Skip to main content

Full text of "Leabhar Nan Gleann = The Book of the Glens : with Zimmer on Pictish matriarchy"

See other formats


i- 


H.fAJi. 


lu^yv^.    tzZ/rc^ 


LEABHAR  NAN  GLEANN: 

THE  BOOK 
OF  THE  .  . 
GLENS  .   .   . 


ZIMMER  ON    PICTISH    MATRIARCHY 


BY 


GEORGE    HENDERSON,  Ph.D. 


EDINBURGH  : 
NORMAS  MACLEOD,  The  Mound. 


INVERNESS  : 
'Tub  Highland  News"  Printing  Woeks. 


ihfiRARY  ACCESSION 


PREFATORY  NOTE. 


rnSE  following  pages  are  reprinted  from 
^l^  "The  Highland  Home  Journal,"  the 
-L  weekly  supplement  of  "The  Highland 
News,"  where  they  appeared  for  the  first 
time. 

The  sweet  voices  associated  in  my  memory 
with  so  many  of  them,  I  know,  I  shall  hear 
no  more,  and  yet  they  abide  with  me  in 
spirit.  If  for  a  little  time  they  may  enable 
any  one  else  to  share  in  a  portion  of  the 
joy  given  me,  my  aim  will  have  been  amply 
fulfilled.  My  original  intention  was  to 
restrict  myself  entirely — as  I  have  to  a  good 
extent  done— to  unpublished  sources,  and  to 
have  included  some  Gaelic  romances.  When 
I  had  proceeded  but  a  part  of  the  way  I  had 
mapped  out,  inner  considerations  led  me  to 
offer  some  transliterations  from  the  Fernàig 
MS.,  actuated  in  part  also  by  a  suggestion 
given  by  the  editors  in  their  preface.  To 
give  the  whole,  space  fails  me;  but  what 
is  here  given  includes  an  interesting  portion, 
and,  perhaps,  what  is  in  all  respects  of  most 
permanent  significance.  It  was  not  my  aim 
to  obliterate  dialectal  traits  unnecessarily. 
The  shroud  of  the  traditional  orthography 
would  here  have  often  marred  the  living 
form;  but  I  liave  no  quarrel  with  the  rigid 
traditional  scrjpt  in  its  place.  May  I  ven- 
ture to  hope  therefore  that,  as  it  is,  my 
reading  of  Macrae's  often  puzzling,  incon- 
Bistent  phonetic  spelling,  does  no  great  in- 
justice to  a  noble  voice,  which  is  to  me 
daily  deepening  a  long-cherished  fondness 
for  Kintail.  Macrae's  work  lets  us  have  a 
glimpse  of  more  than  one  side  of  Highland 


ir. 


cbaracter  from  the  Eeformation  to  the 
Revolution.  It  is  a  side  not  generally 
known.  There  were  then  other  Highlandera 
also  whose  literary  interest  was  not  confined 
within  their  own  narrow  eurroundings.  But 
they  were  not  so  fortunate  in  transmitting 
the  evidence,  and  it  is  not  likely  that  there 
were  many  such  whose  character  in  interest 
and  attractiveness  could,  as  a  whole, 
vie  with  hia.  He  had  a  profoundly  interior 
mind,  and  had  absorbed  the  greatest  heri- 
tage of  mankind — an  absorption  to  which  he 
often  gave  utterance  in  a  form  of  great 
beauty. 

In  a  MS.  which  passed  through  my  hands 
at  Oxfoi'd  more  than  once,  I  noticed  on  the 
final  folio  two  lines  of  Gaelic  poetry,  in  part 
obscured,  with  a  signature  underneath  as 
clear  as  if  it  were  written  yesterday.  MS. 
Bodleian  Selden,  B.  24,  was  written  in  Scot- 
land, as  shown  by  an  entry — "Nativitas 
principis  nri  Jacobi  qnarti  anno  dni  Mmo 
iiii.  Ixxii.  xvii.  die  mensis  martii  viz 
in  festo  sancti  Patricij  confessoris.  In  mon- 
asterio  ste  crucis  prope  Edinburgh."  It 
must  have  been  written  in  the  Monastery  at 
Edinburgh  soon  after  1472.  It  contains 
some  of  Chaucer's  minor  poems  and  poems 
attributed  to  Chaucer;  also  the  unique  copy 
of  the  Kingis  Quair  (i.e..  Book),  by  King 
James  I.  of  Scotland,  edited  for  the  Scot- 
tish Text  Society  by  Skeat,  who  takes  this 
manuscript  to  be  a  somewhat  faulty  tran- 
script from  a  fairly  good  original.  The 
scribe  is  somewhat  reckless  in  his  way  of 
attributing  pieces  to  Chaucer.  The  poem  by 
our  King  of  happy  memory  was  copied  haJf- 
a-centuiy  after  its  composition,  and  is  not 
all  in  one  hand.  This  unique  MS.  must 
have  afterwards  passed  into  the  possession 
of  a  well-known  Highland  worthy,  who  haa 
hÌB  finely-written  signature  attached  to  two 
lines  of  Gaelic  poetry,  in  the  Gaelic  literary 


hand — "Mise  Domlinull  Gorni."  This  hand- 
writing:, of  course,  is  entirely  different  from 
the  handwriting:  of  the  MS.  itself,  and  is 
in  every  way  a  finer  hand.  Curiously 
enough,  Skeat  makes  mo  reference  to  it 
either  in  his  edition  of  the  Kingis  Quair  or 
in  his  "Minor  Poems  of  Chaucer."  Perhaps 
the  forthcoming'  volumes  of  "The  Clan 
Donald"  may  contain,  minutiae  to  justify  a 
further  inference.  Anyhow,  DomhnuU 
Gorm's  name  is  a  link  in  the  history  of  the 
MS.,  aoid  his  name  is  also  referred  to  in 
the  Fernaig-:  — 

"Ni  air  mhaireann  fir   Innse-Gall 
Mor  an  call  dom  r'a  m'  aois 
Ceannard  an  t-sloigh  Domhnull  Gorm 
Is  Ruaraidh  nan  com  's  nam  pios." 

I  am  beholden  to  Heinrich  Zimmer,  the 
illustrious  Professor  of  Sanskrit  and  Com- 
parative Philology,  University  of  Greifs- 
wald,  Prussia,  whose  many-sided  learning 
and  insight  throws  a  glory  upon  the  German 
name,  for  gracious  permission  to  render  his 
paper  on  the  Pictish  Matriarchate,  which  ia 
included  in  the  present  volume.  Some 
of  the  notes  to  that  paper  I  have  found  it 
best  to  incorporate  in  the  text,  and  the 
classical  quotations  are  done  into  English. 
No  greater  master  of  critical  Gaelic  learn- 
ing has  arisen,  and  it  is  good  to  look  at 
this  tantalizing  problem  with  his  eyes. 

The  airs  to  the  words  on  pages  113,  117, 
122,  144,  166,  and  173  of  this  book  are  to 
be  found  on  pages  16,  29,  13,  24,  27,  and 
26  respectively  of  the  supplement  now- 
appearing  to  the  "Gesto  Collection  of  High- 
land Music,"  by  Dr  K.  N.  Macdonald.  It 
is  with  great  pleasure  I  turn  over  its  pages, 
as  thus  far  in  this  matter  I  find  my  own 
judgment  quite  unexpectedly  and  inde- 
pendently confirmed.  Naturally,  oral  ver- 
sions are  different  in  different  districts.  I 
have  been  careful  to  keep  the  dialectal  words. 


IV. 


e.g.,  "Thig^  a  samliradh  le  ruthadli"  is  the 
title  in  the  Gresto  Supplement,  p.  29,  where 
I  have  "Thig  an  sambradh  s  am  futhar." 
"Futhar  with  me  means  the  "dog  days," 
equivalent  to  the  time  of  the  year  termed 
"an  luchar."  One  speaks  also  of  "futhar  an 
earraich"  and  of  "futhar  an  fhoghair,"  i.e., 
"the  fall"  of  autumn.  It  ought  perhaps  to 
be  written  "fixghar." 

The  unusual  word  "oistig"  was  confirmed 
to  me  by  Mrs  Macdonell  of  Keppoch;  it  is 
founded  on  the  Scotch  "oist" — a  sacrifice — 
from  L.  "hostia."  This  piece  and  several 
others  I  owe  to  the  goodness  of  my  dear 
friend,  the  Eev.  Allan  Macdonald,  a  worthy 
scion  of  the  House  of  Keppoch. 

To  the  various  friends — happily,  still  with 
ns — ^who  have  stimulated,  whether  by 
thought  or  word  or  deed,  I  am  profoundly 
grateful,  and  I  hereby  ask  each  of  them  to 
accept  my  heart-felt  thanks — 

"Quosqne  ego  fraterno  dilexi  more  sodales, 
O  mihi  Thesea  pectora  juncta  fide ! 
Dum  licet,  amplectar." 


AN   CLAR. 

Page- 

Matriarchy  among  the  Picts i 

The  Pabbay  Poet 43 

Caismeachd  na  h-Airde 106 

Tuireadh 109 

Oran  SCigraidh m 

Mo  chruinneag  dhonn 113 

Fior  thoisich  an  t-samhraidh 115 

Thig  an  sarahradh  s  am  futhar 117 

Gur  mise  ta  na  m' èiginn 119 

FèiU  Leor  nam-Manach 121 

Comhiuadar  Siigraidh 122 

Oran  an  iasgair 124 

Cumha 125 

Mise  tha  trom  ainneulach 127 

Alastair  Torraidh 129 

Do  sgoth 131 

Do  dh'fhear  Chille-Bride 132 

Oran  Sheumais  Mhoir 133 

Cumha  do  Dhomhnull  Foirbeis  -        -        -        -134 

Marbhrann  do  Mhr  Aonghas  Lochabair  -        -  138 

Ràbhadh  Mhic  Shimi         -        *-         -        •        -        -  140 

Labhair  Acham  faichdeil  rium 141 

Laoidh  na  ban-fhighich 142 

Nighean  donn  a  Còrnaig 144 

An  t-Urramach  Ailein  Macilleathain         -        -        -  146 

An  t-Urramach  Aonghas  Donullach           -         -         -  151 

Hatha  nan  tri  righrean 161 

Marbhrann  le  sagart  bha'nn  am  Mòrar      -         -         -  163 

Oran  an  amadain  bhoidhich 165 

Cumha 169 

Eolas  an  Dèididh 171 

Nach  b'fheàrr  leat  mi  bhi  agad 171 

Se  dhuisg  gu  grad  a'm'  shuain  mi       -         -         -         -  '73 

Mi  air  ionndrainn  a  ghaisgich 175 

Mi  learn  fhin  air  an  tulaich 177 

Ealaidh  le  Huistean  Donn  Siosal      -        -        -        -  179 

Iain  Ghlinne  Cuaich iSo 

Taisbean  Adhamhnain,  o  Leabhar  na  h-Uidhri        -  183 

Fear  na  Pàirce 198 

An  t-Easbuig  Carsewell 211 

Sir  Iain  Stiubhart  na  h-Apuinn 218 

Crosanachd  Ille  Bhrid 223 

Alastair  Monro,  Strathnabhair 226 

Donnachadh  nam  Pios 229 

Appendix       I.— On  Farquhar  Macrae     -        -        -  294 
Appendix     II. — On  Duncan  Macrae        -        -        •  300 
Appendix  III. — On  Gaelic  Testimony  as  to  Matri- 
archy and  the  Couvade    -        -  301 


READ 

Sovereignty,  pp.  17,  1.  15,  and  18,  Is.  15  and  21  ;  Jupiter, 
23,  y  ;  infirmities,  25,  11  ;  Scarista,  43,  2 ;  dh'iasgach,  chur 
sa  bbradan,  74,  x.,  a  and  b;  tùrsach,  Tg,  in.  ;  gliin,  86, 
vin. ;  faicear  for  faisear,  88,  vi. ;  Donn,  p.  144  ;  da,  not  do, 
p.  144,  1.  II ;  Crosanachd,  p.  198 ;  oistig,  not  oifig,  139,  21 ; 
diulnach,  92,  z ;  bhuail,  95,  2,  not  bhuil  ;  giiilan,  95,  i ; 
gun,  96,  V,  not  gum  ;  droch,  90,  vii.,  not  drochd  ;  aca,  p.  91, 
xin.,  s,  belongs  to  line  4 ;  tighinn  a  nuas  s  piob  chiùil 
rompa,  in  93,  iv.,  is  1.  6  of  vii.,  p.  94  ;  easbhuidh,  102,  iv. , 
cad  or  iad,  not  ear,  p.  97;  Bruiach,  108,  not  Bruaich; 
ioghnadh,  155,  12     Abstol,  183,  31  ;  daormhuinn,  207,  vil. 


MATRIARCHY   AMONG 

THE  PICTS. 


FROM    THE    GERMAN*    OF 

H  E  I  N  R  I  C  H      Z  I  M  ^I  E  R. 


CHAPTER   I. 

H [THEE TO  ill  a  discussion  of  the 
question  as  to  whether  among  the 
peoples  of  the  Aryan  family  with 
their  social  oiuer  based  upon  Pat- 
riarchy (the  right  of  succession  on  the 
father's  side),  another  social  order  has 
preceded,  in  which  Matriarchy  (hence,  with 
attention  solely  directed  to  birth)  was 
dominant,  and  whether  among  some  peoples 
of  the  Aiyan  family  certain  actual  forms  of 
law  are  to  be  regarded  as  rudimentary 
organs  in  the  body  politic  of  these  peoples 
— in  discussii]^  these  questions  it  is  sur- 
prising one  has  not  considered  the  juridical 
situation  which  existed  centuries  long  in 
historic  timea  among  the  independent  non- 
Aryan  primitive  populations  of  Britain, 
stUl  less  the  verdict  of  the  surrounding 
Aryan  Celts  of  the  British  Isles  upon  the 
same.  From  the  importance  of  the  ques- 
tions mentioned  for  the  science  of  Aryan 
antiquity,  further  discussion,  it  seems  to 
me,  is  well  in  place.  I  prefix  a  bird'a-eye 
view  of  the  historical   situation. 

Csesar,   during  his   stay  among  the  coast 
tribes  of    South   East   Britain,   heard    there 

*  ZeiUchrift  der  Sa\  igny-Stiftuni,'  fiir  R^c-htSKtsehichte 
XV  Rom.  Abth  ^'el•laJJ:  von  Hermann  Bohlau  in  Weimar. 


were  in  Central  Britain  peoples  who  re- 
garded themselves  as  the  primitive  inhabi- 
tants of  the  land  in  contrast  to  the  Celts  of 
the  coasts,  who  were  of  kin  to  the  Gauls. 
(Bellum  Gallicum  v.  12).  After  Caesar's 
departure  it  was  close  upon  a  century  (97 
years)  ere  Roman  legions  set  foot  agaia 
upon  the  soil  of  Britain  (43  a.d.).  Within, 
forty  years  they  opened  up  the  island — 
lengthwise,  from  the  Sussex  shores  to  th» 
Firths  of  Forth  and  Clyde,  bread^thwise, 
from  the  coasts  of  Norfolk  to  the  isle  of 
Anglesey       (Mona).  Numerous       peoples 

came  within  their  ken  and  were  subjected. 
If  one  excepts  the  Silures  who  dwelt  north 
of  the  Bristol  Channel  in  the  South  Wales 
of  the  present  day  (Glamorgan,  Breck- 
nock), it  did  not  occur  to  the  Eomans  that 
any  of  the  numerous  peoples  they  con- 
quered— as  far  north  as  the  Firth  of  Forth 
and  Clyde — were  anywise  of  a  different  stock 
from  the  south-eastern  tribes  of  (the  then) 
Sussex,  Ejent,  and  Essex.  Even  if  here 
and  tiiere  —  perhaps  still  at  Ceesar's  time- 
there  had  been  primitive  non-Celtic  abori- 
giuald — in  the  middle  of  the  first  century- 
after  Christ  all  was  Celticized.  In  the  isle 
of  Anglesey,  so  far  removed  from  the  south 
ooast  of  Britain  lay  the  central  seat  of  the 
religious  and  national  resistance  of  the 
British   Celts.        "Novae   gentes*"     (Tacitus 

*  Tacitus  (Germ.  20),  with  reference  to  the  Germans, 
speaks  of  the  "  mighty  Ìiml)s  and  frames  that  we  see  with 
so  much  admiration,"  and  (c.  i)  says  they  "  all  possess  the 
same  physical  cliaracteristics— fierce,  blue  eyes,  red  hair, 
and  large  frames,  which  are  good  only  for  a  spurt ;  they 
certainly  have  not  a  corresponding  power  of  endurance 
for  hard  work."  The  following  is  what  Tacitus  (died  about 
lis  A.D.)  says  on  the  races  of  Britain :—"  Whether  the 
earliest  inhabitants  of  Britain  were  an  indigenous  or  an 
invading  race  is,  as  might  be  e.xpected  to  be  the  case  with 
barbarians,  an  open  question.  Some  evidences,  however, 
may  be  drawn  from  the  difference  of  physique  that  prevail. 
The  red  hair  and  the  lar^e  limbs  of  the  Caledonian  people, 
testify  to  a  German  origin.  The  swarthy  complexion  of 
the  Silures  [in  South  Wales]  and  the  frequency  of  curling 
hair  among  them,  with  the  fact  that  Spain  lies  opposite 
their  district,  lead  us  to  believe  that  the  ancient  Iberians 


AgTÌcola  22),  however,  appeared — and  indeed 
"novao"  (new)  in  another  sense  than  th& 
Ordo\-ices,  Brigantes,  and  others  had  been 
— when  Agricola  pushed  beyond  the  line  of 
the  Firths  of  Forth  and  Clyde  and  prepared 
to  threaten  the  remaining  northern  portion 
of  the  island;  these  are  the  inhabitants  of 
Caledonia,  "popixli  Caledoniam  incolentes. 
Eutilae  comae,  magni  artus  Germanicam 
otiginem  adseverant,"  says  Agricola's  son- 
in-law  in  the  passage  where  he  classifies 
the  remaining  inhabitants  of  Britain  according- 
to  language,  manners,  and  other  character- 
istics among  the  Gauls  (Tacitus  Agricola 
c  11). 

The  difference  from  the  Celtic  Britons- 
must  have  been  strongly  marked,  even  if 
the  reference  to  Germanic  origin  is  worth- 
less. Already  in  the  first  half  of  the  second 
century  Ptolemy  gives  a  list  of  names  of 
these  independent  Caledonian  peoples  dis- 
tinct from  the  British  Celts.  In  the  days 
of  Constantine,  for  the  first  time,  in  310  the 
name  "Pioti"  turns  up  in  the  Gaulish 
panegyrist  Eumenius  as  inclusive  denotation 


[probably  the  ancestors  of  the  Basque]  crossed  the  sea  and 
settled  in  those  parts.  The  tribes  that  dwell  nearest  to 
the  Gauls  are  likewise  similar  to  them.  It  may  be  because 
they  were  originally  descended  from  them,  and  still  show- 
it  ;  or  because,  though  the  countries  extend  in  opposite 
directions,  the  climate  has  produced  similarity  of  physique. 
On  the  whole,  however,  it  seems  most  likely  to  have  been 
the  case  that  the  Gauls  established  themselves  on  an 
island  so  close  to  them.  You  find  their  religious  rites 
[Druidism]  in  Britain  as  also  their  ingrained  superstition  ; 
there  is  not  much  difference  between  the  languages.' 
Both  races  are  equally  bold  in  defWng  any  danger  before- 
hand, and  equally  timorous  in  running  away  from  it 
when  it  arrives.  The  Britons,  however,  display  more 
spirit,  for  they  have  never  yet  been  long  enough  at  peace 
to  grow  tame.  History  tells  us  that  the  Gauls  were 
great  warriors  once.  Since  that  day  a  life  of  ease  has 
bred  in  them  an  unwarlike  temper,  and  with  their  liberty 
they  have  lost  their  \alour.  A  similar  change  has  come 
over  those  of  the  Britons  who  were  conquered  sometime 
ago,  the  rest  are  what  the  Gauls  once  were."  (Townshend's 
Trans.) — The  red  hair  and  large  limbs  assigned  by  Tacitus 
to  the  Caledonians  does  not  by  any  manner  of  meana 
allow  of  kinship  with  the  Iberians  who  had  that  swarthy 
complexion  which  does  not  go  along  with  red  hair.— G.  H 


fox-  the  whole,  a  name  that  thence  sticks  to 
thein  among  the  Latin  writers.  According 
to  Anunianus  Marcellinus,  in  368  .a.d.,  the 
"Picti"  were  di\aded  into  two  chief  groups . 
"Dicalidonas"  and  "Vecturionesi"  (lib. 
xxvii.,  c  8) ;  this  will  be  the  same  twofold 
division  which,  according  to  the  excerpts  of 
Xiphilin  (s  Mouunienta  histor.  Brita-nnica 
I.,  s  Iv.)  is  already  known  to  Dio  Cassius  in 
the  days  of  Severus,  where  ho  mentions  that 
the  independent  peoples  north  of  the  Firtha 
of  Forth  and  Clyde  are  composed  of  two 
gene:  "Kaledonioi  kai  M^aiatai  (s  Ix.  of 
above).  This  two- fold  division  in  the  third 
and  fourth  century  is  all  the  more  interest- 
ing because  the  Picts  in  the  days  of 
€oluniba  (second  half  of  the  sixth  century), 
nay,  even  in  Eede's  time  (died  735),  when 
they  still  formed  an  independent  state,  were 
so  classified :  the  classification  "australea 
Picti"  (Bede's  History  iii.  4)  and  "septen- 
trionales  Picti,  transmontani  Picti"  (v.  9) 
corresponds  exactly  to  the  Maiatai  and 
Ealedonioi  in  the  excerpts  of  Xiphilin. 

To  the  Eoman  supremacy  in  Britain,  by 
this  time  restricting  itself  to  a  defensive 
policy  in  consequence  of  the  other  conditions 
of  the  Empire,  and  to  the  Britons,  the 
Celtic  subjects  of  the  same,  the  Picts,  since 
the  days  of  Severus,  were  become  a  stand- 
ing menace.  This  same,  from  the  middle 
of  the  fourth  century  onwards  waxed  greater 
in  that  the  Picts  found  allies  for  their  incur- 
sions in  the  inhabitants  of  neighbouring 
Ireland.  From  two  points  of  North-West 
Britain,  from  Gallowav  and  Cantyro,  in  clear 
weather  one  sees  the  coast  of  North-East 
Ireland  (Down  and  Antrim)  distinctly.  As 
on  his  fifth  campaign,  Agi-icola  sojourned 
in  these  regions,  an  Irish  chieftain  put  in 
Lis  appearaaice  and  sought  to  persuade 
Agricola  to  effect  a  landing  in  Ireland 
(Tacitus  Agricola  4).     The  bond  of  alliance 


•wliicli  for  their  plundering  incursions  tho 
Picts  foimd  among  the  Scotti  is  accordingly 
easily  nndcrstood.  When  in  tho  first  deca.tlo 
of  the  fifth  cemtury  tho  Eoman  troopa  were 
finally  withdrawn  from  Britain,  the  "Picti"' 
and  the  "Scotti"  then  pitched  themselves 
in  against  tlie  nnarmod  and  defencelesd 
"Brittones,"  as  the  Briton  Gildas  one  hun- 
dred years  later  portrays  in  the  introduction 
to  his  Epistola,  in  Jeremiad  tones.  In  the 
second  half  of  the  fifth  century  two  events 
led  to  a  bringing  ahout  of  a  consolidatdon; 
of  affairs  in  North  Britain,  north  of  a  line 
drawn  from  Morecambe  Bay  in  the  West 
to  the  estuary  of  the  Tees  in  the  East.  On 
the  East  Coast,  south  and  north  of  Hadrian's 
Wall,  Germanic  Angles  settle<l  themselves 
fast,  and  founded  the  two  English  states, 
Deira  and  Bernicia,  which  in  the  course  of 
things  became  incoi-porated  in  the  powerful 
state  of  Northumbria.  On  the  West  Coast, 
in  the  present  county  of  Argyle,  Irish  from 
the  counties  of  Antrim  and  Down  made  an 
abiding  settlement,  and  founded  on  the  west 
coast  of  Britain  an  Irish  state,  which  more 
and  more  strove  to  subdue  the  original 
inhabitants  of  Britain  north  of  the  Firths 
of  Forth  and  Clyde  (the  Picts),  just  as  the 
Angles  sought  to  do  with  their  British 
neighbours  south  of  the  same.  The  political 
edifice  of  North  Britain  in  the  7th  century 
was  as  follows: — North  of  the  Firths  of 
Forth  and  Clyde  existed  two  kingdoms^ 
separated  through  tho  so-called  mountainous- 
chain,  "Dorsum  AlbaJiiae"  (Druim  Alban) ; 
that  on  the  west  coast,  at  first  the  smaller, 
was  the  kingdom  of  the  Scots  CIrish),  that 
on  the  east  coast,  the  larger,  stretching  as 
far  as  the  Orkneys,  the  kingdom  of  the- 
Picts.  South  of  the  boundary  named  there 
were  likewise  two  kingdoms;  on  the  west 
coast  as  continuation  of  the  Scottish  state 
to  the  south,  a  state  of  the  British  Celts,  the 


kingdom  of  the  Nortli  Cymri  (Cumbria), 
embracing  the  Scottish  counties  of  Dum- 
fries, Ayr,  Lanark,  and  the  English  Cumber- 
land, Westmoreland;  parallel  thereto  on  the 
cast  coast  as  continuation  of  the  Pictish 
state  to  the  south,  was  the  kingdom  of  the 
Angles,  Northumberland.  In  the  confusion 
which  the  Yikings,  from  the  end  of  the  8th 
century  onwards,  brought  upon  Great 
Britain,  the  Scottish  King,  Kenneth  Mac- 
Alpin,  managed,  about  844,  to  get  possession 
■of  the  Pictish  throne,  and  thus  to  found  a 
united  Scoto-Pictish  kingdom  (Alba),  north 
■of  the  line  of  the  Firths  of  Forth  and 
Clyde. 

Exactly  100  years  lat.er  the  English  ruler 
Eadmund,  who  possessed  Northumberland, 
and  Malcolm,  ruler  of  the  Irish-Pictish 
state,  Scotland,  made  an  end  of  the  then 
still  existing  British  state  on  the  west  coast, 
south  of  the  boundary  so  repeatedly  referred 
to,  and  divided  it  between  them  such  that 
the  IrLsh-Pictish  state,  Scotland,  extended 
^so  south  of  this  border  line.  Through 
fully  500  years,  until  the  downfall  of  the 
Pictish  kingdcjm,  the  Irish  (Scotti)  were 
most  closely  bound  up  with  the  Picts;  first 
they  are  confederates  of  the  Picts,  then 
burdensome  friends,  who  no  more  return 
liome;  finally,  after  they  have  Christianized 
them,  and  hngually  assimilated  them — the 
northern  Picts,  at  least — they  take  away  from 
them  their  independence.  That  we  must, 
first  and  foremost,  question  these  good  friends 
of  the  Picts  if  we  are  to  learn  more  about  the 
Pictish  stock  is  clear.  And  we  learn  many 
things.  The  Irish  name  for  the  Picts  is 
"Cruthentuath  (Cruithentuath)  i.e.,  Cruthen- 
folk  (tuath");  the  individual  Pict  is  called 
Cruithne,  or  Cruthnech  (Cruithnech),  two 
formations  from  "Cruthen,"  in  "Cruthen- 
tuath,"  like  Latin  "patrius"  and  "patricus," 
from  "pater."     In  Irish  Saga,  semi-historical 


■works,  annals,  &c.,  the  three  words  are  so 
■common  that  to  give  contexts  were  to  carry 
■coals  to  Newcastle.  Etymologically  these 
■words  are  very  interesting.  From  the  earUest 
time  down  to  the  present  day  "cruth"  is  one 
-of  the  words  most  used  in  Irish  and  Scottish 
Gaelic.  It  means  fisrure,  form;  it  glosses  tho 
Latin  "forma."  The  denominative  verb 
"cruthai<rim"  occurs  in  countless  glosses  of  the 
St  Gall  Priscian,  with  the  meaning  "form." 
Hence  it  is  evident  that  tiie  Irish  designation 
•of  the  Picts  as  Cruthen-tolk  betokens  the  same 
as  the  Latin  "Picti,"  which  Mommsen  (Hist, 
■of  Eome,  5.173)  translates  "Tattooed." 
"Crutheutuath"  is  "the  folk  ot  the  tattoo,"  of 
those  provided  with  "cruths,"  with  figures, 
■with  forms.  If  one  puts  alongside  of  this 
that  the  Britannic  Celts  (the  Cymri)  originally 
■designated  the  Picts  in  like  fashion,  in  that 
■they — as  we  shall  see  in  the  course  of  the 
■discussion — used  the  same  word  as  the  Irish, 
■only  with  a  change  in  consonance  with  their 
own  Celtic  dialect,  the  supposition  lies  close 
at  hand  that  the  Latin  designation  "Picti," 
which  turns  up  about  the  year  300  a.d.,  is  but 
a  Latin  translation  of  the  word  which  the 
Romans  in  North  Britain  heard  from  the 
Celticized   iintoiis* 

The  primitive  inhabit^ants  of  that  portion  of 
l^orth  Ireland,  which  nowadays  forms  the 
counties  of  Down  and  Antrim,  although  they 
are  completely  GaeKcized,  are  in  an  old  Saga 
text,  further  in  Adamnan,  Columba's  biogra- 
pher (died,  "04;,  in  Muirchu's  Notes  upon 
Patrick,  -wiitten  about  690  a.d.,  finally  in 
Tigemach's  Annals,  and  in  the  Ulster  Annals, 

*  Picti  can  scarcely-  be  separated  froiii  the  Gaulish 
Pietavi,  now  Poitere,  says  Mr  Ma<;l)ain,  who,  while 
disallowing'  a  Latin  derivation,  iiuotes  H.  Ir.  ciclit,  and  is 
inclined  to  leave  the  idea  of  tattooin<;  intact.  But 
-Zimmer's  reasoninj,'  could  apjily  to  some  parts  of  Gaul. 
There  are  no  reasons  to  suppose  tlia'.  the  Gauls  were  an 
unmixed  race,  they  had  their  non-Aryan  element.  It  is 
with  the  Pictish  customs  that  we  are,  however,  here 
erectly  concerned. 


frequently  called  CruitUne  "Picts."  In  the 
old  North  Irish  Saga  text — the  Cattle- Spoil 
of  Cooley  (Tain  Bo  Cnahige),  it  is  related  ia 
the  Book  of  the  Dnn  recension  that  the  Queen 
of  Connaught  had  devastated  the  territory  of 
the  Ulster  men  and  of  the  Picts  as  far  as 
Duusewerick  on  the  north  coast  of  Antrim. 
"For  sligi  Midluachra  diuo  dochoidsi  doindriud 
Ulad  ocus  Cruthne  condice  Dunsobairche," 
L.U.,  70a,  33).  In  two  other  places  of  the 
same  text  in  the  Book  of  Leinster  recension, 
this  pillaging  incursion  in  North  Ireland  Ì3 
described  as  the  "devastation  of  the  Ulstermen 
and  the  Picts"  ("indriud  Ulad  ocus  Cruthni," 
LL.  92a,  48-95b,  47V  The  present  day 
Dunsewerick  is  accordingly  the  most  northerly 
point  of  the  Picts  of  Ireland.  According  to 
the  notices  written  about  690  a.d.  upon 
Patrick,  "mons  Mis"  Hes  in  the  territory  of 
the  "Cruidneorum"  (Book  of  Armagh,  fol.  3a 
1  in  Stokes's  Tripartite  Life  of  Patrick  II., 
p.  276).  "Mons  Mis"  is  in  pure  Irish  "sliab 
Mis"  —  that  is  the  present  day  Slemish  itì 
County  Antrim.  Eeeves,  in  his  edition  of 
Adamnan's  Vita  Columbae  (Dublin,  1857,  p. 
94,  note  H),  has  collected  the  passages  from 
Adamnan  and  from  the  annals  showing  that 
the  completely  GaeUcized  inhabitants  of 
Down  and  Antr'm  were  still  designated  Picts 
(Cruithiie).  I  g»«5'5ct  but  the  one  given  by 
Adamnau,  who  wrote  about  697  a.d.  to  tha 
effect  that  the  famous  Irish  Abbot  of  Bangor, 
in  Ulster,  named  Comgall,  instructor  of  St 
Gallus  as  well  as  of  Columban,  the  renowned 
founder  of  Bobbio,  that  Comgall,  whom  we 
know  with  certainty  to  have  been  bom  in 
County  Down  (circa.  517  a.d.),  was  of  Pictish 
descent  (Vita  Columbae  I.,  49).  In  the  Nortii 
of  Ireland  in  the  seventh  century  one  was  stiU 
aware  tuat  the  Gaehc-speaking  population 
of  the  then  Down  and  Antrim  was  of  Pictish 
lineage,  of  the  same  blood  as  the  inhabitants 
of  Caledonia,  then  the  complete  Gaelicizatioa 


of  tliis  now  Celtic  mass  in  the  two  counties 
cannoi  have  been  of  really  verv  long  standing. 
From  this  district  of  Ireland,  however,  princi- 
pally came,  in  accordance  with  geographical 
position,  the  "Scotti"  (Trish),  who  from  the 
middle  of  the  fouiih  century  assist  the  "Picta 
of  Britain;  thence  came  certainly  the  Irish, 
who  at  the  end  of  the  fifth  century  and  in  the 
present  day  Argyll  founded  an  Irish  state 
upon  British  soil :  these  Irish  are  really  only  in 
part  Aryan  Celts,  in  greater  part  Gaelicized 
Picts  from  Ireland,  and  this  explains  much 
of  the  great  civilising  influence  which  the 
small  Irish  state  on  the  west  coast  of  North 
Britain  wielded  over  the  much  more  extensive 
Pictish  state  of  North  Briiam. 

The  Picts  accordingly  formed  the  pre-Aryan 
(pre-Celtic)  primitive  population  of  Britain 
and  of  Ireland.  On  British  soil  they  had  been 
subdued  and  Celticized  in  tlie  last  cjuarter  of 
the  first  century  of  our  era,  with  the  exception 
of  the  independent  tribes  of  Caledonia.  In 
Ireland  it  was  still  remembered  that  the  basic- 
stock  of  the  nopulation  of  the  north-east 
belonged  to  the  same  race  as  the  Picts  of 
Caledonia.  In  reference  to  tlie  Picts,  Beda 
relates,  in  his  "Life  of  Cuthbert,"  c.  11,  that 
the  same  had  come  "ad  terram  Pictorum  qui 
Niduarii  vocantur."  Niduarii  are  the  dwellers 
of  the  Nith  (Nidd,  in  Bede.  Hist.  Ecel.,  5,  19), 
the  eastern  border  river  in  Galloway,  on  the 
Solway  Firth.  It  is  quite  well  possible  that  in 
this  corner  of  the  Irish  Sea  a  Pictisli  renuiant 
had  for  a  longer  time  preserved  itself  amid 
Celtic  surroundings,  so  that  one  was  well  aware 
in  Bede's  time  that  the  inhabitants  of  that 
district  were  of  Pictish  descent,  just  as  at  the 
same  time  they  knew  in  Ireland  that  the  basic- 
stock  of  the  Irish  population  of  Antrim  and 
Down  was  of  Pictish  descent.  Testimonies 
from  Irish  literature  that  preserve  the  remem- 
brance that  in  other  parts  of  Ireland  than  in 
those  named,  to  wit,  Connaught  and  Meath, 


1« 


10 


Picts  liad  once  settled  is  adduced  by  Herbert 
in  liis  "Additional  Notes  to  Todd's  Leabhar 
Breatlinaeli"  (Dublin,  1848).  One  proof  I  will 
add  from  the  language  of  the  Celtic  Britons 
that  the  Picts  once  inhabited  the  whole  island 
of  Britain.  The  two  races  of  the  island  Celts, 
the  Celtic  Britons  and  the  Celtic  Irish,  are 
split  lingually  from  tne  beginning  of  docu- 
mentary evidence  on  the  phonological  side,  like 
the  Latiu-Falisciau  and  the  Umbrian-Sabellic 
jDeoplos  of  Italy.  Just  as  here  we  luive 
on  the  one  side  "coquina,"  "quadrii-," 
'"quod,"  "quis,"  "quae,"  on  the  other  side 
"popina,"  "petur-,"  "pod,"  "pis,"  "pai,"  so,  in 
like  manner  among-  the  island-Celts,  save  that 
in  Ireland  the  old  "qu"  had  already  got  to  be 
pronounced  like  pure  "k,"  as  in  the  French 
"quatre,"  "quand,"  "quinze,"  &c.,  thus 
parallel  to  the  Scoto-(Irish)-Celtic  "mac," 
"cenn,"  "ech,  '  "cruim,"  "each,"  we  have  the 
"Brito-Celtic  fCymric)  "map,"  "penn,"  "cp," 
"pryf,"  "paup"  ("pop").  Quite  similarly 
and  sound  for  sound  to  the  Irish  "cruth" 
(figure,  form),  on  which  the  Irish  name  for  the 
Picts  is  based  ("Cruthentuath,"  "Cruthne," 
"Crutliuech"),  correspond  Old  Cymric  "prit," 
Middle  Cymric  "pryd,"  with  the  same  mean- 
ing. Phonologically,  to  the  Irish  "Cruitnne" 
(from  the  proto-Celtic  "Crutenios"),  mediaeval 
Welsh  "Prydein,"  from  "Prutemos,"  must 
correspond  exactly,  and  thus  throughout  the 
Middle  Ages  until  the  present  day  Britain  is 
called  in  Welsh  "Tnys  Prydein"  (Isle  of  the 
Picts).  The  present  day  Welsh  unconsciously 
testify  still  that  Britain,  ere  the  Celts'  arrival, 
was  the  "Pictish  Isle."  Where  we  are  to  look 
for  the  kinsmen  of  this  pre-Celtic  population 
of  the  British  Isles  cannot,  to  my  thinking,  to 
say  it  shortly,  be  made  out.  The  attempts  to 
show  that  they  are  allied  to  the  primitive 
Finnish-Esthonian  population  of  North-East 
Europe  scarcely  deserve  consideration.  Khy's 
recent    attempt,    too    ("Proceedings    of   the 


11 


Society  of  Antiquaries  of  Scotland,  1892,  pp- 
263-351),  acute  as  it  is,    to    connect    them, 
tbrousfh    help    of    present-day   Basque,   with 
the  Iberian  population  of  South-West  Exirope, 
I  cannot  approve.       Under  the  influence  of 
their  lingually  Gaelicized  kinsmen,  the  "trans- 
montani"  fseptentrionales")    "Picti"    became 
Gaelic-speaking  at  an  early  period.       When 
Colnmba,  in  the  second  half  of  the  sixth   cen- 
tury, brought  them  Christianity  from  lona, 
only  in  intercourse  with  the  common  people 
did  ho  v<^riuire  the  aid  of  an  interpreter,  but  no 
longer  in  int«rcourse  with  the  King  and  the 
Court.       The     introduction     of     Christianity 
through  the  Irish  hastened  the  lingual  Gaelic- 
izatiiiu   ot    these   Picts.        At   the   end   of  the 
fourth  century  missionary  Celtic  Britons  had 
already    introduced    Christianity    among    the 
Southern  Picts.     The  higher  culture  acquired 
tmder  Eoman  dominion  by  the  North  British 
Celts,   with  whom,   after   the   withdrawal   of 
the  Eomans,  the  Southern  Picts  were  in  close 
contact,    hastened    the    lingual     Celticization 
(Welshifying  in  this  case)    of  the   Southern 
Picts.       Many  of  the  Pictish  names  handed  ; 
down  from  the  sixth  century  are  accordingly  '■ 
either    Iro-Celtic     (Gaelic),     or     Brito-Celtic 
(Cymric),    just   as   in    each   case   they   come 
from  the    Northern,  or  the    Southern   Picts, 
and  where  the  names  are  certainly  non-Celtic 
they    bear  the    impress,    each    according  to 
origin,   of   Irish  or  of   Brythonic   phonology. 
The  linguistic  material  suffices  to  let  tis  see 
that  the  language  of  the  pre-Celtic  inhabi- 
tants   of   the    British    Isles    was    not   Aryan 
(Indo-Germanic),  but  more  it  does  not  reveal. 
In  the  case  of  the  linguistic  remains  of  the 
Etruscans   in   Italy,    of  the   Lykians   in   Asia 
Minor,   which    are   infinitely    more   extensive 
than   is   the   case   in    Pictish,    the   result   of 
investigation  is — so    many    heads,    so  many 
opinions.     That  should,  in  the  case  of  Pictish, 
■nithliold  us  from  a  useless  learned  waste  of 


12 


time.  Any  further  moment  of  truth  than  the 
absolutely  insufficient  ling-uistic  one  in  support 
of  the  Iberian  origin  of  the  Picts  has  not 
been  brought  forward.  So  long  as  in  this 
state  of  things  the  scarcely-ever-to-be-attained 
proof  has  not  hitherto  been  found,  to  the 
effect  that  the  entire  pre- Celtic  population  of 
.West  Europe,  above  all  the  primitive  pre- 
Aryan  population  which  preceded  the  Celts 
and  Germans  in  France  and  Germany,  was 
of  Iberian  stork,  tliore  is  thus  far  no  meaning 
in  reckoning  the-  pre-Celtic  population  of  the 
British    Isles   among   the   Iberians. 

Skene  would  regard  the  Picts  as  Celts,  to 
wit,  the  Northern,  later  Gaelicized,  Picts  as 
members  of  the  Irish  branch,  the  Southern 
Brythonized  ones  as  Cymric.  By  reason  of 
his  deficient  linguistic  training,  the  correct 
principle  never  attains  the  ma.stei-y  with  him 
— that  in  Pictish  names  from  Christian  timea 
it  is  not  that  which  can  be  Irish  or  Welsh  in 
them  that  is  decisive,  but  that  which  can 
neither  be  Irish  nor  Welsh  nor  Celtic.  Es- 
pecially, he  takes  no  regard  of  the  inscrip- 
tions got  in  the  Pictish  area — some  of  them 
certainly  found  subsequently  —  on  which 
Khys,  in  his  paper  already  mentioned, 
rightly  lays  stress.  In  them  the  non-Celtic 
(non-Aryan)  substratum,  under  a  light  Irish 
veneer,  comes  clear  to  view.  Further,  Skene 
takes  no  account  of  the  fact  that  the  order 
of  social  life  among  the  Picts  and  their  an- 
cestors in  tae  British  Isles  was  fundamen- 
tally different  from  the  Aryan-Celtic  social 
order,   as   we   shall   see. 


CHAPTER    II. 


Among'  the  remnant  of  tl:e  pre-Aryan 
<pre-Celtic)  primitive  peoples  of  Britain 
Matriarchy  (mother-right)  was  still  in  full 
swing;  it  still  regulated  the  order  of  suc- 
cession for  centuries  after  the  Picts  had 
long-  been  Christianized  and  lingually  as- 
similated, until  the  downfall  of  the  Pictish 
State  in  the  ninth  century.  Women  did  not 
take  a  particularly  high  place;  on  the  con- 
trary, so  far  as  we  see,  a  woman  never  rules; 

riHE  MOTHER,  HOWEVER,  AND  BY  CONSE- 
QUENCE, THE  BIRTH,  DECIDES  TRIBAL  MEM- 
BERSHIP,   THE    EIGHT    OF    INHERITANCE.       To 

a  Pictish  ruler  and  his  brothers  the  son  of 
the  eldest  does  not  succeed,  the  son  of  the 
sister  succeeds.  After  him  and  his  eventual 
brothers  on  the  mother's  side,  a  sister's  son 
succeeds,  and  so  on.*  We  have  quite  a 
series  of  testimonies  mutually  supporting 
one  another.  An  indirect  witness,  the 
Pictish  Chronicle,  may  be  cited  at  the  out- 
set. 

The  Pictish  Chronicle  ("Chronica  de 
origine  antiquorum  Pictorum")  is  a  literary 
monument  written  in  Latin  in  the  lifetime 
of  the  Scotic  King  Cinaed,  son  of  Malcolm 

*  cf.  The  Uist  custom,  where  the  household  cows  are 
£Ìven  the  mother's  names  from  generation  to  generation. 
In  the  glens  of  Antrim,  if  I  mistake  not,  a  young  woman  is 
locally  known  by  her  mother's  name,  not  solely  by  her 
own.  "  A  woman  may  take  her  husband's  name  when 
she  marries,  or  she  may  not.  If  she  keeps  her  own,  she 
ma.v  keep  either  her  father's  name  or  her  mother's 
maiden  name.  Suppose  that  a  girl  at  the  age  of  ten  is 
called  Mary  Macneill ;  she  may  grow  up  and  marry  a 
husband  of  the  name  of  Slaclarty,  and  subsequently 
another  husband  of  the  name  of  Slacelheran,  and  after 
all  she  may  die  as  Mary  Docharty,  because  that  was  her 
mother's  maiden  name." — Blackwood's  Magazine,  Sept., 
1S93,  p.  370. 


14 


(971-995),  but  is  partly,  as  tlie  Irish  words 
left  in  it  betray,  worked  up  from  an  older 
Irish  source.  It  is  printed  by  Skene, 
Chronicles  of  the  Picts  and  of  the 
Scots  and  other  early  memorials  of 
Scottish  History,  Edinburg-h,  1867.  The 
little  work  falls  into  three  divisions:  (1)  a 
proto-histoi-y  (i.e.  a  pre-historic  account)  of 
the  Picts  chiming  in  with  the  "Origines"  of 
Isidor;  (2)  a  list  of  the  Pictish  Kings  from 
Cruithne,  the  "Heros  Eponymus"  of  the 
race,  down  to  Bred,  the  last  ruler  of  Pictish 
stock;  (3)  a  somewhat  more  detailed  chron- 
icle of  the  Irish-Celtic  rulers  of  the  North 
British  Scottish-Pictish  Kingdom  united  in 
844  under  Kenneth  MacAlpin  down  to  the 
reign  of  the  so-called  Kenneth,  son  of  Mal- 
colm (971-995).  Only  the  second  part 
interests  us  here,  the  first  is  quite  worth- 
less: e.g.,  thirty  kings,  all  bearing  the 
name  of  Brudc*,  are  given  one  after  another, 
as  rulers  over  Britain  and  Ireland.  On  fully 
reliable  historical  ground  we  stand  when 
we  come  to  the  entry :  "Bridei  filius  Mail- 
con  XXX.  annis  regnavit;  in  octavo  anno 
regni  eius  baptizatus  est  a  sancto  Columba." 
From  the  time  of  this  first  Christian  ruler 
of  the  Northern  Picts  (died  583)  onwards 
we  have  reliable  contemporary  sources  at 
hand;  the  Angle  Beda,  writinsr  in  North- 
umberland in  731,  naturally  takes  a  good 
deal  of  account,  in  his  "Historia  ecclesiastica 
gentis  Anglorum,"  of  things  Pictish,  and  in 
Ireland  we  have  two  annalistic  works  (the 
Annals  of  Tigernach  and  tlie  Ulster  Annals) 
which  in  a  prominent  manner  occupy  them- 
selves with  the  affairs  of  their  countrymen 
in  North  Britain.  We  can  accordingly  from 
the  years  583-840  control  the  names  and 
periods  of  reign  of  the  Pictish  rulers  of  the 
Chronicle   from   independent    sources.     If  we 

♦  Most  likely  a  Pictish  title.— G.  H. 


15 


glance  over  tbe  series  of  names  of  the  nilers 
of  Pictisk  race  certain  peculiarities  in- 
voluntarily strike  us:  (1)  a  limited  number 
of  kino^'s  names  occur  (Brede,  Talore,* 
Brest,  NechtanS;  (2)  the  further  method 
of  naming'  is  as  among  the  British  and 
Irish,  hence  the  addition  of  the  father's 
name  with  "filius"  (son)  prefixed  e.g. 
"Breidei  filius  TVid";  (3)  These  fathees 
OF  Kings  xever  themselves  appear  as 
Kings;  they  succeed  each  other,  "Garnard 
£lius  Wid  iv.  annis  regnavit,  Bridei  filiua 
Wid  V.  annis  regnavit,  Talore  frater  eorura 
xii .  annis  regnavit" ;  after  these  three 
brothers,  sons  of  Wid,  cornea  "Tallorcen 
filius  Enfret  v.  annis  regnavit,"  after  him 
"Gratnait  filius  Donnel  vi.  annis  regnavit 
et  dimidium"  and  "Drest  frater  ejus  vii. 
annis  regnavit";  then  after  these  two 
brothers  cornea  "Bredei  filius  Bili" — all  of 
them  names  occurring  in  the  Irish  Annals; 
(4)  The  fathers  of  the  Pictish  Kings, 
to  judge  from  the  names,  abb  for  the 
jiost  part  not  Picts,  but  belong  to  the 
neighbouring  Irish  or  Welsh  or 
Angles.  Thus,  the  father  of  "Tallorcen 
filius  Enfret,  who  reigns,  according  to  the 
Ulster  Annals,  from  653-657  is  according  to 
iis  name  (Aiufret,  in  the  Irish  Annals  En- 
fret), certainly  an  Angle  (Eeanfrith,  En- 
frith).  The  father  of  Tallorcen's  successors, 
'•Gratnait  filiua  Donnel"  reigning  from 
657-663,  and  his  brother  "  Drest"  (666-673) 
is  according  to  his  name  ("Donnell,  Don- 
nail")  certainly  Irish.  The  father  of  the 
successor  of  both  these  brothers,  viz.,  of 
"Bredei  Bili"  (died  693)  is  according  to  his 
name  a  Welshman.  In  the  case  first  ad- 
duced we  can  make  the  deduction  drawn 
from   the  name    almost    positively    certain 

*  A  form  remaining  in  a  parish  named  after  a  Pictiah 
saint,— Kiltarlity  (CiUtaraalan,  for  Talargan)  ($)  in  Mac 
Xaughton.— G.  H. 


16 


from  reliable  sources.  From  Bede's  His- 
tory i.,  34;  ii.,  12;  iii.,  1,  and  from  the  Anglo- 
Saxon  Chronicle  for  the  years  593,  607,  617, 
633,  634,  we  learn  the  following: — From 
593-617  King  "Aedilfrid"  ruled  over  Ber- 
nicia,  the  most  northerly  Angle  State 
bordering  on  the  British  Kingdom;  con- 
temporary with  him,  over  the  neighbouring 
Angle  State  Deira  there  ruled  "Aeduine." 
Now  when  Aedilfrid  fell  in  G17  "Aeduine" 
of  Deira  forcibly  snatched  the  control  and 
drove  away  the  sons  of  Aedilfrid,  seven  in 
number ;  they  are  enumerated  in  the  Saxon 
Chronicle  under  the  year  617,  and  the  eldest 
of  them  is  named  Eanfrid  (Enfrith).  After 
Aeduin's  death  in  633  the  Princes  of  the 
ruling  house  of  Bernicia  come  back,  and 
Eanfrid  becomes  king,  but  falls  in  634  fight- 
ing against  the  British  King  Ceadualla. 
Where  did  the  Angle  Princes,  the  eldest  of 
whom  was  named  Eanfrid  (Aenfrid,  En- 
frid),  sojourn  between  617-633?  Bede  tells 
us  distinctly:  "tempore  toto  quo  regnavit 
Aeduini  (617-633)  filii  prafati  regis  Aedil- 
fridi  (617)  qui  ante  ilium  regnaverat,  cum 
magna  nobilium  juventute  apud  Scottos 
sive  Pictoa  exulabant."  Henoe  Eanfrid 
with  his  brothers  and  fellow-exiles  so- 
journed from  617-633  with  the  Irish  (Scots) 
and  Picts.  Is  it  in  any  wise  bold  to  identify 
the  Angle  Prince  Eanfrid,  who  between  617 
and  633  sojourned  at  the  Pictish  Court,  with. 
Enfrit  (Anfrit),  the  father  of  the  Pictish 
king  Tallorcen,  who  reigned  from  653-657? 
Ii  like  manner  we  can  show  that  Bili,  father 
of  the  Pictish  king  Bredei,  who  died  in  693, 
was  a  Cymric  prince,  who,  very  likely,  like 
Eanford,  had  been  a  guest  at  the  Pictish 
Ccurt. 

If  we  contemplate  the  result  arrived  at 
from  a  consideration  of  the  Pictish 
Chronicle,  and  hold  pointa  three  and  four 
paiticularly   before  our  mind's  eye,  remem- 


17 


bcring  that  the  examples  chosen  are  not  the 
exception  but  a  hard  and  fast  rnle,  it  seems 
clear  to  me  that  on  the  hypothesis  tluit  the 
Pictisli  tribal  membership  and  right  of  in- 
heiitance  were  grounded,  as  among  the  Ger- 
mans and  the  Celts,  npon  Procreation,  with 
succession  in  the  male  line,  it  seems  to  me  ou 
thii  assiuii2ition,  that  the  situation  in  the 
Pictish  Royal  IIoTise  remains  unexplained. 
Everything  becomes  plain  if  tribal  member- 
ship and  right  of  succession  was  with  the 
Picts  determined  through  birth,  therefore  by 
the  Mother's  Right  (succession  in  the  female 
line).  The  sister's  son  always  succeeds  in 
the  sovereignity,  accordingly  fathe"r  and  sou 
never  turn  up  among  the  Picts  as  kings, 
Ihis  conchision,  inferred  from  a  consideration 
of  facts,  will  now  be  confirmed  through  a 
series  of  direct  testimonies.  At  the  outset 
I  take  the  oldest  traditional  evidence.  Bede, 
in  731 — hence  at  the  time  of  the  existence  of 
the  Pictish  state — writes  in  his  history  that 
the  right  of  inlieritance  among  the  Picts 
•was  such  that  "ut  ubi  res  perveniret  in 
dubium,  magis  de  feminea,  regum  prosopia 
qiiam  de  masculina  regem  sibi  eligerent  : 
quod  usque  hodie  apud  Pictos  constat  esse 
servatum.''  According-ly  the  "a,  priori"  pos- 
sible interpretation  of  the  words  "ubi  res 
perveniret  in  dubium,"  that  only  in  cases 
where  one  had  doubt  as  to  the  fathership 
of  a  Pictish  king  with  reference  to  the  sou 
born  to  him  by  his  spouse,  that  in  such  case 
the  sister's  son  succeeded,  this  interpreta- 
tion is  already  excluded,  because,  as  a  mat- 
ter of  fact,  among  the  Picts  the  son  never 
succeeded  the  father  upon  the  throne.  One 
must  hold  in  one's  mind's  eye  tliat  it  is  not 
a  Pict  who  has  writt-en  the  above  words,  but 
an  Anglo-Saxon,  regarding  an  institutiou 
foreign  to  his  ideas  of  legal  right,  and,  be- 
sides, following  an  Irish  source.  The  Irish 
cculd  not  see  anything  essentially  different  in 


18 


tliar,  amongf  the  Pieta,  given  a  case  of  several 
Tsrothers,  the  same  followed  one  another  on 
the  throne  in  order  of  birth,  until  the  last  died 
out.  Then,  however,  the  right  of  inheritance 
among  the  Picts  and  Irish  was  decided  on  a 
different  priaiciple,  which  is  expressed  by  the 
above  words,  "res  pervenit  in  dubium" ;  witli 
the  Picts,  right  of  succession  in  the  female 
line,  with  the  Irish,  ri^ht  of  succession  in  the 
male  line  came  in.  Add  to  this  that  in  numer- 
ous Irish  sources  which  take  up  with  the  Picts 
3.nd  their  affairs,  it  is  stated  cut  and  dry,  and 
without  limitation,  that  the  Picts  "iar  mathru 
gabait  flaith  ocus  gach  comarbus  olchena," 
"after  the  mothers  they  take  sovei'eignity  and 
«very  other  inheritance  besides  (v.  Skene, 
"Chronicle  of  the  Picts  and  Scots,"  p.  319; 
Todd,  "Leabhar  Brethnach,"  Dublin,  1848, 
Additional  Notes,  p.  Ixxi.,  where  it  is  trans- 
lated— it  is  in  right  of  mothers  they  succeed 
to  sovereignity  and  all  other  successions).  In 
slightly  altered  words  several  Irish  sources 
announce  the  same:  v.  Skene,  p.  40,  1.  4;  328, 
1.  10;  329,  1.  14;  Todd,  "Leabhar  Breath- 
nach,"  p.  126,  11;  140,  13;  Additional  Notes, 
p.  Ixx.,  13;  Ixxiv.,  22.  Succession  in  the 
female  line,  as  above  set  forth,  regulated  not 
only  the  Pictish  succession  to  the  throne,  but 
in  a  time,  too,  which  the  Irish  well  remem- 
bered— the  whole  Pictish  social  order  was 
based  on  it.  We  have  an  interesting  proof 
as  to  how  firmly  succession  in  the  female  line 
was  still  in  the  ninth  century  regarded  as  the 
form  for  the  ruyal  succession  among  the  Picts. 
When  the  ruler  of  the  Irish  (Scottish)  King- 
dom on  the  West  Coast,  Kenneth  MacAlpin 
had  made  himself  at  the  same  time  ruler  of 
the  Pictish  State,  he  transferred  his  residence 
to  Scone  (Perth),  the  residence  of  the  inde- 
pendent Pictish  Kings.  In  the  Ulster  Annals 
accordingly  he  is  directly  named  on  his  death 
"rex  Pictorum."  His  brother,  "DomnuU  Mac- 
Alpin succeeded  him  as  King  down  to  862.    To 


19 


liim  STiccoeded,  m  accordance  with  tlio  strict 
Irish  rule  of  Hereditary  Succession,  the  eon 
of  Kenneth,  down  to  876  (Anjials  of  Ulster). 
"When,  however,  his  brother  "Aed  Mac- 
Cinaeda,"  ^ot  himself  ready  to  succeed  him  as 
Kingf  of  the  Picts,  he  was  murdered  by  a  cer- 
tain Ciric  (Girg) — "a  sociis  suis"  the  Ulster 
Annals  sav  under  the  year  878 — who  placed 
the  son  of  the  sister  of  Kenneth  upon  the 
throne,  "Eochaid  fihus  Eun,"  and  held  it  for 
eleven  years.  Botli  were  driven  out  in  889, 
and  then,  in  accordance  with  the  Irish  Doc- 
trine of  Succassion  in  the  male  line  "Domnal 
mac  Constantin  mic  Cinaeda"  ascended  the 
Pictish  throne  (Pictish  Chronicle,  ed.  Skene, 
p.  9),  hence  the  son  of  a  former  king  (Constan- 
tin, 862-876Ì.  who,  again,  was  the  son  of  a 
king  (Kenneth,  844-858).  From  then  on- 
wards until  the  extinction  of  this  Irish 
dynasty  with  Alexander  III.  in  1286,  the  suc- 
cession to  the  throne  in  the  male  line  was  not 
violated.  This  Domnali  mac  Constantin  is 
the  first  in  the  Armals  of  Ulster  to  be  styled 
"ri  Alba"  (King  of  Alba),  uaider  him,  accord- 
ingly the  personal  union  of  the  Irish  State 
with  the  Pictish  State  was  done  away  with, 
and  one  sole  Kingdom  of  Alba  was  set  up.  It 
is  clear,  as  Skene,  too,  assumes  (Celtic  Scot- 
laud,  I.,  329),  that  in  the  murder  of  Aed,  the 
son  of  Kenneth,  and  in  the  succession  to  the 
tlu'one  of  a  son  of  the  daughter  of  this  Ken- 
neth (Eochain  filius  Eun),  we  have  to  see  the 
attempt  of  a  Pictish  party  to  carry  through 
the  old  Pictish  doctrine  of  succession  in  the 
case  of  the  new  reigning  family  of  Irish  race. 
The  outcome  was  the  entire  abolition  of 
Pictish  indeiiendence  (anno  889),  which, 
through  tue  pei-sonal  union  with  the  Scotic 
State,  was  partially  retained. 

In  course  of  the  fifth  century  the  Southern 
Picta  were  Christianized  by  the  British  Celts 
(Cymri),  their  Northern  racial  brethren  in  the 
second  half  of  the    sixth    century,    through. 


Columba  of  Hi  (lona),  descended  from  the 
house  of  O'Neill  (lat.  nepotes  Nelli) — the 
noblest  among  the  Hiberno-Celts.  The  re- 
jjorts  of  the  Anglo-Saxon  Bede  and  of  the 
Irish  with  regards  to  the  peculiar  social  insti- 
tiition  of  the  as  yet  pohtically  independent 
Picts,  date  traditionally,  at  least,  from  the 
beginning  of  the  eighth  centuiy  (Bede  wa3 
born  in  674,  wrote  in  731  his  Historia  Ecclesi- 
astica  Gentis  Anglorum),  otherwise  from  the 
ninth  century  and  later  times.  We  must 
accordingly  note  well,  even  if  succession  in 
the  fejnale  line  still  existed,  that  among  the 
"Christian"  Picts  from  the  seventh  to  the 
ninth  century  the  social  relations  expressed 
by  the  doctrine  of  succession  above  adduced 
no  longer  existed  in  its  purity  (sit  venia 
verbo).  There  was  only  succession-in-the- 
female-liue  as  modified  by  Christianity, 
by  Christian  views  of  tiie  world,  and  by  the 
Chiistianized  Aryan-Celtic  culture  of  the  Irish 
and  of  the  Cymri.  It  would  have  been  other- 
wise among  the  non-Aryan  aboriginals  of 
Britain  in  the  times  of  transition  towards 
assimilation  in  reUgiou  and  in  language  to 
the  Aryan  Celts,  otherwise,  too,  in  the  days  of 
Paganism,  and  of  the  as  yet  unbroken 
folkdom  of  the  primitive  non-Aryan  inhabi- 
tants of  the  British  Isles.  But,  as  a  matter 
of  fact,  since  the  days  of  the  Caesars  we  have 
a  series  of  interesting  notices  which  permit 
us  to  take  an  instructive  glance  at  the  social 
relations  of  the  primitive  non-xVryan  inhabi- 
tants of  the  British  Isles  before  their  assimi- 
lation with  tne  Aryan  Celts  and  before  their 
reception  of  Christianity.  In  face  of  these 
notices  one  has  heretofore  been  mostly  some- 
what perplexed:  thev  could  not  be  got  to 
harmonize  with  what  we  otherwise  from  olden 
time  know  about  the  social  polity  of  the  Celta, 
one  could  not  perceive  how,  upon  the  social 
basis  gleaming  forth  through  these  notices, 
the  social  order  which  the  Irish  and  Cymri  La 


21 


tlie  fifth  and  sixtli  century  liave  to  show  as 
one  in  deed  and  truth  handed  down  from  oldeu 
time — one  could  not  perceive  how  tliis  could 
have  grown  up  in  a  ui"ht.  One  did  not,  to 
wit,  pay  sufficient  reg-ard  to  the  Picts  and  to 
the  doctrine  of  succession  in  the  female  line 
in  important  respects  still  in  vogue  •with  them 
in  the*  ninth  century.  One  accepted  every- 
thing related  about  "the  inhabitants"  of 
33ritain  without  proof  as  a  report  upon  the 
"Aryan"  Celts  of  Britain.  In  the  light  of  the 
I^recediug,  the  notices  which  I  further  adduce 
receive  for  the  first  time  a  con-ect  light  thrown 
•u23on  them,  and  reflect  from  their  side  fresh 
light. 

Csesar  (Galhc  Wai-,  V.,  14),  in  speaking  of 
the  condition  of  Britain,  says:  —  "Uxores 
habent  deni  duodenique  inter  se  communes, 
et  maxime  fratres  cum  fratribus  parcntesque 
cum  hberis;  sed  qui  sunt  ex  iis  nati,  eorum 
habentur  hberi,  quo  primum  virgo  quaeque 
deducta  est."  Rhys  thinks  (Celtic  Britain, 
p.  55)  if  Caesar  had  not  here  in  his  mind's  eye 
"a  passage  from  some  Greek  book  of  imagin- 
ary travels  among  imaginary  barbarians,"  one 
would  have  to  think  of  a  misunderstanding  on 
Caesar's  part  in  his  conception  of  the  island 
Celts,  where  ten  and  more  men,  with  their 
wives  and  children,  lived  as  in  an  enlarged 
family  partnership  xmder  the  patria  potestas 
of  the  family  head.  As  a  possibihty  further 
removed  Rhys  regards  it  that  Caesar,  through 
the  Celts  of  the  coasts,  had  got  reports  re- 
garding the  otherwise  differently-moulded 
social  order  of  the  non-Aryan  aboriginals,  and 
given  these  in  his  own  manner  in  the  above 
words* 

*  "The  most  (;i\-ilised  of  all  these  nations  are  they  who 
inhabit  Kent,  which  is  entirelj'  a  maritime  district,  nor  do 
they  differ  much  from  the  Gallic  customs.  Most  of  the 
inland  inhabitants  do  not  sow  corn,  but  live  on  milk  and 
flesh,  and  are  clad  with  skins.  All  the  Britons,  indeed, 
dye  themselves  [i.e. ,  Pomponius  Mela  and  Plinj]  with  woad, 
which  occasions  a  bluish  colour,  and  therefore  have  a  more 
terrible  appearance  in  fight.    They  wear  their  hair  long. 


On  a  further  consideration  of  the  chapter, 
this  view  seems  the  one  required.  Chapter 
fourteen  contains  four  propositions: — (1st) 
Caesar  speaks  of  the  inhabitants  of  the  coast 
as  whose  representatives  he  names  the  in- 
habitants of  Kent;  (2nd)  he  speaks  of  the 
Britons  of  the  interior;  ''3rd)  he  reports  some- 
thing which  all  the  Britons  (omnes  Britanni), 
therefore  the  inhabitants  of  the  interior  (in- 
teriores)  and  those  of  the  coast  have  in  com- 
mon; then  (4th)  comes  the  sentence  empha- 
sized above.  Now,  that  Caesar  here  does  not 
speak  of  "omnes  Britanni"  (all  the  Britons), 
but,  reprardingf  the  foregoing  clause  as  paren- 
thetical, reports  something  further  regarding 
the  interiorea,  one  point  seems  to  me  to  prove 
this.  In  the  first  Caesar  sums  up  his  judg- 
ment on  the  coast  inhabitants,  "neque  multum 
a  Gallica  diffemnt  consuetudine"  (i.e.,  nor  do 
they  diifer  much  from  the  Gaulish  custom). 
But  he  could  not  have  given  out  the  remarka 
laid  stress  on  above  as  the  report  on  the  coast 
inhabitants^  who  in  their  customs  scarcely 
differed  from  the  Gauls.  The  possibiUty  of 
being  misunderstood  Caesar  probably  did  not 
feel,  because,  simply  from  his  knowledge  of 
the  facts,  he  was  precluded  from  conceiving- 
that  these  reports  had  reference  to  the  inhabi- 
tants of  the  coasts.  On  Caesar's  own  estimate 
(V.,  12)  interior  Britain  was  inhabited  by 
such  as  regarded  themselves  as  aboriginal  in- 
habitants in  contrast  to  the  Aryan-Celtic  in- 
habitants of  the  coasts.  In  the  above  empha- 
sized words,  therefore,  I  see  the  impression 
which  the  entirely  different  social  order  of 
the  primitive  non-Aryan  inhabitants  of 
Britain  made  upon  the  Aryan  Celts  of 
Britain. 

and  have  every  part  of  their  body  shaved  except  their 
head  and  upper  lip.  Ten  and  twelve  have  wives  common 
to  them,  and  particularly  brothers  among  brothers  and 
parents  among  their  children  ;  but  if  there  be  any  issue 
by  these  wives,  they  are  reputed  to  be  the  children  of 
those  by  whom  respectively  each  was  espoused  when  a 
virgin.— <CsBaar'3  Gallic  War,  V.,  14— Bohu's  tr.). 


23 


Some  seventy  years  later  Strabo,  in  his 
Geonraphv  (lY.,  4,  C,  201 ;  Meineke,  p.  275), 
gives  the  following  report  of  Ireland: — "Con- 
cerning lerna  (Ireland)  we  have  nothing  cer- 
tain to  relate  further  than  that  ita  inhabitants 
are  more  savage  than  the  Britons,  feeding  on 
human  flesh,  and  enormous  eaters,  and  deem- 
ing it  commendable  to  devour  their  deceased 
fathers,  as  well  as  openly  to  have  commerce 
not  only  with  other  women,  but  also  with  their 
own  mothers  and  sistei-s.  But  this  we  relate 
pei-hapa  without  veiy  competent  authority."* 


CHAPTER    in. 


We  have  seen  already  that  Irish  Literature 
in  the  seventh  century  after  Christ  is  aware- 
that  in  the  most  different  parts  of  Ireland 
there  had  been  primitive  non-Celtic  settlers. 
On  the  words  in  italics,  accordingly,  one  has 
to  set  weight,  because  Irish  Saga,  as  we  shall 
see,  is  very  familiar  with  such  a  state  of 
matters  in  days  byegone. 

Two  hundred  years  after  Strabo,  Dio 
Cassius  comes  to  speak  of  the  wars  of  Severua- 
(200-211)  with  the  independent  Caledonians. 
He  says  regarding  the  two  sections  of  those, 
viz.,  of  the  Maiatai  (Southern  Picts)  and 
Caledonioi  (Northern  Picts)  : — "The  two  most 
considerable  bodies  of  the  people  of  that 
island  (Britain),  and  to  which  alm.ost  all  the 
rest  relate,  are  the  Caledonians  and  the 
Meatae.  The  last  dwell  on  this  side  the  great 
wall  that  separates  the  island  in  two  parts. 


*  Homer  makes  the  six  sons  of  Eolus  marry  their  six 
sisters,  and  Juno  addresses  herself  to  Jupiter  as  "  et  soror 
et  conjux."— Note  by  Translator  in  Bohn. 


The  others  live  beyond  it.  Both  of  them 
inhabit  upon  baiTen,  uncultivated  mountains, 
or  in  desert,  marshy  plains,  where  they  have 
neither  walls  nor  towns  uor  manured  lands,  but 
feed  upon  the  milk  of  their  flocks,  what  they 
get  by  hunting,  and  some  wild  fruits.  They 
never  eat  fish,  though  they  have  plenty  of 
them.  They  have  no  other  houses  than  tents, 
where  they  live  stark  naked  and  barefooted. 
The  women  are  common  between  them,  and 
they  take  an  equal  care  of  all  the  children 
they  bring  forth.  Their  government  is 
popular,  and  they  dearly  love  freebooting. 
They  fight  upon  chariots.  Their  horses  are 
low,  but  swift.  They  have  great  agiUty  of 
body,  and  tread  very  securely  at  the  same  time. 
The  arms  they  make  use  of  are  a  buckler,  a 
poinard,  a  short  lance,  at  the  lower  end  of 
which  is  a  piece  of  tin  in  the  form  of  an  apple, 
with  which  their  custom  is  to  make  a  noise, 
with  a  design  to  frighten  their  enemies.  They 
are  accustomed  to  fatigue,  to  bear  hunger, 
cold,  and  all  maruier  of  hardships.  They  run 
into  the  morasses  up  to  the  neck,  and  live 
several  days  there  witliout  eating.  When 
they  are  in  the  woods  they  feed  upon  roots 
and  leaves.  They  make  a  certain  food  tkat 
so  admirably  su^jports  the  spirits  that  when 
they  have  taken  the  quantity  of  a  bean  they 
feel  no  more  hunger  or  thirst.  This  ìb  the 
manner  of  living  among  the  inhabitants  of 
Britain.  ,  .  Severus  having  undertaken  to 
reduce  the  whole  island  imder  his  subjection, 
entered  into  "Caledonia,"  where  he  had  end- 
less fatigues  to  sustain,  forests  to  cut  down, 
mountains  to  level,  morasses  to  dry  up,  and 
bridges  to  build.  He  had  no  battles  to  fight, 
and  saw  no  enemies  in  a  body.  Instead  of 
appearing,  they  exposed  their  flocks  of  sheep 
and  oxen,  with  a  design  to  surprise  our  soldiers 
that  should  stray  from  the  army  for  the  sake 
of  plunder.  The  warriors,  too,  extremely 
incommoded  our  troops,  insomuch  that  some 


of  the  soldiers,  bein^  able  to  march  no  further, 
begged  of  their  companions  to  kill  them  that 
they  might  not  fall  alive  into  their  enemies' 
hands.  In  a  word,  Severus  lost  fifty  thousand 
men  there,  and  yet  quitted  not  his  enterprise. 
He  went  to  the  extremity  of  the  island,  where 
he  observed  very  exactly  the  course  of  the  suu 
in  those  parts,  and  the  length  of  days  and 
nights  in  winter  and  summer.  He  was  carried 
over  the  island  in  a  close  chair  by  reason  of 
his  infirmaties,  and  made  a  treaty  with  the 
inhabitants  by  which  he  obUged  them  to  re- 
linquish part  of  their  country  to  him."  Here 
we  have  to  do  with  the  direct  ancestors  of 
the  Picts,  among  whom,  600  years  later,  strict 
descent  in  the  female  line  was  the  rule  of 
succession  to  the  throne.  This  same  Dio  re- 
ports (lib.  Ixxvi.,  16)  that  Julia,  the  spouse 
of  Severus,  reproached  the  wife  of  a  Caledonian 
on  account  of  the,  from  Julia's  point  of  view, 
lax  manners  of  the  Caledonian  women,  and 
puts  this  cutting  reply  into  the  mouth  of  the 
Caledonian  lady: — "This  corruption  of  the 
Eoman  manners  occasioned  once  an  agreeable 
repartee  from  a  Caledonian  woman,  whose 
name  was  Argentocoxa,  to  the  Empress  Julia. 
As  they  were  in  conversation  together  after 
the  conclusion  of  the  treaty  made  between 
the  two  nations,  and  Julia  was  rallying  the 
other  about  the  liberties  the  Caledonian  women 
took  publicly  with  men,  she  answered  her  in 
these  words: — 'We  satisfy  the  necessities  of 
nature  in  a  more  commendable  manner  than 
you  Eomans,  for  whereas  you  seek  secrecy  to 
prostitute  \  ourselves  to  the  vilest  of  men,  wo 
appear  in  the  face  of  the  world  enjoying  the 
society  of  the  best.'  "  —  Lib.  Ixx.,  vi.,  12, 
Xiphilin.  In  like  manner,  in  tue  seventh 
century.  Christian  princesses  gave  themselves 
up  openly  to  such  of  the  nobles  of  the  Angles, 
Irish,  and  Cymri  as  pleased  them  among  the 
refugees  at  the  Pictish  Court. 


26 


Two  liundred  years  later,  regarding  the 
Scotti  and  Atecotti,  who  at  that  time,  through 
pillaging  incursions  in  alliance  with  the  Picts, 
disturbed  the  peace  of  North  Britain,  who 
became  also  Roman  mercenaries,  and  found 
occupation  on  the  Continent,  Hieronymus  in 
several  places  reports  that  the  same  "uxores 
proprias  non  habent;  nulla  apud  eos  coniux 
propria  est,  sed  ut  cuicj^ue  libitum  fuerit 
pecudum  more  lasciviunt;"  and  in  another 
place  that  these  same  "promiscuas  iixnres  co;ii- 
munes  liberos  habeant"  (Monum.  Britaunica 
I.,  xcix.).  I  have  shown  above  that  about  the 
year  700  the  Irish  were  still  well  aware  that 
the  basic-stock  of  the  population  of  the  two 
counties  lying  within  sight  of  Scotland,  viz., 
Down  and  Antrim,  were  not  of  Celtic  origin, 
but  belonged  to  the  Pictish  race.  I  have  also 
indicated  that  it  is  in  accordance  with  the 
course  of  thing.?  that  the  Scotti,  who  from  the 
middle  of  the  fourth  century  appear  as  alUes 
of  the  Picts,  come,  the  majority  of  them,  from 
those  parts  of  Ireland  named.  These  Scotti 
and  Atecotti  are,  therefore,  the  majority  of 
them,  bvit  the  primitive  non-Aryan  inhabi- 
tants of  Ireland,  to  wit,  Picts  subjugated  by 
the  Irish  Celts,  under  the  leadership,  doubtless, 
of  the  Celtic  nobility,  but  themselves  not  as 
yet  assimilated  to  the  Irish  Celts.  The  dis- 
tinct statements  of  Hieronymus  can  from  this 
be  very  well  explained. 

Two  hundred  years  later  the  interpolator  of 
Solin  relates  about  a  king  of  the  Hebrides — 
"Nulla  illi  femina  datur  propria,  sed  per 
uicissitudines,  in  quamcumaque  commotus  sit, 
usuarium  sumit,  unde  ei  nee  uotum  nec  spes 

CONCEDITUE    LIBEEOETJBN*"    and    of    the    iu- 


* "  Next  come  tlie  Isles,  called  Heljrkles,  five  in 
number,  whose  inhabitants  know  not  what  corn  means, 
but  live  only  b.v  fish  and  milk.    They  are  all  under  the 

government  of  one  king The   king  hath 

nothing  of  his  ov.'n,  but  taketh  of  every  man's.  He  is 
bound  to  equitie  by  certain  laws,  and,  lest  he  may  start 
from  right  Vjy  covetousness,  he  learneth  justice  b}'  poverty 


habitants  of  Mainland,  the  chief  of  the  Shet- 
land srroup,  he  says — "Utuntnr  feminis  vulgo, 
certum  inatrimoniiim  nnUi"  (Mommsen,  Solin, 
p.  234,  26,  to  235,  26).  That  we  have  to  regard 
the  priinitive  ijiliabitant=  of  the  Hebrides  and 
of  the  Shetland  Isles  as  members  of  the  same 
race  to  which  the  primitive  pre- Aryan  inhabi- 
tants of  Britain  and  Ireland  belonged  is  a 
latent  inference.  Mommsen  perceived  (Solin, 
p.  xlvii.,  Ixiv.)  that  this  interpolation  was 
made  by  an  Irishman  at  Lake  Constance, 
likely  by  Columban,  who  sojourned  there  from 
the  years  609-610  to  612-613,  or  else  by  an 
associate  of  his.  In  the  "Proceedings  of  the 
Prussian  Eoyal  Academy  of  Sciences  for 
1891,"  p.  2S2,  &c.,  I  have  sought  to  show  that 
in  these  additions  to  Solin  we  have  the  gist  of 
the  reiiort-s  which  the  Irish  anclinrites  collec- 
ted from  their  own  observation  on  their  voyag- 
ings  in  the  Atlantic  Ocean  in  the  sixth  century. 
All  these  reports,  from  that  of  Caesar  in 
55  B.C.  down  to'  the  Interpolator  of  Solin  ('circa. 
610  A.n.),  reflect  but  the  impressions  of  people 
who  knew  no  other  than  the  Aryan  social 
order,  based  upon  marriage  and  succession  in 
the  male  line — impressions  received  on  their 
coming  into  passing  contact  ivith  the  pre- 
Aryan  population  of  the  British  Isles,  with, 
their  social  order  based  upon  quite  another 
principle.  These  observers  could  not  leave 
their  own  skins,  if  I  may  so  say ;  they  Judged 
what  they  saw  in  accordance  with  their  own 
views — observed  what  on  the  surface  deviated 
from  these.  Hence  it  is  not  uninteresting 
that,  with  reference  to  the  inhabitants  of  the 
Hebrides,  it  particularly  struck  the  Iriah 
vouchers  of  the  Interpolator  of  Solin  that  the 

as  one  who  may  ha\e  nothing  proper  or  peculiar  to  him- 
self, but  is  found  at  the  charges  of  the  realm.  He  is  not 
suffered  to  have  any  woman  to  himself,  but  whomsoever 
he  hath  mind  unto  he  borroweth  her  for  a  time,  and  so 
others  by  turns.  Whereby  it  cometh  to  pass  that  he 
hath  neither  desire  nor  hope  of  issue  .  .  .  .  (in 
Thule),  they  use  their  women  in  common,  and  no  man 
hath  any  wife."— Julius  Solinus  Polyhistor,  c.  34. 


28 


King  had  no  children :  it  was  thus  the  doctrine 
of  succession  in  the  female  line  (Mother- 
Eight),  in  virtue  of  which  the  son  of  the  King 
was  excluded  from  the  succession,  except  he 
were  at  the  same  time  the  son  of  the  King's 
sister,  presented  itself  to  his  mind.  I  will 
resist  the  temptation  to  portray,  in  accordance 
with  these  testimonies,  a  detailed  picture  of 
the)  social  order  among  the  primitive  non- 
Aryan  population  of  the  British  Isles.  In 
place  thereof  I  shall  adduce  a  fact  which 
becomes  for  the  first  time  intelHgible  in  the 
light  of  the  preceding  discussions.  In  Irish 
we  possess  a  specially  rich  archaic  saga-litera- 
ture; the  historic  back-ground  of  the  old 
heroic  Saga  (the  Cuchullin  Saga)  is  the  first 
century  after  Christ,  the  time  preceding  the 
introduction  of  Christianity  and  the  plunder- 
ing expeditions  to  North  Britain;  the  social 
order  rests  upon  monogamic  marriage  and 
upon  descent  in  the  male  line.  In  this  society 
of  Irish  Heroic  Saga  and  in  legend,  too,  the 
female  figures,  almost  without  exception,  bear 
an  unspeakably  common  character,  in  contrast 
to  the  principle  of  the  social  order.  All  the 
women,  matrons  and  maidens,  queens  and 
chieftainesses,  have  the  vulgivaga  deportment 
of  the  priestesses  of  Venus  in  our  modern 
centres  of  culture.  They  throw  themselves 
round  the  neck  to-day  of  this  one,  to-morrow 
of  that  one  that  pleases  them,  as  Dio's  Cale- 
donian lady  commends.  The  brother  sleeps 
with  the  sister,  and  begets  a  son  by  her,  step- 
sons likewise  with  their  stepmother,  three 
brothers  in  common  impregnate  their  sister, 
the  son  begets  a  son  by  his  mother,  the  father 
by  his  daughter,  so  that  the  mother  of  the  off- 
spring is  sister  to  {he  same.  Hence  all  this, 
by  means  of  many  instances  from  old  Saga, 
proves  what  Strabo  mentions  concerning  the 
inhabitants  of  Ireland  at  the  time  of  Christ, 
and  would  prefer  not  to  believe.  In  the 
"Zeitschrift  fiir  Deutsches  Altertum,"  vol.  33, 


29 


5>p.  2S1-2S5,  I  have  adduced  material,  stifling 
iu  its  copiousuess,  from  tne  oldest  Irish  litera- 
ture, and  the  same  could  be  heaped  up  still 
further.  Without  exaggeration,  i  believe  I 
am  able  to  inaintaiu  that  the  literatures  of  all 
the  Aiyan  peoples  of  olden  time  taken 
"tegcther"  do  not  by  a  long  way  exhibit  all 
the  filth  which  Irish  Sa?a  by  itself  has  to 
show.  Fioni  the  standpoint  that  the  Irish, 
according  to  their  language,  are  an  Aryan 
people,  and  that  with  them  tne  social  order 
rests  upon  monogamy  and  descent  in  the  male 
line,  this  is  certainly  very  surprising  but  con- 
ceivable in  the  light  of  the  preceding  discus- 
sions. The  stream  of  Aryan  blood  which  with 
the  Celti  puured  irum  tue  i^urupeau  Continent 
to  the  British  Isles  became,  in  proportion  to 
its  distance  from  the  centre  of  origin,  e^en 
weaker,  iu  North  Britain  and  in  Ireland 
weaker  than  iu  Soiith-East  and  Interior 
Britain.  With  reference  to  Ireland,  it  is  not 
without  import  that  the  material  brought  to- 
gether at  the  end  is  "essentially"  handed 
down  through  the  Heroic  Saga  of  "Ulster  and 
Connaught."  Precisely  for  North  and  North- 
East  Ireland  we  have  evidence  that  the  primi- 
tive pre-C'eltic  population  settled  here  down 
to  semi-historic  times.  The  stream  of  Celtic 
Aryans  who  emigrated  from  Gaul  to  the  south- 
east coast  of  Britain  (Sussex,  Kent,  Essex) 
will  naturally  have  rolled  on  in  Britain  towards 
the  North  and  West.  From  the  west  coast  of 
Wales  the  hills  of  South  Ireland  (Leinster) 
were  visible — "Ab  hinc"  (St  Davids  in  Pem- 
brokeshire, South-West  Wales)  "sereno  tem- 
pore montes  Hiberniae  prospici  possunt,  mari 
Hibernico  tantum  uno  contractiore  trans- 
navigabili  die  interjacente.  Unde  et 
Gulielmus,  Guilelmi  regis  bastardi  Alius,  et 
2sordmannorum  in  Anglia  rex  secundus,  qui  et 
rex  Rufus  est  agnominatus,  Kambriam  suo  in 
tempore  animose  penetrans  et  circumdans, 
cum  a  rupibus  istis   Hiberniam    forte    pros- 


30 


piceret,  dixisse  memoratur:  Ad  terram  istam 
expugnandam,  ex  navibus  regni  mei  hue 
convocatis,  pontem  adhuc  faciam"  (Giraldus- 
Cambrensis :  Itinerarmm  Kambrise  II.,  1,  ed. 
Dimock;  Giraldi  Cambr,  Opera  VI.,  p.  111). 
Just  as  the  Anglo-Normans  in  the  twelfth 
century  began  the  conquest  of  Sovith-East 
Ireland  from  this  point,  so  the  Aiyan  Celts  in 
the  fifth  century  before  <^hi-ist  would  have- 
crossed  over  from  this  point  to  Ireland,  and  by 
degrees  have  penetrated  into  North- West  and 
North  Ireland,  their  Aryan  blood  getting  more 
and  more  thin.  Of  course,  these  Aryan  Celts 
who  crossed  the  Irish  Sea  had  still  the  power 
to  subdue  the  primiiiTe  non-Aryan  inhabi- 
tants throughout  unto  the  furthest  corners  of 
tl:e  North-We-it  and  North  Irelnu'l.  They 
made  the  ancient  Aryan  social  order,  which 
they  brought  with  them  from  their  distant 
home,  the  basis  of  the  social  order  in  Ireland, 
to  which  the  subjugated  population  must  out- 
wardly adapt  themselves.  But  these  Celts, 
according  to  number,  were  in  North  Ireland 
certainly  in  the  minority,  as  were,  e.g.,  the 
Franks  in  Gaul,  the  Goths  in  Spain,  accord- 
ingly the  customs  of  the  vanquished  primitive 
inhabitants  were  not  changed  at  once,  as  the 
reports  of  the  ancients  and  the  reminiscences 
of  the  Irish  Heroic  Saga  prove.  The  most 
powerful  lever  for  bringing  about  a  change  in 
the  customs  founded  on  the  former  social  order 
of  the  non-Aryan  population  in  Ireland  was 
Chiistianity,  which,  since  the  commencement 
of  the  fourth  century,  pushinp-  forward  from 
the  South,  gradually  found  entrance,  and  in 
the  beginning  of  the  fourth  century  was  intro- 
duced likewise  into  the  North.  In  the  ninth 
and  tenth  centuries  a  powerful  stream  of 
Aryan  blood  came  into  the  veins  of  the  Irish, 
as  the  Norwegians  and  Danish  Vikings  gradu- 
ally became  Gaelicized,  Christianized,  and 
commingled  with  the  Irish. 


SI 


When  in  the  seventh-eighth  century  the 
Picta  of  North  Britain  nad  been  Christianizel 
for  200  years  and  Gaelicized  for  a  period  of 
almost  equal  length,  there  existed  on  the  side 
of  morality  no  difference  in  principle  between 
Pictland  and  Ireland.  The  concept  of 
marriage  and  of  matrimonial  fideUty  would, 
with  the  Picts,  have  been  more  lax  and  more 
elastic ;  from  the  side  of  the  Church  the 
"tolerari  posse"  would  have  been  as  widely 
extended  as  possible  in  face  of  Pictish  national 
custom. 

If  one  did  not  feel  herein  any  chief  differ- 
ence, a  marked  difl'erence  between  the  social 
order  of  the  Christian  Picts  and  of  the 
Christian  Irish  would  have  struck  with  all  the 
more  surprise  tne  keenly  observant,  in  literary 
respects,  highly-cultured  Irish  of  the  seventh- 
eighth  century,  viz.,  the  totally  divergent 
Pictish  Eight  of  Succession — this  "rocher  de 
bronce"  of  Mother-Eight.  As  something 
quite  unintelligible  for  them,  it  must  hav>' 
aroused  their  astonishment  and  wonder.  Tliey 
sought  to  explain  this  riddle  in  the  way  one 
commonly  solved  similar  problems  in  those 
times — they  invented  an  explanatory  history. 
The  Irish  are  the  authors,  but  I  shall  give  the 
story  here  according  to  Bede  as  he  reports 
(Historia,  Eccl.  I.,  1)  it  from  Irish  sources. 
After  he  has  related  the  occupation  of  Britain 
by  Celtic  Britons,  on  the  pre-supposition  that 
they  found  no  primitive  inhabitants  before 
them,  and  were  thus  really  the  first  possessors, 
he  goes  on — "The  nation  of  the  Picts,  from 
Scythia,  as  is  reported,  putting  to  sea  in  a  few 
long  ships,  were  driven  by  the  winds  from  the 
shores  of  Britain,  and  arrived  on  the  northern 
coasts  of  Ireland,  where,  finding  the  nation  of 
the  Scots,  they  begged  to  be  allowed  to  settle 
among  them,  but  could  not  succeed  in  obtain- 
ing their  request.  Ireland  is  tne  greatest 
island  next  to  Britain,  and  lies  to  the  west  of 
it;   but,  as  it  is  shorter  than  Britain  to  the 


82 


nortli,  so,  on  the  other  hand,  it  runs  out  far 
beyond  it  to  the  south,  opposite  to  the  northern 
parts  of  Spain,  thouo^h  a  spacious  sea  lies 
between  them.  The  Picts,  as  has  been  said, 
arriving^  in  tliis  island  by  sea,  desired  to  have 
a  place  granted  them  in  which  they  might 
settle.  The  Scots  answered  that  the 
island  could  not  contain  them  both; 
but  'we  can  give  you  good  advice,'  said 
they,  'what  to  do;  we  know  there  is  another 
island,  not  far  from  ours,  to  the  eastward, 
■which  we  often  see  at  a  distance  when  the 
days  are  clear.  If  you  will  go  thither,  you 
will  obtain  settlements,  or  if  they  should 
oppose  you,  you  shall  have  our  assistance.' 
The  Picts,  accordingly,  sailing  over  into 
Britain,  began  to  inhabit  the  northern  parts 
thereof,  for  the  Britons  were  possessed  of  the 
southern.  Now,  the  Picts  had  no  wives,  and 
asked  them  of  the  Scots  who  would  not  con- 
sent to  grant  them  upon  any  other  terms 
than  that  when  any  difficulty  should  arise, 

THEY  SHOULD  CHOOSE  A  KING  FROM  THE 
PEMALE  ROYAL  RACE  RATHER  THAN  FROM 
THE  MALE,  WHICH  CUSTOM,  AS  IS  WELL 
KNOWN,    HAS    BEEN    OBSERVED      AMONG      THE 

PiCTS  TO  THIS  DAY.  In  process  of  time, 
Britain,  besides  the  Britons  and  the  Picts, 
received  a  third  nation,  the  Scots,  who,  mi- 
grating from  Ireland  under  their  leader, 
Eeuda,  either  by  fair  means  or  by  force  of 
arms,  secured  to  themselves  those  settlements 
among  the  Picts  which  they  still  possess. 
From  the  name  of  their  commander  they  are 
to  this  day  called  Dalreudins,  for,  in  their 
language,  daal  signifies  a  part."  The  whole, 
of  course,  in  the  sense  in  which  Bed©  gives  it, 
and  believes  it  has  no  more  value  than  e.g. 
*Fritz  Reuter's  "Ursreschicht  von  Mecklen- 
borg."     Such  stories  are  of  learned  origin; 

*A  modern  German  poet  who  wrote  in  Low  German 
(•Platt-Deutsch).— G.  H. 


33 


"then  they  frequently   become  lialf  and  half 
folk-tales,  whose  worth  consists  in  that  they 
simply  confirm  the  presence  of  certain  strik- 
ing' social  or  ethnological  phenomena  which 
they  seemingly  explain.     It  is  pali^able   that 
this  story  has  been  invented  to  explain  the 
actually  existent  Pictish  Mother-right  which 
astounded  the  Irish.     We  know  from  other 
sources  that  in  the  6-7  century  the  Irish  held 
thejnselves  to  be  the  rightful  lords  of  Ireland 
just  as  the  Britons,  their  kindred  in  blood  and 
language,  'held  themselves  to  be  of  Britain. 
As  we  saw,  the  remembrance  of  unassimilated 
Picts   liaving   been   settlers  in   Ireland,   was 
at   that  time  still  fresh    among    them;     in 
North  Britain  there  still  were  Picts  in  the 
enjoyment  of    political    independence.       The 
Irish  of  the  6-7  century,  read  up  in  classic 
literature,  could  have   the  information  that 
Scots  in  the  4th  century  fought  as  allies  of 
the  Picts  in  Britain.     In  short,  all  the  ele- 
ments  were   before   them   out   of  which   the 
Irish  in  the  6th  or  7th  century  wrought  the 
story  related  by  Bede  as  an  explanation  of 
the  Pictish  descent  in  the  female  line.     With 
more  or  less  of  alteration  in  single   points, 
which  are  immaterial  to  the  kernel,  the  story 
is  to  be  found  in  Irish  literature  in  all  the 
passages   above   cited    from,     the    works    of 
Skene   and   of   Todd.       With   regard  to  the 
question  touched  on  above  as  to  whether  in 
the    pre-Aryan    inhabitants    of    the    north- 
western isles  of  Europe  we  have  to  seek  for 
kinsfolk  of  the  Finnish-Esthonian,  or  of  the 
Iberian,  or  of  a  third   race,  which,  perhaps, 
had  settlers  of  kin  to  them  dwelling  in  pre- 
Aryan     Gaul    and   Germany — in   this   refer- 
enc?   I   can  ([uite    well,   after  the   foregoing 
discussions,  point  out  but  one  thing.     More 
important  than  the  vague  comparison  of  Pic- 
tish words,  for  the  most  part  come  down  to 
us   in   Aryan-Celtic   dress   (Irish  or  Welsh), 
v'ith  quite  modern  Basque  or  Finnish  words. 


2a 


34 


arid  such  linguistic  phenomena,  for  the  solu- 
tion of  tlie  said  question  a  greater  contribu- 
tion will  be  made  by  inquiring  whether  for 
the  Finnish-Esthonian  or  for  the  primitive- 
Iberian  race  we  have  to  pre-suppose  the  same 
social  order  which  was  certainly  in  vogue 
among  tlie  primitive  pre-Aryan  race  of  the 
British  Isles,  and  among  their  descendants, 
still  continued  in  principle  far  down  into 
historic  times.  If  this  cannot  be  proved  for 
the  Finnish-Esthonian,  or  for  the  primitive 
Iberians,  then  the  primitive  pre-Aryan  popu- 
lation of  the  British  Isles  belongs  of  a  cer- 
tainty to  a  race  different  from  those  named. 


CHAPTER    IV, 

Let  us  return  again  to  the  starting  point 
of  our  discussion.  What  do  we  learn  from 
the  conditions  brought  to  light  as  having 
juridically  existed  among  the  primitive  non- 
Aryan  population  of  Great  Britain?  What 
do  we  learn  for  answering  the  question  as  to 
whether  among  the  peoples  of  Aryan  stock  a 
social  order  preceded  that  based  upon  the 
foundation  of  father-right— an  order  in  which 
mother-right  was  in  vogue?  Further,  whether 
certain  forms  of  right  among  individual 
peoples  of  Aryan  s'tock  are  to  be  regarded  as 
remnants  of  an  older  social  order?  We  learn 
several  things,  I  think. 

When  the  Celts  crossed  over  to  the  British 
Isles  we  know  not.  It  is  a  view  widely  diffused 
that  the  Celtic  extension  towards  North-West 
Europe  falls  in  close  connection  with  that 
great  Celtic  movement  beginning  in  the  sixth- 
fifth  century  before  Christ.  It  is  supposed 
that  the  Germans  at  that  time  still  dwelling 


35 


•east  of  the  Elbe  pressed  iipon  the  Celts  settled 
north  of  the  Main  and  east  of  the  Ehine  as 
far  as  beyond  the  Weser  and  opposite  the 
Elbe,  and  had  caused  that  stransfe  commotion 
amonof  the  Celts  which  about  5Q0  b.c.  caused 
Celtic  hoards  to  come  to  the  Iberian  peninsula, 
led  others  at  the  be^innins:  of  the  fourth 
century  B.C.  before  the  j^ates  of  Rome,  pushed 
forward  troops  of  Celts  in  Alexander's  time 
towards  Macedonia,  and  led  them  in  the  fol- 
lowing' centui-v  towards  Greece  and  Asia  Minor 
(Galatia).  This  same  impulse  which  led  to 
the  Celtic  movement  towards  the  South-West, 
South,  and  South-East  is  said,  in  the  sixth- 
fifth  century  b.c,  to  have  brought  about  the 
conquest  of  the  British  Isles  through  Celts 
from  North  Gaul.  The  circumstance  that 
about  the  middle  of  the  first  centiiry  b.c. 
Caesar,  on  the  south-cast  coast  of  Britain, 
met  in  with  Celts  near  of  kin  to  the  Gauls, 
but  heard,  however,  that  in  Central  Britain 
there  was  settled  a  primitive  non-Celtic  popu- 
lation; the  further  circumstance  that  130 
years  later  (about  80  a.d)  an  unassimUated 
non-Aryan  population  still  occupied  Caledonia, 
while  in  Ireland  at  the  same  time,  or  soon 
thereafter,  the  last  non-Arvan  primitive  popu- 
lation was  Celticized — all  these  circumstances 
well  fit  in  with  the  supposition  that  the  occu- 
pation of  Britain,  and  then  of  Ireland,  through 
Celts  in  the  sixth-fifth  centuiy  before  our  era 
took  place  in  connection  with  that  Celtic 
movement  which  brought  the  Celts  into  North 
Spain.  Hordes  such  as  those  which  fought 
the  Romans  on  the  AUia,  or  those  which  in 
the  tliird  century  penetrated  Asia  Minor, 
could  bring  about  the  conquest  and  gradual 
Celticization  of  Great  Britain  and  Ireland. 
But  this  one  will  have  to  concede,  that  the 
facts  just  alleged  with  reference  to  Britain 
and  Ireland  since  the  days  of  Caesar  scarcely 
permit  that  one  should  put  the  landing  of  the 
Celts  on  the  British  Isles  later  than  the  fifth 


36 


century  before  our  era:  already  in  the  fourtb 
century  Pytheas  of  Massilia  met  Celts  on  the 
ooast  of  Albion,  which  he  for  the  first  time 
calls  "Brettanike."  If  one  keeps  the  social 
circumstances  of  the  primitive  non-Aryan 
poijulation  of  Bricain,  as  described,  before 
one's  eye  alongside  of  the  verdict  of  the  Celts 
in  historic  times  upon  them,  then  one  must 
conclude  that  the  Celts,  at  the  latest, 

IN  THE  sixth-fifth  CENTUEX  B.C.  POSSES- 
SED, IN  POINT  OF  LEGAL  EIGHT,  NO  INSTITU- 
TION \VHICH  offered  any  CONNECTINa 
LINK  WITH  THE  FUNDAMENTALLY  DIF- 
FERENT SOCIAL  ORDER  OF  THE  PRIMITIVE 
NON-ArTAN    POPULATION    OF    BRITAIN    AND 

OF  Ireland. 

More,  however,  for  judgment  of  the  above 
repeated  queries,  one  can  learn  if  one  will 
only  keep  in  mind  certain  pre-suppositions 
founded  upon  fact.  Such  are  the  following:  — 
(1)  Among  all  peoples  who  by  means  of  their 
language  can  bo  accounted  of  the  Aryan  stock, 
be  it  Indians  or  Celts,  Iranians  or  Itahans, 
fathcr-righi  ("procreation)  forms  the  clear 
basis  of  the  existent  social  order.  Also  it 
cannot  be  doubted  that  this  must  already 
have  been  the  case  among  the  jDroto-Aryaus 
(v.  O.  Schrader's  Sprachvergleichung  und 
Urgeschichte  2.  Aufl.  S.  553-586:  B.  Del- 
briick.  Die  Indo  germaniscnen  Yerwandt- 
schaftvS  namen,  ein  Beitrag  zur  vergleichendeu 
Alterthumskunde  in  den  Abhandlungen  dcr 
phil  :  historischen  classe  der  Konigl.  Sachs. 
Gesellschaft  der  Wissenschaften,  1890,  Band 
XI.,  381-606).  (2)  How  far  back  into  anti- 
quity have  we  to  place  this  primitive  com- 
munity? For  this  we  get  a  sort  of  small 
scale-of-proportion  in  the  fact  that,  according 
to  recent  investigations,  the  Indian  Aryans 
already  in  3500  B.C.  were  settled  as  conquerors 
in  the  Punjab,  and  lived  in  the  faith  that  a 
wife  was  a  friend,  that  to  have  a  daughter 
was  a  sorrow,  a  son,  however,  a  joy  in  the 


37 


hijjliest  heaven  (v.  Bal  Gaiiq^adhar  Tilak,  The- 
Orion  or  Kesearchcs  in  the  Antiquity  of  the' 
A^edas,  Bombay,  1S93 ;  Jacobi,  Ueber  das 
Festschrift  an  Rud.  von  Roth,  Tiibinfjen, 
1893,  6S-73).  5000  B.C.  is  the  furthest  limit 
to  which  one  can  put  back  the  Arvan  primeval  j 
community,  iu  which  father-rip-ht  was  already- ; 
the  basis  of  the  social  order.  (3)  Like  as  the 
Aryans,  on  their  havino;  wandered  into  North- 
west India,  did  not  find  before  them  a  land 
without  inhabitants,  but  one  rather  with  au 
already  double  layer  of  earlier  settlers,  just  as 
little  have  the  members  of  the  Aryan  stock 
who  in  the  beginninsy  of  the  historical  period 
have  their  abode  in  European  lands  which 
tu-day  we  call  Greece,  Italy,  Germany, 
France — thiis  Greeks,  Italians,  Germans, 
Celts — just  as  httle  have  these  found  a  land 
formerly  free  of  men  in  the  countries  inhabi- 
ted by  them  at  the  commencement  of  the 
historic  period.  The  Celts  of  Gaul,  the- 
Teutons  of  Germany,  when  they  emero^e  in  the 
lio-ht  of  historic  tradition,  are  certainly  not  in 
blood  any  lono-er  of  one  stock.  The  more 
recent  Science  of  Aryan  Lang-uasfes  and  Anti- 
quity, startinsr  from  the  observation  that  the 
widely  diversfinsf  paths  taken  by  Low  Latin 
in  its  development  to  the  Romance  Languages 
of  the  present  day  are  based  to  an  important 
degree  upoir  the  variety  of  peoples  who 
adopted  the  Roman  sounds — starting  from 
this  observation  one  seeks  iu  the  greater  or 
lesser  mixture  of  non-Aryan  elements  in  pre- 
historic times  to  explain  the  gi'eater  or  lesser 
degree  of  rerj.oval  of  a  lingual  stock  from  the 
Aryan  proto-speech.  The  knowledge  that 
among  Germans  and  Celts  already  at  the  be- 
ginning of  their  historical  period  one  can  no 
longer  speak  about  a  unity  of  Aryan  descent 
in  accordance  with  blood,  this  knowledge  must 
be  made  use  of  in  all  provinces  of  Aryan 
archaeology. 


Once  granted  that  amonar  tliis  or  that 
Aryan  people — let  ua  say  Germans,  Greeks, 
or  Italians — there  are  to  be  found  stray  cases 
of  juridical  right  which  at  bottom  are  only 
intelligible  in  the  light  of  descent  in  the 
female  line,  should  not  in  such  cases  att«ntion 
to  the  three  points  auduced,  combined  with 
consideration  of  the  facts  which  we  have 
learned  to  know  within  the  British  area,  pre- 
vent us  from  blindly  supposing  that  we  had 
here  before  us  rudimentaiy  organs  of  a  social 
organisation  which  in  principle  among  the 
Aryans  must  have  already  more  than  5000 
years  before  have  been  overcome,  if  it  had  at 
all  formerly  existed  among  them?  Should 
not  then  the  supposition  lie  more  near  at  hand 
— always  presupposed  that  without  descent  in 
the  female  line  one  cannot  get  on — to  suppose 
that  here  we  have  traces  of  a  non-Aryan 
l^rimitive  population,  assimilated  in  somewhat 
strong  proportions — a  population  in  which, 
as  among  the  primitive  peoples  of  Britain  and 
Ireland,  descent  in  the  female  line  held  the 
field? 

One  point  I  would  still  emphasize'.  As  a 
matter  of  fact,  here  and  there  actually  existent 
cases  of  mother-right  have  been  pointed  out; 
further,  a  social  order  with  descent  in  the  male 
line,  along  with  traces  of  mother-right,  has 
been  pointed  out;  but  a  proof  that  the  social 
order  based  upon  mother-right  has  anywhere, 
"without  extraneous  influence,"  developed 
itself  to  patriarchy — such  a  proof  one  has  not 
earnestly  attempted,  still  less  anywhere  given. 
One  simply  takes  mother-right  (matriarchy) 
as  self-evidently  the  antecedent  step  to  a  social 
order  based  upon  patriarchy.  With  the  same, 
and  perhaps  with  greater  right,  one  may  re- 
gard matriarchy  and  patriarchv  as  the  oppo- 
site poles  of  developmen't  starting  from  a 
like  basis.  With  like  right  one  can  regard  a 
perfected  matriarchy  as  an  order  of  society 
which  of  itself   does  not  develop   itself  into 


39 


patriarchy.  Let  tis  suppose  that  the  politics- 
of  Imperial  Eome  had  uot  led  to  a  conquest 
of  Britain;  that  Britain,  lyin^  over  against 
Gaul,  had  been  left  untrodden  by  Eoman 
legions,  as  was  actually  the  case  with  Ireland, 
lying  over  against  the  Romans  of  Britain — 
what  would  have  happened  then?  Britain  and 
Ireland,  probably  like  the  Germanic  North 
(Denmark,  Scandinavia),  would  have  emerged 
from  the  seventh-eighth  century  onwards  for 
the  first  time  more  and  more  into  the  light  of 
history;  on  its  southern  coast,  on  the  east 
coast  far  northwards  as  well  as  far  inland, 
Germanic  tribes — Angles,  Jut«s,  Saxons — 
would  have  settled,  just  as  in  Caesar's  time 
Celts  possessed  those  parts.  Behind  these 
Germanic  peoples,  alone  the  west  coast,  there 
would  have  been  settled  a  people  speaking  a 
Celtic  idiom  (Cymric),  and  in  Ireland,  as  well 
as  in  the  Caledonian  Highlands,  a  closely- 
related  Celtic  idiom  would  have  been  spoken 
by  the  inhabitants.  To  judee  according  to 
language,  one  would  accordingly  have  found 
before  one  in  the  British  Isles  Germanic  and 
Celtic  Aryans,  just  as  in  the  first  century  b.c. 
Celtic  and  Germanic  Aryans  settled  in  France 
and  Germany.  Inasmuch  as  without  the 
Roman  superiority  in  Britain  Christianity 
would  have  taken  firm  root  on  British  and 
Irish  soil  200-300  years  later,  a  powerful 
helping  factor  in  the  more  speedy  assimilation 
of  the  social  order  of  tue  subjugated  non- 
Aryan  papulation  to  the  quite  differently 
organized  society  of  the  conquering  Aryan 
Celts  would  have  fallen  away.  In  the  social 
polity,  in  the  juridical  conditions  among  tho 
supposed  Celtic-Aryan  poijulation  in  West 
and  North  Britain,  as  well  as  in  Ireland,  it 
were  not  only  merely  possible,  but  very  pro- 
bable, that  many  more  evident  remnants  of 
a  former  matiiarchal  system  would  have  beea 
found  than  one — falsely,  as  I  believe — credits 
the   Germans   with.        One   would,   perhapS;,. 


Tiave  still  fouud  in  North  Britain  amonor  the 
Celtic-speaking   (thus  Aryan)   population  the 
rule   of   succession   in  the   female   line.     The 
totally  false  conclusions  which  one  would  draw 
nowadays,  in  spite  of  points  one  and  two  above 
emphasized,   are   evident;    likewise,    too,    the 
application  to  the  questions  proposed  above. 
The  solutions  of  these  questions  in  the  sense 
hinted  at  could  be  further  made  more  exhaus- 
tive by  a  thoroug-h-ffoing  investigation  as  to 
whether  and  to  what  extent  in  the  fixed  legal 
right  of  the  island  Celts  forms  of  law  are  to 
be  found  wliich  with  more  or  less  certainty 
must  come  from  the  matriarchal  system   of 
the    subjugated    and     assimilated     primitive 
population.       This    would    yield    instructive 
parallels   to    ^Germanic    forms    explained   by 
some  from   a  pretended  pre-Deluvial    Aryan 
Matriarchate.     For  the  legal  system   of  the 
island  Celts,  Cymri,  and  Irish,  we  have  exten- 
sive codifications  written  in  the  native  lang- 
uage.    The  "Cyvreithiau    Hywel   Dda"  con- 
tain as  basis  the  Cymric  law  valid  in  different 
parts  of  Wales  in  the  middle  of  the  tenth  cen- 
tury; the  edition  of  the  same — Ancient  Laws 
and    Institutes    of    Wales,    London,    1841 — is 
tolerably    good,    the     accompanying     English 
translation     tolerably     trustworthy;    and    F. 
Walter,  in  his  woi-k  "Das  Alte  Wales,  Bonn 
1859,"  has  done  good  preparatory  work.  With 
regard  to  Ireland,  the  case  is  quite  altered. 
Several    collections    and    tractates    on    single 
topics  are  preserved  and  edited.     In  the  first 
rank,  what  goes  by  the'  name  of  the  "Senchas 
Mor"  falls  to  be  considered.     The  native  tra- 
dition ascribes  this  codification  of  Irish  law  to 
a  commission  held  imder  Patrick's  presidency. 
In  reality,  the  redaction  that  has  come  down 
to  us  dates  from  the  end  of  the  tenth  century 
(Zeitschrift     fur     Deutsches     Alterthum     B. 
■35.85).     The  written  tradition  of  this  and  of 
other  documents  written  in  Irish  is,  however, 
much  later  and  more  corrupt  than  the  Cymric 


41 


collection;  tlie  edition — Ancient  Laws  of  Ire- 
land, Vol.  I.,  Dublin,  1865;  II.,  Dublin, 
1869;  III.,  Dublin,  1873;  IV.,  Dublin,  1879— 
is,  as  reo^ards  the  text,  more  than  imperfect, 
and  the  Eno-Ush  renderino'  in  all  cafscs  of 
■difficulty  is  absolutely  worthless.  Monsieur 
D'  Arbois'  Resume  d'  un  cours  de  droit 
Irlandais:  Paris,  1888-1892  (4  broschures) 
does  not  help  us  mucn  further.  Thi-ough  a 
•bold  Ilussar-ride  tliis  province  can  not  be  con- 
quered; heavy  artilleiy,  rather,  is  necessary, 
and  tliis  the  believei-s  in  pre-Deluvial  and 
post-Deluvial  Aryan  Matriarchy  do  not  seem 
to  have  at  their  disposal. 


TRANSLATOR'S     NOTE. 

Principal  Rhys  gives  the  following  as  "the 
inscriptions  which  appear  to  be  for  certain 
more  or  less  Pictish  in  point  of  language"  :  — 

I.  ehtarrmuonn — (at)   Scoouie. 

3.  Drosten-ii^e  Uoret  et  Forcus  —  St 
Vigeans. 

5.  Maqqo  Talluorrn-ehht  Vrobbaccennevv 
— Aboyne. 

7.  (1)  Iddaiqnnn  Vorreoin  ipua  losir — 
Newton.  (2)  Edde  ecnum  Vaur,  «fec. — New- 
ton. 

8.  (1)  Eddarnonn — tumo — Brodie. 

9.  Allhhallorr  edd  Maqq  Nuuvva  rreimg 
— Golspie. 

II.  — alluorraun  luirract  pew  Cerroccs — 
Burrian. 

12.  xTtocuhetts:  ahehhttmnnn :  hccwevv; 
Nehhtonn — Lunasting. 

14.  (2)   Ehtecon  Mor — Coningsburgh. 

15.  besmeqqnanammov^-ef — Ninian's   Isle. 

16.  (1)  Crroscc:  Nahhtvvddadds:  dattrr: 
ann — Bressay.       (2)  Berrisef:   Meqqddrroann 


42 


The  learned  writer  then  sums  up — "Here 
■we  have  a  certain  number  of  inscriptions  which 
appear  to  be  more  or  less  Pictish,  so  let  the 
advocates  of  the  Celtic  theories  come  forward 
and  explain  these  inscriptions  as  Celtic.  Let 
those  who  cherish  the  Welsh  or  Brythonic 
theory — for  they  seem  to  be  just  now  fore- 
most— take  the  carefully  written  and  punctu- 
ated Og:am  from  Lunasting : — x  Ttocuhetts  : 
ahehhttmnnn :  hccvvevv :  Nehhtonn,  and  let 
them  explain  it  as  Welsh,  and  I  shall  have  to 
confess  that  I  have  never  rightly  understood 
a  sina-le  word  of  my  mother  tongue.  If  they 
cannot  explain  it  so,  let  them  explain  it  a3 
any  kind  of  Aryan.  Till  then  I  shall  treat  it 
as  unintelligible  to  me  as  a  Celt,  and  as  being, 
ao  far  as  I  can  judge,  not  Aryan." — (Rhys  iu 
Proceedings  of  the  Saciety  of  Antiquaries  of 
Scotland,  May  9th,  1892). 


NEIL    MORISON, 
THE  PABBAY   POET. 


T5)  EIL  MORISON  was  born  at  le-na- 
I  /  Sitli,  near  Scanista,  Harris,  in  1816.. 
For  forty-one  years  lie  was  a  sliep- 
herd  without  goin^  out  of  his  native 
ncÌGfhbourhood  save  once  or  twice  by 
steamer  to  Portree,  and  possibly  once  ta 
Greenock  for  a  few  days.  The  periods  of 
his  life  map  themselves  out  as  follows: — (1> 
At  Cleit-na-ducha,  with  Mr  Macrae,  son  of 
Mai^hstir  Fionnladh,  a  former  minister  of 
North  Uist;  (2)  at  Scarista  with  Mr  Mac- 
donald;  (3)  in  the  Isle  of  Pabbay,  with 
Stewart  of  Ensay.  It  is  the  new  house  of 
Ensay  that  he  celebrates  in  "Oran  na  Lùch- 
airte,"  and  it  is  of  a  member  of  the  same 
family  that  he  sings  in  "Marblirann  do 
Mr  Uilleam  Stiubhart/'  who  died  on  board' 
ship  on  the  homeward  voyage  from  Africa, 
whither  he  had  essayed  to  bring  tidings  of 
g-lad  things — of  the  things  which  have  proved 
themselves  to  be  best.  In  was  in  Pabbay 
that  he  lived  most  of  his  life,  so  that  Neil 
Morison  may  fittingly  be  called  the  Pabbay 
Bard.  But  Pabbay,  i.e.,  the  Pope's  Isle,  so 
named  from  the  produce  of  its  fertile  soil, 
having  in  pre-Norweo-ian  times  been  at  the 
disposal  of  the  missionaries  of  the  day,  was 
for  the  poet  unspeakingly  lonely.  Ho  com- 
plains of  its  being  more  of  a  prison  than  the 
Indies.     He  scans    the  tillage  operations  in 


44 


St  Kilda — tlia  Hiort  clia  clHith  dhomh  s  gu'n 
cunnt  nd'n  t-aiteacli — and  is  hemmed  in  by 
the  bounding  main.  It  is  a  lonely  isle,  and 
little  wonder  in  "Oran  a  Chiaualais" — a  song 
of  solitude,  in  which  he  alludes  to  his  in- 
ability to  write — that  he  easts  longing  eyes 
•on  Blival,  under  whose  shadow  he  was  reared. 
But  he  liad  the  society  of  his  wife  and  young 
children — of  Fergus,  to  whom  later  the  satire 
"'Oran  Eithir  Fhearaguis"  was  dedicated; 
and  of  Donald  Maclean.  All  of  these  had 
the  opjjortumty  of  learning  Neil's  songa  of 
the  period.  To  the  intelligent  Donald  Mac- 
lean the  Bible,  Connell's  Astronomy  in  Gae- 
lic, and  Neil  Morison's  songs  were  a  suffici- 
ent library,  and  it  is  to  this  companion  of 
the  poet  and  the  poet's  daughter  at  Cleit- 
na-ducha  that  the  honour  falla  of  having 
most  correctly  preserved  in  memory  the 
songs  of  the  Pabbay  days.  It  is  from  these 
two  and  from  Miss  Catherine  Macleod  of 
Borve  that  I  have  written  down  the  poet's 
compositions,  which  are  exceedingly  relished 
by  Harrismen,  many  of  whom  can  give 
snatches  of  them. 

The  poet  was  a  man  of  blithe  and  merry 
nature — "duine  air  leth  sunndach  toilichto 
air  nach  fhacas  gruaim  riamh" — and  he  de- 
lighted in  singing  his  songs  to  his  children. 
The  continual  loneliness,  however,  was  apt, 
especially  in  winter,  to  nurture  a  feeling  of 
the  eerie,  and  to  foster  a  dread  of  the  spirit? 
oi  the  night,  who  are  so  dangerous  to  human 
kind.  In  "Oran  an  Eagail"  he  recalls  an 
experience  famiUar  to  us  all.  The  air  of  the 
last  song  is  one  invented  by  Mairi  nighean 
Alasdair  Euaidh,  and  the  lines  "  chuireadh 
xoimh  ban-Leodacli,"  &c.,  refer  to  th» 
Pabbay  banishment  of  the  Queen  of  Modern 
Gaelic  poetry.  I  never  knew  formerly  of  her 
having  been  sent  there,  but  her  cauatie 
■wit  was  a  thorn  in  the  sides  of  so  many, 
and  so  frequently  to  her  own  disadvantage. 


45 


that  she  may  at  one  time  or  another  have 
been  sent  to  Pabbay,  as  well  as  on  another 
occasion   elsewhere. 

He  latterly,  in  the  service  of  Mr  Mac- 
kenzie of  Luskintyre,  lived  at  Cleit-na- 
ducha,  a  place  in  Harris,  which  would  in 
pure  Gaelic  be  Craif^dhubh,  i.e.,  black  cra^. 
Clait  (in  Danish  "klint")  is  from  the  Norse 
"klettE,"  a  rock  cliff;  in  the  plural,  a 
rang^e  of  crags;  kletta-skora — a  scaur.  Final 
R  was  silent  in  Norse  by  the  time  this  word 
was  taken  over  by  the  Gaels.  Cleit  carries 
with  it  nowadays  the  notion  of  rocks  by  the 
seaside.  Here  he  lived  for  fourteen  years : 
hei-e  ke  died  in  the  spring  of  1882  in  his 
sixty-sixth  year,  survived  by  a  son  and  two 
daughters  and  grandchildren.  His  wife's 
nami?  was  Raonuid  Nic-ill-Sheathain,  from 
Skye,  by  whom  he  had  in  all  seven  children. 
He  was  carried  to  his  fathers  in  Scarista, 
where  Lord  Macaulay's  ancestor,  a  former 
minister  of  Harris,  lies  buried. 

The  poet  was  tall,  dark-eyed,  glas  sau 
aghaidh,  land  one  of  Nature's  gentlemen. 
■\Then  he  was  eighteen  he  composed  his  first 
song,  very  likely  one  to  Kirsty  Bruce,  his 
first  sweetheart,  on  whom  he  composed  a 
number,  of  which  the  love  song  with  which 
I  begin  is  the  best.  "Oran  an  Eich  Odhar" 
is  one  of  his  early  songs.  "Oran  Càinidh 
an  Rodain"  is  possibly  the  last,  with  the 
exception  of  a  hymn  he  composed  before 
dying,  and  which  has  in  all  likehhood  gone 
with  him  to  Heaven. 

He  ccmposed  many  songs  which  are  now 
irrecoverably  lost.  He  was  somewhat  shy 
in  his  latter  days  of  dictating  his  own  poems 
to  such  even  as  might  have  wished  to  pre- 
serve them.  It  was  a  result  of  modesty, 
perhaps  of  native  shyness,  with  the  sens,:, 
tco,  that  his  poems  dealt  with  secular  themes, 
which,  though  popular  with  the  young,  were 
still  Grain  Dhiomhain.  With  a  former  gifted 


Tninistpr  of  Harris,  the  late  Eev.  Chaxles 
IMaclean,  be  was  on  very  intimate  terms. 
They  wera  cronies  for  a  long  time,  and  the 
minister,  according  to  credible  report,  made 
a  transcription  of  his  earlier  songs,  which 
seems  to  have  gone  lost.  This  clergyman's 
widow,  writing  from  Ullapool,  reports  a 
fearch  among  her  htisband's  papers  to  have 
been  in  vain.  The  lat©  Donald  Mimro  Mori- 
son — Iain  Gobha's  son — who  was  to  the  poet 
a  good  friend,  wrote  down  the  love  song 
which  opens  this  collection,  and  as  it  is  in 
the  handwriting  of  his  Leacli  teaching  days, 
that  must  have  been  over  thirty  years  ago. 
As  his  version  contains  two  stanzas  which 
are  not  in  mine,  I  have  given  it  in  prefer- 
ence. A  version  of  this  song  has  been  popu- 
lar on  tlie  mainland — Mr  Sinclair's  "Oran- 
aiche"  gives  it.  That,  along  with  three 
stanzas  of  "Moladh  na  Liichairte,"  ia  all 
that  has  come  to  me  in  writing.  The  re«t, 
but  for  this  present  effort,  would  have  also 
perished. 

The  poet  lived  an  exemplary  life,  and  did 
what  he  could  to  make  others  happy.  T»ars 
before  he  was  invited  by  Iain  Gobha  to  re- 
cite his  poems  to  him  at  Leacli.  The  ageing 
saint  was  ever  interested  in  the  efforts  of  r,h® 
generations  younger  than  himself,  and  he 
madtì  no  exception  in  the  case  of  Neil.  They 
were  not  blood  relatives,  and  were  of  a  differ- 
ent sept  of  Morisons.  Iain  Gobha,  who  was 
a  most  consummate  poetic  critic,  heard  him 
repeat  all  the  "Grain  Dhiomhain,"  and  told 
him  he  had  once  a  day  composed  many  such 
himself,  but  had  given  them  up.  He  dis- 
suaded his  junior  in  years  from  indulging 
too  freely  in  satire,  adding  that,  though  a 
beneficial  weapon,  it  was  to  be  discreetly 
used.  He  counselled  him  to  adopt  worthy 
themes,    and   concluded   the  interview    with 


47 


the  remark — "Bitliidk  tliusa  iia  do  dliuine 
math  fhathast" — "You  will  be  a  good  man 
yet." 

After  Iain  Goblia's  deatli  it  fell  to  the  lot 
of  his  poetic  survivor,  who  was  twenty-six 
years  his  junior,  to  compose  an  elegy,  which 
exhibits  want  of  maturity  in  this  branch  cf 
his  art,  and  is  neither  firmly  knit  together, 
nor  without  pal^^able  demerits.  This  first 
elegy  cannot  have  given  general  satisfac- 
tion, and  one  detects  a  reference  to  this  fact 
in  the  opening  l:nes  of  the  second  elegy  — 
"Cliù  Iain  Gliobha" — composed  in  the  poet's 
thirty-sixth  year   or   so — 

"Bho'n  is  'fear-fòghluim'  mi  air  a  cheàird  sa 
Luch-brithimh   Gàilig   'na  tugaibh   beum 
Air  camnt  mhi-iiilmhor  neo-dhireach,   lubte 
Nach   gabh     dhomh     dlùthadh     na    cur     na 
oheil.' " 

It  was  to  remedy  these  defects,  of  which  the 
poet  himself  was  conscious,  that,  after  some 
interval,  he  composed  a  second  elegy,  which 
at  onf9  gave  pleasure  to  all  who  loved  Iain 
Goblia,  an  elegy  wJiich  is  a  worthy  tribute 
to  one  to  whom  tribute  was  due.  Though 
there  are  some  weak  touches,  it  is  one  of  the 
most  exalted  efforts  of  the  modern  Gaelic 
Muse — one  that  would  alone  secure  him  a 
place  of  honour  among  the  select  bards  cf 
the  Gael.  In  its  workmanship  it  is  vastly 
superior  to  the  frst,  so  that  one  cannot  well 
institute  any  comparison  between  them.  It 
shows  hew  the  memory  of  the  saint  was  cher- 
ished by  him,  and  how  much  he  imbibed,  cr 
was  beginning  to  imbibe,  of  what  was  best 
in  his  teaching.  The  gloaming  of  an 
autumn  evening  was  falling  upon  land  and 
sea  as  Iain  Gobha's  son  and  I  were,  in  har- 
vest, 1892,  wending  our  way  by  Borve,  when 
Catherine  Macleod,  with  a  lapful  of  sand- 
eels,  glistening  in  the  t^vilight,  was  return- 
ing from  the  sea-besich,   and  sung  it  to  the 


48 


air  of  "Coire  Cheatliaicli,"  the  melancholy 
cadences  of  which  were  ever  and  anon  dee]i- 
ened',  as  in  natural  counter-point,  the  wail' 
of  mournful  joy  being  carried  on  the  even- 
ing breeze  to  the  sound  of  the  sea  billows — 
by  the  low-throated  waves  of  the  Atlantic 
as  they  broke  and  boomed  upon  the  rocks. 
Ceit  Nic  Leoid's  voice  rang  clear.  Her  ver- 
sion was  as  the  poet  left  it  forty  years 
before,  as  was  confirmed  by  its  correspond- 
ence with  that  of  Mrs  Macleod  of  Tarbert 
(Harris),  an  intelligent  lady,  who  after- 
wards gave  an  additional  stanza.  Eoghan 
Morison  had  never  heard  this  elegy  on  his 
father  sung  before.  A  few  stars  began  to 
glimmer  over  Harris.  I  was  deeply  moved, 
and  God  was  above  us  all. 


Oxford,    May,    1896. 


OEAN     GAOIL. 

LUINNEAG. 

Ho  ro  gu'm  bi  mi 
Ga  d'  chaoidh  ri  m'  bheò. 
Ma  threig   thu    mise 
Cha  lughaid  orm  thu; 
Nan  tigeadh  tu'n  rathad 
Bii  tu  m'  aighear  s  mo  rim 
S  nam   faighinu  do  litir 
Gu'm  *briosgainn  a  null. 
I. 
Air  do  m'inntinn  bhi   strith  riut 
S  a  sir  dol  mu'n  cuairt 
Air  an  ribhiun  oig  chùl-duirm, 
G  amlu-ac  dliith  air  a  snuadh; 
Ghabh  mi  tlachd  na  do  bhainnteachJ 
Ann   an  cainnt  nach  gabh  luaidh 
S  mi  bha  togarrach  falbh  leat 
Air   feadh    gharbh— chriochan   tuath. 
Ho   ro,  &c. 


49 


II. 

Tha  mo  cliridlic  co   luaineach 

Ei   diiilleach  na  craoibh 

Nuair  bliios  e  air  ^hhiasad 

Le  fuaclid  us  le  o^aoitli; 

Bho  nach   d'labhair   mi    'facal  riiit 

A  bha  fodli  mo  shuim — 

Dli'   fhhs  seo  ua   gliath-erearraidli 

Fodh  m'   asnaicheaii  taoibb. 

Ho  ro,   &c. 
III. 
Do  cbeiim   air  an  driùchd 
Madiiinn  ciùiii  ris  a  gflireiu 
Sioda  ri   dearrsadh 
Biio  àirde   do  chleibli 
A  dli'ionnsuidli  do  shàilean 
Gu  'm  b    ailleachd  leam  fein 
Mi  biii  teannadli   na  d'   cliòir, 
Clàistinn  còmkraidh  do  bhèil. 

Ho  ro,   ifcc. 

IT. 

Gu'n  teid  mi  san  ùir  aJr 
Mo   dhùnadli  sna  clair, 
Ailleachd  do  ghnùis   bidli 
Na  m'  shùilean  gu  brach, 
Dk'fhag    tliu    neofsliunntacli 
Mi  'direadh  nan  àrd 
Muigli  aig  fuarain  nam  beann 
Anns  gacli  am  s  gun  mi   slàu. 
Ho  ro,   &c. 

V. 

Ged  tha  mi  na  m'    chiobair 
A   direadh   nam  beann 
A   cruinneachadh   chaorach 
Feadh    raoutan  us   glileann, 
S  aun  a  theid  mise  mach  far 
An   cluinn   mi    do   chainnt, 
Gu'm  bu    leasachadh   slàint  leam 
Do  lamh  chur  na  m'  laimh. 
Ho  ro,   &c. 


50 


<jur  a  biun'   thii   ri   d'   clilàistinn 
Na   ealtaiun    nan   sjicur 
No'm  pianno   ri  ceòl 
S  cluiche  seolta  ri  teud 
No  a   chuthagf  air  Ion 
Latha   ceòthach   air   gbleus 
No   &meorach    nam    badan 
Air  meangan  fodb   gbeug. 
Ho  ro,   &c. 

VII. 

Do   Shleiblite  nam  bradan 
Far  an  deacbaidh  tu  tbkmb, 
Nacb  mise  bha  mar  riut 
Oun   leabaidh    acb   earn; 
Cba  b'fhaireacbadh  gòracb 
Leam   t'   eòlas   s   do  gbnàtbs, 
Bu  bbinne  le  m'  cbhiais  thu 
Na  fuaim  a  cbiùil  àird. 
Ho  ro,  ifcc. 

VIII. 

Diluain  air  an  ratbad 
S  mi  falbb  leis  an  spreidh 
Chuala   mi    naigbeacbd, 
Tbug   mo  cbridbe-s   as  leum, 
Gii'n   d'tbainig  uat  litir 
S  gu'n  do  cblisg  mi  gu  leir 
Mo  smaointcannan  marbba 
Obabb  iad  tearbadb  o  cbeil. 
Ho  ro,   &c. 


Am  meadhon  na  mara 
■Ged   bbitbinn  na  m'   sbuain 
Do  gbradb  bhitheadh   laiste 
Oa   m'   bbeotbachadb    suas; 
Cba  teid   mi   ar   aicbeadb 
Gu  bracb   dba'n  an   t-sluagb 
Nacb   tu'n  aon  te  a  b'fhearr  leam 
A  db'  fbas  oirre   gruag. 
Ho  ro,   &c. 


51 

X. 

Tha  fear  eil'  ann  sa  bliaile 
Tha  ga  d'iarraidh   gu   teann, 
A   dhianadh   do   sfbabliail 
Ged  bhitlieadh  tu  cam. 
Gun   cbaoirich    giin   otliaisg 
Gun  ghobbair  gun  mbeann, 
S    nan  dianadb  e  t'   fbaicinn 
Bli  tu  taghadh  na  bbiodb  ann. 
Ho  ro,   &c. 


Tha   mo   sbiiilean   air  sileadh 
Mar  fbrasan  o'n  aird 
Mo  rasgan  air  losgadb 
Aig  teotbad  do    ghràidb 
Fodb   eagal   fodli   iraradidb 
Fodb  imcheist  gacb  la 
Gu'n  toir  mac  a  Ghoill  uam  tbu 
S  nacb  buanaicb  mi  d'  lamb. 
Ho  ro,   Sec. 

XII. 

Ri    feamainn   a   cbladaicb 
Cba  bbi  sinii  a  stritb 
Le  corran  ga  'buain  s  ga 
Cur  suas  air  ar  dr(u)im 
S   ann  tbeid   tbusa   'Sbleibbte 
Far  an  eibhinn  beat  bbi 
S  tbeid  mise  na  d'   dbeigb 
Dh'aindeoin   Cleir   no    cruaidb-bbinn. 
Ho  ro,  <fcc. 


52 


OEAN     A     CHIANALAIS. 

FONN 

Och  cliòn  mar  thà  mi  us  mi  'n  am  aonar 
Is  ciaiiail  dJi'fhàg'  iad  mi  'n  seo  'n  am  onar 
Och  mo  dhiobhail  nach  mi  bla'  air  tir  ann 
Am  miillacli  Bhlitli-bhal  far  am  b'  òg  robli 
mi. 

I. 
Gur  mi  tlia  cianail  'san  eileaii  fhiadhaicli 
Gur  fliada  'n  iar  e  cha'n  fliiacli  an  t-ait'  9 
'S  olc  am  priosan  e  seach  na  h-Innseaun 
Do  dh'  fliear  a  dliitead  airson  na  m.eàirle. 

II. 
Nur  ni  mi  lùbadh  a  muig-h  mu'n  chùl  aig' 
Tha  h-Iort  clio  dlùth   dliorah   s  gu'n  cunut 

mi'ii   t-aiteach 
A  til'  aio^  ail  t-sluagli  ami,  gur  culaidli  tliruais 

mi 
Bhi  glaiste  suas  ann  le  cuauntaii  gàiricli. 

III. 
Mo    bbean  cbo    neònacb.    s   mo   clilann    clio 

gòracli 
S   nach   diau  ead    comhradh   domh  na  ceòl- 

gàire 
Ta  mi  gnu  solas  'ii  am   àite  còmhnuidh 
Ach  Dombnull  gòrach  le  seacaid  bhàn  air. 

IT. 

'N   uair   thig  an   geamhradh   bithidh   mi    fo 

charapar 
Gur  dlii  do'n  Teaminill  mi  'u  am  na   dàis- 

neachd 
Mi  na    m'   dhroch   shaighdear  air   feadh   na 

h-oidhche 
Gu'n   duiue   dh'fhoighniceas  ciamar  tha  mi. 

V. 

Mar  tha  Fearagus   cha  diau  e  seanachas 
Is  duine  balbh  e  'tha  marbh  'u  a  nadur 
Tha  crith  'u  a  ghluiuean  le  fuachd  na  Dùd- 
lachd 


53 


S  mar  dh'fha^  an  Ixitbs  cad  giin  'dhiùlt  ead 
tamh  dha. 

VI. 

Nan   diauaiun  sgriòbbadh   giir   fliad   o    dh'- 

inusinn 
Do  nabuidh  dileas  na  tliill   mo  nadur. 
Mar  cbothrom  luaidhe  ri  m'  chridhe  fuaighte 
Ga  m'   dhianamh  gruaimeacli   a  Luain  's    a 

Shàbaid. 


Ei  tide  ghailbbeacli  bithidli  toirm  na  fairge 

Ei  creagan  garblia  a'  stairiricb  laidir 

Mar     tboruun     geambraidb     bbiodb     eadar 

bbeanntau 
S  mar  stalla  teann  oir  an  ceann  'g  a  spairnich 

TIU. 

Bitbidb  Druim-na-beisde  'n  uair  ni  i  eirigh 
Gu'n  cluinn  tbu  'beucal  le  seideadb  graineil 
'N  a  steallaibb  gle-gbeal  'dol  dba  na  speur- 

aibb 
Toir'    dbiom  na    greine   s    Beinn     Sbleibbe 

Bbearnarai. 

IX. 

Ge  geal  le  neònain  na  raoiutean  còmbnard 
Gu'm  b'  fbearr  'bbi  'm  mòinteacb  nam  mòr 

bbeann   arda 
Nan  gilean  lùgbuibor,  nan  geugan  cùbbraidh 
A  bbeireadb  ùracbadb  dba  mo  sblàinte'. 

X. 

Coire  Bblitb-bbal'  is  trie  air  m'  inntinn 
Le  fhuarain  fbior-ghlain  bu  chubbraidb  fail- 

eadb 
Biolair  uaine  a'  fas  m'  a  bruaicbibb 
Gur  mor  an  suairabneas  do  sbluagb  an  àite. 

XI. 

Gacb  lus  is  boidbcb  air  an  tulaicb  cbombnard 
A  macb  o'n  t-sròin  'dbiananib  Ion  lis  àracii 
Do  dbaoine  breòite   'am  bailtibb  mora 
'S  e  ebur  n'n  sroin  'bbeireadb  beò  o'n  bbàs 
iad. 


XII. 

Mu   bhruacli     do     cbaocliain    guv    pailt    na 

caoirich 
N'  an  craiciouii  maotli  gheal  's  an  fhraoch 

gu   sàmhacli 
S  na  li-uain  's  a  Ckeitein  air  luim  a  rlieidhlein 
A  ruith  's  a  leumraick  gun  eis  o'm  màthair. 

XIII. 

Cha  teirigeadli  Gàilig  ga  cur  's  an  dan  seo 
A  dk'  inuseadk  ckàsan  do  nàbuidk  eòlack 
Ack  bko  uack  f keàirrde  mi  'bkeag  an  tratk-3' 
Gu  fan  mi  samkack  's  cka  ckan  mi'n  còrr 
dketk. 


OEAN     AN     EAGAIL. 

LUINNEAG. 

H-itkill  nlkill  agiis  o-kò 
H-ìtkill   o-ko    kòireannan; 
H-ìtkill  utkill  agus  o-kò 
H-ìtkill   o-ko    kòireaunan, 
H-ìtkill  utkill  agus   o-kò 
H-ìtkill   o-ko    kòireaunan; 
H-ìtbiU  u  k-ullill  ò 
Gkeòbkradk   bko   ko   k-itk-il-an. 

I. 
Gur  k-e  mis'  'tka  fodk  mkulad 
Tka  leaun-dubk  air  mo  skàrackadk 
Ann  an  Eilean  Dubk  Pkabbai 
■'S  beag  a  tk'agam-s'  a  dk'  àbkackd  dketk; 
'N  uair  a  bkios  mi  gun  lukòine 
A'  tional  òtraick  nam  bàgkannan 
Gur  k-i  feamainn  na  ceilpe 
'Bkitkeas  a'  goil  a   bkuntàta   dkomk. 

II. 
Geamkradk  fad'    air  bkeag  cuideackd 
'S  e  tkug  buileack  drock  sknuadk  orm, 
M  àite  còmknuidk  s   mo  tkuineack 
Dlùtk  air  tulack  nan  uagkannan; 


'N  nair  a  cliiaras  am  fcasi^ar 
Bidh  an  t-eagal   ga  m'   clmairteachadh, 
Cha'n   fhalbli  mis'  giin  mo  bhata 
'S  car  na  m'  òmhaicli  mu'm  buailear  mi. 
III. 

Mii  ni  'n  cuilean  dubh  draiindan 
Their  a'  chlann  rium  an  cuala  tu 
Their  a  bheau  le  guth  fanu  rium 
Las  an  ^amp  'o  's  e  fuath   a  th'ann; 
Bheir  mis'  an  sin  grad  lcuni 
As    a'   chathair   gii   bruailleauach, 
M'fheòil  air  chrith   air  mo  chnàmhan, 
Leigeil  "'Pharaoh"  'g  a  fhuadach  bhuaina 

IV. 

'S  theid  an  doius  a  chrannadh 
Le  barantas  dùnaidh  air, 
Clach  eòrna  hr  Liugaidh 
Chur  gu  h-iosal  ri  lùdagan; 
Sparrar   iarunn  us   maidean 
Ghabhadh   seachnadh  ri  chulaobh-san 
'S  gus  an  teid  i  'n  a  bordaibh 
Cha  tig  bòcain  ar  n-ionnsuidh-ne. 


Gu  bheil   TeamimiU  an  t-sagairt 
Air  an   starsnaich  's  cùis  uamhais  e 
Le  chrois   Phàpanaich  fhèin 
Chuireadh  geimh  air   na  fuamhairean 
Air  a'   bhmueag  'n    a  seasamh 
O  nach  leig  sibh  gu  lualh  dhuinn  i! 
'S  nach  i  bh'   aig  Seonaid  Nic   Phàice 
Gu  dianamh  f àisneJlPllll  han*'  gruagaicHean. 


'S   ann  timchioll  ormsa  tha'n  gàrradh 
Cha  tig  beairn   air  's  gu'n  leumainn  i 
Cha  tuit  clach  gu  là  bhràth  dheth 
'S    daingean  làidir   an   stèidheadh   e, 
'S  gad  bhiodh  cabhlach  na  Bànrighinn 
'S  iad  gu  h-ard— cheaunach  brèid-ghealach 
'S  fheudar  stad  air  a  chìilaobh 
Tilhdh    smìiid    Drùim-na-Bèisd    iad. 


56 


Eilean  lomarra  fuaraidh 

iEilean  gruamacli   g-un  tioraileaclid 

Eilean   letli-oireacli  truao^h   e 

'N  uair  'thig'  fuachd  us  drocli  shiantan  ann 

Chi  tliu  'n  fliairge  'n  a  gleaiintan 

Tigliinn   mar   blieanntanuan   iargalta 

'S   bidli    mi   'suathadh   mo   cliluasan 

Ma'  m  buail  e  air  fiar  chugam. 

VIII. 

'S  mi  nacli  iarradh   an  scalladh. 
A  bhi  'g   amhrac  nan  ciosanaich 
Stigli   bho    Hàisgeir   nan    ron 
A    mach   blio    sbròn   Rhìi    Ghrìminnis 
'G   èisdeachd   fuaim    Garrai    Grànnda 
'Nail  'o  Bhalai  clia  bhinn  leam  e 
'S   gob   Rhii   Rhòsagaidh   'm    Pabbai 
Far  nach  stadadh   an   drilleachan. 

IX. 

Clniireadh    roimlie    Ban-Leodacli 

Air  fògradli  dha'n  àite  seo, 

Rinn  i  luinncag  us  crònan 

Chuir  air  dòigh  ann  am  bardaclid  dhuinn; 

Bhiodh  i  'g  gearann  a  cluasan 

lomadh  uair  s  cha  bu  uair  dhi  e 

'G  eisdeachd  gàirich  a  chuain 

Bha   CÌIO   cruaidh   ris    na    tàirneanaicli. 

X. 

Tha  e  soilleir  ri  dhearbbadb 

Gu'n  do  mliarbhadli  na  ciadan  ann 

Le  gaotli  tliioram  a  Mhàirt 

Bheireadh  an  àird  blio  an  t-siabunn  ead; 

Us  cha'n  iarrainn  mar   cheaird 

'Bhi  'g  an  aireamh  air  lionmhoireachd 

Gu'm  bu  chianail   am  fàgail 

Tighinn  am  bàrr  gun  an  tiodhlaiceadh. 

XI. 

Thoir   an  t-soraidh  nam  thairis 

Gu  talamh  nam  fniheanuan 

Far   an  cinneadh   a  inliaigbeach 

S  ua  daimh  chabrach  'n  am  milteannan 


57 


Eilid  cliaol  nan  cas  fada 

Ann  an  Tleannan  na  sith-blirntliain 

Far  am  faodadh  an  sealgair 

Spòrs  an  anamoich  bhi  ciuuteach  dha. 

XII. 

'S  am  bradan  seang  far   an  fhior  nisg 
Bhios  a'   direacli   gu   Inatli-clileasach. 
Ann   an   linneachaibli   lùbach 
Ghlinne  chùbhraidli    nam  fuarauuan 
W   fhearas   chuideachd   do   dh'   inntinn 
A  bhi  stri  aig-  na  bruachannan 
Slat  us  streang  aig  a'  fnlang 
Gus  an  tugadh  e'  n  uaclidar  air. 


OEAN     A     BHUNTATA. 


EINNEADH    S     A    BALIADHNA      N    DO    LOBH 
'X    DO     GHROD    IAD,    1846. 


S  boolid  a  gliaoir   anns  gnch   duthaich 
Aig  claim  daciue  ga  d'  iouudrain 
O  thainig  plàigk  ann  san  ùir 
A  rinn  t'  fhògradh. 

II. 

Dh'  fhag  do'  n  t-sluaigk  air  dhroch  bias  tiiu 
Mar  an  gual  ann  an  dreach  thu 
S  tu  cho  cruaidh  ris  na  clachau. 
Fodli  d'  choiuhdach. 

III. 
Thar  gach  seorsa  bhiodh  aca 
Bu  tu  'm  pòr  s  an  robh  'n  taice 
Do  gach  aon   nacn  robh  pailt 
Ann  an   storas. 

IV. 

O  mhiosg  na  talmhainn  a  b'  ihearr 
Thainig  sgriob   ort  ro  gheàrr 
Ach  na  mhair  dhiot  feadh  bhàgli 
Ann   am   mointich. 


S  ioma  dì-mios  us  tàir 
Bha  thu  'giùlan  's  g-ach  cearn 
Gad  do  thog'air  tliii  'in  fàgail 
Clia  b'   neouach. 

VI. 

Bhi  'g  ad  clirocbadli  air  stàilinn 
Ann  am  priosaniian  pràisich 
S  Tiisge   goillteach   an   aird 
Chum  am  beoUean. 

TII. 

Gu'n  deadliadh  cuibhrige  daraicli 
A's  do  clieaun  'g  a  tlieann  sparradh 
Gus   am  fàgadk  do  neart 
Anu  sa  clieò  tliu. 

VIII. 

S  nur  a  blieirist'  a  bliàn  tliu 
Gus  do  tliaomadli  s  a  chlar 
Gu'm.  bitlieadli  letli-dusan  làmli 
Agad  còmlila. 

IX. 

S  learn  clia'n  iogliriadh    thu  theicheadli 
S  a  liuthad  aon  a  bha  breilh  ort 
A  thug  toll   air  do  sheiche 
Le'n  òrdag. 

X. 

Us  cuid  eile  ga  d'  riabadh 
A   cur  "forka"  na  d"  chliabhaich 
O  nach  b'  fhiii  leo  t'  fhiachainn 
Le'  m  meòirean. 


S  nam  faiciste  sgall  ort 
A   dhianamh  grian  le   teas   samhraidh 
Eeadh  do  thilgeil  air  cheann 
Na  chuil-mhòine. 

XII. 

No  t'  fhàsgadh  gu  teann 
S  do  chur  sios  chum  na  gamhn' 
Gus  an  adhairc  a  phlanndaiceadh 
Bòidheach. 


Cha  robh  clèireacli  na  tàilleara 
Niall  Mac  Eogfhain  us  Ian  Bàna 
Domh'll  Og  Fear  C'linoc  Ard 
Nacji  b'e  'u  doii^h.-san 

XIV. 

A   bill   crumncacliadli   bliiastan 
A  leir-sgrios  tliu  ga  'm  biadbadli 
Spreidh  a  mbiosadh   bho   chian 
A  bhi  neò-gblau. 

XV. 

Fear   nacb   b'fhiach     leo    gu     'm    b'fhiù    e 
Ee'ag  a  tbilgeil  's  a  chùl-tigh 
Gus  an  tigeadb  mios   dùdlachd 

Na  reòtachd. 


Ni  e  biadli  dJia  na  mucan 
A  chur  saill  agus  suit  orr' 
Ach  a  nis   cha'n  eil  gutb. 
Air  an  dòigb  sin. 

XVII. 

S   bba  mor-sbluagb   dba'iu  bn   cbeaird 
Bbi  ga  d'  itheadb  s  ga  d'  cbàineadb 
Tbu'irt  gur   bcatha  bba  failigeacb 
Breòit'    tliu. 

XVIII. 

Tbilg  ort  gun  bbi  fallain 
Leis  nacb  b'fbiacb  tbu  mar  arain 
Tarruing  cola  air  an  stamaig 
S  tu   neò-gblan. 

XIX. 

Acb  an  diugb  bu  mliatb  ac'  tbu 
Gad  do  bbitbeadb  tbu  bruicb   seacbdain 
S  tu  cbo  fuar  ris  an  t-sneacbd' 
Air   Stratb-Leòsaid. 

XX. 

S  matb  an  còcair  an  t-acras 
S  e  nacb  dianamb  ort  tarcuis 
Ged  a  bbeireadb  tu'n  aileag 
Dba'n  sgòrnan. 


XXI. 

Blia  cuid  eiie  s^a  d'  mhalairt 
Ann  an  eirig   an  arlais 
Leis  nach  b'  fhiach  tliu  thùbli  tartraich 
Dli'am   bòrdaibli. 

XXII. 

S   tu  mar  tliairneanaicli   caismeachd 
Do  na  pàisdean  bliiodli  acracli 
Ann  an  eirigh   s  a  mhadiiinu 
Le   solas. 

XXI1». 

A  teannadli  dlù  rint  giis  t'  fliiacainn 
S  iad  ga  d'  fliksgadh  ri  "n  cliabhaich 
Gus  an  sàsuich  tliu  ciocras 
Am   beòil-san. 

XXIV. 

S  bliiodh  cuid  eile   do   cliaileacha 
Bliiodh  ga  d'  reic  airson  airgiod 
Tional    stuthan    neo-thar(bli)acli    leat 
Gn  còisir. 

XXV. 

Acli    '3    iomadli    leisgeadar    greannach. 
Leis  nach  b'  fhiacli  thu  mar  arain 
A  ni  ath-cliuinge  fhad  airson 
Tròcair. 

XXVI. 

Tliu  bhi  ac'  ann  am  falacli 
Ann  sa  cliùl  taigli  fo'n  talamh. 

5  ri  teannaclid  na  gaillinn 

Gil  fòir  orr. 

XXVII. 

Kuaraidli  H-iortacb   s  Ian  Màrtainn 

6  Aonghiis    boclid    Clicann-ua-tràgliad 
S  iad  uacli  treigeadli  le  grain  tliu 

Mar  blieò-slilaint. 

XXVIII. 

Eeiceadli  (i)àd  an  cuid  aodaicli 
Ann  an  geall  airson  t'  fhaotuinn 
S  clia  'n  fhaigk  iad  ri  'n  saoghal 
An  leòir  dhetli. 


61 


XXIX. 

S  b'  iad  na  làthaicliean  ceaita 
Nuair  blia  cinneachadh   pailt  ort 
Us  nacli  cluinnteadli  "collection" 
S  an  diithaich. 

XXX. 

G  a  tliional  aig  daoinc 
A  h-uile  Di-h-aoine 
S  'g  a  tliarruing  s  'pf  a  shlaodadk 
G'   au  ionnsiiidli. 

XXXI. 

Tha  'n  Eiuaidhean  air  seacadli 
S  an  aodiiinn  air  cairteadh 
Le  goinne  s  le  acras 

Ga   d'  ionndrainn. 

XXXII. 

Aig  maorach  a  chladaicli 
Air  am  fagail  olio  laga 
Us  nach.  eirich  iad  ceart 
Air   an   glùinean. 

XXXIII. 

Tlia  na  raointean  a  clileaclid 
'N  cuid  rod  a  bhi  g  at  leat 
Air  tionndadli  gu  gaiseadh 
Mi-ghnathaicht. 

XXXIV. 

Air  crionadli  s  air  seacadh 
Mar  lusan  ri  gaillionn 
Gun  fhius  ciod  e'n  talamli 
Is  feàrr  dliut. 

XXXV. 

Tlieid  cuid  leis  na  spealan 
A  sgath  dhiot  a  bliarra 
Cho  lou>.  ris  an  talamh 
'S  e's  aill  leo. 

XXXVI. 

'S  cuid  eile  'ga  d'  spiouadh 
A  nuas  as  do  flu-iamlian 
S  ga  d'  fliagail-sa  siiios 
Fodli  na  failean. 


XXXVII. 

Ann  san  luchar  b'e  'a  solas 
Bhi  ga  <i'  fliaicinn  fo  d'  chòmlidacli 
Fodk   do   dhitheaiman   boidheacli. 
Us   driùchd  orr. 

XXXVIII. 

Ann  an  ciaradli  an  fheasgair 
lad  a  liùgadk  s  a  preasadli 
S  a  glirian  a   tighinn  deasarr 
Na   curs   orr. 

XXXIX. 

Nuair  a  bliiodh  tu  Ian  abuicli 
Bliiodli   ua  li-ùbhlan  na'n  gadan 
A  tuiteam   sua  claisean 
Gach  tùbli  dbiot. 

XL. 

Ma  clireidear  mo  bhriathran 
Bidh.  cuimbn'  air  a  bliliadhna 
S  na  dh'fhalbh  thu  le  liabhrus 
Na  h-nireach. 


OEAN     AN     TI. 


Cuidhticbidh    mi'n   diugb    a  cbeaird 

S  e  'n  diugb  Di-màirt,  a  Dbo'ill, 

Cba'n  e  buileacb  cràdb  mo   cbnamb. 

Acb  nair  airson  nan  otbaisg 

A  tbeicb  bb'uauL  mocb-tbratb  la  na  Sabaid 

S    mis'   'riaraobadb    mo   cbàileacb 

Leis  'n  stuth  a  cbreach  mi  mar  a  tba  mi 

A  dianainh.  dail  ga  h-òl-sa. 


Bba  'cbearc-ruadk  le  goin  us  striip  oirr 
Us  driùcbd  a'   tigbinn  m'a  bord. 
A  tilgeadb  a  cinn  os  a  ciouu 
S  mo  sbùil-s'  oirre  ma  doirt  i 


63 


S  bha  Eaomiid  cus  a  b'  fhearr  gu  stiùireadh 
Ag  eigheacli  cum  a  "hatch"  dùinte 
S   cuiuihnich   ma  chailleas  i   a  sùgh 
Nach  diii  i  cur  "-u  bord  dhuinn. 


Cha   mho    a  b'fheàirrde   mur   bu    mhisd'   ; 

An  t-uisgearlach  s  dath  ruadha 

Gun  air  fiù  agus  bias  milis 

S   olc  a  ghibht  dha'n  t-sluagh  e 

Gad  do  ghabh  iad  nice  ciccras 

Gun  dad  feum  innt  ach  casg  miamia 

Tha  i  ri  marbha'  nan  ciadan 

Le  droch  bhiadh  s  gun  bhuaidh  oirr. 

IV. 

Ach  s  aithne  dhomh  eu  leòir  s  an  dùthaicb 

A   ghiùlaineas  n'am  pòcaid 

ITibhean  nan  cearc  a  falbh  na  sprùiUeach 

Gu  biithaintean  mar   stòras 

Dh'iarras :    tomhais    dhomh    dhi    ùnnsa 

S   tomhais  leis  cairteal  siiicair 

Ach  fiach  nach  mill  thu  air  mo  chliii 

Nach  seall  tnu  'n  guin  na  shròichdean. 


Curraicdhean  an  cinn   (i)ad  srachdtc' 
Gu  brcac  geal  le  otraich 
S  gun  fill  nam  brogan  air  an  casan. 
Air  sgagadh  ta  (i;ad  le  mointich; 
Their  iad  rium  gu'm  b'  fhearr  i  aca 
Xa'n  gun  is  fhearr  a  thig  a  Glaschu, 
S  CO  math  leo  i  bhuath  us  aca 
Mar  a  cairt  i'n  sgornan. 


Ga  be  rud  a  th  'ann  an  tùbh-sa 

S  bruideil  bhi  toirt  groat  air 

An   t-siathamh   earann   diag    de'n   phimnd 

B'e'n  spuilleadh  e  air  storas 

Nur  a  gheobh  thu  e  gu  teann 

An  dcighidh  a  cheangal  'uad  laimh 

riur  tachair   a  luach  a  bhi  ann 

Gu'n  teid  am  peaun  gu   sgroban. 


Siud  am  fear  nacli  diiilt  a  bliri 
S  lamli  gv.  rian  ga  stiuireadh 
TLig  na  ceitliir  dliut  »u  sia 
A  riadh  am  beao-an  ùine. 


Gad  a  tlauirt  mi  'n  uiread  ribh 
Gu'n.  robh  mi  fhin  an  toir  oirr 
Gad  s  i  a  b'  aobhar  dlia  mo  sgitlis 
A  siubhal  fritli  us  m,ointicli. 
Gun  kite    ann  san  cluimiinn  miaghal 
Ga  b'  mlailtean  nam  nacli  fliiachainn 
S  mi  ri  fritheacli  'n  dùil  jjur  h-iad 
Bhiodli   fodh  sgiatli  nam  bruachan. 


Nur  dh'  fliàs  mi  fhein  s  an  cù  clio  fann 

Gur  s^ann  a  dhianainu  eubha 

Ga  cliur  s  ga  cbasg  am  feadh   nam  beann 

S  an  tide  a  bh'ann  cho  creubhaidb 

M'  fhallus  a   leiglieadh  mar  a  bkum 

'Toirt  an  i^adharc  om'  dha  shuil 

M'  ioscaidsan  a  call  an  lutliais 

A  lubadh   air  a  cheile. 


S  truagli  nacb  robh  thu  fhein  sa  do  bliràtliair 

Far  nach  traigbeadh  'n  dile 

A  liugbad  teagblach  bochd  a  dk'  fh.ag  sibh 

S  a  cbearn  seo  dba'n  rigbeacbd 

E-san  ga  losgadh  gu  ceo 

S  tusa  sa  bburn  tbeth  'tòcadb. 

Db'   fhag    sibk   ua    miltean    dk'    easbkuidh 

treoir 
S  am  pocaid  gun  da  i  innte. 


65 

MOLADH     NA     LUCHAIKTE. 
no 

OEAN    TIGH    EASAIDH. 

■(Air  Fonn  Na,  "Flowers  o'  Ediuburgli.") 

'S  aun  latha  'n  NoUaig  iiire 

A  cliunnaic  mi  le  in'  sliiiilcan 

An  aitreabh  'tlia  mi  "n  dull  a 

Glieobh  oUù  's  on  tubli-tuatli; 

'Nuair  'cliaidh  mi  'steach  do'n  Kichairt, 

'S  ?.  s.'ieall  nil  air  yacli  tiibli  dhiom, 

Cha  mhor  nacli  d'  thug  mo  shiiilean 

Mo  thùr  uile  bhuam; 

Aig  'mbeud  's  a  ghabh  mi  dh'ioghnadh. 

Mu'n     chlacbaireachd      's     mu'n      t-saor- 

sneaclid : 
Cia  mar  b'  urrainn  daoine 
Gach  aon  diubii  'chur  sua.s : 
'Toirt  xdsg'  'o  'n  cliarraig  ailblxirui 
Le  pioban  iimha  's  airgeid, 
Le  glasan  'tha  neo-chearbaclij 
A  dhearbiias  'bbi  buan. 

II. 

Ach  fhir  a  chosg  na  ciadan 
E.Ì  talla  nan  clacli'  sgiamhacli 
Cha'n  'eil  a  leithid  lionmbor 
An  iar  air  na  caoil; 
Follaiseach  ri  fairge. 
Us  gun  e  fad  'o  'n  gbarbhlacb, 
Gur  pailt  am  bradan  tarragheal 
'G  a  mharbhadh  ri  'tbaobh. 
Ge  b'fhear  mi  a  bhi  eòlacli 
Bho  Eudli'-na-circe  'n  Leodhas 
Gu'n  ruiginn  Eudli-'-na-h-òrdaig, 
Cha  b'còl  domh  dhiubh  aon; 
Troimh  uinneagan  do  sheòmair 
Gu'm  marbhaistinn  an  run  as 
Gun  charachadh  bho'n  bhòrd,  no 
Bho'n  chòisir  'bhiodh  daor. 


Ach  fliir  nacli  fhaca  riamb  e 

Cha  clireicleadli  tii  mo  bhriathrau" 

'Sanu  'shaoileas  tu  giir  briag  tlia 

Na  m'  sgial'  aii*  a  chùis; 

Acli  bliidh  e  fbatliast  feumail 

Do  fbear  a  bbios  'ii  a  eigiiin 

Nur  dborcbaicheas  na  speuran 

S  a  threigeas  e  'chùrs' 

A  steach  os  cionn  Dhim  Aruinn 

'G  a  fhaicinn  aim  saii  dearrsaidh  ; 

Us  eagal  air  roimli  Sbàghaidh. 

'S  au  Eàrr  air  a  cùl  ' 

Eomb   dhorchadas  na  h-oidbcbe  ; 

'S  na  seòlaidean  cbo  aimbleathami'  ': 

'S  an  ratbad  buileach  aimbreidb 

Feadb  staingean  us  lùib. 

IV. 

'Nuair  lasar  do  cbuid  choinnlean 

Ceaun  shios  us  sbuas  na   stoidJire 

Ni  seòltaircan  na  b-oidbche  i 

Eis  aoibbneas  le  sunnd, 

'Se  t'uinneag  a  rinn  soillse 

Ni's  fhearr  na  solus  Hoidbsgeir, 

Gur  ioniadb  fear  'ni   fboigbneacbd  ; 

Co  rinn  an  reul-iùil  i 

Gu  teasairginn  nan  ànracb  ; 

A  bbios  'an  cunnart  bàtbiaidb  ;■ 

'G  an  toirt  gu  cala  sàbbailt',  I 

Le  dearrsadb  do  rum ;  * 

Us  ead  a'  ruitb  fo'n  cbòrsa  | 

A  steacb  gu  caolas  Sbròmaidb, 

Gu  Bun-an-t-srutb  far  'n  coir  dbaibh. 

An  ròp  'cbur  sa  gbrunnd. 

V. 

'Nuair  tbeid  an  tigb  an  òrdugb 
'S  an  uidbeam  mar  is  coir  dba 
'Cba'n  fbear  gun  mbodb  gun  eòlaa 
Is  coir  'tbigb'nn  dba  dliitb; 
Acb  Fbearcbair  rua.idh  na  stròine. 
Ma  tbig  tbu  'cbaoidb  fodh  sbeòl  ana 
Gu'm  feum  tbu  do  dba  bbròig  'bbi 
Fodb  'n  cbleòc'  air  do  cbùl: 


Cha'ii  fliaioh  tlm  cead  'bhi  'starachd 
Anu  sios  us  suas  inar  b'  àbliaist, 
Le  brogau  mor  Cliinntail  ort 
S  fodh  'u  sàileau  spuir-cliùil, 
Le'n  spìcean  's  le'n  ciiid  thairlean. 
Air  clior  's  ma  iii  ead  làracli 
Nacli  g-lanar  o-u  lath'  bliràth  e 
Le  sal  no  le  bum. 


TJs  bho'ii  tlia'u  tigli  clio  luaclimlior 
A  thogadh  leis  an  Uachdarau 
Cba'n  fhaigk  dliiot-sa  suas  acli 
A'  cliluas  's  au  leth-shùil; 
Mur  faigb.  tbu  dol  do'u  trannsa 
Air  uaireauuan  a  dh'  amhrac, 
Gun  fliios  gu'm  bi  tliu  ann;  'g  a 
Do  chrampadli  au  cùl. 

TII. 

'S  b'e  aid  au  t-eileau  fiachmlior 
Is  paillt  a  chiuneadli  fiar  aun 


An  doinionn  gheur  an  Fhaoillich) 
'Cur  saill  air  mairt  's  air  caoirich 
Cha  cliluinn  tliu  gutli  air  caoiF 
Air  a  h-aon  diubh  tighinn  dlùtli 
'S  ged  's  fogliluimt  air  a  cheàird  mi 
Eis  an  can  ead  bàrdachd, 
Gur  fhearr  dbomh  fuireacli  saniliach. 
Na  each  a  radh  rium 
Gu'm  bheil  e  mo  's  daua 
Dhomh  raun  a  sheinn  do'u  arcs 
Nach  dean  mi  dad  is  feàrr  ua 
Chuir  ceàrr  bun  os  cionn. 


68 


MAEBHRANN  DO   MHR   STIUBHAIET 
NACH     MAIRIONN. 

A   BHA   DO   THEAGHLACH   EASAIDH. 
I. 

Tha  e  mar  fliàgail  aig  slioclid  Aclhainih. 

Gu'n  toil-  am  bas  foi  chis  iad 

S  cba  diaii  an  àilleachd  iii  dii  sta  dliaibli 

S  cha'u  eil  ciiil  a  dli'  iiialeachd 

Air  faotuinii  bhuaith  oir  bha  e  buaidheach 

A  dot  mu'ii  ruairt  s  gach  righeachd, 

Tha'ii  cruaidh-lann  geur  fo  bkun  a  sgeith. 

Einu  lot  le  eugail  mhilltich. 

II. 
S  miir  mios  do  cliairdean  dhomli  dana 
Dh'innsiiiii  pàirt  dhei  d'  ghiùlan 
Ga  faon  mo  sgobadh  ann  sa  clias 
Mu  theist  an  àrmuinn  chLiùiticli; 
Cha'n  fhemmainn  fiannis  mu  do  ghnioinli 
Oir  co'n  neach  riamh  thug  sùl  ort 
Na  chuir  ort  eòlas  leis  nacli  bròn 
/Nacli  d'  mhair  thu  beò  car  iiine. 

III. 
Phiùrain    fliior-gblain    's  cruaidli  ri  iniis- 

eadli 
An  ni  chur  criocli  air  t-uaisle, 
Plàigh  nan  Imise  a  bhi  stri  riut 
Fad  o  thir  do  dhualchais, 
Fiabhrus  làidir  s  puiunsean  bàis  ann 
Ghreas  ri  làr  clio  luatli  thu 
S  gun  leigh  bhi  làmh  riut  dhianamii  sta 

dhut 
Gus  do  tharsuinn  bhuaithe. 

IV. 

Ach's  lionmhor  Gaedheil  fo  uchd  eididli 

Dh'eireadh  ua  do  thòireachd 

Nam  b'e  gu'n  saoileadh  iad  gur  foill 

A  ghabh  na  Goill  air  bòrd  ort; 

Cha  d'  rug'  an  Sasunnach  sin  riamJi 

A  dhianamh  gnianih  's  gach  dùigh  riut. 

Air  long  nan  crarmag  s  i  ruith  dian 

Gur  i  chuir  crìock  oho  òg  ort. 


Is  e  fiamli  an  àniuùnu  s  piau  a  bliàis  air 

A  tha  tighinn  lamh  ri  m"  iuntinn, 

Ar  learn  gii'ni  mi  le  mo  shiiilean 

jNur  dli'fhag-  do  liiths  s  do  clili  tlm, 

Mar  chuir  ead   suas  thii  auu   sau   fhuar- 

bhrat 
S  til  gam  glilnasad  sinte 
Gun  pblosg  a'  d'  chie  fo  smaclid  do'n  eug 
S  b'o  sid  um  beud  san  righoachd. 


Sxiil  mar  sbeobliag  s  pearsa  dbealbhacli 

Aigiieadli  liieanamacli  aoti'um, 

Pailt  an  gliocas  s  àrd  am  misneach' 

S  moran  mios  aig  daoin'  ort; 

Gil  seoladh  ciiau  co  ni  r'nit  eiias 

Cha  d'fhuair'  s  cha  d'  rinneadh  fbaotuirm 

S  bu  ghrinn  do  lamli  air  stiùireadh  bare 

An  agbaidh   bàirlinu  Faoillinu. 


Nam  b'  ni  bliiodh  òrdnichte  do  bhordaibh 

A  bhi  ri  còmhradh  brxiidhne 

Cha  robli  ball-acaiu  blia  na  d'  bhàrc 

N"acli  toireadh*  gair'  le  mi-gliean 

G  iarraidh  f  fhàgail  air  a  clar 

Gu  'u  tàireadli  i  gn  tir  leat 

Am  feagal  do  chiir  ann  sa  chnan 

Fo  bhiun  an  uamh-bheist  millteach. 


S  bu  tu  an  sealgair  direadli  garbhlaicli 

Is  trie  a  dhearbb  do  lamhach. 

A  bhi  cinnteach  s  tu  nach  diobradh 

Bhi  toirt  CIS  dlie'n  làn-damh; 

Sa  bhadan  luaohradh  ann  sa  chruadhlach 

A  tighinn  mu'n  cuairt  gu  shmhach 

Fo     tharruiug     fiiird     gu"m     biocUi      an 

t-ùdlach 
A  dol  gun  lùths  gu  làr  leat. 

»  -tobhradh,  tabhradh. 


A    CHIAD     ORAN    DO    MHORAIR 

DUNMORE. 

FONN^ 

Air  failliriu  illirin  ùillirin  ò 
Air  fàiiixrin  illirin  ùillirin  ò 
Air  fàillirin  illirin  ùillirin  ò 
Gur  n  bòidheach  do'  clicm-unn 
Glan  soilleir  gain  sgleò. 
I. 

Nur  chnnncas  do  longa 

'Gr  àireamli  tlionn  'tigbinn  o'n  Dùn 

Si  marcach  na  fairge 

Gun  cliearb  air  a  cìirs 

Tighinii  direacb  gn  Bhàllai 

S  i  cìeàn'sadli  fo  siùil 

S  a  bratach  ag  innsfcadk 

Go  bb'imite  fo  rùm. 

II. 
Bha  na  canain  'toirt  caismeachd 
S  tu  a  teannadli  ri  tìr 
S  mac-talla  nau  gleanna 
Os  an  cionn  riu  a  strì 
Na  creigean  a  sgealbadh. 
Le  stararaicli  nam  pìob 
S  tein'  adhar  nam  beanna 
S'  e  mar  lainntir  au  Rìgb. 


Se  do  sbluagli  a  Wia  aoibhneacli 

Nam  cluinntinn  do  sgenl 

Gu'n  robh  tbu  tighinn  dbacbaigli 

S  i  agad  fo  d'  sgeitb 

A'  cbòmbnuidb  'n  ad  dbùthaich. 

N  robli  bìiirean  an  fhèidb 

TJs  pladaraicb  a  bhradain 

Le  caismeachd  a  leum. 


Dba  na  gbleann  an  robb  'cboill 
Far  an  clmmitear  na  b-eòin 
Le'n  ceileiribb  binn 
S  ead  'n  ani  mìltean  gun  bhròn 


An  doire  nan  gcu^ 
Muig^h  air  reidhlcacli  nan  cnò 
Ann  an  Ròdul  chraobhacli 
S  na  raontaiclioau  fcòir. 


Na  li-cileanaicli  aotnnn 

Readbadli  aontacli  's  an  niaig 

Ri  aghaidh  na  caonnaig 

Le  faobbar  glan  cruaidh 

Na  faicist  air  raon  thu 

S  do  tliaobh  g  a  thoir  bhuat 

Mur  sguireadh  am  blar 

Gu'm  biodh  bas  aun  no  buaidli, 

VI. 

Tha  Gaidheal  Dlinntiiibn 
Air  a  chuirm  s  cha  b'  ao-còir 
Cha  b'ann  o  Rliù-Huiuis 
33ha  'dhiitlichas  no  'choir 
An  coire  nam  fuar-bheann 
Far  an  d'  fhuaradh  tii  òg 
Aig  sail  Beinn-na-Leacaiim 
S  an  t-Arclaidli  'm  bi'n  ceo. 

TII. 

Thig  eileadh  criiiun  cuacliach 
Mun  cuairt  air  do  blaac 
TJs  osannan  balla-bhreac 
Mu  chalpa  gun  smal 
S  e  t'eideadh  s  do  shiigradh 
Blii  's  na  stiic-blieanna  cas 
'Dul  ri  ùdlaicli  an  flieidli 
S  fhiiil  'n  ad  leiui  air  stad. 

VIII. 

Tha  Domhnullach   Scarastai 
S  cha  dearmad  mi  'aiiun 
Làmh  dhearg  aii*  a  ghualainn 
Le  suaicheantas  teann 
Fòghluimte  fìrinneach 
Dìreach  gnn  mhcang 
Lo  'ghliocas  s  le  'ròlais 
Toirt  seòlaidh  dha'n  champ. 


72 


Cha  robli  mi  'n  ur  fianms 

N  am  riag-hlaidli  na  bh'ann 

CliuiR   gàir    Dlnuim-nam-biast   mi 

Gad  'dli'iarrainn.  'blii  anii 

Ach  dh'  innseadli  dhomh  sgiala 

Gun  fhiaradli  gun  cham 

S  mu  phosadh  an  larla 

Gu'n  criochnaich  mi'n  rann. 


AN     DARA     OR  AN     MOLAIDH 

do 

MHOBAIE    DUNMOEE    UACHDAEAN    NA 
H-EAEADH. 

I. 

CTia  mliios  siobli  mi  ro  dliàna 

Gad  tliarladh.  s  nacli  iirra  mi 

Cliii  an  larla  Eiosfliail 

Le  f iriun  a  chumadh.  dhuibh ; 

Gad  'bliitliinn  na  mo  bhard 

,S  iomadh  canain  domli  furasda 

Cha  tiig-ainn  cliii  'n  duin'  nasail 

No'n  dùthclias  bho'n  d'  rus;adh  e. 


Gun  agam  ach  a  Ghaidhi.sf 

S  pàirt  dlii  nach  eil  uil'  agam 

Ach  s  i  bha  ghnath  air  feadh  na  ceairi 

Ann  san  ait  an  d'  rugadh  mi; 

Cha  chnir  mi  idir  i  fo  thàir 

S  ann  innt  tha  bhardachd  urramach. 

S  e  sin  a  theireadh  Donnachadli  Ban. 

A  seinn  nan  dan  a  thubhairt  e. 

III. 
'fS  tu  nachdaran  fir  Langai 
S  nam  beann  is  glan  sealladli  dhiubh 
Far  bi  na  feidh  'n  am  miltean 
A  direadh  s  a  langanaich  ; 


73 


Na  coireacLan  s  na  gleanntan 
S  pailt  meann  us  laosrh-ballach.  ami 
Damh  donn  'is  lioumhoir  miaran 
Air  muUach  gxianacli  Clieanna-Val. 

IV. 

S  nur  clnteadli  tu  ghreidli  uallacli 

Air  fuaran  a  bhiolaire 

S  tu  coimliead  as  na  neoile 

De  an  dòigh  am  frigist  orra, 

Gill'-ealaich  air  do  cliùlaobli 

Do  mliialchu-s'  a'  clisgeartaicli 

Do  cheil  agad  'g  a  giiilan 

Mu'n  ruig  iiisg'  no  fliclieadli  oirre. 


N  am  tachairt  dhnt  aig  Sron-na/-Scuixt 
Bhiodh  agad  spuirt  s  bu  toilicht  thu 
Feidh  us  bradan  s  ead  cho  pailt  ann 
Ga  b'e  ac  a  tliogradh  tu; 
Daimh  us  eildean  feadh  a  clieile 
A  ruith  air  sgeith  nam  bealaichean 
Tarmachain  us   fraoch-chearc   dlionn 
O  thorn  gu  torn  sa  phlabarsaicli. 


S  math  thig  dliut  an  t-eideadb. 
Naeh  fbeum  a  bhi  ga  tbeannachadh. 
Ach  dealg  san  darna  taoibh  dheth. 
'Sa  fhraoch  gu  bhi  baganta; 
Thig  cuilbhearr  to  do  sgeith  dhut 
ThoUas  biana  fad  astar  uat 
Nuair  bhitheas  luchd  na  Beurla 
Sior  eubhachd  tha'n  t'acras  orr'. 


Gu'n  lùbadh  tu  do  ghlun  ris 
An  ùdlaiche  bu  cheanalta 
S  nur  gann  a  lasadh  t'fhùdair 
Bhiodh  smùid  ris  a  teanna^hadh; 
Air  slios  nam  beannaibh  stùcach 
Bu  shunndach  ag  astar  thu 
Damh  donn  s  e  air  a  thaobh  ann 
San  fhraoch  roimh  do  dhealanaich. 


74 


An  Gàidlieal  rìgheil  air  hheag  sgìths 
A  dìreadh  ris  na  coireaclian 
Na  èicleadh  sealgair  gTi  neo-cliearbacli 
Feadh  nan  g-arbli  bheann  tosgarlacli ; 
Cha  b'fhear  gun  hìths  a  dlneanamh  tùirn 

riut 
Bi  dìreadh  stìican  Uisabliail 
Na  Goill  us  iad  a'  ràinich 
Eoimh  thairneinicli  a  gbunn'  agad. 


S  fainichear  air  an  t-srhid 

Measg  chhicli  ann  an  Lunnainn  ort 

'Jur  nior  tha  dheth  'n  fhuil  riorahacli 

A  direauLi  na  d'  cùuisieauuau 

Gur  aun  san  àird  an  iar  bha 

Do  mlnann-sa  bhi  tuineaclid  ann 

Air  sratli  nam  bradan  tàrraefcal 

S  lu  seanachas  JÙr  Uamh-UilI-cadal. 


Nuair  a  readliadh  tu  mach  a  dh'rasgachj 
Readbarl'i  strian  a  chum  sa  theadan  leat 
Cha  b'ibasan  e  ga  d'  fhàgail 
Mur  's  ?nàths  dlia  na  Sa;5Tinnaich 
Nur  bhiodli)  do  dhubhan  giar  ann 
Do  dhriamlach  'g  a  tboannachadh 
Bu  ghrinu  do  làmh  a  strith  rÌF 
Go  tìr  ga'  thoirt  go  tanalach. 


XI. 


Na  èideadh  geal  a  ruith  gu  bras 

A  Rigb!  cha  bfhad  a  leanadh  e, 

A  tighinn  bho'n  bhùrn  bha  os  a  chionn 

Bu  shunndach  thu  ri  carach  ris. 

Slat  a  diasgail,  driamlach  sniasail 

B'e  do  mhiann  mar  ealainn  e 

Gur  mòr  a  b'fhearr  leat  sid  mar  cheaird 

Na  manran  luchd  nan  casagan. 


XII. 

Bho'n  thainpadh  tii  dha'n  dutliaich  seo 

S  tu  dh'ùraicli  na  fasaiinaii 

Bha'n  toiseacli  aig  ar  sinnscar 

Bu  dileas  'g  an  leantuinn  thu; 

Na  Gaidheil  blieò  ghleusda 

Bhi  leum  s  a  catb  cloiche  riut 

A  riiith  iiau  each  sa  reis  s  guv 

Tu  fliein  bha  toirt  mosglaidh  dhaibh. 

XIII. 

Cba'n  ioghnadh  uaill  bbi  air  an  t-shiagh 

Ri'n  canar  tuatb  a  Mhorair  seo 

A  stochxi  na  b-uaisle  cha  do  bbuaineadb. 

An  gluasadan  tba  collach  riut; 

Tba  smear  na  b-naisle  si  gun  truailleachd 

Na  do  bhuadhaibh  corparra 

An  t-Earach  fir-ghlau  rigbeil  suairce, 

Na  d'  ghnùis  tha  snuadb  na  b-onaireachd. 

XIV. 

Niiair  chruinnich  tbii  do   dhaoin  air 

An  raon  blia  iad  eireacbdail 

Nuair  cbaidh  iad  ann  an  ordiigb 

Bu  bboidheach  na  fleasgaich  iad 

Le'n  flieilidb  pleatach   cuacbach 

Bu  cbuannt  iad  fo'n  deiseacban 

S  an  Dombnullacb  Fear  Scarastai 

Toirt  dearbbaidli  dbaibb  mar  sbeasadh.  ead. 

XV. 

Nur  cbaidh  a  pbiob  a  gbleusadb 
Air  reidblean  na  faicbe  dbuibb 
Ei  cluicb  nam  porta  siubblacb 
Bu  sbunndach  an  aignidhean; 
Cbaidh  C'abar  Feidh  a  dhannsa 
Gun  mlieang  le  'ebuid  lasgairean 
S  an  t-Earach  glan  s  Ian  Stiubhart 
Gu  faicist  driiichd  le  fallus  tromb. 

XVI. 

Bha  sitbionn  fbiadh  aca  mar  bhiadh 
Gu  pailt  air  miasan  oiseanach 
Mar  bba  aig  Fionn  dba  cbuid-sa  sluaigh 
Is  trie  tbug  buaidb  sna  cogannan; 


Deocli  gun  truailleadh  tighinn  a  nuas 
Aun  sna  cuachan  gocanta 
Slainteachan  g  an  61  gun  dith 
L©  sonn  neo-clili  g  a  ctosg  orra. 


S  nur  shin  an  dannsa  stigli  sa  clia»mp 
Gu'n  d'iarr  thu  dram  chur  doiseil  orr' 
S  an  glan  Ghàidlilig  thog  thu'n  aird 
Deoch     slainte     Ban-rigliinn     Bhreatainn 

doibh ; 
Gun  g-haodli  an  sluagli  o  dheas  gu  tuatli 
An  fhuaim  a  blia  co-fhireagarrach 
S  gu'n  thog  na  h-uaislean  air  an  guaillibh. 
Leo  bhuainne  fa  dheireadh  thu. 


Bha  "Mhaighdionn  h-Earach  Eioghail' 

Fo  sioda  s  fo  brataicluean 

A  feitheamh  gu  na  thill  thu 

Air  tir  o  na  ceathairnich ; 

Nur  fhuair  i  air  a  bord  thu 

Gu'n  sheòl  i  gu  h-aithghcarr  leat 

S  bu  luath  i  air  an  fhairge 

Na  'n  earb  air  a  ghlas  fheiirach. 


A  CÙ1  ri  deas  s  a  stiùir  gu  tuath 

Fa  chainbe  nan  dual  fulangach 

A  cumail  aodaich  gu  math  reidh 

Eomh  anail  speur  mu'n  tuiteadh  ead, 

Sgioba  aotrum  beothail  gleusda 

A  chumadh  strain  air  fula^an 

Troimh    Chaolas    H-iort    'na  bheannaibh 

uain' 
Ag  eirigh  s  bruaichean  struthaibh  air. 


77 


CAISTEAL    ALLT    AN    T-SIUCAIR. 

Se  Caisteil  Allt  An  t-Siucair 

Tha  sònruiclite ; 

Rinneaxih  gun.  bhuill'  ùird 

S  ann  tba'ii  noòuaclias, 

Dìreach  snaidhte  dlùth 

S  ©  gun  char  gun  liiig 

S  mor  an  t-aobhar  iiaill 

S  an  Roiun  Eorpa  e; 

Nur  thig  mi  gu  dlùth 

Dh'  amharc  adr  le  m'  sliùil 

Chionn  e  bhi  n  am  dliùthaich 

Tha  pròis  orm; 

S  ged  bhitliinn  a'm'  bhard 

B'olc  mi  ann  sa'  cheàird 

Airson  a  chuid  àilleachd 

A  steòrnadh  dhuibh; 

Na  h-oisiunean  s  na  h-ninneagan 

Tha  leinne  'n  an  cuis-ioghnaidh 

Bho  thogadh  ann  an  ealamhachd 

Nach  tuit  gu  crioch  na  lathaichean 

Mo  bheannachd  aig  na  clachairean 

A  chaith  air  an  cuid  saothrach. 

Gur  mor  an  t-aobhar  thoileachaidh 

Dha'n  t-sluagh  thig  gus  an  Nollaig  ann 

Bhi  danns'  air  iirlar  lobhtaichean 

Le  farum  'dol  s  an  ruidhle, 

Luchd  frithealaidh  cho  aigionnach 

Cho  ealamh  ri  na  dealanaich 

Gun  srann  ach  Beurla  Shasiumach 

'G  a  labhairt  ann  cho  ciimteach. 

Fear  shios  tis  shuas  toirt  sporaidh  dhaibh 

Fear  thall  s  a  bhos  "g  am  brosnachadh 

Toirt  siola  stop  us  botul  leo 

S  Nic  Coisealaim  'g  a  sgriobhadh. 

Bha  'm  plan  air  a  tharruing 
Cho  faisg  air  a  bhiirn  ann 
S  nach  luigear  a  leas 
Dhol  fada  'g  a  ghiiilan; 
Bha  fuaran  fo'n  leabaidh 
S  e  'g  eirigh  bho'n  aigeal 


Us  feadannan  cama 

Dol  a  steach  anns  gach  rum  dheth, 

A  mhuinntir  nach:  fhac  e 

S  beag  ioghna  a  clileaclid  ead 

Mur  saothraicli  iad  fada 

Gu  'choimhead  le'n  sùilean, 

Cha  chualas  s  cha'n  fhacas 

Bho  linn  Banrighinn  Anna 

logkaadb  eil'  air  an  talamh 

A  tlieid  OS  a  chionu-sau, 

Ann  an  ceitean  an  earrich 

Thig  a  Pharlamaid  dhachaigli 

S  ma  chreideas  sibh  m'  fhacal 

Bidli  aca-san  cùirt  ann 

S  gnr  mor  a  chùis-mhaslaidh 

Am  bothan  tha  faisg  air 

Mur  cuir  sibk  e  as 

Theid  a  bhlastadh  le  fùdair, 

S  a  bhaintighearna'  caineil! 

Nach  dian  e  do  cliearcaibh. 

A  cliionu  s  gur  e  ceapan 

Is  ball'  air  a  chùlaobb. 

S  tbeir  sibh  gnr  e  rannacbd  dbanih. 
Bhi  labliairt  air  a  bbriaghad, 
S  nach  eil  guth  no  facal  ann 
San  ealainn-s  ach  a  bhriag; 
Tha  bhuil  oirbh  nach  fhaca  sibh 
Na  h-iiile  seòrsa  dath  bh'  air 
S  na  dealbhaidhean  bu  mhaisiche 
'N  deigh  'm  marcadli  air  a  chliathaichj 
Bha  Fionn  us  Caoilt  us  Oisean  arm. 
Le  saighde  geura  corranacb 
'G  an  clapadh  oir  bha  colas  err 
Bill  togairt  dhol  a  dh'  fhiadhach; 
Bha  lòmhainn  air  a  teamiachadh 
Air  eagal  ball  s  gun  caraicheadh  ead 
Tromb  ghlinn  us  ead  a  tabhuunaich 
A  sgalaich  ann  an  iaruun. 


79 
ORAN       AN     EICH     ODHAR. 


A  bhean  nach  sgfuir  thu  shniamh. 

Labbair  briatliran  air  cboireigin 

Fiach  an  tog  thu  fiaiinis 

Mu  ghniamb  aii  eicb  uidhir  learn 

Am  fac'  thu  beathach  riamh 

Bba  cho  dian  gu  bhi  'g  obair  ris 

'S  a  nise  mus  e'u  t-aog  e 

Bith  do  chaol-drom'-sa  dona  dheth. 


Gu'm  facas  umad  bruadair 

S  bu  luatb  leam  a  bhreithneachadh 

Thu  bhi'n  toiseach  t'  òige 

Us  spògan  mar  shearrach  ort 

Do  chruth-sa  corra  cruinn 

'Bhi  'n  a  thuill  s  gu'n  a  dh'  aithnich  mi 

Nach  faighist  thu  gu  brath 

S  gur  e'm  bàs  a  chuir  spearrach  ort. 


Gur  mise  bha  gu  L^rsach 

Mo  thruaighe  mi  mur  faighear  thu 

Ged  bha  thu  air  leth-shùil 

Gu'm  bu  tbùmail  a's  't-earrach  thu 

Bu  ghramail  fo  do  chliabh  thu 

Gu  haradh  nam  bearranan 

'S  a  steach  bho  Rhu-an-Teampuill 

A  stranntraich  le  smearalachd. 

IV. 

TJs  mise  air  mo  phianadh 

Ga  d'  iarraidh  feadh  mhonaidhean 

Mar  faighear  thu  gu  siorruidh 

S  mor  iarguin.  Nic  Thoruill  ort 

Gad  bha  thu  cam  bu  mhath  ann 

Airson  feum  air  choireigfin 

Le  sopag  chrion  do  dh'fhiar  fo  d'  bhial 

Am  biadh  am  biodh  tu  toilicht'  air. 


TTs  mar  e'm  bàs  'thighinn  ort  cho  tràtli 
A  muigh  air  sgàtli  nam  bearranan 
Gu'm  b'e  do  mliiaim  'blii  'san  t-sròu  ard 
Mur  àite  taimL.  a  fantuinn  ann 
Thu  fhein  's  na  feidh  a  riiith  's  a'  leum 
Gu'n  tigheadh  feam  na  gaillinn  ort 
'S  cha'n  iaiTadh  tu  mar  stàbuU 
Acli  àiridh.  a  Chamaire. 


Bii  tu  mil  stend  blia  dlùthmhor  rèidh 
Bu  ghrijiii  do  cheiim  gu  trotadh.  learn 
Le  sparraig  airgid  fo  do  chai'bard 
Us  tu  gu  meanamacli  togarracb 
Strian  math  dliùbailt  'g  a  do  stiùireadh 
H-uile  tùbh  bu  toileach  learn 
S  e  lionmhioireaclid  do  lùtb-chleasan 
Dli'  fkag  m'ionndrain  cbo  dombain  ort. 


Cba  b'fhear  fann  bkiodh  air  drocb  ceann 

A  gblacadb  tu  'n  uair  thigeadh  ort 

Na  dhianamh  breacbd  air  calp  an  t-srap 

Ub  tu  gu  sivibhlacb  beadarrack 

A  ruitk  na  ruaig  le  neart  do  luatkas 

Cur  ckuige  cruaidh  gu  greasad  ort 

Mar  fkiadk   a'  ruitk  tromk   gkleann  a' 

teick 
O  skranndraick  nam  peilearan. 


Cha  deackaidk  biot  air,  siol'  no  fian 
S  cka  deackaidk  strian  no  biorack  air 
A  ruitkeadk  riut  us  tu  fo  d'  dkiollaid 
'S  t'  fkalbk  mar  fkiadk  nam  firickean 
Gur  tu  nack  fkeumadk  slackdan  ckabk- 

aick 
A  bki  cur  pian  le  giorraig  ort 
Ack  spuir  mu  skàil  na  bòtan-a 
B'e  sin  an  dòigk  gu  ruitk  tkoir  ort. 


IX. 
S  aiff  La  Fheill  Mhicheil*  cha  bu  chli  thu 
Nur  bhiodh  stri  mu'n  choiseach  ann 
Slcamliuinn  sliobach  air  do  cbireadh. 
S  eich  na  sgire  'n  cop^adb  riut 
Bu  tu'n  t-àilleagan  fo'n  phlàta 
N  uair  a  chairt  an  t-srathar  ort 
Cha  do  ghiùlan  lìxir  riamh 
Each  u  b'fbeiirr  na  m'  ghearran-sa. 

X. 

Nan  robh  thu'n  ceart  iiair  ann  am  bad 
S  an  dian'mh  mo  chasan  grunnachadh 
Gad  tha  mi  sean  's  air  fas  cho  lag 
Gil  tugainn  as  gu  curant  thu; 
Ma  chuala  tu  mo  chombradh-sa 
Giir  neònacbias  buileach  learn 
Nach  goireadh  tu  le  sianlas 
Bhi  'g  iarraidli  as  do  cbuideachadh. 


ORAN  MOLAIDH  THOMAIS  IC  COIN- 
NICH  BH'ANN  AN  LUSKINTIR. 
I. 
A  Rigb !  gur  mis  tha  fo  mhulad 
S  mi  na  m'  shineadh  fo  uilinii  nan  stùchd 
Sear  s  a  siar  tha  mi  'sealltuinn 
Dh'fhiaicinn  reir  's   mar  a  cbleacbd  mi  o 

thiis 
Uain  us  caoirich  a'  tearnadh 
Gu  macbairean  Chracow  'nan  grunn 
A  Rigb!  gur  mis  tha  gu  cianail 
Tha  mo  tbuigse  s  mo  riaghailt  air  chall. 

II. 
Aois  us  tinneas  us  doirbheas 
'Toir  iomadach  tolg  na  mo  cheann 
Mi  mar  neach  ann  an  teasaicb 
Gun  chus  dba  mo  lethbhreacan  ann 

*  St  Michael,  patron  saint  of  horses  ;  the  reference  is  to 
janies  in  which  horses  played  a  prominent  part  on  that 
lay. 


82 


Mi'n  seo  'n  Cledt-na-dubliclia 

Air  mo  ghlasadh  fo  mhuiseigf  nan  Gall 

O'n  a  dh'fhalbh  an  duin'  nasal 

S  an  robh  mais  ag^us  snairceas  us  tlacM. 


S  iomadh  neacb  tha  ag  ionndrain 

An  saoi  a  riaghladh  gu  pailt 

O'n  chiall  e'n  iiicliair  a  thionndnadh 

S  a  làmh  a  dh'flinasgladh  a  glilas 

Bho  na  stòr  a  blia  fialaid^ 

Dha  gach  neach  bbiodh  gun  bhiadh  s  iad 

nan  aire 
S  nur  a  readbadh  iad  'g  a  iarraidb 
S  tu  nack  labbradk  gu  fiadhaich  'gan  casg. 


S  tu  nacb  fuilingeadb  an  t-acras 

Tigbinn  sbealg  air  a  bbaile  'n  robh  thù 

Cha  robh  chridh  aig  a  nochd' 

Fhud  s  a  dh'fhoghnadh  miu-chorc  agus  fliir 

Cha  b'e  peic  a  mhin-eòrna 

N  deigh  a  thomhais  gu  dòlum  o  ghrunnd 

Chiteadli  'n  laimh  Mhaighstir  Tomas 

Ach  sale  chur  air  òrdugh  s  na  cùirn. 


S  trie  a  chiteadh  t-each  dioll-ta 

S  e  cho  liiath  ris  an  fhiadh  air  an  traigh 

S  iomadh  muir-lan  s  e  ri  brùchdadh 

Gu  brais  dian  as  na  lùban  an  àird 

S  tu  g  a  mharcach'  gu  sunndach 

Gus  am  faigheadh  tu  null  air  an  t-sàl 

S  cha  b'ann  gu  danarra  grugach 

Bhiodh  tu  teann'dh  air  dhionnsuidh  an  làr. 

VI. 

Cha  robh  cron  ort  ri  leughadh 

Ach   nach    robh  thu    cho    geur-shuileach 

teann 
Air  do  bhuachaillean  chaorach 
Bhi  g  an  slad  feadh  nan  caochan  s  nan  allt; 


83 


Cha  robh  riamh  'n  càni-a-Chaoruinn 
Le  chuid  shionnach  s  a  saobhuidhean  ann 
A  tholl  jracli  liuthadach  sgòrnan 
S  ctnn  tliu  thuijrsinn  clio  mor  sa  bha'n  call. 


Leam  is  math  nach  e'n  eiginn 
Thug'  ort  gu  na  gheill  tliu  cho  luath 
Ach  thu  faicinn  na  slei-n^eau 
Bhi  cho  fosgailte  reidh  ris  aii  tuath 
S  nach  robli  toil  agad  eiri-'h 
Air  an  cuid  bhi  ga  chreibhcadh  cho  cruaidh 
S  o'  nach  robh  rinn  thu  fhàgail 
S    gu'm   b'c  guidh    gach    la    dhut    deagh 
bhuaidh 


Loam  is  math  nach  do  thuit  thu 

Gad   a   -auair    thu    droch    thuisleadh    ea 

ghleann 
Gun  do  sheas  thu  fhathast  do  c^asan 
Gad  bha'n  rathad  cho  clachach  s  cho  cam 
Gad  a  dh'fhàg  thu  na  niilteau 
Feadh  gach  slochd  agus  dig  a  bha  ann 
Tha  thu  fhathast  'sua  brogan 
Ann  sam  bi  thu  ri  d'  bheò  s  ncx)-ar-thaing. 


Saoilidh  fear  nach  eil  eolach 

Nur  a  chi  e  cho  boidheach  s  tha  dreach 

Eadar  cladach  us  mòinteach 

Gun  taom  na  stòras  gu  pailt 

Ach  'an  doinionn  an  Fhaoillidh 

S^  ioma  uair  ann  san  caochail  e  beachd 

Nuair  a  chi  e  chuid  spreidh 

S  ead  nan  sineadh  gun  eirigh  nan  aire. 


Gad  is  gorm  iad  a's  t-samhradh 

S   ceart  cho   dubh  ann  sa  gheamhradh  a 

reir 
Aite  lomarra  fuairidh 

loghnaidh  fiiuch  'am  bidh  fuachd  air  na 
feidh 


84 


Cha.  robli  cua  dhut  g-a  bhuannacbd 

S   o  nach  robk    na  biodh    gruaim   ort    na 

diieigh 
S  o'n  a  fhuar  thu  as  fuasgladh 
Biodh  e  nis  aig  an  uachdaran  fbein. 


<jra'  do  lea,naiiins  air  òran 

Gus  an  treigeadh  mo  chomkradh  gu  leir 

Tbaobh  t-inbb'  us  do  cbòire 

Cha   robh   'n   comas   mo  bheòil   chur     an 

geill 
Ach  b'e  mo  dhùrachd  gach  lò  dhut 
Bhi  cluinntinn  aig  each  ort  mar  sgeul 
Thu  bhi  mealtuinn  do  shlàinte 
Agus  pailteas  ua  d'  lamhan  gun  eis. 


Ach  nan  cuireadh  tu  feura  air 
S  iomadh  fear  dhianamh  eirigh  na  d'chiiis 
Dh'  fhalbhadh  mar  riut  sru  deònach 
Dhiauarah     sin     s     an     cuid     chòtaicheau 

dliiubh ; 
Nam  b'e  foiliidh  no  fòirneart 
Bheireadh  bhuat  t'  àite-còmhnuidh    s  do 

ghrunnd 
Bhiodh  e  agad  seachd  bliadhna 
'S  t'eils  bharrachd  nam  miannaicheadh  tu. 


Ach  gheobliainn  iomadoch  fianuis 
Eadar  Ròdel  riomhacb  nan  craobh 
Agus  timchioU  na  duthcha 
A  dh'  aontaicheadh  learn  nach  dubhairt  mi 
An  treas  trian  s  nu  bu  choir  dhomh 
Mu  chhii  Mhaighstir  Tòmas  mar  b'fhiach 
S  6  thu  .-h'fhalbh  as  an  diithaich 
Dh'fhag  ioniadach  dùil  ann  an  dith. 


OK  AN    EITHIK    FUEARAGUIS. 


Thoir  mo  shoraidlii  uam  a  Pliabbai 

Dli'ionnsuidli  Ann'  bean  An  Onsa 

S  innis  dhi  gu  bheil  mi'n  dràsda 

An  deifrii  mo  charamh  ann  san  toll-sa. 

Mo  dliruini-sa  reidli  ri  atliar 

Aig'    luchd    sgeig-    s   luchd    cain  s   luchd 

cuartan 
•Cuid  ga  m'  mholadh  s  cuid  gam'  cbàineadh 
S  mor  gu'm  b'fliearr  mo  thobhairt  uatha. 


Dbaoine!  seallaibli  air  a  bhata 

Nach  ann  aic  tlia'n  t-sàil  s  an  t-sliasaid 

Nach  i  db'  fhaodas  a  dbiil  dàna 

Air  caolas  Scarai  's  Driiim-na-juiasda; 

Nur  'sbuidheas  Fearagus  'g  a  stiùireadh 

S  a  cbumas  e  a  curs'  an  iar  oirr" 

Siùil  ard'  an  ion  us  sgaineadb 

Le  cruaidk  spairneadb  nan  touu  fiadhaich. 


S  fhir  a  cbnir  i  ann  an  cumadb 

Bheir  mi'n  urram  dhut  gii  saoirsneachd! 

Tormaid  Saor  agiis  Mac  Ckutbais 

B'e  na  luidrean  ri  du  tbaobb  ead; 

Dh'  fhàg  thu'n  iiibbrach  gu  glan  cuimir 

S  i  nach  eil  an  cunnart  sgaoileadb 

S  maille  ri  do  pheadbadli  cumant 

Cuiridk  mi'n  diiigb  ort  an  daoracb'. 


Fiilagan  ns  dubbain  iarriiinn 
Ri  crann  ruighinn  miadh  na  ròsaid 
Nnair  a  dbeadhadb  i  gu  b-astar 
Tigbinn  a  macb  gii  fulang  seòlaidb 
Fearagus  s  a  dba  bbonu  an  taclulsa 
S  e  'g  cumail  as  mar  b'  cbòir  dlia 
S  tbeid  i  'snaoisean  gu  poll  Phabbai 
Far  nacb  cum  a  cblacb  le  ròp  i. 


S  iomadh  eitliir  matha  dianta 

'N  taobli  an  iar  a  Bheinn  a  Chaoilais 

Eadar  sin  s  am  port  am  Bearnarai 

S  gu'n  tugf  thu'm  bàrra  air  gach  aon  diubh 

Nnr  chitear  air  a  cliuan  i 

Cha'n  ann  ruadh  a  bliios  a  li-aodach 

Geal  mar  churrachd  air  bean-bainnse 

Brataicliean  ri  crann  s  iad  sg-aoilte. 


S  Aongliuis  agris  Iain  Oige 
Na  tig-ibh  le  ur  bòsd  ni's  faide 
Le  ur  n-eithrichean  gu  scoladh 
S  an  cuid  slieol  an  deigli  am  paitseadli 
Braoileagan  nacli  cimiadli  suas  ead 
Nur  a  thigeadh  cruas  nam  frasan 
Ch/eart  cho  grod  ri  ins  sliacain 
Bhiodh  aig  Uine  an  ceann  a  chlachain. 


S  ged  bhiodli  tu  agam  an  ceart  uair 
Cha  deighinn  a  Haisgeir  gu  cleir  leat 
Le  buidheaun  chrubagan  us  dliallag 
O's  siad  anabus  gach  creutair 
S  ann  a  theid  mi  leat  a  Scalpai 
Dh'  iasfracli  s  sgadan  le  clieile 
Mi  fhin  us  buachaille  Pliabbai 
Duine  taioaidk  s  bu  mhatli  fheum  ann. 


S  Fhearaguis  ghlais  na  fiasaig  fada 

Kan  cas  cama  s  nan  glùi  luatha 

Cha  Fig  thu  leas  a  bhi  ri  fanoid 

Cha  deigliirm  a  bharraclid  mu  thuath  leat 

S  mor  gu'm  b'  anusa  bhi  sau  aonach 

Feadli  nam  fraochan  s  ami  sa  chruadhlach 

G  altrum  uan  s  a,'  tional  cbaorach 

S  greis  air  mo  thaobh  a'  diananih  dhuanag. 


87 
ORAN    DO'N     BHRACSI. 


Marblipliaisg  ort  a  Elixacsi 
Gur  h-o  'n  galar  a  tlia  millteacli  thu 
B'e  'ii  sionnacli  ain  luiosg  threudan  thu 
S  b'e  'ni  boud  nack  d'  fliuaireadli  ditli  chiiir 

air 
S  ann  aige  blia'u  drocb  ceaird 
'Blii  cur  nimh.  air  bliarr  nau  ditlieiuean 
S   mur  sgur  thu  dha   d'    dhroch   ghuiam- 

harau 
Gu  fiach  mi  treis  dhe'n  phriòsan  dhut. 


S  CO  chualas  riamh  thug  fabhachd  dhut 
Le  baighealachd  no  truacautachd 
Bha  sgathadh  bhuainn  an  fhailich 
Ghumadh  blàth  bho  sgal  an  fhuachd  sinn. 
Thoir  seachad  dhomh-s  ua  h-urrachau 
S  cha'n  urrainn  mi  cho  cruaidh  cur  riut 
S  mar  to'ir  gheobh  thu  sumanag 
Mar  ruiginn  ann.  Port  Uaine  Icat. 


Tha  moran  na  do  dhiithaich 

Bhiodh  ag  ùrnuigh  mi  thighinn  teann  on-a 

S  leis  am  b'  fhad  an  ùine  fjus 

An  tigheadh  dii'lachd  geamhi-aidh  orr' 

Mi  nochdadh  anns  sua  na  ciiiltean 

Agus  claidheamh  ruisgt  a'  m'  laimh  agam 

G  a  leigeadh  mar  a  dh'iarradh  iàd 

Ga  riarachadh  an  ganntar  dhaibh. 


Gur  h-e  clann  Choiun'  Ic  lomhair 

Thug  le'm  briathi-achas  dha'n  ionnsuidh  mi 

Ag  innse  a  chunntais  chiadan 

Bha  fo  'riaghladhi  s  riun  sinn  cumhnanta 

Nan  tighinn  ann  'n  am  fhabhar 

Annsa  cheardaich  nach  biodh  cùram 

S  gu'n  lorgadh  iadsan  carna  dhomh 

Annsa  cMiff  cho  blcàth  ri  ciilaisde. 


Arsa  Fearagns  Mac  Iain  Bhàin 

Tha  gnàthaicht  an  ceann  Dùlavaig 

E  fein  s  an  gaodhar  ban  aige 

Gur  trie  bha  blàth  mo  sliùigh-s'  orra 

S  na  bi  tighinn  na's  faidc  leis 

Na  labliairt  ma  do  chuiltcireachd 

Gm-  trie  bha  coin  us  ciòbairean 

Gil  cinnteach  an  deagh  dhùrachd  dhomli. 

VI. 

CliTiala  mi  le  eachdtraidh 

Gu'm  bacaiste  le  òran  thu 

S  nacli  tigheadh  tu  na  b'  fhaide  na 

Blii  'g  aithris  air  do  rògaircachd 

S  blieir  mis'  ort  ma  ni  Gàidhlig  e 

Gu'n  eluinntear  pàirt  dlie  d'  sbeultaicliean 

S  nach  faisear  thu  gu  bràcha  " 

Tighinn  air  àiridhean  m'  àite  còmhnuidhsa 


AN    DAEA    ORAN    DO'N    BHRACSI. 


A  chiòbair  ghlais  a  th'anu  am  Pabbai 

Bheir  mi  fathast  eubhach  ort 

Gad  nach  fhiacb  thu'n  diugh  mo  bhlas 

Ach  ainneamh  nuair  is  eiginn  dut 

Gur  trie  a  ehunncas  mi  mu  t'  amhaich 

A  tighinn  a  bteach  Loch  Eideal  leam 

'Och  mo  dhruim  gur  e  tlia  goirt 

Gan  toirt  thromh  ghnb   Ehii   Rheiminis' 


S  trie  a  thug  mi  dhut  do  leòir 

Nam  fòghnadh  feòil  us  cnàmhan 

Cha  dianamh  sin  a  chùis  gun  chlòimh 

A  cumadh  eòmhdach  blàth  umad 

Gur  liònmhor  aite  'bheil  do  ehòmhnuidh 

Feadh  na  fròig  s  na  fàsaichean 

S  bu  trom  thu'n  Isibost  mu  thuath 

S  bidh  Seumas  Ruadh  ag  aireamli  sin. 


III. 

Cha'n  eil  meirleach  fodli  na  glirein 
'Mioscf  spreidh  a  tha  cho  siùbhlach  riiit 
Cha'n  eil  àite  'u  toobli-s'  do'n  chaol 
Bheil  otliaisg'  mliaol  nacli  strùilicli  tliii 
Nur  tliaineadh  tu  a  Pliabbai  fein 
Na'ni  dheig-h  giir  bea^  blia  dliùil  again 
Gn  faidnn  sealladh  dliiot  gu  bràch 
Blio  chain  mi  thu  gu  d'  chùlagan. 


S  lionmhor  neach  a  tha  dhe'n  t-sluagh 

Their  giir  buannachd  dha  mo  sheorsas  thu 

Gii'm  bi  sùil  lis  ceann  us  cluas 

Us  claigionn  crnaidh  an  ordugh  ann 

Ceithir  luirgnean  fada  lorn 

Cha'n  fhiacha  ead  bonn  grota  dhut 

S  mar  tha'm  mionach  s  beag  a  luach 

Mur  tilg  mi  bhuam  dha'n  òtraich  e. 


S  an  t-eilean  eile  tha  'n  am  nàbachd 

Thug  a  mheirleach  spiiill  orra 

'G  am  muxt  gun  fhios  dhaibh  ann  an  Sgarai 

S  Donnachadh  Ban  gloidh  dhium'ach  dhiot 

Ach  nur  a  thuig  iad  mar  a  bhà 

Chaidh  Spainneach  Ian  do  dh'fhùdair  innt 

A  chur  gun  fhios  dhut  fo  na  ghàradh 

S  thàir  thu  snàmh  g  am  ionnsuidh-sa. 

VI. 

Ach  s  neònach  learn  mar  fhuair  thu  nail 
S  a  gheamhradh  troimh  ^n  chuan  ùdlaidh  seo 
S  gur  gann  a  thigeadh  eoin  nan  speur 
Tro'mh  'n  bheisd  'nuair  bhitheas  i  'bùiread- 

aich 
Ach  's  e'm  Baillidh  a  thug  duals 
Do  dh'  Aonghus  Euadh  us  ionnsach'  dhut 
Far  an  tigeadh  tu  air  tir 
S  an  cunnta  sios  san  Uig  grais  riut. 


90 


Ach.  seana  Blilàireag'  us  Macridsean 

Ditliis  tha  gle  chòirrdte  rium 

Ian  EuacUi  us  Murchadla  Balitidh 

'S  trice  db'ith  iad  spòlta  dliiom 

S  iad  nacb  cluinnistinu  ri  cùl-cliain 

Air  mo  chill  s  clia  b'  choir  dhaibh  siud 

Cha'u  ionnan  sin  s  am  fear  tha'ii  diumbadli 

Le  drochd  mi-run  ri  òrau  dhomJi. 


"An  Drug"  s  a  h-inghean  ann  am  Borbh 
A  cumail  lorg  do  ghnàtli  orm 
Ma  gheobh  iad  te  dhiubh  ris  a  ghrein 
Gur  h-eiginn  breith  gnn  dàil  oirre 
Bheir  iad  a  chreidsinii  air  Mac  Rath 
Gu'n  tug  am  Bracsi  taire  dhitb 
S  e  thug  oirnne  toirt  a  steach 
Sinn  'bhi  airson  a  sàbhaladh. 


Ach  labhraidh.  Ian  leis  a  gL.ob 

Mo  mhollachd  agaibh  nair'ch  sibh  mi 

Cha'n  e'm  Braosi  th'  oirre  so 

Se  mult'  a  bha  s  a  phàirc  th'  aun 

Ach  their  an  t-seann  te   eisd  a  choin, 

Nach  seall  thu  corp  an  aird'  oirre 

Nach)  greas  thu  ort  thoir  dhomli  a  chore 

S  gu'n  stob  mi  san  tiibh  chearr  aic  i! 


S  cha  luaithe  chur  thu  cas  air  tràigh 
Na  thug  thu'n  aird  feadh  Lingai  ort 
A  dròbhaireachd  a  chuid  a  b'  fheàrr 
S  gu'n  tàireadh  tusa  cis  thoirt  diubh. 
Nur  a  chaidh  mi'm  mach  a  maireach 
Thuig  mi,   "mhearirlich,  t-innleachdan 
Nur  fhuair  mi  iad  'nan  sineadh  marbh 
Le  creuchdan  garbh  bho  d'  ingnean-sa. 


91 


Acli  s  ionirantacli  mar  bba  do  glmiomli 

S  am  miann  a  bli'air  an  t-seòrs's  agad 

S  iiach  faca  mis  thii  la  riamh 

'Cur  uiread  s  bial  air  feòil  gin  dhiubh 

Ach  'g  am  fhgail  air  an  t-sliabli 

Aig  biataich  dianamh  ròic  orra 

S  'g  an  seideadh  cho  dubh  fo'n  bliian 

Ei  pios  du  riasg  ua  mòinticb  ud. 


Mo  mhollachd  ort  bi  falbli  gu  luatb. 

Thoir  an  toobh  tuath  na  Beàrnara  ort 

Cha'n  fhada  gus  an  toir  thu  nam 

Na  h-uile  cluas  a  thainig  thu 

Cha  dian  murran  s  clia  dian  fraocli 

An  saoradh  as  do  lamhan-sa 

S  ged  a  chuirinn  iad  dha'n  fhaing 

Tlieid  thu  troimh  thuill  a  ghàraidh  thuc. 


S  ioma  fear  a  dheth  do  sheòr-sa 

A  bhitheas  le  spòrs  'g  am  chàineadh-sa 

Ni  cuirm  mhilis  dhiom  aig  bord 

S  bidh  mi  na  m'  chlòimh  s  na  m'  shnàth 

Nur  thig  iad  am  fianuis  dhaoine  aca 

Caochlaidh  iad  an  raidh  sin 

S  cho  luath  s  a  thionndaidhs  iad  an  cùlaobh. 

Bidh  iadsan  rium-s'  a'  gaireachdaich. 


S  ioma  ciobair  fada  glas 

Le  chuaille  bat  us  cù  aige 

Mas  fhiach  an  creidsinn  leis  an  sgreami. 

A  labhrar  airson  diumbaidh  rium 

Nam  fanainn  bhoiatha  bmleach  glan 

Gun  tighinn    'n    am    faisg'    a    dh'ionndran- 

eadh  mi 
Cus  na's  mo  na  'n  tombaca 
S  gun  e  pailt  'n  an  spUùcanan. 


Acli  gad  nacli  tiginnsa  gu  bràch 

S  mi  dh'  fhaigliinn  a  bliàis  s  mo  tliiodlilacadh 

Tha  bracsi  eil  ami  s  cha'n  e's  flieàrr 

Na  sgedrean  grannda  giar  agaibh 

TJs  mur  a  faigh  sibli  leò  fàtli 

Tlieid  CÙ  us  dà-cliur  fhiacal  ann 

A  rigeadli  riutha  feadli  nan  earn 

A  bristeadli  clinànLh.  ns  shliasaidean. 


BANAIS    IAIN    MHAETAINN. 


riadhachadh     farsuinn     gn     banais     Iain 

Mkàrtainn 
Chualas  s  gach  ait  an  t-iomradh  aic 
Gu  na  sbaoil  leam  an  toiseach  gu'm  b'ann 

ann  am  Mànuis 
Bhiodh  i  air  sgàtli  nighean  Dhughaill  aca 
Bha  mise  'cr    am  bbiodadh    nach    d'tkòir- 

teadh  mi  ann 
Ckiir  criocli  air  na  bb'ann  a  cbiirsacha.i 
Na  gookaickean  H-iortack  bka  còrr    agus 

bliadku' 
An  crockadk  san  riasg  bka  siigkanta. 

II. 
Tka  seann   duine  teisteil  a  fuireack  s  an 

t-obb' 
Diiin  onarack  coir  us  biitk  aige 

D'an  d'tkug  mi  mo  gkealladk  gu'n  dian- 

ainn  an  rann 
S  bka  fianuisean  ann  mu'n  ckiimknanta 
Gu'n  innsinn  an  fkirinn  gun  fkacal  dke'n 

bkreig 

Mu  dkeidkinn  na  feasd  bka  fiiigkantack 
Bka   Dòmk'ull    Munro  'na    ekuidk    aig  a 

bkòrd 
S  a  bkotul  'na  dkòrn  s  b'e  'u  diiil  nack  e. 


93 

III. 

S  a  Dliòmh'iU  Munro  clia  ghabh  tliu  rium 

fearg 
Ged  a  bhidhteadh  t'ainm  air  iomradh  aim 
An  cuimhne  leat  idir  nur  chaidli  tu  mach 

bliuaiun 
S  a  dh'  flialbli  tliu    le   ruaig    a'    chuilteir- 

eaclid 
Dh'   fhalbli   tliu  mar  leisgeul  a  lasadi.  na 

l^ioba 
S  tharruing  tliu'n  tide  dùbailtc. 
S  air  m'  fhocal  gu'in  fhasa  dJiomh  'n  t-ubh. 

tlioirt  o'n  cliòrr 
Na  faighinn  na  d'  choir  s     .     .     . 


S  nnr  chaidh  mi  stigh  rinn  mi  beannachadh 

bàird 
Nur  chunna  mi'n  t-àros  lùchairteach 
Bha  caochladh  gach    dibh'    am  batul    leis 

fhein 
Us  lasraichean  geur  a  strùthadh  asd' 
Bha   sithion    'na    gadan    a  laigh'    air    no 

miosan 
Us  shuidh  sinn  aig  biadh  na  fiù?hantachd 
Tighinn  a  nuas  s  piob  chiiiil  rompa 
Ach    's    truagh    nach   robh    'm     Bailli     us 

Galium  Ic  Rhuaraidh 
Air  a  cheann  shuas  s  fear  Hùisinuis. 


S   bha  fasannan   eil'     ann   nach   fhaca   mi 

riamh 
Gu'n  rahothaich  mi  riaghhailt  iir  a  bh'ann 
Gach  iosal  us  uasal  bhi  maille  ri  cheil 
Gun  dad  ach  thoir  fein  g'  ad  ionnsuidh  e 
Nam  fair'cheadh  tu  fathadh  bha  portair  ua 

beòir  ann 
Mar  gu'm  biodh  òl  a  bhiiirn  ac'  air 
Air  m'  fliacal  nach  d'fhairich  mi  mionaid 

san  oidhche 
An  comunn  gun  fhoill  nan  liith-chloasan. 


Ach  bogf-tbeanga  maoacli  a'  seanchais  an 

Euaraidh 
Ghoid  i  clio  luath  an  ùine  bhuainn 
Br'idhinn  mu  chreagan  niu  uibhean  s  mu 

eòin 
S  an  doigli  air  am  frict'   air  an  t-sùlaire 
Bhitheadh   lomhaiun   a   ruithe   air   cliipean 

gu  li-ard 
TJs  fear  air  a  bàrr  s  na  sttic-clireagan 
Bbitbeadh.  ionghannan  a  cbas  agus  meoir- 

ean  a  lanili 
Us  fhiaclan  an  sàs  'nan  triùir  aige. 

VII. 

Acb  seallaibb  a  macli  ach  am  faic  sibh  an 

còmhlan 
Bainnis  Iain  Oig  tlia  diiil  agara  rithe 
Eiric  mu  nighean  le  boiueid  s  le  sròl 
S  bu  toileacliadh  dhomhs'  an  t-siiil  a  bli'  aic 
Nacli  seall  sibh  a  mach  ach  am  faic  sibh 

na  h-uaislean 
Tha'n  tigh  seo  ro  chumhang  's  onn  ormsa 

tha'ii  naire 
'Thormaid  a  ghraidh  dian  rùmail  e. 

VIII. 

S  nur  chriiinn'cheadh    a  chnideachd   s  nur 

chaidh  iad  a  siòs 
Bha'n  t-Hiortacb  gu    briathrach    s    struis 

aisde 
E,i  oghaidh  an  teallaich  a  ròsdadh  nan  ian 
S  lamhan  cho  mia  ri  buidsear  aic 
,S  an  còrr  uair  a  chuireadh  i  'corrag    s    a 

ghravy 
Dh'fhiacbadh  i  fhein  robh  siigh  innte  sin 
Gu  leigeadh  i'n  eigh  ri  Nighean  Ac  Eaill 
Sin  thugam  an  spaiu  s  gu'u  drùill  mi  seo. 


95 
ORAN    A    BHIAST    DUIBH. 


OEAN    AN    DOBHEAIN. 

Air  fonn  Cuacli  MWc  lUe   Andrais. 


Smis'  a  srliabh  an  t-eagal 
S  cha  bu  blieag  na  gliabh  mi  'chùrani 
Niir  chaidh  mi  air   an  fheasgair  ud 
A   chleasaclid   do'u  tisrh-smiuiridh 
Bha  niiasa  air  bhiintàt'  a?am 
Mar  b'abhaist  dhomh  ^a  'gùilan 
Gus  an  damli  bh'aig  ISiall  a  blii 
'G  a  bbiadliadh  leis  na  riif^an. 


Gun  sheas  an  damh  san  bhnil;  thog 
A  chluasan  s  rinn  e  srnùsad 
S  gun  thoisicliear  ri  sfèmlich  s  e 
Na  bheisd  a  tigliinn  g  am  ionnsuidli 
Gun  fhios  a'm  de  bu  ssfiala  da 
Leis  an  sgian  a  blia  'na  shùilean 
S  gu'n  cluinneadli  tu  e  'raiiiich  ann 
Am  Bearnarai  s;us  n'  thiich  air. 


S  nur  sheall  mi  air  mo  orhualainn 

An  tiibh  shuas  dhiom  fo'n  stòl-smiuiridli 

Bha  fiadh-bheothach   ag  gluasad 

Ann  sa  chùaich  us  e  ri  tionndadh 

A  shùilean  an  deigh  lasadh  us 

Droch  ghart  air  a  tighinn  dlù  dhomh 

S  nur  thug  mi  leum  "u  teicheadh  as 

Bhuail  mo  leth-cheann  air  an  ùrlar. 


Nur  dh'  eirich  sinn  's  a  mhaduiun  chaidh 

An  te  a  b'fhaide  fiasaig 

A  shealltuinn  dha  an  amharus 

Ma'n  d'aithris  mi  na  briagan 


S  rnir  dhi'fhosgail  i  an  dorus  fhuair 
I  sealladh  a  bha  cianail 
Am  beathach  grannda  lacliduna 
S  e  clio  fada  ri  slat  iasgaich. 

V. 

N  sin  thuirt  am  fear  bu  chalma 

Mas  beathach  talmJiaidh  Crioaduil  e 

Eis  an  teid  mise  dh'  argnmaid 

Gum  arm  acli  mil  dheicli  miairean 

Ma  glieobb  mi  greim  a'm'  lamban  air 

Clia  gheàrr  e  leum  gu  siorruidk 

S  ma  chluinnear  ann  san  l^srutli  e 

Gheobh  mi'n  t-urram  tha  mi  'g  iarraidh. 


OKAN     AN     EODAIN. 


I. 

Innsidh.  mi  sgial  na  rodain 

A  thainig  a  botbag  Ruari 

Fhuair  ead  aileadh  na  miue 

S  ann  b'  mliò  chruinnich  iad  mu'n  cuairt 

di 
Cha  robb  cuip  a  bbi'air  an  culaobh. 
Nacli  dianadh  a  chuis  gu  buailteaji 
S  uiread  mo  dbiiirn  orra  'shodan 
S  mo  mliollachd  aig  an  cluasan. 


S  dh'aitlinicbinn  rodan  Bho-na-Cilleig 
S  iad  bu  gbile  na  cuid  Chracow 
Nur  a  bliiodh  iad  gu  trie  gan  nigh. 
S  iad  a  frigheachd  air  na  bairnich 
Nur  a  churm.'  mi  iad  a'  tighian 
S  colas  millidh  air  na  biasdan 
Thug  mi  oidhirp  air  an  cunntais 
Gu'n  deach  iad  a  null  air  ciadan. 


97 


Tliainig  uisge  ma  mo  eliùilean 
S  thionndain  mi  mo  chùl  s  mi  'g  griosad 
S  gun  dad  agam  grus  mo  thearnadli 
Ach  an  seana-clui  ban  gun  fhiaclan 
Dh'  flialbln  mi'n  iiair  sin  as  a'  liiigail 
Air  mo  ghlùinean  s  aii"  mo  cliliathaicli 
S  nur  a  cbithinn  an  core  a  hibadli 
Bii  trie  mo  shùil  air  a  fiaradli. 


Mi  toir  oidhirio  air  dhul  dhacliaigli 
S  gun  dad  unnam  ach  am  blialnm 
S  mi  air  cliTÌth  cho  hiatli  ri  diiilleig 
Leum  mo  cliuisleau  mar  fhcar  fiabhruis 
Gu'm  bii  diombacb  mi  du  Euaraidh 
O'n  la  chnir  e'n  suas  an  stor  dlmibli 
'Dhol  a  dh'fhàgail  min  us  siùcair 
An  àite  gun  fiti  na  còmhladh. 


Tharruing  sid  ear  air  astar 

O'n  àite  bu  claleaclid  leo  còmlinuidb 

Timcbioll  iothlainn  Tigli-a-Cliladaicla 

Far  'm  bu  phailte  bliiodh  an  t-eòrna 
Ach.  nan  deanainn-sa  sgriobhadh 
S  mi  gu'u  iunseadh  auns  gach  aite 
Far  'na  thug  thu'n  aitreabh  riomhach 
IMeadhon  dig  agus  lathach. 


S  gad  a  xinn  thu'm  balla  dianach 

Tha  do  chliathaich  'ua  ciiis  nàire 

Fiodh  air  grodadb  le  na  siantan 

Nur  a  thuit  an  sgliat  gu  lar  dhi 

Seo  an  t-àite  nach  robh  feiunarack 

Air   an  spreidh   ad    a  thighinn   pailt  ann 

Bha  gu  leòir  ann  as  an  aonuis  , 

Dh'  fhair'lich  air  daoine  cur  as  doibh. 


VII. 
Mur  biodh  'cata  glas  'g  an  sealg  dliuinn 
Moch  us  anamoclii  s  meadhon  la 
Bheireadh  iad  asaibh   na  sùilean 
Nan  tuiteadh  orr'    dùsail  cadail 
S  clia  dian  mis'  guidlie  glieur  no  sgaiteach 
Dha'n  fhear  a  tharruing  sibli  dlù  dhomh 
Acli  am  fear  is  mo  am  fiaclan 
Blii  leireadb  do  bhian  s  tu  ruisgte. 

VIII. 

S  greim  a  bhidh  aig  aim  an  ait'  ort 
Eadar  thu  ns  la  'roimh  d'  clitilthaobli 
Gur  mis'  a  dhiaiiamh  an  gaire 
Nam  bitliiim  slàn  ris  an  iumradli. 

S  lean  cnid  eile  dlia  na  Baigh  tlin 

Gu'n  d'raineadh  tu  bat  an   Uamliais 

S  nur  a  rannsaicb  iad  s  gacli  ait  i 

S  nach  d'fhuair  iad  call  gliabli  'd  tuaileasg 

S  cbum  iad  sios  ris  a  cbladaich 

Cho  na  stad  ead  sa  chaol  gliruamach 

S  chaidh  an  oeann  tlioirt  feadh'  na  li-airde 

Gu  na  cbur  e  fàilt  air  Ruaraidh. 


MARBHRANN  DO  DH'  IAIN  GOBHA. 


Rinn  an  teachdaire  tigbinn 
Fbuair  tliu  Hos  gur  be  'bli'ann, 
Bba  do  lòcbran  laiste 
Gun  del  as  as  a  'glileann, 
Ga  do  tbreòireachadli   dhacbaigh 
Troimli  na  slocbdaai  a  bb'ann 
S   nur  a  ràineadb   tu'n  dorus 
Fbuair  tbu  fosgladb  air  ball. 

II. 
Bbana-chleasaiche  bbriagacb 
Atbog  a  sgial  ort  nach  b'fbiù 
Leis  am  b'  àill  thusa  cbàradh 
Miosg  nan  traillean  sa  cbùil; 


99 


Gun  tiìj  breith  oirr'  o'u  Ard-Righ 
A  bheir  bàrr  air  a  cliù 
S  a  chuid  dhetli  Ihatliast  iiach  d'tlu'iini 
Clii  each  e  le'ii  siiil. 


Chi  thu'n  Goblia  a'd'  fhianuis 
Mar  tha'n  ghrian  anu  sna  neoil 
Leis  an  deiso  cho  sgiamhach 
S  tba  e  diaiat'  ann  an  glòir; 
Cbluinn  thu'n  t-Athair  ag  iarraidli 
Laogh  biadht  thnir  na  'choir 
Gus  a  mharbhadh  gu  biadh   dha 
Thoir  bainne  s  hon  dha  ri  òl. 


O !  'sin  a  fhreagras  ise 
Le  guth  briste  na  'beul ; 
Am  faigh  mi   mathanas   idir 
Ga  do  dh'  innis  mi  'bhreug. 
S  a  liùthad  tè  mar  bha  mise 
Naoh  do  ruitheadh  cho   dian 
A  fhuair  matlianas  peacaidh 
S  i  toirt  ridmheil  ua  '"■niomh. 


Ach  eirigh  Britheamh  a  cheartais — 

Agus  las  E  'na  ghnuis — 

"Chaidh  an  t-ani  sin  ort  seachad, 

Na  bi  labhairt  na's  mù; 

Fhuair  na  maoir  bhuam  an  t-òrdugh> 

Airson  an   còrachan  dlìi; 

Togaibh  libh   Raon   Ac  Leòid 

A  dh'  ionnsiiidh  bròn  bho  mo  shùil." 


Mur  ti--  la  ort  nach  d'thàinig 

Dol  a'  làthair  Mhic  Dhe 

Crithidh  t'  fheòil  s  bidh  do  chiuimhan 

An  innis  sgainidh   o  chèil 

Nur  a  chluinn's  tu  e'  g  radhtinn — 

"An  tusa  phlàigh !  a  cheart  te 

Thug  do  m'  dhearbh  leanabh  grasmhor 

Greis  do  thamailt  s  do  bhreig?  " 


100 


S  tbeid  an  t-sloclid  ort  a  dliuiiaclli 
S  clia  dùil  ri  tighiiin  as 
Ach  air  do  tliilgeadli  gn  siorriiidli 
Miosg  dbiabWan  am  feasd, 
Meadhon  lasraichean  siorruidli 
S  mallachd  Dhia  air  do  mliuin 
Sam  bi  tliu  cag;nadli  do  dhiolam 
Ag  gul  s  ag  giosgan  gim  sgiir. 


Dill'  fhalbli  mais  an  tigli-leughaidli 
Bbo'n  chaidh  do  chre-sa  fo'n  ùir; 
Nuair  a  dli'fhosgladli  tn  'ni  Biobull 
S  tu  nacli  dibreadh  luclid-tnù; 
Bha  uchd-eididh  na  Fhinn' 
Mar  sgiath-dhidein  nad  sbiùil 
Ga  do  dhian  bbo  do  naimbdean 
S  iad  nan  camp  air  do  tbùbb. 


Tbog  tbu'n  steigb  gu  daingean 
Air  a  cbarraig  nacb  gluais 
Gad  tba  bàrcadb  nan  tuiltean 
G  iatbadb  nmad  mu'n  cuairt; 
Bba  do  cbreidimb  sa  ladair 
An  agbaidb  gabbaidbean  cruaidb 
Tbaobb  b'e  Criosda  'cblacb-oisinn 
Air  na  tbog  tbu  cbo  luatb. 


S  bba  tbu  'd'  ligbicbe  fenmail 

Air  feadb  do  re  ns  do  cbuairt 

Do  cbuirp  s  do  anaman  cbreutair 

A  rinneadb  rn  reubadb  s  iad  truagb; 

Bba  tbu  iriosal  baigbeil 

Coineil  cairdeil  ri  skiagb 

S  mor  bba  gblòir  an  Fbir  Sbaoraidh 

Ann  an  aogaisg  do  sbnuagb. 


ini 
CLIU   IAIN   GHOBHA. 


Bho  'n  is  fear-fogliluim  mi  air  a  cheaird-sa 
Luchd  brithimh  Gaidhlig  na  tugaibh  beum 
Air    cainnt    mhi-fhiughmhor    neo-dhireach 

lùbte 
Nach    gabh   dliomh     dliithadh   no   cur  na 

cheil  : 
Cha  b'  e  cion  diira^lid  a  thigeadli  rium-sa 
N  am  seinn  a  chliù-san  nam  biodh  air  eis 
Ach   inntinn   nadmhorrach    us    easbhuidh 

grais  oirr 
Gu  'n  teid  i  cearr  ann  an  cliiith  nan  teud. 

II. 
S  mo  bliilean  graineil  ueo-thimchioll  ghe- 

àirrto 
Gu  faic  sibh  dana  dhomh  blii  ri  cainnt 
Air  cliii  na  fianuis  a  dh'  fhalbh  o  'n  fhion- 

lios 
Bu  chliùiteach  gniomliacli  am  miosg    nan 

crann; 
Bha  eagal  diadhaidb  as  deigh  a  lionadh 
Gu   'm    biodh    a   clirionachd   n'    ar    miosgp 

neo-ghann 
Bu  trie  e  'g  ùrnuigli  'del  ann  an  cumh,- 

nant 
Airsou  ar  cùiiiiinadli*  aig-  catbair  grais. 


An  ceistear  cliniteach  bu  mlior  luclid  ionn- 

drainn 
A  tha  mi  'g  iomradli  air  na  mo  dhàn 
Bu  lionmhor  suil  bha  gu  silteach  srùlach 
An  am  do  dhunadh  's  a'  chiste  chlar; 
Bu  lochran  iiiil  thu  da  dhuill  gun  suilean 
Bhiodh  gun  tiir  air  a  ghniomh  a  b'  fhearr 
A'  ruith  gu  direach  fo  'n  t-slighe  mhilltich 
A'  dion  nam  miltean  o  dhiol  a  bhais. 


IV. 

S  o  thog  tliu  'n  aidmheil  bu  lochran  laist 

thu 
Nach  ciiireadh  fras  as  la  doinionn  glieur; 
Cho  fad  s  a  dh'  fhan  thu  clia  'n  fhacas 

smal  ort 
Aeh  djoiina  1  laist  ar,n  an  riiitli  ua  reis : 
A'  dol  troimh  'n  fhasach  gun  eagal  nam- 

liuid 
Ach  spionnadh  gràis  ga  do  chumail  treun, 
S   tu  ruith  gu  buaidheach  gun  easbhudli 

luathais  ort 
Gu   'n    d'    iluiair    thu    'u   duais    a   th'   aig 

pobull  Dhe. 

V. 

Bu  dileas  durachdacli  dha  do  ghairm  thu 
Cha  b'  ionnan  s  foirmealaich  nan  ceann  ard 
Nach    b'    urrainii   cainnt    ach   gu    niabach 

manntach 
Le  raige  teanga  s  an  ceaun  cho  Ian: 
G    iarraidh    cus    storais    dha    'u   inntina 

fheòlmhor 
S  i  ciocrach,  neo-ghlan  s  an  taic  a  ghnàth 
Air    steidheadh    aotrum    bhios    dhaibh    na 

'fhaoineis 
Aie  la  an  caochlaidh  nur  this:  am  bàs. 


Is  ann  ort  a  b'  fhiiathach  luchd  fein  na 

h-uaille 
Bha    'g   iarraidh    suas    gun    dhol    dha    na 

chrò. 
Am    miosg     nan    caorach    le    'n    eàrradh 

sgaoilte 
S  gu  fainicht  an  gaoid  air  gach  taobh  dhe 

'n  cìileòc; 
Bu  trie  thu  dearbhadh  orr'  ga  bu  shearbh 

leo  e 
Gu  'm  biodh  tearbadh  ann  la  a  mhòid; 
Cuid    gu    oighreachd    sain    bithcadh     an 

t-aoibhneas 
Cuid   eir    dha  'n  ghoiuutir   sam   bitheadh 

am  bròn. 


VII. 

Bha  tliu  ainmeil  s  ^ach  ceàrn  an  Alba 
Mar  ghaisgeach   calma  le   d'  chlaidheamli 

geuT 
Air   taobh   na  còracli   a'   sgrios  luchd   dò- 

blicairt 
Bu  trie  tlui  comhrag  ri  luchd  mi-bheus : 
Bhiodh  fcachd  na  h-euceairt  a'  ci-ith  fo  d' 

eisneachd, 
An  coguis  fliein  s  i  ga  'm  bioradh  cruaidh 
Bhiodh  fallus  driiidhteach  a'  sileadh  dluth 

dhiot 
Le  spairu  'to'airt  cunntais  dhoibh  air  an 

Uan. 

VIII. 

Bha  tlachd  us  ciatachd  le  aoidh  na  diadh- 

aclid 
A'    dearrsadh    sgiamhach    na    d'     aghaidli 

chiiiin 
S    bhiodh    pcacaich    gharbha    bu     ghairge 

seanachas 
Le   urahlachd    leanabail    a'    tighinn     dhut 

dlùth; 
Gur  tu  bha  eudmhor  air-son  an  treuda, 
Bhiodh  faire  gheur  agad  air  an  cùl, 
Bu   trie   thu    'g   eigheacli   an  cluas   luchd 

eisdeachd 
A  chungaidh  fheumail  a  dheanadh  ciiis. 


B'  e  beatha  d'  hraich  a  li-iiile  Sàbaid 
Ehi    'g    innseadh    chàch    gu    'n    robh  'n 

t-slighe  reidh 
Gu  geat  an  ivrois  am  faight'  an  t-slainte 
O  'n  chraoibh  'tha  fas  ann  le  nicas  nach 

treig : 
Fo    dhuilleach    aghmhor     gu    'm    faighte 

samhchar 
O  dhoinionn  craiteach  s  o  amhghar  gheur, 
O   ruaig  an  namhaid  bh'  air-son  an  tàr- 

suinn 
Le   innleachd   basmhor    mar    clircach    dha 

fein. 


lOJ 


Do  'u  osna  'dliùsgadh  o  'n  cliridlie  blirùi- 

deil 
Air  blieag-an  curaim  bu  bheasf  do  speis, 
O  cliaidli  ol-ungaidh  'chur  air  do  shùilean 
S  nacli  to^ta  cliii  leat  air  luchd  mi-bheiis; 
O   'n   bha   thii    eolach    mil    'n    t-siounach 

liibach 
A  cliuir  a  chiil  riut  fo  d'  armachd  gheur 
Bha  'n  garaidli  uaigneach  ri  d'  linn  'san 

dutliaicli, 
S  o  'n  dli'  flialbh  tlui  dluiisg  e  ri  siiiiill  da 

fein. 


Bha  t'eagal  diadhaidh  to'airt  air  na  mil- 
tea  n 
Air  feadh  nan  sgire  gu  'n  robh  iad  balbh. 
Mar  an  iDheiicag  an  gath  na  greine 
Le  itean  eugsamhuil  nan  iomadh  dealbh; 
Oir  bha  thii  ungte  s  do  fhradharc  dùbailt 
Ag  gabhail  dlii-bheachd  air  sligh  an  ceum 
S  ged  thigeadh  ludas  le  'phòig  a  d'  ionn- 

siiidh 
Gum   b'    shuarach   thu   air    droch    run    a 
mhèinn. 


Bu  lionmhor  bacach  bha  'deigh  a  bhacail 
Le     ainneart     peacaidh     do    chum    gu    'n 

trsigt', 
A  bha  thu  seoladh  gu  Loch  Shiloaim 
A  chum  an  comhlachadh  aig  an  Leigh; 
Leis   an   fhirinn  bu    trie    thu    dearbhadh 

dhaibh 
Mar  grad  fhalbh  iad  gu  'n  teid  iad  cug, 
Fo  phlàigh  na  loibhre  an  la  na  feirge 
S  nach  beireadh  *tiouchds'  orr'  a   dhian- 

r.nih  i'euni. 


105 

XIII. 

An   am   dhut  eirigh   's  a  choiiniimli  urn- 

Uiffh, 

An    sUia<rli    a'    dùmhlachadh    ort     mu     'n 

cuairt, 
Bu  chridhe  cruaidh  agiis  inntinn  blirùidoil 
Nach    dianamli    lùbadh    le    d'    ghiitli    san 

uair: 
Bu    ghaisgeach    treun     thu     gn     innseadk 

sgeiil  dhoibh 
Mu   chliù    na   h-eifcachd    bha   'm    fuil    an 

Uain 
S    air    damanadh    siorxuidli    'jian    gobhair 

fhiadhaich 
Air  sgeiribh  giara  dol  sios  do  'n  chuan. 

XIV. 

Thainig  dorcliadas  air  a  cboàrn  seo 

Le  mùcbadh  bàsmhor  o  'n  rinn  tbu  triall 

Do  tliir   Emanueil  am  miosg   do  bbraith- 

rean 
S  tu  'dianamh  gairdeachas  ann  an  Dia; 
Chum  ar  tearnadh  o  chumhachd  namhuid 
S    o   philan    na   h-amhuinn    tha    loisgeach 

dian, 
Bheir    air   na    h-iiamhari-aicb    gu    loisgear 

suas  iad 
Mar  an  asbhuaine  nur  thisr  a  chrioch. 


Aig    la     do    cbriochnacbaidh     fhuair    tliu 

t-iarratus 
Mar  bu  nihiann  leat  taobh  thall  a  bhais, 
Gach    gealladh   fhuair    thu    'n   tùbh   bhos 

dha  'n  uaighe 
Chaidh  dhianamh  suas  dhut  gu  daingean 

slan; 
Gath    a    bhàia   chaidh    a    dhianamh    ciiiiu 

dhut 
S  an  uaigh  cha  chum  i  thu  ann  an  sàs; 
Gu    'n    dian    thu    diisgadh    le    glaodh    na 

trompaid 
Eoimh  'n  crith  gach  diiil  a  chaidh  aunsan 

làr. 


5a 


Thainiff  Gabriel  o  iia  h-àrdaibli 
Us  àitline  laidir  aic  air  do  thòir, 
Thubhairt  riut  gu  'ni  b'  fheàrr  dliut  tliu 

rioghaclid  àghmlior, 
Nacli   goid   na   mearlaich    a    steacb    na    d' 

choir; 
Fbuair  thu  'n  dileab  s  a  cliiilaidh  rioo-bail 
S  ainm  an  Eigh  oirr'  gun  smal  gun  sgleò, 
Cho    buan    ri    siorruidhea^lid    a    tha   neo- 

chriochnach. 
Us   t'aoibhneas    siomiidli    uach    criocb    a 

gblòir. 


The  following  piece  has  been  current  in 
the  Lovat  country  from  the  beginning  of  the 
century.  It  may  have  been  composed  dur- 
ing the  last  quarter  of  last  century.  From 
the  traditional  evidence  it  must  have  been 
known  prior  to  Waterloo.  The  author  seems 
to  have  been  reared  in  the  upper  reaches  of 
the  Beauly  Valley.  Strathfarrar,  Struy, 
Aigas,  Dounie  (i.e.,  Beaufort),  and  Bruiach 
were  favourite  haunts  of  his  childhood,  the 
abode  of  his  friends.  It  is  lofty,  dignified, 
and  full  of  chaste  restraint,  with  a  certain 
feeUng  familiar  enough  in  the  days  of  Iain 
Lo<m,  but  not  so  readily  met  with  in  its 
purity  in  the  period  succeeding  the  '45. 
The  air  is  bold  a.nd  martial,  each  stanza  being 
sung  twice,  the  second  time  a  little  higher 
than  the  first.  The  words  are  not  likely  to 
have  been  changed;  I  got  them  from  Mr 
Donald  Maclean,  a  native  of  the  valley  and 
a  neighbour.  Like  the  Piobaire  Dall  and 
the  Clarsair  Dall,  he  has  had  the  trying  mis- 
fortune of  being  bereft  of  Ms  eye-sight  from 
early  days  owing  to  small-pox.     From   this 


107 


reason,  rendered  doubly  fitting  owing  to 
great  inherent  natural  talent,  he  was  trained 
in  music,  so  that  even  now,  in  old  age,  ho 
can  play  the  violin,  the  bagpipes,  and  sing 
Gaelic  sono's — a  combination  of  qualities  very 
rarely  united  in  anv  one  man.  He  had  the 
words  from  his  mother,  who  in  tura  had  them 
from  her  mother.  I  have  not  seen  Mr  Mac- 
lean for  some  years.  He  must  be  now  about 
the  three  score  and  ten;  he  lives  alone. 
Owing  to  his  loss  of  eye-sight,  his  sense  of 
touch  is  preternaturally  heightened,  as  well 
as  hÌ3  sense  of  hearing.  In  spite  of  occa- 
sional pranks  that  may  be  played  upon  him, 
he  never  plays  after  a  certain  hour  on  a  Satur- 
day eveaiing;  he  spends  a  portion  of  every 
day  in  prayer.  My  wish  is  that  he  may  live 
as  long  as  his  uncle,  who  died  a  few  years 
ago,  ha^ang  reached  the  age  of  five  score  and 
three.'"'  Guidheam  dhut  gu  bràch  thai  bhiodh 
na  d'  ioma  shlaint  's  na  dheigh  sin  soiias 
Mhic  De  a'd'  lorg !" 

Mr  Maclean's  voice  was  of  great  range  and 
power,  and  fitted  to  cope  with  the  most  diffi- 
cult operatic  airs — his  repertoire  being  both 
rich  and  varied.  I  give  in  consecutive  order 
some  of  the  songs  I  have  learned  from  him, 
with  notes  where  such  may  be  necessary. 
They  are  generally  anonymous,  like  so  many 
of  our  Scottish  ballads;  no  famous  name  is 
at  their  head,  but  they  have  the  genuine 
breath  of  the  mountains,  and  are  as  healthy 
as  the  old  red  pine  of  Strathglass.       Love, 


Note.— The  reference  in  the  last  three  stanzas  fits  only 
General  Simon  Fraser  XlX.of  Lovat,  who  died  at  Downing 
-Street,  London,  Sth  February,  1782,  aged  .56  Jle  was 
imprisoned  in  Edinburgh  Castle,  1747  ;  pardoned  in  17S0  ; 
callfd  to  the  Scottish  bar,  1757  ;  served  in  Canada, 
17u7-17G2  ;  MP.  for  Inverness-shire,  1761-1782;  estates 
restored,  1774.  This  Gaelic  song  was  composed  between 
1750  and  1774  I  infer  from  the  style  that  it  was  composed 
by  DomhuU  Gobha  Siosal  of  strathglass,  <vho  also  com- 
posed a  lament  on  the  Siosalach  Ban,  who  died  circa  1793. 
Both  are  similar  in  manner.  The  Iain  of  the  poem  may 
be  John  of  Knockfin.  The  poet  was  not  aware  of  Alex. 
Fraser  (elder  brother  of  Simon  of  '4.'))  or  any  heirs  of  his 
being  alive  then. 


passion,  and  bsanty  are  the  shades  of  their 
immortality :  — 

CAISMEACHD      NA      H-AIRDE. 

Trom  mo  cbeum  s  mi  air  m'  aineol 

Ann  san  tir-sa  dol  thairis 

Dhianainn  faoilte  ri  beannan  ua  h-Airde. 

'N  am  bhi  direadh  Strath  Fhairig 
S  mor  b'annsd,  Strath  Farrar 
Far   uach  cunntadh  ead  bainne    na(m)bà 
ruinn. 

Gheobhainn  iasg  agus  sithionn 
Im  càis  agus  gi-uitheam 
S  bhiodh  mo  chairdeau  ga  m'  ghaiidheadk 
gu  fardoich. 

A  Righ!  pfu'm  b'  ùirueach  mo  leabaidh 

Ann  am  biadh  s  ann  an  caidrimh 

Eadar  Striiidh  Mhor  nam  bradan  us  Aigais, 

Eadar  Douni  na  coille 
Agus  Brnaich  an  eilich 
S  air  mo  lamh-sa  uach  ceileadh  ead  gràdh 
orm. 

Mo  chiou  ort  Iain  bha  stiairce 

Chaoidh  cha  tabhair  mi  fuath  dhut 

Aig  fheobhas  s  a  fhnair  mi  thar  chàch  thu. 

Beir  an  t-soiridh  null  thairis 

A  dh'ionns'  na  diithcliia  ta  thall  ud 

Far  an  d'fhuair  mi  re  tamull  de  m'àireach. 

Gu  muinntir  mo  chridhe 
Far  nach  cluinutear  am  bruidhiun 
Nuair   a  dhianadh  ead  suidhe    san    teagh 
tharluim. 


S  e  bu  bheus  dhaibh  mar  chleachidamh 

Ag  Ò1  fion  dearg  ann  am  pailteas 

Greis  air  phioban  tombaca  s  air  manran. 


109 


S  ead  gun  bliruaidlean  gxin  trioblaid 
<Jun  luaidh  air  a  bhiodag 
Ach  a  pàidlieadh  na  thigeadh  mar  bliraitli- 
reau. 

Ach  nam  b'  àiU  le  Mac  SMmi 
Thighinn  a  thàmh  mar  ri  chinneadh 
Air  mo  làmli-sa  nach  pillcar  an  drhsd  e. 

Thigliinn  gu  fhonn  us  gu  fhearaun. 
Us  gu  oighreaclid  a  sheanair 
Mi-loinn  air  t>n  fliear  kis  nacb  b'aill  e. 

Phir  thug  Israel  tliairis 

A  chruthaich  grian  agus  gealach 

Cuir  an  duthaich  le  ceannas  na  h-Airde. 


TUIREADH. 

Moch  sa  mliaduinn  Diluan 
Dol  a  rathad  seo  sliuas 

Fhuair    mi    naigheaclid    a    gliluais    dhom 
bròn. 

Fhuair  mi  sgeul  nach  robh  binn 
<xu  robh  m'  aighear  s  mo  mhiann 
S  e  na  laighe  fodh  dhian  nam  bòrd. 

Ann  an  leine  chaol  fhuar 

Podh  dhubhar  nan  stuadh 

Dh'fhàg  siud  mise  ri  fhuasgladh  dheòir. 

Ann  an  ciste  chinn  chaoil 

An  deigh  a  snaidheadh  bho'n  t-saor 

S  air  a  sparradh  le  faobhar  òrd. 

S  iionar  gruagach  bha  tinn 
A'  spionadh  cuailein  a  cinn 
N  am  do  tho^all  dho  cill  do  sheòid. 

Agus  òigear  fodh  ghruaim 
N  am  rùsgadh  dhut  uaigh 
Fhir  nach  seachnadh  an  ruaig  nan  tòir. 


110 

riiir  a  sliiiibblas  mo  cuairt 
Beir  an  t-soiridh  seo  bhuam 
Dhionns'  an  talla  'm  bi  fiiaim  a  clieòil. 

Agus  innis  gun  bbreng 
Gu'm  beil  mise  gun  fheum 
Blio  cliaidh  m'aighear  s  mo  clieill  fodb'n 
fliòd. 

Bu  tu  sealgair  a  glieoidh 

S  a  clioilicli  air  gheig 

Marbhach  eala  a^us  feidh  agus  ròn. 

Làimh  tliolladh  na  bein 
Mo  dhul  fodha  na  grein 
Cha  b'e'n  ainnis  bu  re  na  d'  dhoigh. 

Ach  uisge  beatha  na(m)  pios 

E,uma  laidir  us  fion 

Se  ga  chaitheamli  gu  fial  mu  d'  bliòrd. 

Bho  nacb  urra  mi  fein 

Gun  bbi  cur  smal  air  do  bheus 

S  ann  a  ghablias  mo  bbeul  gu  foil. 


Tbig  Sir  DomhnuU  bho  SMeibht 

Le  chuid  oigfhearu  treun 

Thig  Mac  Cailein  na  dlieigh  s  Macleòid. 

S  thig  MacCoinnicli  a  nail 

Bho  ua  h-eileannan  thall 

Chluinnteadh  farum  na  lann  s  na  stròl. 

S  thig  Mac  Shimi  bho'n  Aird 

Na  t'ionad  gun  dàil 

An  leomhann  fireachail  laidir  borb. 


S  bho  nach  urra  mi  fein 
Dhul  na's  fhaid'  as  do  dheigh 
Guidheam  caidreanih  Mhic  Dhe  'do  lorg. 


Ill 


OEAN  SUGRAIDH. 

Cha  d'fhuair  iiii'n  raoir  cadal 
Air  leabaidli  s  mi  m'ònar 
Chridho!  rlia  hhithinn  fodh  mliulad 
Far  an  cluinninn  do  chomliradh 
Do  bbeul  binn  gasda  grinn 
Labhraa  gu.  fior  sheolta 
S  gu'n  dianainn  riut  suairceas 
Clio  uaisle  sab'  eòl  dhomh. 

Beau  samhla  dha  m'  leannan 
Gur  h-ainneamli  air  feur  i 
Gur  gile  s  gur  glain'  i 
Na  canach  an  t-sleiblie 
Corp  min  geal  cridh  gun  smal 
S  ainneamh  bean  t-eugaisg 
Tlia  tbu  bbuam  s  tu  mu  luaidh 
Craaidh  orm  s  mi  m'  eigin. 

Na  m'  eiginn  a  ta  mi 

Bho  na  thàir  mi'n  ciad  iiil  ort 

Bhean  nam  bas  bàna 

Dh'fhàs  gu  nadurracli  cliùiteacli 

Gu  la  luan  m'aigne  buan 

Bidli  mo  bhuan  diiil  riut 

S  bidli  m'aigne  gun  deigL.  ort 

Mur  faoid  mi  do  phùsadh. 

Ged  a  dliianamh  sinn  piisadk 

Bu  chliiiiteach  ar  beusan 

Clia'n  fhaichteadh  fodh  bhròn  sinn 

Fbud  s  bu  bhcò  sinn  le  clieile 

Ged  bhiodh.  sàradh  gun  dail 

Aig  a  bhàs  fhein  oirnn 

Bu  gbann  da  mu  leonadh 

S  do  pbòg  gun  bbi  reidb  dhomh. 

Do  phòg  a  bhi  reidh  dhomh 
A  gheug  bho'n  ait  mànran 
Dha'm  beil  a  chaol  mhala 
S  am  broilleach  geal  braghaid 


Gorm  do  shùil,  g^lan  do  glinùis 

Lùb  a  chùl  àr-bhiiidh 

S  tu  beul  iiach  ^luais  feargf  na  gruaim 

B  elbbinn  bliiiat  manraii. 

B'èibliinii  bliuat  mànran 
B'e  m'àilghÌGS  s  mo  clieòl  e 
Dliut  thug  mi  'n  cion  falaicli 
Nach  dealaich  ri  m'  bheò  rium 
N  gaol  buan  thug  mi  bhuam 
Se-sa  ghluais  bròn  dhomh 
S  cha  d'fhuair  mu'n  raoir  cadal 
Air  leabaidh  s  mi  m'ònar. 

Cha  d'fhuair  mi'n  raoir  cadal 

Air  leabaidh  s  mi  m'ònar 

Chridhe!  cha  bhithinn  fodh  mhulad 

Far  an  cluinninn  do  chomhradh 

Mhairi  ùr  nan  ciabh  dliith 

Labhras  ciùin  bainndidh 

S  ged  a  shiùbhladh  leam  na  duthcham 

S  neo-lionar  dhut  samhla. 

O  ghruagaich  an  leadain 

Tha  feagal  ro  mhòr  orm 

Ma  theid  thu  do'n  chaisteal 

Gu  strac  ead  s  a  choir  thu 

Theid  fios  gu  luath  chur  ort  suas 

Ghruagach  nan  t-seomair 

S  ma  thig  thu  fhein  as  gun  bheud. 

Tha  mi  gle  dheonach. 

Chaidh  fios  gus  an  t-seisean 
S  gu  eildeir  an  teampuill 
Gu'n  d'robh  mise  s  a  nighean 
A  bruidhinn  gle  ghreannor 
Cha'n  eil  fios  'nan  ar  dithis 
Co'n  cridhe  dh'thas  feallsa 
Ghabh  ise  fear  eile 
S  tha  mise  na  m'  bhauutraich. 


]i; 


An  sin  freagraidh  an  nij^hean  agus    scinn- 
idhi:  — 

Tha  sac  air  mo  cluidhe 

S  cha  ligb.  ni  chàircadh 

Cha  leighis  an  leubh  e 

N  tig  an  t-cug  blio'n  treun  Ard-Righ 

Gu  la  Inan  ni'aigne  bnan 

Cha  dual  dhomh  bhi  slàn  dhetb. 

Oig  shuairc  a  chùil  dhuanaich 

Gur  truagh  gun  bhi  lamb  riut. 

Oig-fhear  nam  miog-shviil 
Tha  sgrioban  do  phoig  orm 
S  nam  faighinn  i  fos  n-iosal 
Righ  b'eibhinn  leara  beò  thu 
Gu'm  b'annsa  do  bhriodal 
Na  ceòl  theudan  us  organ 
S  gu'm  b'annsa  do  sluigradh 
Na'm  pùsadh  tha'n  lorg  orm. 


MO  CHEUINNEAG  DHONN. 

Och  mar  tha  mi  s  mo  chridhe  trom 
'S  mi  aim  sau  aite  nach  tog  mi  fonn 
Tha  m'inntinn   craiteach   ag    caoidh    nan 

cairdean 
Ach  s  bochd  a  dh'fhag  mi  mo  chruinncag 

dhonn. 

Ni  mi  gàir  agus  ni  mi  gean 

Saoilidh  each  gu  bi  mi  mear 

Ach  nuair  a  thionndanas  mi  mo  chiilaobh 

Bidh  mo  shùilean  a  siora  ghal. 

Mar  chanach  sleibh   thu    nach    dual    bhi 

dubh 
Mar  chobhar  gle-gheal  am  bial  an  t-sruth. 
Mar  shueachd   air   gheugan   thig   bho   na 

speuran 
Tha  broilleach    m'eudail    cho   geal    s   an 

gruth. 


Gu  clè  an  t-àite  no  dè  an  taobli 

A  chuireadh  t'  aogasg  dhomh  air  chùl 
Tha  mais   a'd'    ghruaidhean    a    rinn    mo 

bhuaireadh 
S  gacli  ball  mu'n  cuairt  dut  'toirt  buaidh 

fa  leth 

S    deimJi   an   t-àit'    'ni   biodh    mo   gliradh 

an  cleitk 
Nach  gleidhinn  fàth  air  a  dhul  a  steagh 
Shiùbblainn    fàsaich',     stuchd    nan    àrd- 

bbeann 
Chionns'  gu'm  fàilticlieadk  tù  mo  tlieagk 

Bba    m'ulaidh    s    m'eudail     air     t'aoduinn 

ghlas 
S  ann  air  do  phògan  a  gbeobbainn  bias 
S  mor  gu  b'annsa  bhi  riut  a'  sùgradh 
Na  bhi  piisd  aig  an  larla  Ross. 

Ach  nam  bithinnsa  na  mo  shaor 
Dkianàinn  long  leis  a  falbhadh  gaotb 
Chuirinn  siiiil  rithe  ged  b'ann  de  m'  ghùn 

ead 
Bratacli  iir  dheth  mo  leine  caol. 

Tha  triùir  ghàirnealan  ann  san  lios 
S  tha  ead  an  dòchas  gu  faigh  ead  mis 
S  ged  tha  ead  gòrach  air  beagan  stòras 
Le  briodal  beòil  gu  na  mheall  ead  mis' 

S  ioma  te  chuir  mo  leine  'm  burn 
Us  bana-ghriidair  a  rinu  dom'  leann 
Agus  griasaich  a  rinn  dom'  brògan 
Bho'n    thuair    mi'n    cota    seo     n    toiseach 
riamh, 

S  ioma  biith  ann  sa  beil  mo  sgian 
Agus  bòrd  air  a  beil  mo  nihias 
Agus  bòsd  o  na  ghabh  mi  snaoisean 
S  lionar  aoduinn  a  labliair  rium. 


115 

R  eol  dom  fhin  rint  nacli  eol  do  'm  arm 

S  eol  dom  coilltean  us  craga«  garbh 

S  eol  dom  Sgùrruan  tha  'm  bun  nan  sru- 

than 
S  am  badan  dlùtb  ann  sa  Choille  Gharbh*. 


OEAN 

Le  Mr  Siosal  coir  chaocbail  auu  am  Beala- 
drum,  air  do'ii  tritlu-a:nli  niae  ttiia  falbh  do 
na  cogaidhean  a  dh'eirich  ri  linn  Bonipart. 
Ilugadb  ann  sa  Cbreidh  e,  os  cionn  Eisciadeil, 
Leòr-na-Manach. 

Fior  thoisich  an  t-Samhraidb 
Bhuail  meall  mi  bba  geur 
Db'fbàg    nnil.uhiph    mi'.U    mi 
San  am  am  biodb  m'fbeum 
Cha  b'e  deireadb  an  Earraicb 
Gad  a  cbailinn  a  spreidk 
Dk'fhag  mise  fodh  smalan 
Ach.  carraid  an  Kiogb. 

Ocb  ocban  s  mi  m'  aonar 
S  mi  faoin  gun  mo  cblann 
Lucbd  a  dbianamb  mo  sbaotbair 
S  a  sbaoradb  mo  cbrann 
Cba  bu  gbearan  leam  dithis 
Gad  a  bbiodb  ead  tball 
Acb  se  rainig  mii  cbridbe 
Cbaidb  an'  tritbcamb  fear  ann. 

TJg  na  db'  fbalbb  bbuaiun  an  toisich 

Is  e  bb'ac'  an  toil  fbeiu 

Cba  d'fbàg  ead  na"u  deigb 

Na  cboisneadb  dhaibb  beum 

Acb  "s  e  db'lalbb  libuainu  an  gobbainn 

Fear   fogbainteacb   treim 

S  ged  bu  cbosnacb  gasd  e 

Cbuir  crois  e  bbo  fbeum. 

*   In  Glen  Affiic. 


116 

B'fhear  gasd  thii  gu  saotliair 
Nath  do  smaoinich  mi  riamli 
Cha  rachadh  tu'n  taobli  ad 
Nam  maireadh  do  chiall 
Gu'n  a  mlieall  thu  mi  m'blialair 
S  guv  oil  learn  gur  fhior 
Chuir  siud  mise  gu  carraid 
Nack  lamh  mi  chur  dhiom. 

Bha  cuid  air  a  bhalair 
Gu'm  b'fharasd  domli  dliiaut 
Nan  p-abliadli  e  comhairl 
Bba'n  gnothuicli  ad  diant 
Gu  faigbinn-sa  diiine 
Agiis  luillidh  cbiir  sios 
Es  'db'fbuireacb  aig  a  bhaile 
'Toirt  an  aire  air  a  ghniomh. 

Ach  bbòidich  e  dhuinne 

Nach  fban'dh  e  san  tir 

Nach  biodh  e  fodh  sgaunal 

S  nach  fhuilingeadh  e  beum 

Gu'n  gabbadh  e  chuunart 

Dhcth  na  qhiinna  £  c'bei:b  'glileus 

S  gu'n  coisneadh  e'n  t-aran 

Cko  fad  s  a  mbaircadh  dha  fbein. 

Och  ocb  mar  tha  mise 
S  beag  tha  dh'fhios  sin  aig  each 
Tha  mo  chridh  air  a  dbocbunn 
S  mi  ag  osnaich  gach  la 
Ghar  an  diù  learn  bhi  'g  iuuse 
Mu   mil   mhi-ghean  do   chàch 
Gu'm  bcil  mulad  air  m'  iuutinn 
Ka  dh'  fbag'  gu  tinn  duine  slan. 

Tha  mo  chiabhag  air  glasag 
S  mi  lag  leis  an  aois 
Bho  na  dh'fhalbh  mo  chul-taice 
S  mi  ga  m'  fhaicinn  ro  fbaoin 
Ach  nan  tigeadh  na  gilleau 
Mar  sbiriun  bho'n  Eiogh 
Gun  mhasladh  do  m'  chinneadli 
Bhiodh  gean  orm  a  chaoidh. 


117 

Ach  dh'fhaodadli  siud  tachairt 
Na  inairiiins'  ri  thn 
6u  faicinns'  sibli  fhathast 
Na  'n  iir  laiglie  ann  san  tir 
Nuair  a's  aird  oirnn  an  aisith 
S  ann  is  fliaisg  oirnn  an  t-sitli 
S  bidh  mo  dliiiil-sa  ri  'r  faiciun 
Mur  taisgear  mi  fliin. 


OEAN 

a  rinueadh,  a  reir  mar  tlia  e  air  aitkris,  le 
botular  a  bha  aig  Mac-an-Tòisich.  Bba  cion- 
falaich  aig  an  t-seirbliiseach  seo  agus  aig 
nigliean  a  mhaighstir  air  a  cheile  agus,  ma's 
fior,  rinneadh  an  t-amhran  seo  leis  a  bhotu- 
lar  mas  deacliaidh  a  pheanasacliadh  an 
lornis. 

Thig  an  samliradli  s  a  futhar 
Thig  a  cbuthag  a  Eirinn 
Thig  gach  ian  a  bharraicli 
S  ead  an  tacbda  ri  cheile 
'Dhianadh  ciùil  dhiiinn  air  chrannu 
Us  air  bharru  nan  geugan 
Ach  's  ann  tha  mise  s  mo  leannan 
Sior  teannadh  bho  cheile, 

S  mairg  nach  imrich  an  copan 
Sùmhail  socrach  s  e  dearr-lan 
Sid  a  riut  nach  d'  riim  mise 
S  ann  a  bhris  mi  fein  beam  as 
Aig  ro-mhiad  na  h-uairgnis 
Rinn  deth  'n  ionracan  mearlach 
Chuir  sid  mise  gu  saothair 
S  tha  e  daor  dha  mo  chairdean. 

O !  ghruagaich  an  leadain 
S  mi  gu  frcagradh  t'  ordugh 
Ann  an  glaice  nan  creagan 
S  ann  am  preasu  beag  bòidheach 


118 

Aig  ro  mliiad  s  thug  mi  g-liaol  dut 
Gun  do  dhaoine  bhi  deoiiacli 
S  mi  gu  laioheadh  ri   d'thaobba 
An  gleannan  caomh  nan  lax)gli  oga. 

Fhir  a  gbabhas  a  rathad 

Ghabbas  a  rathad  gu  siobhailt 

Le  faoilt  agus  furan 

Cum  do  bhunaid  fos  n-iosal 

Aig  ro  mhiad  do  churam 

Dian   iimhlachd    dha'n  ribhinn 

S  gu'm  bi  mise  'n  trom  ghrhdh  s  tu 

C'e  b'e  ait'  ann  sam  bidh  thu. 

Cha   tcid   mi   do'n  chaisteal 
Cha  bhagair  na  b'  abhaist 
Bidh  piob  ann  bidh  fiodhull 
Bidh  trompaid  bidh  clàrsaich 
Ciod  an  ceol  tha  fodh  'n  adhaj- 
Nach  bidh  feitheamh  mo  ghradh-sa 
S  truagh  a  Righ  I  s  gun  bhi  mar  riut 
Gheug  nam  meal-shuilean  tlixtha. 

Tha  mo  mhaiglistir  priseil 

Fodh  mhi-ghean  s  fodh  ghruaim  rium 

Cha  teid  mi  na  choinneamh 

A  chur  rutha  na  ghruaidhean 

Cha  teid  mi  na  choinneamh 

Cha  chuir  rutha  na  ghruaidhean 

S  ann  a  dh'iarr  e  le  graide 

Mo  ghrad  spadadh  le  luaithe. 

S  mairg  nach  sealladh  riamh 

Air    na    mnathan    <?a    bòidheach 

Mas  gabhadli  e  shrachdadh 

Cur  seachad  air  posadh 

Chor  tha  bhuaidh  ad  air  fad  orr' 

Bhi  gu  sochaireach  gòrach 

S  e  gheobh  mise  mar  thochradh 

A  chroich  ar  deagh  m'fhogradh. 

S  truagh  a  Righ!  nach  b'e  'm  bas  e 
Air  na  trathu  gun  fhuireach 
Mas  fhacar  bean  t'eugaisg 
Nach  fhaodar  a  phosadh 


119 

Troidh  cbruiiin  am  brosf  chumhang' 
Dham  bo  cbiibha  bhi  spòrsail 
Fodh  do  cbalpannan  min-ghcal 
Troidh  nach  illsich  am  feòirnein. 

Uilleam  Og  Aberardcr 

Cha  tu  bàillidh  na  cùrach 

Nuair  a  dhiarr  thu  mu  spealtadh 

Fodh    gheaird   Ic-an-Tòisich 

S  a  dhiil  timchioU  a  chabhsati 

Giio  mu  chairdean  bhi  m'  chomhdhail 

S  mòr  gti'm  b'annsa  na  fagail 

Na  bhi  la  air  a  mhòd  sin. 


ORAX     SUGEATDH. 

A  love  soug  of  the  days  of  one  of  the 
Georges.  The  musical  accent  shows  the 
air  to  be  old.  In  similar  cases  Burns,  to 
suit  Celtic  airs,  had  to  use  ati  end-0  for  met- 
rical and  musical  consonauce. 

S  gur  mise  ta  na  m'  eiginn 

Gad  's  fheudar  dhom'  dhcth  fhulaohdainn 

Nach  urrainn  mi  dhelh  Icitbhadh 

Mo  chreuchdan  s  mo  dhuilli-hinn 

Cha  ni  cha'n  or  s  cha'n  airgiod 

Chuir  san  dearmad  biiilca'h  mi 

Ach  caileag  laghach  bhòidheach 

A  dh'fhàg  fodh  bhrou  s  fodh  mhulad  mi. 

Tha  cùl  do);n  diialach 
Na  chuachagan  gle  cliannach  ort 
Do  dha  shùil  ghorma  bhoidheach 
Da  ghruaidh  mar  ròs  ri  balla-geai 
Tha  beulan  tana  siobhalt 
Labhras  min  gle  channach  rium 
Gu'm  b'annsa  bhi  ga  d'  phògadh 
Na  bualadh  bhò-le-cailibho. 


120 

S  pfur  mòr  a  tliugf  mi  speis  dliut 
Clia  tlireiginn  airson  earras  e 
Clia'n  fliaca  mi  bean  t'eiig'aiag 
Air  feille  na  air  ballachan. 
Dì-dòmlinuich  dul  do'n  t-searmaid 
S  ainmic  te  bheir  barrachd  ort 
An  gilead  us  am  bòichead 
S  clia  ghòruich  bhios  air  t'aire-sa. 

Gur  matli  a  thig  an  sioda 

Air  ciochan  mine  bhoirionnaich 

Clia  mhiosa  tliig  an  cotan 

N  òrdug-li  gliar  an  go-foin  dha. 

Tliig  gùintean  stuth  dlia'n  ribliina 

Clio  math  s  thig  siod  dii  dliiomadli  ^ 

S  cha'n  fhaca  mi  bean  t'eugaisg 

S  an  t-saoghal  fhiid  3  a  dh'imicli  mi. 

S  na  faighinn  bho'n  stòl  pliòsd  thu 

Gu  cuirinn  seòl  air  aran  dut 

Fhead  s  leanadh  mo  dha  dhòrn  rium 

Gu'n  gleidhinn  Ion  gun  ghainne  dhut. 

Didùmhnuich  dul  do'n  t-searmoid 

Cho  stoirmeil  ri  bean  baili  U ! 

Aig  am  bidh'n  crodh  air  ailean 

S  na  làraichean  breith  shearrach  dhaibb 

S  a  nis  mu  chuir  thu  d'  chvil  rium 

Gun  dùil  agam  ri  d'  bhuineachduinji 

Tliig  frasan  air  mo  shùilean 

Thig  tùchan  us  trom  mhulad  orm. 

Mas  fheàrr  leat  fear  le  airgiod 

Gu'n  chain  mi  m'earbsa  buileach  dhioi 

Ciad  soraidh  slan  a'd'  dheigh-sa 

Tha'n  fheill  cho  reidh  dha'n  chuile  fear. 

S  gad  tha  mi  gann  dii  stòras 

Bhoan  lion  an  stop  le  drama  dhuinn 

Tha  airgiod  aig  Eiogh  Seòras 

S  e  deònach  chur  mii  rathad-sa 

Aithrisidh  mi'n  t'òran 

Glè  dheònach  dha  na  caileagan 

S  an  te  nach  gabh  me  'm  bliadhna. 

Gu  dearbh  cha'n  iarr  mi'n  ath-bhliadhn'  1. 


I 


121 
FEILL  LEOE-NA-MANACH. 

Bha  mi  feasgar  anaraoch 

S  a  Mhanachainn  air  feill 

Chunna  mi'n  t-Art  meanamach 

S  e  seanaclias  ri  te 

Bha  mise  air  an  cùlaobh 

To'airt  aire  mhath  dha'n  t-aùgradk 

Bha  fabhur  as  a  bhùth  anu 

A  lùbte  fodh  speth 

S  lionar  flcasgach  bòidheach 

Us  òigh  air  an  fheill 

Gadheadh  cha'n  'eil  <jn  leòir  ann 

Chum  solas  dom  fhein 

Dur  raineadh  mi'n  tai^h  òsda 

Bha  farum  mòr  air  ceijl  ann 

Gu'n  d'aithnich  mi  Iain  Sheorais 

A  sgròbadh  nan  tend 

Bu  chridheach  aig  an  danns  ead 

Na  bh'ann  deth  gach  seòrs 

Bu  chridheach  ead  le  sùgr&dh 

Tionndainn  mu'n  bhòrd 

Bu  dealasach  us  faobhurr' 

S  fallus  air  an  aoduinn 

Gun  or  a  bhi  ach  faoin  daibh 

N  am  chaoincadh  nam  bròg. 

Gu'n  tug  sid  osann  ciùrrt  orm 

Dur  dh'ionndrainn  mi  bhuam 

Nach   fhaca  mi   mii   ghaol 

Am  miosg  na  bh'ann  a  shluagh 

Nach  fhaca  mi  mo  ghaol 

Am  miosg  na  bh'ann  a  dhaoine 

Beul  seanraich   an  fhuilt  chraobhaick 

Mar  chaoruinn  do  ghruaidh. 

S  dur  rainig  ceann  an  la  ead 

S  dur  thòisich  a  phiob 

Gu  daoine  chur  an  òrdugh 

Gu  seòl  chur  air  sith 

Bha  Gilbeart  an  Diùc  ann 

Na   chaiptean   air  an   tiibh-sa 

TTa   Archie  air  an  tùbh  ad 

Lan  muirn  agus  beuB. 

S  dur  rainig  ceann  an  la  ead 


122 

S  a  sp:aoil  ead  gii  leir 

Thainig  fear  le  faobliur 

S  mi  'g  aoileas  loam  fein 

Dh'fharraid  e  nam  b'aill  learn 

Dhul  tliairis  g-u'n  robh  'n  tràtli  ann 

S  thubhairt  mise  ris  gu'ra  b'aill 

Mu  bha  bàta  dhora  reidh 

"Clia'n  'eil  mi  math  air  òran 

S  cha'n  òig-headar  mi 

Bho  nach  d'fhuair  mi  coir 

Air  an  òigear  dhoni  fhin 

S  ann  bheir  mi  tliairis  m'òran 

D'an  fhear  a  ni  na  brosjan 

S  ann  dh'fhàsr  mi  san  taigh  òsd  ead 

Ag  61  a  ann  air  fion. 

S  coltacli  ri  rasg  caiman 

Palblian  do  shùil 

S  i  gu  corracli  colgant 

Cho  gorm  ris  an  driuchd 

Do  blieul  tha  màthair  sìobhalt 

S  do  bheachd  mar  mheachair  mhin-gkeal 

S  do  tlieangaidh  clia  to'air  mi-chliu 

S  i  binn  gu  na  chiiiil. 


COMHLUADAR     SUGRAIDH. 

Bhean  an  teagb  na  biodb  spreig  ort 

Their  am  botnl  a  nuas 

Dh'  nisge  beatha  math  fearail 

Air  a  tharruing  da  uair 

Deoch  slàinte  mo  chaileag 

Si  bu  mhath  leam  bhi  luaidh 

Gu'n  òlaiun  i  thairis 

Gu  barrach  na  cuaich. 

Bheiti  dhonn  bhòidheach! 
'Fait  an  ordugh  an  cir, 
Dul  ua  chlachau  Di-dòmhnaicli 
Go's  bòidhche   ua  i? 


Ì-2A 

Nuair  shuidhinns'  mti'  coinneamh 
N  am  chromadh  a  cinn 
Cha  bhi  cuimlin'  air  a  jDlicarsain 
Fodh  do  rasg-sliuilean  iiiiu. 

Mis'  air  mo  bhuaireadh 

Sgeula  chuala  mi'n  de 

Gu'n  d'rinu  fear  eile  do  bhuaireadh 

Airson  buaile  do  spreldh 

Gur  h-e  s  fhearr  le  do  chairdean 

S  nacli  e's  taire  leat  flieiu 

S  gar  a  b'fhearr  e  na'u  ròcus 

Gheobh  fear  storasach  speis. 

"Ach  a  gbaoil  na  toir  cluais 

Do  dh'  aon  tuaileasg  fodh  'n  ghrein 

Chaoidh  cha  tobhair  mi  fuath  dhut 

Airson  buaile  do  spreidh 

Threiginn  m'  athair  s  mo  mhàthair 

S  mo  chairdean  gu  leir 

S  chuirinn  ciil  ri  fear  airgid 

S  leanainn  sealgair  an  fheidh." 

Mas  e  luigean  a's  fhearr  leibh 
A   chàramh   oirr'   bhreid 
Dur  bhios  e-s'  air  a  chluasag 
Gun  ghluasad  gun  fheum 
Dur  bhios  e-s'  air  a  chluasag 
Oun  ghluasad  gun  fheum 
Gu'm  bi  mise  gu  h-uallach 
S  mi  ruagadh  an  theidh. 

A  bhradag  gun  nàire 
Ars'  a  mathair  s  i  leum 
Chuireadh  cùl  ri  fear  fàrdoich 
Dhianamh  stà  dhut  us  feum 
Aig  bheil  crodh  agus  caoirich 
Air  gach  taobh  dha  ua  bheinn 
S  a  dh'fhalbhag  air  fuadan 
Le  fear  ruagag  an  fheidh 

S  truagh  nach  robh  mi  s  mii  ghruagach 
N  aite  fuadain  leinn  feiu 
Gun  fhios  da  dii  chairdean 
Mas  tigeadh  càs  ort  na  beud 


124 

Ann  an  gOTva.  gfhleannan  fàsaich 
Far  na  ràinig  na  feidh 
S  ged  a  thigeadh  am  fuachd  ort 
Chumainn  bhuat  e  le  bein. 


ORAN    AN    lASGAIE. 

A  fisherman's  song,  the  air  and  sentiment 
alike  being'  characterised  by  Highland  viv- 
acity and  spirit. 

An  cliiinn  thu  mi  mo  chailin  donn 
Eisd  us  thoir  an  aire  dhomh 
Tha  moran  dheth  na  bhalair  sin 
Gur  òg  an  leannan  dòmhs  thu. 
S  gil'  tlm  na  na  faoileagan 
S   binn'    thu    na   na   clkrsaichean 
Mar  lilidh  ann  sa  ghhradh  thu 
S  gur  ailleagan  gill'  òg  thu. 

S  an  uair  char  sinn  a  dh'iasgach 
Cho  fad  s  an  t-eilean  Sgitheanach 
S  truagh  nach  robh  na  lin  againn 
Gu'n  sgriobadh  sinn  na  h-òban. 
Tighinn  a  stigh  à  Scàniport 
Gu'n  d'fhalbh  na  siuil  a  b'airde  dhinn 
S  cha  robh  air  bòrd  ach  taillearan 
Gu'n  tairneadh  ead  na  ròpan. 

Car  son  a  bhiodh  sinn  cianail 
Us  sgadan  ann  sna  lin  againn 
An   sgiob   s   am   bat   gu  sabhailte 
Siud!  chailinn,  lion  an  stop  dhuina. 
Cha  phòitear  mi  s  cha  dhrungar  mi 
Ach  ga'aidh  mi  dram  an  companaa 
Cha  toil  leam  fhin  na  spongairean 
Kach  toireadh  bona  à'm  pòcaid. 


125 


CUMHA. 

Le  RaouU  Domhniillacli,  Uist  a  Cbiuiie 
Deas  eadhon,  RaouU  mac  Dho'uill  Ic 
Aonghais  Bhain,  Smeclait,  macli  o  theaghlach 
Glileauualadail.  Thainigf  a  sheanair  a  dh' 
Uidhist  fodh  thearmud  an  deis  dha  biast-dubh 
(otter)  a  mliarbhadh  bli'aior  Mac-Ic-Alastair. 

Do  cliaraid  chaidh  a  bhiithadh  an  Grianaig. 

Fhuair  mi  naiglieaclid  o  dh'  fhalbh  mi 

Nacli  bu  mhatli  leam  a  dhearbliadli  co  luath 

Air  an  Ù2"anacli  thlaclid  mhor 

Nach  eil  diiil  leam  ri  fhaicinn  air  chuairt 

Cha  do  leag  iad  thu  dhachaigb 

Riuu  iad  tuilleadli  s  do  ueart  a  tlioirt  bhuat 

S  ann  air  deireadli  na  si^glie 

A  dheirich  a  mhiothlamli  thruasrh. 


S  olc  leam  osnaicli  do  jilihisdean 

N  am  tigliinn  dhachaigli  bho'n  blial  s  iad 

ri  bròn 
Fear  nach  fhàgadh  an  cùil  iad 
Bhi  ua  laighe  guu  diiil  ri  tighinn  òirnn 
Gun  robli  beannachd  MhicDe  leat 
Gach  latlia  s  e  feumail  gu  leòir 
Ge  da  dh'  fhalbh  tliu  na  d'  phàisd  òirnn 
S  ioma  peacadh  san  latharach  thig  òirnn. 

Tha  do  pheathraichean  truagh  dheth 

S  iad  a  Emaointinn  cruaicm  e  gu  leòir 

Bho'n  a  chaill  iad  a  tacsa 

An  robh  cùram  ri  'm  faicinn  air  dòigh 

Fear  a  ghabhadh  an  leisgeul 

S  nach  robh  guè  dheth  'n  lethtrom  fodh  d' 

chòt 
S  tu  na  d'  shineadh  sna  bàighean 
Leam  is  duilich  bhi  ga  d'  stiùireadh  feadh 

òib. 


12G 


Chain  do  bhràthair  a  mhisneach 
Ged  a  tliachair  dlia  'n  trioblaia  an  oil 
Cuimhnicli,  seall  air  sfach  taobh  dhiot 
Bhith  na  d'  fhaire  nacii  fhaod  e  bhith  'd* 

cliomliair 
Fear  a   bliualadh   leat  buille 
S  e  an  àite  nach  iiirainn  e  dòrn 
S  fheudar  suidhe  'n  am  caonnaig 
Bidh  tu  tuillidh  aig-  daoiue  fodh  spòig. 

Gu  'm  bell  cridhe  do  lahathar 

S  gur  ann  iimaJ  a  dh'  fhixs  e  na  gkual 

Dk'  fhao-  thii  faobhar  ea  tholladli 

Air  gach.  taobli  dhetli  tlia  pronnadh  g\\  leòir 

S  e  do  thurns  do  Glirianaig 

Rinn  saod  air  a  lionadh.  s  i  òg 

Gus  an  càirear  san  làr  i 

Clia  tog  a  li-inntinn-sa  car  rÌ3  a  cheòl. 

Gu  'm  beil  t'  atliair  gu  dcurach 

Cha  'n  eil  ioglinadli  learn  fhein  siu  an  dràsd 

Dli'  fhalbli  gacli  ni  a  bh  air  aire 

Clia  'n  eil  iomradh  air  teannadli  ri  statli 

Leig  iad  h-ugad  an  graide 

Gur  ann  sgaoil  iad  fodh  d'  chasan  am  bat* 

S  rinn  an   Sassunach  t'  eucoir. 

S  cha  d'amais  thu  fhein  air  an  t-snàmh. 

Tha  iad  deurach  ga  d'  chumhadh 

Ann  sna  duthchannan  annad  gu  lion 

Anns  gach  aite  robh  t'eòlas 

Bha  teisteanas  coir  air  do  ghniomh 

Bha  thu  iriosal  càirdeal 

Eis  gach  duiue  bu  taileant  thu  riamh 

Chionn  gu'n  robh  thu  cho  baigheal 

Thainig  cuireadh  co  luath  ort  bho  Chriost. 

S  luchd  thogail  na  còrach 

Cha'n  eil  h-aou  'u  diugh  mu'n  chrò  dhiubh 

ri  thrath 
Na  DomhnuUaich  uile 
Nuair  thairrnt'  iad  bhiodh  full  aca  blàth 


127 


S  trie  a  leig  tliu  dhaibh  bruadal 
Nam  suidhe  san  uaille  measg  chàich 
Gus  an  dcachaidh  an  sgaoileadli 
Chuirteadli     Sassunn     an     caonnaig     mu 
d'bhàs. 

Nam  biodh  ceartas  an  Albainn 

Bhiodh  mu  t'àmliaich  cainb  air  a  bhord 

Bhiodh  an  tuagh  mu  d'  sgornan 

Chain  tbu  buileach  do  tliròcair  s  do  chiall 

Ann  am  miadhon  a  cbaolais 

Leig  e'n  triùir  ud  mu  bharraibh  nau  tonn 

S  mor  bha  dhiombadh  Mhic  De  ort 

Ged  a  bhuinnig  e  fhein  na  cbaidb.  sioB. 


CEATHRANNA. 

[A  rinu  am  baud  ceudua  s  e  boclid.] 

FojTN — Dh'  fhàij  thu  ml  muladach. 

ilise  tha  trom  airtneulacb 
Sa  mhaduinn  an  am  eirigh. 
A'  smaointeachadh  nam  fearaibh. 
Feadh.  a  bbaile  ri  'n  cuid  feuma. 

A'  smaointeachadh  nam  fearaibh 
Feadh  a  bhaile  ri  'n  cuid  feuma 
Mise  seo  na  m'  shineadh 
S  nach  till  iad  bho  'n  eug  mi. 

A  tarruiun  ugam  dhrogaicliean 
S  nach  dian  dotair  feum  dhomh 
Mise  seo  na  m'  shineadh 
S  nach  till  iad  bho  'n  eug  mi. 

Mo  leigheas  aig  mo  Shlanuighear 
Bheir  dùil  do  gach  feumrach 
Mise  seo  na  m'  shineadh 
S  nach  till  iad  bho  'n  eug  mi. 


12S 

Cha    d'   fhuair    sibh    am    Pears-Eaglais 

domh 
S  mòr  m'  eagal  s  mi  gun  eisdeaclid 
Mise  seo  iia  m'  shineadh 
S  nach  till  iad  blio  'u  eug  mi. 

Mi  cunntas  mo  chuid  peacannan 
A  mack  air  streath  a  cheile 
Mise  seo  na  m'  shineadh 
S  nach  till  iad  bho  'n  eug  mi. 

Gu  bheil  na  rinn  mi  fhin  dhiubh 
Aig  Micheil  mhin  era  'n  leughadh 
Mise  seo  na  m'  shineadh 
S  nach  till  iad  bho  'n  eug  mi. 

S  mise  seo  gun  chairdean 
Ach  pàisdeachan  na  'n  leinidh 
Mise  seo  na  m'  shineadh 
S  nach  till  iad  bho  'n  eug  mi. 

Mi  smaointeachadh  mo  bhrathar 
An  drasd  a  bhiodh  e  feumail 
Mise  seo  na  m'  shineadh 
S  nach  till  iad  bho  'n  eug  mi. 

Cha   bhidh    thu,    ghràidh,    mu'n    cuairt 

domh 
Nam  uaigh  a  chur  ri  cheile 
Mise  seo  na  m'  shineadh 
S  nach  till  iad  bho  'u  eug  mi. 

Gur  fada  bhuam  a  ta  thu 
Ni  càcha  an  toil  fhein  rium 
Mise  seo  na  m'  shineadh 
S  nach  till  iad  bho  'n  eug  mi. 

S  gu  'm  beil  mi  nis  gun  stòras 
Cha  'n  fheòraich  iad  fhein  mi 
Mise  seo  na  m'  shineadh 
S  nach  till  iad  bho  'n  eug  mi. 


1-29 

Cha  tig-  iad  sfa  mo  sheallfcuinu 

Na  bheil  aim  diiibh  s  beaj^  an  speis  dhiom. 

Mise  seo  iia  m'  shineadli 

S  iiach  till  iad  blio  'u  eug  mi. 


ALASTAR    TORRAIDH— [TORRIE]. 
fLeis  a  BHARD  cheudiia.] 

x'liuair  tliii  òrdaii  au  Uidlxist — 

Blia  Clann  Domhiiill  auu  a  fuireacli — 

Cuid  iiau  Niallacli  a  ritliist 

Bhi  air  a  shuidheachadh  dha : 


is  fjriune  ni  s<rriobhadh 
S  a  labhairt  na  ilriuiie 
O  theid  mi  dii'  inuseadh 
Gach  ni  mar  a  biia. 

Tha  do  nàdur  cho  nasal,   's  leat  beanuaclid 

nan  tuatlia 
Cha   'n   fhaicear   ort   tuasaid   s   bu   shiiaracli 

ort   a* 

Chunna  mise  dol  sios  thu  air  each  ban  nan 

ceum  fiadliaich 
An  cunnart  a  Chriosdiiidli  na  d'  diiiollaid  gu 

h-hrd. 

S  e  clieuni  nach  bu  curaidhf  'n  am  falbli  leis 

air  tliuras 
Air  a  slirein  cha  bhiodh  cumail  ach  na  spuir 

ga  tlioirt  dha. 

Tha  mòran  a  smaointinn  foinear  do  na  daoine 
Bho  chuir  sibh  fodh  s^aoileadli  luchd  saoth- 
rach  bhac'  anu. 

Cha  'n  iarrainnsa  tuilleadh  nam  fàgadh  sibh 

Iain 
Bho  dhianainn  a  ruighinn  nur  a  bhiodh  rud 

gann. 

*  à  is  Uist  pronunciation  of  e — it,  he. 
t  Exhausted  ;  wearj'. 


6a 


130 


Bha  thu  coingeis  air  Gàidhlig',  gu  'm  fagadh 

tu  càsan 
N   am  bruidline  ri  Baillidh  's  tu   b'   fhearr 

leam   bha   beò. 

Bu  mhath  air  ar  ciilaobh  gu  reiteach  gach 

cùis  thu 
Gur  mise  tha  tiirsach  s  fear  iir  aig  a  bhòrd. 

S  o  'n  thainig  am  Baillidh  nach  tuig  bhuainn 

a  Gliaidhlig 
Cha  'n   'eil   duine   san   kite,   dha   'n   fhaigh 

càirdeas  dad  bhuaith 

Is  e'n  t-airgiod  an  tarruinn,  bheir  i  els  bharr 

na  Gallaibh 
Gur  mise  tha  galach  o  dhealaich  sibh  bhuainn. 

Och  us  ochan  mar  tha   mi  o   chaill  mi  mo 

chàirdean 
Cha  'n  urrainn  domh  àicheadh  mar  a  tha  mi 

fodh  bhròn. 

Mi    ri    smaointeach    nam    fearaibh    thug   1© 

faobhar  a  mac^  i 
Ged  thug  Mac  ic  Ailein,  òirnn  seachad  a  choir, 

Bha  sibh  ainmeil  gu  feum  ann  an  Alba  s  aa 

Eiriomi 
Gu  'n  d'  thug  sibh  Blàr-Lèine,  a  bha^reubadh 

air   feòil. 

S  a  rithisd  air  Mor-thir  dh'  fhag  sibh  Siosal- 

aich  leòinte 
Gu   'n   do   phut   Clann  an   Tòisich  gu   leòir 

dhuibh  nar  coir. 

Bha  thu  fiughantach  daicheil  bu  choimh-dhea« 

air  enamh  thu 
Air  a  ghunn'  bha  thu  araid,  bu  tu  namhaid 

an  ròin. 

Nuair  a  theid  e  ri  d'  shuil-se  aig  aoduinn  an 

t-siùbhladh 
Nur  a  lasas  ris  t'  fhudar  cha  tionndaidh  e  beò. 


131 


Tlia   tlui   ciunteacli   a'   d'   shealsfair,   's   e   do 

crhunna  ui  marbliadh 
S  e  b'  fhiach  a  bhi  falbh  leat  seach  arm  gun 

doigh. 

Tha  e  coimli-dheas 

Is  trie  a  Jeio;  thu  iia  gadan  dheth  ua  lachan  sna 
li-òib.  ' 

Do  choiii  feadh  na  friotha  a  falbli  agiis  sgriob 

asda 
lad  gu  'n  gearradh  an  t-siuteag  ag  iarraidh 

gliaoithe  le  stròn. 

Ead  a  faighinn  an  fhàiliùli  air  na  feidh  mar 

a  b'  abhuist 
Nur  a  chluinnear  do  làmha'cli  bliiodh  pàirt 

dhiubh  rrun  deò. 


DO     SGOTH. 

[Smodail  leis  a  bhaed  cheudna.] 

Dh'  flialbh  gach  airtneul  a  bh'  òirnne  nuair 

a  dhòl  sinn  na  tri 
S  e'n  deireadh.  bliuain  a  bh'  aig  Uiiieam  chuir 

gu  m'  fhulang  mi  fhin. 
Mi  ri  tomhas  a  rathaid  mi  tighinn  dachaigh 

le  m'  uuruim 
Ghabh  mi  null  feadh  na  pairc  s  mi  sior  chrag- 

nadh  a  pliuill. 
Thog  na  daoiu  air  du  thòrachd  s  iàd  fo  bhròn 

ann  san  am 
Ead  ag  radh  nach  mairionii  h-aon  a  dh'  fhan 

s  a  bha  ann. 
Ead  ri  cuuntas  gach  deifir  s  gach  cuis  freas- 

dail  a  bh'  ann 
Nach  dian  urnuigh  pears-eaglais  dad  a  sheaa- 

amh  dhaibh  thall. 


182 


Oraii  do  dh'  fhear  Cille-Bride,  Uilleam  Mac 
Ille  Mliaoil,  a  mhuinntir  an  Eilein  S^iath- 
anaich  blia  caoimhneil  dha  'n  t-sluagh  an  am 
teirce  nihoir  (anno  1847  ?)  leis  a  bhard 
cheudna. 

Tapadh  leat  Uilleam  ic  Eoghain 

Tha  tliu  mòr  air  fas  a'  d'  nadur 

Cridlie  na  feile  gra,  dhùsgadh 

Bheir  mi  'n  ionnsuidh  seo  gun   dail  ort. 

B  'e  do  mliiann  a  bhi  ri  f earann 

Cha  bhi  gainne  far  am  bi  thu 

Einn  thn  mulainn  agns  cruaclian 

Chur  suas  an  cille-Bhride. 

Tha  mi  fhin  a'  sgur  mar  tha  mi 

Air  mo  sharachadh  ga  innse 

Trie  mi  smaointinn  ort  Uilleam 

Bu  tu  'n  ctiraidli  nnr  a  n-hluaist  thu. 

Is  math  thig   claidheamh    caol    chmn    astar 

Oir  a  f?hlaic*  s  tu  dol  gu  cruadal 

Is   minic   a   thachradh   ri   d'    chuid   faobhuir 

Nam  dha  d'  ghairdean  bhi  ga  bhualadh. 

Bha  thu   Chamaranach  gu  cinnteach 

Bha  e  sgniobht  ort  a  's  gach  lathair 

A'd'  iiinich  as  na  blaraibh. 

Ga  b'  e  dh'  iarradh  e  na  dhùisgeadh 

Air  an  tubh  ad  eile  tha  thvi 

Tha  thu  dùbaiit  as  na  Leodaich 

S  thug  bith  a  choir  o  d'  mhathair. 

Thainig   teircinn   ann   san   t-samhradh 

Sinn  gun  cheannard  ann  san  tir  seo 

Cha  robh  feum  dhuinn  bhi  ga  ghearain 

Feadh  an  fhearainn  na  bha  dhith  oirnn. 

Nar  a  chual  e  gaoir  na  pàisdean 

Mar  a  bha  ead  feadh  na  tire 

Thug  6  'mhin  a  bùth  nan  Gallaibh 

Ceann   na  beannachd  thug  a  tinnf  sinn. 


*  Uist  way  of  saying,  Air  do  ghlaic. 
t  Teinn. 


133 

Sivid  an  t-òigear  a  blia  uasal 

Tha  do  o-hruaidliean  dcar<if  us  lionta 

Cas  a  shiubhal  an  t-sleibhe 

S  ann  ri  fenni  a  bhiodh  tu  cinnteach. 

Tha  do  chaoirich  a's  na  beannan 

Tha  orach  frleannan  apfad  lionta 

Bha  thu  trie  air  feill  an  Sasunn 

Creic  s  a'  ceannach  na  bha  dhith  ort. 


OEAN     SIIEUMAIS     MHOIR. 
[leis  a  bhaed  cheudna.] 

S  trie  mo  smaointean  air  Seumas 

Duine  fooliaintcach  treubliach  a  bh'ann 

Bha  ainmeil  sna  fearainn 

Bidh  iad  daonnan  ga  fharraid  sa  Fhraing- 

Cha'n  eil  long  tliig  gun  philot 

S  nach  dian  cuibhleas  a  th-aoisadh  gu  crann 

Nuair  a  theid  thu  ga  h-ionnsuidh 

Bheir  an  sgiobair  an  stiiiir  ann  ad  laimh. 

Ge  do  thigeadh  am  f  liùcadli 

Agus  seideadh  us  sileadh  gu  h-ard 

Caitheadh  mara  gu  h-iseil 

S  i  air  a  ceongal  s  gach  irean  an  sàs 

Mar  tha  esan  co  eòlach 

la  e  a  leanadh  an  t-seòlaid  a  b'fheàrr 

Cha  teid  acair  bho  guaillionn 

Gus  an  eigheadh  c — fhuasglaibh  sa  bhagh, 

Làmh  dhianamh  nan  gasgan 

S  a  chuibhle  s  [am]  fasgan  nam  ball 

Bheir  thu  gramachadh  cruaidh 

Air  gach  riof  as  naeh  fuasgail  ann  ceann 

S  leat  an  urram  ga  rireabh 

Air  gach  fear  an  am  direadh  do'n  chrajm 

Airson  eagal  no  faoineas. 

Cha  bu  rud  learn  le  d'  dhaoino  bhi  ann. 

Nuair  theid  thu  do  Lunnainn 

Gu  cinnteach  bidh  furan  ort  ann 

Gu'm  bi  ounar  gach  luinge 

Gabhail  sgeula — se'm  buinnig  bhitheas  ann 


134 

€lia'n  eil  aon  bhitlieas  an  eiginn 
Nach  toir  Seumas  à  staiug 
Gus  am  faofadh  tu'ii  cal'  iad 
Ou  cinnteach  le  baraiitas  teaiin. 

Bii  ill  fiòitear  na  diblie 

San  tigli-ÒEda  'n  am  saidh  aig-  an  dram 

S  til  gu"m  b'urrainn  ga  'riag-hladh 

€ha    robb    'n    daolaireachd    rianih    air    do 

lairali 
Gn'n  robli  diiMirbas  do  chinneadh 
Tif^binn  an  àird  ort — cba  b'iogbantach  a. 
Am  beai^an  a  db'fbà^j^  iad 
Tbr.it  iad  uile  san  lalbaracb  a  bb'ann. 

Bii  tu  iasgair  an  sgadain 

■S  iomadb  b-aon  leis  'm  bu  mbatb  leat  bbi 

ann 
Eadar  Albainn  us  Eirinn 
S     iad     ga     d'     fheitbeamb-s — fear-feuma 

mcaso-  bball 
N  am  blii  tarruing  do  lionabb 
S  ioma  fear  bbiodb  ga  iarruidb  "Siud  e" 
S  mur  a  bba  tbu  -jo  fialaidb 
Db'fbà!>adli    beannacbd    gacb    Criosduidh 

iad  Lin. 


•CUMHA  DO   DIIOMHNULL   FOIRBEIS. 

Sagart  a  cbaocbail  ann  am  Bun  Ruaidh. 
Sbearmonaicb  e  tri  ficbead  bliadbna  agus  a 
■dhii  eadar  Braigbe  Locbaber  s  gacb  ait  eile. 

[Le  Alastaib  Mor,  Am  Bard  Abracb.] 

Is  e'n  t-ocbd  ceud  tliar  a  mbile 
A  db'fbàg  sinn  uile  fodb  mbi-gbeau 
S  na  b-ocbd  doug  s  na  tri  iicbead 
A  tbug  bliuainn  ar  misncacb 

S  a  cbiiir  gu  bruaidlean  gacb  sean  agus  òg. 

S  a  cbuir  gu  bruaidlean  gacb  sean  agus  òg 

•Cl'.aill  sinn  nil 3  ar  misneacb 

An  am  dimadb  na  ciste 

'S  iomadb  sùil  a  bba  silteacb 


135 

Bha  gaoir  bliròin  measg  nan  dligheach 
Bho   's   ann   bhuaps'    bba'n   ioundraichinn 

mhòr 
Bho   's   ann   bhuaps'    bba'n   ionndraichinn 

nihòr. 

Is  iomadli  neach  a  bha  trnagh  dheth 
Dar  chaidh  a  thogail  air  guaillibh 
Au  km  treacliladh   na  h-uaighe 
Bha  sinn  uile  an  ornaidh-chits 

Bhi  call  an  saoi  bu  mhor  feum  aims  gach 
seòl 

Bhi  call  an  saoi  bu  nihur  feum  anns  gach 


'S  ann  an  Cill'-Chaoirill  sa  Bhraigh 

Th-A.  an  saoi  niòr  air  a  chàradh 

Ann  an  reilig  a  chivirdean 

Na  chairtealan  geamhraidh 

An  ciste  chumhainn  s  i  druidta  fo'n  fhòd 
An  ciste  chumhainn  s  i  druidta  fo'n  fhòd. 

Bha  sinn  uile  trom  deurach 
Thainig  sgrios  le  beum-sleibh  oirnn 
Cl-aill  sinn  iteag  chùl-sgèithe 
Ba  shàr-bhuachail  threud  e 

S  e  nacli  cailleadli  a  spreidh  ann  sa  cheò. 

S  e  nach  cailleadh  a  spreidh  ann  sa  cheò. 

Mar  fhear-teagasg   bha  cliù  aig 

Is  òg  a  dhcarbh  e  sa  chùis  ad 

Cha  b'ann  le  brais  na  le  mùiseig 

A  bhiodli  csan  'g  ar  stiùircadh 

Ach  gu  foighidneach  caoimhneil  gun  bhòsd 
Ach  gu  foighidneach  caoimhneil  gunbhòsd. 

Bha  sinn  uile  'n  trom  luaidli  air 
Cha  d'thiig  aoii  neach  idir  riainh  fuath  dha 
S  mor  an  t-ionndraichinn  bhuainn  e 
Dor  a  tiiigeadh  an  cruaidh-chiis 

Bho'n  b'c  ar  cairt-iùil  s  ar  fear-sgeòid. 
Mo  nigkean  donn,  &c. 


136 


S  mòr'  bheairn  as  au  dùthaich 
Tear  'fliogluim  s  a  ghiùlain 
A  bhi  bhiiainn  gii'm  b'e  dixibliail 
An  am  socrachadh  cùis  e 

Bho'n  b'e  fliein  ar  sgiatli-cliùil  anns  gacli 

seòl 
Bbo'n  b'e  fheiu  ar  sgiatli-cliùil  anus  gacli 
seòl. 

Bha  a  cliomliairle  feumail 

S  dliearbli  e  moran  domli  fhein  dbitk 

Dor  blia  mise  an  eiginn 

■Gun  mhacnus  guu  eiblmeas 

Gun  aon  neach  fo'u  glireiu  tighinu  na  m' 

choir 
Gun  aon  neach  fo'n  ghrein  tighinn  na  m' 
choir. 

Fhad  s  a  dh'imich  e'n  saoghal 
Bha  e  taitneach  us  aoidheil 
Bha  e  seasrach  us  daonntach 
Gun  ghaise  gun  chlaonadh 

Ach  gu  fìùghantach  suairce  gun  bho&d. 

Ach  gu  fiùghantach  suairce  gun  bhòsd. 

Aa  am  tighinn  gu  aitreabh 
Bha  e  caoimhneil  us  taitneach 
Cha  bhiodh  bruaidlein  na  aigne 
Acli  an  uaisle  mar  chleachd  e 

•Bho'n   b'e    dhiithchas    bhi    caoimhneil    us 
coir. 

Bho'n   b'e    dhiithchas   bhi   caoimhneil   us 


Eha  e  measail  aig  uaislean 
Bha  e  iochdar  ri  truaghain 
AI^^  a  bhair  agus  bhuaithe 
Gu  ceanalta  suairce 

8  e  sin  an  leasan  a  fhuair  e'n  tùs  oig'. 

S  e  sin  an  leasan  a  fhuair  e'n  tiis  oig'. 


137 


Bha  e  caoimhncil  lis  bàiglicil 
Bha  e  ioclidor  us  pfrasor 
Bha  e  ciiineadail  càirdeil 
Eo  rioaliail  na  'nàdur 

Bha  cad   aiiineanili   thug   barr   air   s    gach 

SCÒ1 

Blia   oad   ainneanili    tliug   barr   air   s    gach 
seùl. 

Bha  sinn  uile  trom  deiuach 
Mar  is  dual  do  gach  creutair 
Cha  dian  mulad  bonii  fcum  dhuinn 
'S  ann  bu  choir  a  bhi  eibhiiin 

Chionn    s  gu'm   faic   siiiu   a  cheil  ann  an 

glòir. 
Chionn    s  gu'm  faic   sinn  a  cheil  ann  an 
glòir. 

Tha'm  bas  mar  chis  oirnn  uile 

Air  gach  neach  tha  sa  chruinne 

Cha  seachaiu  e  duine 

Nach  flieuui  falbli  air  thurus 

Nacli  till  gu  brack  gus  a  seas  e  sa  aihòd 
Nach  till  gu  bràch  gus  a  seas  e  sa  mhòd. 

Tha  bas  mar  chis  air  gach  creutair 

Dor  a  dh'fhuilig  Mac  De  e 

Dor  a  cliaidh  e  a  cheusadh 

A  thoirt  saorsa  gu  leir  dhuinn 

Chionn  s  gu'm  bithimid  leis  fhein  ann  an 

g-lòir. 
Chionn  s  gu'm  bithimid  leis  fhein  ann  an 
glòir. 

Is  coir  dhuinn  cliii  thoirt  do  Chriosda 
A  dh'fhuasgail  ar  piantan 
Dor  a  pliaigli  e  na  fiachaii 
A  chaidh  oirniie  le'r  diorrus 

A  chuir  clann-daoine  gu  leir  an  trom-cheò. 

A  chuir  claun-daoiue  gu  leir  an  trom-cheò. 


13S 


Bithidli  mi  nis  a'  cur  crich  air 
Elio'n  tlia  mi  la^  aim  an  iimtinn 
Air  blieag  flioo;hluim  gii  sgriobliadh 
S  a  chur  sios  mar  bu  mliiann  learn 

Us  ofuidheam  solas  o'u  siorruidh  dha  aros. 

Us  guidheam  solas  gu  siorruidh  dha  aros. 

Is  coir  dhuinn  uile  blii  taingeil 

Gu'n  d'th;iitiig  ua  àite 

Pear  fiùghantach   gràsmhor 

Ro  rioghail  na  'nadur 

S  tha  riaghladh  gach  cxiis  mar  is  coir, 
S  tha  riaghladh  gach  cviis  mar  is  coir. 


M  A  R  B  H  R  A  N  N. 


Do  Mhr  Aonghas  Mac-Ghill'-Iosa  blia 
icmadh  bliadhua  na  Shagai-t  'am  IJràigh- 
Lochaber. 

[Le  NiAL  Stuibhaed.] 

Fhuair  !iii  naigheachd  air  Diluain  a  dh'fhàg^ 

an  sliiagh  na'n  cas 
Ceann  na  h-Eaglais  bhi  air  deile  as  a  leine 

bhain 
Ar  n-Athair-eisteachd  o  ua  dh'eug  e,  cha  dian 

leigh  dhiiinn  stàth 
O    chòin   a   hiaidli!    tha   ionndraiu   bhuainn, 

nach  tig  e'n  uair  a  bliais. 

S  ann  an  diugh  tha  sinn  gun  leirsinu,  tha  ar 

speuclar  bhuainn 
Dh'fhag  siud  mollaich  air  na  speuran  s  air 

na  beanntaibh  gruaim 
'S  beag  an  t-ioghnadh  siud  a  riru  's  ann  tha'n 

dith  air  sluaigh 
O'n   la    dh'fhalbii   a   sagart   priseil,   beul  na 

firinn  bhuainn. 


VM 


Beannachd    lag    loat    agUR    laidir,    fliir    bii 

bjilaithe    gniii.s 
'S    til   tliaisheaiiadh     do   cliailcaclid    gu   neo- 

sgàtliach  dluiinu 
Air  do  lionadh   leis  an    Trianaid,   'a  e  Mac 

Dhe  do  stiùir 
O  na  chaidli  thu  as  ar  fiamiis  is  cianail  sinn 

ga  chionn. 

Tha   ar  cridhcachan    air    lionadh,    tursacli, 

cianail,  fann 
Sinn    mar    eòin    bhig    air    sliabli    'deis    na 

sgiatban  cliall 
O  nacli  faic  sinn  gniiis    na   feile    air  altair 

Dhe  gu  brhch 
Mile   beannachd   nan    diol-deirce    'dhianamh 

reidh  do  chas. 

C  ait  an  criiinnich  sinn  Di-domhnuich  mar 

bu  choir  do  'n  t-shiagh 
Ceann  ar  comhairl  ns  ar  seòlaidh  a   chom- 

hnuich  anu  san  uaigh : 
Ig     lionar    oifig     agus     ùrnaigh    chuir    thu 

duinne  siias 
Nise  o  na  chaidh  thn  null  bhuainn   gheobh 

thu  dubailt  diiais. 

Tha    do   chorp    an   Tom-nan- Aingeal    air   a 

thasgaidh  bhuainn 
Agus  t'  anam  aig  do  Shlànuighear  ann  am 

Parais  bhuan 
Dh'   fhag  siud  sinne  dheth  fo    phramh    air 

linne  ghlidcheas  fuar 
'S  8  do  bhàs  rib  sinn  gu  lar,  is  e  a  ruisg  sinn 

truagh. 

Is  iomadh   gal  us   achdan  feumnach   tha  'g 

eirigli  'n  diugh  sa  ghleann 
Tho  na  boclidan  a  sior  eigheach  ri  Mac  Dhe 

mo'n  call 
Bidh  sinn  uile  troisgeach   deirceach,  gheibh 

sin  leigh  a  nail 
A  leighiseas  ar  n-anma  fein  seach  neach  d'an 

trend  a  chall. 


140 


RABHADH    MHIC-SHIMI.* 

Mhic  Shimi!  mosgail  a  d'  sliuain 
Eiricli  suas  us  cuimhnich  d'olc 
Ma  rinn  thu  dò-bheairt  na's  leòir 
Tha  deireadh  do  sgeòil  'teannadh  ort. 

An  aois  a  'cur  smal  air  do  cheill 
Is  alluidh  an  diein  a  cbi  mi  ort 
Pear    muinmitir    fliir-mliuinntir    Dlie 
Blii  an  talamh  breun  le  mi-thoirt. 

Na  bi  cur  sàradh  air  Dia 
Is  fear  gun  chiall  a  blieanadli  dho 
S  nacli  fhaodar  dol  tliar  a  cheart 
Our  mairionn  a  neart  gacli  lò. 

Tha  cleireach  an  t-Sagairt  an  laimh 
Is  neo-tliaingeil  siud  do"n  Phap 
Am  fear  thug  roimhe  thusa  a  guais 
Is  dona  'n  duals  a  thug  thu  dhà. 

Is  iomadh   donas  us  diombuaidh 

A  chunnaic  do  shluagh  riamh  ri  d'  linn 

B'e  siud  an  donas  gun  àgh 

€huir  sonas  gu  brach  a'  d'  dhith. 

Nis,  0  chaidh  do  chiall  air  chall 

S  gu  'n  d'thug  thu  ball  o'n  fhear  nach 

coir 
Paic  an  leir  an  leth  le  d'  rosg 
Miad  an  rosaid  tha  na  lorg. 

Ge  uaibhreach  thu  'n  eirigh  do  neart 
Ge  buadhail  do  neart  a  shealbh 
Tha  burn  tighinn  fothad  gun  fhios. 
Is  misd'  thu  gu'n  bhristear  air  t'  arm. 

la  misd'  thu  MacCailein  bhi  bhuat 
Is  misd'  thu  'n  taobh-tuath  gun  bhi  leat 
Is  misd'  thu  gu'n  mheall  thu  do  righ 
Seal  mu'n  cuimhnich  thu  do  leas. 


*  Lord  Lovat's  warniDg,  after  Joliii  Han  Keppoch's 
M.S.  Probably  by  Father  Farquharsou  (of  Strathglass), 
whose  name  occurs  in  the  Ossianic  controversy,  according 
to  the  tradition  of  the  Sliochd-An-Taighe  family. 


141 

Ge    mùirneach    maiseach   thu    fhèin 
Ge   sùrdach   abartach    treun 
Gj  teomach  sionnach  nan  cleaa 
Tha  tuilleadh  s  a  leas  na  dheiefh. 

Tha  natbraiclie   neimlie   san   fhraoch 
Nach  cnir   thu   le   draoidheachd   gu  cloa 
Tha  tuirc  neimhe  ri  d'  thaobh 
Feitheamh  ri  jjaoth  fhaotuinn  ort. 

Tha  faidheachd  a'   tighinn  gu  teachd 
Gu'n  dianar  creach  ort  na  tòir 
Gu'm  faicear  do  bhuidheann  guncheann 
Gu"m  bidh  do  chlann  nuadh  gun  treòir. 

Beaa^  ìoghnadh  learn  cridhe  goirt 
Bhi   gun   fhios   aip-   fear   do   bheua 
Liuthad  mollachd  duine  bochd 
Chuir  thu  fo  d'  chois  gu  d'  eug. 

Is  mairg  a  dheasaicheadh  dhut  caisg 
Na  chuireadh  ola-bhais  ri  d'  chre 
Na  dheisdeadh  d'  fhaosaid  gun  stàth. 
i^ur  dian  thu  faoilt  ri  grasan  De. 

Mhic  Shimi !   mosgail  a  d'  shuain 
Ge  fad'  an  duain  ruigear  a  ceann 
Tha  ni'    fhàisneachdsa  tighinn   gu  dlùth 
Cha  chuir  thu  air  cliùl  i  le  cainnt. 
Chit«ar   do    choluinn   gun    cheann*. 


With    the   above   compare   the    following 
metrical    account    of    the    life    of    our    Lord, 
which  must  have  been  long,  as  two  verses  are 
taken  to  narrate  our  Lord's   miracles   from 
Marion  Smith,   daughter  of  Patrick   Smith, 
the   famed    "sgialaiche;"    also   from    Donald 
Campbell,   father   of   Bard   John:  — 
Labhair    Acham   fàichdeil   rium 
Gad  a  bha  mi  ànachdach 
Air  ball  bidh  slàint  air  aisig  dhut 
(Mu   chlàisneachd  us  mo  threòir). 

*  The  piece  is  here  (when  Lovat  comes  to  be  repre- 
sented as  beheaded)  either  defective,  or  it  was  intention- 
alii'  left  in  that  condition.     >Vhat  followed  was  impossible 


14-2 


Thusa  ghairin   gu  li-imeacbdacli 
Air   crann    Esekiel 
Chuir  cuamh  ri  cnàimh  ri  cheile 
Eadar   fheitheau  agus  flieòil. 

!Niuair  cliualas   ann  'n  lerusalem 
Gu'n  d'rueadh   Eieh  nan  ludhach 
Cliaidli   chatliair   mhor   gfu   ùbraid 
S  bha  righ  a  cbriiin  fodh  bbròn. 

Air  banais   Ghana  Ghalilee 
Einn  tliu  'n  gniomli  ro  annasach. 
De  bhùrn  gblan  na  b-abbuinne 
Einn  tbu'ni  fiou  bu   datb-te  cròic. 

Cba  tainie:  cruaidb  ua  spairn  ort 
An  uair  a  dbuis-'  tbxi  Lasarus 
Ged  tbuirt  a  pbiiitbar  Màrta  riut 
Tba  'bbrein'  air  fas  na  fbeòil. 


LAOIDH    NA    BAN-FHIGHICH. 

The  weaveress's  bymn  was  siinsr  by  Mrs 
Si  itb.  South  Boisdale.  A  woman  who  had 
been  working  at  sea-weed  came  into  the 
house  cold  and  wet.  She  congratulated  the 
weaveress  on  her  nice  and  comfortable  oc- 
cupation. "I've  goit  my  own  troubles  al- 
ways working  with  other  people's  goods,  and 
the  responsibility  is  great,"  said  she,  and 
she  sang:  — 

Gur  bochd  an  saibhir  sanntach 
Nach  leir  leis  fhein  a  ranntan 
Nuair  theid  an  ceangal  teann  air 
An  am  a  chur  san  lie. 

Nuair  theid  a  chur  sa  chàrnaich 
Gur  beag  an  lùths  na  àbhachd 
Cho  mor  s  gu'n  dion  e  dh'  fhàgail 
De  dh*  earneis  no  de  chuid. 


^■i•^ 

Nuair  thèid  a  sliìiil  a  dhùnadh 
Sa  chiste  chaol  nach  diùlt  ris 
Nach  b'  fheàrr  nach  beirt  bho  thus  e 
Nuair  theid  a  chunntais  ris. 

Cunntais  mhor  a  phiaiiaidh 
'S  e  siud  a  dh'  fhagas  shios  sin 
Na     iithichean   r-u    siorruidh 
B'e  sin  an  niamhair   dhubh. 

B'e  sin  an  nianihar  whrannda 

Gun  eireachdas  p;iin  inlleachd 

S  a  Dhia  s  a  Riofh  nan  o^ràsan 

Dian  iochd  us  fabhar  ris. 

Tha  ifrionn  searbh  le  fuarachd 
Tha  i  na  h-aite  duathail 
S  an  Ti  a  rinn  ar  fuasg:ladh 
G'ar  cumail  bhuaithe   sin. 

Cairdeas    agus    coibhneas 
Do'n  anam  nach  do  thoill  e 
S  a  Dhia  s  a  Rig^h  na  soillse 
Gu'n  fhoighnichdinn  e  riut. 

S  bha  luchd  nan  saiafhdean  cealg'acli 
Ga   d'   iarraidh   le'n  cuid  armaibh. 
S  do  mhathair  fhein  a'  falbh  leat 
Ag  iarraidh  tearmad  dhut. 

Gu'n  ghabh  ead  ciadan  a!r9:id 
Airson  thu   fhein  a  niharbhadh 
Tha'n    t-aithreachas    cho    dcarbhta 
S  tha'n  t-anfhainu  aun  sa  mhur. 

Gu'n  d'  rùiscr   oir  a  shleisdean* 
Do  chom  ga  'thoirt  o  cheile 
Le  giùlan  a  chroinn  cheusaidh 
8   do  g-huala  fhein  ga  chur. 

Bha  t'  fhuil  a'  falbh  na  h-allta 
Us  tairrnean  anns  trach  laimh  dhiot 
Nach  truagh  an  tuigse  bh'ann-san 
San  am  bhi  ga'n  cur. 

*  —  air  do  shèisdean. 


144 

Nach  do  sheòl  e  t'aodunn 
S  tu  athair  slua^h  an  t-sao»hail 
Na  dh'fhalbh  s  na  thi^  de  dhaoin© 
Bha'm   fiamh   an  aoguis  riut. 

An  t-ian  a  bha  sa  g^hainntir 
Dh'  eiricli  e  gun  taing  dhaibh 
Gu'n   ghairm   e  air   an  t-slabhruidh 
Le  saiglidean   Righ   nam   feart. 


TUIREAM. 

Nighean  Don  à  Còrnaìg. 

(Tha    do    char    air    an    fhonn). 

Fonn — Mo  nighean  donn  a  Còrnaig 

Gu'n  robh  thu  buidhe  bòidheach. 
Mo  nighean   donn   a    Còruaig. 

S  olc  sgeula  chuala  mi 

An  luan  an  deigh  an  uòmhnaich. 

Mo  nighean  donn,  &c. 

Nar  chaidh  each   dha'n  t-searmun 
Chaidh  na  sealgairean  dha'n   mhòintich. 
Mo  nighean  donn,  &c. 

Nan  robh  claidheamh  rùisgt  agam 
Gum  fiachainn  liiths  nan  dòrn   daibh. 
Mo  nighean  donn,  &c. 

S   mo  nighean  bhuidhe  bhadaneich 
Na  cadal  air  a  mhointich. 

Mo  nighean  donn,  &c. 

Gu'n  robh  do  chuaillean  slaodadh  riut 
Do  leine  chaol  na  stròicean. 

Mo  nighean  donn,  <fec. 

Gur  truagh  nach  mi  bha'n  taca  riut 
San  lag  an  robh  an  dòbheairt. 

Mo  nighean  donn,  &c. 


14.) 


S  olc  an  obair  flieasc^air  Icam 
IJhitli   doasachadh   do   thòraidli. 

Mo  nigliean  donn,  &c. 

S  olc  an  obair  mliaiduc  loam 
Bhitli   "cur   nam  fear  an  ordugli. 

Mo  niglican  donn,  &c. 

S  an  deoch  a  bha  <tu  d'  bhaiuuis  'sanu 
Gu  t'   fhalairidh.  a  dh'   òladh, 

Mo  nighean  douu,  ifcc. 

Clia  tno'ainu  dha  na  srbobha  thii 
Ge  b'  mliiaghalach  le  òrd  e. 

Mo  niglieau  donn,  etc. 

Cha  tugainn  fein  dha'n  fhidhleir  thu 
Ge  binue  e  le  'mheòirean, 

Mo  nigliean  donn,  &c. 

Cha  tugainn  a  gliin  idir  thu 
S  mi  fliin  a  a'haoil  an  tòir  ort. 

Mo  nighean  douu,  &c. 

Shiiibhlainn   fada  fada    leat 
Do'n  eileau  robh  mi  eòlach. 

Mo  niglieau  douu,  &c. 

Eachainu  do   Cliinntire   leat 
IS  a  thir  a  bharraich  bhòidhich. 

Mo  nighean  douu,  &c. 

Shiùbhlainn   fada  fada    leat 
Gu  eileau  Locha  Lochaidh, 

Mo  nigliean  donn,  &c, 

Shiiibhlainn  gu  ruig  Uidhist  leat 
Am  buidhichcadh  au  t-eorna. 

Mo  nighean  douu,  &c. 

Is  olc  au  sgeula  chtiala  mi 
An  Luan  an  deigh  an  Dòmhnuich, 
Mo  nighean  donn,  &c. 


Father  Allan  Maclean,  a  nephew  of  Mr 
Maclean  of  Glen  Uig,  Moidart,  was  a  most 
capable  Gaelic  poet;  he  excelled  as  a  hunts- 
man, and  was  a  fine  hand  at  fishing.  This 
priest  was  educated  in  Spain,  and  learned  to 
speak  Spanish  like  a  native.  He  went  to  Cape 
Breton,  where  he  died  as  priest  in  1872.  He 
was  a  univeraal  favourite,  could  play  the  pipes, 
and  was  fond  of  dancing.  He  composed  a 
number  of  hunting  songs,  and  songs  of  every 
species.  Some  of  these  may  still  be  held  in 
memoi-y  in  Cape  Breton.  Everybody  who 
knew  him  praised  his  talents  and  his  warm 
generous  character;  he  was  unanimously  es- 
teemed and  allowed  the  benefit  of  his  quali- 
ties. His  song  in  praise  of  Miss  Mary  Mac- 
rae of  Ardintoul  proves  him  to  have  been  a 
poet  of  fine  genius. 

OEAN     MOLAIDH. 

LEIS  AN  TJEEAIIACH  AILEIN  MACILLEATHAIN. 
FONN 

Ho  an  clo  dubh 
He  an  clo  dubh 
Ho  an  clo  dubu 
S  fhearr  am  breacan. 

Uidhist   ghlas  uan   cradh-gheach* 
Tha'n  traigh  sin  fada   bho  Ailean 
Gad  is  iomadh  lamhach 
A  dli'fhag  o  an  cois  na  mara 

Is   aithne    dhomh   gach    aite 

Bhios  grannda  ri  ci>r  an  t-sneachda 

Is  trie  a  gliabh  mi  tàmh  ann 

Fodh  sgailean  du  dh'fhilleadh  breacain. 


*  Shell-drakes  :  cradh-gheadh— stoand-goose  or  strand- 
drake  ;  ian  breac  geal  s  th'n  coileach  dheth'n  t-seorea 
breac  mu'ii  inhaich. 


147 


Ghcobli  mi  gunna  sonruichte 

Air  dòigk  iiur  theid  mi  a  Ghlaschu 

Is  fearr  na  Nic  an  Toisich 

Gad  's  mor  a  bòsd  aig  Domliull  Sagart. 

Nur  ohuirinn  ri  m'  sliiiil  o 
Gu  fùdar  a  cliur  na  dlieannaibh 
Bhiodh  Eon  Glas  a  stairirich 
Stoirm  air  s  e  dol  gu  astar. 

Mharbh  mi'n  coileach  riabhach 
An  t-ian  is  bria"-ha  ann  saii  ealtuinn 
S  Main  ghxinn  ga  ppionadli 
Gu  biadh  'dhianamh  dha  na  sagairt. 

Mur  a  biodii  am  f  ùdair 
Air  chill  nam  peilearan  glasa 
Cha  robh  h-aon  a's*  duthaich 
Chuii-eadh  smuid  ri  coileach.  lacliunn. 


O    E   A   N. 

LEIS   AN  L'EEAMACH  AILEIN  MACILLEATHAIN, 

Do  Mhiss  Caimbeul,  piutliar  do  Mhr  Caim- 
beul,  Sagart  stuama  suairce  a  dheug  ann  an 
Dalibrog,  Uidhist  a  Chinne-Doas,  November, 
1893. 

FONN 

Nighean  donu  a  cliotan  duibli 
Nam  faotuinn  shuidhinn  cuide  riut 
Nighean  donn  a  chotan  duibh 
Nam  faotuinn  shuidliinn  lamh  riut. 

Nam  bu  bhàrd  a  thaireadh  iùl  mi 
Sheinninn  dan  s  gu'm  b'ard  mo  cliliii  ort 
Na  nighean  Barain  na  Diùca 
Tha  suidh  an  cùirt  na  Banrighinn. 

*  — ann  sa  duthaich. 


148 

Chuireamaid  seachad  sracli  grnamaii 
S  dh'  innseamaid  le  s&orsa  duanag 
Eibliinn  bg  bha'm  Bòrnisli  fhuaracli 
S  mor  luaidh  s  gfach  aite. 

Cha'n  eil  fear  ai^  a  blieil  oioflireachd 
Eadar  Manaiim  s  Baile-Staoile 
Nach  bi  farraid  dhiom  le  caoimhneas 
Maiglidinn  na  siil  blatlia. 

Do  cliuailean  craobliacli  daonnan  maiseach 
N'an  ciabh  òr-bliiiidh  an  ordiigli  beaclidt 
Mala   chaol   fo'n    caog    au   rasga 
S    gruaidh   mar   dliearcagf   fàsacli. 

Ta   do   gliruaidhean  mar  ua  ròsan 
Huiteach  dearg  air  dealbli  an  neoinein 
Ta  do  dlieud  gu  reidh-gheal  comhnard 
S  boidheach  leam  an  càradli. 

Cioclian  ban-glieal  Ian  dii  bhnadlian 
Sioda  blàth  cur  sgail  mu'n  cuairt  daibh 
Slios  mar  eala  blian  nan  stuadha 
Air  bliarr  nan  ciiantan  carr-gheal. 

Calpa  lionta  min-gheal  sunnta 
Le  ceol  fidhle  piob  no  siùnnsar 
Troidh  is  finealta  ni  tionndadh 
Grrad  air  urlar  claraidli. 

Flinair  thu  bnaidh  bu  dual  blio  Dliiarmud 
Leanaidh  pairt  mi  brach  ri  d'  iargin* 
Cridhe  blath  fodh  àilleacM  ciiiocli 
A  rinn  gach  ciail  a  thaladh. 

*  — posterity,  fr  prep  iar  and  gin  to  beget. 


140 


ORAN  MOLAIDH  A  RINNEADH  MAR 
DHUAIS, 

LEIS  AN  UEKAIIACH  AILEIN  MACILLEATHAIK, 

Do  mhaighdinn  òg,  Mairi  Macrath,  Ardin- 
toul,  mil  clioinneamli  Lochaiblis,  a  thug  dha 
lein'-aifrinu. 

Tha     seudau     hiaclimhor     an     grunnd     nau 

ciiautan 
Nach  deacli  a  bhuaiinachd  le  luasgadh  thonn 
S  tha  geug  nam  buadhan  le  fear  nach  cnalas 
An  diugh  na  m'  thnarmsa  mas  buaidh  dlia  m' 

fhonn. 

A  Mhairi  aoidheil  nach  tig  thii'n  taobh-sa 
Le  d'  chuaileau  craobhach  ua  'm  maoth  thlà 

donn 
A  leug  nan  caoin-bhasan,  do   gliruaidh  mar 

chaorunn 
S  do  shlios  mar  fhaoilinn  air  aoduinn  thonn. 

S   tu   shiol    nau    àrmnnn    thog   biiaidh    sna 

blaraibh 
O  Chrò  Chinntàil,  inid  thàmh  nan  sonu 
Bu  chlis  sa  bhàta  s  a  bhristeadh  charr-gheal. 
Is  trie  a  shàraich  iad  Ian  damh  donn. 

Tu    shiol    nan    sealgaire    a    b'fhearr    bha'n 

Albainn 
A  chleachd  mar  armachd  an  earr-chul  donn 
S    a   bhristeadh  targaid   air   slinnean   mean- 

amach, 
Fir-iasgaicli  shaile,  fir-fhalbh  nan  tonn. 

Gad  sheinn  gach  Salmadair  breac  le  tailmrich 

Air  chorra-mhenrau  s  an  earr-ghlas  lorn 

'S   tu   choisinn    cliii    le   d'     chiiid    luinneag 

siiibhlach 
S  a  chuir  glas-chiiiil  air  an  siùnnsar  crom. 

Is  fallain  nadur  na  stuic  o'n  d'fhas  thu 
Ta  buaidh  na  slainte  fodh  bhlath  ad  chom 
Mar  lili  bhàn  air  an  lochan  chàrra 
Us  fiamh  a  ghair  oirr'  air  barr  nan  tonn. 


1.50 

Do  clieuni  is  fliinealta  theid  san  ridhle 
Le  ceol  iia  fidhle  is  misle  pong 
Gacli  aon  a  chi  thii  am  barail  cliinnteach 
Our  imeaclid  sitlie  cluitli  ghrinu  do  blionn. 

Cha  luaidh  mi  ainme  do  phearsa  dhealbliaich 
Mu'n  diiisg  mi  farmad  us  fearg  ro  throm 
Ged  chuir  do  cheutadh  Diana  euchdach 
Ag  altrum  end  riiit  fodh  sireitli  nan  tonn. 

Do  bhuadlian  nadur'  clia'n  fhaodar  aireamh 

Le  caogad  bardaibh  an  dàu  le  fonn 

Cha  tiiig  tliu  t'àilleaclid  gu  ruig  tku'n  sgà- 

than 
S  mo  shoraidli  slau  le  d'  cliul  fainneach  domi. 


OEAN     NA     GRIUTHRAICH. 


liEIS  AN  URBAMACH  AILEAN  MACILLEATHAIN. 

Fonn — Ocli  ns  och  us  mo  dhoriiinn 
Tuigidli  moran  mo  ghalar 
Trom  us  tùrsacli  na  d'  dheigli  mi 
Ghniiis  na  feile  s  na  glaine. 

Nur  a  bha  mi  ann  san  loclidar 
Dh'fliàs  mi  boclid  le  coltas  fiabhruis 
Dh'fhairich  mi   saighead  a'm  chliathaicli 
Mar  gu'm  bi  iarunu   ga'  3hàtliadh. 

Oir  mo  laimbse  Mhic  do  sheanair 
Gad  a  fliuair  thu  mi  sa  leabaidh 
Glieobh  sin  sgadan  a  Loch  Carron 
Dh'fhàgas  siun  gu  fallain  làidir. 

Nur  a  bheir  mi  dliiom  an  fhiasag 
Bunnan   mora   fada   riabhacli 
-Cho  fad  ri  inean  cait  fhiadliaich 
JBheireadli  ead  am  biadh  d  bairnicli. 


l.-.l 


Nam  biodh  ag-am  n^unua  diibailt 
Paidhir  fblask  s  adharc  fliiidair 
Dhianainn  ialadh  air  mo  glilùinean 
S   chiiirinn    smiiid     mii     chul    a    cbràdh- 
gbeadb. 

Leagamn  urcbair  ri  bhi  smearail 
Dheanadb  tarneineacb  us  torrunn 
Dbuisgfeadb  ci^agan  agus  clacbau 
Us   critb   air   fearann    Cblann-Ea'ill. 

Db'eiricb  mi  gu  mocb  Diciadaoin 
Cba  mi  macb  a  dbianamb  ialadb 
Tluiit  mi  air  mo  tbaobb  sa  lionaidb 
Air   mo   bbialii   s  air   mo  cbraigean.* 

Oad  tba  mise  seo  na  m'   gblagair 
Is  e  mo  cbasan  cbuid  a's  airde. 


O   E  A  N. 

Le  Aongbus  Doiuillacb,  Sagairt  am  Barr- 
aidb,  imair  a  bba  liounadb  (i.e.,  leannacbadb) 
air  s  a  cbaidb  a  leigbecis  leis  au  Dotar 
Leòdacb. 

Dà  mbios  dhiag  agus  ratbaicb 

Bho'u  tbhrmuicb  an  cnap 

A  fbuair  mise  fo  m'  mbeòirean 

Ann  an  cos  air  an  asnaidb 

Ged  a  bba  e  gun  cbradb 

Gu'n  robb  e  fa.s  mar  an  raiiiicb 

S  cba'n  eil  fbios  ciod  de'n  t-aobbar 

C'buir  mo  tbaobbs  air  an  alt  sin. 

*  Crògan. 
[Father  An^s  llacdonald  died  in  Rome  in  1833  as  Rector 
of  the  Scotch  CoUe^'e.  He  was  of  the  Mac-ic-Ailein  (Clan- 
ranald)  family,  and  was  born  in  Eigff.  "I.aoidh  A 
Phurgadair"  is  said  to  be  by  him.  I  need  not  give  it  here 
as  it  has  been  printed  in  Father  Allan  Macdoiiald'a 
Ccmihchruiniieachadk  lU  Lanidhe.an  Spioradail  (Oban  : 
Hugh  Macdonald,  "  Oban  Times"  Buildinjjs,  Esplanade, 
1893),  pages  27-31]. 


15-2 

Ged  a  blia  mi  san  tigh-òsda 
Cba  d'fhuair  mi  dorua  na  bat'  ann 
S  clia  robli  mi  air  an  dòirick 
Cliuireadli  taoim  anu  am  pliearsainn 
Cha  do  thuit  mi  air  garbhlach 
Ann  an  anmoch  na  moclitlirath 
Cha  mliua  thacliair  mi'n  tuasaid 
Dliianamli   tuaireap   na  lochd   dbomb. 

Nuair  a  dk'fbairicb  mo  nadur 

Gur  fliodh  a  db'fbàsadh  an  cais  e 

Ge  do  bba  e  gun  chradbadb 

S  e'n  ti  gii'n  sàruiclite  m'  aisuean : 

Gu'n  robb  cunnart  no  dbà 

A  bbi  ga  àrach  na  b'fbaide 

Ge  do  dhiante  mo  riasladh 

la  e  sgriob  an  iarruinn  as  fhasa. 

S  gur  e'n  cnap  tba  mi  'g  raitinn 
Thog  a  lance,  ghabb  beacbd  air; 
Thug  e  sgriob  air  gach  taobh  dbeth 
S  a  mheoirean  sfraoilte  ga  'fbaicinn 
Chuir  e  null  e  mu'n  fraighe 
Thug  sùid  an  airde  le  gradadh 
Leig  e'n  combair  a   chùil   e 
S  thug  faobhur  ùr  e  bbo'n  asnaidh. 

Gun   d'  fbosgail   feadannan   siiibblach 
Nuair  a  dbliithaicli  an  sgian  ris 
Chraosgaoil    sionnsar    fo'n    asnaicb 
S  a  cheami  air  atad  ann  sa  chliatliaicb 
Dh'fhalbh  sput  as  bba  sàmhach 
Chaidh  an  airde  le  fiaradh 
Us  thainig  buaidh  a  bha  cradh-dhearg 
E  ruith  gur  lar  s  gun  e  fiaradh. 

Gun  d'fhuair  an  lighich  air  sealladh 
Mus  d'rainig  boinne  dbeth  'n  t-ùrlar 
Bha  dual  aige  na  'laimb 
Ann  san  àite  cbaidb  spiit  as 
Thug    fear-freasdail    da   snaithle 
A  chaidh  chàradh  gu  dluth  ris 
Sgaoil  am  bogha  ann  am  briosgadh. 
Us  chaidh   bhristeadh   an   iipraid. 


Chaidli  an  lot  ud  a  dhiinadli 

S  an  craicioun  dliith  a  cliur  fairis 

Chaidli   na   plaint  ir-   an   or  dan 

Lcis  an  ordae^  bha  daingcan 

Fo'n  clirios  a  bha  null  air 

Gabliail    Kibadh   iis   tarrninn 

S  o  falbh  seachad  gu  boidheach 

Anns  gach   dòigli  am  biodh  baiinadh. 

Gu'n  robli  nicall  air  an  deili 
Us  bu  deistinn  an  sealladli 
Gu'n  robh  nieoirean  air  fhiaradh 
Chnaipean   fiaraidh    air   bhealaich 
Gur  ioma  h-aon  ann  de'n  t-scorsa 
Le  cion  foghluini  ns  aitlme 
An  aite  cobhar  g'an  slainte 
Bidh  gu  cràiteach  ga  ghearain 

Thainig  'sin  lighich  a  tuath  dhuinn 
Bha   sgileil    snairce    gu   beachdail 
Bha  measail  aig  uaislean 
Thaobh  a  ghhiasad  s  a  bheachda 
Gur  ioma  h-aon  tha  san  tir  seo 
Bha   diugh   'crionadh    fo  leacan 
Tha  gu  eireachdail  laidir 
Gniomh  do  làimh  agus  t'fhacal. 

S  gu'm  dhiubh  sin  a  bha'n  Leòdach 
Gu'n  d'fhuair  e  fòghlum  us  aithne 
Gu'n  robh  laimh  air  a  dhearbhadh 
Us  ainm  anns  s^ach  fearann 
Gu'n  d'rinn  e'u  t-saothair  ud  cinnteach 
Gur  fad  a  bhios  mi  na'  anfhiach 
Mur  dian  mi  ga  d'  phaigheadh 
Guidheam  grasan  dha  t'auam. 


7a 


ORAN  DO  MHAC  NEILL  BHARRAIDH 
RI  LINN  COGADH  NAPOLEAIN. 

LE    MR   AONGHUS    CEUDNA. 

S   thàin  naig-lieaclicl  gu'v  n-ionnsuidh 

Dh'fhag  sinn  uile  fodh  ckuram  san  am 

Mu  thigearna  na  dùthcha 

Bhi  'n  Catli  Waterloo  s  bu  mhor  call 

Far  robh  suiim  ua  Roinn-Eòrpa 

N   deigh  tarruinn  an  òrdan  gu  stri 

Is  lionar  curaidh  a  leònadh 

Agus  mili  gun  deò  a  dli"fhan  sliios. 

Cliaidli  tu  a  riogliaclid  na  Spainte 

Far   robh    neart   aig    an   nanilinid   gii    leùir 

A  h-uile  latha  bha  blàr  ann 

Fhuair  tiUi'n  urram  gcd  blia  thn  ro  òg 

Dhearbli  thn   spionnadh  a  Ghàidlieil 

Claidheamk  mor  de  chruaidli  stàilinn  na  d' 

dhòrn 
S  thug  thu   mach   a  bbuaidh-làrach 
Is  lionar  corp  bba  san  àrfhaich  oun  deò 

Nam  beanadh    dhut   luaidhe 

S  tu  thuiteam  an  cruadal  a  bhlair 

Is  lionar  neach  bhiodh  ga  d'ionndrainn 

S  a  shileadh  an  suilean  gu  làr 

Is  ioiiiadh  baintighearna  riomhach 

Bhiodh  duilich  gu  dilinn  a'  d'  dheigh 

Leis  am  b'  fheairrd'  thu  ri  d'  phùsadh 

No  ged  bheirte  an  Roinn  Eòrpa  dhaibh  fhein. 

Thainig  litir  a   Sasunn 
Gcu'n  robh  Poni  air  ais  ann  san  Fhraing 
Gu'n  robh  Ludhais  na  'eiginn 
Gu'n  robh  'chuideachadh  feumail  san  am 
Chaidh  do  chur  arm  san  trùpa 
Gu  bhi  mar  ris  an  Diiica  bha  thall 
S  fhuaii-  an  Corsican  glaodhadh 
S  theich  a  ghraisg  mar  a  dh't'haod  iadbho"u 
chall. 


loo 


Bii  t.u  mhaig-lidinn  ri  t'  fhaiciim 

Is  tu  laocli  sa  chatli  nach  robh  crion 

Bu  til   mliisiieacli  an   cniadal 

Nach  critheadh  "n  am  gluasad  san  t-stritli 

Mar  bha  'chrea^'  bha  san  fhairge 

Seasamh   daingean   romli    gharor     bkristeadh 

thonn 
Seasnidh  tnsa  romh  d'  namhuid 
Doirtidh  fuil  air  do  dhearnaibh  s  do  lann. 

Miir  a  reacliadh  tu  na  d'  eideadh 

S  a  cliiteadli  na  dheioli  thu  am  blàr 

Cba  bhiodh  sfiil  ach  a  dh'aon  taobh 

Gabbail  beachd  ort  le  iognadh  gun  tàmli 

Bhiodb  na  h-uinneagan  lionta 

S  iad  a  sealltuinn  sios  ort  air  straid 

Bheil  do  leithid  fodh   Sbeòras 

Ann  am  pearsaidb  am  boicKead  na'm  blaih? 


CUMHA    DO    CHOIENEIL    MACNEILL 

LE    Mli    AONGHUS    CIANDA. 

An  raoir  a  cbuala  mi'n  naigbeachd 

A  dh'fhag  gun  aighear  gun  sunnd  mi 

Gu'n  robli  Ruaraidk  na  laigba 

S  e  gun  umliail  dha  'dliùtbaich 

A's  a  cbrann  air  a  chhradh 

An  deigb  na  tairnenn  ga  dhlùthadh 

Is  e  thu  dh'  fhalbh  a  SJiasunn 

A  dh'fhag  fodh  airtcal  do  nihùmntir. 

Mile  marbhaisg'  an  t-saoghal 

Is  e  tha  caocidaideach  carrach 

Gur  a  lionaire  chùrsa 

Na'm  maduinn-driuchd  air  an  talamh 

An  neach  bha'n  de  ann  an  solas 

An  diugh  gu  brònach  ga  ghearain 

Gun  leag  a  chuibhle  gu  lar  e 

An  de  bbin  aird  ann  an  scalladh. 


156 

Gur  e  mo  tlmxaiglise  am  bannal 

An  diugh  gad  sgaradh  bho  d'  dhuthaich 

Sior  cliur  sios   air   do  bheusan 

Glmùis  na  feile  ga  d'  ioundrainn 

lis  clia  b'ioghnadli   dliaibh-p  fhein  sin 

Bu  tn  'n  tr<>is  air  an  ciilaobh 

S  tu  jjnch  fhaic'dh  ead  an  eiginn 

Fann  no  feumnach  le  diùbhail. 

Nuair  a  tliigeadli  an  ganntar 
Na  daoine  fann  le  cion  speird 
S  nach  b'ionnan  s  an  sanntacli 
Nacli    dian   sealltuinu   do'n   trend   sin 
Is  ann  a  tlieirte  ri  d'  bliaillidb : 
Na  biodh  fàilinn  no  eis  orr' 
Na  biodh  caomhaineadh  a'm'  jjlioca 
S  air  a  leòir  dha'n  dian  feum  dheth. 

Is  liònar  banntrach  tlia  d'fhearann 

Tlia'n  diugh  ag  gearain  gu  deurach 

Nach  fhaic  lad  thu'm  Barraidh 

A  High!  bu  nihathasach  d'fheum   daibh 

Nam  biodh  dilleachdan  falamh 

Is  tu  gu'n  sealladh  gu  leir  orr' 

S  bu  bheag  an  ciiram  dha'n  gheamhradh 

S  Mac-Neill  na  cheann  air  an  treud  sin. 

Is  lionar  neach  th'ann  na  d'  dhùthaich 
Tha'n  diugh  fodh  chùram  ga  chall  sin 
Is  ann  dhivibh  Domhniill  ri  ghradhtinn 
Tha   'Vatersai    thali    dhuinn 
Chain  e  unnad  a  bhrathair 
Chain  e  chairdeas  us  aunsachd 
Bu  tu  uair  agus  fhortan 
Bu  tu  olc  agus  annradh. 

Is  beag  an  t-ioghnadh  do  phiuthar 
Bhi  gu  dubhach  trom  deurach 
Mar  ris'  teaghlach.  ac  uile 
Bhi'n  cumhadh  mu   d'   dheighinn 
Gu'ni  onair  le  Diiic  i 
Cho  dlùtli  dhut  ri  h-iarraidh 
Le  d'fhoghlum  s  le  d'  ghliocas 
S  leis  an  tuigse  thug  Dia  dhut. 


157 

An  am  bhi  cunntais  a  mhail  tlhut 
B'e  blii  baigheil  du  chleachdadh. 
'S  til  nacb  niaoidbcadh  a  bharlinn 
Air   fear-anraidh   na   dreapadh 
Ged  nacb  diauta  dbut  pcaghadh 
B'ann  leis  càirdeas  us  fasgadh 
Mar  ri  còmbuuidb  dba  phaisdean 
-Gun  bbi  'rainicb  le  acras. 

.Fhuair  thu  dearbbadh  s  gach  àite 

As  na  tbarruinn  ead  iiil  orb 

Eadar  Albainn  us   Sasiuin 

S  na  b'fbaide  ua  cbunntais 

Ann  an  riagbladb  an  airgid 

Bha  tbu  ainmeil  sa  cbiiis  ad 

Mar  an  seobhag  san  ealtuiun 

Bba  tbu  dearct'  anns  gach  diithaich, 

Fbuair  tbu  dearbbadb  s  gacb  aite 
Tbu  bbi  cairdeil  us  deirceil 
Tbu  bbi  iriosal  bàigbeal 
S  gu  b-hraid  ri  feumnacb 
Nam  biodb  diblidb  fodb  annradb 
TJs  t'  fbàrdracb  ri  cbeile 
Tha  mo  dbùil  as  an  Ard-rigb 
Gu'n  du  pbaigb  e  ga  reir  tbu. 

A  del  an  coinneamb  do  namhuid 
Cha  bu  sgàtbacb  oir  'eacb  tbu 
S  tu  toirt  seacbad  an  ordain 
Mar  bu  cbòir  do  cbeann-feacbda 
Nur  a  cbitbeadh  tbii'n  t'am  ann 
B'e  bhi  ann  do  chleachdadh 
S  b'e  mo  thiuaigh  do'n  phairt  sin 
Sbeasadb   dana   romb   d'pbearsain. 

Is  mor  mo  chruadal  mu'n  mhaidsear 
Thu'n  drasd  air  a  leònadb 
Leis  an  t-saigbead  a  cbràidb  tbu 
Bho'n  a  dh'fbàg  e  fodh'n  fbòd  thu 
Cba  b'iogbnadh  dha  fliein  sin 
Is  tu  nacb  treigeadb  ri  bheo  e 
Bba  sibb  càirdeacb  dba  cbeile 
Mar  ri  speis  agus  eolas. 


158 

Mar  a  blia  ort-s  wach  ceiitadh 

Bha  tliu  treunmhor  us  neartor 

Blia  tliu   deas   dealbhach 

S  tu  R'un  chearba  ri  t'fliaicinn 

Bha  thii  blasd  ann  ad  sheancluis 

Bha  thii  ainnieil  an  eachdraidh 

Bha  do  lilihirt  f?a  reir  sin 

S  lu  iico-bhonnail  a'  d'  fliacal. 

A  "Ruaraidh  òg  dliut  mo  dhurachd-s 
Glac  an  stiiiir  us  dian  feum  dhut 
Mar  cheann-cinnidh  dian  cliù  dhi 
Mar  a  bu  dùthchas  do'n  treibh  sin; 
Seacliam  obairt  na  h-oige 
Na  bi  strògfhail  am  mi-sta 
Fhuair    thii'u    t'arnn    ^-nn    bliearna 
Cum  e   sflan  s  na   dian   diochuimhn. 


ORAN     DO     MHAC     NEILL. 

LE    MR    AOXGHUS    CIANDA. 

Tha  mi  fodh   mhi-trhean 

Aof    iarraidh    fearaiun    domh    fhin    air    an 

tuath 
Is  ann  a  dhòrdiiicheadh  ^ììh  dhomh 
Gus  mo  chreideas  s  mi  fhin  chumail  suas 
S  mur  a  b'urrainn  mi  phaipfheadh 
Bidh  mi  ao-  gfuidhe  air  mo  Shlanuighear  gu 

cruaidh 
Do  mhac  a  bhi   'd"  àite 
Ann  am  Barrai  an  aiofh  mar  bu  dual. 

Is  ann  a  fhuair  thu  bho  d'  nadur 
Cridhe  foinneadail  blàthsor  ro  mhor; 
Gabh  bho  t'athair  an  samhladh 
Thuo'  e  seachad  s  gach  am  air  a  choir 


*  Mh  pronounced  like  w  in  Englisli  "  cow  ;"  oir  'each — 
air  t'each  ;  ioghnadh  pronounced  iounadh  ;  libhirt — 
heritage  ;  neo-bhonnail— neo-bhorrail,  i.e.,  not  swaggering. 


159 

Bi  iia  d    tliacsa  gr'an  bhaiitraicli 
Diana'  'n  dilleaclulan  fann  a  chur  siias 
Taisbcin  iochd-sau  do'n  diblidli, 
Gheobli    thu    'mios    riim    do    sbinnsearaclid 
buau. 

Is  fada  muinntir  fo  cbùram 

Tha  liunn-diibh  orra  drùgbadb  ^ach  là 

Ach  bheir  misiieachd  us  dùthchas 

Dhut  bhi  daonnan  air  thus  auu  sa  bhlar : 

Ma  tha'u  t-sith  sin  cho   truat^h   dheth 

S  guu  tobhair  ead  bhuaiun  thu  gun  dàil 

Bidh  sinn  uile  fodh  mhi-ghean 

Ma  tba'n  naigbeachd  ad  cinnteach  a  thàin'. 

Thainig   naigbeachd   bbo    Shasunn 

Thug  dbuinn  furtacbd  bho'n  t-sacsa  an  de 

Gu  bheil  sgeul  air  tighinn  dachaigb 

Gu'm  bcil  Euari  gun  dad  air  gun  bheud 

Las  ar  cridhean  le  solas 

Fhuair  fallain  o'u  doruinu  a  bha'nn 

Thu  thighinn  thugainue  sabhailt 

Gu  d'  chuideacbd  s  gu  d'  cbàirdean  a  nail. 

Tha  leam  dul  air  a  chunntais 

Is  ceann  fin'  thu  le  cliii  thar  Cloiun  Nill 

Is  lad  n'an  treubh  ann  san  duthaicb 

S  nach  eil  fios  co'n  taobh  as  an  tir 

Treubh  tha  fialaidh  mu'n  chùiuueadh 

Treubh  bha  macauta  mùirnte  s  gac-h  ni 

Treubh  iriseal  cliiiiteach 

A  sheasadh  gun  tionndadh  an  Eigh. 


TUEUS  NEILL  A  MHIONNLAIDH. 

Air  tighinn  bharr  Galldachd 
Do  Niall  san  am  sin 
Bhios   daoine   trang   s  iad 
Buan  an  eorna. 

S  a  bhean  s  a  chlann  aig 
Air  thuar  bhi  caillte 
Gun  bhiadh  gun  annlann 
Gun   deoch   gun   mhòine: 


160 

Ocli,  ocli,  mar  tha  mi 
Us  mi  na  m"  aoiiar 
Dol  romli  na  caoil  far 
A'  robh  mi  eolach. 

Ged  's  moch  a  dli'fhalbh  mi 
Gun  bliiadh  gun  iirnuigli 
'Se  thug-  mo  thùr  aaam 
Sugh  an  eòrna. 

A  null  mu  Shanndraigh 
S  a'  ghaoth  clio  gann  domb 
Ghrad  leum  an  crann  mach 
A'   troinn  na  geolaidh. 

S  mar  bi  Sgeir  Linia 

Bha  mise  millte 

S  ged  fhuair  mi  innte 

Bha  m'  inntinn  bròna^h. 

An  uair  a  dhir  mi 
Os   cionn   na   stuadhach 
'S  ann  theap  mo  cbluasan 
Bhi  air  am  bodhradh. 

S  na  sgairbh  ag  eigheach 
Gur  ann  a  dh'eug  mi 
S  nach  fhad  gu'm  feumainit 
Bhi  air  mo  ròsladh. 

Nam  faighinn  innse 
Dha'n   t-sagart   "-baolach 
Gur  e  an  daorach 

Thug  orm  seoladh. 

Bhiodh  m'inntinn  aotrun 
S  bhiodh  m'  anam  saor  us 
Chaoidh  cha  taoghaiuu 
Na  taigheau  òsda. 

Bha  Eoghain  Stiubhard 
Fodh   mhoran  ciirara 
S  e  ann  an  dùil  gur 

E   bh'   annam  bòcan. 


16) 

Blia  inise  tùraacli 
Mi   air  mo   orhluinean 
A'    gabhail    m'    urnuigli 

('S  anil  donih  bii  chòitv  sin.) 

Blia  Iain   Knadli 
Fodli  iirrad  gruaimeiii 
Gu'n  sheas   a  gliniaij   air 
A   clicann   mar   cliònusg. 

Us  Mac-an-t-Shaoir  s  e 
Gun  stad  ag  glaodliaicli 
'Ne  duine  saoglialta 

No  an  e  an  ròn  thu  ? 

Tlia  Dòmliull  Eoghainn 
Na    dhuiiie    tùrail 
R  e  fhcin  a  stiiiireadh 
Ged  tha  o  leointe. 

Us  bithidli  e  'diirdal 
S  a'  loin*  ga  cliiùrradh 
Ach  dearbh  co  dkin(bli) 

'S   math  "rinn  en  t-òran. 


LATHA     XAN     TEI-RIGHREAN. 

Fhuaras  an  diian  seo  am  measg  paipearean 
Mhr  Alastair  Gillie^J,  Sagart  a  bh'ann  an 
Eilean  Eig^e. 

Air   dhuinn   bhi   la    'sa  bheinn-sheilg 
An  oidhche  a'  teachd  'oirnn  le  smal 
Chunnacas  reul  a  b'aillidh  snuadh 
A'  teachd  a  nuas  o'n  airde  'n  ear 
Thog  Coibhi  nan  ciabh  liath  a  cheann 
A'  lùbadh  a  ghliiin  sios  gu  grad — 
"Ei;*dibh  ri  sgial  tha  ro  bhinn 
S  ar  Slanuighear  nise  ar  teachd." 


162 

Labhair  au  t-seann  draoidli  g\i  h-ard — 
"O  moladli  do  dh'ard  rigb  ua  flath 
A  tha  'taisbean  dhuinn  mo  Dhia  na'  gras 
Mar  thubbairt  na  fàidbean  bbo  sbean; 
Iniich  a  Righ  na'  geiir  lann 
Tho(bb)airt  aoraidh    do  righ  na'  flatli 
Imich  s  tkoir  leat-sa  righ  Eirinn 
S  rigk  Shasimn  nack  geill  sa  ckatk." 

"'  'S    ro-aoibhneack   leam-sa  do  chainnt" 
Tkubkairt  Treunmor  a  b'àillidk  snuadk 
Mar  fkuaim  srutk  uaibkreack  nam  beann 
Okluais  e  romk'n  gkleann  fodk  ckruaidk 
Skiubkail  na  rigkrean  gun  dàil 
Tkar  sàile  le'n  lougaibk  luatk 
8  an  rionnag  daonnan  'g  an  stiuireadk 
Bko  ckùrsa  na  k-airde  tuatka: 
Mar  tkorc  ciar  air  ckruaick  nam  beann 
Ckuala  Herod  mu  tkeackd  nan  rigkrean, 
<h\  griiamack,    dorclaa  gun  fkialackd 
Bka'n  t-Iudkack  ag  iarraidk  tiiasaid. 

Mar    gkluaiseas     srutk     uaibkreack     nam 

beann 
Gkluais  Treunmor  air  tkiis  nam   fear 
Mar  dkarack  ard  uan  gleann 
Skeas'  Rigk  na  k-Alba   ri  'sklcagk; 
Mar  bkeum-sleagk  'teackd  bko'n  gkleann 
A  spionadk  leis  gack  craobk  us  creag 
Mar   sin  a  bka  gluasad  nan  rigkrean 
A'  dol  sios  tkuu  a  ckatk. 

■"Fosadk,"    tliubkairt    Herod   le    oillt, 
"Air  comkrag  nan  lann  s  nan  sleagk 
Ma  tkaiuig  sibkse  mar  ckàirdean 
Tkigibk  gun  dàil  tkun  na  cuirme." 
Gkluais  na  rigkrean  na'n  oraick 
Okluais  Treunmor  gun  sgatk  gnn  fkiamh 
Sgiatk  bkallack  an  crockadk  ri  tkaobb 
A  cklogaid  air   taobk  a  ckinn. 


163 

Ràiuig  iad  aitrcabh  an  rigli 

Oun  ghuth  air  strì  no  air  conihrag 

An  t-slige  dol  trice  mu'n  cuairt 

Dh'aom  oidhclie  gii  luath  le  solas. 

'Sa  mhaduinn  nuair  dh'ìmich  na  righrean* 

S   a  dli'fhàg  iad  tigh  mor  a  choisridh 

Chunnaic  iad  le  fior  thoilinntinn 

An  rionnag  a'  teachd  na'n  comhdhail. 

Fliuair  iad  òigh.  bu  mhothar   snuadh 
An  tigh  i'uar  giin  sgatli  gun  dian 
Righ  nam  feartan  air  a  glùn 
A'  ghnùis  a'  dealradh  mar  ghrian. 
Thuit  na  deoir  bho  righ  nan   laini 
'Toirt  aoraidli  do  Rigli  nan  Tiii^lircan 
An  òigh  toirt  dhaibli  mile  tain^: 
Le  aoibhneas  s  le  nior  tlioilinntinn. 


M  A  R  B  H  R  A  N  N. 

A  rinneadh  le  sagart  ann  am  Mòrar  Ic 
Shimi  air  d'a  dhà  bliratliair  flièin  agus  an 
diiine  aig  a  pliiutliar  biiitli  air  am  bàtliadh. 

Is  duilicli  leam  a  nocLtd   Iain    Ghraundaicli 
Gu'u  cbaiU  thu  'clilann  a  b'fheàrr  beus 
Theirinn  fbèin  gii'm  biomaid  taiugeil 
lur  a  biodli  'ad  ann  le  cheil; 
Seo  a  bliliadhna  liath  romh   'n  àm  tliu 
Dh'fhàg  i  mail  us  trom  na  d'  chcum  thu 
Claa'n  eil  ioghnadh  thu  bliitli  ann 
Gur  mor  tha  'cliall  a  measg  nau  ceud  ort. 

Acli   ma  dh'fhalbli  sibh  air   an  tujus 
Oun  tilloadh  tuiUeadh  gu  ur  càirdcan 
Dianaibh  siblise  galar  fulainn 
ÀLaoa  li-urra  i-.àbli  o'r  nàdur 

*  Cf  Relicto  aiilae  strepitu  iterum  vidunt  stellara. 


164 

Marbb-pliaisg-  air  an  t-saoghal  uile 
Clia'n  eil  duiue  ri  bliith  tàmh   ann 
Ach  mar  thilgeadh  craobli   a  duilleack 
Mise  'n   diugh  us  tusa  'maireach. 

Ach  Alasdair  Bbain  a  charaid 

'S   fhada  learn  a  tha  thu'n  iochdar 

'S  òs;  a  bba  thu  na  mo  thaice 

Is  carthannach  a  bba  mi  riamb  ort 

lilia  tliu  siobbalta  ri  t'fbaiciun 

O    "se   "chleacbd  tbii'n    àite  miothlacbd 

Clja  bu  mhac  tiui  mar  an  t-athair 

Nam  bisdu  atbarracbadb  fiamb  ort. 

Oigear  a  chloinn  Ic-Leoid  tlm 
Ged  nacb  b'  agani-s'  aitbne  dhlùtli  ort 
Ged   nach  robb   mi  umad   eolach 
■'Se  na  b-eoiaicb  bheir  an  cliù  ort; 
Mac  an  atbar  nacb  robb  comb^acb 
I'huair  e  'leoir  s  bu  mhòr   an  dhibbail 
Cliuir  e  am  fear  eil'  fo'n  fbòid  dbiubb 
S   cba  rubh    sid  ciio   niòr   ri  ionndrainn. 

Nam  b'e  stoirni  a  dbian'dh  iir  mealladh 

Cba  bbiodb  a  gbearain  cbo  mòr  dhibb 

Na   ain-neart  am  miadbon  mara 

Ach  's  ann  a  chailleadh  na  fir  eolacb 

S  'ad  a'  tighinn  ri  cois  a'  chladaicb 

lad  tighinn  dachaigh  bharr  a  vòge  (voyage) 

Gur  e  "Seillear"  dubh  a  chala 

S  i  na  h-astar  oidlicbe  Dhònuich. 

"Us  tha  Ann'  gu  tùrsach  galach 

Cha'n  eil  ioghnadh  mar  a  tha  i 

S  i  bhi  cumbadh  fear  an  taighe 

A  deagh  chaidreamh  s  a  deagh  bhrathair 

Nuair  a  db'eireas  i  sfj,  nibaduinn 

Bithidh   a'   leabaidh  lom  fas 

Mar  gu'n  rachadh  sgian  na  'cridhe 

Bidh  i  mar  sin  fad'  a  làithean. 


165 


Tlia  Anna  gu  tùrsach  tniagli  dlictli 

A  gruaidhean  gu  silteach  siublilacli 

I  i-i  cumhadh  na  blieil  buaithe 

Measg  an  t-sluaigh  bu  mhor  a  li-ionndrainn 

An  Dia  a  thucf  dluit  'sc  tlniof  blinat  'ad 

Ni  e  fuasgladli  anns  gacli  cùis  dhut 

Ach.  's  duilich  leam  am  bàs  a  fhuair  'ad 

Sgrios  a  chuain  s  an  naigh  ga'  dùnadh. 

Bho    Mhairi    nighean    Thormoid    ic   lUe- 
IVIliaoil,  Tirrh  an  l>sagairt,  Eiisgai,  10  Dec- 


embor,  ]S9:; 


OKAN   AN   A^ilADAIN   BHOTDniCK. 

Tba  e  air  aithris  gur  e  ma<;  ministear  a 
Iili'ann,  a  mhuinntir  Ghearrloch  s  gu'n  do 
ghabh.  e  gaol  air  banarach  'athar.  Cha 
robli  am  ministear  ro  thoileacli  air  seo. 
t'oma  CO  dliiiibli  cliiiir  e  a  mliac  do'ii  Oil- 
tbigk  s  chaidh  na  litricbeau  a  bba  e  'cur 
clinice  a  cheaiDadh.  La  dbe  na  lathaichibh 
cbaidh  innseadh  dhi  gu'n  d'fhuair  e'm  bas 
aun  an  tigh-eiridinn.  Ghabh  1  gus  anleab- 
aidh  s  clia  d'eirich  i  tuilhdh.  Air  dhàsaii 
Ijhi  air  tilleadh  dhachaidh  co  choinnich  e 
inu"n  phhirc,  treis  bho'n  tigh,  ach  searbh- 
ant  agiis  dh'fharraid  e  dhi  ciamar  bha 
bhanarach.  "Oh,"  ors  ise  "uach  cuala  tii 
ilicin  mar  thar"  Na  dheighidh  seo  chaidii 
e  s  laigh  e  air  an  uaigh  aicc ;  bha  e  a  caoidh 
s  ri  bròn  ro  mhor  s  a  reir  mar  a  chuaia  mise 
chaidh  e  cho  mor  bho  'aire  fhein  s  gu'n 
robh  e  ag  itheadh  an  fhiair  a  bha  fas  os 
<.'ionn  na  h-ùracli.  Thainig  'athair  an  sin 
s  ghabh  e  dha  leis  an  t-strein.  Se  buil  a 
bli'aun  gu'n  do  threig  a  chiall  e  s  bhiodh 
e  air  uairean  na  shlaod  an  sid  s  an  seo  mar 
neach  gun  mlioineid.     Ged  bha  e  air  dul  bho 


'reusan  blia  e  siubhal  na  dutlicha — gu  math 
trice  giin  aodach.  Fhuaras  e  iia  laigh  air 
là  fuar  sneacb  daidli  air  taobh  sbìos  na 
Manacbainn,  mas  math  mo  cliuimhne,  s  gun 
air  de  choinlulach  ach  caob  de  sheol  hiinje 
agus  sin  flièin  air  reothadh  air.  Cbaidh 
adhlaioeadh  an  cladh  Cbille  Chriosd  faisg 
air  Blàr  an  I'ird.  Is  e'n  t-amadan  bòìdli- 
each  bh'aiqf  an  t-slnagb  air  s  tbeireadh  cuid 
ris  an  t-aniadan  riiisgt.  Tha  mi  'dianamn 
dheth  gu'n  do  cliaocbail  e  bbo  cbionn  còrr 
agiis    leth-chiad    bli,adbna. 

FoNN — -Cba  cbadal,  cha  chadal 
Clia  chadal  s  cba  tàmb 
.S  mi  bin  smaointinn  mo  leannain 
Eibbinn    tbairis    cbiùin    tlilàtb. 

Sco   a  bbliadbna  'cbuir   às  domh 
S  tbug  a  fait  'bbàrr  mo  cbinn 
A  cbuid  nacli  eil  detb  air   glasadb 
A'  i'albh  na  shad  leis  a  ghaoith. 

Tha  mo  shuilean  a'  sileadh 
Cheart  cho  mire  ri  allt 
Tha  mo  bheul  ar  fàs  tioram 
S  tba  mo  cbridlie  air  fàs  fann. 

Tha  osach  throm  air  mo  chridhe 
Nacb  tog  fiodhull  na  pìob 
Bbo'n  là  dbealaich  mo  leanuan 
Fiium   air   cladach   Port   Rìgh. 


Note.  — According  to  information  j,'ot  by  the  Rev.  A. 
Maclean-Sinclair  from  Malcolm  Maclean,  a  native  of 
Snizort,  the  authorship  was  as  follows  :— "  Malcolm  Mac- 
lean, son  of  Anfjus  Maclean,  mason,  a  native  of  the  parish 
of  Snizort,  came  to  this  country  in  1858  He  is  quite  an 
intelligent  man,  and  knows  a  good  deal  about  Gaelic 
songs.  He  called  at  the  Manse  recently  and  got  ques- 
tioned about  Oran  an  Amadain  Bhoidhich.  I  got  the 
following  information  from  him  :  Angus  Matheson,  son 
of  William  Matheson,  of  the  parish  of  Portree,  Skye,  was 
the  author  of  the  song  which  is  ascribed  in  The  '  Highland 
News '  to  the  Aniadan  Boidheach.  He  composed  it  about 
the  year  1828  for  a  young  girl  named  Nicholson,  who 
emigrated  to  America  at  the  time.     He  died  in  decline 


167 

Is  clioin(b)ach  mis'  air  mo  chairdean 
S  air  mo  phhrantan  fein 
Nach  do  leisr  ead  dhombs'  phòsadli 
An  ribhinn  òg  a  b'fheàrr  beus. 

Tlia  ganli  aon  diubh   ajr  radhtinn 
Fhir  gun  nàire  gun  cheill 
Is  ann  a  tlioill  thu   do  shràcadb 
Ann  san  laraicli   le    streiii. 

Innsidh   mise  mu   m'  Icannan — 
Gruaidh  tbana  dbearg'   mar  'n  ròs 
Suil  ghorm  fodb  chaol  mbala 
Slios  mar  eal'   air   an  Ion. 

Beul  is  biune   na  teudan 
Fait  na  cbleitein    de'n  or 
Calpa  ci-ninn  a  cbeum  eutroni 
A  thooradli  m'  eislein  s  mo  bhròn. 

Is  truagh  nach  robh  mi  s  mo  leannan 

Urrad  fad'  ann  sa  bbeinn 

Ann  an  lagan  beag  soilleir 

Far  'm  biodb  an  coileacb  a'  seinn. 

Gun  duine  bbi  faisg  oirnn 
Far  a  faiceadh  ead  sinn 
Ach  mise  s  an  òigh  s  o! 
Eigh  bu  sliòlasacb  sinn. 

Dbianainn   treohbadb   a   stearrach 
S  cbuirinn  gearran  an  crann 
Ghleidbinn   seòl   dbut   air   aran 
Ged  tha'm  beartas  air  cball. 


the  following  year.      The  first  verse  is,  '  So  a  bhliadhna 
chuir  as  domh,'  &c.     Th-  second  is  as  follows  :  — 
"  Cha  dean  lighich'  boiin  feuin'  dhomh 
"  Dad  fo  'n  ghrein  ach  aon  ni, 
"  Bho  nach  fhaicini.  mo  cheud  ghaol, 
"  'S  rai  call  mo  cheille  dha  dith. 
"  The  third  verse  is,  '  Tha  mo  shuilean  airsileadh.'&c, 
and  the  fourth,  '  Chaidh  m'  astar  am  maillead,'  &c.    The 
fifth  verse  is  as  follows  : — 

"  Tha  mo  shuilean  gun  leirsinn, 
"  'S  gach  ball  do  reir  sin  gun  chli, 
"  Bho  'n  la  'dhealaich  mo  leannan 
"  Rium  air  cladach  Port  Bigh. 


168 

Blieiiiun   fiaclb    dhut    a    fhsach 
Thog-ainn  amhran  le  fonii 
S  gfu   stiuirirm  am  bata 
Air  mor  àirdead   nan  tonn. 

Ged  bliiodh  agam  do  stòras 
Na  bheii  a  dh'òr  aig  an  Righ 
B'fheàrr  bhi  comhla  ri  m'  Sheònaid 
Ann  an  seomar  leinn  fhin. 

Dh'fhuaigliiuu    bait    dhut  ri  brògan 
Bileacli   boidheach   s  cho  teann 
Gheobbainn  core   dhut  us   eòrna 
Cha  bhiodu   do   stòras-sa   gann. 

Och  nan  och!  mo  chùis-mhulaid 
Mu  111  nach  urrainn  mi  inns' 
Laigii  sachd  air  mo  chridh 
Nach  tog  liodhuU  na  jDiob. 

Us   an   cadal    an  cadal 

Cha'n  eil  an  cadal  an  dan 

O  nach  fhaic  mi  mo   leaunan 

An   ribhinn   thairis    chiuin   thlath. 

Cha   dian   lighich   bonn   fevim  dhomh 
No  siigh  fodh  'n  ghrein  ach  't-aon  ni 
Mi   bhi   'faicinn   mo    cheud-ghradh 
S  mi  'call  mo  cheill  air  a  ti. 

A    da   ghruaidh  mar  an  caornnn 
A   slios   mar   fhaoilinn   air   chàrn 
Is  e  bhi  sealltuinn  na  t'aoduinn 
A  bheireadJi,  'ghaoil,  dhomh  mo  shlaiut 


"  In  the  sixteenth  verse,  which  should  be  the  eleventh 
for  '  Laigh  sac  air  mo  chridhe '  read  '  Tha  sac  trom  air  mo 
chridhe.'" 

Certainly  several  ^  ariants  exist— all  of  them  sufficient 
to  show  that  a  real  basis  of  fact  lay  behiud.  The  pure 
fact  it  may  not  be  possible  now  to  recover.  In  the  Lovat 
country  it  was  attributed  to  the  Amadan  Ruisgt,  who 
■was  found  dead  near  Beauly  from  3U-50  years  ago. 
Possibly  his  song  had  a  few  stanzas  of  his  own  added  to 
Matheson's  original  ;  possibly  vice  versa.  The  notes  of 
grief  in  the  first  four  aud  in  the  last  eight  stanzas  are  at 
any  rate  very  touching.  Romance  has  touched  the  rest. 
Sinclair's  Oranaiche,  p.  191,  gives  another  version. 


169 

Tlia   mo  shiìileau  air  siloadh 
Clieart  cbo  mire  ri  allt 
Tba  mo  bheul  air  fas  tioram 
S  tha  mo  bhil  air  fas  mall. 

Cbaidh   m'astar   am   mailled 

S  cbaidb  mo  mbisneachd  air  chall 

Is     tniagli     nacb     d'cbuir    sibh     mi  n 

tasgaidb 
Ann  sa  cblacban  ud  tliall. 

Mo  sliiiileau  uis  sileadb 
Mo  chridli  air  fas   fann 
Chain  mo  cbasan  an  coiseachd 
S  tba  mo  cbeuman  air  cball. 

Ocb!  an  cadal  cba  cbadal 

Cba  cbadal  s  clia  thmb 

Mi   bbi   smaointinn   mo   leannain 

An   rlbbinu   tbairis    cbiùin   tblàtb. 


C  U  M  H  A. 

DO    NIGHEAN   ALASDAIE    NIGHEAN    AONGHUIS 
IC    IAIN    LEIS    A    BHAED    CHIANDA. 

Gur  a  mis'  tha  fodh  mhulad 

Mi  ri  ioundrainn  mo   chruiuneig  gun   tàmii 

Einn  tbu  falbb  uainn  an  uiridb 

Air  a   bbàt  ann  an  cuideachadb  chàicb 

Cba  robb  sinne  gad'  ionndi-ainn 

S  tu  ri  tighinn  g'ar  n-ionnsuidb  gun  dàil 

Is  truagb     aEigh!  mar  a  tbachair 

Binn  an  nà(mb)ud  tbu  'gblacadb  'am  baa. 

'Se  tbu  db'fhalbb   s  gun  tbu  tbilleadb 
Cbuir  an  t-saighead  na  ni'  chridhe  cbo  luatli 
Db'fhag  e  m'  inntinn  gu  tùrsacb 
Db'fbàg  snigb  mo  sbiil  air  mo  gbruaidb 
Bbo'n  a  cbaidbo    do  chairea(mh) 
Ann  an  ciste  cbaol  chlàraicb  san  uaigb 
Far  nacb  cluinn  tbu   mo  chombradb 
Gad  tba  mis  umad  brònacb  gacb  uair. 


8 


170 


'Se  bhi  gmaoiutinn  clio  trie  ort 

Dk'fhàg   mo   cliridlie    fodh     mliulad   s   foclh 

bhron 
Dh'fhàg  e  m'  aignidli-sa  dùdlacli 
Is  trie  a'  sileadh  o  m'  slinilean  na  deoir 
Ann   am  cliadal  a  am  dliùsgadh 
Bidh  mi  smaointinn  gu  dlù  oir  a  dhoio^li* 
Is  truagli  nach  mise  blaa  làmh  riut 
Far  an  deachaidh  do  cliàireamli  fodh'u  fhòd. 

S  fliuair  sinn  sg-eul  far  an  aisij 

Nacli  robli  èibiiinn  na  taitneach  san  àm 

Thusa  fhèin  g-a  d'  chàradh 

S  tu  Gfun  Bheurla  na  Gìiidhlig  na  d'  cheann — 

Comas  ireaGfairt  na  amaisidh 

Na  do  litir   a  sgriobhadh  le  peann — 

Sin  an  naigheachd  a  Icon  mi 

Sgeul  do  bhlvis  a  tlioirt  dhombsa  romb'n  am. 

S  gad  a  thug  am  bàs  uainn  tliu 

Cha'n  e  sin  tha  ga  m'  ghiialadh  gu  trang 

Tha  e  daonnan  mxi'n  cnairt  oirnn 

Cha'n   eil   saod   air   tighinn   bhuaith   aig   an 

am 
'Se  dh'fhhg  m'inntinnc  txirsach 
Agns  snigh'  air  mo  shi"ùlean  mar  allt 
A  bhi  smaointinn  gu  dlii   air 
Ihu  bhi  'd'  shineadh  an  diithaich  nan  Gall. 

Ach  'se  bhi  taingeil  ar   cnid-ne 

S  gu  bheil  an  t-àm-s  a'  tighinn  uile  oii'iin 

dlu 
Sinn  gun  aithne  gun  leirsinn 
Mar  an  leananiaid  fhein  ar  ceann-iùil 
Eheir   dhuinn    fradharc  us   fòghlum 
Air  na  ni'chean  tha  coir  a  thoirt  dhuinn 
Cha  diau  airgiod  no  oir 
Xura  cuir   sinn  san  Tròcair  ar  dùil. 


air  do  dhòi''h. 


171 

EOLAS     AN     DEIDIDH. 

Cliunuaic    mi    Tàbhart    (sic!) 
'Siiibhal  air  beanntaicbcan  Nabot 
A  clinei(mli)  na  'dheud 
Guu  tui^'se  na  'blieul 
Dhianag   leigheas    dba    'dheud 
Acii  tha  mise  ga  d'  leigheas 
An  amm  Mhic  Dhe 
[An  t-aiuiii.] 

Is  e  seo  an  t-eòlas  bha  aig  Iain  Macillin- 
eain  ('"An  Liib")  nach  niaireann  airson  an 
deididb.  Dh'ionnsuich  e  an  t-eòlas  seo  blio 
chionn  còrr  agus  ceitiiir  fichead  bliadhua  sa 
deich  blio  fhior  sheana  bhoirionnach  aig 
taobb.  Loch  Monar,  mar  a  bha  e  air  a  chle- 
achdadh,  na  'baraUse,  bho  làithean  an  t- 
Soisgeil.  A  reir  a  beachd-sa  bha  e  ri  chreid- 
sinn  gu'n  do  leighis  an  Slànuighear  a 
chnai(mh).  Eha'n  diiine  seo  ainmeil  airson 
casgadh  an  deididh  s  bhiodh  e  'toir  biorain 
seachad  a  rachadh  a  chur  san  fhiacail. 
Niiair  bha  e  sireadh  a  bhiorain  bha  e  ga(bh)- 
ail  an  Duain.  "Mas  e  a  bhiast  tha  sa 
chnai(mh)''"  os  es  "ni  mi  do  leigheas."  Sgriobh 
mi  na  focail  bho  Padruig  Stiubhart. 


Nach  b'fhearr  leat  mi  bhi  agad 
Na  mac  breabadair  beo? 


Ghar  an  dianainn  dhut  fighe 
Bhiog  sithionn  mu   d'bhòrd. 


Gu'm  biog  fuil  an   daimh   chabraich 
Euith  ri  altan  do  mheòir. 


Is   e    do   nighean-sa    'Dhonnchaidh 
C'huir    an  truime-cheist   mhor  òirnn. 


Air  an  d'fhàs  an  cùl  dualach 
Blio   'g-ualainn    gii   'bròg. 

Air  an  d'fhàs  an  cùl  bachlach 
S  a   dhreach  mar  an  t-òr. 

Cha  b'e   direadli   na  bruthaich 
Cliiiir   mo  shiubhal  gu  leòin. 

Na  teas  an  la  ghreine 
Gad  a  dh'eirich  i  òirun. 

Ach  ciir  us  catliadh  fodh  m'fheusaig- 
S  nach   leir  dhom  mo  bliròg. 

Dè  clia  leir  dhom  nis  faisg  dhom 
Fiù  bhata  na'm  dhòrn. 

Ged  a  cheannaich   mi'n  buideal 
Cha'n  fhaigh  mi  cuideachd  ni  òl. 

Mur  ti?  buaichaill  an  t-seasgaich[?]. 
Mach   'n   am   fheasgair    mu'n  t-Sròin, 

Se  mo  bhuideal  gach  lodan 
Se  rao  chopan  mo  bhròg. 

Se  mo  thu(bh)ailt  mo  bhreacan 
Se  na  leacau  mo  bhòrd. 

Se  mo  theagh  mor  na  beanna 
Se  gach  cragan  s  gach  scòrr. 

Treis  air  mhucagan  fàsaich 
Treis   air   fasgadh   nan   dorn. 

Greis  air  smeòraich  dhubh  dhriscan 
S  trei3  air  bhristeadh  nan  cnò. 

S  truagh  nach  robh  mi  s  tu  "ghaolach 
Ann  san  aonach   'm  bi'n  ceo. 

Ann  am  biithag  bhig  bharraich 
Gnn  bhi  mar-rium  ach  t'fheòil. 


173 

!Mur  hiog  niagaircaii  bcag  leinidh 
A    clieileadli   sid   òirnn. 

Nam  faighinn  cead  na  frithu 
Bho'n  Riogb.  s  bho'ii  larl  Og. 

Gu'm    biog*    fuil    an    daimh    cliabraich 
'Sileadh  fala  feadh  feòir. 


O  R  A  N. 

Se   dbùisgeadh  grad  a'm'   shuain   mi 

Am  bruadar  an  raoir 

Clia  cliadal   domh   acli   smuaintean 

Bho'n  dh'fhuaraicli    do  chraoidhe 

Mo  ribhinn  og  nan  dualach 

Toir  fuatli  dhom(h)   gun  ao(bh)ur 

Grad  iraich  us  gabh   truas  dhiom 

Bho'n  fhuair  thu  mo  ghaol. 

Nach  mairg  mi   thug  rao  ghaol   dhut 

Ged   thaobhaich  thu  mi 

Nac-h  mairg  mi  thug  mo  ghaol  dhut 

S  gu  faotainn  cead  dhi 

Clia'n  eil  agam   stòras 

Oha  leòir  leat-sa   mi 

Ach   's   theudar   dliomh   bhi  beo 

Gar   am  posadh  tu  mi. 

Gad  gheobhainns'  na  bheil  aig  Eigh  Seòras 

Làn  stòras  us  nì 

Gad  gheobhainn  e  bho  Sheoras 

Làn  choir  air  dhomh   fhin 

Gad  b'oighre  air  an  Diùc  mi 

Mar  chriin  air  an  Righ 

S  tu  dhianainn  a  phùsadh 

-.lar  diùltadh   tu  mi. 

*  biodh. 


174 

Tha  m'  aigiie(o^)  trom  fo  eislein 
Mo  chreucbdan   ro   mhor 
Mo  chridhe  cba  dian  eirigb. 
Gad  dk'   eistinii  ri  ceòl 
Ma  cbuir  thu  rium  do  chùlaobh 
S  gn'n  dbiùlt  tbu  dbom  do  pbò^ 
Cba  toir   mi  ri  mo  sbaogbal 
Mo  gbaol  do  bbean  òg. 

Tba  mi  trom  fo  ghruaimein 

S   fo  gbruaimein  iiile  tiim 

Gaol  thoir  dba  ua  gbruagacb 

S   fuatb  tboir  dha  cbiiin 

Ma  bheir    foar  eile  bbuam.  tbu 

Nacb  txuagb  leat-sa  mi 

Nacli  b'  fbeàrr  a  bbi  san  uaigbe 

Gil  la  Luan  na  bbi  dbitb. 


Mar   lilidh    tbu    gun   mborcbuis 
Gur  boidhch'  tbu   na  càcb 
Le  d'  cbùl  bacblacb   bòidbcach 
Sian  òir  air  gu  'bbhrr 
Mo  gbaol- s'  an  ribbinn  òg 
A  db'fbas  combraideacb   tlàth 
S  nan  gealladh  tu  mo  pbosadh 
Thiginn  beò  bbo  na  bbas. 

Tse:  — 

"A  fbleasgaicb  òg  gabb  trtias  rium 
S  mi'n  cruaidb  chas  ro  mhor 
Grad  imicb  air  do  smuaintean 
jSTu'm  buainear   dbom  fod 
Oil*  's  leir  a  bblàth  air  m'  aoduinn 
Bbi   daoundan  ri    bròn 
Gus  an  cuir  na  saoir  mi 
An  caol  cbiste  bhòrd. 

Cba  tug  mi  gaol  do  db'  airgiod 
S  cba  tug  mi  gaol  do  dli'  or 
Cba  tug  mi  gaol  do  sliioda 
S  cha  mbu  thug  mi  'skròl 


175 

Cha  tug  mi  g-aol  do   dli'  fhion-doaTj;' 
Go  lionadh  gach   stop 
S  ann  thuo'  mi  sjaol  dha'n  ribliinn 
Tha  daoiiJaii  n'lii'  choir. 

Is   coniliairl'   bhciriun   air   oigoar 

S  cha  ghòraichide  i 

Gun  'shiiil  a  chur  san  òg--mhnaoi 

Air  bhòichead  dam   bi 

Ged  labhradh  i   o-ii  ciiiiu  riut 

Cum   dùinte   do   chndhe 

Gu  'm  b'  fhearr  nach  d'  chuir  thu  d'  £ 

innt 
[Niar  lùbar  Icat  i. 


[Le    MAcCrEACHDAL    (MacQuorkadale)    a 
mhuinutir    Cinntail]. 

Mi  air  ionndrainn  a  ghaisgich 

'Dh'  I'halbh  shràid  Bhaile  Chaisteil  an  tuim 

Dh'  fhàg  sid  luasgan  air  m'  aigne(g) 

L's  iomrall  air  cadal  na  h-oidhch'; 

I\la  chailleadh  tu,   Aonghais 

Eheir  siu  trois  air  bhi  "g  ioraradh  do   ioinn 

Gur  h-e  dh'  fhag  muladach  m'  inntinn 

r-hi   gad  shireadh  feadh   fhritheanuu  choill. 

Is  mòr  an  t-ionndrainn  san  dùthaich 

Gu'n  chailleag  am  fiiirau  deaa  òg 

Sàr  ceannard  na  fine 

Clann  ic  Mhaolain  gad  shireadh  s  tu  beò 

Iha    MacCurrachdal    duilich 

Eha'n  dh'  fhalbh  thu  'm  balloon  nan  sgiath 

Air  an  astair  nach  pill  thu 

Ghabh  thu  seachad  as  cionu  Loch  nan  Ian. 


Gha(bh)  thii  'ratliad  a  b'   àird 

Gus  a  faiceadh  tu  c'ait  a  robli  'ghrian 

Gur  h-e  tilleadh  a  b'   fheàrr  leat 

Niiair  dli'  fliairich  thu  gailich  nan  nial 

Cas  shiubhal  an  fhiricli 

Is  sealgair  a  g-heòidli  air  an  t-snàmh 

Maille  ri  ianlu  us  lachdii 

B'e  do  mliiann  bhi  gf'an  caitheamli  le  d'  làmh. 


Fiodh   do  chist  bhi   ga  sliàtliag 

S  daioin  uaisle  bhi  fasgaij  nan  dorn 

S  dii  leannan  gi\n  eiridh 

Gus  an  d'  fhuaras  ort  sgeula  bho'n  chrò 

Bha  t'  athair   ag  eigheach 

Ri  ianlan  nan  spcur  do  thoir  beò 

Is  truagh  a  ghaoil  nach  robh  mise 

An  ciste  chaol  nan  tri  slisu  fo  'n  fhoid. 


Sin  labhair  an  duin'  bha  gu  h-hrd  ris :  — 

Co  as  a  thainig  an  sonn 

Tha'u  urrainn  mise   do  jDhaidheag 

Bho'n  tlia  mis'  agus  m'  àrdaich  car  lorn 

Bha  mi  roimhe  ga  gearrag 

S  tha  mi  nise  ga  faireadh  gu  trom 

Mii  leabaidh  air  rò-bheag   dion  oirr' 

Fcdh  shileag  nam  miar  aig  a  bonn. 


Labhair   Aonghus   gu    svighar 

Ma  chreiceas  lu  'chraobh  bitheas  tu  pàidht 

Bha  nii  fada  ga  d'  shireadh 

S  chuir  thu  eis  air  mo  pliiseach  gubràch 

S  mas  ait  e  'm  bheil  aoibhneas 

Lei  gear  mis'  seal  oidhche  na  t'  ait. 

^cnghuis  ladurn   gun    nhire 

Gu  de  thug  thu  'm'  fhàrdaiche  riamh 

Nur  bhiog  thu  a  balair 

A  chraobh    le  cuid  barrach  a  bhuain 

A  chraobh   mhaireas   gu   siorruidh 

A's  a  gheaiach  chum  fianuis  do'n  t-sluagh. 


177 


Ach  labhair  Aon^lius  an   gaLg^each :  — 
Cha'n  fhhg-  niaoidbeag  mi  gcaltecb  an  dràòd 
Cha  i^habh  ni'  iuutinn-s'  bonn  lapan 
I  bead  sa  mbaireas  mo  hatrhng  a'm'  IhinJi 
Tbusa  "bbodaich  tb'  air  liathaof 
Us  mise  na'm'  dbiombanacb  treun 
Theid  do  cbrocbadb  ri  miar  dhi 
S   hi   'cbraobk    cbo    \io?)     mo    riaghladb-6a 
reist. 

8in  dli'  cLi-icb  ua  siiinu  na'n  seasajiih 

Gu  dbul  sail  eadraig  fa  leth 

Gus  na  tbòisich  an  t-sabaid 

(  lia  rolib  scauu  daiiie  'g  aj^airt  na  reit 

Ach  nuair  thEuruinii  e  'gbàirdean 

Is  aim  db'  imich.  Mac  Mbaoilian  sna  speur 

Sid  niar  sguir  tba  mi  'm   beachd 

C^aniia-finid   na   b-eacbtraidh   gu   leir. 


C  U  M  H  A 

LK     IAIN     MAC     DHOKILL     IC     lAIIi     BHAIN     BO 

NIGHEAX     AONGHAIS     IC     EAONILL    AN 

JEI4ISGA    SA    BHLIADHNA    1877. 

S  mi  leam  fbin  air  an  tulaich 

Tha  mo  smaointean  air  iomadacli  dòijjh 

Gad  a  leiginn  ri  each   e 

Cha  ttid  aon  ac'  am  fabhar  mo  sgeòil 

O'u  a  thainig  am  bas 

O   fear   gun  liomadh   gun  fhàbhar   ua's  mo 

'S  mis'  fbaodadh  a  ghradbtinn 

Gu'n  do  cbaill  mi  do  mhanran  gle  òg. 

Thug  thu  Fblòraidh  do  chùl  rium 
Dh'fhag  sin  mise  gu   tùrsach  fodh  bhròn 
Chasdh  mo  cheum  ann  an  truiraeid 
S  mi  fo  eislein  air  caochkidh  sheòl 
Dh'fbalbb   mo   sbunnd  s   mo   dhibhersain 
Mi  gu'n  sCigradb  gun  aighear  gun  cheòl 
Eho'n  a  dh'fhal'cbadh  an  iiir  thu 
S   chaidh   smal   air   an  t-siiil   nach   eil   beò. 


178 

S  gu  bheil  m'inntinne  tùrsach 

Is  trie  a'  sileadli  o  m'  shiiilean  na  deoir 

Tlia  mi  sgith  ga,  cliur  seachad 

Tha  iad  daonnan  a  tachairt  am  choir 

S  nacli  eil  aon  air  an  talamli 

"Rig  am  faod  mi  mo  g-hearain  na's  mo 

O'n  tha'n  aon  te  nach  mairionn 

Air  a  sineadh  sa  chlachan  fo'n  fhòd. 

Nach  b'e  grutlirach  na  dunach 

Nuair  thainig   i  thugainn   dha'u  tir 

Thug  i  beam  as  ar  cuideachd 

'S  m.')T  an  àireamh  a  bhuinnig  i  'u  chill 

Fear  nach  d'flialbh   le  a  mhathair 

Gu  bheil  a  phiuthar  na  bhrathair  ga  dhitb 

'Ad  na'n  sineadh  san  Tàlann* 

Far  an  lionar  ri'n  aireamh  na  suiun. 

Bi(dh)    mi  smaointinn  gach  la 

Air  na  dh'  fhagadh  gun  tachdsa  ri  'linn 

Gad  nach   aithn'   dho(;mh)s'  uil'   ead 

Tlia  'ad  lionar   a'  fulang  sa'  caoidh 

Nuair  a  chluinn'as  mi  'm  màireach 

Maighister  Ailean  ag-  aireamh  a'  ruinn 

Bidh  mo  chridhe   ga  fhàsgadh 

Gad  a  thiarainn  an  t-Ard  Riogh  mi  fhin. 

Thainig-  galar   an  taobh-sa 

Dh'fhàgas    cridheachan    brviite    gu    brach 

Ri3  an  can  sinu  a  ghruthrach 

'S  ann  a  thainig  i  dhuinne  mar  phlaigh 

Ach  gad  a  tha  sinn  ag  ionndrain 

N'eiif    a    dhith     air    ar   cunntais     an    drà&J 

A  Fear  thug  bhuainn  ead  ga  ionnsuidh 

'Se  bheir  leasachadh  dhiiinne  n'ar  càs. 


*  -after  Father  Ilallinan,  an  Irish  Mi; 
t — na  bheil. 


179 

E  A  L  A  I  D  H. 

LE    HUISTEAN    DONN    SIOSAL. 


Is  ann  an  TJisdcin  tha  mùiru  nan  gruagach 
Mo   chreach    smo    dhiùbliail    ma   blieir     ead 

bhuam  tbu 
An   taigh     an     t-sùgraidb.     bi's     ead     ga    t' 

ionndrain 
S  gur  math  do  cliliii  far  am  bi  na  li-naislcan. 


Is  matb  tliig  fàbhar  fos  cionn  do  ghruaige 
Osau  sghrlaid  mu    d'  chalpa  cuimseach 
Do  phaidheir  gliarstan  s  an  sioda  pailt  ann 
S  do  bhrògan  dathte  s  cha  bhitheag  a  chuaig 
orr'. 

III. 
De!    cha'n   ioghnadli     ged    bhitheag     thud' 

ghealtair 
S  tu  shliochd  nam  mor  shluagh  dha'm  bith- 

eag  am  pailteas 
Taigh  Chùldaochail  nan  daoine  gasda, 
Spuir  'snam  bòtan,  stròl   's  nam  bratach. 

IV. 

A  mach  a  dh'Eirionn  nuair  dh'eircadh  buair- 

eadh 
Bi's  tu-sa  fhein  ann  gu  treubhach  buadhach 
Le     d'     chlaidhean      geur-lanuach     air     do 

chrnachaiun 
Is  lionar  ceud-fhear  us  ccud  a  bhuail  thu. 

V. 

Dur   thig    am    Fraugach    n    nail    us    frachd 

(feachd)   aig 
Gu'u  teid  High  Seòras  ga  thillcadl;    dhach- 

aigh 
Bi's  tusa  'n  trath  sin  air  cheann  brcatallion 
S  gur  mor  do  chail  a  bhi  stigh  sa  bhaiteal. 


180 


VI. 

Ma  oha  tliu  bluiainne  air  chuan  a  Shasniiin 
Gu   ma   fallain    sunndach    a   s^heobh    tliu'n 

t-aiseas: 
Dheagli  blieul   na   rfuiaclid   dli'   fliàjj   m'ln;!- 

tinn  tùrsach 
Gur  mor  an  diùbhail  mar  pill  thu  dhacliaidli 

VII. 

Is  iomadh  te  a  thug-  speis  do  shuaircean 
Le  aghaidji  bheusach,  siiil-eud  nan  gruagac'i 
Bidh  or  na  li-Eipbit  air  guaillu  m'  eudail 
S  a  bhreacan  feilidh.  mar  eideadh  guaill  air. 


IAIN     GHLINNE     CUAICH. 

Ach  Iain  Ghlinne   Cuaicli 

Fear  do  choltais  cha  dual  da  fas 
Do  chill  bachlach  nam  buadh 

Air  a  plileatadli  mn'n  cuairt  gu  bbarr; 
Beir  an    t-soiridh   seo  bhuam 

Dli'ionns'  an  fbleasgaich  is  uaisle  dreacb 
Air  na  bhuilich  mi  m'  gliaol 

S  a  cbuir  saigbead  an  aoig  fo  m'chneas. 

Ghaoil,   nach   cuimlin'   leat  an  la 

A  bha  sinn  san  àtli  leinn  fein 
Is  tu  nach  dianadh,  ghaoil,  m'  aicheadh 

Nam  bithinn-s'   san  am  ga  d'  reir 
Ach  c'uim  bhithinn-s'  fo  ghruaim. 

God  tha  3ni  san  uair  gun  cheill 
A  cliaora  bhi  slàu 

S  am  madadh  bhi  Ian  d'a  reir 

Cha  tug  mise  mo  speis 

Do  dli'  fhear  eil'  tha  fo'n  ghrein  ach  thi^ 
S  cha  toir  as  do  dlieigh 

Gus  an  cairear  mi'  n  ceis  tha  diiint; 
Ach  Iain  s  a  g!.aoil 

Ce  mar  chuir  thu  mi  faoin  air  chùl 
Gun  chuimhn'  air  a  ghaol 

Thug  sinne  mar  aon  an  tùs. 


ISl 


Clia  b'c  doire  s:ini  cliii 

As  na  bhiiaincar  a  fiùran  àrd 
Slat  na  choille  thiugli  dhlùth 

Air  a  liibatlli  le  mios  srii  lar 
Is  e  do  phearsa  dhcas  whrinn 

Dha'n  tu;j  mise  mo  ofhaol  thar  cliàc!^ 
Cha  'u  cil  cron  ort  ri  inns 

O  mbullach  do  chinn  gn  d'  shùil. 

Slat  dhe'n  cbrao'bh  a  b'  aillt 

As  a  gluiradh  am  bioclh  na  Ii-eòiu. 
S  cba  be  inuaidh  nan  Gall 

Dha'n  do  chrom  mi  mo  cbeaun  co  mòr 
Far  am  biodh  'n  t-a(bb)ull  fo  bblàth 

Sa  gliaradb  am  biodh  na  seoid 
S  cha  b'e  crionacb  nan  crann 

Dha'n  iu^  mise  mo  ghaol  s  mi  ò^. 

Is  iomad  maisfbdinn  gfhlan  bg 

Thig'  le  furan  a'd'  choir  air  straid 
Gcd  tha  m'fhorstau-s'  cho  cruaidh 

S  gu'n  d'  thus;  mi  dbut  hiaidh  thar  cbacL 
Ach  an  trian  chitid  de  d'  chliù 

Cha  chuir  mise  an  ceill  an  tràths. 
Gun  eòlas  as  ùr 

Gus  r.ni  fiosraich  mi  thn  ni's  fhearr. 

B'c  miann  mo  dha  shiil 
Bhi  'coimhead  ^u  lù  a'  d'  dheii^li 
S  ^i'  m  b'  airidh  mo  rùin-s' 

Air  bean-oiffhre  a  chrùin  fo  sgeith. 


Bha  mi  iiair  s  cha  do  sliaoil 

Gu'ni  bithinn  cho  faoin  mi  fein 
S  gu'n  tuq-ainn  mo  ghaol 

Do  dh'fhear  a  choimhdeadh  cho  faoin  a'm' 
dheigh. 
Ach  'se  bens  do  gach  aon 

De  mhnathan  an  t-saoghail  gii  leir 
Bhi  ga  'm  mealladh  araon 

Lc  sgeulachdan   faoin  a  beul. 


182 

Cha  d'thug'  mise  mo  ghaol 

Air  dliòigh  s  g'u'm  faod   mi  clileth 
C'ha  b'e'n  giullan  boclid  truaf^li 

Ris  na  tharruinn  mi  suas   mar  fliear; 
Acli  an  t-òigear  deas  ùr 

Cas   a   dhireadh   nan    stùc-bheaun   bras, 
rihianadh  fuil  air  an  driùchd 

Leis  a  ghunua  nacli  diiilt  an  t-srad. 

Ach  Iain  a  ghaoil 

Nack  truagk  leat  mi  mar  a  tha 
Liuthad  la  agus  uair 

Chuir  thu'n  ceill  gu'm  bu  bliiian  do  g-liràdb 
Ma  rinn  mi  ni  suarack 

No  ma  ckoisinn  mi  t'fkuatk   no  t'fkearg 
Mo  bkeannackd  ad  dkeigk 

Fiack  an  gleidk  tku  dkut  feiu  ni's  fkeàrr. 

Nis  imiek  tkiisa  mar  's  àill 

Dk'ionns   an    te    dha'm    bell    griidk     agad 
ikein 
Ack  mas  e  mise  ta'n  dan 

Cka'n  fhaigk  teile  gu  brack  mo  bkreid 
S  ce  mar  bkitkiun  fo  bkròn 

S   a  liutkad  fear  òg  as  mo  dkeigk 
Nack  cunntadk  au  t-or 

"Ckur  a  ckeaunack  mo  bkròg  gu  feill. 


Ma  dk'fkaoidte  nack  buin  an  ceatkramh 
a  leanas  do'n  amkran  seo  do  bkrigk  s  nacb 
ann  air  au  aou  dòigk  a  tka  aig  caoclilaidk 
cranaicke.  Cka'n  eii  e  soirbk  r'a  fkaiciun 
de'n  cearb  ckomkckeongal  tka  aig  aa 
sreatkau  a  leanas  ris  a  ckuid  a  cka  roinik — 

C'ha  b'e  diitkckas  mo  luaidk-s' 

Bki  sa  uikonadk  ri  cuallack   bkò 
Ack  bki'n  ceardaick   a  "-kuail 

Ag  eisneackd  ri  fuaim  nan  òrd; 
Bu  tu'n   Tomasanack   glan 

Bka  ainmeil    mear  ann  san  rod 
S  ce  b'e  ckuireadk  ort  fearg 

Bkiodk  do  ckopan  dkaibk  searbk  ri  òl. 


TAISBEAN    ADHAMHNAIN. 

Air  atbarracbadli  o'n  t-Roann  Ghàidhlio' 
a  reir  "LeabKar  na  h-Uidhrc"  a  chaidh  rt 
sgriobhadh  mu  tiiimcbioll  1100  de  aois  ar 
Tigliearna.  iVcli  tba  mi  'meas  "Ti'n  deacb- 
aidh  "FÌB  Adamnàin"  (faic  Windisck: 
Iriscbe  Texte,  Leipzig,  1880,  taobb  duillei? 
167)  mar  a  db'aiumicbear  an  taisbean  sco  o 
shean,  a  cbur  air  a  ballaibh  còrr  agus  200 
bliadbna  roimb  'n  am  sin. 

Is  uasal  agns  is  òirdbearc  Coimbdbe  nau 
Dul  agxis  is  nior  acfus  is  miorbhuilecb  a  neait 
agus  a  cliumliacbda.  Is  seimh  agua  is  tlath 
is  trocaireacb  agus  truacanta  e.  Cuiridb  e 
cbuig-e  fein  do  cbum  neimh  lucbd  na  deirce 
agus  na  tròcaire,  lucbd  an  tlaitbs  agus  lucnJ. 
na  baigh.;  ach  ni  e  coimbtbional  eucràbbach 
eularbbacb  na(m)  mac  mollacbd  a  tbabbairt 
agus  a  tbilgeil  a  cbum  ifCrinn.  Ebeir  e  dioi- 
tbuarasdail  dbionibair  agus  eugsamblaneijuii 
dboibh-san  a  ta  beaunuicbte  agus  bbeir  e 
iomadach  pian  eugsambuil  do  mbacaibu 
bàis. 

Nise  de  naombaibb  agus  d'fbireanaibb 
Dbia  nan  Dul  agus  d'apstolaibb  agus  dos- 
ciplibb  losa  Criosd,  is  liutbadacb  neacb  do'u 
d'fboillsicbeadb  riiinte  agns  diombantsa 
riogbacbd  neimb  fo'n  ebuma  sin  .'<gus 
duaisean  ro-òirdbearc  nam  firean  agiis  fòs 
d'an  d'fboillsicbeadb  piantan  eusrsambla 
ifrinn  maille  riusan  a  ta  unnta.  Db' 
fhoillsicbeadh  do  riribb  do  Pbeadair  Absloil 
an  soitbeacb  ceitbir-oisinncacb  a  leigeadli  a 
nios  o  ]ièamb  agiis  ceitbir  chuird  ris,  bu 
mbilse  na  bbi  ag  eisneacbd  gacb  scorsa  ciùil. 
Gblacadb  suas  an  t-abstol  Pol  cuideacbd  gr.s 
an  treas  neamb  gus  an  cual  e  briatbran  dc^ 
labbairt  nan  aingeal  agus  iom-agallaimh 
oirdbearc  muiuntir  neimb.  Tbugadb  fòs  ua 
h-abstoil  uile  an  la  'tbeasd  Muire  (eadbon 
la  a  deas-gbabbail)  gus  am  fac  iad  piantan 
agus    ]>eanasan    truagba    nan     daoine    mi- 


1S4 


slmaimlnicch  iiuair  a  dli'agfair  an  Coimhdhj 
air  ainglibh  au  fhninid  (e.  àirde  luighe  na 
greine)  au  talamli  fliosgladh  roimh  iia 
li-apstoil  cliuni  s  jfu'm  faiccadli  iad  s  gii'y.\ 
meo(mh)raiclieadh  iad  air  ifrinn  le  'ioniadli 
pliiantaibli,  amlmil  mar  g^^heall  e  feiu  doibh  au 
ni  sin  re  cian  roinili  'u  deachaidh  a  clxeusadh. 

Dli'  flioillsiclieadh  ma  ta  fo  dlièoidh  a  dli' 
A(dh)a(mh)nau  O'  Thinuc,  a  dh'  ard  fh.^av- 
eagnaidli  an  domhaiu  sbiar,  an  ui  a  chuiroai- 
SÌ08  an  so,  au  uair  a  dh'flialbh  'anam  as  a 
chorp  air  la  feill  Eoin  Baist,  an  trath  rugaiih 
leis  e  fhum  Pliarais  Ic  a  li-ainjjlibh  's  a  dli' 
Ift'rina  ie  a  j^fraisg-shluagli.  An  tràlh  sca^- 
a;i  t-auam  ria  a  chorp,  leig  a  h-aiugeal 
cloimliideachd,  an  cein  bha  i  sa  choluinu  c 
fein  ris  di  air  tall  s  tliug  e  leis  i  air  thus 
a  dh'   fhaicinn  riglieaclid  nèimh. 

Is  e  a  cliiad  tir  gus  an  d'rainig  iad,  lir 
nan  naomh.  Tir  mlieasach  sliolusda  mata  a^i 
tir  sin.  Còisirean  eugsamhla  iongantach 
inte  le  còmhdaicliibli  de  lin  goal  umpa.  le 
curraclidaibh  gle  orheal  os  an  cinn.  Naoimli 
an  domhain-slioir  na'n  còisir  air  leth  au  taobli 
an  ear  tbir'  nan  naomh.  Naoimh  an 
comhaiu-shiar  an  taobh  au  iar  na  tire  ccudna. 
Kaoimh  taoibh  tuath  agus  taoibh  dcas  S'li 
domhaiu  na'n  da  chòisir  deara-mòr,  deas 
agus  tuath.  Gach  aon,  cuidcachd,  a  ta  au 
tir  uan  uaomh,  is  comh-fhogus  da  eisteachd 
a  chiùil  agus  beachd-smuaiueachadh  air  au 
t-soitheach  aun  sa  bheil  uaoi  gràda  nèimli 
do  rèir  an  cor  agus  an  iubh. 

Mu  dheighinn  nan  naomh,  aon  uair  tha  iad 
a'  seiuu  ceol  ard-uasal  a'  nioladh  Dhe,  uar 
eile  tha  iad  fo  shochd  ag  eisteachd  ri  ceol 
nniiuutir  neimh  oir  cha  ruig  na  naoima  a 
leas  ni  eile  ach  eisteachd  ris  a  chcòl  a  la 
iad  a'  cluiuntiuu  agus  mco(mh)areachduini; 
air  au  t-soillse  a  ta  iad  a'  faicinu  agus  iad 
fein  a  slihsachadh  dhe'n  deagh  bholtrachas 
a  ta  san  tir.  A  ta  flath  ro  òirdheai-c  guuis 
ri  gnùis    dhaibh    soir-dheas    bhuatha    agus 


185 


sgfàil  glainidh  eatorru  ajriis  for-dlionis  òrdh.i, 
gu  dcds  dha.  Is  aiin  trìd-sa  cliithcar  dealbn 
asjus  eadar-dhcalachadh  muinntir  nciml!. 
Clia'n  cil  sr>àil  no  doillearachadli  sam  bitu 
«adar  nmiiiiitir  iièimli  aqfus  iia  naoimh  acli  ata 
iad  ara  foUais  apjus  ara  fochair  dhaibh  :ui 
leth  riu  do  glinàth.  Cearcull  teinnteach 
mu'n  tìr  &in  mu'ii  cuairt  agns  gach  neacli  a 
dol  ann  is  as  gun  urchoid  air  bith. 

An  dà  apstal  dliiajif  a?iis  Muire  òo^-ingeu 
na  còisir  os  leth  mu'n  Choimhdhe  chunih- 
acLdach.  Na     priomh-athraichean     ag.is 

fàidhean  agus  descipiiil  losa  ara  fagus  do  na 
apstalaibh.  Tlia  òighcan  naomh'  eile  c;ir 
deas  laimh  Mlioire  agus  rè  nach.  cian  eatorru. 
Naoidhcanuan.  agus  leanabannan  mu'n  cuaiit 
daibb.  air  gach  àird  ag-us  ceòl  ianlaitli 
mbuinntir  nèimh  ga'n  airfeideadb.  Buidhne 
àna  de  ainglibb-coimbid  uan  anmannan  ag 
umblacbd  agns  a'  frithealadb  eadar  na  còis- 
irean  sin  ara  fianuis  an  rigb  do  gbnatb.  Cha 
cbomasach  neach  sara  bitb  ta  làthair  tuair- 
isgeul  no  innseadb  mu  na  còisirean  sin  a  ta 
an  tìr  nan  naomb,  ambuil  mar  a  tbubbaul 
sinn,  ta  iad  bitb-mbairionacb  sa  mbor-gbloir 
sin  gu  mòr-dliiàil  la  bbràtba  gii'n  cuir  am 
britbeamh  fireannacb  n'an  òrdugb  iad  air  1;\ 
a  bbreatbanais  sna  h-inbbibb  agus  ann  sna 
li-ionadaibb  am  bi  iad  a'  faicsinn  gnùis  Dhè 
gun  bbrat  gun  sgail  eatorru  tre  linn  nan  litin. 

Ce  mor  ma  ta  agus  ce  adbbbal  an  taitimieas 
agus  an  t-soillse  a  ta  an  tir  nan  naomb, 
ambuil  mar  a  tbubbairt  sinn,  is  mo  fo  mhil 
uair  an  loinnearacbas  a  ta  am  magb  muinntire 
noimb  mu  rigb-sbuidbe  a  Choimbdbe  fein. 
Is  amblaidb  a  ta  an  rigb-sbuidlie  sin  na 
chatbair  cbòmbdaichte  le  ceitbir  colbbaibb 
de  leugaibb  luachmboir  foi.  Ce  nach  biodli 
Dia  ta  a  db'  oirfeid  aig  neacb  acb  comU- 
cbeòlmboireacbd  co-cbuimte  na(n)  ceithir 
cbolbb  sin,  bu  leoir  do  gblòir  agus  d'aoibn- 
neas    da    è.        Tri    coin   eireacbdail    ann    sa 


18G 


cbathair  ami)  fianuis  an  risfli  an^iis  a'  memno. 
air  an  crnithear  g-u  bitheanta;  is  e  sin  an 
dim.  Ta  iud  a'  coimhead  nan  cchd  tràtli  n' 
inoladh  agus  aij  àidacliadh  a'  Clioimlidhe  j> 
co-sheirm  nan  ard-aingeal  a'  teaclid  fòdbii. 
O  na  li-enail)'a  a:;n3  o  na  li-àrd-ain,o;lilii)li 
tionnsgain  a  cuiùil  atfus  muinntir  ninmh 
iiile  eadar  naoimh  agus  ban-naoimh  iar  sin 
ga'm  fraagradh. 

Stiiag-ii  deàra-mlior  os  cinn  an  Uile- 
chumliachdaich  na  chathair  riglieil  cleas 
clogaid  groidliichte  no  mionn  rigli.  Kam 
faiceadh  roisc  dliaonna  e  leaghadh  iad  aa  sa 
clieart  uair.  Tri  criosan  niu  thimchioll  air 
eatar  na  li-ainglibli  agus  an  sluagli  agus 
clia'n  fhios  le  tuairisgenl  ciod  a  ta  annta. 
Sia  mile  de  mliiltibh  le  dealbhaibli  each 
agus  ian  air  lasadh  mu'n  chatliair  theinn- 
teacli  gun  cheann  gun  chrich. 

Cha  tig  e  do  neach  sam  bitli  bhi  'faisneis 
niu'n  Choirahdlie  chumhaclidach  a  ta  sau 
rigli-cliathair  sin  mur  dian  e  fein  innseadh 
no  mur  labhair  e  ri  gràdaibh  (inbliibh) 
nèimh.  Oir  cha'n  iiuiis  neach  a  'bhruth  no 
a  bhrigh,  a  dheirge  no  a  rò-shoillearachd  a 
òirdhcarcas  agus  a  aoibhneas,  a  sheirce 
agus  a  sheasmliachd,  'iomadh  aingeal  agus 
ard-aingeal  a'  cantuinn  cliiùil  dhò — co  ro 
liuthad  de  theachdairean  chuige  agus 
bhuaith  le  freagairibxi  ro  ghearr  do  gach 
buidheann  fa  leth — a  mhine  agus  a  ro- 
chiùinealachd  ri  feadhainn,  a  ain-mhine 
agus  a  ghairge  li  luchd  eile  diubh. 

Nam  biodh  neach  ga  shior-fhaicinn,  a 
dearcadh  mu'n  cuairt  air,  an  ear  agus  an 
iar,  a  deas  agus  a  tuath,  gheobhadh  e  air 
gach  taobh  de  aghaidh  eireachdail,  seachd 
uair  na's  soilleire  na  '  ghrian ;  gu  deimhin 
cha'n  fhaiceadh  e  dealbh  duine  air,  'cheann 
no'  chas,  ach  na  'neul  thcinnteach  a'  lasadh 
tre'n  chruinne,  gach  neach  air  chrith  agus 
air  uanihunn  roimhe.     Is  loma-lan  de  'shoillse 


187 


neamh  agiis  talauili  agu3  rutliadh  cleas 
solus  rigli  timcliioU  da  air  fad.  Tri  mile 
fonn  blio  gacli  coisircliiiiil  a  ta  a'  co-sheirm 
uime  agiis  gacli  aon  clieòl  dhiubli  air  leth 
na's  binne  iia  iiile  cheùl  au  domliaiu. 

Agus  fùs  a  cliathair  ann  sa  bheil  an  righ- 
shuidke  sin,  is  amhluidh  a  ta  agiis  seachd 
mùir  glainidlie  le  dathaibh  eugsamhlaibh 
na  'tiomcliioll.  Is  airde  gacli  aona  mhùir 
na'n  flieai-  eile.  Bràigli  agus  fior  bhonn 
iochdarach  na  cathrach  de  ghlaine  ghil  air 
li  na  greine  le  breacadh  de  ghonn  agus  uaiu 
agus  corcur  s  gacli  dath  eile. 

Muinntir  bhlath  mbin  cbiùin  gun  eas- 
bhuidh  maitheas  sam  bith  orra,  's  ann  aca  tiia 
aitreabh  sa  cliathair  sin.  Oir  clia  ruig  agus 
clia  tliog  aitreabh  do  glmàth  innte  ach  lan- 
naoimh  agus  eilthirich  durachdach  do  Dliia. 
Agus  fòs  an  eagar  agus  an  òrdugh  is  duilich 
tìos  fliaotainn  cionnus  a  thachair  iad  oir 
clia'n  eil  druim  ncach  dhiubli  no  a  shlios 
ri  neach  eile.  Oir  is  amhlaidh  a  chairich. 
cumhachd  do-labhairt  a  choimdhe  iad  agus 
rinn  an  coimhead,  gnùis  ri  gniiis  na'n  sretli- 
aibh  agus  na'n  coronaibh  co-àrda  timchioll 
an  righ-shuidhe  inu'n  cuairt  le  òirdhearcas 
agus  le  aoibhneas  agus  an  aghaidh  nile  ri 
Dia.  Crann-caingil  (chancel-rail)  de  ghlaine 
eadar  gach  da  shreath  de'n  luchd-ciùil  le 
còmhdach  deàrsgnaidh  dearg-òir  agus  airgid 
air  le  srethaibh  ro  aluinn  de  leugaibh  luach- 
mhor  agus  le  breacadh  de  usgraichibh 
eugsamhail  agus  le  cathairibh  agus  le 
coronaibh  carrmocail  (carbuncle)  air  na 
cruinn-caiugil  sin.  Tri  leugan  luachmhoir 
le  foghair  binn  agus  le  binuid  chiùil  eadar 
gach  da  phriomh-chòisir  agus  an  leth-an- 
uachdar  aca  cleas  lòchrannan  air  lassadh. 
Seachd  mile  aingeal  an  dealbhaibh  phriomh- 
chainuel  a'  soillseachadh  agus  a'  sorchach- 
adh  na  cathrach  mu'n  cuairt,  seachd  mile 
eile  na'  ceart  mhiadhon  a'  sior  lassadh  mu'n 
chathair      rioghail.         Ged      bhiodh    fir    an 


domhain,  ge  lionmlioir  iad,  an  aon  aite 
dli'fhòorhnadli  dliaibh  mar  bbiadli  boltraclias 
o  cbeann  aon-cliaiunl'   de  na  cainnlibli  sin. 

Do  neach,  mata,  de  dhaoinibh  an  domhain 
nack  ruig  a  chathair  sin  as  am  beatba  agus 
<la'm  bheil  e'n  dan  a  b-aitreabh  iar  breith- 
€amhnas  la  bliràtlia,  is  annta  so  a  ta  iad  air 
t'uadan,  gun  fhois  agiis  air  udmliall — an 
daingneacliaibh  atjiis  an  cnocaibh,  an  seas- 
•gannaibli  agus  am  boglaicliibh  rotach  an 
aitreabhan— gus — an  lig  cbuca  bratli. 

Is  amhlaidh  ta  ata  na  slòigli  sin  agus  na 
còisirean,  agus  aiugeal  coimliideachd  gach 
aon  anma  tha  uimta  ag  umhlachd  agus  a 
fritliealadh  di.  Fial  teine  agus  fial  d'  eigh. 
am  prionib-dhorus  na  cathracli  na'm  fiadh- 
nuise  agus  siad  a'  comli-tliuargain  cinn  ar 
rhinn  gu  sior.  Fogbar  agus  fviaim  na  fial 
sin  a'  bualadk  an  agbaidh  a  cheile,  cluinnear 
iad  air  feadh  a  chruinne.  Nan  chiinneadh 
sioi  Adhaimh  am  foghar  sin,  ghabhadh  iad 
uile  crith  agus  uamhunn  do-fhuiliugte 
roimke.  Is  tùrsack  mata  agus  is  buairte 
na  peacaich  aig  an  fkogkar  sin.  Gidkeadh, 
Mas  ann  air  an  taobli  a  ta  ri  muinntir 
nèimk  a  ta  e,  cha  ckluinner  a  reisd  de'n 
gkarbk  tkorrunn  sin  ack  a  làn-bbeag  a 
muàin  agus  is  binne  e  na  gack  ceol  a 
chualas. 

Is  adlibkal  a  reisd,  agus  is  iogknadk  ri 
'innseadk,  stxidkeackadk  na  catkrack  sin, 
oir  is  beag  de  mkor  an  ni  a  dk'  innis  sinn 
de  'k-òrdaibk  evigsamklaibk  agus  de  a 
k-iongantasaibk. 

Is  ainneamk  mata  leis  an  anam,  iar 
fommuna  agus  comk-ckuidea- hd  na  coln.i. 
iiiaille  ri  a  suan  agus  ri  a  sclas  agus  ri  a 
saou'se  agtis  ri  a  soiglineas  dul  a  dk' 
ioiinsuidk  rigk-skuidke  a  Chruitkear,  mur  tig 
i  ann  tre  iùl  aingeal,  oir  is  duilick,  dreim 
na  seackd  neamk,  oir  cka'n  fkassa  aon  dmbh 
na  ckeile.  Oir  a  ta  sia  dorais  gkleidkidk  air 
cinn  a  ckinnn-daonna  gu  ruige  an  riogkackd. 


189 


^'limdhi.'ìioadli  cuideachd  dorsair  agfiis  loar- 
laire  o  iiiluiiuiitir  nèiiiili  a  choimliead  Gfack 
dorus  diubli.  An  dorus  matà  is  fhais.-T^a  co 
uoamli  is  air  a  shiiidliiclicadh  Minii  uù  ard- 
aiuG^cal  a?U3  dithis  bhan-naoimli  na 
fbarradli  lc  lìcasg'aibh  iaruinn  na'n  uchdaibli 
a  shrogl-all  agus  a  shluaistreadh  nam 
I'.eacajih  air  cLor  s  guv  li-anii  an  sin  a  ta 
n.i  peacaich  a  'coinneachadh  i-i  ciad  ghliobh- 
aig  agus  ri  (-iad  cheusadli  an  send  (sliglie) 
agus  an  siubhail. 

Agus  1ÒS  air  dorus  an  dara  nèimh  is  c 
Ariel  àrd-aingeal  is  fear-coimhead  dhò  agus 
Jà  òigli  na  'fbairadh  le  sroghallaibh  ieinn- 
tcach  na'n  làiiiliaibli;  is  leo  sin  a  ta  iad  a' 
srogladli  nam  peacach  tar  an  gniiisibb  ag^is 
tar  an  roscaibh.  Do  sbuidhicbcadh  niatà 
sru'.li  tcinnteacb,  le  m6r-la.«sair  air,  am 
fianuis  an  doruia  siu.  Abersetus  ainra  a'ngil 
glileidliidh  an  t-srutha  sin  a  dhearblias  agus 
a  nigheas  anniannan  nan  naonih  de'n  cbud- 
trora  chionta  a  ta  'leantuinn  riutha  gu'n  oinn 
iad  cho  glan  agus  cho  soiileir  ri  reul  loinn- 
oarach  Sbuidhiclieadli  rcisd  an  sin  tobair 
taitiuneach  le  blàth  agus  boltrachas  a 
glila,nadh  agus  a  dh'fhairigeadh  annian  nam 
fireau.  Greadaidh  agus  loisgidli  e  anmannan 
nam  peacach  s  cha  toir  e  ni  sam  bitb  dhiùbb 
ach  is  tuilleadli  peine  agus  peanas  a  thig  g'an 
ionnr.uilbc  ann.  Eiridb  a  reisd  as  a  sin  i-a 
peacaick  le  bròn  agus  le  dubhacbas  deiira- 
mor,  na  fireannan  gidheadii  le  subhachas 
agus  m.ir-f !iaoilt     gu   dorus  an  treas  nèimli, 

Sòrn  teinnteach  matà  a'  lassadh  do  ghnàth 
an  sin.  D\  mliile  dbiag  làrah-choillp,  fhead 
sa  ruig.'as  a  lassair  an  àirds.  Am  prioba:lh 
man  sul  thig  anmannan  nam  firean  tre'n 
t-sòin  £in.  Eararaidh  agus  loisgidh  e  anm- 
annan nam  peacach  gu  ceaun  da  bhliadhna 
dbiag.  Bbei)  an  aingeal  choimhoadachdia^i 
iarsin  gus  an  ceatbramh  dorus.  Is 
amhlaidh  a  ta  ard-dliorus  a  cbeathramh 
ueimb  agus   sruth    teinnteach    timchioU   air 


190 


•cleas  an  stm'n  icimh-radhte.  Ta  inùr  air 
lassadh  timchioll  da,  liad  a  tlieine  air  a 
thombas,  suas  ri  da  mhile  dliiag  làmli  clioille. 
Theid  anmannan  nam  firean  tliairis  mir 
nach  biodli  e  anu  idir  agus  fasdaidhidh  e 
anmannan  nym  peacacli  suas  ri  da  brliadhna 
dhiag'  an  truaighe  agus  am  peanas  gus  an 
toir  an  aingeal  choimbideachd  iad  gu  dorus 
a  choigeamh  nèimh. 

Snitli  teinnteacli  fòs  an  sin  cuideacbd  ach 
is  eucosmhiiil  e  ris  an  t-srutb  eile  oir  a  ta 
saobh-choire  àraid  am  miadlion  an  t-sruttit 
f^in  agus  cairigidb  e  mu'n  cuairt  anmannan 
nam  peacach  agus  fasdaidh  e  iad  gu  ceann 
sia  bliadhna  diag.  Gidheadh  theid  na  fire- 
annan  thairis  air  a  dli'aon  sgriob  gun  fuir- 
each  sam  bith.  An  uair  is  mithich,  matà, 
anmannan  nam  peacacli  fhuasgladb  as,  ni  an 
t-aingeal  beantuinn  ris  an  t-sruth  le  fleasg 
cruaidii  co-ionnan  ri  cloich  gus  an  dian  e  na 
h-anmannan  a  thogail  suas  air  ccann  an 
fhleasg.  Blieir  Micliel  iarsin  na  li-anman — ■ 
nan  gu  dorus  an  t-siatbaimh  neimh.  Gidh- 
eadh cha'n  eil  e  air  aithris  gu'm  bheil  pian 
no  peanas  air  an  cur  air  na  h-aiimannan 
san  dorus  sin  ach  soilleirichear  iad  o  shoillse 
agus  o  thoillsgc  leug  luachmhor.  Theid 
Afichel  na  dheigh  sin  gu  aingeal  na  Trianaide 
»gus  taisbianaidk  iad  na'ii  ditbis  an  t-anani 
am  fiinuis  Dhe. 

Is  adhbhal,  raata,  agus  is  do-luaidbte 
laoilte  muir-ntire  neimh  agus  a  Choinihdhe 
foil!  ris  an  ana  -n  an  uair  sin  mas  anam  --leo- 
chiontach  fireanta  i.  Ach  mas  an-fhri- 
oanta  agus  mas  an-fhoirfidh  an  t-anam, 
gheobh  i  anamainnt  agus  anshocair  o'li 
ClioiTidhe  cbnmbachdach.  Agus  abraidh  e 
ri  aingliu  neimh.  Tarruingibh  libh,  a 
aingliu  neimh,  an  t-anam  eucrabuach-sa  agus 
■tboirib'i  a  laimh  Lucifer  i  da  a  bathadh  agus 
da  miichadh  am  fo-dhomhain  iffrinn  i  p^u 
fiuthainii  sicr. 


191 


Is  anil  an  sin  a  sprairear  an  t-anam  truagh 
sin  <rn  h-ea»allach  as^us  gu  searbh  asriis  gu 
li-uamhunnach  o  fhochair  Hatha  neimhe  a^fus 
sinuis'  Dhe.  Is  nnn  an  sin  a  leigcas  i  aisde 
an  osann  is  truinie  na  gach  osna  a'  teat-hd 
aui  focliair  an  diabliail  an  deigliidh  aoibliu- 
easan  righeachd  nèinih  fhaicsinn.  Is  ann  a 
sgauear  i  o  ehomraig  nan  ard-aingeal  ieis 
;in  d'  thainig  i  do  cbura  ncimh.  Is  ann  ifu 
sin  a  slilugas  na  da  dbitigoin-tbeine  dhia? 
gaili  auai'i  an  d'eis  a  cheile  gus  an  cuir  an 
aiàgon  is  iochdaraicbe  i  am  bial  an  diablio.l. 
Is  ann  an  sin  a  gheobli  i  lanachd  gacha 
h-uilc  am  fochair  an  diabhoil  tre  linntinibh 
na  bitii-bhuanutachd. 

Xise  an  uair  a  dh'fhoillsich  an  aingcal 
cboimhideachd  do  anam  Adhambnain  na 
taisbeanaidhean-sa  fhlaitbeas  nèimh  agus 
f  iad-imeachda  gacha  b-anma  iar  tcachd  as  a 
chorp.  rug  e  Ieis  i  iarsin  dh'ionnsuidh  iffrinu 
irchdaraich  le  iomad  a  piau  agus  a  riasladh 
agus  a  era  lad. 

A  chiad  tir  gus  an  d'rhinig  e,  tir  dbubh 
òhòtbte,  i  falamh  faloisgte  gun  pliLan  idir. 

Gle^nii  Ian  de  theine  an  taobh-sa  dhi. 
Lassar  deàra-rahòir  ann  a'  tighinn  thar  na 
h-c'irean  aige  air  gach  leth.  A  lochdar  dubh, 
a  nibiadhon  agus  a  uachdar  dearg.  Ochd 
biastan  ann,  an  sùilean  mar  bhreò  theinii- 
teacli. 

Drochaid  deàra-nihor  tarsuinn  an  gloann; 
a'  ruighinn  on  aon  oir  gus  an  oir  eile,  àrd 
na'  miadhon,  iosal  san  da  cheann.  Tri 
feachd.  ag  oidliearpachadh  air  teachd  thairis 
agus  cha  ruig  iad  uile.  Feachd  dhiubh,  is 
Icathanu  doibk  an  drochaid  o  thus  gu  deir- 
eaùh,  air  chor  s  gun  tig  gu  h-òg-elàn  gun 
uainhunn  gun  oagal  thairis  air  a  ghleann 
teinnteach.  Feachd  cile  a'  tighinu  ga 
h-iontisuidh,  caol  daibh  air  thus  i  ach 
leathan  fo  dheoidh,  gu'n  ruig  iad  mar  sin 
tarsuinn  an  gleann  iar  nior-ghiibhadh.  Am 
feachd   deiriomiach    is    leathann    doibh    aii- 


192 


thus  an  drocliaid,  caol  agus  ciimliang  fo 
dheòidh,  gus  an  tuit  iad  de  a  miadhon  sa 
ghleann  ghàbliaidh  clieudna  am  bràghadaibli 
nan  ochd  bliiast  blireò-theinnteach  ud  aig 
am  blieil  an  aitreabh  ann  sa  ghleann. 

Is  iad  so  liichd  d'am  bu  shoirbh  an  send 
(e.  slighe)  sin,  muinntir  gheamnuidh, 
muinntir  Ian  aithreach,  dearg-mhartuirean 
diirachdacli  do  Dhia.  A  bhnidheann  J'am 
bu  ohnmhang  air  thiis  agus  d'am  bu  leath- 
ann  an  t-slighe  fo  dTieòidh,  is  iad  sin  dream 
a  ta  air  an  co-eigneachadh  chum  toil  Dhe 
a  dhianamh  s  na  I^rg  sin  a  ta  'tionndainn 
an  eiginn  gu  toiUnntinneas  ann  a  bhi  tabhairi; 
fòghnadh  do  Dhia.  Ach  dhaibh-san  d'am 
bu  lovitban  air  thus  an  drochaid  agus  d'arn 
bu  .ihnmhang  i  fo  dheòidh,  is  iad  na  jDcac- 
aicli  a  dh'eisdeas  ri  searmonachadh  briathar 
Dhe  agus  nach  coimhlion  e  an  deigh  a 
chlàistinn. 

Ata  slòigh  ro-mhora  cuideachd  arm  an  di- 
chumhachd  air  tràigh  na  pene  suthaine  air  an 
taobh  bhos  de  thir-eadar-dha-sholus.  Aon 
uair  tràighidh  am  pian  dhiubh,  air  uair  eile 
thig  e  thairis  orra.  ladsan  mata  d'am  bheil 
e  mar  sin  is  iad  luchd  d'an  comhthrom  am 
maith  agus  an  ole.  Agus  an  la  a  bhratha 
breith'iichear  eatarru  agus  bàthaidh  am 
maith  an  olc  ann  san  la  sin  agus  beirear 
iad  do  phort  a  bheatha  am  fochair  Dhe  gu 
i«iach. 

Ata  dream  mhor  eile  cuideachd  ann,  am. 
fagus  do'n  luchd  sin  agus  is  adhbhal  a  pian. 
Is  amhlaidh  mata  a  tha  iad,  fo  chùmhrach 
ri  colbh  teinnteach,  muir  tlicine  umpa  gu 
ruige  an  smige,  slabhraidhcan  teinnteach 
m'am  miadhon  air  dhealbh  nathrach.  Ta'n 
gniiiseau  a'  lassadh  os  cionn  a  phein.  Is 
iad  mata  a  ta  sa  phian  sin,  peacaich  agus 
fionnghalaich  agus  luchd  milleadh  eaglaise 
Dhe  agus  rianadairean  eutròcaii'each  a  ta  an 
làthair  tàisealan  nan  naomh  os  cionn  thiodii 
lacan  agus   dheachamh  na  h-eaglais   agus  a 


193 


111  dc  iia  h-ionnihasaibh  scilbh  sonniiclite 
dbaibh  fhein  seach  dha  aoighibh  af^us  ainn- 
iacacliaibh  a   Choimhdho. 

Seadh,  a  ta  slòio-h  mor  aim  iia'n  scasa-nh 
do  o-hnath  an  Uithachaibh  ciar-dhubh  sfu 
riiige  a  ciiosa.  Cochuill  ghearra  cigh  iimpi. 
Clia'n  fliois  agus  clia  tàmh  dhaibh.  gn  brich 
acli  na  criosan  g'ati  losgadh  eadar  fuachc» 
agviG  teas.  Fcachdrai  dlioamliau  timchioll 
dhaibh  agus  pluic  t.luùuntcach  na'ii  làmhaibh 
g  am  bualadh  air  an  cinu,  agus  siad  a'  sioi- 
thagradh  riu.  Uil'  aghaidhean  nan  truaghan. 
gn  tuath  agu3  gaoth  gharbh  ghoirt  an  clài 
an  aodtiinn  mar  aon  ri  gach  olc.  Frasa 
dearga  toiunteach  ag  fcarthuinn  orra  gach 
oidhche  agus  gach  la  agus  cha'n  urrainn 
daibh  an  seachnadh  ach  a'  fulang  gu  siorr- 
uidh  ag  caoi  agus  an  dòruiun.  Feadhainn 
dliitibh  agus  sruthau  teine  an  tollaibh  an 
gnùise;  cuid  eile  agus  cloidheannau  teine 
tre'u  teanghaibh,  cuid  dhiubh  tre'n  cmn  o'u 
taobh  a  muigh.  Is  lad  mata  a  ta  sa  phian  sin, 
eadhon  gaduichean  agus  luchd-mionnan- 
eithich,  luchd-brath  agus  luchd-toibheum, 
liichd-slad  agus  luchd-creach,  bnthimli  go — 
blireathach  agus  rauinntir  chonnspoideach, 
mnathan  nan  ubagan  agus  eisgean,  luchd- 
dioghaltais  agus  luchd-leughaidh  a  shear- 
monaicheas  eiriccachd.  Ata  drong  mhor 
eile  ann  an  innsibh  ain  miadhou  mara  tene. 
Mùr  airgideach  umpa  de'n  aodaicbibh  agus 
de'n  deireibh.  Is  iad  sin  foireann  a  ni  tròc- 
air  gun  deaimad  agus  gidlieadh  a  bhios  le 
striau-thuainic  annta  a'm  peacaidhibh  ccll- 
aidh  gu  crich  am  bùis  agus  ni  na  rinn  iad 
air  almsadh  cobiiair  orra  am  miadhon  na 
niara  theine  gu  brack  agus  cuirear  iad  o 
phort  na  beatha  iar  la  'bhràtha. 

Tha  buidhcannan  mor  eile  ann  agus 
cleòcachan  dearga  t«inuteaeh  gu  liir  umpa. 
Chiinnear  an  crith  agus  an  gair  air  feadh  au 
iarmailt.  Drong  di-sgrùidte  de  dheamhn- 
aibh  'toir  giug-thachdaidh  dhaibh  agus  com 


194 


Ibreiina  letli-amli  leotlia  na'n  lamliaibh  • 
iad  a'  toil-  furail  air  na  peacaioh  an  ith  agus 
an  caitheamh.  Eotlia  dearfja  teinntea ■'!:  a' 
sior-lassadh  m'am  bràghadaibh.  Beirear 
suas  iad  gnis  an  iarmailt  gach  caochladh 
tiair,  tilg^ear  sios  iad  am  fior-dhoimhneachd 
iuthairn  uair  eile.  Is?  iad  mata  a  ta  sa  pliian 
flin.  vloiricli  a  hhrist  air  an  cùmhlaiaean  agus 
fuatb-chrhibhtich  aj^ns  briaofadairean  a 
dh'innseas  briao^  agus  'mheallas  na  slòig'h 
agua  a  !yliabhas  orra  fhein  fearta  agns 
miorbhuilean  nach  urrainn  iad  a  dhiananh 
daibh.  Na  naoidheannan  a  ta  'teumadh  nan 
cleireaoh,  is  iad  sin  an  luchd  a  chaidh  earbadh 
riu  a  leasachadh  a:^us  cba  do  leasaich  siad 
iad  niu'm  pfacaidhibh. 

Ata  dream  dcara-mhor  eile  ann  soir  is  fciar 
dhaibh  gnn  stad  daibh  thar  na  leacaibh 
tcinutaacli  a,^  cathachadh  ri  feachdaibh  nan 
deambnan.  Is  Uonmbor  ri  àireamh  frassa 
nan  saiphead  a'  dearg-lassadh  dhoibh  o  na 
deamlmaibb.  Tba  iad  a'  teacbd  na'n  ruith 
gun  fbantumn  ^n  fhois  g^ns  an  rnig  iad 
dubh-locba  agus  dubb-aibhne  a  bbàtliadh 
nan  f-aighead  sin  annta.  Is  trioblaidea-:;li 
agua  is  trua,gb  a  gbair  agus  'gbal-ghàir  a 
ni  na  peacaicb  ann  sna  uisgibb  sin  oir  is 
truimidod  pene  a  ta  annta  dboibb.  Seadh, 
is  iad  a  ta  sa  pbian  sin,  luchd-eeàird  agus 
figbeadairean  agus  ceannaichean  easionraic, 
britbimb  "-ò-breitheacb  nan  Iiidba«h  agua 
gacb  cimieacb  eile  agus  rigbrean  eucràibh- 
teaob,  riauadairean  claon  a  ta  collaidb. 
mnatban  adbaltracb  agus  teacbdairean  a 
jnhillaaa  iad  na'm  mi-ghniombraibh.  Ta 
mùr  teine  cuideacbd  air  an  taobb  tball  do 
tbir  nam  pian;  is  seacbd  uair  is  uambas- 
aiebe  ague  is  seirbbe  e  na  tir  nam  pian  tein. 
Acb  cba'n  eil  anmannan  ag  còmbnuidb  aun 
gus  a'  bbreitbeanas  oir  la  le  deambnaibh  na'n 
aonar  a  riagbladb  gu  la  bbrlxtba. 

Is   mairg    mata   a  ta   sna  pianaibb    sin   an 
comh-aitreabh    muinntir'    an    diabbuil.       Is 


195 


mairo^  nacli  eil  na'm  faichill  romh  "n 
mlminntir  sin.  Is  mairof  d'am  '•  idh  jia 
lliÌE^heariia  dcamhan  dìobliarj^ach  musach. 
Is  maii-tr  a  bhios  ag-  èisteachd  ri  osnadh  a.e:tis 
ri  o^al-gfhàire  nan  anmanann  an  truai^he  at^ 
jjearain  ris  a  choimlidhe  mu  theaclid  chuca 
lixtha  bhràtha  ^n  luatli,  inas  e  s  ma  dh'- 
ihaoidte  ?u"m  faigli  iad  fionnaracbadL  sani. 
bith  sa  bhreathanas  oir  cha'n  fhaigh  iad  foie 
•i^ii  là  bhratha  ach.  trì  uairean  gacli 
dòmhnacli.  Is  mairsf  d'am  bn  dhìiclias  dileas 
am  feaiann  sin  gu  brhcb  !  oir  is  amblaidh  a 
ta:  Sleibbtean  tolltacb  dealgnach  ann  agns 
fòa  niaghau  loma  8  iad  loisgteach  agus  lochan 
breuna         biastaidhc.  Talamh         g-arbh 

gaininbcch  s  e  anabarracb  mì-chòmhnard  làu 
t-igh.  Leacan  leatbann  teinteach  air  a  l;;r. 
Mara  mora  le  onfbadhaibb  uaniharraidh  sani 
bidb  aite-còmhnuidh  agus  aitreabh  nan 
diabhul  do  g-bnàth.  Ceithir  sruthan  deara- 
niòr  thar  a  làr;  sruth  teine,  sruth  sneachda, 
srutli  neimbe,  sruth  uisge  dnbha  dorchaidh. 
Is  annta  ain  a  dh'fbairigeas  feacbd  dìobh- 
argach  nan  deamhan  iad  fèin  an  deighidh  an 
còmh-dbail  agus  an  cleasaclid  a'  pianadh 
nan  anmannan. 

An  sin  niiair  thogas  slòigh  naomha 
niuinntir'  nèimh'  ceòl  comh-chubhaidli  nan 
ochd  tràth  gu  subhach  agus  gu  furmailteach 
a'  moladh  a'  Choimbdhe,  is  ann  an  ''in  bheir 
na  h-anmannan  nualla  truagha  tùirseach  air 
dhaibh  bUi  air  an  tuairgneadh  gun  tàruh 
le  dr>:)ngaibh  nan  deambau.  Is  iad  sin  mata 
na  piantan  agus  na  peanasan  a  dh'fboillsicli 
an  aingeal  cboimhideachd  do  db'anam  Adh- 
amlinain  iar   tadhall   riogbacbd  neimh. 

Tbugadb  an  sin  an  t-aiiam  am  priobadh 
sbtil  tre'n  ard-dborua  òrdha  agus  tre'n  roinn 
sgixil  gblainidhe  gu  tir  nan  naomh ;  is  innto 
tbugadb  i  a  cbeud  uair  iar  di  dealacbadh  ri8 
a  cborp.  Nuair  gbabh  i  miann  mata  aJr 
fantuiun  agus  air  fairis  san  tir  sin  cbuala  i 
na'  deigbidb  tre'n  roinn-sgàil  guth  an  aingil 


196 


a'  cur  mar  cliorrachd  oirre  i  'tliigbinn  air  a 
li-ais  a  rithist  gus  a  chorp  chianda  as  an 
d'flialbh  i,  a  chum  gn'n  innseadh  i  an  dailibh 
a.gns  an  coimhthionalaibh  neo-chleireacb.  is 
cbleir  duaisean  nèimhe  agus  piantan  iffrini 
mar  dli'flioillsich  an  aiugeal  clioimliideachd 
di. 

Is  (»  sin  matà  am  foircheadal  a  b'abliaist 
do  dh'  xidliarahnain  a  bhi  gnathachadh  do 
na  slòigh  o  sin  a  mach,  fhead  s  a  ^ha  e  na 
bheatba.  Seadh  is  e  sin  an  ni  a  sliearmon- 
uich  e  am  mor  dhàil  fir  Erenn  an  uair  a 
chaidh  reachd  Adhamhnain  a  chur  air  na 
Ghidheil  agus  an  uair  a  cliaidh  na  mnatlian 
a  shaoradli  [o  blii  'dul  do  cliogadh]  le  Adh- 
amlinau  agus  le  Finnachta  Flpadliach  rign 
Erenn,  agus  le  mathaibii  Erenn  cuideachd. 
Sftadh  is  e  a  chiad-sgial  a  ghnàthaicli  Pat- 
raic  mac  Calpuirn  am  bidheantas,  sochairean 
nèimhe  agus  piantan  iftrinn  innseadh  do'n 
fheadhainn  a  chreideadh  sa  Choimhdhe  trid 
'fhoircheadal  agus  a  shealbhaich  an  anam- 
chairdeaa  troimh-sa  aig-  eirigh  an  t-soisgeil. 
Is  e  iòs  foircheadal  bu  mhinige  thug  Peadar 
agus  Pol  agus  na  h-abstail  eile  seachad, 
eadhon,  piantan  agus  sochairean  a  chur  an 
geill,  oir  dh'fhoillsicheadh  dhoibh  eat  fo'n 
chuma  chianda.  Is  e  sin  a  rinn  Silvester 
aba  'n  Uoirah  do  Chonstaiitin  mac  Elena, 
ard-righ  an  domhain  aJin  san  mhor-dhhil  an 
uair  a  dh'iobair  e  an  Ròimh  do  Phòl  Agus 
do  Pheadar.  Is  e  seo  cuideachd  rinn  Fabian 
comharba  Pheadair  do  dh'  Phihp  ma«  Gor- 
dian  rlgh  Eòmanach  an  uair  a  chreid  e  an 
Coimhdhe  agus  nuair  a  chreid  ioma  mile  eile 
san  itm  sin.  Is  esan  a  chiad  righ  de  na 
Rùmanaich  a  chreid  ann  san  t-Slanuighfhear 
losa  Cr^osd. 

Is  e  seo  an  sgial  is  gnathach  le  Eli  inns- 
eadh do  anmannaibli  nam  firean  agus  se  fo 
chrann  na  beatha  am  Parana.  An  uair  a  <lh' 
fhosgaileas  Eli  an  leabhar  a  dh'  fhoircheadal 
nan   anmannan,  thig  anmaunan  nam  fiieau 


197 


an  s.in  au  rioclidaibh  ian  gfle-glieal  chin^e 
o  gacU  àird.  An  sin  innsidh  e  dbaibli  air 
thiis  soL-bairean  nam  firean,  aoibhneas  a^us 
àluiniitoachd  rìo;heachd  nèimh  s  tha  iad  ro 
fliaoillteach  re  sin.  larsin  innsidh  e  dbaibh 
piantan  as:us  pcanasau  iiJrinn  agiis  earalan 
la  bhratha  acjus  is  folbviseach  gn  mor  ^nè  a 
a  bhròin  air  fein  agiis  air  Enoch  'chor  s  ;^ur 
iad  seo  da  bhròn  rif^heachd  nèimh.  larsin 
dùinidh  Eli  an  Icabhar  ajus  bheir  na  h-eòin 
nuall-gfhàir  an  iiair  sin  agns  deasaichidh  iad 
au  't^asfan  gn  tcann  r'an  ciiirp  gii'n  lig 
srutha  fala  asda  air  omhann  phiantan  iffrinn 
agus  la  bhratha. 

Nis  o  'siad  anmannan  nan  naonih,  d'an  dan 
sior-aitreabh  righeachd  nèimh,  a  tha  'togail 
an  nuall-ehàir  sin  bn  mhithiche  do  dliaoinibh 
an  domhain,  ged  a  b  iad  deòir  fliola  a  sliileadh 
iad  iar  doibh  aire  bhi  aca  air  la  bhratha  agus 
joiantan  iffrinn.  Is  aun  an  sin  a  dh'  iocas  an 
Coimhdhe  a  thuarasdal  fein  do  gach  duine 
san  domhain,  eadhon  sochairean  do  na  firean- 
aibh  agus  piantan  do  na  peacaich.  An  6Ìn 
cuiridh  e  na  peacaich  ann  an  ro-dhoimhneachd 
jjene  shuthain  air  an  iadh  glas  briathar  Dhe 
fo  fhuath  britheamh  a  bhratha  tre  linn  nan 
Unn.  Bheirear  cuideachd  na  naoimh  s  na 
fireannau,  luclid  na  deirce  a<?u8  na  tròcaire 
air  deas  laimh  Dhe  a  bhith-aitreabh  righeachd 
nèimh,  eadhon,  ait  sam  bidh  ead  sa  mhòr- 
ghlòir  sin  gun  aois  gun  chrionadh  gun  cheann 
gun  chrich  tre  linn  nan  linn. 

Is  amhluidh  mata  a  ta  'chathair  sin, 
flaitheas  gun  uaill,  gun  uabhar,  gun  ghò,  gun 
thoibheum,  gun  cliealg,  gun  chuilbheart,  gun 
ruic,  gun  ruarais,  gun  mkiabalachd,  gun 
mhealltaireachd,  gun  tnùtli,  gun  mhòr-chuis, 
gun  theinu,  gun  ghalar,  gun  bliochdain,  gun 
nochdainn,  gun  dhith,  gun  dhiobhail,  gun 
chlach-mheallain,  gun  sneachda,  grui  ghaoth, 
gun  fhliuchadh,  --un  thoirm,  gun  thorrunn, 
gun   dhorchad,   gun  fhuachd,   Haitheas   uasal 


ion-cliliùiteach  chiatach,  fodh  thoradh,  fodh 
slioillse,  fodh  bholadli  tìre  lain  aim  sa  bheil 
deasfli  sliòlas  gacli  maitheas. 


FEAE     NA    PAIECE. 

Macculloch  of  Park,  near  Dingwall, 
fiourislied  before  1600.  He  was  maternal 
groat-grandfather  of  Duncan  Macrae,  who 
wrote  the  Fernaig  MS.,  from  which  I  here 
transliterate.  The  whole  of  this  MS.  was 
transcribed  and  annotated  by  Professor  Mac- 
kinnon,  who  in  April,  ]8o5,  wrote  a  full  des- 
cription of  it — (see  "Transactions  of  Gaelic 
Society  of  Inverness,"  vol.  xi.,  311-339,  where 
this  admirable  nionoo-raph  on  the  chief  of  the 
Macraes  is  given).  Afterwards  it  was 
transcribed,  though  not  entirely,  by  the  late 
Eev.  Alex.  Cameron,  LL.D. — (Rel.  Celt.,  vol. 
ii.,  1-137).  The  remainder  was  completed 
by   Mr   Macbain, 

CEOSDHANACHD. 

[iV  rinneadh  le  Fear  na  Paiece.] 

I. 

Beannuich,  Dlie,   mo  leabhar 
Ann  sa(n)  mhaduinn 
Mo  sheadh  ga  chur  air  mheamhair 
An  ceum  lag. 

II. 

Cha  cheum  lag   dhuinn  bhi  leanmhuinn 

Air  a(n)  t-sligb' 

Ta  againn  'dhion  ar  n-anman 

Bho  Eigh  nimh'. 

III. 

Bho   Eigh  nimh'   ta  na   briathran 
Air  an  deachdadh 
Chuireas  an  ceill  dninn  a  riaghailt 
Sinn  da  cleachdadh. 


199 

!▼. 

Cleachdar  leinn  leughadh  leabhair 
Much  is  aniiioch 
Cur  urnuiorli  Mhic  Dbc  airaird 
Dhiou  ar  n-anman. 


'Dliion  ar  n-aiiman  ata  solar 

Do  aliiol  Adhaimh 

'Leiis:liadli  s  an  eisneachd  an  t-Soisgeil 

Cur  ri  cràbliadh'. 


'Cur  ri  crabliadh.  biodh  gach   duine 
Air  gfach  slig'be 

Gheibh  e  gacli  uile  math  shireas 
Bho  Riffh  nimhe. 


Bho  Righ  uimh'  ta  gach  uile 
Math  ri  chcstnadh 
Thug'maid  g^ach  urraim  is  onoir 
Dhò-s  air  thoisich. 


Air  tiis  rinn  Dia  'saos'hal  uile 

Reir  a  thoil 

Chuir  6  'sbaothair  fo  smachd   dhuinne, 

'Coir  a  mboladh. 

IX. 

Coir  bhi  moladh  Dhe  gach  aon  la 
Sa  bhi  ga  leanmhuiun 
Do  riun  e'n  duine  le  mhioraild 
Do  dhust  talmhainn. 


Do   dhust  talmhainn   rinn    Dia   'duine, 
E  na  ònar ; 

Thug  aisinn  as  a  thaobh  'a  e  na  chodal 
Rinn  dhi  Eòbh. 


200 


Do  rinn  e  Eubli  dha  mar  chiiideacbadli 
Sa(n)  t-saoglial ; 

Bha  iad  faraon  naohh  gun  tiiiteam 
Air  an  coimhcheangal. 

XII. 

Coimlicheangal   rinn   Dia   't-Atlaair — 
Pàrras  bnnaidli — 

Dainwneachadh   ('n)    dithis  ua  chathair 
Mar  àithne  duinne. 


Mar  sin  clmir  Dia  Eò  is  Adbamh 
Na  gliàradh  aoiblineach 
Thug  aithne  dliaibh  mar  a  b'aill  leis 
Ead  blii  cnimhineach. 

XIV. 

Cliuimhnich  an   t-ablicrsoir   cealgach 
Ead  bhi  sa  gbaradli 
T(h)ainior  m'an  comliair  gu  meallta 
Mar  so  tharlig. 

XV. 

Labhair  riu  as  a  chraoibli 
(An)  riochtu  nathrach  :  — 

"Ithidli  do'n  mliios 

Co  cumhaclidacb    ri  Dia    na  cathrach 

Bidli  siblis'." 

XVI. 

Tliug  Eubli  lamh  an  sau  cliraoibh 
Do  bbuin  di  u(bli)all 

Clia(idh)   Adliamh  leatba  air  a  comhairl 
Dhoibh    bu   phndliar. 


Dlioibh    bu   phndliar   bristeadh    àithn 
Dhè  gun  eas(bh)uidh 
Le  caitbeanih  'n  ubliaill  gii  dan 
Nacb  robb  cneasda. 


201 


'Thoiseach  riiin  Dia  't-Atliair 
Air  a(n    t-saoglial 

Bhrosnuich  i^ach   iioacli  shiol  Adbaimh 
Ta  baoofhal. 


Ta  sinn   a(m)    baoo;lial   fodh   pheac' 
N-ar  ciad  at  liar 

iJhrist  air  fain  Dlie  a(ni)  flaitheas 
E  na  'chatliair. 

XX. 

Cathair  ainglc(aii)    Dhe  a(m)    Paras 
Nan  nil'  aoiblineas 
Cha'n  fheudar  le  neacli  àireamh 
Mar  tha  choiblineas. 


Ta  'choibimeas  'ghnà  air  uile 
'Dòirteadh  saoibliris 
Oirnn  shiol  Eò  agas  Adhaimh 
Is   sinn   daoibhir. 


Ta  sinn  daoibhir  dhetk  creideamh 
Na  ar  cridhe 

Gnn  ar  meamhair  bhi  freagair 
Da  ar  dli^he. 


Dligh  g-ach  neach  an  san  t-saoghal 
De  shiol  Adhaimh. 
Bhi  'giiidhe  Mhic  Dhe  da  saoradh 
Bho  crach  gàbhadh. 


High  na  pais  si  an  as  gach  càs 

D'  ar  dion  bho  ar  moalladh, 

('N)  ti  chruthaich  sinn  sa  cheannaich 

Ainm  bi'  beannuicht. 

Beanuuich  Dh«,  »&c. 


AON    FATHAST    DO     RINNEADH    LE 
FEAE    NA    PAIRCE. 


'G  eirisrli  dliomlisa   's  a*  lai?lie 
Biom  gach  trath  sior  gbuidh  a(n)  Rigli 
Clia''idhi  le  thoil  air  chrann  da  ar  ceannacli 
Dul  na  chion  cba  mheallar  mi. 


Le  Ian  earlaid  biom  a'  triall 
(A)  fhlathanas  mo  mliiann  g-acli  uair 
Saofhal  breugach  chur    air  chùl 
Mo  ruin,  dnl  sa(n)  t-slighe  bhuan. 

III. 
Sligb  na  firinn  ar  neart 
Soiseenl  direach,   reachd  Mhic  Dbe 
Ga  b'e  mbinicheadh  o  ceart 
(Gu)  fireantach,  bhiodli  sliocbd  na  dheigh 

IV. 

Deighidh  'mhìneacbaidb-s'   thoirt  leinn 
Bidh  losa  mar  r(u)inn  sa(n)  am 
Lioumliora  bbiomar  bbo  iochd 
Mar  gbeall  Dia  'sbliochd  Abraham. 


Beannnicbt  do  bhidheas  gach  ti 
Chreideas  losa  sa  chi  © 
Mallaicht  gach  neach  s  a  reim 
Chuireas  a  cbùl  ri  Mac  Dhe. 

VI. 

Diol  gach  neach  nach  gabh  a  roghainn 
Faire   ri   h-eug   air   bhreith'    dhò; 
Dul  fhlathas  Dhe  nan  àrd-aingeal 
Sa  chathair  eibhinn  bithidh  na  slòigh. 

VII. 

Cha'n  ionann  cor  da'n  t-sluagh  threigt' 
Sa  taio^h  eitidh  leigear  eau 
Dh'  iffrinn  fhnar  ['m]  bi  teintean  lasrach 
Da'  pian'  a'  feasd  gnn  dul  eug. 


203 

VIII. 

Eibhinn  cor  na(n)    daoine  taghta   [?1 
Dul  air  au  aghart  gach  n-uair 
Mar  ri  losa  an  comunn  ainglean 
Bidli  ead  aighearacli  bith-bliuau. 

IX. 

Eigli  na  paise!  foucli  do  gbràsan 
Orm-san  is  nii'n  civs  crack  tim 
Bbo  na  nainibdean  ta  ga'm  leanmbnimi 
Bbo  taim  aufbann,  sibb'  mo  dbion. 


Righ  na  soillse!   thoir  neart  domhsa 
Bbrigb  t'annsacbd  s  mi  air  cbeilidb 
Gu  bbi  cnimbueacb  air  do  gbuidb 
N  am  laigbi  dhom  s  ag  eirigb. 
Gr  eiriofb  dbomb-sa,  &c. 


SGEEAD    AN    ANMA    DO    EINNEADH. 
Le  Fear  na  Paiece. 

I. 
Ta   cogadli  oidbebe  agus  la 
Orm  a  gbnàtb,  cruaidb  an  chs 
Cba  sgiiir  e  dbioni  gii  la  m'  eig 
Truime  learn  fa  cbend  na'm  bas. 

II. 
Cogadb  ata  air  mo  tbi 
Aobbar  eagail  gacb  ti  e; 
Coir  dliuiun  aicbcadli  gu  mor 
Caitbriseacb  ni's  leoir  an  gnè. 

III. 
Triùir  ta  cogadb  gacb  lò — 
Aobbar  bròin  dbora  a  mbèud — 
Saogbal,    an    t-aibbearsoir    s    an    fbeòil 
Air  tbi  mo  leòn  do  bbidbeas  ead. 


IV. 

Aon  de'n  triùir  a  deirim  ribh 
Saoehal,  do  mheall  na  slòigh 
Ga'n  dalladh  bho  thim  gu  tim 
Mealladh  gacb  ti  bheir  r'a  dhòigh. 


Ta'n  saoglial  dalladh  an  t-slòigh 
Tlaaobhas  e  gu  mor  gun  cheart; 
Gun  e  againn  acli  mar  clieò 
Cha  choir  dhuinn  leòn  le  neart. 


Cha'n  fhoghainn  le  duine  'leòir, 
Cha'n  fhoghainn  ni's  mo   'ga  mhèud, 
Miann   leo  cruinneachadh   san   am, 
Sior  ckur  na  cheajin   do  bhidheas  ead. 

VII. 

Ach  fhir  a  chruthaick  uil'  na  slòigh 
Ckoirichj  dhom  na's  leòir  do  ni 
Dion  bho'n  t-saoghal  mi  s  mi  dall 
Gach  saobhadh  bidh  feall  do  chi. 


Darna  namh  se  gun  bhreug 
'Cholluinn  an  teid  an  sannt 
Ni'a  miann  le  mo  cholluinn  chre 
M'  aimhleas  gu  leir  do  bhidheas  aim. 


Cholluinn  a  bhedl  mo  steidh 
Orm  a  bhidheas  i,  cruaidh  an  càa 
'Cothachadh  gach  tim  s  i  'bhith 
Da  mo  ruith  le  peacadli  bài8. 


Aobhar  dùbhachais  dhom  fein 
Gach  subhiachas  theid   a'm'  chorp 
Le  h'-àilgheas  bho  thim  gu  tim 
Cairear  mi  fo  dhion  sa(n)  shloohd. 


XI. 

Riar  na  colna  maircr  do  ni 
Bho  is  ullaiiili  i  dol  le  brcug 
Nuair  is  mo  s  is  fearr  a  cor 
Gu  iiabliar  le  toil  gfu  toid. 


losa  alilàiiear  a(n)  t-slòigh 
Guidheam  e    biii   dhomlis    da  m'   dhion 
Mo  cliollainn  [a]  chur  fo  smachd 
Gun  dolaidli  theachd  orm  na  dhiol. 

XIII. 

Treas  nàmli  làn  do  dk'  fheirg 
'T-Abhersoir  le  ckeilg  a  glinàth, 
Mar  leomhunn  air  a(m)   bi  glut 
Dli'iounsuidh  ar  slxigadh  gach  trath. 

XIT. 

Mar  sin  biom  an  càs  teann 
Fliir  ckaoi  air  ckeann  an  t-slòigk 
Bko  na  naimkdibk  ta  ga  mo  ruitk 
Teaaruig  is  no  matk*   mi   dkoibh. 

XV. 

Tòireackd  orm  do  bhidlieas  ead 
Air  tki  mo  mkea,lladk  gack  la 
Gu  fuirear  ia  coir  dhoni  bhitk 
Le  caitkris  is  urnuigk  a  o-knàth. 

XVI. 

Urnuigk  is  aitkri  an  t-slòigk 
Ckaisgeas  domk-s  au  cogadk  mor 
Le  guidk  losa  gack  ii-uair 
Ciosaickear  gu  luatk  an  tòir. 

XVII. 

Their  mathanas  dkom  s  mi  dall 

Go  do  ckatkair  tkall  's  miann  learn  del,. 

La  do  spiorad  dian  dom  iùl, 

Cuireann  riutka  evil  air  gack  coir. 


Permit,  allow. 


206 

XVIII. 

S  mì  t-anam  a  ta  fo  g-hlaa 
Aiiacal  mi  nis,  o  Ei^h! 
Bho  na  naimhdibh  ta  ga  m'  riuth 
S  mi  air  crith  freao'air  mi. 


Eagla  mo  iiaimlide(aii)  gu  leir 
Ta  orm-sa  fein  a  ghuàtb. 
Athair  na  siimaineam  's  tu  chi 
Bho  's  fiosracli  sibli  mar  a  ta. 
Ta  cogadh,  &c. 


AON    EILE    DO     EINNEADH, 

Le  Fear  na  Paiece. 

I. 
Tagliam  (au)  rigli  firinneach  Dia 
Dilis  do  mo  tliriall  g-ii  bi, 
Le  umhlachd  mo  chuirp  da  gliuidh 
Liibadli  le  mo  chridli'  ui. 


Tri  gnè   dhaoin'   th'   air   a(n)   t-saoghal 
Do'n  a(n)  dligher  miosg  a(ii)  t-sloigh. 
Air  an  ceougal  buain  ra  dùir© 
Cha'n  fliaigliear  umhlachd  mar  roigh. 


'Ciad  fhear  de'n  triiiir  mar  chual' 
Gun.  eòlas  air  a  mhath  do  clii 
Cha  ghabh  e  teagasg  bho^  aon  neach 
Gun  eagla  aimhleas  do  ni. 


Dania  fear  dhiubh  gu  tuigseach 
Da  blieil  ciall  is  gliocas  mor 
Bidh  thuigs'  dul  do  air  dliearmad 
Cha'n  fheàirrde  neach  e  bhios  fa  choir. 


207 


Treas  fear  de'n  triùir  nach  cniosd 

Fiosrach  air  a  choir  san  am 

Dh'  oibricheas  le  neart  eii-còir 

Gun'   cheart  na  'Mbac  Dhe    [a]   cbàil. 

VI. 

Ach  sill  aafaihli  triiiir  tha  don' 

Air  an  t-saowhal  cliorrach  tli'  ann 

Mairg  na'  loro'  air  a'  leanmlinin 

S   an  ord  dheamhna  ta   na   ('n)    ceann 


Mairg-  do  ni  uabhair  sa(n)  t-saoghal 
S  afn)   t-eusf  era  'mhaoidheadb  gach.   lò 
Dluetli  gach  scan  s  gach  òg  ni  doarmh'uinii 
E   bhi  cuimhneach  Icotha. 

VIII. 

Cuimhnich  an  t-caig  ort  mar  eallach 
Cuimhnich  an  ti  cheannuich  thu  daor 
Nuair  a  sgaras  riut  an  t-anara 
Sa(n)  talamh  cha.teid  leat  maoin. 


Dhuin"!    na    dean   Dia   de'n  t-saoghxl 
Bi-sa  cuimhneach  air  do  cheil 
Mar  ata  Dia  eudor  na  ghealladh. 
Mairg  neach  a  mheallas  e  fein. 


Bbaim-s'  òg,  ni.s  taim  sean 

Cha'n  fhacas  sid  ri  mo  re 

Fear  ceart  dul  a  dhlth  no  'shliochd 

Gun  iochd  fhaotuinn  bho  ^Ihac  Dhe. 

XI. 

Ach  gun  bhi  againn  ach  cuairt  ghearr 
Air  a(n)  1>3aoghal  dearbh  mar  chi 
Bhi  'guidhe  Mhic  Dhe  mo  rui(gh)* 
Na  m'  uidh  tagham  an  Righ. 


*  Variant  of  ri  (a  liinsr)  yironounced  rui  and  written 
usuallj'  noyh  ;  in  stanza  II.   it  rhymes  with  slòigh. 


AON    DO    RINNEADH. 
Le  Fear  na  Paihce. 


Saoghal  air   a  bheil  mi ! 
Ghoir  mi  ri  Mac  Dhe  gun  dul 
Bho  ta  seacliaran  a'm'  fheoil 
M'aigne  ann  do  ròid  clia*  d'  chuir. 

II. 

Sligh  'an  1>Soisgeil  dheachd  Criosd 
D'a  Ostail  gu  f  ior  a  thug 
Dhion  an  auman  do  gach  ti 
Clireideaa  an  righ  'dòigh  nach  tuig. 

III. 
Tuigeadli  gach  aon  neacli  Ba(n)  t-saoghal 
Baoghal  do  dh'fhuilinn  Mac  De 
Le  'leth  eibhinn  ri  crann'  thàrnaig' 
Fodh  b&inc  Philoit  cheusadh  e. 

IT. 

Se  dh'fhuilinn  gach  pian 

Dhòirt  'fhuil  gu  fior  dhiofl  an  t-»luaigh. 

Da'  ghuidh  leinne  Criosd  a  bhi 

Le  ar  cridh  feasd  da  luaidh. 


Gun  bhi'  g  ùrnaigh  le  creideajnli 
'N  eagla  Dhe  ta  mar  bliaoghal, 
Bidh  na  naimhdean  da  ar  Leon 
'T-AbhersoLr,  an  Fheoil  s  an  Saoghal. 

*  MS.  has  mj  chvrr  for  ni  churr  :  a  similar  substitution 
of  m  for  11  is  seen  in  Rel.  Celt.  II.  p.  20,  line  9.  Other- 
wise, we  should  read,  perhaps  :  ni'èiginn  ann  do  ròid  mi 
chuir. 


DO     GIINE     OEATN     A     KINNEADH. 
Le  Fear  na  Pairce. 


losa  molaim,  an  crann  toraidh 
Ta  ga  fhuran  fein  gacli  lò 
Air   gach  duin'  blieir   dha  onair 
Bbios  erii  soilleir  cinnteach  dhò. 


Chorp  le  aunsacM  tnug  mar  shauns' 
Is  a  dhion  au  anina  leis 
Dh'iffrinn  chuaidh,   chruinnicli   na  slòigh 
Blia  uile  fodh  leoin,  millt  treis. 


Chreach  au  t-seis  a  b'ion  a  threigs' 
Do  sliiol  Eubh  is  Adliamb  air  tkiis 
Fodh  "beinc"    Philoit  dh'flinilinn  pianadh 
Da  ar  diou  blio  Ifrinn  a  nuas  [  ?.] 


Treas  la  dk'eiricli,  phaidh  ar  n-eirig 
Biodh  gach  trend  gu  smnainteack  ( ?)  trom 
Aobhar  brosnaidli  dliaibli  ra  cbosnadh 
Bhi       'choimh.-aoisuibh       cuimlineacli      ra 
'sliloiun. 


Air  laimli  dheis  athar  suas  na  'chathair 
Skuidh  gu  flathail  firinnea«h 
Thig  gu  neartmhor  nuas  tliobhairt  ceartaia 
Air  gach  neach  gu  miorailteach. 


Le  fuaim  trumpaid  tliig  gach  aon  ueach 
Cha  bhi  aon  neach  bhuath  san  uair 
Blieir  Dia  ceart  orr'  gun  eaiibhuidh 
Ead  a  teachd  sro  'n  oigrhreachd  bhuan. 


VII. 

Threud  taght'  uile  air  a  laimli  dheis  cuiridb- 
'Rigli  dh'   fhurain  air  a   shluagh 
Na  h-ard-ainglibli  bidh  da  le-aiimLiim 
Gu     cliathair     aoibliueach     cliaoidb     bhi- 
bliuan. 

VIII. 

'Sluagh  ci-osta  air  a  laimli  thoisgeil 
Gun  fhear  leageil   bidh   gu   truagli 
Leigear  sioa  ead  deig-h'  trèigsi(n) 
Do  taigh  eitidh  'chaoi   bhi-bhuan. 


Mar   bha  glutan  deighidh  tuiteam 
'G  iarraidh  furtach(d)  an  ain-tim 
Bidh   na  aluaghridh  'g  iarraidh  fuaraidh 
Nuair  nacli  truagh  le  Dia  an  diol. 

X. 

'La  nach  d'eisneadh  leo  na  fàidh' 
Lagh  no  'àithnt'  da  chnr  an  ceill 
Cha  bhi  diona  ac'  na   furtach(d) 
Deigh  tuiteam  bho  Mhac  Dhe. 


Namh   feallsa  tairg'   ar  mealladh 
Da  ar  tarruing  thaigh  gun  dhion 
Feitheamh  òirnn  mar  leomhain  ghluf 
Gach  uair  thuiteas  sinn  na'(n)   lion. 


Caithris,  urnaigh  agns  aithri 
Ar  barrand  'bhi  a(n)  Dia 
Slighe  dhireach  ga  ar  diona 
Go  righ  dilis  biodh  ar  triall. 

XIII. 

Eibhinn,  aighireach  ar  gleidheadh, 
Suas    na   'chathair  la   theid  sinn, 
[Na]  'fhlathas  bunaidh  ta  dhuinn  uile 
S  a  crann  toraidh  foe  ar  cinn. 


211 

XIV. 

Moille  dlminn  le  bren^  dh'  eirich 
Fad  (?)  bho'n  fliirinn  eisdear  leinu 
Moladh  losa.  High  iia  Paise 
Mend  a  ghràs'  tuigidh  (?)  sinu. 


Mend  ar  peacaidh  srhnàth  da'n  cleachdadh 
Mor  an  easbhuidh  dliuinn  gun  sgiths 
S  mo  na  gràsan  no  mar  ta  sinu 
Bhi  gach  trath  sior  ghuidh  los'. 


IAIN     CAESWELL. 


John  Carswell,  Bishop  of  tlie  Isles, 
flourished  between  1520-1572.  He  is  remem- 
bered as  the  translator  into  Gaehc  of  Knox's 
"Liturgy."  This  work  appeared  in  1567,  and 
is  the  first  work  printed  in  Gaelic.  The 
only  perfect  copy  now  known  to  exist  is  in 
the  library  of  the  Duke  of  Argyll.  Two 
other  imperfect  copies  exist — one  of  these  in 
the  Edinburgh  University  Library;  the 
other,  now  in  the  British  Museum,  was  found 
in  a  farmer's  house  in  Stratherrick.  Dr 
Maclachlan  edited  a  handsome  new  edition 
of  the  book  in  1873.  It  is  often  more  of  a 
paraphrase  than  of  a  close  translation.  He 
heaps  on  epithets  where  none  exist  in  the 
original.  He  seems  to  have  been  conscious 
of  his  lack  of  a  full  mastery  of  the  Gaelic 
language.  His  was  not  the  pen  of  Keating. 
He  was  under  the  influence  of  the  traditional 
native  schools,  and  was  not  forced,  like  the 
Dean  of  Lismore  or  like  Duncan  Macrae  of 
Kintail,  to  manufacture  an  inconsistent 
phonetic  style  of  spelling.  He  had  a  fair 
mastery  of  the  language.     His  hymn  to  the 


Note.  — XIV,  1,  dhaoin?  XIV.,  4,  corrupt?  II. 
1,  sanns'  from  Handsel,  a  variant  of  sainnseal.  VIII., 
1,  erosta— forbidden,  prohibited. 


212 

book  (p.  24)  is  happily  done.  The  diction  is 
clear  and  easy.  Dr  Maclachlan  blundered 
three  consecutive  lines  in  stanza  four,  which 
runs — 

"Gach  seancha  gan  seanchus  saobh 
Gach  fear  dano  nar  aomh  breg 
Cumand  ©adrad  agas  iad 
A  leabhrain  bhig  biadli  go  heg." 
Maclachlan  renders  it — 

"Every   teacher  v/ithout  wise   teaching. 
Every  poet  who  hates  not  a  lie, 
A  distance  between  thee  and  these. 
Little  book,  let  tiere  be  unto  death." 
It  literally  means — 

"Every   teacher   without   false    teaching. 
Every  poet,  moreover,  who  inclines  not  to  a 

lie. 
Communion  between  tbee  and  thean. 
Little  booklet,  let  there  be  until  death." 

Dano  (moreover)  is  the  only  obsolete  word 
in  the  whole  20  lines,  but  the  title,  "Adhmad 
Beag,"  which  Maclachlan  renders  "A  Little 
Hymn,"  is  curious.  I  take  it  to  be  genuine, 
and  possibly  from  the  root  in  "meadhrach," 
with  the  suffix  "ath-."  This  root  occurs  in 
dermad,  farmad.  The  Old  Irish  "taithmet" 
(memoria)  is  met  with  m  the  old  hymns, 
where  it  is  glossed  "foraithmet."  We  have 
thus  a  proto-Coltic  *afi-mento,  where  mento 
is  cognate  with  Latin  com-mentiim,  and  with 
English  mention.  The  Milan  Codex  has  the 
phrase — "Cen  nech  dinim  aes  dim  cblaind 
frim  foraithmet" — which  is  in  modern  Gae- 
lic— "Gun  neach  de  ^n'aois  (p,  linn),  de  m' 
chloinn  ri  m'  chuimhneachadh."  I  take 
adhmad,  accordingly,  to  imply  memorial, 
lemembrance,  technicallv  apjolied  in  this 
case  to  verses  commemorative  of  friendship. 
No  evidence  occurs  to  me  to  prove  that  the 


213 

meanino-  "hymn"  is  orisfhial  to  the  word. 
The  (rood  doctor  made  a  random  guess.  The 
word  is  now  extinct,  and  I  substitute, 
"aidheara,"  a  joyous  carol;  the  adjective 
"aidheamach"  (joyous)  beingf  still  in  use. 
Pre\'ising'  so  much,  the  Bishop's  hymn  to 
the  Gaelic  translation  of  1567  would  run  as 
follows  nowadays — 

Aidheam  Bheag^  an  seo  a    rinn    M.    Seon 
Carsuel  do  chum  an  leabhair  bhig-sa  fein. 

Gluais  romhad  a  leabhrain  bhi"- 
Gu  O'Duibhne*  rig  a'd  reini 
Cho  luath  sa  dh'fhàgas  tu  an  clò 
Na'  aros  do  soirbhich  seun. 

Na  dheidhidh  sin  siubhail  gach  tir 
Ar  fhad  Alban  go  min  mall 
Ach  ort  o  nach  'eil  am  feum 
Na  tabhair  ccum  an  gort  Ghall. 

An  d  eis   sin  taisdcal  gach  tonn 
Go  crich  Eircann  na  ionn  fial 
Ge  beag  air  na  brathairibh  thu 
Gluaig  air  amharc  an  sùl  siar. 

Gach  eeanachaidh  gun   seanchus  saobh 
Gach  fear  maraon  nach  aom  breug 
Comunn  eatar  riut  agus  iad 
A  leabhrain  bhig  biodh  go  h-eug. 

Gach  neach  do  ghràdhuich  a  choir 
Do  shiol  Adhaimh  roirah  cha  ghuais, 
Aca  sin  dean  do  nead 
Eonihad,  a  leabhrain  bhig  gluais! 


*  The  name  Campbell  is  but  the  nick-name  "  wry- 
mouth."  O'Duibhn'  is  the  old  name -evil-going,  evil 
one!  (Devil-worship?)  See  Mr  Macbain's  admirable 
paper  on  Personal  Names  (Gael.  Soc,  Inverness.  Trans, 
vol.,  .\.\.  303). 


214 

AON    DO    EINNEADH. 

Le  Mr  Eoin   Carswell,   Easbuig,   Eara- 
ghaidlieal. 

I. 
Cliolluinn!  thu^ad  a(m)  bàs 
Tuig  fein  gu  bheil  tlni  'nuadh  chas 
Dàile,  'cosmhuil,  is  càsa  dhuit 
Tlia  bas  aun  sau  ursaiim  agad. 


Creid  nacli  fada  bhuat  au  t-oug 
Bi-sa,  clioUuin,  air  do  choimliead  [—guard] 
Cha  mhair  a(u)  saoghals  ach  seal 
Thaobliadh   dhuit-san   cha  dlighear. 


Imeachd  do  chois,   liis  do  làmh — 
Creid  na    ceud-fath'    ra'n  caoclil.i'th — 
Smaoinich  air  dhoille  na(n)  dearc 
Moiir  air  t'  imnidh  is  air  t'  eisneachd. 

IV. 

Bho  is  eigin  dut  diil  a  fad 

Peoicli  'do  dbeigh  is   feucli  romhad 

Feuch  futbad  is  fos  do  cbinn 

Feucb   gacb  taobh  ma  d'  thimcbioll. 


Feuch  a  toradh  tliig  a  mach 
Assad-s',  clioHuinn,  chiontach. 
Do  chòrra  diomhain  re  treis 
Air  feadh  a(n)  domhain  ['u]  dì-mees. 

VI. 

Feuch  ua  fiaclaibh,  feuch  do  [?]  roeg 
Cha   ghlic  nach  gabh  teagasg, 
Bho  ta  e  air  flieuchainu  duit  an  dan 
Creid  a(n)  sgenl  bho  sgathan. 


*  In  stanza  V.,  3,  còrr-càrr,  red  flesh  of  the  pig 
(Eriskay)  ;  translate  "  lazy  carcase  ;"  it  is  the  same  as 
carna  i.  feoil-O'CIery.  In  VII.,  1,  tim  means  last  or  final 
end  of  life.  I  render  it :  alas  and  alas  '  the  final  end 
v.,  Windisch  sub  tinime  (2). 


215 


Teurli  rithiat,  ro-mhair?  tim 
Pian  an  anma  an  uamh.  Iffrinn 
Nach  eil  furtachd  bho'n  olc  ann, 
Ort-s'  an  chontrachd,   a  chollain, 

Cholluin,   thiigad,  &c. 


N.B. — In  the  second  and  fourth  lines  of 
this  metre  the  dysyllabic  cndin.^  has  a  eec- 
oudaiy  acceoit.  Another  hymn  on  the  same 
topic  was  published  by  D.  Kennedy,  Kilmel- 
fort,  in  1786,  but  it  is  quite  different  from 
this  one;    it  ìb  credited  to  Carewell. 


AON    EILE    DO    RINNEADH. 

Le  Mr  Eoin  Caeswell. 

I. 
Tha  seachd  saighdean  air  mo  thi 
Gach  saio^head  dhiubh  da  mo  lot 
Oohoin  fàth  ghearain  gach  la 
Gun  gliabh  lad  tamh  ann  mo  'liorp. 


A  h-aon  dhiubh  an  t-saitrhead  shiar 
Bith  da  'n  co-ainm  a'  chraos 
MinifT  do  mheall  mi  a  phòit 
Gos  na  thainig  fois  de  m'aois. 


Darla   saip^head    ?ur    h-e    sannt 
^lairg  dha  'n  do  riiin  ijuin 
Cha  'n  fhaodani  sgaradh  ris  reidh 
Ach   'n  teid  ere  air  mo  mhuiu. 


Treas  saighead  a  crhlac  cliur 
Diomas  tha  'cur  rium   gu   h-olc 
Maille  ri   m'anam  a  chiàdh 
Cha  slan  a  dh'  fhàg  sin  mo  chorp. 


216 


Ceathramh.   saig-liead   a  ta 
An  altaibh  nio  chiiamh  a  stigh 
Cha  leig  an  leisg  mi  d'a  deòin 
Air  aon  slighe  choir  sa  bith. 


Coio-eamh  saii^head  an  t-siiil 
Farmad  is  tnù  ris  na  chi 
Na  seuid  sin  da  'n  tugas  cion 
Unnt'  sin  cha  'n  fhaigheam  brigh. 


Seisamh    saighead    gu    garg 
An  fhearg  thig  eatar  mi  is  each, 
Criosd  a   chasg  nan  urchair  dhiom 
Is  Dia  da  mo  dhion  a  ghnath. 


Seachdamh  saighead   am  fear  mòr 
Mairg  air  am  beir  tòir  nan  arm 
Cha  [d']  thilg  ead  neach  nach  do  bhuaiì 
Cha  mho  bhuail  neach  nach  do  mharbh. 


Gabham  paidir  do   Mhae    De 
Is  creud  nan  Ostal  gu  beachd, 
Criosd  eatar  mi  i?  guin  nan  arm 
Le  coig  salm,  sia  no  seachd. 

Tha  seachd  saighdean,  &c. 

N.B. — Macrae  writes,  "Creid  nj  Nasple" 
(crend  nan  Abstol) ;  CarswcU  "easpalaibh." 
One  cannot  infer  that  Macrae  had  Carswell's 
book  btrfore  him,  though  old  Mr  Farquhar 
had  no  doubt  a  copy  of  the  work  in  Kintail. 
The  Doan  of  Lismore  ascribes  this,  piece  to 
Donnchadh  Og,  and  certain  references  in  the 
Dean's  text,  such  as  "Muire  'chasg  nan 
urchair,"  &c.,  show  that  Macrae's  version  is- 
an  expunged  one.  Carswell  may  have  caused 
this  to  be  done,  and  then  the  hymn,  wrongly, 
was  ascribed  to  him  just  as,  e.g..  Bishop  Chie- 


holm  was  thought,  even  by  many  priests,  to 
have  done  the  hue  Gaelic  translation  of  the 
Latin  hymn,  "Ven.i  Sancte  Spiritus,"  the  fact 
being  that  it  was  clone  by  Father  EanMne, 
formerly  of  Moidart,  who  died  in  Melbourne. 
Macrae's  version  gives  only  six  of  the  deadly 
sins,  and  in  a  different  order  from  the  Dean. 
Macrae  missf«  driiis  out  altogether.  The 
Dean's  enumeration  is  "craos,  driiis,  leisg, 
sannt,  diomas,  fearg,  farmad."  Keating  has 
"sannt,  diomas,  fearg,  craos,  leisg,  drùis, 
mailis."  The  Leabhar  Breac — a  manuscript 
500  years  old — gives  the  number  as  eight, 
viz.,  "diumas,  etrad,  sant,  uabar,  inocbaii, 
craes,  fcrg,  toirsi,  snimche;"  for  "leisg,"  and 
"farmad"  it  has  "toirse"  and  "snimche,"  i.e., 
melancholy  and  dejection.  The  Leabhar 
Breac  writer  states  that  the  capital  sins  -are 
put  to  flight  by  the  seven  petitions  of  the 
Lord's  Prayer,  "because  lowly  entreaty  of 
the  High  Father  puts  down  jiride;  the  sajic- 
tifying  of  God's  name  in  us  through  chastity 
puts  away  lust;  the  continuous  supi^lication 
for  the  coming  of  the  Kingdom  of  God  re- 
moves avarice;  the  desire  of  performing 
God's  will  lowers  boastfulness ;  the  asldjog 
for  daily  bread  restrains  gluttony;  the  for- 
gi\-ing  of  sins  without  maintenance  of  iwe,- 
tility  subdues  anger;  serenity  and  constancy 
in  the  endurance  of  persecution  and  tempta- 
tion puts  away  from  us  the  vice  of  earthly 
sadness;  and  freedom  obtained  from  the 
Lord  removes  melancholy."  All  which  is 
60.  Maclachlan  was  not  always  lucky  in  hia 
transliteration  of  the  Dean's  version — e.g.,  in 
place  of  "Am  bith  d'  an  co-ainni  a'  chraos" 
he  wrongly  has  "Dha  an  gath  ann  mo  chrios," 
thus  missing  the  point  and  the  metre;  near 
("an  fhear")  he  transliterates  "an  t-uabh- 
arr!"  The  Dean's  11th  line — "In  cogew  sayd 
din  zlag  chur  demis  a  chur  rwra  gi  hoik"  he 
renders — "An  cuigeamh  saighoad  an  glamair, 
dimeas  a  ohuir  rium  gu  h-olc,"  which  has  no 


10 


218 


sense.  He  evidently  did  not  know  tlie  word 
"diomas" — pride,  inordinate  puffed-up-ness, 
vanity.  Mr  Macbain  deriives  "diomus"  from 
dim,  excefis,  and  "meas;"  but  this  is  not 
strictly  correct,  as  it  fails  to  account  for  the 
vocalism.  I  have  "*di-od-niess"  marked  in 
ray  dictionary,  veliich  is  Zimnier's  quite  sat- 
isfactory derivation  'Kelt.  Stud.,  ii.  10  n.) 

The  first  line<  of  stanza  iv.  I  take  in  the 
sense  of  difficult  or  painful  -m-estling',  the 
special  reference  bein^  to  Epheaians  vi.,  12, 
of.  1  Pet.,  v.,  5;  Matt,  iv.,  7,  where  spiritual 
pride  is  shown  to  be  a  things  to  be  resisted. 
The  contest  is  fitly  designated  a  hard  wrestle. 
— Thus    far  of   Carswell  of   Carnassery. 

N.B. — In  the  dialect  of  Muuster  "Cre  nan 
Aspal" — the  Apostles'  Creed;  it  here  agrees 
with  Macrae  and  Carswell,  save  that  in 
parts,  at  all  events,  of  Munster  the  d  is 
fllrojoped. 


SIR  JOHN  STEWART  OF  APPIN 

(who    flourished    towards    end    of    sixteenth 

century.) 

Laoidh  do  rinneadli  le  Sir  Iain  Stiubhart  na 
h-Apuinn. 


Dallaidhi  sannt  sluagh  an  domliain 

'N  aghaidh  Dhe  sgu[r]  diocuir'  dlioibh; 

Cailleadar  an  ciall  nui  na  blireug  mhilis. 


Na['n]  creidmaid  dul  eug  fa  dheireadh 
Smuaineamaid  sid  mo  biomaid  dall 
Chuireamaid  cuid  mhoir  de  ar  n-ulaidh 
Sa  taigh  fa  dbeoidh  is  buuaidh  1  thall 


219 


"Mor  am  mearan  2  do  na  daoine 
Breuof  fcalls'  da'n  cur  fo  cheò 
S  nach  creid  luchd  nan  send  lo'n  solar 
Dul  eug  gun  an  counach  3  leò. 


Oa      .     .     .     teanal  taigli 
Seirbhid  e  blii  cnr  na  cbeann, 
Si  'n  uaigh  dbearbbas  an.  fhiriim 
TiiÌEf  nach  seilbh  dhileas  ta  ann. 


Droing  eile,  dhearbbadh  ge  connacb 
Daonnachd  is  ailmsidlieacbd  4  is  òmMaS 
Gbeobh  iad  seo  chionn  am  feile 
Nèamh  bho  rig'L.  orkrein  na  glòir. 

VI. 

6a  db'iomadh  neach  ann  san  taigb  sin 
Gbeobh  gacb  fear  dhiubb  inbhe  righ 
Mealaidb  iad  'n  oighreachd  gun  chonaa, 
Saibhreas  is  eonas  is  sitb. 


Eiginn  duibh  dul  air  sligh  Sbioin 
Peighinn  loin  cha  leig(f)ear  libb 
]Mairg  aig  an  d'fbàs  am  bùireadh  brèig 
Dbi'fbàgas  (?)  gu  truagh  trèig(f)idb  sibh. 


Da  theagnihaLs  6  tha  fa  'r  comhair 
Seallidb  bhuaibh  co  dhiubb  is  miann 
Taigb  r'ar  pianadh  gu  daor  do-bbròini 
Taigh.     cliaraidb  7     'n      oird      oUabbair  8 
cbaoimb 


Tai'/ii  am  bi  teas  gun  diou  tuilkadh 
la  na  gathan  neimh  da['n]  de<)l 
Taigh  eil'  bho  is  ead  is  ullaimb 
Da  bidh  na  ceud  cuilbb  ceòil. 


Faide  dàil  na(n)  dithis  bho  ckeile 
Sail  is  seirbh'  is  fion  eo-bMas, 
Mairg  fliiiair  aim  air  a  tagliadh, 
Ga['n]  tug'adh  dàil  a  ruith  as. 


Mar  9  tlireobhair'  thearbas  bho  'chaoraibh 
Mac-tire  10  is  e  fad  am  feall 
Nuair  a  blieirear  ceart  na  n-anmun 
Glacaidh  na  deamknai  na  daill. 

XII. 

Acli  athchtiing-e  'rinneas — aona  Mhic  Muir* 
Nack  do  dhiiilt  dion  fo  do  rosg  mall 
Nuair  a  sgaras  sinn  bko'n  cholluinn 
Gun  ar  n-anam  'dhul  dall. 


1  habitation  ;  2  madness  ;  3  wealth,  gear,  affluence  ;  4 
alms-giving  ;  5  humility  ;  6  chances,  contingencies  ;  7 
melody,  music  ;  8  host,  multitude  ;  9  treobhair,  a 
husbandman,  same  as  treabhaire,  householder,  farmer 
— O'Don.  Suppl.  10— wolf.  Diocuir'  in  I.  2,  is  short  for 
diocnireadh  repulsion,  expulsion,  driving  off.  Last  lin. 
of  first  stanzs  Triall  naoh  teid  go'n  innis-fhlaithe' 
If  this  be  correct,  it  still  needs  the  o  vowel  ;  IV.  1,  might 
perhaps  be  corrected  to  ga  cruaidh  'saothair  teanal  taigh'. 
In  stanza  VII  f.  of  the  future  survived  ;  3  and  4  of  this 
stanza  are  to  me  unclear. 


AON  EILE  DO  EINNEADH  LEIS. 

I. 
Creud  fa  tarlamar  'tùirsf' 
S  na  th'ann  fo  akuilla'  blàth  hrèig 
Gun  an  saoghal  ack  na  sgàil  mkeallaidk 
Mar  neulai(bh)   dkallaidk  na  grèin'. 


Mar  an  dealt  ri  la  ciiiin 
No  'aneacbd  is  dliiitk©  bbios  geal 
Toradh  nan  duill'  air  a  ckrand 
Cha  mliair  a  dli'aon  seun  ack  seaL 


221 

III. 
Ròs  ÌB  cùbhraidh  no  lili 
Plumbis  no  siri  dearg 
Gur  g«ari-  a  bhios  cad  fo  bhxiajdh 
Siud  meamliair  aai  t-sluaigli  gu  dearbh. 

IV. 

Samliradh  g&  mòr  a  theas 

Fogrhar  theid  as  gu  liiatli 

Crìonaidh  gacìi  his  a  mliàigh  gliiùrm  ghlaìs 

Mar  sin  theid  solas  an  t-sluaJsrh. 


Ach  'a  eibhinn  leis  gach  neacb  an  dàil 
Fhaighinn  gu  àilghios  an  cuirp, 
Leir  dhuinn  mar  a  dall 
Nach  eil  duill'  air  crann  nach  tuit. 

VI. 

Cba  d'  fhàs  air  talamh  suaa 
De  dhaoin'  no  chrann  uo  bliuar 
De  dh'  aon  ni  nacb  crion  fa  dheòidh. 
Mo  sgeul  bròin  a  blu  ga  'hiaidh. 

VII. 

Aobhair  tùirs  is  aobbair  bròin 
Gun  tuigs'  a  bbi  do  ghlòir  Dhè 
Gun  smuaintean  bbi  air  ar  cridh 
O  RÌ  nan  Ri  cobbair  mi. 

VIII. 

Do  bbi  triuir  da  m'  niitb  gu  teann 
Saoghal  s  an  sanxit  s  an  fbeòil 
Dbè  dìon-ea  mis'  bho  'n  triuir 
Sa  Ri  nan  Diil  na  leig  leò. 

IX. 

Dbè  dìon-sa  mis'  bbo'n  triuir 
Do  bbi  air  miiaim  feall  is  breig 
Agus  cobbair  mi  do  ghnhtb 
Neartaich  mo  ghràdb  is  mo  cbreud. 
Creud  fa  tarlamar,  &c. 


222 

XA    DEICH    FAITHNTEAN. 

AXN    AM    MEDEACHD     DAIN. 
I. 

Creid  direach  an  Dia  nan  Dùl 

Cnir  air  chùl  ùmhla  do  dhealbh 

Na  toir  ainm  Ri  nan  Hi 

Ma  gheobhar  thu  sa  g-hniomli  an  geall. 


Dònihnach  Ri  neimli  nan  neul 

Na  do  chridh  coimliead  saor 

Do  mhathair  is  t'  atliair  orach  n-uair 

Thobhair  honoir  daibh  blmat  faraon. 


Marbhadh  no  meairle  ua  taobh 
Adhaltras  no  smaointean  car 
Na  t(r)og'  fianuis  ach  sfu  fior 
Sin  an  rathad  gu  cricli  gblain. 


Na  dian  sannt  air  mhor  no  air  bheag 
Friamh  an  uilc  a'd  choir  na  leag 
Sin  deich  fàithntean  Dhè  dhuit 
Tuig  gur  fior  iad  agiis  creid. 


N.B. — "Neoil"  is  dialectal  for  "neul" — "nial" 
in  genitive  plural — and  may  have  beeai  used 
in  original  of  II.  Transcript  has  "noil;" 
"trog"  in  III.  is  for  "tog,"  and  exemplifies 
the  well-known  phenomenon  of  an  intro- 
duced r. 


223 
CROSANACHD     'ILLE    BHEID'. 

I. 
Truasfli  cor  chlaiim  Adhaimh 
Aimlighlic  càird'   a       ... 
Diombiian  doi(bli)  a(n)  tòir  air  [?] 
Glòir  dliiomliain  Doiiain  [?.] 


An  aoiblinea?  se  fàth  a(n)  tiiirso 
Toic  bhochd  iia  beatha-s'; 
Theid  an  seal  siu(n?)  seach(ad) 
Mar  ghaoithibh  ra  cur  cheatha. 

III. 
Cba'n  eil  annt  ach  lasair 
Na  leitir  air  ghlaic  èirig-h 
No  brùchd  shoinionn  'Fhaoillidh 
Air  tùirleum   bho  thèarnadh. 

IV. 

Truaofh  truagli  da'(n)  tì  mbeallaa 
Miol-bhrèig  Ì3  beag  toraidh; 
Blàth  dionibuan  an  domhain 
'Grèidbeadli  dMombuaidb  na  dheogkaidh 


Mairg  do  gheobli  a(n)  glòir-s 

Grearr  a  mhaireaa  a  mheamliair; 

Bidh  iad  cian  fa  cliomhair 

Pian  na  deigh  dhlighear  [ghleidhear]. 

VI. 

,Cè  nÌ3  neart  Shamsoin 
No  saotbair  lorcla  laiade 
Neart  Choncbiillin  chleitgliil 
Cè  Ector  no  Achill. 

VII. 

Cè  àille  Absoloin 

Innleachd  Aristotl© 

Teangadh   threun    "TuU'    Cicer' " 

Fodli  bheil  freumh  gach  focla. 


224 


Co  cumhachd  Chesair 

No  seun  Alecsander 

Ce  an  carn-clilacli  caoidhe 

Bath  nan  Arm  na'n  Ard  Ghuill. 


Ce  fòs  bheil  Solamh 

Saoi  dan  eagnaidli  iomlan 

Na  'righ,  'mhac,  saoi,  shoghradliaich 

"Jonat"  a  b'fhearr  iomradh. 


Cholluinn!  a  cholluinn 
Chi  cealg  an  t-saoghail 
Biodh  ort  mar  omhunn 
Do  chrioch  bhochd  bhaoghal. 

XI. 

Bhiadh  bhiast  chiarraidh 
Cbrainn-luaidh  air  luath  s^beil 
Bhlàth    'gheug-    air   crionadli 
Creud  is  fàth  da  t'  uabhur. 


Gearr  gu  bi  biast  chiorcrach 
Criom    do  chnamb'  p-u  ro  luam, 
Brùgh  cbnuimbean  is  chiarag 
Bheath'  chnaimb  do  cholluinn. 


XIII. 

Gearr  gii  bi  beul  corcur 
Na  chreadhaidh  iiidhir  d'eis  dubhadh 
Meoir  thimchioll  na  troidhe 
Faraon  air  aon  chumadh. 

XIV. 

Bho['n]   imich   (?)   go  aithchearr 
'N  ait  na(n)  rosg  re-gklan 
Do  shliasaide  sitheil 
Na'n  leabaidh  aig  daol-gheur. 


225 

XV. 

Ach  so  crìoch  do  chomuinii 
Eis'  chruinne  clieal<jacb 
Bho  ta  e  air  ti  do  chnodadh 
Ga  do  chlaoidh  chaoi  le  chair de. 


Ach  mar  fhaighear  bhuathsan  ùmhlacud 
Agus  aigne  siochaidh 
Gràdh  coitchioun  g^un  chaochladh 
lar  foir-cheaun  gur  fior-truagh. 


This  piece  does  not  seem  to  be  by  'vlacrae, 
else  he  would  have  super-added  'l?is  an 
Sgriobhair."  The  reference  to  the  gi-.':it 
worthies  of  the  past  was  no  doubt  a  forcible 
way  of  illustrating  the  transitoriness  of  the 
present.  It  was  a  method  always  m  vogu?, 
and  will  continue  to  be  so.  The  leariu;!  and 
eloquent  Keating,  in  meditating  on  the  un- 
prohtableness  of  the  vain  glory  of  the  world, 
says — "Biodh  a  fhiadhnaise  sin  ar  na 
daoinibh  is  oirdhearca  do  chuaidh  romheiinn; 
oir  nior  chaomhainu  a  cheannas  feadhna 
Caesar;  na  a  neart  Samson;  na  a  eagna 
Solamh;  na  a  aiteas  (triumph)  Alexandeir; 
na  a  aille  Absalon  na  a  intleacht  (intellect) 
Aristotles;  naid  a  bhriathra  blailhe  briocht- 
Bhnoighte  (beautifully  cut)  Cicero;  na  aon 
eile  acfuinn  d'a  mbi  ann,  ar  ghuaisibh  an 
bhais."  In  vi.  lorcla  is  the  Greek  Hercules, 
A  chill  is  Achilles;  the  epithet  in  vi.  3  refers 
to  one  of  the  numerous  feats  of  the  Gaelic 
hero,  Cuchullin;  omhunn  in  x.  is  the  older 
form  of  uamhunn  fear;  foir-cheann  in  xvi. 
means  final  end;  luam  in  xii.  means  swift, 
and  ia  a  form  that  occurs  in  the  St  Gall 
glosses  as  the  equivalent  of  Latin  celox.  In 
xii.  3  kuigg  of  the  transcript  I  transliterate 
"ciarag"  as  the  vowel  assonance  requires  it; 
it  would  seem  to  be  justified  by  the  reference 
to   daol   (beetle)   further  on.     In  vii.  4  bho 


228 


would  suit  as  a  rendering'  of  vo,  but  fodh  alsa 
makes  equally  g-ood  sense,  and  I  have  pre- 
ferred it,  as  I  have  met  with  speakers  who 
say  bho  dhion  for  fodh  dhion.  I  am  not  sxire 
of  "oimbi^'  in.  xiv.  1,  which  might  stand  for 
iomadh,  which  does  not  lit  the  context.  Mac- 
rae, perhaps,  got  this  piece  from  oral  tradi- 
tion, or  possibly  copied  it  from  some  other 
person's  writing.  In  i.  2  chowlain  ought  to 
yield   cliomhlainn. 


ALASTAIE  MONRO,  STRATHNAVER. 

"He  died  before  22nd  December,  1653." 
(Eel.  Cel.  ii.  3.)  Laoidh  do  rinneadh  le  Alas- 
tair  Monro,  fear-teagaisg  bha  ann  an  Strath- 
Nabhar  (Stratknaver,  Sutherland.) 


O  Dhe  nèimh  da  leir  freumh 

Gach  treaghaid  shannt  is  dheamhna 

Bronn  dom  gràs  a  clium  bha  'gi-àdh'  dliaoin* 

Chum  8  gur  fasmar  diadhaidh. 


O  Ei!  aidbheam  ta  mo  pheacaidh' 
Sgriobh[t']  air  fad  na  t'fhianuis: 
Do  t'  tbaobh  is  fuath  mo  chaomh  dhuala', 
Claoidh  iad  fothad  na  t'dliiorras. 

III. 
Claon  toil  ni'fheòil,  mo  bhaoith'  is  m'òig 
Saoghal  fòs  s  na  deamhnai 
Stri   gu  calma  'sìor  chlaoidh  m'anama 
Chaoidh  gu  damanadh  siorruidh. 


O   Dhe  ghràdhuich  bheir  trid  do  ghràsan 

Le  treun  làimli  do  chaoraibh 

Bho  bheul  laidir  bhreugach   Shàtain 

Sa  bheir  dhoibh  pàirt  de  d'  righeachd. 


227 


Noali  san  arc  dhion  do  chairdeas 

Ach  na  thraog-li  fearg  na  dile 

Ajtus  Josejih  ciallacii  tliobhairt  bho  iarnai' 

Gu  sluaofh  bhiadliadh  an  daorsa. 


Maois  mac  Amram  a  caol  a(i)bbue 
Le  mnaoi  allamharr'  sliaor  sibli; 
Niiaa  bho'ii  Eiphit  gliluais  le  gliocaa 
(An)  sluasrh  glieibh  air  sliaorsainn. 


Tlui2f  sibh  'fàidh  'ceann  tri  làithe(an) 
As'  mhial  a^liabhiiidh  saor  bhuaith' 
Fòs  Eì  Dàidh  bho  Gholàias 
Tar  èis  coir'  àilarbis  dhio2rhailt. 


Sadrach,  Mesach,  Abednego 
Do  dhealbhai(bh)  brèig'  nach  isleadh, 
Dhion  san  àmhuinn  bha  gu  gràineil 
Triùir-s'  'u  àireamh  t'  fhìrean. 

IX. 

Thuw  Susanna  le  claidheamh  rò-mliath 
Bho  thnù  fhear  a  mì-rùiu; 
Daniel  crodhaidh  a  crò  leomJiainn 
Ard-ri  mhoir  nan  cleaver. 


Thug  Manasseh  a  lainih  Assir' 
Gu  tamh  an  taimhibh  Israel; 
Do  luchd  àraidh  bho  bhruid  Bhàbeil 
Thug  tliuà'  a  lainih  Chyruis. 


Dion  mar  seo  mi,  O  Ri  ghloir-mhoir 
Bhrigh  do  throcaire  aomadh 
S  nach  buail  traghadh  air  abhuinn  gràis 
Ach  's  eòl  dà-s'  lìonadh. 


228 


XII. 


O  Dhè  mi  t&a,gasg  le  fior  chreidimli 
Brigh  teanwa  chinnticheadh 
Fàcl-sa,  Ira,  trid  do  Mliic  gliràidli 
Strad  de  d'orliras  na  m'inntinu. 


O  EÌ  diou  iJii  bho  gliniomh  breig 
S  gu  tagham  treubh  na  firinii 
Ni  thus'  losa!  le  t'thoil  clieund 
Na  cuii'TJ  cliaomh  a  shaoradh. 


Dian  le  spionnadh  treun  do  spioraid 
Dhe !  mo  philleadh  is  m'thiolpadh 
Ath-nuadhaich  is  ùraich  mo  chridhe     dhùll- 

ai(crh) 
S  gu  faighinn  siiil  saor  dhiadhaidh. 


Ga  taim  loghta,  O  Ri  shòghraidh' 
Le  brigh  t'  Fhocla  dion  nu; 
Le  treòir  losa  bheir  mo  gliniomlis' 
Glòir  da  triùir  is  aon  Dia. 

Dhe  ueimh,  &c. 


Note. — The  author  was  well  up  in  the 
Bible.  Whatever  version  he  used  it  con- 
tained the  Ajoocryphal  History  of  Susanna. 
He  pronounced  ao  like  long  i;  ea  in  deamhun 
(devil)  a.s  a  diphthong  having  assonance  with 
Ì0  in  siorruidh  in  stanza  iii.  Bro»»  vb.,  dis- 
tribute, bestow;  treaghaid,  sb.,  a  dart;  iarn- 
aidh' — iamaidheachd — the  sense  being,  out  of 
irons,  out  of  imprisonment;  allamhorra,  adj., 
foreign,  strange;  lit.,  over-sea,  beyond  the 
sea;  1st  Chronicles  vi.  3  is  reference  in  vi. 
The  genitive  of  the  word  for  river  is  written 
"awne,"  as  if  amhna,  a  pronunciation  which 
varies  with  aibhne;  dullaigh,  adj.,  for  dùd- 
lach,  wintry,   gloomy.     Transcript  in  stanza 


229 

V.  haa  mairk,  which  oii<i^ht  to  bo  nairk;  again, 
in  XV.  it  has  truis,  which  should  be  truirs,  as 
iu  viii. ;  stanza  x.  refers  t-o  2nd  Chronicles 
XXX.  2;  vhjh  in  iii.  is  bhaoith  for  bheath,  is 
writt/en  with  ea  iu  Crosanachd  Illcbhrid, 
Jiue  6. 


DONNACHADH  NAM  PIOS. 

DUNCAN    MACRAE    OF    INVEEINATE,    CHIEF    OF 
THE    MACRAES. 

"His  father  was  Alex.  Macrae  of  Inver- 
inate,  a  man  of  whom  little  is  known ;  but  his 
grandfather,  the  Rev.  Farquhar  Macrae,  min- 
ister of  Gairloch,  and  afterwards  of  Kintail, 
was  a  man  of  mark.  Mr  Fai-quhar  was  a 
student  of  Edinburgh,  and  so  distinguished 
himself  in  Classics  and  Philosophy  that  it 
was  proposed  in  1603  to  make  him  Eegent  of 
the  College,  in  succession  to  James  Reid. 
But  Lord  Seaforth  interposed.  .  .  The 
writer  of  the  Fernaig  Manuscript  was  not 
only  a  man  of  high  intelligence,  but  was  also 
a  deeply  religious  man.  His  own  composi- 
tions, as  well  as  the  general  character  of  the 
collection,  prove  this.  He  was  an  ardent 
Episcopalian;  a  vehement  Jacobite.  He  was 
also  evidently  a  man  of  assured  social  posi- 
tion in  the  district.  Duncan  Macrae  un- 
doubtedly was  all  this.  He  was  the  head  of 
his  name,  chief  of  a  subordinate,  but  an  old 
and  warlike,  clan.  Many  of  his  family  were 
Episcopalian  clergymen  in  the  district.  .  . 
He  was  undoubtedly  a  remarkable  man.,  and 
a  character  pleasant  to  contemplate.  I  have 
no  reason  to  doubt  that  there  were  many 
like-minded  Highland  gentlemen  living  in 
those  days — cultured,  liberal,  and  pious  men; 
but  undoubtedly  Duncan  Macrae,  the  en- 
gineer and  mechanic,  the  ardent  ecclesiastic. 


230 

the  keen,  tliough  liberal-minded  politician, 
the  religious  poet,  and  collector  of  the  litera- 
ture of  Jiis  countrymen,  is  as  different  from 
the  popular  conception  of  a  Highland  Chief 
of  the  Revolution  as  can  well  be  con- 
ceived. .  .  His  end  was  tragic.  His  wife 
was  heiress  of  Raa-say ;  but  she,  more  zealous 
for  the  dignity  of  her  own  clan  than  for  that 
of  her  husband,  secretly  conveyed  the  title- 
deeds  of  Raasay  to  a  relative  of  her  own,  and 
deprived  the  Macraes  of  the  lauds.  Duncan 
Macrae     jirospered     notwithstanding.  He 

bought  the  lands  of  Affaric  from  The  Chis- 
holm,  and  went  to  the  east  country  to  com- 
plete the  titles.  .  .  When  returning.  .  . 
Macrae  and  his  attendant  attempted  to  cross 
the  River  Connag  at  Dorisduan.  The  river 
was  in  flood.  .  .  The  Chief  was  drowned. 
.  .  .  A  pibroch  called  Cumha  Dhonnach- 
aidh  nam  Pios"  was  composed  upon  the  occa- 
sion, of  which  the  minister  of  Glcnshiel  has 
only  i-ecovered  the  first  two  Hues:  — 

S  grianach  an  la,  ho! 

Thainig  lighe  ann  san  abhuinn,  hi! 

Captain  Matheson  has  been  able  to  trace  the 
following  stanzas  of  an  elegy  composed  to 
Macrae's  memory,  it  is  said,  by  his  wife, 
Janet  Macleod  of  Raasay:  — 

Na'n  iomradh  sibh,  'illean, 
Sheinneadh  mise  dhuibli  iorram 
Air  mo  laimh  cha  b'e  biuneas 
Bu  bheus  dhi; 

Tighinn  a  nuas  Caolas  Scalpai, 
S  ann  a  chnala  mi  naigheachd, 
B'e  mo  dhiubhail  mar  thachair 
S  b'e  'm  beud  e; 


231 

<ju  robh  Donìiacliadh  mo  cbridhe 
Ga  srhiiilan  le  lisjhe, 
Fear  mor  meamnach  tigheariiail 
Beusach." 

(v.   Pi-ofessor    Mackiniion    in    vol.    xi. 
Gael.  8oc.  Inv.  Traus.) 

Tlie  Rev.  A.  Maclean  Sinclair,  in  his  Gae- 
lic Bards  (1715-1765)  says  Macrae  was  born 
about  1G35,  and  was  drowned  some  time  after 
1693,  and  tbat  lie  was  educated  at  the  Uni- 
versity of  Ediuburfrh.  The  Rev.  Mr  Mac- 
lean Sinclair  gives  the  first  three  stanzas  of 
"Laoidh  a  riniioadh  an  am  mulaid,"  which 
agrees  with  the  Fernai"  MS.  version  save 
that  in  stanza  iii.  he  has  "thmgadh"  in  place 
of  "bhreith"  of  Femaig  MS.  Macrae  got  the 
epithet,  "nam  Pios"  from  the  magnificenec 
of  his  table  scr\'ice.  "Pios,"  a  cup,  Stokes 
takes  from  Latin  'pvxis,"  a  box,  and  Mr 
Macbain  seems  to  agree.  Macrae's  brother 
perished  in  Gleann  Lie  about  1680;  Mr  Mac- 
lean Sinclair  thinks  the  date  given  in  the 
Inverness  Gaelic  Society  Transactions,  xii., 
-viz.,  1620,  clearly  wrong  (v.  Gaelic  Bards, 
1715-17G5,  p.  269.)     If  the  lines— 

(An)  TÌ  bu  mhiaun  leiun  'diu  againn 
Siud  sa  mhaduiun  air  bhreith  bhuainn 

refer  to  his  brother's  death,  it  would  be  com- 
posed about  1680.  An  elegy  on  this  bro- 
ther's death  was  composed  by  a  Kintail  poet, 
am  Bard  ^Mac  Mhurchaidh  Mhic  Iain  Ruaidh, 
who  lived  at  Mamag,  in  Gleneilchaig,  Kin- 
tail.  It  is  given  in  "Gaelic  Bards"  (1411- 
1715,  pp.  24-26),  and  I  take  the  liberty  of 
copying  it  here,  with  its  introduction,  to  give 
an  indication  of  the  sad  event.  In  transcrib- 
ing it  I  mark  the  quantity  of  the  long  vowels, 
which  is  a  vital  point  in  GaeUc  and  ought 
.not  to  be  neglected.     As  regards  the  phrase 


232 

in  the  5th  stanza — cha  "chuir"  càirdean  "an 
ire"  dhuinn  e — I  use  it  in  the  sense  of  "re- 
proach," "cast  up,"  which  is  the  Kintail  use 
of  it  also,  but  in  parts  of  the  Outer  Isles 
the  phrase  means  "to  make  to  believe," 
e.g.,  "tha'd  ga  chur  an  ire  dha,"  they  are 
makin"  him  believe.  "Represent  to  one"  is 
the  general   idoa. 

For  what  is  known  of  the  fortunes  of  the 
Fernaig-  M.S.,  see  "Eeliquise  Celticae,"  vol.  2. 
where  it  is  fully  transcribed  (pp.  4-90)  by  the 
late  Rev.  Dr  Cameron,  pp.  91-137,  by  the 
editor,  Mr  Macbain.  The  orthography  of  the 
MS.  is  often  very  puzzling.  But  "next  to 
the  Dean  of  Lismore's  book,  it  is  our  most 
important  document  for  older  Gaelic,  a  good 
part  of  its  value,  as  of  its  weakness,  consist- 
ing in  its  phonetic  spelling.  Its  poetry,  which 
is  mostly  religious  and  political,  is  of  an  un- 
usually high  order;  and  it  is  hoped  that  a 
modernised  and  transliterated  version  of  it, 
wholly  or  in  part,  will  be  undertaken  by  some 
patriotic  Gael."— (Pref.  to  Eel.  Celt.,  ii.) 

"Murdoch  Macrae,  Murchadh  Mac  Alastair, 
was  the  seventh  son  of  Alexander  Ma^crae  of 
Inverinate,  Chief  of  the  Macraes.  In  the 
beginning  of  the  winter  1680  ( ?)  he  went  on 
a  hunting  excursion  to  the  upper  parts  of 
Glen  Lie.  As  he  did  not  return  when  ex- 
pected, his  friends  became  alarmed  about 
him.  After  a  search  of  fifteen  days  they 
found  his  lifeless  b»dy  at  the  foot  of  a  large 
rock.  He  niay  have  been  killed  by  falling 
over  the  rock;  but  the  common  belief  was 
that  he  had  been  tltrown  over  it  by  a  wicked 
wretch  that  he  had  found  stealing  his  goats. 
The  poet  was  a  herdsman  with  Murdoch  Mac- 
rae's brother" — (Gaelic  Bards,  1411-1715,  p. 
24):- 


J 


233 

CUMHA  DO   MHURCHADH  MACRATH 

A  Cliailleadli  an  Gleann-Lic  'sa 
bhliadhna,  1680  (?). 

(Leis  a'  Bhàrd  Mac  Mliurchaidk  Mliic  laia 
Ruaidh.) 

I. 

Ocb  nan  oclian  s  mi  sgith 
'Falbh  nan  cncx;  seo  ri  sion; 
Gur  noo-shocracli  an  sgriob  tlia  san 
Duthaicb. 

II. 

Cha  b'e  t'fbàsach  gun  ni 
No  t'fbearann  àiticb  'chion  sil, 
Ach  sgeul  ro  cbràiteacb  a  mbill  ar 
Sùgradb.. 

III. 
Thu  bbi  'Mburcbaidb,  air  cball 
Gun  aon  cbuiinse  cia  'm  ball; 
Siud  an  urcbair  bba  caillteacli 
Dbuinne. 

IV. 

'S  beairt  nacb  guidbinn  de  m'dheòin 
Ach  'b  ni  'lugbaig  Dia  òirnn. 
Do  cbùl  buidbe  bbi  cbòir  na 
H-ùracb. 


'S  cruaidb  an  càs  'sa  bbeil  sinn 
la  goirt  cràiteacb  g^b  cridh' 
S  cba  cbiiir  càirdean  an  ire 
Dhùinn  e. 


Och  mo  cblisgeadb.  s  mo  cbàs 
Gun  tbu'n  ciste  cbaoil  cblàr 
Le  dearbb  fbios  aig  do  cbàird»an 
Ciurrt'  air. 


234 

VII. 

Bu  chall  cèill  agns  bàigb 
S  ^'m  bu  mhisde  mo  cliàil 
Mar  a  tuigt'  air  mo  dhàn  gu'm 
B'fhiù  thu. 

VIII. 

Nuair  a  eliuidlieadh  tu  'sheòid 
Mar  ri  buidhinn  ag  òl 
Mar  bu  chubhiaidh  bliiodh  ceòl  mu'n 
Tùrlach. 


Slàn  le  treubhantaa  seòid 
Slàn  le  gleusdachd  duiu'  bg 
Nuair  nack  d'flieaid  thu  bhi  beò  gna 
Cliiiram. 


Slàn  le  gliocas  s  le  ceill 
S  a  bhi  measail  ort  fhein 
S  nach  eil  fios  ciod  e'n  t-eug  a 
Cliiiirr  thu. 

XI. 

Slan  le  binneas  nam  bard 

Slan  le  griniieas  nan.  lamJi 

Co  'ni  mire  ri  d'mhnaoi  no 

Sùgradh? 

XII. 

Slan  le  grianeas  nam  meur 
Slan  le  binneas  luchd  theud 
'Nuair  a  sheinneadh  tu'm  beul  gTUi 
Tùchan. 


Slan  la  uaisle  na's  leòir 
S  tu  bhi  suairoe  gun  bhròn 
Bho  nach  d'fhoiaras  thu  sheòid  gu 
H-ùrail. 


Slan  le  fiadhacb  nam  beann 
Slàn  le  iass^ach  nan  allt; 
Co  chuir  iarunn  an  crann  ch* 
Cliùiteach? 


Do  luclid-fair'  tlia  gun  fliiainh* 
Bho'n  bha  fair'  orra  rianih; 
'N  nochd  clia  gliearain  am  fiadL.  a 
Cliiiram. 

XVI. 

S  ait  le  binnicli  nan  allt 
Chor  s  gu'n  cinnich  an  clann 
Gu'n  do  miilleadh.  na  blia'nn  de 
Dh'fliùdair. 

XVII. 

Faodaidh  'n  earbag  'n  nochd 
Eatar  mhaoislcacli  is  bhoc 
Cadal  samliacb  air  cnoc  gun 
Cbùram. 

XVIII. 

Faodaidh  ise  bhi  slan 
'Siubhal  iosal  is  àird 
Bho  na  chailleadh  an  t-armunn. 
Cliùiteach. 

In  XV.  1  the  reference  is  to  the  red  deer; 
"binnich  nan  allt,"  the  roe  deer;  "tùrhich,'' 
a  large  fire. 


I  now  proceed  in  order  with  the  pieces  whioh 
are  by  Duncan  Macrae  himself;  his  collec- 
tion he  calls  "Dorlach  Laoidhean  do  sgfriobh- 
adh  le  Donnchadh  Mac  Rath"  (1688). 


236 
LAOIDH   DO   RINNEADH 

LEI3     A     SGRIOBHAIU    AN    AM    MULAID. 


Shaowliail!   is   dionibuan   do  mhùirn 
Mairg'  a  ni  tùirn  nach.  fiach 
Gad  bhiomar  [an]  diu  ri  oeòl 
Geàrr   'bhiodh   bròin   da  chur  sioe. 


Chunnas   cha'n   fhad   bho'n  uair 
Cuirni  is  ceòl  is  suairceaa  glan; 
Taobh   a   staig-h   dh'fheasgair   aai   ciLairt 
Chumias  sin  sluagh  ri  gal. 

III. 
Mairg  do  ni  bun  sa(n)  -fc-saoghal 
Bho'(n)   is  baoghalach  e  gach.  n-uair; 
Ti  bu  mhiaiui  leinn  'diu  againn 
Siud  sa  mhaduinn   air   bhxeitk  bhuaiim. 

IV. 

Ach    unnad-ga    Mhic    mo    Dhe 
Mo   mhiuinighin   gu    leir   gu(n)    cuir. 
Do  gach  anam  gur  tu  is  leubh 
Chreideas  unnad  fein  is  t'fhuil. 


Fòir  orm-sa,   Mhic  mo  Dhe 
Na   cuirear   leat  mi   air   dhail 
Bho  ta  saoghal-sa  na  'leum 
Teasairg  mis'   Dhe,   bho  chas. 


Teasraig-3  mis'   bho  chas 
(N)   t-saoghail-sa  ta  Ian  do  chuir, 
Mai-  theasraig'  thu  clann   Isiral 
Bho    Pharoah    'bhathadh   sa   tohuir. 


'Cuala  sibh  na  rug  air  Dàidh 
Nuair  thuit  e  an  gabhadh  peacaidh, 
Absolom,  a  mhac  a  b'àillde 
'Breith    'àite   bhuaitb,    beachdail? 


VIII. 

Ach  amhraic  a   chùis  fa  dheireadh 
'N   eiric  dha-san  bhi  foill 
Ga  bu  mhor  leis  àilt  a  ghniaig' 
Cliroch  i  e  ri  uair  sa  chaill. 

IX. 

Nach    fair   sibh   seo   cor   an   t-saoofhail 
'Mac    'g-abbail   baoo-bail   air   'athair 
Ga  do   dhiant  a  cliùis  le  saobliadh 
Tuig  nacb  saoiread  e  la  bhratha. 

X. 

Dhaoin!    bitbidh    na    'ur   n-aire. 
Fear   air   fear    'g    iarraidb    baogliiail 
Ach  niairg   neach  ni-aigbear   ris 
Bho  s  raor  a(ii)   carraiche,   'n  saogbal. 
Sbaoghail   is    diombuan,    &c. 

Note. — This  poem  may  have  been  com- 
posed about  the  time  Macrae's  brother  was 
killed  in  Glen  Lie.  Cameron  transliterated 
this  piece  in  full,  but  did  not  keep  care^ 
fully  to  the  original — e.g.,  in  ii.  1  trans- 
cript has  "vo,"  which  he  transliterates  as 
"o,"  thus  laying  aside  a  characteristic 
touch;  ii.  4,  "chiinnis  shjn"  he  makea 
"chunnadh  sinn,"  quite  an  unnecessary  de- 
parture from  the  original;  "ri  gal"  I  keep 
in  common  with  Cameron,  but  Macrae  seems 
to  have  spoken  it  aa  "ri  ghal;"  iv.  1  and  3 
has  "undids,"  which  is  best  given  aa 
"unnad-s,"  not  "annads'";  vii  2,  "gavig" 
of  transcript  is  "gabhadh,"  not  "gabhaidh,'* 
as  in  Cameron;  viii.  2,  "nehiig"  Cameron 
gives  as  "nearachd,"  which  is  neither  good 
poetically  nor  correct,  for  final  "chd"  ia  in 
Macrae  written  as  "ghk;"  it  clearly  meaiLS 
"  'n  eiric,"  which  in  North  Inverness-shire 
is  as  a  rule  pronounced  without  the  strong- 
on-breath  "glide"  before  the  final  c;  viii.  3, 
"àild'  a  ghruag,"  Cameron;  but  as  "gruag" 
is  feminine,  it  must  have  "i"  in  genitive;  ia 


238 


ix.  4  Cameron's  "bhreitli"  will  never  do,  aa 
ic  cannot  rhyme  with  "athair;"  x.  1,  "Zhoooi 
bihi  no  ir  naihx"  Cameron  renders  "Dhuinn 
bidh  na  ar  n-ath'r,"  but  this  does  not  Emit 
the  contaxt,  and  is  not  in  touch  with  the 
poetical  flow;  "zhoon"  ie  Macrae's  u£ual 
way  of  writing  "dhaoin',  "  and  three  linee 
previously  "athair"  is  written  "ahir,"  so  that 
"aihr,"  it  is  reaeonable  to  think,  means 
"  air(e) ; "  Cameron  reads  "saoraidht'  " 
in  ix.  4.  In  the  Bixperscription 
"i  naimb"  could  bear  translitera- 
tion as  "an  aim,"  thus  preserving'  the 
dative  case  of  "am,"  time;  "an  aim  dhaibh 
dhul  dachaidh,"  as  they  were  about  g'oing 
Lome,  I  have  heard  used.  In  x.  1  "bithidh" 
in  my  transliteration  is  imperative,  2nd 
plural.  Imperatives,  2nd  plural  in  "-ibh" 
I  have  never  heard  used  in  Gaelic  as 
actually  spoken.  They  are  pure  comtp- 
tions.  If  a  vote  were  taken  at  the  pres'n.t 
day  this  idol,  which  exists  mostly  in  the 
grammarians'  heads,  would  soon  go  the  way 
■Ol  all  flesh.  And  it  is  contrary  to  the  old 
language.  "Leubh"  in  iv.  3  represents 
north  Inverness-shire  pronunciation  of 
"leigh,"  physician,  commonly,   "lighiche." 


AOX   FATHAST  DO  EINNEADH  LEIS. 
I. 
'Hi  na  cruinne!  ta  gun  chricb 
Dian  mi  cuimhneach  ort  gach  trath 
Na  leig  air  sheacharan  mi 
Air  sligh'  ta  baobhaidh  bath. 


Seòl   mis'   sa(n)    t-slighe   cheirt 
'Eigh  na(m)  feart!  ta  fos  ar  cionn 
A  leith  aoin  losa,  do  Mhic 
jMath  gach  peacadh  rianeadh  Uom. 


239 

III. 

Math    dhom   ^ach   peacadh   gii   leir 
Do  rinneadh  lioni  fein  a  ghnàth 
Actus  saorsa  mi  blio  loclid 
Bho  is  fiosrach  thu  nochd   mar  taim. 

IV. 

Taim-s'   nochd   gu   truagh 
Taim-s'  truaillidii  a'  m'  chorp 
Ta  mo  chridhe-sa  fo  leòn 
Ta  peacadh  bàis  iar  mo  lot. 


Ach   'fhir   dh'fhuilinn  bàs  ri  crann 
Le  piantai(bh)    teauu  is  cam  bhreitb 
Diou-sa  mis  a  mhic  mo  Dhe 
Cuir-sa  gTi  treun   as   mo   leith. 

VI. 

Cruthaich   unnam-s   cridhe  nuadh 
Fhir  chaidh  san  uaigh  grin  lochd 
Bho  is  fiosrach  thii  mar  a  ta 
Cridhe-cnàmha   na   mo   chorp. 

VII. 

Deòniiich   dhom  aithri  gu  tràth 
Na  leig-sa  lathair   mo  dhith 
Bho  is  tu-s'  tobair  gach  gràis, 
Fuainig  as   gach   càs   mi,    'Ri! 
'Ri   na   cruinne,    &c. 

Note. — "Bath" — 'Tjaoth;"  in  ii.  2,  "fos,"" 
not  "os,"  as  in  Cameron;  with  Cameron  I 
keep  the  dative  form  of  "leth,"  though  I  do 
not  think  it  necessary-;  v.  1,  Cameron  has 
"dh'fhiiiling/'  thus  taking  liberties  with 
"zullin"  of  the  MS.;  in  vii.  4,  "fuanig" — 
'tuainig,"  and  is  Macrae's  form;  in  same 
line  I  take  "mj"  as  "mi,"  not  "mo."  I  take- 
it  to  be  what  Macrae  meant;  Cameron's 
'mo  righ"  sounds  to  me  stilted.  The 
"ghom"  of  the  MS.  Cameron  puts  down  as 
"dhomh"  throughout.     But  this  is  not  what 


240 

"the  people  say,  at  least  in  the  whole  of 
North  Inverness-shire  from  the  Aird, 
through  Strath  t^lass  to  Kintail,  "dhom"  is 
used  as  frequently  as  "dhomhi."  The  graxn- 
marians  never  point  this  out.  M.  Loth,  I 
think,  made  an  attempt  to  account  for  this 
variation;  he  noticed  the  Irish  ^ammarians 
give  both  forms,  and  observed  it  was  un- 
known in  Scotland,  which  is  false.  When 
writing  down  the  songs  I  kept  it  as  I  heard 
it,  and  as  I  use  it.  Only  afterwards  did  I 
see  Loth  in  the  "Reveu  Celtique"  draw- 
ing attention  to  it. 


AON     EILE     RINNEADH     LEIS     A(N) 
SGEIOBHAIR. 

I. 
Glòir  is  moladh   dhuit  'Dhe 
Eibhinn  duinn  gur  tu  is  Hi 
Air  nimh  air  talamh  a  bhos, 
Gur   stòl   chos   dhuit  gach   tir. 

II. 
Soilleir  dhiiinn  cumhachd  Dhe 
Air   siubhal    na  grein'   niu  'cuairt, 
Nuair  a  thoilicheas   mo  Righ 
lompaichidh  oirnn  teas  is  fuachd. 

III. 

'Muir,  ge  farsuinn  a  crioch 
Agus  ge  lion'  i  gu  brais 
S  aithne  di  cumhachda  mo  Righ 
'Pilleadh  gu  crich  fein  air  ais. 

IV. 

Lionmhor  idsge  dul  na  'ceann 
As  gach  gleann  tha  ma  cuairt 
Gidheadb  cha  mho  a'  muir  an  diu 
Na  'n  ceud  la   chaidh  etruth  sa  chuan. 


241 

V. 

lomadh  glinè  iasg-  tha  sa  mhuir 
C'hruthaich  ciunhachd  mo  righ; 
Gnè  is  lioiimhoir  ta  dhiubh  ^ 

Gnè  dheth  mo  tha  dul  a  dhitli. 

VI. 

'Leth    a   niitheas   air  talamh   'blioa 
Beathaich   coithir   chosach   air   tir 
Is   lioiimhoir'  na  char   a   bhàn 
Ga  dh'iomadh   lamh   th'air  a(n)   ti. 

VII. 

Nach  faic  sibh  seo  gràsa  Dhè 
E  'freasdal  'n  d'eis  gack  ni 
Cha  mho   is   leilhid   gràs   pèin'    [?] 
Air  a  mbeud  da  'n  teid  a  dhith. 

VIII. 

Ach  thugmaid   biiidlieacbas   do    (u)    righ 
Chiòirich   dbuinne  ni  na's   leòir 
Bho  ta   'chuiuhachd-sa  a  sgriobh 
Soilleir   aim   an   criochaibh   'domhain, 

IX. 

Is  dianmaid  aitbri  gi\  teann 
Agus   gablimaid   an  t-àm   na   'leum, 
Nach   fiosaichear   leinn,   sinn   dall, 
Nacb  ann  air  ball  thig  an  t-eng. 

X. 

Guidlieamaid  es'  gach   aou  tràtb 
Le  a  spiorad  gràidh  da  ar  seòl 
Far  a  seinn  sinn  da  gu  leir : 
Moladh    dhuit-sa,    Dbe,    is    glòir. 
Glòir  is  moladh,   &c. 


Note. — "Muir"  (sea)  seems  used  by  Mao 
rae  as  both  m.  and  f.  The  gender  of  this 
v/ord  varies  in  other  places;  in  the  old  lia- 
guage  it  was  neuter;  "char"  in  vi.  3  is  dia- 
lectal for  "chaidh,"  "chuaidh."  Macrae's 
"neoph"  in  i.  3  I  transliterate  as  "nimh;" 
tliis  is  the  dative  form  as  in  Keating,  who 


11 


242 


often,  however,  uses  the  form  "neamh,"  and 
this  variant  also  occurs  in  the  Highlands, 
where  the  phrase,  "air  ncov"  (in  heaven)  is 
used;  Keatinor's  crenitive  is  "nime,"  in 
keeping  with  the  older  language.  Now, 
in  Fear  na  Pàirce's  Crosanachd,  neoph. 
is  in  the  genitive  ca<se,  and  in  the  two  in- 
stances there  it  is  bound  to  have  assonance 
with  "sligh'  "  (way).  This  is  historically 
a  better  form  than  the  usual  present-day 
Scotcb  Gaelic  genitive  in  "nèimli."  The 
sound  used  by  Macculloch  must  have  been 
"niv." 


AON   EILE   DO    EINNEADH    LEIS  FO 
MHULAD    A   PHEACAIDH. 


Ochadoin!    a    High   iia(n)    gràs 
Amhraic  orm-s'  s  mi'n  càs  cruaidh 
Mo  pheacaidh  ta  air  mo  chradh 
Mar  shac   a  bhais  orm  cho'n  xiaigh 


Miad  an  t-saic  a  tharlig  orm 
Dh'ihag  siad  mi   gun   cholg   gun   bhrigl 
Ach  bho  is  tusa  Righ  na(m)    Feart 
Aotromuich  mo  shac  a  risd. 

III. 

Aotromuich  mo  shac  gu  luath 
Na  leig  mi  an  ruathar  diiil 
Oir  is  trie  iad  siud  da  ni'  leòn, 
'T-Abhersoir,   an   Fheòil  's  a(n)    Sannt. 


Na  peacaidh   do  rinneas  leò 
Aobhar  bròin   dom  iad  gun  chrich 
Ach  guidhim  air  Righ  na  Glòir' : 
Furtaich  is  fòir  a  leith  los'. 


243 


'Smaclidaich    al'n)    t-Ablicrsoir   treun 
•Cais^  dhiom  fcin  an  toil-s'  a'm'  fheò'l 
Sannt  breiigach  iomain  gach  taobh 
•Cuireenn  riu  cùl  ri  mo  bheò. 


Mo   choinhfliurtacli((l)    giiii    dol    eug 
Ann  san  phein   d'fhàg   iad   mì; 
3J'  eàrlaid  'bbi  gach  n-uair 
■Sa  ghealladh   bhuan  siii  tliiin;   los'. 


"'Gealladb  sin  do  tbug  mo  Rìgb 
Dhòirt  fhiiil  gii  fìor  air  a  cbrann 
"Cba  chnirear  e  leis  a  dbìtb 
Air  gach  tì  chreideas  ann. 


■Creidim-s'  ann  a(m)   mac  mo  Dbè 
Slànuio-bear  na(u)   leigbi  s  ua  fann 
Na  ta  db'eas{bb)uidb  air  mo  cbrèud 
"Meudaicb  fèin  is  cnir   na  cbeann. 


Meudaicb  mo  cbreid6(amb)   a  ghnàth. 
Meudaich   gràsaai   ann   mo  clirìdb' 
Meudaicb  ra'  aitbri  gacb  aon  là 
Meud'  mo  gbràdh  fos  cionn  gacb  nì. 


Meiidaicb  a  Dbè  mo  gbràdh 
"•Rigb  na  f àidb' !   gràdbaicb  mì 
Teasriiigs'  mi  às  gach  càs 
Bbrìgb  bbàis  do  db'TbuiHnn  los'. 


losa,  bbo  is  tii-s'  Mac  mo  Dbè, 
Cuidicb   mi,   na   leig   mi   dbìtb 
Do   cbnideacbadb   orm   mar  'fbeum 
Obeann  na(n)   treubb  na  trèig-s'  mi. 


244 


Dòirt  orm-s  bho  neomb  a  nuas 
Le  uile  luathas-a   tuillidli   gràia 
Dh.'fh.àgaa   m'  aithri  gu  buan 
Go  mo  fhuasgladh  as  gacli  càs. 

XIII. 

Le  do  Spiorad  dian  dom  iiil 
Gu  cathair  chùbhraidh  na  ceòil 
Gu   cuireaiiu  'sin  air  chùl 
M'   aobhar  tùirs'  is  m'  ochadòin. 
Ocbadòin!   Eigh,   &c. 

Note. — In  viii.  2  "leipt"  of  transcript 
may  stand  for  "lèigb,"  physician,  pro- 
nounced "lenbb;"  scarcely  for  "leamh;" 
compare  "Quri-ijn"  in  v.  4;  "quirrjn,"  xiii. 
3   with    "Kuirrijn,"    19.16    Eel.    Cel.,    II. 


AON    EIL'    FATHAST   DO    RINNEADH 
LEIS. 

I. 

Corrach  do  clior  a  shaoghail 
Làn  do  charaibh  baoghail, 
Raoghal    nach    buan   bla[du] 
Thaobhadh  dhuinn  cha  dlighoar. 

II. 
Oearr  a  chuairt  ga  saoibhir  leinn 
Fean-  a(n)  t-aobhair  fliianuis  th'  againn 
Glòir  is  buaidh  da  ('n)  tì  thug. 


III. 
Mairg  do  ghraidh'  a(n)   ?aoghal  seal, 
Bladh  fo  bhaoghail  eu-tail  (eutoil) 
Mo  chjion  choUuinn  m'  aimhleas 
Maille  da  m'  anajn  saoibhreas. 


J 


245 

IT. 

Bu  sliaoibhrpas  bho  Dhe  nan  Dul 
Ciall  agns  roa^iui 
Oil  oiad-fathuoh  bu  ckòir  dhiiimi 
Bhi  'sior  ghuidli'  Dhe,  a(n)  t-Athar. 


Ach  cha'u  amliLtidli  mar  a  ta 
'N  ajnsir  a<n  diu  a(n)  comhradJi 
Nuair  a  leugluvr  sgroad  g^ach  fir 
Ni  biii  four  glic  mar  a(n)  aaibMr. 


BidLim  gun  chaiaid,    gim  treubh 
Bidhim  ac'  a(m)    fh&aj*  coigxeach 
Cha  bliimi'   mo   ghlòir-s'   na  ciiead 
Bho  bhli(bh),  air  m'  òir  e  air  m'airgiod. 

VII. 

■T'.ha'n  oil  seo  nach  fuilinn  leon 
Na  derimadii  duin'   dò-bkròn 
Nì  na  ciidnno  agus  a  buar 
TreigidU  .inn  uile  'n  aon  uair. 

VIII. 

Dearnmar  aithri  dhuit  a  Dhe 
Boir  do  thoiJ  a  te  't'  Fhoola 
Oir  is  ceum  baoghal  a(n)  t-àgh 
Trdigndd  a(n)   saoghal-s',   e  oori'ach. 


Tl'.is  piece  roquire^  to  be  read  with,  ai^fcention 
to  the  aerondairy  accent:  of  the  readijig'  La 
in  IT.  4  I  ain  dooibtful;  in  VI.  1  we  should 
perha^  read  càraid,  apouae. 


246 

AOX  DO  RIXNEADH  LEIS  A  SGEIOBH- 

AlK    AIR    TUITEAM    ADHAIMH 

A     EDEN. 

I. 

Foam  lo  moladli  dhiiits,  a  Dhe 
Eigh!    do  olunitliaicli  tliu   gach  ui, 
Dbealbliadh  leat  an  duin'  bho  tlios 
Do  luathi-eadli  an  taJmhiuinn  mliin. 


Tar  eia  Jiiit  ciiith   tbobliairt   do 
Na  t'  iomiaigh  fòs  fa  leitli 
Lasadli    leat-san   anail   blieo 
"Cuiimletm  a  aliròin  a  stai<jh. 


Gu  'n  d'fhuairoadk  leis  smacTid  bu  leòir 
Air  gach.  croutair  bha  fodli  'fblath 
Gach  ain.m  tlioilich  o  tlioLrt  doibh 
Chiinncas  da  do  shloir-s'   c  math. 


lar  aniJiraic   dliuit  air   gach.  ere 
Do  rinnoadh  leat  fein  gu  cniosd 
Coiiipanacb.   diongmhalt   do 
C.lia'n  fliac^s  leat  fotliast  ua  'm  iniosj 


'Sin  do  labbair  mo  Rigk:  — 
Clia  diogmhalt  dkuinn  a  fear 
Bhi  na  ònaar  a  miosg-  cliàich 
Dianmar  companacli  dha-san  chean', 

VI. 

Do  f.'lmireadh  leia  codla  trom 
Air  Adhamh  s  a  ckom  ri  lar 
lìlmin6.adli  leis  asna  as  a  thaobh, 
Di  rinn  compach  diongmhalt  da. 


347 


Laliluvir  Adliamh  miair  a  f^liluais 
E  as  aa  t-suaiii  cliiudli  cliur ; 
Cnàmli  (Uie  m'  chiuiniliaibli  ta  sin 
Pàirt  do  m'  t'hcòil  is  fuil  do  m'  ibiiil. 

VIII. 

Doiiim-s'  rint-s  a  blican 
Blio  'a  anil  as  au  flieer  a  ta 
Tieioidli  'teaa.-  athair  s  a  mliatliair 
Leauaidh  se  ri  'mlmaoi  a  glmàth. 

IX. 

Càraidcar  an  siu  faracu 
Adlwmli  a.gu3  a  blieaji 
Ao.n  au   staid  nco-loclidta  naomh 
Gn  saor  an  oar  den  Eden. 


I,e  conLas  thobkaiit   daibh-p   fbcin 
Air  mios   ga>oii  craoibli'   mu   Ka  tliuit 
Acn   KhiaJiiaidh  o  dhaibh  fa  dlicòidii 
(.'laobh  eòlais  'nihatli  a»us  uilc. 


Ma  ckaithcvar  libli  de  na  chraoibh 
Ta  maj-  pliem  am  fhitkn'   oirbh 
Doarbh  dliiiibli  ^\\  'n  tic^  an  t-eugf 
Oirbh-s'    le  clieil  air   a   lors?. 


Faighear  iad  an  sin  fai-aon 

Gun  eudach  air  bhitli  m'an  corp 

Gun  eòlas  'blii  air  mliiaiin 

De  dh'  aon  g-nè  cliaoclilaidh  na  dli'olc. 


Gu  bith-bhuan  an  ain  an  cor 
Ka   (m)   maircadh  iad   'sco  'ouan; 
Ach  ghabh  ainGflc(an)    sholuis  aird  [?] 
FariiUid   ri    Adliamh    "u   truaijli. 


XIV. 

Sxi  'n  d'  imirh  am  feai-  gnu  iochd 
'Eioohdu    na    (n)atliracli    ueimli' 
Agii?   atreapadar   gni   h-àrd 
<Gu  seasga.ir  ajn  bàrr  ua  craoith' 

XV. 

"Labbrar  as  a  sin  ri  Eubh 
Tar  bbith  dhi  fein  a  dul   seacb:  — 
Nach  o-abb  tliiis'  'nibios  na  craoibh' 
Eonihath  'feum  s  ia  feàrr  (?)  dreach. 

XVI. 

Do  fbreagair  is' :    cba'u  fbeudar 
Ig  Dia  nuiith  fein  air  ar  casg' 
•Jii  'ii  s;-bcall  e  dhiiiiin  sfu  'm  b'  eng 
Uain  b'e  s  gu  feucbmar  a  bblas. 


I,abbair  es'  mar  bu  bhcns :  — 
"Cba'n  eug  dhuibb-p  lliein  e  gu  ceart 
Acb  ^beibb  sibb  tuisfs'  is  tuille  leirs' 
31  as  0  3  gu  fencb  fnbh  a  bblas." 

XVIII. 

'Sin   dar  a   chimnaio   Eubh 

"Mirs  na  cia-Hbb'  do  hhi  àlninn 

Cu  'ni  bii  mbatb  dbaibhs'  ebon  beatb'  e 

do  tuigs  ig  leirsinn  a  thàrsninn. 

XIX. 

Tbiiof  is'  lamb  ann  san  cbraoibb 
Do  cboisinn  eug  agiis  bàs 
Chailicb  is'   dheth   cuid  fein 
Gu  'n  tuof  i  e  reisd  a  db'  Adbarah. 


Fbuaradh  leotb-'s  an  sin  leirs, 
Lea.sacbadh  ceill  luich  b'fheaird' 
Tbuig'  iad  aa  bhi   gTin  eidoadh 
Ghabh.  iad-'s  'reisd  as  sin  nàir. 


XXI 

Toisichear  an  sin  l-o  choi' 
Ri  teumadh  agn.s  ri  faim 
Diulleaj^an  na  ciaoibh'  fhigis 
■<.':hon  Nicker  agus  chon  apron. 


Siubliladar  an  sin   qii   fiainhacli 
Pli  ionn^snidh   diomhaireachd  nan  àiloan 
Da'm  falach  romli  cliruth  s  romh  eudann 
Dlie  tliusr  dliivibhsf"  an  t-ait. 


Cluinueadai-  sctJ  na  dlieigh  soo 
■Gnth  Dlie  aef  'eigha^lid  sa  gliardait 
Esan  ri  gahhail  ogèìl 
Co  dhoth   't-àit  bheil  tliu,   Adbaimli. 


Do  fbr?ap:air  es'  ^u  dihlidh: 
Ghabh  mi  lomkad  fiamb  is  nàir 
'Tià  thuig  mi  bbi  gim  eidoadb 
Cb«il  mis'  mi  fliiu  t^'.i  h-ca(r)lamh. 


Co  dh'  imii3  duit-san  an  .egenl 
■<lu  'u  robh.  thu  chion  eididh  nochdt' 
l^o  na  chaitb  tbu   'mbios  na  rraoibii' 
Mu  tugas  fein  an  àilhn'  ort-s'. 

XXVI. 

Hhean  sin  thug  tbu  diiomb-s 
Dòigh  liom-s'  gu  'u  bliuin  i  fhein  da 
Chuir  iso  pàirt  dbe  a'ni'  dhòm-s' 
Cbàihcb  mi  gii  m'  Icon  na  deigh  e. 

XXVII. 

Do  labliair  e  sin  ri  Eubh 
Gu   de  'boud-s'  do  rinn  thus'? 
Bo  fhreagair  is'  gu  seimh: 
3Iheall  an  natbair  neimh   mis'. 


XXVIII. 

Do  labliair  e  ris  an  nathair:  — 
Curft  thii  fathast  am  miosor  clu-eiitair 
Air  do  thàrr  ni  tii  gleidheadh 
Luaitlu-idli  mar  bhiadli  chon  teug'mLail. 

XXIX. 

Acli   suidhichidli   mise  gamhlas 
Eadar  slioclid  ua  mna  s  do  shliochd-s' 
Bruthar  leatha-s  do  cheann-s* 
Cba  tianiinii  'sliiiil  bho  t'  theachd-s'. 


Do  labhair  se  ritbist  ri  Eubbr 
Mumid  s  gii  'n  gheill  tbu  dla'  fheai-  na  foil! 
'N  do-bl'ròii,  an  cràdb  s  an  imnidb 
Bilhidb  do  mbiann  is  breitb  do  chloinn. 

XXXT. 

Bitiiidb  tn  s'   bbiiaitb  sco  pianail 
Is  do  miiiaim  gii  fear   do  tbaigh 
Eia^bailticbidb   e  fos   do  chionn-s' 
Ml  end  's  gii  'n  d'  icbeadb  tbii  na  mbeas. 

XXXII. 

Do  labbair  e  an  sin  ri  Adbamb 
'Ghutb  do  mbnatb'  la  bba  tu  umbailt 
Gu  'u  bbristeadb  leat-san  air  m'àitbn' 
S  ju  'n  chaitbeadJi  leat  pairt  de  'n  ubhall^ 

XXXIII. 

Mallaicbidli  mi  air  do  sgàth-s' 
'N  talamli,  bithidb  as  duit  leitheacb; 
'N  do-bhròn  càilicbear  gacb  tràth  leat 
T'aran  fad  laitbe  do  bbcatba. 

XXXIV. 

Drisean  mar  an  ciand  is  cluaran 
De  db'fbhsas  sniis  duit  faraon 
Agns   cailicbear   gu   triiasfb   leat 
De  luibbibb  snaracb  ua  raon. 


251 


XXXV. 

Mar  sin  am  fallus  do  gliruaidh 
Do   hliiiaidbichear  Icat  do  bhcatlia 
Ach  gu  pill  thu  dli'irtnnsiiidh  'talmhainn 
Bho  'n  dhealbhadh  tu  'n  tiis  do  latha. 

XXXVI. 

Fuadicliear  iad  a  Eden 
*N  d'fhuaireadh  leo  eiblincas  is  ait-eas 
Ach  g-baVih  se  trnas  riu  lo  cheil 
Do  riuu  daibli  eiidacli  do  cliracnibh. 

XXXVII. 

Caireadar  an  sin  cherub 

Eadar  iad  fein  is  an  atliair 

Ma  biodh  iad-s'  mar  e  fein  deth 

Le  feuchainn  air  cbraoibh  na  beatha. 

XXXVIII 

Ach  sin  nn  agcnl  mar  limit  Adlia.mli 
Le  laigs'  Eubh  is  innleachd  (n)athracli 
La  blia  iad  duinn  na  'n  sinnsir 
Tha  'm  peacadh-s'  ['n]  ar  n-inntinnibh.  am 
falach. 

XXXIX. 

Ach  's  oibhiiin  diiinn  fh'n  [?]  an  gamhlae 
C'heangladh  eadajr  an   da  shliochd-s' 
Criosd  bhi  againn  mar  choannard 
Gu   'n  ceaniisiiicheadh  e  fear  gu  'n  iochd 
dhuinn. 


Gloir  is  moladh   do  Dhia  't-Athair 
Chum  ruinn  fathast  gacli  ni  'gheall 
Cho  fad  Ì3  beò  mi  sa  bhcatha-s' 
Seinnim   dhuit  le  aighear  fonn. 
Fonn  le  moladh,  &c. 


252 

AON    A   EINNEADH    LEIS     AN     SGEI- 

OBHAIE    AIE    LATHA  A' 

BHEEITHANAIS. 


Smaoineamar  aa  la  fa  dheoidh 
(Is)  coir  dhuinn  a  dhol  eug; 
Smaoineamar   peacaidh   na  b-òig'; 
Smaoineamar  fòs  na  thig  na  dheigh. 


Smaoineamar  na   thig  na  dheigh 
Gur  e  la  na  mòr  bhreith; 
Gach  ni  rinneadh  leinn  san  fheòil 
Cha'n  fhaodar  na's  mo   a  chleith. 

in. 

Cha'n  fhaodar  na's  mo  a  chleith 

Math  no  sathi  a  rinneadh  leinn; 

'N   uair   chi   sinn    Britheamh   nan   slogli 

Teachd  òirun  sna  neoil,  tromp'  ga  seirm. 


'N  uair  a  sheirmear  an  trompaid  mhòr 
Cruiimicheadar  na  slòigh  ma  seach; 
Gacb  neacli  a  thàrlas  diubh  beò 
Caochlaidh  iad   (an)    dòigh  's  am   beachd. 


Caochlaidh   muir   agiis  tir 
Caochlaidh  gach  ni  as  nuadh 
Liobhraidh  an  talamh  suas, 
Oacli  neach  chaidh  ann  san  ùir. 


Gach  neach  a  chaidh  ann  san  ùir 
Eiridb  iadsan  'n  an  nuadh  chorp; 
Is  gabhaidh  gach  anam  seilbh 
S  a  choluinn  cheilg  an  robh  chlos(d). 


VII. 

Nior  chlos(d)  au  sin  do  na  cliuan 
Ghiaisoadar  e  fa  leth; 
Na   blLàthadh    bho   thoiscach   tira, 
Liobhraidh  se  air  cliionn  na  breith. 

VIII. 

Breith  bheir  buaidh  air  gach  breith, 
Cha     Bhreitbeamh      leth-bhreitheach 

High. 
Shuidheas  air  cathair  na   breith 
S  a  bheir  ceart  bhreith  air  gach  ti. 


Gach  ti  a  bha  cur  ri  olc 

Tearbar  an  nochd  air  an  lairah  chli; 

Càirear  air  a  laimh  dheis 

Gach  ti  bhios  deas  air  a  chionn. 


Gach  ti  (bh)ios  deas  air  a  chioim 
Labhraidh  ('m)   Breitheanili  riu  gu  ceart: 
Bho'n  is  biiidheann  bheannuicht  sibh, 
Maitheam-sa  dlmibhs'  'n  'ur  peac'. 

XI. 

Maitheam-sa  dhnibhs'  'n  'nr  peac' 
Gabhaidh-p'  seilbh  cheart  's   an  rio'chd 
Chomharraich  m'   Athair  bho  thòs 
Dhuibh-san  ann  an  glòir  gun  chrich. 


Oir  iar  bhi  dhomh-sa  fo  thart 
Fo  fhuachd,  fo  acras  chum  bais 
('M)   priosan  gun  treòir  gun  neart 
Dh'fhuasgail   sibh   ceart   air   mo  chas. 

XIII. 

Iar  bhi  dhomh  a'm  choigreach  cein 
S   a'm    "thraveller"  anns   gach  bail' 
Fhreasdail  sibli  dhomhsa  'n  am  fheum 
Cha  robh'  ar  deagh-bheus  ^  ?)   dhom  gann. 


254 

XIV. 

Ach  freagraidh  iadsan  am  Breitheamh. 
■Cuin'  cliuiuiaiceamar  sibh.  fo  tbai't 
Fo  fliuachd,   fo  acras,   chum  bàis 
S  a  db'fhuasgail  sinn  do  chas  ceaxt? 

XV. 

Blieirim-sa  dearbhadli  dhuibh 
Dh'fhxiasgail  's  guv  ann  duibh  nacli  olc 
Mheud  s  g-ii'n  d'  riiineadh  leibbee  dhiol 
Ei  piautaibh  mo   bhràithre  bocbd-s'. 

XVI. 

Sin   labliraidh    ('m)    breitlieamli  os   n-aird 
Eiu  fhuair  ait'  air  a  laimbi  chli 
Imichidli  uamsan  gn  bràth 
Dh'ionnsuidli  càs  is  cradh  gun  chrich. 

XVII. 

Far  am  bi('n)   t-Abliarsair  am  pein 
Aingle  sa  chleir  air  fad 
Mheud  's  nach  d'rinneadh  leibhse  dhiol 
Ki  piautaibh  mo  bhraithre  lag-s'. 

XVIII. 

Imichidh  iad  so  gu  truagh 

Dh'  Ifrinn  fhuair  am  bi  fuachd  is  teas, 

Dhoibh-san   ge    duilioh  au   Ccàs 

Nior  faigh  iad  bàs  auu  am  feasd. 

XIX. 

Ach   imicliidh   buidheanu   a   ghràidh 
A  fhuar  ait  air  a  laimh  dheis 
(Do)   fhlaitheanasi  nam  flath  feile 
O !   eibhinn  doibh-san  an  treis. 

XX. 

O!  eibhinn  doibh-san  an  treis 
Eibhinn   doibh-san   gach  ni   chi 
Eibhinn   bhi'n   cathair  nan   gras, 
Eibhinn   bhi   lathair   a   Bhreithimh. 


255 

XXI. 

Tàbliinn   bhi   lathair   a   Bhreithiiiih, 
Eibhiun  a  sbiocliai'  s  a  bliuaiuh; 
■Cha'n  fhaodar  a  chur  au  ceill 
Meud  eibhneis  an  àite  bliuain. 


Eibhueas  e  iiach  faca  sùil 
Eibhneas  e  nach  cuala  cluas 
Eibhneas  e  nat-h  teid  air  cliul 
Dlioibli-san  d'au  toirear  mar  dluiais. 


Duais  is  mo  na  gach  duais 
Ta  sliuas  air  nèamh  aig  mo  Rigli 
Eibhiun  do  gach  neacb  a  ghhiais 
Air  chor  's  gu'm  biiaidliichear  ì. 

XXIV. 

Air  clior  s  givni  biiaidliichear  ì 
Sniaoinmmar  air  crìch  an  sgeòil; 
Smaoineamar  ar  peacaidh  bàtli 
Smaoineamar  an  là  fa  dbeoidh. 

Smaoineamar  an  là,  &c. 


X.B. — Tliis  piece  has  been  admirably 
transliterated  by  Professor  Mackinnonl  It 
has  been  of  the  greatest  help  to  me  in  attempt- 
ing: the  other  parts  of  the  MS.  In  North 
Inverness-shire  c/iionn  (verses  ix.  and  x.)  is 
often  sounded  as  chinn,  heaice  the  rhymes 
here.     In  verse  xv.  MS.  has  rijws — ruibhs'. 


256 

GNE    CHUMHA   DO    EINNEADH   LEIS 

AN    SGRIOBHAIR  AN   AM   DO   A 

MHNAOI   BHI'N   EIGINN. 

I. 
RÌ  nan  Abstol  dian  seasamh. 

Gu  làidir  leinn 
Dion  siuu  am  i'easd  le  do  fbreasdal 

Gun  chall  gun  dhith 
Bho  is  tu  'cleasaiche  bkeir  greasad 

Slaint  a  tinn 
Beir  le  do  dlieas  laimk  gun  fheasd 

As  a  cliàs  sinn. 

II. 
E,i  na  cruiune  s  gach  uile 

A  ta  iodk  na  giirein 
Da  leir  gach  duime  s  gacli  luulad 

Dli'tlias  orra  lem 
Bho  's  ann  uuuad-s'  tha  ar  uiuinighia 

Gu  bràch  nar  n-earb(s) 
Dion  ainu  gun  urraidk  bho  chumnard 

An  daria  h-eug. 


Athair  na  soillse  do  chruthaich' 

Maighdmn'  is  mnài 
Gur  ]eat>sa  mar  oighreachd  gach  neach. 

Is  to  t'eineachd  gu  brack; 
Ack  'bhrigh  s  gu  blieil  cuibluneas 

Alar  riuo-s'  gu  saoibhir  a  ghnàtk 
Matk  dhomh-s'  's  mi  ieumack 

Mo  choimh-leapaiche  oidhch'  agus  la. 

IV. 

Ack  bko  taim  cka  lobkta 

S  gu'n  tkoill  mi  an-skocair  gack  tràtk 
Tkaobk   gkniomkn(ra)    corporra 

Is  dearbk  ckoisinn  a  bas 
Ga  taim-sa  goint' 

Is  is'  loit'  air  a  cràdk 
Na  mu  k-è  mo  tkoil-s 

Ack  do  thoil-s'  bkios  diant  ann  sa  okas. 


257 


Mhexid  s  gar  iu-sa  fear-lighicli 

Thug  Lazarus  rithist  bbo'n  bhas 
Agus  uiglieau.  laria 

Tar  eis  di  blii  re  air  a  lar 
Tha  do  glirasau  cho  brighor 

S  a  bha  e  da'  taobh-s  'sin  fatbast 
"S  anu  de  do  thaobh-san,  a  Thighearn 

Tha  ino  dhiul-s  ri  slighe  na  slaint. 


Cheaun  slighe    gach  slaint 

Se  do  ghiasan  a  thraghas  gacb  muir 
Gur   tu    theasraig    na   bràitlire(an) 

As  an  anihuinu  bha  gràiueil  ri  'cur 
Bho  siad  ar  iieacamian  laidir 

Tha  'tarruioin  gach  càs  air  ar  muin 
Bidh  mo  mhuinighin  is  m'eàrlaid 

Ann  mo  Shlànaighear  bàigh,  Mac  Muir', 


Mhic  Muir'  s  a  Thrianaild 

Do  dh'ihuilinn  pian  agus  creuchd 
A  leith  gach  aoin  Chriosduidli 

Ghabhas  aithri  na  'dhiomhnaibh-p  fhein 
Mheud  s  gur  tu-s  rimi  dioladh 

Le  t'thoil  mhath  'uar  gniomliaraibh  breig 
Math  dhuiuu  gu  siorruidh 
Ar  peacannau  diorahair  gu  leix. 


Gur  h-iad  mo  pheacanna  mòr' 

Fàth  mo  bhròin  gach  là 
Cha'n  iomairt  luchd-foill  [foil?] 

Rinn  mo  leòn  no  mo  chradh, 
Ach  misg  is  striopaclid  is  pòit 

Rinn  mi'  m'  ògalachd  bhàth 
Mar  ri  bristeadh  an  Domhnuich 

Is  raionnan  mora  do  ghnàth. 

lla 


258 


IX. 


Guàth.  leiun  bhi  ri  mionnan 

Nach  iomraich  ar  creud 
Ei  sannt  agus  gioiiach 

Ann  an  ainid  da  chèil 
Gun  nàir'  gun  athadli 

Ri  blii  labhairt  na  brèig' 
Ach.  dian  trocair  òimn  fatliast 

Bho  (is)  tu-s  ar  n-atbair,  ar  n-eud. 


Acli  end  agus  atliair 

Tha'n  an  catliair  na  ceòil 
Amhraio  òirnn  bho  do  fhlathaa 

Thobhair   mathanas    duinn 
Ann  ar  sannt  anu  ar  gabliail 

Ann  'n  athais  ar  beòil 
Ann  ar  brèig  ann  ar  n-ainbli-fhiach  [?] 

Ann  'n  aighear  ar  n-òig'. 


Truagli  trnagh  cor  na  li-òig' 

Caothacli  mòr  i  is   dìtli-cèill, 
Gabhar  leisgeul  sin  domhs' 

Na  mo  dhòbheairtibh-p  fhein, 
Liuthad  bàirligeadh  so-ghlic 

Chnir  do  gblòir-s'  dhom  'n  cèill 
Le  freasdalaibh  dhe'n  t-seors' 

Do  dh'òrduich  Mac  Dliè. 


Mhic  Dliè  bho  's  ann  unnads 

Tha  ar  muinigliin  gu  teann 
Mheud  s  g-ur  tu-sa  rinn  fulang 

Dhòirt  t'fhuil  air  ar  ceann; 
Chì  thu  f  èin  a  Mhic  Muir' 

Fàth  ar  mulaid  san  am 
Dion  sinn  bho  chunnart 

Gach  uile  dhaoin'  fann. 


259 


Mar  thugadk  leat  lonas 

4  iasg-  mor  a  mhuir  bhàtht' 
Mar  sliaoradh  leat   loeeph 

Gun  leòn  as  g-ach  càs 
Bbo  imirt  mnutha  seòlt', 

Miann  a  feol'  air  a  crhdh, 
Dion  sinu  bho  ar  dò-bheairt 

l3  bho  dhòruinn  a'  bliàis. 


Clia'n  o  bas  cliuirp  pbeacaich. 

Tha  mi  faicinu  bho  m'  chrìdh'. 
No  iomairt  mo  chhirdean 

Gad  sharuich  iad  mi; 
Ach  fhir  nach  beir  tragliadi 

Air  do  ghrasan  a  chaoidh 
Mheud  s  gur  tu  rinn  ar  ceannach 

Na  leig-s'  ar  n-anam  a  cMaoidh. 


Ach  nuair  sgaras  au  t-anam 

Bho  na  cholluinn  gam  bhrigh 
Na  tagair  thus  òirnn 

Gach  dolaidh  rinn  sinn; 
Ach  fosgail-sa  dorus 

Thre'  cathrach  do  'shith 
Dbuinn  am  fochair  nan  aingeal 

S  gu  ma  beaunuicht  thu,  Ri! 
Ei  nau  Abstol,  &c. 

Macrae's  Ej  nj  nesple,  i.e.,  Ei  nan  AspaJ, 

agrees  with  Munster,  in  Ireland,  where  rhej 

say,    e.g.,    Cre    nan|    Aspal,    i.e.,  Creud    max 
Abstol. 


260 

AON     DO     RINNEADH     LEIS     A 
SGRIOBHAIR, 

I. 

Och  ochòin  a  Dlie 
Ttuagh  mo  sgeiil  an  noclid 
Fath.  aithri  dlioni  choii  m'eug 
Mhend  's  a  riun  mi  loclid. 


Aig  mheud  's  a  rinn  mi  loclid 
Cha  leir  dom  an  t-ochdamh  pàirt 
'T-Athair  da  mo  dhion 
Bho  m'  pheacaidh  diomliair  bais. 

III. 
Mo  pheacaidh  diomhair  bais 
Orm  mar  cliàs  maraou; 
O  Athair  nan  gràs 
Aithreacli  gach  ni  rinn. 

IV. 

Aithreach  leithid  's  a  rinn, 
Dheth  do  reir-s  o  righ 
Miann  mo  cholluinn  chriadh 
Gu  b'e  riamh  mo  ghniomh. 


Gu  b'e  riamh  mo  ghniomh 
Re  linn  dom  bhi  òg 
Connas  agus  stri 
Striopachas  is   pòit. 


Strìopachas  is   pòit 
Mionnan  mor  gun  sta 
Bristeadh  na  la  naodmh 
B'e  mo  ghaol-sa  ghnàth. 


261 


B'e  mo  ghaol-sa  ghnhth 
Mo  thoil  feiu  STOO  dliòigli 
'G  imeachd  a(m)   bàthai(bh) 
Ann  a(ii)  là(thaibb)  m'  òig-. 

VIII. 

Ach  sin  mar  cliaitlieas  m'  òig 
Ocb  oclioiu,  a  Dbe 
Nuair  tbàineas  clio'n  aois 
Cba  cV  chaocbla'  mi  beus. 

IX. 

Cba  d'  cbaocbail  cuid  dbe  bbeus 
Ki  mo  tbreig  mi  t'olc, 
Oir  ann  am  miadbon  m'aois 
Cba  lon-chraos  mo  cborp. 


Cba  lon-cbraos  mo  cborp 
Aig  giouacb  's  aig  sannt 
Farmad  ri  ciiid  cbaicb, 
'T-airgead  gur  e  b'  anns'. 


'T-airgead  a  b'  anns' 
Liom-s'  no  gacb  seud. 
Gad  tbairlinn  e  gun  cbòir 
Mo  dbòigb  cba  bu  leir. 

XII. 

Clia  bu  leir  dbomb  'choir 
Ach  mo  dbòigbeas  fein 
Mo  sbeòl  rinn  mo  leòn 
Ocb,  ocbòin,  a  Dbe. 


Ocb,  ocbòin,  a  Dbe 
Truagb  mo  sgeul  o  Rigb 
Cba  do  tbreig  mi  't-olc 
Acb  na  tbreig  a(n)  t-olc  mi. 


262 

XIV. 

Oha  d'thrèig  a(ii)  t-olc  mi 

Ach  na  threig  mo  neart 

Air  olc  a  chur  a(n)  gniomli 

'S  moid  a(m)  miadh  a(m)  peac'. 

XV. 

'S  moid  a(m)  miadh  a(m)  peac' 
Nach  d'  chaitheann  mo  lon-cbraos 
Tuigs'  bhi  agam  dhò 
LÒ  mhiadhon  m'  aois. 

XVI. 

LÒ  mhiadhon  m'  aois 

Ni  mi  m'fhaosaid  ceart 

Eiut-s'  o  righ  na  glòir 

Bho  's  tu  mo  threòir  s  mo  neart. 

XVII. 

Bho  's  tu  mo  threòir  s  mo  neart 
Teasrig  mi  bho'n  bhàs 
Glileusas  gach  neach 
Bhios  i^acach  fos  cionn  chaich. 

XVIII. 

Thaim  peacach  fos  cionn  chaich 
Cha'n  ."vicheadh  mi  mO'  ghiamh 
Thobhair,  athair  na(n)   gras 
Baigh  dhom  a(s)  leithe  Chriosd. 


Bàigh  dhom  a(s)  leithe  Chriosd 
Thaim  'griosad  ort 
Mheud  's  gu'n  d'rinn  e  diol 
A  leith  gliiamh  is  lochd. 

XX. 

A  leith  ghiamh  is  lochd 
Gach  peacach  aithreach  thinn 
Se  dh'fhnilinn  a  bas 
Shiol  Adhaimh  bu  bhinn. 


Shìol   Adhaimh   bu   bhinn 

Bàs   dh'fhuilinn  thu 

Mhic  òigh  iia(n)    pfràs 

Cuir  Ei'  aisaidlicaclid  air  chùl. 


Cuir  m'  àrsaidheaohd  air  cliùl 
Dian-sa  m'  iùl  gii  beacbd 
Air  sliofhe  nan   gràs 
Fàg  mo  chràbbadh  ceart. 


Fàg  mo  chràbb;idh  ceart 
Meoid'  o  Dhè,   mo  pfhràidh, 
Gach  easbhuidli    lli'air  mo  chreui 
Leasaich  fèin  gach   là. 


Leasaich.  fèin  gavh  là 
Mi  arm  do  ghiàsan,  los'! 
Math  dhom  na  rinn  tni  òg 
Treòraicli  mi  'iia  m'  aois. 


Treòraich.  mi  'na  m'  aoi3, 
Cafchail-sa    nio    bbeus, 
Tboir  aithri    dliora   na's  leòir 
Seal  inu'n  teid  mi  eiig. 


Seal  mu'n  teid  ini  eng 
Dian  mo  rèit,  o  rìgh 
S  gu  fiosTaicbinn   fadheòidh 
Gu'n  deÒBuich  thu  dhom  sìth. 


264 

XXVII. 

•Tru  dfònuicli  thu  dhom  sìth 
S  gu  minich  thu  gu  reidh 
Na  peaid'-.l.'i  nun  mo  leòn 
Och,  ockoin,  a  Dhe. 
Och.  ockòiu,  &c. 


àrsaìdheachd— inveteracj-,  as  e.g.,  in  sin  :  arsaidheachd 
bhur  peacaidhean. 

In  XIV.  i  raijwe,  undoubtedly— miadh  ;  the  adj- 
niiadhail  is  pronounced  "  miavail  "  in  Iv'orth  Invemesa. 
shire,  and  in  many  districts. 


CEOSANACHD  DE  GHNE  CHOMHLU- 
ADAIE  EADAR  A  CHOLANN  SAN 
T-ANAM,  DO  RINNEADH  LEIS  AN 
SGEIOBHAIR. 

I. 

a'    CHOLANN. 

Cliualas  guth  air  uilaaduiun 
S  mi  m'  cliadal  a'm'  òuar. 


AN    T-ANAM 

Cha'n  i  'choir  a   th'  agad 
Bhi  laiohi"  fad  Di-Domhnuich. 


CHOIi — 

Dh'eirich  mi  gu  h-agach 

Na  m'  aigne  ma  b'fhiòr  dhomhs 

Co  seo  ni  tagair  orm 

Leis  an  teagasg  nòs. 


Thuirt  guth  s  e  freagair — 

T-ANAM — 

Mis'  an  t-asam  uasal 
Na  gabh  fiamh  na  eagla 
Romh  mo  theagasg  nos  [nuas]. 


IV. 

CHOL 

Se  làn  do  bheatha-s,  aiiam 
lonmhiiinn  loam  do  chaidreabb 
Thoir  dhviiiin  pairt  dhe  d'  sheanchus 
Gu'n  Icanmluiinn  air  do  clireideamh. 


T-ANAM — 

Shaoilinn-s  gn'm  b'fhiòr  sin 
Ach  fiamliacli  mi  romh  d'chaidreabh 
Dhleasad  an  d'u  do   Chriosduidh 
Caochladh  gniomhs  blii  agad. 

VI. 
CHOL 

Gu  de'n  guiomh  a  f  agam 

S  mi'm  chadla  gu  comhuard 

Gn  beil  mi  sgith  Ian  airt(u)eil 

Bho  sheachduin  jros  an  Domhmacb-s. 


Tliu  fein  is  fatb  da  t'  airteal 
Bho  sheachduin  gos  aji  lò  sin, 
Choluinn  bhreugaich  pheacaich 
Triiagh  an  t-àite  tasgaidh  dhomh-s  thu. 


Ach   is  fheudar  dhom  bhi  umhailt 
Do  na  chumhachd  is  àird. 
Gad  tha  mo   leabaidli  cumhang 
Ach  an  guidk  am  bàs  thu. 

IX. 

Cha'n  e  sin  fath  m'  acain 

Ach  mar  chleachdar  leat  an  Domhnacb 

Gu  càirich  thu  mi'n  lutharn 

Far  a  bi  cumli'  is  doruimi. 


12 


266 


Sin  do  fhreagair  mis' 
S  mi  clisg^eadh)  gu  h-earluath : 
'S  aim  is  cosmhuil  tliiisa  nis 
Hi  fear  misg  is  caarain. 


T-ANAM 

Cholluinn  a  cholluinn 
Shaoil  leat  g'u'm  b'  tliu  fein  mi 
Cha   'n  eil  misg  no  canraii  orm 
<jrur  nàir'   dhut  bbi   breugacli. 

XII. 

Ach  is  minig  a  bha  thu-a 
■Gu  globhtach  gu  sar-mhath, 
Mise  staigh  an  tuigs 
Gr  iniise  dhut  bhi  gràineil. 


Oad  bhiodh  tu  'n  eireaclidaa 
Dhe   bu   dearail   domhs   e 
■^'ha  b'fhearr  leat  uair  eile  dhi 
Ach   deireadh   la    Di-Domhnuich. 

XIV. 
CHOL — 

-Do  fhreagair  mi  fos  ii-iosal  e — 
€ha'n  fhiach    leara  thin  do   chomhradh 
Our  truagh  an  deireadh  coramuin  duit 
JBhi  soillearachd    mo  dhòbheairt. 


Ach  mas  ann  mn  bhristeadh  Domhuuich 
Tha  'chontrachd  a  t'aire-sa 
Cha  deantar  'ghniomh  nam  foghnadh 
Mo  dheoin  aun  sau  bhaile-sa. 


287 

XVI. 

T-ANAM 

Tha  'chontrachd  onn  gTin  amharus 
Mar  chaithear  leat-s  an  Domhnach 
A  eh  air  a  mlueud  da  labhair  thu 
"Clia'n  aobhair  airidli  dhomh-a  e. 

XVII. 

S  gTi'n  ludhaig'  Dia  eia  latha  dhut 
Chaitheamh  ri    do  shaothair; 
DW  òrduich  ©  gun  amharus 
La  diubh  chumail  naomha. 

XVIII. 
CHOIi — 

"NaCn)   seoladk  tu  dhomlis 
Mar  is  coir  domh  cMeachdadh 
Clia  bhristiim  e  le  m'  dhòbheairt 
Da  mo  dheòin  am  feasda. 

XIX. 

T-ANAM 

Sheolainn  sin  duits 
Na('n)  tuig-eadh  tu  bhuam  e 
Dhiiisgeadh  tu  sa  mhaduinn 
Bhiodh  t'aigfn©  saor  bho  fhuathas. 

XX. 

Ann  an  am  dhut  eirigh 

B'  fheumail  dh.ut   do  chaisrig' 

Ann  an  ainm  na  Trianailt 

'Na  chriòchnuicheadh  do   bhaist(n)eadh. 

XXI. 

Nuair  chuireadh  tu  ort  t'eudach 
Mar  b'  aoidheil  do  dh'fhear  aitim 
Rachadb  tu  air  do  ghliiinibh 
Dhianamh  tiiirs  a  leith  do  pheacaidh. 

XXII. 

Ghuidheadh  tu  Dia  'n  t-Athair 

A  leith  Mhic  losa 

E  dheònachadh'  mathanais 

Ann  a'd  shath  is  t'uile  ghniomhar(aibh). 


268 


Shiubliladh  tu  gun  seacbaran 
Ma  sheachnadh  e  am  dit' 
Dh'  eisneachd  tuille  teagaisgf 
Ann   an   eaglais    do    chill   sgire. 

XXIV. 

Ann   aan  ghabhail  ratliaid  duit 
Na  labhair    acli   an   fhirinn 
Bidli  dearbh  gu'm  faigh  tliu  ann 
Do  fliradharc   luach  do  sliaotli'r. 

XXV. 

Acli  na  bi-sa  dichuimhneacli 
Ma  chitear  leat  na  boclida 
Air  ni  thobhairt  an   iasad  daibli 
Mar  dli'  òrduich   Criosd  is  Ostla. 


Nuair  tliieid  thu  steach  a'n  eaglais 
Air  fear  t'theagnisg  bi  cnimlineach 
Na  biodh  t'inntinn  niearanach 
Tlioir  aire   air  gach  ni  chhiiun   tbu. 

XXVII. 

Dar  thig  thu  macli  an  deighidb  so. 
Mar  a  rogha  leat  bbi  t'  ònar, 
Tagli-s'   an  comunn    lagliail 
Na  tagli  luclid  na  pòit'. 

XXVIII. 

Bi  furanach  oairdeach 

Eia  na  bratliaraibli  ceart 

Na  gabli'  fiamh  no  nàir' 

Gad  dhian'  tliu  càcli  a  sheachnadh. 

XXIX. 

Siiibhail  rithist  gun  seacharan 
Dhachaigh    dh'ionnsuidb  t'    theaghlacb 
Gach  ni  chualas  leat-aa 
Aithris  daibh  is  meamhraich 


269 
xxz. 

CHOL — 

DùPsfadh   ann  mo  leabaidh  dom 
S  aJi  cadia  air  mo   bhualadh 
Sin  an  sgeul  mar  thachair 
Dh'aithris  mi  mar  chuala. 


EUINN  DO  EIXNEADH  LEIS  AN 
SGRIOBHAIR  AN  AM  AN  D'  FHOG- 
EADH  RIGH  SEUMAS  VIImh  A 
SASUNN,  ANNO  1688. 

I. 
Giir  feallt  carail  an  saoglial 
Gu  meall  e  barail  nan   saoidhean 
Saoilim-s'   gur  fior  an  sgeul 

Blio  na  dh.'dlièirich.  do  Righ  Bhreatumi. 

II. 
Ga  b'  mhor  a  shaiblireas  sa  mhùirn 
"Style"  fòs  s  a  diià  chrìiin 
'Shliiaghraidh  uile  sa  tkreis 
Dh'fhògradli  leo   e  gu  mi-dheds. 

III. 
Ga  b'  mhor  a  thobhairt  s  a  dhnais 
Da  chomhairle  agns  da  shluagh 
Do  dh'ioc  iad  fbeile  le  tais 
Eitigh  an  sgeul  ra  aithris. 

IV. 

IVIac  a  pbeatliar  fath.  an  euchd 
'N  co-cheangal  ris  air   dha  ghleus 
A  chliamliuinn,  'fheoil  agus  fhuil, 

Dh'imich  da  dheòin  gn  'chrùn  a  ghuin. 

V. 

Gad  thaim-s"  'cur  an  ceill 
Do  dhiomb'  dhuinn,   fior  sgeul 
Ni  blieil  fios  air  bitli  cia  dheth) 

Aobhar  Dhe  no  fath  a  dhiombaidh. 


270 


Ach  ghreasadh  ('n)  Eì  air  mheud  a  threis- 
Bbuainn  bhrigh  cothruim   coingeia 
Gun  'ruin'  leigeil  fa  sgaoil 
No  'dhaoin.  'mhealladh  le  daoi-ghlòir. 

VII. 

'Shlviaghraidh  uile  chumail  oeart 
Dò-chreid[imh]  fo  Ian  smachd 
Reir  s  mar  theagasg  Criosd  gu  beaclid 
Agus  tar   eis  theist   Ostla. 

VIII. 

Sia  ciad  bliadhma  tar  eis  eug 
Bha  bhriathra  dhuinn   uile  reidh 
Leanmar  na  ceumanna  ciand 
S  na  eignicheamar  am  focla. 


As  sin  tuigfir  mar  a  dall 
Gur  aon  slighe   'chosnas  thall; 
Cha  d'  fhoghlum  iad  riamh.  an  sgoil 
Tboil  thoirt  do  gach.  aon  fhear. 


Ach.  gach  [bu]  fhear-brithimh  mi  sa  ohùis 
Th'eadar  Ri  Breatunn  s  a'  Prìonna', 
Dearbh  tlia  ar  peacaidh  cko  curt, 
Sgiùrsar  sinn  a  leith  na  cairbh.'. 

XI. 

Ni  ioghmadh  sin  'theachd  oirnn 
Uamliarr'  [?]  Mnn  gach  scan,  dhall  gach 

nuadh. 
Do  bhreugnaich  sinn  uile  'n  teist 
Bheir  sinn   gun    cheist    na  h-eith'-mhi- 

onnan. 

XII. 

Caochlaidhi  sinn  mar  chaochlas  struth, 
Seumas  an  de  ('m)   Prìonnsa  'diu; 
Dearbh  leam,   bho  sgeul    duthair 

B'  airidh'  'ti  bu  dual  no  ('n  ti)  thainig. 


271 

XIII. 

Ach  ofuidheamaid  as  an  leith  gu  teann 
lad  bhi  faraon  air  aon  rami 
Go  glòir  Dhè  is  losa  'n  ceaom 
Chor  s  gu'n  diant  an  toil. 

XIV. 

Dianmar  bròin  agois  traieg 

Mu  leaJiar  leinn  [?]  na  mor  reacM 

Le  ùmhladh  do  Dhia  s  gach  càs 

Air  ar  glùinibh,  'ghnàth  gTi  soilleir. 

XV. 

Treigmid  farmad  is  uabhar  cuirp 
Treigmid  mi-run  is  mor   ghluit 
Treigmid  fuar  clireidimh  gun  bhlàth 
Treigmid  gu  bràch  bhi  foilleil. 

XVI. 

larrmaid  siochamli,  iarrmaid  iochd 
larrmaid  fuidh  Dlie  ['n]  tiis  bhi  glic, 
Iarrmaid  creideamh,  treigmaid  sannt 
Blio  is  feallt  carail  an  saoghal. 
Gur  feallt  caraiJ,  &c. 


GNE    GRAIN  DO   EINNEADH    LEIS    A 
SGRIOBHAIR  'SAN   AM    CHIAND 
ANNO  1688. 


Ta  saogbal-sa  carail 

Tlia  e  daondan  da'r  mealladh  gu  geur; 

Liuthad  caochladh  th'air  talamh. 

Is  daoiu'  air  an  dalladh  le  bhreig; 

Chreic    pairt   diubh-s'   an  anam 

S  do  chaochlaidh.  iad  barail  chionn  seud 
Fhir  chaidh  ann  sa  chrannaig 
Dhòirt  t'fhuil  da  ar  ceannacb 

O !  aoin  Ei?h  Mhoire  beannuich  nar  creud. 


O'  Athair  nan  gràs 

Na  failing  sinne  'nar  cruas 

Ach  amhraic    òirnn  tràth 

Le  tlàths  o  d'fhlathas  a  nuas 

Mar  thug  thii  le  d'  mhìcraild 

Clann    Israel   gun   dhìoljhair  sa  chiian 
Dion   t'eaglais   da    rireadh 
(Ga  ghuidh  le  luclid  a  mì-ruin) 

Bho  'sgTÌob-s  ta  teachd  mu'  cuairt. 

III. 

'S  còir  dliì-s'  a  bin  umha^lt 

Gad  tba  i  fo  dhubh  aim  san  am; 

Gur  ii-iad  ar  peacaniian  dubhar" 

Tharruing  oirnn  pudhar  is   call; 

Ach  deanmar  trasg  agus  cumha 

Eis  an  fhear  dli'fhàg  an  t-iubliair  sa  chrann, 
Chon  s'  gu'n  ceannsuich  e  'bhnidheann 
Chleachd  an.  eu-coir  as  duibhe 

Mar  tha  breugan  is  luigliean  is  feall. 

IV. 

Dhe  churanta  làidir 

Dh'àlaich  inuir   agus    tir 

Tha  thu  faicsinn  an  drasda 

Mar  db'fhàiling  am  prabar-s'  an  Righ 

Ach  reir  s  mar  thachair  do  Dhàidh 

Nuair  ghabh  Absolon  fkth  air  go  dhith 

Beir  dhacliaigh  'na  dhall  leat 

Dh'aindeoin   am  pàirtidh 
Nar  Righ   chon  àite  l&  sith. 

V. 

Fear  eil'  's  math  is  eòl  dom 

Tha'n  gest   uair  air  fògaireadh   'na  phairt 

Sliliochd  nan  cuireannan  seòlta 

Da  thogradh  s  nach  òbadh  an  spàirn; 

Ga  tamull  leinn  bhuainn  thu 

Cha  toireamar  fuath  dhut  gu   brach; 

S  ann  da  'r  seòrs  bu  dual  sin 

Eatar  mhith'    agus  uaislean 
EM  air  do  dheas-laimh  an  cruadal  s  an  càs. 


273 


VI. 

Triiagh  nach  fhaicinn  thu  teachd 
Mar  b'ait  le  mo  chridh  san  am 
Far  ri  Seuiiias  Ic  buidhcanii 
Nach  f^cill  a  dh'iubhair  nan  Gall; 
Tba'n  drasda  ro  bliuidlieacb 
ilheud  s  gu'n  t-huidhich  iad  feall 

Le'n  seòladh  s  le'n  uidheam. 

Ann  sna  mòdaibh  as  duibhe 
Cbiiir     fa    dheòidli    sibh    air    siubbail    do'n 
Fhrainsr. 


Acb  thamar  an  dùiofh 
Gu'n  caochail  an  ciirsa  seo  fothast, 
Gu'm  faic  mi  le  m'  sbùilibb 
Bbi  sgiùrsadh  gacb  tnu   bba  sna   moid; 
S  gach  Baron  beag  cùbacb 
'Mhealladb   le   caraibb    s  le    lùban  Prionns* 
Or; 

Gbeibb  Mac  Cailein  air  thus  diubb 

Db'  aindeoin  a  chùirte 
'Galair  bu  dùthchasacb  dbò. 


VIII. 

B'e  'dbùthcbas  bho  sheanair 

.?}ii  daondan  r'a  mealladb  gach  ti 

Clia  b'ihearr   e  'thaobli  athar 

Ga  b'  mhor  a  mhathas  bho  'Righ; 

^la  'se  seo  an  treas  gabliail 

Thug  eug   ohuaith  'bhathar  gu  pris; 

Le   niaighdinn  sgoraidheach   sgathail 
Cha  d  'cheannsuicheadh  aisith; 
Ged  thuit  thu  cha'n  athais  duit  i. 


lomadh   Tighearn  is  "post" 

Nach  eol  domh-s'  a  nis  'chur  an  dan 

Tha'n  drasd  gu  moiteil 

~Le  phrabar  gu  Iwsdail  a'  d'  phairt; 


274 

'S  ann  diubh  ein  Cullodar 

Granntaich  is  Rosaich  a  chàil 
Nuair  thionndas  an  rotha 
Chon  annsachd  bho  tlioiseach 

Gur  teaimta  dhaibh  'chroicb  'miosg  chàich.. 

X. 

Ach  fhearaibh  na  h-Alba 

Ga  deal(bli)acb.  libb  'dràsd  'n  ur  cùirt 

Gad  leught'  sibh  bho'r  leanabachd 

S  liiio  là  'glièil  sibli  a  dli'  Fhergus  air  thus 

Tlnuit  gach  fine  le  toirmeasg 

Do  threig  s  nacli  robh  earbsach  do'n  chrùin. 

Acli  seo  t-eallach  a  dhearbhas 

Cur  h-airidh  an  seanchas — 
Gu  3  eirich  mi-sliealbhar  da'n  cliù. 


Cha  clia'n  mi  na'e  lèir  dhom 

Ei  'ur  maithibh,  ri'r  Clèir,  ri'r  pòr 

D'èi3  'ur  mionnan  a  Sliearlas 

Gu  seiseamh.  sibh-p   fhèin  'n  aghaidh  deòia 

S  an  t-oighre  dliglieach  na  dh.'  èia 

Tliuit  nis  go  Rigli  Seumas   r'a  bheò 

icli  dh'aindeoin  'ur  lèirs' 

ja  mòr  'ur  cuid  leugh' 
Ar  'iom-s  gu'n  'reub  sibh  a  chòir. 


.     .     .     air  còir  dMricli 

Le  masladh.  na  dhìobair  do  phàirt 

Bba  uair  a  staid  ìosal 

S  tha  air  dìreadh  le  uchd  matk  an  dràsd; 

Seann  fhacla  s  gur  fior  e 

Bha  rìamh.  eatar  Chrìostuidhean  gràidh 

Gur  miosa  na  ana-spiorad 

Duine  mi-thaingeil 
Ghabb.   na's    leòir   dhiubb-s    an   aim   air    m 
cbàs. 


275 


Càs  eile  nach  fas' 
Dli'  èirich  mar  fhaean  sa  ruaig-s' 
Chlauu  fèin  blii  iia'n  iaic 
Do  gacli  nea<;b  tha  'cur  as  da  niu  cuaii-t; 
Do  thrèig  iad  s  cha'n  ait  daibh 
'N    cuigeainh   fàithu'    bha    'cliasgadh   an   t- 
sluaigli ; 

'N  aghaidh  nàdur  a  bbeart  seo 

Do  neach  'gkabli  baisteadh 
Ann  an  ainm  nan  trì  pearsa(n)  ta  shuas. 

XIV, 

Acli  fhir  'dh'oibrich  gach  mìoraild 

Eha  miosg  Chlainn  Israel  blio  thus 

Nach  soilleir  an  giamh.  seo 

Dh'aon     ueacli     gliabh     'Chriosdaclid     mar 

glixunnd ; 
Bbo  laigh  geilt  agua  fiamb.  mor 
Air  gacb  Marcus,  gacli  larl  s  gach  Diùc 

Caag  fèin  an  iorghalt-s 

Mas  toil  leat-s  a  Dhia  e 
Mu  tiiit  sinn  fo  fhiabhrus  do  ghniiis. 

XV. 

Is  mor  dh'èireas  dhut,  a  Bhreatninn 

S  nach  d'fbaodadli  do  tbeagasg  na  am, 

Cha  lèir  dhut  fàth  t'eagla 

Gu'n  thamiing  ana-creidimb  ort  call; 

Bho'n  là  mhurtadli  libh  Searlas 

Tha  fhuil-sau  ag  eigheachd  gu  teann 

Gabh    aitbri   a    t'eucoir 
Tboir  dbachaigb  Righ  Senmas 
Neo  thig  sgiùrsa  bho  Dhè  ort  a  nail. 


'Ghaidliealu  gasda 

Na  laighidh  fo  mha^ladb.  sa  chùis 

Ach  faighear  sibli   tapaidli 

S  Eigh  Seumas  na  thaic  air  'ur  cùl 


276 

Ga  ta  Uilleam  an  Sasunn 
Na  geillibh  (sic)  a  feasd  da  chrùin 
Liom  is  cinnteach  mar   thachras 
Thaobli  innleacLd  a  bheairtean 
Gu  pilltear  e  dhacliaigh  gam  chliù. 


Na  ma  h-ioghnadli  libli-p  fhein  seo 

S  gun  ghlac  es'  an  encoir  air  clieaun 

Bha  "manifesto"   ro  eitigh 

Nacli  faic  sibh  gur  breugack  a  chainnt 

S  gach  gealladh  do  rinn  se 

Do  Shasunn  do  threig  se  gu  teann 
Tha  iad  nis  'n  aghaidh)  cheile 
Nuair  thuig  siad  an  reusan 

Acli  na  tha  Pliresbiteriatnich  ann. 


Na  ma  lugliaid'   'ur  misneachd 

Gu  robh  iad  seo  bristneach  na  ciirs 

Fo  sgàile  "religion" 

B'e  'n  abliaist  s  an  gliocas  blio  tliiis 

Co  dliiubh.  alach  a   nise 

Nach     .     .     .     le  mi-ruin 

Ach  tha'n  àite  le  fios   dliuinn 
Ged  dh'  fhàiling  righean  trie  iad 

Aig  gach  àrmunn  bha  tiorcadh)  a  chrùin. 

XIX. 

Gu  ma  h-amhluidh  seo  dh'eireas 

'Mhaithibh  Alba  s  na  h-Eire  san  am 

Til  a  'coitheamh   le  Seumas 

S  nach  d'amhraic  iad  fein  air  an  call; 

Ach  b'fheall  am  bathais  s  an  eudann 

Fo  gach  neach  bha  ri  eiginn  s  ri  feall 
Ghabh   a  "test"   bha  eitigh 
Eatar  mhaithibh  is  Chleire 

'Thoir  an  anman  dha'n  eucoireacb  mheallt. 


Ach  tba  mi  dall  na  mo  bharail 
Mar  ceannsnich  Dia  'cliarachd-sa  trath 
S   mar  mheaKar  leis  barail 
'Clileamhnais   fliuair  alloil  s^un  bhlàth; 
Is  mairg  a  tlioisich  mar  ealaidh 
Athar-ceile  'chiir  ealamh   bho  bhhir 

Ach  ^eo  òrdupfh  nam  balach. 

Far  ri  dòchus  nan  cailleach 
Sau  t-saoghal  chruaidh  charail-s'  a  tà. 

Ta  'saoghal-sa  carail,  &c. 


Note. — Y.  2 — "Gest  iiair,"  a  widely- 
spi-ead  form  of  "an  coart  uair;"  iii.  8 — - 
"Luighean,"  pi.  of  "lugh,"  oath,  also 
"liighadh,"  eg.,  "thug  e  highadh  mor  as;" 
XX.  7  and  vi.  3  bave  "far,"  a  Kintail  variant 
of  "mar:"  Macleod  &  Dewar's  Dictionary 
also  notes  this  form ;  i.  8  and  iv.  8  have  "nir." 
i.e.,  "nar,"  our:  the  form  "nar"  exists  in 
Ireland,  e.g.,  "seo  na  fir  a  ghoid  nar  gcuid 
ha  (Zeitschrift  f  iir  Celtische  Philologie) ; 
ii.  157 — O.  Irish — -"nathar,"  e.g.,  "cechtar 
nathar,"  each  of  us :  it  is  cognate  with  L. 
"nostrum." 


f 


278 


'^ORAIDH  CHAIDH  A  CHUR  AM 
MEADRACHD  DAIN  DH'IONNS- 
UIGH  NAN  UAISLE  GAIDH- 
EALACH  BHA  ANN  AN  LA  RAOIN 
RUAIRIDH. 

(July  27tb,  1689). 


^^i 


Ciad  soraidh  do  na  h-uailsibh 
Leis  na  bhualadh  an  cruinn-ord, 
Ann  an  la  Raoin  Ruaraidh 
Romli  fuathas  mor-dhuiuionii; 
Gur  fad  la  chualas 
Cha  blii  buaidh  nilior  gun  clninnard 
Bha  'bhuil  ann  san  uair  sin 
€hoisinn  cruadal  duibh  unoir. 

II. 
■Chuaidh  sgeula  do  dk'  Eire 
Mar  dli'  eirich  an  la  ud 
Choisinn  cliù  agns  ceutamb 
Do  cheudaibh  do  Ghaidheil; 
Cha  bu  leth.  'cliuid  bròinein 
San  Olaind  ra  aireamh 
Mar  tharladh  d'an  mhòr-sliluagb 
S  mar  dh'fhògradh  "Mackay"  ann. 

III. 
Blia  maithibli  CMainn  DòmliuuiU 
Le  'n  cònlainn  san  am   seo 
Mac-Il-Sheatliain  is  òig-fhear 
Sir   Eoghann   s   Clann  Chaanroin 
Dul  an  coinneamh  an  fhuathais 
"Claver"   suairc©  mar  clieaunard 
Gun  e  dithis  ma  triiiir  ann 
€ha  d'  dhiiilt  e  "advance." 

IV. 

Air  "Mackay"  s  e  gu  seòlt 
Ann  an  òrdugh  "bhatallion" 
Le  mliiltibh   de  shlòghraidh 
S  a  shròilte  ri  crannaibh 


279 

<5a  b'e  cliitheadh  am  fuathas 
B'e  sid  uair  dha  pr»  fhaighinn, 
Fras  pheilearaibh  luaidhe 
Le  mòr  fhtiiaim  nan  "cannon." 


lomadli  òganach  suairce 
Thuit   8an  nair  nd  gu  talamli 
Do  dh'iiailsibh    Chlainn  Domhnuill 
Chlainn  Chamroin  s  shiol  Alain; 
Ach  iia  theaniiun  bbo  luaidh 
Thug'  iad  niathar  le  lamnaibh 
Tlioirt  a  mach  an  i-atreut 
Le  ceart  eio-iun  s  le  h-ain-deoin. 


Cha  do  shnosadh  leò  eudann 
Thoirt  do  reubaldaibh  grathail 
Ach  toirt  fo  cheile 
Le  beum-sgeith  aeus  claidlieamh 
Ach    gim  f^habli  iad  ratreut 
Le  reis  chon  ua  h-abhna 
S  gu  d'fhàgadh  leo  ceudan 
San  t-sreip  ud  na'n  laighe. 


Bu  lionmhor  sam  uair  ud 
Corp  a'  gluasad  s  e  leòint; 
Ciun,  aid  (hats)   agns  gruaigean 
Fear  gun  chluasan  gun   chòr' 
Cha  chluinnt'   ann  a  dh'eighe 
Ach  "alas!"  agus  "woe  is  me!" 
"Quarters   for   Jesus!" 
Bu  Bheurla  dhaibh  'n  còmhnuidh. 


Mu  thimchioU  na  h-abhna 

Bu  ghàbhail  an   leirse 

'Robh  na  miltibh  (sic!)  na'n  laighe 

Tha  ann^fathast  gun  eirigh. 


280 

Bha  cuid  diubh   o-un  lamhan — 
Beòil   ri  flathas  ag    eigheachd 
S  I'.ara  rnaireadh  an  la 
Na   dh'fhàg   ar    claidheamh    gu'm   Veuc 
dhaibh. 

IX. 

Gu  raa  slan   do  na  curaidhean 
Leis  na  chuireadh   an  t-orghain 
Nach  cualas  a  cu  nioas 
Bho'n  la  'sguir  lubhir-Lòchaiclli; 
Is  math  a  fhuaras   lir    Mhuile 
S  o-ach  duine  Chi  i inn   Dònihnuill 
S    gu  dearnadh  slad   tuLIleadh 
Nam   fuireadh    an  "rògaire." 


Clia  b'ami  le  ar  dùrachd 
Tliàir  e  uatlia   mar  "hajck" 
Ach  le   dubliai-a'achd    oidhche 
Agu3    miorbhuilleaclid    eachaibli; 
Truagh  nacli  robh  e  san  reiahlein 
'Deubhadb   a  gha  sgich 
Ach  nach  beireadh   e  "Chlaver" 
Gun  Uilleam  "Herie"  na  thaca. 

XI. 

S  mur  biodh  bàs   "Chlaver" 
Bu   treubhach    mav    !:hacha:r; 
Chuir  sid  moill'  agiis  eis  mhi')r 
Air  Righ  Seumas  .heachd  dliachaig 
Rud  beag  eile  ta  'g  eirigh 
S  ag  eigheachd  ar  masladh — 
A  chàirdean   cha    leir  dhuibh 
Seach  an  treubli  tha  cur  as  da. 


Gur   h^iomadh   liunh   threxibhach 
Eatar  Eir'  agus  Breatunn 
Chatliadh    le   Seumas 
S  a  dh'eireadh   an  gest  uair, 
Mur  bhith  eagla   an  treuda 
'N  ceilean   s  an  capuill; 
Gu  teirigt'  libh-p  fhein  iad 
Nan  treigt'   leo'  dacbaigh. 


281 


l^a  mhealadh'  mise  buil^-seididli 
Is  strian  mhath  de  m'  acfhuinn 
Mur  cathainn-sa  fein  leis 
Cbo  fad  sa  dli'fhaodadli  mo  phearsa; 
Ach  bho's  heart  seo  nach  reidh  dhom 
Thaobh    gach   eucoir    thaim  faicsinn 
Bidh  mi  s^uidh  le  Seumaa 
Ach  sru  treisf  sibli  i  fason-s. 


XIV. 

S  a  cbeaiinu  nan  treubhan 

Da  'm  beusan  am  mailia 

Ma    srliealladh   cùis  rèidli  libh 

Caisa^dli  'n   eu-coir-s'    g\i    h-ealamh; 

Is  trom  osna  nam  bantrach 

S  na  clannanu  falamli 

S  ^u  t(r)og  iad  seo  ceann  duibh 

Mur  ceannsuicli   sibli   'ur  maille. 


XV. 

!Nach  eòl  duibh  an  seorsa 
Ghlac    òrdugli    bho    Uilleam 
Chuir  Eigh  Seumas  air  fògi-adh 
Bho  chòirean  a  sheanair; 
'N  cualas  riamh  uo-bheart 
Bu  sheòlt  air  a  h-imirt 
Xa  mar  tharrning  iad  òirnne 
Pòlaindeach   Fionnfhuar. 


Cha  mho  chualas  breugan 

Bu  treuna  na  bh'ac 

Mar  chuir  iad   an  ceill  duinn 

Na'n  ceud  "manifesto" 

Mhurt  a  bhrathair  Eigh  Searlas 

S  an  Tearlach  sin  "Essex" 

Mac  Gobha  na  Ceardaich 

Bhi   'u    hite   oighre    Bhreatuinu. 


282 


Gur  iora'  ni  bliarr  seo 
Chuir  iad  àird  nihor  'n  ceill  da 
Ach    gun   mhealladh    leo   armaild 
S  gu'n  thearb  iad  a   chleir  bhuaith  : 
Leig  e  iillamh    (?)  gu   dearbbadli 
Ann    am    Parlamaid   reusain 
Ach  bho  nach  faiglit  leo   creidich 
Is  ann  a  db'fhògradh  leo    Seumas, 


Bba  leisgeul   sin  àraid 

Sa   Pharlamaid  eucoireach 

S  gu  d'  èigh'  iad  as  ait'  e 

Is  gun  thearn  e   blio'n    teugmhail 

Ghlac  Uil  learn  is  Mairi 

T-àite  le  reusoii 

Tha  fios  aig  Dia  gradhacli   sin 

'Nàdur  s  am  beusan. 


XIX. 

Gur  fada   la   chualas 

Gu  b'  fhuarail  an  cleambnas — 

Na  dbearbh  iad  sa   nnair-sa 

Le  fuath   nihor  is   gamh'as; 

Mac  a  pheathar  da  Ihiuvdiich 

Se  fuaighte  ri  seannrach 

Miosg    Thurcaicliibli    Iniaillidh 

Cha  d'  fhuaradh  riamh  "shambladli. 


Gad   tha  creideamh   mar  sgàil  ac' 

Is  tur  dh'  iiic-headli   iad  'm  Biobul, 

Fhuair  Ahitophel   ait' 

Ann  am  Mairi  'cheart  liroadh, 

Dar  a  thrèigeadh  leo  càirdeas 

Agus  "caritas"  direach 

S  a  bhrist  iad  gu  gràineil 

Air  an  àithn'  thug  Criosd  daibh. 


283 


Dhc  clioniliai-raich  bàigh  dhxiinn' 

Umhia,  gràdh  agus  firinu 

Cha  'n  eil  e  mar  chàs  air 

A  chàraid-s  a  pliillthm 

Acli  reir  s  mar  thachair  a  Dhaidh 

S  a  mhac  àluinn  da  shior-ruith 

Thig-  Rig-h  Scumas   gii  kite 

Dli'    aiiidcoin    crabliadh   Phrcsbitrie. 


S  gad  dh'  eireadh  ur  feachd-s 

Dha-san  thaobh  iasaid 

Thig  mac  a   Ghobliainn  a  db'  fliàgsibli 

Gu  cheardacli  le  caonriaig; 

Blieir  c  garadh  tetli  gàbhaiclb 

Do  gach.  àrmunn  a  dh.'  iobair  e 

Ni  e  tairgne  cha'n  fhearr  duinu 

Air  mhachrii  nan  stiopla. 


XXIII. 

Achi  's  mor  m'  imnidh  s  3ni  smaointiim 

Thaobh  gach  cùis  a  ta  'g  eirigh 

Gu  bi  Breatunn  dhe  ciùrrt 

Fuil  bhrùtht'  ann  an  Eire 

Gu  bi  bristeadh  a  chnamha 

Eatar  Mairi  is    Seumas 

S  gu  bi  smior  aig  an  Fhrangach 

Ma  ceaunsuich  sibh  cheile. 


Dhe!    dh'   òrduich   na  righeau 
'Chumail  sith  ris  gach  duine 
Bho  is  tu-san  is  brighmhoir' 
ISTo  gach  ti  dhiubh  siud  iiile 
Casg  fein  le  d'  mhioraild 
An  t-srilli-s'  gu  h-ullamh 
Ceartaich  robairean   Sheuraais 
Bath  reubaldan  XJi'.leam. 


Ach  fhir  a  shiùbhlas  air  chuairt  bhuainm 

Dh'  ionnsuidh  uaislean  na  h-onoir 

Bha  ann  la  Raoin  Ruaraidh — 

Gach  uair  (?)  fhuaireadh  leo  cothrom — 

Gur  ait  liom  mar  bhuail  iad-s 

An  ruathar  ud  orra 

Na  ceil   thu-s'  mar  chuala 

Is  beir  bhuam-sa  ciad  soiridh. 

Note. — "Cònlainn,"  hosts;  "tairgne," 
plundering,  devastation;  "orghain,"  plunder, 
piUage,  slaughter;  last  word  of  x.,  2,  ought 
to  be  "theachdair,"  and  possibly  the  final 
letters  got  dropped  or  faded. 


ORAN    DO    RINNEADH. 
I  jfl^  (August  21,  169-.) 

"^^'       Bho  tim  sin  an  uraidh  chaidh  m'  inntinu  an 

truLmid 
Sgeul  cinntoach  so  chuireas  fos  n-ard 
Ga  bu  shunntach    mo    thurua    dul    dh'ionn 

suidh  Phrionns'  Uilleam 
Chaidh  mo  ebùgradh  gu  mulad  Di-màirt; 
'La  sgaoilmear  an  naigheachd  dh'fhàg  sinne 

fo  mhasladh 
Le  saothair  air  leapamian  clàr 
Cha  b'fheairrde  mo  shonas  na  ghabh   pairt 

le  Sir  Tomae 
Siud     'a     mheudaich     mo     dhorran     s     mo 

chràdh. 


Bha'n  cealgair   ud   brionnach  cho  seolta   ri 

Bionnach — 
Na  fogbmadh  leat  miooinan  is  mnai — 
Nuair  thàireadh   leis  iomairt  sa  dh'fhailing 

ar  cinneadh 
Gu'u  d'fhàg  iad  'ceann-fin'  ann  a  b'àird; 


285 

S  mairg'  da'm  bti  chompaa  thu  uuair  bha  no. 

campair  iieo-chumhail 
S  a  ruagair  iad  urrainn  na  càird', 
S  a  chumadh  hlm'n  cliroich  e  le  fhuasgladb. 

san   droch   uair, 
S  math,  a  dliiiaisich  e  tuagha  dlia^ 

III. 
Tkug  e  ionnsuidli  air  Sasunn,  far  an  d'ionns- 

iiich  e  'fasan-s' 
Tkionndaidli    iad-s'   blmaith  dhachaidh  go'rt 

ait 
Gad  bha  es'  gn  foilleil  cha'n  aain  air-s'  tha 

mo  choire 
Ach  air  na  dh'fhàiling  'Chlaun  Choinnich  sa 

chas; 
Daj*  a  thTeigeadh  leo  'n  onoir  gun  eiginn  gun 

chunnard, 
S  mairg  d'an  d'eirich.  no  chunnaio  an  la 
('N)    can  gach    aon   fhear  le    brosgla    nach 

fac-sa  mi-fhortain 
Mar  cheanusuich  iad  Fort-Sea  gu  nàir? 


Fir    eile  bha'n   cruadal,   'thàinig  thar    chu- 

antaibh 
Gu'n  aithris  iad  fhuaim  sec  gu  h-ard 
Leis  am  b'ioghnadh  seo  thacbairt  s  nach  do 

smaoinich   a   bheairt-sa 
Muna  ghluaig  iad  go  machair  bho  thraigh; 
Sa   liuthad   laoch  gasd  bha  iad  faicsinn    fo 

bhrataich 
Nach.  faight'  ri  gealtachd  gun  spaim 
B'ann     diubh     Mr     Cailean    agus    Alaatair 

fearail 
Le  iomadh  ceann  baile  na  gheàird. 


Oig    Ghearloch  bho  thuath  leis   la  àrmunit 

gun  ghruamain 
Nach  tarlum  a  bhi  san  tais. 
Fear     eile     nach     b'fhuath     leani,     ga     b'" 

Shimi  [  ?]  gle  chruaidh  e 
Nuair  chunnaic  e  uailse  na  cha; 


286 

Ag'us  Iain  [?]   cha  cheilinn,  oighre  Dliomi- 

achidh  Mhaic    Coinnich 
•Clia'n  fhaight'  e  air  deixeadh.  sluagh  bair 
Seo  na  bheag  dhe  a  chinneadli  'chathadh  leis 

gun   gliiorraig 
Oad  do  bhiodht'  ga  iomairt  chon  bàis. 


Ach    fhleaegaichibli    uails'    gun    erras     gun 

uallach 
Mar  fhaict'  ac'  buailte(an)  air  blàr 
Ni  chuirt'  leo  suarach  ma  buaint  gu  criiaidh. 

ris 
Gad  bha  cuid  air  a  buaireadh.  le  each; 
Na  biomar    da'n    eloinneadh    an    drasd    gu 

follais 
S  nacli  math  tha  mo  chomas  an  dan, 
Ach    chunna(ca)s   pairt   diubh    dar   dh'fhàg 

an  ceann  iiiil  iad 
rrasach  a  shileadh  an  sùilean  gu  làr. 

VII. 

Cha  b'iouann  s  a  dim  diubh  bha  san  am  ud 

gu  cùbach 
Cha  b'fheairrd  iad  am  buirdeisich  fann 
Sa  dh'aiudeoin  an  cùirt  bithidh  'charachd-sa 

ciirt' 
Da  'n  ti  sin  a  lùb  iad  gu  meallt; 
Guji  bhi  'g  iarraidh  bhodach  ach  cur  romh 

bhi  gealtach 
Sa  chomhairle  nihaslaidh-s  thoirt  da 
Sa  threig  an  ceann  cinnidJi  air  son  maoidh- 

eadh  luchd   millidh 
•Gad  dh'eireadh  dha  iomairt  bhi  bath. 


Euith   'chuibhl'    air   a   fortan,    mo   chreach! 

tha  mi-choslacb 
Nach  do     .     .     iad  do  thoiseach  na  pàirc  (?) 
■Cha  bhi  mi  ri  brosgul  ma  can   mi  ni's   olc 

leo 
Ach  Dia  thionndaidh  an  roth  na  ait. 


287 

Tboirt  coniliairle    throiin   daibli    iad    chaith- 

eamh  le  cheile 
Ann  an  iomairt,  an  eiginn  sa  ppàirn 
S  giir  fada  la  chualas  cha  bhi  ain-iochd  gvm: 

fliuathas 
Na  fine  nilior  suas  gun  bhi'n  crhdh. 

IX. 

Ach  thig  mi  san  iiair-s  air  na  labliradh.  gu 

suairc  TÌ3 
Cha  bhi  mi  ri  buaidhreachd  caiunt 
S  cha  cheil  mi  mar  chuala   thuirt    ciiid    a 

dhaoin'   uails' 
Nach  reiceadh  an  dualchas  air  sannt 
Mo    .     .     bhi    suas     .     .     an   am    cruadail 
Le   d'   chlaidheamh   s    le    d'    luaidli    air    do 

làimh 
S  na  crath  dhiot   do  chairdetn  air  son  mi- 

ghean  do  naimhdean 
Ach  gTi'n  naisgear  leat  snaim  orra  'm  bann. 


Pill  fathast  gu  d'  dhùthchas  là  thig  Buchan 

a  nunu   bhuainn 
S  leig  sgaoileadh  do  d'  mhuinntir  a«h  pàirt 
Ach   gu    fosglar     duit    donis     dhianamh    t' 

shiochai(n)    le  onoir 
Chionn  s  nach  faicear  leat  cothrom  is  fea^r; 
Seo    'chomhairle   fhuair   e    bho    thriatlrraibh 

nach  luaidh   mi 
S  gu  cuala  mo  chluasan  a  radii 
Gu  cumt'    leo  suas  e  dlr'aindeo'iu    am    bru- 

aidlein 
Air  m'  fhalmnn!  bha  dhualchas  sin  daibh. 


S  gu  cathadh  iad  fein  leis  na  iomairt  s   na 

eiginn 
Gad  do  threigt  leo  feudail  is  tpreidh 
Truagh   nach  ann  mar   seo  dh'einch  gad   a 

bhithiiiu-s  an  eis  do 
Mu'n  deach  e  fo  ('m)  mèinn-san  (an)  laimh 


288 

Ach    a    Ghaidhealu    gaad    na    geillidh    mi- 

thapaidh 
Gad   do    dh'fheuch   iad   dhuirm    masladh   no 

dhà 
Mar    bha    la    siu    'mhealtuiim    dar    ohaidh 

Livingston  feall  òirnn 
Tlia  nis  ann  a  tholla  ri  chradh. 

XII. 

Thig  fathast  thar  clauantaibh  ma  gbeobh  iad 

deagb   fhuaradb 
Na  chuireas  an  sluagb  ud  bbo  bbair 
S  gad  tha'm  feacbdannan  lionmbor  s  dòigh 

gn'm  faic  eibb  droch  dhiòl  orr' 
Ann  an  toradb  an  guiomba   mbi-nàir'; 
S  na  mbealladb  mi  m'eudach  mar  a  b'ait  leam 

bbi  'g  eisneachd 
Gacba  ti  dbiiibb  'g  eigbeacbd  'nur  bàigb: 
Dbè  earalticb   na    greine    fòir    an    neacb-sa 

cbaidb   'n  eiginn 
Is  gi-eas  dbackaidb  Ri  Seumae  gu  ait. 


Na  faighim;  mo  lùn  daibh   cba  bbiodb  iad 

ciiirrt 
Ni  mo  dbea'.imar  ùmbla  do  cbàcb 
S  gu  tuiteadb  a'  sgiiirsa-s'  air  gacb  aon  neacb 

gu  dùbailt 
Eba  caitbeamb  nan  Hibain  gu  fealls'; 
Acb     leigiiii-sa     'cbiiis    gu    stòl    (?)    na   ti 

cbrùn  e 
Neacb  is  nrrainn  da  fbuaegladb   a  cas 
S  bbo  cbaidb  m'  inntinn  an  truimid  mu  'ni 

sin  a  cliunnaa 
'Sgeul  ciniiteacb  eeo  cbuir  mi  fos  n-ai'd. 


Note.— 'Tort-Sea,"  i.e.,  Seafortb.  Tbe 
word  "campair"  is  used  by  Iain  Lorn,  e.g., 
"Cba  b'e  'n  campair  air  cbùl  na  sgeitbe  e 
(La  Eaon  Enari.")  The  poet  seems  to  bave 
taken  an  oatb  of  allegiance.  One  sucb  oath 
had  to  be  taken  before  December  31,  1691, 
but  Macrae  does  not  refer  here  to  tbe  Mass- 


280 

acre  of  Gleiicoe,  February  13,  1692.  The  Sir 
Tomas  is  no  doubt  Sir  Thomas  Livingston, 
goTemor  of  Inverness,  who  served  under 
General  Mackay,  and  eiiccoeded  him  as  Com- 
mander-in-Chief in  NoTBniber,  1690,  and  wae 
employed  in  Kin^  William's  Continental 
wars.  In  1696  he  was  created  Viscount 
Teviot,  and  died  in  1711  without  male  issue. 
This  Livingston  was  a  different  individual 
from  Lieutenant-Colonel  Livingston,  who 
was  detected  in  a  traitorous  conspiracy  aga- 
inst Sir  Thomas.  This  Sir  Thomas  was  the 
official  through  whom  the  orders  for  the  mass- 
acre of  Glencoe  were  conveyed.  Writing  on 
23rd  January,  1692,  to  Hamilton,  command- 
ing officer  at  Fort-William,  he  says: — I 
understand  that  the  laird  of  Glencoe,  com- 
ing in  after  the  prefixed  time,  was  not  ad- 
mitted to  take  the  oath,  which  is  very  good 
news  to  lis,  seeing  that  at  Court  it  is  wished 
that  he  had  not  taken  it,  so  that  the  very 
nest  might  be  rooted  out.  So  here  is  a  fair 
occasion  to  show  you  that  your  garrison 
serves  for  some  use.  I  desire  you  will  begin 
with  Glencoe,  and  spare  nothing  of  what 
belongs  to  them,  but  do  not  trouble  the  Gov- 
ernment with  prisoners."  —  "Culloden 
Papers,"  quoted  in  "Life  of  General  Hugh 
Mackay,"  ed.  1842,  p.  20  n.  To  Iain  Lom. 
William  was  but  a  "righ  iasaid,"  a  loan  king. 

Note. — At  beginning  of  note,  line  2,  read 
"Lom"  (not  "Lorn.")  In  stanza  vi.  1.  3,  of 
preceding  piece  read  "buint"  (not  "buaint.") 


13 


290 


AON    EILE    DO   RINNEADH   LEIS     'N 

AM  CRADHADH  BHI  NA  'CHEANN. 

(Rel.  Cel.,  II.,  69.) 

I. 
Tùrsach  mise,  mhic  mo  Dhe! 

Tha  tuinns'    mo  cbre  do   m'  lot 
Aidbheam   do  dh'athiair  nan  gràs 
Gu'n  cbaitheas  mo  la  g-u  li-olc. 


Sgiot   bhuam-s'    madainn,   mo   theirm 
Mar  chliobaig  gun   strein,   gun   fhios 
Mar  clirann   ciu'iaidh  gun  stà 
Gun  duill©  gun  bhlàth,  gun  mliios. 

III. 
Chaitheas  fòs  mo  mhiadhon  lò 
Gun  mhathas  ach  61  is  craos 
Gach    gràdh    dh'fhàdaim-sa   d'an    fheòil 
D'a  m'aign©  is   bròn  r'a  m'aois. 


Thaiuig  m'fheasgair,  mo   uuar! 

Da  m'   ghreasadh    gu     luath     cho'n    uidh 

(aoi  ?) 
Beannuicht  an  Ti  thug  an  tail 
Gun  an  t-anam   a  ghnath  ri  caoidh. 


Aithreach  gach.  ni'   rinueas    riamh 
Dhe  do  riar-s',  a  cholluin  bhras. 
Gun   bhd  againn  da  'chi(o)nn 
Ach  claigionn  tinn  is  ciabh  ghlas. 


Dian  le  do  Spiorad  mo  bhròin 
Thoir  ionad  dom  an  glòir  a  nis 
Ail-  chor  s  gu'n  claoidheamaid  an  fheòil 
S   gu  biomaid  fa  dheòidh  r'a  tuirs'. 
Tùrsach'  mis,   &c. 


291 


"Cliobatj  -aigr,"  f.  filly,  seems  connected 
■with  "clioba,"  manger  (a  word  in  daily  use); 
""curraidh,"  exhausted,  weak;  "tail,"  wages, 
pay;  "ttiinnse,"  bruising',  beating,  thump- 
ing; but  Macrae  seems  to  have  pronounced 
it  "tuills"  (MS.  "tuilsh.")  There  is  some- 
thng  wrong  in  last  line.  If  "tuirs' "  be  a 
right  reading,  "gu"  ought  to  be  "nach." 


PAIKT  DO  CHOMHAIRLE  MHIC 
EACHUINN  MHIC  FHEARCHAIR 
DO   MHAC-AN-TOISICH  A   DHALT. 

(Eel.  Celt.,  II.,  27). 

Fhir   da'm   b'àiU    comhairle  bhuam 
Thobhair  leat  'fuaim  gu  mion 
Feuch  nach  tig  seach  air  do  bheul 
Olòir  a  dhearnadh  dhuit  fein   cion. 

Biodh  toisnea<;h  ri  raite  ruit 

Ma  tharlas  duit  bhi  taigh  an  oil 

Gur   minig    'thainig   bho  dhibh   (dhdgh) 

Glòir  a  bh'fheàrr  a  staigh  gu  mòr. 

III. 
'N  am  comhairle  bi  gu  min. 
Na  tobhair  i  ach  gu  mall; 
Far  am  bi  thu  bi  sfu  beachd 
Na  bi  aca  bhos  is   thiall. 

IV. 

Na  bi  mar  "thrais"   do   mheinn 
Na  lean  t'àilgheas  fein  air  aon 
Na  cuir  air  an  anmhuinn  neart 
Chionn  tairbh   le  ceart  chlaon. 


Bi  foidhideach  tre  an  aixc 
Na  cath  cealg  air  dhuine  bochd 
Fear  conais  na  biodh  do  [d']   rèir 
Na  dean  teum  da'm  faighear  lochd. 


Bi  gu  mor,  bi  gn  math. 

Mu  g;habhail(t)  rath  na  bi  gun  reim 

Thoir  do  chomhairle  ma  seach. 

Air  gack  neach  a  bliios  na  fheum. 

VIT. 

Air  an  t-saoghal  na  clean  sannt 
Tuig  nach  bi  thu  ami  ach  uair 
S  nach  oil  de  t'aimsir  a  bhos 
Ach  tionndadh  na  bois  mu  cuairt. 

VIII. 

Mhio(dha)rachd  leig  ma  seach. 
Tuigf  nach  buinig   i  neach  àgh; 
Ge  dh'uireasbhuidh  air  do  mhaoin 
Bi  furachar  mu  reir  chaich. 

IX. 

Gacli  cunnart    da'n   tarl  thm   fa  choir 
Fo  uile  dhoigh  bi   ma  seach 
Na  bi  gu  h-iomlaideach   a  dhaoin' 
Chionn  's  gu'm  biodh  tu  reir  gach  neach. 

X. 

Ma  tharlas   dhuit  bhi'n   cuirt  ghlio 
Ge  leigear   dhuit  bhi   mar  roigh 
Bi-s'  furachar  ma  reir 
Anns  gacli  aon  ni  is  miann  leo. 


Trodan  cheann  teallaich  na  dean 
Na  amaladh   daibli   ge   b'e  ni 
Na  tobhair  an  ascaoin  ma  seach 
As  an  treis  gu'n  tig  do  shith.. 

XII. 

Air  do  charaid  na  gabh  am   (aim) 
Na  lean  e  gu  teann  na  leum 
Aon  ni  dhi-molas  tu  'chàch 
A  theanal  siud  gu  brach  na  dean. 

XIII. 

Na  bi  ro  mhor  s  na  bi  beag 
Ri  fatk-dhaoin'  na  catk  do  chuid 
'Laoich  mheanmich  na  dean  trod 
Na  ob  mas  eiginn  duit. 


Note. — Verses  similar  are  given  in  Nicol- 
son's  "Gaelic  PAverbs"  (p.  395).  Cameron 
made  a  transliteration  of  the  whole,  the  first 
verse  e.xcei^t^d.  In  iv.  1  the  word  seems  Eng. 
"trash,"  which  is  often  used  Ln  Gaelic.  I 
do  not  see  how  Cameron  could  get  "thrasd" 
ont  of  Macrae's  "hrais."  In  ix.  3  he  was 
wrong  in  rendering  it  by  "gxi  h-iimhailt- 
each."  In  x.  2  "roth"  out  of  "roih"  is  im- 
possible," and  gives  no  sense.  In  xi.  2 
"amble"  of  MS.  could  never  give  "amhail," 
which,  moreover,  does  not  suit  the  context. 
In  xi.  4  he  took  an  unallowable  liberty  in 
rendering  "oinnoile"  by  "ionann,"  for  that 
leads  the  unwary  reader  to  think  Macrae  is 
wi-ong.  Not  so.  "A  theaual  sin  cha'n  fhacas 
riamh,"  i.e.,  "The  like  of  that  I  never  saw," 
is  excellent  Gaelic.  Mac  Mhaighstir  Alasd- 
air"  (p.  14.)  1.  ii.  (8th  ed.),  has — "Cha'n  fhaca 
mi  riamh  tionnail  Moraig  so,"  i.e.,  "I  never 
saw  the  like  of  this  Morag."  Again,  on 
p.  10— 

Cha'n  fhaighear  a  tiunuail 
Air   mhaise  no  bhunailt 
No'm   beusan    neo-chumant 
Am  Muile  no'n  Leodhas. 

i.e.,  "The  like  of  her  is  not  to  be  found,"  &c. 
This  word  is  also,  I  recollect,  given  in  the 
glossary  to  Stewart's  Collection,  but  I  have 
not  got  it  by  me  to  refer  to  the  context; 
also,  in  Macbain's  "Gaelic  Etymological  Dic- 
tionary," "tionnail,"  "the  likeness  of  any 
person  or  thing,"  without  aiiy  derivation. 
Macleod  and  Dewar  gives  "sunnailt,"  f.  "like- 
ness, comparison."  The  "1"  seems  to  be  put 
for  "n"  in  order  to  dissimilation,  and  the 
root  must  be  the  same  as  in  "ionann,"  for 
which  see  AJacbain  s.v. ;  "trodan  cheann  teall- 
aich,"  i.e.,  "fireside,  bickering,"  xi.  1.  In 
this  case  both  Cameron's  transcript  and  the 
editorial   correction   are   wrong. 


Appendices. 


FARQUHAR  MACRAE,  GRAND- 
FATHER OF  "DONNACHADH  NAM 
PIOS. 

"Mr  Farqiiliar,  secoud  son  of  Christopher 
MacConnachie  ('Dhonnachaidh,')  was  born 
at  Islaaidonan,  anno  1580,  being  a  seven 
months'  child.  Howbeit,  he  became  after- 
wards to  be  a  man  of  very  strong  body;  and 
his  father  perceiving  his  good  genius  for 
learning,  sent  him  to  the  school  of  St  Johns- 
town, where  he  stayed  four  or  five  years,  and 
became  a  great  master  of  the  Latin  language, 
as  appears  by  some  discourses  of  his  still  ex- 
tent. From  Perth  his  father  sent  him  to  the 
College  of  Edinburgh,  where  he  became  a 
pregnant  philosopher  beyond  his  co-disciples, 
and  commenced  M.A.  under  the  discipline  of 
Mr  Thomas  Reid,  his  regent,  who  afterwards 
became  principal  of  the  college,  all  the  mem- 
fcera  of  which  pitched  on  Mr  Farquliar  as  the 
most  accomplished  and  capable  to  take  Reid's 
place  as  regeait;  but  Kenneth  Lord  Kintail 
being  then  at  Edinburgh,  opposed  the  de- 
signs, and  prevailed  with  th©  members  of  the 
College  to  pass  from  Mr  Farquhar,  who 
himself  preferred  to  be  a  preacher  of  the 
Gospel  to  any  other  calling  whatsoever  and 
for  that  end  he  had  for  some  months  preced- 
ing heard  the  lessons  and  lectures  of  Mr 
Robert  Rollack,  professor  of  Divinity,  so  that, 
omitting  that  opportunity  of  improving  his 
great  abilities,  he  was  brought  by  Lord  Ken- 
neth home  to  Clianonry  of  Ross,  where  he 
was  overseer  of  the  Grammar  School  which 
then  flourished  there,  and  stayed  for  the 
space  of  fifteen  months;  and  having  passed 
his  trials,  he  became  a  sound,  learned,  elo- 
quent, and  gi-ave  preacher,  and  was.  pitched 


295 

upon  by  the  Bishop  and  clergy  of  Ross  as  the 
properest  man  to  be  minister  of  Gairloch, 
that  thereby  he  miorht  serve  the  colony  of 
English  which  Sir  George  Hay  of  Airdry, 
afterwards  Chancellor  of  Scotland,  kept  at 
Letterewe  making  iron  and  casting  camion. 
Mr  Farquhar  having  entered  thien  did  not 
O'uly  please  the  country  people,  bnt  the 
strangei-s,  es2>ecially  Sir  George  Hay.  In 
the  year  1610  Kenneth  Lord  Kintail  brought 
Mr  Farquhar  with  liim  to  the  Lews,  where 
he  preached  the  Gospel  to  the  inhabitants, 
who  were  great  strangers  to  it  for  many  years 
before,  as  is  evident  from  his  having  to  bap- 
tise all  under  forty  years  of  age,  which  he 
did,  and  married  a  vast  number  who  lived 
there  together  as  man  and  wife,  thereby  to 
legitimate  their  children  and  to  abolish  the 
barbarous  custom  that  prevailed  of  putting 
away  their  wives  on  the  least  discord.  This 
was  so  agreeable  to  the  well-meaning  part  of 
the  people  that  my  Lord  Kintail,  promising 
to  place  such  a  man  among  them,  made  them 
the  more  readily  submit  to  him,  so  that  all 
the  inhabitants  at  this  time  took  tacks  from 
him  except  some  of  the  sons  of  Macleod  of 
Lewis,  who  fled  rather  than  submit  to  him. 
Mr  Lord,  falling  sick,  returned  home  in 
haste  to  Chanonry  of  Ross,  where  he  died, 
and  was  the  first  of  the  family  that  was 
buried  there,  leaving  the  management  of  his 
affairs  to  Rory  Mackenzie,  his  brother,  com- 
monly called  the  'Tutor  of  Kintail,'  of  whom 
all  come  the  family  of  Cromerty.  Mr  Far- 
quhar married  Christina  Macculloch,  eldest 
lawful  daughter  of  Macculloch  of  Park,  the 
first  day  of  December,  1611,  and  dwelt  at 
Ardlair,  where  several  of  his  children  were 
bcrn.  But  when  Sir  George  Hay  went  from 
Letterewe  to  Fife,  he  seriously  invited  Mr 
Farquhar  to  go  with  him,  promising  he  would 
get  liim  an  Act  of  Transplantation  and  his 
choice  of  several  parishes  of   which   he  was 


296 


patron;  and  would,  besides,  give  him  a  yearly 
pension  from  himself,  and  endeavour  to  get 
for  him  ecclesiastical  promotion.  Mr  Farqu- 
hiai-  could  not,  in  f^ratitude,  refuse  such  an 
offer,  and  was  content  to  go  with  him  was 
it  not  that  Colin  Lord  Kintail  prevailed  with 
Sir  Geor  -6  to  dispense  with  him,  Lord  Colin 
himself  proposing'  to  transplant  him  to  Kin- 
tail,  which  was  then  vacant  by  the  death  of 
Mr  Murdow  Murchison,  uncle  by  the  mother 
to  Mr  Farquhar,  who  accordingly  succeeded 
hiis  uncle  botli  as  priest  of  Kintail  aind  con- 
stable of  Islandonan,  anno  1618,  as  will  ap- 
pear by  a  contract  betwixt  Lord  Colin  and 
him,  dated  at  Cbanofiiry  that  year.  Mr  Far- 
quhar lived  here  in  an  opulent  and  flourish- 
ing condition  for  many  years,  much  given 
toi  hospitality  and  charity.  After  Earl  Colin's 
death  his  brother,  George,  Earl  of  Seaforth, 
not  only  confirmed  Ids  right  during  his  own 
life  of  the  lands  of  Dornie,  Inig,  Arighxiagan, 
Drimbui,  &c.,  but  also,  for  a  certain  sum  of 
money,  added  some  years  in  favour  of  Mr 
John  Macra,  minister  of  Dingwall,  to  be 
enjoyed  by  him  after  his  father  (Mr  Far- 
quhar's)  death.  Earl  George  committed  to 
his  care  Kenneth  Lord  Kintail,  his  son  and 
heir,  to  be  educated  at  Islandonam,  where 
other  gentlemen's  children  were  brought  to 
keep  him  company,  till  it  was  thought  pro- 
per to  send  him  to  a  more  public  school.  The 
young  lord  was  at  no  disadvantage  by  being 
so  long  with  Mr  Farquhar,  as  it  was  by  his 
care,  and  the  wholesome,  rather  than  deli- 
cate, diet  he  prescribed  him  that  he  grew  so 
strong  and  healthy  that  he  could  afterwards 
endure  great  hardships  and  undergo  vast 
fatigue  without  any  bad  consequences.  Be- 
sides that,  his  being  in  Kintail  so  long  made 
him  known  tO'  the!  way  and  manner  of  the 
Highlands  so  well  that  he  made  an  excel- 
lent chief  and  leader.  Mr  Farquhar  being 
rich  when  he  came  from  Gairloch,  provided 


297 

liis  children  considerably  well,  havinsf  six 
sons  and  two  daughters  that  were  settled  in 
his  own  life-time,  viz.,  Alexander,  Mr  John, 
Mr  Donald,  Milmoir  or  Miles,  Murdoch,  and 
John.  He  got  a  wadsett  of  the  lands  of  lu- 
verinate,  Dorisduau,  and  Letterauigmuir  for 
Lis  eldest  son,  Alexander,  from  Earl  George 
for  the  sum  of  six  thousand  merks  Scots. 
To  Mr  John  and  Mr  Donald  he  gave  liberal 
education  and  some  provision.  His  eldest 
daughter,  Isebel,  was  tirst  married  to  Mal- 
colm Macra,  son  to  John  Oig  MacUnlay 
Dhiu — a  pretty  young  gentleman,  bred  at 
school  and  college,  and  was  killed  at  the 
Battle  of  Auldearn.  After  his  much- 
lamented  death,  she  married  William  Mac- 
kenzie, son  to  Mr  John  Mackenzie,  some  time 
minister  of  Lochalsh,  of  the  family  of 
Dauchmaluack.  Helen,  his  second  daughter, 
was  married  to  John  Bain,  second  sou  to 
John  Bain,  of  Knockbaiu,  whom  his  father 
provided  with  some  laoids  in  Dingwall.  As 
Mr  Farquhar  was  prosperous  and  well-to- 
live,  he  was  envied  by  severals,  some  of  whom 
suggested  to  Patrick  Lindsay,  then  Bishop 
of  Ross,  that  he  became  too  secular  a  man, 
and  neglected  his  charge  as  minister,  where- 
upon the  Bishop  informs  him  to  come  and 
preach  before  him  and  the  Synod  next  Pro- 
vincial Assembly,  where  the  Bishop,  having 
to  preach  the  first  day,  had  the  same  text  of 
Scripture,  viz.,  "Ye  are  the  salt  of  the  earth," 
upon  which  Mr  Farquhar  had  prepared  to 
preach.  Mr  Farquhar  having  told  this  to 
some  of  th©  brethren,  an  air  of  it  came  to 
the  Bisliop's  ears,  who  called  him  and  told 
him  he  would  by  no  means  allow  him  to 
preach  on  any  other.  Mr  Farquhar  on  this 
occasion  performed  his  part  so  well  that  it 
was  then  a  common  question  among  his 
hearers  whether  the  Highland  or  the  Low- 
land salt  savoured  beat,  and  it  so  recom- 
mended him  to  the   Bishop   ever  after  that 


298 


his  accusers  were  justly  believed  to  have  re- 
ported falsely  of  him.  He  thereafter 
preached  once  or  twice  before  Bishop  Max- 
well, who,  ha\àng-  asked  the  opinion  of  the 
brethren,  they  all  commended  the  perform- 
ance, and  asked  his  lordship's  own  judgment 
in  the  matter,  to  which  he  answered — 'A  man 
of  great  gifts,  but,  unfortunately,  lost  in 
the  Highlands,  and  pity  it  .  .  .'  In  the 
year  1651  Mr  Farquhar,  being  then  old  and 
heavy,  removed  from  Islandonan  by  reason 
of  the  coldness  of  the  air  to  a  place  near  it, 
called  Inchchuiter,  where  he  lived  very  plen- 
tifully for  eleven  yeai"s,  some  of  his  grand- 
children, after  his  wife's  death,  alternately 
ruling  his  house,  to  which  there  was  a  great 
resort  of  all  sorts  of  people,  he  being  very 
generous,  charitable,  and  free-hearted.  In 
the  year  1634,  when  General  George  Monk 
passed  through  Kintail  with  his  army,  they 
on  their  return  carried  away  360,  but  not 
the  whole  of  Mr  Farquhar's  cows,  for  which, 
after  the  restoration  of  King  Charles  II.,  he 
was  advised  to  put  in  a  claim;  but  his  love 
for  the  cliaaige  of  affairs  made  him  decline  it, 
and  at  his  death  he  had  as  many  cows  as 
then,  and  might  have  many  more  were  it 
not  that  they  were  constantly  slaughtered 
for  the  use  of  the  family  which  he  had  of 
his  grandchildren  and  their  bairns  about  him. 
Being  at  last  full  of  days,  and  having  seen 
all  his  children  that  came  of  age  settled, 
after  he  had  lived  fifty-four  years  in  the 
ministry,  ten  of  which  at  Gairloch,  he  de- 
parted tliis  life  in,  the  year  1662,  and  the 
82nd  year  of  his  age.  He  was  buried  with 
his  predecessors  at  Kildwick,  in  Kintail.  His 
son  above-named  is  the  next  to  be  treated 
of;  referring  Alexander,  according  to  the 
plans  laid  down,  to  be  the  last  spoken  of. 
Mr  John,  second  son  of  Mr  Farquhar,  was 
born  at  Ardlair,  in  Letterewe,  March  13th, 
1614.     After  he  had  learned  his  grammar  at 


299 

Chaiirey,  his  father,  knowin<i:  he  would  prove 
a  scliolar,  so^nt  him  to  the  College  of  St  And- 
rews, under  the  care  and  discipline  of  Mr 
Muugo  Murray,  where  he  became  a  pregnant 
philosopher,  few  in  the  University  paralleling 
him.  He  had  for  his  antagonist  the  Earl, 
afterwards  Duke  of  LauderdaJe.  When  he 
had  commenced  Master  of  Arts  his  father, 
finding  him  of  a  scholastic  genius,  sent  him 
to  study  Di\dnity  at  Aberdeen,  under  Dr 
Robert  Barrow,  with  whom  he  remained 
three  years,  in  which  time  he  became  a  great 
divine  and  profound  schoolman.  He  made 
several  attempts  to  go  off  the  nation  in  time 
of  the  violent  pressing  of  the  Scots  Covenant, 
which  his  father  knowing,  crossed  his  design, 
keeping  him  with  himself  in  Kintail,  and 
though  he  had  offers  of  a  kirk  he  would  not 
embrace  any,  because  he  must  needs  take  the 
oatlis  and  subscribe  the  National  Covenant. 
But  in  the  year  1640  the  violent  pressing  of 
the  Covenant  became  somewhat  more  remiss, 
and  George  Earl  of  Seaforth,  jjatron  of  the 
Church  of  Dingwall,  which  was  then  vacant 
by  the  deprivation,  of  Mr  Murdoch  Macken- 
zie for  not  submitting  to  the  acts  of  the 
General  Assembly  at  Glasgow,  wherein  the 
Bishops  were  deposed,  anno  1638,  gave  him 
a  presentation  thereunto,  wherein  he  entered 
without  subscribing  the  Covenant,  in  which 
capacity  also  he  was  more  fit  for  the  chair 
than  the  pulpit,  giving  such  evidence  of  his 
learning  as  the  place  he  was  in  and  the 
society  he  was  among  would  allow,  and  of 
his  piety  and  vigilance  such  as  they  could 
desire  or  expect  from  any." 


300 


DONNACHADH     NAM     PIOS. 

Duiicaai,  the  lineal  heir  and  grandson,  as 
said  immediately  above,  of  Mr  Farquhar, 
was  married  to  Janet,  co-heiress  of  Eaasay, 
and  had  by  her  Farqnhar,  Kenneth,  and 
John,  and  two  daughters.  Farquhar,  his 
eldest  son,  was  married  to  a  daughter  of 
Mr  Simon  Mackenzie  of  Torridon,  by  whom 
he  had  Duncan,  Christopher,  and  John, 
Janet,  Maiy,  and  Ann.  He  died  in  1711, 
Duncan,  the  eldest  son  of  Farquhar,  was 
married  to  Florence,  daughter  of  Charles 
Mackenzie  of  Cullen,  of  the  family  of  Kil- 
coy,  and  died  in  1726,  and  had  by  her  a  son 
called  Farquhar,  who  married  Mary  Mac- 
kenzie, daughter  of  Alexander  Mackenzie  of 
Dauchraaluack,  by  whom  he  had  eight  sons 
and  four  daughters.  He  died  in  December, 
1789. 

Duncan,  the  son  of  Alexander,  the  son  of 
Mr  Farqubai',  was  drowned  in  fording  a  burn 
near  his  own  house  in  Dorisduan,  on  his 
return  from  the  low  country,  hj  which  acci- 
dent the  family  lost  much  property  by  tie 
destruction  of  bonds  and  other  papers  which 
he  had  upon  him. 

Note. — The  above  is  from  a  transcript  in 
my  possession,  which  I  owe  to  Alexander 
Carmichael,  of  the  Macrae  genealogy,  and 
which  agrees  with  the  MS.  in  possession  of 
Horatio  R.  Macrae,  Esq.  of  Clunes,  to  whose 
kindness  I  am  indebted  for  a  former  perusal. 
The  title  is — "A  Genealogical  Account  of 
the  Macra's,  as  written  originally  by  Mr 
John  M'Ra,  some  time  minister  of  Ding- 
wall, in  Ross-shire,  who  died  in  the  year  of 
,our  Lord,  1704.  Transcribed  by  Farquhar 
M'Rae,  of  Inveainate,  in  1786.  Copied  by 
Captain  John  M'Ra,  of  the  Royal  Scots, 
from  this  transcript  in  the  possession  of  his 
son,  Dr  John  M'Ra,  of  Chittagony,  in  the 
year    1816." 


301 


ON      GAELIC       TESTIMONY     AS     TO 
MATRIARCHY  AND  THE  COUYADE. 

In  addition  to  the  historical  testimony  to 
th«  Pictish  Matriarchate,  as  set  forth  by 
Zimmer,  it  may  be  useful  to  summarise  any 
further  references  to  the  subject.  Briefly — 
(1.)  The  Testimony  of  Gaelic  Proverb : 
"Cha'n  abair  mi  mo  bhrathair  ach  ris  a 
mhac  a  rusf  mo  mhathair,"  i.e.  (I  will  not 
say  brother  but  to  my  mother's  son.)  This 
is  a  common  proverb,  and  is  given  in  Sheriff 
Nicolson's  "Gaelic  Proverbs,"  p.  105  of  2ud 
ed.  1882.  The  Sheriff  remarks  it  looks  like 
3  relic  of  a  time  when  birth-rights  and  bloo  J- 
ties  were  calculated  from  the  maternal  rathor 
than  the  paternal  side,  of  which  Mr  Skene 
has  found  traces  in  the  early  history  of  our 
country — "Celtic  Scotland,"  I.,  252;  Mac- 
lennan's  "Primitive  Marriage,"  2nd  ed.,  p 
129. 

Another  common  saying  is:  "Se  càirdeas 
na  mathar  is  dilse" — It  is  mother  kinship 
that  is  nearest.  In  many  parts  of  the  High- 
lands it  is  to  my  own  knowledge  still  held 
that  the  sisters'  children  are  more  closely 
akin  than  brothers'  children.  '[he  people 
whom  I  have  questioned  cann->t  give  me  a 
reason  for  this,  but  persist  that  it  is  so. 

(2.)  Many  of  the  great  heroes  in  Ga^ìij 
literature  have  their  descent  reckoned  on  tiieir 
mother's  side,  e.g.,  Cuchulinn,  who  is,  ac- 
cording to  Tigemach  "fortissimus  heros  Scot- 
orum,"  known  as  Cuchulainn  mac  Dechtere; 
so,  too,  Fergus  MacEòg,  Diarmad  o  Duinn 
(Duibhne). 

(3.)  Traces  still  survive  m  Gaeldom  r.f  a 
folk-belief  in  the  Couvade.  The  Couvade 
was  observed  by  the  Iberians  and  by  the 
ancient  Corsicans  v.  Strabo,  III.,  165; 
Diodorus,  v.  14.  It  seems  to  have  originatei 
in  a  kind  of  dodge  or  social  fiction,  whereby 


7^/ 


tile  trausition  from  matriarchy  to  patriarchy 
was  facilitated.  To  the  father  was  attri- 
buted a  soi't  of  birth-debility,  in  virtue  of 
which  he  could  make  good  his  claim  to 
jiersonal  possession  in  his  offspring.  This  is 
a  world-wide  belief  or  custom.  I  have  long 
known  a  case  in  the  Highlands — that  of  a 
man  believed  to  suffer  in  this  manner,  and 
two  other  cases  have  been  authenticated  to 
me  on  trustworthy  authority — one  from  Uist, 
the  other  from  Lochaber.  It  is  the  folk- 
belief  that  needs  explanation  in  this  case; 
wliat  the  tact  was  is  another  thing. 

4.  References  to  the  Couvade  in  "Fled 
Bricrend"  as  observed  among  the  Ultonians. 
We  cannot  deduce  from  these  references  that 
it  was  never  observed  among  the  Gaels,  still 
less  that  the  Picts  were  not  Celts.  All  we 
can.  infer  is  that  among  the  Gaels  at  the 
time  of  these  references  the  Matriarchal 
stage  had  been  quite  overcome.  That  it 
never  existed  we  cannot  infer  on  these 
grounds.  Professor  Carl  Pearson,  in  hia 
•'Chances  of  Death  amd  other  Studies  in 
Evolution,"  gives  a  chapter  on  "Evidences 
of  Mother-Right  in  the  Customs  of  Mediaeval 
Witchcraft  and  on  Kindred  Group  Marriage." 
According  to  him,  early  Ayran  culture  was 
Matriarchal.  The'  Professor's  evidence  is 
mainly  from  the  Teuton  side — the  last 
branch  of  the  Ayrans  who  took  part  in  the 
great  migration,  which,  with  the  Joreaking- 
up  of  old  social  customs,  would  tend  to  the 
substituting  of  Patriarchy  for  Matriarchy. 
It  would  not  be  safe  to  fix  upon  the  exact 
date  at  which  such  substitution  took  place 
among  the  Gaels;  but  some  of  the  oldest 
portioms  of  GaeHc  literature  show  a  deep 
difference  was  perceived  by  the  Celts  of  the 
Gaelic  territory  of  Meath  between  them- 
selves and  the  Ultonians.  This  is  evidenced 
by  the  contemptuous  reference  on  the  part 
of  Emer  in  gen  Forgaill  Manach  beu  Concul- 


303 

aind.  Emer,  Ctichulinn's  wife,  was  from 
Meath,  and  when  in  "Fled  Bricreud" — a 
Gaelic  tale,  the  poetical  parts  of  the  redac- 
ticn  of  which  may  safely  be  dated  circa. 
700  A.D. — Cuchiilinn's  wife  jibes  at  the 
Ultoiiians,  she  knows  no  more  distasteful 
comparison  than :  "Is  i  richt  mna  siuil  sedda 
Ulad  uli  corrici  mo  chele-se  Coiiiculaind," 
i.e..  The  braves  of  the  Ultonians  all  are  like 
■unto  women  in  child-bed  eomjoared  with  my 
spouse  Cuchulinaa.  She  evidently  refers  to 
the  Ultonian  practice  of  not  fighting  during 
the  particular  week  of  the  Couvade — the  sea- 
son when   the  men  feigned  birth-sickness. 

(5.)  Tlie  evidence  of  the  old  story, 
"Noinden  Ulad."  There  are  at  least  four 
versions  of  this  story.  Two  of  them  have 
been  edited  by  Windisch  ("Berichte  iiber  die 
Verhandlungen  der  k.  Sachsichen  Gesell- 
schaft  der  Wissenschaften."  Phil.  Hist. 
Classe,  No.  36,  year  1883-84..)  The  oldest 
i.s  from  the  "Book  of  Leinster,"  125  b.,  a  MS. 
compiled  about  1150i.  "Noinden  Ulad"  is 
one  of  the  introductory  tales  to  the  Tain  Bo 
Cuailnge.  AVhen  Queen  Meave  of  Cruachan, 
with  her  powerful  following,  had  made  a 
hostile  descent  upon  Ulster,  Cuchulainn  alone 
■vvas  in  a  position  to  oppose  her  forces.  Con- 
ohobar.  King  of  Ulster,  and  the  other 
Ultonian  braves  were  in  the  condition  of 
debility  known  as  "cess  noinden  Ulad," 
L.L.,  56a  1.  9.  O'Curry  rendered  this  as 
Child-birth  Debility  of  the  Ultonians.  The 
word  "noinden"  seems  indeclinable:  "ata 
C'onchobar  na  chess  noinden."  What  the 
origin  of  the  word  is  is  not  beyond  question. 
It  has  been  proposed  to  derive  it  from  "noi 
n-,"  i.e.,  nine ;  and  "den,"  O.  Ir.  "denus," 
a  period  of  time;  Skr.  "dina,"  day.  This 
derivation  would  harmonise  with  what  the 
stoi-y  relates  as  to  its  lasting  for  five  days 
and    four   nights.     O'Davoren   glosses   it    by 


304 

"tinol,"  assembly;  and  if  that  were  tlie  pri- 
mary meaning-,  it  might  be  a  loan  from  L. 
"miudinae." 


TRANSLATION. 


"Noinden  Ulad,"  whence  is  it?  Not  diffi- 
cult. Crumiiuc,  son  of  Agnoman,  was  a  rich 
farmer.  He  lived  ia  solitude  and  on  the 
mountains,  and  many  sons  were  by  him. 
His  wife,  however,  died.  One  day,  as  he  was 
in  his  house  alone,  he  saw  a  woman  coming 
towards  him  into  his  house.  The  appearance 
oi  the  woman  seemed  to  him  magnificent. 
She  began  at  once  as  soon  as  she  had  sat 
down,  to  make  preparations  for  eating,  as 
if  she  ever  had  been  wont  to  be  in  the  house. 
When  night  came  on  she  gave  directions  to 
the  household  without  asking  any  questions. 
She  slept  with  Crun;uiuc  at  night.  There- 
upon she  was  a  long  time  with  him,  and, 
thanks  to  her,  they  had  no  scarcity  of  amy 
product,  whether  of  food  or  drink  or  good 
things.  Not  long  thereafter  a  fair  was  to 
be  holden  by  the  Ultonians,  and  they  were 
wont  to  go  to  the  fair  with  man,  wife  son 
(and)  daughter.  Crunniuc  also  betook  him- 
self with  the  others  to  the  fair;  he  was  well 
got-up  and  well-looking.  "It  behoves  thee," 
said  his  wife  to  him,"  not  to  be  [so]  un- 
guarded" (pufied-up)  [as]  "to  say  an.  im- 
prudent thing."  "Impossible,"  said  he.  The 
fair  comes  off,  and  at  the  day's  end  the 
King's  chariot  comes  [first]  to  the  terminus. 
His  chariot  and  horses  scored  a  victory.  The 
people  said,  'There  is  nothing  to  match 
these  horses  for  swiftness."  "My  wife  is 
swifter,"  said  Crunniuc.  He  was  forthwith 
seized  by  the  King.  This  was  told  to 
Crunniuc's  wife.  "It  is  a  real  affliction  for 
me  that  I  should  have  to  go  to  set  him  free," 


805 

said  site,  "and  me  heavy."  "What  af&ic- 
tiou!"  exclaimed  the  messenger;  "he  will  be 
killed  if  thou  coniest  not.  Thereupon  she 
went  to  the  race-course  (fair),  and  tlie  pains 
of  child-birth  gat  hold  of  her.  "Help  me," 
said  she  to  the  people;  "for  of  a  mother  has 
each  of  you  been  born.  Wait  for  me  till 
I  am  delivei-ed."  She  could  nut  obtain  that 
[request]  of  them.  "Good,  then,"  she 
answered;  "thence  will  come  the  greatest  of 
ills,  and  long  will  it  endure  for  all  the 
Ultonians."  "What  is  tliy  name?"  said  the 
king.  "My  name,"  she  made  answer,  and 
the  name  of  my  progeny  will  for  ever  be 
associated  with  the  fair  (race-course).  Macha, 
daughter  of  Saim-eth,  sou  of  Imbath,  is  my 
name."  Thereupon  off  she  went  with  the 
chariot;  and  as  the  chariot  arrived  at  the 
terminus,  her  delivery  forestalled  its  arrival, 
for  she  gave  bii-th  to  twins — a  boy  and  a 
girl.  From  that  comes  Emuin  Macha  (lit., 
twins  of  Macha).  At  her  delivery  she  gave 
such  a  cry  that  it  set  every  one  who  heard 
it  into  a  condition  of  debility  for  five  days 
and  four  nights.  All  the  men  of  the 
Ultonians  who  had  been  there,  they  all  fell 
into  the  same  condition  unto  the  ninth  gen- 
eratiooi  (fri  saegul  noubair  ocan  fhiur  ro  bai 
ann).  Five  days  and  four  nights,  or  five 
nights  and  four  days,  that  was  the  [duration 
of  (?)]  Noinden  Ulad.  The  strength  of  a 
woman  in  travail,  that  was  the  strength  each 
man  of  the  Ultonians  had  in  the  Xoindeu 
until  the  ninth  generation.  Thi-ee  classes 
there  were  on  which  the  Noinden  Ulad  did 
not  lie,  viz.,  the  youths  and  the  women  of 
the  Ultonians  and  Cuchulainn  (Treide  for 
na  bid  noendeu  di  Ultaib  i  maic  7  mnaa 
Ulad?  Cuchnlaind).  The  period  during 
which  it  weighed  on  the  Ultonians  was  from 
the  time  of  Cruincon,  eon  of  Agnomau,  eon 
of  Curirulad,  sou  of  Fiatach,  sou  of  Umii, 
until  the  time  of  Forco,  .son  of  Dalian  maic 
Mainich,   maic  Lngdach,  &c.        Curir  Ulad, 


13a 


306 


it  is  from  him  the  Ultoniaiis  are  named. 
Thence  then  comes  Noinden  Ulad  and 
Emuin  Macha. 

There  are  versions  of  the  above  in  the 
Yellow  Book  of  Lecan,  also  in  the  Book  of 
Fermoy,  and  in  the  Harleian  MS.,  5280,  fol. 
53  b  (British  Mnsenm,  fifteenth  century). 
The  latter,  thoug-h  verbally  differing  from 
the  Book  of  Leinster,  tells  the  story  much 
to  the  same  effect,  but  gives  the  man's  name 
as  Cruind,  and  says  Macha  was  the  name 
of  that  woman,  as  the  learned  say  (Macha 
daua  ainm  na  mna  sin,  ut  periti  dicunt). 
Mention  is  likewise  made  of  the  taboo  laid 
on  the  man.  "You  are  not  to  go  to  the  race- 
course," said  the  woman,  "that  you  may 
not  fall  into  the  danger  of  speaking  con- 
cerning us,  for  our  continuing  together  lasts 
only  so  long  as  thou  dost  not  speak  of  me 
in  the  assembly  (race-course,  fair.")  The  son 
and  daughter  are  given  the  names  of  Fir 
and  Pial.  "Then,  from  dire  necessity  and 
sickness,  she  broke  out  into  a  cry.  God  forth- 
with granted  her  relief,  and  she  bare  at  one 
Tiirth  a  son  and  a  daughter.  Fir  and 
Fial.  When  all  the  folks  heard  the  cry  of 
the  woman,  it  so  overcame  them  that  they 
all  had  but  the  same  degree  of  strength  as 
the  woman  in  her  state  of  debility  had. 
'From  this  hour  henceforth  the  affront  you 
huv©  given  me  will  turn  out  to  your  dis- 
honour. For  in  your  greatest  straits  each 
one  of  you  in  this  province  will  have  but 
the  strength  of  a  woman  on  her  delivpry, 
and  for  the  space  of  time  that  a  woman  is 
in  child-bed,  for  the  same  time  will  (this 
aebility)  last,  viz.,  five  days  and  four  nights, 
and  it  will  weigh  uix>n  you  unto  the  ninth 
man,  i.e.,  until  the  time  of  nine  men  (ninth 
generation.")  That  also  was  true;  for  it 
clave  to  thpm  from  the  time  of  Cruiicon  until 
the  time   of   Fergus,    son  of  Donald.       But 


307 


this  debility  lay  not  on  tho  women,  nor  on 
the  youths,  nor  on  Cuchulainn,  for  he  was 
not  of  Ultonian  lineage,  nor  on  any  one  who 
was  then  outside  of  Ultouiau  territory. 
Heicc  comes  it  that  the  debility  lay  on  the 
Ultonians. 

"La  sodhain  atracht  a  scret  n-ese  ar  tiachra 
an  s^alair  Ro  o^le  Dia  di  fo  cetuair  7  beiridmac? 
ingin  a  n-oentairbirt  i.  Fir  octis  Fial.  Amail 
ro  colutar  an  shiag  uili  a  scrit  inna  banscalai 
fos-ceird  foo  co  m-boi  hinann  nert  doib  uili 
7  an  banscal  boi  isan  galur.  Bidh  aithis  tra 
daib  ond  uair  si  ind  ainccraca  forunnid- 
sie  onn-sa.  An  tan  bus  aiisam  duib  ni  cor 
bia  aclit  neurt  mna  senla  lib  do  neuch  tairc- 
clla  a  coicet  sa7  an  eret  bLs  ben  a  seolai  issi 
eret  nom-biaid  si  i.  co  cend  coic  laa  7  cetheora 
aidchi  7  biaid  forib  dana  co  nomadh  nao  i.  co 
haimsir      nonbair.  Ba     fir     son       dana. 

Fordarulil  o  aimsir  Cruncon  co  haimsir 
Fer<Tusa  meic  Doraraill.  Ni  btid  tra  an  ces 
sa  for  mnaib  7  macnaib  7  for  Coinculaind  ar 
nar  bo  do  Ulltfib  do  nach  for  each  oen  no 
biidh  frisan  crich  anechtair.  Is  do  sein  tra 
ro  boi  au  ces  for  Ulltaib  et  reliqiia." 

Thus  far  of  a  Gaelic  story  invented  to  ex- 
plain the  Couvade  practice. 


/ij^^C^  a.'i^  ^y^. 


i^  cp    ^    /4^      i^ 


vU.         o-A 


5'5 


^4-