Skip to main content

Full text of "Latin works"

See other formats 


PRINCETON,  J. 


BR  75    .W8   1883  v. 12 
Wycliffe,   John,   d.  1384. 
1  Latin  works 


Shelf. 


\ 


JOANNIS  WICLIF 


DE  ENTE  PRAEDICAMENTALI 

FROM  THE  UNIQUE  VIENNA  MS. 


QUAESTIONES  XIII  LOGICAE  ET  PHILOSOPHICAE 

FROM  THE  UNIQUE  PRAGUE  MS. 


FOR  THE  FIRST  TIME  EDITED 
BY 

DR  RUDOLF  BEER 

AMANU  ENSIS    OF    THE    IMPERIAL    AND    ROYAL    COURT    LIBRARY    OF  VIENNA, 
CORRESPONDING  MEMBER  OF  THE  REAL  ACADEMIA  DE  LA  HISTORIA  IN  MADRID 
AND   OF  THE   REAL    ACADEMIA   DE   BUENAS    LETRAS   AT  BARCELONA. 


LONDON. 

PUBLISHED   FOR  THE  WYCLIF  SOCIKTV  BY  TRUBNER  &  G° 

57  AXD  59  LUDGATE  HILL. 

.1891. 


Digitized  by  the  Internet 

Archive 

in  2014 

https  ://arch  i  ve .  o  rg/detai  I  s/l  at  i  n  wo  rks  1 2wycl 


ERNESTO  ■  EQVITI  •  A  •  BIRK 

BIBLIOTHEGAE  ■  PALATINAE  •  VINDOBONENSIS 
PRAEFECTO  •  ILLVSTRI 
PER  XII  •  LVSTRA  •  PVBLICIS  •  OFFICIIS  •  DE  •  PATRIA  •  BENE  •  MERITO 

ANIMI  GRATISSIMI 
PIGNVS  PVSILLVM 


A* 


INTRODUCTION. 


The  publication  of  the  two  philosophical  works,  De  Ente  Praedi- 
camentali  and  Quaestiones  XIII,  is  the  fulhlment  of  a  promise  made 
five  vears  ago  by  the  writer,  in  his  edition  of  De  Composicione  hominis, 
to  edit  some  more  of  Wyclif  s  philosophical  works,  and  thus  to  make 
this  great  master's  system  of  thought  better  known.  I  began  these 
ulterior  labours  in  1886,  by  copying  the  Quaestiones  for  the  Wyclif 
Societv;  but  they  were  interrupted  and  unavoidably  postponed  for 
some  time  on  account  of  travels  and  various  other  engagements.  At 
length  Dr.  Furnivall,  whose  untiring  activity  in  all  matters  concerning 
Wyclif  is  so  well  known,  prevailed  upon  me  to  edit  the  Questiones  XIII; 
and  as  this  treatise  was  not  suffkient  to  make  up  a  volume,  another 
was  to  be  adjoined  to  it,  I  chose  De  Ente  Praedicamentali,  copied  the 
MS.  in  1888 — 1889,  and  continued  preparing  the  volume  for  press  up 
to  the  present  time. 

I  must  add  a  few  remarks,  necessary  for  a  just  appreciation  both 
of  the  treatises  themselves  and  of  the  present  edition  as  it  stands. 

I.  De  Ente  Praedicamentali. 
1.  Title  aud  place  of  tlie  work  in  Wyclif  s  philosophical  writings. 

The  first  question  regards  the  title.  The  earliest  writer,  so  far 
as  I  know,  who  mentions  this  work  is  Michael  Denis,  in  his  Codices 
Manuscripti  theologici  Bibliothecae  Palatinae  Vindobonensis.  Vindo- 
bonae  17  g4,  VoL  /,  part.  II,  page  i5ii.  His  mention  runs  thus: 
Cod.  CCCVI,fol.  igo,  p.  2.  Absque  titulo;  tractatus  De  Ente  Particulari 
qui  incipit:  Suppositis  ex  superius  declaratis  et  declarandis  1  in  posterum 

1  Our  edition  has  dicendis,  the'  only  right  reading  of  d&s. 


VJ 


INTRODUCTION. 


quod  ens  communissimum  etc.  The  same  title  is.repeated,  nearly  in 
the  same  vvords,  not  only  by  Shirley  (Catalogue,  p.  2)  but  also  in 
the  Tabulae  Codicum,  vol.  2,  s.  n.  4307.  In  Denis'  notice,  it  may 
seem  strange  that  absque  titulo  is  immediately  followed  by  so  precise 
a  description  of  the  heading:  De  Ente  Particulari.  Yet  it  does  not 
follow  that  the  heading  is  of  Denis'  invention.  It  is  true  that  we 
find  no  title  upon  fol.  190',  where  the  work  begins;  but  at  the  top 
ff.  193  and  194  we  read  an  abbreviated  title  as  follows:  d'  ente  pTith. 
This  accounts  for  the  heading;  but  the  abbreviation  has  certainly 
been  hitherto  misread.  We  can  no  more  read  pnth  as  particulari, 
according  to  the  rules  of  palaeography,  than  we  can  deny  that  the 
contents  of  the  work  relate  to  the  praedicamenta.  I  have  therefore  had 
no  hesitation  in  reading  De  Ente  Praedicamentali  as  the  true  title 
of  the  work. 

We  see  that  the  marginal  notes  are  not  without  a  certain 
significance.  They  have  been  of  use,  not  only  as  regards  the  preceding 
question,  but  in  determining  the  right  place  of  the  work  in  Wyclifs 
philosophical  series.  At  the  end  of  De  Compositione  Hominis  (a  separate 
work,  as  is  well  known),  there  follows  on  f.  1 58  (in  red  ink  on  the 
top  of  the  page  1): 

Incipit       tctat9  p'1119       Lib'  p'm9        d'  ente  191  Camp'm 

which  is  the  first  part  of  the  first  book  De  Ente  (Shirley,  p.  2,  N°  8, 
Book  I).  The  same  heading  is  also  on  the  following  pages  but  divided, 
so  that  half  is  on  each  page.  The  following  diagram  will  explain  these 
details  yet  more  clearly: 


F.  i58' 

F.  1  59 

Tractatus  p'mg 

Lib'  p'm9 

d'  ente  igni 

Camp'm 

and  so  on  until  f.  167',  where  Tractatus  Primus  comes  to  an  end, 
and  a  note  in  red  ink,  evidently  by  the  same  hand,  says:  Explicii 


INTRODUCTION. 


VII 


tractatus  primus  de  ente  in  communi;  and  on  the  same  line:  Incipit 
tractatus  secundus  libri  de  ente  primo  in  communi;  and  Shirley's 
treatise  follows  (p.  2,  N°  8,  Book  II).  Here  too  we  find,  on  ff.  168 
and  169  for  instance  the  appropriate  heading: 


F.  168' 

F.  169 

Tctato  2o 

liber  p'mo 

d'  ente  p'mo  ioni 

Camp'm 

Shirley's  statement  as  to  pagination  requires  correction  here, 
Book  I,  1,2,  does  not  end  at  f.  167  (as  stated  p.  3,  end),  but  goes  on 
to  f.  177,  where  we  read  the  closing  words  of  tr.  2:  uindirecte  occasio 
peccandi".  We  must  also  notice  a  regrettable  omission  in  Shirley's 
otherwise  valuable  catalogue.  F.  177'  begins  with  the  words  Consequens 
est  purgare:  it  is  the  treatise  referred  to  p.  2,  N°  8,  Book  I,  3;  but 
Shirley  does  not  mention  this.  The  copyist,  intending  to  remove  all 
doubts  as  to  the  connection  of  this  treatise  with  the  former  ones,  has 


taken  care  to  point  it  out  as  before, 

by  a  note  at  the  top  of  the  page; 

and  we  find  on  ff.  181',  182, 

F.  181' 

F.  182 

d'ente  i9niTctat939             lib'  p'm9 

Cam3m 

in  the  same  hand  as  all  along.  This  third  treatise  ends  on  f.  184  with 
ihe  words  Talia  signa  oportet,  as  given  by  Shirley. 

Leaving  f.  184,  we  come,  on  f.  1 85,  to  the  words:  Obiciencium 
contra  dicta  de  universalibus,  unfortunately  without  any  heading;  but 
there  is  no  doubt  whatever  thar  it  is  identical  with  Shirley's  treatise 


VIII 


INTRODUCTION. 


(p.  2,  N°  8,  Book  I,  4),  although  he  has  read  circa  for  contra.  This 
treatise  ends  at  f.  190;  it  is  perhaps  incomplete,  as  the  desinit  of 
the  Vienna  MS.  (saltem  si  deus  vellet,  non  superflueret)  is  not  in 
agreement  with  that  of  Shirley. 

Here  we  come  to  the  critical  point  of  the  whole  question.  De 
Ente  Praedicamentali  begins  on  f.  190',  and  on  193'  and  194  we  read: 


F.  103' 

F.  194 

d'ente  igni 

tctatq  p'mq  q'ntq  l-p'9 

cfente  pntli 

Can,2m 

This  heading,  taken  together  with  the  former  ones,  completely 
decides  the  following  points: 

1 .  That  this  treatise  is  the  fifth  by  order  of  the  different  works 
of  which  the  series  begins  on  f.  1 58  of  Shirley's  God.  4307. 

2.  That  they  are  all  parts  of  one  great  whole:  De  Ente  in 
Communi;  i.  e.  of  the  first  book  of  the  Summa. 

3.  That  the  treatise  on  f.  1 85,  though  not  provided  with  a 
separate  heading,  is  obviously  the  fourth  by  order. 

4.  And  that  the  treatise  De  Ente  Praedicamentali  is  not,  as  has 
been  hitherto  believed,  a  distinct  work,  but  an  integral  part  of  the 
book  De  Ente;  that  is,  the  flfth  division  of  the  first  book;  and  there- 
fore  the  treatises  numbered  5  and  6  by  Shirley  (p.  3),  vi\.  De  Uni- 
versalibus  and  De  Tempore,  are  really  the  sixth  and  seventh  parts 
of  the  work. 

The  question  follows,  how  far  this  view  is  borne  out  by  the  MS. 
of  Trinity  Coll.  Cambridge,  B.  16,  2  which  Shirley  calls  the  "MS.  of 
the  whole  work  except  the  prologue  of  I.  Tract.  6";  whether  it  merely 
bears  testimony  to  the  text  of  De  Ente  Praedicamentali,  or  has  more 
lacunes  than  those  mentioned  by  Shirley;  in  a  word,  whether  the 
fifth  treatise  is  or  is  not  completely  wanting. 

By  the  friendly  services  of  Mr.  Matthew,  my  fellow-worker  of 
the  Wyclif  Society,  I  have  been  enabled  to  ascertain  that  the  MS.  is 


INTRODUCTION. 


IX 


indeed  incomplete;  but  not  so  truncated  as  to  leave  no  indication 
that  the  original  plan  of  the  copyist  was  to  introduce  in  that  place 
the  present  treatise. 

Several  pages  are  left  blank  at  the  very  spot  where  De  Ente 
Praedicamentali  should  have  been,  the  scribe  obviously  intending  to 
insert  this  treatise  at  some  more  convenient  time.  This  also  accounts 
for  the  want  of  a  prologue  to  the  sixth  treatise. 

Besides  this  important  fact,  many  intrinsic  proofs  confirm  the 
truth  of  our  hypothesis.  We  hardly  find  in  any  of  Wyclifs  hitherto 
published  works  so  many  quotations  from  himself  as  in  De  Ente 
Praedicamentali:  they  have  all  been  collected  in  the  "Index  of 
quotations".1  But  what  gives  them  so  much  importance  in  the  present 
question  is  the  form  in  which  they  are  put.  Wyclif,  at  the  very  outset 
^p.  i,  14),  says:  ut  probatum  e.st  secundo  libro,  tractatu  de  ydeis. 
A  little  further  (p.  2,  24J:  Secunda  pars  declarabitur  in  materia  de 
ydeis.  Afterwards  (p.  12,  i3  and  32):  oportet  notare  dicta  tractatu 
primo,  capitulo  40  .  .  .  .  Ideo,  sicut  dictum  est  tractatu  primo,  capitulo 
primo.  And  lastly  (p.  118):  sicut  est  dare  primum  intellectum  et 
volitum  extra  deum  .  .  .  ut  patebit  secundo  libro.  All  these  references 
to  a  liber  secundus  in  which  the  subject  is  dealt  with  more  fully, 
or  to  a  tractatus  primus  in  which  the  point  in  question  has  already 
been  discussed,  can  have  no  meaning  unless  we  admit  that  De  Ente 
Praedicamentali  is  part  of  a  vvhole  to  vvhich  both  tractatus  primus 
and  liber  secundus  belong.  This  great  work  is  no  other  than  the  tvvo 
voluminous  books  De  Ente.  WycliPs  multitudinous  quotations  all  agree 
perfectly  well  vvith  the  divisions  of  the  work  as  given  in  the  MS.  of 
Trinity  Coll.  Cambr.,  B.  16,  12;  and  we  may  for  brevity's  sake,  refer 
the  reader  to  the  different  places  where  they  occur  in  the  text. 

2.  Conteiits  of  the  work. 

After  the  foregoing  explanations,  we  may  study  the  work  from 
the  stand-point  of  its  philosophical  contents  and  value.  As  has  been 
seen,  the  author  considers  it  as  a  part  of  a  whole;  but  the  place  he 

1  We  of  course  except  two  sentences  from  the  Trialogus  and  the  De  Com- 
positione  Hominis,  which  are  placed  in  the  Index  merely  for  the  sake  of  completeness 
as  they  are  accompained  by  no  signs  of  quotation. 


X 


INTRODUCTION. 


assigns  it  is  not  accidental;  it  is  the  result  of  a  plan  vvell  thought  out, 
and  in  strict  harmony  with  an  inrlexible  arrangement  of  each  separate 
part.  When  Wyclif  quoted  preceding  and  subsequent  developments 
of  his  doctrine,  he  had  probably  already  completed  the  whole  of 
De  Ente  in  his  mind.  The  basis  of  his  system  was  so  firm,  so 
unshakable,  that  such  references  as  these:  "We  have  discussed  the 
question  at  length  in  the  first  treatise:  .  .  .  this  wili  be  dealt  with  in 
the  second  book;"  far  from  doing  any  injury  to  the  work,  are  of 
real  use,  as  aiding  towards  a  comprehensive  view  of  the  whole.  But 
the  consequence  is  a  difficulty  that  critics  ought  not  to  underrate: 
how  can  we  properly  appreciate  a  work  that  is  not  indepedent, 
and  has  no  value  except  as  connected  with  what  precedes  and  follows 
it?  And  such  an  appreciation  will  be  possible  only  when  all  the 
contents  of  the  Trinitv  MS.  are  published. 

As  concerns  the  work  in  itself,  especially  the  first  part,  the  title 
De  Ente  Praedicamentali  is  well  chosen.  In  the  first  eleven  chapters, 
Wydif  follows  pretty  closely  the  plan  of  the  celebrated  Organon, 
then  a  classical  work. 1  After  having  dealt  in  general  with  predicamental 
being  in  the  first  chapter,  which  concludes  thus  (p.  14)  omnia  novem 
predicamenta  accidencium  reducuntur  ad  cathegoriam  substanciae  ut 
suum  principium,  he  imitates  Aristotle  and  gives  us  a  preliminary 
discussion  of  the  known  subjects  —  the  Aequivoca  and  the  Univoca 
(cap.  r;  Categ.).  Afterwards  (ch.  IV,  V.)  he  treats  of  the  very  foundation 
of  all  the  categories,  coinciding  with  the  ideas  ens  or  genus:  these 
chapters  correspond  more  or  less  closely  to  cap.  2,  3,  Categ.  The 
sixth  chapter  deals  with  quantity  (cap.  4,  Categ.).  Chapters  7  and  8 
have  to  do  with  Relation  (cap.  5,  Categ.),  which  is  stated  to  be 
naturaliter  consequens  ad  quantitatem  et  qualitatem.  Quality  is  not 
admitted  to  be  a  category,  as  Aristotle  affirms  (cap.  6,  Categ.).  Wyclif 
derives  the  genus  Action  immediately  from  that  of  Relation  and  deals 
with  the  idea  of  movement,  which  he  includes  in  the  former.  The  last 
chapter  is  but  the  prelude  of  a  question  which  will  be  debated  throughout 
several  other  sections;  viz:  whether  Action  and  Passion  are  identical. 

1  It  is  obvious  that  wc  cannot  hcrc  discuss  thc  controvcrsial  question  as  to 
whether  the  Categories,  as  they  now  stand,  are  really  the  work  of  Aristotle  (see 
Prantl,  Geschichte  dcr  Logik  im  Abcndlandc,  I,  p.  90). 


INTRODUCTION. 


XI 


Chapter  10  is  a  very  singular  one.  While  continuing  the  foregoing 
discussion  about  the  identity  or  dirTerence  of  action  and  passion,  he 
enters  upon  a  quite  different  subject,  which  it  was  at  first  very  difficult 
for  the  editor  to  understand.  At  the  beginning  of  the  chapter 
(pp.  102 — io5),  Wyclif  lays  down  six  points,  which  the  reader  will 
find  in  the  side-notes.  But  the  difficulty  of  discovering  wrhat  those 
six  points  in  debate  signify,  proceeds  from  the  fact  that  instead  of 
laying  down  the  arguments  pro  and  contra,  as  usual  with  him,  and  thus 
ending  the  discussion  at  once,  he  prolongs  it  through  a  considerable 
part  of  the  work  (about  thirty  pages).  Thus  we  flnd  that  he  mentions 
the  first  point  on  p.  102  and  discusses  it  on  p.  108;  the  second,  on 
p.  io3  and  p.  112;  the  third  on  p.  104  and  p.  118;  the  fourth  on 
p.  121;  the  fifth  on  p.  125;  and  the  sixth,  stated  on  p.  io5,  appears 
only  at  p.  1 3 1  :  so  that  the  questions  concerning  action  and  passion 
are  dealt  with  in  the  most  comprehensive  way  throughout  chapters  XI, 
XII,  XIII,  XIV,  XV,  XVI.  This  is  all  the  more  remarkable,  as  showing 
that  Wyclif  was  extremely  methodical  in  his  treatment  of  every  part 
of  this  work,  and  that  he  strictly  adheres  throughout  to  the  plan  laid 
down:  and  it  is  clear  that  the  treatise  before  us  is  a  mature  and 
deeply  meditated  production  of  the  illustrious  writer. 

The  discussion  of  the  idea  of  Action  in  its  highest  form,  the 
action  of  God,  particularly  in  the  concursus  Dei  ad  actum  is  also 
continued  in  Chapter  XVII;  and  as  the  Divine  concursus  to  every  event 
is  an  indispensable  requisite,  it  is  asked  whether  bad  actions  are 
included  in  this  assertion;  for,  according  to  Wyclif,  God  is  the  Supreme 
Genus  of  all  Praedicabilia,  so  that  everything  predicable  appears  as 
a  creature  of  God.  Here  the  author  answers  with  much  truth  that 
the  per  se  malum  does  not  exist  any  more  than  the  inseparabiliter 
malum,  because  their  non-existence  is  caused  by  God;  and  that  for 
the  same  reason  there  is  nothing  evil  volitum  et  inseparabiliter.  The 
will  and  action  of  Lucifer  are  here  adduced  as  an  instance.  His 
determination  to  be  "like  unto  God",  was  good:  the  fault  lay  only 
in  the  manner  of  carrying  it  out  (p.  161).  This  section  of  the  work 
(which  is  continued  into  Chapter  XVIII)  is  one  of  the  most  perfect  of 
thewhole  treatise,  and  may  be  called  the  culmination  of  the  development 
of  Wyclifs  doctrines.  We  may  perhaps  look  upon  this  as  a  strange 
culmination,  that  sets  up  God  as  the  First  Cause  of  all  Predicaments; 


XII 


INTRODUCTION. 


and  absolutely  denies  the  genus  of  malum  per  se.  But  it  bears  witness 
to  most  profound  philosophical  and  theological  thought,  valuable 
chiefly  on  account  of  the  pleasing  light  it  throVvs  on  the  humble  and 
pious  character  of  the  vvriter. 

We  are  quite  justified  in  calling  this  section  a  culminating  point 
or  finishing  touch.  The  next  paragraph  discusses  an  altogether  different 
subject-matter ;  so  much  so,  indeed,  that  we  may  reasonably  believe 
that  so  brusque  a  transition  is  the  result  rather  of  the  very  corrupt 
state  in  which  the  MS.  has  come  down  to  us,  than  of  the  author's 
original  plan.  It  is  hardly  possible  to  conceive  Wyclif  writing:  Con- 
sequens  est  videre  quam  extense  sit  loquendum  de  tempore,  directly 
after  his  disquisitions  concerning  Lucifer  and  sin.  And  our  suspicions 
are  still  further  strengthened  by  the  fact  that  at  the  end  of  Ch.  XVIII 
a  considerable  part  of  f.  232'  is  left  blank. 

The  details  concerning  time-sequences  again  follow  Aristotle's 
Categories  step  by  step.  But  here  also  Wyclif  sets  out  with  the 
aeternitas  dei,  who  was,  is,  and  will  be  per  omnia  saecula  saeculorum 
(p.  180).  From  this  truth  our  author  works  out  several  conclusions 
intended  to  give  us  a  right  index  of  Time,  of  the  Successive,  and  of 
the  Instantaneous.  Unfortunately  we  are  not  able  to  go  verv  deep 
into  these  details,  as  the  proof  that  a  Before  and  an  AJterwards  exist 
requires  an  enormous  scaffolding  of  assumptions  (p.  187,  188).  Of 
course  we  have  the  evolution  of  the  verb  de  praesenti  as  thus  restricted 
in  its  meaning  (Ch.  XX).  At  a  given  instant  of  time,  the  successivum 
is  absolutely  inconcei  vable,  for  it  is  made  up  omnibus  suis  partibus 
per  ordinem  sibi  succedentibus.  This  conception  is  linked,  in  a  manner 
that  reminds  us  of  Aristotle,  with  the  solution  of  the  question 
whether  condensation  (densari)  or  rarefaction  (rarefieri)  of  time  is 
possible  (Ch.  XXI);  after  which  the  author  again  takes  up  the  question 
of  ampliatio  verbi  de  praesenti,  and  settles  it  with  a  considerable 
number  of  quotations  from  various  authors.  This  chapter  is  the  end 
of  the  present,  but  perhaps  not  of  the  original  text.  It  is  certain  that 
the  treatise,  as  it  stands,  is  unfinished;  of  the  tres  modi  dicendi  which 
relate  to  the  meaning  of  the  verbum  de  praesenti,  only  one  is  dealt 
with,  the  first.  But  we  have  certainly  no  reason  to  ascribe  this  to 
the  author  rather  than  to  the  copyist. 


INTRODUCTION. 


XIII 


3.  Anthenticity  and  date. 

We  have  already  pointed  out  that  the  whole  of  De  Ente  P?~edi- 
camentali,  as  also  the  various  treatises  of  De  Ente  sive  summa  in- 
tellectialium,  are  but  parts  of  the  same  whole,  and  belong  to  each 
other  as  such.  We  have  noted  the  quotations  which  prove  it  to 
belong  to  that  whole,  and  we  have  alluded  to  the  position  of  De 
Ente  Predicamentali  in  the  MS.  4307.  It  is  therefore  quite  unnecessary 
to  bring  forwards  any  further  proofs  concerning  the  authenticity  of 
this  work,  or  to  attempt  to  demonstrate  that  both  method  and  style 
have  the  true  Wyclifrlan  ring  throughout;  that  the  circle  of  writers 
whose  ideas  he  brings  to  his  aid  are  exactlv  adapted  to  the  world 
of  ideas  in  which  he  habitually  moves;  and  that  the  Doctor  Evangelicus 
never  swerves  from  the  sense  of  Scripture  in  the  theories  which  he 
propounds.  Yet  we  cannot  help  observing  certain  important,  though 
less  apparent;  idiosyncrasies :  for  instance,  a  marked  liking  for  examples 
taken  from  optics  and  phvsics,  as  on  p.  97, 1  and  the  repetition  of 
certain  favourite  examples  taken  from  other  authors,  are  to  be  found 
here  as  in  the  other  works  of  Wyclif  (p.  82,  io). 

If,  however,  nothing  prevents  a  satisfactory  solution  of  this 
problem,  we  cannot  sav  the  same  of  the  other,  relative  to  the  date 
of  the  work.  The  question  has  alreadv  been  debated  by  a  known 
authority.  Buddensieg2  speaking  of  Wyclifs  doctrine  on  annihilation, 
assigns  the  year  i362  to  its  appearance;  but  he  adds  a  note  of  inter- 
rogation  that  leaves  us  in  doubt;  and  the  Editor,  not  hoping  for 
greater  certitude,  does  not  venture  to  fix  a  limit.  There  is  only  one 
positive  and  undoubted  fact  to  start  from:  viz  ;  that  in  i36o,  Wyclif 
had  already  prepared  most  of  his  logical  and  philosophical  treatises, 
It  therefore  we  assign  a  date  a  few  years  later  to  his  most  voluminous 
and  ripest  work  in  this  field  of  inquiry,  we  shall  probably  not  be 
far  wrong.  There  is  no  trace  whatever  of  political  or  theological 
debates;  we  may  therefore  infer  that  when  Wyclif  wrote  De  Ente, 
he  had  not  yet  entered  the  arena  that  was  to  bring  him  such  great 
renown. 

1  See  Buddensieg,  Johann  Widif  und  seine  Zeit.  Gotha  i885,  p.  101. 
2  Buddensieg,  Ubi  supra,  p.  180. 


XIV 


INTRODUCTION. 


There  is  however  a  seemingly  very  weighty  objection  against 
this  date.  We  read  at  the  very  beginning  of  the  treatise  the  following 
words:  "Et  ex  isto  patet  quod  omnes  pretericiones  et  futuriciones, 
cum  sint  eterne,  independentes  ab  existencia  substancie,  non  possunt 
dici  accidencia  substancie  create,  et  in  multo  magis  negaciones,  ut 
patet  tractatu  de  Veritate  capitulo  40".  It  at  first  seemed  probable 
to  me  that  Wyclif  was  referring  to  his  own  treatise  De  Veritate 
Sacrae  Scripturae;  and  I  took  that  for  granted,  not  having  the  treatise 
at  hand  at  the  time  (it  belongs  to  the  series  of  yet  unpublished 
works),  and  not  being  able  to  identify  AnselnTs-  book  De  Veritate, 
in  a  quotation  of  so  vague  a  description.  When  Wyclif  quotes  the 
great  Saint  of  Ganterbury,  he  usually  employs  more  determinate 
expressions,  such  as  (p.  84,  16):  Unde  .  .  .  docet  Anselmus  in  lihello 
suo  de  Veritate;  or  (p.  102,  13).  Et  confirmacio  istius  est  Anselmus 
in  De  Veritate,  capitulo  8°;  or  again  (p.  172,  21):  Anselmus  in  De 
Veritate.  Now,  if  this  quotation  really  belonged  to  Wyclifs  treatise 
De  Veritate  Sacrae  Scripturae,  we  should  be  obliged  to  ascribe  a  much 
later  date  to  the  whole  of  De  Ente,  which  would  then  have  been 
written  towards  the  close  of  the  seventh  decade  of  the  fourteenth 
century. 

But  such  is  not  the  case.  I  have  since  had  the  opportunity  of  seeing 
the  Vienna  MS.  De  Veritate  Sacrae  Scripturae.  A  close  perusal  of  the 
whole  of  the  fourth  chapter  convinced  me  that  it  contained  nothing 
concerning  the  accidents  of  the  substancia  creata,  or  the  negaciones. 
On  the  other  hand  it  seems  quite  possible  that  Wyclif  alludes  not  to 
Ch.  4  but  Ch.  2  of  Anselm's  De  Veritate.  In  this  place  (Migne,  Ser. 
lat.  Vol.  CLVIII,  col.  471)  the  writer  expounds  the  essence  of  the 
Affirmation  and  the  Negation  in  regard  to  proposition.  We  may 
therefore  completely  and  decidedly  set  aside  the  idea  of  a  quotation 
from  WycliPs  treatise,  and  this  objection  against  the  date  assigned 
by  us  falls  to  the  ground. 

4.  Critical  examination  of  the  text  in  its  present  state. 

A  fact  that  seldom  occurs  in  the  series  of  WycliPs  writings,  is 
noticeable:  the  written  basis  of  the  edited  text  consists  of  only  one 
MS.,  the  Cod.  4^07,  already  described  by  us  in  the  Introduction  to 


INTRODUCTION. 


XV 


our  edition  of  De  Compositione  Hominis,  and  therefore  requiring  no 
further  detailed  description. 1 

This  circumstance  renders  it  necessary  to  make  all  the  more  of 
the  text,  as  it  stands  in  the  only  existing  source,  and  examine  it 
more  thoroughly:  but  here  there  is  no  sufficient  foundation  for  a 
critical  review  of  the  text.  As  the  many  corrections  (partly  copied  in 
the  Adnotatio  critica)  obviously  show,  it  was  not  transcribed  as 
carefully  as  might  have  been  desired.  Mistakes  of  quite  an  elementary 
order  are  to  be  met  with,  which  certainly  have  their  source  in  igno- 
rance  alone.  The  manus  altera  of  the  corrector  was  indispensable  in 
many  and  many  a  passage.  Sometimes  whole  words  are  left  out,  and 
others  are  inadvertently  repeated.  In  this  edition  we  have  kept  to 
the  plan  of  supplying  the  omitted  words  in  italics,  and  of  enclosing 
within  brackets  those  that  have  been  superfluously  repeated. 

These  unintentional  omissions  lead  us  to  a  subject  closely  allied 
with  them:  the  more  considerable  gaps  with  which  the  text  abounds. 
We  do  not  allude  even  to  the  omission  of  individual  sentences  (see 
pp.  69,  ii  8,  199,  &c.)  but  to  the  more  regrettable  fact  that  we  do 
not  edit  Wyclifs  De  Ente  Pi'edicame?itali  in  the  form  given  to  it  bv 
the  author:  it  is  shortened  and  mutilated.  This  occurs  not  only 
towards  the  end  of  the  book  (we  have  already  mentioned  the  circum- 
stance  that,  of  the  tres  modi  dicendi,  p.  21 3,  only  one  has  been 
transmitted  to  us)  but  throughout  the  treatise ;  it  is  many 
important  places,  disfigured  by  considerable  gaps.  Thus  neither  the 
fourth  chapter  nor  its  epilogue  winds  up  in  the  way  we  are  led  to 
expect;  and  the  same  observation  applies  to  the  appendices  of  Gh.  V, 

1  I  cannot  here  pass  over  the  fact  that  Prof.  Loserth,  noticing  my  edition  of 
De  Compositione  Hominis  in  SybeVs  Historische  Zeitschrift,  has  pointed  out 
several  mistakes  —  for  the  most  part  clerical  errors  —  in  the  description  of  the 
MS.  If  the  reader  takes  into  consideration  that  mv  Introduction  was  written  in 
Madrid,  and  not  at  all  subsequently  corrected  by  me,  he  will  surely  view  those 
oversights  with  indulgence.  But  if  Prof.  Loserth  thinks  that  his  duty  as  the  reviewer 
of  so  arduous  a  work  goes  no  farther  than  to  note  these  unimportant  corrigenda, 
and  to  ascribe  it  only  philosophical  interest,  I  must  raise  a  protest  against 
such  a  proceeding:  all  the  more  earnestly,  because  a  man  who  knows  by  his  own 
personal  experience  all  the  difflculties  of  an  edition  of  Wyclif,  might  be  expected 
to  review  rather  less  cursorily  a  work  that  is  the  fruit  of  many  years  of  laborious 
researches. 


XVI 


INTRODUCTION. 


which  have  certainly  not  come  down  to  us  in  their  first  form.  It  is 
much  more  probable  to  assert,  that  on  the  contrary,  each  of  these 
paragraphs  was  originally  a  complete  and  separate  section.  On  pp.  202 
and  2o3  we  meet  with  wide  gaps,  of  which  the  series  might  perhaps 
be  much  more  numerous,  had  we  any  sure  test  at  hand  by  which  to 
discover  them.  But  our  unique  MS.  is  the  only  witness  to  the  text,  and 
we  have  to  deal  with  it  alone.  It  will  be  seen  hy  whoever  takes  the 
trouble  to  study  our  method  of  arranging  the  text,  that  it  is  strictly 
conservative  in  this  sense,  that  we  have  carefully  avoided  tampering 
with  it  unless  in  cases  of  absolute  necessity.  In  all  that  concerns  the 
desideratum  of  legibility,  we  have  kept  as  close  as  possible  to  the 
excellent  model  given  by  Dr.  Buddensieg;  closer  indeed  than  in  our 
first  edited  work.  This  may  be  especially  noted  in  the  punctuation 
(which  cannot  be  too  frequent  with  the  rambling  construction  of 
Wyclifs  sentences)  and  certain  peculiarities  of  spelling,  of  which  I  now 
recognize  the  importance.  Notwithstanding  all  this,  a  certain  amount 
of  asperity  and  want  of  polish,  which  I  trust  will  be  excused,  was 
unavoidable. 

A  few  words  more  must  be  said  about  the  explanatory  notes 
and  references,  and  an  observation  or  two  made  on  a  field  of  work 
which  gives  unspeakable  trouble  to  the  Editor.  To  look  at  the  number 
of  quotations  verified  in  the  author's  writings,  which,  together  with 
their  place,  are  to  be  found  at  the  end  of  the  published  edition,  is 
to  have  but  the  faintest  idea  of  the  trial  of  patience  involved  in  such 
work.  Wyclif,  as  we  have  seen,  often  quotes  titles  of  books  without 
the  name  of  the  author,  authors  without  naming  their  works;  the 
quotations  are  often  wrong  or  not  in  agreement  with  the  titles  and 
divisions  now  given  to  the  works.  Of  the  treatises  quoted,  many  are 
to  be  found  only  in  first  editions,  or  in  MS.  Only  the  man  who  has 
gone  through  the  test  can  properly  understand  what  it  is  to  read  a 
whole  MS.  or  printed  book  for  the  sake  of  a  quotation,  in  some 
cases  only  to  say  that  the  work  was  all  in  vain  and  must  be  gone 
through  once  more.  Now  if  we  consider  that  Wyclif,  in  the  De  Ente 
Praedicamentali  and  the  XIII  Questiones  makes  almost  five  hundred 
such  quotations,  we  may  perhaps  see  that  the  editor's  patience  must 
have  undergone  a  hard  trial,  with  such  endless  work  and  such  enormous 
waste  of  time  —  often  with  so  little  to  show  for  it.  These  were  the 


INTRODUCTION. 


XVII 


difficulties  that  were  primarily  the  cause  of  the  delay  in  tlie  publishing 
and  printing  of  the  present  treatise. 

A  conscientious  verification  of  the  sources  from  which  Wyclif 
drew,  is,  it  is  quite  true,  not  without  interest.  We  at  once  see  that 
the  author  prepared  himself  for  none  of  his  yet  published  works  — 
not  even  for  the  Trialogus  —  with  such  care  and  study  of  other 
writers  as  for  De  Ente  Predicamentali.  Wyclif  does  not  indeed 
always  quote  Aristotle  or  other  philosophers  immediately;  he  often 
does  so  indirectly  through  the  writings  of  other  celebrated  men  (see 
p.  102  note;  p.  167  and  particularly,  p.  1 35),  especially  Bradwardine 
(from  whom  he  often  quotes  the  'Philosopber'),  Anselm  and  others. 
But  is  would  not  be  by  any  means  allowable  to  conclude  that  he 
was  not  perfectly  acquainted  with  the  great  masters  of  thought  whose 
works  he  thus  quotes  at  second  hand.  Not  only  in  Scripture  and 
in  the  Fathers,  but  also  in  Scholastic  lore,  Wyclif  is  quite  at  home; 
he  knows  all  about  the  old  grammarians  and  mathematicians  as  well 
as  about  the  Stagyrite  and  his  Arabian  commentators.  It  is  curious 
to  attempt  to  buckle  on  the  armour  of  learning  which  the  students  and 
masters  of  an  English  University  in  the  second  half  of  the  XIVth 
century  had  to  wear.  Writings  of  which  the  titles  are  now  scarcely 
known  (much  less  read),  were  then  in  general  use  as  a  sort  of 
intellectual  panacea;  other  logical  and  philosophical  books,  then 
supremely  important,  have  now  fallen  into  complete  oblivion.  Plato 
is  known  to  Wyclif  only  by  Aristotle  and  Augustine;  but  he  is  quite 
master  of  all  his  sources  of  knowledge,  and  deals  with  them  as  he 
chooses. 1  But  it  is  not  our  task  to  go  into  these  phases  of  Wyclifs 
mental  activity  and  thought:  it  belongs  much  rather  to  such  as  use 
and  study  his  works.  And  if  we  have  been  able  to  put  into  their 
hands  for  this  purpose  an  edition  which,  though  not  without  many 
imperfections,  is  yet  of  real  use  to  them,  all  the  trouble  that  we  have 
taken  will  have  been  amply  rewarded. 


1  This  may  be  seen  in  his  original  manner  of  expounding  the  Bible,  his 
controversy  against  Aristotle,  and  in  general  with  all  the  authors  that  he  quotes, 
whether  patristic  or  profane.  Note  especially  his  treatment  of  a  certain  letter  of 
Grosseteste,  p.  148,  1.  i3 — 15. 

R 


XVIII 


INTRODUCTION. 


II.  Quaestiones  XIII. 
1.  Contents  and  critical  estimation  of  the  work. 

As  a  good  many  of  the  questions  that  indispensably  require  an 
answer  have  already  been  replied  to  in  that  part  of  the  Introduction 
that  concerns  De  Ente  Praedicamentali,  we  can  here  afford  to  be 
brief,  merely  dealing  with  such  points  as  must  almost  exclusively  be 
considered  as  peculiar  to  these  'thirteen  logical  and  philosophical 
questions'.  The  first  is  the  collection  of  heterogeneous  matters  under 
an  argumentative  form,  to  which  we  cannot  find  a  parallel  in  any  other 
of  WycliPs  productions.  As  the  title  indicates  the  subject  of  each 
question  in  almost  every  case,  it  were  needless  to  repeat  them  here 
in  order.  Only  II,  concerning  the  forms  of  hypothetical  propositions, 
IX  which  discusses  the  different  theories  of  ideation  by  means  of 
intellect,  and  XIII  upon  the  sources  of  cognition  can  properly  be 
called  problems  of  logic,  dealing  with  the  formal  laws  of  right 
reasoning.  In  the  choice  of  the  other  debatable  matters,  Wyclif  seems 
above  all  to  have  consulted  varietv.  I  and  VIII  discuss  the  creation 
of  the  world  and  the  time  and  conditions  of  its  existence;  III,  IV 
and  VII  have  to  do  with  free-will,  the  happiness  of  man,  and  the 
possession  of  riches;  V  and  X  go  into  the  nature  of  the  First  Cause 
and  the  Prima  Substantia;  VI  enquire  whether  and  how  the  heavens 
are  composed  of  matter  and  form;  XI  deals  with  the  indivisibility  of 
forms  in  animated  beings ;  and  lastlv  XII  is  an  exceedingly  curious 
investigation  into  the  nature  of  comets! 

But  each  of  these  questions  is  solved  according  to  the  same 
fixed  and  invariable  plan.  First,  arguments  in  favour  of  one  opinion, 
and  then  reasons  proving  the  opposite,  are  adduced:  certain  general 
principles  are  then  laid  down,  from  which  conclusions  and  corollaries 
are  drawn,  until  at  length  the  truth  or  falsehood  of  the  first  proposition 
appears.  It  would  however  be  a  great  mistake  to  infer  from  the 
shortness  of  each  question,  taken  separately,  and  this  mechanical  way 
of  solving  them  all,  that  the  results  of  the  disquisitions  are  themselves 
of  but  small  value.  Two  or  three  remarks  will  suffice  to  make  this 
clear.  As  for  the  question  of  free-will,  v.  g.  there  is  no  doubt  (and 
this  we  can  most  decidedly  affirm),  that  Wyclif  follows  Anselm  very 
closely  (p.  247  and  seq.)  Rarely  has  it  been  stated  in  so  terse  and 


INTRODUCTION. 


XIX 


pregnant  a  form  that  the  loss  of  the  will  is  a  much  greater  injury 
than  any  temporal  loss,  that  the  voluntary  abandonment  of  that  will 
is  a  far  more  criminal  act  than  suicide,  and  that  the  restitution  of 
free-will  to  the  sinner  by  the  grace  of  God  is  a  miracle  far  more 
stupendous  than  the  raising  of  the  dead.  No  less  important  is  the 
discussion  on  happiness,  how  far  and  by  what  means  this  desire  of 
man  can  be  appeased  and  satiated;  it  is  dwelt  upon  at  considerable 
length  (p.  25 1  and  seq.)  Wyclif  grants  that  earthly  concupiscence  may 
in  some  cases  be  satisfied  by  that  which  is  temporally  desirable:  but, 
says  he  very  pointedly,  that  cannot  be  "racione  et  racionabiliter" ', 
nor  "plene  et  totaliter  sine  errore".  Only  the  "ultimus  finis  simpliciter" 
is  able  to  give  true  and  complete  satisfaction  to  the  yearning  heart 
of  man:  wrhich  no  temporal  good  can  do.  It  is  extremely  remarkable 
that  Wvclif  is  here  thinking,  not  of  the  contemplaiio  Dei  of  Christian 
faitb,  but  of  Aristotle's  Metaphysics  and  of  his  conception  of  the 
summum  bonum  infinitum,  to  which  our  author  seems  to  revert. 

We  cannot  but  notice  a  very  interesting  development  that  occurs 
in  WycliPs  handling  of  the  seventh  question:  Of  riches.  Riches,  he 
concludes  (p.  267)  are  useful  even  for  a  virtuous  man.  The  possession 
of  .riches  is  allowed,  because  indigentia  temporalis  exists.  Rut,  he 
continues,  what  would  happen  if  this  indigentia  no  longer  obtained? 
All  things  would  then  be  possessed  in  common,  "quia  in  extrema 
necessitate  status  miserie  omnia  debent  esse  communia,  sicut  aer 
necessarius  omnibus  debet  esse  communis" .  It  is  clear  that  Wyclif  fails 
bv  onlv  one  step  to  reach  the  doctrine  of  Communism,  now  so  much 
in  vogue,  which  considers  this  extremus  status  as  already  existing  in 
reality.  We  will  not  try  to  find  in  these  words  more  than  they 
contain:  but  they  unmistakeably  bridge  over  the  gap  between  our 
author's  earlier  opinions  and  those  social  and  political  theories  which 
inspired  him  and  were  translated  into  actions  at  a  later  period. 

Power  and  energy  of  language,  a  keen  logical  acumen  and 
plenitude  of  learning  give  value  to  this  remarkable  collection  of 
questions,  and  make  them  to  rank  equally  with  the  other  works  of 
the  same  writer  in  the  same  field.  If  the  latter  contain  profounder 
doctrine,  the  XIII  Quaestiones  are  excellent  contributions  to  dialectical 
discussion:  the  opposition  of  affirmative  and  negative  theses,  the  pro 
and  contra  of  contradictory  arguments,   are  all   made   to  serve  his 


XX 


INTRODUCTION. 


purpose,  and  to  draw  the  desired  conclusion  together  with  its  con- 
sequences.  And  it  is  quite  in  agreement  with  this  point  of  view  that 
the  questions  chosen  belong  to  such  evidely  different  subjects  of  in- 
vestigation.  The  author  wished  to  show  how  useful  the  dialectical 
method  is  in  such  various  matters,  and  what  advantages  may  be 
gained  by  following  that  plan. 

2.  Authenticity  and  Date  of  the  work. 

We  have  but  very  few  external  proofs  that  the  Quaestiones  XIII 
are  a  genuine  work  of  Wyclif.  There  is  neither  inscriptio  nor  sub- 
scriptio  naming  or  even  indicating  Wyclif  as  the  author.  Yet  we  find  it 
along  with  other  works  of  Wyclif  (see  below);  and  some  writing  on 
the  cover  of  the  MS.  which  we  shall  have  occasion  to  mention 
more  at  length,  and  which  was  certainly  of  the  same  date  as  the 
volume  itself,  seems  to  refer  to  the  treatise  in  the  wrords  questiones 
proposicionum.  But  here  intrinsic  evidence  abundantly  makes  up  for 
the  want  of  extrinsic  proof.  As  already  remarked,  not  only  a  series 
of  ideas  peculiar  to  Wyclif,  but  the  form,  the  diction,  the  dialectical 
acuteness,  make  it  an  easy  task  to  recognize  the  author  of  works 
already  known  to  us.  The  sources  quoted  in  the  work  belong  to  the 
same  general  circle  of  writers,  save  that  they  are  here  slightly 
enlarged  by  a  few  new  quotations.  And  our  demonstration  may  be 
considered  as  complete,  if  we  add  some  details  that  are  seemingly 
without  importance.  Take,  v.  g.  the  example  on  p.  295;  "manente 
eodem  serpente,  abscisa  aliqua  parte  eius,  manet  eadem  forma  sub- 
stanciali,  que  prius  fuit"  (from  Augustine,  De  Quantitate  Animaey 
XXXI,  62,  on  p.  295);  it  is  repeated,  and  repeated  in  the  same 
manner  in  Wyclifs  book  De  Compositione  Hominis.  We  may  say 
the  same  of  his  interesting  treatment  of  the  theory  of  ideas,  a  com- 
parison  of  the  doctrines  of  Plato  and  Aristotle  which  coTncides  with 
a  similar  passage  in  the  Trialogus.  Thus  each  of  these  treatises  are 
links  in  a  chain,  and  connected  one  with  another. 

There  is  one  passage  which  is  of  very  great  importance  in  fixing 
the  date  of  the  work.  Towards  the  end  of  Qu.  I,  Wyclif  examines 
the  signification  of  the  verb  creare,  and  gives  as  an  example  the 
transsubstantiation  that  takes  place  in  the  Mass.  Now  it  is  well  known 


INTRODUCTION. 


XXI 


vvhat  an  important  part  this  question  plays  in  the  gradual  development 
of  Wyclifs  theological  ideas.  In  his  great  work  De  Ente,  he  has  given 
the  doctrine  of  annihilation  a  different  turn. 1  But  in  this  place  there 
is  not  to  be  seen  the  slightest  trace  of  an  opinion  which  he  afterwards 
expressed  with  so  much  conviction.  On  the  contrary,  speaking  of  the 
priest,  Wyclif  uses  the  following  unmistakable  expressions:  "Pane 
totaliter  et  plene  cessante  existere  facit  ibi  sub  specie  visibili  esse 
corpus  Cristi  &c"  (p.  232).  We  must  therefore  place  the  date  of 
the  Quaestiones  XIII  rather  earlier,  between  De  Composicione  Hominis 
and  De  Ente;  and  to  fix  the  date  yet  more  accurately,  between  i36o 
and  i362,  though  nearer  the  former  than  the  latter. 

3.  State  of  the  Manuseript. 

TheXIII  quaestiones  are  unfortunately  to  be  found  only  in  asingle 
MS.  It  is  the  Codex  of  the  University  Library  at  Prague,  V,  E.  14. 
a  paper  Manuscript  of  220  numbered  leaves,  and  several  others  not 
numbered  i5X2l'5  centim.  Upon  the  wooden  binding  outside  is  the 
following  inscription  on  two  bits  of  parchment: 


wickleph  de  pb 

an^  pp  6 

z  de  yppoteticp 

q^q  fuo  "J 

p  po2  m  , 

which  we  may  read  thus:  Questiones  — Wikleph  de  probandis  propo- 
sicionibus  et  de  yppoteticis  et  questionibus  (?)  proposicionum.  The 
smaller  piece  of  parchment  is  evidently  an  old  library  number.  The 
MS.  belongs  to  the  XVth  century. 

With  regard  to  the  contents,  we  have  only  to  notice  that  the 
Quaestiones  extend  from  f.  177  to  202,  and  may  refer  the  reader  for 
the  rest  of  the  MS.  to  a  very  interesting  publication  of  Mr.  Dziewicki, 
which  is  shortly  to  appear.  He  is  at  present  making  the  MS.  the  object 
of  his  most  serious  study. 

The  circumstance  that  caused  the  greatest  difficulty  in  forming 
a  text,  in  the  case  of  De  Ente  Praedicamentali,  was  that  we  could 
recur  to  but  one  source;  but  the  difficulty  is  greatly  enhanced  in 


1  Compare  this  passage  with  Buddensieg,  Johann  Wiclif  urtd  seine  Zeit,  p.  180. 


XXII 


INTRODUCTION. 


the  case  of  the  XIII  Qiiaestiones.  The  copyist,  we  are  almost  forced 
to  believe,  did  his  very  best  towards  rendering  Kis  writing  as  illegible 
as  possible.  The  editor,  who  has  for  the  last  eight  years  been  occupied 
with  XVth  Century  MSS.,  of  which  many  were  rather  illegible,  must 
admit  that  he  never  met  with  so  hard  a  palaeographic  problem  as 
the  present  one.  All  through  the  work  we  continually  meet  with 
sentences  that  must  rather  be  guessed  at  than  read:  and  I  may  add 
with  much  satisfaction  that  my  esteemed  fellow- worker  in  Wyclif, 
Mr.  Dziewicki,  fully  endorses  my  opinion  as  to  the  difficulty  of  deci- 
phering  the  MS.  The  principal  defect  of  the  scribe  is  his  excessive 
thoughtlessness,  which  absolutely  required  the  revision  of  a  corrector: 
but  there  are  still  many  regrettable  mistakes  to  be  found  in  the  work, 
which  in  general  can  hardly  be  corrected  by  the  guesses  of  a  modern 
editor.  We  may  give  an  extremely  characteristic  instance,  showing 
how  much  the  MS.  has  suffered  in  its  successive  transcriptions.  On 

p.  261,  we  read:  "Alia  autem  est  forma  extrinseca  et  talis 

dicitur  esse  forma  exemplaris  rei,  que  non  est  aliud  quam  exemplar 
ad  quod  respicit  opifex,  ut  ad  eius  similitudinem  formet  opus  suum 
sicut  poliges  kopyto 1  respicit  sutor,  ut  secundum  ipsam  formam 
soleam  dicitur  forma  solee."  The  words,  poliges  Kopyto,  though  quite 
incomprehensible,  are  unmistakably  distinct,  and  I  could  make  nothing 
of  them  until  I  remembered  that  the  same  idea  was  to  be  found  in 
De  Ente  Predicamentali,  p.  148.  Robert  Grosseteste  is  the  authority 
cited  in  both  passages  (Ep.  I;  see  notes  and  index),  and  an  inspection  of 
the  original  shows  that  poliges  Kopyto  is,  a  mistake,  for  i(pes  ligneus  ad 
quem",  &c!  There  is  no  need  for  comment  on  such  corruption  of 
the  text,  that  baffles  every  conjecture  of  criticism;  but  two  conclusions 
may  be  drawn  hence.  First  that  the  basis  with  which  we  have  to  deal  is 
very  far  from  certain.  Second,  that  the  knowledge  of  the  sources  from 
which  Wyclif  draws  is  indispensable  for  the  reconstruction  of  the  text. 

With  this  second  treatise,  as  with  the  first,  the  greatest  trouble 
has  been  taken  to  verify  every  reference.  They  have  been  collected 
together  in  order  to  assist  a  comparative  study  of  sources,  and  the 
Greek  texts  have  been  given  in  the  original;  although  I  was  of  course 

1  To  Mr.  Dziewicki  I  am  indebted  for  the  following  explanation:  'Kopyto' 
means  in  Bohemian  the  very  same  as  pes  ligneus;  a  cobbler's  last. 


INTRODUCTION. 


XXIII 


well  aware  that  Wyclif  understood  and  studied  Aristotle,  Euclid  and 
Theodosius  only  in  their  Latin  translations. 

If  we  consider  the  wealth  of  quotations  in  these  Quaestiones, 
we  at  once  perceive  the  enormous  preparation  and  study  requisite 
for  each  thesis  (cf.  the  question  on  Comets),  and  the  extent  to  which 
the  writer  was  master  of  his  work:  in  this  point  of  view,  the  second 
treatise  is  by  no  means  inferior  to  the  first. 

At  the  conclusion  of  our  Introduction  a  very  pleasant  duty 
remains  to  be  fulfilled:  I  beg  to  thank  all  those  whose  kind  aid 
has  forwarded  the  completion  of  this  work.  It  is  already  well  known 
how  much  the  Managers  of  the  Wyclif  Society  have  deserved  of 
learning  for  their  publication  of  these  works.  Most  especially  would 
I  thank  Mr.  F.  D.  Matthew,  who  not  only  took  the  trouble  to  translate 
my  side-notes,  but  very  carefully  and  at  a  great  sacrifice  of  leisure 
and  repose  several  times  looked  through  every  one  of  the  proof  sheets. 
The  result  of  this  aid  rendered  valuable  by  Mr.  Matthevv's  ripe 
experience  and  erudition,  has  been  a  great  many  corrections,  excellent 
hints  and  useful  explanations,  that  I  have  inserted  in  almost  every 
page  of  the  book.  I  here  beg  to  cffer  Mr.  Matthew  the  thanks  which 
are  due  to  him  for  his  labour  and  self-denial. 

The  Editor  wishes  at  the  same  time  to  name  the  man  to  whom 
this  edition  is  inscribed.  The  active  good  will  and  ever-ready  help 
of  Herr  Hofrath  Ritter  von  Birk  have  never  once  failed  me  in  all 
my  studies  and  labours.  For  this  assistence,  both  in  counsel  and  by 
acts,  my  dedication  of  this  work  to  him  is  but  a  very  small  token 
of  gratitude;  appropriate,  however,  in  so  far  as  I  have  chosen  the 
occasion  when  the  veteran  amongst  the  librarians  of  Austria  now  closes 
his  sixtieth  year  of  administrative  service. 

In  the  very  numerous  problems  that  have  arisen  as  to  the 
authorities  cited  by  Wyclif  and  the  difficulties  in  deciphering  the 
MS.  I  have  received  much  assistance  from  Herr  Gustos  Dr.  Goeldlin 
von  Tiefenau,  whose  experience  and  knowledge  was  of  great  service 
to  me;  I  may  also  thank  Mr.  Dziewicki,  who  unfortunately  joined  the 
band  of  Wyclif  workers  only  quite  lately.  And  lastly  I  wish  to 
acknowledge  the  kindness  of  the  Directors  of  Prague  University  for 
twice  sending  me  the  codex  V.  E.  14. 

Vienna,  September  1890. 

Dr.  R.  Beer. 


CAPUT  PRIMUM. 


Supposito  ex  superms  declaratis  et  dicendis  m  posterum,  On 
.  .    .  ..  •  ^  n-  •  predicamental 

quod  ens  communissimum  possibile  equum  cum  mtelligi-  entity.  Is  any 

bili:  Restat  videre,  si  omne  ens  sit  ens  predicamentale,  predieCamental  ? 

5  et  videtur,  quod  non,  quia  omne  ens  predicamentale  est  Examination  of 
.....  ,    .  this  question 

substancia  vel  accidens;  non  omne  ens  est  substancia  according  to  the 

vel  accidens,  ergo  etc.  de?"?i°"ti«nthe 
»      °  t  ...  conception 

Minor    patet    de    negacionibus,    de    pretericionibus,  accident. 
futuricionibus  et  potenciis  cum  aliis  veritatibus  yppoteti- 

io  carum,  que  non  possunt  appropriare  alicui  predicamento. 
Fit  oppositum  tripliciter:  Primo  per  hoc,  quod  sin- 
gulum    incomplexorum    significat    substanciam,  quali- 
tatem  etc,  ut  ponit  Philosophus  in  predicamentis  etc. 
Item  omne  intelligibile  est,    ut  probatum  est  secundo 

iSlibro,  tractatu  de  Ydeis,  ergo  omne  intelligibile  habet 
esse  necessarium  et  eternum,  et  per  consequens  omnis 
futuricio  vel  pretericio  est  accidens  rei,  cuius  est 
futuricio  vel  pretericio,  cum  presupponit  subiectum, 
cuius  est  pretericio  vel  futuricio,  et  posset  sibi  deesse. 

20  Sic  enim  dividit  autor  Sex  Principiorum  quando  in 
presens,  preteritum  et  futurum.  Et  de  negationibus 
patet,    quod  omnis  negacio  est  quidlibet  preter  suum 


14.  Relegamur  ad  ipsius  Wiclifii  opus  amplissimum  „de  Ente 
sive  Summa  Intellectualium"  cuius  libri  alterius  partem  quintam 
esse  tractatum  de  Ideis  voluit  Shirley,  A  Catalogue  qf  the  original 
works  of  John  Wyclif,  Oxford,  1865,  p.  3.  20.  Autor  Sex 
Principiorum:  est  Gilbertus  Porretanus,  cuius  opusculum  introduc- 
torium  legitur  in  editione:  Aristotelis  Stagiritae  omnia,  quae  extant, 
opera  .  .  .  Averrois  Cordubensis  in  ea  opera  .  .  Commentaria  .  .  . 
Venetiis,  1 552,  vol.  1,  ubi  fol.  32  (cap.  111),  cf.  haec:  Differt  enim 
quando  ab  eo,  quod  est  ubi:  quoniam  in  quocumque  tempus  est 
vel  fuit  vel  erit,  in  eo  quidem,  quando  est  vel  fuit  vel  erit,  quod 
secundum  idem  tempus  dicitur. 


2 


JOHANNIS  WICLIF 


CAP.  I. 


contradictorium  positivum,  ut  non-homo  est  omne  aliud 
positum  ab  homine;  ideo,  quanto  pos*itivum  contra- 
dictorium  est  striccius,  est  negacio  amplior,  et  econtra, 
ut  non-hoc  est  omne  aliud  ab  hoc,  et  non-ens  non 
potest  esse;  nec  differt  quo  ad  predicacionem,  sive  5 
negacio  ponitur  infinite,  sive  pure  negative  secundum 
suum  ordinem. 

Item  ad  esse  in  predicamento   sufficit  universalitas 
vel  singularitas,  sed  quidlibet  citra  Deum  est  universale 
vel  singulare,  ergo  quidlibet  citra  Deum  est  in  genere,  10 
et  per  consequens  in  predicamento. 

Minor  patet  ex  hoc,  quod  omne  tale  est  communi- 
cabile  vel  incommunicabile,  et  per  consequens  univer- 
sale  vel  singulare.  Non  enim  videtur  racio,  quare  est 
dare  speciem  hominis  vel  asini,  quin  per  idem  est  i5 
dare  speciem  unitatis  et  puncti,  et  sic  de  singulis 
convenientibus ;  nam  esse  punctum  convenit  cuilibet 
puncto  quiditative  univoce  et  specitice,  quod  sufncit 
ad  esse  speciei.  Punctus  ergo  convenit  speciflce  cum 
puncto,  et  differt  genere  ab  instanti  vel  angulo,  cum  20 
omnis  differencia  sit  generis,  speciei  vel  numeri;  cum 
ergo  plus  convenit  cum  puncto,  quam  instanti,  relin- 
quitur,  quod  una  sit  conveniencia  specifica,  et  alia 
generalis;  non  ergo  est  racio,  quare  talia  non  essent 
universalia.  ih 

Pro  declaracione   istius   materie  oportet  supponere, 

quod  ens  dicatur  de  omni  signabili  per  complexum,  et 

sic  quoddam  sit  ens  actuale  vel   existencie,  quoddam 

ens  potenciale,  quod  habet  esse  in  causis  secundis,  que 

possunt  ipsum  actualiter  producere,  et  quoddam  ens  est,  3o 

quod  solum   habet  esse  intelligibile  in  Deo,    ut  omne, 

quod  solum  Deus  potest   producere,  et  non  actualiter 

existit.  Prima  pars  huius  supposicionis  declarata  est  primo 

tractatu.  Secunda  pars  declarabitur  in  materia  de  Ydeis. 

Transition  to       Ex    ista   supposicione   patet,    quod    claudit   contra-  35 
the  generic  .  .  .. 

conception:    diccionem  ens  esse  una  vice   communius   et  aha  vice 

iSSf  cannot^be mmus    commune,     cum     omne    inteliigibile,    ut  sit, 

conceived  in   necessario  sit  eternum.    Secunda  pars  inferens  primam 

extended  and  in  patet  ex  hoc,  quod  si  aliquod  ens  potest  intelligi,  ipsum 

intelligitur,  et  si  intelligitur,  ipsum  est  intelligibile,   et  40 


another 
restricted. 


1.  Cod.:  positum.      36.  communius)  cod.:  <)i9. 

34.  Primo  tractatu:  Cf.  riotam  in  fine  cap.  IV  huiusce 
tractatus. 


CAP.  1. 


DE  ENTE  PREDICAMENTALI. 


3 


sic    est;    sed   assertum    est    necessarium    de  quolibet 
sensibili,  ideo  et  quodlibet  existens  ex  eodem. 

Secundo  suppono,  quod  per  se  genus,  de  quo  nobis 
solum  sermo,  significat  universale  univoce  quiditative 
5  per  se  communicatum  multis  speciebus,  sicut  econtra 
species  est  pars  subiectiva  universalis  contenta  sub 
genere.  Patet  ista  supposicio  ex  declaratis  de  Universa- 
libus  tractatu  primo  et  quarto.  In  quolibet  enim  genere 
predicamentali  est  unum  suppositum,  quod  est  minimum 

io  in  composicione,  quamvis  sit  metrum  et  mensura  omnium 
aliorum,  et  quotquot  sunt  ordines,  tot  genera  minorum 
sunt  danda,  cum  sit  status  in  quolibet  processu,  natura 
abhorrente  processum  in  infinitum.  In  ordine  ergo 
composicionis  rei  ex  suis  partibus  quiditativis  est  genus 

1 5  generativum    minimum    et   primum    illius   ordinis.  In 
ordine    vero    composicionis    quantitative    rei   ex  suis 
partibus  est  indivisibile  primum,  ut  punctuale  substancie 
[91  vel  punctus  aut  unitas  in  genere  quantitatis,  |  vel  aliquid 
proporcionale,  ut  minimum  naturale  quo  ad  alia.  In 

20  ordine  vero  composicionis  qualitative  est  dare  materiam 
simplicissimam,  ut  materiam  primam,  et  formam  sim- 
plicissimam,  ut  formam  corporeitatis  quo  ad  extremum 
inferius;  sed  quo  ad  extremum  perfeccione  superius  est 
anima  hominis  prima  inter  formas  sublunares,  et  corpus 

25  hominis  primum  materiale. 

Sed  cum  impossibile  sit  pluralitatem  naturalcm  esse,    Since  everv 
•  .       j  ,  ,    .     ^    ..  .     pluralitv  miist 

nisi  reducatur  ad  unitatem,  patet,  quod  sicut  alia  omnia  ^e  reduced  to 

predicamenta  reducuntur  ad  genus  substantie  tanquam  jj^ "^fgiiPSf  au 

primum,  sic  primum  simpliciter  illius  generis  est  primum  predicaments. 

3o  simpliciter  cuiuslibet  alterius  generis,    et  sic  Deus  est 

primum    simpliciter   cuiuscumque   generis,    ut  patebit 

respicienti  solidius.    Ista  sententia  patet  primo  Meta- 


32.  primo]  cod.:  10. 

7,  8.  „De  Universalibus"  quae  conscripsit  Wiclif  a  Shirley  l.  c. 
hunc  in  modurn  enumerantur:  p.  2,  operis  ,,De  Ente"  libri prioris 
pars  4:  ,,Tractatus  purgans  errores  circa  universalia  in  communi". 
p.  3:  eiusdem  libri  pars  5:  ,,De  Universalibus".  p.  4:  ,,Replicatio 
de  Universalibus".  ibid.:  „De  Universalibus";  ex  his  libellis  quem 
potissimum  Wiclif  hoc  loco  in  animo  habuerit  parum  liquet. 
32.  Cf  Arist.  Met.  I  2,  10  (Ed.  Paris.  II,  p.  471,  25  ss.J,  6  xs 
yao  &sog  doy.sl  xcov  ulxlcqv  uccgiv  sivcct  xcci  uQ%rj  Tig  v.cti  rt)v 
roicivxrjv  f/  fiovog  tj  {lodiGx'  av  s%oi  6  &eog.  Item  Arist.  Met.  VII,  1,  3 
(Ed.  Par.  II,  p.  558,  12  ss.J-  *Exi  allcog  xb  ysvog  fialXov  xcov 
sidcov  xcci  xo  xad-oXov  xcov  /catF  sxaaxtt.  Tco  8s  xad-oXov  zai  xco 
yevsi  xai  ai  Wsat  GovcmxovGtv. 

1* 


4 


JOHANNIS  WICLIF 


CAP. 


phisice  capitulo  secundo  et  70  metaphisice  capitulo 
primo.  Causa  autem  finalis  simpliciter,  ut  Deus,  vendicat 
sibi  in  omni  genere  illud,  quod  est  perfeccionis  simpli- 
citer,  secundum  quod  principiat  illud  genus. 


An  entity  may  Tercio  supposito,  quod,  sicut  accipitur  predicamentum  5 
a^gemis^in^hree  Pro  ordine  per  se  predicabilium  a  genere  generalissimo 


scilicet  per  se,  per  accidens,  et  per  reduccionem.  Per 
se,    scilicet  quando  ipsum  per  se  est  ill-ud  genus,    ut  10 
per    se    homo   est   substancia,    et  per    se   albedo  est 
qualitas;    per  accidens,   quando  unum  aggregatum  ex 


superficies   figurata   etc.   Et   per  reduccionem,  quando 
ipsum  non  est  illud  genus  formaliter  vel  essencialiter,  i5 
sed    eius    principium  vel   effectus.    Prima  inexistencia 
respicit  predicacionem  formalem,  secunda  essencialem, 
et  tercia  causalem. 

Ex  ista  supposicione  patet,    quod  omnis  substancia 
cum    quolibet    eius   principio    est   in    quolibet   novem  20 
generum  accidentis,  et  per  consequens  est  in  illo  genere, 
ut  causa  in  suo  causato.  Sequitur  eciam  econtra,  quod 
singulum    novem   generum   accidentis   est    in  qualibet 
substancia  per  reduccionem  eo,  quod  quodlibet  illorum 
generum  est  effectus  cuiuscumque  substancie,   est  ergo  25 
in  illo,   ut  forma  in  suo  subiecto  et  res  in  suo  fine, 
non    ut    puri   debent   termini   esse    in   termino,  quia 
certum    est,    quod   nullo    modo   inexistendi,     de  quo 
Philosophus  loquitur  40  Phisicorum  capitulo  primo,  est 
iste   terminus   homo   in   isto   termino   substancia,    sed  3o 
primo  signatum  eius  in  primo  significato,  sicut  species 
in  suo  genere,  vel  pars  subiectiva  in  suo  toto  universali, 
et  omne  tale  vocatur  res  illius  generis,  cum  genus  sit 
formaliter  illud.    Et  patet,   quod  non  obest  ad  sensus 
equivocos   idem  esse  in  diversis  generibus,   cum  forte  35 
quidlibet  sit  in  quolibet  genere  eo,    quod  natura  amat 
communicacionem  et  odit  impertinencia,  cum  quidlibet 
sit  cuilibet  cathena  aurea  colligatum. 

6.  Cod. :  gn'amof  usqz.      8.  aliquid]  cod.:  ad.      i3.  post  generum  in 
codice  lacuna  12—14  titterarum. 

28.  De  ,,modo  inexistendi"  atque  ,,terminis  in  termino"  lo- 
cutus  Wiclif  fortasse  meminit  Aristotelici  Nat.  Ausc.  IV  1  (3),  8. 
(Ed.  Paris.  II  285,  50  s.)  HSvvcctov  8h  oco(ia  slvca,  tbv  tonov 


rebus  diuersorum  generum 


,  ut  homo  albus, 


hv  TUVT&   y<XQ  CtV  Btfj  ftvO  GCOflCCTCC. 


CAP.  I. 


DE  ENTE  PREDICAMENTALI. 


5 


Istis  suppositis  patet,  quod  restringendo  ens  predica-  The  Categorics, 
mentale  ad  illud,  quod  per  se  est  in  aliquo  decem  pre-  justification  in 
dicamentorum,  sunt  quotlibet  encia,  quorum  nullum  est  general. 
formaliter  ens  predicamentale,  ut  patet  de  Deo,  unitate 
5  et  puncto,  cum  aliis  principiis  extra  genus.  Secundo  patet 
idem  de  quotlibet  privacionibus,  que,  quamvis  non  sint 
aliquod    10   generum    formaliter,    tamen    omnia  sunt 
accidencia  substancie,  cui  nata  est  forma  in  esse,  cuius 
est  privacio.  Tercio  patet  idem  de  aggregatis  per  acci- 

10  dens,  de  multitudinibus  et  multis  similibus,  que  oportet 
omnem  loquentem  ponere,  ut  patet  tam  de  artificialibus 
quam  naturalibus.  Quarto  patet  idem  de  pretericionibus, 
futuricionibus,  potenciis  et  negacionibus,  que,  quamvis 
dicerentur    accidencia    vel    posteriora    ipsis  subiectis 

osecundum  esse  intelligibile,  tamen  non  possunt  dici 
accidere  alicui  substancie  secundum  esse  existere.  Et 
idem  patet  de  aggregatis  ex  veritatibus  yppoteticarum, 
cuiusmodi  sunt  veritates  coniunccionum,  disiunccio- 
num  etc. 

20     Ad    primum   dicitur,   quod    non    sequitur,    hoc   in-    All  percepts 

complexum    significat    substanciam,     quantitatem    aut  tne^ca^egodesj 

qualitatem  etc,  ergo  suum  primarium  significatum  est  bu5  thls  do.es„ 
^  .  '  .  .  not  niean  tnat 

•    aliquod  illorum  generum.  Nam  restringendo  incomplexa   any  entity  is 

ad  cathegoremata,  cum  sincathegoremata  consignificant   0t'en  generaf 

25  et  nichil  per  se  significant,  patet,  quod  licet  incomplexa 
significant  privaciones,  multitudines,  aggregata  per 
accidens,  et  talia,  que  non  sunt  aliqua  istorum  10  generum, 
verumtamen  significant  aliquod  istorum  10  generum 
secundarie   eo   ipso,   quod   cathegoremata  incomplexa, 

3o  quia  omnis  privacio  vel  negacio,  pretericio  vel  futuricio, 
potencia  vel  passio  est  de  aliquo  istorum  10  generum. 
Omnis  ergo  terminus  subordinatus  actui  simplici 
apprehendendi  rem  extra  animam,  significat  aliquid 
101'horum  10.  Sed  non  exinde  est  color  concludendi,  quod 

3?omne  ens  sit  aliquod  horum  10.  Non  enim  sufficit  ad 
veritatem  talis  proposicionis,  quod  eadem  res  significaretur 
per  subiectum  et  predicatum,  sed  omnem  proposicionem 
proprie  significare  veritatem  actu  entem.  Quod  si 
obicitur   quemlibet    terminum   significare  substanciam, 

40  et  sic  non  oporteret  multiplicare  10  terminos,  conce- 
ditur  assumptum,  cum  omne  signum  accidentis  significat 
substanciam   implicite  vel   explicite;   verumtamen  non 

i3.  Cod.:  po"sAnecoib). 


6 


JOHANNIS  WICLIF 


CAP.  I. 


superfluit  ponere  10  terminos,  cum  sint  10  genera 
capitalia,  non  subordinata  formaliter,  quamvis  cathegoria 
substancie  sit  prima,  et  ab  ea  qualibet  alia  signata,  ad 
quam  alie  reducantur,  ut  patet  post.  Nec  est  intencionis 
Aristotelis  distinguere  terminos  secundum  suas  signifi-  5 
caciones,  sed  manuducere  in  noticiam  10  generum  per 
hoc,  quod  omne  signum  significat  aliquod  horum  10, 
que  realiter  distinguuntur,  ut  ipse  declarat  postmodum 
in  processu. 

Past  and  future  Ad  secundum  conceditur,  quod  omnis  pretericio,  10 
as  acci  ents.  futurjcj0  et  possibilitas  vel  aliquid  signabile  de  po- 
sitivo  est  accidens  substancie  secundum  racionem 
eius  intelligibilem,  licet  non  secundum  esse  existere, 
sed  ut  sic  est  quodlibet  tale  posterius  ydea,  et  prius 
actuali  existencia  suppositi,  et  per  consequens  non  est  i5 
sibi  accidens,  cum  omne  accidens  sit  natura  posterius 
suo  subiecto.  Nec  est  inconveniens  concedere  accidencia 
talia  esse  eterna,  sicut  et  proprias  passiones  subiectorum 
eternorum.  Sicut  enim  subiecta  habent  esse  intelligibile 
eternum,  sic  et  eorum  accidencia.  Sequitur  eciam  ab  20 
inferiori  ad  suum  superius  sine  impedimento:  hec 
pretericio  aut  futuricio  est  accidens  isti  intelligibili, 
ergo  est  accidens.  Antecedens  patet  ex  hoc,  quod 
fundatur  in  illo,  et  potest  adesse  et  abesse  postquam 
infuit  preter  subiecti  corrupctonem.  Nec  est  repugnancia  25 
ad  sensus  equivocos  concedere  talia  esse  accidencia, 
et  alias  negare  ipsa  esse  accidencia.  Non  enim  accidunt 
substancie  secundum  eius  esse  existere,  cum  sint  priora, 
nec  pretericio  primo  adesse  et  post  abesse  eo,  quod  si 
adest,  necessario  semper  aderit,  et  si  futuricio  adest,  3o 
non  est  compossibile  quod  aliquando  abfuit;  ideo  diceret 
equivocans,  quod  talia  non  sunt  accidencia,  cum  genus 
eorum  non  potest  multociens  adesse  et  abesse  preter 
subiecti  corrupcionem,  sicut  sciencia  in  Deo  est  accidens 
sibi,  quamvis  possit  inesse  et  possit  non  inesse.  35 

Threefold         Unde   pro   noticia    intelligendi    autores    et  dicenda 
meaning  of  the  .  ,  ,  .  ,  .  ..  . 

word  accident.  posterius    notandum     est,    quod    accidens  tripliciter 

accipitur. 

3i.  compossibile]  cod.:  9po,e. 

5.  Meminisse  videtur  Wiclif  ultimae  categoriarum  sententiae, 
cap.  XII  [XVJ  10  (Ed.  Par.  I  24,  16  ss.)  "Igoos  ds  av  xai  ccXXol 
tlvsq  cpavsCrjaav  rov  s%slv  tqotcol-  ol  ds  slco&otsg  Xsysad-ccL. 
6%sdbv  cmccvrsg  xccrrjQL&firjvtat . 


CAP.  I. 


DE  ENTE  PREDICAMENTALl. 


7 


Primo  modo  communissime  omne,  quod  a  posteriori  I.  General; 
adiacet  vel  inest  alteri,  potest  dici  sibi  accidens,  .  et  "jf^Jto* 
isto  modo  omnis  propria  passio  dicitur  accidens  another. 
subiecto,  ut  patet  5°  Metaphysice  ultimo,  et  isto  modo 
divicie  dicuntur  diviti  accidere,  et  Deo  singule  creature. 
Patet  ista  significacio  per  beatum  Augustinum  in  Dyalogo 
ad  Felicianum ;  declarando.  quomodo  filius  est  incarnatus, 
et  non  pater.  sic  scribit:  „Illud  proprium  est  filio, 
quod  per  accidens  sue  noscitur  evenisse  persone"  et 
sequitur:  ,,Non  enim  utrisque  commune  est,  quod  ex 
homine  natus  est ;  homo  enim  accidens  speciale  est, 
quod  plerumque  sine  preiudicio  communis  nature  neuter 
habere  docetur  in  altero."  Et  eadem  sentencia  patet 
83  questionum, questione  70°,  et  concordat  modusloquendi, 
quo  dicitur  bonum  accidere  possidenti,  et  indubie  tunc 
sunt  accidencia. 

Secundo     modo    dicitur    quecumque    forma    alteri  II.  Any  form 
contingenter  inexistens,  sive  eternaliter,  sive  ex  tempore,  colatingentiyin 

another;  e. 

,  which  exists  in 

9.  suej  cod.:  suo.  itj  but  mightbe 

sbscii  t 

4.  Cf  Arist.  Met.  IV  3o,  1  (li  edd.  antiquis  libri  V,  cap.  30 
et  ultimum,  ed.  Pav.  II  533,  24  ss.)  2Jvu^s^r]xbg  /JysxaL,  0 
v7tc'iQ%£L  usv  xlvl  xai  dhj&sg  slnsXv,  ov  abvrot  ovt'  f|  avdyxrjg,  ovz 
Ini  xo  noXv'  olov  si  xig  sqvxxcov  cpvxco  §6d~oov,  svqb  d^aavqov 
xovxo  xolvvv  Gvufisfir]Y.bg  xco  oqvxxovxl  xbv  (jo&qov  xb  svqslv 
d-rjGavQOv.  Cf.  etiam  Arist.  Met.  V  4,  2  (Ed.  Paris  II, 
p.  537,  37  ss)  .  .  .  xb  (isv  cbg  Gvu§s§r]'/.bg  xal  xb  cbg  cdrj&sg  ov 
cccfsxsov  xb  yccQ  aixiov  xov  usv  ccoqlgxov  xov  8s  xrjg  diavoiag 
xl  nd&og,  xai  ducpoxsQa  tcsql  xb  Xombv  ysvog  xov  ovxog  .... 
6.  Cf.  Aug.  contrs  Felicianum  de  Unitate  Trinitatis  liber  cap.  IX 
\Migne,  curs.  Patrol.  ser.  lat.  XLII,  col.  1164):  Et  propterea 
totum  inter  eos  simile  dicimus,  quod  pertinet  ad  communionem 
naturae:  illud  proprium,  quod  per  accidens  uni  fsicj  noscitur 
evenisse  personae.  Habet  ergo  nascendo  totum  filius  cum  patre, 
quod  pater  est;  sed  non  cum  filio  pater,  quidquid  specialiter  ipse 
perpessus  est.  Non  utrique  (sic)  commune  est,  quod  ex  homine 
natus  est  homo,  sed  accidens  speciale,  .  .  .  etc.  14.  Cf.  Aug. 
De  diversis  Quaestionibus  LXXXIII,  quaest.  LXIX  (non  LXX)  1 
\Migne  XL,  col.  74):  Sed  quoniam  multa  etiam  secundum  pro- 
prietatem  personae,  excepto  quod  attinet  ad  susceptionem  ho- 
minis,  de  illo  ita  dicuntur,  ut  patrem  ncn  aliud  quam  patrem, 
et  filium  non  aliud  quam  filium  intelligi  oporteat,  putant  haere- 
tici  in  iis,  quae  ita  dicuntur  atque  intelliguntur,  aequalitatem 
esse  non  posse  .  .  .  et  qu.  sequ.  17.  Cf  Anselmi  De  Divinitatis 
EssentiaMonologiumcap.  25  (non  27)  (Migne  Cursus Patrol.  CLVIII, 
c.  178):  Sicut  igitur  summa  natura  accidentibus  mutationem 
efficientibus  numquam  in  sua  simplicitate  locum  tribuit;  sic  se- 
cundum  ea,  quae  nullatenus  summae  incommutabilitati  repug- 
nant,  aliquando  dici  aliquod  non  respuit,  et  tamen  aliquid  eius 
essentiae,  unde  ipsa  variabilis  intelligi  possit,  non  accidit. 


8 


JOHANNIS  WICLIF 


CAP.  I. 


sive  possit  moveri  per  forme  adquisicionem,  sive  non 

esse  accidens  illi,  cui  inest,  et  taliter  volucio  rerum  ad 

exemplum  divinum;    et  quotlibet  talia  insunt  Deo,  ut 

patet  Monologion  270,  et  70  De  Trinitate  capitulo  ultimo. 

III.  Most         Sed  tercio  strictissime  et  propriissime  quelibet  forma  5 

Ynherent^form  inherens  substancie,  per  cuius  adquisicionem  vel  deper- 

by  whose     dicionem  est  ipsa  mobilis,  dicitur:  et  isto  modo  locuntur 
presence  or  r  '    .  ' 

absence  the  philosophi,  ut  dictum  est  in  fine  tractatus  primi.  Patet 
made%utyectSto  ista   distinccio  Monologion  270.    Sic   ergo  intelligendo 

change  (i  e.   accidens  analoyce  nichil  obest  concedere  pretericionem  10 
mobihs).  .  .       J  1 

et    futuricionem    esse   accidencia    rei    secundum  esse 

intelligibile.  Nam  omni  ydee,  sicut  et  Deo,  qui  essencia- 

liter  est  omnis  ydea,  contingenter  inest  fore  aut  fuisse, 

et  per  consequens  futuricio  et  pretericio;  ergo  est  dare 

talium  contingenter  inexistencium  formaliter  aliqua,  que  i5 

possunt  vicissim,  quociens  libuerit,  nunc  inesse,  et  alias 

privative  deesse:  et  illa  sunt  proprie  accidencia.  | 

Est  in  secundo  gradu  dare  alia,    que  possunt  inesse  F.  192 

postquam  defuerunt,  vel  deesse  postquam  infuerunt,  sed 

repugnant    subiectis    suis,     quod    perdant    prima    aut  20 

adquirant  secunda,  sicut  sunt  pretericiones  et  futuriciones, 

et  illa,  que  possunt   dici  extense  secundo   modo  acci- 

dencia;   est  ergo  dare  aliqua,  que  contingenter  insunt; 

sed  subiectum   non  potest    incipere    vel    desinere  in- 

formari  illis,  ut  quotlibet  Deo  inexistencia,   cuiusmodi  25 

sunt  sciencia,  ordinancia,  volencia  etc.  respectu  rerum 

producibilium.    Accidens    ergo   contractum   ad  novem 

genera    accidentalia   est  forma   accidentalis  substancie 

extenta,    et  sic  non    contingit   alicui,    quod  Deo  inest 

formaliter,   ut  sciencie  divine,    pretericioni,   futuricioni  3o 

vel  alicui  huiusmodi,  quod  non  presupponit  existenciam 


19.  Cod.:  post  defuerunt.      27.  Cod.:  cnctu. 

4.  Cf.  Aug.  De  Trinitate,  c.  XVI  (Migne  XLII  922  sq).  Si 
ergo  nummus  potest  nulla  sui  mutatione  toties  dici  relative,  ut 
neque  cum  incipit  dici,  neque  cum  desinit,  aliquid  in  eius  natura 
vel  forma,  qua  nummus  est,  mutationis  f.at,  quanto  facilius  de 
illa  incommutabili  Dei  substantia  debemus  accipere,  ut  ita  dicatur 
relative  aliquid  ad  creaturam,  ut  quamvis  temporaliter  incipiat 
dici,  non  tamen  ipsi  substancie  Dei  accidisse  aliquid  intelligatur, 
sed  illi  creature,  ad  quam  dicitur?  9.  Cf.  Anselmi  ubi  supra 
(Migne  CLVIII,  c  178):  Omnium  quippe  quae  accidentia  di- 
cuntur,  alia  non  nisi  cum  aliqua  participantis  variatione  ad- 
esse  et  abesse  posse  intelliguntur,  ut  omnes  colores;  alia  omnino 
nullam  vel  accidendo  vel  recedendo  mutationem  circa  id,  de 
quo  dicuntur,  efficere  noscuntur,  ut  quaedam  relationes. 


CAP.  I. 


DE  ENTE  PREDICAMENTALI. 


9 


substancie  create,  sed  solum  forme  accidentali,  que 
adest  et  abest  substancie  preter  eius  corrupcionem ;  et 
isto  modo  locuntur  philosophi  de  accidente.  Unde 
5to  Methaphisice  i3°  et  140  dividit  Philosophus  ens  in 
5  ens  secundum  se,  ut  sunt  decem  figure  vel  predicamenta, 
et  ens  secundum  accidens,  cuiusmodi  sunt  veritates  extra 
genus.  Omne  enim  genus  principale  est  quodammodo 
per  se  de  intento  nature  principalissime  subiecta,  et 
consequenter     9    accidencia    ad    ipsam  perficiendum 

iopositive;  ideo  in  omni  genere  est  per  se  predicacio, 
licet  non  per  se  existencia,  ut  patet  primo  Posteriorum 
capitulo  40.  Quiditas  enim  accidentis  per  se  egreditur 
a  sua  causa,  ut  dicit  Linconiensis,  et  sic  universalia 
accidencium  dicuntur   per  se  eciam  secundum   dici  et 

i5causari,   non  autem  secundum  existere,   ut  substancie. 

Privaciones    vero   et   neeaciones    sunt  per   accidens    Present  and 

D  .  r  .  .         tuture  do  not 

mtente  a  natura  ideo,  cum  non  sint  nature  positive,  exclude  each 
sicut  oportet  omne  genus  esse;  patet,  quod  non  per  se  instant  of  tuae 

constituunt  eenus,   nec   per   se  continentur  in  eenere;    any  mav  be 
0        '  r  "  7  present,  tuture 

and  past. 

7.  Cod  :  enim  genus  genus  principale. 

?.  Cf.  Aristot.  Met.  IV  [V]  7;  1  et  4  (Ed.  Paris  520,  44  ss.). 
T6  ov  /.sysrca  ro  fisv  xutu  GVfi§s§r]x6g,  ro  8s  xud-'  uvro'  xara 
6V[i(j£@r]x6g  usv,  olov  rov  SCxaiov  uovgixov  dvaC  cfci{isv,  xal  rov 
avd-Qconov  furvfftxdv  xal  rov  (iovglxov  avd-Qconov,  ■KaoaTihjGLag 
Xayovrsg  cogtzsq  rbv  ixovglxov  oi/iodof.i8lv,  otl  Gv^e^Tqy.s  rcp  oixo- 
d6{icp  fiovGixco  eivaL,  rj  rco  tiovGLxcp  oiy.o§6(icp  •  ro  yaQ  tods  sivca 

roSs  GrjacdvsL  ro  SvpfJsfhpt&Pttl  rcods  rods  Kad-'  avra  8& 

sivaL  XeyeraL  0Gan8Q  Gt]fiaLV8L  ra  Gjflpaxa  rrjg  xarrjyoQLag- 
OGa%cbg  yuQ  Xsyerai,  rOGavraxcog  ro  sivai  crjiiuLVSL-  stcsl  ovv  rtbv 
•/.urriyoQOvasvcov  ru  usv  ri  sgtl  crjfiuLVSi,   ru   8s  tiolov,  ru  8s 

710GOV,  TU  8h  TtQOg  TL,  TU  8k  TtOLSLV  1]  HUG^SLV,  TU  Sk  7ZOV,  TU.  8s 

nore,  sv.ugtco  rovrcov  rb  s'lvul  ruvro  aqpaiveu  10.  Cf.  Arist. 
Analyt.  post.  I  4.  4  (Ed.  Par.  I  125,  10  ss.).  Ku&'  uvru  8'  ogu 

V71UQ%8L    T8    SV    TCp    TL    SGTLV,    OLOV    TQLyWVCp    yQaflfli]    XUL  yQUflflf] 

GTu/ur']  (r)  yuQ  ovglu  uvrcbv  ex  rovrcov  eGri  xai  ev  rco  loycp  rcp 
XeyovTL  tl  eGTLV  evvnc'cQ%ei)  xai  oGOLg  rtbv  svvTiuQ-fpvrcov  avrolg 
ccvru  ev  rcb  Xoycp  hrvxaajpVGi  rcp  tl  sgtl  SrjXovvrL.  Cf.  etiam 
eiusdem  capitis  sectionem  undecimam.  14.  Cf.  Commentaria 
Roberti  Linconiensis  in  libros  Posteriorum  Aristotelis.  Cum  textu 
seriatim  inserto.  Venetiis  1494,  Cap.  4  (f.  4J:  Dicitur  etiam 
per  se  esse,  quod  per  subiectum  non  est;  et  sic  dicitur  omnis 
substancia  et  sola  per  se  esse;  est  autem  per  se  alterum  de 
altero  et  dicitur  per  se  alterum  de  altero,  cum  quiditas  unius 
essencialiter  et  non  per  accidens  a  quiditate  alterius  egreditur. 
Id  autem,  cuius  quiditas  essencialiter  et  non  per  accidens  a 
quiditate  alterius  egreditur,  esse  suum  habet  ab  eo  a  quo  egre- 
ditur  sicut  a  sua  causa,  vel  efficiente,  vel  materiali,  vel 
formali,  vel  fnali. 


io  JOHANNIS  WICLIF  CAP.  I. 

Thereforc  et  de  quando,  preterito,  et  futuro  dicetur,  quod  non 
FunfrTbeing   distingwuntur   ex   opposito,     cum    omne    quando  sit 

lndependent  of  presens,    preteritum    et   futurum,    racione   tamen  sunt 
ihc  subject  are  r  71  / 

not  in       diverse,  ut  post  dicetur.  Et  ex  lsto  patet,  quod  omnes 

acSents5    pretericiones  et  futuriciones,   cum  sint  eterne  indepen-  5 

Much  less  arc  Jentes  ab  existencia  substancie,   non   possunt   dici  ac- 
negativcs        ....  .  ... 

accidents.     cidencia  substancie  create,  et  m  multo  magis  negaciones, 

ut  patet  tractatu  de  Veritate  capitulo  40.    Nulla  enim 

negacio    est    formaliter    positivum,    ut    me    non  esse 

asinum    maneret,    si    per    impossibile   Deus   et   omnis  10 

affeccio  desineret  esse.    Ideo    solet  dici.  consequenter, 

quod  tales  termini  negativi  possunt  intelligi  simpliciter 

quasi  affirmative  pro  veritate  negacionis,    quam  primo 

significant,   et  nulla  talis  est  pars  universitatis  create, 

cum   ipsa,    sicut    omne   per   se   genus   sit    positivum.  i5 

Secundo  potest  intelligi  negative,  quasi  in  predicacione 

secundum  essenciam,  et  sic  omne  ens  est  me  non  esse 

asinum,  et  quotlibet  talia,  cum  convertuntur  cum  trans- 

cendente,  et  refert  multum  sic  accipere,  quia  negative 

accipiendo  concedendum  esset,  quod  quidlibet  aliud  ab  20 

homine    est   nullum    hominem    esse;    sed  affirmative 

accipiendo    nichil    est    nullum    hominem    esse,  quia 

illud  non  est. 

Negations  exist  Non  ergo  sunt  negaciones  per  se  in  genere,  cum 
OI1of  fnteliect168  smt  encia  racionis,  nullum  genus  ponencia;  patet  ergo  25 
(encia  racionis).  ex  dictis,  quod  primum  et  perfectissimum,  secundum 
genus,  quod  Deus  potest  adextra  producere,  est  sub- 
stancia,  et  per  consequens  genus;  vel  substancia  est 
primum  omnium  generum  vel  predicamentorum  possi- 
bilium,  et  per  consequens  est  omnibus  aliis  predicamentis  3o 
metrum.  Unde  ad  considerandum  genus  oportet  primo 
et  principaliter  considerare  naturam  positivam  adextra, 
si  univoce,  quiditative  et  per  se  communicatur  multis 
speciebus,  et  tunc  est  genus;  ut  si  requiritur  ad  hoc, 
quod  tu  non  sis  vel  ad  aliam  huiusmodi  negacionem,  35 
quod  sit  natura  substancie,  que  per  se  sit  te  non  esse, 
tunc  te  non  esse  est  simpliciter  in  genere  substancie 
per  se,  et  si  accidens  detur,  quod  requirit  substanciam, 
cui  insit  formaliter  positive,    tunc  ipsum  est  in  aliquo 


28.  Cod.:  vel  na  substantia  delevi  nulla. 


8.  „De  veritate  sacrae  scripturae",  qui  tractatus  inter  libros 
Summae  Theologiae  Wiclifianae  sexto  loco  ponitur  a  Shirley 
l.  c.  p.  7. 


CAP.  I. 


DE  ENTE  PREDICAMENTALI. 


genere  accidentis,  ut  accio,  passio,  locacio,  duracio, 
sessio,  dominium  et  causa  per  se  in  genere  accidencium 
sunt  forme  accidentales  positive,  presupponentes  substan- 
ciam,  cui  formaliter  insunt.  Numquid  credimus,  sic 
5  esse  de  privacionibus,  que  per  accidens  intenduntur  a 
prima  natura  et  a  qualibet  alia  natura  ipsas  intendente? 
Numquid  sic  est  de  accidentibus,  que  insunt  principiis 
substanciarum,  que  principia  non  sunt  in  genere 
substancie,  sed  per  reduccionem,  ut  unitas,  punctus  et 

iocetera  huiusmodi?  Accidens  enim  dicitur  per  se  ens 
propter  tria.  Primo,  quia  est  natura  positiva,  per  se 
intenta  a  Deo.  Secundo,  quia  est  formalis  denominacio 
substancie  per  se  entis,  a  qua  habet  proporcionale  esse, 
quod  est  inesse.     Et  tercio,    quia   per   se   dicitur  vel 

i5subicitur  in  dato  predicamento.  Patet  enim  ex  5°  meta- 
phisice  2i°,  quod  numquam  dicitur  aliquod  totum  com- 
plexum  et  perfectum,  nisi  quod  erit  natum  habere  naturam 
essencialem  perfectam  aut  denominacionem  accidentalem ; 
F.  192'et  habet  omnem  talem  vel  simpliciter,  ut  Deus,  vel  in 

20  genere,  ut  homo,  vel  eius  accidens  completum.  Unde 
accidens  principii  substancie,  quod  non  est  formaliter 
substancia,  non  est  pocius  per  se  ens  in  genere  ac- 
cidentis,  quoniam  suum  subiectum  est  per  se  ens  in 
genere  substancie,  cum  ab  illo  principaliter  haberet  esse 

2:  per  se.  si  tale  haberet  subiectum;  ergo  puncti,  subiecti, 
informacionis,  vel  talis  accidentis,  quod  inest  principiis 
substancie,  cum  ipsum  non  sit  per  se  substancia,  sed 
tamquam  pars  incompleta  per  reduccionem  in  genere 
substancie.    Patet,  quod   ipsum  non  dat  suo  accidenti 

^oper  se  esse  in  genere  accidentis. 

Nam  quattuor  modis  dicitur  aliquid  per  se  esse,  ut  A  thing  is  said 
patet  primo  Posteriorum   capitulo  quarto  et  5°  Meta- ^fouVways!1 


14.  Et  tercio]  cod.:  zg3°. 

»4.  Cf.  Arist.  Metaph.  IV  [VI  16,  1  (Ed  Paris.  II,  527,  42  ss.). 
Ts/.slov  "/.sysTca  sv  fisv  ov  fit)  sgtlv  ff£ca  ti  /.afisZv  urjds  sv  iwqlov 
oiov  XQOvog  TsksLog  sy.ccgtov  ovTog,  ov  fitj  sgtlv  s§cq  /.afislv  %qovov 

TLVCi^  Og  TOVTOV  tlSQOg  SGTL  TOV  %QOVOV    Zal  TO    XOJt'  CCQSTTjV  Y.ai 

To  sv,  urj  sfpv  vnsQfioujv  7tQog  to_  ysvog,  oiov  TS/.SLog  laTQOg  xai 
TsXsLog  avXrjTTjg,  OTav  xaTa  to  sldog  Tijg  oi/.SLag  ccQSTtjg  fitjd-sv 
sXXsLncoGLv.  3i.  Cf.  Arist.  Analyt.  post.  I  4,  4  (Ed.  Par. 

I  125,  10  ss.).  Alludit  enim  Widif  ad  locum,  quem  supra  ex- 
scripsimus  (p.  9,  not.  ad  lin.  10)  neque  aliud  est,  quod  Meta- 
phisicorum  loco  hic  allato  significare  voluit  atque  indicatum  est 
nota  praecedente;  quapropter  21  numerus  male  ex  hac  pag. 
repetitus. 


l  2 


JOHANNIS  WICLIF 


CAP.  I. 


phisice  capitulo  2i°.  Primo  dicitur  per  se  ens,  exclu- 
dendo  causam  efficientem,  ut  solus  Deus.  -Secundo  modo, 
excludendo  causam  materialem,  ut  angelus.  Tercio  modo, 
excludendo  subiectum,  cui  inhereat,  ut  quelibet  substancia. 
Et  quarto  modo  habet  commune  per  se  esse  vel  dici  5 
de  altero,  sed  per  se  causatur  ab  eo;  quod  contingit 
dupliciter:  vel  sic,  quod  predicatum  dicit  essenciam 
subiecti,  vel  sic,  quod  subiectum  dicit  essenciam  sue 
passionis  predicate,  et  non  sunt  plures  modi  predicandi 
per  se,  qui  eciam  dicunt  in  accidentibus  modos  essendi  io 
per  se. 

Difference  Pro  solucione  tercii  argumenti  oportet  notare  dicta 
ammumfand  tractatu  primo  capitulo  4°  de  multitudine  generis  et 
universale.    speciei.  Secundo  oportet  supponere,  quod  fiat  limitacio 

ad  per  se  et  proprie  genus  ac  species;  sic  enim  i5 
supponendum  est  predicamentum  denotare  per  se  genus 
generativum,  quia  aliter  oporteret  vagari,  ponendo  quasi 
infinita  predicamenta  tam  positiva  quam  privativa,  ut 
sophiste  arguunt.  Dicitur  enim  predicamentum,  quod 
autonomice  per  se  et  principalissime  predicatur,  ut  res  20 
summe  communis  in  quid  predicata,  quia  adhuc  secun- 
dum  loquentes  de  predicamentis,  que  sunt  signa, 
recurrendum  est  ad  res  signatas,  ne  coordinacio 
signorum  sit  predicamentum,  vel  quilibet  terminus 
communis  sit  universale,  quia  deficiente  signato  non  25 
habebunt  signa  talem  denominacionem.  Tercio  supponitur 
ex  dictis,  quod  predicamentum  substancie  sit  exemplar 
et  mensura  cuilibet  generi  accidentis.  Et  istis  notatis 
patet  ex  secunda  suppositione,  quod  minor  est  falsa, 
cum  non  sit  dare  per  se  genus  puncti,  unitatis  aut  3o 
talium,  que  sunt  prima  generum.  Ideo,  sicut  dictum 
est  tractatu  primo,  capitulo  primo,  non  oportet,  si 
aliquid  sit  commune,  quod  ipsum  sit  universale; 
deficiente  enim  genere  mensurante  positivo,  oportet, 
quod  deficiat  species.  Ideo,  cum  deficiat  genus  illis  35 
principiis,  patet,  quod  non  sunt  sic  species;  ad  pauca 
ergo  respiciunt,  qui  ponunt  esse  per  se  species  propter 
sui  communitatem ;  non  ergo  omne  commune  est 
universale,  nec  oportet,  quod  si  sit  in  genere,  quod  sit 
universale  vel  singulare.  Illis  enim,  que  sunt  per  se  in4o 


i3,  32.  Tractatu  primo.  De  hoc  „tractatu  primo"  cf.  notam 
nostram  in  fine  capitis  quarti  huius  opusculi. 


CAP.  I. 


DE  ENTE  PREDICAMENTALI. 


i3 


genere,  contingit  per  se  universalitas  aut  particularitas,  et 
aliis  non,  quia,  si  extendatur  universale  ad  omne  com- 
mune,  multis  patet  quod  hec  ampliacio  est  contra  regulas 
logicorum,  cum  Deus  et  omne  singulare  esset  tunc 
5  formaliter  universale,  quod  si  extendatur  ad  omne 
commune,  multis  realiter  distinctis  conceditur;  tunc 
Deum  punctum,  et  quotlibet  talia  esse  universalia  ad 
hunc  sensum;  sed  sic  ampliando  oporteret  concedere 
multa  esse  universalia  et  singularia,   que  non  sunt  per 

10  se  in  predicamento,  sed  per  accidens  aut  per  reduccionem, 
et  habent  ens  pro  suo  genere  secundum  Lincoliensem 
primo  posteriorum  capitulo  5°.  Aliter  enim,  ut  dicit, 
non  esset  metaphisica  sciencia  vera,  nisi  haberet  ens 
pro   suo  subiecto  primo  continente  quidlibet,    de  quo 

ioconsiderat  metaphisicus,  et  idem  patet  quarto  Meta- 
phisice  2°. 

Eligendo  autem  de  multiplicitate  generis  detecta  No  negatio  or 
superius,  genus  logicum  et  metaphisicum,  quod  est  ^ genus  per^se. 
natura   universalis  univoce  et   quiditative   per  se  com- 

20  municata  multis  suppositis,  patet,  quod  deficiente 
alicui  genere,  quod  sit  per  se  existens  aliquo  modo 
predicto,  deficit  per  se  existencia  in  tali  genere,  et  per 
consequens  nulla  negacio  et  privacio,  cum  non  sit 
natura  positiva,    est   per   se  in  genere,   et  per  idem 

25  principia    rerum,    ut    partes    qualitative,  quantitative 
minores   numero   naturali,    non  sunt   per  se,    sed  per 
reduccionem   in   genere,    ut    forma,    materia    et  alia 
•  indivisibilia  principia;   [substanciam]   cum  ergo  non  sit 
dare  per  se  genus  puncti  vel  alterius  extra  genus,  patet, 

3o  quod  non  sunt  per  se  in  genere.  Nam  indivisibile  est 
passio,  analogice  contingens  Deo,  unitati,  angelo,  puncto 
et  instanti.  Non  ergo  est  indivisibile  genus  illis,  nec 
per  idem  aliquid  aliud  notandum,  cum  talis  analogia 
excludit  racionem  generis;    ymo,  si  aliquod  tale  esset 


i.  universitas]  cod.:  vniTUs.      27.  substanciam  eiciendum. 

11.  Cf.  Commentaria  Roberti  Lincolniensis  in  libros  Poster. 
Aristot.,  cap.  5  {Ed.  Ven.  f.  5):  Sciendum  est  autem,  quod  super 
universale  ambiguum  erigitur  demonstratio ;  quod  patebit  ex 
ipsis  verbis  Aristotelis  inferius;  et  nisi  hoc  esset  ens,  non 
esset  subiectum  metaphisice.  1 2.  Arist.  Met.  III,  2, 4  (In 
edd.  ant.  IV  2,  ed.  Par.  II  500,  34  ss.):  TLavxuypv  ds  zvQLcog  tov 
tiqcotov  r)  STuatrjiir],  %ui  l|  ov  xa  alla  ijQxrjxai,  v.a\  81  0  Uyovxai. 
Ei  ovv  tout'  saxlv  r)  ovaia,  tcqv  ovaicov  av  Ssoi  xag  aQ%ug  xul 
xug  uhCug  s^siv  tov  cpikoaocpov. 


14  JOHANNIS  WICLIF  CAP.  I. 

genus,    reduceretur  ad  genus  substancie-  tanquam  men- 

suram,  cuius  generis  foret  accidens   principium,  quod 

est  contra  dicta,    cum   principia   substancie   non  sunt 

per  se  in  genere;  et  multo  magis  principia  aliorum  non 

sunt  per  se  in  illis  generibus  communicabile.  Igitur  et  5 

incommunicabile   sunt  prime  differencie   entis,  et  non 

convertuntur  cum  universali  et  singulari,  cum  Deus  sit 

tam    communicabile  |  quam    incommunicabile,   et   nec  F. 

universale  nec  singulare  secundum  naturam  divinam. 

Extendendo  autem  speciem  et  genus  modo,  quo  dictum  10 

est  superius,  diceret  aliquis,  quod  punctus  est  genus  ad 

punctum  supracelestem  et  mathematicum  vel  naturalem, 

et  ita  fingeret  de  aliis,  et  ita  habet  de  conveniencia  et 

differencia  talium.  Sed  ista  dicta  sunt  preter  considera- 

cionem  logicam.  i5 

The  entire        Ex    istis    facile    perpenditur,    quod   tota  multitudo 

^•edicamen/s  predicamentorum  reducibilis  est  ad  Deum.  Nam  omnia 

can  be  reduced  novem  predicamenta  accidencium  reducuntur  ad  cathenam 
to  God.         ,       r.  ...  . 

substancie  ut  suum  principium,  et  totum  genus  sub- 

stancie  oportet  causari  a  quadam  natura  extra  ipsum,  20 

ut  patet  ex  dictis;  ergo  conclusio. 


21.  Post  conclusio  legitur  in  codice  nota  bohemica  haec:  Boze  mily  racz 
pomoczy  dokonaty  brzo,  cnius  sensus  est :  Deus  dilectissime,  adiuva  me, 
ut  quam  celerrime  opus  perficiam. 


CAPUT  SECUNDUM. 


Consequenter  restat  videre  de  univocacione  et  equi-  Univocatio  and 

•  ,  ,  •  .  aequivocatio  of 

vocacione    rerum    m   suis   racionibus;    hoc    enim    est  things. 

necessarium  ad  noticiam  predicamentorum,  cum  solum  .PxpJa"atl,on  °f 

r        .  .'  the  hrst  chapter 

5  univoca  sunt  genera  vel  species.    Ideo  signanter  pre-  of  Aristotle's 
misit   Aristoteles    sentenciam    suam    de    equivocis    ab-  caleg°ues- 
iciendum,   de  univocis  remanentibus  persequendum,  et 
de  denominativis,  que  competunt  cum  genere  accidentis. 
Sunt  autem   res  extra  communes  univoce  et  equivoce, 

ioquia  omne  universale  univoce  competit  suis  subiectis 
et  per  consequens  est  modo  univoco.  Et  ultra  sequitur, 
quod  sit  univocum  secundum  talem  modum  contra- 
diccionum,  namque  claudicat  aliquid  esse  bene,  moveri 
velociter,    vivere    delectabiliter,    nisi   ipsum  secundum 

i5tales  modos  sit  bonum,  velox  et  delectans.  Omnis  enim 
predicacio  concreta  accidentis  redundat  in  subiectum, 
ideo  certum  est,  quod  descripcio  Aristotelis  de  equivocis, 
univocis  et  denominativis  consonat  rebus  extra,  que 
dicuntur  equivoca  secundum  istas  raciones  et  consequenter 

2onominibus  rerum,  ut  dictum  est  de  universalitate ;  nam 
res  communes  predicantur  vel  dicuntur  principaliter, 
sicut  univoce  insunt  suis  subiectis;  ergo  sunt  principaliter 
univoce,  et,  quomodocumque  alteratum  fuerit,  certum 
est,  quod   est  dare  res   ad  extra,  quarum  alique  equi- 

25voce,  alique  univoce  et  alique  denominative  competunt 
subiectis;  et  ille  supponuntur  esse  equivoca,  univoca 
et  denominativa,  et  consequenter  racione  illorum  signa 
dicuntur  similitudine  equivoca  et  univoca. 

Ideo  solet  dici,  quod  duplex  est  equivocum,    scilicet  Two  kinds  of 

3o  equivocum    equivocans,    et    equivocum    equivocatum.  aeclulvoca' 


6.  Aristot.  Cat.  I  et  2  {Ed.  Par.  I  1,  1), 


10 


JOHANNIS  WICLIF 


CAP.  II. 


Equivocans  dicitur,  quod  sub  se  equivocantur  multa 
supposita,  sive  sit  res  communis  analoga,  sive  signum 
eius.  Equivocum  equivocatum  est,  cui  competit  equi- 
vocans  secundum  diversam  racionem  dici  cum  aliis,  ut 
quelibet  res  mundi  equivocatur  sub  transcendente  cum  5 
aliqua  alia. 

Ex    istis    patent   alique   conclusiones.    Prima,  quod 

omne  equivocum   est  univocatum  et   econtra,    et  per 

consequens  non  distingwuntur  hec  ex  opposito,  quamvis 

repugnet  idem  secundum  idem   esse  respectu  eiusdem  10 

equivocum  et  univocum.  Prima  pars  patet  ex  hoc,  quod 

omne  ens  equivocatur  sub  transcendente,  et  nullum  est 

ens  citra  Deum,    quando  univocatur   cum  aliquo  alio; 

ideo  omne  univocum  univocatum  est  equivocum  equi- 

vocatum  et  econtra.    Et  secunda   pars   patet   ex  hoc,  i5 

quod    racio    equivocacionis   et  univocacionis   sunt  in- 

compossibiles  de  eodem  primo  respectu  eiusdem. 

Interchange  of     Secundo  patet,  quod  nedum  equivoca  equivocata  sunt 

wilh^unlvocum.  univoca  univocancia   et   econtra,   sed   eadem  respectu 

diversorum  sunt  univoca  univocancia  et  equivoca  equi-  20 
signincations  .  .  n  ^  . 

(signa)  are  so  vocancia,   cum  quibus  sit  tam  univocum,   quam  equi- 

31  the1/  are aS  vocum.    Prima  pars  patet  ex  hoc,   quod   omnia  signa 

intrinsically    univocantur  sub  hoc  communi  "sienum",  et  equivocan- 
signincations  .  D         /  *  . 

(signa)  all  are  tur  sub  hoc  communi  "ens  .   Omne  eciam  equivocum 

th^represent  univocatur  sub  hoc  communi  "equivocum"  et  quotlibet  2? 
entities.      a\[[s  communibus,  et  multa  talia  univocantur  sub  se  alia, 
ut  patet  tam  de  figuris  quam  de  rebus  communibus. 
Transcendens  autem,  quod  est  equivocum  cquivocans, 
est  omnia  illa,   et  sic  commune  equivocum  est  omne 
equivocum,   quod   univocatur  sub  illo,   et  equivocatur  3o 
sub  se  alia.  Ymo,  si  quidlibet  significat  quidlibet,  tunc 
quidlibet  est  univocum  univocans,  et  equivocum  equi- 
vocans,  et  per  consequens  tam  univocum,  quam  equi- 
vocum.   Patet  ergo,  quod  oportet  limitare,  in  quo  res 
univocantur  vel  equivocantur,  quando  loquimur  de  illis,  35 
ut  substancia  et  quantitates   sunt  univoce  universalia, 
sed  equivoce  encia.  Homo  et  urina  univoce  quanta,  sed 
equivoce  sana,  et  sic  de  aliis. 

Three  different     Tercio  notandum,  quod  tres  sunt  gradus  equivocacio- 
aequivocatio   nis  et  univocacionis,   et  per  consequens  equivocum  et^o 

and  univocatio.  univocum    contingit   in   eodem   analogo   suis  gradibus 


16.  Cod.:  lgpole*.  2\.  Cod.:  ecia  vmCB  e^uoca2  et  hacc  ultima  vox 
corrccla  in  cquivocum. 


CAP.  II. 


DK  KNTK  PRKDICAMKNTAKf. 


*7 


convenire.  Quoddam  enim  est  equivocum  sine  analoga 

conveniencia  equivocatorum  in  illo  equivoco,  ut  casu- 

iQ3'aliter  vocatur  |  unus  homo  propria  nominacione  Felix, 

et  alius,  quia  beatus,  dicitur  felix;  nec  est  aliqua  ana- 

3  logia  vel  commune  proprie  intencionis  conveniens  illis, 

secundum    quod   uterque   dicitur   felix,   et  taliter  sepe 

contingit  in  nominibus  propriis. 

Notandum   tamen,    quod   multa   putantur   casualiter  Discussion  on 
i  •  _  j  ...  onomatopoea. 

nominata,  ubi  tamen  est  quedam  conveniencia  mter  rem  1 

io  nominatam  aut  eius  proprietatem  ac  ipsum  nomen,  ut 
nomina  requirencia  apposicionem  nisus  ad  sui  prolacio- 
nem  vel  difticultatem  dissonam  imponuntur  ad  significan- 
dum  res  vigorosas  vel  rudes,  ut  umum,  vibrare,  labrum, 
rus  etc.  Alia  autem  nomina,  imposita  ad  significandum 

i  5  res  contrarie  disposicionis,  sunt  levis  prolacionis,  ut  an- 
gwilla,  labium,  lana,  mel  etc.  Infantes,  inhibentes  nervos 
molles  fiexibiles  sonant  1  pro  r;  et  sic  credo.  quod 
numquam  fuit  nomen  primitivum  ex  mere  indifferentia 
vel  casu  impositum;  sed  sicut  confricacio  barbe,  elevacio 

20  straminis  et  ceteri  actus  vocati  casuales  tiunt  ex  quo- 
dam  intento  confuso  fantasie,  sic  omnis  imposicio 
nominis  fit  ex  predeterminatione  racionis  vel  influencia 
celi  limitantis.  Celum  enim  variat  lingwas  non  solum 
in  diversis  climatibus,  sed  in  eodem  climate  infra  3o 

25  leucas,  et  differencius  secundum  latitudinem  climatis. 
que  plus  respicit  variacionem  caumatis  et  frigoris,  quan- 
tum  ad  celum  attinet,  quam  secundum  longitudinem 
climatis,  propter  minorem  difformitatem  celestis  in- 
fluencie  secundum  latitudinem  mundi,  quam  secundum 

3o  longitudinem.  Contingit  autem  eidem  rei  secundum 
diversas  proprietates  diversa  nomina  imponi,  ut  lapis 
secundum  racionem,  qua  ledit  pedem  active,  nomina- 
tur  vigorosius,  ut  masculus,  et  petra  sub  racione,  qua 
passive  est  pede  trita,  nominatur  leviter,  ut  femella,  et 

35  tales  sunt  raciones  —  si  quis  cognosceret  —  in  om- 
nibus  nominibus  primitivis;  ista  tamen  non  sunt  tra- 
henda  in  consequenciam,  nec  disputanda  per  locum  a 
simili,  sicut  nec  alie  ordinaciones  hominum  vel  nature. 
Nichil  tamen  est  ordinatum,  quin,  si  quis  posset  per- 


i.  Cod. :  fn  fbana*a  c/cia.  2,  3. 
ii.  Cod.:  gppm,  g  linea  obducta  in  a 
cod.:  latitudine.  32.  Cod.:  rd"m  acSe 
3  j.  leviter]  cod. :  vigorosius. 


casualiter]  cod. :  calr'  =  causaliter. 
correctum.  25.  Cod.:  drncig; 

qm'.     33.  vigorosius]  cod . :  leviter; 


[8 


JOHANNIS  WICLIF 


CAP.  II. 


fecte  perspicere  pulcritudinem  universitatis,  que  consistit 
in  quadam  armonica  discrepancia,  pateret  sibi  neces- 
sarium  esse,  ut  taliter  ordinetur,  et  iste  daret  causam 
diversitatis  in  argumentis  factis  per  locum  a  simili; 
sed  quia  non  est  viatorum,  distincte  cognoscere  talem  5 
ordinem,  ideo  damus  ex  ignorancia  causas  remotas,  in 
talibus  aliqua  coniectantes,  et  plura  ignorantes;  ut  generi 
vel  linee  generacionis  propter  unitatem  personarum, 
varietatem  et  pluralitatem  est  nomen  monosillabum  im- 
positum,  in  quo  sunt  sex  littere  varie  conglobate,  sci-  10 
licet  ,,stirps",  et  ita,  ut  credo,  est  quodlibet  nomen, 
pure  anglicum  primitivum  monosillabum ;  ex  tali  con- 
sideracione  prenosticat  Abbas  Joachim  multiplices  even- 
tus  in  mundo  futuros,  ut  patet  in  tractatu  suo  de 
Speciebus  Scripturarum.  i5 
Such  Redeundo  ergo  dicitur,  quod  talis  equivocacio,  sicut 

equivocation  is  .  .  .  .. 

only  apparent;  caret  unitate  rei  extra  communis,  cum  sit  principahter 
contradiction   *n  si§n*s>   S1Q   caret  unitate  conceptus  realis  adequate 
must  be  in  the  communis  ceteris  equivocatis,  et  per  consequens  in  tali- 

thing  as  well    ,  ...  .       .  ■ 

as  the  name.  bus  proposicionibus  equivocis  non  est  contradiccio,  etsi  .o 
signa  videantur  opposita.  Contradiccio  enim  non  est 
nominis  tantum,  sed  rei  et  nominis;  patet  ex  hoc,  quod 
signa  non  contradicunt  propter  se  vel  suas  signancias, 
sed  propter  contradiccionis  signancias.  Oportet  ergo  ad 
contradiccionem  signorum,   quod   sensus   contradicant.  2? 

In  secundo  gradu  equivocatorum  sunt  analoga,  sive 
secundum  esse,  sive  secundum  operacionem  vel  aliam 
proprietatem  accidentalem,  ut  ens  contingit  analoyce 
substancie  et  accidenti,  cum  substancia  sit  per  se  ens; 
et  accidens  est  ens,  quia  substancie  formaliter  inherct.  3o 
et  talis  analogia  est  inter  Deum  et  quodcumque  causatum, 
inter  ydeam  et  ydeatum,  et  breviter  inter  quodcumque 
ens   intelligibile  et  actuale   causatum   extra  Deum  est 


18.  sic]  cod.:  sicut.      22.  Cod.:  nois  tm. 

16.  Joachimus  abbas  Floriensis,  circa  annum  1130  natus 
scripta  sua,  ex  quibus  ..Concordia  veteris  et  novi  testamenti", 
..Yaticinia  de  summis  Romanis  Pontificibus",  ..Commentarius  in 
Apocalvpsim",  ,.Psaltcrium  decem  chordarum"  principem  obtinent 
locum,  sentenciis  mysticis  atque  mirabilia  portenta  praesagien- 
tibus  implevit;  hunc  potissimum  monachum  a  Wiclifio  nominari 
vel  ideo  memoratu  dignum  est,  cum  Joachimum  papae  aucto- 
ritati  sua  doctrina  admodum  detraxisse  notum  sit.  Cf.  Engel- 
hardt,  „Der  Abt  Joachim  und  das  ewige  Evangelium"  tn 
„Kirchengeschichtliche  Abhandlungen", p.  3;  Baumgarten-Crusius, 
Lehrbuch  der  christlichen  Dogmcngeschichte,  I  505. 


CAP.  II. 


DF  FNTF  PRFDICAMFNTALI. 


talis  analogia  secundum  operacionem  proporcionalem : 
dicitur  canis  equivoce  de  stella  mordente  in  effectu,  de 
animali  latrali  morsivo,  et  pisce  marino  morsivo.  Nec 
quelibet  substancia  taliter  morsiva  dicitur  canis,  nec 
5  sunt  ibi  morsus  proprie  univoci.  Et  conformiter  dicitur 
cultellus  acutus,  quia  bene  scissurus  quo  ad  tactum; 
sapor,  odor,  sonus,  sensus  et  eorum  subiecta  dicuntur 
acuta,  quia  sunt  proporcionaliter  activa;  ut  homo  dicitur 
acutus   corporaliter,  si  est  penetrativus  cunei  cedendo, 

ioet  intellectualiter  acutus,  si  est  penetrativus  veritatum 
occultarum,  raciones  earum  subtiliter  decidendo,  et  sic 
194  est  in  quotlibet  aliis  exemplis,  |  ubi  non  dubium  con- 
tingit  intelligere  sub  uno  conceptu  prime  intencionis 
omnia  talia  simul,  et  contingit  limitare  conceptum  prime 

1 5  intencionis  ad  unum  signatorum  preter  intelleccionem 
reliqui;  et  tunc  non  est  contradiccio,  etsi  voces  viden- 
tur  pretendere  repugnanciam,  ut  contingit  contracte 
intelligere  ens,  ut  dicit  actualem  existenciam,  et  sic 
concedere  omne  ens  existere ;  et  contingit  alias  amplius 

20  intelligere  ens,  ut  nec  contrahitur  ad  prius  tempore  nec 
ad  esse   existere,   et  sic  concedere,   quod   aliquod  ens 

•  non  existit;  et  in  talibus  equivocacionibus  laborant  tam 
antiqui,  quam  moderni,  ut  antiqui  concesserunt  homi- 
nem  esse  eternum  in  sua  ydea,  in  intellectu  divino,  in 

2?sua  causa  vel  in  potencia,  sicut  eternaliter  Deus  in- 
telligit,  wlt  et  ordinat  hominem.  Illud  patet  de  Platone, 
de  beato  Johanne,  de  apostolo,  de  Augustino  et  aliis 
sanctis  multis  ipsos  sequentibus.  Aristoteles  tamen  non 
diceret  tale  secundum  esse  intelligibile  esse  hominem, 

3osed  intelleccionem  Dei  et  vitam  primam,  ut  patet  70 
Metaphisice,  contra  ydeas  Platonis  arguendo.  Nec  diceret 
omnem  creaturam  esse  vitam  primam  eo,  quod  esse 
intelligibile  cuiuslibet  creature  est  vita  prima,  nec  diceret 
totam   stirpem  esse  in  membris  sui  principii  propter 

33  equivocacionem  intelligendi ;  et  certum  est,  quod  proficit 
cognoscere  tales  equivocaciones  pro  intellectu  autorum 
habendo,  et  inutili  decertacione  vitanda. 

6.  Cod.:  q°  ta  ad  tactiu 

28.  C/  Arist.  MetVI  (in  antiquis  edd.  VII)  2,  ? /Ed.  Par. 
II  539).  "Etl  tiuqu  tu  atG&rjTu  ot  tisv  ovv,  otovTut  sivca  ovd-sv 

TOtOVTOV,   01   8s  TlXstCO   V.Clt   ILCikkOV  OVTU  UlStU,   COOltSQ  HXctXtOV  TCi 

ts  sidt]  juu  tci  ticid-rjuaTty.ee  dvo  ovGtagyTQtTr}v  8s  Ttjv  tcov  atGd-rjTuiv 
gcouutcqv  ovGtav  ....  (6)  IIsq(  Sij  tovtcov  Tt  IsysTat  y.alcog  tj 
uij  y.a/.cog  ....  gv.stctsov. 


20 


IOHANNIS  WICLIF 


CAP.  II. 


Examples  of       Frequenter  enim  discrepant  homines  m  verbis,  qui- 

equivocations    ,  ,  ,.  .  .  .  ? 

arising  from  DUS  non  subest  dispar  sentencia,  et  frequenter  ldem 
"meaning  of *  autor  vel  philosophus  una  vice  restringit,  et  alia  vice 
words.  ampliat  analogum,  sine  reali  Contradiccione,  et  ita  con- 
tingit  equivocare  in  modo  concipiendi  equivocum  primo  5 
modo  dictum,  ut  unus  intelligit  istam:  ,,Omnis  canis 
currit"  sub  istis  conceptibus;  ,,omne  corpus,  cui  im- 
ponitur  talis  terminus  ,,canis"  ad  significandum,  currit", 
et  sibi  repugnant  ista:  ,,omnis  canis  currit",  et  ,,ali- 
quis  canis  non  currit";  et  homines,  habentes  in  anima  10 
simul  intenciones  rerum  et  intenciones  suorum  nomi- 
num,  sunt  valde  proni  ad  sic  componendum.  Alii  autem 
intelligunt  solum  primis  intencionibus,  quod  omnis  stella 
taliter  accidentata  currit,  vel  omnis  bestia  latralis  currit, 
vel  tercio  modo.  Et  sic  convenit  proporcionari  talia,  i3 
que  non  contradicunt,  et  convenit  taliter  intelligere  talia, 
quod  sit  vera  contradiccio. 

Et  proporcionaliter  dicendum  est  de  distribucione,  de 
sillogisacione  et  aliis   proprietatibus   logicis  in  talibus 
equivocis.  Nam  intelligendo  solum  per  intenciones  rerum,  20 
falsum  esset,  quod  uterque  istorum  est  Johannes,  nec 
pocius  sequitur:  Si  iste  est  Johannes,  et  iste  est  Johannes, 
quod  uterque  est  Johannes,  quam  sequitur:  Si  iste  est 
hoc,  quod  uterque  istorum  est  hoc,  quod  non  est  unus 
conceptus   singularis  vel  communis  dicere  extra  pure,  2  3 
per  quam  conciperet  quilibet  homo,  ut  Johannes.  Con- 
tingit   tamen   intelligere  res   extra  simul  intencionibus 
specierum  et  nominum,   quod  talia  signa  essent  vera, 
ut  sic:   uterque  istorum  est  homo,    cui  competit  talis 
nominacio,  et  ita  contingit  duos  equivocare,  unum  con-  3o 
cedendo,  quod  plures  sunt  Johannes,  id  est  homines  sic 
nominati,   et  tamen  non  sunt  multi  Johannes,   id  est, 
non   sunt   multi  homines,    qui  sunt,   et  ita  concedunt 
solute  laborando  in  equivocis,  quando  queritur,  quare 
homo  est  Petrus  vel  Johannes.  Nam  unus  absolute  con-  35 
cipiens  datum  hominem  solum  sub  racione  individuacio- 
nis  per  nomen  proprium,  concederet,  quod  omne,  quod 
est  causa  individuacionis  sue,  est  Johannes,  et  econtra. 
Alius   autem   plus   concordanter   ad   grammaticam  in- 
telligeret  cum  intencione  vocis  propriam  appellacionem,  40 
et  sic  diceret,  quod  ideo  est  Johannes,  quia  est  hoc  sic 

3-2.  Cod.:  m*    =  multis.         3<),  40.  Cnd. :  adg^"  dicet  intelligeret. 


CAP.  II. 


DK  KNTK  PRKDICAMENTALI. 


10 


nominatam.  Ncc  sequitur  ex  isto,  quod  posset  esse  Petrus 

asinus  etc,  quia  tunc  posset  esse  alia  res  sic  vocata. 

Sed  relinquendo  istas  contenciones  pueris,  et  faciendo 

finem  de  sentencia  signorum,  satis  est  dicere,  quod  signa 

5  sunt  equivoca  secundum  tres  gradus,  et  alia  signa  sunt 

univoca    correspondenter    ad   univocacionem   in  rebus 

extra;    et   aliqua  sunt  multiplicata  vel  synonima,  que 

sub  disparibus  vocum  formis  eadam  significant,  ut  ensis 

et  gladius.  Sed  forte,  si  quis  sciret  raciones  imposicionis 

nominum,  nulla  talia  essent  pure  synonima,  ut  lapis  et 

petra  non  sunt  omnino  synonima,  sic  nec  nomen  dif- 

finicionis  et  nomen  diffiniti;   generaliter  autem  omnes 

forme  accidentales  sunt  denominativa  et  actualiter  de- 

nominant,  ut  concretive  inexistunt.  Unde  omnia  nomina 

i  5  connotancia   subiectum  et  sibi  accidentaliter  inexistens 

vocantur  denominativa,   ut  quantum,   quale.  magister, 

artifex,    dominus,    et   similia   connotancia   accidens  in 

aliquo.    In  tercio  gradu  sunt   omnia  genera,   ut  innuit 

i)4'  Aristoteles  |  70  Phisicorum  3i°,   ubi   dicit   genus  esse 

20  tacenter  equivocum,    et  ponit  triplices  gradus  equivo- 

corum  secundum  sentenciam  hic  positam. 

Est  autem  triplex  racio,  quare  genera  dicuntur  equi-  Three  ways  in 
•  ■  u     which  genera 

voca.  Prima,  quia  habent  diversas  raciones  m  suis  sub-  are  equfvocal: 
ordinatis  speciebus.  Secunda  est,  quia  significant  species 
2d  disparium  perfeccionum  essencialium   eciam  secundum  relations  to  the 
speciem.  Et  tercia,  quia  est  quedam  analogia  inter  genus    contained  in 
et  suam  speciem,  cum  species  presupponit  suum  genus,  ^  Becausethe 
sicut  accidens  presupponit  suum  subiectum,  et  quelibet  include  species 

^  T  ,  •  •,  ,  ,  which  differ  as 

creatura  Deum.    Ideo  dicit  Philosophus,   quod  propter      t0  their 


^      _     ^  i  obliqi 

9.  Cod.:  ipo'f  honn  nom.      18.  Cod. :  ahquo,  aliquo  ab  altera  manu. 


19.  C/.  Arist.  Nat.  Ausc.  VII  4,  11  (Ed.  Paris.  II  340,  17). 
Kcci  GrjuccLvsL  6  Xoyog  ovrog,  ori  rb  ysvog-  ov%  sv  n,  ccXXu  ttuqu 
rovro  Xuv&ccvsl  noXXu,  slgl  rs  reov  dficovvuLcbv  al  fisv  noXv 
aTcs%ovGaL,  ai  Ss  fyovaat  rxvu  dfiOLorrjru,  ai  8'syyvg  rj  ysvsL  rj 
ccvuXoyCu,  6lo  ov  Sokovglv  dfiovvfiCuL  sLvul,  ovgul.  Cf.  editionem 
Venetam  Phvsicorum  VII  summae  quartae  sectiones  3o — 3i, 
vol.  III,  p.  151.  29.  Cf  Arist.  Nat.  Ausc.  VII  4,  9  (Ed. 

Par.  II  339,  47  ss.) :  "ErL  dsxrLxbv  ov  rb  rvypv  sorLv,  ccXX'  sv 
svog  rb  nqcorov.  HXX'  ccqu  ov  [aovov  6sl  ru  Gv^Xrjru  fir)  dfico- 
vv[iu  sLvul  ccXXa  v.ui  fir)  s%slv  dLucpoQuv,  [irjrs  0  (irjr'  sv  q>; 
Xsyca  ds  olov  iqcoiau  s%sl  [bLucpOQccv  rjj  Slulqsglv.  ToLyuQodv  ov 
GVfi^Xrjrbv  v.ccru  rovro,  olov  norsqov  v,s%QcouccrLGruL  fiaXXov,  iiij 
xaru  rL  %qco[iu,  ScXX'  j\  iQ&fia,  ScXXu  nura  rb  Xsvv.ov  —  et  ex 
Commentatoris  verbis  haec  {Ed.  Veneta  Phvs.VII  summae  quarta 


22 


JOHAXMS  WICLIF 


CAP.  II. 


appropriate    diversitatem  in  genere  non  sufticit  unitas  generis  ad  hoc 
ll£eBecauseSof  quod  aliqua  comparentur   in  illo,  ut  nichil  est  magis 
\nafogy1     a'bum  quam  reliquum  est  nigrum,  eo/quod  commune, 
between  genus  in  quo  primo  conveniunt,   est  genus  coloris,  et  multo 
and  speeks.   magjs  passiones,   privativa,   et   potencia   non   sunt   sic  5 
comparabiles  ad  invicem,  ut  nichil  est  magis  magnum, 
quam  reliquum  est  parvum,  et  sic  de  similibus,  quamvis 
unum  se  habeat  analoyce  in  suo  genere,  sicut  reliquum  in 
suo  genere;  quamvis  enim  cadem  sit  racio  animalis  gene- 
ralis  in  homine  et  in  asino,  tamen  alia  est  racio  animalis  10 
specialis  in  homine,  et  alia  racio  animalis  specialis  in 
asino.  Et  utraque  istarum  racionum  est  causa,  licet  non 
proxima,  quare  animal  dicitur  de  homine  et  asino.  Nam 
quia  homo  est  animal  racionale,  ideo  est  animal;  sed 
primo,  quia  substancia  animata  sensibilis,  ideo  est  animal.  i5 
Animal  ergo  secundum  diversas  raciones  convenit  suis 
speciebus,  et  sic  non  pure  univoce,  ut  species  specialissima. 

Secunda  causa  sic  intelligitur :  quodlibet  genus  habens 
proprias  differencias  habet  unam  positivam  superemi- 
nentem,  et  aliam  defectivam  sibi  oppositam,  et  differencia  20 
positiva  constituit  speciem  perfectissimam,  que  mensurat 
alias  species  in  perfeccione,  secundum  quod  plus  elon- 
gantur  vel  appropinquant  illi  speciei  in  perfeccione;  ut 
racionale  est  substancialis  qualitas,  constituens  cum 
genere  speciem  hominis,  et  ut  alia  species  animalis  plus  25 
similatur  speciei  hominis,  est  perfeccior,  et,  ut  plus 
elongatur,  est  imperfeccior.  Et  sic  est  de  speciebus 
quorumcumque  aliorum  generum.  Non  enim  est  possi- 
bile,  quod  alique  due  species  sint  omnino  paris  per- 
feccionis  essencialiter,  quia  pereunte  gradu  et  ordine  3o 
periret  constitucio  generis,  quod  oporteret  fundari  in 
ordine  suarum  parcium  subiectivarum,  sicut  oportet 
continuum  fundari  in  ordine  parcium  quantitativarum. 
Ex  quo   patet,   quod   genus  quadam  prioritate  nature 


y,  10.  generalis  in  —  racionalis  ab  altcra  manu  in  margine  codicia 
suppletum.      25.  Cod.:  "plus  "alis  silat-. 

sect  29)  .  .  .  et  hoc  intendebat,  cum  dixit  verbi  gratia  quoniam 
in  colore  etc,  id  est,  quoniam  color  non  coniungitur  cum  colore 
secundum  quod  est  color  tantum,  quoniam  color  dividitur  per 
differentias  attributas  colori  divisivas;  et  istae  differentiae  sunt 
diversae  secundum  formas  et  subiectum ;  nisi  comparatio  cadat 
inter  illa  duo  in  eadem  specie  coloris,  quoniam  in  istis  potest 
esse  comparatio  et  coniunctio,  verbi  gratia  in  duobus  albis  quon- 
iam  possibile  est  dicere  alterum  esse  albius  rcliquo,  aut  similiter. 


CAP.  II. 


DE  ENTE  PREDIC  AMENTA LI. 


participatur  sue  speciei  in  perfecciori,  ut  natura  hominis 
secundum  Philosophum  secundo  Phisicorum  240  est 
linis  omnium  aliarum  specierum  animalium,  mensurans 
illas,  tamquam  media  ordinata  ad  rinem.  Ideo  philo- 
5  sophicum  est  ponere,  quod,  cum  homo  sortitus  fuerit 
suam  perfeccionem  ultimatam,  quod  tunc  cessabit  omnes 
species  racionabilium,  et  salvabitur  totum  genus  animalis 
perfeccius  in  homine,  quam  existentibus  multis  speciebus. 
Unde,  sicut  non  perficit  regnum,  quod  sint  naves  eius 

ioaut  cetera  instrumenta.  nisi  de  quanto  necessaria  sunt 
homini  navigacio  equitacio  et  similia,  sic  non  perticitLir 
mundus  per  hoc,  quod  sunt  bestie,  nisi  de  quanto  sunt 
necessarie  homini  ad  esum.  excercicium  vel  doctrinam, 
et  ita  senciendum  est  de  generibus  accidencium  quorum- 

i5  cumque,  ut  motus  celi  est  perfectissimus  motus  simplex; 
ideo  cessante  illo  cessabunt  alii  simplices,  et  manebit 
eternaliter  moUis  perfectissimLis,  quo  spiritus  qLiiete  fertur 
in  Deum. 

Tercia  causa  sic  ostenditur.  Genus  generativum  prius 
-o  naturaliter  inest  generi  medio.  quam  speciei  specialissime, 
igitur  illud  genus  intermedium  prius  naturaliter  est  genus 
generativum,  quam  species  specialissima  est  genus  gene- 
rativum.  et  per  consequens  genus  generativum  secundLim 
quandam  onalogiam  dicitur  de  illis,  qLiia  prius  de  genere 
intermedio,  et  mediante  illo  de  specie  supposita,  ut 
in  exemplo,  prius  naturaliter  est  substancia  incorporea 
substancia,  quam  est  homo  vel  aliqua  aiia  species  sub- 
stancia.  quod  patet  sic:  prius  naturaliter  est  substancia 
incorporea,  quam  est  homo.  et  quam  primo  naturaliter 
^o  est  substancia  incorporea,  tam  primo  naturaliter  est  ipsa 
substancia.  ergo  prius  naturaliter  est  substancia  incor- 

I  Cod. :  spcciei  in  perfecciori  ultra  hoc  quod  participatur  sue  speciei. 
11  i3.  navigacio,  equitacio  —  necessaria  homini  ab  altera  manu  in  mar- 
gine  cod.  snppletum.      20.  Cod. :  i*e?  hoi  gui. 

2.  Aristot.  Nat.  Ausc.  II  2.  6  (Ed.  Par.  II  263,  31):  'Enu 
di  noiovGiv  cd  riivca  rrjv  vXrjv,  cci  fisv  ccizkcog,  cd  de  Bvqsyov. 
xcci  £ o o)  u  c c<:  cbg  tjixcbv  evsxcc  nccvTcov  vuccqiovxcov 
isou&v  yccQ  ncog  xai  ijtislg  rsXog-  dL^cog  yccQ  ro  ov  Zvexcc-  siqy]tcu 
Sb  kv  Tolg  7t8QC  cfuoGOCficcg)  dvo  8ij  cd  ccqxovgccl  Tijg  vujg.  quae 
verba  Averroes  hunc  in  modum  commentatur  summae  secundae 
cap.  III  [sectione  24).  Et  intendebat,  quod  finis  dicitur  duobus 
modis,  aut  sicut  dic  mus,  quod  forma  est  finis  materiae.  et 
illud,  ad  quod  pervenit  res,  est  finis  rei :  et  secundum  hoc  dici- 
mus,  quod  homo  est  finis  rerum  creatarum  propter  ipsum. 
10.  den.  1.  2. 


JOHANNIS  WICLIF 


CAP.  11 


porea  substancia,  quam  homo  est  substancia.   Et  idem 
est  argumentum  dequolibet  genere  generalissimo  respectu 
sui  generis  et  speciei  supposite.   Et  patet  triplex  racio 
analogie    generis.    Quodsi    obicitur,    cuiuslibet  speciei 
individuum  esse  reliquo  perfeccius,  concluditur  conclusio,  5 
cum  impossibile  sit  individua  contineri  sub  specie,  nisi 
constituant  quendam  ordinem  constituendi  perfeccionem 
speciei,  ut  generaliter   totum  est  perfeccius  sua  parte. 
Verumtamen  iste  perfecciones  in  hoc  differunt  a  per- 
feccione  essenciali  specifica,  quod  quacumque  perfeccione  10 
eiusdem  speciei  signata  perfecciones  finite  quo  ad  nos 
eiusdem  speciei  vel  equivalerent  vel  excederent  speciem  |  F. 
datam ;  in  perfeccionibus  autem  diversarum  specierum 
nulle  nobis  fmite  equivalerent  vel  excederent  perfeccionem 
speciei   superioris,   et  specialiter  in  genere  substancie,  i5 
ubi   sunt   species   et   difTerencie   perfecte,   ut  quotlibet 
elementa  non  valerent  unum  mixtum,  et  quotlibet  plante 
non  valerent  unum  animal,  sicut  et  quotlibet  bestie  non 
valerent  unum  hominem,  et  sic  de  ceteris;   scd  secus 
est  de  igne  et  ceteris  omogeniis  quibuscumque.  20 


14.  cecLret  post  ex  ab  alteia  vianu  in  margine  codicis  suppletum. 


CAPUT  TERTIUM. 


Consequenter  restat  videre,  que  analogia  regulariter    Genus  as  a 

,  loeical 
tmpedit   raeionem   generis   loyci,   et  que  non.   Constat  conception ;  th 

namque  ex  predictis;  quod  esse   generativum  est  ana-  Sj^S^io^tbe 

Slogum,  et  constabit,  quod  nec  ens  in  sua  maxima  com-  particular. 

munitate,  nec  accidens  est  genus  Logicum,  cuius  potissima 

causa  est  analogia.  Ideo  distingwendo  genus  ambiguum, 

de  quo  Lincolniensis  primo  posteriorum  capitulo  5°,  a 

genere  loyco,  cuius  generativum  est  quodlibet  predica- 

10  mentum,  ut  dictum  est  superius  in  universali  sermone 

de   genere,   videndum   est,    quomodo    stabilietur  genus 

loycum. 

Quod  autem  analogia  non  impedit,  probatur  primo  ex  Proof;  this  is 
hoc,    quod   omne   generativum   prius   naturaliter   inest  L^hewhole 
[Dcommunior  sibi  pro  priori  et  natura  priori,  quam  natura  genefation 
posteriori,  quia  non  posset  inesse  speciei,  nisi  mediante  (omne 

,.     •  ..  •  generativum) : 

suo  genere,  ut  patet  ex  predictis;  ahter  enim  eque 
immediate  foret  species  specialissima  genus  generativum, 
sicut  aliquod  genus  intermedium,  quod  est  contra  racio- 

20  nem  immediacionis  esse.  Ideo  supponendo  illud  ex 
dictis,  et  capiendo  secundum  modernos  theologos,  quod 
Deus  posset  producere  totum  genus  substancie  corporee 
sine  substancia  incorporea,  quamvis  forte  hoc  sit  im- 
possibile,  adhuc  patens  est  ponentibus  mixtum  non  posse 

25  esse  sine  elementis  componentibus,  quod  genus  corporum 
simplicium  sit  prius  naturaliter  genere  corporum  mix- 


7.  Cf.  Commentaria  Roberti  Lincolniensis  in  libros  Post. 
Arist.  5  {Ed.  Ven.  f.  5):  Si  vero  subiectum  conclusionis  sit 
repertum  actualiter  in  his,  in  quibus  possibile  est  per  naturam 
sua))i  universaliter,  aut  ipsum  est  universale  univocum  penitus, 
aut  ipsum  est  universale  ambiguum  dictum,  scilicet  de 
suis  inferioribus  secundum  modos  diversos,  ut  puta 
secundum  prius  et  posterius  vel  secundum  fortius  et  debilius; 
si  itaque  ipsum  sit  univcrsale  ambiguum,  ipsum  est  innominabile 
nomine  uuo  univoce. 


26 


JOHANNIS  WICLIF 


CAP.  III. 


torum,  et  tam  necessario  causans  ipsum,  sicut  substancia 
causat  accidens.  Ergo  talis  analogia  noi\  tollit  racionem 
generis  loyci,  et  evidencior  est  predicacio  de  corpore 
inanimato    presupposito    ad    corpus   animatum,   et  de 
corpore  sensibili  presupposito  ad  corpus  intellectivum,  5 
et  ita  de  aliis  gradibus  naturalibus  generis  ad  speciem 
et  speciei  ad  speciem  specialissimam. 
II.  in  figures;      Item   de  numeris  videtur,  quod  prius  naturaliter  sit 
quantitas    discreta,    quam    continua,    et   cum  ille  sunt 
differencie   ex  equo  dividentes  genus  quantitatis,   sicut  10 
faciunt  omnes  proxime  differencie  suum  genus,  videtur, 
quod  non  repugnat  per  se  esse  in  eodem   genere  cum 
hoc,  quod  unum  per  se  causa  alterius  prius  participet 
eodem    genere.   Antecedens    patet    ex   hoc,   quod  non 
potest  esse  substancia  continua,  ut  purum  corpus,  nisi  i5 
esset  quantitas  discreta.   Sed  econtra  quantitas  discreta 
posset  fundari  in  substanciis,  in  divisionibus,  sive  punc- 

talibus   ut   sive    multiplicati,   ut   angulus,  cum 

hoc,  quod  non  esset  quantitas  continua;  quia,  si  non 
est  natura  corporea,  tunc  non  est  quantitas  continua,  20 
et  istam  conclusionem  diffuse  declarat  Boecius  in 
principio  Arismetice  sue,  ostendens,  quod  arismetica 
racione  numeri,  qui  est  subiectum  arismetice,  est  prior, 
ut  iure,  quam  aliqua  alia  scientia  doctrinalis;  nec  hoc 
vertitur  in  dampnum  loquendo  de  numeris,  qui  sunt  res  20 
racionis,  ut  numerus  ydearum  vel  aliarum  veritatum 
eternarum,  sed  et  loquendo  de  numeris,  quibus  substancie 
constituunt  formaliter  multitudinem  existentem.  Videtur 
eciam  patere. 

III.  in  qualities ;     Item  de  qualitatibus  est  conformis  racio;  nam  que-  3o 
libet  qualitas  superaddita,  cum  resultat  ex  prima,  pre- 
supponit    primam    tamquam    suum    principium,  sicut 

7.  specialissimam  addidi.  i5.  Cod.:  pu  corq  verba  suspecta. 

18.  post  ut  in  cod.  lacana  decem  fere  litterarum. 

22.  Cf  Boetius  de  Arithmetica  I  1  (Migne  Cursus  Patrol. 
vol.  LXIII 1082  A):  Quae  igitur  ex  his  (scil.  disciplinis)  prima 
discenda  est,  nisi  ea,  quae  principium  matrisque  quodammodo 
ad  ceteras  obtinet  portionem?  Haec  autem  est  arithmetica. 
Haec  enim  cunctis  prior  est,  non  modo  quod  hanc  ille 
huius  mundanae  molis  conditor  Deus  primam  suae  habwt 
raciocinationis  exemplar,  et  ad  hanc  cuncta  constituit,  quae- 
cumque  fabricatur  racione,  per  numeros  assignati  ordinis  in- 
venere  concordiam;  sed  hoc  quoque  prior  arithmetica  vocatur, 
quod  quaecunque  natura  priora  sunt,  his  sublatis  simul  poste- 
riora  tolluntur.  —  Jnde  Wiclifii  verba:  aut  iure. 


CAP.  III. 


DE  ENTE  PREDICAMENTALI. 


27 


accidens  presupponit  suum  subiectum;  ergo  talis  ana- 
logia  non  excludit  racionem  generis  loyci,  cum  taliter 
analoga  sunt  in  eodem  genere.  Et  si  fingatur  Deum  de 
potencia  absoluta  posse  signare  qualitates  secundas  sine 
5  primis,  eo,  quod  ideo  ingrediuntur  earum  composicionem : 
adhuc  stat  racio  de  numeris,  figuris,  de  proporcionibus 
et  quotlibet  similibus.  Deus  enim  de  potencia  sua  ab- 
soluta  non  potest  signare  quaternarium,  nisi  presupponit 
duos  binarios  alterius  speciei,  et  sic  generaliter  species 

ionumeri  minoris  est  prius  natura,  quam  species  numeri 
maioris,  et  conformiter  triangulus  est  prima  ligura,  quam 
oportet  cadere  in  composicione  quadrati,  si  est,  et  qua- 
dratum  in  forma  pentagoni,  et  sic  in  inlinitum,  non 
autem  econtra,  specialiter  secundum  ponentes  composi- 

i5cionem   continui  ex  non  quantis;  secundum  illos  enim 
F.  io5'stat  triangulum  esse  sine  |  quadrato  et  quadratum  sine 
pentagono,  et  sic  de  ceteris. 

Et  de  quotlibet  proporcionibus  est  par  racio,    quia       IV.  in 
proporcio  equabilitatis  est  prima  omnium,  a  qua  omnis  Prouoltlons- 

20  inequalitas  procedit,  et  minor  proporcio  presupponitur 
ad  maiorem,  sicut  minor  substancia  ad  maiorem,  et 
nedum  hoc,  sed  relacio  unius  generis  intermedii  pre- 
supponit  relacionem  alterius  generis  intermedii,  ut  omnis 
relacio    fundata    in    qualitate    presupponit  relacionem 

25  fundatam  in  quantitate,  cum  tales  relaciones  presupponant 
sua  fundamenta,  et  quantitas  sit  prius  qualitate. 

Propter  talia  videtur  michi,  quod  sufficit  ad  racionem  Genus  logically 
generis  logici,  quod  sit  natura  positiva  multis  speciebus  °pSsitiv«1deaa 
communicata  sine  participacione  sue  essencie  secundum  111  which  many 

.....  .  ~  .         ....   species  sharc. 

?o  magis  et  minus,  et  lllam  ultimam  differenciam  lntellexi  but  thcrc  is  no 
superius  per  „univoce  communicari".   Quamvis  autem  more  ^e  m 
in  qualibet  supradictarum  racionum  includitur  altissima  participation. 
difticultas.  tamen   sufricit   hic   declarare  univocacionem 
sufficientem  et  requisitam  pro  genere,  sicut  eciam  omnes 

35  substancie  conveniunt  in  hoc,  quod  nullum  illorum  est 
reliquo  magis  suum  genus,  quam  quodlibet  eiusdem 
generis,  quia  nulla  essencia  vel  natura  suscipit  ad 
istum  sensum  magis  aut  minus.  Sed  sicut  Deus  est  magis 
ens,  quam  substancia,  sic  substancia  est  magis  ens,  quam 

40  accidens,  et  unum  tale  reliquo  magis  accidens;  non  sic 
autem  de  supremo   genere   loyco.    Patet  illud  sic:  eo 


16.  sine  addidi.  20.  Cod.:  proporcio  bis.  3o.  Cod. :  intcllcxi  priq 
supcrius.      3|.  eciam|  cod.:  cnim. 


„g  JOHANNIS  WICI.IF  CAP.  HI. 

Threc       ipso   quod  aliquod  est  genus  alteri,  est  ipsum  sibi  sub- 
di£  »   ^iaqle  vel  Jsenciale,  et  nullum  tale  petest  part.c.par 
•"SS0"  secundum  magis  et  minns;  ergo  nullnm  tale  genus  potes 
more  and  1.«.  Jum  racionum  sue  essencie  participan  sms  per  se 

Serioribus  secundum  magis  et  minus;  patet  ex  rac.one  > 

,         ^Tcontra  istud  tripliciter.   Primo  sic.  Aliqua  sub- 
"st  reUqua  magis  substancia,  ut  patet  de  sub- 
»  »cia  prima,  ut  in  Predicamentis,  capitulo  de  substanc.a 

to  its  essence  >.  lovcum   commumcan  secundum  magis  .o 

em  qualitas,  relacio,  accio,  passio  secundum 
utores  suscipiunt  magis  et  minus;  ergo  Stat  curn  rac.one 
.,eneris  logici,    quod  suscipiat   mag.s  et   m.nus.  ltem 
precipue    ant    est  quecumque  substancia  ens,  quante 
e  :    ubstancia;  sed  aliqua  substancia  est  rel.qua  mag.s  .5 
ens     rgo  aliqua  substancia  est  reliqua  mag.s  substanc.a 
Ad  primum  dicitur,  quod  substancia,  s.cut  et  quodhbet 
aliud   genus,   habet   preter  racionem   s.b.  essenc.alem. 
passionem   vel  proprietatem   sibi   accidentalem,   et  se- 

ndl  iUam  potelt  suscipere  magis  aut  mmus;  nor ,ao 
autem  secundum  essencialem  rac.onem,  ut  rac.o  postenor 
rida  et  quasi  passio  sibi  -separab^er  acc.den 
taliter  est  per  se  subici  accidentah  absoluto    ut  patet 
po  t    e    secundum   hoc  sicut  secundum  sub.ecc.onem 
predicacionis  est  prima  substancia  max.me  substanc.a  » 
urdich  Philosophus,  id  est  magis  substat  acc.dent.  vel 

„  «  .a/t^Hoc  patet  ad  secnndun,  Nam  qualitas  quo  ad 
-S^Tintensionemetremissionem  ^««^^^30 
in  its  essence  ma„\s  et  minus,  cum  una  sit  magis  longa  , 
il  "2S£      nulfum  istorum  generum  suscipit  quo  ad  rac.onem  e.us 
essencialem  magis  aut  minus. 

Ad  tercium  dicitur,  quod  .ste  term.nus     en     pote  t 
;r  a  ^   supponere  simpl.citer  pro  genere  ve etu ■  ^  3J 

acionem   -nscendlntis,  que  non  potest  esse,  cum  non 
potest  esse  equahtas  vel  propria  comparac.o  mter  unam 

38.  Cod.:  compacio. 

Ti  Olm  ,ara  royrcov  ,g  JtfTxS.  III  7. 

«ofam  praecedentem. 


III.  'Ens'  ma\ 
used  for  genu 
or  for  lts 


CAP.  DL  DE  ENTE  PREDICAMENTALI.  2o 

speciem  et  aliam  eiusdem  generis.  Et  ex  isto  patet,  quod  There  can  be 

non  sequitur:   Substancia  incorporea  est  prius   natura  °  JJSperil8011 

substancia,  quam  homo  est  substancia,  er^o  substancia  speaking 
n  .  -  c  .  (propna 

mcorporea  est  magis  substancia,  quam  homo  est  sub-  comparacio) 

5  stancia.    Prioritatem   enim   nature,   sicut   et   essencialis    species  and 

maioritas  perfeccionis  dicit  maioritatem  entitatis  sic,  quod  ^nother  within 
1  .  .  .  '  n        the  same  genus ; 

proporcionaliter   ut   aliquid   est    reliquo   perteccius   est  therefore  none 

ipsum  magis  ens,   ita,  quod   summe   ens  est  Deus,  et  corporal 

^radatim  alia,  ut  sunt  ipso  plus  aut  minus  participancia  subjtance  (man] 
r  .  .    .  .    ■  .  .  .        and  mcorporal 

10 —  Deus  enim,  ut  copiosius  vel  minus  copiose  communicat  sabstance(God). 

bonitatem  suam  creaturis,  quibus  illabitur,  facit  eas  pro- 

porcionabiliter   magis   et   minus    entes.    Ipse   enim  est 

metrum  aliis,  ut  sint.  et  ut  tante  sint. 

Videtur  tamen  quoddam  lovcis  calumpniabile,   quod  Doubt;  whether 

.    t>.  •  *•  •  i«  ,-      •         a  thing  is  more 

irres.    ut   sunt  Deo    propriores  m  essenciali  perteecione,  d  being  (magis 
sunt  ma^is  entes,   et,  ut  sunt  distanciores,  sunt  minus  .f?s). ^  ^**"* 

°  *       *  *  .  .  it  is  in  essential 

entes.   Nam  quelibet  creatura  creatur  intinitum  distare   perfection  to 

a  Deo  quo  ad  perfeccionem  essencialem,  cum  Deus  sit 

qualibet  creatura  inrinitum  perfeccior;  tante  enim  Deus 

20  distat  a  qualibet  creatura  in  perfeccione  essenciali, 
quante  distaret,  si  intinitum  magna  latitudo  perfeccionis 
ig6  essencialiter  esset  intercise  j  I  creatura,  sed  tunc  infinitum 

distaret;  ergo  modo,  ut  dicit  Augustinus  

Nec  proxima  res  Deo  distaret  ab  eo  in  perfeccione 

»5  essenciali,  sed  eadem  res  numero  posset  nunc  plus  et 
nunc  minus  distare  a  Deo  per  creacionem  aut  an- 
nichilacionem,  et  per  idem  nunc  posset  esse  maior 
proporcio  perfeccionis  Dei  ad  perfeccionem  creature, 
et  nunc  minor,  sicut  de  proporcione  distancie  situalis. 


14.  Cod. :  q'da\z7z  quibnsdam ?  22.  locus  corruptus  ;  fortasse  inter  se 
et  creaturam  legcndum.  2'}.  post  Augustinus  in  cod.  lacuna  sex  fere 

litterarum. 


CAPUT  QUARTUM. 


Ncither  being  Ex  istis  facile  est  videre,  quod  nec  ens,  nec  accidens 
nor  accident  in  •  •  •    .  , 

its  widest  sense  ,n  sua  maxima  communitate  sit  genus  loycum,  quamvis 

is  a  genus  utrumque  illorum  sit  genus  ambiguum. 
logicallv.  n  1  .       1    .  . 

Being  is  not  a      De  ente  ponuntur  communiter  tnphces  raciones. 
t  lfecause  it       Prima   ad   hoc,    quod   sit   genus   loycum,  oporteret 

does  not  quod  diceret  quiditatem  sui  subiecti;  sed  non  sic  facit 


express  a 
quiddity. 


ens  in  sua  maxima  communitate  respectu  alicuius,  ideo 
nulli   est,   ut  sic,   genus  loycum;    maior   patet  ex  de- 
scripcione  generis,  quam  ponit  Porphirius  capitulo  2°  io 
et  Aristoteles  Topicorum;  et  concordantur  omnes  philo- 
sophi,  quod  genus  predicatur  in  quid;  aliter  enim  non 
esset  pars  quiditativa  sue  speciei;  et  minor  patet  ex  eo, 
quod  de  nullo  scitur  per  hoc,  quod  est  ens,  nisi  questio 
,,si  est"  de  eodem,  et  cum  illa  distingwitur  generaliter  i5 
a  questione  ,,quid  est"  de  omni  habente  quiditatem  sui 
subiecti,  quia  tunc  per  hoc,  quod  est  ens,  innotesceret 
quid  aliud  esset,  ab  alio  diffiniendo,  quod  est  impossibile, 
cum  omne  singulare  convenit  in  esse  cum  quolibet. 
II.  Any  genus      Secunda  racio  sumitur  ex  eadem  radice.  Nam  omne  20 
genus  natum  est  habere  duas  differencias  sue  divisionis 
et  speciei  constitutivas,  sed  sic  non  potest  ens  habere 


must  bc 
diftercntiated 


9.  Cod.:  pory.      i5.  Cod.:  deod'.      21.  Cod.:  sui. 

10.  Cf.  Porphyrii  Phoenicei  Introduct.,  cap.  2  (In  editione 
Aristotelis  Veneta,  1552,  p.  1*  et  2):  Tripliciter  igitur  cum  genus 
dica'ur,  de  tertio  apud  philosophos  sermo  est:  quod  etiam  de- 
scribentes  assignaverunt,  genus  esse  dicentes,  quod  de  pluribus 
et  differentibus  specie  in  eo,  quod  quid  est  praedicatur,  ut 

animal  Quare  de  pluribus  praedicari  dividit  genus  ab  iis, 

quae  de  uno  solum  eorum,  quae  sunt  individua,  praedicantur. 
Hoc  vero,  de  differentibus  specie,  separat  ab  iis,  quae  sicut 
species  praedicantur,  vel  sicut  propria.  In  eo  autem,  quod 
quid  est,  praedicari  dividit  a  differentiis  et  communiter 
accidentibus  .  .  .  et  Aristot.  Top.  I  4  (5),  6  (Ed.  Par.  1 175,  8  sq.): 
r&vog  8'  saxl  xb  ytata  nXsiovcov  xcci  diacpfQovTcov  tco  pfSst  sv 
tcp  ti  Igti  xcctrjydQOvfisvov. 


CAP.  IV 


DE  ENTE  PREDICAMENTALI. 


rn    sua   maxima   communitate;    ergo    non   potest   esse      and  the 

i  *  r  •  i  i        11  ditterenoe 

genus  logicum.  Maior  patet  ex  hoc.  quod  nullum  genus     impiics  a 
potest  principiare  species  differentes,  nisi  formaliter  per  ^"flrdTOS 
differencias,  et  certum  est,  quod  si  deficiant  differencie  not  share;  but 

.....  r  ,  •  •     the  contrarv  ot 

5  complete  divisive,  tunc  foret  una  pars  subiectiva  genens,    ^eing  is  tfaat 
que  non  esset  species.    ut  si  esset  animal,  quod  non  which^does  not 
esset   racionale   vel   irracionale,   tunc  oporteret  ponere 
speciem  animalis,  quod  non  communicaret  cum  racionali 
vel  irracionali;  et  cum  illa  species  plus  convenit  cum 

iouna  illarum  specierum,  quam  cum  altera,  relinquitur, 
quod  alia  sit  differencia  communis  date  speciei  et  alteri, 
licet  differenter,  sicut  a  nobis  plurimum  ignote.  Et 
minor  racionis  patet  sic:  Omnis  differencia  generis  dicit 
aliquid   extra    racionem    eiusdem    generis,    et  implicat 

i5ipsum  habere  contrarium,  a  quo  differt;  sed  nichil 
potest  esse  extra  racionem  entis,  sicut  nec  ens  potest 
habere  contrarium,  ergo  ens  in  sua  maxima  communitate 
non  potest  habere  differenciam.  Nam  racionale,  etsi 
non  dicat  accidens,  dicit  tamen  formam  substancialem, 

20  que  non  est  per  se  in  genere  substancie,  et  ita  gene- 
raliter  quelibet  differencia  substancie  corporee  dicit 
partem  qualitativam  talis  substancie,  que  est  extra  tale 
genus:  ymo  differencia  substancie  generalissime  dicit 
actum  et  potenciam,  que  est  extra  genus  substancie,  et 

2?  ita  est  de  omni  genere  accidentis,  quod  dicit  suum 
subiectum;  sic  enim  non  potest  esse  de  ente.  cum  a 
nullo  potest  ens  simpliciter  differre,  ergo  etc.  Non  enim 
posset  ens  simpliciter  habere  nisi  non-ens  intelligibile, 
ergo  ens  simpliciter  a  nullo  potest  differre.   Patet  hoc 

?oex  dictis,  quod  ens  est  communissimum  intelligibile. 
sed  commune  sibi  et  suo  differenti  foret  communius, 
si  aliquod  poterit  esse  tale.  Ideo  patet  nullum  posse 
esse  tale. 

Ex  istis  incidentaliter  patet,  quod  nec  transcendens,  Hence  ncither 
3?  nec  Deus  potest  diffiniri.  Patet  sic:  nichil  potest  diffiniri,  transcendental 
nisi   quod   potest  habere    genus   et   differenciam;    sed  ^JjSied™ 
neutrum  istorum  potest  habere  genus  et  differenciam,  ergo 
neutrum  istorum  potest  diffiniri.  Si  enim  Deus  haberet 
genus,  tunc  illud  genus  esset  ipso  prius  requisitum  ad 
4°  suum  esse,  et  si  haberet  differenciam,  tunc  non  esset 
summe  simplex,  sed  includeret  in  se  possibile  et  actuale. 
a  quibus  caperentur  ille  differencie,  quod  est  impossibile. 


JOHANNIS  WICi.IF  CAP.  III. 

Et  si  obicitur,  quod  Deus  differt  a  creatura,  ergo  aliqua 
oTfferencia  differt  a  creatura,  dictum  est,  quod  equ.voce 
loauuntur  philosophi  de  differencia,  scfficet  qua  effi- 
cienter   et  qua  formaliter  unum  differt  a  rehquo. 
,        •    f     Differencia    per  quam  unum  differt  a  rehquo,  cap.t  = 
SSW  £  tri° £ fn  subdivisionem  secundum  Porphirium:  vel  quod 
Porp^  Say,     P  Xtancialis  qualitas,  per  quam  substancahter  una 
species  differt  a  reliqua;  et  illa  est  proprie  unum  quinque 
Ssahum.  Velquod  sit  passio  vel  propnetas ,  « ,qua 
res  unius  speciei  differt  de  tanto  a  rehqua  Vel  tercio, 
quod  sit   accidens  separabile,  per  quod   effiatur  non 
sZm   es  diversarum  specierum,  sed  res  e.usdem  speoe 
accidentahter  distinguuntur  ab  invicem;  scfficet unc ,    jaUF.  ,96 
differt  ahquid  formaliter  a  reliquo.  Ideo 
formalis  est  relacio  equiparancie  in  re    fundata   n  re 
dXente,  cum  sit  formaliter  unum  differre  a  rehquo 
Et  talium  relacionum  alia  est  realis,  quando  haoe  m 
sub  ecto  fundatum  distinctum;  aliqua  autem  est  solum 
refacio  racionis,  quando  caret  fundamento dts uncto  a 
subiecto   et  tales  sunt  quotlibet  d.fferencie  m  Deo,  quas  -o 
IS  ponere  in  eo  multiplicitatem  aut  compos.conem. 
Differencia  autem  primo  modo  dtcta  reducatu  ad ^dtffi- 
nicionem    quam   cum  Deus  non  potest  habere,  patet, 
°uodnon'Potestdiffiniri.  Nec  per  idem  genus  generauvum 
Lc  ibitur  cum  per  posteriora,  que  sunt  nob.s  noctora  " 
et  pe   idem  sequitur,  quod  nec  Deus,  nec  ens  analogum 
habet   Sssionem,   ut  verbum   et   ereativum   non  sunt 
5  ssLes^tis  etDei,  scihcet  ut  passiones;  et.pe^detn 
nichil  predicatur  essenciahter  vel  per  se  de  Deo,  sed 
p  oporcionaha  habet.  Tercia  racio,  quare  ens  non ^estSo 
Lnus    tacta  est  superius,   scilicet,  quod  ens  eqmvoce 
rmlnicatur  suisinferioribussecundum  mag.s  et  mmus, 
quod  alienum  est  a  genere  loyco. 


10.  Cod. :  a  rdiqua. 


Nam  commumter  quidem  ctijfene  o i  t  ^ 
alio  .  .  .  Pr°Pne?ut?mfMHif.  nassio  vel  proprietas)  alterum  ab 
fcTur,{ua«do  speci/ca  differencia  differt. 


CAP.  IV. 


DE  ENTE  PREDICAMENTALI. 


CAPITULI  QUARTI  APPENDIX. 

Quod  autem  ens  sit  ambiguum,  ut  dicit  Lincoliensis, 
et  Aristoteles  loquitur  70  Phisicorum  3i°,  probatur  sic: 
ad    esse   talis   generis   sufticit   quod    sit  quomodolibet 
5  univoce  communicatum  speciebus  .  .  . 

1.  Verba  Quod  autem  —  speciebus  aliquot  lineis  post  a 
genere  loyco  scripta  sunt,  reliqua  pagellae  parte  vacante.  In 
margine  vero  leguntur  haec  ad  probatur  sic  adpicta:  Vide  de 
isto,  primo  libro  b  (id  est  distinctione),  numero  distinctionis  non 
addito.  Sed  ex  toto  opusculorum  Wiclifii,  in  hoc  codice  exhibi- 
torum  ordine  coicere  licet,  Wiclifium  nos  relegare  ad  Tractatum 
de  Ente  in  communi,  cuius  liber  primus  inde  a  folio  158  usque 
ad  167*  legitur.  Ex  hu:us  igitur  libri  cavite  quarto  afferre 
libet  haec:  Sed  quatuor  maneries  (sic)  dicitur  genus  loycum 
vel  metaphisicum  ....  Sed  genus  loycum  subdividitur  in  tria 
membra;  quia  aliquod  est  secundum  se  genus,  ut  decem  Cate- 
goriae.  ut  patet  5"  Metaphisice,  capitulo  70.  Sunt  enim  forme 
simplices  positive  per  se  intente  a  natura  .  .  .  Secundo  modo 
dicitur  analoyce  partitum  per  se  speciebus  esse  genus  illis,  ut 
ens  secundum  Lincoliensem  primo  Posteriorum  capitulo  5°  est 
genus  omnibus  categoriis  etc.  etc.  2.  Lincoliensis  cf.  supra  pag.  9 
et  passim  3.  6/.  Aristot.  Nat.  ausc.VII  4,  1  1  (Ed.  Par.  II  340, 
17  ss.):  Kul  GtjficdvsL  6  Iqvoq  ovxog,  oxi  xb  ysvog  ov%  sp  xi  &Uit 
TtdQu  xovxo  /.av&c'iV£L  nou.cr  &igl  xs  xcov  oucovv^iicov  cd  ^isv 
no/.v  ciTtsyovGca,  cd  ds  sypvGcd  xiva  buoioxnxu,  ai  8'  syyvg  tj  ysvst 
7]  civci~f.oyici.  dtb  ov  8oy.ovglv  bucovvuua  sivuL,  ovgui.  TIoxs  ovv 
sxsoov  xb  sidog,  suv  xuvxb  sv  cd./.co  ij  uv  ttlia  sv  u/./.co :  quae 
verba  Averroes  hunc  in  modum  commentatur  (Ed.  Ven.  IV, 
fol.  151)'.  aequivocorum  autem  alia  sunt  diversa  in  se,  alia  sunt 
maxime  diversa  in  se;  et  in  istis  non  latet  ex  detinitionibus,  quod 
nomen  est  aequivocum;  in  aliis  vero  est  quaedam  ambiguitas 
et  latent  aliquantulum,  sed  tamen  non  sunt  propinqua  illis;  alia 
vero  sunt  valde  propinqua,  aut  in  genere,  aut  in  comparatione  . . .  . 
cum  ista  ambiguitas  in  diversitate  specierum  sit  propter  propin- 
quitatem  naturarum  ipsarum;  quando  igitur  erit  species  diversa 
a  specie?  Id  est.  quando  igitur  erunt  duae  naturae  ambiguae 
duae  species  .  .  .  etqusq. 


CAPUT  QUINTUM.  f.  ,9 

Formal  Habito  ex  predictis,   quod   primum  omnium  decem 

meaning  of  the  ,    .  .  ,  . 

concept,  generum  est  substancia,  restat  videre,  que  sit  eius  racio, 
is  SthereaaCscit-  secun^um  quam  est  formaliter   substancia,  et  videtur, 

existent  ^    quod  non  per  se  esse,  nec  per  se  substare  accidentibus  ? 
su  stance.     aosoiutis  vei  respectivis,  nec  substare  forme  substanciali. 

Primum  non  dabitur  propter  tria:  Primum,  quia  tunc 
potissime  competeret  Deo  genus  substancie;  consequens 
impossibile,  quia  tunc  esset  divinitas  quiditative  com- 
ponibilis  ex  genere  et  differencia  ipsa  prioribus,  et  sic  10 
esset  posterior  in  natura  suo  genere,  quod  esset  causa 
rinalis  univoce  participatum  a  Deo  et  aliis  creaturis. 
Gonsequens  impossibile  ex  declaratis  tractatu  primo; 
et  consequencia  patet  ex  hoc,  quod  Deus  maxime  est 
per  se  ens.  i5 

Secundo  videtur,  quod  nulla  creatura  sit  per  se  ens, 
quia  si  innitimur  veritati  sermonis,  videtur  sequi,  si 
substancia  per  se  est,  ergo  ipsa  est  causa,  quare  est; 
et  per  consequens  est  causa  sui  ipsius;  et  si  excludimus 
causam  communem  ab  alio,  sic  quelibet  substancia  20 
habet  Deum  causam,  et  omne  corpus  habet  materiam 
et  formam  cum  quotlibet  partibus  quantitativis  ipsum 
causantibus.  Si  excludimus  parcialem  inexistenciam, 
solus  mundus  maximus  est  substancia,  quia  omne  aliud 
substanciale  est  eius  pars,  vel  saltem  solum  angeli  sunt2  5 
substancie.  Si  excludamus  formalem  inherenciam,  tunc 
contingit  accidentibus  eucaristie,  et  vacuo  innnito  ra- 
cio  substancie,  quia  illa  possunt  naturaliter  per  se 
esse,  ut  creditur. 

Tercio  videtur,  quod  veritates  eterne  sint  potissime  3o 
substancie,  quia  illa  sunt  encia,  que  non  possunt  in- 
herere  formaliter  substanciis,  ut  patet  de  negacionibus, 


9.  Cod.:  esse.  17.  Cod. :  virtuti  et  in  margine  veritati. 
i3.  Cf.  notam  in  finc  capitis  quarti. 


CAP.  V. 


DE  ENTE  PREDICAMENTALI. 


de  potenciis.  pretericionibus  et  futuricionibus  cum  aliis 
veritatibus,  quas  claudit  contradiccionem  non  esse;  sed 
omnes  substancie  sunt  create,  ut  hic  supponitur,  ergo 
nulle  substancie  habent  talia  accidencia  illis  tbrmaliter 
r  inexistencia.  Et  contirmacio  istius  racionis  est.  quod 
ydee,  que  sunt  raciones  exemplares.  vocantur  substancie 
tam  aput  antiquos  quam  aput  modernos,  quia  aliter 
non  essent  universalia  in  genere  substancie,  nec  forme 
exemplares     creatrices.    ut    dicit    Lincoliensis  primo 

0  posteriorum  70  et  Augustinus  conclusione  47,  quia  in- 
dubie  ydee  non  sunt  forme  accidentales;  nec  dubium, 
quin  sunt  veritates  tales  eterne.  ut  patebit  posterius;  et 
vocantur  forme  ab  Augustino,  ubi  supra,  quia  illis 
formantur  exemplariter  res  adextra;  Deus  enim  non 
potest  producere  rem  adextra,  nisi  secundum  eius  pro- 
ducibilitatem. 

Nec  secunda  racio  valet  propter  multa.  Primo  per  hoc. 
quia  per  se  substare  accidentibus  absolutis  videtur  ac- 
cidere  angelis  et  aliis  multis  substanciis,  cum  stat  sine 

1  contradiccione  spiritum  talem  esse  sine  qualitate  vel  quanti- 
tate  sibi  accidentali  et  a  pari  sine  accidente  respectivo. 

Secundo  supposito,  quod  substancia  non  possit  esse 
sine  tali  accidente,  adhuc  prius  naturaliter  est  quam 
substat  tali  accidenti,  vel  quod  habet  aptitudinem  ad 
substandum  tali  accidenti;  ergo  cum  non  sit  prior  sua 
racione,  patet,  quod  hec  non  est  racio  substancie. 
qua  est  formaliter  substancia. 

Confirmacio  tercio  est  per  hoc,  quod  nulla  passio 
posterior   subiecto  est  racio,   quia  subiectum   est  illud 

9.  Cf.  Commentaria  Roberti  Lincoliensis  in  libros  Posteriorum 
Aristotelis  cap.  7  (Ed.  Ven.  f.  7):  Cognitiones  enim  rerum 
causandarum,  que  fuerunt  in  causa  prima,  eternaliter  sunt 
rationes  rerum  causandarum  et  cause  formales  exemplares,  et 
ipse  sunt  creatrices,  et  hec  sunt,  quas  vocavit  Plato  ydeas  et 
mundum  archetypum,  et  hec  sunt  secundum  ipsum  genera  et 
species  et  principia  tam  essendi  quam  cognoscendi ;  quia  cum 
intellectus  purus  potest  in  his  defigere  intuitum,  in  istis  verissime 
et  manifestissime  cognoscit  res  creatas,  et  non  solum  res  creatas, 
sed  ipsam  lucem  primam,  in  qua  cognoscit  cetera.  10.  Xon 
extant  ..conclusiones"  Augustini,  sed  quae  hoc  loco  a  Wiclifio 
commemorata  esse  videntur,  inveniuntur  in  opere  eiusdem  viri 
sancti  De  Diveris  Quaestionibus  XLVI  (non  XLII)  yMigne  XLt 
col.  30):  Sunt  namque  ideae  principales  formae  quaedam,  vel 
rationes  rerum  stabiles  atque  incommutabiles,  quae  ipsae  for- 
matae  non  sunt,  ac  per  hoc  aeternae  ac  eodem  modo  sese 
habentes,  quae  in  divina  intelligentia  contineyitur. 


36 


JOHANNIS  WICIJF 


CAP.  V. 


quod  est,  cum  substancia  sit  prior  suo  accidente  sepa- 
rabili  et  inseparabili  congregacione,  diffinicione  ex  70 
Metaphisice.  Nec  valet  dicere,  quod  hec  sit  racio  co- 
gnoscendi,  et  non  essendi  racio;  tum,  quia  cuiuslibet 
accidentis  racio  est  racio  cognoscendi  substanciam,  tum  5 
eciam,  quia  racio  essendi  est  invenibilis,  cum  hoc  genus 
sit  plene  causatum  ex  suis  principiis,  et  per  consequens 
habet  racionem  a  priori. 

Nec  valet  racio  tercia,   cum  solum  competit  materie 
vel  subiecto  forme   substancialis,    ut   est   corpus,    cum  10 
tamen  illa  non  sunt,   nisi   per  reduccionem  in  genere; 
et  sic  nec  intelligencia,  nec  forma,  nec  substancia  com- 
posita  esset  proprie   substancia,    quod   est  impossibile 
responsioni.  Nec  valet  intellectualiter,  compositum  sub- 
stare   per   suam    materiam;   quia   adhuc  prius  natura-  i5 
liter  competeret  racio  substancie  materie,    et   non  nisi 
secundarie  composito;  nec  intelligencie  essent  substancie, 
cum    supponuntur   esse   simplices  a  tali  composicione. 
Et  idem  non  valet  dicere,    quod   omnis  substancia  est 
composicio   exacta    et    potencia,    quia    racio    predicta  20 
primo  competeret  potencie,   et   ab   illa   deviaretur  ad 
composicionem,  quod  non  contingit   generi  substancie, 
ut  patet  ex  dictis  et  dicendis. 
Meanings  ot       Ideo  pro  racione  substancie  in  communi  invenienda 
's\?bstance\    notandum  secundum  Grecos,    quod   substancia  quadru-  2? 

pliciter    sumitur,    et    proporcionaliter    quodlibet  ipsa 
inferius. 

1.  vnoareiGig      Primo  modo  dicit  posicionem,   ex   qua  |  res   est  per  F.  193 
subsistens;    se    existens,    et    illa   vocatur    in    corporibus  materia, 

corpus   vel   subiectum;    in   intelligenciis   vero    vocatur  3o 
nomine    communi    potencie    intellectus    possibilis  vel 


3.  Cf.  Arist.  Metaph.  VI  (/.  antiquis  edd.  VII)  I  5  (Ed. 
Paris   11  538,  23  ss.):4i]lov  ovv,  otl  Slcc  xccvtrjv  (scil.  ovglccv) 

'ACCZSLV03V    SXCCGTOV    SGTLV.    "SlGTS    TO  TCQGOTGjg  OV  XCci  OVTL  OV  Scll' 

ov  ecnlcog  7]  ovglcc  ccv  sltj  (G)  IIoXXcc%cog  (jlsv  ovv  XsysTccL  xb 
■jtocoTOV  oficog  Ss  TtccvTcav  ij  ovglcc  TtocoTOV  xcci  loycp  y.ccl  yVCOGSL 
■AccL  xQovco.  Tcov  fihv  yccQ  ccllcov  xccTrjyoQrjficcTcov  ov&sv  ^ojokttov, 
ccvxr]  Ss  fiovtj.  Kcci  tco  loyco  8s  tovto  ttqcotov,  avccyy.r]  yccQ  sv 
Tco  sxccGTOv  Xoycp  xov  Trjg  ovGLccg  svv7iccQ%sv.  25,  26.  Quadrupli- 
citcr.  Verum  septem  substantiae  significationes  a  Wiclifio  con- 
stitui  apparet;  qua  de  causa  aut  librarium  lapsum  esse  putemus 
necesse  est  aut  quatuor  priores  tantum  veras  substantiae  notas 
exhibere,  reliquas  tres  ex  iis  esse,  quae  sensu  translato  substan- 
tiam  denotent. 


CAP.  V. 


DE  ENTE  PREDICAMENTALI. 


3? 


materia  spiritualis,  ut  Avicebron  dixit,  quod  omnis 
intelligencia  componitur  ex  materia  spirituali  et  forma, 
id  est  ex  actu  et  potencia,  cuius  sentencia  est  satis 
bona,  cum  claudit  repugnanciam  substanciam  creari, 
5  nisi  insit  sibi  secundum  esse  intelligibile  potencia  ad 
existendum;  illa  ergo  potencia  existendi,  ut  actuatur, 
existencia  vocatur  nominibus  supradictis,  et  illa  vocatur 
apud  Grecos  ypostasis  et  aput  Latinos  subsistens. 

Secundo  modo  accipitur  substancia  pro  actu  essendi 

iovel   forma,    qua   res    absoluta   est   illud,   quod  est,  et 
illam  vocant  Greci  usiam  et  Latini  subsistenciam. 

Et  tercio  modo  accipitur  substancia  pro  unione 
istorum  ad  invicem,  quam  Greci  vocant  usion  et  Latini 
superstans,  et  solum  tale  est  formaliter  in  primo  genere 

1 3  predicamentali,    et   tota   ista   sentencia  patet   8°  Meta- 
phisice  3°. 

Sed  quarto  modo  accipitur  substancia,  ut  est  analo- 
gum  commune  ad  quodlibet  horum  trium,  et  sic  cst 
analogum  superius  genere. 
20  Quinto  accipitur  analoyce  pro  quacumque  essencia  vel 
natura  sive  creata  sive  increata;  sic  enim  dicimus  tres 
personas  divinas  esse  eandem  substanciam,  dicimus  eciam 
actum,   relacionem    et   quodcumque  per  se  in  predica- 


2.  OVGICC 

subsistencia : 


3.  ovolov 

superstans : 


4.  anv  meaning 
analogous  to 
these : 


5.  every  being 
(or  nature) 
created  or 
uncreated ; 


1.  Avicebron  (Avincebron),  seu,  quo  nomine  circumfertur, 
Salomon  Ibn  (t^ebirol  poeta  Judaeus  variis  scriptis  cla- 
rissimus,  quorum  versiones  latinas  mihi  praesto  non  fuisse 
aegre  fero.  Ceterum  cf.  quae  de  hoc  viro  disputavi  in  edxtione 
tractatus  Wiclifiani  „De  Compositione  Hominis",  p.  24  not.  15. 
Quae  in  antiquis  editionibus  Metaph.  8,  cap.  .9  comprehen- 
duntur  ab  his  verbis  incipiunt  (Ed.  Par.  lib.  VII,  cap.  II  1, 
vol.  II  559,  1  ss.):  ^EtifX  8'  y  fisv  00 g  vnoy.SL^isv^  xal  cog  vIy\ 
ovoict   opoXoysTzM,   avrr)   d'  sgtiv   r)   dvvcqiei,   Xoltzov  rrjv  cog 

hvSQySlCiV    OVGldV    TCOV    CiLG&rjTCOV    slTCELV    TLg   SGTLV.  4t]Ll6xQLT0g 

tisv  ohv  TQslg  SiacpoQag  solxev  olofisvcp  sivca  .  .  .  cpcuvovTaL  ds 
Tco/j.ai  dtacpoQai  ovGaL  ....  sed  Wiclif  hoc  loco  verba  Averrois 
respexisse  videtur,  qui  Commentariorum  in  Aristotelis  Phys.  VIII 
sectione  tertia  docet  haec  (Ed.  Ven.  VIII,  fol.  99):  Et,  cum  dicit, 
Et  substantia  est  subiectum  etc,  id  est  et  intendit,  quod  sub- 
stantia  dicitur  primo  modo  de  illo,  quod  est  existens  per  se, 
quod  est  subiectum  aliis  p  r  aedicamentis ,  et  est  com- 
positum  ex  materia  etforma:  et  dicitur  alio  modo  de  materia 
istius  substantiae;  et  dico  materiam  illud,  quod  non  est  in  actu 
aliquo  demonstratum  et  est  in  potentia  illius.  Deinde  dicit  Et 
alio  modo  est  definitio,  id  est  substantia  dicitur  secundo  modo 
de  illo,  quod  significat  definitio,  scilicet  forma  ....  Deinde  dicit, 
Et  tertio  modo  illud,  quod  est  ex  istis  etc,  id  est  et  substantia 
tertia  illud,  quod  congregatur  a  materia  et  forma. 


38  JOHANNIS  WICIJF  CAl\  V. 

mento  habere  substanciam   preter   illa,   que   sibi  acci- 
dentaliter  insunt. 

6.  collectively ;      Sed  sexto  accipitur  substancia  aggregative  pro  multis 
collectis,  ut  populus,  ecclesia,  genere  hominis  et  quot- 
libet  similibus.  5 
7.  means  or       Septimo    vero   accipitur   pro   diviciis,    que  subsunt 

P°v^rtuously!n8  virtuoso,  ut  sibi  ministret  ad  opera  virtuosa.  Perfecta 
noticia  equivocacionis  signorum,  cum  debito  intellectu 
signatorum  est  magna  expedicio  ad  concipiendum  distinc- 
ciones  rerum,  ut  patet  per  Ursonem  in  ultimo  Aphorismo ;  10 
sicut  dictum  est  de  substancia,  ita  dictum  est  de  homine, 
animali  et  ceteris  inferioribus  substancia,  ut  post  decla- 
rabitur,  specialiter  de  homine,  qui  potest  quadrupliciter 
intelligi. 

The  real  Istis  premissis  dico,    quod  racio  substancie   est  sub-i5 

"word ?ie? in" 6  stare  potencie  et  actui,    sicut   suis   intrinsecis  fundatis. 

ihe  expression  iJeo,    utendo   termino   latino,   in  supposicione  simplici 
superstantia.      .  ,  .,  .  ,  1  r  .  r 

videtur  mihi,   quod  congrue  vocaretur  superstancia,  et 

talis  secundum  Boecium  in  commento  solum  est  in  hoc 

predicamento  per  se;  principia  autem  eius,  ut  actus  et  20 

potencia,   sunt   per  reduccionem   in   hoc  genere.    Nec . 

refert,  quibus  verbis  exprimatur  ista  racio,  dum  tamen 

sane  concipitur;   ut  alii  exprimunt  istam  racionem  per 

se,    alii  per  dici  proprie,   principaliter  et  maxime,  ut 

habet   textus  Philosophi   capitulo   de  substancia.    Sub-  2  5 

stancia  enim  proprie  est,   cum   sit  res  absoluta  ab  in- 

herencia,    cuiusmodi    non    sunt    accidencia,    que  non 

habent  esse  nisi  inherere,    cum   omnia   sint  modi  sub- 

stanciarum.   Ideo  dicitur  proprie  substancia,   et  princi- 

paliter  dicitur,    cum   potencia    et  actus  non  sunt  com-  3o 

pleta  encia,  sed  incomplete,  ut  constituunt  totum,  quod 


10.  De  Ursonis  scholastici  Aphorismis  cf.  quae  disputavit 
Lechler,  Trialog.  87  not.,  cuius  verba  expressimus  in  editione 
nostra  tractatus  De  Compositione  Hominis,  p.  71,  not.  ig.  For- 
tassc  allusit  Wiclif  ad  Boetii  verba  in  libro  III  Commentariorum 
in  Porphyrium  facta  [Migne  Cursus  Patrol.  LXIV  108  D): 
Superius  posiia  desaiptio  ordinem  a  generalissimo  usque  ad 
individua  praedicationis  ostendit,  in  qua  quidem  subst antia 
generalissimum  dicitur  genus,  quoniam  praeposita  esL 
omnibus,  nulli  vero  ipsa  siipponitur,  et  solum  genus  propter 
eandem  dicitur  causam  {==  Wiclif  solum  in  predicamento 
per  sc|.  2  5.  Textus.  Nimirum  cx  Categoriis  (cap.  3  (5)  1) 

haustus  est  locus  a  Wiclifio  commemoratus  (Ed.  Paris.  I  2,  30  ss.): 
Ovgiu  Si  fotiv  i]  xvQLajtatd  tE  xni  7CQ(bt(og  xoci  ^iccXiGtcc  Asyo- 

(livttj,  Yj  (D/tt-  XC(Q''  V710X8IIIEV0V  tLVOQ  UyEtKL,  [li]t8  EV  V7lOXEL(lSVCp 
tivi  EOtlV. 


CAP.  V.  DE  ENTE  PREDICAMENTALI. 


39 


est  principaliter  intentum  a  natura.  Et  maxime  dicitur 
quo  ad  omnia  ista  tria,  accidens,  actus  vel  potencia, 
et  ens  per  se  completum.  Unde  et  maxime  dicitur  esse 
in  noticia  hominum,  cum  nemo  cognoscit  accidens, 
5  nisi  precognoscendo  substanciam,  cui  accidit  modus 
accidentalis,  nec  aliquis  cognoscit  potenciam  vel  actum, 
nisi  precognoscendo  per  se  existens,  et  transmutacionem 
de  verbo  esse  in  aliud,  ut  cognoscendo  creacionem 
angeli  vel  eius  mutabilitatem,    cognosco  in  ipso  poten- 

iociam  et  actum ;  et  ita  generaliter  de  omni  substancia. 
Ex  istis  patet,  quod  substare  accidentibus,  sive  ab- 
solutis  sive  respectivis,  non  est  racio  generis  substancie, 
sed  aptitudo  ad  per  se  substandum  est  eius  passio 
posterior  genere  substancie.   Verumtamen  non  est  pos- 

1 5  sibile  substanciam  esse  sine   suo   accidente,   cum  Deus 

non  potest  servare  angelum  sine  infinitis  habitudinibus 

respectivis   eius  ad   alia,   nec  sine  qualitate  accidentali 

angelo,  ut  videtur. 

Sed  quia   argumenta   facta   contra   primam    respon-  Selfexistence 
.  .  ...  .  .  .  ,       is  ascribed  in 

20  sionem  videntur  mihtare  contra  istam  sentenciam,  ldeo    three  ways, 

notandum,  secundum  Lincoliensem    primo    Posteriorum   according  to 
...  .  .      .  Grosseteste. 

capitulo  40,  tripliciter  dicitur  aliquid  per  se. 

Primo  modo  solum  negative  quoad  eius  causam,    ut   1.  Negatively 

r\  •  (as  being 

Deus  per  se  est,  quia  est,  et  non  per  causam  sui.  uncaused); 

25     Secundo    modo    dicitur    aliquid    per    se    ens,    quod  2.  To  that  which 

actualiter   est   per   eius   actum    proprium    et  propriam    Jnd  passive 

potenciam:   sicut  enim  illud  per  se  movetur,    quod  se-    cause  of  its 
r  '  r  .  .  .  own  existence: 

cundum  partes  diversas  est  causa  activa  et  passiva  sui 
motus,  sic  illud  per  se  causaliter  est,  quod  est  causa 
3o  activa  et  passiva  sue  existencie.  Non  tamen  est  pos- 
sibile,  quod  aliquid  causet  se  primo  et  immediate.  Et 
198  ex  isto  |  gradu  existendi  per  se  sunt  multi  alii  gradus, 
ut  aliter  est  malicia  per  se,  aliter  celum,  aliter  homo, 
et  aliter  elementum. 


9.  Cod. :  mublitB 

14.  Cf.  Commentaria  Roberti  Lincoliensis  in  libros  Posteriorum 
Aristot  4  (Ed.  Ven.  f.  4):  Hoc  ipsum  per  se  causam  comparti- 
cipem  excludit.  Dicitur  autem  per  se  esse,  quod  per  efficientem 
causam  non  est,  et  sic  sola  causa  prima  est  per  se.  Dicitur 
secundo  per  se,  quod  per  causam  materialem  non  est,  et  sic 
dicuntur  intelligentie  per  se  entes  vel  per  se  stantes.  Dicitur 
etiam  per  se  esse,  quod  per  sublectum  non  est ;  et  sic  dicitur 
omnis  substantia  et  sola  per  seesse.  Cf.  supra  pag.9,  not.ad  lin.3. 


4o 


fOHANNIS  WICLIF 


CAP.  V. 


3.  to  every  Tercio  modo  dicitur  quodlibet  ens  per  se  vel  secun- 
dum  se  esse,  ut  patet  40  Metaphisice  commento  secundo, 
et  5°  Metaphisisce  1 3°  et  140.  Quodlibet  enim  tale  est 
per  se  suum  genus,  et  per  se  subiectum  sue  passioni. 
Istum  tamen  modum  essendi  per  se  vocant  quidam  5 
modum  dicendi  per  se. 
God  is  Et  patet  quoad  primum,  quod  equivoce  a  substancia 

'ev^er^refation1  dicitur  Deus  per  se  esse,  quod  sit  immunis  a  racione 
ot  substance.  substancie,  cum  nulla  persona  divina  sit.  potencia  re- 
spectu  alterius,  que  sit  eius  actus,  quia  totus  Deus  est  1 
actus  purus,  cuius  posse  esse  vel  esse  intelligibile  non 
precedit  eius  esse  existere,  ut  patet  ex  dictis  et  dicendis. 
Sed  longe  aliter  est  de  substanciis  creatis,  que  secun- 
dum  esse  actuale  supponuntur  solum  esse  substancie. 
Selfexistence  Ad  secundum  conceditur  prima  conclusio;  sicut  enim  1 
0exViaineddtbyC  theologi  ponunt  hominem  generare  se,  posito,  quod  mas 
^man^ar^his'  ^ecidat  semen,  et  ipso  corrupto,  antequam  sperma 
sperma.  aptetur  induccioni  anime,  anima  eiusdem  maris  indu- 
catur  in  materiam  prius  decisam;  et  sic  dicunt,  posito, 
quod  ignis  particulariter  generetur  ex  calore  et  materia  2 
ignibili,  ita  quod  non  sit  ignis  generans  ad  extra, 
nec  sit  tunc  dare  primum  ignem  generatum,  tunc  dici- 
tur,  quod  quilibet  ignis  generatur  hic  a  suo  simili 
in  specie,  et  idem  dicitur  de  quocunque  corpore 
naturali,  cuius  una  pars  quantitativa  generat  aliam;2 
ideo,  sicut  non  repugnat  idem  secundum  unam  partem 
agere  in  se  secundum  aliam,  ymo  correspondere  se, 
quamvis  non  per  se  et  primo,  sic  nec  repugnat  idem 
causare  se  secundum  eius  partes  qualitativas,  ita  quod 
sequatur  pars  istius,  sicut  causat  pro  mensura,  qua  est  3 
pars;  ergo  et  totum  secundum  illam  partem.  Quelibet 
ergo  pars  quantitativa  substancie  sensibilis  est  per  se 
ens,  et  ens  actu,   sed   non  formaliter  pars  qualitativa, 


16.  ponunt  addidi.  Cod.:  se  poto  poto  quod. 

1.  Cf.  Averrois  comm.  in  Arist.  Met.  IV  2  (Ed.  Ven.  vol.  VIII, 
f.  31):  Deinde  incoepit  declarare  modos,  secundum  quos  attri- 
buuntur  substantiae,  et  dicit  quaedam  enim  dicuntur  entia  etc, 
id  est  quoddam  dicitur  ens,  quia  est  existens  per  se,  et  est 
substantia;  et  quoddam  dicitur  ens,  quia  est  passio  substantiae  .  .  .  . 
7.  Quae  Arist.  Met.  V  i3  et  14  antiquitus  legebantur,  in  no- 
vissimis  editionibus  inveniuntur  libr.  IV  7  (De  ente)  (Ed.  Par. 
II  520,  44  ss.):  Tb  bv  KsystaL  rb  iisv  v.uxa  6V[i(jS@nx6g,  rb  6h  *a&> 
avro  ....  Kad-'  avta  dk  slvai  "ksysxai  ooansQ  onfiaCvsi  ta 
ogtjuata  ti)g  -/.atnyoQiag-   6oa%c0g  yuQ  Xsystui,  toouvtu^&g  tb 

SLVUL  OYJUUIVSL. 


CAP.  V. 


DE  ENTE  PREDICAMENTALI. 


41 


cum  non  potest  essc,  nisi  fuerit  pars  alterius,  excepta 
forma  immateriali,  de  qua  post;  et  isto  modo  intelli- 
gitur  illud  Aristotelis  8°  Methaphisice  ....  Ex  duobus 
existentibus  in  actu  non  fit  qualitative  aliquod  unum ; 
5  si  autem  in  materia  ista  placet  limitare  pronomen 
reciprocum  facere  relacionem  ad  idem  secundum  idem, 
ut  negatur  Deum  gignere  se,  corpus  esse  prius  se, 
et  ita  de  similibus,  ita  quod  totum  solum  sortitnr 
causanciam  partis,   si  pro  illa  mensura,   quam  causat, 

iosit  pars,  non  dissencio;  sic  tamen,  quod  teneatur 
sentencia  de  per-se-existencia  substancie,  habentis  in 
se  actum  et  potenciam,  ex  quibus  componitur;  nec 
est  possibile  accidencia  manere  per  se  vel  vacuum 
existere,  ut  patet  post. 

i5  Ad  tercium  dicitur,  quod  tales  veritates  eterne  non 
sunt  formaliter  substancie,  cum  desit  illis  racio  sub- 
stancie  supradicta;  non  enim  habent  in  se  potenciam 
et  actum,  ex  quibus  componuntur,  quia  tunc  haberent 
esse-existere  eternum  a  parte  ante,   et  tunc  non  essent 

2ocreature;  tales  enim  veritates  non  possunt  habere  esse, 
ntsi  racionis;  ideo  non  sunt  substancie,  sed  sunt  certa 
encia  intellectualia  eterna,  proporcionaliter,  ac  si  essent 
eorum  accidencia. 

Vdee  autem  non  sunt  substancie   formaliter,   si  non 

25  equivoce,  quia  tunc  haberent  esse-existere  eternum  ab- 
solute  necessarium,  ut  Deus,  et  distinguerentur  forma- 
liter  a  Deo;  quod  est  impossibile.  Ideo  solum  habent 
esse  intelligibile  aut  possibile,  necessarium  et  eternum, 
et  per   consequens,    cum  sint  priores  potencia  actuata, 

3o  patet,  quod  satis  univoce  dicitur  substancia  de  illis,  et 
rcbus,  secundum  esse-existere,  ut  sunt  eiusdem  generis 
vel   speciei   formaliter.    Et   isto   modo   potest  intelligi 


l£ternal  truths 
arc  not  tormally 

substanccs, 
since  thcy  havc 
ouly  an  esse 
rdcionis,  a 
bcing  bascd  on 
intellcct. 


Ideas  are  not 
formally 
substanccs, 
since  thcir 

being  is  only 
intcllcctual." 


3.  Posi  Mctaphisicc  lacuna  8—10  lilterarum.  10.  Cod. :  sit  psf  no 
diffenco. 


3.  Commemoravit  fovtasse  scriptor  quae  dicit  Aristoteles 
Mci.  VII  3,  2  —  3  (in  antiquis  Edd.  VIII  4,  Ed.  Par.  II  560, 
10  ss.):  ^Jsl  8s  fiij  ayvoslv,  otl  svlots  Xav&avsL,  tiotsqov  GrjiiaLvsL 

TO  OVOfia  TYjV  GVvdSTOV  OVGLCiV  tj  TYjV  EVSQyhciV  HAtl  TX]V  fiOQCfrjV, 
OLOV  Tj  OLY.LCi  TtOTSQOV  GTjflSLOV  TOV  Y.OLVOV  OTL  GKSnCiGllCl  SY.  7l7.LV- 

d-cov  Y.al  lid-cov  cbdi  zsifisvcov.  Ov  cpaLvSTca  dij  ^tjTOVGLv  rj  gvu.o^j), 
sx  tcov  GTOtyslcov  ovGa  xai  gvv&sgscos,  ovd'  r)  oixLa  nUvd-OL  ts 
xai  Gvv&SGLg.  Kai  tovto  dgd-cos'  ov  yciQ  sgtlv  r)  gvv&sgls  oid' 

tj   lll§LS  SX   TOVTCOV,   COV  SGTL,   V..    T.  X. 


42 


JOHANNIS  WICLIF 


CAP.  V. 


Aristoteles  70  Metaphisice  contra   ydeas  Platonis;  nulli 

namque  dubium  quin  Aristoteles  concederet  sentenciam 

de  ydeis;    sed  si  materia  et  forma  propter  analoycam 

prioritatem  naturalem   non   sunt  satis   univoce   et  for- 

maliter  substancie  cum  composito,   quanto   magis  ydea  5 

et  existens  ydeatum  I  non  sunt  formaliter  eiusdem  gene- F.  198' 

ris  vel  speciei,  quia,  si  minus  analogum  tollit  racionem 

generis,  merito  magis  plus  analogum  hoc  tolleret. 

Three  Ex  hoc  secuntur  tria. 

conclusions:         ^  •  ,  .... 

1.  Substance       Primo,  quod  omne  ens  est  modo  suo  m  predicamento  10 
pre™icated  in  SUDStancie;  patet  ex  hoc,  quod  Deus  et  omnes  veritates 
some  sense  of  priores  substancia  sunt  eius  principia  vel   esse,   et  per 

everv  entity;  ^••11  • 

J  consequens  sunt  m  lllo  genere,  sicut  per  se  causa  rn 
suo  causato,  et  omne  accidens  posterius  substancia  est 
in  predicamento  substancie  tanquam  forma  accidentalis  i5 
in  suo  per  se  subiecto,  cum  omne  accidens  sit  sub- 
stanciam  accidentaliter  se  habere,  et  omnis  substancia 
prima  vel  secunda  est  per  se  in  genere  substancie,  sicut 
pars  subiectiva  vel  quiditativa,    ut  patet  40  Phisicorum 

9.  Cod. :  hc  hc. 

1.  Cf.  Arist.  Metaph.  VI  14,  1 — 2  (In  antiquis  Edd.  XII  Ifi. 
Ed.  Par.  II  554,  12  ss.):  <I>avsQ6v  8'  f|  avToov  tovtcov  to 
GVfificdvov  xai  Tolg  Tag  idsag  XsyovGLV  ovoiag  ts  xai  %ooQLGTocg 
sivai  xai  dfia  to  sidog  sx  tov  ysvog  noLOVGL  xai  toov  diacpoQoov 
El  yccQ  sgtl  tcc  sfflrj  xai  to  £opov  sv  too  dvd~Qobnop  xai  Innop, 
rjroi-  ev  xai  Tai)Tov  too  ocql&iico  sgtlv  r\  stsqov.  Tcp  (isv  yaQ  Xoyco 
SfjXov  otl  sv  tov  yaQ  avTov  8ls£slgl  Xoyov  6  Xsycov  sv  sxaTSQop. 
Ei  ovv  sgtl  Tig  av&QOOTiog  ai)Tog  xafr  avTov  t68s  tl  xai  xs%co- 
QiGfisvov,  dvdyxrj  xai  s£  cov,  olov  to  £ooov  xai  to  dinovv,  t66s 
tl  Gn(iaivsLV  xai  sivaL  %coQtGTa  xai  ovoiag'  cogts  xai  to  £ooov. 
Cf  praeterea  locum,  quem  Carolus  Prantl,  Geschichte  der  Logik 
im  Abendlande  IV 38  not.  ex  Wiclifii  dialogorum  libris  (  S.  1. 1525) 
ad  idearum  rationem,  quomodo  a  W.  concepta  sit  exponendam 
affcrt  (I  c.  8  /.  XII  v.)  Quamvis  omnes  ideae  distinguuntur 
inter  se  formaliter  et  a  Deo,  sunt  tamen  omnes  essentialiter 
ipse  Deus;  unde  Aristoteles  ....  arguens  contra  ideas  Platonis 
aequivocavit  in  logica  stulte  concipiens,  quod  idea  sit  essentia 
absoluta  distincta  ab  essentia  divina.  19.  Cf.  Arist.  Nat. 

Ausc.  IV  3  (5)  1  (Ed.Par.II287,  33 ss.):  Mstd  ds  TavTa  Xr/nTsov, 
noGa%oog  aXXo  sv  aXXcp  XsysTac.  "Eva  [isv  drj  tqotiov  cbg  6  ddxxvXog 
sv  TYj  %SLQi  xai  oXcog  to  [iSQog  sv  too  0X00  •  aXXov  ds  cbg  to  oXov 
sv  Tolg  [isqsglv  oi)  yaQ  sgtl  naQa  Ta  [isqv  to  oXov.  "AXXov  Ss 
tqotiov  cbg  6  dv&Qconog  sv  £coca  xai  oXcog  siSog  sv  ysvsc.  "AXXov 
8s  obg  to  ysvog  sv  tco  slSsl  xai  oXcog  to  [iSQog  tov  sfflovg  sv 
tco  tov  sfflovg  Xoyoo.  "Etl  obg  vyisLa  sv  ftsQfioZg  xaL  tyv%Qolg  xai 
oXcog  to  sidog  sv  ty  vXrj.  "Etl  obg  sv  fiaGLXsl  th  toov  'EXXrjvcov, 
xai  dXcog  to  sv  too  nQooTop  xlvtjtlxco.  "Etl  cbg  sv  tco  dyad-cp 
xai  oXcog  sv  too  tsXsl'  tovto  8'  sgtI  to  ov  svsxa.  Ddvxoov  d's 
xvQLobxaTOV  to  obg  sv  dyysicp  xai  oloog  sv  Tonco. 


CAP.  V. 


DE  ENTE  PREDICAMENTALI. 


43 


de   octo  modis   inexistendi   et   ex  divisione   entis  pre- 
dicta. 

Secundo  patet,  quod  si  non  est  prima  substancia,  non  2.  substance  is 
est  aliquod  ens  predicamentale,   quia,   si   non  est  sub-  predjcamcnts'; 
5  stancia,   non   est   secunda,   cum   causatur   subiective  a 
prima;    et    si    non    est  substancia,    non   est  accidens, 
ergo  etc.    Substancia   ergo   est  basis    et  fundamentum 
omnibus  aliis. 

Tercio  patet,  quod  una  et  eadem  essencia  est  ma-  3.  all  substance 
ioteria,  forma  et  unio  illarum.  Materia  enim  non  est  and^h^r*unioa! 
nisi  essencia  absoluta  posse  existere  vel  informari,  et 
forma  non  est  nisi  eandem  essenciam  actualiter  existere 
vel  informari,  et  unio  istorum  non  est  nisi  eandem 
essenciam  esse  unum  ex  hoc,  quod  formaliter  est  id, 
i?quod  est  ad  eius  potenciam,  et  totum  hoc  est  illa 
essencia. 

Ex  quo  patet,  quod  quelibet  essencia  est  perpetua; 
quia  non  posset  desinere  esse,  nisi  per  anichilacionem , 
sed  nichil  potest  anichilari,  ut  hic  supponitur;  ergo  etc. 

20  Secundo  patet,  quod  accidit  essencie,  quod  sit  ignis, 
aer  vel  aliud  corpus  quodcumque,  ymo  quod  sit  con- 
tinuum  vel  discretum.  Nam  materia  prima  non  cor- 
rumpitur  propter  generaciones  huiusmodi  formarum  ; 
sed  manet  sub  qualibet,   contrariis   formis  pro  diversis 

2?  temporibus;  ergo  et  essencia,  que  est  illa  materia,  cum 
materia  dicit  ultra  essenciam  relacionem  ad  formam 
in  communi.  Tercio  patet,  quod  quelibet  essencia  est 
terna,  quia  quelibet  talis  est  tres  res,  quarum  quelibet 
est  eiusdem  communis  essencia,  scilicet  potencia,  actus 

3o  et  unio  eorum  etc. 


CAPITIS  QUINTI  APPENDIX  PRIOR. 

Sed    contra    hec    tria    dicta    obicitur    per    ordinem.    Solution  of 
Primb  contra   racionem   substancie   supradictam   argu-  ltJJ^j e^fpafns?S 
mentatur  sic:    de   nullius   absoluti   racione  formali  est  our  position. 
relacio;  sed  substancia  quecumque  est  absolutum,  ergo 
non  habet  relacionem  de  racione  sua  formali;  sed  racio 
supradicta    ponit    formaliter    relacionem    potencie  ad 
actum,  ergo  etc. 

10.  Cod.:  ma  z  for.  19.  hic]  cod.:  hl  (=  habet).  3o.  Cod. :  unio 
illorum  corum.      32.  Cod. :  hic.       35.  Cod. :  r'laco  P  ro  supdcta  P  sba. 


44 


JOHAXMS  WICLIF 


CAP.  V. 


Item  videtur,  quod  talis  potencia  sit  eterna,  et  per 
consequens  nichil  est  creabile,  cum  necessario  materia, 
que  est  potencia,  sit  eterna  formaliter,  consequens  Deum 
et  ydeam. 

Item  omne  substare   rei   elementis   suis   presupponit  5 
esse  superstantis;  ergo  substancia  prius  habet  actualiter 
esse,   antequam  habet  esse  substanciale;   et  cum  omne 
adveniens    enti   in   actu   sit   accidens,    sequitur,  quod 
omnis  forma  substancialis  sit  accidens. 

Ad  primum  dicitur,  quod  omnem  creaturam  precedit  10 
relacio,  ideo  assumptum  est  falsum,   cum  nullam  crea- 
turam  contingit  concipere  secundum  eius  racionem  for- 
malem,    nisi    concipiendo    relacionem,     quamvis  non 
oportet    distincte    concipere   relacionem    vel  racionem 
cuiuscumque  ad  hoc,  quod  ipsum  distincte  concipiatur.  [5 
Nichil  ergo   obest,   quod   absolutum   presupponat  rela- 
cionem,  quam  dicit  in  sua  racione  formali.  Verumtamen 
nulla  relacio  posterior  substancia   est   de   eius  racione 
formali,    et   talis   est   omnis   relacio   per   se  in  genere 
relacionis,  ut  patebit  tractatu  de  relacione;   sicut  enim  20 
substancia  est  analogum  ad  signandum  Deum  et  raciones 
ydeales,   et  illa,   que  per  se  sunt  in  genere  substancie. 
sicut  est  de  relacione  et  ceteris  principiis. 

Ad  secundum  dicitur,  quod  duplex  est  posse,  scilicet 
posse  loycum,  quod  fundatur  in  ydea  vel  re,  cuius  est  2? 
posse  secundum  esse  suum  intelligibile,  et  illud  non  est 
materia,  nec  pars  substancie.  Est  aliud  posse  actuatum, 
quod  |  incepit  esse  per  creacionem.  Nam  primo  omnium  F.  199 
creatum  est  esse  nedum  in  communi,   sed  de  quocum- 
que  singulari  esse  actuali,   quod    est   eius  forma  com-  3o 
munissima;  contra  essencia  est  id,  quod  est ;   est  prin- 
cipium  in  essencia.   Essencia   tamen   precedit  quodam- 
modo    quodcumque    esse    suum    singulare,    quia  nanc 
habet  unum  et  nunc  aliud,   ut   mutatur  de  una  forma 
substanciali  in  aliam;  et  potencia,  quam  habet  essencia  35 
ad  esse  vel  formam  substancialem  in  communi,  vocatur 
materia,  si  potest  vicissim  recipere  multas  formas  sub- 
stanciales,  ut  patet  de  massa  sublunari;  et  si  determi- 
nata  sit  essencia  ad  unum  inseparabile,  ut  creditur  de 
celo,   tunc  vocatur  subiectum,   ut  sentenciat  Commen-40 
tator  in  libro  suo  de  Substancia  Orbis;  et  patet,  quod 

41.  Cf.  Averrois  Cordubensis  Sermo  de  substantia  orbis  c.  2 
(/«   editione  Aristotclis  -  opp.  Veneta  Vol.  IX  4  ct  4):  Corpus 


CAP.  V 


DE  EXTE  PREDICAMEXTALI. 


45 


potencia,  que  est  pars  rei,  cum  presupponit  essenciam 
addens  relacionem,  non  est  eterna. 

Ad  tercium  dicitur,  quod  consequencia  non  valet, 
cum  substancia  quecumque  presupponit  suum  esse  in- 
?  telligibile  eternum,  nec  minus  creatur.  cum  sit  sine 
aliqua  materia  preexistente ;  nec  est  aliquod  ens  ac- 
cidens  predicabile,  nisi  adveniat  formaliter  subiecto. 
manenti  ens  actu  tam  sub  forma,  quam  sub  aliqua 
mensura  ante  formam.    Et  hec  est  racio,    quare  forma 

10  substancialis  non  est  accidens  predicabile;  quamvis 
enim  accidentaliter  adveniat  essencie,  presupponit  eius 
corrupcionem,  ipsa  tamen  essencia  non  ut  sic  est  ens 
actu.  quia  non  ut  sic  determinat  sibi  aliquam  formam 
singularem,   secundum   quam  foret  individuum  actuale 

i  3  alicuius  speciei  substancie,  et  omne  accidens  predicabile 
presupponit  substanciam  talis  racionis;  ideo  dicunt 
philosophi,  quod  forma  substancialis  non  est  accidens 
alicuius  novem  generum,  quamvis  accidat  materie 
prime.    Et  si  obiciatur  ex  dictis.    quod  eadem  essencia 

20  non  est  vera  essencia  .... 


CAPITULI  QUINTI  APPENDIX  POSTERIOR. 

Dubitatur   autem,   si   iuxta   sextam    signacionem  est 

Jare   substanciam    aggregatam,    et   videtur,    quod  sic. 

2?  Primo  ex  hoc,  quod  nomen.  verbum  et  oracio  est  vox 

signilicativa  ad  placitum.  ut  dicitur  primo  Perihermeneias ; 

^99'et   certum    est,    quod    non    est   vox    nisi    aggregative,  Substance  can 

sicut  nulla  vox  alia  potest  esse;   ergo   est   dare   quali-  be  ^both^' 

tates,  quarum  quelibet  est  agsregatum  ex  multis  quali-  compounds  anc 
.   >   n  /  ^°    °  n  universals 

?o  tatibus  et  per  ldem  substancias.    Item  omnis  quantitas  present 

discreta  habet  substanciam  sibi  subiectam,  sicut  omne  1  t»llectiveaS 
unum  accidens  a  subiecto  habet  unitatem;  sed  constat,    nnities,  are 

.   ;      subjects  ot 

quod    numerus    in    actu    non    habet    substanciam    sibi   quantity,  and 

substances. 

n.  presupponit]  coJ.:  pr;  Iocus  lcibem  quandam  traxisse  videtur. 

autem  caeleste  est  quasi  materia  istius  formae  abstractae.  quia 
est  materia  existens  in  actu.  Et  ideo  non  assimilatur  materiae 
nisi  in  hoc  tantum,  quia  est  materia  fxxa  ad  recipiendum 
formam;  et  ideo  dignius  dicitur  subiectum,  quam 
materia.  22  Cf.  supra  pag.  38.  Sed  sexto  accipitur  substancia 
aggregative  etc.  22.  Cf  Arist.  de  Interpretatione  1,  2  et  2,  1 — 3 
(Ed.  Par.  I  24  sq.). 


JOHANNIS  WIGLIF 


CAP.  V. 


subiectam,  nisi  que  est  multitudo  vel  multe  substaneie; 
ergo  etc;  quandocumque  enim  est  aliquid  perfec- 
cionis  in  causato,  illud  est  eminencius  in  sua  causa; 
unitas  ergo  numeri  est  eminencius  suo  subiecto.  Item 
domus,  pannus  et  cetere  res  artificiales  personaliter  in-  5 
telligendo  sunt  singula  earum  substancia,  et  non  nisi 
substancia  aggregata;  ergo  etc.  Assumptum  patet  eo, 
quod  figura  artificialis,  domus,  habet  unu.m  subiectum 
artificiatum;  et  negare,  quod  omne  tale  artificiale  est 
aliquid,  est  nimis  onerosum,  quia  per  idem  hoc  dice-  i 
retur  de  cervisia,  de  quibuscumque  confeccionibus,  et 
breviter  de  quolibet  corpore  mixto,  cum  omne  totum 
sit  sue  partes  quantitative  et  in  quolibet  mixto  sunt 
elementa  partis  quantitative.  Item  universale  est  quot- 
libet  suorum  singularium,  ergo  est  omnia  illa,  et  que-  i 
libet  pars  eorum  usque  ad  individuum ;  sed  quotlibet 
partes  talium  sunt  multitudines,  ergo  universale  est 
multitudo,  ut  homo,  populus,  et  per  consequens  omnis 
talis  multitudo  est  aliquid  subiectum  quantitati  discrete. 
Patet  talis  unitas  8°  metaphisice  5°,  et  patet  ex  modo  i 
loquendi,  quo  concedimus  populum  currere,  ambulare 
et  exercere  opera  vitalia,  ac  subiectare  accidencia  per 
se,  que  sunt  solius  substancie.  Item  tota  substancia  in- 
tegralis  est  sue  partes  quantitative,  cum  aliter  materia 
prima  esset  anichilabilis  per  divisionem,  et  continuatio  2 
superaddita  foret  forma  substancialis,  ut  patet  alibi; 
ergo,  cum  nulla  talis  substancia  potest  esse  non-sub- 
stancia,  quia  tunc  accidentaliter  esset  substancia;  ergo 
sequitur,  quod  facta  divisione  in  multas  partes  manebit 
substancia  aggregative,  que  prius.  Item  subiectum  in-  3 
mediatum  forme  superaddite  est  una  substancia,  quia 
est  corpus  vel  materia  forme  substancialis,  et  illud  est 
substancia  uno  modo,  ut  patet  5°  et  70  Metaphisice,  et 


9.  Cod.:  artifi^      11.  Cod.:  cTfixT  c'uifia. 


20.  Cf.  Aristot.  Met.  VII  3,  8.  (ln  antiquis  edd.  VIII  5,  Ed. 
Par.  II 561,  2  ss.)l  QavSQov  Ss  xai  Slotl,  sltcsq  sIgL  ncag  aQL&jioi 
at  ovglccl,  ovrcog  sIgl  xai  ov%  cog  rLvsg  XsyovGLjiovaScov  6  TS 
yccQ  OQLG^iog  ccQL&fiog  zig  (dLccLQSTog  ts  yccQ  xcci  slg  ccdLccLQSTCc  ov 
vccq  cctcslqol  ol  loyoi)  kccl  6  ccQL&fiog  ds  TOLOVTog.  33.  Cf.  Anst. 
Met.  IV  8.  (In  antiquis  edd.  V  8,  Ed.  Par.  II  621.  33):  Ovglcc 

UySTCCL   TCC   TS  CCTllcC   GcbflKTCC,    OLOV  yij  KOil  TtVQ   XCCL  vd(0Q  Y.CCL  OGCC 

tolcxvtcc,  %cci  olcog  Gcofiarcc  xccl  ra  h  tovtcov  gvvsgtcotcc  ^cocc 
ts  v.ccl  8aL(i6vLa  xal  tcc  jiOQLa  tovtcov.  "AnavTa  Ss  ravra  IsysTaL 
ovGia  otl^ov  xad-'  vnoxsLtisvov  UysTaL,  alla  wtcc  tovtcov  ta 


CAP.  V. 


DE  ENTE  PREDICAMENTALI. 


tamen  non  est  unum,  nisi  aggregative;  ergo  talis  ag- 
gregacio  sufticit  ad  hoc,  quod  substancie  aggregate  con- 
stituant  unam  substanciam. 

Minor  patet  ex  hoc,  quod  omnis  unitas  substancialis 
5  est  a  forma  substanciali ;  sed  diverse  forme  substancia- 
les  in  specie  non  constituunt  unam  nisi  aggregative, 
quia  aliter  esset  processus  in  infinitum  in  formis,  ergo 
subiectum  immediatum  forme  superaddite  est  solum 
aggregative  unum,  et  per  idem  servare  posset  unitatem 

lofacta  separacione,  cum  distancia  et  propinquitas  sunt 
impertinencia  ad  constituendam  substanciam.  Item  est 
dare  substancias  sibi  invicem  succedentes,  que  consti- 
tuunt  unam  substanciam  successivam,  ergo  multo  magis 
convenit  substancias  simul  iuxta  positas  constituere  unam 

1 5  aggregative.  Antecedens  patet  ex  hoc,  quod  lumen, 
sonus  et  motus  possunt  successive  continuari,  dum  sub- 
iectum  eorum  est  percibiliter  ingenerari;  cum  ergo 
oportet  omne  tale  accidens  habere  proporcionaliter  sub- 
iectum  denominatum,  sequitur,  quod  oportet  esse  sub- 

20  stanciam  successivam,  et  per  idem,  cum  sonus  sit  in- 
terpolatus,  stat  substancim  interpolatam  succedere 
subiectando  solum.  Et  confirmacio  huius  est  de  succes- 
sione  generis  relacionis  in  quotlibet  linearum  substancie. 
Item  .... 

16.  (Jod. :  mo9  (=  modus),         17.  pcibr  {percibiliter)  locus  suspectus, 
aXXcc  et  Met.  VII  3.  (In  antiquis  edd.)  VII 2,  ed.  Taris  II 539,  21: 

AsySTCCL  8'  7]  OVGLCC,  sl  flfj  7lX£0VCC%cdg,   ScXX'  SV  TSTTCCQGL  ys  [ICcXlGTCC' 

'Kcci  yccg  to  tl  ijv  sivccL  xccl  to  xcc&olov  kccI  to  ysvog  ovglcc  doxu 

SLVCCL  SKCCGTOV  Y.CCL  TSTCCQTOV  TOVTOV  TO  V1lOY.SL\JLSVOV .  T6  8'  VTtO- 
XSL[lSVOV   SGTL    XCcd-'  OV    TCC    uXXcC    XsySTCCL,    SXSLVO    Ss    CCVTO  [ItjXSTL 

v.cct  ccXXov. 


CAPITULUM  SEXTUM. 


word  'quantity1 


On  quantity,       Post  substanciam  sequitur  quantitas,   que  est  imme-  F. 
Che  ftfrthe?  *"  diatum  et  proximum  genus   accidentis;   repugnat  enim 
accidents.     genus  substancie   esse   integrum,   nisi   fuerit   tam  sub- 
stancia  corporea  quam  incorporea,   et   per   consequens  5 
tam    quantitas   continua   quam    discreta.    Et   quod  sit 
prior  qualitate,  patet  ex  hoc,  quod  qualitas  quecumque 
presupponit  quantitatem,   ymo  eadem  species  quantita- 
tis,   ut  corporeitas,    est   disposicio   ad  quotlibet  genera 
qualitatum,   causans   figuram,   acuciem  etc.    Ideo  solet  10 
dici,  quod  quantitas  sit  basis   cuilibet   alteri  accidenti. 
Meaning  of  the     Notandum  tamen,  quod  quantitas  dicitur  multipliciter. 

Primo  pro  quantitate  virtutis  aut  perfeccionis  essencialis, 
ut  immensitas  vel  infmitas  Dei,  et  eius  quantitas,  que 
realiter  est  divina  essencia  principians  genus  quantita-  i5 
tis,  sicut  et  genus  substancie;  et  proporcionaliter  que- 
libet  substancia  habet  quantitatem,  que  est  essencialis 
sibi,  cum  sit  realiter  sua  essencia,  et  per  consequens 
non  accidens  sibi.  Secundo  modo  accipitur  quantitas 
pro  forma  accidentali,  qua  substancia  est  formaliter  ac-  20 
cidentaliter  quanta  et  ut  sic  est  genus  primum  acci- 
dentis.  Tercio  modo  accipitur  essencialiter  vel  materi- 
aliter  pro  subiecto  quanto,  et  ista  significacio  est  famosa, 
quia  solum  accepta  ab  illis,  qui  negant  quantitatem 
distingwi  a  subiecto  quanto.  Quarto  modo  accipitur  pro  25 
quacumque  denominacione  forme,  secundum  quam  ipsa 
est  formaiiter  quanta,  ut  alia  est  quantitas  qualitatis, 
alia  motus,  et  sic  de  aliis  formis  tam  substancialibus, 
quam  accidentalibus.  Quinto  modo  accipitur  aggregative 
vel  collective  pro  aggregato  ex  multis  formis,  quarum  3o 
aliqua  est  quantitas;  et  isto  modo  creditur  tempus  dici 
quantitas;  dicit  enim  tempus  preter  quantitatem,  motum 
et  per  consequens  accionem  et  relacionem;  ideo  credi- 
tur  non  esse  principaliter  quantitas,  ut  linea  vel  nume- 


CAP.  VI. 


DE  ENTE  PREDICAMENTAEI. 


49 


rus,  et  sic  de  loco,  dc  oracione  et  multis  similibus. 
Facta  ergo  limitacione  quantitatis  ad  secundum  modum 
signiticandi,  et  supposito,  quod  substancia  sit  commune 
ad  substanciam  aggregative  unam  vel  substancialiter 
5  unam,  modo,  quo  dictum  est  superius,  patet,  quod  que- 
dam  est  quantitas  continua,  et  quedam  quantitas  dis- 
creta.  Quantitas  continua  est  quantitas,  qua  substancia 
est  continue  quanta,  ut  linea,  superficies  et  corpus, 
quod  quidam  vocant  crassitudinem,  quidam  altitudinem, 

i«et  quidam  profunditatem  vel  ternam  dimensionem.  Nam 
quomodocumque  vocetur,  certum  est,  quod  multum  equi- 
voce  differt  a  corpore,  quod  est  species  substancie.  Quia 
autem  utrumque  membrum  quantitatis  continet  sub  se 
genera  multum  disparata,  ideo  dividit  Aristoteles  genus 

1 5  quantitatis  per  signum  neutri  generis,  ac  si  intenderet, 
quod  generis  quantitatis  aliquod  genus  intermedium  est 
continuum,  et  aliquod  discretum;  et  quamvis  quantitas 
discreta  credatur  naturaliter  prior  quantitate  continua. 
tamen  quantitas  continua  est  naturaliter  prior  in  ordine 

20  cognoscendi ;  et  preterea  perfectissima  ac  completissima 
substancia,  que  est  mundus,  habet  quantitatem  conti- 
nuam  pro  fine  et  complemento  cuiuscumque  quantitatis 
discrete. 

Primo  ereo  distinguitur  distinccio  quantitatis  continue  Quantity  is  an 
°  °  ,  •  accident  distinct 

2?a   subiecto,   supponendo   supradicta   de   ventatibus,   et     from  the 

quod  quocunque  individuo  existente  accidens  tota  sui  Confirmation 
species  est  accidens.    Nam    eundem  hominem  contingit  f«'om  Aueustine 

r  °    and  conclusions 

nunc  esse  maiorem  et  nunc  minorem,  quod  non  posset  drawn  from  hip 
esse,  nisi  magnitudo  et  per  consequens  quantitas  esset  words. 
3o  sibi  accidentalis;  ergo  etc.  Et  si  est  sibi  accidentalis, 
tunc  est  accidens  eidem;  ergo  quantitas  hominis  est 
sibi  accidens,  et  cum  eiusdem  racionis  sint  quantitas 
hominis  et  cuiuslibet  substancie  corporee  quantitas,  se- 
quitur,  quod  cuilibet  substancie  corporee  inest  quantitas, 


i3.  Cod. ;  mebrum  |  acci^  qnti^5. 

7.  Hanc  quoque  Wiclifii  expositionem  paene  verbotenus  ex 
Aristotelis  praeceptis  pendere  colligitur  ex  Cat.  IV  1 — 2.  (Ed. 
Par.  I  6,  42  ss.);  Tov  Ss  tiogov  to  {isv  sgtl  8ccoqlg^svov,  to  Ss 
gvvsxsq,  y.al  to  [isv  sx  d-SGiv  s%6vtcov  nqbg  ciXXtf.a  tcov  sv  avToig 
IiuqCcov  GvvsGTtjy.s,  to  8s  ovy.  s%  syoyTcov  &sgiv.  "Egtl  6s  Slco- 
qlg[isvuv  itsv,  olov  aQL&[idg  zal  luyug,  Gvvsysg  8s,  olov  yQafifirj, 
snLcpdvsLa,  Gcoica-  stl  ds  naQa  Tavra  %Quvug,  ytai  Tonog.  Tcov 
fisv  yaQ  tov  aQL&pov  uuQtcov  uvdsig  sgtl  '/.otvbg  OQog,  TtQog  bv 
GvvanTSL  tl\  {toQLa  avTov  ....        14.  Cf.  not.  superiorem. 


4 


JOHANMS  WICLIF 


CAP.  VI. 


ut    accidens    substancie.    Confirmatur,    quod   homo  sit 
quantus    est   veritas,    presupponens    hominem    esse  et 
potens  deesse  ab  homine,  ipso  permanente,  |  ergo  distin- F. 
guitur  ab  homine,  et  certum  est,  quod  talis  veritas  inest 
homini  accidentaliter,   ergo  est  accidens  homini,    et  ad  5 
nichil  pertinencius  deserviret,  quam  ad  quantificandum 
hominem,    cum   ipsa  posita  est  homo   sic   quantus,  et 
ipsa  ablata  desinit  esse  sic  quantus;    ergo   talis  veritas 
est  accidens,  quo  subiectum  est  formaliter   et  acciden- 
taliter  quantum;  et  tale  describitur  esse  quantitas  distinc-  ro 
ta;  ergo  est  dare  huiusmodi   quantitatem.    Et  hic  con- 
sidero,    quoniam  inconsequenter   dicunt   quidam,  quod 
impossibile   est   substanciam   esse   accidentaliter  quale, 
nisi  insit  sibi  qualitas  distincta,    ut   forma  accidentalis 
distinguitur  a  subiecto.    Et   cum    dicunt   non  oportere,  i5 
si  subiectum  sit  accidentaliter  et  eque  formaliter  quan- 
tum,    quod  quantitas  sit  forma  accidentalis   sibi,  illius 
autem  non  est  fingenda  racio,  licet  false  fingatur,  quod 
oportet  qualitatem  esse  rem,  que  potest  per  se  existere, 
et  non  sic  de  quantitate.  20 

Gonfirmatur  ista  sentencia  per  beatum  Augustinum  f>° 
de  trinitate  6°,  ubi  dicit  sic:  „In  unoquoque  corpore 
aliud  est  magnitudo,  aliud  color  et  aliud  figura;  potest 
enim  diminuta  magnitudine  manere  idem  color  et 
eadem  figura,  et  colore  mutato  manere  eadem  ligura  2  5 
et  eadem  magnitudo;  et  figura  eadem  non  manente 
tam  magnum  esse  et  eodem  modo  coloratum."  Et  ca- 
pitulo  40  sic  scribit:  „Humano  quippe  animo  non  est 
hoc  esse,  quod  fortem  esse,  aut  prudentem  esse,  aut 
iustum  esse,  aut  temperatum  esse;  potest  enim  esse  3o 
animus  et  nullam  istarum  habere  virtutem",  sed  in  Deo 
est    idem.    Et  5°  de    trinitate  1 3°:    ..In    rebus  partici- 


21.  Aug.  De  Trinitate  VI  6.  Migne,  Cursus  patvologiae  ser. 
lat.  XLII  028.  28.   Ibidem,  ubi  supra   cap.  4,  (Migne 

col.  927)  ...  .  non  hoc  est  esse,  quod  est  fortem  esse,  aut  pru- 
dentem,  aut  iustum,  aut  temperantem:  potest  enim  esse  ani- 
rnus,  et  nullani  istarum  habere  virtutem.  Deo  autem  hoc  cst 

esse,   quod   est  fortem   esse,   aut   iustum   esse  et  qsq. 

32.  lbid.,  ubi  supra  V  10  (non  13)  Migne,  col.  !tlS:  In  rebus 
enim,  quae  participatione  magnitudinis  magnae  sunt,  quibus  est 
aliud  esse,  aliud  magnas  esset  sicut  magna  domus,  et  magnus 
mons,  et  magnus  animus;  in  his  ergo  rebus  aliud  est  magnitudo, 
aliud,  quod  ab  ea  magnitudine  magnum  est,  et  prorsus  non  hoc 
est  magnitudo,  quod  est  magna  domus. 


CAP.  VI. 


DE  ENTE  PREDICAMENTALI. 


distinction  with 
respect  to 
movement. 


pacione  magnitudinis  aliud   est  eas  esse,   et  aliud  eas 
esse  magnas,  ut  domus,  mons  et  animus." 

Ex  istis  dictis  beati  Augustini  patent  michi  tria.  Prima 
opinio,  vel  verius  plena  sentencia  sua  de  distinccione 
5  accidencium.  Secundo  modus  probandi  distincciones 
eorum.  Et  tercio  modus  loquendi  et  intelligendi  per 
complexa  Aristotelis;  eciam  generaliter  loquendo  de 
quantitate  distingwit  ipsam  tamquam  accidens. 

Item  impossibile  est  subiectum  vere  moveri,   nisi  sit   Proot  ot  this 

iovere  ens  pertinenter  adquisitum  vel  deperditum,  men- 
surans  motum  huiusmodi.  Sed  stat  aliquid  vere  succes- 
sive  augmentari  vel  rarefieri  aut  minorari;  ergo  oportet 
ponere  talem  rem  adquisitam  vel  deperditam  a  mobili 
a   qua   est,    quod   mobile   sic   movetur,    et  talem  rem 

i5vocat  Gommentator  tercio  Phisicorum  40  materiam 
motus  formaliter  dicti  et  verius  motum,  quam  talem 
formam;  aliter  enim  non  esset  racio.  Unde  est  motus 
augmentacionis  distinctus  specifice  ab  aliis  motibus, 
nisi  penes  diversitatem  sui  termini  ad  quem,  ut  dicitur 

20  5°  Phisicorum  Nec  esse  mensura,  unde  talis  motus 

esset  velox  vel  tardus,  uniformis  vel  difformis,  et  sic  de 
aliis  passionibus  motus,  ut  patet  consideranti.  Confir- 
macio  huius  est,  quod  non  potest  esse  incepcio  vel 
desicio   aut   successiva   contradictorum   verificacio,  nisi 

2 3  sit  dare  rem  incipientem  vel  desinentem,  racione  cuius 
sic  est,  postquam  sic  non  fuit;  sed  hoc  habito  planum 
est  sequi  quantitatem  distingwi. 

Gonfirmatur   ista   sentencia   ex  testimonio  Aristotelis  Aristotle's 

,^     •  ■  •  .  ■     .  testimonv  to 

in  Predicamentis,  ponentis  quantitatem  genus  distmctum  this  aSsertion. 


8.  Cod.:  tamqm.  Item  .  .  .  .  ;  addidi  accidens.  20.  Post  phisicorum 
in  cod.  lacuna  3 — 4  litterarum. 

1 5.  Cf.  Averrois  Commentarios  in  Arist.  Phys.  3,  4  (Ed, 
Arist.  opp.  Ven.  IV,  f.  41):  Motus  enim  nichil  aliud  est,  quam 
generatio  partis  post  aliam  illius  perfectionis,  ad  quam  intendit 
motus,  donec  perficiatur  et  sit  in  actu.  20.  Cf.  Aug.  Nat, 

Ausc.  V  2  [3]  10  (Ed.  Par.  II  ?>10,  42  ss.):  'Ejtsi  ds  ovzs  ouGiug, 
ovtt  tov  7ioog  tl  ovzs  xov  Ttoislv  y.ai  nccGyfLV,  XsiitStai  xatcc 

TO  TtOLUV  XCci  TO  TIOGOV  VML  TO  7Z0V  "/.LVfjGLV  HVUL  \lOVOV  ll' 
t/.UGTO)   yUQ   tGTL   TOVXGiV  SVUVTLCOGLg.    'H  tXSV  OVV  V.CCTU   TO  TtOLOV 

'/.CvTjGLg  ccXXoLcoGLg  sgtco  . . . .  7f  8s  xata  ro  uogov,  xb  [isv  v.olvov 
uvojvvuov,  v.uQ-'  sv.utsqov  6'  uv^nGLg  v.ul  cpd-LGLg,  i]  fisv  slg  tb 
tsIslov  usysd-og  uv^rjGLg,  rj  S'  sx  tovtov  cp&LGtg.  28.  Cf.  Arist. 
Anal.  post.  I  22  (In  antiquis  edd.  15,  5—8)  (Ed.  Par.  1 142,  24  ss.): 

'J^TtOXSlG&CO   6ij   TO   jiCCTrjyOQOOflSVOV  V.UTr/yOQSLG&UL  CCSL,    OV  VMTl]- 

yoQSLTui,  6.7t'/.ojg,  aXXa  fiy  v.utu  Gvu^sfjif/og'  ovtco  yaq  ui  uito- 

dSit-SLg    CCTtodsLV.VVOVGLV.    f'SlGTS    tj    SV    tCO    tL  SGttV  Tj  Oti  TtOlOV  7] 

'  4* 


5  2 


JOHANNIS  WICLIF 


CAP.  VI. 


post  substanciam ;   et  idem   sepe   dicit   in  libro  Topi- 
corum.  Unde  libro  Posteriorum  dicit  negativam  esse  in 
methaphisica,   in  qua  unum  predicamentum  removetur 
a  reliquo,    et   exemplilicat  Lyncoliensis   de   hoc:  nulla 
substancia  est  quantitas,   ubi  tamen  hac  via  habet  po-  5 
nere,  quod  omnis  substancia,   si  est,    est  quantitas,  ut 
omnis  substancia  materialis  est  mensura,   qua   est  vir- 
tualiter  magna,    ut   dictum   est  de  Deo.    Nec  fingetur 
quid  aliud  a  substancia  connotet  iste  terminus  quanti- 
tas,  racione  cuius  sit  terminus  accidentalis.    Ideo  vide-  10 
tur,   quod   sit   superior   communis   ad    substanciam  et 
qualitatem,    et   tamen   tale   genus  univocum  nescierunt 
philosophi   invenire,    sicut   nec   signum   signans    pure  F.  201' 
univoce  substanciam  materialem  et  qualitatem  materia- 
lem.  Unde  et  primo  Phisicorum  capit  Aristoteles  contra  i5 
Parmenidem  et  Melissum,  quod,   si    substancia  quanta 
est,   tunc   sunt  res  diversorum    generum,   scilicet  sub- 
stancia   et    quantitas,    et   per   consequens   non  tantum 
unum.   Et   j°  Metaphisice   8°  sic  scribit:  .,Longitudo, 

12.  tamen]  cod.:  cum.      ib.  Cod.:  ac  ot. 

nooov  rj  Ttoog  rt,  tj  nocovv  ?/  Ttuaypv  y  nov  rj  nors,  oruv  sv 
v.a&'  svog  v.arrjyoQrj9,Tj.  "Etl  ra  psv  ovgluv  GrjfiaLvovra  onsQ 
sxstvo  tj  OTC8Q  sv.slvo  rt  Gtjuatvst  v.ud-'  ov  vurrjyoQslruL  .  .  .  ogu 
Ss  iltj  ovgiuv  GrjiiaLVFL  Ssl  v.uru  TLvog  vnov.SLusvov  v.urtjyoQSl- 
g&ul,  y.ui  jitj  slvuL  tl  /.svv.ov,  0  ovx  ^tSQOV  tl  ov  ksvv.ov  sgtlv. 
4.  Cf.  Commentaria  Roberti  Linconiensis  in  libros  posteriorum 
Aristotelis  i5  (Ed.  Ven.  f.  id'):  Cum  antem  est  predicatio  sub- 
stantialis  non  convertitur  predicatio  in  aliquo  predicamentorum , 
ut,  cum  albedo  sit  color,  non  convertitur,  ut  sit  predicatio  simpli- 
citer,  color  est  albedo  ....  Omnia  enim,  que  substantialiter 
predicantur  de  aliquo,  recipiuntur  in  eius  diffinitione  ....  Summa 
igitur  liuiws  probationis  sic  breviter  recapitulari  potest:  Accepto 
per  divisionem,  quod  est  predicari  simpliciter,  accipitur,  quod, 
ubi  est  predicatio,  predicatur  genus  vel  differentia  subiecti  aut 
quale  aut  quantum  aut  denominative  sumptum  alicuius  alterius 
predicati,  et  non  predicatur  subiectum  de  accidente,  ut 
album  est  lignum  vel  accidens  de  accidente,  ut  album  est  musicum, 
1  5.  C.f.  Aristotelis  Nat.  Aus.  I  c.  2  et  3  atque  potissimum  quae 
leguntur  2.  10  (Ed.  Tar.  II  249,  43  ss):  Ms/.LGGog  Ss  cpfjGL  ro  ov 

unSLQOV  Sivui.  IIoGOV  UQU  TL  TO  OV   TO  )>UQ  unSLQOV  SV  TCO  nOGCO  ' 

ovgiuv  Ss  unstQOV  sivui-  tj  notdrtjru  rj  nud-og  ovx  svSsxsrut 
sl  v.aru  GviL§s§rjv.6g  si  ullu  v.ui  noou  urru  sisv  6  yuQ  rov 
unstQov  /.oyog  rco  nocco  noogxQtJruL,  a/.X'  ovv.  ovglu,  ovSs  rco 
notto.  El  fisv  roLvvv  v.ai  ovglu  sgtl  v.ui  noGov,  Svo  v.ui  oi>x  sv 
ro  ov.  19.  Cf.  Arist.  Metaph.  VI  3  (in  antiquis  edd.  VII  3. 

Ed.  Par.  II  539,  39  ss.):  IIsQLutQovfitvcov  yuQ  rcov  ul/.cov,  ov 
(patvsraL  ov&i-v  vnotisvov  ru  jisv  yuQ  akka,  rcov  Gcofidrcov 
nufrrj,  vai  noiquuru  v.ai  Svvcnistg-   ro  Ss  {lijvog  v.ai  n/.cnog  v.ui 


C.\P.  VI. 


DE  ENTE  PREDICAMENTALL 


latitudo  et  profunditas  sunt  quantitates.  et  non  sub- 
stancie:  quantitas  enim  non  est  substancia,  sed  illud. 
cuius  sunt  ista."  Primo  modo  est  substancia.  super  quo 
Commentator:  „Longitudo,  latitudo  et  profundum,  per 
5  que  difrinimus  corpus,  videntur  esse  substancie,  sed  non 
sunt,  quoniam  quantum  non  est  substancia";  sed  hoc 
dixit  ad  declarandum,  quod  individuum.  cum  non  sit 
substancia  per  tres  dimensiones,  restat,  quod  sit  sub- 
stancia  per  materiam.  Nec  oportet  multum  sollicitari 
load  inveniendum  dictum  philosophorum,  qui  sentencia- 
liter  negant  quantitatem  esse  subtanciam  propter  earum 
copiam. 

Item  iuxta  istam   opinionem  omnes  sciencie 

doctrinales  eo,  quod  omnes  ille  presupponunt  quantita- 
^tem  pro  subiecto,  de  quo  considerant:  et  eciam  Augusti- 

nus   secundo    de    Doctrina    Christiana  declarat. 

quod  sunt  necessarie,  multum  conferentes  ad  noticiam 
scripture:  et  Aristoteles  secundo  Phisicorum  dicit,  quod 
mathematicorum   abstrahencium    non    est  mendacium. 

o.  Cod.:  snl  qm  do" addidi  qnantum.  10.  quil  cod  •  o"  =  aue 
u.  Post  opuuonem  m  cod.  laeuna  6  fere  titterarum.  ,5.  eciaml  cod  I 
cum  correxi.      io.  Post  Chnstiana  m  cod.  lacuna  5  frre  litterarum 

§e&oS  TZOGdtijTsg  rivsg,  cdk'  ovx  ovglul.  —  Super  quo  Commen- 
tator.   Cf.  Anstot.  opera  cum  Averrois  comm.  ed.  Veneta  VIII 
fol.  7J;  Deinde  dicit  et  etiam  longitudo  et  latitudo  et  pro- 
fundum  etc.  id  est  et  etiam  longitudo  et  latitudo  etprofundum 
quae  existimant  esse  substantiae  corporis,  videntur  esse  quantum, 
et  ?ion  substantia,  quoniam  quantum  non  est  substantia.  Et 
intendebat  quod,  cum  concesserimus  corpora  esse  substantias  et 
quod  longitudo  et  latitudo  et  profundum,  per  quae  detinimus 
corpus.  sit  quantum  et  non  substantia,  non  remanebit  in  cor- 
pore  ahud,  quod  dicatur  substantia,  nisi  materia.         16.  Cf. 
August.  De  Doctrina  Christiana  II  16,  25  (Migne  XXXIV  48)  '- 
Numerorum  etiam  imperitia  multa  facit  non  intelligi  translate 
ct  mystice  posita  in  scripturis.  Ingenium  quippe,  ut  ita  dixerim 
ingenuum  non  potest  non  moveri,  quid  sibi  velit,  quod  et  Moxses 
ct  Ehas  et  ipse  Dominus  quadraginta  diebus  ieiunaverunt '.  . 
Ita  multis  alus  atque  aliis  numerorum  formis  >{uaedam  simili- 
tudinum  m  sanctis  libris  secreta  ponuntur,  quae  propter  numc- 
rorum  imperitiam  legentibus  clausa  sunt.        iq.  Cf  \rht  Nal 
«uisc  n  2,  i  (Ed.Par.  II  262,  28  ss.):   'Errei  dk  fiuhotazm 


iuc9n- 

uccny.og-  ....  jceqi  tovtcov  (isv  ovi  xoccyuarsvc-Tca  y.cd  6  uo&ri- 
uccuy.og,  aU  ov/  i;  tpvaixov  GcbuccTog  nsQag  1-y.ccGzov  obdh  xa 
GvupEpry.ozcc  VscoqsI  y)  xoLovroLg  ovgl  Gvupsfay.s-  Sib  y.ccl  ycooCsi- 
ycoqigtc:  ;t:o  xrj  vorjtisi  xLv>;oscbS  sari'  xai  ovdsv  3luwsdsi 
o'-o,;-  yivsxai  xpsvdog  %co  oi  $6  v  x co  v.  s  ' 


54 


JOHANNIS  WICLIF  CAP.  VI. 


Unde  et  sepe  capit  sentencias  corum  pro  suo  intento 
probando,  ut  patet  tercio  Meteorologicorum  de  yride.  Et 
dicere,  quod  sentencia  fundatur  super  uno  impossihili, 
quo  dalo  eque  sequeretur  oppositum  sicut  propositum, 
est  nimis  leve  verbum,  quod  sic  posset  rudissimus  multi-  5 
plicare  conclusiones  inrinitas;  et  cum  omnis  demon- 
stracio  doctrinalis  foret  deducens  ad  impossibile  et  nuila 
ostensiva,  quod  est  contra  Aristotelem  primo  Posteriorum 
de  distinccione  denotacionum,  quod  ostensiva  procedit 
ex  primis,  veris  et  immediatis,  ymo  ex  prioribus  et  10 
nature  nocioribus  veritatibus,  quia  causis  conclusionis, 
et  constat  tales  demonstraciones  potissime  esse  in  scientiis 
doctrinalibus,  et  non  in  phisica,  in  qua  demonstracione 
quia  ostenditur  a  posteriori  per  effectum  eius  causari; 
et  patet  assumptum  ex  hox,  quod  omnes  sciencie  doctri-  i5 
nales  supponunt  diffiniciones  et  alia  principia  implicancia 
quantitatem  distingui  a  substancia  et  qualitate,  et  ex  illis 
procedunt  concludendo  ostensive,  nec  dicunt  necessaria 
dc  inesse. 

The  exaci         Quod  autem  fundamenta  talium  scienciarum   in  suis  20 

fhe^distinctfon  diffinicionibus  presupponunt  talia  distingui   ex  doctrina 

of  accidents  onc 
from  another. 

11.  Cod.:  qc  9  caulj. 

2.  Cf.  Arist.  Meteorolog.  III  5,  1  (Ed.  Par.  III  605,  43  ss.): 
"Ott  d'  ovts  zvv.Xov  olov  ts  yLVSG&ocL  Tfjg  i\udog,  ovts  [isi^ov 

tj[lLXV}i?,LOV  T[lfj[lOC  VOCL  7C8QL  TOOV  CcXXcOV  G V [l^CCLVOVTOOV  7CSQL  UVTljV  , 
SX  TOV  6LCCyQCC[l[iaTOg  8GTCCL  dsOOQOVGL  fifjXoV  7j[LLGCpCCLQOLV  yccQ  OVTOg 
87CL  TOV  OQL^OVTOg  TtVvXoV  TOV  SCp  00  TO  OC,  X8VTQOV  $8  TOV  V., 
('cXXoV  8s  TLVOg  CCVOCTsXXoVTOg  GTJflSLOV  scp  oo  TO  7j,  SCCV  CCL  ccno 
TOV  %  yQCC[l[lCcl  XCCTCC  V00VOV  SX7CL7CT0VGCCL  7COLO0GLV  OOgTCSQ  Cc£oVCC  T)JV 
8(p  fj  tj  7JV,  XCci  CCTtO  TOV  V,  87CL  TO  [l  STCLf^SVX&SLGCCL  CCVCCxXoCG&COGIV 
CC7CO  TOV  7j[lLG0pCCLQL0V  S7CL  TO  7j  STcl  TTjV  [ISL^OO  yCOVLCCV  TCQOg  ZVvXoV 
TCSQLCpSQSLCCV,  TCQOgTCSGOVVTCCL  ccl  CC7CO  TOV  71.'  XOCL  SCCV  [ISV  S7c'oCVCC- 
Tolfjg,  7J  S7CL  dvGSOOg  TOV  CCGTQOV  7J  CCVCivlcCGLg  ySVtjTCCL  7J[ILVVY.XL0V 
OCTCoXTJOp&rjGSTOCL  TOV  XVY.XoV  V7CO  TOV  OQL^OVTOg  TO  V7CSQ  yfjV  yLVO- 

[isvov  socv  d'  87CCCVO0,  sXccttov  ccsi  tj[ilv.vv.Xlov <'  v.tX.  8.  Cf.  Arist. 
Post.  I  2,  5  (Ed.  Par.  1 122,  20  ss.):  El  tolvvv  sgtl  to  stclgtccg&oci, 

OLOV  S&8[ISV,  CiVOCyV.Tj  Xcd  T7JV  OC7tod8LKTLX7JV  S7CLGT7J[l7jV  f|  CcX7jd(OV 
T  sivCCL,  V.CCL  7CQOOTO0V  XCci  OC[18GCOV,  V,Cii  yVCOQLflOOTSQCOV  V.Cci  TCQOTSQOtV 
V.cci  CCLTLOOV  TOV   GV[l7CSQCCG[l0CT0g '    OVTCO  yOCQ  SGOVTCCL  XCci  CCL  OCQXOCL 

olvslccl  tov  6 slvvv[isvov '.   ZvXXoyLG[ibg  [ihv  yccQ  sgtocl  vcci  ccvsv 

TOVTOOV  CCTCodSL^Lg  d'  OVX  8GTCCL '  OV  ycCQ  7COL7JGSL  87CLGT7J[irjV. 
MtjD-fj  [18V  OVV  OSL  SLVCCL,  OTL  OVK  SGTL  TO  [17J  OV  S7CLGT0CG&0CL' 
oloV  OTl  >J  ()LCC[lSTQOg  GV[L[LSTQOg.  'Ex  7CQO0TOOV  S'  CC7COdSLXTO0V, 
OTL  OVV.  87CLGT tjGSTCCL  [17}  8%COV  CCTcddst^LV  CCVTOOV  TO  )'CCQ  S7CLGTCCG&CCL, 

(ov   cc7t6ds8t£ig   Igtl   [tfj   xoctcc   ovfijjsprjxog,    to   s%siv  ixtcoSsl^lv 

,'  GTIV  ....  VTX. 


CAP.  VI. 


DE  ENTE  PREDIC  VMENTALI. 


-55 


mctaphisici,  patet  considcrando  diffiniciones  Euclidis 
de  puncto,  linea.  superficie,  angulo  et  rigura.  et  idem 
patet  libro  5°  et  70  de  proporcionibus  et  numeris,  ct 
ita  est  de  aliis  scienciis  doctrinalibus,  quod  omnes  suppo- 
3  nunt  distinccionem  accidencium;  quod  fundamentum  si 
sit  impossibile,  sine  dubio  non  fundat  veritatem,  quod, 
si  intelligantur  conclusiones  condicionaliter,  palam  patet, 
quod  eque  sequitur  quidlibet,  quia  iuxta  hanc  viam  de 
potencia  absoluta  non  posset  producere  tale  accidens, 
loquale  adnichilantes  fingunt  quantitatem,  eo,  quod  tunc 
non  haberet  colorem  negandi  talem  quantitatem.  quia 
indubie  evidencie,  que  moverent  ad  destruendum  quanti- 
tatem  eque  efficaciter  probarent,  quod  non  est  possibilc 
talem  esse. 

i'5     Ex  quo  videtur,  quod  altera  illarum  est  heretica,  si  The  distinction 
fuerit   pertinaciter   defensata,   quia   scripture  sacre  se-  aceidents^is 

cundum   quamlibet    eius    partem    contraria.    Unde   sic  also  sugported 

.  .  .  bv  Holv 

argueram  frequenter   111   ista   materia:    Omnis   opinio,  Scripture  and 
■  •  •  •  r  j  •  3       and  tne  teaching 

ex   qua  tormaliter   sequitur  oppositum    hdei   secundum  0f  thc  Fathers. 

20  quamlibet  partem  sui,  est  heretica,  quia  consequenter 
respondendo  a  hde  divisiva;  sed  altera  istarum  est 
huiusmodi,  eo.  quod  formaliter  impossibilis,  ergo  altera 

02  istarum  est  heretica.  | 

Nullum  enim  tale  impossibile  potest  esse,  nisi  Deus  The  opposite 
ac  „  .      •    ,•  .  •     ,  ,        opinion  would 

2?  non  sit,  nec  oportet,  si  dictum  sit  hereticum,  quod  eo  bc  hcretical  it 

ipso.  quis  ipsum  asserit,  sit  hereticus.   Omne  ereo  tale  obstinately 

dictum  asserendo,  consequenter  negandus  esset  quilibet 

articulus  tidei.  esset  summe  hereticum.  Aliter  enim  non 

esset  evidencia,  quod  opiniones,  que  nou  sunt  expresse 

3o  herctice  in  scriptura  sacra.  nec  eorum  opposita  asserta 
essent  heretice.  cuius  oppositum  constat  ex  hereticacionc 
multarum  heresum  per  determinacionem  ecclesie.  Non 
cnim  homo  hereticus,  quia  dicit  opinionem  hereticam, 
scd  prius  naturaliter  est  eum  ipsum  dogmatisare  hercti- 

55  cam  scienciam,  quam  ipsum  esse  hereticum.  Patet  ergo, 
quod  ista  posicio  repugnat  scienciis  doctrinalibus,  quia 
suis  principiis  repugnat.  et  diffinicionibus  beati  Augustini 


1.  Cf.  Euclidis  Element.  I.  Dehnit.  1  ;  1  sq.  5;  8;  14  (Euclidis 
opera  omnia  edidcrunt  J.  L.  Hciberg  et  H.  Menge,  Lipsiae 
1883— 188 S,  vol.  I,  p.  4  et  5).  3.  Cf.  Euclidis  Element.V,  4—25 
(Ed.  Lips.  II 15  —  71)  et  VII  (ibid.  184  —  260).  37.  Cf.  Augustini 
De  Quantitate  lib.  cap.  VII,  X— XII  {Migne  XXXII 1041—1046) 
atquc  imprimis  illud,  cap.  XI,  sect.  18:  Siquidem  hoc  (scil. 
punctum)   cst  quod    nullam    divisioncm  patiatur.   et  punctum 


opinion  would 

involvc  an 
unconditional 
Hkcness  of  all 


56  JOHANNIS  WICLIF  CAP.  VI. 

de  Qiiantitatc  Animc  capitulo  70,  ubi  diffinit  lincam, 
superficiem,  punctum  et  angulum  modo  quo  mathc- 
maticus,  et  distinguit  ipsa  ab  invicem  et  a  substancia, 
ponens  sepe,  quod  punctus  non  est  sensibilis,  sed 
intelligibilis  et  condicione  perfectus  quo  ad  indivisi-  5 
bilitatem  excedit  lineam,  sicut  et  linea  superficiem,  et 
ipsa  corpus.  Cum  ergo  precipui  doctores  sancti  et 
famosiores  moderni  ponunt  quantitatem  differre  genera- 
liter  a  substancia  et  qualitate,  videtur  pocius,  quoil 
posicio  negativa  sit  heretica.  10 
Such  an  _  Item  iuxta  istam  opinionem  non  esset  distinccio 
specifica  figurarum  corporalium,  quod  contradicit  scrip- 
ture;  et  consequencia  sic  probatur.  Omne  corpus,  cuius 
ngures.      maxima  longitudo,  maxima  latitudo  et  maxima  profunditas 

sunt    simpliciter    equales,    est    conformiter  figuratum;i? 
omne  corpus  est  huiusmodi,    ergo  etc.   Maior  patet  ex 
descripcionibus  figurarum  corporalium,  quas  dant,  quibus 
hucusque   non   dedignabatur  Deus  ostendere  meliores, 
ut  patet  de  spera  orbis  et  ceteris  iiguris  corporeis.  Si 
enim  capitur  diffinicio  spere,  quam  dat  Theodosius,  quod  20 
cst  ,,unum  solidum,  una  superficie  contentum,  a  cuius 
medio  puncto  omnes  linee  ducte   ad  circumferenciam 
sunt  equales",  notum  est,  quod  hec  descripcio  vel  est 
impossibilis  vel  de  quolibet  corpore  verificabilis,  quia 
da,   quod  non  de  A  cubo,  contra  infra  A  cubum  est25 
cubulus  punctualis  eque  distans  a  lateribus,  ymo  quilibct 
punctus   intrinsecus  vel  extrinsecus  distans  a  lateribus 
est  eque  distans  a  lateribus. 

Et   conformiter   arguitur    de   dcscripcione    cubi,  et 
pcrirent  ultimi  quinque  libri  Euclidis  de  figuris  corporcis,  3o 


20.  Cod. :  theou9  correxi. 


vocatur,  cum  medium  tenet  figurae;  si  autem  principium  lineae 
est  vel  lineis,  aut  etiam  finis,  vel  cum  omnino  aliquid  notat, 
quod  sine  partibus  intelligendum  sit,  nec  tamen  obtineat  figurae 
mcdium,   signum   dicitur.  20.   Est  Thcodosius  Tripolitcs 

mathematicus  alterius  seu  tertii  post  Chr.  n.  sacculi,  cuius  De 
Sphacricis  libri  trcs,  pluries  editi,  prodierunt  graece  et  latine 
1707  Oxoniae  („e  theatro  Sheldoniano")  quorum  primi  defini- 
tionem  primam  de  sphaera:  ZopcciQcc  eori  G%rj[i,cc  oxeqeov,  vnb 

llLCCg    E7li(pCiVECccg    7Z8Qi8%6[ieVOV,    7CQOg   7jV    CCOp'  SVOg    Gt][l8iOV  ZOJV 

Ivtbg  rov  Gyt/ficcrog  KSLfiivcov  nccoui  ai  HQogTiLitrovGcci  zvdHca 
iGcci  ullrjlcag  sIgCv  plane  ad  verbum  a  Wyclifio  redditam  esse 
apparet.  29.  Cf.  Euclid.  Element  XIII  18  (non  17)  fin  (Ed. 
I.ips  IV.  336  sqq.):  Aiyca  dr/,  on  tzccqcc  rcc  UQrjfievcc  nevre  oyr/- 


CAK  VI, 


DE  ENTE  PREDICAMENTALI. 


ut  dc  quinque  corporibus  raeionalibus,  scilicet  yco- 
cedron,  quod  est  corpus  20  basium,  duocedron,  oclo- 
cedron,  tetracedron  et  exacedron,  de  quibus  conclusione 
1 7a  libri  1 3'  Euclidis,  et  eadem  consideracio  de  quin- 
5  que  generibus  corporum  in  communi,  de  spera,  corpore 
serratili,  de  solido  parallelo. 

Nec  erit  facile  sic  opinantem  lingere  descripciones  The  opinion 
novas  propter  defectus  terminorum,  ut  patet  attendenti  dimensions  of 
ad  pictacias  hodiernas;  quod  autem  omnis  corporis  tres  any  body^are 

lomaxime  dimensiones  sunt  simpliciter  equales,   probatur   contradicted : 
per  deducciones  ad  impossibile,  quia  det  sic  opinans,     1.  By  our 
quod  A   piramis   ignis   non  habeat  istas   tres  equales,  natural  slght; 
contra  maxima  longitudo  A  est  eius  maxima  materia, 
02'maxima  latitudo  A  est  eius  |  maxima  forma  et  maxima 

1 5  profunditas  A  est  eius  maxima  caliditas;  et  iste  sunt 
simpliciter  equales;  ergo  et  sue  tres  maxime  dimensiones ; 
patet  totum  antecedens  ex  opinione,  et  idem  est  argu- 
mentum  de  quolibet  corpore  assignando,  quod  expresse 
contradicit  scripture  Gen.  6°  de  rigura  et  quantitate  arche 

20  Noe,  cuius  longitudo  secundum  instruccionem  divinam     2.  by  the 
foret   trecentorum   cubitorum,   quinquaginta  cubitorum 
latitudo,  et  triginta  cubitorum  altitudo;  modo  secundum 
istam  opinionem  eque  sint  longitudo,  latitudo  cum  alti- 
tudine,  quia  quecumque  ad  omnem  punctum  extensa, 

25  ymmo  quelibet  longitudo  foret  latitudo  et  profunditas 
et  econtra;  et  eadem  confusio  foret  de  figura  et  qantitatc 
tabernaculi  portatilis  ostensa  Moysi  in  monte,  de  qua 
Exodi  ;  de  templo  Salamonis,  de  quo  2°  Regum, 


witncss  of 
Scripture. 


8.  Cod.:  sollido  paralello.  3o.  Post  Exodi  lacuna  5  fcrc  littcrarum 
in  cod. 


flCitd  OV  GVGTCid-rjOFTCil  StSQOV  G%)j(lCi  TtSQLSXO IISVOV  V710  iGOnXsVQCBV 

ts  y.cd  laoyovt.ojv  lgcov  &XXi]Xoi>g.  'Ttco  [lsv  yoro  dvo  tQiycovcov  )j 
blcog  S7CL7trWojv  GtSQSct  ycovlci  ov  GWLGtatm-  vtio  ds  tqi&v 
tQtyojvcov  7)  trjg  7tVQccfiLdog,  vtzo  ds  tsggccqcov  y  tov  dxtaidoov, 
V7tb  ds  Ttsvts  y  tov  slzOGctsdQOV  .  .  .  vtio  ds  tstQaycbvcov  tqlcov 
>/  tov  y.vpov  ycovui   itSQt£%exaf    vno   ds   tSGGccQcov  ocdvvutov 

SGOVtdL    yCiQ    TlCi/.LV    tSGGCiQSg    0Q&C4L '    V710    OS    7tSVtCiyd}  VCOV  LG0- 

n/.svQcov  y.cd  iGoycovLcov,  vno  [isv  tqlcov  r;  tov  dcodszasdQOV 
V7t6  8s  tsGGccQcov  advvatov  ....  xta.  21.   Gen.   VI  15. 

5o.  Exod.  XXVI  2  Longitudo  cortinae  unius  habebit  viginti 
octo  cubitos ;  latitudo  quatuor  cubitorum  erit  ...3  (non  2) 
Reg.  VI  2  Domus  autem  quam  aedijicabat  rex  Salomon  Domino, 
habebat  sexaginta  cubitos  in  longitudine,  et  viginti  cubitos  in 
latitudine  et  triginta  cubitos  in  altitudine. 


JOHANNIS  WICLIF 


CAP.  VI. 


On  Aristolle^s 
teaching  as  to 
accid* 
joinV.j 
qualifyin^  I 
subjecl  wh..- 
distinct  from 
cach  othci 


de  templo  ymaginativo  Ezechie  lib.  2,  brcv.ter  de  omm 
men  «ra  g  ometrica,    de   qua  scriptura  fact  »b,hbe 
mencionem    Ex  q»o  videtur,   q»od  autores  scnptu  e 
lut  et  philosophi  nescierunt  istam  op.monem.  Qu  d_ 
ergo  valet  tam  extranee  et  tam  heretice  sme  ev.denca  , 

^S^dicitur  communiter.    quod  non  sequitur:  Ista 
-  low  tudo   est  tanta,   ut  hec   latitudo  vel  profumbtas, 
accifen.s     longituuo    e  '  ;    de  )atitudme  ac  pro- 

"iJBfyS  mnditafe  et  si  |—  omnia  d.cta  autentica,  ct  ,„ 
-!-—  cor  5  descripcfones.  Sed  contra  iUud  est  regu  a 
Ari totehs,  q»e  docet  numquam  esse  taliter  sophis  - 
candum  d  versimode  inter  coniunctum  et  dmsum  msi 
nuanaounum  accidentaliter  coniungitur  alten;  nec  homo 
est  bonus  ac  faber,  et  tamen  non  est  bonus  aber ,  qu« 
bonus  primo  determinat  bonitatem  nature  vel  moris  et 

^SJTta»  ai«.  «  1«'«"»"" 


Height,  lenglh 
and  breadth 

are  not 
quantity  bul 
modifications 
of  quantity. 


i'3.  Cod. :  coniuctiT 


rr  YTTT»  3  In  facie  longitudinis,  centum  cubitosostii 
'^M^  roZ  Xsv*6v,  br. 


CAP.  VI. 


DE  ENTE  PREDICAMENTALI. 


vel  profunditas  cst  ipsum  res;  et  cum  tantum  uno 
gradu  sit  res,  ut  sequitur  ex  opinione,  patet,  quod  omni 
gradu,  quo  A  est  longitudo,  est  latitudo  et  piofunditas, 
et  hoc  expositorie  sequitur  ex  quiditate  gradus;  non 
5  ergo  sub  minori  gradu  vel  minus  est  longitudo,  quam 
est  latitudo  vel  profunditas,  cum  sequitur  sub  isto  gradu 
est  longitudo,  et  per  se  longitudo  est  quantitas,  ergo 
sub  isto  gradu  est  quantitas.  Quante  enim  aliquid  est 
homo,  tante  est  animal,  et  quidquid  per  se  primo  modo 

iofuerit  essendi,  quia  aliter  non  esset  per  se  huiusmodi, 
si  posset  nunc  plus  et  nunc  minus  esse  huiusmodi;  ut 
homo  non  est  per  se  quantus,  sicut  non  est  per  se 
albus;  cuius  racio  est  iuxta  sic  opinantes,  quia  nunc 
potest  esse  magis  quantus,  nunc  minus  quantus.  Per 

[5idem  videtur,  quod  per  accidens  est  linea  quanta,  quia 
potest  manere  eadem  linea  nunc  magis  quanta  et  nunc 
minus  quanta. 

o'j     Item,   si  substancia  non  sit  tanta  longitudo,  sicut 
latitudo  vel  profunditas,  aut  econtra,  sequitur,  quod  sit 

20  infinitum  minor  longitudo  quam  profunditas  vel  econtra, 
quia  A  columna  est  precipue  tanta  longitudo,  quanta 
est  aliqua  istarum,  demonstrando  omnes  partes  suas, 
quarum  quelibet  sit  eque  longa  cum  toto,  sed  infinitum 
minor  longitudo  est  aliqua  istarum,  quam  A  est  pro- 

25funditas;  ergo  A  est  inrinitum  minor  longitudo,  quam 
ipsum  est  profunditas.  Nec  valet  dicere,  quod  compa- 
racio  non  est  admittenda,  quia  hic  non  sunt  aliqua 
comparata,  nisi  res  eiusdem  speciei  sive  proprie  com- 
parande.    Nec    valet    isti    vie    dicere,    quod   racio  est 

Sodiversa,  quia  utrobique  est  racio  eadem,  cum  racio 
secundum  sic  opinantes  sit  vel  actus  animc  vel  sub- 
stancia  vel  qualitas,  de  qua  est  racio.  Nec  valet 
negare  syllogismos  expositorios  propter  sensum  redu- 
cendi,  ut  patet  tractatu  de  Tempore.  Et  ex  eadem  conside- 

3?racione  sequitur,  quod  omnis  longitudo  sit  infinitum 
maior  profunditas,  quam  ipsum  est  latitudo,  quia  infini- 
tum  minor  latitudo,  quam  ipsum  est  profunditas,  est  par 
latitudo  cum  illo.  Sequitur  eciam  ultra,  quod  nichil  sic 
est  profundum,  ut  magnum,  nisi  unius  speciei  corpus: 

26,  27.  comparacio]  cod.:  compacio. 

32.  Commemorat  Wiclif  hoc  loco  operis  sui  amplissimi  De 
Ente  sive  Summa  Intellectualium  inscripti  libri  I  tractatum 
sextum,  cf.  Shirley  l.  c,  p.  3. 


6o 


JOIIANNIS  WICLIF 


CAP.  VI. 


constat  enim,  quod  contingit  corpora  eque  profunda 
esse  quantumlibet  dispariter  quanta,  ymo,  capta  A  spera 
et  B  cubo,  quorum  profundidates  sunt  cqualcs,  patet, 
quod  quantitates  eorum  sunt  simpliciter  inequales;  ideo, 
ut  alias  sepe  dixi,  longitudo,  latitudo  et  profunditas  5 
non  sunt  formaliter  quantitates,  sed  quantitatum  pas- 
siones.  Item  loyice  seguitur  ex  opinione  possibilitas 
talium  conclusionum :  A  et  B  sunt  duo  corpora  precipue 
cque  magna;  et  A  irtfinitum  multam  et  innnitum  mag- 
nam  quantitatem  deperdet,  et  nullam  tunc  adquiret,  et  10 
tamcn  A  per  idem  tempus  huiris  mocionis  infinitum 
minorabitur,  et  B  per  suum  tempus  infinitum  maiora- 
bitur;  pono  A  et  B  csse  duos  cubos  pcdalcs,  ct  pono 
A  infinitum  diminui  in  ista  hora,  proporcionaliter  ad- 
quirendo  dc  qualitate,  ut  diminuitur,  et  pono,  quod  i5 
illa  qualitas  alias  infinitum  rarcfict,  .  et  patet  conclusio 
de  A. 

17.  Folii  203 parsfere  media  el  2oy  totum  scriptura  vacat. 


CAPUT  SEPTIMUM. 


204     Ad  quantitatem  et  quahtatem    m  genere  substancie  Ot  relation :  It 
r      1  .  •  ,  •  c  1     •     is  distinct  from 

mndatas   consequitur   naturahter  et   formahter  relacio,   qUantity  and 

cum  claudit  contradiccionem  formalem  duas  suhstancias  ^l113'11)'.  whicn 

are  presupposed 

5  esse  quantas  aut  quales,    nisi  una   se  habeat  in  acci-    in  relation. 

dentali  hubitudine  relativa  ad  reliquam;  et  illam  habi- 

tudinem   supponemus   esse   relacionem  vel  ad  aliquid. 

Distinguitur    autem    a   quantitate   vel    qualitate,  cum 

presupponit  ipsas  tamquam  posterius  natura;  quantitas 

loeciam  et  qualitas  sunt  modo  suo  absoluta,  sed  relacio 

ut  huiusmodi  est  inter  duo  extrema. 

Stat  eciam  quamcumque  speciem  quantitatis  vel  quali-  The  cognition 
.    ?  u-  ■    <. 1     •     •       j  «f  relations  is 

tatis  servari   m  quocumque  subiecto  relacionis,    deper-  independent  of 

dita   relacione   in   ipsa   fundata,  et  cognosci  relacione  thfne°f[JfejSt0< 

i5ignota.    cum  relacio  multiplicatur  ad   multiplicacionem  accidents  of  an 

obiecti,   ad  quod  terminatur,  ut  cognoscendo  hominem 

sub   racione,    qua    septipedalis    et   albus,    adhuc  non 

cognosco,    quod    est    equalis    et    similis    alteri,  quem 

ignoro;    ideo   noviter  cognoscendo  hoc   cognosco  rela- 

20  cionem   distinctam  a  prius  cognitis;  cui  relacioni  com- 

petunt   multa,  que   non  competunt   illi   quantitati  vel 

qualitati,  ut  patet  de  istis  narratis  et  quotlibet  similibus. 

lllud  ergo,  ad  quod  principaliter  terminatur  noticia  in 

cognoscendo,  quod  una  substancia  est  commensurabilis 

25  vel  similis  alteri,  supponitur  de  vi  vocis  esse  veritatem, 

quam  vocamus  relacionem,  vel  ad  aliquid;  et  hoc  satis 

pro   stabilimento   relacionis  quo   ad  suum  esse  et  pro 

distinccione  eius  a  substancia  et  quantitate. 

Sed  pro   ulteriori   noticia   relacionis   est   notandum,  Relation  in  its 
o  ,       .  t  j  widest  sense  is 

:>oquod  relacio  extense   accepta  est   analogum   ad  quam-  everyinannerin 

cumque   habitudinem  relativam   inter  quodcumque  ens  t h\n !r° can^be 
et  reliquum,    et  sic   est  prior  naturaliter,  quam   genus     related  to 
.       n  .      '            .       ,.  •   •                   1     •              t     i-  *  another. 
substancie,    cum    tn   dtvinis  -sunt   relaciones  absolute, 


22.  Cod. :  quodiibet. 


62  JOHANNIS  WIGLIF  CAP.  VII. 

necessarie  et  eterne.  Relacio  autem  sic  ampliata  potest 
vocari  respectus  unius  extremi  ad  aliquid,  qui  eo  ipso 
ponitur,  quo  ipsa  sunt  posita,  ut  claudit  contradiccio- 
nem  patrem  et  filium  in  divinis  poni,  nisi  eo  ipso 
ponantur  paternitas  et  filiacio.  Et  in  creaturis  non  stat  5 
unum  corpus  esse  septipedale  et  aliud  septipedale,  nisi 
eo  ipso  ponatur  ipsorum  equalitas,  nec  possunt  esse 
duo  calida,  nisi  eo  ipso  ponatur  eorum  similitudo,  et 
ita  de  ceteris. 

Relation  strictly     Relacio  autem  proprie  dicta  est  respectus  unius  sub-  10 
spe\vaygonethe  stancie  ad  aliam  in  suis  accidentibus  absolutis  fundatus 
^rela^tecf^to8  eo  *Pso  Ponitur>  quod  illa  sunt  posita,  et  illa  quar- 

another  in  its  tum  predicamentum. 
accidents.         Sed  obicitur  tripliciter.    Primo  per  hoc,   quod  inter 

Threefold  dominum  et  servum,  inter  patrem  et  filium  sunt  rela-  i5 
objection :  \  1 

i.  There  are   ciones,    et  tamen  illi  possunt  esse  sine  illis.  Generalis 

betwee^master  descripcio  relacionis  non  competit  relacionibus  proprie 
U  ye^they^ca3" d  dictis.  Aliter  enim  dominium  et  servitus  essent  naturales 
exist  without  et  perpetue.  Ymo,  cum  relacio  talis  non  potest  salvari 
suc  rea  lons,  s»ne  func|amento  ipSam  causante,  videtur,  quod  si  relacio  20 
ponitur  extremis  positis,  quod  nulla   substancia  posset 
quaiitatem  perdere  aut  quantitatem,  vel  si  posset,  tunc 
relacio,  dependens  ab  illis,   posset  deficere  servatis  ex- 
tremis. 

2.  man  as  such     Item  amicicia,  paternitas  et  quotlibet  alie  relaciones  20 

does  not  involve    .  ,  . 

the  relation  videntur  non  eo  lpso  poni,  quo  extrema  sunt  posita; 
cfnend'  or    stat   emm   duos  homines   esse  cum   omnibus  absolutis 


'fathei ' 


accidentibus  in  eis  ponibilibus  sine  hoc,  quod  sint 
amici  vel  inimici;  et  cum  quilibet  homo  potest  gene- 
rari  a  quolibet,  eo,  quod  individuacio  hominis  est  ab  3o 
anima  solum,  videtur,  quod  stat  duos  homines  quos- 
cumque  poni  sine  hoc,  quod  inter  eos  sit  paternitas 
vel  |  filiacio.  Nam  vis  generandi  non  sufficit  ad  pater-  F.  204 
nitatem,  cum,  quia  oportet  actum  superaddi,  tum  ecium, 
quia  ipsa  perdita  stat  paternitas. 


3.  There  are       Item  videtur,   si   relaciones   eterne  sunt   in  Deo,  ut 
in  God;  if  these  mnuitur,  quod  Deus  eternaiiter  proprie   sit  substancia, 
accidentsS  they  et   ^1-10^    ^a    r^i^cio   sit  accidens,    et    per  consequens 
are  creatures  creatura   coeterna   Deo,   que   non   potest   incipere  vel 
coeternal  with  , 

God.        desinere,  et  per  consequens  non  creari.  ^0 


32.  Cod.:  poni  ftThc  q  Gnt  amici  vj  iimici  et  tn  quiiz  ho~  pt  gn^ari 
ruolz  int'  eos. 


CAP.  VII. 


DE  ENTE  PREWCAMENTALI. 


63 


Pro  quo   dicitur,   quod   extrema  relacionum  proprie  Solution  of  the 
dictarum,  per  se  in  genere  existencium,  sunt  aggregata  Refafions^re 
per  accidens  ex  substanciis  et  fundamentis  relacionum,  founded  in  the 

v  .  .  ...  .      aggregate  ot 

ut  quantitate,  vel  quahtate,  et   ula  extrema  sunt,    qui-  the  substance 

5  bus   positis  sequitur  relacio  propria.  Ubi  autem  deficit   acridents!  If 

aliqua    particula    illius   condicionis,    vocantur   relativa  r  a,ny  ,ot  thes.e 
n         r     ,.  .  .  .     .        .  fails,therelation 

secundum  dici  vel  relativa  racionis,  quod  contingit  tri-  becomes  simply 

1:«:*- .  intellectual. 
pucitei .  This  is  the 

Primo,   quando  unum  extremum  est  substancia,   ha-  cTaseL 
e    *.  ^  ..  .  1.  In  the 

iobens  rundamentum,   et  rehquum   non,   ut   gracia,   qua  relation 

creatura  racionalis  est  grata  Deo,  fundatur  in  virtute,  fundamentai 
a  qua  dependet;   ideo   est   adquiribilis   et   deperdibilis  substance  and 

n  •  ,  ,       e  j  •         .        one  not 

tamquam  accidens   temporale.   Sed  econtra   gracia  vel  fundamental,  as 

caritas,  qua  Deus  habet  racionalem  creaturam  gratam  beai^eeman?d 
i5sibi,  nec  habet  substanciam  pro  suo  subiecto,   nec  ac- 

cidens   in  Deo  pro  suo   fundamento;   ideo  utraque  est 

relacio  racionis,  et  una  reliqua  prior  tempore  etc. 

Secundo   modo   est   relacio    racionis   inter   extrema,  2.  between  non- 

quorum  uterque  deficit  esse  substanciam,  ut  inter  que-  cosn"ep\antealg 
20  cumque  accidencia  et  inter  personas  divinas.  between  two 

0    ,  .  ,  ...  ,  .  accidents  or  the 

Sed  tercio  est  relacio  racionis  mter  substancias,  qua-  divine  persons ; 

rum  utraque   definit   fundamentum,   ut  caput   et  capi-  th^*  a^seTrom 

tatum.  Non  enim  est   dare  quantitatem   aut  qualitatem  language 
e      ,  ...  ,  .  (secundum  dici). 

fundamenta  talis   relacionis,   ad  que  posita  tpsa  conse- 

25quitur;  sed  capitacio  requirit  continuacionem  et  actuacio- 
nem,  et  talia  vocantur  specialiter  relativa  secundum  dici 
m  predicamentis  capitulo  de  ad  aliquid. 

Sed  alia   sunt  proprie  relativa  secundum  esse;    ideo   On  relations 
dicit  Philosophus,  quod  proprie  relativa  sunt,  quorum     5  SSl^&-*° 

3oesse  est  ad  aliquid  se  habere,  intelligens  indubie  aggre- 
gata  ex  subiecto  et  fundamento;  nec  stat  diffinite  intelli- 
gere  unum  eorum  cum  reliquo,  nisi  habeatur  sufficiens 
medium  ad  concludendum  relacionem  unius  ad  reliquum. 


5.  Cod.:  defficit.      22.  Cod. :  ut'q,  =  uterque  deffinit. 

20.  Cf.  Arist.  Cat.  V  [VII]  2  (Ed.  Par.  1  9,  33  ss.):  Jloog  xi 
onv  loxtv,  ooa  avxd,  cinsQ  soxtv,  sxsqcov  sivat  Xsysxat  t)  oncoGovv 
uiitog  noog  sxsqov  ....  noog  xl  yocQ  fisya  IsysxaL  xo  OQog-  xai  xo 
uttotov  xtvt  ofiotov  Isysxat,  zai  xa  aXXa  8h  xa  xotavxa  ooGavxtog 
TtQog  xl  Isysxat.  28.  Cf.  Arist.  Cat.  V  [VII]  2,  9  (Ed  Par. 

I  10,   12  SS.):    Ov  flTjV  dXV  SVLOXS  OV  d6<;SL  aVXLGXQSCpStV,  sdv  fty 

oixstcog,  TtQog  6  Xsysxat  dnoSo&tj,  cclla  SLafLaQxr/  6  dnodLSovg, 

OIOV     XO    TIXF.QOV    SUV    CCnododjj    OQVL&Og,    OVX    aVXLGXQSCpSL  OQVtg 

nxsQov-  ov  yccQ  olxsLog  xo  nQtoxov  dnodsSoxuL  nxsQOv  OQVt&og  .  .  . 
''Qgts,  sccv  ccnodo&tj  oixsttog  xui  dvxtGXQScpst,  otov  xo  nxsQOv 
nxsQtoxov  nxsQov,  v.al  xo  nxsQtoxov  nxsQto  nxsQCoxov  ....  xxl. 


JOHANNIS  WICLIF 


CAP.  VII. 


Sed  stat  congnoscere  capitatum  cum  capite  secundum 
-    quodlibet    absolutum    in    illis,    ignorando,    utrum  sit 
continuacio,  aut  communis  actus  informacio. 

Et  ex  hoc  patet,  quod  omnia  propria  relativa  nedum  ^ 
dicuntur   ad  subsistendi   convertenciam,    verum   eciam  3 
sunt  simul  natura.  Alia  autem  relativa  racionis,  quamvis, 
in  quantum  huiusmodi,  dicuntur  ad  subsistendi  conver- 
tenciam;   tamen   unum    est   communiter-  reliquo  prius 
tam  tempore,  quam  natura,  ut  bene  sequitur:  Si  Deus 
scit  hoc  scibile,  tunc  iilud  est,  et  econtra;  antecedens  10 
tamen  est  eternum  et  consequens  temporale.  Alie  autem 
due  proprietates.  que  insunt  aiiquibus  relativis,  scilicet 
suscipere  magis  et  minus  et  esse  contraria,  insunt  ali- 
quibus,    sed\ion    omnibus    racione    suorum  funda- 
mentorum.    Prima   enim   omnium   relacionum,  scilicetio 
equalitas  et  summa  similitudo,   non  potest  magis  aut 
minus    suscipere,    et   ab    illis   omnis   dissimilitudo  ac 
inequalitas    procreatur,    ut    patet    secundo  ansmetice 
Boecii;  et  concordat  Theologus  dominus,  quod  ex  rela- 
cione  equalitatis   in  divinis  personarum  quo  ad  suam  20 
potenciam  et  similitudinem  bonitatis  processit  m  esse 
unitas. 

The  first         Ex  predictis  ergo  patet,  quod  prima  evidencia  equi- 
objection  rests  vQcat   capiens  substanciam  subiectam  accidenti  absoluto, 
ofVeTuCancefundanti  relacionem,  et  non  per  se,  et  completum  ex- 2, 
acddenton    tremum  relacionis,    scilicet  aggregatum   ex  subiecto  et 
whichthe    fundamento;  tale  autem  extremum  relacionis  non  potest 
foSdSd"    variari  in  tali  fundamento,  nisi  varietur  relacio,  quamvis 
in  aliis  accidentibus  impertinentibus  tali  relacioni  possit 
stante  relacione  quomodolibet  variari,  ut  docet  Anstoteles,  3o 
ubi  supra;  nam  stat  similem  alteri  in  albedine  variari 
in  habitibus  anime  |  et  quibuscumque  accidentibus  lm-  F.  200 
pertinentibus   albedini,   fundanti  relacionem  predictam 
cum  hoc,  quod  relacio  conservetur. 

1.  Cod.:  capitat^circapitamciTcapite.        II.  Cod.:  etternum  et  Hc 
pnstea  saepe. 

19.  Cf.  Jo.  10,  30,  Ego  et  pater  unum  sumus.  23.  Cf.  An. 
Manl".  Scv.  Boetii  De  Arithmetica  Lib.  I  32  (Migne  LXIIl  1110) : 
.  IIoc  autem  erit  perspicuum,  si  intelligamus  omnes  tn- 
aequalitatis  species  ab  aequalitatis  crevisse  prnnordns,  ut  ipsa 
guldammodoaequitas,  matris  et  radicis  obUnen. ;  vnn  p*a 
omnes  inaequalitatis  species  ordinesqueprofundat.  C/^racterM 
Lib.  II  1  ( Migne  LXIIIU3)  et  eiusdem  scriptoris  De  Musica 
Lib.  II  7  {ibid.  col.  1200).  3o.  Cf.  Arist.  Cat.  \  [\  II]  2,  9  sq. 
(pag.  63,  lin.  28,  huius  ed.) 


CAP.  VII. 


DE  ENTE  PREDICAMEXTALI. 


65 


Pro   secunJo  dicitur,   quod   amicicia  et   multa   alia,    The  second 

,    .  .  contradiction  is 

que  computantur  mter  relativa,  possunt  sumi  equivoce;    solted  thns: 

nunc  pro  relacione,  nunc  pro  alio  genere  accidentis,  et  c^nnfeCc"unted 

nunc  pro  a^re^ato  ex  hiis.  Unde  Augustinus  5° deTrinitate  as  reiations,  as 
_.  ^  .     .  .      ,         i    •  •  i        i-  accidents  of 

5  37°  distingwit   de    relativis,    quomodo   ahqua   possunt,  another  class, 

quotiens  libuerit,  adquiri  subiecto  sine  hoc  quod  ipsum  or  a*taf^ngates 

moveatur,    sicut    eciam    docet    Philosophus   7°  Phisi- 

corum  2°,  ut  patet  de  quotlibet  relacionibus,  que  possunt 

adquiri   utrique   subiecto  altero   moto,    et  reliquo  non 

o  moto,  particulariter  ad  generacionem  relacionis.  Alia 
autem  sunt  relativa,  que  ad  hoc,  quod  adquirantur 
subiecto,  oportet  ipsum  moveri,  ut  amicicia;  cum  enim 
amicicia  sit  mutua  benivolencia,  in  contrapassis  non 
latens,  ex  8°  Ethicorum  3°,  patet?  quod  non  stat  ipsam 

5  adquiri  subiecto,  nisi  eliciendo  actum  benivolendi,  et 
sic  moto  quodammodo,  ut  dicit  amicitia  principaliter 
actum  vel  habitum  sic  volendi;  sed  connotat  reciprocam 
caritatem  in  proximo  fundatam,  connotat  eciam  pari- 
tatem  benivolencium  vel  saltem  prope  paritatem;  quando- 

oque  igitur  accipitur  amicicia  pro  actu  vel  habitu  beni- 
volendi,  et  quandoque  pro  relacione  predicta,  et  quandoque 

iq.  Cod.:  qiiq,  p  rone  (sic<  ct  in  margine  reloe. 

4.  Cf.  Aug.  De  Trinitate  V  1 3,  Migne  XLII,  col.  920  .... 
Nam  ct  crcator  rclath>e  dicitur  ad  creaturam,  sicut  dominus 
ad  servum  ....  Si  autcm  quidquid  in  se  manet  et  gignit  ali- 
quid  vel  operatur,  principium  est  ei  rei,  quam  gignif,  vel  ci, 
quam  operatur;  non  possumus  negare  etiam  spiritum  sanctum 
recte  dici  principium;  quia  non  eum  separamus  ab  appellatione 
creatoris:  et  scriptum  est  de  illo,  quod  operetur,  et  in  se  utique 
manens  operatur;  non  enim  in  aliquid  eorum,  quae  operatur, 
ips".  mutatur  vel  vertitur.  7.  Respexisse  Wiclifium  locum  Arist. 
Nat.  Ausc.  VI  1,  2  probabile  est  (Ed.  Par.  II  33."},  20  ss.J  licet 
aliquantum  a  verborum  ab  ipso  prolatorum  sensu  differat : 
'Avuy/.n  xotvov  st  ti  nctvsrca  ylvovusvov  tco  stsqov  ti  GTijvui, 

TOV&'    VCp'    STSQOV     V.lVHOd-ca.     ToVTOV    )'UQ    CpaVSQOV  ytVOUSVOV, 

itvctyy.t]  nctv  to  vavovusvov  v.ivsiG&ca  vno  Ttvog.  'Ensi  yctQ  sut]nTctt 
to  AB  y.ivovusvov  dtcao&Tuv  sgtul-  nctv  yuQ  xb  xivovusvov 
dtatQSTOv  ))v.  Jt^oijG&co  toivvv  f\  to  T.  Avuyv.t]  8r)  tov  BT 
i]osuovvTog  i]Qsnslv  Y.cit  to  AB-  si  yaQ  at),  sutjcp&co  y.lvovusvov. 
Tov  Toivvv  BT  i^QSttovvTog,  vuvolto  uv  to  AT-  ovtc  uqu  v.ud-' 
ctvTO  vuvsltul  to  AB.  12.  Cf.  Arist.  Eth.  VIII  1,  1  —  2  (Ed. 

Paris.  II  90,  40  ss.).  TL  yctQ  ocpsXog  Ttjg  TOtavTt]g  svsTtjQiug, 
acpaiQsd-stG^g  svSQysoictg,  ?]  yiyvsTUL  uuXlgtu  yul  snutvsTOTUTt] 
nQog  cpi/.ovg:  t]  ncbg  ctv  Tt]Qt]d-sit]  v.ui  gco^olt'  uvsv  cpucov;  ogco 
yctQ  nXsicov,  togovtco  sntGcpu/.SGTsou-  \Ev  nsvict  8s  xui  Tulg  "/.otnulg 
dvGTvytctig,  uovrjv  otovTctL  v.uTucpvy\]v  slvul  xovg  cpilovg  et  ibid. 
cap.  2,  3  fin.  (Ed.  Par.  II  02,  2o  ss.J.  4eZ  uqu  svvoslv  idXif/.oig, 
xcit  (jov/.SGd-ui  Tctyctd-ct  uij  "/.uv&uvovTug  81  sv  tl  tojv  SLQrjnivcov. 


66 


JOHANNIS  WICLIF 


CAP.  VII. 


pro  aggregato;  et  istam  sentenciam  (Augustinus  ubi 
supra)  inculcat  Anselmus  Monologion  2  5to.  Nec  mirum; 
si  talia  accipiunt  autores  taliter  equivoce,  cum  Aristoteles 
capitulo  de  "ad  aliquid"  in  predicamentis  et  5°  Meta- 
phisice  2°  accipit  scienciam  nunc  pro  relativo^  et  nunc  5 
pro  qualitate,  et  ita  de  aliis  aggregatis,  que  nunc 
accipiuntur  pro  re  unius  predicamenti,  nunc  pro  re 
alterius  predicamenti,  ut  patet  de  asperitate  et  lenitate 
et  quotlibet  similibus.  Sic  eciam  videtur  michi,  quod 
paternitas  ultra  potenciam  naturalem  generandi  dicit  io 
actum  patris  generantis  et  passionem  filii  generati  cum 
conveniencia  specifica.  Oportet  enim  generacionem  esse 
univocam,  in  qua  fundetur  paternitas,  et  sic  non  est 
pura  relacio,  sed  aggregatum  ex  multis,  et  ita  utuntur 
poletici  istis  terminis  dominus,  servus.  i  ? 

Disression  on      Nam  inter  Deum  et  quamlibet  creaturam  sunt  domi- 
^L^divine'     mum  et  servitus  relaciones  racionis,  que  eo  ipso  ponuntur, 
quo  extrema  sunt  posita.   cum  oportet  omnem  racio- 
nalem  creaturam  servire  Deo,  vel  agendo  ut  debet,  vel 


i.Augustinus  ubi  supra.  Cf.pag.65,  not.ad  lin.4  . . .  et  scriptum 
est  de  illo,  (scil.  spiritu  sancto)  quod  opcretur,  et  in  se  utique 
mancns  operatur;  non  enim  in  aliquid  eorum,  quae  operatur, 
ipsc  mutatur  vel  vertitur.  i.  Cf.  Anselm.  Monolog.  2?  (Migne 
CLVIII  178).  Omnium  quippe  quae  accidentia  dicuntur,  alia 
non  nisi  cum  aliqua  participantis  variatione  adesse  et  abesse 
posse  intelliguntur,  ut  omnes  colores,  alia  omnino  nullam  vel 
accidendo  vel  recedendo  mutationem  circa  id,  de  quo  dicuntur, 
efficere  noscuntur,  ut  quaedam  relationes.  Constat  namque,  quia 
homini  post  annum  praesentem  nascituro,  nec  maior,  nec  minor, 
nec  aequalis  sim,  nec  similis:  Omnes  autem  relationes  has, 
utique  cum  natus  fuerit,  sine  omni  mei  mutatione,  ad  illum 
habere  potero  et  amittere,  secundum  quod  crescet,  vel  per  quali- 
tates  diversas  mutabitur.  Palam  itaque  fit,  quia  eorum,  quae 
accidentia  dicuntur,  quaedam  aliquatenus  attrahant  cummutabi- 
litatem,  quaedam  vero  nullatenus  subtrahant  incommutabilitatcm. 
3.  Cf.  Arist.  Categ.  V  [VII]  2  {Ed.  Paris.  I  9,  28  ss.).  "Egtl  Ss 
xai  tcc  xoiavxci  tcov  TtQog  xi,   olov  dLad-SGtg,  cclad-tjGig, 

InLGTr/firj,  QsGig-  TTavTcc  yaQ  tcc  slQtjfisva  avTa,  ansQ  sgtlv, 
stI-qcov  sivcci  IsysTcci,  xccl  ovx  ccllo  tl-  r)  yhcQ  h^ig,  Tivbg  ££ig 
UysTcci  Kcel  r)  sniGTr'jfirj,  TLvbg  snLGTrjfirj  ....  et  postea  sect.  17: 
Ovx  sni  navTcov  ds  Tr)v  nQog  tl  alrjd-sg  doxsl  to  apa  ti)  cpvGst 
sivaL-  to  yaQ  snLGTrjTov  nQOTSQOv  ccv  do^sts  Tijg  sniGTrjfirjg  sivat.' 
cbg  yaQ  snL  to  nolv,  nQOvnaQ%6vTcov  tcov  nQayuaTcov  Tag  sni- 
GTtjuag  Xappavofisv.  Cf.  Arist.  Met.  IV  i5,  9  (Ed.  Par.  II  527, 
82  ss.).  Ta  fisv  ovv  xad-'  savTcc  Isyofisva  nQog  tl  tcc  fisv  ovtco 
Hysrai,  Ta  6s  av  tcc  ysvrj  avTcov  fj  TOLavTa,  otov  r)_  laTQtxij 
tojv  noog  ti  ott  ro  ysvog  avTt]g  y  sniGrrjurj  Soxsl  sivaL  tcov 
iZQQg  ti. 


CAP.  YIT. 


DE  ENTE  PREDICAMENTALI. 


67 


paciendo  quod  debet,  ut  patet  tercio  de  Libero  xA.rbitrio 
capitulo. 

In  secundo  gradu  sunt  dominium  et  servitus  prudentis  II.  intellectual, 
et  bestialis,  et  illa  vocatur   relacio  proprie  dicta,  cum 
5  quibus  iustus  et  prudens  videtur  dominari  super  quem- 
cumque   sic   stolidum,   ut  dominatur   super  bestias  et 
omnia  inferiora  in  natura. 

Tercium  vero  est  dominium  civile  cum  servitute  sibi  m.  civil. 
contradiccnti  inter  hominem  captivantem  alium  armis, 
10  empcione,  institutionibus  humanis  vel  quomodolibet  aliter, 
et  illa  relacio  connotat  ultra  quodcumque  accidens  abso- 
lutum  habitum  de  ultimo  predicamento,  cum  servi  sint 
quasi  pecudes  dominorum.  Patet  ista  sentencia  seeundo 
Politicorum  3°,  et  patet,  quod  iste  non  sunt  pure  rela- 
i?ciones,  sed  aggregata  ex  multis  generibus  accidencium ; 
ideo  non  ponuntur  eo  ipso,  quo  extrema  aggregata  ex 
substanciis  et  accidentibus  absolutis  sunt  posita,  sicut 
est  de  puris  relacionibus. 

Patet  itaque  ex  dictis,   quod  omnis  relacio  proprie  Every  relation 
20  dicta  diftert  a  quantitate  et  qualitate,   differt  eciam  a  caikd^ditiers 
ceteris   respectibus,    cum   omnes   alii    respectus   preter  trom  qnantity 
•  j      •      .     1  ,  ,  ,•        •  •        and  quahtv. 

accidencia  absoluta  extremorum  superaddunt  disposicio- 

nem  extrinsecam,  qua  oportet  expectare  ad  eorum  prin- 

cipacionem,  ut  non  cx  hoc,  quod  aliquid  est  motum 
Wr  et  aliud  mobile,  quantumlibet  proporcionata  et  applicata,  | 

sequitur,   quod  sit   agencia  vel   motus  inter   ea,  quia 

oportet  expectare  tempus  et  nisum  agentis. 

Et  patet,  quod  accio  et  passio  supperaddunt  relacioni ;   Ditierence  of 

ipse  tamen  presupponunt  eam,  sicut  relacio  presupponit  relatother '°m 
3oqualitatem   et  ipsa   quantitatem;   et   constat,   quod   ubi  predicaments; 

^  ,  ,  ,     •  *•  From  action 

et  quando  superaddunt  relacionem,  quia  aliter  sequeretur,    and  passion. 

si  datum  corpus  locans  est  cum  omnibus  accidentibus  U'  trom  D,ace' 
absolutis  et  corpus  locale  cum  suis,  quod  unum  locaret 


1.  Cod.:  3°  d'  lib'o  arbitr°  ca,i3. 

I.  Cf.  Ansclmi  Cantuariensis  Dialog.  de  Libero  Arbitrio, 
cap.  III  [Migne  CLVIII  493).  Mag.:  Ad  quid  tibi  videntur  illam 
habuisse  libertatem  arbitrii?  An  ad  assequendum,  quod  vellent? 
An  ad  volendum,  quod  deberent,  et  quod  illis  velle  expediret? 
Disc.:  Ad  volendum,  quod  deberent ;  et  quod  expediret  velle. 
i3.  Cf.  Arist.  Polit.  II  1,  S  (in  edd.  antiquioribus  II  3,  J,  ed 
Par.  I  498,  1  ss.).^  'JhXce  firjv  ovd  sl  xovxo  uqigxov  egxl  xb 
uiccv,  oxl  udkiGx'  sivaL  xi]v  v.oivcoviuv,  ovds  xovx'  cmodsLy.vvGd-ca 
cfairsxca  v,axu  xov  Xoyov,  sav  ncivxsg  c"aia  /JycoGi  xb  hibv  v.ca 

XO   fi  Yj  subv  .  .  .  V.XK. 


IO 


TAP  VIT 

JOHANNIS  WICLIF  * 

oo 

reliquum  eo  iPso,  quod  est  ^^^^^ 

cst  alium  mundum  esse,  hoc  seqmtur,  si  sequat 

locativo.  d  quando  dicit 

r>,fTWr  eciam  a  quando  111  noc,  4uuuJi  . 
III.  from  time,      Ditteit  ecidui  a  M  in  llo  genere  lta, 

in  quando,  eterno  autem  non  ^ 
IV.  lmm         Differt  eciam  a  V^J^  ^as  partes;  ideo 

parts.       secundum  Autorem  lntti  oc  i  auantitatem 

ma>ime  abintrinseco  advemens  n ec  e^dare  qu an 
vcl  qualitatem  m  an.rnah  pos ita  sess  .o 

rperr^r  cssr^a-  - 

accidentali  est  posicio j-Pertmens  ^ 
V.  from         Distingu.tur  ec.am  ab  hab.tu ,  cu  1  ^ 

po-ssion.        test  habere  possess.ones,  P««'one*  "  °     ;  omnia 

"-^^rtsenr^uiSbr^ominlreo   ipso,  quod 

;:„un;urainecSeerta  ^^Jfr&^  ^ 
verum  de  dominio  civih,  sed  natmal e  > ,„ 
oportet,  quia  si  relacio  prece at  al.se, =re  p^ 
tuum,   qu.a  notum  est    quo      g  aliter  propor- 

oo.  Corf. :  TTi  a      26.  Corf.:  cW- 

•    •  •„    rr  GHherti  Porretani  bex 
X8.  Autorem iogr-S»  r^^^.  VenetiisJ552 
Principiorum  Lib  Cap.  VI  yna. * i  positionis  sub- 

vol  I,P.  33<),  ^^Z^jX  ^uSm  alHs  formis  sup- 
stantiae  proxme  a/sister.%j°^d  J  quam  naturalis  ipsius 
positis.  Positio  autem  nuAd  altud  est  q  ^ 
substantiae  ordinatw  quahs  ^^ibuTet  \naeaualibus  inest: 
ut  ea,  quae  asperisf  leni \»*>  *W?!o  ut  sessio  et  accubitus  et 
Vel  a  naturah  qmdem  motu  ^eto  assistenSj  ld 

SSS^tSffiS  T^Zr^em  positionis  Huius  raUo 
suscipit  praedicationem. 


e,  20 


CAP.  VII. 


DE  ENTK  PREDICAMENTALI. 


69 


csse  sine  agencia,  nec  ubi  vel  quando  sine  motu,  nec 

posicio  sinc  respectu  ad  centrum  terre  et  circumferen- 

ciam   mundi,   nec  habere  sine  naturali  dominio,  quod 

est  relacio,  patet,  quod  genus  relacionis  precedit  pre- 

5  dicta  scx  genera.  Verumtamen  res  quorumcumque  prc- 

dicamentorum  causant   aliquas  relaciones   ipsis  poste- 

riores:  sufficit  enim,    quod  genus  sit  prius  genere,  et 

si  non,  quodcumque   individuum  sit   prius  quocumque 

individuo  alterius,  quia  hoc  forte  est  impossibile. 

10     Ad  tercium  dicitur,  quod  non  est  color  in  deduccione,  Third 

.  t>.  1    .  •  ,  1  contradiction 

quia,  sicut  Deus  nec  est  substancia  nec  accidens,   sed     (cf.  p> 

utriusque  principium,  sic  relacio  personarum  ad  invicem  GodSteVneither 
nec  est  substancia  nec  accidens,    sed  relacionis  create  substance  nor 
•  .  accident  but  tlio 

principium.  origin  0f  both. 

i5  Unde  triplex  ponitur  maneries  relacionis  in  Deo.  Prima 
inter  personas  secundum  racionem  producencie  et  pro- 
duci,  que  vocantur  relaciones  originis  a  multis. 

Alie   relaciones   sunt   in   Deo,    que   terminantur   ad  Threelold 
intellecta  ydealiter,   distincta  a  Deo,  ut  quotlibct  intel-    relGodS  1 


I.  As  to  lunv 
thc  pcrsons  arc 


20  ligencie,  quibus  Deus  mtelligit  res  ad  extra,  et  omnes 

tales  relaciones  sunt  absolute  necessarie,  consequentes  produced 
formaliter  ad  Deum  esse.  Intelligencia  autem,  qua  Deus 
intellegit  se,  non  est  relacio,  sed  essencia,  quia  idem 
omnino  est  intelligens  et  intellectum.   Nec  distinguitur 

06  intelligencia,  qua  una  persona  |  intelligit  aliam  a  dinstinc- 

cione  unius  persone  ad  aliam,  nisi  forte  distinccionem 

secundum  racionem.  Unde  quinque  ponuntur  relaciones    II.  Relations 

inter   personas   divinas,   scilicet   tres   notionaliter   con-  asedidealG°d  * 

stituentes  personas,  ut  generantur  vel  paternitas,  gene-  intelligenee  of 

•        ,         •  •      •       •  all  that  is 

00  racio  vel  hliacio  et  processio  vel  passiva  spiracto;  mnas-  distinct  from 

cibilitas  vcro,  communis  spirancia,  et  communis  spiracio 

secundum  aliquos  sunt  relaciones  fundate  in  communi 

principio  et  communi  principiato.  Videtur  tamen  mihi, 

quod  innascibilitas  vel  ingenitum  non  sit  relacio,  cum 

35  non  dicitur  ad  aliud,  sed  communis  spirancia  est  relacio 

cum  


Tercia  maneries  relacionum   in  Deo  est  fundata  in  ]^r-  Relations  of 
eius  actu  intrinseco  et  in  existencia  creature,  ut  sciencia,  to  his creaturef; 
40  volucio,  intendencia,  propositum,  consilium,  predestinancia    a^  eternali 
et  similia.    Ille  enim  relaciones  sunt  eterne,   et  contin- 
gentes  in  Deo.  Eterne  quidemj  quia  Deus  nichil  potest 

8.  sit|  cod.:  sicut.        28.  notionalitcr)  cod. :  uocor.       36.  Post  cum 
duae  lineae  scriptura  vacant. 


7° 


IOHANNIS  WICLIF 


cap.  vir 


b)  tcmporal. 


Fatherhood, 
sonship  are 

relations  not 
hypostases. 


incipere  scire  vcl  ordinare;  et  contingentes,  quia,  si 
non  est  effectus,  non  est  talis  sciencia  et  econtra;  antc- 
ccdens  est  contingens;  ergo  et  consequens. 

Ouarta  maneries  relacionem  in  Deo  fundatur  in  exe- 
cudone  operativa  Dei  ad  extra  conformiter  ad  sc.enc.an»  5 
riw  eternam,  et  illa  est  temporaUs,  ut  causanc.a  crea- 
ture   conservancia,  dominium  et  similia.  Ula  emm  ince- 
nerunt  e         ut  patet  commento  de  Trinitate.  Nam 
Pp  s^arn  Angustinus  ostendit  spiritum   sanctun,  eter- 
naliter  esse  donum,    sed  temporaliter  donatum,  36 
^ovet  «tabinm,  quomodo  nuHum  accidens  inest  Deo 
Tm   psum  esse  donum  hominis  vel  donum  meum  y el 
ul  'x  tempore  accidit  sibi,   et  stat  sentenaa ^solu- 
cionis  sue  in  hoc,   id  est,  quod  scribit  37    sub  hus 
erb  s:    „Quomodo  ergo  optinebimus  mchtl  secundum  • , 
a  cLnsdici  donum,  nisi  quia  ipsius  nature  nichi a  cid£ 
auo  mutetur",  quod  dictum  doctores  concord  ter  mtel 
Hgunt  d    relacione  racionis.  Nam  relacio  realis  perje 
in  senere    que  proprie  est  accidens  iUius  genens  non 
potf sT  aHcui  accidere,  nisi  illi,  qui  potest  mutari  per.o 
talem  adquisicionem ;  quamvis  enim  possum  dextcr  esse 
posti   postquam  fui  sinister  sine  motu  mei  part.c.pan te 
au  hoc,  possum  tamen  per  motum  me,  adquirere  dex- 
teritatem  talem.  Patet  ergo  ex  argumento  beati  August.m 
quod   non  est  racio  distmguendi   aliam  relaaonem  w 
subiecto    quin  per  idem  dominium  De.  distingmtur  a 
Deo   quamvis  non  sit  per  se  in  genere  propter  defectum 
fundamenti  in  divina  substancia. 

Quod  autem  relacio  primi  modi  ^f^^^ 
essencia   patet   ex  hoc,   quod   patermtas,    filiaco  et3o 


8.  commento]  cod.:  Q. 

a  Ouartum  auoque  a  Wiclifio  constitui  relationum  in  Deo 
ordio  huius  disputationis  tractavimus. 


CAP.  VU. 


DE  ENTE  PREDICAMENTALI. 


71 


proccssio  tantum  rclaciones  et  non  ypostascs  signant, 
ut  patct  5°  de  Trinitate  Capitulo  40  et  70. 

Ideo  est  dare  medium  inDeo,quod  nec  est  substancia,  ncc    Proofs  from 
accidens,  scilicet  relacionem,  ut  patet  capitulo  6°.  Unde    tllc  Fathers- 
5  capitulo  10  dicit  Augustinus  talem  regulam:  „Quidquid 
ad  se  dicitur  illa  divina  sublimitas  substancialitcr,  dicitur 
singulariter   et  non  pluraliter   de  omnibus  et  singulis 
personis,  et  quod  dicitur  ad  aliquid,  non  substancialiter, 
scd  relacione  dicitur."    Ideo  70  de  Trinitate  capitulo 
10  2°  arguit  Augustinus  sic:   „Si  essencia  est  ad  aliquid, 
id  cst  relacio,  iam  non  est  essencia".  Unde,  ut  eodem 
capitulo  dicit:   ,.Omnis  essencia,    que  relativa  dicitur, 
cst   aliquid    excepto   relativo" ;   id   est   omnis  essencia 
distinguitur  a  relacione,  cui  subiecta  est.  Et  idem  dicit 
206' libello   de  Triplici  Habitaculo   et  ii°  de  Civitate  Dei  | 


2.  Cf.  Aug.  De  Trinitate  V  4  {Migne  XLH,  col.  914). 
Qjiamobrem,  quamvis  diversum  sit  patretn  esse  et  filium  esse, 
non  tamen  est  diversa  substantia,  quia  hoc  non  secundum 
substantiam  dicuntur,  sed  secundum  relativum;  quod  tamen 
relativum  non  est  accidens,  quia  non  est  mutabile.  Ibid.  7 
(col.  C)t6)  ....  ita,  quamvis  diversum  sit  genitus  et  ingenitus, 
non  indicat  diversam  substantiam ;  quia,  sicut  filius  ad  patrem 
et  non  filius  ad  non  patrem  refertur,  ita  genitus  ad  genitorem 
et  non  genitus  ad  non  genitorem  referatur  necesse  est. 
4.  Cf.  Ibid.  cap.  (5  (co/.  015).  Hoc  si  dicunt  (scil.  haecetici), 
non  intelligunt,  de  ingenito  quidem  aliquid  se  dicere,  quod 
diligentius  pertractandum  sit,  quia  nec  ideo  quisque  pater,  et 
propterea  non  ad  aliquid,  sed  ad  se  dici  putatur  ingenitus: 
genitum  vero  mira  caecitate  non  advertunt  dici  non  posse  nisi 
ad  aliquid.  Ideo  quippe  filius  quia  genitus,  et  quia  filius  utique 
genitus.  Sicut  autem  filius  ad  patrem,  sic  genitus  ad  genitorem 
refertur,  et  sicut  pater  ad  filium,  ita  genitor  ad  genitum. 
Cf.  Ibid.  8  (col.  917  sq.).  Quapropter  Ulud  praecipue  teneamus, 
•juidquid  ad  se  dicitur  praestantissima  et  divina  sublimitas, 
substancialiter  dici;  quod  autem  ad  aliquid,  non  substancialiter, 
sed  relative:  tantam  vim  esse  eiusdem  substantiae  in  patre  et 
filio  et  spiritu  sancto,  ut  quidquid  de  singulis  ad  se  ipsos 
dicitur,  non  pluraliter  in  summa,  sed  singulariter  accipiatur. 
9.  Cf.  Ibid.  VII  2  (col.  934  fin):  Si  essentia  ipsa  relative  dicitur, 
esscntia  ipsa  non  est  essentia.  Huc  accedit,  quia  omnis  essen- 
tia,  quae  relative  dicitur,  est  etiam  aliquid  excepto  relativo. 
i3.  Cf.  Incerti  auctoris  De  Triplici  Habitaculo  liber  inter  opera 
Augustiniana  vulgo  editus,  cap.  VI  (Mi°ne  XL,  col.  cjf)6  sq.). 
Tunc  iustis  >nanifestum  erit,  quomodo  Deus  est  invisibilis,  in- 
comparabilis,.  sine  initio  et  sine  fine,  ante  omnia  et  post  omnia 
.  .  .  .  et  quomodo  omnia  Dei  unum  sunt  in  Deo,  excepto,  quod 
ad  relatiouem  pertinct  .  .  .  .  et  quomodo  ubique  totus  sine  loco, 
magnus  sine  quantitate,  bonus  sine  qualitate:  et  quomodo  ornnia 


JOHANMS  WICLIF 


CAP.  VII. 


capitulo  12°.  Unde  capitulo  quarto  dicit:  nProptcrca 
non  co  verbum,  quo  sapiencia,  quia  vcrbum  non  ad  se 
dicitur,  sed  tantum  relative  ad  illum,  cuius  est  verbum. 
Sapiencia  vero  eo,  quod  essencia."  Unde  sequitur  in 
rine  capituli:  „Non  hec  cst  Deo  esscncia,  quod  verbum  5 
ad  filium  esse,"  quia  sicut  capitulo  octavo  arguit:  „Si 
aliud   est  Deo  esse  et  aliud  subsistere,   sicut  aliud  est 

Deo  esse  et  aliud  esse  patrem  vel  dominum,  

.  .  .  .  iam  substancia  non  erit  substancia,  quia  rela- 
tivum  erit."  Et  sequitur  in  rine  eapituli:  „Absurdum  10 
est  autem,  ut  substancia  relative  dicatur".  Unde  super 
illud  Psalmi  681  „Non  est  substancia"  dicit  Augustinus, 
quod  esse  patrem  non  est  esse  quid,  sed  ad  aliquid, 
quia  co,  quod  Deus  est,  substancia  est,  sed  non  eo, 
quod  pater  est,  substancia  est.  Et  conformiter  loquitur  i5 
Anselmus  in  De  Processu  Spiritus  Sancti  capitulo  primo. 
Non  enim  idem  est  esse  Deum,  quod  esse  patrem  aut 
filium.  Quotlibet  autem  sunt  talia  dicta  doctorum  sanc- 


penetrat  munda  et  inmunda  sine  sui  pollutione.  Si  cnim  lux 
ista  visibilis  omnia  loca  illustrat,  et  sterquilina  etiam  penetrat 
sine  fetore  et  sine  sui  pollutione;  quanto  magis  Deus,  qui  est 
invisibilis  et  incommutabilis  lux,  omnia  penetrat.  regit,  sustinct, 
circumdat,  illustrat,  sine  ulla  mutatione  vel  pollutione  .  .  .  . 
C/.  Aug.  De  Civitate  Dci  XI  10  (non  12)  1  (Migne  XLI  325). 
....  aut  vero  sola  est  ista  nominis  Trinitas  sine  subsistentia 
personarum,  sicut  Sabelliani  haeretici  putaverunt;  sed  ideo 
simplex  dicitur,  quoniam  quod  habet,  hoc  est,  excepto  quod 
relative  quaeque  persona  ad  alteram  dicitur.  u  Cf.  Aug. 
De  Trinitate  VII  2  (Migne  XLI  936).  5.  C/.  Ibid.  VII  2  fin. 
6.  Cf.  ibid.  VII  4  (col.  942).  ■       10.  Cf.  ibid.  VII  4  fin.  (col.  942) 

Absurdum  dicalur:  omnis  enim  res  ad  se  ipsam  subsistit; 

quanto  magis  Deus?  12.  Cf.  Aug.  Enarr.  in  Ps.  LXVIH, 

serm.  I  5  (Migne  XXXVI  845).  Cum  autem  pater  est,  non  illud 
est,  quod  est.  Pater  enim  non  ad  se,  sed  ad  filium  dicitur:  ad 
se  autem  Deus  dicitur.  Itaque  eo,  quod  Deus  est,  hoc  ipso  sub- 
stantia  est.  16.   Cf.  Anselmi  Cantuariensis  De  Processione 

Spiritus  Sancti  contra  Graecos  Lib.  c.  I  (Migne  CLVIII  281). 
....  Haec  itaque  sola  causa  pluralitatis  in  Deo,  ut  pater,  filius 
et  spiritus  sanctus  dici  non  possint  de  invicem,  sed  alii  sint  ab 
invicem,  quia  praedictis  duobus  modis  est  Deus  de  Deo.  Quod 
totum  dici  potest  relatio:  nam,  quoniam  flius  existit  de  Deo 
nascendo  et  Spiritus  sanctus  procedendo,  ipsa  diversitate  nati- 
vitatis  et  processionis  referuntur  ad  invicem,  ut  diversi  et  alii 
ab  invicem.  Et  quando  substantia  habet  esse  de  substantia,  duae 
fiunt  ibi  relationes  insociabiles,  si  secundum  illas  nomina  po- 
nantur  substantiae :  cum  enim  homo  est,  gignendo  de  homine 
dicitur  homo,  de  quo  est  homo,  pater,  et  homo,  qui  est  de 
homine,  filius. 


CAl\  VII. 


DE  ENTE  PREDICAMENTALI. 


73 


torum,  que  idem  sentenciant.  Unde  Anselmus  de  In- 
carnacione  verbi  capitulo  primo:  „Cuius  mens  obscura 
est  ad  videndum  inter  equum  et  colorem  eius,  quo- 
modo  discernet  inter  unum  Deum  et  plures  rclaciones 
5eius?"  Et,  ut  breviter  dicam,  non  memini  me  legisse 
aliquem  doctorem  in  ista  materia,  quin  distingwat 
inter  relacionem  et  essenciam  in  divinis,  quamvis  dicant 
concorditer,  quod  relacio  ista  non  sit  realis  per  se  in 
genere,  sed  relacio  racionis.  Unde  sanctus  Thomas  prima 

roparte  Summe  conclusione  40%  postquam  arguerit  rela- 
ciones  distingwi  a  persona,  eo  quod  multe  sunt  rela- 
ciones  in  eadem  persona,  sic  respondet:  „Dicendum, 
quod  persona  et  proprietas  idem  sunt  in  re,  dirrerunt 
tamen  secundum  racionem*';  Lynconiensis  in  libro  suo 

irde  Libero  Arbitrio  dicit:  Non  est  inconsequens,  ymo 
necessarium  multas  esse  relaciones  eternas  in  Deo  et 
ipsas  non  esse  idem  cum  Deo;  et  hoc  wlt  Augustinus 
expresse  et  exempliricat  de  multis  veritatibus,  quas  vocant 
relaciones;  relacio,  inquit,  non  habet  essenciam  aliam 

20  ab  essencia  suarum  extremitatum,  sicut  patet  cognos- 
centi  naturam  relacionum.  Ideo,  ut  vere  distingwit,  potest 
relacio  uno  modo  dici  illa  essencia,  supra  qua  fundatur, 
vel  alio  modo  ipsa  ordinacio  unius  ad  aliquid,  et  tunc 

9.  Cod. :  argueit. 

1.  Cf.  Anselmi  Cantuariensis  Lib.  De  Fide  Trinitatis  et  De 
Incarnatione  Verbi,  cap.  II  (non  1)  {Migne  CLVIII  265). 
o.  Cf.  Sancti  Thomae  Aquinatis  Summae  Theologiae,  p.  I, 
Q.  40,  Art.  I,  1 — 2  (in  editiune:  S.  Th.  A.  opera  omnia  iussu 
itnpensaque  Leonis  XIII  edita.  Romae  1888  ss.,  fol.  Tom.  IV, 
p.  411).  Quaecumque  enim  sunt  idem,  multiplicato  uno  eorum, 
multiplicatur  et  aliud.  Sed  contingit  in  una  persona  esse  plures 
relationes,  sicut  in  persona  patris  est  paternitas  et  communis 
spiratio:  et  iterum  unam  relationem  in  duabus  personis  esse, 
sicut  communis  spiratio  est  in  patre  et  filio.  Ergo  rclatio  non 
est  idem,  quod  persona  ....  Ad  primum  ergo  dicendum,  quod 
persona  et  proprietas  .  .  .  .  et  qusq.  14.  Linconiensis  De  Libero 
Arbitrio.  Cf.  quae  de  hoc  libello  docet  Josephus  Velten  in  opu- 
sculo,  cui  inscriptum  est,  Robert  Grosseteste,  Bischof  von  Lincoln. 
Ein  Beitrag  ^ur  Kirchen-  und  Culturgeschichte  des  drei\ehnten 
Jahrhunderts  (Freiburg  im  Breisgau  1887),  8",  p.  74:  Die 
sonstigen  philosophischen  Werke  Grosseteste's  sind  selbstd>idige 
Untersuchungen  iiber  die  Fragen,  wie  B.  die  Freiheit  des 
Willens,  oder  uber  die  Seelenkrafte  oder  iiber  die  Ursachen  .  . .  . 
et  in  nota  quae  correspondei :  Manche  dieser  Werke  finden  sich 
in  dem  seltenen  Buche:  Opuscula  varia  philosophica.Venetiis  157 4 . 
fol.  Quae  editio  mihi  praesto  non  erat. 


74 


JOHANNIS  WICI.IK 


CAP.  VTI. 


If  thesc 
relations  are  to 

be  identified 
with  the  divine 
essence  it  mnst 
be  in  a  special 

sense. 
I.  Such  relations 
are  not  properly 
anythmg,  so 

cannot  be 
another  thing 
than  the  Divine 
nature, 
II.  by  causal 
predication, 
since  the 
relation  rests 
upon  the 
essence. 


Formally  the 
relation  is 

distinct  from 
its  subject. 


nec  est  essencia,  nec  aliud  ab  ista  essencia,  quia 
secundum  Augustinum  relacio  non  est  quid,  sed  quo 
vel  ad  aliquid.  Si  ergo  in  divinis  relaciones  eterne  et 
absolute  necessarie  distingwantur  a  persona  et  essencia, 
multo  magis  alie  relaciones  quecumque.  Levis  ergo  5 
swasio,  si  relacio  in  divinis  distingwatur  ab  essencia  et 
substancia. 

Et  si  allegentur  doctores  ponentes  relaciones  tales  non 
esse  aliud  quara  divinam  essenciam,  dicitur,  quod  hoc 
potest  dupliciter  intelligi.  iq 

Primo,  quod  relaciones  tales  non  sunt.  propric  quid, 
sed  ad  aliquid  vel  res  racionis,  non  tamen  dependentes 
ab  intellectu  humano,  ut  quidam  fingunt.  Quando  ergo 
dicitur,  quod  relaciones  tales  non  sunt  aliud  quam  Deus, 
hoc  potest  sane  intelligi,  quia  non  sic  sunt  aliquid.  i5 

Secundo  modo  possunt   talia  dicta   intelligi  equivo- 
cando  in  predicacione  formali  et  predicacione  secundum 
causam.    Quandocuuique    enim    autores    dicunt,  quod 
relaciones  distingwuntur  ab  essencia,  intelligunt  in  predi- 
cacione  formali,  et  quando  dicunt,  quod  sunt  essencia,  20 
respondendo  querentibus,  quid  est  talis  relacio,  rimantur 
profundius    condicionem   relacionis,    et   non  inveniunt 
proprie  quid,  antequam  veniant  ad  essenciam  fundantem 
relacionem ;  ideo  dicunt  quod  relacio  est  essencia,  intel- 
ligcndo  predicacionem  causalem,  et  non  formalem  in-  23 
dubie,    et  talis   equivocacionis   ignorancia  fecit   me  et  F. 
forte  alios  parvipendere  scripta  doctorum,  putando  quod  | 
contradicunt  sibi   ipsis,   ponendo    quod   paternitas  est 
essencia  divina,  et  nunc  ponendo  quod  eadem  essencia 
distingwitur.  3o 

Nemo  enim  potest  loqui  in  ista  materia,  ut  oportet, 
nisi  ponendo  distinccionem  formalem  relacionis  a  suo 
subiecto.  Unde  illi,  qui  negant  talem  distinccionem 
adhuc  concedunt,  quod  illi  termini:  pater,  filius  ct 
spiritus  sanctus  connotant  relacionem,  et  non  sunt  ter-  35 
mini  substanciales.  Dicunt  eciam  quod  pater,  non  ut 
pater  vel  sub  racione  qua  pater,  est  aliquid,  ct  sic  de 
quotlibet  similibus  ceteris  sentenciis  sanctorum.  Nec 
mirum  de  tali  cquivocacione,  quia  relacio  propter  par- 
vitatem  sue  entitatis  vix  sufricit  terminarc  aciem  mentis,  40 


23.  Cod.:  veiant  (sic). 


2.  August.  Cf.  supra,  pag.  72. 


CAP.  VII. 


DE  ENTE  PREDIGAMENTALI. 


ne  ulterius  penetret  ad  esscnciam.  Ideo,  ut  dicit  Avi- 
cenna,  est  difticilis  noscibilitas,  et  negatuf  a  multis 
propter  debilitatem  sui  esse;  sicut  alia  ignorantur  a 
cardinalibus  propter  excellenciam  sui  esse.  Sic  enim 
5  visus  corporalis  non  sufhcit  perspicere  medium  dyaphanum 
propter  paucitatem  luminis,  sed  penetrat  usque  ad  soli- 
dum  aliquid,  quod  terminatur,  et  excellens  visibile  propter 
multitudinem  forme  visibilis  cum  difficultate  perspicit; 
quandocumque  ergo  dicitur  relacionem  talem  vel  racio- 

ionem  formaliter  distingwi,  oportet  intellectum  referre 
principaliter  ad  habitudinem,  et  secundarie  quiescere 
in  substrata  essencia  modo  quodammodo  tali,  quali 
intelliguntur  universalia  intelleccione  simplici;  et  quando- 
cumque  intelliguntur  principaliter  essencie  et  secundarie 

1 5  habitudines  secundum  talem  formacionem  conceptus  con- 
cedendum  est  quamlibet  talem  relacionem  esse  essen- 
ciam,  nec  est  secundum  tales  sensus  equivocos  contra- 
diccio.  Et  patet,  quod  non  solum  causaliter,  sed  essen- 
cialiter  sunt  idem  relacio  racionis  et  suum  fundamentum, 

20  et  patet,  quomodo  aliqua  distingwitur  secundum  racio- 
nem,  ut  communius  et  minus  commune,  alia  autem, 
ut  raciones,  que  non  sunt  per  se  in  genere  in  eadem 
essencia  fundate,  et  alia,  ut  essencia  et  sua  racio  extra 
genus.   Relacio  autem  per  se  in  genere  potest  realiter 

25  distingwi  a  suo  subiecto,  cum  habeat  essenciam  distinc- 
tam  et  quiditatem  extense  loquendo,  ut  Lynconiensis. 

24.  potcst  scripsi;  cod. :  po2  =  ponitur. 

1.  Respexisse  videtur  Wiclif  Avicennae:  „Metaphysica  sive 
eius  prima  philosophia"  in  cuius  libelli  tract.  III,  cap.  10,  cui 
inscriptum  est  ,,ad  aliquid"  leguntur  haec  {Ed.  Venetiis,  per 
Bernardinum  Venetum  149n,  fol.  [134]):  ....  Cum  autem  in- 
tellexeris  hoc  in  eis,  quae  exemplificavimus  tibi,  similiter  scias 
dispositionem  ceterorum  relativorum,  in  quibus  non  est  diversitas. 
Non  autem  advenit  dubitatio  pene  in  hoc  loco,  nisi  quia  uni  ex 
fratribus  est  dispositio  respectu  alterius,  et  alter  etiam  habet 
dispositionem  respectu  primi,  et  utraeque  dispositiones  siuit 
eiusdem  speciei  sensibiliter,  et  putaverunt  eas  esse  unum  sin- 
gulare.  Non  est  autem  sic  ....  Similiter  est  contactus  in  co>i- 
tactis  ....  igitur  nullo  modo  putes,  quod  unum  accidens  sit 
in  duobus  subiectis,  ita  ut  excuseris  ob  hoc,  quod  ponas  ac- 
cidenti  nomen  ambiguum,  sicut  fecerunt  homines  debilis  cog- 
nitionis.  26.  Cf.  pag.  39  ubi  totam  Roberti  Linconiensis 

de  hac  re  sententiam  expressimus. 


CAPUT  OCTAVUM. 


Difficulty  of        Gontra   dicta    de    relacionibus    arguitur,    quod  non 

defining 
relation 


defining      distingwitur  a  substancia  et  a  signo;  primo  per  hoc, 


quod  descripcio  relacionum  data  ab  Aristotele  cum  aliis 
proprietatibus  videtur  solum  signis  competere,  scilicet  5 
dici  sub  habitudine  casus,  dici  ad  convertenciam,  esse 
contraria,  suscipere  magis  aut  minus;  nulli  enim  rei 
preterquam  substancie  possunt  talia  competere. 
A.ristotie's         Ideo  videtur  ipsum  exponendum  de  signis.   Pro  isto 
defilciear  n<>t  ^icitur,  quod  Aristoteles  more  philosophorum  onerancia  10 
verba  sua  sensu  multiplici  simul  cum  quodam  involucro 
tradidit  nobis  noticiam  de  signis,  sed  principalius  de 
signatis.  Nec  mirum,  quia  omnes  viantes  propter  invo- 
lucionem  in  sensibus  simul  inspiciunt  signum  et  sig- 
natum,  et  maior  pars  hominum  solum  signando,  noni3 
dirigendo  mentis  aciem  specialiter  ad  signatum.  Dicitur 
ergo,  quo  Aristoteles,  loquens  vel  in  loyca  vel  in  meta- 
phisica  de  relacione  vel  alio  genere  principaii  loquitur 
principaliter  de  signatis  ex  parte  rei. 
!Ens'  and  lKcs'      Quod  ut   ostcndatur  conveniencius,   suppono  propter  20 

I  he  latter     laborem   in  equivocis  ct  altercacionibus  nominum  evi- 

sometimes  used  " 

for  the  former.  tandum,  quod  sicut  hoc  nomen  "cns"  est  commune  ad 
Examples  trom   •  ,  ,•,    ,  •         .  u 

scripture.     signandum  quamhbet  veritatem,  sic  et  hoc  nomen  "res  ; 

patct   ex  modo   loquendi  scripture    quo  ad  secundam 

partem,  que  minus  evidet  ex  hoc,  quod  scriptura  vocat  25 

tale  ens  rem,  quod  maxime  elongatur  a  racione  absoluti 

et  raro  vocat  absolutum  ut  substanciam,  |  quantitatem  F. 

vcl  qualitatem  rem  aliquam ;  quod  ideo  forte  est,  quia 

habet  nomina  specialia,  quibus  ipsas  exprimet.  Scribitur 

enim  Genesis  34to,  quod  Sichem  rem  fedam  esset  ope-  3o 

ratus  violando  Dynam  stupro,   quod  textus  vocat  rem 


5  —  7.  scilicet  dici  —  magis  et  minus.  Relegamur  ad  expo- 
siiiones  Aristotelis  in  Cate*or.  Cap.  V  [VII]  (kd.  Par.  I  9  -  11). 
3o.  Gen.  34,  7. 


CAP.  VBEt         DE  ENTE  PREDIC  AMENT  ALI. 


77 


illicitam;  et  infra  3y°:  „Pater  rem  tacitus  considerabat", 
seilicet,  quod  Joseph  sic  sompniavit,  et  38°:  „percussit 
eum  dominus  eo,  quod  rem  detestabilem  faceret",  que 
res  fuit  efTusio  seminis  in  terra,  et  440  (dic  Laban, 
5  quia  terra  effugit  Jacob  cum  suis):  „pessimam  rem  fecis- 
tis."  Et  Num.  ii°  dicitur,  quod  Moysi  intoleranda 
res  visa  est,  scilicet,  quod  populus  sic  remurmuravit 
contra  dominum  pro  esu  Man,  et  primo  Regum  2°  :  71Quare 
facitis   res  huiusmodi,   quas  ego  audio,    res  pessimas, 

10  ab  omni  populo?"  Iste  autem  res  erant  concubitus  cum 
mulieribus  ad  hostia  thabernaculi  et  rapine.  Et  infra 
240:  „Propicius  sit  michi  dominus,  ne  faciam  hanc  rem 
domino  meo,  christo  domini,  ut  mittam  manum  meam 
in  eum."  Et  secundo  Regum   11:   ^Non  te  frangat  ista 

i5res,"  scilicet,  quod  pars  exercitus  est  mortua;  et  tercio 
Regum  24:  ^hanc  rem  facere  non  possum",  scilicet  darc 
Renadad  uxores  et  liberos,  et  40  Regum  2°:  ^Rem  diffi- 
cilem  postulasti,"  scilicet,  quod  spiritus  duplus  lieret  in 
te.    Et  ad  Hebr.  6°  vocat  Apostolus  pollicitacionem  et 

20  iusiurandum   Dei   ^duas  rcs  immobiles",    et   ita,    sicut      "Res"  is 

in    maiori   parte  scriptura    demonstrat    pronomine   per fo^relatio^and 

se  posito  tales,   que  non  possunt  esse  substancie,   sic  0,her  tact,s  thal 
.  1  •  .7    •      1  •  •  are  outside  tlie 

m  maiori  parte  hoc  nomine  "res     mtelligit    respectus      genus  ot" 

vel   alias   veritates   extra   genus    substancie,    qualitatis  quaatSy^or 

25  vel  quantitatis.    Conformemus  ergo  nos  modo  loquendi  qnality. 

scripture,  habentis  subtilissimum  et  propriissimum  modum 

loquendi,   specialiter,   cum   nomen  sit  vox  signiiicativa 

ad  placitum  et  non  subsit  racio  negandi  positum  vel 

peticionem,  qua  talis  imposicio  petitur  gracia  argumenti. 

3o     Qua  peticione  admissa  probatur,  quod  cst  dare  rela-  There  is  then 

ciones  reales  ex  parte  rei  preter  signa  vel  aliqua  abso-    a  "tjjngs  °f 

independent  of 
their  names. 

(5.  Cod.:  intolerando.       8.  Cod. :  pro  csau  |  man  |  (sic).       17.  Cod.: 
Benadab.      22.  tales]  cod. :  tles,  vox  corrupta. 

1.   Gen.  37,  11.         2.  Gen.  38,  10.         4.  Gen.  44,  5. 
6.   Num.  11,  10.  8.   /.  Reg.  2,  23  huiuscemodi  Vulg. 

12.  /.  Reg.  24,  7.  14.  //.  Reg.  11,  25.  16.  ///.  Reg. 

20,  9.  17.  IV.  Reg.  2,  10.  iq.  Hebr.  6,  18.  32.  Cf.  Arist. 
Cat.  V  [VII]  8  (Ed.  Par.  I  10,  3).  Tlavxa  8e  xa  rtQog  tl  TtQog 
uvxtGXQScpovxa  XsysxaL,  otov  6  dovlog  dsGTtoxov  dovkog  Xsysxat, 
xcd  6  d&G7ioT)]g  dovXov  dsG7tox)]g-  xa\  to  diniaGiov  7]UtGsog 
StTt/MGlOV,  XCU  TO  ij^LLGV  §L7tlaGLOV  ijuLGV  ....  'SlGuvrcog  ds 
xul  STtl  tcov  ulloav,  TtXiqv  vjjj  7iTcoG£t    svlots  6loigsl  xutu  t)]v 

Xs^lV,     010  V     7]     S71GT)]U)]     STtlGTYjTOV     IsySTUL     S7tLGT)j(.l)],     XCU  TO 

S71igty]tov  STttGTiju)]  stiigt)]t6v,  xul  )]  utod-rjGtg  aiG&rjTOv  atedlj- 
Gtg,  xctl  To  atGd-rjTov  utG&ijGPi  aiGxrrjxov. 


78 


JOHANNIS  WICLIF 


CAP.  VIII. 


The  Aristoielian  luta,  et  primo  deducendo  ad  inconveniens,  si  Aristoteles 
^every^case-1  intellexit   omnes  terminos    ad  invicern  sub  habitudine 
connexion     casus  esse  relativos  terminos.   Nam  tunc  tales  termini 

mvolves  a  .  .  ...... 

relation  is  too  substancia  et  accidens  essent  termini  relativi,  sicut  et 


wide. 


omnes  istis  inferiores,  et  sic  substancia  ut  substancia  5 
dicetur  ad  aliquid,  et  omne  accidens  foret  in  predica- 
mento  relacionis.  Sequitur  enim,  si  aliquid  est  accidens, 
ipsum  est  substancie  subiecte  accidens,  et  si  aliquid  est 
substancia,  ipsum  est  accidentis  substancia,  et  sic  de 
aliis  generibus  accidencium;  ut,  si  aliquid  est  quantitas  10 
vel  qualitas,  tunc  ipsum  est  subiecti  quanti  vel  qualis 
quantitas  vel  qualitas,  et  magis  evidenter  sequitur  hoc 
de  aliis  generibus  accidencium ;  et  ita,  si  aliquid  est 
materia  et  forma,  tunc  ipsum  est  materiati  aut  formati 
materia  vel  forma.  Ymo,  si  aliqua  sit  essencia,  ipsum  i5 
est  existentis  essencia  et  econtra,  et  sic  discurrendo  per 
genera  et  species;  ut,  si  aliquid  sit  homo,  ipsum  est 
humanitate  homo,  et  si  aliqua  sit  humanitas,  ipsa  est 
hominis  humanitas,  et  sic  de  quiditatibus  absolutissimis 
substancie.  20 


5.  Cod. :  substancia  ii  dicetur.  20.  Folii  2oj'  pars  ultima  et  totum 
fol.  20  8  scriptura  vacat. 


CAPUT  NONUM. 


20.S'     Rcstat  post  tractatum  de  rclacionc  tractarc  de  ac-   Definition  of 
cionc  eo,  quod  genus  accionis  immediate  sequitur  cx  actlon- 
genere  relacionis,  cum  non  stat  plenum  genus  relacio- 
5  nis  poni  in  universitate  creata,  nisi  scquatur  accio. 

Primo  tamen  detegenda  est  equivocacio  signo  termi-      It  is  an 

_  ,  i         1       ,  accidental 

norum.   Est  enim  agere  vel  accio   analoyce  vel  com-  form 
munissimc  accepta  id  quo  aliquod  ens  formaliter  agit. 
Sed  accio   formaliter  dicta,   ut   est   genus,    est  forma 

io  accidentalis,  secundum  quam  substancia  est  agens 
formaliter  in  suum  passum.  Per  primum  excluditur 
forma  substancialis  et  instrumentum  substanciale.  Et 
per  secundum  excluditur  qualitas,  ut  potencia  naturalis, 
vet  qualitas  sensibilis,  et  relacio,  ut  proporcio  vel  appli- 

i5cacio  et  quecumque  forma  disponens  substanciam  ad 
agendum;  sicut  enim  nullum  trium  priorum  est  forma 
accidentalis,  sic  nullum  istorum  trium  generum  est,  quo 
formaliter  substancia  denotatur  agere.  Et  per  tercium 
excluduntur  actus  immanentes,  a  quibus  non  paciuntur 

20  sua  subiecta  ut  huiusmodi.  Unde  philosophi  univo- 
cantes  in  agere,  quod  dicat  disposicionem  accidentalem 
per  se  substancie,  et  intclligentes  istum  terminum  secun- 
dum,  ut  connotant  circumstanciam  cause  formalis,  brevius 
loquuntur,  scd  ad  eundem  sensum,  quod  accio  est,  secun- 

25  dum  quam  substancia  dicitur  agere  in  subiectum ;  et 
quia  in  homine  est  omne  genus  substancic  sicut  ct 
accionis.  Ideo  Autor  Sex  Principiorum  conformiter 
ad   Aristotelem,   describentem    qualitatem,   dicit,  quod 

24.  Cod. :  loquitur. 

27.  Cf.  Gilberti  Porretani  Sex  Principiorum  Lib.,  cap.  init. 
(Fd.  Aristot.  Venet.  I  32).  Arist.  Cat.  VI  [VIII]  (Ed.  Par.  I  13, 
7  sq.).  TJoLoxrjra  Ss  Xsyco,  xad-'  rjv  icoioi  nvsg  rivai  Xkyovxtti. 


8o 


JOHANNIS  WICLIF 


CAP.  IX. 


accio  est,  secundum  quam  in  id,  quad  subicitur,  agere 
dicimur. 

Three  Ex  ista  descripcione  patent  tria.  Primum,  quod  accio 

conclusions :     ~.       .    .  .  i 

I.  God's  action  Dei  ad  rntra  vel  ad  extra  non  est  per  se  m  genere 
not  corrle  under  acci°nis-  Patet  ex  hoc,  quod  omne  accidens  per  se  in 
the  genus  genere  rcquirit  suum  subiectum  per  se  in  genere.  Sed 
hoc  non  potest  Deo  competere,  ergo  nulla  accio  Dei 
est  per  se  in  genere.  Ideo  omnis  accio  Dei  ad  intra 
vel  ad  extra  est  pura  relacio  racionis,  cum  in  Deo  non 
sit  aliquid  preter  essenciam,  et  in  acto  dicit  ordinatam 
accionem  passivam,  qua  posita  claudit  contradiccionem 
accionem  activam  Dei  non  poni.  Verumtamcn  accio 
passiva  propria  correspondct  agencie  Oci  vel  apcius 
causancie  vel  movencie  Dei;  transsumptive  enim  et 
equivoce  dicitur  Deus  agere  ad  extra  cum  illa  agencia 
est  relacio  racionis,  et  omnis  proprie  dicta  agencia 
dicit  substanciam,  apponentem  nisum  ab  extrinseco  limi- 
tantem,  ut  finis  efliciens  accioncm.  Unde  omnc  proprie 
agens  apponit  vim  impedibilem  et  fortificabilem  ex  appli- 
cacione  vel  unione  ad  paucorum  occupacionem,  quod 
alienum  est  a  Deo,  cum  ipse  non  apponit  vim  fatiga- 
bilem  vel  impedibilem,  sed  suum  agerc,  si  ponitur,  non 
potest,  nisi  ipsum  et  positive  vel  ordinative  actum  sic, 
quod  Deus  non  posset  de  potencia  sua  absoluta  suspen- 
dere  accionem  suam  illis  positis,  sicut  potest  suspendere 
accionem  cause  secunde  posita  quacumque  applicacione 
et  disposicione  absoluta  in  passo.  Ideo  patet  ex  dictis 
de  relacione,  quod  agencia  Dei  ad  extra  est  de  genere 
relacionis  non  per  se  in  illo  genere,  sed  per  reduccio- 
nem,  cum  sit  relacio  racionis,  et  ista  conclusio  est 
michi  valde  notabilis,  quod,  sicut  Deus  est  extra  genus 
substancie,  sic  omne  sibi  formaliter  incxistens  est  extra 
genus  quodlibct. 

Every  action  is  Secundo  patet,  quod  non  alia  est  accio  forme  sub- 
the^substantial  stancialis  vel  accidentis,  |  quoniam  accio  tocius  suppositi 
Uie^accf/ent  et  Per  consetluens  nec  corpus  nec  anima  agit  aliquid, 
nisi  accione  tocius  compositi.  Patet  ex  hoc,  quod  omnis 
accio  est  agere  substancie,  sed  nulla  forma  accidentalis 
est  substancia;  quelibet  autem  forma  substancialis  est 
eadem  substancia,  que  suum  subiectum,  nullique  forme 
substanciali  vel  suo  subiecto  debetur,  ut  sic  accio  vel 


i5.  Cod.:  i*  relo  agencia.      33.  Cod.x  quotlibet. 


CAP.  IX 


DF  ENTE  PRETMCAMENTAU. 


81 


passio,  generacio  vel  corrupcio,  ut  patet  primo  et.  70 

Metaphisice  ergo  etc. 

Quando  ergo  dicimus,  quod  qualitates  active  aut 
forme  vel  corpora  animalium  agunt  acciones  extrin- 
5  secas,  intelligimus,  quod  subiecta,  ut  sic  disposita,  agunt 
huiusmodi  acciones;  cum  enim  caliditas  vel  calor  sit 
subiectum  esse  calidum,  idem  in  sentencia  est  dicere 
caliditatem  agere,  et  subiectum  ut  calidum,  agere.  Si 
tamen  caliditas  esset  res  potens  per  se  existere,  indubie 

ioprius,  immediacius  et  proprius  calefaceret,  quam  subiec- 
tum,  sicut  ferrum  ignitum  secundum  quamlibet  eius 
partem  sensibilem  prius  calefacit,  quam  totum  ferrum, 
quod  habet  partem  illam,  et  partem  frigidam,  ociantem 
acalefaccionc.  Nam  quandocumque  aliquid  agit  per  aliud 

i5  acusaliter,  cui  alii  potest  per  se  illa  agencia  competere, 
prius  et  proprius  sibi  competit,  quam  alteri  agente 
causaliter  per  ipsum,  ut  patet  primo  Posteriorum  2° 

1.  Post  Metaphisice  lacuna  5—6  litterarum  in  codice.      17.  Post  dicitur 
lacuna  8—1O  litterarum  in  cod. 

2.  Aristot.  Met.  I  9,  4  (Ed.  Paris  II  482,  29  ss.)  .  .  xcci  yccQ  to 

VOrjfltt  SV,  OV  flOVOV  718QL  Tttg  OVGLttg  ScXXtt  Xtti  XttTtt  TOJV  ccXXcov 
OVGLCpV  SGTL'  Xtti  SllLGTfjfittl  OV  flOVOV  Trjg  OVGLttg  ftfftV,  ClXXtt  XttL 
8TSQ60V  .  .  .  'KCCTtt  Sh   TO   CCVttyXttLOV  XCCt    Tttg  So^ttg  Tttg  TtSQi  CCVTCOV, 

sl  sgtl  usQ-sxtcc  Tcc  sidfj  Tcov  ovglcov  ttVttyxcclov  ISsccg  sivccL  uovov 

OV    yttQ    XCCTtt    GVufisprjXOg    USTSXOVTCCL,    CCXICC    8sl    TCCVTfl  SXttGTOV 

usts%slv  fj  fiij  xccd1'  vnoxsLfisvov  XsysTccL'   Isyco  8'  olov,   sl  tl 

ttVT08L7tXttGL0V    fLSTS%SLy     TOVTO     Xtti     ttidLOV     flSTS^SL    ttXXtt  XttTtt 

GVfifisfiyxog,  GVfi^s§tjxs  yccQ  tco  dLTtXccGLco  ttTdCqt  sivccL'  &gt  Zgtccl 

OVGLttg  Ttt   SlStj  TCCVTtt  8s  SVTttV&tt  TS  OVGLttV  GijflttLVSL  XCCXSL'  .  .  . 

atque  rationern  habuisse  sententiae  Commentatoris,  qui  verba 
prolata  hunc  in  modum  illustrat  (comm.  3o,  ed.  Ven.  VIII,  f.  10): 
.  .  .  praedicatio  enim  eorum  de  illis,  quae  sunt  sub  eis,  non  est 
accidentaliter,  sicut  praedicatio  accidentium  de  substantiis,  et 
accidentium  de  se  ad  invicem  .  .  .  .  et  propter  hoc,  quod  sunt 
necessariae,  oportet,  ut  sint  cum  eis,  de  quibus  praedi- 
cantur  eaedem  in  actu.  Deinde  dedit  causam  in  hoc,  et 
dicit  quia  determinatio  eorum  non  est  per  accidens 
quia  determinatio  subiectoritm  ab  universali,  non  est  sicut 
determinatio,  quae  est  in  praedicatione  accidentium  de  sub- 

stantiis  sed  necesse  est,   ut  quodlibet  praedi- 

cabilium  formarum  sit  determinans  es  sentiam  sui 
subiecti  esentialiter,  cum  non  praedicetur  de  eo 
sicttt  accidens  de  suo  subiecto.  —  Similem  prodit  sen- 
tentiam  Aristot.  Met.  VI  (in  edd.  antiquis  VII),  cap.  5,  4  (Ed. 
Par.  II  542,  12  ss.):  8rjXov  tolvov,  otl  fiovrjg  Tfjg  ovGtccg  sgtlv  6 
OQtGftog-  sl  yccQ  xcci  tlov  ccXXcov  xccTijyoQitov,  ccvccyxr]  sx  tzqog&s- 
Gscog  sivcct  x.  t.  X. 


6 


82 


JOHANNIS  WICLIF 


CAW  IX. 


dicitur  ;    semper    enim,    propter    quod  est 

unumquodque,  illud  magis  est;  forma.  autem  acciden- 

talis  non  plus  potest  agere  per  se,  quam  universalis  in 

exemplari,  nec  membrum  hominis  potest  ambulare  vel 

loqui,  et  sic  de  ceteris  accionibus  intelligo  appropriatis:  5 

forma  autem  substancialis,  cum  sit  eadem  essencia,  que 

compositum,  si   agit,  eadem  essencia  agit  que  compo- 

situm.  Philosophus  tamen  non  dat  partibus  qualitativis 

agenciam,  ut  primo  de  Anima  dicit,  quod  non  differt 

ponere  animam    intelligere   et    dicere   ipsam   edificare  10 

vel  texere,    et  de  ipsa  foret   maxime  verisimile,  quod 

taliter  ageret  inter  omnes  partes  qualitativas  compositi. 

Agencie  igitur-  variantur  ad  variacionem  per  se  agen- 

cium  sive  sint  partes  quantitative  sive  integra,  et  non 

ad  variaciones  formarum,  quibus  agitur,  nisi  forte  forme  i5 

varient  agenciam. 

The  word         Tcrcio  patet,   quod,  sicut  nomina  quatuor  priorum 

to^include  morc  generum  dicuntur  analoyce  de  suis  signatis,  sequitur, 

than  properly  quod  nomen  generis  accionis,   et  per  conscquens  non 
belongs  to  the  M  &  '    .      F  .  .  M  . 

concept  action.  secundum  lllum  analogum  ambitum  sit  genus.  Dicitur2o 

cnim  dc  accione  Dei  adintra,    et  de  qualibct  accione 

naturc  create,  quam  producit  secundam  rem  suc  trini- 

tatis,  et  certum  cst,  quod  nulla  talis  accio  est  per  se 

in  genere  accionis,  cum  nulla  talis  sit  accidens  sub- 

stancie.  Verumtamen  sicut  Deus  est  principium  primum  25 

generis  substancie,  sic  sua  agencia,  qua  producit  filium, 

cst  primum  principium  per  reduccionem  in  genere  ac- 

cionis  et  gradatim  alieagencie;  sicut  enim  claudit  contra- 

diccionem  Deum  agere  aliquid  ad  extra,  nisi  prius  natura- 

Hter  agat  ad  intra  producendo  verbum,  quo  facit  opus  3o 

ad  cxtra,  et  preter  omnes  istas  acciones,  quibus  accio 

cst  analoyce  communis,  est  dare  accionem  accidentalcm 

i.  Post  dicitur  lacuna  8  fcrc  litierarum  in  cod.        4.  eb'ari  cnd. 

1  zr  » 

3o,  3i.  Cod.:  opus  ad  extra  nisi  pus  na  agat  ad  int  z  pt\ 

1.  Cf.  Arist.  Anal.  Poster.  Lib.  I  2,  i5  (Ed.  Par.  1 123,  13  ss.): 
'Ensi  6s  8sl  nLGrsvsLV  rs  xal  sldsvcci  rb  nQayfia  rco  roLovrov  sjslv 
avXXoyt,G(idv  ov  xccXofifisv  dnofisi&v,  son  d'  ovrog  rcb  rdd'  zivai  s| 
cov  u  Gv/loyvGuog,  dvdyxrj  {irj  fiovov  nQoyLvcooxsLV  rd  nQcora,  rj 
ndvra  yj  svia,  dlld  xai  (idllov  dsi  yaQ  oV  o  vnaQ%s.L  sxaGrov, 
sxslvo  udlXov  vnaQ^si'  olov  oV  o  cpLlovfisv,  sxslvo  cpilov 
[idUov.  '  9.  Cf.  Arist.  dc  Anima  I  4,  1  2  (Ed.  Par.  III 439,  49  ss.J  : 
Tb  $8  Isytiv  OQyi^sG&aL  rrjv  ipv%rjv  bfiOLOv  xav  si  rxq  IsyoL  rijv 
\pv%ijv  vcpaivsLV  rj  oixoOofislv  psXriov  yaQ  LGcog  fiij  IsysLv  rijv 
tyv%7jv  hXsslv  y  uavddvsiv  rj  Sl  avoslG&ai,  aXXd  rbv  dvd-oconov  rtj 
ipvxfj-  (Wiclif,  Dc  Compositione  Hominis,  ed.  nosira,  y.  14,  not.) 


CAP.  IX., 


DE  ENTE  PREDICAMENTALI. 


immanentem,  ut  sunt  intelligere  et  sentire,  que  non  est 
per  se  in  genere  accionis,  cum  non  inferunt  passionem 
subiecti,  in  quod  agunt,  sed  pocius  econtra  moventur 
aut  paciuntur  a  subiectis  huiusmodi  accionem;  ideo 
5  vocantur  actus  immanentes;  et  acciones,  inferentes  pas- 
2o<Vsiones  suorum  subiectorum  extrinsecorum,  |  vocantur 
acciones  transcendentes;  non  enim  possibile  est  crea- 
turam  quicquam  intelligere,  nisi  habeat  intellectum, 
terminans  actum  intelligendi  vel  secundum  esse  existere 

iovel  secundum  esse  intelligibile,  et  idem  vocarunt  antiqui 
ad  unum  sensum  subiectum,  in  quod  agitur.  Sicut  enim 
est  duplex  dare  subiectum  sciencie,  que  est  qualitas, 
scilicet  substanciam  sciencie,  in  qua  est  formaliter 
subiective,  et  rem  scitam,   in  qua  est  causaliter  termi- 

i5native,  cum  sciencia  sit  ad  aliquid,  sic  est  dare  duplex 
subiectum  actus  inmanentis,  scilicet  illud,  in  quo  est 
formalirer  et  inmanenter  agere,  ut  est  natura  appre- 
hendens  et  illud,  in  quo  est  obiective  causaliter,  ut 
cst  rcs  apprehensa,  et  gracia  dicere  illud  vocatur  obiec- 

2otum  actus  vel  habitus,  sed  primum  vocatur  simpliciter 
subiectum.  Verumtamen,  cum  causatur  ab  ambobus, 
potest  utrumque  vocari  subiectum. 

Nec  oportet  timere  instancias  sophisticas,  quibus 
aliqui   arguunt  chimeram   et  multa,  que  non  sunt,  in- 

25  telligi.  Alii  dicunt  omne  intelligens  moveri  ab  obiecto 
intellecto;  et  tercii,  quod  omnis  actus  immanens  est 
qualitas,  et  sic  res  absoluta,  qua  consequitur  relacio.  Ad 
primum  dicetur  libro  secundo  tractatu  primo  capitulo 
quarto,  quod  nichil  potest  intelligi,  nisi  quod  potest  esse, 

3o  ymo,  nisi  id  absolute  necessario  habet  esse  intelligibile 
in  Deo.  Quo  ad  secundum  est  equivocacio  in  termino 
isto  moveri,  sicut  Doctor  Profundus  concedit  libro  primo 
capitulo  ....  necessario,  quod  Deus  movetur  ab  esse 

10,  ii.  vocarut  fcti  antiq  cod.  33.  Post  capitulo  lacnna  2 — 3  littera- 
rum  in  cod. 

28.  Cf.  Widif,  De  Ente  sive  Summa  Intellectualium,  lib.  II, 
Tract.  1.  „De  Intellectione  Dei"  (Shirlev  l.  c,  pag.  3).  32.  Cf. 
Thomae  Bradwardini  Archiepiscopi  Cantuariensis  De  Causa  Dei 
contra  Pelagium  I  4  (Ed.  Londini,  ex  officina  Norboniana  1618, 
p.  193)  in  quo  capite:  „Quod  qualibet  creatura  movente  Deus 
ncccssario  commovet"  inscripto  respexisse  videtnr  Wiclif  verba 
cx  Averrois  commentario  De  somne  et  vigilia  deprompta 
„quod  causae  futurorum  non  sunt  determinati  esse  apud  nos, 
sed  apud  naturam  int  ellectivam,  a  qua  quaecumque 
recipit  natura  sensibilis  et  a  qua  movetur". 

6* 


«4 


JOHANNIS  WICT.IF 


CAP.  IX. 


intelligibili  intelligente,  sed  nescio,  quomodo  fundaret 

hoc  dictum,   ut  patet  posterius.    Ad  ter,cium  dicetur, 

quod  omnes  huiusmodi  actus  sunt  respectus,  licet  Doctor 

Subtilis  quodlibeto  i3°  vel  conclusione  i2a  teneat,  quod 

sunt   qualitates.   De   actibus   vero    sensuum,   quomodo  5 

distingwuntur  a  recepcionibus  spccierum,  et  si  senciens 

multiplicat  se  per  sensum,  rapiendo  species,  per  quas 

sentiret,  dicetur  posterius  cum  aliis  dubiis. 

Meanings  of  the     Satis  ergo  est  pro  presenti  exponere  significacionem 
word  action.        •  ,  ■   •  , 

Itisused:    quid    nommis    terminorum,    quomodo    accio    sumitur  10 

I.  formally     quandoque  formaliter  vel  analovce,  ut  dicit  transcen- 
II.  a n alogical  1  v,  .  ~  .      .  . 

lil.  in  its  strict  dentaliter   agere   agentis    in   subiectum  presuppositum 

sense ;  of  the     •  •  •  ,  '  . 

generai  concept. slve  ut  sie  moveatur,  sive  non ;  vel  tercio  contracte 
ad  genus  accionis,  ut  dicit  nisum  substancie  agentis  in 
passum  essencialiter  extra  ipsum.  i5 

2. Action  isused     Secundo  modo  valde  equivoce  ab  isto  dicitur  accio 

of  a  deed  which  •  •     ,  .  ,  c  ,• 

invoivespassion  ipsum  agi  ab  agente,  quod  est  passto  formahter  m  passo. 

as  weli  as  action  gjc  enmi  possunt  talia  verbalia  desinencia  in  -cio  signi- 
e.  g.  a  blow.  )  .....  & 

ncare  equivoce,  ut  descendunt  a  verbis  activis  vel  pas- 

sivis,  agere  vel  agi.  Unde  propter  istam  equivocacionem  20 

tollendam    docet  Anselmus   in   libello  suo   de  veritate 

capitulo  .8°,  quod  solum  universalia,  desinencia  in -cia, 

descendencia  a  participiis  presentis  temporis  principa- 


18,  in  -cio]  cod. :  Tcio. 

3.  Cf.  Duns  Scotus,  Quaestiones  quotlibetales  Quacst.  XIII  init 
(Ed.  Venetiis  1491  per  Bonetum  Locatellum  Bergomcnsem  f.  31'): 
Et  erat  quaestio  communis  omni  viventi  hac  vita  vel  illa,  et 
erat  ista;  Utrum  actus  cognoscendi  et  appetendi  sint  essentialifer 
absoluti,  vel  essentialiter  relativi.  Arguitur,  quod  relativi,  quia 
talis  actus  non  potest  intelligi,  nisi  cointelligendo  terminum, 
absolutum  autem  potest  intelligi  non  cointelligendo  .  .  .  Contra 
talis  actus  est  qualitas,  omnis  autem  qualitas  est 
forma  simpliciter  absoluta.  16.  Cf.  Anselmi  Cantua- 
riensis  Dialog.  de  Veritate  Lib.  cap.  VIII  (Migne  CLVIU,  47 GJ: 
Multis  enim  modis  eadem  res  suscipit  diversis  considerationibus 
contraria:  Quod  in  actione  saepe  contingit,  ut  in  percussione. 
Percussio  namque  et  agentis  et  patientis:  unde  et  actio  dici  et 
passio  potest,  quamvis,  secundum  ipsum  nomen,  actio  vel  per- 
cussio,  et  quae  similiter  dicta  a  passiva  in  activa  significatione 
dicuntur,  magis  videantur  esse  patientis  quam  agentis.  Qiiippe 
secundum  id,  quod  agit,  magis  proprie  videntur  dici  agentia 
vel  percutientia  et  secundum  id,  quod  patitur,  actio  vel  per- 
cussio.  Nam  agentia  et  percutientia  ab  agente  et  percutiente 
dicuntur  (sicut  providentia  a  providente,  et  continentia  a  conti- 
ncnte),  quae,  scilicet  agens  et  percutiens,  providens  et  continens, 
activa  sunt;  actio  vero  et  percussio  ab  acto  et  percusso,  quae 
passiva  su>it,  derivantur. 


CAP.  IX. 


DE  ENTE  PREDICAMENTALI. 


85 


liter  significant  agere  activorum,  ut  agenciam,  intelligen- 
ciam  etc. ;  alia  autem  universalia,  desinencia  in  -cio 
significant  principaliter  ipsum  pati  vel  rem  verbi  passivi; 
multa  enim  sunt  verba  grammaticaliter  activa,  que  sig- 
5  niricant  res  multum  differentes  ab  agencia,  ut  patet  de 
istis:  qualificare,  quantilicare,  referre,  tollere,  locare 
durare,  scire  possidere  etc.  Et  correspondenter  de  verbis 
grammaticaliter  passivis;  sicut  enim  verba  substantiva 
significant  rem  de  genere  substancie,  sic  cuiuscumque 

iogeneris  accidentis  res  significantur  per  verba  adiectiva, 
ut  quantificare  est  equivocum  ad  esse  vel  facere  quan- 
tum,  et  proporcionaliter  de  aliis;  modo  esse  quantum 
est  quantitas,  sicut  essc  quale  est  qualitas.  Ego  autem 
elegi  propter  certitudinem  significare  rem  verbi  activi 

i5per  infinitivum  activi  vel  verbale  descendens  a  participio 
preteriti  temporis,  terminante  in  -cia,  ut  leccio  est  legi 
lecti,  sicut  legere  est  legere  legentis. 

Tercio   accipitur  accio   pro  agente   essencialiter,   et  3.  Action  is used 
F.  2ioista  significacio  est  satis  famosa  apud  |  eos,  qui  volunt tor  ^agent.6"1131 

20  omne  accidens  respectivum  esse  subiectum,  ut  sic  com- 
paratum;  et  sic  intelligo  ego,  quandocumque  dico  agen- 
ciam  vel  alium  respectum  esse  essencialiter  subiectum 
sic  se  habens.  Nullum  enim  accidens  ponit  essenciam 
proprie  absolutam  preter  substanciam,  et  sic  intelligendi 

25  sunt  auctores,  quando  dicunt  accidencia  differencia  in 
specie  esse  idem  subiectum,  id  est  eodem  subiecto  in- 
esse,  ut  album  et  musicum. 

Quarto  modo  accipitur  accio  materialiter  pro  effecto  }■  A,f ion  is  "se(i 

r  .  r  tor  the  result  of 

vel  opere  producto  agencia  opcrantis,  ut  Commentator  action. 

3o  90  Metaphisice  commento  8°  dicit,  quod  accio  ignis  est 
calor  maximus  et  motus  eius  ad  superius;  ex  tercio 
Phisicorum  19°  accio,  que  est  actus  activi,  est  opus  et 
finis  cius.  Et  convenit  ista  signilicacio  cum  wlgari 
modo  loquendi;  volunt  enim  operarii  ostendere  opus  pro- 

35  ductum  sua  agencia,  dicendo  „iste  est  labor  meus", 
id  est  finis  aut  fructus  laboris. 


3o.  Cf  Averrois  in  Arist.  Met.  IX  comm.  sectionem  3  (non  8) 
(Ed.  Arist.  opp.  Ven.  IX,  fol.  107'):  Calidum  enim  agit  calorcm, 
et  non  agit  alterum  contrarium.  32.  Cf.  Arist.  Nat.  Ausc. 

III  3  (2),  2  (Ed.  Par.  II  275,  38  ss.J :  ....  8'  anoqiav 

loyiv.iqv  ccvayxalov  yccQ  i'acog  sivai  xiva  hvEQysiav  aXXrjV  tov 
7toi)]Tiy.ov  xai  tov  na&rjTixov  to  fisv  drj  noirjGis,  vb  dk  Tta&ijoig' 
sqyov  dh  v.ai  Tslog  tov  iihv  noiijfi-a,  tov  dh  Tta&ug. 


86  JOHANNIS  WICLIF  CAP.  ix. 

S.Aggregativeiy;     Ultimo  accipitur  agencia  aggregative  vel  ex  multis 
aSdi"tinct°     agenciis  collectis,  ut  tractus  navis  per  naultos  homines 

activities  to  a  vocatur  unus  tractus  vel  pro  aggregato  ex  rebus  diver- 
common  aim.  *  00    p  .  . 

sorum  generum,  ut  edificia  et  quotlibet  huiusmodi  ope- 

rancie  artificiales,  et  per  istas  equivocaciones  solvuntur  5 

et  intelliguntur  dicta  autorum  in  ista  materia. 

Three  Ex  istis  significacionibus  quid  nominis,  applicatis  ad 

concliisions .    reg  s}gnatas^  a  subtili  philosopho  cognitas,  possunt  tria 
per  ordinem  apparere. 

1.  Action  may      Primum  est  divisio  generis  accionis,  quomodo  quedam  10 

be  classitied  as  •  ..  1  1-  » 

corporal      est  agencia  corporalis,  et  quedam  non  corporahs.  Agen- 

incorporal  or  c[a   corporalis    est   agencia   substancie  secundum  eius 

partes   corporales,   ut   illuminancia,    calefaciencia  etc. 

Quelibet   autem   talis   est   mole  magna.   Agencia  vero 

non-corporalis  vel  spiritualis  est  agencia  substancie  indi-  i5 

visibilis  quo  ad  molem,  ut  movencia  orbis  per  spiritum. 

Alie  autem  agencie,  que  accedunt  partim  ad  condiciones 

agencie   spiritualis    et   partim   ad   condiciones  agencie 

corporalis  dicuntur  mixtim   secundum  quid,  nunc  cor- 

porales,  et  nunc  spirituales,  secundum  quotlibet  gradus,  20 

ut  illuminancia  medii  et  agencia  speciei  dicuntur  agencie 

magis  spirituales,   quam   sonancia,   odorancia  vel  alia 

evaporativa,    eo,  quod  minus  habent  de  condicionibus 

materialibus ;  sicut  et  virtutes   talium  perceptive  sunt 

plus  elevate  a  materia.  25 

A  further         Et   potest    fieri    divisio    ulterior    agencie  utriusque 

action^ma/be  membri  secundum  diversitatem  agencium  aut  secundum 

made  according  diversitatem    nroductorum    istis  agenciis,    que  producta 
to  the  causes  .  .         ...  .   * '.  * 

of  activity  or  variantur  ex  variacione  disposicionis  passi,  aut  ex  varia- 
its  rcsults.  cjone  moji  agendi,  sicut  sunt  agencie  pellendi,  trahendi,  3o 
et  circumducendi,  et  sic  non  solum  ex  variacione  pro- 
ducti  variatur  agencia,  quia  non  refert  quo  ad  altera- 
eionem  sive  agens  incorporeum  sive  agens  corporeum 
celesti  sive  sublunare  alteret,  ut  patet  de  calefaccione 
hominis  ex  passione  animi,  ex  sole  et  ex  igne.  Cale-  3b 
facencie  vero  multum  ditferunt. 

Agenciarum  vero  quedam  est  mere  naturalis,  ut  cale- 
facencia  ignis,  quedam  autem  libera,  ut  multiplicacio 
spiritus.  Et  utrumque  membrum  capit  subdivisionem 
secundum  variacionem  principiorum  agendi,  sicut  facile  40 
est  naturali  philosopho  elicere.  Sic  ergo  quedam  est 
agencia  ad  substanciam,  et  quedam  ad  accidens;  et,  si 


4.  huiusmodi]  cod.:  lmio  (—  liuius).      34.  alteret]  cod. ;  alt°3. 


CAP.  IX. 


DE  ENTE  PREDICAMENTALI. 


87 


ad  accidens,  vel  ad  quantitatem  vel  ad  qualitatem.  Si 
ad  qualitatem,  vel  ad  magnitudinem  passi  vel  ad  loca- 
cionem  passi,  et  sic  usque  ad  speciem  sensitivam  in 
quocumque  membro,  ut  patet  de  speciebus  motus. 
5  Inlinitas  autem  ditferencias  accidentales  suscipit  genus 
accionis,  sicut  quotlibet  aliud  genus;  ideo  est  error 
magnus  in  ditferenciis  essencialibus  agencie  cognoscen- 
dis  a  dirferenciis  accidentalibus.  et  ita  contingit  con- 
stituendam  esse  agenciam  aggregatam  ex  agenciis  dis- 
.  210' parium  racionum,  ut  est  |  de  movencia  hominis  motu 
progressivo  et  multis  similibus  et  omnium  talium  con- 
tingit  fieri  proporcionales  divisiones,  ut  agenciarum  Dei 
quedam  est  ad  intra  et  quedam  ad  extra.  Et  ad  intra 
quedam  terminantur  ad  ypostasim,  ut  producencia  per 

i5se,  quedam  ad  rem  extra.  Et  talium  producenciarum 
quedam  est  naturalis,  procedens  ab  unico  vel  multiceno 
principio,  ut  producencia  patris,  et  quedam  compla- 
cencia  procedens  ab  uno  principio,  ut  spirancia  spiritus 
sancti.   Si  sit  intrinseca,  terminata  ad  rem  extra,  hoc 

20  est  vel  intelligencia  vel  volucio.  Et  sub  volucione  sunt 
predestinancia,  presciencia  et  quotlibet  talia.  In  agencia 
Oei  ad  extra  sunt  quotlibet  divisiones,  ut  alia  est  crean- 
cia,  alia  est  conproducencia,  alia  gubernacio  et  sic  de 
ceteris,   que   philosophus   exercitatus   potest   notare  ex 

2S  tercio  principio  causandi  differenciam  accionis,  scilicet 
agente,  acto  et  modo  vel  racione  agendi. 

Secundo    patet,  quod   omnis  agencia  est  in  motu  et  2.  Copcerning 
econtra.    Pro  cuius  intellectu    notanda  est  illa  octuplex  'mution.^ 
equivocacio  de  "esse"  inquam  ponit  Philosophus  4°  Phi- 

3o  sicorum  23°,  cuius  sextum  membrum  est  pertinens  pro- 
posito. 

Nam  omnis  agencia  est  in  motu,  ut  in  suo  effectu  Every  action  is 
vel  signo,  cum  omnis  motus  sit  infallibiliter  ab  agencia  moUon- 
moventis;  ideo  motus  sunt  signa  sensibilia  philosophis 
35  ad  convincendum  agencias  formarum  insensibiles,  ut 
patet  de  intelligenciis,  animabus  et  aliis  formis  materia- 
libus,  et  ita  omnes  motus  sensibiles  sunt  in  agenciis 
movencium,  ut  in  suis  causis,  sicut  econtra  omnis  agen- 
cia  per  se  in  genere  est  in  motu,  ut  in  suo  elfectu  vel 

7,  S.  cognoscendis]  cod. :  9gJ.     i°-  Cod. :  moto.     23.  Cod. :  e"cu  (jpdna. 


29.  Cf.  Arist.  Nat.  Ausc.  IV  3  (4)  1  (Kd.  Par.  II  287,  33), 
quem  locum  plene  exscripsimus  supra  pag.  42,  not  ad  lin.  19. 


88 


JOHANNIS  WICLIF 


CAP.  IX. 


signo.  iMotus  enim   est  formaliter  in  moto,    et  non  sic 
in  movente   suo,  cum  omnis  motus  sit  mobile  moveri, 
et  sic  finitus  est  moveri  mobile  a  termino  in  terminum. 
Sudden  and       Et  hoc  contingit  dupliciter,  vel  quod  sit  subitus  vel 
motionSand    successivus.   Si  subitus,  hoc   dupliciter  vel  sic;  a  non- 5 
.  j.n^        esse  subiecti  pro   data  mensura   ad  esse   eiusdem  pro 

subdivisions.  .        r  .  ...  .  r 

mensura  lmmediata,  et  llla  vocatur  generacio;  econtra 
autem  motus  ab  esse  ad  non-esse  pro  data  mensura 
immediate  sequente  est  corrupcio.  Oportet  autem  utrum- 
que  istorum  motuum  esse  subitum,  cum  non  sit  10 
membrum  inter  communicanda.  Quando  autem  aliquid 
particulariter  generatur  vel  corrumpitur,  tunc  est  dare 
unum  mutatum  esse  subitum  et  finale,  quod  est  gene- 
racio  vel  corrupcio  simpliciter;  et  alia,  successiva,  in- 
format  essenciam,  que,  quandoque  est  unum  elementum  i5 
et  quandoque  reliquum,  vel  verius  est  ille  partes  divi- 
sibiles  vel  indivisibiles  sibi  succedentes  in  generacione; 
et  constat,  quod  iste  non  est  motus  proprie  dictus,  cum 
deficit  subiectum  actualiter  existens  sub  utroque  termi- 
norum,  scilicet  a   termino  a  quo  et  termino  ad  quem.  20 

Si  autem  sit  motus  sensibilis  successivus,  hoc  est  vel 
a  situ  ad  situm,  vel  a  quantitate  ad  quantitatem,  vel  a 
qualitate  ad  qualitatem  et  semper  a  terminis  ad  quos 
et  media  ad  illos  terminos  specificatur  motus.  Unde, 
quia  in  natura  est  tempus  augmentacionis  limitatum  25 
a  naturali,  sicut  et  tempus  diminucionis,  non  sic  autem 
tempus  intencionis  et  tempus  remissionis  sensibilis,  idco 
dividunt  philosophi  motum  a  quantitate  in  quantitatem 
in  duo  membra,  et  non  sic  motum  alteracionis,  licet 
habeat  multas  species;  et  sic  sunt  sex  species  motus,  3o 
correspondenter  ad  sex  raciones,  quibus  contingit  mobile 
esse  in  potencia,  ut  moveatur.  Et  forte  iste  senarius 
specierum  motus  est  exemplatus  in  similitudine  sex  dif- 
ferenciarum  loci,  qui  est  prima  materia  motus  perfec- 
tissimi,  scilicet  motus  circularis  mundi.  Sunt  autem  iste 
sex  differencie  terminantes  tres  dyametros  mundi  dex- 
trum,  sinistrum  ante,  et  retro  sursum,  et  deorsum.  |     F.  211 

Quamvis  enim  motus  augmentacionis  respicit  ternam 
dyametrum    secundum   Avincennam   sexto  Naturalium, 


8.  Cod.:  mPa  imte  sequete  ad.      26.  a  naturalij  anu  cod. 

3g.  Cf.  Citatur  Jioc  loco  Aviccnnae  libellus,  cui  in  editionibus 
antijuissimis  titulus  indictus  est:  Opus  egregium  de  anima,  qui 


CAP.  IX, 


DE  ENTE  PREDICAMENTALL 


tamen  principaliter  respicit  longitudinem,  sicut  primus 
motus  localis  est  a  dextro  in  sinistrum  secundum  doc- 
trinam  Philosophi  2°  de  Celo  620,  et  motus  alteraciones 
respicit  principaliter  anterius  et  posterius  faciei  celi  se- 
5  cundum  luminaria,  per  que  fit  alteracio  sublunaria,  cum 
secundum  anterius  et  posterius  in  celo  regulator  omnis 
alteracio  proprie  dicta,  cum  solum  fit  subiectum. 

Unde  salvator  Math.  160  dicit  phariseis,  "facto  vespere: 
cras  serenum  erit;  rubicundum  est  enim  celum.  Et  mane: 
iohodie  tempestas,  rutilat  enim  triste  celum.  Faciem  ergo 
celi  diiudicare  nostis".  Ipsa  autem  alteracio  maxime 
respicit  violenciam  intermotus,  cum  sit  dispositiva  ad 
generacionem  et  corrupcionem  corporis  naturalis  racione 

1.  tamen|  cod. :  cu  (=  cnm). 

sextus  naturalium  Avicenae  dicitur  [cf.  ed.  Papie,  per  magistrum 
Antonium  de  Carchano)  quem  integrum  michi  praesto  non  fuisse 
aegre  fero.  Monuisse  igitur  satis  habeo  in  editione:  Avicennae 
philosophi  praeclarissimi  ac  medicorum  principis.  Compendium  de 
anima  ,De  mahad  id  est  dispositione  seu  Ioco'  etc,  Venetiis  1546, 
cap.  lV,fol.  IV  et  12  verba  fierihaec:  „Primum,  quod  operatur 
in  materia  disposita  ad  receptionem  vitae,  est  virtus  generativa. 
Ipsa  enim  induit  materiam  primo  formam  intentam  cum 
servitute  augmentativae  et  nutritivaae.  Cumque  advenenrit  in  ea 
perfectio  formae,  relinquitur  regimen,  vel  transfertur  regimen 
ad  augmentativam,  et  tunc  regit  seu  operatur  in  ea  virtus 
augmentativa  cum  servitute  nutritivae:  et  movet  eam  cum 
conserv  atione  formae  ip  sius  secundum  proportionem 
dimensionum  {  Wiclif:  ternam  dyametrum),  cum  motu  augmen- 
^tativo  secundum  intentionem  intentam  ex  augmentativa."  Quae 
versio  textus  arabici  num  cum  exemplari  Wiclifano  exacte 
congruat  neque  refellere  neque  affrmare  ausim.  Juvat  tamen 
meminisse  ,,sextum  naturalium",  quem  librum,  a  Wiclifo  ineunte 
opere  ,,De  compositione  hominis"  (pag.  1,  lin.  6  editionis  nostrae, 
London  1884)  citatum,  frustra  nos  ante  hos  quatuor  annos 
indagasse  professi  sumus,  aperte  eundem  esse  atque  tractatum 
hoc  loco  citatum,  in  cuius  praefatione  etiam  leguntur,  quae 
bene  cadunt  in  verba,  ad  quae  alusisse  Wiclif  putandus  est, 
scilicet  haec:  Et  vidi  principem  sacerdotum  Hali  dicentem: 

qui  cognoscit  animam  suam,  suum  cognoscere  creatorem  

Etenim,  si  homo  animam  suam  nesciat:  qua  cetera  unquam 
ratione  aut  contemplabitur  aut  sciet?  —  Totius  autem  huius 
quaestionis  atque  indagationis  viam  mihi  aperuisse  Alfredum 
Goeldlin  de  Tiefenau,  virum  benevolentissimum,  grato  animo 
recordor.  3.  Cf.  Arist.  de  Caelo  II  2,  2  (Ed.  Par.  II 390,  39  ss.): 
"Etl  8'  ctMcog  zeitct  tetg  lavrjGEig'  aQxctg  yaQ  tccvrag  Xsyco,  o&ev 
uQxovTca  nQcbtov  ctt  xLvtjosLg  totg  s%ovglv  "Egtl  6s  ccnb  ftSV 
tov  ccvco  tj  ctv^rjGLg,  ctnb  dk  tcov  Ss^lcov  q  xutu  totcov,  ccnb  ds 

JO)V    SUTCQOGd-SV    tj    %CiTCi    TYjV    CCLG&tjOLV '    StlQOG&SV   yctQ  Xsyco  SCp' 

o  ai  ctLG&rjGSLg.       8.  Math.  16,  2-4.  Vespere  dicitis:  Serenum. 


JOHANNIS  WICLIF 


CAP.  IX. 


contrarietatis.   Nec  oportet  solicitari   circa  quiditatem 
motus,   credendo,  quod   ipse   formalitex  dictus  sit  mo- 
bile,  quia  certum  est,  quod  mobile  secundum  racionem. 
qua'  actualiter  movetur,  est  mutativum  tam  sensus  quam 
intellectus,  gignendo  in  ipso  novam  noticiam;  est  eciara  l 
ut  sic  generativum  caloris,  sanitatis,  soni  et  multorum 
similium  effectuum,  non  solum   naturalium,  sed  super- 
naturalium,  ut   ex  motu  meo   contingit  me   mereri  vel 
demereri,   ubi    quiescendo   vel    contrarie   me  habendo 
opposito  modo  me  haberem.  Ideo  certum  est,  quod  est  k> 
unum  formale   accidentale,  quo  mobile  -formahter  mo- 
vetur,  ut  dictant  sensus,  racio  et  omnis  sciencia.  Unde 
Vristoteles  secundo  Topicorum:  "sicut  disciplina  non  est 
disciplinatum,  sic  nec  motus  est  mobile";  et  secundo  de 
anima  i33°  querit  Philosophus,  quare  habemus  plures  i5 
sensus     Et   respondet   quod    hoc  ideo   est,   ut  omnia 
sensibilia  propria  cognoscantur,  et  distinccio  sensibihum 
communium,  ut  motus  figure  et  numeri  a  sensibilibus 
propriis.   Ex  hoc  enim,  quod  sensibilia  communia,  sic 
motus  indifferenter  cognoscitur  ab  omnibus  sensibilibus,  20 
et  nunc  per  se  ab  uno  cognoscitur  eorum  distinccio  a 
sensibus  propriis;  et  ita  discurrat  philosophus  per  omnes 
sciencias   et  specialiter  per   sciencias   citra  abstractas, 
et  inveniet,  quod  omnes  presupponunt  motum  esse. 


,o.  Cf.  Arist.  ToP.  II  4,  3  (Ed.  Par.  I  190,14):  Ensv  b 
dvayv.atov,  &v  rb  ysvog  xatrfyoQslvai,  xai  rcov  stbcov  xi  y.ax^yo- 
osloVca,  ml  ooa  rb  ysvog  V  naQavvucog  ano  ^vjevovg 

UvBxai...  V  itaqavvucog  dno  xivog  xcov  stbcovjsyso&at^otov 
strtvog  sntorrjur/  *arnyoQsZrai,  *al  yQap,iiaTt,*i)  tj  fiovor^  ,/  rcov 
dllcov  rtg  BHWXW&v  y.arrjyOQrj^osrai,  y.av  sl  rtg  fysL  n»W 
B  naocovvticog  dnb  rfjg  sntory^g  Uysrat,  xai  yQauuartyr}v  |§« 
i  uovotxhv  n  rtva  rcbv  cVlcov  sntorrjucbv  r}  naoavvucog  ano 
Lvog  avr&v  ^fjostaL,  olov  yoa^uarr.bg  r}  uovotv.og.  Eav  ofo 
tl  rcd-ri  Xeyousvov  dnb  rov  ysvovg  onooovv,  otov  rHv  ^v^v 
ytvfiofrat,  oyonslv  sl  xara  n  xcov  sibcbv  rcov  rfjg  y.tvr}oscog 
MfeZ?*  f&  *ivfto*a,  olov  a^at  \ 
yCvsi&ai  n  ooa  &Uo  v.ivrjoscog  stfy.  i5.  Cf.  Arist.  De  anima 
LH  ,  [in  edd.  antiquis  II  sect  133sq,  Ed.  Par.  III 462  Sssj . 
A)7a  uhv  ovSh  rcov  tcolvcov  olbv  r'  shai  wf»mQUH>  *  <biov, 
tv  iZ*n  alotjoSL  ******  v.ara  ovtfsfyxog,  otov  v,vr}- 
oscog  ordtscog,  oX,}uarog,  usysVovg,  svog'  ravra  yaQ 

navra  xlvvosl  aio&avous&a  (otov  (isys&og  XLVtjosL  .  .  .  .),  m 
rolg  ibiotg-  s«doxr}  ydo  sv  atotevstaL  ato^otg-  -™ 
oxt  dbvvaxov  bxovovv  ibiav  aio^ovv  shat  xovxcov,  otov  xiv  - 
ascog-  ovxco  ydo  soxat  coonsQ  vvv  x%  thp»  ro  yXvxv  art&avo- 
us&a  .  .  .  y.rl. 


CAP.  ix:  DE  ENTE  PREDICAMENTALI.  9 1 

Scio  tamen,  uuod  motus  aliquando  accipitur  in  predi-  Various 

'    1  1  \  .  r  meanmgs  ot  tne 

cacione   sccundum   essenciam    et   pro   subiecto    moto;  concepfmotus'. 

aliquando  materialiter  pro  per  se   materia   motus;  et 

aliquando  formaliter  pro  illo,  quo  subiectum  denominatur 

5  formaliter  moveri.    Quod  Aristoteles  3    Phisicorum  6° 

vocat  actum,  id  est  formam  substancie  entis  in  potencia 

ad  denominacionem   absolutam   sibi   accidentalem,  se- 

cundum  quam  est,  actualiter   denominacionem  huius- 

modi  adquirendo,  et  illam  vocant  quidem  qualitatem. 

jout  autor  Sex  Principiorum  et  multi  alii  sapientes,  ex- 
tendentes  indubie  terminum  qualitatis.  Alii  autem,  ut 
Gommentator,  vocant  ipsum  per  se  genus  passionis,  ut 
patet  3°  Phisicorum  commento  quarto.  Alii  autem,  cum 
quibus  ego,  putant,  quod  sit  proprietas  generis  passionis, 

i5  sicut  et  tempus  dicitur  esse  passio  motus  primi  mobilis 
sic,  quod  omnem  passionem  consequitur  motus  sicut 
passio  suum  subiectum. 

Tercio  patet,  quod  sicut  nulla  agencia  Dei  intrinseca  3.  Concerning 
habet  contrarium,  sic  nulla  talis  suscipit  magis  et  minus,  tho  God"8  °* 

20  licet  agencia  Dei  ad   extra   racione  producti  magis  et  They  do  not 

D       .    .  r  &  admit  ot  a 

minus  suscipiat,  et  una  sit  alteri  contraria.  contrary;  they 

Prima  pars  patet  ex  hoc,  quod  nulla  agencia  creature  to^augmeSajion 

potest  esse  contraria  divine  agencie,  cum,  quia  omnia  or  diminution. 

contraria  sunt  posita  sub  eodem  genere,  tum  eciam,  quia 

25  omnia  contraria  nata  sunt  mutuo  se  excludere.  Et  quod 
nulla  talis  agencia  Dei  contrariatur  alteri,  patet  ex  hoc, 

n'quod  omnis  intrinsece  sint,  quia  eternaliter  insunt  Deo;  | 
omne  enim,  quod  wlt  aut  voluit  existere  eternaliter  wlt 
existere,  licet  non  multa  potest  non  velle  existere,  que 

3odefacto  existere   et  econtra,  ut  Sanctus  Thomas  primo 


3.  pro]  cod.:  per.      23.  cum  corr.  in  cod.  e.x  tunc. 

5.  Cf.  Arist.  Nat.  ausc.  III  i,  6  (Ed.  Par.  II  273,  45  ss.) : 
JiYlQYjlievov  dh  xad-'  sxccaxov  ysvog  xov  fisv  EVZE%E%sicL  xov  6h 
dvvocfiei,  r\  xov  dvvdfisi  dvxog  hvx8ls%Eici,  xoiovxov  fj  xivrjaig 
hoxiv.  io.  Cf.  Gilberti  Porretani  Sex  Princ.  Lib.  cap.  2 

(De  actione)  (Ed.  Arist.  opp.  Veneta  I  32):  Non  est  autem 
motus  actio,  sed  quale.  Quiescere  enim  quale  est:  quare  et 
motus  quidem  quale  erit.  12.  Commentator  cf.  infra  pag.  94, 
not.  ad  lin.  12.  3o.  Cf.  Sancti  Thomae  aquinatis  Summa  contra 
gentes  I  79  fin.  (Ed.  Burdigalae  apud  Petrum  Maffre,  1664): 
Voluntatis  igitur  divinae  relatio  est  ad  rem  non  existentem 
secundum  quod  est  in  propria  natura  secundum  aliquod  tempus, 
et  non  solum  secundum  quod  est  in  Deo  cognoscente:  vult  enim 
Deus  rem,  quae  non  est  nunc,  esse  secundum  aliquod  tempus, 
et  non  solum  vult  secundum  quod  ipse  eam  intelligit. 


Q  2 


JOHANNIS  WICLIF 


CAP.  IX. 


contra  gentiles  capitulo  79  dicit,  quod  Deus  wlt  rem, 
que  non  est  nunc,  esse  secundum  aliquod  tempus,  et  sic 
wlt  multa  esse,  que  nondum  sunt;  cum  igitur  natura  una 
potest  succedere  alteri  sibi  contrarie,  sequitur  prima  pars. 

Et  secunda  ex  hoc  patet,  quod  Deus,  cum  sit  prius  5 
omni  preterito  vel  futuro,  non  vicissim  cognoscens  aut 
wlt  aliquid  plus  et  minus;   et   idem    est   iudicium  de 
omni  de  intrinseco,  quod  non  potest  vicissim  esse  nunc 
intencius  et  nunc  remissius. 

Et  tercia  pars  patet  ex  hoc,  quod  Deus,  cum  sit  agens  10 
voluntarium,  potest  nunc  agere  ad  extra  intensius,  et 
nunc   remissius,   ac  si  esset  agens  finite   potencie  vel 
agens  racionale,  quod  scire  moderare  insit  proporciona- 
liter  ad  productum.    Unde  intensior  est  movencia,  qua 
Deus  movet  velocius  motum,  quam  movencia,  qua  movet  i5 
motum  remissius,  et  ita  de  similibus.  Et  ex  eodem  videtur, 
quod  una  agencia  Dei  adextra  sit  alteri  quodammodo 
contraria,  ut  calefacere  A  et  ipsum  frigefacere  secundum 
idem  simul  et  semel  videntur  Deo  nunc  posse  competere. 
Notandum  tamen.  quod  omnis  species  agencie  Dei  adextra  20 
potest  simul  inesse  eidem  propter  universalitatem  sue 
efrlcacie,   ut  ipse  potest  simul  generare  et  corrumpere, 
calefacere  et  frigefacere,  et  ita  de  aliis  contrariis  agen 
ciis,  terminatis  simul  tempore  ad  idem  in  numero  ut 
patet  de  ponentibus  multiplicitudinem  divisibilem  possi-  25 
bilem;  ymo  addunt,  quod  hoc  est  possibile  de  eodem 
singulari  pro  eodem  loco  et  tempore,  de  qua  materia 
alibi  erit  sermo. 

The  actions  of     Creature  autem,  que  agunt  per  potencias  eis  acciden 
creatures  are       ,  ..  ,  ... 

limited  by     tales  et  limitantur  ad  certam  partem  universitatis,  quam  3o 

space  and  time.  p0ssunt  agere,    et  non  omnem   eciam  impossibilitatem 

vel    repugnanciam    suarum    agenciarum,    tum  propter 

rinitatem  sue  potencie,  tum  eciam  propter  limitacionem 

temporis,  qua  talis  potencia  sibi  adinveniet,  ita  agencie 

creature   secundum    ultimum    sue    potencie  repugnantj5 

coagencia   simul   et   semel,   quam    tamen   alias  potcst 

producere.  Senibus  eciam  repugnant  operaciones  iuveniles, 

et  econtra,  propter  variacionem  potencie;  que  omnia  aliena 

sunt  a  Deo. 

Unde  signum  superperfeccionis  agencie  super  passio-  40 
nem  est,  quod  plus  elongatur  a  contrarietate ;  stat  enim 
idem   simul  calefacere   et  frigefacere   diversa,   ut  patet 
de  astris  et  aliis  habentibus  virtutem  contrariam  secundum 

-j3.  Cod. :  contraria. 


CAP.  IX. 


DE  ENTE  PREDICAMENTAU. 


cliief  virtue  is 
patience. 


disposiciones   passorum;   sed   non  stat  idem  simul  sic 

calefieri  et  frigefieri  a  diversis;  ideo  protunc  vie  racione 

sue  imperfeccionis  pro  magna  parte  stat  meritum  nostrum 

in  paciencia,   ut   procedit   ab  actu  voluntatis,  dicente 

5  salvatore    Luc.    2i°:    ,,In  paciencia  vestra  possidebitis 

animas  vcstras";    ille  cnim    perdit   animam   suam,  qui 

hic  postposita  paciencia  innititur  accioni  tirranice;  quo- 

contra  post  finale  iudicium  potentes  in  accione  tirranica 

potenter  tormenta  pacientur,  et  humiles  a  paciencia  ad 

ioactus  dominacionis  exaltari,  quia  omnem  motum  oportet 

ab  opposito  ad  oppositum;  oportet  enim  in  motu  naturali     Since  ,ne 
11  .    1  1  '     1  .  creature  is 

procederc  ab  lmperfecto  ad  perfectum  continue  ascen-  imperfect,  his 
dendo,   vel  in  sic  moto   vel   saltem    in   mundo,  cuius 
motum  est  pars;  ideo  tempus  vie  est  conveniens  paciencie, 

i5cum  omne  motum  ut  huiusmodi  patitur,  et  per  motum 
talem,   qui   est  abiectivus   vel  indispositivus  materialis 
substancie  devenietur  ad  motum,   qui  est  salus  et  per- 
F.  2i2feccio,  quo  beati  moventur  a  Deo  obiective  eternaliter  ! 
intuendo;   oportet  tamen,    quod  motus  vie  procedat  ab 

20  actu  voluntatis.  quia  aliter  non  movetur  ex  se,  et  per 
consequens  non  meretur;  et  taliter  pati  est  actus  virtutis, 
qui  dicitur  paciencia  principiativa  voluntarie  passionis 
pro  pace  servanda.  Et  illam  docuit  Salvator  dicto  et 
facto  cum  omnibus  suis  discipulis  dimittens  exercicium 

25corporee  potestatis,  volentes  per  hoc  distingwere  secu- 
lares  a  religiosis,  quod  ipsi  tamquam  pars  corporee 
ecclesie  militantis  utantur  potestate  corporali  et  sacer- 
dotes,  quisuntanima  ecclesie,  utantur  potestate  spirituali. 


8.  potentcs  scripsi;  cod. :  pace8  =  pacientes.  io.  exattart]  exaltanturr 
2X.  In  Jine  cap.  coa.  exhibet  haec :  Alily  boze  poprzei  k  konczy  przigiti. 
Quae  verba  liunc  in  modunt  latine  vertuntur :  Deus  dilecte,  ut  ad  Jinem 
perveniam,  benigne  concedas. 

5.  Luc.  21,  19. 


CAPUT  DECIMUM. 


General 
distinction  of 
actio  and 
passio. 


Meanings  of 

passio : 
i.  Passio  = 
patienlia. 


2.  as  tlie 
sutiering 
subject, 
formally  and 
3.  materially, 


4.  pati  = 
permittere, 


Conscqucnter  dubitatur,  si  accio  et  passio  generaliter 
distigwantur.  Sed,  nc  fiat  labor  in  equivocis,  notandum, 
quod  hoc  nomen  passio  sumitur  sextupliciter  ad  pro- 
positum.  5 

Primo  modo  formaliter  de  paciencia,  qua  passum 
patitur  ab  agente.  Et  ad  hunc  sensum  loquitur  Autor 
Sex  principiorum,  vocans  genus  passionis  effcctum,  quo 
subicctum  formaliter  patitur  ab  agente. 

Secundo  modo  accipitur  passio  cssencialiter  seu  mate-  10 
rialiter  pro  subiecto  passo  vel  materia,  quam  recipit 
paciendo.  Et  talem  distinccionem  facit  Gommentator  3° 
Phisicorum  commento  40,  de  motu  dicens,  quod  ali- 
quando  accipitur  formaliter,  et  sic  est  per  se  genus 
passionis,  et  aliquando  materialiter  pro  materia  primo  i5 
motu  adquisita,  ut  quantitas  in  motu  augmentacionis 
vel  motu  locali  et  qualitas  in  motu  alteracionis,  et  sic 
locuntur  astronomi  de  motibus  planetarum  in  suis  theo- 
ricis. 

Dividendo  autem  illos  motus  in  duos,  quarto  modo  20 
accipitur  passio  vel  pati  pro  servire,  ut  quandocumque 


G.  Cf.  Gilberti  Porretani  Sex  Princip.  Lib.,  cap.  3  (Ed.  Arist. 
opp.  Veneta  I,  f.  32'):  Passio  est  effectus  illatioque  actionis, 
secundum  quam  liaec  quidem  patiuntur  magis,  illa  vero  minime. 
12.  Cf.  Gomm.  Averrois  in  Arist.  Nat.  Ausc.  III,  sect.  4  (Ed. 
Arist.  opp.  Veneta  IV,  f.  41):  Et  quaeritur  de  hoc,  quod  dixit 
hic,  quod  motus  non  invenitur  in  uno  praedicamento,  et  dictum 
est  in  libro  de  praedicamentis  ipsum  esse  in  praedicamento 
passionis.  Et  secundum  hoc  autem  non  debemus  computare 
praedicamentum  passionis,  aut  ipsum  non  debemus  dicere  ipsum 
inveniri  pluribus  uno  praedicamento  ....  necesse  est,  ut  motus, 
qui  est  in  substantia,  inveniatur  in  genere  substanciae :  et 
motus,  qui  est  in  quantitate,  in  genere  quantitatis,  et  similiter, 
qui  est  in  ubi  et  qualitate.  Secundum  autem  quod  est  via  ad 
perfectionem,  quae  est  alia  ab  ipsa  perfectione,  necesse  est,  ut 
sit  genus  per  se. 


CAF.  X. 


DE  ENTE  PRKDICAMENTALI. 


95 


est  in  alicuius  esse  potencia  impedire  denominacionem, 
quam  permittit  procedere,  dicitur  pati  istam  fieri,  cuius 
sensus  est,  quod  sinit  vel  permittit  illam  fieri;  et  isto 
modo  Deus  dicitur  pati  homines  peccare,  et  ad  hunc 
5  sensum  vocatur  Deus  paciens  creberrime  in  scriptura, 
ut  psalmo  1040  dicitur  ,,paciens  et  multum  misericors", 
et  talem  pacienciam,  que  est  relacio  racionis,  habet  Deus 
loco  paciencie  de  genere  passionis.  Differt  autem  illud 
pati  quantumlibet  a  priori;  nam  illud  pati  est  superioris 

10  cause  respectu  sui  inferioris,  sed  primum  pati.  Econtra 
est  cause  inferioris  respectu  sui  superioris;  ideo  illud 
pati  infert  motum  vel  mobilitatem  sic  pacientis. 

Quinto  modo  sumitur  propter  proprietatem,   que  est    5.  passio  = 
quartum  universale  apud  Porphirium,  quod  dicitur  acci-  PanPaccidein 

i5dens  per  se  inherens  ex  propriis  principiis  subiecti  ct  lllllc^je,clj  t!l 
sic   risibilitas  dicitur  passio  hominis,    et  omnis  similis 
proprietas  demonstrabilis  de  subiecto  dicitur  sui  subiecti 
passio. 

Et   sexto   modo   proporcionaliter   ad   illum   quintum    6.  passio  as 
2odicitur  actus  anime  procedens  a  tali  passione  passio  essc,  Passion- 
ut,   quia  homo    ex  disposicione   corporis   est  irascibilis 
gaudilibus   etc,   ideo   actus  procedentes  ab  huiusmodi 
passionibus  vocantur  passiones,  ut  gaudium,  ira,  tristicia, 
timor,  verecundia  etc,  ut  patet  secundo  Ethicorum  capitulo 
25  quinto;    et  videtur  michi,  quod  talia  sunt  aggregata  ex 
multis  actibus  simplicibus  et  passionibus  primo  modo 
dictis,  et  nedum  dicitur  passio  de  talibus  intrinsecis  pro- 
cedentibus  ab  anima,  scd  pro  qualitate  sensibili  preter- 
naturali  ex  passionibus  anime  resultante,  ut  rubor,  vere- 
3ocundia,  palor  irati  vel  timidi  dicuntur  passiones,  ut  patet 


20.  Cod.;  pan,,p  dr  pa°. 

G.  Ps.  144  (non  104),  8.  14.  Cf.  Porphyrii  Institutiones  cap.  IV, 
tcsql  tdiov.  (Ed.  opp.  Aristot.  Lugduni  1590,  I,  p.  5):  Tb  Ss  idtov 
dicaoovGL  TSTQ(x%cog-  tstccqtov  ds,  ecp'  ov  6vvS&QC![ir]v.s  xcci 

T(J    UOVCO,    XCCL   7tCCVTi,    "ACli   CCSL'    cbg    TCO   CCV&QcbTZCp   to  yslctGTiY.ov. 

Kuv  yctQ  ysla  ccsi,  cc/dcc  yslccGTiyibv  /.sySTca,  ov  tco  ysldv 
ccsi,  cclXk  tco  fccsij  Ttscfvnsvai.  24.  Cf.  Arist.  Ethic.  II  1,  7 
(Ed.  Par.  II  15,  24  ss.):  ....  rO{ioicog  8s  v,cci  tcc  nsQi  xccg  sm- 
&vui'ccg  §%si  Y.cci  tcc  tisqi  Tccg  OQyccg'  ol  [.ihv  yaQ  GcocpQovsg  Ycci 
TCQcioi  yivovTccL-   01  6s  ccyoXccgtol  Y,ccL  OQyCXoL  ....  et  ibid.  G,  10 

{t9y  41  ss.):  lsyco  ds   rriv   y&Lxyv   ccvTn  yccQ   sgtl  nsQi 

Ticcd-}]  Ycci  7tQct£sig-  sv  Sh  TOVTOLg  sgtlv  vTtSQ^oXt)  xccl  sXXsLxptg, 

V.CCI    TO   flSGOV   OIOV  Y.CCL  Cpo(j tjvcil  VCil  d-aQQ)]GCCt,  YCiL  STCldvtl  ijGCil , 

v.ai   oQytG&r/vat   v.ai  slsijGat,  v.ai   bXcog  rjGvHjvai  v.ai  hmtjd-tjvai 

V..    T.  /.. 


96 


JOHANNIS  WICLIF 


CAP.  X. 


de  tercia  specie  qualitatis,  quam  Aristoteles  vocat  pas- 
sionem  vel  passibilem  qualitatem  in  Predicamentis,  capi- 
tulo  de  qualitate. 
Further  Alii   autem   vocant   passionem    quamcumque  conser- 

th°ePmianingnof  vacionem  cause  secunde,  qualiter  necessario  omnis  crea-  5 
passio.      tura  patitur  a  Deo.  Alii  autem  distingwunt  motum  sensi- 
bilem  a  genere  passionis  primo  descripte.  Et  alii  acci- 
piunt  |  passionem  aggregative  pro  quantumlibet  disparatis  F.  212 
passionibus,  ut  infirmos  languentes  ex  passionibus  animi 
et  corporis  dicimus  generaliter  passos.  10 
Division  of       Suppono  ergo,  quod  fiat  limitacio  ad  passionem  vel 
passio  into         j      }       prml0  mocjo   dictam,   et  tunc  patet,  quod 

incorporal  ana  1  1  .  ... 

corporai.     aliqua   est  spiritualis  vel  mcorporea,   ut  mocio  ammi 
insensibiliter    alterati.    Alia    corporalis,    ut  calefaccio, 
frigefaccio   etc.    Utrumque  vero   membrum   ultra  sub- i5 
dividitur  secundum  diversitatem  naturarum  immediate 
passarum  et  diversitatem  principaliter  productorum.  Ut 
alia  est  passio,  qua  forma  substancialis  producitur,  alia, 
qua  quantitas,  qualitas,  vel  ubi  adquiritur;  autem  penes 
modum  paciendi  et  proporcionalem  passi  ad  agens  cau-  20 
satur  diversitas  specifica  passionis:  ut  aliqua  est  passio 
cum  reinclinacione  pacientis,  et  illa  vocatur  indisposicio 
pacientis  a  contrario.  Nam  in  omni  sic  passo  est  dare 
passum   resistens   racione  contrarietatis   qua  tendit  ad 
corrupcionem,    ut    corruptis    qualitatibus    primis    aut  2  5 
secundis  ex  ipsis  resultantibus,  que  consequuntur  formas 
substanciales,  est  disposicio  ad  induccionem  forme  sub- 
stancialis  contrarie.   Alia  est  passio  sine  reinclinacione 
pacientis   respectu  agentis  danda.  Et  talis  vocatur  salus 
et  perfeccio,   ut  illuminacio   medii  et  cetere   passionis,  3o 
quibus  recipiuntur   forme  secundum  esse  intencionale; 
tales  autem  passiones  concomitantur  passiones  violenciam 
inferentis,   ut   illuminacionem    medii  et  immutacionem 
organi  visus  concomitatur  induccio  coloris  vel  siccitatis 
in^dispositis  vel  disponentis  subiectum.  Et  multitudinem  35 
soni  concomitatur  tremor  et  dilatacio  violenta,  ut  patet 


19.  Cod.:  au?rt«  post  penes  pohendum? 


1.  Cf.  Arist.  Categor.  VI  [VIII]  8  (Ed.  Par.  I  14,  2  ss.): 
.  Toixov  8s  ysvog  noioTfjtog,  ticc&y)tl  xcci  noioTtjTsg  xccl  izcc&rj. 
"Egtl  Sk  tolccSs,  olov  ylvKVTfjg  ts  xal  nixQOt^g,  wxi  GTQVcpvoTtjg 
xai  Tiuvxa  tcc  tovtol?  Gyyyevfj,  stl  8k  d^sQfioTrjg  scat  ipvxQOTrjg, 
xai  IsvKOTrjg  %ai  [isXavta. 


CAP.  X. 


DE  ENTE  PREDICAMENTALI. 


97 


posterius.  Unde  Vitrilonensis  3°  perspective  conclusione 
i6a:  ,,Visio  non  fit  sine  dolore  oculi,  id  est  passione 
a  substancia  obiciente",  et  taliter  patimur  omne  mixtum, 
quousque  habuerit  dotem  summe  proporcionis,  ex  qua 
5vocatur  talis  accio. 

Ex  istis  potest  patere,  quomodo  agencia  et  passio  Fourwaysin 
.  r     .       r  n        .  which  action 

correspondent  m  quatuor  proprietatibus,  quas  Gilbertus  and  passion 
ipsis  attribuit.  correspond. 

Primo  patet,   quod  tam  agencie  quam  paciencie  est       i.  By 

....      *  .  .  *     .  ..  r        -  contradiction 

ioahquid   contrarium    eo,   quod  sunt   tactibiles   a  rormis    so  that  they 

contrariis  vicissim  et  non  simul  compossibiles  in  eodem  to^ther^inone 

subiccto  primo,  ut  calefaccio  et  frigefaccio,  calefaciencia  object. 

et  frigefaciencia  eiusdem  agentis  ad  idem  passum  primo. 

Secundo  patet,   quod  tam  agencia,   quam    paciencia    2.  They  are 

1      .       n       .  .  n  '    n  r  .     .  .       susceptible  of 

1 suscipiunt    magis    et   minus,  sicut  et  eorum   prmcipia;  more  and  less. 

et  iste  due  proprietates  non  sunt  istis  proprie,  nec  eis 

generaliter  inexistentes. 

Tercio  patet,  quod  tam  agencia  quam  paciencia  est  3.  Both  result 

,    .  from  motion. 

in  motu. 

20     Et  quarto  patet,  quod  proprium  est  agencie,  ut  huius-     4-  Action 
.  c  •  •  generates 

modi,  mterre  ex  se  passionem,   sicut  et  proprium   est  passion,  as 

passioni,  ut  huiusmodi,  inferri  ex  agencia  agentis;  quam-  jSerated^ 
vis  cnim  forme  absolute  inferant  tam  agenciam,  quam  action. 
pacienciam,  hoc  tamen  est  per  accidens,  et  non,  ut  sunt 
25  huiusmodi. 

Istis  premissis  et  factis  limitacionibus  ad  significaciones  Distinction 

•  ,      ,  •  between  action 

postpositas,   videndum  est,    utrum  agencia  et  paciencia   anj  paSsion. 
distingwuntur,  et  vi^etur,  quod  sic. 

Primo  ex  hoc,  quod  sunt  genera  distincta,  sicut  con-    1.  They  are 

3ocordant   omnes  philosophi    ponentes   10    predicamenta,    istinct  genera. 
ergo  impermixte  sunt  omnes  sue  species  et  difterencie; 
consequencia   patet  ex  hoc,    quod   si   superius  negatur 
universaliter  a  superiori,  et  quodlibet   inferius  negatur 
universaliter  a  quolibet  inferiori,   ut,   si  nulla  quantitas 

35  sit  qualitas;  tunc  nulla  superficies  est  albedo,  et  sic  de 

33.  quodlibet]  tod. :  quotlibet. 

1.  Cf.  Vitellionis  matheniatici  doctissimi  nsQL  omixrjg,  id  est 
de  natura,  ratione  et  proiectione  radiorum  visus  ....  quam 
vulgo  Perspectivam  vocant  Lib.  III  16  (Ed.  Norimbergae  ap. 
Jo.  Petreium  15-95,  F.  58):  Visio  —  abiciente  (sic),  ex  quo 
patet  visum  oportere  convenientis  disposicionis  in  sanitate  esse 
ad  hoc,  ut  complete  exerceat  visionem.  7.  Cf.  caput  ex  Gil- 
berti  Forretani  Sex  Principiorum  libro,  quod  indicavimus  supra, 
P  94. 


98 


JOHANNIS  YVICLIF 


CAP.  X. 


Every  action  is 
formally  in  the 
agent  and  not 
in  the  object, 
;ind  the  reverse 
in  trne  of 
passion. 


If  action  and 
passion  werc 
the  samc  thing 

(res)  still 
different  names 

would  be 
needed  for  their 
elfects  in  agent 

and  patient; 
for,  as  quantity 
only  mcans  that 
a  substance  is 
quantum  so 
agehcia  only 
cxpresscs  that 
tlie  substancc 
is  active. 
Thrcefold 
proof : 


I.  Action  is  an 
accidental  form 
of  thc  agent,  as 
suffering  is  of 
thc  patient. 


similibus,  nec  subest  locus  ab  auctoritate  philosophorum, 
unde  aliquod  predicamentum   distingweretur  a  reliquo, 
quin   per  idem    genus   agencie   distingwitur  |  a  genere  F.  21 3 
passionis. 

Item  omnis  agencia  est  formaliter  in  agente,  non  in  5 
suo  passo ;  omnis  passio  est  econtra  in  passo  formaliter, 
non  in  suo  agente;  ergo  est  realis  distinccio  inter  illas. 
Antecedens  patet  ex  hoc,  quod  aliter  omne  agens  pate- 
retur  eandem  passionem  quam  passum  suum,  et  econtra 
omne  passum  ageret  eadem  agencia,  qua  agens,  cum  10 
claudit  contradiccionem,  formam  esse  in.  subiecto,  nisi 
ipsum  denominet.  Et  idem  argumentum  movet  Aristoteles 
3°  Phisicorum  capitulo  tercio  ad  ponendum,  quod  omnis 
motus  est  in  mobili,   non  in  suo  movente  formaliter, 
quia  aliter  sequitur  alterum  istorum  duorum,  quod  omne  i5 
movens  movetur,  vel  quod  habens  in  se  subiective  mo- 
tum  formaliter  non  movetur;  utrumque  est  impossibile. 
Primum,   quia   tunc  Deus   necessario   moveretur,  sicut 
necessario  movet.  Et  secundum,  quia  idem  est  sic  habere 
motum    et   moveri,   ut  patet   ex  sano   modo   loquendi  20 
communis  loyce. 

Item  ponendo,  quod  eadem  res  sit  agencia  et  passio, 
adhuc  necesse  est  ponere  diversas  denominaciones  cau- 
sari  ab  illa  in  agente  et  passo.  quia  aliter  omne  creans 
crearet  et  omne  creatum  crearet;  sed  omnis  j>ropria  et  25 
per  se  denominacio  forme  accidentalis  est  ipsamet  forma 
accidentalis ;    ergo   ponendo    omnem   talem  passionem 
formam  absolutam  oportet  ponere  alias  formas  respec- 
tivas    distinctas    generaliter,    et   illas    vocarunt  antiqui 
genera  ex  opposito  distincta;  de  talibus  namque  est  michi  3o 
sermo.  Minor  patet  ex  hoc,  quod  aliter  esset  processus 
in  infinitum  in  formis  huiusmodi,  cum  pari  evidencia  illa  . 
denominacio  causaret  aliam,  et  sic  infinite.   Sicut  ergo 
omnis  qualitas  vel  quantitas  est  substanciam  esse  quantam 
vel  qualem,    sic  a  maiori   vel  pari   omnis   agencia  est  35 
substanciam   esse  agentem,  et  illa  est  denominacio  per 
se  et  propria  forme,  cum  denominacio  cuiuslibet  forme 
sit  ipsum  subiectum  denominari  formaliter. 

Confirmatur   primo    ex   hoc,    quod   omnes  ponentes, 
veritates  modo,  quo  dictum  est  superius,  habent  ponere,  40 


12.  Cf.  Arist.  Nat.  Ausc.  III  3  (2)  1  {Ed.  Par.  II  275,  29  ss.): 
Kcd  xb  (Moquvu&vov   $8    cpctvnobv,    oxi  IgxIv  7]  xtvrjOLg  £V  TCO 

XLV7JT&'   ivXSXi%£LCt  yetQ  £GXL  XOVTOV,  V.CIL  V7tO  XOV  Y.LVrjlV.OV. 


M 


CAP.  X. 


DE  ENTE  PREDIC  AMENTALI. 


99 


quod  agens  sic,  vel  sic  agere  sit  forma  ipsi  agenti  acci- 
dentalis,  cum  ab  hoc  denominatur  formaliter  agere. 
Et  per  idem  passum  sic  aut  sic  pati  est  forma  et 
sibi  accidentalis,  et  nulli  dubium,  quin  omnia  talia 
3  notabiliter  distingwuntur ;  ergo,  cum  superfluit  ponere 
aliquas  agencias  vel  passiones  preter  talia,  sequitur, 
quod  generaliter  agencia  et  passio  distingwitur. 

Secundo   confirmatur   ex  hoc,    quod  agencia  agentis  II.  The  action 
communiter  habet  denominaciones,  que  non  competunt  ^deMribed"- 

iopassioni  correspondenti ;  igitur  distingwitur ;  antecedens   terms  which 
patet   de   passione  Cristi,  que  fuit  meritoria  et  iusta,  app^iieTto^he 
ut  notum  est,  et  tamen  agencie  Iudeorum  erant  multc,  Passion- 
iniuste,  demeritorie.    Et  dicat,  qui  audet,  quod  illa  pia 
passio    in    Gristo    fuit    iniustissima,    preter    Dei  henc- 

iSplacitum,  et  simul  meritum  nostrurn  demeritum  Iude- 
orum  formaliter;  et  correspondenter  agencia  est  libera 
et  delectabilis,  placens  alicui,  ubi  passio  correspondens 
est  illibera,  tristabilis  et  displicens  cidem,  ut  patet  de 
voluntaria  percuciencia  involuntarie  percussi,  qui  deno- 

2ominat  unum  voluntarie  percutere,  et  passio  denominat 
alium  involuntarie  percuti;  et  indubie  contingit  placere 
homini,  quod  inimicus  suus  pcrcutitur,  cum  hoc  displi- 
ceat  sibi,  quod  amicus  suus  eum  percutit,  et  econtra 
contingit  in  casu  .  . 

25     Tercio  coniirmatur  ex  hoc,    quod  si   omnis  agencia,  IfaHaction 
qua  agens  agit  in  passum,  foret  subiective  in  passo,  tunc  subjeSively  in 
omnis   talis   agencia    presupponeret    passum    tamquam     the  patient 

i3'subiectum  suum,  |  causans  candem,   et  per  consequens  ^Sup^o^ 
nulla  creancia  vel  causancia,  qua  Deus  causat  creaturam,  cK^whfchls 

3oest   causa   eiusdem    creature   sed    econtra;    consequens  '  "bsurd. 
talsum  et  contraponens  istam  opinionem.  Si  ergo  Deus 
successive  creat  A  ignem,  patet,  quod  illa  creancia  non 
est  subiective  in  A,  quia  illa  est  temporalis,  durans  per 
tempus,   per  quod  A  non,   et  cum  A  incipit  esse  illa 

35creancia,  desinit  esse,  nec  denominat  aliquid  complete 
creatum  creari ;  ideo,  ut  communiter  dicitur,  non  est 
dare  creacionem  passivam  successivam,  nisi  continuum  sit 
compositum  ex  non-quantis.  Similiter  agencia  est  prius 
naturaliter.  quam  passio,  quam  infert;  ^ideo  secundum 
40  exponentes  Autor  ponit  agenciam  in  diffinicione  passionis 

ape^  ^up^^Luiata^  °f"'  ?  *****  ^tionis  parS 

40.  Autor:  Cf.  Gilberti  Porretani  Sex  Principiorum  Lib.  cap.  III: 
Passw   est  effectus   illatioque  actionis,  secundum  quam  haec 


I  00 


JOHANNIS  WICLIF 


CAP.  X. 


tamquam  ipsa  prius  et  perfeccius  in  natura,  sicut  agens 
in  quantum  huiusmodi  est  prestancius  pa^sso  in  quantum 
huiusmodi;  sed  ista  non  esset  yera,  nisi  quelibet  agencia 
distingwatur  a  passione,  quam  infert;  ergo  est  distiriccio 
inter  illas.  5 
How  can  action     Quid,  queso,   est  dicere,   quod  omnis  agencia  infcrt 

cause  passion,  •  .  rr    ^  i- 

if  every  action  passionem  tamquam  eriectum  suum,  si  omnis  talis  agencia 

corresponding  s*1  Pass*0  eadem?  Ac  quid  oporteret  accionem  vel  passio- 

passion?  *  nes  distinctas  ab  absoluta  forma  producta,   si  omnino 

idem  sit  accio  et  passio,  vel,  ut  grammaticaliter  loquar,  i 

que  foret  differencia  inter  verbum  activum  et  passivum, 

si  omne  agere  foret  pati?   Et  breviter,  quecumque  evi- 

dencia  movet  ad  ponendum  respectus  distinctos,  movet 

ad  ponendum  agenciam  et  passionem  distingwi  ab  abso- 

lutis  et  a  se  invicem.  Nam  secundum  grammaticos  verba  i 

activa  in  hoc  difFerunt  a  passivis,  quod  prima  significant 

accionem,  et  alia  passionem.  Naturalis  eciam  dicit,  quod 

convenit  cognoscere  distincte  hoc  agens  agere,  ignorando, 

quod  paciens  patitur,  ut  percuciens  in  tenebris  cognoscit 

ipsum  percutere,  sed  ignorat,  quid  percutit,  et  econtra  2 

convenit  cognoscere  aliquid  pati,  ignorando,  a  quo  patitur; 

patet,  quod  ignoratum  et  cognitum  distingwitur,  et  sic 

contingit  placere  politico,   quod  tyrannus  cruciatur,  et 

tamen  displicere  sibi,  quod  quis  amicus  iniuste  cruciat 

illum,  cum  primum  sit  iustum,  non  vindicabile,  et  secun- 2 

dum  sit   iniustum,   punibile;   et   ille  veritates  vocantur 

accio  et  passio  de  vi  vocis.  Similiter,  quando  Deus  con- 

currit  cum  creatura,   vel  agens  principale  cum  agente 

secundario,  ut  instrumentali,  agens  principale  naturaliter 

prius  et  principalius  agit,  quam  agens  secundarium,  ut  3 

communiter  ponitur   eciam   a   negantibus    ista  genera 

distingwi.    Gum  ergo  antecedens  ponit  prioritatem  na- 

turalem,    sequitur,   quod   est   dare   illa,   inter   que  est 

prioritas  naturalis,  nulla  sunt  pertinencia,  si  non  agencie, 

quarum  superior  sit  naturaliter  prior  et  perfeccior;  ergo  3 

est  dare  agencias  sic  distinctas. 

Et  patet,  idem  omne  agens  agit  propria  agencia;  non 

enim  potest  dici,  quod  eadem  accio  sit  prius  naturaliter, 

ut  procedat  ab  uno,   quam  ut  procedat  ab  alio,  quia 


1.  in  natura  in  margine  cod.  suppletum.      24.  tamen]  cod. :  cum. 

quidem  patiuntur  magis,  illa  vero  minime,  secundum  quod 
quaedam  animantiora  sunt  aliis:  ut  animantius  quidem  brutum 
est  arbore,  animantius  vero  irrationali  rationale. 


CAl\  X. 


DE  ENTE  PREDICAMENTALI. 


101 


tunc  non  esset  realis  prioritas  naturalis,  ymo  essent 
infiniti  gradus  prioritatis  in  Deo,  et  infinitum  posterior 
foret  homine  et  quacumque  alia  creatura.  Si  ergo  est 
dare  gradus  prioritatis  naturalis,  est  dare  alia  secundum 
5  rem  vel  racionem  distincta;  inter  que  est  illa  prioritas, 
et  sine  dubio  res  maxime  participes  forent  tales  due 
veritates,  quod  Deus  agit  hoc,  et  quod  data  creatura 
agit  hoc,  que  supponuntur  esse  agencie,  quas  intendimus, 
cum  tales  oportet  dare,    et  alias  superliuit  ponere;  et 

locertum  est,  quod  signatis  illis  veritatibus  per  A  et  B  longe 
prius  naturaliter  est  A,  quam  B,  in  tantum,  quod  possi- 
^14  bile  est  |  A  esse,  B  non  existente,  ut  posito,  quod  Deus 
suspendat  accionem  creature  et  continui  et  generacionem 
absoluti,  quod  prius  fecit,  cum  creatura.  Ubi  patet,  quod 

i5agencia  Dei  est  diuturnior  agencia  creature  et  post 
cessacionem  creature  pura  creacio;  ideo  dicunt  aliqur, 
ex  talibus  moti.  quod  quandocumque  Deus  concurrit 
cum  creatura,  ipse  creat,  creatura  non  creante;  oportet 
ergo   creanciam   et   creare    agcnciam    distingwi,    et  a 

-omulto  magis  passio  distingwitur  ab  utroque. 


CAPUT  UNDECIMUM. 


Replies  to  our      In  oppositum  sic:  frustra  ponuntur  plura,-ubi  pauciora 

i.^he^same   sufficiunt ;   sed  eadem  res  absoluta  sufficit  denominare 

inciuSoMra    aSens  ^gere  et  passum  pati;  ergo  superfluit  ponere  tales 

agenfs  action  duas  res  generaliter  distinctas.  Minor  patet  ex  hoc,  quod  ~D 

sufferingfthen  eadem  agencia,  que  est  uni  delectabilis,  est  alteri  trista- 

two  things    bilis,  ut  patet  in  exemplo  superius  adducto  contra  hanc 

become  7         1  .  . 

superfluous.    viam,   posito,   quod  unus  voluntarie  cruciet  reliquum, 

inimicum,  ubi  patet,  quod  cruciatus  est  crucianti  delecta- 

bilis  et  placida,  cruciato  vero  est  tristabilis  et  involun-  i° 

taria,  ergo  per  idem  stat  respectu  diversorum  idem  esse 

iustum  et  iniustum  et  quomodocumque  aliter  contrarie 

denominatum.  Et  confirmacio  istius  est  Anselmus  in  De 

Veritate  capitulo  8°,  ubi  ab  intento  tenet,  quod  eadem 

res  est  accio  et  passio;  et  ipsum  sequitur  Doctor  Pro-1^ 

fundus  libro  3°,  capitulo  6°. 


7.  Cod.:  aducto.     ().  Cod.:  cruciati.     10.  Cod.:  u'o  c  delcta1'8  tTtalis. 

i3.  Cf.  Anselmi  Cantuariensis  Dialog.  De  Vcritatc,  cap.  VIII 
{Migne  CLVIII  476):  Multis  enim  modis  eadem  res  suscipit 
diversis  considerationibus  contraria:  quod  in  actione  saepe 
contingit  ut  in  percussione  ....  Sed  quoniam  ....  sicut  per- 
cutiens  non  est  sine  percussione,  nec  percussio  absque  percutiente, 
ita  percutientia  et  percussio  sine  invicem  esse  nequeunt;  imo 
una  et  eadem  res  est  diversis  nominibus  secundum  diversas 
partes  signijicata;  idcirco  percussio  et  percutientis  et  percussi 
esse  dicitur;  quapropter  secundum  quod  agens  vel  patiens 
eidem  subiacent  iudicio,  vel  contrariis,  ipsa  quoque  actio  ex 
utraque  parte  similiter  iudicabitur  aut  conirarie.  Cf.  etiam 
notam,  p.  109.  i5.   Cf.  Thomac  Bradwardini  De  causa 

Dei  Lib.  3,  6  (Ed.  Londin.  661  E,  662  A):  Pro  primo  istorum 
sciendum,  quod  aliqui  opinantur,  quod  actio  et  passio  sunt 
res  relativae,  seu  ipsae  relationes  purae  tantummodo:  sed 
eruditioribus  puto  constat,  quod  relatio)ies  huiusmodi  actionem 
et  passionem  naturaliter  consequuntur,  et  per  eas  causantur. 
Quapropter  et  alii  arbitrantur,  quod  actio  et  passio  sint  res 
absolutae  secundum  suam  essentiam,  relationibus  tamen  neces- 
sario  copulatae;  et  horum  quidam  existimant,  quod  actio  et 


CAP.  XI. 


DE  ENTE  PREDICAMENTALI. 


Itcm  :  omnis  agcncia  cst  actus  agcntis,  ct  omnis  passio  2.  All  action  ia 
eciam  est  actus  ciusdcm  agcntis;  ergo,  cum  non  oportet  Jnn^anVaS 
dare  duos  actus,  quorum  uterque  sit  motus,  relinquitur,  Slirt'enng  is  the 
quod  idem  actus  secundum  diversas  raciones  est  com-  aCagent.  Thlf^ 
5  munis  uterque,  a  quo  unum  denominatur  agens  et  aliud  two^&ult 
paciens;  illud  declaratAristoteles3°Phisicorum,capitulo3°  at:ts  is  therefore 
per  exempla  et  raciones.   Nec  aliter  videtur differencia  inadmisslb,e- 
inter  accionem  immanentem  et  accionem  transcendentem, 
nisi  quod  omne  immanens  solum  est  in  agente,  et  omnis 

iotransiens  solum  in  passo.  Item  aliter  sequeretur,  quod 
esset  processus  in  inrinitum  in  agenciis,  et  sic  nullus 
primus  actus  voluntatis,  sed  omne  agens  ut  sic  moveretur, 
que  omnia  sunt  impossibilia.  Et  deduccio  videtur  ex  hoc 
quo  ad  primam  partem,  quod  nulla  videtur  racio,  quare 

•^passio  non  potest  produci  in  passo  sine  produccione 
agencie  in  agente,  quin  per  idem  illa  agencia  non  potest 
produci  sine  alia,  et  sic  in  infinitum.  Ex  quo  secundum 
sequitur,  cum  primus  actus  si  detur,  produceretur  ab 


17.  in  addidi  cod. :  ct  sic  Ifinitu. 

passio  sint  res  diversae  secundum  essentiam  absolute,  quia  sunt 
praedicamenta  diversa:  Alii  vero  putant,  quod  sint  eadem 
res,  et  idem  realiter  absolute,  sed  differant  relative  ....  Et 
haec  videtur  sententia  Philosophi  3,  Phys.  18  et  consequenter  in 
textu,  et  Avcrrois  in  comment  2  de  Anima  137  et  138  et  Averrois 
similiter  in  commento.  Quibus  et  concordanter  Anselmus  de 
veritate:  „Multis,  inquit,  modis  eadem  res  suscipit  ....  (sequitur 
tota  Anselmi  expositio  a  nobis  supra  allata)  ....  similiter 
iudicabitur  aut  contrarie."  Sed  ista  revera  altiora  et  subtiliora 
tt  facundiora  michi  videntur,  quam  a  me,  praesertim  hic,  in 
brevibus  digne  valeaut  explicari;  verumtamcn  probabilior 

michi   videtur  hac  vice  secunda   opinio  recitata.   

C/.  etiam  quae  dicit  Bradwardinus  postea  {664  E).  Ittud  vero 
movere  in  percutiente  et  gladio  videtur  communi  iudicio  esse 
percutere  tantum  et  non  percuti;  illud  autem  moveri,  recipere, 
sive  pati  in  percusso,  tantummodo  percuti  et  non  percutcre 
quovismodo.  Respiciendo  tamen  subtilius  apparebit,  quod  illud 
movere  in  percutiente  brachio  ct  gladio  non  est  sine  moveri 
inseparabiliter  ei  annexo  et  eis  injixo;  ....  imo  secundutn 
praemissa  illud  movere  et  moveri  sunt  idem  realiter 
non  diversa.  ^  6.  Cf.  Arist.  Nat.  Ausc.  111  3,  2  (Ed.  Par. 
II  275,  38  ss.y.  "E%£t  d'  cinoQLav  loyL%r)v  civciy%ctiov  ykq  iacog 
slyai  xivci  hzQysLav  aXXiqv  xov  TtOLrjtLxov  xctl  xov  Tiad-yrLxov- 
ro  (isv  drj  itofyaig,  xo  ds  Tcor&naLg-  sqyov  Ss  zal  xsXog  xov  (isv 
BoCijpto,  tov  6s  7iocd-og.  'Etisl  ovv  ct^icpco  XLvrjasLg,  si  fisv  sxsqccl, 
sv  xlvl;  tj  yctQ  cificpco  sv  x&  nciO%ovxL  xcd  klvov(isvco,  7}  y  p,sv 
noLiqoLg  sv  xcp  uolovvxl,  t)  ds  nci&noLg  sv  xco  ncio%ovxi  -  sl  ds 
8sl  xal  xavxrjv  noLtjOLv  xalslv,  6t.Lcbvv[iog  av  si'n.  x.  x.  X. 


io4 


JOHANNIS  WICLIF 


CAP.  XI. 


3.  Nothing  can 
act  save  by 
receiving  its 
activity  and 
beingitself 
moved. 


4.  Thc  very 
reception  of 
this  activity 
implies 
passivity. 


5.  Action  is 
common  to 
God  and  to 

creatures,  but 
it  is  in  Gof1 

ariginally  and 
principaHy. 


actu  distincto,  a  priori,  et  sic  datur  pro  primo,  nec  fuit 
primus. 

Et  tercium  ex  eadem  radice  patescit,  cum  nichil  potest 
agere,  nisi  recipiendo  suam  agenciam,  et  cum  illa  agencia 
sit  tante  permanencie,  sicut  passio  vel  motus,  sequitur,  5 
quod  nichil  potest  recipere   agenciam,  nisi,  recipiendo 
illam;  moveatur. 

Item  impossibile  est  aliquid  movere  se  per  se  et 
primo,  ex  70  Phisicorum,  sed  iuxta  hanc  viam  sequitur 
oppositum;  ergo  via  impossibilis.  Minor  argumentatur  10 
sic:  Tam  causa  prima,  quam  secunda  potest  ex  se  agere 
in  passum,  postquam  non  egit  in  idem;  sed  non  est 
possibile,  quod  sic  agat,  nisi  paciatur  recipiendo  pro- 
priam  agenciam;  ergo  eo  ipso,  quod  sic  agit,  patitur 
a  se  ipso,  et  cum  omnis  passio  sit  motus  vel  ipsum  i5 
concomitans,  sequitur  conclusio.  Et  ex  isto  videtur, 
quod  genus  passionis  sit  prius  naturaliter  genere  ac- 
cionis.  Nam  prius  naturaliter  vel  primo  naturaliter, 
sicut  est  aceio,  subiectum  agens  ipsum  sustentat,  et 
subiectum  prius  naturaliter  ip&am  recipit  paciendo,  quam  20 
ipsum  sustentat;  ergo  subiectum  prius  naturaliter  patitur 
recipiendo  propriam  agenciam,  quam  agit ;  et  sequitur 
conclusio  generaliter,  que  est  eo  verisimilior  de  quolibet 
agente  secundo,  quo  ipsum  non  potest  agere,  nisi  prius 
motum,  |  et  per  consequens  passum   ab  agente  primo.  F.  2 14' 

Item  quecumque  insunt  comuniter  Deo  et  creaturis, 
propriissime  insunt  Deo,  et  analoyee  creaturis;  sed  agere 
inest  communiter  Deo  et  creaturis,  ergo  proprius  et 
prius  et  principalius  Deo,  quam  creaturis,  et  per  con- 
sequens  non  solum  substancia  creata .  agit  proprie,  ut  ?o 
dictum  est  superius,  sed  prius  substancia  increata;  aliter 
enim  Deus  non  immediate  conservaret  quamlibet  crea- 
turam,  nec  immediate  efticeret  omnem  effectum,  nec 
immediate  moveret  omnem  motum  eius,  ut  ostendit 
Doctor  Promndus  primo  libro,  capitulo  2°  tenendo  cum  35 
suis  corrolariis,  et  idem  ostendit  2°  libro,  capitulo  20 
et  decem  sequentibus  de  actibus  voluntatis  create.  Et 


1.  Cod. :  da2p°;  ib.  nec]  nc  (=  nunc)  cod.  21.  Cod. :  ipsam. 
34.  eius]  cod. :  cg  (=  cuius). 

o.  C/.  Arist.  Nat.  Ausc.  VII  1,1-4  [Ed.  Par.  II  333,  9  ss.). 

35  "C/.  Thomae  Bradwardini  De  Causa  Dei  I  2  eiusque  corro- 

larii  partes  tres  (Ed.  Lond.,  p-  146—160)  et  II  20— ?o 
{p.  540  —  594). 


CAP.  XI. 


DE  ENTE  PREDICAMENTALI. 


io5 


contirmacio  istius  est,  quod  Deus  propius  beatificat  crea- 
turam,  quam  ipsamet  se  beatiticat,  si  sic  facit,  quod 
non  esset,  nisi  Deus  proprius  faceret  actum  beatitudi- 
nis,  quam  ipsamet  creatura;  ergo  non  potest  creatura 
5  ydemptiticare  se,  cum  iste  sit  actus  iudiciarius;  multo 
minus  ergo  posset  beatiticare  se;  tunc  enim  esset  merces 
sua  plene  in  eius  potestate,  et  per  consequens  posset 
beatitudinem  ad  votum  dimittere  et  aliam  creaturam 
beatiticare  et  dampnare,  quia  hoc  videretur  consonan- 

iocius,  quam  quod  illud  agat  primo  in  se  movendo  se 
per  se  et  primo,  dum  dat  sibi  ipsi  donum  optimum. 

Item   videtur  ex  isto.  quod  Deus  facit   omnem  ac- 
cionem  vel  motum,  quod  repugnat. 

Primo   ex    hoc,    quod    Deus    comederet,   rugaret   et  God  is  the  real 

i5omnes  actus  creature  faceret,  quod  est  nimis  dissonum.  eTCnTactioir 

Secundo   ex   hoc.    quod    Deus   omnes   actus  viciosos  whjch  yvould 
^  ...  lnvolve 

faceret.   et  per   consequens,  cum   prevenit  necessitando   a)  that  God 
creaturam  ad  omnem  actum  et  modum  agendi.  sequitur,  "^nceds^nd^ 
quod  non  iuste  damnaret  creaturam  pro  actu,  ad  quem  artections  with 

n  .  .  ,  ....  .  creatures; 

-onecessitat  eandem  secundum  eius  beneplacitum ;  sequitur,    b)  that  God 
cum  Deus  libere  contradictorie  concurrit  plus  vel  minus,  ^"^Soosf^ 
ut   placet.   quod   posset   non   concurrere,   et   per  con- 
sequens  et  creatura   posset   per  se  agere  sine  concursu 
Dei,  et  quantumlibet   modice   potencie   creatura  posset 

25  per  se  agere  sine  concursu  Dei  et  quantumlibet  modice 
potencie  creatura  posset  cum  concursu  Dei  quantum- 
libet  dissimiliter  agere;  et  sic  motus  non  sequeretur 
proporcionem  eo,  quod  omnis  motus  causatur  ex  pro- 
porcione  completi  agentis  ad  completum  passum.  Cum 

?o  ergo  totale  agens  sit  vel  Deus  infinite  potencie  vel  aliter 
inrinita  potencia,  que  Deus  est  secundum  sui  ultimum, 
concurrit.  sicut  et  resistit  agenti,  sequitur,  quod  omnis 
motus  causatur  ex  proporcione  equalitatis.  cum  nullum 
intinitum    est   reliquo   maius.    Nec   valet   dicere.  quod 

35  proporcio,  ex  qua  motus  provenit,  est  inter  totale  agens 
et  partem  passi  vel  inter  parciale  agens  et  totale  pas- 
sum  vel  inter  parciale  agens  et  parciale  passum,  quia 
inrinitum  magna  est  proporcio  cuiuslibet  horum  trium 


1.2.  beatiticat  utroque  loco  ex  ubti  ficat  correctum.  2,  4.  Cod. :  ipsam3 
utroque  loco  4.  Cod. :  gonon.pt  (ergo  non  enim  potest).  22.  Cod. : 
mig  no  iuste  d^apnaret  cat^az  p  actu  ad  que  necessitat  eaT?  f»m  eius  bn 
placitiT  ut  placz. 


JOHANNIS  WiCI.lF 


GAP.  XI. 


mediorum,  ut  sophiste  arguunt.  Ymo  non  est  raciona- 
biliter  scibile  vel  discibile  quantum  de  agente  vel  passo 
debet  capi  pro  illa  proporcione  fundanda.  Item  iuxta 
dicta  omnis  accio  transiens  principiatur  ab  accione  im- 
manente,  et  per  consequens  accio  immanens  esset  per 
se  in  aliquo  predicamento,  cum  sit  accidens  plus  posi- 
tum  et  plus  perfectivum,  quam  accio  transiens,  eo,  quod 
ipsam  principiat,  et  tunc  videtur  omne  elementum  habere 
appetitum  vel  inclinacionem  naturalem  intrinsecum  ad 
rlnem  extrinsecum,  quod  videtur  falsum  ex  hoc,  quod 
non  potest  talem  elicere;  ymo  partes  secundum  varios 
appetitus  resisterent  sibi  ipsis. 


CAPUT  DUODECIMUM. 


F.  21 5     Pro  isto  mihi  videtur  indubie  tenendum,  quod  agencia  Answer  to  my 

et  passio  ad  sensus  limitatos  generaliter  distingwuntur,  Acrion^and 

sicut  quantitas   et  qualitas   aut  quecumque  alia  predi-    passion  are 
n  *       ...  ,  ...  r  distinci,  likc 

5  camenta,  quamvis  essenciahter  vel  materiahter  loquendo    quality  and 

sunt  idem  ad  sensus  equivocos;  cum  enim  movens  phi-  Genera/proof 

sicum  in  movendo  movetur  et  agendo  repatitur,  patet,      ot~ tnis- 

quod  in  omni  tali  agente  vel  passo  concurrunt  agencia 

vel  passio,  que  sunt  idem  subiecto,  ut  album  et  musicum, 

iolicet  differant  formaliter.  Preterea,  cum  rinis  agencie 
et  passionis  sibi  correiate  sit  effectus  productus  in  passo, 
ut  puta  qualitas  vel  quantitas,  quam  Commentator 
vocat  motum  materialiter  dictum,  patet,  quod  in  pre- 
dicacione  secundum  materiam  tam  agencia  quam  passio 

i5ad  sensus  equivocos  est  talis  motus  in  mobili.  Et  ad 
istum   sensum   dicit   Egidius   super    3°  Phisicorum,  ut 

a  'i 

8.  Cod. :  agei7  ul  pa". 

12.  Cf.  Comm.  Averr.  tn  Arist.  Nat.  Ausc.  III,  sect.  4 
{Ed.  Arist.  opp.  Venet.  IV,  F.  41),'  imprimis  autem  sentenciam, 
quam   supra   rettulimus,   p.   04.  16.    Cf.  Aegidii  Romani 

Commentaria  in  octo  libros  Phisicorum  Aristotelis  111  4  (Ed. 
Venetiis  per  Andream  de  Torresanis  1502,  F.  56):  Omnino 
autem  dicere  est :  neque  doctio  cum  doctrina,  neque  actio  cum 
passione  idem  proprie  est :  sed  cui  insunt,  hoc  est  motus.  Quod 
enim  huiusmodi  in  hoc  et  quod  huiusmodi  ab  hoc  actum  esse 
ratione,  alterum  est.  Solvit  ad  aliud  inconveniens,  dicens>  quod 
omnino  est  dicere,  quod  neque  doctio  est  et  doctrina  neque 
actio  cum  passione  est  idem,  sed  quod  est  idem  motus  cum 
hoc  insunt :  quia  est  alterum  actum  ratione  quod  est  huiusmodi 
in  hoc,  et  quod  est  huiusmodi  ad  hoc.  Xotandum  autem,  quod 
actio  et  passio  non  sunt  idem  actus  secundum  rationem.  Idem 
enim  motus  est  actus  agentis  et  patientis,  et  est  actio  et  passio, 
sed  non  sub  eadem  ratione;  sed  est  actio  et  est  actus  huius- 
modi,  id  est  agentis,  quia  est  ab  hoc;  est  autem  passio  et  est 
actus  huiusmodi,  id  est  patientis,  non  quia  est  ab  hoc,  id  est 
a  patiente,  sed  quia  est  in  hoc,  id  est  in  passo. 


108  JOHANNIS  WICLIF  CAP,  XII. 

textus  sonat,  quod  agencia  et  passio  distingwuntur  inter 
se,  et  tamen  sunt  idem  motus  in  numero,  equivocando 
in  predicacione  sine  dubio;  sicut  illi,  qui  dicunt,  quod 
ydee  distingwuntur  inter  se,  et  tamen  omnes  sunt  eadem 
natura  divina.  5 
Answcr  to  first     Ad  primum  patet,  quod  consequencia  non  valet;  quam- 

objection  (p.102).    •  ,      ,  ,         ^c  .  , 

Onc  absoiute  V1S  entm  una  forma  absoluta  surncit  denominare  agens 
inchide  acSon "aSere  m  passum  et  ipsum  passum  repati,  hoc  tamen 
and  passion;  non  potest  esse,  nisi  mediantibus  duabus  formis  re- 
but  only  with  •  • 

tiic  help  of  two  spectivis  diversorum  generum,  que  sunt  agere  et  pati.  10 

tbrrns^vizrt ^crc  ^am  contradiccionem  claudit,  quod  forma  absoluta  per 

and  pati.     se  sufficiat   sic  denominare  eo,  quod  cum  omni  forma 

absoluta  substanciali  vel   accidentali,  que  sit  quantitas 

vel  qualitas,  stat,  quod  subiectum  non  agat,  vel  aliquid 

non   paciatur.    Ergo   preter    talem   formam   requiritur  i5 

motus,  et  sic  agere  ac  pati   superadditum,  et  illud  est 

forma    respectiva,   que    componitur   ponens  intenciam 

agentis   tanquam    actum   intrinsecum   et  proporcionem 

eius  ad  passum    extrinsecum ;   et  tercia  ex  hiis  duobus 

successivam  producenciam   forme  absolute  in  passo,  et  20 

hoc  tercium  est  agencia  extrinseca,  et  hec  tria  respectiva 

oportet  ponere  in  agente  ultra  quodlibet  absolutum. 

We  must  not       Sed   pro   denominacione   contraria   notandum,  quod 
confuse  namcs    .....  .  c  c  .. 

used  formally  aliquid   denominat   rormaliter  ut   rorma   mtrrnseca,  et 

WappliedSe    aliquid  efficienter  causans  quomodolibet  denominacionem  2  5 

accidentally.   subiecti.  Nec  dico,  quod  contradiccionem  claudit  aliquid 

denominari   nisi   formaliter   denominetur   vel   a  forma, 

que  est  ipsum  denominatum  essencialiter,  si  denominacio 

extendatur  ad   essencialem   inexistenciam,   vel   aliter  a 

forma  subiecto   denominato  accidentaliter   inherente,  si  3o 

denominacio  restringatur  proprie  ad   accidentalem  in- 

herenciam. 

Contraries        Secundo   notata   distinccione   quattuor  oppositorum, 

cannot  bc       ..  .  .       .  . 

formally  and  in  dico,  quod   repugnat    denommacrones  contrarras  messe 
in^one^and^the  f°rmanier  secundum  idem  et  pro  eadem  mensura  eidem  35 

same  thing.    ultimo  singulari. 
and  d^spleasinf     Tercio   dico,  quod   eandem   rem  esse  diversis  delec- 
•  ircficffU^t  tabilem    et   tristabilem   non  sunt   contraria,  sicut  sunt 

p^rsons  is  11 01 

a  contradiction,  iustum  et  iniustum.    Nam  idem   visibile,    quod  est  uni 
plcasantness  is  visui  proporcionatum   est   sibi   delectabile,  et  visui  im-  40 
rclative.      proporcionato  tristabile,   cum  talis  sit  denominacio  re- 
lativa;   iustum  autem   est   denominacio  absoluta  respi- 


7.  forma  addidi.  Cod.;  va  ab*»  ffi*  (sic).       \2.  autem]  cod. :  a'  =  aut. 


CAP.  XII. 


DE  ENTE  PREDICAMENTALI. 


109 


cicns   contormitatem   ad   simpliciter   per  se  mstum;  et  Just  and  unjust 

.   .  .      j.rt.        .  ,  beine  absolute 

miustum    contrarie    dicit   dmormitatem  ad  pnmam  vo-  are  tontraries. 

luntatem.  Dicuntur  tamen  iustum  et  iniustum  equivoce 

vel  absolute   pro   essencia    iusta,   et  hoc  vel   primo  et 

5  per  se  iusta,  vel  a  prima  iusticia  causata,  vel  absolute 

contrarie  et   abstractivc   pro  ipsis  iusticia  ct  iniusticia ; 

vel  contractive  pro  subiecto  ipsis  qualitatibus  informato, 

ct  utroque  istorum  modorum  sunt  contraria;  vcl  tercio  Explanation  o£ 

,  .  .  .  Anselm's 

pro  quocumque,    quod  lusta  causa  luste  causat,    et  m-  sentence 

ioiustum  pro  illo,  quod  agens  iniusta  causat;  et  isto  modo  CfQ^|'sS 

r5'wlt  Anselmus,  quod  passio  |  Cristi   est  iniusta  quo   ad  crucifixion. 
Judeos,  ipsam  causantes,   et  iusta  conclusio  ad  Deum, 
ipsam  causantem. 

Istam  tamen  loycam  non  approbo  secundum  sensum. 

i5Unde  pari  evidencia,  qua  dicerct  istam  esse  iniustam,  ex 
hoc,  quod  verbaliter  doctor  sic  dicit:  ,,concederem,  quod 
idem  peccatum  debet  esse  et  non  debet  esse",  Cristus  debuit 
mori  et  non  debuit  mori.  Nam  utrumque  concederet 
doctor  ibidem,  ideo  satis  est  concedere  sensum  suum. 

20  Non  enim  placet  omnibus  concedere,  quod  omne  peccatum 
est  iustum,  quia  Deus  iuste  illud  permittit.  Sic  enim  summa 
iniusticia  esset  iustissima,  quia  ab  hoc  solo  habet,  quod 
sit  iusta,  quia  iuste  permittit  ipsam  Deus  esse;  et  certum 
est,  quod  summe  iuste  permittit  Deus  ipsam  esse.  Ideo,  si 

2  5  est  iusta,  est  summe  iusta,  et  hoc  forte  concederet,  cum 
iusticia  consistit  in  rectitudine,  non  suscipit  magis  aut 
minus;  et  ulterius  forte  concederet,  quod  omne  ens  est 
iustissimum,  et  sic  Deus  in  predicacione  secundum  causam, 
sicut  omnis  veritas  est  rectitudo  vel  iusticia  sola  mente 

3o  perceptibilis.  Nec  foret  sibi  magis  inconveniens  con- 
cedere  iusticiam  fore  iniusticiam,  quam  concedere  veri- 
tatem  esse  falsitatem,  quod  est  concedere,  ut  patet 
tractatu  de  Veritate.   Ymo,  sicut  concedit  bonum  esse 

3i.  Cod. :  iusti0. 

14.  Anselmi  Cantuariensis  Dialog.  de  Veritate,  c.  VIII  {Migne 
CLVIII  477):  Quid  etiam,  si  secundum  naturam  rerum  con- 
sideres,  ut  cum  clavi  ferrei  impressi  sunt  in  corpus  Domini: 
an  dices  fragilem  carnem  non  debuisse  penetrari,  aui  acuto 
ferro  penetratam  non  debuisse  dolere?  ....  Potest  igitur  con- 
tingere,  ut  debeat  esse  secundum  naturam  actio,  vel  passio, 
quae  secundum  agentem  vel  patientem  esse  non  debet  .... 
Vides  igitur,  saepissime  posse  contingere,  ut  eadem  actio 
debeat  esse  et  non  debeat  esse,  diversis  considerationibus. 
33.  Cf.  Anselmi  Cantuariensis  Dialog.  De  Veritate  cap.  VIII 
(Mignc  CLVIIl  477):  Cum  vero.  peccans  ab  eo,  ad  quem  non 


I  IO 


JOHANNIS  WICLIF 


CAP.  XII. 


malum  et  bonitatem  maliciam,  ita  concederet  peccatum, 

inquantum  bonum,    esse  iustum  ens  .et  verum;  sed  in- 

quantum  malum,  esse  non-ens,  iniustum  et  falsum. 

The  act  of  the      Sed  omnibus  istis   concessis  adhuc  oporteret  ponere 

b/wickecFwill  ln  Judeis   agencias    distinctas   a    passione  Cristi,    quia  5 

was  distinct    certum  est,    quod  mala  eorum  volucio  movebat  eorum 

trom  the  n         .     .      .  . 

suttering  of    corpora  et  produxit  in  ipsis  passiones  ex  volucione  in- 

wash^his 'part  iustas  et  ille  passiones  et  agencie  produxerunt  passionem 

most  righteous.  m  Qv[sto,   que  fuIt  rcctissima  sine  privacione  sibi  for- 

maliter  inexistente,  quia  tunc  denominaret  Cristum,  qui  10 

est  subiectum   per   se   et  proprium  illi-us  passionis,  in- 

iuste  pati,  quod  est  impossibile. 

Potest  ergo  Anselmus  glosari  secundum  cquivocacioncs 

dictas   de   accione   et    passione,   quod    passio  illata  est 

accio,  sed  non  agencia,  qua  agens  formaliter  agit,  sicuti5 

calor  productus  dicitur   esse   accio  et  motus  secundum 

Co  m  m  e  n  t  a  tore  m . 

Conclusion:  Patet  crgo  ex  dictis,  quod  aliquid  dicitur  iustum 
b'e^ust'\'!f  itselY  secundum    substanciam,    et    hoc   per   se    ct   primo,  ut 

as  firstly  God  creator,  vel  ner  se  secundo,  ut  creature.  Et  aliquid  20 
and  secondly      .  .         .  1  .  . 

creatures.     dicitur  iustum  secundum    qualitatem,  et  hoc  concretive 

qualitatively    vel   abstracte.    Et    tercio    modo    dicitur    aliquid  iustum 

'Ser^in  the  resPectlve>  et  'loc  dupliciter,  vel  quia  iuste  procedit  a 
concrete  or  the  voluntate  increata   vel   quia   iuste   procedit  a  voluntate 

3.  lt  may  be   creata.    Ncc   dividuntur    ista    ex   opposito,    CLim    omnis  25 
and^UV t^  1  two  crcatm  a  Slt  absolutc  et  respective  iusta.  Quidquid  eciam 
ways,  as  it    procedit    iuste    a   voluntate   creata,    procedit    eciam  a 

^a^cre^ted^o"1  voluntate  increata,    sed  non    econtra,  cum  sit  superior. 

uncreated  will  Tjn jc   opus    iniuste   factum,    secundum    legem  eternam 

Examples:  \  .  n  . 

dicitur    iuste   factum,    si    sccundum  substanciam  opens  3o 
placet  J)eo,  ut  dacio  denarii  indigenti  ab  yppocrita  est 
opus    iustum,    quod   yppocrita    iniuste   facit,    cum  non 
sit  possibile  aliquod  positivum  omnino  carere  iusticia. 


3o.  iuste  corr.  ex  iniuste  in  cod.      33.  Cod.:  01110. 

pertinet,  percutitur,  quoniam  et  iste  debet  percuti,  et  ille  non 
debet  percutere,  debet  et  non  debet  esse  percussio:  et  ideo 
recta  et  non  recta  negari  non  potest.  Quod  si  ad  supernae 
sapientiae  boniiatisque  consideres  iudicium,  sive  ex  altera  tan- 
tum,  sive  ex  utraque  parte,  agentis  scilicet  et  patientis,  non 
debeat  esse  percussio:  quis  audebit  negare  debere  esse,  quod 
tanta  bonitate  et  sapientia  permittitur?  i3.  Ansclmus]  cf. 

supra  p.  109.  18.  Cf.  Averrois  in  Arist.  Met.  comm.  IX,  sect.  3 
(Ed.  Arist.  opp.  Ven.  IX,  F.  107):  Calidum  enim  agit  calorem. 
Cf.  supra  col.  139. 


CAP.  XH.  DE  ENTE  PREDICAMENTALI. 


Est  ergo  .sensus  Anselmi,  quod  peccatum  debet  esse 
permissum  et  punitum,  et  non  debet  esse.  Cristus  debet 
mori  ex  hoc,  quod  placet  Trinitati,  quod  moriatur,  et 
non  debet  mori  ex  sua  culpa.  Non  ergo  videtur  michi, 
5  si  aliquid  causat  hoc  iniuste,  quod  hoc  sit  iniustum, 
Ticet  omnis  creatura  possit  dici  iusta,  ut  post  dicetur. 
Nam  ex  quo  opus  hominis  est  iustum,  si  immediate  ab 
eo  iuste  fiat,  evidencius  omnis  creatura  Dei  est  iusta 
quoad  naturam  suam,  secundum  quam  iuste  fit  a  Deo; 

iosicut  enim  omnem  creaturam  esse  est  iustum,  cum  sit 
Deo  beneplacitum  et  omnem  creaturam  esse,  est  ipsamet 
creatura,   sequitur,    quod  omnis   creatura   sit  iusta,  lo- 
quendo  de  iusticia   essenciali.   Nec  aliter  posset  coniir- 
2i6mari  a  primo  per  se  iusticia.  | 

i5  Loquendo  autem  de  iusticia  accidentali  ab  intrinseco 
sola  creatura  racionalis  est  iusta,  quando  habet  quali- 
tatem  denotantem?  et  isto  modo  opponuntur  contrarie 
iustum  et  iniustum,  et  nichil  obest  creaturam  racio- 
nalem    esse  iustam    quoad  essenciam   vel  naturam,  et 

2otamen  iniustam  quoad  qualitatem  superadditam,  cum 
ista  non  pocius  opponuntiir,  quam  bonum  naturale  et 
malum  moris;  econtra  autem  non  videtur  michi,  quod 
aliquid  potest  iniustum  quoad  naturam  et  iustum  secun- 
dum  accidens,  quia  omnis  privacio  presupponit  naturam 

2  5  bonam  ex  privacione,  cum  sit  bonum. 

Patet  ergo,  quod  oportet  Anselmum  ponere  agenciam 
in  Judeis  distinctam  a  passione  Cristi,  que  quidem 
agencia  est  ab  intrinseco  iniusta,  et  passio  Cristi  nullo 
modo  iniusta,  licet  Judei  iniuste  agant  illam,  que  non 

3oiniuste  agitur.  Pari  evidencia  diceretur  verbum  Dei  in- 
iustum  et  malum,  quia  causatur  occasio  ab  eo  faciendi 
malum  eciam  quoad  deitatem,  et  per  idem  humanitas 
sua  foret  mala,  si  iniuste  fit  secundum  carnem  a  remotis 
suis  parentibus.  Et  quoad  Doctorem  Profundum,  ponen- 

35  tem  accionem  et  passionem  esse  eandem  essenciam  ab- 
solutam,  que  modo  suo  sit  substancia,  non  credo,  ut 
verba  sonant,   suam  sentenciam  ponit,  cum  omne,  ut 

i.  Anselmus]  cf.  supra,  p.  102.  34.  Doctorem  Profundum] 
cf.  supra  p.  109,  not.  ad  lin.  15.  3y.  Tam  nominibus  mascu- 
linis  quam  femininis]  cf.  Thomae  Bradwardini  De  causa  Dei 
III  G  (Ed.  Lond.  GG3  E)  .  .  .  .  quare  et  secundum  sententiam 
antiquorum  Deus  utviusque  sexus  nominibus  fuerat  nominatus 
non  solummodo  genitor,  in  quantum  gignit  et  agit,  sed  etiam 
genetrix,  in  quantum  concipit  et  conservat. 


I  12 


JOHANNIS  WICLIF 


CAP.  XII. 


dicit,  quod  natura  divina  expressa  sit  a  grammaticis  igno- 
ranter  tam  nominibus  masculinis  quam  femininis  propter 
fecunditatem,  quam  producit  et  recipit  adintra  quot- 
libet  intelligencias  et  volucionis  eternas,  quarum  quelibet 
est  relacio  racionis,  sed  non  essencia  absoluta  distincta  5 
a  Deo,  ut  Doctor;  quia,  ut  estimo,  nec  potest  hoc  pro- 
bari  nec  catholice  sustineri;  ideo  Doctor  cum  quadam 
formidine  ponit  ista. 

Solution  of       Ad   secundum  conceditur  conelusio.   Nam  passio  et  10 

second 

objection(p.io3 .  motus  sunt  communes  tam   agenti  quam   passo,  cum 

Passion  and    causatur  ab    utroque   tamquam    eius    causa  essenciali ; 
motion  are  .  . 

common  to  thc  verumtamen  solum  subiective  et  formaliter  inest  passo, 

aeent  and  the  t-  •  •  *•  ... 

patient  but    hcet  sit  equivoce  in  utroque;  et  lsta  agencia  est  com- 

formally  arrd  munis  causacione  tam  aeenti  quam  passo,  et  sic  est  i5 
subjectively  are  .  .    n  ... 

oniy  in  the    causalitcr  in  utroque;  formaliter  tamen  et  subiective  tn 


agente,  sed  causaliter  ac  terminative  in  passo;  modo 


patient  while 
action  is 

1on!m.on  \°    nulla  forma  formaliter,  licet  efncienter,  denominat  ali- 

both  but  is  .         ...  .  . 

formally  and    quid,  niSl  lllud,  in  quo  est  SublCCtlve. 

oniy^th^agcnt.  Ideo  illa  quinque  exempla,  que  adducit  Doctor  Pro-  20 
The  fundus  libro  tercio  capitulo  6°,  quod  aliquid  denomi- 
d1foraaaSS°r  natur  ab  extrinseco,  unum  docent,  quod  extrinsecum 
etfective,  sed  non  formaliter  denominat  talia.  Unde, 
quod  subiectum  esse  formandum  potest  dupliciter  in- 
telligi :  vel  quod  ipsum  est  dignum  forma,  vel  quod  25 
formabitur.    et   sic   est   etcrnum,   et  non  denominacio 


3.  Cod.:  r'cipl  ad  intllias  inta. 

20.  Cf.  Thomae  Bradwardini  De  causa  Dei  lib.  3,  0  (Ed. 
Londin.  663  E  et  664  A)  ....  verisimiliter  dici  potest,  quod 
agens  A  primam  actionem  constituitnr  in  esse  agentis  per 
suum  primum  agere ;  prius  enim  quodammodo  videtur  agere, 
quam  esse  agens.  Primum  enim  videtur  esse  activum,  secundum 
agere,  tertium  esse  agens  non  tempore,  sed  natura  seu  causa. 
Vel  aliter  dici  potest,  quod  agens  consituitur  in  esse  agentis 
per  illam  relationem  actionis  sive  activam  praedictam,  ita, 
quod  primum  sit  activum,  secundum  agere,  tertium  illa  relatio, 
quartum  secundum  liunc  ordinem  esse  agens.  Tertio  dici  potest, 
quod  non  est  omnino  clarissimum  quod  nichil  denominatur 
formaliter  quoquomodo  ab  aliquo,  nisi  fuerit  prius  secundum 
naturam.  AUquid  enim  dicitur  formandum  a  forma  futura, 
quam  recipiet,  et  facturum  refertur  ad  faciendum,  et  denomi- 
natur  facturum  a  factione  futura,  sicut  et  aedifcans,  pullifi- 
cans  et  foetificans  ab  eodem  pullo  et  fcetu  futuris  per  actiones, 
quas  agunt  ad  istas  terminahdas ;  multa  quoque  naturalia  et 
alia  a  suis  effectibus  et  a  suis  accidentibus  saepius  nominantur. 


cap.  xh: 


DE  ENTE  PREDICAMENTALI. 


i  i  3 


alicuius  creature  secundum  existenciam.  Verumtamen 
subiectum  denominatur  formandum  eflicienter  a  forma 
futura,  que  tempore  suo  est  in  formato.  Formaliter  tamen 
denominatur  formandum  a  formalitate,  que  est  in  ipso 
5  eo  ipso,  quod  formandum.  Si  autem  intelligitur  aliquid 
formandum  ad  hunc  sensum,  quod  ipsum  formabitur, 
patet,  quod  illa  veritas  eterna  non  est  denominacio  exi- 
stencie  formati,  sed  alie,  formando  in  esse  intelligibili 
formaliter  per  futuricionem  sue  formacionis,  que  futu- 

ioricio  est  forma  in  illo,  quod  est  formandum.  Et  cor- 
respondenter  dicendum  est  de  futuricione  cuiuscumque 
denominati  esse  futurum.  Talis  enim  denominacio,  cum 
sit  eterna  a  parte  ante,  non  habet  subiectum,  nisi  in 
esse  intelligibili,  cui  eternaliter  inest  futuricio  secundum 

i5esse  existere.  Homo  eciam  denominatur  editicator  vel 
ab  actu  edificandi  vel  ab  habitu  vel  arte.  Bene  namque 
sequitur,  homo  est  edifieator,  ergo  edificat  in  tempore 
suo,  et  oportet  actum  illum  precedere  tempore  suo;  et 
ex  post,  quamdiu  manet  homo  cum  arte,  est  edificator, 

20  etsi  non  continue  edificet;  et  ita  de  similibus.  Unde 
F.  216'dici  potest,  quod  Deus  incepit  esse  |  creator  et  guber- 
nator  et  dominus;  eternaliter  tamen  manet  creator, 
quia  creavit  et  habet  artem  eternam  creandi.  Opus 
eciam  extrinsecum  dicitur  formaliter  bonum  a  bonitate 

25  sibi  inexistente,  sed  efficienter  a  bonitate  operantis  ex- 
trinseca;  eadem  enim  operacio  potest  esse  primo  bona 
moraliter  et  post  mala  moraliter  et  econtra;  ideo  est 
dare  bonitatem  talem  relativam  sibi  adquiribilem  et 
deperdibilem,   ex  bonitate  operantis  causatam,   et  hoc 

3o  oportet  omnem  ponentem  respectus  dicere.  Llnde  urina 
dicitur  sana  efricienter  ex  sanitate  subiectante  in  uri- 
nante,  sed  formaliter  dicitur  a  signancia  sanitatis;  sicut 
dieta  dicitur  sana  ab  efficiencia  vel  effectivitate  sani- 
tatis.   Et   conformiter   dicitur  res   voluntaria,   quia  est 

35  formaliter  volutiva,  ut  natura  racionalis,  vel  quia  volun- 
tarie  causatur.  Et  sic  omnis  creatura  dicitur  efficienter 
voluntaria  a  voluntate  divina,  sed  formaliter  a  causa- 
cione  voluntaria,  et  sic  omnis  creatura  dicitur  quo  ad 
actum  primum  suum  iusta,  quia  iuste  a  Deo  conservata, 

40  et  illa  iusticia  est  formaliter  et  inseparabiliter  in  crea- 
tura.  Dicitur  tamen  comparative  respectu  voluntatis  di- 
vine,  et  ita  de  similibus,  nec  posset  Deus  dici  anichi- 


t6.  vel]  cod.:  ut  27.  ideo]  cod.:  10  (sic).  3i.  et]  cod.:  ex. 

34.  Cod. :  voluntarie. 

8 


ii4 


JOHANNIS  WICLIF 


CAP.  XII. 


lator   sine  anichilancia,   et  ita  de  similibus.    Unde  ad 
tantum  intticavit  se  Doctor  in  ista  maleria,  quod  posuit 
rem  agere  esse  prius  naturaliter,  quam  rem  esse  agen- 
tem,   quia  ab  illo  agere  absoluto  denominatur  agens, 
quod  videtur  michi  impossibile.  5 
Aristotle's        Quo  ad  Aristotelem  patet  ex  contextu  commenti  181 
tC  acli"ogand t0  et   quatuor   sequencium,    quod   sunt   de   mente  Philo- 
passio.  movens  sophi.  Primum,  quod  idem  motus  est  actus  tam  motivi 

and  mobtlis.        1  ,-,-         ?••  c  ■•        •  ,  •,•  rr 

quam  mobihs  subiective  et  rormahter  m  mobili,  et  efn- 
cienter  vel  causaliter   in  motore,   sicut  idem   excessus  10 
duorum   ad   unum   est  materialiter   due  proporciones, 
scilicet  proporcio  dupla  et  proporcio  subdupla;  et  eadem 
distancia  est  materialiter  duo  motus,   scilicet  ascensus 
et  descensus;   illud  patet   commento    1 8°  et  ambobus 
textibus  eiusdem.   Secundo  wlt,   quod  sicut  motus  non  1 3 
est  subiective  in  movente,  sic  nec  agencia  est  termina- 
tive  in  movente,  scilicet  in  illud,  in  quod  agitur,  licet 
sit  formaliter  in  agente;  patet  ista  sentencia  in  duobus 
commentis  sequentibus.  Tercio  wlt,  quod  licet  movere 
et  moveri,  agere  et  pati  formaliter,  loquendo  genera-  20 
liter  distingwuntur.    Unde  dicit   textus  commenti    2  2*: 
„Neque  accione  cum  passione  proprie  idem  est,"  super 

6.  18']  cod. :  igi2.      22.  idem]  cod.:  illud. 

2.  Ad  tantum  se  intricavit  se  Doctor]  cf.  locum  ex  Thomae 
Bradwardini  De  causa  Dei  lib.  3,  6  supra  allatum  (p.  102,  not. 
ad  lin.  20)  prius  enim  quodammodo  videtur  agere,  quam  esse 
agens.  6.  Cf.  Averrois  in  Arist.  Nat.  Ausc.  1.  III,  Comm.  18 
(Ed.  opp.  Arist.  Ven.  IV, f.  44'):  ....  actio  enim  motoris,  quae  est 
movere,  est  eius,  non  in  eo;  et  hoc  intendebat,  cum  dixit  Motor 
enim,  etc.  id  est  actio  enim  motoris  est  facere  motum  in  aliud. 
Deinde  dicit,  et  ita  habet  se  ad  motum,  sicut  agens  ad  paciens. 
scilicet  quoniam  sicut  actio  agentis  et  patientis  est  una  in 
subiecto  et  duo  in  defnitione,  similiter  est  de  motore  et  moto, 
et  universaliter  in  omnibus  relative  oppositis;  quemadmodum 
enim  idem  spatium  a  sursum  ad  deorsum,  quando  accipitur, 
secundum  quod  est  proportio  inter  duo,  erunt  idem;  et  quando 
accipitur  secundum  quod  illa  duo  stint  opposita,  tunc  erunt 
duo;  unum  enim  dicitur  superius  et  alterum  inferius:  et  haec 
duo  sunt  opposita  et  similiter  idem  motus  per  illud  spatium 
dicitur  in  respectu  superioris  ascensus  et  in  respectu  inferioris 
descensus:  proportio  enim  est  eadem,  et  illa  duo,  quae  sunt 
substantia  proportionis,  sunt  diversa  secundum  definitionem  .... 
etqsq.  14.  Commento  18J  cf.  notam  superiorem.  21.  Textus 
commenti  22]  scilicet  verba  Arist.  Nat.  Ausc.  III  S,  5  (Ed. 
Par.  II  276,  5  ss.):  "OXcog  8'siitslv,  ovS'  rj  didct&g  ry  fictd-tfosi 
ovd'  7]  noirjGig  zy  nad-^asL  xb  ccvrb  xvQicog.  Averrois  comment. 
in  hunc  locum,  quae  Wiclif  affert,  ad  verbum  fere  congrunt  cum 
iis,  quae  impressa  leguntur  Ed.  Ven.  opp.  Arisr.  IV.  f.  45. 


CAP.  XII:  DE  ENTE  PREDICAMENTALI. 


1 1 5 


quo  Commentator:    „Movere  et  moveri  non  sunt  idem 

secundum  quiditatem,  quia  diffinicio  eorum  est  diversa; 

movere  est  enim   accio   motoris   in  rem   motam,  sed 

moveri  est  passio  moti  a  motore" ;  cum  ergo  accio  motoris 

5  sit  facere  motum  in  aliquid,  ut  dicit  Gommentator  com- 

mento  i8°,  patet,  quod  distingwitur  formaliter  a  motu. 

Patet  ergo  per  exempla  Aristotelis,  quod  non  concedit 

ista  formaiiter,  sed  causaliter  predicari  de  se  ipsis;  ideo 

notata  triplici  probacione  de   universalibus   et  equivo- 

10  cacione  premissa  de  accione  et  passione  satis  solvuntur 

dicta  autorum  in  ista  materia. 

Ulterius  dicitur,  quod  accio  dicitur  immanens,  non  Explanation  of 
,  .  ,  .  ,  the  terms  actus 

solum,  quia  est  subiective  m  agente,  cum  hoc  sit  com-  immanens  and 

mune  agente  transeunte,  sed  quia  est  actus  non  habens  ac^  trans'iens 

°  .    .      ■  *  .  .  with  reference 

i5obiectum   essencialiter  extra  suum  subiectum,  in  quod       to  the 

,  ,  •  ,  obiections  on 

agat,  producendo  suam  agenciam,  sicut  est  de  agencia      p.  I03. 

transeunte.  Unde  omni  actu  immanente  creature  prius 

est  passio  ab  obiecto  quod  terminatur,  et  post  est  eleccio 

actus  immanentis.   Et  tercio  secuntur  disposiciones  vel 

20  habitus.  Sed  opposito  modo  est  in  accione  transeunte. 
Prius  est  agencia  subiecti,  post  passio  subiecti,  in  quod 
agens  agit,  et  tercio  sequitur  motus  in  passo. 

Ideo  eleccio  actus  cuiuscumque  creature  dicit  infalli-  Every  action  of 
biliter  eius    mutabilitatem   et  actualem   motum,    cum  dedaresehimCto 

25  homo  non  elicit  actum  de  novo,  nisi  moveatur  ab  obiecto  be  subject  to 

...  .       change  and 

.  217  ex  |  extrinseco,  ut  aliquo  sensibili  movente  sensum  parti-  movement, 
cularem  vel  a  celo  influente,  ut  patet  de  sompniis  et  ^y^thiS^of^' 
naturalibus   propheciis.    Si   ab    intrinseco,   tunc   vel   a      sense  or 

r     1  .      .  ..  celestial 

complexione   corporis   subiecti,    ut   patet    de   sompnns  influences; 
3o  medicorum,  attestantibus  complexionem  sompniantis  vel  ^'dreams^or 
a  forti  impressione  sensibilis  in  sensu  interiori,  ut  patet  monomania. 
de  philocaptis,  qui  quasi  inniti  necessitantur  ad  cogi- 
tandum  vigilando  et  dormiendo  de  sensibilibus,  quibus 
afficiuntur. 

35  Unde  et  prophete  naturales  solent  latitare  diebus  in 
antris  ad  servandum  sensus  a  peregrinis  impressionibus, 
ut  vel  sic  fiant  disposiciores  nocturnis  influenciis  cele- 
stibus.  Unde  Num.  240  Dicit  Balaam  ....  de  se  ipso: 


1.  Cod.:  fuper  q°  qinto  9to  (sic).  4.  Cod.:  motori.  7.  Quod  in 
codice  omissum  addidi.  '    38.  Post  Balaam  lacuna  4  fere  litterarum  in  cod. 

6.  Cf.  supra  p.  114.  32.  Philocaptis]  Ducange  Gloss: 

philocaptus  amore  captus.  38.  Num.  24,  3.  Dei,  qui  visionem 
omnipotentis  Vulg.  cadit  Vulg. 

8* 


6 


JOHANNIS  WICLIF 


CAP.  XII. 


„Dixit  Balaam  filius  Beor:  dixit  homo,  cuius  obturbatus 
est   oculus:   dixit   auditor  serraonum.  Dei,  quiscumque 
omnipotentis  Dei  intuitus  est,  qui  cadet,  et  sic  aperiuntur 
oculi  eius".  Ecce,  quod  primo  obturbatus  fuit  oculus  eius 
in  die,  et  secundo  cadens  in  somnum  aperti  sunt  oculi  5 
In  a  third  and  mentis,  et  sic  vidit  futura  prophetice.   Tercio  movetur 
^souf^is^moved  animns  alciori  modo  a  Deo  illapso  menti  et  sic  iuxta 
Democritus    ymagmaci°nem  Democriti  anima  est  quasi  spera  ignea 
teaches.      rotata  multipharie  super  planiciem  sui  obiecti  nunc  a 

forma  sua  intrinseca,  et  sic  anima  naturaliter  tendit  in  10 
Deum  sinderesi  subductis  altaribus  extraneis,  nunc  vento 
simulacrorum  sensibilium  propellitur  ad  tegendum  spiri- 
tualiter  nunc   celestia,   nunc   terrestria;  cogitacionibus 
multum  vagis  nunc  ex  bassitate  planiciei  declinat  ad  in- 
ferius   tamquam    gravis,   quod   fit,  quando  terrestribus  i5 
inordinate  afficitur  disposicione  vel  habitu,  et  nunc  tra- 
hitur  a  radio  intelligencie  secundum  eius  capacitatem  ad 
sursum,  specialiter,  si  homo  non  sit  gravis  corde,  dili- 
gendo  vanitatem  sensibilium.  Istis  quatuor  modis  genera- 
liter  contingit  speram  moveri  super  planum,  et  propor-  20 
cionaliter  movetur  humanus  animus  spiritualiter  super 
latam  planiciem  sui  obiecti  primi,  quod  est  ens  in  com- 
muni;  sic,  quod  claudit  contradiccionem  actum  elici  a 
Deo  vel  creatura,  nisi  sit  causa  movens  ad  eius  eleccio- 
nem,  licet  cause  cogitacionem  et  volucionem  sint  a  nobis  25 
plurimum  ignorate.   Spiritus  enim,  ubi  wlt,  spirat,  sed 
nescit,  unde  veniat  et  quo  vadat.  Ideo  tercio,  quia  ergo 
tales   actus   anime   dicunt   communiter  aggregatum  ex 
multis,  quorum  primum  est  passio,  vocantur  communiter 
passiones,  et  patet,  quod  actus  puratus  ab  extremis,  non  3o 
est  per  se  in  genere  accionis,  sed  per  reduccionem,  cum 
principiat  movenciam  corporis  et  aliorum,  que  substancia 
sunt,  sic  spiritualiter  agentibus;  non  tamen  movet  obiec- 
tum  suum  primarium,   ut  sic,   quia  nemo  dicit,  quod 
moveo  Deum  vel  aliud  intellectivum  ipsum  cogitando,  35 
sed  econtra  moveor  ab  apprehenso.   Et  patet  ulterius, 
quod  Deus,  cum  non  potest  moveri,  non  potest  elicere 


1.  obturbatus]  cod.:  obtubatus.      i5.  fit]  cod. :  fuit. 

7,  8.  Juxta  ymaginacionem  Democriti  anima]  cf.  Arist.  De 
Anima  I  2,  3  (Ed.  Par.  III 433—  438).  11.  Sinderesis  vocula 
in  glossariis  non  recepta  fortasse  ab  eodem  radice  derivata 
est,  quo  sindon,  velamen,  atque  hac  significatione  bene  in 
sensum  quadrat.  An  sincrisi  cum  Th.  Sickel  scribendum? 
26.  Cf.  Joh.  3,  8. 


CAP.  XII.  DE  ENTE  PREDICAMENTALI. 


117 


actum,  sed  volucio  sua  eterna,  que  est  relacio  racionis, 
principiat  agenciam  suam  temporalem  ad  extra,  que 
est  relacio  racionis,  et  sic  utraque  sola  racione  a  Deo 
differt,  cum  non  sit  res  per  se  in  genere;  et  ita  grada- 
5  tim  a  simplici  Deo  procedit  multitudo,  sic,  quod  in  Deo 
non  est  distinccio  formaliter  sibi  inexistencium,  nisi 
distinccio  racionis,  ut  patet  de  ydeis  et  volucionibus  in 
Deo,  sic,  quod  prima  pulsio  creature  producitur  a  mo- 
vencia  Dei,  que  est  relacio  racionis;  et  quecumque  crea- 
iotura  movet  aliam,  producit  actum  sibi  accidentalem, 
secundum  quem  principiat  motum  etc.  | 

8.  Cod.:  pulsio  Td'o  cat2c. 


CAPUT  TERTIUM  DECIMUM.      f.  2 


Solution  of       Ad  tercium  patet,  quod  non  est  color  in  deduccione. 
lh(ct.  p^fo^0"  Nam  prima  agencia  est,   qua   pater  producit  filium,  et 
actfvkies     Post  ipsam   agenciam,   qua   commune  principium  pro- 
(agenciae)     ducit  spiritum    sanctum,    et   post   agenciam,  qua  Deus  5 
theSorfgi^nalhy,  producit  primam  creaturam.  Vel  vocando  voluciones  Dei 
from  the  Father  actus   \[cei  sint  relaciones  racionis;  tunc  mediant  inter 

down  to  the  ;.  .  ' 

created      agenciam  Dei  adintra   et  agenciam  Dei   adextra  quot- 
manofewi]i°nS  libet  intelligencie  et  voluciones  Dei ;  et  illarum  est  dare 
(voluciones).   principia,  sicut  est  dare  primum  intellectum  et  volitum  10 
extra  Deum  tam  quo  ad  universale,  quam  quo  ad  sin- 
gulare,  ut  patebit  secundo  libro.  Nec  plus  dissonat,  quod 
sint  nobis   infinite   voluciones  respective  in  Deo,  quam 
quod  sint  infinita  absoluta  essencialiter  distincta  a  Deo, 
ut  ponit  Doctor.  Nec  est  maior  color,  si  Deus  produciti5 
eternaliter  volucionem  respectivam;  tunc  distincta  volu- 
cione  producit  illam,  et  sic  infinite,  quam  sequitur:  Si 
Deus  producit  actum,  qui  est  essencia  absoluta,  quod 
alia  produccione    activa   producit  illum;   sed  utrobique 
est   maior   color   contra   ponentes  voluntatem  Dei  esse  20 
rem   distinctam  a  Deo,   quia   hoc   impossibile  dissonat 
cum  vero  et  ad  necessarium  consonat  omni  non  vero  .  . . 


9.  Cod. :  "volucioes  z  "itllici0.  22.  non  vero]  cod. :  vero;  post  vero 
tertia  fere  paginae  pars  scriptnra  vacat. 

1 2.  Secundo  libro]  scilicet  ipsius  W  iclifii  De  Entc  sive  Summa 
Intellectualium.  1 5.  Respicere  videtur  Wiclif  Bradwardini 

deductionem  de  quaestione :  »Dicetur  fortassis  pro  ipsis,  quod 
creatio  et  factio  rerum  in  Deo  est  voluntas  seu  volutio  eius 
aeterna",  De  causa  Dei  lib.  III  6  {Ed.  Lond.  663  B). 


CAP.  Xffl.         DE  ENTE  PREDICAMENTALI. 


119 


Ulterhis  quo  ad  primam  deJuccionem  patet.  quod 
non  sequitur:  ad  produccionem  istius  passionis,  que  est 
ista  passio,  requiritur  producencia  agentis;  ergo  per  idem 
ad  producenciam  illam  requiritur  alia  producencia,  qua 
5  ipsa  formaliter  producitur.  Sicut  enim  subiectum  est 
quantum  quantitate,  et  ipsa  per  se  quanta,  sic  agens 
producit  absolutum  producencia,  et  ipsum  producit 
formaliter  se  ipsa,  cum  claudit  contradiccionem  hoc 
agens  sic  producere   illud   absolutum,   nisi  ista  produ- 

iocencia  hoc  producat.  Et  econtra  claudit  contradiecionem 
producere  istam  producenciam,  nisi  sic  producat  illud 
absolutum.  Nec  habet  producencia  istius  producencie 
alium  terminum,  quam  idem  absolutum;  si  tamen  agencia 
foret  res  absoluta,  ut  qualitas  vel  quantitas,  contradiccionem 

i5clauderet,  ipsam  produci,  nisi  distincta  producencia 
respectiva  producatur.  cum  tale  absolutum  posset  manere 
corrupta  sua  producencia,  sive  successive  sive  subito 
producatur;  non  enim  est  possibile  aliquid  agere  pro- 
prie  in  aliud,   nisi  passum   suum    moveatur;  at  ad  illa 

20  duo  requiritur  produccio  forme  absolute  in  passo  preter 
agenciam  et  passionem,  ut  quando  aliquid  movetur  loca- 
liter,  ipsum  passione  et  motu  adquirit  locum  vel  ubi, 
quando  augmentatur  vel  alteratur,  adquirit  quantitatem 

iSaut  qualitatem  secundum    perfeccius   aut  minus  I  per- 

25  fectum.  et  iste  ab  agencia  absolute  distincte  passione 
vel  motu;  et  sic  omnis  agencia  vel  passio  est  respectus 
inter  agens  et  passum  in  forma  absoluta  adquisita  passo 
fundata  a  tempore  cum  suis  extremis  et  materia  indivi- 
duata;  cum  ergo  agencie,  qua  produceretur  ista  agencia, 

3o  non  sit  dare  diversa  principia  individuancia,  a  narratis 
patet,  quod  agencie  non  est  nova  agencia. 

Ad  ultimum,  de  mocione  agentis  recipiendo  novam 
agenciam,  patet,  quod  dupliciter  dicitur  aliquid  moveri: 
scilicet  proprie  in  se  sensibilem  formam  absolutam  motu 

35  adquisitam ;  vel  large  de  quanto  limitatur  ad  esse  et 
ad  agere  a  causa  superiori,  et  isto  modo  quelibet  crea- 
tura  movetur  a  Deo  continue.  Sic  autem  dicit  Aristo- 
teles    120  Metaphisice    3_j.°  et  3  5°,    quod  intelligencie 


Activity  is  in 
the  agent  as 
auantity  is  in 
the  gudntum  ; 
so  that  we  need 
postulate  no 
other  power 
for  production. 


We  must 
distinguish 
between  the 

two  kinds  of 
movement: 

I.  Movement 
propcrlv  so 
call^d 

perceptible  to 
the  senses. 


37.  Cf.  Arist.  Met  XI  7,  12  [Ed.  Par.  II  605,  0  ss.): 
.  .  .  .  cogt'  ccTSiog  ccv  sitj  6  nQcoxog  ovQccvog'  sgxl  xolvov  xl  vccl 
0  xivst'  snsi  8s  xb  v.lvov^svov  "kccI  xlvovv,  xai  (isgov,  xoivov 

SGXL  XL.   O    OV    y.LVOVilcVOV    XLVSL,    CCldLOV,    XCci    0VGLCC    XCCL  SVSQySLCC 

ovgcc.  Klvsl  8s  oj8s-  xb  oqsy.xov  v.cd  xo  vorjxov  vlvsl  ov  v.lvov- 

USVOV     XOVXCOV    XCC    TZQCOXCC    XCC    CiVXCC-     STll&VlUjXOV    [isv    yccQ  xb 


I  20 


JOHANNIS  WICLIF 


CAP.  XIII. 


semper  rnoventur  a  Deo  tamquam  ab  amato  et  desi- 
derato,  etsi  credatur  nullam  formam  absplutam  continue 
II.  That     adquirere.  Secundo  ergo  modo  loquendo  de  motu,  patet, 
infliience^of   quod   claudit    contradiccionem    aliquid   proprie  agere, 
^our  bemg  and  ms*  moveatLir  a  Deo,  et  sic  recipiendo  agenciam  movetur  5 
acting  are     creatura ;  non  tamen  proprie  per  motum  ad  illam  agenciam, 
controlled.    ^         §e  termmum>   Contingit  tamen  agens  naturale 
moveri  paciendo  sui  debilicionem,  fatigacionem,  vel  aliam 
forme  absolute  adquisicionem,  dum  agitur  in  passum, 
quia  omne  movens  phisicum  in  movendo  movetur.  10 

De  aliis  autem  agentibus  incorruptibilibus,  que  non 
sic  agunt  post  tactum,  non  oportet,  quod  agendo  pro- 
prie,  sed  communiter  vel  methaphisice  moveantur.  Deus 
autem  nullo  modo  movetur,  cum  quelibet  eius  volucio 
vel  sciencia  sit  eterna,  et  producencia  Dei  vel  causanciai5 
temporalis  non  sit  proprie  agencia,  vel  relacio  racionis. 
Ulterius  pro  per  se  terminus  motuum  notandum  est 
processus  Philosophi  5°  Phisicorum,  capitulo  tercio,  ubi 
probat,  solum  ad  quantitatem  vel  qualitatem  vel  ubi 
esse  motum  proprie  dictum,  et  non  ad  substanciam,  20 
relacionem,  accionem,  passionem  vel  motum. 

Intelligit  autem  Philosophus  illud  esse  per  se  ter- 
minum  motus,  quod  est  forma  accidentalis  absoluta,  ex 
cuius  adquisicione  successiva  movetur  mobile,  et  qua 
completa  habita  cessat  motus  ad  illam.  Unde  forma25 
substancialis  generata  in  fine  alteracionis  non  vocatur 
per  se  terminus  illius  motus,  quia  non  est  idem  subiecto 
et  specie  cum  qualitate  particulariter  adquisita  illo  motu. 
Ideo  vocatur  finis  extrinsecus  nec  forma  respectiva,  et 
si   adquiritur  in   fine,  terminat  per  se  motum  illum,  3o 

i3.  Cod.:  moveatur.      19.  Cod.:  probat  q,  solum;  eieci  quod. 

cpcuv6(ievov  xaXov  fiovXrjzbv  8s  tzq&xov,  xb  ov  v.aXov.  Cf  etiam 
Averrois  in  eadem  verba  comm.  (Met.  XII  34,  35.  Ed.  Ven.  VIII, 
f.  149'):  Et  cum  primum  movens  movet  et  non  movetur,  neque 
secundum  accidens,  neque  secundum  se  ipsum,  sicut  movetur 
anima,  quae  est  in  corpore,  necesse  est,  ut  iste  motor  (Wiclif: 
Deus)  moveat,  quemadmodum  desideratum  et  affectatum  mo- 
veat  nos.  18.  Cf.  Arist.  Nat.  Ausc.  V  2,  9  [V,  3]  (Ed. 

Par.  II  309,  34  ss.):  El  ovv  al  v.atY]yoQiai  dtrjQifjvTai  ovaLa 
xal  noLoxrjti  %a\  r&  nov  xai  tgj  nozs  %al  x&  TCQog  tt  xai  x& 
noG&  v.al  x&  tcolsZv  rj  7tao%SLv,  avdyxT]  tQslg  sivaL  KLvrjGSLg,  xijv 
xs  xov  noLOv,  xai  xr\v  xov  noGOv,  xal  xrjy  xaxa  xonov :  Kax' 
ovcCav  6'  ovx  sgxl  KLvrjGLg  dLa  xb  (ir/dsv  sivaL  ovglo.  x&v  dvxcov 
svavxlov.  Ovds  dij  x&  7iQog  xl-  svbs^sxaL  yaQ  ftaxsQOv  [isxa- 
fialXovxog  aXrj&svsG&aL  Q-dxsQov  fiijdsv  [isxa(3dXXov,  cogxs  xaxa 
GVfifiePrjxbg  r)  nLvrjGLg  avx&v. 


CAP.  XIII. 


DE  ENTE  PREDICAMENTALI. 


I  2  I 


quia  non  est  de  genere  forme  materialiter  causantis 
illum  motum.  Et  multo  magis  accio  vel  motus,  quia  si 
non  potest  manere  in  fine  motus,  non  terminat  motum 
illum.  Et  hec  est  racio,  quare  solum  qualitates  sensibiles 
5  de  tercia  specie  qualitatis  sunt  materia  proprie  altera- 
cionis,  ut  declarat  Aristoteles  j°  Phisicorum,  capitulo  40; 
disposiciones  namque  precedentes  habitus  sunt  alterius 
racionis  quam  habitus,  sicut  figure,  quibus  adquiritur 
ultima  figura.  Ad  tales  ergo  qualitates,   que  non  con- 

iosistunt  in  latitudine  vel  sunt  ad  aliquid  vel  que  ad- 
quiruntur  consequenter  ad  alteraciones  sensibiles,  cuius- 
modi  sunt  naturales  potencie  et  omnes  qualitates  de 
tercia  specie  qualitatis,  non  sunt  per  se  materie  motus. 
Contingit  autem  motus  insensibiles  et  non  vere  conti- 

i5nuos,  sed  interpolatos  fieri  ad  alias  qualitates.  Ymo 
tot  sunt  genera  motuum  large  loquendo,  quot  sunt 
genera  encium  per  se  in  predicamento,  ut  patet  tercio 
Phisicorum  5°.  Nam  omne  accidens  dicit  mutabilitatem 
subiecti,  etsi  non  moveatur  per  cuiuscumque  accidentis 

20  respectivi  adquisicionem.  Patet  ergo,  quod  non  est 
F.  218'magnus  color,  si  Deus  recipit  |  agenciam,  que  est  relacio 
racionis,  quod  exinde  moveatur,  cum  illa,  que  sunt 
extra  genus  relacionis,  possunt  adquiri  Deo  sine  sua 
movencia,  quo   relacio  per  se  in  genere  potest  adquiri 

25  mobili  sine  hoc,  quod  ipsum  moveatur  ad  illius  ad- 
quisicionem,  licet  contingat  moveri  per  eius  adquisi- 
cionem. 

Ad  quartum  patet  ex  dictis,  quod  non  sequitur  agens    Soiution  of 

movere  se  aut  pati,  licet  faciat  sibi  inesse  novam  agen-  4(cf .^pl^o™.1 

Sociam;   Ymo,   cum   omnis   motus  dicit  passionem  moti, f  5^^^  jtas 

illatam  ab  agencia  distincta  iuxta  dicta,  planum  est  ex  appears  that  an 

illis,   quod  repugnat  aliquid  moveri,   nisi  ab  alio  mo-  beftnV^ew 

veatur,  ut  si  mobile  sit  mole  magnum,  sicut  est  omne  ??tivitrv/vithout 
.  a  .      '  himself  moving 

propne  mobile,  tunc  movetur  a  partibus  tam  qualitativis  or  suffering. 
35  quam  quantitativis  et  ab  extrinseco  movente  vel  fmaliter 
movente,  et  ad  nullum,  si  aliquid  moveatur  vel  divisibile 
vel  indivisibile,  oportet,  quod  movetur  a  fine  extrinseco. 

Huic  tamen  non  repugnat,  quod  aliquid  moveatur  ex 
se,  ut  racionale,   quod  potest  ex  se  iniciare  motum 


2.  si  in  cod.  omissum  addidi.  35.  extrinseco  movente]  cod. :  extrin- 
seco  molente. 


6.  Cf.  Arist.  Nat.  Ausc.  VII  4,  1  et  seqq.  (Ed.  Par.  II 
330  sq.). 


I  22 


.TOHANNIS  WICLIF 


CAP.  XIII. 


post  eius  quietem   sine   distincto  premovente  corporeo. 

It  involves  no  Inanimata  autem  cum  quieverunt.  non  sufficiunt  sic  in- 
contradiction     •  ...  ,    -  a  ... 

with  this  that  cipere  moveri,  nisi   moveantur  ab  lntluxu  celi  lpsa  ge- 

a  V?ing"i  1'  R'  a  nerantis  vel  adiutorio  removentis  obstaculum  prohibens 
rational  being,        ,  .  .  „ 

should  move  a  situ  quem  appetunt,   ut  patet  8°  Phisicorum  32°  et  5 

otherwise  with  ^3°,  et  4°  ae  Celo  et  5°.  Animata  eciam.  ut  bestie,  non 
thlngs^and  Possunt  rnovere  se  ex  determinante  proprie  racionis,  sed 
animals.  vel  moventur  post  quietem  ab  influencia  celi,  ut  gallus 
nocte  cantat  rariter  et  animalia  in  vere  proliricant  vel 
ab  obiecto  sensibili  movente,  ut  finis;  ideo  talia  per  se  io 
moventur,  cum  sint  substancie  corporee,-  habentes  in 
se  duplex  principium  sui  motus.  Solum  autem  racionalia 
sunt  proprie  ex  se  mobilia;  sed  ista  sentencia  8°  Phisi- 
corum  2 70  et  infra.  Ex  qua  planum  est  convincere 
primum  motorem,  ex  quo  omne  motum  movetur  ab  i5 
alio,  scilicet  primum  mobile,  sive  vocetur  ultimum  celum 
sive  mundus;  movetur  ergo  ab  alio,  et  per  consequens 

Passion  is  not  rinis,  cracia  cuius  movetur,   est  primus  motor.    Et  ul- 

genencallv  .       .  .  v  . 

earlier  tluin    terius  non  sequitur,  quod  genus  passionis  sit  prius  genere 
od  (p.  104).  accionjg    pro  qU0  notandum,  quod  moveri,  applicatum  20 
ut  supra,  est  communius  quam  pati,  dicente  Aristotele 


2.  Respexisse  viditur  Wiclif  Averrois  in  Arist.  Nat.  Ausc.VIII 
comm.  sect.  32  et  33  quac  ab  Itis  verbis  incipiunt  (Ed.  Opp. 
Arist.  Venet.  IV,  f.  168'):  Cum  declaravit  quod  lapis  et  uni- 
vcrsaliter  corpora  naturalia  non  moventur  ex  se,  cum  non 
dividantur  in  motorcm  et  motum,  et  quod  propter  hoc  necesse 
est,  ut  motor  eorum  sit  extrinsecus  .  .  .  et  quod  hoc  in  eis  est 
per  potentiam  naturalem,  quae  est  in  eis,  ut  moveantur  ad 
sua  loca  propria  .  .  .  vult  declarare,  quod  latentia  motoris 
istorum  est  essentialiter  .  .  .  etc.  Ex  Aristotelis  De  Coela  quae 
in  rem  cadere  videntur  inveniuntur  libr.  II  8  et  i3,  III  1  et  2; 
ceterum  numeris  4"  de  celo  et  5to  errorem  subcsse  apertum 
est;  nisi  forte  voculas  de  celo  male  illatas  esse  Wiclifiumque 
commemoravisse  putemus  eiusdem  libri  Nat.  Ausc.  cap.  IV  6 
(Ed.  Par.  II  349,  35  ss.):  Kcarot  tovto  ^rftrca,  Sia  tl  tiots 
xtvsixai  sig  tov  civt&v  totiov  tcc  v.ovcfct  v.ca  tcc  (jccqscc  ....  otccv 
ts  ycco  )j  vdcog  dvvcqiSL  ys  ncog  sgtI  xovtpov  v.ccl  otccv  co]q  sgtiv 
stl  dvvccusL-    svbs%STctL  yccQ  Sf.l7C08t^6uSV0V  fitj   ccvca  sIvccl'  &JX 

SCCV  CCCpCCLQS&>j  T0  SUTtodL^OV,  SVSQySL,    V.Cti  CCSL  CCVCOTSQCO  yCyVSTCCL. 

i3.  Ista  sentencia]  cf  notam  superiorem  et  Arist.  Nat.  Ausc. 
IV  1  [Ed.  Par.  II  348,  1  ss.).  21.  Cf.  Arist.  De  gen.  et 

corr.  I,  VII  7  et  8  (Ed.  Par.  II  445,  17  ss  ):  Ensl  ds  to  v.lvovv 
ov%  ofiOLmg  v.lvsX  ro  v.lvov[isvov,  ccX/.cc  to  usv  ccvccyv.ij  v.lvovusvov 

V.CCL  aVTO  V.LVSLV  TO  O'  CCV.LVi]TOV  OV,  Stj/.OV  OTL  'ACtL  STtl  TOV 
TtOLOVVTOg  SQOVUSV   OGCCVTOjg'     V.Cti    yCCQ   TO   V.LVOVV  TCOLSLV  TL  CpCCGL 

v.ccl  ro  uolovv  v.lvslv.  Ov  ftijv  cY/.Xcc  dtacpsQSL  ys  xcci  8sl  Sioql^slv 
ov  yccQ  olov  ts  itctv  to  v.lvovv  notslv,  sltisq  to  notovv  ccvtt&^oousv 
tco  nccG'/pvTL-   tovto   6'  otg  y  v.LV)]Gtg  ncc&og-   Ttcc&og  8s  v.ad-' 


cap.  xm. 


DE  ENTE  PREDICAMENTAT.I. 


123 


primo  de  Generacione  900,  quod  movere  amplius  agere  This  appears 
est  et  sic  movere  est  communius  genere  accionis;  super  comkiuous 
quo  Commentator  credit,  ,,quod  omne  movens  sit  agens,  actiuvPty0lofU(fod 
sed   non   est   ita,    ymo   movens  est  generalius  agente".  which  admits 
5  Agens  enim  est   illud,   quod   facit  passionem;  est  ergo  1  no  Passion< 
de  intencione  istorum  philosophorum,  quod  Deus  movet 
omne  motum,   sed  non  proprie  agit,  cum  non  sit  sub- 
stancia  limitata   a   causa  superiori   subiecta  agente  in- 
ferenti  passionem.    Sed   oportet   theologum  aliter  loqui 

ioextendendo  passionem  ad  communitatem  analogam  supra 
genus,  concedendo,  quod  aliquid  agere  est  extra  movere, 
cum  persona  divina  agit  absolute  necessario  ad  intra, 
et  nichil  movet  ad  intra,  et  ita  est  de  creaturis.  Ymo 
concedendum  est,  quod  Deus  semper  agit  in  quamlibet 

i5creaturam,  sustinendo  eam,  et  ita,  ample  loquendo, 
movetur  et  patitur  a  Deo;  et  cum  omnis  agencia  dicit 
absolutum  productum,  ut  patet  de  accione  Dei  ad  intra, 
de  qua  est  minime  verisimile  verificatis  y  ponitur,  quod 
Deus  continue  agit,  facit  et  producit    creaturam,  sicut 

20  luminosum  facit  continue  lumen  in  medio,  et  sic  est 
dare  absolutum,  quod  producitur  divina  agencia,  sicut 
duracio  angeli  et  alterius  creature  dicitur  esse  res  ab- 
soluta,  ut  tempus,  quod  ponitur,  quantitas,  et  tales 
duraciones  insensibiles   continue   producit  Deus  conser- 

iQvando  creaturas,  et  de  tanto  dicitur  movere  eas  [  con- 
tinue,  de  qua  materia  post.  Satis  autem  est  pro  pre- 
senti  ostendere,  quod  non  est  color  concludendi  Deum 
moveri  ex  hoc,  quod  recipit  in  se  novam  agenciam, 
que  est   relacio   racionis,    ut   ostendit  Anselmus  Mono- 

?ologion  2 70.  Et  ex  predictis  patet,  quod  carbunculus  vel 
aliud   luminosum    obiectum    movetur    a   detegente  ad 


oaov  cd/.OLOvxctL  fxovov,  olov  xo  asvy.ov  xal  xb  d~SQ[i6v  cclXbc  xo 
xlvslv  hnl  nlsov  xov  tiolslv  saxCv  .  .  .  .  et  Averrois  in 
eundem  locum  comm.  (Ed.  Ven  V 162'):  vMovens  autem  existi- 
matur  idem   esse  cum   agente"   etqusq.  29.  Cf.  Anselmi 

Cantuariensis  Monolog.  XXYIlf  [XXVII]  (Migne  CLVIII  181)  .  .  . 
idem  spiritus  propter  incommutabilem  aeternitatem  suam,  nullo 
modo  secundum  aliquem  motum  dici  potest,  quia  fuit  aut  erit, 
sed  simpliciter  est.  3o.  Carbunculus  movetur  a  detegente] 

exemplum  haustum  ex  Thomae  Bradwardini  De  Causa  Dei 
lib.  III  6  (Ed.  Lond.  662  C):  Amplius  autem  ponatur  carbun- 
culus  luminosus  obtectus,  nec  illuminans  quicquam  extra,  qui 
noviter  detegatur  et  illuminet  aerem;  habet  ergo  nunc  novam 
actionem,  novam  illuminationem  intrinsecam  intra  ipsum,  sed 
unde?  a  quo  agente? 


JOHANNIS  WICLIF 


CAP.  XIII. 


illuminandum  tamquam  a  removente  prohibens;  si  enim 
ex  illa  illuminancia  aliunde  moveatur, .  sicut  commu- 
niter  visus,  et  alia  corruptibilia  spiritualiter  immutancia 
membrum  vel  obiectum  repaciuntur  ab  eodem.  Verum- 
tamen  ad  illam  illuminanciam  tamquam  per  se  ter- 5 
minum  non  est  motus  proprie  dictus;  omnis  tamen 
creatura  agens  prius  necessario  patitur  a  Deo,  quam 
agit.  Nec  est  color  ex  hoc  concludere  verbum  aut  spi- 
ritum  sanctum  pati  a  suo  principio,  cum  sit  eadem 
substancia  inconservabilis,  quia  indefectibilis,  licet  sit  10 
causabilis;  vide  Doctorem  Profundum  libro  2°  capi- 
tulo  3i°,  ubi  docet  istam  sentenciam. 

ii.  Cf.  Thomae  Bradwardini  De  Causa  Dei  lib.  II  3i  (Ed. 
Lond.  599  B);  Secundum  omnes  doctores  catholicos  filius  quic- 
quid  habet,  habet  de  Patre,  et  hoc  secundam  causalitatem  et 
prioritatem  .  .  . 


CAPUT  QUARTUM  DECIMUM. 


Et  per  hoc  patet  responsio  ad  quintum.  Nam  agencia    Solution  of 

non  est  univoce  communis  Deo  et  creaturis,  cum  agencia  fit(cf. °p}Q^o^ 

in  Deo  sit  relacio  racionis,  agencia  vero  in  creaturis  sit  A011^  is  not 
.  .  ...  .  m  the  same 

5  relacio  per  se  m    genere  accionis;   ldeo  non  univoce  sense  common 

di  i  to  God  and  to 

agenciam,  sed  univoce  quo  ad  accionem  com-  creatures. 

petit  agere  Deo  et  creaturis,  et  sic  agere  Dei  est  ex-   .In       jl  !s 

P  .  ..     ..  ideal  (relatio 

cellencms,  propnus  et  semper  pnncipalius  modo  suo,  rationis)  which 
quam  agere  creature  est   modo  suo;   non  sic   tamen,  in  beananged t0 

ioquod  sit  univoce  agere  cum  eo,  sed  primo  conveniens  undcr  thc  genus 
°  '    .        r  action  (actio). 

cum  agere  creature  rn  ente  vel  m  quodam  aggregato 

inferiori  ente;  sed  in  nullo  genere  pure  univoco.  Ideo 

negaret   loycus,   quod   utrumque   istorum   est  agencia, 

demonstrando  agenciam  Dei  et  creature  agenciam.  Nec 

i5sequitur,  quod  iste  sunt  agencie  ex  hoc,  quod  tam  ista 
est  agencia,  quam  ista  est  agencia;  nec  quod  utrumque 
istorum  est  agencia.  Sed  equivocando  conceditur,  quod 
alterum  istorum  non  est  agencia  et  non  utrumque  isto- 
rum  non  est  agencia.   Racio  istorum  et  quotlibet  simi- 

20  lium  est,  quod  iste  sunt  equivoce  agencie  et  in  equi- 
vocis  non  est  contradiccio  sic,  quod  non  concipitur 
simul  utrumque  istorum  eadem  intencione  rei,  ut  dic- 
tum  est  tractatu  primo.  Potest  tamen  realis  philosophus 
uti  terminis  univoce,  ut  significent  agenciam  analoyce 

25  communem,  vel  connotando  nominacionem  rei  per  si- 
gnum,  ne  altercetur  in  verbis;  et  sic  loquor  communiter; 
conceditur  ergo,  quod  substancia  increata  proprius  agit 
quam  substancia  creata,  sed  non  agencia  in  genere, 
que  presupponit  movere  agentis,   sed  agencia,   que  est 

3o  relacio  racionis,  consequens  formaliter  ad  existenciam 
Dei  et  positivi  acti;  et  taliter  non  potest  creatura  propter 
eius  imperfeccionem  agere,  cum  oportet  ipsam  limitatam 
a  Deo  inniti  secundum  potenciam  vel  sufficienciam  deper- 
dibilem. 


126 


JOHANNIS  WICLIF 


CAP.  XIV. 


The  Ulterius  quo  ad  immediacionem  conservancie,  movencie 

immediateness     <_/•••  i  j  >.  •  i»  i 

of  the       et  faciencie  creature  notandum,  quod  tnphciter  ad  propo- 

maintenance,   sitUm  potest  accipi  immediacio  talis. 
motion  and  ,   r  r 

impulsion  of      Primo  modo  quo  ad  situm,  et  sic  non  habet  senten- 
may  b^e^taken  cia  difficultatem  apud  theologos,  qui  noscunt  Deum  esse  5 
in  three  ways :  formam  exemplarem,  coassistentem  omni  creature,  con- 

I.  Locally,  ,  F  '  .  .  .  '  . 

since  God  in  servando  eam  quo  ad  quodlibet  eius  positivum;  tahter 
TIipportingTt'  enim   agit   celum   mediante   suo  instrumento,   cui  dat 
virtutem;   et   hoc   mediante   instrumento,   quod  movet 
localiter  sine  hoc,  quod  tale  agens  sit  immediatum  situa-  10 
liter  tali  passo,  sed  indubie  talis  distancia  arguit  imper- 
feccionem  ex  incompossibilitate  coexistencie  magnitudinis 
molis;  ideo  non  potest  Deo  competere,  qui  non  potest 
quicquam  servare,  nisi  sit  illapsus  eidem. 
II.  According      Secundo  modo  potest  intelligi  mediacio  quo  ad  or- i5 
^shiceGod^fs^1  dinem  |  naturalem,  incipiendo  a  primo  sic,  quod  illud  F.  2 
the  immediate  dicatur  immediate  agere,  quod  agit  sine  agencia  priori 

ongin  of  every  0      '    ^  D  .  0  f 

secondary     et  perfecciori  .  .  . ,   quam   est   sua  propria  agencia,  et 
activity.      jstQ  modo  mediat   agencia  Dei    inter  quodlibet  agens 

secundum  et  eius  agenciam,  ut  proximum  Deo  summo  20 
est  immediatum  sibi,  et  sic  dicitur  res  immediate  agere 
vel  movere;  quando  agit  per  se  sine  iuvamine  instru- 
menti  vel  cause  superioris  respectu  sue  agencie,  virtute 
cuius  agit,  et  isto  modo  dicimus  corpora  agere  median- 
tibus  suis  formis  et  inferiora  mediantibus   suis   causis  25 
superioribus ;   sed  et   isto  modo,    quidquid  Deus  agit, 
immediate  agit,  quia  nec  habet  partes  nec  formas  sub- 
stanciales  vel  accidentales,  mediantibus  quibus  agit,  sed 
per  suam  nudam  essenciam  vel  virtutem  dirigit  omne 
agens  secundum,  et  per  consequens  in  ordine  agencia-  3o 
rum  est  sua  agencia  principativa  sive  mediacio  agencie 
illius  ordinis. 

III.  As  the  Tercio  modo  dicitur  aliquid  immediate  agere,  quando 
"caus? oTany1  ipsum  est  causa  producto  propriissima  in  natura,  ita, 
resuit;  and  m  qUod   incipiendo   ab   acto   et   ascendendo   ad    maxime  35 

this  sense  lt    ^  r  .  . 

cannot  properiy  elongatam  ab  eo  proximum  m  natura  rei  producte  est 
be  as£nbed  to  jpSum  agens>  ut  mixtum  producit  calorem  mediante 
igne  in  ipso,  et  ipse  mediante  suo  calore,  qui  imme- 
diate  agit,  vel  verius  ignis,  ut  calidus.  Et  ad  istum 
sensum  repugnat  Deum  immediate  coagere  cum  aliqua^o 
creatura  eo,  quod  in  omni  tali  coagencia  habet  crea- 
turam  mediam,  se  ipsa  propinquiorem  ipso  effectu  pro- 
ducto.  Et  isto  modo  intelligunt  philosophi  communiter 
ponentes  Deum   non  immediate,  sed  mediate,  motore 


CAP.  XIV.         DE  ENTE  PREDICAMENTALI. 


127 


coniuncto  movere  celum,  et  sic  placuit  Deo  ordinate 
communicare  bonitatem  suam  creaturis  suis,  ut  median- 
tibus  illis  virtutem  recipientibus  ab  illo  et  motis  fina- 
liter  producant  creature  in  gradibus  sibi  connaturalibus. 
5  Et  in  ista  equivocacione  equivocarunt  multi  philo-  Proof: 
sophi,  ut  Gommentator  imponit  Avicenne  90  Meta-  Averrhoes. 
phisice  70,  quod  ipse  et  alii  habuerunt  cerebrum  a  Deo 
indispositum  ad  philosophandum,  quod  negaverunt  omnem 
creaturam  habere  accionem  propriam,  quod  in  senten- 

iocia  destruit  proprias  perfecciones  et  entitates  creatu- 
rarum,  que  capiuntur  ab  accionibus  eius  propriis. 

Deus  enim  utitur  omni  agente  secundo  ut  suo  instru-  II.  From 
mento  plus  dependente  ab  ipso,  quam  calor  ab  igne;  Scripture. 
ideo,    cum    calor   non   proprie   agit,   sed  ignis,  videri 

i5  potest,  quod  creatura  non  proprie,  sed  Deus  facit  opera; 
et  concordat  illud  Matth.  10.  „Non  enim  vos  estis,  qui 
loquimini,  sed  spiritus  patris  vestri,  qui  loquitur  in 
vobis."  Et  talia  sunt  multa  dicta  scripture,  et  assensus 
opinionis  wlgaris  concordat,  que  ascribit  Deo  totam  ac- 

20  cionem  mundi.  Econtra  autem  philosophi  dicunt,  quod 
Deus  movet  ut  rinis  quamlibet  naturam  agentem  ut 
sibi  servientem,  et  nichil  per  se  immediate  agit,  quia 
tunc  vilesceret,  sicut  rex  terrenus  vilesceret,  si  imme- 
diate  per  se  ageret  omne  opus,  quod  facit  alios  agere. 

25  Sed  theologus  medians  inter  has  duas  vias  notata  distinc- 
cione  predicta  de  agencia  dicit  et  Deum  agere  omnem 
rem  positivam  actam  et  communicare  creaturis  poten- 
ciam  ad  agendum.  Unde  Matth.  ultimo  dicitur,  quod 
Deus  cooperatus  est  cum  discipulis  in  accione  speciali, 

3o  et   plus  evidet,   quod   cooperatur   cum   aliis  creaturis. 
Nam  aliter  non  hortaretur  scriptura  tam  crebro  homi- 
.  220  nes  '  operari,  ut  ad  Gall.  6°:   „Dum  tempus  habemus, 


4.  connaturalibus]  in  tcxtu  cod.:  "q,lib»  in  margine  "gn2ab> 

2.  Cf  Averrois  Comm.  in  Arist.  Metaph.  IX  7  (Ed.  Opp. 
Arist.  Venet.  VIII  109):  Moderni  autem  ponunt  unum  agens 
omnia  entia  sine  medio,  scilicet  Deum,  ct  contingit  istis,  ut 
nullum  ens  habeat  actionem  propriam  naturaliter;  et  cum  entia 
non  habuerint  actiones  proprias,  non  habebunt  essentias  pro- 
prias;  actiones  enim  non  diversantur  nisi  per  essentias  diversas. 
Et  ista  opinio  est  valde  extranea  a  natura  hominis,  et  qui 
recipiunt  huiusmodi,  non  habent  cerebrum  habilitatum  natura- 
liter  ad  boninn.  Cf  etiam  Wiclifii  „De  compositione  hominis" 
cap.  IV  (ed.  p  69).  16.  Matth.  10,  20.  28.  Matth.  27,  20. 
32.  Gal  6,  10. 


128 


JOHANNIS  WICLIF 


CAP.  XIV. 


operemur  bonum   ad  omnes."   Nec   aliter  contingeret 
mereri,  quia  ad  Romanos  40:  „Et,  qui  operatur,  merces 
imputatur."  Nec  aliter  contingeret  penitere,  nisi  agendo 
intrinsecus  dignos  fructus  penitencie,  ut  dicitur  Matth.  3°. 
Nec    est  credendum  Deum  ociari  in  istis,   quia  ipse  5 
operatur  omnia  in  omnibus  secundum  Apostolum  prima 
ad  Cor.  3°.    Non  tamen  credendum  est,    quod  Deus 
posset  per  se  operari  omne,  quod  operatur  cum  crea- 
tura    aut    sine   volucione    quodammodo    media,  cum 
actus  et  quotlibet  talia  dependencia  a  causa  secunda  10 
non  posset  Deus  causare  sine  cause  secunde  compro- 
ducentur,  ut  Deus  non  potest  facere  me  velle,  nisi  ego 
velim,  et  sic  de  ceteris. 
From  Nunc  dico,   quod  Doctor   intelligit    Deum  immediate 

Bradwardine.  agere    quamlibet   accionem    creature   primo   modo,  eti5 
secundo,  quia  inter  Deum  et  creaturam  actam  non  est 
alia  agencia,  que  sit  propinquior  divina  agencia,  quam 
primo  movet  creaturam.  Unde  dicit  in  corrolario  capituli 
quarti,  quod  nulla  proposicio  tribuens  quodcumque  cau- 
satum    cause    secunde    est    immediata   simpliciter,   ut  20 
triangulus    habet    tres   angulos   equales  duobus  rectis, 
mediante   Deo  inter    subiectum   et   eius  passionem,  et 
ita  de  aliis.  Et  eandem  sentenciam  dicit  corrolario  ca- 
pituli  36[  i[  libri. 
Division  of  the     Philosophi   tamen   vocant   alias   affirmativas  et  alias2: 
immediatum   negativas   immediatas.   Affirmativas   dupliciter,   vel  sic, 
and°ne°at\ve    ^110^  subiectum  sit  species  proxima  generis  predicti,  vel 
sic,  quod  subiectum  sit  species  primo  subiecta  passioni 
predicate.  In  talibus  enim  non  est  dare  causam  mediam 
eiusdem  racionis  inter  subiectum  et  predicatum,  ut  hic  3o 
homo  est  animal;  triangulus  rectilineus  habet  tres  .  .  etc. 
Nam  sicut  Petrus  est  animal  mediante  natura  humana, 

II,  12.  comproducencia]  cod. :  gpducet2  (=  comproducentur).     25.  Cod. : 
piii  tn  arPmt  voant.      32.  Petrus]  cod. :  pe  et  sic  postea. 

2.  Rom.  4,  4.  4.  Matth.  3,  8.  7.  Cor.  3,  7;  8. 

18.  Cf.  Thomae  Bradwardini  De  Causa  Dei  Lib.  I  4,  corr.  4 
{Ed.  Lond.  174  B):  Quod  nulla  propositio  tribuens  quodcum- 
que  creatum  cuicumque  causae  secundae  est  immediata  sim- 
pliciter.  20.  Cf.  eiusdem  ibid.  1.  II  3o  (non  36)  corr.  (Ed. 
Lond.  596  A):  Corrolarium  habet  triplex  porisma :  Unum 
naturale,  quod  est  in  omni  causatione  communi  Deo  et  causae 
secundae,  Deum  causare  prius  naturaliter  quam  causam  secun- 
dam  .  .  .  etqusq 


CAP.  XIV.  DE  ENTE  PREDICAMENTALI. 


que  immediate  est  animal,  sic  ysocheolos  habet  triplices, 
mediante  triangulo,  qui  immediate  subicitur  passioni; 
sicut  enim  omnia  impermixta  ex  equo  continentur  sub 
genere.  Nam  si  Petrus  sit  naturaliter  prius  Paulo,  et 
5  risibilitas  singularis  Petri  est  immediata  naturaliter, 
subito  sequitur,  quod  Paulus  sit  in  eodem  gradu  vel 
posteriori  ordinis  naturalis  cum  risibilitate  Petri,  quod 
est  impossibile.  Et  secunda  pars  de  se  patet  generaliter, 
cum  specierum,   generis,   et  sic  est  de  individuis,  quia 

ioaliter  periret  ordo. 

Negativa  autem  est  immediata,  quando  unum  genus 
removetur  ab  altero.  ut  homo  non  est  linea,  mediante 
ista  veritate,  que  est  nullam  substanciam  esse  quanti- 
tatem,  et  illa  veritas   non  habet  in  illo  ordine  causam 

1 5  superiorem,  cum  non  sit  genus  superius,  nisi  forte 
vocando  ens  genus,  quod  non  recipit  negacionem  de 
aliquo.  Istis  autem  immediacionibus  non  repugnat  reci- 
pere  causacionem  a  Deo  extrinseco,  qui  non  mediat  in 
dato   ordine,   licet   immediate   causet   dupliciter  totam 

20  latitudinem  causandi,  scilicet  immediacione  situacionis 
et  immediacione  perfeccionis ;  causancia  namque  Dei 
tenet  utrobique  predicatum. 

Ex  istis  patet,  quod  sentencia  philosophorum,  ponen-  Final 
cium  Deum  ordinate  causare  effectus  mediantibus  causis  *fhatUGod 

2  5secundis,  est  vera,  si  sane  concipitur.  Nam  Deus  movet     works  by 

1  '  1  ,  sccond  causes 

creaturam  corpoream  naturaliter  motam  mediante  suo  is  true,  if 
movente  creato,  et  ita  de  aliis  causanciis ;  non  sic,  quod  anderstood. 
causancia  creature  sit  principalissima,  vel  posset  esse 
sine  causancia  divina,  sed  quod  sit  media  inter  Deum 
3o  et  effectum  productum,  mota  a  Deo  ad  taliter  causan- 
dum.  Nam  quot  sunt  creature  moventes,  tot  sunt  mo- 
vencie  Dei  cum  illis;  in  qualibet  tamen  creatura  habet 
220'Deus  unam  appropriatam  movenciam,  |  cum  qua  non 
concurrit  creatura;  sicut  artifex  agens  per  securim  habet 
agenciam  terminatam  ad  motum  securis;  et  illius  agencia 
terminatur  ad  lignum,  et  in  securis  agencia  fundatur  alia 
agencia  artificis,  quarum  prima  est  immediata  quo  ad 
situm,  et  secunda  mediata.  Et  tales  equivocaciones  faciunt 
multas  dissensiones  et  replicaciones  inutiles;  ut  nemo 
40  nisi  errans  dubitat,  quin  Deus  facit  principaliter  omnem 
actum  creature,  quamvis  non  univoce  agat  cum  homine; 
et   sic   beatiticare   est   equivocum  ad  subiective  et  for- 

4.  Paulo]  cod. :  pau. 


13 


i3o 


JOHANNIS  WICLIF 


CAP.  XIV. 


maliter  faciendum  creaturam  racionalem  beatam,  vel 
ad  obiective  vel  finaliter  faciendum  creaturam  beatam. 
Prima  beatificiencia  competit  beatitudini  subiective,  et 
secunda  competit  beatitudini  obiective.  Et  tercio  potest 
accipi  pro  causacione,  qua  subiectum  beatum,  primo  5 
merendo,  secundo  eligendo  et  sustinendo  actum  bea- 
titudinis,  est  causa  sue  proprie  beatitudinis.  Due  tamen 
prime  significaciones  sunt  famosiores. 

Dicitur  tamen   satis   vere,   quod  peccator  damnat  se 
ipsum,  et  sic  iudicat  se  ipsum,  cum  racio  vel  conscien-  10 
cia  post  consentit  se   digne  dampnandum- propter  pec- 
catum   preteritum.   Premiare  vero   beatitudine  est  Deo 
proprium;  ideo  beatus   non   premiat  se  vel  alium,  sed 
dominus  simpliciter,  qui  est  Deus.  Merces  autem  est  in 
potencia   Dei,  ut   ipsa   fruatur   quandocumque   quante-  i5 
cumque  voluerit;  non  autem,  ut  ipsi  serviat.  Nec  sequi- 
tur,  quod  sit  in  eius  potestate,  nec  quod  beatus  potest 
beatitudine  dimittere,  nec  obest  mentem  motam  ab  alio 
se  movere;  si  tamen  esset   per  se  et  primo  movens  et 
motum.  tunc  esset  in  actu  et  potencia  respectu  eiusdem,  20 
quia  movencia  et  mocio   distingwuntur,  et  sit  prius,  ut 
movens,  quam  ut  motum.  In  Deo  crgo  est  pura  moven- 
cia,  et  ipse  immobilis  movet  omnia  alia. 


CAPUT  QUINTUM  DECIMUM. 


Ad  sextum  dicitur,  quod  necesse  est  Deum  causare    Soiution  of 

Gth  objection 

omne  positivum   causabile,    et   per   consequens   causat      ^p  JIo5) 
omne  ens  principale  cum  sua  passione;  sed  motus,  accio,    Go4  1S  the 

1  r  r       .  .    7  '  '     origin  ot  all 

5  et  aln  respectus  sunt  causata  positiva.  Ideo  necesse  est  that  is  created; 
Deum  causare  omnia  talia;  et  ultra,  cum  omne  cau-  withalMhffr 
sare  Dei  ad  extra  sit  efficere,  planum  est,  Deum  facere  modifications ; 

7  r  ot  all  movement 

omnia  huiusmodi.     Si  enim    Deus  conservat  quamlibet    and  action. 
substanciam,  conservat  et  quodlibet  positivum  posterius 
ioipsa  substancia,  et  Deus  nichil  tale  conservat  nisi  quod 
facit. 

Patet  tripliciter.  Primo  per  hoc,  quod  accio  vel  faccio  ,  XTPl"00ts:  . 

r  .  r  '  ^  .         I.  No  distinction 

Dei  adextra   ponit   solum   Deum  et  creaturam  heri  se-  can  be  drawn 

cundum  Dei  beneplacitum  cum  consequentibus  ad  ista;  upholdTng^and 

i5sed   omnia   ista   ponit   conservancia  Dei  respectu  talis,  creative  power; 

.  .  ~  1  .  '     the  former 

quia  esse  successivi   est   suum  fieri;    ergo  conservancia    involves  the 

Dei  respectu  talis  convertitur  cum  eius  efficiencia.  latter. 

Secundo  confirmatur  ex  hoc,  quod  Deus  potest  ali-  il-  SlIlce  God 
.  .  .  ,  •        i-i       f  •  1S  the  most 

quid  agere  vel  erhcere  ad  extra,  sicut  philosophia  docet,  uniyersal, 

20  et  per  consequens,  cum  sit  causa  universalissima,  effica-  perfec/cause 

cissima   et   perfectissima   possibiiis,   sequitur,   quod   si    *M  positive 

,.        .         .  .  .  ,  .     ..,    ,     .  ,.  *         .     actions  must  bc 

ahquod  positivum   agitur,   Deus  agit  lllud.  Ahter  enim  referred  to  Him 

possit  sustineri  esse  agens  universalius  et  efficacius  aut 

perfeccius   Deo,   quia  philosophicum  esset   ponere  pri- 

25  mum  motorem  esse  lam  universalem  in  causando,  quod 
nullum  positivum  possit  causari  sine  ipso  causante,  et 
tam  efficate,  quod,  si  wlt  aliquid  facit  illud,  et  tam 
perfectum,  quod  sufricit  ad  eius  efficaciam  efTectum  fieri 
de  eius  beneplacito  sine  ulteriori  nisus  apposicione;  cum 

3o  ergo  potest  sine  contradiccione  esse  causa  talis  perfec- 
cionis  sumpte,  sequitur,  quod  Deus  sit  illius  perfeccionis, 
quo  habito  sequitur  intentum.  Ex  quo  plane  sequitur, 
quod   si   Deus   potest   facere   quodcumque  factibile,  et 


27.  CoJ. :  eflicate. 


9* 


I  32 


JOHANNIS  WICLIF 


CAP.  XV. 


illud  fit,  tunc  Deus  facit   illud,  quia  aliter  oportet  ad- 
dere   ex   parte   Dei   ad   eius   agenciara  .composicionem 
nisus,  vel  unum  accidens  presumptum. 
III.  All  moving      Tercio    confirmatur   ex    hoc,   quod  omne  movere  est 

is  action :  bnt  i  t^v  • 

God  moves    agere;  sed  Deus  est  necessano  movens  omnem  creaturam  d 

every  creature;  producere  quidquam  ad  extra:  ergo  Deus  facit  vel  I  F. 
thus  he  appears  1    .  i       o-  •  .  1 

as  the  chief    agit   omne   tale.    Si    autem   m   omni  genere  est  unum 

^"otherTar?1  primum  mensurans,    patet,    quod  tota  multitudo  secun- 

instruments.    dorum  agencium,  cum  instrumentaliter  agunt,  est  redu- 

cibilis  ad  unum  principaliter    et  primo  omnium  agens  io 

quidquam  instrumenta  sua  egerint.   Sequitur  enim,  iste 

cause   secunde   instrumentaliter   agunt,    ergo  agens  su- 

perius,   movens   ista   instrumenta,   principalius  et  prius 

agit  per  eadem. 

Proof  from        Et   hec   conclusio   est   evidens  theologis,   qui  ponunt  i5 
agens   secundum   quantumlibet   applicari  servata  prima 
immota  cum  hoc,  quod  Deus  suspendat  agenciam  eius, 


Scripture  tliat 

secondary 
agents  do  not 
act  when  (jod 


suspends  His  ut  patet  de   tribus   pueris  in   camino  ignis  Dan.  40  et 

ac  lon"       de  subtraccione  luminis  solaris  et  stacione  eius  ad  nutum 

doraini,   ui   patet   Luc.  23°   et    Josue  io°.   Deus   ergo  20 

existens   tam   activus   quam   operativus  ad  extra,  sicut 

ordinancius  facit  quicquam   ordinat  fieri,   cum  regulat 

omne    agens   secundum,   pocius   quam   manus  artificis 

regulat  securim  vel  aliquod  instrumentum. 

Every  positive      Orane    ergo   positivum    factum    dependet   a   Deo  ex-  2? 

faCGodPmore °n  trinseca  dependencia  magis  essenciali,  quam  a  sua  causa 

essentially  than  intrinseca,  quia  aliter  non  esset  execucio  sue  ordinancie 
on  lts  mtnnsic  .  . 

cause.       plene  ln  eius  potestate.  Nec  haberet  philosophus  recur- 

n^steries^of    sum  et  statum  ad    Deum    regulantem,  quando  queritur 

ex^lamed^b     L'e  simtl'nt:at:c  nature  agentis  ordinative,  non  presupposito,  3o 

thq  saying     quod   Deus   concurrat   ad   omnem   talcm  accionem,  ut 

ordinancia.    quando  queritur,  quare  individua  producuntur  secundum 

istum   ordmem,   quare   uniuntur   pro   pleno   et  ordine 

unitatis  servando,  nichil   agencia  ex  indifferencia  et  sic 

de  ceteris  subtilibus  regulis  nature  oportet  philosophum  35 

recurrere  ad  illam  famosani  responsionem,  quod  totum 

cst  ex  ordinancia. 

Opus  enim  nature   est   opus  prime  intelligencie,  nec 

dissentitur  isti  conclusioni,  nisi  erronee  intelligendo  Deum 

univoce   applicare  vires  cum  creaturis,   et  non  summe  40 

denominanter   dicendo   producere.   Nec  solum  hoc,  sed 

5.  Cod. :  prqduceret.      3o.  Cod.:  agefiP  sub  ordinave. 

18.  .Oj„.  .7,  23.       20.  Luc.  2.1,  45;  ib.  Jos.  10,  12. 


CAK  XV.  DE  ENTE  PREDICAMENTA I  I.  1 3  3 

omnis  actus  cst  immancns  voluntatis  crcatc.  Per  idem 
fit  a  Deo,  ut  doctores  ct  sancti  copiose  et  concorditer 
profitcntur. 

Ideo  ponitur  pro  thcologicc  deciso  tam  a  philosophis 
3  quam    a   theologis  quod   Deus  nccessario  concurrit  ad 
omncm  actum  crcaturam,  sicut  omne  causatum  neccssario 
causat   necessitate  Dco   ex   supposicione  non  absoluta. 

Ad  primam  difficultatem  dicitur,  quod  non  est  color  Trettment  «>: 
ioin  ista  deduccione:  Deus  facit  cursum  istum,  ergo  currit,  firS(p.  W2)! tJ 

ct   sic   de   comedere   et   similihus.    Nam  anima,  frigus.    ro  cause  an 
..  .  tction  is  not 

tames  et  quothbet  talia  raciunt  cursum,   commestionem  the  stme  as  to 

ct  cetera,  que  tamen  non  currunt.  Pro  cuius  declaracione  ^stinction' 

notandum,  quod   sicut  movcre  sic  ncc  faccre  est  svno-  between  facert 
1  n  .  .  .  and  agere. 

r5nymum  cum  agere,  dicente  Augustmo  83.  questione  28a, 

quod   omnis   causa   cfliciens  est,    ut    materia  facit  rcm 

csse  quantam,  corruptibilem,  circumscriptive  situatam, 

ct  sic  de  aliis  condicionibus  racione  materie  contingen- 

tibus  matcriatum.  Tcncbra  cciam  facit  viantcm  cadere, 

aopeccatum  facit  suum  subiectum  expers  gracie,  et  sic  dc 
quotlibet,  que  non  possunt  quitquam  agere,  cum  solum 
natura  absoluta,  habens  esscncialem  appetitum  imma- 
ncntem  potest  agerc;  causa  autem  quccumquc  signanda, 
sicut   causant   aliquam  extra   sc,   sic   ct  faciunt.  Unde 

25  Deus  dicitur  facere,  quod  antichristus  crit,  quod  homo 
non  cst  asinus,  ct  sic  dc  ccteris  veritatibus  eternis,  ut 
conccdit  libro  primo,   capitulo  14°  et  libro  2° 


5.  theologis  cst  a,uod:  cst  cicci.  27.  Post  conccdit  lacuna  5  fere 
litterarum  m  coJ.  Vocem  Doctor  vel  Doctor  Profundus  excidisse  apptret. 

l5.  Cf.  Aug.  dc  diversis  Quaestionibus  LXXXIII  lib.,  quacst.  28 
{Migne  XL  16'):  Qui  quaerit,  quare  voluerit  Deus  mundum 
facere,  causam  quaerit  voluntatis  Dei.  Sed  0)}inis  causa  efficiens 
est.  Omne  autem  efficiens  maius  est  quam  id,  quod  efjicitur. 
Nichil  autem  maius  est  voluntate  Dei.  24.  Cf.  Thomae  Brad- 
wardini  De  Causa  Dei  I  14  (Ed.  Lond.  208  E  et  200  A) :  Itcm 
voluntas  Dei  est  causa,  quare  quodcumque  futurum  ad  utrum- 
libet  est  futurum;  ergo  eadem  ratione  quorumlibet  aliorum. 
Antichristus  cnim  ex  se  nullum  esse  habet  omnino;  ergo  ex  se 
non  magis  determinatur  ad  unam  partem  contradictionis  .  .  .  .; 
et  II  32  [E.  L.  611):  Iteni  cuiuslibct  negationis  verae  prima 
causa  est  in  Deo  .  .  .  Negationis  autcm,  quae  non  est  necessaria, 
sed  contingens  causa,  in  Deo  videtur  esse,  rion  velle  sic  esse, 
vel  non  facere  ita  esse  .  .  .  ;  dcnique  eiusdem  libri  cap.  33  cum 
partem  mediam,  tum  haec  (E.  L.  G24  A):  Iteni  Antichristus 
non  per  se  habet  esse,  neque  non  esse,  quia  tunc  per  praemissa 
alterum  semper  de  necessitate  .haberet. 


JOHANNIS  WICLIF 


capitulo   32°  et  3  3°,   quia   causat   illas  veritates,  que 
distingwuntur  formaliter  a  Deo,  et  hinc^dictum  est  con- 
tinue  operari  et  facere  creaturas,   sicut  facit  illas  esse, 
quod  idem  est.   Agere  autem   non  est  extra  causancia, 
nisi    agentis    ad   intra   et   producentis   rem  absolutam;5 
sed  facere  appropriatur  ad  causanciam  ad  extra  ct  non 
requirit  faciens  suum  agere  adintra,  et  per  consequens 
nec  esse  activum  nec  rem  absolutam  producere.  |  Ideo  F. 
dicunt  grammatici,    quod   agere   verbum  est  plus  abso- 
lutum,  quam  facere,  ut  rectilogus  non  dicit,  quod  agit  10 
homo  currere,  sed  facit  hoc.    Nec  dicit,  .quod  creatura 
facit,  nisi  specificetur,  quid  facit;  congrue  tamen  absolute 
dicitur,  quod  intelligens  vel  delectans  agit,  etsi  non  ex- 
primatur,  quid  agit.  Unde  Aristoteles  6°  topicorum,  ca- 
pitulo  5°  et  6°  ponit  per  hoc  differenciam  inter  artem  i5 
et  prudenciam,  quod  ars   primo  est  factibilium,  scilicet 
ad  extra   operabilium,   cuiusmodi  sunt   res  artiliciales; 
sed  prudencia  est  agibilium,  cuiusmodi  sunt  consiliari, 
ordinare,  precavere  et  ceteri  actus  huiusmodi  immanen- 
tes;  et  sic  facere   et   agere  coincidunt  in  multis,  et  in  20 
multis  discrepant.  Conveniunt  in  omni  operacione  sub- 
stancie  producentis   ad   extra  rem  absolutam  et  discre- 
pant  in  omni  causancia  entis,  quod  non  est  substancia, 
et  in  omni  faciencia,  qua  non  fit  ad  extra  aliquid  ab- 
solutum.  25 

Sed  preter  tale  facere  positivum,  sicut  est  unum  agere 
intrinsecum,  quod  non  est  facere,  ut  patet  de  agencia 
patris,  sic  extra  agere  est  unum  facere  privativum,  de 
quo  creberrime  loquuntur  autores,  ut  puta,  quando  est 
unum  factibile,  quod  est  in  potestate  causantis  impedire,  3o 
et  non  impedit,  tunc  dicitur  facere  illud,  et  isto  modo 
loquitur  Anselmus   primo  Cur  Deus   homo  io°,  in  De 

20.  multis  ex  corr.      23.  ed'age»  fba.      3o.  Cod. :  cai'tis. 

14.  Cf  Arist.  Top.  VI  5,  2  (Ed.  Par.  I  241,  22  ss.):  Kcc&cctcsq 
lctTQLxi]  xov  vogov  v.cci  vyieLccv  noLfjGccL'  xov  [isv  yaQ  xk^' 
avxtjv  leyexccL-  xov  de  xccxa  GVfipefiqxos'  et  ibid.  6",  25  (ibid. 
244,  50  ss.):  ei  xov  tcqcoxov  ccizedcoyiev,  oxccv  xvyyccvr] 
KQog  nleCco  Xeydfievov  olov  xrjv  cpqovyjglv  ccQexijv  ccv&qojtiov,  rj 

tyvpjS  XCCL  [17]  XOV  loyLGXLXOV'  ItQWXOV  yttQ  XOV  loyLGXLXOV  CCQeXYj 
7j    OfQOVTjGLS'   XCCXCC  yttQ   XOVXO   Y.CCL  7]   ^f^r/   Kttl   6   CCV&QCOTZOS  CpQO- 

velv  leyexccL.  32.  Cf.  Anselmi  Cantuariensis  Cur  Deus  Homo 
I  10  (Migne  CLVlll  314):  Illum  quoque,  qui  prohibere  potest, 
et  non  prohibet,  solemus  dicere,  quia  vult,  quod  non  prohibet. 
Eiusdem  de  Concordia  Praescientiae  et  Praedestinationis  7  (Migne 
ib.  519):  Nunc  autem  tantum  dico,  quod  malus  angelus  ideo 


CAP.  XV.  r>E  ENTE  PREDICAMENTALI. 


1  35 


Goncordia  40  et  in  de  Casu  Diaboli  1 8°  et  de- 

cimo  nono.  Conceditur  enim  Deum  facere  ad  hunc  sen- 
sum  primum  angelum  iniustum,  quia  est  in  potestate 
Dei  dare  sibi  iusticiam,  et  non  dat,  et  isto  modo  dici- 

3  tur  Deus  improprie  facere  quodlibet  peccatum.  ut  sepe 
dicit  Anselmus.  Et  ad  istum  sensum  dicit  Philosophus 
secundo  Phisicorum  3o°  cum  commentatore  suo,  quod 
nauta  per  suam  absenciam  est  causa  submersionis  navis, 
si   fuit   in   eius   potestate  salvare  ipsam  sua  presencia 

o  gubernando.  Unde  illos,  qui  debent  adesse  suo  auxilio 
vel  agencia,  et  absunt,  dicimus  wlgariter  culpabiliter 
causare  malum  omittendo,  quod  non  potest  Deo  com- 
petere,  et  isto  modo  faciendi  fiunt  quecumque  peccata 
formaliter  dicta,  ut  patet  post. 

5     Secundo  notandum  est,  quod  maior  pars  verborum    Most  verb 
adiectivorum    preter    agenciam    vel   passionem,  quam 
denominant,  connotant  relacionem  et  parciales  acciones 
subiecti,  de  quo  formaliter  predicatur,  ut  loqui  est  animal  connote  relation 
vocem  artificialiter  vociferare  correspondenter  ad  mentem,  anVmovements 

0  currere  est  animal  gressibile  velociter  ambulare,  ad  quod  ot  his  Pa<"ts; 


besides 
expressing 
action  or 
passion, 


1.  Post  40  lacuna  fere  10  Htterarum  in  cod. 

iustitiam  non  habet,  quia  eam  deseruit,  nec  postea  recepit  .  .  .  . 
Puto,  quia  gratia  Dei  adiuvante  monstravimus,  quod  prae- 
scientiam  Dei  et  liberum  arbiirium  simul  esse  ....  non  sit 
impossibile.  Eiusdem  Dial.  De  Casu  Diabolo  18  (M.  350)  Pluri- 
bus  modis  dicimur  facere:  dicimur  enim  facere  aliquid,  cum 
esse  facimus  rem;  et  cum  facere  possumus,  ut  non  sit,  et  non 
facimus  ....  Semper  igitur  debet  Deo  gratias  c.gere  malus 
angelus  pro  beatitudine,  quam  sibi  abstulit;  sicut  bonus  pro  eo, 
quam  ipse  sibi  dedit.  —  Et  cap.  19  ....  Unde  consequitur, 
quia,  cum  deserit  acceptam  iustitiam  ....  bonum  est  aliquod, 
quantum  ad  hoc,  quod  est ;  quantum  vero  ad  hoc,  quia  iustitia, 
quae  fuit  in  illa,  non  est,  dicitur  mala  et  iniusta.  7.  Cf.  Arist. 
Nat.  Ausc.  II  3.  4  (Ed.  Par.  II  264,  36  ss.) :  "Exi  6s  ro  avto 

TCOV  hvCCVXLCOV  EGXtV  UIXIOV  0  }'«0  TtClQOV  CUXLOV  XOvSs,  X0VX0  XCtl 
CiTtOV    cdxLCOUSd-Cl    EVLOX8    TOV    SVCiVXLOV,    OLOV    XtjV    CXTCOVGLCiV  XOV 

TtvfisQVyzov  xr)g  xov  tc/.olov  uvaxcyonijg,  ov  y)v  r)  nuoovoLa  aixCa 
xijg  GcoxrjQLag  et  Averrois  comm.  in  hunc  locum  {Ed.  Ven.  IV  20): 
Et  contingit  etiam,  quod  eadem  causa  est  causa  duorum  con- 
trariorum,  sed  duabus  dispositionibus  diversis,  v.  g.  quoniam 
gubernator  est  causa  salvationis  navis  et  submersionis :  salva- 
tionis  quidem  ipso  praesente;  submersionis  autem  ipso  absente. 
Hoc  uno  loco  monuisse  sufficiat  Wiclifium  hausisse  exemplum 
suum  id  quod  pluries  fecit  ex  Thomae  Bradwardini  De  Causa 
Dei  libris;  cf.  1.  c.  II  32  (Ed.  Lond.  610  D) :  Sicuti  et  praesentia 
gubernatoris  est  causa  salutis  in  navi,  et  eius  absentia  est 
causa  mortis,  sicut  Philosophus  2  Phys.  30,  5  Metaphys.  2  ct 
Anselmus  de  conceptu  virginali  5  testantur. 


i  36 


JOHANNIS  WICLIF 


CAP.  XV. 


as  running,  of  requiritur  motus  pednm  suorum,  et  ita  de  quotlibet 
Yet  rtie  ^actions  similibus,  in  quibus  est  difficultas  non  exercitato  elicere 
are  predicated  descripciones,    et    discernere,    que    agencie  connotant 

ot  the  man,  not  r  7  ,  .  . 

of  his  parts.   parciales   agencias   parcium   substancie,    cui  formaliter 
inest   parcialis   agencia;   ut   nulla   pars   hominis  ridet,  5 
currit,  loquitur,  et  sic  de  ceteris  agenciis  personalibus, 
licet  quotlibet  partes  eius  faciant  tales  agencias.  Ridere 
est    enim   hominem    ex   leticia    animi   wltum  hilarem 
ostendere,  quod  solum  homini  potest  competere,  et  pro- 
porcionaliter   de   actibus   aliarum   passionum;  quelibet  io 
namque   dicit  suum    subiectum/  et   addit-modum.  Scio 
tamen,  quod  scriptura  figurative  attribuit  Deo  predica- 
ciones  formales  creatis  appropriatas  ut  Math.  14^  dicitur: 
„Spiritus  sanctus  loquitur  in  vobis."  Et  ad  Ro.  8°  di- 
citur  postulare  „pro  vobis  gemitibus  inenarrabilibus",  i5 
et  in  veteri  testamento  dicitur  Deus  ambulare  „ad  auram 
post  meridiem"   ut  Gen.  3°,  et  nunc  loqui  cum  Moise 
"ore  ad  os",   ut  patet  Exod.  33°,   et  ita  de  quotlibet 
similibus,  que  omnia  intelliguntur,  quod  Deus  talia  facit 
in  subiectis   creaturarum   vel   proporcionale  talibus  ex-  20 
trinsecis   facit   in   animo,   ut    quando   loquitur  ad  cor. 
Unde    non    sequitur:    ego    possum    sedere,  ambulare, 
pati  etc.  |  sed   Deus   non   potest  sic,  ergo  ego  possum  F.  222 
facere,  quod  Deus  non  potest. 

God  makes  but     Deus  enim  potest  facere  omnes  formas  illas    sed  nec  25 
exerdse^all    ipse,   nec  aliqua    creatura   potest   facere  eas  informare 

tiiese  activities.  ipSum.   Verumtamen   Deus    sanat   infirmos,  mundificat 

He  does,  by      1  . 

simply  willing.  omnia  lmmunda  loca  mundincata,  sicut  est  ad  omnem 
locum  mundi  sine  sui  contaminacione.  Sufficit  enim  ad 
facere  Dei,  quod  velit  factum  fieri;  ideo  oportet  theo- 3o 
logum  exuere  conceptus  pueriles,  quando  concedit  Deum 
facere  omnia  opera  sua  universitatis,  non  quod  fati- 
gatur  vel  solicitatur,  sicut  homo  portans  in  dorso  pon- 
dus  quodcumque,  quamvis  supportet  modo  suo  univer- 
sitatem  suam.  Quandocumque  ergo  verba  positiva  sunt  35 
vere  predicabilia  de  nomine  Dei;  si  significent  causan- 
ciam  sui  actus,  ut,  sicut  Deus  tonat  in  nubibus,  ita 
concedendum  esset,   quod  ascendit   nubem   et  movetur 

18.  Exod.]  cod. :  ex  eodem. 

i3.  Mattlu  10  (non  14),  20,  cf.  supra,  pag.  127,  l.  16. 
14.  Rom.  8,  26.      17.  Gen.  3,  8.      18.  Exod.  36%  11:  Loquebatur 
autem  Dominus  ad  Moysen  facie  ad  faciem;  et  Num.  12,  8 
ore  enim  ad  os  loquor  ei. 


CAP.  XV. 


DE  ENTE  PREDICAMENTALI. 


quantumlibet  celeriter,  intelligendo  ligurative,  quod  causat  In  what  sense 

talem  actum;  et  sic  forte  intelligitur  illud  "Om- ascribedto£od. 

nibus  mobilibus  mobilior  est  sapiencia." 

Sed  tales  locuciones  sunt   preter  vim  vocis,  ut  patet  Equivocations 

5  ex  descripcionibus  supradictis,  et  in  illa  materia  audivi  wj?h  many  such 

quotlibet  obiecciones  contra  descrinciones  huiusmodi, tne  philosopher 
^       ,.      .     ,.  ,    ,  ,        r  '  need  not  trouble 

ut  aliqui    dicunt,    quod   bruta   loquuntur,  ut   patet    de  himself. 

asina  Balaam  Num   et  serpente  Gen.  3°,  et  sic 

de  animalibus  multis.  Alii  dicunt,  quod  non  omne  ani- 

iomal  gradiens  currit,  nec  omnis  wltus  hilaritas  est 
risus;  sed  de  istis  est  michi  modica  vis,  quia  scio,  quod 
talia  verba  sumuntur  large  et  proprie  secundum  quotli- 
bet  gradus  equivocos,  analogos  et  univocos,  ut  aqua 
dicitur   currere   et   sagitta   volare   secundum  quandam 

i5analogiam  ad  motus  animalium;  et  sic  wlgus  non  vocat 
homines  nisi  eos,  qui  virilem  etatem  attingunt;  ita  adhuc 
restringunt  alii  ad  animosos;  sic  non  dicunt  gressibile 
currere  nisi  ad  gradum  et  modum  eis  notabilem  mo- 
veatur,   et  ita  de  aliis;   sed  non  decet  philosophum  sic 

20  loqui.  Sed  sicut   concedit   omne   animal   racionale  esse 

hominem,  sic   concedere   potest  omnem  wltus  hilarita- 

tem  esse  risum,  et  sic  de  ceteris.  Aliter  autem  difficul-  A  question  is 

tant  alii,  si  cursus,  locucio,   risus,    et  ceteri  huiusmodi  l^^s  m^av  not 

extendentur,  et  si  sic,  cum  omnis  forma  sit  simplex  et  b,e  attributed  to 

^  ...       r    ...    .  the  parts  ot  the 

20  lnvanabihs   secundum  Autorem    Sex  Principiorum  hbri    person  who 

sui,  sequitur,  quod  quelibet  pars  talis  forme  sit  eiusdem  perfo1  ms  them" 

denominacionis  cum  toto.  Ex  quo  sequitur,  quod  quot- 

libet  partes  hominis  currunt,    locuntur,  rident  etc,  eo 

quod   omni   cursu   subiectum    suum  primum  currit;  et 

3oita  de  aliis. 

Sed  hic  dicitur,  quod  talia  sunt  aggregata  ex  multis    Such  words 
actibus  et  formis   diversorum  generum ;   ideo  non   sor- ^J^Jt^iea?8' 

ciuntur  leeem  simplicitatis  forme  pure  unius  eeneris,  ut    with  simplc 

,7  .  .  ..  7        genus  but  with 

currere   dicit  movenciam   gressibihs   pedum  suorum  et  aggregates. 

35  aliorum  membrorum  et  requirit  indubie  quotlibet  motus 

contrarios   et    quietes    interpolatas,   ut    patet  subtilius 

consideranti  progressum  animalium,  tremorem  et  similia. 


2.  Post  illud  lacuna  8  seu  10  litterarum  in  cod.  8.  Post  Num.  la- 
cuna  4  fere  litterarum  in  cod.  23.  et  ceteri]  cod. :  et  cecati.  36.  Cod. : 
interpollatas. 

2.  3.  Sap.  VII  24.  8.  Num.  22,  28.  Gen.  3,  1.  25.  Cf. 
Gilberti  Porrctani  Sex  Principiorum  lib.  cap.  1  (Ed.  opp.  Arist. 
Ven.  I  31'):  Forma  est  compositioni  contingens,  simplici  et 
invariabili  essentia  consistens. 


i38 


JOHANNIS  WICIJF 


CAP.  XV. 


Unde  videtur  michi,   quod  talia   extenduntur  secundum 

partes  aggregatas,   ut  cursus    habet   mptum  unius  tibie 

ad  anterius    et  motum   alterius   ad  posterius,  et  sic  de 

bracchiis;   alias   autem   partes  habet   quiescentes  cum 

oportet  omnem  motum  inniti  fixo  vel  immobili,  ut  homo  5 

innititur   terre   pausando   cum   uno   pede,   dum  movet 

alium ;  in  tantum  quod  mundus  non  posset  circumrotari 

nisi  super  axem  terminatum  ad  duos  polos  quiescentes, 

et  omne   motum   innititur  Deo  immobili.   Et  hinc  mo- 

ventur  philosophi  ponere  Deum  immobilem,  cui  omnia  10 

mobilia  oportet  inniti  sive  agant  sive  paeiantur.  j  F.  2: 

Thus  going  is      Progressio  ergo  habetur  pro  actu  parciali  aggregato,  ut 

compose§atof  Post  dicetur.  Nec  sunt  in  instanti,  sed  intercise  partes 

m'aSoPiis  tial   huiusmodi  aggregatorum ;  ideo  non  sunt  omogenee;  ideo 

habet  pro  partibus  quantumlibet   dispares  motus.   Ideo  i5 

cursus  vocatur  nunc  motus    nunc  accio  et  nunc  aggre- 

gatum,  et  hinc  equivocant  grammatici  concedentes,  quod 

homo  currit  formaliter   cursu  et  currit  cursum,  id  est, 

currendo  causat  cursum ;  et  sic  loquitur  loquela,  et  equi- 

voce  loquitur  loquelam  et  sic  de  ceteris  actibus  verborum  20 

absolutorum.  Patet  ergo,  quod  non  sequitur  pars  hominis 

habet  partem  cursus,  ergo  ipsa  currit,  quia  motus  partis 

non  est  cursus.  Risus  autem  non  est  per  totum  hominem, 

sicut  nec  locucio  etc  ,  que  fiunt  limitatis  partibus,  aliis 

partibus   ociantibus   quo    ad   illud.    Nec   partes   primo  25 

subiecte  talibus  aggregatis  denominantur. 

Such  acts        Istis  notatis  patet  tercio,  quod  si  Deus  currit,  tunc 

predicated^of  movet  membra  sua  gradiendo  velociter;  quod  quia  non 

Cod  thougii  Hc  facjt     ^eo    non    sequitur    facit    cursum,    ereo  currit. 
causes  thcm.  '  ~  ... 

Quamvis  enim  omnia  membra  animalium  sint  sua,  non  3o 

tamen   sunt   membra   sua,    et   ita   non   sequitur  Deus 

comestionem,  concurrendo  cum  omni  comediente,  quod 

exinde  comedat,  quia  comedere  est  aggregatum  parciale 

suppositale,  requirens  suum  subiectum  sumere  infra  se 

alimentum  ore,  masticando  gutture  suo,  ingluciendo  etc,  35 

que,  sicut  sunt  diversarum  racionum,  sic  fiunt  diversis 

temporibus.    Deus  tamen  generat   omne   animal,  sicut 

facit  omnem  creaturam,  sed  non  patitur  cum  paciente, 

etsi  agit  cum   agente,   sed  concurrit  cum  passo,  con- 

servando  ipsum  et  iuvando  resistere.  40 

Thrcc  kinds  of     Est    autem    triplex    resistencia.    Prima    est  passive, 

J.  Termlnation  terminare  agenciam  motoris,  et  sic  loquuntur  philosophi 

of  thc  activity 
of  the  motor. 

8.  nisi  corr.  cx  in  sc  in  cod.     II.  Cod:  habet.     ly.  Cod.:  loquelam. 


CAP.  XV. 


DE  ENTE  PREDICAMENTALI. 


loquentes  omnem  motum  causari  ex  resistencia  mobilis 
ad  motorem. 

Secunda    est    activa    renitencia   mobilis,    suo   agenti     II.  active 

,.  -  ,.  ,.  _         opposition  011 

contrano,  et  taliter  non  resistit  alia  pars  celi  suo  moton,  the  Part  of  tb 
5  sed  sublunaria.   habencia  motores  illis  contrarios.   qui  thinS  moved. 
movendo  moventur;  omnis  enim  accio  est  racione  con- 
trarietatis  inter  agens  et  passum,  vel  racione  contrarietatis 
inter  terminum  a  quo  accionis  et  terminum  ad  quem. 
Neutro  autem  istorum  modorum  resistit  Deus.  Sed  primo 

iomodo  loquendo  videtur,  quod  omnis  creatura  resistit 
potencie  Dei.  Et  secundo  modo  loquendo  videtur  corpus 
fetulantis  resistere  anime  sue,  et  omnem  peccatorem 
resistere  Deo.  Unde  Actuum  70  dicit  Stephanus:  ,,Vos 
semper  spiritui  sancto  resistitis." 

i5     Resistere    tamen    tercio    in    communi    significacione  III.  Hindrance 
sonat  in  impedimentum,  qualiter  loquitur  Apostolus  ad 
Romanos  90  ,,Voluntati   eius  quis  resisteret"?   Et  isto 
modo    sepe    dicit    scriptura,    quod    nichil    potest  Deo 
resistere. 

20  Non  ergo  sequitur:  Deus  concurrit  cum  passo.  faciendo 
eius  resistenciam,  ergo  Deus  resistit  alicui  altero  istorum 
modorum.  cum  Deus  non  innititur  cum  agente,  nec 
resistit  cum  paciente.  sed  modeste  regnat  totum  mundum; 
ideo  non  est  ymaginandum.   quod  alia  creatura  potest 

25  impedire  vel  superare  Deum,  frustrando  eum  a  fine, 
quem  intendit,  movendo  aut  inclinando  creaturam;  sed 
Deo  continue  agente  quamlibet  creaturam  contingit  crea- 
turam  racionalem  niti  quo  ad  aliud,  contra  suum  consilium 
vel  preceptum,  et  tunc  dicitur  talis  creatura  contraria 

3o  suo  agenti  sibi  resistere,  et  specialiter.  si  habeat  bonum 
instinctum  a  Deo,  quem  gratis  extingwit  vel  omittit  quo 
ad  prosecucibnem ;   tales  enim  in  vanum  graciam  Dei 

»3  recipiunt  |  secundum  Apostolum  secundo  ad  Cor.  6°, 
cum  inclinancia  ad  bonum  sit  a  Deo  non  volente  amplius 

35  inclinare  sic,  quod  voluntas  Dei  et  finis,  quemcumque 
ipse  intenderit,  semper  impletur,  et  per  consequens  Deus 
non  intendit  finem  impeditum,  sed  agit;  quod  si  agens 
naturale  nititur  ultra  hoc.  quod  agit  ad  extra,  tunc  Deus 
resistit  sibi  tercio  modo  impediens,  ne  ultra  modum  a 

18.  Cod. :  niti  9  ad  ad  9  iuu.      34.  Cad. :  valonte. 


i3.  Act.  7,  51.  17.  Rom.  !»,  19.  33.  2  Cor.  6,  1:  ne 
in  wacuum  gratiam  Dei  recipiatis. 


140 


JOHANXIS  WICLIF 


CAP.  XV. 


Deo  volitum  agat;   taliter  enim   dicit  Jacobi  40  Deum 

superbis  resistere. 

Assumptum    tamen    habet    difricultatem,    cum  Deus 

moderat  omnem  appetitum  et  nisum  nature  create,  ideo 

certum  est  et  satis  pro  presenti,  quod  nichil  non  volun-  5 

tarium  appetit  vel  nititur,  nisi  secundum  divinum  bene- 

placitum  sic,  quod  Deus  wlt  ipsum  sic  niti  vel  appetere, 

etsi  non  velit  datum  finem,  quem  appetit,  esse  executum ; 

et   ita   non   sequitur   Deus   resistit    isti   agenti,    id  est 

impedit  ipsum,  ne  habeat  datum  finem,  quem  appetit;io 

et  concurrit  cum  eodem  agente;  ergo  resistit  sibi  ipsi, 

quia   ideo    concurrit   vel   agit   ad    hoc,   ut  idem  agens 

habeat  datum  finem. 

The  measure  of     Et  per  hoc  patet,  quod  omnes  mensure  create  atten- 

things  and    duntur  penes  divinum  beneplacitum  vel  eius  ordinanciam  i5 

consequently  of  quo  aj  causam,  ut  maenitudo,    latitudo  vel  loneitudo 
activitv  and     "  „  D.  .      .  & 

resistence  is  corporis,  intencio  qualitatis,  velocitatis,  accionis  et  boni- 
andSpfea°ure.  tatis  cuiuslibet  creature  est  tanta,   quod  Deus  hoc  wlt; 

sed  quia  volucio  Dei  est  nobis  incognita,  nisi  de  quanto 
signa  naturalia  sibi  contestantur,  ideo  querunt  moderni  20 
alias  mensuras  inductivas,  penes  quas  quo  ad  effectum 
possumus  huiusmodi  mensurare;  et  pro  maiori  parte 
impertinenter  et  minus  scolastice.  Hoc  autem  certum 
est,  quod  si  proporcio  completi  moventis  sit  minor,  tunc 
velocitas  motus  sui  est  minor;  et  intelligo  per  propor- 2? 
cionem  ydoneitatem  quomodolibet  creatam  ad  velociter 
movendum  et  econtra,  ut  minor  est  talis  proporcio 
resistencie  est  motus  minor.  Nec  sequitur,  quod  motus 
posset  esse  in  vacuo,  nec  quod  Deus,  si  immediate 
moveret  celum,  moveret  ipsum  subito,  et  sic  de  aliis  3o 
hodie  famosis,  nisi  forte  arguitur  tamquam  ex  impossibili; 
sed  satis  est  philosopho,  quod  quantum  est  de  racione 
passi  vel  medii  tardantis  et  remittentis  ipse  dividendo 
intentum  moventis  sic  esset  in  talibus  casibus,  et  tale 
est  argumentum  ad  hominem  contradicentem.  Nam  si  35 
Deus  esset  virtus  in  materia,  tunc  esset  potencia  mere 
naturalis  non  libera,  et  per  consequens  moveret  celum, 
secundum  ultimum,  quod  posset;  vel  si  vocetur  anima 
celi  virtus  in  materia,  certum  est  quod  arguitur  ex 
impossibili,  sicut  patet  ex  conclusione  deducta.  Sienim4o 

10.  Cod. :  datu  fan  fine. 


r.  Jac.  4,  6. 


CAP.  XV.  DE  ENTE  PREDICAMENTALI. 


141 


Deus  esset  anima  orbis,  cum  non  potest  habere  rlnem, 
gracia  cuius  moveretur  citra  illud,  quod  posset,  moveret 
secundum  sui  ultimum,  sicut  anima  movet  arterias  motu 
pulsis,  nisi  de  quanto  limitatur  a  causa  superiori;  cum 
5  ergo  motus  celi  sit  quasi  vita  viventibus  ex  8U0  Phisicorum, 
Deus,  si  immediate  moveret,  cum  non  potest  habere 
superius  ipsum  limitans,  moveret  illimitate  apponendo 
nisum  quante  posset,  sicut  facit  quelibet  forma  intrinseca. 

8.  CoJ.:  nifu  qn  qnte  (qn  li?it\i  obducta  deletum). 

5.  Cf.  Arist.  Nat.  Ausc.  8,  sect.  ?2  et  33,  vide  snpra,  pag.  22, 
l.  2. 


CAPUT  SEXTUM  DECIMUM. 


Solution  of        Ulterius  stat  difficultas  secunda,  si  Deus  potest  cum 

second  difticulty  .  i  ■.       i-«  . 

(p.  io5).  quolibet  agente  secundo  quantumhbet  concurrere,  et 
co  i"er?cv  with  rerntenciam  passi  quantumlibet  suspendere  et  promovere 

creatures     sine  variacione  potencie  creature;  et  videtur,  quod  sic,  5 
iU^fint^sight   ^19-  Deus  libere  contradictorie  coagit  |  nunc  plus  et  nunc  p. 
it  wouid      minus.  Ergo,  cum  agencia  Dei  sit  totaliter  distincta  ab 

appear  so;  .         &  . 

since  whatever  agencia  creature,  Deus  potest  ipsamquantumlibet  intendere; 

God  can  do  •  r  1  • 

per  se  he  can  do  S1C  enim  potest  musicam  racere  trahere  quantumhbet 
in  conjunction  grave  cum  contractu  agencium  secundorum;  cum  ergo  IO 

with  a  creature  D  ...  0  .  .  &  1U 

however  weak.  coagencia  Dei  sit  efficacior  quam  coagencia  creature, 
multo  magis  cum  sua  coagencia  facere  causam  secundam 
quantumlibet  debilem  agere  quantumlibet  difficilem 
accionem.  Item,  quidquid  Deus  potest  per  se  agere, 
potest  et  agere  cum  coagencia  cause  secunde,  si  ipsa  ^5 
potest  cum  Deo  concurrere  coagendo,  cum  nulla  causa 
secunda  potest  ipsum  impedire;  sed  per  se  potest  omne 
agile  a  creatura  quantumlibet  celeriter  producere;  ergo 
et  cum  causa  secunda  coagente.  Item,  quam  velociter 
potest  Deus  movere  hoc  grave  ut  quattuor  ad  locum  2o 
suum  naturalem  in  medio  universalissimi  ut  unum,  tam 
velociter  sufficit  ipsum  ex  illa  gravitate,  ut  quattuor 
movere  se  ipsum,  sed  infinitum  velociter,  ymo  subito 
sufficit  Deus  movere  hoc  grave  versus  locum  suum, 
ergo  etc.  Maior  patet  ex  hoc,  quod  tale  grave  haberet  25 
continue  appetitum,  et  nisum  apponeret,  ut  esset  in 
loco  suo,  ergo  continue  moveret  se,  et  per  consequens, 
cum  motus  solis  non  componitur  ex  suis  partibus  intensis, 
sequitur,  quod  totale  motum  sufficit  producere.  Si  enim 
motus  solis  componitur  sic  intensive,  tunc  infinitum  ^G 
remissa  est  aliqua  eius  pars;  et  cum  idem  sit  remissio 
motus  et  eius  tarditas,  sequitur,  quod  infinitum  tarda 
esset  aliqua  pars  eius;  sed  non  est  dare  mobile,  quod 

8.  Cod. :  exted'e.       9.  Cod.:  pt  th'e  musica.        16.  Cod. :  co'igendo. 


CAP.  XVI. 


DE  ENTE  PREDIGAMENTALI. 


i43 


since  creatures 
are  limited  to 


\vron< 


sic  tarde  movetur,  ideo  realiter  nullus  motus,  specialiter 
in  quantitate,  componitur  ex  suis  partibus  intensivis, 
et  per  consequens  non  est  parcienda  appropriata  pars 
motus  Deo,  quam  non  producit  mobile.  Ista  via  tenetur 
5  communiter  tamquam  oppositum  heresis  derogantis  po- 
tencie  divine  infinite. 

Sed  contra  istam  sic.  Quam  limitata  est  aliqua  natura  Reply 
creata    ad    denominacionem    vel    finem    aliquem,  tam 
limitata   est   quelibet  potencia  activa  creata  ad  actum   «srtain  ends, 

^  r  their  active 

iosuum;  sed  multe  nature  create  sunt  limitate  ad  fines,  power  is  limited 
ultra  quos  non  possunt  de  alia  potencia;  ergo  per  idem    to  extent!!118 
et  quelibet  potencia  activa  creata  est  sic  limitata  quo     Hence  the 

n  r  .  ^  previous 

ad  actum  suum.  Consequencia  patet  per  locum  a  supposition  is 
suflicienti   similitudine,   sicut   et   minor    assumpta.  Et 

i5minor  patet  illis,  qui  dicunt  in  talibus  divisionibus 
potencie  aftirmativam  de  maximo.  Similiter  quelibet 
potencia  activa  est  eo  intencior  quo  plus  potest  active, 
sed  secundum  istam  viam  quelibet  qualitas  de  secunda 
specie  qualitatis  infinitum   potest  non  augmentata  nec 

2odiminuta;  ergo  est  infinitum  intensa,  et  per  consequens 
suum  subiectum  est  secundum  ipsum  infinitum  potens;  ut 
si  aibedo  sine  intensione  sufficeret  denominare  subiectum 
infinitum  intense  album  vel  infinitum  immutare  sensum, 
esset  infinitum  intensa.  Aliter  enim  nulla  qualitas  posset 

2  5  esse  instrumentum  agendi  sui  subiecti  secundum  ultimum 
sue  potencie.  Similiter  iuxta  istam  viam  non  oportet 
ponere  aliquam  qualitatem  intendi  vel  remitti,  ymo 
nullam  inesse  subiecto  pro  accione  perficienda;  nam  ex 
intencione  operacionis  sentite  non  sequitur  naturaliter 

3o  intensio  forme  principiantis  operacionem;  tamen  potest 
esse,  quod  Deus  eternaliter  statuit  efficacius  concurrere 
cum  subiecto  sine  dacione  forme  vel  fine  intensionis; 
quis  ergo  scit,  si  Deus  sic  facit?  Nec  valet  dicere,  quod 
preter  communem  cursum  est,  quod  Deus  sic  concurrit, 

35  quia  ex  dubio  cuicumque,  qui  non  est  consiliarius 
Dei,  Deus  rariter  statuit  sic  concurrere  sine  dacione 
forme,  et  sic  nulli  tribuit  potestatem  quicquam  arbitrarie 

24faciendi  vel  miracula  aut  talia  quecumque  operandi,  | 
cum  ipse  potest  concurrere  cum  quacumque  creatura 

4osine  dacione  disposicionis,  potestatis  vel  virtutis,  et, 
quantumcumque  potens  aliquid  fuerit,  ipse  potest  sub- 
trahere  concursum  suum,  quod  ipsum  fiat  quantumlibet 

32.  BbcJ  cod. :  sine.      42.  Cod.:  q  ipm  ep  ipe  tiat. 


144 


JOHANNIS  WICLIF 


GAP.  XVI. 


insufficiens  ad  agendum;  et  certum  est,  quod  wlgariter 
dicta  de  communi  cursu  nature  non  adiuv.ant  communiter 
sic  dicentes,  quia  nemo  scit  quis  est  communis  cursus 
nature;  ymo  de  vi  vocis  sequitur,  quod  Deus  in  tali 
efficaci  concursu  miraculose  disponit  creaturam,  sicut  5 
indisponit  potenciam,  a  qua  subtrahit  concursum;  et 
talis  disposicio  aut  indisposicio  vocatur  de  vi  vocis 
potencia,  virtus  vel  qualitas  supernaturalis,  quia  aliter 
non  esset  membrum  ad  probandum,  quod  Deus  dat 
aliquam  qualitatem  supernaturaliter  preter  communem  10 
cursum  nature;  et  forte  talibus  evidenciis- involuti  sunt, 
qui  negant  creaturam  quicquam  agere,  sed  Deo  attribuunt 
totum  opus,  quia  indubie,  si  omnis  nisus  naturalis 
creature  suspenditur  a  Deo,  tunc  ipsa  non  naturaliter 
agit  opus,  licet  Deus  utatur  ipsa  tamquam  pure  passo.  i5 
To  solve  this  Pro  solucione  istius  materie  oportet  acute  prospicere 
must  exanrine  dicta  de  agencia  Dei  ad  extra ;  quod  ut  fiat  recencius, 
God's  action  notandum  secundum  dominum  Ardmacanum  libro  1 70 

ad  extra.  ■•»""•  •  •  <• 

It  is  sixfold    de  questionibus  Armenorum  capitulo  secundo  et  mfra, 

"piteRa^h?   qu°d  sextupliciter  potest  intelligi  Deum  agere  ad  extra.  20 
Primo  pure  creando,  sicut  in  principio  mundi  condidit 
creaturas,  et  in  illo  genere  creandi  sunt  multi  gradus, 
ut  tactum  est  superius. 


10.  Cod.:  supn2alet'  (=  supernaturaleter). 

18.  Liber  hoc  loco  a  Wiclifio  commemoratus  editus  est  sub 
titulo:  Summa  Domini  Richardi  Radulphi  Archiepiscopi  Ar- 
machani  de  Errorihus  Armenorum,  emendata  a  Joh.  Ludoris. 
Parisiis.  Joannes  Petit  MDXI,  Fol.  (Cf.  Pan^er  annal.  typogr. 
VII,  pag.  554)  quae  editio  mihi  praesto  non  fuit;  idcirco 
codicis  Palatini  Vindobonensis  4819  qui  quaestiones  hoc  loco 
commemoratas  exhibet,  ope  afferre  visum  est,  quae  ineunte 
cap.  2  libri  XVII  lcguntur,  aique  duas  priores  agendi  divini 
rationes  secundum  Wiclifii  expositionem  bene  illustrant  (cod. 
fol.  2G6'):  Unde  consequenter  compellimur  responsionem  in- 
quirere  ita,  ut  non  negemus  encium  acciones;  ut  igitur  rumo- 
rum  vigorem  plenius  agnoscamus,  naturam  radicis  primitus 
expedit  inscrutari.  Igitur  volo  te  acute  advertere,  quod  Deus 
dicitur  multipliciter  agcre  creaturas.  Uno  modo,  causando  ali- 
quid  proprie,  sicut  in  principio  egit  celum  et  terram,  nullo  eis 
supposito,  riisi  se  ipso,  et  hoc  modo  accionis  legitur  Deus  re- 
quievisse  die  septimo  ab  omni  opere,  quod  pararat  Gen.  20  capi- 
tulo.  Nec  extunc  quitquam,  ut  estimo,  ita  egit,  ne  esset  pri- 
mordialis  institucio  demonstrata.  Alio  modo  dicitur  Deus  agere 
non  causando,  sed  immediate  et  sufficienter  supponendo  causam 
materialem  sive  subiectum,  in  quod  agit,  per  quem  modum  agit 
sive  fingit,  ut  verbo  utar  scripture,  animas  ....  etsqq. 


CAP.  XVI. 


DE  ENTE  PREDICAMENTALL 


i45 


Secundo  modo  agit  Deus  producendo  spintum  racio-  2.  By  cFeatmg 
nalem;  presupponendo  ex  lege  nature  materiam  disposi-  tiesou,« 
tam  per  agens  naturale  secundum;  et  isto  modo  fingit 
vel  creat  animas  intellectivas. 
5     Tercio   modo   agit  Deus   graciose   pure   per  se  pro  ^"j^ '^'^ 
supplecione,  quam  supponit,  ut  contingit  in  miraculis  gra&t. 
suscitando  mortuos,  dando  graciam  et  similia,  et  omnes 
iste  tres  maneries  agenciarum  soli  Deo  possunt  competere ; 
et  de  istis  intelligitur  illud  Io.  5t0:  ,,Opera,  que  cgo 
tofacio,   testimonium   perhibent   de   me,    quia   pater  me 
misit." 

Quarto  modo  agit  Deus  coassistens  tamquam  virtus  4-  As  an  active 

moralis   effectiva,   sive  Deus   non  possit  per  se  solum  ^Jtekentog*' 

ipsum  efficere,  ut  sunt  actus  anime  et  similes  efFectus,    man's  sout. 

i5  qui  non  possunt  per  se  esse,  sive  possit,  ut  sunt  creature 

absolute,  et  sic,  ut  dicit,  non  attingit  Deus  immediate 

ad  actum,  et  isto  modo  intelligit  illud  Matth.  ultimo: 

,,Egressi  autem  predicaverunt  ubique  domino  cooperante." 

Quinto  modo  agit  Deus  conservando  causas  agentes.  5.  In  uphoiding 
^  ,  •        ,  rr  all  active  causes. 

20     Et  sexto  ordinando  lpsas  cum  suis  cnectibus.  5.  And  in 

In  quarto  modo  agendi  non  est  alia  accio  Dei  quam  orJjj{,nfj1eiem 

cause   secunde.    In    quinto    modo    accio   Dei    precedit  eftects. 

accionem   creature,   et  in  sexto  modo  accio  Dei  sub- 

sequitur  accionem  creature.  Nam  sicut  prius  est  Deum 

2  5  conservare  vel  sustentare  causam  secundam,  quam  est 
ipsam  agere  ad  extra,  sic  posterius  est  Deum  ordinare 
causam  agentcm  cum  suo  producto,  quam  est  ipsammet 
agcre.  Sed supponendo,  quod  solum  absolutum  sit  proprie 
agibile    et   quod  Deum    agere    aliquid   non    ponit,  nisi 

3o  Deum  esse  et  idem  agi  secundum  eius  beneplacitum, 
patet  ulterius,  quod  Deus  nicliil  agit  ad  extra,  nisi 
creaturam  absolutam,  et  ipsammet  eo  ipso  agit,  quo 
ipsa  agit. 

Ideo,  ut  generalius  loquar,  est  necessarium  ex  suppo-  God  does  every 
35  sicione,  quod  Deus  faciat  omne  factibile  positivum.  th^is^done? 
Quod    ut    conformius    declaretur   secundum    senstwn  This  truth  cests 
beati   Augustini   et  aliorum   sanctorum,   qui  profundius  recognition  of 
sapuerunt,   supponendum    cst   unum  Deum  esse,    quod  tneoj"jon,y 
solum  sit  necessarium  simpliciter  csse  esscnciam  abso- 
40  lutam. 

1 4 .  Cod . :  p_U c\j  c f I i  c ' e . 

q.  Jo.  5,  VG.        18.  i\farc.  16,  20.        3j.  AugustiniJ  cf.  infra, 
yag.  147,  l.  6. 


1 46  JOHANNIS  WICLIF       t  GAP.  XVI. 

Tlie  aniverse  Secundo,  notato  quomodo  omnem  accionem  tran- 
ihe^fiSt  truth.  seuntem  oportet   procedere  ab  actu  immanente,  patet, 

quod  oportet  totam  universitatem  senslbilem  produci  a 

prima  veritate. 

Created  being       Et  tercio,  ut  ista  materia  planius  concipiatur  per  mo-  o 
degreeTof     dum   narrandi,  notandum,    quod    res   creata  secundum 
production.    quadruplex  suum  esse  habet  quattuor  gradus  notabiles 
producendi. 

a)  Intelligible      Primo  enim  producitur  omne  producibile  |  a  Deo  ad  F. 
beinff'       intra  secundum   esse  intelligibile,    et   omnis   talis  pro-  10 

duccio   est   absolute   necessaria,   consequens  formaliter 
primum  necesse  esse. 

b)  existence  in  Secundo  modo  producitur  res  secundum  esse  inten- 
the  ,nGodJon  of  cionale,  cum  Deus  intendit  et  wlt  eternaliter  rem  illam 

non  solum  fore,  sed  existere  actualiter  suo  tempore,  et  i5 
omnis  talis  produccio   est  contingens,    sed   eterna;  et 
omnis  talis  producencia  vel  produccio,  cum  sit  adduc- 
tiva,   non   operacio,    licet   ab   aliquibus  vocetur,  facit, 
sicut  Deus  eternaliter  facit  me  fore. 
c)  actual         Tercio  modo  producitur  res  in  esse  actuali  ad  extra,  20 

existence  in  the 


genus  or 


quod  esse  vocatur  esse  existere.  Et  hoc  contingit  du- 
species.  pliciter :  vel  in  suo  genere,  specie  vel  racione  speeiali, 
et  isto  modo  omnes  creature  producte  sunt  ad  extra 
iri  primo  instanti  mundi.  Nam  genealogia  vel  arbor 
successiva  cuiuslibet  speciei  naturalis  habuit  tunc  ali-  20 
quam  partem  subiectivam  vel  racionem  causalem,  et 
ad  hunc  sensum  intendit  beatus  Augustinus,  quod  Deus, 
qui  vivit  in  eternum,  creavit  omnia  simul,  ut  dicitur 
Ecci.  180.  Et  istam  voco  ego  operacionem  Dei  confor- 
miter  cum  beato  Augustino  et  scriptura,  et  a  tali  ope-  3o 
racione  cessavit  Deus  non  condendo  novam  speciem  die  70, 
ut  dicitur  Gen.  primo.  Numquam  enim  post  sextum 
diem  quicquam  fecit,  nisi  quod  ante  produxit  in  sua 
causa  generali,  vel  speciali,  vel  seminali,  vel  materiali. 
d)  individual  Sed  quarto  modo  produxit  Deus  creaturam  secundum  35 
propriam  existenciam  vel  successive  vel  subito  solum  pro- 
ducit  pro  illo  instanti.  que  primo  creatura  habet  pro- 
priam  existenciam.  Et  tercius  modus  producendi  vocatur 
a  doctoribus  opus  condicionis    Sed  iste  quartus  modus 


26.  Cod.:  rone  tlem  cale.      32.  Cod. :  pg  qm  6m. 


existence. 


29.  Eccli.  18,  1:  Qui  vivit  in  aeternum,  creavit  omnia  simul. 
32.  Gen.  2  (mn  1),  6\ 


CAP.  XVI  DE  ENTE  PREDICAMENTALI. 


14 


vocatur  opus  administrationis.  Omnes  enim  creaturas 
condidit  Deus  in  primo  instanti  mundi  ad  minimum  in 
suis  causis  secundis,  vel  materialibus,  vel  specialibus, 
vel  universalibus,  et  post  administrat  individua  tempore 
5  congruo  suo  genere.  Ista  sentencia  patet  per  beatum 
Augustinum  5°  super  genesim  ad  litteram  capitulo  210 
et  infra  et  libro  sexto  capitulo  i3°  et  alibi  multis  locis. 
Nec  est  putandum,  quod  Deus  desinit  conservare  aut 
sustentare  creaturam,  cum  ipsam  produxerit  in  propria 
10  existencia,  sicut  carpentarius  relinquit  domum,  cum  ipsam 
fecerit,  quia  si  hoc  posset  facere,  non  esset  omnipotens. 

Unde  quinto  modo  accipitur  agencia  Dei  ad  extra  pro 
sustentanda  vel  conservanda  eius  essenciali;  sicut  enim 
luminosum  sustentat  lumen  et  mobile  motum,  sic  Deus 

1  5  modo  inefTabili  sustentat  sustentacione  essenciali  omnem 

creaturam  tamquam  agens  extrinsecum  quo  ad  essenciam 
et   tamquam    sustentans   intrinsecum    quo    ad  intimum 
illapsum  ;  et  de  tali  operacione  intelligitur  illud  Joh.  5to: 
,,Pater  meus  usque  modo  operatur,  et  ego  operor." 
20     Unde  Lincolniensis  in  quadam  epistola  missa  magistro     God  is  the 
Ade  de  Marisco,    querenti,    si  Deus   est    forma   rerum,  thS!gs.  Trfple 
ostendit  ex  multis  dictis  beati  Augustini,   quod  sic ;   et   proof  of  this 
post  adducit  ex  sensu  beati  Augustini   tres  raciones  ad  Grosseteste. 
illud. 

2  5     Prima,  talis  forma  diffmitive  est,  qua  res  est  forma-    Deity  is  tbe 

liter;  ut  humanitas,  qua  homo  est  homo,  forma  hominis  as^uniianiu-  i' 
est;  sed  Deus  se  ipso  est  formaliter  illud,  quod  est;  ergo,      ot  man- 
cum    deitate  Deus   est,   sequitur,    quod  illa   deitas  sit 
forma. 


17.  Cod.:  sustentas. 

6.  Aug.  De  Genesi  ad  litteram  V,  21  (Migne  XXXIV  335): 
....  nonne  confirmat  non  solum  totam  istam  muncii  partem 
rebus  mortalibus  et  corruptibilibus  deputatam,  verum  etiam 
vilissimas  eius  abiectissimasque  particulas  divina  providentia 
regi?  Ibid.  VI  i3,  26  quod  caput  ad  creationem  primi  hominis 
respicit.  18.  Jo.  5,  17.  20.  Cf.  Roberti  Grosseteste  episeopi 
quondam  Lincolniensis  Epistolae,  I  (Edited  by  Henry  Richards 
Luard,  London  1861,  pag.  1  —  17)  et  imprimis  qiiae  leguntur, 
pag.  3:  Ex  ratione  quoque  formae  argui  potest,  Deum  formam 
esse,  quia  forma  est,  qua  res  potest  esse  id,  quod  est;  velut 
humanitas,  qua  Jiomo  est  Jwmo,  forma  hominis  est.  Deus  autem 
se  ipso  cst  id.  quod  est:  se  ipso  enim  Deus  est,  quia  deitate 
Deus  est,  et  deitas  Deus  est.  Qiiapropter  cum  id.  quo  res  est 
id,  quod  est.  forma  sit,  Deus  forma  est.  Item  quis  non  conce- 
det  (sic*  ....  ctc. 


JOHANNIS  WICLIF 


GAl\  XVI. 


sincc  God  is  Item,  quts  non  concederet  Deum  formosum  et  spe- 
formosus  and     •  r  •  •  1  m 

speciosus,  he  is  ciosum  esse,  ergo  lpse  forma  et  species  est,  cum  nichil 

'  si  "'cics^     s**  *n  *nso  f°rma^ter  ct  Per  sc?  quod  ipse  non  sit;  sicut 
ergo  est  iusticia,  qua  est  iustus,   eo  ipso  quod  iustus, 
sic  est  formositas  et  speciositas,  eo  ipso  quod  est  formosus  5 
et  speciosus. 

Form  is  the  Item  forma  nonnisi  complecio  rei  et  eius  perfeccio; 
thing  (cfJPlato'! Deus  est  complecio  incomplctibilis  et  perfeccio  im- 
doctrine  of  the  perfectibilis,  ergo  per  idem  est  forma  informabilis,  quia 

soul)  and  God  1  .     '       &     *  .  .  .    .  / 

is  absolutc    penitus  sine  derectu  lmmutabihs,  et  mdubie  rste  posrciones  io 

complctcncss.  ef£^cacj_ter  concludiant  aput  racionem  sapientes  de  quiditate 

forme,  modo  quo  tactum  est  tractatu  de  substancia.  |    F. : 

Various  Unde  pro  ulteriore  declaracione  sic  scribit  Lincolniensis 

me,aForm' 0t    ibidem:  "Ut  autem  clarescat,  quomodo  Deus  est  forma 

according  to  creaturarum,  cum  non  sit  pars  earum  substancialis  com-  i5 
Grosseteste.  *        .  1  .  . 

pletiva,  srgnrhcacrones  hurus  nomrnis  "forma    sunt  alr- 

qualiter  exemplande. 

I.  As  model  or      Dicitur  enim  forma  exemplar,  ad  quod  respicit  artifex 

pattern.      sutor,  ut  secundum  rpsum  formet  soleam ;  dicitur  forma 

solee,   et  sic  vita   bonorum,   ut  ad  eius   similitudinem  20 

mores  nostros  formemus,  dicitur  nobis  forma  vivendi." 

"Unde    cum    artifex    habet   in   anima   sua  artifrciendi 

similitudinem,   respiciendique  ad  illud,    quod  in  mente 

gerit,   format  ad    eius   similitudinem   suum  artifrcium, 

ipsa  artifrcii  similitudo  in  mente  artificis  forma  artificis  26 

dicitur." 

II.  As.mould.  Secundo  modo  dicitur  "forma  exemplar,  cui  materia 
formanda  applicatur,  et  per  applicacionem  ad  illud  re- 
cipiat  materia  formam  ymitatoriam  illius,  cui  applicatur, 
sicut   dicitur   de   sigillo,    quod    ipsum    est   forma   cere  3o 


10.  Cod.:  poitus  sine  deflectu.  22.  artificicndi)  artificii  faciendi  textus 
Robertianus, 


r3.  Cf.  ibid.  ubi  supra  (F.d.  c.  pag.  4):  Ut  autem  aliquo 
modo  clarescat,  quomodo  ipse  sit  forma  creaturarum  (non 
enim  sic  est  earum  forma,  velut  pars  earum  substantialis  com- 
pletiva,  ex  qua  et  materia  fit  aliquid  unum),  significationes  — 
aliquatenus  sunt  explicandae.  Dicitur  itaque  forma  exem- 
plar  ....  etc.  Quae  inde  usque  ad  Hec  ibi  sequuntur  ad  sen- 
sum  a  Roberto  Grosseteste  expositum  conformata  sunt,  sed 
mirum  in  modum  conversa  atque  immutata;  velut  sententia: 
Unde  cum  —  artificis  dicitur  in  textu  Robertiano  verba  forma 
exemplar  —  forma  statuae  excipit,  non  ante  posita  legitur; 
reliqua  autem  non  modo  non  verbotenus,  sed  ne  ex  sensu  qui- 
dem  apte  reddita  sunt. 


CAP.  XVI.         DE  ENTE  PREDICAMENTAI.I. 


149 


sigillate;   ct  de  argilla,  in  qua  funditur  statua,  dicjtur, 

quod  ipsa  est  forma  statue." 

Sed    tercio    modo   dicitur  de  forma   intrinseca,    que  3.  As  the  Idea 
c      •         •  -i  •  j  •       •     in  the  creative 

est  prima  perteccio  rei,  et  sequitur  lbidem  ymaginacio  mind. 
5  subtilis.  Ymaginare  inquit  unum  architectorem,  habentem  ^^word56 
in  mente  formam  cuiuslibet  artificii  et  vmaginare  illius  (verbum  patris) 

1  ,     "        •  is  form,  tieurc 

voluntatem  tam  potentem,   ut  se  sola  possit  applicare  anci  pattern  of 
quamcumque   materiam   formandam  ad  formam  exem-  a"  creatures. 
plarem    in   mente,    ut   figuretur   et   formetur   ad  eius 

10  imitacionem.  Ymaginare  tercio,  quod  tota  materia  sit 
de  se  fluida,  quod  non  plus  possit  remanere  in  forma 
recepta  ab  exemplari  in  mente  architectorum,  non 
continue  applicata  eidem,  quam  potest  aqua  fluida 
manere  figurata  figura  sigilli  sigillo  amoto;   sic  utique 

i5est  verbum  Dei  patris  forma,  figura  vel  exemplar 
artificis  omnium  creaturarum,  formans,  continue  con- 
servans  et  sibi  applicans  singulas  creaturas;  nec  mirum, 
si  uni  des  vitam,  alii  sensum  et  tercio  intelligenciam, 
cum    sit    unum    exemplar,    quia   est   forma   vitalis  et 

20  voluntaria,  ordinans  de  sua  unitate  secundum  eius 
partes  iuxta  exigenciam  naturalis  ordinis,  imprimens  in 
singulas  creaturas  secundum  raciones  vitales  in  ipso 
formas  illis  debitas.  Unde  Io.  primo  "Quod  factum  est 
in  ipso,  vita  erat".  Hec  ibi. 

25  Et  potest  iste  sensus  deduci  ex  racione  invincibili  et  God  who  is 
auctoritate  scripture.  Nam  ubicumque  Deus  causat,  ibi  causative^S 
est;  sed  necessario  ubique  causat,  ereo  necessario  ubi-  necessarily 

n  .  .  evcrvwliere 

que  est,   et  nedum  hoc,  sed  non  existente  aliquo  loco  present,  and  he 

extenso,   sed   creatura   spirituali,   adhuc  Deus   esset  in  ev^nUif  iuftWng 

?o  omni    tali;   vmo    non    existente  aliqua   creatura  Deus     had  been 
...  .  .  .     .  .  created. 

esset  111  quotlibet  veritatibus  eternis,  et  sic  tn  se  lpso, 

cum   omnes  ille  sunt   idem   essencialiter  cum  eodem ; 

quis  enim  dubitat,   quin  quelibet  pars  universitatis  sic 

componens    gracia   Dei    ipsam    causantis   finaliter,  et 

35  preter  hoc  eciam  ad  omnem  punctum  universitatis  sint 
quotlibet  veritates  absolute  necessarie?  Sed  impossibile 
est  causatum  esse,  nisi  habeat  causam  suam  secum. 
Ergo  ad  omnem  punctum  mundi  est  prima  causa,  sicut 
enim   ubique   est,   quod   nichil   simul    est  et  non  est, 

40  quod  nulla  creatura  est  dominans,  sed  ab  eo  causatur, 


38.  Cod.;  puotum.      40.  dominans]  cod. :  duas. 


99.  J>   1,  3  et  4. 


JOHANNIS  WICLIF 


CAl\  XVI. 


sic  ubique  est  ipse  causans,  cum  non  habet  racionem, 
secundum  quam  foret  alicubi,  nisi  prbpter  suam  cau- 
sanciam;  substancie  enim  indivisibiles  non  habent  esse 
alicubi,  nisi  racione  operacionis  sue  vel  sue  causancie. 

Ideo  vel  nega  Deum  esse  alicubi  vel  concede  ipsum  5 
esse  ubique.    Qui  autem  modus  negare  Deum  alicubi 
esse   eo,    quod   nullicubi   est   dimensionaliter,  haberet 
negare    ipsum    agere   vel   causare,    quia   nullicubi  sic 
facit  univoce  cum  creatura.  Nimis  ergo  leviter  sapiunt, 
qui  dicunt  rem  nullicubi  esse  eo,   quod  nullicubi  est  10 
dimensionaliter,  quia  tunc  quotlibet  forme  substanciales  |  F. 
accidentales  numquam  essent.  Philosophi  tamen  dicunt, 
quod  que  nusquam  sunt,  numquam  sunt,  ymo  ponunt 
multos  modos  essendi  unius  rei  in  alia.  Unde  naturales 
philosophi,  ex  motu  eum  convincentes  dixerunt,  quod  i5 
fuit   potissime  in  circulo   equinoxiali,   quia   ibi  solum 
credunt  esse  fontalem  et  summum  gradum  motus;  sed 
si  immediate  causat  quidlibet  causatum,  patet  consequi 
ipsum   ejse   ubique;    ideo    methaphisicus,  considerans 
Deum   sub   racione   causandi,   habet   dicere,   quod  est  20 
ubique,    sicut    naturales,    considerantes    ut  motorem, 
dicunt,  quod  secundum  originalem  eius  movenciam  est 
in  celo,   et  non   in  terra,   ut  patet  8°  Phisicorum  in 
fine.  Ergo  Deus  adest  nobis  summe  intime  illassis,  sicut  et 
omnibus  causatis  eo  ipso,  quod  sunt.  Unde  Actuum  io°25 
dicit  Apostolus  Atheniensibus  de  Deo  ignoto,  quod  non 
longe  deest  ab  unoquoque  eorum.  aIn  ipso  enim  vivimus, 
movemur  et  sumus",  quasi  dicit  Deus  est  locus  spiri- 
tualiter  contingens  et  taliter  sustentans  essenciam,  actum 
primum  vitalem  et  actum  secundum  quemcumque.  Est  3o 
enim  Deus  veritas  prima,  quam  metafisici  vocant  necesse 
esse,  a  qua  producitur  tota  universitas  creata,  tamquam 
veritas  ab  eo  divinata,  ita,  quod  omnes  creature  sunt 
quasi  indumentum  eius  et  ipse  basis  cuilibet;  ideo  dici- 
tur  plenus  veritatis  Io.  primo,  habens  omnes  creaturas  35 
quasi  circumstancias  ab  eo  dependentes,  sicut  universitas 
accidencium  dependet  a  substancia.  Unde  Psalmo  io5° 
dicitur  amictus  lumine,  id  est  forma  creata  sicut  vesti- 
mento;  et  Job  400  Deus  ostendens  inferioritatem  Job  ad 

23.  Cf.  Arist  Nat.  Ausc.  VIII  10,  9  {Ed.  Par.  II  300,  41  ss.): 
To  ds  ys  tcq&tov  xlvovv,  atdiov  xlvsl  xlvfjOLv,  v.al  ansLQOv  %qovov 

CpaVSQOV  TOLVOV,  OTL  CcdLOCLQSZOV  SGTL  V.UL  CZflSQSg,    /tal  Ovdsv  SfOV 

lisys&og.  24.  Cf.Act.17,  27.  2  5.  Act.17,28.  35.  Jo.  1,  9  et  12. 
37.  Ps.  103  (non  105)  2.      39.  Job.  40,  4—9,  contere  impios  Vulg. 


CAP.  XVI.         DE  ENTE  PREDICAMENTALI. 


i  5  i 


Deura  propter  defectum  induicionis  huius  creaturarum 
ait:  "Si  habes  bracchium,  sicut  Deus,  et  si  voce 
simili  tonas":  Circumda  tibi  decorem  et  in  sublime 
erigere,  et  esto  gloriosus,  et  speciosis  induere  vestibus. 
5  Disperge  superbos  in  furore  tuo,  et  respiciens  omnem 
arrogantem  humilia:  Respice  cunctos  superbos  et  con- 
funde  eos  et  contere  eos  in  loco  suo.  Absconde  eos 
in  pulvere  simul.  et  facies  eorum  demerge  in  foveam ; 
et  ego  confitebor.  quod  salvare  te  possit  dextera  tua"; 

ioquasi  diceret.  si  habes  potenciam,  ut  Deus,  tunc  sup- 
portas  singulas  creaturas  quasi  vestimenta  tam  corporeas 
quam  incorporeas.  Secundo,  si  habes  regimen  universale 
tocius  universitatis  corripiendi  impios  et  eos  deprimendo. 
Et  tercio,  in  extremo  iudicio  puniendo  ostende  hoc  in 

i5  execucione;  et  tunc  concedam  te  esse  Deum.  Unde 
philosophice  describit  unus  24or  philosophorum  Deum. 
quando  dixit  Deum  esse  circulum  intelligentem,  cuius 
centrum  est  ubique,  et  circumferencia  nusquam;  ipse 
enim   replet   et   continet   orbem   terrarum,    ut  dicitur 

cosapiencie  primo;  quia  omnia  per  ipsum  et  in  ipso 
facta  sunt,  "et  ipse  est  ante  omnes,  et  omnia  in  ipso 
constant",  ut  dicit  Apostolus  ad  Col.  primo.  Ex  qua 
auctoritate  patet,  quod  universitas  creata  efrluit  ab 
ipso    creante   et   recipitur   in    ipso    sustentante,  quia 

25  omnia  per  ipsum  et  in  ipso;  et  tercio  continetur  ab  ipso 
gubernante.  cum  sit  ante  omnes  creaturas,  in  quo 
omnes  ille  constant,  ne  riuant  in  nichilum.  Ex  istis 
dictis  colligere  potes,  quod  due  priores  producencie, 
quibus  Deus  producit  creaturas,    quantumlibet  preten- 

3o  dunt  naturaliter  earum  existenciam.  Ideo  dicitur  pro- 
ducere  quasi  procul  ducere. 

Secundo  patet,  quod  sicut  opus  administrationis  Distinction 
distinguitur  ab  opere  conservacionis,  sic  opus  conser-  conversation 
vacionis  distineuitur  ab  opere  cooneracionis.  Nam  nro-  and. 

0_  .  r  r  ...       cooperation  : 

35  ducencia,  qua  Deus  operatur  creaturam  m  existencia,  rhey  are  related 
solum  est,  quando  creatura  producitur  in  existencia ;  ™h-c j}  JSjjrajj 
sed   conservancia   Dei   est   continua   a   primo   instanti    herc  placcd. 


d.  Cod.:  speciosus  5.  Cod.:  disperde.  6.  cunctos)  cod. :  amicos. 
29.  Cod.:  quantul^.      33.  opus]  cod. :  tepus. 

16.  C/.  libellum,  qaam  H.  Denifle,  Archiv  fuv  Litteratur  und 
Kirchengeschichte,  II  (1866),  p  427  sq.  publici  iuris  fccit,  atque 
ibidem  sentenciam  philosophi  alterius:  "Deus  est  spera,  cuius 
centrum  ubique,  circumferentia  vero  nusquam."  Cf.  etiam  de 
Ecclesia,  p.  ioo.       20.  Sap.  1,1.       22.  C0I.  1,  17. 


I  52 


JOHANMS  WICLIF 


CAP.  XVI 


creature  usque  ad  fmem.    In  successivis  autem  mutuo 
correspondent  conservancia  Dei  et  eius  operancia,  sed 
in  permanentibus  |  producencia  precedit  temporaliter  in  F. 
successive  factis,  et  conservancia  sequitur  temporaliter, 
sicut  in  subito   factis   producencia   est   subita,   et  con-  5 
servancia  temporalis,   incipiens  pro  eodem  instanti;  et 
quod  cooperancia  Dei  distinguitur  ab  eius  conservancia 
patet  ex  hoc,  quod  conservancia  Dei  formaliter  sequitur 
ad  existenciam  creature,   sed  non  sic  cooperancia  Dei, 
quia   illa   requirit   operacionem    creature,   que   est  ac-  10 
cidentalis  sue  essencie. 

Omnes  tamen  iste  non  sunt  nisi  relaciones  racionis, 
cum  Deus  nullum  nisum  apponit  in  aliqua  operacione, 
sed   volendo   dicit   quod   posita   causa   completa  facta 
sunt  quecumque  factibilia  in  actu,   ita   quod  ista  tria  i5 
se  habent  in  ordine:  generativa  Dei  respectu  creature, 
conservancia  eiusdem  et  cooperancia  cum  eadem ;  ideo 
planum  est,   quod   coagencia  Dei   cum    creatura  ponit 
plus  quam  conservancia  eiusdem;  non  ergo  causa  com- 
pleta   agencie  Dei  cum   creatura  est  eius  conservancia  20 
cum  principiis  aliis  causantibus  agenciam  creature. 
God  is  the        Deus  ergo  non  agit  cum  creatura,  nisi  active  modo 

cause  ot  the  .  .  .  ... 

action  in  which  suo  comproducat  terminum  accioms,  quod  eo  lpso  sit 
he  cooperates.  a  r)e0j  quo  ille  terminus  producitur  secundum  divinum 

beneplacitum,  et  utrobique  in  omni  operacione  communi  25 
Deo  et   creaturis  Deus   tenet   principatum,    cum  prius 
movet  creaturam  ad  agendum,  quam  ipsa  agat,  et  in 
comparacione  utitur  creatura,  ut  suo  instrumento,  ponens 
se  principium   et  finem    operis.    Et  isto   modo  potest 
dici   Deus    immediate    agere    quamlibet    accionem   ad  3o 
sensum  superius  expositum,  licet  Dominus  Ardmacanus 
libro  170  de  questionibus  Armenorum  capitulo  170  dicit, 
quod  nec  audet  idem  negare,  nec  temere  affirmare. 
Difficulty:  God      Supposito  igitur  isto  modo  agendi  loco  quarti  modi 

cannot  directly  f.     _  F    .      .  .     .,.      ,    .,  - 

cooperatc  with  agendi    Doctoris,    cum    non    sit    laudabihs    simihtudo  35 
thc  cre  lturc  in 
any  act. 

28.  Cod. :  pones. 

29.  Cf.  Riccardi  Fitz  Ralph  de  Quaest.  Arm.  17,  17  (cod. 
Vindob.  4810,  Fol.  275  b) :  An  iste  modus,  quem  conavis  in- 
ducere,  probari  valeat  ex  scriptura,  scilicet,  quod  Deus  im- 
mediate  coagit  omni  agenti  creato,  sicut  immediate  sustentat 
creaturas,  sive  conservat  cum  conservante,  sive  sustentante 
creato,  negare  non  audeo  neque  temere  affivmarc.  34.  Quarti 
modi  agendi  Doctoris]  cf.  verba  ex  Thomae  Bradwardini  De  causa 
Dei  III  6  supra  allata,  pag.  123. 


CAP.  XVI. 


DE  ENTE  PREDICAMENTALI. 


i  53 


agencie  Dei  ad  agenciam  virtutis  sic,  quod  Deus.  non 
immediate  attingat  opus,  dicitur  ad  principalem  diffi- 
cultatem,  quod  Deus  non  potest  concurrere  cum  qualibet 
creatura  coagendo  cum  ea  quamlibet  accronem,  ut  non 
5  potest  facere  creaturam  non-racionalem  intelligere,  et 
sic  de  aliis  speciebus  accionum,  que  non  possunt  per 
viam  nature  istis  competere. 

Sed  notata  tota  multitudine   specierum   operacionrs,  His  coopcration 

,.  ,.  T^  .     .  extends  to 

que  potest  naturahter  ahcui  competere,  Deus  potest  m  5trengthening 
loqualibet  tali  agencia  quantumlibet  intendere;  sed  non-  tllc  creature  or 

~.  .  .  °  ~  '  granting  lt  a 

nisi  fortificando  agens  secundum,  vel  dando  sibi  novam  novel  power. 
potenciam,    quia   ad  hoc,    quod   agens    secundum  sic 
noviter   agat   postquam   perante   non    suffecit,  oportet 
quod  habeat  novam  sufricienciam  ultra  posse  loycum, 

i5quod  est  absolute  necessarium.  Et  illam  sufficienciam 
voco  ego  potenciam  de  secunda  specie  qualitatis.  Unde 
ponentes  qualitatem  de  secunda  specie  qualitatis  esse 
rem,  que  potest  per  se  existere,  habent  dicere  iudicio 
meo,    quod    ipsa    potest    esse    subiectum  intensionis, 

20  recipiendo  in  se  per  alteracionem  sufficienciam  a  Deo. 

Unde  posito,   quod  gravitas  coassistat  omni  puncto    2.  God  can 
.       ,  ...  r     -r         strenethen  any 

terre  sine  hoc,   quod   mformet  Deus,   posset  rortihcare  activfty  to  any 

ipsam  quantumlibet  remissam  in  sua  natura,  sic,  quod  regar^fsrs  of  its 
ex  sufficiencia  adquisita  sufficiat  quantumlibet  celeriter  original  limits. 

25  movere  terram ;  sed  gaudeant  de  talibus  conclusionibus 
qui  sciunt  probare  tales  qualitates  esse ;  hoc  igitur 
videtur  michi  philosophicum,  quod  gravitas  est  suffi- 
ciencia,  qua  grave  sufficit  descendere,  secundum  quam 
dicitur  ipsum  formaliter  grave;   nec  aliam  gravitatem 

3oscio  ego  probare,  et  omnis  talis  gravitas  est  substanciam 
esse  gravem,  que  in  elementis  est  naturalis  potencia, 
non  qualitas  per  se  sensibilis,  quia  non  est  spiritualiter 
impressiva  sue  speciei  tn  sensum,  sicut  qualitates  prime. 
Grave  enim  per  compressionem  infert  fastidium  sensi- 

35  tivo,  sed  non  facit  discernere  per  se  utrum  comprimens 
sit  grave  vel  leve. 

Ad  primum  argumentum  dicitur,  quod  consequencia  Answer: 

!  &  ,  .        .         ,        \\  M  I.  No  activitv 

20'  non  valet,  qura,  ut  patebrt,  srcut  |  nuilum  tempus  potest  can  bc  stronger 
esse   longius,    quam  de  facto   erit,    sic   nulla   agencia  ^it^fbVfn" 

40  successiva  potest  esse  intensior  aut  remissior,  quam  de  fact. 
facto  erit.  Sed  contra,  quod  Deus  potest  quantumlibet 
intendere  eandem  agenciam  quo  ad  subiectum  tam  in 


21.  Cod.:  pacto. 


JOHANNIS  WICLIF 


CAP.  XVI. 


ipso  quam  in  agente  secundo;   sed  tunc  daret  agenti 
sufficienciam   ad   sic    movendum.    Nec  *  est    simile  de 
concursu  Dei   et   concursu    instrumentorum  agencium 
secundorum,  que  univoce  concurrunt  apponendo  nisum 
eundem  gradu  agendi  et  constituendo  vere  unum  agens,  5 
quia  Deus  non  potest  illa  manerie  concurrere  et  sup- 
plere,  sed  longe  perfeccius,  dando  cause  secunde  suffi- 
cienciam,  ut  in  virtute  Dei  sic  moveat;  cum  enim  Deus 
sic  movens  intimissimum,   non   potest  concurrere  cum 
coagente  secundo,  nisi  dando  sibi  virtutem,  ut  natura-  10 
liter  per  se  agat.  Non  autem  sic  per  se  quin  In  virtute  Dei, 
sed  sic  per  se,  quod  a  principio  naturali  sibi  intrinseco. 
Illud  tamen  non  capiunt,    qui   ymaginant  Deum  con- 
currere  univoce  tamquam  agens  secundum. 
2.  The  relation      Ad  secundam  racionem  dicitur  concedendo  consequen-  i5 
^aiVd^pass^m^  ciam.   Verumtamen   ex   hoc   non   sequitur,    quod  sine 
between      dacione   potencie   potest   facere    causam  secundam  sic 

movens  and  1  1  ^ 

mobile  is  velociter  agere.  Difficultas  tamen  est,  si  Deus  infinitum 
the  beldnnin0^  velociter  potest  movere  aliquod  mobile,  vel  aliter  quod 

and  although  velocissimus  gradus  motus  possibilis  est,  quo  mobile  20 
God  has  power  .        . &         .  1  »  t. 

to  determine   pro  quolibet  instanti  temporis  mensurantis  adquirit  unum 

1  ^possible^    indivisibile  materie  sui  motus.  Illud  tamen  tangit  mate-  . 

movement  h 
does  not 


riam  de  composicione  compositi  ex  non-quantis;  ideo 
nterfere  with  dormiat  usque  ad  tempus  suum.  Nam  verisimiliter  credi 


the  balance  of 
the  two 


potest,  quo  Deus  determinat  velocissimum  gradum  motus  25 
possibilem,   cum   nullus    motus   subitus    sit   velox  aut 
tardus,  sicut  nec  indivisibile  est  magnum  aut  parvum. 
Ad   secundum    negatur   argumentum.    Nam   Deus  non 
sufticit  commovere  grave  ut  quattuor  in  medio  resistenti 
universaliter,  ut  unum,  nisi  pure  tam  velociter,  ut  ipsum  3o 
sufficit  per  se  movere,  cum  sufficit  dare  sibi  gravitatem 
Deus,  aut  sufticienciam  ut  ipsum  quantumlibet  celeriter 
moveatur,  et  sic  maiorare  proporcionem,  quam  motus 
consequitur,  vel  subtiliando  membrum,  vel  preveniendo 
commocionem  parcium  medii  vel  appiicando  grave  se-  35 
cundum  figuram,  densitatem  et  alias  disposiciones  nobis 
incognitas,  quibus  positis  foret  proporcio  vel  ydoneitas 
maior,  quam  naturaliter  consequeretur  motus  eius.  Unde 
illiterate  locuntur,  qui  ponunt  tantam  esse  proporcionem 
cuiuslibet  resistencie  ad  impediendum,  ne  mobile  mo-40 
veatur,  sicut  agentis  ad  movendum;  cum  enim  proporcio 
illa,  quam  motus  consequitur,  sit  ydoneitas,  patet,  quod 

37.  Cod. :  i(jgnitu ;  correxi. 


CAP.  XVI.         DE  ENTE  PREDICAMENTALI. 


i  55 


miracles  in 
manv  wavs. 
How  is  nbt 


tam  agens  quam  passum  habet  propriam  proporcionem, 
principaliter  a  Deo  ex  multis  collectam.  et  sic  pro- 
porcio  nuda  ponitur  agentis  ad  passum;  non  est  pro- 
porcio.  quam  motus  consequitur,  sed  ydoneitas  tocius 
5  agentis  ad  totum  passum. 

Nec  oportet  nos  sollicitari,  quantum  de  agente  vel 
passo  confert  ad  illam  proporcionem,  sicut  non  oportet 
nos  sollicitari7  quam  longum  sit  spacium  aut  quam 
velox   sit  motus:   sed  cum  a  sensibilibus  non   sit  ex- 

iopectanda  sciencia,  ut  dicit  Augustinus  83d  quest.  que- 
stione  90,  oportet  talia  capere  ex  supposicione.  Scimus 
enim,  quod  tam  de  agente  corporeo,  quam  de  passo 
est  dare  certam  partem,  que  per  se  tante  ageret  vel 
resisteret,  sicut  suum  totum.  et  quotlibet  alie  non  sic, 

i5sed  que  sunt  illa,  nescimus  sensu  ostendere. 

Ulterius  scimus,   quod  Deus  multis  modis  nobis  ab-  We  know  that 

...  c  ,  m  God  works 

sconuitis  potest  racere  miracula,  ut  ignem  posset  Deus 
sic  unire  et  applicare  passo,  ipsum  iuvando  ac  passum 
debiliendo,  quod  quantumlibet  velociter  ageret  in  unum,    witbin  our 

^odimittendo  aliud,  ut  patet  de  camino  ignis  et  de  sub-  comprehension. 
traccione   luminis  solaris  posset  esse  per  interposicio- 
nem  opaci  in  quocumque  spacio  proporcionato.  |  et  sic 

27  de  retrogradacione  vel  stacione  solis,  quam  facile  esr 
angelum  facere  data  sibi  potestate  ad  hoc,  ymo  Deus 

25  scit  proporcionare  passum  quantumlibet  debile,  quod 
nullum  agens  creatum  sufriceret  in  idem  secundum  talem 
applicacionem,  ut  capto  frangibili  unionis  continuitatis 
sive  stante  perpendiculariter,  ut  columpna,  sive  trahibili 
ut  corda.  sic  quod  non  pocius  frangeretur  secundum  talem 

3o  applicacionem  in  una  parte  quam  in  alia,  tunc,  inquam. 
Deus  sustentans  suam  legem  eternam  et  insuperabilem 
de  equabilitate  continencie,  ex  qua  non  potest  motus 
procedere,  daret  tali  passo  vigorem  resistere  pocius, 
quam  daret  soli  femine  impregnate  potenciam  necessi- 

35  tantem  ad  pariendum  masculum.  Talia  sunt  multa  mira- 
bilia,  ut  patet  de  tonitruo,  de  ictu  fulminis  et  aliis,  que 
agunt   secundum  leges  infrangibiles  in  virtute  maioris 


10.  Cf.  Aug.  De  diversis  Quaest.  liber  Quaest.  9  (Migne  XL  14): 
Omne,  quod  corporeus  sensus  attigit,  quod  et  sensibile  dicitur, 

sine  ulla  intermissione   temporis  commutatur  Compre- 

hendi  autem  non  potest,  quod  sine  intermissione  mutatur.  Xon 
igitur  est  exspectanda  sinceritas  veritatis  a  sensibus  corporis. 
20.  De  camino  ignis  et  de  subtraccione  luminis]  cf.  supra. 
pag.  123. 


JOHANNIS  WICLIF 


CAP.  XVI. 


mundi,  regulante  naturas,  que  credimus  Deum  se  solo 
efficerc,  quod  tamen  non  oportet;  et  *  isti  regule  inni- 
tuntur  artifices  faciendo  multas  experimentaciones,  inten- 
dendo  conquassare  ova  secundum  dyametros  longitudi- 
nales  et  sic  de  multis  limitatis  a  lege  nature.  Et  ex  5 
istis  patet,  quam  facile  foret  auctori  nature  ambulare 
super  aquam  et  aerem,  aptando  super  suppositum  esse 
ad  omnem  punctum  neutrum,  ut  sibi  cederet.  Sed 
quis  est  hic,  qui  talia  scit  facere?  Solum  unus  super 
omnia  laudandus,  qui  est  benedictus  in  secula;  nec  10 
est  nostrum  discernere,  musicando  subtilitatem  sue  artis. 
Et  de  magnitudine  potencie  dictum  est  superius;  ulterius 
quo  ad  maliciam  accionis  et  concursum  Dei  cum  agente 
secundo  vide  secundo  libro  tractatu  tercio  capitulo  90. 

^rcs. 
3.  Cod. :  expime 

6.  ambulare  super  aquam]  Math.  14,  25  sq.  14.  Secundo 
libro  tractatu  tercioj.  De  Ente  sive  Summa  Intellectualium. 
Lib.  II  3.  Tractatus  de  Volutione  Dei  (Shirley,  p.  3). 


CAPUT  SEPTIMUM  DECIMUM. 


Ulterius  de  concursu  Dei  quo  ad  actum  malum  mora-  God's  relaiion 
liter  dicitur  a  quibusdam,  quod  non  concurrit  ad  talem  ^acSom^ 
actum;  et  isti  vie  adheret  dominus  Ardmacanus  libro  God  assists  a" 

.  .  actions,  but  no 

17°,  capitulo  23.    Sed   communior   via  et   multo  pro-   substance  or 
5  babilior  tenet,  quod  Deus  concurrit  ad  omnem  actum.  fS •  Vnce^JvVl 
Pro  quo  notandum  primo,  quod  sicut  nulla  substancia   ls,a  negative 

n  ldea.  wiuch 

sic  nullus  actus  est  per  se  malus.  Patet  ex  hoc,  quod  cannot  includc 
malicia   in    quantum    huiusmodi  est  privacio  opposita  ^genuTor™ 
bonitati;   sed  nullum  ens  per  se  in  predicamento  vel  species. 

10  quomodolibet  positivum  est  per  se  privativum,  ergo  nulla 
accio  est  per  se  mala.  Minor  patet  ex  hoc,  quod  omne, 
quod  per  se  inest  alicui,  est  vel  genus  vel  species  vel 
passio  subiecti,  et  omne  tale  est  positivum,  et  non  pri- 
vacio;  ergo  etc.  Constat  namque,  quod  nulla  privacio  est 

i-^  pcr  se  superius  alicui  positivo,  quia  tunc  esset  dare  pre- 
dicamenta  privativa  sicut  positiva.  Nec  proprietas  positivi 
est  privacio,  quia  omnis  passio  consequitur  suum  subiec- 
tum  positive;  ideo  malicia  per  se  inexistens  esset  contrarie 
et  privative  maliciam  positivam ;  et  cum  ens  et  bonum 

20  convertuntur,  illa  foret  bonitas  vel  subiectum  bonitatis, 
quod  est  contradiccio.  Ideo  est  conclusio  decisa  apud 


4.  Cod. :  i3°  170  ca°  23°.      8.  sic]  cod. :  sicut. 

4.  Cf.  Riccardi  Fitz-Ralph  De  Quaestion.  Armenorum  17,  2? 
(Cod.  Vindob.  4819,  Fol.  278  b  et  278'  d):  Unde  nec  voluntas 
dicitur  peccare,  quia  actum  perversum  sustentat  ac  per  modum 
subiecti.  Nec  sic  sustentare  est  approbare,  quoniam  sic  sustentare 
est  accio  naturalis,  non  voluntaria,  si  accio  debeat  appellare. 
Et  propter  accionem  naturalem  numquam  dicitur  quisquam 
peccare,  sive  Deus,  sive  creatura  res  factas  conservando  tan- 
tum  sustentat,  non  propter  hoc  approbat  res  ipsas;  sed  appro- 
bacio  omnis  est  actus  voluntarius,  non  naturalis  ....  Sic  igitur 
patet,  quod  per  sustentacionem  rerum,  que  dicuntur  peccata  a 
Deo.  non  potes  simili  argumentacione  concludere,  Deum  esse 
auctorem  peccati,  sicut  ego  per  hoc,  quod  ponitur  Deus  agere 
et  producere  immediate  huiusmodi  actus,  illud  adduxi. 


i  58 


JOHANNIS  WICLIF 


cap  xvn. 


doctores,  quod  si  aliquid  esset  per  se  malum,  illud 
esset  Deus  malus,  contrarius  Deo  npstro,  ut  dicunt 
manifeste;  omnis  ergo  malicia  est  privacio  modi  vel 
ordinis,  fundata  in  ordinali,  et  per  consequens  in  natura 
bona  positiva.  Si  enim  aliqua  accio  esset  per  se  mala,  5 
tunc  tota  species  illius  accionis  in  quantum  huiusmodi 
esset  mala,  quia  per  se  illis  inest  primo  speciei  vel 
generi,  ut  patet  primo  Posteriorum ;  et  certum  est,  quod 
consequens  est  impossibile,  tum,  quia  omne  predicabile 
causatur  a  Deo  ut  eius  creatura,  tum,  quia  omnis  species  10 
ut  huiusmodi  est  ens,  et  per  consequens  bonum;  ipsa 
enim  convertuntur,  ut  patet  primo  Ethicorum  6°,  dis- 
currendo  per  omnia  predicamenta,  ut  ostendit  Averroys. 
Ideo  40  Ethicorum  12°  dicit,  quod  malum  se  ipsum 
destruit,  et,  si  integrum  sit,  importabile  sit;  cum  ergo  i5 
ad  omnem  speciem  naturalis  accionis  ordinatur  a  Deo 
potencia  et  appetitus  ad  intendendum  naturaliter  pro 
illa  complenda,  patet,  quod  si  aliqua  talis  esset  per  se 
mala  talis  malicie  auctorisacio  redundaret  in  auctorem 
nature,  quod  est  impossibile.  Patet  ergo,  quod  malicia  20 
est  extra  racionem  cuiuscumque  speciei  vel  generis 
positivi. 

Not  only  is  Ulterius  est  difficultas,  |  si  aliqua  res  positiva  sitF. 
se,thbut  nothufg  inseparabiliter  mala,  quia  non  est  idem,  rem  esse  inse- 

positive  has  evii  parabiliter  malam,  et  esse  per  se  malam.  Nam  corpus  20 
lnseparately    1  ..... 

attached  10  it.  est  mseparabiliter,  sed  non  per  se  magnum  et  parvum ; 

qualitas  est  inseparabiliter,  sed  non  per  se  intensa  et 
remissa,  et  sic  de  aliis  accidentibus  inseparabilibus  preter 
passionem  subiecti.  Gum  ergo  omni  predicamento  con- 

8.  Cf.  Arist.  Analyt.  Post.  I  4,  4  (Ed.  Par.  I  125,  10  s.): 
Kccd'  ccvrcc  6'  ogcc  v7tccQ%st  sv  r(h  rt  sonv  ....  %rk.  12.  Cf. 
Arist.  Eth.  Nicom.  I  6  (4)  4  (Fd.  Par.  II  4,  23  ss.):  "Eri  hnsl 
rccycc&ov  tGa%cog  Isysrcct  ra>  ovrt  (kccl  ycco  sv  r<p  rt  leyercct, 
otov  o  ^eog,  xcci  6  vovg,  %cct  hv  r&  notw  cct  ccosrcct,  xort  sv  rco 
TtoGO)  rb  (isrQtov  xcct  sv  rto  nQog  rt  ro  iQy)Gt^ov  xcd  sv  %Qovto 
xcctQog  %cci  sv  roncp  dtatrcc  xcci  ersQcc  rotavrccj  Sf/lov  d>g  ovx  av 
stT]  v.oivov  rt  Tiad-olov  v.ai  sv  ov  yccQ  ccv  slsysr'  sv  7tccGccig  rcctg 
xocrqyoQtcctg,  sv  [itcc  [iovr],  et  Averrois  in  hunc  locum  comm. 

(Ed.  Ven.  III,  Fol.  3')  ':  Amplius  bonum  his  modis  dicitur,  qui- 
bus  et  ens;  bonum  enim  dicitur  de  substantia,  quemadmodum 
de  Dso  et  intellectu,  quod  est  bonus :  et  dicitur  de  quali,  ut  de 
virtute;  et  de  quanto,  ut  de  aequali;  et  dicitur  de  relatione, 
ut  de  conferente;  et  dicitur  de  tetnpore,  ut  de  hora  conveniente, 
et  dicitur  de  lo£o,  ut  de  habitatione.  Kodem  modo  de  reliquis 
rebus,  de  quibus  dicitur  nomen  ens,  videlicet  de  decem  prae- 
dicamentis. 


;AP.  XVII.         DE  ENTE  PREDICAMENTALI. 


tingit  dare  genus  speciem,  dirferenciam,  proprium  et 
accidens.  ut  patet  primo  Topicorum  capitulo  ultimo, 
probabiliter  ponitur,  quod  omni  positivo  malo  acciden- 
taliter  inest  malicia.  ut  quilibet  peccator  ante  peccatum 
5  suum  actuale  potest  esse  sine  peccato  tali,  et  omne 
peccatum  originale  potest  deleri. 

NuIIa  ergo  malicia  moris  est  inseparabilis  a  subiecto, 
et  quod  sic  est  de  accionibus  malis  quibuscumque  osten- 
dit  Doctor  Profundus,  libro  i°7  capitulo  2 6°  stabiliter 

loet  seriose,  et  libro  2°,  2jt0. 

Patet  autem  idem  faciliter  de  actu  quocumque  ex- 
trinseco.  Nam  omnis  tbrnicacio,  adulterium  vel  incestus 
toret  idem  coitus  in  numero,  servata  idemptitate  tem- 
poris  et  personarum,    sive   fuerit   coniugati   sive  quo- 

r5modocumque  aliter  soluti.  cum  accidens  impertinens 
non  variat  naturam  actus:  cum  ergo  commiscentes 
possunt  esse  coniugati  pro  tempore  actus.  et  solvendo 
debitum  vel  rectam  intencionem  prolis  procreande  coire, 
sequitur.  quod  quilibet  talis  actus  potest  esse  moraliter 

2obonus,  et  per  consequens  nullus  est  inseparabiliter  malus. 
Quid,  queso,  refert  ad  naturam  actus  intrinseci.  quod 
agens  sit  sacerdos,  solutus,  vel  tali  accidente  formatus, 
quale  non  variat  naturam  agendi? 

Et  idem  est  argumentum  de  occisione  cuiuscumque 

25persone;  nam  contingit  hominem  mereri  occidendo 
quemcumque  alium,  vel  quia  alius  peccando  est  dignus 
occidi,  et  occidens  potest  cum  hoc  habere  sub  precepto 
occidere,  vel  ignorancia  excusante  occiditur. 

Et  idem    est   argumentum   de  quacumque  ydolatria 

3oeorporali.  quia  quecumque  talis  agencia.  ut  genuum 
curvacio,  manuum  elevatio  aut  quecumque  corporis 
mocio  possit  tam  bene,  quam  male  tieri.  Ex  quo  patet, 
quod  nulla  talis  est  inseparabiliter  mala;  ideo  planum  est, 
quod  nullus  actus  extrinsecus  est  inseparabiliter  malus. 

35  cum  nullus  talis  sit  iustus  aut  iniustus,   nisi  per  cor- 

2.  Cf.  Arist.  Top.  I  ro,  ii  \Ed.  Par.  I  185,  42  ss):  IJQog 
8s  rifjv  Ttov  doiaucov  aitodoatv,  dtort  dvvausvoi  gvvoqccv,  tl  sv 
sxciGTco  TavTov,  ovx  cmoQ^Gousv,  slg  tl  dst  ysvog  OQt^ousvovg 
to  Ttooxstus vov  Ti&svaL  x.tk.  u.  Cf.  Thomae  BradwarJini  De 
causa  Dei  [  20:  Quod  tota  universitas  rerurn  est  bona,  et  nulla 
res  per  se  mala  [Ed.  Lond.  251 — 261)  et  II  27  (E.  L.  567:  Item 
omnis  actus  malus  secundum  substantiam  actus  essentialiter  est 
aliquid,  sicut  bonus:  Actus  enim  fornicationis  non  minus  est 
aliquid.  quam  actus  coniugalis  .  .  .  .) 


JOHANNIS  WICUF 


CAP.  XV]  i 


respondenciam  ad  iusticiam  aut  iniusticiam,  que  foret 
in  suprema  potencia  racionalis  creature;  que  potencia 
est  vis  volutiva;  cum  ergo  nichil  habet  per  se  aut  in- 
separabiliter  predicacionem  que  inest  sibi  ab  intrin- 
seco  accidentaliter  respiciente,  sequitur,  quod  nullus  5 
actus  extrinsecus  sit  sic  malus.  Quilibet  enim  actus 
extrinsecus  posset  fieri  idem  in  numero,  et  si  voluntas 
non  fuerit  viciata,  cum  vicium  non  individuat  actum 
extrinsecum  quo  ad  naturam  actus,  sed  quo  ad  genus 
morum;  sicut  religiosus  et  secularis  sunt  eiusdem  speciei  10 
nature,  licet  sint  diversorum  generum.  quo  ad  ritus 
nature  accidentalis,  sic  actus  moralis  et  viciosus  quo 
ad  naturam  actus  conveniunt;  licet  differant  in  genere 
moris;  hoc  autem  est  illis  accidentale,  ut  patet  ex 
circumstanciis  bonificantibus  actus  moraliter.  i? 

De  quolibet  ergo  actu  simplici  intrinseco  patet  idem. 
Nam  non  est  color  aliquem  actum  esse  per  se  malum, 
nisi  fuerit  actus  voluntatis,   quia  nullum  intendere  est 
sic  malum,  cum  planum  sit,  quod  intendere  quodcum- 
que  malum  inest  Deo  sine  peccato,  et  sic  indubie  tam  20 
intelligere,   quam   scire   quodcumque  malum  potest  in 
quocumque  homine  sic  circumstanciari,  quod  sit  bonum 
et  non  malum,  quia  quicquam  alia  vis  fecit,  non  im- 
putatur  ad  malum  in  ipsa  divina,   inordinate  consen- 
ciente;   ideo,  si  alicui  actui  per  se  sic  inseparabiliter  25 
incst  malicia,  hoc  potissime  foret  volentc  creatura,  cuius 
volucio  foret  sic  mala. 
Tiie  will  of  the     Sed  contra  nichil  potest  esse  volitum,  nisi  apparendo 
inHtseff  bad"°it esse  bonum ;   sed  nulla  volucio  creata  ad  volubile  se- 
aiways  desircs  cunjum   illam  racionem   per  se  inseparabiliter  mala;3o 

a  good,  or  .... 
apparent  fiood.  ergo  nulla  volucio  potest  I  esse  sic  mala.   Maior  patet  F.  228 

per  hoc,  quod  volubile  in  quantum  huiusmodi  est  bonum 

vel  apparens  bonum ;  cum  ergo  primum  et  adequatum 

obiectum   intendens   est   volubile,    sequitur   maior.  Et 

minor   probatur   sic:    Sit  A  volucio    creata  ad  B,    que  35 

sit  inseparabiliter  mala.   Contra  B  potest  csse  bonum, 

ergo  velle  B  potest   esse   bonum,   ergo   non   est  inse- 

parabilitcr  malum.  Minor  patet  ex  dictis  posterius,  quod 

nec  intcllectus  crcatus,  nec  increatus  potest  lieri,  nisi 

in  illud,    quod   potest  esse;    nec  voluntas  nisi  in  il!ud,4o 

quod    potcst   esse   bonum.    ConfirmaUir  ex  hoc,  quod 

amplissima   vokmtas   possibilis  cst  voluntas   divina,  ct 


4.  Cod.:  pdiCZ. 


CAP.  xvii. 


DE  ENTE  PREDICAMENTALI. 


161 


illa  non  potest  fieri  nisi  in  bonum;  ergo  nec  aliqua 
alia.  Dicitur  forte,  quod  velle  B  est  bonum,  sicut  velle 
equari  Deo  est  bonum,  cum  hoc  competit  Christo,  se- 
cundum  illud  Apostoli  ad  Phil.  2°:  „Cum  in  forma  Dei 
5  esset,  non  rapinam  arbitratus  est  esse  se  equalem  Deo." 
Verumtamen  non  omne  velle  B  est  bonum,  sicut  velle 
equari  Deo  modo  quo  Lucifer  voluit,  est  malum. 
Verumtamen  non  est  per  se  malum,  quia  tunc  com- 
peteret  toti  speciei  illius  volucionis  inquantum  talis 
iospecies,  quod  est  falsum,  cum  animus  Ghristi  voluit 
conformi  specie  volucionis  suum  suppositum  equari  Deo; 
sicut  ergo  iste  nasus  inseparabiliter  est  simus,  licet  non 
per  se,  sic  volucio  Luciferi  est  inseparabiliter  mala, 
licet  non  per  se. 

i5     Gontra  illud  sic.   Signo  illud  volubile,    quod  Lucifer   How  Lucifer 
voluit,  per  B,  ut  primum,  et  noto  gradum,  quo  voluit  equ3"ith°God. 
illud,  et  quero,  utrum  fuit  possibile  B  esse  bonum  sub 
gradu   proporcionali  ad  A  volucionem,   si  sic  possibile 
esset,  quod  cum  aliquibus  circumstanciis  Luciferum  velle 

20  B  sub  dato  gradu  esset  bonum,  ergo  ipsum  tante  velle 
B  non  est  inseparabiliter  malum.  Si  dicatur,  quod  B 
non  potest  esse  proporcionaliter  bonum  ad  volucionem 
Luciferi,  tunc  sequitur,  quod  volucio  Luciferi  est  im- 
possibilis,   quia  aliqualiter  appetit,   qualiter  non  potest 

25  esse,  quod  supponitur  hic  esse  impossibile;  quamvis 
enim  voluntas  sit  possibilium  secundum  quid  per  ac- 
cidens  aut  quo  ad  nos,  ut  patet  tercio  Ethicorum,  cum 
nichil  potest  velle  absolute  impossibile,  cum  non  potest 
apparere  esse  bonum,  tamen,  quia  Deus  non  potest  in- 

3o  clinare  ad  sic  volendum,  potissime  unus  angelus  tam 
sciolus  ut  Lucifer,  non  desipiens  in  penam  peccati 
precedentis  non  voluit  esse  Deus;  tunc  enim  error  in- 
tellectualis  intellectus  Luciferi  precederet  primum  pec- 
catum  suum  in  voluntate. 

35  Ideo  sentencia  catholica  Anselmi  in  De  Casu  Dyaboli  Lucifer  desired 
capitulo  6°  est,  quod  Lucifer  voluit  unum  bonum  sive  8°°nordinatean 
possibile,  sed  inordinate,  et  in  hoc  peccavit.  ^s^nsel™8 

vicw  and  it  is 
catholic. 

24.  Cod.:  alliqualiter.      3j.  Cod.:  Sed  f3ne. 

4.  Philipp.  2,  6.  12.  simus]  Cf.  Arist.  Metaph.  VI  5,  3 
(Ed.  Par.  II  542,  16  ss.J.  23.  Cf.  Arist.  Eth.  III  3  (5),  7  (Ed. 
Par.  II  27  49  sq.):  Ta>v  d'  ccv&Qamcav  tycaaroi  (jovIsvovxocl  tcsqI 
ra>v  dl  avx&v  nqccyixcov  atque  etiam  ibid.  4  [6)  et  5  (7),  1 — 5. 

1 1 


162 


JOHANNIS  WICLIF 


CAP.  XVII. 


Against  this  Sed  contra  illud  est  Doctor  Subtilis  super  secundo 
hold"8 iha^tlie  sentenciarum  distinccione  sexta;   ibi,  .solvendo  quatuor 

devil  wished   argumenta   in   oppositum,    tenet    tamquam  probabile, 
simplv  to  be  .  ,     ,    ,  ,   •  ,•  •  ^ 

equai  with  God.  quod  pnmus  dyabolus  voluit  simpliciter  esse  equahs  Deo. 

for  thfsS?nS      ^t  sumit  ad  hoc  tres  raciones.  Prima,  voluntas  creata  5 
I  The  soui    cst   causa   ampla,    ut  racio;    sed  racio   intendit  omne 

desires  the  , 

highest  good,  bonum,  ergo  voluntas  potest  concupiscere  sibi  omne 
which  is  God.  nonum.   cum  er„0  esse  Deum  sit  summe   bonum,  se- 

Answer:  .  , 

The  soul  desires  quitur,  quod  voluntas  creata  potest  appetere  esse  Deus. 
equaiit^Vitl!  ^ed   solucio    istius   patet   ex   supradictis  de   equalitate  10 
God.        ambarum  trium   potenciarum  anime;    potest  enim  vo- 
luntas  creata  concupiscere  sibi  Deum,    sed  non  potest 
intelligere  aut  velle  esse  Deus  aut  equalis  deitati,  etsi 
intelligat  et  velit  sic  esse,  sicut  ista  proposicio  signat. 
Unde   sicut   dicentes  se  experiri,    quod   volunt  se  non  i5 
esse,  errando  menciuntur,  sic  et  dicentes,  quod  vellent 
Deum  non  esse  aut  esse  meliores  vel  se  esse  Deum  ad 
tempus,    et  sic  de  aliis,   que  plebei  sompniant,  atten- 
dentes  ad  simulacra  in  anima  et  bonum  creatum,  quod 
confuse  cupiunt  et  male  nominant  illud,  quod  terminant  20 
concupiscenciam  earum  per  signa  impossibilia,  |  ut  patet  F. 
ex  supradictis. 

II  Impossibility  Secundo  sic.  Si  equalitas  Dei  esset  compossibilis 
prevent  desire  anSel°>  tunc  posset  angelus  ipsam  competere;  sed  im- 

and  thc  angel  possibilitas  non  prohibet,  quin  sic  posset,   cum  volun-  2? 
may  liave  .  .,  ...  '  0    ,  .  , 

desired       tas  sit   lmpossibilium,    ergo  etc.    Sed   supposito,  quod 

impSsibie     intelligitur   per  impossibilitatem    ista   negacio  absolute 

Solution  ot"  the 
difficulty. 

1.  Cf.  .  .  .  Oxoniensis  Doctoris  Subtilis  fratris  Johannis  Duns 
Scoti  super  sententias  II  6  (Ed.  Venetiis  1.506 f.  48  b):  Igitur, 
cum  angelus  potuerit  se  amare  amore  amicitiae,  potuit  sibi 
concupiscere  omne  bonum  concupiscibile,  et  ita,  cum  aequalitas 
sit  bonum  quoddam  concupiscibile  secundum  se,  sibi  potuit  illud 
bonum  concupiscere.  Probatur,  si  aequalitas  Dei  esset  possi- 
bilis  angelo,  posset  angelus  istam  concupiscere  sibi;  planum 
est,  sed  impossibilitas  huius  non  prohibet,  quin  posset  angelus 
hoc  velle;  quia  voluntas  potest  esse  impossibilium  secundum 
Philosophum  3o  Eth.  et  Dam.  Hoc  etiam  probatur,  quia  dam- 
nati  odiunt  Deum  ex  illo  psalm.  Superbia  eorum  qui  te  ode- 
runt  etc.  Odiens  autem  vult  oditum  non  esse  secundum  Philo- 
sophum  2°  Rethor.  Ergo  volunt  Deum  non  esse;  sed  hoc  est 
impossibile;  ergo  impossibilitas  istius  appetibilis  non  prohibet, 
quin  posset  appeti  a  voluntate  peccante.  Hoc  etiam  conjirmatur, 
quia  voluntas  peccans  potuit  velle  Deum  non  esse,  et  potiut 
etiam  cum  hoc  velle  illum  gradum  et  illam  eminentiam  Dei 
esse  in  aliquo,  ergo  potuit  velle  eam  esse  in  se  sicut  iri  alio: 
ct  ita  potuit  velle  sibi  eminentiam  Dei. 


CAP.  XVII.         DE  ENTE  PREDICAMEXTALI. 


i63 


necessaria,  nullus  angelus  potest  coequari  Deo,  patet, 

quod  minor  est  falsa;    Deus    enim    limitans  quamlibet 

volutivam  creaturam  proporcionaliter  ad  volutivam  suam 

non  potest  sinere  ipsam  excedere  volutivam  Dei  quo  ad 

5obiectum;  sed  sicut  Deus  semper  wlt  omne  bonum  se- 

cundum   esse   intelligibile,   sic   creatura,   si   aliud  wlt, 

ipsum   est  aliud  illorum;   ille  ergo,    qui   dicit  se  velle 

aut  imprecari.   quod  sit  Deus,  voces  aut  signa  alia  in- 

tclligit  et  wlt  bonum  in  communi;   sed  nec  intellectus 

ionec  affectus   attingit  ad  hoc  volubile  hoc  esse  equale 

Deo.  Tamen  omne,  quod  creatura  potest  velle,  directe 

potest  Deus  velle;  sed  aliquo  modo  potest  creatura  velle, 

quo  non  potest  Deus  velle. 

Tercio  sumitur,  quod  damnati  odiunt  Deum,  volendo      III.  The 

,  .  .,  damned  hate 

iripsum  non  esse,  et  hoc  est  lmpossibile;  ergo  argumen-  God  and  wish 

tum  videtur,  quia  Psalmo  440  dicit  de  peccatoribus  vel    ^hev  nii^hV 

damnatis:    "Odio    habuerunt    me   gratis",    et   Joh.   17.  thcrefore  wish 

"Qui  odit  me,  et  patrem   meum  odit",  et  talia  multa    im  not  t0 

sunt  dicta  scripture,  que  sonant  generaliter  peccatores 

20  odire  Deum  secundum  divinitatem,  quia  secundum  hu- 
manitatem  videtur  certum,  quod  Judei  ex  odio  occide- 
runt  eum;  cum  ergo  omne  odire  sit  velle  malum  odito, 
videtur,  quod  creatura  potest  velle  malum  Deo;  et  cum 
eque   impossibile  sit  quantumlibet   parvum    malum  in- 

2  5  esse  Deo,  sicut  et  summum,  videtur,  quod  creatura 
potest  velle  adnichilari  vel  simpliciter  non  esse. 

Pro  isto  dicitur,  quod  quadrupliciter  loquitur  scri-  Meanin^  ot 
ptura  de  odire,  scilicet  de  odio  personali,  de  odio  bo-  Scriptnre. 
norum  adiacencium,  de  odio  explicito  et  odio  implicito. 

?o  Et  utrumque  membrum  capit  subdivisiones.  Quando- 
cumque  ergo  scriptura  dicit  creaturam  odire  Deum, 
intelligit  de  odio  in  bonis  Deo  adiacentibus,  et  sic  pec- 
cator  ut  talis  principaliter  odit  se  ipsum,  qui  est  bonum 
Dei.    Contingit  eciam  creaturam  odire  Deum  odio  im- 

35  plicito,  quod  tantum  sonat,  ac  si  diceretur  creaturam 
facere  peccatum  oppositum  rectitudini,  que  est  Deus, 
quod  peccatum  si  remaneret  aliunde  impunitum,  de- 
strueret  primam  rectitudinem,  que  est  Deus;  sic  enim 
dicitur  unus  odire  implicite  alium,   de  quo  numquam 

40  cogitavit  explicite,  quando  facit  quantum  in  se  est  ali- 

32,  33.  Cod. :  pctor. 

if).  Ps.  34  (non  44 ')  19,  et  68,  5  oderunt  VuVg,  utroque 
loco.       17.  Joli.  15  (non  17)  23. 


i64 


JOHANNIS  WICLIF 


cap.  xvn. 


The  love  ot    quid,   quod   esset   malum   alteri,   nisi  per  alium  esset 
iTfmplicitly0?  tantum.   Et  tali  modo  implicite  et  antecedenter  dicitur 
bat  ev"HnItscIf ^omo  diligere  peccatum :  "Qui  diligit  iniquitatem."  in- 
is  not  an  obiect  quit  Psalmista,  aodit  animam  suam",  Ps.  10.  Ille  ergo, 
ot  esire.     <J £ ci t ,   implicite  et  antecedenter  diligit  iniquitatem,   qui  5 
diligit   actus   inordinatos,    ex  quo  sequitur  ipsum  esse 
iniquum;  iniquitas  enim  non  potest  in  se  et  immediate 
appeti,   sicut   non   potest  in  se  habcre  racionem  boni, 
ut  post  dicetur. 

Ideo,  sicut  homo  implicite  et  antecedenter  wlt  talia  10 
peccata,  sic  Deus  wlt  ipsa  esse  punita,  et  bonitate  e\- 
trinseca   bona.    Nec    aliter   posset   homo    aliquo  modo 
velle   ipsa,   cum    volucio   hominis  non  potest  excedere 
volucionem  Dei.  Unde  cum  claudit  contradiccionem  natu- 
ram  quicquam  appetere,  nisi  appetat  bonum.  ut  finem,  i5 
gracia  cuius  sunt  media,  patet,  quod  malicia  si  appe- 
titur.  hoc  erit  valde  per  accidens  et  implicite,  ut  natura 
non  intendit  corrupcionem,  nisi  forte  per  accidens  eo, 
quod  sequitur  ad  generacionem  forme,  quam  principaliter 
intendit;  et  isto  modo  qualitercumque  diligit  voluptatem  20 
vel  quodcumque  aliud  peccatum,   diligit  ipsum  |  secun-  F. 
dum    aliam    racionem    boni;    et   consequenter   ac  per 
accidens   dicitur   diligere   maliciam  et   de   tanto  odire 
primam   rectitudinem,    quia   indubie   quilibet   talis  ad- 
niehiiaret  Deum.  si  talis  iniquitas  remaneret  sine  decore  2; 
universi.    Unde  propter  equivocacionem  talis  appetitus 
per  accidens  multi  negant  eum.  Yidetur  tamen  michi 
liberius  ipsum  concedere  exposito  sensu  conformiter  ad 
scripturam;    relinquitur   ergo  Deus,   quod    de  potencia 
absoluta   non   potest   dimittere   aliquod    peccatum   vel  3o 
pro   instan:i   temporis   impunitum,   ut  patet   tercio  de 
libero   arbitrio  240.    Et  correspondenter   dicitur,  quod 
quis   odit   alium.    quando    nedum    sibi,    sed   suis  wlt 
malum:   nam  per  eum  non  stat.   quin  possessor  in  se 
ipso   habeat   malum,   sed  Deus  ex  summitate   potencie  35 
non  potest  in  se  sufferre  malum,  ex  continencia  malicie 
suis  causatis,   sed  ex  ineffabilitate   sue  potencie  retor- 
quet  in  omne   faciens   aliquod   malum    maliciam  pro- 
priam,  principaliter  in  se  ipso. 


5.  Cod.:  diligere.       i3.  Cnd.:  ex'c'e  (=  exercere\ 

4.  Ps.  10,  6.  32.  Cf.  Aug.  De  lib.  arb.  III  24,  71  (Migne 
XXXII  13<)C>);  Quod  peccatum  cum  c<set  in  libero  arbitrio, 
justa,  divina  le^e  yoena  consccuta  cst. 


CAP.  XVtl.        DE  ENTE  PREDICAMENTALI. 


1 65 


Et   ad   proporcionalem    sensum    Jicitur   Deus   odire  God's  hatred  is 
peccatores,   de  quanto  wlt  illis  malum  pene,    et  ut  sic  pnnUb^^^antHs 
tamquam  pius  pater  amat  eos,  sic,  quod  omne  odire  a  torm  ot  ,ovc- 
Dei  est  amor,   cum   non  potest  odire  aliquod  eorum, 
5  que  fecit,  nisi  volendo  sibi  malum  pene,  quod  est  bene 
velle  sibi  bonum ;  et  per  consequens  est  amare. 

Et   sic   intelligitur    hominem   debere   odire   animam  Thc  same  sense 
suam,   quia  debet  velle  sibi,  secundum  racionem   qua  attrtbuted^to 
animatum  corpus,  malum  pene  sensus,  ne  ex  petulan-  the  Scrip&iral 

r     7  r    .  '  r  command  to 

rocia  prosiliat  contra  populum  iuxta  decretum  Salvatoris  hate  one's  own 
Luc.  9°:   "Qui  voluerit  animam   suam  salvam  facere, 
perdet  eam."  Et  Joh.  12°  "Qui  odit  animam  suam  in 
hoc  mundo,  in  vitam  eternam  custodit  eam."   Et  iuxta 
hoc  instructus  Apostolus  dicit  prima  Cor.  90.  "Castigo 

i5corpus  meum  et  in  servitutem  redigo";  cum  enim 
anima  principaliter  sentit  penam,  patet,  quod  ipsa 
principaliter  oditur  odio  amoris,  que  est  volucio  pene 
bone;  non  ergo  possibile  est  aliquid  odire  Deum  odio 
explicito   personali;   claudit   enim  contradiccionem  ali- 

20  quid  velle  bonum,  nisi  sub  quodam  involucro  velit 
Deum ;  dampnati  ergo  volunt  Deum  non  esse  ultorem 
peccatorum  suorum,  sicut  Judei  volunt  istam  humani- 
tatem  non  esse,  quorum  utrumque  est  possibile.  Sed 
valde  remotum  est  ex  istis  inferre,  quod  volunt  Deum 

25  non  esse;  non  enim:  volo  Deum  tuum  non  esse,  ergo 

volo  Deum  non  esse. 

Ulterius   quo   ad    soluciones    doctorum,    quando    di-  Distinction 
.      ,  .  ,  .     .  between 

stingwunt  de  eleccione,  quoniam  quedam  est  speculativa,  specuiativc  and 
qua  post   deliberacionem   creatura  wlt  rinem  aliquem,  Practlcal  wi,,< 

3o  sine  hoc  quod  vellet  practice  inniti  exequi  pro  illo  fine, 
et  quedam  est  practica,  qua  post  syllogismum  practicum 
intenditur  prosequi  pro  fine  dictato  possibili;  inten- 
denti  placet  de  distinccione.  Nam  prima  eleccio  vel 
volucio  est  condicionata,   ut  alias   dicetur,   nec  video,  The  specnlatiye 

35  quod  sit  possibile  angeluui,  plene  apprehendentem  im-  founded  in*an 
possibilitatem    equalitatis  sui  ad  Deum,   sine  passione 
vel  perturbacione  eius  per  ignoranciam  simpliciter  illud 
velle,    potissime,    cum    non   sit    possibile    penam  esse 
priorem    peccato;    et   talis   volucio    non   possit  carere 

40  obliquitate;  igitur  non  potest  esse  primum  peccatum; 


9,  10.  Cod.;  peculancia.      27,  28.  Qpd.:  ovit  (=  distinguit) 


•ror  of  bim 

who  w. 


11.  Luc.  0,  24. 


12.  Joh.  12,  25. 


14.  Cor.  0,  27. 


i  66 


JOHANNIS  WICLIF 


CAP.  XVII. 


quis   igitur    principiaret    illam   volucionem  simplicem? 
Oporteret,  quod  tam  Deus  previe  necessitando,  quam 
volubile  in  racione  apparentis  boni,  saltem  in  esse  in- 
telligibili.    Preterea  aliqua  creduntur  intelligibilia  esse, 
que  non  possunt  appeti  propter  defectum    apparencie  5 
bonitatis,  ut  hominem  adnichilari  vel  ipsum  non  esse 
secundum  Augustinum  3°  de  Libero  Arbitrio.  Sed  omnia 
simpliciter    impossibilia   eque   non   possunt    apparere  |  F.  22C 
esse  bona;  ergo  omnia  talia  non  possunt  esse  volita; 
cum  ergo  quilibet   non   errans  previe  in  intentu,   scit,  io 
creaturam  equari  Deo  non  habere  appaFenciam  boni, 
ymo,    si    foret,   esset   summe   malum,   sequitur,  quod 
non  sit  possibile   potissime   creaturam  non  previe  er- 
rantem   illud   appetere,    cum   claudit  contradiccionem 
hominem  quicquam  appetere,  nisi  ad  invicem  appetati5 
sibi  bonum,  ut  si  simpliciter  appetit,  apparet  sibi  sim- 
pliciter  possibilitas  ad  illud;    et  sic  illud  esse  bonum 
possibile  si  condicionaliter  appetit,   ut  imprecantes  ap- 
petit,   tunc   condicionaliter   apparet   sibi  omne  bonum 
intelligibile,  et  tunc  terminatur  tam  actus  intelligendi,  20 
quam    actus   volendi   ad   res   signatas    per    partes  si- 
mulacrorum,  quibus  tit  apprehensio  sic,  quod  non  est 
dare  unum   impossibile   primo  et  principaliter  appre- 
hensum    totali   significato;   sed  ex  parte  signi  est  im- 
possibilitas  propter  hoc,  quod  impossibile  est  signatum  25 
primarium   sibi   sic   signanti   corespondenter.    Nam  si 
signum   non   habet    signatum    primarium   et  significat 
modo  suo  significando  aliquod  primarie,  tunc  est  ipsum 
impossibile,  ut  dictum  est  superius.  Ideo  ex  illo  sancti 
philosophi  sequitur,  quod  creaturam  equari  deitati  non  3o 
potest  appeti,  quia  nichil  potest  appeti,  quod  non  potest 
intelligi;    sed   non   potest   intelligi,    quod   creatura  sit 
equalis  deitati,   ergo  non  potest  appeti;   angelus  ergo 
creatus  in  clara  sciencia,  sine  fantasmatibus  terminanti- 
bus  sensus  suos  interiores,  ut  contingit  in  homine,  non  35 
potest  sic  fantastice  componere.  Nam  adhuc  manet,  quod 
obstinatus  in  eadem  superbia. 

scit  ,  _  _ 

10.  Cod.:  scz  q>  sed  quod  non  expunctum.         27.  Cod. :      prin  f,tn 

,  __ 
P"". 

7.  Cf.  Aug.  l)e  libero  arb.  III  8,  22:  Nam  illud  vide  quam 
absurde  et  inconvenienter  dicatur:  Mallem  non  esse,  quam 
miser  esse  etqsq. 


CAP.  XVII.         DE  ENTE  PREDICAMENTALI. 


Et  iterum  videtur,    quod  non  continue  appetit  esse  An  angel  could 
Deus,   sed  semper  appetit  esse   non-Deus,    ergo   num-  5uch%rror° 
quam   appetit  esse  Deus.    Ideo  Doctor  modo  suo  con-  h^Sumot  h^ave 
tradicit  probacioni  sancti  Thomae  et  aliorum  doctorum,   wished  to  bc 
5  et  non  contradicit  conclusioni,  quin  angelus  non  voluit  Some?hingUthat 
ita   manifestam   contradiccionem.    Unde  dvabolus   tem-  was  not  God- 
ptans  mulierem  Gen.  3°,  quando  in  toto  fuit  deditus  in 
mendacio,  addidit  istum  terminum  "sicut",  ne  mulier, 
participando   impossibilitatem  dicte  sui,   illud  non  ap- 

iopeteret.  Dixit  enim  "  Nequaquam  morte  moriemini;  scit 
enim  Deus,  quod  in  quacumque  die  comederitis  ex  eo, 
aperientur  oculi  vestri;  eritis  sicut  Dii,  scientes  bonum  This  is  borne 
et  malum".   Ecce  primum  mendacium  contra  divinam  Spent'? 
sentenciam :  "Nequaquam"  etc.  Ecce  secundo  callida  im-  uye^sKalfbe  s 

i3  plicacio,  quod  Deus  propter  invidiam  prohibet  esum  ligni :  God",  not  "ye 
"Scit  enim  Deus"  etc.    Et  patet  3°  pollicitatio  ad  cre-  bhdU  be  God 
dendum  per  addicionem  adverbii  similitudinis :  "Eritis", 
inquit,   "sicut  Dii",  id  est  angeli,  non  restricti  aliqua 
inhibicione,  nec  serviliter  subiecti,  sed  scientes  sine  in- 

20  struccione,  quid  vobis  proderit  aut  nocebit.  Si  ergo 
mulier  scivit,  quod  non  potuit  converti  in  aliam  naturam, 
multo  magis  dyabolus  hoc  scivit;  ideo  si  dyabolus 
appeteret,  par  esse  Deo,  hoc  appeteret  gracia  finis, 
quem  principaliter  appeteret;   sed  illud  foret  mirabile 

25  medium,  quod  non  potest  intelligi  sub  ente,  vel  bono 
finis,  imponens  necessitatem  rebus,  foret  valde  pro- 
porcionatus  tali  volucioni  medie,  ut  finis  habeatur. 
Relinquitur  ergo,  quod  dyabolus  voluit  unum  bonum 
sibi  possibile,   et   per   consequens   volucio   illa  poterit 

3o  esse  bona  etc. 


io".  pollicitacio]  cod. ;  palli°. 

4.  Cf.  Thomae  Bradwardini  Dc  causa  Dei  1  34  (Ed.  Lond. 
299  C  ss.):  .  .  .  Unde  ct  Thomas  I.  contra  gentiles  sic  ait : 
Sapientis  voluntas  ex  hoc,  quod  est  de  causa,  est  de  effectu, 
qui  ex  causa  de  necessitate  sequitur.  Stultum  enim  esset  velle 
solem  existere  super  terram,  et  non  esse  dici  claritatem.  Et 
infra  83.  Quicumque  vult  aliquid  necessario,  vult  ea,  quae 
necessario  requiruntur  ad  illud,  nisi  sit  ex  parte  eius  defectus, 
vel  propter  ignorantiam,  vel  quia  a  recta  electione  eius,  quod 

est  ad  finem  intentum  abducitur  per  aliquam  actionem  

Amplius  autem  potest  similiter  argui  de  actibus  homicidii,  furti 
et  similibus,  cum  quibus  cum  suis  circumstantiis  positis  neces- 
sario  coniunctum  est  peccatum  ....  Oppositum  autem  huius 
multipliciter  suadetur  ....  ef.qsq.       7,  10  ss.  Gen.  3,  4  —  5. 


CAPUT  OCTAVUM  DECIMUM. 


How  evil  is  in      Habito,  quod  nullus  actus  simplex  est  per  se  aut  in- 
Evi^wa     separabiliter  malus,  cum  multi  actus  sint  mali:  restat 

pnvation  of  videre,  quomodo  malicia  inest  rei.  Pro  quo  notandum, 
good ;  so  every  .  ..  .  .  .  ^  ' 

kind  of  good   quod  omnis  mahcia  formahter  dicta  est  privacio  boni;  5 
has  an  opposite  •  «  .  -  •  u 

evjj/       ldeo,  quot  sunt  manenes  bonorum,  tot  sunt  manenes 

maliciarum,  ut  aliquod  est  malum  pene,  aliquod  malum 

culpe,  aliquod  est  malum  subiective,  et  aliquod  effective, 

et  aliquod  significative.   Et  videtur  michi,  quod  omnis 

malicia  dicta  formaliter  sonat  in  privacionem  modi  vel  10 

ordinis  et  econtra;  ideo,  ut  dictum  est  superius,  quando 

aggregatum  caret  rectitudine  vel  ordine,  tunc  inest  sibi 

malicia   vel   peccatum,    quod   primo   est   in  voluntate 

creata,   et  consequenter  in  subiecto  et  procedentibus  |  F. 

aut  infectis  ab  illo.  Unde  quotlibet  aggregata  contingiti5 

signare,    que   Deus   de  potencia    absoluta   non  posset 

eximere  ab  iniusticia,  ut  aggregata  ex  habitibus,  et  in 

proporcione    operum    procedencium   ab   illis  respectu 

circumstanciarum  persone  sic  habituate;  et  illa  aggre- 

gata  vocant   philosophi  et  wlgares   vicia.   Aggregatum  20 

eciam   ex   credulitate    credibilis    et   diccione  assertiva 

oppositi   est   mendacium;   quod  si  huiusmodi  assercio 

sensibilis  fuerit  cum  iuramento,  tunc  est  periurium,  et 

talia  aggregata  non  posset  Deus  de  potencia  absoluta 

facere  carere  iniusticia.  25 

Aristotie  lays       Et  sic  diligenter  notanda  est  equivocacio  signorum, 

down  that  &  .      .      M  .  &.       .  .  ' 

virtnes  and  quibus  disputantes  utuntur  111  lsta  materia,  quia  vicia 
opposhe  apud  philosophos  qualitates  contrario  virtutibus,  ut  patet 
qualities.     in  capitulo  De  Qualitate  in  libro  Predicamentorum  et 

in  processu  libri  Ethicorum.  3o 


20.  Cf.  Arist.  Cat.  6,  18  (Ed.  Par.  II  15,  45  ss):  'Ttkxqx^ 
ds  xal  hvavtLOTYjg  v.axu  xo  noiov  olov  8ty.atoGvvrj  admia,  tvav- 
xtov.  3o.  in  processu  libri  Ethicorumj   excidisse  vocula 

tercii,  atque  Wiclif  capita  inde  ab  octavo  (in  edd.  antiquis  un- 
decimo)  signifcavisse  videtur. 


CAP.  XVIII. 


DE  ENTE  PREDICAMENTALI. 


Et  hoc  contingit  dupliciter  sano  intelligere;   vel  in-  DoubJc  sensc 

telligendo  terminos  personaliter,  ut  significant  habitus  0  V1yfcj? an 
positivos   inclinativos  ad  actus  tales  simplices  operan- 
dum.   Et  ad  istum  sensum  concedendum   esset  vicium    I.  Personal, 

5  posse  esse  virtutem  et  econtra,  ut  habituatus  ad  dan-  (^seJf  gfving 
dum    quocumque    gradu   vel   agendum    quibuscumque    freely)  may 

^     t  .  ~  .      causc  acts  of 

actibus   singularibus  ad  intra  vel  ad  extra   posset   sic    virtue  or  oi 

circumstanciari,    quod  habitus  iste  virtuose  inclinaret, 

ut  patet  specialiter  concomitante  prudencia  talem  habi- 

iotum  et  proporcionali  adiacencia  facultatum;   et  sic  in- 

telligendum   est   de   quocumque    habitu,    quod,   si  sit 

malus,  hoc  est  per  accidens. 

Sed    secundo    modo    contingit    intelligere    terminos  II.  Aggregate; 

huiusmodi,  ut  simpliciter  significant  aggregata  ex  multis  many  habits and 

irhabitibus   vel   habitudinibus   positivis   et   nrivativis,    in.  circumstances, 

r  r     .         '  positivc  and 

quibus  oportet  obliquitatem   fundare,    ut  posito,    quod  negative.  From 

quis  inclinetur  ad  dandum,  ut  ideo  et  habeat  atfeccionem  sprfngsT 

ex  derTectu  prudencie  vel  alterius  virtutis  ad  daridum 

histrionibus  vel  non  indigentibus,    tunc  totum   hoc  ag- 

2ogregatum  ex  habitu  ad  tante  dandum  et  talibus  dan- 
dum  cum  aliis  circumstanciis  positivis  et  privativis 
vocatur  simpliciter  positivum,  et  qualitas  habitudinalis 
propter  specialitatem  sue  partis  notabilioris;  et  sic 
conceditur    vicium    inseparabiliter    esse    vicium,  licet 

25simplex  habitus  posset  esse  nonvicium;  et  talia  aggre- 
gata  sunt  in  genere  qualitatis  et  genere  accionis,  sicut 
et  in  aliis  generibus;  et  isto  modo  glosandi  sunt  auc- 
tores,  quando  dicunt  aliqua  de  se  sonare  in  malum, 
ut  invidia,  furtum,  mendacium,  mala  voluntas  et  quot- 

3olibet  similia. 

Intelligunt  enim,  quod  talia  simpliciter  vel  aggregative  Lvii  is  a  defect, 
intellecta  non  possunt   carere   malicia,   ut  Philosophus    not  a  effect" 
secundo  Ethicorum  j°  dicit,  quod  commune  confestim 
nominata   sunt   malicia,    ut  gaudium  de  malo,  invere- 
33  cundia,    invidia,    adulterium,    furtum  etc,  Augustinus 

17.  idco]  cod. :  10. 

^  33.  Cf.  Arist.  Eth.  II  5  (f>)  i<S  (EJ.  Par.  II  20,  20  ss.): 
Ou  naoa  rT  sniSs^exai  nqcc^ts  ov8h  nav  nccd-og  rr/v  (.LSGOTtjroi  • 
svlcc  yccQ  sfi&vg  cbv6[i(X6Tca  avvsilrjfifisvu  [ifTa  T)]g  cpavloTrjTog, 
oiov  S7CL%aLQSxa%La,  avaLayvvTLa,  cpdovog  xai  stcI  t&v  Tvoagsav 
[iOL%SLa:  'Kkoitrjj  av§Qocpovia-  navTa  yctQ  TavTa  v.ai  TOLaina 
xpsysTaL  ttp  avTa  cpaida  sivaL  ....  3o.  Cf.  Aug.  de  civ.  Dei 
VII  8  (.\figne  XLI  355):  IIoc  scio,  naturam  Dei  numquam, 
nusquam,  nulla  ex  parte  posse  deficere;  et  ea  posse  dcficere, 
quae  ex  nihilo  facta  sunt.  Quae  tamen  quanto  magis  sunt,  et 


JOHANNIS  WICLIF 


CAP.  XVIII. 


eciam   1 2U   De   Civitate  8°  dicit:    Nemo   ergo  causam 
eflicientem  querat  [in]  male  voluntatis  u-Non  enim  habet 
causam   efticientem,    sed   deficientem".    Intelligit  enim 
simpliciter  per  malam  voluntatem,    maliciam  in  volun- 
tate   fundatam,    ut   patet   per   exempla,   que   ponit  de  5 
privacionibus  corporalibus.  Sicut  enim  videndo  tenebram 
nichil  video,    et  audiendo   silencium   nichil   audio,  sic 
faciendo   malam  voluntatem   nichil   facio,   sed  deficio, 
cum  malicia  sit  defeccio.  Quotquot  talia  dicta  autorum 
intelliguntur  vel  de  ordinate  aggregatis,  vel  simpliciter  I( 
connotando  maliciam,  ut  mala  voluntas  potest  simpliciter 
intelligi  pro  male  velle  vel  personaliter  pro  velle,  cui 
accidit  esse  malum,   sicut  album  potest  simpliciter  in- 
telligi,  ut  dicit  substanciam  esse  albam,  que  est  albedo, 
vel  ut  dicit  subiectum  personaliter  aut  concretive,   cui  f; 
accidit   albedo,    ut  patet  ex  supradictis.    Et  secundum 
talem  equivocum  modum  intelligendi  concedunt  auctores 
nunc,   quod   talis   actus   aut   habitus   non   potest  esse 
bonus,  et  nunc,  quod  potest  deficere  a  malicia  vel  in- 
iusticia  et  esse  bonus;  sicut  Aristoteles  nunc  dicit,  quod  2( 
musicum  desinit  esse,  quando  subiectum  desinit  habere 
musicam,  et  nunc  dicit,  licet  raro,  quod  musicum  potest 
esse   non-musicum.    Et   isto   modo    intelligendus    est  j  F 
Anselmus  in  De  Concordia  i3°,   ubi  expresse  dicit,  in- 
iusticiam  non  esse  qualitatem,  sed  privacionem  iusticie,  2: 
que  vicium  est.  Et  idem  dicit  in  De  Casu  Dyaboli  19°, 

2.  in  male  insertnm.      4.  malamj  cod. :  malum. 

bona  faciunt  (tunc  enim  aliquid  faciunt),  causas  habent  effi- 
cientes:  in  quantum  autem  deficiunt  et  ex  hoc  mala  faciunt 
iquid  enim  tunc  faciunt,  nisi  vana)  causas  habent  deficientes. 
Itemque  scio,  in  quo  fit  mala  voluntas,  id  in  eo  fieri,  quod  si 
nollet,  non  fieret :  .  .  .  Deficitur  enim  non  ad  mala,  sed  male .... 
etqsq.  20.  Cf  Arist.  Metaph.  IV  11,6  (Ed.  Par.  II  523,  41  sq.): 
KalxoL  ovv.  svds%6T<xi  iiovGLvdv  slvai  tirj  ovxog  ilovglv.ov  xtvog. 
Et  eiusd.  Nat.  Ausc.  I  53  (Ed.  Par.  II  254,  21  ss.):  "Allh  Isvxbv 
(isv  yivETciL  l|  ov  Xsv/.ov,  y.ai  zovxov  ovv.  sy.  navxog,  a7£  sv. 
(isXavog  r)  x&v  (xsxa£v,  v.ai  (iovglv.ov  ovv.  s§  (iovglv.ov  n/.r/v 
ovv.  sx  navxog,  &XV  s£  cciiovgov  rj  slxl  cwxcov  sgxl  [isxa£v. 
24.  Cf.  Anselm.  I)c  Concordia  Praescientiae  et  Praedcstinationis 
XIII  (XVIII)  (Migne  CLVIII  539):  Hoc  igitur  modo  voluntas 

instrumentum  creata  bona,  in  quantum  habet  esse  per 

liberum  arbitrium  facta  est  mala,  non  in  quantum  est,  sed  in 
auantum  iniusta  facta  est  ad  volendum  iusticiam  desertam  .  .  . 
26.  Cf.  Anselm.  I)e  Casu  Diaboli  19  (Migne  CLVIII  351):  Unde 
sequitur  nullam  voluntatem  esse  malum  ....  nec  aliud  esse 
malum,  quam  absentiae  iusticiae  derelictae  in  voluntate,  aut 
in  aliqua  re  propter  malam  voluntatem. 


CAP.  XVlll.        DE  ENTE  PREDICAMENTALI. 


et  in  de  Conceptu  Virginali,  capitulo  quarto.  Unde  sic 
scribit  in  de  Concordia  i3°:  "Non  est  enim  iniusticia 
qualitas  aut  aliqua  essencia,  sed  tantum  absencia  debite 
iusticie,  nec  est  nisi  in  voluntate,  ubi  debet  esse  iusticia"; 
5  quod  dictum  intelligo,  quod  non  est  in  operibus  ex- 
trinsecis,  nisi  prius  fuerit  in  voluntate.  Unde  patet, 
quod  Aristoteles,  vocans  iniusticiam  et  alia  vicia  qua- 
litates,  equivocat  ab  Anselmo,  Augustino  et  aliis  doctori- 
bus,  qui  intelligunt  talia  privative.  Unde  Aristoteles  non 

iodiceret  infantes  natos  in  originali  peccato  statim  esse 
iniustos,  nec  heremitas  vel  aliter  desides  ad  faciendum 
quod  debent,  esse  iniustos;  sed  tantum  adultos,  qui  ex 
astucia  generata  ex  iniustis  operibus  iniusta  agunt,  vel 
iudicant  ita,   quod  iniusticia  respiciat  iniuriam  homini 

i5factam  per  actus  positivos.  Econtra  autem  theologi 
alcius  et  reccius  locuntur,  concedentes,  quod  iusticia 
et  iniusticia  principaliter  respiciunt  rectitudinem  aut 
obliquitatem  vite  quo  ad  Deum,  ita,  quod  innocens 
proprio  instanti  sui  esse  est  iustus  et  in  gracia,  et,  si 

20  caderet  virtute  morali  et  quomodocumque  iniuste  vivens 
preter  divinum  beneplacitum  est  iniustus,  cuius  iniusticia 
est  carencia  rectitudinis  vite;  et  sic  opponuntur  iusticia 
et  iniusticia  privative;  sed  secundum  Aristotelem  op- 
ponuntur  contrarie.    Unde,  quamvis  quo  ad  considera- 

25  cionem  humanam  possent  homines  esse  neutri  quo  ad 
propositum  positivum,  tamen  quo  ad  Deum,  non  est 
neutralitas. 

Istis  premissis  planum  est,   quod  nullum  ens  per  se    No  being  is 

,  .,.  ,  •  •       generally  in 

in  genere  est  lnseparabiliter  malum,  cum  omnis  privacio     jtSelf  bad, 
3o  sit  defeccio  extra  genus,   et  nullum  ens  principale  est  *ince  Privatio 

.  ,  0      .  .  .  1  1  is  not  a  detec 

malum,  nisi  tah  malicia.  Primum  ergo  malum,  cum  in  genus. 
non  potest  inesse  Deo  formaliter  nec  alicui  operi  ex- 
trinseco,  inest  voluntati;  quodlibet  enim  extra  voluntatem 
malum  non  est  huiusmodi,  nisi  in  comparicione  ad 
35  voluntatem  eo,  quod  privacio,  que  iniusticia  dicitur, 
non  potest  inesse  primarie,  nisi  illi,  cui  primo  inest 
rlexibiliter  esse  iustum,  quod  solum  est  homo  vel  an- 
gelus  secundum  potenciam  volitivam;  sed  permissio  Dei 

14.  Cod.:  ul  idicat  iudicat. 

1.  Cf.  Ans.  De  Conceptu  Virginali,  cap.  V  (non  IV)  (Migne 
CLVIII  438):  .  .  .  Quare  nulla  essentia  est  iniusta  per  se  .  .  . 
Iniustitia  autem  omnino  nihil  est,  sicut  caecitas.  Non  enim 
aliud  est  caecitas,  quam  absentia  visus,  ubi  debet  esse  .... 
etqsq.       7.  Cf.  Arist.  Cat.  6,  18  (vide  supra  pag.  168). 


172 


JOHANNIS  WICLIF 


CAP.  XVIII. 


naturc  a  li 


ct  ordinancia  dc  potencia  eterna  videtur  exigere,  quod 
non   primo   peccavit   homo;   tum,    quia   post,  homine 
peccante,  sive  dyabolo  instigante,  videtur  peccatum  suum 
fuisse   irremedibile,   ut  peccatum  primi  angeli,   et  sic 
tota  humana  species   periisset   absolutive,   tum  eciam,  5 
quia    natura    immunis   a    peccato    non    posset  primo 
movere    hominem   ad   peecandum,    ut   multis  videtur, 
quia  error  invincibilis  non  posset  precedere  peccatum; 
ergo  oportet  primum  peccatum  esse  plurime  liberum  sine 
causa  previe  impellente:  illud  inest  angelo  peccanti  sine  10 
ignorancia  excusante. 
Tho  highest       Cum  ergo  summum  genus  malicie  non  potest  homini 
does^not  dweil  competere,    relinquitur,    quod   dyabolo    insit;    et  ultra 
111  the^devil     se<lu^ur'   cum   quelibet  res  dicit  se  vel  specialiter  vel 
Evil  is  in  its  inspecialiter,   quod  quelibet  natura  pcccatrix  mentitur,  i5 
cum   secundum   ymaginacionem   vel   naturam   dicit  se 
esse  bonam  servando  rectitudinem ;  et  perverse  veniendo 
false  dicit  oppositum ;  illud  autem  primum  dicere  cum 
sit  pure  naturale,   non  tollitur  per  adventicium ;  dicit 
ergo  se  servire  Deo  continue,   et  deficiendo  mentitur,  20 
ut  ostendit  venerabilis  Anselmus   in  de  Veritate  capi- 
tulo  90  et  in  De  Similitudinibus  160,  dicens,  quod  verius 
dicit   homo   facto  vel   naturali   signo,   quam  artificiali 
verbo,  quod  ostendit  similitudine  tali:  Si  medicus  unam 
herbam    salutiferam    egroto   verbis    diceret,    et   aliam  25 
mortiferam    realiter   gustando,   plus   actu   quam  verbo 
illam   commendandam  suaderet;  sic,  ut  dicit,  quicum- 
que    ordinis   vel   religionis   gerit   officium,   si   non  se- 
cundum    exigenciam    ordinis    egerit,     omnis  exterior 
habitus  mentitur.    Quelibet  ergo  creatura  racionalis,  et  3o 
specialiter  Christianus,   gerit  officium  fidelis  servi  Dei, 
cuius  signa  sunt  naturalia  dona  et  spiritualia  carismata; 


1.  Cod.:  viJ  exiscer]  cxiger\ 

21.  Cf  Anselm.  Dialog.  de  Veritate,  c.  9  (Migne  CLVIII  418): 
Si  esses  in  loco,  ubi  scires  esse  salubres  herbas  et  mortiferas, 
sed  nescires  eas  discernere,  et  esset  ibi  aliquis,  de  quo  non 
dubitares,  quin  illas  discemere  sciret,  tibique  interroganti,  quae 
salubres  diceret  esse,  et  alias  comederet ;  cui  magis  crederes, 
verbo  an  actioni  eius?  .  .  .  Plus  ergo  tibi  diceret,  quae  salubres 
essent  opere,  quam  vcrbo.  11.  Cf.  Anselmi  (?)  l)e  Similitudi- 
nibus  L.  III,  c.  77  \non  1(>\  (in  editione:  Anselmi  Liber  de 
excellentia  beatissimac  Virg.  Mariae,  item  Liber  Similitudinum, 
Duaci  1005,  p:  170):  Cum  cnim  medicus  ei  dicit,  ut  illam  vel 
illam  potionem  accipiat  et  sic  sanari  poterit,  et  emit  eam  .  .  . 
sed  cum  potio  fortis  eius  viscera  rimatur  etqsq. 


cap.  xvni. 


DE  ENTE  PREDICA.MENTALT. 


i73 


3i  cum   ergo  in  actu  falso  |  aut  declinante  a  rectitudine 
vixerit,  patenter  mentitur.  Ideo  dicit  Salvator  de  primo 
angelo  peccatore  Jo.  8°,  quod  ipse  mendax  est  et  pater 
vel  origo  mendacis  simpliciter  in  communi. 
5     Mendax  autem  simpliciter  non  est  nisi  mendacium;  The  source  ot 

1,1  •  i  evil,  accordinc 

cum  ergo  dyabolo  appropriatur  mendacium  et  peccatum  to  Anselm's  De 

ex  sentencia  Salvatoris,  querit  Anselmus  sollicite  in  De  casLl  diaboh- 

casu  Dyaboli,  quomodo  primum  peccatum  suum  ortum 

habuerit;  et  cum  dyabolus  non  possit  ociari  a  volucione, 

iocum  non  sit  natura   passionibus   impedita,   et  oportet 

primo   esse  obliquitatem  in  potencia  volutiva,    est  sibi  TIk>  devil 

manifestum,  quod  primus  defectus  fuit  in  actuali  volu-  "Sot  granted 

cione;  et  cum  nichil  potest  velle,  nisi  iustum  vel  utile.   nijPj?y  ?od' 
1  ...  .  .  and  Ins  desire 

sed    nichil   peccat    volendo  iusticiam,    patet   sibi  quod   was  therefore 

i5dyabolus  primo  peccavit  volendo  sibi  bonum  utile.    Et     ,no  ,nate' 
ultra,  .cum  non   iniuste  vellet,   si  solum    bonum  utile 
sibi   datum  a  Deo   vellet,    cum  iustum    sit   omne  tale 
velle,  patet  ergo,  quod  voluit  aliquid  bonum  utile,  non 
tunc  habitum  ab  eodem,    et  per  consequens  inordinate 

2ovolendo    commodum,    quod   nondum   habuit,    extendit  Thus  hc  set  up 
appetitum  extra  iusticiam,  volendo  ut  non  debuit.  Cum  llb>  ^„d\Vimst 
ergo  voluit  qualiter  Deus  non  voluit  eum  velle,  voluit 
implicite   voluntatem   propriam   non   sequi    vel  subici 
superiori  voluntati,  quod  cum  proprium  sit  Deo,  voluit 

2  5  implicite  similari  Deo,  ymo  voluit  quodammodo  im- 
plicite  esse  melior  Deo,  volendo  illud,  quod  Deus  ipsum 
habere  noluit,  nec  modum  volendi  causavit,  et  sic  im- 
plicite  voluit  voluntatem  Dei  retrocedere  suam.  Ideo 
Salvator.  increpans  Petrum,  volentem  tam  salutiferam 

3o  mentem  Christi  non  esse,  quasi  contrarie  auctorizando, 
audivit  exprobracionem  acutissimam  dictam:  "Vade 
retro,  Sathana",  qua  informatus  est  conformare  volun- 
tatem  suam  voluntati  Dei,  ut  recte  precedenti,  et  non 
modo   Sathanae    superbiendo   velle   recedere.    Ex  istis 

35  concludit  Anselmus,  quod  dyabolus  gratis  amisit  velle, 
quod  debuit  habuisse,  et  sic  iuste  amisit  in  volenciam, 
quam  habebat,  iniuste  volendo,  quod  non  habebat; 
totam  istam  sentenciam  inculcat  capitulo  quarto  et 
post;   et  in  nne  capituli  quarti  querit,   quod  fuit  illud 

3o.  auctorizando]  cod. ;  auriodo.      35.  Cod. :  amisit  et  sic  postea. 

3.  Jo.  8,  44.  8.  Cf.  Anselm.  De  casu  Diaboli,  cap.  IV 

(Migne  CLVIII  332-333):   Quomodo  ille  peccavit  et  voluit 
similis  esse  Deo.       3 1.  Math.  8,  33. 


174 


JOHANNIS  WICLIF 


cap.  xvm. 


bonum  commodi,  quod  dyabolus  voluit  ante  tempus 
habuisse.  Et  respondet:  "Quid  illud  -fuerit  non  video; 
sed  quicquid  fuerit,  sufficit  scire,  quod  fuit  aliquod, 
ad  quod  crescere  potuerunt,  quod  non  habuerunt, 
quando  creati  sunt",  quia,  ut  dicit  ante  capitulo  40,  3 
dyabolus  non  sit  ita  obtuse  mentis;  quoniam  satis 
scivit.  nichil  aliud  par  Deo  cogitari  posse.  Et  potest 
ista  sentencia  declarari  supposito,  quod  primum  pec- 
catum  sit  in  supposita  potencia  inparticipante  aliis.  Nam 
in  illa  sunt  duo  genera  actuum,  scilicet  velle  et  nolle.  10 
Velle  est  actus.  quo  voluntas  acceptat"  obiectum  con- 
veniens;  et  nolle  est  actus,  quo  voluntas  resilit  ab 
obiecto  disconvenienti.  Et  est  duplex  velle:  vel  sic, 
quod  voluntas  velit  bonum  alteri,  quod  potest  vocari 
velle  amicicie  aut  velle  iusticie.  vel  sic,  quod  velit  i5 
bonum  sibi  ipsi,  quod  potest  vocari  commodi  vel  con- 
cupiscencie.  Prima  autem  istarum  volucionum  est  velle, 
quo  voluntas  wlt  bonum  esse  in  communi,  et  in  hoc 
primo  wlt  Deum  esse,  quamvis  particularium  volucionum 
volueio  affeccione  commodi  videtur  precedere  volucionem  20 
affeccione  iusticie. 

Ulterius  patet,   quod  omne  nolle  voluntatis  presup- 
ponit  aliquod  velle,   cum  voluntas   nichil   refugit,  nisi 
propter  repugnanciam  eius  cum  alio,  quod  affectat,  ut 
avarus  non  wlt  expendere  propter  affectum,  quem  habet  2? 
ad  pecunias. 

Pride  is  the       Ideo   dicitur    communiter,    quod   oportet  superbiam 
in  an^d^s^thc"  precedere  omnia  peccata,  sicut  velle  precedit  nolle.  In- 
peccatum     yiJia  enim  et  ira  consistunt  in  volucione  inordinata,  et 

diabolicum.       .  .  .   .  7  . 

hinc  tenet  Augustinus  140  De  Civitate  130,  quod  superbia  3o 
fuit  peccatum  iuxta  illud  Ecclesiastici  io°:  |  "Inicium  F. 
omnis   peccati   superbia."    Nec   repugnat   huic  dictum 
Apostoli  prima  ad  Timoth.  6°.    Quod    "radix  omnium 
malorum  cupiditas",  quia  appetitus  inordinatus  Luciferi 
respectu  commodi  in  ordine  ad  se  ipsum  potest  vocari  35 
cupiditas.   Non   enim   appeciit   temporalia  vel  carnalia 

0.  Cod. :  tit.  25.  non  adiecit  Matthew.  3  .  Cod. :  ecci  10  Sez 
Inicium.      35.  Cod. :  comodi  et  sic  postea. 

'?.  Ans.  de  cas.  Diab.  VI  (nou  IV)  (Migne  CLVIII  .135).  Id. 
ibid.  cap.  IV  (Migne  333) :  Non  enim  ita  obtusae  mentis  erat, 
ut  nihil  aliud  simile  Deo  cogitari  posse  nesciret.  ?o.  Cf.  Aug. 
De  Civitate  Dei  XIV  [3  (Mignc  XLI  420):  Porro  malae  volun- 
tatis  initium  quod  potuit  esse,  nisi  superbia?  3  1.  Ecc.  10,  15. 
33.  Tim.  6,  10. 


cap.  xviu. 


DE  ENTE  PREDICAMENTALI. 


i75 


arfeccione  sui  commodi,  quia  non  afficitur  talibus;  cum 
ergo  omne,  quod  est  in  mundo,  aut  eoncupiscencia 
carnis  aut  concupiseencia  oculorum,  aut  superbia  vite 
prima  Jo.  2°,  patet,  quod  peccatum  dyabolicum  est 
5  superbia. 

Quid    autem    dyabolus   voluit   est    dubium.    Quidam  What  the  devil 
autem  dicunt,  quod  vidit  in  Verbo  Deum  assumpturum      ^esn ed. 
naturam  humanam,  et  videndo  voluit,  quod  assumpsisset 
naturam  suam  ;  sed  hoc  non  est  verisimile  propter  duo. 

10  Primo,  cum  visione  clara  tante  bonitatis  non  stat  in- 
vidia.  Secundo,  quia  a  probabili  Christus  non  fuisset 
incarnatus,  si  homo  vel  dyabolus  non  peccasset.  Vidisset 
ergo  implicite  casum  suum,  et  sic  vel  doluisset  potencia 
precedente  peccatum,  ipsum  casum  nolendo;  vel  volendo 

iScasum  suum  fuisset  peccator,  ut  arguit  Anselmus  in  De 
casu  Dyaboli  5°.  Aliqui  autem  putant,  quod  actus  Luciferi 
fuit  noticia  creaturarum,  in  qua  fundabatur  ommissio 
resurgendi  in  Deum  laudandum,  sicut  fecerunt  angeli 
confirmati,   faciendo   mane   secundo  diei.   Alii  putant, 

20  quod  voluit  confirmacionem  suam  accelerari,  et  sic 
ommissio  volucionis  vel  complacencie  in  domo  Dei  tunc 
habita  tanta  ex  cupiditate  alicuius,  quod  non  debuit 
habere,  principiavit  illud  peccatum,  et  sic  de  multis 
modis    dicendi;    qui    omnes    recte    sencientes    in  isto 

25  conveniunt,  quod  iusticia  est  conformitas  vite  racionalis 
ad  voluntatem  increatam,  que  quidem  conformitas 
rectitudo  dicitur;  iniusticia  autem,  malicia  vel  peccatum 
est  difformitas  actus  nature  racionalis  ad  voluntatem 
vel  regulam  increatam,  et  omnis  talis  fundatur  in  sub- 

3ostancia  et  actu  bono. 

Quod   autem   primus  actus  peccati  Luciferi  non  sit  Three  reasons 
per  se  aut  inseparabiliter  malus,  patet  tripliciter.  Primo  fii-s? ac? of^sin 
ex  hoc,  quod  omnis  talis  est  eiusdem  speciei  specialis-  ^1,"0^^^ 
sime  cum  actu  terminato  ad  conforme  bonum  et  fun-  itseit". 

35  dato  in  conformi  natura  intellectuali ;   sed  aliquis  talis  acUs^o/the 
vel  de  facto  vel  de  possibili  est  iustus;   ergo  ille  non  Srt{h oSePwh1c i/1  S 
est  inseparabiliter   malus.    Gonsequencia   patet  ex  hoc,    aim  at  good 

and  are  foundcd 
in  the 
intellcctu.il 

3i.  Quod  e  correctura  in  cod.  nature. 


4.  /  Joh.  2,  10  et  concupiscentia  carnis  et  .  .  .  et  snperbia 
Vulg.  16.  Ans.  de  casu  Diab.  IV  (non  V)  (Migne  CLVIII 333): 
Jam  igitur  tibi  manifestum  esse  puto  ex  rationibus  suprapositis 
diabolum  sponte  amisissc  velle,  quod  debebat,  et  iuste  amisisse, 
quod  habebat. 


i76 


JOHANNTS  WICLIF 


CAP.  XVIII. 


quod  non  est  dare  variacionem  ex  parte  subiecti,  racione 

cuius   inseparabiliter  inesset  uni  actur  malicia  pocius 

quam  cuilibet  sue  speciei,  sicut  est  de  nigredine  in  corvo 

et  ebano.  Ipsa  enim  complexionem  mixti  naturaliter,  ex 

qua   resultat   forma   superaddita.    Ideo  si  mixtum  non  5 

potest  carere  tali  temperato,    tunc   nec   potest  carere 

nigredine   consequente,   et  ita  est  de  aliis  accidentibus 

inseparabilibus   quibuscumque ;   cum  ergo  non  sit  dare 

talia  principia,   principancia  maliciam  talis  actus,  se- 

quitur,  quod  malicia  non  est  ab  ea  inseparabilis.  10 

God  might        Item,  si  Deus  daret  Lucifero  illud  volubile,  quod  in- 

the  objccTof  ordinate  wlt,  et  hoc  pro  eodem  instanti,  pro  quo  ille  actus 

desire  at  the   elicitur,  tunc  esset  illa  volucio  iusta,  quia  complacencia 
very  mstant  .  .  '  .  .  . 

when  Lucifer  in  Dei  dono,  et  tunc  esset  idem  actus,  qui  nunc,  quia 

Then^thc^desirc  idem  volitum,   idem  volens,   idem  tempus  produccionis  1 5 

would  have    et  eatjem    racio  volendi,    que   sufficiunt   ad  individua- 
been  nghtcous.    .  n    .  . 

cionem  actus;  ergo  cum  contingit  assumptum  venncare, 

sequitur  possibilitas  consequentis ;   possibilitas  assumpti 

patet  ex  hoc,  quod  omne,  quod  Deus  umquam  potuit, 

necessario  summe  faciliter  semper  potest.  20 

Thc  act  of  thc      Item   creaturam   velle   habere   datum   volubile  nunc 

Cf ^oment  is"3  aut  tunc  nedum  contingit  cum  omni  tali  volucione  in 

accidental;    specie  et  subiecto,   sed  videtur  esse  summe  accidentale 
therefore  lt  can    1  .  '  ... 

only  bc      tali  actui;   ergo,   cum   propter   limitacionem  temporis, 

ai"C'badta1'5    quo  voluit  anteriorare  suum  commodum,  infuit  volicioni  25 

sue  obliquitas,   |  sequitur,   quod   summe   accidentaliter  F.  2? 

fuit  illa  volucio   iniusta.    Minor  videtur  ex  hoc,  quod 

lapso  tempore,  pro  quo  natura  racionalis  appetit  com- 

modum,   labitur  velle  illud  commodum  pro  tunc,  cum 

necessario  wlt  simpliciter  tempus  revocari,  et  non  opor-  3o 

tet    exinde   volucionem    desinere    esse;    ergo  contingit 

eidem   actui    accidentale,   quod   terminetur  ad  volubile 

tunc  aut  nunc  volutum;  vel,  si  fuerit  volucio  singularis 

limitata  a  dato   instanti,    adhuc    non   negabitur,  quin 

Deus   potest   dare  volutum  pro  dato   instanti.   Et  con-  35 

firmacio  huius  est,   quod  illa  volucio  est  creatura  Dei 

ab  ipso  causata;   ergo  Deus   potest  facere   ipsam  sine 

malicia,  sicut  quamcumque  animam  sine  originali  pec- 

cato   fedatam   potest  facere  iustam.   Cum  ergo  omne, 

quod   Deus   potest,   sit   continuum,    patct,    quod  nulli^o 

actui  inseparabiliter  incst  malicia. 


b.  tcmperato]  cod. :  tpato. 


CAP.  XVIII.        DE  KNTE  PREIMCAMENTAI J. 


177 


Certum    est   ergo,    quicquid    primus    pcccator   voluit   The  first  sin 
primo  peccando,  quod  illi  volucioni  infuit  una  circum-  bv^deslre^that 

stancia,    que  propter   iniusticiam,    quam   involvit,    Deo  was  inordinate, 
..     .  .     f  r  .      .  .     .    ^  .  -     ,         and  so  watitmg 

disphcuit,  et  sic  derectus  msticie  m  actu  bono  iundatus     jn  jusiice. 

5  fuit  primum    peccatum;   et  patet,   quod  aversio  a  Deo 

est  proprius  et  prius  de  racione  peccati,  quam  conversio 

ad  creaturam,    et  hoc   est,    quod    dictum   est  superius, 

primum    peccatum    esse   peccatum   omissionis,  riedum, 

quia   dyabolus   omisit   servare   iusticiam,    ut    sic  pec- 

iocavit;  verum,  quia  ommisit  velle,  quod  debuit,  propter 
cupiditatem  inordinatam  volubilis,  quod  tunc  velle  non 
debuit;  et  sic  aggregatum  ex  tali  actu  et  malicia  fuit 
inseparabiliter  malum.  Fuit  enim  unius  actus,  quo 
inseparabiliter  voluit  esse  beatus,   sicut   necessario  wlt 

i5omnis  natura  racionalis,  et  fuit  alia  volucio  posterior 
voluptuosa  improporcionata  ad  finem  intentum,  et  in 
illa  improporcionacione  consistit  peccatum  primum, 
sicut  et  cuiuslibet  peccatoris  peccatum  exemplatur  ab 
illo.    Non    enim    est    possibile    creaturam    racionalem   Thc  creature 

2oactualiter  peccare,  nisi  inordinate  voluerit  quo  ad  volu-  bltes^therefore 

cionem  beatitudinis.    Patet  ex  hoc,    quod  non  est  pos-      can  sin  only 
....  .     .  ,  n  n        ,  ,  1     .     by  a  desire  ot 

sibile   naturam   volutivam    dencere    a   volucione    beati-  means  unfitted 

tudinis,  ut  hic  supponitur,  sed  non  est  possibile  ipsam    to  lus  end' 

peccare,    nisi   volendo   peccaverit,    ut   patet   ex  dictis. 

2  5  Ergo  non  est  possibile  ipsam  peccare,  nisi  ex  inpro- 
porcione  volucionum  peccaverit;  ideo,  ut  post  dicetur, 
sicut  omne  peccatum  speculative  arguendi  consistit  in 
improporcione  mediorum  ad  conclusionem  finalem,  sic 
omne   peccatum    moris  consistit  in  improporcione  me- 

3odiorum  ad  volucionem  tinalem,  gracia  cuius  est  quelibet 
alia  volucio.  Ideo  crror  in  eleccione  medii  est  in  causa 
cuiuslibet  culpe,  ut,  quando  eligitur  voluptas  ad  super- 
biam  vite;  quamvis  enim  quelibet  harum  trium  sim- 
plicium    concupiscenciarum    potest    esse   sine  peccato, 

35  tamen  dcficiente  proporcione  medii  ad  finem  peccatur, 
ut  dicit  beatus  .lohannes  prima  Jo.  2°  reducens  more 
suo  septenarium  numerum  pcccatorum  ad  trinitatem, 
correspondenter  ad  trinitatem  hostium;  et  eandem  sen- 


28.  sic  corr.  ex  sicut.  33.  Cod.  horum.  3.|.  Cod.:  ocupiarum. 
37.  Cod.:  aB  t'ni'«l  Et  crnr. 

36.  /  Joh.  11  16. 


IOHANNIS  WICLIF 


CAP.  xvm. 


tenciam  intclligit  bcatus  Jacobus  ca.  3U  pcr  sapienciam 
terrenam,   animalcm,  et  dyabolicam ;   rerrcna,  qua  ho- 
mines  sciunt  callide  negociare,  decipiendo  proximos,  ut 
tiant   divites   quo   ad    mundum;    animalis,    qua  sciunt 
improporcionabiliter  ad  beatitudinem  machinari  media,  5 
ut  voluptuose  vivant  quo  ad  carnem;  et  dyabolica,  qua 
sciunt  supplantando  proximos  improporcionatos  honores 
appetere.  Homo  enim  propter  duplicem  naturam  habet 
tres  maneries  hostium,  dyabolo  peccante  solo  modo  per 
se   ipsum.   A  corpore    enim    habet   improporcionaliter  10 
appetere  divicias  et  voluptates,  sed  hoc  est  impertinens 
dyabolo   racione   incorporeitatis ;    idco   inordinacio  ap- 
petitus  honorum  gignens  superbiam,  invidiam  et  iram, 
vocatur  peccatum  dyabolicum,    et  videtur  michi,  quod 
hodie  sunt  iste  astucie  vocate  sapiencie   authonomice;  i5 
quia  cum  iudicium  |  consequitur  affeccionem,  cum  mun-F.  232' 
dus  sit  discrasiatus  affectando  indebite  istos  fines,  non 
mirum,    si   commendet   sciencias,    mediantibus  quibus 
fines  huiusmodi   perquiruntur.   Nam  talis  dicitur  bene 
litteratus   homo   vel   magnus   clericus  et  indubie   talis  20 
litteratura  vel  sapiencia  reddidit  continuantem  continue 
minus    potentem    ad    servandum    rectitudinem,  quod 
psalmista  attendens  psalmo  78°  dicit:    "Quoniam  non 
cognovi  litteraturam,  introibo  in  potencias  domini".  Ubi 
alius  textus  per  litteraturam  habet  negociacionem.  Non  2? 
enim    intendit   psalmista,    quod   illiteratus   vel  ignarus 
divine  potencie  sit  eo  disposicior,  ut  adquirat  potenciam 
a  Deo  vel  accipiat  dignitatem  in  ecclesia;  sed  sapienciam 
mundi,  que   est   litteratura   cum   simulacione  iudicans 
detestatur;   ideo   vere   sapiens   memoratur   iusticic  Dei  3o 
solius.  Nam  nichil  est  iustum  simpliciter,  nisi  respectu 
prime  regule,   que  est  Deus;   sed  sapiens  mundi  plus 
memoratur  ius  civile  vel  aliquod  humanitus  adinventum, 
quam  legem  Dei.  Vade  ad  iira  capitulum  21  libri  trac- 
tatus  3l  de  volucione.  35 

2.  Cod.:  alibj  (=  animalibus).     35.  Post  volucione  reliqaum  paginae 
spatium  vacat. 

1.  Jac.  3,  i5:  Non  est  enim  ista  sententia  desursum  descen- 
dens:  sed  terrena,  animalis,  diabolica.  Vulg.  23.  Pn.  70 

(non  78),  15,  16.  35.  de  volucione]  Tractatus  de  Volucione 
operis  De  Ente  sive  Summa  Intellectualium  Lib.  2,  pars  3. 
(C/.  Shirley,  p.  3.) 


CAPUT  NONUM  DECIMUM. 


33  Consequens  est  videre,  quam  extense  sit  loquendum  On  successlon 
de  tempore  quo  ad  successionem,  quia  sepe  presuppo-  It  ffgiSdthai 
situm  est,  quod   multa  sunt  extra   instans   presens,   et  wlia*  exists  at 

.     -  onc  time  exists 

d  per   consequens   omnia,   que   erunt    vel    tuerunt,   sunt  always. 
in   tempore  suo,  cum  non  sit  racio  quare  aliquid  est 
extra  instans  presens,   quin  per  idem  quidlibet,  quod 
erit  vel  fuit,  sit  eciam  extra  instans  presens,  eo,  quod 
par  racio  et  difticultas  sit  utrobique.  Primo  ergo  arguitur 

iosic  ad  probandam  dictam  sentenciam.  Ex  opposito  se- 
quitur,  quod  omne,  quod  est  illud,  semper  est,  quod 
est  impossibile;  ergo  propositum  verum.  Assumptum 
patet  ex  sentencia  adversa  per  exponentes,  ut  si  A  ali- 
quando  est,  et  nullum  est  tempus  vel  instans,  quin  A 

iStunc  est  A,  quod  est.  Hic  est  multiplex  responsio. 
Prima  dicit,  quod  non  est  possibile  successivum  esse, 
et  sic  nichil  semper  est.  Sed  quia  alibi  diffuse  impro- 
bata  est  dicta  evasio,  ideo  renuo  illud  modo  tanquam 
improbabile.  Secunda  via  concedit  consequenciam,  quod 

20 si  aliquid  aliquando  est  illud,  semper  est  quod  in  omni 
tempore;  sic  enim  conceditur  omne  tempus  esse,  et  ita, 
cum  duracio  rei  duratura  non  sit,  nisi  rem  diu  durare 
vel  esse  in  durando,  concedit  consequenter,  quod  omne 
durans  infinitum  diu  durat,  quia  semper,   et  cuiuslibet 

25duracionis  duracio  est  inrinitum  duratura,  quia  sempi- 
terna;  sed  illud  videtur  nimis  leve  dictum  propter  multa. 

Primo,  quia  sic  cuiuslibet  temporanei  etas  vel  periodus  No  succession 
esset  par  cuilibet  periodo,  quia  quelibet  infinita,  et  sic  infi™te1S 
quelibet  res  permanens  esset  intinitum  senex  vel  antiqua,  Answer: 

3o  quod  satis  contradicit   scripture  mensuranti  etates  ho- If  swo,u\jj>ebeods 


minum  et  duraciones  temporalium  secundum  plus  et 
minus.  Similiter  per  idem  sequitur,  quod  omne  tempus 
vel  aliquod  successivum  esset  intinitum  diuturnum,  et 
per  consequens,  cum  tempus  non  habet  aliam  magni- 
35  tudinem,  omne  tempus  foret  intinitum  magnum,  et  'sic 


lntmite. 


8o 


JOHANNIS  WICLIF 


CAP.  XIX. 


There  must  bc 
a  difference 

between 
instantaneous 
and  lasting 
existence. 


Proot  trom 
Scripture. 


quelibet  pars  quantitativa  temporis  esset  equalis  suo 
toto  simpliciter.  Preterea  omne  sempiternum  est  in- 
finitum  a  parte  post,  et  per  consequens  duracio  rei 
nunc  desinentis  est  sempiterna,  sicut  est  infinita  a  parte 
post,  et  ita  quodlibet  successivum  esset  infinitum;  sicut  5 
enim  rei  absolute  est  dare  ultimum  instans,  ita  et  sue 
duracionis  est  dare  ultimum  instans,  et  per  consequens 
duracio,  que  desinit  esse,  est  sempiterna,  et  quelibet 
res  est  durabilis. 

Neque  videtur  racio,   quare  manencia  instantis  vel  10 
alterius  subiti  sit  duracio  sempiterna,  cum  sit  manencia 
infinitum   diuturna;    et   tamen   est   non   quanta,  quod 
videtur  ridiculum,   quod  duracio  sempiterna  incipit  et 
desinit  esse.  Similiter  omne  semper  esse  est  aliqualiter 
esse,  sicut  est  aliquamdiu  esse;   ergo  vel  est  esse  tem-  i5 
porale   vel   esse   instantaneum.   Si   instantaneum,  tunc 
non  est  esse  diuturnum,  et  per  consequens  non  sempi- 
ternum.   Si  temporaneum,   tunc  est  successive  longum, 
et  cum  nullum   accidens   denominabit  subiectum,  nisi 
qualiter  ipsum  erit,   sequitur,    quod  sicut  quidlibet  fu-  20 
turum  erit  sempiternum,   sic  semper  erit;   cum  tamen 
Apostolus  ad  Hebr.  70  arguit  ex  hoc,  quod  Jesus  manet 
in    eternum    indegradabilis,    quod    sempiternum  habet 
sacerdocium.   Sed  iuxta  hanc  viam   omne  corruptibile 
personatum  non  manet  per  tempus  eternum  et  a  pro-  25 
prietate  est  imprivabilis,  et  sic  quelibet  talis  passio  est 
sempiterna  et  per   idem   subiectum   passioni  coewum; 
ideo  certum  est,  quod  Apostolus  non  concederet  quem- 
libet   sacerdotem   manere   per   tempus  eternum  vcl  in 
eternum,   quod   idem  est,  vel  effectum  cuiuslibet  talis  3o 
esse  infinitum  durabile;   ymo  vere  diceret,   quod  talia 
non  possunt  semper  manere,  quia,  ut  idem  dicit,  omne, 
quod   veterascit,   prope   interitum   est;    quomodo  ergo 
sunt  |  omnia  eterna,   semper  manentia?   Similiter  iuxta  F. 
idem    Deus    semper   incipit   et   desinit   esse,   quod   est  35 
impossibile,    cum    essenciale   sit  Deo   esse   per  omnia 
secula  seculorum.    Antecedens  probatur  per  hoc,  quod 
quocumque  instanti  signato  in  illo  Deus  est  semper  et 


4,  5.  a  parte  post]  cod. :  appg. 
32.  idcm]  cod. :  To. 


25.  personatum]  cod.:  pessonat. 


22.  Ilebr.  7,  24.  33.  Hebr.  8,  13.   Quod  autem  anti- 

quatur  et  senescit,  yrape  interitum  cst. 


CAP.  XIX.  DE  ENTE  PREDICAMENTALI.  1 8 1 

nunc  post  idem  semper  erit;  nec  ante  illud  semper 
fuit;  ergo  conclusio.  Nam  si  Deus  semper  erit,  tunc  in 
omni  tempore  vel  instanti  erit.  Consequens  impossibile 
iuxta  sic  opinantes,  cum  tunc  presens  instans  erit  et 
5  correspondenter  de  tinicione.  Nec  valet  dicere,  quod 
Deus  ideo  semper  erit,  quia  in  omni  instanti,  quod 
erit,  Deus  erit,  quia  per  idem  concedendum  esset,  quod 
omnis  res  erit;  et  tamen  intinite  sunt  res,  que  non 
erunt.  Totum  autem  illud  salvatur  iuxta  ampliantes 
iohoc  verbum  uest"  quo  ad  tempus. 

Deus   enim   semper   fuit,   est   et   erit,   et   tamen   in  .  God  was  and 

r.  is  and  is  to  be, 

nulla  parte  temporis  semper  est,  sed  m  toto  tempore  yct  not  in  any 
eterno.  Nec  potest  desinere  vel  incipere  semper  esse,  buUn  eterSty. 
ut  videtur,   nec  sequitur:   in  omni  instanti,    Deus  non 

iSsemper  est,  ergo  semper  non  est,  quia  oportet  capere, 
quod  in  omni  instanti  vel  tempore  Deus  non  semper 
est,  quod  est  falsum  pro  unico  tempore  eterno.  Scimus 
tamen,  quod  in  scriptura  et  modis  loquendi  semper 
capit  modilicacionem,  ut  philosophi  dicunt  contingencia 

2osemper  esse,  subintelligendo.  quando  sunt  sue  cause 
complete  particulares  in  actu.  Apostolus  dicit  prima 
ad  Tess.  40:  „Semper  cum  Deo  erimus",  id  est  per 
tempus  intinitum,  et  infra  5°  dicit:  ,,Semper,  quod 
bonum  est,  sectamini"  et  in  omni  tempore,  quo  opor- 

-3tunum  est.  Similiter  dicit  Dominus  discipulis  Matth.  260: 
,,Semper  pauperes  habebitis  vobiscum",  id  est  ad  votum, 
quandocumque  wltis,  et  ita  supplenda  est  modihcacio 
iuxta  exigenciam  intenti  loquentis.  Et  proporcionaliter 
de  suo  contradictorio  aliquando  non;  prima  enim  non 

3°  contradicunt :  semper  sumus  gaudentes,  supple,  quando 
racio  exigit,  et  tamen  aliquando  non  sumus  gaudentes, 
nisi  forte  sic  moditicetur:  aliquando.  quando  racio 
exigit,  non  sumus  gaudentes. 

Unde    sophista    negaret    talia   de   virtute  sermonis, 

35  concedens  quod  Deus  contingenter  semper  est,  sed 
non  accidentaliter,  cum  hoc  potest  non  inesse  sibi,  sed 
non  potest  abesse  et  adesse,  specialiter,  si  non  potest 
desinere  esse  tempus.  Aliter  enim  plus  sequeretur  hoc: 
ubique  est,   ergo  immensitaliter  quo  ad  locum.  quam 

^osequitur  hoc :  semper  est,  ergo  intinitum  diu.  Bene 
tamen  sequitur:    Si  hoc  semper  est.   tunc  ita  diu  est, 


22.  /.  Thess.  4,  16.  Domino.  Yulg.  2  3.  /.  Thess  5}  16. 
25.  Matth.  26,  tl. 


JOHANNIS  WICLIF 


CAP.  XIX. 


sicut  aliud,  cum  "semper     se  habet  ad  tempus,  sicut 
"ubique"  ad  locum. 

Tercia  via  dicit,  quod  non  suflicit  ad  hoc,  quod  res 
semper  duret,  quod  duracio  eius  sit  sempiterna,  quod 
idem   est,  quod   ipsa   est,   in  omni   tempore   sit;   sed  5 
oportet   cum   hoc,    quod   semper   fuit  et  semper  erit. 
Sed  contra  illud  sunt   evidencie   secunde  vie.  Constat 
namque   ista   repugnare:    hoc   semper   est  et  hoc  ali- 
quando  non  est;  cum  ergo  claudit  contradiccionem  de 
quolibet    existente,    quod   hoc   aliquando   non  est  cum  10 
hoc,  quod  hoc  est.  Nec  oportet  istam  viam  concedere; 
sequitur,    quod   repugnat   huic   vie   aliquando  existens 
non  semper  esse.   Similiter  res  diucius  est,  ut  est  per 
maius  tempus;    sed  secundum  istam  viam  quidlibet  est 
per  omne,   si  aliquid  est  per  tempus,   igitur  quidlibet  i5 
tam  diu  est.   Nam  si  aliquid  est  per  tempus,  quidlibet 
est  per  cuiuslibet  tcmporis  quamlibet  partem,   que  est, 
et  sic  per  omne  tempus  totum   probandum.    Patet  sic 
opinanti.   Nam   quidlibet  est  in  quolibet   instanti  tem- 
poris,  sicut  est  in  quolibet  tempore.   Similiter  non  est  20 
racio,  quare  res  aliquando  non  est  pro  quando,  preterito 
vel  futuro,   quin  per  idem  in  aliquo  tempore  non  est, 
quia  in  tempore  preterito  et  futuro,    et  per  idem  ali- 
quis  homo  non  est,   et  sic  de  qualibet  specie  habente 
individua   corruptibilia.   Si  enim   alicubi  supponit   ter- 2: 
minus  respectu  illius  verbi  uest"  de  presenti  pro  futuris 
et  preteritis,  que  iam  non  sunt,   per  idem  utrobique 
posset  racionabiliter  sic  supportare,  et  sic  species  cor- 
ruptibilium  deficerent  in  quotlibet  individuis,    quia  pro 
tempore  eterno  nate  sunt  habere  ut  per  suas  partes,  et  3o 
non  habet  illas  verbum.   Ergo  de  presenti  restringeret, 
ne  talis  afrirmativa    ampliat  pro  preterito   vel  futuro, 
quia  aliter  omne  tempus  ampliaret.  |  Similiter  cuius-  F. 
libet  corruptibilis  periodus  vel  quandalitas  mensuratur 
tempore,   ut  patet  ex  sentencia  Aristotelis  de  tempore  35 
et  per  auctorem  Sex  Principiorum,  capitulo  de  quando. 

29.  Cod.:  defficeret.      3o.  Cod.:  sut.      34.  Cod.:  periodos. 

35.  Cf.  Gilberti  Porretani  Sex  Princip.  Lib.,  cap.  IV  (Hd- 
Arist.  opp.  Ven.  I  32'):  Distat  autem  et  tempits  ab  eo,  quod 
quando:  quoniam  secundum  tempus  aliquid  est  mensurabile,  ut 
motus  annuus  communis  et  motus  multus  dicitur  eo,  quod 
multo  tempore  permanet.  At  vero  secundum  quando  nihil 
mensuratur  .... 


CAP.  XIX. 


DE  ENTE  PREDICAMENTAU. 


i  83 


Est  ergo  dare  cuilibct  duracioni  partis  munui  unum  A  time,  greater 
...       i  .  -  j         or  less.  musi 

tempus   sibi   adequatum,    et  per  consequens    est   dare  De  granted  for 

tempus  sibi  maius  et  minus  in  quacumque  proporcione  ^very^part^of1 

signabili,  et  per  consequens  est  dare   excessum   unius    the  vorld. 

5  temporis  super  aliud  quem  oportet  esse,  sicut  et  propor- 

cionem   et    magnitudinem    temporis    concedimus  esse, 

que  sunt  eius  effectus;    et  certum  est,    quod  excessus 

anni  super  diem  non  est  nunc,  ergo  extra  nunc. 

Et  idem  est  iudicium  de  quibuscumque  partibus  pro-  Time  is  madc 

io  porcionalibus   temporis,   que  non  possunt  poni  omnes  up  ot  ltb  parts" 

in   eodem   instanti,   et,   ut   superius    tactum    est,  nisi 

partes  tales  temporis  causarent  magnitudinem  temporis, 

et  per  consequens  essent,  dum  causant  omne  tempus, 

dirimeretur  a  Domino  quantum. 

o  Similiter  iuxta  sic  opinantes  omne  tempus  secundum 
se  totum  erit  in  hoc  instanti;  ergo,  si  requiritur  ad 
hoc,  quod  homo  sit  in  aliquo  tempore  secundum  se 
totum  vel  per  totum,  quod  ipse  sic  est  vel  fuit  in 
qualibet   parte   temporis,    que  erit  vel  fuit;    per  idem 

20  requiritur  ad  hoc,  quod  hoc  tempus  sit  secundum  se 
totum  in  hoc  instanti,  quod  quelibet  pars,  que  fuit  vel 
erit,  sit,  erit  vcl  fuit  in  hoc  instanti,  non  est  possibile 
dare  bonam  causam,  quare  hec  proposicio  A  est  per 
totum   B  tempus;    implicat,   quod    quelibet   pars,  que 

25fuit  vel  erit  B  temporis,  est,  erit  vel  fuit  mensura  A, 
quin  per  idem  hec  proposicio  B  secundum  se  totum 
est  in  hoc  instanti  vel  per  totum  est  divisibile,  aut 
mensuratur  rem  tcmporalem;  implicat  quamlibet  par- 
tem,    que  fuit  vel  erit  in  B  sic  se  habere;    et  quo  ad 

Soassumptum  patet,  si  quelibet  pars  temporis  est  omne 
tempus,  esset  secundum  se  totum,  quia  aliter  non 
esset  possibile  aliquid  esse  per  tempus;  et  sic  nichil 
successive  est  magnum,  cum  nichil  sit  magnum,  nisi 
magnitudine,   que   secundum  se  totam  cst  in  hoc  in- 

35stanti,  ut  dicitur.  Nec  successivum  esset,  nisi  aliquid 
sit  per  tempus  inexistendo  successive  per  illud  tempus. 
Sic  enim  conceditur  aliquid  moveri  succcssive,  quia 
est  in  sic  movendo,  et  sic  componitur  Deum  esse  per 
omnia   secula   seculorum,   ut   superius   dictum    est.  Si 

40  ergo  tempus  est  in  instanti  et  non  secundum  se  totum, 
tunc  nullum  tempus  est  secundum  se  totum,  sed  solum 
secundum   instans,    et  sic  non   quelibet   pars  tcmporis 

3o.  Cod.:  adi'Gvm  pz  am.      33.  Cod.:  nichil  est;  delevi  est. 


184 


JOHANNIS  WICLIF 


CAP.  XIX 


dum  aliquid  esse  extra  presens  mstans.  Nam  secundum  i5 
Philosophum  primo  Phisicorum  56°  materia,   forma  et 


est,  sed  solum  instans.  Sicut  ergo  sequitur  in  qualibet 

parte  illius  loci  hoc  est,  ergo  per  totum  hunc  locum 

hoc  est,  ita  sequitur  de  tempore  in  quolibet  signo  huius 

temporis  hoc  est,  ergo  per  totum  tempus  hoc  est. 

Time  is  Non  enim  posset  tempus  vel  aliquod  successive  lon-  5 

extendcd ;  but  •     •  ,  •  .... 

this  cannot  be  gum    esse  ln  mstanti,   nisi   posset   extendi  m  mstanti; 

within  the    sjc   cn[m    racionabiliter   loquitur   Augustinus  ii°  Gon- 
mstant  and  .  .  .  .         .  . 

must  be      fessionum  de  extensione  temporis,  et  indubie,  si  tempus 
bcyond  it.     ^  successive  divisibile  in  instanti,  tunc  sunt  prius  et 

posterius  in  instanti,  quo  sunt  differencie  temporis;   et  10 
per  idem  corpus  in  situ  divisibili  successivir;  ergo  oportet 
extendi  extra  instans. 

Thus  from  the      Item  ex  locucionibus,  quas  oportet  habere  de  causis, 

relations  ot'     ,  ,  ■      ■    ....  , 

cause,  time  Ovc.  de  tempore  et  multis  simihbus,  necessitamur  ad  ponen- 

we  must 
postulate 
existence 
outside  the 

present  instant.  pnvacio  sunt  principia  mtrinseca  compositi  et  sic  pn- 
vacio  est  causa  efficiens,  licet  per  accidens,  ut  patet  66°. 
Signo  ergo  A  privacionem  causantem  vel  principiantem, 
Proof  from    B  compositum.   Et  patet,   quod  si  A  causat  vel   prin- 20 
^cause  must6  cipiat  B,  tunc  utrumque  illorum  est,  sed  constat,  quod 
precede  the    claudit    contradiccionem    illa    esse   in   eodem  instanti 

etfect. 

simul;  ergo  oportet  unum  esse  temporahter  ante  reli- 
quum.  Minor  patet  ex  hoc,  quod  si  illa  privacio  sit 
pro  dato  instanti,  tunc  materia  principiatur  pro  illo  25 
instanti  forma  compositi,  et  per  consequens  compositum 
non  est  pro  illo  instanti.  Et  minor  argumenti  patet  ex 
hoc,  quod  causa  et  causatum,  ut  huiusmodi,  sunt  rela- 
tiva,  que  posita  se  ponunt  et  perempta  se  perimunt. 
Et  idem  est  argumentum  de  eflicacia,  qua  pater  est  3o 
efriciens  filii,  occidens  est  causa  efriciens  mortis  occisi 
et  quotlibet  similibus;  repugnat  enim,  quod  pro  eodem 
instanti  pater  |  efficiat  rilium,   pro  quo  instanti  filius  F. 


3i.  Cod. :  mort-P  occidi  occisi. 


7.  Cf.  Aug.  Conf.  XI,  cap.  1 1— 2  5  (Migne  XXXII  814—822). 
Vide  etiam  postea  pag.  191.  16.  Cf.  Arist.  Nat.  Ausc.  I  6,  8 
(Ed.  Par.  II  256,  28  ss.)  et  ibid.  I  7,  1 1 :  "SIgts  dfjlov  sx  rcbv 
siQTjfisvcov,  oxt  zb  yiyvofisvov  cmccv  ccsl  avv&stov  sgtl,  xcti  soxi 
fisv  xi  ytyvdfisvov,  saxt  ds  xt  o  xovxo  ytvsxaf  v.cit  xovxo  dtxxov 
y  yc(Q  xc)  vTCOxstfisvov  rj  xo  txvxtxstfisvov  Xsyco  ds  avxtzsto&cct 
(isv  xo  ufiovoov  vitoxeZa&cci  Ss  xov  uv&qcotiov  xctl  xr/v  fisv 
aGfflfiOGVVrjv  xccl  xrjv  ccfioocpiccv  rj  xi/v  ccxul-tciv  xo  avxtxstfisvov, 
xbv  6s  ^ahtbv  r)  xbv  Xt&ov  r)  xbv  %qvgov  xb  vnoY.stptsvov  .... 
(7,  i3)  r)  Ss  GxsQnGtg  xcci  rj  svavxtcoGig  GVfjtpsfirjxog. 


CAP.  XIX. 


DE  ENTE  PREDICAMENTALl. 


i85 


est  effectus,  et  ita  de  aliis.  Ideo  oportet,  quod  pro  tem- 
pore  priori  sit  efficiens,  et  pro  tempore  posteriori  finis 
effectus. 

De   causa   finali,    eracia   cuius    adquirendi    causatur  There  is  a  like 

.  .  -        .       i'ec      i  t. .  ditticultv  with 

d  motus  vel  operacio  est  conformis  dtfhcultas.  Natura  fjnaj  c"ause. 
enim  et  quodlibet  ordinate  agens  ad  extra  agit  propter  ^olfow^the1" 
finem,   qui  causat  finaliter  tale  opus;  ut  alteracio  est  action 

r  ,  .  ,  j  j         ,    i  undcrtaUen  for 

propter  formam  substancialem  generandam,  deambulacio      its  sake. 
propter  sanitatem  querendam,  et  totum  meritum  hominis 

iopropter  premium;  que  theologi  ponunt  proporcionaliter 
correspondere.  Gonstat  autem  omnia  talia  esse  impos- 
sibilia,  nisi  extensius  sit  res,  quam  in  instanti;  ergo 
non  omnia,  que  sunt  temporaliter,  sunt  simul  in  in- 
stanti;  si  enim  pro  dato  instanti  sit  sanitas,  tunc  non 

i5est  amplius  labor  pro  illa  adquirenda.  Et  idem  est 
argumentum  pro  quacumque  operacione  propter  finem. 
Nam  si  post  finem  talem  adquisitum  foret  talis  operacio, 
tunc  foret  frustra,  ut,  si  quis  meretur  post  plenam 
premiacionem,  illud  meritum  ad  nichil  deserviret.  Oportet 

2oergo  talem  finem  causare  operacionem  precedentem  et 
non  pro  mensura  talis  operis;  ergo  post,  quando  habet 
esse  actuale,  et  tamen  oportet  causatum,  si  sua  causa 
est.  Patet,  quod  oportet  causatum  tale  esse  pro  tempore 
priori  et  suam  causam  esse  pro  tempore  posteriori. 

25     De   peccato    autem    originali   et   aliis   successive   et  So  too  with  thc 

,  .,  ^  sin  of  our  first 

antecedenter  causantibus  sua  consequenter  causata  est  parents,  which 
conformis  difficultas.  Peccatum  enim  primi  parentis  cau-  JJJh? ^"ijen' 
savit  originaliter  omne  peccatum  originale  sue  posteri-  yethaslong' 
oritatis,  stirpis  vel  generacionis,  quia  aliter  negandum 

3o  esset  aliquam  talem  lineam  generacionis  posse  esse,  et 
certum  est,  quod  peccatum  primi  parentis  per  multa 
milia  annorum  desiit  esse  ante  nativitatem  Ghristi; 
oportet  ergo,  quod  causavit  omnia  peccata  originalia 
futura,  quando  fuit:  ex  quo  sequitur,  quod  omnia  illa 

35  sunt  complete  causata,  et  per  consequens  sunt,  et  tamen 
nec  peccatum  primi  parentis,  nec  peccata  originalia 
sunt  nunc;  sequitur,  quod  sunt  extra  nunc,  unum  ante 


;eascd  to  bc. 


et  aliud  post.   Dicere  autem,    quod  idem  peccatum  in   it  is  vain  to 
f        -  t    •  t  sav  that  it  is 

numero   transfusum    est  ln  omnes   posteros    est   nimis   tne  same  sin 

which  passes 
nto  all  thcir 


40  leve  dictum,   quia  tunc  accidens  migraret  de  subiecto 

in  subiectum,  et  rediret  multociens  post  sui  totalem  posteritv 
extinccionem ;  ymo  sacramentum  non  deleret  illud  sim 

12.  Cod.:  sit  res  q,  i  0U  sic  sanitas  g". 


1 86 


JOHANNIS  WICLIF 


CAP.  XIX. 


Somc  try  to 
evadc  these 

difficulties  by 
niceties  of 
language. 


Such  evasions 
are  useless, 
since  what 
causes  a  thing 
to  be  is  the 
cause  of  the 
thing. 


Proof  from 
Aristotle. 


pliciter,  sed  fugaret  illud  a  subiecto  recipiente  illud 
sacramentum  et  non  eo  minus  foret  servatum  in  alio, 
et  sic  de  multis  principiis.  Ymo,  cum  peccatum  non 
sit  nisi  creaturam  racionalem  peccare,  patet,  quod 
miratur  admiracionem  subiecti.  5 

Hic   sunt   multa   subterfugia,   ut   alii  negant  omnes 
huiusmodi  locuciones,  quamvis  sint  autentice  et  wlgares, 
alii  componunt  verba,  quantumlibet  varias  rimas  solutas 
querendo,  ut  quondam  dixeram,  privacionem  esse  cau- 
sam  fieri  rei,   sed  non  causam  rei,   et  sic  solum  duo  10 
principia  rei  intrinseca  sunt  danda.  Nec  ambulacio  est 
causa  efticiens  sanitatis,   nec  sanitas  est  causa  finalis, 
sed   quia   aliquis   ambulabit,    erit  sanus,   et  ideo  quis 
ambulabit  ut  fiat  sanus,  et  ita  de  simjlibus.   Nec  pec- 
catum  primi  parentis  fuit  causa  peccati  mei,  sed  causa,  i5 
quare  peccatum  meum  fuit  vel  erit;  sic  enim  rogamus 
Christum   per  passionem,    mortem  et  actus  suos  meri- 
torios  miserere  nostri,  non  quod  ibi  actus  sunt,  sed  per 
pretericionem  eorum,  et  ita  de  quotlibet  fastidiosis  in- 
tricacionibus  verborum.   Nam  si  privacio  forme  requi-  20 
ritur  tamquam  causa  generacionis  rei,  et  illa  generacio 
est  causa  rei,    sequitur,    quod   privacio  etc.  sit  causa 
rei.   Patet  consequencia  per  hoc  principium.  Quidquid 
est   causa   cause,    est    causa    causati.    Et  si  negetur, 
generacionem  esse  causam  generati,   per  idem  regula-  26 
riter  negandum  esset  posse  esse  aliquam  causam  effi- 
cientem   alicuius   factibilis   successive,    quia   non  esset 
talis  causa  |  efficiens,  nisi  ut  successive  efficit  et  ut  sic  F.  235 
illud   causatum  non  est,   ut  dicit   responsio;   et  si  sic 
nichil   causat   ipsum,    ergo  a  primo    repugnat   aliquid  3o 
esse  successivam  causam  efficientem  sic  causabilis,  quia, 
si  est  causa  efficiens  illius,  est  causa  illius,  et  sic  illud 
causatum  est.  Similiter,  ut  Aristoteles  multipliciter  de- 
ducit,  oportet  principia  esse  contraria,  scilicet  formam 
et  privacionem  vel  oppositum,   ut  patet  5o°  et  infra;35 
sed   constat  si  sunt   contraria,   tunc   sunt;    cum  ergo 
repugnat  illa  esse  simul,  patet,  quod  oportet  privacio- 
nem  temporaliter  esse  ante  formam,  cuius  est  privacio. 
Nec  valet  dicere  quod  erunt  contrarie,   quia  tunc  una 


18.  non  quod]  cod.:  q,  q,. 

33.  Cf.  Arist.  Nat.  Ausc.  I  5,  0  (sectio  50  in  edd.  ant.,_ed. 
Par.  II  255,  21  sq.):  "Oxi  (ihv  ovv  svavriccg  SzZ  tccg  ccQ^ccg  eLvcci 
cpccvsQOV.  Vide  supra  pag.  184. 


CAP.  XJX. 


DE  ENTK  PREDICAMENTALI. 


187 


inciperet   contrariari   alteri,    et  per   consequens  simul 

erunt.    Et  breviter,   cum  omnes  forme   contrarie  nate 

sunt  fieri  circa  idem,   patet  generaliter,   quod  oportet 

unum  contrariorum  esse  uno  tempore  et  aliud  in  tem- 

5  pore  non  communicante  cum  illo.   Nam  albedo  in  me 

et   nigredo   in   sor    non    contrariantur,    quamvis  sint 

species   contrarie,    quia,   si  unum    contrariorum  est  in 

actu,   oportet   reliquum   esse  in  actu   tempore  suo,  ut 

patet  Nec  repugnant  iste,  cum  non  sunt  nate 

10  fieri  circa  idem.    Similiter  quandocumque  est  fieri  rei      Cause  of 
-  .      -  gradual 

supposito  facte,   tunc   non  est  pnvacio   rorme  sue,   et  becoming. 

per  consequens  non  causat  fieri  eiusdem   rei  et  si  sit 

fieri   successivum    per   partibilem    induccionem  forme, 

patet,  quod  pro  quolibet  instanti  intrinseco  generacionis 

i5non  est  integra  privacio  forme,  cum  illa  educitur  pro- 
porcionaliter,  ut  forma  inducitur,  nec  aliqua  parcialis 
privacio  est  causa  parcialis  generacionis,  quia  cum  in- 
cipit  extrinsecum  efficere  generacionem  quantumlibet 
talem  successivam,  tunc  desinit  correspondens  privacio 

20  csse.  Non  ergo  est  possibile  quod  privacio  sit  causa 
generacionis  eiusdem  forme.  Nec  valet  dicere,  quod 
parcialis  privacio  sit  causa  generacionis  totalis  forme, 
quia  sic  totalis  privacio  esset  causa  totalis  generacionis, 
cum  totum  causat  secundum  partem,    et  sic  pars  pri- 

25  vacionis  correspondet  parti  generacionis  et  tota  tote. 

Ulterius  patet,   quod  hec  veritates  huiusmodi  impli-     Finai  and 

~     ,•  -n  .  ctficient  causes 

cantur  mutuo  causari  ex  se  finahter  et  erhcienter,  cum  act  mutuaily; 
talia  sincathegorementa,  quia  ideo,  utsecundam  significant  e*  ^allf^anl  * 
circumstanciam   cause,   ideo   talia   dicta  inplicant  am-  hcalth. 

3o  bulacionem  vel  eius  futuricionem  esse  causam  sanitatis 
vel  eius  futuricionis.  Facilius  autem  videtur  sustinen- 
dum,  quod  ambulacio  erit  causa  sanitatis,  quam  quod 
futuricio  erit  causa  futuricionis,  quia  futuricio  eterna 
non  videtur  habere  causam    efficientem,   et  si  habeat, 

35  nisi  accio  habuerit  causam,  gracia  cuius  fiet,  aliter  erit 

frustra;   sicut  ergo  ego  ambulo,  ut  habeam  sanitatem, 

sic  ambulacio  mea  est  gracia  sanitatis;  aliter  enim  non 

est  dicenda  completa  querenti,  quare  ambulo. 

Ulterius  quantum  ad  peccatum  orieinale  credo,  quod   It  is  of  faith 
,    ,.  1        j-  j         11  •        that  all  origina 

40  nemo   cathohcus   audet   dicere,   quod   nulla   posteritas  sin  is  causcd 

by  Adarcfs. 

9.  Post  patct  lacuna  /5  fere  litterarum  in  cod.      26.  Cod. ;  quod  hec 
vcritates;  delevi  hec.     28.  Cod.:  fincata  9'a.     29.  Cod.:  implicat»  mutuo 

cari  cx  se  (inar  et  effi*  cu  tlia  sincata  ablacom. 


1 88 


JOHANNIS  WICLIF 


CAP.  XIX. 


Ade  contraxit  peccatum   ab   illo,    cum  Apostolus  dicat 
prima  ad  Cor.  i  5°  „Sicut  in  Adam  amnes  moriuntur, 
ita  in  Christo  omnes  vivificabuntur".   Et  ad  Hebr.  70 
dicit  Levi  decimatus  fuit  in  lumbis  Abrahe,  nec  aliter 
loquetur   homo    quante   oportet   veritatem    de   peccato  5 
originali,  de  medicina  et  de  redempcione  per  passionem 
et  fidem  Christi,  que  multa  faciunt  distancia  temporali 
ab  eisdem;   et  quotlibet  dicta  scriptura  sonant  patres 
puniri  in  rilios,  ut  patet  Ecclesiastici  3°.   Ergo  oportet 
peccatum  illud  facere  omne  peccatum  originale  futurum  10 
primo   per  unum   hominem   et  postlimi-nio  per  alium, 
non  solum,   quod   peccatum  suum  erit  vel  fuit  causa, 
quare  peccabo,  id  est,  quia  hoc,  cum  sit  eternum,  non 
requirit  causam  temporalem  ad  suum  esse,    sed  quod 
ipse   peccando   fecit  remote   me  peccare.    Nec  potest  i5 
concedi,  quod  illud  peccatum  causavit  peccatum  meum, 
nisi   fuerit   ita,    quod   causat   peccatum    meum  |  cum  F.  235' 
causare   illud   sive   fuerit,   sive   successive  denominavit 
subiectum  de  presenti   facere   multa   mala   non  solum 
sibi,  sed  suis  posteris;  et  cum  sequitur:  causa  est,  ergo  20 
suum  causatum  est,   patet,   quod  continue  fuisset  hec 
proporcio.   sic  signiticando  hoc  peccatum  est  quocum- 
que   futuro    denotando.    Aliter   enim    notandum  esset, 
quod  omnes  fuimus  originaliter  in  primo  parente,  quod 
Levi  decimatus  est  in  lumbis  Abrahe,  et  sic  de  multis  25 
concessis  in  predicacione   secundum   causam.    Nec  est 
color  negandi,  quin,  si  A  causat  B  et  cessabit  causare  B, 
quin  tunc  B  erit  causatum  ab  A,  quia  tunc  aliter  relacio 
equiparancie  solum  unum   extremum  haberet,   et  post 
inciperet  relacio  passiva  impertinenter  ad  causacionem  3o 
priorem.  Ymo,  ut  sophiste  arguunt,  neutra  illarum  rela- 
cionum  potest  esse,  ut  conceditur,  quod  Deus  aliqua  duo 
incipit  producere,  et  si  alterum  illorum  esset  productum 
vel  cognitum  ab  eo,  ipse  non  esset,  demonstrando  motum 
successivum  incipientem  esse,  et  hoc  instans,  et  sic  de  35 
multis  onerosis  conclusionibus,  inquibus  sollicite  illaqueant 
theologos  imperitos.  Ideo  concedendum  est  omnia  talia 
esse  in  tempore  suo  et  unum  causari  pro  tempore,  quo  non 
habet  esse  existere,  sed  esse  in  potencia  vel  intencionale, 
sicut  quidlibet  tantum  habet  esse  eternum,  et  tunc  facile  40 
est  libere  respondere  in  ista  materia,  sicut  in  similibus. 

11.  Cod.:  postlun*. 

2.  /.  Cor.  15,  22.        3.  Hebr.  VII  9.        9.  Ecc.  S%  11. 


CAPUT  VICESIMUM. 


Item  ex  modo   loquendi,    quem    oportet   habere   de      Need  ot 

..«  •  •  »•  ,  •     j     enlarging  the 

tempore  et  alns  successivis,   patet  ampliacio  verbi  de  meaning  of  the 

presenti.   Nam  aliter  negandum  esset  aliquod  tale  suc-  word  'present'. 

5  cessivum  posse  esse,    quod  est   impossibile   iuxta  pre- 

ordinata;    et  consequencia  patet.   Nam  posito,  quod  A 

motus  horalis  sit,  patet,  quod  oportet  ipsum  esse  suc- 

cessive  divisibile.   et  habere  omnes  partes  eius  succes- 

sivas,  sed  non  pro  eodem  instanti;  ergo  oportet,  quod 

ioextra  instans  presens  sint  multa.   Nam  si  aliquod  suc- 

cessivum  est,  ipsum  est  secundum  singulas  eius  partes 

successivas,   quod  non  potest  esse  in  eodem   instanti ; 

ergo  relinquitur,   quod   multe  eius   partes  hospitentur 

extra  instans. 

i5  Minor  probatur  multipliciter.  Primo  per  Aristotelem  70  Aristotle  shews 
Phisicorum  290,  ubi  demonstrat,  quod  non  est  possibiie  motion^cannot 
motum  successivum  esse  in  instanti;   per  hoc  medium  De  COI-fined  to 

'    1      .  one  mstant,  as 

omni   motui  contingit  motum   esse  velociorem  et  tar-  neither  can  rest. 

diorem.  quod  non  contingit  de  motu  ininstanti;  ergo  etc. 

20  Et  post  probat  per  tres  raciones,  quod  non  est  possibile 

quietem  esse  in  instanti. 

Connrmatur  racione.  Si  motus  esset  in  instanti,  tunc   if  successive 

esset  in  eo,  ut  mensurante,  quia  alius  modus  inessendi  ^me'0;'!  must 

esset  impertinens:  sed  nullum  successive  divisibile  potest  .De measured 
..........  .  .,  r  bv  time,  which 

2?  mensurari  mdivisibili  successivo;  ergo  nullus  motus  suc-  is  impossible 

cessivus  est  in  instanti.    Unde   quarto  Phisicorum  1 4' 


0       with  one 
instant. 


9.  Cod. :  fz  no. 

16.  Cf.  Arist.  Xat.  Ausc.  VI  (non  VII)  3  (2)  6  (Ed.  Par.  II 
321,  47  ss.):  r'Oxi  (isv  xotvov  eaxL  xi  Iv  xat  %q6vco  ccSlcciqsxov, 
6  cpausv  slvccl  xo  vvv,  SyXov  bgxlv  Iy.  xcov  siQrjiisvcov.  "Oxi  d' 
ovdhv  sv  xco  vvv  v.LvslxaL,  sv.  xcovds  cpcivSQOv  sl  yccQ  sgxlv,  sv- 
ds%sxaL  y.al  d-axxov  v.LVSLG&aL  sv  avxco  v.ai  (jQaSvxsQOv  x.  x.  v.. 
26.  Cf.  Arist.  Nat.  Ausc.  IV  12  (18)  12  {Ed.  Par.  II  304,  14  ss.). 


190  JOHANNIS  WICLIF  CAP.  XX. 

dicitur,    quod   idem   est   esse  in  tempore   et  tempore 
mensurari,  quia,  ut  dicit,  si  idem  esset  esse  in  tempore 
et  esse,   dum  tempus  est,  tunc  celum*  esset  in  illo  et 
quidlibet  in  quolibet. 
A  single  instant     Similiter,  si  successivum  est  in  instanti,  tunc  aliquod  5 

cannot  contain  •  ,   •  •,  •,  ..  , 

the  bounds  est  nnitum  in  mstanti;  sed  lmposstbile  est,  ahquod  esse 
(beginning and  hnitum,   nisi  habuerit  fines  utrumlibet  finientes;  ergo 

ending)  wluch  .'  ....  .  .  .    '  . 

are  implied  in  successivum   habet  huiusmodi  nnes  m  mstanti,    et  sic 
succession.    qUOtlibet  instancia  et  mutata  esse  finirent  tale  successivum 

in  eodem  instanti,  quod  est  impossibile.   Si  enim  tale  10 
successivum  habet,  habuit  vel  habebit  finem  ....  si  non 
habet,   tunc  finiebatur  vel  finietur,   et  per  consequens 
non  est  finitum   secundum   utrumque   eius  exemplum, 
quia  finicio  futura  non  est  vel  fuit,  nec  refert  sive  in- 
finitum  accipitur  proporcionaliter  sive  nominaliter,  quia  i5 
indubie,  si  aliquid  est  finitum,  aliquis  est  finis  finiens 
ipsum  et  mensurans,  quia  ad  inicium  Deus  quantificat 
omne  quantum,   ponens  ipsum  in  numero,   pondere  et 
mensura.  Nullus  ergo  terminorum  finiencium  potest  esse 
iuxta  hanc  viam,    quia  non  simul;    et  per  consequens  20 
non  est  possibile  tale  successivum  esse  futurum  finitum 
secundum  utrumque  eius  extremum. 
if  successive       Similiter,   si  motus   solum  sit  in  instanti  sic,  quod. 

motion  could  •  •  , 

non  111  tempore  extra  mstans,   tunc  oportet  concedere 
de  quolibet  successivo,    quod  infinitas  partes  perdidit  |  F. 
have  lost  an    quas   non   habet,    et   per   consequens    nullam  illarum 

intinite  number  c  ,  •  •  1  11 

of  parts,  and  faclt  ad  eius  quantificacionem,  et  per  ldem  nulla  pars 
with  them  the  generanda  secundum  totum  facit  ad  eius  quantilicacio- 

predicate  ot    0  .  n 

quantum,  and  nem.  Ex  quo  sequitur,  quod  nulla  pars  plane  secundum 
would  cease  to  c    .        .   .  •  a       •  fc  9 

be  compositum.  se  totum  facit  ad  tocius  quantihcacionem ;  et  per  con-  3o 
sequens  totum  non  esset  actualiter  quantum  sub  aliquo 
gradu.  Nam  si  deperdatur  per  se  causa  quantificacionis, 
necesse  est,  ut  proporcionaliter  deperdatur  quantificacio ; 
sicut  ergo  extendimus  eius  totalem  quantitatem  succes- 
sivam  dicendo  illam  esse,  ita  oportet  nos  extendere  esse  35 
ad  quantitates  parcium,  que  omnes  simul  sumpte  sunt 
illud  totum,   ut  dictum  est  superius.   Non  enim  capit 
intellectus,   quod  aliqua  pars  rei  quantificat,  componit 
vel  talem  actum  secundum  facit,  cum  hoc  tamen,  quod 
non  sit,  quia  quilibct  talis  actus  secundus  presupponit 40 
primum;  quomodo,  rogo,  componeretur  aliquid  ex  parti- 
bus  quantitativis,  nisi  causaretur  ex  illis,  que  actualiter 


be  conhned 
within  one 
instant  it  would 


3.  esset  in  illo]  cod.:  esse  nulio. 
videntur.       i3.  sive)  cod. :  sivc  ly. 


11.  post  finem  aliqua  excid:sse 


GAP.  XX. 


DE  ENTE  PREDICAMENTALI. 


191 


componunt,  actualiter  sunt  minores  suo  toto,  causantes 
relacionem,  ut  puram  proporcionem  minoris  inequali- 
tatis  et  multa  talia.  Et  si  extensive  loquamur  de  com- 
poni  ad  istum  sensum,  quod  composuerunt  vel  com- 
5ponent;  quare  non  sic  loquendum  esset  cum  verbo 
essendi,  quod  ad  sensum  consimilem  sunt?  Nam  nemo 
dubitat,  quin  talis  pars,  quando  fuit,  composuit  con- 
tinue,  et  quando  desiit  esse,  desiit  componere  sicut  et 
totum  desiit  componi  ex  illa  vel  habere  illam  pro  eius 

ioparte;  quomodo  ergo  nunc  componit,  si  non  existit, 
nec  sua  composicio.  Omnis  modus  habendi,  eciam  alie- 
nissimus,  quo  vir  habet  uxorem,  requirit  habitum  esse 
cum  habente  actuali;  ergo  causancia  requirit  actualem 
existenciam  causantis,  etsi  ampliet  quo  ad  causatum. 

1?     Et  ista  consideracio  de  extensione  successiva  temporis    Proof  from 

.,  ,    .     .  Augustine. 

et  composicione  eius  ex  suis  partibus  movebat  Augu- 
stinum  1  1  0  Confessionum  ad  ampliandum  verba  de  pre- 
senti.  Unde  post  longam  disputacionem  de  existencia 
temporis   presentis,   preteriti    et   futuri   concedit  bene, 

20  quod  si  tempus  non  est  longum  vel  mensurabile  nec 
visibile,  hoc  tamen  dicit  se  scire,  quod  tempus  pre- 
teritum  et  futurum,  ubicumque  sunt,  ibi  presencia  sunt. 
Ideo  vocat  tempus  preteritum,  presens  de  preterito,  et 
tempus  futurum  presens  de  futuro,  ut  inquit:  „Pueritia 

2^  mea,  que  iam  non  est,  in  tempore  preterito  est  quod 
iam  non  est."  Ideo  secundum  eum  omnia  tempora  pre- 
terita  et  futura  sunt.  (Jnde  83m  Quaest.  quaestione  i5a 
„Omne  preteritum  iam  non  est,  omne  futurum  nondum 
est,  omne  ergo  preteritum  et  futurum  deest.   Nec  pre- 

3oteritum  ergo  nec  futurum  sed  omne  presens  est  aput 

23.  prcteritum]  cod.:  presens.      24.  futuro  scripsi  cod. :  pretcrito. 

17.  Cf.  Aug.  Confess.  XI  18,  2  3  {Afigne  XXXI l  818):  Si 
enim  sunt  futura  et  praeterita,  volo  scire  ubi  sunt.  Quod  si 
nondum  valeo,  scio  tamen  ubicumque  sunt,  non  ibi  ea  futura 
esse,  aut  praeterita,  sed  praesentia  ....  Ubicumque  ergo  sunt 
quaecumque  sunt,  non  sunt  nisi  praesentia.  lbid.  20,  26:  Nec 
proprie  dicitur  tempora  sunt  tria,  praeteritum,  praesens  et 
futurum,  sed  fortasse  proprie  diceretur,  tempora  sunt  tria, 
praesens  de  praeteritis,  praesens  de  praesentibus,  praesens  de 
futuris.  24.  Ibid.  XI  18,  23  {Xligne  XXXII  818):  Pueritia 
quippe  mea  etqsq.  2~j.  Cf  Aug.  de  Diversis  Quaest.  quaest.  XVII 
{non  XV)  (Migne  XL  15):  Omne  praeteritum  .  .  .  nondum  est : 
omne  igitur  et  praeteritum  et  futurum  deesty  apud  Deum 
autem  nihil  deest:  nec  praeteritum  igitur  nec  futurum,  sed 
omne  praesens  est  apud  Deum. 


JOHANNIS  WICLTF 


CAP.  XX. 


Deum",  Ecce  decisio  questionis.  Et  non  dubium,  quin, 

si  aliquid  est  aput  Deum,  tunc  vere  est. 

According  to       Similiter  iuxta  hanc  viam  non  est  -possibile  tempus 

°vfewPneitherS  ve^  aliquod  successivum  habere  partes  aliquotas,  et  per 

time  nor     consequens  non  est  possibile,    quod  habeat  partes,    et  5 
anvtlung  else  n  r  n  ;.  .  .  . 

successive  could  per  consequens  non  potest  esse  divisibile.  Assumptum 
parts^be'   probatur  ex  hoc,   quod  eo  ipso,   quod  aliquod  huius- 
divisibie.     modi  habet  partes  pro  aliquo  instanti  habet  illas  se- 
cundum  principia  opinionis  adverse,  et  per  consequens 
oportet  illas  partes  esse  in  eodem  instanti  iuxta  proximo  10 
dicta;   consequens  impossibile,   ergo  assumptum.  Nam 
una  4a  non  est  cum  aliis  tribus,  et  ita  "de  8V1S  et  qui- 
buscumque  aliis  partibus  aliquotis. 
It  is  only  in  its      Hic  dicitur   consequenter,    quod   successivum  solum 
midthat  aStant  Pro  su0  medi°  instanti  habet  ambas  medietates  et  pro  i5 
succession^has  [i\0  instanti  habet  omnes  partes  aliquotas,  quia  eo  ipso, 
other  mstants  quod  est  aliquod  instans  intrinsecum  successivi  vel  in- 
,fa!!lt°S    stans  terminans  aut  inicians,   tunc  in  illo  instanti  est 

a  1 1  q  u  ( >  i  y>  »i  1 1  •  7 

illud   successivum;    et  ita   huiusmodi   successivum  non 

continue   habebit   qualescumque    partes   aliquotas   non  20 

communicantes,    sed    solum   pro   medio    instanti  eius 

medietates,  et  |  qualescumque  alias  aliquotas.  F. 

Objection:        Contra  istud  sic.   Si  continuum  componitur  ex  non- 

Tcan  have^no^  quantis,  notum  est,  quod  impossibile  est  duo  tempora 

middle  instant  non-continuancia  continuari  ad  invicem,  nisi  per  duo  25 
but  must  liave  .  .       ,  . 

two  instants    mstancia,  que  oportet  simul  esse  continuata  mxta  pnn- 
^Aloreover^we  clP12L  slc  opinancium.  Ideo  tenta  illa  via  superest  ponere 
cannot  allow  a  multa   instancia  esse,    quia  illa   continuata  constituunt 
end,  since     tempus  materialiter.  Ymo  aliter  tempus  compositum  ex 
Cprecedf  acT*  instantibus  paribus  non  haberet  medium  instans,   nisi  3o 
being  changed.  habeat   instancia  duo  eque   media,   quorum  utrumque 
oportet  componi  cum   reliquo,    continuando   illas  duas 
partes  adinvicem.    Si  autem  teneatur  via  Aristotelis  de 
composicione   continui  successivi  patet  ex  sexto  Phisi- 
corum,    quod  non  est  dare  primum  vel  ultimum  talis  35 
continui  successivi,  quia,  ut  creditur  de  causa  (|)  capi- 
tulo  5°,   quod  omne  mutari  precedit  mutatum  esse  et 
econtra.   Si  autem  esset  dare  primum  instans  motus, 


3i.  eque  ex  equa  corr.      36.  de  causa]  cod.:  det 

37.  Cf.  Arist.  Nat.  Ausc.  VI  6  (9),  6  (Ed.  Par.  II  326,  21  s$.): 
Ou  fiovuv  tif  to  iisxaficdlov  ctvccyni]  fi£Tc<(j£@Xr]X8vca  aXXa  xat  tu 
[i£Ta($s(lXrjxbg  avocyxrj  ^ibtcc^ccXXfiv  tcqotfqov   ('mav  yoro  tu  fx 

TtVOg  8tg  Ti  fi8TC((jF(j?,r]xdg  SV  XQOVCO  U..£TC((jy8(j}Xt]X8V. 


CAP.  XX.  DE  ENTE  PREDICAMENTALI.  19? 

illud  vel  mensuraret  mutari  mobilis  vel  suum  mutatum 
esse,  vel  ergo  movetur  successive,  dum  secundum  se 
totum  est  in  termino  a  quo,  cum  moveri  sit  recedere 
a  termino  a  quo;  adhuc  autem  non  plus  recedit,  quam 
5  perante,  quando  quievit,  sed  incepit  recedere;  ergo 
non  est  dare  primum  vel  ultimum  instans  motus.  Tunc 
enim  esset  motus  sine  eius  materia  individuante  ut 
alteracio  sine  qualitate,  et  pro  tunc  non  posset  sentiri  et 
sic  de  insensibili  fieret  sensibile,  nec  refert  sive  motus 

lofieret  pars  alterius  motus  sive  non,  quia  impossibile 
est  dare  illud  tempus  adequate  mensurans  duos  motus, 
quorum  unus  terminatur  inclusive  ad  terminos  illius 
temporis  et  alius  exclusive. 

Non  ergo  est  racio   signanda,    quare  due  gutte  in-  Examptes, 

i5  cipientes  componere  terciam  pro  illo  instanti  moventur 
motu  quo  incipiunt  movere,  quin  per  idem  gutta  com- 
posita  moveretur  pro  eodem  instanti  eodem  motu,  cum 
cuiuslibet  partis  sue  aliqua  pars  moveretur  illo  motu 
sine  impediente  denominacionem  tocius.  Similiter,  si  A 

20  spera  pertranseat  B  lineam  uniformiter  in  hora,  patet, 
quod  prima  medietas  est  eque  plene  pertransita  in 
medio  instanti  sicut  umquam  post,  cum  mobile  sit  in 
termino  ad  quem,  et  nichil  illius  sit  pertransitum.  Ex 
quo   patet,   quod   motus   individuatus  a  prima  medie- 

25  tate  B,  cum  sit  completus,  non  est,  et  per  idem  alius 
individuandus  ex  secunda  medietate  B  secundum  se 
totum  futurus  non  est  modo,  sed  incipit  esse;  pro  hoc 
ergo  instanti  non  continuantur  illi  duo  motus,  cum 
modo  non  sint.    Sicut  ergo  ignis  successive  generandi 

3o  est  dare  ignem  maximum  complete  generatum  pro 
medio  instanti  generacionis,  sic  est  de  pertransicione 
spacii  et  quocumque  motu  successivo  est  dare  pro 
quolibet  instanti  maximam  partem  motus  elapsam  et 
maximam   materiam  motus  adquisitam  vel  deperditam. 

35     Et  certum  est,  quod  ille  motus  pro  tunc  non  est,  eo   A  thing  that 

quod   mobile  non  est  in  adquirendo   illam    materiam,  becomes^  does 

que  est  secundum  se  totam,  et  sic  complete  adquisita.  [jjjj  pJ^essTof 

Ideo  dicit  Philosophus  5°  Phisicorum,  quod  omne  per-    becoming  is 
r  '   n  1  completed. 

manens,  sicut  successive  generatur,  non  est,  antequam 
40  sit  generatum.    Res  vero  successive,  dum  sunt  in  fieri, 


38.  Cf.  Arist.  Nat.  Ausc.  V  1  (2),  7  (Ed.  Par.  II  309,  3  sq.): 

(H  (18V   OVV  OVK  f£    V7tOX8L(l8VOV    8LQ    V7tO/l8i(l8VOV    (l8TC(fioli]  %CCt' 

avrirpccGLV  y8V8Gtg  Igtlv. 


i3 


194 


JOHANNIS  WICLIF 


CAP.  XX. 


tunc  solum  sunt,   et  dum  sunt  facte,   tunc  non  sunt, 
sed  lapse  sunt  complete  in  preteritum. 
Each  Nec   est    racio   signanda,    quare  A  mobile  movendo 

proportiona  ,  •,  .  , 

part  must     gradu  ut  quatuor,  pertransibit  complete  suum  spacium, 

com^lete^as  it  suPer  q110^  m  &nc  pausabit,    quin  per  idem  B  precise  5 

reacfies  its  due  eque  velociter  a  movendo  per  idem  tempus  eis  paribus 

pertransibit    complete    totum    spacium,    non  obstante, 

quod   continet   ulterius    motum    suum,    tum,   quia  pro 

quolibet  |  instanti  quo  aliquid  est  secundum  se  totum,  F.  237 

factum    est    determinate   verum    quod    ipsum   est   sic  10 

factum,  et  per  consequens  non  dependet  a  futuro,  quod 

ipsum  est  complete  factum,   tum   eciam,"  quia  propor- 

cionaliter  ut  totum  est  complete  factum  in  toto  tempore, 

sic  quelibet  proporcionalis  pars  est   complete   facta  in 

correspondenti  parte  temporis.  Similiter  ponendo,  quod  A  i5 

per  primam  medietatem  hore  descendat  in  aere  universa- 

liter  gradu  motus  ut  quatuor,  et  per  secundum  medie- 

tatem  eiusdem  hore  continuet  motum  suum  descendendo 

per  aquam  gradu  motus  ut  duo,  patet,  quod  si  in  medio 

instanti  moveretur  aliquo  gradu  motus,  tunc  moveretur,  20 

et  cum    utroque  motu  movetur  per  adversarium,  non 

est  racio,  quare  gradu  ut  duo  movetur,  quin  per  idem 

gradu  ut  quatuor  movetur;   et  sic  difformiter  movetur 

velocius   et   tardius    se   ipso;    non    enim   potest  poni, 

quod    pro   hoc   instanti    movetur   aliquo   gradu    motus  25 

preter  gradum  ut  duo  aut  ut  quatuor,  quia  solum  illis 

gradibus  ponitur  moveri.  Ymo,  quicumque  alius  gradus 

datus  foret  instantaneus,  quo  nichil  pertransiretur,  quia 

nec    superficies    aeris  nec  superficies  aque,  ymaginato 

quod  A  mobile  sit  punctale.    Nam  A  erit  in  superficie  3o 

aque  pro  medio  instanti,    in  quo  superficies  aeris  erit 

complete  penetrata  et  superficies  aque  non.  Ideo  patet, 

quod  tunc  aer  est  plene  penetratus,  et  per  consequens 

tunc  non  erit  motus,   quo  aer   penetrabitur.    Nec  per 

idem  tunc  erit  motus,  quo  aqua  penetrabitur,  ymo  non  35 

plus  pro  medio  instanti  movetur,    quam  si  remitteret 

motum  suum  usque  ad  non  gradum  in  illo  instanti,  et 

inciperet  in  illo  moveri  a  non  gradu  motus,  quia  nichil 

pertransitur  in  instanti,  nisi  forte  punctus. 

A  'successive'      Planum   est   ergo   advertenti    raciones  Aristotelis  6°  40 

C:on'c°in"aSnt!n  Phisicorum    capitulo   6°  et   infra,    quod   de  intencione 

6.  eis]  cod. :  e'is  (=  eris). 

40.  Cf.  Arist.  Nat.  Ausc.  VI  3  (2),  6  (Ed.  Tar.  321,  47  ss.): 
vide  supra  pag.  189. 


CAP.  XX.  DE  ENTE  PREDICAMENTALI.  1 9  5 

sua  fuit  nullum  successivum  posse  esse  in  instanti,  nec  nor  have  its 
alicuius  successivi  posse  esse  primum  instans  aut  ulti-   cnSing' to  be 

mum,   in  quo  sit  tale  successivum,   sed  solum  moveri,  successive 

.  .  1  assigned  to  a 

dum  est  mter  termmum  a  quo  et  terminum  ad  quem.  single  instant. 

5  Et  confirmacio  huius  est  de  denominato  contrariis  de- 

nominacionibus  per  duas  medietates  temporis,  in  cuius 

medio  instanti  neutra  oportet  ipsum  denominari.  Ymo 

in  multis  repugnat  quod  in  medio  instanti  denominetur 

altera,  ut  in  medio  instanti  inter  diem  et  noctem  ori- 

iozontis  nostri,  nec  est  dies  artificialis  ibi,  nec  nox  vel 
simul  utraque  cum  non  sit  racio  diversitatis,  ymo 
usque  ad  datum  punctum  multiplicaretur  utrumque 
tempus.  Vere  ergo  loquendo  concedendum  est  omne 
successivum    esse    in    quolibet    instanti    intrinseco  sui 

i5esse,  non  tamquam  mensura  sue  extensionis,  sed  tam- 
quam  causa  sui  esse;  ille  enim  est  unus  modus  in- 
essendi,  ut  patet  40  Phisicorum;  cum  ergo  instans  sit 
pars  quantitativa  temporis,  tempus  est  in  instantibus 
tamquam  suis  partibus;  Aristoteles  tamen,  negans  com- 

20  posicionem  compositi  ex  non  quantis,  diceret,  quod 
nichil  est  in  tempore,  vel  in  instanti,  nisi  quod  in  eo 
tamquam  in  mensurante  vel  esse  suum  substanciale  vel 
esse  accidentale,  et  quelibet  substancia  habet  motum 
accidentalem  instantaneum,   secundum  quem  est  in  in- 

25stanti;  sed  nullus  motus  vel  aliud  successivum  est  in 
termino  suo  extrinseco,  quamvis  sit  in  primo  eius  in- 
stanti  et  ultimo,  et  sic  successivum  non  extenditur 
secundum  diuturnitatem  in  instanti;  sed  extra  instans 
plus  vel  minus  secundum  eius  diuturnitatem,  ut  littera 

3onon  est  extensive  in  puncto,  quamvis  sit  causa  littere 
in  quolibet  eius  puncto;  tunc  enim  est  res  extensive 
vel  mensurative  in  alia,  quando  immediate  mensuratur 
per  illam,  ut  corpus  est  extensive  in  loco,  quando  una 
pars  eius   extenditur  per  unam  partem  illius  situs,  et 

35alia  per  aliam.    Motus  eciam  cum  accione  in  ceteris 
successivis  est  extensive  per  tempus,  non  quo  ad  molem, 
sed  quo  ad  duracionem. 
F.  237'     Ex   istis    patet,    quod   sicut    nullum   |   multiplicatum  Distinction 
per  locum   est   extensive   per   locum,   sic  nullum  per-  perma^ienTand 

40  manens    per   tempus   est    extensive   per   illud    tempus;  successive. 


3g.  sic]  cod. :  sed. 


17.  Cf.  Arist.  Nat.  Ausc.  IV  3  (5),  1  (Ed.  Par.  II  287,  33  ss.). 


JOHANNIS  WICLIF 


CAP.  XX. 


quia   sicut  multiplicatum  per  locum  est  secundum  se 
totum  ad  omne  punctum  dati  loci,   sic  permanens  est 
ad  omne  instans  dati  sui  temporis  secundum  se  totum, 
quod  est  impossibile  de  successivo.  In  hoc  enim  differt 
permanens  a  successivo,  quod  permanens  est  illud,  quod  5 
manet    successive   in   extensum :    cuiusmodi   est  omne 
illud,  quod  sufficit  manere  per  tempus  sine  innovacione 
vel  deperditione  partis.   Successivum  vero  omne,  quod 
per  tempus  extenditur;  quamlibet  autem  partem  divisi- 
bilem  taliter  extensi  oportet  habere  tempus  sibi  appro-  10 
priatum,  in  quo  non  sit  aliquid  sui  tocius  preter  ipsum 
vel  partem  eius,  sicut  est  de  localiter  extenso.  Et  patet, 
quod  sicut  localiter  multiplicatum  habet  perfecciorem 
habitudinem  ad  locum,  quam  extensum,  sic  temporaliter 
multiplicatum  habet  perfecciorem  habitudinem  ad  tem-i5 
pus,  quam  temporaliter  extensum,  quia  impossibile  est 
aliquod   tale   habere    omnes   suas    partes  punctualiter 
simul.  Sicut  ergo  omne  totum  permanens  est  corrupti- 
bile  per  accidens  ex  divisione  parcium,   sic  omne  suc- 
cessivum  est  per  se  corruptibile,    dum  corrumpitur  in  20 
quantum  tale  ex  parcium  successione. 
According  to       Unde  Aristoteles  40  Phisicorum  movens  dubitacionem 
^afTtsVarls6  loycam   supradictam   de   existencia   parcium  temporis, 
but  they  are    quomodo  impossibile  est  aliquid  componi  ex  illis,  que 

not  coexistent.    1  r  .  ?  ,   /  .  ,  „ 

non  sunt,  ut  patet  capitulo  primo,  solvit  ldem  capituio  du  25 
dicens,  quod  oportet   de  motu   et   de  tempore  partes 
non  esse  simul,  sed  unam  post  aliam,  et  sic  illud,  quod 


i5.  perfeccionem  scripsi  cod. ;  pciorem  (=  parciorem). 

22.  Cf.  Arist.  Nat.  Ausc.  IV  12(18),  3  (Ed.  Tar.  II  302,  27  ss.): 
Kccl  6  ccvTog  8s  nccvx cc%ov  ccficc-  tcqotsqov  8h  xccl  vgtsqov  ov% 
6  ccvTog,  OTi  Y.cc\  7]  (iSTccfioli]  7)  [isv  7iccQOVGcc  [licc,  7]  Ss  ysysvrjfisvtj 
"Kcci  7]  iisllovGcc  stsqcc,  ad  quae  verba  Averroes  adnotat  haec 
(sect.  103,  Ed.  Opp.  Arist.  Ven.  Fol.  84):  Quemadmodum  motus 
non  inveniuntur  partes  eius  insimul,  sed  quaelibet  pars  aut  iam 
defecit  aut  nondum  venit,  ita  est  tempus.  Et  intendebat  per 
hoc  dissolvere  quaestionem  praedictam  in  esse  temporis,  dicentem 
quod,  si  tempus  est,  necesse  est,  ut  omnes  partes  eius  aut 
quaedam  sunt  insimul,  sed  non  est  ita;  posuit  igitur  hoc,  quod 
rectum  est  dicere,  quod  partes  eius  inveniuntur  quaedam  post 
alias,  non  insimul,  sicut  est  dispositio  in  partibus  motus,  scilicet 
quoniam  quaedam  inveniuntur  post  alias.  Et  comm.  sect.  104: 
Deinde  iteravit  causam  in  hoc,  et  dixit,  quoniam  secundum 
quod  prius  et  posterius  est,  numeratum  est  instans,  id  est, 
causa  in  hoc  est  illud,  quod  diximus,  scilicet  quoniam  esse  in- 
stantis  et  numeratio  eius  est  ex  hoc,  quod  translatum  numeratur, 
id  est  multiplicatur  per  prius  et  posterius. 


CAP.  XX. 


DE  ENTE  PREDICAMENTALI. 


197 


est  in  instanti  presenti  vocat  Philosophus  ens  in  actu,  ' 
et  alia  extra  instans  vocat  eciam  in  potencia;  et  plane 
patet  ex  verbis,  ex  sentencia  Philosophi  et  Commen- 
tatoris  sui,  quod  partes  temporis  sunt,  licet  non  simul, 
5  ut  patet  commento  io3°.  Quod  autem  permanens  sit 
multiplicatum  per  tempus,  patet  commento  1040,  et 
idem  sensit  Augustinus. 

Similiter   iuxta   incarcerantes  verba  de  presente   se-  Errors  caused 

,  c  by  limiting  too 

quitur,  quod  omne  successivum  hnitum  rariter  maiora-  dosely  words 

iobitur   vel   minorabitur   usque  ad  non   quantum,    quod  ifjj^J/^ftJe 
est  impossibile.    Et  consequencia  sic  probatur,   si  non:  absurdity  that 
sit  A  hora  futura,  que  non  maiorabitur  vel  minorabitur.  notWng^do 
Contra,  A  capiet  suam  quantitatem  ex  causacione  suarum  Wltn  lts  Parts- 
parcium,  quas  perdet  usque  ad  non  quantum,  ergo  et 

i5eius  magnitudinem,  que  erit  effectus  earum.  Aliter  enim 
oporteret  dicere,  quod  magnitudo  successivi  est  im- 
pertinens  magnitudini  cuiuslibet  sue  partis,  cum  illa 
magnitudo  potest  esse  integra  sine  cuiuscumque  partis 
magnitudine,  ut  oportet  dicere.  Nec  valet  dicere,  quod 

20  omne  tale  successivum  requirit  partes  quascumque  esse, 
fuisse  vel  fore,  quia  certum  est,  quod  partes  fuisse  vel 
fore  est  impertinens  ad  tempus  esse  iuxta  sic  loquentes, 
et  quamcumque  partem  esse  est  impertinens  ad  suum 
totum  successivum  esse,  quod  sic  probatur.  Quacumque 

25  parte  signata  cum  suo  toto  non  sequitur:  Ista  pars  est, 
ergo  hoc  totum  est,  cum  reliquum  numquam  posset 
esse  futurum  per  cessacionem  motus,  stante  tamen  ista 
parte.  Nec  sequitur:  hoc  totum  est,  ergo  ista  pars  est, 
ut  dicit  eo,   quod  omne  successivum  est,   fuit  vel  erit 

3o  ante  vel  post  quamcumque  partem  signatam,  et  cum 
omnia  sint  impertinencia,  ad  quorum  neutrum  sequitur 
reliquum,  sequitur  omne  successivum  esse  impertinens 
cuilibet  sue  parti.  Ex  quo  sequitur  nullam  partem  suc- 
cessivi   causare   suum   totum,   cum   non  requiritur  ad 

35  esse  sui  tocius,  sed  sit  accidens  suo  toti,  quia  adest  et 
abest  preter  subiecti  corrupcionem.  Ex  quo  patet,  cum 
cuiuslibet  partis  successivi  magnitudo  sit  impertinens 
illi  successivo,  quod  et  magnitudo  tota  sit  impertinens 
ad  esse  tocius,  cum  sit  accidens  toti  successivo,  et  sibi 

40  impertinens;  totum  ergo  est  per  accidens  quantum;  et 
cum  deperdet  illa,   propter  que  est  quantum  usque  ad 


7.  Augustinus]  Confess.  XI  18,  cf.  supra  pag.  191. 


JOHANNIS  WICLIF 


CAP.  XX. 


non  gradum,  sequitur,  quod  diminuetur  usque  ad  non 

gradum,    et  per  illud  potest   quantumlibet  prolongari. 

The  'successive'     Vere  ergo  loquendo  nullum  successivum  potest  esse 

without  alTits  s^ne  omnibus  suis  partibus  per  ordinem  sibi  succedenti- 

parts,  which  in  Dus    sej  econtra  quelibet  eius  pars  prius  naturaliter  5 
thought  are  *  r       .  \ 

prior  to  the    quam    suum  totum,   cum  nulla  requint  previe  partes, 

whole.       antequam  componat  illas  integrando  totum.  |  F. 

Nec   sequitur   hoc   successivum   est   sine   ista  parte 

existente,  ergo  est  sine  ista  parte;   quia  ad  esse  sim- 

pliciter   sine   ista   parte   requiritur  pro  nullo  tempore  10 

habere   istam;   sicut   ergo   omnis  pars  successivi,  que 

fuit  vel  erit,  habet  quandam  prioritatem  naturalem  ad 

totum,  sic  est  in  mensura  sua,  si  suum  totum  est.  Nec 

privatur   totum   aliqua  sui  parte,   quia   omnem  talem 

habet  pro  tempore,   quo  natum  est  habere  illam.  Neci5 

posset   prius  aut  posterius   habere   illam.    Res  autem 

permanens   privatur   data   forma   et    est  protunc  sine 

illa  eo,   quod   protunc   complete  et  nata  habere  illam 

tamquam  ipsa  posterius.  Aliter  enim  non  privatur  ali- 

quid  alio.  20 


CAPUT  VICESIMUM  PRIMUM. 


Restat  ergo  ulterius  videre  pro  asserto  ln  argumento,  Time  and  other 

c     •       ,    ,  ,  successives  are 

si  tempus  potest  rarenen  vel  densan  modo  suo  ....    incapable  of 

increase  or 

 *"**'*. .'  diminution. 

5     Non  ergo  sit  ponere  tempus  vel  ahquod  successivum     I.  Because 

,      •  •  ,  •  K,         quantity  is  of 

maiorari  vel  minorari  per  se,  quo  ad  successionem.  Nam  their  essence. 
nullum  per  se  quantum   potest   maiorari  vel  minorari. 
Omne  tempus  est  per  se  quantum,   ergo  nullum  tem- 
pus  potest  maiorari  vel  minorari.  Maior  patet  ex  hoc, 

ioquod  si  talis  quantitas  maioratur  vel  minoratur,  tunc 
adquireret  vel  deperderet  quantitatem  ad  suam  sub- 
stanciam,  et  per  consequens  per  accidens  esset  quanta 
vel  aliter  fieret  in  toto  nova,  et  sic  antiqua  non  maio- 
raretur  vel  minoraretur,  sed  fieret  una  nova  quantitas; 

i5et  cum  omne  aliquid  successivum  individuatur  a  tem- 
pore,  patet,  quod  nullum  aliquid  successivum  potest 
prolongari  vel  breviari. 

Item,   si  tempus   posset   diminui   et   maiorari,   tunc  II.  The  whole 
rariter   omne   tempus   finitum  foret  sue  parti   quanti-  gjyen  moment 

2otative;  quod  est  principium  per  se  notum:  Omne  totum  0ne'onts  parts 
est  maius  sua  parte  quantitativa,  et  consequencia  patet. 
Nam   infinitum   brevius   erit   ista   dies   ante   finem,  et 
continue  usque  ad  finem  habebit  partem  quantitativam 
certe  quantitatis;  ergo  ante  finem  parificabitur  sue  parti 

2  5  quantitative. 

Ymo,  subtilius  considerando,  patet,  quod  illud  tempus  III.  Indeed  the 
.  n  ..  9     .  .,  .  •      whole  would 

lnnmtis  suis  partibus  quantitativis  ydemptmcabitur,  et  sic    be  identified 

in  infinita  tempora,   quorum  nullum  erit  pars  alterius,  infa*tesima] 

pro  mensura   simultatis  erit  simul;    dies,   nisi  quando  parts. 

3oin  fine  erit,   hora  non  erit,   nisi  ultima  hora  eiusdem 

diei,  et  sic  de  infinitis  partibus,  quibus  ydemptificabitur, 

3.  Post  suo  tres  qaartae  partes  lineae  scriptura  vacant.  6.  Cod. : 
miorari,  Ome  tpus  e  p  se.  iq,  20.  rariter  —  notum  verba  labem  traxe- 
runl ;  post  foret  excidisse  videtur  par. 


200 


JOHANNIS  WICLIF 


CAP.  XXI. 


et   sic    per    inrinitum    magnum   tempus    posset  omne 

permanens  durare,   quamvis  momentum  erit  maximum 

tempus  possibile. 

Agam  all         Item  iuxta  sic  loquentes  nullum  tempus  capit  magni- 

nfffii^wS  tudinem  suam  a  tempore  preterito  vel  futuro,  sed  solum  5 

perish.       a  presenti ;   sed  omne  finitum  tempus  in  principio  erit 

non-quantum,  a  quo  cresceret,  et  in  fine  erit  diminutum 

ad  non-quantum;  ergo  per  idem  manebit  continue  non- 

Nothing  would  quantum.   Consequencia  patet  ex  hoc,   quod  eque  pro 

remain  but  the  quolibet  instanti  intrinseco  solum   est  indivisibile  tem- 10 
mstant ;  this  .      .  .  .         .  ...  • 

would  be     poris  simphciter  presens,  sicut  m  pnncipio  et  m  hne,  et 
and^soTime  tunc  indubie  tempus  manebit  continue  non  successivum, 
wouid  be     sej  permanens  vel  indivisibile.   Non  sic  ergo  intelligit 

permanent  and   ...  ,  _        .  . 

not  successive.  Aristoteles  tractatu  de  tempore  40  Phisicorum,  ponens 

capitulo  3°  instans  manere  idem  subiecto,  quod  tempus  i5 
vel  aliquod  successivum  potest  formaliter  loquendo  per- 
manere  alteratum  vel  aliter  motum,  quia  indubie  nedum 
quodlibet  tempus  interceptum  inter  duo  instancia,  sed 
quodlibet  instans  esset  tempus  eternum  et  sic,   si  ali- 
quid  erit,  erit  per  tempus  eternum.  Nam  si  annus  ali-  20 
quando  erit   ita  brevis,   sicut   hora,   patet,   quod  tunc 
erit  hora,  et  per  idem  continue  erit  sic  brevis,  et  inter 
quelibet  instancia  futura  interciperetur  tempus  infinitum, 
si   mundus   fuit   eternus,   cum   omne   tempus  futurum 
terminabit  tantum  tempus.  25 
it  time  could       Item,  si  motus  et  alia  successiva  a  tempore  possent 

anc?  d\min?shed  breviari  vel  longari,  tunc  non  individuarentur  a  tempore. 

all  means  of   Consequens  contra  Philosophum  5°  Phisicorum,  tractatu 
distinguishing    .        .  .  .  . 

would  be  lost.  de  unitate  motus.  Ad  unitatem  enim  lndivisibilem  motus 

requiritur   unitas   mobilis   temporis  et   materie   motus,  3o 
quia  indubie  aliter  nemo  posset  dare  differenciam  inter 
unam  revolucionem  diurnam,  et  aliam,  sed  numquam  |  F. 
foret   nisi    una    revolucio,    et   per   consequens  sempcr 


14.  Cf.  Arist.  Nat.  Ausc.  IV  i3  (19),  1  (Ed.  Par.  II  304,  37): 

Tb  8h  VVV  SOtI  6VV8%£IU  xqovov  ....  Gw£.%8l  yccQ  rbv  %QOVOV 
xbv  nciQEl&ovxcc  xccl  sGofisvov,  %al  olcog  TtSQCcg  %qovOv  egxlv 
sgxi  yh.Q  xov  [isv  ccQ%rj,  xov  ds  xslsvxiq.  28.  Cf.  Arist.  Nat. 

Ausc.  V  4  (6),  1 1  (Ed.  Par.  II  313,  53  ss.):  "SIgxs  sl  xig  zCvrjGig 
gxccgsl  dLccXccpficcvsxccL,  ov  [ilcc,  ovds  Gvvs%rjg-  dLcdcc[i(3ocvsxccL  8s, 
sl  fisxcc^v  %Q6vog-  Tfjg  ds  tra  slSsl  [irj  [iLccg  ov,  kccl  si  fir)  Slcc- 
%SL7tsxccL  b  %Q6vog-  b  (isv  yccQ  %Q6vog  slg,  x  q>  slSsl  d'  v\ 
yiLvr\6Lg  ccllr).  Cf.  etiam  Nat.  Ausc.  IV  12  (18),  5  (Ed.  Par.  II 
302,  41  sq.) :  rO  /isv  yaQ  %Q6vog  oql£sl  xr)v  xlvrj6LV  ccQL&fibg  cbv 
ccvxrjg,  atque  ibid.  12  (304,  14  ss.):  Tb  fisv  yccQ  sv  %Q0vcp  slvccl  xb 

(lSXQSL6d-CCL  S6XL  %QOVCp,   6  Sb  %QOVOg  KLVTjGECOg  XCCL  rjQEflLCCg  flSXQOV. 


CAP.  XXI. 


DE  ENTE  PREDICAMENTALI. 


2o  i 


eadem  dies  et  idem  instans  formaliter,  quia  omnis  talis 
revoiucio  foret  hoc  celum  revolvi  in  isto  situ;  et  hoc 
sufricit,  ut  dicitur,  ad  unitatem  indivisibilem  revolucionis. 
Cum  ergo  hoc  sit  impossibile,  relinquitur,  quod  ad  in- 
5  dividuacionem  cuiuscumque  motus  requiritur  individuacio 
temporis  primo  mensurantis,  ita,  quod  ultimum  sin- 
gulare  speciei  circumvolucionis  sit  hoc  circumvolubile 
per  hoc  tempus  in  isto  situ  circumvolvi. 

Ex  quo   patet   consequencia   prima.   Nam  si   motus      Proot  by 

10  horalis  posset  procelerari  per  duas  horas,   tunc  posset  "-xdmP|e- 
habere  aliud  tempus  adequate  mensurans,  et  per  con- 
sequens   nullum    tempus    adequate    mensurans    et  per 
consequens  nullum  tempus  adequate  requiritur  ad  hunc 
motum,   ymo  plane  sequitur,    quod   iste  motus  potest 

1 5  ydemptiricari  cuilibet  sue  parti  quantitative,  quia  foret 
idem  motus  in  numero,  sicut  idem  mobile  per  nullam 
medietatem  huius  hore  pertransiret  adequate  hoc  spa- 
cium:  sed  sic  potest  iste  totalis  motus  tardari,  ut  ita 
riat:  ergo  medietas  illius  motus  potest  esse  iste  motus. 
Et  idem  est  argumentum  de  qualibet  parte  quantitativa 
successivi. 

In  oppositum  sic:  tempus  potest  successive  adquirere  Objection: 

•  ,.  ,  •  ,  Time  mav  lose 

sibi  partem  post  partem  de  quantitate  denominante.  parts  0r'gain 
Ergo  tempus  potest  maiorari,  et  per  idem  potest  mino-  g  den^from 

'2-  rari  per  deperdicionem  successivam  parcium.  Assumptum  Scripture. 
patet    ex    hoc.   quod    tempus    potest    continue  habere 
partes,   quibus   perante   caruit,   ergo   potest  adquirere 
illas:    eo   ipso   enim  quod   aliquid  habet  aliquid,  quo 
prius  caruit,  est  ipsum  adquisitum  habenti.   Sicut  ergo 

-?°subiectum  adquirit  sibi  successive  antiquitatem  vel  senium 
ex  adiacencia  temporis,  ita  videtur  dies  successive  fieri 
antiquior  vel  diuturnior,  ut  diucius  duraret:  et  cum 
illa  diuturnitas  sit  quantitas,  sequitur,  quod  proporcio- 
naliter  sit  maior,  ut  sit  diuturnior,  quia  aliquam  magni- 

55  tudinem  non  habet.    Sic  enim   sonat   wlgaris  loquela, 

quod  est  iuvenis  dies  et  scriptura  dicit  Psalmo  

quod  dies  sunt  antiqui  et  anni  eterni,  et  multis  aliis 
locis  scripture  est  similis  locucio  etc. 


10.  Cod.:  procelari.     36.  Post  Psalmo  lacuna  8  fere  litterarum  in  cod. 


36.  Ps.  76,  6:  Cogitavi  dies  antiquos:  et  annos  aeternos  in 
mente  habui. 


202 


JOHANNIS  WICLIF 


CAP.  XXI 


Answer:         Et  quod  consequencia  sit  bona  patet  ex  dictis:  Nam 
mSit^exist    s*  tempus  adquirit  sibi  datam  partem,  tantum  presuppo- 

before  all  lts   nitur  naturaliter  ante  adquisicionem  talis  partis;  con- 

parts :  an  .  .n  .  r  .  » 

impossibiiity.  sequens    impossibile,    quia   per   ldem  presupponeretur 

omnibus  suis  partibus  et  continue  per  totum  adquireret  5 

et  per  totum  deperderet  quantitatem  et  cetera. 

Another         Item    motus    et   alia   successiva   possunt   intendi  et 

Motfon^mav  be  remitti,  et  per  consequens  longari  et  breviari,  ergo  per 

longer  or  .  idem  tempus. 
shorter  as  lt  is  *  .  . 

more  or  less       Antecedens   probatur.    Pnmo   per   hoc,    quod    multi  10 

'nofT/me?^  motus   possunt   esse   difformes  quo  ad  tempus  et  per 

1.  Witn  varying  consequens   mobilia   possunt  nunc   intendere    et  nunc 

mtensitv  motion         .   *  r  . 

differs  in  its    remittere  motus  suos.  Non  enim  est  racio,  quare  motus 
reTime.t0    est  ^ta  intensus,  sicut  aliqua  eius  pars  quo  ad  subiectum, 

quin  per  idem  est  intensus  sicut  aliqua  eius  pars  quo  i5 
ad  tempus.   Aliter  enim  non  esset  dare  quam  intenso 
motu  movetur  motum  difformiter  quo  ad  tempus. 

2.  Motion  has  Secundo  sic.  Si  motus  difformis  sit  continue  eque 
intensity  or  it  velox,   denominabit   subiectum   continue  eque  velociter 

Wsw?ftbataS   nioveri,  quia  omne  accidens  non  habens  impedimentum  20 

starting  as  at  denominat   subiectum   secundum   ultimum   sui  gradus. 

its  height.  .  o 

(The  repiy  to  Non  enim  est  ahquod  motum  esse  mtensum  sub  dato 

missing^MSO  gra<iu,  nisi  mobile  sic  velociter  moveri,  et  sic  incipiens 

moveri  a  non  gradu  infinitum  intendens  motum  suum 

inciperet  moveri  tam  intenso  gradu  motus,  quam  in-  25 

tensus   incipit   esse   talis   motus.    Non   enim    est  dare 

gradus  instantaneos  motuum,  cum  omnis  gradus  motus 

sit  mobile  certe  sic  velociter  moveri,  quod  non  potest 

perfici  in  instanti  dato;  ergo  hoc  patet,  quod  repugnat 

aliquid   incipere   infinitum   tarde  moveri  vel  infinitum  3o 

velociter,  si  totalis  motus  erit  certe  velox  etc. 


3i.  Excidisse  partem  quandam  textus  vel  ideo  apertum  est, 
quod  totius  senteniiae  inde  a  verbis:  Item  motus  et  alia  etqsq. 
ex  adversariorum  ratione  prolatae  refutatio,  a  Wiclijio  sine 
dubio  adiecta,  in  hoc  exemplari  manu  scripto,  quod  unum 
actatem  tulit,  non  legitur. 


CAP.  XXI.  DE  ENTE  PREDICAMENTALI. 


203 


3g     Item  ex  sensibilitate  successivorum  videtur,  quod  pre-    Tbings  are 
terita  et  futura  sunt  presencia  ad  istum  sensum,  quod  senseT^ich 
multa   sunt   extra   hoc   instans.    Pro   cuius   deduccione  arc •,not  J?**0- 

the  actual 

supposito  cum  Aristotele  secundo  De  anima,  quod  motus  instant:  as  is 
5  sit  sensibile  commune,  patet  supposieio  ex  hoc,  quod  bdniT  sensible 
a  multis  speciebus  sensuum  potest  sentiri,  ut  patet  nota-    ot  motlon' 
biliter  de  visu,  auditu  et  tactu,  ut  nemo  dubitat,  quin 
catus  potest  precipere  visu  motum  muris  et  aper  auditu 
precipere   motum   venantis   et   aranea   tactu  precipere 

10  motum  tele.  Isto  supposito  sit  A  sensitivum  quod  sen- 
ciat  B  motum  successivum,  et  quero,  utrum  percipit 
illum  motum  secundum  partem,  que  fuit  vel  erit  extra 
hoc  instans,  aut  non.  Si  sic,  cum  solum  percipit  sibi 
presens,  sequitur,  quod  partes  motus  extra  hoc  instans 

i5sunt  sensui  presentes.  Patet  deduccio  ex  hoc,  quod 
nichil  percipitur,  nisi  quod  est,  cum  percipere  sit  cog- 
noscere,  ut  nemo  percipit  Chymeram  aut  aliqua,  que 
non  sunt,  quia  aliter  sensacio  passiva  rei  non  presuppo- 
neret  esse  sentiti,  quod  est  nimis  leve  dictum. 

-o     Conrlrmatur  ex  hoc,  quod  omni  actus  senciendi  ter-  'Presenf  is  that 
minatur    ad    sentitum   movens   sensum;    ideo   presens  wll2Uj.*"re 
dicitur  ethymoloyce  quasi  pre  sensu,  ideo  non  dubium, 
quin   omne   quod   sentitur,   est  prius  sensui.    Si  detur 
secundum   ut   sequens,   tunc  non  est  possibile  motum 

23  successivum  secundum  aliquam  eius  partem  successive 
divisibilem  totaliter  videre,  quod  probatur  multipliciter 
esse  impossibile,  et  consequencia  patet  ex  hoc,  quod 
si  successivum  quamlibet  eius  partem  videtur  


28.  Post  videtur  lacuna  aliquot  linearum  in  cod. 


4.  C/.  Arist.  De  anima  III  1,  5  (Ed.  Par.  III  462,  8  ss.): 
HXXit  fir)v  ovds  rcbv  'Koivcbv  olov  t'  SLvca  ctlod-rjTrjQiov  tl  tdiov, 
cov  ly.ciGTtj  cciG&rjGSi  afe$«m>fftadtt  y.dTa  o va§s firjxbg,  010 v  y.ivrjGScog, 
GTdGScog,  Gxr]uaTog,  fisysd-ovg,  ciQLd-uov,  svdg-  Tavra  yctQ  itdvTa 

y.LvrjGSL   aiGd-avousd-a  xai   Tolg   IdiOLg-    sxaGTrj   yceg  sv 

uiaOvtPBtta  ceiod-rjGLg-  cogts  drjXov,  otl  ddvvcewv  otlovv  idtcev 
aiGd-fjGiv  sivcei  tovtcov,  010 v  xivrjoscog. 


2.04  JOHANNIS  WICLIF  CAP.  XXI. 

Prioritv  oi  time     Item  secundum  Philosophum  in  predicamentis  capitulo 

implies  that  one  %  j   '  . 

instant  is  before  de  pnon  est  dare  quinque  genera  priontatum,  quarum 

another.      una  est  prioritas  temporis,  et  illa  est  famosior,  ut  patet 

5°   Metaphisice;    sed   impossibile   est   esse  prioritatem 

temporis,  nisi  unum   instans  posset  esse  reliquo  prius;5 

ergo  hoc  est  possibile.    Si  enim  nullum  instans  potest 

esse  reliquo  prius,  tunc,   cum   erunt  intinita  instancia, 

quam  cito  erit  aliquid,   erit  et  quodlibet,  et  sic  imme- 

diate   post  hoc  erit  quodlibet   instans,   quia  infinitum 

cito,  et  sic  quodlibet  instans  erit  immediatum  cuilibet  10 

et   sine  ordine  nullum  instans  erit  primum,  medium, 

vel   finis   alicuius  temporis,   et   sic  de  preterito,  quod 

contradicit  sensui  philosophorum  et  sensui  scripture. 

Obiection:        Ideo   dicitur   consequenter,   quod   non   est  possibile 

One  mstant  ts  .  1  1  .  r 

not  before     unum  mstans  esse  vel  rore  reliquo  prius,  sed  unum  ent  i~ 

ifffcfore  Prius>  quam  reliquum  erit. 

another.  Hoc   tamen   tripliciter   impugnatur.    Primo    ex  hoc, 

quod  nullum  instans  erit  aliud  vel  alterum  a  reliquo, 
quia  tunc  alienitas  illa  posset  esse,  ut  dicit  responsio; 
ergo  per  idem,  si  A  instans  erit  prius  quam  reliquum  20 
instans  erit,  aliquod  instans  erit  reliquum  ab  A,  et  sic 
per  idem  alteritas  vel  alienietas  unius  instantis  ad 
alterum  est  signanda. 
II.  The  only       Similiter  tunc  nullum  tempus  habebit  medium  instans 

existing  mstant  ...  ,.  ,  , 

would  be  a    vel   mstans   m   aliquo   ordine  ad   alterum;    tum,  quia  23 

"would  beV*  somm    medium    instans    habebit   quodcumque  tempus 

middle  between  finitum,  cum  nullum  aliud,  quam  illud,  nec  plura,  quam 
non  existent    .,,  .  .  A         ,.  ,  . 

extremes,  and  lllud,  tum  eciam,  quia  omne  medium  vel  ordo,  si  est, 

aaftefwoutdd  dicit  extrema.    Si  erit  dicit  eius  extrema  fore,  ut  si  A 

cease.       erit  medium  inter  B  et  C  vel  temporaliter  vel  eternaliter  3o 

erit  medium  inter  illa,  et  utrobique  sequitur,  quod  erit 

medium  inter  aliqua,  quando  ipsa  non  erunt.  Ymo  inter 

aliqua,  quorum  nullum  potest  esse  vel  fore. 

Similiter   in   tantam   penuriam  loquendi  incarcerant 

se  ipsos  sic  loquentes,  quod  consequenter  dicerent  nichii  35 

fuisse  ante  hoc  instans  nec  fore  post  hoc  instans  eo, 

quod  sequitur  hoc  erit  ante  A  instans,  ergo  A  instans 


Answer 
I.  Then  all 
instants  would 
be  identical. 


4.  Cf.  Arist.  Categ.  9,  1  —  3  et  6:  TIqotsqov  8'  stsqov  stsqov 

XsySTttL  TST,Qtt%COg.  TTqCOTOV  [18V  Y.Cil  '/.VQlGJTttTCi  V.ClTtt  TOV  %Q0V0V  .... 

zJ6§sls  d'  av  nttQtt  Tovg  elQrjnsvovg  r.ai  tTSQOg  sivttL  tiqotsqov 
TQonog  x.  t.  I.  Et  eiusdem  Met.  IV  (in  antiquis  edd.  V)  11,  1  —  2 
(Rd.  Par.  II  523,  11  ss.):  TlQOTSQtt  v.cci  votsqcc  XsysTat  svva  (isv 
cog  6vTog  Tivbg  nocoTOV  a.nlcog  v.al  tF/  cpvcssL,  rj  nQog  zl, 

r)  nov,  t)  vno  tlvcov  ....  tcc  ds  xaztt  %qovov. 


CAP.  XXI.  DE  ENTE  PREDICAMENTALI. 


2o5 


erit;  et  sic  de  fuisse  et,  ut  credunt,  si  tunc  erit  ante  A, 
tunc  erit  ipsum  A,  sicut  sequitur,  tunc  B  differret  ab  A, 
ergo  tunc  erit  A;  sicut  enim  differencia  requirit  extrema, 
sic    anterioritas    et    posterioritas    temporalis.    Nec  est 
Ssophisma  dicere,  quod  ante  vel  post  succederet  B,  aut 
a  parte  predicti  dicere,  quod  hoc  succedit  post  B,  quia 
iuxta  principia  sic  opinancium,  si  post  B  hoc  erit,  et 
sic  expositorie  est  hoc  inferendum  sic  arguendo:  tunc 
239'  hoc  erit  |  et  tunc  erit  post  B,  ergo  post  B  hoc  erit  et 
iominor  est  proposicio  neganda. 

Ideo  tercii  dicunt,  quod  nullum  instans  erit  in  aliquo  Objection: 
ordine  ad  reliquum,  nec  Deus  potest  intelligere  aliquod  orderor° 
aliud  aliorum  instancium  vel  multa  instancia,  sed  unum  s"?cession  m 

.        .  mstants. 

instans;    sicut   est  aliud,  quam  reliquum  erit,   sic  est  God  cognizcs 

t  1  *  •  «.    •      only  the  present 

i5prius,  quam  reliquum  ent.    Deus  enim  non  potest  ln-  instant  since 

telligere,  nisi  quod  potest  esse,  ut  patet  secundo  libro   that  alone  is 

&      '  .  /  '  .r  and  He  cognizes 

de   Intelligencia   Dei;   sed   nullum   mstans   potest   esse  only  what  is. 
aliud,  quam  hoc  instans;  ideo  Deus  non  potest  intelli- 
gere  aliquod  aliorum  instancium;  et  cum  requiritur  ad 

20  verificacionem  affirmativi  de  extremo  plurali  numerum 
numeratum  habere  partes  in  presenti,  preterito  et  futuro, 
videtur,  quod  nulla  instancia  Deus  intelligit,  sicut  nulla 
instancia  possunt  esse  eo,  quod  nullum  eorum  potest 
esse.   Nam  impossibile  est  quotlibet  instancia  fore  sine 

25numero,  ut  quatuor  instancia  erunt  quaternarius  instan- 
cium,  et  impossibile  est  numerum  fore  sine  suis  partibus. 
Ideo,  si  instancia  erunt,  aliquod  illorum  erit;  non  enim 
sufficit  inferre,  quod  ista  erunt  ex  hoc,  quod  hoc  erit 
quod  stat  idem  denominari;  ideo  oportet  capere,  quod 

3o  hoc  et  hoc,  que  ponunt  in  numero,  erunt,  et  per  con- 
sequens,  cum  iste  numerus  erit  iste  numerus,  et  sic 
divisibilis,  habebit  partes. 

Sed   quo    ad   secundam    partem    responsionis   patet,  Answer: 

1,  This  obiection 

quod  laqueat  se  ln  repugnancia,  quam  evitat.    Nam  si     invoives  a 
35  unum  instans  est  aliud,  quam  reliquum,  tunc  est  dare  «>ntradiction. 

7    *  n  lr  one  mstant 

alietatem,  qua  est  aliud,  et  per  consequens,  cum  illa    differs  from 
alietas  est,  eius  extrema  sunt.  Similiter,  si  A  est  aliud,  there  are  others. 
quam  reliquum,  erit  tunc  illud,  quod  est  reliquum  ab  A, 
vel  erit  reliquum  ab  A;  aliquando  erit,  et  sic  inciditur 
40  in  secundam  responsionem.  Similiter,  si  hoc  instans  est 


16.  secundo  libro  de  intelligencia  Dei]  Wiclif,  De  Ente  sive 
Summa  Intellectualium,  Lib.  II,  Tract.  I.  De  Intellectione  Dei. 
(Shirley,  p.  3.) 


2o6 


JOHANNIS  WICLIF 


CAP.  XXI. 


Enoneous     prius  temporaliter,  quam   reliquum  erit,  illa  prioritas; 
adversaries,    est  inter  hoc  intans  et  futuricionem  reliqui  instantis. 
which  invohes.     gx  quo  sequuntur  tria.  Primo,  quod  instans  sit  eternum 
I.  That  the  /        ^  c  '      •  .  . 

instant  is     a  parte  ante,  cum  sit  prius  ruturicione  sic  eterna. 
cternai  a  parte      Secundo  sequitur   distinccionem    illorum   instancium  5 

ante.  ? 

II.  That  thcre  esse  vel  fore,   et  per  consequens  esse  possibile,  quod 

'S  abetwccni0n  illa  distmgwuntur- 

instants.         Et   tercio   sequitur,   quod   in   aliqua   danda  propor- 

III.  That  there  cione:    "Hoc  instans  sit  prius,   quam  reliquum   sit,  et 
is  a  relation  .  f  ~  .  . 
bctwecn  non    per  consequens  reliquum  m  correspondenti  proporcione  10 

existent  things.  erjt   p0steriUS)"  qUOd  est   falsum,   tum,  quia  non  erit 
reliquum,  tum,  quia  proporcio  posterioritatis  foret  inter 
instancia,  quando  non  essent. 
So  thcrc  can       Ex  istis  plane   patet,  quod  aliud  est  dicere  hoc  in- 
or  postertority  stans   erit   prius,  quam    reliquum    erit   et   dicere,    hoc  1 3 
in  instants.    instans   esse   prius   futuricione   reliqui    instantis.  Ymo, 
si  diligenter  attendas,  patet,  quod  nulla  potest  esse  pre- 

tericio  aut  futuricio  reliqui  instantis  ,  ymo  patet 

ulterius  advertenti,  quod  omne  instans  erit  infinitum 
cito,  sicut  et  omne  instans  infinitum  cito  et  infinitum  20 
tarde  fuit,  suppositis  erroribus  philosophorum.  Nam 
hoc  instans  est  cicius,  quam  erit  aliquod  instans  futu- 
rum,  ergo  hoc  instans  infinitum  cito  est,  et  per  con- 
sequens  nullum  instans  fuit  vel  potuit  fuisse  cicius,  quam 
hoc  instans  est;  et  cum  idem  sit  cicius  esse,  et  prius  25 
esse  tempore,  sequitur,  quod  nichil  potest  esse  reliquo 
temporaliter  prius  aut  posterius.  Confirmatur,  si  mundus 
esset  infinitum  magnus  carens  medio,  nichil  esset  alcius 
aut  bassius  reliquo,  cum  omnis  superioritas  et  inferio- 
ritas   situs   presupponit  centrum,   ut  arguit  Aristoteles  3o 

primo  de  celo  Cum  ergo  par  sit  iudicium 

de  cititate  instancium,  posito,  quod  nullum  fuit  primum, 
nullum  est  simpliciter  reliquo  prius. 
Soiution.         Patet  ergo,  quod  aput  tenentem  viam  veritatis  omnes 

iste  cathene  sophistice  dissolvantur.  Nam  unum  instans35 
est  reliquo  prius  proporcionaliter  in  maiori  proporcione, 


Instants  arc 

rclatcd 
according  to 
the  snacc  ot 
time  between 

thcrr . 


11.  quod  eiciendum  esse  censeo.  18.  Post  instantis  lacuna  6  fere 

litterarum  in  cod-       3i.  Post  celo  lacuna  6  fere  litterarum  in  cod. 

3o.  Cf.  Arist.  De  Coelo  I  6,  1  —  2  [Ed.  Par.  II  814,  17  ss.): 
eSl()tG(ihvov  ovv  rov  [i£gov  nal  xov  ccvco  xonov  ocvdyxrj  (boiGd-cu  .... 

"EXL   8l  xb   CCVG)  XCcl  XKXO)  GOQIGXOCL,  KCCL  XO  piFXU^V  CiVCCyXY)  0)Ql'Gd-(Cl. 

El  yccQ  fir/  coQtGd-ca  cinsiQog  ccv  Siy  xtvrjoig  ....  HXXcc  [tr/v  xb 
uvo)  xccl  xcho)  op8QOfi8vov  Gcoficc  dvvccxcci  sv  xovxco  ysvsGdcct  • 
nscpvxs  yccQ  xb  [isv  ccttJi  xov  (isgov  xivsTg&cci-,  xb  S'  snl  xb  (isgov. 


CAP.  XXI.  DE  ENTE  PREDICAMENTALI. 


207 


ut  maius  tempus  intercidit  inter  illa;  et  primum  omnium 
est  primum  instans  mundi  vel  temporis  et  infinitum 
posterius  est  aliquod,  et  omnia  instancia  illa  realiter 
sunt;  et  sic  differencia  vel  alietas  unius  ad  aliquid  est, 
240  quando  idem  instans  est,  et  tunc  incipit  et  desinit  | 
esse.  Alia  autem  differencia  reliqui  instantis  ad  ipsum 
est  in  reliquo  instanti  et  non  ante  vel  post;  differencia 
vero  aggregata,  que  est  illa  differre  ab  invicem,  est 
per   duo   instancia   sic  distancia  et  in  neutro  illorum, 

ionec  in  aliquo  tempore,  nisi  in  quo  sunt  illa  duo  in- 
stancia;  ideo  illa  nec  est  temporalis,  nec  proprie  subita, 
sed  utraque  simplex  differencia  est  subita,  habens  pro 
suo  instanti  differenciam  existentem  pro  alio  instanti, 
cum   relaciones   equiparancie   mutuo  se  inferunt;    ut  si 

i5A  instans  pro  nunc  differt  a  B,  vel  est  prius  B,  tunc  B 
differt  ab  A,  et  est  posterius  A;  sed  non  oportet,  quod 
pro  eodem  instanti,  sed  alio  subsequente,  et  ita  non 
sequitur  ista  prioritas  pro  hoc  instanti  habet  posteriori- 
tatem   sibi  correspondentem,  ergo  pro  hoc  instanti  est 

20  ista  posterioritas  vel  habetur.  Et  sic  unum  instans  est 
post  aliud  et  ante  aliud,  et  omncs  huiusmodi  relaciones 
ordinis  succedendi  sunt  cum  suis  extremis  non  simul, 
sed  separatim  temporaliter  existentibus ;  et  ita  tempus 
habet  tam  primum  instans,  quam  ultimum  et  quodcumque 

25  ut  medium  tocius  aut  cuiuscumque  partis  signabilis. 

Ymo,  si  continuum  componitur  ex  non  quantis,  tunc  The  terminal 

,  .  -ii      •      instants  which 

pnmum  mstans  temporis   et  ultimum  sunt  pro  lllo  m-  enclose  a  time 

stanti,  pro  quo   est  idem    tempus;    termini    autem    ex-    dgrt  of^at 

clusivi  cuiuscumque  temporis  sic  finiti  non  sunt  instancia  time,  but  stand 

3o  illius  temporis,  sed   alterorum  immediatorum.    Verum-     outs'  e  lt- 
tamen  omne  tale  tempus  quandocumque  esset,  haberet 
illos   terminos   cxclusivos,    licet   illi   termini   non  tunc 
continue  habeantur,  sed  temporibus  suis.    Bene  tamen 
sequitur:  hoc  tempus  terminatur  ad  ista  instancia,  ergo 

35  ipsa  terminant  idem  tempus ;  et  utrobique  tam  termini 
quam  terminancia  sunt  temporibus  suis.  Verumtamen, 
quando  termini  sunt,  tunc  terminatum  non  est,  et 
econtra;  nec  est  de  motibus  subitis. 

Nam  generacio  habet   non-existenciam   generati   pro  Bearing  of  the 

40  danda  mensura  precedente,  et  esse  generati  pro  danda  ^termina? 
mensura  consequente,  et  sic  extendendo  ens  ad  existere  instantson: 

7  '  I.  Generation 

ad  esse  possibile  et  ad  esse  existere,  omne  generatum  and  corrnption. 
habet  prius  non  esse  existere  et  immediate  post  esse 
existere.    Econtra  autem  omne  corruptum  primo  habet 


208 


JOHANNIS  WICLIF 


CAP.  XXI. 


esse  existere  et  post  non  existere,  et  sic  omne,  quod 
incipiet  vel  incipit  esse,  incipit  esse  tempore  suo. 
Non  quia  simpliciter  non  existit,  sed.quia  pro  aliqua 
mensura  non  existit  modo;  non  sequitur  hoc  nunc  non 
existit,  ergo  non  existit,  pocius,  quam  sequitur  hoc  5 
alicubi  non  est,  ergo  non  est.  Et  sic  intelligendi  sunt 
philosophi  de  terminis  motuum. 
II.  On  human  Et  correspondenter  concedendum  est  de  vi  vocis, 
relations.     qUOj  sor  esi  aliter  in  theatro  quam  ipse  est  in  foro; 

melancolici   eciam   sunt   demenciores   in  autumpno   se  10 
ipsis    in    verno   tempore,   ut   concedunt  Porphirius  et 
Gilbertus  et  proporcionaliter  de  similibus. -Ideo  ad  pauca 
respiciunt,  qui  putant  ex  ista  opinione  sequi  destruccionem 
omnis  motus,   cum  impossibile  sit  motum  habere  ter- 
minos,  nisi  pro  diversis  mensuris;  ideo  conclusio  Ari-  i5 
stotelis  6°  Phisicorum  capitulo  6to  est,  quod  nec  motus, 
nec  quies,  nec  aliud  successivum  est  in  instanti,  supposito, 
secundum  totum.  Patet  eciam  ex  eodem  responsio  ad  hoc 
sophisma:  Sor  est  omnis  homo,  posito,  quod  sit  omnis 
homo  existens  nunc.  Non  enim  sequitur  sor  esse  omnem  20 
hominem,  et  si  sit,  omnis  homo  existens  nunc,  quia,  si 
sor  nunc  est  omnis  homo,  tunc  ipse  est  omnis  homo, 
et  per  consequens  homo  est  sor.  Et  ultra  sequitur,  quod 
omnis  homo,  qui  fuit  vel  erit  est  sor,  cum  omnis  talis  est. 
III.  On  the        Ideo,   sicut  oportet  tenentem  istam  viam  cavere  de  25 
eX1SGodC  0t    negacionibus,  sic  et  de  distribucionibus  affirmativis,  ut 
Deus  semper  est  in  quolibet  instanti  existens,  non  tamen 
semper  est  in  quolibet  instanti,  nec  umquam  in  aliquo 
instanti  non  existit,  sed  in  toto  tempore,  et  nulla  eius 


24.  est  addidi. 

12.  Cf.  Gilbertus  Porretanus  Sex  Princ.  Lib.  cap.  4  (Ed. 
Arist.  opp.  Ven.  f.  33):  „Anima  enim  coniuncta  corpori  imitatur 
complexiones  ipsius,  ut  quia  aridae  vel  gelidae  compaginationis, 
dementiores  se  ipsis  in  autumno  fiunt  saepe,  quibus  vero  sanguis 
principatur,  vere"  et  Porphyrii  Isagogen  cap.  IV.  De  Differentia 
init.,  ubi  meminisse  videtur  Wiclif  quae  commentatur  Averroes 
(Ed.  opp.  Arist.  Ven.  I  5'):  Socrates  differt  a  Platone  per 
ipsam  individuitatem  quae  inter  ipsos  extitit  per  se;  differunt 
quoque  eius  dispositiones  in  semet  ipso,  cum  sit  quandoque  puer 
quandoque  vir,  et  cum  aliquid  agat  in  uno  tempore,  quod  non 
agit  in  alio  tempore;  et,  ut  summatim  dicam,  id,  quo  dijferunt 
substantiae,  vel  quo  differunt  dispositiones  unius  substantiae, 
illud  profecto  dicitur  differentia  communis.  16.  Cf.  Arist. 
Nat.  Ausc.  VI  3  (2),  6  (Ed.  Par.  II  321,  47  ss.)  vide  supra 
pag.  189  et  194,  et  ibid.  sect.  7:  "Slat'  FTtrt  ev  rtp  vvv  ov&hv 
necpvxe  y.tvfnod-ca,  drjlov  &$  oi)(V  r/QFfinv. 


CAP.  XXI.  DE  ENTE  PREDICAMENTALI. 


2oo 


parte   existit   in   omni   instanti,    nec   potest   in   aliquo  Time  (i.  e.  a 
instanti  desinere  esse.  cannot  properiy 

Et   iuxta    sic    loquentes    contingit    libere   concedere  be  *a1^  t0  be 

.      .  ...       made  until  lt 

40'  tempora  esse  |  finita  m  utroque  suo  extremo,  et  mdubie,    has  come  to 
5  si  sunt  finita,  tunc  fines  finiunt  aut  finierunt  ipsa,  et      an  end' 
sic  omne  tempus  finitum  in  utroque  tempore  extremo 
est  lapsum,  pertransitum,  productum  vel  causatum.  Et 
indubie   hoc   solum   est  verum   in   suo   fine,   ut  patet 
6°  Phisicorum  capitulo  sexto,  ubi  ostenditur,  quod  omne 

lomutatum  esse  est  subito  in  fine  mutacionis  sic  quod 
res  successive  facta  est  primo  facta  in  fine.  Et  dicat, 
qui  audet,  quod  nullum  tempus  est  factum  a  Deo  cum, 
Gen.  primo  dicuntur  sex  dies  fieri  a  Deo,  etMat.  2°  dicitur 
salvator  ipsum  "dominum  sabbati",  quia  Ps.  1  1 8°  Dei 

i5  "Ordinacione  tua  perseverat  dies,  quoniam  omnia  ser- 
viunt  tibi".  Omnia,  id  est  omnes  creature,  sicut  exponit 
beatus  Augustinus,  illud  Jo.  primo.  "Omnia  per  ipsum 
facta  sunt."  Et  isto  modo  expresse  dicit  beatus  Augu- 
stinus   5°  super  Genesim  ad  litteram  capitulo  70,  quod 

2otempus  est  creatura,  facta  a  Deo,  et  idem  dicit  ii°  de 
Givitate  Dei  capitulo  6°  et  .... 

Patet  ergo  ex  processu  Aristotelis,  quod  impossibile  So  time  can  be 
est  omne  tempus  esse  factum  a  Deo,  nisi  sit  in  suo  madebyGod 
fine  vel  aliter  sic  factum  in  suis  causis  originalibus  vel  only  when  it  is 

.     .  .  .  0  ended,  or  m 

25  specificis,  cum  omne  successive  factum,  sive  permanens  the  sense  that 
sive  successivum,  fit  antequam  sit  factum,  sicut  omne   ne  Suses. Itb 
temporaliter    corruptum     corrumpitur,    antequam  sit 
corruptum,  ut  patet  5^°,  et  consonant  racio,  auctoritas 
et  modus  loquendi. 


14.  Ps.  omissian  in  cod.     20.  Post  et  lacuna  6 fcre  littcrarum  in  cod. 

9.  Cf.  Arist.  Nat.  Ausc.  VI  4  (3),  1  (Ed.  Par.  II  322,  20  ss.): 
T6  ds  iisrcificillov  anccv  ccvocyxr]  diccLQsrbv  elvca  snsi  yccQ  sx  xivog 
stg  xi  nccGcc  [iSTcc(3oii],  xcci  otccv  fihv  rj  sv  tovtqj,  slg  o  (ists^ccXsv, 
ovxstl  [iSTaficcMst,  x.  t.  I.  i3.  Gen.  1,  31.  Ib.  Matth.  12,  8: 
dominus  enim  est  filius  hominis  etiam  sabbati.  Ps.  118,  91. 
17.  Cf.  Aug.  in  Ev.  Joa.T,  12—16  (Migne  XXXV  1385-1387). 
19.  Cf.  Aug.  De  Genesi  ad  Litt.  V  7,  12  (Migne  XXXIV  325): 
Potius  ergo  tempus  a  creatura,  quam  creatura  coepit  a  tem- 
pore;  utrumque  autem  ex  Deo.  21.  Cf  Aug.  De  Civitate 

Dei  XI  6  (Migne  XLI  321):  Si  enim  recte  discernuntur  aeter- 
nitas  et  tempus,  quod  tempus  sine  aliqua  mobili  mutabilitate 
non  est,  in  aeternitate  autem  nulla  mutatio  est;  quis  non  videat, 
quod  tempora  non  fuissent,  nisi  creatura  feret,  quae  aliquid 
aliqua  motione  mutaret;  et  qusqu.  28.  5q°]  scilicet  Arist.  Nat. 
Ausc.  Iib.  VI,  sect.  5cj,  cap.  6  (10),  10  (Ed.  Far.  II  326,  52): 
<&ccvsqov  ovv,  otl  Kcci  to  ysyovbg  ccvay/.rj  yivsoQ-aL  tcqotsqov  xai 

H 


2IO 


JOHANNIS  WICLIF 


CAP.  XXI. 


Racio  talis:  omne  mutatum  esse  ut  huiusmodi  est  in 
termino   ad   quem;   sed   nullus  terminus  ad  quem  est 
pertinens,  si  non  terminus  exclusivus  .motus,  cuius  est 
mutatum  esse,  ergo  etc. 
Other  examples.     Concordat  eciam   modus   loquendi,    ut    nemo   dicit,  5 
quod  domus  est  facta  ad  cuiuslibet  partis  faccionem, 
nec   quod   mocio   aut  duracio  est  complete   in  primo 
instanti  vel  alio  instanti  intrinseco  sui  esse.   Sic  enim 
esset  omne  tale  successivum  corruptum  aut  pertransitum 
in   preteritum   pro   quolibet   instanti   sui   esse.    Nonne  10 
innuitative    docemur    illa    loyca   Aristotelis    per  idem 
Gen.  primo  factum  est  vespere  et  mane  dies  unus,  eciam 
capiendo   finem   diei,   pro   quo   sit  verum  ipsum  esse 
factum;  sicut  ergo  mutatum  esse  se  habet  ad  mutari, 
sic  factum  esse  ad  fieri,  cum  sint  idem  vel  prope;  sed  1 5 
nullum  mutatum  esse  est,  nisi  subito  in  fine  mutacionis; 
ergo  per  idem  omne  factum  esse  est  subito  solum  in 
fine  faccionis. 

12.  Gen.  I  5,  factumque  Vulg. 

xb  yLv6(isvov  ysyovsvaL,  baa  Siaiozxh  xai  Gvvs%rj-  ov  [isvxol  asi 
o  ytvsxaL,  aXV  aXko  svlots,  olov  rcov  sxslvov  xl  cogtcsq  xrjg  OLMag 
xov  ftsfishov  'OfioLcog  Sk  xai  hnl  xov  (pdsLQo^isvov  xai  scpdaQ- 
(jlsvov  svd-vg  yaQ  svvitaQ%SL  xco  yLvofisvco  xai  xco  cp&SLQOfisvco 
ansLQOV  xl  gvvs%sl  ys  ovxl,  xat  ovx  sgxlv  ovxs  yLvsG&aL  [irj 
ysysvog  xl  ovxs  ysyovsvaL  [ir/  yLvdfisvov  xl. 


CAPUT  VICESIMUM  ALTERUM. 


Item    ex   racione   universalis   actus  intrinseci   potest  Time  must  be 
loyce  deduci,  quod  est  dare  extensionem  temporis  ultra    beyonc?  the 
presens   instans.    Nam   quodlibet   verbum    de    presenti  present  instant, 

_  .  .    .     as  is  evidenced 

5  connotat  mdifierenter  omne  tempus  pretentum  vel  fu-  by  language  as 
turum,  et  per  consequens  tota  proposicio  significat  t0  Seneral  acts- 
complexe  et  compositive  pro  quocumque  tempore  pre- 
terito  vel  futuro.  Consequencia  supponitur  ex  hoc,  quod 
quelibet  proposicio  significat  complexe  proporcionaliter 
ioad  significaciones  suorum  extremorum ;  et  antecedens 
probatur  tripliciter. 

Primo  sic:  aliter  sequeretur:   ista  res  est,  ergo  ista  Threefold 

.      .        .  .         M  ,  .        .  '       °  proof: 

res  ln  hoc  mstanti  est  eo,  quod  antecedens  lam  primane  i.  a)  Otherwise 

significat  istam  rem  in  hoc  instanti  esse,  cum  verbum  Je^iVthis 

i5iuxta  istam  viam  solum  hoc  instans  connotat  pro  hoc  present  instant, 
.  ...  .  and  so  other 

mstanti,  quia  data  universah  connotacione   connotaret  instants  would 

communiter  omne  instans,  et  sic,  quod  esset;  quod  non  be  presentwith 

est  impossibile  aliquod  instans  preter  hoc  esse,  quia, 

si  B  instans  potest  esse,    tunc  B  instans  potest  nunc 

20  esse,  et,  si  quidlibet  inciperet  et  desineret  esse,  sicut 

incepit  et  desinit  esse  in  hoc  instanti,  et  ita  significant 

proposiciones,   cum   hoc  verbum  cest5  vel  ,cesse5  signi- 

ficat  simpliciter  pro  hoc  instanti,  ut  dicit  responsio. 

Item  tunc  non  esset  possibile,  quod  semper  est  instans  b)  All  species 

•     1  ■    j  _.m  -i  •  _  „.  1     a»d  universals 

2DveL  almd  corruptibile:  tum,  quia  sic  semper  esset  tale  composed  of 

in  hoc  instanti,  tum  eciam,  quia  per  idem  necessario  .Peris.^ab,1e 
>  .  n  .        .  .      .  mdividuals 

est  instans,  et  de  qualibet  perfecta  specie  aliquod  indi-  would  cease  to 

viduum  corruptibile,  quod  tamen  repugnat  responsioni, 

cum  omne  verbum  de  presenti  limitatur  simpliciter  ad 

3o  connotandum  hoc  instans,  et  tota  proposicio  significat 
proporcionaliter  ad  illam  connotacionem ;  et  tunc  perirent 
omnes  denominaciones,  potissime  cum  sunt  de  univer- 
salibus  habentibus  supposita  corruptibilia,  ut  patet 
discurrendo  per  denominaciones  mathematicas  et  natu- 

35  rales,  que  sunt  de  dici  de  omni. 

H* 


2  I  2 


JOHANNIS  WICLIF 


CAP.  XXII. 


c)  The  vcrb  "to  Item  noii  est  de  racione  huius  verbi  substantivi  "esse" 
connote  Vme.  connotare   aliquod   tempus;   ergo  si  connotat,  hoc  est 

To  limit  its    preter  vim  vocis  ex  applicacione  voluntaria  intellectus: 
meamng  to  tne  r  .  x.r  ... 

present  instant  cum  ergo  |  lntellectLis  mdifferenter  potest  elicere  niteii-  F. 

Warter^t.t0    ci°nes  universales  et  singulares  de  connotacione  temporis,  5 

sitque   pronior   ad   eliciendum  intenciones  universales, 

sequitur,  quod  non  oportet  hoc  verbum  "est"  de  presenti 

significans    primarie    connotare     singulariter  tempus. 

Assumptum  patet  per  Priscianum  in  magno  libro  octavo 

capitulo  22°,  ubi  sic:  "Presens  tempus  dicitur,  cum  pars  io 

preteriit   parsque   futura  est,  cum  tempus  fluvii  more 

instabili  volvatur  cursu,  vix  punctum  habere  potest  in 

presenti,    hoc    est   in   instanti,    et   maxime   eius  pars 

preteriit  vel  futura  est,  excepto  "sum"  verbo  substantivo, 

quod  est  omnium  perfectissimum,  cui  nichil  deest."  i5 

II.  God  is  in       Secundo  confirmatur  ex  dictis  et  dicendis,  quod  exi- 

fr?mnrime,Pand  stente  solo  Deo  adhuc  proprie  esset  esse  et  non  fuisse 

His  being     ve[  fore,   sicut  patet  de  eternitate,  quod  tamen  esset 

cannot  be  ' .  r  ...  .  . 

restricted  to    falsum,  si  esse  connotaret  de  sua  significacione  primaria 

the  present  »,  j-  • 

instant.      tempus   presens,   ergo  etc.   JNemo   namque   sane  dicit,  20 
quod  si  incipit  aut  desinit  esse  creatura,  quod  propor- 
cionaliter  incipit  aut  desinit  esse  Deus.  Ipse  ergo,  prior, 
quo  ad  consequenciam,  quam  creatura,  potest  esse  sine 
creatura,  ergo  et  sine  tempore,  quia  aliter  essencia  Dei, 
generacio  tilii  et  omnis  accio  ad  intra  esset  temporalis,  25 
presupponens  tunc  ad  suum  esse. 
Proof  from       Tercio  confirmatur  per  illud  Exodi  3°:   "Si  dixerint 
^Sf^appBwf  michi,  quod  est  nomen  eius,  quod  dicam  eis?"  Et  do- 
to  all  time.    mmus  aj  Moisen:  "Ego  sum  qui  sum",  ait,  "Hec  dices 

filiis  Israel"  et  infra  "Hoc  nomen  michi  est  in  eternum  3o 
et  hoc  memoriale  in  generacionem  et  generacionem",  et 
revera  intelligit  omnia  verba  vel  nomina  Deo  conveniencia 
illud  verbum  sum  etc.  Tercium  elementorum  est  Deo 
maxime  conveniens;  ideo  dicunt  grammatici,  quod  "Est" 
verbum  substantivum  materiam,  substanciam  vel  essen-35 


17.  solo]  cod.:  sole.      3i.  Cod.:  in  gcnerationc. 

9.  Cf.  Prisciani.  Institut.  grammat.  lib.  VIII  10,  5i  {Ex  re- 
ccnsione  Martini  Hcrt\,  IJpsiae  1855,  p.  414):  Praesens 
tempus  proprie  dicitur,  cuius  pars  praeteriit,  pars  futura  est 
....  instantt.  Maxima  igitur  pars  eius,  sicut  dictum  est,  vel 
praeteriit  vel  futura  est,  excepto  ''sum^  verbo,  quod  vua.qv.xiY.6v 
Graeci  vocant,  quod  nos  possumus  substantivum  nominare; 
id  enim  omnium  semper  est  perfectissimum,  cui  nihil  deest. 
27.  Lxod.  6',  11.  lbid.  3,  15. 


CAP.  XXII.         DE  ENTE  PREDICAMENTALI. 


2l3 


part  opposite 
to  us. 


ciam  signiticans  ut  pronomen.  Ideo  signanter  dicit  Job 

de  Deo:  "Quod  si  non  ille  est,  quis  ergo  est?"  Job.  90. 

In  ista  ergo  materia  sunt  tres  modi  dicendi,  quorum  Threc  ways  of 
■*•  •  j  ■>    •  .  .  ,  understanding 

primus  dicit,  quod  animus  limitat  commune  quodcumque  «present  time\ 

5  verbum  presentis  temporis  ad  connotandum  singulariter  '•  hmits  present 
r  1  D.  time  to  the 

presens    tempus    modo    quo   tactum    est    superius.    Et  actual  instant. 

istam   sentenciam    dicit  Doctor  Profundus  libro  primo  says^that^we10 

capitulo  24°,  ubi  sic:  "Nos  autem  propter  debilitatem  take  tllc  instant 

1  .  .    .  as  our  point  ot 

intellectus    nostri    non    possumus   distmcte   cognoscere  comparison, 

ioomnes  particulas  temporis  semper  iktentes  et  continue  niustrate^this 

succedentes;   ideoque   accipimus   presens  instans,  quod  bya  rivcr,  as 
'  1  1  r  .    .        ~  to  wluch  we 

de  toto  tempore  est  actuatum  et  nobis  notissimum,   et  spcak  of  aboye 

•  1,     ,  ,  -  .     .  ,  •  «.    and  below  with 

ponimus  lllud  pro  quodam  signo  et  tunc  nobis  certo  reference  to  the 
per   comparacionem,   ad   quem   intelligimus  presencia, 

1 5  preterita  et  futura,  quare  proposiciones  nostre,  signi- 
ficantes  cum  tempore,  necessario  significant  isto  modo, 
scilicet  relative  ad  presens  instans  quodcumque.  Ideo- 
que  hec  preposicio:  "Christus  patitur"  continue  diversum 
et  diversum  significat,  secundum  quod  diversa  instancia 

20  fiunt  presencia  successive,  sicut  et  hec:  "Christus  pacie- 
batur"  consigniticant  pari  modo;  sicut  species  in  oculo 
fixo  vidente  in  certo  situ  partes  fluminis  continue  de- 
currentes,  continue  significat  diversam  partem  fluminis 
et  diversam,  sicut  tales  proporciones  in  anima  sic  videntis; 

25  ista  pars  directe  michi  obicitur  in  hoc  situ,  et  ista  est 
inferior  ista,  quia  superior;  semper  alia  et  alia  repre- 
sentant  in  comparacione  ad  varias  partes  variis  sitibus 
oculo  presentatas. 

Unde  hec  proposicio :  "Christus  pacietur",  que  aliquando     Answer  to 

3ofuit  vera,  iam  est  falsa,    et  econtra  de  ista:   Christus    ra  wai  lnc" 
paciebatur;    et   quia   sciencia,    credulitas   et  opiniones 
nostre  sunt  per  proposiciones  huiusmodi,  variantur  con- 
tinue,  sicut  ille." 

Et  inter  alia  dicta  Doctoris  miror  de  isto  non  modi- 

35  cum,   cum   patenter   sequitur   ex   dictis   suis   et  plana 


12.  actualissimum  textns  Bradivardinensis.  i3.  pro  signo  et  termino 
quodam  certo  textus  Brad.  14.  ad  quod  seu  quem  /.  B.  i5.  quarc  et  /.  B. 
17.  scilicct]  cod.;  si ;  ib.  relative  et  comparative  /.  B  20.  sicut  om.  t.  B. 
21.  paciehatur  et  pacietur  t.  B.  24.  et  sicut  B.  25.  situ  et  haec  pars 
est  superior,  haec  vero  inferior,  vel  haec  pars  est  prior,  ct  haec  posterior 
semper  t.  B.  27.  sitibus]  vicibus  /.  B.  29.  Undc]  quare  et  /.  B  ; 
ib.  pacietur  aut  patitur  t.  B.  3o.  iam]  nunc  B.  3o,  3i.  et  —  pacie- 
batur]  et  haec  propositio  Christus  paciebatur,  quae  aliqtiando  fuit  falsa, 
nunc  est  vera  t.  B.  3i,  32.  opinio  nostra  B.  32,  33.  continue]  simi- 
liter  t.  B. 

2.  Job.  9,  24.  7.  Cf.  Thomae  Bradwardini  De  causa  Dei 
I  24  (Ed.  Lond.  243,  BQ. 


JOHANNIS  WICLIF 


CAP.  XXII. 


Iftime  fiows  veritate   oppositum   huius   sensus;    mirandum  namque 
cannot  possibly  estj  quomodo  dicit  omnes  partes  temporis  semper  fluere  • 
bc  inciudcd  m  et  succedere,   cum  hoc  posito  oportet  alia  esse  extra 

one  mstant.     .  '  r  r  -.  . 

mstans  actuatum,  quia  non  potest  vere  dici,  quod  omnes 
partes  temporis  semper  fluunt  et  succedunt  in  eodem  5 
instanti.    Item,   quod   posterius    assumitur   instans  esse 
notissimUm,  patet  quod  non:  nam  pauci  vel  nulli  phi- 
losophi  consenciunt  in  instanti  ut  aliqui  dicunt,  quod 
non  potest  esse,  alii,  quod  est  celum,  et  sic  de  quot- 
libet  opinionibus.  Nullus  ergo  animus  creatus  est  causa  10 
agilis,  ut  continuo  accipiat  discrete  novum  instans,  ut 
post   dicetur.   Item,   si  preterita   dicuntur  esse  priora, 
ut  sunt  a  tali  instanti  |  remociora,  et  futura,  ut  sunt  F.  241 
presenti  instanti  propinquiora,  ut  dicit  Doctor,  allegans 
ad  hoc  Aristotelem   5°  Metaphisice   160:   Patet  ex  de-  i5 
ductis  superius,  quod  sequitur  huiusmodi   preterita  et 
futura  esse  intinito  magno  gradu  prioritatis  esse  aliquod 
futuri;  ideoque  oporteret  ponere  primum  instans  mundi 
pro    certa    mensura    citeritatem   omnium  temporaliter 
posteriorum.  20 

Bradwardine's      Item,   quod   additur,    hanc   proposicionem  "Christus 
'^Chdstus     patitur"  significare   diversa   secundum  variacionem  in- 

not^theCarylng  stancmm>  videtur  mirabile,  quia  nec  ex  parte  signi,  nec 

meaning  he    ex  parte  veritatis,   nec  mixtim  potest   contingere  tam 
assigns  to  it.         ,  .  • 

crebra  vanacio;  non  ex  parte  signi,  cum  pure  natura- 23 

liter,  quantum  in  se  est,  representat  in  differenciis,  sive 

signatum   suum    sit,    sive   non.    Nec   alias   ostendi  de 

significacione  intencionum  universalium.   Non  enim  sic 


i3.  et]  cod.:  ut. 

i5.  Cf.  Thomae  Rradward.  De  causa  Dei  1.  c   Omne 

verbum  consignificat  tempus.  Currit  enim  consignificat  tempus 
praesens,  scilicet  nunc  esse  cursum,  curret  vero  vel  currebat, 
quod  complectitur  scilicet  praeteritum  vel  futurum;  et  hoc 
manifestum  est,  quia  currebat  significat  fecisse  cursum  prius 
secundum  tempus,  curret  vero  futurum  cursum  posterius;  et, 
ut  patet  5  Meth.  16,  prius  secundum  tempus  in  praeteriio  est 
remotius  a  nunc  praesenti,  in  futuro  vero,  quod  est  propinquius 
ipsi  nunc,  ipso  nunc  ut  principio  et  primo  ente,  ad  quod  alia 
comparantur.  Nos  autem  propter  debilitatem  ....  et  qusq.  cf. 
supra  p.  213,8.  Allegans  ad  hoc  Aristotelem  5  Metaphisice  16]  Est 
libri  IV  (in  edd.  ant.  V),  cap.  1 1  (non  10),  iam  supra  commemora 
tum,  pag.  204,  col.  367  (Ed.  Par.  II  523,  17  ss.):  Ta  Sk  xara 
%q6vov  r,h  fisv  yaQ  rcp  tioqq(oxsq(o  rov  vvv,  olov  sni  r&v 
ypvofiBvcov  {TiQorfQa  yaQ  ra  TQcoixa  rcov  Mfjdixoov,  on  hoqqw- 
tsqov  antyFt-  rov  vvv),  ra  Ss  rq>  syyvrsQCo  rov  vvv,  olov  snl 
rdiv  fxsXXovrcov. 


CAP.  XXII.         DE  ENTE  PREDICAMENTALI. 


2l5 


variaret  mocionem  suam,  nisi  motam  ab  instanti  succe-    The  words 

,  II'  j  «.  c  j  cannot  alter  in 

dente  vel  alio,  quod  non  est  nngendum  movere  signum  meaning,  nor 
vel  virtutem  eius.   Nec  ex  parte  anime,  quia  ipsa  non tllc  mind  which 

1  '   ~  r  understands 

apprehendit,  nisi  ut  est  mota  ad  apprehendendum ;  ideo  them. 
5  oportet  signum  prius  naturaliter  movere  animam  ad  sic 
varie  apprehendendum,  quam  sic  de  facto  apprehendat. 
Nec  potest  dici,  quod  reciproce  iuvant  se  signum  et 
anima  per  impotenciam  vel  habitum  quiescentem  in 
anima,  quia  in  ipso  est  universalis   et  olim   lapsa  in 

io  preteritum.  Ideo,  si  impotencia  iuvaret,  oporteret  pro 
quolibet  instanti  innovare  impotenciam,  ut  signum  sic 
signiticet;  et  cum  hoc  non  posset  fieri,  nisi  primo  limi- 
tate  intelligendo  instans,  ut  succedit,  videtur  impoten- 
ciam  superfluere,  cum  impotencia  foret  propter  signi- 

i5ficacionem  novam  innovandam  et  antiquam  exuendam, 
que  prius  naturaliter  habetur,  antequam  sit  talis  im- 
potencia;  et  de  habitu  constat,  quod  est  impertinens, 
ut  verbum  significet  quodcumque  instans;  ideo  numquam 
tam  prone  limitaret  ad   instancia,   ut   sunt  presencia, 

2onisi  aliunde  adiutus,  et  de  illo  adiutorio  est  conclusio. 

Item  multi  componunt  continue  in  tempore,  qui  non  Many  men  go 
•   •  •  on  putting 

percipiunt   successionem   temporis,    cum    tamen    mxta  together  acts 

istam  viam  omnes  eque  distincte  componentes  cum  Verbo  and  ^P^s10118 

de    presenti    eque   distincte   tempus   perciperent;    ergo  perception  of 
•  •     c  i  time. 
2d  posicio  falsa. 

Assumptum  patet  de  dormientibus  in  sardis,  quorum 

ymaginativa  viguit  componendo  ut  supposito;  sic  enim 

sompniant   multi   componendo   continue  per  verba  de 

presenti,  ignorando  lapsum  temporis. 

3o  Multi  tamen  distincte  componunt  cum  verbis  de  pre- 
senti  ipsis  existentibus  in  leticia  vel  opinantibus,  quod 
nullum  tempus  potest  esse,  sicut  et  alii  penaliter  com- 
ponentes,  quibus  apparet  tempus  longum,  et  idem  patet 
de    bestiis    satis   distincte    componentibus  mediantibus 

35  verbis  de  presenti,  que  vel  non  percipiunt  tempus,  vel 
non  punctatim,  ut  partes  eius  succederent. 


20.  Cod. :  n'  ad  aliude. 

26.  sardis]  sive  potius  sargis,  quam  vocem  Ducange  sic 
explicat:  „Panni  species  variis  usibus  applicata,  tapetibus 
nempe  codicibus  cortinis"  atque  affert  ex  Reg.  visitat.  Odon. 
archiep.  Rotomag  ex  Cod.  reg.  1245,  f.  6ov:  Juvenimus  in  dormi- 
torio  (canonicorum  Sagiensis  ecclesiae)  sargias  sive  tapetia 
inhonesta,  ut  pote  radiata. 


JOHANNIS  WICLIF 


CAP.  XXII. 


therefore 
magnitude  in 
time. 


No  time  can  bc     Ex  isto  videtur,  quod  nemo  potest  iudicare  tempus 

^acmally^is.11  esse    longius,    quam    de    facto    est,    quia,    si    sic,  tunc 

aliquod   signum   representaret    plura  -tempora   vel  in- 

stancia  succedere,  quod  est  impossibile  iuxta  hanc  viam, 

cum  precipua  et  per  se  causa  variacionis  in  significa-  5 

cione  temporis  sit  variacio  temporis  vel  instantis;  non 

ergo  potest  esse  illusio  sensus  interioris.  Unde  moveretur 

ad  iudicandum  tempus  esse  diuturnius,  quam  de  facto 

erit,    quia    tunc    verbum,    mediante    quo  componeret, 

significaret  pro  aliqua  parte  illius  temporis  instans  vel  10 

tempus  esse,  quod  de  facto  non  tunc  foret,  quod  est 

contra  responsionem.   Non  enim  representat  se  aliquid 

naturaliter  erronee,  nisi  propter  defectum  in  medio  vel 

defectum   in   specie   vel   organo.   Sed  secundum  istam 

viam  tempus  representat  se  naturaliter  ymaginative  sine  i5 

figura  vel  specie;  ideo  non  superest;  unde  erronee  quo 

ad  eius  diuturnitatem. 

Ail  verba  de       Et  ex  istis  apparet  veritas  minoris  assumpte.  Nam 

^ccession^and  omnia   verba   de   presenti   eque  distincte  significancia, 

eque  distincte  movent  ad  apprehendendum  successionem  20 

temporis,  et  per  consequens  virtus  eque  distincte  appre- 

hendit  successionem,  et  sic  magnitudinem  temporis,  et 

tunc  facile  esset  tempus  percipere,  cum  talis  percepcio 

consequitur  ad  quamlibet  composicionem. 

According  to       Item  iuxta  istam  posicionem  videtur,  ut  supra,  quod  25 

^position^wV  sensus  interior  solum  capit  de  tempore  unum  indivisi- 

should  be     bile,    scilicet    instans,    et   per   consequens   non  sentit 
conscious  of  .  ,  .        .    1  .  _ 

the  instant  and  tempus,   sicut   nec  |  motum.    Si  enim  plus  caperet  inr. 

succession.    presenti,  tunc  plus  esset  in  presenti,  et  per  consequens 

verbum  non  continue  innovaret  significacionem  suam,  3o 

et  excederet  ab  antiqua  proporcionaliter  ad  successionem 

temporis;   tunc  enim  nullum  tempus  representaret  se- 

cundum  se  totum,  cum  tempus,  ut  desinit  esse,  desinit 

representari,  et  ut  incipit  esse,  incipit  representari,  et 

per  consequens,  cum  omne  tale  tempus  incepit  et  desinit35 

per  remocionem  de  presenti,  sequitur,  quod  pro  nullo 

instanti  representatur  aliquod  tempus  secundum  se  totum; 

solum  ergo  secundum    instans   continue  representatur. 

So  properly       Ex  quo  videtur,  quod  non  tempus,  sed  instans  signifi- 

tKetastairtis  catur  per  verbum  huiusmodi  de  presenti,  vel  si  tempus^o 

signified  by  the  Secundarie  significatur,   consequenter   ad  instans,  tunc 

verbinn  de  ....         .   0  n  .        .  . 

presenti.      quodlibet    mstans    dati    tempons    signincaret  continue 

3.  Cod. :  representaret  ubi  plura.     3t.  Cod. :  excideret.     33.  Cod. :  desit 
esse  (=  desint  esse). 


CAP.  XXII. 


DE  ENTE  PREDICAMENTALI. 


217 


lllud  tempus  manere  continue  signatum  per  lllud  verbum    The  idea  of 

,  j  time  only  comes 

de  presenti,  et  per  consequens  non  oportet,  quod  continue  j,,  secondarily. 

excidat   assignando   tempus   continue.   Nec   est  verum, 

quod   instans   significat   naturaliter   tale   tempus,  quia 

5  per  idem  significaret  omne  tempus  sive  fuerit  sive  non. 

Nec  est  verum,  quod  omne  tempus  signatur  tali  verbo 

per  se,  quamdiu  manet,  quia,  ut  alias  declaratum  est, 

existencia  signati  est  impertinens,  ut  significetur.  Ymo 

tunc  quodlibet  tempus  haberet  propriam  significacionem, 

10  et  per  consequens  virtus  apprehenderet  inllnita  tempora 
quodlibet  propria  intelligencia  et  distincta,  quod  non 
potest  virtus  linita  facere,  quia  plura  scimus  et  tantum 
unum  intelligimus  secundum  Philosophum,  et  tunc  pro 
quolibet  instanti  una  significacio  instantanea  inciperet 

i5esse  et  una  significacio  instantanea  desineret  esse;  et 
sic,  ut  videtur,  continuum  componeretur  ex  instantibus, 
si  significacio  instantanea  foret  eiusdem  racionis  cum 
successivo.  Si  autem  dicatur,  quod  non  variantur  signifi- 
caciones  temporum  per  verba,  sed  eadem  connotacione 

20  significat  verbum  omne  tempus,  quod  significabit,  plane 
tunc  sequitur,  quod  omne  verbum  eque  communiter 
significat  tempus,  cum  eadem  significacione  potest 
quodlibet  tempus  significare;  et  illa  eadem  signihcacio 
non   potest   nunc  terminari  ad   unum   significabile,  et 

25nunc  ad  aliud,  priori  dimisso  eo,  quod  est  de  genere 
respectivorum. 

Et  ex  hoc  videtur,  quod  significacio  verbi  pure  de 
presenti  terminatur  pure  ad  instans  sine  pluri,  ut 
tactum   est  superius  de  significacione  motus,   que  non 

3o  potest  primo  fieri  super  indivisibili  in  motu. 

Ulterius   videtur,    quod   utrumque    exemplum    capit  Bradwardine's 

,  ,      n         .  ,     ^     a  first  cxample 

calumpniam;  pnmum,  quia  oculo  hxo  vidente  fiuvium  (0f  the  river) 
vel  aliquod   visibile   decurrens   continue   per   foramen,    defective,  as 

*■  .  tne  eYe  would 

foret  continue  nova,  et  nova  species,  et  per  consequens  see  many  parts, 

oc  1  -a  not  one- 

35  non  eadem  m  numero  signihcare  contmue  partes  succe- 

dentes  dimissa  significacione  priorum.  Nam  nullum  tale 

collocatum  representaret  se  visui,  nisi  mediante  specie, 

et  per  consequens  pari  evidencia,  qua  una  pars  ageret 

suam   speciem   in   oculo,    et  quelibet  eque  activa  non 


i3.  Cf.  Arist.  Eth.  Nic.  VI,  X  [XI]  {Ed.  Par.  II  72,  42  ss.). 
36.  Cf.  Vitellionis  Mathematici  doctissimi  tceql  OTttVKfjg  3,  48  et  49 
(Ed.  Norimberg.  1535,  f.  68'):  "Nullum  visorum  simul  totum 
videtur"  et  u Impossibile  est  plura  simul  aequaliter  videri." 


2l8 


JOHANNIS  WICIJF 


CAP  XXIT. 


aliunde  impedita;  nove  ergo  partes  obiecte  noviter 
immutarent,  ut  patet  in  perspectiva.  Hic  autem  quiescit 
eadem  proposicio  et  idem  verbum  in  anima;  ideo  appli- 
cando  exemplum  ad  propositum,  diceretur,  quod  continue 
representaret  se  virtuti  attendenti  secundum  unum  indi-  5 
visibile  eius,  et  gigneret  continue  novam  speciem  sicut 
et  actum;  sed  nulla  virtus,  et  specialiter  organica,  est 
tam  acuta,  quod  sufficit  tam  spissim  alternare  intuendo 
pure  unum  indivisibile,  quia  oportet  talem  virtutem 
propter  eius  obtusitatem  fieri  primo  divisibile,  quod  io 
solum  est  sensibile  servata  apprehensione  indivisibilium 
intellectivorum,  ut  dicit  Augustinus  in  De  Quantitate  anime 
de  apprehensione  puncti;  et  patet  sentencia  de  signifi- 
cacione  motus. 

As  to  tlic         Et  quo  ad  secundum  exemplum  patet  ex  dictis,  quod  i5 

second  ex;implc  ...  . 

(Christus     proporcionaliter,  ut  vanantur  partes,  variantur  propor- 

variation^is^not  c^onesj  quibus  componitur  istam  partem  vel  istam  nunc 
in  the  words   aut  sic  esse  in  hoc  situ  sic,  quod  non  eadem  proporcio 
themselves,  but    •      •  r  •  • 

in  the       signincat  nunc  primarie,  nunc  lsta,  et  nunc  lsta  esse 
circumstances  jn  tan*  vei  tajj  sjtu    sej  secundum  variacionem  circum-  20 

relatmg  to  ' 

them.       stanciarum    variantur    proporciones   et    actus,    et  per 
consequens   significaciones.    Ymo   posito,    quod  eadem 
proporcio  sic  varie  |  significaret,  oportet  illam  iuvari  ex  F.  242 
presencia  circumstancie  sensibilis,  que  propius  significat, 
quia  movet  ad  taliter  apprehendendum  cum  principium  25 
propinquum  per  se  notum  sit  aput  philosophos,  quod 
nulla  creatura  potest  noviter  movere,  nisi  prius  naturaliter 
mota  et  limitata  ad  sic  movendum. 
Bradwardine's      Ulterius   patet   respicienti    ad   dicta   Doctoris,  quod 

language         ,  .  ....  .  .  _ 

impiies      plane  sequitur  ex  lllis,  multa  esse  extra  mstans  presens.  3o 
outsidTthe    Nam,  ut  dicit  immediate  consequenter,  Deus  ex  infini- 
present  instant.  tissima  claritate  comprehendit  omnia  simul,  et  sic  omnes 
partes   temporis,   sicuti   sunt  verissime   per   se  ipsum, 


4.  Cod.:  dicere. 

12.  C/.  Aug.  De  Quant.  Animae  XI  18  (Migne  XXXITy1046): 
Siquidem  est,  quod  nullam  divisionem  patiatur  ....  est  ergo 
signum  nota  sine  partibus.  Vide  supra  p.  55  et  56.  29.  Cf.  Tho- 
mae  Bradwardini  de  Causa  Dei  I  24  (Ed.  Lond.,  p.  243  D): 
Deus  autem  ex  sua  infinitissima  claritate  comprehendit  omnes 
res  particulares  et  omnes  particulas  temporis,  sicuti  sunt,  ve- 
rissime  per  se  ipsum:  Non  enim  indiget  comparatione  vel  rela- 
tione  praeteritorum  vel  futurorum  ad  praesens  instans,  more 
infirmitotis  hmranae,  sed  intclligit  omnia  simul  et  praesentia- 
liter  aeque  clare. 


CAP.  XXD.         DE  ENTE  PREDICAMENTALI.  219 

cum  essencia  divina  omnia  uniformiter  et  invariabiliter 

representat.  Ideo  dicit,  quod  Deus  nichil  potest  noviter      For  God 

diligere  vel  odire,  sed  si  aliquando  sic  facit,  eternaliter  ^and^hates65 

sic  facit  ad  intra,  ut  patet  corrolario  capituli  23".  Cum   eternally  and 
.  .  r     .  .      .  tho  ob)octs  ot 

5  ergo  diligere  rem  sit  velle  sibi  bonum  et  sic  ad  mvicem    his  love  &c. 

sibi  esse,  quod  est  fundabile  bonum,  patet,  quod  sequitur,  Siiencefnot 

si   Deus    quicquam    diligit,    tunc   illud    habet    esse.    Et  necessarily 

~       ~  0  ...  actual,  but  rn 

cum    non    oportet   omne,    quod    Deus    diligit.   semper  tempore  suo. 

actualiter    esse,    quia   sic   nichil   posset    incipere  esse, 

ioplanum  est,   quod  oportet  omne  dilectum  a  Deo  esse 

in  tempore   suo:    unum   prius,    et  aliud   posterius.  Et 

confirmacio   istius   est,    quod   apud  Deum  omnia  sunt 

presencia,  ut  Augustinus  et  iste  Doctor  cum  aliis  dicunt 

eoncorditer.  Aliter  enim  non  plus  diceretur  Deus  com- 

i?prehendere  omnia  simul,  quam  homo  intelligere  omnia 

simul;  patet  ergo,  quod  si  partes  temporis  sunt  apud 

Deum,  tunc  vere  sunt. 


4.  C/.  Brachv.  ibid.  I  23  Corr.  (Ed.  Lond.,  p.  240  E):  Unde 
sequitur  manifeste,  quod  Deus  nullum  noviter  diligit  neque  odit. 


CAPITUM  CONSPECTUS. 


pag- 


Capilt  primum    i 

Caput  secundum    i5 

Caput  tertium   2  5 

Caput  quartum   3o 

Caput  quintum   34 

Caput  sextum  .   48 

Caput  septimum    61 

Caput  octavum   76 

Caput  nonum   79 

Caput  decimum   04 

Caput  undecimum   102 


pag- 

Caput  duodecimum   107 

Caput  tertium  decimum   118 

Caput  quartum  decimum    1 2 5 

Caput  quintum  decimum   i3i 

Caput  sextum  decimum   142 

Caput  septimum  decimum   \5y 

Caput  octavum  decimum   168 

Caput  nonum  decimum   179 

Caput  vicesimum                          .  .  189 

Caput  vicesimum  primum   199 

Caput  vicesimum  alterum   211 


JOHANNIS  WICLIF 

XIII  OUAESTIONES  LOGICAE  ET  PHILOSOPHICAE. 


I. 


Utrum  Deus,  qui  ereavit  mundum  sensibilem  whether  God 

.  .  ,        ,.  ■  .  ,     ..  .  .  could  have 

m  primo  mstanti  temporis.  potuit  lpsum  prius  created  the 

x  _  ,  .  .  \ .  world  earlier 

producere  et  eommumcare  ereaneiam  alieui  u»m  he  did. 
pure  ereature. 

F.  177     Arguitur,  quod  non:  nam  nullus  Deus  creavit  mundum 
sensibilem  in  primo  instanti  temporis,  ergo  questio  quo 
ad  suppositum  est  falsa,  et  per  consequens  tota  questio; 
consequencia  est  nota.  et  antecedens  patet  per  Philo- 
5  sophum  8°  Phisicorum. 

In  oppositum  arguitur  sic:  Deus  creavit  mundum  sen- 
sibilem.  ut  dicit  Plato,  et  non  prius,  quam  in  primo 
instanti  temporis,  ut  notum  est;  ergo  questio  quo  ad 
suppositum  vera;  et  quo  ad  alias  partes  patet  ex  eo, 
ioquia  Deus  eternaliter  est  omnipotens,  ergo  eternaliter 
potuit  et  eciam  creanciam  pure  creature  communicare. 
et  per  consequens  tota  questio  est  vera. 

Ista  questio  est  valde  difficilis  secundum  tres  partes  Three 

...  .  .  ..  .  difficulties  : 

suas,    tnphces    contmens   omnino   airaciles  questiones, 

i5ultimas  duas  difticiliores  prima. 

Nichilominus  tamen  prima  de  creacione  mundi  sen-  I.  Whether  the 
.....  .         .  .  .        ,       •  _.  j«__2  world  and  time 

sibilis   et  primo  mstanti  tempons  tales  lmplicat  difn-  Were  created 

cultates,  que  totum  ingenium  humanum  videntur  trans-  together. 

cendere,   cum   secundum   Philosophum   8°  Phisicorum 

20  solus  Plato  generat  mundum  cum  tempore.  Nam  omnes 

philosophi  naturales  naturaliter  loquentes  senciunt  con- 


5,  7, 10, 19.  C/.  Arist.  Nat.  AuscVIII  1,10  (Ed.Par.  II  343,31ss.) 
.  .  .  Kai  8uc  tovto  Jt]u6y.QLTog  ts  deixvvoLv  thg  cedvvatov  anavTa 
yeyovtvaL-  tov  yao  iqovov  aysvtjTov  sivat.  TU&tmP  d'  avTOv 
ysvva  uovog'  aua  fisv  yaQ  ccvtov  tco  ovgavtp  ysyovevai, 
tov  8'  ovQavbv  ysyovsvcu  cftjoiv. 


224 


Johannis  Wiclif 


Quaest.  I. 


corditer  ex  nichilo  nichil  fieri,  ut  patet  primo  Phisicorum, 
non  potentes  ingenio  naturali  scienciis  suis,  que  ex  sensatis 
ortum  habent,  invenire  quidquam  fieri,  nisi  ex  aliquo 
vel  de  aliquo,  cum  ex  sensatis  ingeriio  naturali  non 
poterant  invenire  aliquid  fieri,  nisi  ipsum,  quod  sic  fieret,  5 
esset  talis  faccionis  et  mutacionis,  que  faccio  et  mutacio 
esset  recessus  alicuius  ab  aliquo  et  accessus  ad  aliquid; 
et  illud,  quod  in  tali  mutacione  vel  faccione  sic  recederet 
ab  aliquo,  et  accederet  ad  aliud,  scilicet  ad  terminum 
faccionis,  esset  subiectum,  de  quo  vel  ex  quo  faciendum  10 
fieret.  Quod  autem  posuit  Plato  mundum  factum  cum 
tempore,  hoc  forte  fuit  ex  communicacione  cum  theologis 
in  Egipto,  a  quibus  de  ista  materia  creacionis  mundi 
et  aliis  plurimis  materiis  difficilibus  in  theologia  contraxit 
aliquale  genus  vel  scintillam  fidei  et  credulitatis  |  et  F.  177' 
exhinc  ita  posuit. 

Descendendo  tamen  ad  decisionem  questionis  aliqualem, 
iuxta  tres  partes  tytuli  tres  erunt  articuli. 
Differeni         Quo  ad  primum  articulum,  utrum  Deus  creavit  mundum 

sensibilem  in  primo  instanti  temporis,  noto,  quod  creare  20 
sumitur  multipliciter :  aliquando  generaliter  pro  producere, 
et  creari  pro  produci  iuxta  illud  Ecclesiastici  240 :  cAb 
inicio  et  ante  secula  creata  sum',  id  est  producta.  Ali- 
quando  sumitur  generaliter  pro  facere  et  econtra,  iuxta 
illud  Gen.  i°:   cEt  vidit  Deus  cuncta,  que  fecerat5,  id  25 
est  creaverat,  cet  erant  valde  bona5.   Aliquando  capitur 
pro  constitucione  alicuius  in  aliqua  potestate,  gradu  vel 
dignitate,  que  non  de  potencia  ipsius  rei  educitur  vel 
producitur,  sicut  proprie  dicitur  creare  cardinales,  sic 
Properly  it    dicuntur  creari  publici  notarii.  Alio  modo  sumitur  proprie,  3o 
et  est  quo  ad  quid  nominis  ex  nichilo  vel  de  nichilo 
aliquid  producere  vel  facere,  et  sic  capitur  in  exordio 
Biblie,  cum  dicitur:  'In  exordio  creavit  Deus  celum  et 


meanings  of 


means  to  make 
out  of  nothing 


3.  Cod. :  fi  ex  nichilo  nisi  ex  aliquo.  14.  Cod.:  difficillibus. 

20,  21.  In  marg.  cod.:  "creare  capitur  multipliciter. 

1.  Cf.  Arist.  Nat.  Ausc.  I  8,  1  (Ed.  Par.  II  258,  40  ss.J: 
Zrjxovvxsg  yaQ  oi  xaxa  cpLloGocpCav  tiqgoxol  xrjv  ccXrj&SLav  xal 
xrjv  cpvGLv  xrjv  xcbv  tivxcov  s^sxQccTirjGav  olov  686v  xiva  aXkrjv 
cmcoG&svxsg  vnb  anzLQLag,  %ai  cpaGLv  ovxs  ylyvsG&aL  xcav  ovxcov 
ovdkv  ovxs  cp&SLQSGdaL,  8lcc  xb  avayxalov  [isv  sivaL  yiyvsG&aL 
xb  yLyvbfisvov  r\  s£  dvxog  r)  sx  [irj  ovxog,  sk  ds  xovxoov  Sc^icpoxsQCov 
ccdvvaxov  slvaL-  ovxs  yaQ  xo  bv  yiyvsG&aL  (slvaL  yccQ  ydrjj,  sk 
xs  [irj  ovxog  ovdsv  ccv  ysvsG&aL,V7toxsLGd'aL  yaQ  xl  8 sl. 
22.  Ecclesiast.  24,  14.       20.  Gen.  I  31.       33.  Gen.  /,  / 


Quaest.  1.        Quaestiones  logicae  et  philosophicae. 


225 


terram5  et  illo  modo  utar  proprie  illo  verbo  creare  in 
isto  articulo  primo;  et  ultimo  creare  capitur  improprie; 
de  quo  modo  expresse  dicam  in  articulo  ultimo. 

Secundo  noto,  quod  ille  prepositiones  rde"'  vel  rex"  in  Whcn  wc  say 

.  ,  .   .  .  -.  •   "makc  out  ot 

d  descripcione   quid   nominis   creare    non    lmportant    lbi  nothing", 

circumstanciam  subiecti,  ut  nichil  vel  nichilum  haberet  notinng  is  not 

.  ...  a  subject  but 

racionem  circumstancie  subiecti  respectu  factibilis.  Sed  the  nesation  oi 

illis  denominacionibus  ex  nichilo  vel  de  nichilo  importatur  substance. 

abnegacio  subiecti,  abnegacio  circumstancie  subiecti,  ab- 

i o  negacio  substancie,  de  qua  vel  ex  qua  res  produceretur,  vel 
tamquam  a  suo  principio  originaretur,  quemadmodum 
dicunt  theologi.  Dicunt  duas  personas  divinas,  non  ex 
nichilo  vel  de  nichilo,  nec  ex  subiecto  vel  de  subiecto,  sed 
ex  substancia  vel  de  substancia  produci  divina.  Sicut  igitur 

i5  hec  preposiciones  rex5  vel  rde5  non  solum  important  subiec- 
tum  vel  circumstanciam  subiecti,  sed  eciam  substanciam, 
ex  qua  vel  de  qua  res  habet  produci  vel  tamquam  a  suo 
principio  originari,  similiter  illis  denominacionibus  cx 
nichilo  vel  de  nichilo  importatur  abnegacio  non  solum 

20  subiecti  vel  circumstancie  subiecti,  sed  eciam  substancie, 

que  non  habet  racionem  subiecti,  ex  qua  res  haberet 

produci  vel  tamquam  a  suo  principio  originari. 

Tercio  noto:  mundus  sensibilis  dicitur  unum  de  omnibus    Thc  world' 
•  1        •  includes  all 

corponbus  et  speciebus  mtegratum  aut  aggregatum,  omnes  Spccific  materiai 
25  res  corporales  et  sensibiles  ac  formas  earum  ad  plenum  t°rms,  and  aii 

1  t  *  specics  of 

continens  et  amplectens.  Itaque  iste  mundus  sensibilis  bodics. 
inter  totam  suam  materiam,  qua  individuatur  iste  mundus, 
et  eius  formam  generalem  corporis,  que  dicitur  mundus 
corporalis,  de  medio  inter  se  includit  omnes  specificas 
3oformas  materiales  et  accidentales  et  omnes  species  cor- 
porum.  | 

178     Suppono,  quod  instans  temporis  sit,  quod  instans  in  An  instant  is  a 
,  •         ,  ,.         .im«  1        sudden  duration 

tempore  est  subita  duracio  mundi  visibihs  secundum  0f  the  visible 
successionem.  Patet  6°  Phisicorum  et  probatur  sic.  Nam  wor,d 
35  cum  res  corporalis  secundum  tempus  vel  aliquid  temporis 
sit  nunc,  et  hoc  per  se  vel  per  accidens,  oportet,  quod 
ipsum  tempus  vel  aliquid  temporis  sit  per  se  nunc  et 
non  per  aliud  nunc,  ne  in  innnitum  procedatur:  et  in 
per  se  nunc  in  tempore  non  possit  procedi  in  infinitum; 


24.  Cod.:  agregatum.  3(j.  Post  intinitum  Ttpc  linea  obducta 

delelum  cod. 


34.  Cf.  Arist.  Nat.  Ausc.  VI,  3  [2],  1  (Ed.  Par   II  321,  20). 

i5 


226 


Johannis  Wiclif 


Quaest.  I. 


igitur  est  dareper  se  primo  nunc,  quod  oportet  esse  in- 
divisibile  secundum  successionem,  quia,  si  esset  divisibile, 
sic  aliquid  eius  in  successione  esset  preteritum,  et  aliud 
futurum;  igitur  esset  nunc  secundum 'partem  et  non  per 
se  primo,  quia  non  secundum  partem  preteritam  nec  5 
futuram  esset  nunc.    Igitur  tale  fnunc'  oportet  esse  in- 
divisibile    secundum    successionem,   et   per  consequens 
supposicio  vera.  Et  talis  duracio  subita  tenet  infimum 
gradum  realis  duracionis  create  successiva  in  ewum  et 
ewa  permanens  sine  rine  summum;  omnes  tamen  infra  10 
et  post  eternitatem  existentes. 
I.  Conclusion       Conclusio  PRIMA:  Deus  creavit  mundum  sensibilem ; 

God  did  create  •  •     •  .  ,  c  ,  • 

the  world.    ista   conclusio    patet   ex   nde   divma,   que   cercior  est 
omni  racione  humana.    Probatur  tamen  sic:  Deus  pro- 
duxit  mundum  sensibilem,   ut  notum  est;  igitur  vel  ex  [5 
aliquo  subiecto  vel  de  nullo  vel  ex  aliqua  substancia  vel 
de  nulla.  Consequencia  patet  per  viam  contradiccionis,  et 
antecedens  probatur,  quia  mundus  sensibilis  accepit  omne 
a  Deo;  alias  ipse  esset  Deus,  primum  ens,  non  habens 
omne  ab  alio,  quod  non  est  dicendum ;  igitur  Deus  dando  20 
sibi  esse  produxit  mundum  sensibilem,  et  tunc  arguitur 
ex  consequente:  Deus  produxit  mundum  sensibilem  vel 
ex  aliquo  subiecto  vel  de  nullo,  vel  ex  aliqua  substancia 
vel  de  nulla.  Si  ex  nullo  subiecto  et  ex  nulla  substancia, 
ergo   Deus   creavit   mundum   sensibilem;    consequencia  20 
patet  ex  quid  nominis  creare  posito  in  primo  notabili. 
Si  ex  aliquo  subiecto  vel  de  aliqua  substancia,  et  cum 
illud  subiectum  vel  illa  substancia  fuisset  res  corporalis 
et   sensibilis,   sequitur,  quod   aliqua   res   corporalis  et 
sensibilis   fuisset,    que   non   fuisset  contenta  in  mundo  3o 
sensibili  et  inclusa,  quod  est  contra  quid  nominis  mundi 
sensibilis  positum  in  tercio  notabili. 

Corollary:        CORROLARIUM :  Iste  mundus  sensibilis  non  potuit  esse 

cannot^have   ab  eterno  sive  eternaliter  a  parte  ante.  Patet,  quia  opor- 

existed  from 
eternity. 


tebat  istum  mundum  sensibilem  de  necessitate  producr  ex  35 

nichilo,  ut  patet  ex  probacione  conclusionis :  igitur  .  .  . 

2.  it  must  have     CORROLARIUM :  Deus  istum  mundum  sensibilem  creavit 

been  created  in  [n  a]iqUa  duracione  post  eternitatem;  patet,  quia  mundi 

some  duration  n  .  r  >  r       >  *i 

atter  eternity.  creacio  passiva  non  potuit   esse   eterna   a   parte  ante 

ex  contrario  precedenti,  et  mundi  creacio  fuit;  igitur^o 

fuit   post   eternitatem   et    per   consequens  corrolarium 

verum. 


8.  duracio]  c  d.:  da7n       17.  pcrvcrsum]  coJ.:  p  \,m-). 


Quaest.  I.        Quaestiones  logicae  et  philosophicae.  227 

GONCLUSIO  SECUNDA:  Deus  creavit  istum  mundum  sen-  2.  God  created 
178'sibilem  in  aliqua  duracione  subita  |  indivisibili  secundum  somVduration 
successionem :  patet,  quia  creavit  cum  creacione  passiva  .suddcn,  .and 

r        '  .n  .  \  mdivisible  as 

ex  nichilo  post  eternitatem,  ut  dicit  conclusio  prima  et  to  successidn. 
5  corrolarium  secundum ;  et  quia  non  datur  realis  duracio 
post  eternitatem,  nisi  aut  subita,  indivisibilis  secundum 
successionem,  aut  successiva  et  temporalis  aut  ewa  per- 
manens  sine  fine;  et  quia  illa  creacio  passiva  mundi 
sensibilis  non  fuit  successiva  et  temporalis,  nec  ewa  per- 

10  manens  sine  fine:  igitur  relinquitur  primum,  quod  fuit 
subita,  indivisibilis  secundum  successionem.  Consequencia 
est  nota,  et  antecedens  probatur  pro  prima  parte,  quia 
nec  fuit  horalis,  nec  semihoralis,  vel  duarum  horarum, 
et  sic  de  ceteris.  Quia,  si  horalis  vel  in  prima  medietate, 

i5fuit  aliquid  substancie  huius  mundi  sensibilis  vel  penitus 
nichil.  Si  primum,  tunc  in  secunda  medietate  illius  hore 
non  fuit  creacio  alicuius  substancie  illius  mundi  sensibilis, 
quia  creacio  est  produccio  alicuius  penitus  ex  nichilo. 
Quod  non  fieret  de  illa  substancia  vel  de  illis  substanciis 

20  productis  in  secunda  parte  hore.  Si  secundum,  quod  in 
prima  medietate  hore  nichil  fuit  penitus  substancie  mundi 
sensibilis,  sed  postea;  igitur  illa  creacio  non  fuit  horalis: 
et  sic  consequenter  arguitur,  quod  non  fuit  temporalis 
secundum  aliquam  mensuram  temporis,   quia   in  qua- 

25  cumque  parte  temporis  esse  in  posteriori  non  foret; 
igitur  .  .  .  Et  a  forciori  non  foret  ewa  permanens  sine 
fine,  quia  sic  hodie  et  cottidie  maneret  passiva  produccio 
mundi  sensibilis  et  eius  substancie,  quod  iam  est  im- 
probatum,  quia  in  quacumque  parte  temporis  esset,  in 

3o  posteriori  non  foret,  et  econtra.  Igitur  relinquitur,  quod  illa 
duracio  fuit  subita,  indivisibilis  secundum  successionem, 
et  per  consequens  conclusio  vera.  Ista  conclusio  eciam 
patet  auctoritate  scripture  Eccl.  180:  cQui  vivit  in  eter- 
num,  creavit  omnia  simuP  et  per  consequens  non  prius 

35  unum  quam  alterum;  igitur  omnia  subito. 

Corrolarium  PRLMUM:  Deus  creavit  mundum  sensibilem 
in  primo  instanti  temporis.   Patet,  quia  creavit  eum  in 
aliqua  duracione  subita  indivisibili  secundum  successio-  time 
nem  ex  conclusione  precedente,  igitur  in  aliquo  instanti 

^otemporis;  consequencia  patet  ex  supposicione.  Si  in  primo 

6.  Cod.:  eternitatem  ut  dicit  conclusio  prima  nisi  aut  subita  aut 
successiva  indivisibilis. 


Corollary : 
I.  Then  in  the 
first  instant  of 


33.  Ecclesiastici  18,  1. 


228 


Johannis  Wiclif 


Quaest.  I. 


instanti,  habet  propositum,  scilicet  in  aliquo  non  priori, 
quia  non  datur  prius  primo;  non  eciam  in  aliquo  poste- 
riori,  quia  tunc  illa  creacio  fuisset  successiva,  cum  tunc 
primo  creasset  primum  instans  et  postea  alia  huius 
mundi,  quod  est  contra  conclusionem,  et  pro  illo  corro-  5 
lario  est  fides  sacre  scripture,  que  fallere  non  potest: 
Gen.  primo:  cIn  principio  creavit  Deus  celum  et  terram5. 
The  passiyc  CORROLARIUM  SECUNDUM:  Passiva  creacio  huius  mundi 
sensibilis,  secundum  quam  a  Deo  creatus  est,  et  secun- 


creation  tool 
place  in  an 


it,  but    jum  qUam  Deus  denominacione  penitus  ab  extrinseco  n 


Gocfs  activc 

creation  (i.  e.  dicitur  mundum  creavisse,  duravit  mstanter,  subito  et 

hwi?l)fiisCnotS  permanenter.  Patet,  quia  Deus  secundum  illam  duracionem 

measured  by  existentem   et   duracionem   in   primo  instanti  temporis 

mstants.         .  .  ...... 

dicitur  mundum   creasse   rn   primo   mstanti  tempons; 
igitur  .  .  .  Sed  dicitur  creacio  Dei  activa,  que  est  eius  i5 
efficax  voluntas,  penes  quam  efficacem  voluntatem  mundus 
existit,  post  quam  nichil  creavit  penitus  in  existencia;  |  F. 
illa  non  potest  mensurari  instanti,  ut  haberet  esse  subito 
et  permanenter,  cum  sit  simpliciter  necessaria  et  eterna. 
In  Clause  2       Quantum  ad  secundum  articulum  noto,  quod  restat  20 
producereT,Snot  dicere,  ubi  hoc  adverbium  'prius5  determinat  hoc  verbum 
to  potest.     potest,  et  ubi  determinat  hoc  verbum  producere.  Non  enim 
dubium  est,  quin  Deus  ab  eterno  habuit  posse  producere 
mundum,  antequam  mundus  existeret:  accipitur  ergo  hic, 
sicut  expresse  ponitur  in  tytulo,  personaliter  determinatur  2? 
hoc  verbum  producere. 
Threc  kinds       Noto  secundo,  quod,  licet  prius  dicatur  multis  modis, 
ot  pnoiity:    ut  patet  m  pOSt  presentatis,  tamen,  quantum  sufficit  ad 
proposicionem,  dicitur  tripliciter:  uno  modo  prius  eter- 
nitate,  secundo  modo  natura,  tercio  modo  tempore  vel  3o 
instanti  temporis. 
I.  In  eternity;      CONCLUSIO  PRIMA:    Deus,  qui   creavit  mundum  sensi- 
^worid^had6   bilem  in  primo  instanti  temporis,  potuit  eum  prius  in 
intelligible    eternitate  producere  in  esse  suo  intelligibili.  Probatur, 

being  111  the         .  1  ... 

divine  mind.  quia  Deus  creans  mundum  sensibilem  m  pnmo  mstanti  3o 
temporis  ab  eterno  produxit  eum  in  esse  suo  intelligi- 
bili:  igitur  assumptum  probatur,  quia  iste  mundus  eter- 
naliter  habet  esse  a  Deo  in  mente  divina,  cum  eternaliter 
in  mente  divina  eius  sit  proprie  propria  intelligibilitas, 
qua  ipse  a  Deo  et  omnibus  aliis  distinctissime  est  intel-40 
ligibilis,  cum  secundum  per  se  primam  et  proprie  propriam 


28.  presentatis]  cod.:  pnt*\ 
7.  Gen.  1,  1. 


Quaest.  I.        Quaestiones  logicae  et  philosophicae. 


2  2  g 


racionem  necessario  et  eternaliter  est  a  Deo  intelligi- 
bilis  etc. 

CONCLUSIO  SECUNDA :  Deus  creans  mundum  sensibilem  II.  The  worid 
in    primo    instanti   temporis,    non   potuit   ipsum    prius  existence  Vetbre 
3  eternitate  producere  in  existencia;  patet,  quia  sic  eter-  etermty. 
nitatem  posset  aliqua  duracio  precedere:  et  sic  eternitas 
non  esset  eternitas,  quod  implicat;  igitur  .  .  . 

CONCLUsio  TERTIA:  Deus  creans  mundum  sensibilem  m.  Thc  worid 

was  created 

in  pnmo  mstanti  temporis  potuit  eum  pnus  naturaliter  naturaliy  before 
loproducere.    Probatur,   quia    prius   naturaliter   produxit  sfnce^ubstamiai 

eum  in  esse  eius  substanciali  vel  naturali,  quam  in  esse  being  is  prior 

.  7   n    .  to  accidental. 

temporah  et  instantaneo,  sicut  ipse  mundus  prius  natura- 

liter  habuit  esse  a  Deo  in  esse  naturali  et  substanciali, 

quam  instantaneo  vel  temporali,  cum  res  quelibet  prius 

irhabet  esse  substanciale  quam  accidentaie;  igitur  .  .  . 

GONGLUSIO  QUARTA:  Deus  creans  mundum  sensibilem  *v-  God  "jB*1 
.  .  .  .  have  created  the 

in  pnmo  mstanti   tempons  potuit  eum  prius  m  tem-  world  earlier  in 
pore  vel  instanti  temporis.   Probatur:  Potuit  esse  prius  ^ould^fve0 
instans  nominatur  comparative  ante  instans,  quod  tunc  .  created  an 

...  .  r  n  instant  pnor  lo 

2otuit   pnmum,    in   quo   potuisset  creasse  mundum  sen-  that  which  he 
•i-i  •   •  i  •  actuallv  made 

sibilem;   igitur  conciusio  vera;  consequencia  nota  est;      the  "tirst. 
assumptum  probatur,  quia  non  fuit  repugnancia  ex  parte 
Dei  et  impossibilitas,  nec  ex  parte  instantis  illius,  quod 
tunc  fuit  primum;  igitur  antecedens  verum,  alias  propria 

25parte  probatur,  quia  Deus  habuit  eternaliter  sufticiens 
posse  producendi  instans  prius  ante  id,  quod  tunc  fuit 
instans  primum,  ut  notum  est;  et  pro  secunda  parte 
probatur,  quia  instans  ante  illud  instans,  quod  tunc  fuit 
primum,  potuit  creari.  igitur  assumptum  probatur,  quia 

3opriorhomo,  ante  hominem,  qui  tunc  fuit,  prius  poterat 
creari.  Sic  prius  instans  ante  illud  instans,  quod  tunc 
fuit  primum,  potuit  creari,  sicut  prior  homo  ante  ho- 
minem,  qui  tunc  fuerat,  prius  potuit  creari,  cum  ante 
F.  r^r/Adam  |  factum   ex   limo   potuerat   B   vel   C   ex  limo  So  too  he  might 

35  fuisse  productus;  et  similitudo  patet  ex  hoc,  quia  sicut   ^man^beforc * 
cuilibet  gradus  essencialis  essendi  est  esse  humanitus,  Adam. 
sic  cuilibet  temporis  gradus  essenciaiis  essendi  est  esse 
temporaiiter.  Sicut  ergo  non  repugnavit  nec  repugnat 
priorem  hominem  esse  ante  illum,  qui  tunc  fuit  primus, 

40  sic  non  repugnavit,  nec  repugnat  prius  instans  esse  ante 
illud,  quod  tunc  fuit  primum,  et  per  consequens  con- 
clusio  vera. 


i5.  Cod.:  substanciali ;  ib.  Cod.:  accidentali. 


230 


Johannis  Wiclif 


Quaest.  I. 


Corollary:  CORROLARIUM  PRIMUM:  Item  tempus  parciale  potuit 
timemiA^t^have esse  prius  temporaliter  et  posterius  temporaliter  quam 
been  earlier  or  est  je  actu .   patet,  quia  illud  instans,   quod  tunc  fuit 

later  than  lt  .     1    .         n  .  . 

actually  is.    primum,  fuit  primum,   et  prius  temporahter,  quia  non 

distabat  a  primo;  et  idem  potuit  esse  posterius  tempo-  5 
raliter,    quia   poterat   distare   a   primo  instanti.  Igitur 
poterat  esse  posterius  temporaliter ;  consequencia  patet, 
quia  parciale  tempus  de  tanto  est  actu  prius  tempora- 
liter,  de  quanto  minus  distat  a  primo  instanti  distancia 
temporali,  vel  ab  eo  nichil  distat,  et  de  tanto  posterius,  10 
de  quanto  plus  distat  a  primo  instanti.  Nec  ex  hoc  se- 
quitur,  quod  ergo  idem  tempus  parciale  posset  suum 
gradum  essencialem  essendi  precedere  vel  sequi,  cum, 
si   prius  instans  fuisset  productum  ante  illud  instans, 
quod  tunc  fuit  primum,  semper  maneret  immobile  ini5 
suo  gradu  essendi  essenciali,  nec  variaretur  per  impo- 
sicionem  alterius  instantis. 

2.  God  did  not     Corrolarium  SECUNDUM:  Deus  non  secundum  ultimum 
Cregreatesthe  celeritatis  possibile  creavit  mundum  sensibilem;  patet, 

possible  haste.  quia  prius  quam  in  illo  instanti  potuit  creari  mundus  20 
sensibilis,  ut  patet  ex  proposicione  conclusionis;  igitur 
non  quam  cito  potuit  creari  est  creatus,  et  per  con- 
sequens  corrolarium  verum. 

3.  God  delayed       CORROLARIUM  TERCIUM :    Deus   aliquamdiu  exspectavit 

creation:  not  in  yej    distulit    creare   mundum    sensibilem    non   in   tem-  25 
t;me  bnt  m 

eternity.      pore,  sed  m  eternitate;  pnma  pars  patet  ex  corrolario 
precedenti,  quia  non  tam  cito  creatus  est,  sicut  potuit 
creari.  Sed  secunda  pars  patet,  quia  ante  illam  crea- 
cionem  non  fuit  aliqua  duracio  temporalis,  sed  sola  Dei 
eternitas  immensa;  igitur  ...  3o 
4.  Cod  could       CORROLARIUM  QUARTUM :    Non   sequitur,   Deus  potuit 
instant  without  creare  Prms  instans  ante  id,  quod  tunc  fuit  primum, 
creating  the    ergo  potuit  creare  instans  aliquod  ante  totam  speciem 
mstSs.)     temporis  vel  instantis.  Patet,  quia  antecedens  verum  ex 

conclusione,  et  consequens  verum,  quia  tunc  aliquod  35 
instans  posset  in  existendo  precedere  totum  suum  gradum 
essendi  essencialem  speciem,  quod  est  impossibile.  Unde 
quamvis  Deus  potuit  creare  instans  prius  ante  illud, 
quod  tunc  fuit  primum,  ymo  ante  illud  totum  tempus 
maximum,  quod  fuit  de  facto,  non  tamen  ante  totam  4° 
speciem  temporis  vel  instantis,  quamvis  tamen  illud  totum 
temporis  maximum  de  facto  sit  species  temporis  vel  in- 


24.  Cod.:  corrolarium  4™,  in  margine  recte  3m 


Quaest.  L        Quaestiones  logicae  et  philosophicae. 


stantis.  Sicut  in  simili  non  sequitur:  si  Deus  producere 
potuit  unum  hominem  ante  istum  totum  cumulum  ho- 
minum,  qui  de  facto  est,  quod  ergo  potuit  producere 
unum  hominem  ante  speciem  humanam,  quamvis  tamen 
5  illa  multitudo  sit  species  humana,  sic  in  proposito  .  .  . 

Quantum  ad  tercium  articulum  noto:  creancia  dicitur    3rd  Clause. 
1S0  actus,  quo  quis  |  formaliter  denominaretur'  creare  pro- 
ducendo  aliquid  ex  nichilo  vel  de  nichilo  in  existenciam ; 
patet  ex  primo  notabili  primi  articuli. 
10     CONCLUSIO  PRIMA:  Deus  non  potest  alicui  pure  crea-  L  God  cannot 
ture  communicare  esse  simpliciter  primum  principium  creatifretJe 
productivum  vel  esse  simpliciter  ultimum  finem  alicuius    R'"incip!e  or 

r  r  .  ultimate  end  of 

creature;   patet,    quia  solus  Deus  potest  esse  primum    a  creation. 

principium  productivum  creare  et  simpliciter  finis  ultimus 

iSiuxta  illud  Apoc.  primo:  cEgo  sum  alpha  et  o.,  prin- 

cipium  et  finis' ;  videtur  conclusio  vera. 

CORROLARIU.M :    Deus   non   potest  communicare  pure 

creature  simpliciter  primam  principacionem  creature  et 

simpliciter  ultimam  eius  functionem  ;  patet  ex  conclusione. 

20     GORRO LARIUM  SECUNDUM:  Deus  non  potest  communi-    God  cannot 

1        •  communicate 

care  pure  creature  omnino  primam  mchoacionem  creare   t0  anv  mere 

in  sui  existencia,  sicut  nec  omnino  eius  ultimam  fini-    creature  the 
' .  .  beginning  or 

cionem  in  sui  existencia;  patet,  quia  tunc  pura  creatura    ending  of  a 

posset  esse  omnino  primum  principium,  active  inchoans  cr^atLlie- 

25  existenciam  creature  et  ultimum   finiens  eandem,  quod 

est   impossibile,    cum   hoc   sit   solius  Dei:   igitur  con- 

clusio  vera. 

CONCLUSIO   SECUNDA:    Deus    non    potest    creanciam  II.  God  cannot 

•  •     •  .  p,     1    .  .  communicate 

communicare  alicui  pure  creature.  Probatur:  nam  sicut  creative  power 

Soomnis   passiva   creacio   creare  est  eius  omnino  prima   to  any  mere 
...  .  .       .  .        ,  creature. 

mchoacio   m   sua   existencia,   cum  sit  eius  passiva  de 

nichilo  inchoacio  in  existenciam,  et  per  consequens  sic 

pridem,  quod  nullo  modo  alia  prior:  sic  correspondenter 

eius  activa  creacio  est  omnino  prima  activa  inchoacio 

35  creature  in  existenciam.  Cum  ergo  Deus  non  possit  creare 
communicare  pure  creature  omnino  activam  ichoacionem 
in  existencia  per  corrolarium  precedens;  igitur  nec  crea- 
cionem  activam,  et  per  consequens  nec  creanciam. 

CORROLARIUM:    Ubicumque    doctores    sancti    creature  Creation  is  not 

^oattribuunt  creacionem,  ibi  creacionem  capiunt  improprie;    stdct 'sense 
patet  ex  conclusione.  attributed 

r  to  the  creature 

by  holy  doctors. 

5.  Post  proposito  media  ferc  coli  pars  vacat. 
i5.  Apoc.  1,  8. 


232 


Johannis  Wiclif 


Quaest.  I. 


The  priest  does     CORROLARIUM :  Sacerdos  in  misterio  transsubstancians 
bodv^of^Chdsl  et   convertens   panem   in  corpus  Cristi,   non  creat  ibi 
in  the       corpus   Cristi;   patet   ex   conclusione   et   plus   ex  fidei 

Sacrament  f  1  .  ...... 

except  in  an  ventate.  Verumptamen,  quia  sacerdos  mistenaliter  per 
cquivocal  sense.  conversionem  substancialem  panis  in  corpus  Cristi,  pane  5 
totaliter  et  plene  cessante  existere  facit  ibi  sub  specie 
visibili  esse  corpus  Cristi  secundum  suam  substanciam 
realiter,  veraciter  et  presencialiter  ex  nulla  substancia, 
vel  de  aliquo  subiecto  quodam  genere  locucionis,  licet 
equivoce  et  improprie,  dicitur  creare  corpus  Cristi,  et  io 
consequenter  talis  misterialis  faccio,  secundum  quam 
facit  ibi  omne  corpus  Cristi  secundum  suam  substanciam 
per  conversionem  substancialem  non  ex  aliquo  subiecto, 
nec  ex  aliqua  substancia,  licet  equivoce  et  improprie. 
Subtiliter  tamen  dicitur  quodam  genere  locucionis,  creacio  i  5 
et  consecracio  corporis  Cristi;  non  tamen  illa  impro- 
prietas  est  amplianda  et  wlgo  denuncianda,  cum  non 
potest  talis  creacio  declarari.  Et  ita  intelligendi  sunt 
doctores,  ubicumque  locuntur,  sacerdotes  asserendo  creare 
corpus  Cristi  etc.  20 


\~.  Cod.:  denunccianda.  20.  Post  etc.  legitur  in  cod. :  Sv  pacz  (Ste- 
phani  Palecz  ?). 


II. 


Utrum  proposieiones  vpothetiee  a  veritatibus  Of  hypothetical 

.    .  .  .  .  -i  ,  propositions. 

exemplate  quales  et  quante  sub  septem 
speeiebus  eomprehendantur. 

Arguitur,  quod  non,  quia  omnes  proposiciones  ypo- 
thetice   comprehenduntur   solum   sub  tribus  speciebus, 
scilicet  sub  condicionali,  concessiva  et  disiunctiva,  cum 
non  sit  dabilis  proposicio  ypothetica,   quin   sit  aliqua 
3  illarum  explicite  vel  implicite:  igitur  questio  falsa. 

In  oppositum  sic:  non  sunt  plures  species  ypotheti- 
carum  neque  pauciores,  quam  septem,  ut  patet  calculanti. 
Videtur,  numerus  ille  est  sufficiens  pro  illis  speciebus. 

Noto  primo,  quod  quedam   est  veritas,   a   parte  rei,  jruth  is  that 
10  circumscripta   operacione    composicionis   vel   divisionis  ^ffchl^thing 
intellectus  humani,  ut,  quia  veritas  est,  quod  homo  est  corresponds  to 

,  .  ,     .  •  the  divine 

animal,    et   veritas    est,   quod   homo   non    est   asinus,  intuition. 

circumscripta  operacione  anime  vel  intellectus  humani. 

Et  sic  veritas  describi  potest:  veritas  est,  secundum 
i5quam   adequatur   res    ad   intellectum   vel  intuicionem 

divinam;    patet   sic,   quia   utique  mens,   intelleccio  et 

intuicio  divina,  est  per  se  sufficiens  causa  essendi  rem ; 

sicut  enim  Deus  wlt,   intellegit  vel  intendit  rem  esse, 

sic  res  est  adequate.  Ergo  res  talis  adequatur  intuicioni  4  patie  rej 
2ovel  intelleccioni  divine;  ergo  veritas  est  adequacio  rei    truth  is  the 

'        °  ^  adcquation  ot 

ad  intellectum  divinum,  et  per  consequens  veritas  est,  a  thing  to  the 

secundum   quam    adequatur  res   ad   intelleccionem  vel  intelHgibifity^in 

intuicionem  divinam,  aut  eciam  veritas  a  parte  rei  est  itsclh 

adequacio  rei  ad  principia  intelleccionis  seu  intellegibilis 

2  5  unionis  in  re  ipsa. 

Unde  preter  operacionem  intellectus  humani  est  dare  xhree  kinds  ot 

triplex  genus  unionis  intelli^ibilis  in  re  ipsa.  inteljigible 
1         0  .  &  ...    umon. 

Unum,  sicut  infimum  genus  unionis   intelligibilis   in  1,  xhe  act  with 
re   est   actus   cum   sua    per    se   prima   duracione   seu   its  duration. 
3o  manencia  temporali. 


234 


Johannis  Wiclif 


Quaest.  II. 


2.  The  Secundum   genus  unionis  intellegibilis  sicut  medium 

^iis^essential    est  ipsa  substancia  cum  sua  qualitate  essenciali. 

T^The  Tercium,  sicut  supfemum  genus  unionis  intelligibilis 

combination  of  est   actus   cum   sua    per   se    prima    duracione  unitus 

So  toeseTare   substancie  cum  sua  essenciali  qualitate.  5 

thrce  objects  of     £t  secundum  triplicem  unionem  iam  dictam  sequitur 
lntelligcnce.  .  K  .  n 

corro  ane  esse  triplex  obiectum  verum  lntellectus. 

I.  The  word  =     Primum,   quod  est  infimi  gradus,  quod  per  verbum 

the  act.      appropriate  designatur.  Verbum  einim   significat  apud 

Grecos  actum  rei  cum  sua  per  se  duracione  vel  manencia  io 
temporali;  quod  quidem  significatum  per  verbum  pri- 
marie  est  obiectum,  verum  infimi  gradus, .  correspondens 
prime  et  infime  unioni  in  ipsa  re.  |  F.  i 

II.  The  namc  =     Secundum  obiectum  verum  intellectus  est  medii  gradus, 
the  substancc.         j  •  r-  XT  -/» 

quod   per  nomen   signihcatur.   Nomen   enim  sigmficatiD 

substanciam  cum  quantitate  essenciali;  quod  verum  sic 
primarie  per  nomen  significatum,  est  obiectum  verum 
intellectus  medii  gradus,  correspondens  secunde  et 
medie  unioni  intelligibili  in  re. 

III.  The  truih.      Tercium  obiectum  verum  intellectus  est  verum,  quod  20 

primarie  per  composicionem  et  divisionem  proporcionalem 
importatur,  quod  obiectum  verum  sic  propositum  signifi- 
catum    est    supremi    gradus,    correspondens  supreme 
unioni  intellegibili  in  ipsa  re. 
Correspond-       Et  hec  triplex  unio  intellegibilis  et  triplex  obiectum  25 

in8lthingskn(nV  verum     correspondens     sibi     poterit    sic  perswaderi. 

Intellectus  humanus,  inchoando  cognicionem  suam  per 

l.  In  a  confused  motum  simplicis  apprehensionis,  primo  apprehendit  rem 
and  wdy.nnite  sub  esse  quodammodo  confuso  et  indeterminato,  labili 

et    fluido;    et    sic    cognoscendo    esse    rei    inchoative  3o 
cognoscit  tale  esse  rei  non  posse  esse  sine  sua  prima 
duracione.  Ecce  infimus  gradus  unionis  et  obiecti  veri. 
U.  In  their        Secundo  intellectus  apprehendit  rem  noticia  simplicis 

haWtuafmodcsI  apprehensionis   sub   esse  firmo,  stabili  aliquali  quiete, 

scilicet  apprehendendo  rem  sub  modo  habitus  et  quietis  35 
et  determinate  apprehensionis,  qualiter  cognoscitur  res 
in  sua  substancia  cum  quantitate  essenciali:  ecce 
secundus  gradus  unionis  intellegibilis,  ut  puta  substancie 
cum  essenciali  qualitate.  Et  hic  modus  est  obiectum 
medii  gradus.  4° 

III.  Complctely     Tercio  apprehenditur  res  ab   intus  cogrue  perfecta. 
Sd^rdations6.  scilicet    apprehendendo    rem    sub    modo  cognoscendi 
assensivo  et  assertivo,   que  apprehensio  est  perfeccior 
primis  duabus,  cum  unionem  utramque  includat:  Ecce 


Quaest.  II 


Quaestiones  logicae  et  philosophicae. 


235 


tercius  gradus  unionis  et  obiecti,  secundum  quem  res 
apprehenditur  proporcionaliter  per  unionem  actus  ad 
substanciam. 

Alia    est    veritas    composicionem   et  divisionem  vel    There  is  a 

3  actum   proporcionalem   consequens   et   denominans,    et  ^^hSi1!?*1 

illa   veritas   non   est   res   realis   nec    est   res    racionis,   ,  personal 

....  depending  on 

independens    a    composicione    et    divisione    seu    actu  the  actioo  of 

proporcionali,  sed  vocatur  res  secundum  animam  tantum,     the  mind- 

fabricatum  per  actum  anime,  qui  quidem  actus  anime 

ionon   est   per   se   primo   ab    intrinseco   alicuius  nature 

realis  vel  modi  essendi  realis,  cum  intellectus  componendo 

et   dividendo   vel   extra   se  agit,   scilicit  derelinquendo 

aliquod  actum  vel  factum  adextra  et  ergo  et  ens  racionis 

sive  anime. 

1 8 1 '     Istis  debite  pensatis  posset  reddi  causa.  |  quare  cum  Thus  two  men 
Petrus  dicat  sic  esse,  et  Paulus  sic  esse,  est,  et  nullus  JJJ*  thSg/yrt 
eorum  plus  dicit  quam  alter,  eo,  quod  quidquid  dicit  ^JJ^JJJj  "JJjJ 
unus  per  suam  dicenciam  a  parte  rei,   hoc  est,   idem  not  the  other. 
et  non  aliud  dicit  secundus;   et  tamen  tam  sapientes 

20  quam  insipientes  audientes  eos  sic  dicere,  dicerent 
Paulum  dixissc  verum,  Petrum  vero  neque  verum  neque 
falsum  dixisse.  Sic  ergo  verum  vel  veritas  est  in  dicencia 
Pauli.  qualiter  non  est  in  dicencia  Petri.  Et  huiusmodi 
veritas  est  quedam  positiva  habitudo  secundum  animam, 

a5  secundum  quam  habitudinem  diccio  proporcionalis  vel 
signum  proporcionale  dicitur  habere  significatum  pri- 
marium  sibi  correspondens,  falsum  autem  vel  falsitas 
opposita  dicitur  privativa  habitudo  secundum  animam, 
qua  denominatur  proposicio  carere  significato  primario. 

3o     Secundo    noto,    quod    duplex    est    forma:     quedam  Two  kinds  of 
intrinseca  in  re  ipsa  subiectata,  alia  extrinseca,  que  non   i.  whenthe 
sic  in  re  ipsa  subiectatur,  sed  ab  extrinseco  exemnlariter  produced  is  of 

.  .  .  the  same 

eam  denominat;   probatur  sic.   Sicut   enim    producens  essence  as  the 

est  duplex  quoddam,   cuius  entitas   aut  penitus  eadem  P">dueer. 

35  aut  simillima  est  et  producentis  et  producti;  et  philosophi 

communiter   sciunt,   ubi    est   eadem   entitas  secundum 

speciem    producentis    et   producti.    Vbi   autem    penitus  n.  Where  it  is 

eadem  est  entitas  producentis  et  producti,  sciunt  dicere  essenc^aTin 

theolo^i  ut  individuis  etc.   Aliud  est  producens,  cuius  w°rk  fashioned 
r  ,  .  .  .  .         by  the  mind  ot 

4011011  sic  est  eadem  entitas  producentis,  ut  patet  de  re   the  artificer. 

artificiata    producta    a    mente   artificis;    et  producens 

primo  modo  dicitur,  a  quo  appropriate  res  habet  esse; 

secundo  modo  dicitur,  unde  appropriate  res  habet  esse. 

35.  simillimaj  cod.:  ff,ua.      39.  Cod.:  Aliud  uces. 


236 


Johannis  Wiclif 


Quaest.  II. 


So  too  with       Et   lterum  sicut  duplex  est  matena,  quedam,  cuius 
matter  and  aim.       .  .  ^    .  .... 

entitas  est  entitas  materiati  et  vocatur  materia  subiectiva, 

alia,    cuius   entitas    non    sic   est   entitas   materiati,  et 

vocatur   materia   obiectiva.    Et    primo    modo  materia 

dicitur,   ex  qua  appropriate  res  habet  esse  totale   vel  5 

parciale  simpliciter  aut  quodammodo.  Exempla  patent. 

Secundo  modo  materia  dicitur  de  qua  res  appropriate 

habet  esse,  vel  circa  quam  appropriate  res  habet  esse. 

Et   sicut   duplex   est   finis,   quidam,    cuius   entitas  est 

entitas  finiti,  ut  finis  intrinsecus,  et  vocatur  "finis  quo5;  10 

alius,  cuius  entitas  non  sic  est  entitas  finiti,  ut  extrinsecus 

et  vocatur  finis  cgracia  cuius5;  et  primo.  modo  dicitur 

fmis,  in  quo  appropriate  res  consistit,   secundo  modo, 

gracia  cuius  appropriate  res  habet  esse,  |  sic  suo  modo  F. 

forma  esset  duplex,  quedam,  cuius  entitas  est  entitas  i5 

formati  simpliciter  aut  quodammodo,  alia,  cuius  entitas 

non   sic   est   entitas  formati;   et  prima  vocatur  forma 

intrinseca,  secunda  exemplaris;  et  prima  dicitur  secundum 

quam   res   habet  appropriate  esse,   secunda  vero,  per 

quam  res  appropriate  habet  esse;  exempla  de  singulis  20 

sunt  satis  nota. 

Exemplary        Suppono:    Si   veritas   a   parte   rei   primarie  signifi- 
cabilis  proposicionem  proporcionaliter  est  forma  exem- 
plaris,    formans    vel    denominans    proposicionem  esse 
veram,   simpliciter  consequentem  vel  necessariam,  tunc  25 
talis  veritas  exemplabit  proposicionem  esse  veram,  con- 
sequentem  vel  necessariam;  patet  supposicio,  quia  exinde 
proposicio  est  vera,  quia  habet  veritatem  sibi  correspon- 
dentem,   cui  consonat;   et  per  consequens  talis  veritas 
obiectalis  formabit  et  denominabit  proposicionem  huius-  3o 
modi  esse  veram,   consequentem   vel   necessariam,  sed 
non  ab  intrinseco,  cum  non  ab  intrinseco  sibi  inexistat; 
ergo  ab  extrinseco  sortitur  talem  denominacionem,  et 
per   consequens   exemplabit   eam.    Consequencia  patet 
notabili  primo  et  secundo.  Narn  si  proposicio  ab  intrin-  3? 
seco  esset  vera  et  non  ab  extrinseco  veritate  obiectali, 
tunc  non  ab  eo,  quod  res  esset  vel  non  esset  proposicio 
diceretur   vera   vel  falsa,   cum   tunc   ad  sui  veritatem 
non  requireret  verum   obiectum    a    parte    rei;  igitur 
supposicio  vera.  40 
Exampics  must      CORROLARlUM :     Oportet     formam     exemplarem  et 

corrcspond  witli  ,  ,  .  , 

them.       exemplatam   esse  adequatas,   quia   ad    tantum   et  non 
26,  27.  consequentem]  cod. :  otinlz  et  sic  postea. 


Quaest.  II.        Quaestiones  logicae  et  philosophicae. 


237 


amplius  exemplatum  recipit,  nisi  de  quanto  exemplans 

eandem    sibi    imprimit.    Unde,    sicut    si    plena  forma 

sigiili   tingitur    cera    molli  et  capaci,   tunc  cera  capit 

plenam  formam;  si  non,  tunc  non;  ergo  eciam  si  tota 

5  veritas   proposicionem   primarie   significata  imprimitur 

proposicioni  vel  signo,  tunc  eam  caperet  et  formabitur 

a  tali  plene.   Si  vero  non,  tunc  non.    Unde  humanitas 

sola  vel  animalitas  tantum  non  formant  hanc  dicenciam : 

chomo  est  animaP ;  similiter  capiatur  in  aliis. 

10     Ex  quo  sequitur  corrolarie,  quod  nulla  veritas  simplicis  Hcnce  a  truth 

apprehensionis  secundum  infimum  gradum  vel  medium  apprencnsk)n 

unionis  intelli^ibilis  exemplabit  proposicionem  kateeori-  cannot  be  an 
°    .  r  .      .  °  cxample  of  a 

cam  vel  ypotheticam,  cum  non  sit  eius  adequata  forma,    categoric  or 
F.  182' similiter  nec  veritas  per  simplicem  kategoricam  signata  |  proposTtion  and 
iSexemplabit  veram  proposicionem  ypotheticam.  vice  vcrsa. 

CONCLUSIO  PRIMA:  Omnes  proposiciones  vere  a  veri-      All  true 
tatibus  sunt  exemplate;   patet,  quia  omnis  veritas  per  ^iavTn-ue"8 
preposicionem  significabilis   est   forma   exemplans   pro-  examples. 
posicionis,   formans  et  denominans  ipsam  esse  veram, 
20  ut  dixit  supposicio,  et  notabile  secundum;  ergo  quelibet 
talis  exemplabit  proposicionem  esse  veram,  et  per  con- 
sequens  conclusio  vera. 

CoRROLARiUM  PRIMUM :  Nulla  proposicio  falsa  a  veritate  a  truth  cannot 
exemplatur;   tunc   enim   non  esset  falsa,   sed  vera  ab  b%YVSseP'C 
2?  huiusmodi  veritate;  cera  enim  non  formatur  vel  exem-  proposition. 
platur  a  sigillo  non  existente. 

SLCUNDUM  CORROLARIUM:   Si  omnes  proposiciones  ypo- Qualitative  and 

thetice  sunt  quales  et  quante  et  vere,  tunc  a  veritatibus  Jyp0lhetical 
exemplantur  esse  quales  et  quante;  si  non,  tunc  non,  pmpositions 

r      ..  .  rnust  have 

3o  cum  quahtas  et  quantitas  a  modo  lntelhgendi  causantur,  truths 

quibus  oportet  correspondere  modus  essendi.  Alias  non  ^tcftnen?*118 

essent    veri    modi   intelligendi   eas   sic   esse   quales  et 

quantas. 

De  qualitate  noto,  quod  qualitas  proposicionis  sumitur 
33  principaliter  a  forma  proposicionis :  unde  cum  proposicio 
est  res  artificialis,  oportet,  quod  habeat  aliquid,  quod 
erit  ut  per  se  propria  forma,  et  aliquid,  quo  erit,  ut  per 
se  propria  materia;  alias  non  esset  res  artificialis  vera 
vel  perfecta.  Si  igitur  forma  talis  negatur,  erit  negativa, 
40  si  non  negatur,  erit  affirmativa. 

Noto,  quod  affirmacio  et  negacio,  que  sunt  qualitates  Aftirmation  and 
proposicionis,  possunt  sumi  dupliciter.  Uno  modo  affiV-  negation. 


3.  Cod. :  moli 


238 


Johannis  Wiclif 


Quaest.  II. 


macio  dicitur,  quando  illud,  quod  habet  se  ut  per  se 

propria   forma   in    proposicione,    denominatur  formari 

et  uniri  illi,  quod  habet  se  ut  per  se  propria  materia, 

et  tunc  dicitur  affirmativa.  Si  vero  illud,  quod  habet 

se  ut  per  se  propria  forma,   non  denominatur  formari  5 

ad  illud,  quod  habet  se   ut  per  se  propria  materia  in 

proposicione,  sed  pocius  denominatur  dividi;  tunc  ibi  erit 

negacio.  Secundo   modo  afiirmacio  et  negacio  sumitur 

improprie,   ut,   quod   tunc   est    proposicio  affirmativa, 

quando  illud,  quod  in  proposicione  habet  se  ut  per  se  10 

propria  forma  non  negatur  seu  dividitur   per  aliquod 

signum  negativum   ab   illo,   quod  habet  se,   ut  per  se 

propria  materia,  non  curando,  an  talis  forma  uniatur 

vel  formetur  ad  materiam  prius  dictam.  Et  negacio  suo 

modo  improprie  dicitur,   quando   in  proposicione  talis  i5 

forme  negatur.  Unde,  si  in  proposicione  negativa  modus 

principalis   copulacionis  vel   disiunccionis   non  negatur 

copulativa  vel  disiunctiva,  erit  affirmativa.  Si  vero  talis 

modus  copulacionis  vel  disiunccionis  pro  principali  for- 

mali  pro  |  posicionis  designatus  negatur,  erit  negativa,  F. 

et  sic  de  ceteris. 

Evcry  CONCLUSIO  PRIMA :  Improprie  sumendo  affirmacionem 

hypothetical  •  •  •  .  • 

proposition  can  et   negacionem,    tunc   omnes   proposiciones  ypothetice 

oniy  bc  said   sunt    qUales,    affirmative    vel    negative.    Patet:  nam 

lnipropcrly  to  ?  .  .  . 

bc  qualitative,  ideo  dicitur  affirmativa,  quia  modus  coniungendi  pro  ib 
affirmaUve^  principali  formali  designatus,  non  negatur,  et  negativa, 
quando  talis  modus  negatur  ad  modum  loquendi  Philo- 
sophi,  cum  dicit  quod  contradiccio  et  affirmacio  et 
negacio  opposite;  et  notum  est,  quod  hoc  non  esset 
verum  proprie  capiendo  affirmacionem  et  negacionem.  3o 
Sed  omnis  proposicio  ypothetica  sic  se  habet,  quod  in 
ea  vel  modus  principalis  coniungendi  non  negatur  vel 
affirmatur,  ergo  omnis  ypothetica  erit  qualis,  affirmativa 
vel  negativa. 

Conclusio  SECUNDA:  Proprie  sumendo  affirmacionem  35 
et   negacionem   nulle  ypothetice   sunt   quales,  affirma- 
tive  vel  negative;  patet,  quia  in  nullis  ypotheticis  illud, 
quod   habet   se   ut    per    se    propria    forma  imponere 

32.  Cod. :  no  nct2  ul  net2.  Corrcxi. 

27.  Cf.  Arist.  De  Intcrprctationc  VI  3  sq.  (Ed.  Par.  I  26, 
44  ss.J:  &gzs  Sfjkov,  oxt  naGrj  -KcttacpaGEi  sgxiv  KTcocpccGLg  avxi- 
xsi[.i&vr],  xai  naGf]  ccTtocpaGSi  xaxacpaGis  (4)  y.a\  sgxco  avxicpaGig' 
....  KaxacpaGig  xal  ccTtocpaGig  ai  ccvxtnsi^svat. 


Quaest.  II.        Quaestiones  logicae  et  philosophicae.  239 

ypothetica  denominatur  formari  vel  uniri  de  se  illi,  quod 

se  ut  per  se  propria  materia,  sed  solum  bene  unit  duas 

veritates  signatas  per  kategoricas  duas  coniunct-as  signo 

vel  modo  coniungendi,  ut  notum  est;  ergo  conclusio  vera. 

5      CORROLARIUM:  Solum  kategorice  sunt  proprie  quales,  Properly 
cr        «.*  speakiiifr,  only 

arrirmative  et  negative.  b  categoric 

De  quantitate  noto,  quod  quantitas  proposicionis  afe0^alita°t?ve 
principaliter  sumitur  ab  aliquo  modo  intelligendi,  re  •  affirmatiye  and 
spiciente  illud,  quod  in  proposicione  habet  se  per  modum      nega  lve' 

10  materie  quomodolibet  unitc  vel  quantitatis  principiative 
incommunicabiliter  vel  communicabiliter.  Incommunica- 
biliter,  ut  quantitas  singularis,  que  recipitur  a  modo 
intelligendi,  scilicet  incommunicante,  respiciente  illud, 
quod  habet  se  per  modum  materie,  ut  puta  ipsius  rei 

i5  singularis.  Communicabiliter  vero,  ut  quantitas  universalis, 
particularis  vel  intrinseca,  ubi  modus  intelligendi,  puta 
signi  particularis  vel  universalis,  respicit  illud  quod  se 
habet,  ut  materia  aliquando  sumitur  copulative  pro  suis 
inferioribus,  ut  in  quantitate  universali,   aliquando  dis- 

20  iunctive,  ut  in  particulari  vel  intrinseca,  aliquando  co- 
pulatum  vel  disiunctum,  ut  in  mixtis,  que  nec  de  se 
sunt  universales,  nec  particulares,  sed  quodammodo 
pregnantes  tam  universalitatem,  quam  particularitatem 
includentibus,  ut  sunt  exclusive. 

25     SUPPOSICIO :  Sicut  ypothetica  non  dicitur  qualis  a  quali-       As  a 
tate  parcium  lpsam  constituencium,  sic  nec  dicitur  quanta  proposition  is 
i83' a  quantitate  ipsam  constituencium;  |  patet  a  simili  vel  f^vStue^of^iS 
a  minori  vel  a  maiori,  cum  qualitas  a  magis  realiori  constituent 
modo  intelligendi  sumatur  quam  quantitas,  quia  qualitas  pa7tS'isS<notS° 

3o  a  forma,  quantitas  vero  a  modo  quodammodo  abstracto,  quantitative. 
prout  aliud,  quod  se  habet  per  modum  materie,  tenet 
vel  habet  se  communicabiliter  copulative,  disiunctive  etc. 
vel  incommunicabiliter ;  si  ergo  in  ypotheticis  non  su- 
mitur  qualitas  a  partibus,  nec  quantitas  .... 

35  CORROLARIUM .-  Si  aliquis  modus  coniungendi  princi- 
palis  in  proposicione  ypothetica  est  absolutus  ab  omni 
materia  sensibili,  ymaginabili,  vel  intellegibili,  qui  de  se 
non  respicit  ad  materiam  quomodolibet  quantam  vel 
quantitatis  principativam,  talis  ypothetica  non  erit  quanta. 

40  Si  vero  modus  coniungendi  ypotheticarum  respicit  ad 
materiam   prius   dictam,   talis   ypothetica   erit  quanta; 


18.  sumitur]  codi:  sumi.       25.  qualis  addidit  Matthew.       28.  Cod.: 


240 


Johannis  Wiclif 


Quaest.  II. 


patet,  quia  quantitas  in  ypothetica  non  sumitur  a 
quantitate  parcium,  ut  dicit  supposicio;  ergo  oportet, 
quod  sumatur  a  modo  coniunctivo,  qui  si  respicit 
materiam  quantam  vel  quantitatis  pwncipativam,  erit 
quanta,  cum  quantitas  de  se  sumitur  a  tali  modo  re-  5 
spiciente  materiam,  ut  dictum  est.  Igitur  etc. 
Thrce  kinds  of  CONCLUSIO:  Solum  proposiciones  ypothetice  trium  spe- 
hypo^he/icai    cierum  .  .  .  et  omnes  tales  sunt  quante  quantitate  prius 

propositions;  (\[cta.  Patet,  quia  solum  proposiciones  trium  specierum 
relating  to  time,  >  .  :  .  .  1 

space  and  habent  modum  coniungendi  respicientem  de  se  ad  10 
companso  materiam  quomodolibet  quantam  vel  qualitatis  prin- 
cipativam,  ut  patet  de  temporali,  locali  et  comparativa 
speciebus.  Nam  'ubi5  respicit  materiam  loci  quantitatis 
localis,  equando5  respicit  tempus,  sicut  equam5,  ctot5, 
equot5,  respiciunt  equalitatem  vel  diversitatem  in  gradi-i5 
bus;  que  equalitas  vel  diversitas  graduum  prerequirit 
multidudinem  talium;  sed  multitudo  est  quantitas, 
ergo  etc. 

CORROLARIUM  PRIMUM:  Nulla  ypothetica  copulativa, 
disiunctiva,  condicionalis,  explicativa,  causalis,  racionalis  20 
est  quanta;  patet,  quia  illarum  ypotheticarum  modi 
formales  de  se  non  respiciunt  ad  materiam  quantam  vel 
quantitatis  principativam,  sed  sunt  absoluti  ab  omni 
materia  intellegibiii,  sensibili  vel  ymaginabili,  ut  patet 
intuenti  etc.  25 

De  speciebus  ypothetiearum. 

Different  kinds      SUPPOSICIO :   Diversitas  specierum  ypotheticarum  ca- 
^propositionsf1  pienda   est   ex   diversitate   modi   seu   actus  principalis 
uniendi  diversas  veritates  signabiles  per  easdem.  Patet 
supposicio,  quia  diversitas  specierum  in  ypotheticis  vel  3o 
causatur  solum  a  parte  signi  vel  solum  a  parte  signati 
vel  ab  actu  principali.  Conclusio  patet,  cum  solum  illa 
Diversity  is    tria  sufficiant  |  ad  proposicionem  ypotheticam.  Sed  diver- F. 
?hUeSCtwonfirst,y  sitas  specierum  huiusmodi  non  causatur  a  primis  duobus 
by^the^fhird6  motns,  erS°  a  tercio.  Non  a  primis  duobus  modis;  patet,  35 
cum  stat,  signa  et  veritates  per  easdem  significatas  esse 
penitus  eadem,  et  tamen  non  essent  eiusdem  speciei,  ut 
patet  de  illis  signis  et  veritatibus  ipsis  correspontentibus, 
'sor  currit  et  Plato  disputat5,  csor  currit  vel  Plato  dis- 
putat5,  ubi  penitus  sunt  eadem  signa,  et  veritates  eedem,  40 


7,  8.  Post  specicrum  excidisse  videntur^  voculae  sunt  quantae. 
32.  Cod. :  vel  ab  abactu.  3q.  curritl  cod.:  c  et  sic  postea. 


Quaest.  II.        Quaestiones  logicae  et  philosophicae. 


24i 


et  tamen  non  sunt  eiusdem  speciei,  cum  prima  sit  copu- 
lativa,  altera  vero  disiunctiva;  nec  diversitas  signi  vel 
signati,  ut  patet  diversitatis  "sor  currit  vel  non  currit5, 
fsor  loquitur  aut  non  loquitur',  ubi  est  diversitas  signi 
5  et  signati,  et  tamen  utraque  est  disiunctiva  a  principali 
modo,  scilicet:  rveP  et  caut5  disiungendi  illas  veritates. 

GORROLARIUM:  Quod  diversitas  actus  principalis  prin- 
cipali  formali  in  ypothetica  designatus  facit  diversitatem 
specierum  ypotheticarum.  Ex  quo  sequitur  ulterius,  quod, 

10  si  in  una  ypothetica  mixta  erunt  plures  tales  actus, 
quod  a  principali  modo  vel  actu  in  tali  ypothetica 
designato  sumenda  est  species;  et  ergo  secundum  multi- 
tudinem  vel  paucitatem  talium  modorum  uniendi  erunt 
plures  et  pauciores  ypothetice  etc. 

i5  CONCLUSIO:  Omnes  ypothetice  ad  novem  species 
magis  famosas  directe  sunt  reducibiles.  Patet:  ad  tot 
species  sunt  reducibiles,  quot  sunt  modi  diversi  specifici 
coniungendi  veritates  ad  hoc;  sed  novem  sunt  tales  modi 
specifici  distincti,  ut  puta  modus  disiunctivus,  concessivus, 

20  explicativus,  comparativus,  condicionalis,  localis,  tempo- 
ralis,  racionalis  et  causalis:  ergo  conclusio  vera. 

Antecedens  probatur  per  sufficienciam  sequentem :  In 
omni  proposicione  ypothetica  una  proposicio  supponitur 
alteri  secundum  aliquem  modum  uniendi:  aut  ergo  una 

25  supponitur  alteri  ad  seiungendum  sensum  a  sensu  aut 
ad  coniungendum  sensum  sensui.  Si  primum,  sic  est 
disiunctiva,  ut  dicendo:  rego  sum  vel  non  sum';  si  se- 
cundum,  aut  ad  coniungendum  absolute  non  secundum 
modum  respectivum  sensus  ad  sensum,  aut  ad  coniun- 

3o  gendum  secundum  talem  modum  respectivum.  Si  primum, 
sic  est  copulativa,  ut  dicendo:  'Deus  est,  et  centrum 
movetur5.  Si  secundum,  scilicet,  quod  una  proposicio 
supponitur  alteri,  ad  coniungendum  sensum  sensui  secun- 
dum  modum  respectivum,  hoc  est  dupliciter,  vel  secundum 

35  modum  respectivum  quodammodo  vel  secundum  modum 
respectivum  simpliciter.   Si  primum,  sic  est  explicativa 
ut  dicendo  cego  respondeo5,  scilicet  responsio  mea  est 
184'persona.  |  Si  secundum,  scilicet  secundum  modum  respec- 
tivum  simpliciter,  hoc  est  dupliciter,  vel  secundum  modum 

40  respectivum,  qui  per  se  est  respectivus,  vel  secundum 
modum  respectivum,  qui  non  per  se  est  respectivus,  scilicet 
per  hoc  respectus  ipsum  concomitatur  necessario  et  de- 


The  difference 
of  the  principal 
act  spoken  of 
makes  the 
difference  of 
hypothetic 
species. 


All  hypothetic 
propositions 
may  be  reduced 
to  nine  species. 


Description  of 
the  nine  modes 


[.  disjunctive, 


II.  copulative, 


III.  explicativc. 


10.  plures  bis  in  cod. 


if) 


242 


JOHANNIS  WICLIF 


Quaest.  II. 


IV.  com-  nominat.  Si  primum,  sic  est  ypothetica  comparativa,  ut 
paranve,  Jicendo:  Tam  bonus  est  sor,  quam  bonus  est  Plato, 
tot  flores  habet  sor,  quot  igitur  habet  Plato.3  Si  secundum, 
scilicet  secundum  modum  respectivum,  *  qui  non  est  per 
se  respectivus,  sed  ipsum  concomitatur  [respectivus],  hoc  5 
est  dupliciter,  aut  secundum  talem  modum  respectivum 
non  positivum,  sed  quasi  privativum,  aut  secundum 
talem  modum  respectivum  positivum  sensus  ad  sensum. 
V.  conditional,  Si  primum,  sic  est  condicionalis,  ut  dicendo:  cSi  asinus 

volat,  asinus  habet  pennas5,  quod  tamen  videlicet  impos-  10 
sibile  est  asinum  volare,  absque  asinum  habere  pennas. 
Si  secundum,  scilicet  secundum  modum  talem  respectivum 
positivum  sensus  ad  sensum,  hoc  est  dupliciter,  vel  secun- 
dum  modum  talem  commensurandi  seu  equiparandi  in 
aliquo  unum  ad  aliud,  vel  secundum  modum  non  commen-  i5 
surandi  seu  equiparandi  in  aliquo  unum  ad  aliud.  Si 
primum,  hoc  est  dupliciter,  aut  commensurandi  secundum 
mensuram  mensurandi  mensurabilem  secundum  appro- 
priate  quanti  permanentis  vel  commensurandi  secundum 
VI.  local,     mensuram  mensurandi  quanti  successivi.  Si  primum,  sic  20 
est  localis  ut  dicendo:  cUbi  ego  sum,  tu  es.5  Si  vero  est 
secundum  modum  respectivum  positivum  secundum,  sic 

VII.  temporal,  est  temporalis,  ut  dicendo:  cQuando  ego  sum,  tu  es.'  Si  vero 

est  secundum  modum  respectivum  positivum  non  com- 
mensurandi   seu   equiparandi,   hoc    est   dupliciter:    vel  25 
secundum  modum  respectivum,   eciam  qui  de  se  nec 
equiparativam  nec  disquiparativam  importat,  vel  secundum 
modum  respectivum,  qui  disquiparativam  importat.  Si 

VIII.  rational,  primum,   sic  est  racionalis,   ut  dicendo :   rEgo  loquor, 

ergo  ego  sum'.  Sensus  est:  necesse  est  ad  me  loqui  me  3o 
IX.  causal.    esse.    Si  secundum,  sic  est  causalis,  ut  dicendo:  rQuia 
Deus  wlt  me  esse,  ergo  sum.3  In  nulla  enim  ypothetica 
tantum  relucet  et  tam  clare  disquiparatur  secundum  mo- 
dum  respectivum  sensus  ad  sensum,  quam  in  causalitate 
sensus  ad  sensum.  Et  iste  sunt  species  magis  famose,  in  35 
quas  omnes  alie  directe  habent  reduci.  Et  dico  notabiliter 
directe,  quia  indirecte  inpauciores,  ut  in  6  vel  in  3  species 
possent  reduci,  scilicet  hoc  indirecte,  quia  formalis  prin- 
cipalis  in  ypothetica  designata,  que  per  se  esset  respectus 
vel  concomitans  respectum,  reduceretur  ad  formalitatem  40 
pure  absolutam,  et  ergo  indirecte.  |  F.  1 85 

14.  Cod.:  equipandi  21.  Cod.:  sum  ibi  tu  cs.         21,  22.  Cod. : 

Si  \ 'o  j  ?.m  mo°  r'un  poitm  2m. 


Quaest.  II.        Quaestiones  logicae  et  philosophicae. 


CORROLARIUM:  Solum  9  sunt  species  famose  et  usitate 
apud  philosophos,  ut  patet  ex  sufficiencia. 

CORROLARIUM  SECUNDUM:  Non  omnes  proposiciones 
ypothetice  a  veritatibus  exemplate  quales  et  quante  sub 
septem  speciebus  comprehenduntur,  ymo  sub  novem 
omnes  species  ypothetice  comprehenduntur.  Nec  omnes 
sunt  exemplate  a  veritatibus,  quia  false  non,  nec  omnes 
sunt  quante,  quia  solum  est  species,  ut  dictum  est 
supra  etc.  —  Ergo  etc. 


9.  Post:  Ergo  etc.  legitur  p.  policz. 


III. 


can  freedom  of  Utrum  possit  illibertari  liberum  arbitrium 

tne  will  be  * 

restrained-  potencie  volitive. 

No.  Wishing       Arguitur,  quod  non.  Non  potest  libera  voluntas  cogi, 

cannot  be      .   .  .....  .    ...  r        ...  . 

controlled,  so  lgitur  nec  lllibertari   hberum    arbitrium ;  consequencia 

"wilrs choicel6  Patet  ex  eo>  °iuia  liberum  arbitrium  est  libera  voluntas, 

et  assumptum  patet,  quia  contradiccionem  implicat,  quod 

sit  voluntas  libera  et  tamen  sit  coacta.  Igitur  .  .  . 

Yes!  for  God      In  oppositum :  Potest  illibertari  potencia  volitiva,  igitur 

and  yet  cannot  et   nDerum   arbitrium;   consequencia   patet   ab  eodem. 

wiii  evil.     Assumptum   probatur,   quia   potest   supremus  dominus 

potencie  volitive  ipsam  voluntatem  perficere,  quod  non 

possit  malum  velle. 

Noto  primo  quo   ad  quid   nominis   voluntatem  illi- 

bertari   et   ipsam    a    libertate   destitui,    secundum  An- 

selmum    est    ipsam    aliene    subici    potestati    sine  suo 

assensu;    liberum   arbitrium    est    potestas  permittendi 

Definition:  Free  peccatum  et  potestas  non  permittendi  peccatum.  Alio 

^owe/of     modo  secundum  Anselmum  libertas  est  potestas  servandi 

allowing  or  not  rectitudinem  voluntatis  propter  se  ipsam.    Vocat  autem 

allowing  sin.    .  ..  .  .... 

iste  sanctus  rectitudinem  voluntatis  msticiam  propter  se 
servatam.  Quamvis  autem  hec  diffinicio  sit  communis 
omni  racionali  creature,  multum  tamen  differt  libertas 
Dei  a  creatis,  et  hec  adhuc  a  se  ipso,  sicut  diffinicio 
animalis  secundum  nomen  convenit  omnibus  animalibus: 


12.  Cf.  Anselmi  Gantuariensis  de  Libero  Arbitrio  IV.  (Migne 
CLVIII  497  BJ:  Qiiomodo  ergo  non  est  libera  voluntas,  quam 
aliena  potestas  sine  suo  assensu  subicere  non  potest?  Ibid. 
(498  AJ:  Quis  ergo  potest  voluntatem  dicere  non  esse  liberam 
ad  servandum  rectitudinem  et  liberam  a  tentatione  et  peccato: 
si  nulla  tentatio  potest  illam,  nisi  volentem,  avertere  a  recti- 
tudine  ad  peccatum,  id  est  ad  volendum  quod  non  debet? 
Cap.  XIII  (:")0-r)AJ  libertas  arbitrii  est  potestas  servandi  recti- 
tudinem  voluntatis  propter  ipsam  rectitudinem  .... 


Quacst.  III.      Quaestiones  logicae  et  philosophicae. 


245 


animal  tamen  ab  animali  substancialiter  et  accidentaliter 
difficile  distingwitur.  Nec  oportet  sequi  ex  ista  diffmicione 
Anselmi,  quod  si  libertas  sit  potestas  servandi  recti- 
tudinem  voluntatis,  quod  igitur  se  ipsa  libertate  possit 
5  servari  rectitudo  voluntatis;  et  per  consequens  sinegracia 
gratum  faciente,  ut  dicit  Pelagius  Monachus,  quod  est 
heresis,  ut  habetur  libro  Ethimologiarum  Ysidori,  libro  8 
de  heresibus.  Alii  vocant  eam  potestatem  peccandi 
et   non   peccandi,    quod   non  est   verum  universaliter. 

10  Augustinus :   libertas  est  facultas   racionis,   qua  bonum 
eligitur  gracia  assistente  vel  malum  gracia  deficiente  vel 
F.  i85'  desistente.  | 

Noto  secundo,    quod  libertatum  alia  est  per  se,   ut  Different  kinds 
Dei,  alia  creata,  et  talis  est  multiplex,  quedam  habens  ofllbuty- 

1 5  rectitudinem,  quedam  carens,  habens  quedam  servat 
separabiliter,  quedam  habet  inseparabiliter.  Garens  que- 
dam  caret  recuperabiliter,  quedam  irrecuparabiliter. 
Exemnla  dimitto  causa  brevitatis. 

Tercio  noto  secundum  venerabilem  Anselmum  in  suo      Will  is 

2odialogo  de  Libero  Arbitrio,    quod  sicut  visus  equivoce   meaning  and 

dicitur,  sic  voluntas.  Vocamus  enim  visum  principium  f?3^  st4and  lor 
>.  .  1        . 1  thc  instrumenl 

sive  eciam  instrumentum  extrinsece  loquendo,  id  est  of  will  in  the 
radium  procedentem  per  oculos,  quo  sentimus  lucem  et  ^sh^itself.6 
que  in  luce  sunt;    et   dicitur   visus    opus  instrumenti, 

25quando  eo  utimur,  id  est  visio.  Sic  eodem  modo  voluntas 
vocatur  instrumentum  volendi,  quod  est  in  anima,  et 
dicitur  voluntas  visus  eius.  Sicut  enim  visum,  qui  est 
instrumentum,  habemus,  quando  non  videmus,  visum 
autem,    qui    est   opus,    non  nisi  quando  videmus:  sic 

30voluntas,  quod  est  principium  instrumentale,  semper  est 
in  anima,  opus  autem  istius  in  anima  non  nisi  quando 
aliqua  volumus.  Ex  hoc  patet,  quid  sit  potencia  volitiva. 

7.  Cf.  Isidori  Hispal.  Etymologiar.  Lib.  VIII  63  (Migne 
LX XXII  303) :  Pelagiani  a  Pelagio  monacho  exorti:  hi  Hberum 
arbitrium  divinae  legi  anteponunt,  dicentes  sufficere  voluntatem 
ad  implenda  iussa  divina.  10.  In  rem  fere  cadunt  quae  ex- 
ponit  Augustinus  De  Libero  Arbitrio  I,  cap.  XI  inscripto:  Mens 
ex  libera  voluntate  libidini  serviens  punitur  iuste  (Migne 
XXXII 1233)  et  De  natura  et  gratia,  cap.  XLV  (Migne  XLIV  286). 
19.  Cf.  Anselmi  Cantuariensis  dialog.  de  Libero  Arbitrio, 
cap.  III  (Migne  CLVIII  494).  .  .  .  Sicut  nullum  instrumentum 
solum  sibi  sufficit  ad  op.randum;  tamen,  cum  desunt  illa,  sine 
quibus  instrumento  uti  nequimus,  instrumentum  nos  cuiuslibet 
operis  habere  sine  falsitate  fatemur.  Quod  ut  in  multis  anim- 
advertas,  in  uno  tibi  monstrabo.  Nullus  visum  habens  dicitur 
nullatenus  posse  videre  montem  .  .  .  etqusqu. 


246 


Johannis  Wiclif 


Quaest.  III. 


Again,  there  is 
a  double  action 

of  the  will ; 
first  the  act  of 
willing  what 
cannot  be 
restrained. 


Secondlv  the 
outward  act 
expressive  of 
the  will  and 
this  can  be 
restrained. 


I.  Conclusion. 

Free  will 
always  exists 
ih  the 
ratinnal  nature 


Ultimo  noto  secundum  beatum  Thomam  in  prima, 
secunda  secunde,  duplex  est  actus  potencie  volitive: 
unus  est  immediatus,  velut  ab  ipsa  elicitus,  ut  velle,  et 
est  eius  actus  proprius,  qui  non  potest  illibertari,  ut 
dicit  ille  sanctus  et  Seneca  epistola  octava.  In  voluntate  5 
necessitas  non  est;  racio  talis  actus  voluntatis  non  est 
aliud,  nisi  quedam  vis  procedens  ab  interiori  principio 
cognitivo,  sicut  appetitus  racionalis  non  est  nisi  quedam 
inclinacio  precedens  a  principio  naturali  non  cognitivo. 
Contra  racionem  autem  huius  actus  est  quilibet  illiberatus  10 
sive  coactus,  sicut  et  contra  naturalem  inclinacionem 
vel  eciam  motum;  potest  enim  grave  moveri  sursum, 
non  autem  ex  eius  naturali  inclinacione.  Alia  racione 
arguitur:  Sicut  naturalitas  inest  per  se  nature,  sic  libertas 
voliti;  sicut  ergo  actus  intuitivus  est  proprie  nature,  i5 
necessario  per  formam  naturalitate,  ut  sit  et  dicatur 
naturalis;  sic  actus  proprius  voluntatis  necessario  per 
formam  libertate,  ut  sit  et  dicatur  liber.  Alius  est  actus 
improprius  voluntatis  a  voluntate  imperatus  mediante 
alia  potencia  exercitus,  ut  ambulare,  loqui,  qui  a  volun-  20 
tate  imperantur,  mediante  potencia  motiva;  talis  actus 
secundum  quid  voluntatis  potest  quodammodo  impediri. 
ne  voluntatis  imperium  exequatur;  illibertari  autem 
voluntas  non  potest  secundum  Aristotelem  tercio  Ethi- 
corum:  Justa  et  iniusta  operamur  volentes.  25 

CoxcLUSlO  PRIMA :  Semper  liberum  arbitrium  inest 
racionali  nature.  Arguitur  sic:  Quia  potestas  servandi 
rectitudinem  voluntatis  semper  inest  racionali  creature. 
igitur  et  liberum  arbitrium.  Consequencia  patet  ex  ultimo 
notabili,  et  antecedens  probatur;  nam  sicut  visus,  qui  3o 
est  instrumentum,  se  habet  ad  naturam  racionalem 
totalem,  sic  eciam  potestas  servandi  rectitudinem.  Sed 
visus,  qui  est  instrumentum,  semper  inest  totali  racionali 
creature,  ut  patuit  supra:  igitur  eciam  potestas.  Con- 
sequencia  patet  ex  similitudine.   Eciam  sicut  se  habet  35 


1.  Cf.  S.  Thomae  Aquinatis  Summa  I,  Quaest.  82,  Art.  1 
(Ed.  opp.  Romae  1889,  Vol.  V,  p.  29/));  Yidetur  quod  voluntas 
nihil  ex  necessitate  appetat.  5.  Cf.  Lucii  Annaei  Senecae 

ad  Lucilium  Epistularum  Moralium  Lib.  IV  8  (Vol.  III,  p.  80, 
ed.  IJaaseJ:  Effugere  non  potes  necessitatem,  potes  vincerc. 
24.  Cf.  Arist.  Ethic.  Nicom.  III  1,  6  (Ed.  Par.  II  24,  37): 
Kcci  tu  s/.ovgiov  di]  xcci  rb  ccy.ovglov,  ots  tcqccttsl,  Xsy.tsov. 
TJqccttsl  dh  sxcov  v.ccl  yc\o  rj  ccQyij  tov  v.ivsiv  tcc  OQyccvr/.cc  ^tnn 

SV    TCCLQ    TOLCCVTCCLQ    TCQOC^SGLV    SV    CCVTCp    SGTLV '     G)V    S'  SV    CCVTCO  tj 

ccqx>/  stc   ccvtcd  y.ccL  to  tiqccttslv  xcci  [irf. 


Quacst.  III.       Quaestiones  logicae  et  philosophicae. 


247 


consciencia  ad  racionem,  sic  libertas  ad  voluntatem,  sed 
186  consciencia  semper  inest  racioni  |  quia  est  eius  naturale 
iudicatorium,  igitur  eciam  liberum  arbitrium  voluntati, 
quod  est  eius  liberale  electorium.  Et  si  semper  inest 
5  voluntati,  semper  inest  racionali  nature,  cum  non  possit 
esse  voluntas,  nisi  in  racionali  natura,  nec  racionalis 
natura  sine  voluntate,  cum  oportet  eam  esse  appetitivam 
secundum  racionem,  et  hoc  est  voluntas. 

Corrolarium  primum  :   Libertas   arbitrii  principaliter  I.  Corollary. 

.  .    .  .  fc  *       •  Will  may  bc 

10  m  voluntate  consistit,   non  tamen  oportet,   si  sor  pro  present 

aliquo  tempore  non  wlt  aliquid,  ut  cum  dormit,  ieitur  ,    a'th°u^  „, 
"  f  "  &     .    dormant  tor  the 

sor  pro  aliquo  tempore  non  habet  potestatem  volendi:  moment. 

patet  ex  conclusione  et  eius  probacione. 

CORROLARIUM  SECUNDUM:  Non  oportet,  si  sor  semper   II  Free  will 
-  ,    ,        ...  ,  -  ,  .    .  .       does  not  alwavs 

io  habet  hberum   arbitnum,   quod  semper  habeat  rectitu-  imply  a  right 

dinem  voluntatis.  Probatur,  quia  stat  sortem  vel  aliam  choice. 

racionalem  naturam  habere  liberum  arbitrium  absente 

rectitudine,  sicut  stat  aliquem  habere  visum,   quo  est 

visurus  montem  vel  solem,  absente  sole. 

20     CONCLUSIO    SECUNDA:    Natura    racionalis    voluntatis  II.  Conclusion; 

•      ,  •  ,  •  •         ., .    A  will  that  has 

rectitudmem  ex  se  deserens  non  potest  eam  nisi  auxilio     0ncc  lcft 

superno    Dei    reassumere.    Probatur,    quia    huiusmodi  righteousness 
.  .  .       .  can  on'y  recover 

racionalis  natura  habet  se  ad   rectitudinem  voluntatis,  it  by  God's  hdp. 

sicut  se  habuit,  antequam  eam  haberet;  sed  antequam 

25  haberet  eam,   non  potest  eam  nisi  dante  Deo  recipere. 

Igitur  eciam  eam  ex  se  deserens  non  potest  eam  nisi 

dante  Deo  reasumere,  talem  desertam  rectitudinem  volun- 

tatis,   que  est  spiritus  vadens   et  non  rediens  propter 

difficultatem  recuperandi.  Sicut  enim  aer  non  potest  in 

3o  se  recipere  radium  lucis  solaris,  nisi  a  sole  accipiat,  sic 

nec  voluntas  radium  solis  iusticie,  qui  est  Deus  ipse  in 

spera. 

CORROLARIUM:    Plus    est    dolendum    de     amissione  I.  Corollary. 

..  •         ,  ,  •  ,       •  Nothing  should 

rectitudinis  voluntatis,   quam  de  amissione  bom  nature  bc  grieved  for 

35vel   fortune.    Patet,    quia   de   quanto   de   aliquo    bono    so  ^0^'18 

acquisito  plus  est  gaudendum,  de  tanto  de  amissione  righteousness. 

huiusmodi  plus  est  dolendum. 

CORROLARIUM  SECUNDUM :  Voluntatis  rectitudinem  sponte    II.  Straying 

deserens,  ut  sic,  magis  peccat,  quam  sponte  sibi  mortem  righteousness 

worse  than 
suicide. 

22.  Cod. :  rcasumerc.      25.  Cod.:  rcasumere  cipere.      3i,  32.  Cod. : 
1  rpaciu  te  ultima  vcrba  apertc  corrupta. 

28.  Psalm.  77,  39. 


248 


Johannis  Wiclif 


Quaest.  IIJ. 


inferens  nude,  ut  sic.  Patet  sic,  quia  voluntatis  rectitu- 
dinem  deserens  abicit,  quod  ex  debito  semper  est  habiturus, 
mortem  autem  inferens  non  amittit  quod  numquam 
est  amissurus. 

in.  God  in       CORROLARIUM  TERCIUM :    Maius  miraculum  est,  Deum  5 
righteousness  desertam   rectitudinem  reddere  voluntati,  quam  mortuo 
to  tlie  wiii  does  reddere  amissam  vitam;   patet,  quia  corpus  necessitate 

a  greater  .  '    r  n  1 

miracle  than  in  moriendo    non    peccat,    ut    vitam    nunquam  capiat, 

re>dea3.tllL    voluntas  autem  per  se  rectitudinem  deserendo  peccat, 

reddens  se  indignam  per  hoc,  ut  aliquando  rectitudinem  10 

reaccipiat,  quando,  si  indigna  est  reaccipere,  indigna  est 

ante  in  futuris  reaccipere,  quia  non  digna  etc.  |  F. 

III.  Conclusion.     CONCLUSIO   TERCIA :    Quamvis  homo  potest  impediri 

res5afaS%to  quo   a^   actum    imperatum   a  voluntate  exteriore,  non 

wil1-        tamen  potest  voluntas  illibertari  probacione  prime  partis.  i5 

Patet  ex  ultimo  notabili.  Et  pro  secunda  parte  arguitur, 

quia  non  potest  voluntas  a  libertate   destitui,   cum  si 

potest  velle  voluntarie,  et  sic  non  coacte  nec  necessi- 

tative,  et  per  consequens  libere  potest  velle.  Igitur  .  .  . 

Corollary.        CORROLARIUM :     Licet    homo    potest    invitus    ligari,  20 

A  man  carinot         •  j*  •  1  *  ^  • 

will  unfreely.  occidi,    quia   nolens,    et   non   tamen   potest  mvitus  et 

illibere  velle.  Patet,  quia  velle  non  potest,  nisi  volens 

velle,  cum  omnis  volens  ipsum  suum  velle  wlt,  vel  quia 

non  potest  velle,  nisi  modo  voluntatis,  et  per  consequens 

nisi  voluntarie  velle.  25 

From  different      Corrolarium  :   Stat  aliquem  velle  et  nolle  secundum 

aPman  may  wTn  diversas  voluntates,  ut  in  casu,  qui  mentitur,  ne  occidatur. 

both  tor  and  Talis  wlt  mendacium  propter  vitam,  et  non  wlt  men- 
against.  .  . 

dacium  propter  lpsum  mendacium. 

A  man  who       CORROLARIUM :    Licet    huiusmodi    illibere    et    invitus  3o 

alternative    menciatur  aut  occidatur,  non  tamen  oportet,  quod  talis 

^n2J^JJP®nedinvitus  menciatur,  nec  oportet,  quod  talis  invitus  occi- 

datur.   Patet,  quia  necesse  est   illum   aut  mentiri  aut 

occidi,  non  tamen  necesse  est  illum  occidi,  quia  potest 

non  occidi,  si  menciatur,  nec  necesse  est,  illum  mentiri,  35 

quia  potest  non  mentiri,  si  occidatur. 

CORROLARIUM:    Volens  sic  mentiri,  ne  perdat  vitam, 

non  cogitur   timore   mortis   deserere  veritatem ;  patet, 

quia  non  cogitur  velle  veritatem  quam  vitam,  cum  talis 

14.  Cod.:  extcriorem.      22.  Cod.:  ''libere. 

26.  De  his,  quae  inde  ab  altero  corrolario  disputat  Wyctif. 
Cf.  Anselmi  Cantuaricnsis  Dialog.  de  Libero  Arbitrio,  cap.  V 
(Migne  CLYIII  496 f). 


Quaest.  III.      Quaestiones  logicae  et  philosophicae. 


249 


non   minus   fortis   sit    ad   volendum   veritatem,    quam   A  man  who 
salutem;  sed  forcius  wlt  salutem :  non  igitur  talis  invitus  lienfo° is3nothlS 
mentitur,  nisi  inproprie,  quia  mendacium  sine  difficultate  qompelled  to 
evitare   non   potest,   et   sic   talis   aliena   vi  prohibetur 
5  utrumque    servare,    ut,   si    presentem   videret  gloriam 
eternam,   quam   statim   post   servatam   veritatem  asse- 
queretur,  et  inferni  tormenta,  quibus  sine  mora  traderetur, 
mox   procul   dubio  veram   sufficienciam  ad  servandam 
veritatem  habere  teneretur. 
10     CONCLUSIO:  Non  potest  illibertari  liberum  arbitrium  Conclusion. 
potencie  volitive.  Probatur  auctoritate  Aristotelis  primo  ^ssential  part 
Rethoricorum :   volentes   et    libere   facimus   quecumque  ot"  wi"  anf). so 

*       .      n  mscparablc 

facientes,  et  non  coacti.   Et  arguitur  racione:    Libertas      trom  it. 
per  se  inest   voluntati,   sicut   naturalitas   per   se  inest 

i5nature.  Sed  nec  Deus  nec  aliquid  aliud  potest  rem 
destituere  ab  eo,  quod  sibi  inest  per  se  aliqualitas,  cum 
tale  posset  adesse  et  abesse;  inesset  non  per  se,  sed 
per  accidens,  et  tamen  inesset  per  se:  igitur  voluntas, 
et  per  consequens  liberum  arbitrium  quodcumque,  non 

20  potest  a  libertate  destitui,  et  per  consequens  non  potest 
illibertari.  Et  assumptum  probatur,  quia  libertas  non 
minus  inest  voluntati,  quam  naturalis  nature;  et  si 
dispariter  proprie  inesset,  magis  proprie  libertas  voluntati 
inesset,  de  quanto  eligibilius  esset  principium  volitivum 
'87  libertatis,  quam  esset  |  principium  naturale,  cum  secun- 
dum  sine  primo  in  rebus  minus  dignis  inveniatur;  igitur, 
si  proprie  per  se  inest  naturalitas  nature,  et  libertas 
proprie  inerit  voluntati. 

CORROLARIUM:    Quamvis   Deus,    supremus    dominus,  God  can  move 

Sopotest   movere   voluntatem,    cum    sit   primum    movens  cann^tmake  'it 
respectu   voluntatis   dependentis   et   secundum   id  Pro-  unfree. 
verbiorum  primo  cCor  regum  in  manu  Der   et  quod- 
cumque   voluerit,   inclinabit    illud,    non    tamen  potest 
Deus   illibertare   voluntatem.    Patet   ex   conclusione  et 

35  eius  proposicione.  Corrolarium  hoc  quam  est  bonum ! 
Deus  wlt  me  velle  hoc  opus  bonum  quocumque  debito; 
igitur  necesse  est  me  velle  hoc  bonum  stante  prima 
volicione  Dei,  et  ultra  necesse  est  me  velle  hoc  bonum 


8.  veram]  cod.:  v'm  =  verum. 

12.  Cf.  Arist  Rhetor.  I  6,  2  (Ed.  Par.  I  323,  10  ss.J:  Kal 
ogu  6  vovg  av  fxaaro)  cc7iodou],  xal  oaa  6  tisql  hyiaoxov  vovg 
anodidcoGiv  bzaGvcp,  zovzo  sgzlv  ^y.ccGzcp  ayad-ov,  xcd  ov  naoovzog 
sv  dLccxeLzaL  y.ui  avzcioy.cog  £%sl  .  .  .  xzX.         3i.  Proverb.  21,  1. 


25o 


Johannis  Wiclif 


Quacst.  III. 


All  necessity  is  stante  semper  voluntate  Dei;  igitur  non  libere  facio  hoc, 
notcompulsion' quia  talis  est  solum  necessitas  ex  condicione.  Unde  non 
omnis  necessitas  est  coaccionis  et  illibertacionis,  cum 
Deus  pater  et  filius  necessario  pfoducunt  spiritum 
sanctum,  quia  non  possunt  non  producere;  non  tamen  5 
coacte  et  illibere,  sed  supreme  libere.  Sic  eciam  potest 
intellegi  illud  Luc.  240  sive  ultimo  'oportuit  Cristum 
pati5. 

Tcmptation  CORROLARIUM:  Nulla  temptacio  potest  vincere  vel 
rcsti-aiii^tne  iUibertare  rectam  iiberam  voluntatem.  Probatur,  quia  10 
wiii.  voluntas  non  nisi  potestate  vincitur,  ut  dicit  venerabilis 
Anselmus;  et  si  dicitur  temptacio  vincere,  hoc  non  est 
nisi  improprie.  Modo  enim  plus  intelligitur,  quam  volun- 
tatem  posse  subici  temptacioni  cum  suo  assensu.  Sicut 
enim  per  nullum  bonum  potest  non  movere,  sed  allicere  i5 
voluntatem,  ut  ipsam  habeat,  sic  eciam  malum  potest 
non  movere,  sed  terrere  voluntatem,  ut  cedat,  vel 
honorem  pretendere,  ut  cedat. 

CORROLARIUM :     Nichil    est   liberius   recta  voluntate: 
Probatur,   quia   nulla  vis   aliena   potest  auferre   talem  20 
rectitudinem. 

CORROLARlUM:    Questio,  ut  proponitur,  est  falsa  etc. 


l5.  Cod. ;  alicere. 


7.  Luc.  24,  26.        12.  Anselmus.  Cf.  supra  pag.  244. 


IV. 


Utrum  aliqua  felieitas  eapaeitatem  intelleetus  can.any 
humani  totaliter  habet  saeiare.  sSa?enthe 

human 
intellect? 

Arguitur,    quod   non,    quia   appetitus    humanus    cst    No,  for  the 
.    c    .  .    „  _  .  •  .        human  appetite 

mrinite  capacitatis;  ergo  non  potest  totaliter  saciari.         is  infihite. 
Noto:    Felicitas    hominis    capitur    tripliciter.    Primo Tnree  senses  ot 

...  happiness: 

capitur   pro   summo    hominis   bono    humano    simplici,    i.  Happiness 
...        i      •     i  i-  intrinsic  in 

3  non   aggregato  ex  plunbus  bonis  humanis  dtversarum  manj  not  made 

specierum    essencialiter   in    presenti    vita    ab    homine     llP  ot 

...  .  .  ...  .  .  .  aSSieSate  °i 

acquisibile.  Et  dicitur  sumi  felicitas  hominis  pro  felicitate   good  things. 

hominis  sibi  intrinseca  formaliter,  que  communi  nomine 

dicitur  esse  felicitas  hominis  formalis;  et  de  tali  felicitate 

iolocutus  est  Philosophus  primo  Ethicorum,  innuens,  quod 

felicis  hominis  est  operacio  virtuosa  optima  secundum 

F.  187' potenciam   optimam,    |  viri   perfecti   in   vita  perfecta, 

finituri  vitam  suam  hne  bono. 

Secundo  modo  sumitur  felicitas  pro  aggregato  omnium  2.The  aggregatc 
.  ,  ...  .  .  .   .  .        .       .      of  all  those 

1:  bonorum   hommis   requisitorum   ad  hoc,    quod  quis  sit  things  that  give 

felix  felicitate  immediate  definita.  Et  de  illa  felicitate  ^.fppjJJess 

locutus  est  venerabilis  Boecius  in  tercio  de  consolacione 


11.  Cod. :  opa°  v'tuofa  opti'a. 

10.  Cf.  Arist.  Ethic.  Nicom.  I  7  (6),  i5  (Ed.  Par.  II  7,  8  ss.) : 
"ExaGxov  d' sv  xaxd  xr)v  oixsiav  aQSxrjv  dnorslsTrat-  si  §'  ovrco, 
rb  avd-Qconivov  dya&bv  i\)V%rjg  svsgysia  yivsrau  xar'  aQsrrjV,  sl 
ds  nlsiovg  ai  ccQsrai,  xara  rijv  aQLGrrjv  xai  rsAsiordrr/v  sxi 
§'  sv  §£cp  xslsicp.  Ibid.  X  [XI]  i5  (p.  11,  30):  TL  ovv  xcolvsi 
Isystv  svSaifiova  xbv  xax'  aQSxr)v  xslsiav  svsQyovvxa  xai  rolg 
sxrbg  dya&oTg  ixavcog  xs%OQrjyrjfisvov  fir)  rbv  xvyovra  iqovov 
aXka  xsIslov  §iov;  tj  nQog&srsov  xai  §LcoGOfisvov  ovxco  xai 
xslsvxrjoovxa  xaxa  loyov,  snsLdr)  xb  fisllov  acpavsg  fjfiTv,  xr)v 
svdaifioviav  ds  xslog  xai  xsXslov  xi&Sfisv  ndvxrj  ndvxcog. 
17.  Cf.  Manlii  Severini  Boetii  De  consolatione  philosophiae 
lib.  III,  Pros.  II  (Migne  LXIII,  p.  12GB):  Atqui  non  est  aliud 
quod  aeque  perfcere  beatitudinem  possit,  quam  copiosus  bono- 
rum  omnium  status,  nec  alieni  agens,  sed  sibi  ipsi  sufficiens. 


252 


Johannis  Wiclif 


Quaest.  IV. 


philosophie,  cum  dixit:  Felicitas  est  status  omnium 
bonorum  aggregative  perfectus,  et  hec  vocatur  felicitas 
aggregative  una. 

III.  For  the       Tercio  modo  sumitur  felicitas   hqminis   pro  obiecto 

ofluman  wlff-  optimo  possibili  voluntatis  humane,  circa  quod,  tamquam  5 

Wllhimse]P0d  c*rca  ems  °biectum  optimum  possibile,  voluntas  hominis 

debet  exercere  optimum  actum  humanum,  qui  obiective 

in  ipsum  terminatur,   et   hec   panthonomasiva  felicitas 

hominis  obiectiva  appellatur,  que  est  Deus  ipse  gloriosus. 

The  capacity  of     Secundo  noto,   quod  capacitas  appetitus  humani  in  10 

appetite  is&tiie  proposito  est  quedam  potencia  appetitus  humani,  secun- 

power  by  winch  jum  qUam  appetitus  humanus  appetitus  est  capere  suum 
it  lonss  tor  its  ~  ri  .  1  r  .  .  1 

object.       obiectum  secundum  modum  exigencie  potencie  eiusdem. 

To  satiate  is       Tercio  noto,   quod  appetitus   humanus   est  voluntas 

for  tlie  object  ,  u-     .  «u • 

to  quiet  this   humana,  ut  est  apta  appetere  suum  obiectum  sibi  pro-  id 
power.      porcionale.  Quarto  noto,  quod  saciare  est  aliud  saciabile 
secundum  proporcionem  recipere  suum  saciatum.  Sed 
quia  hec  descripcio  videtur  petere  principium,  cum  sit 
quasi  ex  eque  ignotis,  igitur  dico,  quod  saciare  in  pro- 
posito  est  obiectum  alicuius  potencie,  eandem  potenciam,  20 
cuius  est  obiectum,  quietare.  Et  sic  aliquem  appetitum 
plene  et  in  toto   saciare  est  aliquam  rem  voluntatem 
humanam  plene  et  in  toto  suo  desiderio  quietare  sic, 
quod  talis  voluntas  omnia  alia,  que  desiderat,  propter 
ipsam  rem  desiderat,  et  in  tali  re  desiderata  voluntas  2b 
humana   sistat   sic,   ut  finaliter  suo  desiderio  quiescat 
in  eadem.  Et  per  bonum  humanum  hominis  in  propo- 
sito  intellego  bonum  scientis  et  ex  eleccione  ab  homine 
acquisibile. 

I.  The  appetite  CONCLUSTO  PRIMA:  Possibile  est  appetitum  humanum  3o 
wftl  finit&tg()od  saciari  bono  finito.   Probatur:    Possibile  est  appetitum 

makc  thaUts  numanum  quietari  a  bono  finito  sic,  quod  appetitus 
only  object.  humanus  bonum  finitum  desideret  et  in  eo  quiescat 
sic,  quod  omnia  alia,  que  desideret,  gracia  huius  desi- 
deret,  et  quod  tale  bonum  finalissime  desideret  non  35 
propter  aliud  bonum.  Igitur  conclusio  vera.  Consequencia 
patet  ex  quid  nominis  huius,  quod  est  saciare,  ut 
premissum  est  in  notabili  quarto,  sed  abest  per  causam 
de  voluntate  errante,  que  finaliter  appetit  vel  appetere 
potest  aliquod  bonum  infinitum.  Igitur  ...  4° 

II.  Yet  it  cannot  CONCLUSIO  SECUNDA:  Impossibile  est  appetitum  hu- 
satlatcd  without  manum  racione  et  racionabiliter,  plene  et  totaliter  sine 

error.       errore  ab  aliquo  finito  bono  saciari.  Probatur  sic,  quia 
racione  et  racionaliter,  sine  errore,  plene  et  totaliter  nichil 


Quaest.  IV.      Quaestiones  logicae  et  philosophicae. 


253 


habet  quietare  appetitum  humanum,  sicut  id,  in  quo 
finalissime  et  principaliter  debet  quiescere,  nisi  fuerit 
ultimus  finis  simpliciter,  ut  patet  primo  et  40  Ethicorum. 
Sed  constat,  quod  nichil  est  finis  ultimus  finalissime 
5  et  principalissime,  nisi  summum  bonum  infinitum,  ut 
i88patet  120  Metaphisice;  igitur  conclusio  vera.  | 

CONCLUSIO  TERTIA:  Neque  felicitas  primo  modo  dicta,  III.  Neither  the 

e  %•  •  1  ,  .  .  .     Hrst  nor  second 

neque   felicitas   secundo   modo  dicta  racione  et  racio-      kind  of 
nabiliter  sine  errore  habet  totaliter  capacitatem  intellectus  ^ f 011" e sa tf-ite 

iohumani  saciare.  Probatur,  quia  tam  felicitas  primo  the  hu 
modo  dicta  quam  eciam  felicitas  secundo  modo  dicta 
est  bonum  finitum;  igitur  conclusio  vera.  Consequencia 
patet  ex  conclusione  immediate  precedente,  sed  ante- 
cedens  patet  ex  notabili  primo  superius  posito. 

i5     CONCLUSIO  QUARTA  et  ultima:  Felicitas  hominis  tercio    Jhis  be 

.  .  done  bv  tne 

modo  dicta  capacitatem  intellectus  humani  totaliter  et  third  kihd  ot 


holly  satiate 
man 
mind. 


plene  habet  saciare.  Probatur  lsta  conclusio,  quia  feh- 
citas  tercio  modo  dicta  est  summum  bonum  in  bonitate 
infinitum,  ut  patet  ex  tercia  parte  notabilis  primi,  sed 

20  tale  bonum  intinitum  capacitatem  appetitus  humani 
totaliter  habet  saciare,  ut  patet  per  notabile  quartum : 
igitur   conclusio   vera.    Consequencia    nota    est   de  se 

significatis  et  antecedens  

Ultimo  sequitur,  quod  questio  ut  proponitur,  est  vera, 

25  et  tantum  sit  dictum. 


happines* 


20.  appetitus]  cod.  in  contextu  itT<  et  n  margine  appetitus.  Fortasse 
etiam  supra  appetitus  pro  intellectus  legendum. 

3.  Cf.  Aristot.  Eth.  Nic.  I  10  [n],  i5  (loco  supra  allato)  et 
W-i  3  [7]  17  (Ed.  Par.  II  45,  1J:  ccQStrjg  yccQ  nuvtslovg  ovx 
av  ysvocro  a$Lct  tLfiy.  6.  Cf.  Aristot.  Metaph.  XI  (In  antiquis 
edd.  XII)  7,  9  (Ed.  Par.  II  006,  2):  "Ogol  ds  vnoXaii^dvovGL  .  .  . 
to  uaULusTOV  xai  uqigtov  f.iij  sv  ao%tj  slvccl  .  .  .  ovx  oQ&cog  oiovtcu. 


V. 


DoesevciyihingUtrum  quodlibet  produetum  a  sola  prima 

havc  being  A 

whoiiy^and     eausa  suffieienter  et  totaliter  habet  esse. 


sufficiently  from 
the  first  cause 

No!  or  other 
causcs  would 


Arguitur,  quod  non,  quia  tunc  alie  cause  superfluerent, 

be  superfluous.  quod   est  lnconveniens.    Probatur,   quia   a  sola  pnma 

causa  habent  cause  omnia  alia  producta,  et  sic  ab  ipsa 

et   a   nulla  alia;    et  ergo  alie  superfluerent,  quod  fuit 

probandum;  ergo  questio  falsa.  5 

Yes,  sincc  all       In  oppositum  arguitur:  Primum  ens  seu  prima  causa 

causation  is  ,  ..  m 

contained  in  thc  potest  se  solo  et  totaliter  omnem  ettectum  causare  et 

hrst  cause.    qUOdlibet  productum  a  solo  primo  ente  sufficienter  et 

totaliter  habet  omne.  Consequencia  patet.  Assumptum 

probatur,  quia  omnis  racio  causalitatis  in  prima  causa  10 

sufficienter    et    totaliter    continetur,    ergo  antecedens 

verum  et  per  consequens  questio  vera. 

Dcfinition.        Noto   primo,   quod   prima   causa   est,   qua   non  est 
Fi  r  st  cs.  u  s c  1  s     « ■  •  •      i  *  •  i  •  i 

that  which  is  alia   prior,   neque   simpliciter,    neque   secundum  quid, 


antecedent  to 
cverything  elsc. 


sed  ipsa  quamlibet  causam  sicut  et  quodlibet  productum  i5 

in   causando   pro  certa   mensura  simpliciter  antecedit. 

Patet  notabile  ex  vi  vocis  huius  vocabuli  prima  causa: 

nisi  enim  omnibus  aliis  esset  prior,  non  foret  simpliciter 

prima,  et  per  consequens  quamlibet  in  causando  precedit 

seu  antecedit;  ergo  notabile  verum.  20 

It  is  therefore      Ex  quo  sequitur  CORROLARIE,  quod  prima  causa  est 

a  being  ,  . 

containing  thc  omnino  simphciter  ens  omnem  bonitatem  et  entitatem 

^tWngsf good 1  cuiuslibet  producti   in  se  continens;   patet,  quia  alias 

non  causaret  omnia  citra  se,  nisi  entitatem  omnium  in 

se  contineret;  ergo  corrolarium  verum.  25 

Nothing  is        CORROLARIUM  SECUNDUM:  Nichil  est  perfeccius  primo 

morc  pertcct  .  .  .. 

than  it.  ente,  cum  nichu  citra  pnmum  omnem  m  se  continet 

it  givcs  bcing  bonitatem;  ergo  etc. 

rccdving         Secundo  noto,  quod  prima  causa  dicitur  se  habere 

anything.  sufficienter  et  totaliter  dare  esse  uno  modo,   quia   in  3o 


Quaest.  V. 


Quaestiones  logicae  et  philosophicae. 


255 


dando  esse  aliis  non  recipit  alia  ad  se  causandum 
concurrencia  vel  ad  causandum  adiuvancia.  Alio  modo 
conceditur  pro  aliquo  gradu  causandi  sua  intrinseca 
essenciali  virtute  dat  esse  producto,  sic  quod  nichil  in 
5  eodem  gradu  vel  aliquo  priori  ipsi  predicto  daret  esse, 
sicut  materia  prima  dicitur  in  formis,  quia  pro  aliquo 
gradu  vel  mensura  caret  omni  forma  substanciali  et 
accidentali  per  se  in  genere. 

Tercio  noto,  quod  productum  haberet  esse  sufficienter  The  ProdPce 

'    \         h  ,  receives  its 

ioet  totaliter  a  prima  causa,  si  ipsa  daret  producto  esse  being  wholly 
non    parcialiter    diminutive,    sed    totaliter    integre    et  ^from^the^fhrs/ 
perfecte.    Suppono:   prima   causa    est   parcialiter   esse  cause. 
sicut  et  non  omnes  sunt  medie,  nec  omnes  prime  vel 
eciam   ultime,    cum    ut    sic    non   haberent  intrinsece 

i5ordinem  accidentalem,  quod  est  inconsequens ;  ergo  de 
necessitate  oportet  devenire  ad  primam  causam,  et  per 
consequens  prima  causa  est;  ergo  supposicio  vera.  Et 
confirmatur,  esse  causam,  qua  non  est  melior,  non 
implicat  inconsequens,   ergo  talem   esse  erit  verum,  et 

20  cum   talis  sit  prima,  sequitur,   quod  prima  causa  est; 
ergo  supposicio  vera. 
188'     Corrolarium  TERCIUM :  Unde  vera  prima  causa  est:  | 
patet   ex   notabili    et    supposicione ;    ergo  corrolarium 
verum. 

25  CONXLUSIO  PRIMA:  Quodlibet  productum  habet  esse  a  All  that  is 
prima  causa.  Probatur:  omnia  producta  non  a  se  habent  f/riveslts 
esse  productum,  cum  nichil  capit  esse  a  se  ipso;  alio-  bc.ing  Irom  the 

\  *     -  \  f     j  hrst  cause. 

quin  idem  caret  se  ipso,  et  sic  idem  esset  prius  se 
ipso,  quod  est  inconveniens,  ergo  habet  quodlibet 
3o  productum  esse  ab  alio,  quod  oportet  esse  non  pro- 
ductum,  et  sic  esse  primam  causam.  Ergo  a  prima 
causa  quodlibet  productum  habet  esse,  et  per  consequens 
conclusio  vera. 

Corrolarium  PRIMUM :  Prima  causa  a  se  ipsa  quodlibet  The  firsrcausc 
,  .  .  .  ..      .  ^  „   created  of  itself 

35  productum    creavit:   patet,   quia   sua  essenciah  virtute     aii  that  is 

intrinseca  quodlibet  facit  esse;  ergo  corrolarium  verum.  produced. 

CORROI.ARIUM  SECUXDUM:  Quodlibet  productum  habet 
esse  in  prima  causa;  patct,  quia  ab  illa  trahit  et  recipit 
suum  esse,   cum  prima  causa  omnibus  dat  esse ;  ergo 
40  corrolarium  verum. 

CONXLUSIO  SECUNDA:   Quodlibet  productum   a  prima  Everything 
causa  sufticienter  et  totaliter  habet  esse.   Probatur  sic 


M-oduced  by 
le  tirst  cause 


12.  parcialiter]  cod. :  p1—  i^.  melior]  cod. :  me°*  mendum  subesse 

videtur. 


256 


Johannis  Wiclif 


Quaest.  V. 


has  sufficient  Prima  causa  omne  productum  se  ipsa  causat  et  producit; 
and  beingPlelC  non  parcialiter  disiuncte,  cum  ut  sic  imperfecte  crearet  et 
produceret,  et  sic  imperfeccio  attribueretur  prime  cause, 
et  per  consequens  non  esset  omnis  bonitatis  simpliciter 
inrlnite,  quod  est  contra  primum  notabile  et  corrolarium  5 
primum  eiusdem  notabilis;  ergo  conclusio  vera. 
The  first  cause      CORROLARIUM  PRiMUM:  Cuiuslibet  producti  prima  causa 
causeof all "'hat est  tota  et  non  parcialis  causa;  patet,  quia  alias  disiuncte, 
is  produced.   n011  omnino  simpliciter  causaret  quidquid  produceret, 

quod   est   contra   conclusionem    et   eius   probacionem;  10 
ergo  corrolarium  verum. 
Yetothercauses      CORROLARIUM  SEGUNDUM:  Non  sequitur  quodlibet  pro- 
contnbute  aiso.  <juctum  habet  esse  a  prima  causa  totaliter  et  sufficienter, 
ergo  non  habet  esse  ab  aliis  causis,  vel  ergo  alie  cause 
superfluunt,  quia  licet  prima  causa   dat   esse   proprie  i5 
et   totaliter   cuilibet   producto,    non    tamen    dat  esse 
omnimodo.   Nam    non   dat   esse   instrumentaliter,  nec 
esse   materialiter   aut   eciam   formaliter   intrinsece  dat 
esse,  sed  alie  esse  sic  dant  esse.   Ergo  sequitur,  quod 
non  superfluunt,  et  per  consequens  corrolarium  verum.  20 
All  that  is        CONCLUSIO  TERTIA  et  responsalis:  Quodlibet  productum 
P\vho]CeC<andaS  a  s°la  prima  causa  totaliter  et  sufficienter  habet  esse; 
sufficient  being  probatur  sic,   quia  prima  causa  ante  omnem  causam 

from  the  hrst  v  '    M  .  v 

cause  alone.    secundam   quodhbet   productum   causat   sufncienter  et 

totaliter,  ut  dixit  notabile  secundum,  et  pro  illa  potissima  25 
mensura  productum  habet  esse  a  sola  prima  causa,  et 
per  consequens  quodlibet  tale  habet  esse  sufficienter  et 
totaliter  a  sola  prima  causa;  alias  enim  divisione  et 
imperfeccione  crearet  pro  illo  gradu,  quo  dat  esse 
cuilibet  producto,  ante  omnem  causam  secundam,  quod  3o 
dictum  est  esse  inconveniens;  ergo  sequitur  conclusionem 
esse  veram. 

And  this  CORROLARIUM  PRIMUM:  Quocumque  producto  dabili 
prima  causa  pro  mensura  certa  causandi  causat  ipsum 
sufficienter  et  totaliter  sine  causa  secunda.  Probatur35 
sic:  quia  prima  causa  precedit  omnem  causam  secundam 
longe  maiori  prioritate,  quam  sit  prioritas  totalis,  in 
tali  ergo  prioritate  causandi  facit  sufficienter  et  totaliter 
quodlibet  productum,  quod  concedit  duas  causas  facere 
postea  parcialiter.  Ex  quo  sequitur  ulterius,  quod  quid-40 
quid  potest  causa  prima  cum  causa  secunda  causari, 
hoc  potest  sine  secunda.  Patet,  quia  pro  illa  mensura, 
qua  in  causando  precedit  omncm  causam  secundam; 
ergo  corrolarium  verum. 


without  any 
second  cause. 


Quaest.  V.        Quaestiones  logicae  et  philosophicae. 


257 


CORROLARIUM  SECUNDUM :  Non  sequitur :  prima  causa 
non  potest  datum  productum  facere,  nisi  concurrat 
causa  secunda,  igitur  prima  causa  pro  potentissima 
mensura  causandi  non  potest  se  sola  sufficienter  et 
b  totaliter  facere  vel  causare  illud  productum.  Gonsequens 
est  contra  prius  dicta;  patet,  quia  assumptum  est  verum 
de  producto  habente  in  se  partes  intrinsecas,  formales 
vel  materiales,  sine  quibus  non  potest  in  ipsa  forma 
existere;  ergo  corrolarium  verum. 
10  CORROLARIUM  ULTIMUM :  Questio,  ut  proponitur,  est 
vera  etc.  | 

ii.  bi  margine  inferiori  legitur:  Dupliciter  (dr),  actus  essen- 
cialis  divisivus  generis,  et  constitutivus  speciei,  habens  se  per 
moum  supra  stantis. 


»7 


VI. 


whether    Utrum  eelum  sit  eompositum  ex  materia  et 

Heaven  is  J- 

composed  of  fOFI-ia. 
matter  and 
form. 

secondar  Arguitur   quod    sic,    quia    composicio   secunda   pre-  F.  i 

composition  supponit  primam ;  sed  in  celo  est  composicio  secunda, 

accilfentWs  ^13-  ex  subiecto  et  accidente;  igitur  in  eo  est  composicio 
there;  therefore  prima,  scilicet  ex  materia  et  forma. 

pnmary.       r    _  .  _  ,  ..... 

No;  for  the       ln  oppositum:   Celum  est  simphcius  elementrs,   que  ? 
compose/of  omnmo  sunt  composita  ex  materia  et  forma;  igitur  etc. 
matter  and  form     Circa  illam  conclusionem  noto  primo,   quod  celum 

and  Heaven  is  ..  ,  .  .  .  ^ 

more  simple.  capitur  aliquando  abstractive  et  simphciter  pro  rorma 
seu  natura  communi  omnibus  orbibus  et  astris  super- 
celestibus   formaliter   et  quiditative  proposita,  sicut  in  10 
qualibet   specie   vel    genere    principali   datur  quiditas 
communis,  per  quam  habent  esse  formale  et  quiditativum 
Definition  of  omnia,    que   sub   illis  actu  existunt.   Et  quia  non  est 
Heaven^may  be  usitatum  abstractum,  perquod  talis  forma  celi  explicaretur, 
taken       vocatur  ergo  talis  forma  communiter  per  hoc  concretum  i5 

1.  As  the  nature  °  r  . 

common  to  ali  celum;    posset    tamen    concurrenter    tahs    rorma  dici 
heave^mty.     celeitas,     sicut    quiditas    humana    dicitur  humanitas, 
quiditas  animalis  animalitas,  et  sic  de  aliis. 
2.  Concretely       Alio   modo    capitur   celum    concretive   pro  partibus 
superceiestial   subiectis  illius  celi  sive  pro  corporibus  supercelestibus,  20 
bodies  or  any  ut  pro  sua  certa  spera  celesti,  ut  solis  vel  lune  vel 

of  them.  r.  .  1  ' 

ahcuius  altenus  planete,  vel  pro  astro  vel  pro  aggregato 
ex  omnibus  orbibus  et  astris  supercelestibus  simul 
sumptis,  et  illo  modo  Philosophus  determinat  de  celo 
in    multis   locis   philosophie   naturalis;    nunc   vocando  25 


21.  Cod. :  fp_R  fup_«. 


24.  Cf.  Arist.  Nat.  Ausc.  IV  4,  4  (Ed.  Par.  II  289,  16  ss.J, 
ibid.  IV  5  [7],  3  (II  291,  26  ss.J,  ibid.  5  [7J,  G  (p.  291  ss.J. 


Quaest.  VI.       Quaestiones  logicae  et  philosophicae. 


2^9 


celum  formam  immaterialem,  nunc  vero  formam  materie 
coniunctam.  Sic  enim  dicit  Philosophus  primo  Celi,  qui 
dicit  celum,  dicit  formara,  et  qui  dicit  hoc  celum, 
dicit  formam  in  materia,  ubi  manifeste  Philosophus 
5  innuit  diversitatem  nature  communis  celi  et  nature 
ipsius  celi  singularis.  Et  sicut  quodlibet  individuum 
alicuius  speciei  capit  denominacionem  a  sua  specie,  ut 
quodlibet  individuum  humane  speciei  dicitur  homo,  sic 
eciam  suo  modo  quelibet  natura  singularis  celi  con- 
iovenienter  celum  nominatur. 

Ponitur  eciam  in  titulo  questionis  ccompositum' ;  pro  Composition 
quo  noto,  quod  tot  modis  potest  dici  compositum,  quod  prTdicated : 
modis  onpositis  dicitur  simplex.  Unde  simplex  uno  modo      9*  a  th-ing 

...         ttr  .  ..  ..  that  requires 

dicitur   ens,  quod  caret  omni  composicione  actuah  vel   many  parts, 
1 5  possibili  ex  partibus  essencialibus  vel  accidentalibus,  ex  acridental  ^and 
quibus  illud  ens  perficeretur  vel  quovis  modo  redderetur     tnaf  in  its 

•1-,  •  rr  1   •  i-        nature  is 

vanabile  et  mconstans  m  anectu  vel  ln  natura;  et  tahs  variable  and 
gradus  est  summe  simplicitatis,  soli  Deo  formaliter  com-  unstaWe- 
petens.  Si  ergo  esset  aliquod  ens,  quod  omnino  esset 
20  compositum  tam  ex  partibus  essencialibus  quam  acciden- 
talibus  ipsum  formaliter  perficientibus,  et  quod  in  sui 
natura  esset  omnino  variabile  et  inconstans,  id  diceretur 
compositum  opposito  modo  huic  simplici. 

Alio  modo  dicitur  simplex,  quod  in  suo  esse  actuali  2.  Of  a  thing 
25  et  formali  excludit  omnem  composicionem  ex  partibus 


that  is  made 
up  of 

quantitativis  vel  eciam  qualitativis  diversarum  naturarum,  quantitative  or 
.  .  .  .         ...........  .  quahtative  parts 

et  lsto  modo  species  creati  et  alia  mdivisibiha,  ut  mstans,    of  different 
punctus,  forme  substantiales  et  accidentales  et  materia  natures. 
et  forma,  prout  dicunt  alteram  partem  compositi,  illo 

3o  modo  dicuntur  simplicia  entia.  Et  sic  suo  modo  si  esset 
aliquod  ens,  quod  in  suo  esse  actuali  requireret  partes 
189'  quantitativas  integrantes  ipsum  vel  partes  qualitativas  | 
diversarum   naturarum,   componentes    ipsum,   tale  ens 
diceretur    compositum,    huic    secundo    modo  simplici 

35  opposito. 

Tercio  dicitur  simplex,  quod  in  se  et  ex  sui  naturali 
disposicione  excludit  alteracionem  qualitatum  secunda- 


7.  capit]  cod. :  caad.      36.  Cod. :  ex  se. 

2.  Cf.  Arist.  De  Caelo  I  9,  2  {Ed.  Par.  II  381,  12  ss.): 
El  8s  xcov  xorO1'  SKaatov,  stsqov  av  niq  tcods  tco  ovQavco  slvai 
xai  ovqavcp  anlcog^  "Etsqov  aoa  ods  6  ovoavbg  xal  ovoavbg  anlcog 
xai  tb  fisv  cbg  sldog  xai  fiOQCprj,  tb  8'  cbg  tfj  vXy  nsfuyftsvov. 


26o 


Johannis  Wiclif 


Quaest.  VI. 


rum,  que  m  lpso  resultarent  ex  primarum  quantitatum 

3.  Of  a  thing  commixtione.  Et  sic,  ubi  in  aliquo  corpore  recipitur 
tliat  undergoes      ,.        .  .  ,  .... 

aiieration  in  its  tahs   alteracio   quantitatum   secundarum,    id  diceretur 

secondary 


qualities. 


compositum  huic  tercio  modo  simplici  oppositum ;  et  illo 
modo  quarto  terra  et  celum  corpora  simplicia  dicuntur.  5 
Matter  may  be      Ulterius   in   titulo  questionis    ponitur   cex  materia5. 
Pro  quo  noto,  quod  materia  capitur  multipliciter. 
i.  For  a  Uno   modo   pro   substancia  subiecta  motui;   et  illo 

subj^ecMo     modo  Philosophus  capit  materiam  in  prohemio  de  anima, 
change;      UDi  dicit,  quod  naturalis  diffinit  per  materiam.  10 

2.  for  a  thing      Secundo  modo  capitur  materia  pro  re  extensa  habente 

extended  and  .  i-      •  .  .         r»L-i  i 

having      partes  quahtativas,  et  sic  capitur  materia  a  Philosopho 
qua,arts^Ve    °iuarto  Metaphisice. 

3.  for  aifthat      Tercio  modo  omne  illud,  quod  potest  esse  subiectum 
'o/a^dents!  accidentatum,  materia  dicitur,  et  sic  omnis  substancia  i5 

forme  accidentalis  cuiuscumque  respectiva  respectu  illius 
forme  materia  diceretur,  et  sic  lapides  et  ligna  dicuntur 
materia  domus,   et  ferrum  est  materia  cultelli,   et  sic 
generaliter  omnia  subiecta  respectu  suarum  formarum 
accidentalium  illorum  materia  dicuntur.  20 
As  naked         Alio  modocapitur  proprie  materia  proessencia  nuda,que 
^witho^ut^form^  de  se>  et  ut  huiusmodi,  nulla  forma  substanciali  vel  acci- 
or  accident.  but  dentali  est  actuata ;  cuiuslibet  tamen  talis  forme  secundum 

capable  ot  being  .  7. 

subjected  to    se  vel  sua  supposita  lndifferenter  respectiva.  Et  cum  matena 

sit  nomen  concretum,  dicit  duo  quodammodo :  scilicet  esse  25 
formale  et  esse  materiale,  ut  capacitatem  illius  essencie 
materialis  vel  essenciam  illi  capacitati  substratam;  et 
sic  materia  secundum  se  est  essencia  nuda  et  informis, 


5.  terra]  cod. :  eta.       16.  accidentalis  bis  in  cod. 

9.  C/.  Arist.  De  Anima  I  1,  11  (Ed.  Par.  III  432,  46  ss.J: 
AicccpsQOVtcog  8'  av  oqCgccivxo  cpvGixog  rs  xcci  diodzxtLxdg  &xccgtov 
avTeov,  olov  OQyrj  tl  sgtlv  ....  Tovtcov  Ss  6  [isv  ttjv  vlrjv 
ccTtodldcoGLv,  6  ds  to  sldog  xal  tov  loyov  .  .  .  quae  Averroes 
hunc  in  modum  explkat  (Ed.  Ven.  VI  111):  Disputatores  enim 
dant  definitiones  secundum  formam  tantum  .  .  .  Naturales  vero 
secundum  materiam.  1 2.   Sententia  citata  cum  capitulis, 

quibus  liber  quartus  antiquitus  comprehendebatur  non  inveniatur 
allusisse  Wiclif  putandus  cst  ad  ea  quae  libro  IV  Metaph. 
(antiqu.  1.  V)  II  6  leguntur  (Ed.  Par.  II  515,  83  ss.) :  Ta  (isv 
yaQ  GtoLysla  Gvllaficov  xal  r/  vXrj  t&v  GxsvaGT&v  xai  to  tcvq 
xal  i)  yfj  xal  tcc  TOLaina  navTa  tcov  GcofiaTcov,  xai  Ta  fiSQtj  rOv 
olov  xal  ai  VTtod-sGSig  tov  Gv^ntSQaGfiaTog,  <bg  to  s£  ov  ahLa 
sgtlv.  Cf.  Averrois  comm. :  .  .  .  corporum  quae  sunt  materiae 
corporum  consimilium  partium  et  corporum  consimilium  par- 
tium  quae  sunt  materiae  organicorum  et  illae,  quae  sunt partes 
rei  ct  quasi  proposiciones  esse  causas  conclusionum. 


Quaest.  VI.       Quaestiones  logicae  et  philosophicae. 


racione  cuius  una  natura  transmutabilis  est  in  corpus 
alterius  nature,  et  sic  capitur  materia  a  philosophis 
in  multis  locis  ipsam  materiam  diffinientibus,  ut  Plato 
dicit  ipsam  fraudem  fictam,  crassis  tenebris  involutam, 
5  Aristoteles  eciam  difriniendo  eam  70  Metaphisici  dicit  eam 
non  esse  quid,  nec  quale,  nec  aliquid  illorum  encium. 

Queritur  eciam  in  tytulo  questionis,  an  celum  compo-  Form  is  that 
natur  eex  materia  et  forma'.  Unde  noto,  quod  forma  timg^is^what 
generaliter  dicitur  iliud,  per  quam  vel  secundum  quam        11  is- 

iores  dicitur  formaliter  quid  vel   alicuius  modi.    Et  talis  It  is  intrinsic 
est  duplex,  quia  quedam  est  intrinseca  rei,  et  quedam    or  cxtnnsic- 
extrinseca;   forma  extrinseca  est  duplex,   quia  quedam 
inheret  ipsi  rei,    tamquam  causatum  suo   causato  vel 
principatum  suo  principiato,  et  tales  sunt  multiplices 

i5secundum  multitudinem  et  distinccionem  formarum  acci- 

dentalium.  Alia  autem  est  forma  extrinseca,  non  inherens  Extrinsic  form 
,1  .         .  •  1  •        ,  1  mav  bc  inhcrent 

rei,   sed   solum   ab    extrinseco   eam    denommando   vel    jn  a  thing; 

formando,  et  talis  dicitur  esse  forma  exemplaris  rei,  que  or  may  De  lts 
'  .  .         .  ,         cxemplar  or 

non  est  almd,  quam  exemplar,  ad  quod  respicit  opifex,    ideal  form. 

20  ut  ad  eius  similitudinem  formet  opus  suum,  sicut  pes 
ligneus,  ad  quem  respicit  sutor,  ut  secundum  ipsam 
formam  soleam  dicitur  forma  solee.  Et  tales  forme 
exemplares,  quedam  sunt  eterne,  et  quedam  temporales; 
forme   enim   exemplares   eterne    sunt   raciones  ydeales 

25  prime  cause;  per  consequens  causa  prima  productiva 

et  causativa  est  rerum  adextra,  et  tales  a  philosophis 

ioodicuntur  I  rerum  concreatrices.    Et  nisi  tales   raciones  It  is  by  ideal 
,     ,  •  ..  .  forms  that 

ydeales  ponerentur,  tota  universitas  encium  citra  primum    things  have 

deficeret  ab  esse  nobilissimo,  quod  habent  encia  in  prima  tllcir  being  111 

/   *  .  r  thc  hrst  causc 

3o  causa,  et  sic  tota  universitas  encium  anichilaretur  ex 
eo,  quod  tales  raciones  sunt  tamquam  radices  encium, 
mediantibus  quibus  encia  prime  cause  inherent  et  pro- 


20,  2r.  pcs  ligneus  ad  quem]  cod.  poliges  kopijto  (sic).  3o,  3i.  Cod.: 
quibus  ex  eo  quod  tales  racioncs  encia. 

3.  multis  locis  . .  .  ut  Plato  dicit]  cf  Arist.  Nat.  Ausc.  IV  2  [4],  2 
et  5  (Ed.  Par.  II  286,  43  ss.  et  287,  15  ss.J  De  Coelo  IV  2,  2 
(Ed.  Par.  II  424,  34  ss.J:  VE%  uvcov  ycio  rav  avtav  sivaL  Tiavxa 
ta  ff&ftata  y.al  [ilccs  vkrjg,  &XX'  ov  doxelv.  5.  Cf.  Arist.  VII,  I  6 
(Ed.  Par.  II  008,  26  ss.J:  "Egxl  §'  ovglcc  to  VTtoy.etfievov,  &lXeog 
ukv  7]  vlrj  (vKYjv  8h  Xeyco  rj  firj  rode  tl  ovgcc  eveoyeCcc  Swdfisi 
eGTL  To8e  tlJ  allcog  8'  6  loyog  y.al  r)  noocprj.  18.  ss.  Roberti 
Grosseteste  episcopi  Lincolniensis  epistolae  I  (ed.  R.  Luard, 
p.  3):  Dicitur  itaque  forma  exemplar,  ad  quod  respicit  artifex, 
ut  ad  eius  imitationem  et  similitudinem  formet  suum  artifcium. 
Sic  pes  ligneus,  ad  quem  respicit  sutor,  ut  secundum  ipsam 
formet  soleam,  dicitur  forma  solee. 


262 


Johannis  Wiclif 


Quaest.  VI. 


priam  causam  tamquam  amicali  fonte  ipsis  mediantibus 
without  which  encia  iungantur  et  in  esse  suo  conservantur.   Et  cum 

thev  could  not  ■  ,    ,  a         •  i_-v 

"  exist.       notum  sit;   quod  desinencia  lnrluencie  tam  nobilis  esse 

tamquam   ad  esse  cuiuslibet  entis  neeessario  requisite, 

tolleret  omne  esse  universitatis  encium.  Ex  quo  videtur,  5 

quod  pro  conservacione   universitatis    encium   in  actu 

existencie  vel   in   quocumque   esse   suo   essenciali  vel 

accidentali  summe  necesse  est  ponere  tales  raciones  seu 

formas  ydeales  etc. 

Temporal        Forme  autem  exemplares  temporales  sunt  exemplaria  10 

forms^are^thc  m  mente  creata  artificis,  ad  quorum  similitudinem  opera 

idea  m  the    extra  mentem  ad  extra  fit  ad  similitudinem  domus  ad 
workraan  s 
mind.       mtra  etc. 

Intrinsic  forms     Forme  autem  intrinsece  sunt,  secundum  quas  res  habent 

which^Mngs  formaliter  esse  actuale,  et  tales  sunt  duplices,  quia  que-i5 

have  actual  jam  sunt  que  requirunt  pro  subiecto  essencias  corporeas, 
existence.  n  ^  .  r       .  r  ' 

cum  quibus  perficiunt  ens  m  actu,   et  tales  dicuntur 

forme  educte  in  potencia  materie  etc. ;  alie  autem  dicun- 

tur  forme  immateriales,  per  se  stantes  et  nichil  extra  se 

actuantes,    ut   sint   spiritus   creati,    qui    a   philosophis  20 

intelligencie,  a  theologis  autem  angeli  vel  dyaboli  vo- 

cantur. 

Sunt  eciam  et  alie  forme   substanciales  communes, 

dantes  esse  quiditativum,   et   tales  differunt  secundum 

generitatem  et  speciem,  cum  alia  sit  forma  omnis  generis  25 

et  alia  speciei.  Igitur  .  .  . 

L  Conclusion.      Illis  sic  stantibus  sit  COXCLUSlO  PRIMA  ista.  Celum 
Heaven  derives  ,    ,  ,  r»    u  • 

its  being  from  habet  esse  productum  a  pnma  causa.    Probatur  primo 

the  first  cause.  auctoritate  Aristotelis  Metaphisice.  Ab  hoc  quidem  ente 

celum  et  tota  natura  dependet;  bene  sic  probatur.  Omne  3o 

ens  citra  primam  causam  necessario  ad  suum  esse  prere- 

quirit  primam  causam;  seu  primam  causam  seu  primum 

ens  esse,  et  non  e  converso;  ergo  sequitur,  quod  primum 

ens  est  causa  omnium  encium  citra  se;  et  cum  omnis 

causa  sufficiens  et  non  impedita  producit  suum  causatum,  35 

ergo  a  forciori  prima  causa  omnino  sufficientissima  et 

impedibili,  que  est  mensura  et  metrum  omnium  aliarum 

causarum,   quemlibet  talem  effectum  in  esse  producit. 

Igitur  etc. 

CORROLARIUM  PRIMUM.   Celum    prius   habuit  esse  in^o 
prima  causa,  quam  in  propria  existencia,  cum  celum 


20.  Cf.  Arist.  Metaph.  XI  [XII]  6—8  (Ed.  Par.  II  603—608) 
et  X'[XIJ  8,  9  (Ed.  Par.  II  594,  30  sq.J. 


Quaest.  VI.       Quaestiones  logicae  et  philosophicae. 


263 


capit  esse  suum  a  prima  causa;  et  non  caperet  ab  ea 

esse  suum,  nisi  prius  habuisset  esse  ibi;  igitur  .  .  . 

CORROLARIUM  SECUNDUM:    Celum    productum    est  de 

esse  intelligibili  et  sic  de  non-esse  in  actu  ad  esse  existere 

5  in  actu  ut,  patet  ex  dictis. 

CORROLARIUM  TERCIUM :  Celum  est  ens  creatum. 

CORROLARIUM  QUARTUM :  Celum  habet  esse  productum 

iqCextra  primam  causam.  Prima  pars  patet  ex  conclusione,  | 

scilicet  pro  secunda  parte.  Patet  ex  hoc,  cum  celum  sit 

ioin  actu  alterius  nature  a  prima  causa,  et  cum  sit  absur- 

dum,  primum  ens  aliquod  ens  in  actu  et  alterius  nature 

ad  intra  producere,  sequitur,  quod  celum  habet  esse  pro- 

ductum  ad  extra. 

CONCLUSIO  SECUNDA:  Licet  a  philosophis  et  astrono-  II.  Conclasion. 

i5  mis  plures  ponantur  celi,  ut  aliquando  dicunt  esse  speram  astronomers 

solis  et  aliquando  speram  spacium  lune,  et  sic  de  aliis,  una  aUi^ve^s 

est  tamen  natura  communis  specifica,  vel  secundum  aliquos  yet  there  is  a' 

•  •  ,  •  •  •  common 

generalis,  tocius  ceh  et  omnium  ems  astrorum,  per  quam    specific  (or 

totum  celum  et  quodlibet  eius  astrum  habet  esse  essen-  Beneral)  nature 
...  .  .  ot  heaven 

20  ciale  et  quiditativum.  Ista  conclusio  probatur  sic  ex  eo, 

quod  celum  est   natura  intrinsece  composita  et  finita 

cssencialiter,  ergo  celum  habet  aliquam  formam  com- 

munem   sic   limitantem   naturam    eius,  et   non  aliam, 

quam  eius  totam  et  adequatam  quiditatem.  Igitur  .  .  . 

23     CORROLARIUM  PRIMUM :  Celum  est  formatum,  cum  omnis 
talis  quiditas  sit  forma.  Ergo  etc. 

CORROLARIUM  SECUNDUM:  Talis  forma  celi  non  est 
sibi  accidentalis,  cum  sit  de  natura  intrinseca  ipsius  celi. 
ut  patet.  Ergo  etc. 

?o     CORROLARIUM  TERCIUM :  Talis  forma  non  dat  celo  esse 
accidentale,  sed  pocius  substanciale. 

CORROLARIUM  QUARTUM:  Celum  est  substancia,  ut  patet 
ex  dictis.  Ergo  .  .  . 

CONCLUSIO  TERCIA:  Celum  habet  materiam;  nam  de  m.  Conclusion. 

35  tribus  primis  accepcionibus  materie  nulli  philosophorum  Hemattnernas 
dubium  est,  quin  celum  habeat  materiam  tali  modo,  sed 
quod  habeat  materiam  proprie  dictam.    Probatur  sic: 
Omnis  substancia  corporea  extensa  habet  materiam,  cum 
omnis  extensio  quantitativa  habeat  esse  racione  materie; 

40  sed  celum  est  substancia  corporea  extensa,  ut  notum  est; 
Igitur  .  .  . 

CORROLARIUM  PRIMUM:  Materia  celi  ex  opposito  distin- 
gwitur  a  materia  corporum  inferiorum,  cum  dicat  ean- 
dem  sentenciam  in  utroque.  Igitur  .  .  . 


264 


Johannis  Wiclif 


Quaest.  VI. 


The  form  of       CORROLARIUM  SECUNDUM:  Licet  celum  habeat  materiam, 

noTchange^  non  tamen  celum  est  transibile  de  uno  esse  substanciali 
in  aliud  esse  substanciale ;  istud  totum  notum  est  ex 
hoc,  quod  non  repugnat  materiam  -subiectam  forme 
substanciali  perpetuari,  et  licet  hoc  videatur  esse  contra  5 
Philosophum  et  eius  commentatorem  primo  Celi  et 
70  Methaphisice,  potest  tamen  illa  opinio  probabiliter 
a  Philosopho  teneri,  cum  ex  ea  nullum  sequitur  incon- 
sequens,  cum  nonvidetur  racio,  si  materia  subiecta  forma 
potest  durare  ad  certum  et  notabile  tempus,  quin  eciam  10 
a  prima  causa  possit  sic  disponi,  ut  sub  aliqua  forma 
substanciali  perpetue  conservetur. 

and  is  not        CORROLARIUM  TERCIUM:   Celum   non   est  corruptibile 

corrupi  e.    naturaiiter)  ut  patet  ex  dictis. 

CONCLUSIO  QUARTA:  Celum  habet  esse  actuatum  peri5 
formam  substancialem,  que  est  altera  pars  compositi. 
Probatur  sic,  cum  omnis  substancia  materialis  actu 
existens  habeat  formam  substancialem,  per  quam  in  actu 
suo  completur  et  perficitur;  sed  celum  est  huiusmodi. 
Ergo  etc.  20 

CORROLAR  uvi  PRiMUM:  Celum  est  compositum  ex  ma- 
teria  et  forma;  patet  ex  dictis. 

Corrolarium  SECUNDUM:  Celum  non  est  simplex  cau- 
sando  primo  modo  et  secundo  modo  simplex. 

Corrolarium  TERCIUM :   Celum    est   corpus  simplex,  2? 
ultimo  modo  causando  simplex. 

CORROLARIUM  ULTIMUM:  Questio,  ut  proponitur,  est 
vera  etc.  |  F.  191 

6.  Cf.  Arist.  De  Caelo  I  9,  2  (Ed.  Par.  II  381,  12  ss.).  Cf. 
Averrois  in  hunc  locum  comment.  (Ed.  Ven.  V  29'):  Si  ergo 
coelum  est  unum  particularium  etc,  id  est,  si  igitur  est  unum 
individuorum  sensibilium,  necessarium  est,  ut  componatur  ex 
materia  et  forma;  coelitas  enim  est  aliud,  quam  dicere  hoc 
coelum;  coelitas  enim  dicitur  de  pluribus  individuis,  et  sicut 
hoc  invenitur  in  pluribus  partibus  huius  coeli,  ita  non  est  longe, 
quin  inveniantur  plura  uno  individuorum  totus  coeli,  et,  cum 
dixit  Coelum  ergo  simpliciter  est  sola  forma,  intendit,  quod 
ilhid,  quod  intelligitur  de  coelo,  in  quantum  coelum  est  sola 
forma,  per  sensum  autem  comprehenditur  forma  cum  materia  .  .  . 
etqsqu.  8.  Cf  Arist.  Met.  VI  [VII]  8,  1—2  (Ed.  Par.  II  545, 
35  ss.). 


VII. 


Utrum  possessio  diviciarum  secundum  se  plus  whether 

.  ,      ,  .    .  , .         t       .1  .1  nosscssion  of 

prosit  hommi  morali  ad  vitam  virtuosam  nche^heigs 
moraliter,  quam  earencia  earundem.      mlV\Zn  iant 

'    1  of  thcm 

Arguitur,  quod  non:  divicie  retrahunt  hominem  mo-  No;  for  riches 
,  i  tt*  ?  j  \-  allurc  mcn  to 

ralem    a   maiori   bono   et   alliciunt   ad   minus   bonum  seck  tjle  |ower 

querendum;  sed  carencia  diviciarum  nec  allicit  ad  minus  sood- 

bonum,  nec  retrahit  a  maiori  bono,  sicut  vere  utrisque 

5  videtur  esse  experiencia:  igitur  questio  falsa.  Oppositum  Yes;  for  richcs 
•  •  ,  .  ,  are  a  positive 

arguitur:  possessio  diviciarum  secundum  se  est  bonum  a00d  and  thc 

positivum  in  universo,  carencia  autem  diviciarum  nuda  wantofthem 

*  .....  .  .  .  mcrclv  a 

privacio  lllius  positivi:   lgitur   lllud   bonum    positivum  privation. 

secundum  se  plus  prodest  cuicumque  alteri  bono,  quam 

io  carencia  diviciarum,  dato  eciam  quod  carencia  diviciarum 

prosit  aliquid.  Igitur  .  .  . 

Noto:  possessio  est  habere  potestative  rem  ad  fructum,  Definition  of 

usum  vel  abusum  habentis.  I  po^ession  is 

Noto:  licet  bona  virtutis  moralis  sint  superiores  divicie  t0  hl?ve  ttSre  ot 
.   .  ..  ...  .  .     a  thing  tor 

i5  hominis  moralis,  quas  non  potest  amittere  mvitus,  nisi    frnit,  use  or 

volens,  quibus  eciam  non  potest   formaliter   abuti   ad  n.^Thougb 

displicenciam  summi  legislatoris.  que  eciam  non  possunt  mo^fQ  gest*  is 

secum  compati  simpliciter  malum  inhonestum  sive  malum  temporal  wealth 

moris  simpliciter  propter  eorum  dignitatem ;  que  eciam  0f  riches  an?1t 

20  sunt  ultima  formalis  perfeccio  mentis  humane  in  hac  1S  in  this  s.en:c 

.    r      .  we  use  thc 

vita  reddentes  hominem  lustum,  temperatum,  rortem,  word. 
prudentem,  manswetum,  magnincum  etc,  que  denique 
divicie  secundum  se  sunt  tanto  eligibiliores  ultra  bonum 
nature  et  fortune,  quanto  defectus,  difformitates  atque 
25  inordinaciones  in  moribus  sunt  fugibiliores  privacionibus 
et  defectibus  in  bonis  nature,  cum  defectus  et  deordi- 
naciones  in  moribus  secundum  se  displiceant  domino 


8.  Cod. :  positum.      14.  moralis  postea  supra  lincam  suppletum. 


266 


Johannis  Wiclif 


Quacst.  VII 


mundi,   non  autem   privaciones  vel  defectus  in  bonis 
nature  velfortune;  licet  eciam  bona  naturalia  sunt  divicie 
medie  hominis  moralis  in  hac  vita  et  corporalia  extrinseca 
habita  ab  homine,  ut  pecunie,  ville,  agri,  vinete  etc.  sunt 
infime  divicie  hominis  moralis;  tamen  ex   perversitate  5 
animi  in  mundo  quasi  toto  regnantis  infima  bona  pre- 
dicta  sine  addito  divicie  nuncupantur,  cum  plurimum  ex 
illa   perversitate  plus  infima  bona  homines  studeant  et 
diligant   habere,  quam    bona  virtutis,   et   bona  nature 
diligant  in  se  vel  in  sibi  similibus  in  natura;  et  ego  hic  10 
loquendo,  ut  plures,  nomine  diviciarum  intellego  talia 
bona  externa  infima  adiacencia  homini  morali. 
III.  By  Noto:  possessionem  diviciarum  secundum  se  intellego 

rKs^we^mean  possessionem  diviciarum  secundum  suam  nudam  racionem 
merely  formai  formalem  propriam.  i5 

ownership.  1  r 

IV.  To  profit      Noto:  prodesse  est  conferre  utilitatem. 

is  to  be  of  use.      -r-.^    ,  ,•      ,  •  •  •        #•  ...  •, 

V.  The  moral      kt  homo  moralis  dicitur,   qui  subicitur  passionibus 
lsubject°toe    corruPtis    et    nocivis,    in    bonis    nature    corporalis  et 

harmfui      passionibus  nocivis  in  bonis  moralibus  ita,  quod  licet 

passions  which      •  •         *       •   •  «.■■«.  ,■ 

may  end  in    spintus  hominis  non  potest  mon   naturahter,   moritur  20 
moral  death.  tamen  gravius  moraliter;  nam  lacrimabilius  est  perdere 
bonum  vere  virtutis,  quam  amittere  totum  bonum  nature 
corporalis;   alias  vere  fortes  non  sapienter  exponerent 
perdicioni  bonum  corporis  pro  salvandis  bonis  moralibus.  |  .F.  i 

Et  homo  moralis,  si  non  bene  circumspicit,  multo  25 
cicius  et  infinite  multiplicius  intelligit  infirmitates  et 
mortem  morales,  quam  infirmitates  et  mortem  naturalem. 
Nam  experiencia  testatur,  quod  homo  moralis  nimis 
pronus  et  facilis  est  ad  malum  mortis  et  nimis  tardus 
et  difficiiis  ad  bonum  virtutis,  et  quam  cito  wlt  esse  3o 
malus  tam  cito  fit  malus,  et  sic  infirmus  et  frequenter 
mortuus  moraliter.  Sed  non  quam  cito  wlt  esse  bonus, 
fit  bonus  moraliter,  ut  dicit  Philosophus.  Ymo,  cum  vita 
virtuosa  moraliter  sit  multo  prestancior  et  auctori  vite 
placencior  quam  nuda  vita  corporalis,  et  eque  mors  35 
moralis  multo  peior  quam  nuda  mors  naturalis,  sicut 
homo,  si  moritur  a  vita  naturali,  non  sufficit  se  ex 
omnibus  suis  viribus  ad  vitam  nature  instaurare,  sic 
multo  minus  sufficit  se  restaurare  ad  vitam  moraliter 
virtuosam,  si  cecidit  ab  illa  in  mortem  detastabilem  sibi  40 

v'e 

22.  Cod. :  bom  v'tutis. 


33.  Cf.  Arist.  Eth.  Nicom.  I  7  [6J,  16  (Ed.  Par.  II  7, 13  ss.J. 


Quaest.  VII.      Quaestiones  logicae  et  philosophicae. 


267 


contrariam.  Ex  quibus  patet,  quod  homo  moralis,  nedum 

est  in  statu  fragili,   insecuro  et  periculoso,  quoad  in- 

firmari  et  periclitari  in  bonis  vite   corporalibus,  ymo 

plus  late,  quo  ad  destrui  et  mortificari  per  vicia,  quibus 

5  nichil  est  eque  perniciosum. 

Noto:  vita  virtuosa  moraliter  est,  qua  vivitur  secundum  VI.  A  moraiiy 

habitum  electum  immediate  quo  ad  nos  existentem,  sicutis^on^nVhich 

sapiens  determinabit,  vel  qua  vivitur  secundum  memoriam,  ^^il^lSftbe6 

racionem  et  voluntatem  in  rebus  voluntariis,  prout  sapiens  wisest 

10  simpliciter  determinabit,  et  sic  vita  virtuosa  moraliter  auSlvt-r- 

est  habitu  vel  actu  memorari,  noscere,  velle,  agere  vel 

pati  in  voluntariis  rebus  secundum  diffinicionem  legis- 

latoris  prudentissimi. 

Noto:   carencia  diviciarum  est  potentem  habere   di-  vii.  Want  of 
_    .  .  -ii  1  •  •  richcs  is  that 

i:>vicias  esse  sine  habicione  lllarum,  et  hic,  superius  et  one  capabic  of 

inferius  semper  intelligo  de  habere  divicias  secundum  p°noCtSpoTsessCS 

dominium  proprietarium  vel  appropriatum,  quo  licet  uni  thcm. 

persone  vel  alicui  multitudini  et  non  indifferenter  cui- 

cumque  divicias  datas  ad  usum  proprium  corporalem 

20  convertere  vel  ad  usum  corporalem  proprium  alterius 

transferre    propter    innumerabilia    mala    a  mortalibus 

tollenda. 

CONCLUSIO  PRIMA:  Possessio  diviciarum  prodest  homini  I.  Conclusion. 
....  .  ..  £.    ,  .      Possession  of 

morah   ad  vitam  virtuosam   moraiiter.   Probatur,  quia   riches  profits 

25  possessio  diviciarum  prodest  homini  morali  ad  indigen-  ^vktuouslift? 
ciam  corporalem  sui  vel  aliorum  prudenter  relevandam 
per  licitos   proprios  vel   proprietarios   usus  corporales 
diviciarum;  igitur  conclusio  vera.  Gonsequencia  est  nota, 
cum    prudenter    sit   relevare    indigenciam  corporalem, 

3ovivere  moraliter  virtuose,  et  antecedens  est,  quia  aiias 

nulli  moralium  liceret  virtuose  possidere  divicias,  si  non 

sciret  prudenter  eas  ad  suas  vel  aliorum  proprios  usus 

corporales  convertere  vel  transferre;   quam  autem  ne- 

cessarium  sit  licere  mortalibus  possidere  divicias  satis 

i92patet,  quia   alias   communicacio   hominum  |  rixis,  con- 

tencionibus,  homicidiis  et  omni  genere  viciorum,  velut 

sine  fine  plus  quam  modo  perturbaretur.  Igitur  .  .  . 

CORROLARIUM:  Possessio  diviciarum  propter  miserabi-  Corollary. 
.  ....         .  ...  .       .  1.  Posscssion  01 

lem  corporalem  mdigenciam  morahbus  a  domino  summo     riches  is 

4oest  concessa;  patet  ex  probacione  conclusionis,  et  patet  aiiowcd  because 

ex  hoc,  quod  sublata  penitus  indigencia  corporali  misera  _  miserable 

•  11      1    1  bodily  needs. 

ab  hommibus,  nemo  racionabiliter  vellet  habere  posses- 


10.  et  sic  vita  virtuosa  moraliter  bis  in  cod. 


268 


Johannis  Wiclif 


Quacst.  VII. 


sionem  diviciarum  sepe  dictam,  cum  non  curaret  tunc 
plus  aliis  habere  pratum,  silvam,  agrum,  argentum  et 
aurum  etc,  sicut  modo  communiter  querentes  possidere 
divicias,  non  solicitantur  habere  plus  quam  alii,  aerem, 
lucem  diei  et  cetera  communia,  licet  talia  plus  necessaria,  5 
utilia  et  delectabilia  sint,  prompta  corpori  humano. 

II.  Corollary.  Corrolarium .-  Si  omnes  homines  essent  incessanter 
If  all  men  were  •  .  n.   .  •  ,         j-  •  • 

innocent  none  mnocentes,  nulli  tunc  hceret  possidere  divicias:  patet, 

need  posses    quja  [n  extrema  necessitate  status  miserie  omnia  debent 
nclies.  " 

esse  communia,  sicut  aer  necessarius  omnibus  debet  esse  10 
communis;  quanto  magis  igitur,  ubi  omnes  homines  essent 
incessanter  innocentes,  omnia  debent  esse  communia,  ut 
valde  racionabilis  et  valde  amabilis  esset  hominum  ad 
invicem  communicacio.  Igitur  corrolarium  verum. 

III.  Corollary.      CORROLARlUM :    Sicut  morbi  et  passiones  corporis   et  i3 

The  possession       •  •  ,  ,  •, 

of  riclies  is  not  anime    sunt    occasiones    vel    cause,    quare  morahbus 

m  nself  lawful  hominibus  possessiones  diviciarum  sunt  licite,  sic  illis 
or  natural.  .  r.  .  .  '         .  . 

penitus  deexistentibus  possessiones  llle  non  essent  licite 

hominibus.   lllud   corrolarium   patet   ex  precedentibus. 

Et  ex  istis  ulterius  sequitur,  quod  possessio  diviciarum  20 

non  est  secundum  se  simpliciter  licita  et  naturalis  ipsis 

hominibus;  patet,  quia  sciunt  de  his  penitus  occasionibus 

et  causis  viciosis  in  naturalibus,  quas  homo  racionaliter 

et  naturaliter  appetit,  finaliter  sibi  deesse,  sicut  homo. 

naturaliter  et  racionaliter  appetit  finaliter  esse  beatus,  25 

et  in   corpore   et   in   anima,   cum   secundum  virtutem 

beatitudo  sit  ultimus  per  se  finis  formalis  ipsius  hominis. 

Tunc  deexistencia  possessionis  diviciarum  esset  homini- 

bus  debita,  et   possessio   diviciarum   non  licita;  igitur 

illatum  fuit  verum  et  antecedens  patet  ex  dictis.  3o 

II.  Conclusion.      CONCLUSIO  SECUNDA:    Carencia    diviciarum  prodest 

Want  of  riches  ,        •   •,  j  •  i-^ 

helps  to      hommibus    morahbus    ad   vitam   virtuosam  moraliter; 

patet  de  hominibus,  qui  non   propter  inhumanitatem, 


virtuous  life 
when  it  is 


accepted  to    sed  propter  cavendum  multiplex  vicium,  quod  ex  com- 


avoid  vice 


municacione   cum   aliis   moralibus  contrahere  possunt,  35 
solitudinem,  silvas  vel  deserta  incolunt,  nichil  diviciarum 
possidentes;  et  hominem  solitarium  propter  inhumanitus 
bestiam,   solitarium   autem   propter   secundam  causam 
vocat  Philosophus  Deum;  igitur  conclusio  vera  etc. 


4.  Cod.:  solitantur.       22.  sciunt  scripsi,  cod.;  fco  tis  (sic). 

3g.  Cf.  Arist.  Polit.  I  1,  1 1  (Ed.  Par.  I  484,  9  ss.J:  ...  6  ds 
firj  dvvdfisvog  xoivcovelv  rj  ^irj&kv  dsdfisvog  6V  ccvtaQXSLccv  ovdsv 
[LtQog  noXsag,  cooxs  y  drjQcov  r)  frsog. 


Quaest.  VII.      Quaestiones  logicae  et  philosophicae. 


269 


CORROLARIUM:  Non  sequitur:  carencia  diviciarum  est  I.  Corollary. 

malum   privativum,    igitur   non   prodest   moralibus   ad  of  riSes^is^a 

vitam  virtuosam  moraliter;  patet,  quia  sicut  possessio  gf^jjjjf  help^to 

diviciarum  est  bonum  positivum,  sic  carencia  diviciarum,  virtnons  life. 
5  illi  opposita.  est  malum  privativum ;  et  tamen  ex  con- 
clusione  prodest  moralibus  ad  vitam  virtuosam  moraliter. 
Igitur  .  .  . 

GORROLARIUM  SECUNDUM:  Sicut  bonum  positivum  per  II.  Corollary. 

192' indebitas  circumstancias  deformatum  |  nocet  moralibus  ^0od  rmiTbe 

ioquo  ad  vitam  virtuosam  moraliter,  sic  malum  privativum,  a  cause  of  evil, 
■  ..  '.  .  r         .         '   so  a  pnvative 

pulcris  circumstanciis  decoratum  virtuosis,  prodest  eisdem  evil  may  be  a 

ad  vitam  eandem.   Patet  de  possessione  diviciarum  et  041186  ot  good* 

carencia  earundem,  ubi,  si  possessio  per  circumstancias 

malas  deturpatur,  obest;  econtra,  si  carencia  pulcrifi- 

i5catur,  prodest.  Igitur  .  .  . 

Sic  eciam  pena  vera  fortitudine  moriencium  est  valde 

pulcra,    et   delectacio   mollium   nimis   turpis.   et  pena 

proficua,  et  pena  est  malum,  et  delectacio  bonum. 

CoRROLARiUM  TERTIUM:    Carencia    diviciarum    plus  m.  Corollary. 

20  prodest  moralibus  ad  vitam  virtuosam  moraliter,  quam  ^s  more^helptul 

nossessio   diviciarum;   natet,   quia   remotis   passionibus  than. 
1  .  .  r     .       n  .   .       r  .  possession, 

et  morbis  corporis  et  anime  ab  hommibus,   carencia,      since  it 

opposita  possessioni  diviciarum,  esset  debita,  et  possessio    collbKss-  m 

diviciarum  esset  indebita  vel  non  esset  licita  ex  dictis; 

2?  et  cum  utraque  illarum  prosit  moralibus  ad  vitam  vir- 
tuosam,  qua  pergunt  versus  beatitudinem ;  igitur  cum 
laudabilis  possessio  diviciarum  solum  hic  in  statu  miserie, 
et  non  in  statu  beatitudinis  possit  habere  locum  debitum, 
carencia   autem,    antecedenter  opposita,    laudabilis  hic 

3o  et  ibi,  habet  locum  debitum,  igitur  ipsa  plus  est  pro- 
ficua,  cum  ipsa  pergat  intra  beatitudinem,  et  possessio 
diviciarum  foris  maneat  ex  supradictis.  Igitur  .  .  . 

Eciam,   quia   possessio  diviciarum   solum  occassione  Moreover  it  is 

•  1  •   •  i*  •*  1-  •  •   ..    in  itself  lawful. 

humane  malicie  est  licita,  que  malicia  circumscnpta 
35  non  esset  licita,  sed  omnia  deberent  esse  communia. 
Carencia  autem  opposita  est  simpliciter  licita,  cum  et 
in  beatitudine  sit  gloriosa:  igitur  corrolarium  verum. 
Et  sicut  raro  in  casu  asperitas  tangit  utiliter  et  saJubriter 
corpus  humanum,  emittendo  virus  aut  saniem,  commu- 
40  niter  autem  pungit,  laniat,  scindit  et  afficit  corpus  dolo- 
rose,   planicies  autem  plurimum  et  communiter  africit 

11.  Cod.:  decloratnm.     3o,  3i.  Cod.:  plus^  proficua  (sic).     40.  Cod.: 
pugit.      41.  Cod. :  w\\  fortasse  consequenter. 


270 


Johannis  Wiclif 


Quaest.  VII. 


corpus  humanum  delectabiliter,  sic  possessio  diviciarum, 
cum  sit  quedam  structura  diviciarum  anguli  acuti,  eo 
quod  talis  possessio  ad  unicam  personam  vel  ad  unicam 
quandam    multitudinem   terminatur   et   stringitur,  etsi 
una  possessio  acuti  anguli  ad  unam  per  aliam  terminatur,  5 
et  alia  ad  aliam,  et  tercia  ad  terciam,  hoc  sit  super- 
fluum  et  irregulariter  intentum,  quia  secundum  fortunam. 
Econtra  autem  carencia  opposita  fit  secundum  se  re- 
gularis  divisio   extensionis   diviciarum,   et   differunt  ad 
quoscumque;  igitur  possessio  diviciarum  velut  asperitas  10 
quantum  utiliter  et  salutariter  innititur  appetitui  humano 
ad  emittendum  famem  impaciencie,  rabiem  invidie.  Con- 
sequenter    autem   pungit,    lacerat,    scindit  vel  wlnerat 
letalitei    mollem    hominis    appetitum.    Econtra  autem 
carencia   velut    planicies   secundum    se   comiter  afticit  i5 
mentem  hominis  imperturbati :  Unde:  'Cantabit  vacuus 
coram  latrone  viator5. 
Last  CONCLUSlO  ULTIMA :  Possessio  diviciarum  non  prodest 

\V^n"CofSriches  secundum  se  plus  homini  mortali  ad  vitam  virtuosam, 
h6"PtS  ousTife0  ^11^111  carencia  earundem;  probatur,  quia  possessio  di- 20 
than  does     viciarum   est   sicut   asperitas  respectu  appetitus  mollis 
possession.    et   fragiijs   ipsius   hominis   moralis.   Ca  |  rencia   autem  F.  i 
opposita  sicut  planicies,   et  possessio  diviciarum  sicut 
aura  aspera  et  tormentuosa.  Carencia  autem  secundum 
se  sicut  aura  levis  et  tranquilla,  igitur  non  possessio  2  5 
diviciarum,  sed  pocius  carencia  secundum  se  plus  prodest 
moralibus  ad  vitam  virtuosam  moraliter.  Consequencia 
est  nota,  et  antecedens  patet  ex  supradictis. 
Corollaries.       CORROLARIUM:    Licet   totus  vel  quasi   totus  mundus 
L  "prefersrld  querat   possidere   divicias   et   odit  vel  fugit  carenciam  3o 
possession,  but  diviciarum,  non  tamen  in  hoc  est  standum  suo  iudicio. 

its  iudgment    _^  ,  ,  . 

must  not  affect  Patet,  quia  totus  vel  quasi  totus,  ut  docet  experiencia, 
us"         ex  perversitate  animi  mundus  afficitur  ad  parva  bona 
fortune    et    modica    solicitudine    querit    natura  bona 
virtutis:  igitur  ...  35 
n.  Possession      CORROLARIUM:    Sicut   plene    mundis   et   delicatis  in 
imperfect^want  corPore  asperitas  esset  contraria,  sic  perfectis  et  delicatis 
the  pure  and  castitate  in  anima  possessio   diviciarum  est  contraria. 
perfect.      ^    sicut    pacientibus    pruritum    in    corpore  asperitas 

aliqualiter   est  utilis   et  conveniens,  sic  imperfectis  et4o 

4.  tcrminatur]  cod.:  t'2.     33.  mundus]  cod.:  mes  =  mens.     34.  Cod.: 
modicam  solicitudinem. 


16.  Juvenalis  Sat.  X,  22. 


Quaesr.  VII.     Quaestiones  logicae  et  philosophicae. 


lascivia  aliqualiter  vel  multipliciter  vexatis  quodammodo 
utilis  et  conveniens  est  possessio  diviciarum,  et  maxime 
illa,  que  necessitatem  victus  et  amictus  respicit  iuxta 
suum  statum.  Istud  corrolarium  patet  ex  convenienti 
5  similitudine.  Verumtamen,  sicut  quilibet  tenetur  tendere 
nnaliter  ad  plenam  mentis  castitatem  et  mundiciem, 
sic  tenetur  tendere  ad  carenciam,  possessioni  diviciarum 
oppositam.  Unde  malum  signum  est  in  senibus,  qui 
plus  intendunt  possessioni  diviciarum  senescentes,  quam 

ioin  iuventute,  cum  munde  noruerunt,  et  videtur  hoc 
patere,  cum  nulli  vel  paucissimi  sint  plenissime  mundi 
et  castitate  mentis  delicati,  sed  quasi  omnes  mortales 
lascivia  aliqualiter  sunt  vexati;  omnes  quodammodo  in- 
digent  aliquali  possessione  diviciarum,  vel  illam  tacitus 

1 5  expostulant,  sicut  pruritus  asperitatem. 


VIII. 


whether  God  UtFum  Deus  potuit  mundum  sine  eius  erea- 

could  have  *  , 

produced  the  cione  produeere. 

world  without  + 
creating  it. 

Yes;  the  world      Arguitur,  quod  sic.  Sicut  in  eternum  manebit  mundus 
will  exist  to        .     °       .      ^        .       ,  , 
eternitv,  yet  it  existere,  ita  potuit  ab  eterno  esse  mundum  existere  et 

'"produced ^by " non  sme  Pr°duccione  mundi  ab  eo.  Igitur  .  .  .  Prima 
God.       pars    patet,    quia    mundum    existere    non    est  minus 
naturalis  veritas,  quam  sit  verum,  quod  sol  cras  orietur,  5 
et  cum  secunda  veritas  sit  ab  eterno,  et  cras  cessabit, 
igitur   eciam  potuit  ab  eterno  esse  mundum  existere; 
igitur  prima  pars  vera;  secunda  pars,  quod  non  sine 
produccione  eius  a  Deo,  patet,  cum  mundus  non  possit 
existere,  nisi  a  Deo  procedat.  IO 
From  eternity      Item  ab  eterno  fuit  mundum  esse  futurum ;   et  non 
tohbeV whlch 1s  ^int  mundum  esse  futurum,  nisi  mundum  existere,  cum 
a  kind  of     alias   primo   sciens   mundum   esse   futurum   et  postea 
M       '     sciens   mundum   existere   non  idem  sciret  per  totum, 

quod    est   inconveniens,    cum    idem,   quod   prius,    est  [5 
futurum  postea  et  presens  et  tandem  preteritum.  Igitur  . .  . 
God  could        Item   Deus   prius  potuit  mundum  producere,  quam 
workfeariter  *Pse  PotLUt  produci;  igitur  potuit  eum  sine  eius  creacione 
than  it  couid  producere;   consequencia  videtur  nota,   cum,  si  prius, 
be  produced,  ...  .  ,  . 

therefore  he    tunc  eternaliter  pnus  potuit;  et  assumptum  probatur,  20 

C°?t  wfthou"06  9u^a?  sicut  se  habet  producere  ad  produci,  sic  posse 
creation.     producere  ad  posse  produci;  scilicet  producere  est  prius 

naturaliter  ipso  produci,  ut  notum  est.  Igitur  .  .  .  |       F.  19 
Definition  of       Noto  primo:   Quamvis  mundus  dicatur  bene  quintu- 
I  We  tise     Puciter  ve^  sextupliciter,   ad   presens  tamen  solum  de  25 
world  in  only  duplici  vocato  mundo  volo  loqui,  ut  puta  de  mundo 

a)  NStheSfdeaSor  architipo,  qui  dicitur  mundus  latens  et  solum  intelligibilis, 
a\voridP-aI    et  ^e  ^11111^0  aa"  extra»  qui  dicitur  patens  et  sensibilis, 

b)  the  visible  qui  eciam  dicitur  maxima  essencia  corporea  sive  maximum 
the  asgrcQatc  of  corpus  ex  omnibus  corporibus  integratum,  in  quo  variis  30 
existing  bodies.  modis  essendi  insunt  universe  nature  create,  universales 


Quaest.  VIII.     Quaestiones  logicae  et  philosophicae. 


273 


et  singulares  substanciales  et  accidentales  mirabili 
subtilitate.  Item  mundus  architipus  vocatur  multitudo 
omnium  racionum  ydealium  in  mente  divina,  secundum 
quas  raciones  Deus  omnium  formalium  dicitur  factivus 
5  et  formativus. 

Noto:  creacio  passiva  potissime  vocatur  produccio  Creation  in  its 
factibilis  de  primo  esse  intelligibili  in  mente  divina  in  P the 'brfngi^g18 
suam   existenciam.    Ex   quo    patet,    quod,   sicut   solus fortn  of  ■  Aing 

M         r  ,      '     ^  .       out  Ot  ltS 

Deus   potest  esse   primum   producens  tactibihs   m   sui  intelligible 
o  existenciam  de  primo  sui  esse,  scilicet,  intelligibili,   ita  diline^mind 
solus  potest  creare.  Generaliter  tamen  produccio  facti-    i.nt0  actual 

.......  .         .  .  .  ...       existence,  and 

bilis   m   sui   existencia    sive    essencie    universalis    sive   that  without 
singularis  non  ex  aliqua  essencia  subiective  presupposita,  an^ubsTance!Cnt 
vocatur  creacio  ad  dilferenciam  generacionis  substancialis 

5  rei  naturalis  composite  et  ad  dilierenciam  generacionis 
secundum  quid  rei  accidentate  sive  accidentis;  que 
generaciones  presupponunt  essenciam  subiective  ipsius 
simpliciter  vel  secundum  quid  generati;  neque  sic  potest 
creatura  aliam  creaturam  producere,  cum  nulla  talis, 

o  sed  solus  Deus  possit  esse  cuiuscumque  fontale  principium. 
Sicut  ergo  creatura  solum  potest  esse  rivale  et  non 
fontale  principium  creature,  ita  solum  rivale  et  non 
fundamentale  esse  sibi  potest  tribuere.  Propter  quod, 
si  creatura  quitquam  vel  quemcumque  modum  essencie 

5  producit,  presupponit  nudam  essenciam  velut  fundamen- 
tale,  ex  quo  esse  rivale  in  creatura  producit.   Ex  isto  Hence  only  sin 
patet,   quod   creatura   non   potest   redigi   ad   nichilum  cc\nCanu-eCtoa 
pure,    nisi  peccando;    nam  etsi  ipsa  omne  esse  nature  notbing. 
extra  Deum  exueret,  maneret  tamen  necessario  in  esse 

o  materiali  apud  Deum,  quod  non  est  nichilum;  si  vero 
peccaverit,  tunc  redigitur  ad  esse  in  peccato,  quod 
est  pure  nichilum. 

CONCLUSIO  PRIMA:  Mundus  architipus  est.  Probatur:  i.  Conclusion. 
multitudo  omnium  racionum  ydealium  est:  igitur  con-  the^sum^of8 

5  clusio  vera.  Consequencia  patet  ex  quid  nominis.  Assump-  is  an 

tum  probatur,  quia  raciones  ydeales  in  mente  divina 
sunt;  et  tot  sunt,  quotquot  possunt  esse.  Primam  partem 
probat  beatus  Augustinus  in  libro  8  3 111  questionum 
questione  46ta  sic:   'Necesse  est  Deum   omnia  condita 

19.  nulla]  cod. :  ulla.     23.  Cod. :  fundamentale  principium  creature  esse. 

38.  Cf.  Augustini  De  Diversis  Quaestionibus  LXXXIII.  Lib., 
Quaest.  XLVI  ^[De  ideis]  2  (Migne  XL  30}:  Qitis  autem  reli- 
giosus  .  .  .  ncgiire  tamen  audcat  .  .  .  omnia  .  .  .  Deo  auctore  esse 

18 


archetype. 


274 


Johannis  Wiclif 


Quaest.  VIII. 


racionabiliter  facere  et  gubernare;   sed  impossibile  est 
quitquam  racionabiliter  fieri  sine  racione;    restat  ergo, 
ut  omnia  sint  racione  condita;  nec  eadem  racione  homo 
quam  asinus.5  Hoc  enim,  ut  dicit,  est  absurdum  estimare, 
nec  restat,   apud  quem  sunt  ille  raciones  eterne,   nisi  5 
apud  Deum,  ut  dicit  idem  Augustinus,  cum  sacrilegum 
sit  dicere  Deum  intueri  extra  se  exemplar  sui  producti. 
Qui  ergo  scit  defendere,   quod  Deus  potest  producere 
res   diversas   extra,    non    ut   et  secundum    quod  sint 
producibiles,   sive   existant,   sive  non,   ipse   res  ab   eo  10 
diversimode  extra,  |  ille  negat  primam  partem  antecedentis;  F. 
secunda  pars,   scilicet  quod  tot  sunt  raciones  ydeales, 
quotquot  possunt  esse,  probatur,  quia,  -si  Deus  posset 
aliquam   superaddere,    tunc    posset    esse,    quod  Deus 
racionabiliter  alicuius  rei  esset  factivus,  sic  tamen,  quod  i5 
de    actu    non    esset  illius   racionaliter   factivus,  quod 
implicat  contradiccionem. 

I.  Gorollary.  CORROLARIUM  PRIMUM:  Mundus  architipus  sive  intelligi- 
world^is^made  bilis  ex  formis  pulcherrimis  possibilibus  post  deitatem 
b&utfful^form?  est  plerHSSime  informatus;  patet,  quia  raciones  ydeaies  20 

sunt  forme  exemplares  in  mente  divina,  stabiles  et 
communicabiles,  non  aliud  sed  penitus  idem  essencialiter 
cum  mente  divina,  existentes  ab  omni  impuritate  et 
per  consequens  in  perfeccione  denudate  essencialiter 
post  deitatem  pulcherrime  possibiles;  et  quia  tot  tales,  25 
quotquot  possunt  esse  de  actu  integrant  mundum 
architipum. 

II.  Corollary.  Corrolarium  SECUNDUM:  Sicut  delectabile  esset  videre 
deHghtful^sec  Pu*cra  ydola  in  speculo  corporali,  sic  incomparabiliter 

ideas  as  they  delectabilius  esset  intuitive  videre   ydola,   ydeas   factas  3o 
dtvinVmind.   exemplares  in  speculo  in  mente  divina,   sicut  ibi  eter- 
naliter  existunt.   Patet,  quia  incomparabiliter  sunt  illa 


11.  diversimode]  cod.:  di'n<10.  i3,  14.  Cod.:  poff,c^e  aliq.  20.  in- 
formatus  corr.  ex  integratus  in  cod. 

procreata,  eoque  auctore  omnia,  quae  vivunt  vivere,  atque 
universalem  rerum  incolumitatem,  ordinemque  ipsum,  quo  ea, 
quae  mutantur,  suos  temporales  cursus  certo  moderamine 
celebrant,  summi  Dei  legibus  contineri  et  gubernari?  Quo  con- 
stituto  atque  concesso,  quis  audeat  dicere  Deum  irrationabiliter 
omnia  condidisse?  Quod  si  recte  dici  vel  credi  non  potest, 
restat,  ut  omnia  ratione  sint  condita.  Nec  eadem  ratione  homo, 
qua  equus.  6.  Cf.  August.  /.  c.  Non  enim  extra  se  quidquam 
positum  intuebatur,  ut  secundum  id  constitueret,  quod  consti- 
tucbat;  nam  hoc  opinari  sacrilegum  est. 


Quaest.  VDI. 


Quaestiones  logicae  et  philosophicae. 


275 


in   mente   divina   famosiora   et  plus  relucencia,    quam   Probably  thc 
corporalia  esse  possint.  Unde  verisimile  est,  quod  sancti  l^the^whote 
ultimate    consumati    in    beatitudine   videbunt   distincte  world. 
totum  mundum  architipum  et  non  solum  partem  eius, 
5  cum   ipse   non   sit   maioris   beatitudinis  respectu  visus 
intellectualis,   quam   deitas,   que  tota  videt,  sicuti  est. 
Patet  eciam,  quod,  sicut  homo  aliquis  exterior  plurimum 
vagatur  circa  mundum  sensibilem  exteriorem,  quod  sic 
homo   spiritualis   interior   et   abstractus   maxime  debet 

ioversari  post  Deum  circa  mundum  archetipum  et  partes 
eius,  precipue  cum  secundum  beatum  Augustinum  in 
loco  preallegato  nemo  sine  cognicione  ydearum  possit 
esse  sapiens  vel  virtuosus. 

Cum   enim  sapiencia  secundum  Philosophum  primo  Knowledge  of 

i5  Methaphisice  sit  cognicio  rerum,  secundum  quod  sunt  m°wfsdom.S '* 
ab  altissima  causa  producibiles,   cognicio  ergo  morum 
sive  racionum  ydealium,  quod  idem  est,  secundum  quod 
res   sunt   a  Deo   producibiles,    est   sapiencia;    et  quia 
nemo  sapiens  sine  sapiencia,   igitur  nemo  sapiens  sine 

2ocognicione  talium  ydearum,  neque  aliquis  virtuosus 
sine  cognicione  racionabilitatum  faciendarum  virtuose; 
quomodo  enim  quis  esset  pure  Deus,  si  nesciret,  si  hoc 
vel  hoc  esset  racionabiliter  faciendum  virtuose.  Cognicio 
ergo  racionabilitatum  talium  et  cognicio  ydearum  .... 

25  Igitur  .  .  . 

Unde,  quia  raciones  ydeales  sunt  altissime  cause, 
scilicet  exemplares,  quia  exemplaria  secundum  quod 
summus  artifex  per  illapsum  in  intima  creaturarum 
varie    est    formativus    hominum    et    equorum,    et  sic 

3o  sunt  similitudine  analoga  varia  sigilla,  per  impressum 
diversimode  ceras,  fiant  verissime  leges  racionalium  et 
irracionalium  creaturarum,  ad  habendum  erga  se  suum 
principium,  sicut  debent;  sic  denique  mundus  intelligi- 
bilis,   qui   in   multitudine,    certitudine    et  pulcritudine 

35  scibilium  incomparabiliter  mundum  nostrum  sensibilem 
excedit.  Debent  ergo  sapientes  secundum  spiritum  ultra 
F.  194'omnera  scienciam  materialem  diviciarum  exteriorum  | 
mundi  ad  scienciam  longe  ampliorem,  cerciorem  et 
nobiliorem,  nobis  in  hac  vita  suo  modo  possibilem  de 

11.  Cf.  Augustini  sentenciam  supra  allatam  (p.  212). 
i5.  Cf  Aristot."  Methaph.  I  1,  12  (Ed.  Par.  II  469,  45  ss.J: 
...oi)  <5'  svsxa  vvv  noLov(.is&u  xov  /.oyov,  xovx'  egxlv,  oxl  xr)v 
ovofiu^OuEvrjv  Gocpiuv  nEql  xu  nqcoxu  oXxlu  %al  xag  uo%ag  vrco- 
/.uu(juvovgl  nuvxsg. 


276 


Johannis  Wiclif 


Quaest.  VIII. 


rebus  mundi  intelligibilis  ascendere;  que  quidem  sciencia 
expendiosissime  est  nobis  tradita,  ubi  dicitur  Joh.  primo: 
eQuod  factum  est  in  ipso,  vita  erat5,  quia,  ut  dicit 
beatus  Augustinus,  ubi  supra,  res  illius  mundi,  scilicet 
raciones  eternas  et  incommunicabiles  intendendo  fiat  5 
anima  beata. 

lMato  to  be  Patet  hic  ulterius,  quod  contemplacio  Platonis  secundum 
PAristot]et0  interiorem  hominem  de  rebus  mundi  intelligibilis  con- 
because  hc    sideracioni    Aristotelis    de   rebus    huius    mundi  nostri 

proceeds  trom  ......  .         ,      _    .  . 

the  immutable  sensibihs  longe  est  prererenda.  Sed,  quia  ut  conswevimus,  10 

fluctuatfng,  ita  dignamur  dici,  non  est  mirum,  si  sanctis  et  aliis 
while  Anstotle  sapientibus    hoc    dicentibus    aliquando    minus  provide 

reverses  the        r  ^  1 

process.      derogamus.  Nec  valet  hodie  Commentator,-  quod  processus 
Aristotelis    a    sensibilibus    ad    intelligibilia  processui 
Platonis  de  contrario  sit  cercior  et  nobis  conveniencior,  i5 
quia   stabilitis  rebus,   quas  Plato  ydeas  vocat,   ex  per 
se  notis  insensibilibus  per  demonstracionem  ostensivam 
vel  ad  impossile,  cui  dubium,  quin  processus  fundatus 
a  rebus  incommutabilibus  et  certis  ad  res  mutabiles  et 
incertas   processu  e  contrario  sit  perfeccior  et  cercior  20 
et  per  consequens  nobis  placibilior? 
III.  Coroilary.      CORROLARIUM  TERCIUM :    Licet   raciones   ydeales  sint 
forms  yet  they  vere  forme,  non  tamen  sunt  in  aliqua  substancia  infor- 
do  not  exist  in  mative,  quia  nec  in  substancia  increata,  quia  tunc  illa 
substance.  ,  •  c         ,•       1      •,  •,• 

secundum  tales  raciones  esset  rormaliter  ractibilis,  nec  25 

in  substancia  creata,  quia  nulla  tali  existente  non  minus 
ille  essent,  cum  absolute  necessario  sit  esse  illas,  sicut 
absolute  necessarium  est,  quod  Deus  est  racionaliter 
factivus,  sive  potest  facere  hominem,  equum  etc. 
II.  Conclusion.  Conclusio  SECUNDA:  Necessario  eternaliter  mundus  3o 
^s^md^uced^  architipus  sive  intelligibilis  producitur  a  Deo.  Probatur, 
quia  ille  necessario  eternaliter  est,  sicut  necessario  est, 
quod  Deus  racionabiliter  potest  facere  omne  quod  potest 
facere,   et   quia   plus  quam  Deus  sufficit  intendere  se 


14.  Cod.:  assensibilibus.  20.  incertas]  cod.:  certas.  21.  nobis] 
cod.:  nobilis. 

4.  Cf.  August.  locum  ex  Divers.  Quaest.  supra  commemo- 
ratum.  7.  De  idearum  doctrina  Platonica,  a  Wiclifio  contra 
Aristotelem  defensa  cf.  (iotthard  Lechler,  Johann  v.  Wiclif,  I  461. 
14.  Cf.  Arist.  Metaph.  XII  4  (Ed.  Par.  II  615,  1  ss.J,  Averrois 
Comm.  in  Metaph.  VII  [VI]  3i  (Ed.  Ven.  VIII  85*),  eiusdem 
Epitomes  in  libros  Metaph.  tract.  secund.  (Ed.  Ven.  VIII  173', 
col.  2  ss.J,  denique  Wiclif,  Trialogus,  cap.  VIII  et  IX  (Ed.  Lechler, 
p.  62,  65  ss.J. 


eternallv  from 
God 


Quacst.  VIII      Quaestiones  logicae  et  philosophicae. 


esse,  ex  hoc  intendit  se  esse  et  ex  hiis  duobus  quietatur 
in  se  esse  ad  intra  ex  hiis  et  post  ista  de  racionabilitate 
factibilium  ad  extra  disponit  et  intendit,  ut  plus  quam 
Deus  est  creatus  ad  intra;  ex  hoc  postea  licet  eternaliter 
5  disponit,  et  ordinat  raciones,  secundum  quas  est  homo- 
factivus,  leofactivus  etc;  igitur  conclusio  vera. 

CORROLARIUM  PRIMUM:  Deus  necessario  eternaliter  est  CoroHaries. 
dominator  et  dominus.  Probatur,  quia  mundus  architipus   Beoesurily  a 
necessario  eternaliter  servit  sibi,  ofTerendo  se  intellectu-  !  ul^cr'n°[^  a" 
loaliter,  quantum  potest  conditori  suo,  ut  letanter  delecta- 
biliter  ipsum   contempletur,   ut   de   tam   eius  ineffabili 
condicione    mirabiliter   glorietur.    Tantum  sentenciatur 
secundum  beatum  Augustinum  super  Joh.  Ome.  prima, 
qui  non  potest  concipere  mundum  illum,   intendat,  ut 
tSpossit,  ne  abnegetur  ipsum  dominium  domino  Deo,  in- 
hdelis  censeatur.  Sic  enim  beatus  Thomas  super  primam 
sentenciarum  distinccione  36°  allegat  sanctum  Augustinum 
in   libro  de   Civitate  Dei   dicentem:    qui    negat  ydeas, 
iq5  inndelis  est.  | 

20      CORROLARIUM  SECUNDUM  AD  LITTERAM:  Dominus  regna-  II.  God  shall 
bit  in  eternum  et  ultra,  quia  cum  hic  regnabit  in  domo  ^n^beyona? 
Jacob  in  eternum,  regnabit  ultra  in  racionibus  ydealibus, 
et  ultra   has   regnabit   in   eternum   in   sua  formali  et 
essenciali  bonitate;   unde   raciones  ydeales  sunt  secula 

25  temporalium    seculorum,    propter    quod    frequenter  in 

omnibus    suis    precibus   ecclesia  fideliter  commemorat 

trinitatem  regnare  per  omnia  secula  etc. 

CORROLARIUM  TERCIUM:   Deus  potuit  mundum  archi-  JII.  God  could 

tipum  sine  ipsius  creacione  producere;  patet,  quia  ille  the^archetypai 

3oproducitur  ab  eo  et  non  potest  creari;  igitur  corrolarium  world  without 
r  ■  '    d  creating  lt. 

verum. 


5,  6.  Cod.:  hominifactivus.  12.  Tantum]  cod.:  im.  26.  precibus 
addidi. 

i3.  Cf.  August.  In  Joannis  Evangefium,  Tract.  I  19  (Migne 
XLI  1388):  Sed  forte  stulta  corda  adhuc  capere  istam  lucem 
non  possunt  .  .  .  mundet,  unde  videri  possit  Deus  etc.  16.  Cf. 
Sancti  Thomae  Aquinatis  commentum  in  quatuor  libros  senten- 
tiarum  I.  Dist.  XXXVI,  Art.  1  (Ed.  Parm.  VI  [1856]  292): 
.  .  .  Contra  est  quod  dicit  Augustinus:  uQui  negat  ideas  esse 
negat  Filium  esse."  Sed  hoc  est  haereticum.  Ergo  et  primum. 
Augustinum  in  libro  de  civitate  Dei]  Cogitasse  videtur  Wiclif 
de  libro  VII,  cap.  XXVIII  (Migne  XLI218),  ubi  Augustinus  de  ideis 
Piatonicis  verba  faciens:  "coelum'1''  ait  "Jovem,  terram  Iunonem, 
ideas  Minervam  vult  intelligi.,'  Sed  Thomam  Aquinatem  locum 
ex  Diversis  Quaestionibus  supra  allatum  signifcavisse  recte  iam 
editores  Parmenses  cognoverunt.       21.  Luc.  I,  32. 


278 


Johannis  Wiclif 


Quaest.  VIII. 


IV.  The  Holy      CoRROLARiUM  ALIUD :  Spiritus  sanctus  necessario  eter- 
necessarily    naliter  producit,  quia  tota  trinitas  neeessario  eternaliter 
sternaHy      puoducit  rnundum  pulcrum,  quem  ipse  pulcrius  mente 
gerit. 


I.  Conclusion        QUANTUM  AD  SECUNDUM  ARTICULUM  CONCLUSIO  PRIMA:  5 
t0The  "ensibL^'  Mundus  sensibilis  non  potest  existere,  nisi  sit  factibilis 

world  cannot  a  Deo.  Probatur,  quia  mundum  sensibilem  esse  factibilem 

exist  unless  lt  71  . 

is  makeable  by  a  Deo  est  absolute  necessanum.  Igitur  non  potest  existere, 
God-       nisi  sit  factibilis  a  Deo  mundus  ille  sensibilis.  Antecedens 

probatur,  quia  sequitur  mundus  sensibilis  est  factus  a  10 
Deo,  igitur  mundus  sensibilis  potest  fieri  a  Deo.  Con- 
sequencia  nota,  et  antecedens  verum,  ut  patet  Gen.  primo. 
Igitur   consequens   tunc   sic:    mundus    sensibilis  potest 
fieri  a  Deo;  igitur  mundus  sensibilis  est  factibilis  a  Deo; 
consequencia    est   nota,    et   antecedens    est    simpliciter  i5 
necessarium,  cum  omnis  proposicio  vera  de   post  non 
restricto  subiecto  vel  predicato  est  simpliciter  necesse; 
consequenter  est  hic:  igitur  questio  est  simpliciter  ne- 
cessaria.  Igitur  .  .  . 
Corollaries.        Corrolarium  PRIMUM:  Mundum  sensibilem  esse  facti- 20 
^worfd  is^    bilem  a  Deo  est  prius  secundum  naturam  vel  conse- 
makeable  by   quenciam,   quam   mundum   sensibilem    existere.  Patet, 

God  is  prior  to  1   .  .  .  ..   "  ....  . 

its  existence.   quia  sequitur:  mundus  sensibilis  existit;  lgitur  mundus 

sensibilis  est  factibilis  a  Deo,  cum  simpliciter  necessarium 

sequitur  ad  quodcumque,  et  non  sequitur  econtra  cum  2  5 

mundum  existere  sit  consequens.  Igitur  .  .  . 

II.  The  world      CORROLARIUM  SECUNDUM:  Mundus  sensibilis  non  potest 
been^made     transire  de  potencia  existendi  in  actum  existendi,  nisi 

per  faccionem;   probatur,   quia  non  est  possibile  eum 
existere,  nisi  sit  possibile  eum  fieri;  et  cum  prius  sit  3o 
ipsum  esse  factibilem,  quam  ipse  existat  ab  illo  priori, 
scilicet  ipsum  factibilem,   adhuc  terminus  ipse  cexistit5 
non  nisi  mediante  faccione  mundi  provenit. 
II.  Conclusion.      CONCLUSIO  SECUNDA :    Mundus    sensibilis    non  potest 
worl/cannot  Proauci   m   existencia   a  Deo,   nisi  creetur   ab  eodem.  35 
bc  produced   Probatur,  quia  non  potest  produci  a  Deo  in  existencia, 
Ty  creation.Pt  nisi  sic  producatur  ipse  factibilis  de  puro  esse  intelligibili 
in  mente  divina  ad  existenciam  sui,  ut  patet  ex  dictis, 
et  quia  produccio  factibilis  de  puro  esse  intelligibili  in 


[6.  de  postj  cod.  :  dept. 


33.  provenitj  cod.:  pve2. 


Quaest.  VIIJ.     Quaestiones  logicae  et  philosophicae. 


279 


mente  divina  in  existenciam  sui  est  creacio,  ut  patet 
superius  per  descripcionem.  Item  Deus  non  potest 
mundum  sensibilem  producere  in  existenciam,  nisi  pro- 
ducat  illam  essenciam  non  ex  aliqua  essencia  subiectiva 
5  presupposita  in  intellectum  per  descripcionem  creacionis 
secundo  datam;  non  potest  eum  sic  producere,  nisi  creet 
eum;  igitur  conclusio  vera.  Et  assumptum  patet,  quia 
non  potest  producere  illam  essenciam  corpoream  ex  se 
195'ipsa   subiective   pre  |  supposita,   ut   notum  est;  nec  ex 

ioalia  subiective  presupposita,  quia  non  divina,  cum  illam 
nulla  possit  in  se  subiective  habere,  nec  non-divina, 
quia  tunc  procederetur  in  infinitum  vel  data  ultima 
existencia,  cum  illa  non  sit  prima  causa;  igitur  causabitur 
a  Deo,  et  per  consequens  non  ex  alia  subiective  pre- 

iSsupposita;  et  creatur  igitur  mundus,  cuius  est  illa  es- 

sencia,  et  recepta  totali  essencia  mundi  illa  non  est  ex 

alia  subiective  presupposita;  alias  non  esset  totalis  et 

illa  a  Deo  procedens  causabitur.  Igitur  .  .  . 

CORROLARIUM  1'RIMUM:  Mundus   sensibilis   non   potest  Corollary 
^  ,  .  1  lic  sensible 

20  existere,  nisi  creetur  a  Deo.   Probatur,  quia  non  potest  world  couid  not 

existere,  nisi  creatus  simpliciter  vel  creetur  vel  creabitur  Godacatcd^t 

a  Deo;  igitur  corrolarium  verum,  cum  omne,  quod  fuit 

vel  erit,  est  in  presencia  Dei;  et  antecedens  probatur, 

quia   alias   mundus   sensibilis   transiret   de  esse  priori, 

2  5scilicet  intelligibili  in  mente  divina,  ad  existenciam 
posterius  sine  creacione  sui,  quod  est  impossibile,  ut 
supra  probatum  est. 

CORROLARIUM  SECUNDUM:  Non  sequitur:  creacio  potest 
adesse  et  abesse  mundo  sensibili  preter  eius  corrupcionem, 

3oigitur  mundus  sensibilis  potest  existere  non  habendo 
illam  creacionem,  quia  consequens  est  impossibile  et 
antecedens  est  verum,  cum  nunc  mundo  abest  creacio, 
et  prius  affuit. 

CONCLUSIO  TERCA:  Creacio  mundi  sensibilis  non  potestW-  Conclusion. 

n-  .....       The  sensible 

02  esse  eterna  a  parte  ante;  probatur,  quia  detur,  quod  sic,  world  cannot 
tunc  mundus  eternaliter  a  parte  ante  existit;  igitur  non  ^parte^antef 
fit   ex   nichilo   in   existencia,    et    per    consequens  non 
creatur,  quod  est  contra  suppositum.  Igitur  .  .  . 

CORROLARIUM  primuM:  Creacio  mundi  non  potest  esse 

40  eterna  permanenter  vel  successive  a  parte  ante,  quia  non 
potest  eterna  esse  a  parte  ante.  Igitur  .  .  . 


in 

1.  Cod.:  ad  existenciam. 
orumpcionem. ' ' 


i3.  existencia]  cod.:  exq. 


29.  Cnd. 


The  sensibk 
world  must 
have  been 
created 


280  Johannis  Wiclif  Quaest.  VIII. 

CORROLARIUM  SECUNDUM:  Creacio  mundi  non  potest 
esse  eterna  a  parte  prius,  quia  alias  eternaliter  fieret 
ex  nichilo  in  existencia,  quod  est  impossibile. 

CORROLARIUM  TERClUM :  Creacio  mundi  solum  in  du- 
racione  subita  vel  successiva  potest   fieri,   quia   potest  5 
fieri  in  aliqua  duracione  et  non   in  eternitate  nec  in 
perpetuitate.  Igitur  .  .  . 

CORROLARIUM  QUARTUM:  Mundus  sensibilis  non  potest 
creari,  nisi  in  tempore  vel  instanti  temporis,  quia  non 
potest  fieri  ex  nichilo  non  successiva  vel  subita  faccione.  10 

CORRO L ARIUM  QUINTUM:   Species   instantis   et  species 
temporis,  cum  existant  sicut  et  mundus  sensibilis,  ipse 
sunt   create   cum   mundo    sensibili;    patet,    quia  cum 
mundus  incepit  fieri,  tunc  et  ipse.  Igitur  .  .  . 
V.  Conclusion.     CONCLUSIO   QUARTA :    Mundus    sensibilis    non    potest  i5 
creari,  nisi  subita  creacione.  Probatur  sic,  quia  mundus 
est  creatus  subita  creacione  in  primo  instanti  temporis, 
suddenly.     ut  patet  Gen.  primo,  et  creacio  subita  non  potest  esse 
successiva  nec  permanens,  sicut  nec  instans  potest  esse 
tempus  vel  res  permanens;  nec  mundus  alia  creacione  20 
materiali  ab  illa,   qua  creatus  est,  potest  creari,  cum 
necessario  omnis  mutacio  alia  et  alia  sit  ad  aliam  et 
aliam    disposicionem    materialem    per    potenciam  ad- 
quirendam;  alias  staret  de  possibili  simul  et  semel  ad 
eundem  terminum  materialem  cad  quem5  precipue  esse  20 
duas  mutaciones  omnino  totales,  quod  est  inconveniens, 
cum  tunc  utraque  illarum  esset  a  Deo;  et  tamen  nulla 
illarum,   quia   esset    frustra,   igitur   non   esset    a  Deo. 
Igitur  ...  |  F.  : 

Corollaries.        CORROLARIUM  PRIMUM:  Mundus  sensibilis  non  pluribus3o 

I.  The  sensible  vjcibus,  ut  bis  vel  ter,  potest  creari.  Probatur,  quia  tunc  sua 

world  cannot  '  r  .  .  " 

have  been     creacio  posset  esse  successiva,  cum  sic  duraret  in  duobus 
or^hree  Vimes.  vel  tribus  instantibus  sibi  succedentibus  et  consequens  est 
contra  probacionem  conclusionis  precedentis.  Igitur  .  .  . 

II.  It  could  not  CORROLARIUM  SECUNDUM:  Mundus  sensibilis  non  potuit35 
crcated  earher  prius  creari  temporaliter,   quam   est  de  facto  creatus. 

in  itnwashan  Pr°batur,  quia  de  facto  est  creatus  cum  tota  specie 
temporis  et  cum  tota  specie  instantis  temporis.  Sed 
tota  species  temporis  non  potuit  esse  prius,  quam  de 
facto  temporaliter,  nec  aliquid  individuum  temporis;4o 
quod  patet,  quia  esse  temporaliter  est  gradus  essendi 
essencialis  speciei  temporis  racionis  temporis,  sicut  esse 

42.  Cod.:  ffui  huae  rois  hois  tps. 


Quacst.  VIII.     Quaestiones  logicae  et  philosophicae. 


28i 


humanitus  est  gradus  essendi  essencialis  speciei  humane 
racionis  hominis  et  ita  de  aliis;  sed  nichil  potest  pre- 
cedere  suum  gradum  essencialem,  ut  notum  est;  igitur 
nullum  tempus;  et  per  consequens  nec  mundus  sensi- 
5  bilis  potuit  esse  prius  temporaliter,  quam  de  actu  fuit. 
Igitur  etc. 

Et  hic  posset  esse  responsio  ad  questiones  infidelium 
vel  illiberatorum,  ut  quare  Deus  ita  diu  exspectavit 
cum   produccione   mundi.    Item,   quare   non   diu  ante 

iocreavit  mundum,  quamvis  diceretur,  quia  placuit  sibi 
sic,  et  sic  voluit,  et  eius  voluntas  cum  non  possit  esse 
nisi  racionabilissima,  ergo  quod  sic  fecit  sufficiens,  ideo 
quod  sic  voluit.  Aliter  dicitur,  quod  ante  creacionem 
mundi  sensibilis  solum  erat  eternitas  simplex,   in  qua 

i5non  poterat  esse  exspectacio  longa  vel  brevis,  sicut  nec 
successus,  cum  talia  dicunt  composicionem  ex  partibus, 
que  in  sola  eternitate  simplici  locum  non  habet;  et 
quia  mundus  sensibilis  non  potuit  creari  prius  tempora- 
liter,  igitur  Deus,  dator  formarum  promptissimus  sicut 

20  celerrimus  [potuit],  mundum  creavit  sine  exspectacione 
longa  vel  brevi. 

Quod  si  dicatur  doctores  ponere,  quod  Deus  ab  eterno 
mundum  produceret  vel  ante  mille  millia  annorum,  eciam 
dicitur  breviter  [quod],  secundum  regulam  beati  Anselmi, 

2  5  quod  potuit  sub  condicione  illa,  scilicet  voluit;  in  hoc 
enim  stat  eius  omnipotencia,  quod  si  wlt  aliquid  fieri, 
tunc  facit  illud. 

Conclusio  ULTIMA:  Licet  Deus  non  possit  producere 
mundum  sensibilem  in  existencia,  nisi  ipse  creetur,  potest 

3o  tamen  ipsum  producere  in  existencia  sine  eius  passiva 
creacione.  Prima  pars  patet  ex  superius  dictis,  secunda 
pars  arguitur,  quia  Deus  prius  producit  mundum  sensibilem 
in  existenciam,  quam  ipse  creetur;  igitur  pro  illo  priori 
Deus  producit  mundum   sine  creacione  passiva  mundi, 

35  cum  non  sit  creacio  mundi  passiva  pro  illo  priori;  igitur 
196'Deus  potest  producere  mundum  sine  eius  creacione.  I 


God  did  not 
wait  to  create 
the  world,  for, 
sincc  tliere  is 
no  succession 

in  cternity 
there  can  be 
no  waiting. 


Last 
Conclusion. 
God  could 
produce  the 
world  withcut 
its  passive 
creation. 


20.  potuit  qnod  super/luit  uncis  seclusi. 

24.  Cf.  Anselmi  Cantuariensis  Proslog.,  c.  XXV  (Migne 
CLVIII  240):  .  .  .  Nam,  sicut  poierit  Deus,  quod  volet,  per 
seipsum,  ita  poterunt  illi,  quod  volent,  per  illum. 


IX. 


"formai^id0  Utrum  intelleetus,  supposito,  quod  inter  pro- 

•eal  distinctioE 
between  thc 
perfectional 
properties  of 


formal  and 

rtetwe?nBtheB  prietates  perfeeeionales  primi  agentis  non  sit 
p^opertiesof  formalis  et  realis  distinceio,  possit  eoneipere 
theprimeagent,  earum  distineeionem  absque  eomparaeione 
ad  res  ad  extra,  sive  generaliter,  sive  ad 
effeetus. 


can  th« 
intellect 
conceive  a 
distinction  in 
them  without 
comparison 
with  outward 

things.  Noto:   generaliter   loquendo  proprietas  perfeccionalis 

A^perfeSional  Pr^m^  agentis  est  modus  formaliter  inexistens  primo  agenti 
property  is  a  necessario  vel  contingenter,  eternaliter  vel  temporaliter, 

mode  existing  ,  c 

in  the  prime  qui   secundum    se   attestatur    super  perreccione  pnmi 
agent  which    agentis,  et  non  attestatur  super  imperfeccione  eiusdem.  5 

bears  witness     D    .     '  r  r 

to  his  Girca  quod  patet,  quod  non  valet  consequencia:  alius 

pci  cc  ion.    m0£jus   inest   primo  agenti,   qui   potest   sibi   adesse  et 
abesse;  igitur  primum  agens  est  mobile  secundum  naturam 
suam  primam,   quia   consequens   est  impossibile,  cum 
primum  agens,   ut  patebit,  est   infinite  perfeccionis  et  10 
summe,  et  per  consequens  non  ad  perfeccionem  aliquam 
mutabilem;  et  assumptum  est  verum,  cum  talis  veritas, 
scilicet  conservare  hanc  horam,  iam  sibi  propria  hora 
querit,  et  nec  ante  neque  post  iam  querebat,  ut  postea 
declarabitur.  i5 
A  formal         Noto :  distinccio  formalis  vocatur  distinccio,  qua  aliquid 
tnat  whichS   ab  aliquo  distingwitur  secundum  modum  vel  formam, 
distinguishes  non  Qbstante  eciam,  quod  sit  idem  naturaliter  cum  eodem  : 

between  things    .  '  " 

differing  in    sic  sor  difFert  a  sorte  sedente,  cum  prius  sit  sor,  quam 

their  modes      .  ,  .  M1        .  ,  .  ^ 

although  sit  sor  sedens.  Mmime  ergo  per  lllam  talem  prioritatem  20 
eSSeisamey  ^  sor  ^^statJ   et  Per  consequens  differt  a   sorte  sedente. 

Distinccio  realis  vocatur  distinccio,  qua  aliquid  ab  alio  re 
vel  realiter  differt. 
A  real  Circa  que  patet,  quod  non  valet  consequencia:  isti 

omfthirtfe8  duo  modi  sunt,  et  unus  non  est  aliud;  igitur  differunt  25 


essential. 


realiter;  patet  instancia,  quia  singularis  conservacio  in 
primo  agente  istius  hominis,  cum  alio  modo  conservat 


Quaest.  IX.      Quacstioncs  logicae  ct  philosophicae. 


283 


unufn,  quam  reliquum.  Alias  nullo  modo  differenter  con- 
servaret  ista  duo,  et  per  consequens  sicut  et  quando  et 
quamdiu,  et  sic  de  aliis  unum  conservaret  sic  et  reliquum, 
et  illi  modi  non  differunt  realiter,  quia  secundum  se 
5  nullius  sunt  realitatis  eo,  quod  sumpte  f  naturam  super- 
addit  realitatem  primo  agenti;  alias  perstaret,  et  sic  esse 
formaliter  primum  perfectibile;  igitur  non  secundum  se 
differunt  realiter  nec  realitate  primi  agentis,  quia  in 
eadem  penitus  persona  singulari  primi  agentis  conveniunt, 
ioque  non  possunt  habere  realitates  plures:  igitur  supposito 
eciam,  quod  essent  plures  persone  in  natura  primi  agentis. 

Suppono  unicum  simplicissime  unum  primum  agens,  There  is  but 

•   £    •       i  «.•  rr  •  one  prime  agent 

et  patet,  quia  ens  mrinite  bonitatis  et  surnciencie  essen-     ^ho  is  ot 
cialis  est,  et  tale  summe  unum  et  solum  unum  tale  est,  infinitc 

'  ,  J  goodness  and 

i5igitur  tres  sunt  partes  antecedentis.  Prima  patet,  quia,  esssential 

,  •  •  i_m         •  r      .      .  snfficicncv, 

si  ponitur  tale  ens,  eo  tpso  nichil  ponitur  lmperfeccionis,    simple  arid 
insufficiencie,   defectus  vel  malicie,   et  per  consequens  alone. 
nichil  inconvenientis.    Igitur   per   regulam  obligisticam 
possibile   est   tale  esse,   et  quia   impossibile  est  posse 

20  tale  esse  et  nullum  tale  esse,  quia  tunc  posset  pro- 
duci  et  non  a  finite  minori,  quia  illud  non  posset 
sibi  tantum  esse  dare,  quia  non  haberet,  ut  adsciret 
ipso;  igitur  est  prima  pars  vera.  Secunda  pars,  quod 
sit   summe    unum,    patet,    quia   de  quanto   est  magis 

25  bonum  vel  sufficiens  unum  vel  unicum,   de   tanto  est 
rigorosius  et  inclicius  et  magis  bonum;  et  eque  propo- 
cionabilior  oportet  esse,  sicut  per  se  patet  convertenti; 
igitur  cum   primum  agens  sit  infinite  bonum,   et  suf- 
197  ficiens  erit  summe,   et   per   consequens  |  simplicissime 

3ounum,  et  hoc  est  secunda  pars.  Cum  igitur  de  racione 
sua  est  esse  summe  unum,  contra  racionem  suam  infiniti 
boni  est  esse  multiplex,  scilicet  duplex  vel  triplex;  igitur 
tercia  pars  vera. 

Correlarie  patet,  quod  primum  agens  essencialiter  et 

35  intrinsece  agit;  et  per  consequens  agit  essenciale  et  intrin- 
secum  actum  suum;  patet,  quod  agere  secundum  suum 
proprium  modum  non  est  minoris  perfeccionis,  sed  tante 
vel  maioris,  sicut  est  sufficere  agere,  precipue,  cum 
agere  secundum  se  ponit  inesse  in  actu,  et  per  consequens 

40  in  perfeccione;  igitur,  cum  sufficere  agere  sit  sibi  essen- 


6.  perstaret  in  margine  suppletum ;  verbis  antecedentibus  corruptela 
subest.  21.  minori]  cod. :  boi.  Haec  quoque  verba  labem  traxerunt. 
23.  Cod.:  igitur  est  igitur  prima. 


'284  Johannis  Wiclif  Quaest.  IX. 

ciale  et  intrinsecum,  concludo,  quod  sit  infinite  sufficere 
essenciale  ex  supposicione;  et  non  ad  pati;  igitur  eque 
essenciale  intrinsecum  est  sibi  agere  sicut  sufficere;  et 
per  consequens  essencialiter  et  intrinsece  agit  actum 
suum  essencialem  et  intrinsecum;  eciam  contradiccionem  5 
implicat  aliquid  agere  ad  extra,  nisi  prius  ad  intra  et 
per  consequens  ad  intrinsecum  agat,  cum  accio  ad  extra 
procedat  ab  intrinseca  substancia  rei  et  producatur;  et 
cum  talis  sit  accidentalis,  agitur  ab  intrinseca  substancia 
rei  et  per  consequens  accione  intrinseca  substancie  rei;  10 
et  quia  primum  agens  agit  ad  extra,  igitur  agit  ad  intra 
et  per  consequens  ad  intrinsecum  et  essencialem  actum 
suum  etc. 

The  bcing  of      CONCLUSIO  PRIMA:  Essenciale  intrinsecum  actum  primi 
produced  bv  agentis  est  infinite  bonitatis  essencialis,  realiter  differens  i5 
llis  equafly  oT1  a^  ^0'  ^uoci  a§*1  ipsum>  quod  sit  infinite  bonitatis,  quia 

infinite      essenciale  intrinsecum  primo  agenti  fet  nichill;  quod  vero 
soodness  .  ......    L  J  .  .    .  . 

thoush  agent  secundum  se  est  alicums  bonitatis  esse  essenciale  mtrin- 

a'in  realitv*01  secum-  Primo  utque  aliquid  finite  bonitatis  essencialis 

est  intrinsecum  essenciale  priori,  ut  ex  prius  dictis  patet;  20 

igitur  est  infinite  bonitatis;  et  quod  realiter  differat  ab 

illo,  quod  agit  ipsum,  quia  aliquo  modo  differt  ab  illo, 

quod  agit  ipsum;  alias  idem  penitus,  sed  idem  omnino 

ageret  se,  et  sic  quodlibet,  cum  et  habeat  sufficienciam  ad 

se  esse  ageret  quodlibet  se  ipsum  sine  alio,  et  sic  periret  ?5 

ordo  causarum  apud  intrinsecum;  est  satis  notum  distin- 

gwere  agere  ab  agi,  cum  contingit  uni  distincte  assentire 

reliquo  non  assenciendo  distincte.  Igitur  .  .  .  Sed  quod 

non  reali  et  realiter  differat,  quia  actum,  ut  sic,  est 

alicuius  realitatis  et  agens  suum,  ut  sic,  est  alicuius  reali-  3o 

tatis,   et  ut  sic   distingwuntur,   igitur  realiter  essencia, 

accio  essencialis  intrinseca  primi  agentis,  ut  sic,  termi- 

natur  ad  actum  essencialem  ut  sic  distinctum.  Et  tale, 

ut  sic,  non  solum  habet  esse  distinctum,  sed  racionem 

et  non  idem,  cum  non  esset  ut  sic;  vero  eius  racionis  35 

et  per  consequens  non  ut  sic  alicuius  bonitatis,  quod 

est  impossibile  ex  iam  dictis,  cum  debeat  esse  essenciale 

intrinsecum  primo  ut  sic.  Igitur  et  cetera. 

CORROLARIUM:  Tale  essenciale  actum  est  primum  agens, 

quia  est  infinite  bonitatis  etc.  4° 


17.  et  nichil  eiciendum  censui.       25—27.  Verba  alio  —  distingwere  in 

o 

margine  cndicis  palmae  signo  adpicto  suppteta  sunt.  35.  vero]  cod.:  u 
an  delendum?  ut  corr.  ex  aut. 


Quaest.  IX.       Quaestiones  logicae  et  philosophicae. 


285 


Corrolarium  SECUNDUM:  Non  valet  consequencia :  illa 
07' res  est  primum  agens:  igitur  agit  essencialem  |  actum 
intrinsecum.  Patet  instancia  de  ultimo  actu  intrinseco, 
cum  non  sit  procedere  in  infinitum  in  actis  ad  intra  ut 
5  que  in  hoc  derogatur  tali  actu,  quod  non  agit  ad  intra 
datas  etc. 

CORROLARIUM  TERCIUM:  Supposito.  quod  inter  proprie- 
tates  etc.  non  sit  realis  et  formalis  distinccio,  intellectus 
posset  concipere  et  non  posset  concipere  earum  distinc- 

iocionem  etc.  Patet,  quia  ad  impossibile  sequitur  quod- 
libet,  ut  patet  faciliter.  Igitur  etc. 

De  quanto  partes  in  continuo  sunt  minores,  de  tanto 
maior  distinccio,  diversitas  vel  pluralitas,  et  per  consequens 
minor  unitas  earundem;  sic  de  quanto  bona  sunt  minora, 

i5de  tanto  minus  sunt  una,  ut  dicantur  et  magis  diversa, 
quia  de  tanto  plus  sunt  a  fonte  summo  elongata  et 
econtra;  et  per  consequens  sic  quodammodo  plus  scissa 
eciam  iuxta  modos  ad  hoc  univocos  loquendi  etc. 

CONCLUSIO  SECUNDA:  Alique    sunt    proprietates   per-  Some  qualities 

20  feccionales  primi  agentis  comparative,  non  realiter  et 
formaliter  differentes;  patet  de  talibus  veritatibus,  primum 
agens  conservare  istam  horam  et  primum  conservare 
istum  locum  etc. 

CORROLARIUM:  Supposito  inter  illas  datas  proprietates 

25non  esse  distinccionem  formalem  et  realem  intellectus 

non   potest   concipere  earum   distinccionem  non  com- 

parative,  quia  per  se  sunt  comparaciones  etc. 

CONCLUSIO  TERCIA:  Alique  sunt  proprietates  perfeccio-  A  comparison 
,  •    •  .       ,  ,.    •  .  -     ,  of  external 

nales  pnmi  agentis  ad  quas  distincte  concipiendas  non  essences  is  not 

3o  oportet  intellectum  distinctive  facere  per  comparacionem   "^JjJJJ! {0in 

ad  essencias  ad   extra.    Patet   de   talibus,    scilicet  esse  conceive  certatn 
,  i-i  ...  qualities  of  the 

communicabilem  pluribus  naturam  primi  agentis,  et  agere   prjme  agent. 
actum  essencialem  sibi  intrinsecum  etc. 

CONCLUSIO   QUARTA :   Supposito.    quod  inter  proprie-  Supposing  that 
35  tates  etc.  non  sit  realis  et  formalis  distinccio,  intellectus  real^an/  formal 
non  potest  concipere  distinccionem  absque  comparacione    b^Vw ee ii ^tli e 
ad   essencias  sive   res   ad   extra,   quia   nec    intellectus  qualities  of  the 
i  j-  •  t  •         ii      -ii  prime  acent, 

humanus,  nec  divinus  nec  angelicus,  quia  nullus  lllorum    the  inteTlect 

potest  concipere  quidquam,  nisi  sint  ydee  in  mente  divina,  jj£rtn"u*sn 
40  que  ponuntur  relaciones  ad  extra,  ad  res  sive  ad  essen-  them. 


of  the  prime 
agent  do  not 
differ  really 
and  formalfy. 


4.  Cod.:  cum  non  sit  cum  non  sit.  14.  Cod.:  eorundem. 

40.  Cod. :  ad  extra  ad  res  ad  extra  sive  ad  essencias. 

8,  35.  etc.]  scilicet  perfeccionales  primi  agentis. 


286 


Johannis  Wiclif 


Quaest.  IX. 


cias,  cum  necesssario  tempus,  mundus,  locus,  substancia, 
vel  accidens,  homo,  sor,  animalitas  sint  producibilia  a 
primo  ente  etc. 

GORROLARIUM:  Questio,  ut  in  forrn.a  proponitur,  est 
falsa  etc. ;  patet  ex  ultima  conclusione  etc. 


X. 


Utrum  prima  substancia  omnia  possibilia    whether  the 

.    ,    ,,  j.,.       .    .    o  pnmcsubstance 

mtellegat  et  diligat  mfinite.  understands 

°  "  and  loves 

intinitely  all 

Arguitur,  quod  non,  quia  tunc  intelligeret  et  diligeret,  ^No^for  he^8 

quod  sor  currit  et  quod  sor  non  currit,  quod  est  impos-  wouid 

•  t  p,  .  .  understand  and 

sibile.  Patet  consequencia,  cum  tam  sor  currit,  quam  ^now 

198  sor  non  currit  sint  possibilia.  |  contraries. 

5     Oppositum  arguitur:  Prima  substancia  omne  intelligi-  Yes;  for  this 

bile  et  omne  diligibile  secundum  infinitam  suam  intelec-  ^his^mrfnite1 

cionem  et  dileccionem  intellegit  et  diligit  infinite;  igitur  intelllf0e"ece  and 

questio  vera;  assumptum  patet,  quia  cum  omne  intelligibile 

et  omne  dilligibile  scit   esse   intelligibile   et  diligibile, 

iosecundum  illam  scienciam  omne  tale  intelligibile  vel  facile 

diligibile  intellegit  et  diligit  infinite;  igitur  .  .  . 

Noto:    prima  substancia   dicitur   uno   modo   racione  Definitions: 

•1  -j  at  j  •  u-  Primesubstance 

excellencie  et  via  descensus.  Aho  modo  racione  subiec-  |s  used  in  two 

cionis  et  via  ascensus.  Primo  modo  Deus  dicitur  omnis    .  senses: 

a)  °*  ^jod,  as 

1 5  simpliciter  prima  substancia,  cum  sit  ens  per  se  existens  being 
sic,  quod  nullam  habet  penitus  causam  effectivam  mate-  ^and^the"1 
rialem,  formalem  aut  finalem,  a  qua,  ex  qua,  secundum  aph{hJjri°/  311 
quam  vel  propter  quam  sit  ens,  neque  ab  aliquo  alio 
potest  subiective  sustentari,  sed  omnia  alia  sustentat  et 

20  manutenet  potentissime,  ne  fluant  in  nichilum. 

Secundo  modo  suppositum  hominis,  lapidis  vel  ligni     b)  of  the 

•  •  ,    .  .  substance  which 

dicitur  pnma  substancia,  cum  a  nullo  ente  m  actu  underlies  ali 
sustentetur  subiective,  et  sic  sit  per  se  existens,  et  alia    matter,  the 

'  .  r  ,  f  -  common  subject 

in  se  compositive,  informative  vel  subiective  sustineat;  of  man,  stone 
-    ^  ,  •  •  11  •  ,   „       •        or  wood. 

2d  etquia  secundum  raciones  lam  allegatas  pnma  substancia 

secundo  modo  dicta  solum  secundum  quid  est  substancia 

prima,  respectu  substancie  prime  primo  modo  dicte;  ideo 


9.  Cod.:  et  omne  intelligibile  secundum  infinitum  suam  dileccionem 
et  omne  diligibile  scit  esse. 


288 


Johannis  Wiclif 


Quaest.  X. 


We  use  it  in  ad  presens  dimissa  illa  de  substancia  simpliciter  prima 

Ihe  tirst  sense.  ^  loqui  inferiu$< 

Noto  secundo:  sicut  possibilia  ex  prima  pura  passiva 

potencia    precipue    habent    ibi    esse^  possibile  eorum 

minimum  et  infimum;   alias  non  essent  extrahibilia  de  5 

illa  potencia,  sicut  nec  extraheretur  aqua  de  fonte,  que 

non  esset  in  fonte;   sic  omnia  possibilia,   que  a  prima 

pura  potencia  activa  presidente  possunt  produci,  habent 

in  illa  suum  esse  possibile  summum  et  maximum  sive 

ad  extra  producantur  sive  non;  quomodo  enim  ad  illa  10 

ad   extra   fluerent,   si   non   prius  haberent  ibi  esse  et 

non   esse  existencie,  quia  secundum   illud  sunt  extra; 

igitur  esse  possibile  infimum  sicut  pura  potencia  prima 

activa,    a   qua   illud   esse   possibile   non   realiter,  sed 

solum  secundum  racionem  differt,  est  infinita.  Sed  non  i5 

sequitur,  si  primum  esse  possibile  asini  secundum  rem 

est  prima  potencia  activa,  quod  ergo  asinus  sit  prima 

potencia   activa,    cum   esse  illud   possibile  sit  alterius 

existencie  quam  esse  existencie  asini. 

I.  Conclusion.      CONCLUSIO  PRIMA:  Substancia  prima  omnia  possibilia  20 

substance2    intelligit ;   probatur,    quia   quocumque   possibili  dabili 

understands  all  prima  substancia  distinctissime  scit  illud  possibile  esse 
possible  things.  f  .....        .......  .  . 

lllud  possibile;  lgitur  mtellegit  lllud  possibile,  et  sic  de 

aliis.  Item  tunc  Deus  intellegeret,  quod  aliquid  possibile 

posset    intellegere,    et   illud   non   intellegeret.    Et  per 25 

consequens   Deus    cogitans    apud   se:    eQuod  possibile 

possum   intellegere  et   non  intellegere?5   nesciret  illud 

apud  se  in  prima  duracione  |  sciens  tamen,  quod  aliquid  F.  1 

talium  potest  intelligere  et  non   intellegit;  consequens 

est  absurdum,  cum  tunc  Deus  haberet  aliquam  confusam  3o 

et  obscuram  noticiam.  Igitur  conclusio  vera. 

CORROLARIUM:    Non  sequitur:   omne   possibile  Deus 

intelligit:  me  tacere  per  hanc  horam  est  possibile;  igitur 

me   tacere  per  hanc  horam  Deus  intelligit;  oporteret 

autem  pro  bonitate  forme  assumi  in  minore  sic:   me  35 

tacere   per   hanc   horam   secundum   propriam  formam 

existens  est  possibile,  tunc  sequitur.  Causa  autem,  quare 

prior  consequencia   non   valet,   stat  in  hoc,   quia  illa 

minor  extremitas,  me  tacere  per  hanc  horam  sine  illa 

minori,  me  tacere  per  hanc  horam,  est  possibile.  Supponit^o 

rem   in   solo   et  puro  esse  possibili.   Sed  in  illa  con- 

clusione,   me   tacere   per   hanc   horam  Deus  intelligit, 


41.  Cod. :  zl  iute1'  psu 


Quaest.  X. 


Quaestiones  logicae  et  philosophicae. 


289 


supponit  rem  in  sola  existencia;  et  quia  solum  et 
purum  esse  possibile  in  Deo  illius  possibilis  me  tacere 
per  hanc  horam  est  longe  alterius  racionis,  quam  esse 
in  existencia  propria  illius  possibilis;  propter  hoc  ergo, 
5  quod  minor  existens  ita  equivoce  supponit  rem  suam 
possibilem  in  minori  et  conclusione,  notorie  consequencia 
non  valet. 

Sed  quia  in  illa  forma:  omne  possibile  Deus  intellegit, 
me  tacere  per  hanc  horam  existens  in  propria  forma 

10  est  possibile,  igitur  me  tacere  per  hanc  horam  existens 
in  propria  forma  Deus  intellegit,  minor  extremitas 
uniformiter  supponit  rem  suam  possibilem  in  minore 
et  in  conclusione  et  non  equivoce;  et  alia  correqui- 
sita  pro  forma  danda  non  definiunt;  igitur  consequencia 

i5  bona. 

C ORRO L ARIUM  SECUNDUM:  Prima  substancia  alicuius 
possibilis  habet  unicam  intelligenciam,  alicuius  autem 
duplicem.  Patet,  quia  istius  possibilis,  me  tacere  per 
hanc  horam,  habet  solam  intelligenciam  simplicis  appre- 

20  hensionis,  qua  solum  apprehendit  intellectualiter  illud 
possibile,  sed  non  habet  illius  intelligenciam  assensionis, 
quia  non  assentit  huic  primo  modo  me  tacere  per 
hanc  horam;  huius  autem  possibilis  me  loqui  in  hac 
hora    habet    duplicem    intelligenciam,    unam  simplicis 

25  apprehensionis,  quam  necessario  apprehendit  vel  intellectu- 
aliter  illud  possibile,  et  habet  consequenter  aliam  secundum 
obiectum  intelligenciam  intuicionis  et  assensionis,  quia 
intuetur  hoc  et  assentit  huic,  quod  ego  loquor  in  hac 
hora. 

3o  GORROLARlUM  TERCIUM :  Prima  substancia  omnia  possi- 
bilia  intelligit  infinite;  patet,  quia  omne  possibile  habet 
esse  possibile  infmitum  in  prima  potencia  activa,  ut 
dictum  est,  et  Deus  habet  plenissimam  intelligenciam 
secundum    virtutem    intelligendi    infinitam  cuiuslibet 

35  possibilis:  igitur  corrolarium  verum. 

CONCLUSIO  SECUNDA:  Prima  substancia  omne  possibile  II.  Conclusion. 
diligit.   Probatur,  quia  omne  possibile    secundum   esse  sutetanceToves 
possibile  prima  substancia  diligit;  igitur  omne  possibile  allt£jJiSgible 
prima  substancia  diligit;  consequencia  patet,  cum  licet 

40  possibile  in  conclusione  non  supponat  rem  possibilem, 
nisi  secundum  esse  possibile,  et  assumptum  probatur, 
quia  omne  possibile  secundum  esse  suppositum  possibile 

20.  intellectualiter]  cod.:  intbaV. 

IQ 


2go 


Johannis  Wiclif 


Quaest.  X. 


Deus  diligit.  Igitur  antecedens  verum;  et  antecedens 
item  patet,  cum  cuiuslibet  possibilis  suppositum  esse 
possibile  secundum  rem  sit  bonum  infinitum  etc.  |        F.  199 

CORROLARIUM:  Prima  substancia  omne  possibile  diligit 
infinite;  patet,  quia  omne  possibile  secundum  supremum  5 
esse  possibile  diligit  infinite  eo.  quod  supremum  esse 
cuiuscumque  possibilis  secundum  rem  sit  bonum  in- 
finitum;  igitur  prima  substancia  omne  possibile  diligit 
infinite. 

CORROLARIUM    SECUNDUM:    Prima    substancia    omnia  10 
possibilia   intelligit    et   diligit    infinite.    Patet   ex  con- 
clusionibus  et  corrolariis  premissis. 
III.  Conclusion.     CONCLUSiO  TERCIA:   Multas  bonitates.  causatas  prima 
goodnes? which  stfbstancia  non  diligit  inrinite.  Probatur.  quia  unam  plus 

the  prime     diligit  et  aliam    minus.    et   quam    minus   dilieit   quam  i5 

substance  does        0  .  .  a  ^ 

not  love  rehquam.  lllam  non  diligit  lnhnite,  et  antecedens  patet. 
infinitely.     qLua  alias  substancia  prima  non  plus  diligeret  hominem 

virtuosum,  quam  lapidem  insensatum,  quod  non  convenit. 

Igitur  etc. 

CORROLARIUM:  Non  sequitur:  prima  substancia  sua  20 
dileccione  substanciali  infinite  diligit  lapidem;  igitur  illa 
dileccione  inhnita  diligit  lapidem ;  sicut  non  sequitur: 
prima  substancia  dileccione  simpliciter  necessaria  diligit 
lapidem,  illa  prima  substancia  illa  dileccione  simpliciter 
necessaria  diligit  lapidem,  cum  convenienter  diligit  eum.  25 

CORROLARIUM  SECUNDUM:  Quamvis  dileccio  prime  sub- 
stancie,  qua  se  et  omnem  bonitatem  creatam  diligit,  in 
se  absolute  sit  unica,  invariabilis  et  inhnita,  ipsa  tamen 
respective  obiectum  dispariter  bona,  maior  et  minor  est, 
et  dicitur.  Prima  pars  patet,  cum  prima  substancia  in  3o 
se  absolute  sit  omnis  bonitatis  inhnite  invariabiliter ;  et 
secunda  pars  patet,  cum  vere  dicatur,  quod  prima  sub- 
stancia  unum  bonum  causatam  plus  diligit  et  aliud 
minus  diligit,  quod  non  potest  contingere,  nisi  ipsa 
dileccio  prime  substancie  nequaquam  in  se  habet,  sed  35 
solum  secundum  respectus  et  secundum  obiecta  disparia 
maior  et  minor  dicatur.  Unde,  sicut  angulus  mathematicus 
in  se  absolute  est  indivisibilis,  et  tamen  respective,  respectu 
basis,  et  unus  maior  et  alius  minor  a  mathematicis  de- 
numeratur,  sic  dileccio  prime  substancie  in  se  est  invaria--io 
biliter  inhnita  nec  est  aliquo  modo  mutabilis,  et  tamen 


te 

2i.  Cnd. :  infinita.      |i.  Cod.:  2,u  bfo&  yvB, 


Quaest.  X. 


Quaestiones  logicae  et  philosophicae. 


2g  I 


secundum  respectus  et  varia  obiecta  maior  et  minor 
dicitur  in  hoc.  quod  substancia  prima  dicitur  magis 
diligere  unum  bonum  effectum  et  alium  minus  etc. 
Corrolarium  ULTIMUM :  Non  sequitur:  omne  possibile 
5  prima  substancia  diligit  innnite;  me  loqui  de  actu  existens 
est  possibile;  igitur  me  loqui  de  actu  existens  prima 
substancia  diligit  infinite.  Unde.  quia  ad  debitam  con- 
clusionem  extremorum  pervenitur  syllogismo;  oportet 
medium  non  secundum  diversas  raciones,  sed  secundum 

ioeandem  respicere  unum  extremorum  per  motum  forme, 
et  aliud  per  motum  materie,    et  oportet  eciam,  quod 
nullus  terminorum  syllogismi  rem  suam  equivoce  secun- 
dum  dispares  raciones  essenciales  supponat.  Propter  quod 
F.  iqq'  sic  debet  linea  syllogisari  quo  ad  formam:  omne  possibile 

1 5  prima  substancia  diligit  infinite;  sed  me  loqui  |  propria 
racione  existencie  formaliter  est  possibile;  igitur  me  loqui 
prima  substancia  diligit  infinite.  Et  tunc  memor  esset 
impossibilis,  sicut  est  impossibile,  quod  propria  racio 
existencie  mee  locucionis  sit  indistincta  a  quacumque 

20  impossibilitate  eiusdem  locucionis  sive  illa  possibilitas 
sit  simpliciter  necessaria,  sive  necessaria  secundum  na- 
turam. 


8.  Cod.:  per  ment.      14.  linea  syllogisari]  cod.:  Ji"  syri. 


19' 


XI. 


Tubeslaentiaic  Utrum  omnis  forma  animati  substantialis  sit 
formof  aiiying  indivisibilis  quo  ad  molem. 

creaturc  is 
indivisible  as  to 

mass.  _T  .  .  -  , 

INoto  pnmo,  quod  rorma  secundum  se-est  res,  secun- 
dum  quam  aliquid  est  formaliter  quid  vel  aliquale.  Ex 
illa  difflnicione  corrolarie  sequitur,  quod  duplex  est  forma, 
scilicet  forma  suhstancialis  et  accidentalis. 

Pro  intellectu  igitur  questionis  noto,  quod  forma  sub-  5 
stancialis  producta  est  forma  intrinseca  substancie  pro- 
ducte,  qua  est  formaliter  id,  quod  est.  Talis  autem  forma 
substancialis  producta  est  duplex  vel  pure  per  se  stans 
sine  alio  producto  subiectante,  et  tales  forme  a  philo- 
sophis  dicuntur  intelligencie.  10 

Alia  autem  forma  substancialis  producta   est  forma 
essencialis  nature  corporee,  qua  formaliter  est  id,  quod 
est;  quod  trahitur  ex  70  Methaphisice,  dicente  Aristotele, 
forma  est  causa  essendi  in  rebus,  id  est  forma  dat  esse 
rei.  Si  est  accidentalis,  dat  esse  quale,  si  substancialis,  1 5 
dat  esse  essenciale. 
Every  hody  has     Ex  quo  corrolarie  sequitur,  quod  omne  corporeum 
a  SUformI1Cial   naDet  formam  substancialem    eo,   quod   quodlibet  tale 
est  hoc  aliquid,  ut  homo  habet  formaliter  formam  sub- 
stancialem,  qua  est  hoc,  quod  est,  et  hoc  est  humanitas.  20 
Similiter  aqua  habet  formam,  qua  est  hoc  aliquid,  et 
talis  est  aqueitas. 
Various  kinds      Noto,  ex  quo  divisibilitas  et  indivisibilitas  sunt  opposita 
ol  divisibility.  aj  mvicenl;  quot  modis  dicuntur  divisibilis,  tot  et  indivi- 

sibilis,  secundum  regulam  Philosophi,  quot  modis  dicitur25 


i3.  Cf  Arist.  Metaph.  VI  (In  antiquis  cdd.  VII)  7,  5  (Ed. 
Pav.  II  544,  27  ss.J:  Eldog  Ss  Isyco  xb  xi  rjv  slvat  sxugtov  xai 
xy\v  7tQ(axr)v  ovgldcv.  25.  Cf.  Arist.  Mctaph.  IV  16,  4  (Ed. 

Par.  II  r>22,  48):  "End  xb  sv  xcd  xo  ov  Ttollax&g  Ibysxai, 
axoiovQzlv  avayxrj  xal  xa/da,  oca  xaxa  xavxa  Ibyzxai,  cogxs 
y.ai  xb  xavxbv  xai  ro  SXSQOV  xai  xb  Ivavxiov,  cogx'  sivai  txSQOV 
v.ad'  t/.aGxrjv  KaxrjyoQLav. 


Qtiaest.  XI. 


Quaestiones  logicae  et  philosophicae. 


293 


unum  oppositorum,  tot  et  reliquum.  Divisibilitas  autem 
seu  divisio,  quod  idem  est,  secundum  Boecium  in  libro 
divisionum,  alia  est,  qua  terminus  dividitur  in  sua  signi- 
ficata,  alia,  qua  totum  integrale  dividitur  in  suas  partes 
5  integrales,  et  tercia,  qua  totum  dividitur  in  suas  partes 
subiectivas.  Ab  opposito,  tot  modis  dicitur  indivisibilis. 
et  primo  modo  ly  sor  est  indivisibilis  terminus,  quia  non 
habet  plura  signiticata,  sumptus  veritate.  Secundo  modo 
Deus  est  indivisibilis,  cum  non  habeat  partes  integrantes. 

ioTercio  modo  illa  res  sor  est  indivisibilis,  cum  non  habeat 
partes  subiectivas,  cum  sit  inrinitum  singulare  subiecto. 
Istis  positis  est  dare  quartam  indivisibilitatem  nature  in 
duas  alias  distinctas. 

CONCLUSIO  PRIMA:  Quo  ad  suppositum  questionis  est  I.  Condusion. 

i5dare  formam  substancialem  productam;    probatur:   est  producedSlt 
dare  formatum  productum ;  igitur  est  dare  formam  pro-  f^JJJJ1*81 
ductam,  qua  productum   formaliter   denominatur  pro- 
ductum;  consequencia  patet  eo,  quod  contradiccionem 
implicat  esse  formatum  productum  sine  forma  producta 

20  eo,  quod  formatum  est  posterius  forma  sicut  compo- 
F.  2oositum  |  forma  componente,  et  sic   denominatum  deno- 
minante.  Sed  antecedens  valet,  quod  est  dare  productum. 
Arguitur  sic:  est  dare  hominem,  ignem  etc  ,  igitur  est 
dare  productum;   consequencia    est   nota  de   se,  cum 

2?  arguatur  ab  interiori  per  se  superius  sine  impedimento; 
sed  antecedens  est  notum  eo,  quod  si  homo  negat  esse 
hominem.  negat  se  esse,  cum  sit  sine  obligacione.  Igitur 
ponit  duo  invicem  opposita,  quod  implicat:  igitur  ante- 
cedens  verum. 

3o  COKROLARIUM :  Prima  forma  substancialis  producta  est. 
Patet,  quod  est  forma  substancialis  producta;  igitur  est 
prima  forma  substancialis  producta.  Nam  si  non,  abibit 
in  intinitum  in  formis  substancialibus,  et  sic  non  erit 
metrum  et  mensura,  quod  est  primum  omnium  in  genere 

35  formarum,  quod  est  contra  Aristotelem  1  o°  Methaphisice. 


2.  Cf.  An.  Manl.  Severini  Boetii  Lib.  de  Divisione  init. 
(Migne  LXIV  877  BJ:  Divisio  namque  maltis  modis  dicitur. 
Est  enim  divisio  generis  in  species.  Est  rursus  divisio,  cum 
totum  in  proprias  dividitur  partes.  Est  alia,  cum  vox  multa 
significans  in  significationes  proprias  recipit  sectionem.  7.  lvj 
cf.  p.  297,  14,  16.  35.  Cf.  Arist.  Metaph.  XI  (in  edd.  anii- 
quis  X)  1,  7  (Ed.  Par.  II  574,  29  ss.J:  MccXiara  ds  to  {istqov 
sivca  tzqcotov  r/.uOTOv  ysvovg  xal  xvQiaTctTCi  tov  tcogov-  svtsv&sv 
yctQ  xtd  sni  Ta  cu/.a  sktjkvd-sv. 


294 


Johannis  Wiclif 


Quaest.  XI. 


II.  Conclusion.      GONGLUSIO  SEDUNDA:  Omnis  forma  substancialis  pro- 
formSexistingby  ducta  per  se  stans  sine  alio  producto  subiectante  est  in- 
itself  without  divisibilis;  probatur:  omnis  talis  est  indivisibilis  in  partes 

any  otner  1  ,  .  r 

subject  is     mtegrales,  cum  eas  non  habeat,  nec*  m  duas  naturas, 
indivisible.    cum  non  comp0nitur  ex  duabus  naturis,  nec  ut  signum  5 
in  significata,  nec  reperitur  alia  indivisibilitas  quo  ad 
singulares  formas;  igitur  conclusio  vera.  Consequencia 
patet    ex    notabili    secundo.    Ex    quo    sequitur,  quod 
Avincebron  et  auctor  fontis  vite  et  sanctus  Thomas  equi- 
vocant  de  composicione  talium  formarum,  illi  dicentes  io 
esse  compositas  ex  materia  spirituali  et  forma,  iste  dicens 
componi  ex  actu  et  potencia.  Nam  verum  est  omnem 
rem   productam   habere   posse,   ex   quo"  producitur  in 
existencia,  quod  posse  cum  sit  veritas  eterna  in  illius 
producti  venit  composicionem,  et  per  consequens  nulla  i5 
talis  forma  dicitur  componi  ex  duabus  naturis. 

CorroLARIUM:  Omnis  intelligencia  est  simplex  forma. 
CORROLARIUM  SECUNDUM :  Non  sequitur:  intelligencia 
habet  potenciam  ad  existere,  igitur  est  divisibilis. 
III.  The         CONCLU^IO  TERCIA :    Omnis   forma  substancialis  ani- 20 
Bubstanttalform  mati   procjucta   est   indivisibilis  quo   ad    molem.  Hec 
creature  is    COnclusio  patet  primo  per  Gilbertum,  auctorem  sex  prin- 

mdivisible  as     .   .  ,•  •  •  •  r  1- 

to  mass.      cipiorum,  dicentem   m  dirrinicione    rorme:   rorma  est 
composicioni  contingens,  simplici  et  invariabili  essencia 


24.  Cod.:  composicionem  continens. 

9.  Cf  Sancti  Thomae  Aquinatis  Dc  Substantiis  separatis  seu 
De  Angelorum  Natura  fOp.  XIV],  cap.  V  (Ed.  Parm.  XVI 187): 
.  .  .  Primo  namque  Avicebron  in  libro  Fontis  vitae,  alterius 
conditionis  substantias  separatas  posuit  esse.  Aestimavit  enim 
omnes  substantias  sub  Deo  constitutas  ex  materia  et  forma 
compositas  esse  .  .  .  Cap.  V  (p.  188):  Comparatur  enim  materia 
ad  formam,  sicut  potentia  ad  actum.  Manifestum  est  autem, 
quod  potentia  est  minus  ens,  quam  actus  .  .  .  etqusqu.  —  Accu- 
ratius  in  hanc  rem  qui  inquirere  volet,  adeat  quae  de  Thoma 
Aquinate,  sedulo  libri  'Fons  vitae'  inscripti  investigatore  scite 
disputavit  J.  Guttmann  „Die  Philosophie  des  Salomon  Ibn 
Gabirol",  Gotingae  1889,  p.  59/.  21.  Cf.  Gilberti  Porretani 
Sex  Principiorum  lib.,  cap.  I  (Ed.  Arist.  opp.  Ven.  I  31')  cuius 
exordium  verbotenus  expressit  Wiclif.  Minus  in  rem  cadunt  verba 
Averrois  in  Aristot.  Metaph.  VI  comm.  2  (Ed.  Ven.  VIII  69): 
Naturalis  enim  habet  consyderare  de  aliqua  forma,  scilicet 
illa,  quae  impossibilis  est  absque  materia.  Et  intendebat,  quod 
naturalis  habet  consyderare  in  utroque,  scilicet  de  forma,  quae 
est  in  materia,  et  de  materia  propter  consyderationem  de 
composito;  sed  consyderatio  eius  de  formis  naturalibus  est  prima 
intentione  et  de  materia  propter  formam. 


Quacst.  XI.      Quacstiones  logicae  et  philosophicae. 


coiisistens  et  per  Commentatorem,  VI°  Phisicorum  dicen- 
tem,  forma  rei  est  indivisibilis  racione.  Arguitur  sic,  et 
primo  de  forma  substanciali,  que  est  humanitas,  arguitur 
sic,  quandocumque  forma  inseparabilis  inest  alicui  forme 
5  ipsam  denominanti;  sed  humanitas  est  forma  insepara- 
biliter  inexistens  cuilibet  supposito  speciei  humane;  ergo 
quodlibet  huiusmodi  suppositum  denominat.  Si  ergo 
humanitas  est  forma  divisibilis,  dividatur,  ne  sequatur 
inconsequens,   quo  posito  arguitur  sic:    hec  humanitas 

ioest  divisa;  ergo  in  duo;  vel  ergo  utrumque  istorum  est 
humanitas,  vel  non,  si  utrumque  illorum  est  humanitas, 
tunc  utrumque  erit  homo.  Consequencia  patet  ex  priori 
assumpto,  videlicet,  quandocumque  forma  inseparabilis 
inest  forme  alicui,   ipsam   denominat,   et  sic  due  par- 

i5ciales  humanitates  divise  secundum  molem  duas  partes 
distinctas  denominabunt,  et  cum  quelibet  humanitas  dat 
esse,  habet  aliud;  sequitur,  quod  talia  essent  duo,  ali- 
quid  essencialiter  realiter  ad  invicem  distincta,  et  per 
consequens  in  eodem  homine  erunt  duo  homines  totales 

2osecundum  existenciam  in  esse  formali,  quod  est  incon- 
2oo'sequens  etc.  | 

CORROLARIUM :  Quamvis  forma  animati  substancialis 
est  indivisibilis  quo  ad  molem,  est  tamen  divisibilis  in 
partes  subiectivas,  primo  in  formam  substancialem  in- 

25  fimam  entis,  secundo  substancialem  mixti  inanimati,  tercio 
substancialem  mixti  vegetabilis,  quarto  substancialem 
formam  bruti,  quinto  formam  substancialem  hominis, 
que  est  forma  perfectissima  rei  corporee. 

CORROLARIUM  SECUNDUM:  Divisibile  est  indivisibile,  non 

3o  tamen  divisibilitas  est  indivisibilitas ;  patet,  quia  forma 
substancialis  producta  est  indivisibile  in  partes  subiecti- 
vas,  et  non  dividitur  secundum  molem,  igitur  est  indivi- 
sibile  secundum  molem. 

CORROLARIUM  TERCIUM :   Omnis  anima  est  indivisibilis 

35  secundum  molem ;  patet,  quia  omnis  forma  substancialis 
producta  est  indivisibilis  quo  ad  molem,  et  omnis  que- 
libet  anima  fit  forma  substancialis  producta;  sequitur 
corrolarium.  Tercio  sequitur,  quod  manente  eodem  ani- 
mali  manet  eadem  forma  substancialis,  a  qua  huiusmodi 

40  animal  capit  suam  quiditatem;  quare  sequitur:  manente 
eodem  serpente,  abscisa  aliqua  parte  eius  manet  eadem 


19.  Cod. :  duo  singulares  totalcs.  3i.  Cod.:  indivisibile  quo  ad 

molem  ct  omni  quelibct  in  partes  (szc). 


Johannis  Wiclif 


Quaest.  XI. 


forma  substancialis  serpentis,  que  prius  fuit.  Quarto 
sequitur,  quod  omnis  anima  humana  est  indivisibilis 
quo  ad  molem,  et  tamen  est  divisibile,  quia  sor,  cum 
idem  sit  et  anima  sortis,  sicut  idem  est  sor  et  hominis 
sortis. 

CORROLARIUM  ULTIMUM :  Questio,  ut  proponitur,  est 
vera;  probatur,  quod  omnis  forma  substancialis  animati 
producta  est  indivisibilis  quo  ad  molem. 

i.  Cf.  August.  De  Quantitate  Animae  XXXI,  62  (Migne 
XXXII 1010)  et  Wiclif  De  Compositione  hominis,  cap.  V  (p.  78 
ed.  nostraej.       4,  5.  locus  corruptus. 


XII. 


Utrum  cometa  sit  de  natura  eeli  vel  ^f£S?0? 

elementari.  eln?tarlaF 

Arguitur  primo,  quod  omnis  sit  de  natura  celi,  quia  Heavenly;  tor  a 

omnis  stella  est  de  natura  celi;  sed  omnis  cometa  est  ^Jj  j  comcUs 

stella.  Igitur  ...  a  slar- 

Maior  probatur,  quia  omnis  stella  est  densior  pars  sui 

5  orbis,  ut  dicit  Commentator  2°  Celi;  sed  minor  patet, 

quia  omnis  cometa  est  stella,  cometa  igitur  est  stella. 

Consequencia  patet  ab  inferiori  ad  superius;  sed  ante- 

cedens  patet,  quia  cometa  dicitur,  quod  stella  comata. 

In  oppositum  est  Philosophus  i°  Met.,  tractatu  2°  ca  40. 

10     Primo  noto,   quod  cometa  dicitur   existens  apparens 

stella,   habens   comam,    caudam   vel   barbam  vere  vel 

apparenter,  et  secundum  hoc  tres  partes  ponuntur  comete, 

scilicet  comatus,  caudatus  et  barbatus. 

Secundo  noto  quamvis  ly  matura5  dicitur  multipliciter,  I.  Conclusion. 

i5ut  patet  quinto  Methaphisice,  tamen  in  proposito  volo  A  c°bmeofmay 

ego  uti  pro  essencia.  Tercio  noto,  quod  ly  cest'  volo  uti  elementary 
.  r    .  \  .  3  nature. 

in   proposito    secundum   supposicionem   naturalem  vel 

propria  opposicione  est  vel  erit  vel  fuit  vel  potest  esse. 

CONCLUSIO  PRIMA:  Aliquis  cometa  est  de  natura  ele- 

2omentari;   patet  conclusio  per  Philosophum  primo  Met. 


5.  Cf.  Averrois  in  Arist.  De  Coelo  II  comm.  i5:  Et  non 
sequitur  ex  hac  positione,  quod  in  orbe  sit  pars  nobilior  alia, 
ut  sit  compositus  ex  virtutibus  diversis.  Stellae  enim  sunt 
partes  nobiliores  coeli.  9.  Cf.  Arist.  Meteorolog.  I,  VII  4 

(Ed.  Par.  III  560,  40  ss.J:   Tocovxov  6  v.o[irjr?]g  soriv  ScarTjQ, 

(OG716Q    diadQOflij     CCGXSQOg,     8%COV    SV    UVZCp    TlSQCsCg    v.cd  UQyjqv. 

14,  16.  ly  verbum  (word)  significat.  i5.  Cf.  Arist.  Metaph.  IV 
(In  antiquis  edd.VJ  II  1  (Ed.  Par.  II  517,  8  ss.J.  20.  Cf  Aristot. 
locum  ex  Meteorol.  supra  citatum  atque  Averrois  in  eundem 
comment.  Cf.  Algazelis  Logica  et  Philosophica  (Ed.  Venetiis  1506J 
Philosoph.  lib.  II,  cap.  De  vento,  fulgure  et  stellis  cadentibus:  Sed 


298 


Johannis  Wiclif 


Quaest.  XII. 


in  loco  prius  allegato,  et  per  Commentatorem,  conclu- 
sionem  suam  in  commento;  patet  eciam  per  Algacelem 
in  philosophia  sua  dicentem,  si  fumus  fuerit  spissus, 
ignitur,  et  si  non  est  talis,  qui  cito  conv.ertatur,  remanebit 
sic  aliquamdiu,  ut  videbitur  stella  caudata;  eciam  per  5 
Ptolemeum  dicentem,  quod  iudicium  tercium  est  a 
secundis  stellis,  super  quo  dicunt  tres  conclusions  comen- 
tatores  sui  Haly,  Abraham  et  Ungaforus.  |  F.  201 

si  fuerit  fumus  spissus,  ignietur  quidem;  sed  quia  non  est  talis' 
qui  cito  convertatur,  remanebit  sic  aliquamdiu  et  videbitur  stella 
caudata;  que  quandoque  revolvitur  cum  celo  eo  quod  partes 
ignis  continue  sunt  cum  partibus  concavitatis  celi:  et  ideo  resol- 
vitur  propter  consortium  eius  8.  Signifcatur  hoc  loco  scriptor 
arabicus  Abu-l-Hasan,  'Ali  ibn  Abu-r-Rijal  as  Saibani,  seu  quo 
nomine  circumfertur  Haly  Aben  Ragel,  interpres  libri  Ptolemei 
"Centum  verbum"  inscripti,  in  cuius  opusculi  editione,  quae 
prodiit  una  cum  Opere  quadripartito,  Venetiis  1484,  ad  textum 
Claudianum  verb.  IV:  'Anima  quae  ex  natura  dat  iudicia, 
iudicabit  super  secundis  stellarum;  eritque  eius  iudicium  melius, 
quam  illius,  qui  iudicabit  super  primas  stellas''  adnotata  in- 
veniuntur  haec:  eIam  docuit  te,  quomodo  hoz  anima  habet  ex 
natura:  nunc  dico  tibi,  quia  secunde  stellarum  ex  opere  su)it; 
quod  ipse  faciunt  sub  circulo  lunari,  ut  sintillationes  vel  iacula 
et  stelle  cum  caudis  et  circulis,  que  apparent  quandoque  circa 
solem  ....  Sed  significacio  earum  non  tantum  valet  quantum 
signifcatio  stellarum:  et  cum  anima,  que  habet  hoc  ex  natura, 
scilicet  iudicare  per  secundas  stellas,  melius  iudicabit  per  eas, 
quam  alius  per  stellas  primas  '  De  Abrahami  in  Ptolemeum 
commentis  cum  nihil  adhuc,  quoad  sciam,  notum  sit,  coicere  licet 
eundem  esse  illum  atque  Abrahamum  Avesneszre  vel  Aezera, 
Iudaeum,  scriptorem  libelli  "in  magisterio  iudiciorum  astrorum, 
quem  compilavit  Abraham  ex  dictis  sapientium  et  floribus  anti- 
quorum"  .  .  .  qui  manu  scriptus  legitur  una  cum  Ptolomei  Quadri- 
partito  et  in  idem  commento  Haly  in  codice  Bibliothecae 
Lemovicensi  numero  9  (2<s)  insignito.  Cf  Catalogue  general  des 
manuscrits  des  Bibliothcques  des  Departements  etc.  Nouvelle 
scrie  IX  455.  Ungaforum,  inerpretem  Piolemaei,  indagare  non 
contigit. 


XIII. 


knowing  or  thc 
ower  of 


Utrum  perfeccio  eognicionis  eause  seeundeistneperiection 

x      _ .  t  .    ot'  knowledge  ot 

plus  a  medio  cognoscendi,  quam  a  poteneia  a^second^cause 

e 

Noto:  licet  titulus  questionis  secundum  suam  formam  ^1""1"»- 
.  ,    .  r      •  ...    Two  senses  in 

duos  sensus  habeat,  unum,  utrum  perfeccio  cogmcionis     which  the 

de  causa  secunda  existens   plus   a    medio  cognoscendi,  qUbe ^r.kcn1^^ 

quam   a   potencia   cognoscendi    sit   accipienda,  alium, 

5  utrum  perfeccio  cognicionis  in  causa  secunda  per  motum 

forme  existentis  plus  a  medio  cognoscendi,  quam  a  po- 

tencia  cognoscendi  sit  accipienda,  et  quia  iuxta  argumenta 

magistri  tytulus  ad  sensum  secundum  est  limitatus,  ideo 

de  illo  sensu  primo  pretermisso  aliquid  dicam. 

10     Et  noto  tunc  secundo,  quod  perfeccio  quandoque  dicit  Perfection  may 
modum,   secundum  quem    aliquid  valde   et  ad  plenum    a)  of  doing 
facit  factum  suum,  quandoque  dicit  modum,  secundum  ^  JfTIehiS^fone 
quem  aliquid  valde  vel   ad  plenum  rit  vel  efticitur  in  perfectiy, 
genere  suo;  et  quo  ad  primum,  hoc  nomen  perfeccio  est 

i5nomen  verbale  huius  verbi  perficio ;  quod  ad  secundum, 
est  nomen  verbale  huius  verbi  perticior. 

Tercio  modo  dicit  modum,  secundum  quem  res  habet        c)  of 
esse  plenum  simpliciter,  vel  in  suo  genere,  et  sic  per- 
feccio  et  plenitudo  rei;   idem  dicunt  absque  respectus 

20  facientis  vel  facti,  et  sic  hoc  nomen  perfeccio  communiter 
pro  plenitudine  vel  totalitate  rei  solet  accipi. 

Et  ulterius  perfeccio  rei  alia  analoga  vel  equivoca,  alia    ^  J^ther 
univoca,  alia  denominativa.  Item  quedam  extra  genus;  alia 


compieteness. 


Iistinctions. 


8,  g.  iuxta  argumenta  magistri]  Magistrum  hoc  loco  a  Wiclifio 
commemoratum  fbrtasse  eundem  esse  atque  "venerabilem 
magistrum",  qui  i:i  Wiclijii  Logicis  et  in  Replicatione  de  Uni- 
versalibus  saepius  occurrit  H.  D^iewicki,  vir  doctissimus,  bcnigne 
me  edocuit. 


3oo 


Johannis  Widif 


Quaest.  XIII. 


in  genere.  Extra  genus  quedam  simpliciter ;  alia  est  per- 
feccio  non  simpliciter.   Item  in  genere  alia  secundum 
genus,  alia  secundum  speciem,  alia  secundum  individuum. 
Item   quedam   est  quiditativa   ex   partibus  quiditativis, 
quedam  quantitativa  ex  partibus  quantitativis,   quedam  5 
qualitativa  ex  partibus  qualitativis,  et  quedam  perfeccio 
latitudinalis    vel    gradualis,    que    consistit    in  quadam 
summitate  vel  plenitudine  gradus  alicuius  latitudinis  in- 
trinsece.  Et  quia  habere  existenciam  est  sicut  plenitudo 
quedam,  carere  autem  existencia  vel  deficere  ab  illa  est  10 
sicut  quedam  vacuitas,  quanto  igitur  res  pre  alia  est  in 
maiori  habitu  existencie  et  per  consequens  amplius  a  se 
carenciam  vel  defectum  existencie  excludens,   tanto  est 
perfeccior,  et  ex  consequenti,  quanto  res  pre  alia  est  in 
maiori  habitu  existencie  quiditativa,  quanta  vel  qualitativa  i5 
vel  graduali,  tanto  est  perfeccior  quo  ad  hoc;  et  sic  de 
singulis  modis  supra  recitatis. 
To  know  is  to      Ulterius  noto    quod  cognicio  est  apprehensio  obiecti 

apprchend  an  ,  ,  ... 

object  truly.    secundum  quod  verum  est.  Et  quamvis  duplex  ponitur 

noticia,  apprehensiva  et  assensiva,  omnis  tamen  noticia  20 
assensiva  est  apprehensio  obiecti,  secundum  quod  verum 
est  ipsum.   Unde  in  mente  hominis  virtus  memorativa 
vel  cognitiva  per  cognicionem  querit  et  cogitat  rem  in 
obiectum,  ut  verum  est,  quia,  quod  verum  non  est,  nichil 
est,  et  per  virtutem  intellectivam  apprehendit  obiectum  25 
secundum  quod  verum  est,   et   per  virtutem  volitivam 
possidet  ipsum,  secundum  quod  bonum  est,  et  sic  primo 
cogitat   rem  in  obiectum  ut   unum;   et   secundo  illud 
obiectum  apprehendit  ut  verum,  et  tercio  ipsum  possidet, 
ut  bonum  est.  Satis  est  mente  habere  circa  rem  unam  3o 
veram  et  bonam. 

Different  kinds      Cognicio  autem  secundum  quosdam  ponitur  triplex; 

ot  nowedge.  naturau^  intellectualis  et  animalis.  De  animali  et  intellec- 
tuali  aliquid  dicam,  dimissa  naturali,  scilicet,  que  talis 
est.  Est  autem  cognicio  animalis  apprehensio  obiecti  35 
secundum  quod  verum  est  per  virtutem  corporalem 
organicam  inceptivam  specierum  rei  sensibilis  sive  materie. 
Cognicio  intellectualis  est  apprehensio  obiecti  secundum 
quod  verum  est,  et  hoc  per  virtutem  substancialem  incor- 
poream.  |  F.  201' 

Ulterius  noto,   quod  causa  secunda   est,   que  -habet 
causam  ante  se  essencialiter  sibi  condistinctam. 


3o.  an  mentem?      42.  Cod.:  cam  zam  an. 


Quaest.  XIII.    Quaestiones  logicae  et  philosophicae. 


3oi 


Ulterius  noto,  quod  medium  cognoscendi  quoddam  Means  of 
potest  esse  per  se,  ut  species  sensibilis  et  intelligibilis  knowinfi« 
vel  habitus  vel  veritas  per  se  manifestativa  connaturaliter 
alterius  veritatis,  vel  passiones  per  se  aliquorum  subiec- 
5  torum.  Medium  cognoscendi  per  accidens,  sicut  passiones 
per  accidens  subiectorum  :  voces,  scripture,  signa  humana, 
et  si  que  sunt  similia.  Proprie  tamen  medium  cogno- 
scendi  est  intellectuale  vel  intencionale  spacium,  per  quod 
cognoscens  et  sua  cognicio   vadunt   intellectualiter  ad 

10  obiectum  cognitum.  Et  sic  secundum  Philosophum  3°  Ethi- 
corum  tria  sunt  in  anima;  potencie,  passiones  et  habitus. 
Potencie  sunt  principia  cognoscendi,  passiones  quedam, 
que  alio  modo  vocantur  sensus  vel  intenciones  sensibiles 
vel  intelligibiles,  et  habitus  sunt  proprie  media,  per  que 

i5vadit  cognicio.  Et  cum  quedam  sit  cognicio  appropriate 
apprehensiva,  quedam  appropriate  assensiva,  passiones 
sive  sensus  aut  intenciones  cognoscendi  sunt  appropriate 
medium  cognicionis,  que  dicitur  appropriate  apprehensiva. 
Habitus    autem    est    medium    appropriate  cognicionis 

20  assensive,  vel  passio  sive  sensus  est  appropriatum  medium 
cognicionis  incomplexe  distantis  sive  improporcionalis 
habitus  aut  cognicionis  proporcionalis,  sive  distantis 
complexe. 

Ulterius  noto:  potencia  cognoscendi  in  causa  secunda  Twofold  power 
25  est  duplex:  substancialis,  que  est  anima  sensitiva,  quo  °concennU?g ° 

ad  cosnicionem  sensitivam,  vel  mens  quo  ad  coenicionem  second  causes; 
..  .  ...  .  ..  ..         ,.    substantial  and 

mtellectualem.    Alia  est  potencia  naturalis  accidentahs  accidental. 

cognoscendi,    cum   unus   sit    magis   potens  naturaliter 

cognoscere  sensitive  vel  intellective,  et  alius  minus.  Talis 
3o  autem  diversitas  gradualis  in  posse  naturali  non  potest 

cadere  in  potencia  substanciali  virorum  eiusdem  speciei ; 

igitur  cadit  in  potencia  naturali  accidentali  inseparabili ; 

et  potencia  substancialis  est  proprie  principium  principians 

ipsam  cognicionem,  sed  potencia  accidentalis  est  proprie 
35inicium,   in  quo  iniciatur  ipsa  cognicio   transiens  per 

passionem  vel  habitum  in  obiectum  cognitum. 

Item  potencia  cognoscendi  in  causa  secunda  quedam 

est  communis  et  absoluta,  et  quedam  respectiva  et  propria 

racio  cognicionis ;  et  quotquot  sunt  dabiles  cogniciones 

a 

39.  Cod. :  dcbilcs. 

10.  Cf.  Aristot.  Eth.  Nicom.  II  5  (4),  1  (Ed.  Par.  II 18,  17  ssj: 
''Ensi  ovv  rcc  ev  xfj  tyv%rj  yivufisva  tqiu  sgti,  netd'}],  dwafisig, 
t&ig  -ktX. 


302 


Johannis  Wiclif 


Quaest.  XIII. 


naturales  in  causa  secunda  cognoscere,  tot  potencie  proprie 
et  respective. 

Ulterius   noto:   perfeccio   cognicionis    uno    modo  et 
proprie  intelligitur  esse  accipienda  realiter  per  medium 
dati  vel  causati  a  medio  vel  potencia  "cognoscendi.  Alio  5 
modo   intelligitur    esse    accipienda    intellectualiter  per 
medium  estimati  et  pensati  secundum   medium  cogno- 
scendi  vel  secundum  ipsam  potenciam  cognoscendi. 
I.  Conclusion.      CONCLUSIO  PRIMA:  Omnis  perfeccio  cognicionis  in  causa 
^knowled  e f  secun(^a  potissime  a  potencia  cognoscendi  est  accipienda.  10 
chiefly  due  10  Probatur,  quia  omnis  talis  potissime  a  simpliciter  prima 
thknowiDg.°    potencia  cognoscendi,  que  Deus  est.  est  accipienda,  sicut 
a  fonte  primo  et  infinito.  Igitur  .  .  . 

CORROLARIUM  PRIMUM :   Omnis  perfeccio  cognicionis  in 
causa   secunda  potissime   a  potencia   cognoscendi    est  i5 
mensuranda  intellectualiter ;  patet,  quod  illa  prima  po- 
tencia    est    simpliciter    prima    et    certissima  mensura 
intellectualis  cuiuslibet  talis  perfeccionis.  Igitur  ...        F.  202 

CORROLARIUM  SECUNDUM:   Nulla  perfeccio  cognicionis 
in   causa  secunda   plus   a  medio  cognoscendi  quam  a  20 
potencia  cognoscendi  est  accipienda,  quia  tunc  aliqua 
talis  plus  a  medio  quam  a  Deo  esset  accipienda,  quod 
est  inconsequens  etc.  | 
fl.  Conclusion.      CONCLUSIO  SECUNDA:  Aliqua  est  perfeccio  cognicionis 

in  causa  secunda,  que  non  est  accipienda  per  medium  dati  20 
et  causati  a  potencia  cognoscendi  eiusdem  cause  secunde. 
Probatur,  quia  felicitas  speculativa  intelligenciarum,  quas 
Deus  movet,  ut  animatum  desiderativum  2°  Methaphisice, 
illa  felicitas,  que  secundum  theologos  est  clara  visio  Dei 
et  sue  pulcritudinis  simpliciter  infinite  non  est  causaliter  3o 
accipienda  ab  aliqua  potencia  eiusdem  intrinsece,  cum  sit 
per  se  finis  ultimus  et  formalis  illius  intelligencie  omnem 
eius  naturalem  essencialem  potenciam  plus  transiens, 
quam  distent  celi  a  terra.  Igitur  conclusio  vera. 

CORROLARIUM  PRIMUM:  Aliqua  est  perfeccio  cognicionis  35 
in  causa  secunda,  que  nec  principiatur  a  potencia  essen- 

6,  7.  Cod. :  1tllcuar  intur  p  mem. 

29.  Cf.  Arist.  Met.  XI  7,  2  (Ed.  Par.  II  605,  5  ss.J,  qui  locus 
legitur  supra,  p.  119,  31  ss.  et  Arist.  Metaph.  VIII  8,  9  (Ed. 
Par.  II  571,  2  ss.J:  .  .  .  v.a.1  oXcog  y  xtvrjGLg  hv  x&  xlvov(jlsvo}- 
ogojv  de  (tir/  taxiv  allo  xi  soyov  nccoh  xrjv  svsqyEiav,  sv  uvxolg 

V71CCQ%SL  7}  SVSQySLCC,    OLOV  7]   OQCCGLg  SV  X&    OQCOVXL    TiCcl  7j  fisCOQLCC 

sv  xco  d-scoQOvvxi  %cci  7)  £cor)  sv  xfj  tyv%fj,  8lo  xcci  7)  SvdcCLflOVLCC' 
gcorj  yccQ  tiolcc  XLg  soxlv. 


Quaest.  XIII.    Quaestiones  logicae  et  philosophicae. 


3o3 


ciali  naturali,  nec  iniciatur  a  potencia  essenciali  naturali 
eiusdem  cause  secunde.  Patet  de  beatitudine  formali 
intelligenciarum  supraJictarum,  que  est  visio  pulcritu- 
dinis  divine,  que  visio  plus  habet  claritatis,  gaudii, 
5  Jelectacionis,  securitatis,  perpetuitatis,  quam  totus  mundus 
posset  estimare. 

CORROLARIUM  SECUNDUM:  Non  sequitur:  ista  cognicio 
est  formaliter  in  hac  causa  secunda;  igitur  ista  secunda 
causa  subiective  causat  eandem.  Patet  ut  supra. 

10  CORROLARIUM  TERCIUM :  Aliqua  est  perfeccio  cogni- 
cionis  in  causa  secunda,  in  qua  tamen  causa  nec  est 
principium,  nec  est  inicium  naturale  nec  medium  naturale 
ad  eandem  cognicionem.  Patet  de  amabili  visione  intelli- 
genciarum  supra  dicta. 

i5     CONCLUSIO  TERCIA:  Aliqua   perfeccio   cognicionis   inlll.  Conclusion. 
causa  secunda  a  causa  naturali  eiusdem  cause  plus  quam 
a  medio  cognoscendi  in  existenti  illi  esse  est  accipienda 
per  modum  causati  vel  dati.    Probatur,  quia  perfeccio 
cognicionis  naturalis   in  causa   secunda,   quam  perfec- 

20  cionem  principiat,  et  potencia  naturalis  et  habitus  vel 
species  seu  passio  eiusdem  cause  illa  plus  a  potencia, 
quam  ab  illo  habitu  vel  ab  illa  specie  in  tali  vel  sensibili 
est  accipienda  per  modum  dati,  cum  potencia  essencialis 
naturalis  sit  sicut  principium  primum  substanciale  intrin- 

25secum,  et  habitus  vel  passio  sicut  secunJarium  et  acciJen- 
tale  respectu  illius  perfeccionis.  Igitur  etc. 

CORROLARIUM  primum  aJ  illam  questionem:  Perfeccio 
talis  cognicionis  a  potencia  tali  plus  quam  a  meJio 
tali  iam  Jicto  est  capienJa  intencionaliter  per  meJium 

3oestimati  et  causati.  Patet,  quia,  quo  plus  sunt  principia 
essenJi  realiter,  plus  principia  intrinseca  naturaliter  pen- 
sanJi  et  estimanJi. 

CORROLARIUM:  Non  sequitur:  proporcionaliter,  ut  am- 
plior  vel  melior  est  potencia  cognoscenJi,    propria  et 

35  respectiva  perfeccio  cognicionis  est  ea  maior  vel  minor, 
et  sic  non  est  Je  potencia  naturali  cognoscenJi  absoluta. 
Igitur  perfeccio  cognicionis  plus  est  accipienJa  per 
meJium  estimati  a  potencia  propria  respectiva,  quam 
a  potencia  essenciali  absoluta.  Patet  ex  corrolario  pre- 

4oceJenti;  et  consimiliter  est  iuJicanJum  Je  habitu  vel 
Je  specie  cognoscenJi  respectu  potencie  naturalis  essen- 
cialis,  sicut  iam  Jictum  est  in  corrolario  Je  potencia 
propria  respectiva  respectu  potencie  essencialis  absolute. 
UnJe,   quamvis  aJ   perfeccionem   cognicionis  potencia 


3o4 


Johannis  Wiclif 


Quaest.  XIII. 


propria  respectiva  cognoscendi,  vel  species  vel  habitus 
cognoscendi  habeant  se  ut  mensura  vel  magis  accidens 
ad  univocam,  potencia  autem  essencialis  cognoscendi 
habeat  se  ad  perfeccionem  illam,  ut  mensura  analoga 
vel  magis  distans  a  mensura  univoca,  idonius  tamen  5 
potencia  insensibilis  cognoscendi  est  mensura  racionabilior 
et  verior  simpliciter  et  quo  ad  naturam  respectu  illius 
perfeccionis,  quam  potencia  respectiva  vel  habitus  vel 
species,  licet  illa  causa  secundum  quod  putas  quo  ad 
nos  omnes  mensure  cerciores  et  nociores  quam  po-  10 
tencia  essencialis  cognoscendi,  sicut  Deus  est  simpliciter 
potentissima  creatura  et  summe  vera  mensura  effectuum, 
licet  sit  corporum  mensura  maxime  analoga,  summe 
mensura  univoca  talium  effectuum  distans.  |  F.  202' 

IV.  Conclusion,     CONCLUSIO  QUARTA:   Vocando    veritatem   talem,    per  i5 
quam  alia  connaturaliter  dicitur  per  se  medium  cogno- 
scendi,  tunc  ab  aliquo  tali  medio  plus  est  accipienda 
perfeccio   cognicionis,    quam   a   potencia  ipsius  cause 
secunde  cognoscentis  ab  aliquo  minus.   Probatur,  quia 
primum   motorem   esse  obiective   plus   causat  et  facit  20 
perfeccionem  cognicionis  de  illa  veritate.  Primus  motus 
est   cum    causa   secunda   cognoscente,    quam  potencia 
quecumque  illius  cause  secunde  esset  et  faciat  illam  per- 
feccionem  ad   aliquid   medium    causale   dabile;  minus 
causat  et  facit  perfeccionem  cognicionis  de  suo  causato,  25 
quam  potencia  nobilis  cognoscendi  in  causa  secunda. 
Igitur  conclusio  vera. 

Lastconclusion.  CONCLUSIO  ULTIMA:  Perfeccio  cognicionis  non  est  plus 
accipienda  a  medio  per  accidens  cognoscendi,  quam  a 
potencia  cognoscendi;  patet,  quia  potencia  cognoscendi  3o 
respectu  talis  perfeccionis  est  causa  per  se,  medium 
autem  vel  non  est  causa  illius  perfeccionis  vel  tantum 
per  accidens,  scilicet  per  se  effective  causans  plus 
causat  et  principiat,  quam  per  accidens  tantum.  Igitur 
conclusio  vera.  35 

Iste  due  conclusiones  videntur  repugnare,  quia  ista 
dicit,  quod  potencia  est  causa  per  se,  et  medium  causa 
per  accidens;  existente  ergo  quocumque  medio,  sive 
taliter  sive  non,  tunc  pocius  erit  a  potencia  accipienda 
eo,  quod  a  per  se  causa  plus  est  accipienda,  quam  340 
per  accidens  causa.  Igitur  .  .  . 


9,  10.  Cod. :  qo  aduos  (sic). 


Qaaest.  XIII.    Quaestkmes  logicae  et  philosophicae. 


3o5 


U.trum  illud  medium  causale  causat  per  se  vel  per  What  species 
accidens,  scilicet  per  accidens  est  potencia,  que  plus 
causat,  cum  sit  per  se  causa.  Species  dicitur  uno  modo 
ydolum  vel  idea  existens  in  potencia,  secundum  quam  res 
5  est  cognoscibilis;  et  per  potenciam  intelligo  potenciam 
anime  sensitivam  vel  intellectivam.  Secundo  modo  species 
est  disposicio  quantitativa  existens  potencia,  per  quam 
disponitur  anima  et  vadit  in  actum  cognoscendi  distincte 
rem.  Species  senciendi  est  ydolum  existens  in  potencia, 
10  representans  rem  sensibilem  sicut  est,  velsic  est  disposicio 
qualitativa  existens  in  potencia,  per  quam  potencia  sen- 
sitiva  disponitur  et  vadit  in  actum  cognoscendi  distincte 
rem. 

Ens  intelligendi  est  ydolum  representans  rem  in  intel- 

i51ectibus,  sicut  est.  vel  sic  species  intelligibilis  est  simili- 
tudo  rei,  secundum  quam  res  simpliciter  cognoscitur, 
sicut  et  vera  species  est  in  intellectu  non  subiective,  sed 
intencionaliter,  sicut  odor  in  medio  est  intencionaliter; 
lapis  non   est   in   anima,   sed   species   lapidis,    id  est 

20  similitudo  naturalis  lapidis. 

Species  habent  generaliter  noticiam  rei  sensibilis  cog- 
noscibilis,  quia  quelibet  illarum  est  formale  medium 
cognoscendi  rem;  patet,  quia  species  est  proximum  prin- 
cipium  sic  cognoscendi,  cum   sit  disposicio  qualitativa 

25  manifestans  rem.  Item  omnis  actus  de  genere  accionis 
procedit  mediate  a  disposicione  qualitativa  tamquam 
medium  ad  illum  actum  exercendum;  sed  quia  cogno- 
scere  rem  intellectualiter  vel  sensualiter  est  actus  de 
genere  accionis,  igitur  procedit  immediate  a  disposicione 

3o  qualitativa,  per  quam  substancia  exercet  talem  cogni- 
cionem;  et  cum  talis  disposicio  sit  species,  sequitur,  quod 
species  etc. 


20 


QUAESTIONUM  CONSPECTUS. 

pag. 


I.  Utrum  Deus,  qui  creavit  mundum  sensibilem  in  primo  instanti  temporis, 

potuit  ipsum  prius  producere  et  communicare  creanciam  alicui  pure  creature  223 

II.  Utrum  proposiciones  ypothetice  a  veritatibus  exemplate  quales  et  quante 

sub  septem  speciebus  comprehendantur  233 

III.  Utrum  possit  illibertari  liberum  arbitrium  potencie  volitive  244 

IV.  Utrum  aliqua  felicitas  capacitatem  intellectus  humani  totaliter  habet  saciare  25 1 
V.  Utrum  quodlibet  productum  a  sola  prima  causa  sufficienter  et  totaliter 

habet  esse  2^4 

VI.  Utrum  celum  sit  compositum  ex  materia  et  forma  2  58 

VII.  Utrum  possessio  diviciarum  secundum  se  plus  prosit  homini  morali  ad 
vitam  virtuosam  moraliter,  quam  carencia  earundem  265 

VIII.  Utrum  Deus  potuit  mundum  sine  eius  creacione  producere     .....  272 
IX.  Utrum  intellectus,  supposito,  quod  inter  proprietates  perfeccionales  primi 
agentis   non   sit  formalis   et    realis   distinccio,    possit    concipere  earum 
distinccionem  absque  comparacione  ad  res  ad  extra,  sive  generaliter,  sive 

ad  effectus  282 

X.  Utrum  prima  substancia  omnia  possibilia  intellegat  et  diligat  infinite  .    .  287 
XI.  Utrum  omnis  forma  animati  substantialis  sit  indivisibilis  quo  ad  molem  292 

XII.  Utrum  cometa  sit  de  natura  celi  vel  elementari  297 

XIII.  Utrum   perfeccio  cognicionis   cause  secunde  plus  a  medio  cognoscendi, 

quam  a  potencia  cognoscendi  sit  accipienda  299 


I.  General  Index. 


(Printed  in  the  orth 

Accidens: 

—  philosophi  de  eo  9,  3 

—  tripliciter  capitur  6,  37. 

—  eius  quiditas  9,  12. 

—  per  se  ens  propter  tria  11,  10. 

—  eius  racio  est  racio  agnoscendi  sub- 
stanciam  36,  5;  cf.  30,  4. 

—  substancie  6,  12. 

—  presupponit  subiecturn  27,  1. 

—  nec   ens  nec  accidens  genus  loycum 
30,  1. 

—  eiusdem  novem  genera  4,  20 ;  8,  27. 
Accio  et  passio  correspondent  in  quatuor 

proprietatibus  97,  7. 
Activa  verba  et  passiva  100,  16. 
Actus  nullus  per  se  malus  157,  7;  168,  2 
Agens  primum  284,  39 
Altaria  extranea  liG,  [I. 
Angelus  per  se  est  12,  3. 

—  primus  iniustus  135,  3;  cf.  p.  161. 
Angulus  mathematicus  290,  37. 
Anima  hominis  prima  inter  formas  sub- 

lunares  3.  24. 

—  indivisibilis  secundum  molem  295,  34. 

—  in    ea    potencie,    passiones,  habitus 
301,  11. 

—  intelligit  et  edilicat  82,  10. 
Anima  quasi  spera  ignea  rotata  116,  8. 

—  tendit  in  Deum  116,  10  ss. 
Animus   humanus   movetur   super  latam 

planiciem  116,  21. 
Anticristus  133,  25. 

Aper  potest  percipere   motum  venantis 
203,  8. 

Appariencia  boni  166,  5;  ibid.  II. 
Appetitus  humanus  251,  I. 

—  —  eius  capacitas  252,  10. 

—  —  eius  potencia  252,  11. 

—  —  an  sacietur  bono  finito  252,  30. 
Aranea    tactu    potest   percipere  motum 

tele  203.  9. 
Archa  Noe  57,  20 


ographjy  of  the  text.) 

Aristoteles  vide  Plato. 
Ars  et  prudencia  134,  15. 

Canis  equivoce  dicitur  19,  2. 
Cathegoria  vide  substancia. 
Cathegoremata  5,  24. 
Cathena  aurea  4,  38. 

Catus  potest  percipere  visu  motum  muris 
203,  8. 

Carbunculus  movetur  a  detegente  123,  31. 

Causa  prima: 
1   —  —  quid  254,  13;  cf.  ibid.  29 
!   —  —  ab  ea  omnes  alie  254,  2. 

—  —  ab  ea  quodlibet  productum  habet 
esse  255,  43  ss. 

—  —  nichil  ea  perfeccius  254,  26. 
j  Celum  vide  cometa. 

—  quomodo  capitur  258,  7. 

—  plures  celi  ponuntur  263,  15. 

capit  esse  a  prima  causa  262,  40  ss. 

—  ens  creatum  263,  6. 

—  in  eo  composicio  secunda  258.  2. 

—  est  corruptibile  264,  13. 

—  variat  lingwas  17,  23. 

—  infiuens  t 1 5,  27. 

—  infiuxus  122,  3  ss. 
Chimera  83,  24;  203,  17. 
Circulus  equinoccialis  150,  16 
Cognicio  quid  300,  18. 

—  ponitur  triplex  300,  32. 

—  eius  medium  301,  5. 

—  eius  perfeccio  299,  14;  302,  25  ss. 
Cometa  stella  297,  12. 

—  an  sit  de  natura  celi  297,  I. 

—  aliquis  de  natura  elementari  297,  19. 

—  habet  comam,  caudam,  barbam  297,12. 
Compositum  quod  modis  dicitur  259,  20 
Continuum  an  componatur  ex  nonquantis 

192,  23;  cf.  207,  26 
Contradiccio  est  rei  et  nominis  18,  21. 
Corpus  conformiter  figuratum  56,  15. 

—  serratile  57,  6. 

20* 


3o8 


GENERAL  INDEX. 


Corpus  hominis  primum  materiale  3,  25. 

Creacio  passiva  quicl  273,  7. 

Creare  multipliciter  sumitur  224,  20. 

Cubus  56,  25  fs 

Currere  quid  135,  20 

Cursus  quid  138  2 


Deus  vide  persona. 
Deus  quid: 

—  non  potest  definiri  31,  35. 

—  piimum  simpliciter  cuiuscumque  gene- 
ris  3,  30. 

—  ab  eo  causatur  omne  predicabile  158, 10. 

—  ad  eum  tota  multidudo  predicamento- 
rum  est  reducibilis  14,  16 

—  totus  actus  purus  40,  10 

—  per  se  est  12,  2 

—  magis  ens  quam  substancia  27,  38. 

—  maxime  per  se  ens  34,  14;  40,  8. 

—  prima  substancia  287,  15. 

—  essencialiter  est  omnis  idea  8,  12. 

—  causa  finalis  simpliciter  4,  2. 

—  causa  universalissima  131,  21. 

—  forma  exemplaris  126,  6. 

—  forma  rerum  147,  21. 

—  formosus  et  speciosus  148.  I. 

—  veritas  prima  150,  31. 

—  eius  libertas  244,  20. 

—  est  ubique  150,  6. 

—  circulus  intelligens,  cuius  centrum  ubi- 
que,  circumferencia  nusquam  151,  18 

—  per  omnia  secula  seculorum  180, 36  ss. ; 
cf.  181,  11. 

—  dominator  et  dominus  277,  8 

—  ei  inexistencia  8,  25  ss. 

—  eius  relaciones  eterne  62,  37;  earun- 
dem  triplex  maneries  69,  15 

Dei  voluntas  et  volucio: 

—  si  wlt,  facit  131,  27. 

—  eius  voluntas  amplissima  160,  42. 

—  sicut  wlt  rem  esse  est  adequate  233,  19. 

—  eius  voluntas  relacio  racionis  117,  I; 
ibid.  9;  118,  4. 

—  eius  volucio    eterna  principiat  agen- 
ciam  suam  temporalem  1 17,  1 ;  ibid.  9. 

Dei  accio  et  potestas: 

—  immediacio  conservancie,  movencie  et 
faciencie  Dei  triplex  126,  3  SS. 

—  eius  agencia  relacio  racionis  121,  21; 
125,  2. 

—  cius  agencia  ad  extra  144,  17. 

—  eius    agencia    ad    extra  sextupliciter 
144,  20. 


Deus  eius  accio  92,  10. 

—  agit,  non  patitur  138,  38;  cf.  140,  II. 

—  nullo  modo  movetur  120,  13;  123,  28. 

—  causat  effectus  mediantibus  causis  se- 
cundis  129,  24. 

—  non  immediate   attingit  opus  153,  2; 
131,  2;  if.  131,  21. 

—  potest  facere  miracula  155,  16. 

—  opinio  wlgaris  attribuit  Deo  totam  ac- 
cionem  mundi  127,  20 

—  causat  omne  positivum  131,  2. 

—  determinat  velocissimum  gradum  pos- 
sibilem  154,  25. 

—  eius  coagencia  142,  11. 

—  concurrit  cum  agente  secundo  142,  3; 
cf  133,  S,  XL 

—  comproducit  terminum  accionis  152,  23. 

—  non  potest  communicare  esse  primum 
principium  231,  II 

Deus  et  creatura: 

—  eternaliter  creator  113,  22. 

—  basis  cuilibet  creature  150,  34. 

—  creavit  mundum  223,  i;  ibid.  16 

—  creavit  mundum  aliqua  duracione  sub- 
ita  227,  1. 

—  facit  omnem  actum  creature  129,  40. 

—  non    potest     illibertare  voluntatem 
249,  29  ss. 

—  sustentat   omnem   creaturam  147,  16. 

—  non   immediate    conservat  creaturam 
104,  32;  cf  105,  12  ss. 

—  communicat  bonitatem  29,  10 

—  beatificat  130,  1;  cf.  136,  12. 

—  proprius    beatificat    creaturam  quam 
ipsa  105,  2. 

—  odit  peccatores  165,  1. 

—  eius  odire  amor  165,  3. 

—  equari  Deo  modo,  quo  Lucifer  voluit, 
est  malum  161,  7  ss. 

—  quelibet  creatura  movetur  a  Deo  con- 
tinue  119,  37;  cf.  120,  1  ss.  123,  14  ss. 

Differencia  capit  triplicem  subdivisionem 
32,  5  ss. 

Diligere  rem  est  esse  velle  sibi  bonum 
219,  5- 

Dimensiones  corporis  49,  10;  57,  10  ss. 
Distinccio  realis  quid  282,  22. 
Divisibilitas  292,  24. 

Divicie  retrahunt  a  maiori  bono  265,  2. 

—  earum   carencia    267,    14;    268,  31; 
269,  1 ;  ibid.  19 

—  —  possessio  267,  23  ss.j  270,  17. 
Dominium  divinum  66,  16;  70,  26 

—  prudentis  67,  3. 

—  civile  67,  8. 


GENEftAL  LKDEX. 


3og 


Duocedron  57,  2. 
Dyabolus  vide  Lucifer. 

—  ei  inest  summum  genus  malicie  172,  13 

—  peccavit    volendo    sibi    bonum  utile 
175,  6;  cf.  p    177,  5. 

Ens  quid  2,  28  ss. 

—  dicitur  de  omni  signabili  2,  27. 

—  sub  eo  univocantur  omnia  signa  16,  22. 

—  est  ambiguum  33,  2. 

—  nec  ens  necaccidens  genus  lovcum^o,  I.  i 

—  terminus  28,  33. 

—  De  ente  triplices  raciones  30,  6  ss.  \ 

—  Ens  et  res  76,  22  ss. 

—  predicamentale  I,  4;  5,  1. 

—  intelligendi  est  ydolum  305,  14 
Equalitas  prima  omnium  relacionum  64,  1  5 
Equivocacio  vide  univocacio. 

Esse,  est,  quid  significet  21  t,  22;  212,  1; 
212,  34. 

—  intelligibile  146.  10. 

—  intencionale  146,  12 

—  actuale  146,  20. 

Essencia    eadem    est   materia,   forma  et 
unio  illarum  43,  10. 

—  precedit  esse  suum  singulare  44,  32. 
Essenciale  intrinsecum  actum  284,  14. 
Eternitas  229,  G. 

Exacedron  57,  3. 

Felicitas  hominis  capitur  tripliciter  251,  2.  j 
Fides.  Omnis  doctrina,  ei  opposita  here-  i 

tica  55,  19. 
Forma  quid  292,  2. 

—  quid  generaliter  261,  10 

—  exemplar  148,  18. 

—  exemplaris  236,  23  ss  ;  ibid.  41. 

—  substancialis  262,  23;  293,  15  ss. 

—  —  indivisibilis  294,  20  ss. 

—  essencialis  292,  II. 

—  accidentalis  II,  3 

—  intrinseca  149,  3;  262,  14. 

—  —  et  extrinseca  235,  30  ss 

—  ab  ea  futura  subiectum  denominatur 
formandum  113,  2. 

Generativum  prius  naturaliter  inest  25,  14. 
Genus  vide  accidens,  predicamenta. 

—  significat  universale  3,  3. 

—  in  eo  esse  tripliter  4,  8. 

—  tacenter  equivocum  21,  20  ss. 

—  habens  pToprias  differencias  habet 

—  unam  positivam   supereminentem  22, 
21  ss. 


Genus  et  species  12,  12  s<.;  cf.  p.  22. 

—  et  differencie  30,  20  ss 

—  predicamentale  3,  8. 

—  generativum  23,  20  ss 

—  loycum  25,  2  ss.;  30,  6  ss. 

—  substanciale  28,  I. 
Gravitas  est  sufficiencia  153  27. 

—  coassistit  omni  puncto  153,  21. 

Habere,  eius  modus  1 98,  ]  1 . 

Hereticus  55,  33. 

Homo  eternus  in  ydea  19,  24. 

—  substancia  24.  1. 

—  eius  suppositum  prima  substancia 
287,  22. 

—  —  natura  finis  aliarum  23,  3. 

—  non  est  lina  129,  11 

—  moralis  266,  17;  cf.  260,  28. 

Ignis  generatur  ex.  calore  et  materia  40,  20. 
Indivisibile  est  passio  13,  30. 
Instans  prius  quam  aliud  206,  9. 

—  eorum  variatio  214,  22 

—  significatur  verbo  de  presenti  216,  40. 

—  temporis  est  instans  in  tempore  225,  32. 
Intelligencie  292,  10 

—  semper  moventur  a  Deo  tamquam  ab 
amato  et  desiderato  119,  37;  302,  29; 
cf.  p.  37- 

Iusticia  et  Iniusticia  170,  24;  171,  16. 
Iuvenis  dies  201,  36. 

Lapis  17,  31. 

—  eius  suppositum  substancia  prima  287.  2 1 . 
Latitudo  vide  Longitudo. 

Libertas  quid  245,  10. 

—  arbitrii  247,  10. 
Liberum  arbitrium  247,  3. 

Lignum,     eius     suppositum  substancia 

prima  287,  22. 
Longitudo,  latitudo  et  profunditas  non 

sunt  formaliter  quantitates  60,  5. 
Loqui  quid  135,  18. 
Lucifer  vide  Deus. 

—  an  voluerit  equari  Deo  162  4 

—  appetit  esse  non  Deus  167,  2. 

Malicia  vide  malus. 
Malicia  privacio  158,  3. 

—  defeccio  170,  9. 

—  moris  159,  7;  168,  2. 

Malus  nullus  actus  per  se  157,  7. 

Mala  an  sit  res  inseparabiliter  158,  24; 

cf.  169,  24;  175,  32. 
Mas    decidit    semen    antequam  sperma 

aptetur  induccioni  anime  40,  16 


3io 


GENERAL  INDEX. 


Materia  capitur  multipliciler  260,  7. 

—  essencia  absoluta  43,  IX. 

—  duplex  236,  1. 

—  prima  43,  22. 

Mathematici,   eorum   abstrahencium  non 

est  mendacium  53,  19  cf. ;  56,  3. 
Motus  ad  quid  proprie   dictus  120,  20. 

—  dupliciter  dicitur  119,  33. 

—  dicit  passionem  moti  121,  30. 

—  formaliter  in  moto  in  mobili  114,  9. 

—  in  motore  114,  10. 

—  non  in  movente  114,  15. 

—  in  predicacione   secundum  essenciam 
91,  2. 

—  iDdividuatur  a  tempore  200,  27. 

—  eius  gradus  202,  20;  ibid.  25 

—  augmentacionis  51,  18;  88,  38. 

—  subitus  et  successivus  88,  3  ss. 

—  movere  est  agere  132,  4. 

—  movere   amplius  quam  agere  123,  2. 

—  moveri  communius  quam  pati  122,  21. 
Mundus    dicitur   bene    quintupliciter  et 

sextupliciter  272,  23. 

—  si  ab  eterno  272,  I. 

—  sensibilis  quid  272,  30;   cf.   247,  18. 

—  —  non  potest  esse  ab  eterno  226,  33. 

—  —  factibilis  278,  20. 

—  —  eiusdem   creacio  non  potest  esse 
eteina  279,  35. 

—  —  creatur  subita   creacione   280  15. 

—  architipus  quid  272,  27. 
ydealiam  273,  3;  ibid.  33. 

—  —  eius  produccio  277,  28. 


Necessitas,  in  extrema  necessitate  omnia 

debent  esse  communia  268,  9. 
Negacio  quid  I,  21;  13  23. 

—  et  privacio  1,  20;  10,  9. 

—  negaciones  non  in  genere  9,  16;  10,  24. 
Nolle  quid  174,  12 

Nomeu,   conveniencia  inter  illud  et  rem 

nominatam  17,  10. 
Numeri  26,  8. 


Octocedron  57,  2 
Oculi  mentis  11C,  5. 

Odire  quadrupliciter  in  scriptura  163,  27. 
Opus  condicionis  146,  39. 

—  administrationis  147,  1;  151,  32, 

—  conservacionis  151,  33. 

Ova    conquassare    secundum  dyatnetros 
longitudinales  156.  3 


Parallelum  solidum  57,  6. 

Passio,  aliorum   de  ea  sententiae   96,  4. 

—  sumitur  sextupliciter  94,  4. 

—  paciencia  94.  6. 

—  pro  subiecto  passo  94,  II. 

—  pro  permittere  94,  21  ss. 

—  proprietas  95,  13. 

—  corporalis  et  incorporea  96,  II. 

—  Cristi  an  iusta  99, 11 ;  109,  II  ss.;  112,  8. 
Peccator  damnat  se  ipsum  130,  9. 
Peccatum  originale  186,  14;  188,  10. 
Per  se  esse  quatuor  modis  dicitur  II,  31. 

—  dicitur  simpliciter  39,  22. 
Perfeccio  essencialis  29,  15  ss. 

—  nomen  verbale  299,  14. 

—  simpliciter  300,  I. 
Petra  17,  33.  " 
Philocapti  115,  32. 

Plato  solus  generat  mundum  cum  tem- 
pore  223,  20. 

—  eius  contemplacio  secundum  interio- 
rem  hominem  consideracioni  Aristo- 
telis  preferenda  276,  10. 

Posse  duplex  44,  24. 

Potencia  de  secunda  specie  qualitatis 
153,  16 

Predicamentum  quid  12,  16  ss. 
!   —  ei  contingit  dare  genus  speciem  etc. 
159,  2 

—  ea  omnia  reducuntur  ad  genus  sub- 
stancie  3,  28;  X. 

—  ea  decem  5,  2;  ibid.  7,  27  ss. ;  6,  1  ss. 
Presens  quasi  pre  sensu  203,  22. 

—  verbo  de  presenti  non  tempus  signi- 
ficatur  216,  40. 

—  ampliacio  verbi  de  presenti  189,  2  ss. ; 
cf  191,  30;  211,  3- 

—  preterita  et  futura  presencia  203,  2; 
213,  6  ss. 

j   —  extra  instans  presens  multa  218,  30. 
Principia  intrinseca  et  contraria  184,  17; 
186,  34- 

Prioritates,  earum  quinque  genera  204,  3. 
Privacio  vide  negacio 
Prius  dicitur  multis  modis  228,  27. 
Productum  quodlibet  habet  esse  a  prima 

causa  255,  25. 
Profecie  naturales  115,  28. 
Profete  naturales  solent  latitare  diebus 

in  antris  115,  35. 
Proporcio  140,  25;  27,  18. 
Proposiciones  vere  237,  16  ss. 

—  earum  qualitas  237,  34  ss. 

—  —  quantitas  239,  8  ss. 

—  —  aftirmaciones  et  negaciones  338,  22 


GENERAL  INDEX. 


Proposiciohes  kategorice  239,  5. 

—  ypothetice  233,  2. 

—  —  earum  species  233,  2;  240,  26  ss. 

—  —  —  —  novem  241,  15  ss. 
Proprietas  perfeccionalis  282,  2. 
Punctus  et  angulus  2,  19. 


Qualitas  suscipit  magis  et  minus  28,  28. 
Qualitates  26,  30. 

Quando  omne  presens,  preteritum,  futu- 

ram  10,  2. 
Quantitas  48  ss. 

—  dicitur  multipliciter  48,  12. 

—  basis  cuilibet  alteri  accidenti  48,  II, 

—  immediatum  et  proximum  genus  ac- 
cidenti  48,  2. 

—  eius    genus    dividit    Aristoteles    per  | 
signum  neutri  generis  49,  14. 

Raciones  ydeales  altissime  cause  275,  27. 
Relacio  vide  Deus. 

—  Augustini  de  ea  sententia  70,  30  ss.  \ 

—  Anselmi  de  ea  sentencia  72,  16  ss. 

—  aliorum   de   ea  sentencie   73,  5  ss. ;  | 
75,  i;  75,  26. 

—  quid  76,  1  ss. 

—  omnem  creaturam  precedit  44,  10. 

—  raciones  ydeales  261,  34. 

—  —  —  sunt  radices   encium   261,  34. 

—  omnium  prima  equalitas  64,  15. 

—  relativa  possunt  sumi  equivoce  65,  I  ss. 

—  relationum   extrema  aggregata  63,  2. 

—  relacionem  non  habet  substancia  43,  36. 

—  consequitur  ad  quantitatem  et  quali- 
tatem  in  genere  substancie  60,  2. 

—  differt  a  quantitate  et  qualitate  61,  8; 

67,  20. 

—  —  ab  accione  et  passione  67,  28. 

—  —  ab  ubi  67,  30. 

—  —  a  quando  68,  15. 

—  —  a  posicione  68,  16. 

—  sic  procedit  alia  sex  genera  respectuum 

68,  30  ss.;  cf  62,  2. 

—  relacionum  triplex   maneries  in  Deo 

69,  15 

—  quinque  relaciones  inter  personas  di- 
vinas  69,  27. 

Res  76,  23  ss. 

—  creata  habet  quattuor  gradus  produ- 
cendi  146,  7  ss. 

Ridere  quid  136,  7. 
Risus  quid  138,  23. 
Risibilitas  129.  5;  ibid.  7. 


Sargae  (?)  215,  26. 

Sciencie  doctrinales  54,  12;  55,  4  ss. 

Signa  16,  23. 

—  equivoca  secundum  tres  gradus  21,  5. 
Sincathegoremata  187,  28. 

Sinderesis  116,  II. 

Sor  est  omnis  homo  208,  19. 

—  differt  a  sorte  sedente  282,  19. 

—  currit,  non  currit  287,  4  ss. 
Species  habent  noticiam  rei  305,  21. 
Spera  quid  56,  20. 

Sperma  vide  mas. 

Stirps  nomen  monosillabum,  in  quo  sex 

littere  conglobate  18,  II. 
Substancia  vide  homo,  lapis,  lignum. 

—  quid  38,  25  ss. 

—  quadrupliciter    sumitur    36    ss.  and 
note  to  line  25. 

—  basis  omnibus  aliis  43,  8. 

—  presupponit    suum    esse  intelligibile 
eternum  45,  5. 

—  prima  cathegoria  6,  2. 

—  primum  omnium  generum  10,  29. 

—  per  se  ens  18,  29. 

—  quid  habeat  28,  16  ss. 

—  eius  racio  34  ss. ;  38,  15. 

—  prima  287,  5;  ibid.  15;  ibid.  21. 

—  —  omnia  possibilia  intelligit  288,21  ss. 

—  —  omne  possibile  diligit  290,  4;  cf. 
ibid.  26. 

—  —  eius    dileccio    unica,  invariabilis, 
infmita  290,  28. 

Successivum  et  instans  190,  5  ss. ;  192,  14; 
195.  I. 

Superbia  precedit  omnia  peccata  174,  28. 
Superstancia  38,  18. 

Tabernaculum  portatile  Moysis  57,  27. 
Templum  Salamonis  57,  28. 

—  ymaginativum  Ezechie  58,  I. 
Tempus  factum  a  Deo  209,  12;  ibid  23; 

cf.  179.  2  ss. 

—  an  possit  rarefieri  vel  densari  199,  2. 

—  non  longius  quam  de  facto  216,  2. 

—  eius  extensio  184,  6;  191,  15. 

—  eo  mensuratur  periodus  182,  34. 

—  ab    eo   individuantur   motus    et  alia 
successiva  200,  27. 

—  eius  anterioritas  et  posterioritas  205,  4 

—  finitum  209,  4. 

—  parciale  230,  I. 
Tetracedron  57,  2. 
Transsubstanciare  232,  I. 

Trinitas  hostium:  sapiencia  terrena  ani- 
malis  et  dyabolica  177,  38  ss.;  178,  8. 


GENERAL  INDEX. 


Unio  intelligibilis  triplex  in  re  233,  27. 
Universitas,  eius  pulcritudo  18,  I. 
Universale  quodlibet  suorum  singularium 
46,  15 

Univocacio.  univocum  p.  15  .95. 

—  eius  tres  gradus  16,  40. 
Urina  dicitur  sana  113,  30 
Usia  isubstancia)  37,  11. 
Usion  (supertans)  37,  13 

Velle  quid  174,  II. 
Veritas  quid  233,  14. 

—  composicionem  consequens  235,  4. 
prima  146,  3. 

Veritates  eterne  potissime  substancie  34, 
31  ss.;  cf.  41,  15. 

—  corporalis     non     sufficit  perspicere 
medium  dyaphanum  75,  5. 

Visus  et  visio  96,  34  ss. 
Vita  virtuosa  moraliter  267  6 
Volitum  nichil   potest   esse  nisi  bonum 
160,  42. 


Voluntas  instrumentum  volendi  245,  26. 

—  eius  rectitudo  244,  18;  247,  16  ss. 

—  libera  244,  2;  ibid.  14 

—  non  potest  illibertart  248,  15;  249.  10 

—  nulla  temptacio  illibertare  rectam  li- 
beram  voluntatem  250,  10. 


Ycocedron  57,  1. 
Ydea  vide  racio 

—  1,  15;  6,  14;  8,  12. 

—  vocantur  substancie  35,  6;  cf.  41,  24 

—  et  ydeatum  18,  32. 

—  Platonis  19,  31 ;  42,  I. 

—  in  mente  divina  285,  39. 

—  non  distingwuntur  a  Deo  41,  26;  cf. 
69,  18. 

—  sine  ydearum  cognicione  nemo  sapiens 
275*  20 

Yris  54,  2. 
I  Ymaginacio  149,  10. 
1  Ysochelos  129,  1. 


II. 


Index  of  Bible-Quotations. 


ii 


Gen  I  I  . 

—  I  31  • 

—  I  31  • 

—  II  3  • 

—  III  1  . 

—  III  4-5 

—  VI  15  . 
Exod.  III  14 

—  XXVI  2 

—  XXXIII 
Num.  XII  8 

—  xxn  28 

—  XXIV  3 
Reg.  VI  2 
Jos.  X  12  . 
Job.  IX  24 

—  XL  4-9 
Psalm.  X  6 

—  XXXIV  19 

—  LXVIII  5 

—  LXX  15  s. 

—  LXXVI  6 

—  LXXVII  39 

—  CIII  2  .  . 

—  CXVIII  91 

—  CXLIV  8 
Proverb.  XXI 
Sap.  I  7  . 

—  VII  24 
Eccl.  III  11 

—  X  15  . 

—  XVIII  1 
Ezech.  XLII 
Dan  III  23 
Matth.  III  8 

—  VIII  33 

—  X  20 

—  XII  8  . 

—  XVI  2-4 


.  224, 

33:  228,  7 

Matth.  XXVI  11 

.    224,  25 

—  XXVII  20  . 

.    209,  13 

Marc.  XVI  20  . 

146,  T.2 

Luc.  IX  24  . 

137,  8 

—  XXI  19    .  . 

167,  7  —  10 

—  XXIII  45 

=»7,  21 

J  J  1 

—  XXIV  26 

.     212,  27 

Joh.  I  9    .    .  . 

57,  30 

—  I  12     .    .  . 

.     136.  18 

—  V  17    .    .  . 

.     136,  18 

—  V  36    .    .  . 

137,  8 

—  VIII  44    .  . 

•    TI5,  38 

—  X  30    .    .  . 

57,  30 

—  XII  25     .  . 

.    132,  20 

—  XV  23     .  . 

213,  2 

Act.  vn  51  .  . 

•    150,  39 

—  XVII  27  .  . 

.     164,  4 

—  XVII  28  .  . 

•    163,  16 

Rom. IV  4    .  . 

.    163,  16 

—  VIII  26    .  . 

■    178.  23 

-  IX  19  .    .  . 

.    201,  36 

1  Cor.  III  7—9 

1  .  . 

.    247,  28 

—  IX  27  .    .  . 

•    150,  37 

—  XV  22     .  . 

.    209,  13 

2  Cor.  VI  1  .  . 

95.  6 

Gal.  VI  10    .  . 

I 

.    249,  31 

Phil.  II  6  .    .  . 

.    151,  20 

Col.  I  17  .    .  . 

137.  2  s. 

I.  Thess.  IV  16 

188,  9 

-  V  15  •  •  • 

•    i74,  3i 

I.  Tim.  VI  10  • 

.  146, 

29;  227,  33 

Hebr.  VII  9  .  . 

-3  • 

58,  1 

—  VII  24     .  . 

.    132.  18 

-  VIII  13    .  . 

128,  4 

Jac.  III  15    .  . 

.    173,  32 

—  IV  6    .    .  . 

.  127, 

16;  136,  13 

I.  Joh.  II  16  . 

.    209,  13 

Apocal.  18.  . 

89,  8 

175, 


III.  Index  of  other  quotations. 


Aegidius: 

Phys.  III  4  107,  1 6 

Algazel: 

Philosoph..  lib.  II,  cap.  de  vento  etc. 

297,  20 

Anselmus: 

De  libero  arb.  III  245,  195250,  11;  12 

—  IV  244,  12 

—  V  248,  26 

—  XIII   244,  12 

De  casu  diaboli  IV     .    .    .      173,  8 

—  IV  •    •  174,  5 

—  IV   175,  16 

—  VI   174.  5 

—  XVIII   134,  32 

—  XIX   170,  26 

De  conceptu  virg.  V    .    .    .  171,1 

De  Concordia  praesc   VII    .  134,  32 

—  XIII  (XVIII)  .  .  .  .  170,  24 
Cur  Deus  homo  I  10  .  .  .  134,  32 
De  Divinitatis   essentia  Monol.  XXV 

7>  17 

—  XXV   8,  9 

—  XXVIII  123,  29 

Proslog.  XXV  281,  24 

Dialog.  de  Veritate  VIII  .    .      84,  16 

—  II   10,  8 

—  VIII  102,  13 

—  VIII   iii,  1 

—  VIII  109,  14;  33 

—  VIII  110,  13 

—  IX  172,  21 

Ardmacanus : 

De  quaest.  Arm.  XVII,  2    .     144,  18 

—  XVII  17  152,  29 

—  XVII  23  157,  4 

Aristoteles: 

Categor.  I2   I5>6 

—  III  1  3«,  25 

—  III  7  28,  8;  ib.  26 

—  IV   I      2  49,  7-  14 

—  V  2  63,  25   SS.  64,  30 


Aristoteles: 
Categor.  VI  i 

-  VI  18  . 

-  XII  10 
De  Interpret 

-  II  1-3 

-  VI  3  sq. 
Analyt.  post 

-  I  2,  15 

-  I  4,  4  . 

-  I  22  .  . 
Topic.  I  4  . 

-  I  16,  11 

-  II  4,  3  • 

-  VI  5,  2 
Rhetor.  I  6,  2 
Politic.  I  T,  II 
Ethic.  I  6,  4 

-  I  7,  15 

-  I  7,  16  . 

-  II  1,  7  . 

-  II  5,  1  • 

-  II  5,  18 

-  II  6,  10 

-  III  1,  6 

-  ni  3,  7 

-  III  4  • 

-  III  5,  • 

-  iv  3,  17 

-  VI  10  . 

-  X  15  . 
Xat.  Ausc.  I 

2,  10 

5.  3  • 

5,  9  • 

6,  8  . 


I 
I 
I 
I 

I  7, 

I  8, 

II  2, 
II  2, 

II  3, 

III  i 


INDEX  OF 


Aristoteles : 


lNat.  iVUSC.  111   3,  1 

08  T7 

yo,  1Z 

TTT  t 

—  111  3,  2       .      .  . 

lUj,  O 

TTT  •» 

-   111  3,  2      .     .  . 

8c  10 
°5>  i-2 

TTT     -I  r- 

—  111  3,  5    .    .  . 

IX4> 

2 1 

J  H5>  6 

J\T  t 

  1  V    1  . 

Tll      T  C 
122,  15 

—  IV    I,  o  . 

4,  20 

—   IV    2,   2  . 

•5  f\  T  •? 
2U1,  3 

TA7"   -->  r 
—  IV   2,  5       .  . 

201,  3 

t  v  ?  t 
—  1V  3>  1  • 

87 
°/> 

■*y  > 

lyu,  1/ 

T"\T    /i  /1 

—  1\  4,  4     •  • 

-?  r  R 

25°>  ^4 

T"\7"    r  1 

258,  24 

TV   r  ^ 

—  iv  5,  o     .    .  . 

250,  24 

TV  £ 
—   1 V    O       .      •  • 

1 " 

2 

j,  fc  13 

T  V   n  1 
—   IV    12,   3    .  . 

42,  19 

TV  ti  r 
—  IV    12,  5    .  . 

200,  28 

TV   t  n  T) 

  IV        li,      -l*    ■  • 

189,  26 

—  IV   12,   12  . 

200,  2  8 

—  i  v   i  2,  3 

I96,  22 

T"\7"    T  1  T 

—  iv   13,  1    .  • 

200,  14 

XT  t  n 

—  vi,  7  .    .  . 

193.  38 

—  V  2,  9  .    .  . 

120,  18 

~\T    O       T  0 

  V    2,  1U 

5*.  20 

\T    A       T  T 

—  v  4,  1 1 

200,  28 

VT   1  T 

—   V 1  3,  1 

225,  34 

—  vi  3,  0 

194 

40;  208,  16 

VT  -5  t 
—    vl   3,    /       .  • 

208,  16 

VT   /1  T 

—   v  1  4>  •*• 

209,  9 

  vr  c  to 

209,  28 

—   v  1  0,  0 

192,  37 

VTT    T      T  A 

  V  11   1,    1  — 1\  . 

104,  9 

"\7TT    a  T 

121,  6 

VTT    /i  i\ 

21,  29 

V  I"T     A       T  T 

—   v  11  4>  1 1  • 

21,  19 

—  v  11  4>  1 1  •  • 

33,  3 

  VIII   I     10  .7 

"?  1    c  • 
z5t  5> 

ii. 

7,  10,  19 

VTTT    m  n 
—    Vlll  10,  9  • 

150,  23 

  VIII  i->  H 

v         3^-  jj  • 

141»  5 

l/C    \^dClU    1    U,    1  ^4 

20G,  30 

T    r>  0 

259,  2 

_  T  n  0 
—  1  9>  -  • 

264,  6 

  II  2  . 

89,  3 

TT  8 
  11   O  . 

122,  6 

-  II  n    .    .  . 
j    •    •  • 

122.  6 

—  III  1     .    .  . 

122,  6 

—  III  2  ... 

122,  6 

—  IV  2,  2     .  . 

261,  3 

De  gen.  et  corr.  I  ' 

5  . 

122.  21 

Metaph.  I  1,  12  . 

275>  15 

—  I  2,  10  .     .  . 

3>  32 

—  I  9,  4   •    •  • 

8i,  2 

—  III  2,  4     .  . 

13,  12 

—  IV  2,  1     .  . 

297>  15 

—  IV  2,  6     .  . 

260  12 

-   IV  7  ... 

40,  7 

i  QU0TATI0NS.  3  1  5 

Aristoteles: 

Metaph  IV  7,  1 ;  4     ...  9,  3 

—  IV  8   46,  33 

—  IV  11,  1- 2  .    .    204,  4;  214,  15 

—  IV  11,  6   170,  20 

—  IV  16,  1   11,  14 

—  IV  16,  4   292,  25 

—  IV  30,  1   7,  4 

—  V  4,  2   7,  4 

—  VI  1,  5-6   36,  3 

—  VI  2.  3   19,  28 

—  VI  2,  6   19,  28 

—  VI  3   52,  19 

—  VI  4   58,  11 

—  VI  5,  3   161,  12 

—  VI   5,  4   8l,  2 

—  VI  7,  5   292,  13 

—  VI  8,  1    2   264,  8 

—  VI  14,  1-2   42,  I 

—  VII  1,  3   3,  32 

—  VII  1,  6   261,  5 

—  VII  3   46,  33 

—  VII  3,  2—3   41,  3 

—  VII  3,  8   46,  20 

VIII  3   37>  15 

—  VIII  8,  9   302,  27 

—  X  8,  9   262,  29 

—  XI  1,  7   293,  35 

—  XI  C— 8   262,  29 

—  XI  7,  9   253,  6 

—  XI  7,  2   119,  37 

—  XI  7,  2   302,  29 

—  XII  4   276,  14 

—  XII  34,  35   119,  37 

De  Anima  I  I,  II  .    .    .     .  260,  9 

—  I  2,  3  116,  7-8 

—  I  4,  12   82,  9 

—  III  1   90,  15 

—  III  1,  5   203,  4 

Meteor.  I  7,  4   297,  9 

—  I  7,  4   297,  20 

—  III  5>  1   54,  2 

Augustinus: 

De  Quantitate  animae  XXI  62  296,  1 

De  libero  arbitrio  I  11    .    .  245,  10 

—  III  8,  22   166,  7 

—  III  24.  71   164,  32 

De  Civitate  Dei  VII  8     .    .  169,  30 

—  VH  28   277,  16 

—  XI  6   209,  21 

—  XIV  13   174,  30 

Confessiones  XI,  XI -XXV  184,  7 

—  XI,  XVIII  23-  24  .    .   191,  17  ss.; 

197,  7 


De  Doctrina  Christiana  II  16,  25  53,  16 


3  i  6 


1NDEX  OF  OTHER  OUOTATIONS. 


Augustinus: 

Contra  Felicianum  9  7,  6 

De  Genesi  ad  litteram  V  7,  12    209,  19 

—  V  21     ....    145,  37;  147,  6 

—  VI  13  147,  6 

In  Evang  Joh  I  12  —  16     .    209,  17 

—  I  19  277,  13 

De  Natura  et  Gratia  XLY  .  245,  10 
De  Diversis  Quaest.  IX  .    .    155,  10 

—  XVII  191,  27 

—  XXVIII  133,  15 

—  XLVI  35,  10 

—  XLVI  273,  38 

—  XLVI  275,  11 

—  XLVI  276,  4 

—  LXIX   7,  14 

De  Quantitate  VII  ....      55,  37 

—  X-XII  55,  37 

—  XI,  18  .  .  .  .  55,  27.  218,  12 
De  Trinitate  V  10  .    .    .    .      50,  32 

—  VI  6  50,  21;  28 

—  XVI  8,  4 

Avenezra: 

Comm.   in  Ptolemaei  Centum  Verba, 

IV   .      298,  8 

Averroes : 

Comm.  in  Aristot.  Nat.  Ausc. 

II  2,  24  23,  2 

—  III  4  5i,  15 

—  III  4      .     91,  12;   94,  12;    IO7,  12 

—  III  18   .    .    .    .    .  114,  6;  ib  14 

—  VII  4,  11   33,  3 

—  VII  4,  29  21,  29 

—  VIII  32  sq   122,  2 

Comm.  in  Arist.  Metaph.  I  9,  4    81,  2 

—  IV  2   40,  I 

—  IV  2,  6   260,  12 

—  VI  3   52,  19 

—  VI,  comm.  2   294,  21 

—  VII  31   276,  14 

—  IX  3     ....    85.  30;  110,  18 

—  IX  7  127,  2 

Comm.  in  Aristot.  de  Anima  I  I,  II 

260,  10 

Comm.  in  Aristot.  de    Coelo   I  9,  2 

264,  6 

—  II,  comm.  15  ....  297,  5 
Comm.  in  A.ristot.  Ethic.  I  6,  4  158,  12 
Epitome    in    Aristot.   libr.  Methaph. 

II  276,  14 

Sermo  de  Substancia  Orbis  II  44,  41 
Avicebron : 

(?)   37,  1 

Avicenna: 

Pe  Anima  (?)  88,  39 


Boetius: 

De  Arithm.  I  I   26.  22 

—  I  32   64,  23 

—  II  I   64,  23 

—  II  7   64,  23 

De  consolat.  Hl,  Pros.  III  251,  17 

De  divisione  init.    .    .    .    .  293,  2 

In  Porphyr.  III   38,  19 

Bradwardinus: 

De  Causa  Dei  I  2  ...    .  104.  35 

—  I  4   83,  32 

—  I  4   128,  18 

—  I  14   133,  24 

—  I  23   219,  4 

—  I  24   213.  7 

—  I  24   214,  15 

—  I  24  .    .   218,  29 

—  I  26  .  159,  9 

—  I  34   167,  4 

—  II  20—30   104,  35 

—  II  30   128,  20 

—  II  31   124,  11 

—  II  32    133,  24 

—  II  32   135,  7 

—  II  33    133,  24 

—  III  6   iii,  37 

—  III  6   112,  20 

—  III  6   n8,  15 

—  III  6  .  123.  30;  152,  34;  155,  20 
Duns  Scotus: 

Quaestion.  XIII   84,  3 

Super  Sent.  II  6  ....  162,  1 
Euclides : 

Elementa  I  1  ss   55,  T 

—  V  4—25   55.  3 

—  XIII  18   56,  59 

Gilbertus  Porretanus: 

Sex  Principiorum  Lib.  I  .    .  137,  25 

—  I   294,  21 

—  II   91,  10 

—  III   1,  20 

—  III  94.  6;  97,  7 

—  III   99,  40 

—  IV   182,  35 

—  IV   208,  12 

Haly  Aben  Ragel: 

Comm.    in   Centum  Verba  Ptolemaei 

IV   298,  8 

Isidorus  : 

Etymolog.  VIII  63  ...  .  245,  7 
Joachimus  Abbas: 

(?)   18,  16 

Juvenalis : 

Sat  X  22   270,  16 


INDEX  OF  OTHER  OUOTATIONS. 


3,7 


Philosophorum  XXIV  unus    .  151,  16 
Porphyrius : 

Intraduct.  II   30.  10 

—  rv   32,  6 

—  iv   95.  14 

—  IV   208.    12  I 

Priscianus ; 

Institut.  Gramrn.  VIII  10.  51  212,  9  j 
Ptolemaeus: 

Centum  verb.  IV  ...  .  298.  8  : 
Robertus  Lincolniensis : 

Cornm.  in  libr.  post.  IV  .    .  9.  14  ( 

—  IV   33,  2 

—  IV   39,  14 

—  V   25,  7 

—  VII   35,  9 

—  XV   52,  4 

Epist.  I.    .347.  20;  148.  13;  261.  18 

Seneca: 

Epist.  IV  8   246.  5  ' 

Theodosius  Tripolites: 

De  Sphaericis,  lib.  I    .  56.  20 
Thomas  de  Aquino: 

Summa  contra  gentes  I  79  .  91.  30 


Summa  I  82   246,  I 

Commentum    in    quatuor    libros  Sen- 

tentiarum  I  36.  I     ...  277,  16 
De  substantiis  separatis  seu  de  ange- 

lorum  natura  V  .  .  .  .  294,  9 
Urso  Scholasticus : 

Aphorismorum  locus  incertus  38.  10 
Vitellio : 

Perspectiva  III  16  ...    .  97,  1 

—  III  48   217,  36 

—  III  49   217,  36 

Wiclif: 

De  composiiione  hominis  V  ..  296,  1 

De  Ente  in  communi  2,  34;  12.  13; 

12.  32;  34.  13,  cf.  33  not. 

De  Ente,  lib.  II   118,  12 

De  Universalibus     ....  3,  7  ss. 

De  Tempore   59,  34 

De  Intellectione  Dei    83.  28;  205,  16 

De  Volutione   178,  35 

De  Ideis   1,  14 

Trialogus   276,  14 


IV.  Index 


of  names. 


Abraham  188,  25. 
Adam  188,  I  sq. 
Adam  de  Marisco  147,  21. 
Algacel  298,  2. 

Anselmus   73,  1;  84,  21;    102,  13;  109, 

II;  III,  1  and  26;  134,  32;  135,  6; 

161,  35;  170,  24;   172,  21;   173,  7; 

244,  12  and  16;  245,  3  and  19;  250,  12. 
Ardmacanus  144,  18;  152,  31 ;  157,  3. 
Aristoteles  6,  5;  15,  6  and  17;  19,  28; 

21,  19;  30,  11;  33,  3;  41,  3;  42,  1; 

49,  14;  5i,7and28;  53,  18;  58,  12; 

76,  4  and  lo;  78,  I;  79,  28;  91,  5; 

96,  i;  98,  12;  114,  6;  115,  7;  119, 

37;  121,  6;  122,  21;   170,  20;  171, 

7  and  9   and  23;   182,  35;   192,  33; 

194,  40;  196,  22;  200,  14,  15:  203,  4; 

209,  22;  210,  II;  214,  15;    246,  24; 

249,   11;   276,   9   and  14;   292,  13; 

293,  35- 
Athenienses  150,  26. 

Augustinus  7,  6;  19,  27;  35,  10 ;  50, 
21;  55»  37,  65,  4;  70,  9  and  24;  71, 
5  and  10;  74,  2;  145.  37;  146,  27 
and  30;  147,  22  and  23;  155,  10: 
166,  7;  169,  35;  174,  30;  184/7;  191, 
16;  209,  17  and  18:  218,  12;  219, 
13;  273,  38:  276,  4;  277,  13  and  17. 

Avesneszra  298,  8. 

Avicebron  37,  i;  294,  9. 

Avicenna  75,  I ;  127,  6. 

Balaam  115,  38;  116,  I;  137,  8. 

Benadad  77,  17. 

Beor  116,  1. 

Boecius  26.  21;  38,  19;  251,  17;  293,  2. 
Cristus  99,  11  and  14;  109,  11  and  17; 

110,  5,  9  and  10;  III,  2  and  27;  161, 

3:  et  saepius. 
Democrit  116,  8. 
Dynam  76,  31. 


Egidius  107,  16. 
Egiptus  224,  13. 
Euclides  55,  1.  . 
Ezechiel  58,  I. 

Gilbertus  97,  7;  208,  12;  294,  22. 

Haly  298,  7. 

Israel  212,  30. 

Jacobus  178,  I. 

Jesus  180,  22. 

Joachim  18,  13 

Job  213,  1. 

Johannes  19,  27;  145,  9. 
Joseph  77,  2. 

Judei  99,  13;  110,  5;  iii,  27. 

Laban  77,  4. 

Levi  188,  4  and  26. 

Lucifer  161,  7,  13,  15,  19,  23,  31,  33  and 

36;  174,  34;  175*  16  and  3*;  I76?  «■ 
Lynconiensis    25,  8;   33,  2;   35,  9;  39, 

21;  52,  4;  73,  14;   75,  26;   I47,  20. 
Man  77,  8. 
Melissus  52,  16. 
Moyses  57,  28:  77,  6;  212,  29. 
Noe  57,  20. 
Parmenides  52,  16. 
Pelagius  245,  6. 

PJato  19,  26;  42,  1;  223,  7  and  20;  224, 

11;  276,  7. 
Porphirius  30,  10 ;  32,  6;  208,  II. 
Priscianus  212,  9. 
Ptolemeus  298.  6. 
Seneca  246,  5. 
Sichem  76,  30. 
Theodosius  56,  20. 

Thomas  73,  9;  91,  30;  246,  I;  277,  16; 

2  94,  9- 
Ungaforus  298,  7. 
Urso  38,  10. 
Vitrilonensis  97,  I. 
Ysidorus  245  7. 


Comgenda. 


Page  14,  linc  18:  cathenam  rcad  cathegoriam. 
„    5i,  line  20  Notc:  Aug.  read  Arist. 
„    82,  last  line  of  the  note:  nostra  read  nostrae. 
„    83,  note,  line  28:  somne  read  somno. 
„    89,  note,  second  linc  :  michi  read  mihi. 
„    98,  line  3q  :  ponentes,  1.  ponentes  (without  Comma). 
„    110,  omit  the  last  line  of  thc  note. 

„  ii'"),  note  to  line  11,  Sinderesis,  add.:  Sensum  huius  vocabuli  inter- 
pretatus  est  Ueberweg,  Grundriss  der  Geschichte  der  Philosophie. 
II,  p.  224. 

,.  122,  note  to  line  2:  Goela  read  Caelo. 

„  i35,  4th  line  of  the  note:  Diabolo  read  Diaboli. 

„  149,  last  line:  99  read  23. 

„   i5u,  line  1:  genus  read  genus. 

„   i65,  note  to  line  14. :  Cor.  read  I  Cor. 

„  174,  note  to  line  33:  Tim.  red  I  Tim. 

,,   197,  line  8:  presentc  read  presenti. 


Vindobonae,  Carolus  Frommc,  typogr.  C.  ct  R.  Aulae. 


RECEIPTS    AND  PAYMENTS 


THE   WYCLIF  SOCIETY, 

Fvom  ist  Jamiary  to  jist  December^  iSgo. 


RECEIPTS. 
1890  £ 
By  Balance,  3ist  Dec.  1889  216 
*§3 16  Subscriptions 
at^i  u.each.331  16  o 
Less  Booksellers' 

Commission..  066 

 331 

By  Donations    6 

*Subscriptions  for  1882—  2 

1883—  2 

1884-  2 

1886—  2 

1887—  2 

1888—  7 

1889—  26 

1890—  178 

1891—  11 

1892—  12 

1893—  11 
[894-  11 


s.  d. 

12  6 


1895- 
1896— 

1897- 
1898- 
1899— 

1900— 
1901 — 


I 

7 
7 
7 
7 
7 

-  3 
315 


One  double  credited  (see 
other  side). 


PAYMENTS. 
1S90  £ 

To  Copying  and  Editing  ...  159 
Printing  and  Binding  ...  349 
,,  Stationery  and  Postages  6 
„  Cheque  disallowed 
through  informality  and 
paid  in  a  second  time...  I 
Bankers'  Commission  ...  o 


£554    4  o 


Balance  3ist  Dec.  1890 


s.  d 

9  c 
4 

9  ' 


37  15 


£554  4 


Examined  and  found  correct, 

RICHARD  STONE, 
JOHN    H.  LEONARD, 

January  2Qth,  i8qi. 


> 


• 


liiilC 

1  10120119668C 


|                    DATE  DUE 

HIGHSMITH  #45115  lj