai h6 dltt arpiatt^ fempr in ft bolc , dov i 
era unamuntagnad'ùnaltezzaincredîbil , e lu fteva là in 
cimma . Ora ft umazz aveva un cavall , ch' aveva tutt 
l' blezz, ch' s'ponn immazinar , al paré fâttcon al pnell , e 
^6 d' zunta l' eia aftadà,e pr viitù a' iU fadadura , al parla. 



t7t ZdChîaqîifêiléBilfiMlâ 

vacmodafennûaltr. I altr curtfan,ch*favevni ch' za- 
qUn era l'om fakradgh, ch* malguai adiiideyafottaal 
grînf , e ch' i favevn la difficulté , en* i era pr andar da lu , 




iâcra corona s la vdîfs al cavall, chthàrotnfalvadghta 
fen pr dir , ch'^la ftarè qualc dî dn' magnar per ftari a guar« 
dar , oh onell frè un cavall da par s6 ! JL ■ hà da far in mod 
d' toral a* in man a qui' umazz, Curvett è una zoja : V \jk 
zà dltt , ch* ai bafta V anm , eh lailenal pur far a lu . Al Rè 
ch'era un p6 goniz,sMafs6 prillar da fti paroi, e p6 lu 
crada cumpatir, prche al n' arrivavaacgnofTrla malîzia 
d' qulor ; al fi chiamar Curvett , es i dîfs : oh caro d fSi , ch* 
aiava al cavall dl'om falvadgh in tl' man , cp6 cmandrn 
dov a fon bon , ch* t* vdrà p6 tî . Curvett cgnùfsî , ch* 
euefta era ferîna d' quel* grintin*, ch* ern fempr dri a 
darialgamb, mè pur aldiffimulè, es arfpos alRè:.ttm: 
mî far6 quell , ch' a pofs . L* and6 vers quia muntagna» 
c p6 intrô pian pian in t* la ftalla dl' om falvadgh , al nùft 
la fella al cavall , e p6 munt6 su , m6 al s* inzgnava d' tgnir 
ben fort i pi in t la ftaffa pr tutt mat quell, ch* pfevâ occor- 
xer . Al cavall , cmod ai h6 ditt, zanzava, e quand al/ 
vift chiappà su con ftà franchezza , e cundutt fora dla ftafc 
la , al s* mîfs a zigar : uhi patron, m6 an' i udj ? uhi Curvett 
m* porta vi . L' om falvadgh udî , e ficcom lu era zk mezza 
biftia , ^ s r intindeva 1) con quegli altr biftt d* qui cunturni 
. es era fempr pruvift lî pr cà d'agn fatta galantarj , o d' un 
ors, o d* un lion , o d' un lov, es aveva anc di gatt mai- 
mun . Donca allora quand al cavall i d) ft' avvis, l* aveva 
ftacunverfazioii, es cors z6 feguità da ftibiôi,çh'avevii 
tantd* buccazza avertacon intenzion d' fguflars Curvett» 
m6 lu n* era si baron da lafTars taffiar ,* al cminzè a battr U 
fcuiiayçvi^gamb con al cavall >e vers la dttà» ch'al feva 

galup- 



•' folaXXVnt 175 

galuppar al cavall cm' è vent. L'and6 dîntufhzal Rèa 
prcfcntarial : dis, ch*la tuga, qucft è al cavall; al Rèl'^ 
abrazzôies i ti carezz juft cmod s al fufs Ak un fo fiol , e p6i 
dunô una bella pufsà d' arzent , e dla tela da camis ; Qulor» 
cW avevn propoft fta cofa con pinfir, ch' al prigulafs y bu& 
fiivndallarabbia,m6nonoâantins'pexfn d'anm:esdl£. 
fn 6ra d' ior: eh bso ben y ch' azinzgnamh in tutt î «lod d^ ; 
fari rompr ai col vd\ . l tumonn .dal Rè digand : oh aven 
pur tant a car, ch' rapaavù)qual cavall, al ftàmè ben z6 
in r la iialla , qusi pslfs m5 voftra maeièà aver T àddobb 
dla lïanzta dl' om faivadgh , ch' ai dfen mo, ch' ah' i è cof^ 
cumpagna pr tutt al mond : oh air ora si , ch' as dire da pr 
tuttch' V. S. lUuftrîffima è un gran Rè : V è propri una co# 
fa, ch- val un tfor : ch'al fazza a mi mod , ( dfeva un d' qui) 
ch'ai mandaCurvett,e chisi, ch'aibaftaranm: oh alftà 
tanton a rubbaral • Al Rè ai vign vuja purafsà d^ aver anc 
queft , perche V era facil da priliars cmod s'vleva ; al difs : 
jiXSurvett : mi vrè cuslîn V addobb dr om lalvadgb # Cur^ 
vett fenza dari âStr^ rfpofta i vuitô Vfçall , es and^U ' 
muntagna ^ e p5 s' ficcô tra lum , e fcur in tla ftanzia MoAf 
durmeva l' om faivadgh , e in quai mentr , innanz ch" ait 
vgnifs a lett con la mtijer , Curvett dslig5 tutt i ligazz d' in 
tichiud,ch'tgnevn sûr addobb, e p5 s'arpiattS fotta al 
lettre lin , ch' in* funn ben in t* al prim fonn , lu n* s* mofsj 

Suandal {inti,ch i durmevn , al cminzô a tirar zb V addobb , 
b' era zà bell e dfplcc , pianîn pianin , es T av tutt • Ai vle« 
vap5torianclacvertaa'ins'al lett: al cminzè a tirar un 
puctin adefs ^ e po un altr puctin fra un poc , tant ch' V om 
faivadgh s' arfinti, e fintands tirar la cverta d' adofs, al chia« 
in5s5mujer, es i difs: m6 n tîrar tant fta cverta, adefs 
adefs tm' la tir vi d' fatt , mî piar5 p5 dal vent , es m' vgnarà 
al mi dulor ; fo majer arfpos : ma bon, chi hà da dar dman« 
dâzavlevajuft adefs dirt, ch' t'dfmti is d'tirarla, perche 
inifoniqui.bdlaeaud^,mln'h5più cverta adofs d'nfo- 



174 LaCiiaqUr^idlaB4nf(9la 

na fatta* L' om fàlvadgh turn5 tutt maravjà a dir : m6 
cionca dov èla andà fta cverta ? es cminzèa zampigarcon 
r man pr tirarla su , es cuzzun6 in t al.muftazz d' Curvett • 
Quand al iînti fia cofamulsina, al s'mifs azigar: ajut,a. 
jut , r è qui La fantafma dai gmifs j : su ben vgnj vi con dl 
Itim* Tuficipifunlntd'qulacàje tutt qui biâ-, ch' ftevn 
11 da lu, corfn, m6 in* psîiin far si preft, ch* da-qul ora , dt 
jBifsimpres la lum, e ardutt alpopl, Cùrvettavevatratc 
s6agh*.to(adauna £tieftra^ ch* l'avè aducchià lù^ quand 
al vign > ch' guardava inftrà , e p6 iiccom l' era un gran fâ- 
guttazzd'ïobba^ch' vgnev^in su ai falt6 adofs tora dla 
^fneftia)^ fegncb*lùera zàluntan un pzol, quand V om 
fàlvadgh cminzà à capircofai mancava. Ân*s'p6 cuntac 
l!algrezza>ch' av al Rè, quand Curvett i vîgn dinnanz 
coaAÊtgottd'robba.-Qui curtfan s'dliniavn dalla rab- 
bia,edl.Rèfërmamavaaguardara quai belP addobb , di' 
,cra tutt d' arcam d'or, e d' feda. Ai era una gallina, 
xh* feval' ov , un gâte , ch* piava un pontgh, una vecchta^ 
«ch!^ 61ava , di fiiu: dla banzola , e infomma ai era^taota rob> 
>bà,ch'as psè divertir di di„e di di . Quior ?n6, cb* aren' pur 
;vlû Tarvlna d'Curvett,! truvonn juft al Rè tutt d' ghirigaja, 
ch* guardava anc a qui aroam, es diiTn : oh fo maeftàhà 
tantguftafticos; v^h o va p6s'Ia vdîfs al palazzych'T 
■ hà mS lu Pom falvadgh,e ch a in fiifs patron : ohquell èon 
p^azz i al n' è mîga da dar al garett a queft, ch*è qui vedah 
jiib tih , ai è tant 1* gran ilanzi , e di mzanin , e di falva roh. 
bavelasobellabugadarjconla caldara in tlafuraafella, 
e al it^ureli alla fuga d' cusîna : oh la i n' are fnîll cunftrutt; 
e chisl , ch' s* asi amett qnal ragazz d' Curvett , al gli alfa 
aver. AlRèdîfs: ofs blgnarà , ch' ai dmanda anc quefta, 
2à ch* am rumpi tant la tefta, e qusi aile chiam61i,esi 
difs: zk m6, ch't'hiifatt tant, £à m6 ancquefta,ch'?n 
t' romp p6 più com s' fol dir . Curvett se ftriiizî intl fpall , 
e p6 s' mlfs a caminar , es' arriv6ia dai om fàlvadgh , ch'fo 

mujer 



^■- FoIaXXrilL 175 

îTîû>criiy^v*fattfiù,clùenLufsi d*cà ôrinvîdar iparînt; 
ch' al feva un dfoar^ e la parturienta y clx" sveva fatt al dt in-' 
nan;:^tui'umi2zin falva^tl^ suera liv> da iett pr farli àl- 
dfnar, perché ian'avfiva'un canîi€hf*>i difo mâ[nu Gurveift » 
ch' vîil , ch' la po vra dîavla cra mal in gamb , ai difs con un 

_^j(iiuftazz brunzîn : mb cofa fav puvretta , n partufifll ijr ? c 
oz a sj qui a arfcaldarv ? guftrdà , ch* al paît n' ev vaga alla 
teila; liarfpos: ah d'grazfa tasj: n* vdiv^ ch'a fonqui) 
ch' ai h6 un da far^ çh' a a pdfkpiù^ esti' h6 nfun'^ ch^nf af)Si« 
ta ? iùarfpoi: inô dovibbja dÙl? mi \^* éu:6 qucH'i ctf' v'ibk 
fogna, laflilmpurfara-nii. La^ donna falvadga aripbs: oh 
iiav bndett fiol m^, zà donca y ch'a Vlj ùli cvelî, tolè ft 
curtlazz , e ftlà z^ ftiquattr pzû d' legna, ch' i in tant i gran 
zucc , cIl ai ho pora^cb'i h m' ftelii la pgnatta; Curvettalfs ît 
mbYlunttrafpoiav vn'dfîv,r€h'avlji'di-a ftella fti qdattt 
pzùd-legna^môch*Wivpiù bcUa legha d'quefta? fetop- 
pa : in fsiambi d' mnar in ilrlegna ^ al nîn& m s al zucc alla 
donna^ ch' al gli albatti quant frè d' qui a Ih; U povrafpirta 

' mors innanz di* accorzirfa • Quand V av ammazzà quftj » 
al cors fubit dinnanz alla porta dal palazz^es dfcavô un bon 
fufsaddltbeii profond ^e p5 ^cverif d' brocc d' albr^ e d' 
erba^e lùj'arpîattè.dop alla porta; qùàt)fdalviiiron| 
fàvSadgh^ch'ainrivava con tiitta quia kent> als'mifsazîgar 
làinmezalprà:v2vaalRe df^FidnLarght» e mora Votn 
falyadgh; Queft, ch*udîilapiva, cors fubit vsîn a Cur- 
izettv ch' al le vleva tridar corn s' f a la fufsîzza^ rrib al dî ïk 
lunghdilèls!, perche quai fofs, ch*era cVert daquleïba, 
ringann^î tuer qui altr,ch*itgncvn dri, tutt anca lorî 
cafconnâdofe » cbicurrevn pr ajùtiarlj es n in ftî rn pi gnanc 
miï^is ern tant sbrindalàpch^ ai vkvaaltr innanz, ch i S 
alzaflfn su. Curvett i trî àdofs dl p'red^e con fo tOTimod a in 
fi unafrittella ; al frô la gçrta dal pallazz , espurtMa chiav 
al Rè , al quai al lud6 ; es dîfs : oh vann pur ch* t j u n gran 
om : at vai dar mi âola pr mujer j ch' c' hà mb fachink aisà'« 
. i Acqfi 



1 78 La ChUqtira dla Bamola 

a vlcn > ch' la cfcda , cW a ftca beaî Tn . MalTon dîfs .• oh 
lafTamaWder cara vft ; an d' qui lavurantal chianfi^^ e MuC 
foa i d naiii!i ^ dis , e ben qutalia ^ èl vera ^ ch' a fav) far al 
vent? m5caiod fa vPd&mcarovd ai vollr noni) e da ch* 
paes a $i • Queit arfpos : ml m' chiam Suppiadur , es fon da 
terra Vintofa» es s5 far coq la mi bocca tutti vint: s'a vl| 
ihantan^ emi tofu, l'èll; s'avlj runagiiol > anc quell è 
Il puntual f e fernara , e tra nuntana , e vent d' fotta , ch' l' è 
quel! al mi fort ^ e infom na tatt quel! , ch' a vi| vu ; MalFon 
arfpos : ml n' al cred ^ flnich' an al ved • Suppiadur f i pri- 
ma un vintsin galant cmod farè una vintaroia , e p6 ali' inv 
pruvis al vult5 la bocca vers una fila d' albr « es fuppi5 qusi 
dfprament 9 ch' a in cav5 una maila con V radis ^ e gn' cofa ^ 
es ern zris » Quand MulTon vlftfCh' l'era vera piûunc, ch'an 
dfeva^ al s al tels anc quelt a ftar figh » perche zk lu f m di* 
âuravaiquatrln^ ch'iavevadàfo padr> an pinfava aaltr* 
I caminonn altrtant, es truvonn un^altr zovn » Muifônz^ 
cmod a psi credr^fl la folita interragazîon ,,dfandi t cmod 
v" chiamav ? da ch'paes fîv, e cb* mftir fav y sT è lecit ? queH 
arfpos ml tn chiam Schlna forta ^ a fon da Valentinr ^ es; hdi 
una virtù in mi ^ ch^ a purtar^ beniifm una mumagna iasla 
jfpbiQa^ch'la m parrk m6 una penna 1 j ; s'ia s'cuntcnu «. Mu(^ 
foti arfpos : m > s' al f ufs verasà cofa ^ a priilî donca aïkbt 
prÊichmd^gabella^ cb^a gu2l^|agnariili quel ^. cb^'a vllfll^ 
|»6avrèvderiimiraqul» Schlnaiôrca cminz^ a chi^par 
su di face d' perdizz^rdipl d^albr^V^el mafegn, erantî 
gian rabazirf> ch' anî are pundMent carra ; MuiTon vdend 
Hi^ cofa , l arferravHal (6 iemzi » I s milih a caminar ^ e & ar« 
i^onn a un regn ^ ch' ^ chiamava Beil Ftor « AI Hèaveva 
uitii Rola, ch' aveva un preggio ^ al quail era d' correr con 
tanta agilità, ch* l'andava s*p5 dir^ al impardairvent; 
r arev cors in s^ una ma fa d* fravl , fenza afqutzzara 
iifuna 9 tant andavia mai alzira » Ora ft Rè aveva publî«> 
ék un band» cb* s ai fufs ilà ^ chi avi£i viù £ur a oorrée 

coa 



FotaXXIX. x^9 

<0B fta rigazza , e ch' 1 avifs psû arzvnzr i Id i I* àttv dà jper 
i|iyjer , mè ch' s* al cuntraii , uq, ch' ^y)($ toit rrmpegn^fs 
p6 armas indri., lu l'aiev fait itripiccar. Muilon arrivé 
con la fo comiiiva) cmod ai ii6dîtt,cs fînti publtcar al 
band ; 1' and6 dinnanz al Rè , es i dift : fala chi fkrà a cor^ 
irer con la fo {*gn(>ra fiola ? al Rè arfpos: m^ mî n6 , cb' an' 
§1 s5 > e Muflbn : in6 ft babi , cb* è qu) , mî frb qudl , ch* 
vinzrb ft bçll premi. Al Rè dî^s * Umpenfi bâi.: mt zîl 
t6 d)tt ,ogUJ|dag9ar la fiola KOf eji& in^icc3^. Quand fù 
vgnù qul'altir d\^ Mufibnmand&a dtr al R$,ch' d'graziaai 
cumpatlfs ,.ch*:ai:era vgû an p6 d' uflida » e ch' al n' are pfà 
çorrer lu > n)6 çh* al mandava un* altr zovn » la fiola dal^^Rè 
^rfpos : m^ vlgnam^ chi vol» cb' nii n'm' imporca un cora « 
Qyuin4 la piazza fù pma d'zent , cb* cra vgoù p«r v der 
àa cocfa , cb* ai «r« uha calca , cb'^aoN s i frè tratt ua 
gran d' fhli ,al cumpais Fulmin'« cb' era dauo là dla 
piazza aafptar , cb* s* d)fs l' ino&if Da U a un poc û 
yign la (gaora , di' avè nom Zanclla : i* aveva un curlt In n- 
|:à alla v^ta,ei}na Aanllna a mezza g^mba con dlicarpin' da 
iachè. I smlAn tun dû al in^p»a£ con l' ipalllj , e Fulmin' jpt 
cmmzartuttdikint'.uiiavoltakcoilk j qjtiai^difintlnn nf 
C09 V tromb tujTu turrû tumrulrQ niji s ihifin a conrer , ch^ 
^ gasUt i tuccavn al zucc dla tefta;.fà un voftr cont , ch' i pa. 
|rcvnc(ûcavall difcadnà* M6intam Fulmîn'^cb' aveva al 
ipom , e i Êitt , 1 arzuDsla fgnora, ch*al s la )afs6 dedrj ^iù 
.d'unbrazz. Tutts'mlâha zigar: vtva alfuraftir, viv* 
<»l|braftif . LaZanelladvintèf ch'la par^ unaptzza lav^ 
jdalla rabbia;, perche li n' era avjà , ch' nJ.un la vinzîfs ; m» 
jbafla la scqniblavft ^perche al patt era , ch* s* avifs a far don 
■voU la corfa , innanz d* aver u^gni^. al premi . Li andè àca. 
fa, es ù una éiiac; a un* aneli, perche rftriarj la 1 favè far 
.bemiTm,^ ch'ai aveva inifgnk la so fgnora madr • Chi tgneva 
in did ft 'anell , as i incavchiava 1* gacnb » cb* an pfeva^ brifâ 
«oxieri la l' nandàpit j» d»nar a Fulmin'Vtfiiî dtr >.cb^al 

M » le 



1 9o La Chia^Uta dla Banzota 

le purtaflfin did pr^amor fo • Ureccbia d' livra arcva m^ Rtu 
tù da ftar a cà la lufigna,ch^ ave va urdi la fgnurina con al ia^ 
fgnorpadr: lùltîquedyesn*dîtTahr, ch'al vols ftar a^ 
vder, ch'pigapiava l^*tosv* Quand fu ôrad- far la cprfa^ 
icrainzonn a funar rtrorab prdaralfegn drora; guU 
croinzonn ; mo al puvrett d' Fulmin* pr quant al s* dillair 
înspàcc ) an i fû mai dubbi y cb' al psifs dfcavcchiàr V gambj| 
l' armas n cW un:ilton vé la Zaneûapatôûria^kjftii'. TIraj 




) lalsà pur far a mi , la côrfa n' è gnanc i 
rà con la bal^ftra d' pofta in mez alla preda dl' anell , ch' a« 
vèin didPuln^nSefubitlaparsunagranà^cb'fptzzafs vt 
qui' incant ^^ ch' al cminz5^ a cortet qusi fort , ch^ ti ben 9 
cV la Zanella i era«à liâiiafta cent brazza, lu l' arzum y àC' 
als la laÛb dedrjj^ûd'ddquanta^^svinsalpdlk AlRè 
«6 ai vign ben bensùi chiù , es dîf> : guardà mà^vfts^ a vut 
m6mi , ch'ali mi fangu vada in mân a quiù, ck*è li 9 ohrperw 
to ! s* an hà altr , an s' unz zà i baffilù - Mo pr^truvar uiu 
mez termn , al chiam^ a cunsUiprincipal dal reg& [ perche 
ids>iln al iopat^r. Tmtc^oncltifn^^ch'anerâbFiiàpni^ 
dienza, a dar una fgnora sî fâtt^â un butgar , *cs diffii , cVal 
pruvaiFuii po a dunari piû'tèft di qUattrin y ch' aliàifev ayâ 
pià a car tn^fcambi d'dari k fgpora Zanellarprimilêi' • M 
îRèappruv^ lapropoîîzioorye^mandô^adira Muffbni ch? 
Y avevafott pinfîr d'dunaiidiq'uattrîn , e ch*àl dsîiï cofa 
âlpretendeva, perche ab ipàrevacofap'ropriaadacîùiâi 
«mi^cr cmodiira fafiok% Muiïbn s' cun(î5<:on f cumpiEign> 
ep6 ahdà adar la rfpoita al Rè dferidt : miyfacra cdrona > a 
vui tant or y e tant arzent , quant pô pùrtar in sla fchïna un 
mi curapagn , di' ai h^migh. Al Rè ^ cuntmtô,- esfîmii 
vgnir SctUna forta, es tm i cminzonn a métr adof&y A bav- 
uU , e pà" dl calï«tt, c dl panir , e dl fcatl pîn' d' dùcatun , é 
d^zcbia^ ed^iuigg^e^aifcain» for);4li€\ali <iur^ ch'al 
. -^ * i jpàrè 



tùla Xtn. ^ lit 

paré )v& , ch' T avifs adofs una rama <{' zefmin • MufTon » 
ch* vdcva, ch' i s cminzavn â fcuffar in t al mandgh pr vi d* 
n' aver gran fatt piû vuja d' tirar innanz^ai difs:m5 luftriilin^ 
r hà prumîfs d* darm tanta robba , quant pôpurtar ft om « 
ch' è qui , la ved ben anca li , cli al n' è afsà cacgh • Al R^ 
cminzèamandar ai banc a tordialtrquattrîn^epôcmin-i 
zonn a metriinslfpall^ di bacil d' arzent , di candlir^ dl 
fotcopp y di piatt , dl panir , dl guantir , è infina di cantt 
d'jarzent ,e p6 i n' mandô a tor impreft da di çavalir ; bafta L 
dimiirn dé dfprazion , ch' pr altr lu era anc li afptarn dl' al- 
tra y ch'al n era gnanc afsà cargh ; i andonn p6 vi tutt qulor 
con un valfent tal , e si fatt • 1 cunfîjr p6 dal Kè , la biailavn 
ihal^es dfen^ch' V era una gran barunata^ch'qui dfcals^can, 
avîflh da purtar vi tutt al tior dal regn i i tgnen' ditt : chi c- 
ni fti fulfan , ch' avn da vgnir a purtar vi alTuftegn dla città? 
e qusi i cunfîonn al Rè , ch i mandafs dri dla zent , ch i alzi« 
rils un poc i al Rè s i attaccè fubit , es i fpidl dri un lacchè » 
t dla zent con di fchiupp ^ e di omn a cavall • Urecchia d' li« 
vra udi quand and6 ft' ordn ^ es avîs5 i cumpagn , ch' cmin«^ 
2onn zà a vder la polvr , ch' alzava i cavall d' qui , ch' vgne- 
vn • Suppiadur ^ ch' vifl la cofa incaminars mal , al cmin«» 
zh a fuppiar tant fort^ch' al fi cafcar da c»vall tutt qui, ch'i 
èrn , e p6 fuppiè vi tutta la zent , ch' i andonn luntan un^ 
i;nii : ah çofa a digh ! i andonn ben anc dou • Ora n' truvand 
piû nfun impedimint, i andonn a cà d' Muflon , das6 padr 
con tutt fti ricchezz • Lu p5 fi fi j^jj^t , e qusi pgnun àv la 66 
in manira da pferfn cuntintar , tsi turhonn tutt alligr cia£. 
chedun a çà s6 . Muflfon Itî p6 fempr in cumpagn j d* s6 par. 
dr y ch' armas altr tant cuntent d' lu > quant \\ era ita d' maU 
vuja • Qusi fini r iftoria # 



M 3 U 



-r<Vt».-^ 



i8t LaCilêqUrâiUBên^ùtâ 

La FoU dal gran ITurc, 

J\letA una volta un gran Turc , ch* aveva la lebra , e i 
Xjl duttur n i pfevn cattar al gallon a mandarila vi , tant 
ai* lor pr dari un p6 d' garb , e parer d' avcr trvuà un reme. 
di da Iioeraral , i s accurdonn fta lor d* proponern* un d* 
qui , ch' n* s* ponn far , à almanc , ch' lor n' crdevn , ch' s* 
pisîfs far, perche in ft mod ( i dfevn lor ) az livaren fta pltma 
dai saritt , es n z faren fmattar . Cofa f ù donca ft remedi > 
i dlisn, chl* era neceflari»ch' V intrafs in t' un bagnd* fangu 
uman » e ch'ft fangu fufs d* un gran prencip. Al gran Turc 
si ben,di'ai pareva un remedi Itravagant in t agn mod dal. 
là gran vuja» ch*]' aveva d' guarir , V intrapres d* Êiral • AI 
fpîdi fubit una gran armada pr mar , es dl ordn a tutt qui 
rnldà , ch* i n ftmn pr cofa nfuna dn* chiappar qualc gran 
prencip fuffal d'ch'mtta al s*^ vlifs,purch'al nifs ben un gran 
prencip? ep6 ch'iialfeflhaverin tl man. Quftorcmin- 
zonn a zirar , e qu) zira , e qui iica. , e qui zira , tant che^ j^ 
quand al cil vols i vtftn una barchetta vers al regn d! Fort 
Chiar , e dentr in fta barchetta ai era al fîol d' quai Rè , ch" 
aveva nom fgnor Paulin • Qiii dal gran Turc sitrînnad- 
dofs cm' è tant cagnazz ; lu al povr zovn era ugnû li pr an* 
dar afpafs : ohat imprumett,ch'itmidinnallpafs, ch*4 
cercava mi; baftaiai chiapponnsû d'pes, es al purtonn 
în Coftantinopol . I midgh , ch*vlftn, ch'iraveuntru* 
\^ , e ch*i em m6 in* impegn d* daral per remedi , i dîfsn : 
oh! dai m6d'nas; tolè: iàn truvS al gran prencip lor : 
oh tù mb su , pr ripiegh i s inzgnonn d' imbrujarla , es 
dîfsn acqusl , en* bfgnava afptar , cheft fgnor n* fufs qusV 
ingrugna , ch'al fangu Ijrev ftà piû fan; lor fetin , part 
pr n s* far fmattar lor , s* al remedi n' zuva va, e p6 anc pr la 
cumpaflion, chifevaalzovn, e intant s' aslungava alcoll 
ail' oca , es dfeva lor : cfai fuppa un punt > in fcappa cent • 

In tant 



Fo/rf XXX. iS| 

Intant , i difsn , 1 j fgnor éran Turc , ilià d^ ^r dar dla rob* 
ba d' fuftanza , ch* al poua ben vgnir grafs, e inton s la vol , 
cti* aliemedi avadlaforza. AlTurc arfpos; m6slbent 
ynbslben, es al fimetr int'un casind'deiîzia, ch'erain 
t* un beUîfsin giardin dov i era tutt i frutt, e fiur , ch' s* pfen* 
mai inmazinar , ein ft' iftefs palazzin» ai mlfs anc dencr ' 
fo fiola con 1* fov dunzell , es i dl ad întendr» ch' & fgnor 
Paulin aveva da efsr al fo (pos d* 1/ • Al fuccefs zà (juell ^ 
ch* av pfi inmazinar , cioè ch* fti tus s' innamuronn infem « 
es s dînn parola d'ipufars. Intant al paîsè una man d' mis , 
e qui s* cminz6 a pretendr, ch' al gran Turc f ifs la purga , e 
ch rintrafsin talbaen, equi cùrtfandfevn, ch alignor 
Paulin n* pfeva efsr d* più fan , c cK' l* era m6 ora d* fcan- 
naral *'La fgndra Rufella, ch* erà la $ola dal gran Turc,(in« 
tl sbufinar ft'mtrigh', e p5 la l'pfeva iàver fenza ch'al fgnoi^ 
padri aldsifs, perdiel'avèla fàdazion',esn* in pfevnfar 
una , ch' H n id favlfs; e favj, la &dar) la l' aveva cmod vk , 
perche la fo mamma , ch' era la piû gràii flrl ja , ch' fufs al 
mond, lasreraalivàfotta d*l|, elamadr aveva imparâi 
fin da putta , âi* a vùi dir » la faveva far al mftir pr al fo vers •. 
t.a toia donca, ch* favft tradioient ,. ch* ivlen'far al fo 
fpos, laidî unabellafpad^^ep^i.difs: ch'al tuga fgnor 
Paulin: s* al vol uiQSr con la vita, ch* an* perda temp, perche 
«i mantign ., ch* i In dri coii l'mal paroi , ch al cor» 
.ka, e ch* al vaga al raar, là ai truvaràunabarca, ch'al 
s i ficca dentr , e ch* al m* afpetta , perche per virtù d' ftat 
fpada,ch' è incantà, al frà arzvû con tutt' iunur da qui 
jnarinar , juft cmod s' al fufs Tlmperator . Paulin^ch* vlft» 
ch* as i avreva la vi da tors d* lî , an i pars vera d' pfer fcap- 
par , es i falt6 dentr a pj par , maffm duand al fînti , ch' u 
ignora Rufella i frèandkançalj; al dbiapp6 la fpadaess* 
avvi6almar* Quand àl fulà, tutt qui marrinarl'arzvinn^ 
con dl belli riverenzi, es al toîfnjnbarca, ebiad chiu 
pfeva mii fervir • Initmentr m6 la RufclUil ùna fttriarj in 

M 4 t'una; ' 



1 8 4 ^^ CUâqliradla Bancal A 

t' una carta y e p6 la xnifs in bilacça alla fgnora madr, fenza 
ch' ne Ij , ne an'ma nada fn' adïfs . Subit , ch' la fgnora ma - 
dr àv inbifacca lia qutà, las*mifsadurniir acqusî fpro- 
fundamênt , ch^ la n s arfinti ne dà c6, ne da pi • La RufelU 
in tant aQd5 al fcri gn dl zoi , es chiapp5 su tutt quelli , ch' 
pfen'ttarin tl'bifacc, e p5 in t alburslîn dalbult,equî 
dinnanz tra V pettanler , e al buil , e lalislapur far a Ij., ch' la 
sfiur6 tutt al bon,e p5 cors là alla barca,e addio:chi t'hà fat. 
to quelle fcarpette: i andônn ch^ i vulayn • Da li a un pzu- 
letr, ch i funn parti , al gran Turc andè là al zardîn , cmo4 
i'erafolitd*faragndî; quand al fàv^ ch'an s'cattaya pi^ 
ne la fîola , ne al prencip ^ al p^ rè un infpirtà , tant dfevaî dî 
dfperpuft • Al cors da fô mujef per cuhtariltadfgrazia, 
mo li n'ie dfdava per quant zigh i s psiiTn far^ij tironn al na% 
îj finnrghïttl.ehibè: Tera tutt un. Al gran Turc dîfs; 
brusà dla zavatta, ch'i^fran i su mal d' madr, ch'î irap 
vgrtù , es dl effr in; fâftîdi\ mtila un poc a lett donn ^c 
dlpujala , e in quella , ch^ 1 dunzell i andonn alla bifacca pr 
torifbraalfazzulett^ ai cafc6 la ftanella^e la. carta dalla 
inalj in terra y e a quai môd al fini l' incant^ e li s dfdô, es 
dî&:ohtraditoral a cgnufs^ ch'mi fiola è fcappà con al 
prençip , ni6 dis , al n importa ^ at far5 ben mi cagar i ilup 
pîn s' t* hà magnà V candel . Dî tt e fatt la cors alla marina^ 
es tri in mar una brocca d albr ^e fubit ai nafsi ûna barca, 
€ qaî la cminzô âcorrer dri ai fpus juit cni* è vent • Lk 
Rufella, ch' zà , cmod ai hô dîtt^ faveva far la ftrîja , cÈ* 
an s*psè far d'più , la s' accors per vj d' fia profeflSon, 
ch' àl vgnevà la mamma, fèbben, dfi'là vgneva învisîbil , es 
caj)i, ch' ai vleva natfr dat mal ; îa dîfs an fg*nor Paulin > ch* 
àltàzzaprell^mopreit vedal, a metr man alla lpa.da ,, o 
iéh*âls'apunzacon la fchina àllabarca, e quand alfimirà 
di*armôr d' caden% e d* anzîn , e lu ch' al mena con laipa- 
da là air orba , e dov al cui, ch' al cuja , perche s' an z aju- 
ua, afenpcrsperfcmpr* Al prencip n*fù ne mutt ^ ne 

iord 



^ 



^ feiaXXX, i«$ 

ford , c'da lï a un poc alfintî ft armor , al tira im'grarfarvcrs 
cpn la fpada^si ben ch'a] bVdeva nfun , e topa *al cols a tajar 
tutt dou r man dk Turchefla , ch' V faltonh vi hctt hett , ch* 
la ftrilava cm' un' anma adanà • La f i po li fo madr un agu^ 
raz a fo fiola , ch' cunfîftï in quelt : en fubît y ch'al sb mro$ 
avii's mifs in terra i pj , fch* al s' dfcurdafs d'fatt d^ la fo per* 
fona 9 e ch' al n i pinlafs più rebfa .Li p6 la gran Turca tur^- 
nà ip Cp^lantinoplcon quel brazz qysi fmuzgk ^ ch' cula» 
vnfa^igudaprtutt, es and6 dinnan;; a fo mari, pr mu« 
ilrar] If fpetraqul • La i difs po : a vdj al bell fervizi j ch* 
z'hafattltidou carogn: vùn'pripià guarir, [ïerche an 
s' p6 farval bagn , emi murirô adeis ladefs d' fpaûn • Qusl 
fSà. Tant quanti* àv dut fti r^fon la murs • Al gran Turc 
4dUn tanta la gran dfprazion dalla rabbia, e d'agn cofa^^ 
di'alcminzàacuzzunarlatefta in tl* murai con quant fia 
r aveva mai , tant ch' al s' la fpz6 , e s' ando a truvar fo mu- 
jer^ e la Rufella armas li la factotum d' tutt V Imperi y e d' 
tutta la robba di su : m5cofai zuvol mè? Quand i funn 
arriva a Fort Chiar (ch^era zà al lush dal Rè padr dal 
mros) queft difsalla Rufella, dis, cb'la m'afpetta qiii^ 
ch' a vui andar a far vgnir dl carozz , e dljiivrè , ch' a la vui 
cundura cafa in si raz, ch'an para, ch'apa toit una fca^ 
gnuzzanta i mô al n* mifs si preft i pj in terra , ch' al vîgn 
^alla lus la mal) , ch' i avè fatt quia Turca madr dla Rufella . 
Als'dfcurdôd'fattdlapovra Rufella. Subit ch' T àrriv6 
.a cafa , ai vign incontra al Rè fo padr , ela Reglna ,. con di 
trafport d' algrezz , ch' n' s* ponn cfpremr ; i iînnî fal6 , c 
del çairètt 4' raz , e gn' cofa batte fugh. La Rufell^ &i alla 
pacînzia tri dï j d(î6 d'quîlti, n Vdand mai cumparir a^ fgnor 
. Pauiîn^ladîlsitîntament, ch'queftaèlafteriarj, dji'ihà 
/att la ignora madr , ch' è vgnù alla lus : oh dis , a Ion ftà la 
gran matta, an m l' arcurdar prima : m6 lafla pur far a mi ^ 
ch* a t' l'impagarô ben mî vè • ColaiîUa li ? la s* ù cundur a 
quia citt^i e p5 tols unacàadafutiuitiacontraalpalaz2 

dal 



i8^ Là Chiéaîifa dlâ Bamu!ê 

dal Rè,pervders*al fufsftàpursibild'pfertumar în ment 
«l^ol. Qui cavalir dla cort, ch'ernbatt nas cminzoon 
adducchiar il pezz d' marcantoni ,ch' feva armagar incain* 
tk,e guardandi,id}fsn.*me chenova? cos èqueft, ch'i 
vgnûquiindrîttPebiadchipfeva piû fpe(s mandari dt ie« 
gall ^e degl* hnbafsà , m6 un n' faveva dl'altr , e -dafcbe- 
dunrcrdeva d'eflr al fo occh drttt, perche li devaatuct 
bon' paroi ,a tutt la i feva curtsj , e a tutt la i dfeva , ch' iif 
^ dabitaiTn nâga • Mo ai fô per6 un tra quefti , ch* pxoccu* 
rèd'eâr diftint dai alcr, es fiai daccord con 1;, ch' al 
i are dunà mUl ducatun, e ch* 11 Taré toit in cafa una note . St 
pover zagn catt6 impre^, b a firutt i mlU ducatun , e p6 an- 
de da tt&inercant , es tols a temp un bell tai d* bruccà frutt 
e fiori , « p5 fti afptar, ch' vgnlis la nott. Quand fù una cert 
ora-, Tandè dalla Rufella, es la truvèla int'unbellletti 
di'la parèunadeità; la diéaft cavalir : baslamana fgnerj) 
ch'asferya , mo , dis, innanz di'al vlgnaalett, di'am fiiz* 
aa Êivor d' frar 1' us dla ftanzia , en' qui ajar h m* i\& 
afrdarj al cavalir arfpofs: mosifgnora, oh a ft6 tanton» 
L'and6afrarft*ufs,mo con piûrals'deva al diavl apru* 
var d'afraral , tant piùl* ufs le fpalancava , e lu ferra, • 
l'^ufs avrs, e ferra, e avrs, e ftamufîca and6 dri tutta quia 
iiott,iufsla ben fta lunga • Al vlgn di , e lu eraarrabbl cnf 
un can, e p6 d* zunta Vkv unagran minchiunata dalla fg^io» 
ra,€h*4it crfsi p6 anc piiTla rabbia,e iqueft and6 vi tutt ingrii* 
gnà. Lafirafeguent l'armas daccord con un'aHr^aaiw 
piat zà d* quai prim) queft era m6 anc piû foknn,di*n'cr» 

3ul'altr: l'era in fin un milord; a queft la i dmandè altr mlll 
ucatun, eun'altrtaid'vefta. St fgnor trallucc6 n'foch* 
arzintarj in man ai ebrè, es av i quattrin,e la robba' pr la ve- 
fta, ch' l'era vlud turchin , ch* era una cofa,ch* innamurava* 
Qiiandfù nott,l*and5 alla cà dla Rufella con al regall^lj an* 
d6 a lett , e p6 i dîfs a lu ; d' grazia , ch* 1* amorta quia caa- 
dela, cb'^n' vui quia lum in tiiKch. Al cavalir s'cAvbé 

frajol 



FoUXXX. 187 

fr^ol^ekfpadâ, ep6cminz6 con quant fia l^avè intls 
bocca a fuppiar : m6 pinsà vù^qual vent, ch' ufsè dalla bo&- 
ca, lafevaagn voltapiùlmpiar» esfevajuft l^effett, ch'fîk 
in û bras al fuppiadur,ch^ al gl' impija agn volta nui . Tantt 
ch'alvigndi, e anca queft la fgnora fquinzia i filaru^. 
manzina^cmodravèfattaqul'altr sbufunzandal^ch' an\ 
eragnanc bon d'amurtar una lum» e lu fn and6 vi^ ch* r are 
murfgà û ferr dalla ftizza • Quand fû vgnù qui' altra fira ». 
ch' era p6 la terza , as f j innanz un' altr' zerbin » e 11 al fo»: 
lit i dmandô i tnill ducatun con la vefta /lu ij purt6 con un 
taid'lloâa « Quand laTàvarzvù, la i difs: ch*amfcu(a 
d' grazia, m6 mi i h6 tant al gran fcador in tefta , ch' a vrd^ 
ch' am ptnafs innanr d' andar a lett ; lu arfpos ; m6 la s* met* 
ta pur a fedr qui in fta fcranna, ch'a la fervirè ben rai 
vluntira; lu s'mifs anca lu a fedr, e p6tols ingremb la 
tefta dla fgnora , es cminz6 con un bellpettn d'avori a 
dftrigar i cavj , cioè a pr uvar de dftrigari » perché lu avè lafi 
d'inzgnars d'far condeftrezza^ch'lors'ingluppavn agm 
volta più ; qui Tera ingattik tutc al pirrucchin , e al pettn 
n s' pse piiGi cavar d' in d cavj , e la fgnora V andava fvilan« 
zanâ,ealperfimdperfarla folalunga, e curta , al vign 
di , e lu n' psi più aver al pettn , e la Rufella al mand& vi 
anc queft con r mal paroi • Al purtè m5 al cas 9 ch' un di 
fti m cavaïir ern tuttinfem in tV anticamr dal Rè , es anda* 
Vil tajand i pagn adofs a tizi\ e a fimproni, cmod s' fà cm' a s 
chfacara • L' ultm cavalir , ch' era quell dal pettn^dlfs : oh a 
propofîtd'zent, ch's inp6dir mal: am n*intravign una 
bellaamiunad'ftifir con quia fimona qui indritt, e quP 
altr dalla candela dîfs : mô anc a m*i ; quell dall' ufs , ch' era 
un poc più in là^faltà su : m5,dis , s' po dar al cas , cli' la la' 
in il m5 anca mi una plenta , e qusi i s cniinzonn adman* 
darFun Taltr cofareraftà,ep5 un d'ior conclus: m6;rdis, 
a vuiper6,chMasinpenta, no miga^dis^ prquimilldu* 
catun ^ ch^ au' fon fiol d' mill ducatun ^ m5 P è quai sbufuuf- 



i8S LaChi4qUrâiUBan%oU 

ztr, ch' am h6 per mal ; pr tant i s union tutf trj , es ahdonii 
dal Rè a cuntarila tal , e quai • Al Rè V intefs mal , es man- 
d6 fubît a tor la Rufella tagandi una gran capladina > m6 d' 
mufch : dis, a vrè faver ml la mi mrusîna dr alba con chia 
pinsà d' trattar > an' favj la mi anquana , ch'av far6 fcrivr in 
1 1 bullett n6? oh guardà ch' ptegula ! poc rifpett ! trattar 
in fta manîra tri cavalir dla mi côrt ! ai cisiffi îzx fîcura qualc 
ftriarj : bafta tm^ r impagarà bambozza . La Rufella ftl fo« 
da a udir ftà fila con un muftazz frugn fenza mudars d' eu- 
lor, ep6 quand al Rèàv fini, Tarfoos: momi facracoro- 
na, quell' , ch' ai h^ fatt , am par , en' al avè juft da far ml , e 
Ij cofa disla ? la n* sa li , ch' tort ai ho arzvû mi qui da chi 
dipenddaliPamfonvlû vendicar mi: ohguarda. AlRè 
dmand6 : m6 cofa èla fta cofa? li arfpos : m6am è fta fatt 
un' agravi tant grand , ch' al bfgnarè ben , eh' a fifs mi una 
gran maifa d' impertinenzi , innanz eh* ai avifs ares quell i 
ch' aihôbufcà . Al Rè difs: m6 dsi su : <^ su , e li cmin- 
25 : eh fgnor I la pô faver , ch'ai è ftà una perfona , ch' ai h& 
£itt più, ch'n' fî Cari in Franza: mî l' hô libéra dalla mort, 
e dalla fchiavitù , mil'hô mifs insMa bona vi, tantch'al 
psi fcappar comdament , es V h6 fatt arrivar con tutt î com- 
mod, lan, e falv a cafa s6 : mi al libéré dal man d' una ftrija, 
e pô in' rîcumpenfa al m' hà vultà un bel par d' garitt , es rf 
s' arcorda d'mi, quant s an' fufs al mond, e pur an' fon mi^ 
una ptegula , ch* a Ton una gran fgnora : an' sb s al cgnufsc^ 
va quai puvrin dal gran Turc ? oh l' era mômi padr lu, s an' 
ièd'incommod. AlRèafmrir fta cofa dvintèrofs, per- 
che al ni aveva gnanc fatt dar da fedr , es di ordn camî- 
nand : dis , su purtai una fcranna , e p6 s i vultè fagand feu* 
fa,edfend:ohch'lamperdona, lasàcmod Tè: dlvolt: 
a drro corn dîfs ql* al tr . • . m^S , dis, ch' V a m' dîga caro l^ 
chi al fù , ch' la trattè qusî, ch' al pofsa caftigar • La fgnora 
s* tolsun'anelld' in did ,es dîfs : 
A xhi faltarà in did.d'pofta ft aheîl, 
L*è contra quell,ch*a faM tutt ft gran flazell. Quaad 



FoUXXX. liç' 

Quatftî 1* W di tt qusî là trî in su T anell ^ c qucft d' pofta faU 
tbin t al did dal prehcip Paulin, ch* cra lï prefeht a tutta fta 
fl^fnzada, ech'n^avègriahc capi ngotta, mètant quant T 
^V 1* anell , la^malj s dsfî , e la Rufella i turn6 in ment , co^ 
fa ch' an sn' era mai più arcurdà • Al cors abrazzarla, e a> 
dmandarifcufa, elipoal cumpateva , perche la cgulTcva»* 
cil' Vex2t Ità pr forza dla mal j : Al Rè p6 , ch' fav , ch* d*^ 
ziîntii* era una fada , difs : o lâflk pur ^ ch'at rai apett 
ben Pdùlm si y màitm , ch* 1^ hà da ereditar q|tial Regn • 
1 s f pufonn I èi ilinn di mis y e mis fcmpr in algr| »;' 



La Jpoîa M irei Fade 



\ .': 



Disjch'aîera una voltaîn t^uncfiftell una vedvai, eh* 
avcVà nota Cardona ; quft^ état la più mala b^attâ d? 
donna , cli ifufsda^qui di : invidîofa trari àltrdfett, cV la n 
avè lacumpagna ^ la crpava propri d'^paffion , quand la fa« 
veva, ch'qualc un a vUs dal ben» h aveva m6 una fîôla ^ 
th'avevanb'm Cradiz^a^e quefta s'arvifava alla fgnOra ma« 
drihttbuntàVep5d'zuntal^erad'una bruttézza^ ch*U 
feva pora i la paré al diavl iV aveva la téftâ ichàizzàt » di ol^ 
Viàzlgriifs cm'è lalazza, tin nai^zz asfritlà , al mtiftazz 
ftort, e con la barba, lavita tutta firalancà j infomitias* 
^ ; andafs dri un mes , an arrivàrè dc6 à dir afsil mal d' li • Con 
tutt quelt r era al (pafm dla mamma, ch* la i pareva una 
zoja • Ôra lia yedvas' armarid5 in t' un om , ch' aveva nom 
Miccantoni , ch' erà un benftant da Pancucc > 1' era un di 
prîm là d' quai lugh ^ ■ ch* T àveva utgnù doSu volt la primai 
o' q."^' dignità,es era in venerazion a qui Pancucclîs, cmod 
è^qui al CuiWalunir • Miccantoni av^ya anca lu una fiola « 




Quand 



1 90 La Chutqlirê dla Bdw^otâ 

Quanti donca-la Cardona àv toit ft om , la cmihxb a capir ». 
cK' la fo Gradizza , feva una brutta riuflida vsin a qui' a^ 
ti», e fta co(a fù caufa, ch' la tols in urta<)usî fbnlafiaftra| 
cb' n* a' avè una colpa al mond , çh* la i axâxah a far de^ 
iSiÀùk , e di tort , çh' ns' fren* fatt al bifti • A fo fîpla la i û 
al piirucchln , e al ftanlln burda , e quell dla Zizetla era^ 
Kraasà d'.tlaaza i alla fiola la i feva magnar al pan d' fior df. 
fiurlna , c alla fiafira qudl d' tridell, e j^ duc cm' è i ûi&; la 
lËpU fteva fempr fci (catla, mai fêva niînt pr cà , e la naftia'* 
ipazzava li tutta la c^, layava i piatt , feva i lett ,.la bo^, la. 
gvernava rafn, esvudavaiurinari, e gn'cofa; mo cou 
tutt ci6 r cra fenipr alligra , mai s' lamintava , es procurava 
d' ùx preft quell , ch' Y avè da far , prch' fo madregna n* zi. 

Sftfs . Al purt6 àl cas » ch' una volta là Zizella era nlsl fora; 
' ^ pr andar a vudarla rufcarola io t'.una bufa dov la i fu» 
leva trar al nifc , esi sblifg^ la rufcarola in t'ai dari la vol^ 
ta • Indiqua) mentr « ch- la pinikva cmod l' avè da far ^ an* 
cUr)a a tor , al dl fora d* in t la bufa un' un^zz^cb* la Zizella 
p' capi a tutta prima , s l' era verament un*om,o una biftia» 
tant eral nvu deform • Qucft era cmodav pfi fîgurar l' on 
falvadgb i V aveva i cavj nigr,e giufs ur.odèli^ d'porc» 
es i arrivavn fin z6 in d garîtt ^ la front aveya dl ciipazzi 
tant grofs , di' ai frè fik arpiattà un did ; l'zii giofs gioit,t 
Ucch fgarblà ; infomma V eraun moftr . La Zizella i\ bcî^ 
anm,es i difs:qual fgnor:cn)od prevja &r pr ayer indr) la mi 
lufcatpla ? s l'èdal cil , ch' am la daga , ch'adtr6 p6bcfl <f 
lu cm' r è al fpos . L' om falvadgh i dl pr arfpofia, ch' las^ 
andaé a tor : eh» di»9 andavla a tor fiola mi , andan' pur • U 
Zizella s' attaçcè con 1* man a di fptuçc d' alhr , en* ern zil^ 
pr quia riva , es.andô tant dri sblifgand , ch' V arrivé dcl^^ 
Quand la fù z5,an'q:drj mai cofa la ttuvafs : la vift trei £id» 
una più bella dl' altra : gli innamuravp : \\ è fini . L* s'iif 
yonn s^^ts finn tantT carezz alla Zizella, çh'an^sp6dir} 
V la chiappoim pr man, esia cioiozonn a ^u«du<. pr cà»^^ 
' , cch* 



folaXXXl 191 

c ch'â! « arèpsûabitarufi Rè d'dirotia* QoandVgli 
avn mullrk tutcr ftatizi « l h tlnn ttietr a fedr in di cufsm d* 
vlud conifiocc d'or; dalîa un puékîn ryolsn. ch* la H 
ptiiafs ;^i mifsn tutttrei la tefta in gremb, esdlfsn j ch' la 
1 fifs fervizi d' ptnarl • Li^ ch* avm unà man alzira alzira^ 
la r feva con un garb ••• con un pettn d* avori^e lor i andayn 
dmandand : cofa i truvav in t la noftra tefta ? la 21i2ella ar- 
ipunieva con dla prudenza: oh : ai trbv qiialc pducchln » e 
qualc ijndnetta , tnb ai à bën tant; perl » e in^rànat ^ di* V b 
un fubifs • Al fad ai pksi tant fta rippAa» ch n' ftînn gnanc 
afptar , ch' la i a vifs tira su i cuccai pr fari i rîzz , cH^^l s* 
turnonn a livar su pr cundurla d' nov in tV ftanzi , es i flnil 
vder tutt i mobil ^ e guardar cmod era tgnù ben aula rob- 
ba , ch' gli avevn quel cafs , ch' lufTevi^ , ch' a fi fpcchia vk 
dentr* Glî avevn p5 i più bi lettcon dl cVert bçUîflîn, è hi 
ZizellaipafTava per quel ftanzi fenza muftrar gran maraveja 
d' vder qui belli cos ; perche là il vlè parer d' ufervar i fatt 
dialtr. Quand t' àv afià, e afiàl lacundufTnin t^unal* 
tra ftanzia dov 2 era bn àrmari pind'abitauant ijn pfeva 
ftar , m5 fîor d' robba ; ai 11' era d' mora , d ras , d' ftoiFâ , 
d"^ damafi: : ch' foja mi ? mànca i ê p6 i era d' qui pindint ^ 
chVportnadefesCh^iijdifngirancfô^epèdl zoi da^ola^ 
t di brkzzal , e di annj , e di nurin da fcuffi , e da (ar la part, 
e dl palatin'i tutta fta robba 1 la fînn vder alla Zizella dfen« 
di* : vdi V zuvnetta , a fi fovra alla mafia , av avj da tor d' agn 
cofa , e qiiell , ch' v* pias piû» Li ch*era una ragazza fenzâ 
(uperbia, la dth : ah ! mi fon una puvretta ^ agn ftrazz m' ao^ 
comoda » es tols una ftanlina d' buccafsin , di' n' valeva uii 
bagaron > ch' V la purtavn lor V fad quand l'fevn i bu« 
gadm • Sti donn a vder fta gran umiltà > n's' in pfen' dar 
pas ; gli dmandonn : per quà porta vliv uffir ? e h': per quella 
dla ftalla , la difs ^ cmnaiids z6 dalla gran fummifllîon • ) L^ 
fad la bafonn tant y t taiit V abr^rzzonn , es difsn : oh pinf à 
fùfiolami^s'avlen^^'andadin d'qcii con quia ftaneU 



192 LaChittqltrtttlUTidnzola 

iai ohrgttora n6; vgnt purvj, ch' av vlenvftir d'Doftr 
^uft • Gli tnîfsn in dofs un abit tuct ar camà d* punt indiaii 
tutt cumpi : p€ttanler, ftanlin ,ebuft; gli ariizzonn tutti 
cavj , ch' an s* è mai vîft al più bell pirruccfain , é p6 i miflà 
una fcuffia con tant i grànfiurîn, ch'lufevn,èinfoinma 
Tcraaggiuftà » ch' la pareva una dça; V la accumpagnomi 
llna alla porta, ch'eratutta d'or inafsizz con 1' cumisd' 
.,d' madr perla , e p2» i dîfsn ; vann la noftra Zijculina , ch' al 
«il t' dagaben furtuna .*> vann e qyand t i pr la ftrà arifgb 
fora dlâjpprta , alza i ucch , ch' t' vdrà cofa è la su . La to- 
i^ s' i miis a far di inchîn , e tant i* ringrazi6 » e p6 guard6 
in su , cmod gli ayevn ditt , es i cafc6 una bella ftreila d' or 
in t la front , ch' la feva tant la bella vifta , ch' l'-abbarbaja* 
va, es andèviqusl aggiuftà in (i fiocc, ch'la pareva un 
cavall quand V è pull pr andar alla gioilra pr amor d' 
iqulafirella, l'andava p6 pian pian pr pora dn* ^•fgas&xtf 
tant ch' l'arrivo a cà da s6 madregna, es tm i la cunt6 da un 
cèairaltrcmod l'ara fia. Quand quia diavla d* donna 
finti Aa cofa , la n'truvava lugh dalla rabbia , perche an era 
intravgnù fia cofa a fo fiola ; la vols ch' la Zizella ij infgnafs 
al lugh pr dov s' andava pr ttw/zt fti fad • Quand lai l' àv 
ditt ,1a i amul6d' lungh la Gradizza, laquai, quaodla f&U 
a quai palazz , la v'ift anca li l' trei fad . Lpr prima d' agn 
cola yolfn , ch' la li cercafs in s la tefta innanz d'^s ptntr, 
c pô i dmandonn : cofa i tru vav in t' la nolèja tefta? Ij arfpos 
brufca , cmod era zà al fo folir: oh agn pdocch ( cb'.ai n*idi 
piondi ) è grofs quant è una grana d' ces,e agn jendna quant 
è uncucchiar. L'fad avn un gran dlparer afintirlaquà 
dfperpuftà, môpurl'difsimullonn. L'ia cunduflh p6pr 
ritanzi dov i era tutt qui belJi cos , es i dîffn.- cuslina, 
tuliv mô queir, ch' v* pias più, c la Gradîzza n' fô minchio- 
nàjlachiappàsùlapiù bella vefta, ch'ihifs. L' fad n'U 
pfevn padir ; l' dfen' fra d' lor: ohibôla fatta qutalazza dfu- 
pligant,,morvolfn ayer pazinzia, per vedr dovl'avèd' 

^ > andar 



Foîa XXXL Î9Î 

flrîidàfibatr; ij dmandonn : prdov avivguftd'ufcir? pr 
iqua porta ? pr quella d'or,o pr quella drort r^ li arfpos : mo 
per la più bella ch i sîppa : oh guardà mô vu • L* fad , ch* 
vîftn , ch'T cra si gran argujanta , n' volfii mb juft, ch' ï uù 
si(s pr la portad'or , esr la mîflti fora pr queila dl' ort, e p6 i 
dîfsn : ois purtà pur mo vila puzza , e quand a G fora dla 
porta , alzà su al muftazz , ch* a vdrj cofa v' vîn adofs . Su- 
bit , ch* la fù fora , la vîft una quantità d* ledam , J* alzô la 
tefta , es i cafcô una buazza d' afn dinnanz in i Ja gola ( in 
ianità d' tutt ) ch* la s i attaccè , ch* al pareva un gofs grofs 
em' è un pan da un bulgnin. Con ft bell addobb^ la s' avvi6 
vers cafa » es n' difs gnianc a qui donn : at T incagh ; V an- 
davapèadafi adafî per la ftrà , ch*ai era d' avvis d' far al fo 
foieco, e tf ftar tant ben acqusî vftî , perche Ij n* faveva la 
cofa dla pulpettad* afh , en Tavè li dinnanz. Quand la 
fù a ck , e ch* fo madr vift fta bella figura , la dî in dl 
rabbi 9 ch' la feva pora : ai vign fin la fcbiuma alla bocca • 
LafidfpujarlaZizella, esimifs indofs un ftrazz d' ftan^ 
lazza , e pô per n* 1* a ver mai più fotta ai ucch , la vols , ch* 
r ^dafs ail* ora ail* ora a ftar dfora a badar a un branc 
d* purzj, ch* i avevn • La mi fs p6 indofs alla Gradizza tutc 
qui gàrgantilli, ch' âvè la Ztzella^e li la povta tofa i di agn' 
cofa vluntira , pazient 9 ch* mai s* lamintava , es and6 p5 a 
ft«r dfora prguardianadi pure. L'^abenp6 unpcàave^ 
ider quai bel muftazin in t* V occh dal fol , e p5 effr vfti 
qusi randlenta » m5 in t* agn mod acqusi mal andà cmod 
r era > la fo blezza feva fempr un gran dl'pîcc , a fegn, ch as 
n* innamur6 , fubit ch* al la yift^un gran çavalir , ch' à v uc 
cafiond*pa{rarprd'li,ch*s*chiamayaal fgnor Cofm. Al 
<rift ftabella criatuf à , esi fi dmandar chi rera,e dov h fteva 
td*cà,ed'lunghrand5aparlar afomadregna, esla dman« 
.^6 prmujer , diendi> che d' fovrapiù al V are data d* mîll 
.^ucatun, LaCardonâï falt6 dentr apj par, perche latl 
iubiti sùcuntd'aptftxi'fofiolaj es'i^^ jn6 luitriffm 
c.v ' N si. 



194 LaChiaqliradlaBanf(ola 

SI JudriiTinsi^ vluntixâ^caal vigna pue fta fira, cK' a la^fàrV 
vgnir d* dfora » esinvidar6i parint> ch^ a faren unpè d* 
torta> tant ch' al maona un bccon . Al fgnor Cofm and6: vi 
tutt alligr y e un ora i pars mjill. ann d' arrivai alla fixa • La 
Cardonam6intant aveva ben fattvgnir la Zizella » mô pr 
cofa ? pr ammazzarla • St diavl d* femna V udiava tant , ch* 
lia ftrulg6 una manira d' cavarsia d' in t i ucch . La tols una 
bott yCavandi al fond ^ es i la ficco dentr con intenzion d^ 
taccar i f ugh • Quand f ù v gnù la nott y û fgnor Gofm , ch'n^ 
pfe va piû) s' avj6 vers la cà dla Cardona ^ es andava digand : 
ohlaîèanc(prefempi ) un' ora: oh/ain'è ancunaœez» 
zada qui ch^aî ava la mibellafpofa: oh Ireflayn quart: 
refta un mez quart ; al dfeva : oh ch' an m' è mai d^ avvis ! 
ihô ai vui ben mi livar qui ftrazz d^ attorn ^ oh laflà pur Eue 
a ml i qusi fagand fti d/curs> V arrivé a ck dla Cardona* 
Quand al fù la ij muftronn la Gradizza^ la qual> con tjutt ch' 
1* avifs attorn tutt qui bi furnimînt, cb*avè dunà T fad al<- 
la Zizella y Y era un diavl : la feva pora y an' v' di£^ altr : si 
ben mô > ch* as fol dir .^ 
Veft pur ben la criatura, 

Ch* la farà la fo figura,, , 
mô lî nÔ> la deva agn volta pîù în t r occh» quant pîô gar* 
gantiit r aveva attorn y la puzzava pô da tutt i cû >ch' V ap* 
ftava ^ Quand al fgnor Cofm vîft fta cofa y 1^' armas pkk 
mort, che viv i a) di indrj dfand : mo cofa è quefta ^ ohpiu 
vxett mî l èla-, o n' èla qudla y qïC a vîll là d* £bxa 2 aihâi 
ben fîntù dix , , 
Ne a donna » ne a tela 

N î guardar a lum d* candela^ , 
môquelfa l*era benpô d'mez dîlû^ quanda lavîft* Al 
feva tutt ftidfcurs tra idîntqusi da pr lu» Baftalùvoli 
raantgnir laparola > ch* T avè dà ,.esla fpusôi ai vlè^pôac* 
cullar al muitazz , m^ al s* tirô^ indrj. cinquanta volt , es fc 
fpazzava ia boeca^ s i iaveva ajcdut » Finaimeiic al ^Xi cg^ 



Foja XXXL 19 j 

'agg i es fi accuftb d' fatt , m^ bifiignô, ch* al laffafs acqusî, 

perche alfiàipuzzava tant fort, di' ai àv avgnirfaftidi: 

fà cont , ch' la paré un* androna . Lu era mtrigà , ch* an fa. 

veva , ch* parti s' piar ; T âveva paca vuja , o brifa d* cun^ 

durlaacala s5, mb s* ai Tavifs anc vlùcundur,la terra 

dov lu era patron , era luntana a Pancucc , fîcche per quia 

fira an vols cundur in là qulj . Al tols una cà lî poc lu n tan> 

mo an vols, ch* ij amanvaffn tie lett , ne ngotta , ch' al dfe* 

va , eh adefs , ch' è cald , as dorm da pr tutt , al fî metr un 

faccon in s' dou cafs , e p5 s* mîfs lî con l^fpofa ; m6 an prè 

.maS dir la mala nott , ch i paffonn tutt dû , perche si ben ch* 

Tera dlpiù curt, ch'fuffn in tutt F annulai pars eterna* 

Alla ipola ai dfpareva , ch* al fgnor Cofm avevâ al grugn;^ 

ech^al fteva volt in là, T atruvô al ripiegh d' andars sbur- 

gand , c tuffend , d* fpudar , d' fuppiars al nas : mô penfa tî j 

al fpos rf frb miga mai un* occh , m6 al feva vifta afurnaçr 

chiar , e fagand vîfta d'durmir , al s'andava tirand alla riva ^ 

perftarben luntan dalla Gradizza, tantch'Tarrivôd'cb 

dlacaffa, ch' an s'n' era adà, es cafcèadofsairurinari^ 

ch' era pîn d* pîfs, çh' ai crfsî pô anc d' piii la rabbia a vder , 

ch' al s* era tutt infpurcà ; an vdeva V ora , ch' fufs dî pr ca. 

varsd' in quai patîbol, an feva âltr,che guardar alla fneftra 

pr vder s' la lufeva mai , mo penfa ti : V avè tropp lagran 

frezza, es era pr quell^ ch' ai paré tropp lungh al temp . Ba- 

fta quand al cil vols, al cminzô Talba, elùfubit s'insfîlzà 

4bragh, e qusi anc mez dfpujà , al difs a quia anquana^ 

chi tgnifs drj , es and6 a cà dla Cardona con intezion d' ar- 

nunziarifofiola, epagarla pr al fervîzi, ch'laiavevafatt 

d' barattari la mujer , perche lu cgnufleva fîcuramcnt , ch* 

la n' era quella • Quand alfùlà, la n'era in'fcà, ch'l'eri 

andà a tor una carga d* Icgna , ch' la vlè far fugh , pr 

brufar la bott dov era dentr la povra Zizella. Al fgnor 

Cofm s' mîfs a zigar , eh : eh : fpofa Cardona , fpofa Car^ 

tiona , dov fîv ficca ? In cà dla Cardona ai era un gatt bis ^ 

N 2 ch* 



. f ç$ ta ChiaqUra Ha Banz9ld. -^ 

ch' era aguflà în s la zendr dal fuglar , ch* cra anc avlV; û 
gatt parla , € qaeïl , ch è più al parlé in venëzian : ai dïfs : ; 
Gnao : gnao : 

La botte tien il core tuo ferrao . \ 
Cofm n' intes mîga dal tutt cofa vlifs dir al gatt, Tn!> tutta vî 
al vift 11 fora fta bott , e al gatt aveva nominà una bott , c pb 
n' v^de va brifa la Zizella; al s'accullo alla bott , es finti movr 
Il dentr,es i pars anc d (intir un lament • Cofa fiU lu? cami- 
nand al tols al zampin dal f ugh , e tant and5 dri dagand dî 
çulp in tl dogh dlabott, ch' al la sfundb , e in«t al cafcar ,'al 
vilt 11 dentr Ita gran bella ragazza^ch'al difs juft parer cmod 
è cm' as fa una cumedia, ch'innanz d'cminzarla i timty6sù 
la tela, e là prima cofa ai frà p5 lî una qualc Dea del volt, ch' 
falta fora a far al prologh .Quand al fgnor Cofm la vift,an s 
inmanc6un negrd'ungia,ch'an dîfs là lunghdltefs; quand 
al s' fù ben ben maravjà, ai cminz6 a dmandar, m5 chi t'faà 
mïfs qui dentr ? n* dfevja mi , ch* t'm ir ftà baratta ?. contm 
ben,chi è lia quel razza d' becc,ch't'hà fatt ft tort • La Zizel- 
la i cuntô agn cofa ,tutt i ftrafsi, ch' i avè fatt fo madregna^e 
la vi ta da can, ch* Tavè fatt • La Gradîzza m5 n'faveva niînt^ 
ne d' bott, ne d' altr, perche tant quant iarrivonn in càli,e 
al fgnor Cofm pr cercarfo madr, li armas dentrint' una 
ftanzia a afptar la mamma , ch* la idsè p5 vler ciintar V fou 
dfgrazi. Inftmentrdoncaal fgnor Cofm fi Ita funzion d* 
far ita dfcverta dla Zizella,e d*farla ufsir fora d' in fia bot^ 
e po la ù arpiattar dop alla porta^al chiamcS pô la Gradîzza, 
es i difs : a vui , ch' a intradi qui dentr in lia bott, ch* a vei> 
ch*r hà dal tas , ch con un btunzîn d* oli , ch' a fô po inî , al 
fa bon da lavars al muitazz : ftà donca qui afptarm , ch' ai 
ftarj qui cm' è in fufion , ch' adefs a turnarè a frar , ch* an 
v'fufs fatt mal d'occh* La gnuccazza intrô dentr, e lu 
chiappè sùlafo Zizella, es lamifs ins*als6 cavall, e p5 
d' lungh i andonn a Pfcarola, ch' era la fo terra dov T'abi- 
tava , e ch* 1* era patron • 1 n tan t al tura5 a cà la Cardona ^ 
• . es 



éimifs alfiigh un ^ram* paroi d' acqua con Totta di (slù d* 
vid^;e dipzùdUcgna; quandT acqua fù bujenta, la mîfsri 
falvavîna fovara albus dlabott , e pinfand d' plar la Zizellà 
la plô fo fioîa. Quand la psî credr ,ch' la fu fs morta yCnu 
tand^ ch' la n* zigava più, la sfundb la bote ^ es vïit, ch'l' era 
ia fo. cara Gradizza . Lascminzo a ftîancar i cavj , e sbatt 
i pj:, e cuzzunar la tefta in t T-murai , ch' al cors tutt qui da 
PancucG pr confolarla,m5 an i fù ne mod, ne vers; 1 ' ei'a dà 
in fiiror /la n vlè udirnfun • Alprfimdla ^attî tant Isu 
tefta contra al mur, chMa s la-fpzS , ep6 fenza ch'nfunla 
;psïfs artgnir^ la s' andèd'pofta a trar in t*unpozz, esdfe- 
*vadlcos,ch*dînnindîzi> ch'kfufs dvintk matta. Acqsl 
as vift , ch' dl volt al vler tropp far dal ben ai altr , i caufa 
"daldannT ' 

La Fola dla JÊ'reda dal GdîL 

A T era una volta in t la città d' Grotta negra un cert om^ 
Xm, ch* 5' chiamava Migh Agnell ; qiieft era qusî ftram- 
palament pvurett , ch' an avcvà gnanc fcranna da fedri su : 
an v' dirô altr : in ài>s6, an s' truvava aver altr che un gall: 
quefto sip6 , ch* ai vieva un gran ben , ch* al:s* tulèal bccon 
'd' in bocca pr darl al gall^mô cmod a dîgh , al n' avcva altrw 
AL purt6 raè al cas , ch' una mattîna lu n faveva cmod % far 
a magnat , perche al n' aveva cofa nada ; de dfprazion don>« 
ca al près larifoluzion d'andir a vendrai galF in mercà, 
perche aln'fe faveva aFduramagnaral jal lechiapp^^ es 
.andèalkpiazza, làaltruvôdu negrumant^ es cuntratfi 
con lotr fovra a ft gall,infomma i tînnal daccotd,ch' ij aren' 
,dàott bulgnîn, e dû quattrîn, m6 ch' ai V avîfs da purtar dr£ 
a cà , ch' là,i aren* sbursà quell, ch' l' aveva d' aver . Sti dû 
magun andavn innanz^e Migh Agnell i tgneva dn\es fintî]^ 
ch' 1 parlavn fralorin furbcsc, con pinfîr , ch' lu n intin* 
difs) môiù.era unamutxia,escapi agn'cofa; un dfevaA 

N î qui' 



^igt La Ctiaiflird JU Bânzola 

qur altr :^h chi Tavifs mai ditt, Znaron , du ràvlis 
maidltc^^'àz avlfsn avùâîmbattrftamattinainâagran 
furrunaj qui' altr faltd su : m5» dis , n* vut dir pr quia pre« 
da , ch* hà in t !a tcfta^^tgall? si ,ajûfpundevaZnaroa, m6 
capita a vui ben , ch' a la &mn ligar vè , ch'an fren mai piû 
puvrl tt ai nulir d r, Mi|h Agnell ^ ch' faveva môlt ben oov 
al diavl tin la co , al diis : m5a frèben matt , s'aî h6 la^fur» 
tuna in ck » çh' a la vllfs dar ai altr , e cofa iiU lu ? quandàl 
fù a un ftradeU 9 al vult6 i garîtt , es and5 a (à fo ^ di' i ne- 
grumant n' s* admn y e tant quant al fu in cà,al tix6aicoU àl 
gaU^ es i truv6 la preda in t al cervell » Al ti fubitligarla in 
t' un anell d' uton ^ e fubit, di' V àv in did ï anèll , al di& ;4I 
yr^ dvintar an bell zuvnatt cmod ixè un de dfdott ^ o vitst 
ann» D'iungh» diTàv dittlii paroi » als'finripiù fia in 
tl gamb y ai vign V piû belli carn , ch' al paré un latt ^ e un 
vin , i cavj , ch* ern tuttcanud ^ dvintonn biund cm' è l' or ^ 
ai turno tutt i dlnt in bocca , e infomma al paré fatt conal 
pnnell # Quand al vlft , ch' la cofa andava ben , al vols ti* 
rari dentr can V andar dedderand cvell altr ^ es tumè a^dir : 
am piafrè m5 d' aver un bell palazz nù con di mobîl ^ ai si 
^dattaf^n 9 e p6 anc vrev far parintà con al Ré • Mo bona.* 
al n àv sj preft pronunzià Tparol^ch' atm i cumparsli un pa«' 
lazz : si : altr die quell dal preridp : tutt pin d* pittur » d^ 
arzintarj , d' canapé y V fou purtir ai ufs dl' ftanzi 9 i su %u 
rabatl ; e p5 gli armefs, er ftall pin' d' cavall y edP carozz^ 
ibrvitur y cueillir y livré , infomma tutt al cumpiment ^ df 
vol a ungran fgnor : dd quattrin p6 an s in dfcorr y cW in s* 
^Iqïï* armnar t Al di tant in tl' occh alla zent fia gran rie- 
chezza, ch'al Réalviga a faver^ esifi u&ir fo fiolapr 
?nujer y cW aveva nom Nadalina y e al fi prcfa" fta ragàzza y 
avifs un bon parti • In ft mentr m6 , ch* T cos andavn si ben 
a Migh Agnell , b(b faver, ch' i negrumant s 1^ ern ben ben 
li|^lnas,esdifsn^ ch's'lùiavéfattftaburlaalor^ch'it 
mm vie vn fuaar un' altra a iû > percheai era muI va a nuti» 



1 



zhipm fti furtun* ch'^r avcvaiù ; 1- quai s la cofa ahdava^ 
ben ,i fren* tuççà a lor . Cofa flnrn ? aiviga in ment d* far 
unabisUiâima bambozza^, vftl 4a fgnôraaîla franzefa ^ m6 
d' un guft j ch' an s psè paflar lî^e p6 i tinn un cunzegn a fbr^ 
zad'Cuntrapis,ch'lamnava^ esballava tuttin t'una val:. 
ta; lor p6sè vftinn da munsù/, espalTonn dinnanz alla cl 
d' Migh Agnell fermands fotta:al meftr a far funar , e baU 
lar la.pù^ tant ch' la» Piijtdila (ch* era unafiala, ch' avcra^ 
Migh Agnell ) ^ ùù alla âieftra j con iperanza , ch' la s* in- 
namuraisd' lia bambozza » e.ch' Ix la cumprafi, edusî iù 
in dFrtt. Subie ch' fta. tofa vift quia ctislina, la difs: oh 
ninamj !oh quelia è una bella galantarj ! quant coftla ? lor i 
arfpofn : oh lia mi ândsina an i è quattrin , ch* la paghn , 
m5 pur a 11 ai la^dunaren, pur ch'la z* fazza uaferviziin ;nù 
vren% ch* la 2 laiTafs. vder cmod è fettr anell , ch* porta in 
did al fo fgnor padr, perché a in vren* ùlt un qusi fatt, m6a 
vrea* quai mudell , e tant quant l' urevs arà toit 1* nrifur , ai 
ai tuitiaren indrj, es i daren la pu ^ch' Tè patrona • La Pin-» 
telta» ch'fînti ft granpartidon^lai pars una cofa dafaltari 
ap) par , perche la n avè mai dr^ dir quai pruverbi> chMisr 
Châ t* ufrïs a bon mercà, 

TVi un eran mattifc V fidarà, 
e qusi la i dils d* si , ch* i vgnlâh pur ql' altra mattlna^ du* 
Ua*irèinzghàd*ckrirac»elK Quand! magh funn andà 
vi ^e ch' fo padr era a cenna con li la fira y la cminzè a dir : 
beU al mi pà , mi vui) ch*al m' imprefta pr un puctin 1* a« 
nèll , ch* ai h6 la malinoinj^, ch' a vut vder s* la m* paiTa : û 
bell al mi napin , ch* am al daga • Alpovr gonz crudo , es 
i di 1* andl > e la mattina ben a. bunora al vign i magh a tor 
r anell , la i al dî , e fubit ch* i 1 avn in tl man , i fcapponn 
vi cm* è vent fenza brifa dar la bambozza alla Pîntella , ch* 
la povra ragazza s' fduancô infin al perucch^n dalla rab« 
bia • I magh pô fubit dîffn ^ ch i defidcravn , ch*r anell guaw 
âafs tutt queU| ch- cj» fuccefs d* ben a Migh Agnell • 

N 4 D lun- 



iQo LaCbioqlira^dBanzola 

Dlungh là f mtriviga ;ial vecch eraallora dinnanz àl Rè^ 
ch al parlava figh , e fabit ai cminzàf à vgnir gtlnz al 
mufta^z >ai cafrà tutt i dXnt , ai vign la termarjr in tl gamb» 
es andava d' ftort, ch'al paré dirindina,e queil,ch' fu pi2^ al 
crudava a ftrazz da tutt i là • Quand al Rè viit , ch' brutta 
figura r cra dvintà , an fav cofa s' pinfar , m5 pr pferi pin- 
far mii^ la prima cofa, al le f! fîccar fora prunbrazzdi* 
gandi dl villanj da biitia • vligh /ignèll and5 vi pianzand ^ 
es cors da fo fiola pfntaad d' remediarî iubit con altor 
l' anell y m6 quand al fïi a cà, al truvô , ch' V era là anca li ^ 
€h' la pianzeva , m6 la i tirava dencr , es i eimtb in ich' ma^ 
nira ai era ftà toit V anell . A psj credr in ch* dfprazion 
dl quai povr om , quand al viiï al cas dfprà • La prima co^ 
fa, ch' al f i, al fculazzô ben ben la ragazza , ai dîfs tanta viU 
lanj y ch'una parola n'afptava.r altra: guardaiimona, at 
dfeva,t'm'hàarvinàprcavfà d'vler una bambozza; mb 
cW vut più bella bambozza d' tî ? e qui la fmafslunava , c p6 
idils : mi n' in vui fa ver, t i pinfarà ti, mi vui andar vi pr ai 
mond fin mai, ch' V gamb m* portn , es n viii più tùrnar fin 
ch* an hô favù nova d'oui razzad*bîcc, ch'm'àn rubbà 
al mi anell , ch' a so zà, en* i în ftà^qui dû» negrumant . Ao» 
qusi dîfs , e qusî ii ; al tobun burdùn ii e\in cappeli , es laf- 
s5 il la ragazza , ch' s' inzgnava p6 d! far dl rirdl auna mar* 
zara tant ch'la magnafs^ e lu iandÔ^vi pr dfprà.. Tâm zi* 
xandl5 d' zà , e d' là, ch' l' arrivô al regn d' Biisfood ,»ch'era 
abità da i pundgh ; quifti al tolfnpruna^îjadigatt,^esâl 
prefn per cundural dinnanz al fo Kèj ch-avèva Jiotn Ruf» 
^on p L' era zà^pr voltra er udizion,al temp, ch l' bilti par- 
lavn-, ç qusî :R,ùfgon parl6 ,. es i dmandài chi 1' era,^ èd* 
dond al vgneva, cofa al ccrcava , e tutt fti cos; Migh Ajgnell - 
aveyad'furtuna in bifacca ùna cad^ad'lar^, epciiiia d^ 
arfpondr a fo maeftà, at m i apt& It rçgall fagandi una 
bella ri verênza , e p6 i cimnz6 a cuncar a xmà pr una l' Ibu 
dfgrazi > ioggiungeml ; nù ceito m' vbi i^afidnar pr al 
.. . mond 



TotiiTKtiL ^ loi 

tabnd fmâ mai , ch^ à i hô truvà al mî anell,afpn armas oui 
nudbnfantêron^àov ch* ai era qusî pîh d' robba i dî pafsà* 
ARùfgonaivîgndaîpianzf a nntir la relazion d* tutt ftî 
gUâi , e p6 dîls : mô a vui ben pô vder s'as p6 fulivar ft^om 
mi , es chiâm6 a cunsîi tutt i pundgh più vkdi muftrandi la 
gran premuravch' T aveva pr interêfs d'ft om. Tra ftî 
pundgb vcchiuh , ai* era Rudton, e Saltarëll^ ch' erndu 
pundgiiif pratiodïtosdâlrtîondrquîftiern fta fiha fi ann 
in t* ûria uftar j'dia pofta , es i diflTn : oh ftà piir allîgrament 
©m da ben , 1^ cos andaran fliîi i ch* an* pinéà : aï ern nù ùna 
d^ ftifir atr uftarj dal corn; ch* 1* è un uftarj , ch' fa dl fa^ 
cend dimondi , ch' ai cap ta tanta quanti ta d' zent d' garb , 
ch' l'è un fubîfs : lî ai capitô du omn da caftell Rampîn, es ♦ 
s ïm dar da» magtiar ^ e da bevr ben , c nô mal , dop ch' î 
avnalzàalgomd, afintî, chidfcurcvn d'uriàburla^ ch* 
i avevn fatt a un vecch da G rot ta negra: i dfevn, ch' ij aVevn 
alzà un a Aell , ch^ aveva SI graii virtû , anzi che, dis, ai fu 
und'lor, ch'àv adir, cb^an's'al lîvarè mai d'indidpt 
qua s' vuja cofa dai mond , es m' par , ch* queft avïfs noiii. 
Znarort, perche ( al dfèpô lu Znaron) ch^anvlè, ch^ i*» 
travgrîifs a lor quelt , ch' era inti^avg^ù con la fiola dal véc- 
cfa • Quand Migh Agnelle flmi fta côfa^ al dmand^ a qùi^ 
dû pittidghs' i Ss pfévn lor comprurtiettr d*-faverî accum- 
pagnarlin là in ttlughjiperdteidiSv s'aVbaftaTanmd* 
larm a ver al mi anell, avprumett d' dunarv un faccadcll 
d'furmai,unapâD2ettai^eiMlayd;^ ch^av^a! gudrj pècon 
alRè* I pundgh, <2hVinieûiPaïitifoiMi*c^^ elfriiint 

laman,iprumifsn d'farmair, ëmagila, e&khdbnn a tors 
licenzia da fo maeftâp V ^ F^ «'ibittonD vi cbb Migh Agnell ^ é 
qui camina;è qui camloa^' tant ch^x scti vonn éa. li a un gran 
p^zz,acafteil Rampîn .1 pundgh cunfionn Migh Agnetl,ch* 
s'fermafs luntan daU'uftarj un bon puchett , es al tînn adup- 
par dri a cert albr , e lor andonn a cercar la cà doy fteva qu- 
ftori i la cattonn,e5andavn tgaaod dri a fti du^es ui&rvonn^ 



20» taChi4ffir0dlaBitni<9la 

ch' Znaron verament n s* tulcva mai d' in 4îd V anell ; Seat 
cofa ififtrulgar qualc ripiegh pr i^ferjaltor d'in man>i 
ftina af ptar, chV^nlfs noit • Qu^nd i magh funn alect» e ch^ 
iav{i amurtà la lum» Rudlon and6 avsrinal luehdov era 
l' anell , propri li d'intorn aldid» e Znaron unti» ch'ai 
feva mal > al pins6 % ch* al fufs V anell y cW ftriccafs tropp ^ 
€s s al OLvby aslung^d la man ins'una tavla^ ch'erali 
ysin al len , es i al pufsô su • Saltarell $ ch' era 11 amanvà ^ 
sdchiapp6sùinbocca caminand, einquattr fait al cum- 
pars là aa Migh Agnell , ch' V afptava, e ch' àv a martr d'al% 
grezza , quand' T àv in tl nian al fo anell • La prima cola ^ 
ch' al fi , al s' agurè » ch' i cumparlfs lî i du negrumant , e 
di' i dvintailn du afn j qusi fû , al fuccefs l' un , e T altr ; in 
s* un d' lor , ai dftes su al fo frajol > es i and6 a cavall , in 
quralcr ai Ttùù alla traverfa un faccadell d' iurmai ^una 
panzetta , e un lard , cmod Tavè prumifs ai pundgh » per - 
chèa^da robbaalsTera agurà^ e la curapars lU I tue 
conn p6 vi , lu , i pundgh , e i afn alla volta d^ Bus fond , es 
prefentè al Rè , e a tutta quia pundgarj i régall ^ ch' al i avè 
prumifs 9 fagandi un mond d' cumplimint, étant iringra^ 
ziè^esiagurè^ch'in pfeffnmaidarfQCtaalgrînf digatt,. 
c ch' i psîfln fempr fcappar d'ih tl trappl, c p^ and5 d' run* 
délia a Grotta negra ^ en! V era zà dvintà un bellilTm sovn # 
Al Rè al turn6 a rcgnuilr» esi di fo fiola pr mujer ; i afn ai 
il ruzlar tutt dû 26 da una muntajgna , ch' i andonn tn rnill 
^risli al marid5 fo fiola da gran ignora ; lu arftè in t' una 
iurtuna^ch'anfavicoia s'defiderar» An'fùmaipiùslba^ 

ïond'livarsd'indidr«nell r - 
Çerchè al can, cb' è fcuttàdall'acqua calda^ 
Hà pora anc al puviin s'ben ch'lafuf$fredda#: ; 



La 



FolaXXXin. SOI 

L4 Foladfdh FradL 

Aidera una volta iinpadr , ch' aveva dû fîû » tin aveva 
nom Marchin, e l'ahr Palmir • St om vlgn à mûrir f 
e quand ai finti là , ch' V era air ultm> al chiam5 11 dal lett 
i su fiù , es i difs, tus a vdi , ch' a mor , e mi Ton ubligà com 
voftr padr a darv qualc document ^ ftam ben a fîntir , si beii 
che quell , ch' a fon pr dirv n' ev parrà nilnt, a vui petô 9 ch* 
a favadi,s'a farj quell^ch" av dir6>chr cos v' andaran d' ben 
in mîi . Prima av dîgh , ch* a vivadî rettament , n* ftà mai 
in ozi , n* ftrafînà , n' Cà gran fatt chiaccarun 9 perche la 
lengua n' hà ofs ^ e pur la romp al dofs ; cuntintav d' quai 
poc ch' ai j , e fan cont , perche l' èmîî aver dal pan negt^ 
cch*durafempr, ch*n'èavcr dl cunfett, ch' s'finifsnuii 
praticà di bun cumpagn, perche av dîgh mi)Ch' al dipend d* 
Il al ben , e al mal ^ ch' a farj , e fovra al tutt fiudià, e âvà in» 
2egn : mi v Mirevânc degli altr cos , m5 a fent » ch' am man* 
ca la luquella y e in e£Fett al puvrln psi appena finir fti pa^ 
roi y e p5 fn^ and6 a ipafs • Quand al padr fù mort , e fùpli , 
JMarchm s^ îniis a âudiar ^ e ftudia > e ftudia , an' s* deva.* 
gnanc tcmp d' magnat « An'V fe va un' accademia y ch' an' t 
andafs a recitar un fbnett ; lu favè al latin, e al firanzes*: ab : 




prch'al n'arè gnanc. 
avifs dîtt : al cil t' ajuta ysV avifs tratt un crepp • Dair altr 
part m6 ^ Palmir 9 ch> «ra oui' altr fraddl y n^ vleva brifa ia 
t al corp tant ftudi y es bufunava quft' altr y ch' murcva daU 
la fam conal fo fludiar ; lu s' in (leva allîgrament ^ ts4it 
la cavavadaRè,l'andava tuttaldiairuftàrj .con dicum- 
pagn y es zugava, e fempr vinceva, infomma l' aveva al 
vent in poppa , es aveva mô anc mifs infem di quattrin: 
fuiTni mo vgnû con gtuftiziai o con altr^ baftaich'lûi 

ave* 



ave va • Marchîn €minz6 a uflervar la difFerenza ^ ch' î 
eradalûal fradell, es çminzC^.a4î^::^oh> fon flà al bell 
matt a perdr al temp fovra ai lïbr ! ofi vut altr , ch* a dvin 
tara riccl a afditar^ jufti cadn^z dla porta ml v^ : a^ 
ved i ch' Palmir n' iàma^ Bgotta; es fguazza lu : mo al la 
fà andarvè* Perche donca al vdeva, ch* al fradell avè 
d mod, ai vlgn in pinfîr d' andari a dmandar un p6 d' ajut y 
perche an psè piû dalla fam^ e qusi ai difs : za ch' la furtu# 
na hàtolt a cunftarv vu , e mi a perféguitarm^arcu'rdav 
un p6 dàl yoftr fangu ^ e fam qualc.caric^^.alniahctant 
(ai aviva . Palmir al -fti fempr a fîntir mez volt d* fghibîz , 
« p6 s i vult6 con un grugnazz , e una vos àrrabbî , ch* fc- 
.va pora , dis , n • it ftà tî , ch' t* hà vlù ftudiàr ? n' àt vlù far 
quell, ch't'difs noftr padr? t'arcorda quand tm'hàfatt 
tant correzzion ,^rche a fteva alligrament P oh magna. mÀ 
quell y ch* t' hà htt bufcar, i tù lîbr ; s' t' hà fam , e ti rofght 
Tgamb ^s tn'hàdinar , e tl zugacopp : cofa vut, ch'at fa& 
2a mî ? sbattet m6 dedri qui tù libr , ch*â udirt tî , i t ave va 
da far rîcc cm' è al Czar d' Mufcovja • Quand al i àv dîtt 
quefti y e dlgli altr villanj , ai vult6 i garitt y es al lafsô li pià 
xnort, çhe viv . Marchîn , ch' vîft âa cagnità d' un fradell , 
al dîln tanu dfprazion » ch^ ai vîgn fubit pinfîr d' andarst 
accuppar • L^ and6 vers una gran muntagna altaalta , ^i, 
arampigÔ part con i pi , part con V man , fântche con un* 
grah ftent r arrivô alla cîmma ; quand ^1 fii la su , al s' mik 
tant fort a pianzr v e pô près una carrira pr ruzlars z6 2l» 
iômpicolL. In queUa.mô , ch' V era lî , s' p6 dir in ajar, ai 
cuApariU piO beîk zQvna ♦ ch- s psîfs. vder ; ï cra vftî d' 
xfiôra vcrda aiondcon Tandrienn , es avevàal perruchîû> 
«^* al dfeva eflfr unpezz , ch' la n s l' cra tusà , perche i cav| 
iarriva vn più toft in si fpall^ V era biohda cm' è T or ^ e in 
fcambi d'fcufïîa V aveva una grilanda in tcftà d' mlor. 
Quefta al près pr un brazz , quand al vlè far al fait y c tgnan- 
dal lit i dlTs ; m^ ta i zk alujà n5? mq cofa Aat a îàx d'qualta 
i judî- 



îadizî; d/'trfalmfittunpocin ovra? t î ftasù tant nott ^ 
brufar la lum, cofa ferveva donca, ch* t* ftraflTmafs tant 
oli ? tî , ch' t* arîfs da dar \tz ai altr, t i dri a far si gran mat- 
tiria d' vlertaccuppar? ofs fà a mi mqd : lâfltla palfar : fat 
tï , eh* al' GÎl a hà manda a pofta qui sùin fta brîqula , ch' an 
i vgnarè i can , n\6 pur la/urtuna,t i ha jguidà a pofta ^per- 
che la virtù t' ajuta . Vut ma çgnoffrla la yirtù ? cmenzm^ a 
lumar : fav mô,cl)' a fpn mî quia ddfa , mî con al mi moçcl 
fon qui pr dart i mcz y ch* t- poffh cavar d* in tla mifcria : 
an t vend dl sfrappl. Tû fta cartsina d'.polvr, e va al regn d* 
Canip largh , quand t i là , t* (întirà dir , ch* ai è la fiola d* 
quai Rè , ch' ftà pr quant la pefa ^ ch' ij an zà fatt la cappa 
da mort 5 e gn* cpfa , a quefta an s i è psù truvar rçmcdi pr 
al fo mal , ti t i hà da dar fta polvr in t' un* ov frefc d* gâl- 
lina negra i fubit y ch' T arà bvù V ov , al mal andarà vi cm* 
èvent, c tît arà tantalagran mahza daqualRè, ch'tn* 
farà d' cofa t in far, acqusi t* pu p5 anc aver to fradcll dov 
s' cmenza T fport . Marchîn era fempt ftà qyed qued a u- 
dir agn' cofa, mo finalment quand la fgnora àv fini d' zan- 
zar , al s i trè in^znocch dinnanz, es difs : oh luftrifGma a la 
cgnofs ben , vedla , T è la fgnora virtù : cafp ! a la cgnufs 
alla cunzadura , ai dmand perdunanza dal mancamenr , ch^ 
avlè far. Oherjam5furtant ! a vlè farlagran mattiria! 
oh ch' pcà , ch' fo ferj ftrîffima ava si pue, ch'lacercn, e 
pur la fà tant benef izzi : ofs bafta, almanc mi aniè più 
dubbi certo , ch' a 1 abbandona , ai reft tant ubbligà qui d* 
fia cartsina , ch' la mhà dà ; dfend acqusi, al s'aguflava agn 
volta più pr terra , perche ai vleva bafari i pi,m5 li fpari cm* 
una lolna , es al lafs6 tutt alligr, ch' av imprumett, ch' la ca- 
mifan'altuccavain quai fervîzi. Al cors pà z6 daqula 
muntagna , ch'al vulava , es and5 a Camp largh ; là al fî dir 
a quai Rè , ch' al vleva fubit guarir fo fiola • Al Rè al fî in- 
trar ail' ora ail' ora in tla itanzia dla fgnurîna . Quand 
Marchin la vift ^ al s' inteneri ; al difs : oh cofa a fen mai ! 

guar- 



2o5 LaChiaqUradlaBonzola. 

guardà cmod è ardut quia povra criatura ! 4^èll , ch'la Bi 
por a, tant êla mai fccca • Al vîft pô,ch' an î era temp da per- 
dr , ch' al paré , oh* V arcu jïfs al iîà , es di ardn , ch' s i pur- 
tafs U caminand un'ov fréfc d'gallina negra , al k tnifs a 
cufr in s* un fcaldavivand ; quand T àv fudà , al k rumpl 
d' c6 5 es i tri dentr quia polvr , ch'i avè dà la virtù ; 
mb ai volsifavi ^ e i mattafar torft'ov alla povraama- 
là, perche la lï' avè piû fia da fucchiar ; bafta lai tols^ 
ep6 la fi cruvr con una cvertina zibà, e un pann, pr 
vder s' la 'psè fudar. Quand fù arifgh un ora a nott^la 
fgnora chiamô V dunzell , es difs , ch* ij mudâiTn agn* cofa, 
ch' al fudor era pafsàfini tamarazz, es la mudonn d' iatt* 
Quand la fù arftà, la difs , ch' V avè pur la gran vyja d' ma* 
gnaruna pulpetta, ch'Tavè fam, cofa ch* n'era mai in- 
travgnù in iett'ann d' malatj, ch T aveva avù/ Av psi 
inmazinargli algrezz, ch's'finn, maffm quand i viftni 
ch^ verament la s' rinvigoreva , e ch' la biaflava benîflfm 

3ulapulpetta. Apôc apoc P and5 guadagnand tant^ ch^ 
op aoU)0 trei giurnat la fu per cà,es era dvintà intunailhaî 
c in poc templas^armîfstant, ch'anparèjch'favîfsmai 
ayû un mal al mond • Al Rè n' faveva da quà là cminzar i 
benefîcar Marchin • D'prim sbalz ai dune unmarchfat» 
chTera patron aflblut d'uha terra bengrofla, e pô alfi 
prim cunfijr d' cort . Ai dî p6 per mujer una fgnora d' ui» 
ricchezzala piû granda, ch' fufs in quia città: ficche à 
vgnevà aver , tra la gran dota d' fta fgnora , e r intrada dl 
poft^ edal marchfat, una quantità d'millia fcud, ch'aa 
lavevainiînd'cofasinfar. In tant Palmir fo fradellen 
ardutt a quia fgnora , perche zà i quattrîn di zugadur i van 
cmod i vînîn* , equsî ft povr diavl , quand al s' cminz5& 
a vder qusî randlent , al s' arfols d' mudar paes , e caminar 
tantjfîna mai, ch*^ V accattava miora furtuna, perche al 
s*vergugnava d*effr vîft qusîpuvrett li dovTera cghuC 
su • Al caminô tant, ch' dop fi mis d* viaz V arrivô a Camp 

Jargh 



jppùixxxim toi 

lâîfglïdiov erâ- for f««ieU, mo V cra qusî 26 d^ ftrà dalla graii? 
JÉam , e qusî ftrazzà , ch' al dî in dfprazion , perche al vîft , 
ch*an' i eraun can , ch î dîfs un bkehir d' acqua • Cofa fîll 
donca ? al s' fîccè in t' una cà mezza cafcà>. en' n" era abith 
danfnn 9 es era fora d' una porta; al tols i liga2z di fcfun » 
ch' ern d' bumbas , e fil , e pô i gruppoinfem , es f r un bell 
chiaptîn^e p6 un lazz , es T attaccô a.un tra\ri al s'arampî- 
go p6 fovra a vna mucchia d' pred ,al s' insfilzôcon la tefta 
în t al lazz^es dîla voira pr impiccats. Mo d' boiia furtuna 
altrav dov Taveva attaccà al lazz era;tantmarz,ch- als' 
{pzb inmez , tiià z6 dal pes , e dal tufs, ch* al fi lu in t al dar 
kl terra y. e Palmir armas viv, si ben ch* al dî sî gran tam- 
bufsainterra ,ch*as i fcunquafsô tutt gliofs. Mo che mo ?* 
in t al fpiars al trav , al cafca in terra una bona mucchia d*^ 
anell, d' caden', e d' coll di or , ch' ern arpiattà tra T lam* 
brecch^equell, ch' impurtava piû , ai cta una gran burfa 
d'pell,eaénta:una granquantitàd'flîpp. Quand Palmii!^ 
vîil fta Gofa , lii,. ch- poc innanz crdeva d* impîccars pr la; 
graamifena, airora al vdeva, ch*al tumava ingargant 
îenza durar Êudiga ; al tgnè dîtt : mo fi pur bndetc 
quand m' vîgn mai al.pinfir d' impicarm, ob laffa pur, ch' a 
vagh.juft adefs a cavarm la fem . Qusî fi, ch' al s' difpos an- 
darafgannaparfîairuftarJ!. Oral'è m6 neceflari a faver^ 
ehlappùntdù di innanz 1^ era âà fatt unrubbamentaqur 
i&e& oft dov i and6 Palmir, c s era fta robba ifteffa , ch' T, 
a>è truMâilù:, Gh'erav^ ricoverà dai ladr tra qui lam- 
breGch,iî>eicfa£iavèvnzà>mitîzia, chequla cà n' erabrifa* 
abità,esra«eyn fart concd'andarslatuland apocapoc,pr 
si' averadofs la robba, cas ch i fùffîi dà in t i sbirr • Ora^ 
quand Palmir àv m^^rà al tîic> fora la burfapr pagar T oft ,, 
al. quai la cgnufsî fubit y m6 an vols &r ftrepit pr remediari 
mi}; al près una fcufa ^ es ufsî d' lî deftrament , e innanz^ 
, ch* Palmir avïfs, sfp6dir, finî d', pagar , Ttra amanvauna 
bellachicippadf âbirr<>.ch* tm'aichiapponn su dfendi , chf 
: j ,■ al fifs 



lo8 ZaChiâqUrâilâÉanf(pla 

9l fifs pur gfazia d^ ahdar con lor ^ percheâl gîudîz avèh^ 
fognd*parlariigh. Quand ai fù dinnanz, ai f i guardar in 
bilacca , es i truvonn adofs tutt qucll , ch' l' oft aveva dà ïn 
nota ) e al giudiz fentenziè , ch' al s impiccafs (mè fubit) 
li in sla botta . Al povr diavl avî lafi d' zigar , ch* an* favè 
niînt , ch* 1 ' crà innocent , ch* gnanc pr queft in i crifTn , es 
al cunduifn alla força . Quand al fu pr Ark, al s* mifs a dir 
tanta la gran villan j , e tant impertinenzi a tutt* qulor > ch* 
intravn a cundannaral, ch* av mantign, ch'al s*vud6al 
flomgh. Al dsè: faviv perche i mimpicchn? perche a fon 
un puvrett : ch* vli zugar , s* avîfs psù unzr la man a qulor ^ 
' ch' i aren* prima efaminà s 1* è vera , o s* al n* è vera ? M6 
diavl , ch' razza d* juftizia è quefta ? mandar alla força un ^ 
fenza far diligenza cmod è ftk la cofa ? eh andà al boja tutt 
quant a fi cminzand dal prim , e andand al ultm, ch' a fi tutta 
canaja ; e quefta era la preparazion , ch* al feva a mûrir an. 
dand dri d ft guft fin alla piazza • Qiand i Ainn Ik in mez^i 
s' incuntronn eon al fradell dal pazient, a vui dir con Mar- 
chîn , ch* era in t* al prim poft dal gvern , e ch* fevala prima 
figura dop al Rè • Queft fintî ft gran baccan ,ch* feva quftù; 
al cmandô , ch* s* fermafs la cumitiva , ch* cundùfeva al pa- 
iient^es dîfs, ch*al vlè fintir 1* rafon, ch* 1* adufeva in 
fo dfefa • Quand ai n* kv fintù, e fintù ,lù toisai cuiw 
dank pr*un furb, perche quia cofa d*aver addofs id la^ 
trocîni , era tropp al gran indïzi , ch* al fufs colpevi^ 
ficche avendin tefta , ch* al fuisungum,al s*nîîfs:amin-. 
chiunarl, es i dfeva : oh am maravei ben m6i,<h*c' ùaSL 
tîint pladur pr avcr d* andar in si fore : diavl î <x>ia vrift? 
dal mel in gavett ? glî ïn fore nov d* zedca, ch* nîa 
gnanc ftk adruvk , ch* vol dir ^ die gli în netti , e puhd :. oh 
quant ijn frè ^ch* pgaren* ura ha2a sî fatta ! Paltnir , ch* 
fintî y ch* d* zunta r era fcfuttà , ai crfsî Ja'rabbia, es arlpW 
a Marchîn ; ofsjnî crdeva , ch* afufli vgïiù qui pr far la giu- 
itiziamî^en&prfaj: ^hv&on^ùsV^f^'àtiS^ ch*ii& 

ûicol- 



FoUXXXIÏL ti09 

incoîpïi i a în fon îiinuCent , mVfon un' 6m onorat y si ben 4 
cb*ain vdj^ccfusî ftrazzon,m6 1' abit n* fà al frà ; faviv pr chç 
iri'inrravïnftadfgrazia, pcrdiean' hè vJiù badar ai cunsii , 
, ch' m''di mi p*dr murend , e mi fradell , ch' avè -nom M aft^ 
chîn : oh i avilTia badà , a Ton a un port , ch' an' i frè . Mar^ 
chiii i dV s' finri nominar 5 ai dî una botta al cor , es omin zà 
a gaardar fis iba Palmir, es dfeva, m5 mi n' s5 s'il è l\ uppi* 
mon , rt^^ am par cf^arVifar quftù ,ch'aLsïppa mi fradell ,. es 
an J6 tant dri guar4andi , ch' in fin ai câpi , ch' r era lu ; mè» 
r era p!S qài lu ^ es s* vèrgugnas^a , ch' al £a(s cgnufsù pr s6 
fradell un, ch'i Tavevn da impiccar pr ladr; dall'altra 
bandaaldfevain cors6, oja m6 da compurtar, ch'vaga 
in si fore al mi fangu , mî ch' al prè fal var qusi facilment ? 
e pô un altra riflelfion, ch* al tratgne va , eh^ dsè • guardà al 
bell unor , ch' am farô vsin al Rè ^ e qusi alfteva in balanza^ 
es n' parla va , pinfand cofa T aveva d' rifolvr . In ft men- 
tr y ch'l' era acqusî intrigà, as vîft arrivar un lachè dàl giu- 
diz y ch' anfava dalla gran fadiga dal correr, es gri dava : al* 
to,alto, fermav,ch'an impiccafli mai alpazientvdi, vu 
boja laiïal andar^ e vu altr sbirr dslîgal : alto, alto , f à largh 
ch"! a dîga la rafon : Marchîn i dmand6 r mo cos^èl ità ? al 
lâché arfpos: mocâtt::cofa Tèftà? Tè fuccefs una cofa, 
ch' è la furtuna d' ft zovn li:i la p6 faver luftrîfsm,ch' dû la- 
4r în andà pr tor vi d'în t'un trav ceri quattrîn, ch'ij 
Avevn arpiattà con dl' altra robba in t* una cafupla vec. 
chia , e dfabità , quand i in ftà là,.fti quattrin , e fta robba 
il' i era più , un deva la colpa ali' aitr ^ ch' avifs purtà vj agn 
,cofa , tant ch' i îh vgnù al man , is in dà , es s' în tambulsà 
^ qusî mattaraenr , ch i morn , es an cunfsà allagiuttizia 
tutt quell , ch' a dîgh mi adefsa voftra eccellenza : al giu- 
diz mo , ch' hà cgnufsù 1' innucenza d'' ft povr fiol , m' hà 
manda in t' un fia a dir, ch' i n al ftaghn altrament a impic- 
car , ch' ai m hà colpa d' ngotta • Quand Palmir finti ita co- 
ia y al dîfs :, nï6.n iaidfwja mi,qh' an' avè rubbà ; Marchin 
* ' O pOj^ 



210 LaCbiaqliradlaBâBzota 

p6 , ch' vîfti ch* al fràdell n era pb brifa un ladr , an' s' ver- 
gugn{>più d' faral cgnofsr per quell » ch' l' era , es si H diivi 
naaz dfendi : Palmir uhi m' àcgtiuf&v ? guardà in ch' 
^andezza a fon arriva , quefta è ità la virtù , eh' m' hà aju« 
ta y m5 vu fîol mi con quai zugar fi fquas andà con i pj ail' 
ajar : ofs vgni pur vi , e n ftà a pînlar a altr , ml v' darè una 
ftanzia'con la chiav -fini con tucc quell ch' i vol, a fia. 
rj alla mi cavla arquai ben^e a qualjnalych'a ftar6 mi, 
es n' iè rnai dubbi , çh* av traga in ucch quell i ch' av; ùiXt » 
cmod vu m tri (fi a mi i ftudi • I s abrazzonn p6 tutc dû » e 
Marchin maad6 fubit a tor un fart , (S dû , ch* s' fulTn ^per- 
che al psifs efsr vltl prontament.Palmir , al quai chign 
cunfsar > 
Che chi hà al catarr a ft raond d'efsr cgnufsù, 

La verà ftrà è quella dk Virtù • 

» ' • 

La Fola di tri Prenâp %fti . 

AI era una volta al Rè d* Verd Coll , ch' aveva trei fio* 
li^ ch' ern propri tréi zoi tant ernl' belli , ai era m6 
tri fiù dal Rè d' Bell Prà ^ ch' ern' inriamurà murt d' fti tofi; 
m6 cofa m6 P fti tri prencip ern m6 trei bilti lor , tolè : equsi 
al Rèd' Verd Coll , ni vols brifa dar prmujer Tfonfioli, 
ch'i 1 gli avevn dmandà,ai difs» ch' al s maravjava dî cas su » 
ch' an' vleva dar al fo fangu in man a dl biiti: si ben ch' lor i 
puvrin n'n' avevn colpa, perche l' cta ità una fada , ch'i 
aveva fatt quia ftriarj ! ora mo fti fgnori slà ligonn al nas, 
ch' ai pars un' affront , ch' ai fiisa dari la negaava., e alpiù 
grand, ch'era un bellîfsmFalcon , chiamôacUnsîi tutti 
usj, ch' a în vîgn tanta la gran puledma , ch' ns' p6 dir : lui 
dîfs: favj , ch' a fà ? andà jull adefs adefs a far crudar i fiura 
tutti albr d' Verd Goll, e qusi finn , ch' an' i rmas gnanc 
un fîor in s' niîui albr d' quel rega • Ai mzan y ch' era \xa 
. . : Cerv 



slfoU XXXIK - m 

cierv'€hîam5 tutt li'cavr , icunii, 1 livr, i pure zingial^ 

c tutt i àltr animal in ft andar , es craand6, ch' tutt fti bifti s* 

cumpartifsn , e ch' iandafsn a piftar tutt al fumnà , ch' an* i 

armas gnanc un sfîlacch d' erba . Al più pznîn era un DeL 

fin , al s' açcurd6 con tutt i muftr dal mar , es fî , ch i vgnîifg 

tanta timpefta^ ch'an'irmas gnanc una barcafana, ch'L' 

andô in malora tutt 1* mercanzj . Al Rè d' Verd CoU , ch* 

v\à una cofa si fatta, ch^an i era remédia àuzzarcon^ 

<)4iftor , al s* arfols d* dari lî fov fioli pr mjujer > tant ch'agn' 

cofa n'anidafs alla malora^ equsi ilpurtonn vi fenzafar 

lîfuna dfrauftrazion d' algrezza, ne d' dfnar, ne d* tona , ne 

niint • Qu;uid T zovni funn pr uflîr d' cafa, gli andonn a dir 

cvell *aHa fgnora madrich^aveva nom Garzola^quefta i dun6 

un'anell pron , ch' i ern tant cumpagn i ch' iri* s* c^nuflVn 

un dair altr , in t al darial , la i difs : tulî to(i , s\ andafsi mai 

unainBabilonia,equl^altrainEgîtt, ech'avavifsia tur- 

îiar a vder , b verament y ch' av vgnifs a truvar qualc un di 

vuftr , av cgnufsrj un^ con T altr per mez d* fti an j ; quand 

V àv ditt fti rafon, 1 s feparonn pr n s' accurar • La piû gran. 

daaveva nom Fabella, eserala mujer dal Falcpn ; queft la 

purrô in cima a una muntagna ^ ma tant al ta, ch' a vderla al 

paré , ch"! s' avifs da fticCâf V nuvl • La su ai era un palazz 

addubbà propridaRè, e liera trattà juft da Regina» Al 

Cerv chiappà su la maana , ch^ ave va nom Bafta , es la pur« 

t5 in t'un bosc acqusibur, ch'an i era mai ft^ la lus dal 

foL Là ai era una cafa dagranfgnor con di zardin beU 

lifsm, e anc quefta era^trattàda fgnurazza. AUDelfin s* 

mîfs in s la fchina Tultma, ch' aveva nom Drîtta , es la^ 

purtè in mez al mar, éin s'unfcui ai era un palazzon, 

ch* l* e» aggiuftà , ch' ai are psù ftar V Imperator , e li era 

verament trattà juit da Imperatrizz , e in cà s6 ai are p^ 

andar tri Rè d'curona. In ftmentr mèlaRegînaGarzo- 

lamadrd'fti fgnori fî un bell puttmasch, es i mîfs nom 

Fitton» Queft quand V àv qumdsann,ai vign vujad' mettrs 

O 2 a cam- 



2 1 s La ChîaaUru lia Ban%ola 

a câminartantprai monavtinamai,ch*âlfavif$ novadi 
fou furell , perche al' fînceva la -fgnora ma^dr , ch* n* feva 
altr che dir df tti fioli , ch' ern maridà con fti bilti y c 
ch' la n n' avè mai più avù nova , e qusi al s' mifs tant a tu« 
dnar al fgnor padr , e la fgnora madr , perche ij difsn^ 
lizenzia, ch' fînalment i diTsn , ch' ranoars y e la Régi. 
na i di un'anelljuftcumpagn d- quell^chTavè dàalfîo^ 
li, e pèidinnfigh ben ben-diquattria, e di fervituryt 
gn'cola^e lu sVmiTs a c^minar^ canGtina^e camlna >es ando in 
tant i gran pais , ch* mi n' farè diri. L' andô in t' la Pulo- 
nia y e in Franza^ e in Spagna, e qui asija^e qui zira^ epô in 
ultm r andô in levant, e p6 in ponent , es cminz6 a îaflar 
i su fervitur in zà,e in là pr al mond, ch'agn bris a in mteva 
2Ô un , perche is ftuffavn d' tgniri dn , e manc mal po ch' î 
al piantavn , perche in t' agn mod al n' are avù più al mod 
d' pagari, ch' Tera armas dipiantà dal tutt • Bafta» p6r far la 
fola lunga , e curta y dal gran zirar als'abattî a-vder,qula 
muntagna dov i ibva la fgnora Fabella , ch' era la prima dl 
fov furell , es s' cminzo a rampigar su tant,, ch* T arriv5 alla 
cimma. Quand al fùdcôyl' armas maravià dla blezza 
d'quelpalazz , e dia ricchezza ; l' avevai urnamint per 
dforatuttd'porfid, rmuraid'alabwitr, 1. fneûr d*or, è 
i trav dr ftanzi tutt d*arzent. L' era vers (ira , e ta fgnoa 
era ufsî fora da un purton con la fo rocca , es lleva. lî con 
r dunzell a piar al firefc . Quand la vîft ft zovn la T ii cbia- 
mar , es i dmandô , chil' era , c d' do v al vgneva ; m6 , dis, 
ch' bon vent al porta qui su ? Fitton i arfpos, a fon fiol dal 
Rè, e dla Regîna d' Verd Collperfervirla,emîh6nom 
Fitton , al fo cmatad . La Fabella dîfs : vei ; . mô ch^ an fufs 
mai mi fradell , dis , ch' al lalfa mo , ch ' a veda qui* ânell , 
ch* r hà in did : la i guardo , es viil, che d* pofta r era cum- 
pagn dals5,las'idîdacgnoirr", es s'abrazzonn in frc2- 
za pr pora , ch' n' arrivafs al Falcon s6 mari,ctf an vdîfs fti 
fgorgiôj ch' 1 avift p^ fatt dl chimir j la vols pcr ôf, ch' l' ah- 

djils^ 



FolaXXXm îij 

dafs in càfa, e s* al f î arpiattar iû t* un fal varobba . Quand fù 
fira al vlgn a cà al Falcon, e mentr ch* i em a tavla, la fgno- 
ra Fabella cminzô a dif :^oh am è puiç vgnù la gran vu/a d* 
vder Tmi criatur [ Al Falcon i arfpos: s'ia v'è vgnù Ja v paf- 
faràbenancvdî, perhe mi n* pois andar a zampigar fin a 
VerdColl. La fgnora replicô : mô almanc manden a tor 
qualc mi parent,chVîgna a ftar quj fora da mî un poc ^ tant 
ch'am la paffa un bris • Al Falcon difs : oh adeflo si vè , ch i 
voln lor vgnir qui su d* c6 dal mond, c la Fabella: mq pur, 
s' ai vgnîfs qualc un , arel mô dfguft ? e lu arfpos : eh V fatt 
mattiri ! perché m*areja da dfguftarPmï n6,ch*a nm' dfpia- 
frè,quand al dpindîfs da li arevaji^i a càr.La fgnoraFabeU 
la fmtend ft'antifona^f i muftazz^s and6 a tor fora d'in fal* 
varobba al fradlïn, es dîfs a s6 tù^xi chi Tera . Al Falcon î 
il d' gran curtsj , es i slung6 la zampa fagandi dl cirimoni» 
dis, cinqu^ecinqu dis,ramor pafla alguant, e V acqua i iii« 
vah oh uppal pur al ben vgnû^qui Tè patron^ch'al cmanda 
pur^e s'àioccorj qualc cofa,ch'al s in fcompra,e pu dî ordn 
ai fervitur,ch' i aman vaiTn ben Turinari^e en' ij cavaflh i fc. 
fiin^e in fomma, ch' i al ferviflh cmod s'al hifs propri al pa- 
tron • Fitton fti p6 li quinds di dalor ; quand al f ù dc5 a'ft 
temp , ai vign vuja d^andar a cercar quegli altr furell y es i 
' al difs a lor • Al Falcon i arfpos : mô am maravei mi fgnor 
cugnà j ch' al vaga pur quand al vol , ch' ai hô a car , ch' al 
fazza mô fpefs d' ai miraql, e pô i dunô nVsô quant flipp , 
dis, ch'al tuga da cumprars Tacqua d' vita, e pô s' cavô una 
penna d' intlacôes i ladidfendi: ch'alfazzacontd'fta 
pcnna, perche, SI ben chft régal iparrà una mattiria, iit 
t agn mod al pô effr , chVai s* truvarà a tal bifogn, ch*al le 
ftimarà untfor, equandalsiprefentark T uccafîon d'una 
qualc dfgrazia , ch' al la iraga in terra , e ch' al dîgha ; 
O mi cugna Falcon . ' * 

Vgnim ajutar , ch' a^fôn in t V uccafion, 
NC pôjch'al ftaga a vtdr cofa è pr intravgiur#Al fgnor Fitton^ 

^ ^ O I toli 



it4 LaChiâqUrailaBan%$lé 

tels fta penna » e s la mifs in t' un burslin, é p5 î fi dTmundi 
d'rîngraziamint , es and5 vi ^ e quand i* àv fatt dl cintunara» 
c cintunara d' mîja ,1* arrîv6 a quai bofc dov fteva al Cenr 
con lafgiiora Bafta fo furella. Fitton s^ mifs a cujir di 
frutt,ch ernllperquialbr, ein quai mentr la fgnoraal 
vift dedrj a una zeda , V arvisè 1* anelU esl' arcgnufsî 
cmodavèfattqul*altra; la vols, ch' T andafs in cafa , e ch* 
fo mari al vdifs , al quai i Ù di dfurdn d' fînezz , es al f i trat« 
tarda prencip» Da lî a quinds di , m6bona: al vign vuja 
al fgnor Fitton d' andar per là terza furella i al Cervi dîfs : 
al frè ben patron , s* al vlîfs arftar > m6 zà , ch' al vol andar , 
*bsô mô , en al lafamn far : intant,dis,ch^al tuga, a i vui dunar 
un di mi pil , es i difs juft V paroi , ch* i aveva dîtt al Fal- 
con , ch' al Tadruvals in temp d' qualc dfgrazia • Al fgnor 
Fitton tols ft pel » es al mifs con la penna , e p6 anc i miis 
figh fett y o ott flipp , ch* al bufc6 anc da oueft ; la furlinai 
difs: ch'al faluta al fgnor padr» e la fgiioramadr, elO 
arfpos : a purtar6 Y iou grazi , e p6 s* mi^ a truttar » tant 
ch* l'arrivé d*c6 dal mond , ch* an pfeva più ahdarin^ 
nfun lugh per terra , e ousl al tols una nav , es cmitizè a zi* 
rar al mar ; tant zir6 » eu Y arrivé a oui' ifola dov^ i ftava al 
Deltîn con la fgnora Drïtta. Quand al fgnor Fitton fù 
fmuntk , al fù cgnufsù anc da quia furella pr vi dl' anell » es 
fô vift molt vluntira anc dal Delfîn • Al fti 11 da lor n' s5 
quant temp ,ep6 difs, ch'alvleva méturnar a cafaadar 
nova dl fioli al f^nor padr , e alla fgnora madr • Al Delfm 
] dl una fcaja dl tou , es i infgnô juft d' fervirfn qusi cmod 
avè dltt qui altr du , e anc da queft al bufc6 di quattrin ; al 
tols pi un ftrazz d' cavall , es cminzô a viazzar ; m5 al n* 
àv appena fatt un mez mii > ch' al truvè un bofc , al (i ficc5 
dentr , es cminz6 a zirar , mo s p5 dir a lumbergun , ch* an* 
i de va la lus dal foi . Quand l' à v i ucch un poc avjà a quai 
fcur , al cgnufsl , ch' ai era una torr , la quai era piantà in 
inçzauaXagbd' ac^ua, es viit| di'«i era un^ fneftra d* 
■m una 



FêlaXXXW: \ ^ 2X1 

d' una alte2£a incredibil ^ e a quefta ai era affazzà utia più 
bella zovna , ch' s' psîfs mai vder , eaaveva lî a gallon in s' 
almurell dla fheftra un dragon bruttiffin^ch!durmeva;' 
xn6av'digh,chicontn,chreratantdrprament brutt, ch'al 
feva vgnir ia termarj* Quand fta zovna vi fi Fitton, lai 
dils con una vos lamintevla : oh T è ben fta al cil , ch' T ha 
manda oui si, mo cfa* miraqul y ch i capita qui una çriatura! 
oh caro lu , ch' axxi tuga d' in û man a, ft diavl d' dragon ^ 
perche al m*hà rubbà d'incà di mi : mi fon fîola dal Rè 
d' Chia'ravall per fervirla^ fta bftiazza m' tols da gallon 
al fgnor padr, e alla fgnora madr per purtarmquiinfta 
cattapecchia , al m' près pr T grînf , es n' m in polîl 
più liberar, quand la n' è Ij^ch'm' ajuta» Fitton arfpos ; 
tn6 la i dis una bufca H a: torla d' in 1 1 - man a qulù , V 
n In miga per da mundar vedla : qui i è al lagh da paflar , e 
pôcmod voila, ch'am arampiga sùpr la torr? mo mten 
pur anc^cb'ai vlgna, cmod m^oja p6 d'accuftar a quia biftia ^ 
ch' fà vgnir la mofsa d^ corp dalla pora fol a guardari da 
luntan ? e p6 alF impruvis al dîfs : ofs , ch' T aipetta , ch' a 
cred d' aver al mod d' fervirla , es n m T arcurck va , es au- 
d6 alla biflfacca, es tri in terra tutt in t' una vôJitala penna , 
al pel f ela fcaja , es "diis : 
Oh mi cugnà Delfm» Cerv,c Falcon 

S' am vil ajutar, ai è adels Tuccafion. 
^ Subit, ch' r à V ditt qusî, al vîô arrivar lî tuit tri i cugnà,ch* 
trînn un zigh, es dilsn: a fen qui, cola volai? Fitton faltava 
dairalgrezza, e$ i arfpos r mô mi viè , ch* fe dstifs quia torr, 
ch*è là,rant ch'a psîfsn tor quia fgnurîna d in tl grînf a quia 
biiïia , e p6 la vrè purtar a cafa mi ^ perche a la v ui pr mu«i 
jcr. Al Falcon dîfs: abàlafi pur, ch'agncofas'aggiuiia- 
rà : ofsù donca , arfposal Gerv , n i mten su ne oli ,ne fah 
Al Falconfi vgnir una mafla d'qui uslazz , ch* an V grînf, 
es i il vular là a quia fneitra , es i d^fs , ch' i chiappafsn su a 
Uavera quia fgnor% es ûtm ju qusi ,^^di' i ia purtonain 
*- O 4 ajat;. 



itdP ZaCiîéjUrâiUBanfÇôla 

ajar 11 z5 dal fgnor Fitt(>n ^ al qualydendia da Ysinq^uf^v 
in5 anc più la gran blezza • Al s i mifs a far tant ciritnani » ' 
ch mai : e ch' mrtuna è ilà la mi y e guard^ pur qui , mb atiV 
i nVera mîga degn, e li p6 arfpundeva : oh a Ibn ml , ch' tC 
ion degna, l' fatt cos , T è la fo buntà • Baita in quai mentr^. 
ch i feun V cirimoni , al dragon fe dsdè^^, es vUt la zovna U 
aJby ch'feya qui bizicucchin)als*trl z6 dalla fnçitra, es 
cmi!iz6 a vgair anodin quai lagh, con intenzion proba* 
bilment d' magnars Fitton in tri \ o quatCF bccun; mo co^ 
ia f 1 al Cerv ?^ al tl cui^parir una fquadra d' liun^ d^ tigr y d* 
urs^ed'gatt maimun > ch' faltonn tutt adofs al dragon, 
ch* i in finn tunîna , ch'an s'açcatt6 gnanc piùr brisl* 
Quand fu fatt lia cofa» al Delf in dîfs : mo oja m5 da eCTr ml 
fol al bambozz , ch' n' apa fatt nilnt pr fervir qui la fgnu^ 
rlna ? mo dis , a vuiben p6 far cvcll ml > es and6 ^ es tl crçfsr 
r acqua dal mar , ch' 1' and6 d' fovra , es and5 a urtar m t al 

5è d quia torr ^ ch'.la s dipiant6 fina dai fundamlnt : qi^d i 
is , al h6 fatt , perche ni slppa n^ai più memoria ihlt^ugh 
d' lia dfgrazia • Al fgnor Fitton p6 il tant efpreifion d' gra« 
diment çon i çugnà , es efort6qula fgnora a far qusl abca 
M i ai dlis : mo su ben i ch- la i dîga pur cvell » i i' an cavi 
daungranprigulvedla, e li arfpos: cofa oja mai da dir ? 
ai fon tant ubligà , baslaman afgnor) , s' a fuf$ anca ml bd- 
na da cvell,m5 an fon bona da niint •••• Lor foggiunsn ; eh 
iuft , cofa la dis>a fen nù, ch i fen ubligà a li , perche , ch' ia 
fava li fgnor Fitton , ch' lia cofa è caufa , ch' a tumarea a 
dvintar omn , perche az era ftà fatt una ftriarj dia una doiw 
na y ch' la noilra fgnora madr i di un dfguft , e quftj z' cum 
26 acqusl, es fi inmod » ch'an' pslfsn far amanc cin' armagnr 
biiii, fin ^ ch' an' liberavn una fiola d' un Rè da un gran pe^ 
rlcol , ora i'èvgnù quai temp : ch'laveda bensl^èverat 
Al ignor Fitton , i guardava , es viît y ch' verament idvii^ 
tonn tutt tri i più garbat, ebi zuvn ,:ch^$' p^mti vder • Il 
abrazzonn^es bafonnlaman aîqulàfgnor^ch'erain^t'un» 
- ' ghi. 



ghirigafa d-algrczza, ch'lanileva ihtlaj)6ll* Al fgnbr\ 
Ficton tri un grah fiifpir : oh , dis , perche n i p6 efsr qui al 
fgnor padr , e là fgnora madr ! quanta 'algrezza i âren* ! I : 
trj Rè ârfpbsn : mb pian pur , an' è gnanc (ira : nû 0:evn ar« 
piattSb pr la vergogha , ch* avevn d' efsr vïft acqusi biftt ^; 
mo àdefs , ch • àft- fen più , pensai , ch' a vlamri ftar qui in* ' 
nuccà? a vlen ftar dovftà i altr,e maghar tutt uti pan,e 
bevr tutt un vin \ e innanz a dmattina al frà qui T nûftr ^ 
fgnori^ ch'ali andaren ator; mo intant li luftrifsima^' 
al n è al dver y ch' la vaga acqusi a pi al liigh dov l' hà d' ai- 1 
luzar , es f itln cumparir una bella carozzà tira dà si liun ; 4 
s i mlfsn dentr tutt cinqu , ti andohn a un' tiftarj , e H Fit* ' ' 
ton rpus6 la fgnora • 1 tri zuvn andonn ciafchedun a caiâ^ 
fo a tor r fov rnujer » l' quai s* algrbrin fora d* mod a vderî • 
qusi garbat zuvn • I s' iininn con i fpus nuv , es andonn a 
Verd Cbll , e al Rè n s' psè faziar d' guardari a tutt , ch' an i 
paré vera una furtuna si granda d' aver a cà tutt i fiù , ch' al 
crdè d'aver pers , è p5 d' aver tri bi zlndç ^ e ùna si bella nô- 
ra. I mandonh avvifar al Rè d' Chiara Vall , ch' era al 
padr d'ijye quell d'Bell Prà, ch'era al padr di zindr* 
Tutt fti Rè vîgnm' lî , ch' a psi pinfar, ch'abbundanza d'Rè 
i dfevaefsr. 1 fînn tantl'gran feft,ebaU, ecumédî,çh* 
mîercd, ch'rdurnaûcacfefs. ' 

La FolaâifettÇoâgh. l 

AXcraunavoltaun*vecchia'|)iivretta, m5benpuvret» 
ta ^ch' s' guadàgnavaal pan a forza d' filar dlà itop» '^ 
pa; la s n andava vi con la fo rocca a gallon y es ahdava 
dmartdand la limofna, perche fol con Ta rocca la h psè 
campar • Stà povra donna dl ad intendr a di foii vsin'^ 
ch'la vlè far un reraedi a unafo fiola, e ch'ai vleva fett 
côdgh d panzetta V tant ch!îa li bufc6 . L' andô a cà tutta 
alligra con unagrimbà d'ftlcc, chTavè bruiqulà pirk 

ftià^ 



lit La Chiaqlirê dtd Bê^zoU . 

ftAj ep6c^ fti codgh afo fioladrendi: tûmetlimt^uni 

ffgnatta a bi^ir con ^V acqua^tanr çh' a fatiiQ pxi p5tl brod^ 

ch' ml in ft mentr vui andar a vder qui dallatrequlas'apofs 

tîafcar dou fîii d' çoll, tant ch' a z' famn una bana mneftra • 

I^ iragazzia mifs fti codgh in t la pgnatta » mo fegond ^ ch* 

rcminzonnabujirl.'mandonntantai gran udpr su pr al 

fonastch^lin'pleva [>iù. Alla prima la s' vultè in làpr 

j>ora , ch^ n i vgni^ vuja d' ma^narn , m6 un* altra vplta la 

iilifovra apola, pr ch' rudor andafsbensù pr alnast 

€ al prfinid U n psi piû ftar ai sign ,. es difs in cor s6 » çh' la 

la vleva fîntir un bccunzin d' una • Acqusi i) , es i pars tant 

bona y cb' la dlfs ï mo a frèben ml matca s' an' la fimXs tatta^. 

zàch' al ii6 cme«za^ èla mai altr che una codga?: s'mi 

madr m' baftona fo dann » ai pinfarà V mi fpall » equsi 

la maga6 laprima ; m6 quand la fù in t al ftomgb ^ la s fîn« 

tl tant crçilr la fam > cb' la chiappÀ anc' la (ecbnda ^ e 

p6 dai in da terza ^e tiri pur dentr anc a qui' altra, o 

m fomma Tandà dri fina, cn'l funnandà tutt fett • Quand 

la 11 àv ben verament magnà , allora p6 ai cminz5 a vgnir 

porad' fomadr , es dfeva: oh cm la vin at imprqmetti 

ch* s' ai h6 magnà V candel , bfgnarV^ ch' a caga i ftuppln : 

qul1>rgnarè pur , ch'atruvafs rimedl-a ftgran mal ^ch'ai 

bè fatt y certo mi vui vder quell, ch' a pofs nir • La tols una 

zavatta vecchia , e con la fola la fi fett fett , e po li mifs den» 

tr in t al pgnatt a bujîr • Iii ft mcntr V arriva la vecchia con 

rfqi d'coll la i dî unacutturaa lefs, epol mîfs 11 con 

queloodgh^ch'an'i era maid'avvis d'mctrs 11 amagnar 

^ual bccon»Ladftesunftrazzd'tvaju!azz in t'untavlln, 

epôV mlis 11 con un p6 d'pan li , e fo fiola à fedr per ma* 

gnarfti codgh ; m6 qui Tavè lafi d'dars al diavl , ch' an.î 

era cirott.a pfern rufgar gnanc una briTa; laicminz6a 

, guardar ben ben d' avsln , c s' n'adî, cbl' era fola d* fcarpa • 

An' pojTs dîr la rabbia , ch' i vîgn : li ch'pînfava d' fguazzar 

co^ quel' codghâ la s' vult6 alla.ragazza^ch' propri la pa^ 



•' FolaXXXf. ti^ 

rèiindiavldrinfern,esidif$; alon; cunfefta cmod è fta 
cofarlovadalboia at vui accùppar: sbrigla ben, e dl:lla 
cmod la ftà • La fîola ( ch' aveva nom Sa vurida ) alla primi ; 
il la maravjofa , es dîfs : chi mi ? tno cofa v* oja da dir^ / ztC 
sô niînt ? H* fîv^ftà vu , che gli avj truvà ? mô bafta quand U 
Vift y ch' fo madr n' fteva ai loffi , la i la cantè tal y e quai , es 
dîfsjch'rcraftàcavfaalgran udor dal pgnatin, ch'i avè 
fatt far ft dfperpuft • La vecchia n' fti a udir àltr , tn ch' la 
chiappèral mattarell , e p6 cminz6 a tirai z5 a cil dfcvert ^ e 
dovla cujeva^ la cujeva, adofs a quia povfa diavla d'ragaàc- 
za/es la lafsô ftar trei, oquattr volt, ep6itùrnôadalp 
quant mai la pfeva . La povra Savurida zîgava tant fort,ch" 
ai fù un mercant, ch* paflava pr la ftrà , ch' s' ficcô in cà pr 
vder s' ai fufs ftà remedi a dfpartir fti zent pr carità , perche 
r èra tant la gran confufion ira i zigh , e al pianzr , en' an*$* 
capèlarazzadlalit. Quand ft'omfôlî, cch'alvîftlaca- 
gnità d' quia vecchia , ch' tirava qusî z6 da beftia , ai toisai 
mattarell, esi dîfs; moch'diavl àt vecchia dâlboja? tn* 
sàcaftigar itùfiùinaltramanira? Tàt forfa truvà in bur- 
dell? falâ la ladra? cofa àla mai fatt ? La Vecchia moi 
arfpos una sfrapla, ch' fùmô la furtuna dla ragazzali : la 
dîfs : oh ; cofa V hà fatt ? mo T è , ch' fta carogna ved ^ch' a 
fon qui randlenta , e ch' an^ hô tant fia , ch' a campa , ie pur 
la m' è qusî dfamurevla , ch' la vol , ch' a finîfla d arvinarm 
dal tutt, e ch'a fpenda l' ofs dal collin ti midgh , e in tî rî. 
medi lî , sal ? perche fta mattîna a i h6 dîtt , ch' la n s' affadi- 
ga adefs ch' è cald , e li fta (îmona pr amalars la n s' è i^ergu- 
gnà d' itnpîr fett fufa d' garzol ,cn'adefs adefs là va in t' ua 
Tond d'un lett , e ttiî pô n' n' h6 con ch' fuftintarla • Quand 
al mercant fîntî fta gajardifîa , al fîifùcunt, ch'la dfeva 
cfsr una gran donna da cà , e fubit al pins& d' torla pr mu- 
jer , es al dîfs alla vecchia : ohfùpur ai dîfs: lafTavpaflTar 
• la Itîzza maddonna , çh' an' vui più , ch' avadi uccafîon 
d' baiiimarla pr al laYurar > ch' av la tur5 ml d' in cà , e la 

fia 



it» LâChiaqUrâila^n^oîâ 

h\ bella e fini ,1111 la spufarè , es fiarà da prindpdra j- per- 
ç^^in cà mi ( an' fazz ni6 pr ludarm ) mô ai è bocça ch*vut; 
ini fazzpanincà» e^hb ijtni fafs in s' al granar^amectaî 
|)orc^agn ann , ai h6 dl gàUln^inf9mma in cà mi ai è un pà 
d'aen cofa, e oltra d'queflf a guadagn in altr^percbe^ 
vagn a cumprar adl fir , e p6 arvend mii la robba , e qusi U 
nftaràmal. La vecchiaani parsvera, est*m i l'amulèj 
Ai^ , ch' al s la tuea pur , ch' V è la f6 • Âl mercant fi al fpu- 
falizi , es la cunduis a cà , es n' vdevà V ora , ch' amvafs al 
di Teguent pr andar almercà, a cumprar dal lin pêr dari 
da lavurar • Quand fù al lunedi , al s' liv6 ben a bunora pr 
andar vi, e pruvderal ; da li a un pôc al tumô a cà ^ ch' ai tf 
aveva vint lir, es difs : tuli Savurida , an fon miga.mi cmod 
era voftra madr , ch' era una matta , ch' v' bafiunava , per- 
che a lavuravi , vdi ^ oh n6 \ Hiagara filaflî : agn duzzina d* 
fus 9 ch' arj fila , a v vui dar mill lod : mi intant vagh auna 
fira , es ftarè vi vint di , cm* a torn , ft lin are da eflr tutt fi- 
là , es av h] purtà ben , av vui p5 pagar un bell grimbal d' 
mezza indiana. La Savurida aifs qusi tra idint: olitant 
fiàavift y^* tC hà altr camis da crûvert al dedrj , che quellif 
çh' ai ho dâ filar mi, t' al muftrarà ben p6 a chi n' tl vol vder 
ti; bafta al mari and6 vi • Li era zà una lova cmod s' è 
cgnufsù , « in fcambi d* lavurar , la n fi altr , che andar ca« 
vand dla farina d' in ti face , e pô vudar drbiîttazz d' oli per 
far dl frittel y e pô dl' crfent, ch* la vudava gli ulsin' dal 
grafs ,e p6 fà dignucc, e di lujnghîtt, esandavadrî d'ft 
guft dalla mattîna alla fira , ch* la dluviava cmod f à un lov, 
c mai mai lavurava . Quand per5 la fli ai ultm di , la cmiB- 
«6 arcurdars, cb' fo mari psèftarpoca turnar , la cm^h 
a dir, guardà pur qui, cofa farojaP al dira ben guattr co* v è; 
lu vdrà al lin , ch' è anc li tal e quai , e i face dalla farina , ei 
buttazz da l'oli, e al grafs, ch's in andà a far bendir : cos oja 
da fafr ? puvretta mi 1 Ai vign in pinfir ft bell ripicgh; la toi* 
unagranperdgalunga, molunga, ep6 iaglup|ô,,5ii;tpm. 

, tutt 



Tola XXXV. il t. 

tutt quai lîn , ch' era in tla caflfa ; av pîî îrimazînar , ch* rue- 
cazza era quefta, picr fus la tôls un fubi d' un tlar ^ ç in:^; 
fcambi d' fufarol , la tols laballa , ch' cruveva la chtavghct 
la dla cort , ch' era bula; T and6 su in si' afirana , es lig6 ila 
rocca fora di fnftrun, ch' guardavn in ftrà, perche glî aguc^ 
chiàpsiiFn vgnir ben lungh , la cminzopo atirarz6cert 
aguçchadîn',ch'ninftevnalla corda dal pozz; al vignat^r 
rivàridz6in ftràft padr abàd'fùtti fus con Tfou aguo^ 
chik ,"ch' accunipagnavn la gruffezza dal fbs^ T' quai era 
bagnàcondracquà, ch'là iavè cottî maccarun la matiî. 
na, es aveva 11 a gallon al parulett, perche mal guaisl^ 
avîfs avù à tirar z5 quegli agucchià a forza d' fpudàcch , U 
frè armâ/a fecca in t la gola pr un pezz , e qui la i tirava^ 
dentr , nio la s'aftudiava pr aguzinar ben preft al lin ; Tutt 
1 ragazz , e tutt V zent,ch' paflavn j guardavn in su j es s* era 
arduttdi ruglitt d' zent,ch'crpavn dal rïdr,es era propri un 
carnval . Al purtô al cas, ch al pafsôanc drfad,ch' avn tant 
al gran fpafs a vdcr fta màttiria , che gli dinn la virtù dla fa» 
tlazion ; V dilTn : pr fta volta a vlen , ch' quia donna si maft. 
taava la^aza d'atruvar al Un, ch'T hà in cà belle filà> 
bianc; fatria'tela-, esbianczà ancora Ij cmod l*hà da eflj3. 
-Qusi appunt întiravign , e la Sa vurida era in t' una algrezia 
Vi ellrcma , chMa n i psè durar, m6 ai vîgn per6 pora ^ ch* 
somarî n s'aviafs a dari tant dalavurar, c colafîUa li? 
r andô a lett , mo la tols fotta ai linzù cmod frè qusî un 
quartirol d' nus d' andars sbabiand . Quand arrivé fo marî^ 
la cminz6 a far un lament , es tgnè zigà : oh al gran mal ! 
oh an pofs più , ai ho tutt V mi ofs , ch' le fcavezn , es s' an- 
dava priland fovrà a qui gufs d' nus , ch' T avè 11 pr al létt ^ 
r'qiial chîûccavn , e H dfe^^a : (întj s l' è vera , turt jgli càsïc 
dfcadenîn' , ah a fon arvinà . So mari T intcrrogava': m5 
cofa èl Ità mi mujer ? mo cofa è queft ? e li oh ! mal , mal, an 
hô gnanc un ofs, chYippa fan : v*par,ch'a ava fatt poca fadi. 
'^^gaPaihàfîlà vint Urd'Un^ aT hdirabiancà* ai h6 &tt It 



2 2 r La Chîaqlira âla Ban^old 

tcla, t p5ih5 sbianczk anc quella j e p6 turnava: oh al 
granmal ! ohl' mi ofs ! oh an' vlt:^ più , ch'a in fazza d' 
qiiefti vu, an' h5 bifogn d' andar in t' un arca mi. So 
marieralituttintrigà, es n'favè cofa sMir, finalment al 
cminzè a confolarla , dis , oh su ftà mo queda, ch^ s' a crdifs 
tf fpcndr r ofs dal coll , a vui , ch' t' guarîfs : afpetta pur ^ 
ch' a vui correr a tor un medgh y e in effett Y and6 a toral • 
In Gual mcz , ch' al mari ej» ufsi , la lova dla Savurida s' fini 
' d ' sluvzar tutt F nus , es tri V gufs fora dla fheftra , e p6 tur« 
n6 a lett • Quand fu vgnù al medgh y al cminz6 a in terro. 
garla fovra al mal , li n' favè cofa s' dir, e al duttor i guard6 
ben ben in t al muftazz , per vder ch* cira V aveva , ai taft6 
alpons, al guardè ail urina, e p6 conclus, ch'alfomal 
cra poca vuja d' lavurar , e gran abbundanza d' fangu • 
Quand fp mari finti fta fentenza , ai pars , ch^ al medgh mfs 
im matt , ai mifs in man im cos da dods , es al mandé vi cou 
poc ciriiiioni » Al vleva p5 anflar a torn un'altr , mo la Sa« 
vurida i difs : eibo : ch' al lafsa pur mô ^usi, ch' a cmenza 
xturnar,a vedr la fo amurvlezza al mi maridîn a fent proprii 
chMa m' hà tant zuvà , ch' an' hô più bifogn d' duttor • Li) 
pô i fî una.gran rumanzlna , es i dîfs , ch* l' avertîTs ben , ch* 
«lalîinnanz an vlè più, ch' la lavurafs • L'era juft quelle 
*chMa cercavali, e aquella ma ai zuVè 1' efTr lova, ch'la 
truvè la furtuna pr quia ftrà , ch' gli altr trovn i malann* 

La Fola dal Dragon. 

AI cra una volta al Rè d' Al ta Marina, ch' era ftà tant 
al gran cagnazz con i fu fuddit , ch' ai fù toit al regn 
dalla rabbia , es fô una maga , ch' s n' impatruni un dî , ch* 
lu era andà vi luntan con la Regîna . A v psj inmazinar,ch'a 
il Rè ai vîgn ben ben su i chiù , es la ligô al nas . Al f î cun- 
fultar una âatua d'iegp, ch' l'era mô la fo bambozzai 

ch* 



FolaXXXn. 111 

di'aîfevâdîrinanzrfou divuzion, es i fî dmandar crriodf 
aveva d' andar fta cafk . La ftatua pàrlava , o ch i la fiffn p5^ 
parlar , aueft an al fô, mo la feva figura d' arfpondr , quand 
ij dmanaavn cvell da part dal Rè; ora quia vol ta chVij 
dmandonn cmod andarè la cofa dl' eflr armas al Rè un 
bell zagn , Ij arfpos , ch* al turnarèa regnar , quand la ma; 
ga,cfe eradvintâljla patrana> fufs dvijità orba. Alkè 
cgnuftî^'ch' aîeradla runa,'mnanz ch'llacola incravgmfsi 
percheVaîglî à vifs vJù farquàlcfchirzai ucch^ lamaga 
cgnuffeva da lûhtàn dl^ mîja la'zent , ch' fufs andk li da Ij , e 
pô aveva fempr atorn tant guardi , ch* V erà una cofa ira* 
pufsîbil a fa: î cavar i uc€h . Vdand donca al casdfprà , al 
Rè près tant in odi tutt V donn , ch' tutt quelli , ch* al pfe-. 
va mai aguantar , ai feva tutt i oltragg , ch* al pfè ^ al àova 
ai feva tutt gliihfolenzi pufsîbil , e p6gli amazzava» Sta 
cofa m6 intravîgn : ps ps ps : a'^tanta puledma d* donn ^ .ch' 
n s'ponn cuntar. Tra queflî , ch i dînntra V grmf^al 
capit6unabeHîfsimazovna,ch* aveva nom Purzella: m5 
r era un bcunzîn da Rè : donca ahc a quefta al Rè i fî la fo- 
lita creanza , e p5 vleva amazzarlà cmttd r avè fatt tiitt-§K 
altr y hi6 quand Vkv alzà al brazz con âl {Hignal, ai vîgn un: 
ufell grand grand, es i trî su în s'al birazz una radis d' un* er- 
ba,ch'fubit,ch'alfùtoçc, ai vîgnuïià termarj pr tutt ai 
brazz , ch* ai cafcô al pugnal d* in maft • Bifogna m6 faver, 
ch* fta cofa in forma d* ufell 1* era una fada , ch' pue dî in^ 
nanz la durmeva in t'un bofc,es i era vgnù attorn un fatir pr 
fari degli infulenzî , c la Purzella , ch' paflava allora per d* 
11, la dldè, es la dfes da quaLprigul ; ora fta fada n'V abbaii- 
donô mai più,cs la feguitava da per tutt dov Panda va acausl 
in forma d* ufell . Al Rè m6 , ch* vUl , ch*la i eraandà bu- 
fa , e ch' quefta an* 1* avè psù amazzar , al pins6 d* effrfen* 
dà caufa lu con V aver trop guardà al bell muftazz , ch* avè 
lia donna; es n' pins5 brifa , cK* i avîfs colpa quia biftia , e 
qusi al dîfs*: ma iii t agn ihod an vuiniè iuft,ch' t'ï àv vînta 

mad6 



^ 



224 LaChiaqliradléBantôfd 

madèfimona; allaficunduracafafo^ ep5 la fi murariii. 

t' un camarin , es di ordn^ch' n' s i difs pe da magnar^ ne da 

bevr . Quand V ufell vift una cofa si farta, al s* inzgnô d'in*. 

tràr pr una fnftrina d'il camarin^ch'î era la frada^s era alta^ 

alta y es cmînz6 a cùnfular la Purzella; la i dieva : eh ch' la 

ilaga puraligrament, mi n la l^ffarô n^i périr , ai Ton ml 

tant ubbligà a li ^ ch' ai vrè qqeft , e altr a rendn quell , ch^ 

y hà fatt a mi • La Purcella i ^ tantdri pjçr faver, chiP era^ 

fia bôiola ^ ch' parlava si ben , mô T ufell n i volf brifa dir 

d' eifr quia &da » es n i devaaltra arfpofta sn, , ch' al vlevi 

lendri i fervizi y ch' la i avè fatt • Al viiè p6, ch lapovra fia* 

la n' pfeva più dalla fam, al di un fvulatton fora,e dalt aun 

poc al turno con un curtell in bocca puntud y ch^ V avè toit 

g6;d' ih tla fcaffa dla cusina dal Rè , e p6 i difs : tuli Purzlî*- 

Ba , inzgnav mô d' andar fàgand a poc a poc un bus in teif. 

ra qui tràl' terlis , ch' a s] jufl: fovra alla cusina , mi po m' 

inzgnarèd'andarbufcandcvelld'arpiatt dalcugh^ es an* 

dar5 Ygnand innanz^ e indrj pr ft bus • E qusi la Purzella s' 

inzgnô tanti chMa sfund6 un bus, ch^ ai pàllava juft T 

ufellii al quai aducchiô , çh'al cugh jera andà a tor una zuo> 

ca d' af^ Stû in s al granar ^ la vift , di'ai era un bell pullaftr , 

ch' era cavà allora d' iq t la pgnatta , ch' i al tgnevn indrj 

jpr la iira , Ij t m' al granflè , es al purt5 alla Purzella ; 

pr riniiediar p6 alla fed , perche la n pfeva aver dal 

vin, 1' andô in falva robba, ch' ai eraattaccà l'chiopp 

dru di curghin, çs ijn purtè un bej grapdon, è qusi H n' so 

quant :di> In ft mentr mô la Purzella era d' aver fiù,e^ 

quand la Éù dcè , la parturi al più beU mafcch^ ch' s* psifs 

Vder ; li s' al cminzôallattar, e a faffar con V ajut dl' ufell, 

ch' i purtava dl fafs, es i. infgnava „ tant ch' al cminzô a 

vgnir grandsîn , ch' al dfè mamma , e la cacca , e la bumba, 

€ gn' cofa. La fada difs alla Purzella : favj , ch*a fà fiola 

•.mi : adefs ch'.ft tufettyin grandsin , e ch* al sa andar^ a vui , 

ch' a fadi ,4 bus più grande ch' a. tuladi vi degli afs > tant ch' 



lou xxxn. ti% 

a! caplâa lu \ ch' al andaren mandand su , e z6 con dal s Air- 
zin , ch* av purtarô mî,e quand al tos frà turnà su, a turnarî 
gli afs cmod V ftevn , ch' an 5' Ggnufrà al sfundon ,• perche, 
la dfeva , V è mîi 5 ch' ft tufetc vaga lu fgaravland cvell , èh* 
al fa più quattr man , che dou . La Purzella difs : oh si si ^ 
c qusi f mn , es mandonn zô al tos, ch' aveva nom Miuz;z, es 
i diflii , ch' al guardafs bén fovra al tutt dn* dir mai d* ichi. â| 
fufs fiol in t' un cas ,, çh* al fufs vîft , ne gnanc , ch' an : dsîfs 
brifa d' in do V al vgneva • Quand i al mandons z6^ iftlnn 
afptar , ch* al cugh n* fufs in cusîna , m6 al turn6 fubit , es 
truvàlîftbcU zaqlîn, es dîfs: eh: guarda! nmàmj al bell 
fandsin ! s' p6 mô far d' più ? m6 » dis , cmod fîv vgnù qui ? 
cofa fîv vgnù ^ far ? Miuzz arfpos : a fon un fandsin, ch' ho 
pers la mamma , es.vagh percand qualc uni ch' m' tuja in cà r^ 
in ft mentr T arrivé lî al fcalc , ch* udl ftà cofa , es s/ mara- 
vj6 tant a udir un chiù si pznïn parlar con quai garbtîn , es 
pinsôjch^alfrèftàbonprpagg dalRè;. al le chîapp6.sù, 
es al purtô dlà dq fo maeftà? Quand al Real vîft açqusl 
grazios , ( perché 1* era ver^ment uha zoja ) a i piasî , es i 
près a vler un ben grandîflm ; al V aztô pr pagg , es vols , 
ch! s; i fifs infgnar tutt quell umanamerlt , ch* aveva da im- 
.parar uncavalir.Lù imparô'tant^ch'al dvintè al più virtuos, 
çli' fufs in cort, e al mal è,ch^ al lié i vleva molt mîi , ch an 
vlè a un fo fiaftr, a fegnjch' la Regîna madr d'queft, cminz6 
a tor in urta Miuzz,e maflm, ch* la vdeva , ch' i parevn taiît 'k 
lîiiraqlîn apr«(fa al Rè tutt V cos , ch* al fe va , p ch' al dfe,. 
va, e perla faveva, çb' api era cofa, chifulV:negà,d4Rè* 
Li pr fti cos cmînzè a pinfar , ch' 1^ i vlè metr di jruz?l fptt* ■ 
ai pj. pr- pruvar s' la pfeva metrl in d fgrazia dal Rè* Co- 
fa filla Ij : unaiïràyin q^ialmentr ch' i andavn alett,la 
:^\Çs al Rè : mô an* fkcofa s' è vanta d' far MiuzzPal 
Rè arfpos : mo fgnora p6 mî , ch* an* s6 ngotta ; ii foggiunsi 
mb àl 5' è dà yai}t d''% rri'çaftj^ ch' ftagjhn in ajar da pr lor 
lu. Al^ès!n>ar^vj^^ diS|Oh^^n%iavdrea* Lamattîna 

F ^ âlfl 



'^i6 LaChlaqlira dla'Èanzola 

al fî fabi't chîamâr Miuzz, dfendi:o i tri caftj, ch'avj dîtt d?: 
fârs ô la voftra tefta , pinfai mô vu ! Miuzz armas innuccà^ 
esand6in tlafoftanzia, es cminzô â farunlament, euti. 
pianxr, ch* ai vgnè zô l'iagrm tant' fatt . Oh ! al tgnè dîtt : 
ni6 n' fat s V zent credn,ch' in cort a si liga î can con la fuC 
fizza ^ ^ucfti în m6 gli algrezz , ch'a prov . In ft mcntr , ch* 
l*era in ft gran travai, âl s* vîft arrivât li da lu V ufell , ch' î 
<lifs : oh su Miuzzin ! mo cofa è queft f al va ftk alligr , e laf* 
far andarTacquâ alla baffa, lattmfarami ifîoimi^ n^aver 
pora d* ngotta ^ mi s6 zà agn' cofa , n t dubitar : fin ch' a 
fon vîv mi Tcosandaran ben? bafta, dis, ch*t*m'dagh 
dal carton , ch* mi pô andar6 su dalla mamma , es Êiren una 
gran teja d* cola , e p5 vui , .ch' a famn tri gran tiîftj d' car- 
ton . M tuzz prùvift àl carton, e p5^and6 anca lu la su pr aju- 
tar alla mamnla , ealla fada , es incullonn fti çartun , e p6 
fînn i caftj , mo qusîpro'^arzionî , e con un garb y percnc 
quia fada feva dalla fô'têlla rutt quell, ch' la vleva , ch' i ar- 
luflTenn a perfezion • Quand t funn cumpî , la fada fî cum- 
parir tri gran grîfun , ch' fuftîntavn agnun d' lor un d* fti 
caftj, feh' ij àvevn lîgk al zamp, e p& î amulonn prajar* 
Miuzz fî cWamiaf al Rè , es vîgn con tutt qui d' cort , ch* 
tutt s' mîflfh a zigdr : e viva , e viva , e al Rè s^ innamuravi 
agn vol ta più d' Miiizz , vdend , qWV avè si gran inzegn , 
esifidïcarezz, ch'palîavnla part. LaRegîna n^ psèpiù 
dalla rabbia , es pinuva la nott quell , ch' la vlè far al di pr 
ittVlBâr ft. povr fîol , li s' al frè vlû pfer livar dinnanz ai 
wc^h, teerch* lairi ai pfevafufFrir. La pins5d' invintafruna 
f^abtifanfe i'eqïisî la dî(s a fo mari ; ckt (î luda al cilv areû 
puÈ^fîAî^ùriâ vÉ^â d* ftaf a cà pifbn, a turnaren piïr a fêdr 
fotta al baldaechîn , es cmandaren éthod a fcvn un^ ann fa l 
AI Rè î dmandô: mo perche mo ?é'la Regîna dlfs : ah l m6 
âl n'ahà ? Miuzzn*s' ê donce vanta, çh' l'andark lûa urbiir 
lâmagist? equiind^iifràorb^, àl|sàzà, ch'al re^itorna 
fiibft in tr ntfn • AIM i^he^^'^î tiktxt dôv4 doleva ,at 
• ^ ' '\ fî • 



FolaXXXVr. 227 

ê^all* ora aU'orâ chramar Miuzz,es îdîfs ; mô a dîgh mî cu- 
slîn: mî armagn d' ftoppa a pinfâr^ ch'tm.'hlt tant ubliga- 
zion,e ch* t^ prifs doiica,ft Vù,fàmi reftituir al mî regn, (ch* 
al t* è juft , cmod è a fpudar in terra ) e ch' t' ftà qusî? li con 
i dintazz iri bocca, ch* t' n conclud ngotta; eh ! mo tn t! ver- 
gôgn ? t' vî , ch* ai hà impgnà agncofa , ch' an i è gnanç più 
àl paroi, s* as vol far un bugadîn^ e tî tsà donca cmod s' hk 
da far a urbir quia vecchîa,ch'a ùffirèpô d'in t la miferia, es 
tn* conclud ngotta Pofsbàftâ, ft-n mantinquell, ch't'hà 
prumlfj^, mal guai a ti, cmenzmpura^farrendralregn* 
Miuzz difs : m5 cofa volai , ch' a cmenza ?ai ho cmenz^ es 
h6 fini ml; al vleva p6 feguitar a dir lafo rafon., e ch' d n* 
era vera , ch' T avîfs fatt fia prumîfla , mô al Rè faite su mtt 
inftilizi dagandi in sla vos,dis, rhi n' h6 bifogn d' chiacoar^ 
fà tî quèll , ctf t'i hà dà far ^ fn' chi n6 ai pînfarà lato pell ^ 
ts^i vult6 i gdrîtt . Miuzz , ch' n' pfcva cuntraftar ccin- chi 
avè i dînt ^ù lùngh d' lu , n* favand , ch' parti s* aver a piar, 
riccors al fô folit remédi dal pianzr, e li arrivé l' ufeli y ch i 
^k : mô cmod ê mai pufsîbil Miuzzïn ^ ch' t'sîpp qusi 
cdfpradîzz ?^ n t' oja ditt trenta vodt, ch* xn' àv pora ,. eh^ mi 
ri t' laiTaiô mai périr ? mo fin , ch' ai fon mV^ ai hô più pre- 
mura dài to ben , ch' m' hik ti mede fm , guarda mô : vîn pur 
*migh 5 e n dubitar . L* ufell s' avjô innanz vuland ,es andô 
vers un bofc^ e Miuzz i tgneva dri ; a ft bofc V ufell s' fer- 
rhô, epôcmin/ô a fpiplar, esivîgfi atrorn un*arduttd* 
usj, ch' ans'è mai vTftia piùgran t^uantità; quand ï fuxïft 
-ràdunà , la fada i dmandô , chi era quell firâ Ipr , ch i fuis 
baftà 1* ânm d' aridar a Cavar i ttcch dla maga y ch'; à queIK 
ch'avifsfattftacôfa, laiprumteva, dï'al frèfémpt ^â;4- 
cur dal grînf di falchîtt. ç dî fpàravir , e pô'ch' la i are fatt 
uriafcrittura, ch'ànpsîls mai effr uffes da'nfuna fcchiùp- 
ptà,neâanfunabaleftra,nedal red dîcazzadur. Fra ftî 
usj ai era una rundanina , ch* aveva a4 fb lïid in t* un trav 
dla flanzia dov âeva la maga; fia riiâdanina r aveva tolta 

P z in' 



2z8 LaChiaqUrâdldBan^ùta 

in' urta,perche,quand la ftrija vlcva far i su încantifm, la fe- 
va di fumint^e H bfgnava^ch' la s' fantanafs pr n' ftar in quat 
fiim y e qusi donca â:a bftiola 9 da una banda pr vendicars, 
e dair altra per guadagnar tutt fti prumifs , la tols li a far al 
fervîzi ^ e d' lungh la vul6 alla città , es intr6 in t al palazz 
real ^ intrand in t la ftanzia dov fteva qùlj Ja quai era dftefa 
ins'unletti es avè,.tiràl'cultria* dltneftr^efra ifcur,e 
gn'cofajrcra un caldgrand,e Ij s; feVa far vent dadou dun- 
zell con dou vintàrol • Subit, ch' la rttndamna fùU , la îan* 
d6 d' pofta fovra ai ucch, es t mi fi una fquaquarâta agn 
occh, ch* fubit la pers la vîfta talment^ en' là n' vdeva 
gnanc la cà • Quand fta povra diavla capi , ch' la vifti era 
andà , la cgnufsi anc , ch' la n' era più Regina , es cminzô a 
cridar cm' un' anma adannà, andand qusi a taftun pr q\ i oh 
guardà pur qui 1 T è fini , an' pofs più tgnir fod al fçetr : al 
regn durava fol tant, ch* a durava a vedri , iidef? , ch' a fon 
un orba , an occor altr , es cors a intanars'rô[t' una grotta , 
sbattandlateftad'z^ ,edlainquantalbrladeva, çh'finaÙ 
ment la s' la ^z6, e qusi fini la fo fefta • Quand fïi and^ vi la 
maga, icunujr dal regn mandonn diambafsaduralRèi 
invidapdal , chf al turnaf^ a regnar , ch' an' i era piûinpedi^ 
ment , perche la maga era andà al boja • In t' V iftefs tempi 
ch'i ambafladurintravn prun ufs , Miuzz intrava pr qui' 
altr , e r ufell i aveva infgnà d' dir un poc al fatt fb • Quand 
alfù dinngnz al Rè , al difs : oh mi facra Corona al h6 fer- 
vî , la maga è.orba, al regii è alsô: mî vrèfol,ch'las 
cuntintafs pr pagament dal feruîzi , çh' ai ho fatt, d' la0arm 
yîvr coni mi ftrazz, fenza metrm più a fti impres coû 
prîguli ch i vaga la mi pell , più toft pan , e ci voila, e 
la mi quiet • Al Rè l'abbrazz6 con un gran amor, es i difs : 
mtj suai capell Miuzzîn , n' fh cirimoni , e vgnim a fedra 
gallon , ch* av.fon più ubiigà a vu , es n' i è cofa , ch' ai ava, 
di'an'1'arcghufsa davù. la Regîna dvintava 4' mtîl eu* 
lur dalla rabbia^ es cgnuiTeva > ch' la n avè da fiairin beii • 

In 



In éffett U îft ftudi6 un altra per ydet s ia pfè pur tôrlal^ d'' 
attoriï. 




gunazz , 
laver V 

lia 9 e al padr d^lj , quand i nafcinn li , e al dragon , fïchia-i 
inar i ftrulgh , ch' szanzaflh un poc fovr» a fta nuvità , cioè , 
di^ i dsiflh cofà avè da intravgftir . Lor conclufn,ch* la: fiola 
frècampà fol quant campava al dragonne ch' in t* l'^iftefs 
mod , anc al dragon frè mort, quand 4a raïs morta lî , m6 
ai era pero una cofa, ch'arè psù far arfuflîtar la fiola bench*' 
k fufs morta, la quai era: al bagnaricon alfangu driftefs 
dragon la bocca dal ftomgh ^ i puns , qui d' zà , e dlà dalla 
teifta ,^ i bus dal nas i ail* ora , cm^d a dgih , s aï fufs ftà fatt 
ila bofma la frè artUrrta # Ora dônca la Rcgma ^ ch* faveva 
quant pfava al dragon , la pînsô d' vler in tutt i hiod pro- 
curar y ch* Miuzz i andafs ti^a Y grînf , ch' 1* era fleura ^ ch* 
nfun d* qtii , ch i câpîtavn dinnanz , era psù turnar indrj , ch* 
al s' magnava la zênt in t' un bcon; c qiisî la s vult6 al Rè , 
ch' la pareva tuttâ alligra , es i dîfs : oh bîs6 bcn p5 dir al 
ver, ch*a (en uWîgà a quai Miuzz , tant più perche al s* 
]âfâaihtendr,ch'alVolaratnâz2ar al dragon: mi, si ben 
ch'aldragon èmi fradell, an' m' importa niint: am la^ 
pîarô fempr più pf quelcos,ch'îri a premura d' voilra 
maeftà , chc pr V iftefs mi fangu • Al Rè , ch' verament are 
pagà un f for ajlivar d' in qui cuhturh quia pefta d^qul' ani- 
malara, tî unabosrïa voltavgnirs dinnanz Miuzz,esidîfsr 
mi s6y ch' t^sà metr 1* man dapr tUtt: car6 tî îk anc quefta d 
ammaroarm quai dragon,. ep6cmandm , ch's'an' t' ferv 
p6 mî , a vui , ch' t m'riiud nom : zà mo ^ ; ch' t' hà fatt tant , 
là mô anc quefta^ Miuze n' p«è ârfpôhdr, tantaveval mai 
su i chiù , mô quand al psî parlar , al -s' vult6 al Rè tutt 
ingrugnà , es i arfpos: oh gl' în per da roundjar 1er , h' èl ve^- 
la ? la i dis una bagatella lj,mô a vrè faver, ch • fôàfs la i hà d' 
andarm mtendtut^al di iniprlgùl P adàfsAdefs a udiral lu/ 

P J al 



»jo LaChiaqlifd ilaBanMld. 

«1 par , ch*m' (i cafcà al furmai in si lafagn lu dalla gran bx> 
za, ch' m' tocca , eh » ch* al vaga a filar : cm* a fon mort ml 
nfun m' arfuflitaf à, dis , al p6 ben dir ^ ch' am vol ammaz«^ 
zar pr ricumpenfa d' quelle ch' ai h6 fatt pr lu • Bafta V an«f 
d6 tant drj »ch' al Rè n* psi più Itar a udir , perche V era p6 
unomrotttess^mils Tmanin G galun, faltandsù) dis^a , 
diidighiapohancd'quelta! t'hàfatt^ efact, ep5 tn' vu 
far al piû bell ? vann juft adefs, e livm fta pitma d' in c al re» 
gny. st' n'vù, ch^atfazzami vder^ ch'at pofs cmandar* 
Miuzz abbafsè la tefta, es andè vj con un grugn y ch' s' frè 
ligà con un cavzal ; al tgnà ditt : guardà mô vu , ora m' lec« 
ca y ora m' morfga , adeù am vol regaiar , adefs am vol am« 
mazzar,e qui z\ al Iblit V and6 in t la fo ftanzia con la tefta 
tra 1 znocch a fedr in s' una fcranna^ es pianzeva tant fort» 
ch' al lavava tutti' fçarp d' lagrm. Mentr ^ ch' 1- era in ft 
gran travail al cumparsiil'ulell) ch'zànT abbaodunava 
mai, es aveva un erba d'c5 dal becc^ai la tri in s 1 z^iocch^ es 
i difs: oh su Miuzzin , livat su , n t dubitar, fin ch^ la va, V è 
viv4 : fk% pur alligr,prche qui^ch' an pinsà d'âirtla a ti,s 1 in 
fatça pr lor .*; tù in man ft'erba, v^ alla grpcta dovltàal 
dragon , crà l' erba m t la grotta , ch' ai vgnarl fubit una 
fonn qusi profonda 9 ch'al cafcarà l^âpjliv^, (i ail' ora 
con un gran curtlazz 9 falti alla vita , e dai fra na^ ^ e pacc» 
ch' at im^rumett 9 ch' 1 ara lafi d' fculTars 9 ch' al n' é maipiù 
dragon ai fu dl : torna p6 ^lla cprt9 dov t' vdrà cofa è \9Cm 
çefs • Subit Miuzz s' li\^ rà fçnza dari arfpofta 9 perd» 
r aveva talment su i çbid 9 fk' an' pfeva più 9 al tols 
un curtell alla genovefa 9ch'r avpva lu 9 e pècon V erba in 
man 1' and6 vi d'g^lopp a qui» grotta 9 en eraincavkfot. 
ta a una muntagna tant alta^^4i' quelli degU Alp n- i ia piû 
prngptta. Quand aUijlàjal tafs6 T erba in tlagrottâ, 
e d'iungh al dragon?' addusmintôranttort9ch'alparèd" 
fafs^eMliazzif^lc^ad^^ ,iejscminzà atajarn z6di pizz, 
cniPd %\fy^tk Û Uïd • 19 % i- iftefs temp 1 çh'lû tridavaal 
. dr». 



dlrïigon 9 e ch' al mureva , la Reglna cminz6 a far nona '• 
Quand la vlft Ij^chTera mal parà,là s'accûrs allora dla gran 
minchiunarj , ch^ V avè fatt a mandat là Miuzz^ ch' la n' are 
mai crltt , ch' ai la cavafs nettà , e ch' i avlfs a intravgnîr a Ij 
cmod intravign a ben vgnû^ ch*and6prdar , esifù dàa 
lu ; la chiamô s6 marines i dlfs : Fhà dà faver^ch' a fù ftrulgà^ 
cV quand murirèal dragon ^ amurirè ancami, cquslml 
fent , cil' a vagh , cb' al ai eflr iegn , ch^ al dragon va an* 
ca lu ; Âl Rè arfpos : m6 la m par una mat^ta mi fgnora : è 
la fav^va donca , ch' l' aveva d' andar acqusi, ch' accade va^ 
ch'i'andafsadfdarican, cb'dormn, e rompr al chittariii 
à qui* altr , ch' a i V aven mô tant rott , ch* an' cred , ch' al 
sippa più infem ? Thà tant mnà : mi n* fô m6 cofa m i far^ 
s i' nà fatt al pcà^ bfgnarà , cb' la fazza la penizenza , ch* an' 
i è ch' battr • La Regina arfpos : iho favè afsà mt y cb^ qua| 
<|utà avif^ m6 da eur bon d* ammazzar quia biâia: in 
quanta mi 9 s' ai h6 da dir al ver , a crdeva , cb' al i avifs d' 
rmagnr lu mi^ e pr queft a f 1 fta marina : mo bafta , zà cb'la 
m è andk bufa , a vrè m6 fol una grazia da Ij facra coro* 
na : mi vrè , cb' am iifs fervizi , cm' a frè morta ^ d' far ba<* 
gnarunafpongaintalfangu dal dragon, ep6ch' i m ba» 
gnaiTn i puns , e fotta ai bus dal nas, innanzcn i m fupliifn é 
Al Rè dlfs : oh cm' la n vol altr y magara j queft"" è poca 
cofa j ai darev ben anc al mi fangu pr cuntintarla » La Re- 
glna, al vlè ringraziar màintalcmfnzar^Iamors, perche 
giuftintTiftefstemp Miuzz avè fatt tunîna dal dragonne 
iubit appena arriva dinnanz al Rè per dari la nova , lu t' mi 
apto (I* altr taql , cb' V andafs currand a tor al fangu 
àà\ dragon • In tant ma al Rè dîfs incorsft: micerto 
vui tgnir dri a qftù d'arpiatt, ch'a vui mô andar a vder 
cmodalfèmaiiifartutt fti prodezz acqusi preft» Quand 
Miuzz ufsi dalla porta dal palazz , e al Rè i era d^drj, ch^l' 
andava in puma d' pè 9 V ufèll V f! incontra a Miuzz , esi 
ëmand^ : aov vat n>5 adefs un^boiia v«lt» ? Muwjs i arfpge 

P 4 tutt 



2|2 LaChtaqHrâdlaBan%ola 

tutt inftîzzi: êh:s6 afsà mi>a vagh dov diavl m^ manda al Rè 
mî ,ch*vàfagandfafs, efairulin dla mi vîta, c ch*m*vol 
far dar in dfprazjon • L'ufeU arfpos: oh cofai cafcamè 
adefs? Miuzz difs; mo ai vol m6 adefs al fangu dal dragon. 
La fada faltô $ù : oh , dis , t i pur, al gran maccaron s' t al va 
a tor : c n' sa t), ch' it faagU farà arfuifitar quia bona zaquli* 
na , chVt'hàdà tant da far.\zà l'è ità liquella, ch't'hà 
manda tant voit a metr là a berlai la (6 vita : mo am mara- 
vçi mo più dal Rè , çh s' lafla fempr infnucchiar da quftj , 
ch' la 1 mena più pr al nas : e s la rfuiÇta ^ a sô p6 ch' unsL voU 
ta,ouri'altra,i t mandaran adamal, e pur ti dalfo ûn^ 
gu , mï m' maravei , ch* al cor n' i al dîga : a sô ben ^ ch' lu 
nt'acgnofs, mô al fangu al fol purdirlù; oh almanc p6 
tuxt fti ftrafsin,çh*t*hkfatt s* n zovn ati zuvaflhiaqula 
puvretta, dla Purzella to madr, chM'è lasùafràdaquatr 
tords ann in zà , ; ch* V è, s' p6 dir, fupplî viva , tî pv> anc pï 
vi d' magtiar t n^ hà patî , ch* t i lî cm' un latt , e un vîn , roè 
lj;.la puvrîna, sW fnfs ftà mî, la frè morta d* ftent, epur 1'^ 
«ne blîna con tutt i patimjnt , ch* V hà fatt . Segond , ch* la 
fada B iia grân zanzada , al Rè udi gn' cpfa y pejrche i cmod 
ai h5 dltt, V era dedrj da MiuztZ > al s' fî vedr , es dîfs : uhi: 
a dïgh ml : contmla motutta. L* ufell icuntb agn cofa. 
Quand al finti » ch' ft ragazz era fîol d* quia Purzella si hi* 
ta, al s'arcurdô, ch'Tera quella, ch'al s* pruv6 d' am# 
mazzar , e ch' an* psî , e ch' al la fî frar in f una ftanzia ,- al 
•* algrô, ch* la fufs anc viva , j?s dî fubit ordn , ch* hifs 
jîfmurà la .ftanzia 5 dov Tera, e ch'la i fufscunduttadin- 
jnanz .Qu^nd al la vîft qusî graflfa , cintpn ai crfsî T algtez- 
?a , 4î gli ubligazion , ch' V avè alla fada , ch' q' T avè Ufsà 
pàtir . 4n s' psè p6 fazidr d' abrazzar , ora la purzella , ora j 
al ragaz?, çs dmandava perdunanza alla mamma dimal 
trattamînt, ch'atiayèfattalj, e al fîol. Al lafîpôfubit 
Vltir con un di più bj pettànler , ch' avîfs la Regîna morta , 
jcpola fpus6* Qyand pô;al favj ch* ï era ^a T ufell ,ch* 



folaXXXn. fijj 

ivh £itt tutt i fraaniz , perche Miuzz arftafs vitturîos ^ al le 
il patron dla fo vita , dal regn , e d' agn cofa • La fada dîfs « 
m6mi nvui altra ricumpenfa d' tutt i fervîzi, ch'aîh5 
fatt, fri Miuzz, ch'al vui pr maru Subit ch'Tàvpro* 
nunzià fta fentenza , la dvint6 una bellîffima zovna. Al 
Rè^eMiUzziavn'unguft ftrampalà. Miuzz s latols pr 
mu|er , é qui" iftefs di , ch' s* purtè a fupplirqul' altra Re- 
gîna, asviitlanovafottaal baldacchin. Tutt andQnn al- 
grars con al Rè , al quai f i dl feft con i fugh artifîzià > e p6 
finnrnozZ) e Miuzz difs p6 capir, chechi fà b^nn'p6 
périr • 

La Fola Ma Donna Salvddgal ^ 

AI era una volta al Rè d' Vall Vattfcofsa , ch* are fatt al 
diàvi pr averun ragazz, o purunaragazza, ecm' 
al vlevi al s udeva zigar pr cà : oh a vrè pur un fiol ml, ch* 
fufs ered d^l nii ftat, tant ch* la mi cà n $ finîfs • Ora fra glî 
al,tr volt , ch* al fevà fta pertantegula , al la fi una volta z6, 
in t aïzardîn , eç fintî una vos , ch' ufleva d* avsîn a un vas d* 
mlaranz , çh i dma\id5 : Rè : vut più toft un fiol, ch' tci^ 
dftruza , o una fîola ,èljc t' fuzà ? Al Rè armas înfpyri a fin- 
tir fta vos , es n' fav cofa^ i arfpondr ; al pinfô po , ch' al vle- 
và cuntar fta cofa con quel' zent,ch* gvernavn al rcgn , e fin. 
tir cofa i concludevo lor . Acqusi f î . Al chiamo fubit a cun- 
sîi, dfetid a qui fgnori: dfcurrenla un poc : la cofaftà da qui 
fin qui ; mi am è ftà dma^dà cofa a turè : s* al vui mafch , o 
femna , e qusi cofa pja d» tor ? Un dfeva , çji* T era mii ^c* 
qusV , qui* altr , ch* T era mîi a qulà . Ghi dfeva, ch' s' V a- 
yïfs toit la femrtft, ^1 frè p6 ftà vergogna quai fcappar, di altr 
4fen' 2 m5 cofa importa s lafcappa? i*èben piz s Tè un 
inafch , ch' al mandarà in malora al regn , e qui a lu ai hà più 
da prentr al ben di fuddit , che quà s' vuja cofa i in foramai 
jindonn dri un pezz n s[ accuidaod fra d' lor ^ m6 ip f in âl 
.. . * ' vins 



SJ4 LaChiaqUrâdlAÈdnf(pU * 

vins al parti d* qui , ch' dfevn, ch' zà, ch' ai vlcva cvcU , cl^* 
al dmandafs donca una femna • AI Rè anca lu inclinavapiû 
a tor la femna,e qusi d'iungh Tandè zb in t al zardin,es tur« 
tïb a zigaf : oh cil dam un ered dal mi ftat » tant ch' la mi 
càns^finifTa. Subit s'fintilavos li dairiftefs vas d*mla« 
f anz y ch* turnô a dmandar : Rè : vut più toft un fiol, cfa te^ 
dftruza ^ o una (îola ^ che t fuzà ? Al Rè arfpos con la voiaL. 
ta quant al pfeva femna, femna • Da li a nov mis la Regina ^ 
una beila fandfina « Subit , ch* la fû nada , al Rè la mandô fn 
t' un bell palazz con la fo balia , e dl donn j e p6 tantrgran 
guardi, es era afrà ft palazz da tutt l' band, ch'* Iù|al Rèaireva 
in teila a forza d' guardarla d' sfuzr ft pregul , cV la n fcap« 
pafs« Quandlafusùgrandsina» ai fi inlgnar d' lezr , ed' 
icrivr , e p6 i marlett , e d* cufr , c d* ballar , infomma V era 
tm vas d* virtû, e con V fou man la favè far d'agn cofa • La . 
dvintô p6 una zuvnona d' una blezza, di' n s' p6 dir ,es vign 
al temp d* maridârla , e al fo fgnor padr la prumifs al Rè d', 
Pradsin.Quandfù quia mattlna^cli'i s avevn da fpufar,i Tan* 
donn a tor fora d'in qualpalàïsz d'dond la n'i era mai ufsl^pr 
cuhdurla a mari • Quand i funn pr ftrà, al vîgn tant al gran 
éfprpuftàvcQt, ch* Talzè inajar la fgnurlna^ esla$bal# 
26 f ina in t' un bofc luntan lontan , es cafc6 z6 in terra din<> 
nanz a una tafiipla d' una fada j o fufsla m6 una donna (bL 
vadga • Q^and fta povra fgnora fù li , la vlfl in sV ufs d' fta 
cattapecchia una vcchietta,ch'era la ferva dla fada^e fta vec- 
chîa 1 difs : oh fîola mi : m5 cmod èla mai v^ù in fti band ? 
Ttïo la ftà frefca povra ragazza ! mal guai s l' arriva a cà la &« 
da 9 e ch' la v«8a qui un' altra , mi n i farè la figurtà gnanc 
>r trîquattrîn: oh infallîbilment la v* magna j perche 
a campa d'carn umana quand la in p&aver • A dirj 
mb vu (foggîungeva la vecchia) la n t' magna zà tî,m6 fala 
perche ? V hà d' grazîa , ch'aî fazza quai pô d' magnar , ch- 
dal reft la m are ftragualzà , ch' al ffèunpzoU Tuttavif 
dis, nii vUi vder s'a la pofs ajutarlamîfiulina> ch'l'iÀ 



i 



tam 



FoIaXXXFIL 235, 

tancalbellgarb! fenacqusi: chMatuga: queftaèla chiay. 
d* andar in cà , am intend , ch' la p6 avrir tutt V ftanzi , li sl^ 
gli hà da mettr arftar, dar ben pulidalla polvr con al ftrazz^ 
c p5 cm* la fent la patrona , ch' arriva , en' la s arpiatta , ch* 
npà p6^'inzgnar6 ben , ch' la n patifla in t al magnar ; in-« 
taurebi vol fa ver? la camparà; queft è quell , ch' ai pofs dir • 
LaMarchetta (eh'1'avcvânomqusîfta.fgnora ) tolsuna 
grana, es cminzè a fpazzar la cà da pr tutt > ch' la fi dvin^^ 
far quel falgà » ch'as i fpcchiava , e pô tols una codga d' 
lard , e s' mîfs a sfergar tutt V cafs, c J banzord'nus , ch* T 
dvintonn , ch' V traluccavn , la fi al htt dla donna falvadga , 
la i vult6 al tamarazz j e« al fi qusi par , ch' mai ai su di n'era 
fia fatt sirben • Da li a un poc vîgn la fada a dinar y e la Mar« 
chetta s' arpiatt6 in t' un face da furment* Al di fubit in ûf 
occh alla fada fta gran puliz; , la i à v guft » es dmandè alla 
vecchia chi era flà , ch' aveva aggiuftà si ben la cà ? La vec« 
chia arpos : m5 an' fon fta mi ? chi vliv , eh' si ppa Ûk ? e la 
patrona dîfs : oh chi fik più cira, ch* n' fol, o ch'al t' ingan^ 
n^ 9 o ch' ingannar al t' vol .* cpieà è un gran miraqui , disj^ 
r è pur una^ vplta fgurà al nu bicchir , ch' ai fol eifr su lan^ 
crjcca aka dou dida • Dop qu«â la s mifs a dinar , e p6 tur^ 
n6 aufSr d' ck . Quand la fu andà vi , la Marchetta s* mif$ 
a darai tel d' ragn , e p6 fgurà tutt al xzrnj^ era in cusina, 
c p6 al tumè attaccar su » ch' l' era dvintà , ch' al paré nov 
d' zecca • La fi p6 un bugadin a tutt i pagn brutt , « quand 
vign la fîra la £ada , e ch' la vift acqu^i , la n fleva in t al buf^ 
dall^ algrezza , es de va mill lod alla vecchia, la quai anca li 
era cuntenta , perche la s feva unor al fpall dla Marchetta 9 
c pr qutft p&la s inzgnava d' corrifpondr al curtsj , ch' T 
arzvevadaquefta, ch'la tm' T imfulzgnava con cvell da 
magnar, ch'la tgnè fempr indrj , innanz ch' la 1 mtifs in ta- 
vla • Un di m6 la vecchia difs alla Marchetta : fala cofa a^ 
vui , ch' a famn ? ai hô vuja ^ ch' a pruvamn «n poc , ch' fî- 
nilTa fia fudizion d' ftar qui d' arpiatti ieo iwa cofa : vu la 



K: 



i^ô LaChhéiUraâhBéntoîa. 

nîi fiola avj da pruvar d' far nn raagnarln, ch' sîppa beff 
aptîtos , ch' li p5 quand s i cui a cuntintar la go la , la dveiita^ 
amiga pr poc , li zà capirà la fada , ch' la n è mi farina ^ c$ 
cminzarà a trars di fcunzur ,pr ubligar chi hà fatt al dfnar 
adarfora, perche fti fcunzùr n' fraii altr, che prnnl6f»v 
ch' la farà a chi hà uperà , m6 intindj ben vdî: an' iè4à fi-' 
dars alla prima , àv dirô mî quand è temp . Sri fcunzur , ch' 
la trà /m tant zerudell , ch* la va dîgand j m6 vu n* avj mai 
da faltar fora, fina ch' la n pronunzia una tal zerudella , ch* 
r è al più purent fcunzur , ch' la pofla trar ; quand T hà dîtt; 
quefta , en' àv dir6 , an i è dubbi , ch' la mancafs alla pru- 
mefla , ch' la farà . La zerudella frà quefta : 
2e Rùdclla: fangu d* mi lola^ .j ■ ■ 

Ch\ am chïgn dir si gran farol4 , ^ 

At arcgnufs fr mi furelhé 

Toeca , e dai a Ze Rudella . 
Cm*a fmt) quefta fav vedr, e' n v'dubîtà* La Marckct- 
talaringraziô, epo s'mîfs in vol ta pr far un bon dfnar. 
La prima cofa, la tirô alcoU'a una bclk oca, unquarr 
la I mifs in t' un fped, es Y inlardô , e p6 i dî V udor d' fàl- 
v|à , e d* ai , qui' altr reft , dop averi aa un lefs , la I piôô, 
es fî dl pùlpett , e g6 fi una mneftra d' erbett > 1' and6 p6 zà 
in tl' ort a cujîr^i fiur d' mlaranz^ è dl ros , es infiur6 tutra 
la tavla , e p6 quand fij ora , ch' arrivafs la fada , Ij s'andè 
arpiattar . La fada s mifs a fedr , e vdend fti gran cirimonf ,* 
hchiam6 la vecchia^ es i dîfs: chi hà fatt qui ftàmanv? 
dis , zà vu n* fî ftà , e qufî , chi èl mô ? la vccchia arfpos ma- 

fnà , e tasj^ vu n' avj da cercar altr, n' siv fervi ben? La fa* 
a magnavâ d' un guft , ch' la guardava fin lofca . dalla aU> 
grczza , es cminzô a lavurar d' zerudell : la dîfs : 
Ze Rudella : oh quefi è mneSlr , 

CV as acgnufs^ ch' /' è fan da nn meftrr 
Si alla fè pr diana Stella ; 
Tocca^ e dai a Ze Rndella. 
E p6 dîfs; Zt 



FoUXXXm Î3Î 

Ze luiiUdi êh catt' if éfis: 

Oh ch* arroft ! . cos il? fer dis f 

Quefi m ha tocc la curadellai . 

Tocca^ e dai a Z€ tiadfUa^ 
Ép6 leguitô: .... 

Ze Bjidella: n a^er fora: 

Sangu^ e taccajaha fora^ 

Tant cV at hafa una maffclla ; ■ -/■ ■ 

Toccay e dai é^e. ' . 

Equîfegondch'lamagnava, eeh' la robba ipîafevai pî4 
fpefgava in tP Zcrudcll, per vder pur s la pfeva tirar alla t*^ 
jola chi aveva fatt al bon dfnar ; mo la Marchetta n* era $1 
barona dadar fora fina ch'la n fmt€va diï quella, ch*i 
âvè dîtt la vecchîa , e la fada feguitè ; 
Ze Rudella : oh ch bon' fulfett\ ,\ . 

S' at fofs ^derj at imffptvnett 
^ ly ^art un bufi^ e una Sanella; 

Tocca , e dai &c. 
Bafta al prfîaid la in difs tanta la gran quantità^h^ml n Vsb 
tutti , m6 una volta V arrîvô pur p6 a dir la più granda4* 
tutti , la quai fu quella zà cmod i avè ditt la vecchia ; cioè ; 
Ze Rudella: fangu d" mi loUy 

Cb* am chlgn dir si gran farola^ . . 

At arcgnus fr m furella; 

Tocca , e dai a Zf Rudella • 
Air ora la Marchetta faite fora dfend; afon ftà mîvcdla^ 
ck' lio fatt quai po d fcazzuî d' dfnar • La fada difs : oh vann 
pur^ch' t'hà accattk la veha dafarmtaf^r. Stafpirta! a 
dîgh, ch' la m i hà fatt ftar infîna mî . Ofs; la foggiuns ^ al n 
occorr altr , t m' hà da tant al gran guft , ch* at vui tgnir juft 
cara cm' una fiola ? dis , tù la mi ragazza, quefti in V chiav 
d' tutt r cafs 9 c dai falvarobba , e dla cantîna , am vui fol 
falvar ft patt, çh' an vui mai mai, ch* t'vad avrir quia 
ftanzia dov s' afTa âa chiav ^ dai reit pâ^ t i patronâ d* vùitar 

la 



2 3 8 ' La Chiaqlira dla Banf^yla 

lacàd'fotta insu, es evzur pralfangu d'milola^ch' av. 
daro una dutarîna cm' a fri pcr maridarv-, :d>' a vui ^ ch'' av 
maravjadi: bafta , badà^alla mica, en'pinsk aaltr. La 
Marchetta i baso la man,es k ringrazî6,e in tant la fada tur- 
n6 a ufcir d* cà. La Marchetta m6 pfeva verament ftar. 
qirita , perche Tavè truvà folalainguflun; mofgnoranô:. 
ai vign vuja , tant quant la fada vult6 i garitt , d' vder c'ofa 
dfcva mô eflfr in qla ftanzia , ch' n' s' avcva d' avrir , c fta vu- 
ja a psi credr , ch las la vols cavar . L' andô donca avril la 
lïaijziâ i€sy\à , ch* a i era trci helli zovn , ch* erîi vfiî d ' tcla 
d' or , es ern a fedr ciafcheduna d' lor in s' un d' qui fcran- 
ïàn al ultma moda • Air aria T parevn principefs , es dur- 
mevn . Mo vliv*^ éh* av diga chi gli ern ? Gii ernl* fîoli dla 
fada , ch' ern ftà incantà da fomadr , perche la faveva v che 
gliavevndapaffar ungrari prîgul, s' an Tvgneva a dfdar 
una fiola d' un Rè; ora fo madr gh' aveva afrà la dentr per- 
che r sfuzïffh ft prîgui • 'Quand la Marchetta tu in t la ftan* 
zia^lâfîdl armorconipj, elors'dfdonn, esdmandonn 
fubit da magnar. La Marchetta andô caminànda tox degli 
6v,es jin cusi fotta al zhis fina trei pron; lor l'bvinn,e quand 
gli avii près un pô d'forza^ ï volfn ufcir d' in quia ftatizia, e 
andar li dlà in fala per piar un p6 d' ajar, mèinquellaal 
turnô a cà la fada, la quai s'a v tant pr mai , ch' la Marchetta 
r avîfs dfubbidî, ch' la t ilafs6 andar un fmaslon , ch' vîgn 
dal cil . La Maj:chetta,ch' aveva zà in tefta la grandezza aal 
fo parintà , la i par^ tanta la gran uffefa , ch* ladîfs ail* ora, 
alF ora , ch' lî la n i vleva pîù ftar , e ch* la ? tulcva licens» , 
perclie la n vleva cflrftrapazzà. La fadaidîfsmtt quant 
r eo5, ch' pfevn itioverla afcufarla, e ch' lah^' jin dak^è mîga 
più , e ch* V avè fatt qusî da burla , c ch^ tlcc tocc, e ch* mai 
dù,e che d' grazia Tarflafs: môlieib6 : anifù dubbi: 
la dîfs , ch* la vleva andar vj pr al mond a cercar fo fuïtu. 
na , e qusî bifugnù, ch*la povra fada s ardusifs a laiïarla an- 
4ir oon fo grandlllm dfguftJnnanz ch l' andafs vj la i il far 
^ -* un 



littbétl'abîtîn da ôm^ ch' la fù la rola îftefïa, Ich' al dmand5 i 
ih t al feparkrs la fada i dun5 nvC anell , es î difs ': tuU eu A» 
lîna ; tgnil fempr in did con la preda volta in dentr , e n i 
guar dà mai fn quand a (i in t' un giran pngul , ch' air ora, 
afîntirj replicar pr ajar al mi nom dalV ecc, guardai ail 
ora , ch' av zu vatà • U s' abbrazzonn ^ é U Marchetta rin* 
gra^iàndlà s mîfs a catiiinar , examina , e caniina • L' zxtu 
vôàuiibofcjesdiint*uilRè,ch'andavaa cazza, qucft la 
tols pr un zuvnett , perche 1* era zà vftî da om , m6 per- 
che r era bella purafsà , là i dî in tV occh , anc pr al garb » 
ch' Taveva in t alpurtament ; ai dmandô d'dond al ygneva^ 
e çofaal pinfava d' far • Li i arfpos : oh facra maeftà. a foti 
on poyr zovn , ch' fcapp d' in cà d' mi padr , perqhe mimai» 
dr'mors, e lù'hàfpusà un' altra, chWlià toit a ftrîna,ch- la 
n' m'.pô fufrir , e qiisî rftî fon ftuff d' ftar al dur , c al 
madui: .-^nii padr f à al marcantpr fervirlà. Al Rèaipia- 
sî purafsà la manira d' Q: zorn, e al ietolsperpagg, es 
âl cunduà fîgh al palazz • Quand la Regina al vift, ai par^^ 
ch' i intrafs alfugh in t al ftomgb^ la cafc6 fubit cm' Ùl xxrn^ 
peramfllrza^àl'grân amor, ch'la'i près • La fe'and6 in^ 
zgnand lî pr dî dî dii* dar meiit aftac^ofa^ mopeniatl , 
r avè lafi ; quant più la s deva al diavl pr n' i pinfar , tanf 
piu 3 iiîccava incô. Finalment uflâdi la n'psî più .ftarai 
sign , es chiamè al pagg ^ e p6 tm i cminzô a cuntar tutf 
quel! , ch' la s fînteva, e chegli ern V fou blezz , ch^î ayen^ 
pur ta vî al cor j é ch* alguardafs beii d'^n i dir d'nô> perche 
tVra là foiurtuï^ b^ ai cont^ercèndeva y too pr al xuptrari 
niai guai s' àl gli a^s ttiuftrà r#pugmnea^ es and6 drj a>i| 
vnâ rcttô^îcà luighiflîma . La Mitchetta n'vlevàarrivar 4 
dir,cnTera una donna^e qui la vdeva,ch' la côfa s'intriga- 
Ifa , hiô non ôftaht ta près al parti 3^ ch* i pars al più favi , fà* 
gandi Vdçr, ch'l'ëtaâna màttitiàve'qusila i difs; mo cofa 
di^ pam maravïi ;^ ctf la li^s^ y^igàgm mî ^l' hà un mari ^ 
ch' i yo\ tant bbh à^lj ^ cb^ atii iiaifà mancar ngotta ^.e Ij | 

cojc- 



2 4P LaChiaqUrailaBân%ùîa 

corrifpondînft'mod'Pdis, la vrè, ch'mîfîfs fttorttlimf 
patron ^ch^ai Ton tant uhligà? ohch'latugaft prilin» La. 
Regina , ch' finti alla bella prima 1k* internera ta ( cofa çh' 1/ 
n' are ma crut ) ai vign una rabbia si granda, es fi vult6 çon^ 
un zufFazz, dfendi : eh: iàm6 ti , quelch^ t' farifs; mî 
am pareva, ch' t!avifs avû da Icart V dida a fintir^ ch' una pa^ 
ra mi t' invidafs a vlcri ben, tî ra6 t' T intend pr aii*altr 
vers ^ mo at fazz fa ver ^ ch' di bambuzz par tù ai n' è a tutt 
iufs ,modl Regin' an' i n'è tanta abbundanza, écho 
quand una^cmod afon mi^arriva a prgar un,cmod at hô fatt 
xni , an' intravin mai ^ ch'iàl pofTn cuntar , quand in' vola 
far al vers dla pigura : tutm mo d' dinnanz y ch' an t' dlfs ml 
di pj dedrj • Dop ^ ch' Tàv ditt qusi , la û vyl6 i garitt y ela 
povra Marchetta armas piû morta che vi ya • La Regina pe- 
x6 n' avè fini d' inflizzirs , anzi la s turnô a pruvar s' la psè 
abunir ^ mô la Marchetta tign fempr dur , e mai vols dari 
bon' paroi, e la Regina impruvifament vult6 l'amor în rab- 
bia, es pinsô d' vleri far tutt al mal, ch' la psè . Pr çminzar 
donca , la s invintè una buâj f , ch' la s fî 1 j al jdida ^ es andà 
a truvar al Rê, es i dîfe ; ma àl fayù queîia ? -fo mari 
^\(s: m6 cofa ? ela Regina : mo quai pdoçch arfatt : ah : an* 
al sa donca ? quai pagg nov., ch' vleva d' fil , ch* ai vlifs 
ben , es hà avû tant axdiment d' dirml in s al muftazz; mh 
s' a digh , che gliîn d' quel cos . , . . e lu, ch' l' irapara m6 a 
Ikritànt carezz , mô baûa, ai âl d)gh.yedal : s' an' al caftiga 
lu ,^ caffigarômîi'd ch'^ndai^^/yi^ f)çrcbçan' al vuipiùne 
vedr ^in€ fintir numinar • Al Rè , ch' jintlâa; gi^açç^ra , iu^ 
bit i fenza cercar altr ij^ «ifs a fo muier , «s ^i ordo , ch* 
i sbirr chiappaffn sû:>al^agg ^ e ch^ i û cq^dusÙth alla 
força . La Marchetta , , d)' feVeva d' cert d' effr cundannà 
pr ngottâ^ la s mîfs a dir , ch' ^n' era vççafiHÎiit tut.t quçl 
tros pr 1^ quai F andava^Us mçxrit^ esdfeyii [zjgand : ah : ch' 
jpartl oja dapiar ? ebi pj' lib^i;?rà m) pqyj;^ fagur^c^;? 
^U^orâ asfintil'tccajcfpj^pdï : £%àa •jjl^^î^^rç^i^tii, çhf ^ 

tîal 



FotâXXXïriI. 24Î 

ti al nom dla donna, ch'iavèdaqulanellprima d'partii'; 
la goardà alla preda cmod la iayèdîtt,ch*lafifs • Ind* 
iftcfs térap as finti una vos pr aj ar , ch' difs trti volt ; 
Dsligal ben, su canajazza , 

Ch' al n è un om,ch*l'è una ragazza. 
Trei volt,cmod a digh, replicô fta vos,ch'f 1 tant la gran po- 
raamtt,ch'fin al Rè ai era vgnù latermarj^perchealfcufs^ 
al palazz fin in tl cantin* • Al di ordn , ch' i ygnîfs dinnanz 
la Marchetta i es i difs ; cuntamla pur cmod V èy ch' a la vui 
favcrtutta: cmod fivcapitàquî? cioè con ch^ intenzion 
fiv capità? chi fiv? Lj cminzè dalla nafcîta, dall eflr ftà 
ftrulg^,dair uflîr d'in t al pallazZ)Cmod al vent la purt6 a cà 
dla donna falvadga , e p6 i cuntô V belli gallantarj » ch' pro- 
poneva la Regina , e a cont d' quefti , dis, a Ton fquas ftà inu 
piccà mi . Al Rè s^arcurd6, chVerament al Rè a Vallvatt» 
fcoflaiavevafcrltt, ch'asi era ftrafantà una ragazza ^ es 
difs: la dldonca eifr quefta« Cgnuffend donca , ch'l n^ 
ern sfrappl, ai vign tanta rabbia dal brutt tratt d' fo mujer ^ 
doL c^al gran magon , al la fi anngar • Al mand6 p6 a tor al 
Recela Rcginad'Vallvattfcofl&^ch' al vols, chi vdîfn fo 
fioiaVe ch* i ftîfn prefent al fpufalîzi , ch* al fî lu con lj , e 
ch i fuun anca lor teftimoni , ch' as verificè in qui' ucca/ion 
quai pruverbi , ch' dis : con più V è rotta la s cunza mii ^ 

La Fola del dou Crfent, 

AI era una volta dou furell; una aveva nom Luferta , e 
Taltra Troqula . Gli avevn agn una d' lor una fiola • 
La Luferta aveva la fo, ch' aveva nom Marza , e queila dla 
Troqula, aveva nom Puzza , La Marza era qusî bella , ch* 
an* s' psè vedr d* mîi , es era altr tant bona , ch* la zent frè 
ftà figh tutt al dî , tant devla mai guft a trattar figh ; mo la 
Puzza era un diavldfcadnà, eserapôd'zunta tant urren- 
da I ch la feva pora , la feva rabbia pr l'una , e pr l' altr a ra< 

Q^ fon. 



24i T-i ChîaqUrâ dla Bdn^ola 

fon > pr la bru ttezza, e pr la catti viria , ch' la dfguftava tiut, 
ch- Afun ipsè ftar tra ipj ; intîn V$ arvifavn ogn'una 
alla mamtna • La Liiferta roadr dla Mâfza , era kipiû bona 
paftona dal mond , e la Troqulamadr dla Puzza, éra V ar« 
tratt d' la cattiviria • Or a una mattina la Luferta vlè frizr 
di luinagh da bagnar p6 in t al favor verd ^ €s difs alla Mar. 
zafofîola:vàunpocatorm un calzedr d' acqua dla fun« 
tanina, ch'ai cuia dentr fti lumagh y che gli inpomior* 
La Marza difs : mo si ben mamma , vluntira : mo lavj cx>fa 
arifll da far pr far una cofa y ch' ftifs ben ? am arUfi da dar 
una d' quel crient, ch'àpurtà adefs al fîirnar, ch' am la 
magnarè là fcgond , ch' a impïfs al calzedr , es bvrè d* quia 
. bona acqua; mo tû pur , difs la Luferta dandi la crfent • 
La Marza and5 vi con al calcedr , e xnemr ch' V 
afptava , ch' al s* arimpifs , V arrivô 11 una vecchia ^ ch* era 
tant china , chUan' pfeva gnanc guardar in su, es arriv5 
juft quand la Marza vlè dar al prim murfgott alla crfent; 
La vecchia i difs : ohbellaputta damn un puchtm d'qula 
crfent , ch' a pergarè p6. al cil , ch' v' daga bona furtuna # 
La Marza , ch' are dunà vi al cor , s' T a vifs psù ^ V arfoos : 
mô vluntira nunnina , tulila pur tutta : am dfpias , ch' la n': 
è pafta d' zuccarin mi , ch' av la darè più vluntira » La vecv 
chia , ch' viA fta gran amurvlezza « la difs : oh sipt bndet-' 
ta : at agur , ch* t'pofs fempr eiTr cuntenta; quand t'arfiad, 
ch' t' ufsîfla d* in bocca dl ros , e di zefmîn , quand t' pettn, 
ch' at cafca d' in tefta dl perl , e degl' ingranat , e quand t*- 
mett i pj in terra , ch' ai naiTa fûtca dl viol , e di tulipan • Xa 
Marza la ringrazio , es turnè a cà a cufr l' fou lumagh , <p6 
magnarl • Qu^nd la fù a qui' altra mattina a bunora , in« 
nanz d* metters in t' al lavurir, lasvobprimaptnar^es 
vîft , ch* ai cminzè a cafcar in s al grimbal tant Y gran perl , 
e degl' ingranat a furia, juft cmod i avè aguràla vecchia , la 
qual^cmod a v inmazinarj^era una fada.Ora la ragazza chiat 
mb la mamma coa un' algrezza^ch mai i «s ctoinzonn arcu« 






j çl itt tî una fcattlûy e pô^ fo inadr aad6 da ua urevs a vt n* 
4cl I çIvU* cavQtmnsb quiairt ducatun - Mjentr ch* la mam- 
m4 era fora d' cà pr far It cuntjratt , T zrWb la zè , ch* vîit la 
M^jrzâ > ch* era anc dri andar arcujand dcgli altr perl ,ch* 
/eguitavji a vgnir z6 • La Troqula i dmandô : m6 cos' èh 
iqulacofa? m6 cmod fav a £arl ygnir? Lapovraragazza^ 
4»' n' dfcva mai aver udî dir al pruvcrbi : n' jar gaelly tV 
t fkyfi fMguar ijMell ^ ri* V 'và y n ffendr qucU , ^* t^ 
bà^ e n^.f^aM^ar tuit quelly th i sà^ la t mi cuntè fincera^ 
pent la co£a tal, e quaU Lazè fubit avù fta nutlm , cors 
3 cà ) fenza afptar la Luferta fo furella $ e un' orâ i paré ^llll 
ana d' pfer preparar una crfent, cmod la f î , es la dî alla (b 
fîulazza y inlgnandi « ch' l' andafs alla tuntanîtia . Quand 
quiaâcafantona fù li, ai era juft quia vecchia,ch'i fi anc a lî 
là dmanda dla crfent; mo la pUzza, ch'era la piû gran tan ga- 
XOXOLy ch'fufe aLmond , i arfpos tutta inftizi : oh si: oh s*an' 
avj altra^jprfent che la mi, a in farj ben p6 la vuja vu vecchia 
trambaila ^ e pôi s la mifs su in bocca in tri , o quattr bcun • 
La vecchia, ch'viftla gran dfcurtsj , ai vîgn proprirab- 
bia^esi.difs; ohlouvaipuft far dU fchiumazza pr bocca 
agn' voirai ch*t*arfiad^ ch't'fazz juft T bav cmod fàun 
gatt cm' al vol mûrir , e quand te t pettn , t* pofla cafcar zè 
dai caviazz di pzigutt de pdacch, e dov t' mett i pf , ch." ai 
polïa nafr d' qui erba y ch'puzza , ch' appefta • Quand la i 
àv fait tutt fti aguraz^ la vult6 vj , e la Puzza anca li and5 a 
c||3o madr lubit la cminz6 aptnar^ es tolsdinnanzun 
burazzbianc ; n^o che ? agn ptnîi , al vgneva z5 di fagutt d* 
pducch , ch* r era una fchivezza ; fo madr batteva i pj dal- 
la rabbia yÇsvL favè dov s' ftar anc pr T invidia , ch V a veva 
Si fo forella . Intant mb V è neceflati a faver , ch* un fradlîp 
dla Marza andô in cort dal Rè d' Schionza , ch' am fon 
dfcurdà'd' dir , ch' 1? aveva un fradell . Un dî, ch* i curtfan 
crn li dal Rè a dfcorrer ,i vîgnîn'a dir d* quelli, ch* in bel- 
li. AlfaItùsûZon^(ich'eraaLfradeil'dla Mar?a) es difs: 

Q^a oh 



244 I^^ Chtâqlirâ ila Bantêla 

.oh pr yi d' belli donn , an" h6 miga p6 pora , ch' nfuna ar^ 
riva a mi furella mi , perche oltxa ail' effr bellifSma, T hà 
del prerogativ , ch' nluna certo gli hà : Ij hà trei cos pr V 
' quai l'è da pregiar purafsà • Una in ti cavj,una in t'ia bocca^ 
e una in ti pj ^ che gli In virtù , ch' i hà dà una fada • Al Rè^ 
ch' fînti Ita gran fparà, di ordn a Zon » ch' la fifs vgnir, 
perche s' al la truvava tal quai al la defcriveva» ai prumte- 
' va d' torla pr mujer • Zon dlfs fra là: m6 a frè ben mi mat^ 
s'amlairafsfcappar un parti si fatt. D'iunghal fpidiun^ 
omapoltaacàso con una litraallamamma dovaid/eva| 
ch' la mandafs pur là caminand la Marza ^ch' ai era qusi ^ e 
qusi in volta la tal uccallon pr maridarla. LaLufettafo 
madr aveva m6 air ora mal alla tefta , es dîfs alla Troqula 
fo furella : dis » d' grazia Troqula fam vu fervizi d' cundur 
viftaraga'zzaiinlàdafo&adell, perche adirvla in cun& 
denza, ai h6 pora, ch'alRèla vuja fpufar. La Troqula 
dlfs in cor s6 : m6 am cafca juft al furmai in si lafkgn lu , e 

Eo arfpos a fo furella; m5 si ben vluntira, a lacundurà 
en mi dov V hà d'andar^e quand fiî air ordn al fagott la s' 
imbarcô con la Marza , mo la tols anc fîghJa Puzza fo fio- 
la , e p6 quand la fù in mez al mar, in qUal mentr , ch' î ma- 
rinar durmevn , la chiapp61a Marza â diavl d' Ita vecchia ^ 
es la ficc6 in mar* Mentr ch'ltapovratofa. era in prucint 
d'aflFugars, al vîgn una piii bclla firena, ch la tols su in 
brazz^es la purt6 z6 in mar . In tant la Troqula tir5 innanz 
also viaZ) es arriva a Schionza, esandonnacortlj^fia 
fiola /Zon i vign inconfra ^ es pins6 , eh' quella, ch* al vdè 
la fofs la Marza fo furella , ch' fufs dvintà qusi ftrampala* 
mentbruttà. Al dfcva in cor s6: tec--.lan*erazàbrifa 
qusi Ij i mo al dsè p6 : oh al di da vgnir dair eiCr un pezz , 
ch' an r ho vifta , mo pr altr , dis , a cminzen molt maU 
BaflaallacundufsdinnanzalRè» ch'la fteva afpcar. Su- 
bit al Rè vols,chMa s'ditrigafs i cavj lùprefent^ Qui ai 
cminz5 a vgnir zo una cuadatta d' ^ula f^^dikia , ch' fi 

vul- 



vultar al ftpmgh al Rè, e p6 quand a i dî un' uorhfk , al vîil,* 
di'l^buffava^ e ;<:jji- ai vgneva fora dalla bocca unafchiuu 
rns^z^^ ch'parcva/favunà, epôfotta aipj ai era naddl* 
erba^ch'puzzava, ch' andrunava • Quand al vîft tutt fti 
gaîantarj, d'iungh ai dî alband, dfendi; cavavmbend' 
qui juft adefs tutt tri y c fk , ch* an* v* veda mai più , ch' an* 
m' fpappafs mi cvell éal man , e tî Zon , dis , a bon cont , 
eh't'm'hk SI ben minchiunà» t^' andarà dri a gli ocdla 
cort a gvernarl. Zoa< ,ç 1 donn andonn. vi tutt fcuttà, 
ç lu Zon,ch'n*n*aycva c61pa,andava p6 qusi dri a fti 
bifti , es l' laiTava andar dov V vlevn , e lu s' artirava in t' un 
pajar a pianzr la fo dfgrazia. Gli oc m6 andavn dri al 
inar , e la Marza ( ch' era zà in mar con quia firena, ) vgne« 
va fora d'in tracqua, es i deva da magnar dla pàftad* 
^arzapan^c p6 da bevr dr acqua rofa, ch'ili bifti ern dvintà 
grafs tonf, e grand quant è un videll ^ e la (ira quand 
« r turnavn a cà, T paffavn pr un* urtsîn, ch'era fotta al fneftr 
dal Rè , e p6 cminzavn a far quai vers , ch' 1* foin, far : 
cîoè : era era era , e dop queft r parlavn » mo quelle ch' àal* 
jbelly rparlavn in rima: rdfevnunazira^ eh'an'somo 

λ^ecifament s T è quefta , çh' a dir& qil, m5 ai p5 eifr poc 
variirdfevn: 
ydiv la luna?:Vdiv r ftrell? .. 

Vdiv al fol quant V è mai bell? 
. E pur: s' ben ch' V hà tant fplendor, 

Quella, ch' z' gverna, hà più lufor# - 

Al Rè finteva agn' (ira ftatmufiea^es i yîgn pinfir d' far ehîa- 
mar Zon^ e d' dmandari dou andava fti pc , e cofa.eta ma 
queil , ch' V dfevn d' chi V gvernava , ep6 cofa ai deva da 
magnar? Zon , ch' era fempr piangulent » al i arfpos inftiz* 
2ideU: mo cofa volai ,ch* ai daga ? dis , V magnin' T erba 
dal pràlor. Al Rè n'armas euntent d'fta nutizia^esdl 
prdna un feryitôr , ch' tgnlfs dri a Zon , eiçhVvdî.fs ji^ tutt 
imod|S' alpfevaclûaiir^^dovandaXfifti;^iâ;^. .AÎXervitQi? 



vîft, ch' lit quant aZon .l'andava al pajarapîansr, ech* 
gli oc andavn da pr lor vers al mar , al fti li un poc » es vlft 
vgnirforaftagranbellafgnora, ch'feva armagnr mcàntà 
dalla i^an blezza • Subit al turn6 indrj , es cors dal Rè ^ es 
i difs ; oh facra curona! oh ch' al vigna pur vj ! al n hà Zà ma 
vift lapiù bella cofa lu ^ es è in mez al raâr • Ai Rè n' psi m6 
correr z6 jull air ora , mô ai vign tanta curiofirk a' vdef 
cofa l'era^ch^altutnè a darordn^th'î al chiamarsA-qul' altra 
œattlna quand Zon amulâva gli oc# Qusi finn , e lu i tign 
drj , ch' al n avè gnanc ligà i Icfuh * Zon armas al folit pa^ 
}ar, ealRè tirèinnanzdedrj dagHoc. Quand Tfunn là 
alla riva dal mar : mo bona : V ufsi fora la Marza ych i deva 
da magnar dla pafta d' Genva » e p6 1 feva bevr a una calda« 
rina d' acqua rofa • La Marza p6 s' nilfs a fedr in s' una pre« 
da y es cmmz6 a dsfars i cuccai dal plrucchin ^ es s i dftriga^ 
va,eogn*ptnà alvgneva z5unfagott d' perl , e d' ingra- 
nat 9 dalla bocca ai ufTeva una nu via d'ros> ed'zefmîn^' 
e fotta ai pi ai pareva un zardin , tant i era una quantité d^ 
viol ) e d' tulipan • Al Rè, ch' vlft fta tanja , dus : chiamà 
un p5 Zon , ch' a udamn, s' al sa lu chi èfta bellà fiola# 
Al yign , e quand al fù li , al Rè i muftr6 la Marza ^ ep6 i 
dma nd6 s' al la cgnuffeva ? Zon arfpos : un pôco : es la cors 
abbrazzar, dfend : quefta è la mi furlina: T è mft quella, ch' 
ai dfeva : mè n' erja da ciimpatir ? la Marza p6 s' mifs a cun« 
tari tutt al tradiment , ch' i avè fatt la Troqala , e al Rè fteva 
a udir a§n cofa côrt iin lâVor , ch* as vdevà , ch' al tettava f 
cp5s'Vùlt5aZ6n<Hèndi: ùin: umVavfevîben m5 rafoiu 
quand a^dfevid' tutt ftîpJrèrogativ, ch'avè vtoftra furella : 
tttntarà : an^ itt dfevi gnahc dr trei part una mezza : eh : mi 
pr raî, dis , s* la m vol ÎFavurir, a la turô per ipofà # La Mar«- 




aiiià6yoqu8i|Oqul^9«i9aiié^ daquU iirenaich'm'tols 



Iota XXXVUL, I47 

1 j a protezr quand i m trlnn in mar , es m' tin qusi lîgà , ch' 

an* m' pofs gnanc mctr una man doûdV fpldir , ch' an* h6 

unalibertà almond, Tèzà una maga, mô Tè nujofa, c 

quand ai paraljych'aftaga unpzol andàra càalavurar, 

Xa^dk un tirott alla cadena 9 e li bs6 andar> an^ i è ch- battr; 

If èben p6 vera » la dsè, ch^ an' m' manca ngotta» mo ai liai 

92iça mii mi guai • Al Rèdifs: m6 catt: dn* i frè remedi 

dl^dfc^yarlacdf.qui? mè.atremedi i frèbeniirmlù, diisla 

IS^arza » baièafè ^v^ una limtina forda y e fgar âa cadena , e 

p6 f»rsla lu •• , Al Rè arfpos : mo lafsa pur far a mt , dmattn 

na a Ton qui <ton al kivizi 9. es la port vi d' pes a cafa ^ ch' ai 

prumett, ch'la;frà al mi occh drîtt, esi tuccôlamanpr 

lego dal rpufalizi^ Li tu4:n6 26 m tl' acqua^ elûand6 

vi;$€h'«lbrufavad*amor^ein tutta qjjkmott an' psi mai 

^tun'ôcchdal gran pinfaraquel blezz^w ipars» ch'la 

fufs df una: lunghezza dfperpuftà. Subit > ch' m di^ al s' 

îi dar d» vâir ^ esfandè con Z^ y e una gran mafia d' zent a 

truvar kJVfarza t ch' era zà là afptari • Al Rè lu con T fou 

propri man fg6 la cadena 9 ep5 idilaman^ es la fi faltac 

tora d' in tl'^qua;.; ai era p6 U almanva una bella carozza ^ 

ch'ai intrè demr i dû fpus ». çsandonn al palazz » e U s s 

truvô dtordn daiRè tutti' più^nobil » e belli donn dla du 

tky ch' s^.a^vnda inchinar alla Marza , e cgnôfserla pr Re^ 

gina • Al il p5 brufar la fgnora ze pr ai tradiment, ch* l'avè 

fatt alla nvoda ^ ealla Puzza ai d) al band d' vlta;al ma||d& 

p6 a tor la Luferta madr dia fpofa , e&i il un' ^fTegn a 1 j, e a. 

2on d' pan , vin, fisrfs, pifon » e un tant al-ines 6néh^i^cam<^ 

()afsnyd)'iftevndafgnori, Ifinn pèdlnozz Ibatuos^ es 

dîiTnâurlâtorta^mèamian'm'tuccèngot^ ^^ 



CL4 l^ 



%4t LaClttâ{iirêJlaManx»lâ 

La Fola dlfittClombi • 

AI era una voira in tla cittk d' Ârzan una bona dunnîz; 
zolamaridà ^ ch' agn ann , agn ann la feva un fiol » 
es i feva tutt maich ^ ch' la i n' aveva in fina fett. Qulftt 
quand i funn su grands! tt, eoh' i viftn , ch^ una bona voltt 
lô madr era gravda, ij diiTn : ftà a fintir mamma : Tè m6 
tant , ch' andà dri fagand d' fti ragazz , e fempr maich » ùt 
nû fen m6 ftufF, ora s' an fk una femna fta volta, nù fca tiù 
folut 9 ch' a vlen andar vi pr al mond , e laiTar la cà ^ di' an* 
favadi matpiù nova d nû. La mamma, ch' finti ftata&i 
tanà , la s' dcva air impîcc, ch* V are pur vlù far una fem* 
na , tant ch' fti tus ftelin a cà , cch* la n i prdîfs pr iempr » 
perché la i vleva ben purafsà • Bafta quand la fu dcè, e en' la 
fleva d'ora in ora pr parturir, i ragazz difTn a fo madr: 
(di' ave va nom Zanarella) ofs, nù anden la su in oulà 
muntagnola , ch^ è qui indrict a la voftra fneftra dla^ 
ftahzia,. s' a fà un mafch^mtj un calamar in s' la fneftra ^ 
tn6s' a'fà unafemna, mtij larocca con al ib caplettv perche 
a' a vdren ft fgnat da donna , a turnaren tûtc a cà i^s ftareil 
qùî cdn vu fma ch' a campen v mois T èuhniafch iâz ri* âo- 
deh , emài più z^ vd(j • Quand i fîù ftinn aridàvla Zanarel- 
la fti poc a paiturir^es fi unabella zaqlina d' fëmna • Lj tttr« 
ta alligra difs alla cmar, ch* diis al fegn ai ragazz dla rocca^ 
mo fta donna , cfa' àvè m6anc fîntù nominar al calandat ,1a 
s^'âmbjrti)^!,: e garbàtament, da oca, la i miiis^l calamar, e lor 
pit^onn^ch'â^iurs ûq mafch, es sMafinn xgamb^ Qui 
i cminzonn a canvnat tant, ched'c6 d- tri^tnn id^fstt^ch* 
in' in vlevn più faver , ch'i s vlen fermar. I arrivonn a un 
bofc, ch*era bur bur pr lagran quantità d*albr , e inft 
bofe ai era la cà d' un'om lalvadgh, ch' era orb ,esera 
dvintà qusi, perché ai erà ftà cavà i ucch da una donna in 
qualmentr» ch'ai duxmeva^ lu prfta cola avèpres tant 

; .^ . 4ftrU 



FolaXXXTX- , 249 

a ftrîna T donn , ch* tutt quelli , ch* al pfeva àvcr^ tant fulTnl 
pur ftà , al sV taffiava . Sri zuvn donea arri vohij a lia cà ^ 
ch*i crn bi , c murt dalla ftrachezza pr al viaz , i battînn 




fh' andara fpendr , e cundurm un di pron , perche mi (on 
ort) cmôd a vd) • A fti ragazz an' i pars vejra d' aver truvà 
Àlhiagilarficur, es' armafn lu L' om falvadgh p6 s'ëra 
fatt infgnar i fu num , es andàva chiamand ora i^n , ora Tal- 
tr y fegond ch* F avè bifogn i al i aveva dà dou ftanziettî 
da godr 11 zb da bafs^ es lapaflavn môanc bnîn • Ih ft 
mez al pafso di ann, es vîgn granda la furlina d' &i ra» 
gazz^ es i avevii mîfs nom Canna • Ora quçfta^ndava fin* 
tand dh: dalla mamma d* fti fett fiù , ch' T aveva , e ch' V era 
fta cavfalâ cmar,çh's*era aradgà con al calamar,ch'^ fta ra? 
gazza ^ dal gran udirn dir, a i era vgnû vuja d'andari a cer« 
car, es rumpi tant al chittarln afo madr, chMailalafs^ 
andar vftî da plgrîna . Quefta s* mîfs a caminar , e camina ^ 
ecathina,edapr tutt ^ do v lapaiTavà, ladmandava nova 
d'ffii?fet?tfir&dj[,^etant and6dri dmam^^ e arcercand, 
ch' quand al^il vols^ la in fav nova a un' uftarj , e s' i fù 
ihfgnàlaftràd'âtidaraqfiial bofc* Una mattina a bunora 
rarrivèlà dâifradlîn, es fi dî 4î4^uflri lôr i fînn tanta 
cira ch'^mai i' I dfen' pô : eh fi riialanaza quai, calamar , cl\* 
fû lu caVfa ^ >cb^' andiqnn vi.;. bafta i concluin ^ ch' i 1 arenn 
tgnù 11; ë^i xMin: nû v' daren una JtanziÀna ^*^ avà ben al. 
tof^h^P om falvadghh ef fema^ « piÈ>guardk-ben, çh' m^^ 
f^uell) ch! hû vf andaren pur tand da; magnat » ch' al pà|;tadi 
fempr ^ ech a in dàdi la mita alla gatta^ch' a vdj là in s quia 
Tcranna , perche mal guai a vu , e.a nû , s' av al dfcurdafli ^ 
La Canna difs : eh n ev dubità mîga , an' bô p5 pora ml d^ 
dfcurdarml, e f empr i dev*d' agnçofe,ch' rspartevn 
brobba daboA'furdUliînaf ^ unjfaoccb ^. Oraalpi«rt6a) 
-M .; ^ ' ■ ■■ ■ "cas " 



250 LaChiaqUrdild Banzola 

cas , ch^ i fu fradj ern andà a cumpr^r dl pgnatt pr otdi^ di' 
omfalvadgh,es laiTonn alla furlîna dat zes da cufr, tsi 
dîfsn ,ch'lalmundafs. Li m6 lapuvrina int al munda-% 
rai y la i cattè una grana trida tra mcz , la s la mifs in bocca 1 
ns'arcurdanddlagatta,fenzadarilamezza: ch'at impru* 
mett y ch' la il bon pr6 alla povra diavla; perche fia fpirta 
d'fta gatta pr rabbia and6 a pifTar in niez al fugh, esT 
tmur cS tutt • La Canna ^ n' favend cmod s' fax 5 es 6ra>tard , 
ch* V eraoradmettr su al mneftr,cofa fîlla? L^andd înd 
ftanzidPomfalvadghatordalfugh, perche ai n'avèfem? 
pr , m6 i su fradj i avevn ditt , ch' la n i andafs : s* la fuis 
pô almanc fta qucda , zà ch* V cm falvadgh n' i vdeva lum , 
an s' in frev adà, m6 1' era tant la gran zanzira ^ cb* s' ben 
ch' an i era nfun , l'andô dlà efaggerand da pr Ij fta vendetta 
dla gatta ^ tant ch' lu (înti la vos^ es capi, chTcrauna 
donna • Al faite in biftia,es dlfsioh ben vigna maz : afpetta 
pur la mi zaqlina , ch' t'hà truvà con cb* far i tù , c fubit 
r andè qusi a taftun a truvar una preda da rafur y es P. un* 
21 d'oli) e p6 cminzè aguzzar i dint prmagnarsla. La 
Canna , ch' vift y ch'l' cos piavn brutta piga , la ch.iappè su 
càminand un ruftizz impres, es cors dlà in t la f5 ftanzia, 
e p6 fr6 T ufs , es i mlfs dinnanz di fcrànn i dl banzol 1 dl 
pred^einfommacFagnfattazaviri pr furtificaraU Quand 
r om falvadgh àv aguzzà i dint ^ al cors làVexsquallug^ 
dov r aveva fintù andar quia vos ^ es cminzè a dàr df calz in 
t^ r ufs , con un flazellsî graiid , ch' al parevâ >*ch*al.cafca^s 
la cà • In ft ineçtr, ch' fuzdeva fi fgumb ti ^ altuïnè • ea i fetc 
fradj , ch' dmàhdonn ^ mo cofaè fi pladûr ? L' om Mvadsh 
ajrfpos : e uti coiïi i mi fandsin : am ariufsj ï beili Z6^: à 1^ 
vj pur quant ai h6 in odi T femn , e pô T tgn) .qûsî per cà? 
à h i gran razza d' bicc. Zangraci ^ ch'era* al piû girand, 
arfpos:chi?nû?m6 an'faven miga ngotta^al p6 eur^che qufij 
s' sippa fîccàin cà in fi mentr , ch' nù ern andà a cumprar 
fiipgnatt;mo, dis^ zàcb^iasè £ràinicà>ai£aep)aftla 

pesa 



perâ ii&vghj pat nofc, ch' a daren la volta dalla banda dV 
àiifts i atriyaren dêdrj dalla ftânzia , ch' li n s n accurzrà j^ 
es i innaren ifi s la tefta.^. 1 chiapponti pr man TonifaU 
Vjad^ y es al cunduflh pr da una banda ^ ch' ai era un fafs 
ben profond ^ e quand ij funn fovra ^ i t mi dinn un gran 
fpintunazz, es albattlnnin terra, chTandè inbfquîzz. 
Qudnd al fù mort , i tolfn una pala y es al cverûi d* terra • I 
ahdoiin p6 avf ir 1* âfs alla furella , es tm' la fvilanzonn ben 
ben, perche l^àvè fait quia gran mattiria d'iars fîntir; ij 
diiTn : àtm6 vïft braghira a ch' prigul a fen andà ? almanc 
àv mô inzegn pr V àvgnir , e guarda ben m5 , ch' an t fcap« 
pafs mai coit dr erba oltra li dov al aven fupll lu vè, perche 
a dvintààrenn fubit tant clumbin . La. Canna arfpos : oh 
certo : a Ton minchiona a darv dann, equsi lors' in ftevn 
aliigrament y 6s gudevn la robba dl' om lalvadgh afptaiid f 
ch^ p^fTais V invern , «h i vlevn p6 turnar a cà , e ûat côn fo 
madH Un di,ch' ifradj ern andàa far dla legna, per- 
che Tera un fredd , ch* fe zlava , P arriv6^ a quai bofcun 
povr pelgrin , ch^ un gatt maimon i aveva tratt in s la 
tçfta una pignadaftar fu' in qui' albr , e al pélgrm i era 
fptta, e perfta botta d' fta pîgna ai èra vgnû tant W 




qualpôVrbm acqusi arvinà,( 
|>er mètr su qualc pacchiugh in fta brgnoqula; la cols una 
cîmma d' ufmarîn d' in t' tm bel! rudon , dï* era juft fo vxa 
à^ulatérradov era fupti l' om jfaivadgh , epo biafs6.dal 
pah coMal fal , es fi a luzad' uti' unguintiti , es al mUs in 
s la brgftcfqula ; la fip5 inrtrar incà ft pélgrin , es i il la 
flippa d* btod, e pô i ciisi dla fufsîzza in t' una teja , e p5 
k\ mahdô vi tutt cunteiit ; Ij p6 s'mifs apparchiar, prch* 
i' era tard , es and6 a trar al vin , percfié i fradj n' avlifn d' 
af|>tar quand i arrivavn • Mentr , ch' V era lî a fedr , ch* la 
i afptav8| k vift v^nirincà ktt dumbin ^ ch' àà&n : mô ait 

ma- 



252 laChiàqUraHâBéiiMÎa. 

magnà alcërvell conalpan bamboza^? tn-' t^arçurdav,, 
ch' tn' aviv da cujir 1- ufmarin. li dri q5 ? ^qh ^guai;<ia 
ch'braghira ! ch'vol far li la quattra d'medgar Ja brgppquk 
ai altr , e po arvina i su f radj ^ ch' adefs prcavfa d' queft a 
fen m5 dvintà fett clombi: ataven b€nm6una belïaubli» 
^azion anquana , at l' avevn pur ditt ; s' an t V aviflh ditt^ 
t' frifs da cumpatir : vit m6 qui , ch' a pfen eflr ainmaz^ 
dà un' ora a un^ altra dal falchett : qui pr nù an i è pjyù re^ 
inedi) ch'atumamn in t alnoftreffr^stnvàatruvar k 
ttïadr dal temp, ch' sîppa li quella, ch' t' infegna icofa 
aven da far «La Canna fti fempr a udir fta lunga rumanzina 
con la bocca averta ^ inuccà , roÏTa^ roiïa , ch' la n' batte ne 
pè y ne pons • Quand i avn p6 una volta fini ^ la i 4|inand6 
perdunanza, e p6 i difs: tasj y tasj y ch' s' a dsifk andar a cà 
dal diavl pr truvar fta vecchia , mi i andarè: oh vut altr ! a 
tugh su al vfti ^ e al travtà , es i vagh mi ^ oh a ft5 tanton ; 
vu altr , dis , avj fempr da ftar in cà tîna ch' 4 tom ^ ch* ac- 
qusî a fri ficur dn effir magnà , e mi vagh pr d' qui , es vul- 
t6 dov la s' abbatti; perch' zà alj t^nt i era a yultar pr d' zà, 

Suant pr d' là, ch' in t àgn mod k n faveva dpv s' battr la te* 
a • C^i las' mHs a caminar , e camina ^ec^n^na , e cami« 
na \ ch mi cred^ch'la tifs trei mi ja Tora^tant ch' l' arrivé alk 
riva dal inar;lafjiÂftuna:grahbalena, ch' parl65.es i dîis-* 
m6 dov andav bella putta? La Canna arfpos : eh dov a 
vaghPmèa vagh a cercar la madr dal temp mi i k.balcna 
' aripos : m6 faVj dov avj d' andar } tira fempr dritt qui dri 
a fta fpondà dal mar y eal prim fiom , ch' a truvà ^ tgnivp5 
in s' la man dritta y ch' li a truvarj chi v in darà aova i m5 
^dis,d grazîafam un fervlzi la mitofa: quand a vdifla^ 
vecchia , a vui , ch' a la falutadi tant tant da. part mi , e p6 i 
dirj qusi . Am manda qui la balena , es dmanda cofk la pre? 
mai far , ch' Ij n' vrev dar tant volt in fcui , es n' vrè arnuu 
gnr tant in s T arena • La Canna arfpos : m6 si beO} 
kfsàpur faramisL ch'»vfervir6, 4i%Cflr r^i v'ipn^^ubli- 



FolaXXXlX. tif 

gaV çh* ara avj mîfla ih s la bona vi , e qusï a dîr6 com dîfs 
quiell ;unaman lavai' ai tra^ ofs, dis, bondifgnerj , ep6 
tign dri a quia fponda dal mar > e p6a quai fîum y e quand 
r àr fatt al viaz cmod i avè infgnà la balena , la s truv6 in 
t*una bella campagna, in t* un prà belliflm tuttcvertd' 
malgaritîn . Qui la i truvè un pondgh : mo c ch* rauftazz d* 
pondgh ! r èra lungh un brazz; queft i dmand6 : mo cofa 
fav qusi daprvù^'cmod v' laflhi andar qusl fola per la 
ftràPdovandàvPLaCahha arfpos ;a vagh dalla madr dal 
îemp mî , es è pur tant , ch* asîi pr truvarla • Al pondgh 
arfpos : oh V è qui amur y dis , ai vol altr innanz ch' a la 
accattadi , m6 n ev perd) miga per6 d'anm : vdiv là quel 
muntagn ? oh bèn : avj m6 d' andar là , ch' a truvarj iofalli- 
bilment chi v in darrà nova, mo d* grazia fam un ferviciln : 
•nii vtè y ch^SL dmandaffi à quia vecchia cofa a prenn mai far 
iïù altr pundgh pr dfender2 dai gatt, perche V è tant la gran 
pazînzia, cVlor z* voln fempr magnar: d* grazia n' v al 
dfcurdà , e cmandam p6 atïca mi , s' a fon bon • La Canna i 
prumîfs d' fervirl , e po s' avjo a quel muntagn , ch' si bcn * 
ch' r parevh li vsiii^ an' û arrivava mai • Bafta, quand al cil 
vols , la î^arriv6, mo Tera ilracca morta^ ch' la n psè piû 
ivéirll fia ; la s mifs a fedr , es vift un nuvl d' furmigh , ch' 
ein tant fîfsjch'flil paré, ch'paflafs un* cflerciti gliern 
dri arponders alfurmént, ch'l n'avevn tutti una grana 
pron . Una d' quefti , ch' dfeva eflr la capuriona , s* vult6 
alla Canna dfendi : oh, av falut bella fiola : m2y c^hi fîv ? dot 
anda y ? La Canna , ch' era zà , cmod a d(ifs , una zanzira ^ 
tacc6 buttazz , es cminz6 : ah s' a faviffi ! a vagh a cercarla 
madr dal temp , perche ai h6 un gMn bifogn d' parlar iîgh 
pr n' souquant cos ; la furmiga difs : tira pur innanz anc un 
pùctin , ch' quand a fr) sluntanà da fti muntagn , a truvarf 
una gran largura , e li ai frà chi v' mtrà in s* la bona vi ; m6 ^ 
dis ; a vrè m6 , ch' anca vu m' fifli a mi un fervizi ; s' a psifli 
tirâç 8Ù^ri pj fta vecchia. ,« qusi coq bella majura dfc«tzar« 



254: LaChiaqUrâdlaBdM(pla 

lé| tant ch^ là z înfgnars un remedi pr campar un pzpl , per- 
che, dis ^vdiv? adersa fen fia gran fadiga 4' purtar vi tutc 
ft furmciît , € pô tù ; al ri' è appena in cà , ch* nù muren , mî 
la m sa ima mattiria • La Canna difs: mo si ben > ch' a i al 
dmandar6 , lafsà pur far a ml , forfa çh' an v' fan ubligà ! 
La tols p6 su , es andô a quia largura , ch' i avè ditt la mt^ 
migailaitruv6unagran quer^ia. St'^lbr anca lu parlé; 
dis:« oh guardà nmamj ! là garbata zuvhetta ! mèdovan^ 
dai^, ch'a H qusi fcalmanà? mttiv a fedr qui fotta al mi 
brocc^ftàqul un poc aU'ora: diavl ! avvgnarà un' in<. 
iiammazion d' pett vdl • La Canna arfpos: oh ublfgà , ubli- 
gà , a vagh vi ïn frezza a cercar la madr dal temp • Laquer- 
zararfpos: ehaifi ppc luntan» cm'aviflU da camînar anc 
un dî , r ë tutt quel, ch* i pàreATr ; mo , la foggiuns , d' gra- 
zia , zà ch' a fi qu$Vblina,fià m6 anc curtefa , e fain fçrvizi 
d' proccurar d' faver da quia vecchia çofa aprçy.far pr tur* 
nar in s al mi unor , perche una volta al temp antigh la jan« 
da al la magnava anc V zent , ch' aven' g^ro , m6 adefs i la 
dan fol ai purzj ; mi am dfpar tant • • • • la Canna difs : eh 
a vdrèben ml d' faver cvell. Qui la turnô acaminar,e 
dai , ch* la puvrazza n' piava mai fia , tant çh' V arrivé a pè 
di' unâ muntagna àlta alta , ch' pareva tuccar l' nuvl , e lî la 
i truvôun vcchîn, ch's' vdeva, ch' era ftraccmort^ ess'era 
iriifs aYedr in s'una mafdlna d'fen# Quand ft omvlAla 
Canna , al l' arcgnufsî fubît pr quella , ch* i aveva medgà h 
brugnoqu(a|^perche,s'avarcurdà,acunt5 zàd*qual pel* 
grin , ch' la i avè fatt qui' impiaftr , ora l' era m6 ft' om, ch' 
era là , e anc kCanna l' arcgnufsî lu ^ es i cuntà cofa l' an* 
dava à cercar ; lùdîfs : mh bfgnarè, ch' ai andafs juft adefs 
mi a qulacà ^ perche bis5 , ch' â vaga a purtar la pifon al 
temp^ch'l'èun fanlîn qucU, ch' n' porta mîgad'grop- 
pa vdl , e favj , an' guarda in t al tnuftazz a nfun ^ m5 
maffm p6 ai vicch al ni la pêrdona î fta^ifon mp, o fti frutt , 
ch' ai hô dltt , ch' al bs6 1 ch' ai pag^^i^n m^^i trav^ , T ma« 

latj, ^^ 



Fola XXXIX. îçj 

lât}^èp6multmI^mort:orafiolami, zàch'âm llffi vûa 
miqùalgrah fervîzi d?.medgarm labrgnoqula) a vuimè 
adels anca mi farvn un a vu ; mî ain dfpias i ch* an v' pofî 
accumpagnar, perche an m*pofs arampîgari m6 in tant 
dam ben ment vdi • Âvj da fa ver , ch' la su in dma a quia 
muntagna ai truvarj un maled d' unacà, ch* nfun s ar-^ 
corda d'averla mai vîfta nova , la cafca da tutti cû,tutt 
j piiaftr 5 e T fneftr^ e i uk^ agn cofa è sbritidalîi^^ in fomma 
an* i è altr d' bon sïf V arma , ch* è fovra alla portât ; in il* 
arma ai è una biffa , ch* s' morfga la c6 , un cerv , un corv ^ 
e una fenizz , quefta m6 è V arma dal temp , e quefta è la s6 
cà. Quandalrj dentrintlaloza, avdrjliprterradllim^ 
di cadnazz , di falcinj , di (igul, e dl cintunara d' caldarin* 
piti' d\ zendr ^ ch* a i è fcritt su i num dl città, ch* i ern una 
volta j e ch' adefs n* i in piû, perche quia bona limofna dal 
îemp gli hà manda întantraz, e lu tin mb qu^lftinum^^ 
perché ai plas d*vder 1* ibû prudezz* Ora donca quand a 
fri 11 da fta cà , arpiattav infîna ch ufcifs al temp : fubit » ch* 
là è fora dair ufs , e vu tacc : fîccav in cà y ch' a truvarj una 
vechia, vecchia, vecchia, ch*hà una barba lunga, lunga ^ ch^ 
i arriva fin in terra , e p6hà una gobba tant aguzza , ch* al 
par fquas y ch' la tocà al cil ; T hà i cavj grufs , çh' i parn una 
cuvazza d* un çavall , esi arrivn z6pr igaritt, almufiazz 
p6 an* in digh altr, tant èlmai'wrrend: al par unaran^ 
digliàdatudefctanti èmaidl crefpgrofs- Sta vecchia la 
ftàaièdrin s*un*arlui, ch* èattaccà a un mur, mèvùla 
n' v' vdrà, perché V hà i palpidr di ùcch , ch* in tant grandf 
ch* i çruvn la vifta .Vu c^* a fi là , avj fubit da tor vi i 
cuntrapis aH\ ârlui , e pô ail* ora chiamà la vecchia , e dsj : 
annunnîna, av*prigh, ch*am dfadi tuttqud, ch*a vuf 
fa ver. Lifubitdaràunavosasofiol, perche al v vigna a 
magnar, mo la n' s la cavarà, perche al mancarà i pis ail' ar- 
lui , e quai zaqulin dal temp n* prà caminar , e qusl , s la 
crpafs , bfgnarà ^ ch*la v* dîga qucll , ch' a vlj faver :. m^ 

guar. 



tsS LaChiaqUrddlaBdMzola 

guardà ben Cola mi dn' credr a nfun d^oui fcuiizur^ch^ 
u $^ trarà , f ina ch' la n zura pr 1 gli ali a fo fiol j oh ail' 
ora dai fè , e fk quell, ch' la v dira, ch'a frj cuntenta^ Quand 
ft vcchin i àv infgnà tutt fti cos^r armas in t'un attn dsfatti 
ch* r and6 in polvr , es muri • La Canna tols su quel zen,, 
dr , pianzand pr al dfguft, e p6 f 1 una bufa in terra , es al ii^ , 
pli • L'and6 p6 finalment aflamuntagna, ch'avimpmi 
mett^ch'la fidianfr, e ch'ai vign ùani la fti pôafptar, 
ch' ufcifs fora d' cà al temp , ch' vign » es vift , en' 1' avevâ 
una barba piû lunga j ch' al n' era lu • L' era un vecch ba- 
taban , ch' aveva un frajolqusi pin d' toppl y e tant vecch p 
ch' ai era piû pezz , ch' n' è ci in 1 1' ann ; al i aveva p6 cusi 
fovra tantcartsîn\ ch'ern i num d' queft, ed'qul'altr, 
tuttazent^ch'Teraandàdftruzandj 1 aveva gli ali grand 
grand, es curreva qusi fort, ch' in t' un battr d'occh la Can^ 
na al pers d' vifta • Baila la s'. fîcc6 in cà , es yift la vecchia , 
ch' av digh^ch'l' àv a infpirtar dallaporaa vedr quia figu- 
ra. Subit la chiapp6i pis dl'arlui, e pôdifs alla vecchiai 
ch' lavleva faver tutt l'cos , ch'la i aie dmandà • Lavec» 
chia tri un gran zigh , es chiamô fo fiol , mo la Canna difs: 
èhlamivcchina, a psi ben fcuffar al taffanari quant a vl/i 
ch' al fiol an' al vdj cert , fin ch' a i 1)6 mi in man fts cuntra» 
pis • Quand la vecchia vift , ch' an' i era cirott ^ ch' ai fiol 
vgnifs , la cminz6 andar i!on l' mulsin' , es i dfeva ; oh mi 
£ola lafTal vgnir , su la mi cocca , ch' t n' impedîfs ai viaz 
al temp: oh su ben m5: ch'vut, ch'al fava? nfun s'èmai 
dà ft vant vè,oh zô , sipp mo bunina i at zur per dis bacc s t 
iafs i cuntrapis , ch' an t' far6 mal nfun • La Canna difs : eh 
pinsà vu , gnanc con fta muhdj anpiarj l'migallin' # La 
vecchia feguitô : at zur pr la noftr^ dondla , ch' a t dirô tutC 

Suell , ch' t' vu faver , e la Canna tgnè dîtt : eh an' fon miga 
a Gubbi vdè la mi vcchîna : crdiv , ch'an' fava , ch' an' avj 
dadiracqusi? tant ch'la vecchia in malora difs: ofs at zur 
pr 1 gli ali d' mi fiol , ch fvulatm da pr tutt ^ ch' at yui cuo* ^ 



V FolaXXXm ' *57 

tfîntar ànc piid'quéll, çh'tf crâ?/AH' oxa> k Canna laf- 

sb àmdar i pis, es bas6 la nan alla vecchia,^di'puzzava^ 

d'iftiiitt, en' 1"^ atnurbava : Alla vcccliia ai piasi tant ftà 

gabntaxj d* quia ragazza, ch'la i difs : ofs ià qusi! ar. 

piattat dop àua pona.'y<ht quand mi fiol frk vgnû , aï 

dmandàià tutc xpelLvch'.tf vu fauéc, epft; qtiand altur. 

Éarà andar vl^. percée U^Jià. ^kmaL-ktai, ,t*pàip6di>ittar' 

Tty mo gpAxdr oen: la mi, tofa dqi' t'ùiit Cmiit ^ perche l' èi 

tan^ aLgran luvazz ', ch' tant if 'fô pr/bf-dV luigar^ anc i> 

zvivnïtt : an t' digh altr : quand jaI n hàumînt dà magnar , 

sSi s* magna da^px lu *, e pdi torna ihfem » ch' mi n* sb ctnod; 

«ï^- âizza. Ik». Canna, itnmùfs d'£u:.a;pjUndnquell,^ ch' 

ïAvè '4ict lâive'cchia^ e.m'dni^ in!entii,;ch' i 'afptavn,ch* 

y^iùiki a cà ft :pkrigùi;f ik. ôanha ointb' Àlk;vecchf& tutc 

qjubUiV-<^'vla wè:uv£b'9 ,Da'il a- un puCtîa iairmè al< 

teînp i-kK (vhit ^,mà:'z. fUfgar tutt quell > cb' al vdeva ^ 

inèitltfeva. d* unalpïâézza , ch' ans* in pfeva gnanc.ac 

timu i'iés cufgava fin Sa calzina, di' era dri aLnlurai . Al 

, vièYa:p6!rpbitsciu;nar;foràd;.<â j nio'.la mamma^s'Hvè s& 

caminandjesidifs ::infiQljni'.ài:pflgh^;:€h' f ilagh incàv 

lant'chf at dinapdati^'/aqiianCiGustett^i^* a vrè f»vei^ : £am 

niàftf«imzid'ârf{fcmdremà:co&:pirconté iAÎ cmmzâfî 

pô'<a dmandir iiuttît^uel tiritinaj^ ,îch*viè faycr la Can^. 

jkàv «A'iKmpliftbjjiftî ari^onor > epi^ «juandJpîars, al^ 

^vdjqol' àlbp a.fi,p6<ltn;£iti'an*vp6!:mai Q0V'|>iasùdàUat 

•zent»:pej:<^ilVm :al^ttà^fotlai dfou < jrad» 

pundghi-i:|;i'i in.fcaa mai âcuai dargaoc . fina ^Mch 'ifii v ■ atoacc^. 

tmqimpikq$l|.al zâiQp.péb fintiriiquandi vti^R'kjttl^oxniigh^ 

Cb'.çlidwôpaiîen* <:fiàiit ann s* l'4)sîfln d&iecfc id'ffaK^i ali^ 

penche « dis;» a.fayj zàmamma ,ché quand^k Cùtljitga y<ol: 

mûrir jk là gli ali^alk balena,ch'k s'tignà amighdSpondgh . 

mairîj*,ch';»iifervii:»d* guida pif Oi^ndar^i- alkdawwa, 

e pàgl fè£t:clumb\n Vche.^uatul l^^rpiifaràii jft'^ k colohna . 

jmxiQQ\k^^»^:$uxxxixm in tâjib etu: * Sujbit; chl'^ d^icuct ' 

? R * licen- 



t5f LétChUqUradlaBanzoU 

fti ztfpoS:, al fyài\ vi cm un vent. LaCaoïias^colsbonà 
licenzia dalla vecchia,es laringrazi^^e p5 s* cmmz6 a rozlat 
z6da qiielmuntagn, tant cathina via fort. Ocèdal mont la 
vîlt iTett clanibin', ch' ernvgnùa cercar nova d' Ij , esent 
ftracc maduir dal gran vular^pr arpulTars gli andoi^n tutt fetl 
in s l'corn d \;tn b6, çh'era mort , e Tubit^mà fubit vdi , cb'il 
avnmîfssô'i pi > i tufnonna dxrintar bi zuvnitt juft cmdd 
iern alla prima; I ern p5 qui,.ess'<marav|avn,.percliei 
ernm6turnàqusl, «s h'fkvevn p5 d* algrezza d'che; la 
Cannadîrs:m6aQcamtm'niaravei,ch*a fi tamï zàm^» 
perche al tethp \A ditt , ch' a turnarj in t* al voftr ç9r quand 
àv arpufarj in t la colonna dla ricdie^za , e qusi m& dov èla 
fta çoionna ? mo qui ragazz^ €h* ern mo ftà a fcola , i ave- 
vn (intù dir al se nieftr , ch' si corn era dpint dal zentpr 
iignificarr abbundanza , Jcioè, ch' un cos in s* qui' anoar 
era chiamà cornucopi , fimbol dl* abbundanza , e da queft 
i capinn , ch' al temp avè vlù iignificar fta cola , av lais ia> 
mazinari' algrezza, ch'iavn tutt dal vder, ch'i'erafinli 
fu giiai . I turnonn indrj pr la ârà , ch* 1} avè âitt i pr andar 
rindand tutt fti arfpoft , ax* Vavè da dar . Alla prima i tni* 
vonn la querza , e ujCahna j dt r-arfpoiU, ch iavè Ad 
temp. L'atbr dlfs : ah : ai h6 un dfor ! ma n' t inarainar: 
ban , bon : m5 al dl donca cJflTr pr quell , ch* la zeiit b* m 
âîma , mo cara vu ùm donca fervlzi d' torâl vi ft' intrigh 
df il tfôr , ch^al dighr aver fottaal radis .: Qi" fect zoviùtc 
cnivonnuna zappaài t' un ost,escmmzonn acavar dia tes» 
XAi tancch iarrivonnatruvaif una gran'pgnatta', ch'cia pi- 
iWtpinaquaiitijnprévaâamitca d'un^^ed'zcdiln; lof 
in îinrtxttpàrtipr pferi pùrtar comdament , e» dànsk k «6 
partaliaCànna,ep6andonn vitutt alHgr« M5i ern tal> i 
roçntftracc par al vîaz, e dal gian pes di quattrln , ch* i srtùi' ' 
fna fedv^ es s' adurmintonn vsina una zeda; crit, dii 
fuiTnmamàlucc^ftiftmentr al vignunamand'a^afslni,e( 
itokôi tâtt i quatctin cmod ogn un s'p5 iontazinar j i} Ugona 



I 



i£rv^ in hi(ÉXQC3t, Q5I m 06 mb ctedt d ffOtn Affmti , 
di't avevn, mai&n ctïiicginiiBrevfijCli' i'fl^ av^v^nravù collât 
k»- pr r(» poca diligèi«sa; , appeâna i avtvn avù la fi^rtuna » 
eh? al diàmp'e i la pattif 4}j i avevnp^ancpiïr^rch* utk 
qeaiclov fti vgn^fsa magnatrelor n* s? pfev^i-df^ndr , peiu 
ëhëiemliià. Ntemr,clf^isUrKUevn ranfariciftid, l'arri. 



, ch' era vgttô oltrjE 1!: p« aver la ifpoftia cblU 
Caitna ,' quand la tutnavi indr) . La Cantta f al ^s- muw 
fira^di' r feu mif&A i Âl pdiïdgh »* algrddt* avvà ,ck>i 
deva al-t€iAp, e psbenenferit al $'mlf^a^?t>%a¥tttetque{ 
cord> ch' i tgii«vn lig^, tantch'i psiim icâppar vi . Quarid 
i-aviil-caEthmà uni altf ^n pzol, i truvt^tiiii la-fbirmiga; la 
Canna ii'dlUa^fôarfpôftatélia^Ftriigai-dttiandd: imo eofa 
avivla mi tofa , ch' a H qUsl bifâ? La Caitna i oîûtiy la fca- 
cazza , ch* i avevrî\avû pt vi d' ^ui kdr . La furmiga 
aifs , m5 tasj , ch* a^^cafca al fbnnai in s 1 lafagn ; favà , ch' 
adefs poc f à , ml at^ava z6 in t' una bufa arpûAdànd dàl 
furment,es h6 vift ml'un cert lugh dov quftor i^puf tavn dla 
robba,ch'is in&ttafuzad'Un andàvin' fott téif a , e ml 
2urarè , ch* ai è anc i' vùftir quattfln , adefs i lù fora'd' ca > 
ch' i fran andà a rubbar in qualëlUgh , s' a vif vgnir migh , 
ml V i cundugh d' pdfta, e^ v' psj tor indrj la vottra robba . 
Lor s i attacconn, es^i àiidavii tgnand dH;là i mn6 in dl bus . 
ch' ern fotta a dl cà tutt dsfabriccà , e p6 i difs : vdj mo qm 
âl lugh dov è la voftra munéda • Al piû grand , ch' era mu. 
fiazz più brunzln d* qui altr j ablifgè z6 , es chiappd tutt i 
su quattrin , ch' an' i^n madïCavâgnanc un^, e p6 prefn la vi 
dalmar. Làitruvonnkbaknina, es idinn la ri^oftadal 
tcmp , e p6 ftînn un pzol 11 da Ij a cùhfiid tuft al fo yiaz>, e 
coraieraintravgnù,<équ5i zansîa adëfsd' utia;corïivzanza 
adefs d' un' altra , tant ch' al pàf^ <|hs1 un pzulett . In t al 
piûbell dal zanzar , cos èl> cofate' èl^^as'veaai'nVal: da lun. 
tan i aflkfsin , ch' cuti^iif pef ihc ié^ ieA^'accor^î-èh'ai era 
- .^ Ri flà 



%6q laChiaqUràilaBan%ùtd. V 

ftà toltàttfor^cscercavii ^chîravevaavù^ Quand î puvr 
zuvn ivlftn^i an i aimas unagozzad'fangu adofs;:<Âsûy 
idî(Ih:fchiavadevoti(rni:rèben m5 adefs, ch' andena 

Ïûlaitrjti ; vdij U , cb* i an F piftoll ^ e gn* cofa , ch' i z vo- 
nammazzar* La balena arfpos: ah: i v voln fnucchiar» 
dis, dov ibnjami , ch' v* dfindr5>? av fon mi tant uWigàa 
vu 5 e maflm qui aila zuvnetta , ch' a cercarè ben mî , ch* ri' 
Y intravlgna niînt ; fà qusî : muntam in s la fchina, ch'mi 
v'purtarè a falyament. I pùvritt ai pars un pan untAa 
proferta ^ perche i s vdevn qulor 1) al ipall ; i muntonn ia 
s la balena y la quai fe sluntanô dai fcui , es i purtMiidritta 
Napl, e p5 idmandô: vliv ch'av laifa qui Pal più grand 
arjfpos: mh s' as psifs far amanc , ml hb , ch^ an m^ piafrèd^ 
armagnr qui • La balena tirb piû innanz , e pb diis^ 
Dfîm un poc , î mi zuvnitt, 
Vliv armagnr qui in ft drîtt? 
O aviv guft d' andar a Roma. 
lor âifpofn : 

Oh nô mîga : oh nô a nfun patt^ 
Chu* è al paes dov s* doma i inatt.. 
Li f î dl altr viaz , e pb turnô a dmandar : 
Dfim un poc î mi zuvnitt^ 

Vliv , ch' av lafla qui in ft dritt ? 
O ch' andamn vers Bulogjia ? 
La Ganna arfpos; 

Mî pr dirla an* i vrè ygnîr; - \ 

Prch* la zent n* avîfs da dir : 
Ah r è quellâ, jdti* fcappb vi, 
Vitla qui, ch' là.torna indrj, t 
Finalment la balena ^lù : j/ • 

Eh i mi tus : mi v' hb za inte^^ 
A vlj andar tutt al p^es : 
pfsù pur vgnj.vi pian pian 
Ch'ay cu^duga ti^tta Aï^an. \ à;;. 

: C^and 



I 



Fàla XXXIX.' : tSt 

Quand i fradj fintlnn nurtiînar la fo pàtriâ, i s algroimi tut V 
percl»^ in' vievn juft andar fnli • La balena i cundufs alla 
rivage lorfmuntonn, e in tallicenziarlai sdftruzmnin 
rihgraziammt* landonnpèa ck dla mamma, doviâinn 
femprinpapardina; icumpronndilugh, edlcàj csvîgnr 
ver quai pruverbi , ch' dis ; al mond è (T cbi al sa godr • 



£d Fola daî Cor^^ 

Dff , ch' ai eira una voira un Rè y ch' aveva noniMluzz^ 
al foregn«'chiâmava Frafca Umbrofa # St fgnor erA 
calment innamurà dla caccia, ch' iû n' aveva mai altr in pin* 
fîr ; an' deva;gli udienzi y an badava niint ai fo ftat , ch' agtt 
cofa andava alla malora prbadara quia zîrrad' quia cac«' 
cîa, ecm'alvlevij al vgneva a' càtuttalligr^prch* Tavè 
amn}azzà , o una livra ) o un cerv, o ch' foja mU Un di ^ 
cW r era zà andà p^ ft divertiment ^ V arrivô in t' un bofc 
umbrosiiTm ^alviftUinterraunbellpezz d'Hiarm» ch'ai 
era su un corv, çh'asacgnuffeva» en' Fera ftà ammazzà 
juftallora , perche ai era al fangu y ch' era frefc frefc y ch' 
aveva fchiattinà tutt <]ual marm y ch' èra cand, es fteva 
tant ben quai bellrofsd' quai fangu ^ con al bianc d' quai 
marm ^ ch' al Rè s' incantè. lin gran pezz a guardari ^ e pâ^ 
tri un gran fufpir y dfend : oh s' a psifs aver mi una mu;er ^ 
ch' fuis qusi bianca , eroilà cmod è quai marm, e quai fan^ 
gu ^e p& y ch' avifs i càyj nigr cmod è r penird' û corv y ml 
^l' farè eoÉsi m' vler • Al s' mif% dop en' l' à v. fparà fta len- 
tenza^ apiniaritant,ch' l'^a rmasimmobil cm' unafta^ 
tva^es q' concludeva d'andar vi ;moaIbell è mè^eh^ quand 
^1 ^ù cavà d' Il 9 an' pinfava a altr^^ chea figurars d' vder unal * 
donna , ch' avifs &i qualità , e perche an • crdeva d' pferla 
truvar^ai vîgn tanta malincuùj^ch'al cminzè a perdr l' aptit,* 
epôvgnirlmort, ep^feee em^uçi^jSdoQ» Un's5 fradellv 



ch*avevan6mZnareU, vdand, ch'ftoms'andava dftra. 
zand, icnza ch's'favîfs al pcrdie, un dVali andèintla 
ftanzia , es i dîfs : mo , che nova ^ cofa è queft , ch* an dà piû 
ne in bufs , ne in bafs ^ s - avj cvell , ck' v daga Êiftidi , en' n 
ald/Ivconvoftr fradell? s* avj mal ^ dfîlych'amanc^rena 
toralduttQr.'Mluzz arifx» : eh pinsà vu: al mal» <^^ 
ai h6 mî , an* i è remedi • Znarell , ch' fînti fta dfprazicm , 
arfpos : ma in tanta malora , cos èla fta cafa ? al' ftî tant 
dri a fo fradell , ch* finaUtaent queft.i cuntô la cofa dal 
marm, os foggiuns : crdim, ch'an'ar6 ben, fina çh'an 
cro\r ùifadonna si fatta . Znarell cfifs : mo catt , lai^tid p^ 

. ' far a mi , ch' a zirarè uht al mond , tina clli^ ai ^* hb acatt^ 
una SI fatta , es ^l dVgh d' più , ch' an' torn in fti band , fina 
ch' an h6 migh una donna tajà in s* al mudell , ch' a vriffi 
vu. Subit al i$ ' amanvar utna nav pina rafa d'tutt quant 
r galantari „ e pb cuinz^ a; zirar pr l'quàttr part dal 
mond ; lu s* era vfti da mercant , e al prim via2f al le B a Ve- 
nezia ; d* It al s fi htx la fed dla fanità , es and6 in Levant , e 
p6 in t al Caijr. Quand al fù in t la principal città,ai 
imuntà ) es vîft un , ch' aveva un bell falcon da vendr ; lu al 
cumpr6prpurtarla dunar a fo fradell, ch' s' deltava tant 
d' IH cos • Quand i'àv fatt n s6 quant p^s l' incuntr6 lin'al- 
tr, ch* aveva al più fuperb cavall , ch* i^ fufs mai vîft » clù 
çomprai pr dunarl afofradell, es fevamettr agncoiàih 
t la nav . Al vols pd^ andar a un* uftarjpr far qulazion i al 
la 11 , c p6 dop s* mifs a fpafzar pr la città ; e guardar in toi 
muftazz a tutt P donil , ai' T incuntrava \ e pdi a tUtt qûellit 
ch' al «dévaàlfneftriperche V are pur vlù pfér trutvàm um 
dial guft d' fo fraddl ; î^andava ftervland i liccK- <&'pt tutti 
|il paré po più toft fmari v ch* al dféva aver poia , en' qualc 
ùnaidsîfsvillanjpr ft gran sbrluccfaiar. Mentr*ch'rera 
in ft gran da far , l' incuntrè un puvrazztutt randlent , pin 
d* bulett in t al nuiAazz » ch' i difs .* uhi.galantom .* cos al i 

i €h'l'èqu$tbijS?diHalpacch*afiaditfiitvaja. Znarell ar- 
' fços; 



rpos : <^46âb $u ^ ^ôn ben ma vgnû a hKm tnetck : ai atà^ 
Ia{î,$'ayui andar cuntand cofâ at li6 atutt qui, ch'a in.- 
co^tr , a frè jùft d' cà dmanmi • Ai puvrett lepîplkô : mô' 
adafî^un poc laftiiâfra : ai èftà di piô bi balbaria d' lu , ch* 
m' an cuntà î fatt sût ^ es n' n' an Êttt tant pladttr : dis^ 
SLçqufi tiiil cmod la m ved, forfa ch'ai ùlkv dar qualc 
aju(. Znareil capi » ch' ft povr inguanguel avè pèanc 
judizi^cs'arfols d'cuntari cofa Tera vgnù a fat in quat 
pae$ • Quand al cercant &iti fta cofa y al difs : ma pian pur^ 
c^'jL fdmî un lugh, çh'ai è una zovna ,ch' av dieh mo m) ^ 
ch' par j&tta a pofta; dis ^ mi batte a quia porta fagand vifia^ 
d'c^rcar lalimoim^ qi^a s' £irà alla fiieftra pr farm la 
carità) cmod la jfà fempr ; T è fiola d'un negrumant , mô V è 
bella ) es m' par ^ ch' a< zurarè , cb' la frà al ib cas : cb' ai 
guarda , ch* al la cuntetapla, cb'mî n'cred, ch'al prà dcfîde-' 
r^ar d! wài . Quand V àv dîtt qusî,al s*avjô innanz , es battï a 
una porta y é fubit s' fi alla fneftra fta zovna , ch' avè nom 
fgnora Livia , es difs al puvrett : tuli ft pzol d' pan • In tant 
Zqàrell i guardava y es vift , ch' V era d' ^ofta quella , ch' al 
c^i'cava , ch' gnanc s'aislafufsiattafar, al di unabona 
manzaaqual cercaAt5.es al manda a far i fatt su. Lu p6 
turn5 alla, cafa dovJ* alluzava , es fe vfti da fpazzin cou I' ' 
fcattlins'rfpalljȍhfernpin'd*tutt quell, ch'pfeva mai 
ygnir in tefta ; al paisô dinnanz alla cala dla fgnora Livia ,* 
escminzèacridar : chi W di fïz,% d'Fiandfay chi mol dla 
tflad'Olanday chi wol di bi mntai^ e dl sfihb d'curaiy dl 
palatin' ygnù dFntnAOydiififsià aW ultmu nfan^Uy dla hiti^lpa^ 
arcami^e dlçard^H d' bnccà^La (gnota, Livia ^ (à^Anû 
tuttftibellicos,, s*iîalla fneftra^es alchiam&inck, e^ 
s' mîfsa guardar con gran guft a tutt fti galantarj , e quand 
r àv sberlucchià quant i pars , la i difs: oh munsù , ch' ara 
inoftra njô cvell altr ,* lùarfpos : oh fgnora , queft , ch* V hà 
Vîft ) è juil un vada : bfgnarè ^ ch' la vdifs cofa ai h6 in t la 
i{av;aib5dlcos9.ch^la farea' incanur ; cosda Regina. 

R 4 La 



:»«^ 



t^4 LâCKdqlirdilâBdMdU 

taLivjina^ ch'ênzà curiofk» cmod èubltgà a cK tiitc 
rdonn» ladifs: um: s' ai fiifspur al fgtiof ^dr iatr^a^ 
ch' ayrè^ ch' al rai cundusifs • Znarell ar6>os : roo juft per* 
chealniè,rhàdavgnir, perche s^aifii» , chi ^s^ ai la 
lailaff vgnir? oh ^ dis » s la vin , ai irui far vder dla rob- 
ba • • • • ai h6 dl llofF» diganz d' or » e d'.arzent » di vlud^ 
di petcanler tatt arcamk, dl sfilz d' perl : bafta la vdràs'a 
digh al ver : su pur ^ dis , quant tlala? inc^unbattrd^oc» 
ch la va » es vin • La Li vjina chiam5 fubît una donna , ch' 
cra arriva li all'ora prtor da filar» drendi^chTândafs 
iigh , es andonn tuttinfemalla nav • Lor intronn dentr ^ e 
in quai mentr Znareilt ch'andavamuftrandtuttitimara^ 
ravei ^ e ch* la tofa era li incantà » al fi zegn ai marinar ^ ch' 
sdzalTn la vêla » e ch' i andaifn ^ e innanz ch' la fgnora Li« 
vias'accurzifsd'andarvi ^Tera zà luncana da cafa s6 dl 
mija^emija. Quandlas'n'adi^làfidipiangulamint^ edi 
zigh , ch^ andavn al ftrell • Zlnarell la lals^ cantar un pezz, 
ep6 falt6 su , dis » o z6 ben m6 » ch* là tafa li : la n sa , di* la 
va a fpufar un Rè? la i dis una bufca li a una cofa si fat- 
ta ^ ma l' è, ch* la vdrà al pii^* bell ôm , ch'sîppa al raond ; 
garbat 9 vedla : ah ch'ia ftaga pur qudina. , la vdmben 
con ch* amoral la trattarà. La Livjina si cmin26p6aCi> 
cumdar 1 j , quand la iînti tutt fti furtun' , es arfpos : ofs mi 
n in vui donca faver , concluden donca d' andar in là cami< 
nand » tant ch* a veda ft si bell om • La nav andava ^ cb' U 
vuUva i e Znarell s' inzgnava d' farla ftar alligrament y ch* i 
zugavnall'oca^eatri^tt; mo quand ifunn lin bonpezz 
in là^ ai mud6 al vent, e lanav s* vultava d' fottà in su , e al 
Siarinar mazor cminz6 a cridar : fiù ognun bada pr fe, per. 
che al vin una timpefta, ch' ai h6 pora , ch* z' vuja far fu^ 
fpirar , al cil z la manda bona • Tuct s' devn d' attorn , per- 
che lanav n' fprofundafs; Znarell era tutt fmari, esandô là 
dal timon per vder con un cannuchjal s' as dfcruvevaj 
paes. Mentr ^ ch* TuiTervava coâi s' frevpfu £ar> al vift 

fa£* 



yota XL - ' ièy: 

paiTarùndomb , e una çlomba» ch* s*fermonh pîoptf - 
Il vsln vsih dov l' era lu; al cminz5 a (întir al mafch ^ ch"* fe« 
va quai foiît vers, çhi fan : riin nin runi run» e la cLoni« 
ba pari5 , es i dniand5 : co{a àt mi mari , ch' C^ fa quai la« 
ment ? Al clomb arfpos : m6 ai h6 dfguft , perche^ 
ft povr prencip , ch' è qui in fta nav, hk cumpra un M«»; 
con , e queft cavarà i ucch a fo fradcU, e s^ai fufschi 
n i al vlifs purtar y o pur chi al vllfs avvifar, preda d* marm 
hk da dv jtitar . Subit , ch' al clomb àv dà iU annunziadim^ 
a! turnoaprillars tond tond, e farlafolitatugnaaar nai 
run run run. La clomba turn6 a dmandar : oh! cofaiè' 
in6 d'nov un altra volta? t'hà turnà a bruntlar d# Al 
clomb replicô : ai è un altr guai : ft prencip hà anc cumprà 
un bell cavall da dunar a fo fradell , mo bs6 m6 iaver , ch* 
la prima volca , ch' al Rè al cavalcarà, al s*rumprà al 
çoll lu: tolères* ai fùfs çhi n i al vllfs purtar, o pur ctûaL 
vlifsavvifar, preda d' marm ha dadvintar. Dlttefatt9 ch* 
V àv ditt anc quefta, as turnè a fcuflfar , e p5 : run run run • 
La clomba difs : m6 tm par mo una todna ml, dis , an s* od 
altir che : lun run run run: cofa t'cafca mo adefs ? Al clomb 
arfpos : mo fent quefta : ft prencip qui cundus unabelU: 
hiujer al Rè fo fradell , m6 la prima (ira , di'i fran a letc ^ 
i fran màgnk tutt dû da un dragunazz , e s* ai fufs chi n la 
v\\i% guider , o pur chi al vllfs a wifar , preda d' marm hà d« 
dvintar • Subit , ch' al clomb àv dà it terz avvis , al jpafs6 
laburafca inmar,e i clumb vulonnvi, Mosal palsà la 
timpefta , al vlgn ben tant al gran fgùmbli in t al ftomgh û 
prencip Znarell , es armas ben qusl fudfovra , ch' imr^laviè^ 
ch' parti i piar • Al dfeva : cofa oja da far ? s' ml conC: tutC 
fK cos a mi fradell, tant ch' al s in guarda, mldventd"; 
marm , s' an i 1 cont , al frà fubit ammazzà ; mo ch' parti oj^ 
dapfar?adirlap5, altocca più lacamifa, ch^ n' ikdXzu 
bon,ch'avuim5dir, ch'pr falvaral lù, an m'piafrè pâ^ 
gnancd* armagnr un bambozz dVmafeg^a, e gusl n'ia^ 
- vand 



i66 La Chiaqlita àU Banzola 

vàndcofas'riflblvjr^lanavtuccavavi, tant ch'i arrivonn 
aFrâfcaUmbrofa. Là altruv6 fora dla porta fofradell, 
ch' aveiid (întù dir , ch' l' era vsin , ai vign mcontra • Subit 
al lum6 qùal pezz d' zuvnotta , es difs : bravo : bravo : la 
va ben : V è juft d' pnell quella , ch' avè in ment : am avj 
propridàlavlta* Al leringraziè tant, es V abbrazzè, e 
p6 vdend al falcon,dis,oh avî pur qui al bel falcon ! Znarell 
difs rmb al h6 cumprà pr dunarval • Al R è arfpos : ah : T 
fatt cos' : a ii andà a fpendr di quattrin pr regalarm : mo pr 
dtr i dis ) al hb ben pô a car , e certo s' am aviflî dunà cent 
doblj an' are qusi ^ift : in t al dir qusi , ï aslungô la man pr 
toral) m6 Znarell camihand con al timprarin , ch' Y avè m 
biffacca , tm i taj6 vi al coU nett • Al Rè s' incantb a guar- 
dari, e p6 n' vols dir altr pr n' bravar mô la bella prima ora, 
ch'era 11 quia fpofa. Da li a un poc al vift al cavall, es 
dmand6 : e queft m6 lu d' chi èl ? Znarell arfpos : voAi. 
Subit al Rè i vols muntar in groppa , e in quai mentr , ch' i 
iervitur i tgnevn fodla ftana, caminand Znarell s' ûpur« 
tar un curdazz d' cusina, es i taj6 nett Tgamb^ Al Rè 
9 la lige tant al nas, es difstrai dint: ofsù: qujftù èdri 
a farm uflir dal mandgh : tutta vi an' vui mô dir niinti 
perche an pramô a fia zovna,. ch' a fiamn ragagnun; 
îai pareva tantblina, ch' an' s' faziava d' guardari , ed 
firiccari la man , e pr queil p6 anc , zà ch' V era in fia 
ghirigaja, al ftî piû pazient, ch'an'arè fatt • I andran 

};>6tuttinfem al pallazz , es f i rinvidd'dam^ecavalir^es 
è UR2 fefta da bail , e va pur là , e p6 dop fi la cenna a tutta 
Wcomitiva* Znarell mô in ft mentr n' avè mai pinsà aaU 
tiFVcbe a falvar la vita d' fti fpus , proccurand. en i nV fuifn 
ammazzà^ dal dragunazz , cmod r av è fintù , cfa' avè da fuc- 
éedr y pr quant i avè dîttqual pizzon , epr queft r avè am- 
inazzàqueglialtrbifti. Cofa fiUdonca lu? innanz, ch'i 
fpus andaim a durmir , al s* fîccô in t la ftanzia d' arpiatt, 
es s ficcè dop alla trabacca dal lett • Mo bona ; quana fù la 

mez- 



^ ¥ola XL. ^ i ^^7 

mèzianôtt^vitli ch'l^^atriva aldrago»» ch' battevà fugh 
datHtt icù; àvimpfïimettjchecbi^lvdçva^ n'avèpiùbi- 
fogti ne d' medsina , ne d* lavativ; al fevargnir lamoflra 
d' corp dalla pora • Znarcll n'pinsè a altr^mo preft con un 
curtellalla génuefa, ch'als'era mirsîn t al fulindlcalz^ 
taff : al t' mî faite alla vlta-; mo ficcôm i* era al bur,an vdevji 
brifa dov al cuj)^^ es andava fvUitlaod al çurtlazz t e io t al 
vier dar un colp al dragon , al ttanrtell î sfwzi , » tajù a tt^ 
versiina clUnelIa tlal lettdal Rè > laquât cafcd:^ es û tantal 
gran chiais , ch' ^s àiàb al Rè , e la'fgnora , e aiic^ dvaigdB 
Îcapp5 vi mez ftÉl • Al4lè tutt infpurî cminzô a chiasntr x 
aho i alto : v^j vi tutt , su ben , ch* corra tutt i femcuç* 
In t' un battr d* occh a^ impi la ftanzia d' zent con IHumî^ 
e al Rè vîitton î sô ucch Znarell , ch' avcva anc al cmt^ 
intaan ; at difs : vdi v, ch' gnaccara ? al mi fgnor fradell m' 
vlè m5 far unà bèlki creanza lu , s la i' vgnè fatta : am vleva 
mandai: al boja tù; e p6 difs : ch' as liga juft adefs,ch'quand a ' 
fr6 livàyi dir6 cofa s^n'lik da faré La mattinaal ii chiamar at 
cunsii , es cunt6 la cofa dal falcon, e dal cavall, ch'fo firadell 
avèammazzàprnial dunar , es feguit6 : as vedych'agn 
cofa batt a un fegn , e chè cjuftù è dri a fama di dfpeK , e mi 
m6 lin faivS un piû grand a lù^cb'a vui, ch'almora. La 
fpofa à V tant afFarin dr fta fentenzià , ch' la s' and6 a trar in 
sfhoçch dinnanz al Rè pr dtnandari in don la vita dal fra« 
tiéll • Quand al Rè la- vift li in guflun y inna^nz ch' la par« 
lafs ,ai dmandà : cofa yà\U ? \i dîfs? mb mi n' vui , ch* al 
fa^zzâ méxjtHl fgnor cugnà mî, ch' l' è vërgo^a; lù àrfooi^ 
liîtt cV v6lla più bella vergognà dk foa4ù,"ch' m' vleva 
àmmaziaM^^, am maravieli anc W li ifnî , ch' s' la pi;a più pr 
iû ;\;ke:p¥m! , z\ la fentenzaè dà , qusi hb dltt , e qusi s' fa* 
r% • ZifHirell p6 finti darsla nova dla mort , es arfpos : al n 
écco^raltr:ubhgà; aldifsp5qusi daprlù; oh a fonTin- 
trigVbambozzî mî i hd fatt agn'cofa pr far ben , e-p6 vie 
^uTcQfaabùfcd'regall; s mi tas imiaa murir^ s'apad 



i69 Là Chtaqlird HdBam^olê 

izàaidventunaftatua, chutant» étant amor; môalnutiçs 
a la dsifs cinod F è^ an' arev ft cattiv nrnn dop mort d aver 
infidîàalla vita dalfradell : (îccbe Tè p5mii , ch' ai la con« 
ta cmod V è , ch' almanc a murir6 con al mi unor ^ e qusi 
con fta rifoluzion al: fi dir a fo fradell , ch' prima d' mûrir, 
ai vlè parlar pr una cofa d'gran impurtanza^ Al Rès'al 
ïi vgnir dinnanz , e ZnaseU i cminz6 a cun(ar al gran ben , 
ch'al i aveva vlû, ch* pr cavfii d'queft V enrinfin andà a rubr 
iMiiunsi ragazza d'^an man ai su, e p6 i cunt6 U cofadi 
c^imb',^-!' aven' aveitilàin tlanav ,ecb' pr quell iû am« 
mazzèal falcon , e al cavtll , ch' lu n i avè ylù cuntaritifi 
^oiattrîn prn' dvintar d* marm , mô , dis , adefs m6 , ch' in 
r agn mod aveva da mûrir 5 tant è m6 , ch* a mora pr 
icfoeU i ^uant pr qui' altr, e mi s'a dvent d' man^an' m' im- 
Iporta prù un corn , e perche a vdadi , ch'an v' vend dl busj , 
cminzà a guardar al gàmb .* èl vera? dventnel d'marm? 
tiusi fiùîn effettyfegond chTandava feguitand lazanza« 
da r andava dvintand una ftatua , 1' andava vgnand in 
su al jnarm , e vin purin su, e vin pur in su , tant œe quand 
V à^ fini al raccont dal dragon, ch'iû V ultm , V armas pian- 
tà inmez d' quia fala la ftatua d' marm • Al Rè s' mifs 1 man 
inti cavjgtidand pr cà cm' un'amatti: oh (altgnèditt) 
guardà pur qui d' cofa a fon ftâ cavfa i oh ch' fradell ai h6 
pers ! e pr quant pafTafs dal temp,an'i era di,ch'an' çîanzlis* 
In ft témp mo la ignora fi fiû, es parturl du mafch in t' una 
.volta , ch^ a n's" pieva vder la piû bella rpbba d' ragazz • Al 
Rè i fi alîyar^es ern zà vgnù grandsin,e un di :),a Regina eri 
ufsi con tutta la fervituraja, es n' era armas ia c^ijiTaltr dbe 
alRè con i'dû fkndsin* Alfgnor padriavèvatutt di^pr 
man , es andavn fpafzand pr quia fala dov i era quia ftatua | 
ch'devatantdafufpiraral Rè. Queft, qu^nd ai f^ vsini 
al s i m>fs a guardar, e p6 fécond al foli t a pianzr r. ^ dfeva : 
oh] ch- r era d\ Rè di galântomn ; mentr ch' T era in il* af- 
l&nn, al viftintxjurpirufsd'ialaunvcchion grand grande 

j:i ' ' ch'* 



Fola XL. ..' ^9 

ch*âV€va un zazzaron ^ch i cruveva V fpall ^ c po una bar- 
ba j ch r tuccava 1 znocch • Queft fi una bella mtiènza, al 
Rè, e p6 i dife : uhi : ch' la m* ftaga a udir.: cofa pagarev 
mô voftra maeftà prxh'ft fradell turnafs in yîta? AlR$ 
arfposr : al mi regn • Al vecch foggiuns ; eh , ch' la penfa li 
s Vè una cofa quefta ^ch' «' pofla acquiftajr con una. bagatel- 
la SI Êitta : qui i è andà la vita d' queil: , bs5 cb' i vada degli 
altr vit, s'al vol, ch' al toina in gargam • Al Rèarfpos : ma 
crdim nunin , ch' ai ho tant ai gran ramaric, ch' al û mort 
pr amor mi , ch' ai darev' anc la mi propria vîta ^ pur ch' lu 
arfuflîtafs • Al vcchion dïfs ; ma fenza , ch' la mora li , chf 
adefs r è li grand , e grofs , ch' an' i è più da durar fadiga a 
nudrigaral , ch' n' ammazzla &i dû fiuidsin : al fangu d^ 
quifti va adruvà da bagnar tutta la ftatua , ch^f ubit al fgnor 
Znardl torna in t' al (o effr* Al Rè pins6 unpoc,ep6 
di (s : m6 av dir6 m6 d' una Cofa mi , di ragazz a in va naf^ 
•fandtant tutt al di , ch'l'donn n' fan mai altr , mo un fra- 
dell mi rf r are mai più . D'iungh, ch' l' àv ditt qusi,al fcan- 
jn5qui du puvrinnucintin ,e p6 con una fponga infuppà 
d' quàl fangu, al cminz6 a imbufmar tutta la ftatua , e fubit» 
ch' al fïï d' c6 , al fgnor Znar ell ar turnè , ch' an paré mai ai 
su di , ch' al fufs ftà una ftatua • Al Rè era in t' una algrezza^ 
ch' n' arà mai la cutnpagna , e Znarell , e lu s' abrazzonn ; 
al mifs pô quel povr criatur in t' una caftina , ch' al vlè p6 
fari d' gran fquarchi a fari fuplir • In quai mentr al turnè a 
tafalaRegina, e al Rè fi arpiattar Znarell: ai difs pî^a Ij : 
fcofapagarevla mo%nora Livia , perche mi fradell turnafs 
almand?la Regina arfpos : tuttal mi regn,. c al Rè fog- 
giuns : ddrevla ma al fangu di nuftr fîû ? Li arfpos : m6 n6 
vè : oh qij^efto. nô : oh quetti no r siiii , dis : bfgnarè ben 
aver vuja d* cugnà : oh an' fan si barona mi • Al Rè repli- 
tô : pb quefta m' brufa ! discal h6.mo fattami la barunatal 
ch' la veda qui mi fradell , ch' è viv , ( es al^fifaltar fora ) e 
pèdifs^ ch' layeda qui i fandsin^^ch^in i]fiù]^:in c d^^q^sl 

-'al 



% 70 La Chîaéjlira dld Bémola 

ai muftr6 la caftîna dov i ern dentr • La Regina inftramur. 
ti 9 e pô^quand la fù turnà in Ij, la cminzè un lament » cfa' fe* 
yk cumpaffion • Oh ! la dsè , ch' i ern qusi bUn » é s' avevB 
tantinzegn, chMameftrasMniudavatant: i lizevn zàmft 
alla dftefa : oh ! ch* al vaga pur quai voftr padr^ch' am nia 
benmèfattunaplenta; m6zit9ch'afimurtvù>ans'd]rà 
mai^ch a campa mi • In t al dir fti parole la près una carrin. 
es tri un slanzpr précipitais zoda una fneftra; m6 in t\ 
iftcfs temp) cn^Ij.y vieva rrarzè^ al vien dentr xnfùna 
nuvla fp padr d' Ij, cb' s" a v arcurc&i a dils alla prima ^ chY 
eraun gran negrumant; ai la tratim con una man^' V en 
in s' al murell dla fheftra, es i diis : fermât Livjina: mlibb 
fattuftviaz, edùfervizi^ am fon veadicà dal/gn<»Ziii- 
rell y ch* vign in cà mi pr rubbarf ti, ch*an sb m6 da ch' hz^ 
€ mi dalla rabbia , ch' am vign a dfviar al mi fangu , a fi tutt 
qui rzir , ch' T an cundutt a rdurl una ftatua, es h6 fatt in 
mo d j ch^r hà bfgnà ftar qusl un bon pzol nil : tû ; di it 
hôpôvlùcaftigartilami sfazzà: chi t'hà infgnà a tibdu 




t! a ml , ai h6 vlù , ch' t' prov anc un aiFann si grand , quiat 
èftàquell,ch' t'hàavù,dVder ,ch'r iftefsfo padriavalù 
ammazzà» Am fon p6 ancvendicà dal Rètontarlych'i 
ta a vgnir una vuja da donna gràvda d* vlerm6 ^uft uiia 
mujerbiancà^erofTavCon tutt quel ziiï, cfa^al volUiCh' 
ravirs;aih5vlû, ch' al focaftign principal sippad^qucU 
d'îndursa far alboja (con riverenza j^arlând) di$â fiûft 
ech' al cbigna far dà giudiza fo fradell : mô perÀ con tutt 
fti gran vèi;idett , ch' ai h6 mifs in volta , an m* foâ'dlbtfdà 
d- eflerf pafdr amurevl , e perà la mi Livjîna Si vui, ût 
tiîtt'ftigUaidVentnunzuccarpr tU Vàtûitu'fatids1ii,db' 
i în più blin , ch' in n* ern , e Ij fo madflà , ch la m abrazza , 
ch-àfons5mïîrj; ali fgiior Zharell af peirdôn'qùieLtiFen; 

tun 



. Tota Xt* 171 

tuh , ch* la mil d' cundurm vj la fiola , perche a diria , V hà 
tant merit qui l' amigh zttfa ^-ch' s' al le vlè fervir d* bon in. 
Ghioftr,atipsèfaraiiianc. Âl vlgo p61i i faâdsin» ch'al 
nonn n' s' psè faziar d' bafari » es ij impl l' biiacc (f balus , 
Al fgiior Znarell en algrllTtii, m6 ai arft6 per6 fonpr iit 
ment la {cagazzà^cK'ratfèavû. Q^sVfial tutti dfaâiryei 
cniiiiz6 gU aigsczz* 

Dis, di'ai «Éx uaa voica al Rè d' Sorca Lunga , ch' ave« 
vauna fioU, es aveva nom Cintia, bella cm'èun 
ibl , n^ Fera altertant fuperba ; la n s' frè gnaioc dgnà d' 
goardar iii't al muftazz a un* Imperator. A fo padbr ai 
dfpiasèinfinîcamentlftiiatui»d, perche al ijoè âà ora d'ma- 
rioj^la', e a Ij tutti parts tpuzzavnfotta al iias,tutt ipren. 
dp , ch' la dmandavn w\ parevn dign d' Ij . Fra tutt quifti , 
cil* cafcavn mort pr Y fou blezz , ai erà al Rè d' Bell Paes , 
€h*^era'propri cott pramor; lùn'lafifava uccafion,ch'al 
A4lîf»cgnorsr, ch'alipafmavaprlj :s*al vdewa, ch' Y avîfs 
gFodiquakcaià , lu erapront apruvcdrila» m5 Ijdvintava 
agef >^fea più fuperba , es i féva ai igarb , di'n's' frcn' fate 
fruiî^chia . Lu i dfeva cvell dl volt lanlintànds dla foingra- 
titudio' :ohibà:( al dfeva) avivmaiviftpiz: a'dl|h,.ch'al 
par ytfip la s pija fpafs d* farm arii^bir ! ch' diavl àla dedrj ? 
»!■ i^oii miga p2y an biricchin ; m6 Y avè la£ d* cKr , ch' Ij 
fghM'gnaziiva , es era juft quell , ch' la œrcava .4' far ben 
àinattir làiteni • • Sta oofa a nd6 dri un temp alquant lungh « 
tàiitx:h*.finathletit ft prenzip , airzcV' un fg8ri> ancùyiaccev 
ahdiliétt dman, alla fè d'dis quattrin^ ch'ai fcappièlt 
fPfrziinzia) esifi al bail dalpianton; altumèalfopaesd* 
^ndat s' era toit a poUa pr vgnirad^itar li in t' 1* ifteifa de- 
là dov-H era dal gran amor , en' al i aveva . In ti' andar vi, 
al s* mursgô^al did ^ dfend : a fou un iûfam ^ i'axi m* ai&zz 

di 



27 1 La ChiaqUra dla Banzolâ 

di/lrafsin)Ch'm'hàfattpa{]^ftaftri|a:« Lu donca àndô» 
es sMàfsè crelTr la barba , e pô s^di iiaa bofma su pral 
muftazz , ch^ an'^parë più lu •; D^li a qualc mis al tum6 aU 
là cort d' Sorca Lunga vili da villan , qusi dsfigurà pr vi d* 
(ta bôfma i e dla barba y ch' nfun are mai ditt , T è lû • Al 
dttnè di quattrin al zardinîr dlcoix^ tant ch'al fiisviftt 
d'aver bifogn d'unajutant, equsi aUs'^fiocè iîprovrai 
pudand dialbr, eimbrujandagn'cofa. L'aveva mèpur- 
tk figh dl CQS d' un valor incredibJl'inabiltia dpnna • Una 
mattina a bunora » innanz ch' la principèfla^s* livafs , al 
df!es in s'una zdina un pettanler tutt arcaità d'frutt^efiorL 
e 1 fment di fîur ern tutt prdulin- prezios • V Dunzel^^ 
viftnfta gran fuperba cofa^ corfn dalla patronàdigindi\ 
ch'^lavgnlfs avaerla» Lifubitihdmandaral zardîmr. cofà 
al pretendevà , ch' la V vlè cutnprar • Lu arfpos : eh eccd^ 
iënza an^ fazz miga al zavai , ch'an' la vend ix\i fta robbai 
li è patrona, ml i la lafs in don , pue eh'^la s cuntbnta » ch' ml 
dorma una nott in t la fb fala • U dunzell cmtnzonn a fxà 
anm : oh si fgnorayCûsèl p6 mai ? e tîcc tocc y ch' ipjii dUi 
tant ch' la siaxdufsi; lu i purtôsûla^efta^ es^ fi durmir ift 
lalà. Ouraltr;)*mattlna: mo bona: al miis foraioïfuÇi 
tanins eh' éra juft si fi^tt, m6 d'un dregn9 l^id'uaaçi^ 
iiira d' arcam-^ch' an's^vdrà\ ne mais' èvift uiia côÀ^ 
«obiK Xa fgnora Ciiïtia i fi dmandar s' a gli al vleisa ven- 
6s 9 ch' la-i are dk tutt quell , cb* alyle va , e lu : fgiiota n^,; 
in'il yuS vendr^ ai al dunarô^pur ch' i m laflt« (iiuymr in xt 
'antieanièra dlapnncipeiTa • Li zk d^Uagran, vujii^ «î t^iâi 
jt ramicamera 9 es kv al futtanin. La cer^a ijwùttliiajjiril 
fnifrfpra un curfetti ch*era tiitt pîn d'^ne^^e d^fiuçt 
chitt 3 e agn fiocc aveva una perla ^ ch' T era una çoTa d- -upa 
licchézza immenfa , e p6 cra likfatt in Fi:anza ^ ch' al fett 
un vittin futtil cm- un baçchett • Subit , ch'lla fgnora alv]L&,- 
ladîfs con quel donn: s ah' ho quai curfett, a fent^.ch'A 
crepp d'rabbia* La û chiamatu 9Mdinij:>;es i^lfs-^an 

" - -qui: 



( 

qurrOm , mï vuî , ch^ am vitidadi quai bell curftin vdî : fani 
ft fe^vizi ^ e p5 cmand^m anca mi s* a fonbona» ch' av. pru-> 
mçtt d' fcrvirv dal mi fangu iftefs # Al zardfnir arfpos : 
7à fgnora la sa cofa ai h6 ditt ftialtr volt : mi n fazz al za- 
yai , s' ai pias , T è patrona , la 1* hà da tor in don » ep6 d' 
d* zunta ai va (igh una bell iffima cadena d' diamant , cn'anc 
quefta ai la don% purch* la m' lafla vgnir a durmir in t la fo 
ftanzia .Oh ! dîfs la Cintia , queft* è d' un* altra fatta : av 
yîn pur I* fatt vui ! al prim dî in fala , c p6 in t T anticamr , 
eadefsmô propri in t' la mi ftanzia: dis, an^i manca m6 
pîù fnch'v'vîgna la vujad' durmir in t al mi lett. L'om 
«fpos: eh mî m* tgnarô al mi curfett, e Ij la foftanzia , 
(ervQ fuQ , as va pr d' qui lu , es i vultava i garîtt ; al s- priU 
Ib ptyj esdUs : an i dmand za altr , che d' durmir' in terra ; 
puflFar dis bacc ! Tèuna coiâ , ch' an la dngar^ un turc: 
^-ch; fala cofa? la f à tutt fti cuncun , perche la n ved la ca- 
dçnad' diamant, oh s la vdîfs quella! Laprincipefla^ch' 
4a una banda la mure va d* vu j a d' rendrs patrona d' fti cos , 
jdair altra 1^ fou donn i iivn anm , la s' arbaltè , es ^i liçenzia 
itqulùdVvgnirUfirain tl^foftanzia. Lu puntual quand 
lunott chiapp6 su la cadena d' diamant, e alcurfett,es 
andô ail'appartament dla fgnora • Quand lu i à v cunfgnà la 
robba,^ li al fî fedr in s* una fcranna in t la foftanzia , cpô 
idifs: dam ben ment vè cuslîn.' ch'aldiavl nt'attintafs 
maia movrt d' qui fott penna dla mi dfgrazia : vit qui ; ml 
f3iZ3|f un fegn con un carbon qui in terra, n' paffar qui, pe'r- 
chjç ai andarà la to pell • Li p6 and6 a lett , es ù mandar z6 
la trabacca . Mo pinsà : ai vleva altr , che trabacca • Quand 
àkprençip (intî, ch'la furnacchiava , al s' livô sùpianîn 
pianin , es and6 a lett , ch- al dfeva avcr fonn anca lu , e fta 
Ignora fquînzia , ch' n' s dgnava con i Rè,s' accumdd a un , 
ch' paré un zaltron , es n ,àv dificultà a toral dl gli altr 
volt in tla ftanzi> . J^i ctninïô ,pô: a vgnir jftritt ipagn , e li 
dlfs a quai zardinjr ^ ch' ^pva($ pur qualc lipi^^h a ,ila«iCO^ 



174 L^ ChiaqUrd ita BaH!(ôla 

fa , cW $1 fgnor padr n s accurzifs y ch' al bufl n vgneva piû 
attes • Al prencip arfpos : eh n ev dubità liiiga , a vuf en' a 
fcappamn : cafp an vui mi > ch'az accattamn da far; à cghufs ^ 
mi una fgnora , ch' era una voira la mi patrona , li z* 
dara alloz , unt ch' av dsbrùjadi • La Cintia s i attaccè , et 
< i lafs^ ardur , es s' fid6 in tnan a un , ch' la n cgnuffëva , e 
lu la fi zirar pr di pais ^ e innanz , e indrj , e p6 in ultm al 
la cunduis in c al k> regn, fenza ch' li favifs dov la fîifs • Al 
cuntô p6 agn* cofa alla fgnora madr d' arpiatt d' Ij : dis , la 
m hà fatt tant arrabbir mi quftj pr al pafsà , ch' am vùi mo 
ter un p5 d' fpafs adefs , ch' m è vgnù la balla al sbalz • li 
dlnn p6 una italletta , e al Rè i feva purtar un pan , e una 
mzettad*vln« Lu p6s* andava vftand^ edfevftandcm^r 
andava z6da Ij» Undl i fevnalpan^^elùdifsrândonn: 
chiamà su la puvretta » ch' v' vgnarà ajutar , è po and6 z6 
da Ij ( vft) z^ da puvrett) es i dllsr a fè^ch'al Rè nà dk ordn a 
quel donn^chV'chiamn a far al pan,guardà thb d'fgamurdir 
un p6 d' pafta^ tant ch'az famn un gnocc, e ch'az cavamn un 
p61a fam # La Cintia d' manc n' fi y fegond^ ch' T andava 
mnand la pafta, la in chiapp6 su d' in t al tulir un ruzzl, es s 
al nuis in bîifacca; in t^V iftefs temp l'arrivé lu vfti vérament 
in t al fo abit da fgnor ^ es difs a quel donn: cdfa Êiy d'^quftj 
qui pr cà ? r hà pur cira d' eflr poc d' bon ! mo guardai 
in t al muftazz , s la n' hà una cira d' tadra » ch^ T infpirta i 
mi pr mi n i fîdarè gnanc in man dal fangh : guardai un poc 
adofs y innanz ch' la vaga vj , ch'a vdr) s' ai açcui • Quel 
donn cminzonn a guardari in fen^e in bifacca, es i truvonn 
ïapaftaî ,ch*àvs6dir, ch*là puvretta hufc6dlfifchiat, c 
unarumanzina y ch* mi cred , ch' T vaghn anc dri • L| an- 
d6z6intlafoll:aUia qusi fvergugnà» chla n'alzava piùi 
iucch. Al Rè caminand s'travfti, es cors zb dalj , es i 
dmand6 cofa Tàveva? quand la ialdifs, al i arfpos : ah: 
al n* è niint » ah (î bada à fti qutà y prche , dis y àgnun è ubli« 
gaainz^nars; loi» dis ^ v'àn da daiafsk da magnar s in 

yoln» 

J 



I 



FolaXLh 17$ 

voln 9 ch* a rubbad^ cofa aecad^ch i tegoin' W tutt qui gmn 
ru^zl d' pan » cb' in an da trar in su 9 e p6 » ch' a i fia cht; 
inora dalla fam P eh ; laiTali pur cantar quel donn , ch' gli 
in matti lor ; avi da far a mi mod : andk su , ch' la Regina 
taiadlatela^vûv'iavj daefibir» dfend: àla bifogn ^cra 
curona » ch'a taja anca ml dl camis ? V è facil ^ ch' Ij s i actac- 
ca ; e vu gaflFà un pzol d' quia tela ^ perche a favj , ch' adefa 
adefs a ta Ûùy es n' avj gnanc una pezza da fafTaral ragazz » 
LaCintia ^ ch* n/ feva fn qijell y ch*i dfeva fo mari ^andô^e» 
fe mfd5 tra quel donn 9 es çminz5a tajar di tvajù, di pandsj^ 
difazzulitt, einfommad'tutt Tfatta cos , perche ai era 
una quàntità incredibil d'tel . La fgnora Gintia p6 sarbata* 
ment$incucc6unbeUpezzdn's6quant brazza eu fardl 
fafs al tufett, essai mttèfotta alla ilanella , m5 in quella 
l'arrivi) al Rè, ch'tols juft al temp,ch' la s^alzava su i pagn , 
es t ml f uuna gf |îi capladazza , cmod l'avè fatt pr al pan , ai 
lafitor ,ep61a fvilanzô jufttmod s" farè un iadr>chs' 
truvafsverament arubbar. Lj and6 z6 con miU rabbi at^ 
torn, infpirtà, roflajrofla^ch'la nfavè dov s'ftar dalla 
vergogna. AlRd corszàal folit travfti.zôdalj^ esfintî, 
ch' labruntlava d' t^tt fti cos ^chVi andavn intravgnand; lu 
i dîfs : ah, ah, a fi pur matta ! mo tutt Tcos dal mond ,àn Upi 
pinion vdî, tgni pur vu dur , eydj, s' a psj bufcarcvell'altr i 
ai è un* uccafîon , ch' a pren* un poc arburdirz s' a favi far ; 
La Regina fà ai fpos f»^ol in t' una gran fgnora , ij volt\ 
mandariabitbi efatt,ch*frand*bruccà,dMlud fovrarîzz 
d' ganz d' or , e d' arzent : ora i dîfn , ch' fia fpofa è jùft dki 
voftra ftatura , e la Regina hà avù a dir , ch' la vol , ch i vi 
tajin^addofs, ai frà d' quel fcalvadur ,e vu chiappan^e mtti 
inbiflacca, ch*a vindren pàagncofa, es cumprarcn uni 
carga d' fafs , e cvell altr . I cbiamonn p6 verament la fgno- 
ra Gintia, elj s' mîfs in fen un bon mez brazz d'bruccà 
foyra rizz in quai mentr , ch' al fart tajava la robba • Zà anc 
d' queft la f ù k folka fola ^ ch' V arriyè al Rè , es i fi cercar 

S 2 addofs; 



17^ Là ChUqlirâ ilâ BdMtêld 

addofs ; quand ij Tavn toit, i) dinn la fuga 25 prTfcd 
cmod s* farè a un gatt , ch* viîfs rubbar cvcll, e$ tî, ch* tutt i 
curtfan i zigaiTn dri; ohib6,ohib6, sbattand l'man> e dfend i 
dai a la ladra • Subit p5 al cors zb , perche 1^ avè p6 premu- 
ra , ch' la n iïifs da per Ij , perche la n fiifs mai dà in dfpra^ 
zion ; m6 Ij era acqusi atfannà , ch' an f6 s la fu l' ambaitja 
dal gran travai , o al correrzôprlTcal, d cofaal fu/s, ai 
vign i dulur da parturir • La lèev^a p6 mal , e in f la gran 
afâîzion , ch' T era, la s feva p5 di rimprovr , dfend : oh la 
m lik mb \uLi unapittura : mi , ch' am puzzava fotta al nas i 
fiù di Rè , ch* m calcavn addofs murt d* amor , adefs a fon 
^turzaa Itar a udir dl v^ilian), ch'm' dis dl ptegul d' maflTarj , 
ch n' in gnanc degn d' aiiazzarm i' fcarp : la tnlïk ben ; an* 
pfeva gnanc udir una parola brufca, ch m dsifs al fgnor pa« 
dr; tù: an sbattr6 n5 aiefs deirj la mi fuperbia , qudla 
m' ajutarà m6 adefs in ft gran bifogn • AlUè p6 intant an« 
do su dalla Résina > esicanto, ch'Tcra dri aparturir;la 
n' r àv SI preft fa vu , ch' la la fi ajutar a vgnir su , e po i andô 
li a parlar : dis , n ' ev dubità mîga puvrctta, ch' àv a(lîilr6 
ben ml , es la mifsn in t' unallanzia, ch' ai era un lett eôn la 
cverta, e la ttabbacca tutta arcamà d'or,e d'feda,e po 1' mu« 
rai ern addubbà d' vlud trinà d'or , con V carigh cumpagti. 
)La fgnora Cintia n' faveva cofa s' pinfar a vedrs tolta da 
linaftalia, ecunduttaa una si bella Itanzia. La Reginai 
fî p^ purtar una fuppa d' mal vasj pr farla parturir più ptcft • 
Finalment la n iï) pS gnanc un temp gran fattlungh , esfi 
dû mafcch in t' una vol ta , ch' ern V più belli criatur , ch's* , 
psilHivedr^ ilamiiTnpàinllbelllect, ch' aiho ditt. M6 
pona : la n i fia SI preft , ch al Rè intrè dentr bravand cm' 
un'infpirtà:dis, çofa volni metr ftabducchiantaint'uii 
lett si fatt ? a vrè 1113 mi faver s l' è una cofa da Ij. ? alon : ch' 
la scmenza a cavar d' qui àà zaranduUa , e brusa dla carta, 
e £à dal prfum , tant ch' vaga vi la peita , ch' i hà mifs ita 
fcagnu2zantat La Résina a' psi p5 âar più aislgn^ es difs: 

ofsù 



ôfsù fiol mi 1^ è mb ora, ch a dfmtadj : ai n' avj xûb fatt afsà , 
an'ravj daturmintar mô più, s' Ij v'udifprezzô alla cort 
dal Rè fo padr , la v' hà mô fatt qui fti dou criatur , vada 
mô su pr z6 : su ben mo davi da cgnoflTr . Al Rè p6 s' inte- 
ncrî a vder quel criatur , es andô li dal lett dla fgnora Ciri- 
tia , e H difs , guarda pôpol ! chi F è ! Lu p6 i res 1' fou ra- 
fon , ch' r era lia dalla rabbia d* effrs vift qusî ftra ppazzar , 
çprqueft, dis, aih6 vlù,ch'. a pruvadi anca vu un poc 
s* al vîn p6 rabbia cm*asè abbufFunà . La Regîna V abbraz- 
zô com lo nora , e la fgnora Cintia n* àv mai più fuperbia , 
perche la vift , ch' an' i era turnà al cont a far la quattra • 

Lit Fola.dP Oca. 

Alcrauna v6lca doufurell, ch' ern acqusî puvretti, 
ch' r s' devn al diavl dalla raattina alla (ira d'àndax 
fîland, e p6 cm' gli avevn ftort P dida dal g ran prillar 
al fus , in cavavn p6 gnanc tant, ch* V s' psUfii cavar la fam, 
e pur l n ayevn altr dfegn. pr campar ; V cumpravn dal gar« 
zol,glialfilavn,ep5vihdevnrgavett • Uadlaivîgnin 
pinfir d' cumprars un oca con qui pue d' quattrîn , ch' gli 
avevn • Quand V V avn pur ta a cà , gli preffh a vler 
tant al gran ben, ch' lor s' tulevn al bccbnd' in bocca pr 
gyernarla Ij , e s la fufs ftà (o furella an i era dubbi , che glî 
avi{rnavùdVpiùamor,ria tgnevn fin fî^halett. Quand 
fùpa[fsàn*S'5 quant dî, mi n' s5 ., s' al fufs al gvernarlasi 
ben , o Gofa altr al psîfs cffr , a s5 , ch' fta biftia cminzô a 
cagar di bi zcchîn, ch' parevn battu ail' ora in t la zecca , 
€ gn' vol ta, ch' Tandava dal corpja feva ft bell lavurir; là in 
fi tanta quantità^çh'l'n impînn un caflbn lor,s' av cuntintà i 
Sti povr fàgazzi s' valfn druccafîon, es cminzonn a uffir 
d'inmiferia; l^cumpronn un vfti, e.Un travtà pron, 1^ 
cminzonn a far al.fo pan in cà,in foinnia l'vivevn un p6 più 

S 3 ' com- 



%^% LaCbiaflira MaÈaftialâ 

comidaniefit. Sta cofa ximnz6 a dar in tt^ occh a dl vsin* 
braghirî, ch'Àèvna uiervari fattdialtr, es cminzonn a 
congregars infem tutt quel ptegud lld' qui ufsîtt^ e dars 
in t ai gomd quand paifava la Lilla » e la Lola ( che gli ave- 
va nom acqusi ) es dfevn : uhi cmar : aviv v\à l a digh ^ c^' 
gH an r ftanlln' burdà : um : povr qtà : guatdà i T ctntnztk 
zk mb alzar la crefta : adefs gli an i bi fifsu » e ï altr di T mu. 
rcvn d' miferia ; mo dsj mô (^ Taltava su un' altra ) che gli an 
rfougallin' mort attacha fora dlafneilra^ edel gavett d^ 
fufsuza: o ch'quaVc un s ï mantin, o ch 1 gli an catcà al tfor • 
Qui p6 1 s devn al diavlper fa ver cmod l' era , e pr vgmrn 
in chiar^cofa fini lor ? V finn un bus in t la muraja, quelli tra 
fti bxaghiri , ch i ftevn a mur, al quai arfpundeva propri in 
t laftanzia dov durmeva T dou lurell • L'ftinntant lipa. 
zient con un occh a qaalT>us , ch' IVilla^ch^ prî nu d* andar 
a lett Tvîgnin'vi con la fo oca inbrazZsUlum^e un linzoljft 
linzol gliai dftefn in terr^^e p5 l'oca i and6 in m^^ts s agOi- 
flà , è p5 s' mifs a cagir di zcchin , m5 la in feva di £aguct • 
Cattirinadal bel bu(l ! quandquel braghiri viftn qusi , gli 
avn acafcar motti dairinvidiaX'pinfonn dVler anca loi âur 
la pruvana « Tant quant fù di una d' iti ptegul andô a battr 
dalla Làlla ^ e dalla Lola > e p5 c^ninz^ una nnfilagna luitga 
Iunga,fagandvifta d'nelTr brifaandk li pr l'oca^môpr 
dmandari nova dal fogatt , ch' la feva contd^ averpers» 
Dis : s' a favVlQS ai h5^un dfguft : tù tù tù ,^ mafcann ^ mafca-' 
rln , e in t V andar zirand pr cà^ f agand vîfta d' vler vdcr s* 
ai fe vdeva> la vill Toca ; oh,, dis,, avj un oca,p s'am yliifi put 
Éur la curtsj '^Z im^rftajtmla fol pr dou or » perche ai hôi i uc- 
chin pzninin psnimn , e (b madr è mor ta , e mi n' voè , di i 
prdilTn l' amor allacà ,^ dis , n ev dubitk miga , ch^ T èfi« 
cura in bon' man ; ml n fon d' queili s' am incindjj • L' doa 
màmalucchi> tra ch' 1 gli ern bunazzi purafs^,,ch' n' favevn 
dir d'nà,tra ch'l' gli aven pora,s Tn i la dev n,ch'ia n' intrais 
ih malizia ^ V s aiduâSa^ mècon patt^ch' kila riadiik cmod 



■ ; 



r avè dUc da li a dou or . Suivie « çh' âa br^gHifa 1' ^v , ia^ , 
cors a truvar quegli altr »cs dile^Ta in t«rr« un j»fll linzol , 




— ^. ^ -,,_. -^,--^ , pur* 

p$5 gveroarla ben vd)» « p6 n ev dlubità ,- e qusi l' s la mmn 
tani: a inguioar , cb* ai tnagnar s' ff è tuçcs çon l' dida , e p6 
la nùlTn su in t' un altr \mz,Q\ nect;in6 av s6 dir , ch'lla volta 
gli avn d' gracia d* corrw vi çoç a| nas aftopp, ch' an* s' psc 
piià av«r ai Sk dail^ puzza • A i vign canta la gran rabbia , 
(dbie d' iungh ij ftur;;înn.aj. coil j^nzft pioraf , cb' la n' vcAsby 
e(;b* i' i'awevn da jrandr » e p^av^rin !« ÊEi^ra» es la tjrion 
?.5.in t* un ûradell mçax > cii'.n' aytva çô • Mo pur » a? vfid , 
çh'tutti pruvçjrbi vipîn' v^a, çb'aièqupU , cb dis : tutt 
i malîn l^un dacveli . Al purt^ «i Cas >ch'a un fiol ^' un Rè 
ai vlgn bifogn «^m^nix ch* i'^w pr ftrà , d' ^r i fattsù , cli* 
l' avè iamoua d'corp, ai dla un fervitor la/pada , e al ca. 

SeU da tjgnir , tû fù infsnl^ ft ftradeil moTt; ^ e iù s* ficc6 pr 
* ii^ es i^ qaellych* i bifugnava . I,* éfa p6 qu) , es n' avè ne 
çai;ta9ne ngocta da o^CiMe;», eguairdaod in zà , e ki là , al 
vifli' oca ) cb* era^QiinaiifiE^ d'Tise|ç,^ia.tQk»^^fisfeipaKz& 
con qudla. L*oça«iiîè!î/:VaUr<«n)entn* fwmorta, las' ar- 
xsi,QQ^x»mîojctcQnsiXh0X- in t^l statue dal pcenzip » ch[ 
al cminzo a zigar : m^ .:ÇOs* k qiiçft^ ob al roi radr , al mi 




garaveila . Se prencip cminz6 a eifr ftufF, es al purtonn qusl 
a c^ivletc finaalpalai^ > p^r^iie io <ft<0!ji2a ai ni psè juidbr ,» 
pr cb'an psè Tedr^pr ilrà l'audit £K»pr gridaud: al nii 
nirir>) ^1 noi mfii: * Suoit , çh' ai iùi p»ia^ in.cafa as fî chiamar 
tutti d^çuf , (à* iurdnonn vaii cabAKisi^mb ebibô v V era 
WUVuOj.iavftUj5,j|^fe«i,..e.Uj!wion., r «bipiw^dl poivr , e 

S 4 di 



i8# LdCbiaqlira iffd Ban%oU 

difumînt,cpômultmpruvarfîn con Ttanaî, rao fgnor 
no : niflî vos . Quand al cgnufsî , ch' verament an* i era più 
remedi d' H vars quftj d' dond s fol dir , al f i trar un band , 
ch' dleva a fta manira : a qualunque perfona ai baftarà V 
anm d* livarz dal cul una pitma , ch' ai aven attaccà , sl'è 
om , a i daren la mita dal regn , s' T è donna a la fpiifaren • 
Oh la gran quantità d' zent , ch' cuncorfn ! e tutt guardavn 
a &, mfir , e a nfun i baftava T anm d' dfpicarla , con più i la 
tiravn , Ij ftriccava agn volta più , a fegn ch* al prencip era 
aragaji dal gran zigar • Fra tutta la zent , en i andè, al cors 
anc la Lola y ch' era la più pznîna , es aveva fintù dir fta co- 
ia d'an oca^es and6 là currand • Subit>ch' la la vift,la cgnuf- 
û^ ch' r era lafo oca , esdifs: adj la mi zujina : vgnin' 
dalla mamma , vgnin' • -L' oca cgnufsi la vos , es lafs5 an- 
dar pur una volta quai povr taffanari 9 es cors in brazz alla 
fo patrona sf ergandlî dri , es la bafava • Al princip , çh' (in- 
tîftgran fuliv^an' i parevavera d' n'aver niù attornun 
tacqul si fatt V es dmand6 alla Lola cmod eo fta cofa . Lj 
r infurmô da raa ron dl gajnità d* quel femn , eal prencip 
li ti fubit fcuvar pr i quattr quartir , e pô i di al 
band • Al fpuso pô la Lola , ch* aveva in dota V oca , ch' va- 
kva più d'un regn prvid* qui gran zcchin, ch'la feva, e 
p6 dinn un garbat mârî alla Lilla, e a ft mod as cgnufsi» eh' 
quia cofa , ch' pareva vler efTr la dfgrazia d' quel donn , fù 
p6, al dfpett d' quel piflbtti , la fo furtuna • 



La Fola di Mis^ 

Dis , ch' ai era una volta du fradj , un avevà noin Càn , 
el'altrBis. Canerar)cc,rîcc, e Bis n' aveva gnanc 
fcranna da fedri su , e al fradell rlcc era juft appunt un can, 
ch' an i frê ftà dubbi , ch' al i avîfs dà un fors d' acqua , s' al 
Tavifs via; cafcai paon dalla fed • JBÎs vdends in tanra mife^ 
- : lia 









IPoUXLUL 1%% 

n'a dîfs : ml n* vuî pîù ftar in ft pacs i ch' m uda lugh ^ mudà 
vintura; altolssù,€s and5 verament vi* là alla mattà:î34 
fenzâfaver dov al s'avîfs da fermar. Finalment unajSra 
dop ch' r era di dî paricch , ch* V afîava , al s fer mô a un* 
ullarj in t' ana ftafon lapiù pcffima, e una del più fredd 
nott , ch' fuflfri gnanc ftà in qui ann , V era mui fpolt , ch' al 
vgneva z6 un acqua, é una nev , ch' a (î frè fuplî viv la zent • 
A fta uftarj ai era dods zuvn > ch' ern a fedr vfin a un bon 
fugh; quand i viftn arrivar Bis^ch'erainfufti dal fredd 
anc pr efTr vftî mal, i 1 invidonn a fcaldars , lu azt6 vluntîra 
la curtsj i al s mîfs pô a tofr , e a fcarachiar , perche 1* era 
afrdà mort . Un d' qui zuvn dîfs : fintj , ch' gnixa d' tofs è 
quella ? dis, a fta freic vu : cofa v' par d* ft béll timpazzîn ? 
Bis arfpos : fcè: fcè: cofa volai, ch'm' para ? a dîgh, ch* a fen 
dalla s6 ftafon v« eh' ai vol pazînzia; a fen nù ,ch' n' z* Cun- 
tinten mai , es vren', ch* al cil Ms anoftr mod : nù vren', ctf 
fufs al fol quand èmo juft ben, ch' piova, an'zn intinden 
una pattaca : nù vren', ch' fufs cald, quand hà da effr fredd^ 
e qusî dri dfcurrand , ch' ai sô dir mi , ch' s' al ftîfs à nù a fa- 
ren'di biarcolt. Quai zovn fteva atidirfti arfpoft, ch i 
deva Bis,epô dîfs: mô vu parla mîj, ch'n' feva Tùlliran S'* p6 
percb dngar , ch' ft^mès in r al quai a fen ,n' sîppa una gran 
tetra , l' è una cofa infufrîbil fti zel , e ftî giazz , e nev , e ac? 
qua, ch' al diavl n' i durarè. Bis arfpos ; m6 lu dis nïal d' 
ii povr mes , es n' mett mo acont al benel:îzi,xh'al z* fà pur- 
tandz lu la beila ftafon dia prîmkvera, dovi è qui bi dî : mî 
am par, ch'u z l' aren' fchipr d* aguraf . Ora bsô lavçr , ch* 
fti dods zuvn, ch- ai hÔ;dUti, ch'ern lî a qui uftarj , ern i 
dods mis dV ami , e quell ,ch' patlava con Bis , era precifa- 
merif al mes d' marz j al quai andava dfend mal d'fe me- 
defm prdfcalzar Bis, cvder s'al lepfeva fàr crudar a dir 
mal d' lu , ch' al dsè p5 vler far dal brojo ; ora fîntend , ch' 
ai r avè cavà qusî mirâbilment , al s' algr6 , perche al fave- 
va ben ancâ lu, ch' alla fè poc bens' in p5 dir • Dair algrèz^ 

zaal- 



iti La ChiaqtiradU Sani(ùlà^ 

feaallevolsregalar^ es; i dunèima belU'caftîna, cUendf: 
tércà , dmandà tutc quell^ ch' ^ vlj» e ch'av favj rtmin» 
fnazînar, di' quand avriri ftacaâinai ai al truvarj deii- 
tr. Bis si tri in znocch dinnanz pr ringraziaral ^ e p5 an- 
d6 dlà in quia fianzia^ ch'i avèafignàT oft, essmifs la 
caflena fotta alla tefta , ch i feva da cavzal . Si^ic , dti' fù di 
l'andôafalutarquizuvn^es fimill ringraziammt un al- 
trairoka a quell » cfaTavè regalà, e pè s la fi, ch' an'i eramai 
d'awis d'far la pruvana^ Quand al fû incaminà pr ilrà 
poc pocin là 1* avers.la caftina ^ es difs : oh s' avîfs una pur- 
tantina con i $û criftall , e un fcaldapj pin d' fugb, tant 
ch" a ftifs ben cald pr fta gran nev ! m6 al n' àv si preft avèrt 
ta bocca ^ ch' as vift cun^rir la purtantina ^ e i omn ^ cb' la 
purtavn , ch' al chiappona su d' pes^ es i al oiifTn dentr coa 
un bon fcaldaj^ pin d' fugh, ch' al fgua^zavaal mond. 
Quand al vift ttalaza ^ al fi i fu cunt d' vler turnar al fo pa^ 
€&y e in t' la fo cà; ai difs : a ftè in t al tal lugh qusi , e qusi ; 
qui omn arfpofn : eh luftrifTm si) ai al cunduren . IntantDr 
vîaz al vign l'orad'magnar^e lu s' agurô d' aver tutt quell» 
ch'i vleva pr far un bon dfnar ; fubit lampant fù li aman* 
va bocca ch^ vuty mè con una abbundanza ) ch^ ai are psù 
inag^Mr ventcinq perfbn' . Quand çminz6 a vgnir ilra i al 
guidonn pr ^undurl a cafa in t' una cert bella pianura» cb' 
cradeliziofapr quell » ch' pfeva efsr da qui ai; lu u6] d' 
purtantVna , e p6 avers la cafletta dfènd : qui in ft lugh am 
piafrèd'durmiri con tutt i commod, ch ivoln. Eccotri 
comparir una belliffima crabaoca^d' fcarlatt dai là, e d' 
£ovracvertad'te]aincirà) un lett con \ tamarazz d'pes* 
lia , una cverta zibà con cti' arcam alla chinefa, pann ^ linzû 
finifTm , e in fomma un lett fini con tutt quell, en' s' psè mai 
defiderar ,e p6 un iugaron , ch' andava ail' ajar • Da ji a un 
pocâl dmandè la cena» e li vign unapi^tada , ch* mnava 
cent miUa udur , la crdenza tutta pina d' arzintarj , un vin, 
db'confortavaalâomgh^isùiervijcur;» chidevjadabevrj 

* ein 



lola XLIIL 183 

e m fomma aï era tutt i furfiimlttt #Quand Tàv magnk^L' an. 
d6 a dùrmir in ft bell ktt y ch^ aï b6 dite • La mattitu cm al 
fû defd y V avers la caftina es difs : am vrè un bell' abit , ch* 
oz arrivarè a cafa y cW a-vrè cumparir dinfiànz a mi fradell 
tutt in fî raggi y e 11 arrivé un abit d' vlud neg^^ con dl guàr« 
nizion rofs y e dl franz zal y bell purafsà ; al sfal mifs) e p6 
arriv6acàinpurrantlna. Quand fo fraddfl wMk ftî fquar* 
chi, al dmandè coia i era intravgnù , e cmod Tera mo dvin- 
tàqusirîcc. Bis icuntè la cofa dt zuvn» chTavètruvà 
airuftarj) ech'iavevn £itt lor qui régal; mban* ftipèa 
cuntari l' particolarità dla zanzada^ch' l' avè fatt a p^rt coa 
quell da pr lu • Can n* vlft V ora d' sbrigars da fo fradell ^ 
es al licenziè dfendi : andà a durmir ^ ch' av; bifogn d' ar- 
pos , e p&lù and^in ri vturina tor una fedia da pofta, e vi^ 
là vers qui' uftarif 5 Ih' i avè indicà fo fradell • Qj^d fà al 
fo temp al i arrivô , es truvô qui iftîfs zuvn ,. cb' s* miffn a 
chiaccarar con lu • Al mes d' marz i il V iftefla dmanda a lu ^ 
ch'i' avè fatt a qui' altr y cioè cofa i paré d'quel temp qu^ 
cattiv, ch'era allora inqualtal mes. Can, ch'n'tgneva 
ne d' nett , ne d' brutt y fûbit ch' al s' iinti far fta dmanda^ 
as cminzé a vudar al flomgb> perche lu n' pfeva futfrii: quai 
messes arfpos: m6 diavl co(a m' par? mè am par q^cll^ 
ch' dl parer a tutt <|ai y ch' an la teâa mi : queft è un ims , 
ch' an s in pô mai dir mal abbaftanza ; n' èl Un mes maldétt ^ 
s' ai è qualc um, ch' ava un mal , ch' vaga tintinagand tutc 
àlrcA dl' ann , «opa : cm' a fi al mes d' marz y quell sballa^ 
ch' an' i è remedî , lu ci acchiappa fempr ; quand a fen Ij ^ 
ch'a pinfcri , ch' vîgna una voltala prîmavera , çh' frè ubli- 
gh a vgnfr juft in ft mes , m6 bona : oh F è 1 î , ch' la cova , 
r è air ora , ch' torna un fredd da infpirtar ; in fomma 
queft è un mes y ch' an m'par y ch' fer va un corn , ch' s" an' 
rufs brifa in 1 1' ann , am par , cb' a ftaren' mil ! Al mes d' 
marz difs in corsé: oh quefti ind'gran cirimoni! bafta^ 
dis , an vui m5 muftrar dfparer ; 1; t àc da cavar d' qiU 

dmau 



2 s 4 ^^ Chiaqlipa Ma Banzâla 

dma ttina ? oh a la dfcurren • La maiitina vgnand Can vols 
àndar vi , e al mes d' marz i difs , ai vui m6 dunar una ga* 
lantarj : ch' al tuga ft ftafiUin , ch' è tutt guami d' franza» 
agn volta ch' i vin vuja d* cvell V hà da dit : 
At prîgh ftafiU mi car, 

Ch' t' m in dagh un cintunar: 
ch' al prova , dis , ch' al vdrà , ch' al n* aj:à mai avù si gran 
cuccagna • Can fi molt cumpHmint a quai zovn dlgran 
ubbligazion^ ch'aliaveva, ep6 s'mlfs acorrerlajioftai 
ch'ani era mai d' avvis d' efïr a cà per fkr la prova dal 
régal , la quai pro va^ an s' vols gnanc rermar , tant ch' al la 
f îlsi per la frezza , ch' V aveva d' efTr a cà s6 • Subît , ch* ai 
fù arriva, appçna fmunta , al s' andè a frar in t' la flanzia ac- 
ciô ch* nfunydifs i quattrin, ch'al cuntava pr n' aver a du- 
narn • Al cminz6 a invoear ï ajut dal4ifîl, dfend ; 
At prîgh fiafil mi car^ 
. Cn t' m in dagh un cintunar. 
Môs'alftafilniTdimôlù, pago mî; al cmînzô a faltari 
adofs , e su pr P gamb, e su pr al muftazz , e a travers dia 
tefta, e di ucch, tant ch'al puvrett kv d'grazia d' avrir 
r ufs, e d' chiamar ajut . Bis finti , es cors ; quand al f ù li al s' 
vlè inzgnar d' chiappar in man al ftafîl , m6 ehibô : an i era 
cas : al laltâva vi fguizland cmod farè d' in man un' anguîl- 
la viva . Bis cors a tor la sô caftîna , es dmandô , ch* s* fer* 
mafs fta mufica , e qusi fuccefs . Al dmandô pô a Can cofa 
craftàft'imbroii lu i cuntô agn cofa a pel, efcgn. Bisi 
arfpos : mô si tarù fiol mi , an' v' psj lamintar s* n' d' vu : chV 
accadeva m6, ch' andafC a cercar al treds in dspar? bs5 
tgnir lalengua tra i dînt lu , perche a vdj a ch* prigul a fi an* 
dàprzanzarmal, epôalh'è m6 gnanc queft: vu pinfavî 
m6 : u u u u : d' acquiftar un ftat andand a qui' ufèarj , e d* 
imparar, cmod s liga i can con la fufsîzza , m5 tolè : avj mo 
bulcà dl baftunà vu , s' anca vu parlavi ben , forfî arîf- 
fi guadagna cuell d* bell. Non oftant queft ftà pur alligra- 

ment 



j 



lola XLIir. î8$ 

ment , ch'anVuî brifa^eh'av dfpradi : mî hb tant da quia ca* 
ftîna i ch' ai è al mod d* cuntintarz tutt du , ai n avj dà e(Fr 
patron tant vu, quant mi. Un*a|tr modirè : oh madisî ; 
r hà fatt,l*hà dîtt: n6 an vuî ar€urdarmngotta d* qucll, ch- 
am avj fa tt contra , (juand ai era in mifçria, a vui y ch' a vi- 
vamn infem fempr in pas^ e in algrezza , ch' àcqusi as vdrà^ 
ch' a fon grat , ch' am pias d' fpendr ben quel furtun\ ch* ai 
h6 a vu • Gan armas confus a fîntir la gran amurvlezza dal 
fradeil , es i dmandè fcufa dl' avérai trattà lu si mai • Da 11 
innanzifunnTpiùcuntentcriatur, ch'fufïnfovra la ter- 
ra , e Can n' difs mai più , nepiù biafmè niinc pr barona^ 
ch' fuf s qualc cofa , perche al s* tign a ment quai pruverbî^ 
cb' dis ; 
Al can, ch'è ftà fcuttà dalF acqua calda^ 
L- hà una pora,ch*^r infpirta , anc quand V è fredda # 

La Fola d' Dpint S malt. 

AI era una vol ta un mercant, ch' aveva una fiola unica^ 
ch' aveva nom Betta ; lu arev vlù maridarla in tutt i 
friod , es il' andavadigand con metri in pinfir , chl'era ora 
d* allugars ; ai dl'eva : oh su ben fiola mi , bsô mô , ch' a tu- 
ladi mari, e dai, e pichia,e para; ma li n la vlevaintendr,e fo 
padr avè dfgul^b • In ft temp al purto T accident , ch'lu àv uc« 
cafiqn d'andar a una fira, es dmando alla tofa coia la.vlè, ch* 
ai pûrtais • Là Betta arfpos : oh bell al mi papin a vui, ch'am 
porta un mezquartirol d* zuccar d* fiurett ^ e p6 dis lir d' 
mandl* ambrusin*, e quattr , o fi fiafc d' acqua nanfa , e un 
grân,o dùd' mufch, e altr tant d' ambra , e pôquaranta 
perl,duzàfîr, qualc ingranat, e dirubîn, e dou, 6 trei 
ruchel d' or fila : m6 fovra al tutt , ch' an s' dfcorda , s'am 
vol ben , d' purtarm anc un murtalin d' arzcnt con al fo 
piiton. Sd padrs'maravjè a fintir T fatt zirandl , ch' la i 

uidna. ' 



285 . LaChiaqlirddla Banzola 

urdnava,m6 pur al la vols cuntintar^ e quand al turtio dalla 
fira,ai cunfgnè tutt &i cattaî^ch' la i avè dmandà • La Betta 
li tols tutta alligra ^ es s' and6 â frar in t la s6 flanzia ; la^ 
inifsun tulii in s' una cafsa^ e p6 cminzè afardlapafta 
con Tmandl^ el zuccar; Tmandl la 1 piâ6 prima in tal 
murtalin ^ c p6 dfiunpro agn cofa coq V acqua nanfa ^ e ro-^ 
fa; ch^al i avè purtàmezuna, e mexTaltra) escminzoa 
a la vurar fta pafta , e aui lavora y e qui lavora , e p6 s nùù 
Et furmar una £gura d' un om grand al natural , mè bell i 
bell vdi 9 bell purafsà;al parèalpiûgarbatzovn, ch' avlîf- 
(î vder ; lai f i p6 i cavj con qui' or^chT avè dmandà , i ucch 
con qui 2^ffir i i dint con tutt quel perl , e i labr con i ru- 
bin ; m6 V era qusi grazios y ch' an i mancava fn la parola. 
Quand V àv fatt fta fattura , ai vign in ment » ch' una volta 
aifù un ccrt Rè d* Cipr , ch' s* mîfs a prgar una ftatya , ch' 
dvîntafsuna donna viva, e Ij dvint6; ladifs: m6prcofa 
n'prevjamè utgnir anca mi, ch ftzovn, ch'am Ton fatt, 
dvintafs viv , e ch' al s* muvîfs ? la s mîfs a prgar la Dca Ve- 
ner , ch i dîfs tanta grazia , che ft 6m , ch' la s* era fatt, avîft 
V us d' rafbn , e la parola , e aui priga , e qui priga : alla fè 
â' dis quattrm al bambozzs cminzô amovr. Lavift,ch* 
al cminzè prima a fpalancar ben ben i ucch, e liitirava 
dentr a prgar , e lu cminz6 arfiadar , e Ij pergava,m6 la tuc- 
cava vi , tant ch' al bambozz zanzô , es cminzè a fpafzarpr 
la ftanzia • La Betta n' psè piû dall' algrezza, V era in t' una 
ghirigaja , ch' la paré matta : la 1 abbrazz6 , lai bas6 , e pô 
al chiappb pr man , es dîfs , ch* al vîgna , ch' a vui cundural 




^padr, 

ch' aveva vîft, ch' certo la n' era ufsî d' cà, al dîfs : mô cmod 
p6 ftar fta cofa ? um : dis , zà ch' av al fi fatt tulival pur , ch* 
l'è voftr: verament 1' è d' una blezza , ch' as pagarè un 
ilîppateftapervderah Al fi dlnozz didi, edidi, edl 

ieft. 






FolaXLir. ' tS^ 

feft, ch* a i vgneva chi vlcva^ ch* V cra cort bandi . Frà qui\ 
ch' i capîtonn , à i vign una Regina furailira , ch' era lî itu 
cognita ; qiiefta quand la 1 viil la (n^ innainiir5 fnhit^ 
fubit, ch* la cafc5 cm' una pera marza. La Betta a ^ 
fposlai avè raîfs nom Dpiiit Smalt , al/jual ficcom ch* 
r era poc, chTéra almond,reraanc un p6 gons:pu« 
rafsà ; V andavf^a p6 accUmpagnandzo dal fcal tutt qui^ 
ch'parcevn dalla fefta.Trai altr Taccumpagnèqula Reglna^ 
ch^ fù r ultma d' tutt àndàr vi , Ij i pors albrazz ^ perdre ai 
lafervif$,es Tandava tratgnand con dl zan?> tant ch'T 
arrivô z6 in t al cùrtil dov i era la (o carozza , cb' cra una 
muda • Quand la fû per muntar la i di un tirott , es zgn6 ^ 
ch' al muntafs in carozza , lu , ch^ era, cmod ai h6 ditt , un 
vod, an favè ne d* copp , ne d- (pad,al i an46 ,e Ij dîfs : aU 
to : tocca cucchir, es andonn^ ch i vulavn ^ ch i arrivoiiniu- 
bif alla cîttk dov Ij era Reg\iiia,« al mamalucc Dpint Smalt 
fpusô anc qucftà n' favand, ch' an s inpfè tor fn' umu 
alla voftâ:. La Betta m6, ch* era fùafpcaral acennà^cfa' 
r era bî^gnh la fuppa , e agn' cofa y la fti un pzol pazient> 
pihfandj^hralturnâfs, môàUa-ftn iarrivonnpôacapir^ 
cW tfri tuf naVa più . La mî^ndô'ai5 la ferva i ch' guaidafs s l^ 
era attc inVià ftrà ^ è h' s truvand i andotm su in si* antana ^ 
fperand , ch' àl fiifs andà fù pet tor un p6 d' ajar y ma pinsà 
vu ; r era lî , ch* al feva innanz i ftùppin # I atadonn in cantU 
îîà , e an' dîgh altr, i guardonn fin 26 pr al camr, prche la 
tiubitava , n' efTend gnahc andà dal côrp , ch' al n' avîfs fett 
tii dfprpuft ; la fî pô mettr tùttadfprà i pulizln in iî cantua 
pr tintar tiatt rUrà d' atruvaràt. Finalment dand in dfpra^^ 
zîori la ftâbili d' mettrs pr donna mort a a cercaral pr tutc 
al mond ; dis ) am vftir5 da burgugtiona y es andarô a battr 
âFnas^n tutt i pais prvder s'accâtt Itazoja^ ch'm'èftîà 
rubbà (îcura pria gràn blezza . Acqusi fî i la s tols licçnza 
dal pà , es cminzà a caminar . Dop qualc mis T arriv6 in 
t- un lugh I dovi era una^ù bpna véchVai^ ^ çh' k tols in ck 

coa 



288 LaX^hlaqlira dla Bamrêla 

con un gran amor » e la Betta i cunt6 i lu guai • La^ yççchfa 
s'mofs a cumpaflîon , maffm p6 prchela vîft, ch'l* er^-U 
bella y e gravda ^ es i infgno , ch' la dsifs cert paroi , o pr dir 
inii tri, o quattr ftrambuch, ch'mi n' sô gnanc s' ai far6 
ïcrivr . Un dfçva: Ahinvn tufatghn milin^fa. Unaltr: 
Brgsbanthn %ughjîigfk baivfzugbB i e Tultm Culghmgdtgb 
carfgniozo fpfri%gn : es i dàfs : dsi la mi fiola fii paroi 
quand a fri in qualc gran bifogn y ch'a vdri ^ ch^ axflarj cun. 
tenta. LaBettadîfsincorsô: oh vut altr, ch'qucft èun 
bèll régal l oh qui i è dal fugh vè : dis, an i far6 gnanc pro-» 
nun ziar , anc ch' ai vltfs dir i tutta vi la fi pô vîfta d' arma, 
gnr ubligà alla vecchia, eint aHicenziars la la ringrazio 
molt , e molt . La cmiozô pô a 'zirar al mond, e dçp un 
viaz lunghîflm > V arrivè^alla città d'Mont {lotond . Quand 
la fù li,la s av)6 al palazz real pr dmandar la carità àV alloz, 
prgand qualc un, ch i difs un bus d'upa ilalletta,pr ch' Tera 
vsîn ( dfeva 1 j ) a parturir , es n' aveva ne cà , ne tecçh . L* 
damfgell d' cort i dinn un bus d' ftanziola , ch'era amez a 
unafcala • La povra Betta flcvapè 11 con rufsavert, es 
andava vdand tutt qui , ch' paiTavn^ élan âîgran fatt 5 ch' 
la vift mè paflar al s6 Ppint Smalt li , tolè ; prche s* a vlj /a- 
ver agn cofa , av dir 6 , ch^ quella era la città dov era Regina 
quia bâgaj^^ ch i rubbè al mari • Quand donçala Betta vift 
alfo car Dpint Smalt, Tàv una grandiflima algrezza; oh 
dis : qualc cofa frà , adefs a $6 dov T è , lafTa pur, dis ^ a vui 
far la pru vana dal prim d' qui ftrambucçh , en' m' infgnô la 
yccchia mî ,prche adefs èal temp d'un d'^qui biAign , ch^la 
difs 1 j , e qusi la cminz6 a pruvar d' recitar^ s la i vgnè fatta % 
alprim,dfend: Ahin^n tufaigbn mllinx^ffa. Subit fini â' 
ultma zirra d' parola , ai vign dinnanz una bella caruzina 

Î)zn]napzninad'or tutta incailrà d'zoi, es andava dapr 
i pr la ftanzia , ch' V era una blezza a vderla; Ij lafsô avert 
r ufs , e quel dunzell la vMn , e fubit i a^ difTn alla Regina • 
Lj d' lUngb vignaUa. A^n^ dla Betiâ ,^çs dif$ ; oh la bella 



FiflaXLIV. 289 

oofai m\à^\WyendïicK av ckr6quell,ch'aiiidfnaiidairj ?. 
La Betta arfp0$:)eh i fatt dfper^uft ^nora : ammatavet 
anc d* ij qoiyGpfa crcdia, si bcn cbjtdieii qusi mindica ,■ ch*^ 
a amliK^a l'anmd' dûnarila? 1^ hk d-aufitSiria in dbnïol cbh 
ft patt, eh* la s cuntenta, ch'â-ftagauna liôttin t'IaftanV 
aa do V dorm al fo fgnor.confort,ch*a vrè parlari da mî,e lù> 
La Reglna la i par^&tantaiagran ftrambari , ch'unâ donna 
acqusi randlent» vlifs far unjregalsi magnific^^ ch^l'^Vife 
tnQ tanta vuja d' parlar con ft^om ; mo intant la fi i su cun't 
4' buifcar ft bccunzin,e,d*;nîUichmnarla,cs dî^^ dormjaafô 
Hiari)^p6 dits alla Betta:và pur mè-quant tVù la da lu , e la 
Ignora s*purt6 vi la carozza • La (ira la£etta va in t la ftanza 
xlov era Dpint Smàk j es al trova adùrmintà cm' un tafs , e 
1 j , si ben ch' la y de va , ch* al d|irmeva » in • f îfs , la n f î mai 
.altr tutta quia nott 9 cheun bruntlar eumitiv^trandi in ucch 
quelle chM' a^è fatt pr lù ; mè gli ern tutt^zanz tratt al vent , 
ch* lù leca^ juft on' un pezz d' mafegna^ Lainattina a buno- 
xa al vlgn la Regina in t la fianzia , es cminzè a vftir s5ma- 
tiy e p6 al cundufs vi pr man^ dfend alla Betta: it m6 cumen« 
ta Pâatmàparlà abaftanza ? Jj arfpos tra i dint : o puiè pilr 
fempr èiFt qusi cuntenta ti la mi razzaiporca>ino la n 
pfeva piû dal^aifann • La vols pruvar an€ V fecond^rdl 
dla veccbia^ch'dfevn: Brgsbânchn ZMgb/iig» biUnf^ghJt. 
M6 la n ftà fn' a vedr , ch' ai falta li una bella gabbiH d' or , 
4ch* avè dcntxal più fuperb animal fatt tutt d' pred prezios , 
es cantava air impar d' un rufgnol . L* dunzell fiibit al d j f- 
fn alla Reglna,e Ij al vols vedr^es i ii i'ifteiTa dmanda d'curn- 
prarl , e la Betta i dl riftefla ar foofta . La Regina^ch 'era una 
mutria , chiapp6 la gabbia, es dîfs alla Betta, ch' la s fervîfs 
pur. .La fira.la dî la folitabvandaa Dpint Smalt, es al man- 
dé a durmir in triftclTailanziadov Fera ftà linottinnanz, 
ch*ai era un bon lett. La Betta zà alfolit^sïben ch'lù 
durmeva, la'iî la pertantegula dr altra nott, es i arcurdava 
tuttquell, ch'Tavè fatt per lù, dfehd dl paroi qusîcura- 

T paf. 



19<^ LaCHaqUrâiUi'BdHXpU 

paffiunevl , ch' 1* are mofei pietà l' pred ; UA pzol la fyifti^ 
Keva>un: altrpzoU'Mrtla^ in raboîa, df^ias fcbisntava 
î cayj » ma lu 2lrl' eèatijer un «perche al^n"* udeVà'Higoittà . 
Q^àndrfù di,làR)0giiiaVij;ttal folit ateit»sù alifo^Dpinl 
Sm^lt, es laisô li lippovra Eetta più Moitachévivà. Al 
purt6 in6 al cas, ch' Dpint Snnilt and6 la mattîna fora 
<Ua ctttà a ipafs in t* uii- ort pr cujer quattr figh , ch^ al s* vlè 
magiiai:»-essiaccuft6 un zavattln perparlari, jtlq^alz»* 
Viattiuftava juft con lafobutghettaâmuralla ftaAzia do^ 
i avevn mifs quel dou nott k Bettà , e» aveva ud) t&tt V la. 
mûituriypaiolaiprparola, ch'avè fattqula pavraidUvla,, 
e qusi , cmod ai h6 dht, al s' accuftè a Dpint àmalc pr con« 
..|ari fta cofa . Lu Dpînt ^alt , ch' cniiBzavaàmettif un p6 
ftViudlzi.yaiviignin:pinfiV) ch'ftgrandun^ir, çh*al feva, 
derivafs da<)aalc corsi)Gh'ii diflTn , pçrcbe (cnnod al dfeva^ 
aap5 mai eHr v ch^ zrfviM%- dcsnca ma b:a«^ si àtc ; alâ 
fifoluzion^^'qulai braghifadla Résina. i^kVîfspvf^gitté^t 
qulabvanda, ch an'la vl^a« in tant la Bëtta Vols^Hr^: 
, cersAproyana, dfénd r ultm Aram^bocch , al^Ual diè iCkk 
gtm^fgb cattiS»t(md fptigtn , Tant qUâiTic l* àfpRHiUri- 
ziy'intma d'fti paroi, al vîgn iora ai pâstd- rolfba cla 
▼ftijf.'moechîrauftazz d-robba^ ftoff tuï» d* à:éa, e («,. 
faff ai?qutaà d'«tgent^EpttrtàV ^^ COitâ-t^ttli d<é^-tnsfs>z2f. 
evàpujrlà-i.ch'ai era di mtracK 4*gaiaiitar)v -U* E)tiri»eU 
zà al folit awifonn la patrona , eti zà fi la iol^ 4' fui^Ûn* ift 
ft«ccd'fàrl*ifteCadmanda, eqol'altra i*îft*#a?ar<^oftiri 
la Reginadlfs in.cor s6 ; ohva pur a ^ifdorrel ^oti fh/tmi^t 
ch'in ultfÇLabn'udirà po^anpï^ïl* Eâ<hia0pàsùJtJi«f IH 
ricchezzi,, GfeHfntfs in man \z Bem?» e»i^f¥!^Ut^aisù«gh 
.eofa , e pôt dMs , ch' la is fervifs pur d* andar da^ Iti. qt^and'^ 
vleva^La fldarlafaiiiadosd' dormjaaDpitttS^idtjnièlû 
n*fù minchion,al$'tîgn a mental dfçors Ettt çoïit'al zayàttîfl» 
es tols ben la bvanda-, rah. allia tlgn iii boicc«^ e p5. an- 
dôfovraal caair a- ^twi^rU Hi% L'aad6p6*m t la ToHni 

ftan* 



ftai^a 4or ai:riv& la. Btttta, e jijcmfnzàlkilblfta parla. 
c!a . Ôh cuslazz , la tgiiè dkt ial^^iiatéitt mi con ï*^nd\ 
man d' mandi, e dUuccat) es iihà fatt î cavi d' or , î 
ucch , e la bocca > e agn cofa d* robba d tant valor: ohibè : 
çh' al m' è tant ubligà , e pô m* tratta a ôa manira ! ri* si ? 
al frev pur una maiTa d' pafla inxs' un tuUit « s* an' era^ 
mî , ch' m* déva al diavl a prgar la Dca Vcnef ; dop ch' 
ûhèdHràtutt ai fadigh,»:!aiyiaira pùtundur/vicmod 
u^h un^can, e ml fou oui grojSk.d' aver fià^jies hô^tt 
dr ftj-ai«Ada bpja.afiand vj pral mond pt. céccarl ; dis, 
a foo ftà j^ui in âa ftaoza dou a^r: laott vedal , e per 
ygt|ir4 ai hè,(|u{iàaUa; ignora dlcos d^Begiinate^dr 
ço/a cavjj^? Ju^ dla« pluma ; qùeftèmb 1' uitnta.itott» 
çh'a(on^qM*)PiBrchejnidmaQ> oaus), oqulà; a vatmu<^ 
Tir^ i>jpàBt Si^alt» ch!€^ra zà de£a». e ch* éia âà paeient 
a udirfta grat> tir^ 4adiàttor,^t^pâi finalmentsi^ idfei»d: 
ohitasj m6, cfa'am aflfurdj ;>am arcord ben quù inbiium 
d'elTr Bà in t' un altra c^»ed'toitiftizîrr, ch'avj ditt, 
mo am n* arcord acqusi cmod^' ik ua infuni ::ra6 pian pue» 
dis,yMpur qujta, ch'a vui , ch*a'lftÊinmin batbaa fo ma^p 
eft^. Quand j^ diarif^arifgh) adyiiv6,esandàpianin 
pianuiin UûftanziadURegma, doy iera.tutttqueî beUi 
cos , ch* i ayè àunk la Bcttaj d* furtuna la Regina-tgnè fem-. 
px al lumln , ch' al psi chiappar su quell , ch' al vleva » ch' a 
« i vd<|4um. In .primaal tols mtt i re^l dla Betta yep6 al 
fcngn dal ZQf , .e^dai quattcui, e quifhjdi alz6a contdai 
tri^imfnt^çh*laUvèfat&»,e>p^tMxn5dlk dafomuier, es 
sbittpnn. vi càjninand « es ufsina àii citnfin dal cegn .1 ar» 
rivonn aapbonalbjergh, esilinnUifinch' la Betta fi fiû, 
ch'la partuù un bell putt mafcb . Quand la fù dc6 dal part, 
iandonn a cà a tiuvar al pà dla Betca* ch' àv un gran cun- 
ttat^véiftf. fan,efalv,perchean'nayèiavù mai più novâ,es 
dubitava , ch' i (aSh murt . La Regtna, quaiidla s. .accors 
dn' averpi\4;al maô^nel'.ZQli ^zsi'.4iiunasz6 da perli 

Ta dalla 



%^i LâChiaqUrdfl4liàn%ola. 

dalla gran rabbia • L* arev bfgnà , ch? T àvî&îvAiiu 
ment quia fentenza, ch' dis acqusi : 

N' far ai alcr qucil^ ch' t n vrifs pr tu 

. - /^ .' 
La Fola dla'Brocca d'Or. . 

A' I era una volta un* urtlan , cb- -ejfa puvrett ^ mô vcrak 
i, ment puvrett , ch' al durava una gran fadiga a cath-^ 
par • Mb pur non oftant la fo gran miferia , al s' era inzgnà, 
a forza d' càvars dalla bocca di pzù d' pan, d' mettr da ban^ 
datant,ch^^avècumprîk treitruj,ch'alvlè, ch'l ferviffii 
pr dotaa trei ragàzri^ dh' Paveva , %\ ch' ian' i era dàbbi,. 
cb ' ^ï psifs dar i^iint d^ più •* U doii fi'oli più grandi ^ ahda^ 
vn pô'fempr iniema cundur a paffr V fou purzlîni y m6 l- 
n ' vWn brifa a trebb V altra furlîna pznet'ta, ch* aveva^iiom 
Palmirîna , perche 1 dfen*, çh' Fera tant la gran nida , ch'la r 
are dà impazz^ e qusi ^i dfèvn , ch' T andafs pur a pafqu^ 
lar la fb truja in altra banda • La Palmirîna cmînzô andar 
i:on la tru}a.in t' on cert Bofc y ch' aveva in mez'ona fbnta^ 
ni d*. un acqua qiisi chiara , çh' la feva vgnir vujà d' bcvm . 
Andand poindentr pr al bofc la vîft un^ albr \ ch' avevi 
tuttP fuid' or , e anc V brocc > Cafpittîna : ftaraguzza/ 
attaccbaquèl fuipiùbafs doy la psèarrivar, estirduna 
brocca 9 e- p^4a purtè tutta alligra al pà • A ft'pdvr ornai 
turnèal fia in corp/ef aftupp6tt' sb'quanifc bùscon^uî 
qua ttrm- , ch'. al cav6 a vendrla , e Ch'iiinn più & vînt fîîpp i 
Ai dmandôipô : dov l^àfcavà Palmirîna quk brocca? e Ij 
arfpoi : tasj^pur pà , vindila ^ : e n* ftà a cércai âltr, s an vlj 
guaftar la voftra furtuna . Qui' altr dî ; mo bona : Utorna 
con la s6 brocca in man 1 j » S6 padr turn6 a vendr anc que- 
Ita , tant ch' i s cminzonn arburdir > perche a fiiiida , la toik 
andèdri^fî^nch'ralbrfùdsfujà dal tutt» In tant la sac- 
cors^ chU-àvevaancalpè tuttd*'or mâisUz j nJèij n al pfe« 
*-.-,/^ : ■ va 



_ ^^ Fdia XhV. \ i9î 

va dipiccar eon 1* fou manetti ; la tols su , es ando a cà pr tor 
un falcinell , c cminzar a dfcalzar , e in effett la cminzS a dar 
attorn àttorn al pè , ch' al s' cminzô a rendr , es i vîgn fatt 
d'dfpiantarl anc più facilment, chM'an arècrîtt. Quand 
laràvtoltvi^lavîtt, ch'ai era fotta una bella fcala tutta d^l 
marm ;lj , ch* er* curiofa fora d' mod , ï ando z6 , es cmin- 
26 a caminar pr una grotta , ch* era d* cô dla fcala ; quand la 
fù un poc in là , 1* arrivé â una bella pianura dov i era in 
mez un belliffm palazz ; mo an devaaltr in ti ucch (n or, ar- 
2ent,perl,epr€dprezios. La Palmirîna s*incant6 a vder 
fti ricchezz , ch' l' era robba , ch' la n avè mai vîft , m6 la h 
vdevapèteftaviventaintutta quia cà. L'intrô dentr int* 
una fala dov i era Y più belli pittur , ch' avîffi mai vlù vedr ; 
«i era dpînt dla zent , ch' as vdeva,ch'al pittor aveva avù in- 
tcnzion d'far cgnulfr^ch'i s ftimavn duttur,rn6 ch'i n in fave- 
vn una patacca , a i n' era di altr , ch' andavn dinnanz ai giu- 
diz , ch' dfevn àvcr dl lit, di altr , ch* currevn vi , ch* al paré, 
ch i avîflh oora , ch* n i intravgnîfs cvel d' mal ; in fomm^ 
gli ern V più belli cos , e tant ben cunfervà , ch* V paren' fattf 
airora. In ft' ifteifa fala ai era una tavla apparchià con 
tutti* vivand , ch' prfn* vgnîr in tcfta a un , ch' favîfs i nunn 
d*agncofa. La Palmirîna , ch^ avè fempr fam , con Tucca- 
fion,chMan'vdè Tignanc un can, la difs; mo n èla utia 
mattiria laffar andar adamal fta gran robba ? es cminzô a taf- 
fîar, m6 la saftudiava . lii quella , ch* V era ben innoltrà in 
4t al magnar, ai arrivô lî un zovn negr negr, ch* era un fchiav; 
Il vlè lubit fcappar , prchè la n psè più dalla gran ver- 
gogna, ch' l'àv d* eflr ftà truvàli amagnar qusî franca- 
men ta cà d'altr, mo al fchiav dîfs ; ftà ferma, n t movr , ch^ 
at vui pr mi mu|er , es vui , ch' t* sipp la più cuntenta don- 
na dal mond. La Palmirîna ftî lî ferma , sî ben ch'las 
la fevaadofs dalla pora, mô afintir fta baza, an i pars un 
parti da trarsdédrj dal fpall^ es arfpos : èh mî-farô quell , 
h' al vol lu mî • Subit ij muftrohh unà^belb câiôzza d' dia- 

T 3 mant 



2f f La Chsdf lira dis BânzoU 

mant, çh' era tira da quattr cavall d' or » cqn gli 4^ d* fm^ 
raidie 4' rubjin > ch' alzonn in aria la carrozza > quatid Ij i fù 
dentr , es lacundu^In a fpafs per T ajar > ch^ 1* era al più bell 
guiï dal mQnd . Ai fù dà per f^rvirla^ n' sa quant slmi vfti d^ 
tela d'or^ch' i fevn di unur cmod s'ia fufs ftà una Regina , es 
la villna con di abit , ch' âevn dricc dal gran or • Quand fù 
f^ra quai fcbiav i dmandè ; an Palmirina vut far la nanna? 
vit qui al lett, ch' è aman /à : mî> fubit ch' t i fotta , amortît 
ben la lum vè ^ « guarda ben d' ftar ia cervell , e d' far qudl , 
ch' at dîgh mî, ch* t tC hzz di marun . La Palmirîna ubbidî, 
esando adurmir; mo lan àv appenna afrà iucch, ch'ai 
içhiavvign ancalùalett; Ijs'dfaà tutta infpuri , mo la n 
fcapp5> perché la s arcurdd, ch'al iavevadîtt^ch'lafîf^ 
quel! ) ch al dsè lu , ficche la &i U , mb innanz ch' fufs di al 
K:hiavs'livô,esturn6adviatarnegr, perche in t'I'andar 
a lett y al dvinta va bianc • La Palmirîqa era curiofa d' favcr 
chi era m5 precifkmentquell y ch' andava figh axlurmir >cb' 
la n f ineva pô d' credr , ch'al fufs al fchiav. Intantianott 
feguent fuccefs riâeffa cofa d'quelP, ch'vîgn figh a dur* 
mir • Quand la Palmii^uia ûnti ^ ch' ai furnachiava , la q psè 
più ftar a,i $ign dalla gran curiofità, ch' V ave va d' vdf r qftù 
il) t al muftazz ^ e chiarirs chi l' era , e chi al n' era • L' an- 
d> a taftun dov V avè vift , ch' i era al battfugh , çs impres la 
lum con un fulfanelli quand la fù dal lett la 1 WiÛ :. mo ch'co- 
fa delicata era mai quai zovn ! fà coipt^ ch' T era un latt > e un 
vin; Ij fîincanto a guardar» es n' badèbriià) ch'lalum4i 
dari in ti uçch V are dfdà y ed* manç n' fu . Subit , çh' l' ày » 
avert i uccb^ 4co;ûnz^ ^ ci)fp&ir ^ e a biaftmsr » ma %i.tirava 
dentr,ep6 i diis; oh razz^ ilorta: pr cavfa t;è> ai h6 mv> da à^ 
anc altr fett ann>e foiîs più^a fta mojidetta pexiitenzia;bta^- 
ra^ t' Là vlùbiittr al nas dov n' impurtava : oh ben, t' inprifs 
pintir ; fatla ben juft adcfii> ch' an* t' yui piiàqui y c torna vî 
cQîiit^&jUSkz^y^ 2»Gh*tili^ qHsa; mattacM. ttart vi Iftj fuiîtu» 
na , cfe' t: ave» ayàit^ Ditt Iti <^s^4:a0m fpari vi cm è fum y 

":: ■' c la 



JF^/j XIT. î^ 

c là Pâlmîrïna n'^itt fav più de tatnt , né fadw ^ s tf ch* Tarihas 
Il înfuftî 5 incantà dal grafacfblbif^es ufeî fora daqulft cà cori, 
la téfta baifa îîMt^lditià fort, quant mai la pfeva . Quand 
la fù fora dk grotta , T incuntrô una fedà , en' i dîft : oh fio- 
la mi quant !h' dfpias mai dla to dfgrassia ! povra tôfa ! t' va 
juft s^ p6 dir alla força tî , perche t' h& da paflar di guai , ch* 
t' aghervara» più,ch* n' farè la mort : mî perÔ fon quî pr a;u- 
tait : at vui aar di remedi , prche t* fcapp in part i prîgul . 
Tù fti fett fufa , tù fti fett figh ske , e tù ft Vafctt d' mt\ , e pô 
d* zunta tîn fod fti fett para d' fcarp d* ferr , va dri catoinand 
fempr fina mai ch*fti fcarp fran fruft ; quand fràpafsà tant 
terap, eh*rfcaifp fînn inmalora, tn^prà faramanc, ch' al 
vhiZ t' arà puf tk a paiTaf pr una ftrà dùv i ftà Una cà ^ ch' arà 
un' antana 5 là i frà dentr fett donn ^ ch* fran la su a filar , t 

g 11 agucchià vgnaràn Un zô in t la ftrà: t'ydrà,ch* ïn fca m- 
i d* fos gli arvoftft al fil in s di* gli oft d^ôrt^tftî fubrt ,mi 
fiola , aguflat zh china, éhma , ch* n t* vdifsn mai , c quand 
arriva zb V agucehià , cava viqulgli o(s d' mort , é arvolta T 
aguechià attorn a un d' flÊi lus , ç qusï fà a una pr una ; ma 
prima bfb cbc t* bagn 1* fofa in ft vafett d* mel , ch* at h5 du^ 
ttàjdcôdalfusmerEiuftd^ftifighsTicc, ch'fa'fà da fufarol, 
equsîfàafûttrfrffa; îor, qm«drtiràran su dfus, {întf. 
ran, àï^hàdiZytmY^YiLCcù^n alla bocca pif înumdfrl^ 
es dirârt: 

Chi m^ hà aduhi si ben là mV buccâzzi? 
Mo i piova pur adofs la Vintarazza, 
t>opftipOToir diranunadopraltra : oh, oh, chi èqtrcî^i 
la,ch'hàpurtàfttC0S'dofci? laiffat on pè-vder; tî atlT ot%, 
thàdia dir: m6 an' fon si baronamî , eh' a sÔ, ch' am vlî 
magnar . Lor arfpundran : an t magnaren , n6 alla fè d' dis 
quatfrîn, e tî d«ra , n i arfpondr rtîga^j lor tiraran intmnz, 
esdiran: an t magnaren pr cfina baccoit, c tî , ehibô; an t 
magnarenprlanoilradondla: fgnoranô^, cMla n'èkboi 
lift i an t magnaren prdinadalFU.jefïîftttha^i. an c ntagttst- 
_, T 4 ren 



içô La Cbiaqlira ila Banzolà 

ren prP pca bifa, ni credr mîga:: oh al frè juttall* ora 9 
ch' r t taffiaren'; bafta infin quand gli aran zurà pr Tron c 
Lofna 9 air ora falta in cà ^ e va su da lor ip si- antana^ ch' an 
i è dubbi , ch' l' t magnîn' . Quand la Palmirina àv avù tutt 
fti avvcrtimînt , la ringraziô la fada , e çbs' mifs a caminar y 
es andô dri la puvretta fett ann , fenza mai truvar ne donn , 
ne antana , tant ch' l' fcarp pur una volta s* fruftonn , si ben 
ch' Tgli ern d' ferr . V arrive p6 finalment in quia ftrà dov 
iavevadîttlafada, chi frèiià A' donn a fiiar , la liviftint* 
una cafupla, ch'avevauneurdurett, ch'fpurzevain fora 
su ait , e 11 ai era fti donn , ch' filavn i 1 j fi tutt quel funzion 
attorn al fufa , ch* iaveva dîtt la fada , ch' la fifs^ c lor finn 
tuttqueglialtr » chl gli aven* da far. Finalment dop tutt 
qui fcunzur , ch*l s*trinn^ ai quai la Palmirina n i crifs mai , 
Is' trlnn p6 quel d* Tron e Lofna , e Ij s' lafsô vder, esand^ 
su. Qiand la i fù dinnanz , gli faltonn ai ucch tutt fett 
dfendi : ah razza ftorta:t i ftà caufa tî^ch'noftr fradell è llàal- 
tr fett ann in quia grotta; braganolfa: pr i tù bi ucch^al chin 
anc far d^ fchiav , m6 bafta : s t hà avù la furbarj d' farz trar 
al fcunzur, ch'z*artîn, ch' an t magnamn , tn'^faràmigala 
fefta vè la mi infulenta, perche s t i fcappà dalla mort , al 
bfgjiarà, ch*tin pafs d* agn fattaprvîd'noftramadr: nù 
perô ficcom ch' i ftrafsin^ ch' t' pauarà,n' zuvaran ngotta a 
a nù, a tvlen mô ancinfgnar cmod t' hà da tirarla conlj. 
Arpiattat dopa quia ftura,cm t* la viarrivar,perche fcnz altr 
la 1 1 magnarè : vai po dedr i , chiapla pr i cavi dla copa , e n î 
laiïar mai fina ch' la n zura pr Tron e Lofna, ch* la n* t' farà . 
mal. La;Palmirina f i juft qusi quand arrivé la vecchia, la 
quai s* mifs a trar di cufpitt, ch' in quant a Ij la crdeva , ch* 
avifth a far adrizzar i cavj : la zurava pr la paletta dal fugh, 
pr al iiifarol , pr al ftrazz da dar alla polvr , pr al dvanadur ; 
baftaprfinirla,la zurèprTron e Lofna, ealF ora la Pal- 
mirina lafsô andar i cavj , es s' fi vedr a quftj , ch' era si mala 
diavla,e tra gli altr belliprerogativ^chT aveva^Tera una 

donna 



ToU XLV. 297 

donna falradga • Cmod adîghdonca las lafsô vedr, c li 
i dîfs : t' hà rafon , t' hà rafon , cofa vut , ch* at dîga mi ? m6 
per6 fent : ft n* ararà pr al drîtt , a vuf , ch' t' port invîdia ai 
murt, e qusi la Palmirina armas liinqulacà^ess iiizgna-, 
va d' tgnir ben in mez al ••• con riverenza parland • La don« 
na faluadga are pur vlùtruvarqualc cofa da pfers attaccar 
pr dari di dfguft • La Arulgo cofa la i a veva da urdnar ^ tant 
ch' la n i riufsifs pr pferla p6fvilanzâr. La tols dods face 
pin pin d* gran' d' vari fatta mfdà infem ; ai era dla zerchia ^ 
di fasù , dal zes ^ dal mii , dla lent , e dla favetta, es i difs : ; 
tù bambozza, adliz tutt fti gran',ch' P sîppn fcparà una 
dall^ altra , e f à , ch^ ftà coTa sippa fini fta fira cm' a torn a cky 
eh* fn* chi n6 , mal guaf a tî , mi t' magn in quattr bccun . 
La povra Palmirina s' nù(s li a fedr vsîn ai face , e p6 cmin. 
zo a far un fmergulament , es dfeva : oh cara la mi brocca* 
d' or ! oh at imprumett , ch' a padiis al foafs , ch'ai àv in t la 
grotta mi : oh la gran fagurada , ch' a tù , a vgnirm vuja d'^. 
vder quell in t almuftazz! e qui zigava , e qui sVsbatteva # 
Mentr , ch' T era in ft travai , al cumpars li Tron e Lofna» 
Saviv mo chi T era ? mô T era quai mor dla grotta lu, s' av 
cuntintà , ch' V aveva fini la fo fadazion , ch* n' aveva da 
durar akrament d* più d' qui fçtt anû , prchè quel galanta- 
rj , ch' aveva dà quia fada alla Palmirina da metr in quel fu-i 
fa 5 avevn accumdà agn' cofa • Ora cmod a digh ft' om arrî^ 
vo li in ft' aiFann dla Palmirina , e si ben ch' V ultma volta , 
ch' i s laffonn , lu armas inftizzî eon Ij > in t agn mod al fi an- 
calii,com dis al pruverbi : ch's'vols lien^^ n'Vyolj mal^i^ 
Quand al la vift qusi travajà , ai dmandô : m6 xofa è* ft' plski 
dur? tradittora! am arçord ben anc dla gran rabhia , ch^ 
tm' f ifs vgnir vè : ofs bafta , dis , fennla pur mè fini , e 
dîmm a mi cofa t' hà • Li arfpos : oh cofa ai hô : mô V è la 
voôramammali, ch'mtà qusi arrabbir: n'fîv fofiol? oh 
ben 3 la m' fà propri amattir : la vol , ch' a fazza dl cos , ch* 
ml ni' pofs fâr , es dis a fta manira, ch' la m magnarà li ^ 

faviv? 



ip8 la Chlâalira êttd Banf(oîà 

feviv ? Trott eLofna «ipos : oh su : i fatt fîmîtun !ân èp6 
tantbruttal diavl quant al sf'dplnz vè: n' t" dubitar : ftàa 
vcdr ; in t aidîr qireî , V arbaltô per terra tutt qui face d' fa. 
su , e tutt qui aïtr ^ € pôii vgnir un dlutd d* ninnigh,ch' 
fpaîtînn fubir t»tt V grande la Falmirîna cminzô a roaflfa pr 
malfa, arcujirl sù^ e n^etrl ciafchedunafortintalfofacc. 
Quand y)gn la donna falvadga, ech'lavift, ch'l' era iatt 
agn^ccfa^las'àvammazzar dalla rabbia,es idifsiefalami 
«aqlîna : queft è farina d' Tron c Lofna; mo bafta, s'am 
pois accorzr d'cvell, tm'lapaçaràtîinfulenta, c pô dïfs; 
tin fod fta tela ) ch' hà da efTr f oara d' dod» tamarazz , adliz 
tuttaftapenna, çh'i va mliTa dentr, cWi tamarazz sippa 
pin 9 eus) , e fini fia fîra cm' a vign a cà y altrament t m la pa- 
garàlï Lapovra ragazza cmtnzS a vultar fta tela pertutt i 
^ers^esn'favè da ch' banda cminzar. La s mlfs afedr^e 
a pianzr) e a fchîancars i cav; • Da li a un poc cumpars Tami- 
gh zrifa , ch \ dlfs t m par m6 una todna mi : ti pur dfpra* 
dlzza : dftend quia tela qui in terra , e p6 zigafort quant t'hà 
flàin rlagola fti paroi : 

Gh currj bcn tutt, currj, 
Ch* V è mort al Rè di m] : 
d)IH , e p5 fti quita ; la h* dîfs^ e s cminz6 a vular z5 vsln a Ij 
ûna quantità prodigiofa d'us;, ch'sbattcvn tant fort glî ali^ 
es i cafcava una quantità d* penn , ch' in' manc d' un' ora d 
fû pin tutti tamarazz, ch'Tron e Lofna aveva zà tajà,c 
tbsi l'a tela. Quand la firijaufTervè, ch'agn cofa eracum- 
rtj^tâ,bufFavrf',jesdîfs: Tron c Lofna m* vol fartaruccar 
|ï\'*nôs*alpînfafspur, ch'a m lavlîfs palTar qusî con fta 
^as , mo an fon qusi gnagna mi : eh , dfs , at mnar6 ben mi 
pr un ftradlîn , ch' tn i j mai ft^, Pr mantgnîr la prumefla , 
quand la i n'kv ftudiàunabella , la chiam^la Palmirina , et 
î dîfs : va caminand , mô caminand vè , a cà d'mi furelk , c 
dîi , ch' la m' manda i inftrumint da.funar , perche ai hô fatt 
al fpos Tron e Lofna , es vtii un poc far una fefta da bail , 

tant 



I 



utit cW a ftamn;! alligratnent • In ft mentr , ch' la deva il or. 
dn allaPalmirîna>l'aveva fpïdi vi uncoautt*avvis,di*Ia man-. 
dava pur a fta fo furdla, ca dfeva:con qualmental frev vgnù 
una da part f6 a diiuadarî i cufs da Ainar , m^ ch^ la n! \rk« 
vadfr altr, fn' ch^ d' lungh la Tammazzais» e ch' la 1' ia« 
fpdafs, ch' Ij frev vgnù dgh adfnar pr magnarsla cutt dou in^ 
fem • La Paitnlr ina , ch' ûnù fta vc^ta > ch' la i deva un ordn 
qusi facil , ai pan un mîraqul » es cors vi tutta alligra , dfend 
in cor $b : oh una valta la va pur un p5 mli » M5 quant a fèn 
mai&cila fallar! Lj correva quant la pfcva incontra alla 
mort ; T incutïà Tron e Lofna , ch i difs ; eh po vra gonza ! 
va pur in frezza^tWà in man al bojavè: lazèèliquella^cH' 
t't hà da anunazzar » e pè da cufert aroU : mo fgnora si;. 
eh bafta la i andarà buia vè»Tù ft pan dk un bulgnin^td 
û p6 d' fen ) e tu fta preda » Quand t' arrivarà 11 dal* 
la cà dla zè » t^ atruvarà un can» ch* morfga» chTèuna 
delizia, al t^ vgnarà incontra abajand pr murfgart ^ etldal 
fubit il pan y ch'as.placarà» Pafsà al can, t' truvarà utu 
câvall dsligà, ch' vgnarà a patt fatt pr dart una mafTa d' calz ^ 
e tî tacc : apunzi ft' fen , ch' ai s' ratrà a pnagnar , es n t' aba- 
darà più a ti . In vltm t* vdrà una porta dla ci , la quai frà 
mezzaaverta^ es va fempr ^battands; ti fxcchi appunzàill 
preda^ chUans sbattrà più^ perche anc quefta t' farè'dal 
mal .Va pôsù dal fcal^ ch'te truvarà la eè^ch'anca lî è unabo- 
na fmintma emod è la mamma » es è pur anca I^ una dofin^ 
falvadga ; quefta arà in brazz una ragazzella j innanz ch' t* 
arri V y V arà zà impres ai fugh in t al forn p« cufrt : la t di- 
ra ; tinfod fta criatura, tant ch'a vagasù alla.caiTaator 
la robba da funar j mo la robba frà si fâtta , cb' la s andarà 
aguzzar i dint pr magnart . Ti in quai mentr taflain t al forn 
la ragazzella^e n'aver curapaflîon a ngotra> prche zà T è 
carn falvadga , chiappa pô caminand i ftw» ch' în attacçà dop 
air ufs in t* una fcatla y e fcapa vi > innanz c|i' torna zô la zè y 
fe n6 t i sbrigà i mo fovra al tutt ( e g^uaxd* beh d\ fàir 

qucl^ 



. jbo LaChiaqikê dIaBanMtd 

quell , ch' a t dîgh ) fovra al tutt , ch* an t fcappafs mai avcr- 
ta lafcatla dai inftrumint , perche t'accattarils da far«^ La 
Palmirîna fi tutt quell , ch i dîfs al (o mros , fenza aver pora 
d'ngotta, e quand la turnava indrj conlafcatla doviera 
dentr i fun, zà la n* psi ftar dn* battri al nas, e dn' Tavrir . Su^ 
bit ch' la fù averta , as mifsa vular fora pr ajar tutt fti inftru* 
mint ; as vdeva su in ait in arja ^ qui un âaut , là un mandu- 
lin ,un p6 piû in là un oboè , e p6 un viulîn , e una tiorba ^ 
etimpan\ efalterii ifevn p6 la piû bellameludj, perchei 
funavn tutt in t* una vol ta , ch' s la Palmirîna i n* avefs avù. 
vuja, la srè ftà una delizia da ftari a udir ; mo l'aveva talment 
su i chiù , ch* la n* faveva , ch' parti s piar pr chiappari : la i 
andavacurrandfottaconl'brazz rofla, roifa cm^untocc,' 
es zigava tutta inftizzi» A lafTaren m6 la Palmirîna in il 
gran afFann, es turnaren a finir al raccont dla donna fal- 
vadga , e cofa fuccels alla partenzadla Palmirîna • Quand 
la dunnazza fù turnà zà dop eiïers aguzzà i dînt, e ch* la vifi^ 
ch' la ragazza n' era piû li, la s fi caminand a una fheâra , es 
grid6 alla porta) dfend : 

Porta mi bella porta : 

Afquizzat ben tramez quia razza ftbrta. 
La porta i arfpos mô li : tolè : es difs : 

Bfgnarà mô, ch' t' àv pazinzia ti, ^ cuntent, 
Ch' la m hà mifs unpuntal , ch' è contra al ymt^ 
La donna falvadga chiam6 fubit al cavall , es i difs : 

Cavallon , su Cavallon : 

Da*a qufèj una chioppad'calz in t al V2atron« 
% al cavall arfpos : 

M6 min6, ch' an' flà ben, 
Perche la m' hà purtà a dunar dal fen» 
In ultmlas'ficcôa chiamar alcan fort quant la pfeva: 

O là , o la cagnazz : 

Morfga ben qui) , e arvînla in t al mufèazz. . 
Al can fi vultô , digand : 

Oh 



Oh idcfi^'sï, 6h jûft vè, oh'tù ft prillin: ■^ 
Oh an- fiazz d- ftî cas ^ a chi m' dà dal panin • / 
Intant la Palmirîna,ch*era là dri ai fun tutta arrabbï,l'incun- 
trôTron e Lofnaj ch i tî una gran rumanzina ^ esdfcva: 
min* hômaî vift una donna braghiracmod t i tî : t* hà pur 
anc YÎft pr la t6 maldctta euxiofità oofa t'è intrâghùvofs, di^^ 
là pur i ch* a vUiahc pr ftayolta ajutart ; al cminzè a ftuf. 
fil^r tant , ch- tutt i fun vignîn'z6> es turnonn in t la Tcattlai 
iiii la di , e p6 diis : ' porti mè alla mamma • Quand quftj là 
vift arrivar i^a, e falva i ai vign al diaW attorn , perche la s 
figurava,ch' la fufs za bella e cotta arroftila difs in cor s5:ah 
mfïn mi furcllam' è contra ! traditoral la nm- hà gnancvlù 
flar ft cunteot . In ft mentr vîgn in cà la fpofa nova y perche 
Verâment'ï'ron e Lofna «* feva al fpos , es era ancqucftala 
pitimalafemna: Téira propri una pefta , la ftevajuft benli 
in quia cà con quegli altr i ai cridava pô mifericordia attorn 
quel pulidezz , chMa paré agn volta più urrenda. Intant 
fomadonnati una bella cenna, epo, pr vder pur s'4 P^ 
prîguiar qualc un ,1a ft àpparchiar la m via Vsin avun pozz , c 
p5 i fi fedr 11 a gallon rfoù fçtt fibli con una torza pron in 
man impiréfa , e a la Palmirlnà la i in di dou , es vols y ch' la 
fdifs propti in s la pizza dal pozz^con pin{ir,ch i vgmfs 
ïbnn , e cVin t al dar un trudott, la fuf? cafcà in t al pozz • 
In quai mentr , ch' andavà vgnand innan^ , e indrj.r vivàiid, 
jBchV^àridavabvfehdValfpôs's ch' dfevaaver alzà ùnfioctfl 
^nid , difs allaPalinirina : oh bella fiola m' vut ben? Ij ai?- 
ipo$ : ps ps psps : df tarira ,« lu : m6 ft* mVùdoncaben , ch* 
îi m'dat un basin»e Ij dUs: oh ch al monta qui dcô: V hà U la 
fpofa , ch* al s in fezza dar da Ij , èh'al s la liga pur al coll, ch' 
l' è quella 11 , ch' i hà da far fti cos : al bon prô i fazza , e ch* 
r a va la fanità , e un putt mafch • La fpofa , ch' era> Cmodai 
h6 dîtt,la'più grah berghintona ^ch i rufs da qui di, faitô su : 
dis, eh mad6 fîmona : cofa ? av 'puzza fotta: al-was ,n?.èl vera? 
^h guardà mè vu 3 ch' la ^ là ritrofà y es tk accctû ' un invûl 

51 



tôt LaCh$gif^rdM4^dM%»U 

sî hitt ,emi:,€h'ronquellk»ch^afonyi>»s^.uo.tiguMr fol 
perche amdun6uafttniftuGcbUtt* Aliipos,» di'Ui^yftagnî- 
xa , ai vign ben ben su i chiû a,regnr»€h* an* ps^^pâlkinaamar » 
ch' al bccon n'andava ne innanz, ne mdrj,pio pur al diuimu* 
lè^dfend: ehadaflpur: nfun sa quel, cb'buj inpgnatta. 
Quand f ù fini la cenna , e ch* i avn dfparchià». al nundà a 
letc (o raadr, e V fou furidl jdis, andk pur m6 vi donn, çh'ao- 
dar6m6aneamun t'iami ftanziacjuicQn hfaaotà^fyoÙL, 
bafta ibl , ch' vîgoa la Palmirina a drarm z6 i Icfûn » Men- 
tr , ch' i s dfpu javen , Tron e Lofna turnài in t al àCooss dal 
bas , ch' n i avè vlù dar la Palmirina quand i ern a tavla : 9I 
dirscon fômuier^ dis,avivmaiviâ;a',Dizd'ftaiicbizigno(a 
qui, ch'.B m' ha vlù bafar? e la.rpoia aHpos : ah' il'^ 
iina matu , ^rche mi , cmod a dfeva, ra' laSsb, ben bien ba* 
far da un piguxar jGbl perche am dunaf^ una nuftuc^na, 
guàrdàm^slaii v'avè da baiàr vû,,çb'fi qusl bellzovn. 
Tron e Lofna n' psî più ftar ai sîgn , es arfoos tut( inftizzl: 
r èdoncayera, ch'tal bafals? « la fpo^ dtfgiup poco* 
Tron eJLoJliia n' flJiealtr ben, neajtr mal, £af 4^*31 ciap* 
fb uncurteli , esJa fcanQ(5>, e p6 fi upji.buii» zèiin cantîna, 
«s lafuppB,nientr cb'tutt«rnaUtti/^pÇ>(dilan^ii4iilaPaL- 
mirina, dfendi: titfxà mi mujer : oh tîtibenÙDadoioia 
onorata! IaDdoiinp6alett.,elaniattina abuoojia al.vîga 
in t la ftanzia la dunazza falvadga madr 44 fpP^ a purtar la 
fuppa alla fpoia-JiQva , mb l'arom ben: çu^«ai«quandla vift , 
«h lia II era più quella,^ çh'in sq lugl^ai er^ I4 Pal^g^inatCh* 
li avè tant in odî • Soiîûl pd i cunt6 coiaP ivè. &tx\ ch' al n' 
àv brifà pora . La vecchia.arrabbi cm' un tor^çors! Ik da 
quia fo furfiUa, pitifand d',prer battr.cui^sii pramazssurU 
Palmirina, fenza ch Tron e Lofna la psifs a}ùtar,a}olA 
<iifiv pr'ftrà,ch'.la 9 eraarrufii pr al gran dulpr d'aver vlft la fo 
■r'agazzelià cottain t %! forn,.«f s hnteva,?^ la pve2a4)'biai^ 
'«à luntàn un .pzol . La. donn^bi^yadg^ ^ in t^jpita' dfpxa* 
iaion jch'r.atidà d! poii;aiaçuz9;ti|iiiKM}::^ft» cçàtia al rouri 

tant 



ftiê XtK ■ ■■ ' IH 

tint cVsf tquissab ^ ^ çewell . Tron t hotn^ Û)^m 
inpd jCbMfi Fâl»tiriai(il&i«T}9s^coB l' cug^ ^4 U ina«a« 

i 

AltxéutiA vôh&yEnf grançâv^lizaz^i^ cb' %inafs)«um fio^ 
1ki«s|nklfsn(M|Taiia«Q!3airid U fù d'quak ftman> 
«lVQls,cb' vghiffttuttj^rulghd' quai Pa«s a confidefar là 
96 fifonom; ) e» i à^($ l' ora ; e al punt , çh' la fiok cra nacU:* 
lantchi ûit^ pb lor infem cûfa ia\f«^ datntravgiiir, $ci 
zent, qaiihâ'i âvti dittjÇ dittdl mattiri, finalmenc iyn diCn ^ 
tiilit niù^fofia de^ti altr,|»r paivr d'eâTrvgnû U AÊil;^ 4^ 
? pt'H^arrdai^afUc^^i ignor pàdr ; idkSa doncaf, cb' h'Mfit 
puita^ya ufi gran i^rîgul d' imirir pér caufa d'tiha d*i:iuidi 
ibtrrzzettl^ ai' lAid t al iifi,cl)' cafchn zà dai ramd} ,fegond 
cH* as^la , Stfgnor , «piand aliintl qusi,al mandôi un ordo^ 
cH'hfunaavîfsatdîrd'cumpanrinca sd, necon la roeca, 
nec^n di jEiatiidj, ned' lîm^ne d^garzol fott p«nna dU fo dfga* 
z^a, M6iihdim6, th'la Taljaera sûgxandfinà,l'eraftUa 
iticûtsi , çs vift p|i0àir|T la ftrà una veccbiai cfa' filava 1 lU ch' 
n* Àveva mati vîâ; nç tocca, ne ftts , ai piasi tant quai pitlar 
d^l fiM « ch ' la chiam6 $ù la vecchia , es vols vder cmod <* 
jfevàj e p6 v^l^toT 1 j la rocca <» e cminzar a tirar s^ d' 9««gU 
aiguchfô'^' IVn ,ptif€ihe U aa't era nfun, ch'vdifs, ne ch* 
^(i btav^r, Mo çofa tab: la^uivrlna in r ad fîlar^ Aiid6 foi- 
'ta aùn* ungia unad'^uél fcorzzetti, es cafcè in teccafBOjrca« 
Xa pOvta vecchi*** fictJb a cttrier z6 pr quel fcal i ch* la-feya 
trî,oquaftrfçalin alla voltav tant s' ruzlavla mai fort pc 
pora dn • aver di dfgaft * Quand pôal fgnor padr fav la mort 
diti fiola > r ^V a mûrir anca lu d' affaim , es il dl dfpra* 

zioui 



^C4 La ChiàqKra Hâ BdMMld 

à,i6hy àf ns' ponn dir * Fînalment, 2k ch' an i eia piû reme^ 
^i |àl la^lafsè in qui' iftefspàtazz , es la fî a^çumdar ia t' una 
bêtU caf îga d' vlud ibtta a un baldacchm^ji' bruçcà , epôab-^ 
bandunô quai palazz , dop ch' V àv fatt afr^ tutt' l^port ^ 
es and6 a ftar in città , perche fta cafaet4 m campagoa , e mai 

{âù,maipiùvolsapparirinqualversprns l'arcurdar. Di 
i aqualc temp ai fu un cert Rè, cnandavaa caccia, esî 
fcappô un/alcon deqtr da una fheftrad'fttal palazz ;alii 
battr , e chiamar ,^e turnar a battr , m6 zà nfun af fpos ^ per- 
che nfun i era • Quand ft Rè fù ftà pazieat un pte^z» ai v)gn 
vu ja d' intrar dentr p quia fheftra , es f )[ tor una £1^ 
tù , es muntè lu iftels su in t' la fcala pr vder y çh' razza d' dt 
traquefta^ch' avèunbellafpett) ep6 eradiabità; rintr& 
donca pr la fneftra , es cminzo a zirar pr tutt V ftanzi mara^ 
viands) ch'ni fak anma nada» Finalment Tarrivè a quia 
fianza dov era la ; fgnorà Talja , ch' era za li cm' è incantà* 
Àl Rjë pins6 y di' la fufs una , ch' dutmifs» es laXriniBZÔa 
ibiilTar , dfend: eh9eh, dormla ? àla mal ? mo lj:eib6i ai cmin^ 
kb a guardar , e# vift , ch' l' era tant blina , ch' la i piasî molt 
ben 1 j , es ti i fù cunt , si bcn ch' V avè mujcr , ch* al pfè tor 
âric quefta , e p6 difs : m6 zà ch' la vol far la nanna > l' è pô 
inài ^ ch* a la porta inî qui in s^ al lett , ch' la ftaràpiù CQmoâf 
«cm la s' deida ,an i dulrà la vita «Qusî ii; allaxlpiappô^ es 
la purtô in s al lett, dov al sférmô anca lu, prch* Peraàracci 
e p6 da li a un puchett V ando a far i fatt su , e 1 j armas li a 
lett , m6 fempr cm' è morta, e ft Rè n's* arcurdô d*ft awenz- 
mcntfn'da lîaungran pzol . Intarit la fgnora Talja, qusî 
bella e morta , da li a nov' mis la fi du tus Ij , cio.è un mafcb, 
êunafemna, esns adid'ngotta in t al fari. Quifti funn 
gverààdadoufad, ch'funn avvisà d'fta cofa pr vidUafo 
art ; fti donn attacconn i fandsîn al pett dla fo mamma , es s 
iiutrivn acqusî. Una volta mô i puvrîn n'favn far,es V ac 
cattonn mai al cavdell , e lor s' àttacçQûn al dida d*una man, 
t tant l' fucchionn tutti, ch' i arrivonn a fucchiar quai did, 

^ ch' 



Foh XLVL ■ gai 

ch' avevala fcurzzetta d' Un fotta rungja,la quai vigri a aifîr;' 
tant.quant la fù ufsi d' in t la pcli 5 la ignora Talja arfuffir6 • 
A Ij a pars d* aver/enipr durmi • La prima cofa itf t ravriri» 
ucch y la s vift attorn ai dû rabucchitt r la n fav mai cofa s* 
pinfar ; la difs : mo ch' diavl cmod èla fta cofa ? La vdevà pb» 
ch' ai era purtà da magnat , ma la n' vdeva da chi , perche gli 
ernzà quel dou fad : Ij n' vols p6 metrfn gran roali^cunj , e$ 
cuniiderè^ch^l'era mli» ch'la s piafs pinfîr d'alivar ifu 
tus 9 cmQd in effett la V h con un amor fpafmà • Intant auai 
Rè 9 ch* avè fatt fta bcUa ovra, s*arcurd6 da li a un pezz d' ffiV 
accident , ch' i era intravgnû, es vols turnar là andand a cac^ 
cia 9 es intrô pr P ifteffa fncftra • Quand al vîft , ch* non fol 
la n^ era più addurmintà 5 m6 ch' V aveva qui du faiidsln ^ 
r.àv un aîgre^î?*, ch' ïi\ s' p6 efprimr • Al s* valt5 p6 ai tus ^ 
eh' an s^p$è faziar d' bafar i ; guardà^ al dfeva^ nmamj i bi du 
ma0arîn • Alçunto p6 alla Talja cmod era andà fta cofa ^ 
dfendi : afouiun R^^vedlaî e Ij i cunt5> ch' ancal; era fiola d'^ 
unfgnctrd'Ân^punanza» es ho nom, dis, Talja àl fofervU 
zi. AlRèfifferm5p5ridalj n's6 quant di^mè al bifugnè 
\h , ch' as licenziafs , es i prumis, ch' al frè ben turnà a vder- 
a,ech'-alfrèpàvgnûatorla, pr cundurla alla cort Ij, e i 
fandsln; al mafch ai mifs nom Sol, e alla femnaLuna# 
C^and al fù a cafa , al naveva mai altr in bacca , che Talja ^ 
Sol , e Luna ; quand V andava a lett , cm' al magnava ^ cm' al 
fpafzava,fempr fta Talja^e Sol,e Luna.St Rè aveva zk lanjer, 
ela fgno^ra i aveva près qualc fufpett a iintiri fempr in bocca 
fti num , e p6 anc prche la vift, ch'al ft i vi acqusi tutt qui dt 
fenza faver al perche • Cofa iilla Ij ? ta chiara& al fecretari, es 
i difs : fintim fgnor cuslin. : s' vu m' tgnarj d- man in t'unll 
cofa , an fi mai più pr aver bifogn d' niun ^ m6 altr tant, s' am 
frigajin,malguaiavû, ch' am baftal'anm d*darv al mi^ 
lann pr tutt al temp ch' a campa : mi vui faver , chi è quftj » 
ch' mi mari va nominand tutt al di : guacda d' n' m' arptau 
tar ngotta • Ai fecrçtari > çh'ai fi gola «l fintir tutt qui loffil 

V cdalP 



r, 



^oS LaChiâqUradkBanf^^ùla 

e dair altra parc, ai il pora ^uel mnazz , al près al parti cf 
cuntarila tutta tal equal, pierchcza lu era infurmà d' agn* 
cofa • LaRegina n' fi altxben , nealtrmal, fn ch^ ladi ixdm 
cfpMfsàliftelsfecretari,ch*andafs là'dalla Taljai« xà'al 
fils\3fta d andari da part dal Rè , dfèndî-, ch^ ai cmandava ^ 
ch' la i cunfgnafs i su fîù , perdie V avéva vu^a d' vde. 
ri. La %nQraTal)a i] cunfgnè tutta aUîgra, elafiirfanta 
dia Regîtu^quand la iÀv, la n chiatnar al cugh y es f difs : ta* 
le ftidùragazz^avcmand aflblutiffimament , ch'ai fcanna* 
di , e p6 ch' ai cufadi în vari manir , paît in fricafcè , part ax^ 
roft , e ftu\^ ^ é ch' foja mî,e$ vui , ch' i s portn tra Y piatanz , 
ch' magnarà fo maeftà • D' f urtuna al cugh era un' om amcw 
revlpùrafsà, e quand al vlft fti dott si bdli criatur , ai in 
fav tant d' mal , ch' al n i vols alrrament Eir iriurir , t% i tn&i^ 
g6 dandi ïn man a famujter, ch' t tign fetnpr arpiattl^ e p&lû 
cumpx6 dû cavrizz-, es î accumaè in cinquanta mantr. 
Quandfù vgnùadfnaràl Rèvla Résina ^era tutt» alligrà» 
perche zk la crdeva,<h' tra quel piattanz i iufs i fagazz , e^il 
Rèm6juftqulamattinamagnâva più d*guft /c^^^an fuleva 
&r , ch' ai pareva , ch'laroî)ba fufs fatta con più diUgenza 
dal iblit , es andavai^digand v fagrà ! cmod è mai bon tt fri- 
cando! mà^l*è pur fquifît fta mattîna ft' arroft I o dh' cofa jO^ 
ta ft':ftuvk \ eia Regîiia dféva : ch* àl magna , th^'albon prà 
i fazza ^ V è robba s6 , e là f^^uitavà a ludar Tvivand , « 1/ a dir 
Fè rcAfbà s6 . Quand lu àv udi n* s6 quant volt fta bubla, ai 
vjgn rabbia, es arfpos tutt' inftizzi : oh guarda, ch^ininh 
^l:,ch*r' èrofcba mi ! certo, che quel, ch*a magii n'ira 
robba sôi^ch* uni dadin* h6 aviùunquartrîn, ed'queîlych^è 
in ftâicài^ an^-sîpè mnftrarfioyitâ foîîwt dals6, epot^tiv^sà 
tutt ingrtrgnà yCsaïKfeforad'cà, ch' ai dîfs ,ch' al vîèandar 
anmcasmd' campagna. Qi»eâ: era juftal fopand'iji lavds 
çfugaar dal tutt la ïabbia, th' 1' aveva con la povraTalja 
initmentr ch'al ftèerafora. Làchiamôun'^ltra voltaal 
ftlcretaci ; fis i di CMrdn^ cb^ r andafs a to^^ 



j 



dr^çhal Rè rafjptava^Lj fubits'trlsùkpn^ 
tutcaalHgra, pinfand d' vderalifoianga).tMr Iatria>veTam6 
ïîf dv' aJk ip^faagw crà si fatt^ ch' i V i^rev» ck hrufar ^ çbf 
l-'eiraza.amaiwàal fal6é Quand Ufû in cort^c^Iaftiiija dlÀ 
ilfl^nas' la fi andar dinnanz f^i faite ai ucch > ch' la:lfàT a 
magnar : la p^rè una vipcra; la i di& : oh ch' k vîgna i^oca 
tnarcolfa ^ éV T è tant y cK* a deirderaya d^inchinanni : zaL 
cxon» 9 1' m' ariufsifs al bdl dfviadui^ damarr : bnitta lova c 
g^rdà f çh^' bell zett è caufay ch' mi mari ji;m* vol più ben : 
mâbaâsb), t i arriva a fcunrar tutt i dfgiadï ^ch' ai h^mlpo: 
ciiv^a tè r. La Tal ja. arfpfos , m6 mi fgnora n' u' h6 colpa ; lu 
9X>riv6 11 , di' ai erà raioria : cofa vdla ^ ch' ai £iz2a ml? mi n' 
favngottaé La Regina faltà^sû : ehbmbcn: at vul benmi 
dat.d' ngotta ^ ch' t' v4 cercand :. alon ^jàis^ ch' s' impija al 
fUgb, ch' k amanvà ib in t al curtil ^ e ch' k (i traga dentr • 
LaTalja^ch'fintlftagnaccara, fiinznucchiàdinnanz, esi 
dif^r^ohignora^Gh^la m'daga almanc tant temp, ch" am 
drpu}a d' ftipù d' pagn : dis , ch' la guarda ^ i in arcamà d' 
d' pcrl , e d' or 9 vedla • La Regina SLtfpoBi os vi am cuntenr^ 
m6 nè< p^r far a to mod, mè perche am pias quai pettanief) c 
quai l^^tnlin • La Talja s' cminzè prima a cavar juft al per* 
:tankr , e in t al tr>aral vi ^.al tri 'un ftrill ^ ch' al par èuna crià« 
tiira ; dop la i tri al ftanlin , e pô al buftin ^ e tutta âa robba 
ftrillavsconunavoslaimntevla^ch'pailava al cor« L' era 
p6 ili in braphetti, c qlor cmibz^mn a iUam^rsla dri pr 
trarla in tï fiamm ; m6 tn quella al tumè d' v| al Rè , ch' ar- 
rivé juft tmod fi la ttthpdU^âl zu«c« : Ai Vift la fgnora Tklja» 
£modaihâ'ditt,chVayd più &!l^bfaghà9'e p6 vift quk 
.2ent , <b V dava alla icrtusia Jt t^i^urd^ dri pr brufarla : 4I 
dmàndè a algrezza d' chè i la vleyn brufar ? e p6 dmand^:^ 
dov è armas i ragazz ? Li Regina difs : mo i ragazz in li , 
ch i covn : al i hà magnà in t al dfnar lu ; P impararà d' per- 
dr 1^ amor alla mujer • Al Rè fîntend una cofa si fatta di in 
tanta dfprazion, ch'al feva ,cs dfeva dl cos, ch' al paré fora d* 

V 2 V lù^i 



}oS La Cbidéflira dla Ban%old 

lu i r andava chfamand l'fou criatur» es era m tant affann pr 
avern magtià^ch' an' s prk mai ait . Al f i p6'turnar a vftir la 
(gaora Talja,e p6s'vult6 alla Regina,es i dif6:ah cagna af^af- 
fina ! t'hà avù tant cor d^far mûrir dû innucint, e p6s'lat* 
vgnè fatca , t • vliv brufar fta povrâ fiola ! oh ben : con V uc- 
caiîon ) ch' t' hà fatt ti purtar z6 i tafs pr û fal5, a vui mo^ch' 
i./crvn pr ti, esdïôrdn^ch' lafufstratta la in t'ai fugh, c ch' 
i fufsi tratt fîgh al fecretari ^ èh' era ftk lu 1àl bel! mzan d' 
iltratcat. QusiBnn^ Aivlevap6ch's i trifs ancalcugh^ 
perfae al crdeva »cb' V avifs cott i fandsin , mo al cugh i vign 
dinnanz , e tragands in zgocch ^ al difs : mo facra corona la 
ti' va miga ben, ai hô fali^ la vita , vedla, a i su fiù, mofgnor 
si: e fais' as r inmazinava la feliz mempria d'qula braga« 
jioisa dla fo fgnorà^ ai era ben in t' un brutt fpolvr , vedîai 
ALRè {întend fta cofa , ai parèxl? inAmiars , es n* faveva s* 1* 
era la gran vuja , ch' i fifs parer , ch' al fufs vera , o pur s V 
era d' bon, ch'fuftfalviragazz, ela fghora Talja • Al s* 
vulto p5 al cugh , es i dîfs : s' T è vera quell , ch' tm' dj , àt 
aflîcur^ ch' tn' arà più bifogn d'ftar apiftarpulpett,nca 
vultar Parroft, perche ffrà al più ftlîzom, ch'Vippaal 
mond • In ft mentr , ch' pkfTava fti cosy la mujer dal cugh 
fà avvisà^ ch^ s5 mari era in di guai > la cundufs 11 caminand 
;Sal , e Luna , es difs : cafpitina t afpetta m5 , ch' a corra, ch' 
,al mal temp n s dfcargafs addofs alla mi ck. Quand al Rèi 
vift >an s' psè faziar d' bafari f ep6 fi un'ailegn al cughd' uii 
tant r ann , e p6 al ti sintilom d' caméra , ch'^an' faveva cofa 
.s'defiderar. Xafgnora Talja fpùsà dalRèdvint6Regln», 
es camp0iin (pr quant i diûi) Ij ^al Rè,e i fîù un gtan 
:pezz» liinnpèdegliêlgcezz pr icuntarâ travar^ ch iavcnf 



La 



FokXLVIL S09 

. ■ • i 

La Fola dlaSaf tenta. X 

AI era una volta al Rè d' CaftcU Afrày ch^ aveva un fiai f 
ch' era al più fulenn zuccon, ch'fippa maiftkal monch 
an i era fta vers , ch* V avifs psù imparar d* cgnoflr 1* lîtr pr 
quant i al mandaiTn alla fcola ; cm' al tulle va in man un libr ^ 
al dfeva di dfprpuft , ch* fevn rabbia : i ave vn lafî d' tgniri la 
qulazion^ d'dari del fculattà : ehibè^ in quia tefta anijn 
pfeva intrar • So padr era dfprà , perche ai paré vergogna ^ 
ch' un par s6 fufs si gran ignorant , es dfeva ; guardà mô vu : 
vîgna , ch' mî manca 5 Thà d' armagnr al regn in manaft* 
oca , a ps) credr , ch' bel gvern hà da effr quell • Ai era m6 11 
intl'jfteiTa città una fgnora, ch^era una baronefla, ch' i] 
dfen' la baroneila Zanza ; quefta aveva una fîola , ch' aveva 
fol treds ann , mô ch' era virtuosîffima : V era arriva in qui* 
età a una fcienza grandiffîma , es era fora d' tutt i ftudi ; in- 
fomma l' era ail' impar di più gran duttur, e pr la gran fama, 
ch* r aveva in t la duttrîna , ij dfevn pr fovra nom la fapîen- 
ta # Al Rè, ch' cgnuflTeva la madrée la fiola^ fî pinfir d' dar a 
fcola alla fgnora Sapîenta al tos , çh' aveva nom Carlin. Al 
dfeyalùalRè: forla al s' vergugnarà tant, avder, ch'una 
donna in sa tan ta, e lùè qusi indrj con la fcrittura , ch' a un 
bon bi(ogn quefta frà la Itrà, ch'al farà imparar . Qusî don- 
ca al le tî paflar in cafa d'ftî fgnorî, e la fgnora Sapîenta' 
cminzè a infgnari con un amor , ch* an* s'p5. dir ; oh su ben 
( la dfeva) su gajard : a b c d : jrio an i era vers : V intindeva 
cmodarèfattunzocc. Al perfinid ftà alla pazlnzia ancù^ 
ftai dman ,e ftar dman V altr , alla fè d* dint aguzz, alla fgno- 
ra Sapienta ai fcapp6 la pazinzia , e un dî la i lafso andar un 
fmaslon qusi putent , en al fgnor Carlîn vîft V ftrell , es i 
brusô si fort ft caftigh , ch* la i dî , ch* la rabbia i fî mo far 
quell , ch n' avè psù far quà s vuja diligenza fatta da qui , ch* 
i avevn infgnà • Al cminz5 a far un prufitt. $1 grand , ch' in, 

V 3 puchîf- - 



JI9 LaChlAqUrAdld Bantola 

puchîfTm terap al fav Uzi: al fior d' virtù beniffm , e p?) cmîn- 
z6 a Itudiar la gramattca y è^p5 a £ar di latin , ch' s6 padr n* 
psè ftar in t la pdl dair algrezza^i i al cminzonn p6 a mandat 
al duttx>r ^ e in final dvinoà virtuodiTmla : tù • Lu pero con 
tutt ft' imparat n* s' cra mai dfcurdà quai fcupplott, ch' al 
huicC) r perche al s* V cra avù qusi pr mal , ch' mai più , mai 
più la perdunô^alla Sapienta , e fempr avcva in ment iè gran 
altragg., ch' al pretçndeva d' aver arzvù , e i in in t al durmir 
dl s' infunîava, di' T avè truvà manira d' vendicars , cmod in 
cffett al ftabilid' vler far. Intant al pafs6 dal tempjin- 
nanzch'sifufsprefentk ruccafion d' far fta vendetta, e k 
%iora Sapienta dyint6 una zovna granda da mari . Al 
pcendp , ch' ftava con tant d* ucch , per vedr quand al i avîfe 
psù far qualc trentun, Tandè dal Rè fo padr a diri; mï 
ignor padr afon ubbligà a 1} , perche la m hà dà la vita, m6 
doplj a fonubbligàalU Sapienta , ch* è lia cavfa ,. ch' a foa 
dvintà qusl virtuos; mi trov^ ch*ai ho a ftazovna tant T 
granuhbli^aziQn\ch'prfudisfarl, ani trov al tra manira,, 
m ch' a la ipofa y purche 1} fgnor padr in sip pa cuntent • Al 
Rè arfpos : mô si ben Carlin : mo si ben : dis , ceito ch; du 
viifs^guardar ,. la n è para noilra , m6 V è m6 tant fcientifica, 
ch' vaga masù pr z5 : pr mi fbn cunteht •, I fînn chiamar la 
haronclTa Zanza , es tironn la fcrictura , e al fpufalizis* fi 
c©n di sfarZ:, e dcgli algrezz , ch' andavn ail' ajar •• Al Prcn* 
cip dmandô afo padr un quartir in t al palazz , ch' fufs ben 
feparà , perche al dîfs , ch* al feva per ftar con la fa libertà , e 
al Rè i fi addubbar un palazz, ch' era li amur,e al prcncip i 
and6aftarconfaiîiujer - Quand alfù li, al la cunfin^in 
t* una ftanzia fola , e p6 di ordn , ch' rC^ i dîfs fn un mneftr , 
e una mêla cotta, eda bevr dâl mezvîn, e mai vols andar 
fîgha durmir. La povra Sapitehta era la più malcuntenta 
donna, ch' fufs al mond , es n* faveva d' algrézza d' cheal la 
trattafs mo qusi; la dsè dentr da Ij : ma cofa i dîghia ma aver 
fett , s' am cminzo a trattar qusî , fubit ch' al m' à^ fpusà , 

ch'k 



Ma XLVIL jtr 

Ch'àln'jn'dignanctcmp d*iari al perché ?J>a lî la C[Ualc dl 

al viga vuja al prencip d*vderla,^€s andèîn t la ftanzia: 

dmandandi : coia fala? La Sapienta arCpos: eh al mi cuchiïi ! 

al p5 m6 credr cmod a ftagh : puvrîn: mttij un didîn in 

bocca, ch'an' sa mîga lu cmod apofsftarcônibitratta- 

raînr, ch^arccv,vdi ! dis,m6a vrèben p6 fave.r,ch' fghiribîii 

i faltô d* torm pr mujer pr trattarm pô qusi : m6 an impur. 

tavabrifa, ch^al s'incomodafsd'cumpartirm ft unor. Al 

prencip arfpos : m6 av al dire mi la mi braganoflà , perche 

.avhovlùtor. An^s6 s'afavadi, ch' chi fa un' uffefa s la 

dfcorda ,m6 chi la rcev , n' fà brifaqusî . V*arcurdav la mî 

-infulenta d'qiial gran fcuplott,ch' am diffi quand am infgna-. 

vi d' lezr ? xzs ch' an' v' V arcurdaflî vu , am 1 ' arcord mî : mî 

m'v^hôvlù tor per mujer pr'altr , fn pr a ver camp d' far 

d' vu citood à' Ùl dla fufsîzza . La Sapienta r^licô 1 oh bon : 

mèlampiasquefta: lùn'aveva daeflrsîgran zuccon: oh 

qufefta è bella ! al m* are da ringraziar, ch* a fon ftà cavfa mî, 

-ch' Adefs r è un virtuos , epr ricumpenfa a m tratta a fta ma- 

îiira ? al n' hà mai fintù dir ^ ch* al medgh pietos rend la pia- 

'gaincurabil? Al prencip ch* s*afptava, ch' lai dmandafs 

"urufa , al s' maravio ^ ch^ la la purtafs acqusî cimata , es i vul- 

: ta r fpall fenza dari altra arfpofta , ç p6 cmandè , ch' s i do- 

vîfs dar la mneftra più pzîna d' qudl , ch* la s i deva . Da iî 

anfoch'giurnatalturnè dalj, estruvô^ch' la i dé va gl* 

iftefsaTfpoft^ anzi ch* la pare va più argujanta ; lu dîfs in cor 

^bv tirapurinnanztî, ch'a itirarô anca ml, es vdrenun 

pocchifràalprimacedr, Intantch'paffàva fti co^alvî- 

gn a mûrir al Re , es armas al fgnor Carlin patron af- 

iolut dal rcgn . Al vols pîar polTcfs d' tutt l"* ci ttà , ch' i ern 

fuddit# Aldiordn, ch' al tal di fufs ihordn ùna granco- 

mitivad'cavalir^ ed' guardia cavall con un feguit grand 

d' fervitur, es andè in viaz . La baronefla Zanza , ch* faveva 

zàal mal trattament , ch' era fait alla fiola, pr rimediari 

r aveva fatt iar unailià fort terta^ ch'^aKivàva dalla fo cafa 

V 4 a quel- 



^11 LdChiaqUrailaBAn^olâ 

a quella Jov eca la fîoia, es i mandava agn di Carn^ e andpaft 

perche la n fgangafs tant • Sta fgnora era una, ch' ave va corn 

sTol dir,qual fervizi^ch'era plà; li avend favù la partenza dal 

Rè, la f 1 dl livré nov, e dl carozz lontuos fora d' mod^e po fi 

un abit d' vlud a lo fîola , es la f i accumpagnar da dl fgnori 

mandandia vi cou ft fplendor pr una ftrà più curta, ch' n'era 

quella,ch' tgtieva al Restant ch' la fuis innanz a lu d'un dl in 

qui" iftelfa città dov al s'aveva da fermai • La i ïi tor una cafa 

adafitt propri indritc al palazz dov lu Iteva ; la Sapienta^fe^ 

cond i urdn d fo madr ^ s' mifs alla fneitra acqusî addubbà y 

ch'la paré là bella Lena^e p5 f i tant i bi ucchin al Rè^ch' al s' 

cusi fora d^ mod , e in fomma al V àv in tl' man ^ es i dunô un 

knanilli d' zoi, ch'era zà una cofa da Rè • Quand al Rè lafs5 

quia città pr andarn a vifttar degli altr , la Sapienta turnô a 

cà ) e da li a nov mis la f i un bell putt mafch • Turnà , di' fu 

al Rè, r and6 per vifitarla, crdend, ch' la fufs morta , m61' 

armas curt a vder , ch' V era inton più che mai 9 es i parlava 

fempr più con aria, raprefentandi , ch' V avè fatt al fo ben^e 

gliubbligazion, ch'algli avè per quai fmaslon* Al Rès' 

infpirtavaagnvoltapiù. L* àv pô da turnar vi pervifitar 

un' altra città , e la Sapienta fù cunfià dalla fgnora madr 

a far cmod V avè fatt alla prima ; la 1 fi , e la cofa ando cmod 

r eraandà qui' altra volta , e per régal 1* àv un bellurm fpii- 

lon# La turnô a cafa, edalî a âltr nov mis ia fi al fegond 

putt i qusi fuccefs anc la terza volta , ch' T and5 là , e quand 

la fù turnàjd' cô d' nov mis la fi la fola folita d* partuiir , c 

quidaicon ftiputt, étant fufsia andà dri a ijual Rè,con 

quant la in'arè fatt, fn ch'fta volta môla fiunafemna, es 

avevâ avù una cadena d' or. Al Rè da lî a un pzol turn6 vi, 

mo no più la Sapienta, ch' n* s' mofs . Turnand po a fo tenç 

al Rè alla fo refîdenza, al truvô , ch' as era fpars vos ^ ch' la 

Sapienta era morta , perché in etfett la baroneflfa i aveva dà 

la dormja , es V avè fatta fupplir e gn' cofa, mo la nottfc- 

guent ia la fi cavar fora dia fepoltuia , es la fi purtar in cala 

fo 



. PolaXLVIL 31? 

fo d* arpîatt acqusi bella eaddurmintà . Al Rè alz6 V man 
«1 cil pr fta mort , es mifs caminand in pi un fpufalizi con 
una gran fgnora . Quand fïi ail* ordn tutt T cirimoni, la fpo- 
fa vîgn, e gn' cofa brufava d' algrezza . As fi un gran dfnar, 
c mentr ch' i ern in t la gran fala a magnar , ai cumpars lî la 
Sapienta con i tri fandsîn, es s* aguflè dinnanz al Rè dfendi: à 
la pregh facra corona a far giuiiiîia a Ai tri innucintin , cb'i 
in dal fo fangu • Al Rè fti un p2ol a rfpondr^ch'ai paré d' in. 
funiars , e pô difs : véî chi T è ! mo , dis ^ am in dechiar , ch' 
a cgnufs adefs^ch* la sa molt ben dov al diavl tîn la c6; e p6 s* 
vultô ai fandsin , es i guardô » dfend : guardà qui V belli 
criatur ! mo , dis ^ cmod i àla fatt ? ai vîgn pô da pianzr dall' 
algrezza , quand al fihtl la ftrà, eh^raveva tgnù a fari . Al s* 
vultô pô a quia fgnora , ch' era vgnù lî com fo fpofa , es i 
difs? ch'la cumpatiifa mô ) queftaaPaveva fpusàinnanza 
1 j , an' sô mô cofa m i far ml , mi i darô un fgnor per mari s 
la r vol , queft^ quant . Lj s i acumdô , e lu s* turnô a tor U 
Sapienta, es n i ft mai più al grugn, ch' i' arrivô pô a capir, 
ch Fera ftà cauf a dal fo ben • 



La Fola ai cinqu Fradj ; 

AI era unl^olta un om da ben, ch* avevâ nom Pachion; 
Queft aveva cinqu fiù maich , ch' n' ern gnanc bun dà 
tors da be vr • Al puvrett d' fo padr era dfprà^perchè lu dvin- 
tava vecch, es vdeva, ch'dop la sô mort i aren* tgnù dmandar 
la limofna , e pô anc ai aghervava , perche in ern bun da darî 
ajut a lu . Un di ai fi un dfcors , dfendi : i mi ragazz al cil sa 
mô lu s' av vui ben, perché, a dir^b com difs qui' altr, a (i mî 
fiù,emin'pofsfaramanc:moanimporta: min'pofs più 
vderv ftar li con i dint in bocca , e ch' an' v' avadi mai da 
inzgnar, min' in guadagn, es m' era vgnù in pinfîr , ch* a 
procurafll un poc d'andar vi pr al mond avder,s'apsi{fî 

bufcar 



314 LaChiaqliraillâBïinTola 

cvell, e p5,s rhà davgnir vera quai pcaverbi ^ ch'dis: 
Chi mett al mattda pr si : 

Penfa la nott quclî , ch' T hà da far al dî : 
prfta rafbn la n'v'arèd'andat mal, ch'alprev effr^che 

2uand a vdr j , ch^ al bfgnarà, cm* a vl j magnar , ch' av rui^a- 
î in bifacca , crdim , ch'av inzgnarj in qualc manira : mî 
vrèdonca,ch'apruva(Inftacola folpr un ann, mo nàd' 
più : andà un in zk, un in là , s' a vlj, e d'cà dl'ann miv* 
afpett 9 es ftarô a vder chi è fta al più gia)aFda imparar cvdl • 
I zuvn fmn cmodi difs fo padr ; agnun d' lor s' tols qui pu 
d' ftrazz d' pagn, e d' camis ^ e licenziands da 8^6 padr , i an- 
donn chi qui , chi li , e un n' sav più dl' altr ; in cne d' cà dl' 
ann^ cmoa i ern annas daccord^js truvonn tutt cinqu a cà • 
Al pà i f 1 algrezza , es cminz6 apparchiar al tavlin pr dari da 
magnar, perche al vift, ch^ i ern ftracc madur • In quai jxien« 
tr ch' i ern al più bell dal dfnar , as (inti cantar un ufell , e sd 
.più pznîn di cînqu fradj s* livô su con una^ran ifrezza, C5 
andô 11 fora in s* un curdur , e p6 fti tant a turnar in di, ch' 
l'erazà dfparchià. Paccbion fo padr, ch* n'iavè gnanc 
dmandà a nfun cofa i avevn imparà , quand ft^ ultm fù tumà 
il a fedr , ai cminz6 a interrogar : dis , su fiù , confolâm un 
poc , ch' a fenta s l* èpufsîbil, ch' av pfadi guadagnar al pan ! 
Luzz ,ch' era al più grand ^arfpos prima di altr , es dîfs : mi 
h6 imparà d' far al ladr, mi fon al capurioiil^qui^chYan far 
di laz, etruvar degl'invenzionperrubbar, equsî trîftcm' 
afon,amdôvant, ch'aisîppa pue frajù, ch'la fcappn d* 
qui, ch' a ved miy e qusî di^burslin , e dl bifiicc , e p6pr sfun- 
dar dl buttegh , c tor z6 T chiavadur , an' i è al cumpagn . So 
padr arfpos: o bravo allafè! t'hà bentî truvàalfecretd' 
guadagnart al pan f ina ch' t' camp , perché t in rufgarà pue 
di grugnù , ch* i t f aran la carità d' atracart a un par d' fore , 
e qusi t n' arà affà, e d' avanz pr fîna ch' f camp ; oh puvrett 
niîîquîftiîndimi guadagn lor. Al s' vultôpô al tecond, 
-ch'avevanomTidin:etî, dis, cofa fat far? queft arfpos: 

aih6 



FèléXLVIIL 315 

aîh6 împarà d* far T b«ç : oh, difs-fo padfyaJraânc quefta è 
un' art onoretta , ch' t' pu andar oon srf to muftazzdfcvert da. 
pr tutt \ e tî Rizzon ( ch' «ra un d' qui altr ) cofa àt imparà ? 
îùarfpot: d'tîrr^dritt con la balcftra, m6 qusi giuftament, 
ch*a.cav un pcch a un gall con una facilita grandiffima ». 
Pacchion dîfs: ch anc queft è qualc cofa: t'pû andar a cazza^^ 
ep5 vcndr i animal , ch' t' amazz , tant ch- 1' camp ; è p6 sf 
vultè a Jacmlrt , ch' era al quart , dmandandianç' a lu dal fa 
mftir . Lu difs : mô ai h6 imparà d* cgnuffr un* erba , ch* aru 
fuffîtaimurtmi^tolè. Sopadrarfpos: ounabufca! m6 fa 
ila cofa è vèri an* i è più dubbi,ch*a fiamn puvritt: cafp : agn- 
un vrà , ch* t i vagh arfufcitar i murt , ch' t* andarà al cà , ch* 
tn^prà^laparà, es tdunaran di bi régal* Ofsalultm^i 
dis , ( ch' l' era al più pznîn , es avè nom Minghctt, ) su cofa 
fat far ? queft arfpos ; m6 mi intend al linguaz d i usj • So 
padr d)fs : ah ! n' t niaravjar ^ s quand t' ir a tavla^ t i livàsû ^ 

3uandqurufeU cantava! m6zà donca» ch* t'J^ al quattr 
'vantartd'intendri, dîmm m6 cofa al dfeva? Minghetc 
arfpos : mb al cuntava , ch* un om falvadgh hà rubbà la fiola 
dal Rè d' AltgofF , es 1* hà purtà fovra a un fcui, c i sût 
n in ponn fa ver ne rama, neradis,e al fo pà hà tratt un band^ 
che chi la trova » e t:hi i la porta , a i la darà pr mujer lu : al 
nhàpèdîttaltr. Mo s' quefta è qusî,.arpos Luzz, nùd* 
»gn*ora aren m garett Giov, perche mi, cWsb rubbarsî 
ben , am bafta 1 anm d' livarla ail' om falvadgh , juft tmod s^ 
fa a fpudàr in terra • Al pà difs : mo aven d' andar j uft adefi 
irà : 2inden dinnanz al Rè» e s* al z' dà la parola d' dârz la fio- 
la per mujer ,nù i aven da prumettr d* truvarila • Tutt ar- 
mafn qusi daccord^e Tithn fifubituna barca, e tutt s i 
mîffh dentr , esandavn, ch i vulavn . 1 arrivonn a AltgofF, i 
dmandonn udienza al Rè, es i fînn la prumeffa d' purtari la 
fiola , purch' lu mantgnîfs la parola d' darila per mujer . Al 
Rè ar(pos : m6 si alla £è , ch* av ladar6:dis, avindarè ben 
quatcr dl fîoli,s* al gli avîfs ; am fari tropp vu al gran fervîzi 

acuii« 



3 16 La Chiaqlira ilaBdnf^pîa 

acundurmla • Lor tolfn su d' rundella^ es andonn pr dMà> 
da quai fcûi , es truvonn T cm falvadgh, ch' cra lî al fol çon^ 
la fgnorà , ch' era a fcdr in s' V erba , e 1* om fal vadgh «' era 
addurmîntàconlateftaingremb alla fgnurina. Li^ quand 
la vîft arrivai ftabarca , la s algr6 , es fe vlè livar su dal guft 
d* vder arri var fta zent , m6 Pacdiîon i zgn6 con un did alla 
bocca , çlV la ftîfs ferma , e p6 s* i accuftonn in punta d*pè , 
es miflh un gran prdon fotta alla tefta dl' om (alvagh^ e p6 
dinn la man alla Ignora» ch's'liv6 in pj, e ajutà dalla de- 
ftrezza d* Luzz , ch' favè si ben rubbar, i s la fînn, e vi in bar- 
ca , ch* i n vdevn T ora d' efïr a falvament • Mo i n* funn 
gnanc luntan quant è d' qui a lî , ch' V om falvadgh fe dfdô ^ 
e quand al vîft, ch'eraftà alzà al pezz» al guaxd6 versai 
mai , es vîft la barca, ch' ave va la Diva . Siccom oltra all'eA 
fr om falvadgh , V era anc un ftrion , cofa f îll lu ? al s* tra- 
sfurmô in t* una nuvla lu , s' an' v' ^ d* incommod , es cors 
pi ajar fovra alla barca • La fgnora Zvanna s' n* adî, (di' 1\ 
aveva nom qusî la fgnora ) es dîfs: oh guardà mh lî ch'gnaCf 
cara ! vdiv quia cofa » ch' è la su? la par ben una nuvla , m5 
r è r om falvadgh vdî : oh tanto benino : mî sô cmod ad ft , 
es i vîgn tanta la gran termarj , ch' as i mofs Y convulfîon , e 
alfanguiandèalcor, ein conclufîon la gtnors li, tû. Riz- 
zohjch'eraquel » ch* tirava drîtt, quand aï vîft avfinar la 
ïiuvlavâlchiappolabaleftra: eioppa: al dî juft in tiucch 
air om falvadgh , ch' dal gran fpafm , al fvulattô fora d* in S 
la nuvla , es dî z5 , ch'al pars un mazz, ch' cafcafs , es fi tri^a 
quàttr fcramazzù , e pô mors. Quand tutt qui omn avn fini 
d' guardar a qulù , i s vultonn alla fo barça pr vdcr cofa dsê 
la fgnora Zvanna ail' ora ch'era mort Tom falvadgh ; quand 




chion dîfs tutt affannà : oh déni dal nas , oh adeffô sî , ch'a 
dvintarçn xîcc , oh ! bafta dir , ch' a fon mi : oh ! a fpufawn 
, " ' mo 



ToU xinri. Î17 

in51afîaU*d4Rè; «h6 fquas ditt doy s'fol dir. Jacmnl 
fti qued un pzol a fîntir & gran b^can » ch'jfe va fo padr 9 e p5 
in ultm al difs : mo che nova ? an* V'arôirdk più, ch' virt ù ai 
h6 in mî ? an v* fi tgnù a ment , ch*a cgnufs un erba , ch* ar- 
luflira i mure ? vgni pur vu migh, ch* a pfamn fmuntar in ter- 
ra y tant ch' aceatta 1* erba ^ e po n* ftà a cerca altr # So padr 
arfpos ; oh sîppt bendett , t'm* hà dà la vîta . Jacmîn fi vul- 
tar là barca vers ai regn d* Altgoflf, perche l' aveva \vift là 4* 
qùl^erba# Iandonnaterra,e fubit di'airàv colta^ aljk 
ftïuf{jun6 9 esièricc6 d' quai fugh in bocca alla printipella ; 
Ij s' cminzS a slungar , e a sbadacchiar çmod fk un) en' ava 
durmi » e in fomma la turn6 vi va » A psi cre dr^ch* algrezza i 
avn tutt ; iandonn dinnanz al Rè » ch^ n' s' pfeva fazziar d* 
bafar lafiola,ed'ringrazîarquelperfon\ LorpèdiidTn: o^ 
facra corona al ftà m6 a Ij a nuntgnir la parola ; nû avea 
mantgnù la noftra • Al Rè aripos ; mp a^ .dsj al ver yù ; fîù i 
tno mifiola; ml nlapos dar fnVàup ;^ la fufs un purzlin^ 
a dairev un zampett a un y una brafadû a un' altr , m& quVi^ 
quetlch' am cuntà » avj avû tutt man intil liberarla dair oin 
lalvadgh : emod vliv ch' a fazza? Al mazor , xh' era al padr 
arfpos : al premi ha da e.Trilçcond la fadiga^;^ ch* al .giudica 

IftOlûchi^^ ^:a.^.J.:.. ^> .... ..0.1 ^.„ ,- -..,.;à. T.U: . 

la mérita. 




agnuni 

^ùraltryC mi in t al tal mod^e in t al tal^ quanfi f funn cf cè^al 
RèV vult5 al padr dmandandi ^ c, vu nunîn CQ(a aviv fatt ? 
Pacchion arfpas : m6 atn p9r,<:h'ai h6 fatç più mi,, ch'i n'àn 
fatt tutt' lor înfemjraî; perche amfonanzgnàd'darida 
migiar, taat^ch* i arrîvh a ft poft^ch' i an psù imparar 
ûi art, ch' s' an' iavîfs m?ntgnù, i frevn tant ufvîi, c^i' 
n'arcrf avù fîàda ftar in pj • Al Rè ch' fînti fti rafon, 
pinib un pzol , c p5 dîfs: favj , ch* a ft. ? tulivla vu fo padr » 
mentr ch' a fi ilà vu , ch* avj fatt ûi ragazz 9 la s' v' alpetta 
Va vu • Ai di una mafia d' miara d' lir in dota% es dyinto uoa ca 

ricca 



jit LaCbiâqUrd iHaSdMZêld 

rîcca, Alvïgnveraalpruverbi,ch*dist 
Cm* as è m dû « Mgagnar 
Al vînz quell , xh' » f bà a c&£» . 



Dis , cil* ai era ima voka un' om , ch' ave va oQm ZtBetti 
qiieft era armas vedv con-dù fiù, un mafcb;, e uitafçrn* 
na;alniafchavevtn6ffiNmV»n,eiafemna NinUi». 9t<iA 
vleva si »an ben aftidou criatur » ch' iù s' frècai^à^l cQr|jr 
darial ■■, e juâ perche ai vlev-a si gran ben , al pîns6 a tor un' 
aitra imijer , perche i luflh tgnû arftà, e ch i aviiTa qualc un, 
ch i cunzafs i su pagnar)ii « p^che lor cxn pznin purtf/j^;» < 
lu cgntva andar t bùttega , <: ft i tus n' era aba^u ,€H»od lu 
axevvlâ i £ qusVd<^nai pr «lala furtuna d' fti tusitt «1 tols 
tinadiavlàd'una donna, di'-n'fù sipreft dentr dall* ufs, 
ch'lacminzèamettrfora al t>8li d'una tinta» ch'avs6dir 
inl,ch'lan'ii)gannava nfuR, ch' lasfevacgnufr quant.û 
pfava , e^tt al dl , cm' a la vlevi , «i s'finteva «lu * coiiu 
lonja vgtaù fn âfa cà ? per sbduchiar i fiù di altr ? Qh am VBAth 
cavaanjili ^krt\ d'«hi m'arè tolta, esn'arevjuiiàftiibaiii* 
buzz da fmercfitr^'oh guarda mo tî ! am psè pur piâitoft anga); 
cm'avè davghiràfii' fta vita ; an (oa miga vgnû per m 
}amafrara,emlaflbluramefit, cm'an'itruyàremedl vu rai 
mari, miàiidarâ'vi quand nivaga i ragazz. Al puvrettd' 
fo mari , ch' da una baiîda al vieva ben ai fiù , dall' «Itral n' 
are vlû, ch' quia braganofTa s' d(guAafs^an* favè, ch'.jpartÀs' 
piar , e alla prima al dî is afsà lu , ch' la n ii^Vfs mlga a m twt 
pladur,ch ain'avèpin al fus, mo al Viftpô, cb'la |>iay> 
agn volta piû fugh , al cminzè^a càjar , es i difs : ftà m6 que* 
da , ch' irnian^ a dmattina a ora de dfnar a (q cuntenta «taq' 
m6 , e n alzà più l' organ'. E in efiett una mattlna, ch' la iira 
innanz^i era &% uDa gran vergna , al clûa|:^ su qui dû puwc ; 

innu- 



l 



innuciiitin ^ es i inslïk6 in t' al bxazzin al fo panir , ch^ i ad. 
ruvavnd- atiid^ra fcdb<y ch' ai i^ aveva impi d' pir sicc , d' 
nos , ed' IT fecca> e p6 i cuiidurs .fora d' una porta in t' un 
bofc • Quand i funn là^al pà i difs : i mi fandsin fia m6 qui y 
emagnàftabonaqulazion, ch'avj in tal^panirîxî^ epoidi 
anc un^^fchert d^ vin, diendi^* toiè : bvî , ç magnà : quand 
avj fini y ^^a vlj tmrnar a cà, av hzz la àïk coa una Ûrlllk d* 
ceiidr,5 quefia v' in%fiaià la vi » a cas ch' an iaviifi truvac 
Vukisuâj r mi criaituT ; ai di un ba$ {xfOB pîanzand » ch^' a fi 
^zava al cor - 1 fandsin fBnn là tutt quai di ^ ch' in s' moiTn^ 
mo quand iviftnvgnîrfîra, i avn poca^ ch' a' vgnHs qualc 
biftta a raàgtiari y es cminzonn a tgnir dri alUcendr, tan,t; ^h' 
i ar rivonn piknin pîanm a cà dal pà, ch' Tera^zà inczz^ nptU 
Quand la madregno i via ^ la dî in dî fmanî , cb' la n pareil 
una criatUra^ch'avils V us d' raTon, mo la parèima tigca • l^a 
cminàè a dir , e chT raadtsl ^e dt' zà » e là , < ch' al pinlafs jdut 
a {irâvderi jiht' \i n' vlè più ftar con lu y. ch! la fcev anda a 
ck di su , ch' k n' era vgnù in quia cà pr limofna , ch' la i 
aveva puità caizedr, e caldaràna; infomma^ la bragun5 
tantjcn s*alpovr6mvoIscarnfpa^, bfgn6,ch'al turnafs a 
tor su i* fu tus, e ch^ aicondusifs un' altra volta in t* al foli^ 
bo Jc ; al gli impi un'altra viaitaal panirin^e al fiafchett,e pà^ 
quand al fû pr feparars da lor^ ai difs: i mi car fîû a vdj cpfà 
a fén sflirzà a far , al cil sa s' am in creppa al cor : tuttavj nù 
çred, ch' a fèarj fempr mii qui in & bofc , ch' an farifB in raan 
a quh ràzz» porta d' mi muper: quand avj fini al ixaniirin ^ 
lafl^Ia cantar y e turtià da ml^'' sa n* avj vuja ; av fa -z al ilntir 
d' riertii , tgnj ^j a qàefk i cfa' v' infgnarà la <:à , mi vdro d* 
porzerv cvell da â^pper6 forar dall* ufs. Qpànd T av d^ixt 
ftî paroi , àl vultèin là la tefta, perch' in al vdifsn pianzr y 
e pr n i vdet lu lor • I povrio quand s i fù fini al magnar, vie. 
vn tumar acà , m6 un* afn , di' era pafsà pr d' li , ay^ magn^ 
al reml , es n' favn truvar la vi ♦ 1 flinn p6 di di » e 4i di ;Si- 
rand pr al bofc^m6 i s sluntana vn agn volta .più.>:cs :campa.To 

d'jan. 



g 20 LâChUqUradlaBdn%êla 

d* janda , e d^ câftagn • Mo al cil ^ ch' n' abbandona po jsiai 
nfun , fi 9'ch' la furtuna purtais U un pr encîp ^ ch* andava a . 
caccia ; qûeft aveva i can y ch' âbbajavn , e Kinlin àv jtanta Jk 
gran pora , çh' n* favand quell , ch' al s' f îfs v al s* ficcè dcn.. 
trdaungranalbr, ch'âvËvadna grancava in t'alpè» ela 
Nihlina n' vî^ dov tufs Tcappà al fradlin ^ « pinfand d' tgni>- 
fi dr j y qufi currand per la pora la ufsi fora dal bofc ^ es an- 
d6 vers la marina , e alla riva ai era di oprfar y ch' ern vgnû a 
terra. Quifti vdend fta bella 2aqllna / un d' lor y ch* era al 
patron y la chiappè su in brazz y es la purt6 a cà da fo mujer , 
çb*s' algr6a vder fta fandsina, perché P era dfcunfulkper Ja 
môrt'd'uhafofiola^ ch' era fuccefla pocinnanzy equsii 
fîliiiddntd'tgnirftatofain lugb d'quella. Ofs a la0aren 
m6 làKinlinaiti man a fta zent , es turnaren W 4a quralbr 
dov m àVpîattà Njnlin # I can andavn abajand li d' intorni 
perche i vaevn , ch* ai era cvell li dentr ; al prençip $ ch' fin- 
teva ft pladur^ ch' feva i can, dl ordn y ch' as guardiÙ$ con df« 
ligenza li dentr ; ij guardonn y es truvonn ft bell mamln d' 
fandsin , ch' n' fav dir d' chi l' era fiol fn' ch'al dfeva , ch* 1' 
avènomNinlin. Alprencip al il tor su in brazz, esalfl 
burtar alla cort , e p6 ai fi mandar a fcola , es vols ^ch 
il infgnafs d^ agn cofa y e quand alfùgrand^n ai â inïpa* 
rar d* far al fcalc , ch* al tajava V vivana , ch* an s psè lar 
d'piû# Inftmentr mbqual curfar, th* ai bôditt, ch'ayè 
tôftlaNinrina, fùdfcvert pr un bell ladr, es ayeva drii 
sbîrr,ch* ifevn la ronda pr cunduri in perfon, in6^ lus' 
jihzgn6 , es dunô la manza al barifell, equi,ch' alceravn 
afro An i ûcch , tant ch' al psi fcappat dal lugjb dov V era y e 
tnudar paes : almanc al vlè pruvar>a mudar^l « M^^l purt6 
al cas , ch* mentr y ch' V era imbarcà lu con tutta ù fameja, 
(mtahdianclaNinlîna ) alvîgnunatimpefta,ch'arvult6 
labarca d' fptta in su y e tutt'/ angonn eccett chc; la Nin- 
Rna > perche al cil falvô quella , ch' n' avè colpa d' quai mal| 
ch'fevaquialtr* Subit ch'fûprigulàtuttg.fta zent, al vîgn 

li vsîn 



Tola IL. 711 

Il vslfi V€itt alla barca un gran pefs : mo e ch muftazz œ pefs V 

V era grand cm' è unatà^ es era aflTadà • Queft avers una duo -. 

cazza granda cm' èunforn, es tolslaNinlina in bocca» ' 

La povra tufetta zîgava , ch* la crdè » ch' ft pefs la vlîfs ma- - 

gnar , m5 V armas curta ^uand là vift ^ ch' dentr da ft pefs 

aieraunacafalapiûbella» ch'a vlilfi vedr, e un ort^ eh' 

era tant grand , ch' l'andava infmallapiazza, e unzardîn 

pin d' fiur » e dl delizi, ch' la Ninlîna n' favè cofa s' defîde- 

rar , ch'la fteva da prîncipeiTa • Sc'pefs la purtava a fpafs vsin 

a un fcuî dov i arfpundeva al zardîn d' quai prencip patron 

d^Nialin, ch'ai fteva figh perfcalc. Undi^ ch' Tcra un 

di più gran cald , ch' fuilh gnanc ftà , al vigh z6 al prencip 

a piar un p5 d'firefc in quai mentr ch* 1* afptava^ ch' s* 

amanvafs ai dfnarvperche quia mattîna al feva tantara^ ch* ai 

aveTad'andardîsùamigh. Ninlin in quai mentr era su in 

si' antana aguzzar i curtf^perche l' avè premura d* fars unor^ 

ch* as tratta d' dir^ ch' al tajava si ben i animal » e tutt 1' piat« 

tanz , ch*rarèînfin tajkamez un caveil • La Ninlinamô era 

11, ch' al pefs iPftvevapurtà, es fteva p6 li ft povr pefs aU' 

la pazinzia con la sobocca averta , tant ch! la Ninllna s' au 

vertifs a vedr cofa s' feva li dlk dal prencip ,c (iccom, cmod 

ai h6 ditt^ft pefsera aiFadà, al faveva lu quand era ora d'pur« 

tar la tofa , e qusi V intravign , ch' la Ninlîna vîft al fradlin, 

es l' arvisè fe ben ch' 1 era paisà di ann , oh ch' forfà la 1' {in« 

tijfs chiamar , o ch' la fada , cioè al pefs , i al dsifs , o ch^ foja 

mi ; bafta la concludon è»ch*d'là dentr d'in t al pefs la zanzà 

fort quant mai la psi, digand : 

Oh fradlin! oh car fradlin! 
I curtj in aguzzà, 
Tutt 1* tavl în apparchîà: 
M6 an' importa : a mî m* rincrefs , 
Ch' fenza ti a fon dentr a un pefs • 
Hinlin la prima volta n i di fantasj , mô al prencip , ch' era 
fotta a una loza , s' vultè a fmdr fta.cofa in rima , es vîft al 

X pefs 



322 LâChiaqUréilaBanzoU. -•" 

pe(s,di>:guardà ûnpcto» ch'parii in rima; al dift atftr- 
vkijr ^di$, gutrdàuopoc t^alptj tirarcon manira. Iq quai 
mefitr ch't s'accuftavRi f la NmDna tuccava vi conkia 
canisan: 

Oh fradli», oh car fradiint 
I curt) m aguzsk, 
Tu» 1' tavl kl apparchià: 
M6 an importa: a mî m' rincrefs, 
Ch' fetica ti a Tq» dcntr ^ uq pefs» 
Al prencip coni/ocà tutt i cunfan^ es cminzà admandara 
yn pr un » clu a vè fiers una furdla ? Ninlin arfpos : m6 ml am 
è d' av viis 9 ch' quand ai era peîn, e voftra altez2a m^ jrtruv^ 
iiinqualbofc» ch^avlfs raigh una furilBa^ ch'cra ancal) 
pzhinina , e mi n in hô mai piû ûvû ncwa » Al prcndjp dik : 
m6 vgnj un poc qui a gallon a &, pciV : chi toL faver , ch* la 
:;anzadan(iditcapervû? Ninlm s^acoifirôal içxÂy esan- 
6h vsîn al pef^ y ch' era It eon la fo buccazza avrrta ^ cW era 
lafgasjbraZ2a,esfpud&^alaNinrina, ch^as dlfs juftar- 
vifar a una cumedia^ ch^del volt as è vi ft \xidt Ima quak nin- 
h d' in boccaa Un moftr ^mà l' è m6, ch' T era tant la bclla 
ragazza ^ ch" V inqamurava « Al prencip dmandè p6 cmod 
era m6 ftà ft' imbroi , e la j^inlina arfpos : m6 s^aH al s6: am 
arcord ai::qusi in berlum » cdi' una voira ai era in t^ un bofci 
e ch' avèva un panirin pm d' bon^ cos^mà an %b p6 ne al chc^ 
ne al com ^ts^b^ cW ai h6 fempr avû nom Ninlina, es m' ar- 
cord d' una madregna, ch' avevn, cb* z' fculattava tant ml , e 
mi fradlîn, ch* anca lu aveva nomNinlîn,m6an' ft) p6 
cmod s' chiamafs al pà » Al prencip pr chiarir& miis fora un 
band, ch*dfcva : s' ai era qualç. un ch* di ann indrj avîfs 
pers dû fiù , ch' avîflh nom ^ ud Ninlîn , e uni Kinllna , e 
ch' i aviflh pcrs in t' un bofc » ch* i vgnKTn al paîazz y ch'i n 
arevn avù nova. Zanett padr d' Iti tus» ch*daqul*oraa 
quella, ch*ai* lafs^, an*aveva mai più avùben per pora> 
€h'i luvi avifTnxnagiÀ^ al cors cou una graiialgrejsza, es 

dîfs 



^ Fola lié %%i 

dlfsalprencip: aitezzaa foà ml qmU, ch' p€rs i fiû^ e!? i 
cuntà^ch'ravè bfgnà laâari là per cav£i d' ^a fttija d' fo 
mujer • Al prencip ar fpos : oh a i^Ufli verament uiiabella otr^ 
ra ! a dfi effr al grad barbazagu a^^er pofâ d' u»a fcfitod : mo 
dis j an la favevi bailufiar P bfgnarô chiappâfrk H 5 e pô darvn 
tant a vu fîna mai ch^a fiflî la ftoppa lu vdi,e infgnarv d'ttra* 
fantar dû ragazz cmod era qui . Zanett fteva pô lî con al ea. 
pell in man , es n' favè côfas • dir > e quaadUl prencip fù an. 
dà dri un gran pezz rumpandi la divuzion, ai di fs ; ofs bafta : 
av VU! m5 fajr vedr i vuftr fiù. Qjiaûd ^1 V^ftf gà' r ern i più 
garbat 2uvn , ch's' pùiln vedr , al pkn^è dalf ^îgre^Za ^ es ti 
n" pfevafazziar d' bdari. At prendp al ûph vftir da cavulir ^ 
cil' an' al vok vder con qub gabai»a22a ; ak mâtàdè ffd ^ chiat^ 
majrqalabcrghmtona d' fo muler* e» h* vOl* bfifky èh^ âl 
pas' partifs dalla fô pjrefcnza,daiïdafdftafutf,-ch''ftfanf J^r- , 
lafsa-qulid* q^dl, ch' €KLfut:ce& . (^«ftJ H^fefMghifà i fâ 
diffitanz yaimufbrS^qui dû 2uvii>t^5 diÊî»di ^ vdit'i^^tiel ddit 
cmtur ?ii dHs: luftrîfliniîâ , elù : otefee» (k*A«*, * vm, «h? 
amfadi fcrvizi d'dirm co^ s? m«»tà«è tma dbiMia -, «Kt'^i 
avifsftrainjàtantyeh'i faf&ifi»aiid»a p^igut^d^^lfr ÉWgt)^ 
dai luv, o d' mûrir d^ fam^ La dbi«tea#, €h' W ^ âfpfrfwfc^îi. 
fa.d^ efsr li quella^ T arfpds: cola>inô»iâitti ch*' âVi« fetif tAïà • 
cagnità^i granda^xnàan ferè altt bcil , fle âftr ittat^ frf ch' à 
U vrèafrar ïn t' uaa bott^ ep6 la vrrèruzflar zd c^ ané" rti^i. 
tagnanii : qudl è qiuUyCh' a farè • Al pre»dp^ ^h .' èhr bitt^ 
VQ , t' r hà î^uft pxanunaik la fettwnza- cmtxJ r*ricteya • "Vif là 
jui fbîja >€ fii^ tb, ch* t' ardasîfopr TtOH ftraflj^Éîz quai ma* 
nalucc d' t« mari a> fîccar fora: d^ck l^> dâ tus;^ cft i- l^n dà htfR> 
laandarinboccaalbifti làin talbo&.-raïycb'^fow al prctl*- 
cip, e ch* hô da eaftigar chi £à dal mal, adaghordn , est 
cmand^ch" juft in ft puntr t' sîpp ficca iif fta feôt* , c précipita 
z6daufiamuniagna# Qusà fû fubitffatt^ Ardi'^à'unagratl 
dota alla Niniiiia(,.cb' tols un mari ric^hîflm^ ^aPft- un grofe 
afgiîamcnt a Niclîn,ch' fpusô un* fgtitM^e^fo^padr iti lempr 

. X 2 con 



324 ^' Chiâqlira Ma Banzola 

^con lor » es camp5 cortaltr tanta algrczza^quant* era ftà V aÊ 
fann , ch' V aveva avù . La madregna, quand la fù afekin t la 
batt , prima d' mûrir la difs : 

Am pfeva verament afptar fta ftrctta; 

Perche chi fà dal mal, dal mal s' afpetta* 

La Fola di trt Cidr. 

AL Rè d' Tarr Lunga , aveva un fiol, ch'al n' al vdeva 
quant V era lungh ; tutt V foufperanz ern in ft fiol , e 
•un orai parcva mill ann> ch'd>fs foraqualc Rè, chivlifs 
appunzarunafiolaperfpafa,tant cli'lù,ai Rèd*Torr Lunga,' 
piifs dvintar nunin . Ma pr al cuntrari mo al fiol n'era brifa 
cmod era al padr i queft mure va d' vuj a d* vder per cà la fpo- 
Ùl dal fiol , e quel an i impur ta va un corn d' averla i V era un I 
cos falvadgh, ch' n i baftavava l* anm d' pîar amor a ngotta , ' 
c quand s i diurreva , ch' bfgnava pinfar a tor mujer, e ch' 1* 
«ra ora , al fcuflava la tefta , es arfpundeva : oh certo , e qua- 
\o : oh mi vud mujer vè . Al fgnor padr era propri dfprh , e 
qyeft m6 i pareva iin guai grand, cmod frey quel! d'un 
povr omjCn* n* avîfs pan da purtar alla sa fkmeja. Lui 
mteva dinnanz al bifogn , ch* i era, ch durafsrkifo razza , e^ 
i pianzcva dinnanz,dfendi : oh fiol mi, e pufsebil , ch*a ne ra* 
vladi dar ft guft ! m6 al fiol : ehibo : piû dur d' un giaron ; 
Ferauna tefta acqusîcucehiuda,ch* an s truvava alcumpa- 
gn. Mentrch' la coia i^eva qiisi, al fuccefs un cas, ch' fi: 
crefsr anc piûî'afïann a quai puvrin dal padr; Unamat'» 
tîna quand i ern tutt a tavlai avevn mi'arcotta, c alpucn- 
cip in vols tajar z6 una fetta ,. es s f ir un tai in t' un dîd con al 
cureell , ch' asmifs a fpiffinar al fahgu , ma al âeva tant ben 
quai culor rofs cun quai bianc dl' arcotta, ch' al prençips' 
innamur6 (f qui dû culur , es difs : oh s' am dsiffi n)6 ^ch' ai 
fxiSs ai mond UQa donna bianca , e roilà cmod è^' arcotta , e 

ftûm. 

i 

■î 

• Il 



\ 



^ ^ FolaL. ; 32$ 

ft fangb, e ch'i mia vlîflh dar pr mujer,. arfonbcnd' ac- 
cord i es i dîgh m6 tant innanz fgnor padr , ch' a fon propri 
mghirigajad'cercarnunasifatta, es i dmand adefs iicen^ 
za d'andar pr almend a cercarla ^ fn' chi no ai vol na« 
fer dal mal. Al Rèarfpos : ohd'un altra fatta! fin adefs 
an^avj mai vlù, chy parlad'mujer,à4p(savla vlimàandar a 
cercar juft vu : ai h6 ben tant accar^ ch' a la tuladi , mo mî n' 
vrè fiol mi^ ch' andafsi vi , perche a favj igran priguel , clx' 
în pr al mond , e cofa incontra chi viaza : ah nô fiol mi n' 
abbandunà voftr padr , e lafsà^ch' vaga dla zent a cercarla pr 
vu : la fo ca n' s' trova mai vdî fiol mi; e qui i feva di fimi- 
tun ,. perche al n' andafs , mô al fù tutt un , T cra zà uftink 
cm' è un brlcc, al s' impunt6 , es la volsa fo mod . So padr , 
ch'vift:, ch?»l'erarifolut, ai dî una botta quantità d* zchîr? , 
edù,ptrjfervitur, epianzandalle licenzio, ch' lu a vder 
partir quai fiol , as i itrapp6 al cor ; ai ftî a guardar dri su da 
una ifneftra fîna mai ch'als' vdeva. Al prencip donca laf- 
^ôalpadr qusî addulurà , es s' mîfs a truttar per del campai- 
gn , e di bufc , e del vall , e dl città , ch' a in vift magara , e 
da pr tutt al guardava al donn per vder s' ai n' accattava una 
sifattayemaiideva dentr • Quand fù pafsà di mis^ i fer- 
vitur s' amalonn ^ e lu i andava laiTand al fpdal d ^man in 
man , ch i devn zo , e pô n* in vols più tor nfun , es s imbarc6 
in Gibilterra • Al tols un vaifell , es andô in t' gl' Indi, e qui 
fempr cercaya in tutt r città, in tutt V cà , sTavifs mai accat- 
ù, una cmod l' aveva lu in t al cor , e tant mnô i pi , ch' final- 
ment V arrivé al Ifola dl donn falvadgh » Al fmuntè a terra» 
es truvô una vecchia, vecchia, feçca, iecca, mo fecca , m6 ch* 
. ch' era la più brutta figura , ch' fufsair ora al mond ; lu la fa-» 
lutô,ep6s'imîfsa cuntar pr cofa i' era arriva lî , cioè ai 
cunt6 al bell moti v , ch' T aveva d* zirar al mond , e ch' dal 
gran zirandlar 1' erapô arriva lu La vecchia s'maravjè 
d' fta mattiria d' un , ch' pfeva ftar si ben a cafa fo, ecb' s* 
vUftralfinarper cercar una mujer juitm6 sifi^tta;Iai d^is 

X 3 pô; 



;1 



3 16 La Chii^lrra dla Ban^ola 

p6 : o quai fiol ! ch' si s' arpiatta pur , perche ai dir5 : thî hb 
trci fioli,ch' mal guai sis* atcumflh^ch' al fufs qui, gli al ma- 
gnarennfpzzà in tant brafadl mcz in tlateja^e niezin sla 
gradella ; ch'al fcappa^i , perçhe^uî miûk benj inb si* an- 
darà un p5 più innanz, al travàra quell , Ch* al cerca . Quand 
âlprcncipudî ftacofa^an's'niiïsgnancafedr, escminzàa 
corrervi. L'arrivèint'unaltrpaes doval truvô un'alrw 
vecchia pîz dla prima pr vi d* bruttezza ; anc a quellaai cun* 
tb cofa i' aveva in tcfta , e Ij i arfpos : mo an* ftà zk ben in fta 
ca lu, percher mi ragazzi , si ben ch' gli în tufetti, gli al ma- 
gnaran , ch' al parrà unt , mo gran fatt , ch' al vaga innanz , 
«il truvarà quelU ch* al cerca . Al prencip s* la fî a gamb ben 
c preft , ts arri vô rn t* un lugh dov i èra un' akra vecchia , ch* 
cra -a fedr in s* una rôda y es aveva un panir insfîlzk in t*un 
brazz , ch' era prn d' bfcuttin, e d' cunfett , es deva fta i:obba 
^ Aà magnar a di afn , ch' V aveva lï in fo cumpagnj y i quai y 
^ quand i avevn magnà , s' mtte vn a faltar in t' um riva d* un 
•fium, e p5 de\^n di calz a di tucc , ch' ern lî . Quand al pien* 
cipfû cérnièrn^^fta-vecchia^âl s imifs a cuntar tutta V iftorîa 
wA'iib ptllegrinagg • Ca vecchia «1 canfolô , ejpàt idbuna 
'otiias;ion , dh* avîiuprumett , ch' al S* unzè i bam , perche V 
aVew una fam^, df al murî va . Quand r àv fini d' magnar , la 
vecdbïai^itinb tri cidr , dlf parevn fuftcolt allora ^' .«in sla 
piartta,îai duno anc un bell curtéH ,e pô idîfs :alpom6 
d' agn'ora tumar acafk , i* ahvol , perche am inmazn y cWV 
ava pîn al fbs d* ft viaz : zà 1' -hà accattù quell ,cîtf al vleva, 
ch' an'cercà più altr : baslaman ^ i^nerj • Dis , xh* al vagaa 
l>on viazjequand rèvsîn al-fo regn,ch' al Vferma alla prinw. 
funtânà^ch altrova,e ch'altajaun-d'fti cidr,ch' aWdra 
^tiffiri d*derttr una bella fkda : quefta 'i dirù : ch' am daga fia 
y bevr , e lu fûbit , ch'^lfippa prant con V acqua , ïn chinô ta 
•S' sfumark cmodf h alvent • Ch'àl guarda p^ ahnam: Ô'elt 
i)i|ft quanHiil tajaâl fegond cedr, ch' anc d' î»qud i ulfîrà 
^^NpabeUiflima zovnaichidimndaràancquellaëa: bcvr;mô^' 
'"■- '.^ ' •'• • ■ -ai 



âldiavlv^ifs po mâi^ch'al flifs tant innuccà, clivai laifais fcap« 

far anc quella ^ ai è p6 L^ultnv cedcda tajar y ch' s' an tm pèt 

adaccatt i' ukma,x an' fô^ cofa m i £ir: pr altr ^ s' al lap6 

agumtar ^ ch" al creda, ch' T bat travid^ pofta la mujer y çh' 

alcerca* ALprencipkvtahtlagran algrezza d' ft régal, ch^' 

an'favevadactiMàs^cmiiizar a dardi cuntrasign alla vec- 

chia dal fo gradiment ; ai basô^ prinia d' tors d li, più d' cent 

volt la man>ch*era una manazza tucta plofkyck'la paré un rizz 

purzlm^allaringraziè » esidifmntis^a fonbbna fervir- 

la 9 ch' la m cmanda , e Ij pà i ari^undè dcglialtr çirimoni , e 

in fin las' aninz6 aviar vers al fo paes ; per mz ai intravîgn 

qualc priguluzz ^cmod intravîn a chi viaza,m6 an'i fù coik 

da i^n cas»Quand al fù fol luntan una giornata dal fo rcgn^ 

ch' aL pafs6 pr un bufchett do v i era una funtana , al ^ mîfs a 

iedr in t'un prà cvert d'malgaritln^d'piE^vr rufs^e Irai vot$ 

&c lapriivana dla muji er ^ ch' avè da ialjtar fora • Al cav6 d' 

inbifaccaal curtell , es cminzè a tajar al.primicedr : mq Ik> 

na;d\niancn'iùd'quell,ch'i avè dite lavecchia» Alfalt6 

fora air impruvis prefta cm' unalofna la più bella zoyiia, 

ch' an! i è mai duboi , chi avïfs vlù dpinzrla , ch* 1* avifs favù 

faracqusî bella: la parc va d'iatt, ed'fravl.Qgefta fubit 

dîfs:dam da bevr i mô al prcncip era qusl persaguardari, ch* 

an'udjgnancquandlaparl5> elitopa: fcappa yi cm' una 

faj:etta • A lu p6 ai vign tant al gran af{ann> cn^ ar vlè ïnïm. 

dardi pugn dalla rabbia , ch^al s' era lai^à fcappar i\ bella 

galantar j d' in man \ bafta T avers al fegond , e puntualment 

al fi r oca anc fta volta ^ es lafsô andar vi anc auella pr n' clTr 

preft a dari da bevr • L' era acjusi infpirtà^ th'as dsè dl viL 

lanj da can \ al dsè : mèmài ai mi di l aviv mai vift piz ? ml 

cred , ch' al bfgnarè darm in slà tefta cmod s' fk a una bîfla : 

s' an' fufs fia avvisà , a frè da cumpatir : o£s dis , fù pur al al« 

tr 9 ch' a fazza anc fta volta una qualc prudezza'. Al taj6 

r ultm , es ufsl fora una blezza : m6 una cofa , ch' era vera- 

ment jota^an'ièpiù dubbi, ch^s' in. vedaiuna slÊitu. \J 

X 4 . avcva 






^28 La Chiaqlha dla Bdnzola 

aveva tutt V blezz , ch' s' ponii aver ; quefta î draand6 al fa- 
lîtdabevr, elùftavoltan ifti a pinlar, es ijn di. Quand 
ràvbvù, r armas lî dalù,ch*la cunrimplavatla vn c6ali*ahr,- 
ch' y era juft tal , e quai al s*F eraf figura lu , biancacm* era 
quia rcotta , e rofsa , ch' la paré d' cinabr , di cavj biund cm^ 
è r or , e di ucch nigr amurà y una bella bocca , bell nas , € m 
fomma bella da un cô aU'altr • Al prencip s*andava sfcrgand 
i ucch , ch' r avè pora d' n* s'Jnfunîar ^ ma al vîft p6 , th'l* 
craverament una donna cmodyài ^sû mîfsa farcarèzz, e 
po i difs : mo fgnurina an^a vui miga cundur a calaqusi 
fenza fquarchi i ch' ai la vui cundur cunza da Regîna , c pô 
bsè^ch^alafezzavlKr, perche acqusi dfpujà, ai frètropp 
j^ardà dri r dis , fen una cofa ; ai e qui un albr , ch* è incav^ 
ijuï z6 bafs in t âl pè, ch'al par juft fatt à pofta pr un ftanziol^ 
ch'la s' arampiga,ch- ai dârô mî la man , e p6 cnMa m afpctta^^ 
ch*la p6 credr s*am.mzgtiarôtl'turnar prcft a tprla, esirô 
acëurhéagnà da i rai*feiyîtur , c carozz , è abit, ctiitt quel y 
ch i vol ; Ij difs : rno Ignér ^V, ma fgnor sî , ch* al s* lerva 
pur . Lu and6 , e Ij arma^in tl* albr,al quai era prôpri dri al- 
la fponda dla vafca y dov i càfcava V acqua dla funtanâ i e T 
albrs' vdevaintl^açqua, cqusî ancas vdeva la s6 figura d 
ij. Ora ai era in qla città una fchfava mora, ch' fù manda 
dalla fopâtronacori un calcedr ator d* qui' acqùa d'qla 
fîintaha xla far una favuhà • Quftj[ vift la zô in tl^acqua V im- 
magin* d' quella , ch' era in tV albr , la pinsô d* éffr Ij mede- 
finia, ch* fufs sî bella> es dtfs in f al s6 linguaz (ch i difn m\ 
ch'èmurefc) 

Cofa Inédit ?m^ fiarf fort unatal • 

Doncd fi beliafiary 

E fatrona m mandar 

Tnn al di acqua a pgkar? • 

Quand V àv dïtt qusi la cuzzunè çon quatit fia V àv în tutt 
dou r man al calzedr ins'Uiiamafçgna, ch'al dvintûuna 
irittella, ep6 feguitè: • . ■ 

-■- ^ Mo 



lHâ L. ' 319 

Mi ûùîi dowr fâlcofa comporter. 
Quand la fti a ca, la patrona i dmandb Mn& e qusl dov è m6 
al calcedr ? La fchiava arfpos : 

ADerPr Jcfgrazia battnt cakedr^ 

Ejferî rott etme fà r n)tdr m ^ 

Lapatronai «îfs fta sfrappla, e qul'altra mattîna la idïf 
una barilina^ dfendi : tù Imp m5 quefta d* acqua | H atidô là,» 
csvîft un altra volta in tTâcqua quia gran belîa fiola , c 
crdandd'eflr li^ lacmitt26a fufpirat pr cumpafsion d' se 
medcfima , ch' ftîfs a far là ferva'i 

EJJerqusihellal , . 

lacmînzôadir: 

Ah non ejjer frofri Pcà , 
Cbe beitetiTb» Jî ffunâà 
Sipfa femfr deBinà 
Afern)ir\fndnejfrfcàf 
e taff: quand T ày ditt qusi , la sbattl tftnt fort la barillina in 
di cudn , ch' 1' and6 in mîll brisl. Quand la fù acà,la pa« 
trôna s^ mî fs a zigar cmod s*pô credr, es i dmandô cofa 
la i 21* âfveva m6 ratt d' quia barillina ? Ij arfpos : 
' È^rarrmat lï ^Jtn nn afn: 
^'Mihiriiran^frfofat^^' 
Blncakboveridaty 
Ehfritl tntt qnant s fondât . 
La patrona n' psi ftar ai slgn dalla rabbia , e$ chiappà al mat- 
tarell,cs i di tant baftunà in s la fchîna, ch* r andè dri lin ch* 
la fù ftracca,e p6 vols, ch*la turnafs vi allora con una brocca 
d* terra, es i difs: ftn' m* va a impir fta brocca con quracquà, 
jnâl gual a tî . La fchîàva rurnà là tutta ingrugnà , Y impî la 
brocca caminand, mo înt'l'andar vi iaguard6 una bona 
volta in tT acqua , la s vîft, o ch' la pins5 d'vedrs acqusî bel- 
la ,es cmin25 a efagerar la fo dfgrazia d' aver d' anaar trar 
pj alla patrona , ch' era inftizzî ; dis : 
Mo ejfif fur m matta\ 

m 



j^ 39 ^^ Chiaqtirikiia Bani(olà 

Mi fadrona B^ fiiijbéidàl 
; Mi mon ^hrfiA H^^ brawidé: 

Starjî lella , 9 fo ferwr? , - j 

Jh non n)ler fin ifuefl ^rir ^ ,^ 
Quand r à V ditt qusi ^ la cminz6 a sfuraccbiac la hrocca con 
un' agucduo» grofs grofs ^ ch^ r aveva in tefta ,. c la Iwxxa 
Cmins^ a orar vi V acqua da tutt cuii bus , cb^la rpiâmav«.da 
tuttilà« La2Qvnas.âb'e£am|'l albran>îattà9.n'psi^ 
sigttdal gmi rïdr^ios Ti ima sbaccalaisata^tort tant ch'Ia mou 
finti» es vult6 la tefta in quai vers 49V i\^€va fîfttà cîck> f^ 
vîft quia gran bella cofa: la i dîfs : ; 

Ah : f (j/i 'vedir ? j . 

M/ rw^/> ejfer fi bella ! 

jMb cafir ti douir donm €Jfcr ftêeîU ? 

Mâche far? 

Ferche ^ia non anda^i 
çfxlà 2nwMitcà » ch' era tutea curtsj ^ la i arfpM: m^s'aa' 
poTs) ch' al bso ^ ch' afpetta uaprencip , ch? ni hà da v;£^'a 
fior^ch'rèandàapmvderdiabit^ch^'amvînpèafpuar^e 
perchèan'vol),ch'aslppaviftaincai foregn açquéinuda^ 
am porta df abit^ ch'lran belllism: an' s6^ niiga nj^ d' ch' 
robba i fran, m5 a cred^ ch' certo i fun bi jpurafs3^« La ma> 
ra, ch'finti fta cofa^fi fubit i su cunt d'vler âur un' tsadiment, 
e bufcars Ij , s^ la pfeva 9 quai bcun«ln; l' ac^oaalla zovna : 
Màrit nùbU donea afpMrf 

teré^ eeila non cMMcèar? 

JAi ^làoler ^ m Jan)er far ^ 

Mi W^r> eb' ii beUafiar. 
La ragazza arfpos : m6 si ben , ni6 sî ben , vgni pnr vf , dH 
am fàrj un gran fervizi; perche al perucbin s' è tutt fgumbià^ 
es i dit la man , perche la muntals in tl' àlbr , ch' a vder qvl^ 
dou manuni iafem^alparèunpezz d' caviar, e una zun* 
cà • Lamora cminzè con un' agucchion a cunlpartir icavj 
per far vlAa d'vleri 'arrizzar; Tera un aguçcfaion da uft 
- quat- 



^airtrlnr^fat fa qui* Mkf^xii' i' avè adrurvà a c&cachiar là 
Dipcai^ k^n^dida unpocvomodadlera^iti ticavj, e pè 
ficc6 denur in t' la codga (tia tefta l' agucchion^pr opriin t A 
cerydl) ch' la povra ragazza cridava quant la pfeva dal fpaii 
fm) es Gtmiw5a4ii:: obclunjhma^ ùlumbmâr ; in tal dir qusà^ 
la dvimô veramem la j^ù ^Ua clomba^ £fa'>s* puis vder ^ ^ 
yûl6 vi • La mora tuttaaligcas'dfpuj^daain coall'altr^pran- 
Tifai« altHam: in queft axjmabella xagazza;daiîxm j&g^o^ 
di sûpaign jchî'n^ vâlevn d(MiigaJdetty esi jtià vi lutmjtiquaftf 
psi itàt âl sa brazz ^ te Jlj aklè /U dentr da^qursalhr pr 
afptar al pmncip, cfa' la paKva una ft^ra^d'^arbon» ia tani: 
ft prenc^ «urne ^con una gran ^juantâtà di su xaâ»liF;^ 
€un gvan iîsgiHtd'altra zent a cavallyal*s'accuft6;air albdC^ 
es truvbliilacofa. Aldumdri^^ii'al crdè âi'Aver t^uraMÂ 
«Ibr ^mè^Wift ^iâ^V era pè quell v>€s di/s : me a digb jqii^ 
zo¥na a di ^ugh zusenja ?iîv vd : omdw ? Liïf^Q/^^£k\\àA^ 
ïbT ciuingrugnà iott , la i affpos : 
"Ti jfejtàr faM mara^à f 

Mo troffu Mrd effr ^turnà : ^ 

Fcrch' mi aria ti fjfer foffnr : 

E far qufi negra 'v^gnir; 

E ti caufa efir d' /? malanii: 

Star to dann^ftar^Pù darm^ 
Al prencip diis: m6 una bulcalai dsi una bag^tellavvù a que- 
t&^xxh queil è (tàun beLguafdagn vè » Bafta qui an s'psèitir al- 
^r:^lcniippô^Ù qudj^es lapminzèavâir con^quiibiif bit, eh^ 
4'era ken/p6 un pca ^ai de va dî i):ra|>uu: in t al uÂirlà^escn par « 
Java, cb' {*^^un*z\i^£azzjùïùs^ icèUgàuCon.un cav2al,fe pèis* 
avièvGon tuita qula«ent alla ctttà,,ie tutt lufclvn incpnt» , 
iper<îheann em mai d'avvi&dV-der quia bellezza^ch'aligliavie- 
-Vâ^efcrht. Quandal prencip iVut,. ai cr fsî più la rabhia dalla 
•yexgogna ,percheaUvdevay cb' al Rè , e la Regioa .s' guar- 
'dàyn, epj> s'iVnnzevn in tLfpall. Alîlnteva p6 dia zcnt 
pr r ftrà fegQndçh'i palïivn., çh" s' andavn dmandand l'.ua 

raU 



331 LaChiaqliradlâBan^êla 

Taltrimèèlaquefta? oh la volèiTr Ta làdra Regina i ohi'^ 
b6 : ohîbô : di altr dfevh mô n* fat s'I hà afià tutt al mond pr 
adlizerla ^ m5 si, es Thà cattk in t*al mazz» Lu a ftntir 
Ai cos , ai vgnè mill rabbi attorn • Cio non oftant» al Re.s6 
padr 9 ch' i avè fempr vlù un ^ran ben , i fi la munzia dal xp^ 
gn ) e s' al corondnn Rè , e aUa fgnora bambozza.anca \i i| 
miâh la cotona m tefta , ch' zigava miforicordia # I yfsAùï p6 
hi un gran dfnar ^ ch i tolfn fih di cugh impred ^ pÊidhgat 
era un gran dafar ; chi piftava V pulpett , du fèva la toita § 
chi plava di tuCc y chi cufeva V lafagn • In quai mentr ch' i 
era ft' gran tîritoft in cusina , al vign dentr pr' un fenftrmia 
piûbdlaclumbina, ch'a vliilî vedr, la qualparlô^esdifs: 
.oh cugh cmod ftà^ ^h dop ch' V hà fpusà la sb nx)ia ? oh 
ch'beila fîgùrina! Al cugh alla prima n'hadèaftacof^^ 
perche raveva troppda tar^ moftabiliola tur%i6 iuialtra 
Yvolta a dir ^' âlefs paroi , e p6 anc laterza Volta; al s' 
cminz6 p6a maravjar , ch' una clomba parlafs , es andà 
su alla tavla a cuntar dla biftia, ch'era vgnù • I erntutt 
Il a fedr , e la fgnora dralba cmandô ; dis y 
Tigliarla ^ figliarla ^ 

E mi d' lungh magnarla 

Cotta che la far à ^ 

Mezza fofra un brodetr , 

E /' altr a in tant folfett . 
Al cugh turnô zô , es andô con tanta deArezza , ch- ai vîga 
fatt d'piarla , e pô i ftriccô la teûa , es la bagnô in tVuna eal- 
darîna d'àcqua calda,.cs la plô; al trï pô V acqua con l'penn 
int'uncurtil, ch'era dedri dalla cusîna. An.pafs6tridi', 
ch'in quai lugh dov al gli avcva trattl'açquaai nafcî Uji 
bell albr d' cedr . La fgnora zà s' niagnè la •cluïhbîna, 
einfufsancftàdeglialtr . Alprencipmônonfol-n'n' av€- 




vafemprçoiialgrugti. Un dvrera a una fneftraasbftcht^ 
chiar» fta £neftra guardavà juft in quai curtSett do v i era nad 
ft cedr;al s' tnaraviô vdend l\ fta pianta qusl belbi ch' là 
niavèmaivift^esdii^: oh vè! m6 cmod è nad liqoal bel 
albrd'cedr^ch^n'nMèmai ûk? Alchiam^al cugh» es i 
dmànd6: da quand in zà è nad quai cedr? Lui cunt6 la 
cofa dla clumbîna , e ch' V era nad da dop ch* lu avè trattll V 
penn y e T acqua • Âl prencip dîfs: ofs tint a ment ^ ch' 1* bà 
da dar fora cvell da fti cîdf • Al dî ordn fott pena dla vîta* 
ch' nfun avîfs ardfr d* rufpigar attorn a quia pianta, e ch* s* 
avifsuna fomma premura, ch'an s'guaftafs^ anzi che(al 
Ibggiuns ) a vui , ch' al s' adacqua con ^randiligenza. Da 11 
apucdi^ralbrmifsforatri bdililTm ctdrjuft cmod era qui^ 
ch' avè dunà la donna falvadga al prencip • Quand i funfi 
d* quia grandezza j al prencip i fî cufîr ^ ep6s'afr6int*una 
ftanzia, es tolsfigh una tazza d* acqua ^ e con qui' mefs cur^ 
tell, ch'^i avè dunà quia donna (ch^atravè fempr tgnù in bifi 
facca>ai cminzô a tajâr,e s intravîgn juft quell, ch'era intrav^ 
gnû alla prima : cioè d' faltar fora una betla fada , ch' dman- 
dô da bevr , epbdl' èffr lu qusî oca dn* ijn dar «Dop al print 
al taj6 al fécond, emedefimamentvlgn la fada, e dai pur 
conftifâd,edaipùrae(rr lu un gran zuccon. Finalment 
al taj5r ultm , esi d) da bevr , eli i armas- una bella tofa tal 
equaleralaprîma,ch*ravèlafsàlk in tl*albr. Queftas' i 
mifsa cuntar al tradiment, ch'iera ftà fatt dalla mora • An 
s* p6 defcrivr V algrezza in t* la quai çra al prencip pr aver 
turnà a truvar la bella ragazza ; quefta era tant granda , ch' 
an psi fîntir la rabbia , ch*i arev avù da far vgnirTinven- 
zion d^ quia ftrija dla mora : zà a ft tradiment T avè pinfir d' 
remediaritantpreft, ch* an* vols môgnanc, ch* fta cofa al 
dfturbafs • I s f inn p5 di fquas , e dl fînezz, ch' zà fenza ch' a 
Ir conta, av rpsjfigurar. L'^àv p^frezza d' fàr una hur- 
la a tutt qut dla cort , muftrandi fta beRa fîola ^ e qusl eami^v 
liand al s' ù purtar di pagn, es la vftl, epèlaciappàper 

man^ 



334 La ChiaqUFailaBan!(plâ 

]iiaa,esUcundufsmtUiala/ch'era.attU.piaiV<U'£ôu tkxiii 
^' lu , e d' Qobiiità » percb« sa aveva dk far^un» le^ ^ baU \ 
es i eral' in^d . Al dmandb a un pr uivjûydiim un.p6c,,c&-. 
ibrta d' caftiglpinteritarè chi «vefs Eut un toit^ c un nulgtaiv 
dlfsm^ fta fg.nurîna,ch*ai h6 qui pr man ? tuct arfpuadevDiU 
penntamugn. In uklB al prencip ebiam6 la.ibpandbozast 
d'F,eg)i)a,^idmand6 anc ali cpia Pa£cvJ^ja.ç^aviA 
tx{tdîqulaigDOXft* .UarifiQs: ; . : 

" Étfitfat y htmjêry 

■ é.pè gU «fâ tmtt ;c/Mi> 

Zà du tut tmont: 

Jtuiofha mâ^ Ètè- tronta* 

Ld mtmtriét é' iêim offrant • 
Aljprencipar^o» ; c^ben dosea: ton l' uecafîoa, di' t| ftà, 
lîla ni bn^r», ch't'hÀîta^ Ôa ignora uiurpin(U:kcu' 
roiMte iagamdt t> Regîoa^'aB se da chf I^Zyâcqusl ta mi zal* 
trôna t* pruvarà anc al o^igh, cb' t*^racjcit, es vurçh dlsj ^l' 
ifte^ch'èôà propoft da d. Fkcat m6^deck> qui' agucchiair, 
cb' t > fiecafs a li m t la tefta ^e magna m6 adefk qtQainp]^ > 
< qval bJTvd^t, ch' t' uednaÊt co& l' fou cam. : lova dali boj^>: 
tn' sa ch' la fàsj|i&dal<diavWàtutta i]a.];eml? Subit fînllxxuF 
manzlaa , al fïà^ e£eg)i> la fentenza, h. fù brusà, e p6-ipa£|;u^ 
L' cendr z6 da una mimagna . La fgnoza nqva aimais. ^,i^u 
Uonaa0Qlutad*agp'eora,esiÎ!nnkfo'iefta.daball conmaU ' 
t» algrezza , e aUiof» al psencip» turn^ a^kii* nozz coaaitx» 
tantguâ in tl< {«eond^ <ïutaA»r avcva avùdfpettiatl* pmm* 

Làt^fimâga £ tutt ï FqL 

TU« ftinn a udif con gli ur^cch. ben dckt ft' uknia. fis- 
la; mô s avarcuidà, quand i cminzonna dirai fola^ 
fadfj , çh* tutt' lU donn U cuntavn dinaanza unpienci^-y ch.' 
avifpusàunamoia^cb' ayèfattiuaafufîgna^ ci^ccaijuâ;,ia. 

si* 



srandar d* quella ^ ch* âvè fatt quftj, ch'«* é dcfcrîtta in ft* 
ulma fola : e s* an' v' af curdaffi ben bcn al fil , tuliv là pazin^ 
zia d* tut nar a kzr la^rima fola , ch^av vgiiarà in ment agit 
cofa. Chra,anodaih6dltt)tuttftinn atcint a iindr ft'ult- 
fta; mo ficcom Y «era zà pales al tradiment, ch* avè fatt qui j^ 
cb' eu dvîntà princîpcflfà , acqûsî aï £û tra qui, ch' ern lî, ch* 
sbîafinonn quia zanzira y cH* era andà a dsfurnar una fola ^ 
ch'pareva inpuntmifla mfem per riiiÊizzara qala fgnora 
V fou bugà . QuegH altr donii V éfevn : oh la n^ avè mai da 
cuntar quefta preient una^ch^hà fporc la camiâi: dîavll 
r è juû juft quell , ch^ V hk fati Ij, e certo quella , chU' hà dît- 
ta , Vè ftkun mîraqul , ch' la n' bufca di pugn in t al muftazz 
dalla prindpeCa • Cmod in e£Fett , s^an vli m6 altr » s' la a 
bufc6 di pugn , almanc as vift , ch' fia fola i vgnè in garett ^ 
csn* iînîaialtrchearandnar al inuftazz^ es* ia n*nils ftà 

3USÎ negra,asfrevvîft, chMa frè dvintà d^millculur* Av 
sj zà arcurdar,ch' quia bambozza iavcva mîfs attorn tant al 
gran afîol d' vuja d' udir dl fol, ch* la n pfeva ùr amanc , pr 
altr s la n' fufs fta sfurzà dalla fada , ch' dîfs dar qui iftint al. 
la bambozza ^ Tarevr fatt dsfar la cunverfazion quand la fînti 
quft^ultma. Al p6 anc' çflTr, ch'la ftîfs lîprn'dar fufpett 
al prencip sô mari : bafta tira quell , c qui* altr bifugnô, ch* 
la Dvîfs ft fîruppin , m6 la 4i{$ in cor s6 : laflTa pur far a 
mî, s* t' hk cont la fola t la pâdirk ben vè. Al prencip, 
cfa* ai piafcva mô purafsà al fpali d* ûi fol , n' fil a cercar s* 
ai era chi fufs dfguftà , perche lu n* capi ngotfa , es 
2g»6alla Zoza, ch* dsifs un pà su quell , ch* T avè dadir* 
Sta ZQzaérà m6 quella , ch^arev avù da tuccar al prendp pr 
giuftlzia , s* qui) n i tuleva al poft • Oradonca quand al pren- 
cip i urdn6 la fola , la s' liv6 su , es fi un bell inchîn , e p6 
cmînzè . Dis : i è m6 dubbi eccellenza , s* a la cont cmoa r 
è , ch' a vîgna p6 in garett a qualc un ? perche raî i dîgh al 
vçr : 9 fon una, ch* bs6, ch* al amolla cmod am la fent : quelle 
ch* ai hà in t al cor ^ al h6in t^ la lengua • Al prencip aripot; 



'1 

33^ J-A Chia(jUr4 iU Bdn%oîd y 

m6chihàm6dae(rrquell,chivlgiuingarettngotta?afon ^ 
mi, di- iCmand^'.es n'hà da vgnir in garett a nf^n , cm' 
an' m' vin a mî : dis , dsj pur su quell , ch' a ylj , ch' a s6 ml i 
ch' da qiiai bell bucchin an i hà da ufsir fn' del ços ^ ch' ac- 
comdnalflomgh* Sti paroi, clf difs al prencip, funntant 
ftilâ, ch' dinn in t al cor alla principeiTa morale alniir i feva 
lapp lapp, e in quant a li Tarev vlû eifr a dzun d' aver fart dir 
. V ibl, es Qubiuva molt^ch' l'ulcma fufs al principi dla dicver- | 
. ta del fou bugà ; la tgnè ditt : tint a ment , ch' al mal temp 
fe dfcarga adofs a mi • La Zoza intant cminzè a cuntar tutt r 
su afFann : prima dla gran malincun j , ch' la pateva , e p6 dl' i 
aguraz , ch' i fi quia vecchia , al vlaz, ch' la fi pr atruvar al 
prencip , la funtana , ch' la Cruv6 , e infomma tutt quell , ch' ! 
I in t la prima d' (li fol , ch' a la psi turnar arlezr • Quand la | 
Biora iinti fta tantanà la difs tra i dint : oh una bufca ! e p6 
cmînzôacridar: , " ,i[ 

Ti Bar %itta non Mrlar : Ù 

S" ti ferwfttr i' jeguitar^ 

E mi fugn in fanz»a àar , 

JE îo fiol mler amma^zar^ 
Al prencip, ch'capî, ch' la irè doncaftà la Zozaquella, 
chifrè tocca in fcambi d'qulj , ai vign tant su i chiù , t%\ 
crfsi la rabbia a vder, ch' la n' vleva laflar finir la parlada, ch| 
al s i vultè con (ma rabbia , es i difs : alon a chi dighia ? cbi 
it ti? avui, ch'la conta agn cofadaraaron: ft'm'romp 
niint niint dond s' fol dir, at fîccarô cvell in t al muftazz , u 
s' vultè p6 alla Zoza, es i difs: feguitàpurvù,elafsàgra» 
chiarqulj. La Zoza feguitè a dir dla mailella, ch*la tru« 
v6 pina quand la s' dfd6, e in ultm zgnand vers la fçhiava, 
dis , am è p5 fia fatt T ingann d' averm toit voftra eccellen- 
ca • Qpand la fù a numinaral lu , la s mifs tant fort a pîanzri 
ch'la n'psi più finir. Al prencip capi air ora dal tuttal j 
trent* un , es guardô ail a fcnia v a , ch' s' era mlfs la tefta in l 
fen con un grugnazz lunghlungh; al s imifsadirdlviU h 

1^1 |l 



Fola L7. 337 

Un j , ch' andonn dr) degli or , e p6 vols , ch* la cunfsafs lî 
6* fo bocca tutt al tradiment . Al cmand6 p6, ch* s* fîfs una 
buf a in terra in t* un prà, e ch' la i fufs ruppli Un aJla tefta, ac 
ciocche la ftintafs piû ainurir. Al fpus6 p6 la Zoza, es f i av. 
vifar al Rè d' Vall Plofa ,çh'era fô padr d' 1|,. ch* vgnifs al 
feft , ch' (ann célébra con una magnificen^a grandiflima . 
Qusi fini la grandezzad' quia fgnoia puftlzza, e qusi finifs 
anca mi V fol , ch* v* aran fecc vu , ch T gli avj Ictt, anc più » 
^ch'lnra*ànfeccinî,chrglih6fcrîtt. 



A L SI ht* 






Î38 



Pagina 


4 


P* 


i& 


P- 


»9 


9- 


3» 


P* 


SS 


P» 


SS 


P* 


J7 


P- 


7* 


P» 


7* 


P» 


7» 


P- 


95 


P- 


9J 


P- 


lOl 


P» 


tôt, 


P' 


lOJ 


P' 


IO< 


P- 


ia< 


P* 


iiL 


P» 


«»4 


P» 


tk« 


P* 


ikS 


P» 


M4 


P- 


n* 


P* 


1*7 


p. 


i(SS 


P* 


17» 


P- 


it« 


P- 


(8t 


P« 


193 


p.i»i 


P- 


»0» 


r- 


»I* 


p* 


»I7 


P' 


«i< 


p- 


»»9 


p^tjt 


P.»5S 


P- 


*>« 


P »40 


P-»47 


P- 


M» 



p. M» 



linea ^ 


n 




1. 


it 




u 


1 




1. 


to 




1. 


»7 




I> 


lO 




1. 


S 




1. 


»4 




1. 


S 




L 


SI 




L 


8 ' 




L ultina 




L 


t 




]• 


ultinu 




u 


xi 




1. 


»» 




1. 


*J 


} 


U 7 

i. altima 


^ 


I. 


II 


L 


»J 




L 


9 




L 


»» 




U 


& 




). 


s 




1. 


i7 




1. 


I» 




t. 


lE 


) 


r. 


1% 


1. 


19 




L 


i 




1. 


17 




1. 


14 




1. 


tt 




1* 


ultinu 




h 


>4 




L 


II 




L 


13 




L 


14 




L 


«7 




1. 


I 




I. 


iS 




L 


lO 


^ 


I. 
1. 


>i 
AS 




h 


«4 



1RRI« . 

ftttà 

fus 

pcrh* 

nilt nilt 

cusli 

fnerj quaa 

cgufs 

divatar 

ftttja 

chicparar 

curtefs 

lafsal 

ha 

Zola 

quai 

trar 

fncfta 

vicva 

cafs 

us 

bellt 

vign 

gnvdava _. 

pzln 

fiol 

fcuffam 

dftuzeva 

vgù 

vs 

arfjiois 

iatcfs 

far 

lufleva 

d* 

fatt 

un 

? 

dgih 

penlzenza 

arpos 

nn 

vuiô 

aman va 

fur ta 

pinfonn 

cgufsc 



COKÊktZIOK 

fiitta 

fufi^ 

pcrch* 

niint niint 

cunsH 

fgioerj quand 

cgnuâ 

dvincar 

vuîa 

chiaccarar 

eu r tes 

laflal 

fiola 

qualch* 

tratt 

foeftra 

vlcva 

eafs 

ufs 

bell 

vignîo* 

guardava 

PZQIQ 

iiol 

fcufam 

diiruLCva 

VgQll 

uTs 

arfpos 

intes 

far 

lufevo 

da 

fatt 

una 

dlgh 

penitenza 

arfpos 

un 

vuJtô 

amanvà 

tutta 

pinfonn 

cgnufsr 

Pagina S57 



p.» 5^ 

p. 165 
p.*7d 

p.»77 
p. 184 

P*»VS 
P »f 9 
p. 311 

P-5I4 

P-5Î7 
P-S" 
P«5»7 
P-3Jt 
P'555 



^ 



L 19 
L ultima 
L 10 
I. %6 
h 19 ■ 
1* ultima 
1. 17 

I. IK 

I %z 

L 1 
1. 9 
1 X 
!• it 
1. ultima 
1. 16 
l ultima 



EURUR 

licen- 

balenna 

travaja 

fatta 

fatt 

preffir 

fiola 

incutrft 

pzlna 

cvell 

giajard 

Jacmnl 

pzln 

jota 

zugenja 

ciappi 



n9 

COKREZZIOK 

m 

balena 

travajà 

fatta 

fatt 

prefa 

ch' 

fiola 

incuntrd 

Einlna 
ufcar cvell 
gajard 
Jacmln 
pznln 
jotta 
zujsbea/a 
chuppô 



♦1 

1 



1i 



-^f 



r