Google
This is a digital copy of a book that was preserved for generations on library shelves before it was carefully scanned by Google as part of a project
to make the world’s books discoverable online.
It has survived long enough for the copyright to expire and the book to enter the public domain. A public domain book is one that was never subject
to copyright or whose legal copyright term has expired. Whether a book is in the public domain may vary country to country. Public domain books
are our gateways to the past, representing a wealth of history, culture and knowledge that’s often difficult to discover.
Marks, notations and other marginalia present in the original volume will appear in this file - a reminder of this book’s long journey from the
publisher to a library and finally to you.
Usage guidelines
Google is proud to partner with libraries to digitize public domain materials and make them widely accessible. Public domain books belong to the
public and we are merely their custodians. Nevertheless, this work is expensive, so in order to keep providing this resource, we have taken steps to
prevent abuse by commercial parties, including placing technical restrictions on automated querying.
We also ask that you:
+ Make non-commercial use of the files We designed Google Book Search for use by individuals, and we request that you use these files for
personal, non-commercial purposes.
+ Refrain from automated querying Do not send automated queries of any sort to Google’s system: If you are conducting research on machine
translation, optical character recognition or other areas where access to a large amount of text is helpful, please contact us. We encourage the
use of public domain materials for these purposes and may be able to help.
+ Maintain attribution The Google “watermark” you see on each file is essential for informing people about this project and helping them find
additional materials through Google Book Search. Please do not remove it.
+ Keep it legal Whatever your use, remember that you are responsible for ensuring that what you are doing is legal. Do not assume that just
because we believe a book is in the public domain for users in the United States, that the work is also in the public domain for users in other
countries. Whether a book is still in copyright varies from country to country, and we can’t offer guidance on whether any specific use of
any specific book is allowed. Please do not assume that a book’s appearance in Google Book Search means it can be used in any manner
anywhere in the world. Copyright infringement liability can be quite severe.
About Google Book Search
Google’s mission is to organize the world’s information and to make it universally accessible and useful. Google Book Search helps readers
discover the world’s books while helping authors and publishers reach new audiences. You can search through the full text of this book on the web
atthtto: //books.gqoogle.com/
Google
Uber dieses Buch
Dies ist ein digitales Exemplar eines Buches, das seit Generationen in den Regalen der Bibliotheken aufbewahrt wurde, bevor es von Google im
Rahmen eines Projekts, mit dem die Biicher dieser Welt online verfiigbar gemacht werden sollen, sorgfaltig gescannt wurde.
Das Buch hat das Urheberrecht itiberdauert und kann nun Offentlich zugénglich gemacht werden. Ein Offentlich zugangliches Buch ist ein Buch,
das niemals Urheberrechten unterlag oder bei dem die Schutzfrist des Urheberrechts abgelaufen ist. Ob ein Buch Offentlich zuganglich ist, kann
von Land zu Land unterschiedlich sein. Offentlich zugingliche Biicher sind unser Tor zur Vergangenheit und stellen ein geschichtliches, kulturelles
und wissenschaftliches Vermégen dar, das haufig nur schwierig zu entdecken ist.
Gebrauchsspuren, Anmerkungen und andere Randbemerkungen, die im Originalband enthalten sind, finden sich auch in dieser Datei — eine Erin-
nerung an die lange Reise, die das Buch vom Verleger zu einer Bibliothek und weiter zu Ihnen hinter sich gebracht hat.
Nutzungsrichtlinien
Google ist stolz, mit Bibliotheken in partnerschaftlicher Zusammenarbeit 6ffentlich zugéngliches Material zu digitalisieren und einer breiten Masse
zuginglich zu machen. Offentlich zugingliche Biicher gehdren der Offentlichkeit, und wir sind nur ihre Hiiter. Nichtsdestotrotz ist diese
Arbeit kostspielig. Um diese Ressource weiterhin zur Verfiigung stellen zu k6nnen, haben wir Schritte unternommen, um den Missbrauch durch
kommerzielle Parteien zu verhindern. Dazu gehGren technische Einschrankungen fiir automatisierte Abfragen.
Wir bitten Sie um Einhaltung folgender Richtlinien:
+ Nutzung der Dateien zu nichtkommerziellen Zwecken Wir haben Google Buchsuche fiir Endanwender konzipiert und méchten, dass Sie diese
Dateien nur fiir persOnliche, nichtkommerzielle Zwecke verwenden.
+ Keine automatisierten Abfragen Senden Sie keine automatisierten Abfragen irgendwelcher Art an das Google-System. Wenn Sie Recherchen
iiber maschinelle Ubersetzung, optische Zeichenerkennung oder andere Bereiche durchfiihren, in denen der Zugang zu Text in groBen Mengen
niitzlich ist, wenden Sie sich bitte an uns. Wir fordern die Nutzung des 6ffentlich zugénglichen Materials fiir diese Zwecke und k6nnen Ihnen
unter Umstanden helfen.
+ Beibehaltung von Google-Markenelementen Das "Wasserzeichen" von Google, das Sie in jeder Datei finden, ist wichtig zur Information tiber
dieses Projekt und hilft den Anwendern weiteres Material tiber Google Buchsuche zu finden. Bitte entfernen Sie das Wasserzeichen nicht.
+ Bewegen Sie sich innerhalb der Legalitat Unabhangig von Ihrem Verwendungszweck miissen Sie sich Ihrer Verantwortung bewusst sein,
sicherzustellen, dass [hre Nutzung legal ist. Gehen Sie nicht davon aus, dass ein Buch, das nach unserem Dafiirhalten fiir Nutzer in den USA
Offentlich zuganglich ist, auch fiir Nutzer in anderen Landern Offentlich zuganglich ist. Ob ein Buch noch dem Urheberrecht unterliegt, ist
von Land zu Land verschieden. Wir kénnen keine Beratung leisten, ob eine bestimmte Nutzung eines bestimmten Buches gesetzlich zulassig
ist. Gehen Sie nicht davon aus, dass das Erscheinen eines Buchs in Google Buchsuche bedeutet, dass es in jeder Form und iiberall auf der
Welt verwendet werden kann. Eine Urheberrechtsverletzung kann schwerwiegende Folgen haben.
Uber Google Buchsuche
Das Ziel von Google besteht darin, die weltweiten Informationen zu organisieren und allgemein nutzbar und zuganglich zu machen. Google
Buchsuche hilft Lesern dabei, die Biicher dieser Welt zu entdecken, und unterstiitzt Autoren und Verleger dabei, neue Zielgruppen zu erreichen.
Den gesamten Buchtext k6nnen Sie im Internet unter|nttp: //books .google.com|durchsuchen.
86
ba
7 ame
TBI 3.
LEIPZIGER STUDIEN
CLASSISCHEN PELILOLOGIE
HERAUSGEGEBEN |
0. RIBBECK H. LIPSIUS 0. WACHSMUTH
ELFTER BAND
Erstes Heft.
LEIPZIG
VERLAG VON 8. HIRZEL
1888,
= 2 eS es
Si quis inquirere vult, qualis extiterit conexus inter eos
rerum Alexandri Magni scriptores, qui etiam ante aut non
multo post illius obitum opera historica de eius expeditioni-
bus composuerunt, ei primam legem et gravissimam dico, ut
quanam potissimum via ac ratione procedendum sit secum
reputet. Sic enim cum in omnibus aliis tum maxime in hac
nostra quaestione agere oportet, cum tot tantisque difficultati-
bus obstructa sit, ut haud pauci graves commiserint errores,
quippe qui falsam viam saepius inierint. Quorum in numero
praecipue is habendus est, qui ultimus totam quaestionem ad
certum finem perducere conatus est, A. Fraenkelius, quem
singulis quidem in rebus haud raro bene esse meritum de
rerum ab Alexandro gestaruam memoria nemo negabit. Sed
tamen facere non possum, quin in universum parum eum pro-
fecisse ideo libere profitear, quia ratione usus esse sat infelici
videtur. Paucis igitur eam adumbrabo. Nonnullis* fragmentis
in comparationem vocatis Fraenkelius conclusit memoriam
priorum rerum Alexandri scriptorum duplici via posterioribus
adfluxisse. Adhibitos enim esse Callisthenem Onesicritum Cha-
retem Nearchum et ab Aristobulo, quem maximam partem
exscripsisset Arrianus, et a Clitarcho, ad quem Diodorus Cur-
tius Iustinus redirent; sic voluit explicare, unde factum esset,
ut Arrianus cum reliquis saepissime congrueret. Iam ubi Ar-
rianus consentiret cum ceterorum relationibus Aristobulum fon-
tem statuendum esse propterea Fraenkelius arbitratus est, quia
Ptolemaeum alterum Arriani auctorem alios fontes exscripsisse
parum veri esset simile. Inde factum est, ut maiorem partem
libri Arrianei Aristobulo adtribuat, non Ptolemaeo, quem plera-
que Arriano praebuisse iam dudum viri docti sibi persuaserant.
1*
4 . Maximilianus Luedecke
Accedit autem vitium gravissimum a Fraenkelio saepius com-
missum. Prorsus enim neglexit complures rerum scriptores
illis temporibus aequales fuisse, qui insuper rerum relatarum
oculati testes fuerunt. Itaque saepissime usu venire poterat,
ut duo scriptores eandem rem simillime describerent, dum-
modo diligenter observarent veritatemque amplecterentur. No-
bis quidem qualis conexus inter singulos scriptores extet in-
vestigantibus haud parvae difficultates inde oboriuntur; nam
consentaneum est duas relationes, quae summa in re consen-
tiunt, non statim unum ad fontem referendas esse. Sed sae-
pissime hoc fecit Fraenkelius, unde plane intellegitur, cur in
tot errores delapsus sit. ,
Deinde ratione Fraenkelii factum est, ut in fine demum
libri sui quaestionem instituerit de Arriani libro inter Ptole-
maeum ct Aristobulum distribuendo. Equidem contrariam viam
amplector; primum omnium in Arrianum inquirendum csse
arbitror, quia hic certiore nitimur fundamento. Neque vero ita
disputationem faciemus, ut qui vulgarem quam dicunt memo-
riam tradiderunt scriptores prorsus neglegamus, quod ideo non
licet, quia ipse Arrianus haud pauca ex ea petiit. Quae cum
debeat ei fonti, ex quo Plutarchum longe maximam ut vide-
tur Alexandri vitae partem hausisse intellegemus, hic prae
ceteris nobis respiciendus erit auctor.
Quos potissimum se sequi auctores in Anabasi conscri-
benda Arrianum ipsum in operis sui praefatione exponcre
notum est; elegit ex magno numero eorum qui Alexandri res
gestas descripserant duos, quibus prae ceteris maximam tri-
buendam esse fidem sibi persuaserat, Ptolemaeum Lagi
filium et Aristobulum. Quod prudenter eum fecisse nemo
negavit, qui semel Alexandri rerum memoriae cognoscendae
operam dedit; neque defuit ei merita huius rei laus.
Iam quaeritur, quodnam secutus consilium suum uterque
auctor opus conscripserit. Atque si Ptolemaei fragmenta quae
nobis servata sunt perspexerimus, statim apparebit praecipue
eum tractasse res bellicas, quod pro ingenio suo eum fecisse
De fontibus quibus usus Arrianus Anabasin composuit 5
pronum est conicere; homo enim erat militaris, qui paene
omnium expeditionum quas Alexander suscepit ita particeps
fuit, ut munere quodam militari fangeretur. Nullum vero extat
fragmentum, ex quo curasse eum res geographicas evadat;
neque profecto videtur diligentius eas pertractasse. Nam V
21, 8, qui locus gravissimus est ad Ptolemaei rationem cogno-
scendam, dicit Arrianus haec: τούτου tov xeclvov ποταμοῦ
τὸ μέγεϑος μόνου τῶν Tvduv πτοταμῶν Πτολεμαῖος 6 Aayov
ἀνέγραψεν. Inde consequitur ipsum Arrianum non ignorasse
Ptolemaeum haud ita curiosum fuisse quaestionum geographi-
carum; ubi vero Ptolemaeus eas accuratius tetigerit, cohae-
ruisse eas artissimo vinculo cum rerum militariam descriptione,
quae melius explicaretur et intellegeretur, summa cum proba-
bilitate nos quoque ut iam alii fecerunt suspicabimur.
Quodsi vero Aristobuli fragmenta, quae haud pauca aeta-
tem tulerunt, perlustrabimus, rerum militarium quidem descri-
ptionem eum, ut par est, non neglexisse patebit; sed magna
diligentia ea imprimis enarravit explicavitque, quae pertine-
bant ad terrarum ab Alexandro subactarum naturam et incolas.
Saepius videmus et Arrianum et Strabonem ex eo talia pro-
ferre, quibus describuntur populi terrae plantae fluvii similia
id generis. Deinde ad ipsam regis personam quae pertinent
diligentius tractavit.
Quae cum ita sint, recte opinor concludemus Arrianum
etiam ea de causa Ptolemaeum et Aristobulum ex tanta scripto- -
rum multitudine selegisse, quia ex his duobus aptissime histo-
riam Alexandri componi intellegebat; poterat nimirum optime
unius narrationem ex altero supplere. Etiam huius modi con-
silium in auctoribus eligendis secutum eum esse quis tandem
infitias ibit?
Id igitur semper tenendum esse puto Arrianum rerum
militarium descriptionem praecipue sumpsisse ex Ptolemaeo,
quippe qui has magis curaverit. Accedit quod compluribus
locis, ubi utrinsque auctoris de rebus bellicis sententiam pro-
fert Arrianus, praetulisse eum Ptolemaei memoriam Aristobuli
narrationi elucet.
4 Maximilianus Luedecke
Accedit autem vitium gravissimum a Fraenkelio saepius com-
missum. Prorsus enim neglexit complures rerum scriptores
illis temporibus aequales fuisse, qui insuper rerum relatarum
oculati testes fuerunt. Itaque saepissime usu venire poterat,
ut duo scriptores eandem rem simillime describerent, dum-
modo diligenter observarent veritatemque amplecterentur. No-
bis quidem qualis conexus inter singulos scriptores extet in-
vestigantibus haud parvae difficultates inde oboriuntur; nam
consentaneum est duas relationes, quae summa in re consen-
tiunt, non statim unum ad fontem referendas esse. Sed sae-
pissime hoe fecit Fraenkelius, unde plane intellegitur, cur in
tot errores delapsus sit.
Deinde ratione Fraenkelii factum est, ut in fine demum
libri sui quaestionem instituerit de Arriani libro inter Ptole-
maeum et Aristobulum distribuendo. Equidem contrariam viam
amplector; primum omnium in Arrianum inquirendum esse
arbitror, quia hic certiore nitimur fundamento. Neque vero ita
dispatationem faciemus, ut qui valgarem quam dicunt memo-
riam tradiderunt scriptores prorsus neglegamus, quod ideo non
licet, quia ipse Arrianus haud pauca ex ea petiit. Quae cum
debeat ei fonti, ex quo Plutarchum longe maximam ut vide-
tur Alexandri vitae partem hausisse intellegemus, hic prae
ceteris nobis respiciendus erit auctor.
Quos potissimum se sequi auctores in Anabasi conscri-
benda Arrianum ipsum in operis sui praefatione exponere
notum est; elegit ex magno numero eorum qui Alexandri res
gestas descripserant duos, quibus prae ceteris maximam tri-
buendam esse fidem sibi persuaserat, Ptolemaeum Lagi
filium et Aristobulum. Quod prudenter eum fecisse nemo
negavit, qui semel Alexandri rerum memoriae cognoscendae
operam dedit; neque defuit ei merita huius rei laus.
Iam quaeritur, quodnam secutus consilium suum uterque
auctor opus conscripserit. Atque si Ptolemaei fragmenta quae
nobis servata sunt perspexerimus, statim apparebit praecipue
eum tractasse res bellicas, quod pro ingenio suo cum fecisse
De fontibus quibus usus Arrianus Anabasin composuit 5
pronum est conicere; homo enim erat militaris, qui paene
omnium expeditionuam quas Alexander suscepit ita particeps
fuit, ut munere quodam militari fungeretur. Nullum vero extat
fragmentum, ex quo curasse eum res geographicas evadat;
neque profecto videtur diligentius eas pertractasse. Nam V
21, 8, qui locus gravissimus est ad Ptolemaei rationem cogno-
scendam, dicit Arrianus haec: τούτου tov Axeclvov ττοταμοῦ
τὸ μέγεϑος μόνου τῶν Ἰνδῶν τοταμῶν Πτολεμαῖος 6 Aayov
ἀνέγραψεν. Inde consequitur ipsum Arrianum non ignorasse
Ptolemaeum haud ita curiosum fuisse quaestionum geographi-
carum; ubi vero Ptolemaeus eas accuratius tetigerit, cohae-
ruisse eas artissimo vinculo cum rerum militarium descriptione,
quae melius explicaretur et intellegeretur, summa cum proba-
bilitate nos quoque ut iam alii fecerunt suspicabimur.
Quodsi vero Aristobuli fragmenta, quae haud pauca aeta-
tem tulerunt, perlustrabimus, rerum militarium quidem descri-
ptionem eum, ut par est, non neglexisse patebit; sed magna
diligentia ea imprimis enarravit explicavitque, quae pertine-
bant ad terrarum ab Alexandro subactarum naturam et incolas.
Saepius videmus et Arrianum et Strabonem ex eo talia pro-
ferre, quibus describuntur populi terrae plantae fluvii similia
id generis. Deinde ad ipsam regis personam quae pertinent
diligentius tractavit.
Quae cum ita sint, recte opinor concludemus Arrianum
etiam ea de causa Ptolemaeum et Aristobulum ex tanta scripto- -
rum multitudine selegisse, quia ex his duobus aptissime histo-
riam Alexandri componi intellegebat; poterat nimirum optime
unius narrationem ex altero supplere. Etiam huius modi con-
silium in auctoribus eligendis secutum eum esse quis tandem
infitias ibit?
Id igitur semper tenendum esse puto Arrianum rerum
militarium descriptionem praecipue sumpsisse ex Ptolemaeo,
quippe qui has magis curaverit. Accedit quod compluribus
locis, ubi utriusque auctoris de rebus bellicis sententiam pro-
fert Arrianus, praetulisse eum Ptolemaei memoriam Aristobuli
narrationi elucet.
6 Maximilianus Luedecke
V 14 loquitur Arrianus de pugna inter Alexandrum qui
Hydaspen transiit et Pori filium commissa. Primum Aristo-
buli sententiam narrat § 3, tum profert § 4 ex tertio quodam
fonte narrationem ab ea diversam; denique vero profitetur:
ἀλλὰ Πτολεμαῖος 6 Acyou, ὅτῳ καὶ ἐγὼ ξυμφέρομαι, ἄλλως
λέγει, atque fusius exponit, cur Ptolemaei narratio potiorem
fidem mereat.
Deinde IV 6, 1 postquam capite praecedenti copiosius ex-
posuit Arrianus cladem Macedonum apud Maracanda a Spita-
mene acceptam, addit ex Aristobulo multo breviorem atque
ab illa diversam narrationem, unde recte cum Schoenio')
efficiemus priorem haustam esse ex Ptolemaco. Ptolemaeum
igitur priore loco respexit Arrianus, tum Aristobulum.
Praeterea in disputationis nostrae decursu demonstrabi-
mus Arrianum in expeditionum bellicarum narrationem procul
dubio ex Ptolemaeo haustam talia inseruisse ex Aristobulo,
quibus res geographicae tractantur. Praecipue hinc elucet
studuisse eum, ut Ptolemaei memoriam commode suppleret.
Sed in universum quoque longe maximam Ptolemaeo Arria-
num tribuisse fidem nos contendimus. In praefatione enim ex-
ponit causas, quibus conmotus Ptolemaeum et Aristobulum
maiore fide dignos quam ceteros existimet. Profert autem
ad utriusque fidem confirmandam duas causas, ad Ptolemaei
etiam tertiam:?) Πτολεμαῖος δὲ τιρὸς τῷ συστρατεῦσαι ὅτι
. καὶ αὐτῷ βασιλεῖ ὄντι αἰσχρότερον 7 τῳ ἄλλῳ ψεύσασϑαι ἡν.
Quo loco alius etiam gravior videtur esse: VI 2, 4, ubi lo-
quitur Arrianus de multitudine navium ab Alexandro ex-
tructarum. Hic postea demonstrabimus eum Aristobuli numero
Ptolemaei praetulisse, qui verior ei esse videbatur. Ptole-
maeum vero se maxime sequi aperte his verbis dicit: wore
λέγει Πτολεμαῖος ὃ Aayov, ᾧ μάλιστα ἐγὼ ἕπομαι.
Sed iam sententiam meam expromam de ratione inter
Arrianum et Curtium Rufum intercedente, de qua pri-
a ee -- ἈὈοΟὔ-
1) De rerum Alex. M. scriptorum imprimis Arriani et Plutarchi fonti-
bus. 1870. p. 6.
2) Cf. Petersdorff, Hine neue Hauptquelle des Q. Curtius Rufus, p.57.
De fontibus quibus usus Arrianus Anabasin composuit 7
mus copiosius disputavit Petersdorffius.') Multis enim locis ubi
Curtius cum Diodoro prorsus conspirat, discrepat ab Arriano;
contra non raro consentit accuratissime cum Arriano, ubi apud
Diodorum nibil simile invenitur. Hine efficitur Curtium (utrum
ipse an potius auctor eius fuerit nunc non quaero) praeter
fontem, ad quem Diodorus redit, auctore quodam Arriani
usum esse, ergo praeter Clitarchum quem volunt aut Ptole-
maeo aut Aristobulo. Iam quaeritur uter fuerit; atque si me
audis Petersdorffius recte comprobavit multos Curtii locos cum
Arriani narratione prorsus conspirantes fluxisse ex Ptolemaeco;
monuit enim locis illis in universum res bellicas diligenter
enarrari, quarum descriptionem Ptolemaeo deberi nobis per-
suasimus. Miror autem, quod Fraenkelius, qui multus est in
Schoenii coniectura de qua mox agetur refutanda, prorsus
neglexit illius viri docti coniecturam refellere. Ipse vero in
Laudieni2) sententiam abiit, qui Aristobuli memoriam solam
apud Curtium deprebendi censet; nisi quod Laudienus putavit
Curtium ipsum Aristobuli opus adhibuisse, cum Fraenkelius
statuat Curtium ex auctore quodam hausisse, qui Clitarchum
et Aristobulum iam compilavisset. Recte quidem nonnullos
locos Curtianos, qui congruunt cum Arriano, rettulit Laudienus
ad Aristobulum; neque vero praepropere inde efficere licet,
omnes locos ex eodem fonte fluxisse.*) In idem vitium ceci-
derunt Glueckius‘) et Fraenkelius. Qui cum Clitarchum et
Aristobulum eisdem auctoribus usos esse statuat, exspectamus
saltem illos quos dixi locos Curtianos conspirare cum Diodoro,
qui item Clitarchum adhibuit; sed hoc non fieri, immo Dio-
dorum discrepare a Curtio, ubi cum Arriano conspirat, iam
supra monui. Hic maxime Fraenkeli error, quo perductus
1) Diodorus Curtius Arrianus quibus ex fontibus expeditiones ab
Alexandro in Asia usque ad Darei mortem factas hauserint. 1870.
2) Ueber die Quellen zur Gesch. Alexanders d. Gr. in Diod. Curt.
Plut. 1874.
3) Cf. Petersdorff, Hine neue Hauptquelle, p. 46.
4) De Tyro ab A. M. oppugnata et capta. Quaestiones de fontibus
ad A. M. historiam pertinentibus. 1886. p. 16.
8 Maximilianus Luedecke
paene omnia quae levem similitudinem produnt ex eodem
fonte derivat, perspicitur. Itaque ex hac quoque parte Fraen-
keli sententia concidit; propter hanc vero imprimis opinionem
falsissime de Aristobulo Curtii fonte conceptam factum est, ut
nimis multas Arriani narrationes non Ptolemaeo sed Aristobulo
attribuerit.
Sed ad sententiam nostram confirmandam necesse erit
tales locos Arriani, quos certis argumentis ex Ptolemaeo pe-
titos esse comprobatur, cum Curtio comparari. L. II] ¢.5 ex
Ptolemaeo fluxisse inde apparet, quod initio dicit Arrianus:
εἰς Méuquy δὲ αὐτῷ πρεσβεῖαί te ἐκ τῆς Ἑλλάδος ἦχον.
Aristobulus enim, ut ex ultimis capitis antecedentis verbis
intellegitur, Alexandrum ab Hammonis oraculo non Memphim,
sed Alexandriam redisse tradiderat. Loquitur autem Arrianus
capite quinto de viris, quos Aegypto Alexander praefecit. At-
que de hac re valde consentit Curtii narratio.
Curt. 1V 8, 48q. Itaque Ae-
gypto praefecit Aeschylum
Rhodium et Peucesten Ma-
cedonem quattuor milibus
militum in praesidium re-
gionis eius datis: claustra
Nili fluminis Polemonem
tueri iubet: XXX ad hoc
triremes datae. Africae de-
inde, quae Aegypto iuncta
est, praepositus Apollonius:
vectigalibus eiusdem Africae
Aegyptique Cleomenes.
Arr. ΠῚ 5, 3—5 κατέστησε ... ἐν
Πηλουσίῳ δὲ Πολέμωνα τὸν Me-
γακλέους, Πελλαῖον" ... ἐπισχό-
πους δὲ αὐτῶν Αἰσχύλον τε καὶ
Ἔφιτειττον τὸν Χαλκιδέα. “Τιβύης
δὲ τῆς προσχώρου ἄρχειν δίδω-
σιν ᾿Ιτιολλώνιον Χαρίνου, -Aga-
βίας δὲ τῆς τερὸς Ἡρώων πόλει
Κλεομένην τὸν ἐκ Ναυχρατιος" καὶ
τούτῳ παρηγγέλλετο ... αὑτὸν δὲ
ἐκλέγειν τταρ᾽ αὑτῶν τοὺς φό-
ρους" ... στρατηγοὺς δὲ τῇ στρα-
τις κατέστησεν ... Πευχέσταν τε
τὸν Maxagtatov.
L. Π| 23 describitur Alexandri in Hyrcaniam expeditio.
Ut fons indagetur, apte Aristobuli fragmentum apud Strabo-
nem |. XI p. 509 §2 servatum cum Arriani ὃ 1 componitur;
ab utroque Hyrcaniae natura explicatur.
Arr. ὃ 1 καὶ τῇ μὲν 6 ὄρεσιν
Aristob. φησὶ δ᾽ ᾿Ιριστόβουλος
ἀπείργεται δασέσι καὶ ὑψη- ὑλώδη οὖσαν τὴν Ὑρκανίαν δρῦν
De fontibus quibus usus Arrianus Anabasin composuit 9
λοῖς, τὸ πεδίον δὲ αὐτῆς] ἔχειν, πεύκην δὲ καὶ ἐλάτην καὶ
χαϑήκει ἔστε ἐπὶ τὴν μεγά- πίτυν μὴ φύειν, τὴν δ᾽ ᾿Ινδικὴν
Any τὴν ταύτῃ ϑάλατταν. ἰ᾿πληϑίειν τούτοις.
Quis unquam sibi persuadebit utrumque locum ab eodem
auctore profectum esse? Neque poterat Aristobulus alio loco
nisi hoc ipso de hac re verba facere. Ergo Ptolemaeum Ar-
rianus adhibuit. Curtius vero nonnullis locis ita cum eo con-
spirat, ut idem fons apud eum statuendus sit.
Curt. VI 4, 2sq. ad fines
Hyrcaniae penetrat, Cra-
tero relicto cum iis co-
piis, quibus praeerat, et
ea manu, quam Amyntas
ducebat, additis. sexcentis
equitibus et totidem sa-
gittariis. Erigyium impe-
dimenta, modico praesidio
dato, campestri itinere du-
cere iubet. Ipse cum pha-
lange et equitatu CL sta-
dia emensus, castra in
valle, qua Hyrcaniam ad-
eunt, communit. Nemus
praealtis densisque arbo-
ribus umbrosum est.
Arr. ὃ 2 Κράτερον δὲ τήν τε at-
τοῦ τάξιν ἔχοντα καὶ τὴν “μύντου
χαὶ τῶν τοξοτῶν ἔστιν οὺς καὶ ὁλί-
γους τῶν ἱπτιτέων ἐτεὶ Ταττούρων
ἔστειλεν" Ἐρίγυιον δὲ τοὺς τε ξένους
χαὶ τὴν λοιτεὴν ἵτεον ἀναλαβόντα
τὴν λεωφόρον τὲ καὶ μακροτέραν
ἡγεῖσϑαι ἐκέλευσε, τὰς ἁμάξας καὶ
τὰ σχευοφόρα καὶ τὸν ἄλλον ὅμιλον
ayorta.
8 3 avahafuy τούς τε ὑτεαστειστὰς
χαὶ τῆς αχεδονιχῆς φάλαγγος ....
§4.... ἐν τῷ πεδίῳ κατεστρατοτιέ-
δευσε.
χαὶ τῇ μὲν ὄρεσιν ἀτιείργεται δα-
σέσι καὶ ὑψηλοὶς.
Cart. ὃ 23 cum Phrata-| §4 καὶ ἐνταῦῖϑα ὄντος --- Dea-
phernes ei occurrit seque et! ταφέρνης — καὶ ἄλλοι τῶν ἀμφὶ
eos, qui post Darei mortem | Δαρεῖον Περσῶν οἱ éxipavésta-
profugerant, dedens. — Hic!toe ἀφικόμενοι παρέδοσαν σφᾶς
ei Craterus et Erigyius οο- αὐτούς. . ἀνέλαβε τοὺς ὕπο-
eurrunt. ᾿λειφϑέντας κατὰ τὴν ὁδόν.
Apparet igitur etiam Curtianam narrationem redire ad
Ptolemaeum, quoniam hic procul dubio Arriani fons est sta-
tuendus.
10 Maximilianus Luedecke
Restat, ut de tertio quodam Arriani fonte dicam.
Notum est A. Schoenium commentatione acuminis plena
comprobare studuisse Arrianum et Plutarchum communi usos
esse fonte, qui diversas diversorum de Alexandri rebus gestis
relationes contineret, ut singulis auctorum nomina adpone-
rentur; Arrianum igitur Ptolemaei et Aristobuli libros ipsos
nequaquam versavisse, sed ex conlectione illa narrationes sub
Ptolemaei et Aristobuli nominibus venditas selegisse, Plutar-
chum autem, quippe qui non ἱστορίαν sed βίον scribere vo-
luerit, ex illa deprompsisse memorias ad finem suum magis
idoneas, velut facete dicta iocos res fabulosas alia eius generis.
Quam coniecturam non omni ex parte stare posse ostendit
A. Schaeferus annal. philol. vol. CI p. 433sqq., qui ut certissi-
mum argumentum proferam rectissime monuit nullam esse
causam, cur fidem denegemus Arriano in praefatione ipsi de-
claranti') se ea esse conscripturum, quae Ptolemaeus et Ari-
stobulus memoriae prodidissent; neque debuit Schoenius con-
suetudinem in Plutarcho observatam Arriano obtrudere. Recte
tamen concessit Schaeferus Arrianum ea, quae commemorasse
8086 ὡς λεγόμενα μόγον ὑτεὲρ ᾿Αλεξάνδρου in praefatione adfir-
maret, ex conlectione quadam sumpsisse, quam etiam Plutar-
chum praecipue in suum usum convertisse propter magnum
amborum consensum consentaneum esset. Atque haec con-
lectura a plurimis viris doctis comprobata est. Attamen non
defuerunt, qui etiam hanc sententiam absurdam nec allo
modo probabilem esse professi sint, ex quibus nomino Lau-
dienum — cuius hariolationes recte explosit Kaerstius?) —
1) Hic refutanda esse sententia videtur, quam nuper H. Nissenus pro-
tulit in Mus. Rhen. vol. XLII p. 246 (Ueber die Abfassungszeit von .4r-
rians Anabasts); contendit enim elucere ex praefatione Anabasis Arrianum
neminem praeter Ptolemaeum et Aristobulum laudare voluisse, quod con-
silium quattuor libris primis observasset, cum reliquis etiam alii citarentur.
Sed talem legem se secuturum esse Arrianum omnino non profiteri quivis
concedet, qui eius verba diligenter consideraverit: dicit se Ptolemaeum
et Aristobulum esse exscripturum, neque vero se hos solos laudaturum.
2) Beitrdge zur Quellenkritik des Q. Curtius Rufus. p. 35.
De fontibus quibus usus Arrianus Anabasin composuit 11
Koehlernum'), Fraenkelium, qui vehementius quam reliqui
Schoenium impugnavit. Sed valde dubito, num argumenta,
quibus demonstrare studuit Plutarchum ipsos scriptores quos
laudavit ante oculos habuisse, satis accommodata sint ad per-
suadendum. Primum enim id Fraenkelio vitio dandum est,
quod Schaeferi sententia plerumque prorsus neglecta solam
Schoenii coniecturam refellit; facile sane erat ostendere Arria-
num ipsos Aristobuli et Ptolemaei libros in manibus habuisse,
difficilius Schaeferum refutare. Itaque hac in quaestione Fraen-
kelius callidius quam prudentius versatus videtur esse.
Deinde nunquam credam Plutarchum tantam tam diverso-
rum rerum Alexandri scriptorum cognitionem sibi compara-
visse ad talem vitam conscribendam?), qua in re semper id
tenendum erit nequaquam eum historiam componere voluisse.
Atque Fraenkelius ipse quodammodo confessus est (p. 326),
mirum videri posse Plutarchum, ut temporis spatium tam artis
finibus circumscriptum tractaret, tot auctorum narrationes com-
miscuisse et conglutinasse. Neque talis ratio congruit cum
consuetudine huius scriptoris, quae in aliis vitis conspicua est;
solet enim Plutarchus auctores iam in fonte suo laudatos ad-
ferre, verum fontem cui debuerit supprimere, nisi si memo-
riam quandam singularem minusve credibilem auctoris sui
testimonio confirmare atque tueri vult aut alius scriptoris sen-
tentiam illius auctoritate refellere studet.
Iam restat, ut videamus, utrum ex auctore Plutarchi
hausisse Arrianum ea, quae λεγόμενα μόνον esse disertim signi-
ficavit, velimus accipere necne. Atque hac de re ad certum
iudicium veniemus, si consensum respexerimus, quem extare
saepius inter duorum scriptorum narrationes Schoenius p. 33—49
luculenter exposuit. Praecipue ei loci premendi sunt, quibus
de eadem re complures auctores ab utroque laudantur; ibi
enim necessario statuendum est utrumque scriptorem ex com-
1) Hine Quellenkritik zur Geschichte Alexanders des Grossen in Dio-
dorus Curtius und Tustin. 1879.
2) Recte iudicat de hac re A. Vogelius, Ueber die Quellen Plutarchs in
der Vita Alexanders, Ὁ. 1.84.
14 Maximilianus Luedecke
Nam Aristum quoque sive eadem sive simillima protulisse
satis dilucide evadit ex Arriani verbis. Itaque concludemus
utrumque Aristum et Asclepiadem non paullo post annum 200
Scripsisse.
Videmus igitur quae Schoenius et Schaeferus de tem-
pore atque auctore communis illius fontis protulerunt stare non
posse. Tertiam de libri conlectanei scriptore coniecturam pro-
tulit I. Kaerstius |. 1. p. 34sqq., qui cum Gutschmidio consen-
tiens statuit Strabonem communem Arriani et Plutarchi
fontem fuisse. Equidem profiteor me hanc sententiam verissi-
mam esse arbitrari; nego vero Kaerstium coniecturam suam ita
comprobasse, ut omnes dubitationes iam exemptae sint. Itaque
necesse erit nova argumenta adferantur, quod fieri posse credo.
Sed priusquam accuratius ea profero, pauca praemonenda esse
videntur de illius viri opere, quod conscripsit de Alexandri
rebus gestis.
Strabonem historiam Alexandri rerum gestarum compo-
suisse elucet ex ipsius verbis 1. II p. 70 C. ἅπαντες μὲν τοίνυν
οἱ τειερὶ τῆς Ivdexns γράψαντες ὡς éxi τὸ τεολὺ ψευδολόγοι
γεγόνασι... ... καὶ ἡμῖν δ᾽ ὑπῆρξεν ἐνγεὶ τελέον κατιδεῖν ταῦτα
ὑτεομνηματιζομένοις τὰς “[λεξανδρου τεράξεις. Iam omnibus
fere viris doctis historia illa locum suum habuisse visa est in
uno vel duobus quattuor illorum librorum, qui continebant
praefationem ὑτεομνημάτων ἱστοριχῶν, quibus ta μετὰ Πο-
λύβιον tractavit. Itaque si revera ab Alexandri regno initium
fecit, Strabonem quattuor illis libris tempora inde ab anno 336
usque ad 146 descripsisse existimari oportet. Quae sententia
num recta esset, primus dubitavit Muellerus') idque optimo
iure. Saepissime enim, quod ex libris geopraphicis cognoscitur,
singulas res gestas Alexandri amplissime exsecutus est, quod
nequaquam consentaneum est in praefatione. Itaque melius
de peculiari opere cogitabitur, quod inscriptum erat ὑσεομνή-
ματα, ut adparet ex verbis modo laudatis: ὑπομνγνηματιζομένοις
tag A. πράξεις. Cuius operis fragmenta etsi apud nullum
inveniuntur scriptorem, tamen haud pauca ex geographicis libris
1) Hist. Graec. Fragm. vol. III p. 490.
De fontibus quibus usus Arrianus Anabasin composuit 15
expiscari possumus. Fere enim omnia ad Alexandri historiam
spectantia, quae Strabo his libris inseruit, ex opere suo petisse
arbitrandus est. Quam rationem utique veram esse imprimis
monuit Millerus Die Alexandergeschichte nach Strabo p. 1 8qq.;
quo libello ea collegit, quae ei ex opere historico translata
esse videbantur.
Iam quaeritur, quanam ratione usus Strabo hypomnemata
composuerit. Nihil impedit, quominus huius quaestionis sol-
vendae causa rationem in geographico opere adhibitam com-
paremus. Elucet autem ex hoc opere lectio paene admirabilis,
modo hic modo ille scriptor laudatur; paene ingens excerpto-
rum multitudo in unam conlecta est congeriem. Saepissime vide-
mus eum de una eademque re diversorum auctorum testimonia
religiose composuisse. Eandem congerendae materiae diligen-
tiam in historicis quoque operibus enituisse non solum per 80
veri est simillimum, sed etiam vel ex paucis hypomnematorum
historicorum fragmentis intellegere licet; conferas velim haec
fragmenta: 9 Muell. (Ioseph. Ant. Iud. XIII 11,3) wo μαρτυρεῖ
τοῖτο καὶ Στράβων ἐκ τοῦ Τιμαγένους ὀνόματος λέγων οὕτως;
13 (ibid. XIV 8, 3) μαρτυρεῖ δέ μου τῷ λόγῳ Στράβων ὃ
Καππαδοὲξ hijo ἐξ Aowiov ὀνόματος οὕτως" — καὶ ἐν ἑτέρῳ
nahi ἐξ Ὑψικράτους ὀνόματος λέγει οὕτως. Quae sufficiunt
ad Strabonis hypomnematorum indolem et consilium recte
cognoscendum.
Apertum igitur est Strabonis hypomnematorum de Alexan-
dri rebus gestis naturam similem fuisse libri conlectanei, quem
dicere consuevimus. Neque vero magna cum probabilitate
contendat quisquam a duobus deinceps viris doctis eundem
laborem esse susceptum, ut quae extarent memoriae de regis
illius vita et expeditionibus simpliciter in unam congeriem
conligerent.
Transeo nunc ad eos locos tractandos, quibus potissimum
comprobatur, Strabonem ab Arriano et Plutarcho adhibitum
esse. Atque primum de Aristo, de quo paullo ante egi, non-
nulla addenda sunt. Huius enim ipsius auctoris mentionem
aptissime ad Strabonem referemus. Nemo enim scriptorum,
16 Maximilianus Luedecke
qui ante Chr. n. vixerunt, eum novit praeter Strabonem, qui
bis Aristi mentionem inicit; uno loco (p. 682) Salamine eum
oriundum fuisse adnotat, altero autem (p. 730) laudat eum una
cum Aristobulo et Onesicrito de Cyri sepulcro, ergo de re
maxime cum Alexandri historia coniuncta. Recte autem sta-
tuemus XV 3, 7 et 8 Strabonem ex suo ipsius opere historico
transtulisse in geographica. Nullus igitur dubito, quin Arria-
nus Straboni Aristi mentionem debeat. |
Accedunt alia neque pauca neque levia argumenta, quo-
rum unum praeter cetera est memorabile.
Lib. VII 22, 2sqq. primum. narratur Alexandrum Baby-
lonem sine timore redisse, quoniam vidisset nullam Chaldae-
orum vaticinio esse vim; tum transit Arrianus ad fabulam
illam de Alexandri diademate, quod regi in paludibus Baby-
' loniis naviganti ingenti vento abreptum arundini adhaesit, sed
a nauta quodam servatum est. Iam componi videmus Aristobuli
memoriam cum aliorum testimoniis. Plerosque enim referre
exponit Arrianus (καὶ of μὲν “τολλοὶ τῶν ἀναγραψάντων ta
Ἀλεξάνδρου) nautam illum talento ab Alexandro donatam, tum
vero vatibus postulantibus capite plecti iussum esse; contra
Aristobulum memorare talentum quidem eum accepisse, sed
plagis adfectum esse quippe inter natandum diadema capiti im-
ponere ausum. Eundem auctorem referre nautam illum fuisse
Phoenicem, a nonnullis autem Seleucum diadema servasse ad-
firmari: εἰσὶ δὲ of Σέλευκον λέγουσι" καὶ τοῦτο τῷ te Ahesav-
ὅρῳ σημῆναι τὴν τελευτὴν καὶ τῷ Σελεύκῳ τὴν βασιλείαν τὴν
μεγάλην. Unde §§ 2—3 fluxerint, disertis quidem verbis non
dicitur; 804 haec quoque verba ex Aristobulo manasse ut
intellegatur opus est Arrianum contendere cum Strabone XVI
1,11 p. 741, qui sua sumpsit ex illo auctore:
Strab. ταῦτα δὲ π᾽ραγματεύεσϑαι]!Ἕἠ Arr. τῶν βασιλέων τῶν
περὶ τὰς διώρυγας τὸν Ai€Sav-| Aoovelwy τοὺς ταφους ἐν
ὅρον, καὶ τοὺς τάφους σχευωρεῖ-} ταῖς λίμναις te εἶναι τοὺς
σϑαι τοὺς τῶν βασιλέων καὶ δυ-͵ πολλοὺς καὶ ἐν τοῖς ἕλεσι
vaotwy* τοὺς γὰρ τελείστους ἐν] δεδομημένους.
ταῖς λίμναις εἶναι.
De fontibus quibus usus Arrianus Anabasin composuit 17
Eadem fabula redit apud Appianum Syr. c. 56, ubi ea-
dem fit variorum illorum testimoniorum oppositio, quamquam
Aristobulus ipse non laudatar. Itaque cum duo scriptores
tam vehementer consentiant, communem quendam fontem ab
utroque usurpatum esse recte arbitrabimur. Quaerendum igi-
tur est, ex quonam auctore hauserit Appianus.
Agitur de historiae Syriacae c. 52—68. Ineunti c. 52
haec ait Appianus: τῆς dé βίβλου τῆσδε οὔσης Συριακῆς — οὐκ
ἀτεειχὸς δὲ τὰ ακεδύόνων ἐ"ειδραμεῖν, οἱ πρὸ Ῥωμαίων Συ-
ρέας ἐβασίλειον. Tum praebet ille brevem historiae Syriacae
conspectum inde ab Alexandro usque ad annum 64, quo Pom
peius Syriam reddidit provinciam Romanam: unius Seleuci
historia amplius tractatur. Inde consentaneum fit Appiani fon-
tem usque ad annum illum pertinuisse. Neque enim Seleuci
historia a reliqua narratione separanda est, quod Fraenkelio
placuit, qui fluxisse illam ex Hieronymi opere censet (ef. p. 85).
Primum enim nequaquam ostendi potest Appianum novisse et
adhibuisse Cardianum; uno quidem loco eum laudat, Mithr.
6. 8 Ἱερώνυμος δὲ οὐδ᾽ ἐπιψαῦσαι (scil. Alexandrum) τῶν
ἐθνῶν ὅλως, ἀλλ᾽ ἀνὰ τὴν παράλιον τῆς Παμφυλίας καὶ Κι-
λικέας ἑτέραν ὁδὸν ixi τὸν Aageiov τρατεέσϑαι; sed sine dubio
hic illius nomen debet ei, quem in bellis Mithridaticis enar-
randis adhibuit. Sed etiam firmioribus demonstrabimus argu-
mentis Seleuci historiam non fluxisse ex Hieronymo. Dicit
enim Appianus c. 64 extr. de Lysimachi et Seleuci aetate
tov μὲν ἐς ἑβδομήχοντα ἔτη, tov δὲ ἐς πλέονα τούτων ἔτι
ἄλλα τρία; in quibus numerum ἑβδομήκοντα corruptum non
esse ex éis apparet, quae c. 63 leguntur καὶ Σέλευκος μὲν
οὕτω τελευτᾷ τρία καὶ ἑβδομήκοντα ἔτη βιώσας. Neque vero
cum illo numero consentit ipse Cardianus; dicit enim Lucian.
Macrob. 11 3): καὶ “υσίμαχος δὲ Μωάακεδόνων βασιλεὺς ἐν τῇ
χερὸς Σέλευκον ἀπώλετο μάχῃ ἔτος ὀγδοηκοστὸν 3) τελῶν, ὡς ὃ
αὐτός φησιν Ἱερώνυμος. Ne hic quidem numerus corruptus
we ee ee .
1) Fragm. 4 apud Muell. FHG II p. 453.
2) Hunc numerum altero esse credibiliorem monuit Droysenus Gesch.
d. Hellenism. 11 2 p. 327 adn. 1.
Leipziger Studien. XI. 2
18 Maximilianus Luedecke
est, quoniam id agit Lucianus, ut viros enumeret, qui aetate
longissima fuerunt.
Ex alio quoque loco manifestum fit Hieronymum non
esse inspectum ab Appiano. C. 58 init. perhibentur haec: φασὶ
δὲ αὐτῷ τὰς Σελευκείας οἰχίζοντι, τὴν μὲν ἐπὶ τῇ ϑαλάσσῃ,
διοσημέαν ἡγήσασϑαι κεραυνοῦ, καὶ διὰ τοῦτο ϑεὸν αὑτοῖς
Κεραυνὸν ἔϑετο, καὶ ϑρησκεύουσι καὶ ὑμνοῦσι καὶ νῦν Κε-
ραυνόν. Sine dubio ultima quoque verba sumpsit Appianus ex
fonte suo; primum enim quis est qui contendat tale quid eum
compertum habuisse? Deinde vix etiam Appiani aetate Ke-
ραυνόν illum colebant. Neque vero Hieronymus illud xa νῦν
dicere potuit. Seleucia enim a. 300 condita est, Hieronymus
autem iam circa a. 262 obiit. Ut statuamus Cardianum illa
verba triginta annis post urbem conditam scripsisse: tam exi-
guum hoc temporis spatium esse adparet, ut sic fari vix potuerit.
Atque Seleucus ipse a. demum 281 mortuus est. Vixit igitur
Appiani auctor non paullo post Hieronymum; ergo non licebit
Seleuci historiam a reliquorum regum enumeratione discer-
nere, immo uni debentur omnia auctori, qui post annum 64
scripsit.
Hunc fontem fuisse Strabonem mihi persuasum est; non-
nullis enim locis Appianus mirum quantum consentit cum eis
quae Strabo profert in libris geographicis. Primum conferas
velim hos duos locos, quibus simillima narrantur de Sandro-
cotto Indorum rege:
App. 6. 55 καὶ τὸν Ἰνδὸν Strab. XV p. 724 § 9 ἔδωκε
περάσας ἐπολέμησεν Avdgo-| δὲ Σέλευκος ὃ Νικάτωρ Sar-
χόττῳ βασιλεῖ τῶν περὶ αὐτὸν] δροχόττῳ, συνϑέμενος ἐπιγα-
᾿Ινδών, μεχρὶ φιλέαν αὑτῷ καὶ] μέαν καὶ ἀντελαβὼν ἐλέφαντας
κῆδος συνέϑετο. πεντακοσίους.
Deinde uterque consentit de urbibus a Seleuco conditis:
App. 57 πόλεις δὲ ᾧκισεν͵!]! Strab. XVI p. 749—50 ἡ δὲ
ἐπὶ τὸ μῆκος τῆς ἀρχῆς ὅλης] Σελευχὶς ἀρίστη μέν ἐστι τῶν
ἑχκαίδεχα μὲν ᾿Αγτιοχείας ἐπὶ] λεχϑεισῶν μερίδων, καλεῖται δὲ
τῷ πατρί, πέντε δὲ ἐπὶ τῇ τετράπολις καὶ ἔστι κατὰ τὰς
μητρὶ “Ταοδικείας, ἐννέα δ᾽ ἐξεχούσας ἐν αὑτῇ πόλεις, ἐπεὶ
De fontibus quibus usus Arrianus Anabasin composuit
ἐπωνύμους ἑαυτοῦ, τέσσαρας δ᾽
ἐπὶ ταῖς γυναιξί, τρεῖς “Ἵπα-
μεέας καὶ Στρατονίχειαν μέαν.
καὶ εἰσὶν αὐτῶν ἐπιφανέσταται
καὶ νῦν Σελεύχειαι μὲν ἢ τὲ
ἐπὶ τῇ ϑαλάσσῃ καὶ ἡ ἐπὶ τοῦ
Τίγρητος ποταμοῦ, Aaodlxea
δὲ ἡ ἐν τῇ Φοινίκῃ καὶ Ayte-
ὀχεια ἡ ὑπὸ τῷ “ΠΙβάνῳ ὄρει
καὶ ἡ τῆς Συρίας παμεια.
19
πλείους γέ εἶσι, μέγισται δὲ
τέτταρες, “Ἀντιόχεια ἡ ἐπὶ Aa-
φνῃ καὶ Σελεύχεια ἡ ἐν Πιερίᾳ
καὶ Απάμεια δὲ καὶ Aaodi-
κεια --Σελεύχου τοῦ Νικάτορος
χτίσματα᾽ ἡ μὲν οὖν μεγίστη
τοῦ πατρὸς αὐτοῦ ἐπώνυμος,
ἡ δ᾽ ἐρυμνοτάτη αὐτοῦ, αἱ δ᾽
ἄλλαι ἡ μὲν “παμεια τῆς γυ-
vainog αὐτοῦ ἅπαμας, ἡ δὲ
“Ζαοδίκεια τῆς μητρός.
Appianus etiam quintam urbem ᾿ἀντιόχειαν τὴν ἐπὶ τοῦ
Τίγρητος ποταμοῦ addit; sed nemo hanc gravem esse discre-
pantiam adfirmabit, quoniam Strabo loquitur de Seleucidis quat-
tuor urbibus. Praeterea non multo post § 5 dicit de Antiochia
ov πολύ te λείπεται καὶ δυνάμει καὶ μεγέϑει Σελευκείας τῆς
ἐπὶ τῷ Τίγρει. Sed ne id quidem quod apud Strabonem
legitur Σελεύκεια ἡ ἐν Πιερίᾳ, apud Appianum autem Σελεύ-
χεια ἡ ἐπὶ τῇ ϑαλάσσῃ premendum est; conferas § 8: πρὸς
ϑαλαττῃ δὲ τούτων ἐστὶν ἡ Σελεύχεια καὶ ἡ Πιερία, ὄρος
συνεχὲς τῷ “μανῷ.
Optime deinde quadrant ad Strabonem geographum, quae
c. 63 disseruntur de variis urbibus, quae Argos appellabantur.
Accedit quod omnes, quas adfert Appianus, Strabo comme-
morat: Argos Amphilochicum X p. 450. 462, Oresticum VII
p. 326, Ionicum V p. 215, VI p. 283. Neque parvi est mo-
menti, quod Argonautarum apud Appianum mentio fit, quoniam
saepissime Strabo in geographia illorum expeditionem tangit.
Neque vero obicias Strabonem de Seleuco loqui non po-
tuisse, quia opus eius demum ab a. 146 initium cepisset. Iam
supra p.14 monuimus quattuor libris primis hypomnemato-
rum historicorum breviter eum tractasse tempora praecedentia.
Initium igitur totum opus cepit fortasse ab Alexandri Magni
morte.
Iam vero summo iure contendemus fabulas illas de Ale-
xandri diademate Strabonem ipsum conlegisse et ex hypo-
2*
20 Maximilianus Luedecke
mnematis quibus Alexandri res gestas tractavit sumpsisse in
hypomnemata historica'), quae post illa conscripsisse videtur.
Neque enim cogitare licet Strabonem talem variorum testimo-
niorum congeriem, praesertim in re quae illo loco minoris mo-
menti esset, operi suo inserturum fuisse, nisi ipse eam com-
posuisset. Simul autem Arrianum, quippe qui ad eundem
fontem redeat atque Appianus, hausisse sua ex opere Strabo-
niano adparet.
Transeo ad alterum quoddam indicium satis manifestum.
L. VI 24, 1—3 exponit Arrianus, quibus causis commotus Ale-
xander per Gedrosiam redierit in Persidem. Hausisse eum
hic ex Strabone facile est demonstratu. Necesse vero est
utriusque locos exscribere:
Arr.c.24,1 καὶ Aéyoucey
οἱ πολλοὶ τῶν ξυγγραψάντων
τὰ ἀμφ ᾿Αλέξανδρον
μὴν ἀγνοήσαντα “λέξαν-
ὅρον τῆς ὁδοῦ τὴν χαλε-
πότητα ταύτῃ ἐλϑεῖν, τοῦτο
μὲν μόνος Νέαρχος λέγει ὧδε,
ἀλλὰ ἀκούσαντα γὰρ ὅτε οὔτεω
τις τιρόσϑεν διελθὼν ταύτῃ
ξὺν στρατιᾷ ἀπεσώϑη ὅτι μὴ
Σεμίραμις ὅτε ἐξ Ἰνδῶν ἔφυγε.
καὶ ταύτην δὲ ἔλεγον οἱ ἐπι-
χώριοι ξὺν εἴχοσι μόνοις τῆς
στρατιᾶς ἀτοσωϑῆναι" Κῦρον
δὲ τὸν Καμβύσου ξὺν Extra μό-
yous καὶ τοῦτον. ἐλθεῖν γὰρ
δὴ καὶ Κῦρον ἐς τοὺς χωρους
τούτους ὡς ἐσβαλοῦντα ἐς τὴν
ἸΙνδὼν γῆν, φϑάσαι δὲ ὑτεὸ τῆς
ἐθημίσθα τε χαὶ ἀπορίας τῆς
Strab. XV p. 686 §5 φη-
ai γοῦν Νέαρχος φιλονειχῆσαι
αὐτὸν διὰ τῆς Γεδρωσίας ἀγα-
γεῖν σιρατιᾶν, πτιευσ-
μένον διότι καὶ Σεμίραμις
ἐστρατευσεν ἐχεὶ ᾿Ινδοὺς καὶ Κὺ-
ρος᾽ ἀλλ᾽ ἡ μὲν ἀνέστρεψε
φεύγουσα μετὰ εἴκοσιν ἀνϑρώ-
ζέων, ἐχεῖνος δὲ MEF Excta’ ὡς
σεμνὸν τὸ ἐκείνων τοσαῦτα 7a-
ϑόντιυν αὑτὸν καὶ στρατόσεδον
διασῶσαι μετὰ νίκης διὰ τῶν
αἰτῶν ἐθνῶν τε καὶ τόπων.
Ρ. 722 §5 φασὶ δὲ φελο-
νειχῆσαι τὸν ἰλέξανδρον καέ-
meg εἰδότα τὰς ἀτιορίας
τερὸς τὴν κατέχουσαν δόξαν, ὡς
Σεμίραμις μὲν ἐξ ᾿Ινδῶν φεύ-
γουσα σωφϑείη μετὰ ἀνδρῶν ὡς
εἴκοσι, Κῦρος δὲ ézta, εἰ δύ-
4
τὴ»
1) Sic statuendum esse docuit me cum in eo esset, ut falso de hoc
loco iudicarem, C. Wachsmuthius praeceptor excellentissimus.
De fontibus quibus usas Arrianos Anabasin composuit 21
ὁδοῦ ταύτης ἀπολέσαντα τὴν͵ναιτο αὐτὸ τοσοῦτο atgaterpa
τεολλὴν τῆς στρατιᾶς. καὶ ταῦ-] διασῶσαι διὰ τῆς αὐτῆς χώρας,
τα Ahetavdow ἐξαγγελλόμενα ] νικῶν καὶ ταῦτα.
ἔριν ἐμβαλεῖν πρὸς Κῦρον καὶ
Σεμίραμιν. τούτων τε οὖν ἕνεκα
καὶ ἅμα ὡς τῷ ναυτικῷ ἐγγύ-
Sev ἐκπορίζεσθαι τὰ ἀναγκαῖα,
λέγει Νέαρχος ταύτην τραπῆναι
᾿λέξανδρον.
Ex Arriani verbis elucet plerosque Alexandri rerum scrip-
tores adfirmasse regem non ignorasse quidem itineris illius
difficultatem, sed illac proficisci voluisse ea de causa, quia
Cyrum et Semiramin eandem expeditionem suscepisse andi-
visset. Hoc quidem etiam Nearchum tradidisse (τούτων éve-
κα- λέγει Νέαρχος ταύτην τρατῆναι ᾿λέξανδρον) sed illud
negasse; immo non novisse Alexandrum tantam itineris dif-
ficultatem (οὐ μὴν ἀγνοήσαντα ᾿1λέξανδρον τῆς ὁδοῦ τὴν yade-
πότητα ταύτῃ ἐλθεῖν, τοῦτο μὲν μόνος Νέαρχος λέγει woe,
ἀλλὰ χελ.). Voluit nimiruam Nearchus regem a nimiae auda-
ciae opprobrio defendere. Strabonem autem et plerorumque
scriptorum et Nearchi memorias compertas habere videmus
ex locis, quos exscripsi; praecipue alter locus (p. 722) maximi
est momenti. Quibus verbis antecedunt apud Strabonem Ne-
archi ipsius verba. Nonnulli vero, ut Coraes et Grosskur-
dius, mutaverunt illud φασὶ in φησί, quia quae hic de Cyro
et Semiramide narrarentur prorsus congruerent cum illo Ne-
archi fragmento p. 686. Haec quidem mera est hariolatio;
obstant Arriani verba, ex quibus Nearchum non dixisse verba
καίττερ εἰδότα tag ἀγτορίας adparet. Immo haec sunt verba
τῶν πολλῶν. Itaque illud φασὶ Strabonem consulto dixisse
credemus. Luculenter vero ex consensu quo viri docti illi
abusi sunt efficitur ut opinor Strabonem variorum scripto-
rum composuisse memorias ita, ut Arrianus eas perhibet; ano
nimirum loco ex opere suo exscripsit sententiam Nearchi, altero
τῶν πολλῶν. Aliter consensum illum vix explicaveris. Simul
autem nunc manifestum fit Arrianpum hausisse ex Strabone.
12 Maximilianus Luedecke
muni fonte hausisse, in quo diversa iam testimonia conlecta
erant. Sic Arr. II 3, 7 = Plat. 18, 2 comparantur memoriae
τῶν τολλιῦν et Aristobuli de nodo Gordio ab Alexandro so-
luto; idem fit Arr. II 4, 7 — Plut. 19, 1 de Alexandro Tarsi
aegrotante; Arr. IV 14,3 = Plut. Alex. 55, 5 deprehendimus
Ptolemaei et Aristobuli sententias de Callisthenis philosophi
morte, nisi quod apud Plutarchum Charetis quoque memoria
addita est. Hi loci tam graves sunt, ut facere nequeam, quin
prorsus abeam in Schaeferi opinionem de Schoenii coniectura
pronuntiatam. Neque vero sententia mea eo concuti potest,
quod nonnullis locis Arrianus memoriam a Plutarchi diversam
tradit; immo inde indoles operis illius conlectanei ab utroque
usurpati maxime conspicua fit, quod sine dubio haud exiguam
diversorum testimoniorum congeriem continebat, ex qua alia
Plutarchus alia Arrianus eligebat. Quod num recte statuam,
postea apparebit.
Quaeramus vero, quis fuerit et quando vixerit operis con-
lectanei auctor. De hac quidem re etsi Schoenius certi quid-
quam pronuntiare non est ausus, tamen quanam via ac ratione
hac in quaestione solvenda esset procedendum demonstravit.
Circumspexit enim tempora scriptorum et ab Arriano et Plu-
tarcho c. 46 laudatorum, unde effecit utrumque adhibuisse
scriptorem, qui circa annum 200 vixerit. Adsensu Schaeferi
haec sententia est comprobata, qui suspicatus est Satyrum
fuisse operis conlectanei auctorem; quae coniectura nullo argu-
mento nititur, neque crediderim talem operis historici rationem
qualem mibi fingo quadrare in Satyrum biographum,
Porro mibi persuadere nequeo scriptorem illum quem
Arrianus Plutarchusque exscripserunt vixisse illo tempore. Ne-
que enim recte siquid video egit Schoenius de Aristi Sala-
minii tempore, qui ab Arriano VII 15, 5 una cum Asclepiade,
de quo nihil scimus, laudatur: ἄριστος δὲ καὶ “Ισκλητειάδης
τῶν ta Adetavdgov ἀναγραψάντων καὶ Ῥωμαίους λέγουσιν
ote ἐπρέσβευσαν᾽ καὶ ἐντυχόντα ταῖς τιρεσβείαις ᾿4λέξανδρον
ὑπὲρ Ρωμαίων τι τῆς ἐσομένης ἐς to ἔχεειτα δυνάμεως μαν-
τεύσασϑαι, τόν τε κόσμον τῶν ἀνδρῶν ἰδόντα καὶ τὸ φιλό-
De fontibus quibus usus Arrianus Anabasin composuit 13
movor τε χαὶ ἐλευϑέριον καὶ weet τοῦ τεολιτεύματος ἅμα δια-
πυνθανόμενον. Fortasse ideo nominavit illos auctores, quia
de Romanorum legatione, re videlicet gravissima, egerant. Ea-
dem quoque de causa disertim dixit neque ullum Romanorum
scriptorem neque Ptolemaeum neque Aristobulum illius lega-
tionis mentionem fecisse. Est autem veri simillimum Arrianum
illorum auctorum testimonia repperisse inter λεγόμενα; vix ipse
eorum libros adiit. Recte vero monuit Schoenius Aristum illum
(nimirum Salaminium, nam de alio cogitari nequit) vixisse ante
Strabonem, qui dicit de eo 1. XIV p. 682 καὶ μετὰ ταῦτα ἡ
Σαλαμίές, ὅϑεν ἣν ἄριστος 6 συγγραφεύς. Idem 1. XV p. 730
adfirmat Aristum multo natu minorem (πολὺ μέν ἐστε νεώ-
τερος τούτων) esse Aristobulo et Onesicrito. Deinde comme-
moratur Aristus ab Athenaeo |. X p. 436E ἔπινε δὲ πλεῖστον
καὶ Adxétag ὁ ακεδὼν, ὡς φησιν ἄριστος ὃ Σαλαμίνιος,
χαὶ Ζιότιμος ὃ ᾿Ιϑηναῖος. Οὗτος δὲ καὶ χώνη ἐπεκαλεῖτο
. ὥς φησι Πολέμων. Tam cum quae antecederent apud
Athenaeum de Arcadione et Erasixeno strenuis potatoribus
item ex Polemone petita esse vidisset, coniecit C. Muellerus 1)
etiam Aristi testimonium fluxisse ex Polemone, quem circa
annum 200 Aristophanis Byzantii aequalem floruisse constat.
Cui sententiae adstipulatus est Schoenius 1. 1. p. 58. Facile
vero perspicitur argumentationem eius non esse rectam. Pri-
mum dicit non cadere in Aristam Polemone paullo antiquio- ᾿
rem ea, quae Arrianus praeterea ex illius et Asclepiadae
operibus deprompsisset de rationibus, quibus ductus Alexander
Romanorum legatos comiter excepisset. Hoc quidem bene dis-
putavit; nam quae Arrianus de ca re profert, non potuerunt
scribi, nisi eo tempore, cum Romani rebus Graecis et Asia-
ticis iam dudum sese immiscuerant, ergo non ante annum 200.
Sed nunquam licebit cum Schoenio, qui falso Muelleri de
Aristi tempore coniectura nimis lubrica nititur, omnia quae
ab Arriano exponuntur de legatione illa ad solum Asclepiadem
referre, praesertim cum de hoc scriptore nihil certi sciamus. 3)
1) Fragm. Scriptt. rerum Alex. M. p. 154.
2) Cf. Lehrs, Herodiani scripta tria. p. 433.
24 Maximilianus Luedecke
Tum capite extremo exponit Plutarchus viam ad Hammo-
nem ferentem valde periculosam esse ea de causa, quia sae-
pixeime magna austri vi proficiscentes harena obruerentur;
exemplum adfert Cambysis regis, cuius exercitus ita interisset.
De qua re miram quantum consentit cum Strabone XVII
p. $20, qui sna hausit ex Heredoti |. III ς. 26:
Plut. τὸν dé, ef λάβρος ἐν ἄμμῳ Strab. ἐχ δὲ Ψέλχιος
αῦ είᾳ καὶ ἀχανεῖ πεορειομένοις ἐ)ει-} ἧκεν εἰς Πρῆμνιν ἐρυιμ-
πέσοι νότος, ὡς OL χαὶ πα-͵ νὴν πόλεν διελθὼν τοὺς
jae λέγεται κερὶ τὸν Καμβίσοιϊϑινας, ἐν οἷς 6 Καμ-
στρατὸν ἀναστήσας Siva peyahiy δίσοι χατεχώσϑη
χαὶ χκιματώσας τὸ πεδίον μιριαδας) στρατὸς ἐμ πεσόντος
ἀνϑρώτεων τιέντε χαταχῶσαι χαϊ ave mor.
διαφϑεῖραι.
De Alexandri itinere ad Hammonis templum facto laudat
_ Plutarchus ὁ. 27 Callisthenem; hunc ipsum Strabonem adhi-
buisse et exscripsisse de eadem re videmus ex |. XVII p. $13
- $14, ubi multa ex eo proferuntur de expeditione illa ora-
culisque acceptis ab Hammone.
Uterque consentit de forma urbis conditae: c. 26 εἰς σχῆμα
χλαμύδος = Strab. p. 793 ἔστε ὀὲ χλαμιδοειδὲς τὸ σχῆμα τοῦ
ἐδάφοις τῆς πόλεως.
Denique Straboni id maxime convenit, quod Platarchus
Homeri quosdam versus de Pharo insula adfert; quam studiose
Strabo Homerum in libris geographicis laudaverit quis nescit ?
Itaque dubium manere nequit, quin haec capita fluxerint
ex Strabune. Accedit vero, quod ipsam fabulam, de qua nunc
agimus, apud Strabonem invenimus, XVII p. 792, ubi loqui-
tur de Alexandria condita. Dixerit quidem quispiam ex Stra-
bone Ptutarchum hic ideo haurire non potuisse, quia novam
fabulam de avibus farina vescentibus addat. Quid tamen
impedit, quominus Strabonem non omnia ex hypomnematis
in libros geographicos transtulisse arbitremur? Nonne etiam
Arrianus fabulam de avibus prolatam omisit? Hic quidem
Aristandrum commemorat, cum Strabo et Plutarchus in uni-
versum de vatibus loquantur; sed Arrianum quoque de com-
25
De fontibus quibus usus Arrianus Anabasin composuit
pluribus vatibus dicere videmus: τοῦτο dé ἐπιλεξαμένους τοὺς
μάντεις καὶ μάλιστα δὴ -Aglotardgoy τὸν Τελμισσέα. Atque
de ceteris Strabo et Arrianus tantopere consentiunt, ut iure
hune ex illo sua petisse statuere possimus. Id autem sem-
per in his quaestionibus respiciendum est saepius Plutarchum
fontem suum abbreviasse, haud paucas memorias prorsus
praeterisse, denique complures in unam contraxisse, quoniam
omnia commemorare neque volebat neque poterat; quam ra-
tionem etiam saepius inlustrabimus exemplis sat luculentis.
Ita intellegitur, quomodo factum sit, ut Arrianus et Plutarchus,
quamquam in summa re consensus perspicitur, tamen singulis
rebus nonnunquam inter se discrepent.
Quae cum ita sint, communem hic Arriani Plutarchique
fontem fuisse Strabonis hypomnemata nos contendimus.
Lib. VI 11 profert Arrianus multas de Alexandro apud
Mallos vulnerato memorias atque § 1 et 2 disserit de sagitta
ex vulnere extracta. Tum § 3 sqq. exponit Alexandrum non
in Oxydracis, quod falso multi tradidissent, sed in Mallis val-
nus accepisse neque Ptolemaeum regem ex vitae periculo im-
minenti servasse. Addit ὃ 4—6 similem locorum commuta-
tionem a rerum scriptoribus commissam; errore enim deductos
plerosque referre (ὁ zag λόγος xatéyer) ultimum cum Dareo
proelium pugnatum esse apud Arbelam, non apud Gaugame-
lam. Invenimus hanc eandem quaestionem de proelii illius
loco in Plutarchi vit. c. 31; ambo vero scriptores prorsus de
hac re congraupt cum Strabone XVI p. 737 ὃ 3.
Arr. § 4 ἐπεὶ xal τὴν
τελευταίαν μάχην τὴν
πρὸς Δαρεῖον γενομέ-
νην, χαϑ᾽ ἥντινα ἔφυγε
Δαρεῖος ... πρὸς Ἀρ-
βήλοις γενέσϑαι 6 πᾶς
λόγος χατέχεε.... Ag-
βηλα δὲ τοῦ χώρου ἐν
ᾧ τὴν ἐσχάτην μάχην
Ἵαρεῖός τε χαὶ Ἀλέξαν-
ὅρος ἐμαχέσαντο οἱ μὲν
Plut. τὴ» δὲ μεγάλην
μάχην πρὸς Δαρεῖον
οὐχ ἐν Ἀρβήλοις, ὥσπερ
οἱ πολλοὶ γράφουσιν,
ἀλλὰ ἐν Γαυγαμήλοις
γενέσϑαι συνέπεσε. Ση-
μαίνειν δέ φασιν οἶκον
χαμήλου τὴν διάλεχτον,
ἐπὶ τῶν πάλαι τις βα-
σιλέων ἐχφυγὼν πολε-᾿
μίους ἐπὶ χαμήλου δρο-᾿
Strab. Παυγαάμηλα
χώμη, ἐν ᾧ συνέβη νι-
χηϑῆναι xal ἀποβαλεῖν
τὴν ἀρχὴν Δαρεῖον. ἔστι
μὲν οὖν τόπος ἐπίση-
μος οὗτος xal τοὔνομα"
μεϑερμηνευϑὲνγαρ ἐστι
χαμήλου οἶχος" ωὠνό-
μασε δ᾽ οὕτω “Ιαρεῖος
ὃ Ὑστάσπεω, χτῆμα
δοὺς εἰς διατροφὴν τῷ
aw
26
ta πλεῖστα ξυγγράψαν-
τες λέγουσιν ou ἕξα-
χοσίους σταδίους ἀπέ-
χει, οἱ δὲ τὰ ἐλάχιστα,
ὅτι ἐς πενταχοσίοις.
ἀλλὰ ἐν Γαυγαμήλοις
γὰρ γενέσϑαι τὴν μάχην
πρὸς τῷ ποταμῷ Βου-
μωδῳ λέγει Πτολεμαῖος
χαὶ Ἀριστόβουλος. πό-
dug δὲ οὐχ ἦν τὰ Γαυ-
γάμηλα, ἀλλὰ χώμη με-
yan, οὐδὲ ὀνομαστὸς 6
χῶρος οὐδὲ εἰς ἀχοὴν
ἡδὺ τὸ ὄνομα᾽ ἔνϑεν δή
μοι δοχεῖ πόλις οὖσα
Maximilianus Luedecke
μαδος ἐνταῦϑα χαϑί-
ὄρυσεν αὐτήν, ἀποτάξας
τινὰς χώμας χαὶ προσ-
odovg εἰς τὴν ἐπιμέ-
λεια».
καμήλῳ τῷ συνεχπεπο-
γηχυίᾳ μάλιστα τὴν ὅ-
δὸν τὴν διὰ τῆς ἐρήμου
Σχυϑίας μετὰ τῶν φορ-
τίων, ἐν οἷς ἦν καὶ ἡ
διατροφὴ τῷ βασιλεῖ. οἱ
μέντοι αχεδόνες τοῦ-
τὸ μὲν δρῶντες χώμιον
εὐτελές, τὰ δὲ Ἄρβη-
λα χατοιχίαν ἀξιόλογον,
χτίσμα ὥς φασιν Ἀρβή-
λου τοῦ ᾿Αϑμονέως, πε-
el Ἄρβηλα τὴν μάχην
xal νίκην χατεφήμεσαν
χαὶ τοῖς ανγγραφεῦσιν
οὕτω παρέδωχαν.
τὰ Ἄρβηλα. ἀπηνέγχατο
τὴν δόξαν τῆς μεγάλης
μάχης.
Facile intellegitur Arrianum οἱ Plutarchum ad eundem
redire auctorem, quem fuisse Strabonem negari nequit. Quo-
niam vero Strabonem quaestionem illam ante ipsius proelii
descriptionem praebuisse ex Plutarcho adparet, iure statuemus
Arrianum eam inseruisse in memoriarum de Alexandro vul-
nerato traditarum conlectionem, cum hunc locum commodum
aptumque esse duceret. Nequaquam igitur anxie et religiose
servavit ordinem a Strabone institutum, sed transposuit, quando
placebat; quae res neminem offendet. Nullo vero argumento
nititur coniectura Fraenkelii, qui Schoenium (ef. p. 28) secutus
contendit, sumpsisse sua Strabonem ex Eratosthene (cf. p. 46);
quod etiam si verum esset, nihil impediret, quominus Arria-
num et Plutarchum ex Strabone sua petisse statueremus. De-
nique notandum est Arrianum ipsum fortasse adtulisse Ptole-
maei et Aristobuli auctoritatem, quia nihil simile invenitur
apud Plutarchum et Strabonem.
Sed etiam reliquam narrationem testimoniorumque vari-
orum conlectionem Arrianum debere Straboni satis certa ratione
comprobari potest. Kaerstius enim (p. 33 sqq.) contulit hos
Curtii et Arriani locos, quibus disseritur de Ptolemaeo, quem
De fontibus quibus usus Arrianus Anabasin composuit 27
Alexandrum in Mallorum urbe expugnanda comitatum esse
multi tradiderant.
Curt. ΙΧ 5, 21 Pto- Arr. 11, 8 Πτολεμαῖον γὰρ τὸν
lemaeum qui postea| Jayou ἔστιν of ἀνέγραψαν ξυναναβῆς-
regnavit huic pugnae| vai te “λεξανδρῳ κατὰ τὴν κλίμακα
adfuisse auctor est Cli-| 6uov Πευκέστᾳ καὶ ὑπερασπίσαι xet-
tarchus et Timagenes.| μένου, καὶ ἐπὶ τῷδε Σωτῆρα ἐπικλη-
Sed ipse, scilicet ρἷο- ϑῆναι τὸν Πτολεμαῖον" καίτοι αὐτὸς
riae suae non refraga-| Πτολεμαῖος ἀναγέγραφεν οὐδὲ παρα-
tus, afuisse se missum | γενέσϑαι τούτῳ τῷ ἔργῳ᾽ ἀλλὰ στρα-
in expeditionem me-| τεᾶς γὰρ αὐτὸς ἡγούμενος ἄλλας μαχε-
moriae tradidit. σϑαι μάχας καὶ πρὸς ἄλλους βαρβάρους.
Haec tantopere conspirant, ut ex eodem fonte ea fluxisse
veri sit simillimum;') quem existimandum esse Strabonem
ratio temporum docet, ut bene Kaerstius Gutschmidio monente
statuit. Accedit autem quod Strabo saepissime Timagenem
in usum suum convertit. Conferas primum Ioseph. Ant. Iud.
XIII 11,3 ὡς μαρτυρεῖ τοῦτο xai Στράβων ἐκ τοῦ Tipe-
γένους ὀνόματος λέγων οὕτως. Deinde bis eum laudat in
libris geographicis; utroque vero loco eius fidem in dubita-
tionem vocat eiusque auctoritati alius scriptoris testimonium
opponit. L.IV p. 188 hausit nonnulla ex Timagene de Tec-
tosagis, statim vero monet σπιϑανώτερος δ᾽ ἐστὶν 6 Ποσει-
δωνίου λόγος. Deinde fabulas quasdam a Timagene de miro
quodam aenearum guttarum imbre respuit XV p. 711 his
verbis μῦϑος δὲ καὶ τὸ ὑπὸ Τιμαγένους λεχϑέν, quibus sub-
iungit Megasthenis testimonium maiore fide dignum: ἐγγυτέρω
dé πίστεώς φησιν ὁ εγασϑένης. Consuevit igitur Strabo 3)
Timagenis narrationes impugnare,. quod maximi momenti vi-
detur esse, cum videamus etiam Curtii loco illum refutari.
Itaque etiam hic Arrianum sua ex Strabonis hypomnematis
1) Sic etiam Schoenius iudicat p. 47.
2) Consentaneum est non placuisse Straboni, qui Octaviani partes
sequebatur, mores et ingenium Timagenis, quem liberiore in Augustam
lingua usum esse scimus,
28 Maximilianus Luedecke
petisse mihi persuasum est. Num vero etiam plura Curtius
debeat Straboni praeter locum a nobis adlatum, nunc amplius
quaerere non licet.
Iam tractanda sunt |. VII c. 1,5—3,6. Primum profert
Arrianus narratiunculam quandam de Indorum_ pbhilosopbis,
qui regis cupiditatem imperii quam maxime amplificandi vehe-
menter perstrinxerant; quoniam in eis quae antecedunt (§ 2
et 3) futuras Alexandri expeditiones enumeraverat, aptissima
erat occasio talia inserendi, quae ad eandem rem spectare
adparet. Ceterum significat se uti tertio illo fonte: ὧν Aé-
γουσιν ἔστιν ovg κτλ. (c. 1,5—2, 1). Quam fabulam cum
his verbis concludat: ἐγεήνεσε μὲν AAéEardoog τούς τε λόγους
ators καὶ τοὺς εἰπόντας, ἔερασσε δὲ ὅμως ἄλλα καὶ τὰἀναν-
tla οἷς éxnvecev, transitum parat ad fabulam de Diogene
regem ex solis splendore recedere iubente circumlatam, quae
et ipsa ex tertio fonte petita esse existimanda est: ἐπεὶ
καὶ Sroyévyy τὸν éx Σινώπης ϑαυμάσαι λέγεται. Eandem
fabulam Plutarchus narrat c. 14, 2 prorsus congruenter cum
Arriano sic locutus: πρὸς τοῦτο λέγεται tov ““λέξανδρον
ovtw διατεθῆναι xat ϑαυμάσαι. Etiam in reliquis ita con-
sentiunt ambo auctores, ut de communi fonte dubitari nequeat.
Tertia denique additur narratio, quae item de philosopbis
agit, quorum χαρτερίαν éPatuacev; cuius originem produnt
verba ὑποχρένασϑαι γὰρ λέγεται; quin etiam is laudatar,
qui narratiunculam illam memoriae prodiderat: ἀλλὰ Κάλανον
γὰρ ἀνατιεισϑῆναι τῶν ταύτῃ σοφιστῶν, ovtiva μάλιστα δὴ
αὑτοῦ ἀχράτορα ἢῆεγασϑένης ἀνέγραψεν αὐτοὺς τοὺς
σοφιστὰς λέγειν, καχίζοντας τὸν Κάλανον ὅτι ἀτολιτειὺν τὴν
“παρὰ σφίσιν εἰδαιμονίαν, 6 δὲ δεσπότην ἄλλον ἢ τὸν ϑεὸν
ἐθεράπευε. Potuit quidem bic Megasthenem ipsum adbibere,
quam saepius evolvit in historia Indica conscribenda. Ean-
dem autem fabulam narrat Strabo XV p. 718 et ipse Me-
gasthenem secutus. Apud quem cum Calanus initio fabulae
commemoretur, Arrianus ordinem mutasse videtur propterea
quod dicit ὁ. ἃ ineunte: ταῦτα ἐγὼ ἀνέγραψα, ὅτι καὶ ὑπὲρ
Καλάνου ἐχρὴν εἰττεῖν ἐν τῇ τιερὶ “΄λεξάνδρου ovyyeaq?,. Voluit
De fontibus qaibus usus Arrianus Anabasin composuit 29
nimirum aptissime ad ea quae secuntur transire. Id vero bene
animadvertendum est etiam a Strabone hanc Megasthenis me-
moriam coniungi cum Calani cremati narratione, quod vix casui
tribuendum est.
Sed ut de eis quae secuntur rectius feramus iudicium
oportet Plutarchi memoriam accuratius inspicere, ut cogno-
scatur, quomodo eius narratio composita sit.
C. 67 primum refertur fabula quaedam de Ocho Persarum
rege, quam iterum narrat Plutarchus de malier. virt.5; cuinam
debeatur fonti ignoratur. Tum agit de Cyri sepulcro violato.
Quae habet de Polymacho Pellaeo, apud alium seriptorem non
redeunt; titulum vero sepulcri illius ex duobus Plutarchum
composuisse facile cognosces, si comparaveris, quae Arrianus
VI 29, 8 ex Aristobulo profert. Huius enim verba continet
titulus, quem adfert Plutarchus. Memorias vero de Cyri sepu-
lero conlegisse Strabonem elucet ex XV 3, 78q., ubi landat
de hac re Aristobulum Onesicritum Aristum.
C. 69 exeunte Plutarchus mortem Calani narrat. Arte
cum hac narratione cohaeret prima capitis 70, qua potatio illa
describitur, quam post philosophi illius mortem rex instituisse
dicitur. Hic Chares fons statuendus est; primum enim ipse
a Plutarcho laudatur, deinde eadem sub illius auctoris nomine
deprehenduntur apud Athenaeum Χ p. 437 in catalogo gudo-
sotwy. lam Vogelius 1.1. p. 16 5101 persuasit Plutarchi nar-
rationem de Calani morte proditam ex eodem Charete fluxisse,
quia verba, quae Calano morituro tribuerentur: ἐδεξιοῦτο τοὺς
παρόντας τῶν Μακεδόνων καὶ magexader τὴν ἡμέραν ἐχείνην
ἡδέως γενέσϑαι καὶ μεϑυσϑῆναι μετὰ τοῦ βασιλέως ad ea,
quae c. 70 ex illo adferrentur, spectarent cum eisque cohaere-
rent. Hoc quidem recte viram doctissimum statuisse nemo
negabit. Attamen argumento gravissimo prohibemur, quomi-
nus totam Plutarchi de Calani morte memoriam ex Charete
haustam esse nobis persuadeamus. Nam quae Plutarchus dicit
de habitu, quo usus Calanus mortem igneam expectabat: ταῦτα
δ᾽ einxwv κατακλιϑεὶς καὶ συγκαλυψάμενος οὐχ ἐκινήϑη τοῦ
γυρὸς τιλησιάζοντος, ἀλλ᾽ ἐν ᾧ κατεχλέϑη σχήματι, τοῦτο
20 Maximilianns Laedecke
mnematis gaibus Alexandri res gestas tractavit sumpsisse in
bhvpomnemata historica‘:, quae post illa conseripsisse videtar.
Neque enim cogitare licet Strabonem talem varivram testimo-
nicram congeriem, praesertim in re quae illo leco minoris mo-
menti esset, operi suo inserturam fuaisse, nisi ipse eam com-
pesnisset. Simul anotem Arnanum, qaippe qui ad eundem
fontem redeat atque Appianus, hansisse sua cx opere Strabo-
niano adparet.
Transeo ad alteram quoddam indicium satis manifestam.
L. VI 24, 1—3 exponit Arnanas, qaibus causis commotas Ale-
xander per Gedrosiam redierit in Persidem. Hausisse eum
hic ἐσ Strabone facile est demonstratu. Necesse vero est
ulriasqgue locos exscribere:
Arr.e.24,1 χαὶ λέγοισεν
οἱ πολλοὶ τῶν St γγραψάντων
τὰ aug: Alézar dgor sitet
μὴν ἀγνοΐσαντα {λέξαν-
- «» - e .
Ogor τῆς: ὁδοῖ try χαλε--
Φ ° 2¢ = -_-
σεύῖττα tacty ἐλϑεῖν. τοῖτο
μὲν μόνους Νέαρχος λέγει ὧδε.
oe . « Cc »
ἀλλὰ ἀκούσαντα γὰρ OTE οἴπω᾽
γεῖν
Strab. AV p. 656 §5 φη-
Gi your Νέαρχος φιλονείχι Oat
αἰτὸν διὰ τῆς Γεδρωσίας ayu-
πειισ-
Σεμέραμες
τὴν σιρατιαν.
4
μένον διυτι χαὶ
ἐστρατεῖσε» ἐπὶ dots καὶ Κι-
ρος ἀλλ᾽ καὶ μὲν ἀνέσερεψε
φείγοισα μετὰ εἴχοσι» ἀνϑρώ-
τις πρόσϑεν διελθὼν ταυτι ἱττων. ἐχεῖνος δὲ ED Exta’ ὡς
ξὶν σερατιᾷ ἀπεσώϑι ὁτι μὲ τσεμνὸν τὸ ἐχείνων τοσαῖτα πα-
Σεμέραμις ὅτε ἐξ Ἰνδῶν Equye.i ϑοντιιν αὐτὸν χαὶ στρατόπεδον
zai ταύτεν δὲ ἔλεγο» οἱ ἐπι- διασῶσαι μειὰ riers διὰ τῶν
queut ty εἴχοσιε μόνοις ἠδ μὲ ἐθνῶν τέ χαὶ 16-10,
στρατιὰς ἀποσωθῆναι" Κῦρον. p. 722 $5 φασὶ δὲ φιλο-
δὲ τὸν Καμβδίσοι Sy ἑπτὰ μο-Ἰνειχῆσαι τὸν -ἀλέξανδρον xaé-
yous χαὶ tortor. ἐλϑεῖν yee | TEQ εἰδοτα τὰς ἀπορίας
ὃν zai Kugor ἐς τοὺς χώροις" πρὸς τὴν χατέχοι σαν δοξαν. ὡς
τοίτοις ὡς ἐσβαλοῖντα ἐς τὴν Seuigauts μὲν ἐξ dur ψεῖ-
Ἰνδῶν γῆν. φϑασαι dé ὑπὸ τῆς (7ουσα Cuter μειὰ ανόρῶν ὡς
ἐρεμίας τε zai απορίας tre εἴχοσι, Ateog δὲ ita, εἰ δι-
1, Sic stataendam esse docuit me cam in eo esset, ut falso de hoc
luco iudicarem, C. Wachsmuthius praeceptor excellentissinus.
De fontibus quibus usus Arrianus Anabasin composuit 21
ὅὁδοῦ ταύτης ἀπολέσαντα τὴν] ναιτο αὐτὸ τοσοῦτο στράτειμα
πολλὴν τῆς στρατιᾶς. καὶ ταῦ-] διασισαι διὰ τῆς αὐτῆς χώρας,
τα ᾿λεξάνδρῳ ἐξαγγελλόμενα ] νικῦν καὶ ταῖτα.
ἔριν ἐμβαλεῖν τερὸς Κῦρον καὶ
Σεμέραμιν. τούτων τε οὖν ἕνεχα
καὶ ἅμα ὡς τῷ ναυτιχῷ ἐγγύ-
Dev ἐχπορίζεσϑαι τὰ ἀναγκαῖα,
λέγει Νέαρχος ταύτην τραπῆναι
᾿1λέξανδρον.
Ex Arriani verbis elucet plerosque Alexandri rerum scrip-
tores adfirmasse regem non ignorasse quidem itineris illius
difficultatem, sed illac proficisci voluisse ea de causa, quia
Cyrum et Semiramin eandem expeditionem suscepisse audi-
visset. Hoc quidem etiam Nearchum tradidisse (τοΐύεων ἕγε-
κα- λέγει Νέαρχος ταύτην τραπῆναι :λέξανδρον) sed illud
negasse; immo non novisse Alexandrum tantam itineris dif-
ficultatem (οὐ μὴν ayvor carta ᾿[λέξανδρον τῆς ὁδοῦ τὴν χαλε-
πότητα ταύτῃ ἐλθεῖν, τοῦτο μὲν μόνος Νέαρχος λέγει woe,
ἀλλὰ κτλ... Voluit nimirum Nearchus regem a nimiae auda-
ciae opprobrio defendere. Strabonem autem et plerorumque
scriptorum et Nearchi memorias compertas habere videmus
ex locis, quos exscripsi; praecipue alter locus (p. 722) maximi
est momenti. Quibus verbis antecedunt apud Strabonem Ne-
archi ipsius verba. Nonnulli vero, ut Coraes et Grosskur-
dius, mutaverunt illud φασὶ in φησί, quia quae hic de Cyro
et Semiramide narrarentur prorsus congruerent cum illo Ne-
archi fragmento p. 686. Haec quidem mera est hariolatio;
obstant Arriani verba, ex quibus Nearchum non dixisse verba
καίπερ εἰδότα τὰς ἀπορίας adparet. Immo haec sunt verba
τιῦν πολλῶν. Itaque illud φασὶ Strabonem consulto dixisse
credemus. Luculenter vero ex consensu quo viri docti illi
abusi sunt efficitur ut opinor Strabonem variorum scripto-
rum composuisse memorias ita, ut Arrianus eas perhibet; uno
nimirum loco ex opere suo exscripsit sententiam Nearcbi, altero
τῶν πολλῶν. Aliter consensum illum vix explicaveris. Simul
autem nunc manifestum fit Arrianum hausisse ex Strabone.
22 Maximilianus Luedecke
Accedit aliud, quod dignissimum est memoratu. C. 24, 4
ita pergit Arrianus, ut ea quae secuntur ex Nearcho fluxisse
adfirmandum sit; atque recte monuit Vogelius') c. 24, 1—6;
25; 26, 1—5, quibus Arrianus alteram itineris per Gedrosiam
facti descriptionem priori ex Aristobulo sumptae (c. 21—23)
adserit, deprompta esse ex Nearcho, quia Arrianus prorsus
consentit cum Strabone p. 721sqq., quem sua scriptori illi
debuisse dilucidum est. At in hac ipsa descriptione inveni-
mus verba illa φασὶ dé κελ. Itaque dubitari iam nequit, quin
Arrianus omnia haec sumpserit ex Strabone. Neque enim
quamquam in historia Indica conscribenda Nearchum in ma-
nibus habuit, hic Arrianum eum ipsum evolvisse credam, quia
media in Nearchi narratione deprehenditur luculentum operis
conlectanei vestigium c. 26, 1—3 ἔνϑα δὴ ἔργον καλὸν εἴπερ
τι ἄλλο τῶν ᾿ἐλεξάνδροι οὐκ ἔδοξέ μοι ἀφανίσαι, r ἐν τῇδε
τὴ χώρᾳ πραχϑὲν 1 ἔτι ἔμπροσϑεν ἐν Παρατπαμισάδαις, ὡς
μετεξέτεροι ἀνέγραψαν. Quae non sumpta esse ex Nearcho
quivis concedet. Sed artissime cohaeret haec fabula cum eis
quae antecedunt. Praeterea si Strabonem inspicimus, inveni-
mus fabulam quandam, quae et ipsa ex vulgari memoria
desumpta est, p. 723 8 7 ἐν δὲ τοῖς Qeiraig τὰ τοξείματα
χρίεσθαι ϑανασίμοις φαρμάκοις ἔφασαν; tum adnectitur nar-
ratio illa de Ptolemaeo vulnerato et mirum in modum sanato,
quae item deprehenditur Diod. XVII 103 Curt. [IX 8, 22 Iustin.
XII 10,3. Ex Nearcho eam non esse petitam inde quoque
elucet, quod ipse Strabo de fabulae illius fide iudicium so-
brium plenumque dubitationis subiungit: εἰχὸς δέ teva μηνῖσαι
τῶν εἰδότων, to δὲ prdwdes προσετέϑιν χολαχείας χάριν.
Videmus igitur Strabonem hance libri quinti decimi partem
sumpsisse ex opere historico.
Denique ostendi potest etiam in Plutarchi fonte Nearchi
narrationem adhibitam esse. Cuius descriptio quamquam bre-
vissima est, tamen certum illius auctoris vestigium in ea co-
gnoscitur:
--».-.-. -.ὕ.. -..ιΞ.Ψ. -..------
1) De fontibus, quibus Strabo in libro XV conscribendo usus sit. p. 34.
De fontibus quibus usus Arrianus Anabasin composuit 428
Plut. 66. καὶ πλεέστους ὃ At-| Strab. p. 720 8 2 τοῖς 3
μὸς διέφϑειρεν, ἄσπορον χώραν͵ ἰχϑύσι χρῶνται καὶ αὐτοὶ καὶ
ἐπιόντας ἀνθρώπων κακοβίων, ϑρέμματα καὶ τοῖς ὀμβρίοις
ὁλέγα καὶ ἀγεννῆ πρόβατα κε- ὕδασι καὶ ὀρυχτοῖς" xai τὰ
χτημένων, ἃ τοὺς ϑαλαττίους | κρέα δὲ τῶν ϑρεμμάτων ἰχϑύων
ἰχϑὺς εἰϑισμένα προσφέρεσϑαι) προσβάλλει. Cf. etiam Arr.
σάρκα μοχϑηρὰν εἶχε καὶ dvo-|hist. Ind. c. 19, 13 et Vogel.
won. | l. 1. p. 3284.
Itaque hac quoque ex parte comprobatur Strabonem esse
operis conlectanei auctorem.
In recensendis reliquis locis, quibus idem evincemus, se-
quemur ordinem libri Arrianei. |
L. Il 2, 1—2 refert Arrianus vaticinium quoddam Aristan-
dri vatis Telmissensis, cuius narrationis originem produnt verba
initio posita: λέγεται dé τις καὶ τοϊόςδε λόγος, οὐκ ἄπιστος
ἔμοιγε. Narratur Alexandrum, cum condendae Alexandriae
operam dedisset, circuitum urbis farina designasse, quia ni-
hil praesto fuisset, quo aptius terra potuisset inscribi. Quod
omen esse secundum Aristandrum edixisse. Fraenkelius p. 270
ex Aristobulo haustam esse hanc fabulam contendit, quem
nop fuisse fontem elucet his ex verbis: -4e/oravdgor tov Τελ-
μισσέα, ὃς δὴ πολλὰ καὶ ἄλλα ἀληϑεῦσαι ἐλέγετο. Nam quo-
modo Arrianus sic loqui poterat, si Aristobulus iam antea
Aristandrum saepius commemoraverat? Eandem fabulam nar-
rat Plutarchus, qui c. 26 et 27 agit de Alexandro in Aegypto
versante. Facile vero est demonstratu Plutarchum hausisse
ex Strabone.
Initio c. 26 commemorat Plutarchus Iliadem τὴν ἐκ τοῦ
γάρϑηχος λεγομένην, cuius paene eisdem verbis mentionem
facit Strabo XIII p. 594.
Plut. κιβωτίου δέ tevog αὐτῷ προσ-] Strab. ἔπειτα καταϑ ἐν-
ἐνεχϑέντος, οὗ πολυτελέστερον ]τος εἰς νάρϑηκα ὃν εὗρεν
οὐδὲν ἐφάνη τοῖς τὰ Δαρείου χρή-] ἐν τῇ Περσικῇ γάζῃ πο-
ματα καὶ τὰς ἀποσχευὰς παραλαμ-] λυτελῶς κατεσκευασμέ-
βάνουσιν. .. αὐτὸς ἔφη τὴν Ἰλέαδα] νον.
φρουρήσειν ἐνεταῦϑα καταϑέμενος.
24 Maximilianus Luedecke
Tum capite extremo exponit Plutarchus viam ad Hammo-
nem ferentem valde periculosam esse ea de causa, quia sae-
pissime magna austri vi proficiscentes harena obruerentur;
exemplum adfert Cambysis regis, cuius exercitus ita interisset.
De qua re mirum quantum consentit cum Strabone XVII
p. 820, qui sua hausit ex Herodoti 1. III c. 26:
Plut. tov δέ, εἰ λάβρος ἐν ἄμμῳ] Strab. ἐκ δὲ Ψέλχιος
βαϑείᾳ καὶ ἀχανεῖ πορευομένοις ἐγει- ἧχεν εἰς Πρῆμνιν ἐρυμ-
χεέσοι νότος, ὡς nov καὶ πτα-] νὴν πόλιν διελϑὼν τοὺς
dat λέγεται ττερὶ τὸν Καμβύσου ϑινας, ἐν οἷς 6 Καμ-
στρατὸν ἀναστήσας ϑῖνα μεγαληνιβύσου κατεχώσϑη
χαὶ χυματώσας τὸ πεδίον μυριάδας στρατὸς ἐμπεσόντος
ἀνϑρώπων πέντε καταχῶσαι χαὶ] ἀνέμου.
διαφϑεῖραι.
De Alexandri itinere ad Hammonis templam facto laudat
_ Plutarchus c. 27 Callisthenem; hunc ipsum Strabonem adhi-
buisse et exscripsisse de eadem re videmus ex l. XVII p. §13
- 814, ubi multa ex eo proferuntur de expeditione illa ora-
culisque acceptis ab Hammone.
Uterque consentit de forma urbis conditae: c. 26 εἰς σχῆμα
χλαμύδος = Strab. p. 793 ἔστε δὲ χλαμυδοειδὲς τὸ σχῆμα τοῦ
ἐδάφους τῆς πόλεως.
Denique Straboni id maxime convenit, quod Plutarchus
Homeri quosdam versus de Pharo insula adfert; quam studiose
Strabo Homerum in libris geographicis laudaverit quis nescit ?
Itaque dubium manere nequit, quin haec capita fluxerint
ex Strabone. Accedit vero, quod ipsam fabulam, de qua nunc
agimus, apud Strabonem invenimus, XVII p. 792, ubi loqui-
tur de Alexandria condita. Dixerit quidem quispiam ex Stra-
bone Ptutarchum hic ideo haurire non potuisse, quia novam
fabulam de avibus farina vescentibus addat. Quid tamen
impedit, quominus Strabonem non omnia ex hypomnematis
in libros geographicos transtulisse arbitremur? Nonne etiam
Arrianus fabulam de avibus prolatam omisit? Hic quidem
Aristandrum commemorat, cum Strabo et Plutarchus in uni-
versum de vatibus loquantur; sed Arrianum quoque de com-
25
De fontibus quibus usus Arrianus Anabasin composuit
pluribus vatibus dicere videmus: τοῦτο δὲ ἐπιλεξαμένοις τοὺς
μάντεις καὶ μάλιστα δὴ -Aglotavdgoy τὸν Τελμισσέα. Atque
de ceteris Strabo et Arrianus tantopere consentiunt, ut iure
hunc ex illo sua petisse statuere possimus. Id autem sem-
per in his quaestionibus respiciendum est saepius Plutarchum
fontem suum abbreviasse, haud paucas memorias prorsus
praeterisse, denique complures in unam contraxisse, quoniam
omnia coummemorare neque volebat neque poterat; quam ra-
tionem etiam saepius inlustrabimus exemplis sat luculentis.
Ita intellegitur, quomodo factum sit, ut Arrianus et Plutarchus,
quamquam in summa re consensus perspicitur, tamen singulis
rebus nonnunquam inter se discrepent.
Quae cum ita sint, communem hic Arriani Plutarchique
fontem fuisse Strabonis hypomnemata nos contendimus.
Lib. VI 11 profert Arrianus multas de Alexandro apud
Mallos vulnerato memorias atque § 1 et 2 disserit de sagitta
ex vulnere extracta. Tum § 3sqq. exponit Alexandrum non
in Oxydracis, quod falso multi tradidissent, sed in Mallis vul-
nus accepisse neque Ptolemaeum regem ex vitae periculo im-
minenti servasse. Addit § 4—6 similem locorum commuta-
tionem a rerum scriptoribus commissam; errore enim deductos
plerosque referre (ὁ “τᾶς λόγος κατέχει) ultimum cum Dareo
proelium pugnatum esse apud Arbelam, non apud Gaugame-
lam. Invenimus hanc eandem quaestionem de proelii illius
loco in Plutarchi vit. c. 31; ambo vero scriptores prorsus de
hac re congruunt cum Strabone XVI p. 737 § 3.
Strab.
Arr. § 4 ἐπεὶ χαὶ τὴν
τελευταίαν μάχην τὴν
πρὸς Δαρεῖον γενομέ-
νην, χαϑ' ἥντινα ἔφυγε
Δαρεῖος ... πρὸς Ag-
βήλοις γενέσϑαι ὁ πᾶς
λόγος χατίχει.... Ἄρ-
βηλα δὲ τοῦ χώρου ἐν
ᾧ τὴν ἐσχάτην μάχην
Sageiog τε χαὶ Ἀλέξαν-
ὄρος ἐμαχέσαντο οἱ μὲν
Plut. τὴ» δὲ μεγάλην
μάχην πρὸς Δαρεῖον
οὐχ ἐν Ἀρβήλοις, ὥσπερ
οἱ πολλοὶ γράφουσιν,
ἀλλὰ ἐν Γαυγαμήλοις
γενέσϑαι συνέπεσε. Ση-
μαίνειν δέ φασιν οἶχον
χαμήλου τὴν διάλεχτον,
ἐπὶ τῶν πάλαι τις βα-
σιλέων ἐχφυγὼν πολε-.
μίους ἐπὶ χαμήλου δρο-
Παυγαμηλα
χώμη, ἐν ᾧ συνέβη νι-
χηϑῆναι xal ἀποβαλεῖν
τὴν ἀρχὴν Δαρεῖον. ἔστι
μὲν οὖν τόπος ἐπίση-
μος οὗτος χαὶ τοὔνομα"
μεϑερμηνευϑὲν yao ἐστι
χαμήλου olxog’ ωὠνό-
μασε δ᾽ οὕτω Aageios
ὃ Ὑστάσπεω, χτῆμα
δοὺς εἰς διατροφὴν τῇ
26
ta πλεῖστα ξυγγράψαν-
τες λέγουσιν ὅτι ἕξα-
χοσίους σταδίους ἀπέ-
χει, οἱ δὲ τὰ ἐλάχιστα,
ὅτι ἐς πενταχοσίους.
ἀλλὰ ἐν Γαυγαμήλοις
γὰρ γενέσϑαι τὴν μάχην
πρὸς τῷ ποταμῷ Bov-
μώδῳ λέγει Πτολεμαῖος
χαὶ Ἀριστόβουλος. πό-
hig δὲ οὐχ ἦν τὰ Γαυ-
γάμηλα, ἀλλὰ χώμη με-
yadn, οὐδὲ ὀνομαστὸς ὁ
χῶρος οὐδὲ εἰς ἀχοὴν
ἡδὺ τὸ ὄνομα᾽ ἔνϑεν δή
μοι δοχεῖ πόλις οὖσα
τὰ Ἄρβηλα. ἀπηνέγχατο
τὴν δόξαν τῆς μεγάλης
μάχης.
Maximilianus Luedecke
μάδος ἐνταῦϑα χαϑί-
ὄρυσεν αὐτήν, ἀποτάξας
τινὰς χώμας χαὶ προσ-
odovg εἰς τὴν ἐπιμέ-
λειαν.
χαμήλῳ τῷ συνεχπεπο-
νηχυίᾳ μάλιστα τὴν ὅ-
δὸν τὴν διὰ τῆς ἐρήμου
Σχυϑίας μετὰ τῶν φορ-
τίων, ἐν οἷς ἦν χαὶ ἡ
διατροφὴ τῷ βασιλεῖ. οἱ
μέντοι ῆαχεδόνες τοῦ-
το μὲν ὁρῶντες χώμιον
εὐτελές, τὰ δὲ Ἄρβη-
λα κατοικίαν ἀξιόλογον,
χτίσμα ὥς φασιν Ἀρβή-
λου τοῦ ᾿ΑῚΣΑϑμονέως, πε-
el Ἄρβηλα τὴν μάχην
xal νίχην χατεφημισαν
χαὶ τοῖς αυγγραφεῦσιν
οὕτω παρέδωχαν.
Facile intellegitur Arrianum οἱ Plutarchum δὰ eundem
redire auctorem, quem fuisse Strabonem negari nequit. Quo-
niam vero Strabonem quaestionem illam ante ipsius proelii
descriptionem praebuisse ex Plutarcho adparet, iure statuemus
Arrianum eam inseruisse in memoriarum de Alexandro vul-
nerato traditarum conlectionem, cum hunc locum commodum
aptumque esse duceret. Nequaquam igitur anxie et religiose
servavit ordinem a Strabone institutum, sed transposuit, quando
placebat; quae res neminem offendet. Nullo vero argumento
nititur coniectura Fraenkelii, qui Schoenium (ef. p. 28) secutus
contendit, sumpsisse sua Strabonem ex Eratosthene (cf. p. 46);
quod etiam si verum esset, nihil impediret, quominus Arria-
num et Plutarchum ex Strabone sua petisse statueremus. De-
nique notandum est Arrianum ipsum fortasse adtulisse Ptole-
maei et Aristobuli auctoritatem, quia nihil simile invyenitur
apud Plutarchum et Strabonem.
Sed etiam reliquam narrationem testimoniorumque vari-
orum conlectionem Arrianum debere Straboni satis certa ratione
comprobari potest. Kaerstius enim (p. 33 sqq.) contulit hos
Curtii et Arriani locos, quibus disseritur de Ptolemaeo, quem
De fontibus quibus usus Arrianus Anabasin composuit 27
Alexandrum in Mallorum urbe expugnanda comitatum esse
multi tradiderant.
Curt. ΙΧ 5, 21 Pto- Arr. 11, 8 Πτολεμαῖον γὰρ tov
lemaeum qui postea| dayou ἔστιν of ἀνέγραψαν Evvavapy-
regnavit huic pugnae| vai te ᾿“λεξάνδρῳ κατὰ τὴν xAluaxa
adfuisse auctor est Cli-| ὁμοῦ Πευκέστᾳ καὶ ὑπερασπίσαι xet-
tarchus et Timagenes. | μένου, καὶ ἐπὶ τῷδε Σωτῆρα ἐπικλη-
Sed ipse, scilicet ρὶο- [ϑῆναι τὸν Πτολεμαῖον" καίτοι αὐτὸς
riae suae non refraga-| Πτολεμαῖος ἀναγέγραφεν οὐδὲ παρα-
tus, afuisse se missum γενέσϑαι τούτῳ τῷ ἔργῳ" ἀλλὰ στρα-
in expeditionem me-|tcac γὰρ αὐτὸς ἡγούμενος ἄλλας μαχε-
moriae tradidit. σϑαι μάχας καὶ τερὸς ἄλλους BaeBagovs.
Haec tantopere conspirant, ut ex eodem fonte ea fluxisse
veri sit simillimum;') quem existimandum esse Strabonem
ratio temporum docet, ut bene Kaerstius Gutschmidio monente
statuit. Accedit autem quod Strabo saepissime Timagenem
in usum suum convertit. Conferas primum Ioseph. Ant. Iud.
XIII 11,3 ὡς μαρτυρεῖ τοῦτο καὶ Στράβων ἐκ τοῦ Τιμα-
γένους ὀνόματος λέγων οὕτως. Deinde bis eum laudat in
libris geographicis; utroque vero loco eius fidem in dubita-
tionem vocat eiusque auctoritati alius scriptoris testimonium
opponit. L.1V p. 188 hausit nonnulla ex Timagene de Tec-
tosagis, statim vero monet πεϑανώτερος δ᾽ ἐστὶν 6 Ποσει-
δωνίου λόγος. Deinde fabulas quasdam a Timagene de miro
quodam aenearum guttarum imbre respuit XV p. 711 his
verbis μῦϑος δὲ xai τὸ ὑπὸ Τιμαγένους λεχϑέν, quibus sub-
iungit Megasthenis testimonium maiore fide dignum: ἐγγυτέρω
δὲ πίστεως φησιν ὃ Meyaodévys. Consuevit igituar Strabo 32)
Timagenis narrationes impugnare, quod maximi momenti vi-
detur esse, cum videamus etiam Curtii loco illum refutari.
Itaque etiam hic Arrianum sua ex Strabonis hypomnematis
1) Sic etiam Schoenius iudicat p. 47.
2) Consentaneum est non placuisse Straboni, gui Octaviani partes
sequebatur, mores et ingenium Timagenis, quem liberiore in Augustum
lingua usum esse scimus.
28 Maximilianus Luedecke
petisse mihi persuasum est. Num vero etiam plura Curtius
debeat Straboni praeter locum a nobis adlatum, nunc amplius
quaerere non licet.
Iam tractanda sunt |. VII c. 1,5—3, 6. Primum profert
Arrianus narratiunculam quandam de Indorum _ pbhilosopbis,
qui regis cupiditatem imperii quam maxime amplificandi vehe-
menter perstrinxerant; quoniam in eis quae antecedunt (δ 2
et 3) futuras Alexandri expeditiones enumeraverat, aptissima
erat occasio talia inserendi, quae ad eandem rem spectare
adparet. Ceterum significat se uti tertio illo fonte: ὧν λέ-
γουσιν ἔστιν ovg xt. (c. 1, 5—2, 1). Quam fabulam cum
his verbis concludat: ἐγεήνεσε μὲν ᾿{λέξανδρος τούς τε λόγους
attovg καὶ τοὺς εἰτεόντας, ἔγχερασσε δὲ ὅμως ἄλλα καὶ τἀναν-
tla οἷς éxnvecey, transitum parat ad fabulam de Diogene
regem ex solis splendore recedere iubente circumlatam, quae
et ipsa ex tertio fonte petita esse existimanda est: ἐχεεὶ
καὶ dtoyévyy tov éx Σινώτεης ϑαυμάσαι λέγεται. Eandem
fabulam Plutarchus narrat c. 14, 2 prorsus congruenter cum
Arriano sic locutus: πρὸς τοῦτο λέγεται τὸν ᾿λέξανδρον
ovtw διατεϑῆναι καὶ ϑαιμάσαι. Etiam in reliquis ita con-
sentiunt ambo auctores, ut de communi fonte dubitari nequeat.
Tertia denique additur narratio, quae item de pbilosophis
agit, quorum χαρτερίαν ἐθαύμασεν; cuius originem produnt
verba ὑποχρένασϑαι yao λέγεται; quin etiam is laudatur,
qui narratiunculam illam memoriae prodiderat: ἀλλὰ Κάλανον
γὰρ avanelodnrat τῶν ταύτῃ σοφιστῶν, ὅντινα μάλιστα δὴ
αὑτοῦ ἀχράτορα Μεγασθένης ἀνέγραψεν αὐτοὺς τοὺς
σοφιστὰς λέγειν, κακίζοντας τὸν Κάλανον ὅτι ἀπολιγτὼν τὴν
aga σφίσιν εἰδαιμονίαν, 6 δὲ δεσπότην ἄλλον ἢ τὸν ϑεὸν
ἐθεράπευε. Potuit quidem hic Megasthenem ipsum adbibere,
quam saepius evolvit in historia Indica conscribenda. Ean-
dem autem fabulam narrat Strabo XV p. 718 et ipse Me-
gasthenem secutus. Apud quem cum Calanus initio fabulae
commemoretur, Arrianus ordinem mutasse videtur propterea
quod dicit c. 3 ineunte: ταῦτα ἐγὼ ἀνέγραψα, ὅτι καὶ ὑπὲρ
Καλάνου ἐχρῆν εἰτεεῖν ἐν τῇ ττερὶ Adekavdgov συγγραφῇ. Voluit
De fontibus quibus usus Arrianus Anabasin composuit 29
nimirum aptissime ad ea quae secuntur transire. Id vero bene
animadvertendum est etiam a Strabone hanc Megasthenis me-
moriam coniungi cum Calani cremati narratione, quod vix casui
tribuendum est.
Sed ut de eis quae secuntur rectius feramus iudicium
oportet Plutarchi memoriam accuratius inspicere, ut cogno-
scatur, quomodo eius narratio composita sit.
C. 67 primum refertur fabula quaedam de Ocho Persarum
rege, quam iterum narrat Plutarchus de malier. virt.5; cuinam
debeatur fonti ignoratur. Tum agit de Cyri sepulcro violato.
Quae habet de Polymacho Pellaeo, apud alium scriptorem non
redeunt; titulum vero sepulcri illius ex duobus Plutarchum
composuisse facile cognosces, si comparaveris, quae Arrianus
VI 29, 8 ex Aristobulo profert. Huius enim verba continet
titulus, quem adfert Plutarchus. Memorias vero de Cyri sepu-
lero conlegisse Strabonem elucet ex XV 3, 78q., ubi laudat
de bac re Aristobulum Onesicritum Aristum.
C. 69 exeunte Plutarchus mortem Calani narrat. Arte
cum hac narratione cohaeret prima capitis 70, qua potatio illa
describitur, quam post philosophi illius mortem rex instituisse
dicitur. Hic Chares fons statuendus est; primum enim ipse
a Plutarcho laudatur, deinde eadem sub illius auctoris nomine
deprehenduntur apud Athenaeum X p. 437 in catalogo φελο-
zotwy. lam Vogelius 1.1. p. 16 sibi persuasit Plutarchi nar-
rationem de Calani morte proditam ex eodem Charete fluxisse,
quia verba, quae Calano morituro tribuerentur: ἐδεξιοῦτο τοὺς
παρόντας τῶν Maxeddvwy καὶ τταρεχάλει τὴν ἡμέραν ἐκείνην
ἡδέως γενέσϑαι καὶ μεϑυσϑῆναι μετὰ τοῦ βασιλέως ad ea,
quae ὁ. 70 ex illo adferrentur, spectarent cum eisque cohaere-
rent. Hoc quidem recte viram doctissimum statuisse nemo
negabit. Attamen argumento gravissimo prohibemur, quomi-
nus totam Plutarchi de Calani morte memoriam ex Charete
haustam esse nobis persuadeamus. Nam quae Plutarchus dicit
de habitu, quo usus Calanus mortem igneam expectabat: ταῦτα
δ᾽ εἰπὼν καταχλιϑεὶς καὶ συγκαλυψάμενος οὐκ ἐχινήϑη τοῦ
χευρὸς τιλησιάζοντος, ἀλλ᾽ ἐν ᾧ κατεχκλίϑη σχήματι, τοῦτο
90 Maximilianus Luedecke
διατηρῶν ἐκαλλιέρι σεν ἑαυτὸν τῷ ately νόμῳ τῶν ἐκεὶ σο-
φιστῶν prorsus consentiunt cum Arriano c. 3,5, Diodoro c. 107,
5, Strabone XV p. 717 § 68; sed Charetem aliter narrasse dis-
cimus ex Athenaei verbis: Χάρης δ᾽ ὁ ϊῆιτιληναῖος ἐν ταῖς
περὶ ᾿Αλέξανδρον ἱστορίαις περὶ Καλάνου εἰπὼν τοῦ Ἰνδοῦ
φιλοσόφου, ὅτε δίψας ἑαυτὸν εἰς πυρὰν νενημένην ἀπέϑανε.Ὁ
Iam Fraenkelius p. 167 Athenaeum non diligenter reddidisse
Charetem atque tota narratione in unum enuntiatum satis breve
contracta falso verbo usum esse arbitratus est. Quam senten-
tiam probaret quispiam, nisi Athenaeus cum altera memoria a
Strabone de Calani morte prodita consentiret: μετὰ τὴν πομπὴν
ued? ἧς ἧκε δέψαντα ἑαυτὸν ὡς ἂν δοκὸν συνεμπρησϑῆναε
τῷ οἴκῳ. Itaque Plutarchum non unius scriptoris narrationem
1) Calani mentionem facit Lucianus de morte Peregr. 25: ἐχεῖνοι
yao (scil. οἱ Boayuaves) οὐκ ἐμπηδῶσιν εἰς τὸ πῦρ, ὡς Ὀνησίχριτος ὁ
Ἀλεξάνδρου χυβερνήτης ἰδὼν Κάλανον χαόμενόν φησιν, ἀλλ᾽ ἐπειδὰν
γήσωσι, πλησίον παραστάντες ἀχίνητοι ἀνέχονται παροπτώμενοι, εἶτ᾽
ἐπιβώντες κατὰ σχῆμα καίονται οὐδ᾽ ὅσον ολίγον ἐχτρέψαντες τῆς χατα-
χλίσεως. Tradidit igitur Onesicritus similiter atque Chares et Strabo in-
siluisse Calanum in ignem; aliter Luciani verba intellegi non possunt.
Sed conexum huius loci perspiciamus. Peregrinus in ignem sese praeci-
pitavit; tamen cum Brachmanis eum comparare non licet, quia hi maximam
prae se ferunt constantiam, cum priusquam moriuntur vehementissimos
suscipiant dolores. Peregrinus vero flammis deditus illico necatus est. Quae
si nobiscum reputamus, nonne mirum videtur, quod Lucianus Onesicriti
testis oculati auctoritatem adlata id ipsum comprobat, quod factum esse
negat? Nonne contra se ipse pugnat? Neque ullo verbo significavit fal-
sam esse Onesicriti memoriam. Aptius hercle fuisset, si suam sententiam
oculati testis testimonio confirmasset. Sed accedit aliud. Omnino non
rettulit Onesicritus Brachmanos in ignem insilire vel Calanum insiluisse.
Hoc elucet ex duobus locis Strabonianis, quos ex Onesicrito desumptos esse
conexu evincitur; XV p. 715 § 64 διαλεχϑῆναι δ᾽ ἑνὶ τούτων Καλάνῳ,
ὃν xal συναχολουϑῆσαι τῷ βασιλεῖ μέχρι Περσίδος xal ἀποϑανεῖν τῷ
πατρίῳ νόμῳ τεϑέντα ἐπὶ πυρχαϊάν; p. Ἰ1ὺ § 65 αἴσχισεον δ᾽
αὐτοῖς νομίζεσϑαι νόσον σωματιχήν᾽ τὸν δ᾽ ὑπονοήσαντα χαϑ᾽ αὑτοῦ
τοῦτο, ἐξάγειν ἑαυτὸν διὰ πυρὸς νήσαντα πυράν, ὑπαλειψάμενον δὲ χαὶ
καϑίσαντα ἐπὶ τὴν πυρὰν ὕφάψαι χελεύειν, ἀκίνητον δὲ χαίεσϑαι.
Ergo Lucianum scripsisse suspicabimur: ἐχεῖνοι γὰρ ovx ἐμπηδῶσιν εἰς
τὸ πῦρ, ἀλλ᾽, ὡς Ὀνησίχριτος ὁ A. χυβερνήτης ἰδὼν Κάλανον χαύμενόν
φησιν, ἐπειδὰν νήσωσι κτλ.
De fontibus quibus usus Arrianus Anabasin composuit 31
reddere, sed varias in unam conglutinasse oportet concludi. Vi-
des quam bene haec quadrent ad sententiam nostram de con-
lectaneo quodam opere a Plutarcho adhibito; nimirum con-
traxit narratiunculas quas in eo invenerat in telam artissimam.
Etiam c.70 facile demonstrari potest Plutarchi narrationem
ad diversos redire auctores; Fraenkelius quidem censuit de-
scriptionem nuptiarum Susae celebratarum Chareti ideo attri-
buendam esse, quia satis copiose de hac re eum egisse con-
staret. Habemus enim amplum eius fragmentum illis de festis,
quod servavit Athenaeus XII p. 538 B. Sed perlegas velim
Plutarchi et Charetis narrationem: nibil fere invenitur, in quo
uterque consentiat. |
Iam ad Arrianum redeamus. Primum certissimis vestigiis
intellegitur, Arrianum narrationem Calani cremati non hausisse
ex Aristobulo, sed ex tertio illo fonte. Compluries enim sic
citat: of δὲ λέγουσιν; quin etiam § 6 laudatur Nearchus. De-
nique ipse multorum auctorum memorias se referre indicat
his: ταῦτα ἱκανοὶ ἀναγεγράφασιν. Itaque neque ex solo Aristo-
bulo neque Ptolemaeo hausit. Redire vero Plutarchum et
Arrianum ad Strabonem non est difficile demonstratu. Primum
enim, ut iam supra p. 28 monui, Strabo et Arrianus coniun-
gunt Megasthenis narrationem cum memoria de Calano mortuo
prodita; deinde vero ex Strabonis verbis p. 717 § 68 adparet
multas eum novisse memorias diversorum scriptorum. Sic
enim loquitur: τῆς δ᾽ avouodoylas τῶν συγγραφέων ἔστω πα-
ράδειγμα καὶ 6 περὶ τοῦ Καλάνου λόγος. Tum addit comi-
tatum eum esse Alexandrum et mortem voluntariam obisse
omnes quidem referre, sed qua ratione et quibus de causis
mortem sibi consciverit inter eos minus constare. Sine dubio
haec iam in opere historico exposuit. Profert vero duas me-
morias de Calano cremato: altera vulgaris est, altera Chareti
tribuenda erit, quem auctorem apud Plutarchum reperimus,
quod haud mediocris est momenti. Accedit tertium argumen-
tum, cuius iam Kaerstius mentionem fecit. Dicit Plutarchus
c. 69 extr., postquam Calani mortem descripsit: τοῦτο πολ-
hoig ἔτεσιν ὕστερον ἄλλος Ἰνδὸς ἐν ϑήναις Καίσαρι συνὼν
32 Maximilianus Luedecke
ézcolyoe, quae ex eodem fonte fluxisse atque ea quae antecedunt
negari nequit. Idem autem amplius refert Strabo XV p. 719
—72() Nicolaum Damascenum secutus; breviter tantum alio
quodam loco commemorat, p. 686 § 4, ubi itidem Calani men-
tionem inicit: ἧχεν — καὶ ὁ κατακαύσας ἑαυτὸν 4ϑήνησι
σοφιστὴς ἸΙνδός, καϑάττερ χαὶ ὁ Κάλανος “[λεξανόρῳ τὴν
τοιαύτην ϑέαν ἐσειδειξάμενος.
Haec omnia argumenta adeo valent, ut etiam hic de Stra-
bone communi Arriani et Plutarchi auctore dubitari non liceat.
Postremo loco agendum est de VII 13, 2—5, ubi narrat Ar-
rianus de Amazonibus ab Atropate Mediae satrapa ad Ale-
xandrum ductis. -Zeyoueva eum referre apertum est; dicit enim
initio ἐνταῦϑα λέγουσιν ote et paullo post of δὲ καὶ λέγουσιν
ὅτι. Disertis deinde verbis monet Arrianus § 3: ταῦτα ote
Ag.otopoviog οὔτε Πτολεμαῖος οὔτε τις ἄλλος ἀνέγραψεν ὅστις
ἱκανὸς vie τοιούτων τεχμηριώσαι. Arriani narrationem respon-
dere ei quam Plutarchus c. 46 proderet, sibi persuasit Schoe-
nius p.45, cui paene prorsus adsensus est Schaeferus 1. 1. p. 441.
Contra Koehlerus p. 24 et Fraenkelius p. 60 844. statuerunt
hos duos locos vix esse consociandos, quia Arrianus valde
discreparet a Plutarcho; narrat enim Atropaten ad Alexandrum
centum mulieres habitu Amazonum vestitas et armatas duxisse;
haec autem fabula plane aliena est a vulgari et a plurimis
scriptoribus circumlata; quam Plutarchum quoque referre vide-
mus. Immo patet narrationem ab Arriano proditam ad alte-
rius exemplum confictam esse, quod dilucide ex his praecipue
intellegas: κελεῦσαι δ᾽ ἀτιαγγεῖλαι τερὸς THY βασιλίσσαν σφῶν
ὅτι αὐτὸς ἥξει τιερὸς αὐτὴν τεαιδοττοιησόμενος, ab eo fortasse
scriptore, qui illam fabulam veri similiorem reddere studebat.
Itaque statuendum est duplicem extitisse memoriam de Ama-
zonibus ad Alexandrum venientibus. Attamen Arriano eam
quaestionem, quam in usum suum convertit Plutarchus, ante
oculos esse potuisse nemo negabit, qua in re cum Schaefero
prorsus consentio, nam etiam apud Arrianum in universum de
Amazonibus agitur. Atque ordinem operis conlectanei eum
neglexisse iam semel vidimus. Certe novit alteram illam
De fontibus quibus usus Arrianus Anabasin composuit 33
fabulam, sed elegit hanc sat diversam memoriam, quia illam
omni fide carere sibi persuaserat.
A Plutarcho magnum auctorum numerum commemorari
capite illo notum est, quos omnes eum ipsum inspexisse nemo
contendet nisi quis consulto id quod verum est videre nolit.
Amazones cum Alexandro convenisse Plutarcho testante con-
tenderunt quinque auctores, inter quos Clitarchus nomina-
tur, negaverunt multo plures praeter alios quosdam Aristobu-
lus quoque et Ptolemaeus; hos vero dixisse φάσμα γεγονέναι
τοῦτο adfirmat Plutarchus. Hoc verum esse nequit, immo id
certum videtur esse illos omnino non mentionem fecisse Ama-
zonum. Fortasse id quod de uno vel altero reliquorum dixerat
Plutarchi auctor, ipse neglegentius ad omnes rettulit. Hoc
unum recte Fraenkelius mihi statuisse videtur.
Quem vero Plutarchi fontem fuisse suspicabimur? Non
dubito, quin Strabo fuerit, qui XI p. 505 amplissime tractat
Amazonum fabulam. Dicit enim χαϑάγεερ xal τεερὶ Oadn-
στρίας, ἣν AheSavdow συμμῖξαί φασιν ἐν τ ‘Yoxavia καὶ
συγγενέσϑαι τεχνοτιοιέας χάριν, δυναστεύουσαν τῶν Aualoywy*
οὐ γὰρ ὁμολογεῖται τοῦτο᾽ ἀλλὰ τῶν συγγραφέων τοσούτων
ὄντων οἱ μάλιστα τῆς ἀληϑείας φροντίσαντες οὐχ εἰρήκασιν,
οὐδ᾽ οἱ τειστευόμενοι μάλιστα οὐδενὸς μέμνηνται τοιούτου, οὐδ᾽
οἱ εἰχεόντες τὰ αὐτὰ εἰρήκασιν; quibus adicit Clitarchi me-
moriam. Inde sequitur magnum variorum auctorum numerum
‘eum adiisse, ut quid tradidissent de Amazonibus cognosceret.
Atque etiam id quaesivit, num ei qui Amazones cum Alexandro
convenisse narrarent inter se consentirent. Quorum auctorum
omnium testimonia et memorias composuisse eum in hypomne-
matis consentaneum est. Sed aliud accedit, quod animum ad-
vertit in Strabonem. Inter auctores quos Plutarchus recenset
invenimus Polycletum') quendam, quem de rebus Alexandri
scripsisse ex fragmentorum argumento viri docti conlegerunt.
Quem scriptorem semel laudant Aelianus N. A. XVI 41 et Athe-
1) Quod traditum est Πολύχριτος, sine dubio recte emendavit Coraes ;
eundem librariorum errorem deprehendimus apud Strabonem XV p. 735.
Cf. Muell. Fragm. Scriptt. rer. Alex. Μ. p. 124.
Leipziger Studien. XI. 3
424 Maximilianus Luedecke
naeus XII p. 539 A, quinquies vero Strabo, XI p.509 de mari
Caspio, XV p. 728 § 2 de Susorum urbe muris non circumdata,
ibid. § 4 de Choaspe Eulaeo Tigride, p. 735 de Persarum mo-
ribus, p. 742 de Euphrate non exundante. Utri igitur illorum
testimoniorum conlectio probabilius adtribuitur, Plutarcho an
Straboni? Equidem nullus dubitaverim adfirmare ad Strabo-
nem redire et Plutarchum et Arrianum.
Praeter locos in quos adhuc inquisivimus complures extant
unius Plutarchi, quos ea de causa placet commemorare, quia
Strabonem fuisse operis conlectanei auctorem ex eis adparet.
Atque primum omnium monendum esse videtur etiam Plutar-
chum c. 62 eadem de Sandrocotto Indorum rege et Seleuco
Nicatore narrare atque Strabonem (cf. p.724§9), ex quo Appia-
num sua hausisse supra p.18 ostendimus; dicit haec Plutarchus
Avdgonortos γὰρ ὕστερον ov πολλῷ βασιλεύσας Σελεύκῳ πεντα-
χοσίους ἐλέφαντας ἐδωρίσατο. Quae verba non fluxisse ex eo
auctore, ex quo reliqua quae hoc capite continentur repetenda
esse videntur, recte opinor monuerunt Vogelius |. 1. p. 15 et
Fraenkelius p. 153. Strabo sua sumpsit fortasse ex Megasthene.
Congruit porro Plutarchi c. 59 cum eis quae a Strabone
Ρ. 698 § 28 exponuntur de regno Taxilis, cum quo Alexander
foedus icit:
Plut. ὁ δὲ Ταξίλης λέγεταιΪ Strab. Ταξιλά ἐστι πόλις
μὲν τῆς ᾿Ινδικὴς ἔχειν μοῖραν
οὐκ ἀποδέουσαν «Αἰγύπτου τὸ
μέγεϑος, εἴβοτον δὲ καὶ καλ-
λέκαρπον ἐν τοῖς μάλιστα, σο-
φὸς δέ τις ἀνὴρ εἶναι χαὶ τὸν
᾿Αλέξανδρον ἀσπασάμενος. ...
λαβὼν δὲ δῶρα τεολλὰ καὶ δοὺς
πλείονα τέλος χίλια τάλαντα
νομίσματος αὐτῷ τειροέπιεν.
Ἐφ᾽ οἷς τοὺς μὲν φίλους ἰσχυ-
ews ἐλύπησε, τῶν δὲ βαρβάρων
“πολλοὺς ἐποίησεν ἡμερωτέρως
ἔχειν πρὸς αὐτόν.
μεγάλη καὶ εὐνομωτάτῃ, καὶ ἡ
περιχειμένη χώρα συχνὴ καὶ
σφόδρα εὐδαίμων... ... ἐδέξαντό
te δὴ φιλανϑρώπως τὸν 242.
οἱ ἄνθρωποι καὶ 6 βασιλεὺς
αὐτῶν Ταξίλης" ἔτυχον τε πελει-
ὄνων 1 αὐτοὶ τεαρέσχον, ὥστε
φϑονεῖν τοὺς ΠΙαχεδόνας χαὶ
λέγειν ὡς οὐχ εἶχεν, ὡς ἔοικεν,
λέξανδρος οἷς εὐεργετήσει
πρὶν ἢ διέβη τὸν ᾿Ινδόν. φασὶ
δ᾽ εἶναί τινες τὴν χώραν ταύ-
τὴν =Aiyvatorv μείζονα.
De fontibus quibus usus Arrianus Anabasin compdsuit 35
Hi loci ideo gravissimi sunt momenti, quia Plutarchum
pariter ac Strabonem variorum scriptorum memorias proferre
elucet.
Denique conferas quaeso, quae Plut. c. 35 = Strab. p. 743
§ 15 narrantur de puero quodam naphtha superfuso et quae
c. 72 = p. 641 § 23 de Stasicrate vel Dinocrate memorantur,
qui Athonem montem in figuram humanam 8686 conformatu-
rum pollicitus esse Alexandro dicitur.
Ex Strabone igitur sumpsisse suspicabimur Plutarchum
omnia quos landat in Alexandri vita scriptorum nomina. Quo-
rum novissimus est Sotio, cuius auctoritatem adfert c. 61 λέ-
yetat δὲ xa) κύνα Περίταν ὄνομα τεϑραμμένον ve’ αὑτοῦ καὶ
στεργόμενον ἀποβαλιὺν χτίσαι πόλιν ἐπώνυμον. Τοῦτο δὲ
Σωτίων φησὶ Ποτάμωνος ἀχοῦσαι τοῦ “εσβίου. Sotio fuit
philosophus ille Alexandrinus, quem floruisse a. p. Chr. 13 sci-
mus ex Hieronymo, quo tempore Romae eum docuisse inde
adparet, quod Seneca, qui anno a. Chr. quarto natus est, se
puerum sedisse apud Sotionem narrat (Epist. 49, 2). Poterat
igitur Strabo Sotionem adire in opere suo conscribendo. Sed
quid de Potamone? Hunc imperante Tiberio floruisse valgo
ferunt, cum Suidas de eo adnotet ἐσοφέστευσεν ἐν Ῥώμῃ ἐπὶ
Καίσαρος Τιβερίου. Sed hoc Suidae testimonium, quo si recte
se haberet sententia nostra fortasse concideret, falsum esse
nuper demonstravit C. Cichorius Rom und Mytilene Ὁ. 62 sq. ;
evicit enim praecipue titulo quodam usus Mytilenis invento
Potamonem illum a. 29 a. Chr. legatum Lesbo Romam venisse
iamque eo tempore haud parva fuisse auctoritate. Itaque
initio imperii Augusti eius ἀχμὴν fuisse putabimus. Videtur
autem Potamo Sotionis praeceptor fuisse (cf. F. Nietzschiam
in Mas. Rhen. vol. XXIII p. 639) eique Lesbi narrasse fabulam
illam, quam in Plutarcho scriptam legimus. Nihil igitur nos
impedit, quominus Sotionis quoque testimonium ex Strabone
esse derivatum suspicemur.
Quae cum ita sint, sat certa ratione adhibita nos enu-
cleasse credimus Strabonem fuisse illum quem Schoenius sta-
tuit fontem, ex quo Arrianus ea sumpsit, quae commemorasse
3*
36 Maximilianus Luedecke
sese ὡς λεγόμενα μόνον ὑτεὲρ AleSavdgou in praefatione adfir-
mat, cuique Plutarchus maximam vitae Alexandri partem de-
bere videtur. In Plutarcho quidem non miraberis, quod fontem
suum nusquam nominavit; sed quaerat quispiam, et cur Arria-
nus quoque silentio eum suppresserit, qui reliqua ex Ptolemaeo
et Aristobulo sese hausisse disertis verbis confessus sit, et num
verum Vogelius viderit fontem illum communem fuisse anony-
mum existimans. Nos melius statuemus ab Arriano ideo Strabo-
nem non nominatum esse, quia videbat non certa ratione ductum
historiam Alexandri eum composuisse, sed id solum studuisse,
ut quae de regis illius vita et expeditionibus diversissimi rerum
gestarum scriptores memoriae prodidissent in unam congeriem
conligeret. Ac ne voluisse quidem Strabonem Alexandri histo-
riam scribere etiam ex eius ipsius verbis iam supra p. 14
adlatis ὑτεομνηματιζομένοις τὰς ᾿4λεξανδρου τεράξεις
satis adparet. Composuit Strabo ὑσεομνήματα ἱστορικά, non
ἱστορίας. ΝΕ _
Dixi de fontibus, quibus usus est Arrianus in Alexandri
historia conscribenda; sequitur, ut dicam de ratione, qua
eos adhibuit. Atque primum quidem quaerendum erit, quod-
nam in auctoribus laudandis Arrianus observaverit consilium.
Multos scriptores antiquos, si ex aliorum libris quaepiam
depromunt, auctoris nomen (ut mentionem eius inicere
operae pretium esse ducant) non initio verborum exscriptoram
ponere, sed eo loco, cuius fides auctoris adhibiti testimonio
imprimis confirmanda fulciendaque esse videbatur, observare
licet. Idem fit in Anabasi. Atque imprimis tam, cum numeros
profert, amat Arrianus fontis auctoritatem adferre. Sic 1 2, 7
descripta pugna cum Triballis commissa, quorum tria muilia
ceciderant, cum Macedonum undecim equites et quadraginta
pedites interfecti esse dicerentur, disertis verbis adnotat sic
referre Ptolemaeum (αὐτῶν δὲ Maxedovwy τελευτῆσαι λέγει
Πτολεμαῖος κτλ.}, ne numeris magnae suspicioni obnoxils fides
deesset neve ipse falsa vel incredibilia memoriae prodere vi-
deretur. Simillime ΕΥ̓ 25, 4 caesorum Arigaeoram* multitudo
De fontibus quibus usus Arrianus Anabasin composuit 37
commemoratur Ptolemaco teste adlato. If 11, 8 memorat Ar-
rianus proelio Issico centum et decem milia Persarum necatos
esse; adicit autem illico wore λέγει Πτολεμαῖος ὃ Μάγου,
ξυνεπισπόμενος τότε “λεξανόρῳ, τοὺς μετὰ σφῶν διώχοντας
Δαρεῖον, ὡς ἐπὶ φάραγγέ τινι ἐν τῇ διώξει ἐγένοντο, ἐπὶ
τῶν νεχρῶν διαβῆναι τὴν φάραγγα.
Etiam Aristobulus ubi de numeris agitur laudatur; sic II]
3, 3 de spatio inter Alexandriam et Paraetonium; deinde VII
28, 1 de annis, quos vixit Alexander. Neque vero sine pro-
babilitate suspicatar Schoenius 1. 1. p. 18 omnia ea quoque quae
arte inter se cohaerentia Aristobuli locum sequantur usque ad
6. 30 extrem. pendere ex Aristobulo, cuius auctoritate iteram
utitur c. 29, ubi loquitur de regis conviviis.
Sed aliaruam quoque memoriarum fidem Arrianus fontis
auctoritate comprobat, si ea non posse carere videntur,
etiam eis locis, quibus reliqua ex eodem eum petisse sumere
licebit. Laudat hac de causa Ptolemaeum I §, 1 de Perdicca
signo non exspectato in Thebanorum praesidia impetum fa-
ciente; V 28, 4 de sacrificiis cum Hyphasin flumen esset
transiturus factis; V1 10, 1 de Alexandro in Mallorum urbe
vulnerato. Atque hic profecto multum eius intererat illius me-
moriam addito nomine proferre, quoniam paullo post (c. 11, 7)
variae aliorum sententiae exponuntur et refutantur.
Aristobulum laudat illa de causa VI 22, 4 de Gadrosorum
regione sat mirabiliam plantarum arborumque plena. Notan-
dum est, quod hic auctor de Pithagorae vaticiniis VII 18 qua-
ter in uno eodemque capite citatur; noluit nimirum Arrianus
tales fabulas portentaque auctoris nomine non addito proferre
neque hic neque VII 24,1. Qua de causa eum VI 29 saepius
laudaverit de Cyri sepulero, elucet ex § 10 καὶ λέγει ᾿4ριστό-
Bovdog αὐτὸς ταχϑῆναι πρὸς “1λεξάνδρου κοσμῆσαι ἐξ ὑπαρ-
χῆς τῷ Κύρῳ τὸν τάφον. Cf. etiam VII 20, ὅ de Icari insulae
mira cognominatione.
Deinde citat Arrianus auctores, si unius fontis narratione
finita ad alterum transit. Duobus locis nominatim adfert
Aristobulum, quia ex eo in rerum bellicarum narrationem a
88 Maximilianus Luedecke
Ptolemaco suppeditatam inseruit quaedam geographica: III
28, 5 et 30, 7. Sed non fecit III 29, 2 et IV 6, 5, ubi inseruit
quae Aristobulus de Oxo et Polytimeto fluminibus exposuerat.
III 11, 3—7 ubi agitur de proelio apud Gaugamelam commisso
aciei Persicae descriptionem quam praebet Arrianus ex Aristo-
bulo fluxisse statuit Fraenkelius p. 271, qaia Aristobulus lau-
daretur; cui sententiae subscribere nequeo. Etenim ex verbis
ἐτάχϑη δὲ αὐτῷ ἡ στρατιὰ Woe’ ἑάλω γὰρ ὕστερον ἡ τάξις
ἥντινα ἔταξε Aageiog γεγραμμένη, ὡς λέγει ᾿Τριστόβουλος
non licet praepropere concludere omnia ex Aristobuli opere
petita esse, immo Arrianum haec verba in Ptolemaei narra-
tionem inseruisse mihi quidem veri esse similius videtur, cum
huic unice conveniat aciei descriptio. —
Uno quodam loco inseruit Arrianus numerum a Ptole-
maeo relatum in Aristobuli narrationem; de quo paullo am-
pliorem instituamus quaestionem, quia res haud leviusculi est
momenti.
Libri sexti quinque prioribus capitibus describuntur navi-
gationes in Hydaspe et Acesine factae, quas secuta est expeditio
usque ad Indi fluminis ostium. Jam dicit Arrianus ὁ. 2, 3
totius classis ducem fuisse Nearchum eiusque gubernatorem
Onesicritum; tum § 4 numerus navium profertur ny δὲ τὸ
ξύμηεαν τελῆϑος τῶν νεῶν, ὡς λέγει Πτολεμαῖος 6 Aa-
γου, ᾧ μάλιστα ἐγὼ ἕπομαι, τριαχόντοροι μὲν ἐς ὀγδοή-
xovta’ τὰ δὲ τεάγτα ithoia σὺν τοῖς ἱχιωταγωγοὶς TE καὶ κερ-
χούροις καὶ ὅσα ἄλλα ποτάμια ἢ τῶν πάλαι :τιλεόντων κατὰ
τοὺς τεοταμοὺς ἡ ἐν τῷ τότε "τοιηϑέντων οὐ τεολὺ ἀγοδέοντα
toy δισχιλίων. Iam dixerit fortasse quispiam Ptolemaeo de-
beri totum huius libri initium; tamen sat multa argumenta
praesto sunt, quibus Arrianum Aristobuli verba hic exscri-
psisse demonstretur. Quae c. 1,2 de crocodilis in Indo flumine
conspectis exponuntur cum Aristobuli fragmento a Strabone
XV p. 707 servato congruunt. C. +, 2 de Hydaspis magni-
tudine dicitur, ergo ne hic quidem cogitare licet de Ptole-
maeo. Ipsa autem navigatio explicatur colore tam rhetorico,
ut nemo eam Ptolemaeo adtribuat. Recte igitur contendit
De fontibus quibus usus Arrianus Anabasin composuit 39
Fraenkelius p. 130 Aristobulum in his capitibus fuisse Arriani
auctorem.
Inseruit vero Arrianus verba Ptolemaei in Aristobuli
descriptionem. Sed quanam de causa hoc fecit? Fortasse
opineris Aristobulum omnino non prodidisse memoriae, quanta
navium fuisset multitudo. Quod ut per se veri est dissimil-
limum, ita revera demonstrare possum commemorasse eum
navium numerum in opere suo. Ad hanc quaestionem ex-
pediendam necesse est paullo accuratius inspiciantur capita 18
et 19 Historiae Indicae, quibus Arrianus praebet descriptionem
navigationis illius, priusquam ad Nearchi expeditionem nar-
randam transit. Consentit autem haec descriptio adprime cum
Anabasis capitibus. Iam dicit Vogelius “De fontibus quibus
Strabo in libro XV conscribendo usus sit’ p. 18 de Nearcho
ab Arriano in historia Indica componenda adhibito: ‘inde a
c. 18 usque ad finem libri, si hunc ipsum et pauca quae in
extrem. 19 traduntur exceperis omnia Nearchi esse apertum
est. Censet igitur capita 18 et 19 fluxisse ex Nearcho, neque
vero in hanc rem subtilius inquisivit, quod si fecisset, rectius
tulisset iudicium. Etiam Fraenkelius p. 130 statuit Nearchum
Arriani fontem esse; cuius argumenta refellere supersedeo, quia
fere omnia nimis levia sunt. Immo si diligentius Anabasis et
historiae Indicae capita contuleris, Arrianum etiam hic Aristo-
bulum in usum suum convertisse statim videbis. Conferendi
enim sunt hi loci, quos plene exscribere non supervacaneum
mihi videtur.
Anab. 1,6 καὶ τὸν xata-; Ind. 18,1 -«ἀλέξανδρος γάρ,
thOVY τὸν LATA τοὺς :τοταμοὺς ἐ:τειδὴ οἱ τεαρεσχεύαστο TO ναυ-
ἔστε ἐγεὶ τὴν μεγάλην ϑαλασ-])τικὸν ἐπεὶ τοῦ Ὑδαάστεεω τῇσιν
σαν ἐττενοοῦντα τεαρασχευασϑῆ- ὄχϑῃσεν, ἐτειλεγόμενος ὅσοι τε
γαΐ οἱ ἐγεὶ τῷδε χελεῖσαι τὰς Φοινικῶν καὶ ὅσοι Κύτεριοι καὶ
γαῦς. αἱ δ᾽ ὑγεηρεσίαι αὐτῷ .“Ιἰγύπτιοι elzcovto ἐν τῇ ἄνω
ἐς τὰς ναὺς Ξξινετεληρώϑγησαν | στρατηλασίῃ, ἐκ τούτων ἐτελή-
éx τῶν ξυνεττομένων τῇ Otea-|eou τὰς γέας.
τις, Φοινίχων χαὶ Κυτειρίων καὶ
Καρῶν καὶ «Αἰγυττίων.
40
Anab. 3, 18q. ὡς δὲ ξύμπαντα αὑτῷ
παρεσχεύαστο, ὑπὸ τὴν ἕω ὁ μὲν
στρατὸς ἐπέβαινε τῶν νεῶν, αὐτὸς
δὲ ἔϑυε τοῖς ϑεοῖς ὡς νόμος καὶ τῷ
ποταμῷ τῷ Ὑδάσπῃ ὅπως οἱ μάν-
τεις ἐξηγοῦντο. καὶ ἐπιβὰς τῆς νεὼς
ἀπὸ τῆς πρῴρας ἐκ χρυσῆς φιάλης
ἔσπενδεν ἐς τὸν ποταμόν, τόν TE
Anealyny ξυνεπικαλούμενος τῷ Yoa-
Onn, ὄντινα μέγιστον τῶν ἄλλων
ποταμῶν ξυμβάλλειν τῷ Ydoaorun
ἐπέπυστο καὶ οὐ πόρρω αὐτῶν el-
γαι τὰς ξυμβολάς, καὶ τὸν Ἰνδόν, ἐς
ὅντινα ὃ ᾿Ακεσίνης ξὺν τῷ Ὑδάσπῃ
ἐμβάλλει. ἐπὶ δὲ Ἡρακλεῖ τε τῷ
προπάτορι σπείσας καὶ μμωνι καὶ
τοῖς ἄλλοις ϑεοῖς ὅσοις αὐτῷ νό-
μος σημῆναι ἐς ἀναγωγὴν κελεύει
τῇ σαλπιγγι.
Maximilianus Luedecke
Ind. 18, 11—12 we dé
ταῦτα ἐχκεχόσμητο Ade-
ξάνδρῳ, ἔϑυε τοῖσι ϑεοῖ-
σιν ὅσοι γε πάτριοι ἢ
μαντευτοὶ αὑτῷ, καὶ Πο-
σειδῶνε καὶ ᾿ἀμφιτρίέτῃ
χαὶ Νηρηΐσι καὶ αὐτῷ τῷ
Ὠχεανῷ, καὶ τῷ Ὑδασπῇῃ
ποταμῷ, ἀπὸ τοῦ ὡρμᾶτο,
καὶ τῷ -Axeolyn, ἐς ὅν-
τινα ἐχδιδοῖ Ὑδάσπης,
χαὶ τῷ Ινδῷ, ἐς ὅντινα
ἄμφω ἐκδιδοῦσιν" ἀγῶνές
TE αὐτῷ μουσιχοὶ καὶ
γυμνικοὶ ἐποιεῦντο, καὶ
ἱερήϊα τῇ στρατιῇ πάσῃ
χατὰ τέλεα ἐδίδοτο.
Hic quidem deorum, quibus Alexander sacrificari iussit,
in Historia Indica nominantur Neptunus Amphitrite Nereides
Oceanus, in Anabasi Hercules et Hammon; neque vero haec
discrepantia ea est, ut prohibeat, quominus idem statuatur fons.
Utroque enim loco Arrianus omisit nonnullos deorum, qui ab
Aristobulo enumerati erant. Quod iure licet contendere, quia
in Ind. dicit ἔϑυε τοῖσι ϑεοῖσιν ὅσοι γε πάτριοι ἢ μαντευ-
τοὶ αὐτῷ. Praeterea Hercules, qui in Anabasi vocatur σπρο-
πάτωρ, ϑεὸς πάτριος est Alexandri. In Anabasi autem Ar-
rianum disertis verbis dicere videmus σπείσας ... χαὶ τοὶς
ἄλλοις ϑεοῖς, quae verba permittunt, ut in eius fonte etiam
plures deos nominatos esse sumamus. Denique Arrianus in
Anabasi non commemoravit ludos ab Alexandro institutos.
Anab. 2,2 τὴν στρατιὰν δὲ] Ind. 19, i—3 ὡς δὲ xavta
διένειμεν ὦδε" αὐτὸς μὲν τοὺς ἐξήρτυτο αὑτῷ εἰς ἀναγωγήν,
ὑγεασπιστὰς te ana of Svu-| Κράτερον μὲν τὰ ἐνὶ ϑαάτερα
παντας ἐπὶ τὰς ναῦς ἀνεβί- [τοῦ Ὑδάσπεω ἰέναι σὺν τῇ
De fontibus quibus usas Arrianus Anabasin composuit
βασε καὶ τοὺς τοξότας καὶ τοὺς
Aygiavag καὶ τὸ ἄγημα τῶν
ἱππέων. Κράτερος δὲ αὐτῷ
μοῖράν te τῶν πεεζών καὶ τῶν
᾿ἱππέων παρὰ τὴν ὄχϑην τοῦ
Ὑδάσπου τὴν ἐν δεξιᾷ nye
κατὰ δὲ τὴν ἑτέραν ὄχϑην τὸ
πλεῖστόν τε καὶ κράτιστον τῆς
στρατιᾶς χαὶ τοὺς ἐλέφαντας
Ἡφαιστίων προὐχώρει ἄγων,
ἤδη ὄντας ἐς διακοσίους" τού-
τοις δὲ ἣν παρηγγελμένον ὡς
τάχιστα ἄγειν ἵναπερ τὰ Σω-
πείϑου βασίλεια.
41
στρατιῇ ἐκέλευσε πεζικῇ τε καὶ
ἱππικῇ" ἐς τὸ ἐπὶ ϑάτερα δὲ
Ἡφαιστίων αὐτῷ παρεπορεύετο
σὺν ἄλλῃ στρατιῇ πλείονι ἔτι
τῆς τῷ Κρατέρῳ συντεταγμέ-
νης. καὶ τοὺς ἐλέφαντας Ἧφαι-
στίων αὐτῷ nyev, ὄντας ἐς διη-
κοσίους. αὐτὸς δὲ τοὺς τε ὕπα-
σπιστὰς καλεομένους ἅμα οἷ
nyé καὶ τοὺς τοξότας πάντας
καὶ τῶν ἱππέων τοὺς ἑταίρους
καλεομένους, τοὺς πάντας ἐς
ὀκτακισχιλίους. τοῖσι μὲν δὴ
ἀμφὶ Κράτερον καὶ Ἡφαιστίω-
va ἐτέταχτο, ἵνα προπορευ-
ϑέντες ὑπομένοιεν τὸν στόλον.
In historia Indica mutavit Arrianus ordinem ab Aristo-
bulo institutum, quod facile intelleges; sed complura usque ad
verbum congruunt.
Anab. 2, 2 Φιλίππῳ δὲ τῷ Oa-
τράπῃ τῆς ἐπ᾽ ἐκεῖνα tov Ἰνδοῦ
ὡς ἐπὶ Βακτρίους γῆς διαλείποντι
τρεῖς ἡμέρας παρήγγελτο ἕπεσϑαι ξὺν
τοῖς ἀμφ᾽ αὑτόν. 4,1 μείνας δὲ ἐν-
ταῦϑα ἡμέρας δύο, ὡς καὶ Φέλιτιπος
αὑτῷ ξὺν τῇ λοιπῇ στρατιᾷ ἀφίκετο,
Ind. 19,4 Φέλισπον
δὲ, ὃς αὐτῷ σατράπης
τῆς χώρης ταύτης ἦν,
ἐπὶ τοῦ ᾿ἰχεσίνου 7τ0--
ταμοῦ τὰς ὄχϑας πέμ-
πει, ἅμα στρατιῇ πολ-
λῃ καὶ τοῦτον.
τοῦτον μὲν ἐπὶ τὸν Ἀκεσίνην
ποταμὸν ἐκπέμπει ξὺν οἷς ἔχων
ἧκε, τάξας παρὰ τοῦ Axecivov πο-
ταμοῦ τὴν ὄχϑην πορεύεσϑαι.
Primo obtutu credas hic esse gravem discrepantiam ; tamen
manifestum est Arrianum in historia Indica duos Aristobuli lo-
cos in unum contraxisse.
tuendus erit.
Itaque hic quoque idem fons sta-
Denique notandum est Arrianum in Anabasi
omisisse 1) trierarchoram enumerationem, quam si aliunde pe-
1) Nominat Arrianus solos Nearchum et Onesicritum; atque de hoc
42 Maximilianus Lucdecke
tisset et hic inseruisset, nostro iure miraremur. Fraenkelius
quidem censet (p. 128) ex Nearcho eam desumptam esse propter
§ 10 ναύαρχος δὲ αὐτοῖσιν ἐπεεστάϑη Νέαρχος “ἰνδροτίμου, τὸ
γένος μὲν Κρὴς ὃ Νέαρχος, ᾧκεε δὲ ἐν ΑΙμφιπόλει τῇ ἐτεὶ
Στρυμόνι, quae a nemine 4110 nisi ab ipso Nearcho scribi
potuissent. Estne revera hoe certissimum argumentum? Nego.
Immo ipse Aristobulus non solum tales enumerationes proferre
solebat sed etiam singulorum virorum genus et patriam ac-
curatius enarrare. Sic VI 28, 4, ubi Aristobulum fontem esse
Arriani adparet, enumerantur somatophylaces, quos etiam inter
trierarchos Ind. hist. invenimus. Placet duos hos locos ex ad-
verso ponere:
VI 28, 4 “εοννάτον 4ytéor,
Ἡφαιστίωνα toy <ductyvtoeos,
Avolwayor ““γαϑοκχλέους, 1ρι-
στόνουν Πεισαίοι, τούτοις μὲν
Heiiatove, Περδίχκαν δὲ Ogor-
του ἐχ τῆς Ὀρεστίδος, Πτολε-
μαῖον δὲ τὸν Aayov χαὶ Πεί-
§ 3 τριήραρχοι --- Ἡφαιστίων
τε μίντορος καὶ “εόννατος ὃ
sAyréor χαὶ “υσίμαχος ὃ 1.1γα-
ϑοχλέοις --- οὗτοι μὲν Πελλαῖοι.
ὃ 5 ἐχ δὲ Ὀρεστίδος --- Περδίκ-
zac ὁ Οροόντεω" Ἐορδαῖοι δὲ
Πτολεμαῖός τε 0 ““ἀγου χαὶ
«Τριστόνοις 6 Πεισαίου. ὃ 6
Πείϑων Koatera.
Quae cum tantopere conspirent, de Aristobulo utriusque loci
fonte dubitari nequit; sed in uno offendat aliquis. In Anabasi
Aristonus Pellacis adnumeratur, cum in hist. Ind. Eordensem
eum esse Arrianus adnotet. Si quis librarii cuiusdam errorem
statuat, Anabasis locum debebit emendare.
Derivanda igitur sunt ὁ. 15 et 19 non ex Nearcho sed ex
Aristobulo; animadvertas autem, quod Arrianus c. 19, § ipse
ϑωνα Koateta ‘Eoodators.
dicit : 0, ὃς ἐν τῇ ξυγγραφῇ ἡντινε ὑπὲρ λεξάνδρουν ξυνέγραψε καὶ
τοῦτο ἐ ψεύσατο, ravepzoy ἑαυτὸν εἶναι γράψας, χυβερνητην ὄντα. Quae
cum desint in bist. Ind. Arrianus ipse addidisse videtur, nam Aristobulum
ea dixisse iam per se veri est dissimillimum. Schoenius quidem p. 29
censuit Aristobulum respexisse ad Onesicriti commenta, cum ex loco Ar-
riani probari non posset Arrianum ipso Onesicriti libro usum esse. Sed
potuit ex Strabonis opere notitiam illam περὲ τοῦ τῶν παραδόξων ἀρχικυ-
βερνήτον sibi comparare; cf. enim geogr. XV p. 698 § 28.
De fontibus quibus usus Arrianus Anabasin composuit 43
mentionem inicit descriptionis in Anabasi exhibitae: ὅκως μὲν
δὴ κατὰ τοὺς motapmots κατέπλωσεν αὐτῷ ὃ στόλος --- τεάντα
ταῦτα Agdextal μοι ἤδη ἐν τῇ ἄλλῃ τῇ Actixn συγγραφῇ.
Itaque nihil aptius erat, quam ut utroque loco eundem aucto-
rem sequeretur. Adhibuisse autem in hist. Ind. conscribenda
se non solos Eratosthenem Megasthenem Nearchum ipse pro-
fitetur Anab. V 5, 1 ἀλλ᾽ ὑπὲρ Ἰνδῶν ἰδίᾳ μοι γεγράψεται
ὅσα πιστότατα ἐς ἀφήγησιν οἵ τε ξὺν λεξάνδρῳ στρα-
τεύσαντες καὶ ὁ Νέαρχος, ἐπὶ δὲ ὅσα εγασϑένης te καὶ
Ἐρατοσϑένης, δοκίμω ἄνδρε, ξυνεγραψάτην. Denique unum
addam: si minus Aristobulus capitum illorum fons esset, ne-
quaquam eum in Anabasi adhibitum esse statuere liceret.
Plane enim est incredibile, Aristobulum aliis scriptoribus tam
obnoxium fuisse, ut paene ad verbum eos exscriberet. Hoc
Fraenkelius quidem voluit, sed ne umbram quidem argumenti
protulit ad sententiam suam confirmandam. Semper vero in
memoria tenendum est Aristobulum rerum relatarum testem
oculatum fuisse.
Sed redeamus eo, unde profecti sumus. Ex Aristobulo
igitur sumpsit Arrianus, quae dicit hist. Ind. 19, 7 de navium
numero: γέες δὲ αἱ σύμπασαι αὐτῷ [χίλιαι καὶ] ὀχτακχόσιαι
ἦσαν, αἵ τε μακραὶ καὶ ὅσα στρογγύλα πλοῖα καὶ ἄλλαι ἱτιτεα-
γωγοὶ καὶ σιτία ἅμα τῇ στρατιῇ ἀγουσαι.
Ergo usus est Aristobulus his vocabulis: μαχραὶ νῆες et
στρογγύλα πλοῖα; atque haec revera reperimus ὁ. 5, 2 quem
locum p. 38 ad Aristobulum rettulimus. Neque vero apud
Arrianum deprehenduntur Ptolemaei termini qui dicuntur tech-
nici, τριακόντοροι et xéoxoveor. Sic coniectura mea de Ari-
stobulo et in Anabasi et historia Indica adhibito pulcherrime
confirmatur.
Verba χέλιαι καὶ, quae uncis inclusi, inserenda esse con-
iecit Schmiederus; quem secutus est Hercherus, qui ne ad-
notavit quidem in praefatione critica deesse ea in libris manu-
scriptis. Contra illum disputavit C. Muellerus Geogr. Gr. min.
I p. 331, cui adsensus est Eberhardus in Hercheriana altera.
Nimirum voluit Schmiederus numeros in hist. Ind. et Anab.
44 Maximilianus Luedecke
traditos exaequare. Idem egit Kruegerus, qui suspicatus est in
Anabasi esse scribendum τῶν χειλέων pro τῶν δεισχελέων. Utrum-
que falsum est. Nam si Arrianus in Aristobuli opere invenisset
numerum cum Ptolemaei congruentem, qua tandem causa eum
commotum putabis, ut Ptolemaei memoriam anteponeret Ari-
stobuli, praesertim cum adferat Ptolemaei auctoritatem his
verbis usus: ὥστε λέγει Πε., ᾧ μάλιστα ἐγὼ ἕπομαι.
Quibus disputatis dubium iam non poterit manere, quo-
modo ‘res sese habeat. Arrianus apud Aristobulum numeram ἡ
invenit multo minorem quam apud Ptolemaeum; sed cum hic
maiore fide ei dignus esse’ videretur, Aristobuli memoriam
sprevit, Ptolemaei autem inseruit. Ergo id fecit, quod in prae-
fatione pollicitas est: Πτολεμαῖος — καὶ -AgeotoBovdog —
ὅσα δὲ ov ταὐτὰ (scil. ξυνέγραψαν), τούτων ta τπειστότερα
ἐμοὶ φαινόμενα --- ἐπιλεξάμενος.
Denique VI 28, 1 et 2 narrat fabulam de Alexandro in Car-
mania sub specie Dionysi debacchante, quam sumpsit ex Stra-
bone. Adnotat enim neque apud Ptolemaeum neque Aristobulum
eam deprehendi. Tum pergit Arrianus §3 add’ éxeiva ἤδη
“Ἀριστοβούλῳ ἑπόμενος Evyyeagw, oratione indirecta adiungens
ea quae sequuntur. Mirum esset, si verba illa quibus signi-
ficat se antea Aristobulum non exscripsisse ad solum capitis
initium spectarent. Itaque suspicabimur capitibus anteceden-
tibus eum non adhibuisse Aristobulum. Atque revera eum
non est secutus c.24—26, quae p. 22 iam Straboni tribuimus;
cui cum 6. 27 adtribui non possit, hoc ex Ptolemaeo desumptum
esse iudicabimus. Quae sententia eo comprobatur, quod cum
§ 2, qua agitur de Philippo satrapa occiso, mirum quantum
Curtius X 1, 20—22 conspirat.
Iam ad eos locos transeamus, quibus Ptolemaei et Ari-
stobuli testimonia inter se discrepantia proferuntur.
L. II] 4 describit Arrianus sine dubio Aristobulum secutus
Hammonis oraculum fontemque mirabilem ibi inventum. (Ca-
pite extremo de reditu Alexandri dicit ἀνέζευξεν én’? Alyin-
tov, ὡς μὲν Aguatdpoviog λέγει, τὴν αὐτὴν ὀπίσω 606, ὡς
δὲ Πτολεμαῖος ὃ “ἄγου, ἄλλην εὐθεῖαν ὡς ἐτεὶ Μέμφιν,
De fontibus quibus usus Arrianus Anabasin composuit 45
Quia vero Arrianus proximo capite ineunte sic pergit: εἰς
Méugiy δὲ αὐτῷ τερεσβεῖαί τε τεολλαὶ ἐκ τῆς Ἑλλάδος ἦχον,
videmus eum ab Aristobulo ad Ptolemaeum transisse. Noluit
autem Aristobuli memoriam prorsus silentio praeterire, ne quis
crederet hunc idem rettulisse ac Ptolemaeum. Ex hoc loco
perspicimus insignem historici diligentiam.
III 30, 5 profert breviter tantum variam Aristobuli de
Besso capto memoriam, postquam capitibus praecedentibus
Ptolemaeum secutus amplissime narravit, quomodo proditor
ille captus sit. Nimirum ideo hic dissensum illorum adnota-
vit, quia res. erat gravissima, quod non poterimus dicere
de discrepantiis, quas deprehendimus IV 3, 5 et V 20, 2 (de
septimae urbis expugnatione et de populi cuiusdam nomine).
ΠῚ 3, 5 et 6 discrimen adnotavit, quia agitur de prodigiosa
quadam fabula.
L. IV caput quintum quo Arrianus cladem Macedonum
contra Spitamenem missorum exponit, manasse ex Ptolemaeo
recte intellexit Schoenius p. 6. Addit enim Arrianus Aristo-
buli auctoritatem adferens (ἱριστόβουλος δὲ - λέγει) aliam de
eadem clade narrationem a priore diversam c. 6,1—2. Iam
existimaveris etiam aliis locis, quibus eandem citandi ratio-
nem deprehendimus, item esse statuendum praecedentia fluxisse
ex altero Arriani fonte. Attamen duo loci talem opinionem
non admittunt.
L. VII 4, 484. describit Arrianus nuptias Susae factas; αὐ-
τὸς μὲν τῶν JSagelov ϑυγατέρων τὴν τερεσβυτάτην Βαρσίνην
nyayeto, ὡς δὲ λέγει ᾿Ἰριστόβουλος, καὶ ἄλλην τιρὸς ταύτῃ
τῶν Ὥχου ϑυγατέρων τὴν νεωτάτην Παρύσατιν. Fraenkelius
sibi persuasit ea quae de Barsine dicerentur fluxisse ex Ptole-
maeo, reliqua vero ex Aristobulo omnia, quia veri non esset
simile Ptolemaeum talem enumerationem composuisse. Hoc
unum recte confirmavit, reliquis non subscribo, quia talis lau-
dandi ratio ab Arriani consuetudine discrepat; immo Ptole-
maei non Aristobuli memoriam adtulisset, si reliquam narra-
tionem ex hoc sumpsisset. Cum igitur diversa Aristobuli
memoria inseratur reliquisque quae explicantur opponatur,
Po Has:cuuingiues
. sUdGtcEe
Δ Veeco heheeat Pe ee | "0" δ ἥρω ely eng, | Le See Oe «ἀϊ 3 } 1
{1115 “τ δι de Vk Cs | PO ἃ ΧΦ ἘΞΤΙῚ: με:
ani
τ
Va
᾿} 15 LET ἢ
eho. bade.
δε. et ee
ab
af wid bg ees,
aed ace Ry pe
eter? aonk =
ΞΙ
qer™ pak
I>
mere
LET:
a Vinh ἢ δι,
~TTMILAy
fT"
NAGI “fe
ὙΠ
φι σαι
ΓΝ
Ὁ .
vara ote ΒΡ ΤΥ Due ier These Αγ ς “ID
"4 510} ara QED τὐτπι λὲ cee ce Teac Gem ΓΤ
Worent τῶι id δ ται ἴσον Τὸ cp auger 4 este MY
ers UP ΟΝ 2} κν να; Cy iS Ot ΤΠ ἀρὰ, 2 | HIM
be Joni that) Pesce 8 abl ἀμ bal Ni} =a! = CFs cers
PGs “2. ἡ ᾿ς τα θα ee ΠΡ ὙΠ Trees
ΜΠ ει’ ἢ πα 1 ὄρ δ οὐλὴ αν δ δὰ ἘΠ 1ῶς LT sh SL, ΣΤ
re a ce ee Sey Oy | gee Tse t: δ ΜΗ Persea OTT
wean cae "Ὁ Pe ee ae ee De ies i | ALD | Wiel CW
i Sehiey ay, MVbisded os: SS. a eS τὖς “Howse χα An
εὐ] εεν}} ιαὐλι᾿ 1 }» iz oo" ts °c oo uaferets,
SGT, labia tutes οα΄ πΠῸῚῚ ΠῚ
mod rie ors | ΣΝ Φ i tut ‘ ee CTE TTS “1 1
." ᾿ i .- beg = 2 1} Therm
ei a t ᾿ ΒΕ δος erin’
r - “ - : et af τὰ
si 7 aint lteter ct tere
viel σὰ. ἂν mr ome : - ah πε hook πε Ὁ ΤΗΣ BD | |
iar corners ir | aetna ty. PED = po eee mee SUED Veet oow
αν Ἐκ! εἰ ctian ΟΣ ", Ἢ ἀπ πῶ Ἰπγει
δε. ποτὰ ae. Τὸ 5 waist SO peas hat tm Ν᾿ Pty, TRUER
fer yy te teebbutditaas με : Sarton “αι, adn
mie" as a chek 1." isl - ΡΝ πνο, eet |
os oie whe a . f abe Σ i 5.1 Δ πω" ᾿ ταις
4 ‘ ‘ieetes eens 1} ΤῸΝ πὸ aes εἰς " Taide’ tose Pent,
sD | Δ: Piaisca Vuyet ι yeas αι tise IRALL-
eas γένεα *: eal 5 .- “ΠΣ τ
᾿ wb ee 7 ΗΝ os te Oe OY
bees ’ . ὦ. τύ στο
De fontibus quibus usus Arrianus Anabasin composuit 47
festum est. Immo simillime ea quae apud Arrianum praece-
dunt eum prodidisse memoriae arbitrabimur. Sic enim Car-
tius quoque rerum ordinem exponit V 3, quamquam in sin-
gulis rebus non paullum discrepat ab Arriano. Consociandae
igitur sunt duae narrationes: nimirum Sisygambis Uxiorum
preces adiuvit, cum Alexander eis parcere nollet. Praeterea
rerum militariam descriptio nemini convenit nisi Lagidae. Ergo
totam narrationem ab Arriano ex Ptolemaeo petitam esse mihi
persuasum est; addidit autem nomen Ptolemaei, ut fidem nuntii
confirmaret illius auctoritate gravissima. Ne hic quidem parti-
cula dé premenda est.')
Refatare hic lubet opinionem quandam Petersdorffi, quam
pronuntiavit “Eine neue Hauptquelle’ p. 45 adn. 2. Dicit enim,
quia Arrianus memoriam illam de Sisygambi supplicante Ptole-
maeum solum referre adnotaret, concludendum esse propter
rationem ab Arriano in fontibus adhibitis observatam, reliquos
fontes nihil de illa re tradidisse. Quam sententiam falsam esse
elucet ex eis quae adhuc disputavimus. Itaque non recte con-
clusit Petersdorffius etiam ea quae Cartius V 3, 12—14 de
Sisygambi narret, ad Ptolemaeum referenda esse.
Denique Ptolemaeus et Aristobulus testes inter se consen-
tientes adferuntur ab Arriano III 26, 1 de Philotae. insidiis iam
in Aegypto Alexandro nuntiatis.
Complures denique loci extant, quibus ita Arrianus auctores
suos nominat, ut eorum sententias comparet cum memoria
vulgari. De his testimoniis dupliciter statuere licet: aut iam
invenit ea in Strabonis opere, quod iam p. 12 nonnullis exem-
plis comprobavimus, aut ipse inspexit Ptolemaei et Aristo-
buli libros.
Invenit igitur Arrianus auctores suos primarios etiam a
Strabone exscriptos esse; qua re nescio an commotus sit, ut
1) Cum haec iam scripsissem, vidi Zimmermannum in Hermae vol.
XXIII p. 125 sqq. eandem laudandi rationem in Strabonis libris geogra-
phicis observasse. Dicit Strabo Ἀρτεμίδωρος dé λέγει, vel Ποσειδώνιος δὲ
λέγει, quamquam etiam ea quae praecedunt ex eodem petivit fonte; quod
certissimis ille vir doctus comprobavit exemplis.
48 Maximilianus Luedecke
saepius narrationibus, quae ad Aristobulum redeunt, addiderit
notas libri conlectanei. Talibus locis nimirum veri est simi-
lius Arrianum non verba illius operis, sed ipsius Aristobuli,
quem in manibus habebat, reddidisse.
L. II 5,2—4 loquitur Arrianus de Anchialo oppido et Sarda-
napali monumento. Narrat autem haec secundum Aristobulum,
ex quo eadem hausit nomine auctoris adposito Athenaeus XII
p. 530A. Arrianus tamen dicit § 2: ταύτην δὲ Sagdavanaioy
χτίσαι tov “ἰσσύριον λόγος. Apud Strabonem eum eandem
memoriam repperisse certo argumento comprobare possumus;
nam hic quoque eadem refert ex Aristobulo XIV p. 672, quod
nimirum etiam in hypomnematis fecerat.
L. VIL 20, 1—2 disserit Arrianus de Arabum religione et
regione, incipit vero his verbis narrationem suam: “όγος
δὲ κατέχει ὅτι ἤχουεν ἄραβας δύο μόνον τιμᾶν ϑεούς.
Haec et ex Aristobulo petita et in opere quoque conlectaneo
esse exposita, docet pariter Strabo, qui eadem memorat XVI
p- 741 ὃ 11, quae auctori illi sese debere ipse adnotat initio:
φησὶ δ᾽ “ριστόβουλος.
Similiter statuemus de libri VII c. 10 οἱ 17, quae fluxisse
ex Aristobulo certis argumentis ostendi potest. C. 16, 1—4
huic tribuimus, quia quae hic de Oxo flumine exponuntur
prorsus conspirant cum ΠῚ 29, 2, ubi Aristobulum adhibitum
esse docet Strabo, qui p. 509 § 3 eadem ex Aristobulo pro-
fert. Tum agit Arrianus usque ad proximi capitis finem de
Chaldaeorum vaticinio, quo Alexandrum a Babylonis ingressu
deterrere conabantur. Cohaerent vero c. 16,5—§ cum ὁ. 17, 5,
ubi Aristobulus nominatim adfertur; utroque loco narratur
de Chaldaeis Alexandro suadentibus, ne orientem versus re-
spiciens exercitum in urbem duceret, sed potius ex parte
orienti ingrederetur. Jam invenimus ὁ. 16, 6 notam operis
Straboniani: ἀγευχρένασϑαι avtoig λόγος Ευριέδου τοῦ τεοιῃ-
tov ἔχιος. Huius dicti Aristobulum mentionem fecisse efficio
ex conexu conloquii illius Alexandri Chaldaeorumque, quod Ar-
rianus refert. Jam vero contendo hanc narrationem in opere
conlectaneo eum invenisse eayue de causa fontis illius notam
De fontibus quibus usus Arrianus Anabasin composuit 49
addidisse. Atque revera demonstrare possumus Strabonem
hance Aristobuli memoriam novisse.
Eandem enim narrationem profert Appianus Ὁ. 6. II 153,
qui postquam coniurationem contra Caesarem factam narravit,
6. 149 dicit: οὕτω μὲν δὴ Γάϊος Καῖσαρ ἐτελεύτησεν --- ἀνὴρ
ἐπιτυχέστατος ἐς πάντα χαὶ δαιμόνιος καὶ μεγαλοπράγμων
καὶ εἰκότως ἐξομοιούμενος Αλεξανδρῳ. Quam sen-
tentiam capitibus sequentibus comprobare studet multis pro-
latis ex utriusque viri vita et rebus gestis. Iam quaeritur
᾿ utrum ipse hanc comparationem Alexandri et Caesaris compo-
suerit an fonti cuidam debeat. Illud veri non est simile in
auctore, qui hercle non abundat propriis sententiis et inven-
tis, sed ea solet repetere, quae alii iam senserant et excogita-
verant. Neque profecto erat Appiano ea Alexandri historiae
notitia, quam eum qui hance comparationem conscripsit ha-
buisse statuendum est. Quemnam igitur fuisse credemus tanta
illius historiae scientia instructum, ut in vita Caesaris descri-
benda uti potuerit? Strabonis hypomnemata historica et a
Plutarcho in vita Caesaris et ab Appiano bellorum civilium
libro altero adhibita esse commentatione acuminis plena, cui
inscripsit “Caesar im Orient’, W. Iudeichius demonstravit, quae
sententia quin vera sit dubitari nequit. Strabonem vero am-
plissimam Alexandri rerum gestarum notitiam habuisse nos
ipsi demonstravimus. Huc accedit quod Plutarchus vit. Caes.
6. 63 ipsum Strabonem laudat de vaticiniis quibusdam paullo
ante Caesaris mortem observatis; apud Appianum vero Ale-
xandrum et Caesarem inter se comparari propter omina quae-
dam videmus. Itaque dubitari iam nequit, quin Strabo auctor
Appiani fuerit; omnia autem quae apud Appianum de Ale-
xandro adferuntur Strabonem sumpsisse ex suo opere de illius
rebus gestis consentaneum est. Quae si vera sunt, etiam hinc con-
cladere licet (ef. p. 20) Strabonem hypomnemata de Alexandro
composita scripsisse ante hypomnemata historica.
Quae cum ita sint, Arrianum narrationem Aristobuli de
versu Euripideo ab Alexandro recitato in Strabonis hypomne-
matis invenisse pro certo adfirmamus. Sed etiam revera eum
Leipziger Stadien. XI. 4
50 Maximilianus Luedecke
hie inspexisse illud opus ex vestigio haud ambigno cognos-
citur. C. 17 enim ubi agitur de Beli templo, quem rex resti-
tuere conabatur, inveniuntur dilucidae notae fontis tertii: οἱ
μὲν λέγουσιν ote ἐπὶ τοῖς ϑεμελίοις τοῖς πρόσϑεν — oi
δὲ ὅτι “nai μείξονα ἔτι τοῦ “τάλαι ὄντος. Itaque suspicio
oritur haec non ex aAristobulo sumpta, sed ex Strabone in-
serta esse, qui quod notatu perdignum est loquitur de Beli
templo simillime XVI p. 735 §5. Quae res cum ita se habeat,
nulla remanere poterit dubitatio.
Perversa igitur est sententia Fraenkeli, qui p. 70 contendit
iam Aristobulum adhibuisse formas illas loquendi ἀόγος. λόγος
uatéyer, λέγουσιν similes ut memorias ex aliis auctoribus a se
petitas significaret ex eoque Arrianum desumpsisse. Neque
usus est exemplis certissimis ad coniecturam suam confirman-
dam; nam Aristobuli locus, quem adfert ex Strab. XIV p. 672:
évioe δὲ καὶ ἐτειγραφὴν εἶναί φασιν ᾿ἰσσυρίοις γράμμασε τοι-
avde, sic non legitur in libris. ΠΙπὰ gaocy omnes omittunt,
deinde ἔνιοε δὲ desunt in Epit. Vat., qua de causa recte Cra-
merus eas voculas induxit. Denique nunquam rationibus sat
idoneis poterit evinci tali modo Aristobulam in suum usum
convertisse aliorum scriptorum memorias.
Transeo nunc ad inlustrandam rationem, qua usus Arria-
nus fontes suos exscripsit. Quaeritur enim primum, utrum
diligenter materiem ab auctoribus praebitam reddiderit an
temerarie mutaverit additamentisque a se ipso confictis ampli-
ficaverit.
Haud paucis locis eius narrationem cum aliorum scripto-
rum memoria quae ex eodem fonte fluxit contendere possumns,
qua in re saepissime videmus eum cum illis vel in pauxillis
consentire. De hac re iam Fraenkelius sat amplam quaestio-
nem instituit, in qua id vituperandum videtur esse, quod non
semper certis usus est exemplis ad id quod sibi proposuerat
comprobandum. Certissima enim utique eligenda erant. Con-
sulto autem supra p. 39sq. Anab. VI c. 1—4 et Hist. Ind. c. 18
et 19 in comparationem tam diligentem vocavi; ideo enim
multum valent ad nostram rem, quia utroque loco Arrianus
De fontibus quibus usus Arrianus Anabasin composuit 51
eundem auctorem adhibuit. Vidimus autem Arrianum, cum
Anabasis capita componeret, omisisse quidem complura, non-
nulla abbreviasse; sed pleraque vehementer conspirant cum
eis, quae in hist. Ind. exponuntur. Unde patet fuisse eum hoc
loco Aristobulo valde obnoxium. MHuc pertinet etiam alius
locus, de quo iam disputavimus (p. 10 84.); memorias de Ale-
xandri diademate compositas diligenter ex fonte suo trans-
sumpsit, quod luculenter apparet ex Appiani comparatione.
Inde concludendum est, Arrianum in universum diligenter
fontes suos exscripsisse, qua de re consentio cum Fraenkelio;
ex exemplis ab eo adlatis ea eligas velim et contempleris,
quae apta sunt ad hanc sententiam comprobandam, velut 4, 5,
6, 9 alia (ef. p. 331 8q.).
Non prorsus in hance sententiam, quae plerisque probata
est, abiit B. Niesius libello quodam cui inscripsit ‘De Sardana-
pali epitaphio’ (Ind. lect. aestiv. Marburg. 1880); ubi diligentius
tractavit quae Arrianus II 5,2—4 de Anchialo oppido et Sar-
danapali monumento profert. Id pro certo adfirmavimus (p. 48)
redire ad Aristobulum quae narrat Arrianus; nam quae ille de
hac re rettulerat, duobus locis, Athen. XII p. 530A et Strab.
XIV p. 672, servata sunt. Itaque hac de re nulla dubitatio mo-
veri potest. Sed sunt differentiae quaedam inter Arrianum et
Aristobulum, in quas Niesius accuratius inquisivit. Secundum
illum enim figura Sardanapali plaudentium more manus con-
lidit (συμβεβληκὼς τὰς χεῖρας ἀλλήλαις ὡς μάλιστα ἐς κρότον
συμβάλλονται), apud hunc conlidit dextrae manus digitos more
eorum, qui contemptionem quandam significare volunt (συμ-
βάλλοντα τοὺς τῆς δεξιᾶς χειρὸς δαχτύλους ὡς av azcoxgo-
τοῦντα). Itaque non intellecta est verbi ἀποχροτεῖν notio ab
Arriano. Neque vero ex hoc errore statim concludendum erit,
in universum Arriani fidem male se habere. Contendit quidem
Niesius eum alia quoque temere novasse, quia exponeret Arria-
nus Assyrios quasi interpretatos esse titulum: of μὲν “Ισσύριοι
χαὶ μέτρον ἔφασκον ἐπεῖναι τῷ ἐπιγράμματι --- καὶ τὸ παῖζε
ῥαδιουργότερον ἐγγεγράφϑαι ἔφασαν τῷ «Ασσυρίῳ ὀνόματι;
immo Cilices saltem nominandos fuisse censet Niesius. Sed
ΔΈ
52 Maximiliannsa Luedecke
vave ne προ Armano opprobrie des: neque enim ex eq quod
Athenaeus et Strabo prorsug de dae re micent iam efficiendom
ast Arrianum jlaee novasse, praesertim cum oarratio eins etiam
reliquis muito ampiior est qnam illorum. Quid igitur impedit.
qdominna Aristobulo ipsi ista verba adtribuamas?’ Immo nihil
aliud Arrianus commisisse videtur. «oam quod non intellexit.
quid aibi vellet mirnm illud «.cozenreiy verbum. Hoe certe
nesciehat honus Arrianus: neque ei veniam denezgemas. πὸ
hoe exemplum non aptum est yno demonstretur fontes sues
Arrianum temerarie mutasse.
Saepius usa venit. ut Armanus 32am exprimat sen-
tentiam de aliqua re, qnod solet facere vovabulis ὡς Joxed
var vel similibus usus. Sed eave praeprepere credas eis locis
eum ipsum ea addidisse, yaae pro suo iudicio propinat; ali-
quotiens enim facile perspicitur repeti auctoris sententiam.
VII 10 extrem. dicit haee: nr dé ere) cov ναυτικοῦ ἢ παρα-
azerr oe tnt Soagas rove ττλλοὺς. COOPATIY WEY, OTL...
ro οὐ πάγϑες, ὡς pe UL ἠη κεῖ, ETALOTOS ἣν Lov κτασϑαὲ τι
κει .Πλεξανόρης. Hie Geierus reete perspexit Arrianum Aristo-
buli sententiam pro sua vendere: nam Strabo XVI p. 711 ex
eodem fonte hauriens prorsus congruenter loyuitur: τὴ δ᾽ ἀλη-
Kee, ὀρερημένον πάντων εἰναι zvecov. Similiter res sese habet
VI li, 6: ἔνϑεν dr uoe δοχεῖ τολις ovoa “Lyinaa ἀπηνε;»-
yuro τὴν dosev τὶς πεγαλὴς παχὴς: ef. Strab. AVI p. 737.
Perinde indicabimus de VI 1%, 5: atrag δὲ trreg3ahwr roe
fvdot ποταμῶι τὰς ἐχήολας ἐς τὸ rehevos ἀγέπλει. ὡς μὲν
ἔλεγεν. ceedeiv εἴ τοῦ τὰς χώρα ττλησιον aviazer ἐν τῷ πὸν-
ren eNO δὲ DOLE οὐκ ἡχισται τὸς πειτλείχέναε τὴν μεγάλην
γὴν ἔξω Ινόων ϑαλίσσαν. Paene risum movet alius locus,
ani hue pertinet: [I 24,5 dicit, postyaam Ptolemaeum secutus
narravit Tyri urbia expugnationem: καὶ τιν ναῦν τὴν Teeter
τὴν ἱέρὰν -- τῷ Ἡρακλεῖ ανείδι χε χαὶ ἐπίγραμμα ἐπ᾽ αὐτῇ,
ἡ αὐτὸς "ποιήσας i, oto Or ἄλλον τοι σαντος. οὐχ ἄξιον μνῆ-
μης To ἐ;γίγραμμα᾽ δια τοῦτο zat ἐγὼ αὐτὸ αναγραψ'αι airy
Simoc. Apparet eum sententiam auctoris sui sibi vindicasse,
nam epigramma ipse sine dubio non legit.
De fontibus quibus usus Arrianus Anabasin composuit 53
Restat, ut quaeramus, quamnam Arrianus secutus sit ra-
tionem, quando ex uno fonte quaedam inseruit in alterius
narrationem. Iam supra p. 37 monui bis eum eis locis Aristo-
bulum citasse, sed non saepius. Praecipue vero tertii libri
finis multum valet ad rationem Arriani bene perspiciendam.
Describitur ibi fuga Bessi inde a c. 28 usque ad 30, 5; ipse
autem Arrianus indicat narratione finita, utrum auctorem se-
cutus sit: καὶ ταῦτα Πτολεμαῖος ὑτεὲρ Βήσσου ἀνέγραψεν. Inde
consentaneum redditur omnia quae ad Bessi fugam pertinent ex
Ptolemaeo eum hausisse, praesertim cum brevissime variam
Aristobuli sententiam de Besso vincto c. 30, 5 adserat. Nimi-
rum quia ipse Ptolemaeus ab Alexandro missus erat ad Bes-
sum fugientem persequendum et capiendum eius memoriam
potiore fide dignam esse existimavit. Sed accuratius inquira-
mus in capita illa. C. 28, 5—7 digressionem habes de Caucasi
montis natura; hic bis Aristobulus ab Arriano laudatur, unde
adparet ad hunc auctorem eum transisse, ut illum montem de-
scriberet; ergo ea quae praecedunt ex Ptolemaeo fluxerunt.
Accedit quod c. 28, 2 rursus agitur de Satibarzanis rebellione,
in qua narranda iam antea Arrianum Ptolemaeum secutum
esse veri est simillimum. Simul autem inde quod Aristobulus
de rebus geographicis laudatur consectaneum fit, Arrianum
§ 8, ubi pergit Alexandri expeditiones explicare Bessi capiendi
causa susceptas, redisse ad Ptolemaeum, quem sequitur usque
ad ¢. 29,2; nam quae hic de Oxo flumine exponuntur hausit
ex Aristobulo, quem hoc quidem loco non citavit, sed con-
gruunt, quae Strabo XI p. 509 § 3 ex illo auctore de eodem
flumine profert, adprime cum Arriani verbis. Iam quaeritur,
ubi Arrianum ad Ptolemaeum redire statuendum sit. Descri-
bitur § 3 et 4 transitus Oxi fluvii; in quibus manifestam Ptole-
maei vestigium deprehenditur, quod ut melius cognoscatur
huius loci comparationem institui cum duobus aliis, quibus
et ipsis secundum Ptolemaeum explicatur indoles coriorum,
quos Macedones in flumine transgrediendo adhibuerunt. Ita-
que componamus haec:
δ4
8 4 ξυναγαγὼν οὖν τὰς
διφϑέρας vp αἷς ἐσκή-
γουν οἱ στρατιῶται φο-
ρυτοῦ ἐμπλῆσαι ἐκέλευσεν
Maximilianus Luedecke
13,6 τὰς δὲ δεφϑέρας
ug αἷς ἐσκήνουν τῆς καρ-
φης πληρώσας καὶ ὅσα μο-
γόξυλα τιλοῖα ἐκ τῆς χώρας
ὡς ξηροτάτου καὶ χαταδῆσαί᾿ ξυναγαγών --- διεβέβαζεν
τε καὶ ξυρράψαι ἀκριβῶς,
τοῦ μὴ ἐσδύεσϑαι ἐς αὐτὰς τοῦ
ὕδατος. ἐμτελησϑεῖσαι δὲ καὶ
ξυρραφεῖσαι ἱκαναὶ ἐγένοντο
διαβιβάσαι τὸν στρατὸν ἐν
πέντε ἡμέραις.
ἐπ᾿ αἰτῶν τῆς στρατιὰς κτλ.
V 12,3 καὶ ἐνταῦϑα xin -
ροῦντο τῆς νυχτὸς αἱ dug-
ϑέραι τῆς χαρφῆς ἐκ πιολ-
λοῦ ἤδη ταρενηνεγμένης καὶ
χατερράτιτοντο ἐς ἀκρέ-
βειαν.
Adparet ex horum locorum similitudine etiam paragrapho
quarta Ptolemaeum adhibitum esse; hausit autem ex eo Arrvia-
nus etiam ὃ 3, quoniam inde a verbis διαβάλλειν δὲ ἐπιχειροῦντι
artissimus descriptionis extat conexus. Ceteroquin, id quod
silentio praeterire nolui, Ptolemaeum rerum geographicarum
minus curiosum de eis non copiosius verba fecisse videmus quam
satis esse putabat ad expeditiones Alexandri recte intellegen-
das; nam ad hunc finem omnia spectant, quae de Oxo flumine
dicuntur. Apte cum hac Acesinis descriptio et ipsa ex Ptole-
maeo petita componitur V 20, 8, ubi item illud ῥεῦμα ὀξὺ de-
prehenditur; quia vero Ptolemaeus adnotavit Oxum sex stadia
latum esse (§ 3), intellegimus recte dixisse Arrianum illo loco:
τούτου tov -Axedivov ποταμοῦ to μέγεϑος μόνου τῶν Ἱν-
δῶν ποταμῶν Πτολεμαῖος ὃ dAayov ἀνέγραψεν. Paragra-
phum sextam ὁ. 30 manasse ex Ptolemaeo inde adparet, quod
proxima paragrapho statim ad Aristobulum transit Arrianus, ut
ipse disertis verbis significat; inserit enim, quae de Tanaide
in illius opere invenerat; reliquae huius capitis paragraphi ni-
mirum Ptolemaeo tribuendae sunt, quia cohaerent cum argu-
mento paragraphi sextae.
Simillime sese habet 1. IV caput sextum. Caput quintum
quo Arrianus cladem Macedonum contra Spitamenem missorum
exponit manasse ex Ptolemaeo, iam supra (p. 45) cum Schoenio
monuimus. Addit enim Arrianus Aristobuli auctoritate adlata
De fontibus quibus usus Arrianus Anabasin composuit 55
aliam de eadem clade memoriam a priore diversam c. 6, 1—2;
simul autem recte agnovit Schoenius in sequentibus Arrianum
redire ad Ptolemaeum, quod et per se consentaneum est et
alio argumento comprobatur. Dicit enim Arrianus § 5 Alexan-
drum redeuntem terram vastavisse atque τοὺς ἐς τὰ ἐρύματα
καταπεφευγότας τῶν βαρβάρων interfecisse. Cum his verbis
contendamus locos duos simillimos qui propter accuratam
rerum militarium descriptionem ex Ptolemaeo derivandi sunt;
6. 15,7 ὅτι πολλοὺς τῶν Σογδιανῶν ἐς ta ἐρύματα ξυμπε-
φευγέναι ἠγγέλλετο (οἷ. etiam p. 63); ¢. 16,3 καὶ οἱ ἄλλοι ὡς
ἑκάστοις προὐχώρει ἐπήεσαν, τοὺς μέν τινας τῶν ἐς τὰ ἐρύ-
ματα ξυμπεφευγότων βίᾳ ἐξαιροῦντες. Incipiunt igitur Ari-
stobuli verba inde ἃ χαὶ ἐπῆλθε τὴν χώραν xtd.; nam quae
hic inseruntur de Polytimeti fluminis natura hausta esse ex hoc
auctore docet fragmentum a Strabone p. 518 servatum. Rursus
igitur Arrianus res geographicas ab Aristobulo explanatas accu-
ratissime inseruit in Ptolemaei rerum bellicarum descriptionem ;
huic nimirum caput 7 debetur, quia redit Arrianus a digres-
sione; § 4 et 5 ipse conscripsit.
Ex his exemplis videmus nunquam Arrianum Aristobuli
et Ptolemaei narrationes inter se commiscuisse, neque unius
sententiam alterius memoria in comparationem vocata mutasse,
sed diligenter auctores suos exscripsisse, modo hunc modo
illum adhibentem, prout res postulare videbatur. Itaque aliis
quoque locis, nisi causae graves obstant, statuere licebit Ar-
rianum rationem hic observatam secutum esse.
Iam eo deducta est quaestio nostra, ut diiudicare possimus,
quaenam Anabasis partes Ptolemaeo quaenam Aristobulo adtri-
buendae sint. Ita vero officio nostro perfungemur, ut prius
ea capita notemus, quae ex Ptolemaeo Aristobulove fluxisse
certis comprobatur argumentis. Ex Ptolemaeo igitur Arria-
nus certo hausit hos locos:
Lib. I 6. 1—6 de expeditione contra Thraces Triballos
Taulantios; c. 7—8; 9, 9—10 de Thebarum expugnatione;
56 Maximilianus Luedecke
c. 10 de Atheniensium legatione; c. 11, 3—6 de expeditionis
Persicae initio; argumenta congessit Fraenkelius p. 256 sqq.;
c. 16,4 de Macedonibus pugna apud Granicum necatis;
alios enim numeros profert Aristobulus Plut. c. 16.
Lib. If ὁ. 11, 8 de Persis proelio Issico interfectis; cf. p. 37.
Lib. III c. 5 de Aegypti praefectis; cf. p. 8. 44.
6. 17 Uxii superantur; cf. p. 16.
6. 23 de Alexandri in Hyrcania expeditione; cf. p. 8.
c. 28, 1—4; S5—10. 29, 1; 3—7. 30, 1—5 de Bessi fuga;
ef. p. 8984.
c. 30,6; 10—11; ef. p. 54.
Lib. IV ὁ. 5, 2—9 de pugna apud Maracanda; οἵ. p. 54.
c. 6,3—5. 7 (exceptis ὃ 4 et 5, quas Arrianus ipse com-
posuit); ef. p. 55.
c. 22, 3—30, 7 de itinere in Indiam facto; cf. Fraenkel.
p. 279 sq.
Lib. V c. 8, 4—14, 2. 15, 1—17, 3 de pagna cum Poro
rege commissa; c. 14, 3 enim inseritur varia Aristobuli memo-
ria, quae cum antecedentibus consociari nequit. Deinde citatur
Ptolemaeus c. 15, 1.
c. 20, 1— 29, 5 de itinere usque ad Hyphasin facto;
ef. Fraenkel. p. 281.
Lib. VI ὁ. 6—11, 1 de Mallorum urbe expugnata. Iam
supra p. 38 demonstravimus initium libri sexti Arrianum sum-
psisse ex Aristobulo; redisse vero eum alicubi ad Ptolemaeum
inde conligitur, quod hic c. 10,1 laudatur. Iam quaeritar, unde
incipiat Ptolemaei narratio, desinat Aristobuli. Dicat vero
quispiam c. 5, 5 transire Arrianom ad Ptolemaeum, quia huic
optime conveniant, quae explicentur de exercitus distribu-
tione; sed §5 zai ἐνεταῦϑα Ἡφαιστίων ve αὐτῷ zat Κράτερος
καὶ Φίλιτεσεος ξὺν τοῖς ἀμφ᾽ αὐτοὺς dot 1,01, ἦσαν referenda
esse ad c. 4, 1 adparet, ubi memorat Arrianus Philippum Cra-
terum Hephaestionem praemissos esse ad confluentem Acesinis
et Hydaspis. Itaque hic Aristobulum fontem esse statuemus.
Tum secuntur haec ὁ δὲ τοὺς μὲν ἐλέφαντας καὶ τὴν Πολυ-
σπέρχοντος τάξιν χαὶ τοὺς ἱπποτοξότας -- διαβιβάσας
De fontibus quibus usus Arrianus Anabasin composuit 57
tov Ὑδάσπην Κρατέρῳ ἄγειν προσέταξε. Quae vehementer
pugnant cum eis, quae initio capitis sexti proferuntur αὐτὸς
δὲ ἀναλαβὼν τοὺς ὑπασπιστάς τε καὶ τοὺς τοξότας καὶ τοὺς
Aygiavag — καὶ τοὺς ἱπποτοξότας te πάντας καὶ
τῶν innéwy καὶ τῶν ἑταίρων τοὺς ἡμισέας --- ὡς ἐπὶ Παλλοὺς
ἦγεν. Qua ex differentia sequitur capite sexto ineunti redire
Arrianum ad Ptolemaeum; errorem enim eum commisisse prop-
ter discrepantiae naturam vix est veri simile.
Ex Aristobulo vero hos locos fluxisse certis argumentis
concladitur:
Lib. Π c. 5, 2—4 de Sardanapali monumento; ef. p. 48. 51.
Lib. ΠΠ ὁ. 3, 3—5; ὁ. 4 de Ammonis oraculo; cf. p. 44;
c, 26, 1 de Philotae insidiis; cf. p. 47; ο. 28, 5—7 de Caucaso
monte; cf. p. 53; 0. 29,2 de Oxo flumine; ef. p. 53; ὁ. 30, 5
de Besso capto; ὁ. 30, 7 de Tanaide flumine; cf. p. 54.
Lib. IV c. 6, 1—2 de pugna apud Maracanda; cf. p. 45.
6. 6, 6—7 de Polytimeto flumine; cf. p. 55.
Lib. V 6.14, 3 de pugna cum Pori filio; cf. p. 6. 56.
Lib. VI c. 1—5 de navigationibus ab Alexandro in Acesine
et Hydaspe susceptis; cf. p. 38 84.; c. 18,2—24, 1 de itinere per
Gedrosiam facto; cf. Fraenkel. p. 281; c. 28, 3—30, 3; ipse dicit
(c. 28, 3) Arrianus ἀλλ᾽ ἐκεῖνα ἤδη Ιριστοβούλῳ ἑπόμενος ξυγ-
γράφω; hunc igitur usque ad libri finem procul dubio secutus est.
Atque etiam capite ultimo Aristobulum fontem esse cognoscimus,
si c. 28,3 comparamus cum c. 30, 2; uatroque loco simillima de
Peucesta dicuntur. Deinde si contulerimus, quac c. 29, 2 et 30, 1
de Orxine et Phrasaorte explicantur, videbimus etiam priorem
c.29 partem (ὃ 1—3) ubi Aristobulus non citatur, ex eo fluxisse;
de Cyri enim sepulcro ab Alexandro restituto quater laudatur.
Lib. VII c. 4, 4—8 de nuptiis Susianis; cf. p. 45 sqq.
6. 7 Alexandri navigationes in Eulaeo et Tigride factae
describuntur. Eadem redeunt apud Strabonem XVI p. 740,
quem § 9—11 ex Aristobulo hausisse manifestum est; lau-
datur enim ille auctor p. 741 init. Uterque disserit de alveis
ex Euphrate derivatis cataractisque a Persis contra classium
hostilium invasionem extructis.
58 Maximilianus Luedecke
c. 16 et 17 de Chaldaeorum vaticinio; cf. p. 48.
ce. 18, 1—5 de Pithagorae vaticiniis; cf. p. 37.
e. 19, 3— 22, 1. Aut Aristobulus ipse citatur aut consentit
Arrianus cam Aristobuli fragmentis a Strabone servatis XVI
p. 740. 741.
ὁ. 24 χαί te χαὶ toiovde πρὸ τῶν μελλόντων σημῆναι
λέγει AguatoBovios.
Haec Ptolemaeo et Aristobulo adtribuuntur certis prolatis
argumentis, quibus in reliquis Anabasis partibus caremus, ita
ut saepius quidem in medio relinqui oporteat, utrum Ptolemaeus
au Aristobulus fons sit statuendus. Multos tamen locos pro-
babilius ex uno quam exalterorepeti affirmare licet '),
qua de causa nostrum esse putavimus etiam de his iudicium
qualecunque possumus proferre.
Atque ut rursus incipiam a Ptolemaeo, huic tribuemus
eos locos, quibus res militares describuotur, sive conspirant
cum narratione Curtiana sive non; apte vero huic enumera-
tioni peculiaris quaedam quaestio praemittenda mihi videtur,
quae versatur in iudicanda cognoscendaque utriusque auctoris
ab Arriano adhibiti consuetudine. Agitur enim de Ari-
standri Telmissensis vaticiniis, quae optime seorsim
a nobis tractabuntur.
Notum est Arrianum multis locis proferre oracula pro-
digia alia huius generis; itaque quaesiverunt viri docti,
utri talia attribuenda essent auctori, Aristobulo an Ptolemaeo.
Atque primum Schoenius 1.1. p. 23 monuit in Aristobuli haud
paucis fragmentis miram quandam superstitionem esse con-
spicuam. Sic III 3, 6 dicit Arrianus Aristobulum memoriae
tradidisse in itinere ad Hammonis templum suscepto duos
1) Non adstipulor hac in quaestione Kaerstio, cuius libellum For-
schungen zur Geschichte Alexanders des Grossen 1887 tum demum cum
pleraque iam scripseram inspiccre mihi licuit. Negat enim p. 91 accu-
ratius discerni posse, quae Aristobulo quae Ptolemaeo tribuenda sint, sed
satis habendum esse existimat, si in universum quaenam utriusque scrip-
toris natura et indoles fuerit cognoscatur. Immo ipsa varia utriusque con-
suetudiue aptissime utemur ad iudicaudum, utrum Arrianus exscripserit.
De fontibus quibus usus Arrianus Anabasin composuit 59
corvos ante exercitam volasse. Praeterea his locis res pro-
digiosas et mirabiles Arrianus vendit illius auctoritate adlata:
IV 13, 5, ubi agitur de Syra quadam vaticinante, VII 18 ubi
uberrime eum locutum esse adparet de Pithagorae vaticina-
tionibus, VII 22, 2 ubi narratur de reportato Alexandri dia-
demate, denique VII 24, 1 ubi laudatur de solio regio a vili
quodam homine occupato. Quare Schoenius huic auctori tri-
buit omnes narrationes, quas profert Arrianus de Aristandri
vatis Telmissensis vaticiniis, quae novem locis inveniuntur.
Quam sententiam prorsus comprobavit Schaeferus |. 1. p. 439.
Etenim persuaserunt sibi hi viri docti eiusmodi narrationes
haudquaquam resipere sobrium Ptolemaei Lagidae ingenium;
immo consentaneum esse hunc auctorem veritatis amantissi-
mum fabulas illas sprevisse, quas permulti rerum Alexandri
scriptores delectationis causa divulgassent. Unum tamen pro-
digium Arrianus tribuit Ptolemaeo III 3,5; narraverat enim
duos dracones exercitum Alexandri per loca harenosa duxisse
ad Hammonis oraculum et reduxisse. Neque vero fugit viros
doctos, qua de causa Ptolemaeus rem tam portentosam pro-
diderit memoriae, recte intellegentes hanc fabulam non ex
ipani miraculorum studio esse deducendam. Voluit nimirum
Lagida, quoniam regnum Aegyptiacum acceperat, Hammonis
dei sacerdotium adulari; de qua re conferas, quae exposuerunt
Geierus') p. 10 et Schaeferus p. 436. Quapropter teneamus
consulto eum hoe loco prodigium narrasse, non miraculorum
amore commotum.
Denique Fraenkelius Schoenii sententiam de Aristandri
vaticiniis ex Aristobulo derivandis comprobavit eaque usus est
in alia quadam quaestione disceptanda, quae exorta est de
fine operis a Callisthene philosopho de Alexandri ex-
peditione conscripti, quem vere anni 327 interfectum esse
scimus; attamen opinio eius sat multis argumentis debilitari
potest. Iamdudum animadversum est post Cliti caedem, quam
anno 328 non multo ante Callisthenis mortem factam esse
---.-- ee ee eee
1) Scriptt. Histor. Alex. M. 1844.
60 | Maximilianus Luedecke
constat, a nullo rerum Alexandri seriptore Aristandri Telmis-
sensis iam mentionem fieri, quae res mira non ita explicanda
est, ut Aristandrum eo fere tempore diem supremum obiisse
sumamus; nam ut infra videbimus vixit etiam post Alexandri
mortem. Iam Fraenkelius iudicavit unum quendam auctorem
vaticinia Aristandri narrasse, ex quo fluxissent per Aristobu-
lum in Arriani historiam, per Clitarchum in Curtium et Dio-
dorum. Deinde cum vidisset nonnulla vaticinia magna cum
probabilitatis specie tribui Callistheni, promptissime coniecit,
huic auctori omnia tribuenda esse; sic optime explicari, cur
post Cliti mortem nulla a reliquis scriptoribus referrentur,
quoniam paullo post Callisthenes mortuus esset. Nullo negotio
demonstrari potest, quam infirmo fundamento nitatur haec con-
iectura, quae primo quidem obtutu speciosa videtur esse.
Primum enim aliis de causis veri dissimillimum est Calli-
sthenem usque ad Cliti mortem historiam Alexandri continu-
avisse; qua de re provoco ad ea quae Droysenus sagacissime
exposuit Gesch. ὦ. Hellenism. 1 2 p. 379, ostendens iam multo
ante Clitum interfectum Callisthenem fastidisse fabulas in
maiorem Alexandri gloriam memoriae tradere, utpote qui eo
tempore iamdudum adversaretur Alexandro superbius sese
gerenti.
Quid? ad unum tantum auctorem talium narratiuncularam
genus referendum esse num omnino Fraenkelius idoneis argu-
mentis comprobavit? Erat Aristander inter comites Alexandri
multumque eius auctoritas valuisse videtur in omnibus rebus
divinis. Quidni igitur alii quoque rerum scriptores artem
vaticinandi ab 60 cultam commemoraverint? Nam etiam horum
scriptorum complures Alexandrum comitabantur.
Gravissimum denique argumentum, quod contra Fraenkeli
coniecturam proferri potest, id esse existimo, quod nequaquam
Arriani parrationes, quae sunt de vate illo, ex Aristobulo
desumptas esse certis rationibus demonstravit, sed satis ha-
buit de hac re Schoenii coniecturam repetere, iusto confiden-
tius opinor.
Qui vero factum sit, ut post annum 328 nullae de Ari-
De fontibus quibus usus Arrianus Anabasin composuit 61
standro narrationes apud Alexandri rerum scriptores invenian-
tur, ignoramus. Sed ut unum afferam, haud scio an optimo
iure coniciatur, Arriano iam non placuisse omnes eius vatici-
nationes in fontibus suis inventas memoriae prodere. In Indiam
Aristandram profectum esse elucet ex App. Syr. 64, ubi vati-
cinium illius profertur, quod in ea terra datum esse adparet
ex Iustin. XV 3, 11.
Sed gravioris hercle momenti erit quaerere, quonam ex
fonte Arrianus singulas hauserit fabulas. Inscius autem incidi
in similem sententiam atque protulit E. Rohdius in Mus. Rhen.
vol. XXXVIII p. 302 adnot. 1 coniciens Aristandri vaticinia
sumpsisse Arrianum ex Ptolemaeo. Sed cum breviter tantum
ille vir doctissimus hanc quaestionem tetigerit, praeterea nova
quaedam argumenta me proferre posse credam, denique cum
nonnullis de vaticiniis Rohdii coniectura stare non _possit,
haud inutile videtur singulos locos ubi Aristander ab Arriano
commemoratur diligentius perlustrare, ut fons eorum quam
certissime eruatur.
Atque primum moneo Arrianum duo vaticinia Aristandri
sumpsisse ex Strabonis libro. Alterum invenimus III 2, 1 -- 2
de cuius origine iam diximus p. 23.
Alter locus, ubi Arrianum opus conlectaneum exscripsisse
manifestum est, invenitur I 11,1—2; hoc quidem loco eam
rem non significavit locutione peculiari, ut alibi eius mos
est; tamen originem harum paragraphorum luculentissime pro-
dunt verba of δὲ καὶ ταῖς Movoa λέγουσιν ὅτι. ἀγῶνα
ἐποίησε. Accedit autem, quod § 2, ubi de Aristandro loqui-
tur, prorsus conspirat cum Plutarcho c. 11 extr. Iam cum §1
fere prorsus congruat cum Diodoro XVII 16, 3, perspicuum
fit auctorem operis conlectanei eundem adhibuisse fontem, ad
quem Diodorus redit. Deinde videmus, Plutarchum non omnia
recepisse, quae in fonte suo invenit.
Transeo nunc ad reliquorum vaticiniorum fontem inda-
gandum.
IV 4 transitus Tanaidis fluminis atque pugna contra Scy-
thas tam perite describitur, ut tota narratio optime quadret
62 Maximilianus Luedecke
ad Lagidae ingenium militare. At Aristander commemoratar,
qui sacrificio facto transgressum prosperum non portendi vati-
cinatur. Hunec locum lubet comparare cum V 2S, 4, ubi simil-
lime exponit Arrianus Alexandrum usque ad Hyphasin pro-
fectum, cum vidisset militum animos reditus cupidissimos esse,
tamen sacrificasse, ut prosperi transgressus auspicium adse-
queretur. Duos locos ex adverso posui:
IV 4,3 ϑιομένω δὲ ἐπὶ τὴ! Υ̓͂ 35, 1 ὡς δὲ σιγὴ at πολλὴ
διαβάσει τὰ ᾿Ιερὰ οὐχ ἐγίγνετο. ᾿ὴν ava τὸ στρατό:τεδον καὶ
ἡ δὲ Ζαρέως μὲν ἔφερεν ou | αχϑόμενοι μὲν τῇ ΟΟ arto
γιγνομένων" ὕμως dé ἐ ἐκαρτέρει, δῆλοι roar. οὐ μὴν μεταραλ-
καὶ ἔμενεν. ὡς δὲ οὐκ avigcayi λόμενηϊ γε Ce’ αὐτῆς. ἐνταῖϑα
οἱ Σχύϑαε, αὐϑις ἐτεὶ τῇ δια-᾿ δὶ λέγει Πτολεμαῖος ὃ .1ἀγου
Sacer ἐϑύετο᾽ καὶ av ἐς κίν- ὅτι ἐ:εὶ τῇ διαβάσει οὐδὲν μεῖον
ὅὄυνον αὐτῷ σημαίνεσθαι -Agi- édveto. ϑιοιιένῳ δὲ οὐκ ἐγέ-
Otavdeos ὁ μαντις ἔφοαϊεν. γνετὼ αὐτιὴ τὰ ‘sea.
Deinde comparemus V 3,5, ubi oarratur Alexandrum per-
venisse ad Indum flumen: ἐνταῦα Pree -1héSavdgoe τοῖς
Penig odotg αὐτῷ vouog καὶ ἀγῶνα ποιεῖ γυμνικὸν χαὶ ἵπιτε-
κὸν ἐντὶ τῷ ποταμῷ" καὶ γίγνεται αὐτιὴ ei τῇ διαβάσει τὰ
iega. Etiam hic Ptolemaeum ab Arriano adhibitum esse facile
intellegitur; cohaerent enim paragraphi 5 et Ὁ artissime cum
fine libri antecedentis, ubi Ptolemaeum fontem esse probavi-
mus p. 6. Feliciter autem factum est, quod Arrianus V 25, 4
ipsum Ptolemaeum landavit. Tanta similitudo intercedit inter
omnes hos locos, ut coagamur etiam primum ex eodem fonte
derivare. Tum vero Aristandri vaticinium a Ptolemaeo nar-
ratum esse concludemus, cum sine ulla probabilitate con-
tendat quispiam Arrianum atriusque auctoris narrationem in
unam conglutinasse, quod prorsus ab eius consuetudine ab-
horrere vidimas. De eodem vaticinio agit Curtius VIL 7, sed
tota eius narratio tantopere distat ab Arrianea, ut vehemen-
tissime mirer, quomodo Fraenkelius de communi Clitarchi
et Aristobuli fonte cogitare potuerit; ipse concedere debet, a
Curtio memoriam ab Arriani sat diversam proferri.
Transeo ad [V 15, 5, ubi oarratur Alexandrum apud Oxam
De fontibus quibus usus Arrianus Anabasin composuit 63
flumen castra posuisse: οὐ μακρὰν τῆς σκηνῆς τῆς αὐτοῦ 14λε-
ξανδρου πηγὴ ὕδατος καὶ ἄλλη ἐλαίου πηγὴ πλησίον αὐτῆς
ἀνέσχε. καὶ Πτολεμαίῳ τῷ dayov τῷ σωματοφύλακι ἐπειδὴ
ἐσηγγέλϑη τὸ τέρας, Πτολεμαῖος “1λεξάνδρῳ ἔφρασεν. Tum
Aristander olei fontem labores portendere pronuntiat, simul
autem victoriam pest labores. Equidem cum Rohdio per-
suasum habeo neminem nisi Ptolemaeum ipsum hic adhibi-
tum esse, quia tam diserte narrat Arrianus eum de prodigio
audivisse statimque regi id nuntiasse. Fraenkelius quidem
p. 183 et 228 ex loco quodam Straboniano conclusit Aristo-
bulum olei fontem commemoravisse; sed facile refutari poterit.
Libro XI p. 518 § 5 laudat Strabo Aristobulum de Polytimeto
fluvio; tum sic pergit, τοῦ δὲ Ὥχου ποταμοῦ πλησίον ὀρύτ-
τοντας εὑρέϊν ἐλαίου 7τηγὴν λέγουσιν. Id non premam quod
Strabo nullam aquae fontis mentionem facit; poterat consulto
eum omittere, quia illo loco agit de terra bituminosa. Sed
vocabulo λέγουσιν dilucide significavit se ad alium fontem
transire. Potuit quidem Aristobulus prodigium illud comme-
morare; ex loco tamen Straboniano hoc effici nequit. Utique
autem futtili Fraenkeli argumento non prohibemur, quominus
etiam hoc loco Arriani Ptolemaeum auctorem statuamus.
Etiam plures scriptores hunc fontem commemorasse elu-
cet ex Plutarchi c. 57, cuius narratio ad alium redit, quia
non prorsus cum Arriano congruit. Dicit enim in fundamento
tabernaculi regii fodiendo fontem adparuisse, cum Arrianus
eum prope illud prosiluisse dicat. Similiter narrat Curtius
VU 10, 13—14 in ipso tabernaculo regis conspectum esse
fontem, sed fontem aquae habet, olei non novit. Denique
notandum est Plutarchum vaticinium ad expeditionem Indi-
cam relatum post Cliti demum mortem narrare, id quod non
fit apud Arrianum et Curtium. Necessario ex his discrepantiis
trium scriptorum consequitur non ab uno auctore illud prodi-
gium profectum sed a compluribus divulgatam esse.
Deinde Aristander commemoratur in Tyri oppugnatae de-
scriptione II 18, 1: narrat Arrianus per somnum Alexandro spe-
ciem Herculis oblatam esse dextram porrigentis atque in urbem
β4 Maximilianus Luedecke
intrnducentis. Neeesse vero erit indagare, quemmam aueto-
rem Arrianus ec. {7 —24, quibus obsidio explicatur, adhibaerit.
Sollerti quadam comparatione usus Fraenkelios in altera de-
seriptionis parte Ptolemaei vestigia detexit (ef. p. 269'; eon-
tulit enim e. 22,7 et 23,4 enm eis quae secundum Ptolemaeam
exponuntur [V 2H, 4. Qua de re prorsus ei adsentior. Deinde
in priore parte tantopere saepius congruit Curtias eum Ar-
riano ἡ, ut endem fonte usos eos esse negari nequeat, prae-
sertim cum eorum quihus conspirant nec vola nee vestigiam
apud Diodorum deprenendatur. Cterque commemorat iisdem
verhis Carthaginiensium legatos ‘Curt. [V 2, Lv = Arran. I
24,5): porro consentiant Arrianas ὁ. 15, ὃ: 19 et Curtius IV
2, 23 de maehinis ab Alexandro ea de causa instructis, ut
Macedonihus adversus telorum ictus praesidio essent. Denique
uterqne eadem narrat (Arr. 19, 1—5 = Curt [V 3, 2-4) de
navi bitumine et sulphare illita, quae a Tyriis in Macedonum
turres immissa est. Itayne etiam his locis Arrianas ad Ptole-
maeum redit. Tom quae Curtius exponit c. 2, 19 et 20 con-
sentiunt cam Piod. XVII 41, 1; sed apud hone plane nihil
invenitur, qaod congruat cum Curtii § 15—17. Contra eum
Arriano Cartius consentit de somnio illo Alexandri, quam-
quam <Aristandri vaticinationem omittit. Componamus ambo-
rum narrationes:
Arr. ὁ. 19,1 καί τι καὶ ϑεῖον] Curt. IV 2, 17: at ille haud-
ἀνέτεξιζεν αὐτὴν. ote évurcvcoy yuaquam rudis pertractandi mi-
αὐτῆς ἐχείνης τῆς vextoc édo- litares animos speciem sibi
KEL αὐτὸς μὲν τῷ τείχει τεροσα-᾿ Herculis in somno oblatam esse
yer τῶν Τυρίων. tov dé Hoa- pronuntiat, dextram porrigen-
χλέα δεξιοῦ σαί τε αὐτὸν χαὶ tis: illo duce, illo aperiente in
ἀνάγειν ἐς τὴν TCOALY. urbem intrare se visum.
[taque concludemus etiam Curtii narrationem de somnio
Alexandri proditam ex Arriani fonte esse haustam, ergo ex
Ptolemaeo. Eundem auctorem statuemus in Plutarchi c. 24,
qui prorsus consentit cum Arriano, nisi quod Aristandri vati-
ee ---- -- --
1) Cf. Petersdorff. 1.1. p. 13-17.
_ De fontibus quibus usus Arrianus Anabasin composuit 65
cinium omisit. Praeter Ptolemaeum complures scriptores Ari-
standri in Tyri obsidione narranda mentionem fecisse inde
efficiendum videtur esse, quod Curtius IV 2, 14 aliud eius
vaticinium narrat; idem prodigium habet Diodorus XVII 41, 7,
sed tacet de Aristandro. Deinde Plutarchus c. 24 narrat vi-
disse Alexandrum in somnio Satyrum, cuius ominis explica-
tionem Artemidorus Oneirocrit. IV 24 Aristandro tribuit. Omnia
haec vaticinia ad Tyri obsidionem pertinentia tam diversa
sunt inter se, ut vix ab uno eodemque auctore profecta esse
possint.
Iam vero cum compluribus locis demonstraverimus Arria-
num redire ad Ptolemaeum, licet conicere totam descriptionem
ex illo haustam esse; neque enim eos moror, qui Arriani nar-
rationem ex Ptolemaeo et Aristobulo conscriptam esse fattili-
bus argumentis comprobare studuerunt. Atque in universum
prodere eam scriptorem rerum militarium peritissimyum testem-
que oculatam nemo opinor negaverit.
Paullo ante proelium apud Gaugamelam factum (III 7, 6)
Arrianus paene totius lunae defectionem evenisse tradit, Ari-
standrum autem praedicasse bonam fortunam illa re Mace-
donibus portendi eodemque mense Alexandrum victoriam re-
portaturum esse. Quia vero descriptione proelii finita rursus
ad hoc vaticinium respicitur (c. 15, 7), etiam hic statim opor-
tebit quaerere, ex quo auctore Arrianus eam sumpserit, ut
certius discernatur, unde fluxerit prodigii et Aristandri mentio.
Atque per se veri est similius Arrianum in proelii gravissimi
narratione Ptolemaeum praetulisse Aristobulo, quem voluit
Fraenkelius statuere. Iam supra exposui aciei Persicae enar-
rationem (c. 11, 3—7) ex Ptolemaeo fluxisse p. 38. Deinde
apud Curtium nonnulla inveniuntur, quae conspirant cum Ar-
riano, desunt apud Diodorum. Sic comparavit Petersdorffius
1. 1. p. 19 Arriani ο. 13, 2—3; 14, 1 cum Cartii IV 15, 12 et 13
et Arrian. c. 13, 4 cum Cart. ¢. 15, 18; horum quidem locorum
similitudinem non tantum premam, quia Curtius alio conexu
haec profert; fortasse tamen concedendum erit Curtium turbas
fecisse. Sed consensus manifestissimus extat inter hos locos,
Leipziger Studien. XI. 5
66 Maximilianus Luedecke
quibus agitur de pugna quadam equestri in proelii fine inter
Persas et Macedones commissa:
6. 15,1—2 ἐς βάϑος τε yao,| c. 16,21 deinde Macedonum
ola δὴ ἰληδὸν τεταγμένοι, avé-| paucitate conspecta turmas in
στρεφον of βάρβαροι καὶ avte-| obvios concitaverunt. 24 In-
μέτωποι τοῖς ἀμφ᾽ 241éav-|vasere turbatos amici quoque:
ὅρον ξυμπεσόντες οὔτε axov-|nec Persae inulti cadebant,
τισμῷ ἔτι οὔτ᾽ ἐξελιγμοῖς twy|quippe non universae acies,
ἵππων, ἥπερ ἱπτιομαχίας ')|quam hae tumultuariae manus
δίκη, ἐχρῶντο, ἀλλὰ Ovexrcaioar| vehementius iniere certamen.
πᾶς τις TO xaD attov xvi.
Praecipue § 5—6 capitis tertii decimi Ptolemaeum adhibi-
tum esse dilucide ostendi potest. Loquitur ibi Arrianus de
Persarum curribus falcatis, qui ad Macedonum aciem distur-
bandam missi erant. Simillimus autem hic locus est alteri
I 1, 8, quo et ipso de curribus dicitur, quos Thraces barbari
e regione sublimiore in Macedones demiserunt, ut eis oppressi
interficerentur; ubi Ptolemaeum esse exscriptum nemo negabit.
Opus est duos hos locos ex adverso ponere:
III 13, 6 ἔστε δὲ ἃ καὶ. I 1,8 παραγγέλλει ... ὅσοις μὲν
διεξέπεσε διὰ τῶν δδὸς ... παρέχοι λῦσαι τὴν τάξιν,
ταάξεων᾽ διέσχον γάρ, ὦ- τούτους δὲ διαχωρῆσαι, ὡς δι᾽ av-
σήτερ τεαρήγγελτο αὐτοῖς, τῶν ἐκπεσεῖν τὰς ἁμάξας" ὅσοι
ἵνα προσέπιπτε τὰ ἃρ- ] δὲ περικαταλαμβάνοιντο, ξυννεύσαν-
pata’ καὶ ταύτῃ μάλιστα τας τοὺς δὲ καὶ πεσόντας ἐς γὴν συγ-
ξυνέβη αὐτά τε awa καὶ κλεῖσαι ἐς ἀχριβὲς τὰς ἀσπέδας, τοῦ
οἷς ἐπηλάϑη ἀβλαβῶς κχατ᾽ αὐτῶν φερομένας τὰς ἁμάξας
διελϑεῖν. χαὶ τῇ δύμῃ κατὰ τὸ εἰκὸς ὑπερπη-
δώσας ἀβλαβῶς ἐπελϑεῖν" καὶ
οὕτω ξυνέβη ὅπως παργνεσέ te
λέξανδρος καὶ εἴκασεν.
Duobus locis videmus eandem rem tam congruenter enar-
ratam esse, ut cum uno Ptolemaeus adhibitus sit ab Arriano,
idem de altero loco statuendum sit.
1) In his ipsis verbis: ἥπερ ἱππομαχίας dixy militare Ptolemaei in-
genium agnoscere mihi videor.
De fontibus quibus usus Arrianus Anabasin composuit 67
Iam cum compluribus locis vestigia Ptolemaei deprehen-
dantur, maxima cum probabilitate contendemus totam proelii
apud Gaugamelam facti descriptionem ex illo auctore fluxisse.
Sed redeamus ad Aristandrum et quaeramus, num fortasse
eius vaticinium ex Aristobulo insertum sit ab Arriano in Ptole-
maei narrationem. Quod quominus credamus, unum est quod
nos impediat. Respicit Arrianus ad vaticinium illud c. 15, 7
hisce verbis: xal “ριστάνδρῳ ξυνέβη ἡ μαντεία ἐν τῷ αὑτῷ
μηνὶ ἐν ὅτῳ ἡ σελήνη ἐκχλιπτὴς ἐφάνη τήν te μάχην “4λεξάν-
ὅρῳ καὶ τὴν νίκην γενέσθαι. Idem autem fit eisdem verbis
IV 4,9: χαὶ οὕτω ξυνέβη ἡ μαντεία “4ριστάνδρῳ, ubi Ptole-
maeum usurpatum esse p. 62 demonstravimus. Itaque hoc
quoque loco Ptolemaeum fontem esse nobis facile persuade-
bimus. Pugnat vero gravissime contra Fraenkeli coniecturam,
quod in descriptione Arrianea non invenitur illud ipsum vatici-
nium, quod ad Callisthenem redire verisimile est. Tradit enim
Plutarchus c. 33 Aristandrum in proelio apud Gaugamelam
commisso prope regem equo vehentem militibus ostendisse
aquilam super Alexandri capite volantem; saepius vero in illo
capite laudatur Callisthenes.
Denique dicendum est de II 26,4; 27,1—2. Primum
omnium id statuendum est totam Gazae oppugnationis de-
scriptionem ex uno repetendam esse scriptore. Itaque hic
nemini licebit sumere vaticinium in reliquam narrationem in-
sertum esse; immo artissime cum ea contextum est. Quodsi
respicimus expeditionem militarem et oppugnationem hic de-
scribi, deinde Arrianum paullo ante in Tyri urbis obsessione
explicanda secutum esse Ptolemaeum, ut p. 638q. exposuimus,
cum aliqua probabilitate suspicabimur eum haec quoque duo
capita ex eodem fonte deprompsisse.
Unus superest locus, quo cum certa argumenta desint dis-
cerni nequit, utruam Ptolemaeus an Aristobulus ‘usurpatus sit.
I 25, 6 καί re καὶ ϑεῖον ἐφόβει αὐτοὺς. Hic ne id
quidem diiudicari potest, num totum caput ex uno fonte
haustum sit; poterat Arrianus § 6—8, quibus vaticinium Ari-
standri exponitur, ex unius narratione in alterius inserere.
§*
68 Maximilianus Luedecke
Sed memoratu saltem dignum est hoc vaticinium nullo alio
loco commemorari.
Quae cum ita sint, id comprobavimus duo vaticinia Ari-
standri fluxisse ex opere illo conlectaneo, quinque sumpta esse
ex Ptolemaeo, in uno tantum rem dubiam manere. Nusquam
autem idoneis argumentis demonstratum est, Aristobulum fon-
tem esse. Sed superest ut quaeramus, num certa quadam
causa commotus illius viri vaticinationes narravisse Ptole-
maeus existimandus sit. Atque ut hanc rem disceptemus, opus
est de narratiuncula quadam fusius disserere, quam tradit
Aelianus Var. Hist. XII 64; qua agitar de Alexandri corpore
in Aegyptum transportato: ἀλλ᾽ οὗτός ye τριάκοντα ἡμέρας
χατελέλειτιτο ἀχηδής, ἕως Agloravdooc ὁ Τελμησσεὺς, ϑεό-
ληπτος γενόμενος ἢ ἔχ τινος ἄλλης συντυχίας κατασχεϑείς,
ἦλθεν εἰς μέσους τοὺς ακεδόνας καὶ τερὸς αὐτοὺς ἔφη πάν-
των τῶν ἐξ αἰῶνος βασιλέων εὐδαιμονέστατον λέξανδρον
γεγονέναι καὶ ζῶντα καὶ ἀποϑανόντα᾽ λέγειν γὰρ τοὺς ϑεοὺς
γερὸς αὑτόν. ὅτε ἄρα ἡ ὑπιοδεξαμένη γῇ τὸ σῶμα, ἐν ᾧ τὸ
περότερον ᾧκησεν ἡ ἐχείνου ψυχή, πανευδαίμων τε ἔσται καὶ
ἀτεόρϑητος δι᾿ αἰῶνος. Quibus addit Ptolemaeum regis cor-
pus furatum esse, ut in Aegyptum deportaret; Perdiccam autem
Aristandri vaticinio incitatum fugientem esse persecutum. Tum
proelio acerrimo orto Ptolemaeum corpore ipso clam prae-
misso Perdiccam imagine quadam Alexandri simillima dece-
pisse. Quivis videt conruptam esse veritatem fabulis non apte
confictis; nunquam enim de Alexandri corporis possessione
Ptolemaeus et Perdiccas inter se decertaverunt; praecipue
autem simulacrum illud mera fictio est. Attamen totam nar-
ratiunculam a posteriore quodam scriptore excogitatam esse
non licet praepropere contendere, quam rationem multi quidem
nunc in deliciis habent; aliquid sane inesse potest, quod redeat
ad priorem quendam auctorem. Quidni Aristandri vaticinium
iam ab eo narratum sit? Iamque Droysenus Gesch. d. Hel-
lenism. 11 1 p. 111 Ptolemaeum Aristandri praedictioni fidem
tribuisse vel saltem ea uti voluisse suspicatus est. Fortasse
eum aliqua probabilitate statuere licet Ptolemaeum eum aucto-
De fontibus quibus usus Arrianus Anabasin composuit 69
ritatem suam augere et corroborare studuerit Aristandrum im-
pulisse ad pronuntiandum vaticinium id genus. Atque cum
constet Ptolemaeum prodigio quodam usum Hammonis dei
sacerdotium adulatum esse, simile propositum eum altero illo
vaticinio persecutam esse in promptu est conicere; nimirum
id egisse putandus est, ut omnium Aegyptiorum animos sibi
regnanti obnoxios faceret, quippe qui salutiferum Alexandri
corpus in eorum terram transportasset. Quae si ita sunt, per-
spicuum fit, cur saepius vatis illius effata rettulerit; nempe ut
magnam eius dictis fidem compararet. Sed utcunque haec res
sese habet, id fortissime licet adfirmare aliquam. extitisse ne-
cessitudinem inter Ptolemaeum et Aristandrum. Quae si recte
disputavimus, adparet perperam multos iudicasse Ptolemacum
prorsus alienum fuisse a vaticiniis prodigiisque memoriae tra-
dendis. Placet hic narratiunculae cuiusdam mentionem inicere,
quam refert Appianus Syr. 56 de Seleuco; quem Babylonem
proficiscentem offendisse ad lapidem: καὶ τὸν Aidov ἀνασχα-
φέντα ἄγκυραν ὀφϑῆναι. ϑορυβουμένων δὲ τῶν μάντεων ὡς
ἐπὶ συμβόλω χατοχῆς, Πτολεμαῖον τὸν Aayou 7ταρατεέμτοντα
εἰπεῖν ἀσφαλείας τὴν ἄγκυραν οὐ κατοχῆς εἶναι σύμβολον. Sive
vera sive ficta haec fabula est, id certo momenti est, quod
talis interpretatio superstitionis plena Lagidae adtribui poterat.
Sequantur ei loci qui propterea ex Ptolemaeo repetendi
sunt, quod conspirant cum narratione Curtiana.
Lib. I 6. 24. Conferri possunt haec:
§2 ἔπεμψε δὲ καὶ Kiéav-| Curt. III 1,1 ad conducen-
ὅρον tov Πολεμοχράτους éxt{|dum ex Peloponneso militem
ξυλλογῇ στρατιωτῶν εἰς ITeio-|Cleandro cum pecunia missa.
7εύγγησον.
Accedit aliud. II 20,5 in descriptione Tyri obsidionis com-
memoratur Cleander ex Peloponneso rediens; hausit ibi Arrianus
ex Ptolemaco (cf. p.628q.). Rursus idem memorat Cart. IV 3, 11.
ὁ. 29. Consentit Curtius UII 1, 6—9 cum Arriano de pac-
tione cum Celaenarum urbis incolis facta Atheniensiumque
captivos postulantium legatione.
70 Maximilianus Luedecke
Lib. II c. 1—2 tam arte cohaerent, ut ex uno auctore
ea fluxisse sit statuendum; describuntur expeditiones a Mem-
none et Pharnabazo in mari Aegaco susceptae. Quae c. 2, 1
dicuntur de Thymode et Pharnabazo, ad verbum conspirant
cum Curt. III 3, 1.
6. 4 de Alexandri itinere per Galatiam Cappadociam Cili-
ciam facto = Curt. III 1, 22—24; 4, 1—5; 11—15. Qui cum
multo uberius has expeditiones descripserit, abbreviatam esse
Ptolemaei narrationem ab Arriano manifestum est.
c. 5, 5—9 de Alexandro Solis versante = Curt. III 7, 2—5.
c. 6—12, 2. Describitar proeliam Issicum; multum iuvat,
quod c. 11, § ipsum Ptolemaeum laudat de ingenti Persarum
caesorum multitudine, quo de loco verba fecimus p. 37. Est
autem gravissimi momenti, quod Arrianus disertim monet
Ptolemaeum tum inter Alexandri comites fuisse (ξιυνεπιεστ:τό-
μένος τότε Adekavdgm); permirum igitur erat, si oculati testis
narrationem in reliquis sprevisset. Totam vero narrationem ex
Ptolemaeo manasse, inde veri fit simillimum, quod permultis
locis consensus cum Curtio cognoscitur, cuius descriptionem
compositam et conglutinatam esse ex Ptolemaeo et memoria
vulgari docuit Petersdorffius 1.1. p. 13 sq.
ὁ. 13 de Darei fuga et de Pharnabazi et Autophradatis in
mari Aegaeo expeditionibus = Curt. IV 1, 1—3; 6; 37.
Lib. III c. 2, 3—7 de rebus in mari Aegaeo gestis = Curt.
IV 5, 13—22; 8, 11.
6. 6 de Atheniensium legatis, de Amphotero classis prae-
fecto, de Hercule Tyrio = Curt. IV 8, 12-—16.
ce. 16 = Curt. V 1, 43—15; 2, 16-—-17; 1,40—42 de Baby-
loniae et Susianae praefectis deque Amynta cum exercitu ex
Macedonia redeunte.
c. 25. Uterque eadem profert de Besso vestem regiam
induente (§ 3 = Curt. VI 6, 13), de Nicanore Parmenionis filio
subita morte conrepto (§ 4 = C. 6, 18—19), de Satibarzane de-
ficiente et Alexandri adventu audito fugiente (§ 5—7 — C. 6,
20—22), de Barsaente Darei interfectore qui in Indiam effugit
(§ 8 = Curt. 6, 36).
De fontibus quibus usus Arrianus Anabasin composuit
71
Lib. IV ο. 18, 1—3 de satrapis, quos Alexander provinciis
Persicis praefecit = Curt. VIII 3, 17.
Lib. VI c. 27. Consentiunt, quae Arrianus § 2 et Curtius
X 1, 20—22 referunt de Philippi satrapae morte; cf. p. 44.
Denique ex Ptolemaeo probabilius quam ex Aristobulo
derivabimus etiam has partes, quia in illum intendit rerum
bellicarum descriptio:
Lib. I c. 12, 6—16, 7. Proelium apud Granicum flumen.
C. 16,4 sine dubio ex Ptolemaeo Arrianum sumpsisse dilucide
adparet ex Plutarchi comparatione:
Arr. Maxedovwy δὲ τῶν μὲν
ἑταίρων ἀμφὶ τοὺς εἴκοσι καὶ
πέντε ἐν τῇ πρώτῃ προσβολῇ
ἀτεέϑανον" καὶ τούτων χαλκαῖ
εἰχόνες ἐν Alw ἑστᾶσιν, “4Ἵλε-
ξανδρου κελεύσαντος Avoinmoy
ποιῆσαι, ὅπερ καὶ Adésar-.
ὅρον μόνος προχριϑεὶς ἐποίει,
Plut. 16 τῶν δὲ περὶ τὸν
᾿Αλέξανδρον ᾿ἀριστόβουλός φη-
σι τέσσαρας καὶ τριάκοντα νε-
χροὺς γενέσϑαι τοὺς πάντας
ὧν ἐννέα πεζοὺς εἶναι. τού-
των μὲν οὖν ἐκέλευσεν εἰκόνας
ἀνασταϑῆναι χαλχᾶς, ἃς “410ὑ-
σωίπος eigyacato.
τῶν δὲ ἄλλων ἱπιτέων trie
τοὺς ἑξήχοντα, πεζοὶ δὲ ἐς
τοὺς τριάχοντα.
Manifestum est ea quae Arrianus de Lysippo dicit ex
eodem fonte fluxisse, ex quo numeri sumpti sunt, ergo ex
Ptolemaeo. Inde vero concludemus etiam in reliquis Arrianum
eum secutum esse; nam si numeros in Aristobuli narrationem
inseruisset, 6X more suo eum, opinor, laudasset.
c. 17—23. Sardes Ephesus Miletus Halicarnassus capiun-
tur. C. 17, 5—6 omen quoddam narrataur, de quo rectum pro-
tulit indicium Droysenus Gesch. d. Hellenism. 1 2 p. 197 adn.
c. 26 praeter Ptolemaeum etiam Aristobulum adhibitum esse
non sine probabilitate statuemus. Initio loquitur Arrianus de
itinere Alexandri secundum Climacem facto eamque reddit rei
expositionem, quam primus dederat Callisthenes ad Alexan-
dri gloriam augendam (frg. 25). Contra alteram apud Strabo-
nem invenimus, cui maior fides habenda est, cum Alexandrum
72 Maximilianus Luedecke
per fluctus litus inundantes iter cum exercitu fecisse narretur.
Itaque Fraenkelium (p. 93) recte Strabonis memoriam ad Ptole-
maeum veritatis amantissimum, Arriani contra ad Aristobulum
rettulisse existimo. Accedit quod ab Arriano quaestio insti-
tuitur de ventis, quorum flatu inundatio facta est; quae res
optime Aristobulo convenit. Deinde quae § 4 disseruntur de
origine et lingua Sidetarum recte fortasse Fraenkelius p. 264
derivavit ex Aristobulo. Hos igitur duos locos inseruit Ar-
rianus in Ptolemaei narrationem.
6. 27. Narrat Arrianus c. 27,7 noluisse Alexandrum bar-
baros ex angustiis Termessensibus vi expellere, sed castra
poni iussisse sperantem hostes mox angustias esse relicturos:
καὶ ξυνέβη στεως elxacer. Hac locutione uti solet Arria-
nus, ubi narratur Alexandri consilium quoddam militare bono
fuisse eventu. Primum invenitur I 1,9 xai οὕτως Evvésy ὅγεως
naojvecé te λέξανδρος καὶ εἴκασεν, tum V 23,5 χαὶ ξυνέβη
οὕτως owe εἴκασεν, IV 29, 6 καὶ ξινέβη οὕτως. Quia vero hi
tres loci ex Ptolemaeo (cf. p. 55. 56) fluxerunt, illam locutionem
non Arriano deberi, sed scriptoris illius propriam fuisse conclu-
demus, praesertim cum eis locis quibus exponuntur consilia mili-
taria usurpetur. Eandem loquendi formam deprehendimus his
quoque locis: II 10, 3 zat ξινέβη owe εἴκασεν Li€Eardoos,
III 18, 9 ubi de ipso Ptolemaeo agitur: 4iébavdgos γὰρ τοῦτο
αὐτὸ oneg ξινέβη ὑττοτοτετήσας Πτολεμαῖον anodeholicet αὐ-
tov, IV 2,5 καὶ ξυνέβη δὲ οὕτως σπως εἴχασε. ---- C. 28 eidem
fonti debetur ac c. 27; nam verba quae habes init. ὃ 2 τὴν
Τέρμησσον δὲ ἀπέγνω ἑλεῖν ἂν ἐν ὀλίγῳ χρόνῳ artissime cum
eis quae antecedunt cobaerent.
Lib. III c. 1 de expeditione in Aegyptum facta.
c. 7, 1—5 describitur Alexandri usque ad Gaugamelam
per Syriam et Mesopotamiam iter.
e. 18 pugna cum Ariobarzane satrapa ad portas Per-
sicas facta.
c. 19—22 fuga et mors Darei regis.
c. 24 cohaeret artissime cum eo quod proxime antecedit
quod e Ptolemaeo esse derivatum p.Ssq. demonstravimus. Per-
De fontibus quibus usus Arrianus Anabasin composuit 73
tinent enim ad c. 23,7 verba ὃ 3 σατράπην δὲ ἀπέδειξεν αὐτῶν
Αὐτοφραδάτην, ὄνττερ καὶ τῶν Ταπούρων; deinde rursus agit
Arrianus ὃ 4 de mercennariis Graecis, quod iam c. 23,8 fecerat.
ο. 27, 4—5 iter per Euergetas factam.
Lib. IV c. 1—3 Sogdianae urbes rebellantes expugnantur.
6. 5, 1 de priore Scytharum legatione.
e. 15, 1—6 de altera Scytharum legatione.
ὁ, 16 et 17 Spitamenes post pugnas diutinas vincitur
et necatur.
6. 18,4—19, 5; 20, 4— 22, 2 rupes Oxyartis et Chorienis
expugnantur.
Lib. V c. 3, 5—6 continuatur expeditionis Indicae narratio
ita, ut arte cohaereat cum fine libri antecedentis, ubi Ptole-
maeus adhibitus est; cf. p. 62.
Lib. VII c. 15, 1—3 expeditio contra Cossaeos ΠΗ
Quae praeterea Aristobulo adtribuimus, sunt haec.
Lib. I c. 26, 1 de itinere secundum Climacem facto; 4 de-
Sidetaram lingua et origine; cf. p. 71. 72.
6. 29, 1 de Ascania lacu sal concretum praebente.
c. 29, 5 de Sangario flumine.
Lib. V ὁ. 18, 4—19, 3 exponuntur, quae Poro regi post
proelii finem acciderint. Attamen c. 19,2 deprehendimus notam
libri conlectanei, ubi conloquium Alexandri et Pori refertur:
Πῶρον δὲ ἀτιοχρίνασϑαι λόγος. Addidit eam Arrianus, quia
invenit hance narratiunculam etiam in Strabonis opere; quod
cognoscitur ex Plutarchi c.60. Videmus vero ibi Arrianum
notam illam posuisse, ubi apud Plutarchum initium fit narra-
tionis. Plutarchum sua ex Onesicrito hausisse Fraenkelius
censuit p. 1348qq.; sed valde vereor, num recte sic statuatur.
Comparentur duorum auctorum verba:
Arrian. ὁ. 19, 3 xal “λέξανδρος Plat. 60 ov μόνον. οὖν ἀφῆ-
— τήν τε οὐλὴν τῷ Πώρῳ τῶν τε κεν αὐτὸν ἄρχειν ὧν ἐβασί-
αὑτοῦ Ἰνδῶν ἔδωχε καὶ ἄλλην ἔτι] λευε σατράπην καλούμενον,
χώραν τιρὸς τῇ τεάλαι οὔσῃ τελεί-͵ ἀλλὰ καὶ τιροσέϑηχε χώραν
ova τῆς τιρόσϑεν τιροσέϑηκεν. ἱκαὶ τοὺς αὐτονόμους κατα-
74 Maximilianus Luedecke
VI 2, 1 (ex Aristobulo): βασιλέα] στρεψάμενος, ἐν ὦ πεντε-
A ~ cs ,ὕ » 3 ~ - ’ ‘ Σ᾿ pa
μὲν τῆς ἑαλωκιέας nor [νδῶν γῆς καίδεχα μὲν Evy, πόλεις
ἀ:τέδειξε Πώρον, ἑ"ττὰ. μὲν ἐϑνων) δὲ πενταχισχιλίας αξεολό--
τῶν ξυμπάντων, πόλεων δὲ ἐν͵ youg. χώμας δὲ παμπόλλας
τοῖς ἔϑνεσιν ὑπὲρ τὰς δισχιλίας.) εἶναί φασιν.
Protulit igitur Aristobulus alios numeros ac Plutarchi
auctor, qui Onesicritus non fuit; conferas enim huius fragmen-
tum 11 cum Plutarchi numeris. Deinde adparet Plutarchum
per vocabulum φασὶν verba alius cuiusdam auctoris addidisse
priori narrationi, quae cum congruat cum Arrianea, debetur
Aristobulo. Novo igitur exemplo docemur Plutarchi memorias
non esse temere confandendas, sed potius diligentissime sepa-
randas; neque Aristobulum ex aliis auctoribus hausisse prae-
propere existimandum esse.
c. 19, 4—5 de Nicaea et Bucephala urbibus ab Alexandro
conditis deque Bucephali morte; cf. Schoeniam lL. ]. p. 2984.
Lib. VI ec. 12—18, 1 de expeditione inde a Mallorum urbe
usque ad Indi fluminis ostium facta; cf. Fraenkel. p. 251 sq.
Lib. VIL Quod in universum ad hune librum adtinet,
recte monuit Fraenkelius praeeunte tamen Schoenio nullo libro
saepius laudari Aristobulum, deinde creberrime Arrianum
consentire cum illius auctoris fragmentis a Strabone ser-
vatis; unde veri quam simillimum fit eum inde ab libri sexti
fine magis sese adplicasse ad Aristobuli memoriam quam
Ptolemaei. Cuius rei causa vix in obscuro manebit. Nam
cum post Alexandri ex India reditum paene nullae expeditio-
nes susceptae sint a rege, iure Schoenius p. 13 censuit adum-
brasse breviter Ptolemaeum, quae Alexander inde a reditu
usque ad mortem gessit. Itaque etiam hac de causa potius de
Aristobulo auctore cogitabimus eique tribuemus ea de quibus
nondum iudicium protulimus.
e. 1, 1 de Alexandro novas axpeditones cogitante.
6. ἢ 1—3 (— azcovootioews) de praefectorum iniuriis.
c. 6 de Epigonis Persisque nobilibus ab Alexandro in
Macedonum exercitum receptis.
De fontibus quibus usus Arrianus Anabasin composuit 75
c. 8—12 de militibus Opi rebellantibus et in patriam
missis deque Olympiadis et Antipatri rixa.
c. 23. Alexander Babylonem redit.
c. 28—30 de Alexandri ingenio moribusque; cf. p. 37.
Tertium est, ut eos locos enumerem, quos ex Strabo-
nis hypomnematis sumptos esse inde evincitur, quod Ar-
rianus rem relatam verbis quae sunt λέγουσιν, λέγεται, εἰσὶ
δὲ οἱ λέγουσιν, ὁ mag λόγος κατέχει similibus dubiam esse
significavit; ampliorem autem quaestionem tum instituam, si
operae pretium esse videbitur. Saepius enim aliquid fructus
redundaturum esse ad inlustrandam rationem a Plutarcho in
vita Alexandri conscribenda adhibitam sperare licet.
Lib. Ic. 9, 10 = Plut. ο. 11,6 de Pindari domo Alexandri
iussu servata.
ὁ. 11, 1—2 — Plutc. 14 extr., de Aristandri vaticinio;
ef. p. 61.
6. 11, 6—12, 1 (cf. Plut. c. 15, 3) de rebus ab Alexandro
Troiae gestis.
c. 12, 10 et 16, 3 extr. de Arsitae consilio et morte.
Lib. II ο. 3, 2—7 = Plut.c. 18. Agitur de nodo Gordio.
6. 7,4—11 de Alexandro Tarsi morbo adfecto. Plutar-
chus (c. 19) maximam partem cum Arriano congruit, aliis rebus
valde dissentit, denique multa profert, quae apud Arrianum
desiderantur; videtur igitur complures narrationes in unam
coegisse, cum Arrianus morbum et medelam fortasse secun-
dum ipsum Aristobulum narret. Fere eadem, quae § 7 de
Cydno flumine exponuntur, proferre Strabonem XIV p. 673
notatu videtur dignum esse.
c. 12, 3—8. Agitur de mulieribus Persicis captivis. Est
autem Arriani narratio haud mediocris momenti. Primum
enim verba facit de Leonnato ab Alexandro ad Darei uxorem
consolandam misso atque sic incipit: ἀλλὰ λέγουσί τινες τῶν
ta ᾿Αλεξάνδρου γραψάντων; invenit igitur hanc narrationem
apud Strabonem. Qua finita disertim adnotat: ταῦτα μὲν
Πτολεμαῖος καὶ Ageotofovidog λέγουσιν. Iam cum alteram
78 Meximilfeans Lacdiecke
tetius narrationis partem ide Alexandro ipso Darei uxorem
visitante: his verbis usas adserat: Auvos dg ἔχεε χαὶ αὐτὸν
AhéSavigov τὴ ἐστεραὶς cavedAdeiy εἴσω scx Ηιαιστέωνι
μον κῶν éevecguy. baee Ptolemaeam et Aristobulam non tra-
didigge consentaneam est. Hoe ideo monev, quia Fraenkelius
(p. 219. 267) omnia quae Arrianus memorat ad Aristobulam
rettulit, quod minime eredibile est
In Piutarchi narratiune ὁ. 21: unum est, in quo tare offen-
das; tacet omnino de Alexandre ipso malieres visitante. Miram
enim videtar, quod bane fabalam Piutarchos omisit, yuippe
quae prae ceteris idomea sit ad ingeniom regis inlustrandam
et landandum δεὰ τὴν ce ἐς tag -υναῖχας χαευηιχτισεν xai
Inv εἰς tov écuivoy -ciutey χαὶ εἰμιν. ut Arriami verbis atar.
Neque vero Plutarchom eum nvuo oovisse neyue in fonte suo
repperisse inde licebit cuneludere. Lome eum cvuasilio quo-
dam perductum bane umisisse credam. Proximo enim ecapite
verba epistolae cuiusdam Alexandri laudat δος: «ai «τερὶ
αὐτοῦ κατὰ λέξιν EV LOLLY τὴ c.eldtoa, γέγραιρεν" “sw yee
οὐχ “ει ἑωρακιὺὸς ἂν εἰρεϑείην τὴν “Ἵαρειος yvevaixa r 2εβοι-
Aiuevos ἰδεῖν. ἀλλ᾽ οὐδὲ τὧν λέγυνεέων «τερὶ τῆς εὐμορφίας
αὐτῆς -πτροσδεδεγμένως τὸν λόγον. Haee nimirum verba, qui-
bas magis Alexander Iundabatur yuam narratione illa, eum
commoverunt, at illam prorsus silentio praeteriret. ἢ)
At Ptolemaeum et Aristobulum revera a Strabune usar-
patos esse cumprobatur mira yuadam congruentia, quae cer-
nitur inter Plutarehum et Arrianum:
Arr. $5 ote τεὴν deganecay αὐτὶ Plut. “Ζαρεέῳ vag δικὲρ
ταῖς Suyyweei -LdeSauvdguy τὴν Ja- ἡγεμονίας ὐλεμεῖν.
σελιχὴν “al τῶν ἄλλον χυσμὸν καὶ; ἐκείναις δὲ «ἐἀγεὰ ὑνεαρξειν.
χαλεῖίσϑαι Πασιλίσσας, ἐπεὶ οὐδὲ ὧν καὶ “αρείοι' Ζασελευνον-
χατὰ ἔχϑραν οἱ γενέσϑαι τὸν .co-!| τὸς ηξιυῦνετο.
λέμον πρὸς “]αρεῖον. ἀλλὰ δ «ἕο!
τὴς ἀρχὴς τῆς -ἰσίας δεα ἐε-!
πηλεμήσϑαι ἐννόμως. |
1) Falsum de hac re iudicium protulit Vogelius 1.1. p. ».
De fontibus quibus usus Arrianos Anabasin composuit 47
Porro autem consentit Plutarchus cum Curtio III 12, 13
de Persis sepeliendis:
Plut. Pawar γὰρ ὅσους éBov-| Curt. matrique Darei per-
λοντο Περσῶν ἔδωχεν, éoFnre| mitti (scil. iubet), quos vellet
zal χόσμῳ χρησαμέναις ἐκ cwy|patrio more sepeliret.
λαφύρων.
In Diodori') narratione (XVII 37 et 38) haec desunt; sed
de alia quadam re consentit hic cum Plutarcho:
Plut. ϑεραπείας te καὶ te-| Diod. 38,1 τὴν μὲν ϑερά-
μῆς, ἣν εἶχον, οὐδ᾽ ὁτιοῦν]τεειαν αὐτῇ πᾶσαν τὴν δοϑεῖ-
ἀφεῖλε, συντάξεις δὲ καὶ μεί- σαν ὑπὸ dagelov τεαρέδωχεν,
ἕονας ἐκαρποῦντο τῶν προ- ἰδίαν δ᾽ ἄλλην οὐκ ἐλάτ-
τέρων. tova τῆς προυπαρχούσης
προσεδωρήσατο.
Deinde loquitur Plutarchus de abstinentia Alexandri, de
qua tacet Diodorus; eadem proferunt Curtius § 21 et 22 et
Arrianus IV 19, ubi agitur de Roxane ab Alexandro in ho-
nestum matrimonium ducta. Fortasse haec ad opus conlecta-
neum redeunt, quia quae statim post exponuntur de eunucho
illo cum Dareo conloquente ex eo hausta sunt.
Quibus expositis Plutarchum non unius scriptoris narra-
tionem reddere adparet, sed ex diversis memoriis modo haec
modo illa excerpsisse, quae in artificiosam telam commisceret.
Haec autem omnia eum ex ipsis primariis fontibus conlegisse
quisnam sincera mente contendat?
ce. 25, 1—3 iterum Dareum litteras ad Alexandrum misisse
Arrianus refert. §2 sic loquitur: Παρμενέωνα μὲν λέγουσιν
Αλεξανδρῳ εἰπεῖν, unde Schaeferus 1. 1. p. 439. 444 atque
Vogelius p. 10 recte concluserunt, Arrianum adiisse opus con-
lectaneum, quam sententiam confirmat consensus, qui extat
inter Arrianum et Plutarchi c. 29. Ab utroque Diodorus c. 54
et Curtius IV 5 singulis rebus dissentiunt. Ad quemnam aucto-
rem Arriani memoria redeat, enucleari non poterit.
1) Conferas Diodori et Curtii narrationes: videbis priorem fabulae
partem ad alium quendam, alteram ad eundem fontem redire.
73 Maximilianus Loedecks
Lib. {Π e. 2, 1—2 de Aristandri vaticinio; ef. p. 23 sq.
6. 3, eomparat Arrianug τὸν πλείονα λόχον cum Ari-
stobali et Ptolemaei memoria.
6, 10 consiliam Parmenionis (ITagueviwy δὲ λέγουσιν
ὅτε utd.) = Plute. 3t; e& Vogel LL p. to.
6. 27, 1—3 narratur Amyntan eiasque fratres proditionis
accusatos causa iudicata absolatos esse (Aéyora: dé
χαὶ “ίμενταν xvi).
Lib. [V e. S—14 de Cliti et Callisthenis caede; ef. Schoe-
nium p. 39 3qq.; Vogel. p. 12 sq.
e. 19, 6—20, 3 de eunueho cum Dareo conloquente.
e. 25, 1 diecitur de Aorno rupe; ait Arrianus zai λόγος
ὑπὲρ αὐτῆς κατέχεε οὐδὲ ‘Hoanket τῷ Ἵιὸς ἁλωτὸν γενέσϑαι
τὴν πέτραν; tum $2 Arrianus ipse disserit de fabulosa Her-
ealis persona, §3 verbo ἀέγουσεν addito natura et magni-
tudo rupis illius deseribitur. Strabonem hane fabulam non
ignorasse intellegimus ex libro XV p. 688.
Lib. V ce. 1—2 agit Arrianus de Nysaeis: 6. 1,1 ἐν δὲ
ty, χώρᾳ ταύτῃ — καὶ Νῦσαν mvkty οἰχεῖσϑαε λέγοισε;
6. 2,3 τὸν δὲ Ἄκουφεν ταῦτα ἀκούσαντα ἐπιμειδιάσϑαι λέ-
γδται τῷ ἀλόγῳ; $7 οἱ δὲ καὶ tade ἀνέγραψαν. De conlo-
quio inter Alexandrum et Acuphin instituto consentit Plutar-
ehus 6. 5S, quem redire ad Onesicritam Fraenkelius p. 139 et
Vogelius p. 11 censuerunt; neque vero haec coniectura argu-
mento sat probabili confirmatur. Deinde Fraenkelius contendit
Arrianam hie ex Aristobulo hausisse; id quidem concedendum
erit hane de Nysaeis egisse, quia Arrianus ex eo haec profert
VI 2,3 τοὺς ἱτεκέας δὲ τοὺς Neoaiovg ἀπογεέιωκεε ἐς thy
Νῦσαν. Sed quaenam ad eum redeant, erui non poterit. Ad-
iupgit vero Arrianus narrationi de Nysaeis ὁ. ὃ, |—4 Erato-
sthenis indicium de fabulis similibus confictis a Macedonibus;
idem fecisse Strabonem ex libro XV p. 658 licet concludere.
6. 11,4 οἱ δὲ μάχην λέγουσιν κτλ. Comparantur inter
se vulgaris memoria de pugna Alexandri cum Pori filio com-
missa et ea quae Aristobulus et Ptolemaeus rettulerant.
6. 19,5—6 of δὲ λέγουσεν. Adferuntur quaedam de
De fontibus quibus usus Arrianus Anabasin composuit 79
nomine Bucephali explicando. Strabonem de hac re egisse
videmus ex |. XV p. 698 § 29. Etiam fabula illa de Bucephalo
ab Uxiis capto quae § 6 memoratur fonti tertio debetur; ef.
enim Plut. c. 44.
Lib. VI c. 11, 1 (τὸ δὲ βέλος éSedxvoar)—8; οἵ. p. 25 8q.
6. 24, 1— 26, 5 de expeditione Gedrosiana; cf. p. 208q.
c. 28, 1—2 de bacchico itinere per Carmaniam facto.
Lib. VII ὁ. 1,2—3 of δὲ καὶ τάδε ἀνέγραψαν. Simillime
apud Curtium X 1,17 expeditiones, quas Alexander sibi pro-
posuerat, enumerantur, quam ob rem utriusque scriptoris me-
moria ad eundem fontem redire videtur.
c. 1,4—3,6 de variis philosophis; cf. p. 28 sq.
6. 4,3 ov μὴν ἀλλὰ — λέγεται = Curt. X 1, 39.
6.11,9 εἶναι δὲ κατέχει λόγος τοὺς μετασχόντας ete.
6. 12 extrem. extat ἰδοῦηδ in Arriani codicibus; tamen
eum locutum esse de Hephaestione et Eumene inter se con-
ciliatis elucet ex verbis paucis quae perniciem effugerunt
6. 13 init.: τούτῳ τῷ λόγῳ ὑπείξαντα Ἡφαιστίωνα συναλλα-
γῆναι Εὐμένει, οὐχ ἑκόντα ἑκόντι. Id vero suspicionem movet,
quod oratione obliqua quam dicunt utitur Arrianus, id quod
saepius solet facere in eis quae ex opere conlectaneo sumpta
sunt. Atque Strabonem in sequentibus adhibitum esse adparet
ex his: ἐν ταύτῃ τῇ ὁδῷ καὶ τὸ πεδίον λέγεται ἰδεῖν Alé-
ξανδρον τὸ ἀνειμένον ταῖς ἵπποις ταῖς βασιλικοῖς, ἴῃ. quibus
manifestum est verba ἐν ταύτῃ τῇ ὁδῷ ad ea spectare, quae
antea de Hephaestione et Eumene Arrianus narraverat. Nar-
rationem autem ipsam de equis proditam ex vulgari petitam
esse memoria, docet Diodorus, qui XVII 110, 6 eandem praebet.
Etiam aliud accedit: in c. 14, quod item debetur fonti tertio,
haec leguntur: πρῶτον δὲ Εὐμένη ἄρξαι tov σοφίσματος, ov-
τινα ὀλίγῳ πρόσϑεν ἔφαμεν ὅτι διηνέχϑη πρὸς Ἡφαιστίωνα.
Iliud ἔφαμεν verbum non premo, sed reliqua dilucide docent,
dictum fuisse in opere conlectaneo de rixa Hephaestionis
Eumenisque.
c. 13, 1 de equis Nysaeis. Tertium fontem adhibitum esse
etiam inde evincitur, quod Herodotus laudatur.
80 Maximilianus Luedecke
c. 13, 2—6 de Amazonibus; ef. p. 32 sq.
0. 14 narratur Hephaestionis mors. Imprimis ex hoe ca-
pite, in quo diversissimas diversorum scriptorum memorias in
unam congeriem conlectas invenimus, egregie indolem hypo-
mnematum Strabonianorum perspicimus. De Plutarcho con-
feras Vogel. |. 1. p. 16.
6. 15,4—6 enumerantur complurium gentium legationes
ad Alexandrum missae. Consentaneum est neque Ptolemaeum
neque Aristobulum Bruttioram Lucanorum Tyrrhenorum men-
tionem fecisse. Accedit, quod magnus extat consensus inter
Arrianum et Diodorum ce. 113, 2.
Arr. 4 xai Κελτοὺς καὶ Ἴβη-͵)] Diod. re δ᾽ Ἰλλύίριοι καὶ
gas b7ceQ φιλίας δεησομένους, τῶν περὶ τὸν Adolay οἰχούν-
ὧν τά τε ὀνόματα καὶ τὰς [των οἱ τελείους, τά τὲ Θράχιαι
σκευὰς τότε πρῶτον ὀφϑῆναι γένη καὶ τῶν πλησιοχώρων Ta-
πρὸς Ἑλλήνων te καὶ ακε-] λατῶν, ὧν τότε πιρῶτον τὸ
δόνων. γένος ἐγνώσϑη τεαρὰ τοῖς “Ἔλ-
λησιν».
Inde efficio ἃ Strabone de hac re adhibitum esse eum ad
quem Diodorus redit auctorem. De Aristo et Asclepiade hoc
loco laudatis iam diximus (p. 12. 15).
c. 17, 2 de Beli templi magnitudine: of μὲν λέγουσιν —
οἱ δέ; ef. p. 50.
ὁ. 18,6 χαὶ μὲν δὴ καὶ ὑτεὲρ Καλάνου --- τοϊόσδε τις
ἀναγέγραπται λόγος.
6. 19,ϑ1---2 rursus agitur de legationibus et nunc quidem
de Graecis; etiam hic Arrianum pendere ex Strabone est in
propatulo. Dicit enim: ὑττὲρ ὅτων μὲν ἕκαστοι τιρεσβευσό-
μενοι οὐκ ἀναγέγραεται, deinde ὠτοπέμψαι ὀπίσω λέγεταε,
denique εἰχόνας τὰς χαλκᾶς οὕτω λέγεται ἀπενεχϑῆναι.
Tum explicat credere se legatos illos missos esse, ut Alexan-
drum coronarent eique victorias cum alias tum maxime Indi-
cas gratularentur, quod ideo contendit, quia videbat postea
alios quoque Graecos ob eandem causam legatos misisse; cf.
c. 23, 2. Oblitus vero est Arrianus se iam priore quodam
De fontibus quibus usus Arrianus Anabasin composuit 81
loco (III 16, 8) narrasse statuas Harmodii et Aristogitonis a
Xerxe ereptas regem Athenas remisisse.
ο. 22,2—5 de diademate Alexandri; cf. p. 16 sq.
6. 24, 2 οἱ δὲ καὶ τῶν ἐν φυλακῇ ἀδέσμῳ ὄντα λέγουσιν.
6. 24, 4 (δοῦναι δὲ λέγεται — τὸν κῶμον).
6. 25— 26, 3 deprehendimus fragmentum τῶν βασιλειῶν
ἐφημερέδων, quo narrantur Alexandri aegroti dies extremi; ᾿
eundem fontem Plutarchus de regis morbo et morte adhibuit
ὁ. 76, qui laudat diaria regia etiam ὁ. 23,2. Schoenius qui-
dem contenderat et Arriani et Plutarchi fragmentum ab eo-
dem die capere initium, quam sententiam falsam esse ostendit
Plewius in annal. philol. vol. 103 (1871) p. 533; monuit enim
Plutarchi diem primum respondere Arriani diei alteri. Facile
vero demonstrari potest, quomodo factum sit, ut Plutarchus
primum diem omitteret. Etenim si Plutarchum et Arrianum
diligentius contuleris, ea quae Arrianus sub die primo profert
iam antea c. 75 a Plutarcho commemorata esse videbis.
Arr. 6. 24,4 azo δὲ τοῦ πότου
αὐτὸν μὲν ἀπαλλάττεσθαι ἐϑέ-
heey él κοιτῶνα εἰσὶν of ἀνέγρα-
Wav’ Μήδιον δὲ αὐτῷ ἐντυχόντα
-- δεηϑῆναι κωμαάσαι παρὰ οἷ"
γενέσϑαι γὰρ ἂν ἡδὺν τὸν κῶμον.
ὁ. 25, 1 καὶ αἱ βασίλειοι ἐφημε-
ρέδες ὧδε ἔχουσι" πίνειν παρὰ
Mndlw αὐτὸν κωμάσαντα᾽"
ἔπειτα ἐξαναστάντα χαὶ λουσάμε-
γον χαϑεύδειν τε χαὶ αὖϑις δει-
πνεῖν παρὰ ἴἥωηδίῳ καὶ αὖϑις πί-
VELY πόρρω τῶν νυχτῶν. ἀπεαλλαχ-
ϑέντα δὲ τοῦ τεότου λούσασϑαι"
χαὶ λουσάμενον ὀλίγον τι ἐμφαγεῖν
, ~ a ”
χαὶ καϑεύδειν αὐτοῦ, ote ἤδη
ἐπύρεσσεν.
Plut. ὁ. 75 ἑστιάσας δὲ
λαμπρῶς τοὺς περὶ Νέαρ-
χον, εἶτα λουσάμενος, ὥσπερ
εἰώϑει μέλλων χαϑεύδειν,
Mndlov δεηϑέντος ῴχετο
κωμασόμενος τιρὸς av-
τόν" κἀκεῖ τειὼν ὅλην τὴν
ἐσπειοῦσαν ἡμέραν ἤρξατο
πυρέττειν.
c. 76 ὀγδόῃ ἐπὶ δεκάτῃ
“αισίου μηνὸς ἐχαϑευδεν
ἐν τῷ λουτρῶνι διὰ τὸ πυ-
ρέξαι.
Quia igitur iam capite praecedenti Plutarchus narraverat
Alexandrum ad Medii epulas sese contulisse, noluit hoc repe-
6
Leipziger Studien. XI.
84 Maximilianus Luedecke
Potamo Lesbius quando fuerit 35.
Ptolemaeus praecipue res bellicas
tractat 4; rerum geographicarum
Sotio philosophus a Plutarcho lau-
datus 35.
Strabo Alexandri rerum historiam
minus curiosus 5. 54; commemorat
Acesinis latitudinem, ibid.; num
narraverit prodigia 59; Aristandri
vaticinia memorat 618q.; Hammo-
nis sacerdotes adulatur 59.69; Ale-
xandri corpus in Aegyptum trans-
portat 68; omen quoddam Seleuco
interpretatur 69; utitur verbis xa?
ξυνέβη οὕτως ὅπως εἴχαζεν 72;
versum quendam mentione quasi
indignum omittit 53.
scripsit 148q.; de libris geographi-
cis hypomnematorum historicorum
fragmenta continentibus, ibid.; qua
ratione usus opera sua historica
composuerit 15. 36; hypomnefhata
historica post Alexandri historiam
conscripsit 19. 49; unde hypomne-
mata historica initium ceperint 19;
ab Appiano adhibitus 18. 19. 49;
Argonautarum expeditionem sae-
pius tangit 19; lubenter laudat Ho-
Sardanapali monumentum 48. 51. merum 24.
Seleucus, eius aetas 17; de urbibus| Timagenes a Strabone refellitur 27;
ab eo conditis 18 sq. a Curtio laudatur, ibid.
Seneca Sotionis discipulus 35. ὑπομνήματα 36.
INDEX LOCORUM ARRIANEORUM
pagina pagina
praf. . . . . .... 6 29,.Ἅ1 oS oe Se ee we 18
118.ϑ 5:4 eee ee OO re |
iO & τοὶ ὗς ὦ 86: ἢ 53 ee ee & ἣὖ
2,1 «νων 4. . 36 20ST is ek. Ke ς 8
1--8; 9, 9--10 «BB Ὁ «ἁ ς ρα ee we ὁ 0
Ἐπ io elt ok, de he, cho etme 81 52-4... . . . 48. 51 54.
Ὁ ἄτης. coca & γον tate ae RO a τρις ye ce G0
11,1-} ee we ων 61. ἰ OSI 2 4 ue νὸν. 10
1,3-6....... 55 | Z%4-U....... δ
1,611 . 2... % | M8... 2. 81
12,6--16,1]Ι ...... 1] 12,3-8....... 15
240 ὡς τισι Boe δ᾽, OY δον ea ae ee ἃ δ
16,3........ 5.ϑ (| 17-2 .....4. 2. 64
164... .. . . . 5671; 18,1 . 64
17285. go wk ee 1 OG, 52
M4... 69 25,1-3. ΤΊ
D5 er 6s de, Se oh, Ss oh οἰ, ὡς SGA 26—27 ες 67
6k Bs oe: νὸν 1 |ΠπΠ|1:-.- 12
FI ck a ee 1 2,1—2 23 Βη
9......... 69 +| 3-7 70
De fontibus quibus usus Arrianus Anabasin compgsuit 85
pagina
gre St dale νον τίως ee ΩΣ 191 2%1..... +... 78
56 ... 45.59.78 {Vi-2......2.. 18
Bes τς ee Sc, ee Ge αἰ ν Ὁ 35-6 . . .. . . 6273
δι eee we ee BAe) By we ee νὸν 48
δ᾽ τι we ce eee Ὡς ὡς, ῦ 8,4—17,3..... . 56
δ τις: se ae. χοὰς 12 12—18,1 ...... 14
,6-15,7. .... . 65 14.1.5 ὦ, Gees: bes a δ
Os & eo ὦ κἀς ὁ καὶ Π1Β 4. τ ee ew OO
1,3-7...... αὶ 38 18,4—19,3 ..... 13
13,6....... . 66 194-5. ...... 14
($42 2 ce & Se wr ee OB 5-6. ..... =. 78
16° (ses. Ge ὡς Sen WO 20,1-295 ... . . 56
17,6... ... .. 46 δῦ), ak cer Gey ae cw AD
16 xe fe a ae hie tes ΤΣ WG Sk es ἐπ we “8
199-22 . 2... . .. 12 9,4... 2... . 37. 62
2. .« ee ee ee +) 6 88G WE 1-5) . . . . . 3884. 50
“Α΄... a: hs he ga ἼΖ 12% & Si aw. ὦ
Ob. ὡς ς ἡ τῷ we Se ae AO i τς τὰν αν Ν, τῶν τὰ
26,4... - 6 - «+ Af 4. ed 2 48288
νη} ee en νοις ἀν πὲς ῳ. 18 4.2
$95 sh SS re ae 783 5.2
28 30... .. . . 5884. 6
ὅθ,δ.. ate. ds te ed 8S 10.1... .. eee
29,2... 2 2 ee 38 ἐπ δῶν. ἃ SS. ἃ & ἃ SB
80 )5. . «0 ων 45 19.5) το πὸ eos ρον, 8D
ΙΥ 1-- ....... 13 224 τὼ Se ee ee OE
Bor ck Oe ἸᾺ Ἰὰς οὖν ae ἐς τ ΔΝ ΕΞ ΈΕΕΕΣΞΣ::
ἈΠ een ἀν τῶ τ ἐᾷ ΠΝ: 28.1-8.. .. . . . 44. 79
bok, he ah cae ee κῶς oe δὲ 28,3—30,3 .... . 57
5 2. wee ee 45. 18 28,4... .- .. 64. 42
6-7... . 6 38. 45. 548qg.| 29- - - - + - 2 es 51
lds ks ye. τῶ ἧς os τὰ 2S VIG f-xX oe. Be
[4.35.0 hee: κἂν Ss. ap we AD 9-3. 4 eo @ 479
15,1--6.. 2 we awe we 78 1,5
Si τον oe Be 68 4,1 A ik ae Cee. a τὰ te
1617 || co & cee st OB Be ὡς ac τὸν ἀν te ἃ: 1
18.4=3...4. 4.4. & = @ Th 4 ἦν cd, eee. oe os
18,4—22,2 ..... 18 δι ως Ge oe? ee ae TA
19.0% oe ee ὧν πᾶς oe 511 Ἴ see ge, ἀν, tas. he τὶ he Us OT
19,6—20,3 ..... 18 8..- 9. 2. bo ee eS
22,3—30,7 ... . . 56 1s 4 oe ἃ 5 Ge cw, Qe:
25,4... ... . . 36 11:9: τορι νὸς we ew 49
86 Maximijianus Luedecke, De fontibus quibus usus Arrianus etc.
19,1-2.
19, 3— 22, 1
19,6.
20,1—2.
5.
TABULA ARGUMENTI
Praefatio
I De singulis Arriani fontibus
De Ptolemaeo et Aristobulo .
De ratione inter Arrianum et Curtium intercedente
De Strabone communi Arriani et Plutarchi auctore
. 22.
. 81.
II De ratione qua usus Arrianus auctores adhibuit .
Quomodo et quando auctores laudaverit
Qua diligentia auctores exscripserit
Quomodo eorum memorias composuerit . .
III De Anabasiinter Ptolemaeum Aristobulum Stra-
bonem distribuenda. ..
Quaenam partes Ptolemaeo et Aristobulo adtribuantur certis
prolatis argumentis
Quaenam partes maiore cum probabilitate deriventur.
A ex Ptolemaeo
1. de Aristandri vaticiniis
2. loci Arrianei cum Curtio conspirantes
3. loci rerum bellicarum descriptionem continentes .
B ex Aristobulo .
Loci ex Strabonis bypomnematis eumptl
Index rerum .
Index locorum Arrianeorum.
pagina
3—4
4—36
4—6
6—9
10—36
36—55
36— 50
50—52
53—55
55— 82
59—58
98-- 3
58—60
69—71
11---
18 —75
15--- 82
83—84
84— 86
DE DIOSCURIDIS ©
ΠΕΡῚ ΤῸΝ ΠᾺΡ OMHP&I ΝΌΜΩΝ
LIBELLO
SCRIPSIT
ROBERTUS WEBER.
FRAGMENTA
Praemittere commentationi aptum visum est ipsas collectas
et dispositas Dioscuridei περὶ τῶν zag Ὁμήρῳ νόμων libelli
reliquias, ut ad fragmentorum hos numeros versusque remittere
liceat eos qui dissertationem nostram legent.
I.
Suidas 8. v. Ὅμηρος ({)) et Athenaei epitoma I 8°
COre “ιοσκουρέδης ἐν τοῖς ao Ὁμήρῳ νόμοις φησὶν ὡς ὃ
ποιητὴς) δρῶν τὴν σωφροσύνην οἰκειοτάτην ἀρετὴν οὐσαν τοῖς
νέοις καὶ τερώτην, ἔτι δὲ ἁρμόττουσαν καὶ “τάνγτων τῶν καλῶν
χορηγὸν οὖσαν, βουλόμενος ἐμφῦσαι πάλιν αὐτὴν ax ἀρχῆς
nat ἐφεξῆς, ἵνα τὴν σχολὴν χαὶ τὸν ζῆλον ἐν τοῖς καλοῖς ἔρ-
yous ἀναλίσχωσε καὶ ὦσιν εὐεργετιχοὶ καὶ κοινωνικοὶ τερὸς
ἀλλήλους, εὐτελὴ κατεσχείασε πᾶσι τὸν βίον καὶ αὐτάρχη,
λογιζόμενος τὰς ἐπιϑυμίας καὶ τὰς ἡδονὰς ἰσχυροτάτας γένε-
σϑαι (xai τιρώτας ἔτι τε καὶ ἐμφύτους τὰς) περὶ ἐδωδὴν καὶ
πόσιν, τοὺς δὲ διαμεμενηκότας ἐν εὐτελείᾳ εὐτάχτους καὶ περὶ
τὸν ἄλλον βίον γίνεσθαι ἐγκρατεῖς. ἁπλῆν οὖν ἀποδέδωκε τὴν
δέαιταν sao καὶ τὴν αὐτὴν ὁμοίως βασιλεῦσιν ἰδιώταις, νέοις
σρεσβύταις, (λέγων"
παρὰ δὲ ξεστὴν ἐτάννυσε τράπεζαν
σῖτον δ᾽ αἰδοίη ταμίη τεαρέϑηκε φέρουσα (η 174).
δαιτρὸς δὲ κρειῶν πίνακας τεαρέϑηκεν ἀείρας (α 141),
12sqq. [Plut.] Vit. Hom. ὁ. 205 φανερὸς δέ ἐστι καὶ
τὴν λιτὴν δίαιταν ὑγιεινὴν ὑπολαμβάνων. πεποίηκε γὰρ τοὺς
1sqq. Optime Kaibelius textum restituit.
15
ων
10
15
90 Robertus Weber
καὶ τούτων ὀπτῶν καὶ ὡς ἐπὶ τὸ πολὺ Boelwyv* παρὰ δὲ ταῦτα
οὔτε ἐν ἑορταῖς οὔτ᾽ ἐν γάμοις οὔτ᾽ ἐν ἄλλῃ συνόδῳ παρατέ-
ϑησιν οὐδέν, καίτοι πολλάκις τὸν ““γαμέμνονα ποιήσας δειτενέ-
ζοντα τοὺς ἀρίστους) καὶ οὐ ϑρῖα καὶ κάνδυλον καὶ auntas
μελίστηχτά. te τοῖς βασιλεῦσιν ἐξαίρετα παρατίϑησιν Ὅμηρος,
ἀλλ᾽ ἀφ᾽ ὧν εὖ ἕξειν ἔμελλον τὸ σώμα καὶ τὴν ψυχήν. Aiavta
οὖν μετὰ τὴν μονομαχέαν νώτοισι Bowy γέραιρεν ὁ ὁ Ayapéurwy
(Η 321)" καὶ Νέστορι δ᾽ ἤδη ὄντι γηραιῷ (γ 88) καὶ Φοίνιχι
(I 215) κρέας ὀπτὸν δίδωσι, ἀφιστῶν ἡμᾶς tov ἀτάχτων ἐπι-
ϑυμιῶν. καὶ Adulvovg δὲ 6 τὸν τρυφερὸν ἡρημένος βίον {τοὺς
τρυφερωτάτους ἑστιῶν Φαίακας καὶ τὸν ᾿Οδυσσέα ξενέζων, ἐπε-
δεικνύμενος αὑτῷ τὴν τοῦ κήπου κατασκευὴν καὶ τῆς olxlas
καὶ τὸν αὑτοῦ βίον, τοιαύτας παρατίέϑεται τραπέζας). καὶ
ἹΜενέλαος δὲ τοὺς τῶν παίδων γάμους ποιούμενος (καὶ τοῦ
Τηλεμάχου πρὸς αὐτὸν παραγενομένου)
νῶτα βοὸς παρέϑηκεν
(ont ἐν χερσὶν ἑλών), ta δά οἱ γέρα πάρϑεσαν αὐτῷ (ὃ 64).
καὶ Νέστωρ δὲ βόας ϑύει Ποσειδῶνι παρὰ τῇ ϑαλάσσῃ διὰ
τῶν φιλτάτων καὶ οἰχειοτάτων τέκνων, βασιλεὺς ὧν καὶ πολ-
hots ἔχων ὑπηχόους, (rade “ταρακελευόμενος"
ἀλλ᾽ ἄγ᾽, ὃ μὲν πεδίονδ᾽ ἐπὶ βοῦν ἴτω (γ 421)
ἥρωας ὀτιτθῖς κρέασι χρωμένους, περιελὼν τὴν περὶ τὰ βρώ-
ματα περιεργίαν.
1sqq. Dio Chrysost. Π 87R εὐωχεῖ γε μὴν ano κρεῶν
τοὺς ἥρωας ζοπτῶν), καὶ τούτων βοείων, δῆλον ὅτι ἰσχύος,
οὐχ ἡδονῆς ἕνεκεν. τὸν γοῦν “Ιγαμέμνονα τὸν συμπάντων βασι-
λέα καὶ πλουσιώτατον βοῦν ἀεί φησι ϑύειν καὶ ἐπὶ τοῦτον
καλεῖν τοὺς ἀρίστους. χαὶ τὸν Αἴαντα μετὰ τὴν νίκην φιλο-
φρονεῖται τοῖς νώτοις τοῦ βοός.
Avcrorges 18qq. Plato de re publ. 404°.
18sqq. Corpus peripat.: Porph. quaest. ad y 411. 412; Athen.
AIV 660>¢,
20 cf. Kaibel. Herm. XXII 331.
25 ontawy fortasse inserendum censuimus.
De Dioscuridis περὶ τῶν παρ᾽ Ὁμήρῳ νόμων libello. 91
καὶ ta ἑξῆς)" ὁσιωτέρα γὰρ αὕτη ἡ ϑυσία ϑεοῖς καὶ προσ-
φιλεστέρα ἧ διὰ τῶν οἰχείων καὶ εὐνουστάτων ἀνδρῶν.
Athen. 19° Πρίαμος δὲ παρὰ τῷ ποιητῇ καὶ ὀνειδίζει
τοῖς υἱοῖς ἀναλίσχουσι τὰ μὴ νενομισμένα"
ἀρνῶν ἠδ᾽ ἐρίφων ἐπιδήμιοι ἁρπακχτῆρες (2 262).
Il.
Athen. 19° καὶ τοὺς μνηστῆρας ὑβριστὰς ὄντας καὶ τιρὸς
ἡδονὰς ἀνειμένους οὔτε ἰχϑὺῦς ἐσθίοντας ποιεῖ οὔτε ὄρνιϑας
οὔτε μελίπηκτα, περιελὼν παντὶ σϑένει τὰς μαγειρικὰς μαγ-
yavelac, ... ὧν ἡ κατασκευὴ περιεργοτέρα.
Athen. I 98 ᾿Ἑλλήσποντον δὲ Ὅμηρος ἰχϑυόεντα προσ-
αγορεύων ([ 360) καὶ τοὺς Φαίακας πλωτικωτάτους ποιῶν καὶ
ἐν τῇ ᾿Ιϑάκῃ εἰδὼς λιμένας τελείους καὶ νήσους προσεχεῖς
πολλάς, ἐν αἷς ἰχϑύων ἐγίνετο πλῆϑος καὶ ἀγρίων ὀρνέϑων,
xal εἰς εὐδαιμονίαν δὲ χκαταριϑμῶν τὸ τὴν ϑάλασσαν ἰχϑῦς
παρέχειν, ὅμως τούτων οὐδὲν οὐδένα ποιεῖ προσφερόμενον.
6sqq. Dio Chrysost. Il 87R ἰχϑύων δὲ οὐδέποτε γευο-
μένους αὐτοὺς ἐποίησε καὶ ταῦτα ἐπὶ ϑαλαττης στρατοπε-
δεύοντας, καίτοι τὸν Ἑλλήσποντον, ὥπερ ἐστίν, ἰχϑυόεντα
ἑκάστοτε καλῶν. πάνυ γὰρ ὀρϑῶς αὑτὸ τοῦτο ἀπεμνημόνευσεν
6 Πλάτων. ἀλλ᾽ οὐδὲ τοὺς μνηστῆρας ἰχϑύσιν ἑστιᾷ, σφόδρα
ἀσελγεῖς καὶ τρυφεροὺς ὄντας, ἐν ᾿Ιϑάχῃ καὶ ταῦτα ἕστιω-
μένους.
Plut. quaest. conviv. VIII 8 πὶ 13 ὅϑεν Ὅμηρος ov μόνον
τοὺς “Ἕλληνας ἰχϑύων ἀπεχομένους πεποίηκε περὶ τὸν “Ελλήσ-
πόντον στρατοπεδεύοντας, ἀλλ᾽ οὐδὲ ἁβροβίοις Φαίαξιν οὐδὲ
τοῖς ἀσώτοις μνηστῆρσιν, ἀμφοτέροις οὖσι νησιώταις, ϑαλάτ-
τιον παρατέϑεικεν ὄψον.
Plut. quaest. οοηγίγ. IV 4 τπ 4 οἱ γοῦν ἥρωες εὐτελοῦς
xal λιτῆς ἐθάδες ὥσπερ aoxntal διαίτης ὄντες, καὶ τῆς τρο-
gig πᾶσαν ἡδονὴν ἐπέϑετον καὶ περίεργον ἀφελόντες, ὡς
μηδ᾽ ἰχϑύσι χρῆσϑαι παρὰ τὸν “Ἑλλήσποντον στρατοπεδεύον-
τες, οὐχ ὑπέμειναν χτλ.
ΑΥ̓ΟΤΟΒΕΒ 68qq. Plato de re publ. Ill 404" ς͵
10
10
18
92 Robertus Weber
Hil.
Athen. I 98 xal μὴν ovd ὀπώραν παρατέϑησί τινε xal-
meg οὖσαν πολλὴν καὶ ἥδιστα ταύτης μνημονεύων καὶ πάντα
χρόνον παρασχευάξζων ἀϑάνατον" ᾿ὄγχνη γάρ, φησίν, én? ὄγχνῃ᾽
(η 120) καὶ τὰ ἕξῆης.
IV.
Athen. I 9° ἀλλὰ μὴν οὐδὲ στεφανουμένους οὐδὲ μυρου-
μένους τιοιεῖ ὥσπερ οὐδὲ ϑυμιῶντας, ἀλλὰ πάντων τούτων
ἀπολυομένους τοὺς ἀνθρώτιους εἰς ἐλευϑερίαν καὶ αὐτάρχειαν
ἐξαιρεῖται τοὺς πρώτους. καὶ ϑεοῖς δὲ ἁπλῆν ἀποδίδωσι
δίαιταν véxtag καὶ ἀμβροσίαν. καὶ τοὺς ἀνϑρώπους δὲ τεοιεὶ
τιμῶντας αὐτοὺς aio τῆς διαίτης, ἀφελὼν λιβανωτὸν καὶ
σμύρναν καὶ στεφάνους καὶ τὴν περὶ ταῦτα τρυφήν.
V.
Athen. 19 καὶ τῆς ἁπελῆς δὲ ταύτης διαίτης οὐχ ἀπλή-
στως ἀπολαύίοντας τταρίστησιν, ἀλλ᾽ ὡς οἱ χράτιστοι τιῦν
ἰατρῶν ἀφαιρεῖ τὰς πλησμονας,
αὐτὰρ ἐπεὶ τόσιος καὶ ἐδητύος ἐξ ἔρον ἕντο (a 150)"
καὶ τὴν ἐτειϑυμίαν πληρώσαντες οἱ μὲν ἐξώρμων ἐπὶ μελέτην
ἀϑλητικὴν δίσκοισι τερπόμενοι καὶ αἰγανέαις (ὃ 626), τῇ cardia
τὸ πρὸς σπουδὴν ἐχμελετώντες" οἱ δὲ κιϑαρῳδῶν ἠκροῶντο
τὰς ἡρωικὰς πράξεις ἐν μέλει xal ῥυϑμῷ ποιούντων.
Iulian. Misop. 452, 5 Η. τὸ γὰρ καὶ ἰχϑύων καὶ ὀρνι-
ϑίων λόγον ποιεῖσϑαι πέρα τρυφῆς εἶναι καὶ ἧς οὐδὲ τοῖς ἐν
᾿Ιϑάκῃ μνηστῆρσι μετὴν ἀσελγείας.
16 sqq. [Plut.] 1.1. 6. 207 σήτως δὲ καὶ γυμνασίοις χρῆ-
σϑαι παραγγέλλει. φανερὸν ἐκ τεολλῶν. ἀεὶ γὰρ πονοῦντας
ποιεῖ, τοὺς μὲν ἐν τοῖς προσήχουσιν ἔργοις, τοὺς δὲ Oe’ ἐτεε-
τηδευμάτων. ὅγτοτε καὶ τοὺς μαλιστα τῇ ἡδυπαϑείᾳ χεχρη-
Avcrornes 5sqq. Aristarchus δὰ N 736.
5. fort. rove πρωτους (ἄους) var. lect. v. τοὺς av9ownors (ἄνους);
itaque τοὺς πρώτους delendum? Wachsmutbius.
De Dioscuridis περὶ τῶν παρ Ὁμήρῳ νόμων libello. 98
Athen. I 24> καὶ δίσχοις δὲ καὶ ἀκοντίοις μετά τινος
συμμετρίας ἐχρώντο"
δίσχκοισιν τέρποντο καὶ αἰγανέησιν ἱέντες (ὃ 626)"
τὸ γὰρ τερπνὸν τὴν καχοπάϑειαν χουφίζει.
ΥΙ.
Athen. I 24° καὶ ἐπὶ κυνηγέσια δὲ ἐξίασιν of νέοι πρὸς
μελέτην τῶν πολεμικῶν κινδύνων καὶ ἐπὶ ϑήρας παντοίας,
ἀφ᾽ ὧν ῥδωμαλεώτεροι καὶ ὑγιεινότεροι διετέλουν, [ὡς] ὅτε
“πυργηδὸν σφέας αὐτοὺς ἀρτύνουσι καὶ ἀντίον ἱστάμενοι axor-
τίζουσιν᾽ (M 43).
Vil.
Athen. I 24° ἴσασι dé καὶ λουτρὰ ἄκη ττόνων τταντοῖα,
χόπον μὲν ϑαλάττῃ λύοντες, ἣ μάλιστα τοῖς νεύροις ἐστὶ τερόσ-
φορος, ἀναχαλῶντες δὲ ταῖς ἐμβάσεσι τὰς τῶν μυῶν συντά-
σεις, εἶτ᾽ ἐπαλείφοντες λίπα πρὸς τὸ μὴ Ξηρανϑέντος τοῦ
ὕδατος ἀπεσχληρυμμένα γίνεσϑαι τὰ σιύματα. οἱ γοῦν azo
τῆς σκοπιῆς ἐπανελθόντες “ἱδρῶ πολλὸν anevitovto ϑαλάσσῃ
χνήμας ηδὲ λόφον ἀμφί τὲ μηρούς᾽ (Κ 572. 73.), καὶ οὕτως
ἀραψυξαντές
ἔς ο᾽ ἀσαμένϑους βάντες ἐυξέστας Aovoarto.
τὼ δὲ λοεσσαμένω καὶ ἀλειψαμένω Min’? ἐλαίῳ
δείτενῳ ἐφιζανέτην. (x 516 8qq.)
βενόυς Φαίακας καὶ τοὺς ἀσώτους μνηστῆρας γυμναζομένους
εἰσάγει. καὶ πόνους μὲν τοὺς αὐτάρχεις αἰτίους ὑγιείας ὄντας
γομέζει.
10sqq. [Plut.] 1.1. 6. 209 καὶ ovov δὲ λουτρὰ καὶ χρίσ-
ματα, ὡς ἐπὶ τοῦ Διομήδους καὶ ᾿Οδυσσέως ἐκ τῆς νυχτηγερ-
σίας ἀναχομισϑέντων (Κ 572 8qq.). καὶ γὰρ οἵαν ὠφέλειαν ἔχει
τὰ λουτρὰ διὰ τούτων μαλιστα δηλοῖ
ϑυμῆρες κεράσασα κατὰ χρατός τε καὶ wuwy (x 362).
7 ὡς del. Wilamowitzius.
18 sqq. versus restituimus.
οι
1{ι
2
94 Robertus Weber
ἔστι δὲ καὶ τρόπος ἕτερος χαμάτων λίσεως ἐχ τῶν κατὰ κεφα-
λῆς καταιονήσεωγν᾽"
ϑυμῆρες κεράσασα χατὰ χρατός τε καὶ ὥμων (x 362).
VI.
Dio Chrysost. II 578 ἔοικέ ye μὴν καὶ τὰ περὶ xoi-
την χαὶ τὴν χαϑ᾽ ὑμέραν δίαιταν ἱχανὸς εἶναι παιδεύειν “Ὅμη-
ρος. ..... τὸν γοῦν Διομήδην πάνυ στερεῶς κατέχλινεν ἐπὶ
βίρσης ayeatdov βοός, (κύκλῳ περιστήσας τὰ δόρατα ὀρϑὰ
ἐπὶ σαυρωτῆρος, οὐ χόσμου χάριν, ἀλλ᾽ ἕτοιμα λαβεῖν).
ΙΧ.
Athen. 1 18" ἐς τὸ πρέπον δὲ Ὅμηρος ἀφορῶν τοὺς
ἥρωας οὐ παρήγαγεν ἄλλο τι δαινυμένους ἢ κρέα καὶ ταῦτα
ἑαιτοῖς σχειάζοντας. οὐ γὰρ ἔχει γέλωτα οὐδ᾽ αἰσχύνην ὀψαρ-
τύοντας αὐτοὺς καὶ ἕψοντας ὁρᾶν. ἐπετήδειον γὰρ τὴν αὐτο-
διακονίαν καὶ ἐχαλλωπίζοντο. φησὶ Χρύσιππος, τῇ ἐν τού-
τοις evotgopig. Ὀδισσεὶς γοὺν “daitgevoal te’ καὶ “πῦρ
γηῆσαι᾿ οἷος οὐὖκ ἄλλος δεξιὸς εἶναί φησι (ο 322). καὶ ἐν
Artaig δὲ Πάτροχλος καὶ ᾿Αχιλλεὺς πάντα evreeniter (I 202.
N 3 ? - ‘ A) 4 “- ,
φανερὸν οὐν, ὅτι ἐντεῦϑεν ἔχοντα τὴν ἀρχὴν τὰ νεῦρα, εἰκότως
an αὐτῶν χαὶ τὴν ἴασιν τοῦ χόπου λαμβάνει.
12sqq. Aelianus var. hist. VII 5 χαὶ Aaégtng δὲ αὐτουρ-
γῶν ὑπὸ tot παιδὸς πεφώραται xai φυτὸν ξύων, καίτοι yn-
’ , ς ὕω Q . 2) A) > A a
eaoxwy Badutata. opodoyet δὲ xai Οδυσσεὺς αὑτὸς πολλὰ
εἰδέναι καὶ τεχνέτης αὐτῶν εἶναι
δρηστοσύνῃ οὐκ av μοι ἐρίσσειεν βροτὸς ἄλλος
- 3 1 - ’ , x U
ve t ev νηῆσαι, διά te ξύλα dava χεάσσαι (o 321 8q.).
xal τὴν σχεδίαν δὲ ov δεηϑεὶς ναυτεηγῶν, ἀλλὰ du ἑαυτοῦ
τὴν ταχίστην εἰργάσατο. καὶ ᾿Αχιλλεὺς δέ, τρέτος ὧν ἀπὸ τοῦ
ΑΥΟΤΟΒΕΒ 48qq. Corp. perip. (ὃ): scholia Ven. A δὰ J 661,
Ven. B ad A 75.
128qq. Chrysippus: Dio Chrysost. LXXI 378 Run, schol.
Ven. A et B ad 6 53, Aristarch. ad I 261.
De Dioscuridis xeg τῶν παρ᾽ Ὁμήρῳ νόμων lbello. 95
€
209). καὶ Μενελάου dé τελοῦντος γάμους 6 νυμφίος Meya-
πένϑης ροἰνοχοεῖ (ο 141).
Χ
(Dio Chrysost. II 87 δεῖ δὲ τοῦ ποιητοῦ τὰ μὲν ὡς
συμβουλεύοντος καὶ παραινοῦντος ἀποδέχεσϑαι, τὰ δὲ ὡς ἐξ-
ηγουμένου μόνον, πολλὰ δὲ ὡς ὀνειδίζοντος καὶ καταγελῶντος.)
ΧΙ (ef. ἢ.
Athen. I 16° οἷδε δ᾽ Ὅμηρος καὶ ποιχέλας ἐδωδάς" λέγει
γοῦν (C 76) “ἐδωδὴν παντοέην᾽ καὶ (γ 480) “ὄψα οἷα ἔδουσι
διοτρεφέες βασιλῆες".
Athen. I 254 ὅτι δὲ καὶ ἑφϑοῖς ἐχρῶντο χρέασιν ἐμφα-
νέζει ἐν οἷς λέγει"
ὡς δὲ λέβης ζεῖ...
κνίσσῃ μελδόμενος ἁπαλοτρεφέος σιάλοιο (@ 362 54.).
καὶ ὁ κατ᾽ Ὀδυσσέως ἀφεϑεὶς ποῦς βοὸς (υ 299) τούτου ση-
μεῖον" πόδα γὰρ βόειον οὐδεὶς ὁπτᾷ. καὶ τὸ (a 141) ἱχρειῶν
δὲ πίνακας παρέϑηκεν ἀείρας παντοίων᾽ οὐ μόνον τὴν τῶν
χρεῶν ἐξαλλαγὴν δηλοῖ, ὡς ὀρνέϑεια, χοέρεια, ἐρίφεια, βόεια
λέγων, ἀλλὰ τὴν oxevaciay ὡς ποικέλην ἔχοντα καὶ οὐ μονοειδῇ
ἀλλὰ περιττήν. ὡς ἀναχύπτειν τὰς Σιχελικὰς καὶ Συβαριτικὰς
Διός, αὐτὸς διακόπεει τὰ κρέα, δεῖπνον τοῖς παρὰ τῶν “χαιῶν
ἀφικομένοις πρέσβεσιν εὐτρεπίσαι σπεύδων.
14sqq. Dio Chrysost. II 88R ταῦτα δὲ λέγει διδάσκων
καὶ παραινῶν ὡς δεῖ καὶ τραπέζης ἐπιμελεῖσθαι τοὺς aya-
ϑούς, ἐπεὶ τροφῆς γε παντοίας καὶ πολυτελείας οὐκ ἐτύγχανεν
ἄπειρος ὦν, ὥστε τοὺς περὶ ταῦτα νῦν ἐπτοημένους Πέρσας
καὶ Σύρους καὶ τῶν Ἑλλήνων Ἰταλιώτας καὶ Ἴωνας μηδὲ ἐγγὺς
ἐφικνεῖσθαι τῆς παρ᾽ Ὁμήρῳ χορηγίας καὶ ἁβρότητος.
Avcrores 3866. cf. Stoicorum interpretandi rationem apud Dio-
nem Chrysost. {1Π 276 Ru.
9sqq. Aristarchus ad ᾧ 362.
18 καὶ Ἰταλικάς glossam del. Kaibelius.
26 ἀφικνεῖσϑαι codd.: corr. Reiskius.
οι
10
10
15
30
96 Robertus Weber
τραπέζας, ἢδη δὲ καὶ Χίας. μαρτυροῦνται γὰρ καὶ Χῖοι οὐκ
ἔλαττον τῶν προειρημένων ἐτεὶ ὀψαρτυτικῇ. Τιμοκλῆς"
Χῖοι πολὺ
” > » ’ ) 8
QQLOT ανευρηχασιν oWaetvtixny.
XII (ef. ID).
Athen. I 13° xal ἰχϑίσι δὲ “Ὅμηρος ποιεῖ χρωμένους
τοὺς τότε val ὄρνισι. χατὰ γοῦν τὴν Θριναχίαν οἱ Ὀδυσσέως
ἑταῖροι ϑηρεύουσιν"
ἰχϑὺῦς δὄρνιϑάς te φίλας 9᾽ ὃ τι χεῖρας ἵχοιτο
γναμτιτοῖς ἀγκίστροισιν (μ 331).
ov γὰρ ἐν τῇ Θρινακίςι ἐκεχάλκευτο τὰ ἄγκιστρα, ἀλλ᾽ ἐπεφέ-
gorto ἐν τῷ dd δηλονότι" ὥστε ἣν αὐτοῖς ϑήρας ἰχϑύίων
ἐπιμέλεια καὶ τέχνη. εἰχάξει δὲ καὶ τοὺς ὑπὸ Σκύλλης ἁρπαζο-
μένους Ὀδυσσέως ἑταίρους ἰχϑίσι προμῆκει δαβδῳ ἁλισκο-
μένοις καὶ ϑύραζε ῥιπτομένοις (μ 251).
Athen. I 25" ὅτε δὲ καὶ ἰχϑὺς ἤσϑιον Σαρπηδὼν δῆλον
ποιεὶ (Ε 487), ὁμοιῶν τὴν ἅλωσιν ττανάγρου δικτύου ϑέύΐρει.
καίτοι Εὔβουλος κατὰ τὴν κωμικὴν χάριν φησὶ τεαίζων᾽
6sqq. Plut. quaest. conviv. VIII 8 1114 οἱ δὲ Ὀδυσσέως
ἑταῖροι, τοσαύτην πλέοντες ϑάλατταν, οὐδαμοῦ καϑῆχαν ἀγ-
XLOTQOY, οὐδὲ γόρκχον, οὐδὲ δίκτυον ἀλφίτων πταρόντων.
ἀλλ᾽ ὅτε δὴ νηὸς ἐξέφϑιτο ἤια πάντα (μ 329)
μικρὸν ἔμιεροσϑεν ἢ ταῖς τοῦ ‘HAlov βουσὶν ἐτειχειρεῖν, ἰχϑὺς
ἀγρείοντες οὐκ ὄψον ἀλλὰ τροφὴν ἀναγκαίαν ἐποιοῦντο
γναμτετοῖς ἀγχίστροισιν. ἔτειρε δὲ γαστέρα λιμὸς (μ 332).
ὑτεὸ τῆς αὐτῆς ἀνάγχης ἰχϑύσι τε χρωμένων καὶ τὰς tov Ηλίου
βοῦς χατεσϑιόντων.
Plut. de Isid. οἱ Osir. 6. 7 ὁ δὲ ἐμφανὴς καὶ τπερύχειρος
(se. λόγος), οὐκ ἀναγκαῖον, οὐδ᾽ azeglegyoy ὄψον ἀποφαίνων
τὸν ἰχϑὺν, Ὁμήρῳ μαρτυρεῖ, μήτε Φαίακας τοὺς ἁβροβίους
μήτε τοὺς ᾿Ιϑακησίους ἀνϑρώνγεους νησιώτας, ἰχϑύσι χρωμέ-
ΑΝΟΤΟΒΕΒ 5sqq. Aristarchus ad ἢ 141 Ven. Α οἱ Β et δὰ ὁ 368.
De Dioscuridis περὶ τῶν παρ᾽ Ὁμήρῳ νόμων lidello. 97
ἰχϑὺν δ᾽ ὍὍμηρος ἐσϑίοντ᾽ εἴρηκε ποῦ
τένα τῶν Ayawy; κρέα δὲ μόνον ὦπτων, ἐπεὶ
ἕψοντα γ᾽ οὐ πεποίηκεν avtwy οὐδένα.
ἀλλ᾽ οὐδεμίαν ἄλλην ἑταίραν εἶδέ τις
αὐτῶν, ἑαυτοὺς δ᾽ ἔδεφον ἐνιαυτοὺς δέκα.
χεικρὰν στρατείαν δ᾽ εἶχον, οἵτινες modu
βίᾳ λαβόντες εὐρυπρωχτότεροι τεολὺ
τῆς πόλεως ἀπεχώρησαν ἧς eldov τότε.
ουδὲ τὸν ἀέρα δ᾽ οἱ ἥρωες τοῖς ὄρνισιν εἴων ἐλεύϑερον, πια-
γίδας καὶ νεφέλας ἐπὶ ταῖς χίχλαις καὶ πελειάσιν ἱσταντες.
ἐγυμνάζοντο δὲ πρὸς ὀρνεοϑηρευτικὴν τὴν πελειάδα τῇ μη-
ρένϑῳ κρεμάντες ἀπὸ νηὸς ἱστοῦ καὶ τοξεύοντες ἑκηβόλως εἰς
αὐτήν, ὡς ἐν τῷ ἐπιταφίῳ δηλοῦται (Ψ 852).
Athen. 1185 οὐ μνημονεύει δὲ τοιαύτης ἐδωδῆς ἐπὶ τῶν
δείπενων, ὡς οὐκ οἰκείας νομιζομένης τῆς τροφῆς τοῖς ἐν ἀξιώ-
μασιν ἥρωσι κειμένοις, ὡς οὐδὲ τῆς τῶν νεογνῶν ἱερείων. οὐ
μόνον δὲ ἰχϑύσιν ἀλλὰ καὶ ὀστρείοις ἐχρῶντο, καίτοι τῆς
τούτων ἐδωδῆς οὐ πολὺ ἐχούσης τὸ ὠφέλιμον καὶ ἡδύ, ἀλλὰ
κὰν τῷ βυϑῷ κατὰ βάϑος κειμένων. καὶ οὐκ ἔστιν εἰς ταῦτα
ἄλλῃ τινὶ τέχνῃ χρήσασϑαι ἢ δύντα κατὰ βυϑοῦ.
ἢ μάλ᾽ ἐλαφρὸς ἀνήρ, ὃς ῥεῖα κυβιστᾷ (IT 145),
ὃν καὶ λέγει πολλοὺς ἂν κορέσαι τήϑεα διφῶντα.
XIII (ef. ΠῚ.
Athen. I 24° παρετίϑετο δὲ τοῖς ἥρωσι δειπνοῦσι καὶ
λάχανα. ὅτι δὲ οἴδασι τὰς λαχανείας δῆλον ἐκ τῶν παρὰ νείατον
ὄρχον xoountwy πρασιῶν (η 127). ἀλλὰ μὴν καὶ τοῖς κακοχυ-
μοτάτοις χρομύοις ἐχρώντο᾽
ἐπὶ δὲ κρόμυον ποτοῦ ὄψον (4 630).
youg ποιοῦντι, μήτε τοὺς Ὀδυσσέως ἑταίρους ἐν πελῷ τοσούτῳ
καὶ ἐν ϑαλάττῃ πρὶν εἰς ἐσχάτην ἐλϑεῖν ἀπορίαν.
95 sqq. Plut. quaest. conviv. IV 4 m8 τὸ μὲν γὰρ Ὁμη-
Avcrorss 238sqq. Aristarchus ad JJ 747 Ven. A.
4 ἀλλ᾽ οὐδὲ μίαν ἀλλ᾽ codd.: corr. Meinekius.
Lefpsiger Studien. XL 1
10
25
30
1
1
σι
0
a
98 Robertus Weber
ἐπιμελουμένους δὲ αὐτοὺς εἰσάγει καὶ τῶν ἀκροδρύων (n 120)"
‘oyyyn γὰρ ἐπε ὄγχνῃ mov γηράσχει, σῦκον δ᾽ ἐπὶ σύκῳ᾽. διὸ
καὶ τῶν δένδρων τὰ μὲν καρποφόρα καλὰ προσαγορεύει (η 114)"
ἰἔνϑα δένδρεα καλὰ πεφύκει, ὄγχναι καὶ δοιαὶ καὶ μηλέαι᾽.
τὰ δ᾽ εἰς ξυλείαν εὔϑετα μαχρά, τοῖς ἐπιϑέτοις τὰς χρήσεις
διαστέλλων᾽
ἔνϑα δένδρεα μαχρὰ πεφύκει,
χλήϑρη τ᾽ αἴγειρός τ᾽ ἐλάτη τ᾽ ἣν οὐραψομήχης (€ 238 54...
ἀρχαιοτέρα δ᾽ ἣν καὶ τῶν Τρωιχῶν ἡ τούτων χρῆσις. Tar-
ταλος γοῦν οὐδὲ ϑανὼν ἀπαλλάττεται τῆς τούτων ἐπιϑυμίας
(A 588 544.) εἴπερ ὁ κολάζων αὐτὸν ϑεὸς προσείων, καϑάττερ
οἱ τὰ ἄλογα τῶν ζῴων τοῖς ϑαλλοῖς ἄγοντες, τοὺς τοιούτους
καρποὺς ἀποχρούεται αὐτὸν τῆς ἀπολαύσεως, ὅτε τῆς ἐλπί-
ὅος ἐγγὺς ἔλϑοι. καὶ “αέρτην δ᾽ ᾿Οδυσσεὺς ἀναμιμνήσχει ὧν
ἔδωκεν αὐτῷ παιδὶ ὄντι (w 840)" ᾿ὄγχνας μοι δῶώκας τρισχαί-
dexa’ καὶ τὰ ἑξῆς.
Athen. I 254 παρέλιπε δὲ τὴν χρῆσιν τῶν λαχάνων καὶ
ἰχϑύων καὶ τῶν ὀρνίϑων διά te τὴν λιχνείαν καὶ προσέτι τὴν
ἐν ταῖς σχευασίαις ἀπρέπειαν, ἐλάττω κεχρικὼς ἡρωικῶν καὶ
ϑείων ἔργων».
XIV (οἴ. IV).
Athen. I 17> en δὲ παρ᾽ Ὁμήρῳ καὶ ἡ τῶν
μύρων εὐωδία"
τοῦ καὶ κινυμένοιο Διὸς κατὰ χαλχοβατὲς δώ
ἔμπης εἰς γαῖάν τε καὶ οὐρανὸν ines’ ἀυτμή (Ξ 173 8q.).
Athen. 1 18° Ὅμηρος δὲ τὴν τοῦ μύρου φύσιν εἰδὼς οὐκ
εἰσήγαγε μύροις ἀλειφομένους τοὺς ἥρωας πλὴν τὸν Παριν ἐν
οἷς φησὶ ᾿χκάλλει στίλβων᾽ (I 392), ὡς καὶ Ageoditn κάλλει
ρικὸν ἐκεῖνο ἡ χρόμυον ποτοῦ ὄψον᾽ γαύταις καὶ κωπηλάταις
μᾶλλον ἢ βασιλεῦσιν ἐπιτήδειον ἦν.
Avcrores iisqq. Plato Phaedr. p. 2304.
25sqq. Aristarchus ad = 172 #186: Athen. XV 688°4,
23 versum restituimus, ov xv. 4. ποτὶ x. δῶμα codd.
De Dioscuridis xegt τῶν nag Ὁμήρῳ νόμων Ἰἴθ611ο. 99
τὰ πρόσωπα καϑαίρει (σ 192). ἀλλ᾽ οὐδὲ στεφανουμένους
εἰσάγει, καίτοι τῷ ἐκ τῆς μεταφορᾶς ὁμοιώματι σημαίνεται
ὅτι ἤδει τὸν στέφανον. φησὶ γοῦν"
γῆσος, ἣν πέρι πόντος ἀπείριτος ἐστεφάνωτο (x 195)
καί"
πάντῃ γάρ σὲ περὶ στέφανος πολέμοιο δέδηεν (Ν 7386).
XV (ef. VIID.
Athen. 117° xal στρωμνὰς δὲ olde διαπρεπούσας᾽ τοι-
αὐτας οὖν Aonrn Ὀδυσσεῖ ὑποσερωννύειν χελεύει (η 336), καὶ
Νέστωρ αὐχεῖ πρὸς Τηλέμαχον πολλῶν τοιούτων εὐτιορεῖν(γ 349).
XVI (cf. ΙΧ).
Athen. 117° πολυτελεῖς δ᾽ αὐτοῖς καὶ οἱ διακονούμενοι.
XVIL.
Athen. 116° olde δὲ καὶ πᾶσαν τὴν νῦν πολυτέλειαν.
Dio Chrysost. II 85R τὰ γὰρ τοῦ -Adxivov βασίλεια,
ἀνδρὸς “Ἕλληνος καὶ νησιώτου, διεκόσμησεν ov μόνον κήποις
καὶ φυτοῖς καὶ ὕδασιν, ὡς ἥδιστα ἐνοικεῖν, ἀλλὰ καὶ ἀγάλμασι
χρυσοῖς. ἔτι δὲ μᾶλλον τὴν τοῦ Mevedaov οἴχησιν, καὶ ταῦτα
ἀπὸ στρατείας ἥκοντος, ag οὐ Περσικήν τινα καὶ Μηδικὴν
ἐξηγεῖται, σχεδόν te οὐ πολὺ ἀποδέουσαν Σεμιράμιδος ἢ Aa-
θείου τε καὶ Ξέρξου τῶν βασιλείων; φησὶ γοῦν (ὃ 45. 46. 73)"
ὥστε γὰρ ἠελίου αἴγλη πέλεν ἠὲ σελήνης
δῶμα καϑ᾽ ὑψερεφὲς Μενελάου κυδαλίμοιο
χρυσοῦ τ᾽ ἡλέχερου τε καὶ ἀργύρου 70° ἐλέφαντος.
12844ᾳ. Athen. I 16° οἴκων μὲν οὖν λαμπρότατος 6 Meve-
λάου. τοιοῦτον δέ τινα ὑφίσταται τῇ κατασχευῇ καὶ λαμπρό-
tnte οἵανπερ Πολύβιος (34, 9,15 Hu) ᾿Ιβηρός τινος βασιλέως
oixlav’ ὃν καὶ ἐζηλωκέναι λέγει τὴν τῶν Φαιάκων τρυφὴν
σελὴν τοῦ τοὺς κρατῆρας ἐν μέσῳ τῆς οἰκίας ἕσταναι πλήρεις
οἴνου χριϑίνου, ἀργυροῦς ὄντας καὶ χρυσοῦς.
Cf. Dio Chrysost. LXXIX 432 Ru.
Avcrones isqq. Aristarchus ad Ν 736 et ad 4 700 (apud Bekker.).
24 οἵανπερ inseruit Kaibelius.
2 ΜΙΝ ar τς Ὥ
σι:
1
Φ
25
100 Robertus Weber
Athen. 1 164 Ὅμηρος δὲ τοπογραφῶν καὶ τὴν Καλυψοῦς
οἰκίαν ἐκπλήττει τὸν “Ἑρμὴν (ε 75).
Athen. V 193° τῶν δὲ ἡρωικῶν οἴχων τοὺς μείζονας
Ὅμηρος μέγαρα καλεῖ καὶ δώματα καὶ κλισίας, of δὲ νῦν ξει-
« 2 ~ 3 ,
γῶνας καὶ ἀνδρῶνας ὀνομαζουσι.
ΧΥΠΙ.
Athen. I 164 ἀνγεολαυστιχὸς δέ ἔστι παρ᾽ αὐτῷ καὶ ὃ
τῶν Φαιάκων βίος" “αἰεὶ γὰρ ἡμῖν δαίς te plan κέθϑαρίς te
καὶ τὰ ἕξης (ϑ 248).
Athen. XII 513" ὁ δὲ παρὰ τῷ Ὁμήρῳ Ὀδυσσεὺς ἡγε-
μὼν δοκεῖ γεγενῆσϑαι Ἐπικούρῳ τῆς πολυϑρυλήτου ἡδονῆς.
ὅσπτερ Add (ε 5 844.)"
οὐ yee ἔγωγέ τι φημὶ τέλος χαριέστερον εἶναι
ἢ ὅταν εὐφροσύνη μὲν ἔχῃ xata δῆμὸν ἅπαντα,
δαιτυμόνες δ᾽ ἀνὰ δώματ᾽ ἀκουάζωνται ἀοιδοῦ
ἥμενοι ἑξείης, τεαρὰ δὲ πλήϑωσι τράπεζαι
σίτου καὶ κρειῶν, μέϑυ δ᾽ ἐκ κρητῆρος ἀφύσσων
οἰνοχόος σιαρέχῃσι χαὶ ἐγχείῃ δετεάεσσιν.
τοῦτό τί μοι κάλλιστον ἐνὶ φρεσὶν εἴδεται εἶναι.
isq. Dio Chrysost. II 86R ἔτει δὲ μάλλον τὸ τῆς
Καλυψοῦς, ate ὡραίας καὶ φιλανθϑρώτεου ϑεᾶς, ἔν νήσῳ xad
αὑτὴν ἀπῳκισμένης. τοῦτο μὲν γὰρ εὐώδη διαφερόντως φησὶ
τὴν νῆσον τῶν ἡδίστων ἐν αὐτῇ ϑυμιαμάτων, τοῦτο δὲ σύσχιον
δένδροις εὐθαλέσι, κύκλῳ δὲ περὶ τὸ σπήλαιον ἄμπελον 7τερι-
ἤκουσαν ὡραίαν, βότρυσι βριϑομένην, ἔμτεροσϑεν δὲ λειμῶνας
ἁπαλοὺς ἀναμὶξ σελένων τε καὶ ἑτέρων, ἐν δὲ τῷ μέσῳ κρήνας
τέτταρας λαμπροῦ καὶ διαφανοῦς ὕδατος πάντοσε ἀποῤῥέον-
τος, ἅτε οὐχ ὄντος ἑτεροχλινοῦς οὐδὲ ἀνίσου τοῦ χωρίου.
πάντα γὰρ ταῦτα ὑττερφυὼς ἐρωτιχὰ καὶ ἡδέα, κατὰ τὸν τρό-
πον οἶμαι τῆς ϑεᾶς.
Avctores 9sqq. Stoicus quidam: (Plut) ].]. 6. 180. Heraclit.
alleg. Hom. ¢.75. schol. ad « 28.
De Dioscuridis περὲ τῶν παρ᾽ Ὁμήρῳ νόμων libello. 101
ὃ δὲ Meyaxideldns φησὶ τὸν ᾿Οδυσσέα καϑομιλοῦντα τοὺς
καιροὺς ὑπὲρ τοῦ δοκεῖν ὁμοήϑης τοῖς Φαίαξιν εἶναι τὸ
ἁβροδίαιτον αὐτῶν ἀσπάζεσϑαι, τιροπουϑόμενον τοῦ ᾿Αλκίνου"
αἰεὶ δ᾽ ἡμῖν δαίς τε φέλη κίϑαρίς τε χοροί τε,
εἵματα τ᾽ ἐξημοιβὰ λοετρά τε ϑερμὰ καὶ εὐναί (9. 234884.). δ
μόνως γὰρ οὕτως φήϑη (ὧν ἤλπιζε μὴ διαμαρτεῖν.
Athen. 1164 ἃ ἔπη (ει ὅ 8qq.) Ἐρατοσϑένης οὕτω γε-
γράφϑαι φησίν"
οὐ “γὰρ ἔγωγέ τί φημι τέλος χαριέστερον εἶναι
ἢ ὅταν εὐφροσύνη μὲν 3 ἔχῃ κακότητος ἀπούσης, 10
δαιτυμόνες δ᾽ ἀνὰ δώματ᾽ ἀκουάζωνται ἀοιδοῦ,
καχότητος ἀπούσης φάσχων τῆς ἀφροσύνης. ἀδύνατον γὰρ μὴ
φρονίμους εἶναι Φαίαχας, of μάλα φίλοι εἰσὶ ϑεοῖσιν, ὡς ἡ
Ναυσικάα φησί (ζ 203).
XIX.
Athen. XII 5134 εἰσὶ δ᾽ of φασι ταύτης εἶναι τῆς γνώ- 15
ung τὸν Ὅμηρον, προτάττοντα τοῦ σπουδαίου βίου τολλάκις
tov χαϑ᾽ ἡδονήν, λέγοντα᾽
οἱ δὲ ϑεοὶ πὰρ Ζηνὶ καϑήμενοι ἡγορόωντο
χρυσέῳ ἐν δαπέδῳ, μετὰ δέ σφισι πότνια “Ἥβη
véntag ἐφῳνοχόει, τοὶ δὲ χρυσέοις δεπάεσσι 20
δειδέχατ᾽ ἀλλήλους (4 18qQ.).
xai 6 Μενέλαος δὲ παρ᾽ αὐτῷ φησίν᾽
οὐδέ κεν ἡμέας
ἄλλο διέκρινεν φιλέοντέ τε τερτιομένω τε (ὃ 1788q.).
1866. Athen. V 192° τὸ δὲ τοῦ ᾿Αλκχινόου συμπόσιον, 25
7600 ὃ ἀποτέταται ὃ τοῦ Ὀδυσσέως λόγος (ι ὅ 8qq.)’
οὐ γὰρ ἔγωγέ τέ φημι τέλος χαριέστερον εἶναι
ἢ ὅταν εὐφροσύνη μὲν ἔχῃ κατὰ δῆμον ἅπαντα,
δαιτυμόνες δ᾽ ἀνὰ δώματ᾽ ἀκουάξωνται ἀοιδοῦ,
ξένου ὑποδοχὴν ἔχει, ὄντων καὶ αὐτῶν τῶν Φαιάκων τρυφερῶν. 80)
ΑΥ̓ΟΤΟΒΕΒ isqq. Corp. perip.: Porphyr. ad Ἔ (Plut.) 1. 1.
6. 150.
10
15
102 Robertus Weber
καί"
nueta δαινύμενοι χρέα τ᾽ ἄσπετα καὶ μέϑυ ἡδύ (ι 162).
διότεερ καὶ Ὀδυσσεὶς τρυφὴν καὶ λαγνείαν τέλος τοῦ βίου
παρὰ τῷ «Αλκινόῳ τίϑεται.
XX.
Athen. 118 zagatnentéov δὲ καὶ ὅτε ἐν μὲν Ὀδυσσείᾳ
ἀτεονιζομένους τὰς χεῖρας ποιεῖ τιρὶν μεταλαβεῖν τροφῆς, ἐν
Ἰλιάδι δὲ τοῦτο τιοιοῦντας οὐκ ἔστιν εὑρεῖν. σχολαζόντων γὰρ
βίος ὃ ἐν Ὀδυσσείᾳ καὶ διὰ τὴν εἰρήνην τρυφώντων" διὸ
of ἐνταῦϑα ἐθεράπευον τὸ σώμα διὰ λουτρῶν καὶ κατανιμ-
μάτων. διὰ τοῦτο καὶ ἀστραγαλίζουσιν ἔν ταύτῃ τῇ τιολιτεέᾳ
καὶ ὀρχοῦνται καὶ σφαιρίζουσιν.
XXI.
Athen. 116° καὶ of μνηστῆρες δὲ παρ᾽ αὐτῷ ᾿πεσσοῖσι
προπάροιϑε ϑυράων᾽ (a 107) ἐτέρτεοντο.
Athen. 117° οὕτω δὲ διὰ τὴν τρυφὴν τὰς χεῖρας οἱ μνη-
στῆρες ἔχουσιν ἁπαλὰς ὡς μηδὲ τὸ τόξον ἐντεῖναι δύνασϑαι
(φ 150).
XXII.
Athen. 110° olde δὲ 6 Ὅμηρος καὶ τὸ ὠφέλιμον καὶ τὸ
σύμμετρον τοῦ οἴνου ἐν οἷς τὸν χανδὸν ἑλόντα αὑτὸν βλάπτε-
14sq. Dio Chrysost. LV 289 Rn de Antinoo τελευ-
τῶν δὲ ἐτεεχείρει τοξεύειν, ἄπειρος ὧν τοξικῆς καὶ τὰς χεῖρας
οὕτω ὑπὸ τρυφῆς διερϑαρμένος, ὡς μὴ δύνασϑαι ἄπτεσϑαι
τῆς νευρᾶς, εἰ μή τις ἐπειιχρίσειε στέαρ, .... μηδ᾽ ἐπιτεῖναι
δυνάμενος τὸ τόξον, μηδὲ ὅπως στήσειε τοὺς πελέχεις ὃ Τηλέ-
μαχος συνιείς.
16 866. [Plut.] 1. 1. 6. 206 olde δὲ καὶ οἴνου χρήσεως δια-
φοράς" ὅτι ὃ μὲν πολὺς ποϑεὶς βλαβερός, ὃ δὲ μέτριος ὠφέ-
λιμος. τὸ μὲν οὕτως"
ΑΥ̓ΟΤΟΒΕΒ 1680ᾳ6ᾳ. Corp. perip.: Porphyr. δὰ Z 265 p. 101,
19 Schr.
17 ἑλόντα Brunkius, gAxovra codd.
De Dioscuridis περὶ τῶν nag’ Ὁμήρῳ νόμων libello. 108
σϑαί φησι (φ 294). καὶ κράσεων δὲ γένη διάφορα ἐπίσταται"
οὐκ ἂν γὰρ ᾿Αχιλλεὺς τὸ ζωρότερον χεραίρειν διέστειλε (I 203),
μὴ οὔσης τινὸς καϑημερινῆς κράσεως.
XXIIl.
Athen. 110" διὸ οὐδὲν ϑαυμαστὸν τοὺς οὕτω τεϑρομ-
μένους ἀφλεγμάντους εἶναι τὰ σώματα καὶ τὰς ψυχάς. ἐν-
δεικνύμενος οὖν καὶ τὴν εὐταξίαν ὡς ὑγιεινόν ἐστι καὶ εὔχρη-
στον καὶ χοινόν, τὸν σοφώτατον Νέστορα mezolrxe (.4 639)
ἹΜαχάονι τῷ ἰατρῷ τετρωμένῳ τὸν δεξιὸν ὦμον προσφέροντα
οἶνον, ταῖς φλεγμοναῖς ἐναντιώτατον ὄντα, καὶ τοῦτον Πρά-
μγξιον, ὃν ἴὄμεν παχὺν καὶ πολύτροφον (ov διψήσεως ἄχος,
ἀλλ᾽ ἐμφορήσεως Evexa’ πειτωχότε γοῦν παρακελεύεται συν-
ἐχῶς τοῦτο τιοιεῖν" “σὺ μέν, φησί (Ξ δ), τεῖνε καϑήμενος᾽), καὶ
ἐπιξύοντα τυρὸν αἴγειον, “ézcd δὲ κρόμυον τεοτοῦ ὄψον᾽ (.1 630),
iva πλεῖον πένῃ, καίτοι ἀλλαχοῦ λέγων (Ζ 265) τὸν οἶνον
ἐχλύειν τὴν ἰσχὺν καὶ ἀπογυιοῦν. πεερὶ δὲ τοῦ “Extogos ‘ExaBn
(Ζ 258) οἱἰομένη μενεῖν αὐτὸν τὸ καταλειπόμενον τῆς ἡμέρας
7ταραχαλεῖ πιεῖν σπείσαντα, προτρεπομένη εἰς ϑυμηδίαν" ὃ
δ᾽ ὑπερτίϑεται πρὸς πρᾶξιν ἐξιών. καὶ ἣ μὲν ἀπερισττάστως
ἐπαινεῖ τὸν οἶνον, ὃ δὲ μετὰ ἄσϑματος ἥκων ἀπωϑεῖται. καὶ
οἷνός σε τρώει μελιηδὴῆς, ὃς τε καὶ ἄλλους
βλάπτει, ὃς ἄν μιν χανδὸν ἕλῃ, μηδ᾽ αἴσιμα τείνῃ (φ 29484.}"
to δὲ ἐχείνως"
ἀνδρὶ δὲ κεχμηῶτι μένος μέγα οἶνος ἀέξει (Z 261).
9sqq. [Plut.] 1.1. 6. 206 τὸν δὲ σφοδρὸν καὶ καρωτιχὸν
τῷ Κύκλωπε ὃ ᾿Οδυσσεὺς παρατέϑησι᾽ τὸν δὲ στύφοντα πρὸς
ἔασιν. οὗτος γάρ ἐστιν ὃ Πράμνειος, ὃν τῷ αχαονι τετρω-
μένῳ δίδωσιν.
[Plut.] 1.1. 6. 210 τὸν δὲ Maydova τρωϑέντα οὐ μεγάλην
οὐδὲ καίριον πληγὴν ἐπεὶ τοῦ ὥὦμου, εἰχύτως ἀφυλακτοτέρᾳ
διαίτῃ ποιεῖ χρώμενον.
ΑΥ̓ΟΤΟΒΕΒ 1864. Corp. perip.: Plut. quaest. conviv. V 4 11.
18sqq. Corp. perip.: Porphyr. ad Z 265 p. 101, 23 sq. Schr.,
p. 101, 58qq. Schr.
a
10
15
20
104 Robertus Weber
«A
ἣ μὲν ἀξιοῖ σπείσαντα πιεῖν, ὃ δὲ καϑῃμαγμένος ἀσεβὲς
ἡγεῖται. ἴσως οὖν οὐκ ἐγίνωσκεν αὐτὸν εὐδιαφόρητον ἄνευ
στερεμνέου σιτίου μίγματος, ὃ τοῖς ἰατροῖς διὰ τὴν τέχνην
ἐστὶ δῆλον" τοῖς γοῦν καρδιαχοῖς μετὰ οἴνου σιτῶδες ἀνα-
μίέσγουσί τι πρὸς κατοχὴν τῆς δυνάμεως. ἀλλ᾽ ἐχεῖνος τῷ μὲν
Maycove μετ᾽ ἀλφίτου καὶ τυροῦ δέδωχε τὸν οἶνον, τὸν δ᾽
Ὀδυσσέα ποιεῖ συνάπτοντα τὴν ἀπὸ τῶν σιτέων καὶ οἴνου
ὠφέλειαν"
ὃς δέ x ἀνὴρ οἴνοιο κορεσσάμενος καὶ ἐδωδῆς (T 167).
τῷ δὲ κωθωνιζομένῳ δίδωσι τὸν ἡδύποτον, οὕτω καλέσας
αὑτόν"
ἐν δὲ πέϑοι οἴνοιο παλαιοῦ ἡδυπότοιο (β 340).
XXIV.
(Athen. X 433" πλεῖστον dé ἔπιε τῶν μὲν ἡρώων Νέστωρ
ὃ τριγέρων᾽ φανερῶς γὰρ αὐτὸς προσέχειτο τῶν ἄλλων μᾶλλον
τῷ οἴνῳ καὶ τοῦ Ayaueuvovog αὑτοῦ, ὃν ὡς πολυπότην ἔτπει-
πλήσσει ὃ Ἀχιλλεύς (A 225). 6 δὲ Νέστωρ καὶ τῆς μεγί-
στης μάχης ἐνεστηκυίας οὐκ ἀπέχεται τοῦ πίνειν. φησί γοῦν
Ὅμηρος"
Νέστορα δ᾽ οὐκ ἔλαϑεν ἰαχὴ πίνοντά 289 ἔμπης (Ξ 1).
καὶ μόνου δὲ τούτου τῶν ἡρώων τὸ ποτήριον ἡρμήνευχεν, ὡς
τὴν “ἀχιλλέως ἀστέδα. ἐστρατεύετο γὰρ μετ᾽ αὐτοῦ καϑάπερ
καὶ τῆς ἀσπίδος ἐκείνης, ἧς φησιν 6 Extwe καὶ μέχρι οὐρανοῦ
ἥκειν τὸ κλέος (Θ 192). οὐκ ἂν ἁμάρτοι δέ τις καὶ τὸ ποτή-
6sqq. [Plut] 1.1. 6. 206 καὶ ὅτε δυνάμεως ποιητικός
(sc. οἶνος, T 1678qq.)°
ὃς δέ x ἀνὴρ οἴνοιο κορεσσάμενος καὶ ἐδωδῆς
ἀνδράσι δυσμενέεσσι πανημέριος πολεμίζῃ,
ϑαρσαλέον νύ τοι nrog ἐνὶ φρεσὶν, οὐδέ τι γυῖα
σειρὴν κάμνει, πρὶν πάντας ἐρωῆσαι πολέμοιο.
Avcrores 286ᾳ. Corp. perip.: Porphyr. ad 4 624 p. 167, 21 sqq.
Schr., ad Z 265 p. 100, 21 sqq., p. 101, 22 Schr.
6sqq. Corp. perip.: Porphyr. ad Z 265 p. 100, 2 sqq. Schr.
De Dioscuridis περὶ τῶν παρ᾽ Ounow νόμων lidello. 105
ριον αὐτοῦ λέγων φιάλην Agews κατὰ tov Avtipavovg Καινέα,
ἐν ᾧ λέγεται οὕτως"
εἶτ᾽ ἤδη δὸς φιάλην ἔζρεως,
xata Τιμόϑεον, ξυστόν τε βέλος.
ἀλλὰ μὴν καὶ διὰ τὴν φιλοποσίαν ὃ Νέστωρ καὶ παρ᾽ “ἄχιλ-
λέως φιάλην λαμβάνει δῶρον ἐν τῷ ἐτεὶ Πατρόκλῳ ἐπιτελου-
μένῳ ἀγώνι (Ψ 616), οὐχ ὅτι καὶ τῷ νικηϑέντι ἔδωκε δέπας
ὃ Ἀχιλλεύς. 6 δὲ Εὔμηλος λαμβάνει ϑώρακα (¥ 560) δραμὼν
ἀϑλον ἐπισφαλῶς καὶ ἀμυχϑείς, ἀσφαλείας ὅπλον.)
ΧΧΥ.
Athen. 110° τῆς μέϑης δὲ κατατρέχων ὃ ποιητὴς τὸν
τηλικοῦτον Κύχλωπα ὑπὸ μικροῦ σώματος διὰ ταύτην ἀπολλύ-
μενον παρίστησι καὶ Εὐρυτύωνα τὸν Κένταυρον (φ 295) τούς
τε παρὰ Κίρκῃ λέοντας ποιεῖ καὶ λύκους ταῖς ἡδοναῖς ἐπακο-
λουϑήσαντας. τὸν δὲ Ὀδυσσέα σῴζει τῷ Ἑ,ρμοῦ λόγῳ πει-
σϑέντα᾽ διὸ καὶ ἀπαϑὴς γίνεται. ᾿Ελπήνορα δὲ πάροινον ὄντα
καὶ τρυφερὸν κατακρημνίζει. καὶ Avrivoog δ᾽ 6 λέγων πρὸς
Ὀδυσσέα “οἶνός σε τρώει μελιηδής᾽ (φ 293) αὐτὸς οὐκ ἀπεί-
χετο τοῦ πώματος" διὸ καὶ τρωϑεὶς ἀπώλετο, ἔτι κρατῶν τὸ
ποτήριον. ποιεῖ δὲ καὶ τοὺς “Ἕλληνας ἐν τῷ ἀπότελῳ μεϑύον-
τας, διὸ χαὶ στασιάζοντας" ὅϑεν χαὶ ἀπόλλυνται. ἱστορεῖ δὲ
χαὶ τὸν δεινότατον τῶν Τρώων év τῷ βουλεύεσϑαι Alvelay
16sqq. Dio Chrysost. LV 289 Ru de Antinoo ὁμοέως
δὲ καὶ τοῦτον ἀποθανόντα ἐποίησεν, οὐκ εἰκῇ πληγέντα διὰ
τοῦ λαιμοῦ, οὐχ ὅπου ἔτυχεν, ὥσπερ ἀμέλει τὸν Πάνδαρον διὰ
τῆς γλώττης.
ΑΥ̓ΟΤΟΒΕΒ 58qq. Corp. perip. (?): schol. ad #616 Ven. Β.
128qq. Stoicus quidam: Heracl. alleg. Hom. c. 72, (Plut. 1.1.
c.126, Porphyr. apud Stobaeum in eclog. I 41, 60 G. (p. 445 W.), Dio
Chrysost. VIII 283, 284 R et LXXVIII 427 Ru, Horat. Ep. 1 2, 23 sqq.
20 sqq. Corp. peripat.: schol. Ven. B ad Υ 84.
7 οὐχί delevimus (var. 1. v. οὐχ) (cf. Ψ 656), οὐχ ὅτι χαὶ οὐχί codd.
8 seiunximus verba: τοῖς γὰρ φιλοπόταις — ἀνατείνοντες.
21 Αἰνείαν ante τῶν scriptum post βουλεύεσϑαι transposuit Kaibelius.
10
15
106 Robertus Weber
διὰ τὴν ἐν τῇ μέϑῃ παῤῥησίαν καὶ τὰς ἀπειλὰς ἃς Τρωσὶν
ὑπέσχετο οἰνοττοτάζων (Y 84) ὑπομείναντα τὴν ᾿Αχιλλέως 6e-
μὴν καὶ μικροῦ παραπολλύμενον. καὶ Ayauéuvwy δὲ λέγει
που περὶ αὑτοῦ"
ἀλλ᾽ ἐπεὶ ἀασάμην φρεσὶ λευγαλέησι πιϑήσας (I 119)
ἢ οἴνῳ μεϑύων, ἢ μ᾽ ἔβλαψαν ϑεοὶ αὐτοί,
εἰς τὴν αὐτὴν τιϑεὶς πλάστιγγα τὴν μέϑην τῇ μανίᾳ. οὕτω
δὲ καὶ τὰ ἔπη ταῦτα προηνέγκατο Φιοσκουρίδης ὃ ᾽[σο-
χράτους μαϑητής. καὶ 6 ᾿ΑἈχιλλεὺς δ᾽ ὀνειδίζων τῷ Aya-
μέμνονί φησιν᾽ “οἰνοβαρές, κυνὸς ὄμματ᾽ ἔχων᾽ (A 225).
XXVI.
(Athen. XIII 5564 ᾿ϑαυμάσαι δ᾽ ἄν τις (φησὶν Agoro-
τέλης) ὅτι οὐδαμοῦ τῆς Ἰλιάδος Ὅμηρος ἐποίησε Μενελάῳ
συγχοιμωμένην παλλαχέδα πᾶσι δοὺς γυναῖχας. κοιμῶνται γοῦν
παρ᾽ αὐτῷ καὶ of γέροντες μετὰ γυναικῶν, Νέστωρ καὶ Φοῖνιξ.
ov γὰρ ἦσαν οὗτοι ἐκλελυμένοι τοῖς σώμασιν ἐν τοῖς τῆς νεό-
τητος χρόνοις ἢ διὰ μέϑης Ἃ δι᾿ ἀφροδισίων ἢ καὶ διὰ τῆς
ἐν ταῖς ἀδηφαγίαις ἀπτεεψέας, ὥστε εἰκότως ἔρρωνται τῷ γήρᾳ.
ἔοικεν οὖν ὃ Σπαρτιάτης αἰδεῖσϑαι γαμετὴν οὖσαν τὴν Ἑλένην,
ὑπὲρ ἧς καὶ τὴν στρατιὰν ἤϑροισε. διόπερ φυλάττεται τὴν
πρὸς ἄλλην κοινωνίαν. ὃ δ᾽ “γαμέμνων ὡς πολυγύναιος ὑπὸ
Θερσέτου λοιδορεῖται"
πλεῖαέ τοι χαλκοῦ κλισίαι, πολλαὶ δὲ γυναῖκες
εἰσὶν ἐνὶ κλισίῃς ἐξαίρετοι, ἃς τοι ᾿4χαιοὶ
πρωτίστῳ δίδομεν (Β 226 sqq.).
ἀλλ᾽ οὐκ εἰκὸς (φησὶν 6 Aguotorédns) εἰς χρῆσιν εἶναι τὸ
1184ᾳᾳ. Athen. I 257 χοιμώνται δὲ μετὰ γυναικῶν παρ᾽
Ὁμήρῳ ov μόνον οἱ νέοι, adda καὶ οἱ γέροντες Φοῖνιξ τε καὶ
Νέστωρ' μόνῳ Μενελάῳ ov συνέζευχται γυνὴ διὰ γυναῖκα
γαμετὴν ἡρπασμένην τὴν στρατείαν πεποιημένῳ.
ΑΥΟΤΟΒΕΒ 9sqq. Corp. perip.: Plut. quaest. conv. Υ 4 1 6,
Porphyr. ad J 203 (cf. Aristot. de arte poet. c. 25).
De Dioscuridis περὲ τῶν παρ᾽ Ὁμήρῳ νόμων libello. 107
πλῆϑος τῶν γυναικῶν, ἀλλ᾽ εἰς γέρας" ἐπεὶ οὐδὲ τὸν πολὺν
οἶνον εἰς τὸ μεϑύειν παρεσχευάσατο.)
XXVIL.
Athen. I 10% ποιεῖ δὲ “Ὅμηρος καὶ τὰς κόρας καὶ τὰς
γυναῖκας λουοῦσας τοὺς ξένους, ὡς οὔτε φλεγμονὴν οὔτε ἀχρα-
σίαν τῶν εὖ βεβιωκότων xa) σωφρόνως ἁπτομένγας. ἀρχαῖον
δὲ τοῦτο ἔϑος᾽ λούουσι γοῦν καὶ ai Κωκάλου ϑυγατέρες, ὡς
γεγνομισμένον, τὸν Mivw τεαραγενόμενον εἰς Σικελίαν.
XXVIII.
Athen. XII 511° καίτοι τινές φασι κατὰ φύσιν εἶναι
τὴν ἡδονὴν ἐχ τοῦ πάντα ζφα δεδουλῶσϑαι ταύτῃ, ὥσπερ
οὐχὶ καὶ δειλέας καὶ φόβου xal τῶν ἄλλων παϑημάτων κοινῶς
μὲν ἐν ἅπασιν ὄντων, παρὰ δὲ τοῖς λογισμῷ χρωμένοις ἀπο-
δοκιμαζομένων. τὸ οὖν ἡδονὰς διώκειν τεροττετῶς λύπας ἐστὶ
ϑηρεύειν. διόπερ Ὅμηρος ἐπονείδιστον βουλόμενος ποιῆσαι
τὴν ἡδονὴν καὶ τῶν ϑεῶν φησὶ τοὺς μεγίστους οὐδὲν ὑπτὸ τῆς
σφετέρας ὠφελεῖσϑαι δυνάμεως, ἀλλὰ τὰ μέγιστα βλάπτεσθαι
προενεχϑέντας ὑπ αὐτῆς. ὅσα μὲν γὰρ ἀγρυπνῶν ὃ Ζεὺς
ἐφρόντιζεν ὑπὲρ τῶν Τρώων, ταῦτ᾽ ἀπώλεσε μεϑ' ἡμέραν
ὑφ᾽ ἡδονῆς κρατηϑείς. καὶ ὃ Aens ἀλχιμώτατος ὧν ὑπὸ τοῦ
ἀσϑενεστάτου Ἡφαίστου συνεποδίσϑη, καὶ ὦφλεν αἰσχύνην
καὶ ζημίαν ἐκδοὺς ἑαυτὸν ἔ ἔρωσιν ἀλογίστοις. gyal γοῦν πρὸς
τοὺς ϑεούς, ὅτ᾽ ἦλϑον αὐτὸν ϑεασόμενοι θεθΈβενον"
οὐκ ἀρετᾷ κακὰ ἔργα᾽ κιχάνει τοι βραδὺς ὠκύν"
ὡς καὶ νῦν Ἥφαιστος ἐὼν βραδὺς εἶλεν “Aone,
ὠκύτατόν περ ἐόντα ϑεῶν, οἱ "οΟλυμπον ἔχουσιν,
10
2
χωλὸς ἐὼν τέχνῃσι" τὸ καὶ Cwayee’ ὀφέλλει (F 3298qq.). Ὁ
Afcrores 3sqq. Aristarchus δὰ γ 464, cf. Lehrs. de Ar. stud.
Hom. p. 185.
168qq. Corp. perip.: Porphyr. ad = 314.
18sqq. Corp. perip.: Porphyr. ad 9 267.
10
15
106 Robertus Weber
διὰ τὴν ἐν τῇ μέϑῃ παῤῥησίαν καὶ τὰς ἀπειλὰς ἃς Τρωσὶν
ὑπέσχετο οἰνοποτάζων (Y 84) ὑπομείναντα τὴν ᾿Αχιλλέως δρ--
μὴν καὶ μικροῦ παρατιολλύμενον. καὶ ““γαμέμνων δὲ λέγει
που περὶ αὑτοῦ"
ἀλλ᾽ ἐπεὶ ἀασάμην φρεσὶ λευγαλέησι πιϑήσας (I 119)
ἢ οἴνῳ μεϑύων, 7 μ᾽ ἔβλαψαν ϑεοὶ avrol,
εἰς τὴν αὐτὴν τιϑεὶς πλάστιγγα τὴν μέϑην τῇ μανίᾳ. οὕτω
δὲ καὶ τὰ ἔτεη ταῦτα προηνέγκατο Ζειοσκουρίδης ὃ ᾿1σο-
κράτους μαϑητής. καὶ 6 ᾿Αχιλλεὺς δ᾽ ὀνειδίζων τῷ Aya-
μέμνονί φησιν᾽ “οἰνοβαρές, κυνὸς ὄμματ᾽ ἔχων᾽ (A 225).
ΧΧΥ͂Ι.
(Athen. XIII 5564 “ϑαυμάσαι δ᾽ ἄν τις (φησὶν Aguoro-
τέλης) ὅτι οὐδαμοῦ τῆς Ἰλιάδος Ὅμηρος ἐποίησε Mevedaw
συγχοιμωμένην παλλαχίδα πᾶσι δοὺς γυναῖχας. κοιμῶνται γοῦν
παρ᾽ αὐτῷ καὶ of γέροντες μετὰ γυναικῶν, Νέστωρ καὶ Φοῖνιξ.
οὐ γὰρ ἦσαν οὗτοι ἐχλελυμένοι τοῖς σιύμασιν ἐν τοῖς τῆς νεό-
τητος χρόνοις ἢ διὰ μέϑης 7 δι᾿ ἀφροδισίων 1 n καὶ διὰ τῆς
ἐν ταῖς ἀδηφαγίαις ἀπεεψέας, ὥστε εἰκότως ἔρρωνται τῷ γήρᾳ.
ἔοιχεν οὖν ὃ Σπαρτιάτης αἰδεῖσϑαι γαμετὴν οὖσαν τὴν Ἕλένην,
ὑπὲρ ἧς καὶ τὴν στρατιὰν ἤϑροισε. διόπερ φυλάττεται τὴν
σερὸς ἄλλην χοινωνέαν. ὃ δ᾽ Ιγαμέμνων ὡς πολυγύναιος ὑπὸ
Θερσίτου λοιδορεῖται"
πλεῖαί τοι χαλκοῦ κλισίαι, πολλαὶ δὲ γυναῖκες
εἰσὶν ἐνὶ κλισίῃς ἐξαίρετοι, ἃς τοι Ayarol
πρωτίστῳ δίδομεν (Β 226 sqq.).
ἀλλ᾽ οὐκ εἰχὸς (φησὶν 6 “Αριστοτέλης) εἰς χρῆσιν εἶναι τὸ
11sqq. Athen. I 25“ κοιμῶνται δὲ μετὰ γυναικῶν παρ᾽
Ὁμήρῳ ov μόνον οἱ γέοι, ἀλλὰ καὶ οἱ γέροντες Φοῖνιξ τε καὶ
Νέστωρ' μόνῳ Mevelaw οὐ συνέζευχται γυνὴ διὰ γυναῖκα
γαμετὴν ἡρπασμένην τὴν στρατείαν τεεποιημένῳ.
ΑΥ̓ΟΤΟΒΕΒ 9sqq. Corp. perip.: Plut. quaest. conv. V4 τι 6,
Porphyr. ad J 203 (cf. Aristot. de arte poet. c. 25).
De Dioscuridis περὶ τῶν παρ᾽ Ὁμήρῳ νόμων libello. 107
πλῆϑος τῶν γυναικῶν, ἀλλ᾽ εἰς γέρας" ἐπεὶ οὐδὲ τὸν πολὺν
οἶνον εἰς τὸ μεϑύειν παρεσχευάσατο.)
ΧΧΥΠΙ.
Athen. 1104 ποιεῖ δὲ Ὅμηρος καὶ τὰς κόρας καὶ τὰς
γυναῖκας λουοΐσας τοὺς ξένους, ὡς οὔτε φλεγμονὴν οὔτε ἀχρα-
σίαν τῶν εὑ βεβιωκότων καὶ σωφρόνως ἁτιτομένας. ἀρχαῖον
δὲ τοῦτο ἔϑος᾽ λούουσι γοῦν καὶ ai Κωκάλου ϑυγατέρες, ὡς
νενομισμένον, τὸν Mivw παραγενόμενον εἰς Σικελίαν.
XXVIII.
Athen. XII 511* xalzoe τινές φασι κατὰ φύσιν εἶναι
τὴν ἡδονὴν ἐκ τοῦ πάντα ζῷα δεδουλῶσϑαι ταύτῃ, ὥσπερ
οὐχὶ καὶ δειλέας καὶ φόβου καὶ τῶν ἄλλων παϑημάτων κοινῶς
μὲν ἐν ἅπασιν ὄντων, maga δὲ toig λογισμῷ χρωμένοις ἀπο-
δοκιμαζομένων. τὸ οὖν ἡδονὰς διώχειν τεροτεδτῶς λύπας ἐστὶ
ϑηρεύειν. διότεερ “Ὅμηρος ἐπονείδιστον βουλόμενος τοιῆσαι
τὴν ἡδονὴν καὶ τῶν ϑεῶν φησὶ τοὺς μεγίστους οὐδὲν ὑτιὸ τῆς
σφετέρας ὠφελεῖσϑαι δυνάμεως, ἀλλὰ τὰ μέγιστα βλάπτεσϑαι
περοενεχϑέντας ὑπ᾽ αὐτῆς. ὅσα μὲν γὰρ ἀγρυπνῶν ὁ Ζεὺς
ἐφρόντιζεν ὑπὲρ τῶν Ἰρώων, ταῦτ᾽ ἀττώλεσε we? ἡμέραν
ὑφ᾽ ἡδονῆς κρατηϑείς. xai 6 eng ἀλχιμώτατος ὧν ὑπὸ τοῦ
ἀσϑενεστάτου Ἡφαίστου συνεποδίσϑη, καὶ ὦφλεν αἰσχύνην
καὶ ζημίαν ἐχδοὺς ἑαυτὸν ἔρωσιν ἀλογίστοις. φησὶ γοῦν πρὸς
τοὺς ϑεούς, ὅτ᾽ ἦλθον αὐτὸν ϑεασόμενοι δεδεμένον"
οὐκ ἀρετᾷ κακὰ ἔργα" κιχάνει τοι βραδὺς ὠκύν᾽"
ὡς καὶ νῦν Ἥφαιστος ἐὼν βραδὺς εἶλεν “Aenea,
ὠκύτατόν ττὲρ ἐόντα ϑεῶν, οἱ "ολυμπον ἔχουσιν,
χωλὸς ἐὼν τέχνῃησι" τὸ καὶ Cwayee ὀφέλλει (F 329 844.).
Afcrones 3864ᾳ. Aristarchus δὰ γ 464, cf. Lebrs. de Ar. stud.
Hom. p. 185.
168qq. Corp. perip.: Porphyr. ad 7314.
18sqq. Corp. perip.: Porphyr. ad $ 267.
25
10
1ὅ
108 Robertus Weber
X XIX.
Athen. 111° ὅτι τροφαῖς ἐχρῶντο (oi) ἢ ἥρωες παρ᾽ Ὁμήρῳ
πρῶτον μὲν τῷ καλουμένῳ ἀχρατίσματι, ὃ λέγει ἄριστον. οὗ
«πταξ μέμνηται ἐν Ὀδυσσείᾳ"
Ὀδυσεὺς καὶ δῖος ὑφορβός
ἐντύνοντο ἄριστον (au nol), κηαμένω πὸὺρ (x 18q.),
χαὶ azcaé ἐν ἸΙλιάδι᾽
ἐσσυμένως ἐτιένοντο καὶ ἐντύνοντο ἄριστον (2 124).
λέγει δὲ τὸ πρωινὸν ἔμβρωμα, ὃ ἡμεῖς ἀκρατισμὲν καλοῦμεν
διὰ τὸ ἐν ἀκράτῳ βρέχειν καὶ προσίεσϑαι ψωμούς, ὡς ....
Ἀριστομένης"
ἀχρατιοῦμαι μικρόν, εἶϑ᾽ ἥξω πάλιν,
ἄρτου δὶς ἢ τρὶς ἀττοδαχών.
Φιλήμων δέ φησιν ὅτι τροφαῖς δ΄ ἐχρῶντο of παλαιοί, ἀχρα-
τίσματι, ἀρίστῳ, ἑσπτεερέσματι, δείπνῳ. τὸν μὲν Ov ἀχρατισμὸν
ἄριστον ἔλεγον, τὸ δὲ ἄριστον δεῖπενον, τὸ δὲ δεῖτενον δόρτιον.
ς
1sqq. Plut. quaest. conviv. VII 6,1v ὑπολαβὼν δὲ 6
Θέων, ἥκιστα, elev, εἰ δεῖ τοῖς τὸν ἀρχαῖον βίον δια-
μνημονεύουσι τιιστεύειν. φασὶ γὰρ ἐκείνους, ἐργατικοὺς ἅμα
χαὶ σώφρονας ὄντας, ἕωϑεν ἐσϑίειν ἄρτον ἐν ἀχράτῳ, καὶ μηδὲν
ἄλλο᾽ διὸ τοῦτο μὲν ἀχράτισμα καλεῖν διὰ τὸν ἄκρατον. ὄψον
δὲ τὸ “εταρασχευαζόμενον εἰς δεῖτενον αὐτοῖς. Gwe γὰρ δειπνεῖν
ἀπὸ τῶν πράξεων γενομένους. ἐκ τούτου χαὶ τὸ δεῖπενον καὶ
τὸ ἄριστον, ἀφ᾽ ὅτου λάβοι τοὔνομα, ζήτησιν παρέσχε. καὶ
τὸ μὲν ἄριστον ἐδόκει τῷ ἀκρατίσματι ταὐτὸν εἶναι, μάρτυρι
τῷ Ὁμήρῳ, λέγοντι τοὺς περὶ τὸν Εὔμαιον (πε 2) “ἐντύνοντας
Avcrores 1sqq. Aristarchus δὰ ὦ 124 et ad x 2, cf. Lehrs. ].].
p. 127 sqq.
10sqq. Aristarchus, cf. quae disputavimus ‘de Philemone Athe-
niensi glossographo’ in commentat. Ribbeck. p. 449.
ae: Aristarchus ad 4 630 in Ven. A
2 of add. Kaibelius | 48q. restituimus versus.
148q. τὸν μὲν οὖν ἀχρατισμὸν διανηστισμὸν ἔλεγον, τὸ δὲ ἄριστον
δορπηστόν, τὸ δὲ δεῖπνον ἐπιδορπίδα codd.: correximus in comment.
Ribbeck. 1.1. p. 4478q.
De Dioscuridis περὶ τῶν παρ᾽ Ὁμήρῳ νόμων Ἰἴ06]1ο. 109
ἐστὶ δὲ ἡ τάξις καὶ παρ᾽ «Αἰσχύλῳ τῶν ὀνομάτων ἐν οἷς ὃ
Παλαμήδης τιεποέηται λέγων"
καὶ ταξιάρχας καὶ στρατάρχας καὶ ἑκατοντάρχας
ἔταξα. σῖτον δ᾽ εἰδέναι διώρισα
ἄριστα, δεῖπενα, δόρπτα δ᾽ αἱρεῖσϑαι τρίτα.
τῆς δὲ τετάρτης τροφῆς οὕτως Ὅμηρος μέμνηται (ρ 599)" ‘ad
δ᾽ ἔρχεο δειελιήσας᾽, ὃ καλοῦσί τινὲς δειλινόν, ὁ ἐστι μεταξὺ
τοῦ ὑφ᾽ ἡμῶν λεγομένου ἀρίστου καὶ δείπνου. καὶ ἄριστον
μέν ἔστι τὸ ὑπτὸ τὴν ἕω λαμβανόμενον, δεῖνενον δὲ τὸ μεσημ-
βρινόν, ὃ ἡμεῖς ἄριστον, δόρπτον δὲ τὸ ἑστεερινόν. μήττοτε δὲ
καὶ συνωγυμεῖ τὸ ἄριστον τῷ δείπνῳ. él γὰρ τῆς τερωινῆς
που τροφῆς ἔφη (© 53. 54): “οἱ δ᾽ ἄρα δεῖτενον ἕλοντο ...
ἀπὸ δ᾽ αὐτοῦ ϑωρήσσοντο᾽. μετὰ γὰρ τὴν ἀνατολὴν εὐϑὺς
δειπνοποιησάμενοι προέρχονται εἰς τὴν μάχην.
Athen. 1125 ἰδιαζον δὲ τὸ παρὰ Μενελάῳ εἰσάγει συμ-
κόσιον. δειπνήσαντας γὰρ ποιεῖ ὁμιλοῦντας (ὃ 61)" εἶτ᾽ ἀπο-
γιψαμένους ποιεῖ ττάλεν δειτενοῦντας χαὶ δόρπου ἐξαῦτις με-
μνημένους (ὃ 215) μετὰ τὸν κλαυϑμόν.
ἄριστον au’ ἠοῖ φαινομένῃφι᾽. καὶ τιιϑανὸν ἐδόχει, διὰ τὴν
ἑωθινὴν ὥραν ἄριστον ὠνομάσϑαι καϑάπερ τὸ αὔριον κτλ.
Athen. V 193" ὁσάχις δὲ καὶ τροφὰς ἐλάμβανον, προειρή-
χαμεν ἤδη ὅτι δὴ τρεῖς ἦσαν. γελοῖοι γάρ εἶσιν οἱ φάσκοντες
ote καὶ τέσσαρας ἐλάμβανον, ἐπεὶ 6 ποιητὴς ἔφη (ρ 599)" “σὺ
δ᾽ ἔρχεο δειελιήσας᾽, οὐ νοοῦντες ὅτι λέγει τὸν δειλινὸν δια-
τρέψας χρόνον. ὅμως δὲ οὐδεὶς δείξει παρὰ τῷ ποιητῇ τρίς
τίνα λαμβάνοντα τροφὰς διὰ τὸ τὸ αὐτό ote μὲν ἄριστον,
ποτὲ δὲ δεῖπνον ὀνομάζεσϑαι.
ΑΥ̓ΟΤΟΒΕΒ 1086ᾳ. Corp. perip.: Porphyr. ad 653, scholia
Ven. A et B ad B38!1, Eustath. ad loc. p. 242, 17 sqq.
15sqq. Aristarchus (ἢ), cf. Aristonic. ed. Carnuth. ad ὃ 61,
Ῥ. 41 not. 1.
22sqq. Aristarchus ad ρ 599.
26 Verba διὰ to τὸ αὐτό mote χτλ. tradita post: ὅτε dy τρεῖς ἦσαν
(v. 22) transposuit Schweighaeuserus.
10
10
15
110 Robertus Weber
XXX.
Athen. 111 εὐωχοῦνται δὲ wag? Ὁμήρῳ καϑήμενοι.
Athen. V 192° ἐχαϑέζοντο δὲ καὶ δειπνοῦντες οἱ τότε.
γτολλαχοῦ γοῦν 6 Ὅμηρός φησιν"
ἑξείης ἕζοντο κατὰ κλισμούς τε ϑρόνους τε (a 145).
ὃ γὰρ ϑρόνος αὐτὸ μόνον ἐλευϑέριός ἐστιν χαϑέδρα σὺν ὑπο-
ποδίῳ, ὅπερ ϑρῆνυν καλοῦντες ἐντεῦϑεν αὐτὸν ὠνόμασαν
ϑρόνον τοῦ ϑρήσασϑαι χάριν, ὅπερ ἐπὶ τοῦ καϑέζεσϑαι τάσ-
σουσιν, ὡς Φιλητὰς"
ϑρήσασϑαι δὲ πλατάνῳ γαίῃ ὕπο.
6 δὲ κλισμὸς περιττοτέρως κεκόσμηται ἀναχλέσει. τούτων δ᾽
εὐτελέστερος ἣν ὃ δίφρος" τῷ γοῦν Ὀδυσσεῖ ἐπαίτῃ εἶναι
δοκοῦντι δίφρον ἀεικέλιον, φησί (υ 259), καταϑεὶς ὀλίγην τε
τραττεζαν᾽,
ΧΧΧΙ.
Athen. I 117 οἴονται δέ τινες καὶ ἕχαστῳ τῶν δαιτυ-
μόνων χατ᾽ ἄνδρα παραχκεῖσϑαι τράπεζαν. τῷ γοῦν Mérrn,
φασίν, ἀφικομένῳ πρὸς Τηλέμαχον τῶν τραπεζῶν παραχει-
μένων ξεστὴ πιαρετέϑη τράπεζα (a 138). οὔκ ἐστε δὲ τοῦτο
ἐμφανῶς τοῦ προχειμένου κατασχευαστικόν᾽ δύναται γὰρ ἡ
AdInva ἀπὸ τῆς Τηλεμάχου τραπέζης δαένυσϑαι.
XXXII.
Athen. 111 wag’ ὅλην δὲ τὴν συνουσίαν wagéxervto ai
τράπεζαι πλήρεις, (ὡς παρὰ πολλοῖς τῶν βαρβάρων ἔτι καὶ νῦν
ἔϑος ἐστί, κατηρεφέες παντοίων ἀγαϑῶν, κατὰ Avaxeéorta).
Athen. V 193° διαμαρτάνουσι δὲ πολλοὶ παρὰ τῷ ποιητῇ
ἐφεξῆς τιϑέντες τούτους τοὺς στίχους (a 139864. ὃ 558qq.)°
184ᾳᾳ. Athen. 117 καϑέζονται δ᾽ ἐν τοῖς συνδείπνοις
οἱ ἥρωες, ov καταχέχλινται.
ΑΥ̓ΟΤΟΒΕΒ 1864. cf. Athen. VIII 363" ΧΙ 459°. 460“,
15sqq. Aristarchus (?): schol. d 54.
20sqq. Aristarchus ad J 262.
De Dioscuridis περὶ τῶν παρ᾽ “Onno νόμων iibello. 111
σῖτον δ᾽ αἰδοίη ταμίη τταρέϑηχε φέρουσα,
εἴδατα πολλ᾽ ἐπιϑεῖσα, χαριζομένη παρεόντων"
δαιτρὸς δὲ κρειῶν πίνακας παρέϑηκεν ἀείρας.
el γὰρ εἴδατα παρέϑηχκεν ἡ ταμέῃ, δῆλον ὡς κρεάτων λείψανα
τυγχάνοντα, τὸν δαιτρὸν οὐκ ἔδει τιαρεισφέρειν. διόπερ τὸ
δίστιχον ἀπταρχκεῖ. ἀπαλλαγέντων δὲ τῶν δειπνούντων αἱ τρά-
πεζαι ἐβαστάζοντο, ὥσπερ παρὰ τοῖς μνηστῆρσι (τ 61) καὶ
τοῖς Φαίαξιν, ἐφ᾽ ὧν καὶ λέγει"
ἀμφιπόλοι δ᾽ ἀπεχόσμεον ἔντεα δαιτός (η 232),
δῆλον ὡς τὰ ἀγγεῖα. καὶ γὰρ τῶν ὅπλων τὰ σχεπαστικά, ϑώ-
gaxa καὶ κνημῖδας καὶ τὰ τούτοις ἐμφερῆ λέγουσιν ἔντῃ,
χαϑάπερ ἀγγεῖα τῶν τοῦ σώματος μερῶν ὄντα.
Athen. 1 12" τῷ δὲ μὴ αἴρεσϑαι τὰς τραπέζας ἔναν-
τιοῦσϑαι δοχεῖ τὸ ἐν Ἰλιάδι᾿
ἔσϑων καὶ πίνων, ἔτει καὶ παρέχειτο τράπεζα (2 476).
ἀναγνωστέον οὖν οὕτω"
ἔσϑων καὶ πένων ἔτι, καὶ παρέχξιτο τράπεζα,
ἢ τὸν καιρὸν αἰτιᾶσθαι τὸν παρόντα δεῖ. πῶς γὰρ ἣν πρέπον
τῷ «Αχιλλεῖ πενϑοῦντι παρακεῖσθαι τράπεζαν καϑάπερ τοῖς
εὐωχουμένοις παρ᾽ ὅλην τὴν συνουσίαν;
XXXII.
Athen. 112” παρετέϑεντο δὲ οἱ μὲν ἄρτοι σὺν τοῖς xa-
γοῖς, τὰ δὲ δεῖπινα χρέα μόνον ἣν ὀπτά. ζωμὸν δὲ οὐκ ἐποίει
Ὅμηρος ϑύων βοῦς
6sqq. Athen. 112" μετὰ δὲ τὴν ἀναχώρησιν ai ὅμωαὶ
“ἀπὸ μὲν σῖτον πολὺν ἤρεον καὶ τράπεζαν καὶ δέστα᾽ (τ 61).
Avcrornes 68qq. Aristarchus ad ἡ 174.
1084ᾳ. Aristarchus: Apollon. Soph. p. 69, 17 Bekk., scholia
Ven. A et B ad J' 339.
13sqq. Aristarchus ad $2 476 in cod. Vict. (cf. Hiller. Philol.
XXVIII 115).
22eq. Aristarchus ad JJ 747 Ven. B.
10
15
112 Robertus Weber
οὐδ᾽ ἦψεν κρέα
οὐδ᾽ ἐγκέφαλον" ὥπτα δὲ καὶ τὰς κοιλίας.
οὕτω σφόδρ᾽ ἦν ἀρχαῖος,
Αγτιφάνης φησί.
XXXIV.
Athen. 112° xai τῶν κρεῶν δὲ μοῖραι ἐνέμοντο" ὅϑεν
ἐίσας φησὶ τὰς δαῖτας ἀπὸ τῆς ἰσότητος. τὰ γὰρ δεῖπενα δαῖτας
ἔλεγον ἀπὸ τοῦ δατεῖσϑαι, οὐ μόνον τῶν κρεῶν διανεμομένων
ἀλλὰ καὶ τοῦ οἴνου"
; ἤδη μὲν δαιτὸς κεχορήμεϑα ϑυμὸν ἐΐσης (ϑ 98).
χαὶ"
χαῖρ᾽, ᾿Αχιλεῦ, δαιτὸς μὲν ἐίσης οὐκ ἐπιδευεῖς (1 225).
ἐκ τούτων δ᾽ ἐπείσϑη Ζηνόδοτος δαῖτα ἐίσην τὴν ἀγαϑὴν
λέγεσϑαι. ἐπεὶ γὰρ i) τροφὴ τῷ ἀνθρώπῳ ἀγαϑὸν ἀναγκαῖον
ἥν, ἐπεχτείνας, φησίν, εἴρηκεν ἐίσην. ἐπεὶ οἱ πρῶτοι ἄνϑρω-
σοι, οἷς δὲ οὐ παρῆν ἄφϑονος τροφή, ἄρτι φαινομένης ἀϑρόον
5sqq. Plut. quaest. conviv. Π 10,1 ὅτε τὴν ἐπττώνυμον
ἀρχὴν ἦρχον οἴκοι, ta wheiora τῶν δείτενων δαῖτες ἦσαν, ἐν
ταῖς ϑυσίαις ἑκάστῳ μερίδος ἀποκληρουμένης.
884. Plut. conviv. sept. sapient. ὁ. 138 p.156° ἐπεὶ rac
ye προπόσεις, ἔφη, λιτὰς πυνϑάνομαι τοὺς παλαιούς, δαιτρόν,
ὡς Ὅμηρος ἔφη (4 262), καὶ μετρητὸν éxaorov πένοντος κτλ.
14844ᾳ. Plut. quaest. conviv. Π 10 13 οὐ γὰρ φιλικὸν
οὐδὲ συμπτοτικὸν, οἶμαι, προοίμιον εὐωχίας, ὑφόρασις καὶ ἀρ-
πασμός, καὶ χειρῶν ἅμιλλα καὶ διαγχωνισμός, ἀλλ᾽ ἄτοπα καὶ
χυνικὰ καὶ τελευτῶντα πολλάκις εἰς λοιδορίας καὶ ὀργάς, οὐ
xat ἀλλήλων μόνον ἀλλὰ καὶ κατὰ τῶν τραπεζοχόμων καὶ
κατὰ τῶν ἑστιώντων.
Avcrones 5sqq. Aristarchus: Apollon. Soph. p. 56,8 Bekk.
(Etym. M. 251, 30), scholia ad A468 Ven. B et 998; cf. Tryphonem
apud Athenaeum XIV 640°.
14sqq. cf. peripatetica scholia ad A 449 Ven. A et ad γ 441
Ambros. E.
20 αὐτοὺς codd.: corr. Hercherus Actes.
De Dioscuridis περὶ τῶν nae’ Ὃμήρῳ νόμων lidello. 118
ἐπ᾽ αὐτὴν ἰόντες βίᾳ. ἥρπαζον xat ἀφῃροῦντο τοὺς ἔχοντας,
καὶ μετὰ τῆς ἀκοσμίας ἐγίνοντο καὶ φόνοι. ἐξ ὧν εἰκὸς λεχ-
ϑῆναι καὶ τὴν ἀτασϑαλίαν, ὅτι ἐν ταῖς ϑαλίαις τὰ πρῶτα
ἐξημάρτανον οἱ ἄνϑρωποι εἰς ἀλλήλους. ὡς δὲ παρεγένετο
αὐτοῖς πολλὴ ἐκ τῆς Δήμητρος, διένεμον ἑχάστῳ ἴσην, καὶ
οὕτως εἰς κόσμον ηλϑὲ τοῖς ἀνϑρώποις τὰ δόρπτα. διὸ ἄρτου
τε ἐπίνοια πέμματος te εἰς toov διαμεμοιραμένου καὶ τοῖς
διαπεένουσιν ἄλεισα. καὶ γὰρ ταῦτα εἰς (τὸ, ἔσον χωρούντων
ἐγένετο. ὥστε ἡ τροφὴ δαὶς ἐπὶ τῷ δαίεσθαι λέγεται, ὅ ἐστι
διαμοιρᾶσϑαι ἐπ᾽ ἴσης" καὶ 6 τὰ κρέα ὀπτῶν δαιτρός, ἐπεὶ ἴσην
ἑκάστῳ μοῖραν ἐδίδου. καὶ ἐπὶ μόνων ἀνθρώπων δαῖτα λέγει 6
ποιητής, ἐπὶ δὲ ϑηρίων οὐκ ἔτι. ἀγνοῶν δὲ ταύτης τῆς φωνῆς
τὴν δύναμιν Ζηνόδοτος ἐν τῇ κατ᾽ αὐτὸν ἐχδόσει γράφει"
αὐτοὺς δὲ ἑλώρια τεῦχε κύνεσσιν
οἱἰωνοῖσί τε δαῖτα (4 4 84ᾳ.),
τὴν τῶν γυπῶν χαὶ τῶν ἄλλων οἰωνῶν τροφὴν οὕτω καλῶν,
μόνου ἀνϑρώτιου χωροῦντος εἰς τὸ ἴσον ἐκ τῆς πρόσϑεν Blac.
διὸ καὶ μόνου τούτου ἡ τροφὴ δαίς, καὶ μοῖρα τὸ ἕχάστῳ
διδόμενον.
οὐκ ἔφερον δὲ οἴκαδε παρ᾽ Ὁμήρῳ οἱ δαιτυμόνες τὰ λει-
πόμενα, ἀλλὰ κορεσϑέντες κατέλιπον mag οἷς ἣν ἡ δαίς" καὶ
7 ταμία λαβοῦσα εἶχεν, ἵνα av τις ἀφίκηται ξένος, ἔχοι δοῦναι
αὐτῷ.
ΧΧΧΥ.
Athen. 113% ἑκάστῳ δὲ τῶν δαιτυμόνων παρ᾽ Ὁμήρῳ
γπεαράχειται ποτήριον. 4ημοδόχῳ γοῦν (+ 69) παρατέϑεται
4 sqq. Plut. quaest. conviv. II 10, 1 4 ὅσον δὲ χρόνον ἡ
[Μοῖρα καὶ ἡ Aaysorg ἰσότητι τὴν ΒΡΕῚ τὰ δεῖπνα καὶ συμ-
σεύσια χοινωνέαν ἐβράβευον, οὐδὲν ἰδεῖν ἄκοσμον ἦν, οὐδ᾽
ἀνελεύϑερον" ἀλλὰ καὶ τὰ δεῖτενα δαῖτας ἐχάλουν, καὶ τοὺς
ἑστιωμένους δαιτυμόνας, δαιτροὺς δὲ τοὺς τρατεεζοχόμους, αττὸ
τοῦ διαιρεῖν καὶ διανέμειν.
24sqq. Plut. quaest. conviv. ΠῚ 10, 14 καίτοι τίνα ἔχει
διαφοράν, κύλικα καταστήσαντα τῶν κεκλημένων ἑἕχάστῳ, καὶ
χοῦν ἐμπλησάμενον οἴνου καὶ τράπεζαν ἰδίαν κτλ.
Leipsiger Studien. ΧΙ. 8
10
15
οι
10
16
114 Robertus Weber
xaveov καὶ τράπεζα καὶ δέπας “πιεῖν ὅτε ϑυμὸς ἀνώγοι᾽.
ἐπιστέφονται δὲ ποτοῖο οἱ κρητῆρες (4 470), ἤτοι ὑπερχειλεῖς
οἱ χρατῆρες ποιοῦνται, ὥστε διὰ τοῦ ποτοῦ ἐπιστεφανοῦσϑαι,
καὶ ταῦτα ἔπρασσον πρὸς οἰωνοῦ τιϑέμενοι. κοῦροι δὲ δια-
γέμουσι ἱπᾶσιν ἐπαρξάμενοι δετεάεσσι᾽ (A 471). τὸ δὲ πᾶσιν
οὗ τοῖς ποτηρίοις, ἀλλὰ τοῖς ἀνδράσιν. Adxlvovg γοῦν τῷ
Ποντονόῳ φησί" ἱμέϑυ νεῖμον πᾶσιν ἀνὰ μέγαρον᾽ (η 179)
καὶ ἑξῆς ἐπαγει"
νώμησεν δ᾽ ἄρα πᾶσιν ἐπαρξάμενος δεπάεσσιν (η 183).
εἰσὶ δὲ καὶ τοῖς ἀρίστοις κατὰ δεῖπνα τιμαί. Τυδείδης
γοῦν (© 162) καὶ κρέασι καὶ πλείοις δεπάεσσιε τιμᾶται, καὶ Aas
(H 321) νώτοισι διηνεκέεσσι γεραίρεται, καὶ οἱ βασιλεῖς δὲ
τοῖς αὐτοῖς᾽ “νῶτα βοός, τά ῥά οἱ πάρϑεσαν αὐτῷ (ὃ 65).
xal Ἰδομενέα δὲ ᾿4γαμέμνων πλείῳ δέπᾳ τιμᾷ (4 262). καὶ
Σαρπηδὼν δὲ παρὰ Avxlotg τοῖς αὑτοῖς τιμᾶται, χαὶ ἕδρῃ)
καὶ χρέασιν (IM 310).
nv δέ τις αὐτοῖς καὶ διὰ τῆς προπόσεως ἀσπασμός. οἱ
γοῦν ϑεοὶ ἱχρυσέοις δετάεσσι δειδέχατ᾽ ἀλλήλους (4 1 8qq.),
ἤτοι ἐδεξιοῦντο προπένοντες ἑαυτοῖς ταῖς δεξιαῖς. καί τις δὲ
10 sqq. Athen. V 192΄ οἱ δὲ κρατῆρες αὑτοῖς, ὥσπερ ἔχει
καὶ τοὔνομα, κεχραμένοι παρεστήχεσαν, ἐξ ὧν οἱ κοῦροι δια-
κονούμενοι τοῖς μὲν ἐντιμοτάτοις ἀεὶ πλῆρες παρεῖχον τὸ
ποτήριον, τοῖς δ᾽ ἄλλοις ἐξ ἴσου διένεμον. ὃ yous Ayoapéuveoy
πρὸς tov Idopevéa φησί"
σὸν δὲ πλεῖον δέπας αἰεὶ
ἕστηχ᾽ ὥστπτερ ἐμοί, πιέειν ὅτε ϑυμὸς ἀνωγοι (4 2628q.).
προέτεινον δ᾽ ἀλλήλοις οὐχ ὥσπερ ἡμεῖς (τοῦτο γὰρ προεχπιεῖν
ἐστιν), ἀλλὰ μεστὸν τὸν σχύφον᾽
πλησάμενος δ᾽ οἴνοιο δέπας δείδεχτ᾽ “Ἀχιλῆα C 224).
17sqq. Plut. conviv. sept. sapient. } 1. ag’ οὖν... καὶ
τοῖς ϑεοῖς ὃ Ζεὺς wee τοῖς ἀριστεῦσιν ὃ Ayapéuvwy μετρη-
τὸν ἐνέχει τὸ ποτόν, ὅτε περούπινον ἀλλήλοις ἑστιώμενοι πεαρ᾽
αὐτῷ;
ΑΥ̓ΟΤΟΒΕΒ 10sqq. Aristarchus ad J 262.
19sqq. Aristarchus (?): schol. Ven. B ad 4 4.
De Dioscuridis περὶ τῶν παρ᾽ Ὁμήρῳ νόμων libello. 115
“deldext’ ᾿4χιλλέα᾽ (I 224) ἀντὶ τοῦ ἐδεξιοῦτο, 6 ἐστι προέττινεν
αὑτῷ τῇ δεξιᾷ διδοὺς τὸ ποτήριον.
Athen. XI 498° (ἐξέπενον ἀντὶ τοῦ προέτπειγον). κυρίως
γάρ ἔστι τοῦτο προπένειν τὸ ἑτέρῳ πρὸ ἑαυτοῦ δοῦναι πιεῖν.
καὶ ὃ Ὀδυσσεὺς δὲ παρ᾽ Ὁμήρῳ τῇ
Aentn δ᾽ ἐν χερσὶ τίϑεε δέπας ἀμφικύπελλον (ν 57),
καὶ ἐν Ἰλιάδι
πλησάμενος δ᾽ οἴνοιο δέπας δείδεκτ᾽ Aytdna (I 224).
τεληροῦντες γὰρ προέπενον ἀλλήλοις μετὰ σεροσαγορεύσεως.
Athen. 1145 ἐδωροῦντο δὲ καὶ ἀπὸ τῆς αὑτῶν μοίρας
οἷς ἐβούλοντο, ὡς ᾿Οδυσσεὺς (ϑ 475) νώτου ἀποπροταμὼν οὗ
αὑτῷ παρέϑεντο τῷ Arpodoxy.
ΧΧΧΥ͂Ι.
Athen. 1179 παρ᾽ Ὁμήρῳ δὲ οἱ ἀριστεῖς κοσμίως δει-
χενοῦσιν ἐν ᾿4γαμέμνονος. εἰ δ᾽ ἐν Ὀδυσσείᾳ (ϑ 15) φιλονει-
χοῦσιν ᾿Αχιλλεὺς καὶ Ὀδυσσεύς, καὶ Ayapéuvwy “χαῖρε vow
(ϑ 18), ἀλλ᾽ ὠφέλιμοι αἱ φιλοτιμίαι ζητούντων εἰ δόλῳ ἢ
μάχῃ αἱρεϑῆναι. δεῖ τὸ Ἴλιον. ἀλλ᾽ οὐδὲ ... μνηστῆρας eio-
ayer μεϑύοντας, ... ἀλλὰ πόδα βόειον ἐπὶ τὸν ᾿Οδυσσέα
ῥδιπτούμενον (υ 299).
XXXVI.
Athen. I 14° ἐχρῶντο δ᾽ ἐν τοῖς συμποσίοις καὶ κιϑαρῳ-
δοῖς καὶ ὀρχησταῖς, ὡς οἱ μνηστῆρες. καὶ παρὰ Mevedaw (ὃ 17)
᾿ἐμέλπετο ϑεῖος ἀοιδός᾽, δύο δὲ χυβιστητῆρες ἱμολττῆς ἐξάρ-
χοντες ἐδίνευον᾽. μολπῆς δὲ ἀντὶ τοῦ παιδιᾶς.
105ᾳᾳ. Plut. conviv. sept. sapient. Ll... éxaorov ...
ὡσπερ λείας μέριδας μεταδιδόντος τῷ ΡΝ
ΑΨΟΤΟΒΕΒ 3sqq. Aristarchus ad ν 25 οἱ 57, ad J 224.
16sqq. Corp. perip.: Porphyr. ad 975. 77
2isqq. Aristarchus ad ζ 101, 619, A474 (cf. Friedl. ad loc.),
cf. Lehrs. 1.1. p.138: Herodicus apud Athen. V 1804.
16 λόγῳ codd.: corr. Schweighaeuserus, cf. Porphyr. ad 9 75.
25 ὥσπερ αἴας codd.: corr. Hauptius.
§ *
σι
10
15
20
116 Robertus Weber
σῶφρον δέ te ny τὸ τῶν ἀοιδῶν γένος καὶ φιλοσόφων
διάϑεσιν ἐπτέχον. ᾿4γαμέμνων γοῦν τὸν ἀοιδὸν καταλείτειει τῇ
Κλυταιμήστρᾳ φύλακα καὶ τταραινετῆρά tive’ ὃς πρῶτον μὲν
ἀρετὴν γυναικῶν διερχόμενος ἐνέβαλλέ τινα φιλοτιμίαν εἰς
χαλοχἀγαϑίαν, εἶτα διατριβὴν παρέχων ἡδεῖαν ἀτιεγιλάνα τὴν
διάνοιαν -‘pavdwy ἐπινοιῶν. διὸ “ἴγισϑος οὐ πρότερον διέ-
φϑειρε τὴν γυναῖκα ζερὶν τὸν ἀοιδὸν ἀποχτεῖναι ἐν γήσῳ ἐρήμῃ.
τοιοῦτός ἔστι καὶ ὁ aga τοῖς μνηστῆρσιν ἀείδων ἃ avayen, ὃς
τοὺς ἐφεδρεύοντας τῇ Πηνελόγῃ ἐβδελύττετο. κοινῶς δέ "του
πάντας τοὺς ἀοιδοὺς αἰδοίους τοῖς ἀνθρώποις εἶναί φησι"
tovvex’ ἄρα σφέας
οἴμας Move’ ἐδίδαξε φίλησέ τε φῦλον ἀοιδῶν (F 4804ᾳ.).
ὃ δὲ τεαρὰ Φαίαξι Anuddoxog ἄδει Ἄρεος καὶ Aqoeoditne
συνουσίαν (ϑ. 267), οὐ διὰ τὸ ἀποδέχεσϑαι τὸ τοιοῦτον τιαϑος,
ἀλλ᾽ anotoéxwy αὐτοὺς παρανόμων ἔργων, ἢ εἰδὼς ἐν τρυ-
peep tive βίῳ τεϑραμμένους χἀντεῦϑεν ὁμοιότατα τοῖς τρό-
ποις αὑτῶν τὰ πρὸς ἀνάπαυσιν προφέρων.
Athen. V 1924 μετὰ γὰρ τὸν ἀγῶνα τὸν γυμνιχὸν ᾷδει ὃ
dog (F 267) “ἀμφ᾽ ρεος φιλότητα᾽ μῦϑον τινα χλεύη κεχρα-
μένον, καίτοι εἰς τὴν μνηστηροφονίαν ὑποϑηχῶν ὑποτιϑεμένων
τῷ Ὀδυσσεῖ, ὡς τοῦ Κυλλοποδίωνος τὸν ἀνδρειότατον “Aon
χαταγωνισαμένου.
Athen. 1144 χαὶ τοῖς μνηστῆρσιν ἄδει τιρὸς τὴν αὐτὴν
βουλὴν ὃ Φήμιος νόστον Ayawwy (a 326). καὶ αἱ Σειρῆνες δὲ
2sqq. [Plut.] 1.1. ὁ. 218 ὡς ἐσὶ τῆς Κλυταιμήστρας πε-
ποίηκε. φησὶ γὰρ ὅτι ἱφρεσὶ χέχρητ᾽ ἀγαϑῇσιν᾽ (γ 266), τὸ
γερότερον, ἕως παρόντα εἶχε τὸν ἀοιδὸν (τουτέστι διδασχαλόν
τινα) ὑγεὸ τοῦ Ayapéuvovos ἐπισταϑέντα, ὅτεως αὐτῇ τὰ ἄριστα
γπαραινῇ. τοῦτον δὲ éxzcodwy ὁ Alytaotosg ϑέμενος παρέπεισεν
αὐτὴν ἐξαμαρτάνειν.
Avctores 18qq. Demetrius Phalereus in corpor. peripat.: scholia
ad y 267. 8sqq. Timolaus in corp. peripat.: schol. ad y 267.
23 844. Corp. perip.: Porphyr. (?) ad α 327.
‘15 ἡ inseruit Wilamowitzius.
23 πρὸς τὴν αὐτῶν βουλὴν codd.: corr. idem.
De Dioscuridis περὶ τῶν nag Ὁμήρῳ νόμων libello. 117
δουσι τῷ Ὀδυσσεῖ τὰ μάλιστα αὐτὸν τέρψοντα χαὶ τὰ οἰχεῖα
τῇ φιλοτιμίᾳ αἰτοῦ καὶ πολυμαϑείᾳ λέγουσαι. “ἴσμεν γάρ, φασί
(μ. 189 54.), τά τ᾽ ἄλλα καὶ ὅσα γένηται ἐν χϑονὶ πολυβοτείρῃ᾽.
XXX VIII.
Dio Chrysost. Π 93 R χορεύματα δὲ καὶ χοροὺς ava-
λογον τούτοις ov σφαλλομένους οὐδὲ ἀχρατεῖς, ἀλλὰ ὡς οἷόν
τε ἰσχυροὺς καὶ σώφρονας ἐπάγειν ἐν καϑεστῶτι ῥυϑμῴῷ, τὴν
γιγνομένην τοῖς ϑεοῖς ἀνιαρχὴν ἅμα καὶ μελέτην τῶν πολε-
μικῶν. ὄρχησίν ye μὴν τὴν ἐνόσελιον, ἧς φησιν ὃ τιοιητὴς καὶ
τὸν Μηριόνην ἔμηεειρον εἷναι" twv γὰρ Τρώων τινὰ πεποίηκε
λέγοντα"
ηριόνη, τάχα χέν σε χαὶ ὀρχηστήν :τερ ἐόντα
ἔγχος ἐμὸν κατέαυσε διαμ:τερές, εἴ σ᾽ ἔβαλόν περ (IT 6178q.).
ἢ σὺ οἴει ἄλλην τινὰ λέγειν ἐπείστασϑαι τὸν τοῦ ἹΠόλου υἱόν,
ἀριϑμούμενον ἐν τοῖς ἀρίστοις τῶν “Ἵχαιῶν, ἢ τὴν ἐνότελιον,
τὴν Κουρητικήν, ἥπερ ἣν ἐπιχώριος τοῖς Κρησί, τὴν ὀξεῖαν
καὶ ἐλαφρὰν κίνησιν πρὸς τὸ διακλῖναι καὶ φυλάξασϑαι δᾳδίως
τὸ βέλος;
XXXIX.
Athen. 1144 ὀρχήσεις δ᾽ εἰσὶ zag’ Ὁμήρῳ ait μέν τινες
τῶν χυβιστητήρων, at δὲ διὰ τῆς σφαίρας.
Athen. 115° οἱ Φαίακες δὲ παρ᾽ Ὁμήρῳ καὶ ἄνευ σφαί-
ρας ὀρχοῦνται. καὶ ὀρχοῦνταί που ava μέρος τπιυκχνῶς (τοῦτο
yao ἐστι τὸ ἱταρφέ᾽ ἀμειβόμενοι᾽ (F 379)), ἄλλων ἐφεστώτων
καὶ écingotovytwy τοῖς λιχανοῖς δακτύλοις, ὃ φησι ληκεῖν.
olde δὲ ὁ τιοιητὴς καὶ τὴν τερὸς δὴν ὄρχησιν. “ΦΪημοδόχου
γοῦν ἄδοντος (ὃ 262) κοῦροι πρωϑῆβαι ὠρχοῦντο. καὶ ἐν τῇ
Ὁπλοποιίᾳ δὲ τεαιδὸς κιϑαρίζοντος ἄλλοι ἐναντίοι μολτεῇ τὲ
ὀρχηϑμῷ te Eoxatgoy (Σ 572). ὑτιοσημαίνεται δὲ ἐν τούτοις
ὁ ὑττορχηματιχὸς τρόττος.
ΑΥΟΤΟΒΕΒ 138ηᾳ. Corp. perip.: schol. Ven. A et Β ad J] 617,
cf. Aristoxen. apud Athen. XIV 631¢4, 630},
21sqq. Corp. perip.: schol. ad 9379.
24sqq. Corp. perip.: schol. ad ϑ 262.
10
5
10
15
118 Robertus Weber
XL.
Plut. quaest. conviv. VII 8 1v 5 ἀλλ᾽ 7 γε κίϑαρα πάλαι
που καὶ xad Ὅμηρον ἔτι τοῖς χρόνοις γνωρίμη τῆς δαιτός
ἔστιν.
XLI
Dio Chrysost. II 82R τὸν γοῦν 4yddéa πεποίηκεν
ὑστερίζοντα ἐν τῷ στρατοπέδῳ τῶν Ayawiy οὐκ Exdvta οὐδὲ
ἐρωτικὰ μέλη ἄδοντα᾽ καίτοι φησί γε ἐρᾶν αὑτὸν τῆς Βρισηίδος.
ἀλλὰ κιϑάρᾳ μὲν χρῆσϑαι, μὰ AL οὐκ ὠνησάμενον οὐδ᾽ οἴκο-
ϑὲν ἄγοντα παρὰ τοῦ πατρός, ἀλλὰ ἐκ τῶν λαφύρων ἐξελό-
μένον, ὅτε εἷλε τὰς Θήβας καὶ τὸν ᾿Ηετέωνα ἀπέκχτεινε τὸν
τοῦ Ἕχτορος κηδεστήν.
τῇ ὃ γε, φησί, ϑυμὸν ἔτερπεν" ἄειδε δ᾽ ἄρα χλέα
ἀνδρῶν (I 189),
ὡς ovdésote ἐκλανϑάνεσϑαι δέον τῆς ἀρετῆς οὐδὲ τῶν εὐκλεῶν
πράξεων, οὔτε τεένοντα οὔτε ἄδοντα, τὸν γενναῖον ἄνδρα καὶ
βασιλικόν, ἀλλ᾽ ἀεὶ διατελεῖν ἢ τιράττοντα αὐτὸν μέγα τι καὶ
ϑαυμαστὸν ἢ μεμνημένον τῶν ὁμοίων.
ΧΙΠ.
Athen. I 16* ἐχρῶντο δὲ καὶ αὐλοῖς καὶ σύριγξιν οἱ ἥρωες.
ὃ 7οὺν “Δγαμέμνων ᾿αὐλῶν συρίγγων t évonnv (Κ 13) ἀκούει.
εἰς δὲ τὰ συμπόσια οὐ παρήγαγε" 1:1} ἐν τῇ Ὁπιλοτοιέᾳ
γάμων γινομένων αὐλῶν μνημονεύει (Σ Σ 495). τοῖς δὲ βαρβάροις
ἀποδίδωσι τοὺς αὐλούς" παρὰ Τρωσὶ γοῦν ἦν “αὐλῶν συρίγ-
γων τ᾽ byozr
ΑΥ̓ΟΤΟΒΕΒ 1sqq. Corp. perip., cf. Athen. XIV 627¢ in Aristoxe-
neis, peripateticis capitibus.
4sqq. Corp. perip., cf. Chamaeleontem apud Athen. XIV 624:
(Aelian. var. hist. XIV 23), Porphyr. ad J 186 (cf. Aristarch. ad
I 188).
17sqq. Aristarchus ad K 13 et Σ᾽ 495, cf. scholia ad K 13 in
Ven. A, ad = 495 in Ven. B.
De Dioscuridis περὶ τῶν παρ᾽ Ὁμήρῳ νόμων libello. 119
XLII.
Plut. de aud. poet. 294° ἔτε δὲ καὶ τὰς ἐν τοῖς γένεσι
διαφορὰς σκεγιτέον, ὧν τοιοῦτός ἐστιν ὃ τρόττος. Οἱ μὲν Τρῶες
ἐπίασι μετὰ κραυγῆς καὶ ϑράσους (Γ 2 8qq.), οἱ δὲ “ἰχαιοὶ
“σιγῇ δειδιότες σημάντορας᾽ (4 431). τὸ yao ἐν χερσὶ 7tohe-
μέων ὄντων φοβεῖσϑαε τοὺς ἄρχοντας ἀνδρείας ἅμα καὶ τιει-
ϑαρχίας σημεῖον (cf. Vitam Cleomenis p. 808 45).
Dio Chrysost. II 90 R χαὶ μέντοι καὶ νιχώντας τοὺς
Ayaovg xa¥ ἡσυχίαν φησὶ στρατοπεδεύειν. παρὰ δὲ τοῖς
Τρωσὶν ἐπειδή τι πλεονεχτεῖν ἔδοξαν, εὐθὺς εἶναι δι᾿ ὅλης
τῆς νυχτὸς
αὐλῶν συρίγγων τ᾽ ἐνοτεὴν Ὁμαδόν τ᾽ ἀνϑρώτεων (Κ 13)"
ὡς καὶ τοῦτο ἱχανὸν ὃν σημεῖον ἀρετῆς ἢ καχίας, οἵτινες ἂν
ἐγχρατῶς τὰς εὐτυχίας ἣν τοὐναντίον pe? ὕβρεως φέρωσιν.
XLIV.
Dio Chrysost. II 89 R τὸν γοῦν Kaga tov χρυσῷ xad-
λωχιζόμενον εἰς τὸν πόλεμον μάλα ὑβριστικῶς ἐλοιδόρησεν
εἰγεών"
ὃς καὶ χρυσὸν ἔχων πόλεμόνδ᾽ ἴεν ἠύτε xoven
γήτειος, οὐδ ἄρα οἱ τό γ᾽ ἐτεήρκεσε λυγρὸν ὄλεϑρον,
ἀλλ᾽ ἐδάμη ὑπὸ χερσὶ ποδώκεος Alaxidao
ἐν ποταμῷ χρυσὸν δ᾽ Ἱχιλεὺς ἐκόμισσε δαίφρων (Β 81286ᾳ.).
184ᾳ. Dio Chrysost. II 90R é δὲ τούτων τῶν ἔπιι-
τηδευμάτων τοὺς TE ἄρχοντας ττετοίηκεν ἀγαϑοὺς καὶ τὸ πελῆ-
Iog εὔταχτον. προέασι γοῦν αὐτῷ “σιγῇ δειδιότες σημάντορας᾽
(J 431), οἱ δὲ βάρβαροι μετὰ πολλοῦ ϑορύβου καὶ ἀταξίας,
ταῖς γεράνοις ὁμοίως, ὡς τοῦτο μάλιστα σωτήριον ὃν καὶ
νικηφόρον ἐν τοῖς κινδύνοις, τὸ μὴ ἀδεεῖς εἶναι τῶν ἡγεμόνων
τοὺς στρατιώτας. ὅσοι δ᾽ ἂν ὦσιν ἄφοβοι τῶν σφετέρων ἀρ-
χόντων, οὗτοι τάχιστα ἂν φοβοῖντο τοὺς πολεμίους.
Avcrones 1864. Aristarchus ad N 41: scholia Ven. Bad Ν 41,
Ven. A ad J’1, Ven. B ad Γ 2, Ven. B ad 4 433 et ἢ 306. 307, Ven. A
et B ad 6 542, Ven. B ad 4 429, Porphyr. ad 4 401. 402.
l4sqq. Aristarchus ad B871.
5
10
σι
10
120 Robertus Weber, De Dioscuridis etc.
καταγελῶν αὐτοῦ τῆς τρυφῆς ἅμα καὶ τῆς ἀφροσύνης, ὅτι τοῖς
πολεμίοις ἀϑλα ἐχόμιζε τοῦ ϑανάτου σχεδόν. οὔκουν φαίνεται
χρυσοφορίας ἐπαινῶν ὃ Ὅμηρος, καὶ ταῦτα εἰς πόλεμον, ψελέων
τε καὶ στρεπτῶν, ἔτι δὲ χρυσῶν φαλάρων χαὶ χαλινῶν, ὁποῖα
τοὺς Πέρσας φασὶν ἐπιτηδεύειν.
XLV.
Athen. 116° ἔσπενδον δὲ ἀπὸ τῶν δείπινων ἀναλύοντες
καὶ τὰς σπονδὰς ἐποιοῦντο Ἑρμῇ (η 137) καὶ οὐχ ὡς ὕστερον
Aid τελείῳ. δοκεῖ γὰρ Ἑρμῆς ὕτενου προστατῆς εἶναι. σπέν-
δουσι δ᾽ αὐτῷ καὶ ἐπὶ ταῖς γλώσσαις (γ 841) ἐκ τῶν δείσενων
ἀπιόντες. προσνέμονται δ᾽ αὑτῷ αἱ γλῶσσαι διὰ τὴν ἑρμηνείαν.
6sqq. Plut. quaest. conviv. VII 9, 6 οἱ δὲ τῷ Ἑρμῇ πτυ-
μάτῳ σπένδοντες, “ὅτε μνησαίατο xoltov (η 138), ag’ οὐκ τὸ
αὐτὸ συνάγουσι τῷ οἴνῳ τὸν λόγον;
ΑΥΟΤΟΒΕΒ isqq. Aristarchus ad P52 Ven. A.
6sqq. Stoicus quidam: Heracl. allegor. Hom. c.72, Porphyr.
ad y 332 et 341, schol. ad Apoll. Rhod. 4 517.
Cum primum ad haec tractanda studia aggrederemur,
incultum fere aravimus agellum. Nam quae apud Athenaeum
in primo libro p. 8°sqq. sat ampla copia de Homericorum
heroum vita ac moribus enarrantur, Dioscuridi') Isocrateo de-
beri inde a Casaubono putavere viri docti. Quae coniectura
paene certa videbatur Suidae testimonio 8. v. Ὅμηρος integrum
Athenaeum secuti: “Ore Ζιοσκουρέδης ἐν τοῖς παρ᾽ Ὁμήρῳ
γόμοις κελ. et epitomae quodam loco paulo infra p. 11", ubi
Dioscurides Isocratis discipulus laudatur. Qua opinione etiam-
tunc occupatus Schraderus in prolegomenis Porphyrii?) has
res attingens Plutarchum et Porpbyrium hoc Dioscuridis opere
usos esse comprobare studuit nec fructum defuturum esse ei
promisit, qui accuratius in hanc materiem inquisiturus esset.
Tum autem Hillerus*) totius quaestionis firmum fundamentum
sublatum esse censebat, cum Suidam sua non ex integro Athe-
naeo sed ex nostra epitoma hausisse contenderet. Interpolatoris
enim cuiusdam licentia inserta esse existimavit quae inter lexi-
cographum et epitomen diversa exstarent. Dioscuridis autem
nomen huic excerpto praefixum esse, cum infra apud Athe-
naeum legisset falsarius ille Isocratei Dioscuridis mentionem.
Interim de hac quaestione Kaibelii quaedam commentatiun-
1) Manuscripti quidem libri in hoc nomine scribendo fluctuant inter
Διοσχορίδης et Διοσχουρίδης, cf. Kuehnii in Anazarbei edition. praefatione,
Med. Gr. vol. XXV p. vu. Διοσχουρίδης autem solam veram esse scrip-
turam et tituli docent et nummi, vide Roehlii Ind. ad Boeckhii C. I. G.
p. 84 et Mionneti indices in vol. suppl. IX, 2 p. 25. 138 (descript. des
medailles antiques).
2) ‘Quaest. Homeric. ad Iliadem pertinent. reliqu.’ (Lips. 1880/82)
p. 373 844.
3) In Mus. Rhen. vol. XL (a. 1885) p. 204 Βα.
122 Robertus Weber
cula emissa est in Hermae vol. XXII p. 323 sqq. et eodem fere
tempore Aug. Brunkii dissertatio foras data, quae inscribitur
‘de excerptis περὶ tov τῶν ἡρώων καϑ᾽ Ὅμηρον βίου ab Athe-
naeo Ββουνδίῖβ (ΟτΥρΡἰβιγαιάδθ 1887). Ac maxime Kaibelius
Hillerum refutavit et suam integrioris Athenaei epitomen Sui-
dam praebere luculenter demonstravit. Tamen Dioscuridis
nomen sprevit, cum de Isocrateo non esset cogitandum, quod
ab Alexandrinis grammaticis videretur pendere auctor; duos
autem sumere Dioscurides aeque videri absurdum atque duos
Homeros duas Sapphus. De duabus autem rebus remansit ei
scrupulus, num revera Suidas, cuius excerptum antea abrum-
pitur, illum de Isocrateo Dioscuride locum legisset, ut hinc
huius nomen superscriberet. Deinde vix credibile ei videbatur
finxisse Suidam hunc titulum: ἐν τοῖς παρ᾽ Ὁμήρῳ νόμοις.
Quae sane sat magni sunt momenti. Nam quae apud Athe-
᾿ naeum leguntur p. 8°: περὶ tov τῶν ἡρώων καϑ'. Ὅμηρον βίου
et p. 24": ἔτε wel τοῦ τῶν ἡρώων βίου, his repugnante Brunkio
l. 1. p.14 potius statuimus horum capitum argumentam com-
prehendi. Immo his quoque Suidae verbis fidem esse tri-
buendam Wachsmuthius plane nobis persuasit. Nam in tanta
nominis frequentia facillime potuit fieri, ut Dioscurides quidam
ἐν τοῖς sae Ὁμήρῳ νόμοις alterum cognominem laudaret
Isocrateum. Apud Fabricium') enim, qui Jonsii tabulam (‘de
script. philosoph. hist.) recepit, praeter Anazarbeum celeberri-
mum et duos, quos tituli testantur, quattuordecim huius no-
minis viri ex litteris Graecis enumerantur. De medicis autem
homonymis disputavit Kuehnuius in praef. Dioscur.?) et Nbergius
‘de Galeni vocum Hippocraticar. glossario 8. Hic quoque
factum est, ut alter alterum compilaverit Dioscuridem (cf. Ga-
leni lexic. Hippocr. XIX p. 64 K.) eodemque spiritu de tertio
quodam Dioscaride sermo est ipso quoque scriptore (cf. p.63 K.).
Alia autem est ratio huius Dioscuridis, qui heroum Homeri-
1) In bibl. Graec. vol. IV p. 675/78 ed. Harl.
2) In Med. Gr. vol. XXV p. vir. rx.
3) In ‘Commentat. philolog. quibus Ottoni Ribbeckio congratulantur
discip. Lipsiens.’ p. 345.
De Dioscuridis περὲ τῶν nag Ὁμήρῳ νόμων iibello. 128
corum vitam moresque diligenter exponendos suscepit, alia
illius Isocratei rhetoris, qui ut Homerum temulentiam insaniae
parem existimasse comprobaret, versum quendam lliadi in-
seruit a se ipso inflexum.
Si autem miraberis in Athenaei epitoma plane evanuisse
et nomen et titulum, meminisse iuvabit, quibus tertii libri
exemplis Wissowa') demonstraverit, quam neglegens fuerit in
his rebus Athenaei excerptor. Optime vero ipsum Kaibelium
inducimus disputantem de epitomae indole et fide (iu praef.
vol. I p. vai): “Athenaeus si legere potuisset epitomen, vix
ipse se cognosset: quos ambitiose ille in testimonium voca-
verat scriptores innumeros, ecorum epitomator nomina saepis-
sime, librorum titulos fere semper sustulit’.
Ergo Dioscuridem interim nuncupemus huius operis auc-
torem. Qui ne hoc vano nomine praeditus maneat, sed aliquo
modo una cum studiis suis nunc revivescat, di donent.
De Brunkii dissertatione restat ut iudicium feramus. Qua
cum olim viderentur fruges esse demessae, tamen proficientibus
nobis in his studiis magis magisque elacebat aditum tantum
his rebus solvendis eum pandisse et in limine restitisse, ut
nune nobis non tam racematio quam messis sat ampla videatur
esse relicta. Summa autem haec fere est Brunkii dissertationis,
quo fundamento nisi nostram componamus commentationem:
quaecunque in primo Athenaei libro de Homericorum heroum
vita ac moribus enarrarentur, ea omnia ex eodem fluxisse
libello. Quod ut comprobaretur, Plutarchei succurrebant ex
quaestionibus convivalibus nonnalli loci, quos Schraderus 1. 1.
indicaverat. Dein ex Pseudo-Plutarcheo zegi τοῦ βίου καὶ
τῆς ποιήσεως Ὁμήρου libello quaedam capita (205—209) cum
his Athenaei enarrationibus conspirare recte animadvertit
(p. 10 5ᾳᾳ. 17sqq. 21). Denique multa inter sese cohaerere
inde imprimis demonstravit, quod certa in his rebus ratio
cognoscitur, qua primum de heroibus aliquid statuitur, deinde
1) ‘De Athenaei epitom. observat.’ in Commentat. in honor. Reiffer-
scheidii p. 23.
124 Robertus Weber
autem ipsam Homerum etiam contrariae rei bene gnaram esse
ostenditur (p. Ssqq.). Quamquam autem ad singulas res melius
illustrandas, cum materiae largior fons nobis fluxerit, hic illic
singula multa in prompta habemus, tamen ne acta agendi
probrum subeamus, graviora tantum quae commisisse vel omi-
sisse videatur sodalis Gryphiensis correxisse satis habemus.
Omnino nihil evicit Brunkius de libelli natura et indole,
nihil de fontibus, id quod nobis prae ceteris videtur inqui-
sitione dignum. Huc primum quidem pedem inferimus. Tria
enim de his libelli partibus, quas Brunkii seriptiuncula nisi
nunc certo Dioscuridi tribuere licet, nos comprobaturos esse
pollicemar:
1. Uberrimam latere Aristarcheoraum commentariorum
doctrinam ;
2. Stoicarum Homeri interpretationum certa reperiri
vestigia ;
3. Peripateticarum solutionum illud corpus abunde
adhibitam esse, quod detexisse Schraderi meritum est |. 1.
p. 421 sqq.
Omnigena veterum Homerica studia cum sic quodammodo
comprehendat Dioscuridis libellus, re vera altiore indagatione
hand indignus est.
Caput I.
Aristarcho aetate inferiorem esse huius regi τοὺ τῶν
ἡρώων xa Ὅμηρον βίου libelli auctorem sibi evicisse visus
est Brunkius p. 30. Aristarcheae autem doctrinae quantum in
eo inesset, plane non vidit. Duobus locis allatis contentus est.
Quin immo tantum non in singulis capitibus tov yeauuatexw-
stator vestigia reperiuntur. Nam Aristonicum post Lehrsii
egregias curas nobis quasi ipsius esse instar Aristarchi latuit
virum doctum. Cuius rei ita non habuit rationem, ut Aristonici
scholia ad / 262 et Π 747 ex ipso Dioscuridis libello flaxisse
contenderet (p. 7 et 22). Quae cum ita sint, non a re videtur
De Dioscuridis περὶ τῶν παρ᾽ Ὁμήρῳ νόμων lidello. 125
conquirere, quidquid debeatur Aristarcho. Mirum enim in
modum interdum ad verbum Athenaeus cum Aristonici frustulis
concinit, quantumcunque uterque epitomatorum culpa passus
est. Qua autem ratione Aristonicus ipsius Aristarchi verba
reddiderit, non raro arto inter Didymum et Aristonicum con-
sensu patet, qua de re legas velim Ludwichii libri Avistarchs
Homer. Textkritik I p. 52. :
Aristarchea sane observatio est') virginum fuisse lavare
hospites, quam et Aristonicus testatur ad y 4642): ore ὑττὸ
παρϑένων ἔϑος ἣν τοὺς ἥρωας λούεσϑαι κτλ. et Porphyrius,
cui iure adsignaveris, quae ad y 464 cod. Hamb. T praebet:
ὡς Ἀρίσταρχος οἴεται. Quamquam huic ipsi rei ne nimium
tribuas. Nam ne meram quidem Athenaeus exprimit Aristarchi
opinionem: ποιεῖ δὲ “Ὅμηρος tag κόρας ᾿χαὶ τὰς yuraixag’
λουούσας τοὺς ξένους, quippe quem 5018 virginibus id munus
tribuisse disertis verbis traditum sit“).
Magis idonea quae cum ipsis Aristonici verbis comparentur,
haec Athenaei sunt 1. I p.11°, unde incipiunt capita illa con-
tinuo ordine Aristarcheae sapientiae plena:
1) Athen. 1 c.18 ineunte, cf. Brunk. p. 29.
2) Cf. etiam Aristonicum ad E 905 et ἃ 601 et scholia ad ὃ 252 et
Ven. B ad E 722, quippe quae Aristarchi iudicium reddant.
3) Adhibuit ipsum illud argumentum Aristarchus ad athetesin com-
probandam versuum qui sunt in Necyia 4 601sqq. de Herculis et Hebes
conubio: cf. Lebhrs. de Aristarchi stud. Homer.? p.185 s. v. Hercules.
Impugnatam autem esse a veteribus interpretibus hanc Aristarcheam ob-
servationem ex Porphyrii quaestione discimus ad ζ 221 servata, de quibus
ipsis versibus non imprudenter nuper disseruit Marxius in Mus. Rhen.
vol. XLII p. 254. Ubi altero loco haec profertur solutio: τάχα δ᾽ οὐδ᾽
ὅλως παρϑένοι Aovovot. λέγεται 7ὰρ “τὸν δ᾽ ἐπεὶ οὖν ὁμώαι λοῦσαν᾽ (ὃ 49),
ἀλλ᾽ οὐχὶ κοῦραι. καὶ περὶ τῆς Ἥβης γὰρ ἀμφισβητεῖται εἰ παρϑένος ἦν.
καὶ ἡ Ἑλένη λουοιτ᾽ av Ὀδυσσέα (ὃ 252), quo ei qui Porphyrii quaestiones
ad Odysseam pertinentes constituendas susceperit, referenda esse puto,
quae ad y 464 cod. T conservavit: ἀδύνατον γὰρ τῷ Νέστορι +++ παρ-
ϑένον εἶναι ϑυγατέρα. λύεται δ᾽ ἐκ τοῦ ἔϑους. ἔφαμεν γὰρ μὴ εἶναι
παρϑένου ἔργον τὸ λούειν ὡς Ἀρίσταρχος οἴεται. Tertiam quandam solu-
tionem, qua causativa quam grammatici vocant significatione ἔλουσεν po-
situm statuitur, praebet scholion ad ζ 215, quocum concinit ex scholio ad
y 464: λουϑῆναι αὐτὸν exolncev’ ov yao αὐτὴ ἔλουσεν.
128 Robertus Weber
Unde iure quodam hance etymologiam apud Dioscuridem fuisse
credideris. Sed num omnes hae Plutarcheae etymologiae cum
Brunkio (p. 15) sint eidem fonti tribuendae, hoc in Plutarcho
non licet statuere, quem in his quidem scriptis non tam unum
fontem exscripsisse sed in lectitando undique doctrinam col-
legisse constat. Quanta autem harum etymologiarum multi-
tudo et varietas apud veteres circumlata sit, demonstratur
scholio ad β 22. Quod in universum quidem Aristarcheam
prae se fert de cenis Homericis sententiam (cf. Carnuth. ad loc.).
Utrum tamen ex etymologiis sint, quae apud Aristarchum fuerint
necne, ambiguum est'). Certe nulla cum Plutarcho conspirat.
Quae copia etiam augetur ab Eustathio (ad β 22 p. 1432, 1 sqq.),
qui praeter scholion de quo diximus nonnullis vanis etymo-
logiis uberius alium quoque fontem exscripsit inde a verbis:
δῆλον δὲ χαὶ ὅτι δεῖτενον μὲν κτλ. talibus nugis repletum. Ne
ex his quidem ulla cum Plutarcho concinit etymologiis.
Sequamnr interim Athenaei ordinem, ut quid ex Aristarchi
copiis petierit Dioscurides investigemus.
Quae in Athen. c. 202) p. 117 et locupletiora in 1. V c. 20
p. 193” (fr. 32 p. 110, 20. 21; 111, 6—9) leguntur de mensis
1) Aeschyleos quoque versus ex Aristarcho in hoc scholion transiisse
probabile videtur Philemonis ipsa opinione omissa. Huius enim apud Ari-
starchum fuerunt: ἐστὶ δὲ ἡ τάξις xal παρ᾽ Αἰσχύλῳ τῶν ὀνομά-
των xth. In scholio autem leguntur: Αἰσχύλος δὲ χαὶ τῆς τάξεως
τῶν ὀνομάτων μάρτυς ἐστὶν λέγων χτλ., unde Eustathius ad loc.: dod
χαὶ Αἰσχύλος τάττων μετρεῖ (lege μαρτυρεῖ) χτλ.
2) Athenaci verba ineunte c. 20 (fr. 30) conspirare nobis videntur cum
scholio ad J 54 de Telemacho et Pisistrato apud Menelaum devertentibus,
quo melius perspicitur huius sententiae refutandae ratio, quod suam quis-
que habuerit mensam: παρὰ dt ξεστὴν ἐτάννυσε τράπεζαν] παρέχειντο
γὰρ τοῖς ϑρόνοις at τράπεζαι, --- εἰκότως dk νῦν τὰ περὶ τῆς ταμίας
παράχειται —, οὐ γὰρ ἐν τῷ ξενίζεσϑαι παρὰ Τηλεμάχῳ τὴν Adnvar.
ἐπεισεληλύϑασι γὰρ οὗτοι τοῖς περὶ τὸν Μενέλαον, ἐξ ἀρχῆς δὲ παρὰ τῷ
Τηλεμάχῳ πάρεστιν ὃ έντης, ut una utrique apponi potuerit mensa. Ex
Aristarcho et Dioscuridis et scholiastae sapientiam derivatam esse facile
conicias.
Verbis quae apud Athenacum secuntur: ἐδίαζον δὲ παρὰ Μενελάῳ
εἰσάγει συμπόσιον χτλ. turbari sententiae nexum, immo coniungenda ea
De Dioscuridis περὶ τῶν παρ᾽ Ὁμήρῳ νόμων libello. 129
inter cenam quidem adstantibus, sed auferendis finito convivio,
cum Aristonici scholiis conveniunt ad .7 262: ὅτι διὰ παντὸς
ai τράπεζαι παρέκειντο et ad ἡ 174: ἀϑετεῖται τὸ ἔπος ὡς
ἀσύμφωνον τῇ τοῦ Ὁμήρου συνηϑείᾳ. οὐ γὰρ ποιεῖ τὰς τρα-
πέζας ἀφαιρουμένας παρόντων τῶν δαιτυμόνων ἀλλὰ μετὰ
τὴν ἀπταλλαγήν, cuius atheteseos causam rectissime explanavit
Carnuthius ad hunc locum ἢ. 74. Etiam quae secuntur apud
Athenaeum p. 193°, quibus verba “ἔντεα δαιτός᾽ (7 232) (fr. 32
p. 111, 10—12) explicantur, Aristarchea esse Apollonii Sophistae
consensu comprobatur, quem ipsos Aristarchi commentarios in
conscribendo lexico adiisse Leydius evicit, ‘de Apollon. Soph.
lexico Homer. (Lips. 1885) p. 20sqq. Apollonii enim haec sunt
(p. 69, 17 ed. Bekk.): ἔντεα ta ὅπλα, χυρίως τὰ ἐντὸς ττερι-
ἔχοντα τὸν ἄνδρα, οἷον ἀσπὶς καὶ ϑώραξ καὶ κνημῖδες. λέγει
δὲ ἀπὸ τῆς αὐτῆς ἐννοίας καὶ τὰ ἀγγεῖα ἔντεα ἀττὸ τοῦ ἐντὸς
αὑτῶν τινα περιέχειν, οἷον “ἀμφίπολοι δ᾽ ἀπεκόσμεον ἔντεα
δαιτός᾽ (η 232). Unde Aristonico sunt tribuenda eiusdem argu-
menti scholia Ven. A et B ad I 339.
Cum his rebus arte cohaerent, quae apud Athenaeum p. 12"
subinde secuntar: τῷ δὲ μὴ αἴρεσϑαι τὰς τραπέζας κτλ. (fr. 32
ῬΡ.111,18--20)1). Quibuscum bene congruunt quae in Victoriano
codice leguntur ad §2 476 (cf. Hiller. in Philol. XXVIII p. 115)2):
> Pe 2 ‘ 2 ~ € , 2 > ~ > 8
ἀϑετεῖται. ov yao ἀφῃροῦντο ai τραήτεζαι mag αὑτῶν, ἀλλὰ
esse cum antecedenti capite nos quoque cognoveramus ut Brunkius p. 15.
Nec tamen putamus suo loco legisse etiamtunc Eustathium haec Athenaei
verba (ad ρ 599 p. 1833), praesertim cum rem suam consarcinaverit ex 1. V
c. 20 et 1. I c. 19 et capitis 20 hoc enuntiato. Neque enim ubi fusius perse-
quitur ex more suo Athenagei 1. I c. 19 de cenarum numero (ad π 2 p. 1791, 30)
Menelai convivii mentionem fecit. Immo ipsum epitomatorem huius modi
permulta commisisse satis docent exempla, quae Kaibelius attulit in Herm.
vol. XXII p. 328 adn. 1. Quomodo autem Aristarchus ex sua ratione inter-
pretatus sit hoc peculiare convivium, ex scholio ut opinamur discimus ad
dé 61, cf. Lebrs. 1.1. p. 129; Carnuth. 1.1. p. 41 adn. 1.
1) Est nimirum inepta coniectura ἔσϑων xal πίνων ἔτι, χαὶ παρέχειτο
τράπεζα Dioscuridis ut videtur, quae omnino rationem non habet verbo-
rum quae antecedunt: oe
véov ὃ ἀπέληγεν ἐδωδῆς xt.
2) Cf. Ludwichium 1.1. in Didymi fragm. ad loc. I p. 503.
Leipsiger Studien. XI. 9
180 Robertus Weber
μέχρι ἀναστῶσιν ἔχειντο. φησὶ γὰρ ‘ai δ᾽ ἀπὸ μὲν σῖτον πολὲν
ἥρεον ἠδὲ τράτεεζαν᾽ (τ 61). ἢ τούτου ὡς πενϑοῦντος ἤρετο.
Cum codex Venetus A mutilus esset hac parte — interciderunt
duo folia continentia versus inde a 405—504 libri 2 — Hillerus
J. 1. prorsus certo contendi posse negavit Aristarchi esse hanc
athetesin. Nos quidem vix dubitamus scholion Aristonico tri-
buere, utpote cui debeamus Aristarchearum atheteseon notitiam ').
Victorianum codicem a Veneto A proxime abesse Ludwichius
credidit (1.1. I p. 89), ut ne de praestantia quidem codicis possit
dubitari, nisi quod interim Maassius (Herm. XIX p. 273 sqq.)
recte comprobasse videtur Victoriani patrem Townleianum
librum esse, cuius tamen scholia nondam emissa sunt. Vides
autem ad hunc locum servatum esse Homericum exemplum τ 61
ab Dioscuride Aristarchum secuto allatum (fr. 32 p. 111, 6. 7)
ad eandem rem comprobandam (cf. supra p.1288q.). Omnino
vero rem evincit Athenaei et Aristarchi in omnibus his capiti-
bus consensus. Quam ob rem potius quod subtiliorem dili-
gentiam persequi voluerit, Aristarcho opprobrio vertemus, cum
nihil discriminis statueret inter magnifica convivia Phaeacum
procorumque et Achillis solius cenam in tentorio sumptam.
Tum caput 21 (fr. 34) optimo iure Aristarcho vindicatur.
In quo contra Zenodotum bis pugnatar, et quod δαὶς éion pro
ἀγαϑή habuerit, et quod οἰωνοῖσί τε δαῖτα (4 5) voluerit
scribi, cum δαές non de bestiis, sed solo de hominum cibo
dici statuatur. Lehrsius quidem (1.1. p. 87), cum ex scholiis
ea exciderint, Aristarcheam doctrinam his supplere non dubi-
tavit. Quae res paene certa fit, cum in codice Ven. A ad 4 5
διπλῆ περιεστιγμένη servata sit, quam πρὸς Ζηνόδοτον τὸν
διορϑωτὴν adhibebat Aristarchus. Αἱ tamen Ludwichio scru-
puli remanserunt |. 1. II p. 88 adn. 54. Mirandum sane est,
quod in scholiis huius rei memoria plane periit?), sed epi-
tomatores, quod hoc quoque commiserint, recte incusabuntur.
1) Cf. Ludw. 1.1. I p. 60. 61.
2) Nimirum non Aristonici ὅτε sed Athenaeum excerpentis est, quod
legitur apud grammaticum quendam in Crameri anecd. Paris. IV p. 467:
ὅτι οὐχ ἐπὶ ϑηρίων λέγει Ὅμηρος δαῖτα, ἀλλὰ ἐπὶ μόνων ἀνθρώπων.
De Dioscuridis περὶ τῶν παρ᾽ Ὁμήρῳ νόμων lidello. 181
Certe autem, quod Ludwichius tertio loco protulit, nimis per-
spicuam fuisse hanc δαίς vocis etymologiam de dalw verbo
derivatam et Aristarchi acumine quasi non dignam, ut facile
illa regula a quovis potuerit fingi, hoc nullo modo probamus.
Seleuco quidem ita res non visa est, apud Athen. I p. 24°
(of. Suid. s. v. dads): “Ore Σέλευχός φησι τὴν παρ᾽ Ὁμήρῳ δαῖτα
ϑάλειαν στοιχείων μεταϑέσει δίαιταν εἶναι. τὸ δὲ ἀπὸ tov
δαίσασϑαι λέγειν βιαιότερόν ἔστιν. Nobis autem videtur haec
rectissima etymologia et verbi ἐέσῃ explicatio optime enarrata
satis digna Aristarcho. Apollonii autem Sophistae testimonium
Ludwichius in suum usum convertere non debuit, quoniam
illum verborum ab Aristarcho explicatorum haud ignarum fuisse
ipse probe scit (cf. I p. 75; II p. 484 adn. 2). Immo clarissi-
mum fandamentum Aristarchea scilicet doctrina omnibus vi-
detur subesse, qui hanc persecuntur etymologiam: Athenaeo
(I p. 12°) et Suidae 8. v. δαιτὸς élong integriorem Athenaeum
excerpenti, Apollonio Sophistae (p. 56, 8 ed. Bekk.) et Etymolog.
Magno (p. 251, 30), scholiis Homericis ad -4 468 Ven. B et ad
2798. Quin Apollonii (et inde Etymol. Magn.) verba: ézcel
μεριστὰ ἦν τὸ παλαιὸν ta βρώματα, sicut Tryphonis (apud
Athen. XIV p. 640°): Τρύφων δέ φησι τὸ παλαιὸν τερὶν εἰσ-
ελϑεῖν τοὺς δαιτυμόνας ἐπὶ τῶν τραπεζῶν κεῖσϑαι τὴν ἑκάστου
μοῖραν κτλ. quasi respicere videntur ad Aristarcheam illam
explicationem apud Athenaeum longius explanatam.
Sed quae de primis hominibus enarrantur caedes et ra-
pinas non veritis, ut cibum sibi pararent, in his Epicureorum
rationem sequi videtur Aristarchus, quae quidem ex. gr. apud
Lucretium in |. V inde a ν. 922 sqq. et apud Horatium in Satir.
I 3, 99 sqq. legitur'). Ut autem in his rebus Epicurum partim
ab Theophrasto pendere Zellerus animadvertit2), sic illud quo-
que peripateticorum fuisse videtur, quod Cereris beneficio ad
modestiam revocati sint homines, quam rem nostros poetas
excoluisse notum est. Si enim scholia Ven. A ad 4 449 et
1) Cf. Zellerum ‘hist. philos. Gr.’ ΠῚ 1° p. 416.
2) Ueber die Lehre des Aristoteles von der Enigkett der Welt, Comm.
acad. Berol. a. 1878 p. 107.108 et ‘hist. philos. Gr.’ J. 1. adn. 1.
9g *
182 Robertus Weber
cod. Ambr. E ad y 441 de οὐλῶν, ovdoyvtwy in immolandis
hostiis consuetudine explicanda inspexeris, non dubitabis, quin
communis fons ea suppeditaverit. Qui quis fuerit, cum ex
Theophrasti nomine, quem eandem rem et ἐν τῷ περὶ εὑρη-
μάτων et in libro περὶ εὐσεβείας tractasse exposuit Bernay-
sinus (Zheophrastos Schrift δον Frémmigkeit p. 40. 41. 54. 55),
tum ex rerum indole facili coniectura adsequi licet. Fuit
peripateticum illud corpus Homericas complectens solutiones,
quod supra (p. 124) commemoravimus, unde in scholia Ho-
merica sat multa transiisse infra elucebit. Cum Aristarchea
autem ratione optime haec conspirant (ad y 441): Aéyovoe yao
δίκην ἀγρίων ζώων καὶ ἀλόγων ἔζων τὸ παλαιὸν οἱ ἄνϑρωποι
διὰ τὸ σῖτον μὴ εἶναι μηδ᾽ ἄλλο τι οἰκεῖον τοῖς ἀνθρώποις,
βοτάνας δὲ καὶ ἄκρα δένδρων ἤσϑιον. εἶτα ἐφάνη ἡ γριϑή,
ἐξ ἧς διεκρέϑησαν καὶ διεχωρίσθησαν οἱ ἄνθρωποι τῶν
ἀλόγων ζώων κατὰ τὴν τροφήν "). Quam peripateticorum doc-
trinam videtur secutus esse Aristarchus, ut δαιτὸς élong ety-
mologiam et explicationem commendaret et firmaret.
Sed iam pergamus in Aristarchi Homericae interpreta-
tionis copiis investigandis.
Prorsus Aristarchea sunt quae de piscibus comedendis ex-
posita sunt in Athen. c. 22 p.13*~ (fr. 12 p. 96, 5—14; 97,
14—22) remotis quae huc ab ipso Naucratita inserta sunt (cf.
Brunk. 1.1. p. 4 adn. 9), quibuscum coniungenda sunt p. 25 Ὁ ὦ
(fr. 12 p. 96, 15—17; 97, 1—13) et comparanda quae supra
fuerunt p. 9>¢ (fr. 2). Nam Aristonici ad Π 747 hoc scholion
Ven. A est: ἡ δισελῆ Ore ἅπαξ εἴρηκε tH Fea. ἔστι δὲ εἶδος ϑα-
λασσίων ὀὁστρέων᾽ πρὸς τοὺς χωρίζοντας. φασὶ yao’ ὃ τῆς
Ἰλιάδος ποιητὴς οὐ παρεισάγει τοὺς ἥρωας χρωμένους ἰχϑύσιν,
ὁ δὲ τῆς Οδυσσείας (ὃ 868. μ 251. 331)2). Putamus Aristarchum
ΜΝ ) Quae ne ab ipso quidem Theophrasto aliena esse ut comprobetur,
multa ex Bernaysii egregio libro possunt adferri, cf. imprimis p. 80. 81.
96. 97. 98 de omnium animalium propinquitate (cf. Zellerum 1. 1. II 2° p. 851.
866), alia. Vide etiam Rohdii librum Der Griech. Roman Ὁ. 201 adn. 2.
2) Huc etiam pertinet scholion ad x 124 de Laestrygonibus: ἐχϑῦς δ᾽
ὡς πείροντες) δῆλον δὲ ἐχ τούτου, ὅτι ἤδεσαν ἰχϑύων τροφήν. οἰχεῖον
δὲ ἡ εἰχών, ἐπεὶ ἐχ ϑαλάσσης ἐλάμβανον ἰχϑύων τρόπον xal χατήσϑιον.
De. Dioscuridis περὶ τῶν nag Ὁμήρῳ νόμων libello. 133
etiam alia ex Iliade exempla protulisse de piscibus capiendis,
quibus adversarios refutaret, velut E 487 (cf. Athen. p. 25°),
Ὁ 80, cuius rei bene gnarus erat (cf. Ariston. ad loc.). Pergit
hune in modum: φανερὸν δὲ ci καὶ μὴ παρεισάγει χρωμένους,
ἴσασιν ἐκ τοῦ τὸν Πάτροκλον ὀνομάζειν τήϑεα. νοητέον δὲ τὸν
ποιητὴν διὰ τὸ μικροπρεπὲς “ταρητῆσϑαι. Integriorem autem
Aristarcheae sententiae formam nobis deprehendere videmur in
scholio Ven. B ad II 747, quod cum ex ipsius Aristarchi com-
mentariis sua via huc pervenisse vix censendum sit, ex Ari-
stonici libello manasse iure putamus. Ubi ad verba τήϑεα
digwy] haec notata sunt: οὐχ ὅμοια ταῦτα τῇ ἄλλῃ περὶ τοὺς
ἥρωας διαίτῃ" οὐδὲ γὰρ οὐδὲ τοὺς ἁβροδιαίτους Φαίακας 1)
μνηστῆρας τοῖς τοιούτοις χρωμένους εἰσήγαγεν. ἤτοι οὖν ὕ)εερ
αὐτὸς ἀλλαχόϑεν ἠπίστατο Πάτροκλος τοῖς ἥρωσι περιέϑηκεν,
οὐχ ὡς ἀεὶ χρωμένων τοῖς ὑστρείοις τερὸς τροφὴν τιῦν ἡρώων,
πρὸς ἀνάγκην δ᾽ ἐν πλῷ. οὐδὲ γὰρ ἰχϑύσι χρωμένους εἰσ-
ήγαγεν ἢ ὄρνισιν. ἀλλ᾽ ὅμως δι’ ἀνάγκην καὶ τοῖς τοιούτοις
ἐπιχειροῦσιν οἱ Ὀδυσσέως ἑταῖροι (μ 330). Quibuscum con-
cinunt Aristonici ad ὃ 368 (cf. Carnuth. ad loc.) haee: ἀλλα-
χόσε ov λέγει 6 Ὅμηρος ἐσθίειν τοὺς ἥρωας ἰχϑύας. νῦν δέ
φησι τούτους ἀγρεύειν ἰχϑύας διὰ τὸ τείρεσϑαι ὑπὸ τοῦ λιμοῦ
(ὃ 369 οἱ μ 332). Unde aves quoque heroas non comedisse
nisi famis vi coactos Aristarcheam observationem esse elucet,
quam Dioscuridem in suum usum vocasse Athenaeus docet
p. 94, 13%. Quamquam novisse Homerum artem avium telo
petendarum demonstratur p. 25° (fr. 12 p. 97, 9—13; fr. 13
p. 98, 21)'). Qua de Aristarchi ratione, quod quaedam ipsi
Homero cognita fuerint, tamen heroas uti non faciat, Lebrsius
- disputavit 1.1. p. 333. Quae secuntur in hoc scholio Ven. B, cum
ee ee ee ee ----
1) Haec quoque Dioscuridis verba Athen. I p. 254 (fr. 13 p. 98, 20—23)
ante oculos habuit Plutarchus, cum in eodem capite, quo inde suae rei
fructum cepit, in quaest. conviv. VIII 8 (cf. Schrader. p. 376 Brunk. p. 5)
haec de Pythagoraeis dissereret: ἥχιστα τῶν ὄψων ἐχρῶντο τοῖς ἰχϑύσιν,
ἢ τὸ παράπαν οὐχ ἐχρῶντο. χαὶ γὰρ ἄνευ τῆς adixlag ἀχρασίαν τινὰ
χαὶ λιχνείαν ἐμφαίνειν ἔοιχεν ἡ περὶ ταῦτα πραγματεία πολυτελὴς οὖσα
χαὶ περίεργος.
184 Robertus Weber
Aristonico conspirant in Ven. A: xadodov γὰρ τὴν τοιαύτην
χρῆσιν διὰ τὸ μιχροτειρεγτὲς τταρῃτήσατο. Ibi autem leguntur:
vontéov δὲ τὸν τεοιητὴν διὰ τὸ μικροτερε7τὲς παρῃτῆσϑαι. Deni-
que haec sunt scholii: χρέασι δὲ ὀπτοῖς χρῆσϑαι αἰτούς φησιν,
ἵνα καὶ ἐπ᾽ ᾿ἴχιλλέως εἰτεεῖν δυνηϑῇ τῷ δ᾽ ἔχεν Αὐτομέδων,
τάμνε δ᾽ ἄρα δῖος ᾿Ἵχιλλεύς᾽ (1 209). ὅρα δὲ οἷον ἣν ἰχϑὺν
καϑαίρειν τὸν τῆς Θέτιδος i tov ζωμὸν ἕψειν, quae optime
nobis convenire videntur cum Athenaei capitis 20 exitu (fr. 33),
Aristarchea sapientia quantum supra (p. 128sqq.) vidimus re-
pleti. Antiphanis ') autem testimonium adeo ad rem pertinet,
1) Haec Antiphanis verba:, Ὅμηρος ηψεν ... οὐδ᾽ ἐγχέφαλον᾽ ut
recte intellegantur, Plutarchi quendam locum in quaest. conviv. VIII 9
111 25 subvenire putamus: λέγουσι δὲ μηδὲ ἐγχέφαλον ἐσϑίειν τοὺς πα-
λαιούς. διὸ χαὶ Ὅμηρον εἰπεῖν, --- sunt Achillis de Agamemnone verba:
(ἐχθρὰ δέ μοι τοῦ δῶρα) τίω δέ μιν ἐν χαρὸς αἴσῃ (I 378),
τὸν ἐγχέφαλον οὕτως διὰ τὸ ῥίπτειν χαὶ ἀποβάλλειν μυσαττομένους
προσειπόντα, ubi ἔγχαρος uno vocabulo scribendum esse Eustathius testa-
tur ad 1 378 p. 757,35 amplioribus scholiis usus: ἄλλοι δὲ γράφουσι μὲν
. ἔγχαρος xal χλίνουσιν ἔγχαρ, ἔγχαρος, τὴν δὲ λέξιν ἐπὶ ἐγχεφάλου
νοοῦσι... καὶ τοῦτο μὲν ἕτεροι, ἐν οἷς χαὶ Πλούταρχος χτλ. Ad hanc
igitur interpretationem putamus spectare Antiphanis verba nec qua alia
causa niti possint, nobis perspicuum est. Similia autem proferuntur in
scholio ad J 378 Ven. A, cuius initium Aristonici est. Quocum quae apud
Dindorfium concreverunt, videntur collato scholio Porphyriano in Ven. B
Porphyrii curtata frustula esse ut solent in cod. A. Attamen in hac ipsa
re nunc non ita concinunt. In Ven. A enim haec sunt: 7 ὅτι Αϑηναῖοι
tov ἐγχέφαλον οὔτε ἤσϑιον οὔτε ὠνόμαζον. ἔγχαρος οὖν τοῦ éyxe-
gadov, in quibus Atheniensium mentio plane absurda est. Sed quomodo
“οἱ A9nvaio irrepserint, fortasse ex Athen. II p. 65‘ perspicere licet (sub
lemmate ἐγχέφαλοι χοιρεῖοι): οὐδένα γοῦν τῶν ἀρχαίων βεβρωχέναι
διὰ τὸ τὰς αἰσϑήσεις ἁπάσας σχεδὸν ἐν αὐτῷ εἶναι. Ἀπολλόδωρος δ᾽ ὁ
Αϑηναῖος οὐδ᾽ ὀνομάζειν τινὰ τῶν παλαιῶν φησιν ἐγχέφαλον xt,
ut auctoris nomen omissum in scholio deperdito vestigia sua reliquisse
quispiam putet. Neque tamen refragabimur, si cui simplicior videbitur illa
ratio, qua ipsos cerebri contemptores latere in hac corrupta voce ϑηναῖοι
statuitur. Wachsmuthius proposuit (οἷ) ἀρχαῖοι, quod bene suadere vide-
tur idem Athenaei locus. In Porphyriano scholio Ven. B in hac solutione
tractanda miro modo aeque absurda, atque quae illic de Atheniensibus
fuerunt, haec sunt: τὰ yao παλαιὰ (cf. Plutarchi τοὺς παλαιούς) τῶν
γραιδίων ἀπορρίπτει tov ἐγχέφαλον. λέγει οὖν τὸ ‘tiw δέ μιν ἐν χαρὸς
De Dioscuridis περὶ τῶν παρ᾽ Ὁμήρῳ νόμων libello. 18ὅ
ut vix Aristarcho iure detrahatur, nedum Dioscuridi. Num
autem, id quod Meinekius (III p. 144) et Kockius (II 1 p. 124)
voluerunt, verba “Cwudy δὲ οὐκ ἐττοίει “Ὅμηρος Siwy Borg
ad Antiphanem referenda et versibus sint includenda, collato
scholio minus videtur probabile. Sed de Aristarchea totius
scholii origine nunc vix dubitabis, ut ne hoc quidem ex Dios-
curidis opere in scholia Homerica transiisse Brunkio (p. 22)
credamus, id quod omnino nusquam factum esse in proficiendis
his quaestionibus elucebit.
Quae his similia sunt, huc colligere lubet. Oleris esum
novisse quidem Homerum neque tamen in carminibus induxisse
discimus p. 2497 et p. 254 (fr. 13 p. 97, 23. 24 et p. 98, 20—23).
Aristarchi esse hanc observationem ultimis bis Aristonici ad
II 747 verbis comprobatar: καὶ μὴν οὐδὲ λαχάνοις τεαρεισάγει
χρωμένους. ἀλλ᾽ ὅμως φησί"
ὁμῶες Ὀδυσσῆος τέμενος μέγα κοτερήσοντες (ρ 299).
Deinde nihil apposuisse Homerum heroibus nisi assas carnes
largiter exponitur p. 9" (fr. 1 p. 90,1—17) et firmatur p. 12°
(fr. 33). Sed tamen ne elixas quidem carnes illi ignotas fuisse
exemplo v. ὦ 362 demonstratur p. 254 (fr. 11 p. 95, 9—18).
Aristonicus autem ad ὦ 362 haec habet: ὅτε οἷδεν ἕψησιν
χρειῶν, χρωμένους δὲ τοὺς ἥρωας οὐ τεαρεισάγει.
Similia statuuntur de heroum coronarum, de myrrhae et
suffimenti usu p. 9°, 17°, 1897 (fr. 4 et 14). De coronis autem
Aristonici haec sunt ad N 736: ἡ διπλῇ ὅτι στέφανον ἡρωικὸν
αἴσῃ᾽ τουτέστιν τιμῶμαι αὐτὸν ἐν ᾧ μοίρᾳ αἱ yuvaixes τὸν ἐγχέφαλον,
quae ex eadem contextus corruptela restituta esse facile conicias. Apud
Plutarchum igitur huius solutionis mera forma servata est, quam hac quo-
que parte et Plutarcho et Porphyrio communem fontem suppeditasse iure
credes, corpus illud peripateticarum Homericarum solutionum supra iam
p. 124.132 memoratum (cf. Schrad. 1.1. p. 426). Utut autem haec sunt, ut
Antiphanis verbis suum acumen reddatur, huius solutionis putamus irri-
deri interpretes, qui quantum sudaverint in hoc explicando versu, nomina
docent apud Porphyrium. Verba autem οὐδ᾽ ἦἧ ψεν χρέα... ὦπτα δὲ
χαὶ τὰς χοιλίας, quam bene possunt pertinere δὰ Platonis, qui comico
aequalia fuit, de re publ. III p.404>¢ haec: ὅτε Ὅμηρος τοὺς ἥρωας ἑστιᾷ
.. obte ἑφϑοῖς χρέασιν, ἀλλὰ μόνον ὀπτοῖς᾽ xtA.?
186 Robertus Weber
πρόσωττον ὠνόμακε. οὐδέτεοτε δὲ χρωμένους εἰσήγαγε (inser.
Lehrsius) διὰ τῶν γενομένων αἰτῶν. οὗ γὰρ οἱ τῆς Πηνελόπης
μνηστῆρες οὐϑ᾽ οἱ Φαίακες ov’ οἱ ἐπὶ τῶν ϑυσιῶν ἐστέ-
φοντο. ἀλλ᾽ ἴσως azo τῆς κατὰ τὴν ἐμπλοκὴν στεφάνης διὰ
τὸ κυκλοτερὲς εἴρηται (ef. Friedlaender. ad loc. p. 225 2 De
unguentis autem haec conferas Aristonici verba ad © 172:
ἡ διτελῆ ὅτε μύρον μὲν οὐκ ὀνομάζει, τεϑυμιαμένον δὲ ἔλαιον
τὸ μύρον λέγει, ὥστε εἰδέναι τὴν χρῆσιν, τὸ δὲ ὄνομα μή.
λέγει δέ zcov ᾿δοδόεντι δὲ χρῖεν ἐλαέῳ᾽ (W186) καὶ κάλλει
μὲν οἱ πρῶτα (sc. οἵῳ χρέεται Ageodity) (σ 191) μύρου τι
γένος ὀνοματοποιήσας. Similia sunt eiusdem verba ad ψ 186:
ὅτι μὲν ὀνομασίαν ἀγνοεῖ, τὴν δὲ oxevaciay olde, et haec quo-
que huc pertinent ad σ 192: κάλλει] νῦν τὰ μύρα. V. (ef. Car-
nuth. ad loc.) 2).
In c. 23 p. 13°! (fr. 35 p. 114, 10—16) et 1. Υ 5) ο. 20 p. 192:
(fr. 35 p. 114, 22—26) quae de poculorum honoribus dispu- ©
1) Eodem sunt referenda codicis Victoriani apud Bekk. ad .4 700
haec: στέφανον δὲ ὅλως οὐχ older ὁ ποιητής, οὐχ ἐν vixy, οὐχ ἐν ϑυσίαις,
οὐχ ἐν συμποσίῳ. cf. Lehrs. 1.1. p. 198.
2) Plane huc quadrant, quae Athenaeus XV p. 688¢4, ubi fusius de
myrrha disputavit, habet: 6 δὲ Ὅμηρος τὴν μὲν χρῆσιν olde τῶν μύρων,
ἔλαια δὲ αὐτὰ χαλεῖ μετ᾽ ἐπιϑέτου, ὑ᾿ῥοδόεντι χρῖεν ἐλαίῳ᾽ (ψ 186) χαὶ
ἀλλαχοῦ δὲ λέγει τι ᾿τεϑυωμένον᾽ (= 112). Secuntur eadem exempla am-
plius enarrata. Ex Dioscuride vix possunt huc inserta esse. Pamphilo
haec omnia deberi Schoenemannus contendit in diss. Bonn. ‘de lexicogr.
antiqu. qui rerum ordinem secuti sunt’ 1886 p.110sqq. Certo principem
originem ab Aristarcho ducunt.
3) Ut in 1. V ce. 20 et de quo videbimus 19 ab ipso Athenaeo com-
positis Naucratita Dioscuridem compilavit, potuit etiam in cc. 1 et 2, quae
eodem modo undique consarcinavit, antequam in cc. 3—1i8 Herodicum
secutus continua oratione de Homerico convivio collato cum Platonico Xeno-
phonteo Epicureo disputaret (cf. Schmidt. de Herodico Crateteo, Elbing.
1886. p. X8qq.). Quod eo facilius forte putaveris, si Aristarchea vestigia
agnoveris in eis, quae de Bellerophonte et Lyciorum rege (Z 167 sqq.)
enarrantur p. 185: διόπερ οὐδὲ πρότερον ἠρώτων, οἵτινες εἶεν ἀλλ᾽
ὕστερον, ὡς τὴν ξενίαν αὐτὴν τιμῶντες ἀλλ᾽ οὐ τοὺς ἐν μέρει χαὶ xed’
ἕχαστον ἡμῶν. Aristonici autem δὰ Ζ 176 sunt: ὅτι ἔϑος ἦν παρὰ τοῖς
παλαιοῖς ξενίζειν πρότερον, εἶτα πυνϑάνεσϑαι τίνος ἕνεχεν παραγεγο-
γασιν οἱ ξένοι. Neque tamen haec observatio Aristarcho tam peculiaris
De Dioscuridis περὶ τῶν παρ᾽ Ὁμήρῳ νόμων libello. 187
tantur, 4808 praestantioribus viris in conviviis tribuerint heroes,
Aristarcheis niti observationibus Aristonici comprobatar scholio
ad 4 262, cuius parte altera supra (p. 129) usi sumus, hoe:
ὅτι διὰ παντὸς ai teanelae παρέχειντο χαὶ τελήρη τὰ ττοτήρια
τοῖς ἐν τιμῇ ἔκειτο, τοῖς δὲ ἄλλοις τιρὸς μέρος ἐνεχεῖτο. Inde
ea quoque fluxisse quae de propinandi more secuntur et p. 13°
145 (fr. 35 p. 114, 17— 115, 2)") et 1. V p. 198" (fr. 35 p. 114,
27—29) Aristonicus testatur ad ν 25 et 57 his: ὅτι οἱ ἑστιώ-
μενοι τοῖς ἑστιῶσι προπένουσε maga τῷ ποιητῇ, ὡς Odvo-
σεὺς Αἄχιλλεῖ ([ 224) καὶ Εὐμαίῳ ὃ αὐτός. Prorsus autem cum
Athen. p. 193* (fr. 35 p. 114, 27 - 29) haec congruunt Aristo-
nici ad 1 224: ἡ διπλῆ τιρὸς τὸ ἔϑος ὅτι πλήρη καὶ ov κενὰ
γροὔπινον ὀρέγοντες τὰ ποτήρια. Denique huc ea quoque
pertinent, quae suo Marte in |. XI p. 498° (fr. 35 p. 115, 3—9),
ubi de voce σχίφος disseritur, Athenaeus inseruit, ut Ana-
creonteum ᾿ἐξέπενον᾽ explicaret, sed mala Fortuna.
Deinde Aristarchi rationem in ὁ. 24 reddunt haec verba:
χαὶ παρὰ Μενελάῳ ᾿ἐμέλπετο ϑεῖος ἀοιδός᾽ (ὃ 17), δύο δὲ
χυβιστητῆρες μολττῆς ἐξάρχοντες ἐδίνευον. μολιτῆς δὲ ἀντὶ τοῦ
᾿ σαιδιᾶς. Legebat Aristarchus ἐξάρχοντες (ὃ 19), in qua qui-
dem re etiam Herodico Crateteo fides habenda erit apud Athe-
naeum V p.180¢ huius rei Alexandreum grammaticum accu-
santi 2): προσσυνῆψαν (sc. of περὶ Aglorapyoyv) τοιούτους τινὰς
στίχους (ὃ 15—19) μετενεγχόντες ἐχ τῆς Ὁπλοποιίας σὺν αὐτῷ
γε τῷ περὶ τὴν λέξιν ἁμαρτήματι. οὐ γὰρ ἐξάρχοντες οἱ xvpi-
στητῆρες, ἀλλ᾽ ἐξάρχοντος τοῦ ᾧδοῦ πάντως ὠρχοῦντο. τὸ
γὰρ ἐξάρχειν τῆς φόρμιγγος ἴδιον. Quamquam Aristarcheae
videtur, quam quivis ex lectione Homeri potuit cognoscere. Immo verba:
τὸ δὲ πρὸς τοὺς ξένους συμπόσιον ὃ τῆς Avxlag βασιλεὺς διδάσχει
οἷον εἶναι δεῖ Herodicum videntur prodere, si huc contuleris: p. [175:
ἐδίδαξε δ᾽ Ὅμηρος, p.179>: ἃ δεῖ ποιεῖν ἡμᾶς διδάσχει πάλιν Ὅμηρος,
p. 1914: διδάσχει δ᾽ ἡμᾶς Ὅμηρος, alia.
1) Eandem δειδέχατο formae etymologiam de porrecta dextra sumptam,
quam Dioscurides exponit hoc loco, legimus in Ven. B ad 4 4: δειδέχατ ἢ
ano τῆς δεξιᾶς ἡ μεταφορά χτλ., ut Aristonici hoc frustulum esse pro-
babile videatur.
2) Cf. Schmidt. 1.1. p. X.
138 Robertus Weber
doctrinae ille ignaram omnino se praebet. Nam ‘Aristarchus
μολπὴ Vocem nusquam de cantu dictam esse voluit, sed semper
de ludo, maxime saltationis lusu. Haec volunt verba: μολ)εῆς
δὲ ἀντὶ tov παιδιᾶς apud Athenaeum. Quibuscum ipsius Ari-
stonici verba confer ad ζ 101: πᾶσαν τεαιδιὰν μολτεὴν λέγων
et ad ipsum locum ὃ 19: ὅτε οὐ τὴν δὴν ἀλλὰ τὴν τεαιγνέαν ")
λέγει οὕτω (sc. wodvcny) κτλ. (cf. Friedlaend. ad Ariston. .4 474.
Lebrs. |. 1. p. 188)". Perversa igitur est Brunkii sententia
(p. 30. 31), quod huius libelli auctor his verbis μολπῆς δ᾽ ἀντὶ
tov zacdtag impugnet, quae critici contra Aristarchi mendum
disputaverint. Quem tractamus locus impugnatoris Aristarchi
cuiusvis omnino rationem non habet, sed ea verba ipsius sunt
Aristarchi.
Denique recte fortasse comparantur, quae de tibiarum
commemoratione proferuntur apud Athen. in ὁ. 28 p. 16* (fr. 42)
et Aristonici ad Σ 495 haec: ore ἐνθάδε μόνον xat ἐν tr K
μέμνηται αὐλῶν, et ad Καὶ 13 haec: ὅτε ἐνθάδε καὶ ἐπὶ τῆς
Ὁτ;τλοτιοιέας τῶν αὐλῶν μέμνηται (Σ 495). Huc usque Fried-
laenderus scholion Aristonico tribuit. Quae apud Dindorfiam
in eodem scholio secuntur, hic non locam habent, sunt ex
interiore margine partim sumpta (cf. Diud. adn.). Rei recte
perspiciendae Dindorfii obest editio. Tamen quibus cum Athe-
naeo simile aliquid intercedit, in ultimo scholio leguntur haec:
ἐσημειώσατο dé διὰ τοῦ ἤχου ὅτι παρὰ τοῖς βαρβάροις ἐγι-
γώσκετο τὰ ὄργανα ταῦτα. Magis etiam hue pertinent quae
in Ven. B ad Σ 495 exstant ex versibus Καὶ 11sqq. desumpta:
Φρὺξ ὃ aviog ... καὶ ote γὰρ νυχτηγρετοῦσι Τρῶες, aviov-
1) Aptius legi putamus παιδιάν hoc quoque loco.
2) Paene sequitur ex hac lectione μολπῆς ἐξάρχοντες Aristarchum
expunxisse — nimirum non delevisse — versum:
μετὰ δέ σφιν ἐμέλπετο ϑεῖος ἀοιδός
φορμίζων (ὃ 17)
cx μέλπεσϑαι verbi usu male hic adhibito. Quod nimirum Dioscuridem
non impedivit, ne enarraret: ᾿χαὶ παρὰ Mevedaw ἐμέλπετο ϑεῖος ἀοιδός᾽,
quamguam in ceteris Aristarchum secutus. Alia in hac re a viris doctis
multum tractata hic non curamus. cf. Ludwich. 1.1. 1. ad Y 604 p. 439,
ad δ 15 p. 536.
— = a q
De Dioscuridis περὲ τῶν παρ᾽ ὋὍμηρῳ νόμων libello. 139
σιν, παρὰ δὲ “Ελλησιν οὐδαμοῦ αὐλός. Quae ex Aristarchea
interpretatione frustula superesse facile tibi nunc persuadeas,
praesertim cum hoc quoque tecum reputaveris, quod ad N 41
Aristarchus de Troianis dixit: ἑχάστοτε γὰρ ϑορυβώδεις τοὺς
Τρώας παρίστησιν, qua de re infra disputandum erit.
Longiores fuimus in hac tractanda re, ut taedium fortasse
commotum sit. Sed intererat nostra ostendere in his Athenaei
capitibas aliquo modo etiam integros nobis virescere Aristar-
eheorum commentariorum hortulos. Unde etiam de Aristarchi
arte critica hic illic nos aliquid addiscere, quod nunc maiore
fiducia. possit contendi, iam vidimus. Ludwichius enim |. 1. I
p. 728q. Athenaeum non bonum de Aristarcho diorthota fide-
iussorem habuit. Sed non unum Athenaei iudicium est, quippe
qui instar multorum auctorum exstet. In his quidem capitibus
Dioscurides sat bonum se praestare videtur. Neque dubita-
mus quin in 1. V capite 20 prorsus Aristarcheo p. 193” (fr. 32
p-110, 23 — 111, 6) versuum α 139. 140, ὃ 55.56 athetesis nunc
iure Aristarcho adscribatur, quo digna videtur, quamquam huius
rei nulla alia memoria aetatem perduravit.
Altero loco stoicorum certa vestigia in Dioscuridis his
apud Athenaeum servatis frustulis nos detecturos esse promi-
simus, ut ab horum studiis illum non alienum fuisse appareat.
Nimirum σωφροσύνη, αὐτάρχεια, εὐτέλεια, quarum in primis
capitibus 15 et 16 non semel mentio fit, etiam in stoicorum
virtutibus enumerantur. Quomodo autem εὐταξία Nestoris et
Machaonis exemplo illustretur in c. 17, hoc quoque cum stoicis
conspirat, de qua virtute (Chrysippus apud) Stob. ἢ p. 61,7 W.:
εὐταξίαν δὲ ἐτειστήμην tov ote τιραχτέον, καὶ τέ μετὰ τί,
καὶ καϑόλου τῆς τάξεως τῶν τεράξεων sive apud Andronicum
Rhodium in libello qui fertur περὶ παϑῶν p. 24, 8 Sch.: εὑ-
ταξία δὲ ἐμτεειρία καταχωρισμοῦ πράξεων sive apud Cicero-
nem (de offic. I 40, 112): sic definitur a stoicis, ut modestia
(sc. εὐταξία) sit scientia rerum earum, quae agentur aut di-
centur loco suo conlocandarum ').
1) Cf. Schuchardtium, ‘Andron. Rhod. qui fertur libelli veo) na dor
pars altera de virtutibus et vitiis', Darmstadiae 1883 p. 45.
140 Robertus Weber
Ipsum vero stoae alterum patrem adiisse videtur Dioscu-
rides in conscribendo libro Chrysippum, cuius nomen apud
Athenaeum laudatur p. 18°. Brunkius quidem (p. 9) ab ipso
Athenaeo stoici mentionem iniectam esse putavit velut p. 9°.
Sed ibi aliter res 5686 habet. Quae illic landantur Chrysippi:
xal τὸ παρὰ πολλοῖς λασταυροκάχαβον καλούμενον Bowpma, ὥς
φησι Χρύσιππος Suida auctore 8. v. λασταυροχάκαβος plenio-
rem Athenaeum secuto ex libris sumpta sunt περὶ καλοῦ καὶ
ἡδονῆς ἢ. Hos autem inter Athenaei fontes, quos ipse ex-
scripserit, habendos esse contendimus, ac primum quidem,
quod plerumque diligenter librorum numeri citantur, IV 137‘
XIII 565" quartus liber, ΠῚ 8904 VII 3354 337" IX 373°
XIV 6165" quintus, VIII 335° septimus laudatur liber. Deinde
quae ex quarto libro (XIII 565*) de barbarum rasurae historia
enarrantur, amplioris ambitus sunt, quam ut intercedenti alicui
auctori debeantur. Quae tanti spatii quasi excusandi causa
his indicuntur: οὐκ ἀκαίρως δὲ, ὡς ἐμαυτὸν πείϑω, μεμνή-
σομαι τῆς λέξεως, donec tandem leguntur: xal ταῦτα μὲν ὁ
ϑαυμασιος εἴρηκε Χρύσιππος. Tum facile perspicitur ipsum
Athenaeum ex primario fonte XI 373* parentheseos loco haec
suo Marte intulisse de genere vocis ὄρνεις: καὶ Χρύσιππος
δὲ 6 φιλόσοφος ἐν τῷ πέμπτῳ περὶ τοῦ καλοῦ καὶ τῆς ἡδονῆς
γράφει οὕτως ᾿καϑάστερ τινὲς τὰς λευκὰς ὄρνιϑας τῶν μελαι-
νῶν ἡδίους εἶναι μάλλον᾽. Denique fere integra ex his libris
videntur 1. VIII capita 13 usque ad 16 hausta esse, quae de
voluptate sunt, ipsa cum testimoniorum larga copia, quantum
quidem temporum ratio admittit, quae bene videntur Chrysippi
indolem reddere citandi studiosissimi 2).
Alia contra est ratio Chrysippeorum verborum p. 18° (fr. 9).
Quae non tam facile possunt seiungi quam Brunkio (p. 9) visum
est: ἐπετήδευον γὰρ τὴν avtodsaxoviay καὶ ἐκαλλωτείζοντο,
φησὶ Χρύσιτιπος, τῇ ἐν τούτοις εὐστροφίᾳ. Nam omnino non
1) Integrum titulum Laertii catalogus praebet (VII 7, 202): περὲ τοῦ
χαλοῦ καὶ τῆς ἡδονῆς πρὸς Ἀριστοχρέοντα (΄.
2) Cf. Laert. Diog. VII 7, 180. 181. X 1,27. Galen. de Hipp. dogm.
Ill 4 p.3148qq.K. Vide Zellerum ‘hist. philos. Gr.’ ΠῚ 1° p. 42.
De Dioscuridis περὶ τῶν παρ᾽ Ὁμήρῳ νόμων Ἰ106}1ο. 141
licet separare Ulixis exemplum quod sequitur, qui o 321 Βη4.
re vera de se gloriatur:
denosoovrn οὐκ ἄν μοι ἐρίσσειε βροτὸς ἄλλος
πῦρ τ᾽ ev νηῆσαι διά τε ξύλα δανὰ κεάσσαι
δαιτρεῦσαί te καὶ ὀπτῆσαι καὶ οἰνοχοῆσαι
οἷά τε τοῖς ἀγαϑοῖσι παραδρώωσι χέρηες,
ΟΣ quibus versibus ut persaepe apud Athenaeum epitomatorum
culpa frustula tantum restare elucet. Tum plura essent remo-
venda. Fuisse tamen apud Dioscuridem haec exempla Chry-
sippeae αὐτοδιακονίας rectissime Brunkius animadvertit (p. 10),
quod his ex ‘more nostri de quo disputavimus quasi reapon-
dent verba quae praeierunt p.17°: τεολυτελεῖς δ᾽ αὐτοῖς xai
oi διακονούμενοι. Nimirum verba p. 185: ἐς τὸ πρέτεον δὲ
Ὅμηρος ἀφορῶν τοὺς ἥρωας οὐ παρήγαγεν ἄλλο τι δαινυμέ-
γους ἢ κρέα ab ipso Athenaeo consarcinata videntur collatis
capitibus 1.1 15. 45. 46. Nova inducuntur his: καὶ ταῦτα éav-
τοῖς σχευάζοντας, ut hinc Chrysippi doctrinam incipere merito
putemus. Bona fortuna eadem Ulixis Achillis exempla in-
tegriore forma servavit Aelianus in var. hist. VII 5 (fr. 9 p. 94,
19sqq.) quibus Laertae quoque additur, quem sua manu hortum
colentem deprehenderit filius. Iure his integrum Athenaeum,
antequam grammatici huius opes discerpserint, ab Aeliano nobis
reddi censebimus. Quamquam si communem fontem haec et
Athenaeo et Acliano suppeditasse males, sive fuit Dioscurides,
sive ipse Chrysippus, non possumus refragari, quoad in has
quidem res accuratius aliquis inquisierit de integro Athenaeo
curis Kaibelii nunc edoctus.
Dio quoque Chrysostomus rhetor in oratione LXXI, quae
περὶ φιλοσόφου habita est, hanc Chrysippeam rationem de
Ulixis persona persecutus est. In qua oratione disputavit rhetor
contra stoicorum illud placitum: ‘deity zavta ἐν τεᾶσιν εἶναι
περιττὸν τὸν gtdcoogoy, cuius generis fuisse Hippiam et
Ulixem Homericum. Quae de Ulixe omnigena eloquentia eru-
dito enarrentur, redire ad Antisthenis interpretationem vocabuli
πολύτροπος Ernestus Weber ‘de Dione Chrysostomo cynico-
rum sectatore’ (‘stud. Lips. X p. 228) comprobavit (cf. Duemm-
142 Robertus Weber
leri Antisthenica p. 23). Huc pertinent, quibus Ulixes, ut cum
_ Chrysippo apud Horatium loquamur, tanquam vere ‘sapiens
operis sic optimus omnis sit opifex . Sunt Dionis haec p. 378 Ru:
σχεδὸν δὲ καὶ “Ounoos ᾿Οδυσσέα πεποίηκεν ov μόνον γνώμῃ
διαφέροντα... ἀλλὰ καὶ τῶν τοιούτων ἁπάντων ἔμπειρον,
τεχτονιχῆς καὶ οἰχοδομίας καὶ ναυπηγικῆς. πῶς γὰρ ἂν τὸ
λέχος ἐποίησεν ἁποχόψας τὸν τῆς ἐλάας ϑαλλόν, εἰ μὴ τεχ-
τονικῆς ἐπιστήμων ἣν; Quae pertinent ad lectum genialem ab
ipso Ulixe aedificatum (w 181sqq.). πῶς δ᾽ av περιέβαλε τὸν
ϑάλαμον, ei μὴ καὶ olxodounoa ἠπίστατο (Ww 192—194); πῶς
δ᾽ ἂν εἰργάσατο τὴν σχεδίαν οὐκ ὧν ἔμπειρος ναυπηγίας
(ε 234 sqq.); Quibuscum Aeliani conferas v. ἢ. VII ὅ: καὶ τὴν
σχεδίαν οὐ δεηϑεὶς ναυπηγῶν ... εἰργάσατο. Dein Dio: τὰ
δὲ περὶ φυτείαν χαὶ γεωργίαν εὐθὺς ἐχ παίδων ἐσπουδα-
χιὺς φαίνεται, τεαρὰ τοῦ πατρὸς δένδρα αἰτῶν καὶ ἀμπέλους
(ω 336 sqq.). ἄλλως τε καὶ τοῦ πατρὸς γεωργοῦ ὄντος πάνυ
ἐπιμελοῦς τε καὶ ἐμπείρου εἰχὸς ἣν αὐτὸν ταῦτα μὴ ἀγνοεῖν
(cf. Laertae exemplum apud Aelianum), ozov ye καὶ σπρο-
καλεῖται τὸν Εὐρύμαχον καὶ ἀμῆσαι καὶ ἀρόσαι (σ 365 sqq.).
Denique cum Athenaeo et Aeliano conspirant haec: adda φησι
χαὶ τῶν τοιούτων ἔμπειρος εἶναι, μαγειρικῆς τε xad οἰνοχοίας
χαὶ τῆς ἄλλης ἁπάσης διαχονίας, & φησι τοὺς χείρονας τοῖς
ἀγαϑοῖς διακονεῖσϑαι (ο 324).
Ne Aristarchum quidem haec Chrysippea interpretandi
ratio effugit, cum apud Aristonicum ad I 261 haec legantar:
ἡ διτελῆ ὅτι Ovo ἐπεδέχοντο οἱ δίφροι. διὸ viv Πρίαμος ἡνιοχεῖ
παραιβατοῦ: τὸς τοῦ ΑἽντήνορος. καὶ ὅτι of ἥρωες πάντες. ἔμι-
γζέειροι καὶ αὑτουργοί, διὸ καὶ Ὀδυσσεὺς ναυτεηγεῖ (ε 284 8η4.),
χαὶ κυβερνᾷ (x 32). Haec autem de Ulixis αὐτοδιακονέᾳ sive
αὐτουργίᾳ doctrina, ut his ipsis verbis utamur, qui stoicis
omnium virtutum fuit exemplum'), quasi comprehenditur scholio
quodam ad © 93 Ven. A adnotatum, ut πολυμήχανος cur appel-
latus esset Ulixes illustraretur. Quo in scholio duplici forma
sisal quaram alteram Ven. B quoque exhibet, Ulixem se-
ὥ- ..-...
1) Cf. Zellerum ‘hist. philos. Gr.’ III 1? p. 335.
De Dioscuridis περὶ τῶν παρ᾽ Ὁμήρῳ νόμων lidello. 148
decim artium — si omnes computaveris, decem et octo enu-
merare poteris — peritum se praestare demonstratur. Neque
desunt illae, de quibus apud Athenaeum Chrysippo auctore,
Aelianum, Dionem, Aristarchum legitur. Quod scholion si non
ad ipsum Chrysippum referendum esse putabis, tamen ex huius
interpretandi more prodiisse facile concedes.
Deinde autem stoicorum sapientiae vestigia reperire nobis
videmur in eis, quae de Circe et Ulixis sociis narrantur p. 10 ὁ
(fr. 25 p. 105, 12—15). In quibus breviter contractis ex ipsius
Homeri narratione mere ficta et fabulosa non facile intelle-
guntur verba: ‘taicg ἡδοναῖς ἐπαχκολουθήσαντας"᾽. Quae ut recte
explicentur, Heraclitum prodire iubemus in allegor. Homer.
6. 72 haec docentem: ὁ δὲ Κίρχης xuxewy ἡδονῆς ἐστιν ἀγγεῖον,
ὃ πένοντες οἱ ἀκόλαστοι διὰ τῆς ἐφημέρου τελησμονῆς συῶν
ἀϑλιώτερον βίον ζῶσιν. διὰ τοῦτο of μὲν Ὀδυσσέως ἑταῖροι
χορὸς ὄντες ἠλέϑιος ἥττηνται τῆς γαστριμαργίας. ἡ δὲ Odvo-
σέως φρόνησις ἐνίκησε τὴν παρὰ Κίρκῃ τρυφήν. ἀμέλει τὸ
πρῶτον éx τῆς νεὼς ἀνιόντι καὶ πλησίον ὄντι τοῖς τροϑύροις
Ἑρμῆς ἐφίσταται, τουτέστιν ὃ ἔμφρων λόγος. ὑφιστάμεϑα
γοῦν ἐτύμως αὐτὸν Ἑρμῆν λέγεσθαι παντὸς τοῦ νοουμένου
κατὰ ψυχὴν ἑρμηνέα τινὰ ὄντα. Ne quae ultimo quidem loco
de Mercurio allegorica ratione exponuntur, Dioscuridi ignota
faisse nobis ex his recte colligere videmur, quae apud Athe-
naeum p. 16° de ἑρμηνείᾳ leguntur (fr. 45), praesertim cum haec
quoque Heracliti 1. 1. comparaveris: γλώττα δ᾽ αὐτῷ vale,
τὸ μόνον λόγου μέρος, καὶ τελευταίῳ ἐπὶ κοίτην ἰόντες Ἑρμῇ
σπένδουσιν, ἐπεὶ πάσης φωνῆς ἐστιν ὅρος ὕπνος.
Eadem autem doctrina apud Porphyrium legitur in cod.
Ambros. E ad y 332, cui scholion praeter formae indolem vel
inde vindicatur, quod ipsius nomen in scholii exitu citatur, ad
versum τάμνετε μὲν γλώσσας" τετραχῶς λέγεται. tag γλώσ-
σας γὰρ τῷ Ἑ,ρμῇ ἀνετίϑουν ὡς ἐφόρῳ τοῦ λόγου. καὶ ὅτε
ἔμελλον κοιμηϑῆναι, ἔϑυον γλώσσας δεικνύντες ὅτι τῆς ἡμέρας
παρελθούσης ov χρῆ ἔτι λαλεῖν, ἀλλὰ καιρὸν ποιεῖσθαι ὕπνου
μετὰ τὸ δειπνῆσαι τὴν νύχτα, uberius fere quam apud Hera-
clitum ἔπ. Huc autem referendum est scholion ad γ 341,
144 Robertus Weber
ἐξήτησαν διὰ τί τοῖς ϑεοῖς ἀπένεμον τὰς γλώσσας, ex quo
ad nostram rem spectant: οἱ δὲ ὅτι δεῖ τεαύειν αὐτὴν (sc. τὴν
γλῶσσα») εἷς κοίτην ἰόντας. ὅϑεν καὶ τῷ Ἑρμῇ πυμάτῳ σπέν-
δεσχον (7 138). Eodem pertinent frustula ad 7 138: διὰ τὸ
μνείαν ἔχειν λόγου τὸν χοιμώμενον. ἢ ὅτι ὕπνου παρεκχτικὸς
ὁ Seog. Ε.}) Mirum autem illud est in hac re, quod inter sese
confusi sunt Odysseae duo loci 7 137. 138 et γ 332. 341. Nam
illic in sacrificio Mercurio apud Phaeaces parato nihil legitur
de linguis immolandis, ubi autem linguae commemorantur
y 332. 341, immo ut Neptuno sacrificium fiat, monet Minerva.
Heracliti autem et Porphyrii his in rebus consensus nos
remittit ad communem quendam fontem, quem his quidem
rebus non attactis Schraderus 1.1. p. 393—406 detexit. Stoi-
carum illud corpus allegoriarum est, quod Vitruvio aliquis
vetustior condidit, ex quo thesauro Heracleo grammaticus (unde
Probus et Sextus Empiricus) et Heraclitus materiam delibarunt
et enchiridio quodam breviato intercedente Stobaeus et Plutar-
chus personatus libelli de vita et poesi Homeri scriptor. Cuius
memoriam Dielsius excitavit (de doxograph. Graec. p. 88 sqq.).
Quod etiam Athenagoram, Minucium Felicem, alios in suum
usum vocasse Neumannus monuit “Gott. gel. Anz. 1884 p. 360.
Sed Porphyrium quoque in componendis quaestionibus Home-
ricis compilatorem fuisse Schraderus comprobavit I. 1.?)
1) Unde Porphyrii reliquiae videntur esse etiam scholia ad x 277 de
-vocibus “Ερμείας χρυσόρραπις].. . ὅτι 0 λόγος ϑεὸς χτλ., ad x 305: τὸ
μῶλυ, τοῦτό φησι τὸν τέλειον λόγον. ὑφ᾽ οὗ βοηϑούμενος οὐδὲν παθεῖν
ἐδύνατο, ad ο 319: ἐπειδὴ τὸν Eguiy τοῦ λόγου λέγουσιν ἔφορον κτλ., alia.
2) Ex hoc stoicarum allegoriarum corpore derivatum esse videtur
etiam scholion ad Apollon. Rhodii 4 517, eadem doctrina repletum: ὅτι
ἔϑος ἣν τοῖς παλαιοῖς χρατῆρα κιρνᾶν, ὅτε μέλλοιεν καϑεύδειν, καὶ τὰς
γλώσσας τῶν ἱερείων ἐπιϑύειν τῷ ‘Eouy καὶ ἐπισπένδειν οἷνον. χαὶ ἴσως
φυσιχῶς. ἐπεὶ γὰρ Ἑρμῆς λόγος εἶναι παραδέδοται, ὄργανον δὲ αὐτοῦ
ἡ γλῶσσα, ἥτις i ὕπνου ἐπιπεσόντος ἠρεμεῖ, εἰκότως τῷ Ἑρμῷ αὑτὴν
ϑύουσιν. καὶ Ὅμηρος ᾿γλώσσας δ᾽ ἐν πυρὶ βάλλον". Nam etiam in aliis
Apollonii scholiis eundem fontem adhibitum esse potest demonstrari, ut
Heilbutius in mus. Rhenan. vol. XXXIX p. 158 eam memoriam quac apud
Dielsium p.91 composita est iterari docuit in schol. Apollon. ad A 498.
—_ , ΒΞ - τ ποι
De Dioscuridis περὶ τῶν παρ Ὁμήρῳ νόμων libello. 115
Quae autem de Circe narrantur apud Heraclitum, leviter
tanguntur apud Athenaeum, eadem ampliore ratione persecutus
est etiam Porphyrius apud Stobaeum in eclogis (1 41, 60 G.
p. 445 W.), itemque Pseudo-Plutarchus in c. 120 talia protulit,
ut iam Dielsius 1.1. p. 95 utrique in hac quoque exponenda re
allegoriarum librum patuisse merito contenderit, variare tamen
illos excerpendo. Plane vero ex stoicorum ratione illud quo-
que de Ulixe dictum esse (Athen. p. 10‘): dso καὶ ἀτεαϑὴς
yivecac eo facilius putabis, si tecum reputaveris stoicorum
ἀπάϑειαν et ex. gr. Laertii Diogenis illud: φασὶ dé zal ἀπαϑὲ
εἶναι τὸν σοφόν ἢ. Maxime cum his concinunt, quae Plutarchus
personatus 1.1. exhibet: Ὁ δὲ ἔμφρων ἀνήρ, attog ὃ ᾿Οδυσ-
σεύς, οὐκ ἔπαϑε τὴν τοιαίτην μεταβολήν, maga tov Ἑρμοῖ.
τουτέστι τοὺ λόγου, τὸ ἀνεαϑὲς λαβών.
Ex quo autem stoicu auctore allegoriarum 1116 conditor
suam de Circe et Mercurio doctrinam deprompserit, eundem
Dioscuridi suppeditasse statuendum erit. Quem Chrysippum esse
jure conicias, cum hunc Dioscuridem adiisse supra viderimus.
Inde etiam Dio Chrysostomus hanc de Circe explicationem
petiisse videtur, qui fusius eam persequitur in orat. VIII p. 283
et 284 R et in or. LXXVIII p. 427 Ru. Ubi Ulixis socii his
praedicantur: δύστηνοι ἄνϑρωτίοι καὶ avontor, διεφρϑαρμένοι
διὰ τρυφὴν zat ἀργέαν 3. Quam interpretationem Horatium
quoque amplexum esse iudicamus in epistula ad Lollium in-
eunte (I 2, 1sqq.). Nam quibus exemplis illustrat melius do-
cere Homerum, quid turpe, quid utile sit, philosophis, ila non
tam ab ipso videntur ficta esse in ‘relegendis’ carminibus,
quam Graecos sapiunt interpretes et philosophos atque eos
stoicos 3. De Circe autem haec sunt (v. 23 sqq.):
1) Cf. Zellerum ‘hist. philos. Gr.’ ΠῚ 13 p. 234.
2) Vide eodem modo in Procopii epistula ad Orionem 117 (p. 579, 36
Herch.) Ulixem Circae et Sirenibus quasi ἡδοναῖς obluctari et propria
virtute et wir herba, i.e. λόγῳ, quam Mercurius donaverit, quae eidem
stoicorum doctrinue originem debent.
3) Plane eadem atque Horatius Homerum docentem inducit Plu-
tarchus person. ].]. α. 163: ... ἔν τε τῇ Ἰλιάδι... ὅτε μέλλει λέγειν ὅσα
διὰ τὴν Ἀχιλλέως ὀργὴν καὶ τὴν Ἀγαμέμνονος ὑβριν κακὰ τοῖς Ἕλλησιν
Leipziger Studien. ΧΙ. Ξ 10
146 Robertus Weber
Sirenum voces et Circae pocula nosti:
Quae si cum sociis stultus cupidusque bibisset,
Sub domina meretrice fuisset turpis et excors,
Vixisset canis immundus vel amica luto sus.
Illud ‘stultus’ bene explicabimus verbis Heracliteis: of μὲν
Ὀδυσσέως éxaigor χορὸς ὄντες ἠλίϑιος, Dioneis: ἄνϑρωποι
ἀνόητοι, Pseudo-Platarcheis: ἄφρονες ἄνθρωποι, illud ‘cupi-
dus’ Athenaei verbis: ταῖς ἡδοναῖς ἐπακολουϑήσαντες. Circe
autem ‘domina meretrix’ ἡδονῆς explicationem sat clare de-
monstrat.
Tertio loco peripatetica scrinia diripuisse Dioscuridem
in conscribendo libello ut comprobemus in animo est. Quod
lucrum ut faciamus, Dioscuridea apud Athenaeum |. I capita 17
et 18 subveniunt, in quibus de vini apud Homerum usu accu-
ratius agitur. Plura in c. 17 conspirare cum Porphyrii quae-
stionibus Homericis ad .2 623 et Z 265 servatis Schraderus
animadvertit 1. 1. p. 375, ut Dioscuridis opus — nimirum Iso-
crateum eum habuit — inter eos libros esse censeret, quos
Porphyrius in componendis quaestionibus adhibuisset (p. 376).
Alia autem quae in his capitibus narrantur etiam proferri in
Plutarchi quaestionum convivalium problemate 1. V quarto nos
subinde demonstrabimus. In quo quaestio quaedam agitatur
nota ex Aristotelis arte poetica (c. 25), quid sibi velint Achil-
lis verba (I 203) “ζωρότερον κέραιρε, quibus Patroclum merum
infandere iubeat. Duae enim solutiones iam Aristotelis tem-
poribus circumferebantur: καὶ τὸ “ζωρότερον δὲ κέραιρε ov τὸ
ἄχρατον, ὡς οἰνόφλυξιν, ἀλλὰ τὸ ϑᾶττον. Hanc autem quae-
stionem Porphyrius quoque tractavit ad J 203, quem una cum
Plutarcho eodem fonte usum esse Schraderus I. 1. p. 373. 421 sqq.
comprobavit, peripatetico illo solutionum corpore, quod complu-
ries commemoravimus. Neque licet de hac quidem re dubitare.
συνέβη (cf. Horat. 1.1. v.6—16), χαὶ ἐν τῷ Ὀδυσσείᾳ, ὅσοις πόνοις καὶ
κινδύνοις περιπεσὼν ὃ Ὀδυσσεὺς πάντων τῇ τῆς ψυχῆς συνέσει καὶ χαρ-
τερίᾳ περιεγένετο (cf. v. 17—26). cf. Porphyrionis verba ad loc.: “In Diade
enim ostendit vitia hominum, in Odyssia per Ulixis personam virtutes
demonstrat.’
De Dioscuridis περὶ τῶν παρ᾽ Ὁμήρῳ νόμων libello. 147
Priusquam autem ad ipsam hanc rem efficiendam aggre-
dimur, aliud quid absolvere necesse est. Nam Athenaeus quo-
que in 1. X p. 4234, cum Ulpianus dipnosophista pueram ad-
monuisset: ἐμοὶ οὖν ὦ παῖ ζωρότερον xéoarge, ampliorem
disputationem de ζωρότερον significatione inseruit, et solutio-
num ordine et ipsis enarrationis verbis Plutarcheae plane si-
milem, auctam tamen quattuor comicorum testimoniis et Theo-
phrastei libri περὶ μέϑης quodam loco. Excerpsit Athenaeus,
id quod Schraderus ]..]. p. 375 adn. 1 rectissime vidit, Plutar-
cheum problema, cuius quaestiones convivales fuerunt in exem-
plia illius (II 52¢ Plutarcho laudato alludit ad quaest. conv.
106 rv), cuius memoriam in mente habuit, cum inter dipnoso-
phistas Plutarchum grammaticum induceret (cf. Kaibelii praef.
ad vol. Ip. vi). Neque uno verbo opus esset, nisi Brunkius
(p. 3 adn. 7) ob Theophrasti testimonium Athenaei et Plutarchi
locos ad eundem fontem referendos esse censuisset. Quae res
a Plutarchi in auctoribus adhibendis ratione, quantum quidem
ad hos libros pertinet, plane esset aliena. Neque enim tanto-
pere ad verbum exscribere solet fontes suos philosophus Chae-
roneensis. Sed in propatulo res est. Comicorum testimonia
nimirum Athenaeus suo Marte addidit, sive ex lexicis sibi sup-
petentibus deprompsit, sive comicorum lectioni debuit (cf. VIII
335°). Iam vide compilantem Athenaeum. Nicerati apud Plu-
tarchum sententiam ad verbum exscripsit, nisi quod nominis
loco ἱτενὲς dé substituit. Quod autem Plutarchi “ὃ δὴ καὶ
λόγον ἔχειν immutavit in “yao...... ἄτοστον᾽ ex indicii licentia
factum est, nisi potius cum Schweighaeusero “οὐχ excidisse
mavis. Subinde enim apud Plutarchum legitur ‘ovx ἄτοπον.
Male vero excerpsit Sosiclis opinionem, quod Empedocle auctore
ζωρός idem esset atque εὔκρατος, comparativum autem stare
positivi loco velut δεξιτερόν pro δεξιόν, ϑηλύτερον pro ϑῆλυ.
Quibus apud Athenaeum respondent haec: ἄλλοι δὲ τὸ εὔχρα-
τον ὥσπερ τὸ δεξιτερόν ἀντὶ tov δεξιοῦ, quae sic fere non
intelleguntur, nisi forte grammaticus 1116 epitomator sexti septi-
mive saeculi integrum Athenaeum contraxit. Denique si Anti-
patri sententiam cum Athenaeo comparaveris, apud hunc super-
10*
148 Robertus Weber
esse invenies τὸ Ca ὅτι μέγεϑος ‘r πλῆϑος oruaiver, quod
verbum nisi apud Plutarchum in memoria tam lacunosa exci-
disse putabis, Athenaeum ipsum adiunxisse facile credes. Qua
re feliciter gesta Athenaeus Plutarchum de manibus posuit.
Etiam Diphili versus adscripsit ratione non habita, quod εὐζω-
eoregoy ibi nulli responderet earum significationum quas modo
protulerat. In somniando Theophrasti quoque testimonium ad-
glutinavit cum versibus Empedoclis, quod eandem explicatio-
nem iam ex Plutarcho adposuisset, plane securus. Unde tamen
Theophrasti locum, cuius zegi μέϑης liber in dipnosophistarum
1. X et XI compluries obviam fit, Athenaeus sumpserit, fere
certo licet autumare. Loco illum subsequenti (X p. 424°)
quae Theophrastus narravit, Hieronymus Rhodius recepit “xai
οὗτος ἐν τῷ περὶ μέϑης 1), quem non ipsum in manibus Athe-
naeum habuisse ex |. XIII p. 556" conclusit Bappius (Betrage
sur Quellenkritik des Athendus in commentat. Ribbeck. p. 260),
immo Seleuco grammatico Homerico Tiberii convivae deberi
hanc quidem partem merito comprobare studnit (p. 265). Huius
enim ‘:cegt ἀρχαίων συμποσίων opes Athenaeum in primo et
decimo potissimum libro itemque in quarto et undecimo com-
pilasse, sive “ἐν συμμίέχτοις᾽ sive alicubi in illius libris fuissent
compositae. Quamquam quomodo certiores fines Seleuco apud
Athenaeum possint adscribi, aliis demonstrandum reliquit. Ex
eiusdem ratione apparet Theophrasti de axgatozocia verba
(p. 4274) cum Chamaeleontis “ἐν τῷ γεερὶ μέϑης enarrationibus
(p. 4275") ad Seleucum, inde ad Athenaeum pervenisse. Eadem
fuit via testimonii p. 429" (cf. Bapp. p. 261 1. 1.), eadem 1. XI
p. 463° et 465°, si Bappii (p. 263) coniectura de capite quarto
(p. 460‘) et Chamaeleontis zcegi μέϑης testimonio recte se
habet, id quod nobis videtur. Nam haec quoque capita ἱπερὶ
ἀρχαίων ovescouiwy sunt. Eodem pertinet 1. ΧΙ ¢. 15: ἔϑος
1) De bis περὶ μέϑης peripateticorum litteris Aristotelis, Theophrasti,
Hieronymi Rhodii, Chamaeleontis et quae inter singulos intercedat ratio,
cf. Rosium in Aristot. pseudepigr. p. 116 ct uberius disputantem Koepkium
‘de Chamaeleonte peripatetico’ (1856) p. 39 sq., de Aristotelis et Theophrasti
libris his Zellerum ‘hist. philos. Gr.’. H 23 p. 103 adn. 1.
— = : ———————_— οτος
De Dioscuridis περὶ τῶν πάρ Ὁμήρῳ νόμων libello. 149
δ᾽ ἦν πρότερον ἐν τῷ τεοτγρίω Owe ἐμιβάλλεσϑαι κτλ. laudato
Theophrasto quamvis titulo περὶ μέϑιης omisso, qui locus bene
coniungitur cum 1. X p. 127. Uno autem loco (XI p. 497°)
sub lemmate ῥιτύν Theophrasti verba ex lexicographo quo-
dam Athenaeo videntur innotuisse, qaem Pamphilum esse ex
Schoenemanni 1.1. ratione facile credes, certis causis adhuc
comprobari nequit. Quibus expositis non dubitamus, quin 60
de quo agimus loco p. 423 Athenaeus Theophrasti testimonium
eum Empedoclis versibus ex Seleuco Plutarcheae disputationi
adnexuerit. Hoc quoque pro certo fere licet statuere fuisse
Theophrasteam explicationem Empedoclis versibus nixam etiam
in corpore illo peripatetico, unde eam Plutarchus in suas res
deduxit (1.1. V 413), velut continebatur illud Aristotelis: esse
ζωρότερον idem atque ϑάττον, quod et Plutarchus (1. 1. V 4 τε 1)
et Porphyrius (ad / 203) in suum usum vovaverunt.
Sed Dioscurideum cum hoc Plutarchi problemate conspi-
rat fr. 22 apud Athen. I p. 105. Quae verba primum quidem,
quo loco nunc leguntur, vix possunt fuisse apud integrum Athe-
naeum, nequaquam apud Dioscuridem. Sic enim plane seiun-
guntur verba: tows οὖν οὐκ ἐγίνωσκεν xtd., quibus ad Nestoris et
Machaonis exemplum ineunte capite tractatum revertitur auctor.
Nam quae de Hectore et Hecubzs narrantur, huic exemplo in-
serta fuisse etiam nunc cognoscimus. Commissurae enim instar
sunt verba: xairoe ἀλλαχοῦ λέγων τὸν οἶνον ἐκλύει» τὴν ἰσχὺν
χαὶ ἀπογυιοῦν et Hectoris ad Hecubam versus (Ζ 205): Ὁ
My μ᾽ αἀτιογυιώσῃς, μένεος δ᾽ αλκῆς τε λάϑωμαι.᾿
Multa autem in transponendis singulis enuntiatis peccasse Athe-
naei epitomatorem Kaibelius larga exemplorum copia demdén-
stravit in Herm. vol. XXII p. 325 adn. 1, id quod hoc quoque
loco eum commisisse non negabis. Videntur autem haec verba
apud Dioscuridem fuisse in fronte totius de vini apud Home-
rum usu disputationis, quo loco apud Pseudo-Plutarchum ]. ].
e. 206 leguntur (fr. 22 p. 102, 24sqq.). Quod autem varia no-
1) Alii etiam, quos hoc capite Athenaens laudat auctores, in Seleu-
ceis partibus citati erant: Xenophanes p. 162° 1. XJ, Anacreon p. 42724
4295, 4304 1. X, Hesiodus p. 425° ]. X.
150 Robertus Weber
verit Homerus miscendi vini genera et suam Achilles habuerit
mixtionem, in Plutarchi problematis ea parte insunt, in qua
ipse Platarchus suam enarrat solutionem. Ut enim Achillem
contra Zoili crimen defendat, Phoenicem, Ulixem tamquam
seniores meraciore vino gaudere Pelidem bene scientem fuisse
profert. Dein haec leguntur: nara Χεέρωνος wy μαϑητὴς
καὶ τῆς περὶ TO σῶμα διαίτης οὐκ ἄπειρος ἐλογέζετο δήπου-
Sev, ὅτι τοῖς ἀργοῦσι καὶ σχολάζουσι παρὰ τὸ εἰωϑὸς σώω-
μασιν ἀνειμένη καὶ μαλαχωτέρα χρᾶσις ἁρμόζει. Tum ob
medicinae artem praedicatur Achilles et bibendi temperantiam.
Unde haec quoque explicantur: ““οιδορούμενος δὲ τῷ Aya-
μέμνονι πρῶτον αὐτὸν οἰνοβαρὴ προσεέρηχεν (4 225) ὡς μα-
λιστα τῶν νοσημάτων τὴν οἰνοφλιγέαν προβαλλόμενος. Dios-
curidis autem de temulentia disputantis apud Athen. p. 11>
haec sunt: καὶ ὁ Aydhetg δ᾽ ὀνειδίζων τῷ Ayauéuvovi φη-
σιν (4 225)" “οἰνοβαρές, xvvog ὄμματ᾽ ἔχων. Denique in
Plutarcheae quaestionis exitu Achillis ᾿συνήϑην κρααιν' com-
ponas cum Athenaei ᾿χαϑημερινῇ. Ergo in sua ipsius quidem
solutione enarranda Plutarchus Dioscuridem secutus videtur
esse, cuius opus ei suppetiisse convivales quaestiones conscri-
benti Schraderus evicit 1. 1. p. 373sqq. Sed eandem quamvis
curtatam Porphyrius servavit (ad 1 203): of δὲ ἀπὸ tov ἔϑους
(sc. λύουσιν). .. ἢ ἴσως ὡς μουσικὸς καὶ ὑδαρέστερον zivwr,
ἀφ᾽ ὧν ὀνειδίζει καὶ οἰνοφλυγίαν Ayauéuvove. Quam ob rem
etiam in corpore illo peripatetico fuisse videtur, quod οἱ Plu-
tarcho et Porphyrio patebat. Quae coniectura duabus causis
nobis confirmari videtur. Primum quidem peripatetici illi solu-
tores id agebant, ut heroum dicta et facta contra Platonis
potissimum et Zoili opprobria defenderent (cf. Schrader. 1. 1.
p. 424). Zoilum illud ζωρότερον κέραιρε Achilli crimini ob-
vertisse Plutarchus docet, Plato autem de re publ. 1Π p. 390
vituperaverat Achillis verba: olvoSagéc, κυνὸς ὄμματ᾽ ἔχων.)
Dein Plutarchus et Porphyrius conspirant in ipsa voce ‘olvo-
ee ee
1) Quem versum multifarie etiam defendisse solutores vide apud Por-
phyrium ad A 225, quas res ex eodem peripateticorum opere collectaneo
prodiisse Schraderus opinatur 1. 1. p. 426.
—— = ΕΝ <= ΑΝ
De Dioscuridis περὶ τῶν παρ Ὁμήρῳ νόμων libello. 151
gAvyia, quae ad Aristotelis illud nos remittit (de arte poetica
4. 25): ov τὸ ἄχρατον we “οἰνόφλυξιν ἀλλὰ τὸ ϑάττον, quam
solutionem illud corpus continuisse ex Plutarchi οἱ Porphyrii
consensu constat. Quae cum ita sint, his rebus exponendis et
Dioscuridi et Plutarcho et Porphyrio eundem praesto fuisse
fontem elucet. Ergo Dioscurides quoque copias illas peripa-
teticorum solutorum novit et suae materiae adhibuit.
Qua re comprobata ad quaestionem eam delabimur, utram
Porphyrius omnino in quaestionibus Homericis componendis
Dioscuridis περὶ τῶν zag’ Ὁμήρῳ νόμων librum adhibuerit, id
quod ex Schraderi observationibus (1. 1. p. 374 844.) constare
videbatur, an ex eodem fonte peripateticarum illarum solutio-
num et Dioscuridi et Porphyrio suppeditata sint, quae similia
uterque exhibet. Quamquam autem et Dioscuridis') et Por-
phyrii libris contractis tantum utimur, tamen certum iudicium
fieri potest. Quae adhuc Schraderus ex Dioscuridis opere in
Porphyrii quaestiones transiisse putabat, ad Athenaei ipsum
illud caput 17 spectant de vini apud Homerum usu et ad
sententiam quandam de cenis heroum apud Athenaeum ec. 19
exeunte et apud Porphyrium ad © 53 explanatam. Quae de
Hectore et Hecuba apud Athenaeum leguntur p. 10°: xai ἢ
μὲν ἀπεριστάστως ἐπαινεῖ τὸν οἶνον, ὃ δὲ μετὰ ἀσϑματος
ἥκων ἀπωϑεῖται, apud Porphyrium ad Z 265 in quaestionis
breviore forma (p. 101, 23 Schr.) his respondent: ἢ ὅτε μετέ-
weov ἔχει τὸ πνεῦμα ὡς δρομαῖος ἐλϑών, σπεύδει δὲ καὶ aed-
ϑεῖν δρομαῖος. Quae autem apud Athenaeum sunt: χαὶ 7
μὲν ἀξιοῖ σπείσαντα τειεῖν, ὃ δὲ καϑημαγμένος ἀσεβὲς ἡγεῖται,
apud Porphyrium in ampliore quaestionis forma (p. 101, ὅ sqq.
Schr.) ea solutione continentur, qua ‘xe?’ ὑπερβατόν versus
Z 265 post 268 transponitur. Quas res tam ample apad Dios-
curidem narratas faisse, ut hinc Porphyrius eas potuerit in
suum usum convertere, praesertim cum hoc de Hectore et
1) Satis tamen integram Dioscuridis commentationem ab Athenaei
epitomatore traditam esse Kaibelius coniecit in praef. Athen. vol. I p. xvu,
quod in libris V et XI epitomator Homericarum rerum studiosum se prae-
stitisset.
152 Robertus Weber
Hecuba exemplum medium in Nestoris et Machaonis insertum
fuisse comprobaverimus, quis est qui credat? Immo ex eadem
illa peripateticorum doctrina haec ad utrumque manaverunt.
Item apud Porphyrium ad -4 624 de Nestore Machaoni saucio
Pramnium vinum ministrante quaestio illa, utrum in ipso po-
tando cibos edi oporteat necne, diligentius et fusius exponitur,
quam ut ex Dioscuride (fr. 23 p. 104, 2—9) sua delibare potuerit
Porphyrius. Hoc quoque loco uterque eodem fonte usus est. 1)
Restat ut Porphyrium de Homericis cenis ad © 53 dispu-
tantem audiamus: δεῖτενον λέγεται zai to ἐξ ἑωϑινοῦ axea-
τισμα, ὡς viv ἐν τοῖς στροχειμένοις (Θ 53. 54), καὶ τὸ ὑφ᾽
ἡμῶν λεγόμενον ἄριστον, ὡς ἐν τῷ
ἦμος δὲ δρυτόμος περ ἀνὴρ Withicoato δεῖτενον (A 86).
nal πάλιν ἄριστον τὸ ἀχρατισμα"
ἐντύναντο ἄριστον am noi χειαμέγω τεῖρ (π 3).
Quocum Dioscurides, postquam Aristarchum secutus de tribus
Homericis cenis sententiam exposuit, conspirat in fr. 29 p. 109,
10—14. Etiam haec optime potuerunt locum habere in peri-
patetico illo opere, unde ad utrumque pervenerint, quippe quae
1) Quomodo autem hae de Nestore et Hecuba narrationes apud Dios-
curidem compositae fuerunt ita, ut illic Homerus commendare videretur
vini usum, hic rcicere, cadem ratione iam una tractatae fuisse videntur
in corpore illo peripatetico. Nam apud Porphyrium quoque in quaestio-
num ipso opere olim has coniunctas exstitisse probabile est. (De pristino
quaestionum ordine cf. Schrader. ].}. in praefat. p. iv. v.) Quae enim so-
lutiones ad Z 265 et 4 624 nunc traduntur, ex iisdem partim videntur
prodiisse. Sic ad Z 265 in priore scholio (p. 1u0, 21 Schr.) leguntur haec:
ἡ γὰρ τροφὴ atv τῷ οἴνῳ τὸ πλεῖστον σιμράλλεται εἰς ὀΐναμιν, ὥσπερ
χαὶ ἀλλαχοῦ εἶπεν ὃ ποιητής (I τοῦ)"
σίτου χαὶ οἴνοιο, τὸ γὰρ μένος ἐστὶ καὶ ἀλκή (Diomedes loquitur)
καὶ πάλιν (7' 161 βαᾳ., sunt Ulixis)-
ὃς δέ x’ ἀνὴρ οἴνοιο χορεσσάώμενος χαὶ ἐδωδῆς
ἀνδράσι δυσμενέεσσι κτλ.,
yuibuscum Dioscuridis conferas fr. 23 p. 1u4,6—‘. Quo pertinent quae in
posteriore scholio sunt (p. 101, 21 Schr.): ἡ ore δίχα τροφῆς βλάπτει τῶν
νεύρων χαϑαπτόμενος. ὡς φησι “ύχος. Quac optime demum ex medico-
rum ratione explicantur quaestione ad .{ 624 servata. Omnem autem horum
scholiorum doctrinam Dioscurides quasi comprehendit fr. 23 p. 104, 2—5.
De Dioscuridis περὶ τῶν aap “Opijow νόμων libello. 153
prohibeant ab Homero luxuriam quandam, quod bis tantum
Homerici heroes videantur cenasse, cum ἀρέστον et δεΐτενον
nominibus eadem significetur cena.')
In eodem de temulentia capite Athen. 1.1 18 quae narrantur,
quod iactantiae poenam paene luisset Aeneas (fr. 25 p. 1085, 20.
21, p. 106, 1i—3), eadem morali ratione deflexa leguntur in
scholio Ven. B ad ¥ 84: παιδευτικὰ ταῦτα, τῆς τεαρὰ τοῖς σιμ-
σεοσίοις ytgonetelag ἀτταλλάσσοντα, δι᾿ ὧν φησι τὸν Aiveiar
dia τὰς παρ᾽ οἴνῳ ὑτιοσχέσεις ὀλίγου δεῖν κινδυνεῦσαι. Quam
doctrinam ex eodem fonte, ex quo de vini apud Homerum usu
suae rei Dioscurides fructum cepit, et huic suppeditatam esse
et in scholia pervenisse probabile est, ex peripatetico illo
collectaneo opere.
Certius autem hunc eundem fontem nobis deprehendere
videmur in eis quae de vetustis cantoribus disputavit Athe-
naeus p. 14° sqq. (fr. 37 p. 116, 1 sqq.) collatis scholiis quae ad
γ 267 aetatem perduraverunt. Peripatetici enim Demetrii Pha-
lerei?) potissimum sunt quae illic exponuntur: οὕτω JSnurtelos
6 Φαληρεύς. Aliis narratis de Demodoco cantore Pythia vin-
cente, cum Menelaus et Ulixes Delphicum Apollinem adirent,
haec leguntur: τὸν δὲ “ημόδοχον εἰς Mexnvag λαβὼν .4γα-
μέμνων ἔταξε τὴν Κλιταιμήστραν τηρεῖν. ἐτίμων δὲ λίαν
τοὺς ὠῳδοὺς ὡς διδασχάλους τῶν τε ϑείων καὶ ᾽εαλαιῶν ἀνδρα-
γαϑημάτων, καὶ τῶν ἄλλων ὀργάνων τελέον τὴν λύραν ἡγάττων.
δηλοῖ δὲ καὶ Κλυταιμίστρα τὴν εἰς αὐτὸν τιμήν. οὐ γὰρ φο-
νεύειν ἀλλ᾽ ἀφορίϊζειν αὐτὸν ἐχέλευσε. Quae amplius aliud
1) Eandem sententiam amplectuntur scholia Ven. A et quod paulo
plenius est Ven. B ad B 381: δεῖπνον τὸ ἑωϑινὸν aator (velut Porph.
ad 653), ὃ δι᾿ ἐνάγχην πρὸ τοῦ δέοντος ποιοῦνται. δόρπον δὲ τὸ ἕσπε-
ρινὸν dooney τι ὄν, τὸ μετὰ τὴν παῦσιν τῶν δοράτων διδόμενον. τὸ δὲ
δεῖπνον ἔσϑ᾽ ὅτε πᾶσαν τροφήν. «Αἰσχύλος δὲ χαχῶς “ἄριστα δεῖπνα
δόρπα ϑ᾽ αἱρεῖσϑαι᾽, τρισὶ δ᾽ οὐδέποτε οὔτε μνηστῆρες οὔτε μὴν χύχλωψ
ἐχρῶντο τροφαῖς, quae ampliore etiam ratione Eustathius persequitur ad
B 381 p. 242,17 sqq. Ex iisdem peripateticis thesauris haec originem du-
cere nunc probabile videtur.
2) Huius de studiis Homericis vide Sengebuschii dissertationem Home-
ricam priorem in Dindortii Iliadis edit. p. 89 sqq.
154 Robertus Weber
Ambrosiani libri E scholion persequitur ita, ut ipsius Athenaei
verba bene possint cum his componi, id quod Schweighaeuse-
rus in animadvers. ad locum princeps indicavit.
Athenaei sunt:
σῶφρον δέτι ἡντὸ τῶν ἀοι-
δῶν γένος καὶ φιλοσόφων
διάϑεσεν ἐτεέχον.
Ἀγαμέμνων γοῦν τὸν ἀοιδὸν
καταλείπει τῇ Κλυταιμήστρᾳ
φύλακα καὶ τεαραινετῆρα τινα"
ὃς πρῶτον μὲν ἀρετὴν γυ-
γαικῶν διερχόμενος ἐνέβαλλέ
scholii:
τὸ ἀρχαῖον οἱ ἀοιδοὶ φελο-
σόφου τάξιν ἐπέσχον καὶ
πάντες αὐτοῖς περοσεῖχον ὡς
σοφοῖς, καὶ παιδευϑῆγαι τού-
τοις παρεδίδοσαν τοὺς ἀναγ-
χαίους. .......-
καὶ 6 καταληφϑεὶς οὖν
maga τῇ Κλυταιμήστρᾳ. dos
πονηρὰς ἐπινοίας ἐγγένε-
σϑαι ἐκώλυε, διηγούμενος ar-
δρῶν καὶ γυναικῶν ἀρετάς.
twa φιλοτιμίαν εἰς χαλοχαγα-
Slav, εἶτα διατριβὴν παρέχων
ἡδεῖαν ἀτεεπλᾶνα τὴν διάνοιαν
φαύλων ἐπινοεῶν. διὸ Al-
γισϑος οὐ πρότερον διέφϑειρε) καὶ ἕως τούτου ἐσωφρόνει, ἕως
τὴν γυναῖχα πρὶν τὸν ἀοιδὸν] αὐτῇ τεαρῆν οὗτος.
ἀποχτεῖναι ἐν νήσῳ ἐρήμῃ.
Quod scholion ex eodem fonte prodiisse atque illud, cuius
fronti ipsum Demetrii nomen praefixum est, haec ultima quo-
que verba demonstrant: τοῦτόν τινες Χαριάδην, of δὲ 4ημό-
doxoy καλοῦσιν, οἱ δὲ Γλαῦχον. Nam illa de Chariade senten-
᾿ tia est Timolai, in altero quoque scholio commemorata: Ti-
- μόλαος ᾿δὲ ἀδελφὸν αὐτὸν φησιν εἶναι Φημίου, ὃν ἀκολουϑῆσαι
τῇ Πηνελόπῃ εἰς ᾿Ιϑάκην πρὸς παραφυλακὴν αὐτῆς" διὸ καὶ
βίᾳ τοῖς μνηστῆρσιν ἄδει coniuncto scholio ad a 325: οὗτος
ὃ ἀοιδὸς (secl. Phemius) ἀδελφὸς ἣν Χαριάδου (cf. Dind. adnot.)
τοῦ Κλυταιμήστρας wdov συνάρας ἀπὸ Aaxedaluovoc Πηνε-
λόπῃ. Demodocum autem illum nominatum fuisse Demetrius
Phalereus voluit, nescio quis Glancum. Cum Timolai autem
verbis de Phemio Penelopae quasi custode prolatis haec con-
spirant quae apud Athenaeum insecuntur: τοιοῦτός ἔστι (velut
De Dioscuridis. las τῶν. παρ᾽ Ὁμήρῳ νόμων libello. 155
Clytemestra6) xai 6 aga μνηστῆρσιν δειδω ἀνάγκῃ." ὃς TOS
ἐφεδρεύοντας τῇ 'Πηνβλόπῃ ἐβδελύττετος Dein quae. super
Demodoci de Marte et Venere cantu apud Athen. p. 14° (fr.
37 p. 116, 13—17) sunt, his:duas contineri solutiones Wilamo-
witzius rectissime animadvertit, cum 7 particulam inter utram-
que vellet inseri. ‘Quas ex eiusdem peripatetici corporis indole
illa,:qua ab: Homero.hoc quoque prohiberetur crimen, petitas
esse fere certo licet statuere: . Denique haec quoque Athenaei:
᾿ χαὶ τοῖς “μνηστῆρσιν Gde:tegog τὴν αὐτὴν βουλὴν 6. Φήμιος
γόστον Ayawy (α 326) quodammodo cum scholii ad α 327 pos-
sunt comparari hae solutioner καὶ φαμὲν ote οἰκονομικῶς ὃ
Φήμιος τοῦτο ποιεῖ, ἵνα τῆς τοιαύτης ἀοιδῆς τοῦ Φημίου ἡ
Πηνελόπη ἀχροωμένη τοῦ οἰκείου ἀνδρὸς. μνημονεύῃ καὶ ἀπο-
σοβῇ τοὺς μνηστῆρας. Hoc scholion ad eundem fontem reyo-
candum esse non negabis, sive jntercesserit Porphyrius, sive
ex ipso illo corpore in scholia devenerit, quode. ambigi potest.
Probamus autem Wilamowitzii, in quam nos quoque incideramus,
correcturam “πρὸς τὴν αὐτὴν βουλήν᾽ pro codicum memoria
“αὐτῶν, ut haec verba quasi ‘respondeant illi “οἰκογομικώς᾽.
quod ‘consulto ‘cecinisset Phemius Achivorum reditum. Nam
in Schweighaeuseri traditae gcriptnrae explicatione ‘ipsorum
admonendorum causa vix aliquis acquiescat.
Ad peripatetici corporis subsidia. etiam in eis proferendis
confugit Dioscurides, quae apud Athen. I p. 17° de Ulixe et
Achille ) leguntur inter sese certantibus gaudente Agamemnone,
“λόγῳ ἢ μάχῃ αἱρεῖσϑαι δεῖ τὸ Ἴλιον (fr. 36 p. 115, 13—17)..
Nam qua de re inter. sese.certaverint, ex Homero. non disci-
mus. Sed aeque peritum se praestat Porphyrius in solutioni-
bus ad # 75. 77 servatis, ut probrum illud ab Homero arceatur,
ne ‘yargéxaxog videatur Agamemnon de amicorum contentione.
Haec potissimum adferre iuvabit ad 977: λύουσι δὲ ἐκ τῆς
λέξεως οἱ μὲν, ὅτι μάχονται of ἄνϑρωποι ov μόνον ἀφιλέχϑρως,
ἀλλὰ καὶ φιλονεικοῦντες ὑπὲρ καλοῦ καὶ ἀρετῆς, quibuscum
Dioscuridis componas haec: ἀλλ᾽ ὠφέλεμοι ai φιλοτιμέαι ζη-
τούντων κτλ. Infra autem sunt: χαὶ ὁ μὲν «ἀχιλλεὺς ἔλεγε
δι᾿ ἀνδρείαν ἁλῶναι τὸ Ἴλιον, ὁ δὲ Ὀδυσσεὺς διὰ μηχανῆς καὶ
156 Robertus Weber
φρονήσεως, et ad 975 haec sunt: ὁ μὲν βιάζεσθαι παρήνει
.... 0 δὲ δόλῳ μετελϑεῖν. Unde Schweighaeuseri coniecturam,
qui λόγῳ in δόλῳ apud Athenaeum corrigi voluit, confirmari
lubens concedes. Cum Porphyrii et Dioscuridis consensus tum
ipsa rei indoles peripateticum prodit opus.
Denique idem liber eis videtur quodammodo subesse, quae
leguntur p. 9° (fr. 1 p. 90, 18—21, p. 91, 1.2) de Nestoris sacri-
ficio, qui ipse cum filiis mactaverit boves “βασιλεὺς ὧν καὶ 7τολ--
hovg ἔχων ὑτεηκόους. Nam quae secuntur, quod sanctissimum
diisque acceptissimum illud sit sacrificium, quod per cognatos
amicissimosque fiat viros, tanquam solutionis instar sunt quae-
stionis Porphyrianae (ad y 411.412): dea ti ὁ Νέστωρ βασιλεὺς
ὧν τοῖς αὑτοῦ παισὶν ἐπιτέλλει ta τῶν δοίλων xal τῶν ὑπὸ
χεῖρα; Quamquam hoc quidem loco haec aetatem non tulerunt.')
1) Eiusdem originis nobis videntur esse, quae apud Athen. XIV p. 660>
sunt: xal ‘Ayapéuvwy δὲ παρ᾽ Ὁμήρῳ He βασιλεύων. φησὶ yao ὃ ποιη-
τής (Γ 292 8qq.):
ἡ καὶ ἀπὸ στομάχους ἀρνῶν τάμε νηλέι χαλχῷ
χτλ. et haec potissimum: χαὶ Θρασιμηδης ὁ τοῦ Νέστορος υἱὸς ἀναλαβὼν
πέλεκυν χόπτει τὸν βοῦν, ἐπεὶ διὰ τὸ γῆρας ὃ Νέστωρ οὐχ ἐδύνατο.
συνεπόνουν δὲ αὐτῷ καὶ οἱ ἄλλοι ἀδελφοί. Sed vix ex Dioscuride huc
illata videntur. Nam omnino in his capitibus de coquis sacrificis sermo
est, in hoc quidem de huius artis prisco honore. Haec autem Homerica
exempla quamquam non tam arte cohaerent cum ipsis eis quae antecedunt,
tamen nobis vix separanda videntur ab censorum Romanorum exemplo,
quod subsequitur, quippe qui ipsorum manu victimas ceciderint. Quod ab
Dioscuride alienum est. Contra hoc loco Dioscuridem putamus Nestoris
exemplum protulisse, quo nunc apud Athenaeum est. Ubi non tam hanc
heroum‘avroveylav curavit, quam id comprobare voluit ‘bovem’ sacrificasse
regem et “bubulae’ carnis Pylios quoque edisse heroas (cf. p. 95). Neque
quae de praeconum apud Homerum ministerio hoc Athenaei capite sunt
(p. 660°¢), Dioscuridi tribuimus, quamquam quodammodo cum scholio ad
o 319 conveniunt. Eadem fere in 1. X p. 425¢ ita interposita sunt, ut
disputationis cursum interrumpant (cf. Bapp. in comment. Ribb. 1.1. p. 260)
eodem Cleidemo laudato (cf. Moller. F. H. G. I 359 sqq.), cuius partes sunt
in his Athenaei 1. X1V capitibus 79. 50.
——— ὃ ,
in
De Dioscuridis περὶ τῶν ποῦ ‘Ourom vouwy libello. 157
. x é 1% f
Carct ILI.
Quoniam de fontibus Dioscuridei libri disputavimus, quan-
tum ex Brunkii dissertatione ei adscribere licet, alterum illud
interest: novis detectis vestigiis propagare libelli fines. Ao
primum quidem operis expilatorem proferimus adhuc ignotum.
Nam Dionem quoque Chrysostomum novisse Dioscuridis
libram et in suum usum convertisse contendimus. Quam ad
rem comprobandam exordium capere lubet a media altera
oratione, in qua quid Homerus de optimo rege doceat, Phi-
lippus et Alexander inter sese disceptantes inducuntur.
Ubi Alexander p. 87 R: Quibuscum plane congruunt
apud Athenaeum haec p. 8:
εὐωχεῖ γε μὴν aitd κρειῶν τοὺς ἀτελὴν οὖν ἀγεέδωκε τὴν δίαι-
ἥρωας ἢ καὶ τούτων βοείέ- [ταν γεᾶσι, .«««««« ὀπτὰ παρα-
ων, δῆλον ὅτι ἰσχίος, οὐχ τιϑεὶς τετᾶσι κρέα, χαὶ ταῦτα
ἡδονῆς ἕνεχεν. ὡς ἐπὶ τὸ «πολὺ βόεια.....
καὶ οὐ ϑρῖα καὶ κανδύλην, ..
ον ἀλλ᾽ ἀφ᾽ ὧν ev ἕξειν ἔμελ-
λον τὸ σῶμα zai τὴν ψυχήν.
τὸν γοῦν Ayauéuvova τὸν
συμπάντων βασιλέα χαὶ πλου-]
σιώτατον βοὺν ἀεί φησιν ϑύειν
καὶ ἐπὶ τοῦτον χαλεῖν τοὺς ἀρί- |
στους. καὶ τὸν ἴαντα μετὰ Αἴαντα γοῦν") μετὰ τὴν
1) Utram ὀπτῶν hoc loco apud Dionem exciderit, id quod facile
fieri potuit in tanto genetivorum numero, necne, dubii haeremus, cum
gravius videatur, quam quod Dionem prorsus praetermisisse probabile sit,
nisi forte ipsam ob genetivorum copiam consulto contempsit scriptor ele-
gantiae sermonis studiosissimus.
2) Suidae 8. v. Ὅμηρος ex integriore Athenaeo plane eadem sunt:
XQELWY..... , καὶ τούτων ὁπτῶν καὶ ὡς ἐπὶ τὸ πολὺ βοείων.
8) οὖν exhibent epitomae codices, γοῦν correxit Dindorfius, probavit
Meinekius. Quod et sensu paene flagitatur et Dionis loco commendatur :
tov γοῦν Ayauséuvova....xal τὸν Αΐαντα xvi. Kaibelius quidem tra-
ditam scripturam retinuit, cui in eodem constituendo enuntiato ne illud
158
Robertus Weber
τὴν νίκην φιλοφρονεϊταιτοϊςο]Ϊμονομαχέαν νώτοισι βοῶν
γώτοις τοῦ βοός.
ἰχϑύων δὲ οὐδέποτε γευομέ-
? a \. ~
γους αὑτοὺς ἐποίησε καὶ ταῦτα
"ἐπὶ τῆς ϑαλάττης στρατοπε-
δεύοντας, καίτοι τὸν Ἑλλήσ-
πόντον, ὥσπερ ἐστίν, ἰχϑυ-
ὄεντα ἑἕχάστοτε χαλῶ».
avy γὰρ ὀρϑῶς αὐτὸ τοῦτο
ἀπεμνημόνευσεν ὃ Πλάτων.
2 3 2 a ~
ἀλλ᾽ οὐδὲ τοὺς μνηστῆρας
ἰχϑύσιν ἑστιᾷ, σφόδρα aced~
γεῖς xal τρυφεροὺς ὄντας,
γέραιρεν 6 Ayauéuvwv......
eeee ee ee 5 ὁ @# © © © ὁ ὃ @e
{p.99: Ἑλλήσποντον δὲ Our-
οος ὑχϑυόεντα προσαγο-
oevwy......xal εἰς εὐδαιμο-
γέαν . δὲ" καταριϑμῶν τὸ τὴν
ϑάλασσαν ἰχϑῦς παρέχειν,
ὅμως τούτων .. οὐδὲν οὐδένα
ποιεῖ ττροσφερόμερον..
Dp. 9”: καὶ τοὺς μνηστῆρας
δὲ υβρεστὰς ὄντας καὶ τερὸς
ἡδονὰς ἀνειμέγους οὔτε
ἰχϑῦς ἐσθίοντας ποιεῖ οὔτε
ὄρνιϑας. Denique compara haec
p. 99: xai ἐντῇ TP axn εἰδὼς
λιμένας πλείους καὶ νήσους
σεροσεχεῖς στολλας, ἐν αἷς ἰχϑύ-
ων ἐγένετο τελῆϑος.
Eundem et Chrysostomo οἱ Athenaeo fluxisse fontem luce
clarius est. Quaecunque autem sunt apud Dionem, fuisse
omnia apud Dioscuridem certis argumentis etiam nunc com-
probari potest. Nam quae de Agamemnonis conviviis in Athe-
naei epitoma nunc desiderantur, Suidas servavit ex integriore
Athenaeo 8. v. Ὅμηρος (fr. 1 p. 90, 3. 4). Qua re argumentum
gravissimum eis addere licet, quae Kaibelius et Brunkius pro-
tulerunt, quo uno Hilleri de Suidae interpolatore infringatur
ἂν 19 ann καὶ ταῦτα ἕστιω-
μένους.
quidem concedimus, quod βοῶν deleri voluit, cum Suidas illud omisisset.
Quamquam autem in versibus H 321. 22, quo haec spectant, βοῶν expres-
sim mentio non fit, tamen hic illud deesse non potest, quod potissimum
auctoris interfuit, “bubula’ terga proposuisse Aiaci Agamemnonem.
— Rea |
De Dioscuridis περὶ τῶν nay Ὁμήρῳ νόμων libello. 159
opinio. Quod autem illud quoque legebatur apud Dioscuridem
abstinuisse heroas piscibus ‘xal ταῦτα ἐπεὶ ϑαλάττης στρα-
τοπεδεύοντας,, huius observatiunculae testis Plutarchus est
(in quaest. conv. IV 4 πὶ 4) 3) eundem fontem secutus: “ὡς μηδ᾽
ἰχϑύσε χρῆσϑαι παρὰ tov Ἑλλήσττοντον στρατοτιδεδεύον-
cag. In qua quidem re ut in totius argumenti summa Dios-
curides pendet a Platone”) (de re publ. ΠΙ p. 404°°), id quod
non fugit Dionem Platonis scientissimum, unde illius verba:
savy γὰρ ὀρϑὼς αὐτὸ τοῦτο ἀτιεμνημόνευσεν 6 Πλάτων, nisi
forte ipse Dioscurides Platonici testimonii mentionem iniecit.
Sunt autem Platonis haec: xat παρ᾽ Ὁμήρου τά ye τοιαῦτα
μάϑοι ay τις. οἶσϑα yao, ὅτι ἐπὶ στρατείας ἐν ταῖς τῶν ἡρώων
ἑστιάσεσιν οὔτε ἰχϑύσιν αὑτοὺς ἑστιᾷ, καὶ ταῦτα ἐπὶ ϑαλάττῃ
ἐν Ἑλλησπόντῳ ὄντας, οὔτε ἑφρϑοῖς κρέασιν, ἀλλὰ μόνον ὀπτοῖς,
& δὴ μάλιστα ἂν εἴη στρατιώταις εὔτεορα. πανταχοῦ γὰρ ὡς
ἔπος εἰπεῖν αὐτῷ τῷ πυρὶ χρῆσϑαι εὐπορώτερον ἢ ἀγγεῖα
ξυμπεριφέρειν. καὶ μάλα. οὐδὲ μὴν ἡδυσμάτων, ὡς ἐγῴῷμαι,
Ὅμηρος τεώποτε ἐμνήσϑη. Ne ultima quidem quae Platonis
sunt, Dioscuridem fugisse documento sunt Athenaei haec p. 9":
καὶ ov ϑρῖα καὶ κανδύλην καὶ ἄμητας μελέττηκτά τε τοῖς βασι-
λεῦσεν ἐξαίρετα τεαρατέϑησιν Ὅμηρος.
Quae secuntur apud Dionem p. 88 αὶ de verbis μενοεικὴς
δαίς, qua μένος i.e. ἰσχύς praebeatur, num Dioscuridi debe-
antur, comprobari non potest, quamquam optime rei conve-
niunt. Sed iam deprehendimus Dioscuridem: ταῦτα dé λέγει
(de simplici heroum victu) διδάσχων καὶ παραινῶν κτλ. (fr. 11
p. 95, 21—26)%). En habes quod Dioscuridis libro quasi sigil-
lum impressum est, quod Homerus quamquam hac illa re abs-
tinentes heroas finxerit, piscium cibo, myrrhae et coronarum
1) Cf. Brunkium ]. 1. p. 3.
2) Item Platonici Phaedri quendam locum p. 230¢ Dioscurideis eis
apud Athen. I 25> (fr. 13 p. 98, 14. 15) subesse, quae in Tantali enarrando
supplicio de pastore sunt, qui virides frutices ostentans ducat cupidum gre-
gem, Schweighaeuserus docuit in animadvers. ad loc.
3) ἐφικνεῖσϑαι scribendum esse censemus cum Reiskio et Emperio
pro codicum memoria ἀφιχνεῖσϑαι.
160 Robertus Weber
usu, carnis coctione, aliis, tamen ipse ipsarum rerum haud
ignarus inducitur, de qua re Brunkius disputavit p. 8 sqq.
Quantopere autem Aristarchus ei hac quoque parte auxilio
fuerit, supra demonstravimus p. 133 sqq., ef. Lehrs. 1. 1. p. 333.
Ex Athenaeo vero huc spectant, utpote quae ab heroum sim-
plicissimo victu prorsus abhorreant, p. 16° (fr. 11 p. 95, θ---ὅ
fr. 17 p. 99, 12), et quae dubitanter hue referri voluit Brunkius
(p. 9 adn. 13) apud Athen. p. 25° (fr. 11 p. 95, 14—18). Immo
haec quoque verba: ὡς ἀγαχύτιτειν tag Σικελικὰς zat Supage-
τικὰς [καὶ Ἰταλικὰς] 1) τρανεέζας ἤδη καὶ Χίας haud cunctanter —
ad Dioscuridem revocabis, si haec Dionea comparaveris: ὥστε
τοὺς 7Egi ταῦτα νῦν ἐγετοιμιένους Πέρσας καὶ Σύρους zai τῶν
Ἑλλήνων Ἰταλιώτας zai Ἴωνας μηδὲ ἐγγὺς ἐφικνεῖσθαι τῆς
nag ὉὋμήρῳ χορηγίας καὶ ἁβρότητος. Videntur autem Athe-
naei verba accuratius nobis reddere ipsum fontem quam Dionis
simpliciorem qualem apud Dioscuridem legebat sermonem ex-
aggerantis. Brunkius (p. 39) ipsum Athenaeum haec verba con-
sarcinasse sibi persuasit ex libro XII, ubi de Tyrrhenoram,
Siculorum, Sybaritarum luxuria disseruit. Sed tam arte cam
eis quae antecedunt cohaerent et ita rei conveniunt, ut ipsam
hance ob causam vix secernenda esse putemus. Ne de Timo-
clis quidem testimonio concedimus (fr. 11 p. 96,2—4). Nam
ipsos Chios bene commemoratos fuisse censemus, scilicet unde
Homerum oriundum fuisse et luxuriam novisse Dioscurides
fortasse putaverit, quod in verbis ἤδη δὲ zai Χίας᾽ inesse
videtur. Quae autem de Chiis dicuntur, ex comico sunt de-
ducta. Comicorum omnino studiosus fuisse videtur Dioscuri-
des. Comicorum versus p. 11° apud eum fuisse videntur (cf.
supra p. 127), Antiphanis p. 12° et Eubuli p. 25° vix possunt
propter rem ei detrahi.*)
Hane eandem ‘:rodvrédecay , qua quidem regias et domus
1) Quin ‘xed Ἰταλικάς Kaibelium secuti glossematis loco irrepsisse
putemus, non impedimur Dioneo: ‘xad τῶν Ἑλλήνων Ἰταλιώτας. Qui pro
Chiis Iones substituerit, eum pari modo Siculas et Sybariticas mensas sua
sponte ita comprehendisse facile putabimus.
2) Aliter Brunkius p. 5 adn. 11.
—_— a --
De Dioscuridis περὶ τῶν παρ᾽ Ὃμήρῳ νόμων libello. 161
Homerus splendidissime ornatas descripserit, apud Dioscuridem
enarratam et exemplis illustratam fuisse iteram Dionis et Athe-
naei consensu discimus, quamvis exigua sint, quae Athenaeus
et Athenaei epitomatores nobis reliquerunt p. 16° (fr. 17 p. 99,
12, 23—28). Menelai aedibus celebratis sequitur Alcinoi regiae
exemplum, quod suo Marte coniunxit Athenaeus cum historiola
de Iberici cuiusdam principis domo ex Polybio desumpta.')
Denique Calypsus mentio fit: Ὅμηρος dé τοπογραφῶν zal τὴν
Καλυψοῦς οἰκίαν ἐχκηελήττει τὸν Ἑρμῆν. Merito autem cum
his conferes quae apud Dionem leguntur inde a verbis p. 83 R:
οὐδὲ οἴχησιν ἀξιοῖς κατεσχευάσϑαι τὸν βασιλέα κιλ. Succur-
rit enim Dioscuridis libri ratio, ut Athenaeo inter. dipnosophi-
stas disputandi materiem obtulit?), Philippo qaoque adversus
Alexandrum velitanti, ut hance ‘dazavny καὶ πολυτέλειαν op-
probret Homero, uso Alcinoi et Menelai exemplis p. 85 R 3)
(fr. 17 p. 99, 13—22). Et ne Calypsus quidem antrum apud
Dionem desideratur p. 86 R (fr. 17 p. 100, 19—29).+) 5)
1) Cf. XXXIV 9, 15 Hu. 2) Cf. Brunkium 1. 1. p..24 adn. 26.
3) Inde haec quoque Dionis quodammodo exorta videntur esse, in
or. LXXIX p. 432 Ru: χαὶ ὅτι χρυσῷ τὰς οἰκίας ἐρέπτουσι χαὶ μεστὰ
πάντα ἀργύρου χαὶ ἡλέχτρου χαὶ ἐλέφαντος, ὁποῖα Ὅμηρος εἴρηχε τὰ
᾿Αλχίνον χαὶ τὰ Mevedcov βασίλεια ὑπερβάλλει» τότε ἀληϑὲς χαὶ τὸ
δυνατὸν σχεδόν.
4) Huius similem descriptionem Atalantae antri ex Calypsus Home-
rico exemplo (¢ 55 sqq.) expressam vide apud Aelianum var. hist. XIII 1.
5) Quae his similia enarrat Iulianus imperator p. 66, 10 H de Alcinoi
et Menelai domuum magnificentia, p. 144,25 H de Calypsus antro et Phaea-
cum luxuria, alia, Dioneae lectionis videntur esse vestigia. Nam Prusensem
bene novit Iulianus, laudavit in or. VII p. 275,18 H. Uno autem loco,
quo de piscium esu agitur ne procis quidem ab Homero concesso, in Miso-
pog. p. 452, 4 H (fr. 2 p. 92, 20--- 22), non solum Dionem videtur secutus esse
propter avium commemorationem, quae desideratur apud illum in or. II
p. 88 R (fr. 2 p. 91, 20—22), cum concinant in ipsis τρυφῆς et ἀσελγείας
verbis, quae nec Plutarchus nec Athenaeus eiusdem rei expilatores ex-
hibent. Sed ipsius Dioscuridis librum etiamtunc patuisse Iuliano nemo
comprobare poterit. Nobis quidem videtur sua quasi contaminasse ex
Dione et Athenaei his: xat τοὺς μνηστῆρας .... οὔτε ἰχϑῦς ἐσϑίοντας
ποιεῖ “οὔτε ὄρνιϑας᾽, cuius thesauros Iuliano, qui ipse scripsit convivium,
exempli instar ignotos fuisse vix cuisquam putabit.
Leipziger Studien. XJ 11
1602 Robertus Weber
Haec sunt quae in hac altera oratione cum Athenaeo ita
conspirant, ut certo ad Dioscuridem referenda videantur. De
aliis posthac videbimus. Quamquam facile conicitur, quae de
templis narrentur ornandis hostium armis (p. 83 R), de Ulixis
domo firma atque tuta (p. 86 R) hac quoque parte omnibus
antecellentis, eidem deberi fonti, quippe quae opposita sint
Homericae illi in describendis domibus Menelai et Alcinoi
magnificentiae. Sed desunt certa argumenta. Quae autem de
Diomede in pelle bubula recumbente leguntur p. 67 R (fr. 8),
eis apud Athenaeum ex more Dioscuridei operis quasi respon-
dere videntur, quae p. 17° (fr. 15) de Aretae et Nestoris nar-
rantur pretiosis stragulis et lectis eleganter constructis. Ad
quam consuetudinem putamus pertinere Dionis quaedam verba,
quae insunt in alterius orationis mediis istis exemplis Home-
ricae interpretationis, de qua modo disputavimus. Sunt haece
p. 87 R (fr. 10): dei δὲ tov ποιητοῦ ta μὲν ὡς συμβουλεύον-
τος καὶ παραινοῦντος ἀποδέχεσϑαι, ta δὲ ὡς ἐξηγουμένου
μόνον, πολλὰ δὲ ὡς ὀνειδίζοντος καὶ χαταγελῶντος. Ergo
Homerum quasi omnium virtutum et vitiorum scientia, omnino
omni eruditione praeditum his quidem rebus docentem agere,
illis referentem tantum statuit Chrysostomus, tertium autem
quod commemoratur de illudente Homero, nimirum quasi primo
continetur. Quod haud scio an bene concinat cum stoicorum
ratione, in qua excolenda eis praeierat Antisthenes, qui quo-
modo Homerum interpretati sint, Dio testatur in or. LIII
p. 276 Ru: Ὃ δὲ Ζήνων οὐδὲν τῶν tov Ὁμήρου ψέγει ἅμα
διηγούμενος καὶ διδάσκων, Ute τὰ μὲν κατὰ δόξαν, τὰ δὲ κατὰ
ἀλήϑειαν γέγραφεν, ὅτεως μὴ φαένηται αὐτὸς αὑτῷ μαχόμενος
ἔν τισι δοκοῦσιν ἐναντίως εἰρῆσϑαι..... Ete δὲ καὶ Περσαῖος
ὃ τοῦ Ζήνωνος κατὰ τὴν αὐτὴν ὑτεόϑεσιν γέγραφε καὶ ἄλλοι
σελείους. Quem locum nuper bene explicavit Dionis oratione VII
p. 254. sq. R adhibita Ernestus Weber |. 1. p. 224 sq. Nimirum
quae ex veritate Homerus a stoicis dixisse fingitur, ea nostra
in re eum docentem inducit rhetor Prusensis, quae ex opinione
hominum narrasse dicitur, “ἡγούμενος τὴν τῶν τεολλῶν διάνοιαν
Ζεερέ te τελούτου χαὶ τῶν ἄλλων, ἃ ϑαυμαζουσὶ (VII p. 254 R),
De Dioscuridis περὶ τῶν παρ Ὁμηρῳ νόμων libello. 168
ea referre tantum Homerum statuit. Quam ob rem in hoc quoque
libelli persequendo consilio ab stoicis pendere Dioscuridem si-
milemque Aristarchi rationem (cf. p. 133. 160) cum stoicorum
doctrina quodammodo cohaerere comprobatum esse censemus.
Sed multa etiam supersunt in hac altera Dionis oratione
Dioscuridea frustula. Quae ut cognoscamus, Homerica suc-
currunt scholia. Hagenus nuper in dissertatione quam in-
scripsit ‘quaestiones Dioneae Kiliae 1887 emissa talia compo-
suit p. 55—63, quae Dioni cum scholiis communia essent.
Quamquam hanc quidem materiem minime exhausit. Ex quo
consensa mirum in modum sibi evicisse ille visus est (p. 55.
62 aq.) scholiis Homericis usum esse Dionem nostris similibus
sed locupletioribus, unde omnem suam uberem de Homericis
rebus doctrinam petiisset Prusensis. Quae res ab omni pro-
babilitate ita abhorret, quantum quidem novimus Dionem, quem
una cum Plutarcho huius aetatis omnigenis litteris versatissi-
mum puncupare solemus, ut vix pluribus eam refutare opus
ease videatur. Meliores enim hercle Dioni patebant fontes.
Quae alterius orationis exempla protulit Hagenus (p. 55—57),
ea Dioscuridem illi fere omnia suppeditasse probabile est,
scholia autem haec quidem Aristonici potissimum videntur.
Item quae septimae et undecimae maxime orationum (p. 57—
62) in comparationem vocavit, quae ex Zoili ratione scripta
esse Duemmleri (1. 1. p. 39) prona est coniectura, ex iisdem
ipsis fontibus et ad Dionem et in scholia pervenisse rectius
statuetur. Sed haec quidem non curamus.
Cum Homericis scholiis Ven. B ad / 429 et ΓΖ et Por-
phyriano quodam frustulo ad / 401 Hagenus contulit p. 56,
quae Dio p. 90 R de Achivis et Troianis exposuit diversa ra-
τοῦθ ab Homero descriptis (fr. 43 p. 119, 2i—25, 7—13). Quae
re vera Dioscurideae esse originis Plutarchus testatur, qui eius-
dem rei expilatorem se praebet in libelli de audiendis poetis
capite 10 p. 2949 1) (fr. 43 p. 119, 1—6 = p. 119, 21—28), et de
1) Eandem de legum oboedientia sententiam Plutarchus protulit
etiam in vita Cleomenis p. 8084*: οἱ γὰρ δειλότατοι πρὸς τοὺς νόμους
ϑαῤῥαλεώτατοι πρὸς τοὶς πολεμίους εἰσί laudato versu J 431.
11*
164 Robertus Weber
Troianorum tibiis conspirat Athenaeus p. 16° (fr. 42 p. 118, 20
—22). Aristarchum autem in his persequendis rebus Dios-
curides videtur secutus esse, id quod quantum quidem ad tibias
a barbaris adhibitas pertinet, supra p. 138 sq. iam tetigimus.
Aristonicus enim ad verba: Tewes.... ἄβρομοι aviayor (N 41)
in Ven. A haec habet: ἡ διτελῆ ote ἀντὶ τοῦ ἀγαν βρομοῦντες καὶ
ἄγαν ἰαχοῦντες, zat ἐπιέτασιν τοῦ a χκειμένοι. ἕχάστοτε γὰρ
ϑορυβώδεις τοὺς Τρῶας τεαρίστησιν. Eiusdem autem interpre-
tationis fragmina multa etiam natant in scholiorum Homerico-
rum colluvie, plura quam Hagenus attulit, quae ex Aristarcheis
copiis superesse nunc facile tibi persuadebis. Huc enim perti-
nent quae Venetus B ad hunc versum N 41 servavit: ἀβρομοι])
σολύίβρομοι. φύσει γὰρ ὄντες ϑορυβώδεις τῇ νίκῃ τελεῖον ϑορυ-
βοῦσιν, quae cum Dionis verbis bene conveniunt. Diversos
omnino Graecorum et Troianorum exercitus depinxisse Home-
rum in scholiis exponitur Ven. A ad ΓΊ, Ven. B ad I 2 (ef.
Hagen. 1. 1.): ἄμφω tag στρατιὰς dtatvicot καὶ μέχρε τέλους
οὐκ ἐξίσταται tov ἤϑους ‘wut ὄιες πτολυπάμονος (4 433) καὶ
“ἐς Τρώων ὅμαδον κίεν (Η 307). Ad .7 433 autem in Ven. B
haec sunt: εἴωϑεν δ᾽ ἀεὶ ἀντιπαραβάλλειν τὸ ϑορυβῶδες τῶν
Τρώων. δειλὸν δὲ καὶ κατωφερὲς ἡ oss, et ad H 306. 307 in
eodem libro: ἐπὶ μὲν Alavtog τὸν λαόν, ἐτεὶ δὲ Ἕχτορος oua-
δόν φησι διαστείλας. ἀεὶ γὰρ ϑορυβώδεις attovg ἐκδέχεται.
Tum ad © 542 in utroque codice haec leguntur: καλῶς é:ti
μὲν τῶν Ἑλλήνων φησὶν ‘Aoyeios δὲ μέγ᾽ ἴαχον (B 333), ect dé
τῶν Τρώων xehadnoay λέγει. ϑορυβῶδες γὰρ (ἀεὶ) τὸ βαρβα-
ρικόν. Unde hoc quoque scholion Aristarcho iure vindicaveris
in Ven. B ad J 437: εἰχότως to βάρβαρον ϑορυβεῖ μᾶλλον,
ἑτερόγλωσσον Ov. ὃ γὰρ μή ἐστιν ὁμόφωνον, τοῦτο avayny
ϑορυβεῖν. Sed super Graecorum laude plane similia Plutar-
cheis et Dioneis verbis exhibet scholion Ven. B ad “ 429 (ef.
Hagen. 1.1.): .... ὑγεοφαίνει γοῦν ἄχρως ὡς everdeic “Ἕλλη-
veg τοὺς τιολεμίους οὐ δεδιότες ἀλλὰ μᾶλλον τοὺς ἡγεμόνας.
Ex hac autem Aristarchea doctrina Porphyrius quoque ver-
borum: ‘tov δ᾽ οὔτε προσέφη κρατερὸς Atoundng αἰἱδεσϑ εὶς
βασιλῆος ἐνιπήν᾽ (ad 4 401. 402) απο solutionem sibi con-
— - -τὐὐὰὰτασαται....
De Dioscuridis περὶ τῶν παρ᾽ Ὁμηρῳ νόμων libello. 165
formavisse videtur, quam Hagenus 1. 1. contulit: σώφρων coreg
οὐδέποτε τοὺς πολεμίοις δείσας φοβεῖται τὴν ἐπτέτεληξιν τοῦ
στρατηγοῦ. καὶ νὺν μὲν ἵνα μὴ δοχεῖ εἶναι λάλος, ἡσυχάζει.
Porphyrium enim Aristarcheorum operibus sive ipsis sive opere
illo Homerico ex horum libris composito usum esse Schrade-
rus comprobavit 1. 1. p. 447. 469. 470.!) Idem 1.1. p. 120. 448
ex Plutarchi et Porphyrii consensu utrique a peripatetico illo
corpore haec subministrata esse putavit. Sed Aristarcheas
copias his subesse, quas et Plutarcho et Dioni Dioscurides prae-
buerit, nunc nostro iure contendimus.
Quae quidem Dionis p. 89 R (fr. 44 p. 119, 14—20) de Care,
sive Naste sive Antimacho, puellae more auro ornato (B 867 sqq.)
comparavit Hagenus (p. 56) cum scholio Ven. B ad B 872:
Εὔφορβος μέντοι καὶ Γλαῦκος χρυσὰ ὅτελα ἔχουσιν, ἀλλ᾽ ov
κωμῳδοῦνται, ἐττεὶ μὴ γυναικεῖα τὰ αὑτῶν ὡς τὰ τούτου, haec
quoque ex Aristarcho derivata esse non negabis, si quae in
Ven. A ad B 871 Aristonici sunt, legeris: ..xat ore ov Aé-
yee ὅπλα αὐτὸν ἔχειν χρυσᾶ. ..., ἀλλὰ κόσμον χρυσοῦν. λέγει
γὰρ ‘nure κούρη. ἐνεπλέκοντο γὰρ χρυσὸν οἱ βάρβαροι. “τελόχ-
μοι ϑ᾽ of χρυσῷ τε χαὶ ἀργύρῳ ἐσφήκοντο᾽ (P52 de Euphorbo).
Quibuscum haec quoque Dionis concinunt (p. 90 R): οὔχουν
palvetar χρυσοφορίας ἐπαινῶν 6 Ὅμηρος καὶ ταῦτα εἰς πτόλε--
μον, ψελέων τε χαὶ στρεχιτῶν κτλ. (fr. 44 p. 120, 2---ὅ). Si non
ipsa arma commemorat Dio, tamen tanquam singula servavit
χρυσῶν φαλάρων καὶ χαλενῶν mentionem, quae non vituperas-
set Homerus. Eodem pertinent quae in Ven. A curtata et sic
vix recte expressa sunt ad P52: adda λανϑάνουσιν οἱ βαρ-
1) Ab Aristarcheis haec quoque mutuatus est Porphyrius, quae el
cum Dioscuride communia sunt de mensis adstantibus et removendis ad
A 449 et 652, quode vidimus. Utrum autem inter hanc quaestionem (cf.
etiam ad « 138): διὰ τί δὲ μετὰ τὸ δεῖπνον ov ποιεῖ τοὺς ἀνθρώπους
ἀπονίπτοντας τὰς χεῖρας et Dioscuridis haec apud Athen. p. 18[: παρα-
τηρητέον δὲ ὅτι ἐν μὲν Ὀδυσσείᾳ ἀπονιζομένους τὰς χεῖρας ποιεῖ πρὶν
μεταλαβεῖν τροφῆς, ἐν Ἰλιάδι δὲ τοῦτο ποιοῦντας οὐχ ἔστιν εὑρεῖν (fr.
20 p. 102,5—7) neglecto ceteroqui versa A 449 vinculum quoddam inter-
cedat eadem ratione necne, nunc parum perspicitur (cf. Schrader. 1. 1.
p. 376 adn. 2).
166 Robertus Weber
βαροι οὐκ ἐπὶ καλλωπισμῷ φέροντες τὸν χρυσόν, ἀλλὰ ha-
φυρα τοῖς πολεμίοις. Nam nobis haec videntur idem fere
voluisse quod apud Dionem p. 89 R legitur hunc in modum:
χαταγελῶν αὐτοῦ (se. Ὅμηρος tov χρυσῷ καλλωπιζωμένοι
Ka@oos).... ὅτε τοῖς πολεμίοις αϑλα ἐχόμιζε τοῦ ϑανάτοι'
σχεδόν (fr. 44 p. 120, 1. 2). Ex hoc autem Dionis et Aristarchi
consensu fere certum esse putamus apud Dioscuridem haec
narrata fuisse, eo quidem loco, ut videtur, quo illum secutus
de barbarorum et Graecorum diversa ratione disputavit Dioscu-
rides, id quod, quamquam in hoe quidem exemplo apud Dionem
non tantopere palam fit quantopere in Aristarcheis his scholiis,
certe in eis, quae apud eum subsecuntur (fr. 43).
Quae autem de Achillis cithara (p. 55) et de Merione sal-
tatore (p. 57) Hagenus protulit, Dioscuridea videri meliore loco
- infra p. 177 et 179 comprobabitur. Alia contra via nostro quidem
iudicio eorum fuit, quae de Agamemnonis laude quasi optimi
regis cum tauro comparato Dio p. 96 et 97 R et Porphyrius ad
B 482 exhibent similia (cf. Hagen. 1. 1. p. 57)'). Cuius rei con-
iecturam inde facere licet, quod in Plutarchi personati libello
in c. 87 fere eadem leguntur: σχῆμα δὲ βασίλειον καὶ ὑπτερέ-
yor ἔτύττωσε διὰ τούτων: ‘nute βοῦς ἀγέλῃφι μέγ᾽ ἔξοχος ἔπλετο
σπεάντων᾽ (Β 480). Unde Porphyrium et Pseudo-Plutarchum sua
ex stoico illo allegoriarum corpore hausisse probabile est. Qui
autem auctor huius operis conditori haec subministraverit, eun-
dem Dioni praebuisse putamus. Nam apud Dioscuridem haec
vix videntur fuisse.?)
Denique, quae Hagenum omnino fugerunt, Dionis p. 87 R
(fr. 8 p. 94, 6—8) in altera oratione de Diomede verba cum
scholiis quibusdam comparare licet. Ex Dioscuride haec mana-
visse supra p. 162 comprobare studuimus, quippe quae cum
ee
1) Haec quoque Dionis de tauro verba p. 98 R: ἀλλὰ τῶν ἀφρόνων
ζώων ἡγεμονικώτατόν ye καὶ ἄριστον regex ota .... cum Porphyrianis
(ad B 478) comparare licet: λοιπὸν δὲ τὸ ἡγεμονιχὸν xal ἔξαρχον τῶν
ἄλλων ταύρῳ ἀπείχασεν.
2) Antisthenem de Agamemnone similia docuisse exposuit Ernestus
Weber 1.1, p. 232.
De Dioscuridis περὶ τῶν παρ᾽ Ὁμήρῳ νόμων libello. 167
eis essent coniungenda, quae Athenaeus servavit p. 17> (fr. 15).
Haec Dionis et Athenaei doctrina quasi comprebhenditur scho-
liis Ven. A ad 2661 et Ven. B ad AK 75 ad eundem fontem
referendis. [llo enim loco haec sunt ad verbum ῥῆγος: λέγει
οὖν βαπτὸν περιπόλαιον, οἱ δὲ tanta. οἰχεία δὲ ἡ κοίτη
τῷ γέροντι, scilicet Phoenici. xal ὁ Νέστωρ καϑεύδει “εὐνῇ
ἔνε μαλακῇ (Κ 75). οἱ δὲ ἑταῖροι τοῦ Διομήδους ὑ:τὸ κρασὶν
εἶχον ἀσπίδας (K 152), καὶ αὐτὸς δινὸν ὑγεέστρωτο βοὸς ἀγραύ-
λοιο (Κ 155). Ad K 55 haec leguntur: μαλακὴ γὰρ στρωμνή
ἔστι τῷ γέροντι (scil. Nestori) ὡς καὶ τῷ Φοίνικι. τῷ δὲ «“Ζιομή-
δει νεωτέρῳ ὄντι ὑπέστρωτο ῥινὸς βοός (Κ 1558)" τὸν δὲ Odva-
σέα κατέχλινεν Εὔμαιος ὑποβαλὼν ῥῶπας καὶ δέρμα αἰγός
(§ 49). Quae scholia cum nulla vestigia exstent, cur Aristar-
cho tribuantur, ex peripatetico illo collectaneo opere originem
ducere iure quodam conicias, unde Dioscurides quoque haec
potuerit lucrari. Apud cynicos quoque circumlatum fuisse illud
Diomedis exemplum Ernestus Weber 1. 1. p. 232 ex Diogenis
quae fertur quadam epistula XXXVII (p. 251, 45 H.) compro-
bare studuit.
Cum haec altera Dionis oratio repleta sit Dioscurideis
copiis, frustra quaesieris in aliis orationibus, ut ipsum hune
libellum subesse evincas. Unum restat exemplum. Similem
quendam interpretandi morem de Antinoi morte luserunt et
- Dioscurides apud Athen. p. 10‘ (fr. 25 p. 105, 16—19) et Dio in
or. LY p. 288 et 289 Ru. Hic enim accuratius illud exemplum
persequitur, ut nihil temere et sine consilio induxisse Homerum
demonstret. Itaque de Antinoo omnium procorum maxime libi-
dinoso haec dicit: ὁμοέως δὲ καὶ τοῦτον ἀποθανόντα ἐ"τοίησεν,
οὐκ εἰκῇ πληγέντα διὰ τοῦ λαιμοῦ, οὐχ᾽ ὅπου ἔτυχεν, ὥσπερ
ἀμέλει τὸν Πάνδαρον διὰ τῆς γλώσσης.) Sed ipsius Dioscu-
ridis librum Dioni de Antinoo observatum esse his elucet:
1) Eadem de Pandaro Demetrium Scepsium docuisse Athenaeus de-
monstrat VI p. 236°: φησὶν δ᾽ 6 Σχήψιος Δημήτριος ὡς καὶ Πάνδαρον
διὰ τὸ ἐπιωρχηκχέναι (sc. τιτρώσχεσϑαι), cf. Gaedii dissertationem: “de
Demetrii Scepsii quae supersunt, Gryphiswaldae editam 1850 (fr. 74 p. 58).
Ceteroqui de Pandaro supra disputavit Dio in or. LV p. 287 Ru.
168 Robertus Weber
Dionis sunt p. 289 Ro (fr. 21| Apud Athen. p. 17° de procis
Ρ. 102, 18—23): haec leguntur (fr. 21 p. 102,
τελευτῶν δὲ ἐπεχείρει τοξεύειν 14, 15):
ἄπειρος ὧν τοξικῆς καὶ τὰς
χεῖρας οὕτω ὑπὸ τρυφῆς οὕτω δὲ διὰ τὴν τρυφὴν
διεφϑαρμένος.), ὡς μὴ δύί-Ἰτὰς χεῖρας οἱ μνηστῆρες
νασϑαι ἅπτεσϑαι τῆς νευρᾶς, ἔχουσιν ἁπαλάς, ὡς μηδὲ τὸ
εἰ μή τις ἐπιχρίσειε στέαρ] τόξον ἐντεῖναι δύίνασϑαι.
(φ 1758qq.)... μηδὲ ἐπιτεῖ-
γαι δυνάμενος τὸ τόξον
κτλ.
Nimirum inde non concludimus haec Athenaei verba apud
Dioscuridem cum Antinoi exemplo coniuncta fuisse. Immo
Dionem liberius fonte suo usum esse credimus. Nam optime
cohaerent cum ineuntis capitis 29 his: xal of μνηστῆρες δὲ
παρ᾽ αὑτῷ πεσσοῖσι προπάροιϑε ϑυράων ἐτέρποντο (fr. 21
p. 102, 12.13). De Phaeniae autem et Apionis testimoniis ex-
trinsecus ex Pamphilo additis rectissime Brunkium iudicavisse
censemus |. 1. p. 34. Fuerunt haec in ea quidem libri parte,
ubi de magnificentia et luxuria Phaeacum et procorum dispu-
tavit Dioscurides.
Deinde Plutarchus quibus locis et qua ratione Dioscu-
ridis librum in suum usum converterit, nondum absolvit Brun-
kius, ut non sine fructu hanc rem denuo nos tractaturos esse"
speremus. Nam non solum in quaestionibus convivalibus, sed
etiam in nonnullis aliis Plutarchi libris Dioscuridis vestigia
insunt.2) Adhuc Schraderus (1.1. p. 374 sqq.) consensum anim-
advertit inter ea, quae apud Athenaeum in 1.1 6. 19 et apud
1) Videntur quasi huc respicere Dionis verba in or. VII p. 267 R de
ἀργίᾳ disputantis: xal or ἄλλως τὰς χεῖρας ἔχεις χατὰ τοὺς μνηστῆρας
ἀτρίπτους xal ἁπαλᾶάς (φ 251).
2) Qua in re nobis totum Plutarchum versantibus, cum Duebneriano
indici fides plane nulla sit, auxilio venerunt, quas res congessit et dispo-
suit Ammoneitius in dissertatione ‘de Plutarchi studiis Homericis’,, Regi-
monti Borussorum edita a. 1887, cf. imprimis p. 36 sqq. ‘de cultu et victu
heroum’.
De Dioscuridis περὶ τῶν παρ᾽ Ὁμήρῳ νόμων lidello. 169
Plutarchum in quaest. conviv. VIII 6 rv de cenis heroum ex-
ponuntur (fr. 29 p. 108, 1—9 = p. 108, 16—25, p. 109, 19), et
inter ea, quae apud Athen. in 1.1 6. 16 et Plut. in quaest. con-
viv. VIII 8 πὶ sunt de piscium cibo ab Homerica aetate alieno
(fr. 2 p. 91, 10—15 = p. 91, 23—26). Brunkius (p. 3) πὸ spec-
tare vidit in quaest. conviv. IV 41 haec quoque: of γοῦν
ἥρωες κτλ. (fr. 2 p. 91, 23—32), quibus quasi comprehenduntur,
quae sunt apud Athen. in capite 15 et capitis 16 initio. Idem
rectissime (p. 4 sq.) cum Plutarchea illa quaestione (VIII 8 m)
contulit etiam Athenaei caput 22 praeter 16 (fr. 12 p. 96, 5—
14 = ἢ. 96, 18—26). Denique eandem rem protulisse illum
comprobavit (p. 21) in libelli de Iside et Osiride c. 7 (fr. 12
p- 96, 27—30, p. 97, 25. 26), ita adhibitam, ut Aegyptios sa-
cerdotes piscium esu abstinere demonstraret. Nos autem supra
p. 163 Chaeroneensem expilasse Dioscurideum opus docuimus
in libro de audiendis poetis p. 2915 collato Dione II 90 R (fr.
43 p. 119, 1—6 = p. 119, 21—28).
Nimirum Plutarchum compilatorem ex more Athenaei de-
prehendi non exspectamus. Sed licentius alienam materiem
suis rebus intexere solet variatam non raro et suo consilio
adaptatam, ut interdum leviter res stringens ex lectione sua
meminisse tantum videatur. Cuius rei exemplum suppeditat
ΟΣ ipsis etiam quaestionibus convivalibus problema 1. Π 10:
σεότερον of παλαιοὶ βέλτιον ἐποίουν πρὸς μερίδα ἢ οἱ νῦν ἐκ
χοινοῦ δειπνοῦντες, si Aristarcheum illud caput apud Athen.
1. 121 potissimum, quo δαὶς ἐέσῃ explicatur, in comparationem
vocaveris. Quae enim Plutarchi ineunte in problemate sunt
(fr. 34 p. 112, 16—18), nituntur Aristarchea illa etymologia δαίς
vocis: “ἐν ταῖς ϑυσίαις ἑκάστῳ μερίδος ἀποκληρουμένης. Dios-
curides autem illam persequitur apud Athen. p. 12° (fr. 34
p. 112,5—11). Deinde ex Dioscuride derivata est illa sen-
tentia in Hagiae verbis (I. 1.14), quod sua cuique convivarum
apposita sit mensa, suum cuique poculum (fr. 35 p. 113, 31—
33). Nam cum his componas velim, quae sunt apud Athen.
p. 11: (fr. 31 p. 110, 14. 15) et p. 134 (fr. 35 p. 113, 24. 25, p. 114, 1).
Imprimis autem Dioscuridis vestigia hac re palam fiunt, qua
170 Robertus Weber
ratione ipse Platarchus harum epularum defensionem suscepit
1.1.13. Nam quae de cenarum indole exposuit, antequam
sua cuique distributa fuisset portio (fr. 34 p. 112, 22—27), plane
eis respondent, quae Athenaeus de eadem re enarrat p. 124
(fr. 34 p. 112, 14. 15, p. 113, 1—4).
Denique haec ipsa inter sese comparentur, quibus ater-
que pergit 1. 8. 8.:
Plutarchus (fr. 34 p. 113, 26
—31):
Ὅσον δὲ χρόνον ἡ Moigea xai
ἡ «Αἀχεσις ἰσότητι τὴν περὶ
τὰ δεῖπνα καὶ συμπόσια κοι-
γωνίαν ἐβραάβευον, οὐδὲν ἰδεῖν
ἄκοσμον ἣν οὐδ᾽ ἀνελεύϑε-
gor.
ἀλλὰ nal ta δεῖπνα δαῖτας
ἐχάλουν, καὶ τοὺς ἑστιωμένους
δαιτυμόνας, δαιτροὺς δὲ τοὺς
τραπεζοχόμους ἀπὸ tov διαι-
θεῖν καὶ διανέμειν.
Athenaeus (fr. 34 p. 113, 4—6,
9—11):
ὡς δὲ παρεγένετο αὑτοῖς ττολ--
An ἐκ τῆς .Ζἤμητρος διένεμον
ἑχάστῳ tony, καὶ οἴτως εἰς
, 3 Ἢ > ,
κόσμον ηἢλϑὲ τοῖς ἀνϑρώποις
τὰ δόρπα.
ὥστε ἡ τροφὴ δαὶς ἐπὶ τῷ
δαέεσϑαι λέγεται, 0 ἐστι δια-
μοιρᾶσϑαι ἐπ᾽ ἴσης. καὶ ὃ τὰ
χρέα ὑπτῶν δαιτρός, ἐπεὶ
ἔσην ἑκάστῳ μοῖραν ἐδέδου.
Quae res summi momenti videtur ei quaestioni indagan-
dae, quomodo exortae sint hae quaestiones convivales. Volk-
mannus enim (Leben, Schriften und Philosophie des Plutarch
I 85 844.) sermones eis contineri existimabat re et veritate
habitos, quos ex schedularum adumbrationibus (ef. 1. 1. p. 177)
fusius et ornatius enarrasset Plutarchus. Atque eandem sen-
tentiam amplectitur Ernestus Grafius in commentationibus Rib-
beckianis (Plutarchisches inde a p. 59), fidam in his inesse
memoriam arbitratus. Idem quae necessario inde secuntur,
colligere audet his: de fontibus in componendis convivalibus
quaestionibus omnino non esse cogitandum (p. 61). Ex eis
autem quae supra exposuimus efficitur Chaeroneensem philo-
sophum vel ipsos in conscribendo auctores adiisse vel quos
fructus ex lectitando cepisset, eos scite sermonibus inseruisse.
Ante nos etiam alii quaestionum fontes statuere. Sic Valen-
tinus Rose (Aristot. Pseudep. p. 116) problemata quae Aristo-
De Dioscuridis περὶ τῶν παρ᾽ Ὁμήρῳ «νόμων libello. 171
telis nomine feruntur, largam ei praebuisse materiam animad-
vertit. Dein Schraderus (1. 1. p. 376 et 426) et Porphyrium in
zetematis Homericis et Plutarchum in symposiacis corporis
illius solutionum Homericarum peripatetici copias diripuisse
comprobavit. Bappius quoque (de font. quibus Athen. in rebus
musicis lyricisque enarrandis usus sit, in stud. Lips. VIII p. 97)
eidem fonti iure tribuit, quae de Pylade et Bathyllo saltato-
ribus iisdem fere verbis Plutarchus (quaest. conviv. VII 8 mm)
et Athenaeus (I p. 2045) produnt. Quem Seleucum Tiberii con-
vivam esse idem nuper evicit in commentat. Ribbeck. p. 258 sqq.
Quodsi in ipsis conviviis huius aetatis viri docti ita colloqui
solebant, ut quasi gloriarentur, quantum ex litterarum lectione
meminissent, quanto magis hoc factum esse putabimus in con-
scribendis istis rebus, quas fortasse tetigerant in illis collo-
quiis? Immo vero late etiam patuisse in his libris Plutarchi
fingendi et exornandi artem et in personis inductis et in rebus
tractatis, ut non raro sermones veritate omnino non habitos esse
censendum sit, vel hinc conicias quod inde a Socraticorum
temporibus peculiare erat litteraram genus ‘conviviorum, in
quibus omnigena doctrina solebat enarrari. Athenaei totum
dipnosophistarum fictum convivium nuncupasse satis est.
Cum Plutarchi problemate 1. VII nono: ὅτε βουλεύεσθαι
παρὰ πότον οὐχ ἧττον nv Ἑλληνιχὸν ἢ Περσικόν (cf. Herodot.
I 133), id quod Agamemnonis in Iliade conviviis comprobatur
versuum H 321 / 93. 70. 74 copia laudata, plane conveniunt
Athenaei in 1. Vc. 19 haec verba: ἐν éviou δὲ καὶ τῶν Περ-
σιχῶν συμποσίων éylvovre τινες καὶ βουλαὶ καϑάπερ ἐν τῷ
tov ᾿Αγαμέμνονος χατὰ στρατείαν. Sed huius capitis initium
Seleuco deberi suo iure Bappius comprobavit (I. 1. p. 265), cui
haec tribuenda esse nos quogue putamus, quippe quae magis
Seleuco περὶ ἀρχαίων συμποσίων disputanti adaptata videan-
tar quam Dioscuridis rationi. Plutarchum autem a Seleuceo
illo opere pendere non miraberis, cum in antecedenti quoque
quaestione (VII 8 m) inde eum quaedam sumpsisse modo
commemoratum sit. Tamen Dioscuridis in huius Athenaei capi-
tis initio sunt haec: of νέοι τῶν ἐλευϑέρων ὠνοχόουν ὡς ὃ τοῦ
172 Robertus Weber
Mevelaov υἱός, “καίτοι νυμφίος ὑπάρχων καὶ ἐν αὐτοῖς τοῖς
γάμοις᾽, ποτάμι verborum mentio fluxit ex 1.1 p. 18°. Neque
enim ipsis in nuptiis (in 1. δὴ) pincernam agit Megapenthes, sed
o 141, cum Sparta proficiscitur Telemachus. Quae recte pro-
feruntur a Seleuco (apud Athen. X p. 424°, cf. Bapp. 1. 1.):
ἀὠνοχόουν TE παρὰ τοῖς ἀρχαίοις οἱ εἰγενέστατοι παῖδες, ὡς
ς
ὁ tov ενελαου υἱός
ὠνοχόει δ᾽ υἱὸς Mevedaov κυδαλίμοιο (0 141).
Ceteroquin autem huius capitis prior pars usque ad verba:
κατὰ τὴν στρατείαν ex rerum indole ad Seleucum videtur re-
ferenda.') De reliquis infra erit dicendum. Sed Plutarchum
quoque in eodem problemate praeter Seleucum etiam Dios-
curidem adiisse haec documento sunt in quaestionis exitu (fr.
45 p. 120, 11—13): of δὲ τῷ Ἑρμῇ πυμάτῳ σπένδοντες, ὅτε
μνησαίατο κοίτου (η 138), ag οὐκ τὸ αὐτὸ συνάγουσι τῷ οἴνῳ
τὸν λόγον; De qua stoicorum doctrina supra disputatum est.
Tum haec quoque ex Dioscuride meminisse videtur Plu-
tarchus, quae in quaestione iam commemorata IV 4m 8 de
caepa tanquam Homerico cibo obiter inseruit (fr. 13 p. 97, 30,
p. 98, 28. 29). Nam huius fuerunt (apud Athen. p. 242: adda
μὴν καὶ τοῖς χαχοχυμοτάτοις χρομίοις ἐχρώντο᾽" ἡ ἐπὶ δὲ χρό-
1) Similia tamen eis, quae apud Seleucum fuerunt: χαὶ δοῦλος οὐ-
δεὶς ἦν ὃ διαχονήσων, ἀλλ᾽ οἱ νέοι τῶν ἐλευϑέρων wvozoory, ὡς ὁ TO
Μενελάου υἷος ..... xed tadda δὲ πάντα παρεσχεύαζον τοῖς δειπνοῦσιν
ἐλεύϑεροι, etiam apud Dioscuridem videntur narrata fuisse, ex quibus nunc
nihil restat nisi hoc apud Athen. p. 17>: πολυτελεῖς δ᾽ αὐτοῖς xal οἱ δια.
χονούμενοι (fr. 16). Cum his rebus scholia Ven. A et B ad 4 470 con-
spirant ad verba notata: xovgo μὲν χρητῆρας xtd.) ἀρχαῖον ἔϑος olvo-
χοεῖν τοὺς νέους. διὸ xal παῖδας μέχρι τοῦ viv τοὺς δούλους φαμέν.
χαὶ Γανυμήδης xal “Ἥβη ὑπηρέται ϑεῶν εἰσιν (Y 234 4 3). In Ven. Β au-
tem etiam haec sunt: .. οἰνοχοεῖ δὲ υἱὸς Mevedaov. ‘éni δ᾽ ἀνέρες ἐσϑ-
λοὶ ὄροντο οἶνον ἐποινοχοεῦντες᾽ (y 471). διὸ χαὶ παῖδας χτλ. Quae
nunc videntur Seleuceae originis esse, nisi forte Aristarchi sunt, ut inde
sua habere Seleucum censendum sit. Nam πρὸς τὸ cozaiov ἔϑος saepe
(cf. Lehrs. 1. ]. p. 11) illum diplen posuisse scimus, dein illius rationem
sapiunt scholia nec illo videntur indigna. Sed interim ambiguum maneat
iudicium.
De Dioscuridis περὶ τῶν παρ᾽ Ὁμήρῳ νόμων lidello. 178
μυον ποτοῦ ὑψον᾽ (4 630) (fr. 18 p. 97, 25—27, cf. Athen.
p. 10, fr. 23 p. 103, 13).
Denique in Plutarchei Convivii septem sapientium quo-
dam loco (6. 13 p. 156°) male tradito Dioscuridem nobis de-
prehendere videmur, quem ex Hauptii et Bernardakis curis
versibus qui irrepserunt deletis “ 262. 263 sic legi volumus:
ἐπεὶ tas γε “προπόσεις αὐτάς, ἔφη (scil. Mnesiphilus), σευνϑα-
γομαι λέγειν τοῖς παλαιοῖς ἐνδεῖν, ᾿ δαιτρόν᾽ ἢ, ὡς “Ὅμηρος ἔφη
(4 262), καὶ μετρητὸν ἑκάστου τείγοντος, εἶτα ὥσπερ λείας 3)
μέρεδας μεταδιδόντος τῷ τιλησίον. Quo haec quoque Cher-
siae poetae quae subsequitur quaestio pertinet: ag’ οὗν, ἔφη,
χαὶ τοῖς ϑεοῖς 6 Ζεύς, ὥσττερ τοῖς ἀριστεῦσιν ὁ -Ayauéuywy,
μεερητὸν ἐνέχει τὸ ποτύν, ὅτε τεροὔτεινον ἀλλήλοις ἑστιώ-
μενοι παρ᾽ αὐτῷ; Quibus fuisse quasdam veteribus propi-
nationes apud Plutarchum legitur, his Dioscuridea respondent
apud Athen. p. 13‘ de heroum ‘dea τῆς προπόσεως acxacn
(fr. 35 p. 114, 17) et in 1. V quaedam potissimum verba p. 193"
(fr. 35 p. 114,27. 28). Quae autem de vini partitione apud
illum sunt, cum Dioscuride conveniunt apud Athen. p. 12° (fr.
34 p. 112, 8 = p. 112, 19—21). Tum quod suae quisque par-
tis conviva aliis largiri solitus esset, hoc quoque Dioscuridis
ἔπ! apud Athen. p. 14° (fr. 35 p. 115, 10—12 = p. 115, 24. 25).
Denique deos quoque inter sese propinasse in Dioscuridis libello
legebatur apud Athen. p. 13° (fr. 35 p. 114, 17—19 = p. 114,
30—33). ‘Convivii vero Plutarcheam originem si recte contra
Volkmannum (1. 1. I 188 sqq.) comprobarunt G. Herrmannus 3)
1) Hercherus ut huic loco difficillimo aliquo modo succurreret, quam-
quam leni mutatione αὐτάς correxit in λιτάς, tamen iusto audacius tradi-
torum verborum loco λέγειν τοῖς παλαιοῖς scribi voluit πένειν τοὺς πα-
λαιούς. At tamen multo aptiorem et simpliciorem medelam Bernardakis
adhibuit, cum in corrupta voce évdecvoy latere cognovisset verba: ἐνδεῖν
δαιτρόν. 2]αιτρόν autem iam restituerat Meziriacus.
2) Traditae litterae αἴας sunt. Quod autem nuper Kaibelius coniecit in
Herm. vol. XXII p. 505 ‘wozeg ἰδίας μερίδος propter ὥσπερ ibi plane super-
vacaneum non probamus. Immo ab omni parte Hauptii praeplacet inven-
tum‘woneg λείας᾽, quod nec Hercherum nec Bernardakim recepisse miramur.
3) “Quaestiones criticae de Plutarchi Moralibus. Part. I τῶν ἑπτὰ
σοφῶν συμπόσιον᾽. Halis 1875.
176 Robertus Weber
— nam ex stoicorum consuetudine prolata sunt — et Dioni et
Plutarchi Vitae haec suppeditata esse rectius statuemus.
Denique ut ex Athenaeo amplificemus Dioscurideas co-
pias restat. Unum quidem ex ipso primo libro superest, quod
certo Dioscuridi vindicare nobis videmur. Quae enim de salta-
tionibus Homericis capitibus 25 et 27 ineuntibus exponuntur,
et Bappius in dissertatione (1. 1. p. 139 sqq.) et Brunkius (1. 1.
Ρ. 31 8qq.), qui Bappii horum capitum 24—36 tractationem
neglexit, ab Dioscuridis opere segreganda esse voluerunt. Haec
omnia ex opere quodam zeoi σπαιδιᾶς, quale Suetonius con-
scripsisset, fluxisse Bappius putavit (p. 141), haud iure ut nobis
videtur. Facile enim illa, quae Homerum omnino non curant,
de pilaram variarum lusuum inventionibus clarisque lusoribus
ab his possunt secerni tanquam aliunde deprompta, utpote
quae interrumpant qui inter horum capitum initia exsistit artum
conexum, quem Brunkius quoque animadvertit p. 31. Eoram
autem quae ad Halii et Laodamae saltationis lusum pertinent
apud Athen. p. 15° (fr. 39 p. 117, 21—23): καὶ ὀρχοῦνταί που
ava μέρος τευκνῶς (τοῦτο γάρ ἐστι to 'ταρφέ᾽ ἀμειβόμενοι)
χελ., eandem interpretationem conservavit scholion ad # 379:
πυχνῶς πιλέχοντες εἰς ἀλλήλους (= ταρφέα --- πυχνώς) ἐναλ-
λασσόμενοι (= ava μέρος --- ἀμειβόμενοι). Dein cum eis quae
apud Naucratitam subsecuntur: olde δὲ ὁ 7τοιητὴς καὶ τὴν πρὸς
δὴν ὄρχησιν κτλ. (fr. 39 p. 117, 24—28), bene comparatur
scholion δὰ # 262: πρὸς δὴν δὲ καὶ λίραν τὴν ὄρχησιν ἐποι-
οὔντο, οὐ μὴν πρὸς αὐλόν. Hy δέ τις ῥυϑμοῦ ὁμέλησις ἐναρ-
μονίου vzc0 τῆς λέξεως. atozcoy γὰρ μιμεῖσϑαι μοιχείαν. Quae
verba ex ipsius hyporchematis definitione, quae quidem apud
Athenaeum sequatur: καὶ ἔστιν ἡ τοιαύτη ὄρχησις μέμησις
τῶν ὑπὸ τῆς λέξεως ἑρμηνευομένων τεραξεων conformata viden-
tur. Quae autem de ipso hyporchemate in hoc capite 27 in-
sunt, peripateticam doctrinam sapere videbantur Bappio 1. 1.
p. 139. Brunkius haec eidem fonti tribuenda esse censuit, cui
deberentur, quae in 1. XIV p. 631° de hyporchematica salta-
tione exstarent. Quem Dionysium Halicarnassensem esse Bap-
pius p. 149 coniecit, non comprobavit. Utut haec sunt, quae
— e =
De Dioscuridis περὶ τῶν παρ᾿ Ὁμήρω νόμων lidello. 177
ad ipsum Homerum his in capitibus spectant, nostro iure ex
peripatetico illo opere et ad Dioscuridem et in scholia perve-
nisse statuimus.
De saltatione Homerica etiam quaedam protulit ex Aeneae
de Merione Cretensi his verbis derivata (IT 617):
Μηριόνη, τάχα xév σὲ καὶ ὀρχηστήν ee ἐόντα
ἔγχος ἐμὸν κατέτεαυσε κτλ.
Dio Chrysostomus in altera oratione p. 98 R (fr. 38), quae cum
seholio Ven. A ad Π 617 composuit Hagenus 1. 1. p. 57. Tamen
quod cum ipsis Dionis verbis comparetur scholion multo magis
idoneum est hoc, quod in Ven. B legitur:
Dionis enim sunt:
ἢ σὺ οἴει ἄλλην τινὰ λέγειν
ἐπίστασθαι τὸν tot Μόλου
scholii:
υἱόν (sc. ὄρχησιν») ......7 THY
ἐνόπλεον, τὴν Κουρητικήν,
ἥπερ ἦν ἐπιχώριος τοῖς Κρη-
σί, τὴν ὀξεῖαν καὶ ἐλαφρὰν
κένησειν πρὸς τὸ διακλῖναι
Κρῆτες γὰρ ἀσκοῦσι τὴν
ἐνόπλεον ὄρχησιν, ἔμπειροι
ὄντες ano τῆς τῶν Kove ή-
των μυϑολογίας. ἄχρως δὲ
ἐξεφαύλισε τὸ εὐκίνητον τοῦ
ἀνδρός. βουλόμενος γὰρ αὐτὸν
ἐλαφρὸν εἰπεῖν, τοῦτο 7αρα-
τρέψας εἰς ὄρχησιν ἐχλεύασεν.
Hanc quoque rem Dioscuridis fuisse ex peripatetici operis
cornu subministratam probabilis videtur coniectura. ἢ)
καὶ φυλάξασϑαι ῥᾳδίως τὸ Bé-
λος;
1) Peripateticorum sapientiam hoc quoque in his scholiis redolet, quod
saltationis omnino statuuntur genera tria: πυρρίχη, σίχιννις, χορδαχισμός,
quamquam πιρρίχη ἐμμελείας loco ex lyricae saltationis generibus perpe-
ram substituta est, cf. Aristoxenum apud Athen. 1. XIV p, 631°4, Bappii
dissert. 1.1. p. 96 (adn. 1) et 91. Cum ipso hoc Homerico Merionis Cretensis
exemplo quodammodo haec quoque cohaerere Videntur Aristoxeni peri-
patetici apud Athen. XIV p. 630": ἄλλοι δὲ Κρῆτα λέγουσι τὸ γένος εἶναι
Σίχιννον. ὀρχησταὶ δ᾽ οἱ ρῆτες, ὡς φησιν ἡριστόξενος. Hanc Aristo-
xeni doctrinam apud Athen. I p. 209 cum eis quae de Bathyllo et Pylade
saltatoribus produntur, Aristocle fortasse hic quoque inter utrumque inter-
cedente ex Seleuco in dipnosophistarum sermones receptam esse probabile
est (cf. Bapp. in comm. Ribb. p. 263 sqq.). Unde suspicio exoritur libri XIV
capita quidem 28 usque ad 30, quae continuo ordine de saltationibus sunt et
Leipziger Studien. XI. 12
178 Robertus Weber
Facilis ex saltatione transitus fuit ad instrumenta musica
ab Homero adhibita, de quibus initio capitis 25 (fr. 42) disse-
ruit Dioscurides, praesertim p. 15° (fr. 39 p. 117, 26) cithara
modo commemorata. Attamen de cithara hoc quidem loco
apud Athenaeum omnia exciderunt. Quamquam simile aliquid
Plutarcheis his in quaest. conv. VII 8 tv 5 (fr. 40): ἀλλ᾽ ἣἥ ye
χίϑαρα πάλαι που καὶ xa’ “Ὅμηρον ἔτι τοῖς χρόνοις γνω-
ρέμη τῆς δαιτός ἐστιν (cf. ϑ. 99, 9 270. 271) etiam apud Dios-
curidem fuisse nobis sequi videtur ex Athenaei de tibiis et
syringis his verbis (fr. 42 p. 118, 19): εἰς δὲ τὰ συμπόσια ov
7:αρήγαγε. Eadem fere apud Athenaeum sunt in 1. XIV p. 627°:
ὅϑεν ἔοικε καὶ “Ὅμηρος διατηρῶν τὴν ἀρχαίαν τῶν Ἑλλήνων
χατάστασιν λέγειν
φόρμιγγός F ἣν δαιτὶ ϑεοὶ ποίησαν ἑταίρην,
qui versus ex ρ 262 et 271 conflatus est. Quae verba, sicut
quod sequitur exemplum ex Iliade A sumptum, quod dii musi-
cae vi conciliati sint post contentionem Achillis causa obortam,
fortasse ex Dioscuridis pratis flosculos esse putaveris. Neque
tamen adeo bonam de Athenaeo sententiam habere licet non
tam auctoris quam compilantis librarii vicibus functo, ut tam
scite haec his capitibus intulisse putandus sit. Continuo enim
cursu haec capita 23—26 et 31—33 secundum Erwini Rohdii
libellum ‘de Iulii Pollucis in apparata scaenico enarrando fon-
tibus, Lipsiae emissum 1870 p. 36—46, quibus certo caput 18
adnumerare non dubitamus, de veteris musicae mitigandi me-
dendi ad omnes virtutes animos inflammandi vi agunt, quorum
Aristoxenea vestigia Rohdius detexit 1.1. Ergo certe peri-
pateticorum doctrinam prae se ferunt (cf. Bappii dissert. p. 104),
sive ex Rohdii coniectura (p. 45) Chamaeleon Naucratitae sup-
— τ
cum illis in primo libro concinunt, non ex Dionysio (cf. Bapp. diss. p. 149),
sed ex Seleuco ab Athenaeo transscripta esse. Quae de pyrrhicha in ex-
tremo c. 2 sunt ‘Caesarum Romanorum aetati propria’ (cf. Bapp. diss.
p. 101) quam commode pertinent ad Tiberii convivam! Sed altioris inda-
gationis haec est quaestio. Ceterum ex eadem peripatetica doctrina de-
pendent quae Herodici sunt apud Athen. V p. 181?" de saltationibus ex
Cretico more apud Homerum descriptis.
=
eR - = -
De Dioscuridis περὶ τῶν παρ Ὅμηρῳ νόμων lidello. 179
peditavit, sive ex Bappii ratione per Aristoclem (p. 104) et
Dionysium (p. 149) huc illata sunt. Adhuc neutri confidimus.
Quae autem Chamaeleon p. 6245 protulit 1) lenivisse Achillem
iram citharae lusu (I 186 sqq.), quam ex Ketionis spoliis ei
tribuisset Homerus, cum Pelidae in Dionis altera oratione
exemplo aliquo modo conspirant p. 82 R (fr. 41 p. 118, 7—12).
Chrysostomum cum in oratione XXXII ab eadem peripateti-
corum doctrina pendere Rohdius comprobaverit (p. 37. 45), eum
hoc quoque Achillis exemplum inde sumpsisse fortasse credas.
Tamen ne apud Dioscuridem quidem hoc exemplum celeber-
rimum defuisse verisimile videtur, unde eius mentionem ini-
cere potuerit rhetor Prusensis. Dioscuridi autem in hoc quo-
que exemplo enarrando peripateticum corpus patebat. Nam
quae apud Porphyrium in hac tractanda quaestione (ad I 186):
ἀπρεπὲς doxsi καταλαμβάνεσϑαι κιϑαρίζοντα (scil. Achillem)
supersunt: παραμυϑία γὰρ ταῦτα ϑυμοὺ καὶ λύπης hine flu-
xisse propter rerum indolem vix negabis. Cum Dionis autem
omnibus his verbis (fr. 41) hanc Porphyrii λύσειν concordare
concedes: ἔστε δὲ νέος καὶ φιλόμουσος καὶ λάφυρον ἔχων τὴν
κιϑάραν, καὶ οὐ ϑηλυδριώδη μέλη ἀλλὰ κλέα ἀνδρῶν ἄδει.
Quae autem Aristarchi (cf. Ariston. ad I 188) cum hoc Dionis
loco Hagenus composuit (1. 1. p. 55), eis eiusdem quaestionis
quasi solutio videtur contineri.
Certo Dioscuridis sunt verba apud Athenaeum p. 11° (fr,
30 p. 110, 1): εὐωχοῦνται δὲ παρ᾽ Ὁμήρῳ χαϑήμενοι, item
Ρ. 17%: χαϑἐζονξαὶ δ᾽ ἐν τοῖς συνδείπνοις οἱ ἥρωες, οὐ κατα-
χέχλινται, quibus transitum sibi paravit sophista ad quandam
de Alexandro Magno historiolam ab Duride narratam, quam
cum eis quae secuntur, ex Hegesandri hypomnematis petiit.
Huius enim memoria tam trita est apud Athenaeum, ut ipsum
ei in manibus fuisse censendum sit. Unde etiam in 1. V ca-
pitis 20 Aristarcho- Dioscuridei initium ad Dioscuridem re-
1) Cliniae Pythagoraei et Achillis exempla ut Athenaeus coniuncta
exhibet Aelianus in var. hist. XIV 23, sive integrum Athenaeum sive com-
munem fontem expilavit, quode adhuc ambigi potest.
12*
180 Robertus Weber
ferendum videtur: ἐκαϑέζοντο δὲ καὶ δειπγοῦντες οἱ τότε χελ.
(fr. 30 p. 110, 2—13).')
Dein Dioscurideo apud Athenaeum libri I capiti 18, quod
temulentiae poenarum Homerica exempla persequitur inde a
verbis: τῆς μέϑης δὲ κατατρέχων ὁ ποιητής κτλ. (fr. 25), quo-
dammodo respondet 1. XII caput tertium p.511*°°, quibus noxam
ferre ἡδονήν Homericis exemplis demonstratur (fr. 28). Ut
enim omnino in huius libri primis capitibus sophista varios
pannos, dummodo de voluptate et luxuria essent, undique col-
lectos consuit, hoc frustum ex Dioscuride huc eum posuisse
putamus. In capitis primis verbis stoicum quendam audire
tibi videaris contra Epicureorum rationem pugnantem. Quae
autem de love protulit: ὅσα μὲν yao ἀγρυτενῶν ὃ Ζεὺς
ἐφρόντιζεν ὑπὲρ τῶν Τρώων, ταῦτ᾽ ἀπώλεσε wed ἡμέραν
tg ἡδονῆς κρατηϑείς, ad verbum propemodum locum
habent in Porphyrii problematis (ad .= 314 8qq.): τένος Evexey
τοσοῦτον ἀχρατὴ παρίστησι τὸν Δία ὡς μὴ δύνασϑαι xgareiv
ἑαυτοῦ; hac solutione: ἄλλως τε διδάξαι βούλεται τοὺς νέους
ὃ ποιητής, ὅσον ἐστὶ χαλεπὸν μὴ κρατεῖν τῶν παϑῶν, ὅπου
καὶ Ζεὺς 6 παγχρατὴς wader νεικηϑεὶς ἐζημιώϑη τὴν ὄνη-
σιν, ἣν ἐξ ἀγρυπνέας περιεξοιήσατο. Neque quae de Marte
poenae vice ab Vulcano vincto secuntur, apud Porphyrium de-
sunt ad # 267, cui haec scholia tribuenda esse arbitrati vix
errabimus: οὐκ ἀτόπως ἐπὶ ἡδυπταϑῶν ᾷδει ταῦτα ὃ κιϑαρῳ-
δός, δι᾿ ὧν ἥδονται, (ἀλλὰ) σωφρονίζων αὐτούς. δέσμιον
γὰρ εἰσάγει τὸν μοιχὸν καὶ τοὺς ϑεοὺὶς λέγοντας “οὐχ ἀρετᾷ
1) Sed idem fere legitur in 1. VIII p. 363°: ὅϑεν οὔτε χαταχλίνεσϑαι
παρὰ τοῖς ἀρχαίοις ἔϑος, ἀλλὰ “δαίνυνϑ᾽ ἑζόμενοι᾽, ut non possit ex
Dioscuride huc insertum esse. Nam in continuis capitibus ibi de veteri-
bus conviviis sermo est, quae si ex rerum indole et auctoribus laudatis
coniecturam facere licet, ex Seleuci illo opere wep) ἀρχαίων συμποσίων
statuimus derivata esse. Eodem pertinere videntur, quae huius Homerici
moris exempla protulit Athenaeus in ]. XI initio, cuius de Seleuceis vesti-
giis fere constat, Adrasti et Polyidi, quae Homerum omnino non curant,
dein Eurycliae et Autolyci, ex versibus » 399 844. arguta ratione extri-
catum.
2) “adda” nos quidem inseruimus.
De Dioscuridis περὶ τῶν παρ᾽ Ὁμήρῳ νόμων libello. 181
χαχὰ ἔργα (9 329). Quae exempla Dioscuridem ex peripate-
tici operis divitiis mutuatum esse sponte apparet, quippe in
quo Demodoci cantum defensum fuisse supra p. 155 viderimus.
Attamen etiam duae causae huic rei comprobandae succurrunt,
ex quibus ibi haec quodammodo iam coniuncta fuisse proba-
bile videtur. Plato enim de re publ. III p. 390°¢ horum vitu-
perator exstitit, et de Cephisodoro Isocrateo haec sunt apud
Athen. III p. 122°: Κηφισόδωρος γοῦν ὃ ἸΙσοχράτους τοῦ ῥή-
τορος μαϑητὴς ἐν τῷ τρέτῳ τῶν 7906 «Ἀριστοτέλην λέγει ἃ ὅτε
ὗροι τις ἂν ὑπὸ τῶν ἄλλων ποιητῶν ἢ καὶ σοφιστῶν ἕν ἢ
δύο γοῦν πονηρῶς εἰρημένα, οἷα τεαρὰ μὲν “ἰρχιλόχῳ,.. . aliis,
Ὁμήρῳ δὲ τὸ τὴν Ἥραν ἐπιβουλεῦσαι τῷ Ati καὶ tov “Aon
μοιχεύειν. ἐφ᾽ οἷς πάντες κατηγοροῦσιν αὐτῶν.
In eodem XII libro septimum quoque caput maximam
partem Naucratitam ab Dioscuride lucratum esse statuimus.
Voluptuosam enim vitam novisse et descripsisse Homerum ex
operis ratione in 1.1 p. 16¢ his Dioscurides comprobavit (fr.
18 p. 100, 6—8): ἀπολαυστικὸς δέ ἐστι τεαρ᾽ αὐτῷ καὶ 6 τῶν
Φαιάκων βίος" “αἰεὶ γὰρ ἡμῖν δαίς τε φίλη κίϑαρίς ce’ καὶ
τὰ ἑξῆς (F 248 sqq.), post quae verba iure Kaibelius deside-
ravit Ulixis mentionem et versuum ¢ 5sqq. vulgatam memo-
riam, ut sic demum Eratosthenis coniectura potuerit proferri.
Ampliorem autem de horum versuum ¢ 5sqq. interpretatione
disputationem sophista proponit in 1. ΧΙ c. 7 (fr. 18 p. 100, 9
—18, p. 101, 1—7), quam cum illis coniungere ab omni parte
commodum est. Locus ille Odysseae πολυϑρύλητος est, ab
vituperatoribus et defensoribus multum agitatus.!) Quae de
Ulixe, qui Epicuro voluptatis auctor exstiterit, et de Megacli-
dis solutione Athenaeus protulit, coniuncta leguntur etiam in
Plutarchi personati libelli c. 150 ea quidem libri parte, qua
Dioscuridem nondum adiit ille auctor, quo in capite singulos
1) Hac Epicuri vel Aristippi ratione Heraclides Ponticus “ἐν τῷ περὲ
ἡδονῆς" apud Athen. XII p. 5124 hos versus explicavit, sed ἱχωμικῶς teste
Laertio Diogene in fine catalogi 1. V 6, 88, ut decet Platonis et Aristotelis
alumnum. Ejiusdem rei documento est Athenaei 1. XII totum caput 5 (cf.
Schweigh. ad loc.). Tamen cum capite 7 hoc omnino non cohaeret.
189 Robertus Weber
philosophos ex Homero suas doctrinas deduxisse comprobatur.
Democriti enim exemplo allato haec secuntur: ἄλλους δὲ :τλα-
νηϑέντας (scil. δεῖ μνημονεῦσαι), ἐν οἷς éxeivog οὐχ éhopevos,
ἀλλὰ τερὸς τὸν παραπείπτοντα καιρὸν ἁρμοξόμενος τισὶ περι-
έϑηκεν, ἐπεί γε) ὃ ᾿Οδυσσεὺς παρ᾽ ‘Ahnevow κατεχόμενος ἤδυ-
παϑείᾳ καὶ τρυφῇ κεχρημένῳ πρὸς χάριν αἰτῷ διαλεγόμενος
ἔφη, ‘ov γὰρ ἔγωγε κτλ. (ι 5—11), quibus Megaclidis peripa-
tetici 2) rationem perstringi patet. Dein haec secuntur: τούτοις
παραχϑεὶς καὶ Ἐπίκουρος τὴν ἡδονὴν τέλος εὐδαιμονίας ἐνό-
pecoe. Quas res cum omnino stoicorum sapientiam prae se
ferant, Heracliti allegoriarum c. 75 consensu, quae quidem ad
Epicurum spectent, ex stoico illo corpore depromptas esse om-
nibus probabitur.’) Ergo ab stoico quodam haec quidem de
Epicuro accipere potuit Dioscurides, quem re probata etiam
corporis illius auctor expilasse censendus esset. Quamquam
certe Megaclidis peripatetici solutionem ne in peripatetico
quidem opere defuisse suspicamur. Nam Porphyrius quoque
ad «5, cui id scholion vindicare nemo dubitabit, Megaclidis
solutionem quamvis nomine non laudato servavit. Haec enim
in codice H sunt: λύεται δὲ ἀπὸ τοῦ “προσώπου. πρὸς OLS
γάρ φησιν, αὐτοὶ ἧσαν φάσκοντες “αἰεὶ δ᾽ ἡμῖν — τῶν πρὸς
εὐωχίαν. Quae amplius in codice T ita enarrantur, ut cum
ipsis Dioscuridis verbis satis congruant:
Porphyrii sunt ad ¢ 5: Athenaei XII p. 513°°:
οὐ πάντως ἀτιοδεχόμενος τὸν
τοιοῦτον βίον ἐπαινεῖ, αλλὰ ὃ δὲ Ηεγακλείδης φησὶ τὸν
1) Traditum est: ᾿Επεὶ γὰρ ὃ Ὀδυσσεὶς χτλ. At tamen illud enun-
tiatum cum antecedentibus verbis coniungendum esse statuimus. Nam ita
demum suo ordine fluunt sententiae. Quam ob rem illud γάρ aut plane
delendum est aut quod Wachsmuthius proposuit corrigendum: ἐπεί γε,
quod praeplacet.
2) De Megaclidis peripatetici studiis Homericis cf. Sengebuschium in
diss. Homer. priore apud Dindorf. 1.1. p. 88. 89, Schraderum 1.1. p. 414.
3) Cur hoc stoicum corpus etiam hanc peripateticam rem ita ad-
hibitam continuisse negandum sit, omnino non intellegimus. Schradero
enim scrupulus resedit, cf.1.]. p. 411. Tamen vix probabile est ‘alius
cuiusdam explicationem cum Megaclidis congruentem fuisse.’
De Dioscuridis περὶ τῶν παρ Ὁμήρῳ νόμων libello.
ἁρμόζεται κατὰ τὸν παορύν-
τα καιρὸν (cf. Ps.-Plut. verba)
ὑπεὲρ τοῦ τυχεῖν ὧν ἐβούλετο.
προσποιεῖται οὖν τὸ ἁβροδί-
αἰτον ἀσπάζεσϑαι τῶν
Φαιάκων ἀχηκοὼς λεγόν-
των"
“αἰεὶ δ᾽ ἡμῖν δαίς τε φίλη κί-
ϑαρίς τε χοροέ τὲ (9 248).
188
[Οδιυισσέα καϑομιλοῦντα τοὺς
ς \
izatoouvg witég τοῦ δοχεῖν
€ , «- ,
ὁμοήϑις τοῖς Φαίαξιν εἶναι
ae )» κ
τὸ ἁβροδίέαιτον αὐτῶν ἀ-
σιαΐζεσϑαι τιροτευϑόμε-
aw } , Σ
γον τοῦ Ahzivor
“αἰεὶ δ᾽ ἡμῖν δαίς τε gihi, κί-
ϑαρίς τε χοροί τε
εἵματα τ᾽ ἐξημοιβὰ λοετρά τε
ϑερμὰ καὶ evval’ (F 248. 249).
μόνως γὰρ οὕτως φήϑη ὧν
ἤλπιζε μὴ διαμαρτεῖν.
Etiamsi enim Porphyrius sua et ex stoico et ex peripa-
tetico opere delibare potuit, tamen hunc ob concentum peri-
pateticum corpus utrique subesse putamus, cum apud Pseudo-
Plutarchum ex stoicorum consilio ita deflexa esset haec res,
ut quosdam philosophos ab Homero sumpsisse doctrinam ac-
commodandi res praesenti tempori statueretur. ')
Eadem fere Athenaeus protulit in 1. V capite 19, quod
supra p. 171 sqq. ex Seleuceis pannis et Dioscuridis quodam
frustulo consutum esse vidimus: τὸ δὲ τοῦ AAxiroov συμπόσιον,
πρὸς ὃ ἀποτέταται 6 tov Ὀδυσσέως λόγος" ‘ov yao ἔγωγέ vl
φημι xtd. (ι 5—8) ξένου ὑποδοχὴν ἔχει, ὄντων καὶ αὑτῶν τῶν
Φαιάκων τρυφερῶν (fr. 18 p. 101, 26—31). Nam vix recte
1) Stoicum illud de Epicuri furto inventum etiam scholion exhibet
ad 228: γνῶϑι ὅτι καλῶς λέγει χαὶ ᾿Ἐπίχουρος ὃ φιλόσοφος τῷ ἑαυτοῦ
δόγματι ἄριστον τέλος εἶναι πάντων τὴν ἡδονήν, ἐξ Ὁμήρου τοῦτο λα-
βὼν καὶ ἐπὶ πάντων αὐτὸς ἐχτείνας τὴν τῆς ἡδονῆς τελειότητα, quae
non spectare possunt nisi ad versus « 5sqq. Quam ob rem hoc quoque
Porphyrii quoddam frustum esse conicias, sive ex stoico corpore deprom-
ptum est, sive in peripatetico etiam hoc receptum fuisse credideris, unde
et Porphyrius et Dioscurides potuerint in suas res deducere.
Ad eandem rem Seneca quoque alludit in epist. mor. 1. ΠῚ 3 (88), 5
his: ‘nam modo Stoicum illum faciunt (scil. Homerum)...., modo Epicu-
reum, laudantem statum quietae civitatis et inter convivia cantusque vitam
exigentis, modo Peripateticum’ etc.
184 Robertus Weber
Schweighaeuserus illa verba: ξένου ὑποδοχὴν ἔχει his reddi-
dit: ‘continet illud receptionem hospitis. Sed ex Megaclidis
ratione hoc fere volunt: ‘continet hospitis captationem bene-
volentiae ipsis luxuriosis Phaeacibus , velut εἰς ὑποδοχὴν λέγειν
tevé ex. gr. legitur apud Aeschinem (II 62). Quam ob rem
hoc quidem enuntiatum ex Dioscuride huic capiti tessellato
sophistam intulisse censemus. Quod autem subsequitur: oveg
συμβαλλων tig πρὸς Ta τῶν φιλοσόφων συμπόσια κτλ. ex
Herodici capitum 8--- 5 ratione sive ipse sibi conformavit sive
ex illo conrasit. Sed quae in capitis exitu de Demodoci cantu
exponuntur (fr. 37 p. 116, 18—22), iteram ex Dioscuridis hor-
tulis sunt conquisiti flosculi, Nam quod ab claudicante Vul-
cano superatus sit Mars deorum fortissimus, Dioscurideum esse
ex Athen. p. 511° (fr. 28 p. 107, 18—25) elucet, quode dispu-
tavimus p. 180. Quod autem Demodoci cantu Ulixi quasi pro-
corum mors praedicatur, quamvis inepta sint, tamen peripateti-
cae illi rationi conveniunt, qua certo consilio carmina elegisse
cantores supra p. 155 vidimus. Haec quoque tanquam excu-
santis solutionis instar huic materiae succurrunt.
Restat, ut suis terminis Dioscuridis fines in 1. XII c. 7
circumscribamus. Certo huic tribueris capitis finem inde a
verbis: εἰσὶ δ᾽ of φασι κτλ. (fr. 19) — nimirum Dioscuridem
indicat subdolus Naucratita —, quippe quae prorsus huius libri
consilio accommodata sint- His quoque ultimis verbis ipse
conexus comprobatur: drozreg καὶ Odvocets τρυφὴν καὶ λαγ-
veiay τέλος tov βίου maga τῷ Adniwow τίϑεται. Sed quae
in medio capite Pindari'), Sophoclis, Theognidis de polypo
testimonia insunt, ipsum Athenaeum ex more suo addidisse
facile credes.
Duo supersunt quae Dioscuridea fragmenta esse existi-
mamus apud Athenaeum. Sed pro certo ut hoc affirmemus,
non adeo suppetunt argumenta ex aliis auctoribus desumpta.
Alterum est Athenaei caput 42 libri X de Nestore vini studioso
inde a verbis: τελεῖστον δὲ ἔπιε τῶν piv ἡρώων Νέστωρ 6
τριγέρων χτλ. (fr. 24), quod probabilitate quadam Dioscuridi
1) Collato Plutarcho de soll. animal. p. 978°.
De Dioscuridis περὶ τῶν παρ᾿ Ὁμηρῳ νόμων lidello. 185
tribuatur. Nam totius capitis indoles huic accomodata est,
quippe quod bene coniungatur cum Athenaei libri I capite 17
(fr. 23). Si autem ex Asclepiadis Myrleani :regi Νεστορίδος
libello hoc transscriptum esse quispiam dixerit, quem in 1. XI
sophista affatim expilavit'), non ita huius rationi haec convenire
ipse videat. Immo his: τοῦ ““γαμέμνονος...., ὃν ὡς πολι-
πότην ἐπιπλήσσει ὁ Ἀχιλλεύς quasi sese ipsum exscripsisse
videtur Dioscurides (cf. supra p. 150), neque Antiphanis comici
testimonium ab hoc alienum est. Huic autem rei illustrandae,
quod non temere Homerus Nestori potissimum poculum offe-
rentem induxerit Achillem, Eumelo corporis tutaminis causa
thoracem, quippe qui periculose cucurrerit, horum meminisse
iuvabit, quae de Antinoo supra p. 167 disputata sunt. Quae
vero de hoc Nestoris poculo narrantur, ea quasi duas huius
quaestionis solutiones esse facile intelleges, cur poculum Ne-
stori dono dederit Achilles, quarum alteram acceperit, alteram
spreverit ille auctor.2) Quam ob rem ne hoc quidem ab Dios-
curide abhorrere concedes. Tanquam instar tertiae huius rei
solutionis scholion est in Ven. B ad 616, quamquam hic
non ita de ipso poculo quam omnino de Nestoris praemio cogi-
tatur: ἀγαϑός ἐστι νομοϑέτης (sc. Achilles), ἀξεῶν καὶ φρο-
γήσεως ἄϑλα τίϑεσθαι. wag’ Ὁμήρου τοίνιν διδαχϑεὶς Ἶσο-
χράτης ἐπιτιμᾷ τοῖς μὴ φρονήσεως ἀϑλα τιϑεῖσιν. ὥσπερ
δὲ τὸν βασιλέα (Agamemnonem v. 890) οὕτω καὶ τὸν συνετὸν
ἀκονιτὶ orepayvoi.’) Quod scholion Kaibelius adhibuit, ut in
1) Cf. praecipue capita 76—S5.
2) Kaibelii miramur horum verborum distinctionem. Parenthesi enim
inclusit haec tantum verba: τοῖς γὰρ φιλοπόταις ov παρέπεται TO νιχᾶν
διὰ τὸ ῥάϑυμον, quasi verbis quae secuntur: 7 ὅτι διὰ δίψαν μάλιστα λεί-
πονται οἱ πύχται διὰ τὸ βαρεῖσϑαι τὰς χεῖρας ἀνατείνοντας tertia quae-
dam solutio eius quaestionis proferatur, cur poculum Nestori obtulerit
Achilles. Immo post haec demum verba parenthesin esse concludendam
unusquisque concedet. Nam his etiam illud explicatur, cur potatores non
sequatur victoria. Haec omnia verba parenthesis loco haud opportune
huc inserta si ab ipso Athenaeo addita esse statuerimus, vix errabimus.
3) Eandem solutionem Accius protulit in didascalicis in fr. X Baehr.
(fragm. poet. Roman. p. 268):
186 Robertus Weber
hac altera solutione corrigeret corrupta verba: οὐχ ov καὶ
οὐχὶ τῷ νικηϑέντι ἔδωκε δέπας 6 “Ἀχιλλεύς in οὐχ ὅτε axo-
γιτὶ τῷ νιχηϑέντι χτλ. Vix tamen hac ratione suam medelam
his verbis allatam esse putamus. Nos quidem alterum ovy?
delendum esse censemus tanquam variam lectionem, ut illam
solutorem ad versum ¥ 656 respexisse statuendum sit:
τῷ δ᾽ ἄρα νιχηϑέντι tide δέπας ἀμφικύπελλον.
Eadem ratione Casaubonus rem explicavit, quamquam audacius
pro verbis οὐχ ὅτι καὶ οὐχὶ τῷ νικηϑέντι scribi voluit 7 é
καὶ τῷ νικηϑέντι (οἵ. Schweighaeuser. ad locum).
Alter 1116 Athenaei locus legitur ineunte libro XIII p. 556*
(fr. 26). Quae praecedunt inde a capitis 3 initio ea de re,
quod barbarorum quidem mulieres patiantur pellices, non Grae-
corum, certo cohaerent cum eis quae secuntur. Nam ex hac
consuetudine Aristoteles exposuit Menelaum Helenam veritum
abstinuisse ab aliarum feminarum concubitu. Itaque si haec
quoque ex Dioscuride fluxisse contenderis, quamquam praeter
Priami mulieres parum ipsum Homerum curant, lubenter ad-
stipulabimur, praesertim cum Dioscuridem de diversa barba-
rorum et Achivorum ratione disputasse supra p. 163 sqq. com-
probatum sit. Quae autem Aristotelis hic ample de Menelao,
Nestore, Phoenice narrantur, in libro I breviter proferuntur
p. 25° (fr. 26 p. 106, 11—20 — p. 106, 26—29) in fine earum
rerum, quas ex Dioscuride petiit Athenaeus. Quare Brunkius
(p. 39) haec ab Dioscuridis opere desecari voluit. Nos quidem
contrarium inde concludimus, ut haec quoque in 1. XIII ei tri-
buamus. Quae vero Aristotelis sequitur solutio, ut libidinis et
temulentiae crimen ab Agamemnone prohibeatur, prorsus peri-
patetici corporis indolem prae se fert, ut Dioscuride interce-
dente haec ad Athenaeum pervenisse probabile videatur. Tamen
“sapientiaeque invictae
gratia atque honoris patera Nestorem mactavit
aurea ,
ut illud de Nestoris praemio zetema ab Accio agitatum esse prona vide-
atur coniectura, id quod bene convenit cum illius operis natura et indole,
cf. Ribbeckii ‘hist. poes. Roman.’ I p. 267 sq.
De Dioscuridis περὶ τῶν παρ Ὅμηρῳ νόμων libello. 187
infirmiora esse haec argumenta fatemur, quam ut certi quid-
quam statuatur.
His omnibus expositis illud superest, ut aliquo modo Dios-
curidei libelli argumentum et dispositionem adumbremus, id
quod, quantum potuit, Brunkius quoque conatus est I. 1. p. 22 544.
Nam rationem reddi opus est de ordine quem instituimus in
componendis fragmentis, quae dissertationi praemisimus. Ni-
mirum hac quoque parte principem optimumque ducem se
praebet Athenaeus, quantumcunque rem ‘dissecuit, coniunxit,
mutavit, ut disputandi materiem inter dipnosophistas distri-
bueret, cf. Brunk. |. 1. p. 23 sq. Nam optime etiamnunc cogno-
scitur, quae inter sese cobaereant.
Quin in primo fragmento libelli initium deprehendamus,
nemo in dubitationem vocabit. Nam eo totius scriptiunculae
consilium illud indicatur: σωφροσύνης praeceptorem sese prae-
stare Homerum. Quam ob rem omnibus heroibus simplicissimum
tribuit victum, semper assas carnes atque eas bovis, non haedi
aut agni (fr. 1). Neque piscibus aut avibus inducit illos vescen-
tes (fr. 2), nec frugibus (fr. 3). Neque coronis neque unguentis
eos facit utentes et deis quoque simplicem tribuit victum, nec-
tar et ambrosiam, nec tura aut myrrha aut coronae adhiben-
tur ad eos colendos (fr. 4). Sed tam modeste cenati alii discis
_iaculisque sese oblectant ludicro certamine ad seria sese exer-
centes, alii cantores audiunt (fr. 5). Eodem modo πρὸς με-
λέτην τῶν πολεμικῶν venatum exeunt iuvenes (fr. 6), laborum
autem ut remedia varia noverunt lavandi genera (fr. 7). Etiam
lectus qualis esse debeat, docet Homerus Diomedis exemplo
“στερεῶς in pelle bubula recumbentis (fr. 8). Nec quae de
heroum αὑτουργίᾳ Dioscurides Chrysippum secutus disputavit,
hue pertinere quisquam negabit (fr. 9). His omnibus narran-
dis rebus ‘:praeceptorem agere Homerum, alia eum referre tan-
tum docet fragmentum 10, siquidem his ipsis Dionis verbis
haec exposuit Dioscurides. Nam Homerus etiam varios novit
cibos, immo etiam elixas carnes varii generis et varium in
modum paratas (fr. 11). Neque piscium aut avium esus ab eo
188 Robertus Weber
alienus est (fr. 12), neque olerum aut frugum (fr. 13). Nee
vero unguentorum Homerum fugit suaveolentia, neque ignotus
ei fuit coronarum usus (fr. 14). Atque etiam lectos novit ele-
ganter constructos et pretiosa stragula (fr. 15), quin immo
sumptuosos famulos (fr. 16). Omnino omnem novit Dioscuri-
deae aetatis magnificentiam. Itaque splendidissime describit
regias Menelai, Alcinoi, Calypsus speluncam (fr. 17). Voluptati
vero dedita est apud eundem Phaeacum vita, quin ipse Ulixes
quibusdam videtur Epicuri ratione illis voluptatis praedicator
exstitisse (fr. 18.19). In Odyssea omnino propter otium et
pacem luxuriae indulgent (fr. 20). Sic proci ante fores cal-
culorum lusu sese oblectant et propter desidiam et luxuriam
tam molles habent manus, ut ne arcum quidem possint tendere
(fr. 21). Quo in ordine fragmentorum planissime fluere sen-
tentias lubens concedes, ut singulas res singulis non raro tam
apte suppleri iure mireris.
Tum complura fragmenta ad vini usum pertinent (22—25).
Novit Homerus vini modum, quatenus conducat, quatenus no-
ceat, et varia miscendi genera (fr. 22). Illud quidem illustra-
tur Nestoris exemplo Machaoni Pramnium ministrantis (fr. 23)
et fragmento 24, si re vera Dioscuridi tribuitur, de potatore
Nestore. Sed temulentiae poenas large enumerat fragmentum
25. Dein quodammodo inter sese cohaerent fragmenta 26—28.
In fragmento 26, quod num iure ad hune libellum referatur
dubium est, illud exponitur, cur uni Menelao nulla iungatur
mulier, cum ceteri cum feminis concumbant. Alterum (fr. 27)
de castitate mulierum et virginum est, quae hospites lavent.
Sed libidinis poenas persequitur fragmentum 28.
Denique secuntur continuo ordine Athenaeo fido auctore
ea fragmenta, quae ad cenas et convivia spectant easque res,
quae cum his cohaerent (29—45), cf. Brunk. |. 1. p. 16. Ac
primum quidem accurate de cenarum numero disputatur (fr. 29),
dein illud exponitur assedisse heroas in cenando (fr. 30) et
refutatur, quod quidam suam cuique mensam appositam fuisse
statuerint (fr. 31). Finito demum convivio removentur mensae
(fr. 32). Panes apponuntur cum ipsis canistellis (fr. 33), carnis
De Dioscuridis περὶ τῶν παρ᾽ Ὁμήρῳ νόμων 1106}10. 189
autem assae et vini sua cuique convivarum distribuitur portio
(fr. 34), suum quisque habet poculum, pluribus autem poculis
et carnibus praestantiores honorantur viri; etiam propinandi
inter 8686 morem noverunt heroes (fr. 35). Omnino decore
cenant. Quodsi in Odyssea Ulixes et Achilles inter sese dis-
ceptantes inducuntur, utilis est illa contentio, utrum dolo an
pugna expugnandum sit Ilium (fr. 36). In ipsis autem convi-
viis adhibentur citharoedi et saltatores (fr. 37—39). Iam facilis
ad instrumenta musica fuit transitus (fr. 40—42). De cithara
‘convivii amica sunt fragmenta 40 et 41, tibias autem et fistu-
las non in conviviis adhibuit poeta. Omnino barbaris tribuit
tibias (fr. 42). Simili ratione de barbarorum et Achivorum
diversa ratione agunt fragmenta 43 et 44. Denique soluta cena
Mercurio libant linguas tamquam somni praesidi (fr. 45).
—_—— ——
Quoniam super opere Dioscuridis non sine fructu nos
disputavisse confidimus, de ipso auctore circumspicere ex re
videtur. Quem cum grammaticorum, stoicorum, peripateticorum
scrinia in conscribendo suo libro adiisse comprobatum sit, vel
inde eius aetatis limine vixisse eum concludas, qua non tam
de suo componere libros quam vetustiorum scripta expilare
solebant. Certe inter Aristarchum et Dionem Plutarchumque,
quantum vidimus, fuit Dioscurides. Ergo non potest cogitari
de Isocrateo, non de Pyrrhoneo Cyprio, Timonis discipulo,
cuius memoriam Sotion servavit apud Laertium Diogenem
ΙΧ 114. 118 1), non de Zenonis successoris Chrysippi patre, ad
quem stoae ille alter princeps complures librorum suorum
scripsit.2) Apud Athenaeum duo etiam cuiusdam Dioscuridis
libri commemorantur, in 1. IV p. 140°! “ακωνικὴ :εολιτεία,
in 1. ΧΙ p. 507? ἀντομνημονείματα, quos Athenaeus ipse non
in manibus habuit. Tamen summa probabilitate ei de quo
agimus Dioscuridi tribuuntur, quippe quem solum inter huius
actatis hoc nomine praeditos quantum accepimus revera scrip-
1) Cf. Wachsmuthii Sillographos p. 9 adn. 5.
2) Cf. Laertium Diogenem VII 190. 193. 198. 200. 202.
190 Robertus Weber
torem fuisse sciamus. ““πομνημονειμάτων mentio Hegesandri
Delphi commentariis debetur, cuius de temporibus nihil col-
ligere licet nisi illud, quod post tempora belli contra Perseum
gesti scripsit '), ut de Dioscuride hinc nihil redundet. Si quid
ex duobus huius operis fragmentis ab Athenaeo et Laertio
Diogene subministratis*) coniectare licet, clarorum virorum
memorabilia dicta liber videtur contipuisse, qua ratione ex.
gr. Hermogenes 3) explicavit vocem ἀστομνη μόνευμα tanquam
χρείᾳ similem. Quam ob rem in dubio relinquere malomus,
num quod de lyra ab Apolline Amphioni data fragmentum ex
Apollonii Rbhodii scholiis suppeditatum Muellerus cum his con-
iunxit, revera huc pertineat.
Certioribus etiam argumentis axwyizry τεολιτείαν ad hune
Dioscuridem referre licet. Nam quaecunque fragmenta apud
Plutarchum et Athenaeum aetatem tulerunt‘), in antiquitatibus
Lacedaemoniorum versantur. In primo quidem de Minervae
Optiletidis templo ab Lycurgo dedicato disputatur 5), in altero
de orthagoriscis porcellis, in tertio de honoribus, quos Anti-
crati Epaminondae percussori eiusque posteris decreverint Spar-
tani. Quibus adde quartum ab Muellero omissum, quod de
Lacedaemoniorum ἐτεαίκλων cenis agit apud Athen. IV p. 140°.
Quam rationem cum huius Dioscuridis studiis, quippe qui in
Homericis antiquitatibus operam suam collocaverit, convenire
non negabis. Alterum hoc proferimus argumentum. Utroque
1) Cf. Mueller. FHG IV p. 412, Droysenum Geschichte des Hellenis-
mus III 1 p. 246 adn. 3. Hegesander enim in fr. 20 (M.) Rhodophontem
commemorat, Rhodiorum rei publicae quendam administratorem, quem
anno a. Chr. n. 167 legatum Romam missum esse ex Polybio constat
(XXX 5, 4).
2) Cf. Mueller. FHG II p. 196 fr. 6 et 7.
3) In progymn. p. 5 (Speng.).
4) Cf. Mueller. FHG II p. 192.
5) Eiusdem historiolae eundem auctorem Olympiodorum ad Platonis
Gorgiam (cf. lahnii Archiv XIV p. 522) excitasse his verbis: “ t:ocxoveldns
ὁ ἱστορικός᾽ Wachsmuthius nos docuit. ἱστορικός autem hac aetate eodem
iure videtur appellatus esse quo ex. gr. ab Augustino de civ. dei XVIII 17
Reatinus — est de gente populi Romani liber, quem sequitur ille — ‘Varro
historicus’.
De Dioscuridis περὶ τῶν παρ᾽ Ὃμήρῳ νόμων lidbello. 191
loco quibus huius operis mentio fit apud Athenaeum (p. 110} 9:0),
Dioscuridem Persaeum stoicum secutum esse apertis verbis
indicatur. Ab stoicorum autem studiis eum de quo sermo est
non alienum fuisse supra satis comprobavimus. Immo in Dionis
illo loco orationis {1.111 p. 276 R m de Homericis stoicorum stu-
diis multum agitato, de quo nos quoque disputavimus p. 102 54.)
ipsius Persaei excitatur memoria: ἔτε dé καὶ Iegoaiog ὁ τοῦ
Ζήνωνος κατὰ τὴν αὐτὴν ὑγεόϑεσιν γέγραφε καὶ ἄλλοι τελεί-
ους. Quam ob rem his quoque rebus inter utrumque vincu-
lum quoddam intercedere tuo iure conicias. Cum autem stoi-
cos potissimum, Zenonem, Persaeum, Sphaerum de re publica
Spartanorum libros condidisse constaret, Dioscuridem Chry-
sippi amicum huius libri auctorem esse Ionsius voluit.') Atta-
men, num omnino scripserit ille, nescimus, ut praevalere nostram
rationem omnes concessuros esse putemus.
Quodsi revera -Zazwyixny πολιτείαν scripsit idem Dios-
curides qui libellum τεερὶ τῶν παρ᾽ Ὁμήρῳ νόμων composuit,
angustoribus terminis aetatem licet circumscribere. Nam ex
Didymi diligentia conrasa sunt, quae in libri IV his capitibus
(certe inde a p. 138°—141°) auctoribus raris et tantum non
unicis laudatis de Lacedaemoniorum rebus enarrantur. Quod
autem ipsius Dioscuridis mentio ab Didymo fuit iniecta, his
comprobatur: Contra Polemonem inducit disputantem Athenaeus
Didymum, p. 139°: ταῦτα μὲν ὁ Πολέμων. τερὸς ὃν arte-
λέγων “΄Ιίδυμος ὃ γραμματιχὸς .. φησὶ tade* Πολυκράτης ἐν
τοῖς Aaxwvixois χτλ. De Dioscuride autem infra sunt p. 140":
ἀλλὰ μὴν οὐδ᾽ ὀρϑαγορίσχοι λέγονται, ὡς φησιν ὃ Πολέμων
(cf. supra p. 139"), οἱ γαλαϑηνοὶ χοῖροι, ἀλλ᾽ ὀρϑραγορίσχοι,
ἐπεὶ πρὸς τὸν ὄρϑρον τεεράσχονται, ὡς ΠΠῈερσαῖος ἱστορεῖ ἐν
τῇ “Τακωνικῇ ττεολιτείᾳ χαὶ “Ποσχουρίδης ἐν δευτέρῳ τεολιτείας
καὶ “ἀριστοχλῆς ἐν τῷ τειροτέρῳ καὶ οὗτος τῆς “Ιαχώνων πο-
λιτείας. Eodem modo in ἐγεαίκλων interpretatione (p. 140,95
proferenda contra Polemonem ab Persaei et Dioscuridis parte
stare videtur Didymus.
1) Cf. Fabricium in Bibl. Gr. 1. 1.
192 Bobertus Weber De Dioscuridis etc.
Ergo quod inter Aristarchum et Didymum interfuerit sae-
culam vidisse Dioscuridem statuimus. Quod si cui numeris
exprimere lubeat, fere inter annos a Chr. n. {60 et 60 eum
vixisze dicat. Aliquantulo autem propius eum acceasisse ad
Aristarchi tempora fortasse inde concludas, quod p. 1:10" inter
Dioseuridem et Didymum intercedit Aristocles quidam, cuius
nomen Schweighaeuserug certa emendatione nobis videtur cor- ᾿
rexisse in Nicoclis. Huius enim testimonium alteri de Persaeo
et Dioscuride loco et antecedit (p. 1105) et subsequitar (p. 1415).')
Unum restat de Dioscuridis alicuius quodam opere testi-
monium, quod ad hunc revocetur, Photii 5. τ. σχιταάλη hoc:
Ζιοσκοιρίδες ἐν τοῖς περὶ νομίμων χελ.2) Probabiliter autem
Muellerus coniecit huius operis partem fuisse regi τῶν παρ᾽
Ὁμήρῳ youwy libellam. Nam prorsus Alexandrinorum respon-
det mori, ex quo operum amplo ambitu compositorum singa-
lis partibus singulos superscribere solebant titulos. Immo etiam
“ΤἸακωνιχὴν τεολετείαν, si recte de eius natura et indole iudi-
cavimus, eiusdem operis partem fuisse eo facilius conicias,
quod Spartanoram quandam consuetudinem enarrat illud Pho-
tianum fragmentum.
ood
1) Cf. Bappii dissertat. 1. 1. p. 55.
2) Cf. Mueller. 1. 1. fr. 4.
INDEX RERUM
Aecii didascal. fr. X Baehbr. p. 268: 185 adn. 3
Achillis et Ulixis contentio 155 sq. in addendis p. 196
_ Achivi et Troiani diversa ratione ab Homero descripti 163 sqq.
Aelianus 141. 179 adn. 1
Agamemno cum tauro comparatus 166
Alcinoi et Menelai domuum magnificentia 161 sq.
Antiphanis comici fr. 273 K (1 p. 124) explicatum 134 adn. 1
Apollonius sophista Aristarcheae doctrinae testis 129. 131
Aristarchi doctrina a Dioscuride adhibita 124—139. 160. 164sqq. 1698q.;
scholia ad eum referuntur Ven. B ad A 468: 131, (Ven. A et B ad A 470:
172 adn. 1), Ven. B ad B 872: 165, Ven. A ad ΠΊ, Ven. Bad 72: 164,
Ven. B ad 4 4: 137 adn. 1, Ven. B ad f 429. 433. 437: 164, Ven. B ad
H 306. 307 : 164, Ven. A et B ad 6 542: 164, Ven. B ad Ν 41: 164,
Ven. B ad Π 747: 133 sqq., Ven. A ad P 52:165, Ven. B ad Σ 495:
138 aq., cod. E et H ad $98, cod. T ad x 124: 132 adn. 2; οἱ tribuitur
athetesis versuum α 139. 140, ὁ 55. 56: 139; Aristarchus peripateticam
quandam doctrinam 131 8q., Chrysippeam 142, omnino stoicorum quan-
dam interpretandi rationem secutus 162
Aristonicus v. Aristarchus
Athenaeus Dioscuridis expilator 121 s8qq. 124—156. 176—187; eius cum
Dione Chrysostomo consensus 157—162. 177. 179, cum Plutarcho 127. 133
adn.1. 147—151. 168—174, cum Pseudo-Plutarcho libelli zg? τοῦ βίου
χαὶ τῆς ποιήσεως Ὁμήρου scriptore 1748q.; emendatur X 433" : 185 sq.
Calypsus antrum 161
Circae allegoria 143. 145 84.
Chrysippus 140—143. 145
Demetrius Phalereus 153 sqq.
Dio Chrysostomus Dioscuridem adhibuit 157—168. 177. 179; Chrysip-
peum quendam interpretandi morem secutus est in orat. LXXI: 141 8q.,
omnino stoicorum 145. 166. 175 sq.
Diomedes in pelle bubula recumbens 162. 166 84.
Dioscurides revera libelli xeg? τῶν παρ᾽ Ὁμήρῳ νόμων auctor 121 sqq.;
de nominis scriptura 121 adn. 1; de aetate 189 --- 192: Aristarchi doctri-
nam adhibuit: v. Aristarchus, stoicorum 139—146. 162s8q. 191, Schra-
Leipsiger Studien. XI. ἢ 13
194 Robertus Weber
deri peripateticum solutionum corpus 146—156. 167. 1768q. 17%8q. 15{184.
152 sqq. 186; eius homonymi 122. 159; eiusdem ἀπομνημονεύματα 155 8q..
“αχωνικὴ πολμτεία 189 8qq., περὶ νομίμων 192
εὐταξία 139. 114
Hegesander Delphus 179. 190
Heracliti allegor. Homericae 143 sq. 152
Herodicus Crateteus 136 adn. 3. 137. 164
Heroum de conviviis 126—137. 1698q.; de cenarum numero 126 sqq.
152 8q.; de piscium, avium esu 132 sqq. 151 sqq. 161 adn. 5, carnis assae
134. 157 sqq., elixae 135, oleris 135, caepae 172 8q.; de coronarum, myr-
ΓΔΕ, suffimenti usu 135 8q.; de vini usu 146 sqq. 174. 1845qq.; de hono-
ribus inter cenam 136 8q. 173; de cantoribus 137. 153 sqq. 174 5q., sal-
tationibus 137 sq. 176 sq., de instrumentis musicis 138. 115 8q.; de avro-
διαχονίᾳ 140 8qq.; de luxuria et magnificentia 159 sqq. 168
Horatius stoicos secutus 145 sq.
lulianus 161 adn. 5
Megaclides peripateticus 151 sq.
Mercurii allegoria 143 sq. 172
Nestor vini studiosus 184 sqq.
Philemon Atheniensis glossographus 126 sq.
Plato Dioscaridis auctor 159
Plutarchus Dioscuridis expilator 1278q. 133 adn. 1. 159. 163. 168—174,
peripatetici solutionum corporis 146. 149 sqq. 196 in addendis; de quae-
stionum convivalium fontibus et natura 170 Βα.
Plutarchus personatus libelli περὶ rot βίου xai τῆς ποιήσεως Ὁμήρου
auctor Dioscuridem compilavit 123. 1748q., Dielsii corpus stoicarum
allegoriarum 145. 166. 181 8q.; eiusdem stoicae doctrinae atque Dio Chry-
sostomus testis 1755q.; emendatur c. 150: 152 adn. 2
Porphyrius non VDioscuridem adhibuit (121. 146), sed uterque corpore
peripatetico usus est 151 8ᾳ. 1558sq. 179. 180 sq. 152 84.. stoicarum alle-
goriarum Dielsii corpus secutus est 143 sq. 145. 166; ab Aristarcho sive
Aristarcheis dependet 1648q.; quaestio quaedam restituitur 125 adn. 3
Scholia Aristarcho vindicata v.Aristarchus; Chrysippeam rationem ex-
primunt scholia Ven. A et B ad 6 53: 1428q.; peripatetici corporis videntur
Ven. A ad A 449: 131 8q., Ven. A et B ad B 351: 153 adn. 1, Ven. A ad
1 661 et Ven.B δὰ K 75: 167, Ven. A et B ad 27 617:177, Ven. B ad
Y $4: 153, scholia ad y 267: 153 8qq., cod. E ad γ 441: 1318q., cod. T
ad 9 260, cod. V ad $ 379: 1768q.; in scholiis ad Apollonium Rhodium
servatis Dielsii stoici corporis vestigia 144 adn. 2; tentantur scholia Ven. A
ad B 378: 134 adn. 1, Aristonici ad ὁ 19:138 adn. 1
Seleucus grammaticus Tiberii conviva 1488q. 1718q. 177 adn. 1. 180 adn. 1
Suidae et Athenaei ratio 121 8ᾳ. 155
Theophrastus περὶ μέϑης 147 8q.
De Dioscuridis περὶ τῶν παρ᾽ Ὁμήρῳ νόμων Ἰἴθ6}1ο. 19ὅ
Tryphon Aristarchum secutus 131
Ulixes ἀπαϑής 145; Epicuro voluptatis auctor 181 sqq.; eius avroveyle
141 sqq.
ξωρότερον χέραιρε 146 8qq.
INDEX LOCORUM
QUIBUS TRACTANTUR FRAGMENTA
I 121 sqq. 135. 156. 157 8qq. 187 XXIV 184sqq. 188
Π 132. 157 sqq. 161 adn. 5. 169. 187|XXV 143 sqq. 150. 152. 167 sq.
ΠΙ 187 XXVI 186 sq. 188
IV 135 sq. 187 XXVII 125. 188
Υ 187 XXVIII 180 sq. 188
VI 187 ° XXIX 125—128. 1528q. 169
VHT 187 XXX 1798q. 188
VIII 162. 166. 187 XXXI 128 adn. 2. 169. 188
IX 140sqq. 172. 187 XXXII 1288qq. 139. 188
X 16258q. 181 XXXII 134 8q. 188
XI 135. 159 sq. 187 XXXIV 130sqq. 1698q. 173. 189
XII 1328q. 169. 187 sq. XXXV 1368q. 169. 173. 189
XI 133 adn. 1. 135. 1728q. 188 | XXXVI 1558q. 189. 196 in addendis
XIV 135 sq. 188 XXXVII 137 sq. 153sqq. 174 8q. 184.
XV 162. 167. 188 189
XVI 141. 172 adn. 1. 188 XXXVII 177. 189
XVII 160. 161. 188 XXXIX 176 8q. 189
XVIII 181 sqq. 188 XL 178. 189
XIX 184. 188 XLI 179. 189
XX 165 adn. 1. 188 XLII 138 sq. 178. 189
XXI 167 8q. 188 XLII 163 sqq. 169. 189
XXII 149 sqq. 188 XLIV 1658q. 189
ΧΧΠΙῚ 139. 149-- 152. 174. 188 XLV 143 8q. 172. 189
TABULA ARGUMENTI
pagina
I Fragmenta Dioscuridis περὲ τῶν παρ᾽ 6. Ὁμήρῳ νόμων
libelli . . . 2... .. ς ‘ . . . 89—120
Ii Commentatio. ... toe ww ww ww eo «NZL 192
Praefatio de Dioscuridis nomine. . . . . - - . - - 121-124
Caput I de libellifontibus. . . . .... . . . 1t24—156
ide Aristarcho. ......... .. . . 124—139
2 de stoicis vestigis . . ....... =. =. ~« 139-146
13*
196
Robertus Weber De Dioscuridis etc.
pagina
3 de Schraderi peripatetico solutionum corpore 146—156
Caput II de libelli finibus eee 2. 2. + . 151-181
1 de Dione Chrysostomo. . . - . . . . 157-168
2de Plutarcho. . 168—174
3 de Plutarcho personato libelli πεὰ τοῦ βίου. χὰ
τῆς ποιήσεως Ὁμήρου auctore . .. . 174—175
4de Athenaeo ......... νιν κενὸν] 116-81
Libelli adumbratio . . . . . 187—189
Exodium de Dioscuridis aetate et ἐ reign scripts . . . 189—192
Il Indices .. . : ~ . . 193- ’.98
Addenda et corrigenda Gs. Sos τῆν wer seer at aed 5... ee ὩΣ κὸν 190
ADDENDA ET CORRIGENDA
Ad p. 100 Auctores 98qq. Stoicus quidam etc. adde: Seneca epist. XIII
3 (88), 5, cf. p. 183 adn. 1.
Ad p. 112, 19 sqqg.: Haec Plutarchei ‘Convivii’ verba ex Hercheri ratione
restituta sunt. Sed quae nunc iudicemus de constituendis his verbis,
postquam Bernardakis inspeximus editionem modo emissam, exposui-
mus p. 173.
Ad p. 128 adn. 2 lege fr. 31.
Ad fr. 36 et p. 155 54.: Ad eandem Ulixis et Achillis contentionem per-
tinet scholion Ven. A ad J 347: πρὸς τὸ ἐν Ὀδυσσείᾳ ζητούμενον
“νεῖκος Ὀδυσσῆος χαὶ Πηλείδεω Ἀχιλῆος (ϑ 15), ὅτι ἐμφαίνει χαὶ νῦν
ἀναιρῶν τὴν ἐπιχείρησιν τῶν περὶ Ὀδυσσέα λεγόντων βουλῇ χαὶ
λόγῳ αἱρεϑήσεσϑαι τὴν πόλιν. νῦν γὰρ οὗτος ἐπισαρχάζων λέγει,
quod eiusdem Porphyrii quaestionis frustulum esse facile conicies.
Ex quibus verbis non tam certam esse elucet Schweighaeuseri cor-
recturam δόλῳ quam nobis ex altero Porphyrii consensu visum est.
Sed ferri posse nunc putamus apud Athenaeum λόγῳ. Eiusdem autem
de Agamemnonis gaudio solutionis, quam et Dioscurides et Porphy-
rius protulerunt, testis est Plutarchus in vita Agesilai c. 5: τοῦτο dé
ἀμέλει συνεωραχέναι καὶ τὸν Ὅμηρον οἴονταί tives’ ov γὰρ av τὸν
Ἀγαμέμνονα ποιῆσαι χαίροντα τοῦ Ὀδυσσέως χαὶ τοῦ Ἀχιλλέως εἰς
λοιδορίαν προαχϑέντων ᾿ἐχπάγλοις ἐπέεσσιν᾽, εἰ μὴ μέγα τοῖς χοι-
νοῖς ἀγαϑὸν ἐνόμιζεν εἶναι τὸν πρὸς ἀλλήλους ζῆλον χαὶ τὴν
διαφορὰν τῶν ἀρίστων. cf. Welckeri epic. cycl. I p. 269. Unde ex
peripatetico corpore haec fluxisse denuo confirmatur.
Zu Cicero’s Schrift de republica.
“Cicero widmete das Buch (das Werk tiber den Staat)
einem Manne, mit welchem er einst in Smyrna P. Rutilius
Rufus sah, entweder seinem Bruder Quintus oder Atticus; mehr
ist nicht zu ermitteln : so resumirte der sorgfaltige Drumann,
Gesch. Roms VI S. 86 das Ergebniss der bisherigen Unter-
suchungen tiber die Frage nach der Persinlichkeit, der Cicero
sein grosses staatswissenschaftliches Werk gewidmet hat. Und
in der That ist es (obwohl beides vor und nach Drumann ge-
schehen ist) ebensowenig zulassig, aus den Worten die Atticus
im Brutus 5,19 an Cicero richtet (μέ dlos de re publica libros
edidisti nihil a te sane postea accepimus) τὰ entnehmen, dass
Atticus der so Geehrte gewesen sei, als aus der Aeusserung
Cicero’s an seinen Bruder (ad Quint. frat. III 5. 6,1), die sich
auf eine wieder fallen gelassene Aenderung des Planes der
noch in der Ausarbeitung begriffenen Schrift bezieht (/oqguar
ἦρδο tecum et tamen illa quae institueram ad te si Romam uenero
mittam), den Schluss zu ziehen, dass das fertige Werk dem
Bruder dedicirt sei.
Aber eben die Stelle, von der man als der einzig sicheren
Grundlage zur Beantwortung der Frage ausgegangen ist, lehrt
bei scharferer Betrachtung, dass in der That nur an den Bru-
der Quintus zu denken sei. Am Schluss der Einleitung der
Schrift de rep. 1 8, 13 sagt Cicero: “unius aetatis clarissimoram
ac sapientissimorum nostrae civitatis virorum disputatio repe-
tenda memoria est, quae mihi tibique quondam adules-
centulo est a P. Rutilio Rufo Zmymae cum simul essemus
complures dies exposita’. Als Cicero in Smyrna weilte —
es war das auf der Reise, die er zur Kraftigung seiner sehr
zarten Constitution und zu weiterer Ausbildung 79 und 78 v. Chr.
196
Robertus Weber De Dioscaridis etc.
pagina
3 de Schraderi peripatetico solutionum corpore 146—156
Caput II de libelli finibus ener re . . . . . 157-187
ide Dione Chrysostomo. .. -. . . . 157-168
2dePlutarcho.... 168—174
3 de Plutarcho personato libelli πεὼ τοῦ Biov xa
τῆς ποιήσεως Ὅμήρου auctore . . . . .. =. . 174—175
4deAthenaeo ............ . . 176—187
Libelli adumbratio .. . . . 187—189
Exodium de Dioscuridis aetate et ¢ reigns scripts . . . 189—192
IlIndices ... 3 . . . 193—195
Addenda et corrigenda Sep Bee ee πὸ eee. 25 δος, ἄς να. 198
ADDENDA ET CORRIGENDA
Ad p. 100 Auctores 98qq. Stoicus quidam etc. adde: Seneca epist. XITI
3 (88), 5, cf. p. 183 adn. 1.
Ad p. 112, 19 sqq.: Haec Plutarchei ‘Convivii’ verba ex Hercheri ratione
restituta sunt. Sed quae nunc iudicemus de constituendis his verbis,
postquam Bernardakis inspeximus editionem modo emissam, exposui-
mus p. 173.
Ad p. 128 adn. 2 lege fr. 31.
Ad fr. 36 et p. 155 sq.: Ad eandem Ulixis et Achillis contentionem per-
tinet scholion Ven. A ad 1 347: πρὸς τὸ ἐν Ὀδυσσείᾳ ζητούμενον
᾿γεῖχος Ὀδυσσῆος χαὶ Πηλείδεω Αχιλῆος᾽ (9 15), ὅτι ἐμφαίνει καὶ νῦν
ἀναιρῶν τὴν ἐπιχείρησιν τῶν περὶ Ὀδυσσέα. λεγόντων Bovay χαὶ
λόγῳ αἱρεϑήσεσϑαι τὴν πόλιν. νῦν γὰρ οὗτος ἐπισαρχάζων λέγει,
quod eiusdem Porphyrii quaestionis frustulum esse facile conicies.
Ex quibus verbis non tam certam esse elucet Schweighaeuseri cor-
recturam δόλῳ quam nobis ex altero Porphyrii consensu visum est.
Sed ferri posse nunc putamus apud Athenaeum λόγῳ. Eiusdem autem
de Agamemnonis gaudio solutionis, quam et Dioscurides et Porphy-
rius protulerunt, testis est Plutarchus in vita Agesilai c.5: τοῦτο dé
ἀμέλει συνεωραχέναι χαὶ τὸν Ὅμηρον οἴονταί τινες᾽ ov γὰρ av τὸν
Ἀγαμέμνονα ποιῆσαι χαίροντα τοῦ Ὀδυσσέως χαὶ τοῦ Ἀχιλλέως εἰς
λοιδορίαν προαχϑέντων ᾿ἐχπάγλοις ἐπέεσσιν, εἰ μὴ μέγα τοῖς χοι-
νοῖς ἀγαϑὸν ἐνόμιζεν εἶναι τὸν πρὸς αλλήλους ζῆλον χαὶ τὴν
διαφορὰν τῶν ἀρίστων. cf. Welckeri epic. cycl. I p. 269. Unde ex
peripatetico corpore haec fluxisse denuo confirmatur.
Zu Cicero’s Schrift de republica.
“Cicero widmete das Buch (das Werk tber den Staat)
einem Manne, mit welchem er einst in Smyrna P. Rutilius
Bafus sah, entweder seinem Bruder Quintus oder Atticus; mebr
ist nicht zu ermitteln : so resumirte der sorgfaltige Drumann,
Gesch. Roms V1 S. 86 das Ergebniss der bisherigen Unter-
suchungen tiber die Frage nach der Perstnlichkeit, der Cicero
sein grosses staatswissenschaftliches Werk gewidmet hat. Und
in der That ist es (obwohl beides vor und nach Drumann ge-
schehen ist) ebensowenig zuldssig, aus den Worten die Atticus
im Brutus 5,19 an Cicero richtet (ut idlos de re publica libros
edidisti nihil a te sane postea accepimus) zu entnehmen, dass
Atticus der so Geehrte gewesen sei, als aus der Aeusserung
Cicero’s an seinen Bruder (ad Quint. frat. III 5. 6,1), die sich
auf eine wieder fallen gelassene Aenderung des Planes der
noch in der Ausarbeitung begriffenen Schrift bezieht (/oguar
tpse tecum et tamen illa quae institueram ad te si Romam uenero
mittam), den Schluss zu ziehen, dass das fertige Werk dem
Bruder dedicirt sei.
Aber eben die Stelle, von der man als der einzig sicheren
Grundlage zur Beantwortung der Frage ausgegangen ist, lehrt
bei schirferer Betrachtung, dass in der That nur an den Bru-
der Quintus zu denken sei. Am Schluss der Einleitung der
Schrift de rep. I 8, 13 sagt Cicero: “unius aetatis clarissimorum
ac sapientissimorum nostrae civitatis virorum disputatio repe-
tenda memoria est, quae mihi tibique quondam adules-
centulo est a P. Rutilio Rufo Zmyrnae cum simul essemus
complures dies exposita’. Als Cicero in Smyrna weilte —
es war das auf der Reise, die er zur Kriftigung seiner sehr
zarten Constitution und zu weiterer Ausbildung 79 und 78 v. Chr.
198 C. Wachsmuth
nach Griechenland und Kleinasien unternahm —, stand er im
29. Jahre seines Lebens: sein Reisebegleiter, den er als ‘adn-
lescentulus' bezeichnet, kann aber unmiglich der um drei
Jahr <ere Atticus gewesen sein, nicht sowohl deshalb, weil
der Ausdruck fiir ein Alter von 31 Jahren absolut unstatthaft
wire — obwohl auch das nicht ganz ohne Bedenken ist!) —,
als vielmebr aus dem einfachen Grund, weil Cicero die Jugend
seines Begleiters in dieser Verbindung, wo er ihn unmittelbar
neben sich nennt, nur dann so einseitig hervorheben konnte,
wenn dieser jtinger als er selbst, nicht aber wenn er ilter
war: im letzteren Falle hatte er doch mindestens adulescen-
tulzs sagen mtissen. Wir werden also mit Nothwendigkeit —
da aus dem Freundeskreis Cicero’s eben nur noch Quintus in
Betracht kommen kann — auf seinen jtingeren Bruder gefuhrt,
der um volle vier Jahre von ihm geschieden, also damals erst
im Alter von 24 Jahren stand.
Und die Verbindung Cicero’s mit seinem Bruder war ja
gerade in jenen Jahren, in denen die Bticher de republica ent-
standen, dieser aber als Legat Caesars in Gallien und Brittanien
weilte und so Marcus werthvolle Dienste leisten konnte, eine
besonders intime, wie er ihn denn auch unmittelbar darauf als
Legaten mit nach Cilicien nahm.
Uebrigens spriche gegen Atticus auch noch eine weitere
Erwigung. Dieser wurde ja eben durch die in Rede stehende
Schrift Cicero’s veranlasst 2), seinen berihmten — oder, wie
man nach dem neuerdings gewonnenen Einblick in das Wesen
dieser Arbeit vielmehr sagen muss, seinen bertichtigten —
Annalis za schreiben, den er Cicero widmete. Ueber diese
Dedikation und die von ihm sehr hoch gestelite Bedeutung
des Werkes spricht sich nun aber Cicero selbst mit erfreuten
——
1) Das n&ichstkommende Beispiel dairfte das des Cicero selbst sein,
der sich, als er die Vertheidigung far Roscius aus Ameria hielt, als adu-
lescentulus (Or. 30, 107), gleich darauf als adu/escens bezeichnet: doch
hatte Cicero damals das Alter von 26 Jahren noch nicht tiberschritten.
2) Bei Cic. Brut. 5, 19 sagt Atticus selber: cisque (de re publica
libris) nosmet tpsi ad ueterum rerum (nostrarum) memoriam comprehen-
dendam impulsi atque incenst sumus.
Zu Cicero's Schrift de republica. 199
und ausftthrlichen Worten aus, jedoch ohne mit einer Silbe
anzudeuten, dass hier nur ein ἀντέδωρον des Atticus vorliege
(was es doch in jenem Falle gewesen wire), vielmehr in einer
Weise, die jene Voraussetzung geradezu ausschliesst, so nam-
lich, dass er sich ausdrticklich zu einer Gegenleistung ver-
pilichtet, wenn auch augenblicklich nicht im Stande ΔΒ] und
bekennt. Die ganz unzweideutigen Worte Cicero’s (Brutus
3, 14 — 4,16) lauten: “An mihi potuit, inquam (Cicero), esse
aut gratior ulla salutatio aut ad hoc tempus aptior quam illius
libri, quo me hic affatus quasi iacentem excitavit? Tum ille
(Brutus): nempe eum dicis, inquit, quo iste omnem rerum
memoriam breviter et, ut mihi quidem visum est, perdiligenter
amplexus est? Istum ipsum, inquam, Brute, dico librum mihi
saluti fuisse. Tum Atticus: optatissimum mihi quidem est
quod dicis; sed quid tandem habuit liber iste, quod tibi aut
novum aut tanto usui potuit esse? Ille vero et nova, inquam,
mihi quidem multa et eam utilitatem quam requirebam, ut expli-
catis ordinibus temporum uno in conspectu omnia uiderem. quae
cum studiose tractare coepissem, ipsa mihi tractatio litteraram
salutaris fuit admonuitque, Pomponi, ut a te ipso sumerem
aliquid ad me reficiendum teque remunerandum si non
pari, at grato tamen munere: quamquam illud Hesiodium
laudatur a doctis, quod eadem mensura reddere iubet
qua acceperis aut etiam cumulatiore si possis. ego autem
voluntatem tibi profecto emetiar sed rem ipsam nondum posse
videor; idque ut ignoscas a te peto’.
Diesen Ausftthrungen gegentiber kann ein ernsthaftes Be-
denken nicht mehr erregen die oft besprochene Erz&hlung
von Laurentius Mtiller'), der von seiner Reise in der Krimm,
die er 1581 machte, berichtet: “Wir haben auch einen Wol-
hynischen Edelmann mit uns gehabt, Woinowsky genannt...
Derselbe hatte aus der Bibliotheca in der Wallachey, als der
Despot vom Herrn Lasky eingesetzet und der Ttirkische Gu-
1) “Polnische, Lieflandische, Moskowitische, Schwedische und andere
Historien so sich unter dem jetzigen Kénige zu Polen zugetragen’ (Frank-
furt 1585).
200 C. Wachsmuth
bernator, der Alexander, geschlagen worden, herrliche monu-
menta acripta bekommen, darunter auch die libriCiceronis
de Republica ad Atticum, mit gfildenen Buchstaben auf
Pergament geschrieben, waren in einem Umbschlage mit emem
unbekannten Sigel verpitschiert gewesen, wie man noch seben
konnte. Man branucht an der Wahrheit der Thatsache, dass
im 16. Jahrhundert noch eine Handschrift des Ciceronischen
Werkes existirt habe, an sich durchaus keinen Zweifel za
hegen'); steht ja doch nicht bloss fiir das 10. Jahrhundert das
Vorhandensein desselben fest*), sondern auch Petrarca scheint
es noch gekannt za haben>). Aber dass mit jenen Worten
die Aufschrift des betreffenden Codex selbst genau wiederge-
geben sei, muss jetzt direkt als unmdglich bezeichnet werden;
nichts zwingt aber auch dies anzunehmen, um so weniger als
auch in dem Vatikanischen Palimpsest sich in den allein er-
haltenen Auf- und Unterschriften, denen des zweiten Buches,
nur die Worte DE REPUBLICA INC. LIB. IL. und M. TULLI
CIC. DE REP. LIBER IL EXP. finden, und auch sonst in
den Handschriften der Ciceronischen Werke nur ausnahms-
weise den Titeln noch die Angabe ‘ad Bratum’ w 8. w. hin-
zugefigt ist. Es liegt bei Miller wohl nur gelehrte (eben aus
Brutus a. a. O. geschépfte, aber falsche) Combination vor.
Dass der Text des Palimpsestes sich keineswegs frei
von Glossemen gehalten hat, ist von vielen bemerkt; z. B.
tilgte im ersten Buch Dobree 14, 22 caelo, 18, 30 die Bei-
schrift des Verses des Ennius und catus, Heinrich 17,28 de
qua modo dicebatur, Madvig 33, 50 rer, 34, 51 eo nomine,
43,67 sint, Haupt 36, 56 expoliri = ex parili, C. F. W. Miiller
19, 31 locupletibus; und zwar sind diese Glosseme mit Madvig
zu reden ‘additamenta ex pravo sententiae intellecta orta aut
1) Vgl. die Ausfihrungen von Moser p. XL und namentlich Minnich,
Cic. libri de rep. notitia codicis Sarmatici illustrati Gétting. 1825.
2) Vgl. Becker, catalogi biblioth. ant. (1584) p. 75 n. 9.
3) 8. Negroni, Petrurca a Novara (1876) p. 19 und 20, wo dasselbe
auch fir Matteo Veggio angenommen wird.
Zu Cicero's Schrift de republica. 201
etiam rectum intellectum declarantia’. Auch an der noch
immer gequilten Stelle I 3, 6 ist allein ein Glossem die Ur-
sache der Verwirrung, wie Urlichs a. gl. a. O. bereits ganz
richtig erkannte, nur nicht festhielt:
nam vel exilium Camilli vel offensio commemoratur Ahalae
vel invidia Nasicae vel expulsio Laenatis vel Opimii dam-
natio vel fuga Metelli vel acerbissima Marii clades, prin-
cipum caedes vel eorum multorum pestes, quae
paullo post secutae sunt.
Denn dass hier die Ueberlieferung der gesperrten Worte
uphaltbar ist‘), zeigt ebensowohl das Fehlen der Disjunctiv-
partikel vor princtpum, wie die hier zumal thirichte Tauto-
logie caedes vel eorum multorum pestes. Eins von beiden,
eaedes oder pestes gentigt, und zwar schrieb Cicero offenbar
nicht caedes, was durch pestes zu erklaren nie einem Leser
in den Sinn gekommen wire, sondern das gewihltere Wort
pestes, dessen Sinn und etwas seltene pluralische Verwendung
zu erklaren die Beischrift dienen sollte caedes eorum multorum,
Also konnte dieses letzte Beispiel der lingeren Aufzahlung
nur lauten: vel princtpum pestes; nachdem aber das Glossem
in den Text aufgenommen war, ergab sich die Umstellung
der Partikel vel von selbst.
Ich fiige gleich aus dem Anfang der Schrift zwei neue
Belege solcher Glosseme hinzu:
11,1 schreibt Cicero, nachdem er in der chronologisch
geordneten Aufzéhlung von Rahmesthaten, durch die sich
rémische Helden um das Vaterland verdient gemacht haben,
bis auf den dlteren Cato herabgelangt ist:
omitto innumerabiles viros, quorum singuli saluti huic
civitati fuerunt et qui sunt (non) procul ab aetatis huius
1) Moser und Halm wollten principum caedes tilgen, Mahly Zeitschr.
f. Gymn.-Wes. 1867 p. 807 allein vel principum caedes stehen lassen;
andere wollten mehr retten, so C. F. W. Miller, indem er schrieb, prin-
cipum(que) caedes vel eorum multorum pestes oder Francken (principum
caedes multorum pestes(que)); noch andere glaubten mit einer Aenderung
von ¢orum auszukommen, sei es, dass sie statt dessen dbellorum (Osann)
schrieben oder altorum, wie Urlichs Eos I p. 64 auch vorschlug.
202 C. Wachsmath
memoria, [commemorare eos desino| ne quis se aut suorum
aliquem praetermissum queratur.
Cicero bricht also die Aufzihlung ab und giebt als Grund
dieses Abbrechens die Rticksicht auf die Empfindlichkeit der
lebenden Generation an, da leicht der Eine oder der Andere
seinen eigenen Namen oder den Namen eines der Seinigen
in der Liste vermissen kinne: mithin muss vor procul, wie
langst erkannt ist, die Negation ausgefallen sein 1).
Was aber wollen die Worte commemorare eos desino be-
sagen? sollen sie den Begriff omztto einfach wiederholen?
wenn sie das nur wenigstens thaten! sie fiigen aber vielmebr
mit desino einen neuen, hier ganz verkebrten Begriff hinzu;
wie kann man aufhiren etwas zu thun, was man noch gar
- nicht angefangen hat? Der Letztgenannte war ja doch der
alte Cato gewesen, der Gegenwart niher stehende waren also
tiberhaupt noch nicht erw&hnt! Auch Halm’s Aenderung, der
fiir gui vorschligt guia (besser wire dann wenigstens set quia
sunt non procul τὰ setzen), hilft gegen diesen entscheidenden
Anstoss gar nichts. Ich sehe in den Worten lediglich ein
Glossem, zu omitto hinzugeschrieben, nachdem die einfache
Corruptel, die der Anfang alles Uebels wurde, bereits vor sich
gegangen, nimlich nach SVNT ein NON oder NO ausgefallen
war. Der Leser glaubte nun, Cicero habe sich nicht ganz
correct ausgedrtickt, wenn er von den der alteren Geschichte
angehirigen grossen Miannern Roms sage, er ‘tibergehe sie; er
1) Ritschl, Opusc. 1Π p. 812 betonte gewiss mit Recht, dass der Re-
lativsatz gut sunt — memoria zu dem Vorhergehenden gezogen werden
masse; aber er wollte vielmehr etiam qui sunt procul ab aetatis huius
memoria schreiben. Allein nicht in der &Jteren rédmischen Geschichte gab
es die zahllosen hochverdienten Manner, die Cic. Qbergehen zu wollen
erklirt, sondern in der jOngsten Vergangenheit; auch tritt so die Haupt-
sache, dass Cic. das Berthren der der Gegenwart naher liegenden Zeiten
bedenklich findet, nicht genigend hervor. Fir die folgenden Ausfihrungen
ist es dbrigens gleichgiltig, wie man sich hierdber entscheidet: auch bei
Ritschl’s Aenderung bleibt commemorare eos desino ein nicht bloss dber-
flissiger, sondern logisch unklarer Zusatz, wenn er auch nicht mebr
geradezu widersinnig ist, wie bei der gewdhnlichen Lesung.
—— | — Se -.
Zu Cicero’s Schrift de republica. 208
hatte sie ja bereits zum Theil in dem Vorhergehenden ge-
nannt: also erklirte jener omitto umschreibend mit den Worten
commemorare eos desino, welche dann vom Rand etwas weiter
unten in den Text gekommen sind. An falscher Stelle ist
das Glossem z. B. auch I 17, 28 eingesetzt. —
Ein zweiter Fall findet sich I 3, 5 an einer Stelle, an der
Cicero die Ausftthrungen derjenigen Rémer wiedergiebt, die
es unter Berufung auch auf die Lebren griechischer Philo-
sophen ftir das Verstindigste erklarten, sich um den Staat gar
nieht zu ktimmern. Von diesen (gui contra disputant 3, 4)
heisst es, mit besonderer Vorliebe schilderten sie alles Un-
gemach, was Staatsmiinnern widerfahren sei, alle Fille von
Ungerechtigkeit und Undankbarkeit der Mitbtirger gegen jene
aufzihlend:
hinc enim illa apud Graecos exempla, et Miltiadem ') ...
vitam ....in vinculis profudisse et Themistoclem .... in bar-
bariae sinus confugisse quam afflixerat. nec vero levitatis
[Atheniensium] crudelitatisque in amplissimos civis exempla
deficiunt, quae nata et frequentata apud illos etiam in gra-
Vissimam civitatem nostram dicunt redundasse.
Jenen Gegnern gehen also die Beispiele von Undankbarkeit
gegen grosse verdiente Minner nicht aus: sie behaupten viel-
mehr, in Griechenland seien sie zuerst aufgekommen und mich-
tig gediehen, aber auch in den rémischen Staat eingedrungen.
Doch ist dieser einleuchtende Gedanke merkwitrdig schief
ausgedrtickt: die Beispiele /evitatis Atheniensium sind bei ihnen
(also doch wohl den Athenern) entstanden und verbreitet,
und eben sie nach Rom gleichsam hertibergeflossen. Der erste
1) So vermuthete, wenn auch nur ganz zaghaft und neben anderen
VorschlAgen, bereits Creuzer; dberliefert ist illa et apud Graecos exempla
Miltiadem, was man durch ein Anakoluth zu erkl&ren sucht, bei dem tber-
aus einfachen Satzbau an sich sehr unwabrscheinlich; aber mindestens
hatte es doch ef illa apud Gr. ex. heissen missen, wie wirklich Heinrich
conjicirte. Steht also ef sicher nicht am rechten Platze, so empfiehlt es
sich unbedingt, die Umstellung so vorzunehmen, dass auch zugleich der
Hauptanstoss verschwindet.
204 C. Wachsmuth
Theil des Gedankens ist zwar richtig, aber in seinem ersten
Gliede (dass die Heimath der Leichtfertigkeit der Athener in
Athen sei) doch zu selbstverstindlich, wihrend sein zweiter
Theil geradezu widersinnig ausgedrtickt ist: in Rom gab’s
doch nicht Beweise von Undankbarkeit der Athener! Das
hitte doch mindestens «ἴσα levitas heissen mtissen, wie man
von Altica fides oder Punica fides spricht. Uebrigens ist auch
die plétzliche Beschrinkung auf die Athener, nachdem zuvor
allgemein von Graeci die Rede war, anstissig.
Der beabsichtigte Gedanke ist aber vielmehbr ein allge-
meiner, so wie ich ihn oben formulirte: “‘Ungerechtigkeit gegen
verdiente Mitbtirger ist zuerst bei den Griechen aufgekommen
und hier sehr stark entwickelt und dann auch nach Rom tiber-
getreten ; also fort mit Atheniensium! eg ist zu levitatis hin-
zugefiigt, eben weil die allgemeine Fassung des Gedankens
nicht verstanden wurde und aus den zwei von Cicero der Ge-
schichte Athens entnommenen Beispielen abgeleitet: apud illos
geht nun ganz correct auf die vorher genannten Graecos.
Auch sonst bedarf der Text der Ciceronischen Schrift
noch vielfach der Besserung.
Z. B. 1 2, 3 quae est enim istorum (philosophorum) oratio
tam exquistta quae sit anteponenda bene constitutae civitati pu-
blico iure et moribus. — So liest man die Worte jetzt: im
Codex steht aber von erster Hand tiber dem Εἰ von IURE
ein 1; mithin ist zu schreiben, was freilich auch ohne diesen
Anhalt lediglich mit Rticksicht auf Gedanken und Wortstel-
lung herzustellen gewesen wire, bene constitutae civitatis pu-
blico iuri et moribus.
Oder 1 4, 7 quamquam nostri casus plus honoris habuerunt
quam laboris neque tantum molestiae quam gloriae, matoremque
laetitiam ex desiderio bonorum percepimus quam ex laeti-
tia improborum dolorem. War es wirklich (ganz abgesehen
von dem Gebrauch desselben Wortes /aetztia in zwei ganz
verschiedenen Bedeutungen in ktirzestem Zwischenraum) die
παρε π΄ --π' πη’ - ᾿ : ππ Ee a τ“
Zu Cicero’s Schrift de republica. 205
Freude der schlechten Mitbtirger, die dem verbannten Con-
sul hauptsichlich Schmerz bereitete? welche Freude? die
dartiber dass er verbannt war? aber sie selbst hatten ja die
Verbannung bewirkt, und eben dies war es doch, was Cicero
tief betrtibte: der Jammer dartiber liegt ja in zahlreichen
Aeusserungen vor. Also vielmehr die Undankbarkeit seiner
Mitbtirger, die /evitas crudelitasque, wie Cicero kurz zuvor
(3, 5) sich ausdrtickt, waren hier zu erwihnen: und wie er
gleich darauf von immanibus adversariis (5, 9) spricht, so wird
er hier ihre saevitia erwihnt haben; das eben erst geschrie-
bene /aetitiam lag dem Schreiber noch im Kopf, als er sae-
vitia in laetitia verdarb. |
Ferner in der scharf pricisirten Ausftihrung tiber ezrtus
und ars, die 2, 2 erhalten ist, heisst es: nec vero habere vir-
tutem satis est, quasi artem aliquam nisi utare; etsi ars quidem
cum ea non utare scientia tamen ipsa tenert potest, virtus in
usu sui tota posita est; usus autem etus est maximus civitatis
gubernatio. Der Gegensatz zu scientia (Theorie) ist mit usu
(Praxis) gegeben: aber das zu usu hinzugesetzte sud verdirbt
den Contrast und ist schwerlich lateinisch: es ist wohl nur
aus einer irrthtimlichen Dittographie der beiden letzten Buch-
staben von usu entstanden.
Noch eins: die Erzéhlung des eigentlichen Dialogs be-
ginnt mit den Worten (9, 14): cum P. Africanus hic, Pauli
filius fertis latinis .. . constituisset in hortis esse etc. Hier nimmt
man hic in dem Sinn von ille, ‘jener bekannte : bedeutet das
aber hic? Man verweist auf den Komikergebrauch, tiber den
Bentley zu Terenz Adelph. V 8, 24 spricht; allein hier ist ja
hic immer δεικτικῶς gesagt: 2. B. Eunuch. V 5, 21 Archonidis
hutus filiam. Noch weniger passen die Beispiele, die man an-
fihrt um zu beweisen, dass Cicero selber diesen jtingeren
Africanus mit Aic bezeichne; ich brauche sie nur herzuschrei-
‘ben, sie sprechen fiir sich selbst: pro Arch. 7,16 hunc, quem
patres nostri viderunt, divinum hominem Africanum und in
Verrem V 25 neque ad illius superioris Africani...celeritatem
neque ad huius qui postea fuit singulare consilium.
206 C. Wachsmuth. Za Cicero’s Schrift de republica.
Da Cicero den Gentilnomina oder Cognomina bei ihrer
ersten Erwahnung in diesem Dialog regelmassig den Vornamen
hinzuzufiigen pflegt und auch anten 19, 31 1. Pauli nepos,
nicht bloss Pauli nepos sagt, vermuthe ich in HIC den Rest
von LUCI; denn der codex Vaticanus schreibt Sfters die Prae-
nomina aus, z. B. gleich im Anfang (1,1) Audus Atilzus und
Quintus Mazimus. Also schrieb Cicero wohl: Publius Afri-
canus, L. Pauli filius.
C. Wachsmuth.
το -- τοῦ τοῦτα στ χοτεμμ,μηρηον μα μημνεν Οὐ
LEIPZIGER STUDIEN
ZUR
CLASSISCHEN PHILOLOGIE
HERAUSGEGEBEN
ΟΝ
0. RIBBECK H. LIPSIUS 0. WACHSMUTH
ELFTER BAND.
LEIPZIG
VERLAG VON 8. HIRZEL
1889.
LEIPZIGER STUDLEN
ZUR
CLASSISCHHN PITLOLOGILE
HERAUSGEGEBEN
VON
0. RIBBECK H. LIPSIUS 0. WACHSMUTH
ELFTER BAND
ZLweites Heft.
LEIPZIG
VERLAG VON 8. HIRZEL
1889.
"ὦ ὦν» 2. τὸ
INHALT.
MAXIMILIANUS LUEDECKE, De fontibus quibus usus Arrianus
Anabasin composuit .
ROBERTUS WEBER, De Diogcuridis pale τῶν παρ᾽ ΠῚ νόμων
libello .
C. WACHSMUTH, Zn Cicero's 8 Schrift do τοραθ!ῖοα.
PAULUS HARTLICH, De exhortationum a Graecis ΘΕ ΡΝ
scriptarum historia et indole . ;
C. WACHSMUTH, Zu Seneca’s aoblbeytteels :
J. H. LIPSIUS, Zu Demosthenes .
Seite
DE
EXHORTATIONUM A GRAECIS ROMANISQUE
SCRIPTARUM
HISTORIA ET INDOLE
DISSERUIT
PAULUS HARTLICH.
Exhortationum (ITgoteentixwy) a Graecis Romanisque
scriptarum historiam qui indagare vult et earum naturam atque
indolem accurate exponere, non omnes tractabit veterum libros
in quibus aliquo modo ad hortandum oratio spectat, sed
eorum tantum rationem habebit qui arte et consilio ita con-
fecti sunt, ut exhortationum speciem prae se ferant. Libro-
rum enim genus apud Graecos exstitisse, cui nomen zgo-
toentixol inditum est, artificiose excultum multisque tracta-
tum, hodie nemo negabit, quamquam virorum docttorum quae
nunc circumferuntur de protrepticorum natura et ratione opi-
niones confusae fere sunt atque falsae. Itaque cum adhuc
non nisi obiter a viris doctis de protrepticis dictum sit, nune
quantum fieri potest accurate de hac re quaestionem instituam
idque potissimum sequar, ut quosnam libros veteres 7ερο-
τρεπτιχούς appellaverint et quas in eis res quoque modo
tractaverint, demonstrem.
Inquirenti autem in hance rem non leves obiciuntur dif-
ficultates. Nam cum symposiorum, consolationum exemplis
praestantissimis quae tradita sunt naturam et indolem harum
litteraram optime cognoscere liceat, exhortationes plurimae
eaeque antiquissimae temporum invidia perierunt. Quae
enim nunc protreptici nomine inscripta feruntur, ea et pauca
sunt et posterioribus demum saeculis scripta, velut Lesbonactis
rhetoris inanes declamationes, Galeni πιρροτρεπτικὸς ἐτεὶ τέχνας,
Iamblichi προτρεπτικὸς εἰς φιλοσοφίαν, Themistii orationes
IX et XXIV. Accedunt hominum Christianae religionis stu-
diosorum libri protreptici, quos minime hic curamus, inprimis
14*
210 Paulus Hartlich
Clementis Alexandrini προτρεπτικός, deinde Iustini Martyris,
Tatiani, aliorum quos mittimus.
Sed cum multo altius repetenda sit exhortationum histo-
ria, maxime dolendum est quod nihil nisi exigua fragmenta
ex protrepticis supersunt: longe autem plurimos protrepticos
non novimus nisi Laertii Diogenis mentione, qui in tabulis
librorum a philosophis scriptorum titulum ‘zcgoreextixce’ tam
saepe affert, ut libros hoc nomine inscriptos et multos fuisse
et artificiose excultos recte colligere possimus.
Res etiam impeditior fit ideo, quod si veteres non apertis
verbis locum ex protreptico sumptum esse testantur, ad iudi-
candum difficillimum est, num quae afferunt protreptico tri-
buenda sint. Argumenta enim quae in his libris tractantur
tam varia sunt, rationes exhortationum tam diversae inveni-
untur, ut ei, qui protrepticis fragmenta assignare velit, summa
sit adhibenda diligentia.
Itaque ut in tanta subsidiorum inopia veteris protreptici
imaginem refingamus, una est via ea, ut omnes accurate locos
examinemus, quibus veteres dilucide de protrepticis locun-
tur, et, si omnia vestigia persecuti singula comparaverimus
et cum cis coniunxerimus, quae ex recentioris aetatis pro-
trepticis comperta habemus, tum recentiores etiam hoc in
scribendi genere veterum exempla ad imitandum sibi pro-
posuisse et ex virorum egregiorum auctoritate pependisse ap-
parebit deque natura atque historia horum scriptorum certius
aliquid proferre licebit.
Atque proficiscendum est ab Isocratis loco qui est in
orationis vel epistulae ad Demonicum missae paragrapho tertia.
Sed priusquam de hoe loco dicamus, de fide quac huic ora-
tioni tribuenda sit quid sentiam exponendum videtur. Dubi-
taverunt enim et antiquioris et recentioris temporis viri docti,
num oratio 7@0¢ “ημόνικον, quae nunc prima legitur in cor-
pore orationum Isocratearum, ab oratore Attico clarissimo
composita sit. Ac primum quae veteres grammatici opposue-
runt, non magni sunt momenti. Nam quod iudices illi critici
omnes Isocratis παραινέσεις subditas esse affirmabant διὰ τὸ
De exhortationum ἃ Graecis Romanisque script. historia. 211
ἀσϑενὲς τῆς φράσεως (Anonym. in vita Isocr.), Isocrates ipse
eorum iudicium pravam esse docuit cum “εαραένεσιν πρὸς
Nexoxdéa (or. Il) ipse laudaret (XV, 73) et ex tertia paraenesi
Nexoxdrg locum transferret in orationem zcegt ἀντιδόσεως
(§ 253).
Harpocration (8. v. ἐπαχτός) huius orationis ὃ 23 laudat
his verbis “‘Iooxeatns ““πολλωνιάτης ἐν ταῖς τερὸς 4ημόνικον
παραινέσεσιν᾽ quibus Isocratis discipulum eodem nomine 6
Ponto oriundum orationis auctorem significat. Fuerunt igitur
qui, quod παραινέσεις Isocratis esse negabatur, ad Apollo-
niatem orationem referrent: viri credo magis nomine confisi
quam certis argumentis nisi. Suidas quidem, qui Apolloniatae
libros enumeravit, λόγον τερὸς 4 μόνικον non exhibet, inep-
tissimeque quispiam paraenesin ad Demonicum scriptam idem
esse diceret atque τὸν προτρετετικόν Apollonigtae quem Suidas
‘novit: nam protrepticis opponit auctor orationem suam (δ 3).
Itaque concidit hoc grammaticorum inventum.
Contra Dionysius Halic., qui e LX orationibus Isocratis
nomine circumlatis, XXXV subditas esse iudicavit, hanc pri-
mam Isocrati tribuit (de Isocr. 10. Rhet. 5). Deinde Hermo-
genes (Rhet. gr. ΠῚ, 421, 4. 430, 9), alii rhetores, grammatici,
de fide huius orationis non dubitare videntur.')
Veterum igitur iudicia, ut omnino in hisce quaestionibus
eorum auctoritas levis est, ambigua sunt et rem plane in dubio
relincunt.
Inter eos qui his temporibus de hac re quaesiverunt, in-
primis Benselerus laudandus est, qui in Jahni annal. (II, 121—
133) multis argumentis orationem ab Isocrate abiudicare co-
nabatur; et tanta fide plurimis viris doctis Benselerus dis-
seruisse visus est, ut spuriam esse hanc orationem paene omnes
sibi persuaserint.
At non sunt ea qua videntur vi et gravitate Benseleri
argumenta, quod ne eos quidem fugit qui postea Benseleri
de hac re sententiam professi sunt: Blassius*), Lehmann de
1) Omnes locos accurate collegit Keil, anal. Isocr. 1885 p. 13 sqq.
2) Blass, Att. Bereds. 11, 256 sqq.
212 Paulus Hartlich
Lehnsfeld'), Jahr.2) Qui cum multa falso a Benselero contra
orationem prolata esse cognovissent, in quaestionis tamen
summa cum Benselero consentirent, orationis patronus ex-
stitit Henkelius, qui in progr. Rudolphopol. graece conscripto
Benselerum pedetemptim refutavit et orationem genuinam esse
contendit. Etsi vero non omnia quae in suspicionem vocavit
Benselerus, ab Henkelio dissoluta et explicata sunt, recte
tamen Benseleri argumenta partim levia partim falsa aperuit,
ut iustius ac cautius de hac oratione iudicare possimus.
Henkelium igitur et Jahrium adeant, qui quod contra
Benselerum dicendum sit, scire cupiant: nos quaedam in uni-
versum proferemus a viris doctis nondum satis cognita, quae
ut huius orationis formam et indolem perspiciamus et recte
aestimemus respicienda esse censeo.
Atque tria sunt Benseleri argumenta, primum quod hiatus
in huius orationis codd. saepius inveniatur, deinde quod lo-
quendi usus discrepet ab Isocratis consuetudine, tam quod
oratio nulla ratione disposita videatur. Ad hiatum quod attinet
vanum esse Benseleri opprobrium, omnes nunc consentiunt.’)
Restant duo argumenta ex quibus Blassio prius, alterum Leh-
manno visum est gravissimum. Ac profecto negari non potest
detractis ipsis eis, quae falso a Benselero notata sunt, esse
nonnulla in sermonis usu quae offendant, eodemque modo
Jahrio conamen, quo orationis certam dispositionem restituere
ausus est electis multis locis quos interpolatos esse sibi per-
suasit, parum processit. Licet igitur aliquid veri insit in his
Benseleri opprobriis, nequaquam his argumentis orationem ad
Demonicum Isocratis non esse evincitur. Omnino enim prius-
quam, quo modo sermonis usu ab aliis Isocratis orationibus
haec prima differat, tam accurate examinetur et inde quae
secuntur temere colligatur, quaerendum est de huius orationis
natura et indole, ut quo consilio scripta sit recte intellegatur.
1) Lehmann de Lehnsfeld, de orat. ad D. Isocrati abiudicanda,
Diss. Lugd. Bat. 1879.
2) Jahr, Quaest. Isocr., Diss. Hal. 1881.
3) Cf. Schneider, “Jsocr., ausgew. Red.’ I p. VY.
— = ee
De exhortationum a Graecis Romanisque script. historia. 218
Non enim est oratio éudecxtexn, non habemus verborum am-
bitus arte conditos et longe extensos, sed in epistulae
speciem composita est admonitio ad virtutem vel παραΐένεσις.
Auctor enim veteris cum Demonici patre amicitiae memor
adulescenti dono misit hanc paraenesin, qua eum docet quid
petendum quid fugiendum, quibus hominibus familiariter uten-
dum, quo denique modo vita instituenda sit, sive ut dicit § 12:
πειράσομαι συντόμως ὑποϑέσϑαι, δι᾿ ὧν ἂν μοι δοκεῖς ézct-
τηδευμάτων πλεῖστον πρὸς ἀρετὴν ἐπιδοῦναι καὶ παρὰ τοῖς
ἄλλοις ἄπασιν ἀνϑρώποις εὐδοκιμῆσαι.
Universa igitur bene vivendi doctrina summatim traditur,
traditur vero a rhetore, non a philosopho, quod ei reputent,
qui in hac oratione sententiarum ordinem diligenter disposi-
tum desiderant: distinguendum enim utrum Aristotelis Ethica
et Ciceronis de officiis libros an rhetoris ad puerum missam
virtutis descriptionem legamus.
At dubitas num Isocrates, summus in rerum dispositione
artifex, hanc cohortationum farraginem tam incompositam con-
scripserit: Lege quaeso reliquas duas Isocratis zragavéoece,
Videbis orationis rationem in hac atque in illis plane esse
eandem. Hae tres παραινέσεις omnino eundem in modum
institutae ac dispositae sunt.') In prima et altera oratione
exordium excipiunt adhortationes et dehortationes (I, 13—43.
II, 9—39), in tertia inter prooemium (1—13) singulasque ad-
hortationes interposita est pars quam βεβαίωσιν rhetores di-
cunt (14—47), qua regum imperium laudatur et eius, qui dicit,
regnandi ius atque dignitas exponitur. Jam vero quis non
videt in omnibus his admonitionibus singulas προτροπάς et
ἀποτροπάς neque ordinatas neque inter se conexas esse?
Quod nobis fortasse offensioni est, veteribus autem non fuit.
Isocrates enim ipse quomodo a paraenesi differant reliquae
orationes exposuit XV, 68, ubi postquam quartae et octavae
orationis locos attulit, de secunda oratione haec dicit: οὐχ
1) Cf. de hac re O. Kohl, de Isocr. suasoriarum disposit. Pr. Cruc.
1874 p. 7.
214 Paulus Hartlich
ὅμοίως δὲ γέγρατεται τοῖς ἀνεγνωσμένοις" οὗτοι μὲν γὰρ τὸ
λεγόμενον ὁμολογούμενον ast τῷ προειρημένῳ xal συγκεχλει--
μένον ἔχουσιν, ἐν δὲ τούτῳ τοὐναντίον᾽ ἀπολίσας γὰρ ἀπὸ
τοῦ προτέρου καὶ χωρὶς ὥσπερ τὰ καλούμενα κεφάλαια ποιή-
σας, πειρῶμαι διὰ βραχέων ἕκαστον ὧν συμβουλεύω φράζειν.
Dat igitur in his praecepta velut singula capita brevi forma
contracta. Iam si hanc rationem, quam suam orator ipse
agnoscit, ad hanc primam orationem transferamus, quid de ea
iudicandum sit apparebit. Sed unum velim animadvertas,
quod in Nicocleis, cum de pietate ac fide regis ac popali
agatur, non tam late praecepta patent quam in oratione De-
monicea, in qua omnia vivendi praecepta comprehenduntur.
Quare in or. II et III licet paulo melius cohaereant singula
praecepta quam in prima: si respexeris ad res et sententias
ad totam vitae artem pertinentes ratio hic atque illic plane
una est eademque.')
Itaque Benselerus, Jahrius, alii, qui primam orationem
Isocrati abiudicant, cum in orat. II res nihilo melius ordi-
natas esse cognovissent, orationem secundam interpolatam esse
dixerunt; totam, opinor, subditam esse coniecissent, si Isocrates
suam esse non ipse professus esset. Nituntur autem loco ora-
tionis zcegt ἀντιδόσεως (XV, 73), quo Isocrates partem ora-
tionis secundae (II, 14—39) recitat. Urbinas quidem codex
nihil praebet nisi primum et ultimum huius partis vocabulum,
Vaticanus autem et Laurentianus integram exhibentes nonnulla
omittunt (Blass, Aft. Ber. Il, 249, 1; Jahr, 1. 6. p. 43 sqq).
Quae in his codd. desunt, viri illi docti postea appicta esse
demonstrare frustra conati sunt: nam quae codices illi omit-
tunt, ea in secundae orationis conexum optime quadrant;
deinde vero, quod Vaticanus et Laurentianus quaedam prae-
tereunt, nihil demonstrat; nam in antiquissimis libris manu
scriptis locum ex orat. IJ repetitum omnino non exscriptum
fuisse consentaneum est. Nihil autem proficit Jahrius (1. ὁ.
p. 43 sqq.) hos locos perscrutatus, ut quae offendant in eis
1) Blass, Att. Ber. Il, 251.
De exhortationum a Graecis Romanisque script. historia. 215
inveniat. Ceterum si hos locos aliena manu insertos esse con-
cedamus, mira quaedam et inaudita intercedit necessitudo inter
hunc interpolatorem et auctorem nescio quem, qui primam ora-
tionem scripsit. Inter sententias enim primae et secundae ora-
tioni communes, quas collegit Albrechtus (in Philol. XLII, 245),
inveniuntur loci orationis secundae quos interpolatos esse dicit
Jahrius. Denique, si ne his quidem argumentis quibusdam
persuadetur, orationem secundam esse incorruptam, certe ma-
nent tertiae orationis ~goreowal quae maxime confusae sunt
(Blass, Att. Ber. II, 253).')
Quae cum ita sint, nego eos recte argumentari qui quod
res in δὲ 13—44 non ex ordine dispositae sunt, orationem pri-
mam ab Isocrate abiudicant.
At dicet aliquis ‘philosophi igitur diligentiam in hac
paraenesi non exspectabimus, sed oratoris quae tandem est
ars?’ Recte obiciet, nam nisi artificium aliquod in hoc di-
cendi genere deprehenderetur, Isocratem illud exculturum fuisse
non est credibile. Ac profecto est ars quaedam paraeneseos,
sed quae sit, iam quaeritur. Isocrates ipse vero de hac re
docuit in or. II, 40 sq. Exscribo verba quae ad nos attinent:
καὶ μὴ ϑαυμάσῃς, εἰ πολλὰ τῶν λεγομένων ἐστὶν, a
xal σὺ γιγνώσκεις, οὐδὲ γὰρ ἐμὲ τοῦτο τιαρέλαϑεν,
ἀλλ᾽ ἠπιστάμην --- --- ἀλλὰ γὰρ οὐχ ἐν τοῖς λόγοις χρὴ
τούτοις ἱτῶν ἐπιτηδευμάτων] ζητεῖν τὰς καινότητας,
ἐν οἷς οὔτε παράδοξον οὔτ᾽ ἄτειιστον οὔτ᾽ ἔξω τῶν
νομιζομένων οὐδὲν ἔξεστιν εἰπεῖν, ἀλλ᾽ ἡγεῖσϑαι τοῦ-
1) Inter eos qui primam orationem Isocrati abiudicant, invonitur
Bruno Keil, cuius verba sunt in Hermae vol. XXII, 375 haec: innere
wie dussere Kritik haben die Demonicea als Fdlschung ernicsen, die
nicht nur im Anschluss an die erste Nicoclea, wie Albrechts Zusammen-
stellungen (Philol. 43, 244 /f.) zeigen, sondern auch, wie oft bemerkt,
als directe Ausfahrung der Worte der letzteren Rede εἴ τις ἐχλέξειε τῶν
παρεχόντων ποιητῶν τὰς χαλουμένας γνώμας κτὲ. (§ 44) gearbeitet ist.
Nec minus confidenter Keilius omnes secundae orationis locos, qui in orat.
de antid. omissi sunt, interpolatos esse dixit. Sed quam ille in §§ 16—33
dispositionem cognovisse sibi visus est, non invenitur in his paragraphis,
et si inesset, Isocrates eam apertis verbis indicasset.
216 Paulus Hartlich
τον χαριέστατον, ὃς ay τῶν διεσπαρμένων ἐν
ταῖς τῶν ἄλλων διανοέαις αϑροϊσαιπλεῖστα
δινηϑῆ καὶ φράσαι χάλλιστα -ερὶ αἱτῶν.
Adde locum (XV, 65) quem supra pag. 214 laudavi, abi Iso-
crates dicit sententias in paraenesi wozreg χεφάλαια conecti,
dicendi formam esse τὸ διὰ peayéwy goa ey Vel ovrtopwe
ὑτευϑέσϑαι. Concise enim loquitar is qui praecepta dat, sen-
tentiae sunt strictissimae. Itaque figurae Gorgianae abunde
adhibentar et singula membra in singulis verborum compre-
hensionibus accurate sibi respondent, velut 11, 38. 39. Maulto
etiam concinniores in brevitate sententiae sunt primae ora-
tionis. Hac enim in oratione, ubi magister puero praecepta
vitae tradit, verborum concinnitas et quae antithesi et pari-
sosi efficitur aequabilitas quasi substituta est pro numerorum
usu. Nam quis non intellegit, auctorem id praecipue studere,
ut praecepta memoriae facile tradi possint? Quo studio per-
ductus, ut sententiae auribus sono quasi blandiantur et mente
facile percipiantur ac memoria teneantur, auctor non solum
Gorgianis figuris nimis large usus, sed etiam in loquendi ra-
tione poetas interdum secutus est et a constructione verborum
Atticis probata paulo discessit. Etenim ut poeta metri vin-
culis a sermonis consuetudine paulo recedere cogitur, ita Iso-
erates libelli consilio ac ratione permotus in loquendi usu non-
nulla sibi indulsit quae in orationibus suis epideicticis evitavit.
Illustremus haec propositis singulis sententiis quae in prima
oratione leguntur. § 18 ἐὰν ἧς φιλομαϑής, ἔσει πολι-
μαϑής. 20. τῷ μὲν τρόπῳ γίγνου φιλοπροσήγορος, τῷ
λόγῳ δὲ εὐπιροσήγορος. 40. “πειρῶ τῷ σώματι μὲν εἶναι
φιλότεονος, τῇ δὲ ψυχῇ φιλόσοφος. 27. εἶναι βούλοι
τὰ περὶ τὴν ἐσθῆτα φιλόκαλος, ἀλλὰ μὴ καλλωπιστής"
ἔστε δὲ φιλοκάλου μὲν τὸ μεγαλοπρεπές, καλλωπιστοῦ δὲ τὸ
Ζεερέεργον. Omnia haec verba φελομαϑής, πολυμαϑῆὴς et si-
milia, Benselerus notat ἅπαξ εἰρημένα. Sed quis mirabitur
quod nusquam nisi hoc loco apud Isocratem inveniuntur?
Ad usum suum eleganter conformata sunt. Ceterum bene
animadvertas eiusmodi notiones ingeniose excogitatas a prae-
De exhortationum a Graecis Romanisque script. historia. 217
ceptore sequenti enuntiato explicari: confer §§ 15. 20. 27. 28.
31. Aequabilitatis aptaeque membrorum compositionis causa
nonnullas in dicendi usu discrepantias ortas esse supra dixi;
velut in his: § 13 ἐκεῖνο μὲν yao τὴς τῶν χρημάτων εὗπο-
ρέας σημεῖον, τοῦτο δὲ τῆς τῶν τρότειων καλοχαγαϑίας τεκμή-
ριον. ὃ 26 ὁμοίως αἰσχρὸν εἶναι νόμιζε τῶν ἐχϑρῶν vincoFat
ταῖς κακοποιέαις καὶ τῶν φίλων ἥττασϑαι ταῖς εὐεργεσίαις.
8 84 ἡγοῦ κράτιστον εἶναι παρὰ μὲν τῶν ϑεῶν εὐτυχίαν,
παρὰ δ᾽ ἡμῶν αὐτῶν εὐβουλίαν. (Cf. quae Benselerus ad
has paragraphos adnotavit).
Accedunt alia. Inveniuntur enim in hac oratione non
pauca praecepta quae explanantur additis sententiis vel pro-
verbiis et apophthegmatis. Exempli causa in ὃ 20: τὰς ἐν-
τεύξεις μὴ ποιοῦ πυκνὰς τοῖς αὑτοῖς, μηδὲ μαχρὰς περὶ τῶν
αὐτῶν" πλησμονὴ γὰρ ἁπάντων. ὃ 25 δοκίμαζε τοὺς
φίλους ἔχ τε τῆς περὶ τὸν βίον ἀτυχίας καὶ τῆς ἐν τοῖς κιν-
δύνοις κοινωνίας, τὸ μὲν γὰρ χρυσίον ἐν τῷ πυρὶ βα-
σανέζομεν, τοὺς δὲ φίλους ἐν ταῖς ἀτυχίαις δια-
γιγνώσκομεν. § 29 μηδενὶ συμφορὰν ὀνειδίσῃς᾽ κοινὴ
γὰρ ἡ τύχη καὶ τὸ μέλλον ἀόρατον. Cf. §§ 27. 33. 40.
Probabile mihi videtur has gnomas rotundas et concinnas
dicta esse vetusta quae Isocrates non ipse invenit
sed e vulgari usu recepit. Supra enim legimus (in orat. I, 41)
Isocratem in paraenesi, quod attinet ad argumentum, nihil
novi proferre, sed aliorum dicta et sententias a se congeri ©
et suaviter explicari confitetur. Quod verum esse etiam in
nonnullis sententiis comprobari potest.
Confer § 16 cum Stob. fl. 9, 33
τὰς ἡδονὰς ϑήρευε τὰς μετὰ Πίττακος ἔφη"
δόξης" τέρψις γὰρ σὺν ἡδονὴ σὺν τῷ καλῷ ὃδέ-
τῷ καλῷ μὲν ἄριστον, και».
ἄνευ δὲ τούτου xaxt-
στον.
Quid? praepositionis σύν usus, quo maxime offenduntur
Benseler et Blass, nonne dictione ad poetarum rationem con-
formata excusatur?
218 Paulus Hartlich
Deinde apophthegma insigni brevitate, quod legitur in
§ 40:
μάλιστα τὴν σεαυτοῦ geo-| confer cum Periandri decreto
ynow aoxe’ μέγιστον éy|(Laert. Ὁ. I, 97) ᾿Περίανδρος
ἐλαχίστῳ νοῦς ἀγαϑὸς ἐν]ἐρωτηϑεὶς τί μέγιστον ἐν
ἀνθρώπου σώματι. ἐλαχίστῳ εἶτεε, φρένες
ἀγαϑαὶ ἐνσώματι ἀνϑρώ-
σου.
Sententia quae exstat in orat. ὃ 41 σεολλοῖς γὰρ ἣ γλῶττα
σιροτρέχει τῆς διανοίας, Pittaco datur apud Laert. Diog. I, 70
et Stob. fl. 3, 79. Democriti fr. 100 Mull.
§ 16. Ἰηδέϊεοτε μηδὲν aio-| Mrdév te μᾶλλον τοὺς ἀν-
yoov ποιήσας ἔλπιζε λήσειν] ϑρώτεους αἰδέεσϑαι ἑωυτοῦ,
καὶ γὰρ ἂν τοὺς πολλοὺς λά- μηδέ τι μᾶλλον ἐξεργαζεσϑαι
ϑης, σεαυτῷ συνειδήσεις. κακόν, εἰ μέλλει μηδεὶς εἰδή-
σειν, ἢ εἰ τιάντες ἄνϑοωποι.
Formam συγειδήσεις, quae offendit, Isocrates servavit no-
lens immutare tritum sermone proverbium.
Sic multa dicta et decreta inveniuntur quae modo septem
sapientibus modo aliis philosophis tribuuntur, re autem vera
ad certos auctores non possunt revocari. Quae Isocrates ea
forma, qua pervulgata erant, recepit et in suum usum con-
vertit. Quare errant qui, quod in his inveniuntur, quae ab
Isocratis dicendi more discedant, orationem ab Isocrate scrip-
tam non esse colligunt.
Accedit tertium, unde nonnulla Isocrate indigna in hac
oratione orta esse puto, nempe quod depravata et interpolata
ad nos pervenit. Omnibus fere gnomologiis hoc accidit, ut
plane mirandum esset si hic libellus milies deseriptus et in
scholis a puerulis tritus, hanc corruptionis sortem effugisset.
Quantum autem quae hodie legimus differant ab eis quae
Isocrates scripsit, difficile est ad dicendum; fieri potest ut
paulo post Isocratis mortem in scholis quaedam praecepta,
quae idonea non videbantur, vel mutata vel eiecta, alia sub-
stituta sint. Ne quis tamen in emendanda hac oratione ver-
a ——— οὦὃὦὃὦὦὦ
De exhortationum a Graecis Romanisque script. historia. 219
setur ea qua Jabrius ratione, qui vi ac studio dispositionem
singulorum praeceptorum extricare conatus est. Medicina ad-
hibenda est eis quae tradita sunt, in quibus perturbationes
et vitia multa inveniuntur. Insignis est locus ὃ 25, ubi verba
μὴ τυχὼν μὲν yao οὐδὲν βλαβήσει xté. ponenda sunt ante verba
περὶ τῶν ῥητῶν ὡς ἀπορρήτων avaxorvov. Vidit hoc Bergkius,
Poet. lyr. II, 126. Vitiose legitur etiam § 28. --- Memorabiles
sunt eae sententiae, quae plane solutae sunt ab reliquis et in
quibus multa praecepta comprehenduntur, velut ὃ 16 τοὺς μὲν
ϑεοὺς φοβοῦ, τοὺς δὲ γονεῖς τίμα, τοὺς δὲ φίλους αἰσχύνου,
τοῖς δὲ νόμοις τεείϑου. Cf. 32. His simillimae sunt αἱ ὑστο-
ϑῆχαι τῶν ἑπτὰ σοφῶν, quas Sosiades refert apud Stob. fi. 3, 80.
Haec habui quae monerem ne quis temerarie hanc ora-
tionem Isocrati abiudicaret. Obiter tantum, ut rectius de huius
orationis natura iudicari possit, sententiam meam aperui: rem
secundum has rationes altius et accuratius persequendam esse
aio. Argumenta vero Benseleri vide num tanti momenti sint,
ut etiam nune de huius orationis fide recte dubitare possis.
Primum quidem vanum esse supra dixi, tertium reieci con-
latis reliquis Isocratis admonitionibus eiusque de paraenesi
praeceptis, secundum vero, quod ad sermonis vitia attinet,
tam grave non est, non solum quod illa vitia omnino minora
sunt, sed etiam quod ea, quae re vera inveniuntur, ex orationis
quam explicavi condicione intellegi et excusari possunt.
Quare ne eae quidem offensiones, quas in prologo et epi-
logo esse Benselerus dixit, suspicionem movebunt. Has enim
orationis partes Isocratis ingenium spirare, omnes consentiunt.
Sententias si spectas, quae in hac oratione proferuntur, om-
nia illa vivendi praecepta veterum ingenium ac vetustam dis-
ciplinam redolent. Lege quae de orationis argumento iudica-
verunt Sandys et Blass (Aét. Ber. II, 259). — Unum tantum
addam. Supra pag. 215 dixi miram intercedere inter primam
et alteram Isocratis orationem similitudinem. Sunt enim loci
in utraque oratione qui ad verbum paene consentiant, quos
Albrechtus, ut dixi, collegit (in philol. XLII, 245). Sed etiam
’ mirabiliora sunt quae Albrechtus compositis his locis con-
220 Paulus Hartlich
clusit: ,dafs betde Reden entweder etne gemeinsame Quelle
haben, oder dafs die εἶπε Original, die andre Kopie ist. Ir
jenem Falle miifste Isocrates, falls die erste Rede echt, sweimal
einen Andren, in diesem mifste er sich selbst ausgeschrieben
haben.“ Mirum sane ad exitum pervenit Albrechtus. Mitto
quod eos tantum locos attulit, qui cum secunda oratione
conferri possunt, cum in aliis orationibus non sint nulli: velut
confer I, 8 cum X, 45; § 11 cum VI, 81. VID, 56; ὃ 39 cum
VII, 34. IV, 28; ὃ 5 cum VIII, 62. XV, 217; ὃ 38 cum II, 43.
Albrechtus dicit, alteram orationem alterius esse exemplar.
Quid? argumentum utriusque orationis nonne singulare est ac
diversum? none in dictis tantum singulis certisque dicendi
conspirant formulis, quibus omnino Isocrates non semel usus
est? Quod autem praecepta quaedam primae et secundae
orationis inveniuntur quae vel in pusillis congruunt, non miror:
quae enim Isocrates in secunda oratione regi dat, redeunt in
prima, si privato quoque homini conveniunt. Albrechtum
offendit quod Isocrates (II, 40) aliorum sententias se ad
suum usum contulisse dixit, cum, si modo prima oratio ante
secundam scripta est, auctor de sententiis ab ipso antea pro-
latis apud auditores se excusare deberet. At hoc ipso argu-
mento Albrechtum nunc refello. Nam cum Isocratem ἐν ὑσο-
ϑήκαις aliorum dicta proferre dudum viderimus, quid miram
quod in utraque oratione praecepta inveniuntur plane eisdem
verbis edicta?
Non aptum igitur est, quod Albrechtus huius orationis
auctorem dicit semidoctum. Immo optimi aevi monumentum
est neque ignotum Anaximeni τέχνης ῥητορικῆς auctori (Blass,
Att. Ber. 11, 361. Jahr, ]. 6. p. 28). Caveamus ergo ne in poste-
rum sive quod omnino a paraeneseos oratione abhorremus sive
quod Isocratis artem et elegantiam non recte solis ex eius epi-
deicticis orationibus aestimamus, obscuretur iudicium nostrum,
ne in similem inducamur errorem, quo captus Henricus Stepha-
nus (in diatr. Isocr.) non tantum primam, sed etiam alteram
orationem Isocrati abiudicavit: ducentis enim annis et duode-
viginti post a Mustoxyde in bibliothecis inventa est illa pars
πο - = ST
De exhortationum ἃ Graecis Romanisque script. historia. 221
orationis XV, in qua Isocrates huius orationis auctorem se
esse disertis verbis testatur. —
Sed iam confirmata huius orationis fide et auctoritate
redeamus ad eum locum a quo profecti sumus. In ὃ 3 igitur
et quae proxime secuntur leguntur haec: ὅσοι μὲν οὖν πρὸς
τοὺς ἑαυτῶν φίλους τοὺς προτρεπτικοὺς λόγους συγγράφουσι,
καλὸν μὲν ἔργον ἐπιχειροῦσιν, οὐ μὴν περί γε τὸ κράτιστον
τῆς φιλοσοφίας διατρίβουσιν᾽ ὅσοι δὲ τοῖς νεωτέροις εἰση-
γοῦνται μὴ δι᾿ ὧν τὴν δεινότητα τὴν ἐν τοῖς λόγοις ἀσχή-
σουσιν, ἀλλ᾽ ὅπως τὰ τῶν τρόπων ἤϑη σπουδαῖοι πεφυκέναι
δόξουσι, τοσούτῳ μᾶλλον ἐχείνων τοὺς ἀσχοῦντας ὠφελοῦσιν,
ὅσου οἱ μὲν ἐπεὶ λόγον μόνον παρακαλοῦσιν, οἱ δὲ τὸν τρόπον
αὐτῶν ἐπανορϑοῦσιν. Διόπερ ἡμεῖς οὐ παράκλησιν εὑρόντες
ἀλλὰ παραίνεσιν γράψαντες μέλλομέν σοι συμβουλεύειν, ὧν
χρὴ τοὺς νεωτέρους ὀρέγεσϑαι καὶ τίνων ἔργων ἀτιέχεσϑαι
καὶ ποίοις τισὶν ἀνθρώσοις ὁμιλεῖν καὶ πῶς τὸν ἑαυτῶν
βίον οἰκονομεῖν. Ex his verbis duo utique colliguntur: pri-
mum Isocratem τοὺς προτρεπτικοὺς λόγους Memorare
quasinotum aliquid aliisque probatum, deinde op-
ponere eum suam ad Demonicum orationem τοῖς
προτρδπετικοῖς λόγοις ut gravius opus levioribus
illis. Quaeritur autem quos Isocrates dixerit illos προτρετιτι-
xovg λόγους. Perperam O. Schneiderus, novissimus huius ora-
tionis editor, verba intellexit vertens ,dze (su der wissen-
schaftl. Beschaftiqung und damit sur Bildung) nétigen Anlet-
tungen.“ Προτρέτπτειν est ‘instigare, segnius progredientem
vel subsistentem incitare. Hesych. προτρέπειν" προβιβάζειν.
Per translationem σπεροτρέπειν et περοτρέπεσϑαι est ‘exhortari,
adhortari’. Hesych. προτρέποου" παραχάλει. Adiectivum 7ερο-
τρετετικός significat id ,quod ad exhortandum valens est’.
Sic Aeschines (III, 542) quod praeco quondam nuntiaverat fore
ut filii eorum qui pugnis fortes se praestiterint, publice usque
ad pubertatem educentur, appellat χήρυγμα προτρεπτικώτα-
τον πρὸς ἀρετήν. Cf. Aesch. I, 191.
TIgoteentixot λόγοι verba sunt aut — si verba arte sunt
disposita et coniuncta — orationes quae ad exhortationem valent
222 Paulus Hartlich
vel in quibus vis hortandi inest. Has igitur orationes qui ad
suos mittunt, secundum Isocratem pulchrae quidem rei student,
neque vero quod summum est philosophiae secuntur. Atque
τὸ κράτιστον τῆς φιλοσοφίας Isocrati videtur esse elo quen-
tiae studium eaque dicendi facultas qua quis ho-
minum animos et mores excolere atque confirmare
possit. Ei vero qui τοὺς προτρεπτιχοὺς λόγους conscribunt,
cum ad dicendi tantum vim et exercitationem discipulos adhor-
tentur (cf. ὃ 4 of μὲν ἐπὶ λόγον μόνον παρακαλοῦσι et du’
wy τὴν δεινότητα τὴν ἐν τοῖς λόγοις ἀσχήσουσι») ingenii con-
formationem neglegunt. Haec facile intelleguntur. Difficiliora
sunt quae secuntur: διόπερ ἡμεῖς ov παράχλησιν εὑρόντες
ἀλλὰ παραίνεσιν γράψαντες μέλλομέν σοι συμβουλεύειν κτέ.
Schneiderus quidem graviter opposita dicit participia
eveortEec-yoaWartes, prius explicat ,gesucht, mithsam aus-
studiert*, γράψαντες ,rasch hingeworfen“. Recte interpretari
Schneiderum nequaquam concedo.') Contraria sunt hoc loco
inter se verba παράκλησις et παραένεσις; orationem enim ad
Demonicum zagalvecey dicit, παραχλήσεις vero vocat τοὺς
moorgentixovs λόγους. παράκλησιν hic pro προτροπῆς notione
accipiendam esse sponte apparet testaturque Harpocration hunc
locum respiciens παράκλησις ἀντὶ tov περοτροπή᾽. Ac saepius
παρακαλεῖν et προτρέπειν coniunguntur ab Isocrate, ef. III,
12. 43. IX, 77. XV, 84. 85. Παραίνεσις non est exhortatio,
sed ut Senecae verbo utar (ep. 95, 65) praeceptio. In par-
aenesi dantur ὑποϑῆχαι ὡς χρὴ ζῆν (Isocr. or. II, 3); orator
in ea non adhortatur, sed monet, suadet, praecipit. Itaque
paraenesis propius attinet ad γένος avuBovdevtixoy, ut recte
statuit Ammonius de diff. verb. 132: παραίνεσις ἐστὶ ovp-
βουλὴ ἀντίῤῥησιν οὐκ ἐπιδεχομένη διὰ τὸ ἐξ αὑτῆς λεγόμενον
πάντως ὅὁμολογεῖσϑαι ἀγαϑόν, ὡς εἴ τις παραινέσει σωφρονεῖν,
ὄτίερ ἐστὶν ὡμολογημένον ἀγαϑόν.
Contra in protreptico orator mere exhortatur. Sed quam-
nam ad rem? Dubium esse non potest, eae orationes quas
1) Vide Volkmann, Rh. d. Gr. u. R.2 p. 337 adn.
— = --- -"--.-“ -. Ὁ -
De exhortationum a Graecis Romanisque script. historia. 228
protrepticas novit Isocrates, quin fuerint σταραχλήσεις πρὸς
τὴν ῥητορικὴν τέχνην. Aliter enim verba — dc’ wy τὴν δει-
votnta τὴν ἐν τοῖς λόγοις ἀσχήσουσιν et — ἐπὶ λόγον μόνον
παρακαλοῦσι — explicari non possunt.') Isocrates igitur in
§ 5 haec dicere voluit: ,itaque ego non adhortationem ad
eloquentiae studium excogitavi (παράκλησιν), sed paraenesin
scripsi, ut tibi quae a puero facienda fugiendaque sint prae-
cipiam.“
Ex Isocratis loco intellegitur eo tempore circumlatas
esse protrepticas orationes a magistris ad discipulos habitas,
quibus adulescentes ut in dicendi arte studium collocarent,
arte et ratione confirmati sunt. Quod orationum genus, etsi
exemplum non superest, 6 sophistarum tamen genere
ortum esse pro certo affirmamus. Quamvis enim varia fuerint
sophistaruam studia, quamvis multiplex eorum doctrina: in
hac tamen re omnes consentiunt, ut eis qui eruditionis par-
ticipes fieri vellent, comparandam dicerent facultatem callide
disserendi et virtutum ad persuadendum accommodatam. Haec
enim est ista δεινότης ἡ ἔν τοῖς λόγοις, quam Isocrates hoc
loco dicit et quam suis pollicetur Protagoras (Plat. Prot. 318°);
in dicendi exercitatione nititur quasi fundamento ἡ zcacde/a,
ad quam sophistae adducere student discipulos. Hane igitur
artem colendam cum primo loco sophistae discipulis commen-
darent, fiebat ut, priusquam interiorem traderent disciplinam,
in scholis verba facerent de comparanda dicendi facultate
eiusque ad ingenia conformanda et mentes exacuendas vi at-
que utilitate. Has vero orationes, quibus auspicati sunt disci-
plinam suam sophistae, protrepticas fuisse, Isocrati facile
credimus. Adhaeret enim sophistis studium comparandi ad-
miratores ac sectatores. Itaque eae orationes, et quibus de-
monstrabant, quam rectam ad virtutem et zacdelay viam
cognovissent et quibus auditores, ut hane virtutis viam in-
grederentur eorumque disciplinae se committerent exhortan-
1) Neglexit hoc Bergkius, qui Aristotelis protrepticum ab Isocrate
significari coniecit (Lg. IV p. 365): Sed obstant huic sententiae etiam alia
quae de protrepticis effici possunt.
Leipziger Studien. XI. 15
224 Paulus Hartlich
tur, omnes fuerunt natura προτρεπτικοὶ λόγοι, et, cum
omnis 7εαιδείας initium dicerent facundiam quandam et ora-
tionis sollertiam, ad discipulos et habuerunt et scripserunt
προτρεπτιχοὺς πρὸς THY OntoeLxry τέχνην. In his
orationibus, sicuti res ipsa tulit, sophistae quam maxime di-
cendi genere eleganti conditoque suavitate atque omnibus ser-
monis artificiis usi sunt, quibus audientium animos permulcere
eosque ad se adlicere possent.
Iam vero recte ad sophistas exhortationum initia re-
ferri, testis gravissimus est Plato, qui in Euthydemo dialogo
sophistarum προτρετιτιχούς perstrinxit. Producit enim Euathy-
demum et Dionysodorum, fratres sophistas, qui celerrime atque
optime virtutem se docere dicunt (273°). Quos Socrates, cum
quaerenti respondissent se virtutem etiam eis tradere disci-
pulis, quibus eam doceri posse nondum persuasum esset,
maxime idoneos esse ratus qui ad sapientiae ac virtutis stu-
dium adhortarentur (274°), rogat ut exemplum huius artis
praebeant et Cliniae adulescenti persuadeant ὡς χρὴ φιελο-
σοφεῖν καὶ ἀρετῆς ἐπιμελεῖσϑαι (275). Mox autem cum 80-
phistae meris nugis οἱ versutiis adulescentem perturbassent,
Socrates eos ioca agere opinatus, ipse ex tempore specimen
dare conatus est, qualem sibi finxerit τὴν τεροτρεπτικὴν σοφίαν
(2784). — Hoc loco omnia demonstrant, Socratem non esse
versatum in protreptici arte exercenda, sed peritos eius esse
sophistas. Nam ut ad rem insuetam adgreditur his verbis:
τολμήσω αὐτοσχεδιάσαι ἐναντίον ὑμῶν (278%) et τὸ μὲν ἐμὸν
παράδειγμα οἵων ἐπειϑυμῶ τῶν προτρετιτικῶν λόγων εἶναι
τοιοῦτον, ἰδιωτικὸν ἴσως χαὶ μόλις διὰ μαχρῶν λεγόμενον
(2828). De Platonis protreptico infra dicam. Nunc satis est
statuisse sophistas sibi adrogasse τὴν wooteEenmtexny
cogiay, id est docendi quandam artem, qua audien-
tibus scientiam seu virtutem utique comparandam
esse persuadetur simulque ad earum curam stu-
diumque incitatur. Quod autem supra ex Isocratis loco
collegimus, sophistarum σεροτρετετιχοὺς λόγους id potissimuam
spectasse ut discipuloruam ingenia ad disserendum apta fierent,
=a -- — Sa
De exhortationum a Graecis Romanisque script. historia. 225
probatur Euthydemi et Dionysodori cum adulescente colloquio.
Nam etsi sophistarum exhortandi artem Plato festive explosit,
hoc certe credimus, sophistas dialecticis captionibus dictisque
argutis admirationem discipulis inicere studuisse.
Sed ut omnino sophistarum virtutis et litterarum 808
brevi tempore imminuta est, sic exhortationum quoque genus
paulo post depravatum esse videmus. Ex Euthydemi enim
fine videmus Athenis eo tempore cives probos incertos fuisse,
quibus magistris filios traderent instituendos: qui cum rheto-
rum et sophistaram nugas viderent, homines simplices non
potuerunt haec studia non despicere totamque aspernari philo-
sophiam. Omne enim litterarum studium et verum discendi
ac sciendi desiderium sublatum videbatur funditusque eversum,
cum cognitio posita esset in verborum contentione et simulata
sapientia (Bonitz, Plat. Stud., p. 122). Quare ecorum qui sin-
cerae veritatis studiosi erant, si confundi nollent cum illis,
magnopere interfuit abiectis et depulsis a se sophistarum ar-
tibus monstrare hominibus diversissima esse illorum studia a
suis. Quod Isocratem fecisse videmus cum multis locis tum
in or. XIII xata τῶν σοφιστῶν. Sed cum ne hic quidem,
quae sit verae philosophiae vis ac natura perspexisset, utpote
qui ipse homines ad scientiam pervenire posse negaret et in
arte oratoria omnem ingenii cultum et doctrinam inesse pu-
taret, hac in oratione Platonis verae philosophiae studia cum
sophistarum arte confudit eiusque dialogos mentis tantum exer-
citationes esse iudicavit, quibus ingenium quidem acuatur, ad
vitam autem οὐδ᾽ ἂν ἐλάχιστον μέρος ἀτεολαύσομεν (XIII, 11).
Plato igitur in Euthydemo cum philosophiae patronus existeret,
et philosophos non veros nec genuinos esse sophistas demon-
strare et Isocrati philosophiae obtrectatori respondere debuit.
Qua arte utrumque coniunxerit Plato, exposuit Reinhardtius,
de Isocr. aemulis p. 30 sqq.
Caput autem eorum philosophorum, quorum specimen
Plato Euthydemi et Dionysodori personis depingere videtur,
Athenis eo tempore fuit Antisthenes Cynicus, qui (azcd
ῥητόρων φιλόσοφος, Suid.) primus artem sophistaram cum
15*
226 Paulus Hartlich
philosophandi ratione coniunxit. Quanta Antisthenes tum apud
homines auctoritate fuerit, non minimum ex eo cognoscitur,
quod Plato eius doctrinam in libris suis saepissime impugnare
ac refellere studet. Et ne in Euthydemo quidem, ubi Plato
philosophiam vere Socraticam simulatae sophistarum sapien-
tiae opposuit, cum fatuis istis dialecticis tantum egit — in-
digni enim erant, qui a Platone refellerentur — immo id est
eius consilium ut Antisthenis disciplinam ad iuventutem
educandam minime aptam esse ostendat (Bonitz, Plat. Stud.
p. 130. Duemmler, Antisth. p. 59). Fuisse autem Antisthenem
inter 608, qui τὴν προτρεπτικὴν σοφίαν sibi sumpserunt, op-
time cognoscitur ea re, quod auctor est operis exhor-
tatorii, in libros tres digesti, quod a Laertio Diogene VI, 16
affertur hoc titulo: zcegi δικαιοσύνης καὶ ἀνδρείας προτρεπ-
τικὸς MOWTOG, δεύτερος, τρίτος, τπεερὶ Θεόγνιδος δ΄ ε΄.
Index libri num recte se habeat, multi dubitaverunt.
Winckelmannus') Ambrosio antecedente delet verba σεερὶ
δικαιοσύνης καὶ ἀνδρείας, Adolphus Mueller?) verbum προ-
τρεττικός grammaticorum additamentum esse censet, Hirze-
lius*) post ἀνδρείας interpungens, titulo weg) dix. x. avd. sin-
gularem librum significari dicit. Ego nihil mutaverim. Verum
quidem est quod Hirzelius (1. 6.) dixit, nihil amplius addi solere
ad titulum σεροτρεπτικός: sed non est quod traditum perditi
libri indicem ad arbitrium mutemus. Insuper ne cum Hirzelio
distrahamus inscriptiones, primum impedit quod in catalogo
aliae exstant simillimae, velut περὶ παιδοποιΐας ἢ περὶ ya-
μου ἐρωτιχός, περὶ τῶν σοφιστῶν φυσιογνωμονικός, τεερὶ
viane οἰκονομικός, deinde quod singulares libros σπεερὶ δικαιοσύ-
vnc καὶ ἀνδρείας Antisthenem composuisse vix est credibile,
cum in tabula legantur tituli περὶ ἀνδρείας, weel νόμου ἢ
σεδρὶ καλοῦ καὶ δικαίου.
Non minus difficilis est altera quaestio, quid significet
titulus zxeg? Θεόγνιδος δ΄ ε΄. Coniecit Nietzschius‘) pro σεερὶ
1) Antisth. fragm. coll. Winckelmann, 1842.
2) Mueller, de Antisth. Cyn. vit. et script. Progr. 1860.
3) Hermes X, 72, 1. 4) in Mus. Rhen. XXII p. 195.
“ΡΝ ee
De exhortationum a Graecis Romanisque script. historia. 227
Θεόγν. subaudiendum esse weg) φρονήσεως χαὶ σωφροσύνης,
quarum virtutum praeco Theognis est: habes quattuor fontes
honestatis, de quibus Antisthenes in protreptico apte disserere
potuit. Sed neutiquam verba quae tradita sunt περὶ Θεογν.
Nietzschius hac ratione explicavit. Quod de Theognide An-
tisthenes scripsit, non pertinet ad protrepticum, in quo An-
tisthenem Gorgiana dicendi ratione usum esse testis est Laer-
tius Diogenes VI, 1,1. Veri autem est simile Antisthenem
Theognidi interpretando operam navasse eiusque libello quasi
enchiridio usum tag ὑποϑήκας παραινετικᾶς (cf. Isocr. II, 43)
explicasse, poetam modo laudantem modo corrigentem, quos
commentarios in bibliothecis grammatici coniunxerunt cum
opere exhortatorio, quem ad modum in Isocratis Nicocle
(or. ΠῚ protrepticam orationem') secuntur ὑπτοϑῆκαι et in
Iamblichi protreptico adiungitur (a cap. XX) ἡ διὰ τῶν izo-
ϑηχῶν προτροπή, ut denique omnino artissime coniuncti sunt
6 ὑποϑετικός et ὃ προτρεπτικὸς λόγος (Stob. Ecl. II 52 p. 44).
Haec sufficiant de titulo. Quae autem libri indoles fuerit,
quas res et quo modo Antisthenes exposuerit, ne coniectura
quidem assequi possumus. Gorgiana oratio in hoc opere no-
tabatur, ut dixi. His convenit quod a grammaticis in pro-
treptico singulae voces observabantur, quibus Antisthenes pe-
culiari sensu usus est. Narrant Pollux (VI, 16, 98. X, 19, 68),
scholiasta Apoll. Rhod. (II, 569) alii, Antisthenem de poculo-
rum genere, cui nomen fuit Sousvdcos, verba fecisse, quod
vas liquorem ex angusto ore guttatim emittit. Isocrates in
Hel. laud. 12 sophistis obiciens quod res exiguas vilesque
propterea ad landandum sibi sumerent, quod aemulos ea in
re non haberent, haec dicit: τῶν μὲν yag tovg βομβυλιοὺς
χαὶ τοὺς ἅλας καὶ ta τοιαῦτα βουληθέντων ἐτεαινεῖν οὐδεὶς
πώποτε λόγων ἠπόρησεν, οἱ δὲ τῶν ὁμολογουμένων ἀγαϑῶν
ἢ καλῶν ἢ τῶν διαφερόντων bic” ἀρετῇ λέγειν ἐπιχειρήσαντες
πολὺ καταδεέστερον τῶν ὑτεαρχόντων ἅπαντες εἰρήκασιν. An-
tisthenem perstringi ab Isocrate nemo non videt. Cur autem
1) Volkmann, Rh. d. Gr. u. R.? p. 337.
228 Paulus Hartlich
hoc poculum laudaverit Antisthenes, ex Athenaei loco XI, 7844
quem recte huc rettalit Winckelmannus, colligitur: βομβυλιός.
ϑηρίχλειον Ῥοδιακόν, ov περὶ τῆς ἰδέας Σωχράτης φησίν" of
μὲν ἐκ φιάλης πένοντες ὅσον ϑέλουσι ταχιστ᾽ ἀπαλλαγήσον--
ται, οἵ δὲ ἐκ βομβυλιοῦ κατὰ μικρὸν στάζοντες. ἴδῃ si recte
hic locus Antisthenis protreptico datur, duo statim secuntur:
primum Antisthenem Socratis discipulum fuisse cum protre-
pticum scriberet, quod scitu perdignum, quoniam a sophistis
protreptici orti sunt et sophistarum dicendi usum in protreptico
Antisthenis inventum esse diximus. Deinde vero, cum Socrates
loquens eo loco inducatur, comprobatur quod e Laertii verbis
VI, 1 efficitur, exhortationes scilicet fuisse dialogos, sicuti alii
Antisthenis libri teste Laertio II, 54. III, 35. Quodsi to ῥητο-
ρικὸν εἶδος cum in omnibus dialogis tum in protreptico insigne
fuit (L. D. VI, 1), vividum conloquentium sermonem institutum
esse vix credibile est. Sed dialogi forma usus est Antisthenes,
quod Socratis vestigia pressit: sophistarum vero zcgoteemtixol
eam non habebant. Ceterum memorabile est, quod in Euthy-
demo Socrates sophistas invitat, ut in protreptico — εἰ μὴ δια-
φέρει (275°) — dialogo utantur, “quod eo adulescens magis
assuetus sit’.
- Nihil amplius de Antisthenis protreptico statui potest;
quae enim viri docti occasione data de hbuius libri argumento
coniectaverunt 1), inutilia sunt quod certis argumentis carent.
Alius Socratis discipulus Aristippus Cyrenaeus, vo-
luptariae sectae auctor, qui priusquam in Socratis disciplinam
se dedit, ipse sophistarum artes factitaverat, zooteemtexoy
scripsit Sotione et Panaetio testibus apud Laert. Diog. II, 85.
De eius libris nihil compertum habemus ac ne tituli quidem
librorum Aristippeorum, qui apud Laertium Diog. II, 83 sqq.
sunt, satis constant. Aristippi enim volumina duabus enume-
rantur tabulis, quarum prior continet duo opera: historiae Libyae
libr. 1Π et volumen XXV dialogorum, quorum indices nomi-
nantur. Altera tabula a Sotione et Panaetio probata, XII titulos
1) Cf. | Usener, quaest. Anax. p. 10; E. Weber, Stud. Lipsiens. X.
p. 200.
CTR RS a
De exhortationum a Graecis Romanisque script. historia. 229
continens, VII tantum profert eosdem atque prior tabula.
Restant igitur indices quinque in Sotionis et Panaetii tabula,
qui in priore non inveniuntur: zcegi γεαιδείας, iEQl ἀρετῆς,
seooteerctixos, — qui primo loco in tabula nominantur —, et
duo extremo loco positi: τερὸς Σωχράτην, τεερὶ τύχης. Fieri
igitur potest ut quinque hi libri, quos Sot. et Pan. afferunt,
lateant in reliquis librorum titulis a Laertio laudatis. Sed cum
ne prior quidem tabula integra sit, laudante Diog. VIII, 1, 9
Aristippi librum zcegi φυσιολογιών, qui deest in tabula, praestat
conicere quingue illos libros in priore tabula errore omissos
esse, quod eo facilius fieri potuit, si hos libros non dialogi
forma compositos ob eamque rem in dialogorum volumine non
comprehensos fuisse suspicamur. Probabile mihi hoc videtur,
quod horum librorum inscriptiones ab reliquis differunt, et in
protreptico quidem oratoria dicendi forma ad argumentum
accommodatior est.
Antisthenes igitur et Aristippus philosophi, qui sophista-
rum alumni eorumque studiis nutriti postea in Socratis dis-
ciplinam transierant, protrepticos a sophistis ad philosophos
transtulerunt.
Nec mirandum hos viros Socratis discipulos factos ex-
hortandi morem non abiecisse. Socrates enim ipse erat φελό-
σοφος τεροτρεπετικώτατος solebatque dicere (Cic. de or. I, 46)
perfectum sibi opus esse, si quis satis esset concitatus cohor-
tatione sua ad studium cognoscendae perspiciendaeque virtutis.
Hoc autem ipsum Socrati exprobraverunt. Socratis enim mos
adulescentes ad virtutem adhortandi, cum quae facerent, per-
versa, quae scirent, falsa esse demonstraret, multos ad errorem
perduxisse videtur, quasi Socrates adhortari ad virtutem tantum,
adducere non posset. Haec iudicia post Socratis mortem audita
esse, 6 Xenophontis cognoscitur verbis Mem. I, 4,1: εἰ δέ
τινες Σωχράτην γομίζουσιν, ὡς ἔνιοι yeaqovol τε καὶ λέγουσι
περὶ αὐτοῦ τεχμαιρόμενοι, περοτρέψασϑαι μὲν ἀνθρώπους ἐπ᾿
ἀρετὴν χράτιστον γεγονέναι, προαγαγεῖν δ᾽ exc’ αὐτὴν οὐχ ἷκα-
γὸν, σχεψάμενοι xté. Acerrime autem ob hanc rem Socratem
vituperavit Clitophon in dialogo, qui inscribitur KAectoqwy,
280 Paulus Hartlich
quem Platoni subditum esse nunc omnes consentiunt. Meum
non est hoc loco de huius dialogi tempore et auctore virorum
doctorum opiniones diversissimas retractare '): hoc tamen Xe-
nophontis quem exscripsi locus docet, ea quae a Clitophonte
contra Socratem proferuntur, manasse ex illius aetatis de phi-
losophia Socratica iudiciis et aestimatione. Etenim Socratis
illa ratio quae quaerendo et dubitando et definiendo paene
acquievit, a Platone accepta et in scriptis eius ad artem re-
dacta, etsi apud homines miram in modum facultatem recte
et strenue cogitandi excitare et veritatis studium augere po-
terat, iis tamen satisfacere nequivit, qui philosophiam non
philosophandi causa tractabant, sed praecepta ex ea require-
bant, quibus vitae usum confirmarent. Quod maxime patres, qui
filios philosophis erudiendos committebant, a magistris postu-
lasse manifestum est. Haec desiderabant simplices homines in
Socratis et Platonis disciplina. Quae igitur Socrates dicere sole-
ret: frustra homines divitias appetere, si mentem colere negle-
gerent; homines grammaticae, musicae, gymnasticae artis stu-
dio non reddi meliores; peccari ab omnibus ignorantia boni et
mali; eum, qui rebus uti nesciret, eis melius omnino carere;
vita igitur qui nesciret uti, melius non vivere —: de his Cli-
tophon (408°) ait: τούτοις δὴ τοῖς λόγοις καὶ ἑτέροις τοιού-
τοις 7τεαμτιόλλοις καὶ τεαγκάλως λεγομένοις, ὡς διδαχτὸν ἀρετὴ
χαὶ τιάντων ἑαυτοῦ dei μάλιστα ἐτειμελεῖσϑαι, σχεδὸν ovr
ἀντεῖττον τεττοτε οὔτ᾽ οἶμαι μήποϑ᾽ ὕστερον ἀντείπω᾽ προ-
τρεττικωτάτους TE γὰρ ἡγοῦμαι καὶ ὠφελιμωτάτους,
καὶ ἀτεχνῶς ὥσπερ καϑεύδοντας ἐγιεγείρειν ἡμᾶς. Sed quid
deinde? Quae est illa ars, qua virtus nobis contingit? ‘/:mae-
οσύνη᾽ inquiunt Socratici, sed hanc ipsam modo explicant τὸ
συμφέρον, modo tu δέον, modo to ὠφέλιμον, alii aliter. Ulti-
mum, inquit Clitophon, se refugium Socratem ipsum adiisse
et cum ne is quidem concisum atque distinctum responsum
dare aut voluerit aut potuerit, desperantem iam de Socratis
—_—_—_— + —. --- - a
1) Steinhart, Plat. W. ΥἹΙ, 1 p. 47—62. Κὶ F. Hermann, Gesch. u.
Syst. d. plat. U’hilos. p. 426. Susemihl, Uebers. d. plat. W. V, 507—529.
Kunert, quae inter Clitoph. et Plat. remp. interc. necess. Diss. 1881.
SINTERS YT AS Ea ποτα μη μντνε ἡ
De exhortationum ἃ Graecis Romanisque script. historia. 231
eiusque amicis ad Thrasymachi castra transiturum, nisi vellet
ἤδη παύσασϑαι τῶν. λόγων τῶν WQOTQENRTLXWY,
Finem denique facit his verbis: μὴ μὲν γὰρ προτετραμμένῳ
σε ἀνθρώπῳ, ὦ Suxeatec, ἄξιον εἶναι τοῦ πεαντὸς φήσω,
προτετραμμένῳ δὲ σχεδὸν καὶ ἐμτιόδιον τοῦ τιρὸς τέλος ἀρετῆς
ἐλϑόντα εὐδαίμονα γενέσϑαι. --- Negari non potest Xenophon-
tem librum simili consilio conscriptum significasse, cum illud
ipsum opprobrium quod Xenophon commemorat, Clitophontis
auctor diligenter persecutus sit. Neque tamen Kunerto (I. ὁ.
p- 14) adstipulor, qui et Xenophontis locum quem laudavi ad
Clitophontem pertinere contendit et hunc dialogum ante edi-
tum Xenophontis librum conscriptum esse collegit.
Primum enim vide quam perversam sibi finxerit dialogi
auctor imaginem rationis qua ductus Socrates in ex-
hortando fuerit. Nunquam Socrates morum censor casti-
gatorque ea gravitate et severitate usus est ut ὥσπερ ἐτεὶ
μηχανῆς τραγικῆς ϑεὸς declamaret ποῖ φέρεσϑε, ὥνϑρωποι;
χεξ. (Clitoph. 407°). Deinde Hirzelio adsentior, qui Clitophon-
tis auctorem dicit (p. 77) Socrateam exhortandi artem talem
finxisse qualem in aliorum protrepticis invenerat. Aliae enim
sunt sophistarum et qui eos imitati sunt, Antisthenis, Aristippi
exhortationes, aliae Socratis. Falso Clitopho Socrati tribuit
orationes exhortatorias eo nomine ad pueros erudiendos ha-
bitas; nam etsi Socrates summopere animos hominum 7cgo-
τρεπτιχώς commovit, nunquam tamen eius sermones neque
apud Xenophontem neque apud Platonem nominantur zgo-
τρεπτικοί. Plato igitur in Euthydemo, ubi protreptici exem-
plum Socratem facit proferentem, rem Socrati insuetam arguit,
Clitophontis contra auctor Socratis disserendi rationem semper
significat vocabulis προτρέπειν, τεροτροτεή, τεροτρεπτιχοὶ λόγοι.
Itaque Clitophon dialogus Xenophontis aetate nequaquam
scriptus erat, cuius etiam opprobriis Xenophon multo acrius
et accommodatius respondisset, si eum cognovisset. Immo alia
secuntur Xenophon, alia Clitophon: Xenophon quidem, qui
philosophiae studium ad recte agendi magis quam ad cogno-
scendi rationem referri vult, id potissimum curat, ut magi-
232 Paulus Hartlich
strum suum ad artem bene vivendi magnopere profuisse de-
monstret, Clitophon vero Socrati obiecit, quod concitare qui-
dem ad studium cognoscendae virtutis non desiisset, doctrinam
autem ratione et praeceptis bene exstructam proponere ne-
quisset. Itaque Clitophon contra Socratem virtutis praedica-
torem nitens, quam diversa ac discrepantia Socratis et Socrati-
corum de doctrina et praeceptis iudicia circumferantur ostendit ;
Xenophon quam plurima affert exempla, quibus adulescentes
a Socrate ad virtutem adductos esse comprobet. Habemus
autem exemplum protreptici Socratici apud Xenophontem in
Mem. IV, 2 ubi Euthydemum adulescentem ingenii sui nimium
amatorem, qui rei publicae gubernandae se dare vult, quae et
quanta haec ars sit docet eoque modo quam multa etiam adu-
lescenti ad discendum et cognoscendum reliqua sint, si ea
dignus esse velit, ostendit.
Inter protrepticum vero, quem Clitophon Socrati tribuit
et eum quem Plato Socratem facit loquentem in Euthydemo,
certa quaedam intercedit necessitudo. In utroque enim So-
crates demonstrat bonum non esse quo qui possideat uti nesciat
(Clitoph. 408 Euthyd. 280 sqq. 289). Deinde quod in Clito-
phonte (409) Socratis discipuli iustitiae vel artis politicae opus
definire nesciunt, hoc pertinet ad ea quae Socrates cum Clinia
in Euthydemo (289. 290) disputavit. Recte igitur colliges eum,
qui Clitophontem scripsit, Socratis protrepticum quem Plato
finxit spectasse. — Ceterum ἃ posterioris aetatis scriptoribus
Socratis oratio, quae proponitur in Clitoph. 407°, genuinus et
sincerus putabatur Socratis protrepticus. Itaque malti
philosophi haec Socratis verba exhortationibus suis inseruerunt,
de quibus locis infra dicemus. Verba quidem zoi φέρεσϑε
xté. legimus apud Pseudoplut. de libr. educ. 7; Dionem Chrys.
XIII, 425 R; Epictet. II, 22, 23; Themist. XXIV, 320d; La-
cian. Cyn. 18. —
Protreptici igitur ex orbe sophistarum suscepti cam non
abhorrerent a Socratis more, permanserunt apud Socraticos.
Quibus exhortationibus cum omnes homines, et divites et pau-
peres, nobiles et ignobiles, ad scientiae virtutisque studium
De exhortationum a Graccis Romanisque script. historia. 233
invitarentur, orationem acutis conclusionibus, crebris prover-
biis, commodis comparationibus exornatam et expolitam fuisse
consentaneum est. Velut Antisthenes, quo modo in exhorta-
tionibus oratione imaginibus distincta usus sit, ex Laertii loco
discimus (VI, 1, 11), ubi notiones ex arte gladiatoria et militari
depromptae notandae sunt: (1}ντισϑ. ἔφη) αὐτάρκη δὲ τὴν
ἀρετὴν πρὸς εὐδαιμονίαν, μηδενὸς τεροσδεομένην ὅτι μὲ Σω-
χρατικῆς ἰσχύος. (12) ἀναφαίρετον ὕτελον ἡ ἀρετή. (13) τεῖχος
ἀσφαλέστατον φρόνησιν xté. Maxime autem hominum admi-
rationem excitavit prompta et arguta disputanti ars quae a
sophistis inventa et a Megaricis atque Cynicis exculta est.
Omnia illa orationis artificia: ambiguitates, captiones diale-
cticas, aenigmata, zcagadoga adhibuerunt in adhortationibus, si
quidem recte de Platonis Euthydemo iudicamus. Itaque cum
magis magisque sophistae in captiones se induerent spinasque
vellerent in orationibus quibus ad virtutem incitare debebant,
Plato non solum pestiferam esse cognovit vim huius artis ad
educandos pueros, sed philosophiae etiam nomen et apud ho-
mines auctoritatem periclitari intellexit. Philosophiae igitur
dignitatem et veritatem Plato in Euthydemo a mendaci scien-
tiae specie simulataque doctrina eo modo vindicavit, ut iuxta
sophistarum nugas ineptiasque posuerit sincerae Socratis dis-
ciplinae exemplum, quod ratione sua et strenuo sententiarum
ordine mire discrepat ab illoruam quam venditant exhortandi
arte. Atque haec fere sunt quae Plato in protreptico
(278 °—2824, 2884 sq.) persecutus est:
Omnes beati esse cupimus. Beati autem sumus si multa
bona possidemus. Bona deinde dicimus: divitias, valetudinem,
pulchritudinem, nobilitatem, potentiam, honorem, prudentiam,
iustitiam, fortitudinem, sapientiam. Iam vero e bonis tum de-
mum felicitatem hauriemus, si bonis utemur, et recte qui-
dem si utemur; nam si abutemur, magis damno sunt quam
si eis carebimus. Recte autem rebus uti cum scientia
doceat, efficitur, ut ex bonis non nisi scientia et prudentia prae-
diti utilitatem capiamus. Itaque omnia quae supra memora-
bantur bona tum demum vere sunt bona, si quis eis utatur
284 Paulus Hartlich
prudenter. Nulla igitur neque bona nec mala exstant nisi
unum bonum φρόνησις et unom malum ἀμαϑέα. Sapien-
tiam doceri posse Clinias Socrati concedit quasi notum.
Ergo, concludit Socrates, cum sapientiam doceri posse dicas
eamque solam homines beatos efficere scias, potesne quid-
quam antiquius habere quam ut philosopheris?
Hoc loco Socrates ad sophistas versus (2824) to μὲν
ἐμόν, inquit, παράδειγμα, ὦ Διονυσόδωρέ te nai Evdi-
δημε, οἵων ἐπειϑυμῶ τῶν τεροτρετετεικῶν λόγων εἶναι,
τοιοῦτον, ἰδιωτικὸν ἴσως καὶ μόλις διὰ μαχρῶν λεγόμενον"
σφῷν δὲ ὁτιότερος βούλεται, ταὐτὸν τοῖτο τέχνῃ πράτεων
ἐγειδειξάτω ἡμῖν. Sed frustra hos admonet ut iam pergere
velint, demonstrantes, utrum tota scientia paranda an intra
definitos scientiae cuiusdam fines felicitas inveniri possit.
Quibus cum etiam tum iocari placuerit, ipse pergit (2884)
quaerens cum Clinia quae sit summa scientia:
ea nempe, in qua συμπέτπτωκεν ἅμα τό te ποιεῖν καὶ
τὸ ἐπίστασθαι χρῆσϑαι τούτῳ, ὃ ἂν ποιῇ (289°). Talis autem
neque est ἡ λογοτεοιικὴ τέχνη neque ἡ στρατηρική. Hic Socrates
sermonis finem faciens Critoni refert, tandem sibi οἱ Cliniae
τὴν βασιλικὴν τέχνην summam artem visam esse, sed ne sic
quidem omnem dubitationem sublatam fuisse.
Si quaerimus quae sit in his verbis vis et quo iure Plato
hance disputationem 7εροτρετιτικὸν λόγον nominaverit, haec
statuenda esse existimo.
Socrates a sententia omnibus probata et concessa profectus
adulescentem per seriem conclusionum via et arte eo deducit
ut concedat: philosophandum eis est, qui beati esse
volunt. Deinde in altera parte quanta sit scientia quam philo-
sophando paramus, magna cum arte adumbrando rei speciem
ac formam significavit. Duas igitur res Plato ad exhor-
tandum maxime idoneas iudicavit: primum ut naturae qua-
dam lege homines ad philosophiae studium se
conferre adulescenti persuaderetur: nam _philoso-
phando eam sibi scientiam homines parant quae ad virtutem
et felicitatem necessaria est.
a ae tej τ π τ τ τ’ ᾿ : το & Bert es
De exhortationum a Graecis Romanisque script. historia. 29
ὧτ
Deinde ut aduleseens notione animi praesenti-
ret huius scientiae amplitudinem et pracstantiam:
quare Plato eam non definivit, sed definiendam permisit Cli-
niae, cuius ingenium Socrates brevi ita incitavit, ut paulo post
(290°) primos quasi fructus reddiderit τῆς Σωχράτοις me0-
τροπῆς.)
Optime autem hac re Plato ostendit, quam diverse adu-
lescentis ingenium Socratis et sophistarum institutionc com-
motum sit: sophistarum enim quaestionibus perturbatus οἱ
anxius quid respondeat, nescit (275° 277"), Socrati fortiter
et acute responsa reddit et mox sententiarum ordinem, quem
Socrates instituit, sponte persequi potest.
Haec igitur est Platonis protreptici indoles, quem ille e
limpido fonte Socrateae disciplinae hauriens exemplar dedit
aetati suae; quo factum est ut inde ab eo tempore οἱ zcgo-
τρεπτιχοὶ λόγοι quasi sanciti in omnium philosophorum dis-
ciplinas recepti sint. Ac saepe eas sententias, quas Plato in
protreptico suo expressit, in aliorum protrepticis adhibitas
esse videbimus.
Exhortantur autem philosophorum zcgorgertixol simul
QoS ἀρετὴν et τερὸς φιλοσοφέαν. Quo modo hoc co-
haereat, ex Enthyd. (273°) discimus, ubi sophistae dicunt se
in protrepticis ἀρετὴν οἵω τ᾽ εἶναι τεαραδοῦναι κάλλιστ᾽ ἀν-
ϑρώπων καὶ ταχιστα. Nihilo minus Socrates (275) ait: ὑμεῖς
ἄρα, ὦ Διονυσόδωρε, τῶν viv ἀνθρώπων κάλλιστ᾽ ἂν τερο-
τρέψαιτε εἰς φιλοσοφέαν καὶ ἀρετῆς ἐτειμέλειαν.
Haec non subdole addita esse a Platone, recte animadvertit
Bonitzius (lat. Stud. p. 119); nam si virtus docetur, scien-
tia est (dcdaxtoy τι), philosophia autem est χτῆσις ἐπι-
στήμης (288°).
Patet igitur duo genera τῶν zooteentexwy λόγων distin-
guenda esse, primum sophisticum vel rhetoricum, alte-
1) Sic enim explicanda sunt quae leguntur Euthyd. 290°, ubi Crito
Cliniae responsa Socrati data ita admiratur, ut a doctiore homine ea
data esse opinetur. Quod parum intellexit Susemihl, Ueb.d. pl. W. V,
794, 2.
286 Paulus Hartlich
rum philosophicum. Etsi enim propinqua sunt haec genera
eaque aetate qua denuo effloruerant sophistarum studia, paene
coaluerunt, non tamen adducimur, ut hoe discrimen dimitta-
mus. In rhetorico protreptico exhortationes pertinent ad
res secundum oratoris consilium argumentique naturam va-
riatas et ad usum accommodatas; in philosophico autem
continentur exhortationes, quibus ad philosophiae studium in-
citatur. Inprimis autem tractandi sunt philosophorum pro-
treptici, utpote qui graviores atque cognitione studioque nostro
dignissimi sunt. Neque tamen non respiciendi rhetores ac 80-
phistae, apud quos videlicet haec species primas egerat ra-
dices, nec postea unquam exstirpata est, quamquam pauca ad-
modum eorum supersunt vestigia, et quae quidem servantur,
tam inanes sunt declamationes, ut nihil fere peculiare et in
protrepticis singulare habeant.
Perquirendi igitur philosophorum librorum indices, non
unius sectae, sed pari modo omnium: errant enim qui pro-
trepticos certae philosophorum scholae adsignant, immo apud
omnes fuerunt, qui hanc speciem excoluerint.
Atque primus inter Exhortationum scriptores obfertur nobis
Aristoteles'), philosophorum princeps, qui hac quoque
in re quasi exemplar exstitit, quod omnes qui sequebantur
imitati sunt. A Laertio Diogene inter Stagiritae libros tabulae
suae (V, 22) duodecimo loco nominatur σεροτρεπτιχός a, inter
indices περὶ τελούτου et περὶ ψυχῆς. Magnopere sane dolen-
dum est quod eadem sorte, qua paene omnes zgoteentixol
λόγοι temporum iniuria perierunt, hic quoque liber abreptus
est, ex quo, si in manibus esset, multarum rerum rationem
petere possemus, quae nunc in hoc librorum genere incertae sunt.
Unum omnino locum apud veteres novimus quo Aristotelis
“εροτρεπτιχός laudatur, apud Stobaeum in floril. 95, 21 5. 1.
1) Bernays, Dialog. d. Ar. p.116—121. Bywater, Journal of
phil. 11 p.55sqq. Hirzel, Herm. X, 83sqq. Fragmenta protreptici coll.
Heitz, in Arist. edit. Didot. vol. 1V°, 46. Val. Rose, Arist. Pseudep. p. 715q.,
deinde in Arist. edit. Acad. Reg. Bor. vol. V, 47—50 p. 1483. Nunc eidem
novam fragmentorum collectionem debemus, a Teubnero a. 1886 editam.
De exhortationum a Graccis Romanisque script. historia. 237
Ex τῶν Τέλητος ἐ-τιτομί. Agitur in eo libro ὁ quo Stobaeus
excerpsit, de quaestione num paupertas impedimento sit ho-
minibus ad philosophandum , contra quod auctor paupertatem
potius utilem esse ratus hance affert narratiunculam:
“Ζήνων ἔφη Κράτητα αναγινώσχειν ἐν σχυτείῳ καϑήμενον
τὸν “Ἀριστοτέλους τεροτρετετιχόν, ὃν ἔγραψθε sree Θεμίσωνα
τὸν Κυπρίων βασιλέα λέγων ὅτι οὐδενὶ γιλείω ἀγαϑὰ ὑ«τάρχει
πρὸς τὸ φιλοσοφῆσαι" τελοῦτόν te γὰρ wheioroy αὐτὸν ἔχειν
ὡστε δαπανᾶν εἰς ταῦτα, ἔτι δὲ δόξαν ὑπάρχειν αὐτῷ" ava-
γινώσχοντος δὲ αὐτοῦ τὸν σκυτέα ἔφη τεροσέχειν ἅμα ῥάτττοντα
καὶ τὸν Κράτητα εἰπεῖν" ἐγώ μοι δοκῶ, εὐ Φίλισκε, γράφειν
εἷς σὲ πιροτρεπτιχόν" τελείω γὰρ δρῶ σοι ὑτεάρχοντα :τρὺς
τὸ φιλοσοφῆσαι wy ἔγραψεν ᾿Αριστοτέλης᾽.
Priusquam ex hoc loco ampliora colligamus, repellendae
sunt dubitationes quas excitavit Roseus, ut eadem huic libro
sors eveniret quae reliquis libris contigit. Quas quidem dubi-
tationes in protreptico Aristoteli abiudicando vir doctissimus
excitavisse videtur ut in opinione sua perseveraret. Nam quod
dicit (Arist. pseudep. p. 70) ‘quamvis igitur in antiquo quo-
dam chriaram libro de Cratete Aristotelis protrepticum legente
atque audiente Zenone relatum fuerit, non sequitur rem ho-
minum memoria traditam et fortasse inventam re vera ita
accidisse’ — hoc omitto quod contra eiusmodi dubitationes
omnino disputari non potest: illud tantum respicio quod Teletis
auctoritatem nullam esse contendit. Teles‘) enim, quo tem-
pore vixerit, nobis non plane ignotum est, ut Roseus opinatur.
Exstant enim huius philosophi Cynici apud Stobaeum plura
fragmenta e libris variis excerpta, quorum duo indices saepius
redeunt, unus “περὶ φυγῆς, alter, e quo protreptici testimo-
nium hausimus, citatur ‘tw» Τέλητος ἐτειτομή᾽ (cf. Stob. 8.
97, 31). Librum zcegi φυγῆς scriptum esse c. annum 240 a.
Ch. n. intellegitur ex eis quae de Hippomedonte?) dicuntur
1) de Telete doctissime disseruit Wilamowitz, quaest. phil. 1V, 1551,
in excurs. III p. 292 -- 319. Cf. etiam E. Weber, Stud. Lips. X, 212 adn. 1.
2) Cf. Droysen, Gesch. d. Hell. Wl, 1? p. 408.
238 Paulus Hartlich
(in vol. II p. 66, 6 ed. M.). Qui index fuerit alterius libri nesci-
tur, sed de paupertate in eo actum esse fragmenta probant.
Quo tempore hic liber ortus sit, ex ipso eo loco quem tracta-
mus, efficitur. Dicit enim auctor ἐν τῷ νῦν πολέμῳ, quibus
verbis significat bellum Chremonideum, quod gestum est annis
266;263.') Deinde si legitur Ζήνων ἔφη, Stoicorum caput iam
mortuum esse verisimile est. Itaque Zenonem facile Teles
novit. Zenon autem Cratetis fuit discipulus (Laert. Dig. VII, 2),
cuius aequalis fuit Theophrastus (Laert. Diog. VI, 96). Ergo
quod de Cratete hoc loco Teles narrat, minime sumptum est e
vetere et fabuloso chriarum libro, sed auctoritatem et fidem
habet haud spernendam. Iam redeamus ad testimonium ipsum.
Aristoteles igitur librum qui inscribebatur zcgoteentixog ad
Themisonem misit, Cypriorum regem, quo eum ad philoso-
phandum exhortaretur. Fuit vero Themison unus ex novem
regulis Cypriis regno expulsis a Ptolemaeo Ol. 116, 3 et prin-
cipatum fortasse obtinuit in urbe Cerynia, cuius dynastam
Diod. XIX, 79 et XIX, 59 memorat nomine omisso (Droysen
II, 2 p. 9 sq.). Themisoni igitur, quem sicuti Bernaysius
(p. 116) coniecit per Eudemum cognoverat, hunc Aristoteles
librum misit, in cuius prooemio, ut gratum faceret regulo, ob
divitias et gloriam ad philosophandum omnia praesto esse de-
monstravit. Hoc tantum ex Stobaei loco efficitur; utrum regem
regno depulsum an adulescentem etiam tunc Aristoteles adhor-
tatus sit, id non liquet.
Aristotelis protrepticus praeterea laudatur a recentioribus
commentatoribus, quorum locos collegit Roseus in Arist. pseu-
depigr. p. 71, 2. Gravissimum inter eos est Alexandri
Aphrodisiensis testimonium, qui librum ipse fortasse in-
spexit. Huius verba sunt haec — — ἐπεὶ φιλοσοφεῖν λέγεται
χαὶ to ζητεῖν αὑτὸ τοῦτο site χρὴ φιλοσοφεῖν εἴτε καὶ μή,
ὡς εἶπεν αὐτὸς ἐν τῷ τεροτρεπτιχῷ. Deinde Olym-
piodorus (in Alcib. p. 144) haee scribit: zat ᾿“ριστοτέλης
μὲν ἐν τῷ τιροτρεττικῷ ἔλεγεν ὅτι εἴτε φιλοσοφητέον εἴτε μὴ
1) Droysen p. 225 sqq.
De exhortationum ἃ Graecis Romanisque script. historia. 239
ιλοσοφητέον, (ελοσος ι τέο" artes θὲ (ιλοσοιρη τέον. — Si-
milia proferunt Elias et David, quos mittimus.
Speciosum illud Aristotelis dictum, quod ex ordine com-
mentatores omnes laudant, magnain grammaticis et rbetoribus
admirationem iniecit. Eodem usi sunt Quintilianus V, 10, 70,
Clemens Alex. Strom. VI, 15. p. S257, alii (cf. Cie. ad Attic. I,
16, 13) et apud Ciceronem redit quodam loco, ut mox videbimus.
Haec si omnia sunt quae ὁ perdito Aristotelis libro ad
nostram memoriam venerunt — neque laudatur usquam alibi—.,
ex eis hoc tantum efficies, Aristotelem philosophiae adversariis
ingeniosa argumentandi ratione philosophandum utique esse
persuasisse. Ac figura illa quanquam sine dubio contracta tra-
ditur a rhetoribus grammaticisque, et apud Aristotelem ultimum
fortasse membrum atque quasi summa fuit in longo argumen-
torum et conclusionum ordine, dialecticam tamen illam sapit
rationem, quam in huiusmodi orationis natura et indole a
principio infuisse diximus.
Sed patet alia via, qua caute et circumspecte progressi
altius in intimam libri naturam descendere possumus. Exstat
enim argutum illud Aristotelis dictum tertio quodam loco,
apud Lactantium, Inst. Div. II, 16,9, ubi haec legun-
tur: ‘Ciceronis Hortensius contra philosophiam disserens,
circumvenitur arguta conclusione, quod cum diceret philoso-
phandum non esse, nihilominus philosopbari videbatur, quo-
niam philosophi est, quid in vita faciendum vel non facien-
dum sit, disputare’. Aristotelis argumentatione Ciceronem usum
esse apparet; usus autem est in Hortensio dialogo, de quo
libro ipse dicit de divinat. II, 1: “cohortati sumus ut ma-
time potuimus ad philosophiae studium eo libro
qui est inscriptus Hortensius , et Tusc. disp. (II, 4)
‘nos universae philosophiae vituperatoribus re-
spondimus in Hortensio. Adde locos: de tin. I, 2; Tuse.
disp. I, 6; de off. II, 6; Acad. pr. 11, 6. In Hortensio igitur
dialogo Cicero ad philosophiam adhortatus est ciusque vitu-
peratores eadem convicit argumentatione atque Aristoteles in
protreptico.
Leipziger Stadien. XI. 16
440 Paulus Hartlich
Accedit testimonium gravissimum quod exstat apud Tre-
bellium Pollionem, de Salonino Gallieno 2: ‘scis ipse, quales
homines cum iis, qui aliqua de maioribus eorum scripserint,
quantum gerant bellum, nec ignota esse arbitror quae dicit
M. Tullius in Hortensio, quem ad exemplum pro-
treptici scripsit. Bywater (1.m. p. 55) et Usener (Mus.
Rhen. XXVIII p. 396) ex his verbis collegerunt Ciceronem in
Hortensio scribendo fonte usum esse Aristotelis protreptico;
quibus oblocutus Hirzelius (1. m. p. 82) 6 Pollionis verbis hoc
tantum sequi existimavit, Hortensium dialogum a Cicerone ad
morem et indolem τῶν προτρεπτικῶν quales tum fuerunt, in-
stitutum esse. Recte hoc monuit vir doctus. Nam scriptor
ille historiae Augustae, qui sub finem Diocletiani imperii his-
torias suas composuit, si Ciceronis dialogum ad exemplum
protreptici conscriptum esse dicit, vereor ne permulti pro-
treptici animo eius obversati sint, Aristotelis vero librum neque
inspexerit neque cognoverit unquam.
Sin Pollio alio ex fonte hauriens ut doctrinae sibi spe-
ciem daret hoc addidit, certe Aristotelis nomen reticere
non debuit. Itaque nihil aliud ex Pollionis verbis recte con-
cludimus quam Ciceronem in Hortensio dialogo pro-
trepticorum rationem ad imitandum sibi proposu-
isse. Quod a Pollione recte traditum esse infra demonstrabo,
cum quae illa protrepticorum ratio atque indoles fuerit, e ve-
terum quibusdam locis compertum habeamus. Nunc satis est
confirmare, Ciceronis Hortensium adscribendum esse
generi τῶν προτρεπτικῶν λόγων. Atque hoc in opere
conficiendo etsi multorum et ipsius Posidonii praeceptoris
exemplis uti licuit, Ciceronem Aristotelis auctoritatem non
Sprevisse cum per se probabile est, tum Lactantii loco evin-
citur. Nostrum igitur est perlustrare Hortensii fragmenta, si
quid inveniri possit ab Aristotele petitum, ita quidem com-
paratum, ut in eius protreptico locum tenere potuerit. At
cum semel tantum inter Hortensii fragmenta occurrat lo-
cus, quem Cicero diserte Aristoteli tribuit, fragmenta autem
ipsa pleraque discissa sint in parva frustula, cavendum est
De exhortationum ἃ Graecis Romanisque script. historia. 241
ne hariolando rem magis turbemus quam probando illustre-
mus.
Itaque perfeliciter accidit, quod By wateri, doctissimi viri,
sagacitate aliunde comparata sunt adminicula quaedam, quibus
in lucem protractis haec quaestio mirum quantum illustratur.
Iie enim demonstravit ex Aristotelis protreptico sumpta esse
nonnulla ab Iamblicho in libro qui et ipse inscribitur Προ-
seertixos.') Sed: cum Bywater ex Iamblichi opere plura
Aristotelis protreptico tribuisse visus esset, quam probari posset,
Hirzelius (in Herm. X, 88 -- 905) Bywaterum partim refutare
conatus non nisi pauca ex Aristotelis protreptico petita esse
contendit. Res autem nondum expedita est et in quam denuo
inguiratur dignissima. Longe igitur relicta Aristotelis acetate
descendamus nunc ad saeculum p. Ch. tertiam vel quarti ini-
tiam, quo tempore Iamblichus hune librum scripsit.
Iamblichus enim Chalcidensis, Porphyrii Neopla-
tonici discipulus, inter commentarios quos regi Πυϑαγόρου
αἱρέσεως scripsit, unum composuit qui inscribitur λόγος προ-
τρεπτιχὸς sig φιλοσοφίαν. Secutus est eum librum, quem de
vita Pythagorae confecerat, sicuti ipse dicit in exordio pro-
treptici. Iamblichi τεροτρεπτικός ad propagandam philosophiam
Pythagorico-Platonicam conscriptus, non solum undecunque con-
sarcinatus est, ut vix quidquam ab auctore suo Marte excogita-
tum invenias, sed scriptorem etiam monstrat inertem compilato-
rem minimeque accuratum, cuius in excerptis vestigia inhae-
reant tam puerilis neglegentiae, ut taedium paene moveant eis
qui librum perlegunt. Sed quamvis vile sit auctoris meritum,
opera eius, quo insolentius fontes nunc reconditos compilavit,
eo est utilior. Fructus igitur cum ex his sordibus percepturi
simus, in opere pertractando paulo accuratius versabimur.
Ipse dicit in exordio se postquam Pythagorae vitam de-
scripserit, iam de bhuius scholae communi ad omnes virtutes
1) Iamblichi Adhort. ad philos. ed. Kiessling, Lips. 1813. Ad fidem
cod. Florent. eam nuperrime (bibl. Teubn.) reconsuit Pistelli, qui de co-
dicibus rettulerat et textus specimen ediderat in Museo Itakano «i Anti-
chita class. , vol. II (1888) p. 457 sqq.
16*
242 Paulus Hartlich
ac disciplinas institutione dicere velle, qua quidem homines
non ad singulare bonum, sed ad omnia bona et honesta in-
citentur. In ipso adhortando tripertita ratione se usurum esse
pollicetur, prima communi, qua ad philosophiae studium
incitatur κατά teva κοινὸν χαὶ δημώδη meoteERtixoY τρόχτον
(Iambl. protr. p. 12 ed. Kiessling); deinde media quadam
ratione, qua prolaturus est cohortationes omni philosophiae
communes intermixtis Pythagoraeorum praecipuis sententiis;
denique progressurus est ad ta ida weoteentine τῆς πυϑα-
γορικῆς αἱρέσεως (p. 14). Hane operis sui distributionem, quae
eisdem verbis descripta ab auctore sterili in cap. XXI de sym-
boloram Pythagoricorum interpretatione usurpata est, Iam-
blichus ita est secutus, ut prima exhortandi ratione usus sit in
capp. II et III, media in capp. 1V—XX, tertia in cap. XXI,
in quo explicat symbola Pythagorica.
In cap. II proferuntur sententiae populares satis tritac,
quarum weoteetixog χαραχτήρ est in comparationibus quibus
virtutis notiones conferuntur cum rebus manifestis et per se
veritatis speciem prae se ferentibus. Hae enim similitudines
habent insignem ad cohortandum vim, cf. p. 42, 3.
In cap. III laudat versus aurei quod dicitur carminis,
quos commentario instructos Iamblichus e fonte Neopythago-
rico exscripsit.') Deinde in cap. IV ad esotericas quas dicit
cohortationes progressus multos locos e libro :cegi σοφέας
Archytae supposito affert et quae in eis ad exhortandum
pertinent copiose exponit. — Quae adhue ab Iamblicho dispu-
tata sunt, facile distinguuntur ab sequentibus. Nam in eis
quae tractavimus, cum auctor e libris neopythagoricis hauriens
locos quos affert, ut cohortationi inserviant, suo arbitrio inter-
pretari coactus sit, labor Iamblichi maior est, oratio ob hanc
rem inanis ac saepe obscura, argumentum exile. Condicio
autem plane mutatur inde a cap. V, quo ineunte auctor pro-
fitetur αὐταῖς ταῖς τευϑαγορικαῖς διαιρέσεσι τιεροσχρῆσϑαι εἰς
1) Iamblichus primus hoc opusculo usus esse eiusque titulum χρυσᾶ
éxn novisse videtur. — De aureo carmine disseruit Nauckius in epi-
metro ad Iambl. de vit. Pyth. p. 201 sqq.
De exhortationum a Graccis Romanisque script. historia. 213
τὸ προτρέπειν: iamiam augetur dicendi genus, argumentatio
fit strictissima, sententiae sunt insignes. Rem abhine ita in-
stituit, ut a diversis divisionibus (δεαιρέσεσι) profectus de-
monstret, quo modo singulac ad cohortandum idoneae sint.
Hae enim sunt quae ab eo dicuntur αἱ σεροτρεπτιχαὶ ἔφοδοι
(p. 72, 12) vel διαιρέσεις, παρακλήσεις, ᾽ταρορμήσεις, quae
omnes eo redeunt ut conclament ,philosophandum est, si cu-
pimus esse beati.“ Quas autem Iamblichus appellat διαιρέσεις
Πυϑαγορικάς, earum pars maxima impudenter exscripta est
e Platonis dialogis, passim quidem ita ad verbum ex-
pressae, ut ne dialogi quidem vestigia satis exstincta vel tem-
porum ratio habita sit, passim Platonis verbis depravatis vel
falso explicatis vel ita deflexis ut eius elegantiae vix vesti-
gium remanserit.
Ne tamen putemus Iamblichum ipsum Platonis dia-
logos compilasse: immo compilatas διαιρέσεις Pythagoraeque
nomine prolatas invenit in fonte, ex quo antea hausit.') Sumpta
sunt ex Platonis dialogis: cap. V totum, ut videtur; capitis VI
pars prior (p. 84—-92); deinde capp. XIJI—XIX integra. —
Restat minor pars, quae capitis VI posteriorem partem et
capp. VII—XII continet. Quae iam quaeritur unde sumpta
sit. Atque Bywater cum recte fontem peripateticum
exhaustum esse vidisset, ut omnia quae inde a quinto capite
usque ad duodecimum (exceptis pp. 72—92) leguntur, ad
Aristotelis protrepticum referret, his potissimum argu-
mentis permotus est: primum quod in fragmento Aristotelis
ingenii acumen agnoscatur et unus quidem locus ex Aristotele
petitus inveniatur; tum quod in dicendi genere et colore
haec pars cum Ciceronis Hortensio convenire videatur; deni-
que quod tituli eidem et Iamblichi et Aristotelis operi prae-
scripti sint. Bywateri argumenta etsi plane spernere hodie
nemo audebit, eum tamen inventi gaudio commotum protreptico
suo nimium vindicasse, ne hoc quidem quisquam negabit.
1) Hoc affirmavit Hirzel p. 94 adn., negavit Diels, Archiv {. Gesch.
d. Philos. I, 4 p. 489, 20.
244 Paulus Hartlich
Ceterum vir doctissimus fragmentum ex pluribus partibus com-
positum esse, statui posse concesserat, quod eum recte suspica-
tum esse cuique haec capita perlegenti exploratum est. Re-
tractata igitur Hirzelius Bywateri quaestione negavit illa capita
unius libri partes fuisse, quod in eis omnis conexus et ora-
tionis progressus desideretur: ipse vero capita VII et VIII
Aristotelis protreptico adsignavit.
Plurima quanquam recte vir doctus monuit, una tamen
in re eaque gravissima, ne ipse quidem iusta via progressus
videtur: nempe quod singulorum capitum summam re-
ferens, ea quasi simplices ac definitas absolutasque operis
particulas esse statuit, ita quidem, ut, si quae sententia uno
capite prolata ac disceptata redeat in alterius capitis aliquo
loco, hoc alterum caput alius ac diversi libri partem esse argu-
mentetur. Quae ratio de singulis quidem capitibus usurpata,
stare nequit in Iamblichi farragine, quod singula capita
ipsa ex diversis elementis conflata sunt. Nam etsi
Iamblichus in singulorum capitum initiis certum argumentum
quod tractaturus sit, indicat, saepe tamen e variis libris varios
pannos tam inepte consarcinavit, ut a proposito plane aberrasse
sit existimandus. Itaque non ea est recta via, ut ad diversos
fontes bina capita referamus, si in utroque eadem sententia
redit vel similis aliqua res tractatur, sed distinguendae
sunt singulae δεαιρέσεις, quibus auctor ad co-
hortandum usus est. Qua in re nos adiuvat Iamblichi
inscitia, qui ab uno fragmento ad aliud transiens formulis
usus est tam inanibus, ut ex eis, ubi diversa consarcinata
sint, plerumque facile dignoscere possimus. Haec nunc ita
illustrabimus, ut qua ratione Iamblichus in Platone com-
pilando usus sit, breviter dicam et verba formulasque dicendi,
quas ad fragmentorum nexum adhibuit, in uno conspectu pro-
ponam. ')
In cap. V p. 64—70 omissis aliis, aliis contractis exscri-
1) Integra opinione, quam supra (p. 243) protuli, liceat mihi in se-
quentibus, quoniam commodius est, deIamblicho Aristotelis et Platonis
compilatore loqui.
De exhortationum a Graecis Romanisque script. historia. 245
bitur Euthydemus (2755. 282°, 258’—2s9"). Comprehendit
p. 72 a verbis εἰ tolyey z1é quae excerpsit ct finem loco im-
ponit hac formula: τοιαύτη tig ἐστιν καὶ ἐκ τὴς {ζτερώτης) διαερέ-
σεως προτρεπετικὴ ἔφοδος. Secuntur duo frustula simili modo
inserta :
p. 72 “dddn δέ ἐστι maga αὐτοῖς τοιαίτι; διαίρεσις.
p. 74 ταύτῃ δ᾽ ἐστὶ τιαραπλησία τοιαΐτη διαίρεσις.
p. 76 verbis id’ ἄλλης δὲ ἀρχῆς διαιροῖσι τὰ τοιαῦτα
transit ad Plat. Alcib. 1, 130°, cui assuitur inepte verbis τῆς
δὲ αὐτῆς ἔχεται γνώμης καὶ ταῦτα (p. 78) locus e libro V de
legg. petitus, quem (p. 80) finivit hoc modo: τοῖτο δὲ οὐδὲν
ἄλλο ἐστὶν ἢ δεόντως φιλοσοφεῖν κτὲ. Deinde pergit ad
Tim. 89°—90‘ praemissis verbis: τελέως δ᾽ ἂν xal οὕτως él
τὸ αὐτὸ éx διαιρέσεως éxéAP omer. In cap. VI temere agglutinat
quaedam quae concinnata sunt ὁ Reip. libr. IX (588*— 591 °).
p. 92,5 a verbis χαὶ ἑνὶ δηλονότε nonnulla addit, ut divisio
cohortationi melius inserviat, finemque facit eadem formula
stultissima qua usus est p. 80,8: τοῦτο δὲ οὐδὲν ἀλλο ἐστὶν
ἢ τὸ φιλοσοφεῖν κτὲ.
Deinde secuntur (p. 92, 12—174) fragmenta peripatetica.
Caput XIII ex Platonis Phaedone concinnatum est, sed variis
huius dialogi locis coniunctis: incipit Phaed. 61—674. Finem
facit p. 188, 16: wore τὸ μέγιστον ἡμῖν ayadoy ἡ φιλοσοφία
παρέχουσα xté. Eodem modo quae secuntur e Phaed. 68°—69°
concludit (p. 196, 1): εἰ τοίνυν καὶ ἀρετὴν τελείαν --- — φιλο-
σοφία μόνη παρέχειν ττέφυκεν, μόνης αὐτῆς ἀντιλαμβάνεσθαι
ἄξιον. Transit deinde (p. 196, 4) ad Phaed. 82°—84°, clau-
sulamque addit (p. 204, 10): é δὴ τῆς τοιαύτης épodor φαί-
γεται ἡμῖν φιλοσοφία aitadhayny τῶν ἀνθρωπένων δεσμῶν
παρέχειν κεξ. Ineptissimis verbis p. 208, 6 --- τούτων δὴ οἵτως
ἐχόντων --- consuti sunt loci 6 Phaed. 114° et Apol. 29° petiti.
Pariter terminat in cap. XIV quod 6 Theaet. (173°—177°) ad
verbum exscripsit: εἰ δὴ ταῦτα οὕτως ἔχει --- — οὐδὲν ἄλλο
χρὴ πράττειν ἢ φιλοσοφίας ἀντιλαμβάνεσθαι γενναίως. Simil-
limam formulam vide (p. 240) in fine capitis XV, quod e
Reipubl. libro VII (init.) fluxit. Cap. XVI (p. 240) incipit verbis
248 Pauins Hartlich
nostra sunt, trifariam dividuntur (Peripateticorum ratione) in
animum, corpus, et ea quae corporis sunt. Omnia
igitur, ait Iamblichus, animi causa facienda sunt animique
facultatum, penes quas est imperium. Deinde pergit ineptis
verbis — εἰ δὴ τοῦτο οὕτως ἔχει — quibus identidem usus
est, si locos consarcinat (velut p. 228, 3. p. 208, 6. cf. quae
supra pag. 245 attuli), hoc modo:
ei δὴ τοῦτο οὕτως ἔχει, οὐδὲν] Socrat. in protreptico (Cli-
τῶν δεόντων πράττουσιν, |\toph. 407). ποῖ φέρεσϑε, wr-
ὅσοι χρημάτων μὲν πέρι ϑρωποι, καὶ ἀγνοεῖτε οὐδὲν
τὴν πᾶσαν σπουδὴν ἔχουσι, κῶν δεόντων πράττονξεες,
δικαιοσύνης δὲ ἀμελοῦσι,) οἵτινες χρημάτων μὲν πέρε
δι᾽ ἣν ἐπιστάμεθα ὀρϑως) πᾶσαν σπουδὴν ἔχετε,
χρῆσϑαι τοῖς χρήμασι, καὶ ὅπως ὑμῖν ἔσται, τῶν δ᾽ υἱέων
τοῦ μὲν Cry καὶ ὑγιαίνειν φρον- οἷς ταῦτα παραδώσετε, ὅπεως
τίζουσε τῷ σώματι, τοῦ δὲ ἐπιστήσονται χρῆσϑαι
ὀρθῶς χρῆσϑαι τῇ ζωῇ καὶ]δικαίως τούτοις, ἀμε-
ὑγείᾳ ἀμελοῦσι, κτὲ. λεῖτε κχτέ.
Quae secuntur, Iamblichus in brevius contraxit: οἵ, Cli-
toph. 409° et 410.
Haec si recte disputata sunt, lamblichus protrepticos
veterum inprimis compilavit; ex Aristotelis igitur libro longe
plurima in rivulos suos derivasse Iamblichum, hac ipsa ratio-
cinatione recte concluseris.
Iam praemunita via persequamur protreptici vestigia at-
que incipiamus, ut par est, ab eis quae ad veritatem proxime
accedunt. Supra dixi unum tantum locum in Hortensii frag-
mentis occurrere quem Cicero Aristoteli aperte tribuit. Frag-
mentum est Hortensii 88 (ed. Baiter.), ab Augustino (contr. Tul.
Pal. 1V, 15) servatum, qui Ciceronem narrat in extremis Hor-
tensii partibus multa de hominum vanitate atque infelicitate
conquestum haec dixisse:
Iambl. Pr. cap. VII p. 134 sq.
Ex quibus humanae, inquit,| τίς av οὖν εἰς ταῦτα βλέπων
vitae erroribus et aerumnis fit,| οἴοετο εὐδαίμων εἶναι καὶ μα-
ut interdum veteres illi sive| κάριος, of πρῶτον εὐϑὺς φύσει
De exhortationum a Graecis
vates sive in sacris initiisque
tradendis divinae mentis inter-
pretes, qui nos ob aliqua sce-
lera suscepta in vita superiore
poenarum luendarum causa
matos esse dixerunt, aliquid
vidisse videantur, verumque
sit illud, quod est apud
Aristotelem, simili nos ad-
fectos esse supplicio atque eos,
qui quondam, cum in prae-
donum Etruscorum manus in-
cidissent, crudelitate excogitata
necabantur, quorum corpora
viva cum mortuis, adversa ad-
versis accommodata, quam ap-
tissime (artissime coni. Ber-
nays.) colligabantur, sic nostros
animos cum corporibus copu-
latos ut vivos cum mortuis esse
coniunctos.
Romanisque script. historia. 249
συνέσταμεν, χαϑαπὲρ φασὶν
οἱ τὰς τελετὰς λέγοντες, wore
ἂν ἐπὶ τιμωρίᾳ τεάντες; τοῦτο
γὰρ ϑείως οἱ ἀρχαιύότεροι λέ-
γουσι τὸ φάναι διδόναι τὴν
ψυχὴν τιμωρίαν καὶ ζῆν ἡμᾶς
ἐγεὶ χολάσει μεγάλων τινῶν
ἁμαρτημάτων" πάνυ γὰρ ἡ
σύζευξις τοιούτῳ τινὶ ἔοικε
πρὸς τὸ σῶμα τῆς ψυχῆς.
ὠσπερ γὰρ τοὺς ἐν τῇ Τιῤῥηνίᾳ
φασὶ βασανίζειν ττολλάκις τοὺς
ἁλισκομένους προσδεσμείοντας
xat’ ἀντιχρὺ τοῖς ζῶσι ve-
χροὺς ἀντιπροσώτιους ἕκαστον
100g ἕχαστον μέρος ττροσαρ-
μόττοντας, οὕτως ἔοιχεν ἡ ψυχὴ
διατετάσϑαι zal 7τροσχεχολ-
λῆσϑαι τιᾶσι τοῖς αἰσϑητικοῖς
τοῦ σώματος μέλεσιν.
Bernays (Ϊ. πι. p. 24 et 144), qui Iamblichi locum non
noverat, fragmentum ex Eudemo petitam esse coniecerat.
Bywater primus ad Iamblichum relegans fragmentum pro-
treptico adsignavit.
Ceterum Ciceronem deprehendimus Aristotelem sequentem
prius quam auctoris nomen indicavit (Bywater p. 60). Apud
Jamblichum autem locum ita habemus exscriptaum, ut quin
ipsius Aristotelis verba legamus dubium non sit.
Paulo ante eum locum, quem exscripsi, occurrunt verba,
quae Aristotelis esse iterum testimonio confirmari potest.
Quae enim p. 134, 1 de Lyncei oculis leguntur, comparanda
sunt cum Boethii loco de consol. III, 8, 21, ubi hominum
bona ad beatitudinem nihil efficere formaeque nitorem fictum
mutabilemque esse explicans, haec dicit Boethius:
250 Paulus Hartlich
Iambl. protr. p. 134.
Quod si, ut Aristoteles| εἰ γάρ τις ἐδύνατο βλέπειν ὀξὺ
ait, Lyncei oculis Βοιηΐηθ8) χαϑάπερ τὸν “υγχέα φασίν,
uterentur, ut eorum visus ob-|0¢ διὰ τῶν τοίχων ἑώρα xai
stantia penetraret, nonne intro-| tw» δένδρων, πότ᾽ av ἔδοξεν
spectis visceribus illud Aleci-| εἶναί τινα τὴν ὄψιν ἀνεκτόν,
biadis superficie pulcherrimum | ὁρῶν ἐξ οἵων συνέστηκε κακῶν;
corpus turpissimum videretur?
Rectissime Bywater Iamblichi et Boethii locis conlatis,
haec verba ad Aristotelis protrepticum rettulit. Atque con-
firmatur viri docti coniectura 4110 argumento. Boethius
enim, ubi mendacis formam felicitatis depingit (de consol. II,
3—8), e fonte hausit protreptico: inprimis ea quae in
cap. VIII profert, protreptici naturam spirare videntur, cum
in eis inveniantur τόποι usitatissimi, de quibus loco
idoneo dicam. Suspicari licet, Ciceronem quoque illud de
Lyncei oculis in Hortensio protulisse. Jamblichum autem
videmus Aristotelis orationi nervos detrahentem: pro Alci-
biadis enim nomine, quo usus erat Aristoteles ut pulchri-
tudinis exemplum perfectissimum proponeret, Iamblichus no-
minum propriorum rerumque definitarum contemptor vocem
inanem teva substituit.
Iam vero firmo nitimur fundamento, si omnia quae apud
Iamblichum p. 132 inde a verbis γνοέῃ δ᾽ ἂν τις xré. legimus,
Aristotelis protreptico tribuimus. Nam quod Augustinus apud
Ciceronem in extremis Hortensii partibus multos de hominum
vanitate gemitus invenit, hoc optime cum Iamblichi loco con-
venit. At si hanc partem capitis octavi protreptico tribuimus,
idem de priore capitis parte valet. Est enim cap. VIII de
paucis unum, quod quin unum simplexque sit dubitari non po-
test. Proficiscitur adhortatio hic azco τιῦν χοινιῶν évvowwy vel
τῶν ἐναργῶν πᾶσι φαινομένων, quare oratio ad populare iudi-
cium accommodata est, sed sententiarum varietate sermonis-
que quadam vi insignis, ut summi viri ingenium, quale vete-
rum iudicio in dialogis conspicuum fuit'), facile agnoscamus.
| 1) Ammonius proleg. in Arist. categ. (p. 36> 28 Br.): ἐν δέ ye τοῖς
pers eee
De exhortationum a Graccis Romanisque script. historia. 251
Et quanquam quac condicio fuerit fontis, cui Tamblichus
Aristotelis verba debeat, nescimus, neque qua fide ae diligentia
ab eo reddita sint exploratum habemus: multas tamen sen-
tentias et singulas notiones Aristotelias ex cius libris com-
probare possumus. Pauca proferam. Nemo, inquit, vitam et
amplissimis opibus exstructam appetit, si sana mente carere
debeat; itaque bona cupimus non nisi sentiendi ac sapiendi
causa. Hance ob rem neque ebrius neque puer quisquam
nostrum per totam vitam esse velit. Cf. Eth. Nic. 1171*, 1
οὐδείς τ᾿ ἂν ἕλοιτο Civ τεαιδίου διάνοιαν ἔχων. (Eth. Eud. 1215").
Neque dormire quisquam semper velit. Cum his cf. Eth. Nic.
1095 32. Eth. Eud. 1216° 3.1 Fortasse Endymion hoe loco
ab Aristotele memorabatur, cf. Cic. in Tuse. disp. I, 38, 92.
Porro quod parentes eximio honore persequendos, mortem
autem quam maxime fugiendam esse censemus, ex cognoscendi
ac sapiendi studio derivatur. Prudentia autem indigemus non
ad vivendum, sed ad bene vivendum, quem ad modum in
opibus parandis non spectamus, ut sreog to liv μόνον suffi-
ciant, sed πρὸς τὸ ev Civ adsint. Pergit p. 132 τοῖς μὲν οὖν
πολλοῖς τεολλὴ συγγνώμη τοῦτο νιράττειν᾽ εὔχονται μὲν γὰρ
εὐδαιμονεῖν, ἀγατεῶσι δὲ κἂν μόνον δύνωνται ζῆν, ὅστις δ᾽
οἴεται μὴ τεάντα τρόπον ὑπομένειν αὐτὸ δεῖν, καταγέλαστον ἤδη
τὸ μὴ “τάντα πόνον τιογνεῖν καὶ macdav στιουδὴν σγεουδάζειν
ὅπεως κτήσηται ταύτην τὴν (φρόνησιν ἥτις γνώσεται τὴν ἀλή-
Decay. His verbis protreptici nota quasi impressa videtar.
Sequitur sortis humanae consideratio his verbis instituta:
γνοίη δ᾽ ἂν tig τὸ αὐτὸ καὶ asd τούτων, εἰ ϑεωρήσειεν ὕτε᾽
αὐγὰς τὸν ἀνϑρώπσιειον βίον. εὑρήσει γὰρ τὰ δοχοῖντα εἶναι
μεγάλα τοῖς ἀνθϑρώντοις ττάντα ὄντα σχιαγραφίαν. oder χαὶ
λέγεται καλῶς τὸ μηδὲν εἶναι τὸν avdewiov καὶ τὸ μηδὲν
εἶναι βέβαιον τῶν arteusivuy.
διαλογιχοῖς, ἃ πρὸς τοὺς πολλοὺς «αὐτῷ (Aristot.) γέγραπται, χαὶ ὄγχου
φροντίζει τινὸς χαὶ περιεργίας λέξεων χαὶ μεταφορᾶς, χαὶ πρὸς τὰ τῶν
λεγόντων πρόσωπιι σχηματίζει τὸ εἶδος τῆς λέξεως χαὶ ἁπλῶς ὅσα
λόγον οἷδε χαλλωπίζειν ἰδέαν.
1) vide vtiam Augustinum, Confess. VIII, 12, qui Hortensium fortasse
sequitur.
252 Paulus Hartlich
Ad ‘Sewgeiy ὑπ᾽ avyas’ (qua locutione usus est Aristoph.
in Thesmoph. 500) ef. Plat. Phaedr. 268". 2695. σχεαγραφίέα
legitur apud Plat. Phaed. 69°. Pergit (p. 132): ἐσχύς τε
yao καὶ μέγεϑος καὶ κάλλος γέλως tort καὶ οὐδενὸς ἄξια,
κάλλος τε παρὰ τὸ μηδὲν ὁρᾶν ἀχριβὲς δοκεῖ εἶναι τοιοῦτον.
εἰ γάρ τις ἐδύνατο --- — (sequitur locus de Lyncei oculis, quem
supra pag. 250 exscripsi) τεμαὶ δὲ καὶ δόξαι τὰ ζηλούμενα
μᾶλλον τῶν λοιπῶν ἀδιηγήτου γέμει φλυαρίας. (ef. Plat. in
Phaed. 66°). τῷ γὰρ καϑορῶντι τῶν ἀιδίων τι ἠλίϑιον περὶ
ταῦτα σπουδάζειν. τί δ᾽ ἐστὶ μακρὸν ἢ τί πολυχρόνιον
τῶν ἀνθρωπίνων; ἀλλὰ διὰ τὴν ἡμετέραν ἀσϑένειαν
οἶμαι καὶ βίου βραχύτητα καὶ τοῦτο φαίνεται πολύ.
Hoc loco Usenerus') Aristotelem multa de gloriae va-
nitate exposuisse censet. Ex Aristotelis enim protrep-
tico sumpta sunt, si Usenerum sequeris, ea quae in Somnio
Scipionis (de rep. VI, 23) Cicero de gloria disseruit. Haec
paulo variata iterasse postea Ciceronem in Hortensio, quo ex
fonte Boethium hausisse cum de eadem re verba faceret de
cons. II, 7. Quae igitur Aristoteles de gloria terrae angustis
limitibus ac temporis exiguo ad aeternitatem spatio coartata
dixerit, eorum vestigia deprehendisse sibi visus est Usenerus
in Iamblichi verbis τί δ᾽ ἐστὶ μακρὸν ἢ τί πολυχρόνεον
τῶν ἀνθρώπων;
At ego persuadere mihi non possum, his in verbis latere
tam longam de gloria argumentationem, qualem sibi finxit
Usenerus: immo Iamblichum hoc loco fere ad verbum Aristo-
telem exscripsisse putaverim. Hoc ea quoque re confirmatur
quod illa verba leguntur proxime ab eis locis, quos ad ver-
bum ex Aristotelis libro expressos esse Cicero et Boethius
testantur. Cur igitur hanc de gloria explicationem Iamblichus
sperneret, si invenit? Videat etiam Usenerus num verbo
μαχρόν illud argumentum de gloria intra fines angustos con-
clusa recte significetur. Mihi quidem secus videtur. Ego totam
illam argumentationem quae in Somnio § 23 sqq. legitur, ab
Aristotelis protreptico alienam esse puto: Censorini (de die
1) in Mus. Rhen. XXVIII p. 400 sqq.
De exhortationum a Graecis Romanisque script. historia. 253
nat. XVIII, 11) enim locus, quem huc rettulit Usenerus, non
est protreptici, sed ex libris στιερὶ φιλοσοφίας sumptus (cf.
Rosei fragm. Arist. p. 39, 25). Hoc tantum recte monuit Use-
nerus, Ciceronem in Hortensio simili modo de gloria intra
fines angustos compressa dixisse (Hort. fr. 80) atque in Somnio,
sed multo brevius, sicuti res tulit. Boethium autem in consol.
libro I], 7 Hortensium sequi, non Somnium Scip., minime
vir doctus demonstravit.
Plane autem concidunt ea quae Usenerus ex Iamblichi
verbis τέ δ᾽ ἐστὶ μαχρόν xzé. effecit, si ea contuleris cum Cice-
ronis loco in Tuse. disp. I, 39, 94:
quae vero aetas longa| τί δ᾽ ἐστὶ μακρὸν ἢ τί
est? aut quid omnino ho-|zoAvyedvioy τῶν ἀνϑρω-
mini longum? — — βοἀ πένων; ἀλλὰ διὰ τὴν ἡμε-
quiaultra nihil habemus,|tégay ἀσϑένειαν, οἶμαι,
hoc longum dicimus. καὶ βίου βραχύτητα καὶ
τοῦτο φαίνεται HOA τι.
Non igitur est quod diutius dubitemus, quin apud Iam-
blichum p. 134 Aristotelis ipsius verba legamus.
Itaque nihil in vita studio nostro dignum est, nihil pre-
tiosum, nisi quantum in nobis est mentis et scientiae (p. 136).
Una cogitandi facultate ad divinam naturam homo accedit:
“ὃ νοῦς γὰρ ἡμῶν ὃ ϑεός᾽, εἴτε Ἑρμότιμος εἴτε ᾿ναξαγόρας
εἶπε τοῦτο, καὶ ὅτι “6 ϑνητὸς αἰὼν μέρος ἔχει ϑεοῦ τινός.
Aristotelis more poctarum floribus et sententiis communibus ex-
ornata est oratio. Ceterum de Hermotimo ef. Arist. Metaph. I 3
p. 984"—18. Locus denique finitur sic: ἢ φιλοσοφητέον
οὖν ἢ χαίρειν εἰποῦσι τῷ ζῆν ἀπιτέον ἐντεῦϑεν,
ὡς τὰ ἄλλα γε πάντα φλυαρία τις ἔοικεν εἶναι
πολλὴ καὶ λῆρος.
His verbis vere protrepticis et grandi quodam orationis
genere prolatis Iamblichus ieiunam clausulam addit: οὕτως ἂν
τις τὰς ἀττὸ τῶν (κοινιῦν) ἐννοιῶν ἐφόδους συγχεφαλαιώσαιτο
δεόντως εἰς προτροτὴν τοῦ δεῖν φιλοσοφεῖν κτὲ.
Quaerentibus autem quo loco in Aristotelis libro hoc
fragmentum positum fuerit, certi nihil responderi potest. Cice-
254 Paulus ‘Hartlich
ronem quidem Augustini testimonio narrationem illam de
Etruscorum cruciatu in extremis dialogi partibus at-
tulisse scimus; eodem teste discimus in Hortensio antecessisse
multas de humanae vitae vanitate querellas: iam locus Iam-
blichi cum his ita convenit ut non solum querellas istas ex
Aristotelis libro sumptas esse suspiceris, sed eas etiam apud
Aristotelem sub finem prolatas esse conicias, quod et ver-
borum vis ac gravitas suadet. Ipse vero finis Hortensii ab
Augustino servatus est (fr. 90). Cicero Platonem (Phaed. 84°)
imitatus dixerat philosophandum nobis esse, si aut exstingui
tranquille aut redire velimus ad illos, a quibus essemus pro-
fecti. Ne Aristotelis quidem librum crediderim desperatis
illis verbis (in fine cap. VIII) finitum fuisse, sed felicitatis
quadam futurae spe ostenta Aristotelem suam ad philosophiam
exhortationem terminasse est probabile. Haec contemplativa
sapientia ac vitae spes in qua φιλοσοφήσομεν ζῶντες adn dwg
(p. 174), depingitur in capite XII apud Iamblichum, quod
Aristotelicum colorem prae se ferre videtur. Verba Iamblichi
in hoc sunt p. 170,1—6 et p. 174,8—12. Felicitatis defi-
nitio, quae p. 170, 11 legitur, consentit cum ea, quam Aristo-
teles in Pol. IV, i habet: ef.
Iambl. p. 170. . Arist. Pol. IV, 1.
οὐκοῦν τὴν εὐδαιμονίαν tidé-|— --- καὶ τὸ ζὴν εὐδαιμόνως,
μεϑα ἤτοι φρόνησιν εἶναι nal | εἴτ᾽ ἐν τῷ χαίρειν ἐστὶν εἴτ᾽
τινὰ σοφίαν, ἢ τὴν ἀρετὴν ἐν ἀρετῇ τοῖς ἀνϑρώτιοις
ἢ τὸ μάλιστα χαίρειν (η)) εἴτ᾽ ἐν ἀμφοῖν. Cf. Eth. Επά.
παντα ταῦτα. Cf. p.172,1.2.}1214* 80.
Ex protreptico hoe fragmentum depromptum videtur,
primum quod maxime ἡ φρόνησις commendatur, ad quam prae-
cipue οἱ τεροτρέποντες incitant (cf. apud Iambl. VIII p. 128, 9.
132,12. 172,5); deinde quod exhortandi vis in verbis re vera
inest (cf. p. 172, 8 p. 174, 3). Tota denique argumentatio cum
eo redeat, ut philosophandum nobis sit, si beati esse velimus et
aeternas laetitias percipere, ubi aptius locum tenere potuit
nisi in protreptico? Terminavit igitur Aristoteles protrepticum
his verbis (p. 172):
De exhortationum ἃ Graecis Romanisque script. historia. 255
— φιλοσοφιτέον av εἴν, raat τοῖς δινεμένοις" 1 γάρ
τοι τοῦτ᾽ ἐστὶ τὸ τελέως εἰ “ἣν, i μαλιστά γε γεάντων, ὡς ἕν
εἰπεῖν, αἴτιον ταῖς ψιχαῖς. ἀλλ᾽ ἐνταῦϑα μὲν διὰ τὸ “ταρὰ
φύσιν ἴσως εἶναι τὸ γένος ἡμῶν χαλετὸν τὸ μανϑάνειν nat
σχοπεῖν ἔστι --- --- ἀν δέ ττοτε δυνηϑῶμεν σωϑῆναι πάλιν,
ὅϑεν ἐληλύϑαμεν δῆλον, ὡς ἠἤδιον χαὶ ῥᾷον αὐτὸ “τοιήσομεν
σεάντες. νῦν μὲν γὰρ ἀφειμένοι τῶν ἀγαϑῶὼν διατελοῦμεν περάτ-
τοντες τὰ ἀναγχαῖα, καὶ μάλιστα πάντων οἱ μάλιστα μαχάριοι
δοχοῦντες εἶναι τοῖς τεολλοῖς" ἐὰν δὲ τῆς οὐρανίας ὁδοῦ λα-
βώμεϑα καὶ ἐπὶ τὸ σύννομον ἄστρον τὴν ζωὴν τὴν Eat
ἀπερείσωμεν, τότε φιλοσοφήσομεν ζῶντες ἀληϑῶς καὶ ϑεώ-
μενοι ϑεωρίας ἀμηχάνους τὸ κάλλος, ἀτενίξοντες τῇ, Ψιχῇ
πρὸς τὴν ἀλήϑειαν ἀραρότως καὶ ϑεώμενοι τὴν τῶν ϑεὼν
ἀρχήν, εὐφραινόμενοι καὶ χαίροντες συνεχῶς ἀπὸ τοῦ ϑεωρεῖν,
ἡδόμενοι χωρὶς πάσης λύτεης. —
Ne tamen quis de Aristotele horum verborum auctore
dubitet, quod Platonis doctrina‘') in eis cognoscitur: immo
optime hoc loco confirmatur, quod et antea vidimus (p. 252)
et aliis locis perspicitur, Aristotelem in protreptico sicut in
aliis dialogis quin Platonis sententiis ac verbis uteretur eiusque
orationem imitaretur non recusavisse.2) Scimus in Eudemo
dialogo Aristotelem Platonis Phaedonem ad imitandum sibi pro-
posuisse neque idem solum argumentum persecutum sed etiam
simillima dialogi forma usum esse (Bernays p. 23, Zeller 1152
p. 59, 1). Iam quae supra exscripsi, ad sententias in Phaedone
prolatas proxime accedunt, quid igitur mirum quod Platonis
memoriam nobis afferre videntur?
Sed transeo ad certiora. Totum VIII caput cum sine
ulla dubitatione protreptico dare potuerimus, multo difficilior
est quaestio in antecedenti capite iudicando. Hirzelius qui-
dem hoc caput (VII =c. VI. VII apud Pistell.) integrum pro-
treptico vindicavit: cui ego non adsentior, cum e diversis fru-
stulis ita consarcinatum videatur, ut utrum unius libri e
1) σύννομον illud ἄστρον invenitur apud Plat. Tim. 42>. Cf. τὸ gvy-
γενές in Phaed. 84" ϑεωρίας ἀμηχάνους to κάλλος cf. Plat. Civit. X p.6154.
2) Diels, Archiv f. Gesch. d. Philos. 1, 4 p. 492 8qq.
Leipziger Studien. XI. 17
256 Paulus Hartlich
variis locis an diversis ex fontibus compilatum sit haud facile
sit ad diiudicandum. Sed iam videamus quid rei sit.
Iamblichus capiti septimo haec verba praemittit; ἐπεὶ dé
ἀνϑρώποις διαλεγόμεϑα ἢ, ἀλλ᾽ οὐχὶ τοῖς τὴν ϑείαν μοῖραν
τῆς ζωῆς πρόχειρον ἔχουσι, δεῖ συμμιγνύναι ταῖς τοιαύταις
παραχλήσεσι τὰς τιρὸς τὸν πολιτικὸν καὶ περακτιχὸν βίον 7ερο-
teozac. Postquam igitur contemplativam philosophiam com-
mendavit, iam descendere vult ad laudem philosophiae qua-
tenus ad civilem vitam et ad omnes actiones utilis sit. Huic
quasi indici capitis duae exiles παρακλήσεις satisfaciunt, quae
leguntur p. 102 et 104. Prior incipit a verbis ὧδε οὖν λέγωμεν,
in qua Aristotelis illud exponitur philosophiam esse eam scien-
tiam qua rebus ad vitae usum necessariis recte uti discamus.
Verba φιλοσοφητέον ἄρα ὑμῖν, εἰ μέλλομεν ὀρϑῶς πολιτεύ--
εἐσϑαι χτὲ (p. 104) Iamblichus addidit. Sequitur altera
σεαράκλησις (p. 104, 3—16) adiuncta verbis ἔτε τοένυν, qui-
bus Iamblichus uti solet, si res diversas conglutinat (cf. p. 240
cap. XVI). Huius διαιρέσεως summa est: φιλοσοφητέον éx
παντὸς τρότεου, US μόνης φιλοσοφίας τὴν ὀρϑὴν χρίσιν
καὶ τὴν ἀναμάρτητον ἐπιταχτικὴν φρόνησιν ἐν ἑαυτῇ περιε-
χούσης. Haec etsi sunt Aristotelia (ὑπεηρετοῦσα ἐπιστήμη
Metaph. 982* 16. ἡ φρόνησις ἐπιταχτικχή Eth. Nic. 11438 8),
tamen ita mutilata et decurtata leguntur, ut utrum reliquiae
sint argumentationis e protreptico petitae an aliunde com-
pilata, diiudicare nequeam.
Iterum verbis ἔτι τοίνυν adnectit nova, quibus de-
monstrat (p. 104, 16): éet τὰ δυνατὰ καὶ ὠφέλιμα πάντες
αἱρούμεϑα, ἀποδεικτέον (corr. Pistelli pro “εαραδεικτέον) wo τῷ
φιλοσοφεῖν ἀμφότερα ταῦτα ὑπάρχει xai ὅτι τὴν χαλεπότητα
τῆς κτήσεως ὑποδεεστέραν ἔχει τοῦ μεγέϑους τῆς ὠφελείας.
Fragmentum quod sequitur, bene est dispositum et continua
argumentatione progrediens. In hoc unam quidem sen-
——— a ...... “.
1) Cf. Diels, “Arch. f. Gesch. d. Philos. I, 4 p. 485, 13: ,Jamblich
gtbt den aristotel. Gedanken wieder, der im Gegensatz zu dem idealen
platonischen ἀγαθὸν das den Gegenstand seiner Ethik bildende ἀγαϑὸν
als ἀνϑρώπινον fasst. S.Nic.11. 10948 22ff. 4. 1096b 34."
μαᾶρεντν - -----.--
De exhortationum a Graecis Romanisque script. historia. 20 1
tentiarum seriem si Aristotelicam esse probari
possit, totum fragmentum (p. 104 extr. — 114, 8) ex
Aristotelis protreptico petitum esse aio.
Dispositio fragmenti haec est, ut p. 106—108, 17 demon-
stretur esse ἐπιστήμην τῆς ἀληϑείας καὶ τὴς τιερὶ ψυχὴν
ἀρετῆς eamque nos consequi posse; haec scientia summum
bonum est: p. 108, 18—112,6; denique philosophia facilior
ad comparandum est quam reliqua bona: p. 112, 7—114, 5.
In hac parte probandi ratio tota est Aristotelia, argu-
menta ipsa et sententiae protreptici naturam prae se ferunt.
Quae p. 106 leguntur, conveniunt cum Eth. Eud. 1217" 35.
Deinde hic quoque omnibus bonis praefertur ἡ φρόνησις.
In re publica, inquit (p. 108 extr.), lex imperat; lex autem
est φρόνησίς τις καὶ λόγος ἀπὸ φρονήσεως.) Summum igitur
bonum est ἡ φρόνησις (p. 110,12). Pergit deinde vere προτρετε-
τικῶς Ὦ: ov dr δεῖ φεύγειν φιλοσοφίαν, εἴπερ ἐστὶν ἡ μὲν φι-
λοσοφία καϑάπερ οἰόμεϑα χτῆσίς te καὶ χρῆσις σοφέας (ef.
Plat. in protreptico, Euthyd. 288°), ἡ δὲ σοφία τῶν μεγίστων
ἀγαθῶν" οὐδὲ δεῖ χρημάτων μὲν ἕνεκα τελεῖν ἐφ᾽ Ἡρακλέους
στήλας καὶ πολλάκις κινδυνεύειν, διὰ δὲ φρόνησιν μηδὲν πονεῖν
μηδὲ danavav. ἡ μὴν avdganodwoés γε τοῦ ζῆν, ἀλλὰ μὴ
τοῦ ζῆν εὖ γλίχεσϑαι (ef. 1278" 29), καὶ ταῖς τῶν ττολλῶν
αὐτὸν ἀκολουϑεῖν δόξαις, ἀλλὰ μὴ τοὺς πολλοὺς ἀξιοῦν ταῖς
αὑτοῦ, καὶ τὰ μὲν χρήματα ζητεῖν, τῶν δὲ καλῶν μηδεμέαν
ἐπιμέλειαν τιοιεῖσϑαι τὸ παράτιαν. Deinde philosophiam
facile attingi posse demonstrat (p. 112), quod ad ex-
hortandum maxime valet, ut recte dicit Plutarchus, Moral.
5444, 3) Tam quae hoc loco ab Iamblicho proferuntur, Aristoteli
1) Eth. Nic. 1180a 21 ὁ δὲ νόμος — λόγος ὧν ἀπό τινος
φρονήσεως xal νοῦ.
2) Haec verba etiam Rose inter protreptici fragmenta recepit: fr.* 52
p- 62, 7.
3) ἡ yao ἔργον ὁμοῦ καὶ λόγον ἔχουσα προτροπὴ καὶ παράδειγμα
καὶ ζῆλον οἰκεῖον ἔμψυχός ἐστι καὶ κινεῖ καὶ παροτρύνει χαὶ ued’
ὁρμῆς χαὶ προαιρέσεως ἐλπίδας ὡς ἐφιχτῶν καὶ οὐχ ἀδυνάτων πα-
ρίστησι.
17*
258 Paulus Hartlich
deberi Proclus testatur in commentariorum in Euclidis elem.
prologo I p. 28 (ed. Friedlein), quem locum optime huc rettulit
Valentinus Rose (in fragm. Aristot. collect., nova edit. 1856
p. 62). Locos adscribam:
Iambl. protr. p.112. |Proclas, comm. in Eucl. p. 28
διότι δὲ πολλῷ ῥάστη τῶν. ed. Friedlein.
ἄλλων ἀγαθῶν ἡ κτῆσις αὐτῆς; δηλοῖ δὲ τὸ δι᾿ ἑαυτὴν εἶναι
(sc. τῆς φιλοσοφίας), ἔκ τῶνδε τοῖς μετιοῦσιν αἱρετὴν (τὴν
πεισϑείη τις ἄν. μαϑ. ἐπιστήμην), ὃ καὶ ᾿“Αρι-
τὸ γὰρ μήτε μισϑοῦ παρὰ στοτέλης πού φησιν, τὸ μη-
τῶν ἀνϑρώπων γινομένου τοῖς δενὸς μισϑοῦ προχειμένου
φιλοσοφοῦσι, δι᾽ ὃν συντόνως 'τοῖς ζητοῦσιν ὅμως ἐν ὁ λίγῳ
οὕτως ἂν διαπονήσειαν, πολύ χρόνῳ τοσαύτην ἐπίδοσιν
τε τιροεμένους εἷς τὰς ἄλλας τὴν τῶν μαϑημάτων ϑεωρίαν
τέχνας ὅμως ἐξ ὀλίγου χρό- λαβεῖν, ἔτι δὲ τὸ πάντας
νου ϑέοντας παρεληλυϑέ- αὐτῇ φιλοχωρεῖν καὶ βού-
ναι ταῖς ἀχριβείαις, σημεῖόν ἰλεσϑαι σχολάζειν τῶν ἀλ-
μοι δοχεῖ τῆς περὶ τὴν φιλο-' λων ἀφεμένους, ὅσοι καὶ
σοφίαν εἶναι ῥᾳστώνης. ἔτι κατὰ μιχρὸν ἐφήψαντο τῆς
δὲ τὸ πάντας φιλοχωρεῖν ἀπ᾽ αὐτῆς ὠφελείας, ὥστε
(ἐπ᾿ delet Rose) αὐτῇ καὶ οἵ γε καταφρονητικῶς ἔχουσι
βούλεσϑαι σχολάζειν ἀφε-' τῆς τῶν μαϑημάτων γεύσεως,
μένους τῶν ἄλλων ἁπάν-' ἄγευστοι τυγχάνουσιν ὄντες
των, οὐ μικρὸν τεκμήριον OTL τῶν ἐν αὐτοῖς ἡ δονῶν.
μεϑ' ἡδονῆς ἡ προσεδρεία!
γίνεται. πονεῖν γὰρ οὐδεὶς |
ἐθέλει πολὺν χρόνον.
Si vero haec pars Aristotelis est, sequitur ut ea quoque
quae antecedunt, eiusdem auctoris sint, eam ob causam, quod
eundem fontem iterum exscripsit Iamblichus in
commentatione Pythagorica tertia zegt τῆς κοινῆς μαϑη-
ματικῆς ἐπιστήμης (Anecd. Paris. II p. 317 Villoison). Hine
ampliora evadunt: quae enim apud Jamblichum in protreptico
p. 106. 108 disseruntur, haec aperte dicta sunt contra eos qui
negant ote τῆς ἀληϑείας καὶ τῆς περὶ ψυχὴν ἀρετῆς ἔστιν
De exhortationum ἃ Graecis Romanisque script. historia. 269
quae Plato in protreptico exposuit (Euthyd. 281°-*), Eadem
reddidit Themistius in protreptico, quo de infra dicemus.
De domino, qui suis servis deterior est (v. 12), Galenus lo-
quitur in protreptico. Simillima etiam sunt ea, quae de di-
vitiarum pretio protulit Boethius de consol. II, 5. Nonnulla
exscribam :
η(4. 6. ὃ 45) iam vero pulchrum variis fulgere vestibus
putas? quarum si grata intuitu species est, aut materiae na-
turam aut ingenium mirabor artificis. An vero te longus ordo
famulorum facit esse felicem? qui si vitiosi moribus sint, per-
niciosa domus sarcina — —: sin vero probi, quonam modo
in tuis opibus aliena probitas numerabitur? — — (δ 85) Quam
vero late patet vester hic error qui ornari posse aliquid orna-
mentis existimatis alienis? At id fieri nequit. nam si quid ex
appositis luceat, ipsa quidem quae sunt apposita laudantur,
πὰ vero his tutum atque velatum in sua nihilominus foeditate
perdurat — —. “
Aristoteles igitur mendacem felicitatis formam ostendens
de eis quae hominibus videntur bona, re autem vera non sunt,
disseruit. Haec, quae apud Stobaeum legimus, de divitiis 1)
maxime dicta sunt; probabile est Aristotelem quoque, sicuti
multi alii protrepticorum auctores fecerunt, de ceteris rebus,
quibus se homines adepturos felicitatem putant, copiosius
dixisse. Fortasse ex protreptico hausit Boethius (de cons. III, 8)
ea, quae de illorum bonorum vanitate ‘brevissime’ 2) profert.
Dicit enim III, 8, 4:
“Quantis vero implicitae malis sint, brevissime monstrabo.
quid enim? pecuniamne congregare conabaris? sed eripies
habenti: dignitatibus fulgere velis? danti supplicabis et qui
1) Repugnare inter se videntur ea quae Aristotelem de divitiis dixisse
Zenon narrat apud Stob. ἢ. 95, 21 (locum exscripsi p. 236) et quae leguntur
in protreptici fragmento apud Stob. fl. 3, 54 (vide p. 268). Sed. cf. quae de
hac re exposuit Diels in Archiv f. Gesch. d. Philos. I, 4 p. 482 8q., qui
rectissime quod apud Zenonem Crates refert, ab Aristotele in prooemio
dicta esse suspicatus est.
2) Similia sunt quae συντόμως Pseudoplutarchus περὶ παίδων
ἀγωγῆς cap. VIII docet. vide infra.
260 Paulus Hartlich
(lambl.). | (Proclus).
νοι δὲ καὶ δοξάζοντες τὰς ἀνϑρωπιχὰς yoelag τῶν
ὀρϑῶς ὅλῳ καὶ παντὶ δια- περὶ τὴν ϑεωρίαν μόνην ἐσχο-
φέρουσι πρὸς τὰς χρείας. λακότων.
Quae secuntur Proclus habet p. 25, 20—22. Iamblichus
igitur et Proclus in communi fonte philosophiam seu scientias
in cognitione positas et accusatas et defensas invenerunt,
quare eadem argumenta quae vituperatores contra philoso-
phiam proferentes Aristoteles induxerat, altera parte refutavit.
Velut in his:
Adversarius (Iambl. III. Defensor (Iambl. protr.
p. 216 Vill.) p. 104).
φασὶ γὰρ of μὲν εἶναι τὴν] ὅτι μὲν οὖν τὰς περὶ τῶν
τῶν ἀδίκων xat δικαέων καὶ δικαέων καὶ τῶν συμφε-
κακῶν καὶ ἀγαϑῶν ἐπι-)ρόντων, ἔτι δὲ περὶ φύσεώς
στήμην, ὁμοίαν οὖσαν γεω- τε καὶ τῆς ἄλλης ἀληϑεί-
μετρίᾳ καὶ ταῖς ἄλλαις ταῖς]ας ἐπιστήμας δυνατοὶ λα-
τοιαύταις, of δὲ τὴν περὶ βεῖν ἐσμεν, ῥδᾷάδιον ἐπιδεῖξαι.
φύσεώς τε καὶ τῆς τοι-
αὐτὴηὴς ἀληϑείας φρόνη-
σιν χτὲέ.
Dubium non est, quin arma et impugnandae οἱ defen-
dendae philosophiae Iamblichus et Proclus ex Aristotelis libro
petiverint: quem librum protrepticum esse, commentatorum
testimonio quod memoravi et eis quae de Hortensii indole
supra (p. 239) dixi quaeque infra de protreptici partibus docebo,
optime confirmatur. —
Quae deinde in Iamblichi protreptico (p. 114) a verbis
ἴδοι δ᾽ Gy τις τὸ αὐτὸ γνωριμώτερον secuntur, ex alio fonte
hausta sunt, non ex protreptico, ut Hirzelio (p. 94) videtur.
Res difficillima est, quod in his quoque varias παρακλήσεις
conglutinatas habemus.
Prima sententiarum series est p. 114, 9—12, imperfecta
illa neque integra, quae redit explanata in cap. XII p. 170.
Sequitur altera p. 114, 20—116, 18 verbis illis copulativis
ἔτι τοίνυν adiuncta, qua demonstratur eam virtutem quae
De exhortationum a Graecis Romanisque script. historia. 261
summa animi partis, id est rationis, propria est, maxime esse
expetendam. Haec breviori forma iam supra inveniri (p. 72)
antea monstravi (locos proposui p. 217). Tertia diaeresis
p. 116, 15 eisdem verbis ἔτε τοίνυν incipit. Dicit cuius-
que rei munus per se peractum melius esse quam vi aliena
perfectum. Hominis autem propriam naturam efficit ὁ γνοὺς
καὶ ὃ λόγος (p. 118, 9), cuius opus positum est in veritatis
cognitione. Huius autem cognitionis finis est ἡ ϑεωρία.
Negari non potest, quin Aristotelis sententiae in hac
parte multae inveniantur. Confer quae p. 120 leguntur cum
Eth. Nic. 1097* 15; deinde p. 124 cum Eth. Nic. 1170" 20
Metaph. I, 1. Sed non nisi frustula sunt miserrime consuta,
quae Iamblichus si uno ex fonte hausit, 6 dialogo compi-
lavit et in continuam orationem transfigurare conatus est.
Quod quidem negotium pessime successit Iamblicho, nam dia-
logi vestigia et sententiarum mira brevitate atque inconcinni-
tate et verborum sermonis propriorum insigni usu facile co-
gnoscuntur (cf. p. 116, 6 sqq. p. 120. p. 122, 1 --- 12, maxime
Ῥ. 126 init.).
Protreptici non esse hanc alteram septimi capitis par-
tem, hac ratione demonstrari potest.
Adversarii enim apud Aristotelem haec contra philoso-
phiam proferunt (Iambl. in comm. Pyth. II] p. 217, 5:)
δεῖ On μὴ λεληϑέναι τὸν μέλλοντα ττερὶ τούτων ἐξεταξειν,
ὅτι πάντα τὰ ἀγαϑὰ καὶ τὰ τιρὸς τὸν βίον ὠφέλιμα τοῖς
ἀνθρώποις ἐν τῷ χρῆσϑαι καὶ τιράττειν ἐστὶν, ἀλλ᾽ οὐχ ἐν
τῷ γιγνώσχειν μόνον χτὲ. et (ibid. p. 217, 11):
ὥστε θοῦ πεῖ χαὶ τὴν φιλοσοφίαν, εἴπερ ἐστὶν ὠφέλε-
μος, ἤτοι πρᾶξιν εἶναι τῶν ἀγαϑῶν ἢ χρήσιμον εἷς τὰς τοι-
αὕτας πράξεις" ὅτι μὲν οὖν οὐκ ἔστιν ov? αὕτη πραγμάτων
ἐργασία οὔτ᾽ ἄλλη τῶν τιροειρημένων ézctotnuwy οὐδεμία,
φανερόν ἐστι πᾶσιν. ὅτι δ᾽ οὐδ᾽ ἐστὶ χρήσιμος εἰς τὰς πράξεις,
ἐχεῖϑεν ἂν τις καταμάϑοι. --- — Videmus igitur adversarios
philosophiae id maxime exprobrare, quod cum in agendo
non versetur, utilis non sit. Bonum enim — sic argumen-
tantur — nihil est nisi quod utile; utile autem non invenitur
272 Paulus Hartlich
Porro Aristoteles adversariis ostendit non eodem semper
loco fuisse philosophiam, sed progressus fecisse inter homines
quam maximos. Descripsit hoe loco philosophiae γένεσιν:
ascendisse eam quae hominibus innata sit cogitandi facultatem
paulatim ab rebus ad vitae usum necessariis et ab
artibus ad voluptatem et cultum inveniendis ad summam
rerum contemplationem (Jambl. in comm. Pyth. III
p. 218, 27. Procl. p. 29, 1); itaque cum ad hanc contempla-
tivam scientiam homines Thaletis demum temporibus (qui
est 6 τῆς τοιαύτης φιλοσοφίας ἀρχηγός, Metaph. 983" 20) per-
venerint, fit ut cognoscendi quidem studium anti-
quissimum, ea vero scientia quae cognoscendo ac-
quiescat, recentissima appellanda sit. — Recensuit deinde
Aristoteles veterum philosophorum doctrinas monstravitque
quanta fuerit Socratis vis et auctoritas ad philosophiae
studium propagandum (Cic. Tusc. disp. III p. 28, 69. Iambl.
comm. Pyth. III p. 218, 27).
Postquam Aristoteles philosophiam etiam ad vitae usum
utilissimam esse argumentis comprobavit, scientiam contem-
plativam per se eligendam esse demonstrare instituit, etiam
si ad vitam humanam nihil emolumenti redundet (Iambl. pr.
p. 148—152). Hane sententiam longe gravissimam accurate
defendit Aristoteles in exhortatione sua. Ad vivendum, ait,
homines vulgares contemplativa scientia fortasse carere pos-
sunt: sed qui non qualibet ratione licet miserrima vivere vult,
ad philosophiam accedat necesse est. Demonstravit hoc de-
picta vitae humanae condicione. Res enim humanae plenae
sunt nugarum et animus noster, si aeterna contemplatur, ridet
humana (lambl. pr. p. 132 sqq.). Itaque ut fugiamus hominum
errores ac vitia, acuendum est illud quod solum in nobis di-
vinum est et immortale, mens quidem et intellegentia.
Philosophandum igitur nobis est, si solutis corporis com-
pedibus caelestem viam ingressi vitam agere volumus in sidere
illo cognato, in quo veritatem intuentes summaque ex con-
templando gaudia percipientes perpetua perfruemur cognitione
(Iambl. pr. p. 172 8q.).
—
De exhortationum a Graecis Romanisque script. historia. 273
Haec nunc sufficiant de Aristotelis protreptico. Iam pergo
recensere philosophos quos scimus in exhortationibus scriben-
dis philosophorum clarissimorum exempla esse secutos: qui
etsi multi sunt, de libris tamen eorum paene nihil comper-
tam habemus.
Inter Cynicos protreptici auctor affertur Monimus
Syracusanus, Diogenis discipulus, apud Laert. Diog. VI, 53
γέγραφε δὲ τεαίγνια aicovdn λεληϑυίᾳ. μεμιγμένα καὶ τερὶ
ὁρμῶν δύο καὶ προτρετιτικχόν. Nihil de Monimi libro ac-
cepimus.
Peripatetici non pauci in hoc genere tractando ver-
sati sunt. Inter quos primum tenet locum Theophrastus,
Aristotelis discipulus. In Laert. Diog. catalogi (V, 49) parte
tertia inter indices περὶ τῆς ϑείας εὐδαιμονίας πρὸς τοὺς ἐξ
᾿Αχαδημίας᾽ et ‘wo ἄριστ᾽ ἂν πόλις οἰκοῖτο᾽ legitur Προ-
τρεπειχός ἃ. Repetitur hic titulus in quarta parte, quae ut
prima, ad litterarum ordinem est disposita eiusque videtur
supplementum esse.'!) — Testimonium de Theophrasti libro
nusquam invenitur neque inter fragmenta est ullum, quod ex
protreptico sumptum esse merito conieceris.
Sequitur Chamaeleon Heracleota Ponticus qui et ipse
ex Aristotelis disciplina profectus est (Athen. IX, 406. X, 473).
Kius protreptici semel Athenaeus mentionem fecit, haec
referens (IV, 154°):
ἔμελε δὲ τοῖς waka τᾶσιν Ἕλλησι μουσιχῆς. διότεερ καὶ
i αὐλητικὴὲ ττεριστεούδαστος ἦν. Χαμαιλέων γοῦν 6 ‘Hea-
κλεώτης ἐν τῷ ἐπιγραφομένῳ Προτρετιτιχῷ «“Ταχεδαιμονίους
φησὶ καὶ Θηβαίους wavtag αὐλεῖν μανϑάνειν, Ἡρακλεώτας
τε τοὺς ἐν τῷ Πόντῳ xad ἑαυτὸν ἔτι, ‘AInvalwy τε τοὺς
ἐμφανεστάτους Καλλίαν τε τὸν Ἱππονίκου καὶ Κριτίαν τὸν
Καλλαίσχρου.
Chamaeleon igitur, homo liberalium artium et litterarum
studiosissimus, in protreptico musicae quoque artis studium
commendavit, utpote quod ad hominum animos excolendos et
1) de tabula Theophr. cf. Useneri Analecta Theophr., D. Bonn. 1858.
18 *
274 Paulus Hartlich
ad humanitatem conformandos multum valeat. Itaque afferens
viros inlustrissimos ac de re publica bene meritos horum
exemplo quam veneranda sit musica ostendit. Facile igitur
in protreptico dixerit Chamaeleon ea, quae Athen. XIII, 623
profert :
Κλεινίας γοῦν ὁ Πυϑαγόρειος, ὡς Χαμαιλέων ὃ Πον-
τικὸς ἱστορεῖ, καὶ τῷ βίῳ καὶ τοῖς ἤϑεσι διαφορών, εἴ zcotE
συνέβαινε χαλεταίνειν αὐτὸν δι᾽ ὀργὴν, ἀναλαμβάνων τὴν
λύραν ἐκιϑάριζε" πρὸς δὲ τοὺς ἐπεζητοῦντας τὴν αἰτίαν ἔλεγε"
ζεραῦνομαι. ᾿
Quatenus igitur ad colendos animos musica apta esset,
Chamaeleon eam discipulis suis exercendam in hoc libro pro-
posuit; minime autem e protreptico petita sunt quae de la-
bente musica narravit ex Chamaeleonte Athenaeus (XIV,
6284, XIII, 600. ΙΧ, 390). Haec enim, quae ad historiam
attinent, in libro zreoi xwuwdiag locum tenuerunt multo ap-
tiorem.
Aristo Ceus Peripateticus num protrepticum scripserit,
parum constat. Panaetium et Sosicratem si sequimur, ex
omnibus libris, quos Laert. Diog. VII, 163 Aristoni Chio
Stoico tribuit, quattuor tantum epistulae ad Cleanthem scriptae
Stoici fuerunt, reliqui omnes Peripatetici.
Res est difficillima. Panaetii enim de librorum philoso-
phicorum fide iudicium acutum quidem, sed haud raro iniquum
fuisse scimus; verumne autem in hac re an falsum sit, ex-
plorare nequimus, quod in veterum testimoniis, quibus nitimur,
ab antiquissimis temporibus nomina Chius et Ceus (vel Cius,
vide Ritschel. Opusce. I, 555 not.) miserrime confusa sunt. Multis
etiam locis nomen tantum Aristo legebatur, quibus augebatur
perturbatio. Tertium vero accedit, id quod omnium ambigui-
tatum mihi fons videtur esse. Horum enim philosophorum cum
nomina tum ingenia similia sunt. In utroque enim invenitur
studium et amor cynicae philosophandi rationis. Aristo Peri-
pateticus appellatur Bionis Borysthenitae y4c71¢ a Strabone
(X, 5, 6), Aristo Chius Cynicae sectae se imitatorem significat,
cum in Cynosarge disseruerit (Laert. Diog. VII, 3, 161). Aristo
De exhortationum ἃ Graecis Romanisuge script. historia. 275
Ceus composuit dialogum qui inscribebatur Lycon, quem Plu-
tarchus (de aud. poet.1) cum Aesopi fabulis et Heraclidis Pontici
libro “4fages affert'); porro Cei ἐρωτιχὰ uote laudantur apud
Athenaeum saepius (v. indic.), quae siquidem recte se habet
Panaetii et Sosicratis iudicium, apud Laert. Diog. (VII, 168)
appellantur ἐρωτικαὶ διατριβαί. Distinguenda sunt2) ab his
ta τοῦ -Aglorwrog ὁμοιώματα, 6 quibus Stobaeus in florilegio
Aristonis dicta affert. Has enim similitudines recte Ritsche-
lius 5) tribuit Stoico, a quo non scriptac, sed ex cuius usu
ac ratione a discipulis collectae et editae sunt.
Itaque cum utrumque philosophum in docendi ratione
Cynico isto more per comparationes ac similitudines res mo-
rales explicandi et definiendi usum esse videamus, fit ut quaestio
per se lubrica plane perturbetur verumque sit illud quod vir
doctus in Biblioth. phil. Walchii dixit: , sich um die Theorie der
Aristone interessieren, hiefse fur oder wider einen Schatten
fechten.* Ac profecto plane contrariae sunt virorum doctorum
de tabula apud Laert. VII, 2, 7 sententiae: Krischius (Unters.
Ῥ- 405) omnes libros Chio tribuit, Hubmannus (in Jahn. annal.
suppl. III, 1834) rursus omnes dedit Ceo, neuter vero iudicium
suum argumentis satis confirmare potuit. Interim Sauppius
(in Philodemi de vitiis libro, ed. Sauppius 1853, p. 6) demon-
stravit librum ὑσεὲρ κενοδοξίας re vera a Peripatetico scriptum
esse, Zellerus (II, 2, 925) vero recte monet non omnes libros
eo loco a Laertio laudatos a Peripatetico scriptos esse posse.
Mitto has quaestiones, inutiles illas ad rem nostram. Libri
Stoici et Peripatetici ab antiquis scriptoribus confusi sunt
sive quod nomina permutata erant sive quod horum philoso-
phorum libri eodem titulo inscripti cireumferebantur: inter
quos protrepticus fortasse fuit. Nam quod Krischius
Aristonis protrepticum cum aliorum Stoicorum protrepticis
composuit, ut eum a Stoico scriptum esse doceret, poterat
vir doctus etiam Peripateticos protrepticorum scriptores
1) Ritschelii Opuse. I p. 551—559.
2) Hirzel, Unters. Tl, 1 p. 31 not. 2.
e 3) Ritschel, 1. 6. p. 558.
276. Paulus Hartlich
nominare. Perverse autem de hac re disseruit Hubmannus
(I. 6. $10), qui ut Aristonem Chium protrepticum non seripsisse
probaret, hunc Senecae locum attulit, qui est in Epist $9, 13:
, Ariston Chius non tantum supervacuas esse dixit natu-
ralem et rationalem (sc. partem philosophiae), sed etiam con-
trarias. Moralem quoque, quam solam reliquerat, circumeidit :
nam eum locum, qui monitiones continet, sustulit et paedagogi
esse dixit, non philosophi.“ Eodem fonte usus Sext. Emp. adv.
math. VII, 12:
.ΑἽρίστων ὁ Χῖος ot μόνον, ὥς φασι, παρῃτεῖτο τήν τε
φισικὴν καὶ λογικὴν ϑεωρέαν διὰ τὸ ἀνωφελὲς χαὶ πρὸς
χακοῦ τοῖς φιλοσόφοις ὕπάρχειν, ἀλλὰ καὶ tot ἠϑικοῦ τόπου
τινὰς συμπεριέγραψε καϑάπερ τόν τε παραινετιχὸν καὶ τὸν
ὑποϑετιχὴν τόπον᾽ τούτους γὰρ εἰς τέτϑας ἂν καὶ παεδαγω-
γοὺς πέστειν.
Contempsit igitur Ariston, ut ait Seneca in ep. 94 init,
praeceptivam partem philosophiae, id est monitoris singula
praecepta (ep. 94, 5) “sic incede, sic coena, hoc viro, hoc
feminae, hoc marito, hoc caelibi convenit’, nec vero univer-
sam ad philosophiam exhortationem sprevit (cf. ep.
94, 21 extr.): immo tantam exhortationibus vim attribuit, ut
earum ope singula praecepta supervacanea fieri existimaret.
Hanc ob causam orationem exhortatoriam summopere ab Ari-
stone excultam esse persuasum habeo.') Ipse ad virtutem
incitare tantum philosophi esse statuit, ut exclamaret: ὥφελεν
xa) ta Srola λόγων συνιέναι κινητικῶν πρὸς ἀρετήν (Plu-
tarch. II p. 948, 28 Duebn.). Virum autem δὰ exhortandum
maxime idoneum fuisse ob dicendi vim et eloquentiae dulce-
dinem e veterum testimoniis discimus, qui Aristonem laudant
γειστικὸν ἄνδρα (Laert. Diog. VII, 161. Aelian. v. ἢ. III, 33)
eique cognomen Seceny indiderunt. Non igitur dubito quin
Aristo Stoicus protreptici fuerit auctor. Accedit quod Stoici
inter ceteros philosophos in hoc litterarum genere excelluerunt.
1) quasnam res Aristo in exhortatione sua tractaverit, optime colliges
e Senecae loco in ep. 94, 7 et 8, quae verba Aristonis sunt. ᾿
De exhortationum ἃ Graecis Romanisque script. historia. 277
Atque inter Zenonis quidem scripta protrepticus non
invenitur, Persaci autem Cittici, Zenonis auditoris, me-
morantur zgoteetizot apud Laert. Diog. VII, 36. Persaeus
Halyconea, Antigoni filium, erudivit; cui fortasse protrepticos
dedicavit.
Nihil deinde scimus de Cleanthis Assii protreptico,
quem inter eius ethica scripta laudat Laert. Diog. VII, 174.
Utebatur Cleanthes oratione figuris crebra ac distincta multis-
que poetarum locis ornata (Sext. Emp. adv. math. III, 9. Cic.
de fin. II, 69), quare libri eius βιβλέα καλλισταὰ apud Diogenem
(VII, 178) appellantur. De paraenetica philosophiae parte
mitius iudicavit quam Aristo, ut ait Seneca in ep. 94,4 (fragm.
eth. 20 Wachsm.): ‘Cleanthes utilem quidem iudicat et hanc
partem, sed imbecillam, nisi ab universo fluit, nisi decreta ipsa
philosophiae et capita cognovit. Virtutem doceri posse in
protreptico explicavit, si quidem hoc concludere licet ex
Diogenis verbis VIL, 91: διδαχτήν τε εἶναι αὐτὴν, λέγω τὴν
ἀρετήν, καὶ Χρύσιτιττος ἐν τῷ τιρώτῳ ττερὶ τέλους φησὶ καὶ
Κλεάνϑης καὶ Ποσειδώνιος ἐν τοῖς τροτρετιτιχοῖς χαὶ Ἕχάτων.
— Ex ethicis fragmentis nullum ausim protreptico vindicare,
cum plurima ita comparata sint, ut compluribus libris possint
assignari.
In Cleanthis locum successit Chrysippus, qui ut omnes
philosophiae locos tractavit, sic in protrepticorum genere mu-
nus suum praestitit. Quinquies enim apud Plutarchum libri
Chrysippei laudantur qui protrepticorum naturam ostendunt,
quanguam titulum genuinum nescimus. Plutarchus libros hoc
modo citavit: Chrysippus ἐν τῷ :τρώτῳ ττερὶ τοῦ προτρέπεσϑαι
(de comm. not. ὅ --- 1297, 30 Duebn. de Stoic. rep. 301282, 15),
ἐν τοῖς τιερὶ τοῦ τεροτρέπεσϑαι (de Stoic. rep. 14== 1271, 23),
contra τῶν προτρετετιχῶν liber primus et tertius nominatur
(ibid. 17 == 1274, 13 84.) et ἔν τῷ τῶν τεροτρετετικῶν Aicit (ibid.
22 == 1278, 10), ubi libri numerum per errorem excidisse mani-
festum est.
Chrysippus igitur duo opera confecit, unum :reoi τοῦ
σπροτρέπεσϑαι, alterum quod inscribebatur 7ἐροτρετετιχοί; in
278 Paulus Hartlich
priore de arte cohortandi disseruit, in altero exemplum pro-
treptici dedit.
Quae Plutarchus 6 libris περὶ tov Προτρέπεσϑαε
affert, haec sunt: De Stoic. rep. 14 = 1271, 21:
πολλαχοῦ μὲν τοιοῦτός ἐστιν (sc. ὁ Χρύσιππος)" ἐν δὲ
ταῖς πρὸς ἑτέρους ἀντιλογίαις ἥχιστα φροντίζει τοῦ μηδὲν
eizeiy ἐναντίον ἑαυτῷ καὶ διάφωνον. Ἔν γοῦν τοῖς περὶ
τοῦ Προτρέπεσϑαι, τοῦ Πλάτωνος ἐπιλαμβανόμενος λέ-
γοντος, ὅτε τῷ μηδὲ μαϑόντι μηδ᾽ ἐπισταμένῳ ζῆν, λυσιτελεῖ
μὴ ζῆν, ταῦτ᾽ εἴρηκε κατὰ λέξιν"
“ὃ γὰρ τοιοῦτος λόγος καὶ ἑαυτῷ μάχεται καὶ Tota
ἔστι τιροτρεπττικός. Πρῶτον γὰρ παραδειχνίων ote χράτιστον
ἡμῖν gore τὸ μὴ ζῆν, καὶ τρότεον τινὰ ἀποϑνήσχειν ἀξιῶν,
πρὸς ἕτερά τινα μᾶλλον ἡμὰς τιροτρέψεται ἢ τὸ φιλοσοφεῖν.
οὐ γάρ ἔστι μὴ ζῶντα φιλοσοφεῖν, οὐδὲ μὴ πολὺν χρόνον
éxitnoavta χαχῶς καὶ ἀπείρως, φρόνιμον γενέσθαι. καὶ
παρελϑὼν δέ φησιν ote “καὶ τοῖς φαύλοις καϑήχκει μένειν
ἐν τῷ ζῆν. καὶ εἶτα κατὰ λέξιν “τερῶτον γὰρ ἡ ἀρετὴ ψιλῶς
οὐδέν ἐστε πρὸς τὸ ζῆν ἡμᾶς, οὕτω δ᾽ οὐδ᾽ ἡ κακία οὐδέν
ἐστι τερὸς τὸ δεῖν ἡμᾶς ἀπιέναι. ὃ
Ex hoc fragmento apparet Chrysippum in libris περὶ τοῦ
Προτρέπεσϑαι de Platonis exhortandi arte iudicasse.
Quae enim contra Platonem hoc loco protulit, ad protrepti-
cum pertinent, quem Plato in Euthydemo praebuit. In Euthy-
demo (281 °—*) enim Socrates Cliniae demonstrat nullam rem
bonum appellari posse qua uti nesciamus eisque nos melius
rebus carere, quibus perverse utamur (281% 2595), qua ex
ratione effici cogique potest ut, qui vita uti nesciat, melius
non vivat. Atque haec est eadem argumentatio quam adhibnit
Clitophon Socratis protrepticam orationem imitans (408):
καὶ τελευτᾷ δὴ καλῶς 6 λόγος οὗτός σοι, ὡς ὅστις ψυχῇ μὴ
1) Cf. de Stoic. rep. 18, 1, ubi Chrysippus haec dicit: λυσιτελεῖ ζῆν
ἄφρονα μᾶλλον ἢ μὴ βιοῦν xav μηδέποτε μέλλῃ φρονήσειν. Hanc sen-
tentiam Chrysippum protulisse in περὶ φύσεως libr. LI, efticitur ex alio
Plut. loco, de comm. not. 12, 4 («= 1302, 25). Cf. etiam ibid. 11, 8.
De exhortationum ἃ (rraecis Romanisque script. historia. 279
ἐπίσταται yor oat, τούτῳ TO ἄγειν ἡσιχίαν τῇ ψυχῇ καὶ μὴ
ζῆν κρεῖττον ἢ Civ τεράττοντι wad) αὑτόν.
Hoc igitur Platonis Chrysippus dicit minime esse «ρο-
seentixov. Sed pugnantia in libris suis proposuit, si Plu-
tarchum audiamus, qui hoc modo pergit:
Καὶ μὴν oty ἕτερα δεῖ βιβλία διειλῆσαι tot Xovol.cicov
τὴν πρὸς αὑτὸν ἐνδειχνυμένου μάχην" αλλ ἐν αὐτοῖς τούτοις
ποτὲ μὲν τοῦ ᾿Αγτισϑένοις ἐγεαινῶν "τροφέρεται τὼ “.]εῖν
κεᾶσθϑαι νοῦν ἢ βρόχον᾽. καὶ τοῦ Τυρταίοι τὸ “Πρὶν ἀρετῆς
“τελάσαι τέρμασιν, ἢ ϑανάτονυ᾽. καίτοι τί ταῦτα βούλεται δι-
λοῦν ἄλλο, τιλὴν ὅτι τὸ μὴ ζὴν λυσιτελέστερον ἐστι τοὺ τὴν
τοῖς κακοῖς καὶ ἀνοήτοις; ποτὲ δὲ τὸν Θέογνιν (175 84.) ἐνεαν-
οφϑούμενος “οὐκ Eee’, φησὶν, “εἰ τεῖν᾽ “ χρὴ πενίαν φεύγοντα
μᾶλλον δὲ" “χρὴ κακίαν (φεύγοντα, καὶ ἐς βαϑυχήτεα τιόντον
δέπτειν καὶ πετρῶν, Κύίρνε, κατ᾽ γλιβάτων᾽᾽.
Eandem Chrysippi discrepantiam Plutarchus tractavit de
comm. not. 22, 8 (1308, 23 Duebn.): τὸν τοένυν Θέογνιν αὐτοὶ
παντελῶς ayevyn zal μιχρὸν ἡγοῦνται, λέγοντα" χρὴ ττενέην
κεὲ --- οὕτως ἀποδειλῶντα τρὸς τὴν πενίαν ἀδιάφορον οὐσαν"
ἀλλ᾽ aitol ye ταὐτὰ ττεζῷ λόγῳ ᾽ταραχελεύονται, καὶ λέγουσιν
ὅτι χρὴ νόσον φεύγοντα μεγάλην καὶ ἀλγηδόνα σύντονον, ἐὰν
μὴ παρῇ ξίφος ἢ κώνειον, εἰς ϑάλατταν ἀφεῖναι καὶ χατὰ
χεδξερῶν ῥίτττειν ἑαυτόν. ὧν οὐδέτερον βλαβερὸν οὐδὲ χαχὸν
οὐδ᾽ ἀσυμφορόν ἐστιν, οὐδὲ χαχοδαίμονας τεοιεῖ τοὺς ττερι-
πέπτοντας.
Reliqua, quae ex his libris Plutarchus affert, pertinent ad
Stoicorum προηγμένα, de quibus alia in libris περὶ ~Lyador
alia in primo libro zcegi τοῦ Προτρέπεσϑαι Chrysippum ex-
ponere Plutarchus contendit. Audi ipsum:
de Stoic. rep. 30, 5: “οὐδὲν εἶναί φησι (ὃ XQ.) τούτων (se.
τῶν προηγμένων) χαϑόλον τερὸς Tuag ἀλλ᾽ ἀποσπᾶν τὸν λό-
γον ἡμᾶς καὶ ἀποστρέφειν ἁπάντων τῶν τοιούτων᾽. Tatta
γὰρ ἐν τῷ πρώτῳ τιερὶ τοῦ Προτρέπεσϑαι γέγραφεν.
In eodem libro de summo bono haec dixit: de comm.
not. 5, 2 (1297, 29): “ἐν τῷ κατ᾽ ἀρετὴν βιοῦν μόνον ἐστὶ τὸ
280 Paulus Hartlich
εὐδαιμόνως, τῶν ἄλλων, φησὶν, οὐδὲν ὄντων πρὸς ἡμᾶς οὐδ᾽
εἰς τοῦτο συνεργούντων.
Simili modo Plutarchus ex protrepticis locos com-
posuit quos inter se repugnare dicit. De Stoic. rep. 17, 2
(= 1274, 14) Chrysippum vituperat quod in tertio libro τῶν
Tlooteentinwy, τὸν περὶ ayaduv καὶ κακιῶν λόγον, ὃν αὑτὸς
εἰσάγει καὶ δοκιμάζει “συμφωνότατον εἶναί φησι τῷ βίῳ καὶ
μάλιστα τῶν ἐμφύτων ἄπτεσϑαι προλήψεων". Ταυτὶ γὰρ ἐν
τῷ τρέτῳ τῶν Προτρεπττικῶν εἴρηκεν. Ἔν δὲ τῷ πρώτῳ
“τοῦτον τὸν λόγον, φησὶν, ἀπὸ τῶν ἄλλων ἁπάντων ἀφέλκειν
τὸν ἄνϑρωπον, ὡς οὐδὲν ὄντων πρὸς ἡμᾶς οὐδὲ συνεργούντων
πρὸς εὐδαιμονίαν οὐδέν᾽.
In protrepticis etiam haec dixit Chrysippus, teste Plutarcho
de Stoic. rep. 22 (1278, 10): καὶ τὸ μητράσιν ἢ Ivyateco ἢ
ἀδελφαῖς συγγενέσϑαι, καὶ τὸ φαγεὶν τι, καὶ προελϑεῖν ἀπὸ
λεχοῦς ἢ ϑανάτου πρὸς ἱερὸν διαβέβληται" καὶ πρὸς τὰ ϑη-
ola φησὶ δεῖν ἀποβλέπειν καὶ τοῖς ix ἐχείνων γῶνομέ-
γοις τεχμαίρεσϑαι τὸ μηδὲν ἄτοττον μηδὲ παρὰ φύσιν εἶναι
τῶν τοιούτων" εὐκαίρως γὰρ πρὸς ταῦτα γίνεσϑαι τὰς τῶν
ἄλλων ζῴων παραϑέσεις, εἰς τὸ μήτε συγγινόμενα μήτε
γεγνῶντα pnt ἐπατοϑνήσχοντα ἐν τοῖς ἱεροῖς μιαίνειν τὸ
ϑεῖον᾽ .ἢ
Chrysippi libros similes inter se fuisse elucet, si com-
paras locos Plutarchi 1297, 29. 1282, 12. 1274, 10. Quod com-
plures et diversos libros protrepticos composuit, non admo-
dum mirum in hoc philosopho, de quo Galenus (V p. 214 K.):
Χρυσίττῳ μὲν γὰρ καὶ τοῦτο φίλον, ov δὶς ἢ τρὶς, ἀλλὰ καὶ
τετράκις ἐνίοτε καὶ πεντάχις ὑπὲρ τῶν αὑτῶν ἐν διαφερού-
σαις τιραγματείαις διέρχεσϑαι (cf. Laert. Diog. X, 27).
Unum certe ex his fragmentis discimus: Chrysippum etiam
in protrepticis eundem se auctorem praebuisse qualem e re-
liquis eius libris novimus. Ne igitur putemus Chrysippum in
exhortationibus orationis quadam dulcedine vel vivida et arti-
ficiosa exhortandi ratione animos adolescentium permovisse,
1) de his verbis cf. Zellerum, ist. phil. Gr. III, 1, 281. .
|... een “re -
De exhortationum a Graecis Romanisque script. historia. 281
immo demonstrandi refutandi opponendi occasionem acutum
ingenium etiam his in libris praestitit. Chrysippus cum im-
mensam rerum tractandarum molem sibi proposuisset et ad-
mirabili laboris assiduitate multis libris Zenonis et Cleanthis
doctrinam ab illis imperfecte acceptam firmare, emendare,
contra adversariorum vituperationes defendere conatus esset,
non potuit pari modo philosophiae adferre orationis concin-
nitatem atque elegantiam. Accedebat quod Chrysippi tem-
poribus magnae inter Academicos et Stoicos exortac crant
discordiae, cum Carneades acerrima disputandi dexteritate et
ingenii acumine praeditus, Stoicorum disciplinam plane evertere
studeret: nec minus inter Chrysippum et Epicurum magnac in-
tercedebant concertationes, quas ob res Chrysippi oratio semper
pugnax videtur fuisse et quasi bellatoria. Si igitur Chrysippus
eo dicendi genere, quod descripsit Cicero‘) de orat. III, 18,
in his quoque libris usus est, protrepticos eius longe a pro-
pria sua natura atque indole remotos fuisse putabimus.
Supra dixi concertationes intercessisse inter Chrysippum
et Epicurum. Apud Laert. Diog. X, 26 hoc legimus: ἐξήλου
δ᾽ αὐτὸν (sc. Epicurum) Διρύσωσπος ἐν τεολυγραφίᾳ, καϑά
φησι καὶ Καρνεάδης, :τταράσιτον αὐτὸν τῶν βιβλίων ἀνακαλῶν.
Memorabile hoc videtur, quod etiam protreptici exemplum
Epicurus edidit (Laert. Diog. X. 27). Nihil quidem de eo com-
pertum habemus. Ut tamen quo modo Epicurus ad philoso-
phiam exhortatus sit, cogitare possimus, locos nonnullos ex
epistula ad Menoeceum data proponam, qui ad protreptici
naturam proxime accedunt.
Laert. Diog. X, 122 (Usener Epicur. p. 59): Myre νέος
τις ὧν μελλέτω φιλοσοφεῖν, μήτε γέρων ὑπάρχων χοϊειάτω
φιλοσοφιῦν. οὔτε γὰρ ἄωρος οὐδείς ἐστιν οὔτε πάρωρος πρὸς
τὸ χατὰ ψυχὴν ὑγιαῖνον. o δὲ λέγων μήπω τοῦ φιλοσοφεῖν
ὑπάρχειν ἢ τεαρεληλυϑέναι τὴν ὥραν ὁμοιός ἐστι τῷ λέγοντι
1) Cicero de orat. III, 18: Stoici orationum genus habent fortasse
subtile, certe acutum: sed, ut in oratore, exile, inusitatum, abhorrens ab
auribus vulgi, obscurum, inane, ieiunum, ac totum eiusmodi quo uti ad
vulgus nullo modo possis.
282. Paulus Hartlich
πρὸς εὐδαιμονίαν ἢ μήπω παρεῖναι τὴν ὥραν ἢ μηκέτ᾽ εἶναι.
ὥστε φιλοσοφητέον καὶ νέῳ καὶ γέροντι. κ. τ. λ.
Ibidem 132 (Usener p. 64). Οὐ γὰρ πότοι καὶ κῶμοι
συνείροντες οὐδ᾽ ἀπόλαινισις παίδων καὶ γιναιχῶν καὶ ἰχϑύων
καὶ τῶν ἄλλων, ὅσα φέρει πολιτελὴς τράπεζα, τὸν ἡδὺν γεννζι
βίον, ἀλλὰ νήφων λογισμὸς καὶ τὰς αἰτίας ἐξερευνῶν πάσης
αἱρέσεως καὶ φιγῆς καὶ τὰς δόξας ἐξελαύνων, ἐξ ὧν πλεῖστος
τὰς ψυχὰς καταλαμβάνει ϑόριβος. Τούτων δὲ πάντων
ἀρχὴ καὶ τὸ μέγιστον ἀγαϑὸν φρόνησις. διὸ καὶ φι-
λοσοφίας τιμιώτερον ὑπάρχει φρόνησις, ἐξ ἧς αἱ λοιπαὶ ττᾶσαι
πεφύκασιν ἀρεταί κ. τ. λ.
Memorabile est etiam fragmentum (116 apud Usenerum)
epistulae ad Anaxarchum missae: ἐγὼ δ᾽ ἐφ᾽ ἡδονὰς
συνεχεῖς παρακαλῶ, καὶ οὐκ ἐπ᾽ ἀρετὰς κενὰς καὶ μα-
ταίας καὶ ταραχώδεις, ἐχούσας τῶν καρπῶν τὰς ἐλ-
πέδας.
Pervenimus δὰ Posidonii protrepticos. Posidonii prae-
ceptor Panaetius primus relicta veterum Stoicorum sentiendi
asperitate et loquendi acerbitate in scribendo popularem quan-
dam elegantiam amplexus est, qua philosophiam ex erudito-
rum umbraculis ad solem produxit. Amplificatis igitur paulo
Stoicae rationis finibus adiit in disserendo ad Socratis et Pla-
tonis venustatem illamque suavitatem, qua Academici et Peri-
patetici florebant (Cic. de fin. IV, 28 de off. II, 10). Ac multo
magis Posidonius qua erat multiplici variaque doctrina,
conciliandis philosophorum placitis indulsit missisque Stoico-
rum paradoxis philosophiam ad vitam hominumque usum
fructuosam reddere studuit.
Ex his, quae dixi, facile intellegitur Posidonium in ea
philosophiae parte, quae est de moribus, non neglexisse τὸν
παραιγνετικὸν τόπον. Audivimus severiores Stoicos, velut
Aristonem, eum locum qui monitiones contineat, sustulisse,
Cleanthem imbecillam hanc partem iudicasse, nisi decreta phi-
losophiae cum ea coniuncta essent: Posidonius vero longum
ei spatium concessit. Seneca in epist. 95,65 de hac re haec
habet:
De exhortationum ἃ Graecis Romanisyue script. historia. 283
“Posidonius non tantum pracceptionem — nihil enim
nos hoe verbo uti prohibet — sed etiam suasionem et con-
solationem et exhortationem necessariam iudicat’.
Quid significent notiones pracceptio, suasio, consolatio,
exhortatio, breviter illustrandum est. Praeceptio est is
glocus qui monitiones continet“ (Seneca epist. $9, 13) vel ὁ
παραινετιχός, quod Seneca ipse dicit in epist. 95, 1.
Distinguitur altera pars quae appellatur ‘suasio, graece
6 ὑποϑετιξός, id est (Seneca epist. 94, 1) ea pars philoso-
phiae, quae dat propria cuique personae praecepta. Deinde
Graecorum zagauudntexoc minus recte apud Senecam verti-
tur consolatio (Seneca epist. 39, 49. 94,21. 95, 34.65 et saepius).
Quid enim Graecis philosophis sit 6 τταραμυϑητικός, cogno-
scitur ex Eudori definitione apud Stobaeum in Eel. II p. 44
Wachsm. ‘6 παραμιϑητιχὸς 6 περὶ τῶν ἀλλοτριούντων azo
τινων πράξεων᾽. Itaque rectius Seneca in epist. 94, 39 τὸν 7ταρα-
μυϑητικόν interpretatus est ‘consolationes dissuasionesque .')—
Denique exhortatio est ὁ cgoteesctixdg λόγος, quem ne Aristo
quidem reicere ausus est, ut supra demonstravi (p. 276).
Posidonius igitur cum protreptico locum concederet in
philosophiae parte morali, ipse Iloorgeztexovg scripsit
teste Laertio Diogene (VII, 54, 91), quo loco eum in protrepticis
virtutem doceri posse explicasse Diogenes narrat. Idem alio
loco (VII, 66, 129) de his libris haec habet: J/oxei δ᾽ αὐτοῖς
(se. τοῖς Στωικοῖς) μήτε διὰ τὴν διαφωνίαν ἀφίστασϑαι φι-
λοσοφίας, ἐγεεὶ τῷ λόγῳ τούτῳ τιρολήψειν ὅλον τὸν βίον,
ὡς καὶ Ποσειδώνιός grow ἐν τοὶς Προιτρεντικοῖς. Habemus
sententiam vere protrepticam! Minime enim haec ad solam
Scepticorum dsag-wv/ayv(Laert. Diog. 1X, $s. Sext. Emp. Hypot. I,
165), sed omnino ad philosophorum dissensiones pertinet, qui-
bus ne quis deterreatur quominus ad philosophiam accedat,
Posidonius monet.
Sed percommode accidit quod, cum Seneca in epistula 90.
Posidonii protrepticum tractaverit, accuratius illorum librorum
1) de hac re disseruit Bernays. de Philonis Ilypotheticis; Abhand-
lungen I p. 268 adunot.
284 Paulus Hartlich
naturam et argumentum cognoscere nobis licet. Nam etsi
Seneca eo loco libri titulum e quo Posidonii sententias affert,
non nominavit, ne minima quidem dubitatio est, quin de pro-
treptico Senecam verba facere Bakius') recte coniecerit.
Posidonius igitur in protreptico philosophiam laudavit
artium inventricem, quae quibus vita cotidiana utitur homi-
nibus comparavit. Quo enim modo vita hominum singulis aeta-
tibus exculta fuerit, quae morum mutationes inter homines
exstiterint, breviter descripsit eo modo, ut quae philosophiae
erga homines beneficia essent et quantam eis utilitatem attu-
lisset, uno in conspectu omnes viderent.
Persequamur Posidonii sententias quantum ex Senecae
epistula elici possunt.
Aurea aetate, ait, homines cum naturam incorrupti seque-
rentur, melioris arbitrio se commiserunt, penes sapientes
igitur regnum fuit. (§ 5) , Hi continebant manus et infirmiorem
a validioribus tuebantur. suadebant dissuadebantque et utilia
atque inutilia monstrabant. horum prudentia, ne quid deesset
suis, providebat. fortitudo pericula arcebat. beneficentia augebat
ornabatque subiectos. officium erat imperare, non regnum.
nemo quantum posset, adversus eos experiebatur, per quos
coeperat posse, nec erat cuiquam aut animus in iniuriam aut
causa, cum bene imperanti bene pareretur nihilque rex maius
minari male parentibus posset, quam ut abirent e regno.*
Postquam deinde in vitia delapsi homines regnaque in tyran-
nidem conversa sunt, sapientes invenerunt leges. Itaque
Solon in septem illius aevi sapientium numero habebatur et
Lycurgus si eadem aetas tulisset, illi numero accessisset oc-
tavus. —
Hactenus Seneca Posidonio adsentitur. Sed longius pro-
greditur Posidonius. Dicit enim philosophiam etiam instru-
mentorum ad cotidianum usum necessariorum fuisse opificem
artiumque vilissimarum inventricem. Delectavit scilicet magnum
virum multis litteris variisque eruditionibus ornatum, de ho-
minum instrumentis, quibus in vita utuntur, paulo fusius dicere
1) Bakius, de Posidonio Rhodio p. 33.
De exhortationum a Graecis Romanisque script. historia. 285
quam necesse erat. Itaque accuratius exposuit philosophiam
docuisse tecta moliri, sapientes excogitavisse ferramenta fa-
brilia, eosdem invenisse ferri metalla et aerea, corporum tegu-
menta fomentaque, artem texendi et arandi et coquendi, alias
permultas res, quas enumerare longum est.
Pergit Seneca (ὃ 25): “Omnia , inquit (sc. Posidonius),
“haec sapiens quidem invenit: sed minora, quam
ut ipse tractaret, sordidioribus ministris dedit’.
Inferioris igitur sapientiae quasi fructus haec inventa Posi-
donius dixit. Adde quae in § 30 leguntur: Non abduxit, in-
quam, se, ut Posidonio videtur, ab istis artibus sa-
piens, sed ad illas omnino non venit.
Iam credo apparere quid sibi voluerit Posidonius, cum
has res in protreptico tractaret. Posidonius sapientiam et
philosophiam idem esse dixerat ob eamque causam
utramque eodem tempore apud homines coortam esse statuit.
Nec vero Posidonius philosophiam procedente tempore pau-
latim adolevisse et magis magisque ab hominibus excultam
esse negavit, immo ipsum hoc demonstrare conatus est, quod
e §§ 25 et 30 recte efficitur.') Scientia enim illa philosophica
quam dii ipsi hominibus tribuerunt (Seneca, 1. c. § 1), primum
quidem artes excogitavit, deinde inventis instrumentis quibus
homines uterentur ut vitam excolerent, ad difficiliora et altiora
progressa est.
Iam conferas cum hac Posidonii argumentatione ea quae
Aristoteles in protreptico exposuit testibus Iambl. comm.
Pyth. III, 218, 27 et Proclo in Eucl. p. 29, 1 (supra p. 2668q.): et
inter hos protrepticos necessitudinem intercedere senties. Ari-
stoteles enim in libro suo philosophandi quasi infimum gradum
significaverat ingenii illam vim, quae res necessarias ex-
1) Corrigendus igitur est Hirzelius, Unéers. 11 p. 347,3, qui cum
fragmenta illa Aristotelis protreptici non nosset, rem non perspexit. Ce-
terum ne Seneca quidem philosophiae initia et incrementa esse negavit:
hoc tantum cognoscendi studium, quod hominibus insitum est, negat un-
quam instrumentorum ad usus necessarios fuisse opificem (cf. apud Sene-
cam l.c. § 25).
286 Paulus Hartlich
cogitavit et invenit, ex qua paulatim ad veritatem con-
templandam philosophia ascendit. Eundem autem sapien-
tiae finem a Posidonio statutum esse, optime 6 Clementis
Alexandrini verbis elucet hisce (in Strom. 11, 416):
ἐπὶ πᾶσί τε 6 Ποσειδώνιος (86. to τέλος εἶναι ἔφη) τὸ
ζῇν ϑεωροῦντα τὴν τῶν ὅλων ἀλήϑειαν καὶ τάξιν καὶ συγ-
χατασχευάζοντα αὑτὸν κατὰ τὸ δυνατόν, κατὰ μηδὲν ἀγόμενον
ὑπὸ τοῦ ἀλόγου μέρους τῆς ψυχῆς.
In protreptico igitur maxime puto apparuisse
τὸ ἀριστοτελέζον quod in Posidonii libris invenit
Strabo (III p. 104). Atque haec sententia, quae sponte se offert,
aliis argumentis confirmatur.
Posidonius in protreptico, sicuti res tulit, philosophiam
summis laudibus extulit; dixit zcoodjnweev ὅλον τὸν βίον, si
recedamus a philosophia: omne igitur ingenium ad philoso-
phiae gloriam laudemque adhibuit. Ciceroni adrisisse has
philosophiae laudes orationis quadam altitudine prolatas, fa-
cile credimus: easdem a Cicerone in suum usum conversas
esse etiam demonstrabimus. Cicero enim in libris suis philo-
sophicis et maxime in Tusculanis disputationibus nonnullis
locis occasione oblata inseruit laudationes philosophiae, haud
apte saepius illas in sententiarum ordinem inclusas, sed ab
auctore ut videtur studio et amore adspersas. Qui loci
omnes ita sunt comparati, ut Ciceronem eos e Po-
sidonii protreptico petivisse pro certo affirmari
possit. Velut quae legitur philosophiae laus in Tuscul.
disp. I, 25, 61—64, plane ad eandem redit argumentationem,
qua accuratius explanata et illustrata Posidonius usus est
Seneca teste in epist. 90, 7sqq. Sed longius progredi licet.
Neque enim Cicero tantum et Posidonius consentiunt, sed
tertius accedit Aristoteles (Procl. in'Eucl. p. 29, 1; Iambl.
comm. Pythag. III, p. 218, 27. 218, 41). Locos igitur ex-
stare dicimus, in quibus et Aristotelis et Posidonii
protreptici cum Ciceronis philosophiae laudibus,
quas libris suis sparsim inseruit, optime conve-
niunt.
De exhortationum a Graecis Romanisque script. historia.
Exempla proponam.
Cicero in Tusc. I, |
61 sqq.
Quid? illa vis, quae
tandem est — — ---|
Omnes magni; etiam
superiores, qui fru-
ges, qui vestitum,
qui tecta, qui cul-
tum vitae, qui prae-
sidia contra feras
invenerunt: a quibus
mansuefacti et ex-
culti, a necessariis
artificiis ad elegan-
tiora defluximus.
Nam et auribus
oblectatio magna
parta est, inventa et
temperata_ varietate
et natura sonorum.|
Posid. apud
Senec. ep. 90, 7.
illa (philoso-
phia) — — do-
cuit tecta mo-
liri...textrini
quoque artem a
sapientibus dixit
inventam etc.
ib. 90, 25. ‘om-
nia’ inquit (Po-
sidon.) ‘haec sa-
piens quidem in-
venit, sed minora
quam πὖ ipse
tractaret, sordi-
dioribus mini-
stris dedit’.
287
Aristoteles
Procl. p. 29, 1.
zal yao ὕλως τεαυσά-
μενοι σεερὶ
ἀναγκαῖα φροντίδος
οἱ ἀνϑρωτίοι “περὶ τὴν
ζήτησιν ἐτρατοντο τῶν
μαϑημάτων.
Iamb]. comm. Pyth.
III p. 218, 27.
μετὰ yao τὴν φϑορὰν
χαὶ τὸν κχκαταχλυσμὸν
τὰ τιδρὶ τὴν τροφὴν
- -- εὐτεορώτεροι δὲ
μενόμενοι TAS τιρὸς
ἡ δον ἡ ν ἐξειργάσαντο
τέχνας, οἷον μουσι-
χὴν καὶ τὰς τοιαύτας,
γελεονάσαντες δὲ τῶν
ἀναγχαέων οὕτως ἔτεε-
τῆς τὰ
χείρησαν φιλοσοφεῖν.
Ex Posidonii protreptico haustum est Tuse. disp. libri
quinti prooemium (Tusc. disp. V, 2, 5).
Cf. Laert. Diog. VII, 66, 129.
O vitae philosophia dux!
o virtutis indagatrix, expultrix-
que vitiorum! quid non modo
nos, sed omnino vita homi-
num sine te esse potuis-
set?
(‘Tuse. disp. V, 2, Ὁ).
Tu urbes peperisti:
Leipziger Studien. ΧΙ.
Cf. ibid. I, 25, 62
(e protreptico.)
— — aut qui
tu dissipatos ho-|dissipatos ho-
Ὃ
δοχεῖ δ᾽ αὐτοῖς μήτε διὰ τὴν
διαφωνίαν ἀφέστασϑαι φιλο-
σοφίας, éxel τῷ λόγῳ τούτῳ
προλεέψειν ὅλον τὸν βίον, ὡς
καὶ Ποσειδώνιός φησιν ἐν τοῖς
Ζζεροτρετιτικοῖς.
Seneca in ep. 90, ὃ
osidonium se-
19
288
mines in societa-
tem vitae con-
vocasti: tu eos inter
se primo domiciliis,
deinde coniugiis, tum
litterarum et vocum
communione iunxisti:
tu inventrix legum,
Paulus Hartlich
mines congre-
gavit et ad s0-
cietatem vitae
convocavit?
aut qui sonos
vocis, qui in-
finiti videbantur,
paucis litterarum
tu magistra morum οἱ notis terminavit?
disciplinae fuisti — —
Pergit:
I, 26, 64. — —
haec (phil.) nos
primum ad il-
lorum (deorum)
cultum, deinde
ad ius hominum,
quod situm est
in generis hu-
mani societa-
te, tum ad mo-
destiam magnitu-
dinemque animi
erudivit.
quens): Huius (philo-
sophiae) opus unum
est de divinis huma-
nisque verum invenire.
ab hac nunquam rece-
dit religio, iustitia,
pietas et omnis alius co-
mitatus virtutum con-
sertarum et inter se
cohaerentium. Haec
docuit colere di-
vina, humana diligere
et penes deos impe-
rium esse, inter ho-
mines consortium.
Posidon. apud Senec.
epist. 78, 28:
Est autem unus dies,| — ut Posidonius ait ‘unus
bene et ex praeceptisjdies hominum erudito-
tuis actus, peccanti im-
mortalitati anteponen-
dus.
(V, 2, 6) At philosophia qui-
dem tantum abest, ut proinde,
ac de hominum est vita merita,
laudetur, ut a plerisque ne-
glecta, a multis etiam vitupe-
retur. Vituperare quisquam
rum plus patet quam im-
peritis longissima aetas.
De exhortationum ἃ (iraecis Romanisque script. historia. 259
vitae parentem, et hoc parri- |
cidio se inquinare audet ? —- —-
Sed, ut opinor, hic error et haec |
indoctorum animis offusa caligo
est, quod tam longe retro re-| Id ipsum Posidonius in pro-
spicere non possunt, nec cos,; treptico demonstrare conatus
a quibus vita hominum in-|est: philosophos fuisse, a
structa primis sit, fuisse|quibus vita hominum primis
philosophos arbitrantur. | instructa sit! Senecae epist. 90.
(Tuscul. disp. V, 3,7). Posidonius. | Aristoteles (apud
Idem contendit Iambl. in comm. Pyth.
Quam rem anti-
III p. 218, 27).
quissimam cum vi-| Posidonius, ef.
deamus, nomen ta-/quae exposui p.| γεώτατον οὖν ὅμο-
men esse confitemur/285 extr. λογουμένως ἐστὶ τῶν
recens. Nam sa- ἐπιτηδευμάτων 7 περὶ
pientiam quidem ip- τὴν ἀλήϑειαν ἀκριβο-
sam, quis negare po- λογέα.
test, non modo re ibid. — — ἀλλ᾽ ouwe
esse antiquam, verum ἐσειδίδωσι τελεῖον, διό--
etiam nomine? — --- τι τῇ φίσει ἐστὶ τερε-
Itaque οἱ illos sep-| De septem 84- σβύτατα.
tem, qui a Graecis| pientibus Posido-
σοφοί, sapientes a/|nius eodem modo
nostris et habebantuar | disserit apud Se-
et nominabantur, et|necam epist. 90,
multis ante se-|5—6. Cf 8 6:
culis Lycurgum,|Lycurgum si
cuius temporibus Ho-;eadem aetas
merus etiam fuisse|tulisset, sacro
... traditur— — ac-|illi numero ac-
cepimus — — habitos | cessisset octavus. !
esse sapientes. !
Secundum Posidonii protrepticum a Cicerone scripta est
sapientiae laus quae legitur de legibus I, 22.
19*
290 Paulus Hartlich
Cf. de legg. I, 23. | Posid. Senec. | Hortensii fr. 21.
nam cum anpimys... 90, 5. id enim est sa-
exacuerit illam ut) horum (sc. sa-|pientis providere,
oculorum sic ingenii;pientium) pru-j|ex quo sapientia
aciem, ad bona dili-|dentia,ne quid/est appellata pru-
genda et reiciendajdeesset suis,|dentia.
contraria — quae|providebat.
virtus ex provi-
dendo est appel-
lata prudentia.
Posidonii protreptico nititur Cicero in Tusc. disp. V, 24, 68,
ubi gaudia commemorantur, quae percipit, qui omnes philo-
sophiae partes, physicam dico, ethicam, dialecticam mente
sua comprehendit iisque plene satisfacit.
Omnibus his locis non ad verbum Posidonii protrepti-
cum Ciceronem exscripsisse apparet: alios enim fontes adiit
Cicero cum Tusculanas disputationes '), cum de legibus libros
conficeret, sed occasione data, ut dixi, laudandae philosophiae
studio incensus sententias Posidonii e protreptico petitas, quae
in memoria haeserint, libris suis inseruit. Ac profecto locos
illos, quos protreptico tribuimus, alio ex fonte a Cicerone ad-
ditos esse, ex ea quoque re perspicitur, quod dissipati fere
sunt et sententiarum ordo eis non continetur. Quod de philo-
sophiae laude, quae est in Tusc. disp. I, 25, 61 sqq., Hirzelius
(1. c. III, 346, 1) optime demonstravit. Eodem modo laus philo-
sophiae in quinto Tusculanarum disp. libro prooemii loco est
et ob hanc rem cum ea quae sequitur explicatione non arte
cohacret. Idem valet de reliquis locis. Probabile mihi vi-
detur, plures locos ita comparatos ad Posidonii protrepticos
1) Minime igitur Corsseno (de Posidonio Rhodio, Bonn. 1878. Mus.
Rhen. XXXVI, 506 sqq.) adsentior, qui Tusc. disp. libr. I totum ex Posi-
donii libro haustum esse dixit, cf. Hirzel, Unters. Ill, 349, 1. Neque magis
Usenerum laudo qui (in Epic. p. LVII) Tusc. disp. caput quod legitur
V, 24, 68 —28, 82, 6 Posidonii protreptico petitum esse dicit. Haec et si-
milia qui statuunt, quas res et quomodo veteres tractaverint in protrep-
ticis, se ignorare confitentur.
Φ
De exhortationum a Graecis Romanisque script. historia. 291
referendos esse, velut in Tusc. disp. I, 27, 66, postquam Cicero
animi naturam aeternam ct divinam esse demounstravit, se-
quitur in δὲ 68—70 haec expositio:
Ut, cum videmus specicm primum candoremque caeli,
deinde conversionis celeritatem tantam, quantam cogitare non
possumus, tum vicissitudines dicrum ac noctium, commuta-
tionesque temporum quadripartitas, ad maturitatem frugum et
ad temperationem corporum aptas, eorumque omnium mode-
ratorem et ducem solem; lunamque accretione et deminutione
luminis quasi fastorum notis signantem dies; tum in eodem
orbe, in duodecim partes distributo, quinque stellas ferri, eos-
dem cursus constantissime servantes, disparibus inter se mo-
tibus; nocturnamque caeli formam undique sideribus ornatam:
tum giobum terrae eminentem 6 mari, fixum in medio mundi
universi loco — —, ceteras partes incultas — tum multitudinem
pecudum — —, hominemque ipsum quasi contemplatorem
caeli ac deorum, ipsorumque cultorem; atque hominis utilitati
agros omnes et maria parentia — (70) haec igitur et alia in-
numerabilia cum cernimus — et q. seq.
In his non solum Stoicorum doctrina cognoscitur, sed
etiam argumentum quod ad Posidonii protrepticum optime
quadravit. Postea autem additum esse hunc locum a Cicerone,
optime inde perspicitur, quod eo interposito oratio ita non
progressa est, ut Cicero simillimis verbis § 67 (,,ubi igitur aut
qualis est ista mens?“) et § 70 (,,in quo igitur loco est?“) quae
antea exposuit, finiverit. Per digressionem igitur interponi
quae in §§ 68—70 leguntur, manifestum est. —
In Tusculanis disputationibus aliisque libris philosophicis
Ciceronem Posidonii protreptico usum esse cognovimus: per
se igitur probabile est eundem in Hortensio, cum ipse pro-
trepticum scriberet, magistri exemplum multo accuratius ad
imitandum sibi proposuisse. Non dubito quin hoc demonstrari
posset, si dialogum haberemus; sed etiam fragmenta Hortensii
haec docent. 1) Argumentandi ‘autem ratio postulat antequam
“ἢ Iam gupra (p. 290) Hortensii fr. 21 cum Posidonii verbis apud Senec.
ep. 90, 5 et apud Ciceronem de legg. I, 23 comparavimus. Ciceronem a
292 Paulus Hartlich
in hanc rem inquiramus, ut nonnulla praemittantur de Hor-
tensio, Ciceronis protreptico.
Quo tempore et consilio Hortensius dialogus 1) a Cicerone
sit compositus, ex ipsius cognoscitur verbis de div. Π, 1, 1
ubi libros a se scriptos temporum ordine servato enumerat.
Elucet enim Hortensium a Cicerone cum libros de omnibus
philosophiae disciplinis editurus esset, praemissum esse quo,
cur ad hoc scribendi genus se contulisset, exponeret repulsis-
que philosophiae adversariis omnibus philosophandum esse
persuaderet (cf. de fin. I, 1, 2. Tuse. Π, 2, 4. III, 3, 6. de off. IT,
2, 6). Ex libelli igitur argumento sequebatur, ut Cicero philo-
sophiam quam maxime laudaret atque eius studium ad vitam
utilissimum maximeque idoneum esse demonstraret. Quam
rem orator illustrissimus recenti tum philosophiae studio in-
census pro ingenii fervore ac dicendi suavitate tam feliciter
persecutus est, ut Hortensius dialogus non solum simul atque
editus est hominibus probaretur, sed etiam postea a rhetoribus
et philosophis multum tractaretur, inprimis vero ecclesiae
praeceptores non mediocriter delectaret.
Atque in rhetorum scholis Hortensium tractatum fuisse,
Augustinus testatuar de beata vita 4 (Migne, Patrolog. lat. 32
p- 961): “Ego postquam in schola rhetoris librum illum Cice-
ronis, qui Hortensius vocatur, accepi, tanto amore philosophiae
succensus sum, ut statim ad eam me transferre meditarer’.
Idem Confess. III, 7 p. 685 dicit imbecilla tune aetate se di-
dicisse libros eloquentiae pergitque: ‘et usitato iam discendi
ordine perveneram in librum quendam Ciceronis cuius linguam
fere omnes mirantur, pectus non ita. Sed liber ille ipsius ex-
hortationem ad philosophiam continet et vocatur Hortensius’.
Sed adliciebat Ciceronis dialogus multo etiam magis severiores
homines sapientiaeque studiosos.
Posidonio pendere Hirzelius, Unters. 111, 347, 2 optime animadvertit, frustra
negavit Diels p. 487, 17. “Prudentia providet’ legitur apud August. de civ.
Dei II, 20.
1) Hortensii fragmenta coll. Orelli, Cic. opera lV p.980. Baiter et
Kayser Cic. opera XI p.57. Ὁ. F. W. Mueller, Ciceronis scripta Partis 1V
vol. ΠῚ p.312. Ego Baiteri collectionem secutus sum.
De exhortationum ἃ Graecis Romanisque script. historia. 293
Scimus Lactantium Augustinum Boethium in libris suis
Hortensium saepius laudavisse ct Ciceronis verba in usum
suum convertisse. Augustinus quidem lecto Hortensio quanto-
pere ad sapientiae studium commotus sit, nemo est qui nesciat
et ipse multus est in laudanda libri virtute. Quo magis, cum
in tot hominum manibus versatus esset Hortensius, mirandum
est quod sequentia saecula hunc librum non tulerunt. Sive
homines perversa religione perducti tempore errorum pleno
eum perdiderunt'), quod nollent tolerare tantam sentiendi
Pietatem ac severitatem in homine verae religionis ignaro,
sive infelix nescio quae fortuna Hortensium nobis invidit: nunc
<erte non nisi fragmenta exstant, quae Lactantio et Augustino
praccipue debemus. Itaque, quamvis Ciceronis Hortensium
desideremus, hoc iucundissimum est quod fragmentis exami-
tatis atque dispositis non solum de dialogi argumento, sed
etiam de fontibus quibus in eo conscribendo Cicero usus sit,
iudicare possumus. Quod nobis iam faciendum est ita quidem,
ut maxime protreptici naturam perspiciamus, omittamus ea
quae vel aliunde nota vel minoris videantur esse momenti.?)
Atque duae partes Hortensii insignes sunt, altera Hortensii
contra philosophiam disputatio, altera exhortatio Ciceronis ad
philosophiam. Ciceronis autem exhortatio secundum Philonis
de protrepticis praecepta, de quibus infra dicam, bipartita fuit:
primum enim Hortensii argumenta refutabantur (λόγος a:re-
λεγκεικός), deinde philosophia laudabatur ad eiusque studium
invitabatur (A. évdecztixoc). His igitur partibus Hortensii ar-
gumentum nititur, reliqua ad dialogi artem pertinent. Res
acta fingitur in vita Luculli (fr. 3. 4. coll. Baiter et Kayser),
qui et ipse et Catulus loquentes inducuntur secundasque partes
sustinent, cum primarum actores sint Cicero et Hortensius.
Villam signis tabulisque pictis pulchre ornatam cum admira-
1) C. W. T. Mus. Rhen. n. 8. a. 1542 p. 127.
2) de Hortensii fragmentis ordinandis disputavit Fr. Schneider in Progr.
Tremesnensi a. 1841 et in Jahnii Annal. phil. ΧΙ (1845) p. 537. Multo gra-
viora sunt quae de Hortensio exposuit Krische in comment. de Cic. Acad.,
Stud. Gotting. a. 1845 p. 151.
48. Ῥδοϊυς Hartlich
naturam et argumentam cognoscere nobis licet. Nam etsi
Seneca eo loco libri titulam 6 quo Posidonii sententias affert,
non nowminavit, ne minima quidem dubitatio est, quin de pro-
treptico Senecam verba facere Bakius') recte coniecerit.
Posidonius igitur in protreptico philosophiam laudavit
artium inventricem, quae quibus vita cotidiana utitur homi-
nibus comparavit. Quo enim modo vita hominum singulis aeta-
tibus exculta fuerit, quae morum mutationes inter homines
exstiterint, breviter descripsit eo modo, ut quae philosophiae
erga homines beneficia essent et quantam eis utilitatem attu-
lisset, uno in conspectu omnes viderent.
Persequamur Posidonii sententias quantum ex Senecae
epistula elici possunt. |
Aurea aetate, ait, homines cum naturam incorrupti seque-
rentur, melioris arbitrio se commiserunt, penes sapientes
igitur regnum fuit. (§ 5) , Hi continebant manus et infirmiorem
a validioribus tuebantur. suadebant dissuadebantque et utilia
atque inutilia monstrabant. horum prudentia, ne quid deesset
suis, providebat. fortitudo pericula arcebat. beneficentia augebat
ornabatque subiectos. officium erat imperare, non regnum.
nemo quantum posset, adversus eos experiebatur, per quos
coeperat posse, nec erat cuiquam aut animus in iniuriam aut
causa, cum bene imperanti bene pareretur nihilque rex maius
minari male parentibus posset, quam ut abirent e regno.“
Postquam deinde in vitia delapsi homines regnaque in tyran-
nidem conversa sunt, sapientes invenerunt leges. Itaque
Solon in septem illius aevi sapientium numero habebatur et
Lycurgus si eadem aetas tulisset, illi numero accessisset oc-
tavus. —
Hactenus Seneca Posidonio adsentitur. Sed longius pro-
greditur Posidonius. Dicit enim philosophiam etiam instru-
mentorum ad cotidianum usum necessariorum fuisse opificem
artiumque vilissimarum inventricem. Delectavit scilicet magnum
Virum multis litteris variisque eruditionibus ornatum, de ho-
minum instrumentis, quibus in vita utuntur, paulo fusius dicere
1) Bakius, de Posidonio Rhodio p. 33.
De exhortationum a Graecis Romanisque script. historia. 295
(p. 259) diximus. Iam vero Aristoteles quoque in protreptico
sapiendi quidem et cognoscendi desiderium inter homines ab
initio exstitisse exposuit, recens autem esse quod in rerum
eontemplatione acquiescat studium (supra p. 266. 289): atque
hic quisquam negabit inter Aristotelis ct Posidonii et Ciceronis
protrepticos intercedere certam necessitudinem? Plane miran-
dum est, quantum in hoc quoque litterarum genere veteres
ad imitandi studium se contulerint: velut hic locus, quo de
sapientiae vel philosophiae acetate ac nomine agitur, non so-
lum apud Aristotelem, Posidonium, Ciceronem invenitur, sed
quartum redit in Senecae exhortationibus, quod mox vide-
bimus.
Nunc redimus ad Hortensii contra philosophiam oratio-
nem, quae quo modo processerit e fragmentis exilibus haud
cognosces. Sed vestigia eius inveniri puto apud Lactantium
eodem loco, quem supra laudavi. Velut hos locos conferas
Lact. Inst. div. III, 61, 1: Aristot. in protr. (Iambl.
p. 216 Vill.)
Sapientia autem nisi in ali-| ὥστε προσήκει χαὶ τὴν (ιλο-
quo actu faerit, quo vim suam σοφίαν alee ἐστὶν ὠφέλιμος
exerceat, inanis οἱ falsa est. |ἤτοι πρᾶξιν εἶναι τῶν ἀγα-
Pw χτέ.
Cum Aristotelis fragmento conveniunt etiam quae secuntur
apud Lactantium, qui postquam fragmentum e Ciceronis de
re publica libris attulit, hoc modo pergit: ‘Bonos enim faccre
oportet potius quam inclusos in angulis faciendo praecipere,
quae ne ipsi quidem faciunt, qui locuntur: et quoniam se a
veris actibus removerunt, apparet eos exercendae linguae
causa, vel advocandi gratia artem ipsam philosophiae re-
perisse: qui autem docent tantum nec faciunt, ipsi praeceptis
suis detrahunt pondus. Quis enim obtemperet, cum ipsi prae-
ceptores doceant non obtemperare? Bonum est autem recta
et honesta praecipere: sed nisi et facias, mendacium est; et
incongruens atque ineptum est, non in pectore sed in labris
habere bonitatem. Non ergo utilitatem ex philosophia, sed
296 Paulus Hartlich
oblectationem petunt’. Testatur hoc Lactantius Ciceronis quo-
dam loco qui ex Hortensii oratione contra philosophiam habita
petitus est (fr. 32).
Deinde breviter dicit quid de philosophia sentiat: “Sed
profecto, quoniam nihil ad vitam boni afferebant (philosophi)
nec ipsi decretis suis obtemperabant nec quisquam per tot
saecula inventus est, qui eorum legibus viveret: abicienda est
igitur omnis philosophia’. Plane ad eundem orationis finem
pervenit Hortensius (fr. 19). Hoe loco Cicero Aristotelis illa
mirabili conclusione usus (fr. 19, cf. supra p. 238) adversarii
verba ‘philosophandam non esse’ arripuit ex eisque Horten-
sium quamvis nolit tamen philosophari effecit. Hortensius,
etsi fortiter Ciceroni subtiliter disserenti resistere audet (fr. 54),
mox datis singulis (fr. 49—51) omnia dare coactus est.
Sequebatur hance partem dialogicam, qua obtrectator phi-
losophiae refutatus est, Ciceronis ad philosophiam exhortatio,
cuius initium fecit a sententia “beati certe omnes esse volu-
mus (fr. 26). Ab eadem Platonem in protreptico profectum
esse supra (p. 233) vidimus nec minus Aristotelem eo modo
exorsum esse probabile est (cf. Metaph. I, 1. Eth. Nic. I, 1
Anal. post. I, 1). Etiam Augustinus, qui in primo libro contra
Academicos scripto Romanianum ad philosophiam cohortatur,
disputationis suae exordium sumit ab his verbis ‘beati certe
esse volumus (contra Acad. I, 5 ef. etiam de civ. Dei XIX, 1).
Sed plura ex hoc loco ad perspiciendam Ciceronis argumen-
tationem elici possunt. Augustinus enim, qui libros contra
Academicos primo suae conversionis tempore conscripsit (de
trin. XV, 12), cum animus eius lecto nuper Hortensio permotus
esset, facere non potuit quin in primo libro δὰ protreptici
exemplum scripto Hortensium sequeretur. Quod et ipse con-
fitetur (contra Acad. I, 4 = p. 908) et res quae tractatur docet.
Recte enim Krischius 1) Hortensii fragmentum esse cognovit,
1) Stud. Gotting. a. 1845 p. 152, 1. Ex hoc fragmento cognoscitur
Ciceronem etiam in Hortensio cum sapientis imaginem fingeret, summum
Academiae dogma professum esse. Cum Krischio (p. 154 adn.) igitur
Ciceronis, non Hortensii (Diels p. 488) verba esse dico, quae Augustinus
De exhortationum ἃ Graecis Romanisque script. historia. 297
quod legitur ibid. I, 7 (p. 90%): “Placuit Ciceroni nostro beatum
esse qui veritatem investigat, etiamsi ad eius inventionem non
valeat pervenire — — quis ignorat cum affirmasse vehementer,
nihil ab homine percipi posse nihilque remanere sapienti nisi
diligentissimam inquisitionem veritatis, propterea quia, si in-
certis rebus esset assensus, etiam si fortasse verae forent,
liberari ab errore non posset ὃ quae maxima est culpa sapientis’
fr. 96). Pergit: “Quam ob rem, si et sapientem necessario
beatum esse credendum est et veritatis sola inquisitio perfec-
tum sapientiae munus est: quid dubitamus existimare beatam
vitam etiam per se ipsa investigatione veritatis posse contin-
gere ὃ (Cf. August. Confess. VIL, 17).
Cicero igitur ad eam orationis suae summam pervenit,
ad quam omnes redeunt protreptici (supra p. 243): philosophan-
dum est, si volumus esse beati. Hortensio autem neganti phi-
losophiam esse sapientiam respondit, philosophiam sapientiae
amorem esse ac studium, et beate vivere non eum, qui veri-
tatem invenisset, cum inveniri omnino non posset (fr. 92. 95),
sed qui eam diligenter quaereret.') Aristotelis igitur argumentis
usus, quanta gaudia e sola veritatis inquisitione sapiens per-
cipiat, depinxit eorumque felicitatem praedicavit, qui semper
secundum divinam animi partem vixerint (cf. Hortensii fr. 40. 90
habet c. Acad. III 14, 31: ‘clamat Cicero (Acad. II, 66) se ipsum magnum
esse opinatorem, sed de sapiente se quaerere. Certe in Hortensio levistis:
si igitur nec certi est quicquam nec opinari sapientis est, nihil unquam
sapiens adprobabit’.
1) Ad hanc Ciceronis argumentationem pertinent fortasse nonnulla
quae Licentius Academicus apud Augustinum in primo contra Acad. libro
exponit. Cf. I, 3, 9: Veritatem illam solum Deum nosse arbitror, aut forte
hominis animam, cum hoc corpus, hoc est tenebrosum carcerem dcreli-
querit. Hominis autem finis est, perfecte quaerere veritatem — — — hoc
est enim pervenire ad finem, ultra quem non potest progredi. Quisquis
ergo minus instanter quam oportet veritatem quaerit, is ad finem hominis
non pervenit; quisquis autem tantum quantum homo potest ac debet,
dat operam inveniendae veritati, is etiamsi eam non inveniat, beatus est;
totum enim facit, quod ut faciat, ita natus est. Cf. I, 4, 11. 4, 14. 4. 23.
4, 25.
298 Paulus Hartlich
cum Iambl. protr. p. 148 = fr. 58 Rose, ibid. p. 136 — fr. 61
Rose).
Alio loco (Confess. III, 8) Augustinus de Hortensio haec
dicit: “hoc tamen solo delectabar in illa exhortatione, quod
non illam aut illam sectam, sed ipsam, quaecunque esset, sa-
pientiam ut diligerem et quaererem et assequerer et tenerem
atque amplexarer, excitabar sermone illo et accendebar et ar-
debam’. Haec confirmantur Ciceronis locis quibus dicit se in
Hortensio de universa philosophia quantopere expetenda
esset disseruisse (Tuse III, 6. Π, 4). Monuit igitur, Aristotelis
et Posidonii exemplo usus, ne quis philosophorum singulorum
inter se dissensionibus a philosophiae studio deterreretur.
Philosophorum enim dixit rationem tantum distare ‘quantum
inter se homines studiis, moribus, omni vitae ratione differant.
(fr. 27). Hoc explanavit exemplis, velut Aristonis praefracti,
ferrei doctrina describenda (fr. 28 cf. fr. 82. 83).') Ex quibus
omnibus discrepantiis philosophia integra evadet: ‘habet enim
ipsa certam et definitam viam’ (fr. 61).
Sed ampliora ex Hortensii fragmentis efficiuntur. Ciceronem
enim puto in oratione sua simili modo atque in Tusc. V, 24, 69
(ubi Posidonium sequitur, supra p. 290) exposuisse, quo modo
philosophiae tres partes natae sint et quae gaudia ex eis
tractandis sapiens percipiat. Atque primum quidem multus
erat in caeli descriptione, quam rem, nisi fallor, fusius per-
secutus est Posidonius (Tusc. I, 28, 68). Fragmenta huc refero
25. 43. 44. Usenerus quidem haec ad eam, quam sibi finxit,
de gloria explicationem refert coniunctisque fragmentis 25 et
44 Ciceronem dicit ‘magni’ qui vocatur ‘anni’ tempora repu-
tasse ab Romuli interitu, qui obscurato sole factus est. Useneri
coniecturam stare non posse supra (p. 252) exposui, neque quae
de fr. 25 et 44 excogitavit probabilia videntur. Ciceronem
enim hoc loco non de gloria disputasse, sed siderum admira-
bilem ordinem ac motus spectasse, verba docent quibus fr. 44
1) fr. 28.34 Diels (487, 17) ad Hortensii orationem refert. Sed Cicerv-
nem hoc loco eodem modo atque Aristotelem (fr. 53 Rose) philosophoram
disciplinas perlustrasse manifestum est.
De exhortationum ἃ Graecis Romanisque script. historia. 299
ab Augustino (de civ. Dei II], 15,1) inducitur: ‘in Hortensio
dialogo (Cicero), cum de solis canonicis defectionibus
loqueretur, ut easdem inquit tenebras efficiat (sol), quas
effecit in interitu Romuli, qui in obscuratione solis est factus’.
Fortasse Cicero caeli siderumque peritos laudavit quod primi
hominibus perturbatis inanem religionem timoremque deiecis-
sent, cf. locum in primo de rep. libro 16, 25 (ubi ctiam de
obscuratione solis in Romuli interitu facta Cicero loquitur).
Itaque ego sic Ciceronem in Hortensio disputasse suspicor.
Primum homo, cum sidera spectaverit innumerabilia caelo in-
haerentia eorumque ordinem totiusque mundi motus conver-
sionesque perspexerit, ad initiorum pervenit et naturae inda-
gationem. Haec autem tractanti animo exstitit illa ab Apolline
Pythio praecepta cognitio, qua excitatus est ut semet ipsum
nosceret quantaque instrumenta ad obtinendam adipiscendamque
sapientiam habeat tentaret: hinc virtutis disciplinae exstiterunt
(Tusc. V, 25, 70 de legg. I, 22, 58 fr. Hort. 58. 59). Sequebatur
tertia disserendi ratio verique et falsi indicandi scientia, qua
res definiuntur, genera distinguuntur, omnes sapientiae partes
fandantur (fr. 45. 46). His igitur scientiis, si sapiens exacuerit
ingenii aciem seque ipsum ac mundum perspexerit, non ‘unius
circumdatum moenibus loci, sed civem totius mundi quasi
unius urbis’ (de legg. I, 23, 61) se esse censebit. Quae vero est
illa, quam homines venditant gloria? Licet puncto quodam
circumsaepti sint homines, si terram conferas cum ingenti
mundi spatio: ‘ne in continentibus quidem terris vestrum no-
men dilatari potest’ (fr. 80). Deplorans deinde vitae humanae
vanitatem (fr. 88—93) orationem multis Aristotelis οἱ Platonis
(e Phaedone petitis) distinxit sententiis. Hoc loco de corporis
voluptatibus (fr. 66. 73. 74) ac de divitiarum usu (fr. 65. 68. 69)
multum disputasse videtur.')
Denique Cicero, cum nihil certi ab hominibus percipi
posset ‘quod omnis noster intellectus multis obstruitur diffi-
1) huc pertinct Augustini locus Soliloqu. 1, 17 =p. 878, quem Diels
p. 479 Hortensio recte tribuit. Addenda sunt ea quae in Augustini pro-
treptico leguntur contra Acad. I, 1—2 p. 906/7.
800 Paulus Hartlich
cultatibus’ (fr. 92. cf. Aristot. apud Iambl. p. 172 ἀλλ᾽ ἐνταῦϑα
μὲν διὰ τὸ παρὰ φύσιν ἴσως εἶναι τὸ γένος ἡμῶν, χαλεπὸν
τὸ μανϑάνειν καὶ σχοπεῖν ἔστιν χτλ. supra p. 255), probata
maxime Academicorum philosophandi ratione, diligentissimam
veritatis inquisitionem commendavit in eaque investiganda
operam et curam nostram ut ponamus, vehementer adhortatus
est (fr. 95. 96).
Has igitur res Cicero in Hortensio tractavit. Iam credo
apparet eum in libro conscribendo non uno ex fonte hausisse,
sed duos adiisse eosque fontes consimiles fuisse. Fieri igitur
potest, si Aristotelis librum Cicero in manibus non habuit,
ut Aristotelis loci qui in Hortensio leguntur, ex Posidonio
petiti sint. Quod ego tamen contendere nolim. Cicero enim
Aristotelis protreptico facile usus est; tales enim Aristotelis
libros cum facilius intellegeret, diligentius lectitavit inque suum
usum convertit. Ceterum Cicero in hoc libello etiam nonnulla
ex ipsius ingenio addidisse putandus est. Praestandae enim
orationis, ad philosophiam quae hortetur idoneae, laudandae-
que sapientiae a natura habuit adiumenta sane optima.
Nimis curiosi viri docti fuerunt in investigando fonte ex
quo uno pendere dicerent Ciceronem in Hortensio. Cogitavisse
eos de Aristotele, de Posidonio, et quid censendum sit de hac
re, exposui. Sed tertius existit auctor, quem exscripsisse
Ciceronem in Hortensio contendit Οὐ. Fr. Hermannus'): Phi-
lonem dico Larissaeum, Clitomachi auditorem et in regenda
Academia successorem, qui bello Mithridatico Romae et Cice-
ronis et aliorum nobilium praeceptor fuit (Cic. Tusc. disp. II,
3, 9). — Non est cur hodie de Hermanni coniectura disceptem:
nemo opinor eam probabit, quae argumentis non ita confirmata
est, ut sitne protrepticus a Philone scriptus sciamus. Unum
vero recte iam a Krischio 2) demonstratum est: Ciceronem Hor-
tensium libris suis praemisisse quasi λόγον mgoteertexoy se-
cundum distributionem quandam philosophiae partinm a Philone
1) K. Fr. Hermann ‘de Philone Larissaeo’ Gott. 1851 (p. 6). disp. I,
ibid. 1855 (p. 7).
2) Krischius in diss. de Cic. Acad., Stud. Gott. 1845 p. 126—200.
νιον ee -
De exhortationum a Graecis ΠΟΙ ηΪ816 script. historia. 301
factam, quam 6 Didymo affert Stobaeus in Anthol. IL p. 39
Wachsm. Ex qua cum disci possit, quem locum intra philo-
sophiae partes tenuerit ὁ γεροτρε.ττιχὸς λύγος, res postulat ut
exhibeamus Stobaei locum.
Philo similitudinem quandam persequitur. Comparatur
enim philosophus et medicus: ille animum hic corpus curat.
Uterque negotium suum sex exsequitur partibus: (p. 40, 1)
Καϑάπερ οὖν ἔργον iatgov mewtov μὲν :τεῖσαι τὸν χάμγοντα
“ταραδέξασϑαι τὴν ϑεραντείαν, δεύτερον δὲ τοὺς τιν ἀντι-
συμβουλευόντων λόγους ὑφελέσϑαι, οὕτως καὶ τοῦ φιλοσόφου.
Κεῖται τοίνυν ἕχατερον τούτων ἐν τῷ προσαγορειομένῳ .«Ἐρ0-
τρεπτιχῷ λόγῳ [ἔστι γὰρ O τεροτρετετικὸς ὁ “αρορμον
ἐπὶ τὴν ἀρετήν]. Τούτου δ᾽ ὃ μὲν ἐνδείκνυται τὸ με-
γαλωφελὲς αὐ τὴς, ὃ δὲ τοὺὶς ἀνασχευάξοντας ;
κατηγοροῦντας ἢ ττως ἄλλως καχοηϑιζομένους (εὶς
τὴν φιλοσοφίέαν ἀ:εελέγχει.
Sequitur 6 ϑερατεευτικὸς λόγος. Namque ut expulsis
eis quae morbum efficiunt, medicus ad sanandum adgreditur
et medicamenta adhibet, ita philosophus agit (p. 40, 16): μετὰ
γὰρ τὰ προτρεπτιχὰ τιειρᾶται τὰ ϑεραντευτικὰ τεροσάγξιν,
ἐφ᾽ ὃ καὶ τοῖς τιαρορμητιχοῖς πέχρηται. διμερῶς" τὸ μὲν γὰρ
ὑπεεξαιρετικχὸν τῶν ψευδῶς γεγενημένων δοξών, δι᾽ ἃς τὰ
κριτήρια νοσοποιεῖται τῆς ψυχῆς, προσάγει λόγον, τὸ δὲ τῶν
ὑγιῶς ἐχουσῶν ἐνϑετικόν.
Continetur hac in parte 6 :cegi ἀγαϑῶν nal κακιῶν τό-
πος. Reliquae partes sunt ὁ λόγος περὶ τέλους, περὶ
βέων, τὸ πολιτικὸν μέρος, denique 6 ὑποθετικὸς
λόγος; nam hic quoque huc referendus est, ut ait Philo
(p. 41, 18):
ἐπεὶ δὲ καὶ τῶν μέσως διαχειμένων ἀνϑρώπων τερόνοιαν
πφιητέον, οὕς τινας ἐκ τῶν παραινετικῶν λόγων ὠφελεῖσθαι
συμβαένει, μὴ δυναμένους τιροσευκαιρεῖν τοῖς διεξοδικοῖς “τλα-
τεσιν ἢ διὰ χρόνου στενοχωρίας ἢ διά τινας ἀναγκαίας ἀσχο-
λίας, ἐπεισενεκτέον τὸν ὑποϑετικὸν λόγον, δι᾿ οὗ τὰς
χερὸς τὴν ἀσφάλειαν καὶ τὴν ὀρϑότητα τῆς ἑκάστοι χρήσεως
ὑποϑήχας ἐν ἐτειτομαῖς ἕξουσιν.
302 Paulus Hartlich
Etsi Philo in philosophandi ratione ad veterem Acade-
miam revertit, in hae diaeresi Stoicorum quoque morem imi-
tatus est. Similem igitur locum protreptico etiam Stoicos
concessisse probabile est. —
Sed Philonis protreptici definitio quam apud Stobaeum
legimus, non vacat offensione. Suspicionem enim movent
verba (p. 40,6 et 7) ἔστε γὰρ ὃ προτρεπτιχὸς ὁ παρορμῶν
ἐπὶ τὴν ἀρετήν. Haec si recte se habent, sequitur ut in v. 7
verbum αὐτῆς ad ἀρετήν pertineat, quod ferri nequit. Neque
enim virtutis utilitatem ὁ weoreetixds ostendit, sed phi-
losophiae, atque haec protreptici vis et natura est, ut
virtutem philosophando comparari doceat. Itaque
Wachsmuthius olim pro ἀρετήν coniecerat μελέτην: sed
multo probabilius mihi videtur, quod nunc vir doctissimus
iudicat, verba ἔστι γὰρ — ἀρετήν spuria esse et a sciolo
quodam addita. Superfluum esse hoc additamentum, quoniam
accurata protreptici definitio statim sequitur, nemo non videt.
Ad verbum autem αὐτῆς (p. 40, 7) facile suppletur τῆς φελο-
σοφέας, cum et antecedat τοῦ φιλοσόφοι et in eadem sen-
tentia legatur τὴν φιλοσοφέαν.
Iam omnia optime liquent: Philo aliique philosophi in
philosophiae disciplina initium fecerunt a protreptico, quo ei
qui adhuc alieni sunt a philosophia, ut ad eam accedant, in-
citantur. Atque duae sunt partes protreptici, prima
est ἐνδεικτική altera ἀπελεγκτική, illa demon-
stratur quot sint philosophiae commoda, hac phi-
losophiae adversarii et vituperatores refelluntur.
Habemus protrepticorum quasi extrema lineamenta formamque
peculiarem et iam credo elucet, cur nonnulla, quae a viris
doctis de protrepticorum indole et natura prava sentientibus
eius modi libris tributa sunt, reiecerim (vide quae p. 290 ad-
notavi). Sponte enim apparet in libris hunc in modum com-
paratis omissas esse philosophorum umbratiles disceptationes
doctasque controversias: de universa philosophia quan-
topere et expetenda esset et colenda, scriptores in protre-
pticis dixerunt (cf. Cic. Tusc. ΠῚ, 6). Itaque Posidonius Ari-
De exhortationum a Graecis Romanisque script. historia. 303
stotelem imitatus hortabatur wire Ova τὴν δια νίαν agl-
στασϑαι φιλοσοφίας (Laert. Diog. VII, 129) et Cicero in Hor-
tensio idem fecit, ut demonstravi (p. 295). Insignis autem in
protrepticis fuit philosophiae adversariorum refutatio.
Vidimus et Aristotelem et Ciceronem philosophiae contem-
plativae comtemptores refutasse neque dubito quin Posidonius
quoque orationem contra vituperatores habuerit, quod efficere
mihi videor e Ciceronis (in Tusc. disp. V, 2, 6) loco, qui ex
Posidonii protreptico petitus est.
Quid multa? Quae Philo de protreptici natura atque in-
dole exposuit, eis libris, quos novimus, omni ex parte con-
firmantur. Exhortatio igitur eum efficit animi habi-
tum, quo homo postquam philosophandum esse
sibi persuasit, ad philosophiae studium se accin-
git (cf. Iambl. protr. p. 10). Hac subornatus ad philosophiam
homo accedere eiusque disciplinis initiari potest.
Transeo ad alteram philosophiae distributionem Philonis
consimilem, quae ex eodem Didymo excerpta apud Stobaeum
II, 48, p. 42 proponitur. Huius auctor est Eudorus, Aristonis
Cei aequalis, quibus suppar Strabo (XVII, 1,5 p. 790) narrat
utrumque philosophum librum de Nilo tam similem scripsisse,
ut uter alterum compilasset nesciretur. Eudorus igitur, qui
Academici quidem nomen prae se tulit, ‘reapse autem ecle-
ctici philosophi exemplar est’ (Diels Doxogr. p. 81), scripsit
διαίρεσιν tov κατὰ φιλοσοφίαν λόγου philosophorum istius
aetatis more, qui nimii faerunt in dividendo (Diels ]. c. p. 71).
Eudorus moralis philosophiae partes dicit tres — τὸ ϑεωρη-
τικόν, ὁρμητιχόν, πιρακτιχὸν μέρος — quas Seneca ex Eudoro
vel cum Eudoro ex eodem fonte attulit in epist. 59, 14.') Hae
partes Stoicorum spinosa ratione deinceps singulas in parti-
culas discernuntur, inter quas bis occurrit ὁ τεροτρετετικός.
Primum enim adscribitur contemplativae philosophiac
parti, quae continet to zegi ἀρετῶν καὶ καχιῶν μέρος. Haec
enim virtutum descriptio duplex est, aut singularis, in qua
1) Bernays, Abh. 1 p. 267 adn.
Leipsiger Studien. XI. 20
304 Paulus Hartlich
singuloe virtutes explicantur et definiuntur, ant generalis,
quae eat τὸ πρηοτρεπτικὸν (wéQgas) τοῦτο γὰρ eis τὸ
μόνως (τούτον γάρ ἔστε μόνως econi. Usener) ἐνδεέξασϑαι
τὴν ἀρετὴν καὶ κακίαν (1. Lp. 43, £3).
Alii vero τὸν προτρεπειχὴν τοῦτον ad moralis philogo—
phiae partem tertiam quae est de actionibus traxerunt.
Haec enim sic divisa fuit:
A. ὁ περὶ τῶν οἰχειοΐντων πρός Teves πράξεες.
a ὁ ὑποϑετιχός (44, 14).
Ὁ. ὁ προτρεπτιχός (ἔνεοε yao χαὶ τοῦτον ὑπὸ
τονε ταττοισιν 11, 15).
Β. ὁ περὶ τῶν ἀλλοτριοίντων ἀπὸ τενων πρά-
ξεων sive τεερὶ τῶν ἀποτρεπόντων (44, 15),
id est
ἡ παραμυϑητιχός sive παϑολογιχὸς (44, 16).
Qui igitur locus in morali philosophiae parte protreptico
tribuendus esset, inter philosophos in controversia versabatur.
Atque qui εἰς τὸ μόνως ἐνδεέξασθϑαι τὴν ἀρετὴν xai xaxiay
protreptico usi sunt, Peripatetici fuerunt (quorum exemplo
Diels Dox. p. 81,5 hane diaeresin omnino scriptam esse su-
spicatar). Convenire hance protreptici definitionem cum Phi-
lonea manifestum est. Ei autem philosophi qui protrepticum
cum hypothetico artius composuerunt, si quid video, inter
Stoicos quaerendi sunt. Certe non eandem auctoritatem
protrepticus habet secundam hanc alteram distributionem, sed
appendicis loco positus videtur sicut ai προτροτπεαΐ τὲ
καὶ ατοτροπαί in Stoicorum moralis philosophiae defini-
tione, quae, perturbatione quidem non vacua, exstat apud Laert.
Diog. VII, 84. Consentit haec Stoicorum Ethicae divisio cum
hac altera Eudori etiam ea in re, quod τὰς προτροτεάς cum
ea parte, quae est de actionibus, arte coniunctas esse vi-
demus.
Ceteram de hac Eudori dispositione et simili illa apud
Senecam in epist. 89, 14 obvia recte mihi disseruisse videtur
Madvigius, cum haec dixit (de Fin. p. 829): ‘hac igitur
divisione parum subtili Stoicos quoque quosdam usos esse,
De exhortationum ἃ Graecis Romanisque script. historia. 305
Senecae credimus; num tamen quisquam, cum scribendo uni-
versam disciplinam explicaret, eo ordine uti potuerit, non in-
iuria ambigi potest; receptum eum οἱ connmunem fuisse, et
res ipsa credere vetat οἱ Ciccro atque Diogenes (VII, $4) et
Ioannes’.
Pergimus ad alios protrepticorum auctores. Hortatio-
nesad philosophiam scripsit Eudori illustrissimus aequalis,
Augustus imperator, teste Suetonio 85. Qui cum omnino
Vitam suam ac studia ad illius aetatis mores adaptarce vellet,
in hac quogue litterarum specie aliquid praestare conatus est.
Impletus est philosophiae eruditione per Arium Didymum,
cuius ipsa quam supra memoravimus epitome, in Augusti
usum fortasse scripta fuit (Diels Dox. p. 83). Ac profecisse
videtur Divus in his studiis, si credimus Agrippae in libello
ad Caium misso, quem recitat Philo (10). Nihil autem de
hortationum indole compertum habemus. Ciceronem imita-
tum esse Augustum in hortationibus coniecit Diels (I. c.).
Succedit Seneca’) Stoicus exhortationum auctor, cuius
operis nunc perditi:pauca exstant frustula in Lactantii Insti-
tutionibus Divinis. Haec fragmenta si legis, exaudibis Senecam
severum vitiorum sectatorem morumque censorem, qui monendi
atque obiurgandi munere fungitur specie quadam ac gravitate,
qua hodie paenitentiae praecones utuntur, eo vero tempore
usi sunt homines severiores, quos prolapsi in vitia saeculi
taeduit et qui in philosophiae studio receptaculum atque ὁ
vitae perversitate perfugium ipsi inveniebant aliisque mon-
strabant. Quo fit, ut in exhortationibus oratio ad sacrarum
orationum, quas in aedibus Christianorum audimus similitu-
dinem speciemque paulatim accesserit (cf. fr. 14. 15). Itaque
cum ea tum esset hominum condicio, ut alii circumflucrent
omnibus copiis atque in omnium rerum abundantia viverent,
alii in egestate vitam degerent; alii summo loco nati in altis-
simo dignitatis gradu collocati essent, alii obscuro loco orti
iniquissima uterentur fortuna; denique cum in tantis miseriis
7 1) Senecae fragmenta coll. Haase in Sen. Oper. ΠῚ p. 418 8ηᾳ. Exhort.
fragmenta exstant p. 421 — 423.
20Ὲ
906 Paulus Hartlich
versaretur hominum maxima pars et tam diversa ac plane
contraria esset hominum vitae sors: philosophas in exhorta-
tionibus ostendit omnes homines delectu omni ac discrimine
remoto ad philosophiam pervenire posse, hanc unam homines
beatos reddere, bona non esse divitias, nobilitatem, gloriam,
immo quo plura homines possideant, eo infeliciores eos esse.
Haec et similia, quae apud huius saeculi philosophos velut
apud Musonium, Epictetum, Marcum Aurelium, Dionem, Lu-
cianum multis verbis tractantur, in protrepticis maxime
explicata et paene decantata sunt.')
Seneca in exhortationibus dialogi forma usus videtur. 2)
Adversatus est philosophiae vituperatori, quem non novimus,
sed dubitari non potest, quin quae apud Lactant. Inst. III, 15, 1
(fr. 17) et 11—14 (fr. 18) et in cap. 16, 14 (fr. 21) leguntur, par-
tim a vituperatore partim a laudatore philosophiae dicta sint.
Acerrime philosophi accusantur in fr. 18: ‘plerique philoso-
phorum tales sunt, diserti in convicium suum, quos si audias
in avaritiam, in libidinem, in ambitionem perorantes, indicium
professos putes; adeo redundant ad ipsos maledicta in publi-
cum missa, quos non aliter intueri decet quam medicos, quo-
rum tituli remedia habent, pyxides venena. Quosdam vero
nec pudor vitiorum tenet, sed patrocinia turpitudini suae fin-
gunt, ut etiam honeste peccare videantur. Haec aperte ad-
versarius dixit.
Puto contra Haasii opinionem cum Walchio, ex Seneca
petivisse Lactantium ea verba quae in fr. 20 adversarius re-
spondet ‘atqui nihil interest, quo animo facias, quod fecisse
vitiosum est, quia facta cernuntur, animus non videtur. Quod
ea re etiam probabilius fit, quod in cap. XVI Lactantius aperte
argumenta affert Hortensii (cf. p. 295). Itaque ad eundem
1) Cf. Augustinum de ordine I, 31 = p. 993.
2) Eadem iudicare video Rossbachium in Herm. XVII, 370,5. Quod
idem nuper in Comment. Vratisl. Phil. II, 3 (1888) contendit, scripta ‘de
formulis honestae vitae’ et ‘de remediis fortuit.’ ex exhortationibus ex-
cerpta esse, minime probo. Confundit vir doctus προτρεπτχιχοὺς et ὑπο-
ϑετιχοὺς λόγους.
De exhortationum ἃ Ciraccis Romanisque script. historia. 307
finem pervenit Lactantius atque Hortensius: ‘abicienda est igitur
omnis philosophia’ (Lact. 11], 16, 5). In αὶ 12 deinde Hortensii
verba profert: ‘quando philosophi esse coeperunt? Thales ut
opinor primus. Recens haec quidem aetas, ubi ergo apud
antiquiores latuit amor iste investigandae veritatis?’ Laudato
deinde Lucretii versu V, 336, pergit in § 15: Et Sencea ‘non-
dam sunt’, inquit, ‘mille anni, ex quo initia sapicntiae mota
sunt. Manifesto consentiunt in argumentandi ratione adver-
sarii philosophiae in Hortensio Ciceronis et in Senecae Ex-
hortationibus, ita ut Senecam Ciceronis vestigia per-
secutum esse recte statuas.!)
Supra dixi philosophos in exhortationibus hominibus de-
monstrasse omnes ad philosophandum et natos et aptos esse:
inprimis vero huius aetatis Stoici multi crant in ea re, ut
philosophiam commendarent regibus, servis, niulieribus. Haec
Senecam quoque in Exhortationibus explicasse, e Lact. III, 25
colligitur. Neque enim ea tantum quae in § 15 (= fr. 23) le-
guntur, sed totum caput e Senecae Exhortat. compilatum vi-
detur.*)
In exhortationibus igitur haec fortasse dixit Seneca (Lact.
Ill, 25, 4): ‘quid est aliud hominibus negare sapientiam, quam
mentibus eorum verum ac divinum lumen auferre? quod si
natura hominis sapientiae capax est, oportuit opifices et rusticos
et mulieres et omnes denique qui humanam fortunam gerunt
doceri ut sapiant populumque sapientium ex omni lingua et
conditione et sexu et actate conflari.... (7) Senserunt hoc
adeo Stoici qui et servis ect mulieribus philosophandum esse
dixerunt; Epicurus quoque, qui rudes omnium litterarum ad
philosophiam invitat ... (8) Conati quidem illi sunt facere,
quod veritas exigebat: sed non potuit ultra verba procedi.
primum quia multis artibus opus est ut ad philosophiam possit
accedi....(12) Ob eam causam Tullius ait abhorrere a mul-
titudine philosophiam... . (14) In rebus igitur obscuritate im-
1) Haec etiam Diels contendit p. 115.
2) Usener, Epic. p. 171 adn.
Phy Pasins Harthch
plicitia εἰ ingenioram varietate comfesis et eloquentiam viro-
rom exqaisite sermone fuecatis quis imperito ac radi locus
eat? Deniqae nallas onquam mulieres philosophari docuerunt,
praeter anam ἐσ omni memoria Themisten, neque servos prae-
tey spom Phaedonem, quem male servientem redemisse ac
docuisse Cebetem tradunt. Enumerant etiam Platonem ac
Disgenem, qui tamen servi non faerunt, sed his servitus eve-
nerat. Sant enim capti. Platonem quidem redemisse Anni-
ceris quidam traditar HS VII. Itaque insectatus est conviciis
bane ipsam redemptorem Seneca, quod parvo Platonem
aeatimaverit, fariosus ut mibi quidem videtur, qui homini fuerit
iratas, quod non multam pecuniam perdidit: scilicet auram
adpendere debuit tanquam pro mortuo Hectore, aut tantum
inge-rere numoeram, quantum venditor non poposcit. Ex bar-
baris vero oullum praeter unum Anacharsim Scytham, qui
philosopbiam ne somniasset quidem, nisi et linguam et litteras
ante didicisset. — Terminavit Seneca, ut ait Lact. VI, 24, 12
Exhortationes hac sententia (fr. 24): “Magnum (inquit) nescio
quid maiasqaue quam cogitari potest, nomen est, cui vivendo
operam damus. Hauic nos adprobemus, nam nihil prodest.
inclusam esse conscientiam: patemus (corrige pateamus) deo’.
Non fagit nos Exhortationum speciem, quo magis in phi-
losxophia conlaudanda acquievit oratio, nullis praeceptis
datis, 60 proprius accessisse ad ostentativum dicendi
genus. Homines enim adducere verbis, ut ea quae eis vi-
derentur bona, despicerent, eosque e vitae miseriis vocare
ad philosophiam quasi in asylum, in quo rebus adversis per-
fugium invenirent: hoc non tam docti quam eloquentis oratoris
fuit. Itaque in exhortationum genere elaborando studia sua
collocaverunt rhetores illi, quos Philostratus (vit. soph.
I, 1) appellat τοὺς φιλοσοφήσαντας ἐν δόξῃ tov σοφιστεῦ-
σαι, et quorum philosophia ‘clamores capit’, ut ait Seneca
epist. 52, 9.
Quales fuerint rhetorum declamationes protrepticae, cum
e multis severiorum philosophorum locis, quibus earum men-
tionum faciunt, tam ex Epicteti dissertationibus colligere
De exhortationum ἃ Graccis Romanisque script. historia. 309
licet. Epictetus enim (111, 25) contra τοὺς ἀναγιγνώσχοντας
χαὶ διαλεγομένους ἐνειδειχτιχῶς dicens, vituperat eos philo-
sophos qui orationibus suis prodesse quidem velint, re autem
vera nihil nisi laundem ac mercedem sectati audientium laudes
atque adplausus captent: esse hoc rhetoris, non philosophi;
ad philosophum enim ultro venire qui audiant, veluti ad me-
dicum aegrotantes; neque ideo parentes liberos peregre mit-
tere, ut in scholis philosophorum ésceqwrrjcata audiant; per-
git (33): τέ οὖν; οὐκ ἔσειν ὃ ττροτρεπτικὸς χαραχτήρ;
τίς γὰρ οὐ λέγει, ὡς ὃ ἐλεγχτικός, ὡς ὁ διδασκαλιχός. Τίς
οὖν πτιύτεοτε τέταρτον εἶστε μετὰ τούτων τὸν ἐνειδειχτιχόν; τίς
γάρ ἐστιν ὁ τεροτρετιτικός; δίνασϑαι καὶ ἑνὶ καὶ woddois
δεῖξαι τὴν μάχην ἐν ἡ κυλίονται᾽ καὶ ὅτι μᾶλλον πάντων
φροντίζουσιν n ὧν ϑέλουσιν. ϑέλουσι μὲν γὰρ τὰ πρὸς Et-
δαιμονέαν φέροντα, ἀλλαχοῦ δ᾽ atta ζητοῦσι. Deinde (36):
οὐδὲν ἂν τροτρειστικώτερον ἢ ὅταν ὃ λέγων ἐμφαίνῃ τοῖς
ἀκούουσιν, ὅτι χρείαν autuy ἔχει. Quis enim, ait, si te audit
dicentem, descendit in se? Quis animo permotus exicns dicit
‘hoc iam non faciam’?, apud te dicunt ‘pulchre dixit de
hac re.
Is igitur est protreptici finis Epicteti opinione, ut homini
de semet ipso sollicitudinem ac curam afferat cumque contra
utilitatem suam facere demonstret. Hoc enim omnis philo-
sophiae initium est, si Epictetum audis (II, 2, 13) ἀρχὴ φιλο-
σοφίας αἴσϑησις μάχης τῆς πρὸς ἀλλήλους τῶν ἀνϑριύπων
χεξ,, οἱ qui hoc distinctissime exponere potest, ad cohortan-
dum maxime valet (11, 26, 4): Jesdg οὖν ἐν λόγῳ, 6 δ᾽ av-
τὸς καὶ τεροτρεπτικὸς καὶ ἐλεγχτιχὸς οὗτος ὃ δυνάμενος ἑκάστῳ
παραδεῖξαι τὴν μάχην nad ἣν ἁμαριάνει, καὶ σαφῶς 7ταῥρα-
στῆσαι πῶς ὃ ϑέλει ov ποιεῖ, καὶ ὃ μὴ ϑέλει, 7εοιεὶ.
Idem III, 16, 7 discipulos monet, ut malorum hominum
consuetudinem vitent caveantque eorum insolentiam qui putida
sua proferunt, dum ipsi eis rebus, quas in scholis didicissent,
fidem facere ex propria ratione nesciant. Illos enim dicit
multo potiores esse ὅτι ἐκεῖνοι μὲν ta Caren ταῦτα ano δογ-
μάτων λαλοῖσιν᾽ ὑμεῖς δὲ ta κομψὰ cto τῶν χειλῶν" διὰ
310 Paulus Hartlich
τοῦτο atova ἐστι καὶ νεχρά᾽" καὶ σιχχᾶναέ ἐστιν axovorta
ὑμῶν τοὺς πτεροτρεπτικοὺς καὶ τὴν ἀρετὴν τὴν ταλαίπωρον
i, ἄνω καὶ κάτω ϑρυλλεῖται.
Haec Epictetus de protrepticis. Marcus Aurelius,
Epicteti admirator, in libris Εἰς ἑαυτόν (I, 7) rustico dicit se
debere τὸ μὴ ἐχεραπῆναι εἰς ζῆλον σοφιστικὸν μήτε ovyyea-
φειν τεερὶ τῶν ϑεωρημάτων ἢ ἢ προτρεπεικχὰ λογάρια δια-
λέγεσϑαι, i pus οὐδ) ἀῶ τὸν ἀσκητιχὸν ἢ τὸν ELEQ-
γετικὸν avdga ἐτειδείχνυσϑαι.
Plutarchus in exordio libri qui inscribitur σπτολετικὰ
παραγγέλματα, deridet τοὺς τεροτρεπτομένουις τῶν φιλο-
σόφων, διδάσκοντας δὲ μηδέν, μηδὲ ὑτεοτιϑεμένους " ὅμοιοι γάρ
εἰσι τοῖς τοὺς λύχνους τιρομύττουσιν, ἔλαιον δὲ μὴ ἐγχέουσιν.
Haec igitur de sophistarum protrepticis indicaverant Epi-
ctetus, Plutarchus, alii. Quaeritur num ipsi illius saeculi philo-
sophi protrepticos scripsisse vel habuisse putandi sint. Atque
Musonii quidem Rufi, Epicteti praeceptoris, protrepticum
non novimus, sed exstant eius orationes quae ad protrepticorum
similitudinem accedunt, dico eam, ex qua fragmentum affert
Stobaeus in fl. 46, 67 8.1. ὅτε φιλοσοφητέον xai τοῖς βασι-
λεῦσιν᾽. Sententiae quae in hoc fragmento leguntur, mere
sunt protrepticae. Eadem dici possunt de Musonii oratione
“ore καὶ γυναιξὶ φιλοσοφητέον᾽, cuius fragmentum legitur apud
Stob. in Exc. Dam. I, 126 = Anth. Π p. 244 W.
Epictetus protrepticum non scripsit, etsi totum eius
disserendi genus z-gotgextixoyv est. Nam cum Socratis
ratione uteretur, tam Epicteti quam Socratis disputationes quo-
dam modo zcgotgeztixal appellari possunt. Sic optime intel-
legitur Stobaei locus in fl. 97, 28, cui lemma inscribitur: "Ex
τιῦν «Αρριανοῦ τιροτρετετικῶν ὁμιλεῶν. Hoc enim titulo Epi-
cteti dissertationes significari, quas Arrianus litteris man-
davit, ostendit nuper R. Asmus (Quaest. Epict., Frib. Brisig.
1888 p. 36 sqq.). Ceterum Cynici protreptici exemplum
Epictetus praebet in Diss. III, 22 περὶ Κυνισμοῦ. Hoe loco
postquam quae sit natura et ingenium Cynici genuini exposuit,
pergit (26): δεῖ οὖν αὐτὸν (sc. τὸν Κυνικὸν) δύνασϑαι ἀνατει-
De exhortationum a Graecis Romanisque script. histuria. 311
νάμενον, ἂν οὕτω τύχῃ καὶ ei σκηνὴν τραγικὴν ἀνερχόμενον
λέγειν τὸ τοῦ Σωχράτους᾽ Ὦ ἄνϑρωπτοι, scot φέρεσϑε; τί 7τοι-
εἴτε; ὦ ταλαίτεωροι᾽ ἄλλην ὅδὸν ἀτεέρχεσϑε, τὴν οὖσαν ἀπο-
λελοιπότες" ἀλλαχοῦ ζητεῖτε τὸ εὔρουν καὶ τὸ εὐδαιμονικόν,
ὅπου οὐχ ἔστιν᾽ οὐδ᾽ ἄλλου δεικνύοντος πιστεύετε. Τί αὑτὸ
ἔξω ζητεῖτε; ἐν σώματι; οὐκ ἔστιν" εἰ ἀειστεῖτε, ἴδετε Me-
ρωνα, ἴδετε Ὀφέλλιον. Ἔν κτήσει; οὐκ ἔστιν" εἰ δ᾽ ἀτειστεῖτε,
ἔδετε Κροῖσον" ἴδετε τοὺς νῦν τειλουσίους, ὅσης οἰμωγῆς 6 βίος
αὐτῶν μεστός ἔστιν. “Ev ἀρχῇ; οὐκ ἔστιν. εἰ δὲ μή γε, ἔδει
τοὺς δὶς καὶ τρὶς ὑπάτους εὐδαίμονας εἶναι" οὐχ εἰσὶ δέ.
(30) ἐν βασιλείᾳ; οὐκ ἔστιν, εἰ δὲ μὴ Νέρων ἂν εὐδαίμων
ἐγένετο, καὶ Σαρδανάπεαλος..... (31) Τί οὖν σοι καχόν ἐστιν;
ἐκεῖνο, ὅτι ποτέ, ἡμέληταί σου καὶ κατέφϑαρται ᾧ ὀρεγόμεϑα,
ᾧ ἐκκλίνομεν, ᾧ ὁρμῶμεν καὶ ἀφορμώμεν. Πῶς ἠμέληται;
Ayvoel τὴν οὐσίαν τοῦ ἀγαϑοῦ πρὸς ἣν πέφυκε, καὶ
τὴν τοῦ καχοῦ" καὶ τί ἴδιον ἔχει, καὶ τί ἀλλότριον κτέ.
Imitatus est Epictetus Socratis protrepticum, quem in Clito-
phonte legimus (cf. p. 231). Conferendum est cum his quod
Cynicus apud Lucianum (in Cyn. cap. VII) exposuit.')
Appendicis loco pauca afferenda sunt de Plutarcho. Plu-
tarchus enim protrepticum scripsit quo adulescentem, ut rem
publicam capessat, exhortatus est. Supra (p. 310) exscripsi
quod Plutarchus in libri υεολετεκὰ τταραγγέλματα initio con-
tra τοὺς προτρεπομένους dixit: quod eis exprobavit ipse vitare
studens, adulescenti ad quem librum mittit, singula praecepta
dat. Sed antea protrepticum ad eum Plutarchum scripsisse,
verba docent haec ‘eu οὖν σε ταρυρμημένον ὑττὸ tov λόγου
πρὸς πολιτείαν --- --- — ἀξιοῖς δὲ παραγγέλματα λαβεῖν πολι-
τικα᾽. Simillimum est exordium fragmenti zceol μοναρχ. χαὶ
δημοχρ. καὶ ὁλιγ. (p. 1007 Duebn.): Ὁ τεροτρεπόμενος καὶ
διαέρων ἐτεὶ πολιτείαν βέβ.λ tae λόγος" ἐχτίνωμεν ἤδη τὴν
ὀφειλομένην ἐποικοδομοῦντες τῇ τιροτρογεῇ διδασκαλίαν, ὀφεί-
λεται δὲ τῷ πτ͵αραδεδεγμένῳ τὴν ἐγεὶ τὸ τίράττειν τὰ χοινὰ
προτροτεὴν καὶ ὁρμήν, ἑξῆς ἀχοῦσαι καὶ λαβεῖν παραγγέλ-
1) de Epict. IJ], 22 disseruit Webcrus, Stud. Lips. X, 202.
212 Paalas Hartlich
ween γκολετδέας cté. Videmos igitor Platareham philosopho-
ram morem imitatasa coniunxisse τὸν woorgextaixor et τὸν
bHeODEELLOY hOyoy.
In Lampriae catalogo duo protreptiei afferuntar, unus (sub
nh. 211) ΠΙροτρενετικὸς εἰς doziracov Περγαμι νὸν,
alter (aub n. 207 A—E) Προτρεπτικὸς πρὸς νέον whor-
“εν, Ex hoc altero libro deprompta esse conicio quae Sto-
haens habet sab lemmate Πλοιτάρχοι xata πλοίτοι (fl. 93, 33).
Hace enim verba in protrepticam optime quadrant:
fr, ΧΧΙ Duebn. (Stob. 8. 93, 33 xara πλοίτοι).
ALI anthyjotta καὶ ἄπιστός ἐστιν ἐν αἰτοῖς μανία, τοι-
ave μὲν ἐνψουσιμσμῷ χρῆσϑαι περὶ τὴν κτῆσιν, ὡς εἰ χκεή-
auiven μηκέτε παμουμένους᾽" τοσαύτῃ; δὲ ἀμελείᾳ. περὶ τὰ
ληρϑένει, wg μὴ γενόμενα. Δυσερωτιῶσι δὲ τῶν ἀπόντων,
bargoguytes (ὧν ἴχουσιν" οὐδὲν γὰρ οἴτως ἀγαπῶσιν, ὡς ἃ
ἐλκίζουσιν. Own olda υεότερον αὐτοῖς ἄμεινόν ἐστιν ἔχειν ἢ
“ρωσδοκὰν᾽" ἔχοντες γὰρ, οὐ χρώνται" προσδοκῶντες δὲ, κα-
pvovat, Tl οὖν ἐκαινοῦμεν τοιοῦτον ἀγαϑὸν, οὗ πέρας ἐστὶν
οὐδὲν, ἀλλὰ τὸ ληφϑὲν ἑτέρων ἀρχή; Confer cum his Boeth.
de cons. {Π], 3.
Noe minus protroptici naturam prae se ferre videtur hoc
fr, XXIV Duobn. (Stob. fl. 53, 14 Πλουτ. ἐκ tot κατ᾽ ἰσχύος).
V1 δέ σοι τοιοῦτον ἀγαθὸν εὐτυχεῖται μάλλον, ὡς ἕνεκα
“οι μη ριμὧν μὲν tiv ἀνϑριύσεων, μητέρα δὲ τῶν ἀλόγων
Ky γεγενῆσθαι τὴν φύσιν. μεγέϑους καὶ ὀξύτητος καὶ ὀξυω-
“(ας χάριν; Ἡ δὲ ἀνϑρώπων ἴδιος ἰσχὺς ὁ ψυχῆς ἐστι λογε-
anos. ὁ καὶ ἐλέφαντας tro δρυμὸν Eide ποδαγραις, καὶ ἵππτους
ἐχαλένισε, καὶ Soa ἀρότροις ὑπέζευξε, καὶ τὰ ἐναέρια χατ-
ἐσσι καλάμοις, καὶ τὰ βύίϑια dedexota διχτύοις ἀνήγαγε"
οὐ 4᾿ ἔσειν ἰσχύς. Ἡ δ᾽ ἔτει μείζων. ὅταν γῆς περιόδοις καὶ
οὐρανοῦ μεγέϑη χαὶ ἀστέρων xtxdorg διωχοισα μὴ χάμῃ"
sue) ry Heaxdeors ἀξία aig γὰρ οὐκ ἂν βούλοιτο μᾶλλον
δι σαεὺς εἶναι κα Δυχλώψο; Locos consimiles 6 protrepticis
petitus infra afferam.
Dolapsi sumus temporum ratione ad eam aetatem, qua
imporatorum Roamanerum studio ac favore rhetores ac sophistae
De exhortativnum a Graccis Romanisque script. historia 10
scholaram umbris relictis novo splendore artes suas inter ho-
mines exercuerunt. Ut Gorgiae et Protagorae olim actate
sophistae omnes fere litterarum disciplinas comprehenderant,
ita tunc quoque eorum studia magna apud homines auctori-
tate et gratia florere cveperunt. Ac vide, quae olim inter
rhetoricae et philosophiae exstiterat artissima coniunctio, renata
est his Caesarianis temporibus. Quid igitur mirum quod pro-
treptici, quos ex orbe virorum qui simillimis studiis tempo-
ribus quidem et condicionibus mutatis animos hominum move-
rant, ortos esse diximus, in hoc quoque sophistarum theatro
exsultaverunt? Atque quamvis increpent et illudant hos de-
clamatores strenui philosophi ut Seneca (epist. 52), Musonius
(Gell. V, 1), Epictetus (diss. III, 23): ipsi in dissertationibus
suis ab illorum dicendi ratione non multum absunt. Omnes
enim huius aetatis philosophi philosophiam ob eam rem trac-
tari voluerunt, ut hominum mores confirmarentur ct emenda-
rentur; neque logicam neque naturalem philosophiae partem
probant nisi inde, ut aliquid utilitatis conferatur ad hominum
vitam recte agendam, quare omnes multi sunt in disputando
contra morum pravitatem et vitia generis humani.
Iam omnes illae orationes sive ab rhetore sive a philo-
sopho sunt habitae, quibus demonstratur res fragiles esse quas
homines in bonis numerent, velut sanitatem libertatem gloriam
nobilitatem divitias pulchritudinem patriam, quarum loco com-
mendatur ἡ αἰτάρχεια; deinde quibus monemur, ut quod in
nobis sit divinum atque immortale excolamus, spernamus ea
quae externa et in casu sint: omnes, inquam, hae orationes
-habent cum protrepticis quandam similitudinem.
Inprimis Dionis Chrysostomi orationes paracneticae
τὸν τιροτρεπτικὴὸν χαραχτῆρα prae se ferunt, nomen vero pro-
treptici nulla habet. Ac profecto neque Exhortationes ad
plebem hoc loco in censum veniunt neque homiliae illae Dio-
nis, quas Weberus εροτρεγτικοὺς λόγοις significavit (1. ὁ.
p. 233 sqq.). Nam quo iure vir doctus Dionis orationes III,
VI, IX Rohdii auctoritatem secutus protrepticos dixerit,
ego nescio neque ipse satis demonstrasse videtur: nihil prorsus
414 Paulus Hartlich
in illis inest, unde protreptici naturam et indolem cognoscere
powsls, Multo rectius Weberus in oratione XIII protrepticum
invenire potuit. In hac enim oratione Dio narrat, quo modo
ipse ad philosophiam provocatus ac necessitate quadam, ut ad
pravospta philosophiae et ad mores corrigendos attenderet,
coactus sit. Cum vero adhuc indoctior esset quam ut propriam
exponeret prudentiam, dicit usurpasse se sermonem a Socrate
quodam = divtum (424 *) ὃν οὐδέ;τοτε ἐκεῖνος ἐπαύσατο λέγων,
“ανεαχοὺ 6& καὶ sed acavsay Bowy — — ὡσ; “περ ατεὸ μηχανῆς
Sees, wy ἔφη, τες.
Quae sequitur oratio, eam Duemmlerus (in Antisthenicis
μ. S—1t1) ex Antisthenis Archelao fluxisse credidit, quod falsam
eaae hace docet comparatio:
Div Chrys. or. M1, 424 R.: | Pseudoplat. Clitoph. 107:
WE EQ Ato μἰχανὴς | ὡσιεερ ἐτὶ μυχανῆς τρα-
Psuvs—- Soe “ἀνὶ ἀνδρείως yexts ϑέεὸς. ἵμνεις λέγων"
δὲ Seer errr tre Ὄνϑρω- «τοὲ φέρευϑε. ὥνϑρωποι,
ous, ὠγννδῖεε ἐν δὲν εῶν. χαὶ ἀγνοεῖτε οἐδὲν τῶν
δερυνεων ἐφανευνεξς. Xun 'δευντων πράτεονεες, οἵ-
μαεὼω» μὸν ἐνεμδλνειενως Kai εινὲς χύνμαάεων μὲν πέρε τὴν
ἐὐρέτυνεες ἑανές byu. tur, Duy Sadar U-cocdry ἔχετε. ὅπως
“ELIE be autora EX! bE καὶ unig! Cuiy ἔσται. τῶν δ᾽ cléwy οἷς
Lucu» ἔξει tages tagudw- καζέὰ cagadwoerée, ὅπως
φὰς. αὐλὼν )ξ ἑῶν eucdwy ἐς εὐστησώνεαι χύησθαι δι-
καὶ gv rcee? Cup Busy εἐκεὲ- ALU CUUEDLQ., «μελεῖεε χεξ.
Yuh ibe ey ALES ἡμώίως ἀνεαν-
beg. ste WLU έυυνεος. —- εὐἀς-
Jetver Hh ταεφεεϑενεες
Wirgdurtue εἰς Youd?
£059 P ae κεἰ.
δὲ ἰρῖταν Dio Asli divit “ceoce ve ἀυγος autos axduec ὃν
“4 ὃς ἤλληνες our uaour aeeuvbes cee Fupee AGL dy χαὶ δ
. ἐϊειον υφψυ»ν abbuP σα πο νὰ ADM ct de 4110
wuglare ac Sucrate. Protraplicum esse Seerags uratio-
nem, quae Div proiert, ipse dicit lol Kp. 249, 1): χαὲ σὕτω
De exhortationum a Graecis Romanisque script. historia. 9315
δὴ παρεκάλει τιρὸς τὸ ἐγειμελεῖσϑιιι χαὶ προσέχειν αἱτῷ
τὸν νοῦν [καὶ φιλοσοφεῖν)" 1081 γὰρ ὅτι τοῦτο ζητοῦντες οὐδὲν
ἄλλο ττοιήσουσιν 9 φιλοσοφήσουσι vii, In fine orationis,
postquam Socratis protrepticum enarravit, sententias addit qui-
bus ipse in protrepticis usus est, non coram duobus vel tribus
hominibus verba faciens, ut Socrates (132 R p. 250, 4 Dind.),
sed praesentibus permaltis hortans “ore δέονται sraidelas κρείτ-
tovog nal ἐπειιμελεστέρας, εἰ μέλλουσιν εὐδαίμονες ἔσε-
σθαι xté.
Hoc loco afferam protreptici fragmentum quod invenitur
in libello Pseudoplutarcheo!) zegi τεαίδων ἀγωγῆς. De-
elamationis auctor in cap. VIII (5°) inseruit laudationem τὴς
Ζεαιδείας, quae sententiis pervulgatis et in protrepticis maxime
usitatis consarcinata est. Locum propono:
———xai ta μὲν ἄλλα τῶν ἀγαθῶν ἀνθϑρώτειινα καὶ
μεχρὰ καὶ οὐχ ἀξιοστούδαστα καϑέστηκεν. εὐγένεια καλὸν μέν,
ἀλλὰ προγόνων ἀγαϑόν᾽ τιλοῦτος δὲ τίμιον μέν, ἀλλὰ τύχης
χεῆμα, ἐπειδὴ τῶν μὲν ἐχόντων "τολλάκις ἀφείλετο, τοῖς
δ᾽ οὐκ ἐλπίσασι φέρουσα :τροήνεγχε, καὶ ὃ πολὺς τελοῦτος
σχοϊεὸς ἔχχειται τοῖς βουλομένοις βαλάντεα τοξεύειν, καχουρ-
yous οἰκέταις καὶ συκοφάνταις, καὶ τὸ μέγιστον, ute xal τοῖς
σεονηροτάτοις μέτεστι. δόξα ye μὴν σεμνὸν μέν, ἀλλ᾽ ἀβέ-
βαιον. κάλλος δὲ περιμάχητον μέν, ἀλλ᾽ ὀλιγοχρόνιον. ὑγιξέα
δὲ τίμιον μέν, ἀλλ᾽ εὐμετάστατον. ἰσχὺς δὲ ζηλωτὸν μέν, ἀλλὰ
νόσῳ εὐάλωτον καὶ γήρᾳ. τὸ δὲ ὅλον εἴ τις ἐπεὶ τῇ τοῦ σώ-
ματος ῥώμῃ φρονεῖ, μαϑέτω γνώμης διαμαρτάνων. τιύστον
γάρ ἐστιν ἰσχὺς ἀνθρωτιίνη τῆς τῶν ἄλλων ζῴων δυνάμεως;
λέγω δὲ οἷον ἐλεφάντων καὶ ταύρων καὶ λεόντων. τταιδεία δὲ
τῶν ἐν ἡμῖν μόνον ἐστὶν ἀϑάνατον καὶ ϑεῖον. καὶ dvo τὰ
σεάντων ἔστι κυριώτατα ἐν ἀνθρωπίνῃ φύσει, νοῦς καὶ λόγος.
καὶ 6 μὲν νοῦς ἀρχιχός ἐστι τοὺ λόγου, ὃ δὲ λόγος ὑτεηρετικὸς
τοῦ νοῦ, τύχη μὲν ἀνάλωτος, συκοφαντίέᾳ δὲ ἀναφαίρετος, νύσῳ
δ᾽ ἀδιάφϑορος, γήρᾳ δ᾽ ἀλύμαντος. μόνος ya ὁ νοῦς τιαλαι-
—
1) ‘libellum istum non esse scriptum a Plutarcho non magis Wytten-
bach quam Benseler Schellens Fuhr demonstraverunt: actam esse causam
etiam tirones clamant’, Gercke de Gal. et Pl. in Mus. Khen. 41 p. 471.
916 Paulus Hartlich
οὐμενος ἀνηβᾷ, καὶ ὁ χρόνος τἄλλα mavt’ ἀφαιρῶν τῷ γήρᾳ
σεροστέϑησι τὴν ἐπιστήμην. Habemus hoc loco protreptici
quasi summarium, simillimum ei quod apud Boethium (de
cons. III, δ, 4—30) legimus (cf. p. 269 extr.).
E protreptico desumpta est etiam philosophiae lau-
datio quae in eiusdem libelli cap. X (7°) sequitur:
διὸ δεῖ τῆς ἄλλης παιδείας ὥστεερ κεφάλαιον ποιεῖν τὴν
φιλοσοφέαν. περὶ μὲν γὰρ τὴν τοῦ σώματος ἐπιμέλειαν διτ-
τὰς εὗρον ἐπιστήμας οἱ ἄνϑρωστιοι, τὴν ἰατρικὴν καὶ τὴν γυ-
μναστικήν, ὧν ἣ μὲν τὴν ὑγιείαν ἣ δὲ τὴν εὐεξίαν ἐντίϑησι.
τῶν δὲ τῆς ψυχῆς ἀρρωστημάτων καὶ παϑῶν ᾧὑ φιλοσοφέα
μόνη φάρμαχόν ἐστι. διὰ γὰρ ταύτην ἐστὶ χαὶ μετὰ ταύτης
γνῶγαι τί τὸ καλὸν τί τὸ αἰσχρόν, τί τὸ δίκαιον κτέ.
Transeo ad Galeni protrepticum, librum ‘suavissi-
mum et lectu perdignum’, quem recte dicit novissinus editor
Ioannes Marquardt.') Huius libelli cum codex manu scriptus
adhuc non inventus sit, adeamus necesse est editiones veteres
quae protrepticum praebent hoc titulo inscriptum: Γαληνοῦ
τεαραφραστοῦ tov Mnvodotov τιροτρετιτικὸς λόγος ἐτεὶ τέχνας.
Menodotum, Empiricorum principem et Aenesidemi successo-
rem (Strabo XII, 5, 1». Laert. Diog. IX, 115) Galenus non me-
morat nisi ut eum refellat (vide indicem, in vol. XX ed.
Kuehn.). In libro zegi τῶν ἰδίων βιβλέων cap. 9 (XIX, 38 K.)
Galenus quae contra Empiricos scripsit afferens, praeter alios
libros commemorat hos: “Περὶ τῶν ηινοδότου Σεβήρῳ Evdexa,
ὑτεομνήματα γ΄ εἰς to Mnvodotov SeSnow?), quem titulum
excipit hic: Προτρετιτεκὸς ἐπὶ ἰατρικήν. Quod nusquam
alibi neque in libro zegi τῶν id. βιβλ. neque in 7εερὶ τάξεως
toy ἰδ. βιβλ. Galenus protreptici mentionem facit, Goulstonus
et Willetus*) censuerunt librum ᾿προτρεεικὸς ἐπὶ latecxijr
quem suum agnovit Galenus, et hune libellum unum esse
1) Galeni scripta minora, vol. I ex recogn. Ioannis Marquardt. Lips.
1854. (p. XXV.)
2) huius operis mentionem fecit Galenus in ‘libro de subfigur. empir.’
p. 64, 5. p. 66, 19 ed. Bonnet.
4) Madyvot moore. ἐπὶ τέχνας. ed. Abrah. Willet, Lugd. Bat. 1912.
De exhortationum ἃ Graccis Romanisque script. historia. 317
opus idemque. At quem nos tenemus, non est protrepticus
ἐπὶ ἰατρικήν, sed ἐπὶ τέχνας; ad idem igitur opus temere viri
docti hos libros rettulerunt. Neque tamen lunge eos a vero
aberrasse credo, nam persuasum mihi est protrepticum ἐγεὶ
τέχνας prooemii loco a Galeno pracmissum esse 60-
hortationi ad medicinam.') Argumenta quibus haee sen-
tentia confirmetur habeo tria: primum, id quod omnes viderunt,
ad libelli calcem auctor optimam esse artem medicinam se
deinceps demonstraturum esse pollicetur (p. 129, 28 ed. Marqu.
τοῦτο δ᾽ αὐτὸ δειχτέον ἐφεξῆς). .Deinde initio artes enume-
rans primam Aesculapii artem nominavit (p. 104, 1), etiamsi
hoc quidem loco philosophiae primitias dare periclitatur. Hoc
recte animadvertit Gerckius (Mus. Rhen. XLI p. 470). Ac-
cedit tertium, quod nemo vidit: in cap. IX postquam Galenus
in universum ad artes discendas adhortatus est, quaestionem
instituit de athletarum negotio his verbis (p. 116, 21): τὸ δὲ
τῶν ἀϑλητῶν ἐπιτήδευ μα μόνον ὑποπτεύω, μή τεοτ᾽ ὥρα τοῦτο
— — ἐξαπατήσῃ τινὰ τῶν νέων ὡς 7τεροχριϑῆναί τινος τέχνης.
Ὅϑεν ἄμεινον προδιασκέψασϑαιτεερὶ αὐτοῦ. Verbo
προδιασχέψασθαι usus non esset Galenus, si ampliora non
editurns fuisset. Itaque hoc pro certo affirmari potest, Galeni
protrepticum quem habemus, partem esse operis ad medicinam
artem exhortantis.
Videtur autem Galenus aliquo modo Empiricis adversatum
esse in protreptico. Nam etsi nihil confido titulo illi, quem
editiones habent, a grammatico ficto, qui librorum titulos a
Galeno (de libr. propr. 9) enumeratos falso enotavit, miror
tamen quod in capite illo nono Galenus nullos affert libros
nisi qui de Empiricorum secta vel contra eam scripti sunt.
Puto igitur cohortationis ad medicinam partem deperditam
Empiricis quodam modo oppositam fuisse. Quos cum eas
medicinae partes, quas Graeci ἀνατομέαν et φυσιολογίαν no-
1) Hoc apud me constabat cum nondum legissem ea quae Crusius
disseruit de Plutarcho et Galeno in Mus. Rhen. XXXIX,5%2. Assentitur
in hac re etiam Gerckius (in Mus. Rhen. XLI, 470), qui Crusii de Plu-
tarcho Galeni in protrept. auctore coniecturam recte refutavit.
213 Paulos Hartiich
Mminant, contempsisse sciamus '), facile has disciplinas inprimis
pracdicaverit Galenus. Atque omnino quod Galenus ad eas
artes quae in inspectione, id est cognitione et aestimatione
pesitae sunt, valde exhortatus est, rea ipsa talit ut Empiricis
adversaretar.
Haec si recte disputata sunt, Galeni -rgorgentixos ἐκτὶ
ἰατρικήν in tres partes divisus est: prima enim ad artem edi-
sccodam ompino cohortabatar, altera athletaram negotium non
aptum esse et ab arte alienissimam demonstrabat, tertia ad
medicinam artiam summam incitabat. Huius igitur operis ex-
hortatorii exstant partes priores, quae pro argumenti natura
a parte tertia separatim et legebantur et describebantur. Tri-
pertitum autem si opus hoc modo fuit, optime libri imago cum
aliorum protrepticorum indole ac natura convenit, in quibus
et ἐλεγκτικόν et ἐνδειχτικὸν λόγον inesse vidimus (p. 293. 302).
Accedimus nunc ad libri argumentum, in quo tractando
id specto, ut et quae sententiae in protrepticis usitatae sint
exponam et huius libri cum aliis eiusdem generis cognationem
ostendam.
Proficiscitur Galenus a discrimine quod est inter reliqua
animalia et hominem: Stoicorum ratione bestiis tribuitur o
λόγος megoqpogtxog, hominibus ὁ λόγος ἐνδιάϑετος, quo omni-
bus animalibus homo antecellit. Homo enim non solum peri-
tus cst earum artium quas bestiae naturae magis instinctu quam
voluntate callent, velut texendi, fingendi, nandi; sed divinis
quoque artibus eruditus est Aesculapii, Apollinis, nec geome-
triam nec astronomiam ignorat; quin etiam tantus eius est
cognoscendi amor, ut summum sibi comparaverit, philoso-
phiam. Quam ob rem, etiam si mente praedita sint anima-
lia, homo tamen solus appellatur λογεκός (cap. I).
Philosophiam summum bonum esse a dis ipsis hominibus
datum, saepe exponitur in protrepticis. Sententia est Platonis
in ‘imaeo (47): ἐξ ὧν ἐπορισάμεϑα «φιλοσοφίας γένος, οὗ
μεῖζον ἀγαϑὸν ovr’ ἦλϑὲν οὔτε ἥξει ποτὲ τῷ ϑνητῷ γένει
1) de Empiricis οἵ. Wittweri Archiv I, 3 sqq.
De exhortationum ἃ Graecis Romanisque script. historia. 319
δωρηϑὲν ἐκ Fewv. Cf. Ciceronis locos, quos Posidonio tribui-
mus in Tusc. disp. I, 26, 64. de lege. I, 22, 5S. etiam Acad.
prior. I, 2, 8.
Nonne igitur turpe est spretis eis, quibus cum deis con-
iuncti sumus, Fortunae se dare mutabili ac variae? Quam recte
antiqui specie finxerunt mulieris caecae in globo gubernaculum
tenentis.
Depingitur deinde ἡ Τύχη eodem fere modo atque in Ce-
betis tabulae cap. VII: ἡ δὲ γυνὴ ἐκείνη tig ἔστιν, ἡ woree
τυφλὴ καὶ μαινομένη τις εἶναι δοχοῦσα, καὶ ἑστηχυϊα ἐνὶ
λέϑου τινὸς στρογγύλου καλεῖται μὲν Τύχη. ἔστι δὲ οὐ μόνον
τυφλή, ἀλλὰ καὶ μαινομένη καὶ κωφή. Similia leguntur apud
Plutarchum, de fort. Rom. II, 317*** apud Dionem Chrysost.
63 p. 205 Dind. et 65 p. 218. Cf. etiam Simpl. Phys. I p. 81 B,
Pacav. apud Auct. ad Her. II, 33.
Proponit in cap. IV et V Galenus picturam lepidissimam,
in qua iambici poematis vestigia observavit Crusius (in Mus.
Rhen. XXXIX, 586). Hac parte Fortunae catervam aspicimus,
illac Mercurii comitatum, mentis domini artiumque magistri.
Dei deaeque habitus ac species accurate describitur. Mer-
eurii facies fingitur ad Παιδείας similitudinem, quae est apud
Cebetem in tabulae cap. XVIII. In Tychae comitatu invenies
pigros atque imprudentes, vanasque spes sequentes velut Croe-
sum, Polycratem, Cyrum, Priamum, Dionysum, deinde sedi-
tiosos homines, perfidos, alios nefarios. Mercurium secuntar
honesti, artium amatores, docti; deo proximi sunt Socrates,
Homerus, Hippocrates, Platon eorumque amici; ‘his adiuncti
sunt geometri, arithmetici, philosophi, medici, astronomi, gram-
matici; agmen denique claudunt pictores, sculptores, magistri,
architecti, lapicidae, alii artifices: qui omnes intuentur quem
secuntur deum.
Mercurins hoc loco est Graecorum Ἑρμῆς “4“όγιος, qui a
thetoribus ac philosophis etiam éounvevg, νοῦς, λόγος τέρο-
φορικός dicebatur (O. Mueller Handb. ὦ. Arch. 587. 589, 4.
Welcker Gdétterlehre II, 453. Preller Myth. d. Gr. 339 8q.).
Leipziger Studies. XI. 21
890 Paulus Hartlich
Neminem de suis Mercurium destituere, Galenus Aristippi
exemplo demonstrat, cuius dictum a Vitruvio (de arch. VI)
quoque refertur. Hac cum re male consentit quod Aristoteles
(Metaph. 11, 2) narrat Aristippum contempsisse mathematicam.
Similem narratiunculam Cicero habet de rep.I, 17,29. Anti-
atheni vero tributum legitur Aristippi dictum apud Laert.
Diog. VI, 1, 6.
Deinceps Galenus neque ob divitias (cap. VI) neque ob
nobilitatem (cap. VII) neque ob pulchritudinem (cap. VIII) ar-
tium studium spernendum esse ostendit. Haec enim bona non
aunt nisi animi virtus ac scientia accedat.
Haeo est argumentandi illa ratio quam in omnibus pro-
trepticis redire videmus: velut apud Platonem (Euthyd.
281" syq.), Aristotelem (lambl. protr. p. 132, Stob. flor. 3, 54),
Ciceronem in Hortensio (fr. 6S —72), Boethium (de consol. I, 5—
7. LIL, 3-—7), Pseadoplatarcham (-reg? τ αέδων ἀγωγῆς cap. VITD,
Epictetum (ILI, 22, 27).
In cap. V1 divitis imaginem exprimit, qui plura semper
bona appetens se ipsum abicit ac prusternit. Is enim cum
abimalium brutoram ea praeferat, quae artem callent, sicuti
canes Venaticos, equos militares, servosque δι δὲ comparet magno
pretio, qui artem factitant, nonne inquit turpe est (p. 109, 1):
κὸν vinety μὲν ἐνέοεε δραχμῶν sivas ἀτοέων ἄξιον, αἰτὸν
δὲ τὸν δεσιεύεην αὐτοῦ μη δὲ μιὰς : καὶ sé λέγω μιᾶς; οὐδ᾽ ἂν
eguima εἰς τὸν εὐεοζτον λαμοε.
Habemus sententiam ὁ protrepico Aristotelis petitam,
ef. Stub. . 3,54 ὠσίτερ γὰρ εἴ τις τῶν οἰχετῶν αἴτοῦ χεέρων
gin, καταγέλαστος ὧν yévoero χεξ.
Accurahius Galeni verba Clemens Alex tetigit in Paedag.
LLL, δ ἵν. 274 Potter): us cy agu χαὶ «ἐρὸς ἣμ ἂς φησὴ τες. 6
ἑ its ULEQU κπενεεκαιδεκα καλανεων ἐστὲν ἄξιον r τὸ χωρέον
ἡ ὁ MAES ἢ τὸ χρυσίον. αὐτὸς δὲ χαλκῶν ἔστιν οὐ τεμιώ-
tepuy ἐρῶν. Cf ibid. LLL, 2, ly et 11.
Siunilis locus est apud Epictetum (Dise. UL, 26, 25): dea
be ὁ ὠζτως ἀχφησεὼν καὶ ἀγωφελὴ JeuctoY καρεσχείασας ἵνα
“θέειν UE εἰς υὐκέαν Φέλμ θέξασϑαε. μηδεὶς ἐπειμεληϑῆναι;
De exhortationum ἃ Graecis Romanisque script. historia. 321
ἀλλὰ σχεῖος μὲν OAvnhi oor χαὶ yoromoy ἔξω ἐρριμμένον nas
τις εὑρὼν ἀναιρήσεται, χαὶ χέρδος ἐγίσεται. σὲ δ᾽ οὐδείς, ἀλλὰ
stag ζημίαν" οὕτως οὐδὲ χυνὸς δύνασαι χρείω" τεαρασχεῖν, οὐδ᾽
ἀλεκτρυόνος. Τί οὖν ἔτι thy θέλεις, τοιοῦτος ὦν; ef. Epicteti
fragm. XXVI (III p. 74 Schweigh.).
Haec Galenus illustrat dicta afferens virorum illustrium.
Demosthenes divites qui rudi animo sunt appellavit χρυσᾶ
seofata. Simile est quod Laert. Diog. VI, 74 de Diogene
narrat (τὸν τιλοίσιον ἀμαϑῆ τερόβατον εἶτιε χρυσόμαλλον), et
quod Socratis fertur apud Stobaeum in Anthol. II, 31, 46
p. 209 W. — Diogenes eosdem comparavit cum fici arboribus
in loco declivi positis: quarum fructus ut corvi comedunt, sic
divitum opes adulatores. Idem narrat Laert. Diog. VI, 60 et
Stob. 8. 92, 13; Crateti adscribitur hoc dictum apud Stob. fl.
15, 10. — Tertinm addit Galenus (p. 109, 25) hoc: ὅϑεν οὐδ᾽
ὃ ταῖς χρήναις τοὺς τοιούτους εἰκάσας μουσός τις ἡ y. χαὶ
γάρ τοι καὶ οἱ ἀπὸ τῶν κρηνῶν ὑδρευόμενοι τερόσϑεν, ἐπει-
day μηκέτ᾽ ἔχωσιν ὕδωρ ἀνασυράμενοι τεροσουροῦσι. Quem
dicit Galenus τὸν οὐχ ἄμοισον neque hoc loco neque alio
(p. 127, 13) ubi οὐκ ἀμούσων τινός versus quosdam affert,
compertum habemus. Probabile est id quod Hauptius (Herm.
IV, 28) dicit, Galenum aequalem laudavisse. ')
In cap. VII Galenus refellit eos qui generis nobili-
tati confidunt. Quae de hac re disputat, ad Aristotelem
referenda sunt, qui in Rhet. 1390" 8 haec habet: εὐγενείας μὲν
οὖν ἦϑός ἔστι τὸ φιλοτιμότερον εἶναι τὸν κεχτημένον αὐτήν"
ἅπαντες γὰρ ὅταν ὑτεάρχῃ τι, πρὸς τοῦτο σωρεύειν εἰώϑασιν,
ἡ δ᾽ εὐγένεια ἐντιμότης τερογόνων ἐστίν κτὲ. Cf. Polit. 1284, 34.2)
Hoc iudicium Aristoteles in protreptico iteravit, ex quo Boe-
thius haurire videtur de cons. III, 6,18: ‘iam vero quam sit
inane quam futtile nobilitatis nomen, quis non videat? quae
si ad claritudinem refertur, aliena est. videtur namque esse
nobilitas quaedam de meritis veniens laus parentum. Quod
1) Cf. etiam Brandt, Corp. poes. ep. Gr. ludib. fasc. I p. 108.
2) Cf. Immisch, Comment. Ribbeck. p. $3.
21*
312 Paulus Hartlich
ματα τολιτείας xvé. Videmus igitur Plutarchum philosopho-
rum morem imitatus coniunxisse τὸν τεροτρεπτικόν et τὸν
ὑπτοϑετικὸν λόγον.
In Lampriae catalogo duo protreptici afferuntur, unus (sub
ῃ. 214) eoregentixosg εἰς ‘Aoxdyancov Περγαμηνόν,
alter (sub n. 207 A—E) Προτρεπτιχὸς τερὸς νέον whov-
σιον. Ex hoc altero libro deprompta esse conicio quae Sto-
baeus habet sub lemmate Πλουτάρχου κατὰ τελούτου (fi. 93, 33).
Haec enim verba in protrepticum optime quadrant:
fr. XXI Duebn. (Stob. fl. 93, 33 κατὰ πλούτου).
AM ἀπληστία καὶ ἄπιστός ἐστιν ἐν αὐτοῖς μανία, τοι-
οὕτῳ μὲν ἐνθουσιασμῷ χρῆσϑαι περὶ τὴν κτῆσιν, ὡς εἰ κτή-
Cato μηχέτι χαμουμένους᾽ τοσαύτῃ δὲ ἀμελείᾳ περὶ τὰ
ληφϑέντα, ὡς μὴ γενόμενα. Δυσερωτιῶσι δὲ τῶν ἀπόντων,
ὑχεερορῶντες (ὧν ἔχουσιν" οὐδὲν γὰρ οὕτως ἀγαπῶσιν, ὡς ἃ
ἐλπίζουσιν. Οὐκ oida πότερον αὐτοῖς ἄμεινόν ἐστιν ἔχειν ἢ
γεροσδοχᾶν᾽ ἔχοντες γὰρ, οὐ χρώνται᾽ προσδοκώντες δὲ, xa-
μνουσι. Τί οὖν ἐπαινοῦμεν τοιοῦτον ἀγαϑὸν, οὗ πέρας ἐστὶν
οὐδὲν, ἀλλὰ τὸ ληφϑὲν ἑτέρων ἀρχή; Confer cum his Boeth.
de cons. III, 3.
Nec minus protreptici naturam prac se ferre videtur hoc
fr. XXIV Duebn. (Stob. fl. 53, 14 Πλουτ. ἐκ τοῦ κατ᾽ ἰσχύος).
Τί δέ σοι τοιοῦτον ἀγαϑὸν εὐτυχεῖται μάλλον, ὡς ἕνεκα
τούτου μητρυιὰν μὲν τῶν ἀνθϑρώττων, μητέρα δὲ τῶν ἀλόγων
ζῴων γεγενῆσθαι τὴν φύσιν, μεγέϑους καὶ ὀξύτητος καὶ ὀξυω-
πίας χάριν; Ἡ δὲ ἀνϑρώπων ἴδιος ἰσχὺς ὃ ψυχῆς ἐστι λογε-
σμός, ᾧ καὶ ἐλέφαντας ὑτεὸ δρυμὸν εἶλε ποδάγραις, καὶ ἵτεπους
ἐχαλίνωσε, καὶ βόας ἀρότροις ὑτιέζευξε, καὶ τὰ ἐναέρια κατ-
ἐστεασε καλάμοις, καὶ ta βύϑια δεδυκότα διχτύοις ἀνήγαγε"᾽
τοῦτ᾽ ἔστιν ἰσχύς. Ἢ δ᾽ ἔτι μείζων, ὅταν γῆς ττεριόδους καὶ
οὐρανοῦ μεγέϑη καὶ ἀστέρων κύκλους διώχουσα μὴ κάμῃ"
ταῦτ᾽ ny Ἡρακλέους ἄξια" τίς γὰρ οὐκ ἂν βούλοιτο μᾶλλον
᾿Οδυσσεὺς εἶναι ἢ Κύκλωψ; Locos consimiles e protrepticis
petitos infra afferam.
Delapsi sumus temporum ratione ad eam aetatem, qua
imperatorum Romanorum studio ac favore rhetores ac sophistae
De exhortationum ἃ Graccis Romanisque script. historia. old
scholarum umbris relictis novo splendore artes suas inter ho-
mines exercuerunt. Ut Gorgiae et Protagorae olim acetate
sophistaec omnes fere litterarum disciplinas comprehenderant,
ita tunc quoque eorum studia magna apud homines auctori-
tate et gratia florere cveperunt. Ac vide, quae olim inter
rhetoricae et philosophiae exstitcrat artissima coniunctio, renata
est his Caesarianis temporibus. Quid igitur mirum quod pro-
treptici, quos ex orbe virorum qui simillimis studiis tempo-
ribus quidem et condicionibus mutatis animos hominum move-
rant, ortos esse diximus, in hoc quoque sophistarum theatro
exsultaverunt? Atque quamvis increpent et illudant hos de-
clamatores strenui philosophi ut Seneca (epist. 52), Musonius
(Gell. V, 1), Epictetus (diss. III, 23): ipsi in dissertationibus
suis ab illorum dicendi ratione non multum absunt. Omnes
enim huius aetatis philosophi philosophiam ob eam rem trac-
tari voluerunt, ut hominum mores confirmarentur et emenda-
rentur; neque logicam neque naturalem philosophiae partem
probant nisi inde, ut aliquid utilitatis conferatur ad hominum
vitam recte agendam, quare omnes multi sunt in disputando
contra morum pravitatem et vitia generis humani.
Iam omnes illae orationes sive ab rhetore sive a philo-
sopho sunt habitae, quibus demonstratur res fragiles esse quas
homines in bonis numerent, velut sanitatem libertatem gloriam
nobilitatem divitias pulchritudinem patriam, quarum loco com-
mendatur ἡ αὐτάρχεια; deinde quibus monemur, ut quod in
nobis sit divinum atque immortale excolamus, spernamus ea
quae externa et in casu sint: omnes, inquam, hae orationes
-habent cum protrepticis quandam similitudinem.
Inprimis Dionis Chrysostomi orationes paracneticae
τὸν προτρεπτικὸν χαραχτῆρα prae se ferunt, nomen vero pro-
treptici nulla habet. Ac profecto neque Exhortationes ad
plebem hoc loco in censum veniunt neque homiliae illae Dio-
nis, quas Weberus zgotgesctixorg λόγους significavit (1. ὁ.
p. 233 sqq.). Nam quo iure vir doctus Dionis orationes III,
VI, IX Rohdii auctoritatem secutus protrepticos dixerit,
ego nescio neque ipse satis demonstrasse videtur: nihil prorsus
314 Paulus Hartlich
in illis inest, unde protreptici naturam et indolem cognoscere
possis. Multo rectius Weberus in oratione XIII protrepticum
invenire potuit. In hac enim oratione Dio narrat, quo modo
ipse ad philosophiam provocatus ac necessitate quadam, ut ad
praecepta philosophiae et ad mores corrigendos attenderet,
coactus sit. Cum vero adhuc indoctior esset quam ut propriam
exponeret prudentiam, dicit usurpasse se sermonem a Socrate
quodam dictum (424 ®) ov ovdéscote ἐχεῖνος ἐτεαύσατο λέγων,
πανταχοῦ τε καὶ τερὸς ἄτεαντας βοῶν --- — ὥσττερ ano μηχανῆς
ϑεός, ὡς ἔφη τις.
Quae sequitur oratio, eam Duemmlerus (in Antisthenicis
Ρ. 8—11) ex Antisthenis Archelao fluxisse credidit, quod falsum
esse haec docet comparatio:
Dio Chrys. or. XIII, 424 R.:
ὥστεερ ἀπὸ μηχανῆς
ϑεός -- — ἐβόα τεάνυ ἀνδρείως
τε χαὶ ἀνυττοστόλως᾽ Ὥνϑρω-
Ol, ἀγνοεῖτε μηδὲν τῶν
δεόντων τεοράττοντες, χρη-
μάτων μὲν ἐειμελούμενοι καὶ
Ζεορίζοντες τεάντα τρόττον, ὕτεως
αὑτοί τε ἄφϑονα ἔχητε καὶ τοῖς
watoiv ἔτι whelw τεαρα δώ -
σετε, αὐτῶν δὲ τῶν τεαίδων
χαὶ τιρότερον ὑμῶν τῶν τατέ-
ρων ἡμελήκατε ὁμοίως ἅτεαν-
τες, οὐδὲ μέαν εὑρόντες. ---- τεαί-
δευσιν — — ἣν τεαιδευϑέντες
δυνήσονται τοῖς χρήμασι
χρῆσϑαι κτέ.
Pseudoplat. Clitoph. 407:
ὥστεερ ἐγεὶ μηχανῆς τρα-
γικῆς ϑεός, ὕμνεις λέγων"
ποῖ φέρεσϑε, ὥνϑρωποει,
χαὶ ἀγνοεῖτε οὐδὲν τῶν
δεόντων πράττοντες, οἵ-
τινες χρημάτων μὲν ττέρε τὴν
πᾶσαν σηουδὴν ἔχετε, ὅτεως
ὑμῖν ἔσται, τῶν δ᾽ υἱέων οἷς
ταῦτα πτ᾿αραδωσετε, ὅπως
ἐκστήσονται χρῆσϑαι δι-
χαίως τούτοις, ἀμελεῖτε χτέ.
Si igitur Dio (431) dicit “efoly οἱ λόγοι οὗτοι ἀνδρὸς ὃν
οἵ τε Ἕλληνες ἐθαύμασαν ἅπαντες éxi σοφίᾳ καὶ δὴ καὶ 6
᾿αἰτεόλλων σοφὸν αὐτὸν ἡγήσατο --- non aptum est de alio
cogitare ac Socrate. Protrepticam esse Socratis oratio-
nem, quam Dio profert, ipse dicit 431 R (p. 249, 10): καὶ οὕτω
De exhortationum a Graecis Romanisque script. historia. 315
δὴ παρεκάλει πρὸς τὸ ἐπιμελεῖσθαι χαὶ τιροσέχειν αὑτῷ
τὸν νοῦν [xe φιλοσοφεῖν] ; dee γὰρ OTL τοῦτο ξητοῦντες οὐδὲν
ἄλλο ποιήσουσιν ἢ φιλοσοφήσοισι xré. In fine orationis,
postquam Socratis protrepticum enarravit, sententias addit qui-
bus ipse in protrepticis usus est, non coram duobus vel tribus
hominibus verba faciens, ut Socrates (132 R p. 250, 4 Dind.),
sed praesentibus permultis hortans ‘oz: δέονται τεαιδείας χρείτ-
tovog καὶ ἐτπειμελεστέρας, εἰ μέλλουσιν εὐδαίμονες ἔσε-
σθαι κτεὲέ.
Hoc loco afferam protreptici fragmentum quod invenitur
in libello Pseudoplutarcheo!) zcegi τεαίδων aywyig. De-
clamationis auctor in cap. VIII (5°) inseruit laudationem τὴς
παιδείας, quae sententiis pervulgatis et in protrepticis maxime
usitatis consarcinata est. Locum propono:
———xai ta μὲν ἄλλα τῶν ἀγαθῶν ἀνϑρώτσεινα καὶ
μεχρὰ καὶ οὐκ ἀξιοστεούδαστα καϑέστηκεν. εὐγένεια καλὸν μέν,
ἀλλὰ τιρογόνων ἀγαϑόν᾽ τειλοῦτος δὲ τίμιον μέν, ἀλλὰ τύχης
κεῆμα, ἐτεειδὴ τῶν μὲν ἐχόντων τιολλάκις ἀφείλετο, τοῖς
δ᾽ οὐκ ἐλτείσασι φέρουσα τεροήνεγκε, καὶ 6 τεολὶς τελοῦτος
σχοτεὸς ἔχκειται τοῖς βουλομένοις βαλάντια τοξεύειν, καχουρ-
γοις οἰκέταις καὶ συκοφάνταις, καὶ τὸ μέγιστον, OTL χαὶ τοὶς
πονηροτάτοις μέτεστι. δόξα γε μὴν σεμνὸν μέν, ἀλλ᾽ ἀβέ-
βαιον. κάλλος δὲ τεεριμάχητον μέν, ἀλλ᾽ ὀλιγοχρόνιον. ὑγιεία
δὲ τέμεον μέν, ἀλλ᾽ εὐμετάστατον. ἰσχὺς δὲ ζηλωτὸν μέν, ἀλλὰ
γνύσῳ εὐάλωτον χαὶ γήρᾳ. τὸ δὲ ὅλον εἴ τις ἐπὶ τῇ τοῦ σώ-
ματος ῥώμῃ φρονεῖ, μαϑέτω γνώμης διαμαρτάνων. τιύόστον
γάρ ἐστιν ἰσχὺς ἀνθϑρωτείνη τῆς τῶν ἄλλων ζῴων δυνάμεως;
λέγω δὲ οἷον ἐλεφάντων καὶ ταύρων καὶ λεόντων. τεαιδεία δὲ
τῶν ἐν ἡμῖν μόνον ἐστὶν ἀϑάνατον καὶ ϑεῖον. χαὶ δύο τὰ
πάντων ἔστε χυριώτατα ἐν ἀνθρωτείνῃ φύσει, νοῦς καὶ λόγος.
καὶ 6 μὲν νοῦς ἀρχικός ἐστι τοῦ λόγου, ὃ δὲ λόγος ὑτεηρετικὸς
τοῦ νοῦ, τύχῃ μὲν ἀνάλωτος, συκοφαντίέᾳ δὲ ἀναφαίρετος, νύσῳ
δ᾽ ἀδιάφϑορος, γήρᾳ δ᾽ ἀλύμαντος. μόνος ya ὁ votg τεαλαι-
1) ‘libellum istum non esse scriptum a Plutarcho non magis Wytten-
bach quam Benseler Schellens Fuhr demonstraverunt: actam esse causam
etiam tirones clamant’, Gercke de Gal. et PI. in Mus. Rhen. 41 p. 471.
316 Paulus Hartlich
οὐμενος ἀνηβᾷ, καὶ ὃ χρόνος τἄλλα mavt ἀφαιρῶν τῷ γήρᾳ
“περοστίϑησι τὴν ἐπιστήμην. Habemus hoc loco protreptici
quasi summarium, simillimum ei quod apud Boethium (de
cons. III, 8, 4—30) legimus (ef. p. 269 extr.).
E protreptico desumpta est etiam philosophiae lau-
datio quae in eiusdem libelli cap. X (7) sequitur:
διὸ δεὶ τῆς ἄλλης παιδείας ὥστεερ κεφάλαιον τιοιεῖν τὴν
φιλοσοφέαν. τιερὶ μὲν γὰρ τὴν τοῦ σώματος ἐπειιμέλειαν διτ-
τὰς εὗρον ἐπιστήμας οἱ ἄνθρωτιοι, τὴν ἰατρικὴν καὶ τὴν γυ-
μναστιχήν, ὧν ἣ μὲν τὴν ὑγιείαν ἣ δὲ τὴν εὐεξίαν ἐντίϑησι.
τῶν δὲ τῆς ψυχῆς ἀρρωστημάτων καὶ nadwy ἡ φιλοσοφέα
μόνη φαρμακὸν ἐστι. διὰ γὰρ ταύτην ἐστὶ xai μετὰ ταύτης
γνῶναι τί τὸ καλὸν τί τὸ αἰσχρόν, τί τὸ δίκαιον κτέ.
Transeo δὰ Galeni protrepticam, librum ‘suavissi-
mum et lectu perdignum’, quem recte dicit novissinus editor
Ioannes Marquardt.') Huius libelli cum codex manu scriptus
adhuc non inventus sit, adeamus necesse est editiones veteres
quae protrepticum praebent hoc titulo inscriptum: Γαληνοῦ
σχεαραφραστοῦ tov ηνοδότου τεροτρετιτιχὸς λόγος ésti τέχνας.
Menodotum, Empiricorum principem et Aenesidemi successo-
rem (Strabo XII, 5, 1°. Laert. Diog. ΙΧ, 115) Galenus non me-
morat nisi ut eum refellat (vide indicem, in vol. XX ed.
Kuehn.). In libro περὶ τῶν ἰδέων βιβλίων cap. 9 (XIX, 38 K.)
Galenus quae contra Empiricos scripsit afferens, praeter alios
libros commemorat hos: Περὶ τῶν Mnvoddrov Σεβήρῳ ἕνδεκα,
ὑπομνήματα γ΄ sig to Mnvodotov Σεβήρῳ 3), quem titulum
excipit hic: Προτρετιτεκὸς ἐτεὶ ἰατρικήν. Quod nusquam
alibi neque in libro περὶ τῶν ἰδ. βιβλ. neque in περὶ τάξεως
τῶν id. βιβλ. Galenus protreptici mentionem facit, Goulstonus
et Willetus 3) censuerunt librum ᾿προτρετιτικὸς él iaterxiy
quem suum agnovit Galenus, et hunc libellum unum esse
—— -
1) Galeni scripta minora, vol. I ex recogn. Ioannis Marquardt. Lips.
1884. (p. XXV.)
2) huius operis mentionem fecit Galenus in ‘libro de subfigur. empir.’
p. 64, 5. p. 66, 19 ed. Bonnet.
3) Γαληνοῦ προτρ. ἐπὶ τέχνας, ed. Abrah. Willet, Lugd. Bat. 1812.
De exhortationum ἃ Graccis Romanisque script. historia. 217
opus idemque. At quem nos tenemus, non est protrepticus
ἐπεὶ ἰατρικήν, sed ἐτεὶ τέχνας; ad idem igitur opus temere viri
docti hos libros rettulerunt. Neque tamen longe eos a vero
aberrasse credo, nam persuasum mihi est protrepticum ἐτεὶ
τέχνας prooemii loco a Galeno praemissum esse 60-
hortationi ad medicinam.') Argumenta quibus haec sen-
tentia confirmetur habeo tria: primum, id quod omnes viderunt,
ad libelli calcem auctor optimam esse artem medicinam se
deinceps demonstraturum esse pollicetur (p. 129, 28 ed. Marqu.
τοῦτο δ᾽ αὐτὸ δειχτέον ἐφεξῆς). .Deinde initio artes enume-
rans primam Aesculapii artem nominavit (p. 104, 1), etiamsi
hoc quidem loco philosophiae primitias dare periclitatur. Hoc
recte animadvertit Gerckius (Mus. Rhen. XLI p. 470). . Ac-
cedit tertium, quod nemo vidit: in cap. IX postquam Galenus
in universum ad artes discendas adhortatus est, quaestionem
instituit de athletarum negotio his verbis (p. 116, 21): to dé
τῶν ἀϑλητῶν ἐτειτήδευμα μόνον ὑχεοτετεύω, μή τεοτ ἄρα τοῦτο
— — ἐξαπατήσῃ τινὰ τῶν νέων ὡς τεροκριϑῆναί τινος τέχνης.
Ὅϑεν ἄμεινον ροδιασκέψασϑαι weet αὐτοῦ. Verbo
προδιασχέψασθαι usus non esset Galenus, si ampliora non
editurus fuisset. Itaque hoc pro certo affirmari potest, Galeni
protrepticum quem habemus, partem esse operis ad medicinam
artem exhortantis.
Videtur autem Galenus aliquo modo Empiricis adversatum
esse in protreptico. Nam etsi nihil confido titulo illi, quem
editiones habent, a grammatico ficto, qui librorum titulos a
Galeno (de libr. propr. 9) enumeratos falso enotavit, miror
tamen quod in capite illo nono Galenus nullos affert libros
nisi qui de Empiricorum secta vel contra eam scripti sunt.
Puto igitur cohortationis ad medicinam partem deperditam
Empiricis quodam modo oppositam fuisse. Quos cum eas
medicinae partes, quas Graeci avatoulay et φυσιολογίαν no-
——s
1) Hoc apud me constabat cum nondum legissem ea quae Crusius
disseruit de Plutarcho et Galeno in Mus. Rhen. XXXIX, 582. Assentitur
in hac re etiam Gerckius (in Mus. Rhen. ΧΙ, 470), qui Crusii de Plu-
tarcho Galeni in protrept. auctore coniecturam recte refutavit.
918 Paulus Hartlich
minant, contempsisse sciamus'), facile has disciplinas inprimis
praedicaverit Galenus. Atque omnino quod Galenus ad eas
artes quae in inspectione, id est cognitione et aestimatione
positae sunt, valde exhortatus est, res ipsa tulit ut Empiricis
adversaretur.
Haec si recte disputata sunt, Galeni 7εροτρεπτικὸς tui
ἰατρικήν in tres partes divisus est: prima enim ad artem edi-
scendam omnino cohortabatur, altera athletarum negotium non
aptum esse et ab arte alienissimum demonstrabat, tertia ad
medicinam artium summam incitabat. Huius igitur operis ex-
hortatorii exstant partes priores, quae pro argumenti natura
a parte tertia separatim et legebantur et describebantur. Tri-
pertitum autem si opus hoc modo fuit, optime libri imago cum
aliorum protrepticorum indole ac natura convenit, in quibus
et ἐλεγχτικόν et ἐνδειχτικὸν λόγον inesse Vidimus (p. 293. 302).
Accedimus nunc ad libri argumentum, in quo tractando
id specto, ut et quae sententiae in protrepticis usitatae sint
exponam et huius libri cum aliis eiusdem generis cognationem
ostendam.
Proficiscitur Galenus a discrimine quod est inter reliqua
apimalia et hominem: Stoicorum ratione bestiis tribuitur o
λόγος τεροφοριχός, hominibus ὁ λόγος ἐνδιάϑετος, quo omni-
bus animalibus homo antecellit, Homo enim non solum peri-
tus est earum artium quas bestiae naturae magis instinctu quam
voluntate callent, velut texendi, fingendi, nandi; sed divinis
quoque artibus eruditus est Aesculapii, Apollinis, nec geome-
triam nec astronomiam ignorat; quin etiam tantus ecius est
cognoscendi amor, ut summum sibi comparaverit, philoso-
phiam. Quam ob rem, etiam si mente praedita sint anima-
lia, homo tamen solus appellatur Aoyexog (cap. I).
Philosophiam summum bonum esse a dis ipsis hominibus
datum, saepe exponitur in protrepticis. Sententia est Platonis
in Timaeo (47): ἐξ ὧν ἐπεορισάμεϑα φιλοσοφίας γένος, οὗ
μεῖζον ἀγαϑὸν οὔτ᾽ ἦλϑεν οὔτε ἥξει ττοτὲ τῷ ϑνητῷ γένει
1) de Empiricis οἵ. Wittweri Archiv I, 3 sqq.
De exhortationum ἃ Graecis Romanisque script. historia. 319
δωρηϑὲν ἐκ ϑεῶν. Cf. Ciceronis locos, quos Posidonio tribui-
mus in Tusc. disp. I, 26,64. de legge. I, 22, 58. etiam Acad.
prior. I, 2, 8.
Nonne igitur turpe est spretis eis, quibus cum deis con-
iuncti sumus, Fortunae se dare mutabili ac variae? Quam recte
antiqui specie finxerunt mulieris caecae in globo gubernaculum
tenentis.
Depingitur deinde ἡ Τύχη eodem fere modo atyue in Ce-
betis tabulae cap. VII: ἡ δὲ γυνὴ ἐκείνη, τίς ἐστιν, ἡ ὡὥσττερ
τυφλὴ καὶ μαινομένη τις εἶναι δοκοῦσα, καὶ ἑστηκυῖα ἐ;τὶ
λίϑου τινὸς στρογγύλου καλεῖται μὲν Τύχη. ἔστι δὲ οὐ μόνον
sugdn, ἀλλὰ καὶ μαινομένη καὶ χκωφή. Similia leguntur apud
Plutarchum, de fort. Rom. II, 317**> apud Dionem Chrysost.
63 p. 205 Dind. et 65 p. 218. Cf. etiam Simpl. Phys. I p. 81 B,
Pacuv. apud Auct. ad Her. II, 33.
Proponit in cap. IV et V Galenus picturam lepidissimam,
in qua iambici poematis vestigia observavit Crusius (in Mus.
Rhen. XX XIX, 586). Hac parte Fortunae catervam aspicimus,
illac Mercurii comitatum, mentis domini artiumque magistri.
Dei deaeque habitus ac species accurate describitur. Mer-
curii facies fingitur ad Παιδείας similitudinem, quae est apud
Cebetem in tabulae cap. XVIII. In Tychae comitatu invenies
pigros atque imprudentes, vanasque spes sequentes velut Croe-
sum, Polycratem, Cyrum, Priamum, Dionysum, deinde sedi-
tiosos homines, perfidos, alios nefarios. Mercurium secuntur
honesti, artium amatores, docti; deo proximi sunt Socrates,
Homerus, Hippocrates, Platon eorumque amici; ‘his adiuncti
sunt geometri, arithmetici, philosophi, medici, astronomi, gram-
matici; agmen denique claudunt pictores, sculptores, magistri,
architecti, lapicidae, alii artifices: qui omnes intuentur quem
secuntur deum.
Mercurius hoc loco est Graecorum Ἑρμῆς oyos, qui a
rhetoribus ac philosophis etiam ἑρμηνεύς, vous, λόγος 7ερο-
φορικός dicebatur (O. Mueller Handb. d. Arch, 587. 589, 4.
Welcker Gadtterlehre II, 453. Preller Myth. d. Gr. 339 8q.).
Leipziger Stadien. XI. 21
920 Paulus Hartlich
Neminem de suis Mercurium destituere, Galenus Aristippi
exemplo demonstrat, cuius dictum a Vitruvio (de arch. VI)
quoque refertur. Hac cum re male consentit quod Aristoteles
(Metaph. II, 2) narrat Aristippum contempsisse mathematicam.
Similem narratiunculam Cicero habet de rep. I, 17,29. Anti-
stheni vero tributum legitur Aristippi dictum apud Laert.
Diog. VI, 1, 6.
Deinceps Galenus neque ob divitias (cap. VI) neque ob
nobilitatem (cap. VII) neque ob pulchritudinem (cap. VIII) ar-
tium studium spernendum esse ostendit. Haec enim bona non
sunt nisi animi virtus ac scientia accedat.
Haec est argumentandi illa ratio quam in omnibus pro-
trepticis redire videmus: velut apud Platonem (Euthyd.
281° sqq.), Aristotelem (Iambl. protr. p. 132, Stob. flor. 3, 54),
Ciceronem in Hortensio (fr. 68—72), Boethium (de consol. II, 5—
7. III, 3—7), Pseudoplutarchum (σεερὶ τεαίδων ἀγωγῆς cap. VIID,
Epictetum (III, 22, 27).
In cap. VI divitis imaginem exprimit, qui plura semper
bona appetens se ipsum abicit ac prosternit. Is enim cum
animalium brutorum ea praeferat, quae artem callent, sicuti
canes venaticos, equos militares, servosque sibi comparet magno
pretio, qui artem factitant, nonne inquit turpe est (p. 109, 1):
tov οἰκέτην μὲν ἐνίοτε δραχμῶν εἶναι μυρίων ἄξιον, αὐτὸν
δὲ τὸν δεστιότην αὐτοῦ μηδὲ μιᾶς; καὶ τί λέγω μιᾶς; οὐδ᾽ ἂν
σιροῖκα τις τὸν τοιοῦτον λάβοι.
Habemus sententiam 6 protreptico Aristotelis petitam,
ef. Stob. fl. 3,54 ὥσπερ γὰρ εἴ τις τῶν οἰκετῶν αὑτοῦ χείρων
εἴη, καταγέλαστος ἂν γένοιτο κτὲ.
Accuratius Galeni verba Clem ens Alex. tetigit in Paedag.
Ii, 6 (p. 274 Potter.): μὴ 27 ἄρα καὶ πρὸς ἡμᾶς φήσῃ τις, ὁ
ἵτετοος αὐτοῦ Ζεεντεκαίδεχα ταλάντων ἐστὶν ἄξιον γ 7 τὸ χωρίον
ἢ ὃ οἰκέτης ἢ τὸ χρυσίον, αὐτὸς δὲ χαλχῶν τε, οὐ τιμιώ-
τερος τριῶν. Cf. ibid. 1Π, 2, 10 et 11.
Similis locus est apud Epictetum (Diss. III, 26, 25): dra
ti δ᾽ οὕτως ἄχρηστον καὶ ἀνωφελῆ σεαυτὸν παρεσκεύασας ἵνα
μηδείς σε εἰς οἰκίαν ϑέλῃ δέξασθαι, μηδεὶς ἐτειμεληϑῆναι;
De exhortationum ἃ (traecis Romanisque script. historia. 221
ἀλλὰ σχεῖος μὲν ὁλύχλιρον χαὶ χρίσιμον ἔξω ἐρριμμένον sag
τις εὑρὼν ἀναιρήσεται, καὶ χέρδος ἡγήσεται, σὲ δ᾽ οὐδείς, ἀλλὰ
πᾶς ζημίαν" οἵτως οὐδὲ χυνὸς δύνασαι χρείαν τταρασχεῖν, οὐδ᾽
ἀλεχερυόνος. Ti οὖν ἔτι ζῆν ϑέλεις, τοιοῖτος viv; οἵ, Epicteti
fragm. XXVI (III p. 74 Schweigh.).
Haec Galenus illustrat dicta afferens virorum illustrium.
Demosthenes divites qui rudi animo sunt appcllavit χρυσᾶ
ssepopare. Simile est quod Laert. Diog. VI, 74 de Diogene
narrat (τὸν πλοίσιον ἀμαϑῆ τερόβατον elite χρυσόμαλλον), et
quod Socratis fertur apud Stobaeum in Anthol. II, 31, 10
p. 209 W. — Diogenes eosdem comparavit cum fici arboribus
in loco declivi positis: quarum fructus ut corvi comedunt, sic
divitum opes adulatores. Idem narrat Laert. Diog. VI, 60 et
Stob. fl. 92,13; Crateti adscribitur hoc dictum apud Stob. fi.
15, 10. — Tertium addit Galenus (p. 109, 25) hoc: over οὐδ᾽
6 ταῖς χρήναις τοὺς τοιούτοις εἰκάσας ἄμουσός τις HY. καὶ
γάρ τοι καὶ of ἀπὸ τῶν χρηνῶν ὑδρευόμενοι τερόσϑεν, ἐπει-
day μηκέτ᾽ ἔχωσιν ὕδωρ ἀνασυράμενοι τεροσουροῦσι. Quem
dicit Galenus τὸν οὐκ ἄμοισον neque hoc loco neque alio
(p. 127, 138) ubi οὐκ ἀμοίσων τινός versus quosdam affert,
compertum habemus. Probabile est id quod Hauptius (Herm.
IV, 28) dicit, Galenum aequalem laudavisse. ')
In cap. VII Galenus refellit eos qui generis nobili-
tati confidunt. Quae de hac re disputat, ad Aristotelem
referenda sunt, qui in Rhet. 1390" 8 haec habet: εὐγενείας μὲν
οὖν ἦϑός ἔστι τὸ φιλοτιμότερον εἶναι τὸν κεχτημένον αὐτήν"
ἅπαντες γὰρ ὅταν ὑπάρχῃ τι, πρὸς τοῦτο σωρεύειν εἰώϑασιν,
ἡ δ᾽ εὐγένεια ἐντιμότης τερογόνων ἐστέν κτὲ. Cf. Polit. 1284, 34.2)
Hoe iudicium Aristoteles in protreptico iteravit, ex quo Boe-
thius haurire videtur de cons. III, 6,18: ‘iam vero quam sit
inane quam futtile nobilitatis nomen, quis non videat? quae
si ad claritudinem refertur, aliena est. videtur namque esse
nobilitas quaedam de meritis veniens laus parentum. Quod
1) Cf. etiam Brandt, Corp. poes. ep. Gr. ludib. fasc. I p. 108.
2) Cf. Immisch, Comment. Ribbeck. p. 53.
21*
$22 Paulus Hartlich
si claritudinem praedicatio facit, illi sint clari necesse est qui
praedicantur. Quare splendidum te, si tuam non habes, aliena
claritudo non efficit. Quod si quid est in nobilitate bonum,
id esse arbitror solum, ut inposita nobilibus necessi-
tudo videatur, ne a maiorum virtute degeneret.
Homo nequam, ait Galenus, qui maiorum gloria nititur,
nequitiam facit insigniorem (cf. Cic. de off. Il, 13, 44). Itaque
qui nobili loco natus est, artem exerceat oportet, qua re nun-
quam deformabit gentem; nec minus qui infimo loco, cuius
nomen artis studio quam maxime ornabitur.
Explanavit haec, ut solet, apophthegmatis additis. The-
mistoclis dictum (p. 111,17) non multum differt ab Iphi-
crateo apud Stob. fl. 86,15; cf. Pseudoplut. vol. V p. 78, 27
Dueb. Anacharsidis illud (p. 111, 24) invenitur apud Laert.
Diog. I, 8, 5. Stob. fl. 86, 16. Apophth. Vind. 69. Quod Galenus
dicit viros non illustrari patriae nomine, verum patriam virorum
in ea natorum gloria claram fieri, hoc exemplis demonstravit
in hisce commentationibus tritissimis: Anacharsidis scilicet
Scytharumque, Pindari ac Boeotiae, Aristotelis et
Stagirorum. Kisdem ad eandem rem usus est Themistius in
or. XXVII, 334°. 337°.
In cap. VIII pulchritudo corporis quam fugax sit,
Galenus disputat. Compara haec:
Galenus protr. p. 113, 11: 'Boethius 6 protreptico hau-
| riens (de cons. III, 8, 19):
"άμεινον οὖν ἐστιν dyvwxd-' formae vero nitor ut rapidus
τας τὴν μὲν τῶν pecoaxiwy|est ut velox et vernalium
ὥραν τοῖς notvoic avyFeocy|florum mutabilitate fuga-
ἐοικυῖαν ὁλιγοχρόνεόν τετὴν οἷοτν
τέρψιν ἔχουσαν --- — |
In fine huius partis Galenus οἷον ἀγαϑὸν τινα ἐπῳδόν
(p. 115, 16) Diogenis factum narrat vere cynicum. Diogenes
enim apud divitem cenans, qui res suas optime quidem com-
paratas et splendide ornatas habebat, semet ipsum vero abi-
ciebat, screavit sputumque in eum coniecit, quod nihil in
De exhortationum ἃ (irraccis Romanisque script. historia. 229)
domo tam neglectum ac sordidum vidisset quam dominum
ipsum.
Idem legitur apud Laert. Diog. VI, 2, 32 et in epist. Diog.
38,5 p. 253 Herch. Contra ab Aristippo hoc factum esse
dicit Laert. Diog. II, 75. Similia habes apud Apuleium de deo
Soer. IT p. 170; cf. epigramma apud Riesium 443.
Sequitur altera pars libelli, in qua auctor eos adloquitur
qui “προτετραμμιένοι sunt artemque ediscendam esse dicunt.
Philonis igitur de protreptico expositionem si reputamus,
Galenus deinceps conatur ta ϑεραπευτικὰ γτροσάγειν. quod
negotium duplex est: τὸ μὲν γὰρ ὑσεεξαιερετικὸν τῶν Wer-
dus γεγενημένων δοξῶν, δι᾿ ἃς τὰ κριτήρια νοσουτοιεῖται τὴς
ψυχῆς, προσάγει λόγον, τὸ δὲ τῶν ὑγιῶς ἐχουσῶν ἐνθετιχκόν
(of. p. 301).
Δόξαν ψευδῶς γεγενημένην Galenus dicit eorum
opinionem, qui athletarum studium ad artem pertinere dicant.
Verae enim artis τέλος cum βέωφελὲς sit (p. 116, 15), hoc
non invenitur in athletarum negotio, quod corporis quidem
vim, gloriam, honores, divitias hominibus praebere videtur,
re vera non praebet.
Athleticam philosophi multi vituperaverant, vide Wyt-
tenbach. ad Pseudoplut. de libr. ed. 11 (adnot. p. 117). Impro-
babant eam Xenophanes et Euripides, nec non Socrates, Plato,
Aristoteles. Diogenes quidem Sinopensis educatoris officio
fungens vetuit paedotribas discipulos in athletarum morem
exercere (plura attulit Becker Charicl. II? p. 214 sqq.). Gale-
nus ipse etiam aliis locis contra athleticam disseruit, (velut
Περὶ ἰατρ. 37. de sanit. tuend. 3, 2) sed nusquam tam graviter
quam hoc in libello.
Proficiscitur auctor (p. 117, 4) in hac parte a sententia
simili atque in libri exordio. Hominum genus dicit deis cogna-
tum esse xa?’ ὅσον λογικόν ἐστι, animalibus xa’ ὅσον ϑνη-
τόν. Itaque si altiorem appetimus coniunctionem, maxime
animus excolendus est (cf. Iambl. protr. p. 100): quo con-
formato homo summum bonum attingit, cum ineraditus descen-
dat ad bruta animalia. Corporis autem exercitatione homo
924 Paulus Hartlich
bestias non modo non vincet, sed ne aequiparabit quidem un-
quam. Pergit p. 117, 13: τίς γὰρ λεόντων ἢ ἐλεφάντων ἀλκε-
μώτερος; τίς δ᾽ ὠκύτερος λαγωοῦ; Eadem demonstrat Galenus
p. 127, 15 versus laudans poetae nobis ignoti.
Saepissime hic locus occurrit in protrepticis: cf. Iambl.
protr. p. 100. Pseudoplut. de libr. educ. cap. VII (locum ex-
scripsi p. 315); deinde Plutarchus κατ᾽ ἰσχύος (exscripsi frag-
mentum pag. 312); Boethius de cons. III, 8, 15 (exscripsi
p- 269 8q.). Plane eodem modo disseruit Themist. in orat.
XXXIV p. 445,10 Dind. Adde Eusebii locum quem Stob. fi.
53, 16 praebet, et Diogenis verba apud Dion. Chrys. IX, 293 R.
— Facile augere possum locorum numerum, sed his ipsis quos
attuli Crusio, viro doctissimo, persuasurum me esse puto, eius-
modi locos Galenum non apud Plutarchum tantum, sed in
omnibus protrepticis invenisse.
In cap. X auctor ut sententiam suam confirmet, sapien-
tium virorum de athletica profert iudicia, argumentandi usus
ratione Socratica (cf. Plat. Alcib. I, 117°. Euthyd. 279°. Xenoph.
Mem. III, 3, 9). Mox autem haec abrumpit dicens (p. 120, 3):
ὅλως μὲν οὖν ἐπὶ μάρτυρος οὐκ ἐβουλόμην κρίνεσθαι" ῥητο-
ριχὸν γὰρ τὸ τοιοῦτον μᾶλλον ἢ τιμῶντος ἀλήϑειαν ἀνδρός.
Quod vero multi homines ad aliorum auctoritatem confagere
quam rem ipsam explorare malunt, inserit Galenus de Phryne
narratiunculam (p. 120, 10—23), quae quamque rem per se
solam exquirendam esse doceat. Iam a cap. XI res ipsa spec-
tatur. Quaeritur igitur num bonum sit ἡ ἄσχησις ἀϑλητικχή.
Bona distribuuntur Peripateticorum more in genera tria: τῶν
μὲν τεερὶ ψυχὴν ὄντων, τῶν δὲ ττερὶ σῶμα, τιν δ᾽ ἐκτός. Atque
animi bonum athletica certe non est, nam athletae (121, 12):
ὡς ἐν βορβόρῳ πολλῷ τὴν ψυχὴν ἑαυτῶν ἔχουσι κατεσβεσμέ-
γην (cf. Plat. de rep. VII, 533). Sed ne corporis quidem
bonum affert, neque sanitatem, quod Hippocrates et alii testan-
tur, nam in hac re of ἀϑληταί vere ἄϑλιοι sunt (Clem. Alex.
Paed. II, 1); neque corporis vires, quod Milonis vitae exitu
demonstratur (Paus. VI, 14, 8. Strabo VI, 263. Val. Max. IX,
12,9. Gell. XV, 16. Ovid. Ib. 699 schol. Theocr. 4, 9 schol.).
De exhortationum ἃ (iraecis Romanisyue script. historia. 325
In cap. XIII (p. 127, 15) Galenus ad inridendos athletas
versus laudat poetae ignoti, quos e memoria adscripsit; quorum
versuum formam metricam restituere conati sunt Haupt (opuse.
Ill, 445) et Cobet (Mnem. IV, 352. X, 175). Quae autem Cru-
sius (Mus. Rhen. XXXIX, 591) de huius carminis auctore ex-
pedivisse sibi visus est, concidunt. Acute respondit Crusio
Gerckius in Mus. Rhen. XLI, 470 quem ille non refutavit Mus.
Rhen. XLII p. 161 sq.
Postremo Galenus athletarum negotium neque iucundum
neque fructuosum esse monstrat. Itaque colendam dicit artem
totam per vitam mansuram. Omnium autem artium praestantis-
simae sunt ai λογικαὶ καὶ σεμναέ (p. 129, 11), 6 quibus una
exercenda est adulescenti ὅτῳ μὴ εαντάττασιν ἡ Ψυχὴ βοσκή -
ματώδης ἐστίν (129, 26). Quibus omnibus tamen potior est
medicina, quod ait deinceps demonstrandum.
Vidimus Galeni libellum ad protrepticorum exemplum ac-
curate esse scriptum. Huius generis speciem ac similitudinem
inde quoque gerit, quod poetarum loci, facete dicta, compa-
rationes, denique omnia illa orationis popularis artificia et
ornamenta rhetorica large adhibita sunt. Sed etiamsi multos
τόπους e protrepticis sumptos in hoc libello occurrere vidi-
mus, nego tamen Galenum uno protreptico fonte usum osse.
Nulla enim fere sententia in huius protreptici priore parte
legitur, quae non bis ac saepius in rhetoricis eius aetatis scri-
ptis inveniatur. Itaque Crusius desinat mirari quod nonnullos
locos in libro :regi "εκαίδων ἀγωγῆς et Galeni libello consen-
tientes animadvertit. Quid? opusculum rhetoricum et hoc et
illad est, simili consilio ac ratione confectaum. Num igitur,
quod in his nonnullas sententias similibus verbis prolatas esse
videmus, licet de altero alterius fonte cogitare? An Boethium
sive Themistium a Galeno pendere dices, apud quos loci si-
millimi inveniuntur ?
Galenus igitur in cohortatione sua, quam ad pueros habuit
(ef. p. 116, 11. 117, 4. 116, 4), eas sententias in suum usum
converterat quibus οἱ υεροτρέσεοντες uti solebant. In altera
autem parte Galenum, contra athletas disputantem, sua ipsius
826 Paulus Hartlich
argumenta proferre, sponte apparet. Sententias suas multorum
et poetarum et philosophorum testimoniis stabilivit ea qua
solent rhetores ratione.
Transimus ad Themistium, cuius orationes duae pro-
treptici nomen ferunt, oratio [IX et XXIV in corp. Dindorf.
Etsi Themistius rhetor genuinus est, in his tamen orationibus
duo protrepticorum genera agnoscuntur. Oratio enim IX rhe-
toricus, oratio XXIV philosophicus protrepticus appel-
lari potest (cf. p. 235 extr.). Quae genera quo modo distin-
guenda sint, ut intellegamus, addenda pauca sunt de rhe-
torum protrepticis.
Rhetores fuisse exhortativae orationis inventores dudum
vidimus: iam cum Antisthenis et Platonis opera ad philosophos
venissent protreptici, rhetores tamen hoc dicendi genus non
abiecerunt. Demetrium Phalereum protreptici auctorem
fuisse Laertius Diog. V, 80 tradidit. Nihil quidem de hoc libro
scimus, in universum autem de eius indole valebit quod Laer-
tius (ibid.) de Demetrii dicendi genere dixit χαρακτὴρ dé φιλό-
σοφος, εὐτονίᾳ δητορικῇ καὶ δυνάμει χεχραμένος.
Illius vero temporis, quo Atticae dicendi rationis studium
laete renatum est et repudiata Asiaticorum sententiosa et ar-
guta dictione oratores redierunt ad Atticorum incorruptum et
elegans eloquendi genus, duae servatae sunt declamationes
Lesbonactis rhetoris, quae inscribuntur Προτρεπτικοί (ed.
Bekker, orat. Att. V p. 654. Conrad. Orelli, Lips. 1820).
De Lesbonactis persona et aetate nihil certum est, quod
apud grammaticos duo vel tres huius nominis Mytilenaei con-
fusi sunt'). Lesbonactis γεροτρεπτικοί declamationes sunt ge-
nuinae: fingitur in eis oratio ducis Atheniensis ad milites habita
tempore obsidionis Deceleensis. Neque tamen sine causa his
orationibus protreptici nomen inditum esse apparet: immo eas
habebant proprietates quae eo tempore in huius generis ora-
1) Haud sane operae pretium est hoc loco examinare hanc rem dif-
ficillimam. Quam qui accuratius cognoscere velint, legant quae exposuit
Rohde, Griech. Roman Ὁ. 341, 3 et nunc Cichorius, Rom u. Mylilene p. 65.
De exhortationum a Graecis Romanisque script. historia. 327
tione exspectabantur. Quae quales fuerint ut cognoscamus,
rhetorum locos proponam quibus protrepticorum mentionem
faciunt.
Atque Aristoteles τὴν τιροτροῖτὴν generis deliberativi
partem esse dixerat (Rhet. 1, 3, 14): τρία γένη τῶν λόγων τῶν
δητορικών, συμβουλευτιχόν, δικανιχόν, Escedetxtinor, συμβου-
λῆς δὲ τὸ μὲν ττροτροντή, τὸ δὲ ἀπποτροεῖ. Accuratius
Anaximenes in Rhet. ad Alex. 1 p. 174 (ed. Spengel): dvo
γένη τῶν πολιτιχῶν εἶσι λόγων, τὸ μὲν δημηγοριχόν, τὸ δὲ
δικανικόν᾽ εἴδη δὲ τούτων ἕτιτα" τροτρετετιχόν, ἀποτρε-
πτιχόν, ἐγκωμιαστικόν, ψεκτικόν, κατηγορικόν, ἀτεολογητικόν,
καὶ ἐξεταστικόν --- Καϑόλου μὲν οὖν εἰγεεῖν, προτροπὴ μέν
ἔστεν ἐπὶ προαιρέσεις ἢ λόγους ἢ πράξεις τεαρά-
κλησις. Τὸν προτρέποντα χρὴ δεικνύειν ταῦτα ἐφ᾽ ἃ "ταρο-
καλεῖ, δίχαια ὄντα καὶ νόμιμα καὶ συμφέροντα καὶ καλὰ καὶ
ἡδέα καὶ ῥάδια πραχϑῆναι᾽ εἰ δὲ μή, δυνατά τε δειχτέον, ὅταν
ἐπὶ δυσχερῆ παρακαλῇ, καὶ ὡς ἀναγκαῖα ταῦτα ποιεῖν ἐστιν.
Postquam τὸ ἐγειδεικτιχὸν γένος seorsum a reliquis ter-
tium dicendi genus tractatum est, locus τῆς προτροττῆς in
utroque inveniebatur. Recte enim Quintilianus III, 8, 28 ‘totum
autem laudativum genus habet aliquid simile suasoriis, quia
plerumque eadem illic suaderi, hic laudari solent. Itaque
rhetores notiones zcgoteo7ny, συμβουλήν accuratius distinguere
conati sunt: quos si intellegere vis, non neglegendum quod,
cum oratorum ars a forensi exercitatione repulsa inde a De--
metrii Phalerei temporibus in declamationibus scholasticisque
exercitationibus tractaretur et suasoriae atque controversiae
in usum venirent, tunc quidem etiam intra demonstrativum
genus exstitit τὸ εἶδος dixavixoy et συμβουλευτικόν. A De-
metrii igitur aetate distinguenda sunt duo eloquentiae genera,
unum in negotiis (εραγματικον) alterum in ostentatione
(ἐπεδεικτεχόν) positum (Quintil. II, 4, 14). Hoc ostentativum
genus continet τὸ εἶδος δικανικόν, συμβουλευτικόν, ἐγκωμια-
στικόν, et in hoc quaestiones iudiciales et deliberativae de
rebus fictis scriptae et arte elaboratae nominantur μελέται et
aywyes, quibus respondent Romanorum declamatorum contro-
928 Paulus Hartlich
versiae ac suasoriae.') Ab his bene distinguendi sunt οἱ προ-
τρεπτεικοὶ λόγοι, in quibus semper ad eas res incitatur
quas bonas et utiles esse nemo negat.
Pseudoulpian. ad Demosth. Oly. I, 16, 4: ἰστέον δὲ ὅτι
διενήνοχε zgoteonmn συμβουλῆς ἐν τούτῳ ore ἐν μὲν τῇ
συμβουλῇ καὶ τὸ ἀγαϑὸν ὑπὲρ οὗ συμβουλεύομεν, ἀμφισβή-
τησιν ἔχει καὶ ὁ τρόπος, Ot οὗ ἂν περιγενοίμεϑα τῶν χρη-
σίμων, ἀντίρρησιν ἐπεδέχεται᾽ ἐν δὲ τῇ τεροτροπῇ καὶ τὸ
ἀγαϑὸν πρόδηλον καὶ ὃ τρόπος" οὐδεὶς γὰρ προτρέπων
ἐπιτίϑεται καὶ τὸν τρόπον δι᾽ οὗ κρατῆσαι δυνα-
τόν.Ὦἢ
In protreptico igitur ad bonum ab omnibus probatum et
laudatum orator adhortatur et cum, qua via bonum adipisca-
mur pateat, non eget praeceptis quibus opus est in parae-
nesi. Neque igitur suadendum neque praecipiendum est ei
qui protrepticum scribit, sed tota exhortativa est oratio. Iam
vero cum id bonum quod ἀντέρρησιν οὐκ ἐπιδέχεται ad vir-
tutem semper pertineat et ad felicitatem, sequitur ut ad vir-
tutis commendationem etiam rhetorum protreptici
redire soleant.
Tales igitur exhortationes scripsit Lesbonax, in quibus
inducit imperatorem milites ad fortitudinem adhortantem:
fortitudine enim omnes reliquae virtutes continentur apud
Lesbonactem. Ostenditur militibus, si fortes erant, omnia bona
contingere (totam virtutem p. 22, 12 ed. Orelli; pacem 13, iu-
stitiam 14; sapientiam 25, 15 pulchritudinem, nobilitatem). Ora-
tionis dispositio ea est, ut probetur adversus hostes pugnare
esse ὅσιον (3), σύμφερον, ἀναγκαῖον (18—20), ἔνδοξον.
In altera oratione milites admonentur quos fortiter pro
patria pugnaturos esse orator antea sibi persuasit. . At pluri-
mum ait ibi virtutem crescere, ubi maximis praemiis et laudi-
bus extollatur (39, 24). Haec vere προτρεπτικῶς dicta sunt,
eee a ee
1) Volkmann, Rhet. d. Gr. p. 309.
2) Ernesti, lexic. techn. p. 298. — Quo modo παραένεσις differat a
συμβουλή et προτροπή, vide Pseudoulp. 1. c. Ammon. de diff. verb. 132
ed. Valck. Syr. Sopat. in Rhet. Gr. IV, 763.
De exhortationum ἃ Graecis Rumanisque seript. historia. 2.0
ef. Iul. Victorem (Rhet. lat. p. 171, 30): “cum enim exhortor,
nihil persuadeo, sed vulentem aliquid ut magis velit, instigo .
(Arist. Eth. Nic. 1197" 7. Lesbon. 35, 24). Instigat deinceps
orator, maiorum gloriam comparans et militum virtutem quam
in pugna praestaturi sunt cum impietate ct maleficio hostium.
Omnino oratio, qua quis ad virtutem admonetur maioram
laude proposita, :cooreesctixog λόγος est. Talis est Iso-
cratis Euagoras, quae oratio zaoaz41oc 5 appellatur ab ipso
76. cf. 77 ubi dicit: τοὺς μὲν γὰρ ἄλλους τεροτρέκομεν ἐπὶ
τὴν φιλοσοφέαν ἑτέρους ἐεαινοῦντες -- ἐγὼ δὲ σὲ οἰχείοις
παρακαλῶ. --- Deinde refert Dionysius Hal. (Rhet. VI, -1) pro-
trepticum fuisse partem tov μεϑόδου ἐπτιταφέων. Postquam
enim patria, gens, educatio, res gestae mortui satis laudatac
sunt ab oratore, μετὰ ταῦτα δ᾽ inquit, ἐν μὲν τοῖς κοινοῖς
(λόγοις) ἐτεὶ τὸ εροτρεπτικὸν μεταβησόμεϑα 7ερο-
τρέποντες ἐπὶ τὰ ὅμοια τοὺς ὑτιολειπεομένους. Ad-
dit ‘xa? πολὺς 6 toog οὗτος᾽. Tum sequitur 6 zagapedite-
κός, id est oratio ad consolandos superstites accommodata (οἴ.
Thucyd. II, 45). Quod autem dicit ἐν τοῖς κοινοῖς λόγοις
(i.e. τοῖς τερὸς τιόλιν καὶ δῆμον) opponit τοὺς ἰδίοις, ἐν οἷς
τὸ μὲν τιροτρεπτιχὸν ἐνίοτε μὲν οὐδὲ ὅλως ᾿ταραλαμβάνομεν
διὰ τὸ τάχα ἂν, εἰ τύχοι, τεαῖδας εἶναι τοὺς κατοιχομένους.
Species huius laudativi generis est ὁ στεροτρειτικὸς
ἀϑληταῖς, quem Dionysius copiosius tractavit in Rhet. cap. VII.
Haec est μετὰ ἐαίνων καὶ a:codsigewy τεαράχλη σις quae reci-
tatur priusquam athletae certamen gymnicum subeunt.
Redimus ad Themistium, cuius orationem nonam rheto-
ricum protrepticum esse dixi. Scripta est ad Valentianum,
qui cum patre in castris versatus consulatum auspicatur. Redit
tota ad patris laudationem, cui gratias agit orator nomine
senatus populique Romani ob consulatus honorem filio delatum.
Oratio XXIV inscribitur :cporpetixog Νιχομήδεισιν εἰς φιλο-
σοφίαν. Demonstrat audientibus Themistius quod dicit (307°)
ὅτι οὐχ ἔστι χαρίτων ἔρημος παντελῶς 1 φιλοσοφίας αὐλή.
Philosophia enim coniuncta esse debet cum eloquentiae lepore
ac suavitate, quae, ubi iunctae sunt, cencentu quodam admi-
380 Paulus Hartlich
rabili auditores permulcent, seiunctae autem in pectora non
descendunt.
Apud Themistium quoque ὁ ϑεραπεευτιχὸς λόγος sequitur
tov προτρεπτιχόν (302°), Omnino Themistius utitur compa-
ratione illa apud philosophos tritissima, qua philosophus cum
medico confertur; inventa est haec similitudo a Cynicis (Zel-
lerus II, 1 p. 285, 3), versati sunt in ea deinde Stoici, quos ob
eam rem vituperat Cicero in Tusc. disp. IV, 10. Decantatum
autem idem ab huius aetatis philosophis, Philone (Stob. Anth.
II p. 49), Seneca (epist. 117, 33 et saepe), Musonio (Plut. de
coh. ira 2 p. 453), Epicteto (in dissert. III, 23, 30), Marco Aure-
lio ΠῚ, 13.
Celeberrimus tozocg exstat apud Themistium 309, ubi
maxime insignis est commendatio τῆς φρονήσεως.
Themist. XXIV, |Aristot. in protr.
309:
οὔτε γονέων ἔτει-
φάνεια οὔτε καλ-
λους ὑτεερβολὴ
ὄφελος μέγα τῷ κε-
κεημένῳ δίχα φρο-
γήσεως, ἀλλὰ τὰ
λαμηερὰ ταῦτα καὶ
σεμνὰ τεαιδείας μὲν
χαταχοσμούσης ov
γεάντῃ ἂν ἄτιμα δό-
ξειεν, ἄνευ δὲ ταύ-
της ἐπειφανεστ é-
θαν ποιεῖ τὴν μο-
χϑηρέα»ν.
(Stob. fl. 3, 54):
τοῖς γὰρ διαχει-
μένοις τὰ τιερὶ τὴν
ψυχὴν καχῶς, οὔτε
πλοῦτος οὔτε xah-
hog τῶν ἀγαϑῶν
ἐστιν ἀλλ᾽ ὅσῳ πτερ
ἂν αὖται μᾶλλον
αἱ διαϑέσεις καϑ'
ὑτεερβολὴν ὑπάρ-
ξωσι, τοσούτῳ καὶ
χελείω καὶ μεέξω
τὸ χεχτημένον βλά-
πτουσι, χωρὶς
φρονήσεως παρα-
γενομέναι.
ee
Plato, in Euthyd.
281°:
ὄφελος τι τῶν GA-
λων χτημάτων ἄνευ
φρονήσεως; — —
ἐὰν μὲν αὐτῶν nyn-
ται ἁμαϑία, μεέξω
καχὰ εἶναι τῶν ἐναν-
τέων ὅσῳ δυνατώ-
τερα ὑπηρετεῖν
τῷ ἡγουμένῳ κα-
~ w
κῷ ὄντι.
Them. 3075: σπουδαῖον λέγομεν ov τὸν πολλοὺς μὲν ἀγρούς,
πολλὰς δὲ οἰχίας τεεπαμένον, πολλὰ δὲ ἱμάτια καὶ ὑποδήματα,
καὶ δειτενοῦντά τε ἐχ πολυτελοῦς τραπέζης καὶ πίνοντα ἀπὸ
De exhortationum a Graecis Romanisque script. historia. 331
χρυσῶν ἐχτωμάτων, ἀλλ᾽ ὑστις vory ἔχει πολὺν χαὶ "παιδείας
ἐπιμελεῖται.
Locos similes invenimus in Aristotclis protreptico (Stob.
fl. 3, 54), apud Galenum in cap. VI, apud Ciceronem in Hor-
tensio fr.68-—72, Tusc. disp. V, 15, 45, et apud alios per-
multos.
Praeterea Themistius Socratis protreptico qui est in Clito-
phonte dialogo, usus est in or. XXVI, 320°. E protreptico
deinde desumpta sunt quae in orationis XXXIV capite altero
profert. Laudavi hunc locum supra (p. 324), cum similem
Galeni locum afferrem. Sed etiam in eis quae secuntur, mul-
tae inveniuntur sententiae 6 protrepticis desumptae. Themi-
stius enim philosophiae initia et incrementa narrat, eodem ut
videtur modo quo fecerant Aristoteles et Posidonius. Qui
postquam Posidonii exemplo Lycurgum et Solonem legislatores
inter _Primos philosophos fuisse ostendit, pergit in cap. IV sic:
χαὶ ἡ μὲν πρώτη γένεσις φιλοσοφίας αὕτη καὶ τοιαύτη τεροῖ-
ὄντος δὲ τοῦ χρόνου ταὐτὸν ὑπέμδινε καὶ φιλοσοφία ταῖς
ἄλλαις τέχναις. καὶ ὥσ;τερ ἐκεῖναι χρείας ἑκάστην παραγα-
γούσης οὐκ ἔστησαν ἐτὶ τῆς χρείας, οὐδὲ ἄχρι τῶν τοίχων
καὶ τοῦ ὀρόφου προῆλϑεν ἡ οἰχοδομική, οὐδὲ ἄχρε μόνου τοῦ
σχέπειν τὸ σῶμα ὑφαντιχή, ἀλλὰ ττρούβησαν περαιτέρω,
καὶ τὸ καλὸν τῷ ἀναγκαίῳ προσεξειργήσαντο, καὶ
τοῦ προσεῖναι χόσμον ἐν τοῖς ἔργοις ἐπεμέλησαν, οὕτω καὶ
φιλοσοφία τὸ γνώϑι σαυτὸν καὶ τὸ γνῶϑι καιρὸν, καὶ τὸ
μηδὲν ἄγαν οὐκ ἀγαπήσασα, οὐδὲ ἀρκεσϑεῖσα τοῖς ἀναγκαίοις
πρὸς τὸν ἀνθρώπινον βίον ἔργοις νουϑετήμασι, τεεριρέβληται
πολὺν τὸν ἔξωϑεν κόσμον, τὴν τῆς φίσεως ἱστορίαν χαὶ τὴν
τοῦ λόγου ἀπεργασίαν. Cum his conferendi sunt Iambl. in
comm. Pyth. Πρ. 218, 27 et Posid. apud Senecam in ep. 90.
Protreptici simillima est Themistii ἐπ έδειεξιες philo-
sophica in recensione Syriaca saeculi p. Ch. n. fortasse sexti
servata, quam verterunt Buechelerus et Gildemeister in Mus.
Rhen. XXVII p. 438 sqq. Demonstratur qua quis via facile
ad philosophiam pervenire possit (Iambl. pr. p. 110). Quo
attentius auditores auscultent, orator sermone festivo et venusto
992 Paulus Hartlich
utitur, medicos imitatus qui medicamenta acerba in poculo
melle circumlito potui dant (cf. Themist. in protr. XXIV p. 302°).
p. 447—449 hominem monstrat nihil possidere nisi quod in se
habeat, non esse penes eum divitias, sanitatem, sed pruden-
tiam, sapientiam, tranquillitatem. Et cum reliquis in artibus
hominibus opus sit rebus et materia, quibus ars exerceatur,
ea ars qua animi bona obtinemus, sibi ipsa satis est nullisque
aliunde rebus indigens (Iambl. pr. p. 114). Narrat deinde Stil-
ponis illud, qui capta patria nihil sibi raptum esse dixit, cum
sapientiae raptores non vidisset (idem Pseudoplut. in protrep-
tici fragmento, de libr. educ. VII = 8f narrat, et similia sunt,
quae leguntur apud Iambl. in cap. VI p. 100). — Secuntur
multi alii loci pervulgati, quos cum saepe citaverim, nunc
mitto.
Plures commemorare possum rhetores, quorum feruntur
orationes protreptici nomine inscriptae, velut Himerium,
Libanium, alios. Sed praetermitto hos omnes, cum nihil ex
eorum declamationibus ad rem nostram lucremur.
Uno verbo tantum Clementis Alexandrini protrepti-
cum attingam. Argumenta quae in protrepticis tractabantur,
non multum abfuisse a Theologorum studiis ac ratione
nemo non videt. Quos ut omnino multa argumenta Christia-
nae doctrinae a philosophis deprompsisse suisque sermonibus
ad populum habitis inseruisse et cum sacrae Scripturae expla-
natione coniunxisse consentaneum est'), sic in exhortationibus
scribundis philosophos imitati sunt Ecclesiae doctores velut
Clemens Alexandrinus, Iustinus Martyr, Tatianus.
Et Clemens Alexandrinus cum in libris suis edendis vete-
rum philosophorum rationem sequi vellet, protreptico suo eum
locum dedit, quem habet apud Philonem. Audiamus ipsum
quae dicit in exordio paedagogi: τρεῶν γέ toe τούτων περὶ
tov ἄνϑρωπον ὄντων, Hwy, πράξεων, παϑῶών, ὁ προτρε-
πτιχὸς εἴληχεν τὰ ἤϑη αὐτοῦ, ϑεοσεβείας χαϑηγεμών, ὃ
τροτειδίου δίκην ὑποκείμενος λόγος εἰς οἰκοδομὴν τείστεως ---
1) Clementem Alex.a Musonio pendere, nuper demonstravit W end-
land in quaestionibus Musonianis. Berol. 1886.
rere ν᾿
De exhortationum ἃ Graecis Romanisque script. historia. 333
— weakewy te αἀγιασῶν ὃ λόγος ἐπιστατεῖ 6 ὑνεοϑετικχός.
τὰ δὲ πάϑη ὁ παραμυϑητικὸς ἰᾶται ---. Haec igitur ad
philosophorum rationem dicta esse apparct. In ipso tamen
protreptico Clementis noli sententias e veteribus protrepticis
petitas quaerere. Natura enim huius libri mere est ἐλεγχτιχή,
nam Clemens in eo ab impiis idolorum mysteriis et deorum
nefariis sacrificiis homines avocat et gentium libidines et stul-
titiam vehementer accusat. Unum tantum locum affero: p. 7
(Potter) Clemens de gentilibus, qui cym simulacris deorum
copulati sunt, haec dicit: τὸ γὰρ τιονηρὸν χαὶ ἑρπυστιχκὸν ϑη-
θέον γοητεῦον καταδουλοῦται χαὶ αἰχίζεται εἰσέτε viv τοὺς
ἀνθρώπους, ἐμοὶ δοχεῖν, βαρβαρικῶς τιμωρούμενον, οἱ νεχροῖς
τοὺς αἰχμαλώτους συνδεῖν λέγονται σώμασιν, ἔστ᾽ ἂν αὐτοῖς
χαὶ συσσαπώσιν. Hanc de Etruscorum crudelitate narrationem
ab Aristotele in protreptico prolatam et a Cicerone in Hor-
tensio repetitam esse diximus.
INDEX RERUM
Alexandor Aphrod. 238.
Antisthenes 226. 233 Archelaus
314.
ἀπελεγχτιχὸς λόγος pars pro-
treptici 293. 302.
Aristo 274 βαᾳ.
Aristoteles protreptici auctor
236 sqq.; ad protreptici exemplum
scripsit Cicero Hortensium 240;
fragmenta exstant apud Ilambli-
chum 241 sqq.; occurrunt senten-
tiae Platonicae 255; protreptici ar-
gumentum enarratur 271 s8qq.
Aristippus 228.
Athletarum artem philosophi vitu-
peraverunt 323.
Augustinus Ciceronis Hortensium
sequitur in libr. contr. Acad. 296.
207, 1. 299, 1.
Augustus 305.
Boethius de cons. II, 5; III, 3—8
6 protreptico hausit 250. 269. 321.
ϑομβυλιὸς 221.
Censorinus 253.
Chamaeleon 273.
Chrysippus 277 sqq. in libris περὶ
rot προτρέπεσϑαι de Platonis ex-
hortandi arte iudicat 278.
Ciceronis Hortensius est προτρε-
πτιχὸς 2403; usurpat Aristotelem
248 sqq.; Posidonium 290; eius
partes duae 293 ; argumentum enar-
ratur 299 aq.
Cicero de republ. VI, 23 non ex
Aristotelis protreptico sumptum
252. 298 8q. locus Tusc. 1, 39, 94 ex
Aristotelis protreptico petitas 253.
Cleanthes Stoicus quid de parae-
netica philosophiae parte senserit
277.
Clitophon dialogus Platoni subdi-
tus 2298qq.; eum respicit lambli-
chus 247, Chrysippus 278, Dio
Chrys. 314, Themistius 331.
Demetrius Phal. 326.
Dio Chrysost. 314.
ἐνδειχτιχὸς λόγος pars protreptici
293. 302.
Epictetus 308 sqq.
Epicurus 281.
Etruscorum cruciatus 249. 254.
333.
Eudorus de protreptici natura dis-
seruit 303 sq.
exhortatio = προτρεπτιχὸς λόγος
283. 303.
Galenus 316 sqq.
Himerius 332.
ὑποϑετιχὸς λόγος 283. 301. 304.
Isocrates auctor orationis ad De-
monicum 210 8sqq.; huius orationis
§ 3 explicatur 221 sqq.; philoso-
phiae adversarius 225.
Iamblichus Aristotelis protrepti-
cum compilavit 241. 246 sqq.; qua
ratione Platonem exscripserit 244.
μεναι τ.
Paulus Hartlich De exhortationum ἃ Graecis Kumanisque script. hist.
veterum προτρεπτικοὺς bene novit
247; Clitophonte usus est 2.18; ver-
bis tz τοίνυν nova adiungere solet
256. 260 sq.; Aristotelis protrepti-
cum iterum exscripsit in comm.
Pythag. tertia 258. 266.
Libanius 332.
Lyncei oculi 250.
Musonius Rufus 310.
παραίνεσις Opp. παράκλησις 222;
‘praeceptio’ vertitur a Seneca
282 54.
παράκλησις = προτροπή 222.
RagauvIytixog 283; detinitur ab
Eudoro 304, a Clemente Alex. 332.
Persaeus Stoicus 277.
Philo Larissaeus 301.
φρόνησις maxime commendatur in
protrepticis 254. 255. 330.
Plato in Euthydemo sophistarum
προτρεπτιχοὺς perstrinxit 224;
protreptici vere Socratici exem-
plum edidit 233 sqq.; de eo Chry-
aippus iudicat 278.
Plutarchus 310s8q. Pseudoplutar-
chus 315 Βα.
Posidonins 2828qq.; ei adversatur
335
Seneca 254; ἀριστοτελίζει 286 sqq.:
eum sequitur Cicero in philoso-
phiae laudibus 286 sqq.
Proclus 25s, 267.
προτρεπτιχοὶ λόγοι quid signi-
ficeut apud Isocratem (I, 3) 221 sq.;
e sophistarum genere orti 224; in
Euthydemo perstringuntur 224; duo
genera distinguuntur 25 sy.; duac
partes protreptici 293. 302; Phi-
lonis definitio 301, Eudori 303; ad
ostentativum dicendi genus acce-
dunt 308; rhetorum ποοτρ. 327 541.
προτροπή generis dcliberativi pars
326 8q.
Seneca 305 8q. Ciceronem sequitur
306; Posidonii protrepticum tractat
283 sq.
Socrates 224 φιλόσοφος προτρε-
πτιχώτατος 229; aliae sophistarum
aliae Socratis exhortationes 2:51 84.
sophistae 224. 310.
Stobaeus 268. 312.
Teles 237,
Themison 23s.
Themistius 326, 329 sq.
Theognis 227.
Leipziger Studion. ΧΙ.
22
TABULA ARGUMENTI
I. De exhortationum origine.
De Isocratis ad Demonicum oratione
De sophistarum protrepticis
De Antisthene et Aristippo .
De Clitophonte dialogo
De Platonis Euthydemo .
II. De philosophorum protrepticis.
De Aristotelis protreptico
De Monimo Theophrasto Chamaeleonte “Aristone Persaeo
Cleanthe igs a :
De Posidonio. . .. ‘ :
De Ciceronis Hortensio . .
De Philonis et Eudori distributionibus .
11. De posteriorum philosophorum, sophistarum,
rhetorum scriptis exhortatoriis.
De Augusto, de Seneca .
De Epicteto, Marco Aurelio, Plutarcho
De Dione Chrysostomo, Pseudoplutarcho .
De Galeni protreptico ἐπὶ τέχνας
De rhetorum protrepticis.
De Clemente Alexandrino
IV. Indices .
--- --ἔἕ ee Se
pagina
210 -- 222
228---225
225— 229
229— 232
232— 235
236—272
272 — 282
282 — 291
291—300
300 --- 304
305—30%
308—313
313—316
316—325
326 —332
332:-—333
334—335
Zu Seneca’s Apocolocyntosis.
Kann der Ausgang, mit dem jetzt die Apocolocyntosis
aufhdrt, wirklich als ein befriedigender A bschluss der Satire
gelten, in der eine Fiille geistreichesten Witzes mit spiclender
Hand ausgestreut ist?
Aeacus hat bereits sein verdammendes Urtheil ttber Clau-
dius ausgesprochen: auch eine adaequate Bestrafung ist er-
sonnen. Wie die Strafen der drei grossen mythischen Ver-
brecher der Unterwelt, Sisyphus, Tantalus, Ixion in vergeb-
lichem schwerstem ΜΙ θη, in hoffnungslosem Schmachten nach
stets wieder sich entziehendem Genuss und in rastlosem Wirbel
bestehen, so soll sich auch der verstorbene Kaiser in immer
neuer, nie befriedigter Leidenschaft verzehren und zwar der
des Wiirfelspieles, dem er im Leben mit wahnsinniger Gier
ergeben war und das er nun auf Geheiss des Aeacus ewig
treiben wird mit einem Becher, durch dessen weichenden Boden
die geschiittelten Wiirfel stetig durchgleiten.
Mit der Schilderung dieses ebenso aufregenden wie hoff-
nungslosen Treibens scheint Alles auf das passendste abge-
schlossen. Da tritt plétzlich ein Wechsel der Scenerie ein.
Der in der Unterwelt weilende') Kaiser Caligula erscheint
und requirirt Claudius auf Grund der kurperlichen Ztichtigan-
gen, die er ihm in seiner Jugend hatte zu Theil werden las-
sen, als seinen Sklaven und verschenkt ihn dann an Aeacus.
Der Todtenrichter giebt ihn weiter an seinen Freigelassenen
Menander ‘ut a cognitionibus esset’.
cc ner es
1) Trotzdem will ihn Kraffert, neue Beitrdge z. Arit. u. Erkl. lat.
Aut. (Verden 1888) S. 1S durch eine Conjectur bei Seneca in den Olymp
einfflhren, indem er c. 1 schreibt ‘qua (via Appia) scis et divum Augustum
et Tiberium (et) Cacsarem ad deos isse’.
2)"
338 C. Wachsmuth
Hier bedarf Verschiedenes der Erlauterung. Zunidchst
ist klar, dass unter Menander kein anderer als der grosse
Komiker gemeint sein kann. Diese Fiction ist nicht bloss da-
durch motivirt, dass der Dichter “der Mit- und Nachwelt den
Spiegel der Wahrheit vorhialt’, sondern namentlich auch durch
die grosse Vorliebe Menander’s ftir Rechtshindel, deren Dar-
stellung wir so hdufig in seinen Stticken begegnen, 2. B. in den
Ἐπιτρέποντες, Ἐπίχληροι, Aoxeoé (vgl. Quintilian, ‘rst. ον αἱ.
X 1, 10), auch im Θησαυρὸς (vgl. Terenz, Eunuch. prol. 10).
Vortrefflich ist auch der Einfall, dass Claudius nun wieder
wie auf Erden in Abhingigkeit von einem Freigelassenen
gerith. Dies unwiirdige Verhiltniss ist auch noch an einer
andern Stelle von unserm Satiriker persiflirt worden, in der
Eréffnung naémlich, welche die Febris in Bezug auf den Ge-
burtsort des Claudius an Hercules macht (c. 6): ‘illum ego
tibi recipio [Luguduni] natum, ubi Licinus multis annis re-
gnavit’. Der Witz dieser neuen Wendung zur Bezeichnung
von Lugudunum liegt ja — was ich bei Biicheler nicht an-
gemerkt finde — eben darin, dass Claudius in der Stadt ge-
boren ist, die lange Jahre unter der fast unbeschrinkten
Gewaltherrschaft jenes bertichtigten Freigelassenen Caesar’s
geschmachtet hatte: sodass des Claudius geftigiger Gehorsam
gegen die Launen seiner Freigelassecnen wie ein Erbtheil seiner
Heimath erscheint.
Vor Allem aber bedarf die Stellung, die hier Claudius
bei Menander zugewiesen wird, der Aufklirung. Angespielt
wird ja nattirlich auf das wahrscheinlich eben erst von Clau-
dius geschaffene Amt a cognitionibus, ein Amt, dessen Auf-
gabe es war, fiir die persénliche Rechtsprechung des Kaisers
die néthigen Vorbereitungen und Informationen zu beschaffen,
sowie ftir die Vollstreckung der Strafen Sorge zu tragen. An der
Spitze des Amtes stand damals ein kaiserlicher Freigelassener:
diesem entspricht also hier Menander. Aber wie es dem Ober-
dirigenten des Amtes, der speciell und einfach a cognitionibus
genannt wurde, nicht an Unterbeamten (adiutores) und kaiser-
lichem Gesinde fehlte, so kann hier auch dem Vorstand Me-
Zu Seneca’s Apocolocyutosis. 300)
nander cin Sklave zu nicderen Verrichtungen, die in den
Geschiftskreis des Amtes a cognitionibus fallen, beigegeben
sein. Insbesondere waren Henker und Folterknechte wie bei
dem republikanischen Gericht aus den servi publici, so bei
dem kaiserlichen Gericht aus dem kaiserlichen Gesinde ent-
nommen: und zu einer solchen Stellung muss man sich auch
Claudius bestimmt denken.')
Aber eben das, worauf Alles ankam, dass der michtige
Herr der Welt nun verdammt sein soll, ewig Henkersdienste
za thun, hitte erstens doch, wenn auch noch so knapp, ge-
sagt werden miissen. Und zum Andern bildet selbst so diese
neue Verwendung des Kaisers, als eine definitive gedacht, nicht
bloss keine Steigerung gegentiber der so glticklich ersonnenen
fried- und rahelosen Rolle als Witrfeler mit dem bodenlosen
Becher, sondern die ganze Erfindung ist nach jener genialen
Idee merkwtirdig matt und ohne feinere Wtirze. Wozu dann
tiberhaupt das ganze Nachspiel? Die Erwiéhnung ‘des Schimpfs
und der Schande, womit Caligula den Claudius behandelt
hatte’ (Bticheler), mag eine pikante Zuthat abgeben, gentigt
aber doch nicht zur Einfihrung einer ganz neuen Situation,
nachdem ein so befriedigender Abschluss gewonnen war. Viel-
mehr erwartet man einen glinzenden, das Bisherige tber-
bietenden Schlusseffekt; und dass diesem Alles zueilt, zeigt
1) Wenn Ilirschfeld, Rom. Verwalt.-Gesch. I. 8. 208 Anm. 2 meint,
der Hobn liege auch darin, dass Claudius “zugleich seine nutzlose Be-
schaftigung mit Processen fortzufahren verurtheilt wird’, so ist doch weder
statthaft eine Verwendung des Sklaven zum Rechtsprechen anzuneh-
men, noch lige in dieser Fortsetzung einer wenn auch sachlich unfrucht-
baren Beschaftiguog, durch die aber ja gerade seine grésste Leiden-
schaft befriedigt wurde, cine irgend angemessene Bestrafung des Kaisers.
Auch kénnte die Betheiligung beim Todtengericht nicht wohl als eine
‘nutzlose Beschiftigung gedacht werden. Denn bei all der Freiheit und
Ironie, mit welcher auch die Gétter im Olymp behandelt werden, bei denen
es ja genau so wie bei den Menschen und besonders wie bei den versammel-
ten Vatern in Rom zugeht, die unerschitterte Grundlage der ganzen phan-
tastischen Erfindung ist und bleibt doch immer die Vorstellung, dass den
Verbrecher durch das Todtengericht die Vergeltung treffe; also ist jede,
auch eine indirekte Verspottung desselben ausgeschlossen.
340 C. Wachsmuth
eben die ganz skizzenhafte, hastig vorwarts driingende Er-
zahlung, die nun aber mitten in der Entwickelung abbricht.
Auch der durch Cassius Dio LX 35 verbtirgte Titel der
Satire ἀγεοχολοκύντωσις verlangt einen anderen Ausgang, vor-
ausgesetzt, dass Cassius eben von unserer Satire spricht: eine
Annahme, die Biicheler (Symb. phil. Bonn. p. 36) ttber jeden
Zweifel erhoben zu haben schien, die nun aber doch so eben
wieder in Frage gestellt ist und zwar von einem so genauen
Kenner und so geschmackvollen Beurtheiler der rémischen
Satire wie Birt.')
Denn wenn Birt auch eine ganz bestimmte Entscheidung
fiir eine der verschiedenen Miglichkeiten, die er aufstellt,
nicht geben will, so neigt er doch sehr stark zu dem Glau-
ben, dass dieses in den Codices als apotheosis bezeichnete
Schriftchen und die Apokolokyntosis des Cassius zwei ver-
schiedene Stticke seien, beide Satiren des Seneca, beide
unmittelbar nach dem Tode des Claudius zu dessen Verhth-
nung geschrieben, aber das erste eine politische, das zweite
eine philosophische Verspottung enthaltend. Und zwar bringt
er hierftir zwei Griinde vor, die freilich schwerlich bei Vielen
eine ahnliche Ueberzeugung erwecken werden.
Einmal namlich, meint er, sei es undenkbar, dass unsere
an brillantem Witz reiche Schrift von Cassius oder seinem
Gewdlrsmann so geringschitzig behandelt worden sei, wie
es mit der Apokolokyntosis a. a. Ὁ. geschehe, wo ein Dictum
des Gallio mehr gelobt werde als die ganze Satire des Se-
neca. Um dieses scheinbare Argument zu widerlegen; ist es
néthig, die ganze Stelle des Cassius in ihrem Wortlaut her-
zusetzen: -dygiziva δὲ καὶ ὃ Νέρων τεενϑεῖν τεροσεποιοῦντο
ὃν ατιεχτόνεσαν, ἔς TE τὸν οὐρανὸν ἀνήγαγον ὃν ἐχ τοῦ συμ-
zeoolov φοράδην ἐξενηνόχεσαν. ὅϑεντεερ “Τούκιος ]ούνιος
Γαλλίων ὃ τοῦ Σενέχα ἀδελφὸς ἀστειότατόν τι ἀτιεφϑέγξατο.
(συνέϑηκε μὲν γὰρ καὶ ὃ Σενέκας σύγγραμμα ἀτιοχολοχύντωσιν
αὐτὸ ὥσεερ τινὰ ἀτεαϑανάτισιν ὀνομάσας" ἐχεῖνος δὲ ἐν βρα-
1) In dem Programm des Marburger Lect.-Verzeichn. Winter 1888/89
“de Senecae apocolocyntosi et apotheosi lucubratio’ p. VIII f.
Zu Seneca’s Apocolocyntosis. 941
χυτάτῳ στολλὰ εἰκὠν ἀπομνημονεύεται.) ἐνειδὴ γὰρ τοὺς ἐν
τῷ δεσμωτηρίῳ ϑανατουμένοις ἀγκίστροις τισὶ μεγάλοις οἱ
δήμιοι ἔς τὲ τὴν ἀγορὰν ἀνεῖλχον χαγτεῦϑεν ἐς τὸν ποταμὸν
ἔσυρον, ἔφη τὸν Κλαύδιον ἀγκίστρῳ ἐς τὸν οὐρανὸν ἀνενεχϑῆς-
γαι. Mit Nichten ist hier ein aesthetisches Urtheil tiber den
Werth der Satire Seneca’s ausgesprochen oder auch nur an-
gedeutet, indem ihr gegentiber jener boshafte Ausspruch des
Iunius Gallio als witzig hervorgehoben wird: sondern es wird
in dem Zusammenhang der geschichtlichen Erzthlung an
eine Bemerkung dartiber, dass die nimlichen Personen, die
Claudius umgebracht hatten, ihn apotheosirten, ein Apo-
phthegma des Gallio angekntipft, das eben diesen curiosen Con-
trast in ein drastisches Bild zusammenfasste. Und nur gleich-
sam parenthetisch wird die litterarische Notiz eingeschoben (die
ich zur scharferen Markirung oben in Klammern eingeschlos-
sen habe), dass auch der Bruder dieses Gallio die Apotheose
des Kaisers verhthnte und zwar in einer besonderen Schrift.
Zum Andern ist Birt geneigt, den handschriftlich tiber-
lieferten Titel unserer Satire, apotheosis, fir urspriinglich zu
halten; denn er glaubt in ihm eine amphibolische Anspielung
auf ihren eigenartigen Inhalt zu erkennen. Anstatt naimlich
seine Apotheose zu erreichen, erscheine ja Claudius nach
seinem Tode tiberall, in Rom, im Olymp und selbst in der
Unterwelt als ἀπόϑητος, ἃ. ἢ. als ein Unbegehrter; Niemand
wiinsche ihn, die Rémer freuen sich ihn los zu sein, aus dem
Olymp werde er herausgeworfen und selbst in der Unterwelt
verschmihen ihn Caligula und Aeacus als Sklaven. “Iam vero
ex verbo zo3éw si quis declinet ἀπτοϑέωσις᾽, sagt er zum
Schluss, ‘eam formam ridicule barbaram esse non nescius
nimirum fuit Seneca; tamen eum in ἀποϑεώσει sonum iocu-
lariter captasse quasi ποϑήσεως negatio inesset, sonus ipse
suadere et persuadere videtur. Ich gebe absichtlich die Worte
wieder, um an der Fassung einer Ansicht nichts zu verschieben,
die ich nicht blogs fiir ausserordentlich ktinstlich und gesucht,
sondern selbst sprachlich ftir geradezu ausgeschlossen halte.
Ich glaube das in gewissen Gattungen der hellenischen Lit-
342 C. Wachsmuth
teratur reichlich gepflegte Gebiet der Wortspielereien einiger-
massen zu tiberschauen 1), wiisste aber in der That kein Bei-
spiel, das sich auch nur entfernt mit der hier angenommenen
Anspielung vergleichen liesse, da eben die Form, die allein
einen gewissen dusseren Gleichklang ermiglichen kénnte,
wod Ew hier einfach undenkbar ist.
Es wird also doch wohl bei der Entscheidung Bticheler’s
sein Bewenden haben mtissen: “bei Dio eine Schrift Seneca’s
gegen den todten Claudius ‘Verktirbsung wie eine Art Ver-
gutterung’ benannt, in den Handschriften eine Satire desselben
auf denselben ‘Apotheose betitelt, wer wollte da zweifeln,
dass Dio eben auf die erhaltene Spottschrift zielt?”
Nur in einem Punkt scheint mir den Ausfthrungen Birt’s
ein richtiger Gedanke zu Grunde zu liegen. Man mag tiber
die Freiheit der Satire, Titel in losestem Zusammenhang mit
dem Inhalt zu erfinden, denken wie man will (aus dem von
Bticheler angeftihrten Beispiel der Varronischen Satiren —
darin hat Birt ganz Recht — kann man einen biindigen Schluss
freilich um deswillen nicht ziehen, weil bei ihren spurlichen
und zufilligen Ueberbleibseln ja gar nicht zu ersehen ist, in
wie weit die gewidhiten Titel zu ihrem Rechte kommen): aber
eins wenigstens fordert die Aufschrift azcoxodoxivtwog ge-
bieterisch. Die Dummheit des Kaisers muss bei der schliess-
lichen Anweisung seiner dauernden Stellung in der Unterwelt
in eclatanter Weise hervortreten. Wiederholt und mit scharf-
stem Accent ist ja durch die ganze Satire hindurch von der
unglaublichen Schwachsinnigkeit des Kaisers die Rede: nun
muss sie aber ihre definitive Besiegelung erfahren. Und eben
diese fehlt bei dem jetzigen Schluss.
Also, von zwei verschiedenen Seiten her gelangt man zu
demselben Resultat: unsere Schrift ist am Ende defekt oder
vielmehr versttimmelt. Denn dass dies Cabinetsttick beissen-
1) Beiliufig kann ich auch nicht zugeben, dass — wie Birt S. IX
glaubt — bei Aristophanes Acharn. V. 75 der Ausruf des Dikaiopolis ὦ
Κραναὰ πόλις eine Anspielung darauf enthalte, dass die Athener den
Wein nur χεχραμένον (nicht wie die Perser axgatoy) trinken.
Zu Seneca’s Apocolucyutosis. 343
der Invective von Seneca zwar unmittelbar nach des Claudius
Tod geschrieben, aber unvollendet gelassen, ἃ. ἢ. von ihm
selbst gar nicht ausgegeben und dann etwa erst nach scinem
Tode mit anderen Resten seines litterarischen Nachlasses als
Torso veréffentlicht sei, ist sehr schwer zu glauben, zumal
es ganz an sonstigen Spuren eines solchen Zustandes fehlt.
Selbst wenn es richtig wire, dass sich mehrfach Zeichen von
Fitichtigkeit und mangelnder Ueberarbeitung finden — die
meisten derartigen Anstisse lassen sich vielmehr durch rich-
tige Exegese oder einfache Emendation heben (s. unten); nur
die merkwiirdigen Verse, in denen geschildert wird, wie dic
Parzen Nero’s Lebensfaden spinnen, bilden eine Ausnabme,
auf die ich gelegentlich einmal genauer zu sprechen komme —,
so wire das ja leicht erklurlich bei einem solchen in der Er-
regung des Augenblicks hingeworfenen Capriccio, bei dem das
Erscheinen zum richtigen Zeitpunkt (d. h. in den ersten Tagen
jubelnden Aufathmens nach dem Ende des Kaisers) dic Hialfte
des Erfolges war. Dagegen ist es ja bekannt und allgemein
anerkannt, dass der Archetypus unserer Handschriften in cap. 7
eine Einbusse erlitten, wabrscheinlich ein Blatt verloren hat:
was liegt naher als anzunehmen, dass eben auch am Ende
des Schriftchens ein Blattverlust eingetreten ist?
Damit ist meines Erachtens die Grenze dessen, was sich
mit einiger Wahrscheinlichkeit feststellen l&sst, erreicht. Die
springende Laune des Satirikers lisst sich ohne weiteren An-
halt im Einzelnen eben nicht errathen. Doch darf man im
Allgemeinen wohl vermuthen, dass der grosse Menschenkenner
Menander den Dummkopf Claudius alsbald erkannt und ihm
einen seiner Dummheit entsprechenden Platz angewiesen haben
wird: als Herr konnte er ja mit dem Sklaven nach Belieben
schalten. Und noch Eins scheint jetzt erst seine volle Er-
kldrung zu finden, wie n’mlich Seneca gerade darauf verfiel,
den Komiker Menander einzuftthren: die weit gehende Frei-
heit des komischen Dichters gestattete jede, auch die phan-
tastischste Veranstaltung. Und so bekenne ich zum Schluss,
dass eben die groteskc Verwandelung des kaiserlichen Hobl-
944 C. Wachsmuth
kopfes in einen veritabeln Ktirbis, die der Titel anzudeuten
scheint, auch mir keinesweges unglaublich daucht; sie gabe
vielmehr, wenn Seneca diese Idee wirklich durchftihrte, eine
sehr effectvolle und das Ganze passend abschliessende Final-
entscheidung des Dichters, der zugleich in der Unterwelt a
cognitionibus war.')
Dass manche kleine erklérende Glosseme von dem Rand
bereits in den Text des Archetypus unserer iltesten Hand-
schriften (des Sangallensis und Valenciennensis) eingedrungen
sind, ist langst bemerkt (z. B. cap. 5 p. 230, 10 der 3. Bitche-
ler’schen Ausgabe Petron’s aeqgue Homericus; c. 9 p. 232, 11
aut ex his quos alit ζείδωρος ἄρουρα; c. 13 p. 235, 2 nuntius
u.a.). Doch ist einiges Hierhergehtrige noch nicht hervor-
gehoben.
So gleich im ersten Satz: “quid actum sit in caelo ante
diem III. idus Octobris anno novo, initio saeculi felicissimi
volo memoriae tradere. Hier erfordert annus novus = ‘Neu-
jahrstag einen erklirenden Zusatz; denn der Todestag des
Kaisers (13. Oktober 13) ist doch eben nicht ein Neujahrstag
schlechthin, sondern der des gliicklichen Zeitalters, das mit
dem Hinscheiden des Claudius, bez. dem Regierungsantritt des
Nero anhebt. Also gehirt saeculi felicissimt nothwendig als
Genitiv zu anno novo; und das dazwischen stehende éntztio ist
nichts als eine prosaische Wiederholung des gewidhlteren Aus-
drucks. Mithin schrieb Seneca: ‘III. idus Octobris, anno novo
saeculi felicissimi .
Auch in der feierlichen Datirung c. 2 ‘mensis erat Octo-
ber: dies III. idus [Octobris]; horam non possum certam {δὲ
dicere’ ist das zweite, von mir eingeklammerte Octobris in
diesem Zusammenhang, wo erst der Monat, dann der Tag,
1) Ohne dass es mir ndthig schien, mit Birt hier tiefsinnige Bezug-
nahme auf philosophische Anschauungen, die fir jene Zeit nicht einmal
nachweisbar, bei dem Satiriker vorauszusetzen, der eben nur seiner Laune
den Zigel schiessen liess, wenn er den Kaiser so als ‘Hohlkopf’ unsterb-
lich machte.
Zu δομούδλ᾽Β Apocyloucyntosis. 345
zuletzt die Stunde bestimmt wird, nicht bloss Mbertisele sOll-
dern unzulassig.
Hier und an anderen Stellen haben diese kleinen Ein-
dringlinge freilich keinen wesentlichen Schaden gethan: tibel
aber ist durch sie die bissige Ausfilhrung der Febris tiber den
Geburtsort des Claudius (c. 0) zugerichtet, so iibel, dass sie
geradezu ihre wohlberechnete Wirkung eingebtisst hat.
Wihrend sonst die Gitter ihre Lieblinge nach dem Tode
geleiten, hat allein die Febris sich mit dem verstorbenen Clau-
dius aufgemacht, und als dieser an den Pforten des Himmels
sich Hercules gegentiber prahlerisch seiner trojanischen Her-
kunft bertihmt, tritt sie ein und straft ihn mit folgenden an
den leichtgliubigen Gott gerichteten Worten Ligen:
‘iste, inquit, mera mendacia narrat. ego tibi dico, quae
cum illo tot annis vixi: |Luguduni natus est,| Marci municipem
vides. quod tibi narro, ad sextum decimum lapidem natus
est a Vienna, Gallus germanus; itaque quod Gallum facere
oportebat Romam cepit. hune ego tibi recipio [Lugudauni|
natum, ubi Licinus multis annis regnavit.
Der Witz dieser Rede liegt in der dreimaligen Umschrei-
bung des Geburtsortes des Kaisers, Lugudunum. Zunichst
wird Claudius verichtlich als Landsmann eines Galliers vor-
gestellt, der damals in Rom wohlbekannt gewesen sein muss.
Denn dass der Name eines solchen in dem tberlieferten Marci
versteckt licgt, geht aus dem Folgenden hervor (‘quod tibi
narro .., Gallus germanus). Auch Biicheler hat sich jetzt mit
Recht zu dieser Ansicht bekannt (wihrend er frtiher mit
Gronov Planci schreiben wollte, das Cognomen des von Caesar
bestellten Statthalters L. Munacius, wodurch gerade die Spitze
abgebrochen wiirde); und Birt stimmt zu (p. XIV), nur dass
er die Wahl auf den Kreis der Lugudunenser beschranken
will, was keinesweges nothwendig ist, da der Kaiser eben
schlechtweg als ein Gallier bezeichnet werden soll. Unter
den in Betracht kommenden gallischen Namen steht am nach-
sten Mariccus: so hiess der Bojerhauptling, der im Dreikaiser-
jahr als ‘Befreier von Gallien’ und ‘Gott’ eine so hervorragende
846 C. Wachsmuth
Rolle spielte (Tacit. Hist. Π 61). Ob gerade diese Persdnlich-
keit’gemeint ist, steht freilich sehr dahin, obwohl es ja mig-
lich ware, dass der Bojer schon damals in seinem Lugudunum
benachbarten Gau grosses Ansehen genoss. Aber bei unserer
Unkenntniss der gallischen Zusttinde damaliger Zeit wire es ja
auch keine verwegene Annahme, dass ein anderer Hiauptling des-
selben Namens sich eine gewisse Bertihmtheit verschafft hatte.
Das wird aufgenommen und wiederholt mit der zweiten
Variation: ‘wie ich dir sage, er ist 16 Miglien von Vienna
geboren, ein achter Gallier 1), und hat denn auch, wie er als
Gallier musste, Rom erobert’. Diese zweite Wendung ist
wiederum sehr boshaft, indem zum andern Male nicht das von
Claudius zur glinzenden Capitale des rémischen Galliens er-
hobene Lugudunum selbst genannt, sondern der Geburtsort
nach der alten (mit Lugudunum in heller Rivalitat lebenden)
Hauptstadt der Allobroger bezeichnet wird, als ob es sich
um ein obscures gallisches Nest handelte (wie wenn man von
einem Berliner sagte, er sei 6 Stunden von Potsdam zu Hause).
So wird der Kaiser als vermeintlicher Gallier von Geburt,
also als Barbar gekennzeichnet.
Endlich bei der dritten Ausdrucksweise: ‘er ist geboren,
wo Licinus viele Jahre herrschte , liegt, wie oben (S. 338) aus-
geftihrt wurde, der Stachel in der Betonung der Abhingigkeit
von Freigelassenen, zu der Claudius ebenso wie zur Herrschaft
tiber Rom schon durch seine Geburt pridestinirt ist.
Wenn mithin der kaiserliche Geburtsort dreimal je mit
besonderer Pointe umschrieben wird, kann unmdglich die ganze
Rede der ‘zungenfertigen giftigen Alten’ anheben mit dem
nackten “Luguduni natus est: dies ist vielmehr als richtiges
Glossem zu den Worten: ‘ad XVI lapidem natus est a Vienna’
auszuscheiden: war Lugudunum von Anfang an genannt, so
1) Ich weiss nicht, weshalb Friedlander a. αἱ. ἃ. Ὁ. S.3 diese ein-
fache Erklérung verschmaht hat und statt dessen meint, es seien hier wie
bei Varro de vita populi Romani unter ‘Galli germani’ wirklich aus Gal-
lien stammende ‘Judiones’ im Gegensatz zu den Galli genannten Gladia-
toren verstanden.
ets
Zu Sencca’s Apocolocyntosis. 347
verliert ja das Folgende alle Pointe. Oder vielmebr, das
ganze Spiel kann sich ja nur in dem ktinstlichen Dunkel ent-
wickeln, das auf der Herkunft des Kaisers absichtlich liegen
bleibt, ist aber undenkbar, wenn von vorne herein die that-
sichliche Angabe jede Illusion zerstirte. Und auch in dem
dritten Satz wird das Luguduni vor recipio besser wegbleiben,
wenngleich es hier als an letzter Stelle allenfalls entschuldigt
werden kann.
Auch in dem letzten Satz derselben Rede der Febris ‘tu
autem qui plura loca calcasti quam ullus mulio perpetuarius,
|Lugudunenses] scire debes multa milia inter Xanthum et Rho-
danum interesse ist Lugudunenses mit Recht schon von Biche-
ler entfernt. Nur durfte er nicht daran denken, dass sich
Febris hier an Claudius selbst wende: bloss an Hercules, der
die ganze Welt durchwandert hat, kinnen sich die Worte
richten ‘tu qui plura loca calcasti etc., wie er denn auch vor-
her fortwihrend von Febris angeredet ist. Aber mit Unrecht
haben Friedlander und Birt das Wort Lugudunenses, das zur
Erklarung von Rhodanum beigeschrieben war und nun uncon-
struirbar im Satze steht, wieder halten wollen: jener, indem
er die Lesart der schlechteren Handschriften aufnahm, die ja
nur eine weitere Folge des Glossems ist (namlich die Ein-
schiebung eines e¢ nach debes); dieser (p. XIV), indem er
Lugudunensis schrieb'), obwohl gar nicht abzusehen ist, wes-
halb es gerade nur oder vornehmlich in Lugudunum solche
“muliones perpetuarii’ gegeben haben sollte, die die Beférde-
rungen von Reisenden nicht bloss zwischen zwei bestimmtcn
Orten, sondern von Anfang bis zu Ende griésserer, selbst der
weitesten Reisen tbernahmen?).
1) Auch far das Wortspiel, das zwischen Xanthus und Rhodanus in
Bezug auf ihre Farbe (gelb und rosenroth) von Birt ἃ. ἃ. Ὁ. angenommen
wird, gestehe ich kein Versténdniss zu haben.
2) Denn so ist von FriedlAnder im Konigsberger ind. lect. 1573/74
p. 3f. dicser singulare Ausdruck cinleuchtend richtig erklart: “eum puto
intellegendum esse, qui peregrinatores eodem yehiculo.. quocumque vel-
lent deportaret, ctiam in locos remotissimos’.
348 C. Wachsmuth
Eine andere Classe von Verderbnissen rilhrt von kleinen
Ausfillen her. Hieher ziehe ich 2. B. die schon von Fried-
lander als defekt bezeichnete Stelle ὁ. 5: “nuntiatur Iovi ve-
nisse quendam ... nescio quid illum minari...; pedem dextrum
trahere. quaesisse se, cuius nationis esset ... non intellegere
se linguam eius. Gewiss musste in diesem Zusammenhang
der Thtirhtiter des Olymp bezeichnet werden und gentigte die
allgemeine passivische Wendung nicht. Nur scheint es mir
nicht néthig, an den Namen einer bestimmten niederen Gott-
heit, wie Divas Limentinus zu denken; ich meine vielmehr,
es gentigt, wenn wir mit leichter Aenderung schreiben: ‘nun-
tiat (ianit)or Iovi ete.
Wir gewinnen dadurch zugleich die richtige Erklirung
von 6. 6 Ende: “putares omnes illius libertos esse: adeo illum
nemo curabat’, zu welchen Worten Bticheler bemerkt: “wir
erfuhren nur von Hercules’ und Febris’ Anwesenheit; hier wird
stillschweigend eine grissere Zahl dienender Geister vor-
ausgesetzt’. Diese Inconcinnitat fallt pun weg; die drei, der
Thtirhtiter, Febris und Hercules gentigen ja ftir das “omnes:
Niemand kehrt sich an Claudius, gleich als ob sie alle seine
Freigelassenen waren. Durch die Aenderung, mit der Birt
den Anstoss an omnes beseitigen wollte (a. a.0.), indem er
namlich statt esse schrieb adesse, wtirde tibrigens, soviel ich
sehen kann, nichts gebessert, vielmehr erst recht eine viel
grissere Zahl erfordert.
Auch in c. 1 muss in den Worten ‘qui verum proverbium
fecerat, aut regem aut fatuum nasci oportere’ vor verum
etwas ausgefallen sein; nur michte ich nicht mit Mommsen
und Birt J7s einschieben, sondern b/fariam. Denn nicht zwei-
mal hat der dummkiépfige Kaiser das Sprichwort wahr ge-
macht, wohl aber zwiefiltig oder doppelt, weil er eben zu-
gleich Kiénig und Dummkopf ist (nicht avt — aut, sondern et
—et). Dagegen wiirde die von Kraffert a. a. O. befilrwortete
Einfligung eines regem auch vor aut regem nicht bloss das
bekaunte Sprichwort in ein unbekanntes verwandeln, sondern
auch jeden Witz glticklich vernichten.
Zu Seneca's Apocolocyntosis. 349
Zum Schluss noch ein paar vereinzelte Besserungs-
vorschlige. In c. 3 wird dem Verstindniss durch Aenderung
der Interpunction aufzuhelfen sein. Die Worte ‘et tamen non
est mirum, si errant et horam eius nemo novit; nemo enim un-
quam illum natum putavit’ enthalten eine kleine logische Un-
richtigkeit. Denn der Satz “horam eius nemo novit’ kntpft
nicht bloss etwas Neues an, sondern giebt zugleich den Grund
des Vorhergehenden: weil seine Geburtsstunde Niemand kennt
(das ist doch nothwendig hora), ist es — nach den Lehren
der Horoskopie — auch nicht miglich, seine Todesstunde mit
Sicherheit vorauszusagen; und ausserdem enthilt der mit enim
angehingte letzte Satz doch nur die Begrtindung des unmit-
telbar Vorhergehenden ‘horam eius nemo novit’. In dieser
Satire, welche die asyndetische Verbindung bevorzugt und sie
auch Sfters bei causalem Verhiltniss anwendet, ist die logische
Verkniipfung der Gedanken richtig zum Ausdruck gebracht,
wenn wir interpungiren: ‘non est mirum, si errant; et horam
eius nemo novit’, d. ἢ. ‘es ist nicht verwunderlich, wenn sie
(betreffs seiner Todesstunde) irren; kennt doch auch Niemand
seine Geburtsstunde. Die Ausdrucksweise et—non ftir ne—
quidem findet sich auch sonst bei Seneca, z. B. epist. 84, 2
“ego vero et in ipsa suffocatione non desii .
Cap. 8 ist die Rede eines Gottes wiedergegeben, der sich
gegen Hercules mit ziemlich heftigen Worten wendet. Hier
ist noch manches zu erklaéren und zu bessern, was ich heute
nicht bertihre. Nur zwei Kleinigkeiten, die sich kurz abthun
lassen, will ich noch besprechen.
‘Si mehercules’, sagt der Gott, komischer Weise bei Her-
cules schwirend, den er angreift, ‘a Saturno petisset hoc bene-
ficium, cuius mensem toto anno celebravit Saturnalicius prin-
ceps, non tulisset illud, nedum ab Jove, quem, quantum
quidem in illo fuit, damnavit incesti’. Hier steht statt der ge-
sperrten Worte in dem Sang. und Val. illum deum ab iove (80
Val., covem Sang.) qui: die oben wiedergegebene Emendation
stammt von Gronov und ist von Bicheler acceptirt. Birt
p. XV tadelt dabei das tiberfltissige ἐϊμα und schlagt vor:
350 C. Wachsmuth Zu Seneca’s Apocolocyntosis.
illum deum? abi! Iovem qui (oder qui Iovem). Damit geht
aber, was hier unerlisslich ist, die Gegentiberstellung von
Saturnus und Jupiter als Gutter, an die sich das Gesuch des
Claudius um Apotheose richtet, verloren. Der nicht ohne
Grund von Birt erhobene Anstoss lasst sich dagegen leicht
beseitigen, wenn man noch dazu mit engerem Anschluss an
die Ueberlieferung schreibt z//e, nedum ab love. Es verdient
dabei hervorgehoben zu werden, wie in cap. 6 und 8, cap. 14
und 15 Claudius immer und immer wieder mit ¢/e bezeich-
net wird. Auch die Wiederholung des Pronomens in dem-
selben kleinen Satz ist nicht anstissig; gerade so lasen wir
cap. 6 Ende die Worte: ‘putares omnes illius esse libertos,
adeo illum nemo curabat’. (Es wire deshalb auch cap. 15
p. 236, 23 nicht néthig, das zweite z/um mit Biicheler einzu-
klammern, eher das folgende αὖ illo in ab ipso zu anderp.)
Beiliufig mag hier noch die Bemerkung eingeschoben
werden, dass es sich eben mit Rticksicht auf diesen Gebrauch
in cap. 14 empfieblt, dem Satzchen ‘advocatum non invenit’
sein Subject, das in der That, da lauter andere Subjecte vor-
ausgehen, nicht wohl entbehrt werden kann, wiederzugeben,
indem man im Anfang (ile) einschiebt, zumal dies nach den
griechischen Worten KONIC TE leicht von dem Schreiber
tibersehen werden konnte, leichter jedenfalls, als das von Birt
p. XVI vorgeschlagene (reus). Das was am allerniichsten lage,
nimlich iste, scheint eben durch die obige Observatiuncula
ausgeschlossen. .
Am Ende der Rede ist tberliefert ‘quid in cubiculo suo
faciat, nescit ; das ist doch wohl selbst von Claudius etwas zu
viel behauptet und vor allem es trifft nicht: gemeint ist, dass
er nicht einmal von dem, was in seinem eigenen Schlafgemach
vorging, d. ἃ. von den bekannten Ausschweifangen der Mes-
salina etwas merkte (μόνος ovx ἡτείστατο τὰ ἐν τῷ βασιλείῳ
δρώμενα sagt Cass. Dio XL 28). Also dichte ich doch, schrie-
ben wir lieber fac/ant.
C. Wachsmuth.
Zu Demosthenes.
Der seit den Tagen der Scholiasten fiir besonders schwie-
rig geltenden Stelle der Demosthenischen Kranzrede, mit der
die προκατασχευή beginnt, haben zuletzt Schémann eine be-
sondere Abbandlung in den Jahrbtichern ftir Philologie (XCIX
S. 755 ff.) und W. Schmid einen wesentlichen Theil seiner
Bemerkungen zur Kritik und Exegese der Rede gewidmet,
die im letzten Hefte des Philologus (XLVII S. 427 ff.) ge-
druckt sind.') Der eine wie der andere Erklérungsversuch
kann ebenso wenig befriedigen, als die Deutungen der Her-
ausgeber, die man in Fox bekanntem Buche bequem zusam-
mengestellt und mit einer neuen vermebrt findet. Aber bei
dem unlingst von anderer Seite geiusserten Worte, dass die
Stelle noch immer jedem Versuche einer befriedigenden Er-
kl&rung trotze, darf es um so weniger sein Bewenden haben,
je naher mir von jeher die richtige Lisung zu liegen schien.
Es handelt sich um §-12 und 13, die ich hersetze, wie
sie meiner Meinung nach ohne Abgehn von der handschrift-
lichen Ueberlieferung zu schreiben sind: Τὰ μὲν οὖν xatryo-
onuéva πολλὰ καὶ περὶ ὧν ἐνέων μεγάλας καὶ τὰς ἐσχάτας
of νόμοι διδόασι τιμωρίας" τοῦ δὲ τεαρόντος ἀγῶνος ἡ τερο-
αίρεσις αὐτὴ ἐχϑροῦ μὲν ἐπτήρειαν ἔχει καὶ ὕβριν χαὶ τερο-
1) Schmids Vermuthung zu § 18 beruht nur auf Missverstindniss
meiner Note zu der Stelle, seine Vertheidigung der Wortfolge ἀλλὰ τὸ
καὶ τῇ τάξει ἃ 2 auf der unzulassigen Voraussetzung, dass auch 80 ἀλλὰ
χαὶ zusammengehéren kénnen, w&hrend seine Vertretung des folgenden
καὶ τῷ ἀπολογίᾳ gegen Useners Conjectur den springenden Punkt nicht
trifft, dass unter of ἀγωνιζ ὄμενοι nach Demosthenischem Sprachgebrauch
vorzugsweise die Angeklagten zu verstchen sind.
Leipziger Studien. XL. 23
352 J. H. Lipsius
πηλαχισμὸν ὁμοῦ χαὶ πάντα τὰ τοιαῦτα" τῶν μέντοι κατηγὸ-
ριῶν χαὶ τῶν αἰτεῶν τῶν εἰρημένων, εἴπερ ἦσαν ἀληϑεῖς, οὐχ
ἔχει τῇ πόλει δίχην ἀξίαν λαβεῖν, οὐδ᾽ ἐγγύς. (13) ov γὰρ
ἀφαιρεῖσϑαι δεῖ τὸ προσελϑεῖν τῷ δήμῳ χαὶ λόγου τυχεῖν,
οὐδ᾽ ἐν ἐπηρείας τάξει zat φϑόνου τοῦτο γιοιεῖν" οὔτε μὰ
τοὺς ϑεοὺς ὀρϑῶς ἔχον οὔτε γολιτικὸν οὔτε δικαιόν ἐστιν, ὦ
ἄνδρες ϑηναϊῖοι" ἀλλ᾽ ἐφ᾽ οἷς ἀδικοῦντά μὴ ἑώρα τὴν τεό-
λιν, οὖσί γε τηλικούτοις ἡλίκα νῦν ἐτραγῴδει καὶ διεξήει, ταῖς
ἐχ τῶν νόμων τιμωρίαις AQ αὑτὰ τἀδικήματα χρῆσϑαι x. τ. λ.
Ueber den Gedanken von ὃ 12 wird kaum noch ein Zwei-
fel bestehen. So zahlreich und schwer auch die von Aischi-
nes erhobenen Beschuldigungen sind, so gewthrt doch die
von ihm angestellte Klage ihm wohl die Miglichkeit, seinen
Gegner zu beschimpfen, nicht aber dessen angebliche Ver-
brechen gegen den Staat zur Ahndung zu bringen. Also den
Widerspruch zwischen der Schwere der von Aischines vor-
gebrachten Anklagen und den miglichen Folgen des Rechts-
streits hervorzuheben, die Unmiglichkeit nachzuweisen, auf
dem von jenem eingeschlagenen Wege dem vorgeblich ver-
letzten Staatsinteresse Genugthuung zu verschaffen, darum ist
es dem Redner in erster Linie zu thun. Daneben ergiebt sich
allerdings zugleich ein Prajudiz gegen die Berechtigung der
erhobenen Anklagen, das zuerst in evceg ἦσαν ἀληϑεῖς aus-
gesprochen und bald in oval ye τηλικούτοις wiederholt ist.
Aber die wesentliche Aufgabe der zcgoxataoxerr bleibt doch
die Ungehdrigkeit des gegnerischen Verfabrens darzuthun, wie
ihr weiterer Verlauf ὃ 14 ff. beweist, der von jenem Neben-
zweck durchaus nicht gedeckt wird. Darum liegt auch in
den resumirenden Anfangsworten von § 17 das Hauptgewicht
nicht auf οὔτ᾽ ἐγε ἀληϑείας οὐδεμιᾶς, sondern auf οὔτε de-
χαίως. Verkannt ist dieser Sachverhalt von Fox, wenn er in
unserm Abschnitt geradezu “die allgemeine Widerlegung der
exagonischen Anklagen gegen das Staatsleben des Demosthe-
nes erkennt.
Eine Unsicherheit besteht tiber die Bedeutung des Wor-
tes τγροαέρεσις, das gewdhnlich als “Tendenz, Sinn’ verstanden
Zu Demosthenes. 353
wird. Die richtige Deutung ‘Wahl’, dic namentlich ὃ 250 an
die Hand giebt, hat schon Prinz in der revue de |’instruction
publique en Belgique 1866 n. 12 gewiesen, der damit die
Dunkelheit der Stelle gehoben glaubte. Soviel wird allerdings
sofort klar, wie sehr die von Dobree und Weil eingesetzte
Interpunction hinter αὕτη, wie sie fiir αὐτί schreiben, das
Richtige verfehlt, wihrend der Zusatz des αὐτή den Gegensatz
ZU τὰ κατηγορούμενα zum treffenden Ausdruck bringt. Das
erkennt auch Schmid an, freilich mit irriger Auffassung des
letztern Begriffs, verbindet aber damit Dobrees Vorschlag zu
der unstatthaften Schreibung ἡ προαίρεσις αὐτὴ αὕτη, weil zu
dem zweiten Gliede τῶν μέντοι κατηγοριῶν xvi. das auch von
ihm missdeutete στεροαέρεσις nicht Subject sein kénne.
Im Anschluss an den erdrterten Gedanken bringt nun ὃ 13
den Nachweis, wie Aischines hatte handeln mtissen, wenn es
ihm in Wahrheit darum zu than wire, dem Staate zu einer
entsprechenden Genugthuung fiir die angeblichen Verschul-
dungen des Demosthenes zu verhelfen (ἐφ᾽ οἷς ἀδικοῦντά μ᾽
ἑώρα xti.). Diesem positiven Gedanken tritt aber voran das
Negative, was Aischines in jenem Falle nicht thun durfte (ov
δεῖ ἀφαιρεῖσθαι κτλ) und dennoch gethan hat, darum weil
seine Absicht bei dem Processe nur darauf ging, seiner per-
sdnlichen Feindschaft Befriedigung zu verschaffen. Wire dieser
Gedanke nicht vorausgeschoben, so hitte an der Berechtigung
des begrtindenden γάρ schwerlich je ein Zweifel aufkommen
kénnen. Denn mit dem was der Process nicht erreichen
kann, ist das was er nicht bezwecken kann, so unmittelbar
gegeben, dass letzteres kaum noch ausdrticklich ausgesprochen
zu werden brauchte. Nur die Einftigung jenes negativen Glie-
des konnte zur Rechtfertigung der begrtindenden Partikel die
Erginzung eines besonderen Satzes nothwendig erscheinen
lassen, wie sie zuletzt in einer durch seine schon bertihrte Auf-
fassung bedingten Formulirang Fox, der friher an die Aende-
rung οὐκ aga gedacht hatte, verlangt hat (ein ungebiihrliches
und nicht auf Grund der Wahrheit vom Anklager beliebtes
Verfahren’). An der Richtigkeit des yao halt mit Recht
23*
884 J. Η. Lipsius
auch Schmid fest. Aber seine Vermuthung, dass an Stelle
des im = durch leichtes Versehen ausgefallenen dei') ein
Verbum gestanden haben miisse, das dem Sinne nach einem
οὐχ ἀξία δίκι éoriv gleiche, fallt aus dem nachgewiesenen
Gedankenzusammenhange heraus.
Aber die gréssere Schwierigkeit liegt in der Frage, was
unter dem τεροσελϑεῖν τῷ δήμῳ χαὶ λόγου τυχεῖν zu verstehen
ist, das Aischines dem Demosthenes nehmen will. αοπδμῃη-
lich bezieht man die Worte auf das Auftreten vor Gericht,
welches Aischines dem Demosthenes damit abzuschneiden
suchte, dass er den Richtern diesen gar nicht zum Worte
kommen zu lassen empfahl ὃ 202. Dagegen hat aber Schi-
mann mit vollem Rechte geltend gemacht, dass der Sprach-
gebrauch προσελθεῖν τῷ δήμῳ nur vom Auftreten in der
Volksversammlung zu verstebn erlaube, und vergeblich sucht
dies wieder Fox darum in Abrede zu stellen, weil das hinzu-
gefligte λόγου τυχεῖν die herkémmliche Beziehung allerdings
gestatten wtirde. Aber schwerer noch fillt ins Gewicht, dass
mit jenem Gedanken das nicht getroffen wtirde, was Demo-
sthenes an dem gegenwartigen Verfahren des Aischines vor-
zugsweise zu rtigen hat, und darum kein befriedigender Gegen-
satz zu dem folgenden Gliede ἀλλ᾽ ἐφ᾽ οἷς κτλ. erzielt ware.
Derselbe Grund aber entscheidet auch gegen Schimanns eigene
Deutung: Aischines habe dem Demosthenes die Méglichkeit
entzogen vor dem Volke aufzutreten durch die gegen Ktesi-
phons Antrag eingelegte ὑπτωμοσία, weil in deren Folge der
1) δεῖ zu streichen, wie nach Spengels Vorgang Westermann, Weil
und Blass gethan haben, kann ich nicht rathsam finden, weil ich in der
daraus sich ergebenden Verbindung ov γὰρ ἀφαιρεῖσϑαι --- οὐδὲ — ποιεῖν
οὔτε ὀρϑὼῶὼς ἔχον κτλ. keine ‘lebendige’, sondern nur eine ganz verschro-
bene Redeweise erkennen kann. Ware das Asyndeton der Parenthese οὔτε
μὰ τοὺς ϑεούς in der That unertriaglich, so lage die Einsetzung eines γάρ
nahe, an welche auch Fox gedacht hat. Den Gedanken, den ganzen § 13
bis zu γραφόμενον zu tilgen, hat sein Urheber Usener sicherlich selbst
langst aufgegeben; abgesehen von allem andern wire dann der Anschluss
des allein ibrig bleibenden Satzes ov yao δήπον Κτησιφῶντα χτλ. an § 12
ebenso wenig verstanilich, als τῶ» ἄλλων in καὶ 14.
Zu Demosthenes. 355
Antrag gar nicht zur Debatte gelangt sci. Ob letzteres der
Fall gewesen ist, wissen wir nicht. Jedenfalls aber wire
dieser Zweck schon mit Einlegung der Hypomosie erreicht
gewesen, ohne dass ihr die γραφὴ παρανόμων τὰ folgen
brauchte, wahrend was hier dem Aischines zur Last gelegt
wird, die προαίρεσις τοῦ παρόντος ἀγῶνος mit jener Absicht
gar nichts zu schaffen hat, sodass auch die schon von Dobree
verlangte Aenderung des δεῖ in ἔδεε nichts helfen kann. Hier-
tiber hat schon Schmid treffend geurtheilt, der tiberhaupt in
diesem Punkte allein auf dem rechten Wege war. In andrer
Weise verstisst gegen den Zusammenhang die Erklarung,
welche Weil versucht hat. Er erwartet den Gedanken: Man
darf dem Staate nicht die Gelegenheit zur Ahndung der Ver-
brechen dadurch entziehen, dass man darauf verzichtet vor
dem Volke aafzutreten um seine Klagen vorzubringen und die
Miglichkeit zu ihrer Vertretung zu erhalten. Um diesen Sinn
zu gewinnen, bringt Weil verschiedene Aenderungen des ἀφαι-
ρεῖσϑαι τὸ — in Vorschlag, unter denen sich ἀφέστασϑαι
τοῦ — noch am meisten empfehlen wtirde. Allein auch damit
wire der von Weil gesuchte Gedanke nicht zu angemessenem
Ausdruck gebracht. Das correcte Verfahren, das von Aischines
an unserer Stelle gefordert wird (anders ὃ 307 ff., worauf die
Antwort in den von Weil angeftihrten Worten der Klagrede
§ 220 gegeben ist), lag nicht in dem Auftreten vor dem Volk,
sondern im Anhingigmachen von Klagen, von denen hichstens
die Eisangelie zunichst an das Volk gebracht werden konnte.
Jede Aenderung der Stelle kann den Gedankengang des
Redners nur verderben oder verdunkeln. Zu dem im Folgen-
den von Aischines fiir den Fall geforderten Verfahren, dass
es ihm wirklich um Genugthuung fiir den angeblich geschi-
digten Staat zu thun gewesen wire, tritt in entsprechenden
Gegensatz nur das, worauf es jetzt in Wahrheit ihm ankomnt,
um seinem persdnlichen Hasse zu gentigen. Das aber ist, wie
namentlich der Epilog der Klagrede deutlich zeigt, nichts an-
deres, als den Demosthenes ftir die Zukunft politisch unmig-
lich zu machen. Und in der That musste dies ebenso die
356 J. Ui. Lipsius
nothwendige Folge einer Verurtheilung des Ktesiphon sein,
wie seine glinzende Freisprechung ftir Aischines die gleiche
von seinem Gegner vorausgesagte (§ 52) Folge nach sich ge-
zogen hat. Invidits aber driickt Demosthenes jenes Absehn
der Klage also aus: Aischines will ihm das Recht rauben,
das im Begriffe der Demokratie liegt, das man darum nicht
einmal aus Neid oder Scheelsucht einem Btirger entziehen
darf, das Recht der ἰσηγορία. Erst damit {ΠῚ auch das ἐν
ἐπηρείας τάξει καὶ φϑόνου ins richtige Licht, welches die Hin-
zufigung des von Weil beanstandeten Satzgliedes οὐδὲ —
γοιεῖν bedingt hat.
Es lohnte sich an einem bezeichnenden Falle darzuthun,
wie auch an viel versuchten Stellen es nur der einfachen Mittel
scharfer Interpretation bedarf. Aber Verwahrung muss ich
einlegen gegen die Art von Exegese, mit deren Hilfe jtingst
Ed. Schwartz die Behandlung der azaywyr in der Neubear-
beitung des ‘ Attischen Processes’ bemingeln zu dtirfen ge-
glaubt hat (Rhein. Mus. XLIV S. 115f.). Wenn bei Demosthenes
XXIII, 80 es als Voraussetzung fir die Anwendbarkeit dieser
Klagform gegen einen Murder bezeichnet wird, dass man ihn
in den Tempeln oder auf dem Markt herumgehen sieht, 80
wird damit deutlich die Zustandigkeit des Rechtsmittels von
dem Betreten der Stutten abhingig gemacht, von denen der
Mirder auch ohne Einleitung eines gerichtlichen Verfahrens
nachweislich ausgeschlossen war. Schwartz dagegen glaubt
die Berechtigung der Klagform an die Unanfechtbarkeit des
Thatbestandes gebunden und diese Voraussetzung durch das
von Demosthenes gebrauchte Wort ἀνδροφόνος zum Ausdruck
gebracht. Aber damit wird einmal jene vom Redner unzwei-
deutig bezeugte Bedingung ganz fallen gelassen; denn auch
den Ausweg, sie zu dem andern Erforderniss hinzutretend zu
denken, verbietet der Fall des Agoratos, der nach Schwartz
eben in die von Demosthenes bezeichnete Kategorie gehdort.
Andrerseits ermangelt die fir das Wort ἀνδροφόνος geforderte
Bedeutung, auf welcher aller Nachdruck liegen wtirde, jeden
Belegs, wihrend der Sinn ‘Mérder’ ohne den von Demosthe-
Zu Demosthenes. 357
nes anderwirts hineininterpretirten Nebenbegriff einer gericht-
lichen Verurtheilung auch ftir die Rechtssprache durch das
richtig verstandene Gesetz tiber die ἀγεόρρητα gesichert ist.
Ich war sonach vollkommen berechtigt, diese Art der ἀπαγωγή
von der azcaywyn τῶν zaxoveywy zu trennen, deren Voraus-
setzung das Ergriffensein é’ αὐτοφώρῳ, ἃ. h. in flagranti
bildet. Dass in der Praxis diesem Erforderniss der weitere
Sinn der Offenkundigkeit gegeben worden ist, habe ich selbst
hervorgehoben. Dass aber das Gesetz diesen Sinn mit dem
Ausdrucke verbunden habe, wird durch keine der daftir geltend
gemachten Stellen bewiesen, am wenigsten durch Demosth.
XLV, 81, und durch die Erérterung des Lysias in der Agoratea
vielmebr widerrathen, der Schwartz wenig gerecht geworden
ist. Noch mehr freilich hat er sich bei Andokides vergriffen,
welcher an dem ihm zur Last gelegten und charakteristisch
gefundenen Kunststtick (S. 112f.) ganz unschuldig ist. Denn
mit keinem Worte hat er behauptet (II, 27), dass die frtther
gewibrte adeca ihm nicht durch das Psephisma des Isotimides,
sondern erst durch die Vierhundert entzogen worden sei, son-
dern nur das gesagt, dass das Volk zur Annahme jenes Pse-
phisma sich von derselben Seite habe bestimmen lassen, von
der es auch zur Einsetzung des oligarchischen Regiments ver-
leitet worden sei — was wir ihm diesmal aufs Wort glauben
dtirfen. Auch die Bemerkungen tiber das erste Buch des
Thukydides (Rhein. Mus. XLI S. 203 ff.) waren wohl anders ge-
rathen, wenn ihr Verfasser tiefer in den Gedankengang seines
Autors einzudringen sich bemtiht hitte, anstatt was er miss-
verstand, sofort ftir ‘unrettbar verloren’ zu erkluren.
J. H. Lipsius.
Druek von J. B. Hirschfeld in Leipzig.
LEIPZIGER STUDIEN
ZUR
CLASSISCHEN PHILOLOGIE
HERAUSGEGEBEN
VON
0. RIBBECK H. LIPSIUS 0. WACHSMUTH
ELFTER BAND
SUPPLEMENTHEFT.
LEIPZIG
VERLAG VON 8. HIRZEL
1889.
STRABONIS
ISTOPIK2N YIIOMNHMATQN
FRAGMENTA
COLLEGIT ET ENARRAVIT
ADIECTIS
QUAESTIONIBUS STRABONIANIS
PAULUS OTTO
Leipziger Studien. XI, Suppl 1
Strabonis Amasensis geographica, quae senex plus quam
octoginta annorum composuit, merito plurimi aestimantur, quod
in hoe opere, ut erat vir varia eruditione atque doctrina exqui-
sitissima repletus, non solum rerum, quas aliunde non habe-
mus compertas, quasi thesaurum coacervavit, sed etiam vete-
rum auctorum, quorum memoria abolevit, scriptis diligenter
excerptis magnam fragmentorum copiam servavit. Neque ta-
men potest esse dubium, quin etiam maiore Strabonis nomen
floreret gloria, si amplissimum eius opus, ad quod integris
viribus in ipso aetatis robore accessit et in quo elaborando
haud dubie plurimum operae studiique consumpsit, hypomne-
mata historica dico, prospera fortuna conservatum ad nostra
tempora pervenisset. Etenim in geographicis manifesta senec-
tutis apparere vestigia, quicumque paulo diligentius animum
attenderit, facile cognoscet. Nam quod auctorum illustrium
iudex existit saepe iniquus atque iniustus, quod in eorum
scriptis percensendis minuta utitur subtilitate, quod res levis-
simas acerbe reprehendit atque cavillatur, haec omnia sunt
profecto senis difficilis atque morosi. Sed accedit aliud longe
_ gravissimum. Nimirum Strabo omnino non erat geographus,
sed cum mathematicae et astronomiae, quibus quasi funda-
mentis nititur omnis geographia, plane esset ignarus, scripto-
rum geographicorum cogitationes plane non est assecutus. Inde
factum est, ut perperam de eis et imprimis de Eratosthene,
geographorum principe, iudicaret. Qua re suo iure Muellen-
hoffius') satis acerbam de Strabone geographo exprompsit sen-
1) ‘Deutsche Altertamskunde’ vol. I pp. 313 sqq.
1*
4 Paulus Otto
tentiam. Sed in ipso opere geographico etiam historici Strabo
identidem agit partes, neque potest negari, quin hae particu-
lae, quae pertinent ad rerum gestarum historiam vel ad gen-
tium descriptionem, quae cum historia arte cohaeret, longe
ceteris praestent. Ad historiam igitur scribendam Strabo natus
et aptus erat, non ad geographiam').
Atque una potissimum, qua Strabo maxime insignis est,
virtus operi eius historico certe summo fuit decori, diligentiam
dico ac fidem?). Nam ex geographicis apparet veritatis eum
fuisse studiosissimum neque umquan, etiamsi non semper verum
assecutus sit, de industria veritatem depravasse aut mendacio
contaminasse.
Quo magis dolendum est, quod magnum Strabonis opus
historicum ad nostram aetatem non perduravit. Neque tamen
prorsus interiit, verum si comprebenderimus, quaecumque de
eo extant testimonia, et, quaecumque servata sunt eius frustala,
diligenter conquisiverimus, fieri poterit, ut et quae fuerit huius
operis ratio accuratius cognoscatur et quaenam ad posterioris
aetatis scriptores inde fluxerint certiore iudicio disceptetur.
Quae res cum a viris doctis adhuc fere omnino neglecta sit‘),
ut de integro eam aggrediar et, quoad eius facere potero,
strenue persequar, mihi propositum est.
Ac primum quidem, quid ex scriptorum testimoniis de
Strabonis hypomnematis historicis discamus, quaerendum est.
Atque initium videtur faciendum a loco, qui est in Stra-
bonis geogr. I 1, 22 sq. p. 13, ubi ipse de hypomnematis histo-
ricis profitetur haec: ‘“AzAwe δὲ κοινὸν εἶναι τὸ σύγγραμμα
τοῦτο (sc. geographica) δεῖ καὶ τεολιτικὸν καὶ δημωφελὲς ὁμοίως
1) Sic rectissime iudicavit Benedictus Niese, vir doctus de Strabone
optime meritus, in Herm. vol. XIII p. 44 sq.
2) Cf. Groskurd ‘Strabons Erdbeschreibung verdeutscht’ vol. I p. XXI.
3) Carolus Mueller in fragmentor. historic. Graec. vol. III pp. 490 sqq.
pauca de historicis hypomnematis praefatus quindecim omnino collegit
fragmenta. Qui praeterea data occasione de hoc opere verba fecerunt,
hic enumerare longum est: qui si quid memoratu dignum protulerunt, suo
loco moneam.
Strabonis ἱστοριχῶν ὑπομνημάτων fragmenta 5
WorEg τὴν τῆς ἱστορίας γραφήν. Kexei δὲ τεολιτικὸν λέγομεν
οὐχὶ τὸν τεαντάτεασιν anaidervtov, ἀλλὰ τὸν μετασχόντα τῆς
τε ἐγκυχλίου καὶ συνήϑους ἀγωγῆς τοῖς ἐλευϑέροις καὶ τοῖς
φιλοσοφοῦσιν" οὐδὲ γὰρ ἂν οὔτε ψέγειν δύναιτο καλῶς οὔτ᾽
ἐπαινεῖν, οὐδὲ χρίνειν ὅσα μνήμης ἀξια τῶν γεγονότων, ὅτῳ
μηδὲν ἐμέλησεν ἀρετῆς καὶ φρονήσεως καὶ τῶν εἰς ταῦτα λό-
yur. — ΖΦ ὄόττερ ἡμεῖς τεεποιηχότες ὑπομνί ματα ἱστορικὰ χρή-
σιμα, ὡς ὑπολαμβάνομεν, εἰς τὴν ἡϑικὴν καὶ ττολιτικὴν φιλο-
σοφίαν ἔγνωμεν τιροσϑεῖναι καὶ τήνδε τὴν σύνταξιν" ὁμοειδὴς
γὰρ καὶ αὕτη καὶ πρὸς τοὺς αὐτοὺς ἄνδρας χαὶ μάλιστα τοὺς
ἐν ταῖς ὑτεεροχαῖς. Ἔτι δὲ τὸν αὐτὸν τρόπον, ὅνπερ ἐχεῖ τὰ
χεερὶ τοὺς ἐπιφανεῖς ἄνδρας καὶ βίους τυγχάνει μνήμης, τὰ δὲ
μικρὰ καὶ ἄδοξα παραλείπεται, κἀνταῦϑα δεῖ τὰ μιχρὰ καὶ τὰ
ἀφανῆ παραπέμτιειν, ἐν δὲ τοῖς ἐνδόξοις καὶ μεγάλοις καὶ ἐν οἷς
τὸ πραγματιχὸν καὶ εὐμνημόνευτον καὶ ἡδὺ διατρίβειν κελ.
Strabo Stoicae sectae erat addictus'): quod nisi aliunde
haberemus compertum, certe ex hoc loco iure efficeretur cum
propter alia indicia tum, quod et in historicis et in geogra-
phicis conscribendis ad utilitatem omnia se rettulisse aperte
indicat; nempe utrumque opus oportere dicit esse σπτολιτικὸν
καὶ δημωφελές, et hypomnemata historica existimat fuisse χρή-
σιμα εἰς τὴν ηϑικὴν καὶ πολιτικὴν φιλοσοφίαν. Quod plane
convenit cum Stoicorum doctrina, quam secutus etiam Poly-
bius, cuius historiam in ipsis hypomnematis historicis Strabo
continuavit 2), prorsus idem quod Strabo in historia compo-
nenda spectavit?). Stoicorum igitur ratione ac consilio Strabo
hypomnemata conscripsit.
Sed etiam aliud ex illis Strabonis verbis consequitur. Af-
firmat enim historica hypomnemata et geographica esse ὅμο-
ειἰδῆ. Similem igitur geographicorum illius quoque operis cogi-
tabimus formam atque indolem. Iam vero in geographicis
videmus Strabonem non tam id studuisse, ut nitida atque arti-
1) Cf. Groskurd 1], 1. I p. XIX aq.
2) V. infra p.7 sq.
3) Cf. Hirzel ‘Untersuchungen zu Ciceros philosophischen Schriften’
Ii 2 p. 851 aq.
6 Paulus Otto
ficiosa narratione legentium animos delectaret, quam ut, quae-
cumque aut propria observatione didicerat aut ex aliorum scrip-
torum operibus collegerat, in unum congereret atque simplici
et sicca narratione exponeret. Itaque, ut erat vir immensae
lectionis et variae doctrinae, ingentem excerptorum copiam
summa diligentia contexuit, multos auctores laudavit, saepe
eiusdem rei diversas scriptorum memorias attulit: ut breviter
dicam, Strabonis geographica sunt opus collectaneum, doctum
hercle et laboriosum. Ejiusdem igitur consentaneum est etiam
hypomnemata historica fuisse generis. Etiam in hoc opere id
maxime eum statuendum est egisse, ut quae diversi rerum scrip-
tores memoriae tradiderant, quam plenissime colligeret, excer-
peret, excerpta componeret'atque inter se coniungeret. Sed licet
emergere ultra probabilitatem. Talem enim, qualem modo di-
vinando assecuti sumus, re vera hypomnematorum bhistoricorum
fuisse indolem vel paucis, quae apud alios scriptores extant,
fragmentis luculentissime confirmatur: vide fr. 9 (Mueller), ubi
Timagenem totidem verbis exscripsit'), et fr. 13, ubi de eadem
re et Asinii Pollionis et Hypsicratis profert testimonium ipsum?).
Elucet igitur hoc quoque doctum fuisse opus summa diligentia
elaboratum, in quo non tam compositionis artem et orationis
elegantiam sectabatur Strabo quam id, ut omnem undique ma-
teriam in unum cogeret.
Quid? Nonne ipso libri titulo hoc idem significatur? In-
scriptum fuit hoc opus ἱστορικὰ ὑπομνήματα. Iam vero Er-
nestus Koepke, qui ‘de hypomnematis Graecis’ duas publici
iuris fecit dissertationes, de universo hoc hypomnematorum
genere dicit fere 8860 3): “Eorum auctores ea, quae legerunt,
ad memoriae subsidium exscripserunt eamque ob causam con-
signaverunt, ut ex illis, quae de doctrina aliqua vel de rebus
1) Ex Ios. A. I. ΧΠῚ 11,3: ὡς μαρτυρεῖ τοῦτο χαὶ Στράβων ἐκ
τοῦ Τιμαγένους ὀνόματος λέγων οὕτως xt?.
2) Ex Ios. A. I. XIV 8,3: μαρτυρεῖ δέ μου τῷ λόγῳ Στράβων ὁ
Καππάδοξ λέγων ἐξ Ασινίον ὀνόματος οὕτως -- — χαὶ ἐν ἑτέρῳ
πάλιν ἐξ Ὑψιχράτους ὀνόματος λέγει οὕτως χτλ.
3) In partic. I progr. gymn. Werderian. Berolin. 1842 p. 9 86.
et λυ να oes Ν᾿ πο πὶ, αὶ, ἘΝ er TTT. νυ aT es κα τ δὰ χὰ ὦ ων
Strabonis ἱστοριχῶν ὑπομνημάτων fragmenta 7
historicis memoratu digna ex diversis scriptoribus collegerant,
novum conderent libellum. Itaque hac quoque ex parte nostra
sententia praeclare confirmatur. Apparet autem, si haec vera
sunt, etiam Strabonis geographica, quae ipse ὁμοειδῆ dicit esse
hypomnematis historicis, nihil aliud esse quam ὑσεομγήματα.
Atque ipse Strabo hoc nomine ea appellavit XVII 1, 36 p. 809:
εἴρηται δὲ περὶ τούτων διὰ τιλειόνων ἐν τῷ πρώτῳ ὕπο-
νήματι τῆς γεωγραφέας. Etiam stili neglegentia atque
incuria, de qua supra monuimus, universo hypomnematorum
generi est communis, ut recte exposuerunt Koepkius 1. 1. p. 11
et Usenerus in “Epicureorum’ praefatione p. XLII. Huic autem
rei consequens est hypomnematorum auctores ea non edidisse,
ut a populo delectationis ac voluptatis causa legerentur, sed
sibi suisque maxime scripsisse, ut Usenerus |. 1. commode mo-
nuit. Quid? quod hoc idem de suis operibus profitetur Strabo,
quippe qui ea scripta esse dicat πρὸς τοὺς αὑτοὺς καὶ μάλιστα
τοὺς ἐν ταῖς ὑτεεροχαῖς Electo igitur legentium circulo
opera sua composuit, de quo infra p. 11 accuratiora docebo.
Omnia autem haec vide quam bene inter se conveniant et se
confirment.
Quodsi Strabonis bypomnemata historica omni orationis
ornatu atque cultu caruerunt, unum certissime inde licet con-
cludere, quod haud parvi sane est momenti, nimirum hoc: Stra-
bonem non ipsum composuisse orationes, quas viris illustribus
attributas narrationi insereret, ut vividiorem atque iucundiorem
eam redderet, qui mos apud veteres historicos latissime patet.
Sed potuit fieri, ut iam in fontibus, quos excerpebat, tales
orationes inveniret; quas fortasse breviter ac summatim enar-
ravit obliqua, ut opinor, plerumque usus oratione. Longae
autem et diligenter perpolitae orationes ab opere eius histo-
rico certe afuerunt. Sed satis de his disputavimus.
Iam alterius Strabonis loci ratio est habenda, ubi ipse
ρικῶν ὑπομνημάτων βίβλῳ, δευτέρᾳ δὲ τῶν μετὰ
Πολύβιον, παραλείψομεν ἐνταῦϑα, μὴ ταυτολογεῖν δόξωμεν,
8 Paulus Οἰΐο
τοσοῦτον εἰπόντες μόνον, ὅτι τῶν Παρϑυαίων συνέδρεόν φησιν
εἶναι Ποσειδώνιος διττόν κτλ..). De Parthorum igitur insti-
tutis Strabo exposuerat in sexto hypomnematorum historicorum
libro, qui erat secundus τῶν μετὰ Πολύβιον. Nam sic Stra-
bonis verba sunt accipienda?). Ergo universum quidem opus
inscripserat ἱστορικὰ ὑπομνήματα, sed libros inde a quinto
etiam separatim a reliquis numeravit inscriptos ta μετὰ Πο-
λύβιον. Hos autem τῶν μετὰ Πολύβιον libros fuisse quadra-
ginta tres discimus ex additamento in Suidae codice Parisino
A ad v. Πολύβιος in margine adscripto, omisso in cod. Vos-
sian. V, in reliquis libris in ipsum contextum recepto, cui non
est cur fidem abrogemus*). Quod si verum est, hypomnemata
historica continebant libros quadraginta septem. -
Ex altero autem illo titulo cognoscitur Strabonem Polybii
historias continuasse, id quod iam ante eum fecerat Posidonius,
et ipse Stoicus, sed plane diversa ratione: nam Posidonius
scripserat ἱστορίαν, Strabo ἱστορικὰ ὑπομνήματα. Iam quo-
niam Polybius usque ad Carthaginis excidium et ad Graeciae
libertatis interitum, id est usque ad annum 146 a. Chr. n,
historiam perduxerat, Strabonem inde ab hoc tempore in quinto
hypomnematorum libro, qui erat primus τῶν μετὰ Πολύβιον,
initium cepisse consentaneum est.
Sed iam oritur quaestio, quidnam in quattuor primis hy-
pomnematorum libris Strabo tractaverit. Ac vix potest dubi-
1) Hoc quoque loco Strabonis materiae congerendae diligentia paene
anxia elucet. Nam Posidonii de Parthorum conciliis testimonium, quod
in hypomnematis videtur eum fugisse, hic religiose addit.
2) Ante Casaubonum vulgata erat sententia, quam nuperrime recoxit
Ridgeway in “The classical review’ vol. II 1858 fasc. III., his verbis Stra-
bonem indicare, duo diversa a se scripta esse opera historica: ἱστορικὰ
ὑπομνήματα et ta μετὰ Πολύβιον. Neque vero ipsa verba hunc sensum
admittunt. Nam si hoc volebat Strabo significare, dicendum ei erat ἐν rg
Exty τῶν ἱστοριχῶν ὑπομνημάτων βίβλῳ wal ἐν ty δευτέρᾳ τῶν μετὰ
Πολύβιον. Ὕοτυπὶ primus vidit Casaubonus.
3) Ἰστέον ὅτι διαδέχεται τὴν Πολυβίου ἱστορίαν Ποσειδώνιος Ὀλ-
βιοπολίτης σοφιστής" ἔγραψε δὲ χαὶ Στράβων ᾿Αμασεὺς τὰ μετὰ Πολύ-
βιον ἐν βιβλίοις (λόγοις A) μγ΄.
Strabonis ἱστορικῶν ὑπομνημάτων fragmenta 9
‘tari, quin Polybii exemplum imitatus hos libros ut σεροτεαρα-
σχευὴν sequentibus praemuniverit 1) eo consilio, ut rebus antea
gestis breviter enarratis eae, quas accuratius atque fusius trac-
tare ei propositum erat, res melius intellegerentur.
Sed quaeritur, num possit investigari, quam alte rerum
memoriam Strabo in his libris repetiverit. Ac multi quidem
viri docti?) loco geographicorum nisi?) putaverunt Strabonem
in his quattuor libris Alexandri Magni rerum gestarum et tem-
porum sequentium usque ad annum 146 a. Chr. n. historiam
comprehendisse. Qua de re primus addubitavit Carolus Mueller
(F HG III p. 490) peculiare de Alexandri rebus Strabonem
opus composuisse suspicatus. Quam sententiam unice esse ve-
ram nuperrime demonstravit Maximilianus Luedecke‘). E frag-
mentis enim, quae ex Strabonis geographicis collegit Millerus
1, 1., luculenter apparet multo diligentius atque uberius de
Alexandri rebus gestis egisse Strabonem quam ut in praefa-
tionis uno vel duobus libris locum possint habuisse. Haec
hypomnemata de Alexandri Magni rebus gestis, scripta a Stra-
bone ante hypomnemata historica®), ipsa quoque nihil aliud
fuisse nisi ingentem excerptorum congeriem fragmenta a Mil-
lero collecta evidenter docent δ).
Quae cum extra omnem dubitationis aleam sint posita,
iam facile est ad coniciendum, quid quattuor illi primi libri
continuerint. Veri enim est simillimum Strabonem ab Alexan-
dri Magni morte exorsum res inde ab hoc tempore usque ad
annum 146 a. Chr. n. gestas breviter exposuisse. Ac singu-
1) Sic Polybius duos libros operi suo praemisit, cf. Polyb. I 3, 7 sqq.
2) Gerard. Ioann. Vossius: De historicis Graecis II c. 6. Groskurd
ad Strab. geogr. I 1, 15 adn. 2. Anton. Miller “Die Alexandergeschichte
nach Strabo’ part. I progr. Wirceburg. 1882 p. 1.
3) I 1,9 p. 10: Ἅπαντες μὲν τοίνυν οἱ περὶ τῆς Ἰνδικῆς γράψαν-
τες ὡς ἐπὶ τὸ πολὺ ψευδόλογοι γεγόνασι --- --- χαὶ ἡμῖν γ᾽ ὑπῆρξεν ἐπὶ
πλέον κατιδεῖν ταῦτα ὑπομνηματιζομένοις τὰς ᾿Αλεξανόρου πράξεις.
4) ‘De fontibus quibus usus Arrianus Anabasin composuit’ in stud.
Lips. vol. XI 1888 p. 14. )
5) Cf. Luedecke 1. 1. p. 20 et 49.
6) Cf. Luedecke 1. 1. p. 15 et 36.
a
19 Paulus Otto
harem quidem rebus Orientis et imprimis Asiae impendisse
αὐλοῦ. operam duplici de causa: et quod hae res ei ut ex
Avia ortwado maxime erant cordi, et quod tam difficiles et
vam, dwplicatae erant, ut posterior singularum civitatum histo-
yea Vix reote posset intellegi, nisi quis earum initia ac pro-
inde ab Alexandri morte diligenter esset persecutus.
Sie regnorum ab Alexandri Magni successoribus, quos dia-
dvehos Graeci vocant, conditorum historiam in his libris Strabo
putandus est adumbrasse. Atque Appianum in Syriac. capp.
52—68, ubi Syriae inde ab Alexandri morte historiam breviter
exponit, ex Strabonis hypomnematis hausisse veri simillimum
ost, ut demonstravit Luedeckius 1. |. p.17sqq. Qui cum plane
ex mea sententia nec non me suadente haec explanaverit, nolo
eadem hic repetere, sed ad eius dissertationem, si quis accu-
ratiora vult edoceri, remitto.
Quinto deinde -hypomnematorum libro Strabo aggressus
est ad enarranda ta μετὰ Πολύβιον.
Iam oritur quaestio subdifficilis, ad quem usque terminam
Strabo in his libris quadraginta tribus rerum historiam per-
duxerit. Sed priusquam in hanc rem inquiramus, iuvabit in-
dagare si modo fieri potest, quonam tempore hypomnemata
historica a Strabone sint composita atque in lucem emissa.
Hypomnemata historica scripta esse constat ante geogra-
phica. Geographicum autem opus conditum est a Strabone
primis Tiberii principatus annis vel, ut accuratius dicam, anno
18 p. Chr. n. sqq.'). Iam cum inter grandia haec opera ali-
quantum temporis intercessisse necessario sit statuendum et
cum iam ante annum 18, priusquam scribere inciperet, Stra-
bonem complares annos in materia amplissima conquirenda
pateat consumpsisse, multo ante annum 18 p. Chr. n. hypo-
mnemata historica publicata esse elucet. Neque minus certum
est hoc opus tam magnum et tam doctum non ab adolescente,
sed a viro maturo annis et iudicii firmi esse confectum. Iam
Strabonis vita paucis erit in memoriam revocanda. Natus
1) Cf. Benedict. Niese in Herm. vol. XIII p. 33 sqq.
Strabonis ἱστοριχῶν ὑπομνημάτων fragmenta 11
erat Amasiae anno fere 63 a. Chr. n.'); deinde Nysae, ubi
admodum adolescens Aristodemo magistro usus est, et in aliis
Asiae oppidis eum commoratum esse scimus, neque tamen ultra
Asiae fines processit ante annum 29 a. Chr. n. Quo ipso anno
per mare Aegacum Corinthum et inde Romam profectus est 2).
Qua in urbe Strabo paulatim in virorum Romanorum et genere
et eruditione insignium videtur venisse familiaritatem, et ita
factum est, ut anno 27 vel 26 a. Chr. n.3) L. Aelium Gallum,
Aegypti praefectum, a quo in cohortem amicorum erat recep-
tus, in provinciam sequeretur‘), Cui cum anno 24 a. Chr. n.°)
succederet Petronius, una cum Aelio Gallo hoc anno Strabo-
nem Romam rediisse veri simile est, quam urbem usque ad
mortem non videtur reliquisse 5).
Harum rerum, quae ad Strabonis vitam pertinent, memo-
res paulo accuratius consideremus locum illum (I 1, 23 p. 13),
ubi dicit, se geographica scripsisse eisdem hominibus, quibus
historica hypomnemata: πρὸς τοὺς αὑτοὺς καὶ μάλιστα τοὺς
ἐν ταῖς ὑπεροχαῖς i. 6. “qui in fastigio aliquo positi sunt.’
Quinam autem hi sint, minime obscurum. Nam geographica
Strabonem scripsisse civibus Romanis eisque nobilibus, qui in
re publica administranda partes habebant, ex multis geogra-
phicorum locis elucet, ut recte monuit Niesius 1.1. p. 457). In
1) Cf. B. Niese 1.1. p. 37 sqq. et in mus. Rhen. vol. XX XVIII p. 567 sqq.
2) Cf. geogr. X 5,3 p, 485. VIII 6, 19 p. 377. 21 p.379. B. Niese
in Herm. vol. XIII p. 42 84.
3) De anno, quo Aelius Gallus in Aegypti praefectura successerit
Cornelio Gallo, non satis constat. Anno certe 26 a. Chr. n. hic maiesta-
tis postulatus manus sibi intulit: cf. Cass. Dio. LIII 23. Itaque aut hoc
ipso aut fortasse iam antecedenti anno in eius locum missus est Aelius.
4) Cf. geogr. II 5,12 p. 118. XVII 1, 29 p. 806. 46 p. 816.
5) Cf. Mommsen ‘Res gest. div. Aug.’ p. 106 sqq.
6) Cf. B. Niese 1. 1. p. 44.
7) Conferas velim praeter locos a Niesio laudatos I 1, 16 p. 9, ubi
de geographiae utilitate exponit: Τῆς γεωγραφίας to πλέον ἐστὶ πρὸς
τὰς χρείας τὰς nohtixas. Χώρα yao τῶν πράξεων ἐστι γῆ χαὶ ϑά-
λαττα, ἣν οἰχοῦμεν, μεγίστη δ᾽ ἡ σύμπασα, ἥνπερ ἰδίως χαλοῦμεν οἰχου-
μένην, ὥστε τῶν μεγίστων πράξεων αὕτη ἂν εἴη χώρα, μέγιστοι δὲ τῶν
στρατηλατῶν, ὅσοι δύνανται γῆς χαὶ ϑαλάττης ἄρχειν, ἔϑνη χαὶ πόλεις
ee
12 Paulus Otto
eorundem igitur virorum usum etiam hypomnemata historica
Strabo composuerat. Itaque non ante annum 24 a. Chr.,,
quo ex itinere Aegyptiaco Romam revertit, ad illud opus ac-
cessisse putandus est. Nam inde ab hoc demum tempore
tanto operi vacabat. Dubium igitur non est, quin inter an-
nos 24 a. Chr. ἢ. et 18 p. Chr. n. hypomnemata historica com-
posuerit. Verum si reputamus Strabonem in ingenti materiae
copia ex diversissimis fontibus conquirenda atque congerenda
permultos haud dubie desudasse annos, et ipsam deinde operis,
quod quadraginta septem libris constabat, conscriptionem rem
fuisse longinqui temporis, haud, opinor, aberrabimus a vero,
si Strabonem non prius totum opus statuimus absolvisse quam
intra primum p. Chr. ἢ. decennium.
Iam redeamus ad priorem illam quaestionem qua enuclean-
dum est, ad quem usque terminum Strabo rerum historiam
perduxerit. Atque fragmentorum, quae apud alios scriptores
extant, ultimum pertinet ad annum 38 a. Chr. n.'), Sed quo-
niam causa extrinsecus allata non impeditus est Strabo, quo-
minus opus perficeret, consentaneum est non quolibet anno
finem eum fecisse scribendi, sed certa usum ratione insigne
aliquod temporis vestigium ac rerum discrimen elegisse, quo
apte subsisteret. Quod cum bene intellegerent Groskurdius *)
et Muellerus*) usque ad pugnam Actiacam (31 a. Chr.) Stra-
bonem narrationem deduxisse, quo anno Octavianus imperio
potitus esset, arbitrati sunt. Quod si fecisset, parum pruden-
ter egisse putandus esset. Quamquam enim post victoriam
Actiacam extincto Antonio Octavianus solus imperator erat
relictus, tamen si universae, qualem scripsit Strabo, historiae
συνάγοντες εἰς μίαν ἐξουσίαν χαὶ διοίχησιν πολιτιχήν. ε]1ἤλον οὖν, ὅτι
ἡ γεωγραφιχὴ πᾶσα ἐπὶ τὰς πράξεις ἀνάγεται τὰς ἡγεμονιχάς. -- —
Βέλτιον γὰρ ἂν διαχειρίζοιεν ἕχαστα εἰδότες τὴν χώραν ὁπόση τις καὶ
πῶς χειμένη τυγχάνει χαὶ τίνας διαφορὰς ἰσχουσα τάς τ᾽ ἐν τῷ περι-
ἔχοντι χαὶ τὰς ἐν αὐτῷ. Quid? Nonne aperte designat Romanos, quorum
imperium totum fere tum amplectebatur orbem terrarum?
1) Fr. 15 (Mueller.) ap. Ios. A. 1. XV 1, 2.
2) L. 1. vol. I p. 20 adn. 2.
3) F H G vol. Ill p. 490.
\
Strabonis ἱστοριχῶν ὑπομνημάτων fragmenta ~ 13
rationem spectamus, hac re neque finis veteris alicuius rei
publicae Romanae aevi neque novi initium indicatur. Nam
imperator quidem iam antea erat Octavianus, principatus autem
nondum erat constitutus, res publica diuturnis bellis civilibus
afflicta ac paene eversa nondum in ordinem erat redacta. Immo
potius novum aevum incipit anno 27 a. Chr., qui Augusti prin-
cipatus est natalicius'), Quo anno Octavianus re publica com-
posita nomen Augusti accepit et, ut erat penes eum summa
imperii, provincias plane nova ratione ordinavit, ita ut inter
se et senatum eas distribueret. Inde ab hoc anno Augusto-
rum annos esse numeratos tradit Censorinus?); Cassius autem
Dio (LIII 17) hoc anno ἀχρεβὴῆ μοναρχέαν esse constitutam
testatur. Atque ipsi Straboni id quam maxime landi est tri-
buendum, quod omnium aetatis Augustae scriptorum, cum reli-
qui rerum specie decepti Octavianum hoc anno suam potesta-
tem deposuisse et libertatem pristinam restituisse putarent, solus
verum cognovit 5) in geogr. XVII 3, 25 p. 840, ubi haec dicit:
ἐπειδὴ yao ἡ πατρὶς ἐπέτρεψεν αὐτῷ τὴν προστασίαν τῆς
ἡγεμονίας καὶ πολέμου καὶ εἰρήνης κατέστη κύριος διὰ βίου,
δίχα διεῖλε πᾶσαν τὴν χώραν κτλ. Ut vero novo hoc rerum
ordine ab Augusto instituto aptissime opus geographicum finit,
ita etiam hypomnematorum historicorum hunc eum posuisse
terminum persuasum habeo. — Libri igitur illi, quos
inscripsit τὰ wera Πολυβιον, annos 146—27 a. Chr.
complectebantur.
Quid ex tanti huius operis ruina nobis relictum est? Quin-
decim omnino fragmenta apud varios scriptores servata Muel-
lerus congessit. Quodsi nibil praeterea superesset, de singulis
rebus accuratius cognoscendis omnino hercle esset desperan-
dum. At reliquus est fons uberrimus, qui adhuc plane neglec-
tus est, ipsius nimirum Strabonis geographica. Res enim hi-
storicae per totum hoc opus dispersae inveniuntur. In singulis
terris, urbibus, oppidis, locis enumerandis Strabo occasione
1) Cf. Mommsen ‘Rémisches Staatsrecht’ II 22 p. 724.
2) De die nat. 21, 8.
3) Cf. Mommsen 1. 1. p. 724. adn. 1 et Res gest. div. Aug. p. 146.
14 Paulus Otto
oblata, quos casus singula diversis temporibus experta sint
oppida, quae res memoria dignae ibi gestae sint, pugnas, ur-
bium obsessiones, multaque alia, quae ad historiam pertinent,
quasi in transitu breviter commemorat. Quae res quamquam
paucis tantum verbis saepenumero a Strabone perstringuntur,
tamen hand raro tam singulares sunt, tantaque ex eis enitet
doctrina, ut non possit dubitari, quin ex hypomnematis histo-
ricis in geographica Strabo eas transtulerit ita quidem, ut quae
ibi accuratius atque copiosius exposuerat, hic summatim per-
scriberet. Qua re quid simplicius, quid magis consentaneum ?
praesertim cum in hypomnemata omnia undique congesserit
velut in thesaurum, ex quo quodcumque in rem esse videba-
tur commode poterat depromere.
Quae quamquam tam manifesta sunt, ut vix opus sit sin-
gulis argumentis, tamen vel haec suppeditant. Nam cum quin-
decim hypomnematorum apud alios auctores inveniantur frag-
menta, peropportune accidit, quod bis fragmentum ex ipsis
hypomnematis desumptum cum Strabonis testimonio geogra-
phicis inserto licet conferre. Atque utroque loco egregie vide-
mus ea inter se convenire: conferas fragmentorum, quae infra
collegi, fr. 65a et Ὁ (Sullam Aedepsi, Euboeae insulae in op-
pido, thermis usum esse) et fr. 124a et b (Hierosolyma a Pom-
peio expugnata esse τῇ τῆς νηστείας ἡμέρᾳ, quae res nusquam
alias narratur).
Praeterea luculentissime hoc demonstratur eis, quae in
Galliae atque Britanniae descriptione Strabo passim de Cae-
saris bellis Gallicis breviter adnotat. Quae quin maximam
partem ex Caesaris de bello Gallico commentariis hausta sint,
nemo potest dubitare'); sed insunt etiam res, quas apud Cae-
sarem frustra quaesiveris. Itaque rectissime suspicatus est A.
Vogel?) Strabonem in hac geographicorum parte conscribenda
non ipsum Caesarem inspexisse, sed ex hypomnematis histo-
ricis haec petivisse, ubi Caesare praecipuo, neque tamen unico
usus erat fonte.
1) De qua re vide quae infra disputavi.
2) In Philolog. vol. XLI p. 519 sqq.
7 gm τ προ tse τσ, be] δ is = +e eres
Strabonis ἱστορικῶν ὑπομνημάτων fragmenta 15
Nunc video etiam Guilelmum Fabricium in dissertatione,
quam inscripsit “Theophanes von Mytilene und Q. Dellius als
Quellen der Geographie des Strabon’ (Argentorat. 1888), recte
cognovisse multa eorum, quae in geographicis de bellis Mithri-
daticis et de Antonii bello Parthico hic illic exponit, ex hypo-
mnematis historicis deprompsisse Strabonem.
Quid? Nonne etiam hypomnematis de Alexandri Magni
rebus gestis largissime usus est Strabo in geographicis scri-
bendis, quod qui non videat plane caecus sit?
Kodem igitur iure, quo Millerus his usus est ad hypo-
mnematorum de Alexandro detrimentum aliqua certe ex parte
resarciendum, nos quoque, quae Strabo in geographicis de
annorum 146—27 a. Chr. historia passim expromit, ad hypo-
mnematorum historicorum memoriam, quantum eius fieri potest,
redintegrandam atque restituendam utemur. Itaque operae pre-
tium duxi haec fragmina, quae per totum opus geographicum
dispersa inveniuntur, colligere atque in certum ordinem redi-
gere. Qua in re quam secutus sim rationem, breviter mihi
erit praemonendum.
Recepi eas res solas, quae pertinent ad annorum inde ab
ἃ. 146 a. Chr. sequentium historiam, ad ta μετὰ Πολύβιον;
quae de priorum temporum historia hic illic profert Strabo,
omisi causis commotus hisce. Quae Strabo in quattuor primis
hypomnematorum libris tractasset, non plane constare supra
vidimus, et quamquam hoc licet suspicari, tamen quem in sin-
gulis rebus enarrandis adhibuerit modum, omnino nescimus.
Quas vero in geographicis illorum temporum res commemorat,
pleraeque non tales sunt, ut ex hypomnematis historicis trans-
latae esse necessario sint statuendae. Nam partim sunt res
notissimae, partim urbium χεέσεις, quas etiam in geographicis
fontibus eum invenisse veri simile est, permulta autem ex ipso
Polybio hausit, quem eiusmodi rerum testem profert VII 7, 3
p- 332. VIII 6, 23 p. 381. Verum etiam ubi non diserte eum
laudat, saepe Polybio fonte usus est, velut de Carthaginis urbis
situ eiusque excidio (XVII 3, 14 sq. p. 832 sq.)'). Sed cum
1) Cf. A. Vogel in Philolog. vol. XLITI p. 413.
16 ὶ Paulus Otto
Polybius inter eos fuerit auctores, quos ad geographica com-
ponenda adhibuit Strabo, ex eo ipso, non ex hypomnematis
haec eum desumpsisse consentaneum est.
Plane alia ratio eorum est locorum, ubi populi alicuius
historiam inde a priscis temporibus usque ad suam aetatem
ordine, sed strictim narrat. Eiusmodi conspectum veri simile
est Strabonem proposuisse eo hypomnematorum historicorum
loco, ubi in historia temporum illorum, quae tractare animum
induxerat, primum populi illius facienda erat mentio. Itaque
haec non omisi suo loco inserere.
Hypomnematorum historicorum terminum fuisse annum
27 a. Chr. supra studui probare. Itaque si in geographicis
Strabo etiam rerum, quae posterioribus annis gestae sunt,
saepius facit mentionem, haec certe non ex opere historico
petivit, sed de suo adiecit, ut quodammodo suppleret hypo-
mnemata et ad recentissima usque tempora produceret. Et
iuvat hercle animadvertere, quantum intersit inter haec et illa,
quae ad annos 146—27 a. Chr. pertinent. Cum enim haec,
quae iam in hypomnematis historicis accurate enarraverat, bre-
viter et carptim semper fere commemoret, illa haud raro ple-
nius atque uberius explicat, quippe de quibus antea nondum
fecerit verba’).
Fragmenta autem quaecumque pertinent ad annos 146—27
a. Chr. quam plenissime collegi, quamquam me non fugit non-
nulla Strabonem etiam aliunde potuisse desumere. Sic cum bre-
vissime dicit, oppidum aliquod civium Romanorum coloniam
accepisse, hoc fortasse in fonte geographico invenit. Sic etiam
fr. 253a, ubi Athenodori, Augusti magistri et amici, vitam satis
accurate enarrat, non eam prae se ferre speciem concedo, ut
ex hypomnematis historicis videatur petitum. Certe quae de
Athenodoro profert, ex hoc ipso comperit, cuius familiaritate
utebatur. Sed quoniam haec cum rebus politicis arte con-
iuncta sunt, non putavi praetereunda.
Etiam maiore iure inter fragmenta mihi videor recepisse
1) Cf. XVI 4, 22—24 p. 780 sqq. XVII 1, 54 p. 820 sq. (de Aelii Galli
et Petronii expeditionibus); VII 1, 4 p. 291 sq. XVI 1, 28 p. 748 sq. etc.
SEP! 2B UU Ue - πω " αν Sea στ τ -
Strabonis ἱστοριχῶν ὑπομνημάτων fragmenta 17
nonnullas res historicas in geographica a Strabone insertas,
quas Guilelmus Fabricius in dissertatione supra laudata ex
sua ipsius memoria ac recordatione a Strabone conscriptas esse
putat. Nam etiam cum opus historicum conderet et tum qui-
dem multo recentior Straboni suppetebat illarum rerum me-
moria, quam haud dubie in priore quoque opere conscribendo
in usum suum convertit.
Non potest dubitari, quin Strabo in hypomnematis etiam
res geographicas accurate tractaverit et singulorum populorum
mores atque instituta descripserit. Nam in sexto hypomnema-
torum historicorum libro περὶ τῶν Παρϑιχῶν νομίμων multa
se dixisse ipse affirmat in geogr. XI 9,3 p. 515 (v. supra p.
7 sq.)!), Etiam huiusmodi res Strabonem inde nonnumquam
in geographica transtulisse vel eosdem certe saepenumero
atque in hypomnematis adiisse fontes non est dissimile veri.
Verum haec cum in geographicis haud dubie multo fusius ex-
posuisset quam in hypomnematis, erant omittenda?). Itaque
res geographicas non recepi nisi eas, quas in hypomnematis
quoque historicis habuisse locum inde apparet, quod Appianus
et Plutarchus, quos certis quibusdam locis ex Strabonis hypo-
mnematis hausisse infra docebo, accuratissime cum Strabonis
' verbis consentiunt.
Iam de ordine, in quem fragmenta redegi, pauca dicam.
Atque valde dolendum est, quod quomodo inter illos quadra-
1) Ceterum moneo, ne quis hoc loco abusus nihil omnino ex hypo-
mnematis historicis in geographica transtulisse Strabonem contendat, quippe
qui dicat se Parthorum instituta, quae iam in hypomnematis historicis
tractarit, hic praeteriturum esse, μὴ ταυτολογεῖν δόξωμεν. Nam hoc mi-
nime est tavrodoyeiy, si Strabo singulas res, quas illic fuse enarraverat,
hic data occasione paucis verbis commemorat.
2) Sic quae Guilelmus Fabricius J. ]. ex Theophanis Mytilenaei opere,
quo bellum a Pompeio cum Mithridate gestum tractaverat, hausta esse a
Strabone studuit demonstrare, ne haec quidem omnia erant recipienda,
propterea quod Theophanis historiam in geographicis conscribendis denuo
adhibuit Strabo et, quae de rebus geographicis ille docuerat, copiosius
certe hic excerpsit quam illic, ut recte ipse Fabricius exposuit ]. 1. p. 235.
Omnino autem illum v. d. Theophani multo plura attribuisse quam, quae
re vera Strabo οἱ debeat, infra demonstrabo.
Leipsiger Studien. XI. Suppl. 2
18 Paulus Otto
ginta tres τῶν μετὰ Πολύβιον libros Strabo materiam distri-
buerit prorsus ignoramus. Nusquam enim libri numerus indi-
catur nisi uno illo geographicorum loco (XI 9,3 p.515). Itaque
cum omni veri atque genuini ordinis restituendi subsidio simus
destituti, optimum factu esse putavi in fragmentis digerendis
temporis ordinem servare ita tamen, ut, quae aliqua ratione
inter se essent coniuncta, quantum fieri posset componerem
neglecta interdum etiam temporum ratione; ubi tempus non
accurate potest definiri, loco, qui mihi videbatur esse maxime
idoneus, haec fragmenta inserui. Quae vero ad eandem rem
spectant fragmenta vel quorum aliud alio suppletur, uno nu-
mero comprebendi et distinxi appositis litteris a Ὁ c etc. Pauca
illa quae apud alios scriptores servata sunt fragmenta a Muel-
lero collecta suo loco inserui asterisco notata.
In Strabonis librorum varietate lectionis adnotanda Kra-
merum secutus his usus sum codicum siglis: A = Parisiensis
n. 1397; B = Mediceus plut. 28,5; C = Parisiensis ἢ. 1393;
D = Venetus n. 640; E = Vaticanus ἢ. 482 (Epitome Vat.);
F — Vaticanus ἢ. 1329; g = Vaticanus n. 174; ἢ == Mosquen-
sis; { — Escurialensis; Καὶ — Mediceus plut. 28, 40; 1 = Vene-
tus n. 377; m = Venetus ἢ. 378; ἢ = Etonensis; 0 == Pari-
siensis ἢ. 1394; p = Vaticanus ἢ. 173; q = Parisiensis ἢ. 1395;
r = Parisiensis ἢ. 1398; s = Parisiensis n. 11408; t == Parisi-
ensis ἢ. 1396; uw = Ambrosianus M 53; v — Ambrosianus G
93; W = Venetus ἢ. 379; x = Mediceus plut. 28,19; y = Ur.
binas ἢ. 81; Z = Mediceus plut. 28, 15; Epit. — Epitome Pa-
latina n. 398; Pleth. — Epitome Gemisti Plethonis.
Verum hoc moneo consulto a me esse omissas lectionis
discrepantias, quaecumque levioris sunt momenti, velut sol-
lemnia librarioruam menda, quae in paucis tantum codicibus
deprehenduntur reliquis libris in vera lectione conspirantibus.
Uncis quadratis [ | inclusi verba eicienda; uncis his ¢ )
circumdedi verba suppleta, quae male omissa sunt in libris
manuscriptis.
~<a. ..- .πτσ - » Srna . om wee
Strabonis ἱστορικῶν ὑπομνημάτων fragmenta 19
— — —: hoc signo usus sum, si quae omisi verba ad
rem minus pertinentia.
Restat, ut quas in testimoniis afferendis secutus sum edi-
tiones enumerem:
A ppiani hist. Rom. ed. Ludovic. Mendelssohn; Plutarchi
vitae iterum recogn. Carol. Sintenis; Cassii Dionis hist. Rom.
ed. Ludovic. Dindorf; Diodori bibl. hist. ex recens. et cum
annotat. Lud. Dindorfii Lips. 1867/68; 1086} ἃΪ opera recogn.
Immanuel Bekker; Eusebii chronica ed. Alfred. Schoene;
Sallusti quae supers. rec. Rudolf. Dietsch; Caesaris com-
ment. cum suppl. ed. Carol. Nipperdey, edit. tert. stereotyp.;
T. Livi perioch. Iulii Obsequentis prodig. lib. rec. Otto
Iahn; Orosii hist. rec. Carol. Zangemeister; Eutropii bre-
viar. rec. Francisc. Ruehl; Flori epit. ed. Carol. Halm; Vellei
hist. Rom. ed. Carol. Halm; Iustini epit. rec. Francisc. Ruehl;
Plinii nat. hist. recogn. Ludovic. Ianus.
2*
σι
10
μῶν
or
HYPOMNEMATORUM HISTORICORUM
RELIQUIAE
ὦ"
Iosephus 6. Apion. II 7 (Mueller FHG III p. 491 fr. 1)
‘In hoc enim sacrario (sc. in templo Hierosolymitano) Apion
praesumpsit edicere asini caput collocasse Iudaeos et id colere
ac dignum facere tanta religione; et hoc affirmat fuisse depa-
latum, dum Antiochus Epiphanes et exspoliasset templum (a.
168/7 a. Chr. n.) et illud caput invenisset ex auro compositum
multis pecuniis dignum. — — — Quia vero Antiochus neque
iustam fecit templi depraedationem, sed egestate pecuniarum
ad hoc accessit, cum non esset hostis, et socios insuper nos
suos et amicos aggressus est, nec aliquid dignum derisione
illic invenit: multi et digni conscriptores super hoc quoque
testantur Polybius Megalopolitanus, Strabo Cappadox, Ni-
colaus Damascenus, Timagenes et Castor chronographus
et Apollodorus: qui omnes dicunt pecuniis indigentem An-
tiochum transgressum foedera Iudacorum et spoliasse templum
auro argentoque plenum.
Cf. loseph. A. I. X115,4. Β. 1. 11,1. 1. Macc. 1, 218qq. Dis-
crepat Diodor. XXXIV 1, 3 (qui sequitur Posidonium: cf. Mueller FHG
Hil p. 256 fr. 14) ᾿Αντίοχος γὰρ ὃ προσαγορευϑεὶς Enigarys καταπόολε-
μησας τοὺς Ἰουδαίους εἰσῆλθεν εἰς τοῦ ἀδυτον τοῦ ϑεοῦ σηχόν, οἱ νό-
μιμον εἰσιέναι μόνον τὸν ἱερέα" εὑρὼν δὲ ἐν αὐτῷ λίϑινον ἄγαλμα ἀν-
δρὺς βαϑυπώγωνος χαϑήμενον ἐπ᾽ ὄνου μετὰ χεῖρας ἔχον βιβλίον, τοῦτο
μὲν ὑπέλαβε Μωυσέως εἶναι χτλ.
2
Strab. geogr. XVII 3, 13 p. 832 Ἡ δὲ Ἰἰτύχη δευτέρα μετὰ
Καρχηδόνα τῷ μεγέϑει χαὶ τῷ ἀξιώματι" καταλυϑείσης δὲ
Cf. Appian. Pun. 135 4éxa δὲ σφῶν αὐτῶν ἡ βουλὴ τοὺς ἀρίστους
ἔπεμπε διαϑησομένους Λιβύην μετὰ Σχιπίωνος ἐς τὸ Ῥωμαίων συμφέρον"
Strabonis ἱστορικῶν ὑπομνημάτων fragmenta 21
Καρχηδόνος (a. 146) ἐχείνη ἢν ὡς ἂν μητρότεολις τοῖς “Ρωμαί-
οἐς καὶ ὁρμητήριον πρὸς τὰς ἐν Aifey πράξεις.
— -- καὶ ὅσαι (sc. πόλεις) Ῥωμαίοις ἐβεβοηϑήχεσαν χώραν ἔδωχαν ἑχά-
στῃ τῆς δοριχτήτου, χαὶ πρῶτον μάλιστα Ἰτυχαίοις τὴν μέχρι Καρχη-
δόνος αὐτῆς xal Ἱππῶνος ἐπὶ ϑάτερα.
9
Str. VIII 6, 23 p. 381 Σχεδὸν δέ τι καὶ τῶν ἀλλων ava-
ϑιμάτων τῶν ἐν Ῥώμῃ ta τιλεῖστα καὶ ἀριστα ἐντεῖϑεν (se.
ex urbe Corintho a Mummio deleta a. 146) agiyPae’ τινὰ δὲ
xed ai κύχλῳ τῆς Ῥώμης πόλεις ἔσχον. Μεγαλόφρων yao wy
μᾶλλον ἢ φιλότεχνος ὃ Μόμμιος, ὥς φασι, μετεδίδου ῥᾳδίως
τοῖς denteior. «Ἰεύχολλος δὲ κατασχευάσας τὸ τῆς Εὐτυχίας
ἱερὸν καὶ Oroay τινα χρῆσιν ἤτήσατο ὧν εἶχεν ἀνδριάντων ὃ
Μόμμιος, ὡς κοσμήσων τὸ ἱερὸν μέχρι ἀναδείξεως, εἶτ᾽ ἀπο-
δώσων" οὐκ ἀπέδωκε δέ, ἀλλ᾽ ἀνέϑηχε χελεύσας αἴρειν εἰ βού-
λεται" πράως δ᾽ ἤνεγκεν ἐχεῖνος ov φροντίσας οὐδέν, ὥστ᾽
ηὐδοκίμει τοῦ ἀναϑέντος μᾶλλον.
ὃ ἀφῖκται Coraes
Cf. Cass. Dio. fr. 76, 2 Ἐς τοσοῦτον γὰρ ἐπιειχείας φύσει προήχων
ἦν (sc. ὁ Μόμμιος) ὥστε καὶ τῷ “ουχούίλλῳ χρῆσαί τε ἀγάλματα πρὸς
τὴν τοῦ Τυχαίου, ὃ ἐκ τοῦ Ἰβηριχοῦ πολέμου χατεσχεύασε, καϑιέρωσιν,
καὶ μὴ βουληϑέντος αὐτὰ ὡς χαὶ ἱερὰ &x τῆς ἀναϑέσεως γεγονότα ἀπο-
δοῦναι μηδεμίαν ὀργὴν ποιήσασϑαι, ἀλλ᾽ ἐπὶ τῷ ἐχείνου ὀνόματι τὰ
ἑαυτοῦ λάφυρα περιιδεῖν ἀναχείμενα. Cicero Verr. IV 2, 4.
4
Str. ΧΙ 9, 28q. p. 515 Νεωτερισϑέντων δὲ τῶν ἔξω τοῦ
Ταύρου διὰ τὸ πρὸς ἄλλοις εἶναι τοὺς τῆς Συρίας καὶ τῆς
Μηδίας βασιλέας τοὺς ἔχοντας καὶ ταῦτα, πρῶτον μὲν τὴν
2 πρὸς ἀλλήλους loz, πρὸς ἀλλήλοες codd. rell.: corr. Tyrwhitt.
Cf. Cass. Dio. XL 14 “Enel δὲ ἢ te τῶν Περσῶν ἀρχὴ χατεχύϑη
~ - ω ’
xal τὰ tov Μακεδόνων ἤχμασεν of τε tov ᾿Αλεξανδρου διάδοχοι στα-
σιάσαντες ἄλλοι ἄλλα ἀπετέμοντο χαὶ βασιλείας ἰδίας χατεσχενάσαντο.
10
10
15
»Ῥ» Paulus Otto
Βαχτριανὴν ἀπέστησαν of πεπιστευμένοι καὶ τὴν ἐγγὺς αὐτῆς
πᾶσαν οἱ περὶ Εὐθύδημον. Ἔπειτ᾽ ᾿Αρσάκης ἀνὴρ Σχύϑης
τῶν Δαῶν τινας ἔχων, τοὺς Πάργους καλουμένους νομάδας
παροιχοῦντας τὸν Ὦχον, ἐπῆλθεν ἐπὶ τὴν Παρϑυαίαν καὶ
ἐκράτησεν αὐτῆς (c. ἃ. 250). Kar’ ἀρχὰς μὲν οὖν ἀσϑενὴς ἣν
διατιολεμῶν πρὸς τοὺς ἀφαιρεϑέντας τὴν χώραν καὶ αὐτὸς
χαὶ οἱ διαδεξάμενοι ἐχεῖνον, ἔπειϑ᾽ οὕτως ἴσχυσαν ἀφαιρού-
μενοι τὴν πλησίον ἀεὶ διὰ τὰς ἐν τοῖς πολέμοις κατορϑώσεις,
ὥστε τελευτῶντες ἁπάσης τῆς ἐντὸς Εὐφράτου κύριοι κατέ-
στησαν. “ἀφείλοντο δὲ καὶ τῆς Βαχτριανῆς μέρος βιασάμενοι
τοὺς Σχύϑας καὶ ἔτι πρότερον τοὺς περὶ Εὐκρατίδαν (regn. 6.
ἃ. 175—155), καὶ νῦν ἐπάρχουσι τοσαύτης γῆς καὶ τοσούτων
ἐθνῶν, ὥστε ἀντίπαλοι τοῖς Ῥωμαίοις τρόπον τινὰ γεγόνασε
xara μέγεϑος τῆς ἀρχῆς. -Aitiog δ᾽ 6 βίος αὑτῶν καὶ τὰ
ἔϑη τὰ ἔχοντα πολὺ μὲν τὸ βάρβαρον καὶ τὸ Σκυϑικόν, πλέον
6 δατίων codd.: corr. Xylander
ἔς te τὸ μέσον τότε πρῶτον ὑπ᾽ ᾿Αρσάχου τινὸς ἀφίχοντο, ὅϑενπερ
χαὶ οἱ ἔπειτα βασιλεύσαντες αὐτῶν ᾿ἀρσαχίδαι ἐπωνομάσϑησαν, καὶ εὑ-
τυχήσαντες τήν τε πλησιόχωρον ἐχτήσαντο πᾶσαν χαὶ τὴν Μεσοποτα-
μίαν σατραπείαις χατέσχον, τελευτῶντες δὲ ἐπὶ τοσοῦτο καὶ τῆς δόξης
καὶ τῆς δυνάμεως ἐχώρησαν, ὥστε χαὶ τοῖς Ῥωμαίοις τότε τε ἀντιπολε-
μῆσαι καὶ δεῦρο ἀεὶ ἀντίπαλοι νομίζεσϑαι. Appian. Syr. 65 Καὶ Παρ-
ϑυαῖοι τῆς ἀποστάσεως τότε (BC. ἐπὶ Αντιόχον τοῦ Θεοῦ) ἦρξαν ὡς τε-
ταραγμένης τῆς τῶν Σελευχιδῶν ἀρχῆς. LIustin. XLI 4sq. Diductis
Macedonibus in bellum civile cum ceteris superioris Asiae populis Eume-
nem secutt sunt (sc. Parthi), guo victo ad Antigonum transiere. Post
hunc α Nicatore Seleuco ac mox ab Antiocho et successoribus eius pos-
sessi, a cutus pronepote Seleuco primum defecere primo Punico bello,
L. Manlio Vulsone M. Atilio Regulo consulibus. Huius defectionis in-
puntlatem illis duorum fratrum regum, Seleuci et Antiochi, discordia
dedit, qui dum tnvicem ertpere sibi regnum volunt, persequt defectores
omiserunt. Eodem tempore etiam Diodotus, mille urbium Bactrianarum
praefectus, defectt regemque se appellari iussit, quod exemplum secuti
totius Orientis popult a Macedonibus defecere. Erat eo tempore Arsaces,
vir sicut incertae originis, ita virtutis capertae. Hic solitus latrocinits et
rapto vivere accepta opinione Seleucum a Gallis in Asia victum, solutus
regis metu, cum praedonum manu Parthos ingressus pracfectum corum
Andragoran oppressit sublatoque 60 imperium genlis invastt. Non magno
Strabonis ἱστορικῶν ὑπομνημάτων fragmenta 23
μέντοι TO χρήσιμον πρὸς ἡγεμονίαν καὶ τὴν ἐν τοῖς πολέμοις
χατόρϑωσιν. (3) Φασὶ δὲ τοὺς Πάρνους Aaac μετανάστας εἶναι Ἃ
ἐχ τῶν ὑπὲρ τῆς Ἰ]αιώτιδος Δαῶν, οὺς Ξανδίους ἢ Παρίους
χαλοῦσιν᾽ οὐ πάνυ δ᾽ ὡμολόγηται daag εἶναί τινας τῶν ὑττὲρ
- ’ - ~ ., 23 Νὴ ’ ) 3 a 4 ‘
τῆς αιώτιδος Sxvdwy’ ano τούτων δ᾽ οὖν ἕλχειν φασὶ τὸ
γένος τὸν Agoaxny, οἱ δὲ Βακτριανὸν λέγουσιν αὐτόν, φεύ-
γοντα δὲ τὴν αὔξησιν τῶν περὶ ΖΔιόδοτον ἀποστῆσαι τὴν Παρ- %
ϑυαίαν.
21 ξανδείους Crz, Ξανϑίους Xyl. | παρείους codd.
deinde post tempore Hyrcanorum quoque regnum occupavit, αἰφιὸ ila
duarum civitatium imperio praeditus grandem exercitum parat metu cum
Seleuci tum et Diodoti, Bactrianorum regis. Sed cito morte Diodoti metu
liberatus cum filto eius, et ipso Diodoto, foedus ac pacem fecit, nec mullo
post cum Seleuco rege ad defectores persequendos veniente congressus
victor fuit; quem diem Parthi exinde sollemnem velut initium lbertatis
observant e.g. 5. -- Cf. Arrian. Parthica in Phot. bibl. cod. 58. Hero-
dian. VI 2,7. Zosim. I 18. Euseb. chron. can. ad a. Abr. 1766
p. 120 sq. (Schoene). Ampel. 31. — In temporibus erraverunt ‘l'acit.
hist. V 8. Amm. Marcell. XXIII 6, 2 sqq.
COMM. Haec de regni Parthici origine veri simile est narrasse
Strabonem, ubi primum Parthorum ei facienda erat mentio, in sexto hypo-
mnematorum historicorum libro, qui erat alter τῶν μετα Πολύβιον, quo
loco etiam de Parthorum institutis exposuit: οἵ. fr. 7. — De temporum
ratione conferas Alfredi de Gutschmid librum “Geschichte Irans und seiner
Nachbarlander’ ed. Noeldeke (Tubing. 1858) p. 29 sqq. — Quod Strabo
dicit regnum Bactrianum condidisse τοὺς περὶ Εὐθύδημον, haud dubie
memoria Japsus est, ut recte monuit Gutschmidius ]. 1. p. 29 adn. 1.
Nam is, qui Bactriam a Syriae regum imperio liberayit, fuit Diodotus: cf.
Tustin. 1. 1.
i)
a. Str. XI 11,1 84. p.5168sq. Τῆς δὲ Βαχτρίας μέρη μέν
τινα τῇ Aole παραβέβληται πρὸς ἄρκτον, ta ττολλὰ δ᾽ ὑπέρ-
χειται τερὸς ἕω" πολλὴ δ᾽ ἐστὶ χαὶ πάμφορος πλὴν ἐλαίου.
Τοσοῦτον δὲ ἴσχυσαν οἱ ἀγεοστήσαντες Ἕλληνες αὐτὴν διὰ τὴν
ἀρετὴν τῆς χώρας, ὥστε τῆς τὲ Aguavng ἐπεκράτουν καὶ τῶν 5
5 te om. Casaubonus
10
15
24 Paulus Otto
Ἰνδῶν, ὥς φησιν Anoliddwoos ὃ Aetapurtnvos, καὶ
γλείω ἔϑνη κατεστρέψαντο ἢ “Ἀλέξανδρος, καὶ μάλιστα [1έ-
γανδρος (regn. 6. a. 125—95) — εἴ γε καὶ τὸν Ὕπανιν διέβη
4 [4] A ? , ~ A 8 2 ’
σπιρὸς ἕω καὶ μέχρι Ισάμου τιροῆλϑε --- τὰ μὲν [γὰρ] αὑτός,
τὰ δὲ “ημήτριος (6 regno eiectus c. ἃ. 159) ὁ Εὐθυδήμου υἱός,
τοῦ Βαχτρίων βασιλέως" οὐ μόνον δὲ τὴν Παταληνὴν κατέ-
da a Ἁ ~ ” , Vv ,
σχον, ἀλλὰ xat τῆς ἄλλης τιαραλίας τὴν τε Sagaootouv xadov-
μένιν καὶ τὴν Σιγέρδιδος βασιλείαν. Kad? ὅλου δέ φησεν
ἐκεῖνος τῆς συμττάσης “Τριανῆς τιρόσχημα εἶναι τὴν Βακτρια-
, Q Α - ἣ - ‘ 2 ΄
γήν" nal δὴ καὶ μέχρι Σηρῶν καὶ Φρυνῶν ἐξέτεινον τὴν ἀρχήν.
, ) ’ U ct \ ,
(2) Πόλεις δ᾽ εἶχον τά τε Βάχτρα, ἥνπερ χαὶ Ζαριάσταν xa-
λοῦσιν, ἣν διαρρεῖ ὁμιίνυμος ποταμὸς εἰσβάλλων εἰς τὸν Ὦξον,
χαὶ ἄδραψα καὶ ἄλλας τιλείους᾽ τούτων δ᾽ ἣν καὶ ἡ Εὐκρα-
τίδεια τοῦ ἄρξαντος ἐτεώνυμος. Οἱ δὲ κατασχόντες αὐτὴν “Ἕλλη-
veg καὶ εἰς σατραπείας διῃρήκασιν, ὧν τήν τε “Ιστιιώγου καὶ
τὴν Τουριούαν ἀφύρηντο Εὐκρατίδην (0. ἃ. 118-158) of Παρ-
ϑυαῖοι. Ἔσχον δὲ καὶ τὴν Σογδιανὴν ὑπερχειμένην πρὸς ἕω
τῆς Βακτριανῆς.
Ὁ. Str. XV 1,3 p. θ858ᾳ. “Azoliodweog γοῦν 6 τὰ
Παρϑικὰ ποιήσας μεμνημένος καὶ τῶν τὴν Βαχτρεανὴν
ἀποστησάντων Ἑλλήνων παρὰ τῶν Σιριαχῶν βασιλέων τῶν
ἀπὸ Σελεύχου τοῦ Νικάτορος, φησὶ μὲν αὐτοὺς αὐξηϑέντας
ὃ ἀτραμντινὸς οΖ, ““ρτεμιτηνὸς Coraes, sed cf. Steph. Byz. 8. v. || 9 ᾿Ισά-
μου] Ἰμάου Cas., ᾿ἸΙομάνονυ Mannert Geogr. V 295, Socrov Cunningham;
eundem intcllegi Indiae fluvium, quem Σάμβον μὴ Yom Arrian. Ind. 4, 4, put.
Gutschmid “Gesch. Irans’ p. 104 adn. 4 || 11 παταλληνὴν CDhz, πατταληνὴν
codd. rell.: sed infra semper Παταληνὴν exhib. cuodd. opt. || 15 φαυνῶν codd.:
corr. Tzschucke || 17 ἐκβάλλων codd., ἐμβάλλων» cdd.: corr. Mein. || 18 δάραψα
codd.: corr. Mein. ex XV p. 725 | εὐκρατιδία codd.: corr. Mein. ἢ 21 Toverovar]
Taxovelay Du Theil., Ταπυρέαν Mein., Tovesovavov vel Tovgsavov susp.
Mueller, ut sit satrapae nomen.
7sq. cf. Troy. Pomp. prolog. 41.
10 cf. Polyb. XI 34.
10 sqq. cf. Iustin. XLI 6, tsqq. Lodem ferme tempore, sicut in
Parthis Mithridates, ita in Bactris Eucratides, magni ulerque viri, regna
ineunt. Sed Parthorum fortuna felicior ad summum hoc duce imperti
fastigium cos perduxit. Bactriani autem per varia bella iactali non
regnum tantum, verum elian liberlatem amiscrunt, siquidem Sogdianorum
et Aracholorum et Drangarum et Arcorum Indorumque bellis fatigati ad
Strabonis ἱστοριχῶν ὑπομνημάτων fragmenta 25
ἐπιϑέσϑαι nat τῇ Ἰνδικῇ" οὐδὲν δὲ τιροσαναχαλύτιτει ἡ τῶν
πρότερον ἐγνωσμένων, ἀλλὰ καὶ ἐναντιολογεῖ, τελείω τῆς Ἶνδι-
κῆς ἐκείνους ἢ Maxedovag καταστρέψασθαι λέγων" Εὐκρατί- 30
dav γοῦν πόλεις χιλίας vp ἑαυτῷ ἔχειν.
28 Locus corruptus, Kramer recte monet exspectari dativum τοῖς πρ.
ἐγνωσμένοις.
postremum αὖ invalidioribus Parthis velut exsangues oppressi sunt. Multa
tamen Eucratides bella magna virlule gessit, quibus adtrilus cum obsi-
dionem Demetrit, regis Indorum, pateretur, cum CCC militibus LX milia
hostium adsiduis eruptionibus vicit. Quinto ttaque mense liberatus Indiam
in potestatem redegit.
COMM. De omnibus his rebus conferas Gutschmidii librum ‘ Ge-
schichte Irans’ p. 44 84ᾳ. et p. 104, quem etiam in temporibus indicandis
secutus sum.
6
ἃ. Str. 12,1 p.14 Οἱ δὲ Παρϑυαῖοι ta περὶ τὴν Ὑρκα-
νίαν καὶ τὴν Βαχτριανὴν καὶ τοὺς ὑπὲρ τούτων Σχύϑας γνωρι-
μωτέρους ἡμῖν ἐποίησαν, ἧττον γνωριζομένους ὑπὸ τῶν πρό-
TEQOY.
b. Str. IL 5, 12 p. 118 danyyedtae δ᾽ ἡμῖν καὶ ὑπὸ 5
τῶν τὰ Παρϑικὰ συγγραψάντων τῶν περὶ Anoi-
λόδωρον τὸν Ἀρτεμιτηνόν, ἃ πολλῶν ἐκεῖνοι μᾶλλον
ἀφώρισαν, τὰ περὶ τὴν Ri aaa καὶ τὴν Βαχτριαγήν.
3/4 πρότερον sup. wy
7 ἀρτεμδίτην codd.: ἼΞ Kram. | Post πολλῶν add. ἄλλων Cor. Malim
cum Cas. pro πολλῶν scr. τῶν ἄλλων.
7
Str. ΧΙ 9, 3 p.515 (= fr. 2 Mueller) Εἰρηκότες δὲ πολλὰ
περὶ τῶν Παρϑικῶν νομίμων ἐν τΊ ἕκτῃ τῶν ἱστορικῶν
ὑπομνημάτων βίβλῳ, δευτέρᾳ δὲ τῶν μετὰ Πολύ-
βιον, παραλείψομεν ἐνταῦϑα, μὴ ταυτολογεῖν δόξωμεν, το-
σοῦτον εἰπόντες μόνον, ὅτι τῶν Παρϑυαίων συνέδριον φησιν ὃ
εἶναι Ποσειδώνιος διττόν, τὸ μὲν συγγενῶν, τὸ δὲ σοφῶν
χαὶ μάγων, ἐξ ὧν ἀμφοῖν τοὺς βασιλεῖς καϑίσταϑαι.
6 εὐγενῶν Cor., sed cf. Kramer || 7 καϑίστασϑαι E Cor., καϑίστησιν
codd. rell., καϑεστᾶσιν Cas.
o
1
Φ
a
10
26 Paulus Otto
8
Str. XVI 1, 16 p. 743 Πλησίον (se. τῆς Σελευκείας) δ᾽
ἐστὶ κώμη Κτησιφῶν λεγομένη μεγάλη" ταύτην δ᾽ ἐποιοῦντο
χειμάδιον οἱ τῶν Παρϑυαίων βασιλεῖς φειδόμενοι τῶν Σελευ-
χέων, ἵνα μὴ κατασταϑμεύοιντο ὑπὸ τοῦ Σχυϑικοῦ gu shov καὶ
στρατιωτικοῦ" δυνάμει οὖν Παρϑικῇ τιόλις ἀντὶ κώμης ἐστὶ
καὶ τὸ μέγεϑος τοσοῦτόν γε πλῆϑος δεχομένη xal τὴν κατα-
σχευὴν ὑπ᾽ ἐκείνων αὑτῶν κατεσχευασμένη καὶ ta ὦνια καὶ
τὰς τέχνας προσφόρους ἐχείνοις ττεπορισμένη. Εἰώϑασι γὰρ
ἐνταῦϑα τοῦ χειμῶνος διάγειν οἱ βασιλεῖς διὰ τὸ εὐάερον"
ϑέρους δὲ ἐν Ἐχβατάνοις καὶ τῇ Ὑρχανίᾳ διὰ τὴν ἐπιχρατεεαν
τῆς παλαιᾶς δόξης.
δ παρϑικὴ οοὐὰ. : corr. Kram. || 6 δεχόμονοι δὲ F
Cf. Ios. A. I. XVIII 8, 9 Τούτοις δὲ ἦν εἰς Κτησιφῶντα ἀποχώ-
ρῆσις, πόλιν λληνίδα χαὶ τῇ Σελευχείᾳ πλησίον κειμένην, ἔνϑα χειμάζει
τε ὁ βασιλεὺς κατὰ πᾶν ἔτος χαὶ ἡ πλείστη τῆς ἀποσχευῆς αὐτοῦ τῷδε
ἀποχειμένη τυγχάνει. Cf. Cass. Dio. XL 14. Plin. Ν. Η. ΥἹ 122. Tac.
ann. VI 42.
9
Str. XVI 1, 18 p. 744 Πολλὴ δὲ οὖσα (sc. ἡ Ἐλυμαΐς) πολὺ
καὶ TO στρατιωτικὸν τταρέχεται, ὥστε καὶ ὃ βασιλεὺς αὐτῶν
δύναμιν κεκτημένος μεγάλην οὐκ ἀξιοῖ τῷ τῶν Παρϑυιαίων
βασιλεῖ παραπλησίως τοῖς ἄλλοις ὑπήκοος εἶγαι" ὁμοίως δὲ
(καὶ πρὸς τοὺς Πέρσας) καὶ πρὸς τοὺς Maxeddovac ὕστερον
τοὺς τῆς Συρίας ἄρχοντας διέκειτο. Aytloyoy μὲν οὖν τὸν
Méyav τὸ tov Βήλου συλὰν ἱερὸν ἐπιχειρήσαντα ἀνεῖλον ἐτει-
ϑέμενοι xa? αὑτοὺς ol πλησίον βάρβαροι. Ex δὲ τῶν ἐκείνῳ
συμβάντων παιδευϑεὶς 6 Παρϑυαῖος χρόνοις ὕστερον ἀχούων
τὰ ἱερὰ πλούσια παρ᾽ αὑτοῖς, δρῶν δ᾽ ἀπειϑοῦντας, ἐμβαλλει
μετὰ δυνάμεως μεγάλης καὶ τό τὲ τῆς Adnvas ἱερὸν εἷλε καὶ
τὸ τῆς Agréusdoc, τὰ Alaga, καὶ ἦρε ταλάντων μυρίων γάζαν"
5 καὶ πρὸς τοὺς Πέρσας iure add. Kram., Letronn. voluit eicere ὕστερον
vel mutare in πρότερον ἢ 12 τὰ Zaga Cas.
9sqq. cf. lust. XLI 6, 8 His viribus auctus Mithridates — — in
Strabonis ἱστοριχῶν ὑπομνημάτων fragmenta 27
needy δὲ καὶ πρὸς τῷ Ηδυφῶντι ποταμῷ Σελεύχεια μεγάλη
πόλις" Σολόκη δ᾽ ἐκαλεῖτο πρότερον.
Hyrcaniam profictscitur. Unde reversus bellum cum Elymaeorum rege
gessit, quo victo hanc quoque gentem regno adiecit.
COMM. Haec gesta sunt ab Arsace VI Mithridate I (regn. c. a.
171—138) ultimis eius regni temporibus: cf. Gutschmid ‘Geschichte Irans’
p. 53 8q.
10
ἃ. Str. XVI 2, 10 p. 752 Aydot δὲ τὴν δύναμιν ταύτην
(sc. τῆς ᾿“παμείας) ἢ τε tov Τρύφωνος ἐπικληϑέντος Διοδό-
του παραύξησις xal ἐπίϑεσις τῇ βασιλείᾳ τῶν Σύρων évrer-
Sev ὁρμηϑέντος. Ἐγεγένητο μὲν γὰρ ἐν Κασιανοῖς, φρουρίῳ
τινὶ τῆς Anopéwy γῆς, τραφεὶς δ᾽ ἐν τῇ Anapele καὶ συστα-
ϑεὶς τῷ βασιλεῖ καὶ τοῖς περὶ αὑτόν, ἐπειδὴ νεωτερέζειν we-
μησεν, ἐκ τῆς πόλεως ταύτης ἔσχε τὰς ἀφορμὰς καὶ τῶν πέερι-
οικέδων, “αρίσης τε καὶ τῶν Κασιανῶν καὶ Meyagwy καὶ
4 ἐγεγέννητο Cor. | κοσιανοῖς codd.: corr. Grosk. || 8 λαρέσσης codd.:
corr. Kram.
In universum cf. App. Syr. 68 Παρὰ δὲ τὴν ἀναρχίαν τήνδε
δοῦλος τῶν βασιλέων Διόδοτος παιδίον ᾿Αλέξανδρον ἐξ ᾿Αλεξάνδρου τοῦ
νόϑου χαὶ τῆς Πτολεμαίου ϑυγατρὸς ἐπὶ τὴν βασιλείαν ἤγαγεν. Καὶ τὸ
παιδίον χτείνας αὐτὸς ἐπετόλμησε ty ἀρχῷ, Τρύφων ἀφ᾽ ἑαυτοῦ μετο-
νομασϑείς. ᾽4λλ᾽ αὐτὸν ᾿Αντίοχος ὃ ἀδελφὸς Δημητρίου τοῦ αἰχμαλώτου
— -- χτεείνει χατιὼν ἐς τὰ πατρῷα σὺν πόνῳ πολλῷ. — Diodor.
XXXII fr. 9° XXXII fr. 8. 44. 28. 285. Los. A. I. XIII 5, 1. 3. 4. 11;
6, 1—5; 7, 1—2. B. 1.1 2, 1sq. I. Macc. 11—15. Toann. Antioch.
fr. 65 (Mueller FHG IV p. 561). Liv. perioch. 52.55. Oros. V 4, 1184.
Trog. Pomp. prol. 35sq. Tustin. XXXVI 1, 78q. XXXYVIII 9, 3.
Frontin. strat. II 13, 2, Euseb. chron. can. ad a. Abr. 1878 aq.
p. 128 sq. Sch.
4sq. cf. Ios. A. I. XII 5,1 Ἀλεξάνδρου τις στρατηγός, ᾿ἀπαμεὺς
τὸ γένος, Διόδοτος ὃ καὶ Τρύφων ἐπικληϑείς xtd. Posidon. fr. 10
(Mueller III p. 254).
5 sqq. cf. Diod. XXXIII fr. 4. Ὅτι Διόδοτός τις ἐπικαλούμενος
Τρύφων, ὑπάρχων δὲ ἐν πολλῷ ἀξιώματι τῶν παρὰ τῷ βασιλεῖ φίλων —
— ἀποστὰς τοῦ Δημητρίου καὶ ταχὺ πολλοὺς εὑρὼν κοινωνοῦντας τῆς
προαιρέσεως ἵ τοὺς περὶ τὴν Δάρισαν χελ.
10
p=.
τ
0
28 Paulus Otto
Arnoliwviag καὶ ἄλλων τοιούτων, at συνετέλουν εἰς τὴν Ane-
μειαν ἅπασαι ἐχεῖνός τε δὴ βασιλεὺς [ἐκ] τῆσδε τῆς χώρας
ἀνεδείχϑη καὶ ἀντέσχε πολὺν χρόνον.
b. Str. XIV 5, 2 p.668 Πρώτον τοίνυν ἐστὶ τῶν Κιλέκων
φρούριον τὸ Κοραχήσιον , ἱδρυμένον ἐπὶ ττέτρας ἀπορρῶγος,
ᾧ ἐχρήσατο “ιόδοτος 0 Τρύφων προσαγορευϑεὶς ὁρμητηρέῳ,
καϑ᾽ ὃν καιρὸν ἀτιέστησε τὴν Σ Συρίαν τῶν βασιλέων καὶ διε-
πολέμει πρὸς ἐκείνους, τοτὲ μὲν κατορϑῶν τοτὲ δὲ πταέων.
Τοῦτον μὲν οὖν ᾿Αντίοχος ὃ “ημητρίου χαταχλείσας εἴς τε
χωρίον ἠνάγχασε διεργάσασϑαι τὸ σῶμα. Τοῖς δὲ Κίλιξιν ἀρ--
χὴν τοῦ τὰ πειρατικὰ συνίστασϑαι Τρύφων αἴτιος κατέστη,
χαὶ ἡ τῶν βασιλέων οὐδένεια τῶν τότε ἐκ διαδοχῆς ἐτειστα-
τούντων τὴν Συρίας aua καὶ τῆς Κιλικίας.
6. Str. XVI 2, 19 p. 755 Εἶθ᾽ 6 Avnog ποταμὸς καὶ
Βηρυτός" αὕτη δὲ κατεσπάσϑη μὲν ὑπὸ Τρύφωνος.
10 ἐκ om. edd. iure
18 ἀρχὴ codd: corr. Grosk.
17 sqq. cf. Ios. A. I. XO 7,2 Tevopuevos δὲ ἐν ty Σελευχείᾳ ὃ
᾿Αντίοχος (86. Sidetes) — — ὥρμησε πολεμήσων τὸν “Τρύφωνα χαὶ χρα-
τήσας αὐτοῦ TY μάχῃ τῆς ἄνω Συρίας ἐξέβαλεν εἰς τὴν Φοινίχην, διώξας
ἄχρι ταύτης, εἴς te ἡώραν φρούριόν τι δυσάλωτον ἐπολιόρχει συμφυ-
γόντα. -- --- — Ὁ μὲν γὰρ Τῤῥύφων ἐχ τῆς εἰώρας φυγὼν εἰς Ἀπάμειαν
xal ληφϑεὶς ἐν αὐτῷ ty πολιορχίᾳ διεφϑάρη βασιλεύσας ἔτη τρία. Charax
Perg. fr. 40 (Mueller FHG III p. 644) Τρύφων ἐν δώρῳ τῆς Κοίλης
Συρίας πόλει πολιορχοίμενος ὑπ᾽ ᾿Αντιόχου ἔφυγεν εἰς Πτολεμαΐδα τὴν
χην λεγομένην. I. Macc. 15, 11. 25. 37 Καὶ ἐδίωξεν αὐτὸν ᾿Αντίοχος
ὃ βασιλεὺς xal ἦλϑε φεύγων εἰς Δωρᾶ τὴν ἐπὶ τῆς ϑαλασσης. --- ᾿Αντίο-
yoo δὲ ὁ βασιλεὺς παρενέβαλεν ἐπὶ Δωρᾶ ἐν τῷ δευτέρᾳ προσάγων διὰ
παντὸς αὐτῷ τὰς χεῖρας χαὶ μηχανὰς ποιούμενος καὶ συνέχλεισε τὸν
Τρύφωνα. --- Τρύφων δὲ ἐμβὰς εἰς πλοῖον ἔφυγεν εἰς Ὀρϑωσιάδα. Euseb.
ap. Syncell. 552,17 Οὗτος Τρύφωνα — — ἐχ Σίδης ἐλθὼν πολιορχεῖ εἰς
Δάρα χαταφυγόντα χαἀχεῖϑεν εἰς Ὀρϑωσίαν᾽ ἐξ ἧς διωχϑεὶς εἰς πῦρ
ἐναλλόμενος ϑνήσχει.
COMM. De Tryphonis temporibus cf. Clinton. fast. Hell. III p. 326 sqq.,
qui Maccabaeorum libri I maxime nisus testimoniis a. 146 extr. Demetrio
eiecto Antiochum, Alexandri filium, a Tryphone statuit esse substitutum,
a. 142 hunc regem a Tryphone esse occisum, a. 139 ipsum periisse Try-
Strabonis ἱστοριχῶν ὑπομνημάτων fragmenta 29
phonem (vel potius a. 138: cf. Mendelssohn in act. soc. philol. Lips. ed.
Ritschel. V p. 108 adn. 2 et p. 110). Secundum Livium autem, cum quo
reliqui auctores fere consentiunt, Antiochus a Tryphone rex factus a. 145
(perioch. 52) ab eodem interficitur a. 137 (per. 55): cf. Mueller FHG II
p. XX adn. ad Diod. fr. XXV 5.
11
Str. XVI 2, 26 p. 758 Ἱστορεῖται δὲ παράδοξον πάϑος
τῶν πάνυ σπανίων xata τὸν αἰγιαλὸν τοῦτον τὸν μεταξὺ τῆς
τε Τύρου καὶ τῆς Πτολεμαΐδος. Kad’ ὃν γὰρ καιρὸν οἵ Πτολε-
μαεῖς μάχην συνάψαντες πρὸς Σαρπηδόνα τὸν στρατηγὸν
ἐλείφϑησαν ἐν τῷ TOW τούτῳ τροπῆς γενομένης λαμτιρᾶς,
ἐχεέχλυσεν ἐκ τοῦ πελάγους κῦμα τοὺς φεύγοντας ὅμοιον χελημ-
μυρίδι, καὶ τοὺς μὲν εἰς τὸ πέλαγος ἀφήρπασε καὶ διέφϑει-
ev, οἱ δ᾽ ἐν τοῖς κοίλοις τόττοις ἔμειναν νεχροέ" διαδεξαμένη
δὲ ἡ ἄμπωτις πάλιν ἀνεκάλυψε xal ἔδειξε τὰ σώματα τῶν
κειμένων ἀναμὶξ ἐν νεχροῖς ἰχϑύσι.
4 συνῆψαν Cas. ἢ ὅ ἐλήφϑησαν F, in codd. rell. omissum
Cf. Posidon. fr. 10 ex Ath. VIII p. 333 B (Mueller FHG IIT p. 254)
Ὅτε Τρύφων ὁ ᾿Απαμεὺς ὃ τὴν τῶν Σύρων βασιλείαν ἁρπάσας ἐπολε-
μεῖτο ὑπὸ Σαρπηδόνος τοῦ Δημητρίου στρατηγοῦ (cf. Diodor. XXXIII
fr. 28) περὶ Πτολεμαΐδα πόλιν, χαὶ ὡς ὃ Σαρπηδὼν λειφϑεὶς ἀνεχώρη-
σεν εἰς τὴν μεσόγαιαν μετὰ τῶν ἰδίων στρατηγῶν, οἱ δὲ τοῦ Τρύφωνος
ὥδευον χατὰ τὸ πλησίαλον νικήσαντες τὴν μάχην, ἐξαίφνης πελάγιον
χῦμα ἐξαρϑὲν μετέωρον εἰς ὕψος ἐξαίσιον ἐπῆλθε τῇ yx καὶ πάντας
αὐτοὺς ἐπέχλυσε, διέφϑειρέ τε ὑποβρυχίους, ἰχϑύων τε πολὺν σωρὸν
ἀναχωροῦν τὸ χῦμα μετὰ τῶν νεχρῶν κατέλιπε. Καὶ οἱ περὶ τὸν Σαρ-
πήδονα ἀχούσαντες τὴν συμφορὰν ἐπελθόντες τοῖς μὲν τῶν πολεμίων
σώμασιν ἐφήσϑησαν, ἰχϑύων δὲ ἀφϑονίαν ἀπηνέγχαντο, καὶ ἔϑυσαν Πο-
σειδῶνι τροπαίῳ πρὸς τοῖς προαστείοις τῆς πόλεως.
COMM. Strabo et Posidonius et in re et in ipsis adeo verbis tam
mire consentiunt, ut vix possit dubitari, quin Strabo ante oculos habuerit
Posidonium. Quo magis mirandum est, quod una in re, quae haud parvi
est momenti, prorsus inter se dissident. Nam exercitus ille, qui maris fluc-
tibus obruitur, ab utroque quidem auctore perhibetur idem, scilicet Try-
phonis vel Ptolemaénsium, ut tradit Strabo, quos in Tryphonis fuisse
potestate scimus ex I, Macc. 12, 458qq.; 13, 12: at victum eum dicit
10
οι
10
γμεὰ
Qe
80 Paulus Otto
Strabo, Posidonius victorem. Posidonii autem verba, quae ipsa exhibet
Athenaeus, tam clara tamque perspicua sunt, ut falso intellegi a Strabone
non potuerint. Tamen Strabonem hic errorem commisisse utique statuen-
dum est et in geographico quidem opere. In historicis hypomnematis Po-
sidonium secutus haud dubie verum tradidit. At cum postea hanc rem
inde in geographica transferret, in illud miraculum magis quam in res
historicas subsicivas intentus bas ipsas confudit. Fortasse etiam languoris
atque animi debilitatis, quae senectutis est propria, hic Jicet agnoscere
vestigium. Ne hoc quidem ex Posidonii sententia esse videtur, quod dicit
relicta esse τὰ σώματα τῶν χειμένων ἀναμὶξ ἐν vexooic ἰχϑύσι. Nam
Posidonius narrat Sarpedonis milites piscium ingentem copiam abstulisse ;
igitur vivos sine dubio eos intellegit.
12
Str. IV 6, 7 p. 205 Ἔχει δὲ καὶ χρυσεῖα ἡ τῶν Sadao-
σῶν, ἃ κατεῖχον ἰσχύοντες οἱ Σαλασσοὶ πρότερον, καϑάπερ καὶ
τῶν παρόδων σαν χύριοι. Προσελάμβανε δὲ πλεῖστον εἰς
τὴν μεταλλείαν αὐτοῖς ὃ Aovelag ποταμὸς εἰς τὰ χρυσοτελύ--
Gia, διόπτερ ἐπὶ πολλοὺς τόπους σχίζοντες (εἰς) τὰς ἐξοχε--
τείας τὸ ὕδωρ τὸ κοινὸν ῥεῖϑρον ἐξεχένουν. Τοῦτο δ᾽ ἐκεί-
vows μὲν συνέφερε πρὸς τὴν τοῦ χρυσοῦ ϑήραν, τοὺς δὲ γεωρ-
γοῦντας τὰ ὑπ᾽ αὑτοῖς πεδία τῆς ἀρδείας στερομένους ἐλύπει,
τοῦ ποταμοῦ δυναμένου ποτίζειν τὴν χώραν διὰ τὸ ὑπερδέξιον
ἔχειν τὸ δεῖϑρον. Ἔχ δὲ ταύτης τῆς αἰτίας πόλεμοι συνεχεῖς
ἦσαν πρὸς ἀλλήλους ἀμφοτέροις τοῖς ἔϑνεσι. Κρατησάντων
δὲ Ῥωμαίων τῶν μὲν χρυσουργείων ἐξέπεσον καὶ τῆς χώρας of
Σαλασσοί, τὰ δ᾽ ὄρη κατέχοντες ἀχμὴν τὸ ὕδωρ ἐπώλουν τοῖς
δημοσιώναις τοῖς ἐργολαβήσασι τὰ χρυσεῖα" καὶ τερὸς τούτους
δ᾽ ἦσαν ἀεὶ διαφοραὶ διὰ τὴν πλεονεξίαν τῶν δημοσιωνῶν.
Οὕτω δὲ συνέβαινε τοὺς στρατηγιῶντας ἀεὶ τῶν Ῥωμαίων καὶ
5 sic add. Cas. | 6 ῥεῖϑρο»] ὕδωρ C || 8 στερουμένους codd. οχο. A |
9 Ante δυναμένου add. un πο ἢ 12 χρυσουργιῶν codd.: corr. Cor. ἢ 14 τούτοις
codd.: corr. Xyl. [ 15 δημοσίων codd.: corr. Xyl.
——_—_—_ -ὦὁἡὁ-.ς.-ς--.ς-ςς.ν-.ς.....
Cf. Cass. Dio. fr. 74 Ὅτι ὃ Κλαύδιος ὁ συνάρχων Metéddov (a. 143
a. Chr.) — — ἔτυχεν ἐν ty Ἰταλίᾳ λαχὼν ἄρχειν xal πολέμιον οὐδὲν ano-
δεδειγμένον εἶχε χαὶ ἐπεϑύμησε πάντως τινὰ ἐπινιχίων πρόφασιν “λαβεῖν,
χαὶ Σαλάσσους Γαλάτας μὴ ἐγχαλουμένους τι ἐξεπολέμωσε τοῖς ‘Pw-
Strabonis ἱστοριχῶν ὑπομνημάτων fragmenta 31
’ A , ? es , 2 ᾿] r4
πεμπομένους él τοὺς τόπους εὐπορεῖν ττροφάσεων, ἀφ ὧν
πολεμήσουσι.
μαίοις. Ἐπέμφϑη γὰρ ὡς συμβιβάσων αὐτοὺς τοῖς ὁμοχώροις περὶ τοῦ
ὕδατος τοῦ ἐς τὰ χρυσεῖα ἀναγχαίου διαφερομένους, χαὶ τὴν τε χώραν
αὐτῶν πᾶσαν χατέδραμεν .... χτλ. ct. Liv. per. 53. Oros. V 4, 1.
Obseq. 21. Plin. N. H. XVIII 182.
13
a. Str. III 3, 3 p. 152 Τοῦ δὲ Τάγου ta τιρὸς ἄρκτον ἡ
Avoitavia ἐστὶ μέγιστον τῶν Ἰβηρικῶν ἐϑνῶν καὶ πλείστοις
χρόνοις ὑπτὸ Ρωμαίων πολεμηϑέν.
b. Str. IIL 3,5 p. 154 Ἔϑνη μὲν οὖν περὶ τριάκοντα τὴν
χώραν γέμεται τὴν μεταξὺ Τάγου καὶ τῶν ρτάβρων. Εὐδαί-
μονος δὲ τῆς χώρας ὑπαρχούσης κατά τε καρποὺς καὶ βοσχή-
ματα καὶ τοῦ χρυσοῦ καὶ ἀργύρου καὶ τῶν παραπελησίων πλῆ-
ϑος, ὅμως οἱ πλείους αὐτῶν τὸν ἀπὸ τῆς γῆς ἀφέντες βίον
ἐν λῃστηρίοις διετέλουν καὶ συνεχεῖ πολέμῳ πρός τε ἀλλήλους
καὶ τοὺς ὁμόρους αὐτοῖς διαβαίνοντες τὸν Τάγον, ἕως Exavoay
αὐτοὺς Ῥωμαῖοι ταπεινώσαντες καὶ κώμας ποιήσαντες τὰς
πόλεις αὐτῶν τὰς πλείστας, ἐνίας δὲ καὶ συνοικίζοντες βέλ-
τιον. Ἦρχον δὲ τῆς ἀνομίας ταύτης οἱ ὀρεινοὶ καϑάπερ εἰκός"
λυπρὰν γὰρ νεμόμενοι καὶ μικρὰ κεχτημένοι τῶν ἀλλοτρίων
ἐπεϑύμουν. Οἱ δὲ ἀμυνόμενοι τούτους ἄχυροι τῶν ἰδίων ἔργων
χαϑίσταντο ἐξ ἀνάγκης, ὥστ᾽ ἀντὶ τοῦ γεωργεῖν ἐπολέμουν καὶ
οὗτοι, καὶ συνέβαινε τὴν χώραν ἀμελουμένην στεῖραν οὖσαν
τῶν ἐμφύτων ἀγαϑῶν οἰκεῖσθαι ὑπὸ λῃστῶν.
6. Str. Π|Ὶ1,6 p.139 Φέρεται δ᾽ and τῶν ἑῴων μερῶν
ἑκάτερος (sc. ὃ Tayog καὶ ὃ ‘Avac ποταμός)" ἀλλ᾽ ὃ μὲν ἐπ᾽
εὐθείας εἰς τὴν ἑσπέραν ἐχδίδωσι πολὺ μείζων ὧν ϑατέρου,
ὁ δ᾽ νας πρὸς νότον ἐπιστρέφει τὴν μεσοποταμέαν ἀφορί-
ζων, ἣν Κελτικοὶ νέμονται τὸ πλέον καὶ τῶν “υσιτανῶν τινες
ἐκ τῆς περαίας τοῦ Τάγου μετοικισϑέντες ὑπτὸ Ῥωμαίω».
4 πεντήκοντα CIB (sed hic post corr.) Cor. ἢ 13 ἤρξαντο Β (ἢ), ἔσχον
C | ἀνοέας Cas. J 14 μικρὰν Ο || 17 οὐσαν) slyas Β (2) et marg. A pr. man.
9. 138qq. cf. Diod, V34,68q. App. Hisp.72. Cass. Dio. XXXVII52.
o
82 Paulus Otto
14
a. Str. III 4,5 p.158 El yao δὴ συναστιίζειν ἐβούλοντο
ἀλλήλοις (8c. οἱ Ἴβηρες) οὔτε Καρχηδονίοις ὑπῆρξεν av xara-
σερέψασϑαι ἐπελϑοῦσι τὴν πλείστην αὐτῶν ἔχ περιουσίας ---
— οὔτε τῷ λῃστῇ Οὐριάϑῳ (fa. 140).
b. Str. VI 4, 2 p. 28] Τήν: τε γὰρ Ἰβηρίαν οὐκ ἐτεαύ-
σαντο (se. of Ῥωμαῖοι) ὑπαγόμενοι τοῖς ὅπλοις. ἕως ἅπασαν
κατεστρέψαντο, Νομαντίνους τε ἐξελόντες καὶ Οὐρίαϑον καὶ
Σερτώριον ὕστερον διαφϑείραντες.
7 οὐρείεϑον codd.
15
a. Str. II 3,1 p.152 Ταύτῃ δὲ τῇ πόλει (sc. Mogwye)
Βροῦτος 6 Καλλαϊκὸς προσαγορευϑεὶς ὁρμητηρίῳ χρώμενος
ἐπολέμησε πρὸς τοὺς “υσιτανοὺς καὶ κατέστρεψε τούτους.
Τοῖς δὲ τοῦ ποταμοῦ (sc. τοῦ Tayov) ἵ πλίϑροις ἐπετείχισε
τὴν Ολυσιπώνα ὡς ἄν ἔχοι τοὺς ἀνάτιλους ἐλευϑέρους καὶ τὰς
ἀνακομιδὰς τῶν ἐπιτηδείων, ὥστε καὶ τῶν περὶ τὸν Τάγον
πόλεων αὗται κράτισται.
b. Str. ΠῚ 3, 4 p. 158 Γνωριμώτατοι δὲ τῶὠν᾿ ποταμῶν
4 πλέϑροις ΑΒΟΊ, πλεύροις (quod scribendum erat πλδυροῖς) Cas., πλημ-
μύραις Cor., κλεέϑροις Mein. vindic. Strab. p. 25, quod aptissimum vidctar |
ἐπετείχισα τὴν ᾿Ολυσιπῶνα scripsi ex Kram. coni.] éxexstence τὴν ὅλοσιν
codd., ἐπδτείχισέ τινας modes Cas., ἐπεχείρησε τὴν ἅλωσιν Siebenk., éxw-
χύρωσε τὴν Ohkoonova Mueller 5 ὡς av] iv’ Mein. { 6 wore καὶ]
ὥστ᾽ εἰσὶ Mein, | Ante περὶ add. τὸν Cl, unde Mueller coni. wore πασῶν
τῶν περί.
In universum cf. App. Hisp. 73—75. Liv. per. 55. 56. 59. Flor.
I 33, 12. Oros. V 5,12. Vell. IL 5. Eutr. IV 19. Fest. (Sext. Ruf.)
8, 1. Val. Max. VI 4 ext. 1.
8aqq. cf. App. Hisp. 74 Καὶ τὸν Δόριον περάσας (86. 6 Boorrog)
πολλὰ μὲν πολέμῳ κατέδραμε. πολλὰ δὲ παρὰ τῶν αὑτοὺς ἐνδιδόντων
ὅμηρα αἰτήσας ἐπὶ Μήϑην μετύῴει. πρῶτος ὅδε Ῥωμαίων ἐπινοῶν τὸν
ποταμὸν τόνδε διαβῆναι. Περάσας δὲ χαὶ τόνδε χαὶ μέχρι Μινίου (codd.
Νίμιος : corr. Cas.) ἑτέρου ποταμοῦ προελϑὼν --- — ἐστράτευεν ἐπὶ τοὺς
Βραχάρους.
Strabonis ἱστοριχῶν ὑπομνημάτων fragmenta 83
ἐφεξῆς τῷ Ταγῳ ΙΜούνδας — — μετὰ δὲ τούτους 4Δούριος
— — εἶτ᾽ ἄλλοι ποταμοί᾽ καὶ μετὰ τούτους 6 τῆς “Ἴήϑης,
ov τινὲς Διμαίαν, οἱ δὲ Βελιῶνα χαλοῦσι᾽ καὶ οὗτος δ᾽ ἐχ
Κελτιβήρων καὶ Οὐακκαίων ῥεῖ καὶ 6 μετ᾽ αὐτὸν Βαῖνις (οἱ
δὲ Minov φασὶ) --- — — Τῆς μὲν οὖν Βρούτου στρατείας
ὅρος οὗτος.
6. Str. ΠΙ 3, 7 p. 155 Διφϑερινοῖς τε πλοίοις ἐχρῶντο
(sc. of Καλλαϊχοί) ἕως ἐπὶ Βρούτου διὰ τὰς πιλημμυρέδας καὶ
τὰ τενάγη, νυνὶ δὲ καὶ τὰ μονόξυλα ἤδη σπάνια.
d. Str. III 3, 2 p. 152 Kaddaixoi δ᾽ ὕστατοι τῆς ὀρει-
γῆς ἐπέχοντες πολλήν᾽ διὸ καὶ δυσμαχώτατοι ὄντες τῷ τε
χαταπολεμήσαντι τοὺς “υσιτανοὺς αὐτοὶ παρέσχον τὴν ἐπω-
γυμίαν κελ.
9 μουλιάδας codd.: corr. Cas. || 11 Βελμῶνα) Ὀβλιονιῶνα Xyl., sed cf.
Miller ‘Strabos Quellen ueb. Gall. ἃ. Britann.” (progr. Regensburg. 1867/8)
p. 7 9q. ἤ 12 Batess] Ναῖβες Cas.
17 ἤδη) ἃ δὴ codd.: corr. Grosk.
10 cf. Liv. per. 55 Cum flumen Oblivionem transire nollent, raptum
signifero signum ipse transtulit (sc. Bratus). Flor. 133,12. Plut. quaest.
Rom. 34.
18 sqq. cf. Vell. IL 5 (Brutus) penetratis omnibus Hispaniae gen-
tibus, ingentt vi hominum urbiumque potitus numero, aditis quae vix au-
dita erant, Gallaect cognomen meruit. Ovid. fast. VI 455.
COMM. Decimus Iunius Brutus in Hispania bellum gessit cum
Lusitanis annis 138—135 a. Chr.
16
Str. ΠῚ 4, 13 p. 162 Πόλις δ᾽ αὑτῶν (86. τῶν Agov-
ἄκων) ὀνομαστοτάτη Νομαντία. Ἔδειξαν δὲ τὴν ἀρετὴν τῷ
Κελτιβηρικῷ πολέμῳ τῷ πρὸς Ῥωμαίους εἰκοσαετεῖ γενομένῳ
(a. 153—133)° πολλὰ γὰρ στρατεύματα σὺν ἡγεμόσιν ἐφϑάρη,
τὸ δὲ τελευταῖον οἱ Νομαντῖνοι πολιορκούμενοι ἀπεκαρτέρη-
5 διεκαρτέρησαν codd.: corr. Mein.
5sq. cf. App. Hisp. 97 86. Ἐμοὶ μὲν δὴ ταῦτα περὶ Νομαντίνων
εἰπεῖν ἐπῆλθεν ἐς τὴν ὀλιγότητα αὐτῶν xal φερεπονίαν ἀφορῶντι χαὶ
ἔργα πολλὰ καὶ χρόνον ὅσον διεχαρτέρησαν᾽ οἱ δὲ πρῶτα μὲν αὑτοὺς
Leipziger Studien. XI. Suppl. 3
94 Paulus Otto
σαν τελὴν ὀλίγων τῶν ἐνδόντων τὸ τεῖχος (ef. VI 4,2 p. 287
οἱ Ῥωμαῖοι --- — Νομαντίνους te ἐξελόντες χτλ.).
οἱ βουλόμενοι διεχρῶντο ἕτερος ἑτέρως" οἱ λοιποὶ δ᾽ ἐξήεσαν τρίτης
ἡμέρας ἐς τὸ δεδομένον χωρίον, δυσόρατοί τε χαὶ ἀλλόχοτοε πάμπαν
ὀφϑῆναι --- — Ἐπιλεξάμενος δ᾽ αὐτῶν πεντήχοντα ὃ Σκιπίων ἐς ϑρίαμ-
βον τοὺς λοιποὺς ἀπέδοτο καὶ τὴν πόλιν xartéoxawe. Discrepat memoria
Liviana: cf. Oros. V7, 16sqq. Novissima spe desperationts in mortem
omnes destinati clausam urbem ipsi introrsum succenderunt cunctique pa-
riter ferro veneno atque igne consumpti sunt — — Unum Numantinum
victoris catena non tenuit; unde triumphum dederit, Roma non vidit.
Flor. I 34, 168sq. Liv. per. 59.
17
Str. XIII 4, 1 sq. p. 623/4 Ἔχει δέ τενα ἡγεμονίαν τερὸς τοὺς
τόττους τούτους τὸ Πέργαμον, ἐπιφανὴς πόλις καὶ πολὺν συνευ-
τυχήσασα χρόνον τοῖς Atradxoic βασιλεῦσι" καὶ δὴ καὶ ἐντεῦϑεν
ἀρχτέον τῆς ἑξῆς τιεριοδείας, καὶ τερῶτον τεερὶ τῶν βασιλέων,
ὅ ὁπόϑεν ὡρμήϑησαν καὶ εἰς ἃ κατέστρεψαν, ἐν βραχέσι δηλωτέον.
Ἦν μὲν δὴ τὸ Πέργαμον «Τυσιμάχου γαζοφυλάχιον τοῦ *Aya-
ϑοχλέους, ἑνὸς τῶν 4λεξανόρου διαδόχων, αὐτὴν τὴν ἄκραν τοῦ
ὄρους συνοικουμένην ἔχον" ἔστι δὲ στροβιλοειδὲς τὸ ὄρος εἰς
ὀξεῖαν κορυφὴν ἀπολῆγον. Ἐπεπίστευτο δὲ τὴν φυλακὴν τοῦ
10 ἐρύματος τούτου καὶ τῶν χρημάτων (ἦν δὲ τάλαντα ἐννακχισχέλια)
Φιλέταιρος, ἀνὴρ Τιανός, ϑλιβίας ἐκ παιδός" συνέβη γὰρ
ἔν tive ταφῇ ϑέας οὔσης καὶ πολλῶν τεαρόντων ἀποληφϑεῖσαν
ἐν τῷ ὄχλῳ τὴν κομίζουσαν τροφὸν τὸν Φιλέταιρον ἔτι νήτειον
συνϑλιβῆναι μέχρι τοσοῦδε, ὥστεπτηρωϑῆναι τὸν aida, Hy μὲν
15 δὴ εὐνοῦχος, τραφεὶς δὲ καλῶς ἐφάνη τῆς τείστεως ταύτης ἄξιος.
Τέως μὲν οὖν εὔνους διέμεινε τῷ “υσιμάχῳ, διενεχϑεὶς δὲ πρὸς
᾿Αρσινόην τὴν γυναῖκα αὐτοῦ διαβάλλουσαν αὑτὸν ἀνέστησε τὸ
χωρίον καὶ πρὸς τοὺς καιροὺς ἐπολιτεύετο ὁρῶν ἐπιτηδείους
πρὸς νεωτερισμόν᾽" ὅ TE γὰρ “υσίμαχος κακοῖς οἰχείοις περι-
20 πεσὼν ἡἠναγκάσϑη τὸν υἱὸν ἀνελεῖν “Ayadoxléa, Σέλευκός τε
ἐπελϑὼῶν 0 Νικάτωρ ἐκεῖνόν τε κατέλυσε καὶ αὑτὸς κατελύϑη
δολοφονηϑεὶς ὑπὸ Πτολεμαίου τοῦ Κεραυνοῦ. Τοιούτων δὲ
10 ἐνακισχίλια Mein. ἢ 14 συντριβῆναε Dhi 10 διέμενε CDxz Cor. ἢ
21 ἐπανελϑὼν moz
Strabonis ἱστοριχῶν ὑπομνημάτων fragmenta 35
ϑορύβων ὄντων διεγένετο μένων ἐπὶ τοῦ ἐρύματος ὃ εὐνοῦχος
χαὶ πολιτευόμενος δι᾿ ὑτιοσχέσεων χαὶ τῆς ἄλλης ϑεραττείας
ἀεὶ πρὸς τὸν ἰσχύοντα καὶ ἐγγὺς ἡταρόντα᾽ διετέλεσε γοῦν ἔτη
εἴκοσι (a. 281—263) χύριος ὧν τοῦ φρουρίου καὶ τῶν χρημά-
των. (2) Ἦσαν δ᾽ αὐτῷ δύο ἀδελφοί, πρεσβύτερος μὲν Ev-
μένης, νεώτερος δ᾽ Ἄτταλος" ἐκ μὲν οὖν τοῦ Εὐμένους ἐγένετο
ὁμώνυμος τῷ πατρὶ Εὐμένης, ὄσπτερ καὶ διεδέξατο τὸ Πέρ-
γαμον, καὶ ἣν ἤδη δυνάστης τῶν κύχλῳ χωρίων, ὥστε καὶ τεερὶ
Σάρδεις ἐνίκησε μάχῃ συμβαλὼν ‘Avtloyor τὸν Σελεύχου᾽ δύο
δὲ καὶ εἴχοσιν ἄρξας ἔτη (a. 263—241) τελευτᾷ τὸν βίον. “Ex
δὲ ᾿Αττάλου καὶ “Ἀντιοχίδος τῆς ᾿4χαιοῦ γεγονὼς ᾿Ἄἄτταλος
διεδέξατο τὴν ἀρχὴν καὶ ἀνηγορεύϑη βασιλεὺς πρῶτος νικήσας
Γαλάτας μάχῃ μεγάλῃ. Οὗτος δὲ καὶ Ῥωμαίοις κατέστη φίλος
καὶ συνεπολέμησε ττρὸς Φίλιτετον μετὰ τοῦ Ῥοδίων ναυτικοῦ"
γηραιὸς δὲ ἐτελεύτα βασιλεύσας ἔτη τρία καὶ τετταράχοντα
(a. 241---197), κατέλιτεε δὲ τέτταρας υἱοὺς ἐξ ᾿“πολλωνίδος,
Κυξικηνῆς γυναικός, Εὐμένη, Ἄτταλον, Φιλέταιρον, ᾿ϑήναιον.
Οἱ μὲν οὖν νεώτεροι διετέλεσαν ἰδιῶται, τῶν δ᾽ ἄλλων ὃ
πρεσβύτερος Εὐμένης ἐβασίλευσε᾽ συνεττολέμησε δὲ οὗτος
Ῥωμαίοις πρός τε ᾿Αντίοχον τὸν μέγαν καὶ πρὸς Περσέα nal
ἔλαβε παρὰ τῶν Ῥωμαίων ἅπασαν τὴν ὑγι᾽ ᾿Αντιόχῳ τὴν ἐντὸς
τοῦ Ταύρου. Πρότερον δ᾽ nv τὰ περὶ Πέργαμον ov πολλὰ
χωρία μέχρι τῆς ϑαλάττης τῆς xata τὸν Ἐλαΐτην xodzov καὶ
τὸν ᾿Αδραμυττηνόν. Κατεσχεύασε δ᾽ οὗτος τὴν πόλιν καὶ τὸ
Νικηφόριον ἄλσει κατεφύτευσε καὶ ἀναϑήματα καὶ βιβλιοϑήκας
καὶ τὴν ἐπὶ τοσόνδε κατοικίαν τοῦ Περγάμου τὴν viv οὖσαν éxei-
γος προσεφιλοχάλησε᾽ βασιλεύσας δὲ ἔτη τριάκοντα καὶ ἐννέα
(a. 197—159) ἀπέλιπτεν υἱῷ τὴν ἀρχὴν ᾿Αττάλῳ γεγονότι ἐχ
Στρατονγίχης τῆς “Αριαράϑου ϑυγατρὸς tov Καππαδόκων βασι-
λέως. ᾿Ἐπέτροπον δὲ κατέστησε καὶ τοῦ παιδὸς νέου τελέως ὃν-
τος καὶ τῆς ἀρχῆς τὸν ἀδελφὸν Ἄτταλον. Ἕν δὲ καὶ εἴκοσιν
ἔτη βασιλεύσας (a. 159—138) γέρων οὗτος τελευτᾷ κατορϑώσας
24 δι we?’ moz || 30 τῶν χωρέων τῶν κύκλῳ Dh ἢ 37 δὲ] καὶ F |
ἐτελεύτησε moz ἢ 39 ἀϑηναῖον codd: corr. Tzach. || 47 ἄλσος morwxz || 48
Verba ἐπὶ τοσόνδε ante τὴν transponenda male coni. Grosk. {| 49 δὲ om. codd.
exc. X, τὰ moz | bdr aeciie codd.: τριάκοντα scripsi ex coni. Simsoni: cf.
Schweigh. ad Polyb. XII 23 et v. Canpelle l, infra 1. p. 151 adn. 1
3*
50
55
ao
36 Paulus Otto
πολλά" καὶ yao Anurtorov τὸν Σελεύκου συγκατεπολέμησεν
᾿Αλεξανδρῳ τῷ «Ἀντιόχου καὶ συνεμάχησε Ῥωμαίοις ἐπεὶ τὸν
Ψευδοφέλιππον, ἐχειρώσατο δὲ καὶ Aijyvdty τὸν Καινῶν βασε-
λέα στρατεύσας εἰς τὴν Θράκην, ἀνεῖλε δὲ καὶ Προυσίαν ἔτπει-
συστήσας αὐτῷ Νικομήδη τὸν υἱόν, κατέλιπε δὲ τὴν ἀρχὴν τῷ
ἐπιτροπεευϑέντι ᾿Αττάλῳ᾽ βασιλεύσας δὲ οὗτος ἔτη πεέντε
(a. 138---138) καὶ κληϑεὶς Φιλομήτωρ ἐτελεύτα νόσῳ τὸν βέον,
κατέλιπε δὲ κληρονόμους Ῥωμαίους" οἱ δ᾽ ἐπαρχίαν ἀπέδεεξαν
τὴν χώραν ᾿Ασίαν προσαγορεύσαντες, ὁμώνυμον τῇ ἡπεέρῳ.
57 Καινῶν) ἐκείνων CDhimorwxz, ἐκεῖνον F, καινὸν Epit.: corr. Palmer |
59 Ante τὴν ἀρχὴν add. καὶ codd. exc, Fz
61 sqq. cf. Plut. Tib. Gracch. 14. Liv. per. 58. Oros. V 8, 4.
Eutr. IV 18. Flor. I 35. Vell. 11 4. Obseq. 28. Ps. Aurel. 64, 5.
Fest. 10, 2. ITust. XXXVI 4. Plin. N. H. XXXIII 148.
COMM. De regibus Pergamenig eorumque temporibus cf. Clinton
fast. Hell. III p. 410 8qq.; van Cappelle “Commentat. de regib. et anti-
quitat. Pergamen.’ p. 149sqq.; M. H. E. Meier “Pergamen. Reich’ in Erschii
et Gruberi encycl. ser. III vol. XVI p. 345 sqq.; nunc v. Imhoof “* Die
Muenzen der Dynastie v. Pergamon’ 1884. — Quod Strabo v. 26 Philetaero
annos XX tribuit, non liquet quomodo eos computarit: certe Philetaerus
sui juris erat a. 281—263; a. 284—281 Seleuci Nicatoris erat praefectus:
ef. Imhoof 1. 1.
18
Str. XIV 1, 38 p. 646 Mera δὲ Σμύρναν αἱ Aevnat τεολέ-
χνιον, ὃ ἀπέστησεν ᾿Αριστόνικος μετὰ τὴν ᾿Αττάλου tov Φιλο-
μήτορος τελευτὴν (a. 133), δοχῶν τοῦ γένους εἶναι tov τῶν
βασιλέων καὶ διανοούμενος εἰς ἑαυτὸν ποιεῖσθαι τὴν ἀρχήν ἔν-
τεῦϑεν μὲν οὖν ἐξέπεσεν ἡττηϑεὶς ναυμαχίᾳ περὶ τὴν Κυμαίαν
ὑπὸ Ἐφεσίων, εἰς δὲ τὴν μεσόγαιαν ἀνιὼν ἤϑροισε διὰ τα-
χέων πλῆϑος ἀπόρων τε ἀνϑρώπων καὶ δούλων ἐπ᾽ ἐλευϑερίᾳ
χαταχεχλημένων, ov Ἡλιοπολίτας ἐκάλεσε. Πρῶτον μὲν οὖν
Cf. Eutr. IV 20 Motum interim in Asia bellum est αὖ Aristonico
Eumenis filto, qui ex concubina susceptus fuerat. Hic Eumenes frater
Attali fuerat. Adversus eum missus P. Licinius Crassus infintta regum
habuit auxilia. Nam et Bithyniae rex Nicomedes Romanos iuvit et Mi-
thridates Ponticus — — et Ariarathes Cappadox et Pylaemenes Paphla-
Strabonis ἱστοριχῶν ὑπομνημάτων fragmenta 37
γεαρεισέπεσεν εἰς Θυάτειρα, εἶτ᾽ ᾿Α΄ πολλωνίδα ἔσχεν, εἶτ᾽ ἀἂλ-
λων ἐφίετο φρουρέων" ov zcolty δὲ διεγένετο χρόνον, ἀλλ᾽ Ev-
ϑὺς αἵ te πόλεις ἔπεμψαν τελῆϑος, χαὶ Νικομήίδης 6 Βιϑυνὸς
ἐπεχούρησε καὶ οἱ τῶν ΙΚαχιτεαδόχων βασιλεῖς. Ἔτιειτα τερέ-
σβεις Ῥωμαίων πέντε ἧκον καὶ μετὰ ταῦτα στρατιὰ καὶ ὕπατος
Πόπλιος Keacoog (ἃ. 131) καὶ μετὰ ταῦτα Magxog Περπέρνας,
ὃς καὶ κατέλυσε τὸν πόλεμον ζωγρίᾳ λαβιὸν τὸν ᾿Αριστόνικον
χαὶ ἀναπέμψας εἰς Ῥώμην (a. 130). Ἐχεῖνος μὲν οὖν ἐν τῷ
δεσμωτηρίῳ κατέστρεψε τὸν βίον (a. 129), Περττέρναν δὲ νόσος
διέφϑειρε (a. 130), Κράσσος δὲ πτερὶ “Ζεύχας ἐτειϑεμένων τινῶν
ἔπεσεν ἔν μάχῃ (a. 130). Μάνιος δ᾽ ᾿ΑἸκύλλιος ἐπελθὼν ὕγτα-
tog (a. 129) μετὰ δέχα πρεσβευτῶν διέταξε τὴν ἐπαρχίαν εἰς
τὸ νῦν Ere συμμένον τῆς πολιτείας σχῆμα.
13 στρατεία codd.: corr. Cor.
gon. Victus tamen Crassus et in proelo interfectus [est]. Caput ipsius
Aristonico oblatum est, corpus Smyrnae sepultum. Postea Perperna con-
sul Romanus qui successor Crasso ventebat audita belli fortuna ad Asiam
celeravit et acie victum Aristonicum apud Stratonicen civitatem, quo con-
fugerat, fame ad deditionem conpulit. Aristonicus tussu senatus Romae
in carcere strangulatus est. Triumphari enim de eo non poterat, quia
Perperna apud Pergamum Romam rediens diem obterat. Cf. Liv. per.
59. Flor. 1 35. Oros. V 10,1—5. Vell. I1 4. Lust. XXXVI 4, ὁ sqq.
Sall. hist. IV fr. 61 (19), 8. App. Mithr. 12.62. b.c. 111. Plut. Flam.
21. Tib. Gracch. 20.
138q. 18 Cic. Phil. XI 8,18. Ascon. ad Cic. in Scaur. p. 24 Or.
Obseq. 28. Frontin. IV 5,16. Val. Max. III 2,12. VIII 7,6. Gell.
I 13, 118sqq. ;
148sqq. Vell. 11} 38. Val. Max. III 4, 5.
19
Str. VI 2, 6 p. 272/3 "Ev δὲ τῇ μεσογαίᾳ (8c. τῆς Σικελίας)
τὴν μὲν Ἔνναν, ἐν ἡ τὸ ἱερὸν τῆς “ήμητρος, ἔχουσιν ὀλίγοι
χειμένην ἐπὶ λόφῳ τεεριειλημμένην τελάτεσιν Ogorediors ἀροσί-
μοις πᾶσαν. Ἔχάχωσαν δ᾽ αὑτὴν μάλιστα ἐμπολιορκηϑέντες
4 πᾶσιν Cluver
Cf. Diod. XXXIV fr. 2, 1—48 (1) Ὅτε μετὰ τὴν Καρχηδονίων
10
13
10
98 Paulus Otto
of περὶ Εὔνουν δραττέται καὶ μόλις ἐξαιρεϑέντες ὑπὸ Ῥιυμαέων
(a. 132)" ἔπαϑον δὲ τὰ αὐτὰ ταῦτα xai Καταναῖοι xai Tav-
ρομενῖται καὶ ἄλλοι πλείους. --- — — Τὴν οὖν ἐρημέαν (se.
τῆς μεσογαίας) κατανοήσαντες Ῥωμαῖοι καταχτησάμενοε ta τε
ὄρη καὶ τῶν τιεδίων τὰ τιλεῖστα ἱπητοφορβοῖς καὶ βουκόλοις
καὶ ποιμέσι παρέδοσαν" ὑφ᾽ ὧν :τολλάκις εἰς κινδύνους κατέστη
μεγάλους ἡ νῆσος, τὸ μὲν πρῶτον ἐπὶ λῃστείας τρεπομένων
σποράδην τῶν νομέων, εἶτα καὶ κατὰ πλήϑη συνισταμένων καὶ
χατάλυσιν ἐπὶ ἑξήχοντα ἔτεσι τῶν Σιχελὼν εὐροοῦντων ἐν πᾶσιν 6 δου-
λικὸς αὐτοῖς ἐπανέστη πόλεμος ἐξ αἰτίας τοιαύτης. ‘Ent πολὺ τοῖς Bi-
ow ἀναδραμόντες χαὶ μεγάλους περιποιησάμενοι πλούτους συνηγόραζον
οἰκετῶν πλῆϑος -- -- (2) ᾿Εχρῶντο δὲ αὐτῶν τοῖς μὲν νέοις νομεῦσι,
τοῖς δ᾽ ἄλλοις ὥς πῃ ἑχάστῳ ἡ χρεία ἐπέβαλλε. Βαρέως δ᾽ αὐτοῖς χατά
τε τὰς ὑπηρεσίας ἐχρῶντο χαὶ ἐπιμελείας παντελῶς ὀλίγης ἠξίουν ὅσα
τε ἐντρέφεσϑαι καὶ ὅσα ἐνδύσασϑαι. Ἐξ ὧν οἱ πλείους ἀπὸ λῳστείας
τὸ ζῆν ἐπορίζοντο, χαὶ μεστὰ φόνων ἦν ἅπαντα χαϑάπερ στρατεὺυ-
μάτων διεσπαρμένων τῶν λῃστῶν. -- --- (4) Πιεζόμενοι δὲ οἱ δοῦλοι
ταῖς ταλαιπωρίαις χαὶ πληγαῖς τὰ πολλὰ παραλόγως ὑβριζόμενοι οὐχ
ὑπέμενον. Συνιόντες οὖν ἀλλήλοις χατὰ τὰς εὐχαιρίας συνελάλουν περὶ
ἀποστάσεως, ἕως εἰς ἔργον τὴν βουλὴν ἤγαγον. (5) Ἦν δέ τις οἰκέτης
Σύρος ᾿Αντιγένους Ἐνναίου, τὸ γένος ἐχ τῆς Anauelas, ἄνϑρωπος μάγος
χαὶ τερατουργὸς τὸν τρόπον. — --- (11) Ev9ve οὖν τετραχοσίους τῶν
ὁμοδούλων σινήϑροισαν χαὶ ὡς ἂν ὁ χαιρὸς ἐδίδου χαϑοπλισϑέντες εἰς
τὴν Ἔνναν τὴν πόλιν εἰσπίπτουσιν ἀφηγουμένου αὐτῶν χαὶ τοῦ πυρὸς
τὰς φλόγας τερατευομένου τούτοις τοῦ Εὔνου. Ταῖς δ᾽ οἰκίαις ἐπεισ-
ἐλθόντες πλεῖστον φόνον εἰργάζοντο. -- — (14) ᾿Εχεῖϑεν αἱρεῖται βα-
σιλεὺς 6 Εὔνους οὔτε δι᾿ ἀνδρείαν οὔτε διὰ στρατηγίαν, διὰ δὲ μόνην
ry 4 ~ 2 yw . ’ ᾿
τερατείαν χαὶ TO τῆς ἀποστασεὼως ἀρξαι. -- --- (16) Περιϑέμενος δὲ δια-
δημα χαὶ πάντα τὰ ἄλλα τὰ περὶ αὑτὸν βασιλικῶς διαχοσμήσας --- —
ényer πᾶσαν λεηλατῶν τὴν χωραν, χαὶ πλῆϑος ἄπειρον οἰχετῶν προσ-
λαμβάνων ἐθάρρησε χαὶ στρατηγοῖς Ῥωμαίων πολεμῆσαι χαὶ συμπλα-
χεὶς τῷ πλήϑει πολλάκις ἐχράτησεν, ἔχων ἤδη στρατιώτας ὑπὲρ τοὺς
μυρίους. — — (20) Κατὰ δὲ Σικελίαν ηὔξατο τὸ χαχόν, χαὶ πόλεις ἡἠλί-
σχοντο αὕτανδροι καὶ πολλὰ στρατόπεδα ὑπὸ τῶν ἀποστατῶν χατεχό-
πησαν, ἕως Ῥουπίλμειος ὁ Ῥωμαίων στρατηγὸς τὸ Ταυρομένιον ἀνεσώσατο
“Ρωμαίοις, χαρτερῶς μὲν αὐτὸ πολιορχήσας χαὶ εἰς ἄφατον ἀνάγκην καὶ
λιμὸν τοὺς ἀποστάτας συγχλείσας. -- --- (21) Ἐχεῖϑεν ἐπὶ τὴν Ἔνναν ἐλ-
ϑὼν παραπλησίως ἐπολιόρχει — --- καὶ εἷλε xal ταύτην προδοσίᾳ τὴν
πόλιν, ἐπεὶ οὐδ᾽ ἦν ἁλώσιμος διὰ τὴν ὀχυρότητα βίᾳ χειρός. CF. Liv.
per. 56—59. Oros. V 6, 3sqq. 9, 4—8. Flor. If 7, 2—8 Val. Max.
Strabonis ἱστοριχῶν ὑπομνημάτων fragmenta 39
, a ’ 7 Cc , 4 ay
σπορϑούντων tag κατοιχίας, καϑαττερ ivina ot περὶ Evvovy
8 »
τὴν ἔνναν κατέσχον».
II 7,9. ΙΧ 12 ext.1. Front. IV 1,26. Cic. Verr. IV 50,112. Athen.
VI 104 p. 273 A. Plut. Sull. 36.
COMM. De huius belli temporibus cf. C. Buecher ἡ Die Aufstaende
der unfreien Arbeiter’ (Francof. ad M. 1874) p. 121 844ᾳ., qui etiam pro-
bavit et Strab. et Diod. hic hausisse e Posidonio.
20
Str. XVI 2,34 p.760 Τῆς δ᾽ ἸΙουδαίας ta μὲν ἑσπέρια
ἄχρα τὰ πρὸς τῷ Κασίῳ κατέχουσιν ᾿ἸΙδουμαῖοί te καὶ ἡ λίμνη.
Ναβαταῖοι δ᾽ εἰσὶν οἱ Ἰδουμαῖοι" κατὰ στάσιν δ᾽ ἐχπεσόντες
ἐκεῖϑεν προσεχώρησαν τοῖς Ἰουδαίοις καὶ τῶν νομίμων τῶν
αὑτῶν ἐκείνοις ἐκοινώνησαν (a. 129).
2 Ante Ιδουμαῖοι add. of C | te om. E
Cf. Tos. A. I. XIII 9,1 ‘Yoxavoc δὲ χαὶ τῆς Ἰδουμαίας αἱρεῖ πό-
λεις Adwea xal Μάρισσαν xal ἅπαντας τοὺς Ἰδουμαίους ὑποχειρίους
ποιησάμενος ἐπέτρεψεν αὐτοῖς μένειν ἐν τῇ χώρᾳ, εἰ περιτέμνειν TE τὰ
αἰδοῖα χαὶ τοῖς Ἰουδαίων νομίμοις χρῆσϑαι ϑέλοιεν. Οἱ δὲ πόϑῳ τῆς
πατρίου γῆς καὶ τὴν περιτομὴν χαὶ τὴν ἄλλην τοῦ βίου δίαιταν ὑπέμει-
ναν τὴν αὐτὴν Ἰουδαίοις ποιήσασϑαι. Καχεῖνος αὐτοῖς χρόνος ἦρχεν
ὥστε εἶναι τὸ λοιπὸν Ἰουδαίοις. Cf. ib. 15, 4. Β. I. I 2, 6.
21
Str. ΥἹ 2, 11 0. 27] Ποσειδώνιος δὲ κατὰ τὴν ἑαυτοῦ
μνήμην φησὶ περὶ τροπὰς ϑερινὰς ἅμα τῇ ἕῳ μεταξὺ τῆς
Ἱερᾶς καὶ τῆς Εὐωνύμου πρὸς ὕψος ἀρϑεῖσαν ἐξαίσιον τὴν ϑά-
λατταν ὁραϑῆναι καὶ συμμεῖναί τινα χρόνον ἀναφυσωμένην
συνεχῶς, εἶτα παύσασϑαι" τοὺς δὲ τολμήσαντας προσπλεῖν
ἰδόντας νεχροὺς ἰχϑύας ἐλαυνομένους ὑπὸ τοῦ ῥοῦ [τοὺς δὲ]
3 ‘Iégas Mein. ἢ 6 τοὺς δὲ del. Siebenk.
Cf. Obseq. 29 M. Aemilio Lucio Aurelio coss. (a. 126) — — ad
insulas Liparas mare efferbutt et quibusdam adustis navibus vapore pleros-
que navales exanimavit, piscium vim magnam exanimem dispersit. Cf.
Oros. V 10, 11. Augustin. de civ. dei ΠΙ 31.
1ὅ
Or
40 Paulus Otto
καὶ Péguy καὶ δυσωδίᾳ πληγέντας φυγεῖν, ἕν δὲ τῶν τελοια-
ρέων τὸ μᾶλλον πλησιάσαν τοὺς μὲν τῶν ἐνόντων ἀποβαλεῖν,
τοὺς δ᾽ εἰς “ιπάραν μόλις σῶσαι, τοτὲ μὲν ἔχφρονας γενο-
μένους ὁμοίως τοῖς ἐπιληπειχοῖς, τοτὲ δὲ ἀνατρέχοντας εἰς
τοὺς οἰκείους λογισμούς" πολλαῖς δ᾽ ἡμέραις ὕστερον ὅρᾶσϑαι
πηλὸν ἐπανϑοῦντα tr, ϑαλάττῃ, πολλαχοῦ δὲ καὶ φλόγας ἔκτει-
πτούσας καὶ καπνοὺς καὶ λιγνύας, ὕστερον δὲ παγῆναι καὶ yevé-
σϑαι τοῖς μυλίταις λίϑοις ἐοιχότα τὸν mayor’ τὸν δὲ τῆς Σι-
χελίας στρατηγὸν Τίτον Φλαμίνιον δηλῶσαι τῇ συγκλήτῳ, τὴν
δὲ πέμψασαν ἐκϑύσασϑαι ἔν τε τῷ νησιδίῳ καὶ ἐν Διπάραις
τοῖς τε καταχϑονίοις ϑεοῖς καὶ τοῖς ϑαλαττίοις (8. 126).
7 ὃν n (ex corr.) ο, ἐκ ABC] ἢ 15 Φλαμενῖνον Du Theil., sed cf. Sintenis
ad Plut. Tit. 1
22
Str. V 3, 10 p. 237 “Ere δὲ Φρεγέλλαι, mag’ ἣν ὃ Aeiguc
δεῖ ὁ εἰς tag Muvtovevag ἐχδιδούς, νῦν μὲν χώμη, πόλες δέ
mote γεγονυῖα ἀξιόλογος -- --- κατεσχάφη δ᾽ ὑπὸ Ῥωμαίων
ἀποστᾶσα (a. 125).
Cf. Liv. per. 60 Z. Opimius praetor Fregellanos qui defecerant
in deditionem accepit, Fregellas dirwt. Cf. Obseq. 30. Vell. 11 6, 4.
Plut. C. Gracch. 3. Auct. ad Herenn. IV 15, 22. 27, 37. Cic. de
invent. II 34, 105. de fin. V 22, 62. Phil. III 6, 17. Ascon. ad Cic. in
Pis. 95 p. 17 Or.
23
Str. ΠῚ 5, 1 p. 167/8 Τῶν δὲ προχειμένων νήσων τῆς
Ἰβηρίας τὰς μὲν Πιτυούσσας δύο καὶ τὰς Γυμνησίας δύο (κα-
λοῦσι καὶ Βαλιαρίδας) προκεῖσϑαι συμβαίνει τῆς μεταξὺ Ταρ-
θάκωνος καὶ Σούκρωνος παραλίας --- — Τῶν δὲ Γυμνησίων
ἡ μὲν μείζων ἔχει δύο ττόλεις, Πάλμαν καὶ Πολεντίαν -- ---
Διὰ δὲ τὴν ἀρετὴν τῶν τόπων καὶ οἱ χατοικοῦντες eignvaior,
καϑάπερ καὶ οἱ κατὰ τὴν Ἔβουσον. Καχούργων δέ τινων ὀλέγων
3 βαλεαρίδας B || 5 παλλάμαν codd.: corr. Xyl. | norertiay codd.::
corr. Kram. ἢ 7 Ἔβυσον Cor.
Cf. Flor. 143 Quatenus Metelli Macedonicit domus bellicis agno-
minibus adsueverat, altero ex liberis cius Cretico facto mora non fuit
Strabonis ἱστορικῶν ὑπομνημάτων fragmenta 41
χοινωνίας συστησαμένων πρὸς τοὺς ἐν τοῖς πελάγεσι λῃστὰς διε-
βλήϑησαν ἅπαντες, καὶ διέβη ἹΠέτελλος ἐττ᾿ αὐτοὺς 6 Βαλιαρικὸς
προσαγορευϑείς (a. 123—122), ὅστις καὶ τὰς πόλεις ἔχτισε. Ata
δὲ τὴν αὑτὴν ἀρετὴν ἐπιβουλευόμενοι, καίπερ εἰρηναῖοι ὄντες,
[42 - » ie ry ~ > ww [47
ὅμως σφενδονῆται ἀριστοι λέγονται᾽ καὶ τοῦτ ἤσχησαν, ὡς
10
φασι, διαφερόντως, ἐξ ὅτου Φοίνικες κατέσχον τὰς νήσους. ᾿
Οὗτοι δὲ καὶ ἐνδῦσαι λέγονται τερῶτοι τοὺς ἀνϑρώττους χιτῶ-
vag πλατυσήμους᾽ ἄζωστοι δ᾽ ἐπὶ τοὺς ἀγῶνας ἐξήεσαν αἰγίδα
mer τῇ χειρὶ ἔχοντες χαὶ πεπυρακτωμένον ἀκόντιον, σπάνιον
δὲ χαὶ λελογχωμένον σιδήρῳ μικρῷ, σφενδόνας δὲ περὶ τῇ
κεφαλῇ τρεῖς μελαγκρανίνας ἢ τριχίνας ἢ νευρίνας, τὴν μὲν
μαχρόκωλον πρὸς τὰς μαχροβολίας, τὴν δὲ βραχύκωλον πρὸς
τὰς ἐν βραχεῖ βολάς, τὴν δὲ μέσην πρὸς τὰς μέσας. Ἠσκοῦντο
δ᾽ ἐκ παίδων οὕτως ταῖς σφενδόναις, ὥστ᾽ οὐδ᾽ ἄλλως τοῖς
παισὶν ἄρτον ἐδίδοσαν ἄνευ τοῦ τῇ σφενδόνῃ τυχεῖν. Ζ4ιόπερ
11 Ante ἐπιβουλευόμενοι add. dei Bekker | 15 Ante ἄζωστοι lacunam
stat. Grosk. Mein. || 16 πα a C | καὶ) ἢ codd.: corr. Cor.-Inter ἔχοντες ct
marcve. excid. (τῇ δὲ dake) susp. Mein. 1 18 Post τρεῖς in codd. sec. verba
pe avivas’ σχοίνου εἶδος, ἐξ οὗ πλέκεται τὰ σχοινία" καὶ Φιλητᾶς γε
ὁμηνείᾳ ᾿λευγαλέος δὰ χιτὼν πεπενωμένοθ" ἀμφὶ δ᾽ ἀραιὴ ἰξὺς εἰλεῖ-
ται Dian ue μδλα βία ὡς σχοένῳ ἐζωσμόνου, quae pro scholio esse ha-
benda recte intell. Tyrwhitt | μελαγκραΐνας codd., μελαγκρανέας Salmas.: corr.
Cas. || 22 τῆς ΤΣ codd.: corr. Cas.
guin alter quoque Balearicus vocaretur. Baleares per id tempus insulae
ptratica rabie maria corruperant. Homines feros atque silvestres mireris
ausos α scopulis suis sallem maria prospicere. Ascendere etiam incon-
ditas rates et practernavigantes subinde inopinato impetu terruere. Set
cum venientem ab alto Romanam classem prospexissent, praedam putan-
tes ausi etiam occurrere, et primo impetu inganti lapidum saxorumque
nimbo classem operuerunt. Tribus quisque fundis procliantur. Certos
6556 quis mtretur tclus, cum haec sola genti arma sint, id unum ab in-
fantia studium? Cibum puer a matre non accipit, nisi quem tpsa mon-
strante percusserit. Sed non diu lapidatione Romanos terruere etc. Cf.
Liv. per. 60. Oros. V 13,1. Plin. N. H. 1277. — De fundis paulum
discrepat Diodor. V 18, 38q. Ὁπλισμὸς δ᾽ ἐστὶν αὐτοῖς σφενδόναι, xai
τούτων μίαν μὲν περὶ τὴν χεφαλὴν ἔχουσιν, ἄλλην δὲ περὶ τὴν γαστέρα,
τρίτην δ᾽ ἐν ταῖς χερσί. --- --- Κατὰ δὲ τὴν εὐστοχίαν οὕτως ἀχριβεῖς
εἰσιν ὥστε χατὰ τὸ πλεῖστον μὴ ἁμαρτάνειν τοῦ προχειμένου σχοποῦ.
Αἴτιαι δὲ τούτων αἱ συνεχεῖς ἐχ παίδων μελέται, χαϑ᾽ ἃς ὑπὸ τῶν μη-
τέρων ἀναγχάζονται παῖδες ὄντες συνεχῶς σφενδονᾶν᾽ προχειμένου γὰρ
15
On
42 Paulus Otto
6 Μέτελλος προστελέων πρὸς τὰς νήσους δέρρεις ἔτεινεν ὑτεὲρ
τῶν καταστρωμάτων, σχέπην πρὸς τὰς σφενδόνας. Εἰσήγαγε
δὲ ἐποίκους τρισχιλίους τῶν ἐκ τῆς Ἰβηρίας Ῥωμαίων.
σχοποῦ κατά τι ξύλον ἠρτημένου ἄρτον, οὐ πρότερον δίδοται τῷ μελε-
τῶντι φαγεῖν, ἕως ἂν τυχὼν τοῦ ἄρτου συγχωρούμενον λάβῃ παρὰ τῆς
μητρὸς χαταφαγεῖν τοῦτον.
COMM. Diodorum hoc loco hausisse ex Timaeo, Strabonem ac
Livium ex Posidonio, qui ipse quoque usus esset Timaeo, recte demonstra-
vit Muellenhoff “Deutsche Altertumskunde’ I p. 465 sqq.
24
Str. VI 3, 4 p. 281 Περί τε τὰ ᾿Αννίβεια καὶ τὴν ἐλευϑε-
ρέαν ἀφῃρέϑησαν (sc. οἱ Ταραντῖνοι), ὕστερον δ᾽ ἀποικίαν Ῥιυ-
μαίων δεξάμενοι καϑ᾽ ἡσυχίαν ζῶσι καὶ βέλτιον ἢ πρότερον».
1 ve] δὲ Cor. | ννιβαϊκὰ susp, Kram.
Cf. Plut. C. Gracch. 8 Αὖϑις ἑτέροις νόμοις ἀπηρτήσατο τὸ πλῆϑος
(sc. Ο. Gracchus tr. pl. II a. 122), ἀποιχίας μὲν εἰς Τάραντα χαὶ Ka-
πύην πέμπεσϑαι γράφων. Vell. 115 Et post annum (a. 123, qua in re
erravit) Scolacium Minervium, Tarentum Neptunia — — colonia con-
dila est.
COMM. De hac colonia cf. Mommsen CIL I p. 87>.
25
a. Str. IV 6,3 p. 203 Τοὐντεῦϑεν δ᾽ ἤδη (8c. ἀπὸ τοῦ
Movolxov λιμένος) μέχρι ασσαλίας καὶ μιχρὸν τεροσωτέρω τὸ
τῶν Σαλύων ἔϑνος οἰκεῖ τὰς "᾿ἄλπεις τὰς ὑπερχειμένας καί
τινα τῆς αὑτῆς τιαραλίας ἀναμίξ τοῖς Ἕλλησι. Καλοῦσι δὲ
τοὺς Σάλυας οἱ μὲν παλαιοὶ τῶν Ἑλλήνων Alyvasg καὶ τὴν
χώραν, ἣν ἔχουσιν οἱ Μασσαλιῶται, Acyvotixny, οἱ δ᾽ ὕστε-
ρον Κελτολίγυας ὀνομάζουσι καὶ τὴν μέχρε “Ιουερίωνος καὶ
τοῦ Ῥοδανοῦ πεδιάδα τούτοις προσνέμουσιν, ἀφ᾽ ἧς οὐ πεζὴν
4 τινας codd.: corr. Cor. τῆς παραλίας αὐτῆς Grosk., αὐτῆς τῆς παρα-
λίας Muell.§ 1 dovepiovos) Agovertia D’ Anvillius, ᾿Πονενέωνος Mannert,
‘Aoversaovos Mein., ead. scripturam defendit Mueller p. 962
Strabonis ἱστοριχῶν ὑπομνημάτων fragmenta 43
μόνον, ἀλλὰ καὶ ἱππικὴν ἔστελλον στρατιὰν εἰς δέκα μέρη
διῃρημένοι. Πρώτους δ᾽ ἐχειρώσαντο Ῥωμαῖοι τούτους τῶν
ὑπεραλπίων Κελτῶν πολὺν χρόνον πολεμήσαντες καὶ τούτοις
xal τοῖς “ίγυσιν ἀποκχεχλειχόσι τὰς εἰς τὴν Ιβηρίαν παρόδους
τὰς διὰ τῆς παραλίας. Καὶ γὰρ καὶ χατὰ γῆν καὶ κατὰ ϑά-
λατταν ἐληίζοντο καὶ τοσοῦτον ἴσχυον, ὥστε μόλις στρατοττέ-
δοις μεγάλοις πορευτὴν εἶναι τὴν ὁδόν. Ὀγδοηχοστὸν δ᾽ ἔτος
πολεμοῦντες (ἃ. 122) διεπράξαντο μόλις, ὥστ᾽ ἐπὶ δώδεκα
σταδίους. τὸ πλάτος ἀνεῖσϑαι τὴν ὁδὸν τοῖς ὁδεύουσι δημοσίᾳ.
Meta ταῦτα μέντοι κατέλυσαν ἀπαντας καὶ διέταξαν αὐτοὶ
τὰς πολιτείας ἐπιστήσαντες φόβον.
b. Str. IV 1,5 p. 180 Ὕστερον μέντοι ταῖς ἀνδραγαϑίαις
ἴσχυσαν (sc. of Πασσαλεώται) προσλαβεῖν τινα τῶν ττέριξ στε-
δίων ἀπὸ τῆς αὐτῆς δυνάμεως, ἀφ᾽ ἧς καὶ τὰς πόλεις ἔχτισαν,
ἐπιτειχίσματα τὰς μὲν κατὰ τὴν Ἰβηρίαν τοῖς Ἴβηρσιν — —
τὸ δὲ Ταυροέντιον καὶ τὴν Ὀλβίαν καὶ ᾿Αντίπολιν καὶ Νίκαιαν
τῷ τῶν Σαλύων ἔϑνει καὶ τοῖς Alyvoe τοῖς τὰς ἅλπεις olxov-
σιν. Εἰσὶ δὲ καὶ νεώσοικοι παρ᾽ αὐτοῖς καὶ ὅπλοθήκη" πρότε-
ρον δὲ καὶ πλοίων εὐπορίᾳ καὶ ὅπλων χαὶ ὀργάνων τῶν TE
πρὸς τὰς ναυτιλίας χρησίμων, ἀφ᾽ ὧν τιρός τε τοὺς βαρβά-
ρους ἀντέσχον χαὶ Ῥωμαέους ἐκτήσαντο φίλους, καὶ πολλὰ καὶ
αὑτοὶ χρήσιμοι κατέστησαν ἐχείνοις κἀκεῖνοι προσελάβοντο τῆς
αὐξήσεως αὐτῶν. Σέξτιος γοῦν ὃ καταλύσας τοὺς Σάλυας
(a. 124—122) οὐ πολὺ ἄποϑεν τῆς Πασσαλίας κτίσας πόλιν
᾿ὁμώνυμον ἑαυτοῦ τε καὶ τῶν ὑδάτων τῶν ϑερμῶν, ὧν τινα
μεταβεβληκέναι φασὶν εἰς ψυχρά, ἐνταῦϑα te φρουρὰν κατῳ-
19 φόρον ald. Mein.
24 ταυρέντιον BC]: corr. Cas. ἢ 25 ἄϑνδε — οἰκοῦσεν pr. m. add. in
marg. B ἢ 30 προσέλαβον Mein. || 32 ἄπωϑεν Mein.
10sq. 24sqq. cf. Liv. per. 47 Q. Optmius cos. (a. 154) transalpi-
nos Ligures, qui Massiliensium oppida Antipolim et Nicaeam vastabant,
subegit. Polyb. XXXIII fr. 5—8. — Liv. per. 60 M. Fulvius Flac-
cus primus transalpinos Ligures domuit bello (a. 125) missus in auxihum
Massiliensium adversus Salluvios Gallos, qui fines Massiliensium popula-
bantur. Flor. I 37,3. Amm. Marc. XV 12.
31 sqq. cf. Liv. per.61 C. Sextius procos. victa Salluviorum gente
coloniam Aquas Sextias condidit, οὗ aquarum copiam 6 caldts frigidisque
10
35
40
44 Paulus Otto
κισε Ῥωμαίων (a. 122) καὶ ἐκ τῆς παραλίας τῆς εἰς τὴν Ἰκαλέαν
ἀγούσης ἀπὸ ασσαλίας ἀνέστειλε τοὺς βαρβάρους, οὐ δυνα-
μένων τῶν ἹΠασσαλιωτῶν ἀνείργειν αὐτοὺς τελέως. Οὐδ᾽ αὐ-
τὸς δὲ πλέον ἴσχυσεν ἀλλ᾽ ἢ τοσοῦτον μόνον, ὅσον κατὰ μὲν
τὰ εὐλίμενα ἀπὸ τῆς ϑαλάττης ἀτεελϑεῖν [ἐτεὶ] τοὺς βαρβάρους
ἐπὶ δώδεκα σταδίους, κατὰ δὲ τοὺς τραχῶνας ἐττὶ ὀχτώ" τὴν
δὲ λειφϑεῖσαν tx ἐκείνων τοῖς Πασσαλιώταις παραδέδωκεν.
39 ἐπὲ inclusit Xyl. | 40 τοῦ τράχωνος ABCI: corr. Kram.
fontibus atque a nomine suo ila appellatas. (Errat Liv., quod Aquas Sex-
tias coloniam dicit: fuit castellum praesidio Romano firmatum: cf. Mar-
quardt ‘Roem. Staatsverwaltung’ I? p. 260 adn. 5) Cf. Eutr. IV 22.
Vell. 115. Obseq. 32. Cassiodor. a. 122/632. Amm. Marc. XV 12.
Diod. XXXIV fr. 23. Fast. triumph. a. 122/632.
———
COMM. Quod Strabo dicit post diuturnum bellum cum Liguribus
gestum octogesimo anno vix obtinuisse Romanos, ut duodecim stadia a
mari recederent (a. 122), anno 202 post secundi belli Punici finem, in quo
Ligures Hannibali socios se adiunxerant, baec bella initium cepisse sta-
tuit. Ac sane inde ab hoc tempore Romanis id maxime erat agendum, ut
illos populos subigerent, qui intercludebant aditum in Hispaniam, quam
in provinciae formam Romani tum erant redacturi. Quamquam iam a. 235
Romanos cum Liguribus pugnasse discimus ex Liv. per. 20 (‘adversus
Ligures ltunc primum exercitus promotus est’): cf. fast. triumphal. a. 236.
233. 223.
26
a. Str. IV 2,3 p.191 Τῆς δυνάμεως δὲ τῆς πρότερον
᾿Αρούερνοι μέγα τεχμήριον παρέχονται τὸ πολλάκις πολεμῆσαι
πρὸς Ῥωμαίους τοτὲ μὲν μυριάσιν εἴκοσι, τεάλιν δὲ διπλασέαις"
τοσαύταις γὰρ τιρὸς Καίσαρα τὸν Θεὸν διηγωνίσαντο μετὰ
Οὐερκιγγετόριγος, τερότερον δὲ καὶ εἴχοσι τιρὸς αξιμον τὸν
ΑΑἰμιλιανὸν καὶ πρὸς 4ομίτιον δ᾽ ὡσαύτως AnvoBaefov (a. 121)"
ὃ Ζομήτεον codd. hic ct infra: corr. Mein. ἡνόβαρβον codd.: corr. hic
et infra Xyl.
In universum cf. Diod. V 25,1 Ἡ τοίνυν Γαλατία χατοιχεῖται μὲν
ὑπο πολλῶν ἐϑνῶν διαφόρων τοῖς μεγέϑεσι" τὰ μέγιστα γὰρ αὐτῶν σχε-
δὸν εἴχοσι μυριάδας ἀνδρῶν ἔχει (ex Posidonio, quo etiam Strabo hic
Strabonis ἱστοριχῶν ὑπομνημάτων fragmenta 45
πρὸς μὲν οὖν Καίσαρα — - --- πρὸς δὲ άξιμον Αἰμιλιανὸν
χατὰ τὴν συμβολὴν τοῦ t Ἴσαρος καὶ τοῦ Ῥοδανοῦ, καϑ᾽ ἣν
χαὶ τὸ Κέμμενον ὄρος τιλησιάζει τῷ Ῥοδανῷ᾽ τιρὸς δὲ Ζομί-
τιον xatwtgow ἔτι κατὰ τὴν συμβολὴν τοῦ τε Σούλγα καὶ τοῦ
‘Podavot. Διέτειναν δὲ τὴν ἀρχὴν οἱ ᾿Αρούερνοι καὶ μέχρι
Νάρβωνος καὶ τῶν ὅρων τῆς Μασσαλιώτιδος, ἐκράτουν δὲ καὶ
τῶν μέχρι Πυρήνης ἐθνῶν καὶ μέχρε ὠχεανοῦ καὶ Ῥήνου. Βι-
τυΐτου δὲ τοῦ πρὸς τὸν αξιμον καὶ τὸν Ζομίτιον 7τολεμή-
σαντος ὁ πατὴρ “Τουέριος τοσοῦτον πλούτῳ λέγεται καὶ τρυφ]͵
διενεγχεῖν, ὥστε τιοτὲ ἐπίδειξιν zcocovpevog τοῖς φίλοις τῆς
εὐτεορέας és ἀπήνης φέρεσϑαι διὰ πεδίου χρυσοῦ νόμισμα
χαὶ ἀργύρου δεῦρο κἀκεῖσε διασπείρων, ὥστε συλλέγειν ἐκεί-
γους ἀχολουϑοῦντας. |
Ὁ. Str. IV 1, 11 p. 185 Μεταξὺ δὲ τοῦ Agovertia καὶ tov
Ἴσαρος καὶ ἄλλοι ποταμοὶ ῥέουσιν ἀπὸ τῶν .“Δλπεων ἐπὶ τὸν
‘Podavoy, δύο μὲν οἱ πεεριρρέοντες πόλεν Καουάρων [καὶ Ovaowy]
χοινῷ ῥείϑρῳ συμβάλλοντες εἰς τὸν Ῥοδανόν, τρίτος δὲ Σούλ-
γας ὃ κατὰ Οὔνδαλον πόλιν μισγόμενος τῷ Ῥοδανῷ, ὅπου Γναῖος
.“Αηνόβαρβος μεγάλῃ μάχῃ πολλὰς ἐτρέψατο Κελτῶν μυριάδας.
— — Ka? ὃ δὲ συμτείπττουσιν ὃ Ἴσαρ ποταμὸς καὶ ὃ Ῥοδανὸς
13 βιτέτου codd.: corr. Kram. || 16 gédosc] ὄχλοις vel πολλοῖς Cor.
22 κλονάρων codd.: corr. Siebenk. | xa? Οὐάρων verba multis coniec-
turis temptata iure eiecit Kyl. | 24 Οὐένδαλον Scalig. ἢ 26 ἴσαρος E
usus est fonte: cf. Muellenhoff ‘Deutsche Altertamskunde’ II p. 303 sq.).
Liv. per. 61 Cn. Domitius procos. adversus Allobrogas ad oppidum
Vindalium feliciter pugnavit. Quibus bellum inferendi causa fuit, quod
Tutomotulum Salluviorum regem fugientem recepissent et omni ope tuvis-
sent, quodgue Aeduorum agros ... populi Romani vastavissent. — —
Q. Fabius Maximus cos., Pauli πόρος, adversus Allobrogas et Bituitum
Arvernorum regem feliciter pugnavit. Ea Bituiti exercttu occisa milia
CXX etc. Flor. I 37, 38qq. Prima trans Alpes arma nostra sensere
Saluvit, cum de cis fidissima atque amicissima civitas Massilia querere-
tur; Allobroges deinde et Arverni, cum adversus eos similes Haeduorum
qguerelae opem et auxilium nostrum flagitarent: utriusque victoriae testes
Isara et Vindelicus amnes et inpiger fluminum Rhodanus. — — Mihil
tam consptcuum in triumpho quam rex tpse Vituitus discoloribus in armis
argenteoque carpento, qualis pugnaverat. Utriusque victoriae quod quan-
tumque gaudium fuerit, vel hine aestimari potest, quod et Domitius Aheno-
10
20
οι
46 Paulus Otto
καὶ τὸ Κέμμενον ὄρος, Κόιντος Φαβιος Mattoo Αἰμιλεανὸς
οὐχ ὅλαις τρισὶ μυριάσιν εἴχοσι μυριάδας Κελτῶν κατέκοψε
χαὶ ἔστησε τρόπαιον αὐτόϑι λευχοῦ λίϑου χαὶ νεὼς δύο, τὸν
μὲν “Agews, τὸν δ᾽ Ἡρακλέους.
6. Str. 1V 1,11 p. 186 ᾿““λλόβριγες δὲ μυριάσι τιολλαῖς
σερότερον μὲν ἐστράτευον, νῦν δὲ γεωργοῦσι τὰ ττεδία καὶ τοὺς
αὐλῶνας τοὺς ἐν ταῖς ᾽᾿,Αλπεσι.
barbus et Fabius Maximus ipsis quibus pugnaverant locis saxeas erexere
turres et desuper exornata armis hostilibus tropaea fixerunt. Cf. Oros.
V 13, 2. 14,1—4. Eutr. 1V 22. Vell. 11 10. 39. Val. Max. IX 6, 3.
Cic. pr. Font. 16, 36. Hieronym. ad a. Abr. 1891 p. 131 Sch. Fast.
triumph. a. 121/633.
184. 2184. cf. Caes. Ὁ. 6. 145. Plin. N. H. VII 166.
9sq. 248q. cf. App. Gall. 12. Suet. Nero 2.
13sqq. cf. Posidon. fr. 25 (Mueller FHG III p. 260 8q.) “Ere δὲ ὁ
Ποσειδώνιος διηγούμενος χαὶ τὸν Aoveerviov tov Βιτύϊτος πατρὸς πλοῦ-
τον τοῦ ὑπὸ Ῥωμαίων χαϑαιρεϑέντος φησὶ δημαγωγοῦντα αὐτὸν τοὺς
ὄχλους ἐν ἅρματι φέρεσϑαι διὰ τῶν πεδίων καὶ σπείρειν χρυσὸν καὶ
ἄργυρον ταὶς ἀχολουϑούσαις τῶν Κελτῶν μυριάσι.
27
a. Str. VIL 2, 1 sq. p. 292/3 Περὶ δὲ Κίμβρων ta μὲν οὐχ
ev λέγεται, ta δ᾽ ἔχει πιϑανότητας ov μετρίας. Οὔτε γὰρ
τὴν τοιαύτην αἰτίαν τοῦ ττλάνητας γενέσϑαι καὶ λῃστρεκοὺς
ἀποδέξαιτ᾽ ἄν τις, ὅτι χερρόνησον οἰχοῦντες μεγάλῃ τελημμυ-
olde ἐξελαϑεῖεν ἐκ τῶν τόπων καὶ γὰρ νῦν ἔχουσι τὴν χώραν,
ἣν εἶχον πρότερον --- --- Γελοῖον δὲ τῷ φυσικῷ καὶ αἰωνέῳ
nate δὶς ἑκάστης ἡμέρας συμβαίνοντι τεροσοργισϑέντας ἀτπτεελ-
ϑεῖν ix τοῦ τόπου. Ἔοικε δὲ πλάσματι τὸ συμβῆναί ποτε ὕπερ-
βάλλουσαν πλημμυρίδα᾽ ἐπιτάσεις μὲν γὰρ καὶ ἀνέσεις δέχε-
2 ov om. n Cor. | οὔτε] οὐδὲ Cor. | 5 ἐξελαϑεῖεν C(?)ghno, ἀξελα-
σϑεῖεν codd. rell. | 7 παροργισϑέντας Xyl., παρορμηϑέντας Cor. | 8 sosxe δὲ
καὶ od, vel. sound τε πᾶ. Cor. | 9 πλημιμυρέδα ὑπερβάλλουσαν BC (ἢ)
2s8qq. cf. Flor. I 38, 1 Cimbri, Teutoni atque Tigurinit ab ex-
tremis Galliae profugi, cum lerras corum inundasset Oceanus, novus se-
des toto orbe quaerebant. Cf. Verr. Flacc. ap. Fest. p. 17.
128qq. Cf. Diod. V 32,38q. ᾿ἀγριωτάτων δὲ ὄντων τῶν ὑπὸ τὰς
Strabonis ἱστοριχῶν ὑπομνημάτων fragmenta 47
ται τεταγμένας δὲ καὶ «τεριοδιζούσας ὃ ὠχεανὸς ἐν τοῖς τοιού-
τοις πάϑεσιν. --- — — Ταῦτα te δὴ δικαίως ἐπιτιμᾷ τοὶς
συγγραφεῦσι Ποσειδώνιος καὶ ov καχῶς εἰχάζει, διότε λῃ-
στριχοὶ ὄντες καὶ γγλάνητες οἱ Κίμβροι καὶ μέχρι τῶν περὶ
τὴν αιῶτιν ποιήσαιντο στρατείαν, ἀπ᾽ ἐχείνων δὲ χκαὶ ὁ
Κιμμέρεος κληϑείη βόσπορος, οἷον Κιμβρικός, Κιμμερίους τοὺς
Κίμβρους ὀνομασάντων τῶν Ἑλλήνων.
b. Str. I 3,6 p. 102 Eixatee δὲ καὶ (sc. ὁ Ποσειδώ-
ytos) τὴν τῶν Κίμβρων καὶ τῶν συγγενῶν ἐξανάστασιν ἐκ τῆς
2 AY 3 8 , ”
οἰκείας γενέσϑαι κατὰ (λῃστείαν, ov κατὰ) ϑαλάττης ἔφοδον
ἀϑρόαν συμβᾶσαν».
, 10 περιορεζούσας codd.: corr. Tzsch. ἢ 11 ταῖτα δὲ codd.: corr. Cor. |
14 0] ἡ codd.: corr. Mein. ἢ 15 κληϑεὶς codd.: corr. Cas.
19 γενόσϑαι κατὰ ϑαλάττης ἔφοδον οὐκ ἀϑρόαν συμβ. codd.: restitui
ial ex Cor. coni. feliciss., (κατὰ Ajotelaw) γενέσθαι, ov κατὰ Pal, ἐφ.
ein.
ἄρχτους χατοιχούντων (sc. Κελτῶν) χαὶ τῶν τῇ Σχυϑία πλησιοχώρων,
φασί τινας ἀνθρώπους ἐσϑίειν — — Διαβεβοημένης δὲ τῆς τούτων ἀλ-
χῆς χαὶ ἀγριότητος, φασί τινες ἐν τοῖς παλαιοῖς χρόνοις τοὺς τὴν ᾿Ασίαν
ἅπασαν χαταδραμόντας, ὀνομαζομένους δὲ Κιμμερίους, τούτους εἶναι,
βραχὺ τοῦ χρόνου τὴν λέξιν φϑείραντος ἐν τῇ τῶν χαλουμένων Κίμβρων
προσηγορίᾳ. Ζηλοῦσι γὰρ ἐκ παλαιοῦ λῃστεύειν ἐπὶ τὰς ἀλλοτρίας χώ-
eas ἐπερχόμενοι χαὶ χαταφρονεῖν ἁπάντων. Plut. Mar. 11: Ἄλλοι δέ
φασι Κιμμερίων τὸ μὲν πρῶτον ὑφ᾽ Ἑλλήνων τῶν πάλαι γνωσϑὲν οὐ
μέγα γενέσϑαι τοῦ παντὸς μόριον, ἀλλὰ φυγὴν ἢ στάσιν τινὰ βιασϑεῖσαν
ὑπὸ Σχυϑὼν εἰς ᾿Ασίαν ἀπὸ τῆς Μαιώτιδος διαπερᾶσαι Μυγδάμιος ἡγου-
μένου, τὸ δὲ πλεῖστον αὐτῶν χαὶ μαχιμώτατον ἐπ᾽ ἐσχάτοις οἰχοῦν παρὰ
τὴν ἔξω ϑάλασσαν γῆν μὲν νέμεσϑαι σύσχιον --- --- Ἔνϑεν οὖν τὴν ἔφο-
dov εἶναι τῶν βαρβάρων τούτων ἐπὶ τὴν Ἰταλίαν, Κιμμερίων μὲν ἐξ
ἀρχῆς, τότε δὲ Κίμβρων ovx ἀπὸ τρόπου προσαγορευομένων.
COMM. De Posidonio et Strabonis et Diodori et Plutarchi narra-
tionis fonte optime disseruit Muellenhoff ‘Deutsche Altertumskunde’ II
p. 163 sqq.
28
a. Str. VIL 2,2 p.293 Φησὶ δὲ καὶ (sc. ὁ Ποσειδώ-
νιος) Botovg tov Ἑρκύνιον δρυμὸν οἰκεῖν πρότερον, τοὺς δὲ
2 Βοίους Mein., et sic semper
10
15
20
48 Paulus Otto
Κίμβρους ὁρμήσαντας ἐπὶ τὸν τόπον τοῦτον, ἀτεοχρουσϑέντας
ὑπὸ τῶν Βοΐων ἐπὶ τὸν Ἴστρον καὶ τοὺς Σχορδίσχους Γαλάτας
5 καταβῆναι, εἶτ᾽ ἐπὶ Τευρίστας καὶ Ταυρίσχους, καὶ τούτους
Γαλατας.
b. Str. V. 1,8 p. 214 Ζιορίζονται δὲ (sc. of Ἑνετοῦ τεοταμῷ
δέοντι and ᾿Αλππείων ὁρῶν ἀνάπλουν ἔχοντι καὶ διακοσέων
σταδίων ἐπὶ τοῖς χιλίοις εἰς Νωρήιαν πόλιν, περὶ ἣν Γναῖος
10 Κάρβων συμβαλὼν Κίμβροις οὐδὲν ἔπραξεν (8. 113).
5 Ταυρέστας Cas. | καὶ Tavolox.) ἢ Tavg. Grosk. ἢ 8 ἀλπέων codd:
corr. Cor. | καὶ inclusit Cor. ἢ 9 ἣν] ἧς if 10 κεμβρίοις codd.: corr. Cor.
7 sqq. Cf. App. Gall. 13. Diod. XXXIV fr. 37. Liv. per. 63.
Obseg. 38. Eutr. IV 25. Vell. I 8,3. 12,2. Tac. Germ. 37.
29
a. Str. XVII 3, 15 p. 833 Τὴν δὲ χώραν τὴν μὲν ἐπαρχίαν
ἀπέδειξαν Ρωμαῖοι τὴν ὑπὸ τοῖς Καρχηδονίοις, τῆς δὲ Maoa-
γάσσην (ἵ a. 148) ἀπτέδειξαν κύριον καὶ τοὺς ἀπογόνους τοὺς
περὶ Μἥὔῦικίψαν (a. 148---118). αλιστα γὰρ ἐσπουδάσϑη τειαρὰ
δ τοῖς Ῥωμαίοις 6 Macavacongs δι᾽ ἀρετὴν καὶ φιλίαν" καὶ γὰρ
δὴ καὶ οὗτός ἐστιν ὃ τοὺς Νομάδας πολιτικοὺς κατασκευάσας
χαὶ γεωργούς, ἔτι δ᾽ ἀντὶ τοῦ λῃστεύειν διδάξας στρατεύειν.
b. Str. XVII 3,9 p. 829 Τὴν δὲ χώραν (sc. τῶν ασαι-
συλίων) μετὰ Σόφακα κατέσχε Macavacons, εἶτα Mixlwac,
10 εἶτα καὶ οἱ ἐκεῖνον διαδεξάμενοι.
6. Str. XVII 8, 13 p. 832 Λίέρτα τέ ἔστιν ἐν μεσογαέᾳ, τὸ
Macavacoov καὶ τῶν ἑξῆς διαδόχων βασίλειον, τεόλις εὐερχε-
στάτη καὶ κατεσχευασμένη καλῶς τοῖς πᾶσι, καὶ μάλιστα ὑπὸ
Mintwa, ὅστις καὶ Ἕλληνας συνῴκισεν ἐν αὐτῇ καὶ τοσαύτην
15 ἐποίησεν, ὥστ᾽ ἐκπέμπειν μυρίους ἱππέας, διπλασίους δὲ
χεεζοῦς.
6 καὶ om. h Cor.
10 καὶ om. xz Cor.
284. cf. Sall. Iug. 5. Liv. XXX 44, 12.
hsqq. cf. Polyb. XXXVII fr. 10, 7 sq. App. Pun. 106,
Strabonis ἱστοριχῶν ὑπομνημάτων fragmenta 49
90
Str. XVII 3, 12 p. 831 Ἦν δὲ ἡ μὲν πρὸς τῇ ἹΠαυρουσίᾳ
προσοδικωτέρα τὲ καὶ δυναμικωτέρα, ἡ δὲ τερὸς τῇ Καρχηδονίᾳ
καὶ τῇ Maoviséwv ἀνϑηροτέρα te καὶ κατεσκευασμένη βέλτιον,
καίπερ κεκακωμένη διὰ τὰ Καρχηδόνια τὸ πρῶτον, ἔπειτα διὰ
τὸν πρὸς Ἰουγούρϑαν πόλεμον" ἐκεῖνος γὰρ ‘AdagBala ἐχπο-
λιορχήσας ἐν Ἰτύκῃ καὶ ἀνελών, φίλον ὄντα Ῥωμαίων, (a. 112)
ἐνέπελησε τὴν χώραν πολέμου. --- --- Συνηφανέσϑησαν δὲ τοῖς
ἡγεμόσι καὶ αἱ πόλεις, Τισιαοῦς τε καὶ Οὔαγα (a. 108) καὶ Θά-
λα (a. 108), ἔτε δὲ καὶ Kawa (a. 107), τὸ γαζοφυλάκιον τοῦ Ἰου--
γούρϑα, καὶ Ζαμα καὶ Ζέγχα.
8 μασσαιλίων moz μασσαισυλίων x μασσυλιαέων codd. rell.: corr.
Kram. || 8 ovata codd.: corr. Letronn., Oveya Mein. ἢ 10 ζάκμα codd.: corr. Xyl.
In universum cf. Diod. XXXIV fr. 31. 32. 35. 354. 39. App. Numid.
fr. 1—5. Plut. Mar. 7—10. Sull. 3. Cass. Dio. fr. 89. Sall. Iug.
20sqq. Liv. per. 64—66. Oros. V 15, 1—19. Flor. I 36. Eutr. IV
268q. Obseg. 398q. Vell. II 11 8q. Ps. Aur. 75, 2. Val. Max. II
7, 2. VI 9, 6. 14. VIII 14,4. Frontin. I 8,8. II 1,13. 4,10. 1Π 9, 3.
IV 1, 2. Cic. de off. III 20, 79.
5 sq. Discrepant omnes reliqui scriptores: Diod. XXXIV fr. 31 Ὅτι
κατὰ τὴν Διβύην παραταξαμένων ἀλλήλοις τῶν βασιλέων Ἰογόρϑας χρα-
τήσας τῇ μάχῃ πολλοὺς ἀνεῖλε τῶν Νομάδων, 6 δὲ ᾿Ατάρβας ὁ ἀδελφὸς
αὐτοῦ χαταφυγὼν εἰς Κίρταν καὶ συγχλεισϑεὶς εἰς πολεορχίαν ἐξαπέ-
στειλε πρεσβευτὰς εἰς Ῥώμην -- --- Ὁ Ἰογόρϑας περιταφρεύσας τὴν πόλιν
évdela χατεπόνησε τοὺς ἐν τῷ πόλει, τὸν δὲ ἀδελφὸν ἐξελθόντα μεϑ᾽
ἱχετηρίας χαὶ τῆς μὲν βασιλείας ἐξιστάμενον, τὸ δὲ ζῆν αἰτούμενον ἀπέ-
σφαξεν. Sall. lug. 20--26. Liv. per. 64. — Itaque quod Uticae hoc
factum esse dicit Strabo, per errorem lapsus videtur esse ex hypomne-
matis hist. haec parum diligenter excerpens.
8sq. De Vagae oppidi excidio cf. Sall. Iug. 66—69. App. Num.
fr. 3. Plut. Mar. 8.
De Thala cf. Sall. Iug. 75. Flor. I 36, 11.
De Capsa cf. Sall. lug. 89—91. Flor. I 36,14. Oros. V 15, 8.
Mommsen C. I. L. VIII 1 p. 22 No. XVII putat verba τὸ γαζοφυλάχιον
tov Ἰουγούρϑα aut Strabonis aut librarii errore apposita esse ad Capsae
oppidi nomen, quippe quae potius ad Thalam pertinerent teste Sallustio
(1. 1. cf. Flor. 1. 1.); sed cf. Oros.1.1. Marius urbem Capsam, ab Hercule
Phoenice ut ferunt conditam, regiis tune thesauris confertissimam dolo
circumvenit et cepit.
Leipziger Studien. ΧΙ, Suppl. 4
>]
10
σι
an
10
50 Paulus Otto
91
Str. V 1,11 p.217 Πολὺ δὲ καὶ τῆς ἐντὸς τοῦ Πάδου
χατείχετο ὑπὸ ἑλῶν, Oe ὧν ᾿Αννίβας χαλεπῶς διῆλθε προϊὼν
ἐπὶ Τυρρηνίαν ἀλλ᾽ ἀνέψυξε τὰ πεδία ὃ Σκαῦρος διώρυγας
πλωτὰς ἀπὸ τοῦ Πάδου μέχρι Πάρμης ἄγων. Κατὰ γὰρ Πλα-
xevtlay ὁ Τρεβίας συμβάλλων τῷ Πάδῳ καὶ tte τερότερον
ἄλλοι πλείους πληροῦσι πέραν τοῦ μετρίουι Οὗτος δὲ ὃ
Σκαῦρός ἐστιν 6 καὶ τὴν Αἰμιλίαν ὁδὸν στρώσας τὴν διὰ
Πισῶν καὶ “ούνης μέχρι Σαβάτων κἀντεῦϑεν διὰ 4 ἐέρϑωνος
(a. 109).
2 προῆλϑε no ἢ 3/4 διωρύγαις πλωταῖς ano τ. IT. μέχρε Παρμηστῶν
codd.: corr. Mein., μέχρε Πάρμης ταμὼν Muell. || 4 Verba κατὰ γὰρ ΠΆ. --
μετρίου post Τυρρηνίαν (Υ. 3) male collocavit Grosk.
6sq. cf. Ps. Aurel. 72, 8 (M. Aemilius Scaurus) censor (a. 109)
viam Aemiliam stravit.
32
Str. IV 1, 13 p. 188 Kat τοὺς Τεχτοσάγας δέ pace μετα-
σχεῖν τῆς ἐπὶ Δελφοὺς στρατείας (sc. tov Boévvov a. 278),
[καὶ] τούς τε ϑησαυροὺς τοὺς εὑρεϑέντας παρ᾽ αὐτοῖς ὑπὸ
Καιπέωνος τοῦ σερατηγοῦ τῶν Ῥωμαίων ἐν πόλει Τολωσσῃ
(a. 106) τῶν ἐκεῖϑεν χρημάτων μέρος εἶναί φασι. προσϑεῖναι
δὲ τοὺς ἀνθρώπους καὶ ἐκ τῶν ἰδίων οἴκων ἀνιεροῦντας καὶ
ἐξιλασκομένους τὸν ϑεόν᾽ προσαψάμενον δ᾽ αὐτῶν τὸν Και-
πίωνα διὰ τοῦτο ἐν δυστυχήμασι καταστρέψαι τὸν βίον ὡς
ἱερόσυλον ἐχβληϑέντα ὑπὸ τῆς πατρίδος (a. 95), διαδόχους δ᾽
ἀπολιπόντα παῖδας, ἃς συνέβη καταπορνευϑείσας, ὡς εἴρηκε
Τιμαγένης, αἰσχρῶς ἀτιολέσϑαι. Πιϑανώτερος δ᾽ ἐστὶν ὃ
3 καὶ expunxit Kram., te post τοὺς delendum cens. Cor. 4 σκεπέωνος
codd.: corr. Xyl. ἢ 1 σκεπίωνα codd.: corr. Xyl. | 9 ὑπὸ delendum censet
Kram. |} 10 οἷς CIB (ex corr.), αἷς Cor.: corr. Kram. | καταπορνευϑεῖσεν Cl,
καταπορνευϑείσαις Cor.: corr. Kram.
1 sqq. cf. Iust. XXXII 3, 6—11 Namqgue Galli bello adversus
Delphos infeliciter gesto, in quo matorem vim numinis quam hostium
senserant, amisso Brenno duce pars in Asiam, pars in Thraciam extorres
fugerant. Inde per eadem vestigia, qua venerant, antiquam patriam re-
Strabonis ἱστοριχῶν ὑπομνημάτων fragmenta δ1
Ποσειδωνέου λόγος" τὰ μὲν γὰρ εὑρεϑέντα ἐν τῇ Τολώσσῃ
χρήματα μυρέων που καὶ πενταχισχιλίων ταλάντων γενέσϑαι
φησί, τὰ μὲν ἐν σηχοῖς ἀποκείμενα, τὰ δ᾽ ἐν λίμναις ἱεραῖς,
οὐδεμίαν κατασκευὴν ἔχοντα, ἀλλ᾽ ἀργὸν χρυσίον καὶ ἄργυρον"
τὸ δ᾽ ἐν Δελφοῖς ἱερὸν κατ᾽ ἐκείνους ἤδη τοὺς χρόνους ὑπάρξαι
κενὸν τῶν τοιούτων σεσυλημένον ὑττὸ τῶν Φωκέων κατὰ τὸν
ἱερὸν πόλεμον" εἰ δὲ χαί τι ἐλείφϑη, διανείμασθαι πολλούς"
οὐδὲ σωθῆναι δὲ αὐτοὺς εἰκὸς εἰς τὴν οἰχείαν ἀϑλίως ἀπαλ-
λάξαντας μετὰ τὴν ἐκ Δελφῶν ἀποχώρησιν καὶ σχεδασϑέντας
ἄλλους ἐπ᾽ ἄλλα μέρη κατὰ διχοστασίαν. “Add, ὥσπερ éxei-
γός τε εἴρηκε καὶ ἄλλοι πλείους, ἡ χώρα πολύχρυσος οὖσα καὶ
19 μεταλλάξαντας C
petivere. Ex his manus quaedam in confluente Danuvit et Savi consedit
Scordiscosque se appellari volutt. Tectosagi autem, cum in antiquam pa-
triam Tolosam venissent comprehensique pestifera lue essent, non prius
sanitatem reciperavere quam aruspicum responsis moniti aurum argen-
tumque bellis sacrilegiisque quaesitum in Tolosensem lacum mergerent,
guod omne magno post tempore Caepio, Romanus consul, abstulit. Fuere
autem argenti pondo centum decem milia, auri pondo quinquies decies
centum milia. Quod sacrilegium causa excidii Caeptoni exercituique cius
postea fuit. Romanos quoque Cimbricit belli tumultus velut ultor sacrae
pecuniae insecutus est. (Haec certe ex Timagene fluxerunt: cf. Muellen-
᾿ hoff ‘Deutsche Altertumsk.’ II p. 166 adn. 2) — Cass. Dio. fr. 90
Ὅτι Τόλοσαν πρότερον μὲν ἔνσπονδον οὖσαν τοῖς Ῥωμαίοις, στασιάσασαν
δὲ πρὸς τὰς τῶν Κίμβρων ἐλπίδας, ὡς χαὶ τοὺς φρουροὺς δεθῆναι, προ-
χατέσχον νυχτὸς ἐξαπίνης t ὑπὸ τῶν ἐπιτηδείων ἐσαχϑέντες χαὶ τὰ ἱερὰ
διήρπασαν καὶ ἄλλα χωρὶς χρήματα πολλὰ ἔλαβον" τὸ γὰρ χωρίον ἄλλως
τε παλαιόπλουτον ἦν χαὶ τὰ ἀναϑήματα, a ποτε οἱ Γαλάται οἱ μετὰ
Βρέννου στρατεύσαντες ἐχ τῶν Δελφῶν ἐσύλησαν, εἶχεν. Οὐ μέντοι χαὶ
ἀξιόλογόν τι an’ αὐτῶν τοῖς οἴκοι Ῥωμαίοις περιεγένετο, ἀλλ᾽ αὐτοὶ
ἐχεῖνοι τὰ πλείω ἐσφετερίσαντο. Καὶ ἐπὶ τούτῳ συχνοὶ εὐϑύνϑησαν.
Cf. Oros. V 15, 25. Gell. III 9, 1. Ps. Aur. 73, 5.
7sqq. cf. Val. Max. IV 7,3 Lucius autem Rheginus — -— tribu-
nus plebis Caepionem in carcerem coniectum, quod illius culpa exercitus
noster a Cimbris et Teutonis videbatur deletus, veleris artaeque amicttiae
memor publica custodia liberavit, nec hactenus amicum egtsse contentus
etiam fugae eius comes accessit. Cf. Cic. Brut. 35, 135. 44, 162 partit.
or. 30, 105 de nat. deor. III 30, 74 de orat. II 28, 124. 47, 197. 148,
198sqq. pr. Balb. 11, 28 Tusc. V 5, 14.
22 sqq. cf. Diod. V 27, 4 Ἴδιον δέ τι χαὶ παράδοξον παρὰ τοῖς
4*
52 Paulus Otto
δεισιδαιμόνων ἀνθρώπων καὶ ov πολυτελῶν τοῖς Bloeg πεολ-
λαχοῦ [τῆς Κελτικῆς) ἔσχε ϑησαυρούς" μάλιστα δ᾽ αὐτοῖς αἱ
% λίμναι τὴν ἀσυλίαν παρεῖχον, εἰς ἃς xaPlecav ἀργύρου n xat
χρυσοῦ βάρη. Oi γοῦν Ῥωμαῖοι κρατήσαντες τῶν τότεων ané-
δοντο τὰς λίμνας δημοσίᾳ, καὶ τῶν ὠνησαμένων πολλοὶ μύλους
εὗρον σφυρηλάτους ἀργυροῦς. Ἐν δὲ τῇ Τολωσσῃ καὶ τὸ ἱερὸν
ἦν ἅγιον, τιμώμενον σφόδρα ὑπὸ τῶν περιοίκων, καὶ τὰ χρή-
80 ματα ἐγιλεόνασε διὰ τοῦτο πολλῶν ἀνατιϑέντων καὶ μηδενὸς
προσάπτεσϑαι ϑαρροῦντος. '
24 τῆς Κελτικῆς eiecit Grosk.
ava Κελτοῖς ἐστι περὶ τὰ τεμένη τῶν ϑεῶν γινόμενον᾽ ἐν γὰρ τοῖς
ἱεροῖς xal τεμένεσιν ἐπὶ τῆς χώρας ἀνειμένοις ἢ ἔρριπται πολὺς χρυσὸς
ἀνατεϑειμένος τοῖς ϑεοῖς, χαὶ τῶν ἐγχωρίων οὐδεὶς ἁπτεται τούτου διὰ
τὴν δεισιδαιμονίαν, χαίπερ ὄντων τῶν Κελτῶν φιλαργύρων χαϑ᾽ ὑὕπερ-
βολήν. (Exscripsit hic Diodorus haud dubie Posidonium: cf. Muellenhoff
1. 1. II p. 303 et 306)
*33
Ioseph. A. I. XIII 11,3 (Mueller FHG III p. 493 fr. 9)
Ταῦτ᾽ εἰπὼν ἐπαποϑνήσχει τοῖς λόγοις (86. ‘AgeotdBovdog ὁ
Ὑρχανοῦ) βασιλεύσας ἐνιαυτόν (a. 106/5), χρηματίσας μὲν qu-
δ λέλλην, πολλὰ δ᾽ εὐεργετήσας τὴν πατρίδα, πολεμήσας Ἰτου-
ραίαν καὶ πολλὴν αὑτῶν τῆς χώρας τῇ Ιουδαίᾳ προσχτησάμενος
ἀναγκάσας τε τοὺς ἐνοικοῦντας, εἰ βούλονται μένειν ἐν τῇ χώρᾳ,
περιτέμνεσϑαι καὶ κατὰ τοὺς Ιουδαίων νόμους ζῆν. Φύσει
δ᾽ ἐπιεικεῖ ἐκέχρητο καὶ σφόδρα ἣν αἰδοῦς ἥττων, ὡς μαρτυ-
10 ρεῖ τοῦτο χαὶ Στράβων ἐκ τοῦ Τιμαγένους ὀνόματος
λέγων οὕτως" ἡ Ἐπιεικής τε ἐγένετο οὗτος 6 ἀνὴρ καὶ πεολλὰ
τοῖς Ἰουδαίοις χρήσιμος" χώραν te γὰρ αὐτοῖς προσεχτήσατο
καὶ τὸ μέρος τοῦ τῶν Ἰτουραίων ἔϑνους φὠκχειώσατο δεσμῷ
συνάψας τῇ τῶν αἰδοίων περιτομῇ.
*34
loseph. A. I. XIII 10, 4 (Mueller FHG III p. 491 fr. 3)
Κλεοπάτρα γὰρ ἡ βασίλισσα πρὸς τὸν υἱὸν στασιάζουσα ἢτο-
Strabonis ἱστοριχῶν ὑπομνημάτων fragmenta 53
λεμαῖον tov ““άϑουρον ἐττιλεγόμενον κατέστησεν ἡγεμόνας Χελ-
χέαν καὶ Avavlay, υἱοὺς ὄντας Ὀνίου τοῦ οἰχοδομήσαντος τὸν
γαὸν ἐν τῷ Ἡλιοπολίτῃ νομῷ τιρὸς τὸν ἐν Ἱεροσολύμοις, ὡς
καὶ ἐν ἄλλοις δεδηλώκαμεν. ΠΙαραδοῦσα δὲ τούτοις ἡ Κλεο-
πάτρα τὴν στρατιὰν οὐδὲν δίχα τῆς τούτων γνώμης ἔπραττεν,
ὡς μαρτυρδῖ καὶ Στράβων ἡμῖν ὃ Κατιϊεαδοξ λέγων οὕτως"
“Οἱ γὰρ πλείους οἵ τε συγκατελθόντες ἡμῖν καὶ οἱ ὕστερον
ἐπιπεμπόμενοι παρὰ τῆς Κλεοπάτρας εἰς Κύτερον μετεβαλ-
Aovto παραχρῆμα πρὸς τὸν Πτολεμαῖον᾽ μόνοι δὲ οἱ ἐκ τῆς
Ὀνίου λεγόμενοι συνέμενον Ἰουδαῖοι διὰ τὸ τοὺς πολίτας αὐτῶν
εὐδοκιμεῖν μάλιστα παρὰ τῇ βασιλίσσῃ, Χελκίαν τε καὶ ᾽,4να-
γέαν.
Cf. Ios. XIII 13, 1 Κλεοπάτρα δ᾽ ὁρῶσα τὸν υἱὸν αὐξανόμενον
xal τήν τε Ἰουδαίαν ἀδεῶς πορϑοῦντα χαὶ τὴν Γαζαίων πόλιν ὑπήχοον
ἔχοντα --- — παραχρῆμα μετὰ ναυτικῆς καὶ πεζῆς δυνάμεως ἐπ᾽ αὐτὸν
ἐξώρμησεν ἡγεμόνας τῆς ὅλης στρατιᾶς ἀποδείξασα Χελχίαν καὶ Avavlay
τοὺς Ἰουδαίους. Pomp. Trog. prol. 39 Ut Alexandriae mortuo rege
Ptolomaeo Physcone filius εἶμ Ptolomaeus Lathyros accepto regno ex-
pulsus est a matre Cyprum et in Syria bello petitus ab eadem. Lust.
XXXIX 4, 1 At in Aegypto Cleopatra cum gravaretur socio regni, filio
Ptolomaco, — — exulare cogit arcessito minore βίο Alexandro et rege
in locum fratris constituto. Nec filtum regno expulisse contenta bello
Cypri exulantem persequitur. Cf. Porphyr. Tyr. fr. 7, 3 (Mueller
FHG III p. 721).
*35
Ioseph. A. I. XIII 12,6 (fr. 10 Mueller) Πτολεμαῖος δὲ
(sc. ὁ atoveos) μετὰ τὴν νίκην (de Alexandro, Hyrcani filio,
qui a. 105 Iudaeorum regnum occupavit) προσκαταδραμὼν τὴν
χώραν ὑψίας ἐπιγενομένης ἔν τισι κώμαις τῆς Ἰουδαίας κατέ-
10
μξινεν, ἃς γυναικῶν εὑρὼν μεστὰς καὶ νηπίων ἐχέλευσε τοὺς 5
στρατιώτας ἀποσφάττοντας αὐτοὺς καὶ κρεουργοῦντας, ἔπειτα
εἰς λέβητας ζέοντας ἐνιέντας τὰ μέλη ἀπάρχεσϑαι. Τοῦτο δὲ
προσέταξεν, ἵν᾿ οἱ διαφυγόντες ἐκ τῆς μάχης καὶ πρὸς αὐτοὺς
ἐλθόντες σαρχοφάγους ὑπολάβωσιν εἶναι τοὺς πολεμίους καὶ
διὰ τοῦτο ἔτι μᾶλλον αὐτοὺς καταπλαγῶσι ταῦτ᾽ ἰδόντες.
“έγει δὲ καὶ Στράβων καὶ Νικόλαος, ὅτι τοῦτον αὑτοῖς
ἐχρήσαντο τὸν τρόπον, καϑὼς κἀγὼ προείρηχα.
54 Paulus Otto
36
Str. IV 1,8 p. 183 Magog δὲ ὕστερον ὁρῶν τυφλόστο-
μον γινόμενον (sc. τὸν Ῥοδανόν) ἐκ τῆς προσχώσεως καὶ dvo-
eloBodov καινὴν ἔτεμε διώρυχα καὶ ταύτῃ δεξάμενος τὸ τελέον
τοῦ ποταμοῦ Πασσαλιώταις ἔδωκεν ἀριστεῖον κατὰ τὸν τερὸς
5 “duBowvac καὶ Τωυγενοὺς πόλεμον (a. 1043).
1 Μάριος) τέμαειος codd. errore inde orto, quod in enuntiato proxime
antecedenti Timaeus commemoratur: corr. Xyl.
Cf. Plut. Mar. 15 Πυνθϑανόμενος δὲ τοὺς πολεμίους ὁ Μάριος
ἐγγὺς εἶναι διὰ ταχέων ὑπερέβαλε τὰς ᾿Αλπεις᾽ χαὶ τειχίσας στρατόπε-
δον παρὰ τῷ Ῥοδανῷ ποταμῷ συνῆγεν εἰς αὐτὸ χορηγίαν ἄφϑονον --
-- Τὴν δὲ χομιδὴν ὧν ἐδεῖτο τῷ στρατεύματι μακρὰν καὶ πολιτελῇ πρό-
τερον οὖσαν πρὸς τὴν ϑάλασσαν αὐτὸς εἰργάσατο ῥᾳδίαν χαὶ ταχεῖαν».
Τὰ γὰρ στόματα τοῦ Ῥοδανοῦ πρὸς τὰς ἀναχοπὰς τῆς ϑαλάσσης ἰλὺν
τε πολλὴν λαμβάνοντα καὶ ϑῖνα πηλῷ βαϑεῖ σιμπεπιλημένην ὑπὸ τοῦ
κλύδωνος χαλεπὸν χαὶ ἐπίπονον χαὶ βραδύπορον τοῖς σιταγωγοῖς ἐποίει
τὸν εἴσπλουν. Ὁ δὲ τρέψας ἐνταῦϑα τὸν στρατὸν σχολάζοντα τάφρον
μεγάλην ἐνέβαλε, xal ταύτῃ πολὺ μέρος τοῦ ποταμοῦ μεταστήσας περι-
ἤγαγεν εἰς ἐπιτήδειον αἰγιαλόν, Badr μὲν χαὶ ναυσὶ μεγάλαις ἔποχον,
λεῖον δὲ χαὶ ἄχλυστον στόμα λαβοῦσαν πρὸς τὴν ϑάλασσαν. Αὕτη μὲν
οὖν ἔτι an’ ἐχείνου τὴν ἐπωνυμίαν φυλάττει. Cf. Plin. Ν. Η. 34. Mela
II 18 p. 80, 278sq. P. Solin. 2, 53 p. 48, 1sqq. M. Ptol. II 10, 2.
----..
COMM. Hanc fossam non ἃ. 102, ut narrat Plutarchus 1. ]., sed a.
104/3 a Mario ductam esse recte exposuit Muellenhoff ‘Deutsche Alter-
tumsk.’ II p. 123 sq.
37
a. Str. VII 2,2 p.293/4 Φησὶ dé καὶ (se. ὁ Ποσει-
δώνιος) Botovg τὸν Ἕρχύνιον δρυμὸν οἰκεῖν πρότερον, τοὺς
δὲ Κίμβρους ὁρμήσαντας ἐτεὶ τὸν τόπον τοῦτον, ἀτοχρουσϑέν-
τας ὑπὸ τῶν Βοΐων él τὸν Ἴστρον καὶ τοὺς Σχορδίσκους Γα-
5 λάτας καταβῆναι, εἶτ᾽ ἐπὶ Τευρίστας χαὶ Ταυρίσκους, καὶ
τούτους Γαλάτας, εἶτ᾽ ἐπεὶ Ἑλουηττίους, πολυχρύσους μὲν ἂν-
5 Ταυρίστας Cas. | καὶ 7) ἢ 7. Grosk.
6sqq. cf. Liv. per. 65 LZ. Cassius cos. (a. 107) a Tigurinis Gallis,
pago Helvetiorum, qui-a civitate secesserant, in finibus Nitiobrogum cum
exercitu caesus est. Cf. Oros. V 15, 23. Caes. Ὁ. 6.1 7.
Strabonis ἱστοριχῶν ὑπομνημάτων ἔτδαταθηίδ 55
doag, εἰρηναίους δέ᾽ ὁρώντας δὲ τὸν ἐκ τῶν λῃστηρίων πλοῦτον
ὑπερβάλλοντα τοῦ παρ᾽ ἑαυτοῖς τοὺς Ἑλουηττίους ἐπαρϑῆναι,
μάλιστα δ᾽ αὑτῶν Τιγυρηνούς τε καὶ Τωυγένους, ὥστε καὶ
συνεξορμῆσαι. Πάντες μέντοι κατελύϑησαν ὑττὸ τῶν Ῥωμαίων,
αὐτοί τε οἱ Κίμβροι καὶ οἱ συναράμενοι τούτοις, οἱ μὲν ὑπερ-
βαλόντες τὰς ᾿άἄλπεις εἰς τὴν Ἰταλίαν (8. 101), οἱ δ᾽ ἔξω
τῶν "Adnewy (a 102).
Ὁ. Str. IV 3,3 p.193 Φασὶ δὲ καὶ πολυχρύσους τοὺς
‘Elounttiovg μηδὲν μέντοι ἧττον ἐπὶ λῃστείαν τραπέσϑαι τὰς
τῶν Κίμβρων εὑπορίας ἰδόντας" ἀφανισϑῆναι δ᾽ αὑτῶν τὰ
δύο φῦλα, τριῶν ὄντων, κατὰ στρατείας.
6. St. IV 4,3 p. 196 Τούτων δὲ τοὺς Βέλγας ἀρίστους
9 τιγυρήνους codd., Τιγυρένους coni. Kram. | Τωυγένους)] sic legitur in
codd. hoc loco, sed supra fr. 36,5 Τωυγενούς [ 10 τῶν om. Ef] 15 ἐλονητα-
vous codd. | τρέπεσϑαιε codd.
10 sqq. cf. Plut. Mar. 15 Τῶν δὲ βαρβάρων διελόντων σφᾶς av-
τοὺς δίχα Κίμβροι μὲν ἔλαχον διὰ Νωρικῶν ἄνωϑεν ἐπὶ Katiov χωρεῖν
καὶ τὴν πάροδον ἐχείνην βιάζεσϑαι, Τεύτονες δὲ χαὶ Ἄμβρωνες διὰ At
γύων ἐπὶ Μάριον παρὰ ϑαάλατταν. Flor. 1 38 Tripertito agmine in
Alpes, id est claustra Italiae, ferebantur. Marius mira statim velocttate
occupatis compendiis praevenit hostem prioresque Teutonas sub ipsis
Alpium radicibus adsecutus in loco quem Aquas Sextias vocant quo —
fidem numinum — proelio oppressit! — — Sublatis funditus Teutonis in
Cimbros convertitur. Hi iam — quis crederet? — per hiemem, quae
altius Alpes levat, Tridentinis iugis in Italiam provoluti veluti ruina de-
scenderant. — — Tertia Tigurinorum manus, quae quasi in subsidio Nori-
cos insederat Alptum tumulos, in diversa elapsa fuga ignobili et latro-
cintts evanuit. Oros. V 16, 13 nomina perturbavit.
De Teutonis et Ambronibus ad Aquas Sextias a. 102 a Mario de-
victis cf. Plut. Mar. 15—22. App. Gall. fr. 1,2. Liv. per. 68. Oros.
V 16, 9-13. Flor. I 38, 7—10. Eutr. Υ 1. Obseq. 44. Vell. Π
12,4. Val. Max. VI 1 ext. 3. Frontin. II 4, 6. 7, 12. Fest. p. 17,
2sqq. Muell.
De Cimbris in campis Raudiis a. 101 deletis cf. Plut. Mar. 24—27.
Liv. per. 68. Oros. V 16, 14—22. Flor. I 38, 11—18. Eutr. V 2.
Obsegq. 44. Vell. Π 12, 5. Frontin. I 2,6. Π 2,8. Ps. Aur. 67, 3.
Tac. Germ. 37. Plin. N. H. VII 143. XVII 2. XXII 11. XXXVI 2.
Veget. ΠῚ 10. Polyaen. VIII 10.
18sqq. cf. Caes. b. G. 11 4 Plerosque Belgas esse ortos ab Ger-
manis Rhenumque antiquitus traductos propter loci fertilitatem ἰδὲ con-
δθ Paulus Otto
φασὶν sig mevtexaldexa ἔϑνη διῃρημένους τὰ μεταξὺ τοὺ Ῥη-
40 νου χαὶ τοῦ Aslynoos παροικοῦντα τὸν WKEAYOY, ὥστε μόνους
ἀντέχειν πρὸς τὴν τῶν Γερμανῶν ἔφοδον, Κίμβρων καὶ Tev-
τόνων.
20 παροικοῦντας codd.: corr. Cor. | wore] οὔτε codd.: corr. Guarin.
sedisse Gallosque, qui ea loca incolerent, eaxpulisse solosque esse, qui
patrum nostrorum memoria omni Gallia vexata Teutonos Cimbrosque intra
fines suos ingredi prohibuerint. Cf. infra fr. 153.
COMM. Strabonis, Livii, Plutarchi narrationes plurimam partem
redire ad Posidonium demonstravit Muellenhoff “Deutsche Altertumsk.’ II
p. 129 sqq.
38
Str. XVII 3, 21 p- 837 Βασιλευϑέντες δὲ χρόνους τενὰς (se.
οἱ Κυρηναῖοι) εἰς τὴν Ῥωμαίων ἐξουσίαν ἦλϑον (a. 96), καὶ
γῦν ἔστιν ἐπαρχία τῇ Κρήτῃ συνεζευγμένη.
Cf. Obseq. 49 Gneo Domttio Caio Cassio 0045. (a. 96) — — Ptole-
maeus rex Aegypti Cyrenis mortuus senatum populumque Romanum here-
dem reliquit. Cf. Cassiodor. a. 658/96. Hieron. Euseb. chron. can.
p. 133 Sch. Liv. per. 70. Iust. XXXIX 5. Sall. hist. 11 fr. 39 (47).
De tempore discrep. App. Ὁ. c. I 111 (a. 74). Eutr. VI 11 =—
Hist. misc. VI 10 (a. 67). Hieron. Euseb. chron. can. p. 135 Sch.
(a. 65). — Fest. 13 = Amm. Marc. XXII 16, 24, qui duos reges Ptole-
maeos statuunt.
COMM. Cyrenaica a. 96 Ptolemaei Apionis testamento imperio Ro-
mano accessit, a. 74 provincia facta est, cuius tamen ordo ac status a. 67
est immutatus. Cum Creta autem haec provincia non ante a. 27 videtur
fuisse coniuncta. Hinc facile intellegitur, qui factum sit, ut nonnulli scrip-
tores falso memoriae tradiderint anno 74 demum vel a. 67 Cyrenaicam in
Romanorum venisse potestatem: cf. Clinton fast. Hell. III p.394b, Mar-
quardt “Roemische Staatsverwaltung’ 1? p. 458 846.
39
Str. If] 5, 11 p. 175/6 «41 δὲ Καττιτερίδες déxa μέν εἶσι,
χεῖνται δ᾽ is ἀλλήλων πρὸς ἄρχτον ἀπὸ τοῦ τῶν “Ἴρτά-
βρων λιμένος πελάγιαι ---- --- “Πρότερον μὲν οὖν Φοίνικες μό-
γοι τὴν ἐμπορέαν ἔστελλον ταύτην ἐκ τῶν Γαδείρων χρύπτοντες
Strabonis ἱστορικῶν ὑπομνημάτων fragmenta 57
ἅπασι tov πλοῦν" τῶν δὲ Ῥωμαίων éaxohovPovvtwy vav-
χλήρῳ τινί, ὅπως καὶ αὐτοὶ γνοῖεν τὰ ἐμπόρια, φϑόνῳ 6
γναύχληρος ἑχὼν εἰς τέναγος ἐξέβαλε τὴν ναῦν, ἐπαγαγὼν δ᾽
εἰς τὸν αὐτὸν ὄλεϑρον καὶ τοὺς ἑγχγομένους αὐτὸς ἐσώϑη διὰ
ναυαγίου καὶ ἀπέλαβε δημοσίᾳ τὴν τιμὴν ὧν ἀπέβαλε φορτέ-
ων. Οἱ Ῥωμαῖοι δὲ ὅμως πειρώμενοι ττολλάκις ἐξέμαϑον τὸν
πλοῦν" ἐπειδὴ δὲ καὶ Πότιλιος Κράσσος διαβὰς ex’ αὐτοὺς
ἔγνω τὰ μέταλλα ἐκ μικροῦ βάϑους ὀρυττόμενγα xal τοὺς ἄνδρας
εἰρηναίους, ἐκ περιουσίας ἤδη τὴν ϑάλατταν ἐργάζεσϑαι ταύ-
την τοῖς ἐϑέλουσιν ἐπέδειξε, καίπτερ οὖσαν πλείω τῆς διειρ-
γούσης [εἰς] τὴν Βρεττανικήν.
6 ἑμπορεῖα codd.: corr. Kram. || 8 αὐτοῖς ΑΒΟ]: corr. Xyl. || 15 sis
del. Cor.
COMM. P. Crassus v. 11 commemoratus est P. Licinius Crassus
Dives, pater triumviri, qui post consulatum (a. 97) in Hispania cum Lusi-
tanis bellum gessit, de quibus a. 93 triumphavit: Cic. in Pis. 24, 58 et
Ascon. p. 14. Or. Schol. Bob. pro Sest. p. 299 Or. Cic. pro Planc.
13, 32. Plut. Crass. 1.4. Fast. triumph. a. 661/93. Cf. Dramann
“Geschichte Roms’ IV p. 70, 36.
40
Str. V 4, 2 p. 241 Ὑπὲρ δὲ τῆς Πικεντίνης Οὐεστῖνοί te καὶ
Magoot καὶ Πελίγνοι καὶ Magogovxivor καὶ Φρεντανοί, Σαυνιτι-
χὸν ἔϑνος, τὴν ὀρεινὴν κατέχουσιν, ἐφαπτόμενοι μιχρὰ τῆς ϑαλάτ-
της. Ἔστι δὲ τὰ ἔϑνη ταῦτα μικρὰ μέν, ἀνδρικώτατα δὲ καὶ
πολλάκις τὴν ἀρετὴν ταύτην ἐπιδεδειγμένα Ῥωμαίοις, πρῶτον
μέν, ἡνίκα ἐπολέμουν" δεύτερον δέ, ὅτε συνεστράτευον᾽ τρίτον
δ᾽, ὅτε δεόμενοι τυχεῖν ἐλευϑερίας καὶ τολιτείας μὴ τυγχά-
γοντες ἀπέστησαν καὶ τὸν αρσιχὸν καλούμενον ἐξῆψαν πό-
λεμον (a. 90---88), Κορφένιον, τὴν τῶν Πελίγνων μητρόπολιν,
1 οὐήστιοε ΒΟ] οὐεστινοὶ np: corr. Xyl. ἢ 2 φρεττανοὶ BCL: corr. Xyl.
Cf. Diod. XXXVII fr. 1—2 (2) Ὅτι τὸν Μαρσιχὸν ὀνομασϑέντα
πόλεμον ἐπὶ τῆς αὑτοῦ ἡλιχίας Διόδωρος μείζονα πάντων τῶν προγε-
γονότων ἀποφαίνεται. Ὡνομάσϑαι δέ φησι Μαρσιχὸν ἐκ τῶν ἀρξάντων
τῆς ἀποστάσεως, ἐπεὶ ovunartés γε Ἰταλοὶ χατὰ Ρωμαίων τοῦτον ἐξή-
γεγχαν τὸν πόλεμον. Αἰτίαν δὲ πρώτην γενέσϑαι τοῦ πολέμου τὸ μετα-
»ὦ
0
15
68 Paulus Otto
10 κοινὴν ἅπασι τοῖς ᾿Ιταλιώταις ἀποδείξαντες πόλεν ἀντὶ τῆς
Ῥώμης, ὁρμητήριον τοῦ πολέμου, μετονομασϑεῖσαν ᾿ταλιεκήν,
καὶ ἐνταῦϑα δὴ τοὺς συνεπομένους ἀϑροίσαντες καὶ χεεροτο-
γήσαντες ὑπάτους καὶ στρατηγούς" δύο δ᾽ ἔτη συνέμειναν ἐν
τῷ πολέμῳ, μέχρι διεττράξαντο τὴν κοινωνίαν, περὶ ἧς ἐτεολέ-
15 μουν. Magoxoy δὲ ὠνόμασαν τὸν πόλεμον ἀπὸ τῶν ἀρξά»-
των τῆς ἀποστάσεως, χαὶ μάλιστα ἀπὸ Πομπαιδίου.
12 δὴ) δὲ codd., quod inclusit Cor.: corr. Kram. || 15 τὸν] αὐτὸν Bl |
16 ποριπεδίου codd.: corr. Kram.
πεσεῖν τοὺς Ῥωμαίους ἀπὸ τῆς εὐτάχτου χαὶ λιτῆς ἀγωγῆς καὶ ἐγκρα-
τοῦς, δι᾿ ἧς ἐπὶ τοσοῦτον ηὐξήϑησαν, εἰς ὀλέϑριον ζῆλον τρυφῆς καὶ
ἀχολασίας. "Ex γὰρ τῆς διαφϑορᾶς ταύτης στασιάσαντος τοῦ δημοτιχοῖ
πρὸς τὴν σύγχλητον, εἶτα ἐχείνης ἐπικαλεσαμένης τοὺς ἐκ τῆς Ἰταλίας
ἐπικουρῆσαι xal ὑποσχομένης τῆς πολυεράστου Ῥωμαϊχῆς πολιτείας μετα-
δοῦναι χαὶ νόμῳ χυρῶσαι, ἐπεὶ οὐδὲν τῶν ὑπεσχημένων τοῖς Ἰταλιώταις
ἐγένετο, ὃ ἐξ αὐτῶν πόλεμος πρὸς Ῥωμαίους ἐξεχαύϑη --- --- Ἐπολέμουν
δὲ Ῥωμαίοις Σαυνῖται, ‘Aoxodavol, Aeveavol, Πιχεντῖνοι, Νωλανοὶ χαὶ
ἕτεραι πόλεις χαὶ ἔϑνη, ἐν οἷς ἐπισημοτάτη καὶ μεγίστη χαὶ χοενὴ πόλες
ἄρτι συντετελεσμένη τοῖς Ἰταλιώταις τὸ Κορφίνιον ἦν, ἐν ἦ τά τε ἄλλα
ὅσα μεγάλην πόλιν χαὶ ἀρχὴν χρατύνουσι συνεστήσαντο καὶ ἀγορὰν
εὐμεγέϑη χαὶ βουλευτήριον, χαὶ τὰ ἄλλα τὰ πρὸς πόλεμον ἀφϑόνως
ἅπαντα, καὶ χρημάτων πλῆϑος καὶ τροφῆς δαψιλῆ χορηγίαν. Συνεστή-
σαντο δὲ χαὶ σύγχλητον χοινὴν πενταχοσίων ἀνδρῶν — — Kai τούτοις
ἐπέτρεψαν τὰ κατὰ τὸν πόλεμον διοικεῖν αὐτοχράτορας ποιήσαντες τοὺς
συνέδρους. Οὗτοι δ᾽ ἐνομοϑέτησαν δύο μὲν ἱπάτους. χατ᾽ ἐνιαυτὸν αἱρεῖ-
σϑαι, δώδεχα δὲ στρατηγοῖς. Kul χατεστάϑησαν ὕπατοι μὲν Κόιντος
Πομπαίδιος Σίλων, Μάρσος μὲν τὸ γένος, πρωτεύων δὲ τῶν ὁμοεϑνῶν,
καὶ δεύτερος ἐχ τοῖ Σαυνιτῶν γένους Γαιος ᾿Απώνιος Motviog. — —
Οὕτω πάντα δεξιῶς καὶ χατὰ μίμησιν, τὸ σύνολον φάναι. τῆς Ῥωμαϊκῆς
καὶ ἐχ παλαιοῦ τάξεως τὴν ἑαυτῶν ἀρχὴν διαϑέμενοι χατὰ τὸ σφοδρό-
τερον λοιπὸν εἴχοντο xal τοῦ ἐφεξῆς πολέμου, τὴν κοινὴν πόλιν Ἰταλίαν
ἐπονομάσαντες. Cf. App. b. ο. 1 38—51. 53. Plut. Sull. 6. Mar. 32 sq.
Cat. min. 2. Liv. per. 72—76. Oros. Υ 18. Flor. I 6. Eutr. V3. 9.
Vell. 11 15sqq. Ps. Aur. 75, 5. Frontin. I 5, 17. 1] 4, 16.
*41
Tertullian. de anima 46 (Mueller FHG III p. 491 fr. 4)
Cf. App. Mithr. 9 Μακεδόνων δὲ οὐ πολὺ ὕστερον ἐς ἀλλήλους
στασιασάντων Ἀντίγονος μὲν ἦρχε Συρίας “«ομέδοντα ἐχβαλών, Μιϑρι-
Strabonis ἱστοριχῶν ὑπομνημάτων fragmenta 59
‘Seleuco regnum Asiae Laodice mater nondum eum enixa pro-
didit, (ut) Euphorion pervulgavit. Mithridatem quoque ex som-
nio Ponti potitam ὁ Strabone cognosco.
δάτης δ᾽ αὐτῷ συνῆν, ἀνὴρ γένους βασιλείου Tegoixov. Καὶ ὃ ᾿Αντίγο-
γος ἐνύπνιον ἔδοξε πεδίον σπεῖραι χρυσίῳ χαὶ τὸ χρυσίον ἐχϑερίσαντα
τὸν Μιϑριδάτην ἐς τὸν Πόντον οἴχεσϑαι. Καὶ ὁ μὲν αὐτὸν ἐπὶ τῷδε
συλλαβὼν ἐβούλετο ἀποχτεῖναι χτλ.: cf. ad fr. 42. Plut. Demetr.4 M-
ϑριδάτης ὃ ᾿Αριοβαρζάνου παῖς ἑταῖρος ἦν αὐτοῦ (sc. τοῦ Δημητρίου)
χαϑ᾽ ἡλιχίαν καὶ συνήϑης, ἐθεράπευε δὲ ᾿Αντίγονον οὔτε ὧν οὔτε δοχῶν
πονηρός, ἐχ δὲ ἐνυπνίου τινὸς ὑποψίαν ᾿Αντιγόνῳ παρέσχεν. Ἐδόχει γὰρ
μέγα χαὶ καλὸν πεδίον ἐπιὼν ὃ ᾿Αντίγονος ψήγματι χρυσίου χκατασπεί- —
ev’ ἐξ αὐτοῦ δὲ πρῶτον μὲν ὑποφύεσϑαι ϑέρος χρυσοῦν, ὀλίγῳ δ᾽ ὕστε-
ρον ἐπανελθὼν ἰδεῖν οὐδὲν add’ ἢ τετμημένην χαλάμην. Δυπούμενος
δὲ χαὶ περιπαϑῶν ἀκοῦσαί τινων λεγόντων, ὡς ἄρα Μιϑριδάτης els Πόν-
τον Εὔξεινον οἴχεται τὸ χρυσοῦν ϑέρος ἐξαμησάμενος. Cf. Plut. apophth.
reg. Antig. 18 p. 183 A.
42
Str. XII 3, 41 p. 562 Ἦν dé τις καὶ Κιμιατηνή, ἐν ἡ τὰ
Kiulata, φρούριον ἐρυμνόν, ὑποκείμενον τῇ τοῦ ᾿λγάσσυος
ὀρεινῇ ᾧ χρησάμενος δὁρμητηρίῳ Μιϑριδάτης 6 Κτίστης προσ-
αγορευϑεὶς κατέστη τοῦ Πόντου κύριος καὶ οἱ ax’ αὑτοῦ τὴν
διαδοχὴν ἐφύλαξαν μέχρι τοῦ Εὐπάτορος.
1 κινιστηνὴ codd.: corr. Cor. [| 2 τῆς --- ὀρδεινῆς codd. exc. oz | τοῦ
om. 1] 5 ἐφύλαξαν] ἐδέξαντο |
Cf. App. Mithr. 9 Ὁ δ᾽ (sc. 6 Μιϑριδάτης) ἐξέφυγε σὺν ἱππεῦσιν
ἕξ xal φραξαμενός τι χωρίον τῆς Kannadoxlag πολλῶν οἱ προσιόντων
ἐν τῇδε τῇ Μαχεδόνων ἀσχολίᾳ Καππαδοχίας τε αὐτῆς χαὶ τῶν ὁμόρων
περὶ τὸν Πόντον ἐθνῶν χατέσχεν, ἐπί τε μέγα τὴν ἀρχὴν προαγαγὼν
παισὶ παρέδωχεν. Οἱ δ᾽ ἦρχον ἕτερος usd’ ἕτερον ἕως ἐπὶ τὸν ἕχτον
ἀπὸ τοῦ πρώτου Μιϑριδάτην, ὃς Ῥωμαίοις ἐπολέμησεν. Plut. Demetr. 4
ἘἘχεῖνος (sc. ὁ Μιϑριδάτης) ἀπέδρα νυχτὸς εἰς Καππαδοχίαν. Καὶ ταχὺ
τὴν ᾿Αντιγόνῳ γενομένην ὄψιν ὕπαρ αὐτῷ συνετέλει τὸ χρεών. Πολλῆς
γὰρ καὶ ἀγαϑῆς ἐχράτησε χώρας χαὶ τὸ τῶν Ποντικῶν βασιλέων γένος
ὀγδόῃ mov διαδοχῷ παυσάμενον ὑπὸ Ῥωμαίων ἐχεῖνος παρέσχε. CFE.
apophth. reg. Antig. 18 p. 183A. Hieron. Card. fr. 3 (Mueller FHG
Il p. 453 ex Lucian. Macrob. 13) Μιϑριδάτης δὲ ὁ Πόντου βασιλεὺς ὁ
προσαγορευϑεὶς Κτίστης Avrlyovoy τὸν μονόφϑαλμον φεύγων ἐπὶ Πόν-
του ἐτελεύτησε βιώσας ἔτη τέσσαρα χαὶ ὀγδοήχοντα, ὥσπερ Ἱερώνυμος
ἱστορεῖ χαὶ ἄλλοι συγγραφεῖς.
10
15
25
60 Paulus Otto
43
a. Str. X 4,10 p. 477/8 Δορύλαος γὰρ ἣν ἀνὴρ τακτικός,
τῶν Μιϑριδάτου tov Εὐεργέτου φίλων" οὗτος διὰ τὴν ἐν τοῖς
πολεμικοῖς ἐμπειρίαν ξενολογεῖν ἀποδειχϑεὶς πολὺς ἣν ἔν τε
τῇ Ἑλλάδι καὶ τῇ Θρᾷκη, πολὺς δὲ καὶ τοῖς παρὰ τῆς Κρήτης
ἰοῦσιν, οὔπω τὴν νῆσον ἐχόντων Ῥωμαίων, συχνοῦ δὲ ὄντος
ἐν αὑτῇ τοῦ μισϑοφορικοῦ καὶ στρατιωτιχοῦ πλήϑους, ἐξ οὗ
καὶ τὰ λῃστήρια πληροῦσϑαι συνέβαινεν. Ἐπιδημοῦντος δὲ
τοῦ Δορυλάου κατὰ τύχην ἐνέστη πόλεμος τοῖς Κνωσσίοις πρὸς
τοὺς Γορτυνίους᾽ αἱρεϑεὶς δὲ σερατηγὸς καὶ χατορϑώσας διὰ
ταχέων ἤρατο τιμὰς τὰς μεγίστας, καὶ ἐπειδὴ μικρὸν ὕστερον
ἐξ ἐπιβουλῆς δολοφονηθέντα ἔγνω τὸν Εὐεργέτην ὑπτὸ τῶν
φίλων ἐν Σινώπῃ (a. 120), τὴν διαδοχὴν δὲ εἰς γυναῖκα καὶ
παιδία ἥκουσαν, ἀπογνοὺς τῶν ἐκεῖ κατέμεινεν ἐν τῇ Kywoow
τεχνοποιεῖται δ᾽ ἐκ ἸΠακετίδος γυναικός, Στερόπης τοὔνομα,
δύο μὲν υἱεῖς, Aayétav καὶ Στρατάρχαν, ὧν τὸν Στρατάρχαν
ἐσχατόγηρων καὶ ἡμεῖς ἤδη εἴδομεν, ϑυγατέρα δὲ μίαν. Ζυεῖν
δὲ ὄντων υἱῶν τοῦ Εὐεργέτου διεδέξατο τὴν βασιλείαν MiP gu-
δάτης 6 προσαγορευϑεὶς Εὐπάτωρ ἕνδεκα ἔτη γεγονώς" τούτῳ
σύντροφος ὑπῆρξεν 6 τοῦ Φιλεταίρου Δορύλαος" ἣν δ᾽ 6 Φι-
λέταιρος ἀδελφὸς τοῦ τακτιχοῦ Aogvdaov. ᾿Ανδρωϑεὶς δ᾽ 6
βασιλεὺς ἐπὶ τοσοῦτο ἥρητο τῇ συντροφίᾳ τῇ πρὸς τὸν 4ορύ-
λαον, ὥστ᾽ οὐκ ἐκεῖνον μόνον εἰς τιμὰς ἦγε τὰς μεγίστας,
ἀλλὰ καὶ τῶν συγγενῶν ἐπεμελεῖτο καὶ τοὺς ἐν Κνωσσῷ μετε-
πέμπετο᾽ ἦσαν δ᾽ οἱ περὶ “Ταγέταν, τοῦ μὲν πατρὸς ἤδη τε-
τελευτηχότος, αὐτοὶ δ᾽ ἠνδρωμένοι, καὶ ἧκον ἀφέντες τὰ ἐν
Κνωσσῷ᾽ τοῦ δὲ Aayéra ϑυγάτηρ ἣν ἢ μήτηρ τῆς ἐμῆς μητρός.
Εὐτυχοῦντος μὲν δὴ ἐκείνου συνευτυχεῖν καὶ τούτοις συνέβαινε,
7 πληροῦσϑαι) πλεῖστα k ex corr. {| 8 Ante τύχην add, τὴν BCklx § 14
μαμέτιδος Bk μακεδίσσης n. In marg. gv add.: μακεδόσσης, λέγεται γὰρ καὶ
οὕτως || 18 ὀνδεκαέτης i | 21 τοσοῦτον BkInox | ἤρητο] ἠρκεῖτο Bkno ἥδετο
xy || 26 λαγέτου Bk
118ᾳ. cf. lust. XXXVII 1,6 Mithridates quoque repentina morte
interceptus filium, qui et ipse Mithridates dictus est, reliqutt.
18 cf. App. Mithr. 112 Καὶ 6 Μιϑριδάτης ἀπέϑνησχεν --- — ἐβίω
δ᾽ ὀχτὼ ἢ ἐννέα ἐπὶ τοῖς δξήχοντα Erect, xal τούτων ἑπτὰ χαὶ πεντή-
.
Strabonis ἱστοριχῶν ὑπομνημάτων fragmenta 61
χαταλυϑέντος δὲ (ἐφωράϑη γὰρ ἀφιστὰς τοῖς Ῥωμαίοις τὴν
βασιλείαν, ἐφ᾽ ᾧ αὐτὸς εἰς τὴν ἀρχὴν καταστήσεται) συγκατ-
ελύϑη καὶ τὰ τούτων καὶ ἐταπεινώϑησαν.
b. Str. XII 3, 33 ΡῬ. 557 Ἐμνήσϑημεν δὲ “πρότερον Ζ4ορυ-
λάου τε τοῦ ταχτικοῦ , ὃς ἣν πρόπαππος τῆς μητρὸς ἡμῶν,
καὶ ἄλλου Δορυλάου, ὃς ἦν ἐκείνου ἀδελφιδοῦς, υἱὸς δὲ Φιλε-
ταίρου, καὶ διότι ἐκεῖνος τῶν ἄλλων τιμῶν παρὰ τοῦ Εὐπά-
τορος τῶν μεγίστων τυχὼν καὶ δὴ καὶ τῆς ἐν Κομάνοις ἱερωσύ-
νης ἐφωράϑη τὴν βασιλείαν ἀφιστὰς Ῥωμαίοις" καταλυϑέντος
δ᾽ ἐχείνου συνδιεβλήϑη καὶ τὸ γένος.
29 καταστῆσαε te Β καταστήσαιτο gi(?)m καταστῆσαε Cnox κατα-
στῆναι 8}} 33 φιλότέρου codd.
κοντα ἔτεσιν ἐβασίλευσεν" ἐς γὰρ ὀρφανὸν ὄντα περιῆλθεν ἡ ἀρχή.
(UOndecim igitur vel duodecim annos natus patri in regno successit.) —
Discrep. Memno 30 (Mueller FAG III p. 541) Τὴν γὰρ ἀρχὴν τρισ-
χαιδεκαέτης παραλαβών (sc. ὃ Μιϑριδάτης) χτλ. Eutr. VI 12
(Mithridates) regnavit annis sexaginta, vixit septuaginia duobus. (Duo-
decim igitur eum tanc fuisse annorum Livius statuit.) Cf. Oros. VI 5,7
Sall. hist. II fr. 45 (54).
44
Str. XII 3, 11 p. 545 Εἶτ᾽ αὐτὴ Σινώπη — — ἀξιολογω-
τάτη τῶν ταύτῃ πόλεων. Ἔχτισαν μὲν οὖν αὐτὴν Μιλήσιοι"
κατασχευασαμένη δὲ ναυτικὸν ἐπῆρχε τῆς ἐντὸς Κυανέων ϑα-
λάττης, καὶ ἔξω δὲ πολλῶν ἀγώνων μετεῖχε τοῖς “Ἕλλησιν᾽
αὑτονομηϑεῖσα δὲ πτολὺν χρόνον οὐ διὰ τέλους ἐφύλαξε τὴν
ἐλευϑερίαν, ἀλλ᾽ ἐκ πολιορκέας ἑάλω καὶ ἐδούλευσε Φαρνάκῃ
πρῶτον (a. 183), ἔπειτα τοῖς διαδεξαμένοις ἐχεῖνον μέχρι τοῦ
Εὐπάτορος καὶ τῶν καταλυσάντων Ῥωμαίων ἐκεῖνον. Ὃ δὲ
Εὐπάτωρ καὶ ἐγεννήϑη ἐκεῖ (a. 131) καὶ ἐτράφη᾽ διαφερόντως
δὲ ἐτίμησεν αὑτὴν untedmodly te τῆς βασιλείας ὑπέλαβεν.
5 οὐ] οὐδὲ codd: corr. Cor.
Cf. Diod. XIV 31, 2 ‘H δὲ Σινώπη Μιλησίων μὲν ἥν ἄποικος,
χειμένη δ᾽ εἦν τῷ Παφλαγονίᾳ μέγιστον εἶχεν ἀξίωμα τῶν περὶ τοὺς τό-
τ ἐν ἡ χαϑ᾽ ἡμᾶς ἔσχε Μιϑριδάτης ὃ πρὸς Ῥωμαίους διαπολεμήσας
γιστα βασίλεια.
οι
10
15
20
25
62 Paulus Otto
45
a. Str. VII 4, 3 p. 308/9 4irr δ᾽ (sc. ἡ Χερρόνησος 7τόλις)
ἣν πρότερον αὐτόνομος, πορϑουμένη δὲ ὑπὸ τῶν βαρβάρων
ἠναγκάσϑη προστάτην ἑλέσϑαι Μιϑριδάτην τὸν Εὐπάτορα
στρατηγιῶντα ἐπὶ τοὺς ὑπὲρ τοῦ ἰσϑμοῦ μέχρι Βορυσϑένους
βαρβάρους [καὶ τοῦ ᾿“΄δρίου]᾽ ταῦτα δ᾽ ἦν ἐτεὶ Ῥωμαίους πιαρα-
σχευή. Ἐκεῖνος μὲν οὖν xata ταύτας τὰς ἐλπίδας ἄσμενος
πέμψας εἰς τὴν Χερρόνησον στρατιὰν ἅμα πρός τε τοὺς Sxv-
ϑας ἐπολέμει Σχίλουρόν τε καὶ τοὺς Σκχιλούρου παῖδας τοὺς
περὶ Πάλακον, ovg Ποσειδώνιος μὲν τειεντήκοντά gros,
᾿Απολλωνέδης δὲ ὀγδοήχοντα᾽ ἅμα δὲ τούτους τε ἐχεερώ-
σατο βίᾳ καὶ Βοσπόρου κατέστη κύριος wae ἕκόντος λαβὼν
Παιρισάδου τοῦ χατέχοντος. ἜΣ ἐκείνου δὴ τοῦ χρόνου τοῖς
τοῦ Βοσπόρου δυνάσταις ἡ τῶν Χερρονησιτῶν πόλις ὑπτήκοος
μέχρι νῦν ἐστι.
b. Str. VII 4, 4 p. 309/10 Τὸ δὲ Παντικάπαιον λόφος
ἐστὶ πάντη περιοιχούμενος ἐν κύκλῳ σταδίων εἴκοσι" τερὸς ἕω
δ᾽ ἔχει λιμένα καὶ νεώρια ὅσον τριάχοντα νεῶν, ἔχει δὲ καὶ
ἀχρόπολιν" κτίσμα δ᾽ ἐστὶ Midnolwy. Ἐμοναρχεῖτο δὲ πολὺν
χρόνον ὑπὸ δυναστῶν τῶν περὶ evxwva καὶ Σάτυρον καὶ
Παιρισάδην αὕτη τε καὶ ai πλησιόχωροι χατοιχίαι πᾶσαι ai
σπεερὶ τὸ στόμα τῆς αιωτιδος ἑκατέρωϑεν μέχρι Παιρισάδου
τοῦ ιϑριδάτῃ παραδόντος τὴν ἀρχήν. Ἐκαλοῦντο δὲ τύραν-
vos, καίπερ οἱ πλείους ἐπιεικεῖς γεγονότες, ἀρξάμενοι azo
Παιρισάδου χαὶ Asvxwvog. Παιρισάδης δὲ καὶ ϑεὸς νενόμε-
σται᾿ τούτῳ δὲ ὁμώνυμος καὶ ὁ ὕστατος, ὃς οὐχ οἷός τε ὧν
ἀντέχειν τερὸς τοὺς βαρβάρους φόρον πραττομένους μείζω τοῦ
πρότερον Μιϑριδάτῃ τῷ Εὐπατορι παρέδωκε τὴν ἀρχήν" ἐξ
ἐκείνου δ᾽ ἡ βασιλεία γεγένηται Ῥωμαίοις ὑπήκοος.
4 Ante στρατηγιῶντα add. καὶ A [ὅ Verba καὶ τοῦ ‘dédgéa iam Kram.
suspecta eiecit Mein., κατὰ τὸ λαῖον (πέλαγος) Muell. ἢ 9 Παλάκιον Cor. ἢ
12 πιρισάδου ABC Epit. περεσάδου Ino: corr. Tzsch., Παρισάδου Kr. ἢ 19
fe ead codd.: corr. Cas. [ 20 περισάδην AB παρισάδην codd. rell, hic et
infra: corr. Tzsch.
Cf. Iust. XXXVII 3,18q. Ad regni deinde administrationem cum
accessisset (Mithridates), statim non de regendo, sed de augendo regno
cogitavit. Itague Scythas invictos antea — — ingenti felicitate perdo-
Strabonis ἱστορικῶν ὑπομνημάτων fragmenta 68
6. Str. VIE 4, 7 p. 312 Πρὸς δὲ τοῖς καταριϑμηϑεῖσι τό-
σοις ἐν τῇ Χερρονήσῳ καὶ τὰ φρούρια ὑπῆρξεν, ἃ κατεσκεύασε
Σχίλουρος καὶ οἷ παῖδες, οἷσπερ καὶ ὁρμητηρίοις ἐχρῶντο πρὸς
τοὺς Μιϑριδάτου στρατηγούς, Παλαάκιόν te καὶ Χαβον. καὶ
Νεάπολις" ἦν δὲ καὶ Εὐπατόριόν τι χτίσαντος Διοφάντου τοῦ
πϑριδάτῃ στρατηγοῦντος. Ἔστι δ᾽ ἄκρα διέχουσα τοῦ τῶν
Χερρονησιτῶν τείχους ὅσον πεντεκαίδεκα σταδίους, κόλπον
ποιοῦσα εὐμεγέϑη νεύοντα πρὸς τὴν πόλιν" τούτου δ᾽ ὑπέρ-
χειται λιμνοϑάλαττα ἁλοπήγιον ἔχουσα ἐνταῦϑα δὲ καὶ ὃ
Κτενοῦς ἦν. Ἵν᾽ οὖν ἀντέχοιεν, οἱ βασιλικοὶ πολιορκούμενοι
τῇ τε ἄχρᾳ τῇ λεχϑείσῃ φρουρὰν ἐγκατέστησαν τειχίσαντες τὸν
τότιον, καὶ τὸ στόμα τοῦ κόλπου τὸ μέχρι τῆς πόλεως διέχω-
σαν, ὥστε πεζεύεσθαι ῥᾳδίως καὶ τρόπον τινὰ μέαν εἶναι πόλιν
ἐξ ἀμφοῖν" ἐκ δὲ τούτου ὅᾷον ἀπεχρούοντο τοὺς Σχύϑας. Ἐπεὶ
δὲ καὶ τῷ διατειχίσματι τοῦ Ισϑμοῦ τοῦ πρὸς τῷ Κετενοῦντι
προσέβαλον καὶ τὴν τάφρον ἐνέχουν καλάμῳ, τὸ wed ἡμέραν
γεφυρωϑὲν μέρος νύχτωρ ἐνεπίμπρασαν οἱ βασιλικοὶ καὶ avt-
εἶχον τέως, ἕως ἐπεχράτησαν.
ἃ, Str. VII 8, 17 p. 306 Οἱ δὲ ῬΡωξολανοὶ καὶ πρὸς τοὺς
ἹΜιϑριδάτου τοῦ Εὐπάτορος στρατηγοὺς ἐπολέμουν ἔχοντες
ἡγεμόνα Τάσιον᾽ ἧκον δὲ Παλάχῳ συμμαχήσοντες τῷ Σκιλού-
ρου, καὶ ἐδόχουν μὲν εἶναι μάχιμοι" πρὸς μέντοι συντεταγ-
μένην φάλαγγα καὶ ὡπλισμένην καλῶς τὸ βάρβαρον φῦλον
ἀσϑενὲς πᾶν ἐστι καὶ τὸ γυμνητικόν. Ἐκεῖνοι γοῦν περὶ πέντε
μυριάδας πρὸς ἑξακισχιλίους τοὺς Φιοφάντῳ, τῷ τοῦ Μιϑρι-
29 τὴν καταρέϑμησιν codd.: corr. Villebrun. || 31 σδέλονρος ΑΒΟ]: oorr.
Xyl. | 33/4 4. Μιϑριδάτου στρατηγοῦντος codd., 4. igs ikl, στρατη-
γοῦντος Tzsch., 4. Μιϑριδϑάτον στρατηγοῦ τινος susp. Kr., 4. τοῦ Μιϑριδα-
του στρατηγοῦ Mein. ἢ 38 ταῦτ᾽ ἔχοιδν codd.: corr. Cas. || 49 δ᾽ ἐπὲὶ Πα-
eee de | σκελούρῳ AB(?)Cl: corr. Xyl. | 53 ὁξακεσχελέους) δξ codd.:
muit. Id. XXXVIII 7, 98sq. Pomp. Trog. prol. 37. App. Mithr. 13
Τῷ δ᾽ αὐτῷ λόγῳ χεχελευχότων ὑμῶν τοῖς ἐν ᾿Ασίᾳ βασιλεῦσι τῆς Ev-
ρώπης μηδὲ ἐπιβαίνειν, τὰ πολλὰ Χερρονήσου περιέσπασεν (8c. ὃ M-
ϑριδάτης). Cf. ib. c. 15. 51. 58. 112. Memn. 80. Plut. Sull. 11. Eutr. V5.
8sqq. 31. 49 De Sciluro cf. Plut. de garrul. 17 p. 511 C Σχιλοῦ-
ρος δὲ χαταλιπὼν ὀγδοήχοντα παῖδας, ὃ Σχυϑῶν βασιλεὺς χτλ. Id.
apophth. reg. p. 174F. Stob. flor. 84, 16. CIG II 2103.
35
θ4 Paulus Otto
δάτου στρατηγῷ, συμπαραταξαμένους οὐκ ἀντέσχον, ἀλλ᾽ of
85 πλείους διεφϑάρησαν.
6. Str. VII 3, 18 p. 307 Νεοπτόλεμον δέ φασι, τὸν τοῦ [|ι-
ϑριδάτου στρατηγόν, ἐν τῷ αὐτῷ πόρῳ (8c. εἰς Φαναγορέαν
ἐκ τοῦ Παντικαπαίου) ϑέρους μὲν ναυμαχίᾳ περιγενέσϑαε τῶν
βαρβάρων, χειμῶνος δ᾽ ἱπητομαχέᾳ.
θ0 f. Str. Π1,16 p.73 Οἱ δὲ πάγοι παρ᾽ αὐτοῖς τοιοῦτοί
τινές εἶσιν ἐπὶ τῷ στόματι τῆς λίμνης τῆς Μαιώτιδος, ὥστ᾽
ἐν χωρίῳ, ἐν ᾧ χειμῶνος ὃ τοῦ Μιϑριδάτου στρατηγὸς ἐνέκησε
τοὺς βαρβάρους ἱππομαχῶν ἐπὶ τῷ πάγῳ, τοὺς αὐτοὺς κατα-
γαυμαχῆσαι ϑέρους, λυϑέντος τοῦ παγου.
65 δ. Str. VIL 3, 16 p. 306 Ἐπὶ δὲ τῷ στόματι τοῦ Τύρα τεύρ-
γος ἐστὶ Νεοπτολέμου καλούμενος.
ἢ. Str.12,1 p.14 Τὰ δὲ ἐπέχεινα (se. τοῦ Τύρα τεοτα-
μοῦ) μέχρι αιωτῶν καὶ τῆς εἷς Κόλχους τελευτώσης eaga-
λίας Μιϑριδάτης 6 κληϑεὶς Εὐπάτωρ ἐποίησε γνώριμα καὶ
10 of ἐχείνου στρατηγοί.
i. Str. VII 4, 6 p, 311 Φόρον te ἐτέλουν (sc. οἱ Χερρονη-
gitar) oxtwxaldexa μυριάδας μεδίμνων Μιϑριδάτῃ, τάλαντα
δ᾽ ἀργυρίου διακόσια σὺν τοῖς ‘Aovavoig χωρίοις τοῖς ττερὶ
τὴν Σινδικήν.
69 ἐπικληϑεὶς ᾳ | 11 τ] δὲ nol] 73 διακοσίων A
33. 53 Diophantus commemoratur ap. Memn. 34. 37. 43.
56. 66 De Neoptolemo cf. App. Mithr. 17. 18. 19. 34. Plut.
Luc. 3. Mar. 34.
COMM. Res a Strabone narratae omnibus partibus egregie confir-
mantur Cherronesitarum decreto, quo Diophanto, Mithridatis duci, summi
honores tribuuntur, edito a Foucart. Bull..de corr. hell. V p. 70, Ditten-
berger. Syllog. I Ὁ. 371, Latyschev. Inscr. antiq. orae septentr. Ponti Eux.
I p. 174, quod cum Strabonis narratione contulit Benedictus Niese in mus.
Rhen. vol. XLII p. 559 sqq.
46
a. Str. XII 3,1 p.540/1 Τοῦ dé Πόντου καϑίστατο μὲν
Μιϑριδάτης ὁ Εὐπάτωρ βασιλεύς. Εἶχε δὲ τὴν ἀφοριζομένην
Ἃ
Strabonis ἱστοριχῶν ὑπομνημάτων fragmenta 65
τῷ Advi μέχρι Τιβαρηνῶν καὶ ᾿Μρμενίων nai τῆς ἐντὸς “Ἅλυος
τὰ μέχρι ᾿Ἵμαστρεως καί τινων τῆς Παφλαγονίας μερών. Προσ-
ἐχτήσατο δ᾽ οὗτος καὶ τὴν μέχρι Ἡραχλείας παραλέαν ἐπὶ τὰ
δυσμικὰ μέρη — — ἐπὶ δὲ τἀναντία μέχρι Κολχίδος καὶ τῆς
μικρᾶς “Aguevias, ἃ δὴ καὶ προσέϑηχε τῷ Πόντῳ.
b. Str. XIL 3,2 p. 541 Ταύτης δὲ τῆς "παραλίας ἁπάσης
ἐπῆρξεν Εὐπάτωρ ἀρξάμενος ἀπὸ τῆς Κολχίδος μέχρι Ἧρα-
χλείας, τὰ δ᾽ ἐπέκεινα τὰ μέχρι τοῦ στόματος καὶ τῆς Χαλ-
κηδόνος τῷ Βιϑυνῶν βασιλεῖ συνέμενε.
e. Str. XII 3, 9 p. 544 Τῆς δὲ χώρας ταύτης διῃρημένης
εἰς TE τὴν μεσόγαιαν καὶ τὴν ἐπὶ ϑαλάττῃ διατείνουσαν ano
τοῦ “Addvog μέχρι Βιϑυνίας, ἑκατέραν τὴν μὲν παραλίαν ἕως
τῆς Ἡραχλείας εἶχεν 6 Εὐπάτωρ, τῆς δὲ μεσογαίας τὴν ιιὲν
ἐγγυτάτω ἔσχεν, ἧς τινα καὶ πέραν τοῦ “Αλυος διέτεινδ.
d. Str. XI 2, 18 p. 498,9 Mera δὲ ταῦτα διαδεξάμενοι βα-
σιλεῖς εἷς σχηπτουχίας διῃρημένην ἔχοντες τὴν χώραν (BC. τὴν
Κολχίδα) μέσως ἔπραττον' αὐξηϑέντος δὲ ἐπὶ πολὺ Πἤιϑρι-
δάτου τοῦ Εὐπάτορος εἰς ἐκεῖνον ἡ χώρα περιέστη" ἐπέμπετο
δ᾽ ἀεί τις τῶν φίλων ὕπαρχος καὶ διοικητὴς τῆς χώρας. Τού-
των δὲ ἦν καὶ ἹΜοαφέρνης, ὃ τῆς μητρὸς ἡμῶν ϑεῖος πρὸς
πατρός" ἣν δ᾽ ἔνϑεν ἡ πλείστη τῷ βασιλεῖ πρὸς τὰς ναυτι-
nag δυνάμεις ὑττουργία.
6. Str. XII 3, 28 p. 555 Ὑπὲρ μὲν δὴ τῶν περὶ Φαρναχίαν
καὶ Τραπεζοῦντα τόπων οἱ Τιβαρηνοὶ καὶ Χαλδαῖοι μέχρι τῆς
μικρᾶς ᾿Αρμενίας εἰσίν. Αὕτη δ᾽ ἐστὶν εὐδαίμων ἱκανῶς χώρα"
δυνάσται δ᾽ αὑτὴν κατεῖχον ἀεί, χαϑάπερ τὴν Σωφηνήν, τοτὲ
μὲν φίλοι τοῖς ἄλλοις ᾿“Αρμενίοις ὄντες, τοτὲ δὲ ἰδιοπραγοῦν-
3 τιβαρνῶν ΟΧΖ (hic et infra) τιβαρανῶν codd. rell. exc. lrw [τῆς] τὴν
Cas. {| 10 Καλχηδόνος Tzsch. || 29 τῆς ἄλλης ‘Aousvias E
Cf. App. Mithr. 15 Μιϑριδάτης βασιλεύει μὲν τῆς πατρῴας ἀρχῆς,
ἢ δισμυρίων ἐστὶ σταδίων τὸ μῆχος, προσχέχτηται δὲ πολλὰ περίχωρα
xal Κόλχους, ἔϑνος ἀρειμανές. Cf. Memn. 30. Iust. XXXVIII 7, 10.
— Eutr. V5 Mithridates enim, qui Ponti rex erat atque Armeniam
minorem et totum Ponticum mare in circuitu cum Bosphoro tenebat. Cf.
Iust. XXXVIII 7, 2. App. Mithr. 17.
Leipziger Studien. XI. Suppl ὅ
66 Paulus Otto
9 reg’ ὑπηχύους δ᾽ εἶχον καὶ τοὺς Χαλδαίους καὶ Τιβαρηνούς,
o
10
ὥστε μέχρι Toanelovvrog καὶ Φαρνακίας διατείνειν τὴν @ ἀρχὴν
αὐτῶν. «ὐξηϑεὶς δὲ "Μιϑριδάτης 6 Εὐπάτωρ καὶ τῆς Κολ-
χίδος κατέστη κύριος καὶ τούτων ἁπάντων, “Ἀντιστάτρου τοῦ
Σίσιδος π᾿αραχωρήσαντος αὐτῷ. Ἐπεμελήϑη δὲ οὕτω τῶν τό-
πων τούτων, ὥστε πέντε καὶ ἑβδομήκοντα φρούρια ἐν αὐτοῖς
xateoxevacato, οἷσπερ τὴν πλείστην γάζαν ἐνεχείρισε.
86 ἐνεχείρησε codd. exc. Dh, ἐνεχώρισα Cor., ἐνεσώρευσε Muell.
47
Str. XII 2,11 p. 540 Συνέβη δέ, ἡνίκα πρῶτον Ῥωμαῖοι
τὰ κατὰ τὴν ᾿Ασίαν διῴκουν νικήσαντες “Ἀντίοχον καὶ φιλίας
xal συμμαχίας ἐποιοῦντο πρός τε τὰ ἔϑνη καὶ τοὺς βασιλέας,
τοῖς μὲν ἄλλοις βασιλεῦσιν αὐτοῖς καϑ' ἑαυτοὺς δοϑῆναε τὴν
τιμὴν ταύτην, τῷ δὲ Καππαδόκι καὶ αὐτῷ δὲ τῷ ἔϑνει χοινῇ.
Ἔχλιπόντος δὲ τοῦ βασιλικοῦ γένους οἱ μὲν Ῥωμαῖοι συνεχώ-
ρουν αὐτοῖς αὐτονομεῖσϑαι xata τὴν συγκειμένην φιλέαν τε
καὶ συμμαχίαν πρὸς τὸ ἔϑνος, οἱ δὲ πρεσβευσάμενοε τὴν μὲν
ἐλευϑερίαν παρῃτοῦντο (οὗ γὰρ δύνασϑαι φέρειν αὐτὴν ἔφα-
σαν), βασιλέα δ᾽ ἠξίουν αὐτοῖς ἀποδειχϑῆναι. Οἱ δὲ ϑαυμά-
σαντες, εἴ τινες οὕτως εἶεν ἀπειρηκότες πρὸς τὴν ἐλευϑερίαν,
- ἐπέτρεψαν δ᾽ οὖν αὐτοῖς ἐξ ἑαυτῶν ἑλέσϑαι κατὰ χειρο-
erly ὃν ἂν Bovdwrtac’ καὶ εἵλοντο ᾿“Τριοβαρζάνην.
6 δὲ) δὴ codd.: corr. Xyl. || 12 Lacunam indicavit Kr.
Cf. Iust. XXXVIII 2, 6—8 Sed senaius studio regum intellecto
aliena regna falsis nominibus furantium et Mithridati Cappadociam et
Nicomedi ad solacium eius Paphlagoniam ademtt. Ac ne cum contu-
melia regum foret ademptum illis, quod daretur aliis, uterque populus
libertate donatus est. Sed Cappadoces munus libertatis abnuentes negant
vivere gentem sine rege posse. Itaque rex illis a senatu Ariobarzanes
statuitur.
COMM. Ariobarzanem regem creatum esse c. a. 93 statuit Eduardus
Meyer ‘Geschichte des Koenigreichs Pontos’ (Lips. 1879) p. 103.
Strabonis ἱστορικῶν ὑπομνημάτων fragmenta 67
18
Str. XII 3, 40 p. 862 Περίκειται δ᾽ ἱκανῶς χώρα ἀγαϑή,
ἢ te Βλαηνὴ καὶ ἡ ΖΙομανῖτις, δι᾿ ἧς ᾿Αμνίας δεῖ ποταμός.
Ἐνταῦϑα ΙΜιϑριδάτης ὃ Εὐπάτωρ τὰς Νικομήδους τοῦ Βιϑυ-
you δυνάμεις ἄρδην ἠφάνισεν, οὐδ᾽ αὐτὸς παρατυχών, ἀλλὰ
διὰ τῶν στρατηγῶν (ἃ. 88) καὶ ὃ μὲν φεύγων μετ᾽ ὀλίγων
εἰς τὴν οἰχείαν ἐσώϑη κἀχεῖϑεν εἰς ᾿Ιταλίαν ἔπλευσεν, ὃ δ᾽
ἠχολούϑησε καὶ τήν τε Βιϑυνίαν εἷλεν ἐξ ἐφόδου καὶ τὴν
“olay χατέσχε μέχρι Καρίας καὶ Avxilac.
1 περιοικεῖται ΠῚ) [ 2 δομανῆτις codd.: corr. Tzsch. ex Epit. | ἀμνεὸς
Epit. || 4 οὐδ᾽] οὐκ Cor
Cf. Ap p. Mithr. 18—20 (18) Ἐν δὲ πεδίῳ πλατεῖ παρὰ τὸν ᾿άμνει-
ὃν ποταμὸν κατιδόντες ἀλλήλους δ τε Νικομήδης καὶ οἱ τοῦ Μιϑρι-
datov στρατηγοὶ παρέταττον ἐς μάχην, Νιχομήδης μὲν ἅπαντας τοὺς
ἑαυτοῦ, Νεοπτόλεμος δὲ χαὶ ᾿Αρχέλαος τοὺς εὐζώνους μόνους καὶ οὗς
᾿Αρχαϑίας εἶχεν ἱππέας χαί τινα τῶν ἁρμάτων — -- -ὀ Ἡ-ὡς δὲ τὸ πλεῖστον
ἐπεπτώκει, Νικομήδης μὲν ἔφευγε μετὰ τῶν ὑπολοίπων ἐς Παφλαγονίαν
— — (20) Ὁ δὲ doug τῇδε μεᾷ τὴν ἀρχὴν ὅλην τοῦ Νικομήδους ὑπολα-
βὼν ἐπῴει χαὶ χαϑίστατο τὰς πόλεις -- — Ὁ μὲν δὴ χαὶ Φρυγίας τὰ
λοιπὰ καὶ Μυσίαν καὶ ᾿Ασίαν, ἃ “Ῥωμαίοις νεόχτητα ἦν, ἐπέτρεχε χαὶ ἐς
τὰ περίοιχα περιπέμπων ὑπηγάγετο “υχίαν τε χαὶ Παμφυλίαν καὶ τὰ
μέχρι Ἰωνίας. Cf. Memn. 31. Plut. Sull. 11. Liv. per. 76sqq. Eutr.
V5. Oros. VI 2, 2. Flor. I 40, 6.
49
Str. XII 8, 18 p. 579 Kal τῶν ἄλλων δὲ πόλεων Ancusca
μὲν (8c. ἡ τῆς Φρυγίας) καὶ πρὸ τῆς Μιϑριδάτου στρατείας
ἐσείσϑη πολλάκις καὶ ἔδωκεν ἐπελθὼν ὃ βασιλεὺς ἑκατὸν τά-
λαντα εἰς ἐπανόρϑωσιν ὃ ὁρῶν ἀνατετραμμένην τὴν πόλιν. Aé-
γεται δὲ καὶ ἐπ᾽ ᾿Αλεξάνδρου παραπλήσια συμβῆναι.
Cf. Nic. Dam, fr. 80 (Mueller FHG III p. 416) Νικόλαος δ᾽ ὁ Δα-
μασχηνὸς ἐν τῇ τεταρτῷ πρὸς ταῖς ἑχατὸν τῶν ἱστοριῶν “Περὶ ‘Ana-
μειαν, φησί, τὴν Φρυγιακὴν κατὰ τὰ Μιϑριδατιχὰ σεισμῶν γενομένων
ἀνεφάνησαν περὶ τὴν χώραν αὐτῶν λίμναι τε [αἱ] πρότερον οὐχ οὖσαι
χαὶ ποταμοὶ καὶ ἄλλαι πηγαὶ ὑπὸ τῆς χινήσεως ἀνοιχϑεῖσαι᾽ πολλαὶ δὲ
καὶ ἠἡφανίσϑησαν᾽ χτλ.
5*
σι
68 Paulus Otto
COMM. Mithridates Apameam venit a. 88, cum Phrygiam obiret.
Tum eum hanc urbem pecuniis adiuvisse veri simillimum est, ut hac muni-
ficentia etiam alias urbes alliceret.
50
Str. XII 8, 16 p. 518. Ἢ δὲ “Ζαοδίκεια (se. ἡ QOS τῷ
Avy) μικρὰ πρότερον οὖσα αὔξησιν ἔλαβεν ἐφ᾽ ἡμῶν καὶ
τῶν ἡμετέρων πατέρων καίτοι κακωϑεῖσα ἐχ πολιορκέας ἐπὶ
Ἱμιϑριδάτου τοῦ Εὐπάτορος (a. 88).
Cf. App. Mithr. 20 Aaodixevor dé ἔτι ἀντέχουσι τοῖς περὶ τὸν
Avzov ποταμὸν (Ῥωμαίων γάρ τις στρατηγὸς Κόιντος Ὄππιος ---- --- ἐς
τὴν πόλιν ἐσδραμὼν ἐφύλαττεν αὐτήν) ι«δήρυχα ἐπιπέμψας (8c. ὁ Λῆιϑρι-
δάτης) ἐπὶ τὰ τείχη λέγειν ἐχέλευσεν, ὅτι βασιλεὺς Μιϑριδάτης ὑπέχεται
“αοδιχεῦσιν ἄδειαν, εἰ τὸν Ὄππιον αὐτῷ προσαγάγοιεν κτλ.
51
Str. XIV 1, 23 p. 641 “dovdoy δὲ μένει τὸ ἱερὸν (sc. τὸ
ἐν Ἐφέσῳ) καὶ viv xal πρότερον᾽ τῆς δ᾽ ἀσυλίας τοὺς ὅρους
ἀλλαγῇναι συνέβη πολλάκις, ᾿Αλεξάνδρου μὲν ἐπὶ στάδιον ἐκ-
τείναντος, ιϑριδάτου δὲ τόξευμα ἀφέντος ἀπὸ τῆς γωνίας
τοῦ χεράμου καὶ 0 ἘΌΝ: ὑπερβαλέσϑαι μικρὰ τὸ στάδιον.
ΕΣ ας καὶ πρότερον add. 7 Cor., εἷς πρότερον Kr. || ὅ δόξαντα codd.
exc.
COMM. Etiam hoc a. 88 factum videtur esse, cum ab Ephesiis
laete exceptus esset Mithridates (App. Mithr. 21). Nam paulo post a. 66
Ephesii ab eo defecerunt (App. 1. 1. 48. Dittenberger syll. inscr. Graec. 253).
52
Str. XIV 1, 42 p.649 Τυραννηϑῆναι δ᾽ ὀλίγον συνέπεσε
χρόνον τὴν πόλιν (sc. tag Τράλλεις) ὑπὸ τῶν Keatinnov zal-
δων κατὰ τὰ ΙΜιϑριδατικα.
2 xgatioxov Dhi κρατίσπου xz
COMM. Cratippi filii ceteroqui prorsus ignoti inter turbas Mithri-
datis irruptione cum in aliis urbibus tum Trallibus concitatas (App. Mithr.
23. Cass. Dio. fr. 101) tyrannidem videntur occupasse.
Strabonis ἱστοριχῶν ὑπομνημάτων fragmenta 69
59
Str. XIII 1, 66 p. 614 ‘dojo δὲ ᾿αδραμυττηνὸς ῥήτωρ ἐπε-
φανὴς γεγένηται Ξενοκλῆς, tov μὲν ‘Aovavov χαραχτῆρος, ayw-
νιστὴς δὲ εἴ τις ἄλλος καὶ εἰρηκὼς ὑττὲρ τῆς ᾿Ασίας ἐπὶ τῆς
συγκλήτου, καϑ᾽ ὃν καιρὸν αἰτίαν εἶχε Μιϑριδατισμοῦ.
4 cf. Cic. pro Flacc. 25, 60sq. App. Mithr. 21. 23.
o4
Str. XIII 4, 9 p. 628 “dvdoec δ᾽ ἀξιόλογοι γεγόνασι (sc. ἐν
Σαρδεσι) tov αὐτοῦ γένους Διόδωροι δύο οἱ ῥήτορες, ὧν ὃ
τερεσβύτερος ἐκαλεῖτο Ζωνᾶς, ἀνὴρ πολλοὺς ἀγῶνας ἠγωνισμέ-
γος ὑπὲρ τῆς ᾿Ασίας, κατὰ δὲ τὴν ΜΙιϑριδάτου τοῦ βασιλέως
ἔφοδον αἰτίαν ἐσχηχώς, ὡς ἀφιστὰς παρ᾽ αὐτοῦ τὰς πόλεις,
ἀπελύσατο τὰς διαβολὰς ἀπολογησάμενος.
5 τὰς παρ᾽ αὐτοῦ πέλεις codd.: corr. ΧΥ].
*55
Toseph. A. I. XIV 7, 2 (Mueller FHG III p. 492 fr. 5) Οὐκ
ἔστι δὲ ἀμάρτυρον τὸ μέγεϑος τῶν προειρημένων χρημάτων
(sc. ex templo Hierosolymitano a Crasso ablatorum), οὐδὲ ὑπὸ
ἀλαζονείας ἡμετέρας καὶ περιττολογίας ἐπὶ τοσοῦτον ἐξαίρεται
πλῆϑος, ἀλλὰ πολλοί τε ἄλλοι τῶν συγγραφέων ἡμῖν μαρτυ-
gover καὶ Στράβων ὃ Καππάδοξ οὕτω λέγων" “ Πέμψας
δὲ ιϑριδάτης sig Kw ἔλαβε τὰ χρήματα, ἅπερ ἔϑετο ἐκεῖ
Κλεοπάτρα ἡ βασίλισσα, καὶ τὰ τῶν Ἰουδαίων ὀχταχόσια
τάλαντα (a. 88).
Cf. App. Mithr. 23 Μιϑριδάτης δὲ ἐς μὲν Ko χατέπλευσε Κῴων
αὐτὸν ἀσμένως δεχομένων καὶ τὸν ᾿Αλεξάνδρου παῖδα τοῦ βασιλεύοντος
Αἰγύπτου σὺν χρήμασι πολλοῖς ὑπὸ τῆς μάμμης Κλεοπάτρας ἐν Κῷ
καταλελειμμένον παραλαβὼν ἔτρεφε βασιλιχῶς, ἔχ τε τῶν Κλεοπάτρας
ϑησαυρῶν γάζαν πολλὴν καὶ τέχνην χαὶ λίϑους χαὶ κόσμους γυναιχείους
xal χρήματα πολλὰ ἐς τὸν Πόντον ἔπεμψεν. Cf. ib. 115. 117. Ὁ. 6. I 102.
Ios. A. I. XIII 18,1 Τὰ δὲ πολλὰ τοῦ πλούτου αὐτῆς καὶ τοὺς υἱωνοὺς
χαὶ διαϑήκας πέμψασα (sc. ἡ Κλεοπάτρα) Κῴοις παρέϑετο.
70 Paulus Otto
56
Str. X 5, 4 p. 486 ASyvaiol TE λαβόντες τὴν νῆσον (sc.
τὴν Anhov) αἱ τῶν ἱερῶν ὃ ἅμα χαὶ τῶν ἐμπόρων ἐπεμελοῦντο
: ἱκανῶς" ἐπελθόντες δ᾽ οἱ τοῦ Μιϑριδάτου στρατηγοὶ (8. 87)
καὶ 6 ἀποστήσας τύραννος αὐτὴν διελυμ μήναντο πάντα, καὶ
παρέλαβον ἐρήμην ol Ῥωμαῖοι πάλιν τὴν γῆσον ἀναχωρήσαν»-
τος εἰς τὴν οἰχείαν τοῦ βασιλέως, χαὶ διετέλεσε μέχρε vow ἐν-
δεῶς πράττουσα. Ἔχουσι δ᾽ αὐτὴν ᾿4“ϑηναῖοι.
Cf. App. Mithr. 28 ᾿Αρχέλαος ἐπιπλεύσας χαὶ σίτῳ καὶ στόλῳ
πολλῷ Δῆλόν τε ἀφισταμένην ἀπὸ ᾿Αϑηναίων χαὶ ἄλλα χωρία ἐχειρώ-
σατο βίᾳ καὶ κράτει. Κτείνας δ᾽ ἐν αὐτοῖς δισμυρίους ἄνδρας, ὧν οἱ
πλέονες ἦσαν Ἰταλοί, τὰ χωρία προσεποιεῖτο τοῖς ᾿Αϑηναίοις" χαὶ ἀπὸ
τοῦδε αὐτοὺς καὶ τὰ ἄλλα χομπαζων περὶ τοῦ Μιϑριδάτου χαὶ ἐς μέγα
ἐπαίρων ἐς φιλίαν ὑπηγάγετο. Of. Flor. 1 40, 8. Paus. IL 23, 8 sqq.
57
a. Str. IX 1, 20 p. 398 Ἐπιπεσὼν δ᾽ 6 Μιϑριδατικὸς πό-
λεμος τυράννους αὐτοῖς (sc. τοῖς ᾿ϑηναίοις) κατέστησεν, οὗς
6 βασιλεὺς ἐβούλετο" τὸν δ᾽ ἰσχύσαντα μάλιστα, τὸν ᾿,4ρι-
στίωνα, καὶ ταύτην βιασάμενον τὴν πόλιν (a. 81) ἐκ 7“τολεορ-
κίας ἑλὼν (a. 86) Σύλλας ὁ τῶν Ῥωμαίων ἡγεμὼν ἐχόλασε.
τῇ δὲ πόλει συγγνώμην ἔνειμε" καὶ μέχρι νῦν ἐν ἐλευϑερίᾳ τέ
ἐστι καὶ τιμὴ παρὰ τοῖς Ῥωμαίοις.
Cf. App. Mithr. 28-40 (28) Ta τε χρήματα αὐτοῖς (8c. τοῖς ᾿49η-
ναίοις) τὰ ἱερὰ ἔπεμπεν (86. 6 ᾿ἀρχέλαος) ἐχ Δήλου δι᾿ ᾿Αριστίωτος
ἀνδρὸς ᾿Αϑηναίου συμπέμψας φυλαχὴν τῶν χρημάτων ἐς δισχιλίους ar-
ὅρας, οἷς ὃ ᾿Αριστίων συγχρώμενος ἐτυράννησε τῆς πατρίδος, χαὶ τῶν
᾿Αϑηναίων τοὺς μὲν εὐθὺς ἔχτεινεν ὡς ῥωμαΐζοντας, τοὺς δ᾽ ἀνέπεμψεν
ἐς Μιϑριδάτην, καὶ ταῦτα μέντοι σοφίαν τὴν Ἐπιχούρειον ἡσχηχώς. —
— (80) Ὁ δ᾽ (8c. Σύλλας) ἐπὶ τὴν ᾿Αττικὴν ἐχώρει χαὶ μέρος τι στρατοῦ
ἐς τὸ ἄστυ περιπέμψας ᾿Αριστίωνα πολιορχεῖν αὐτός, ἔνϑαπερ ἦν ᾿Αρχέ-
λαος, ἐπὶ τὸν Πειραιᾶ χατῆλϑε χαταχεχλεισμένων ἐς τὰ τείχη τῶν πολε-
μίέων. --- — Ta τε μαχρὰ σκέλη χαϑῴρει λίϑους χαὶ ξύλα χαὶ γῆν és τὸ
χῶμα μεταβάλλων. --- — (38) Τροπῆς δ᾽ ὡς ἐν ἀσϑενέσιν ἀνδράσιν αὐ-
τίχα γενομένης ἐσέπεσεν ἐς τὴν πόλιν, χαὶ εὐθὺς ἐν ᾿Αϑήναις σφαγὴ
πολλὴ ἦν καὶ ἀνηλεήῆς -- --- Ὀλίγων δ᾽ ἦν ἀσϑενὴς ἐς τὴν ἀχρόπολεν
δρόμος" χαὶ ᾿Αριστίων αὐτοῖς συνέφυγεν — --- (39) Ὁ δὲ Σύλλας τῷ μὲν
Strabonis ἱστοριχῶν ὑπομνημάτων fragmenta 71
b. Str. IX 1, 15 p. 396 Λατέσπασται δὲ καὶ τὰ μακρὰ
τείχη Aaxedatpoviwy μὲν καϑελόντων πρότερον, Ρωμαίων δ᾽
ὕστερον, ἡνίκα Σύλλας ἐκ πολιορκίας εἶλε καὶ τὸν Πειραιᾶ
καὶ τὸ ἄστυ.
6. Str. XIV 2, 9 p.654 Οὐ συμμένει δ᾽ ὃ Πειραιεὺς κακω-
ϑεὶς ὑπό τε Aaxedaipoviwy πρότερον τῶν τὰ σκέλη καϑελόν-
των καὶ ὑπὸ Σύλλα τοῦ Ῥωμαίων ἡγεμόνος.
ἀχροπόλει φρουρὰν ἐπέστησεν, ᾧ τὸν ᾿Αριστίωνα χαὶ τοὺς συμπεφευγό-
τας λιμῷ καὶ δίψει πιεσϑέντας ἐξεῖλεν οὐ μετὰ πολύ. Καὶ αὐτῶν ὃ
Σύλλας ‘Agutlwva μὲν καὶ τοὺς ἐχείνῳ δορυφορήσαντας ἢ ἀρχὴν τινὰ
ἄρξαντας ἢ ὁτιοῦν ἄλλο πράξαντας παρ᾽ ἃ πρότερον ἁλούσης τῆς Ἑλλα-
δος ὑπὸ Ῥωμαίων [αὐτοῖς] διετέταχτο, ἐχόλασε ϑανάτῳ, τοῖς δ᾽ ἄλλοις
συνέγνω χτλ. Cf. Plut. Sull. 12--14, Paus. 120. Memn. 32. Liv.
per. 81. Eutr. V 6. Flor. 1 40, 10. Oros. VI 2,48q. Obsegq. 56.
Vell. Π 23, Claud. Quadrig. ap. Gell. XV 1. Gran. Licin. p. 32
A Bonn. Diod. XXXVIII fr. 6. Cass. Dio. fr. 103. Plut. de garr. 7
p. 505 A—C, Num. 9. Luc. 19. praec. ger. reip. 14 Ὁ. 809 E. — Discrepat
de Aristionis morte Plut. Sull. 28 Τοὺς ἄλλους Μιϑριδάτῃ φίλους, οὗς
εἶχεν αἰχμαλώτους, ἀποδοὺς ὃ Σύλλας Ἀριστίωνα μόνον τὸν τύραννον
ἀνεῖλε διὰ φαρμάχων (a. 85/4) ᾿Αρχελάφ διάφορον ὄντα.
COMM. Athenionem, cuius tyrannis describitur ἃ Posidonio fr. 41
(Mueller FHG III p. 266 8qq.), diversum esse ab hoc Aristione rectissime
docuit Niese in Mus. Rhen. vol. XLII p. 574 8qq.
*58
Ios. A. 1. XIV 7,2 (Mueller FHG II p. 492 fr.6) Mag-
τυρεῖ δὲ xal ἐν ἑτέρῳ τόπῳ 6 αὐτὸς Στράβων ὅτι, xa? ov
καιρὸν διέβη Σύλλας εἰς τὴν Ἑλλάδα πολεμήσων Μιϑριδάτην
(8. 87), καὶ evxovddoy πέμψαι ἐπὶ τὴν ἐν Κυρήνῃ στάσιν
τοῦ ἔϑνους ἡμῶν, ὧν ἡ οἰχουμένη πεπλήρωται, λέγων οὕτως"
“Τέτταρες δ᾽ ἤσαν ἐν τῇ πόλει τῶν Κυρηναίων, ἣ τε τῶν πο-
2eqq. cf. Plut. Luc. 2 Ἐχ τούτου τῆς μὲν γῆς ἐπιχρατῶν 6 Σύλ-
λας ἐν ταῖς ᾿Αϑήναις, περιχκοπτόμενος δὲ τὴν ἀγορὰν ἐχ τῆς ϑαλάττης
ὑπὸ τῶν πολεμίων ναυχρατούντων ἐξέπεμψεν ἐπ᾿ Αἰγύπτου χαὶ Λιβύης
τὸν Δούχουλλον ἄξοντα ναῦς ἐχεῖϑεν. Ἦν μὲν οὖν ἀχμὴ χειμῶνος —
— Οὐ μὴν ἀλλὰ χαὶ Κρήτην χατάρας φχειώσατο καὶ Κυρηναίους κατα-
10
15
72 Paulus Otto
λιτῶν καὶ ἡ τῶν γεωργῶν, τρίτη δ᾽ 7 τῶν μετοίχων καὶ τετάρτη
4 τῶν Ἰουδαίων. Αὕτη δ᾽ εἷς πᾶσαν πόλιν ἤδη παρεληλύ-
ϑει, καὶ τόπον οὐκ ἔστι ῥᾳδίως εὑρεῖν τῆς οἰχουμένης, ὃς ov
παραδέδεχται τοῦτο τὸ φῦλον, μηδ᾽ ἐπιχρατεῖται bx” αὐτοῦ.
Τὴν δὲ Alyuntoy καὶ τὴν Κυρηναίαν, ἅτε τῶν αὐτῶν ἡγεμό-
γων τυχοῦσαν, τῶν τε ἄλλων συχνὰ ζηλῶσαι συνέβη καὶ δὴ
τὰ συντάγματα τῶν Ἰουδαίων ϑρέψαι διαφερόντως καὶ συναυ-
ξῆσαι χρώμενα τοῖς πατρίοις τῶν Ἰουδαίων νόμοις. Ἔν γοῦν
«Αἰγύπτῳ κατοικία τῶν Ιουδαίων ἐστὶν ἀποδεδειγμένη, χωρὶς
δὲ τῆς τῶν ᾿Αλεξανδρέων πόλεως ἀφώριστο μέγα μέρος τῷ
ἔϑνει τούτῳ καϑίσταται δὲ καὶ ἐθνάρχης αὑτῶν, ὃς διοικεῖ
τε τὸ ἔϑνος χαὶ διαιτᾷ χρίσεις καὶ συμβολαίων ἐσειμελεῖται
καὶ προσταγμάτων ὡς ἂν πολιτείας ἄρχων αὑτοτελοῦς. Ἔν
«Αἰγύπτῳ μὲν οὖν ἴσχυσε τὸ ἔϑνος διὰ τὸ «Αἰγυπτίους εἶναι
ἐξ ἀρχῆς Ἰουδαίους καὶ διὰ τὸ πλησίον ϑέσϑαι τὴν κατοικίαν
τοὺς ἀπελϑόντας ἐχεῖϑεν, εἰς δὲ τὴν Κυρηναίαν μετέβη διὰ
τὸ καὶ ταύτην ὅμορον εἶναι τῇ τῶν Αἰγυπτίων ἀρχῇ, καϑά-
περ τὴν Ἰουδαίαν, μᾶλλον δὲ τῆς ἀρχῆς ἐκείνης τερότερον.
Σεράβων μὲν οὖν ταῦτα λέγει.
λαβὼν &x τυραννίδων συνεχῶν χαὶ πολέμων ταραττομένους ἀνέλαβε xal
κατεστήσατο τὴν πολιτείαν Πλατωνικῆς τινος φωνῆς ἀναμνήσας τὴν
πόλιν — — Ὃ καὶ τότε Κυρηναίους νομοϑετοῦντι “ουχούλλῳ ECOG
παρέσχεν. App. Mithr. 33 Ὁ δὲ Dvddac νεῶν δεόμενος — —- ,.1εύχολ-
λον — — ἐχέλευεν ἐς ᾿Αλεξάνδρειαν καὶ Συρίαν λαϑόντα διαπελεῦσαι,
παρά τε τῶν βασιλέων χαὶ πόλεων, ὅσαι vavtixal, στόλον τιν ἃ ayel-
eavta to Ῥοδίων ναυτιχὸν παραπέμψαι.
11 8ᾳ4ᾳ. cf. Ios. c. Ap. Il 4 Ὅμοια δὲ ᾿4λεξάνδρῳ χαὶ Πτολεμαῖος
ὁ Aayov περὶ τῶν ἐν ᾿Αλεξανδρείᾳ κατοικούντων (86. Ἰουδαίων) ἐφρό-
νησε᾽ xal γὰρ τὰ κατὰ τὴν Αἴγυπτον αὐτοῖς ἐνεχείρισε φρούρια --- —
χαὶ Κυρήνης ἐγκρατῶς ἄρχειν βουλόμενος χαὶ τῶν ἄλλων τῶν ἐν τῷ
sltBiy πόλεων εἰς αὐτὰς μέρος Ἰουδαίων ἔπεμψε χατοικῆσον.
59
Str. IX 2, 37 p. 414 Χαιρώνεια δ᾽ ἐστὶν Ὀρχομενοῦ σελη-
σίον — — περὶ δὲ τοὺς τόπους τοὺς αὑτοὺς καὶ Ρωμαῖοι
Cf. App. Mithr. 41—45 (42) ᾿ναχωροῦντι δ᾽ ἐς Χαλχίδα τῷ ‘Ae-
χελάφ παραχολουϑῶν (sc. ὁ Σύλλας) χαιρὸν ἐπετήρει χαὶ τόπον. ‘Ro δὲ
Strabonis ἱστοριχῶν ὑπομνημάτων fragmenta 78
tag Μιϑριδάτου δυνάμεις πολλῶν μυριάδων κατηγωνίσαντο,
ὥστ᾽ ὀλίγους ἐπὶ ϑάλατταν σωϑέντας φυγεῖν ἐν ταῖς ναυσί,
τοὺς δ᾽ ἄλλους τοὺς μὲν ἀπολέσϑαι, τοὺς δὲ καὶ ἁλῶναι (a. 86).
αὐτὸν εἶδε περὶ Χαιρώνειαν ἐν ἀποχρήμνοις στρατοπεδενόμενον --- —
εὐθὺς ἐπῆγεν ὡς χαὶ ἄχοντα βιασόμενος ἐς μάχην ᾿Αρχέλαον᾽ — —
(44.8q.) Οἱ δὲ Ῥωμαῖοι --- --- δρόμῳ τοῖς φεύγουσι συνεσέπιπτον ἐς τὸ
στρατόπεδον χαὶ τὴν νίχην ἐς τέλος ἐξειργάσαντο. ᾿Αρχέλαος δὲ καὶ
ὅσοι ἄλλοι xata μέρος ἐξέφυγον ἐς Χαλχίδα συνελέγοντο οὐ πολὺ πλεί-
ove μυρίων ἐχ δώδεχα μυριάδων γενόμενοι. Plut. Sull. 18 -- 19 (17) Av-
τὸς δὲ (Bc. ὁ Σύλλας) παρὰ τὸν Κηφισὸν “ἐσφαγιάζετο χαὶ τῶν ἱερῶν
γενομένων ἐχώρει πρὸς τὴν Χαιρώνειαν — — (19) Πολλοὶ μὲν οὖν ἐν
τῷ πεδίῳ τῶν βαρβάρων ἀνμῃροῦντο, πλεῖστοι δὲ τῷ χάραχι προσφερό-
μενοι χατεχόπησαν, ὥστε μυρίους διαπεσεῖν εἰς Χαλχίδα μόνους ἀπὸ
τοσούτων μυριάδων. Eutr. V 6 Postea commisso proelio contra Arche-
laum tta eum vicit, ut ex CXX milibus vix decem Archelao superessent.
Cf. Liv. per. 82. Oros. VI 2,5. Flor. 1 40, 11. Ps. Aur. 75, 7.
Paus. I 20, 4. IX 40, 4
60
Str. XIII 1, 66 p. 614 Ἠτύχησε δὲ τὸ ᾿Αδραμύττιον ἐν τῷ
MeSecdatimpy πολέμῳ᾽ τὴν γὰρ βουλὴν ἀπέσφαξε τῶν πολι-
τῶν Διόδωρος στρατηγὸς χαριζόμενος τῷ βασιλεῖ, περοσττοι-
ούμενος δ᾽ ἅμα τῶν τε ἐξ ᾿Ακαδημίας φιλοσόφων εἶναι καὶ
δίκας λέγειν καὶ σοφιστεύειν τὰ ῥητορικα᾽ καὶ δὴ καὶ ovvan-
noev εἰς τὸν Πόντον τῷ βασιλεῖ" καταλυϑέντος δὲ tov βα-
σιλέως ἔτισε δίκας τοῖς ἀδικηϑεῖσιν᾽ ἐγκλημάτων γὰρ ἐπενε-
χϑέντων ἅμα πολλῶν ἀπεκαρτέρησεν αἰσχρῶς οὐ φέρων τὴν
δυσφημίαν ἐν τῇ ἡμετέρᾳ πόλει (sc. ἔν τῇ “duacelg).
9 βλασφημιέαν D (sed pr. m. corr.) hi
COMM. Vix potest esse dubium, quin hoc factum sit a. 86, cum
post cladem apud Chaeroneam acceptam Asiae urbibus a Mithridate defi-
cientibus rex crudelissime in suspectos saeviret: cf. App. Mithr. 48 Μιϑρι-
δάτης δ᾽ ἐπὶ μὲν τὰ ἀφεστηχότα στρατιὰν ἐξέπεμπε χαὶ πολλὰ χαὶ δεινὰ
τοὺς λαμβανομένους ἔδρα — — — Ζητητὰς 6 Μιϑριδάτης πανταχοῦ
περιέπεμπεν, ot τοὺς ἐχϑροὺς ἐνδειχνύντων ἑχάστων ἔχτειναν. ἀμφὲ
τοὺς χιλίους καὶ ἑξακοσίους ἄνδρας. Ὧν οἱ χατηγορήσαντες οὐ πολὺ
ὕστερον οἱ μὲν ὑπὸ Σύλλα ληφϑέντες διεφϑάρησαν, οἱ δὲ προανεῖλον
ἑαυτούς, οἱ δ᾽ ἐς τὸν Πόντον αὐτῷ Μιϑριδάτῃ συνέφευγον.
74 Paulus Otto
61
Str. ΧΠΙῚ 1, 28 p. 595 Ἢ δὲ Δάρδανος κείσμα ἀρχαῖον ---
- Ἐνταῦϑα δὲ συνῆλθον Σύλλας τε Κορνήλιος, 6 τῶν Ῥωμαί-
wy ἡγεμών, καὶ Μιϑριδάτης 6 κληϑεὶς Εὐπάτωρ καὶ ovvé-
βησαν πρὸς ἀλλήλους ἐπὶ καταλύσει τοῦ πολέμου (8. 84).
Cf. Plut. Sull. 24 Συνῆλϑον οὖν τῆς Τρφάδος ἐν Δαρδάνῳ --Ἕ --
Ἐξελ ἐγξας δὲ (sc. ὃ ,Σύλλας) τὰ πεπραγμένα πικρῶς ὑπ᾽ αὐτοῦ καὶ xaTH-
γορήσας πάλιν ἠρώτησε, el ποιεῖ τὰ συγχείμενα δι᾽ ᾿Αρχελάου. Φήσαν-
τος δὲ ποιεῖν οὕτως ἠσπάσατο καὶ περιλαβὼν ἐφίλησεν αὐτόν, ᾿Αρεοβαρ-
ζάνην δὲ αὖϑις χαὶ Νικομήδην τοὺς βασιλεῖς προσαγαγὼν διήλλαξεν. Ὁ
μὲν οὖν Μιϑριδάτης ἑβδομήχοντα ναῦς παραδοὺς χαὶ τοξότας πενταχο-
σίους εἰς Πόντον ἀπέπλευσεν. App. Mithr. 56 Σύλλας μὲν οὖν ἀπὸ
Κυψέλων καὶ Μιϑριδάτης ἐκ Περγάμου συνῴεσαν αὖϑις ἐς λόγους χαὶ
κατέβαινον ἐς πεδίον ἄμφω σὺν ὀλίγοις — — ib. 58 Τοσαῦτα rot
Σύλλα μετ᾽ ὀργῆς ἔτι λέγοντος μετέπιπτεν ὃ βασιλεὺς χαὶ ἐδεδοίχει
καὶ ἐς τὰς δι᾽ ᾿Αρχελάου γενομένας συνϑήχας ἐνεδίδου, τάς τε ναῖς xai
τὰ ἄλλα πάντα παραδοὺς ἐς τὸν Πόντον ἐπὶ τὴν πατρῴαν ἀρχὴν ἐπαν-
ει μόνην. Cf. Memn. 35. Cass. Dio. fr. 105, 38q. Gran. Lic.
p. 34 A 16 8sqq. Bonn. Liv. per. 83. Flor. I 40, 12. Eutr. V 7.
Vell. 11 23.
62
Str. XIII 1, 27 p. 594 Εἶτ᾽ ἐκάκωσαν αὐτὴν (sc. τὴν τῶν
᾿Ιλιέων πόλι») Ἐὰν οἱ μετὰ Φιμβρίου Ῥωμαῖοι λαβόντες bx
πολιορκίας ἐν τῷ Μιϑριδατικῷ πολέμῳ. Συνεπέμφϑη dé ὃ
Φιμβρίας ὑπάτῳ Οὐαλερίῳ Φλάκκῳ ταμέας προχειρεσϑέντι
5 ἐπὶ τὸν Μιϑριδάτην᾽ καταστασιάσας δὲ καὶ ἀνελὼν τὸν ὕπα-
τον κατὰ Βιϑυνίαν αὐτὸς χατεστάϑη χύριος τῆς στρατεᾶς καὶ
3 Ante ὁ add. καὶ F
Cf. App. Mithr. 51—53. 59—60 (51) Κίννας δὲ Φλάχχον ἑλόμενός
οἱ συνάρχειν τὴν ὕπατον ἀρχὴν ἔπεμπεν ἐς τὴν ᾿Ασίαν μετὰ δύο τελῶν
ἀντὶ τοῦ Σύλλα ὡς ἤδη πολεμίου γεγονότος τῆς τε ᾿Ασίας ἄρχειν χαὶ
~ πολεμεῖν τῷ Μιϑριδάτῳ. ᾿Απειροπολέμῳ δ᾽ ὄντι τῷ Φλαχχῳ συνεξῆλϑεν
ἑχὼν ἀπὸ τῆς βουλῆς ἀνὴρ πιϑανὸς ἐς στρατηγίαν, ὄνομα Φιμβρίας ——
(52) Kat tov Diaxxov δόντος αὐτῷ διάδοχον ἐς a τότε διῴχει, φυλάξας
αὐτὸν ὁ Φιμβρίας ἐς Χαλκηδόνα διαπλέοντα πρῶτα μὲν Θερμὸν τὰς
ῥάβδους ἀφείλετο — — εἶτα Φλαχχον αὐτὸν σὺν ὀργῇ μετ᾽ ὀλίγον εἴς,
γνιόντα ἐδίωχεν, ἕως ὃ μὲν Φλάχκχος --- — ἐς Χαλχηδόνα πρῶτον καὶ a
Strabonis ἱστορικῶν ὑπομνημάτων fragmenta 75
γεροελϑὼν εἰς Ἴλιον, ov δεχομένων αὐτὸν τῶν Ἰλιέων ὡς λῃ-
στήν, βίαν τε προσφέρει καὶ ἑνδεκαταίους αἱρεῖ (a. 85) xav-
χωμένου δ᾽ ὅτι, ἣν ᾿Αγαμέμνων πόλιν δεχάτῳ ἔτει μόλις εἷλε
τὸν χιλιόναυν στόλον ἔχων καὶ τὴν σύμττασαν Eddada συστρα- 10
τεύουσαν, ταύτην αὑτὸς évdexatn ἡμέρᾳ χειρώσαιτο, εἶπέ τις
τῶν Ἰλιέων' “Οὐ γὰρ ἣν Ἕχτωρ 6 ὑπερμαχῶν τῆς πόλεως.
Τοῦτον μὲν οὖν ἐπελθὼν Σύλλας κατέλυσε (a. 84) χαὶ τὸν
ἸΠιϑριδάτην κατὰ συμβάσεις εἰς τὴν οἰχείαν ἀπέπεμψε, τοὺς
δ᾽ Ἰλιέας παρεμυϑήσατο πολλοῖς ἐπανορϑώμασι. 15
8 βέαν te scripsi ex Cas. coni.: wavtes et μάντε ἢ μηχανάς τε i μάχην
rw ἀνάγκην X, spatium vacuum relictum post λῃστὴν in moz, parte codd.
rell.; μάχην μηχανάς τὰ Palmer., μηχανάς τῷ Freinshem., βέαν te καὶ ἀπά-
τὴν Tzsch., ἀπάτην vel οὐ βίαν, ἀλλ᾽ ἀπάτην Grosk. | ὁνδεκαταίᾳ Eust. ad
Il. 4 163 p. 459, ἐν ἡμέραις δέκα hic ct v. 11 Epit., unde Strab. scripsisse
δεκαταίους et v. 11 δεκάτῃ susp. Cor.
αὐτῆς ἐς Νικομήδειαν ἔφυγε xai τὰς πύλας ἀπέχλεισεν, ὁ δὲ Φιμβρίας
αὐτὸν ἐπελθὼν ἔχτεινεν ἐν φρέατι χρυπτόμενον --- — χαὶ αὑτὸν αὐτο-
χράτορα ἀπέφηνε τοῦ στρατοῦ. --- — (53) Ὃ δὲ Φιμβρίας ἐπιὼν τὴν
᾿Ασίαν --- — τῶν οὐ δεχομένων αὐτὸν τὴν χώραν ἐλεηλάτει. Ἰλιεῖς δὲ
πολιορκούμενοι πρὸς αὐτοῦ χατέφυγον μὲν ἐπὶ Σύλλαν --- --- πυϑόμενος
ὃ Φιμβρίας ἐπήνεσε μὲν ὡς ἤδη Ῥωμαίων φίλους, ἐχέλευσε δὲ χαὶ αὑτὸν
ὄντα ἹΡωμαῖον ἔσω δέχεσϑαι χατειρωνευσάμενός τι χαὶ τῆς συγγενείας
τῆς οὔσης ἐς Ῥωμαίους Ἰλιεῦσιν. ᾿Εσελϑὼν δὲ τοὺς ἐν ποσὶ πάντας ἔ-
χτεινε χαὶ πάντα ἐνεπίμπρη. --- — Ἡ μὲν δὴ χείρονα τῶν ἐπὶ ᾿Αγαμέ-
μνονος παϑοῦσα ὑπὸ συγγενοῦς διωλώλει. --- — (60) Ὁ Φιμβρίας πάντα
ἀπογνοὺς ἐπὶ τὴν τάφρον προῆλϑε χαὶ Σύλλαν αὑτῷ παρεχάλει συνελ-
ϑεῖν ἐς λόγους. Ὁ δὲ ἀνϑ᾽ αὑτοῦ Ῥουτίλιον ἔπεμπε --- — Ὁ δὲ (BC.
Φιμβρίας) ἐπανῆλθεν ἐς Πέργαμον καὶ ἐς τὸ τοῦ ᾿Ασχληπιοῦ ἱερὸν παρ-
ελϑθὼν ἐχρήσατο τῷ ξίφει. Cf. Plut. Sull. 12. 28. 25. Luc. 3.7. Diod.
XXXVIII fr. 8, 1—4. Memn. 34. Cass. Dio fr. 104, 1—7. Liv. per.
82 sq. Oros. VI 2,9 sqq. Vell. If 24. Ps. Aur. 70. Obsegq. 56.
Augustin. de civ. dei III 7.
15 cf. App. Mithr. 61 Αὐτὴν δὲ τὴν ᾿Ασίαν χαϑιστάμενος (ὁ
Σύλλας) Ἰλιέας μὲν --- --- ἀμειβόμενος ὧν διὰ προϑυμίαν ἐπεπόνϑεσαν
ov ἕνεχα, ἐλευϑέρους ἠφίει χαὶ Ῥωμαίων ἀνέγραφε φίλους.
63
Str. XII 3, 5 p. 621 Οὐκ ἄπωϑεν δὲ τούτων τῶν πόλεων
1 anotev CF
10
15
76 Paulus Otto
οὐδ᾽ ἡ Mayynola ἐστὶν ἡ ὑπὸ Σιπύλῳ ἐλευϑέρα πόλες ὑπὸ
Ῥωμαίων κεχριμένη (a. 84).
Cf. App. Mithr. 61 Αὐτὴ» δὲ τὴν ᾿Ασίαν χαϑιστάμενος (ec. 6 Σύλ-
λας) Ἰλιέας μὲν καὶ — — Μαγνησίαν xal τινας ἄλλους ἢ συμμαχίας
ἀμειβόμενος ἢ ὧν διὰ προϑυμίαν ἐπεπόνϑεσαν οὗ ἕνεχα, ἐλευϑέρους
ἠφίει χαὶ Ῥωμαίων ἀνέγραφε φίλους. Tac. ann. III 62. Liv. per. 81.
64
Str. XIII 1, 54 p. 608/9 “Ex δὲ τῆς Σκήψεως οἵ τε Σωχρα-
τικοὶ γεγόνασιν Ἔραστος καὶ Kogloxog καὶ 6 τοῦ Κορέσχου
υἱὸς Νηλεύς, ἀνὴρ καὶ ᾿Αριστοτέλους ἠκροαμένος καὶ Θεοφρά-
στου, διαδεδεγμένος δὲ τὴν βιβλιοϑήκην τοῦ Θεοφράστου, ἐν
7 ἦν καὶ ἡ τοῦ ᾿Αριστοτέλοὺς" 6 γοῦν ᾿Αριστοτέλης τὴν ἕαυ-
τοῦ Θεοφράστῳ παρέδωκεν, ᾧπερ καὶ τὴν σχολὴν ἀτπεέλιπε,
πρῶτος ὧν ἴσμεν συναγαγὼν βιβλία καὶ διδάξας τοὺς ἐν
«Αἰγύπτῳ βασιλέας βιβλιοϑήκης σύνταξιν. Θεόφραστος δὲ Nr-
λεῖ παρέδωκεν" ὃ δ᾽ εἰς Σκῆψιν κομίσας τοῖς μετ᾿ αὐτὸν πταρέ-
δωχεν, ἰδιώταις ἀνϑρώποις, of κατάκλειστα εἶχον τὰ βιβλία
οὐδ᾽ ἐπιμελῶς κείμενα" ἐπειδὴ δὲ ἤσϑοντο τὴν σπουδὴν τῶν
“Ατταλιχῶν βασιλέων, tg οἷς nv ἡ πόλις, ζητούντων βιβλία
εἰς τὴν κατασχευὴν τῆς ἐν Περγάμῳ βιβλιοϑήκης, κατὰ γῆς
ἔχρυψαν ἐν diwovyl tive’ ὑχτὸ δὲ νοτέας καὶ σητῶν καχωϑέντα
ὀψέ ποτε ἀπέδοντο οἱ ἀπὸ τοῦ γένους ᾿“πελλικῶντι τῷ Τηΐῳ
Cf. Plut. Sull. 26 ᾿ναχϑεὶς δὲ (86. ὁ Συλλας) πάσαις ταῖς ναυσὶν
ἐξ Ἐφέσου τριταῖος ἐν Πειραιεῖ καϑωρμίσϑη" καὶ Men dels ἐξεῖλεν ἑαυτῷ
τὴν ᾿Απελλιχῶνος τοῦ Τηΐου βιβλιοϑήκην, ἐν ἡ τὰ πλεῖστα τῶν Agrato-
τέλους καὶ Θεοφράστου βιβλίων ἦν οὕπω τότε σαφῶς γνωριξόμενα
τοῖς πολλοῖς. Λέγεται δὲ χομισϑείσης αὐτῆς εἰς Ῥώμην Τυραννίωνα
τὸν γραμματικὸν ἐνσχευάσασϑαι τὰ πολλά, καὶ παρ᾽ αὐτοῦ τὸν Ῥόδιον
᾿ἀνδρόνιχον εὐπορήσαντα τῶν ἀντιγράφων εἰς μέσον ϑεῖναι χαὶ ἀἄνα-
γράψαι τοὺς νῦν φερομένους πίνακας. Οἱ δὲ πρεσβύτεροι Περεπατητι-
κοὶ φαίνονται μὲν χαϑ᾽ ἑαυτοὺς γενόμενοι χαρίεντες καὶ φιλόλογοι, τῶν
δὲ ᾿Αριστοτέλους καὶ Θεοφράστου γραμμάτων οὔτε πολλοῖς οὔτε ἄκχρι-
Bus ἐντετυχηχότες διὰ τὸ τὸν Νηλέως τοῦ Σχηψίου κλῆρον, ᾧ τὰ βι-
βλία κατέλιπε Θεόφραστος, εἰς ἀφιλοτίμους καὶ ἰδιώτας ἀνθρώπους περι-
γενέσϑαι. Cf. Suid. 5. v. Σύλλας, qui exscripsit Plutarchum.
15 sqq. cf. Posidon. fr. 41 (Mueller FHG III p. 269 B) ᾿ΕἘχπέμψας
Strabonis ἱστοριχῶν ὑπομνημάτων fragmenta 77
πολλῶν ἀργυρίων ta τε ᾿Αριστοτέλους καὶ τὰ τοῦ Θεοφραά-
στου βιβλία" ἣν δὲ ὃ ᾿Απελλικῶν φιλόβιβλος μᾶλλον ἢ φιλό-
σοφος᾽ διὸ καὶ ζητῶν ἐπανόρϑωσιν τῶν διαβρωμάτων εἰς
ἀντίγραφα καινὰ μετήνεγχε τὴν γραφὴν ἀγαπληριῶν οὐκ ev
καὶ ἐξέδωκεν ἁμαρτάδων τελήρη τὰ βιβλία. Συνέβη δὲ τοῖς W
ἐκ τῶν περιπάτων τοῖς μὲν πάλαι τοῖς μετὰ Θεόφραστον οὐκ
ἔχουσιν ὅλως τὰ βιβλία πλὴν ὀλίγων, καὶ μάλιστα τῶν ἐξω-
τερικῶν, μηδὲν ἔχειν φιλοσοφεῖν πραγματικῶς, ἀλλὰ ϑέσεις
ληκυϑίζειν᾽" τοῖς δ᾽ ὕστερον, ἀφ᾽ οὗ τὰ βιβλία ταῦτα προῆλ-
Sev, ἄμεινον μὲν ἐκείνων φιλοσοφεῖν καὶ ἀριστοτελίζειν, avay- 2%
κάζεσϑαι μέντοι τὰ πολλὰ eixota λέγειν διὰ τὸ πλῆϑος τῶν
ἁμαρτιῶν. Πολὺ δὲ εἰς τοῦτο καὶ ἣ Ῥώμη προσελάβετο" εὐθὺς
γὰρ μετὰ τὴν ᾿Α΄πελλικῶντος τελευτὴν Σύλλας noe τὴν ᾿άπελ-
λικῶντος βιβλιοϑήκην (a. 84) 6 τὰς “AInvag ἑλών, δεῦρο δὲ
κομισϑεῖσαν Τυραννίων te ὃ γραμματικὸς διεχειρίσατο φιλαρι- 30
στοτέλης ὦν, ϑεραπεύσας τὸν ἐπὶ τῆς βιβλιοϑήχης, καὶ βι-
βλιοπώλαί τινες γραφεῦσι φαύλοις χρώμενοι καὶ οὐκ ἀντιβάλ-
λοντες, ὅπερ καὶ ἐπὶ τῶν ἄλλων συμβαίνει τῶν εἰς πρᾶσιν
γραφομένων βιβλίων καὶ ἐνθάδε καὶ ἐν ᾿Αλεξανδρείᾳ.
28 ρε] elds Dhi
γοῦν (sc. ὁ ᾿Αϑηνίων) εἰς τὴν νῆσον ᾿Απελλιχῶντα τὸν Τήϊον, πολίτην δὲ
᾿Αϑηναίων γενόμενον, ποικιλώτατόν τινα χαὶ ἁψίχορον ζήσαντα βίον"
ὁτὲ μὲν γὰρ ἐφιλοσόφει [καὶ] τὰ περιπατητικὰ xal τὴν Ἀριστοτέλους βι-
βλιοϑήχην καὶ ἄλλας συνηγόραζε συχνάς" ἦν γὰρ πολυχρήματος.
*65
a. Plut. Sull. 26 (Mueller FHG III p. 492 fr.7) Σύλλᾳ
δὲ διατρίβοντι περὶ τὰς -APrvag (a. 84) ἄλγημα ναρχῶδες μετὰ
βάρους εἰς τοὺς πόδας ἐνέπεσεν, 0 φησιν ὃ Στράβων πο-
δάγρας ψελλισμὸν εἶναι. Διαπλεύσας οὖν εἰς Aidnwor ἐχρῆτο
τοῖς ϑερμοῖς ὕδασι ῥᾳθυμῶν ἅμα xal συνδιημερεύων τοῖς ὅ
σεξερὶ τὸν Διόνυσον τεχνίταις.
b. Str. X 1,9 p. 447 Ὑπέρχειται δὲ τῆς τῶν Χαλκιδέων
4 ἄδεψον codd.: corr. Xyl.
78 Paulus Otto
πόλεως τὸ Ardavroy καλούμενον πεδίον. “Ev δὲ τούτῳ FeQ-
μῶν τε ὕδάτων εἰσὶν ἐκβολαὶ πρὸς ϑεραπείαν νόσων εὐφυεῖς,
10 οἷς ἐχρήσατο καὶ Σύλλας Κορνήλιος, 6 τῶν Ῥωμαέων ἡγεμω».
8 λέλανδον BCDhikln λέλαντον os: corr. Xyl. ex Epit. | 9 ve inclusit Cor.
66
a. Str. XVII 1, 11 p. 796 “Aeyélaos, ὃς ἣν μὲν ᾿Αρχελάου
υἱὸς tov πρὸς Σύλλαν διαπολεμήσαντος καὶ μετὰ ταῦτα τεμη-
ϑέντος ὑπὸ Ῥωμαίων κτλ.
b. Str. XII 3, 34 p. 558 Ἦν δ᾽ οὗτος ᾿Αρχέλαος υἱὸς μὲν
5 tov ὑπὸ Σίλλα καὶ τῆς συγχλήτου τιμηϑέντος κελ.
4 μὲν υἱὸς CDhix
Cf. Plut. Sull. 23 Ἐβάδιζε (sc. 6 Σύλλας) διὰ Θετταλίας χαὶ Μα-
χεδονίας ἐπὶ τὸν Ἑλλήσποντον ἔχων ued’ αὑτοῦ τὸν ᾿Αρχέλαον ἐν τιμῇ.
Καὶ νοσήσαντος ἐπισφαλῶς περὶ Λάρισσαν ἐπιστήσας τὴν πορείαν ὡς
ἑνὸς τῶν ὑπ᾽ αὐτὸν ἡγεμόνων χαὶ στρατηγῶν ἐπεμελήϑη. Ταῦτά τε δὴ
διέβαλλε τὸ περὶ Χαιρώνειαν ἔργον ὡς οὐχὶ χαϑαρῶς ἀγωνισϑὲν --- —
μάλιστα δ᾽ ἡ δοϑεῖσα γῆ τῷ Καππαδόχῃ μυρίων πλέϑρων ἐν Εὐβοίᾳ χαὶ
τὸ Ῥωμαίων φίλον αὐτὸν xal σύμμαχον ὑπὸ Σύλλα ἀναγραφῆναι. Περὶ
μὲν οὖν τούτων αὐτὸς ὁ Σύλλας ἐν τοῖς ὑπομνήμασιν ἀπολογεῖται.
67
Str. XIII 4, 17 p. 631 Ηὐυξήϑη δὲ (sc. ἡ Kifvea) διὰ τὴν
εὐνομίαν, καὶ ai κῶμαι παρεξέτειναν ἀπὸ Πισιδίας καὶ τῆς
ὁμόρου Midvadog ἕως “υκίέας καὶ τῆς Ῥοδίων περαίας" τεροσ-
γενομένων δὲ τριῶν πόλεων ὁμόρων, Βουβῶνος, Βαλβούρων,
5 Οἰνοάνδων, τετράπολις τὸ σύστημα ἐκλήϑη μίαν ἑκάστης
ψῆφον ἐχούσης, δύο δὲ τῆς Κιβύρας" ἔστελλε γὰρ αὕτη 7τεζῶν
μὲν τρεῖς μυριάδας, ἱππέας δὲ δισχιλίους" ἐτυραννεῖτο δ᾽ cel,
σωφρόνως δ᾽ ὅμως" ἐπὶ Moayétov δ᾽ ἣ τυραννὶς τέλος ἔσχε
χαταλύσαντος αὑτὴν ουρηνᾶ καὶ Avuloig προσορίσαντος τὰ
10 Βαάλβουρα καὶ τὴν Βουβῶνα (a. 84).
3 μυλιάδος codd.: corr. Tzsch. || 4 βουβούνων Ο βουβώνων codd. rell.:
corr. Tzsch. ἢ 5 οἰνοάνδρου codd.: corr. Tzsch. [ 10 τὴν βάρβονραν Di τὴν Bad-
βουραν codd. rell.
πο αἰ ορτνίοοίσῶ, Shee nce
eo 23
Strabonis ἱστοριχῶν ὑπομνημάτων fragmenta 79
COMM. Cf. Marquardt ‘Roem. Staatsverwaltung’ I? p. 377 adn. 4.
p. 380 adn. 9.
68
a. Str. VIL 5, 6 p. 315 Ovagdalovg δ᾽ of ὕστερον ἐκάλεσαν
τοὺς ᾿Αρδιαίους᾽ ἀττέωσαν δ᾽ αὐτοὺς εἰς τὴν μεσόγαιαν ἀπὸ
τῆς ϑαλάττης Ῥωμαῖοι (a. 135?) iaenoieet αὐτὴν διὰ τῶν
λῃστηρέων καὶ ἤνάγκασαν γεωργεῖν. Τραχεῖα δὲ χώρα καὶ
λυπρὰ καὶ ov γεωργῶν ἀνθρώπων, wor ἐξέφϑαρται τελέως
(τὸ ἔϑνος), μικροῦ δὲ καὶ ἐκλέλοιπε. Τοῦτο δὲ χαὶ τοῖς ai-
λοις ἔϑνεσι τοῖς ταύτῃ συνέβη" οἱ γὰρ τσιλεῖστον δυνάμενοι
πρότερον τελέως ἐταπεινώϑησαν καὶ ἐξέλιπον, Γαλατῶν μὲν
Βόϊοι καὶ Sxogdlorat, Ἰλλυριῶν δὲ «ΑΔὐταριάται καὶ ᾿Αρδιαῖοι
καὶ Δαρδάνιοι, Θρᾳκῶν δὲ Τριβαλλοί, ὑπ᾽ ἀλλήλων μὲν ἐξ
ἀρχῆς, ὕστερον δ᾽ ὑπὸ Μακεδόνων καὶ Ῥωμαίων ἐκπολεμού-
evo.
b. Str. VII 5, 11 p. 317/8 «Αὐταριάται μὲν οὖν τὸ μέγιστον
καὶ ἄριστον τῶν Ἰλλυριῶν ἔϑνος ὑπῆρξεν, ὃ πρότερον μὲν πρὸς
“Τρδιαίους συνεχῶς ἐπολέμει περὶ ἁλῶν ἐν μεϑορίοις πηγνυ-
μένων ἐξ ὕδατος ῥέοντος ὑπὸ ἄγκει τοῦ ἔαρος" ἀρυσαμένοις γὰρ
nal ἀποϑεῖσιν ἡμέρας πέντε ἐξετεήγνυντο οἱ ἅλες. Συνέκειτο
δὲ παρὰ μέρος χρῆσϑαι τῷ ἁλοπηγέῳ, παραβαίνοντες δὲ τὰ
συγκείμενα ἐπολέμουν καταστρεψάμενοι δέ τίοτε οἱ Avta-
ρεάται Τριβαλλοὺς ἀπὸ “Aygravwy μέχρι τοῦ Ἴστρου καϑύή-
χοντας ἡμερῶν πεντεκαίδεκα ὁδὸν ἐπῆρξαν καὶ τῶν ἄλλων
Θρᾳκῶν τε καὶ Ἰλλυριῶν" κατελύϑησαν δ᾽ ὑπὸ Σκορδίσχων
| οὐαραλίους codd.: corr. Gronov. ἢ 4 δὲ] δ᾽ ἡ Cor. | ὅ ὥστ᾽ ἐξέφϑαρ-
ται μικροῦ τελέως τὸ ἔϑνος καὶ ἐκλέλοιπε Pleth., τὸ ἄϑνος necessario inse-
rendum cum Grosk. ἢ 9 nie ahi edd. ante Kr., Mein. sicut infra v. 13 et
19] 16 ayyes ABCIE: corr. Xyl. ex Epit. | 17 πέντε n δξ ἐπήγνυντο E
isqq. cf. Liv. per. 56 Fulvius Flaccus cos. (a. 135) Vardeos in
Iilyrico subegit. App. Ill. 10.
2384. cf. App. Ill. 5. 3 (5) Ῥωμαῖοι δ᾽ ἔχοντες ἤδη δεύτερον xai
τριαχοστὸν ἔτος ἀπὸ τῆς πρώτης ἐς Κελτοὺς πείρας καὶ ἐξ éxelvov no-
λεμοῦντες αὐτοῖς ἐχ διαστημάτων ἐπιστρατεύουσι τοῖς Ἰλλυριοῖς -- —
ἡγουμένου Aevziov Σχιπίωνος — — Σχιπίωνα δὲ (φασὶ) Σχορδίσχους
μὲν διαφϑεῖραι χτλ.
10
80 Paulus Otto
πρότερον, ὕστερον δ᾽ ὑπὸ Ῥωμαίων, (ot) καὶ τοὺς Sxoedioxors
αὐτοὺς κατεπολέμησαν ττολὺν χρόνον ἰσχύσαντας (a. 85,4 Ὁ).
23 ot om. codd.
COMM. De his rebus in Illyrico gestis, quas parum cognitas habe-
mus, cf. Zippel ‘ Die roemische Herrschaft in Illyrien bis auf Augustus’
(Lips. 1877) p. 1328qq. 175 8644.
69
a. Str. V 4, 11 p. 249/50 Σαυνῖται δὲ πρότερον μὲν χαὶ
μέχρι τῆς “Τατίνης τῆς περὶ Agdéar ἐξοδίας ποιούμενοι, μετὰ
δὲ ταῦτα αὐτὴν τὴν Καμπανίαν πορϑοῦντες πολλὴν ἐκέκτηντο
δύναμιν" καὶ γὰρ ἄλλως δεσποτικῶς ἄρχεσϑαι μεμαϑηκότες ταχὺ
ὑχεούργουν τοῖς τεροστάγμασι. Νυνὶ δ᾽ ἐχπεπόνηνται τελέως
ὑπό τε ἄλλων nal τὸ τελευταῖον ὑπὸ Σύλλα τοῦ μοναρχήσαντος
Ῥωμαίων" ὃς ἐπειδὴ πολλαῖς μάχαις καταλύσας τὴν τῶν Ira-
λιωτῶν ἐπανάστασιν τούτους σχεδόν τι μόνους συμμένοντας
ἑώρα καὶ + ὁμοίως ὁμοροῦντας, ὥστε καὶ ἐπ᾽ αὐτὴν τὴν Ῥώμην
ἐλϑεῖν, συνέστη πρὸ τοῦ τείχους αὐτοῖς (8. 82) καὶ τοὺς μὲν
ἐν τῇ μάχῃ κατέκοψε κελεύσας μὴ ζωγρεῖν, τοὺς δὲ δέψαντας
τὰ ὅπλα, περὶ τρισχιλίους ἄνδρας ἢ τετρακισχιλέους φασέν, εἰς
τὴν δημοσίαν ἔπαυλιν τὴν ἐν τῷ Καμπῳ καταγαγὼν εἶρξε"
5 ἐκπεπόνηται codd,: corr. Cor, [9 ὁμοίως opogovytas] ὁμόσε χωροῦ»-
τας Cor., ὁμονοοῦντας idem in notis, ὁμοῦ προχωροῦντας Grosk., οὕτως ὁμο-
φοοῦντας vel ὁμοφρονοῦντας Kr., ὁμοίως ὁρμῶντας Mein., δὐημεροῦν τας
Muell. ἢ 13 Ante Καμπῳ add. Μαρτίῳ edd. ante Kr.
Cf. Oros. V 20, 9—21, 1 Sulla deinde cum Camponio Samnitium
duce et Carrinatis reliquis copiis ante ipsam Urbem portamque Collinam
ad horam diei nonam signa contulit gravissimoque proelio tandem vicit.
Octoginta milia hominum ἰδὲ fusa dicuntur: duodecim milia sese dedi-
derunt, reliquam multitudinem in fugam versam tnsatiabilis victorum
civium ira consumpsit. Sulla mox atgue Urbem victor intravit, tria
milia hominum, qui se per legatos dediderant, contra fas contraque fidem
datam inermes securosque interfecit. Liv. per 68. Flor. II 9, 22 ---25.
Kutr. Υ 6. Vell. Il 27. Ps. Aur. 75, §. Senec. de benef. V 16,3.
Cass. Dio. fr. 1098q. App. b. 6.1 92s8q. Plut. Sull. 29 sq.
12 cf. Flor. II 9, 23sqq. Animadversumque in cos, qui se sponte
dediderant — — Quattuor milia deditorum inermium civium tn villa
Strabonis ἱστοριχῶν ὑπομνημάτων fragmenta 81
τρισὶ δὲ ὕστερον ἡμέραις ἐειττέμιψας στρατιώτας ἅπαντας
ἀπέσφαξε, προγραφάς τε τιοιούμενος οὐκ ἐπαύσατο, πρὶν 7
πάντας τοὺς ἐν ὀνόματι Σαυνιτῶν διέφϑειρεν ἢ ἐκ τῆς Ἰτα-
λέας ἐξέβαλε" πρὸς δὲ τοὺς αἰτιωμένους τὴν ἐπὶ τοσοῦτον
ὀργὴν ἔφη χαταμαϑεῖν ἐκ τῆς πείρας, ὡς οὐδέποτ᾽ ἂν εἰρή-
γὴν ἀγάγοι Ῥωμαίων οὐδὲ εἷς, ἕως ἂν συμμένωσι nak ἕαυ-
τοὺς Σαυνῖται. Καὶ yae τοι νυνὶ χῶμαι γεγόνασιν ai πόλεις"
ἐνίαι δ᾽ ἐχλελοίπασι τελέως Βοϊανόν, Aigeoria, Πάννα, Τε-
λεσία συνεχὴς Οὐενάφρῳ χαὶ ἄλλαι τοιαῦται. ὧν οὐδεμίαν
ἄξιον ἡγεῖσϑαι πόλιν.
b. Str. V 3, 10 p. 238 Aisegvia δὲ καὶ “Δλλιφαὶ ἤδη Σαυ-
γιτικαὶ τιόλεις εἰσέν, ἡ μὲν ἀνῃρημένη κατὰ τὸν Ιμαρσικὸν :
πόλεμον (a. 802), ἡ δ᾽ ἔτι συμμένουσα.
19 ἀγάγοι εἰρήνην C εἶ 20 ΤοΙη τοὶ Mein. ἢ 21 ἐσερνῖνα codd.:
Cas, || 22 οὐενάφρων AC οὐέναφρον B
publica interfici tussit (sc. Sulla). Cf. Oros. 1.1. — Discrepant de homi-
num a Sulla occisorum numero Plut. Sull. 30, qui habet sex milia,
Senec. de clem. I 12,2 et Augustin. de civ. dei III 28 (septem milia),
Liv. per. 88 et App. b. c. I 93 (octo milia), Senec. de benef. V 16, 3
(duas legiones), Val. Max. IX 2, 1 (quattuor legiones).
24 8q. cf. Liv. per. 89 Sylla Aeserniam in Samnio recepit. (Huius
enim oppidi nomen latere in traditis litteris mzam recte perspexit Momm-
sen hist. Rom. 115 ἢ. 331 adn.)
70
Str. V 3, 11 p. 238/9 Πολὺ δ᾽ ἐρυμνοτέρα Πραίνεστος —
— πρὸς δὲ tr ἐρυμνότητι καὶ διώρυξι χρυτιταῖς διατέτρηται
πανταχόϑεν μέχρι τῶν πεδίων, ταῖς μὲν ὑδρείας χάριν, ταῖς
ἐξόδων λαϑραίων, ὧν ἐν μιᾷ Μάριος πολιορχούμενος ἀπέ-
Save (ἃ. 82). Ταῖς μὲν οὖν ἄλλαις πόλεσι πλεῖστον τὸ εὗερ-
χὲς πρὸς ἀγαθοῦ τίϑεται, Πραινεστίνοις δὲ συμφορὰ γεγένηται
1 Πραινεστὸς Mein.
Cf. App. b.c. 1 87—94 (94) Πραινέστιοι δὲ χαὶ τάδε ϑεώμενοι χαὶ
τὸν Κάρβωνος στρατὸν ἀπολωλέναι πίντα πυνϑανόμενοι αὐτόν τε
Νωρβανὸν ἤδη φυγεῖν ἐξ Ἰταλίας χαὶ τὴν ἄλλην Ἰταλίαν καὶ Ῥώμην ἐπ᾽
αὐτῇ Σύλλαν ἐχτενῶς χεχειρῶσϑαι, τὴν πόλιν τῷ Πουχρητίῳ παρέδοσαν,
Leipziger Studien. XI. Suppl. 6
15
20
82 Paulus Otto
διὰ τὰς Ῥωμαίων στάσεις. Καταφεύγουσι γὰρ ἐκεῖσε οἱ νεωτε-
ρέσαντες" ἐκπολεορχηϑέντων δὲ πρὸς τῇ κακώσει τῆς τεόλεως
καὶ τὴν χώραν ἀπαλλοτριοῦσϑαι συμβαίνει τῆς αἰτέας μετα-
10 φερομένης ἐπὶ τοὺς ἀναιτίους.
10
Μαρίου καταδύντος ἐς τάφρους ὑπονόμους χαὶ μετὰ βραχὺ καὶ avedor-
toc ἑαυτόν. Plut. Sull. 288ᾳ. Mar. 46. Diod. XXXVIII fr. 15. —
Liv. per. 878q. (88) C. Marius Praeneste obsessus a Lucretio Ofella,
Syllanarum partium viro, cum per cuniculum captaret evadere saeptum
exercitu, mortem conscivit: id est, tn tpso cuniculo, cum sentiret se
evadere non posse, cum Telesino fugae comite stricto utrimque gladio
concurril; quem cum occidisset, tpse sauctus impetravil a servo, ut se
occideret. Oros. V 21, 88q. Vell. II 27, 4. Val. Max. VI 8, 2. Ps.
Aur. 68, 4. Eutr. V 8 Plin. N. H. XXXIII 16.
71
Str. V 2,6 p. 223 Τῶν δὲ Οὐολατερρανῶν ἢ μὲν χώρα
κλύζεται τῇ ϑαλάττῃ, τὸ δὲ κτίσμα ἐν φάραγγι βαϑείᾳ λόφος
ἐστὶν ὑψηλὸς περίκρημνος πάντη τὴν κοριφὴν ἐπίτεεδος, ἐφ᾽
ἡ ἵδρυται τὸ τεῖχος τῆς πόλεως. Ἢ δ᾽ ἐτε᾽ αὐτὴν ἀνάβασις
πεντεχαίδεκα σταδίων ἐστὶν ἀπὸ τῆς βάσεως, ὀξεῖα πᾶσα καὶ
χαλεπή. Ἐνταῦϑα συνέστησαν τινες τῶν Τυρρηνῶν καὶ τῶν
προγεγραμμένων ὑπὸ Σύλλα᾽ πληρώσαντες δὲ τέτταρα tay-
ματα στρατιᾶς διετῆ χρόνον ἐττολιορχήϑησαν, εἶϑ᾽ ὑπόστεονδοι
παρεχώρησαν τοῦ Tozov (8. 19). Τὸ δὲ Ποττλώνιον én” ἄκρας
ὑψηλῆς ἵδρυται κατερρωγυίας εἰς τὴν ϑάλατταν xal χερρονη-
σιζούσης, τιολιορχέαν καὶ αὑτὸ δεδεγμένον περὶ τοὺς αὐτοὺὶς
καιροῦς.
1 οὐλατερράνων codd. || 2 βαϑείᾳ᾽ λόφος edd.: corr. Mein. |] 8 στρατείας
codd.: corr. Cor. 10 ϑάλασσαν codd.: corr. Mein.
Cf. Liv. per. 89 Volaterras, quod oppidum adhuc in armts erat,
obsessum in deditionem accepit (sc. Sulla). Scholl. Gronov. ad Cic.
Rosc. p. 428 Or. Volaterrana civitas dicitur, quae praecisis undique
lateribus ad omnes ¢ motus alto se monte suspendit. Haec civitas cum
Mario senserat. Victis etiam Marianis partibus in eadem constantia
perseveravit. Ad ipsam oppugnandum. .... Cf. Gran. Lic. p. 38 B
28qq. Bonn. Cic. pro Rosc. Am. VII 20. pro dom. 30, 79. pro Caecin.
7, 18. ad Att. I 19, 4.
=
Strabonis ἱστορικῶν ὑπομνημάτων fragmenta 88
72
Str. XVII 3,8 p.829 Kal Τανύσιος δὲ 6 τῶν Ῥω-
Malwy συγγραφεὺς οὐκ ἀπέχεται τῆς τερατολογίας τῆς περὶ
τὴν Παυρουσίαν᾽ πρὸς γὰρ τῇ Avyy) ᾿Ανταίου μνῆμα ἱστορεῖ
καὶ σκελετὸν πηχῶν ἑξήχοντα, ὃν Σερτώριον γυμνῶσαι καὶ
σάλιν ἐπιβαλεῖν γῆν (a. 81).
1 Tasvotos] γαβίνιος codd. exc. Fw (in hoc τανέσιορ). Tanusii nomen
restituendum esse rectissime demonstravit Niese in Mus. Rhen. vol. XX XVILII
p. 606 sqq. |] 2 συγγραφέων codd. || 3 λεγγὲ Dmoxz, Teyyi Tzsch.
Cf. Plut. Sert.9 ἀσμένοις δὲ τοῖς Μαυρουσίοις ἀφικόμενος (Βα. ὁ
Σερτώριος) εἴχετο ἔργου χαὶ χαταμαχεσάμενος τὸν Ἄσχαλιν ἐπολιόρκει.
Συλλα δὲ Παχχιανὸν ἐχπέμψαντος βοηϑῆσαι τοῖς περὶ τὸν Ἄσχαλιν μετὰ
δυνάμεως συμβαλὼν ὁ Σερτώριος τὸν μὲν Παχχιανὸν ἀπέχτεινε, τὴν δὲ
στρατιὰν χρατήσας προσηγάγετο χαὶ τὴν Τίγγιν, εἰς ἣν ὃ '᾿σχαλις συνέ-
φυγε μετὰ τῶν ἀδελφῶν, ἐξεπολιόρχησεν. Ἐνταῦϑα τὸν ‘Avtatoy οἱ Al-
βύυες ἱστοροῦσι χεῖσϑαι᾽ χαὶ τὸν τάφον αὐτοῦ Σερτώριος διέσχαψε τοῖς
βαρβάροις ἀπιστῶν διὰ μέγεϑος.- Ἐντυχὼν δὲ τῷ σώματι πηχῶν ἑξή-
χοντὰ μῆχος, ὡς φασι, κατεπλάγη καὶ σφάγιον ἐντεμὼν συνέχωσε τὸ
μνῆμα καὶ τὴν περὶ αὐτοῦ τιμήν τε καὶ φήμην συνηύξησε.
73
Str. ΠῚ 4, 13 p. 162 Kal SeyoBelya δ᾽ ἐστὶ τῶν Κελτιβύ-
ρων πόλις καὶ Βίλβιλις, περὶ ag Μέτελλος καὶ Σερτώριος
ἐπολέμησαν.
COMM. Inde ab 8. 19 Q. Caecilius Metellus Pius cum Sertorio bel-
Jum gessit.
74
a. Str. III 4, 10 p. 161 Συνοικεῖται δὲ ὑπὸ πλειόνων ἐϑνῶν
ἡ χώρα, γνωριμωτάτου δὲ tov τῶν Laxxntavuy λεγομένου. Τοῦτο
δ᾽ ἀρξάμενον ἀπὸ τῆς παρωρείας τῆς κατὰ τὴν Πυρήνην εἰς
τὰ πεδία πλατύνεται xal συνάπτει τοῖς περὶ Ἰλέρδαν καὶ
Ὄσκαν χωρίοις τοῖς τῶν Ἰλεργετῶν ov πολὺ ἄποϑεν τοῦ Ἴβη- δ
δ ἐλεόσκαν οοἀὰ,: corr. Cas. | ἀπωϑεν C
ΘῈ
10
15
84 Paulus Otto
ρος. Ἐν δὲ ταῖς τιόλεσι ταύταις ἐπολέμει τὸ τελευταῖον Seg-
τώριος καὶ ἐν Καλάγοιρι Οὐασκώνων πόλει (8. 14) καὶ τῆς
παραλίας ἐν Ταρράκωνι καὶ ἐν τῷ Ἡμεροσχοπείῳ μετὰ τὴν &
Κελτιβήρων ἔχτιτωσιν, ἐτελεύτα δ᾽ ἐν Ὄσκχᾳ (a. 72). — — Ἴαχ-
κητανοὶ δ᾽ εἰσίν, ἐν οἷς τότε μὲν Σερτώριος ἐπολέμεε :τρὸς
Ποιιπήιον κτλ.
b. Str. ΠῚ 4, 6 p. 159 ΙΗεταξὺ μὲν οὖν τοῦ Σούκρωνος καὶ
τῆς Καρχηδόνος τρία πολίχνια Π ασσαλιωτῶν εἶσιν ov τπεολὶ
ἄποϑεν τοῦ ποταμοῦ" τούτων δ᾽ ἐστὶ γνωριμώτατον τὸ “Hue-
ροσκοττεῖον ἔχον ἐπὶ τῇ ἄκρα τῆς Ἐφεσίας ᾿,ρτέμεδος ἱερὸν
σφόδρα τιμώμενον, ᾧ ἐχρήσατο Σερτώριος ὁρμητηρίῳ κατὰ
ϑαάλατταν᾽ ἐρυμνὸν γάρ ἐστι καὶ λῃστρικόν, καάτοτετον δὲ ἐχ
πολλοῦ τοῖς προσπλέουσι, καλεῖται δὲ Δηιάνιον, οἷον “Aote-
μέσιον.
7 καλαγουρὶ C, Kadayovges Cor., Καλαγούρι Mcin. [ 9 δ᾽ ἐν Ὄσκᾳ)] δὲ
νόσῳ codd.: corr. Putean. |] 13 ἐστεν Mein. || 14 ἄπωϑεν Mein. |] 18 δὲ] τε Cor. |
Ante Διάνεον inserit καὶ Grosk.
7 cf. App. b. c. 1112 Σερτώριος δὲ — — τοῖς περέ τε χωρίον
Καλάγυρον στρατοπεδεύουσιν ἐπιδραμὼν Extewe τρισχιλίους. Liv. per. 93.
9 cf. Vell. Il 30, 1 Zum M. Perpenna praetorius, 6 proscriptis,
gentis clarioris quam animi, Sertorium inter cenam Oscae interemit.
Plut. Sert. 26. Pomp. 20. App. Hisp. 102. b.c. I 113. Diod. XXXVI
fr. 22°. Sall. hist. III fr. 4 (3). Liv. per. 96. Oros. V 23, 13. Eutr.
VI 1. Flor. IT 10, 9.
14sqq. cf. Cic. Verr. V 56, 164 Quicumgue accesserant ad Siei-
liam paulo pleniores, eos Sertorianos milites esse atque a Dianio fugere
dicebat (sc. Verres). Cf. ib. I 34, 87 et Ps. Ascon. ad 1. 1. p. 183 Or.
70
Str. ΠῚ 4,7 p. 159 Μεταξὺ δὲ τῶν τοῦ Ἴβηρος ἐχτροττῶν
χαὶ τῶν ἄκρων τῆς Πυρήνης, ἐφ᾽ ὧν ἵδρυται τὰ ἀναϑήματα
284. cf. Sall. hist. IV fr. 29 (53) (Pompeius) de victis Hispanis tro-
paea in Pyrenaei iugis constituit. Plin. N. H. VII 96 Statim ad solis
occasum transgressus (sc. Pompeius) excitatis in Pyrenaeo tropaeis op-
pida DCCCLY XVI ab Alpibus ad finis Hispaniae ulterioris in dicionem
Strabonis ἱστοριχῶν ὑπομνημάτων fragmenta 85
tov Πομητηίου (posita a. 71), “πρώτη Tageanwy ἐστὶ πόλις.
Cf. Str. ΠΙ 4, 1 p. 156; 4,9 p. 160; IV 1,3 p. 178.
redacta victoriae suae adscripsit et maiore animo Sertorium tacuit. Id.
ib. III 18. XXXVII 15sq. Cass. Dio. XLI 24.
76
Str. ΠῚ 2,1 p. 141 Πλεῖστον δ᾽ ἢ te Κόρδυβα ηὔξηται,
Magzéhiov χτίσμα, καὶ δόξῃ καὶ δυνάμει" --- --- wxnoay τε
2 ~ ~
ἐξ ἀρχῆς Ῥωμαίων τε καὶ τῶν ἐπιχωρίων ἄνδρες ἐττίλεκτοι"
χαὶ δὴ xai πρώτην ἀττοικίαν ταύτην εἰς τούσδε τοὺς τόπους
ἔστειλαν Ῥωμαῖοι. ᾿
5 Ante Ῥωμαῖοι add. οἱ Siebenk.
COMM. Quo tempore haec colonia deducta sit, non constat. Certe
ante Caesarem, fortasse a Cn. Pompeio coloniae ius accepit: cf. Huebner
in CIL vol. Il p. 306.
77
Str. VII 6, 1 p. 319 Εἶτ᾽ ᾿“πολλωνία --- — ἄποικος Mi-
λησίων, τὸ πλέον τοῦ χτίσματος ἱδρυμένον ἔχουσα ἐν γησίῳ
τινὶ... ἱερὸν tov “πόλλωνος, ἐξ ov Μάρκος «ἀεύκολλος τὸν
χολοσσὸν noe (a. 12) καὶ ἀνέϑηκεν ἐν τῷ Καπετωλίῳ τὸν τοῦ
᾿“πόλλωνος, Καλάμιδος ἔργον.
3 Ante ἑερὸν add. ὅπου Βπο; ὅπερ Οδδ., καὶ excidisse susp. Kr.
Cf. App. Ill. 30 Μυσοὺς δὲ Μᾶρχος μὲν Δεύχολλος, ὃ- ἀδελφὸς
Λικινίον Δευχόλλου τοῦ Μιϑριδάτῃ πολεμήσαντος, χατέδραμε χαὶ ἐς
τὸν ποταμὸν ἐμβαλών, ἔνϑα εἰσὶν Ελληνίδες ἕξ πόλεις Μυσοῖς πάροικοι,
Ἴστρος τε καὶ Διονυσόπολις καὶ Ὀδησσὸς χαὶ Μεσημβρία (καὶ Καλλατὶς
χαὶ Anoddwvia), ἐξ ἧς [ἐν Ῥώμῃ ἐκ Καλατίδος) μετήνεγχε τὸν μέγαν
Ἀπόλλωνα τὸν ἀνακείμενον ἐν τῷ Παλατίῳ. Plin. N. Η. XXXIV 39
Molis quippe eacogitatas videmus statuarum, quas colossaeas vocant,
turribus paris. Talis est in Capitolio Apollo tralatus a M. Lucullo ex
Apollonia, Ponti urbe, XXX cubitorum, quingentis talentis factus. Id.
ib. IV 92. Solin. 19, 1.
a
86 Paulus Otto
78
Str. IX 2, 42 p. 416 Ἱστοροῦσι δὲ τοὺς ἐν τῷ Πόντῳ xa-
λουμένους ᾿Αχαιοὺς ἀποίχους Ὀρχομενίων εἶναι τῶν μετὰ Tad-
μένου πλανηϑέντων ἐχεῖσε μετὰ τὴν τῆς Τροίας ἅλωσιν.
Cf. App. Mithr. 67 Ἐς δ᾽ ᾿Αχαιοὺς τοὺς ὑπὲρ Κόλχους ἐσβαλών
(sc. ὁ ΜΜιϑριδάτης), οἱ δοκοῦσιν εἶναι τῶν ἐχ Τροίας χατὰ τὴν ἐπάνοδον
πλανηϑέντων, δύο μέρη τοῦ στρατοῦ πολέμῳ τε xal χρύει χαὶ ἐνέδραις
ἀποβαλὼν ἐπανῆλθε. Id. ib. 102 ᾿Αχαιοὺς δ᾽ ἐτρέψατο διώχων (sc. 6
Μιϑριδατης) ots ἀπὸ Τροίας ἐπανιόντας φασὶν ἐς τὸν Πόντον ὑπὸ χει-
μῶνος ἐχπεσεῖν χτλ. Amm. Marc. XXII 8, 25.
79
Str. ΧῚ ὅ, 4 p.505 Τὴν δὲ Θεμίσχυραν καὶ τὰ ττερὶ τὸν
Θερμώδοντα πεδία καὶ τὰ ὑπερχείμενα ὄρη ἅπαντες ᾿Αμαζό-
γων καλοῦσι καί φασιν ἐξελαϑῆναι αὑτὰς ἐνθένδε. Cf. 1 3,7
p. 52, Π 5, 24 p. 126, ΧΗ 8, 9 p. 544; 3, 14 p. 547.
Cf. ‘Ap p. Mithr. 69 Συύμμαχοί τε αὐτῷ (sc. τῷ Μιϑριδάτῳ) προσ-
ἐγίγνοντο χωρὶς τῆς προτέρας δυνάμεως λίάλυβες — --- χαὶ ὅσοι περὶ
Θερμώδοντα ποταμὸν γῆν ἔχουσι τὴν ᾿Αμαζόνων λεγομένην. Id. ib. 18.
Sall. hist. III fr. 49 (46) Detn campi Themiscyrii, φμος habuere Ama-
zones a Tanai flumine incertum quam ob causam digressae.
80
Str. XII 5, 11 p.575/6 Ἔστι δὲ νῆσος ἐν τῇ Προποντέδι
ἡ Κύζικος συναπτομένη γεφύραις δυσὶ πρὸς τὴν ἤπειρον,
ἀρετῇ μὲν κρατίστη, μεγέϑει δὲ ὅσον τεντακοσίων σταδέων
τὴν περίμετρον" ἔχει δὲ ὁμώνυμον πόλιν πρὸς αὐταῖς ταῖς
γεφύραις καὶ λιμένας δύο χλειστοὺς καὶ νεωσοίκους πλεέους
τῶν διακοσίων τῆς δὲ τιόλεως τὸ μὲν ἔστιν ἐν ἐπειπέδῳ, τὸ
δὲ πρὸς ὄρει" καλεῖται δ᾽ “ἄρκτων ὄρος" ὑπέρχειται δ᾽ ἄλλο.
Cf. App. Mithr. 72—76 (72) Παρεστρατοπέδευε (sc. ὁ “εύχολλος)
τῷ Μιϑριδάτῃ περὶ Αὐύξικον. Καὶ δι᾽ αὐτομόλων ἐπιγνοὺς εἶναι τῷ βα-
σιλεῖ στρατιὰν μὲν ἀνδρῶν ἀμφὶ μυριάδας τριάχοντα, ἀγορὰν δὲ εἴ τι
σιτολογοῦντες ἢ ἐκ ϑαλάσσης λάβοιεν, ἔφη πρὸς τοὺς ἀμφ᾽ αὑτὸν ἀμαχὶ
λήψεσϑαι τοὺς πολεμίους αὐτίχα. — — (138) Οἷα δὲ εὐπορῶν στρατοῦ
Strabonis ἱστοριχῶν ὑπομνημάτων fragmenta 87
“Ζίνδυμον μονοφυές, ἱερὸν ἔχον τῆς Δινδυμήνης μητρὸς ϑεῶν,
idevua τῶν ᾿Αργοναυτῶν. Ἔστι δ᾽ ἐνάμιλλος ταῖς πρώταις
τῶν κατὰ τὴν ᾿Ασίαν ἡ ττόλις μεγέϑει τε καὶ κάλλει καὶ εὑὐνο-
ule πρός τε εἰρήνην καὶ πόλεμον. --- --- — Ἐπεδείξαντο δὲ
τὴν ἐκ τῆς παρασκευῆς ταύτης ὠφέλειαν ἐν τῷ ΙΗιϑριδατικῷ
πολέμῳ. Ἐπελϑόντος γὰρ αὑτοῖς adoxntws τοῦ βασιλέως πεν-
τεχαίδεχα μυριάσι καὶ ἵππῳ πολλῇ (a. 14) καὶ κατασχόντος
τὸ ἀντικείμενον ὄρος, ὃ καλοῦσιν ᾿Αδραστείας, καὶ τὸ προά-
στειον, ἔπειτα καὶ διάραντος εἰς τὸν ὑπὲρ τῆς πόλεως αὐχένα
καὶ προσμαχομένου πεζῇ τε καὶ κατὰ ϑαάλατταν τετραχοσίαις
γαυσέίν, ἀντέσχον πρὸς ἅπαντα οἱ Κυζικηνοί, ὥστε καὶ ἐγγὺς
ἤλθον τοῦ ζωγρίᾳ λαβεῖν τὸν βασιλέα ἐν τῇ διώρυγι ἀντι-
διορύττοντες, ἀλλ᾽ ἔφϑη φυλαξάμενος καὶ ἀναλαβὼν ἑαυτὸν
ἔξω τοῦ ὀρύγματος" ὀψὲ δὲ ἴσχυσεν εἰσπέμψαι τινὰς νύκτωρ
ἐπικούρους ὃ τῶν Ῥωμαίων στρατηγὸς ““εὐχολλος᾽ ὦνησε δὲ
8 τῶν ϑεῶν uxz || 16 καὶ inclusit Cor. ἢ 19 τὸν ζώγρια F ξωγρεία
(addito « supra es) D ξωγρεῖα et ξώγρια h ξώγρια codd, rell. || 22 Verba ὁ
tov Pou. στρατηγὸς etx, ante εἰσπέμψαι Vv. 21 posita in F
πολλοῦ (8C. ὁ Μιϑριδατης), πᾶσιν ἔργοις ἐπεχείρει tov te σταϑμὸν ano-
τειχίζων τείχει διπλῷ καὶ τὰ λοιπὰ τῆς πόλεως ἀποταφρεύων. Χώματά
τε ἤγειρε πολλὰ χαὶ μηχανὰς ἐπήγνυτο --- --- χατὰ δὲ τοὺς λιμένας δύο
πεντήρεις ἐζευγμέναι πύργον ἕτερον ἔφερον, ἐξ οὗ γέφυρα, ὁπότε προς-
πελάσειαν ἐς τὸ τεῖχος, ὑπὸ μηχανῆς ἐξήλλετο. --- — (74) Ταῖς τε ναυσὶ
πῦρ καὶ πίσσαν ἐπιχέαντες ἠνάγχασαν πρύμναν τε χρούσασϑαι καὶ ὑπο-
χωρεῖν ὀπίσω μετὰ τοῦ μηχανήματος. ‘Qde μὲν δὴ τῶν χατὰ ϑάλασσαν
ἐπενεχϑέντων ἐχράτουν οἱ Κυζικηνοί᾽ τρίτα δ᾽ αὐτοῖς ἐπήγετο τῆς av-
τῆς ἡμέρας τὰ ἐν τῷ yy μηχανήματα ὁμοῦ πάντα πονουμένοις τε χαὶ
μεταϑέουσιν ἐς τὸ ἀεὶ βιαζόμενον. --- — — (15) Ὁ δ᾽ — — ἐπὶ τὸ Als-
δυμον ὄρος ὑπερχείμενον ἄἀνῴει χαὶ χῶμα ἀπ᾽ αὐτοῦ ἐς τὴν πόλιν ἔχου
πύργους τ᾽ ἐφίστη, xual ὑπονόμοις τὸ τεῖχος ἀνεχρήμνη. --- — (76) Μι-
ϑριδάτου δὲ χειμὼν ἐπιγενόμενος ἀφῴρητο καὶ τὴν ἐκ [τῆς] ϑαλάττης
ἀγορὰν εἴ τις ἦν, ὥστε πάμπαν ὃ στρατὸς ἐλίμωττε, χαὶ πολλοὶ μὲν
ἀπέϑνησχον, εἰσὶ δ᾽ οἱ χαὶ σπλάγχνων ἐγεύοντο βαρβαρικῶς. --- — Διε-
χαρτέρει δ᾽ ὅμως ὁ Μιϑριδάτης ἐλπίζων ἔτι τὴν Κύζικον αἱρήσειν τοῖς
χώμασι τοῖς ἀπὸ τοῦ Δινδύμου. Ὡς δὲ χαὶ ταῦϑ᾽ ὑπεσύροντο οἱ Κύυζι-
κηνοὶ χαὶ τὰς ἐπ᾽ αὐτῶν μηχανὰς ἐπίμπρασαν χαὶ αἰσϑήσει τοῦ λιμοῦ
πολλάχις ἐπεχϑέοντες τοῖς πολεμίοις ἀσϑενεστάτοις γεγονόσιν ἐπετί-
ϑεντο, δρασμὸν ὃ Μιϑριδάτης ἐβούλευε χαὶ ἔφευγε νυχτός. Ῥ] αἴ, Luo.
9—11 (9) Ἐν τούτῳ δὲ Μιϑριδάτης ἐπεβούλευε Κυζικηνοῖς — --- χαὶ
1ὅ
88 : Paulus Otto
SN ~ ’ , - ~ > 4 en 3
. nad λιμὸς τῷ τοσούτῳ πληϑει τῆς στρατιας ἔπιπέεσων, OY Ov
τεροείδετο 6 βασιλεύς, ὡς ἀπῆλϑε τιολλοὺς ἀποβαλών (a. 738)"
Ῥωμαῖοι δ᾽ ἐτίμησαν τὴν τιόλιν, zal ἔστιν ἐλευϑέρα μέχρι νῦν
23 λίμας CDFh (in hoc etiam Asvuac) o (add. ye. Aspos) uwxz (in hoc
a ino post mut.) λέμνας 1, λοιμὸς Xyl. || 24 cs] os Cor., wor’ dubitanter Kr.
——s
φϑάνει τῆς πόλεως ἄντιχρυς am’ ἡμέρᾳ περὶ τὸ τῆς ᾿Αδραστείας ὄρος
ἱδρύσας τὴν δυναμιν — — Κυζιχηνοὺς δὲ Μιϑριδάτης δέχα μὲν ἐχ γῆς
στρατοπέδοις περιλαβών, ταῖς δὲ ναυσὶν ἐκ ϑαλάσσης τὸν ἀπὸ τῆς jel
ρου διείργοντα τὴν πόλιν εὔριπον ἐμφράξας ἑχκατέρωϑεν ἐπολιόρκει, τὰ
μὸν ἄλλα διακειμένους πρὸς τὸν χίνδυνον εὐθαρσῶς καὶ πᾶν ἕνεχα Ῥω-
μαίων ἐγνωχότας ἐχδέχεσϑαι δυσχερές. --- --- Τῆς δὲ Δασχυλίτιδος λέμνης
πλεομένης ἀχατίοις ἐπιεικῶς εὐμεγεϑέσι τὸ μέγιστον αὐτῶν 6 “ούχουλ-
dog ἀνελχύσας καὶ διαγαγὼν ἁμάξῃ πρὸς τὴν ϑάλατταν ὅσους ἐχώρει
στρατιώτας ἐνεβίβασεν. Ἔλαϑον δὲ νυχτὸς διαπεράσαντες xal παρεισ-
ἤλϑον εἰς τὴν πόλιν. (11) Μιϑριδάτην δέ, ἄχρι μὲν ὑπὸ τῶν ἑαυτοῦ
στρατηγῶν φεναχιζόμενος ἠγνόει τὸν ἐν τῷ στρατοπέδῳ λιμόν, ἡνίων
Κυξικηνοὶ διαφεύγοντες τὴν πολιορχίαν. Ταχὺ δ᾽ ἐξερρύη τὸ φιλότιμον
αὐτοῦ χαὶ φιλόνεικον ἐν αἰσϑήσει γενομένου τῶν ἀποριῶν, αἷς αἱ στρα-
τιῶται συνείχοντο, χαὶ τῶν ἀνϑρωποφαγιῶν. --- — Ἐχ τούτου Μιϑρι-
δάτης μὲν ἔφυγεν ἐπὶ ϑάλασσαν͵ οἱ δὲ στρατηγοὶ πεζοὶ τὸν στρατὸν
ἀπήγαγον. Memn. 40. Sall. hist. II fr. 16—28. IV fr. 61 (19), 14.
Liv. per. 95. Oros. VI 2, 14. 19. Flor. 140, 15—17. Eutr. VI 6.
Vell. II 33. Ps. Aur. 74,5. Obseq. 60. Frontin. III 13, 6. IV 5, 21.
V 13, 6. Cic. de imp. Cn. Pomp. 8, 20. pro Mur. 15, 33. pro Arch. 9, 21.
18 sqq. cf. Diod. XXXVII fr. 22> Ὅτι 6 Μιϑριδάτης ἐξ ἐπιβουλῆς
παρ᾽ ὀλίγον ἐχινδύνευσεν ὑποχείριος γενέσϑαι τοῖς Κυζιχηνοῖς. Συνα-
γωνιζόμενος yao τις ἐν ταῖς μεταλλείαις Ῥωμαῖος ἑχατόνταρχος éneBa-
λετο τοῦτο τελέσαι. Διὰ γὰρ τὰς παρ᾽ ἀμφοτέροις μεταλλείας συνεχῶς
γενομένων συμπλοκῶν καὶ συλλόγων εἰς γνῶσιν ἤλϑε τοῖς τοῦ βασιλέως
διὰ τὰς συνεχεῖς πρὸς αὐτοὺς ὁμιλίας. ΜονωἹθεὶς δέ ποτε χατὰ τὴν ἐν
τοῖς ὀρύγμασι φυλαχὴν xal ὑπό τινος τῶν ἐπιστατούντων ἐν τοῖς ἔργοις
χαταπειραϑεὶς περὶ προδοσίας προσεδέξατο τοὺς λόγους προσποιήτως.
᾿Ανενεχϑέντος δὲ τοῦ πράγματος πρὸς τὸν βασιλέα ἐχεῖνος μὲν ἐπιϑυ-
μῶν χυριεῦσαι τῆς πόλεως δωρεὰς ἐπηγγείλατο χαὶ συνέϑετο χαιρόν, ἐν
ᾧ τὸν σύλλογον ἔδει γενέσϑαι᾽ τοῦ δὲ Ῥωμαίου πίστεις τῶν ἐπαγγελεῶν
ζητοῦντος ἀπέλυσεν 6 βασιλεὺς τοὺς ὑπὲρ αὐτοῦ συνϑησομένους. Ὁ δὲ
οὐχ ἔφησεν ἄλλως πιστεύσειν, ἐὰν μὴ παρὰ τοῦ βασιλέως λάβῃ τοὺς
δρχους. Ὁ δὲ οὐχ ἡγεῖτο βασιλικῆς ἀξίας οἰχεῖον εἶναι συγχαταβαίνειν
εἰς τὰ ὀρύγματα. “Enel δὲ ὁ προδότης οὐχ ἔφησεν ἄλλως ὑπαχούσεσϑαι,
ἡ δὲ ἐπίϑεσις τοῦ κυριεῦσαι τῆς πόλεως συνεῖχεν, ἠναγχασϑη συγχατα-
ϑέσϑαι τοῖς ἀξιουμένοις ὁ Μιϑριδάτης. Kav συνέβη τὸν βασιλέα γενέ-
Strabonis ἱστορικῶν ὑπομνημάτων fragmenta 89
καὶ χώραν ἔχει πολλήν, τὴν μὲν ἐκ τταλαιοῦ, τὴν δὲ τῶν Ῥω-
μαίων προσϑέντων.
σϑαι ὑποχείριον, εἰ μὴ τῶν φίλων τις εὐστόχως χκαταμαντευσάμενος τὴν
ἐπιβουλὴν χατεσχείασε σύμμετρον μηχανὴν δυναμένην ὀξέως avolyec$al
τε χαὶ χλείεσϑαι᾽ καὶ ταύτης εἰς τὸ ὄρυγμα τεϑείσης χαὶ τοῦ Μιϑριδά-
του μετὰ τῶν φίλων συνεμβάντων ὃ ἑχατόνταρχος τοὺς μέλλοντας μεϑ᾽
ἑαυτοῦ τῷ βασιλεῖ τὰς χεῖρας προσφέρειν [εἰς τὰς χεῖρας] ... τὸ ξίφος
σπασάμενος ὥρμησεν ἐπὶ τὸν βασιλέα. Ὁ δὲ φϑάσας συνέχλεισε τὴν
ϑύραν χαὶ τὸν χίνδυνον ἐξέφυγεν.
25 sqq. cf. Tac. ann. IV 36 (Cyziceni) amisere libertatem, quam
bello Mithridatis meruerant circumsessi nec minus sua constantia quam
praesidio Luculli pulso rege. Suet. Tib. 37.
81
Str. XII 4, 3 p. 564 Πολιτευσάμενοι δὲ πρὸς Ῥωμαίους of
Προυσιεῖς εὐνοϊκῶς (a. 73) ἐλευϑερέας ἔτυχον.
Cf. App. Mithr. 77 Βάρβας δὲ Προυσιάδα εἷλε τὴν πρὸς τῷ ὄρει
— — τῶν Μιϑριδάτου φρουρῶν ἐχφυγόντων. Memn. 41 Ἐχεῖϑεν 6
Τριάριος ἐπὶ Προυσιάδα τὴν ἐπιϑαλάσσιον μετὰ τῆς δυνάμεως παραγί-
vetar. — — Παραγεγονότα δὲ ῥαδίως οἱ Προυσαεῖς ἐδέξαντο τοὺς Πον-
τιχκοὺς διωσάμενοι.
82
Str. XII 3, 30 p. 556 Ἐν δὲ τοῖς Καβείροις τὰ βασίλεια
Πιϑριδάτου κατεσχεύαστο καὶ 6 ὑδραλέτης καὶ τὰ ζωγρεῖα
καὶ αἷ πλησίον ϑῆραι καὶ τὰ μέταλλα.
2 τὰ ζωγρεα codd. exc. E, unde corr. Cor.
Cf. Plut. Luc. 18 Τὰ δὲ Κάβειρα λαβὼν (8c. ὁ Λούχουλλος a. 12)
χαὶ τῶν ἄλλων φρουρίων τὰ πλεῖστα ϑησαυρούς τε μεγάλους εὗρε xal
δεσμωτήρια χτλ. Memn. 45. App. Mithr. 78.
83
Str. XII, 3, 14 p. 547 Mera δὲ τὴν Γαζηλῶνα ἡ Σαραμηνὴ
καὶ ᾿Αμισός, πόλις ἀξιόλογος. --- — Φησὶ δ᾽ αὑτὴν Θεό-
1 γαδελῶνα codd.: corr. Grosk.
5
an
90 Paulus Otto
κόμπος (fr. 202 M.) zewrovg Μιλησίους xtica,..... Kan-
παδόκων ἄρχοντα, τρίτον δ᾽ bm ᾿4ϑηνοχλέους καὶ APnvalwy
ἐποικισϑεῖσαν Πειραιᾶ μετονομασϑῆναι. Καὶ ταύτην δὲ κατέ-
σχον of βασιλεῖς, 6 δ᾽ Εὐπάτωρ ἐκόσμησεν ἱεροῖς καὶ τεροσ-
ἐχτισε μέρος. “Ἰεύχολλος δὲ καὶ ταύτην ἐπολιόρκησεν (ἃ. 72/1).
8 πρῶτον ox | Ante Καππαδόκων add. καὶ i καὶ εἶτα oz, εἶτα Cas.,
qui tamen recte susp. plura excidisse | 4 ἀποικισϑεῖσαν gry
Cf. App. Mithr. 78 Arvxodtog δ᾽ ᾿Αμισὸν — -— περικαϑήμενος
ἐπολιόρκει --- — Οἱ δ᾽ ἀμφὶ τὴν ᾿Δμισὸν — — ἐμόχϑουν ἀπομαχομέ-
yor αὐτοὺς τῶν ᾿Αμισέων χαὶ πολλάχις ἐχϑεόντων χαὶ ἐς μονομαχίας
προκαλουμένων. ib. 83 “εύκολλος δὲ χαὶ ᾿Αμισὸν ἐπὶ τῷ Σινώπῳ συνῴ-
χιζεν ἐχφυγόντων μὲν ὁμοίως τῶν ᾿Αμισέων διὰ ϑαλάσσης, πυνϑανόμε-
γος δ᾽ ὑπ᾽ ᾿Αϑηναίων αὐτοὺς ϑαλασσοχρατούντων συνφῳχίσϑαι xai δημο-
χρατίᾳ χρησαμένους ἐπὶ πολὺ τοῖς Περσιχοῖς βασιλεῦσιν ὑπακοῦσαι,
ἀναγαγόντος δ᾽ αὐτοὺς ἐς τὴν δημοχρατίαν éx προστάγματος ᾿Αλεξαάν-
δρου (cf. ib. 8) πάλιν δουλεῦσαι τοῖς Ποντιχοῖς χτλ. Plut. Luc. 15 Ὁ
“Ἰούχουλλος περί τε τὴν ᾿Αμισὸν διέτριψε μαλαχῶς τῷ πολιορχίᾳ χρώμε-
γος καὶ μετὰ χειμῶνα Μουρήναν ἀπολιπὼν ἐπὶ τῆς πολιορκίας ἐβάδιζεν
ἐπὶ Μιϑριδάτην. ib. 19 Αὐτὸς δ᾽ (86. ὁ Λούχουλλος) ἧχε πρὸς ᾿Αμισὸν
ἔτι πολιορχουμένην. --- — Τὰ δὲ πλεῖστα τῶν ἀπολωλότων αὐτὸς ἔτι
παρὼν ἀνῳχοδόμησε καὶ τους φεύγοντας ᾿Αμισηνῶν ἐδέξατο ---- --- Ἦν δ᾽
ἡ πόλις ᾿Αϑηναίων ἄποικος ἐν ἐχείνοις ἄρα τοῖς καιροῖς, ἐν οἷς ἤχμαζεν
ἡ δύναμις αὐτῶν χαὶ χατεῖχε τὴν ϑάλασσαν, οἰχισϑεῖσα. Memn. 54.
Phlegon fr. 12 (Mueller FHG III p. 606). 8.811]. hist. IV fr. 42 (1).
Eutr. VI 8. Cic. de imp. Cn. Pomp. 8, 21.
84
Str. XII 3, 11 p. 546 dorn δ᾽ ἡ πόλις (86. ἡ Σινώπη)
τετείχισται καλῶς, καὶ γυμνασίῳ δὲ καὶ ἀγορᾷ καὶ στοαῖς
κεχόσμηται λαμτερῶς. Τοιαύτη δὲ οὖσα δὶς ὅμως ἑάλω, τερό--
τερον μὲν τοῦ Φαρνάχου παρὰ δόξαν αἰφνιδίως ἐτιιπεσόντος,
ὕστερον δὲ ὑπὸ “ευκόλλου καὶ τοῦ ἐγκαϑημένου τυράννου καὶ
2 δὲ inclusit Cor., τὰ susp. Kr.
Cf. App. Mithr. 83 Σινώπη δ᾽ ἀντεῖχεν ἔτι χαρτερῶς καὶ διενανυ-
μάχησεν οὐ χαχῶς. Πολιορχούμενοι δὲ τὰς ναῦς τὰς βαρυτέρας σφῶν
διέπρησαν χαὶ ἐς τὰς χουφοτέρας ἐμβάντες ἀπέδρασαν. “εύχολλος δὲ
τὴν πόλιν εὐϑὺς ἐλευϑέραν ἠφίει δι᾿ ἐνύπνιον, ὃ τοιόνδε nv’ Αὐτόλυχόν
Strabonis ἱστοριχῶν ὑπομνημάτων fragmenta 91
ἐντὸς ἅμα καὶ ἐχτὸς πολιορκουμένη (8. 71)" 6 γὰρ ἐγκαταστα-
ϑεὶς ὑπὸ τοῦ βασιλέως φρούραρχος Βαχχίδης ὑπονοῶν ἀεί
τινα προδοσίαν ἐκ τῶν ἔνδοϑεν καὶ πολλὰς αἰκίας καὶ σφα-
γὰς ποιῶν ἀπαγορεῦσαι τοὺς ἀνθρώπους ἐποίησε πρὸς ἄμφω,
μήτ᾽ ἀμύνασϑαι δυναμένους γενναίως μήτε προσϑέσϑαι κατὰ
συμβάσεις. ἝἭ λωσαν δ᾽ οὖν᾽ καὶ τὸν μὲν ἄλλον κόσμον τῆς
σεόλεως διεφύλαξεν ὃ “εύκολλος, τὴν δὲ τοῦ Βιλλάρου σφαῖ-
ραν nee καὶ τὸν Αὐτόλυκον, Σϑένιδος ἔργον, ὃν ἐκεῖνοι οἶκι-
στὴν ἐνόμιζον καὶ ἐτίμων ὡς ϑεόν" ἦν δὲ καὶ μαντεῖον αὐτοῦ"
δοκεῖ δὲ τῶν Ἰάσονι συμπλευσάντων εἶναι καὶ κατασχεῖν τοῦ-
τον τὸν τόπον.
13 αὐτόλυτον codd. (sed Σ postea corr.): corr. Xyl. | δὲ ἔργον h δ᾽
ἔργον i [| 15 τῶν) τῷ lo, τῶν τῷ Cas,
φασιν ἐπὶ τὰς ᾿Δμαζόνας Ἡρακχλεῖ συστρατεύοντα ὑπὸ χειμῶνος ἐς ΣΙι-
νώπην χαταχϑῆναι χαὶ τῆς πόλεως χρατῆσαι᾽ ἀνδριάς τε σεβάσμιος τοῖς
Σινωπεῦσιν ἔχρα, ὃν οἱ μὲν Σινωπεῖς οὐ φϑάσαντες ἐς φυγὴν ἐπαγα-
γέσϑαι ὀϑόναις χαὶ χαλῳδίοις περιέδησαν᾽ οὐδὲν δ᾽ ὁ Λεύχολλος εἰδὼς
οὐδὲ προμαϑὼν ἔδοξεν ὑπ᾽ αὐτοῦ χληϑεὶς ὁρᾶν αὐτὸν χαὶ τῆς ἐπιούσης
τὸν ἀνδριάντα τινῶν περιβεβλημένον παραφερόντων ἐχλῦσαι χελεύσας
εἶδεν οἷον ἔδοξε νυχτὸς ἑωραχέναι. Plut. Luc. 23 (Ὁ Λούχουλλος) τοὺς
στρατιώτας ἀναλαβὼν ἐπολιόρχει Σινώπην, μᾶλλον δὲ τοὺς χατέχοντας
αὐτὴν βασιλιχοὺς Κίλικας, οἱ πολλοὺς μὲν ἀνελόντες τῶν Σινωπέων, τὴν
dt πόλιν ἐμπρήσαντες διὰ νυχτὸς ἔφυγον. Αἰσϑόμενος δ᾽ ὁ Aovxovddog
χαὶ παρελθὼν εἰς τὴν πόλιν ὀχταχισχιλίους αὐτῶν τοὺς ἐγχαταλειφϑέν-
τας ἀπέχτεινε, τοῖς δ᾽ ἄλλοις ἀπέδωχε τὰ οἰχεῖα χαὶ τῆς πόλεως ἐπε-
μελήϑη μάλιστα διὰ τὴν τοιαύτην ὄψιν. Ἐδόχει τινὰ xata τοὺς ὕπνους
εἰπεῖν παραστάντα᾽ “ Πρόελϑε, Λούχουλλε, μιχρόν᾽ ἥχει γὰρ Αὐτόλυχος
ἐντυχεῖν σοι βουλόμενος. ᾿Ἐξαναστὰς δὲ τὴν μὲν ὄψιν οὐχ εἶχε συμβα-
λεῖν εἰς ὃ τι φέροι, τὴν δὲ πόλιν εἷλε κατ᾽ ἐχείνην τὴν ἡμέραν χαὶ τοὺς
ἐχπλέοντας τῶν Κιλίχων διώχων ὁρᾷ παρὰ τὸν αἰγιαλὸν ἀνδριάντα κεί-
μενον, ὃν ἐχχομίζοντες οἱ Κίλιχες οὐχ ἔφϑησαν ἐμβαλέσϑαι᾽ τὸ δ᾽ ἔργον
nV Σϑένιδος τῶν καλῶν. Φραζει οὖν τις, ὡς Αὐτολύχου τοῦ χτίσαντος
τὴν Σινώπην ὃ ἀνδριὰς εἴη. Λέγεται δ᾽ ὃ Αὐτόλυχος γενέσϑαι τῶν ἐπὶ
τὰς Auatovag ἐκ Θετταλίας Ἡρακχλεῖ συστρατευσάντων, Δηϊμάχου παῖς"
ἐχεῖϑεν δ᾽ ἀποπλέων ἅμα Δημολέοντι xal Φλογίῳ τὴν μὲν ναῦν ἀπολέ-
σαι περιπεσοῦσαν τῆς Χερρονήσου χατὰ τὸ χαλούμενον Πηδάλιον, αὐτὸς
δὲ σωϑεὶς μετὰ τῶν ὅπλων χαὶ τῶν ἑταίρων πρὸς τὴν Σινώπην ἀφελέ-
σϑαι τοὺς Σύρους τὴν πόλιν (cf. Apoll. Rhod. 11 956 sqq. cum schol.).
Memn. 538q. Oros. VI 3, 28q. Eutr. VI 8. Cic. de imp. Cn.
Pomp. 8, 21.
on
10
15
92 Paulus Otto
δῦ
Str. XII 3, 39 p. 561 Ἔστι δὲ καὶ ἐρύματα πλείω κατε-
σκαμμένα ἐν τῇ ἡμετέρᾳ χώρᾳ (sc. τῶν ᾿“μασέων) καὶ ἔρημος
γῇ πολλὴ διὰ τὸν ιϑριδατιχὸν πόλεμον (a. 71).
Cf. Memn. 54 Ἔτι δὲ ἡ ᾿Αμάσεια ἀντεῖχεν, ἀλλὰ μετ᾽ ov πολὺ xal
αὐτὴ προσεχώρησε Ῥωμαίοις.
86
a. Str. ΧΙ 14, 15 p. 531,2 Κατεῖχον τὴν “Ἀρμενίαν Πέρ-
σαι καὶ Maxedovec, μετὰ ταῦτα οἱ τὴν Συρίαν ἔχοντες καὶ τὴν
Μηδίαν" τελευταῖος δ᾽ ὑπῆρξεν ᾿Ορόντης ἀπόγονος Ὑδάρνου,
τῶν ἑπτὰ Περσῶν ἑνός" εἶϑ᾽ ὑπὸ τῶν .«Ἁντιόχου τοῦ μεγάλου
στρατηγῶν τοῦ πρὸς Ῥωμαίους πολεμήσαντος διῃρέϑη δέχα,
᾿Αρταξίου τε καὶ Ζαριάδριος" καὶ ἦρχον οὗτοι τοῦ βασιλέως
ἐπιτρέψαντος" ἡττηϑέντος δ᾽ ἐκείνου προσϑέμενοι Ῥωμαίοις
καϑ' αὑτοὺς ἐτάττοντο βασιλεῖς προσαγορευϑέντες. Τοῦ μὲν
οὖν Agrabior Τιγράνης ἦν “ἀπόγονος χαὶ εἶχε τὴν ἰδίως λεγο-
μένην ᾿Αρμενίαν (αὕτη δ᾽ ἦν προσεχὴς τῇ TE Μηδίᾳ καὶ ᾿4λ-
βανοῖς καὶ Ἴβηρσι μέχρι Κολχίδος καὶ τῆς ἐπὶ τῷ Εὐξείνῳ
Καππαδοχίας), τοῦ δὲ Ζαριάδριος ὃ Σωφηνὸς ᾿Αρτάνης ἔχων
τὰ νότια μέρη καὶ τούτων τὰ πρὸς δύσιν μᾶλλον. Κατελύϑη
δ᾽ οὗτος ὑττὸ τοῦ Τιγράνου, καὶ mavtwy κατέστη κύριος ἐκεῖ-
γος. Τύχαις δ᾽ ἐχρήσατο ποικίλαις" κατ᾽ ἀρχὰς μὲν γὰρ ὡμή-
ρευσε παρὰ Πάρϑοις, ἔπειτα δι᾿ ἐκείνων ἔτυχε καϑόδου λα-
βόντων μισϑὸν ἑβδομήκοντα αὐλῶνας τῆς ᾿Αρμενίας" αὐξηϑεὶς
δὲ καὶ ταῦτα ἀπέλαβε τὰ χωρία καὶ τὴν ἐκείνων ἐπόρϑησε,
τήν τε περὶ Νίνον καὶ τὴν περὶ Αρβηλα᾽ tznxoovg δ᾽ ἔσχε
12 ‘Agtavns] ‘Agodxns Steph. 8. ν. Σωφηνή |] 19 περὶ Νένον)] περένιον
codd.: corr. ΧΥΪ.
15sq. cf. lust. XXXVIII 3, 1 rat co tempore Tigranes rex Ar-
meniae, obses Parthis ante multum temporis datus nec olim ab eisdem
in regnum paternum remissus.
178sqq. cf. Plut. Luc. 21 Τιγράνην αὐτοῦ κελευσϑεὶς (sc. Appius
Claudius legatus a Lucullo missus) περιμένειν (ἀπῆν γὰρ ἐνίας ἔτι τῶν
ἐν Φοινίχῃ πόλεων καταστρεφόμενος ) πολλοὺς μὲν φχειώσατο τῶν
ὑπούλως ἀχροωμένων τοῦ ᾿ἀρμενίου δυναστῶν, ὧν εἷς ἦν χαὶ Ζαρβιη-
Strabonis ἱστοριχῶν ὑπομνημάτων fragmenta 98
χαὶ τὸν ᾿Ατροπατηνὸν καὶ τὸν Γορδυαῖον, ued ὧν καὶ τὴν
λοιπὴν Μεσοποταμίαν, ἔτι δὲ τὴν Συρίαν αὐτὴν (a. 83) καὶ
Φοινίκην διαβὰς τὸν Εὐφράτην ἀνὰ κράτος εἷλεν.
b. Str. XI 14, 5 p. 528 Ἰστοροῦσι δὲ τὴν ᾿ρμενίαν μικρὰν
πρότερον οὖσαν αὐξηϑῆναι. διὰ τῶν περὶ “Αρταξίαν καὶ Ζα-
ρίαδριν, Ot πρότερον μὲν ἦσαν “Ἀντιόχου τοῦ μεγάλου στρα-
τηγοί, βασιλεύσαντες δ᾽ ὕστερον μετὰ τὴν ἐχείνου ἧτταν, 6
μὲν τῆς Σωφηνῆς καὶ τῆς ἵ ᾿Ακισηνῆς καὶ Ὀδομαντίδος καὶ
ἄλλων τινῶν, 6 δὲ τῆς περὶ ᾿Αρτάξατα, συνηύξησαν ἐκ τῶν
περικειμένων ἐϑνῶν ἀποτεμόμενοι μέρη, ἐκ Πήδων μὲν τήν
TE Κασπιανὴν καὶ Φαυνῖτιν καὶ Βασοροπέδαν, Ἰβήρων δὲ τήν
τε παρώρειαν τοῦ Παρυάδρου καὶ τὴν Χορζηνὴν καὶ Γωγα-
ρηνὴν πέραν οὖσαν τοῦ Κύρου, Χαλύβων δὲ καὶ ἹΜοσυνοίκων
Καρηνῖτιν καὶ ἘΞερξηνήν, ἃ τῇ μικρᾷ ᾿Αρμενίᾳ ἐστὶν ὅμορα ἢ
καὶ μέρη αὐτῆς ἐστι, Καταόνων δὲ ᾿ΑΙκιλισηνὴν καὶ τὴν περὶ
τὸν Avriraveoy, Σύρων δὲ Ταρωνῖτιν, ὥστε πάντας ὁμογλώτ-
τους εἶναι.
c. Str. XVI 1,19 p.745 Τῶν μὲν οὖν Μήδων καὶ τῶν
Βαβυλωνίων ἐπάρχουσι Παρϑυαῖοι, τῶν δ᾽ ᾿Αρμενίων οὐδ᾽
21 Ante τὴ» Συρίαν add. καὶ lorwxz ἢ 24/25 ζαριάδην codd.: corr.
Tyrwhitt || 27 ᾿ἀκιλισηνῆς Cas., Aupsconrigs e Steph. 8. v. susp. Kr., quod
nomen a Strab. scriptum esse Av Panui coni. Muell. ex Ptolem. {| 29 παρα-
κειμένων oxz | μέρος hi I 30 φαυνίτην codd.: corr. Tasch. ἢ 31 Παρυάδρου)
masad gov CDhloxz παιάνϑδρου i: corr. Xyl. | χορζονὴν codd. || 33 Ante Kagn-
γνῖτιν add. τήν τὸ Dhi | καρηνητὴν 1 καρηνέτην οοἀᾷ, rell. || 34 ἀκλισιηνὴν
codd.: corr. Tzsch. {| 35 ταμωνῖτες codd.: corr. Kr.
γὸς 6 τῆς Γορδυηνῆς βασιλεύς. — — Ἀρξάμενος γὰρ (ὁ Τιγράνης) ἀπὸ
μιχρᾶς καὶ καταφρονουμένης ἐλπίδος ἔϑνη πολλὰ κατεστρέψατο χαὶ τὴν
Πάρϑων ὡς ἄλλος οὐδεὶς δύναμιν ἐταπείνωσεν, Ἑλλήνων δὲ τὴν Meoo-
ποταμίαν ἐνέπλησε χτλ. Cf. ib. ο. 14. Eutr. ΥἹ 8,4 Susceplus tamen est
Mithridates post fugam a Tigrane Armeniae rege, qut tum ingenti gloria
tmperabat, Persas saepe vicerat, Mesopotamiam occupaverat et Syriam et
Phoenices partem. App. Syr. 48 Kal βασιλεὺς Ἀρμενίας Τιγράνης ὃ
Τιγράνους ἔϑνη πολλὰ τῶν περιοίχων ἰδίοις δυνάσταις χρώμενα ἑλὼν
βασιλεὺς ἀπὸ τοῦδε βασιλέων ἡγεῖτο εἶναι xal τοῖς Σελευχίδαις ἐπε-
στράτευεν οὐχ ἐϑέλουσιν i ὑπακούειν. Οὐχ ὑποστάντος δ᾽ αὐτὸν Αντιόχου
τοῦ εὐσεβοῦς ὁ Τιγράνης ἦρχε Συρίας τῆς μετ᾽ Εὐφράτην, ὅσα γένη
Σύρων μέχρι Αἰγύπτου. Ἦρχε δὲ ὁμοῦ καὶ Κιλικίας (καὶ γὰρ ἥδε τοῖς
25
86 Paulus Otto
Str. ΙΧ 2, 42 p. 416 Ἱστοροῦσι δὲ τοὺς ἐν τῷ Πόντῳ κα-
λουμένους ᾿ΑΙχαιοὺς ἀποίχους ᾿Ορχομενίων εἶναι τῶν μετὰ Ἰαλ-
μένου πλανηϑέντων ἐχεῖσε μετὰ τὴν τῆς Τροίας ἅλωσεν.
Cf. App. Mithr. 67 "Ec δ᾽ ᾿Αχαιοὺς τοὺς ὑπὲρ Κόλχους ἐσβαλὼν
(sc. ὁ ΜΜιϑριδάτης), οἱ δοχοῦσιν εἶναι τῶν ἐκ Τροίας xata τὴν ἐπάνοδον
πλανηϑέντων, δύο μέρη τοῦ στρατοῦ πολέμῳ τε χαὶ χρίει καὶ ἐνέδραις
ἀποβαλὼν ἐπανῆλθε. Id. ib. 102 ᾿Αχαιοὺς δ᾽ ἐτρέψατο διώκων (8c. ὁ
Μιϑριδάτης)᾽ οἷς ἀπὸ Τροίας ἐπανιόντας φασὶν ἐς τὸν Πόντον ὑπὸ χει-
μῶνος ἐχπεσεῖν xtA. Amm. Marc. XXII 8, 25.
79
Str. ΧΙ ὅ, 4 p.505 Τὴν δὲ Θεμίσχυραν καὶ ta περὶ τὸν
Θερμώδοντα πεδία vat τὰ ὑπερκείμενα ὄρη ἅπαντες "Auate-
γων καλοῦσι χαί φασιν ἐξελαϑῆναι αὐτὰς ἐνθένδε. Cf. I 3,7
p. 52. Π δ, 24 p. 126. XII3,9 p. 544; 3, 14 p. 541.
Cf. ‘App. Mithr. 69 Σύμμαχοί TE αὐτῷ (BC. τῷ Μιϑριδάτῳ) προσ-
ἐγίγνοντο χωρὶς τῆς προτέρας δυνάμεως Χάλυβες — — xa ὅσοι περὶ
Θερμώδοντα ποταμὸν γῆν ἔχουσι τὴν Ἀμαζόνων λεγομένην. Id. ib. 18.
Sall. hist. 1Π fr. 49 (46) Dein campi Themiscyrit, quos habuere Amua-
zones a Tanai flumine incertum quam ob causam digressae.
80
Str. XII 5, 11 p.575/6 Ἔστι δὲ νῆσος ἐν τῇ Προποντίδι
ἡ Κύζιχος συναπτομένη γεφύραις δυσὶ πρὸς τὴν ἔπεερον,
ἀρετῇ μὲν χρατίστη, μεγέϑει δὲ ὅσον ᾽τενταχοσίων σταδέων
τὴν περίμετρον" ἔχει δὲ ὁμώνεμον τεόλιν χερὸς αὐταῖς ταῖς
γεφύραις καὶ λιμένας δύο κλειστοὺς καὶ νεωσοίχους πλεέους
τῶν διακοσίων τῆς δὲ πόλεως τὸ μὲν ἔστιν ἐν ἐπιπέδῳ, τὸ
δὲ πρὸς ὄρει" χαλεῖται δ᾽ “Agxrwy ὄρος" ὑτεέρχειται δ᾽ ἄλλο
Cf. App. Mithr. 12---τ0 (72) Παρεστρατοπέδευε (sc. ὁ ὁ Λεύκολλος)
τῷ MiSedaty περὶ Κύζικον. Καὶ δι᾽ αὐ τομόλων ἐπιγνοὺς εἶναι τῷ βα-
σιλεῖ στρατιὰν μὲν ἀνδρῶν ἀμφὶ μυριάδας τριάχοντα, ἀγορὰν δὲ εἴ τι
σιτολογοῦντες ἢ ἐκ ϑαλάσσης λάβοιεν, ἔφη πρὸς τοὺς ἀμφ᾽ αὑτὸν ἀμαχὶ
λήψεσϑαι τοὺς πολεμίους αὐτίχα. — — (73) Οἷα δὲ εὐπορῶν στρατοῦ
Strabonis ἱστορικῶν ὑπομνημάτων fragmenta 87
Ζ“Ζένδυμον μονοφυές, ἱερὸν ἔχον τῆς “Πνδυμήνης μητρὸς ϑεῶν,
ἵδρυμα τῶν ᾿Αργοναυτῶν. Ἔστι δ᾽ ἐνάμιλλος ταῖς πρώταις
τῶν κατὰ τὴν Aolav ἡ πόλις μεγέϑει τε καὶ κάλλει καὶ εὐνο-
μίᾳ πρός te εἰρήνην καὶ πόλεμον. --- --- - Ἐπεδείξαντο δὲ
τὴν ἐκ τῆς παρασκευῆς ταύτης ὠφέλειαν ἐν τῷ ἢιϑριδατικῷ
πολέμῳ. Ἐπελϑόντος γὰρ αὐτοῖς ἀδοκήτως τοῦ βασιλέως πεν-
τεκαίδεκα μυριάσι χαὶ ἵππῳ πολλῇ (a. 14) καὶ χατασχόντος
τὸ ἀντικείμενον Geog, ὃ καλοῦσιν ᾿Αδραστείας, χαὶ τὸ τεροά-
στειον, ἔπειτα καὶ διάραντος εἰς τὸν ὑπτὲρ τῆς πόλεως αὐχένα
χαὶ προσμαχομένου πεζῇ te καὶ κατὰ ϑαλατταν τετραχοσίαις
vavoly, ἀντέσχον πρὸς ἅπαντα οἱ Κυζικηνοί, ὥστε καὶ ἐγγὺς
ἤλϑον τοῦ ζωγρίᾳ λαβεῖν τὸν βασιλέα ἐν τῇ διώρυγι. ἂντι-
διορύττοντες, ἀλλ᾽ ἔφϑη φυλαξάμενος καὶ ἀναλαβὼν ἑαυτὸν
ἔξω τοῦ ὀρύγματος" ὀψὲ δὲ ἴσχυσεν εἰσπέμψαι τινὰς νύχτωρ
ἐπικούρους ὃ τῶν Ῥωμαίων στρατηγὸς ““δύκολλος" ὥνησε δὲ
8 τῶν ϑεῶν uxz || 16 καὶ inclusit Cor. ἢ 19 τὸν ξώγρια F ξωγρεία
(addito « supra δι) D ξωγρεῖα et ξώγρια h ξώγρια codd, rell. ! 22 Verba ὁ
τῶν ‘Pow. στρατηγὸς Aevx, ante εἰσπέμψαε v. 21 posita in F
πολλοῦ (8c. ὁ Μιϑριδάτης), πᾶσιν ἔργοις ἐπεχείρει τόν τε σταϑμὸν ἀπο-
τειχίζων τείχει διπλῷ χαὶ τὰ λοιπὰ τῆς πόλεως ἀποταφρεύων. Xwuata
τε ἤγειρε πολλὰ χαὶ μηχανὰς ἐπήγνυτο --- — κατὰ δὲ τοὺς λιμένας δύο
πεντήρεις ἐξευγμέναι πύργον ἕτερον ἔφερον, ἐξ οὗ γέφυρα, ὁπότε προς-
πελάσειαν ἐς τὸ τεῖχος, ὑπὸ μηχανῆς ἐξήλλετο. --- — [14) Ταῖς τε ναυσὶ
πῦρ καὶ πίσσαν ἐπιχέαντες ἠνάγκασαν πρύμναν τε χρούσασϑαι καὶ ὑπο-
χωρεῖν ὀπίσω μετὰ τοῦ μηχανήματος. ‘RQde μὲν δὴ τῶν χατὰ ϑάλασσαν
ἐπενεχϑέντων ἐχράτουν οἱ Κυζιχηνοί᾽ τρίτα δ᾽ αὐτοῖς ἐπήγετο τῆς αὐ-
τῆς ἡμέρας τὰ ἐν τῷ γῷ μηχανήματα ὁμοῦ πάντα πονουμένοις τε καὶ
μεταϑέουσιν ἐς τὸ ἀεὶ βιαζόμενον. --- — — (15) Ὁ 6’ — — ἐπὶ τὸ Aly
δυμον ὄρος ὑπερχείμενον ἀνῴει χαὶ χῶμα an’ αὐτοῦ ἐς τὴν πόλιν ἔχου
πύργους τ᾽ ἐφίστη, καὶ ὑπονόμοις τὸ τεῖχος ἀνεχρήμνη. --- — (16) Με
ϑριδάτου δὲ χειμὼν ἐπιγενόμενος ἀφῴρητο xal τὴν ἐχ [τῆς] ϑαλάττης
ἀγορὰν εἴ τις ἦν, ὥστε πάμπαν ὃ στρατὸς ἐλίμωττε, καὶ πολλοὶ μὲν
ἀπέϑνησχον, εἰσὶ δ᾽ οἱ καὶ σπλάγχνων ἐγεύοντο βαρβαρικῶς. --- — Ae-
καρτέρει δ᾽ ὅμως ὁ Μιϑριδάτης ἐλπίζων ἔτι τὴν Κύζικον αἱρήσειν τοῖς
χώμασι τοῖς ἀπὸ τοῦ Δινδύμου. Ὡς δὲ χαὶ ταῦϑ᾽ ὑπεσύροντο οἱ Κύυζι-
χηνοὶ καὶ τὰς ἐπ᾿ αὐτῶν μηχανὰς ἐπίμπρασαν χαὶ αἰσϑήσει τοῦ λιμοῦ
πολλάχις ἐπεχϑέοντες τοῖς πολεμίοις ἀσϑενεστάτοις γεγονόσιν ἐπετί-
ϑεντο, δρασμὸν 6 Μιϑριδάτης ἐβούλευε χαὶ ἔφευγε νυχτός. Plut. Lue.
9—11 (9) Ἐν τούτῳ δὲ Μιϑριδάτης ἐπεβούλευε Κυζιχηνοῖς --- — xal
10
88 : Paulus Otto
. wad λιμὸς τῷ τοσούτῳ πλήϑει τῆς στρατιᾶς ἐπιιπεσών, ὃν οὐ
γχεροείδετο ὃ βασιλεύς, ὡς ἀττῆλϑε τεολλοὺς ἀτεοβαλών (a. 13)"
Ῥωμαῖοι δ᾽ ἐτίμησαν τὴν τεόλιν, χαὶ ἔστιν ἐλευϑέρα μέχρι νῦν
23 λίμας CDFh (in hoc etiam ἀδυμας) o (add. 7 Asoc) uwxz (in hoe
a ino post mut.) λέμνας 1, λοιμὸς Xyl. || 24 we] os on 29 wot dubitanter Kr.
φϑάνει τῆς πόλεως ἀντιχρυς au’ ἡμέρᾳ περὶ τὸ τῆς ᾿Αδραστείας ὄρος
ἱδρύσας τὴν δύναμιν -- — Κυζιχηνοὺς δὲ Μιϑριδάτης δέχα μὲν ex γῆς
στρατοπέδοις περιλαβών, ταῖς δὲ ναυσὶν ἐκ ϑαλάσσης τὸν ἀπὸ τῆς ἡπεί-
ρου διείργοντα τὴν πόλιν εὔριπον ἐμφράξας ἑκατέρωϑεν ἐπολεόρχει, τὰ
μὲν ἄλλα διαχειμένους πρὸς τὸν χίνδυνον εὐθαρσῶς χαὶ πᾶν ἕνεχα Ῥω-
μαίων ἐγνωκότας ἐχδέχεσϑαι δυσχερές. --- --- Τῆς δὲ Δασκυλέτιδος λίμνης
πλεομένης ἀχατίοις ἐπιειχῶς εὐμεγεϑέσι τὸ μέγιστον αὐτῶν ὁ μοὐχοιΐ:
λος ἀνελκύσας χαὶ διαγαγὼν ἁμάξῃ πρὸς τὴν ϑάλατταν ὕσους ἐχώρει
στρατιωτας ἐνεβίβασεν. Ἔλαϑον δὲ νυχτὸς διαπεράσαντες καὶ παρεισ-
ἤλϑον εἰς τὴν πόλιν. (11) Μιϑριδάτην δέ, ἄχρι μὲν ὑπὸ τῶν ἕαιτοῖ
στρατηγῶν φεναχιζόμενος ἡγνόει τὸν ἐν τῷ στρατοπέδῳ λιμόν, ἡἠνίων
Κυζικηνοὶ διαφεύγοντες τὴν πολμιορχίαν. Ταχὺ δ᾽ ἐξερρύη τὸ φιλότιμον
αὐτοῦ χαὶ φιλόνειχον ἐν αἰσϑήσει γενομένου τῶν ἀποριῶν, αἷς ai στρα-
τιῶται συνείχοντο, χαὶ τῶν ἀνϑρωποφαγιῶν. --- --- Ἐχ τούτου Mi9er-
δάτης μὲν ἔφυγεν ἐπὶ ϑάλασσαν, οἱ δὲ στρατηγοὶ πεζοὶ τὸν στρατὸν
ἀπήγαγον. Memn. 40. Sall. hist. Ill fr. 16—28. IV fr. 61 (19), 14.
Liv. per. 95. Oros. VI 2, 14.19. Flor. I 40, 15—17. Eutr. ΥἹ 6.
Vell. If 33. Ps. Aur. 74,5. Obseq. 60. Frontin. If 13, 6. IV 5, 21.
V 13, 6. Cic. de imp. Cn. Pomp. 8, 20. pro Mur. 15, 33. pro Arch. 9, 21.
18 sqq. cf. Diod. XXXVII fr. 220 Ὅτι 6 Μιϑριδάτης ἐξ ἐπιβοιλεὶ
παρ᾽ ὀλίγον ἐκινδύνευσεν ὑποχείριος γενέσϑαι τοῖς Κυζικηνοῖς. Στνα-
γωνιζόμενος γάρ τις ἐν ταῖς μεταλλείαις Ῥωμαῖος ἑχατόνταρχος ἐπεβα-
λετο τοῦτο τελέσαι. Διὰ γὰρ τὰς παρ᾽ ἀμφοτέροις μεταλλείας συνεχῶς
γενομένων συμπλοχῶν καὶ συλλόγων εἰς γνῶσιν ἦλϑε τοῖς τοῦ βασιλέως
διὰ τὰς συνεχεῖς πρὸς αὐτοὺς ὁμιλίας. Movw$ele dé ποτε χατὰ τὴν ἐν
τοῖς ὀρύγμασι φυλαχὴν χαὶ ὑπὸ τινος τῶν ἐπιστατούντων ἐν τοῖς ἔργοις
καταπειραϑεὶς περὶ προδοσίας προσεδέξατο τοὺς λόγους προσποιήτως.
᾿Ανενεχϑέντος δὲ τοῦ πράγματος πρὸς τὸν βασιλέα ἐχεῖνος μὲν ἐπιϑυ-
μῶν χυριεῦσαι τῆς πόλεως δωρεὰς ἐπηγγείλατο καὶ συνέϑετο καιρόν, ἐν
ᾧ τὸν σύλλογον ἔδει γενέσθαι" τοῦ δὲ Ῥωμαίου πίστεις τῶν ἐπαγγελιῶν
ζητοῦντος ἀπέλυσεν ὃ βασιλεὺς τοὺς ὑπὲρ αὐτοῦ συνϑησομένους. Ὁ δὲ
οὐκ ἔφησεν ἄλλως πιστεύσειν, ἐὰν μὴ παρὰ τοῦ βασιλέως λάβῳ τοὺς
ὕρχους. Ὁ δὲ οὐχ ἡγεῖτο βασιλικῆς ἀξίας οἴκεῖον εἶναι συγκαταβαίνειν
εἰς τὰ ὀρύγματα. Ἐπεὶ δὲ ὁ προδότης οὐχ ἔφησεν ἄλλως ὑπακούσεσϑαι,
ἡ δὲ ἐπίϑεσις τοῦ κυριεῦσαι τῆς πόλεως συνεῖχεν, ἠναγκάσϑη συγχατα-
ϑέσϑαι τοῖς ἀξιουμένοις ὁ Μιϑριδάτης. Kav συνέβη τὸν βασιλέα γενέ-
Strabonis ἱστορικῶν ὑπομνημάτων fragmenta 89
χαὶ χώραν ἔχει πτολλήν, τὴν μὲν ἔχ τεαλαιοῦ, τὴν δὲ τῶν Ῥω-
μαίων προσϑέντων».
σϑαι ὑποχείριον, εἰ μὴ τῶν φίλων τις εὐστόχως καταμαντευσάμενος τὴν
ἐπιβουλὴν χατεσχεΐασε σύμμετρον μηχανὴν δυναμένην ὀξέως ἀνοίγεσϑαί
τε χαὶ χλείεσϑαι᾽ χαὶ ταύτης εἰς τὸ ὄρυγμα τεϑείσης καὶ τοῦ Μιϑριδά-
του μετὰ τῶν φίλων συνεμβάντων ὃ ἑχατόνταρχος τοὺς μέλλοντας μεϑ᾽
ἑαυτοῦ τῷ βασιλεῖ τὰς χεῖρας προσφέρειν [εἰς τὰς χεῖρας] ... τὸ ξίφος
σπασάμενος ὥρμησεν ἐπὶ τὸν βασιλέα. Ὁ δὲ φϑάσας συνέχλεισε τὴν
ϑύραν χαὶ τὸν χίνδυνον ἐξέφυγεν.
25 sqq. cf. Tac. ann. IV 36 (Cyzicent) amisere libertatem, quam
bello Mithridatis meruerant circumsessi nec minus sua constantia quam
praesidio Lucullé pulso rege. Suet. Tib. 37.
81
Str. XII 4, 3 p. 564 Πολιτευσάμενοι δὲ πρὸς Ῥωμαίους of
Προυσιεῖς εὐνοϊκῶς (a. 73) ἐλευϑερίας ἔτυχον.
Cf. App. Mithr. 77 Βάρβας δὲ Προυσιάδα εἷλε τὴν πρὸς τῷ ὄρει
-- — τῶν Μιϑριδάτου φρουρῶν ἐχφυγόντων. Memn. 41 ἸἘχεῖϑεν ὃ
Τριάριος ἐπὶ Προυσιάδα τὴν ἐπιϑαλάσσιον μετὰ τῆς δυνάμεως παραγί-
νεται. --- — Παραγεγονότα δὲ ῥᾳδίως οἱ Προυσαεῖς ἐδέξαντο τοὺς Πον-
τιχκοὺς διωσάμενοι.
82
Str. ΧΙ 8, 30 p. 556 Ἐν δὲ τοῖς Καβείροις τὰ βασίλεια
Πιϑριδάτου κατεσχεύαστο καὶ 6 ὑδραλέτης καὶ τὰ ζωγρεῖα
χαὶ αἷ πλησίον ϑῆραι καὶ τὰ μέταλλα.
2 τὰ ξωγρια codd. exc. E, unde corr. Cor.
Cf. Plut. Luc. 18 Ta δὲ Κάβειρα λαβὼν (8c. ὁ Δούχουλλος a. 72)
χαὶ τῶν ἄλλων φρουρίων τὰ πλεῖστα ϑησανρούς τε μεγάλους εὗρε καὶ
δεσμωτήρια κτλ. Memn. 45. App. Mithr. 78.
83
Str. XII, 3, 14 p. 547 Mera δὲ τὴν Γαζηλῶνα ἡ Σαραμηνὴ
xa ᾿Αμισός, πόλις ἀξιόλογος. --- — Φησὶ δ᾽ αὑτὴν Θεό-
1 γαδελῶνα codd.: corr. Grosk.
94 Paalns Ouse
πομπὸς (fr. 393 My πρώτοις Mearoiots erioa...... Kan-
παδίχων ἄρχοντα. τρίτον δ᾽ ix “ASrvoxséors χαὶ AS ναίων
5 ἐπτοιχισϑεῖσαν Πειραιὰ μετονομασϑῖτναι. Καὶ ταῖττν ὃὲ χατέ-
σχον οἱ βασιλεῖς. ὁ δ᾽ Etxarwe ἐχόσμεσεν ἱεροῖς χαὶ :εροσ-
ἔχτισε μέροΞ. «{εὐχολλοὸς δὲ χαὶ ταῖτεν ἔπομόρχεσεν (a. 721).
ὅ πρῶτον 'ὰὶ Ante Καππαδίχκοον δὰ καὶ i καὶ εἶτα οΣ. εἶτα (δε.
Gai tamen reete gasp. plcra exeid-se [4 ἀπφωωσϑεῖσαν zx
Cf. App. Mithr. 75 tmzoiio; δ᾽ Amoor — — περεχαϑήμενος
ἐπολιόρχει --- — Gi δ᾽ ἐμφὲ τὴν Amcor — — ἐμόχϑοιν axoucyout-
γῶν αἰτοῖς τῶν ᾿μισέον xci πολλέχι; exSeoster rei ἐξ μονομαχίας
προχελοιμέτων. ἴδ. 83 Πεΐχολλος 4 χαὶ Διωσὸν ἐπὶ τῷ Σινώπε σιτὸ-
χιζεν ἐχαυγό»τωον μὲν ὁμοίως τῶν Amcor ke ϑελέσση:, πινϑανόμε-
γος δ᾽ ὑπ᾿ ᾿Ιϑηνείων αὐτοῖς ϑελπσσοχρατοίντωεν σιτωχίσϑει χαὶ ὅημο-
χρετίς zoroeutvors ἐπὶ noi τοῖς Περσιχοῖ: 3εσιλεῖσιν ὑπακοῦσαι,
ἀναγαγόντο: δ᾽ avtois ἐξ τὴν δημοχρατίαν fx προστάγματος: ‘Asser
door icf. ἴθ. 53] πέλεν δοιλεῖσαι rots Ποντιχοῖς xtra Plut. Lue. 15 Ὁ
«Ἱούχοιλλος περί τε τὴν ᾿Δμισὸν διέτιιςε μαλαχῶς τῷ πολιορχὶςξ χρεμε-
τος χαὶ μετὰ χειμῶνα Moverver ἐπομπὼν ἐπὶ τῆς πομουχίας ἐβέδιξεν
ἐπὶ Μιϑριδάτην. ἴθ. 19 Αὐτὸς δ᾽ ise. ὁ «Ιοὐχοιλλο:" ἦἧχε πρὸς ᾿Δμισὸν
ἔτε πομορχοιμέτην. -- — Τὰ ἀξ πλεῖστα τῶν ἐπολωλότων αἰτὸς ἔτι
παρὼν ἀτωχοδόμησε χαὶ τοῖς; φείζοντα: ᾿Δμισηνῶν ἐδέξατο --- --- Ἦν δ᾽
πόλι; ᾿Αϑηναίων ἔποιχος ἐν ἐχείνοις Cpe τοῖς χειροῖς. ἐν οἷς ἤχμαξζεν
δύναμι: αἰτῶν χαὶ χατεῖχε τὴν ϑέλασσεν. οἰχισϑεῖσα. Memn. 51.
Philegon fr. 12 «(Mueller FHG Ul p. 6%). Sall. hist. IV fr. 42 (1).
Eatr. ΥἹ 5. Cic. de imp. Cn. Pomp. §, 21.
«
᾿
ε
7,
fi
4
Str. XII 3, 11 p. 546 err δ᾽ Καὶ aches (86 5 arw:tr)
A
τετείχισται καλῶς. vat γιμνασί) δὲ χαὶ ἀγορᾷ χαὶ στοαῖς
χεχόσμεται λαμπρῶς. Τοιαίτι δὲ οὖσα δὶς ous ἑάλω. :τρό-
τερον μὲν TOL Φαρνακοι παρὰ dusay αἰφνιδίως ἐπιπεσόντος.
5 ἴστερον δὲ ὑπὸ .«Τ1ειχόλλοι χαὶ τοῦ ἐγκαϑιμένοι τυράννοι xai
2 δὲ inclusit Cor.. te susp. Kr.
Cf. App. Mithr. $4 Σινώπη δ᾽ αντεῖχεν Ete χαρτερῶς χαὶ διεναυ-
μάχησεν ov χαχῶς. Πολμιορχούίμενοι δὲ tas vats tas Jeprtégas σφὼν
διίπρησαν zd ἐς τὰς χοιφοτέρα: ἐμβάντες ἀπέδρασαν. ,1εὐχολλος δὲ
τὴν πόλιν εὐθὺς ἐλευϑέραν ἠφίει δι᾿ ἐνίπνιον, ὃ τοιόνδε ἦν Αὐτολυχόν
Strabonis ἱστορικῶν ὑπομνημάτων fragmenta 91
ἐντὸς ἅμα καὶ ἐχτὸς πολιορχουμένη (ἃ. 11)" ὃ γὰρ ἐγκαταστα-
ϑεὶς ὑπὸ τοῦ βασιλέως φρούραρχος Βαχχίδης ὑπονοῶν ἀεί
τινα προδοσέαν ἐκ τῶν ἔνδοϑεν καὶ πολλὰς αἰχέας καὶ σφα-
yas ποιῶν ἀπαγορεῦσαι τοὺς ἀνθρώπους ἐποίησε πρὸς ἄμφω,
μήτ᾽ ἀμύνασϑαι δυναμένους γενναίως μήτε τεροσϑέσϑαι κατὰ
συμβάσεις. Ἑάλωσαν δ᾽ ovr’ χαὶ τὸν μὲν ἄλλον κόσμον τῆς
πόλεως διεφύλαξεν 6 “εύχολλος, τὴν δὲ τοῦ Βιλλάρου opai-
gay ἦρε χαὶ τὸν «Αὐτόλυκον, Σϑένιδος & ἔργον, ὃν ἐχεῖγοι οἶκι-
στὴν ἐνόμιξον χαὶ ἐτίμων ὡς ϑεόν᾽ ἣν δὲ καὶ μαντεῖον αὐτοῦ"
δοκεῖ δὲ τῶν Ἰάσονε συμπλευσάντων εἶναι καὶ χατασχεῖν τοῦ-
τον τὸν τόπον.
13 αὐτόλυτον codd. (sed Σ ροδίεβ corr.): corr. Xyl. | δὲ ἔργον h δ᾽
ἔργον if] 15 τῶν] τῷ lo, τῶν τῷ Cas,
φασιν ἐπὶ τὰς ᾿Δμαζόνας Ἡρακλεῖ συστρατεύοντα ὑπὸ χειμῶνος ἐς Σι-
γώπην καταχϑῆνγαι χαὶ τῆς πόλεως κρατῆσαι᾽ ἀνδριάς τε σεβάσμιος τοῖς
Σινωπεῦσιν ἔχρα, ὃν οἱ μὲν Σινωπεῖς οὐ φϑάσαντες ἐς φυγὴν ἐπαγα-
γέσϑαι ὀϑόναις χαὶ χαλῳδίοις περιέδησαν᾽ οὐδὲν δ᾽ ὃ Λεύχολλος εἰδὼς
οὐδὲ προμαϑὼν ἔδοξεν ὑπ᾽ αὐτοῦ κληϑεὶς δρᾶν αὐτὸν χαὶ τῆς ἐπιούσης
τὸν ἀνδριάντα τινῶν περιβεβλημένον παραφερόντων ἐχλῦσαι χελεύσας
εἶδεν οἷον ἔδοξε νυχτὸς ἑωραχέναι. Plut. Luc. 23 (Ὁ Aovxovddos) τοὺς
στρατιώτας ἀναλαβὼν ἐπολιόρχει Σινώπην, μᾶλλον δὲ τοὺς χατέχοντας
αὐτὴν βασιλιχοὺς Κίλικας, οἱ πολλοὺς μὲν ἀνελόντες τῶν Σινωπέων, τὴν
dt πόλιν ἐμπρήσαντες διὰ νυχτὸς ἔφυγον. Αἰσϑόμενος δ᾽ ὃ Λούχουλλος
χαὶ παρελϑὼν εἰς τὴν πόλιν ὀχταχισχιλίους αὐτῶν τοὺς ἐγχαταλειφϑέν-
τας ἀπέχτεινε, τοῖς δ᾽ ἄλλοις ἀπέδωχε τὰ οἰχεῖα xal τῆς πόλεως ἐπε-
μελήϑη μάλιστα διὰ τὴν τοιαύτην ὄψιν. ᾿Εδόχει τινὰ χατὰ τοὺς ὕπνους
εἰπεῖν παραστάντα" : Πρόελϑε, “ούχουλλε, μιχρόν᾽" meet γὰρ Αὐτόλυχος
ἐντυχεῖν σοι βουλόμενος." ᾿Εξαναστὰς δὲ τὴν μὲν ὄψιν οὐκ εἶχε συμβα-
λεῖν εἰς ὃ τι φέροι, τὴν δὲ πόλιν εἷλε χατ ᾿ ἐχείνην τὴν ἡμέραν χαὶ τοὺς
ἐχπλέοντας τῶν Κιλίχων διώχων δρᾷ παρὰ τὸν αἰγιαλὸν ἀνδριάντα κεί-
μενον, ὃν ἐκχομίζοντες οἱ Κίλικες οὐκ ἔφϑησαν ἐμβαλέσϑαι᾽ τὸ δ᾽ ἔργον
qv Σϑένιδος τῶν καλῶν. Φραζει οὖν τις, ὡς Αὐτολύχου τοῦ χτίσαντος
τὴν Σινώπην ὃ ἀνδριὰς εἴη. Δέγεται δ᾽ ὃ Αὐτόλυχος γενέσϑαι τῶν ἐπὶ
τὰς ᾿μαζόνας ἐκ Θετταλίας Ἡραχλεῖ συστρατευσάντων, Δηϊμάχου παῖς"
ἐχεῖϑεν δ᾽ ἀποπλέων ἅμα Δημολέοντι χαὶ Φλογίῳ τὴν μὲν ναῦν ἀπολέ-
σαι περιπεσοῦσαν τῆς Χερρονήσου xara τὸ καλούμενον Πηδάλιον, αὐτὸς
dk σωϑεὶς μετὰ τῶν ὅπλων xal τῶν ἑταίρων πρὸς τὴν Σινώπην ἀφελέ-
σϑαι τοὺς Σύρους τὴν πόλιν (εἴ. Apoll. Rhod. II 956 sqq. cum schol.).
Memn. 538q. Oros. VI 3,28q. Eutr. VI 8. Cic. de imp. Cn.
Pomp. 8, 21.
10
92 Paulus Otto
δῦ
Str. XII 8, 39 p. 561 Ἔστι δὲ καὶ ἐρύματα τελεέω κατε-
σχαμμένα ἐν τῇ ἡμετέρᾳ χώρᾳ (sc. τῶν ᾿μασέων) καὶ ἔρημος
γῆ πολλὴ διὰ τὸν ιϑριδατιχκὸν πόλεμον (a. 71).
Cf. Memn. 54 Ἔτι δὲ ἡ ᾿Αμάσεια ἀντεῖχεν, ἀλλὰ μετ᾽ οὐ πολὺ xal
αὐτὴ προσεχώρησε Ῥωμαίοις.
86
a. Str. ΧΙ 14,15 p.531/2 Κατεῖχον τὴν ᾿Αρμενέαν Πέρ-
σαι καὶ Maxedovec, μετὰ ταῦτα οἱ τὴν Συρίαν ἔχοντες καὶ τὴν
Μηδίαν" τελευταῖος δ᾽ ὑπῆρξεν ᾿Ορόντης ἀπόγονος Ὑδάρνοι,
τῶν ἕτιτὰ Περσῶν ἑνός" εἶϑ᾽ ὑπὸ τῶν Αντιόχου τοῦ μεγάλου
στρατηγῶν τοῦ πρὸς Ῥωμαίους πολεμήσαντος διῃρέϑη δίχα,
᾿Αρταξίου τε χαὶ Ζαριάδριος" καὶ ἦρχον οὗτοι τοῦ βασιλέως
ἐπειτρέψαντος" ἡττηϑέντος δ᾽ ἐκείνου πιροσϑέμενοι Ῥωμαίοις
καϑ' αὑτοὺς ἐτάττοντο βασιλεῖς προσαγορευϑέντες. Tov μὲν
οὖν Aeration Τιγράνης ἣν ἀπόγονος nal εἶχε τὴν ἰδίως λεγο-
μέγην ᾿Δρμενίαν (αἴτη ὁ ᾿ ἣν προσεχὴς τῇ TE Μηδίᾳ καὶ .,411-
βανοῖς καὶ Ἴβηρσι μέχρι Κολχίδος καὶ τῆς ἐπὶ τῷ Εὐξείνῳ
Καππαδοκίας), τοῦ δὲ Ζαριάδριος ὃ Σωφηνὸς ΑΑρτάνης ἔχων
τὰ νότια μέρη καὶ τούτων τὰ πρὸς δύσιν μᾶλλον. Κατελύϑη
δ᾽ οὗτος ὑττὸ τοῦ Τιγράνου, καὶ πάντων κατέστη κύριος ἐκεῖ-
ὅ γος. Τῦύχαις δ᾽ ἐχρήσατο ποικίλαις" κατ᾽ ἀρχὰς μὲν γὰρ wpr-
ρευσε παρὰ Πάρϑοις, ἔπειτα δι᾿ ἐκείνων ἔτυχε χαϑόδου λα-
βόντων μισϑὸν ἑβδομήχοντα αὐλώνας τῆς “Ἡρμενίας" αὐξηϑεὶς
δὲ χαὶ ταῦτα ἀπέλαβε τὰ χωρία καὶ τὴν ἐκείνων ἐπόφϑησε,
τήν τε περὶ Νίνον καὶ τὴν περὶ “AeBnia* ὑττηχόους δ᾽ ἔσχε
12 ᾿Αρτάνης] “Ἀρσάκης Steph. 5. v. .Σωφηνή || 19 περὶ Nivor] περίνεον
codd.: corr. Xyl.
158q. cf. Lust. XXXVIII 3, 1 rat co tempore Tigranes rex Ar-
meniae, obses Parthis ante multum temporis datus nec olim ab eisdem
in regnum paternum remissus.
178sqq. cf. Plut. Luc. 21 Τιγράνην αὐτοῦ xelevodels (sc. Appius
Claudius legatus a Lucullo missus) περιμένειν (ἀπῆν γὰρ ἐνίας Ere τῶν
ἐν Φοινίχῃ πόλεων καταστρεφόμενος) πολλοὺς μὲν φχειώσατο τῶν
ὑπούλως ἀκροωμένων τοῦ ᾿Αρμενίον δυναστῶν, ὧν εἷς ἦν καὶ Ζαρβιη-
Strabonis ἱστορικῶν ὑπομνημάτων fragmenta 98
zat τὸν ᾿Ατροπατηνὸν χαὶ τὸν Γορδυαῖον, wed ὧν καὶ τὴν
λοιπὴν ἹΠεσοποταμίαν, ἔτι δὲ τὴν Συρίαν αὐτὴν (a. 83) καὶ
Φοινίκην διαβὰς τὸν Εὐφράτην ἀνὰ χράτος εἷλεν.
b. Str. ΧΙ 14, 5 p. 528 Ἱστοροῦσι δὲ τὴν ᾿Δρμενίαν μικρὰν
πρότερον οὖσαν αὐξηϑῆναι διὰ τῶν περὶ ‘Agratiay καὶ Ζα-
οἰαδριν, οἱ πρότερον μὲν ἦσαν ᾿Αντιόχου τοῦ μεγάλου στρα-
τηγοί, βασιλεύσαντες δ᾽ ὕστερον μετὰ τὴν ἐχείνου ἧτταν, 6
μὲν τῆς Σωφηνῆς καὶ τῆς ἵ ᾿Αχισηνῆς καὶ Ὀδομαντίδος καὶ
ἄλλων τινῶν, ὃ δὲ τῆς περὶ ᾿Αρτάξατα, συνηύξησαν ἐκ τῶν
περικειμένων ἐϑνῶν ἀποτεμόμενοι μέρη, ἐκ Μήδων μὲν τήν
τὸ Κασπιανὴν καὶ Φαυνῖτιν καὶ Βασοροτιέδαν, ᾿Ιβήρων δὲ τήν
τε παρώρειαν τοῦ Παρυάδρου καὶ τὴν Χορζηνὴν καὶ Γωγα-
ρηνὴν πέραν οὖσαν τοῦ Κύρου, Χαλύβων δὲ καὶ Moovvolxwy
Καρηνῖτιν καὶ Ἐερξηνήν, ἃ τῇ μικρᾷ ᾿Αρμενίᾳ ἐστὶν ὅμορα ἢ
χαὶ μέρη αὑτῆς ἐστι, Καταόνων δὲ ᾿Αἰκιλισηνὴν καὶ τὴν περὶ
τὸν ᾿Αντίταυρον, Σύρων δὲ Ταρωνῖτιν, ὥστε πάντας ὅὁμογλωτ-
τους εἶναι.
6. Str. XVI 1,19 p.745 Τῶν μὲν οὖν Μήδων καὶ τῶν
Βαβυλωνίων ἐπάρχουσι Παρϑυαῖοι, τῶν δ᾽ “dopeviwy οὐδ᾽
21 Ante τὴ» «Συρίαν add. καὶ lorwxz || 24/25 ζαριάδην codd.: corr.
Tyrwhitt || 27 ᾿Ακιλισηνῆς Cas., “dugeoonyns e Steph. s. v. susp. Kr., quod
nomen a Strab. scriptum esse “4Ζ»ϑεσηνῆς coni. Muell. ex Ptolem. ἢ 29 παρα-
κϑεμένων oxz | μέρος hi || 30 φαυνέτην codd.: corr. Tzsch. ἢ 31 Παρυάδρου)
σπαιάδρου CDhloxz παεάνδρου i: corr. Xyl. | χορζονὴν codd. [ 33 Ante Καρη-
vite add. τήν te Dhi| καρηνητὴν 1 καρηνέτην codd. rell. ἢ 34 ἀκλεσιηνὴν
codd.: corr. Tzsch. || 35 ταμωνῖτις codd.: corr. Kr.
vog ὁ τῆς Γορδυηνῆς βασιλεύς. --- — ἀρξάμενος γὰρ (6 Τιγράνης) ἀπὸ
μικρᾶς καὶ χαταφρονουμένης ἐλπίδος ἔϑνη πολλὰ χατεστρέψατο xal τὴν
Πάρϑων ὡς ἄλλος οὐδεὶς δύναμιν ἐταπείνωσεν, Ἑλλήνων δὲ τὴν Μεσο-
ποταμίαν ἐνέπλησε χτελ. Cf. ib. c. 14. Eutr. ΥἹ 8, 4 διιδοθρίμς tamen est
Mithridates post fugam a Tigrane Armeniae rege, qui tum ingenti gloria
imperabat, Persas saepe vicerat, Mesopotamiam occupaverat et Syriam et
Phoenices partem. App. Syr. 48 Kal βασιλεὺς Aguevlag Τιγράνης ὁ
Τιγράνους ἔϑνη πολλὰ τῶν περιοίχων ἰδίοις δυνάσταις χρώμενα ἑλὼν
βασιλεὺς ἀπὸ τοῦδε βασιλέων ἡγεῖτο εἶναι καὶ τοῖς Σελευχίδαις ἐπε-
στράτευεν οὐχ ἐϑέλουσιν ὑπαχούειν. Οὐχ ὑποστάντος δ᾽ αὐτὸν AvtLozou
τοῦ εὐσεβοῦς ὁ Τιγράνης ἦρχε Συρίας τῆς μετ᾽ Εὐφράτην, ὅσα γένη
Σύρων μέχρι Αἰγύπτου. Ἦρχε δὲ ὁμοῦ καὶ Κιλικίας (καὶ γὰρ ἥδε τοῖς
25
80
40
1
94 Paulus Otto
anak’ ἀλλ᾽ ἔφοδοι μὲν γεγόνασι πολλάκις, ava κράτος δ᾽ οἶχ
ἑάλωσαν, ἀλλ᾽ 0 γε Τιγράνης καὶ ἐρρωμένως ἀντεπεχράτησεν,
ὡς ἐν τοῖς “Agueveanoig εἴρηται.
Σελευχίδαις ὑπήχουνε) Μαγαδάτην στρατηγὸν ἐπιτάξας ἅπασιν ἐπὶ ἔτη
τεσσαρεσχαίδεχα. Cf. ib. 10. Lust. XL 1.
87
Str. XIII 1, 55 p. 609/10 Ἐχ δὲ τῆς Σχήψεως καὶ ---- ---
Μητρόδωρος, ἀνὴρ ἐκ τοῦ φιλοσόφου μεταβεβληκὼς ἐτεὶ τὸν
πολιτικὸν βίον καὶ ῥητορεύων τὸ πλέον ἐν τοῖς συγγράμμα-
aw’ ἐχρήσατο δὲ φρασεώς τινι χαραχτῆρι καινῷ καὶ κατε-
σελήξατο πολλούς" διὰ δὲ τὴν δόξαν ἐν Χαλκηδόνι γάμου
λαμπροῦ ττένης ὧν ἔτυχε καὶ ἐχρημάτιζε Χαλκηδόνιος" MeSer-
δάτην δὲ ϑεραπεύσας τὸν Εὐπάτορα συνατεῆρεν εἷς τὸν Πὸό»-
τον ἐκείνῳ μετὰ τῆς γυναιχὸς καὶ ἐτιμήϑη διαφερόντως
ταχϑεὶς ἐπὶ τῆς δικαιοδοσίας, ἀφ᾽ ἧς οὐκ ἣν τῷ κρεϑέντι
ἀναβολὴ τῆς δίκης ἐπὶ τὸν βασιλέα. Ov μέντοι διηυτύχησεν,
ἀλλ᾽ ἐμπεσὼν εἰς ἔχϑραν ἀδικωτέρων. ἀνθρώπων ἀτεέστη τοῦ
βασιλέως κατὰ τὴν πρὸς Τιγράνην τὸν Aguénov πρεσβείαν"
4 κατεπλήξαντο F κατέπληξε᾽ moxz, κατόπληξε τοὺς πολλοὺς Cor.
6 ἐχρημάτισε x | a βῆ Dh || 9 Ante ἐπὲ add. καὶ F | ἀφ᾽ ἐφ᾽ oodd.:
corr. Cas. | 10 ἀναβολὴ] βουλὴ codd.: corr. Cas.
Cf. Plut. Luc. 22 Nai dy 2 όγων γενομένων ἀπορρήτων τὰς πρὸς
ἀλλήλους ἐθεράπευον ὑποψίας (8c. ὃ Τιγράνης καὶ ὁ Μιϑριδάτης) ἐπὶ
καχῷ τῶν φίλων εἰς ἐχείνους τὰς αἰτίας τρέποντες. ‘Qy ἡ ἣν χαὶ ητρο-
δωρος ὁ Σχήψιος, ἀνὴρ εἰπεῖν οὐχ ἀηδὴς καὶ πολυμαϑής, axuy δὲ φιλίας
τοσαύτῃ χρησάμενος, ὥστε πατὴρ προσαγορεύεσϑαι τοῦ βασιλέως. Τοῦ-
τον, ὡς ἔοιχεν, ὁ Τιγράνης πεμφϑέντα πρεσβευτὴν ὑπὸ τοῦ Μιϑριδάτον
πρὸς αὐτὸν δεομένου βοηϑεῖν ἐπὶ Ῥωμαίους ἤρετο" ‘Sv δ᾽ αὐτός, ὦ
ῆητρόδωρε, τί μοι περὶ τούτων παραινεῖς; Kaxsivog, εἴτε πρὸς τὸ Τι-
γράνου συμφέρον εἴτε Μιϑριδάτην σώζεσϑαι μὴ βουλόμενος, ὡς μὲν
πρεσβευτὴς ἔφη χελεύειν, ὡς δὲ σύμβουλος ἀπαγορεύειν. Ταῦτ᾽ ἐξή-
γεγχεν ὃ Τιγράνης τῷ Μιϑριδάτῃ χαὶ κατεῖπεν ὡς οὐδὲν ἐργασομένῳ
τὸν Μητρόδωρον ἀνήχεστον. Ὁ δ᾽ εὐθὺς ἀνῴρητο᾽ xal μετάνοια τὸν
Τιγράνην εἶχεν οὐ παντελῶς ὄντα τῷ Μητροδώρῳ τῆς συμφορᾶς αἴτιον,
ἀλλὰ ῥοπήν τινα τῷ πρὸς αὐτὸν ἔχϑει τοῦ Μιϑριδάτου προσϑέντα.
Πάλαι γὰρ ὑπούλως εἶχε πρὸς τὸν ἄνδρα κτλ.
Strabonis ἱστοριχῶν ὑπομνημάτων fragmenta 9ὅ
ς )».»ἍἨΣ 2 ) Ἃ - ) ΄ ᾽ ” ΄ ‘
ὅ δ᾽ ἄκοντα ἀνέτεεμψεν αὑτὸν τῷ Εὐπάτορι φεύγοντι ἤδη τὴν
περογονικήν, κατὰ δὲ τὴν ὁδὸν κατέστρεψε τὸν βίον (8. 10) EF
A oe 'oq? \ , ? ’
ὑπὸ tov βασιλέως, st ὑπὸ νόσου" λέγεται yao ἀμφότερα.
*88
Plut. Luc. 28 (Mueller FHG III p. 492sq. fr. 8) Ταύτης
τῆς μάχης (86. ad Tigranocerta commissae a. 69) “4ytloxos
ὃ φιλόσοφος ἐν τῇ Περὶ Dewy γραφῇ μνησϑεὶς ov φησιν
ἄλλην ἐφεωρακχέναι τοιαύτην τὸν ἥλιον. Στράβων δ᾽, ἕτερος
φιλόσοφος, ἐν τοῖς ἱστορικοῖς ὑπομνήμασεν λέγει τοὺς
Ῥωμαίους αἰσχύνεσθαι καὶ καταγελᾶν ἑαυτῶν ἐπ᾽ ἀνδράτοδα
τοιαῦτα δεηϑέντας ὅπλων.
4 τοιαύτην épewoaxévas cod. Parisin. C
De ipsa pugna cf. App. Mitbr. 85. Memn. 57. Phiegon. fr. 12
(Mueller FHG III p. 606). Cass. Dio. XXXVI fr. 35, Liv. per. 98.
Oros. VI 3,6sqq. Eutr. VI 9. Ps. Aur. 74, 6. Fest. 15. Frontin.
II 1, 14. 2, 4.
89
a. Str. XI 14,15 p. 532 Ἐπὶ τοσοῦτον δ᾽ ἐξαρϑεὶς (se. ¢
Τιγράνης) καὶ πόλιν ἔχτισε πλησίον τῆς t Ἰβηρίας μεταξὺ
ταύτης τε καὶ τοῦ κατὰ τὸν Εὐφράτην Ζεύγματος, ἣν ὠνό-
μασε Τιγρανόκερτα, ἐκ δώδεκα ἐρημωθεισῶν ὑπ᾽ αὑτοῦ πό-
λεων Ἑλληνίδων ἀνθρώπους συναγαγών. Ἔφϑη δ᾽ ἐπελθὼν
Astnodhog (a. 69) ὁ τῷ ῆΥῆιϑριδάτῃ πολεμήσας καὶ τοὺς μὲν
οἰκήτορας εἰς τὴν οἰχείαν ἑκάστου ἀπέλυσε, τὸ δὲ κτίσμα
ἡμιτελὲς ἔτι ov κατέσπασε προσβαλὼν καὶ μιχρὰν κώμην
κατέλιπεν, ἐξήλασε δὲ καὶ τῆς Συρίας αὐτὸν καὶ τῆς Φοινίχης.
2 ἔκτεζε CDhir | ᾿Ιβηρίας corruptum, τοῦ Νεβάρου Cellar., τῆς “ρμενέας
Falconer, τῆς ‘dooveias Grosk., τῆς Νισέβιος Kr., τῆς ᾿Ολεβηρέας Muell.
1 sqq. cf. App. Mithr. 84 αγχαίῳ δὲ Τιγρανόχερτα φυλάττειν
ἐπέτρεψεν (86. ὁ Τιγράνης), ἥντινα πόλιν --- — ἐπὶ τιμῇ τῇ ἑαυτοῦ βα-
σιλεὺς ἐν ἐχείνῳ γενέσϑαι τῷ χωρίῳ συνῴχιζε χαὶ τοὺς ἀρίστους ἐς av-
τὴν συνεχάλει ζημίαν ἐπιτιϑεὶς ὅσα μὴ μεταφέροιεν δεδημεῦσϑαι. — —
10
96 Paulus Otto
b. Str. XII 2, 9 p. 539 “ιέϑηκε δὲ φαύλως αὐτοὺς (se.
TOUS Mataxnvois) Τιγράνης ὃ “Ἀρμένιος, ἡνίκα τὴν Κατετια-
δοχίαν κατέδραμεν" ἅπαντας γὰρ ἀναστάτους ἐποίησεν εἰς τὴν
Meoonotaulay χαὶ τὰ Τιγρανόχερτα ἐκ τούτων συνῴκισε τὸ
πλέον" ὕστερον δ᾽ ἐπανῆλθον οἱ δυνάμενοι μετὰ τὴν τῶν Τι-
γρανοκέρτων ἅλωσιν (a. 69).
ὁ. Str. XVI 1, 24 p. 747 Ἔδοξαν οἱ Γορδυαῖοι διαφερόν-
τως ἀρχιτεχτονιχοί τινες εἶναι καὶ πολιορχητικῶν ὀργάνων
ἔμτεειροι" διόπερ αὑτοῖς εἰς ταῦτα 6 Τιγράνης ἐχρῆτο.
10 αὐτοὺς φαύλως C
Μαγχαῖον δὲ Σεξτίλιος ἐς Τιγρανόχερτα κατακλείσας τὰ μὲν βασίλεια
αὐτίχα ἀτείχιστα ὄντα διήρπασε, τὴν δὲ πόλιν χαὶ τὸ φρούριον ἄπετα-
φρενε καὶ μηχανὰς ἐφίστη χαὶ ὑπονόμοις ἀνεκρήμνη τὸ τεῖχος. ib. 86
ιγνομένην δὲ τὴν ἧτταν ὁ Μαγκαῖος ἐφορῶν ἀπὸ Τιγρανοχέρτων τοὺς
Ἕλληνας, οἱ ἐμισϑοφόρουν αὐτῷ, πάντας ἐξώπλισεν ὑποπτεύων" of σὺλ-
ληψιν δεδιότες --- --- Ῥωμαίους ἔξωϑεν ἐχάλουν τε χαὶ ἀναβαίνοντας ἐδέ-
χοντο. Οὕτω μὲν ἑάλω Τιγρανόχερτα, καὶ πλοῦτος διηρπάζετο πολὺς οἷα
πόλεως νεοχατασχεύου, φιλοτίμως συνῳχισμένης. Plut. Luc. 26 Ἄρας ὁ
“Δούχουλλος ἐπορεύετο πρὸς Τιγρανόκερτα χαὶ περιστρατοπεδεΐσας ἔπολι-
ὄρχει τὴν πόλιν. Ἦσαν δ᾽ ἐν αὐτῇ πολλοὶ μὲν Ἕλληνες τῶν ἀναστάτων
ἐχ Κιλικίας, πολλοὶ δὲ βάρβαροι τοῖς Ἕλλησιν ὅμοια “πεπονϑότες, ᾿Αδια-
βηνοὶὲὶ καὶ ᾿Ασσύριοι χαὶ Γορδυηνοὶ χαὶ Καππάδοκες, ὧν χατασχάψας τὰς
πατρίδας, αὐτοὺς δὲ χομίσας ἐχεῖ χατοικεῖν ἡνάγχασεν χτλ. ib. 29 Ἐν
δὲ τῇ πόλει τοῖς Τιγρανοχέρτοις τῶν Ἑλλήνων πρὸς τοὺς βαρβάρους
στασιασάντων χαὶ τῷ “ουχούλλῳ τὴν πόλιν ἐνδιδόντων προσβαλὼν εἷλε
-- --- Τοὺς δ΄ Ἕλληνας εἰς τὰς αὐτῶν πατρίδας ἔπεμψε προσϑεὶς ἐφόδια
χαὶ τῶν βαρβάρων ὁμοίως τοὺς ἠναγχασμένους κατοικεῖν, ὥστε συνέβη
μιᾶς πόλεως διαλυϑείσης πολλὰς ἀνοιχίζεσϑαι πάλιν χομιζομένας τοὺς
αὑτῶν οἰχήτορας. Cf. ib. 14. 21. Cass. Dio. XXXVI fr. 35. 4. Eutr.
VI 8. Fest. 15. Asin. Quadrat. fr. 14 (Mueller FHG III p. 660).
10sqq. cf. App. Mithr. 67 Τιγράνη τὸν γαμβρὸν Μιϑριδάτης ἔπει-
σεν ἐς Kannadoxlav ἐμβαλεῖν ὥσπερ ἀφ᾽ ξαυτοῦ. --- --- Ὁ δ᾽ Ἀρμένιος
Καππαδοκίαν σαγηνεύσας ἐς τριάχοντα μυριάδας ἀνθρώπων ἀνασπά-
στους ἐς ‘Aguerlay ἐποίησε χαὶ συνῴχιζεν αὐτοὺς ued’ ἑτέρων ἔς τι
χωρίον, ἔνϑα πρῶτον ᾿Δρμενίας τὸ διάδημα αὐτὸς περιεϑήκατο, xad Τι-
γρανόχερτα ἀφ᾽ ἑαυτοῦ προσεῖπεν" δύναται δ᾽ εἶναι Τιγρανόπολις. Id.
ib. 115 Ἐν δὲ Καππαδοχίᾳ MaSaxa ὑπὸ πολέμου λελυμασμένην ἐς τέλος
ἤγειρεν αὖϑις (86. ὁ Πομπήιος). Cf. Plut. Luc. 21. 26.
Strabonis ἱστοριχῶν ὑπομνημάτων fragmenta 97
90
Str. XVI 2,3 p. 7149 Κατὰ τοῦτο δὲ (sc. τὸ ζεῦγμα τοῦ
Εὐφράτου) Σελεύκεια ἵδρυται, φρούριον τῆς Πεσοποταμίας
γεροσωρισμένον ὑττὸ Πομιτεηίου τῷ Κομμαγηνῷ" ἐν ᾧ τὴν Σε-
λήνην ἐπικληϑεῖσαν Κλεοϊιεάτραν Τιγράνης ἀνεῖλε χαϑείρξας
χρόνον τινά, ἡνίκα τῆς Συρίας ἐξέπεσεν (a. 69).
2 τῆς om. E|[3 τῇ κομμαγηνῇ moz
984. cf. Ios. A. I. XIII 10, 4.
91
Str. XI 14, 6 p. 528/9 Πόλεις δ᾽ εἰσὶν τῆς ‘Aonevias
Aotagara τε, nv καὶ ᾿Αρταξιάσατα καλοῦσιν, ᾿Αννίβα κτίσαν-
τος ᾿Αρταξίᾳ τῷ βασιλεῖ καὶ Γάρξατα, ἀμφότεραι ἐπὶ τῷ
‘doakn, ἡ μὲν "Agkara πρὸς τοῖς ὅροις τῆς ᾿Ατροπατίας, ἡ
δὲ ᾿Ιρτάξατα ττρὸς τῷ ᾿Αραξηνῷ πεδίῳ συνῳχισμένη καλῶς
χαὶ βασίλειον οὖσα τῆς χώρας.
1 τῆς om. ΟἹ] [8 ἀρταξενῷ Dh ἀρταξηνῷ codd. rell.: corr. Salmas.
Cf. Plut. Luc. 81 ἀναστὰς ἐβάδιζεν (sc. ὁ Λούχουλλος ἃ. 68) ἐπ᾽
᾿Αρτάξατα τὸ Τιγράνου βασίλειον. --- — “έγεται δ᾽ ᾿Αννίβαν τὸν Καρχη-
δόνιον ᾿Αντιόχου χαταπολεμηϑέντος ὑπὸ Ῥωμαίων μεταβάντα πρὸς ᾿Α4ρ-
τάξαν τὸν ᾿Αρμένιον ἄλλων te πολλῶν εἰσηγητὴν χαὶ διδάσχαλον αὐτῷ
γενέσϑαι χρησίμων χαὶ τῆς χώρας καταμαϑόντα τόπον εὐφυέστατον χαὶ
ἥδιστον ἀργοῦντα χαὶ παρορώμενον σχῆμα πόλεως ἐν αὐτῷ προῦπογρα-
ψασϑαι χαὶ τὸν ‘Aotagay ἐπαγαγόντα δεῖξαι καὶ παρορμῆσαι πρὸς τὸν
οἰχισμόν. Ἡσϑέντος δὲ τοῦ βασιλέως χαὶ δεηϑέντος, ὅπως αὐτὸς ἐπι-
στατήσῃ τοῦ ἔργον, μέγα τι καὶ πάγχαλον χρῆμα πόλεως ἀναστῆναι καὶ
γενομένην ἐπώνυμον τοῦ βασιλέως μητρόπολιν ἀποδειχϑῆναι τῆς AQUE-
νίας. Cf. ib. 32.
92
Str. XVI 1,23 ρ. 141 Ἔστι δ᾽ ἡ μὲν τταρόρειος (sc. τῆς
ἹΠεσοποταμίέας) εὐδαίμων ἱκανῶς" ἔχουσι δ᾽ αὐτῆς τὰ μὲν πρὸς
1 παρόριος Dh παρφαΐριος codd. rell. exe. E
Cf. Plut. Luc. 32 (Ὁ “ούκουλλος) διελθὼν τὸν Ταῦρον εἰς τὴν
λεγομένην Μυγδονικὴν κατέβαινε (a. θ5), χώραν πάμφορον xal ἀλεεινὴν
Loipsigor Studien. XI. Suppl. q
98 Paulus Otto
τῷ Εὐφράτῃ καὶ τῷ Zevypate — — of Mvyddves κατονομα-
σϑέντες ὑπὸ τῶν Μαχεδόνων᾽ ἐν οἷς ἐστιν ἡ Νίσιβις, ἣν καὶ
5 αὐτὴν ᾿Αντιόχειαν τὴν ἐν τῇ υγδονίᾳ προσηγόρευσαν».
3 Post οὗ add. τὸ codd.: del. Grosk.
χαὶ πόλιν ἐν αὑτῷ μεγάλην χαὶ πολιάνϑρωπον ἔχουσαν, ἣν οὗ μὲν βέρ-
Bagoe Νίσιβιν, οἱ δ᾽ Ἕλληνες ᾿ἈΑντιόχειαν Μυγδονιχὴν προσηγόρεντον. Cf.
Ios. XX 3, 2. Steph. Byz. 8. v.
93
Str. XII 3, 33 p. 557/8 ‘Oye δὲ Ἰ]οαφέρνης, ὃ ϑεῖος τῆς
μητρὸς ἡμῶν, ἐς ἐτειφάνειαν ἦλϑεν ἤδη πρὸς καταλύσει τῆς
βασιλείας (86. τῆς Μιϑριδάτου), καὶ πάλιν τῷ βασιλεῖ συνγ-
τύχησαν χαὶ αὐτὸς χαὶ οἱ ἐκείνου φίλοι πλὴν εἴ Teves ἔφϑη-
ὅ σαν προαποστάντες αὐτοῦ, καϑάτεερ ὃ πάτοτπτος ἡμῶν ὃ πρὸς
[πατρὸς] αὐτῆς, ὃς ἰδὼν τὰ τοῦ βασιλέως κακῶς φερόμενα ἐν
τῷ πρὸς Astxolhoy πολέμῳ καὶ ἅμα ἡλλοτριωμένος αἰτοῖ
δι’ ὀργήν, ὅτι ἀνέψιον αὐτοῦ Τίβιον. καὶ υἱὸν ἐχείνου Θεόφι-
λον ἐτύγχανεν ἀτιεχτογιὺς νεωστέ, ὥρμησε τιμωρεῖν ἐκείνοις
10 te xal ἑαυτῷ καὶ λαβὼν παρὰ τοῦ “Ἰευκόλλου τιίίστεις ἀφί-
στησιν αὑτῷ σεεντεχαίδεχα φρούρια, καὶ ἐπαγγελίαι μὲν ἐγέ-
yovto ἀντὶ τούτων μεγάλαι ἐπελθὼν δὲ Πομττήιος 6 δια-
δεξάμενος τὸν ττόλεμον πάντας τοὺς ἐκείνῳ te χαρισαμένους
ἐχϑροὺς ὑγτέλαβε διὰ τὴν γενομένην αὐτῷ τερὸς ἐχεῖνον ἀπέ-
18 χϑειαν.
3 συνητύχησε ΟΧΖ | 6 πατρὸς ut dittographiam verbi πρὸς recte del.
Cor., ὁ πρὸς μητρὸς αὐτὺς Grosk.
94
Str. XII 2,1 Ῥ' 535 Ἔστι δὲ φρούριον ἀξιόλογον τῶν
Ϊατιτεαδόκων ἐν τῇ τεεραίς (SC. τοῦ Ευφράτοι) Toucan’ τοῦτο
δ᾽ ἐπράϑη μὲν τῷ Σωφηνῷ ταλάντων ἑκατόν, ὕστερον δὲ ἐδω-
ρήσατο .1εὐχολλος τῷ Karcwadone συστρατεύσαντι ἀριστεῖον
8 χατὰ τὸν τιρὸς Ἤιϑριδαάτην modeuor.
5 Ante κατὰ add. τὸ» Dhlowz πρὸς om. oz [ Ante Μιϑριδάτην add.
τὸν Irw
~~
Strabonis ἱστοριχῶν ὑπομνημάτων fragmenta 99
9d
a. Str. XIV 5, 2 p. 6685/9 Τοῖς δὲ Κίλιξιν ἀρχὴν tov τὰ
πειρατιχὰ συνίστασθαι Τρύφων αἴτιος χατέστη χαὶ ἡ τῶν
βασιλέων οὐδένεια τῶν τότε ἐκ διαδοχῆς ἐτειστατούντων τῆς
Συρίας ἅμα καὶ τῆς Κιλικίας" τῷ γὰρ ἐκείνου νεωτερισμῷ
a a ~ , Ἁ
συνενεωτέρισαν χαὶ ἄλλοι, διχοστατοῦντές τε ἀδελφοὶ πρὸς ὅ
ἀλλήλους ὑποχείριον ἐποίουν τὴν χώραν τοῖς ἐπιτιϑεμένοις.
ς ~ > , .-ο 4 ) δε , Σ a
Ἢ δὲ τῶν avdganodwy ἐξαγωγὴ τερουκαλεῖτο μάλιστα εἰς τὰς
χαχουργίας ἐπικερδεστάτη γενομένη" καὶ γὰρ ἡλίσκοντο ῥᾳδίως
χαὶ τὸ ἐμπόριον ov παντελῶς ἄπωϑεν ἣν μέγα καὶ τιολυχρή-
ματον, ἡ Andog, δυναμένη μυριάδας ἀνδραπόδων αὐϑίήμερον
zat δέξασϑαι καὶ ἀπτοτεέμψαι, wore καὶ παροιμίαν γενέσϑαι
διὰ tovto’ “Ἔμπορε, κατάπλευσον, ἐξελοῦ, τεάντα πτέτεραται.
Αἴτιον δ᾽, ὅτι πλούσιοι γενόμενοι Ῥωμαῖοι μετὰ τὴν Καρχη-
δόνος καὶ Κορίνϑου κατασχαφὴν οἰχετείαις ἐχρῶντο πολλαῖς"
δρῶντες δὲ τὴν εὐπέτειαν οἱ λῃσταὶ ταύτην ἐξήνϑησαν ἀϑρόως,
αὐτοὶ καὶ ληιζόμενοι zal σωματεμττοροῦντες. Συγήργουν δ᾽
εἰς ταῦτα καὶ οἱ τῆς Κύτερου καὶ tng Aiyintov βασιλεῖς
«: , ’ ’ ΕἸ
ἐχϑροὶ τοῖς Σύροις ὄντες" οὐδ᾽ οἱ Ῥόδιοι δὲ φίλοι ἦσαν αὐ-
εὖ oe > »d , . « \ \
τοῖς, wot οὐδὲν ἐβοήϑουν᾽ apa δὲ καὶ of λῃσταὶ προσποι-
ούμενοι σωματεμτιορεῖν ἄλυτον τὴν καχουργίαν εἶχον. “MAN
οὐδὲ Ῥωμαῖοί nw τοσοῦτον ἐφρόντιζον τῶν ἔξω τοῦ Ταύρου,
ἀλλ᾽ ἔπεμψαν μὲν καὶ Σχιπέωνα τὸν Aipthiavoy ἐτεισχεψό-
μενον τὰ ἔϑνη καὶ τὰς πόλεις καὶ πάλιν ἄλλους τινάς" ἔγνω-
σαν δὲ κακίᾳ τῶν ἀρχόντων συμβαῖνον τοῦτο, εἰ καὶ τὴν κατὰ
γένος διαδοχὴν τὴν ano Σελεύκου τοῦ Nixatogog αὐτοὶ κεκυ-
ρωχκότες ηδοῦντο ἀφαιρεῖσϑαι. Τοῦτο δὲ συμβὰν τῆς μὲν
χώρας ἐποίησε χυρίους Παρϑυαίους, οἱ τὰ πέραν τοῦ Εὐφρά-
του κατέσχον" τὸ τελευταῖον δὲ καὶ ‘Aoueviovg, of καὶ τὴν
1 ἀρχὴ codd.: corr. Grosk. || 5 Ante addos add. οὗ Dh Cor. | ἀδελφοὺς
F ἢ 13/14 καλχηδόνος D || 14 καταστροφὴν moz || 16 σώματ᾽ ἐμποροῦντες
hic ct infra v. 20 Tzsch. || 17 Ante τῆς diyumtov add. of codd. exc. F || 20
ἄλυκτον Z ἄληκτον mo || 21 πω] ὑπὸ F || 24 δὲ καὶ τὴν] sic z ex corr. εἰ τὴν
x εἰς τὴν codd. rell.
Cf. App. Mithr. 92sq. Plut. Pomp. 24sq. Cass. Dio. XXXVI
20~—23. Zon. X 3. Flor. I 41, 1—3.
7*
1
0
20
AS
oe
100 Paulus Otto
ἐχτὸς tov Ταύρου τιροσέλαβον μέχρε καὶ Φοινίκης καὶ τοὺς
βασιλέας κατέλυσαν εἰς δύναμιν καὶ τὸ γένος αὑτῶν σύμεαν,
τὴν δὲ ϑάλατταν τοῖς Κίλιξι παρέδωκαν. Εἶτ᾽ αὐξηϑέντας
ἠναγκάσϑησαν καταλύειν Ρωμαῖοι πολέμῳ καὶ μετὰ στρατιᾶς,
οὺς avSouévous οὐκ ἐκώλυσαν. Ὀλιγωρίαν μὲν οὖν αὐτῶν χα-
λεγεὸν καταγγωναι" πρὸς ἑτέροις δὲ ὄντες τοῖς ἐγγυτέρω καὶ
κατὰ χεῖρα μᾶλλον οὐχ οἷοί τε ἦσαν τὰ ἀπωτέρω σκχοττεῖν.
b. Str. XIV 3, 2 p. 664 Metra τοίνιν “αἰδαλὰ τὰ τῶν
Ῥοδίων ὄρος ἐστὶ τῆς Avxtag ὁμώνυμον αὐτοῖς daldaka, ag’
οὗ λαμβάνει τὴν ἀρχὴν ὃ παράτελους ἅπας ὃ Avntaxds στα-
δίων μὲν ὧν χιλίων ἑπταχοσίων εἴχοσι, τραχὺς δὲ καὶ χαλε-
106, ἀλλ᾽ εὐλίμενος σφόδρα καὶ ὑτεὸ ἀνθρώτεων συνοικούμενος
σωφρόνων, ἐπεὶ ἢ γε τῆς χώρας φύσις παραπλησία καὶ τοῖς
Παμφύλοις ἐστὶ καὶ τοῖς Τραχειώταις Κίλιξιν" ἀλλ᾽ ἐκεῖνοι
μὲν δρμητηρίοις ἐχρήσαντο τοῖς τότιοις πρὸς τὰ ληστήρια,
αὐτοὶ πειρατεύοντες ἢ τοῖς πειραταῖς λαφυροπώλια χαὶ vav-
σταϑμα παρέχοντες" ἐν Σίδῃ γοῦν 0 het τῆς Παμφυλέας τὰ
ναυπήγια συνίστατο τοῖς Κίλιξιν, ὑπὸ χήρυκα TE ἐπώλουν ἐκεῖ
τοὺς ἁλόντας ἐλευϑέρους ὁμολογοῦντες" Avxioe δ᾽ οὕτω τεολι-
τικῶς καὶ σωφρόνως ζῶντες διετέλεσαν, ὥστ᾽ ἐκείνων dea τὰς
εὐτυχίας ϑαλαττοχρατησάντων μέχρι τῆς Ἰταλίας ὅμως ὑπ᾽
οὐδενὸς ἐξήρϑθησαν αἰσχροῦ κέρδους, ἀλλ᾽ ἔμειναν ἐν τῇ σπα-
τρίῳ διοικήσει τοῦ “υκιακοῦ συστήματος.
29 προσδλάβοντο 1), in quo ante hoc verbum rasura decem fere litte-
rarum || 32 πολέμῳ ῥωμαῖοι F 35 τ᾽ ἦσαν F || 36/7 τὰ τῆς ῥοδίων “σεεραίας
X || 39 μὲν ὧν om. x wy om. moz μὲν οὖν codd. rell. exc. E | dé] μιὰν Cor. ἢ
50/1 πατρῴᾳ F
96
a. Str. XIV 5,7 p. 671 Kata δὲ tag ἀχρωρείας tov Tat-
gov τὸ Ζηνικέτου πειρατήριόν ἔστιν 6 Ὄλυμπος, ὄρος τε χαὶ
φρούριον ὁμώνυμον, ἀφ᾽ οὗ κατοπτεύεται πᾶσα Arxla χαὶ
Παμφυλία καὶ Πισιδία καὶ ῆιλυάς" ἁλόντος δὲ τοῦ ὄρους
Cf. Eutr. VI ὃ Ad Cilictam et Pamphyliam missus est P. Servilius
ex consule, vir strenuus. Is Ciliciam subegit, Lyciae urbes clarissimas
oppugnavit et cepit, in his Phaselida, Olympum, Corycum [Ciliciae).
Strabonis ἱστορικῶν ὑπομνημάτων fragmenta 101
(ὑπὸ τοῦ ᾿Ισαυρικοῦ ἐνέγερησεν ἑαυτὸν :τανοίκεον. Τούτου
δ᾽ ἦν καὶ 6 Κώρυκος χαὶ ἢ Φάσηλις χαὶ πολλὰ τῶν Παμφύ-
λων χωρία" πάντα δ᾽ oe ὁ ᾿Ισαυριχός (a. 18--Ἰ6).
b. Str. XII 6, 2 p. 568/9 Τῆς δὲ “υχαονίέας ἐστὶ καὶ ἡ
Ἰσαυρικὴ πρὸς αὐτῷ τῷ Ταύρῳ ἡ τὰ Ἴσαυρα ἔχουσα, ΜῊΝ
δύο ὁμωνύμους, τὴν μὲν Παλαιὰν καλουμένην, (τὴν δὲ Νέαν),
εὐερκῆ" ὑπήκοοι δ᾽ ἤσαν ταύταις καὶ ἄλλαι χῶμαι συχναί,
λῃστῶν δ᾽ ἅπασαι κατοικίαι. Παρέσχον δὲ xat Ῥωμαίοις περάγ-
ματα χαὶ τῷ Ἰσαυρικῷ προσαγορευϑέντι Πουβλίῳ Σερουιλίῳ,
ὃν ἡμεῖς εἴδομεν, ὃς καὶ ταῦτα ὑττέταξε Ῥωμαίοις καὶ τὰ γερλλὰ
τιν πειρατῶν ἐρύματα ἐξεῖλε τὰ ἐπὶ τῇ ϑαλάττῃ.
ce. Str. XIV 3, 3 p. 665 Οὕτω δ᾽ εὐνομουμένοις αὑτοῖς
(se. τοῖς Avxlots) συνέβη παρὰ Ῥωμαίοις ἐλευϑέροις διατε-
λέσαι τὰ πάτρια νέμουσι, τοὺς δὲ λῃστὰς ἐπιδεῖν ἄρδην ἠφα-
γισμένους, πρότερον μὲν ὑπὸ Σερουιλίου τοῦ Ἰσαυρικοῦ, καϑ᾽
ὃν χρόνον καὶ τὰ Ἴσαυρα ἐκεῖνος χαϑεῖλεν, ὕστερον δὲ Πομ-
πηίου τοῦ Mayvov.
5 ὑπὸ add, Cas. || 6 7 ἡ κώρυκος w | paoshis codd., Φασηλὶς Hopp.: corr.
Mein. | 9 ἡ τὰ Ἴσαυρα] aea ᾿Ισαυρία codd.: corr. Cor. . ἢ τὰ ({Ἴσαυρα καὶ
τὴ») ᾿Ισαυρίαν Grosk; ἡ τὰ ᾿Ισαύρα (yen. fem. num. dual.) dubitanter coni.
Mein. || 10 τὴν δὲ Νέαν om. codd. exc. x, in quo τὴν δὲ: corr. Mein. || 13
σερβιλίῳ codd.: correxi collato Dittenbergero in Herm. vol. VI p. 303 || 15
Esdhero oZ | ta om. Χ
Isauros quoque adgressus tn dictonem redegit utque intra triennium bello
finem dedit. Primus omnium Romanorum in Tauro iter fecit. Revertens
triumphum accepit et nomen Isaurict meruit. Liv. per. 90. 93. Flor.
1 41, 3—6. Oros. V 23,21 8q. Vell 11 39,2. Fest. 118ᾳ. Frontin.
IlI 7, 1. Sall. hist. I fr. 79sq. App. Mithr. 93. Cic. Verr. I 21, 56
(cum schol. Ps. Ascon. p. 173 Or.). 1Π| 90, 211. IV 10, 21. V 26, 66. 30, 79.
de leg. agr. I 2, 5. 11 19, 50. Amm. Marc. XIV 8, 4.
97
a. Str. XIV 3, 3 p. 665 Οὕτω δ᾽ εὐνομουμένοις αὐτοῖς
(se. τοῖς Avalos) συνέβη παρὰ Ῥωμαίοις ἐλευϑέροις διατε-
λέσαι -- “--- τοὺς δὲ λῃστὰς ἐπιδεῖν ἄρδην ἠφανισμένους,
Cf. App. Mithr. 96 Αὐτὸς δὲ (sc. ὁ Πομπήιος) ἐς Κιλικίαν ἠπεί-
γετο μετὰ ποικίλου στρατοῦ καὶ μηχανημάτων πολλῶν. — — Πρῶτοι
10
20
10
102 Paulus Otto
πρότερον μὲν ὑπὸ Σερουιλίου τοῦ Ioaverxov — — ὕστερον
δὲ Πομπηίου τοῦ Mayvov (a. 67) πλείω τῶν χιλίων καὶ τρια-
κοσίων σχαφῶν ἐμπρήσαντος, τὰς δὲ κατοικίας éxxowarros,
τῶν δὲ περιγενομένων ἀνθρώπων ἐν ταῖς μάχαις τοὺς μὲν
χαταγαγόντος εἰς Σόλους, ἣν ἐχεῖνος Πομπηιόπολιν ὠνόμασε,
τοὺς δ᾽ εἰς Δύμην λειπανδρήσασαν, ἣν νυνὲ Ῥωμαέων ἁπστοι-
χέα νέμεται.
b. Str. XIV 5, 8 p. 671 Mera δὲ Aapov Σόλοι, τεόλις
ἀξιόλογος, τῆς ἄλλης Κιλικίας ἀρχὴ τῆς περὶ τὸν Ἰσσόν,
᾿Αχαιῶν καὶ Ῥοδίων χείσμα τῶν ἐκ Alvdov’ εἰς ταύτην λειπ-
ανδρήσασαν Πομπήιος Mayvog κατῴκισε τοὺς περιγενομέ-
γους τῶν πειρατῶν, οὺς μάλιστα ἔγνω σωτηρίας καὶ τερονοέας
τινὸς ἀξίους, καὶ μετωνόμασε Πομπηιόπολιν.
6. Str. VIII 7, 5 p. 387/8 4έδεκται δ᾽ οἰκήτορας καὶ ἢ
ΖΔύμη μικρὸν πρὸ ἡμῶν, ἀνθρώπους μιγάδας, οὺς ἀτεὸ τοῖ
πειρατικοῦ πλήϑους περιλιπεῖς ἔσχε Πομτπτήιος καταλύσας τὰ
λῃστήρια καὶ ἱδρύσας τοὺς μὲν ἐν Σόλοις τοῖς Κιλικίοις, τοὺς
δ᾽ ἀἄλλοϑι καὶ δὴ καὶ ἐνταῦϑα.
θ ΠΡ ΊΜΟΡΤΟΣ D || 8 πομπηεούπολεν moxz || 9 δυμήνην CDFhw δυσμέ-
ynv i διδυμήνην mosxz: corr. Cas. || 11 λάτμον codd.: corr. Tzsch. ἢ 12 τὸν
om. EF || 16 τερνὸς om. DEi | πομπηεούπολιεν E
μέν, οἱ Κράγον χαὶ Ἀντίχραγον εἶχον, φρούρια μέγιστα, μετὰ δ᾽ ἐχεί-
γους οἱ ὄρειοι Κίλικες χαὶ ἐφεξῆς ἅπαντες ἑαυτοὺς ἐνεχείρισαν, ὅπλα τε
ὁμοῦ πολλὰ τὰ μὲν ἕτοιμα, τὰ δὲ χαλχευόμενα παρέδωχαν καὶ ναῦς
τὰς μὲν ἔτι πηγνυμένας, τὰς δ᾽ ἤδη πλεούσας --- — Τοὺς δὲ πειρατάς,
οἱ μάλιστα ἐδόχουν οὐχ ὑπὸ μοχϑηρίας ἀλλ᾽ ἀπορίᾳ βίον διὰ τὸν πό-
λεμον ἐπὶ ταῦτα ἐλϑεῖν, ἐς Μαλλὸν καὶ "Adava χαὶ ᾿Επιφάνειαν ἢ si! τι
ἄλλο πόλισμα ἔρημον ἢ ὀλιγάνϑρωπον ἣν τῆσδε τῆς τραχείας Κιλικίας,
συνῴχιζε" τοὺς δέ τινας αὐτῶν χαὶ ἐς Δύμην τῆς ᾿Αχαΐας ἐξέπεμπεν. ---
— Καὶ ναῦς ἔλαβε τὰς μὲν ἁλούσας μίαν χαὶ ἑβδομήχοντα, τὰς δὲ ὑπ᾽
αὐτῶν παραδοϑείσας ἕξ χαὶ τριακοσίας, πόλεις δὲ καὶ φρούρια καὶ δρμη-
τήρια ἄλλα αὐτῶν ἐς εἴχοσι χαὶ ἑχατόν. ΛΔῃσταὶ δ᾽ ἀνῃρέϑησαν ἐν ταῖς
μάχαις ἀμφὶ τοὺς μυρίους. ib. 115 Καὶ ἑτέρας (sc. πόλεις) πολλαχοῦ
χατενεχϑείσας ἢ βεβλαμμένας διωρϑοῦτο περί te τὸν Πόντον --- — χαὶ
Κιλικίαν, ἐν ἡ δὴ καὶ μάλιστα τοὺς λῃστὰς κατῳχιζε, καὶ ἡ πόλις ἡ πάλαι
Σόλοι νῦν Πομπηιόπολίς ἐστιν. Plut. Pomp. 28 Τὰς δὲ ναῦς πληρώσαν-
τες αὐτοὶ (sc. οἱ Κίλιχες) περὶ τὸ Κοραχήσιον τῆς Κιλικίας ἐπιπλέοντα
τὸν Πομπήιον ἐδέξαντο᾽ χαὶ μάχης γενομένης νικηϑέντες ἐπολιορκοῦντο.
Strabonis ἱστοριχῶν ὑπομνημάτων fragmenta 108
d. Str. X 4, 9 p. 477 Ὑπὲρ τῆς Κρήτης ὁμολογεῖται, διότι
χατὰ τοὺς παλαιοὺς χρόνους ἐτύγχανεν εὐνομουμένη xai ζηλω-
τὰς ἑαυτῆς τοὺς ἀρίστους tiv “Ελλή ἰήνων ἀγτέφηνεν --- --- Ὕστε-
ρον δὲ πρὸς τὸ χεῖρον μετέβαλεν ἐττὶ γελεῖστον. Meta γὰρ
τοὺς Τυρρηνούς, οἱ μάλιστα ἐδήωσαν τὴν καϑ᾽ ἡμᾶς ϑάλατ-
ταν, οὗτοί εἰσιν οἱ διαδεξάμενοι τὰ λῃστήρια τούτους δ᾽
ἐπόρϑησαν ὕστερον οἱ Κίλικες" κατέλυσαν δὲ τεάντας Ῥωμαῖοι
τήν te Κρήτην ἐχπολεμήσαντες χαὶ τὰ πειρατιχὰ τῶν Kedi-
κων φρούρια.
26 τυράννους codd.: corr. Meurs.
Τέλος δὲ πέμψαντες ἱκετηρίας παρέδωχαν ἑαυτοὺς χαὶ πόλεις χαὶ νήσους,
wy ἐπεχράτουν ἐντειχισάμενοι, χαλεπὰς βιασϑῆναι χαὶ δυσπροσπελά-
στους. --- -- Ναῦς δὲ πολλὰς μὲν ἄλλας, ἐνενήχοντα δὲ χαλχεμβόλους
παρέλαβεν. Αὐτοὺς δὲ δισμυρίων πλείονας γενομένους ἀνελεῖν μὲν οὐδὲ
ἐβουλεύσατο, μεϑεῖναι δὲ xal περιϊδεῖν σχεδασϑέντας 7 συστάντας avdic
ἀπόρους xal πολεμικοὺς τοὺς πολλοὺς ὄντας οὐχ ῴετο χαλῶς ἔχειν. Ἔν»-
νοήσας οὖν --- — — ἔγνω τοὺς ἄνδρας εἰς γῆν μεταφέρειν ἐχ τῆς α-
λάσσης καὶ βίου γεύειν ἐπιεικοῦς συνεϑισϑέντας ἐν πόλεσιν οἰκεῖν χαὶ
γεωργεῖν. Ἐνίους μὲν οὖν αἵ μικραὶ χαὶ ὑπέρημοι τῶν Κιλίχων πόλεις
ἐδέξαντο χαὶ χατέμιξαν ἑαυταῖς χώραν προσλαβοῦσαι, τὴν δὲ Σολίων
ἠρημωμένην ἔναγχος ὑπὸ Τιγρώνου τοῦ ἀρμενίων βασιλέως ἀναλαβὼν
ἵδρυσε πολλοὺς ἐν αὐτῇ. Τοῖς δὲ πολλοῖς οἰχητήριον ἔδωχε Δύμην τὴν
᾿Αχαΐδα χηρεύουσαν ἀνδρῶν τότε, γῆν δὲ πολλὴν καὶ ἀγαϑὴν ἔχουσαν.
Cf. Zon. Χ 3. Cass. Dio. XXXVI 31. Steph. Byz. 8. v. Σόλοι Liv.
per. 99. Flor. I 41,12—15. Vell. 1132. Oros. VI 4,1. Eutr. VI 12.
Ps. Aur. 77, 4. Cic. de imp. Cn. Pomp. 12, 33—35. Serv. ad Verg.
georg. IV 127.
98
St. XI 1, 6 p. 492 Φασὶ your ἐν Ῥόδῳ γενόμενον τὸν
Πομπήιον (a. 67), ἡνίκα ἐπὶ tov ληστρικὸν πόλεμον ἐξῆλθεν
(εὐθὺς δ᾽ ἔμελλε καὶ ἐπὶ Μιϑριδάτην ὁρμήσειν καὶ τὰ μέχρι
τῆς Κασπίας ἔϑνη) παρατυχεῖν διαλεγομένῳ τῷ Ποσειδωνίέῳ,
25
ἀπιόντα δ᾽ ἐρέσϑαι, εἴ te προστάττει, τὸν δ᾽ εἰπεῖν" “Ald 5
’ ’ ς bY 2 )
αριστεύειν καὶ ὑπείροχον ἔμμεναι ἀλλων.
3 εὐϑὺς)] αὖϑις Cor.
oOo
104 Paulus Otto
99
Str. ΧΙ 5, 2 p. 567 Ἔχουσι δὲ of μὲν Τρόκμοι τὰ περὸς
τῷ Πόντῳ καὶ τῇ Καππαδοκίᾳ" ταῦτα δ᾽ ἐστὶ τὰ κράτιστα
ὧν νέμονται Γαλάται" φρούρια δ᾽ αὐτοῖς τετείχισταε τρία,
Taotiov --- --- χαὶ ιϑριδάτιον --- — τρίτον δέ σεως «1α-
γάλα, ὕπου τὸν σύλλογον ἐποιήσαντο Πομπήιός τε καὶ Aet-
χολλος (a. 66), ὃ μὲν ἥκων ἐπὶ τὴν τοῦ πολέμου διαδοχήν. ὃ
δὲ παραδιδοὺς τὴν ἐξουσίαν καὶ ἁπαίρων ἐπὶ τὸν ϑρέαμβον.
1 τρόγμοε codd., sed x sup. y add. EK, Τροκμοὶ Mein. || 4 τὰ οὐέα Clo
rwxz, Taovia Tzsch. | 2@ C, inclusit Cor., κώμη Grosk., Πωδα»«λα dubi-
tanter Mein.
Cf. Plut. Luc. 36 “Edoge τοῖς φίλοις συναγαγεῖν αὐτοὺς (se. τὸν
Πομπήιον καὶ tov Aovxovddor)’ xal συνῆλϑον ἐν χώμῳ τινὶ τῆς 7' αλατίας
καὶ προσεῖπον ἀλλήλους φιλ οφρόνως καὶ συνήσϑησαν ἐπὶ τοῖς ar wear
μένοις ἑχατέρῳ, πρεσβύτερος μὲν ὧν ὁ Λούχουλλος, ἀξίωμα δ᾽ ἣν τὸ
Πομπηίου μεῖζον ἀπὸ πλειόνων στρατηγιῶν χαὶ δυεῖν ϑριάμβων. --- —
Ex δὲ τῶν λόγων πρὸς οὐδὲν ἐπιειχὲς συνέβησαν, ἀλλ᾽ ἔτι μᾶλλο:» ἀλλο-
τριωϑέντες πρὸς ἀλλήλους ἀπῆλϑον. Id. Pomp. 81. Cass. Dio. XXXVI
48. XXXVII 49. Vell. II 33, 2.
100
Str. XII 3, 33 p. 558 Ἐπελθὼν δὲ Πομπήιος ὃ δεαδεξά-
μενος τὸν πόλεμον (a. 66) πάντας τοὺς ἐχείνῳ (BC. τῷ AEev-
κόλλῳ) τι χαρισαμένους ἐχϑροὺς ὑπέλαβε δὴν τὴν γενομένην
αὑτῷ πρὸς ἐκεῖνον ἀπέχϑειαν, διαπολεμή σας δὲ καὶ ἐπανελ-
ϑὼν οἴκαδε ἐξενίχησεν, ὥστε τὰς τιμάς, ἃς ὑπέσχετο 6 ,Ζεύ-
χολλος τῶν Ποντιχῶν τισι, μὴ κυρῶσαι τὴν σύγκλητον" ἄδιχον
Cf. Plut. Pomp. 31 “Emwy τε τὴν χώραν (8c. 6 Πομπήιος) οὐδὲν
ἀκίνητον εἴα τῶν ὑπὸ τοῦ “ευχόλλου γεγονότων, ἀλλὰ χαὶ κολάσεις
ἀνῆκε πολλοῖς χαὶ δωρεὰς ἀφείλετο καὶ πάντα ὅλως ἔπραττεν ἐπιδεῖξαι
τὸν ἄνδρα «φιλονεικῶς τοῖς ϑαυμάξουσιν οὐδενὸς ὄντα κύριον. Id. Luc.
36 Οὐτε γὰρ τιμῆς ὃ “Λούχουλλος οὔτε τιμωρίας τῶν ἐν πολέμῳ κύριος
ὑπῆρχεν, οὐδ᾽ cla τινὰ Πομπήιος βαδίζειν πρὸς αὐτὸν οὐδὲ προσέχειν
οἷς ἐκεῖνος & ἔγραφε καὶ διένεμε μετὰ τῶν δέκα πρέσβεων, ἀλλ᾽ ἐχώλνεν
ἐχτιϑεὶς διαγράμματα καὶ φοβερὸς παρὼν ἀπὸ μείζονος δυνάμεως. ---
— Ἐχ δὲ τῶν λόγων πρὸς οὐδὲν ἐπιεικὲς συνέβησαν, ἀλλ᾽ ἔτι μᾶλλον
Strabonis ἱστοριχῶν ὑπομνημάτων fragmenta 105
᾿ , ς, ry ’ , τ 3 )
γὰρ εἶναι κατορϑώσαντος ἑτέρου TOY στόλεμον Ta βραβεῖα ἔτε
’ 4 ~ 2 ,
ἄλλῳ γενέσϑαι καὶ τὴν τῶν ἀριστείων διανομήν.
ἀλλοτριωϑέντες πρὸς ἀλλήλους ἀπῆλθον καὶ τὰς ὑπὸ τοῦ Λουχούλλου
γενομένας διατάξεις ἠχίρωσεν ὁ Πομπήιος.
101
Str. XII 3, 28 p. 555 Ἐπεμελήϑη δὲ οὕτω (sc. ΠΠ]ιϑριδάτης
ὁ Εὐπατωρ) τῶν τόπων τούτων (sc. τῆς μικρᾶς Aouerias),
ὥστε πέντε καὶ ἑβδομήκοντα φρούρια ἐν αὐτοῖς κατεσχευάσατο,
οἶσπερ τὴν πλείστην γάζαν ἐνεχείρισε. Τούτων δ᾽ ἣν ἀξιολο-
γώτατα ταῦτα Ὕδαρα καὶ Βασγοιδάριζα καὶ Σινορία, ἐπι-
πεφυχὸς τοῖς ὁρίοις τῆς μεγάλης “Ἀρμενίας χωρίον, διό7τερ
Θεοφάνης (fr.6 Μ.) Συνορίαν παρωνόμασεν. Ἢ γὰρ τοῦ
Παρυάδρου πᾶσα ὀρεινὴ τοιαύτας ἐπειτηδειότητας ἔχει πολλάς,
εὐυδρός τε οὐσα καὶ ὑλώδης καὶ ἀποτόμοις φάραγξι καὶ χρη-
μνοῖς διειλημμένη πολλαχόϑεν" ἐτετείχιστο γοῦν ἐνταῦϑα τὰ
, 4 ἐνεχείρησε codd. exc. Dh, ἐνεχώρισε Cor., ἐνεσώρευσε Muell. || 5 βασ-
γιϑάριζα Dhix βασγοδάριζα oz Bacwdageta τ, ᾿Ωλοτοιδάριξα ex tab. Peuting.
coni. Muell. [10 παντάχοϑεν x
Cf. Oros. VI 4,3—7 Pompetus postea, successor Luculli, in minore
Armenia tuxta montem Dastracum castra regis obsidione conclusit. Rex
cum omnibus copits eruptione per noctem facta insuper eliam persequen-
tem bello repellere statuit. Pompeius fugientes persequi intendit. Itaque
bellum nocte commissum est. — — Romani veluti inermes postea adgressi
sine labore vicerunt. — — Rex inter tumultus belli fuga lapsus — —
evasit relictusgue ab omnibus amicis — — in quoddam castellum devertit
atque inde in Armentam perrexit. Pompeius regem insecuturus inter duo
flumina, quae ab uno monte diversis specubus exoriuntur, hoc est Euphra-
ten et Araxen, urbem Nicopolim senibus, lixis et aegris volentibus con-
didit. Plut. Pomp. 32 Kal πρῶτον μὲν αὐτοῦ (sc. τοῦ Μιϑριδάτου)
χαρτερὸν ὄρος καὶ δύσμαχον, ἐν ᾧ στρατοπεδεύων ἔτυχεν, ὡς ἄνυδρον
ἐχλιπόντος, αὐτὸ τοῦτο χατασχὼν ὃ Πομπήιος -- --- ἐκέλευσεν ἐχβαλεῖν
πανταχοῦ φρέατα. Καὶ μεστὸν nv εὐθὺς ὕδατος ἀφϑόνου τὸ στρατό-
πεδον, ὥστε ϑαυμάζειν, εἰ τῷ παντὶ χρόνῳ τοῦτο Μιϑριδάτης ἠγνόησεν.
Ἔπειτα περιστρατοπεδεύσας περιετείχιζεν αὐτόν. Ὁ δὲ πέντε καὶ τεττα-
ράχοντα πολιορχηϑεὶς ἡμέρας ἔλαϑεν ἀποδρὰς μετὰ τῆς ἐρρωμενεστάτης
δυνάμεως -- — Εἶτα μέντοι περὶ τὸν Ευφράτην χαταλαβὼν αὐτὸν ὃ
10
15
106 Paulus Otto
γελεῖστα τῶν γαζοφιλακέων, καὶ δὴ καὶ τὸ τελευταῖον εἰς tat-
τας κατέφυγε τὰς ἐσχατιὰς τῆς Ποντικῆς βασιλείας ὁ Meder-
δάτης (a. 66) ἐπιόντος Πομπηίου καὶ τῆς .ἱγγολεσηνῆς κατὰ
“΄ἀστειρα εὔυδρον ὄρος καταλαβόμενος (πλησίον δ᾽ ἣν καὶ ὃ
Εὐφράτης ὃ διορίζων τὴν ᾿ΑΙκιλισηνὴν ἀπὸ τῆς μικρᾶς .1ρ-
μενίας) διέτριψε τέως, ἕως πολιορκούμενος ἡναγκάσϑη φυγεῖν
13 ᾿“κελισηνῆς xz(?) edd.: v. COMM. || 16 Ante τέως add. τα codd. exc.
x | ξωο) ἐν x
Πομπήιος παρεστρατοπέδευσε᾽ xal δεδιὼς μὴ φϑαάσῃ περάσας τὸν Ev-
φράτην, ἐχ μέσων νυχτῶν ἐπῆγεν ὡπλισμένην τὴν στρατιάν" — — Οἱ
Ῥωμαῖοι μετὰ χραυγῆς ἐπέδραμον χαὶ μηχέτι μένειν τολμῶντας, ἀλλ᾽
ἐχπεπληγμένους χαὶ φεύγοντας ἔχτεινον, ὥστε πολὺ πλείονας μυρίων
ἀποϑανεῖν, ἁλῶναι δὲ τὸ στρατόπεδον. Αὐτὸς δὲ ΜΠιϑριδάτης ἐν ἀρχῇ
μὲν ὀκταχοσίοις ἱππεῦσι διέχοψε χαὶ διεξήλασε τοὺς Ῥωμαίους, ταχὺ δὲ
τῶν ἄλλων σχεδασϑέντων ἀπελείφϑη μετὰ τριῶν. --- —‘Hxov εἰς χωρίον
Σίνωρα χρημάτων χαὶ χειμηλίων βασιλικῶν μεστόν. Ἐξ οὗ λαβὼν ὁ
ΜΜιϑριδάτης ἐσϑῆτας πολυτελεῖς διένειμε τοῖς συν»δεδραμηχόσι πρὸς αὐτὸν
ἐχ τῆς φυγῆς. --- — Ἐντεῦϑεν ὥρμητο μὲν ἐπ᾿ Ἀρμενίας πρὸς Τιχράνην,
ἐχείνου δὲ ἀπαγορεύοντος -- --- παραμειψάμενος τὰς πηγὰς τοῦ Evgoa-
tov διὰ τῆς Κολχίδος ἔφευγε. Zon. Χ 4. App. Mithr. 99 --- 101 (99)
Ἐνοχλούμενος δ᾽ ὑπὸ τῆς ἀπορίας ὃ βασιλεὺς ἄχων ὑπεχώρει καὶ ἐσεδέ-
yeto Πομπήιον ἐς τὴν ἑαντοῦ ἐλπίζων χαϑήμενον ἐν τῇδε τῷ δεεφϑαρ-
μένῃ χαχοπαϑήσειν. Ὁ δὲ ἀγορὰν μὲν ἔπαχτον ἐκ τῶν ὄπισϑεν εἶχε,
περιελϑὼν δὲ τὰ πρὸς ἕω τοῦ Μιϑριδάτον χαὶ φρούρια αὐτῷ καὶ στρα-
τόπεδα πολλὰ ἐς ἑχατὸν χαὶ πεντήκοντα σταδίους περιϑεὶς ἀπετάφρετιε
τοῦ μὴ σιτολογεῖν αὐτὸν ἔτι εὐμαρῶς" — — ἔστε μόλις ἐς πεντήκοντα
διαρχέσας ἡμέρας νυχτὸς ἀπεδίδρασχε σὺν σιώπῃ βαϑείᾳ δι᾿ ὁδῶν δυσχε-
ρῶν. -- — Τῇ δ᾽ ἐπιούσῃ χωρίον χατέλαβε περίκρημνον, οὗ μία ἐς αὐτὸ
ἄνοδος ἤν -- — (100) Ἅμα δ᾽ ἡμέρᾳ τὸν μὲν στρατὸν αὑτῶν writer
ἑχάτερος, οἱ προφύλαχες δ᾽ ἀλλήλων κατὰ τὸ πρανὲς ἀπεπειρῶντο᾽ χαί
τινες ἱππεῖς τοῦ Μιϑριδάτον χωρίς τε τῶν ἵππων καὶ χωρὶς ἐπαγγέλμα-
τος ἐβοήϑουν τοῖς σφετέροις προφύλαξιν χτλ. --- — Οὕτω μὲν ἡ στρατιὰ
τῷ Μιϑριδάτῃ διὰ προπέτειαν τῶν ἄνευ προστάγματος τοῖς προμάχοις
ἐπικουρεῖν ἑλομένων ϑορυιβηϑεῖσα διέφϑαρτο καὶ τὸ λοιπὸν ἔργον εἶχο-
λον ἦν τῷ Πομπηίῳ -- — (101) Μιϑριδάτης δὲ μετὰ τῶν ὑπασπιστῶν
μόνων ὠσάμενος ἐς τὰ κατάχρημνα καὶ διαφυγὼν ἐνέτυχέ τισιν ἱππεῦσι
μισϑοφόροις χαὶ πεζοῖς ὡς τρισχιλίοις, οἱ εὐϑὺς αὐτῷ συνείποντο ἐς
Σινόρηγα φρούριον, ἔνϑα αὐτῷ χρήματα πολλὰ ἐσεσώρευτο᾽ καὶ δωρεὰν
xed μισϑὸν ἐνιαυτοῦ τοῖς συμφυγοῦσι διέδωχεν. Φέρων δ᾽ ἐς ἑξαχισχίλια
τάλαντα ἐπὶ τὰς τοῦ Εὐφράτου πηγὰς ἠπείγετο, ὡς ἐχεῖϑεν ἐς Κολχοὺς
Strabonis ἱστορικῶν ὑπομνημάτων fragmenta 107
a ~ ~ a , ) om [2 ’
διὰ τῶν ὁρῶν εἰς Κολχίδα καχεῖϑεν εἰς Βοσπορον. Πομπήιος
ΦῚ ‘ , - , ν᾽ 2 ~ - 3)
δὲ περὶ τὸν τόπον τοῦτον πόλιν ἔχτισεν Ev τῇ μικρᾷ AomeErvla
’ 4) —_ ‘ > - τῳ
Νικόπολιν, (ἢ) καὶ νῦν συμμένει χαὶ οἰχεῖται καλῶς.
18 Ante τῇ add. αὐτῇ Cor. || 19 7 add. Kr.
περάσων. ib. 105 Ὁ δὲ Πομπήιος ἐχτετελέσϑαι οἱ τὸν πάντα πόλεμον
ἡγούμενος pute πόλιν, ἔνϑα τὴν μάχην ἐνίχα Μιϑριδάτην, ἢ ἀπὸ τοῦ
ἔργου Νικόπολις κλήζεται χαὶ ἔστιν Ἀρμενίας τῆς βραχυτέρας λεγομένης.
Cf. ib. 115. Cass. Dio. XXXVI 47—50. Liv. per. 101. Flor. I 40,
22—24. Eutr. VI 12. Vell. II 37, 2. Ps. Aur. 76,7. Fest. 16.
Frontin. II 1, 12. 2, 2. Cic. pro Mur. 16, 34.
COMM. De hoc loco cf. Fabricium ‘Theophanes v. Mytil. ἃ. Ὁ.
Dellius als Quellen der Geogr. des Strab.’ (diss. Argentorat. 1888) p. 111
—115. — Una in re dissentio a Fabricio. Qui ipse rectissime exposuit
(p. 113), id quod nemo potest negare, montem illum, in quo Mithridates
ἃ Pompeio obsessus est, situm fuisse in dextra Euphratis fluminis ripa.
Nihilo secius v. 13 cum Strabonis inde a Xylandro editoribus scribit
τῆς ἀχιλισηνῆς κατὰ Δάστειρα εὔυδρον ὄρος καταλαβόμενος, quae
Armeniae maioris regio patebat in sinistra Euphratis ripa, ut apparet 6
v. 15 sq. Quae discrepantia ut tolleretur, Fabricius studuit probare Aci-
lisenes partem etiam cis Euphratem fuisse sitam (pp. 113. 142). Sed ar-
gumentis, quae protulit, mihi quidem non videtur hoc evicisse. Certe e
Strabonis (vel potius fontis eius) sententia Acilisene sita erat trans Eu-
phratem in sinistra huius fluminis ripa: cf. praeter v. 15 sq. etiam XI 12,3
p. 521 (ὁ Ευφράτης) ἐν δεξιᾷ ἔχων ταύτην (sc. τὴν μικρὰν ᾿Αρμενίαν),
ἐν ἀριστερᾷ δὲ τὴν ᾿Αχιλισηνήν et ib. 14, 2 p. 527. Adde quod Strabo
v. 118q. Mithridatem dicit fugisse εἰς ταύτας τὰς ἐσχατιὰς τῆς Ποντικῆς
βασιλείας; Acilisene autem pars erat regni Tigranis. Quibus de causis
v. 13 non scripsi ᾿Αἀχιλεισηνῆς, sed retinui lectionem in omnibus libris tra-
ditam ᾿4γγολισηνῆς, sive verum hoc erat Armeniae minoris regionis nomen,
sive corruptela latet in hoc vocabulo.
102
Str. XII 3, 18 p. 549 Οἱ δὲ Ἑπτακωμῆται τρεῖς Πομπηίου
σπείρας xatéxowav διεξιούσας τὴν ὀρεινὴν κεράσαντες χρα-
τῆρας ἐν ταῖς ὁδοῖς τοῦ μαινομένου μέλιτος, ὃ φέρουσιν οἵ
ἀχρεμόνες τῶν δένδρων" πιοῦσι γὰρ χαὶ παραχόψασιν ἐπιϑέ-
4 ἀκρέμονες codd,: corr. Kr.
108 Paulus Otto
ὅ μενοι ῥᾳδίως διεχειρίσαντο τοὺς ἀνθρώπους. Ἐχαλοῦντο dé
10
τούτων τινὲς τῶν βαρβάρων xai Βύζηρες.
COMM. Fabricius ‘Theophan. ἃ. Dellius als Quellen ἃ. Geogr. d.
Strab.’ p. 176 hoc factum esse statuit a. 65, quo anno Pompeium, cum
ex Colchide in Armeniam contenderet, ut denuo Albanis bellum inferret,
per Heptacometarum fines iter fecisse suspicatur.
103
a. Str. XI 2,13 p.496 Οἱ γοῦν Ἡνίοχοι τέτταρας εἶχον
βασιλέας, ἡνίκα Ἰπιϑριδάτης ὁ Εἰπάτωρ per γων ἐκ τῆς σερο-
γονικὴς εἰς Boozcogov (a. 66—65) Oeyee τὴν χώραν αὐτῶν"
καὶ αὕτη μὲν ἣν πορεύσιμος αὐτῷ, τῆς δὲ τῶν Ζυγῶν ἀπο-
γνοὺς dla τε δυσχερείας καὶ ἀγριότητας τῇ παραλέᾳ χαλεπῶς
ἤει τὰ Oda ἐμβαίνων ἐπὶ τὴν ϑάλατταν, ἕως ἐπὶ τὴν τῶν
᾿Αχαιῶν ἧχε" καὶ προσλαβόντων τούτων ἐξετέλεσε τὴν ὅδὸν
τὴν ἐχ Φασιδος οὐ πολὺ τῶν τετρακισχιλίων Leézcovony
σταδίων.
b. Str. ΧΙ 2, 12 p. 495/6 Φασὶ δ᾽ ἀπὸ τῆς Ἰάσονος σερα-
τιᾶς τοὺς μὲν Φϑιώτας -«Ἰχαιοὺς τὴν évtade ““χαΐαν οἰχέσαι.
Aanwvag δὲ τὴν Hyoylav, ὧν ἦρχον Κρέκας καὶ “ἀμφίσερατος,
οἱ τῶν Dae oiby ἡνίοχοι, καὶ τοὺς Ἡνιύχους ano τούτων
εἰχὸς ὠνομάσϑαι.
8 Post σρογονικῆς add. γῆς Cor. || 4 ζυγέίων codd.: corr. Cor. || 5 δισ-
χωρέας Cor. |] 11/t2 οἰκῆσαι codd. exc. ἃ, Eust. ad Dion. 680 ἢ 12 ῥέας w
ῥέκας codd. rell.: corr. Vales.
Cf. oy Mithr. 101 sq. Μιϑριδάτης δ᾽ ἐν Διοσχούροις χειμάξων»,
ἥντινα πόλιν οἱ Κόλχοι σύμβολον ἡγοῦνται τῆς Διοσχούρων σὺν Agy o-
ναύταις ἐπιδημίας, οὐδὲν σμικρὸν οὐδ᾽ οἷον ἐν φυγῇ διενοεῖτο, ἀλλὰ
τὸν Πόντον ὅλον ἐν χύχλῳ χαὶ Σχύϑας ἐπὶ τῷ Πόντῳ χαὶ τὴν ᾿Μαιώ-
τιδα λίμνην ὑπερελθὼν ἐς Βόσπορον ἐμβαλεῖν --- — (102) Καὶ διώδετιεν
ἔϑνη Σχυϑιχὰ καὶ πολεμικὰ καὶ ἀλλ τρια πείϑων 7 βιαζόμενος" — —
Ἡνιόχους μὲν οὖν δεχομένους αὐτὸν παρώδενεν, ᾿Αχαιοὺς δ᾽ ἐτρέψατο
διώχων᾽ ove ἐπὸ Τροίας ἐπανιόντας φασὶν ἐς τὸν Πόντον ὑπὸ χειμῶνος
ἐχπεσεῖν χτλ. Cf. Plut. Pomp. 35. Cass. Dio. XXXVI 50. Liv. per.
101. Cic. pro Mur. 16, 34.
10sqq. cf. Amm. Marc. XXII 8, 24sq. Ps. Plut. de nobilft. 20.
Charax fr. 15 (Mueller FHG III p. 639).
Strabonis ἱστορικῶν ὑπομνημάτων fragmenta 109
c. Str. ΙΧ 2,42 p. 416 Ἱστοροῦῖσι δὲ τοὺς ἐν τῷ Πόντῳ
2 , ᾽ ~ ᾿Ὶ
καλουμένους -Ayatovg ἀττοίχους ᾿Ορχομενίων εἶναι τῶν μετὰ
2 ’ 2 ~ ‘ sy ~ co
]Ιαλμένου "λανηϑέντων ἐχεῖσε μετὰ τὴν τῆς Τροίας ἁλωσιν.
104
Str. XI 2, 14 p. 496/7 “dao δὲ τῶν Βατῶν ὃ μὲν Aote-
μίδωρος τὴν Κερχετῶν λέγει παραλίαν --- — ὅσον ἐπὶ στα-
δίους ὀχταχοσίους καὶ τιεντήχοντα᾽ εἶτα τὴν τῶν Ayawwy στα-
δίων τεενταχοσίων, εἶτα τὴν τῶν Ἡνιόχων χιλίων, εἶτα τὸν
Πιτυοῦντα τὸν μέγαν τριαχοσίων ἑξήκοντα μέχρι Atooxovera-
δος. Οἱ δὲ τὰ Πιϑριδατικὰ συγγράψαντες, οἷς μαλ-
λον zcgocextéov, “Ayaroug λέγουσι πρώτους, εἶτα Ζυγούς, εἶτα
Ἡνιόχους, εἶτα Κερχέτας καὶ Mooyovg καὶ Κόλχους καὶ τοὺς
ὑπὲρ τούτων Φϑειροφάγους καὶ Soavac καὶ ἄλλα μικρὰ ἔϑνη
τὰ περὶ τὸν Καύκασον.
5 Post τὸν μέγαν excidisse λεμένα susp. Mein. 9 ϑοάνας CDhilxz
ϑοῶνας ο χοάνας rw: corr. Cas.
105
Str. XI 14, 10 p. 530 Tou δὲ πλούτου καὶ τῆς δυνάμεως
τῆς χώρας (86. τῆς Aemevlag) σημεῖον ov μικρόν, ὅτι Πομτεηίου
Τιγράνῃ τῷ πατρὶ τῷ Aetaovacdov τάλαντα ἐπιγράψαντος
ἑξακισχίλια ἀργυρίου (a. 66) διένειμεν αὐτίκα ταῖς δυνάμεσι
τῶν Ῥωμαίων στρατιώτῃ μὲν κατ᾽ avdea πεντήχοντα δραχμας
3 tov ‘Agraovacdov xz
Cf. App. Mithr. 104 ᾿Εξελογεῖτο (sc. 6 Τιγράνης) περὶ τῶν γεγονό-
των χαὶ ἐδίδον Πομπηίῳ μὲν αὐτῷ τάλαντα ἑξακισχίλια, τῷ στρατιᾷ δὲ
δραχμὰς πεντήχοντα ἑχάστῳ xal λοχαγῷ χιλίας καὶ χιλιάρχῳ μυρίας.
Plut. Pomp. 33 Τῶν μὲν ἄλλων ἔφησε (sc. ὁ Πομπήιος) δεῖν αἰτιᾶσϑαι
“εύχολλον, ὑπ᾽ ἐχείνου γὰρ ἀφῳῃρῆσϑαι Συρίαν, Φοινίχην, Κιλικίαν,
Γαλατίαν, Σωφηνήν᾽ ἃ δὲ ἄχρι ἑαυτοῦ διατετήρηχεν, ἕξειν ἐχτίσαντα
ποινὴν ἑξαχισχίλια τάλαντα Ῥωμαίοις τῆς adixlas, Σωφηνῆς “δὲ βασιλευ-
σειν τὸν υἱόν. "Ent τούτοις ὁ μὲν Τιγράνης ἠγάπησε xal τῶν Ῥωμαίων
ἀσπασαμένων αὐτὸν βασιλέα περιχαρὴς γενόμενος ἐπηγγείλατο στρα-
τιώτῃ μὲν ἡμιμναῖον ἀργυρίου δώσειν, ἑχατοντάρχῃ δὲ μνᾶς δέχα, χιλι-
ἄρχῳ δὲ τάλαντον. Cf. Cass. Dio. XXXVI 53. Suid. 5. v. Πομπήιος.
Eutr. VI 13. Vell. II 37, 5.
15
10
10
15
110 Paulus Otto
[καὶ éxaror], ἑκατοντάρχῃ δὲ χιλίας, ἱππάρχῳ δὲ καὶ χιλεάρχῳ
τάλαντον.
6 καὶ ἑκατόν del. Cor. ἐπάρχῳ codd.: corr. Du Theil.
106
a. Str. XI 2,19 p. 499 Πλησίον δὲ καὶ of Soaveg, — —
Δυναστείουσι γοῦν τῶν κύκλῳ ta axea tov Καυχάσου xaré-
χοντες τὰ ὑπὲρ τῆς «“Ζοσχουριάδος" βασιλέα δ᾽ ἔχουσε καὶ
συνέδριον ἀνδρῶν τριακοσίων, συνάγουσι δ᾽ ὡς φασι στρα-
τιὰν καὶ εἴχοσι μιριάδων᾽ ἄήταν γάρ ἐστι τὸ τελῆϑος μάχεμον,
οὐ συντεταγμένον (dé)* aga τούτοις δὲ λέγεται καὶ χρυσὸν
καταφέρειν τοὺς χειμάρρους, ὑποδέχεσθαι δ᾽ αὐτὸν τοὺς βαρ-
βάρους φάτναις κατατετρημέναις καὶ μαλλωταῖς δοραῖς ἀφ᾽
οὗ δὴ μεμυϑεῖσϑαι καὶ τὸ χρυσόμαλλον δέρος" fF εἰ μὴ καὶ
Ἴβηρας ὁμωνίμως τοῖς ἑσπερίοις καλοῦσιν ἀπὸ τῶν Exatégudt
χρυσείων.
b. Str. 13, 21 p. 61 Προστιϑέασι δὲ καὶ τὰς ἐκ τῶν μετα-
στάσεων μεταβολάς" — --- οἷον Ιβίρων μὲν τῶν ἑσπερέων
εἰς τοὺς usie tov Πόντου καὶ τῆς Κολχίδος τόπους μετῳχι-
σμένων».
2 τῶν] τῷ Dhlowxz τὰ Ο: corr. Cas. || 4/5 στρατείαν codd.: corr. Cor. ἢ
6 ot suspectum Corai; sed probabilius cum Grosk. dé inserendum censui ἢ 9
Verba δὲ μὴ καὶ — χρυσείων pro spuriis habent Penzel. Luenemann. Tzsch.;
ἢ δὴ pro εἰ μὴ Cor.; ante δὲ μὴ excidisse ἀλλὰ τοῦτο μὲν ov πιϑανῶς Le-
yeoDas δοκεῖ putat Grosk.; ὄμεος pro δὲ μὴ coni. Kr.; fortasse legendum καὶ
δὴ καὶ || 11 χρυσίων codd. | 12 μεταναστάσεων scc. m. add. in marg. AB,
unde receperunt not Cor.
6sqq. cf. App. Mithr. 103 Xproogooota δ᾽ ἐκ τοῦ Καυχάσον
πηγαὶ πολλαὶ ψῆγμα ἀφανές" καὶ οἱ περίοιχοι χῴδια τιϑέντες ἐς τὸ
ῥὁεῖμα βαϑύιμαλλα τὸ ψῆγμα ἐνισχόμενον αὐτοῖς ἐκλέγουσιν. Καὶ τοιοῦ-
tov ἣν ἴσως χαὶ τὸ χρυσόμαλλον Αἰητου δέρος.
10sqq. cf. App. Mithr. 101 Ἴβηρας δὲ τοὺς ἐν ᾿Ασίᾳ οἱ μὲν προ-
γόνοις, οἱ δ᾽ ἀποίχους ἡγοῦνται τῶν Evownalwy Ἰβήρων, οἱ δὲ μόνον
ὁμωνύμους ἔϑος γὰρ οὐδὲν ἦν ὅμοιον ἢ γλῶσσα.
101
a. Str. XI 1, 6 p. 491/2 (Ποσειδώνιος) φίλος Πομτιηέῳ
γεγονὼς τῷ σερατείσαντι ἐντὶ tors Ἴβηρας καὶ τοὺς -Aisa-
2 τοὶς ante 1λβανοὺς om. orw
Strabonis ἱστορικῶν ὑπομνημάτων fragmenta 111
γοὺς (a. 66) μέχρι τῆς ἐφ᾽ ἑχάτερα ϑαλάττης τῆς τε Κασττιίας
zat τῆς Κολχικῆς.
b. Str. I 8,21 p.61 (Ἴβηρες), ovg 6 :ράξης, ὥς φησιν
Ἀπολλόδωρος, ἀπὸ τῆς Aouevias ὁρίζει, Κῦρος. δὲ μᾶλλον
καὶ τὰ ὄρη τὰ Mooyexa.
ce. Str. ΧΙ 4,1 p. 801 Οἰχοῖσι δὲ (se. of AASavol) μεταξὺ
τῶν Ἰβήρων καὶ τῆς Κασπίας ϑαλάττης “τρὸς ἕω μὲν ἁπτό-
μενοι τῆς ϑαλάττης, πρὸς δύσιν δὲ ὁμοροῦντες τοῖς Ἴβηρσι.
5 ovs χοαράξης ABC ovs οὐχ ὁ ἀράξης τι οὖς καὶ ὁ ᾿ράξης Cas. | as]
ov ABC] os in marg. t ex corr. q θ ὁρίζειν C |} 10 δύσει codd. exc. C
Tzsch., qui antea scribit ἕῳ.
Cf. Plut. Pomp. 34 Αὐτὸς (sc. ὁ Πομπήιος) ἐβάδιζε διὰ τῶν περι-
οιχούντων τὸν Καύχασον ἐθνῶν ἀναγχαίως ἐπὶ Μιϑριδάτην. Μέγιστα
δὲ αὐτῶν ἐστιν [ἔϑνη) ᾿Αλβανοὶ καὶ Ἴβηρες, Ἴβηρες μὲν ἐπὶ τὰ Μοσχιχὰ
ὄρη χαὶ τὸν Πόντον χαϑήχοντες, ᾿Αλβανοὶ δὲ ἐπὶ τὴν ἕω χαὶ τὴν Κα-
σπίαν χεχλιμένοι ϑάλασσαν. Zon. X 4 PI 411.
108
a. Str. ΧΙ 8, 2 p. 500 (Ὁ Κῦρος) τὴν ἀρχὴν ἔχων ἀπὸ τῆς
᾿Αρμενίας --- — διὰ στενῆς ποταμίας εἰς τὴν ᾿Αλβανίαν ἐχ-
πέπτει᾽ μεταξὺ δὲ ταύτης τε καὶ τῆς Lousviag ἐνεχϑεὶς πο-
λὺς διὰ πεδίων εὐβοτουμένων σφόδρα, δεξάμενος καὶ πλείους
ποταμούς, wy ἐστιν ὃ τε ᾿Αλαζόνιος καὶ 6 Σανδοβάνης καὶ ὃ
Ῥοιτάκης καὶ Χάνης, πλωτοὶ πάντες, εἰς τὴν Κασπίαν ἐμιβάλ-
λει ϑάλατταν.
b. Str. ΧΙ 4,2 p. 501 Kai δὴ καὶ εἰς στόματα δώδεκά
φασι μεμερίσϑαι τὰς éxBodag (sc. τοῦ Κύρου), τὰ μὲν τυφλά,
τὰ δὲ τεαντελῶς t ἐπιγελῶντα μηδὲ ὕφορμον ἀπολείποντα. --- ---
Πλησίον δὲ καὶ 6 ᾿Αράξης ἐμβάλλει τραχὺς ἐκ τῆς ᾿Αρμενέας
4 Post πλείους add. ἄλλους Cor. || 5 ἀλαζώνιος codd. exc. C Epit. |] 6/7
ἐμβάλλουσε codd. exc. oz Epit. || 10 ἐπιγεγελῶντα h, ἐπίγεια ὄντα Tyrwh.,
ἐπιπόλαια ὄντα Cor., éninhea ὄντα Kr., ἐπίπεδα ὄντα Mein. Muell., qui
etiam alteram profert coniecturam 7 τέ ye ἕλη ὄντα vel ὁλώδη | μηδὲν codd.,
μηδένα Cor.: corr. Kr.
Cf. Plut. Pomp. 33 Συνήντησε (86. ὃ νέος Τιγράνης) τῷ Πομπηίῳ
περὶ τὸν ᾿Αράξην ποταμόν, ὃς ἀνίσχει μὲν ἐκ τῶν αὐτῶν τῷ Εὐφράτῃ
10
10
οι
112 Paulus Otto
ἐχπίπτων" ry δὲ ἐχεῖνος προωϑεῖ χοῖν πορευτὸν ποεῶν τὸ
ῥεῖϑρον, ταύτην» ὁ Ktgos ἀναπληροῖ.
6. Str. ΧΙ 14,2 p.527 El9 ὁ Ἄϑος, ag’ οὗ καὶ 6 Εἰ-
’ = . « 3 , € 4 a , «ες a >
geatrs ῥεῖ χαὶ ὁ Aeakrc, ὁ μὲν πρὸς δῦῖσιν, ὁ δὲ πρὸς ara-
τολάᾶς.
τόπων, ἀποτρεπόμενος δὲ πρὸς τὰς ἀνατολὰς εἰς τὸ Κασπιον ἐμβάλλει
πέλαγος. ib. 34 ᾿Επεχείρησαν αὐτοῖς (8c. οἱ ᾿Αλβανοὶ τοῖς ἹΡωμαίοις) δια-
βώντες τὸν Κύρνον ποταμόν, ὃς ἐχ τῶν Ἰβηριχὼν ὀρῶν ἀνεστάμενος
zal δεχόμενος χατιόντα τὸν ᾿Αράξην ἀπ᾽ ᾿Δρμενίας ἐξίησι δώδεχα στόμα-
σιν εἰς τὸ Κάσπιον. Οἱ δὲ ot φασι torte συμφέρεσϑαι τὸν ᾿Αρέξην,
ἀλλὰ χαϑ᾽ ἑαιτόν, ἐγγὲς δὲ ποιεῖσϑαι τὴν ἐχβολὴν εἰς ταὐτὸ τ:-τέλαγο:.
App. Mithr. 103 Ἐλόχων ἀμφὶ τὸν Κύρνον ποταμόν, ὃς δώδεχα στόμασι
πλωτοῖς ἐς τὴν Κασπίαν ϑάλασσαν ἐρεύγεται, πολλῶν ἐς αὐτὸν ἐμβα-
λόντων ποταμῶν χαὶ μεγίστου πάντων ᾿Αράξου. Cf. Plin. N. H. VI 26.
109
Str. ΧΙ 3, 48q. Ρ. 5001 Τέτταρες δ᾽ εἰσὶν εἰς τὴν χώραν
(sc. τὴν τῶν ᾿Ιβήρων) εἰσβολαί᾽ ula μὲν διὰ Σαραπανῶν, geor-
ρίου Κολχικοῦ. --- --- Ἔχ δὲ τῶν πρὸς ἄρχτον νομάδων ἐπὶ
τρεῖς ἡμέρας ἀνάβασις χαλεπή. --- — ‘Ano δὲ τῆς “AABaviac
διὰ σιέτρας πρῶτον λατομητὴ εἴσοδος. --- — “Ano δὲ τῆς
“Ἀρμενίας τὰ ἐπὶ τῷ Κύρῳ στενὰ καὶ τὰ ἐπὶ τῷ ράγῳ" πρὶν
4 Jae pe a. ” , a
γὰρ εἰς ἀλλήλους OumEedEeiv, ἔχουσιν ἐτεικειμένας πόλεες ἐρυ-
μνὰς ἐτεὶ πέτραις διεχούσαις ἀλλήλων ὅσον ἑχχαίδεχα σεαδί-
5 λατομητὴς τὰ ἢ 6 ““ράγῳ)] nomen corruptum esse putant Da Theil.
Grosk. Kr., sed. v. Muellerum οἱ Fabricium ‘Theophanes v. Mytil. u. Q. Dellius’
p. 157 sq. [ 8 διεχούσας Kaibel. Fapric. 1. 1.
Cf. Cass. Dio. XXXVII 1 Ὁ Πομπήιος ἔς τε τὴν χώραν αὐτοῦ
(sc. Aptwxov τοῦ τῶν Ἰβήρων βασιλέως) προενέβαλε, πρὶν ἱχανῶς τε
αὐτὸν ἑτοιμάσασϑαι xal τὴν ἐσβολὴν δυσχερεστάτην οὖσαν προχατα-
σχεῖν, καὶ ἔφϑη χαὶ πρὸς τὴν πόλιν τὴν ᾿Αχρόπολιν ὠνομασμένην προ-
χωρήσας, πρὶν καὶ αἰσϑέσϑαι τὸν Ἀρτώχην ὅτι παρείη. Ἣν δὲ ἐπ᾽ αὐ-
τοῖς τοῖς στενοῖς ἔνϑεν μὲν τοῦ Καυχάσου παρατείνοντος .... οὗ καὶ
ἐπὶ ty φυλαχῇ τῶν ἐσβολῶν ὠχύρωτο. --- --- Κρατήσας οὖν τῶν διόδων
ὁ Πομπήιος φρουρών te ἐπ᾽ αὐταῖς χατεστήσατο χαὶ ἐχεῖϑεν δρμώμε-
νος πᾶσαν τὴν ἐντὸς τοῦ ποταμοῦ (8C. τοῦ Κύρνου) χατεστρέψατο. CF.
Plut. Pomp. 34. Zon. X 4 P I 477 D.
Strabonis ἱστορικῶν ὑπομνημάτων fragmenta 118
oug, él μὲν τῷ Κύρῳ τὴν Aomoliany, ἐπὶ δὲ ϑατέρῳ Σευ-
σάμορα. Ταύταις δὲ ἐχρήσατο ταῖς εἰσβολαῖς τερότερον Πομ-
πήιος ἐκ τῶν ᾿Αρμενίων ὁρμηϑείς (a. 65).
110
Str. XI 4,5 p. 502 Στέλλουσι δὲ (sc. οἱ AiBavol) μείζω
τῆς ᾿Ιβήρων στρατιάν. Ὁπλίζουσι γὰρ καὶ ἕξ μυριάδας πεζῶν,
inméag δὲ μυρίους καὶ δισχιλίους, ὅσοις πρὸς Πομπήιον διδ8-
χινδύνευσαν (a. 65). --- --- ᾿Αχοντισταὶ δέ εἶσι καὶ τοξόται
ϑώραχας ἔχοντες καὶ ϑυρεούς, περίκρανα δὲ ϑήρεια παρα-
σελησίως τοῖς Ἴβηρσιν.
2 στρατιᾶς codd.: corr. Villebrun. | πεζῶν] ἀνδρῶν codd. exo. Eg || 3
δισμυρίους codd.: corr. Cas. | ἐκενδύνευσαν Clorwxz
Cf. Plut. Pomp. 35 "AAPavol δὲ αὖϑις ἀφεστῶτες αὐτῷ (8c. τῷ Πομ-
πηίφ) προσηγγέλϑησαν. --- — Kal κατέλαβε πρὸς Ἄβαντι ποταμῷ παρα-
τεταγμένους ἑξαχισμυρίους πεζοὺς xal δισχιλίους ἱππεῖς ἐπὶ μυρίοις,
ὡπλισμένους δὲ φαύλως καὶ δέρμασι ϑηρίων τοὺς πολλούς. Cf. Zon. Χ
4 ΡῚ 4184. App. Mithr. 103. Cass. Dio. XXXVII3—5. Suid. s. v.
Πομπήιος. Liv. per. 101. Flor. 140, 28. Oros. Υ͂Ι 4,8. Eutr. VI 14.
Ps. Aur. 77, 6. Fest. 16. Vell. If 40. Frontin. Il 3, 14.
111
Str. XI 5, 1 sq. p. 503/4 Ἔν δὲ τοῖς ὑπὲρ τῆς Aifaviag
ὄρεσι καὶ τὰς “μαζόνας οἰκεῖν φασι. Θεοφά yng μὲν οὖν
(fr. ὃ M.) ὁ συστρατεύσας τῷ Πομπηίῳ καὶ γενόμενος ἐν τοῖς .4}-
βανοῖς μεταξὺ τῶν ᾿μαζόνων καὶ λβανῶν φησι Γήλας οἰκεῖν
καὶ Anyag Σκχύϑας καὶ δεῖν ἐνταῦϑα τὸν Meouadady ποταμὸν
τούτων τε καὶ τῶν Aualovwy ἀνὰ μέσον. άλλοι δέ, ὧν καὶ ὃ
Σχήψιος Πητρόδωρος (fr. 4 M.) καὶ ὙΨικράτης, οὐδὲ
αὐτοὶ ἄπειροι τῶν τόπων γεγονότες Γαργαρεῦσιν ὅμορους αὐτὰς
4 φασι ΟἹ
Cf. Plut. Pomp. 35 Ἐν ταύτῃ ty μάχῃ (sc. Pompei cum Albanis)
λέγονται καὶ ᾿ΔΑμαζόνες συναγωνίσασϑαι τοῖς βαρβάροις ἀπὸ τῶν περὶ
τὸν Θερμώδοντα ποταμὸν ὀρῶν χαταβᾶσαι. Μετὰ γὰρ τὴν μάχην σχυ-
λεύοντες οἱ Ῥωμαῖοι τοὺς βαρβάρους πέλταις Ἀμαζονιχαῖς χαὶ χοϑόρνοις
Leipziger Studien. XL Suppl. 8
10
25
114 Paulus Otto
οἰκεῖν φασιν ἐν ταῖς ὑπωρείαις ταῖς πρὸς ἄρχτον τῶν Καυχα-
σίων ὀρῶν, ἃ καλεῖται Κεραύνια, τὸν μὲν ἄλλον χρόνον xad
αὑτὰς αὐτουργούσας ἕκαστα τὰ τε πρὸς ἄροτον καὶ φυτοιρ-
γίαν καὶ τὰ πρὸς τὰς νομὰς καὶ μάλιστα τῶν ἵππων, τὰς δ᾽
ἀλκιμωτάτας [τῶν ἵππων] κυνηγεσίαις τελεονάζειν καὶ ta πο-
λέμια ἀσκεῖν" ἀεάσας δ᾽ ἐτειχεκαῦσϑαι τὸν δεξιὸν μαστὸν ἐχ
νηπίων, ὥστε εὐπετῶς χρῆσϑαι τῷ βραχίονι πρὸς ἑἕχάστην
χρείαν, ἐν δὲ τοῖς πρώτοις πρὸς ἀκοντισμόν᾽" χρῆσϑαε δὲ χαὶ
τόξῳ καὶ σαγάρει καὶ τεέλτῃ, δορὰς δὲ ϑηρίων ποιεῖσϑαε περί-
χρανά Te καὶ σχεπάσματα καὶ διαζώματα᾽ δίο δὲ μῆνας ἔξαι-
ρέτους ἔχειν τοῦ ἔαρος, καϑ᾽ οὺς ἀναβαίνουσιν εἰς τὸ τελησίον
ὄρος τὸ διορίζον αὑτάς τε καὶ τοὺς Γαργαρέας. ναβαένουσι
δὲ χἀχκεῖνοι κατὰ ἔϑος τι παλαιὸν συνϑύσοντές τε χαὶ ovre-
σόμενοι ταῖς γυναιξὶ τεχνοπτοιίας χάριν ἀφανῶς τε xai ἐν
σχότει ὃ τυχὼν τῇ τυχούσῃ, ἐγκύμονας δὲ τιοιήσαντες ἀπο-
πέμπουσιν" αἱ δ᾽ ὅ τι μὲν ἂν ϑῆλυ τέκωσι κατέχουσιν αὐταί,
τὰ δ᾽ ἄρρενα κομίζουσιν ἐκείνοις ἐκτρέφειν" ὠχείωται δ᾽ ἕχα-
στος πρὸς ἕκαστον νομίζων υἱὸν διὰ τὴν ἀγνοιαν. --- — —
— Τοὺς δὲ Γαργαρέας συναναβῆναι μὲν ἐχ Θεμισχύρας φασὶ
ταῖς ᾿Δμαζόσιν εἰς tovode τοὺς τόπους, εἶτ᾽ ἀποστάντας
αὐτῶν πολεμεῖν μετὰ Θρᾳκῶν καὶ Εὐβοέων τινῶν τελανηϑέν-
των μέχρι δεῦρο πρὸς αὐτάς, ὕστερον δὲ καταλυσαμένοις
τὸν πρὸς αὐτὰς ᾽τόλεμον ἐπὶ τοῖς λεχϑεῖσι ποιήσασθαε σιμ-
βάσεις, ὥστε τέκνων συγκοινωνεῖν μόνον, ζὴν δὲ xa? αὑτοὺς
ἑκατέρους.
13 τῶν ἵππων del. Kram., ἐφ᾽ ἵππων 1(?)0z ἢ 14 μασϑὸν Dhi μαξὸν
rw || 16 ἐν πρώτοις δὲ 02 || 11 σαγάρεε El(?)orwz σαγάρῃ z σαγάρε codd. χε}}.ἢ
17 ἐπίκρανα Tzsch. || 21 τὸ ἔϑος τὸ παλαιὸν |
ἐνετύγχανον, σῶμα δ᾽ οὐδὲν ὥφϑη γυναικεῖον. Νέμονται δὲ τοῦ Καυχά-
σου τὰ χαϑήχοντα πρὸς τὴν Ὑρχανίαν ϑάλασσαν οὐχ ὁμοροῦσαε τοῖς
᾿Αλβανοῖς, ἀλλὰ Γέλαι χαὶ Anysc οἰχοῦσι διὰ μέσον᾽ χαὶ τούτοις trove
ἑχάστου δύο μῆνας εἰς ταὐτὸ φοιτῶσαι περὶ τὸν Θερμώδοντα ποταμὸν
ὁμιλοῦσιν, εἶτα χαϑ᾽ αὑτὰς ἀπαλλαγεῖσαι βιοτεύουσιν. Zon. X 4 PI
418 AB, qui Plutarchum exscripsit, sed addit verba, quae fortasse apud
Plutarchum propter homoeoteleuton exciderunt, haec: τεχοῦσαε δὲ ta μὲν
ἄρρενα κομίσασαι περὶ τὴν τῶν πατέρων ἐχτίϑενται γῆν, Ta δέ γε ϑήλεα
τρέφουσι. Cf. App. Mithr. 103.
Strabonis ἱστορικῶν ὑπομνημάτων fragmenta 118
112
Str. XI 4,6 p.503 Φέρει δ᾽ ἢ γῇ (86. ἡ τῶν ᾿Αλβανῶν)
καὶ τον ἑρπετῶν ἔνια τῶν ϑανασίμων καὶ σχορπίους καὶ φα-
“9 - 4 Y ἐς - > ᾽
λάγγια᾽ τῶν δὲ φαλαγγίων τὰ μὲν ᾽τοιεῖ γελώντας ἀποϑνη-
σχειν, τὰ δὲ κλαίοντας πόϑῳ τῶν οἰχείων.
2 ἑρπόντων |
Cf. Plut. Pomp. 36 Ὁρμήσας δὲ μετὰ τὴν μάχην (86. πρὸς τους
᾿λβανοὺς 8. θ5) ὃ Πομπήιος ἐλαύνειν ἐπὶ τὴν Ὑρχανίαν καὶ Κασπίαν
ϑάλασσαν ὑπὸ πλήϑους ἑρπετῶν ϑανασίμων ἀπετράπη τριῶν ὁδὸν ἧμε-
ρῶν ἀποσχών.
118
Str. ΧΙ 4, 8 p. 802 Τάχα μὲν οὖν τῷ τοιούτῳ γένει τῶν
ἀνθρώπων οὐδὲν δεῖ ϑαλάττης" οὐδὲ γὰρ τῇ γῇ χρῶνται (se.
οἱ ᾿Ιλβανοί) κατ᾽ ἀξίαν πάντα μὲν [γὰρ] ἐκφερούσῃ καρπόν,
nal τὸν ἡμερώτατον, τεᾶν δὲ φυτόν" καὶ γὰρ τὰ ἀειϑαλῆ φέ-
ρει" τυγχάνει δ᾽ ἐπιμελείας οὐδὲ μικρᾶς, ‘adda tay ἄσπαρτα
χαὶ ἀνήροτα marta φίονται᾽, καϑάπερ οἱ σερατεύσαντές φασι
Κυκλώπειόν τινα διηγούμενοι βίον" πολλαχοῦ γοῦν στιαρεῖσαν
anak δὶς ἐχφέρειν χαρπὸν ἢ καὶ τρίς, τὸν δὲ πρῶτον καὶ
πεντηχοντάχουν, ἀνέαστον καὶ ταῦτα οὐδὲ σιδήρῳ τμηϑεῖσαν,
ἀλλ᾽ αὐτοξύλῳ ἀρότρῳ.
3 γὰρ om. oxz | ἐκφέρουσε Clrw || 4 ἐνθαλῆ] ἢ ὅ οὐ μικρᾶς ο οὐδεμιᾶς
rw | tay’] τὰ ἀγαϑὰ xz ταγαϑὰ codd. rell.: corr. Xyl. ex Hom. Od. ¢ 109 ||
6 anavra codd.: corr. Xyl. {| 7 your] γὰρ C (in hoc γοῦν sup. add.) 1 [ 8 tor}
to Tyrwhitt || 9 πεντάχουν rw | καὶ ταῦτα avdacroy Grosk.
114
Str. XVI 1, 24 p. 747 Πρὸς δὲ τῷ Τίγρει ta τῶν Γορ-
dvaiwy χωρία, ovg of waka Καρδούχους ἔλεγον, καὶ ai πόλεις
(avr ov Sageroa te καὶ Σάταλχα καὶ Πίναχα, κράτιστον ἔρυμα,
τρεῖς ἄχρας ἔχουσα, ἑκάστην ἰδίῳ τείχει τετειχισμένην, ὥστε
οἷον τρίπολιν εἶναι. AA ὅμως καὶ ὁ “ΦΙρμένιος εἶχεν ὑττή-
χοον καὶ οἱ Ῥωμαῖοι βίᾳ τεαρέλαβον (a. 65), καίτεερ ἔδοξαν
1/2 παρϑυαίων codd.: corr. Wesseling || 3 αὐτῶ» ὧν codd.: corr. Grosk. |
σάρισα moxz | σάτακα F, ΣΣάταλα susp. Mein.
Q*
10
10
10
116 Paulus Otto
of Γορδιαῖοι διαφερόντως ἀρχιτεχτονιχοί τινὲς εἶναι καὶ γτο-
λιορκητιχῶν ὀργάνων ἔμπειροι" διόττερ artoig εἰς ταῖτα 6
Τιγράνης ἐχρῆτο. Ἐγένετο δὲ καὶ ἡ λοιπὴ + εσοποταμία
ς x € ’ 2 >» ὦ Ἁ a & ~ ᾽
ὑπὸ Ῥωμαίοις. Πομτίγεος δ᾽ αὑτῖς τὰ πολλὰ τῷ Τιγράνῃ
3 ,
προσένειμεν, ὅσα rv ἀξιόλογα.
9 Meconorauia certe corruptum, Iogdvata vel Togduns7; Letronn.,
ποταμία Mein.
9sqq. Cass. Dio. XXXVII 5.
115
Str. XII 3, 31 p. 556/7 Ἐνταῦϑα δὲ χαὶ τὸ Καινὸν yw-
ρέον προσαγορευϑέν, ἐρυμνὴ καὶ ἀπότομος πέτρα διέχοισα
τῶν Καβείρων ἔλαττον ἢ διακοσίους σταδίους" ἔχει δ᾽ ἐτεὶ τῇ
χορυφῇ τιηγὴν ἀναβάλλουσαν πολὺ ὕδωρ steel τε τῇ ῥίζῃ σεο-
ταμὸν καὶ φάραγγα βαϑεῖαν, τὸ δ᾽ ἐψος ἐξαίσιον τῆς τεέτρας
ἐστὶ + τοῦ αὐχένος, ὥστ᾽ ἀπολιόρκητός ἐστι" τετείχισται δὲ
ϑαυμαστώς, πλὴν ὅσον of Ῥωμαῖοι κατέστεασαν (a. 65)° οὕτω
δ᾽ ἐστὶν anaca 7 κύκλῳ κατάδρυμος καὶ ὀρεινὴ καὶ ἄνυδρος,
ὥστ᾽ ἐντὸς ἑχατὸν καὶ εἴκοσι σταδίων μὴ εἶναι δυνατὸν στρα-
τοτεεδεύσασϑαι. Ἐνταῦϑα μὲν ἦν τῷ ΙΜιϑριδάτῃ τὰ τεμιώ-
tata τῶν χειμηλίων, ἃ νῦν ἐν τῷ Καστιτωλίῳ κεῖται Πομτεηέου
ἀναϑέντος.
4 περί] πρός Mein., ἐπί susp. Muell. | τὴν ῥίζαν oz ἢ 6 Ante τοῦ αὖ-
χένος aliquid videtur excidisse: ἐκ vel ἀσπτὸ vel ἄνω inserendum putat Grosk.,
καὶ Kr., ἐστὲ (χαλεπὴν ἐχούσης τὴν ἀνάβασιν διὰ) tov αὐχένος Muell. || 10
μὲ»] τὰ x
Cf. Plut. Pomp. 37 Ἔν δὲ τῷ Καινῷ φρουρίῳ καὶ γράμμασιν ἀπορ-
ρήτοις ὃ Πομπήιος ἐνέτυχε τοῦ Μιϑριδάτου χτλ.
110
a. Str. ΧΙ 3,1 p.540/1 Τοῦ δὲ Πόντου καϑίστατο μὲν
Ἱμιϑριδάτης 6 Εὐπάτωρ βασιλεύς. Elye δὲ τὴν ἀφοριζομένην
Οἵ. Plut. Pomp. 38 ᾿Βντεῦϑεν εἰς ᾿Αμισὸν ἐλϑὼν ὁ Πομπήιος -- ---
ὡς δὴ συντετελεσμένων ἁπάντων ἔπραττε ταὐτὰ (sc. τῷ AEvxdAAy)
Strabonis ἱστοριχῶν ὑπομνημάτων fragmenta 117
τῷ Advi μέχρι Τιβαρηνῶν καὶ Aoueviwy χαὶ τῆς ἐντὸς ““λυος
τὰ μέχρι μάστρεως καί τινων τῆς Παφλαγονίας μερῶν. Προς-
ἐχτήσατο δ᾽ οὗτος καὶ τὴν μέχρι Ἡραχλείας παραλίαν ἐπὶ
τὰ δυσμικὰ μέρη --- --- ἐπὶ δὲ τἀναντία μέχρι Κολχίδος καὶ
τῆς μικρᾶς ᾿Αρμενίας, ἃ δὴ καὶ προσέϑηχε τῷ Πόντῳ. Καὶ
δὴ χαὶ Πομπήιος καταλύσας ἐκεῖνον ἐν τούτοις τοῖς ὅροις
οὖσαν τὴν χώραν ταύτην παρέλαβε τὰ μὲν πρὸς ᾿Αρμενίαν
χαὶ τὰ περὶ τὴν Κολχίδα τοῖς συναγωνισαμένοις δυνάσταις
χατένειμε, τὰ δὲ λοιπὰ εἰς ἕνδεχα πολιτείας διεῖλε καὶ τῇ
Βιϑυνίᾳ προσέϑηκεν, ὥστ᾽ ἐξ ἀμφοῖν ecaeylay γενέσϑαι μίαν
(a. 65/4). Metagv te τῶν Παφλαγόνων τῶν μεσογαίων τινὰς
βασιλεύεσθαι παρέδωκε τοῖς ἀπὸ Πυλαιμένους, καϑάπερ καὶ
τοὺς Γαλάτας τοῖς ἀπὸ γένους τετράρχαις.
b. Str. XII 3,2 p. 841 Ταύτης δὲ τῆς παραλίας ἁπάσης
ἐπῆρξεν Εὐπάτωρ ἀρξάμενος ἀπὸ τῆς Κολχίδος μέχρι Ἧρα-
χλείας, τὰ δ᾽ ἐπέχεινα τὰ μέχρι τοῦ στόματος καὶ τῆς Χαλ-
χηδόνος τῷ Βιϑυνῶν βασιλεῖ συνέμενε. Καταλυϑέντων δὲ τῶν
βασιλέων ἐφύλαξαν οἱ Ῥωμαῖοι τοὺς αὐτοὺς ὅρους, ὥστε τὴν
Ἡράκλειαν τιροσκεῖσϑαι τῷ Πόντῳ, τὰ δ᾽ ἐπέκεινα Βιϑυνοῖς
σεροσχωρεῖν».
6. Str. XII 3,6 p. 543 Ἡ δὲ πόλις (sc. ἡ Ἡράκλεια) ἐστὶ
τῆς Ποντικῆς ἐπαρχίας τῆς συντεταγμένης τῇ Βιϑυνίᾳ.
d. Str. XII 3,9. 844 Τῆς δὲ χώρας ταύτης (se. τῆς Πα-
φλαγονίας) διῃρημένης εἴς τε τὴν μεσόγαιαν καὶ τὴν ἐπὶ ϑα-
ὃ τιβαρνῶν ΟΧΖ τιβαρανῶν codd. rell. exc. lrw | +76] τὴν Cas. ἢ 9 Ante
τὰ add. καὶ Cor. | μὲν] μέντοι κα Mein., qui μέντοι vel μὲν δὴ coni. 13 re
om. CDhix (in hoc xai ante μεταξὺ add.), δὲ Cas. | Ante τῶν μεσογαίων add.
καὶ Ο 18 Kadyndovos Tzsch.
διαχοσμῶν τὰς ἐπαρχίας καὶ διανέμων δωρεάς, πολλῶν μὲν ἡγεμόνων
καὶ δυναστῶν, βασιλέων δὲ δώδεχα βαρβάρων ἀφιγμένων πρὸς αὐτόν.
App. Mithr. 114 Τῶν δὲ εἰλημμένων ἐθνῶν τὰ μὲν αὐτόνομα ἠφίει συμ-
μαχίας ovvexa, τὰ δὲ ὑπὸ Ῥωμαίοις εὐθὺς ἐγίγνετο, τὰ δ᾽ ἐς βασίλεια
διεδίδου. Ib. 121 Πόντου δὲ χαὶ Βιϑυνίας πέμπεταί τις ἀπὸ τῆς βουλῆς
στρατηγὸς ἐτήσιος. Liv. per. 102. Vell. II 38, 6. Fest. 11, 4.
984ᾳ. 138qq. Cf. App. Mithr. 114 ποίει δὲ (8c. 6 Πομπήιος) καὶ
τετράρχας, Γαλλογραικχῶν μέν, ot viv εἰσι Γαλάται Καππαδόκαις ὅμο-
gor, Δηιόταρον καὶ ἑτέρους, Παφλαγονίας δὲ Ἄτταλον καὶ Κόλχων ᾿Αρί-
a
15
118 Paulus Otto
λάττῃ διατείνουσαν azo τοῦ “Ἴλιος μέχρι Βιϑινίας ἑκατέραν
τὴν μὲν παραλίαν ἕως τῆς Ἡρακλείας εἶχεν ὁ Εἰπάτωρ, τῆς
δὲ μεσογαίας τὴν μὲν ἐγγυτάτω ἔσχεν, ἧς τινα χαὶ πέραν Tot
80) ‘Alvog διέτεινε" χαὶ μέχρι δεῖρο τοῖς Ῥωμαίοις ἢ Ποντιχὶ
΄ 1 2 4 3 , , a ‘
ἐπαρχία ἀφώρισται" ta λοιτεὰ δ᾽ ry ὑπὸ δινάσταις καὶ μετὰ
τὴν Μιϑριδάτου κατάλυσιν.
30 τοῖς Ῥωμαέοις post ἐπαρχία vs. 31 collocat x
σταρχον δυνάστην. Cf. Eutr. VI 14. Fest. 16. Suid. 5. v. Πομπηιος.
De Galatarum tetrarchis v. infra fr. 131.
COMM. Pontum in provinciae formam a Pompeio redactum esse
a. 65 statuant Drumann hist. Rom. IV p. 450 et Marquardt “Roemische
Staatsverwaltung’ I? p. 350 adn. 1, a. 64 ineunte Benedictus Niese in
Herm. vol. XIII p. 388q. — De his Strabonis locis explicandis commode
disseruit idem v. ἃ. in Mus, Rhen. vol. XXXVIII p. 577 sqq.
117
Str. XVI 2,8 p. 751 Πρὸς ϑαλάττῃ δὲ τούτων ἐστὶν ἡ
Σελεύκεια καὶ ἡ Πιερία. --- — Ἔχαλεῖτο δ᾽ ἡ Σελεύκεια σερό-
τερον ὕδατος ποταμοί" ἔρυμα δέ ἐστιν ἀξιόλογον καὶ χρεῖτ-
tov βίας ἡ πόλις. Διόπερ καὶ ἐλευϑέραν αἰτὴν ἔχρινε Ποιι-
πήιος (a. θ4) ἀποχλείσας Τιγράνην.
3/4 κρείττων CDhimoxz
Cf. Eutr. VI 14 £t cum venisset (Pompeius) in Syriam, Seleu-
ciam, vicinam Anliochiae civitatem, libertate donavit, quod regem Tigranen
non recepisset. Plin. N. H. V 79.
COMM. Cf. Marquardt ‘Roem. Staatsverwaltung’ I? p. 394 adn. 2
118
Str. XVI 2,7 p. 751 ὠς ἕω δ᾽ ὁ Εὐφράτης ἐστὶ χαὶ καὶ
Βαμβύκη καὶ Κ᾽ Βέροια καὶ ἢ Ἡράκλεια τῇ ᾿Αντιοχείᾳ, τεολί-
χγία τυραννούμενά ποτε ὑπὸ iaedles tov ‘Hoaxdéwvos.
COMM. De Heracleone cf. Posidon. fr. 36 (Mueller FHG III p. 265).
Joseph. A. 1. XIII 13, 4. Pomp. Trog. prol. 39. — Dionysius alias non
commemoratur ; cuius tyrannide oppida illa liberata esse a Pompeio a. 64,
cum res Syriacas componeret, veri simile est.
Strabonis ἱστοριχῶν ὑπομνημάτων fragmenta 119
Ἐ119
Ios. A. I. XIV 3, 1 (Mueller FHG III p. 493 fr. 11) Mer’ οὐ
πολὺ δὲ Πομπηίου εἰς Aapaoxov ἀφιχομένου καὶ Κοίλην Συ-
ρέαν ἐπιόντος ἧκον παρ᾽ αὐτὸν πρέσβεις ἐξ ὅλης Συρίας καὶ
«Αἰγύπτου καὶ ἐκ τῆς Ἰουδαίας. Ἔπεμψε γὰρ αὐτῷ μέγα δώ-
ρον “Αριστόβουλος, ἄμπελον χρυσὴν ἐκ πεντακοσίων ταλάντων.
ἹΜέμνηται δὲ τοῦ δώρου καὶ Στράβων 6 Καππαδοξ λέγων
οὕτως" “Ἦλϑε δὲ καὶ ἐξ «Αἰγύπτου χερεσβεία καὶ στέφανος ἐκ
χρυσῶν τετρακισχιλίων καὶ ἀτεὸ τῆς Ἰουδαίας εἴτε ἄμτεελος εἴτε
χῆπτος᾽ τερτεωλὴν ὠνόμαζον τὸ δημιούργημα:
Cf. Zon. V6 PI 223A. Plin. N. Η. XXXVII 14.
COMM. De hoc fragmento falso loco a Iosepho inserto conferas
quae infra disputabo in Quaestionibus Strabonianis. Aristobuli donum
non Damasci, sed in Syria Pompeio traditum est.
120
Str. XVI 2,10 p. 753 Ov πόρρω δ᾽ (sc. τῆς “Anauelag)
οὐδ᾽ Ἡλιούπολις καὶ Χαλκὶς ἡ ὑπὸ Πτολεμαίῳ τῷ Mevvatov
τῷ τὸν Macovav κατέχοντι χαὶ τὴν ᾿Ιτουραίων ὀρεινήν.
3 τὴν] τῶν Cmoxz, tn» τῶν Cor.
Cf. Ios. A. I. XIV 3, 2 “Ὥρμησεν (sc. 6 Πομπῆιος) ἐπὶ τὴν Δαμα-
σχηνὴν (8. 64/3) χαὶ τήν τε ἄχραν ἐν παρόδῳ τὴν ἐν ᾿Απαμείᾳ κατέσχα-
ψεν, ἣν ὃ Κυζικηνὸς ἐτείχισεν ᾿Αντίοχος, χαὶ τὴν Πτολεμαίου τοῦ Mev-
valov χώραν κατεπόνησεν, ἀνδρὸς πονηροῦ --- — Διελϑὼν δὲ τὰς πόλεις
τήν τε Ἡλιόπολιν καὶ τὴν Χαλκίδα χαὶ τὸ διεῖργον ὄρος ὑπερβαλὼν τὴν
Κοιλὴν προσαγορευομένην Συρίαν ἀπὸ τῆς Πέλλης εἰς Δαμασχὸν ἧκεν.
121
Str. XVI 2, 18 p. 755 Mera δὲ τὸν ἹΜάχραν ἐστὶν ὃ Mao-
σίας ἔχων τινὰ καὶ ogetva, ἐν οἷς ἡ Xalxis, ὥσπερ ἀκρόπο-
dig τοῦ Μασσύου. --- — Τὰ μὲν οὖν ὀρεινὰ ἔχουσι πόντα
Ἰιτουραῖοί te καὶ "Ἃραβες, καχοῦργοι πάντες, οἱ δ᾽ ἐν τοῖς
Οἵ. Oros. VI 6,1 M. Tullio Cicerone et C. Antonio consulibus
Pompeius occisi Mithridatis nuntio accepto Syriam Coelen et Phoenicen
5
10
o
120 Paulus Otto
γεδίοις γεωργοί, κακούμενοι δ᾽ ὑπ᾽ ἐχείνων ἄλλοτε ἄλλης
βοηϑείας δέονται. Ὁρμητηρίοις δ᾽ ἐρυμνοῖς χρῶνται, καϑάπερ
οἱ τὸν Alpavoy ἔχοντες ἄνω μὲν ἐν τῷ ὄρει Σιννᾶν καὶ Βορ-
θαμὰ καὶ ἄλλα τοιαῦτα ἔχουσι τείχη, χάτω δὲ Βόεριν χαὶ
Γίγαρτον καὶ τὰ ἐπὶ τῆς ϑαλάττης σπήλαια καὶ τὸ ἐπὶ τῷ
Θεοῖ προσώπῳ φρούριον ἐ;ειτεϑέν, ἃ κατέσπασε Πομπήιος
(a. 64,63), ἀφ᾽ ὧν τήν τε Βίβλον κατέτρεχον χαὶ τὴν ἐφεξῆς
ταύτῃ͵ Βηριτόν, at μεταξὺ χεῖνται Σιδῶνος χαὶ τοῦ Θεοῦ προ-
σώτιου. Ἢ μὲν οὖν Βύβλος, τὸ τοῦ Κινύρου βασίλειον, ἱερά
ἐστι τοῦ ἰδώνιδος᾽ ἣν τυραννουμένην rievdéquoe Πομπήιος
πελεχέσας ἐκεῖνον.
15 Βορραμὰ ex F rec. Mein. βόραμα z βόρραμα codd, rell. edd. } 5
Boorevy Dhi Boorga moxz ἢ 11 κατέτρεχε codd. exc. F ἢ 14 ἠλδιιϑέρωσεν
ἐκεῖνος ὁ I, x
bello adgressus Ituracos primum Arabasque perdomuit. Cf. Eutr. VI
14. App. Mithr. 106.
122
Str. XVI 2, 23 p. 757 Οὐχ ὑπὸ τῶν βασιλέων δ᾽ ἐχρέϑη-
σαν αὐτόνομοι μόνον (8c. of Tero) μιχρὰ ἀναλώσαντες, ἀλλὰ
καὶ ὑπεὸ τῶν Ῥωμαίων βεβαιωσαντων τὴν ἐχείνων γνώμην.
2 Verba μεκρὰ ἀναλώσαντες in codd. leguntur post τὰν Ῥωμαίων,
transposuit Kram.
COMM. Cf. Marquardt “Roem. Staatsv.’ 15 p. 395 adn. 2. — Pom-
peius a. 643 Tyriis libertatem contirmavit: cf. Ios. A. I. XV 4, 1.
123
Str. XVI 2, 34—37 p. 760/1 Ἡ zeatotoa μάλιστα φήμη
τῶν 7τερὶ τὸ ἱερὸν τὸ ἐν τοῖς Tegocodr moms “ειστευομένων _Ai-
γιπτίοις ἀποφαίνει τοὺς τερογόνοις τῶν νῦν Ἰοιδαίων λεγο-
μένων. (35) Πωσῆς γάρ τις τῶν «Αἰγιττίων ἱερέων ἔχων τε
μέρος τῆς (κάτω) καλοιμένης χώρας ατιῆρεν ἐχεῖσε ἐνθένδε
δυσχεράνας τὰ καϑεστῶτα καὶ συνεξῆραν αὐτῷ πολλοὶ τιμῶν-
τες τὸ ϑεῖον. Ἔφη γὰρ ἐκεῖνος xai ἐδίδασχεν, ὡς οὐκ ὀρϑῶς
5 κάτω add. Cor. | ἐκεῖϑεν F
Strabonis ἱστοριχῶν ὑπομνημάτων fragmenta 121
φρονοῖεν οἱ «Αἰγύπτιοι ϑηρίοις εἰκάζοντες καὶ βοσκήμασι τὸ
ϑεῖον, οὐδ᾽ οἱ “ίβυες" οὐχ εὖ δὲ οὐδ᾽ οἱ Ἕλληνες ἀνθρωπο-
μόρφους τυποῦντες" εἴη γὰρ ἕν τοῦτο μόνον ϑεὸς τὸ περιέχον
ἡμᾶς ἅπαντας καὶ γῆν καὶ ϑάλατταν, ὃ καλοῦμεν οὐρανὸν καὶ
’ ~ ’ , . n ’,
χόσμον χαὶ τὴν τῶν ὄντων φύσιν. Τούτου δὴ τίς av εἰχόνα
, , - ’ ‘ ~ 2 ἂν
πλάττειν ϑαρρήσειε νοῦν ἔχων ὁμοίαν τινὶ τῶν wag ἡμῖν;
᾿Αλλ᾽ ἐὰν δεῖν πᾶσαν ξοανοποιίαν, τέμενος (δ᾽) ἀφορίσαντας
Q a 2 , ~ a Ἶ > ~
καὶ σηχὸν ἀξιόλογον τιμᾶν Edovg ywels’ ἐγκοιμᾶσϑαι δὲ καὶ
αὐτοὺς ὑπὲρ ἑαυτῶν καὶ inte τῶν ἄλλων ἀλλοὺς τοὺς εὐο-
veloouvg’ καὶ προσδοχᾶν δεῖν ἀγαθὸν παρὰ τοῦ ϑεοῦ καὶ δῶρον
ἀεέ τι χαὶ σημεῖον τοὺς σωφρόνως ζώντας καὶ μετὰ δικαιο-
, ‘ > » ‘ - ) = \ 3
σύνης, τοὺς 0 addovg μὴ προσδοκᾶν. (36) Ἐχεῖνος μὲν οὖν
τοιαῦτα λέγων ἔπεισεν εὐγνώμονας ἄνδρας οὐκ ὀλίγους καὶ
ἀτεήγαγεν ἐπὶ τὸν τόπον τοῦτον, ὅπου νῦν ἐστι τὸ ἐν τοῖς
, ἢ >
Ἱεροσολύμοις κτίσμα. Κατέσχε δὲ ῥᾳδίως οὐκ ἐπίφϑονον ov
τὸ χωρίον οὐδ᾽ ὑπὲρ οὗ ἂν τις ἐσπουδασμένως μαχέσαιτο"
ἔστι γὰρ πετρῶδες, αὐτὸ μὲν εὔυδρον, τὴν δὲ κύκλῳ χώραν
4 4 q w A > Ἁ ,
ἔχον λυπρὰν καὶ ἄνυδρον, τὴν 6 ἐντὸς ἑξήκοντα σταδίων καὶ
ς , [4 > 23 A ~ Ω a ς ‘ 2) ,
ὑπόπετρον. Aua δ᾽ ἀντὶ τῶν ὅπλων ta ἱερὰ προὐβάλλετο
~ 4 - 2 » ’
καὶ τὸ ϑεῖον ἵδρυσιν τουτου ζητεῖν ἀξιῶν καὶ παραδώσειν
ὑπισχνούμενος τοιοῦτον σεβασμὸν χαὶ τοιαύτην ἱεροττοιίαν,
ce . ’ ’ Ἁ »
ἥτις οὔτε δαττάναις ὀχλήσει τοὺς χρωμένους οὔτε ϑεοφορίαις
8 of om. Tzsch. || 10 τυποῦντες)] ποιοῦντες τ | ἕν] ἐν ἂν moxz || 13
τινὰ codd.: corr. Cas. || 14 δεῖ codd.: corr. Cor. [ δ᾽ add. Cor. [ 15 αἰδοῦς FD
Gar corr. m. sec.) ἔδους h aidovs codd. rell. || 19 ἀλλους] ἄλλως Cor. ἢ 29 οὐδὲ
απάναις codd.: corr. Cor.
Cf. Diod. XL fr. 3 Ἡμεῖς δὲ μέλλοντες ἀναγράφειν τὸν προς Tov-
dalovg πόλεμον (sc. ἃ Pompeio gestum) olxeZor εἶναι διαλαμβάνομεν
προδιελϑεῖν ἐν χεφαλαίοις τήν τε tov ἔϑνους τούτου ἐξ ἀρχῆς xtlow
χαὶ τὰ παρ᾽ αὐτοῖς νόμιμα. Κατὰ τὴν Αἴγυπτον τὸ παλαιὸν λοιμικῆς
περιστάσεως γενομένης ἀνέπεμπον οἱ πολλοὶ τὴν αἰτίαν τῶν χαχῶν ent
τὸ δαιμόνιον᾽ πολλῶν γὰρ xal παντοδαπῶν κατοιχούντων ξένων xal
διηλλαγμένοις ἔϑεσι χρωμένων περὶ τὸ ἱερὸν χαὶ τὰς ϑυσίας καταλελύ-
σϑαι συνέβαινε παρ᾽ αὐτοῖς τὰς πατρίους τῶν ϑεῶν τιμαᾶς. Ὅπερ οἵ
τῆς χώρας ἐγγενεῖς ὑπέλαβον, ἐὰν μὴ τοὺς ἀλλοφύλους μεταστήσωνται,
χρίσιν οὐχ ἔσεσϑαι τῶν χαχῶν. Ἐυϑὺς οὖν ξενηλατουμένων τῶν ἀλλο-
εϑνῶν — — 6 πολὺς λεὼς ἐξέπεσεν εἰς τὴν νῦν χαλουμένην Ἰουδαίαν,
οὐ πόρρω μὲν χειμένην τῆς Αἰγύπτου, παντελῶς δὲ ἔρημον οὖσαν xat’
15
20
45
122 Paulus Otto
οὔτε ἄλλαις πραγματείαις ἀτόποις. Οὗτος μὲν οὖν εὐδοκιμύ-
σας τούτοις συνεστήσατο ἀρχὴν οὐ τὴν τυχοῦσαν ἀ,τάντων
προσχωρησάντων ῥᾳδίως τῶν κύκλῳ διὰ τὴν ὁμιλίαν καὶ τὰ
προτεινόμενα. (37) Οἱ δὲ διαδεξάμενοι χρόνοις μέν τενας ἐν
τοῖς αὑτοῖς διέμενον δικαιοπραγοῦντες καὶ ϑεοσεβεῖς ὡς ἀλη-
Sug ὄντες" Exact’ ἐφισταμένων ἐτεὶ τὴν ἱερωσύνην τὸ μὲν
σερῶτον δεισιδαιμόνων, ἔπειτα τυραννιχῶν ἀνθρώπτωων ἐκ μὲν
τῆς δεισιδαιμονίας αἱ τῶν βρωμάτων ἀεοσχέσεις, ὦνττερ καὶ
γὺν ἔϑος ἐστὶν αὐτοῖς ἀπέχεσϑαι, καὶ (ai) περιτομαὶ καὶ ai
ἐχτομαὶ καὶ εἴ tive τοιαῦτα ἐνομίσϑη, ἐκ δὲ τῶν τυραννέδων
τὰ λῃστήρια. Οἱ μὲν γὰρ ἀφιστάμενοι τὴν χώραν ἐκάκουν
καὶ αὐτὴν καὶ τὴν γειτνιῶσαν, οἱ δὲ συμπράττοντες τοῖς ἄρ-
χουσι καϑήρπαζον τὰ ἀλλότρια καὶ τῆς Σ Συρίας κατεστρέφοντο
καὶ τῆς Φοινίκης πολλήν. “Hy δ᾽ ὅμως εὐπρέτειά τες περὶ
τὴν ἀκρόπολιν αὑτῶν, οὐχ ὡς τυραννεῖον βδελυττομένων, ἀλλ᾽
ὡς ἱερὸν σεμνυνόντων καὶ σεβομένων.
31 Ante ἀρχὴν add. τὴ» Dh || 38 αἱ ante περιτομαὶ add, Kr. | αἱ ante
éxrouai om. F || 39 ἐκτομέαε codd. exc. Fh [ 44 τύραννον CDFhi, sed in mg.
D et F pr. man. add. τυραννοίον
ἐχείνους τοὺς χρόνους. Ἡγεῖτο δὲ τῆς ἀποιχίας ὃ προσαγορευόμενος
Ηωσὴῆς φρονήσει τε χαὶ ἀνδρείᾳ πολὺ διαφέρων. Οὗτος δὲ χαταλαβο-
μενος τὴν χώραν ἄλλας τε πόλεις ἔχτισε χαὶ τὴν νῦν οὖσαν ἐπιφάνε-
στάτην ὀνομαζομένην Ἱεροσόλυμα. ᾿Ιδρύσατο δὲ καὶ τὸ μάλεστα παρ᾽
αὐτοῖς τιμώμενον ἱερὸν χαὶ τὰς τιμὰς χαὶ ἁγιστείας τοῦ ϑείου χατέ-
δειξε χαὶ τὰ χατὰ τὴν πολιτείαν ἐνομοθέτησέ τε χαὶ διέταξε. --- ---
Ἄγαλμα δὲ ϑεῶν τὸ σύνολον οὐ χατεσχεύασε διὰ τὸ μὴ νομίζειν ἀνϑρω-
πόμορφον εἶναι τὸν ϑεόν, ἀλλὰ τὸν περιέχοντα τὴν γῆν οὔρανον μόνον
εἶναι ϑεὸν xal τῶν ὅλων κύριον. — — Ἐπιλέξας δὲ τῶν ἀνδρῶν τοὺς
χαριεστάτους χαὶ μάλιστα ϑυνησομένους τοῦ σύμπαντος ἔϑνους προΐστα-
σϑαι τούτους ἱερεῖς ἀπέδειξε. τὴν δὲ διατριβὴν ἔταξεν αὐτῶν γίνεσϑαι
περὶ τὸ ἱερὸν χαὶ τὰς τοῦ ϑεοῦ τιμάς τε χαὶ ϑυσίας. Τοὺς αὐτοὺς δὲ
χαὶ δικαστὰς ἀπέῤειξε τῶν μεγίστων χρίσεων χαὶ τὴν τῶν νόμων καὶ
τῶν ἐθῶν φυλαχὴν τούτοις ἐπέτρεψε᾽ διὸ χαὶ βασιλέα μὲν μηδέποτε τῶν
Ἰουδαίων, τὴν δὲ τοῦ πλήϑους προστασίαν δίδοσϑαι διὰ παντὸς τῷ do-
χοῦντι τῶν ἱερέων φρονὴήσει χαὶ ἀρετῇ προέχειν. Τοῦτον δὲ προσαγο-
ρεύουσιν ἀρχιερέα χαὶ νομίζουσιν αὑτοῖς ἄγγελον γίνεσϑαι τῶν τοῦ ϑεοῖ
προσταγμάτων. --- — Περὶ μὲν τῶν Ἰουδαίων Ἑχαταῖος ὃ Μιλήσιος
ταῦτα ἱστόρηχεν (immo Abderita: cf. Mueller FHG II p. 393).
Strabonis ἱστορικῶν ὑπομνημάτων fragmenta 198
Ἐ124
a. Str. XVI 2, 40 p. 762/3 Ἤδη δ᾽ οὖν φανερῶς τυραννου-
ΓΈ: τῆς Tovdatac πρῶτος avy ἱερέως ἀνέδειξεν ἑαυτὸν βα-
σιλέα ᾿Αλέξανδρος" τούτου δ᾽ ἦσαν υἱοὶ Ὑρκανός τε καὶ ᾿Αρε-
στόβουλος" διαφερομένων δὲ ττερὶ τῆς ἀρχῆς ἐ:τῆλϑε Πομπήιος
(a. 63) καὶ κατέλυσεν αὐτοὺς καὶ τὰ ἐρύματα αὐτῶν κατέσττασε
χαὶ αὐτὰ ἐν πρώτοις τὰ Ἱεροσόλυμα βίᾳ καταλαβών" ἣν γὰρ
γεετρῶδες καὶ εὐερχὲς ἔρυμα, ἐντὸς μὲν εὔυδρον, ἐκτὸς δὲ πταν-
τελῶς διψηρόν, τάφρον λατομητὴν ἔχον βάϑος μὲν ἑξήκοντα
γοδιῦν, πιλάτος δὲ πεντήκοντα xal διαχοσέων᾽ ἐκ δὲ τοῦ λίϑου
τοῦ λατομηϑέντος ἐπεπτύργωτο τὸ τεῖχος τοῦ ἱεροῦ. Κατελά-
βετο δ᾽ ὡς φασι τηρήσας τὴν τῆς νηστείας ἡμέραν, ἡνίκα
ἀπείχοντο οἱ Ἰουδαῖοι παντὸς ἔργου, πληρώσας τὴν τάφρον
χαὶ ἐπιβαλὼν τὰς διαβάϑρας" κατασπάσαι δ᾽ οὖν ἐχέλευσε τὰ
τείχη πάντα καὶ ἀνεῖλεν εἰς δύναμιν τὰ λῃστήρια καὶ τὰ γαζο-
φυλάχια τῶν τυράννων. Ἦν δὲ δύο μὲν τὰ ταῖς εἰσβολαῖς
ἐπικείμενα τοῦ Ἱερικοῦντος Θρηήξ τε καὶ Ταῦρος, ἄλλα δὲ
᾿Αλεξάνδριόν τε καὶ Ὑρχάνιον xat ὕηχαιροῦς καὶ “υσιὰς καὶ
τὰ περὶ τὴν Φιλαδελφέαν καὶ ἡ περὶ Γαλιλαίαν Σκχυϑόπολις.
1 δ᾽ om. moxz || 6 καταβαλὼν codd.: corr. Cas. || 7 καὶ om. codd. exe.
Dh ἢ 17 Post Mayacgovs add. Avdas w, post “υσιὰς add. καὶ λύδας F ἢ 18
Φιλαδέλφειαν Cor.
Cf. Ios. A. I. XIV 3,2 Εἰς Δαμασχὸν ἧχεν (80. 6 Πομπήιος), ἔνϑα
δὴ καὶ τῶν Ἰουδαίων διήκουσε καὶ τῶν ἡγουμένων αὐτῶν, ot πρός τε
ἀλλήλους διεφέροντο, ὃ τε Ὑρκανὸς καὶ Ἀριστόβουλος, καὶ τὸ ἔϑνος
πρὸς ἀμφοτέρους, τὸ μὲν οὐχ ἀξιοῦν βασιλεύεσθαι᾽ πάτριον γὰρ εἶναι
τοῖς ἱερεῦσι τοῦ τιμωμένου παρ᾽ αὑτοῖς ϑεοῦ πειϑαρχεῖν, ὄντας δὲ τού-
τους ἀπογόνους τῶν ἱερέων εἰς ἄλλην μετάγειν ἀρχὴν τὸ ἔϑνος ζητῆ-
σαι, ὅπως καὶ δοῦλοι γένοιντο. --- -- (ib. 4) δυσανασχετῶν δὲ (sc. 6
᾿Αριστόβουλος) ἀνεχώρησεν εἰς Ἱεροσόλυμα xal ἐν παρασχευῇ τοῦ πολε-
μεῖν ἐγίνετο. ib. cap.4 (1) Ὀργὴ δ᾽ ἐπὶ τούτοις Πομπήιον λαμβάνει χαὶ
τὸν Ἀριστόβουλον ἐν φυλαχῇ καταστήσας αὐτὸς ἐπὶ τὴν πόλιν ἔρχεται,
τὰ μὲν ἄλλα πάντα οὐσαν ὀχυράν, μόνῳ δὲ τῷ βορείῳ μέρει φαύλως
ἔχουσαν᾽ περιέρχεται γὰρ αὐτὴν φάραγξ εὑὐρεῖά τε χαὶ βαϑεῖα ἐντὸς
ἀπολαμβανουσα τὸ ἱερὸν χαρτερῶς πᾶνυ τετειχισμένον. --- — (2) Τάφρος
δὲ ὀρώρυχτο καὶ βαϑείᾳ περιείχετο φάραγγι — — χαὶ τὸ χῶμα bon-
μέραι ταλαιπώρως ἐγήγερτο τεμνόντων τὴν πέριξ ὕλην Ῥωμαίων. Καὶ
ἐπειδὴ τοῦτ᾽ εἶχεν ἱχανῶς, μόλις πλησϑείσης τῆς τάφρου διὰ βάϑος ἄπει-
10
20
25
124 . Paulus Otto
Ὁ. Ioseph. A. I. XIV 4, 3 (Mueller FHG III p. 493 fr. 12+)
Madot δ᾽ av τις ἐντεῦϑεν τὴν ὑπερβολὴν ἧς ἔχομεν πεερὶ τὸν
ϑεὸν εἰσεβείας καὶ τὴν φιλακὴν τῶν νόμων μηδὲν ὑπὸ τῆς πο-
λιορκίας διὰ φόβον ἐμτεοδιζομένων πρὸς τὰς ἱερουργέας, ἀλλὰ
δὶς τῆς ἡμέρας, scowl te val περὶ ἐνάτην ὥραν, ἱερουργούντων
ἐπεὶ τοῦ βωμοῦ καὶ μηδ᾽, εἴ τι τιερὶ τὰς τεροσβολὰς δύσκολον
εἴη, τὰς ϑυσίας τταριέντων. Καὶ γὰρ ἁλούσης τῆς τεόλεως (se.
τῶν Ἱεροσολύμων) ττερὶ τρίτον μῆνα τῇ τῆς νηστείας ἡμέρᾳ κατὰ
τὴν ἐνάτην καὶ ἑβδομηχοστὴν καὶ ἑκατοστὴν ὀλυμπιάδα ὕπα-
τευόντων Γαΐου ᾿Αντωνίου καὶ Maozov Τυλλίου Κικέρωνος of
πολέμιοι μὲν εἰστεεσόντες ἔσφαττον τοὺς ἐν τῷ ἱερῷ, οἱ δὲ πρὸς
ταῖς ϑυσίαις οὐδὲν ἧττον ἱερουργοῦντες διετέλουν οὔτε ὑπὸ
τοῦ φόβου τοῦ περὶ τῆς ψυχῆς οὔτε ὑτὼὸ τοῦ πλήϑους τῶν
ἤδη φονευομένων ἀναγχασϑέντες ἀποδρᾶναι, πᾶν δ᾽ δ᾽ τι δέοι
γεαϑεῖν τοῦτο ζεαρ᾽ αὐτοῖς ὑτεομεῖναι τοῖς βωμοῖς χρεῖττον
εἶναι νομίζοντες ἢ παρελϑεῖν τε τῶν νομίμων. Ὅτε δὲ οὐ
gov προσβαλὼν μηχανὰς καὶ ὄργανα ἐχ Τύρου χομισϑέντα ἐπιστήσας
κατήρασσε τὸ ἱερὸν τοῖς πετροβόλοις. Εἰ δὲ μὴ πάτριον ἣν ἡμῖν ἀργεῖν
τὰς ἑβδομάδας ἡμέρας, οὐχ ἂν ἠἡνύσϑη τὸ χώμα. --- — (3) Καὶ γὰρ ἁλού-
σης τῆς πόλεως περὶ τρίτον μῆνα τῷ τῆς νηστείας ἡμέρᾳ xTA. ν΄. supra
v. 25sqq. Cf. los. Β. I. 1 6, 5—7, 5. Zonar. V 6 PI 223—2924 B.
Hegesipp. B. I. I 15—17.
Cass. Dio. XXXVII 18 84. Καντεῦϑεν ἐπὶ τὴν Συρίαν τὴν Ἰαλαι-
στίνην, ὡς χαὶ τὴν Φοινίχην χαχώσαντας, ὥρμησεν (sc. 6 Πομπήιος).
Ἦρχον δὲ αὐτῶν Ὑρκανὸς τε καὶ Αριστόβουλ ος ἀδελφοὶ ar ἐτύγχανον
ὑπὲρ τῆς τοῦ σφετέρου ϑεοῦ, ὅστις ποτὲ οὗτός ἐστιν, ἱερωσύνης (οἴτω
γὰρ τὴν βασιλείαν σφῶν ὠνόμαζον) αὐτοί τε διαφερόμενοι χαὶ τὰς πό-
λεις στασιάζοντες. Ὁ οὖν Πομπήιος Ὑρχανὸν μὲν -- -- ἀμαχὶ εὐϑὺς
προσέϑετο, AgustoBovdov δὲ ἐς χωρίον τι κατακλείσας ὁμολογῆσαί ot
ἠνάγχασε. --- — Kax τούτου τοὺς μὲν ἄλλους ῥᾷον προσεποιήσατο, τὰ
δὲ Ιεροσόλυμα -πομορκῶν πράγματα ἔσχε. Τὴν μὲν γὰρ ἄλλην πόλιν
ἐσδεξαμένων αὐτὸν τῶν τὰ τοῦ Ὑρκανοῦ φρονούντων ἀπραγμόνως ἔλε-
βεν, αὐτὸ δὲ τὸ ἱερὸν “προχατασχόντων τῶν ἑτέρων οὐχ ἀπόνως εἷλεν"
ἐπί τε γὰρ μετεώρου ἦν καὶ περιβόλῳ ἐδίῳ ὠχύρωτο. Καὶ εἴ γε ἐν πά-
σαις ταῖς ἡμέραις ὁμοίως ἠμύνοντο, οὐχ ἄν αὐτὸ ἐχειρώσατο" νὺν δὲ
τὰς τοῦ Κρόνου δὴ ὠνωμασμένας διαλείποντες καὶ οὐδὲν τὸ παράπαν
ἐν αὐταῖς δρῶντες παρέδωχαν τοῖς Ῥωμαίοις καιρὸν ἐν τῷ διαχένῳ
τούτῳ τὸ τεῖχος διασεῖσαι. --- --- Καὶ οὕτως ἑάλωσαν τε ἐν τῇ τοῦ Κρό-
vou ἡμέρᾳ μηδ᾽ ἀμυνόμενοι, καὶ πάντα τὰ χρήματα διηρπάσϑη. Cf. App.
Strabonis ἱστοριχῶν ὑπομνημάτων fragmenta 12ὅ
λόγος ταῦτα μόνον ἐστὶν ἐγχώμιον ψευδοῦς εὐσεβείας ἐμφανί-
ζων, ἀλλ᾽ ἀλήϑεια, μαρτυροῦσι τιἄντες οἱ τὰς κατὰ Πομπήιον
σεράξεις ἀναγράψαντες, ἐν οἷς καὶ Στράβων χαὶ Νικόλαος
χαὶ πρὸς τούτοις Τίτος ΖΔιούιος 6 τῆς Ῥωμαϊκῆς ἱστορίας
συγγραφεὺῦς.
Mithr. 106. Syr. 50. Plut. Pomp. 39. Zon. X5 ΡΙ 418. Suid.s. v.
Πομπήιος. Liv. per. 102. Oros. VI 6, 28qq. Flor. I 40, 30. Eutr.
VI 14. Tac. hist. V 9. Euseb. I p. 130, 2isqq. II p. 134 54.
3sqq. cf. Diod. XL fr. 2.
148sq. cf. Plut. Pomp. 39 Τὴν δὲ Ἰουδαίαν χατεστρέψατο (sc. ὃ
Πομπήιος) καὶ συνέλαβεν ᾿Αριστόβουλον τὸν βασιλέα. Πόλεις δὲ τὰς
μὲν ἔχτιζε, τὰς δὲ ἡλευϑέρου χολάζων τοὺς ἐν αὐταῖς τυράννους.
20sqq. cf. Plut. de superstit. 8 p. 169 C.
125
Str. XVI 2, 41 p. 763 Ἐνταῦϑα δ᾽ (se. ἐν Ἱερικοῦντι) ἐστὶν
ὃ φοινικὼν μεμιγμένην ἔχων καὶ ἄλλην ὕλην ἥμερον καὶ εὔ-
καρπτον, τελεονάζων δὲ τῴ φοίνικι ἐπὶ μῆκος σταδίων ἑκατόν,
διάρρυτος ἅπας χαὶ μεστὸς κατοικιῶν" ἔστι δ᾽ αὐτοῦ καὶ βασί-
λδιον χαὶ ὃ τοῦ βαλσάμου παράδεισος" ἔστι δὲ τὸ φυτὸν
ϑαμνώδες, κυτίσῳ ἐοικὸς καὶ τερμίνϑῳ, aowuarilov’ οὗ τὸν
φλοιὸν ἐπισχίσαντες ὑπολαμβάνουσιν ἀγγείοις τὸν ὀπὸν γλί-
σχρῳ γάλαχτι παραπλήσιον.
2 εὔκαρπον καὶ ἥμερον χξ ἢ Ἴ ἀγγείῳ E
Cf. Ios. A. I. XIV 4, 1 Στρατοπεδευσάμενος δὲ (sc. ὁ Πομπήιος)
περὶ Ἱεριχοῦντα, οὗ τὸν φοίνικα τρέφεσϑαι συμβέβηχε καὶ τὸ ὀποβάλ-
σαμον μύρον ἀχρότατον, ὃ τῶν ϑάμνων τεμνομένων ὀξεῖ λίϑῳ ἀναπι-
δύει ὥσπερ ὁπός, ἕωϑεν ἐπὶ Ιεροσόλυμα ἐχώρει. Id. Β. I. I 6, 6 Ἔνϑα
(sc. περὶ Ἱεριχοῦντα) τὸ τῆς Ἰουδαίας πιότατον φοίνικα te πάμπολυν
καὶ βάλσαμον τρέφει" τοῦτο λίϑοις ὀξέσιν ἐπιτέμνοντες τὰ πρέμνα συλ-
λέγουσι χατὰ τὰς τομὰς ἐχδαχρῦον.
126
Str. XVI 2, 46 p. 764/5 Πομπήιος μὲν οὖν περικόψας
Cf. Ios. A. I. XIV 4, 4 Τὴν ἀρχιερωσύνην antdwxev (86. ὃ Πομ-
πήιος) Ὑρχανῷ. — — Ἃς δὲ οἱ ἔνοικοι πρότερον πόλεις ἐχειρώσαντο
85
126 Paulus Otto
~ ’ - 2 4 ,
τινὰ τῶν ἐξιδιασϑέντων ὑπὸ τῶν Ιουδαίων χατὰ βίαν ascé-
δειξεν Ὑρκανῷ τὴν ἱερωσύνην (a. 63).
3 Ὑρκανῷ) ἡρώδι F ἡρώδη codd. rell., lacunam et ante et post Ἡρώδῃ
statuit Cas., Ὑρκανῷ recte scr. Cor. Mendum inde ortum, quod statim sequitur
Herodis nomen.
τῆς Κοίλης Συρίας ἀφελόμενος ὑπὸ τῷ σφετέρῳ στρατηγῷ ἔταξε καὶ
τὸ σύμπαν ἔϑνος ἐπὶ μέγα πρότερον αἰρόμενον ἐντὸς τῶν ἰδίων ὅρων
συνέστειλεν. Cf. id. B. I. 17,68q. Zon. V6 PI 224 BL Hege-
8ipp. 1 17, 2. Cass. Dio. XXXVII 16. Suid. 8. v. Πομπηεος (qui res
misere confudit), Flor. I 40,30. Oros. VI 6,4. Euseb. I p. 130, 22.
II p. 134 8q.
127
Str. XVI 4, 21 p. 779 Πρῶτοι δ᾽ tzte τῆς Συρίας Ναμβα-
ταῖοι καὶ Σαβαῖοι τὴν εὐδαίμονα Agapiay νέμονται καὶ :τολ-
λάκις κατέτρεχον αὐτῆς, τερὶν ἢ Ῥωμαίων γενέσϑαι" νῦν δὲ
κἀχεῖνοι Ῥωμαίοις εἰσὶν ὑπήκοοι καὶ Σύροι.
3 ἢ om. Cor. || 4 σύροες Di
COMM. Contra Nabataeos eorumque regem Aretam, qui Syriam
populabantur (Cass. Dio. XXXVII 15) Pompeius expeditionem paraverat,
antequam in Judaeam proficisceretur (Ios. A. I. XIV 3,3 sq.), quo tamen
incepto destitit. (In errore versantur Cass. Dio 1. 1. Oros. VI 6, 1. Eutr.
VI 14. Flor. I 40, 29, qui auctore Livio eum usque ad Petram proces-
sisse totamque terram subegisse narrant.) Victis autem Iudaeis rex Aretas
ultro Pompeio se subiecit et ad omnia se obtemperaturum promisit (Plut.
Pomp. 41. Zon. X 5 PI 478 D), qua re etiam inter victos reges recensetur
apud App. Mithr. 117. Sed etiam M. Aemilio Scauro a. 62 (Ios. A. I.
XIV 5, 1. B. I. I 8, 1. Heyesipp. I 18) eiusque in Syria successoribus
(App. Syr. 51) bellum cum Nabataeis erat gerendum.
128
Str. XVI 2,3 p. 1719 Ἡ Κομμαγηνὴ μικρά tig ἐστιν" ἔχει
δ᾽ ἐρυμνὴν τεόλιν Σαμόσατα, ἐν 7, τὸ βασίλειον ὑτεῆρχε. ---- —
Ἐνταῦϑα δὲ νῦν ἐστι τὸ ζεῦγμα τοῦ Εὐφράτου" κατὰ τοῦτο
Cf. App. Mithr. 114 Ἀντιόχῳ δὲ τῷ Κομμαγηνῷ Σελεύχεειαν ἐπέ-
τρεψε (8c. ὃ Πομπήιος) καὶ ὅσα τῆς Μεσοποταμίας ἄλλα κατέδραμεν.
Strabonis ἱστορικῶν ὑπομνημάτων fragmenta 127
δὲ Σελεύχεια ἵδρυται, φρούριον τῆς Μεσοποταμίας πιροσωρι-
σμένον ὑτεὸ Πομπηίου τῷ Κομμαγηνῷ (a. 63).
4 τῆς om. El] 5 τῇ Κομμαγηνῇ moz
129
Str. XII 1,4 p. 534/5 Προσεγένετο δ᾽ ὕστερον παρὰ Ῥω-
μαίων ἐκ τῆς Κιλικίας τοῖς 790 Aeyedaov καὶ ἑνδεκάτη στρα-
τηγέα (sc. εἰς δέκα στρατηγίας διῃρημένης τῆς Kamzcadoxias)
ἢ περὶ Κασταβαλά τε καὶ Κύβιστρα μέχρι τῆς ᾿Αἰντιττάτρου
τοῦ λῃστοῦ ΖΙέρβης (a. 63).
2 τοῖς] τῆς codd. exc. E [ 4 καστάβαλλα E | κύδυστρα CDh κύδιστρα
Elrwx κύδριστρα 2 κύδρισα ο: corr. Xyl.
Cf. App. Mithr. 105 ᾿Αριοβαρζάνῃ δ᾽ ἀπεδίδου (sc. 6 Πομπήιος)
βασιλεύειν Καππαδοχίας. --- -- Ἔδωχε δὲ καὶ τῆς Κιλικίας πόλιν Κα-
στάβαλα xal ἄλλας.
180
Str. XIV 5, 18 p. 676 Εἶτ᾽ ᾿Αμανίδες πύλαι ὕφορμον
ἔχουσαι, εἰς ag τελευτᾷ τὸ ᾿Αμανὸν ὄρος ἀπὸ tov Ταύρου
χαϑῆχον, ὃ τῆς Κιλικίας ὑπέρκειται xata τὸ πρὸς ἕω μέρος
ἀεὶ μὲν ὑπὸ πλειόνων δυναστευόμενον τυράννων ἐχόντων ἐρύ-
ματα καϑ᾽ ἡμᾶς δὲ κατέστη κύριος πάντων ἀνὴρ ἀξιόλογος
χαὶ βασιλεὺς ὑπὸ Ρωμαίων ὠνομάσϑη διὰ τὰς ἀνδραγαϑίας
Ταρχονδίμοτος καὶ τὴν διαδοχὴν τοῖς μετ᾽ αὐτὸν παρέδωκε.
1 εἷϑ᾽ ἁμανέδες D δοὐμενέδης (6 sup. q add.) F ἢ 4 ὑπὸ om. F |
ἔρυμα F || 5 κύριος om. Dh || 7 ταρκοδέμεντος CF ταρκοδήμεντος codd. rell.:
corr. Cas.
——-—- —— - \
COMM. Tarcondimotus rex videtur esse institutus a Pompeio a. 63:
cf. Marquardt ‘Roem. Staatsverwaltung’ I? p. 386. Commemoratur apud
Cic. ad fam. XV 1 (a. 51 a. Chr.). Cass. Dionem XLI 63. XLVI 26.
L 14. Plut. Ant. 61. De eius filiis cf. Cass. Dio. LI 2. 7. LIV 9.
131
a. Str. XIL5, 1 p. 866,7 Πρὸς νότον τοίνυν εἰσὶ τοῖς Παφλα-
yoo. Γαλάται" τούτων δ᾽ ἐστὶν ἔϑνη τρία, δύο μὲν τῶν ἡγε-
128 Paulus Otto
μόνων ἐττώνυμα, Τρόχμοι χαὶ Τολιστοβώγιοι. τὸ τρέτον δ᾽
ἀπὸ τοῦ ἐν Κελτικῇ ἔϑνοις Τεχτοσάγες. Κατέσχον δὲ τὴν
8 χώραν ταύτην οἱ Γαλάται τλανηϑέντες πολὺν χρόνον χαὶ χατα-
10
15
δραμόντες τὴν ὑπὸ τοῖς ᾿Ατταλιχοῖς βασιλεῖσι χώραν καὶ τοῖς
Βιϑινοῖς, ἕως παρ᾽ ἑχόντων ἔλαβον τὴν νῦν Γαλατέαν χαὶ
Γαλλογραικέαν λεγομένην. ᾿αἰρχηγὸς δὲ δοχεῖ μάλισεα τῖς
ζεραιώσεως τῆς εἰς τὴν ᾿Ασίαν γενέσθαι “εοννόριος. Τριῶν
δὲ ὄντων ἐϑνῶν ὁμογλώττων καὶ κατ᾽ ἄλλο οὐδὲν ἐξηλλαγμέ-
γων ἕχαστον διελόντες εἰς τέτταρας μερίδας τετραρχέαν éxa-
στην ἐχάλεσαν τετράρχην ἔχουσαν ἴδιον καὶ δικαστὴν ἕνα χαὶ
στρατοφύίλαχα ἕνα ὑπὸ τῷ τετράρχῃ τεταγμένους, ὑποσετρατο-
φύλαχας δὲ δύο. Ἢ δὲ τῶν δώδεχα τετραρχῶν βοιλὴ ἄνδρες
ἤσαν τριαχόσιοι, συνήγοντο δὲ εἰς τὸν καλούμενον ρινέμετο».
Τὰ μὲν οὖν φονιχὰ ἡ βουλὴ ἔχρινε, τὰ δὲ ἄλλα οἱ τετράρχαι
καὶ οἱ δικασταί. Πάλαι μὲν οὖν ἦν τοιαύτη τις ἡ διάταξις.
nad ἡμᾶς δὲ εἰς τρεῖς --- — ἡγεμόνας -- --- ἧκεν ἣ ὄδινα-
στεία (a. 63/2).
b. Str. XII 3,1 p.541 Meregt τε τῶν Παφλαγόνων τῶν
μεσογαίων τινὰς βασιλεύίεσϑαι παρέδωχε (sc. ὁ ΠομπήεοςῚ) τοῖς
azo Πυλαιμένους, χαϑάπερ καὶ τοὺς Γαλάτας τοῖς ano γένοις
τετράρχαις.
6. Str. ΧΙ 3,13 p.547 Ταύτης δὲ τῆς χώρας (Βα. τῆς
ΤΙ αζηλωνίτιδος) τὴν μὲν ἔχουσιν Auconvol, τὴν δ᾽ ἔδωκε .7)0-
τάρῳ Πομπήιος, καϑάπερ καὶ τὰ περὶ Φαρνακίαν χαὶ τὴν Τρα-
γεζουσίαν μέχρι Κολχέδος καὶ τῆς μιχρᾶς “Αρμενίας (a. 632)"
χαὶ τούτων ἀπέδειξεν αὐτὸν βασιλέα ἔχοντα χαὶ τὴν πατρῴαν
3 τρόγμοε CDhilo τρόγκοε E, Τροκμοὶ Mein. | τολιστοβῶγοε codd.:
corr. Kr. ἢ 4 ἐν κελτοῖς E | Τεκτύσαγες Tzsch. || 6 ᾿“τταλεκοῖς om. Εἰ, ἀττε-
κοῖς codd. rell (sed in z postea corr.) ἢ 9 ἀεονόριος lx “έων Epit. “εων»ό-
ριος Memnon 19 || 14 τετραρχεῶν x 115 δρυκαίμετον CDhilorw δρυμαένετον
x: corr. Cor. ex z ff 20 τὸ om. CDhix (in hoc καὶ ante μδταξὺ add.), dé
Cas. || 21 Ante τῶν pecoyatwy add. καὶ C ἢ 26 Ante Dagvaxiay add. τὴ»
edd. ante Kr.
Cf. App. Mithr. 114 ‘Emote: δὲ καὶ τετράρχας (sc. ὃ Πομπήμος),
Γαλλογραικῶν μέν, ot νῦν εἰσι Γαλάται Καππαδόχαις ὅμοροι, Anora-
ρον χαὶ ἑτέρους. ib. 75. Syr. 50 (ubi τέσσαρσι iure delevit van Gelder
᾿ Galatarum res’ p. 284 adn. 2). Ὁ. cc. 71. Eutr. VI 14 Armeniam
minorem Deiotaro, Galatiae regi, donavit, quia socius bel Mithridatici
Strabonis ἱστοριχῶν ὑπομνημάτων fragmenta 129
τετραρχίαν τῶν Γαλατῶν, τοὺς Τολιστοβωγίους. ‘Anodavor-
τος δ᾽ ἐχείνου πολλαὶ διαδοχαὶ τῶν ἐκείνου γεγόνασι.
fuerat. Cf. Suid. 8. v. Πομπήιος. Cass. Dio. XLI 63,3. Auct. bell.
Alexandr. 67. Cic. Phil. II 37, 94. de div. II 37, 79.
COMM. De hoc fragmento cf. Niese in mus. Rhen. vol. XXXVIII
p. 579. 5848qq., Iudeich “Caesar im Orient’ (Lipsiae 1885) p. 150 sqq.,
van Gelder “Galatarum res in Graecia et Asia gestae’ (Amstelaedam. 1888)
p. 189 544ᾳ. 263 sq. Vide etiam infra fr. 189.
132
Str. XII 5,2 p. 567 Τολιστοβώγιοι δὲ ὅμοροι Βιϑυνοῖς
εἰσι καὶ τῇ Ἐπιχτήτῳ καλουμένῃ Φρυγίᾳ" φρούρια δ᾽ αὑτῶν
ἐστι τό τε Βλούκιον καὶ τὸ Πήιον, ὧν τὸ μὲν nv βασίλειον
Δηιοτάρου, τὸ δὲ γαζοφυλάκιον.
3 ἐστι] εἰσε x | βλούβιον rw, “Π“ουκήεον Grosk. coni. ex Cic. pro Deiot.
6, 17 et 7,21: immo Cicero videtur corrigendus
133
Str. XII 5, 2 p. 567 Ἔχουσι δὲ of μὲν Τρόχμοι ta πρὸς
τῷ Πόντῳ καὶ τῇ Καππαδοχίᾳ᾽ ταῦτα δ᾽ ἐστὶ τὰ κράτιστα
ὧν νέμονται Talarac’ φρούρια δ᾽ αὐτοῖς τετείχισται τρία,
Ταούιον --- --- καὶ Πιϑριδατιον, ὃ ἔδωκε Πομπήιος Βρογι-
τάρῳ τῆς Ποντικῆς βασιλείας ἀφορίσας, τρίτον δέ πως Δ ανάλα.
1 τρόγμοε codd., sed x sup. y add. E, Τροχκμοὶ Mein. [ 4 τὰ οὐέα Clor
wxz, Taovia Tzsch. | βογοδιατάρῳ codd., Μάγνος Δηιοτάρῳ Cor., τῷ Anso-
τάρῳ Grosk.: corr. Keil (ubi?) teste Meinekio in praef., Hirschfeld in Herm.
vol. XIV p. 474 ex inscr. et iam antea Drumann hist. Rom. IV p. 469 ὅ πω
C, πως inclusit Cor., κώμη Grosk., Πωδανάλα dubitanter coni. Mein.
COMM. Ad hunc locum cf. Niese in mus. Rhen. vol. XXXVIII
p. 586, v. Gelder ]. 1. p. 283 sqq.
134
a. Str. XII 3, 32 p. 557 Ὑπὲρ δὲ τῆς Davagolag ἐστὶ ta
[ze] Kouava ta ἐν τῷ Πόντῳ ὁμώνυμα τοῖς ἐν τῇ μεγάλῃ
Καππαδοχίᾳ καὶ τῇ αὐτῇ ϑεῷ καϑιερωμένα, ἀφιδρυϑέντα ἐκεῖ-
Sev, σχεδὸν δέ τι καὶ τῇ ἀγωγῇ τεαρατελησίᾳ κεχρημένα τῶν
1 φαρνακίας x] 2 τὸ om. x, recte inclusit Cor. | τοῖο] τῇ E
Leipziger Studien. XI. Suppl. 9
10
20
a
180 Paulus Otto
τε ἱερουργιῶν καὶ τῶν ϑεοφοριῶν καὶ τῆς περὶ τοὺς ἱερέας
τιμῆς καὶ μάλιστα ἐχεὶ τῶν πρὸ τοῦ βασιλέων, ἡνίχα δὶς τοῦ
ἔτους κατὰ τὰς ἐξόδους λεγομένας τῆς ϑεοῦ διάδημα φορῶν
ἐτύγχανεν ὃ ἱερεὺς καὶ ἣν δεύτερος κατὰ τιμὴν μετὰ τὸν
βασιλέα.
Ὁ. Str. XII 8, 84 p. 558 Ἐπὶ μὲν οὖν τῶν βασιλέων οὕτω
τὰ Κόμανα διῳχεῖτο, ὡς εἴρηται, τεαραλαβὼν δὲ Πομιτεήιος
τὴν ἐξουσίαν ᾿Ιρχέλαον ἐτεέστησεν ἱερέα καὶ προσώρεσεν αὐτῷ
χώραν δίσχοινον χύχλω (τοῦτο δ᾽ ἐστὶν ἑξήκοντα στάδιοι) χερὸς
τῇ ἱερᾷ σιροστάξας τοῖς ἐνοιχοῦσι “ει αρχεῖν αὐτῷ " τούτων
μὲν οὺν ἡγεμὼν. ἣν καὶ τῶν τὴν πόλιν οἰκούντων ἱεροδούλων
κύριος τιλὴν τοῦ τειτερασχειγ" ἦσαν δὲ οὐχ ἐλάττους οὐδ᾽ ἐν-
ταῦϑα τῶν ἑξαχισχιλίων. “Hv δ᾽ οὗτος ᾿Αρχέλαος υἱὸς μὲν
τοῦ ὑπὸ Σύλλα καὶ τῆς συγχλήτου τιμηϑέντος, φίλος δὲ Ia-
βινίου τῶν ὑτεατικῶν τινος.
6. Str. XVII 1, 11 p. 796 ᾿“ρχέλαος, ὃς ἣν μὲν ~Loyedaor
υἱὸς τοῦ τερὸς Σύλλαν διατεολεμήσαντος καὶ μετὰ ταῦτα τιμη-
ϑέντος ὑτεὸ Ρωμαίων, ττάτεπος δὲ tov βασιλεύσαντος Kaznse-
δόκων ὑστάτου nad ἡμᾶς, ἱερεὺς δὲ τῶν ἐν Πόντῳ Κομάνων.
10 βασιλειῶν codd.: corr. Cas. [ 17 μὲν υἱὸς CDhix || 18 γαβηνέου codd:
corr. ΧΥ].
Cf. App. Mithr. 114 ‘Anégyre δὲ (sc. 0 Πομπήιος) χαὶ τῆς ἐν Ko-
μάνοις ϑεᾶς ᾿Αρχέλαον ἱερέα, ὕπερ ἐστὶ δυναστεία βασιλική (ef. Auct.
bell. Alex. 66).
135
Str. XII 3, 30 p. 556 Ἔστι δ᾽ αὐλὼν (sc. ἡ Φαναροια) καὶ
μῆκος ἔχων ἀξιόλογον καὶ ττλάτος, διαρρεῖ δ᾽ αἰτὴν ἐχ μὲν
~ 9) ς ’ ) \ ~ ν 3 , -- ς
τῆς “Τρμενίας 0 Atos, ἐκ δὲ τῶν τιερὶ μάσειαν στενῶν 6
3 ’ .) , 8 8 -
Ιρις᾽ συμβάλλουσι δ᾽ ἀμφότεροι κατὰ μέσον xov τὸν αὐλῶνα.
ἐπὶ τῇ συμβολῇ δ᾽ ἵδρυται solic, ἣν 6 μὲν mQWtOg ὕποβε-
βλημένος Etzcatoglav ap’ αὑτοῦ τιροσηγόρευσε, Πομ:εήιος δ᾽
6 ἑαυτοῦ Xz
Cf. App. Mithr. 115 Kai πόλεις wxoev (sc. ὃ Πομπημος) ἐν — —
Πόντῳ Evnaroglav, ἣν αὐτὸς μὲν ὃ Evnatwy Μιϑριδάτης ἔχτισε χαὶ
Strabonis ἱστορικῶν ὑπομνημάτων fragmenta 181
ἡμιτελῆ καταλαβών, προσϑεὶς χώραν καὶ οἰκήτορας, Mayvo-
σολιν προσεῖπεν.
Εὐπατορίαν ὠνόμασεν ἀφ᾽ ἑαυτοῦ, ὑποδεξαμένην dt Ῥωμαίους xady-
ρήχει, καὶ ὃ Πομπήιος ἐγείρας Mayvonohw ἐχάλει. Cf. ib. 18.
136
Str. XII 3, 81 p.557 Ta δὲ Λάβειρα Πομπηίου oxeva-
σαντος εἰς πόλιν καὶ καλέσαντος Ζηιόσπολιν ἐκείνη (sc. ἡ Πυ-
ϑοδωρίς) τεροσκατεσχεύασε.
1 κατασκευάσαντος oz ἢ 2 διόπολεν codd. exe. i
137
Str. XII 3, 38 p. 560/1 Mera μὲν οὖν τὴν ᾿Αμισηνῶν
μέχρι tov “Alvog ἡ Φαζημωνῖτίς ἐστιν, ἣν Πομπήιος Νεαπο-
λῖτιν ὠνόμασε, κατὰ Φαζημῶνα κώμην ἵ ἀπτοδείξας τὴν κατοι-
κίαν καὶ προσαγορεύσας Νεάπολιν. --- — Τὸ μὲν οὖν πρὸς
τῇ Φαναροίᾳ μέρος τῆς Φαζημωνίετιδος λίμνη κατέχει πελαγία
τὸ μέγεθος ἡ Στιφάνη καλουμένη" --- --- ἐπίκειται δ᾽ αὐτῇ
φρούριον ἐρυμνόν, ἔρημον νῦν, ‘Inilaee καὶ πελησίον βασίλειον
κατεσχαμμένον. --- --- Ὑπέρχειται δὲ τῆς τῶν ‘Auacéwy — —
τὸ Σαγύλιον ἐπὶ ὄρους ὀρϑίου καὶ ὑψηλοῦ πρὸς ὀξεῖαν ἀνα-
τείνοντος ἄχραν ἔρυμα ἱδρυμένον ἔχον χαὶ ὑδρεῖον δαψιλές,
ὃ νῦν ὠλιγώρηται᾽ τοῖς δὲ βασιλεῦσιν ἣν χρήσιμον εἰς πολλά.
Ἐνταῦϑα δὲ ἑάλω καὶ διεφϑάρη [ὑπὸ] τῶν Φαρνάκου tov βα-
σιλέως παίδων ᾿Αρσάκης" --- — ἀνέφυγε γὰρ εἰς τὸ ὄρος
παρασκευῆς χωρὶς εἰργόμενος τῶν πεδίων, εὗρε δὲ χαὶ τὰ
ὑδρεῖα ἐμπεφραγμένα πέτραις ἡλιβάτοις " οὕτω γὰρ διετέτακτο
2 Νεαπολῖτι») μεγαλόπολεν codd.: corr. Cor. ἢ 3 Ante ἀποδοίξας certe
lacuna statucnda: inodeltas τινὰ κατοικέαν Cor., τὴν DP. κώμην ἀποδείξας
{πόλιν καὶ μείζω ποιήσαο) τὴν κατοικίαν Grosk., Nean. ὠνόμασε παρὰ Pat.
κώμην, (woke) ἀποδείξας τ. x. Mein. Fort. verba κατὰ ῷ. κώμην ponenda
sunt post verba Φαζημωνῖτίς ἐστε et ante ἀποδείξας inserendum πόλιν 1
ἱκέζαροε Cr ἡ κίζαρε ἴχε ἡ κίζαρη Ὁ ἡ κιζάρη ho: corr. Kram., ἡ Kidages
Muell. || 8 κατεσκευασμένον codd: corr. Cor. | 9 ὀρθοῦ ΟΠ 11 Post νῦν add.
καὶ 1 |] 12 ὑπὸ inclusi cum Meyero: v. fr. 211 in COMM. ἢ 15 vdgéa codd.
exc. x | Ante οὕτω lacunam statuit ‘Tzsch.
gr
15
1
15
132 Paulus Otto
Πομπήιος χατασπᾶν χελείσας ta φρούρια xai μὴ ἐὰν yor-
σιμα τοῖς ἀναφεύγειν εἷς αὐτὰ βοιλομένοις ληστηρέων χάριν.
Ἐχεῖνος μὲν οὖν οὕτω διέταξε τὴν Φαζημωνῖτιν, of δ᾽ ὕστερον
βασιλεῦσι καὶ ταύτην ἔνειμαν.
19 διέμειναν i, διένειμαν Cor.
2864. cf. Steph. ΒΥΣ. 8. v. Φαμιζών (e Strabone).
12sqq. De Arsace cf. ad. fr. 211.
138
a. Str. XI 8, 4 p.512 Ἔστι δὲ ἱεροδούλων τεόλεσμα τὸ
σελέον (se. ta Ζῆλα) Πομπήιος δὲ προσϑεὶς χώρα» asic
γον καὶ τοὺς ἐν αὐτῇ συνοικίσας εἰς τὸ τεῖχος μίαν τῶν πί-
Lewy ἀπέφηνεν ὧν διέταξε μετὰ τὴν ιϑριδάτοι χατάλευσιν.
b. Str. ΧΙ 3, 37 p. 560 Πομπήιος δὲ πολλὰς ἐτπεαρχίας
προσώρισε τῷ τόπῳ (sc. τοῖς Ζήλοις) χαὶ πόλιν εὐνόμασε
χαὶ ταύτην xai τὴν Μεγαλόπολιν συνϑεὶς ταύτην τε εἰς ἕν
τήν τε Κουλουπηνὴν καὶ τὴν Καμισηνὴν ὁμόρους οὔσας τὶ
te μιχρᾷ Aouevig καὶ τῇ Aaoviavonvn, ἐχούσας ὀρυκεοὺς ἅλας
καὶ ἔρυμα ἀρχαῖον τὰ Κάμισα νῦν κατεσπασμένον" οἱ δὲ
μετὰ ταῦτα ἡγεμόνες τῶν Ῥωμαίων τῶν διεῖν πολετευμάτων
τούτων τὰ μὲν τοῖς Κομάνων ἱερεῦσι προσένειμαν. ta δὲ τῷ
Ζήλων ἱερεῖ, τὰ δ᾽ ᾿Ατεπόριγι, δυνάστῃ τινὶ τοῦ τετραρχεκοῖ
γένους τῶν Γαλατῶν ἀνδρί᾽ τελευτήσαντος δ᾽ ἐχείνου ταύτην
μὲν τὴν μερίδα οὐ πολλὴν οὖσαν ὑπὸ Ῥωμαίοις εἶναι συμ-
βαίνει καλουμένην ἐπαρχέαν (χαὶ ἔστι σύστημα καϑ᾽ αὑτὸ
τὸ πολίχνιον συνοικισάντων τὰ Κάρανα, ap οὗ καὶ ἣ χώρα
Καρανῖτις λέγεται), ta δὲ λοιπὰ ἔχει Πυϑοδωρὶς καὶ ὃ Ai-
τευτος.
9 λαυεασηνὴ CDhlrw λανιασηνὴ 0xz, “Παονινιασηνῇ ἸΣΒΟΝ.: corr. Kr. ἢ
11 δύο i [ 13 δὲ τέποργε codd.: corr. Tzsch. ex sent. Iebbii, Eckhelii d. n.
I 3, 184
COMM. Verba inde a νυ. 10sqq. quamquam ad posteriora tempora
spectant, tamen hic adieci, quoniam quo anno et a quo imperatore haec
facta sint nescimus. Niesius in mus. Rhen. vol. XXXVIII p. 599 sq. illum
Ateporigem ab Antonio regnum accepisse arbitratur.
Strabonis ἱστορικῶν ὑπομνημάτων fragmenta 133
139
Str. XII 3, 40 p. 562 osc δ᾽ ἐστὶν ἡ ἐκτὸς “λυος χώρα
τῆς Ποντικῆς ἐτταρχίας ἡ περὶ tov Ὄλγασσυν συναφὴς τῇ
Σινωπείδι. --- --- Κἀνταῦϑα δ᾽ ἀτιεδείχϑη 7τόλις 4 Πομττηιού-
πολις᾽ ἐν δὲ τῇ πόλει ταύτῃ τὸ σανδαραχουργεῖον οὐ πολὺ
ἄπωϑεν Πιμωλίσων, φρουρίου βασιλικοῦ κατεσχαμμένου, ἀφ᾽
οὗ ἡ χώρα ἡ ἑκατέρωθεν τοῦ ποταμοῦ καλεῖται Πιμωλισηγή.
3 πομπηιόπολις C Epit. || 4 σανδαρακούργεον codd.: corr. Mein. ἢ 5
ἄποϑεν
35. cf. Steph. ΒΥΖ. 8. v. Πομπηιούπολις.
140
Str. XIII 2,3 p.617/8 Kad ἡμᾶς δὲ (sc. ἐγένετο ἐν τῇ
ἹΜιτυλήνῃ) --- — ὃ συγγραφεὺς Θεοφάνης. Οὗτος δὲ καὶ πολι-
τιχὸς ἀνὴρ ὑπῆρξε καὶ Πομπηίῳ τῷ Μαάγνῳ κατέστη φίλος
μάλιστα διὰ τὴν ἀρετὴν ταύτην καὶ πάσας συγκατώρϑωσεν
αὐτῷ τὰς πράξεις" ap ὧν τήν τε πατρίδα ἐχόσμησε τὰ μὲν
du ἐχείνου, τὰ δὲ δι᾿ ἑαυτοῦ καὶ ἑαυτὸν πτάντων τῶν ‘EAAn-
γων ἔγχιφανέστατον ἀνέδειξεν" υἱόν τε ἀπέλιπε Magxov Πομ-
σπήιον, ὃν τῆς “σίας ἐπίτροπον κατέστησέ ποτε Καῖσαρ ὃ
Σεβαστός, καὶ νῦν ἐν τοῖς πρώτοις ἐξετάζεται τῶν Τιβερίου
φίλων.
2 καὶ ante πολιτικὸς om. F ἢ 4 ταύτην] αὐτὴν codd.: corr. pon Le τῶν
om. codd. exc. Dh | 1 υἱωνὸν Mein., sed of. Nipperdey ad Tac. ann. VI 18 |
Maxgoy Ryckius ad Tac. 1. 1., sed v. Kaibelium in Eph. epigr. II p. 19 sq.
1—7 cf. Plut. Pomp. 42 Καὶ yao εἰς Μιτυλήνην ἀφικόμενος (sc.
ὃ Πομπήιος 8. 62) τήν τε πόλιν ἡλευϑέρωσε διὰ Θεοφανη. Vell. II 18.
Cic. pro Arch. 10, 24. Val. Max. VIII 14, 3.
7 8qq. cf. Meinekii vindiciar. Strabonian. p. 213 sq., Nipperdey ad Tac.
ann. VI 18, Kaibel in Eph. epigr. II p. 19 sqq.
141
Str. XIV 1,7 p. 635 “dvdgec δ᾽ ἄξιοι μνήμης ἐγένοντο
ἐν τῇ Μιλήτῳ Θαλῆς te — — καϑ᾽ ἡμᾶς δὲ Ailoxlyng ὃ
10
134 Paulas Guto
grime. ὡς ἐν gry, διτέλεσε παρρεσιασαμενος :ττέρα τοῖ
μεερέσε πρὸς Πομ-ίεον 31αγτὍτο».
COMM. Aeschinis huins jracterea fit mentio ap. Laert. Diog. LI 1 +.
Cie. Brut. #5, 325. Semec. controrv. I 5, 11. 16.
142
Str. XIV 1,45 p. 650 “drdges dé γεγόνασιν ἔνδοξοι N1-
σαεῖς ᾿Ἵπολλμύνεός τε — — χαὶ ᾿ρισεύόδεμο:. ἐχεένοι τίος.
οὐ δεηχοίσαμεν ἑμεῖς ἐσχατύγερω réot παντελῶς ἐν τὸ Νιστ᾿
χαὶ Σώστρατος δέ, ὁ ἀδελφὸς τοῦ ᾿,Τρισεοδέμοι. χαὶ ἄχαρος
> , Σ « > - € ’ *
5 “Τριστύδεμος. avetucs αὐτοῖ, ὁ -αιδεύῖσας Mayroy ΠΠομπτιον
ἀξιώλογοι γεγόνασι γραμματιχοί" ὁ δ᾽ ἡμέτερος χαὶ ἔρρ"το-
geve’ — --- ἐν δὲ τ ‘Pops, τῶν Mayrov παίδων ἔ-:πτεστατιν
Τρχεῖτο ty, γραμματιχῆ σχολῇ.
1 ἔνδοξοι) ἄριστοι χἢ 4 δὲ om Κ 5 Ante Homarcor δὴ τὼν F
143
Str. XII 3,33 p. 558 Ἐπελθὼν δὲ Πομπήιος ὦ δεαδεξα-
μένος τὸν πόλεμον τ:τεώντας τοὺς ἐχείνῳ (SC. τῷ “εεχολλς; τι
χαρισαμένοις ἐχϑροὶς ὑπέλαβε διὰ τὴν γενομένην αὐτῷ sees
ἐχεῖνον ἀτεέχϑειαν" διαττολεμήσας δὲ καὶ ἐ:εανελθσθεὺν οἵχαδε
5 (a. 61) ἐξενίκι σεν, ὥστε τὰς τιμάς, ἃς ὑπέσχετο ὃ ,Ζ1εὐἰχολλος
τῶν ]Π]|υντιχῶν τισε, μὴ χυιρῶσαιε τὴν σύίγχλητον᾽ ἄδεχον γὰρ
εἶναι χατορϑώσαντος ἑτέρου τὸν πόλεμον τὰ βραβεῖα ἐπ᾽
ἄλλῳ γενέσϑαι χαὶ τὴν τῶν ἀριστείων διανομήν».
Cf. App. b. c. 11 9,13. Plut. Pomp. 46. 46. Luc. 42. Cat. min. 31.
Cass. Dio. XXXVII 49. XXXVIII7. Flor. Π 13, 9. Vell. LU 40. 44.
Suet Caes. 90.
1it
4 ᾿ , 3 a on
Str. XIV 6, 6 p. 6584/5 Πρότερον μὲν οὖν xata τ; τύλεις
᾽ - ς ’ ’ ? rd ) [4 γ᾽ = 8 * -«
étveurvouvto ot Κύτεριοι, ag ov ὃ ot Πτολεμαϊχοὶ βασιλεῖς
κύριοι τῆς «Αἰγύπτου χατέστησαν, εἰς ἐχείνοις καὶ ἡ Kuztgos
περιέστη συιμτιραττόντων τιολλάκις χαὶ τῶν Ῥωμαίων. Ἐπεὶ
4 πολλὰ Cor.
Strabonis ἱστοριχῶν ὑπομνημάτων fragmenta 135
δ᾽ ὁ τελευταῖος ἄρξας Πτολεμαῖος. ἀδελφὸς τοῦ Κλεοπάτρας
πατρὸς τῆς καϑ' ἡμᾶς βασιλίσσης, ἔδοξε τελημμελής τε εἶναι
χαὶ ἀχάριστος εἰς τοὺς εὐεργέτας, ἐχεῖνος μὲν χατελύϑη (a. 58),
Ῥωμαῖοι δὲ κατέσχον τὴν νῆσον, καὶ γέγονε στρατηγικὴ ἐπαρ-
’ «ς , , ) oY ~ dea ~
χία xad αὐτήν. αλιστα ὃ αἴτιος tov ὀλέϑρου κατέστη τῷ
βασιλεῖ Πόπλιος Κλαύδιος Hoviyeo* ἐμπεσὼν γὰρ εἷς τὰ λῃ-
στήρια (ἃ. 07) τῶν Κιλίκων ἀχμαζόντων τότε, λύτρον αἰτού-
μενος ἐγτέστειλε τῷ βασιλεῖ δεόμενος πέμψαι καὶ ῥύσασϑαι
αὐτόν" ὃ δ᾽ ἔπεμψε μέν, μικρὸν δὲ τελέως, ὥστε καὶ τοὺς
λῃστὰς αἰδεσϑῆναι λαβεῖν, ἀλλὰ ἀναπέμψαι πάλιν, τὸν δ᾽
ἄνευ λίτρων ἀτιολῦσαι. Σωϑεὶς δ᾽ ἐκεῖνος ἀπεμνημόνευσεν
ἀμφοτέροις τὴν χάριν καὶ γενόμενος δήμαρχος ἔσχυσε τοσοῦ-
τον, ὥστε bition Magxos Κάτων ἀφαιρησόμενος τὴν Κύ-
σερον τὸν χατέχοντα. “Exeivog μὲν οὖν ἔφϑη διαχειρισάμενος
αὑτόν, Κάτων δὲ ἐπελθὼν παρέλαβε τὴν Κύπρον καὶ τὴν βα-
σιλικὴν οὐσίαν διέϑετο καὶ τὰ χρήματα εἰς τὸ δημόσιον τα-
5 ὁ πτολεμαῖος ὁ ἄρξας τελευταῖος Dh
. 3 i
Cf. App. b. c. II 23 Κάτωνα μὲν ἐψηφίσατο (sc. 6 Πομπήιος),
ἵνα μὴ παρὼν ἐνοχλοίη, Κύπρον ἀφελέσϑαι Πτολεμαίου βασιλέως vevo-
μοθετημένον ἤδη τοῦτο ὑπὸ Κλωδίου, ὅτι οἱ ποτε ἁλόντι ὑπὸ λῃστῶν
ὁ Πτολεμαῖος ἐς λύτρα ὑπὸ σμιχρολογίας δύο τάλαντα ἐπεπόμφει. Κα-
των μὲν δὴ καϑίστατο Κύπρον Πτολεμαίου τὰ χρήματα ῥίψαντος ἐς
τὴν ϑάλασσαν χαὶ ἑαυτὸν ἐξαγαγόντος, ἐπεὶ τῶν ἐψηφισμένων ἐπυϑετο.
Cass. Dio. XXXVI 30 Βουληϑεὶς ὁ Κλώδιος τὸν τε Κάτωνα ἐχποδών,
ὅπως ὁᾷον ὅσα ἔπραττε χατορϑωσῃ, «ποιήσασϑαι χαὶ τὸν Πτολεμαῖον
τότε τὴν Κύπρον ἔχοντα ἀμύνασϑαι, ὅτι αὐτὸν παρὰ τῶν χαταποντι-
στῶν οὐχ ἐλύσατο, τὴν τε νῆσον ἐδημοσίευσε καὶ πρὸς τὴν διοίχησιν
αὐτῆς τὸν Κάτωνα καὶ μάλα ἄχοντα ἀπέστειλε. id. ΧΧΧΙΧ 22 Ὁ μὲν
γὰρ Πτολεμαῖος ὃ τὴν νῆσον τότε χατέχων ἐπειδὴ τά τε ἐψηφισμένα
ὥσϑετο καὶ μήτ᾽ ἀντᾶραι τοῖς Ῥωμαίοις ἐτόλμησε μήτ᾽ av στερηϑεὶς τῆς
εἐρχῆς ζῆν ὑπέμεινε, φάρμαχον πιὼν ἀπέϑανε, καὶ οἱ Κύπριοι τὸν Κα-
τωνα οὐχ ἀχουσίως -- --- ἐσεδέξαντο᾽ 6 δὲ Katwv ἐπὶ μὲν τούτοις οὐδὲν
εἶχε σεμνύνεσθαι, ὅτι δὲ δὴ Ta τε ἄλλα ἄριστα διῴκησε xal δούλους χαὶ
χρήματα πολλὰ ἐχ τῶν βασιλικῶν aFeolaac οὐδὲν ἠτιάϑη, ἀλλὰ ἀνεπιχλή-
τως πάντα ἀπέδειξεν, ἀνδραγαϑίας οὐδὲν ἧττον ἢ εἰ πολέμῳ τινὶ ἐνενι-
χήκει μετεποιεῖτο. Cf. Plut. Cat. min. 34—39. 45. Pomp. 48. Liv. per.
104. Flor. 144. Vell. If 45. Fest. 13. Ps. Aur. 80. Val. Max. VIII
15,10. IV 1, 14. 3,2. IX4ext.1. Amm. Marc. XIV 8,14. Plin. N. H.
XXXIV 92. Cic. pro dom. §§ 20. 52. 65. pro Sest. 57. 59. 64 etc.
10
15
1
οι
ς
186 Paulus Otto
μιεῖον τῶν Ῥωμαίων exoprcev’ ἐξ ἐχείνου δ᾽ ἐγένετο ἐπεαρχία
ἥ νῆσος, χαϑάπερ χαὶ νῦν ἐστι, στρατηγιχή.
41 τῶν Ρωμαίων om. moz
10 qq. cf. praeter App. et Cass. Dion. ll. ll. Cass. Dio. XXXVI
19, Cic. de harusp. resp. 20, 42.
*145
Ioseph. A. I. XIV 6, 4 (Mueller FHG III p. 493 fr. 12%
Περὶ δὲ τῆς Πομπηίου (a. 63) καὶ Γαβινίου (a. 56) στρατείας
ἐγεὶ Ἰουδαίους γράφει Νικόλαος ὃ “ΪἿαμασχηνὸς καὶ Σετρα-
βων 6 Κατιτεάδοξ οὐδὲν ἕτερος ἑτέρου καινότερον λέγον.
2 De Pompei expeditione cf. fr. 124—126. --- De Gabinii in Iudaeam
expeditione cf. Ios. A. I. XIV 5, 2—6, 4. B. I. 18, 2-7. Zonar.Vi
P I 224 C—225 B. Hegesipp. I 19—21. Plut. Ant. 3. Cass. Dio.
XXXIX 56.
146
a. Str. XVII 1, 11 p. 795/6 Πτολεμαῖος γὰρ ὃ Aayou διε-
δέξατο ᾿Αλέξανδρον, ἐκεῖνον δὲ (0) Φιλαδελφος, τοῦτον δὲ ὁ
Εὐεργέτης, εἶϑ᾽ ὃ Φιλοτεάτωρ ὃ τῆς ᾿4γαϑοχλείας, εἶϑ᾽ 6 Ἔτει-
φανής, εἶϑ᾽ ὁ Φιλομήτωρ, zaig παρὰ τεατρὸς ἀεὶ διαδεχό-
μενος τοῦτον δ᾽ ἀδελφὸς διεδέξατο ὃ δεύτερος Εὐεργέτης. ὃν
καὶ Φίσχωνα προσαγορεύουσι, τοῦτον δ᾽ ὁ Aadoveog ézexhr-
ϑεὶς Πτολεμαῖος, τοῦτον δ᾽ ὃ «Τὐλητὴς ὃ xad ἡμᾶς, ὅσπερ
ἣν τῆς Κλεοιτάτρας πατήρ. “Anavtes μὲν οὖν οἱ μετὰ τὸν
τρέτον Πτολεμαῖον ὑπὸ τρυφῆς διεφϑαρμένοι χεῖρον ἐπολιετείύ-
σαντο, χείριστα δ᾽ 6 τέταρτος καὶ (6) ἕβδομος καὶ 6 ὕστατος.
6 ,Ἰὐλητής᾽ ὃς χωρὶς τῆς ἄλλης ἀσελγείας χοραυλεῖν ἤσχησε
καὶ ec’ αὑτῷ ye ἐσεμνύνετο τοσοῖτον, ὥστ᾽ οὐκ Ware συντε-
λεῖν ἀγῶνας ἐν τοῖς βασιλείοις, εἰς οὃς παρήξι διαμελλησό-
2 ὁ ante Φιλάδελφος add. Cor. || 10 ὁ ante ἕβδομος add. Cas. ἢ 11 χο-
ag codd. exc. E Epit. { 12 ya] τε codd., om. Cor.: corr. Grosk. ὀπὲ τοσοῦ-
10 sqq. cf. Philoxen. ap. Ath. V 39 p. 206D. Plut. de adul. et
amic. 12 p. 56 EF.
Strabonis ἱστορικῶν ὑπομνημάτων fragmenta 187
μενος τοῖς ἀνταγωνισταῖς. Τοῦτον μὲν οὖν οἱ ᾿Αλεξανδρεῖς
ἐξέβαλον (a. 58), τριῶν δ᾽ αὐτῷ ϑυγατέρων οὐσῶν, ὧν μία
γνησία ἡ τιρεσβυτάτη, ταύτην ἀνέδειξαν βασίλισσαν" οἱ υἱοὶ
δ᾽ αὐτοῦ δύο νήτειοι τῆς τότε χρείας ἐξέττιτιτον τελέως. TH
δὲ κατασταϑείσῃ μετεπέμψαντο ἄνδρα éx τῆς Συρίας κυβιο-
σάχτην τινὰ προσποιησάμενον τοῦ γένους εἶναι τῶν Συρια-
χῶν βασιλέων' τοῦτον μὲν οὖν ὀλίγων ἡμερῶν ἀπτεστραγγάλε-
σεν ἢ βασίλισσα ov φέρουσα τὸ βάναυσον (αὑτοῦ) καὶ τὸ
ἀνελεύϑερον. ἯΧχε δ᾽ ἀντ᾽ ἐκείνου προσποιησάμενος καὶ αὐτὸς
εἶναι Μιϑριδάτου υἱὸς τοῦ Εὐπάτορος ᾿Αρχέλαος, ὃς nv μὲν
‘Aoyehaov υἱὸς τοῦ πρὸς Σύλλαν διαττολεμήσαντος χαὶ μετὰ
ταῦτα τιμηϑέντος ὑπὸ Ῥωμαίων, πάππος δὲ τοῦ βασιλεύσαν-
τος Καππαδόκων ὕσταάτου xa? ἡμᾶς, ἱερεὺς δὲ τῶν ἐν Πόντῳ
Κομάνων. Γαβινίῳ δὲ τότε συνδιέτριψεν ὡς συστρατεύσων
ἐπὶ Παρϑυαίους, λαϑὼν δὲ τοῦτον χομίζεται διά τινων εἰς
τὴν βασίλισσαν καὶ ἀναδείκνυται βασιλεύς. Ἐν τούτῳ τὸν
Avintny ἀφικόμενον εἰς Ῥώμην δεξάμενος Πομπήιος Ma-
γνος συνίστησι τῇ συγκλήτῳ καὶ διαπράττεται κάϑοδον μὲν
τούτῳ, τῶν δὲ πρέσβεων τῶν πλείστων, ἑκατὸν ὄντων, δλε-
ϑρον τῶν καταπρεσβευσάντων αὐτοῦ᾽ τούτων δ᾽ ἦν καὶ Δίων
6 ᾿ἀκαδημαϊκὸς ἀρχιπρεσβευτὴς γεγονώς. Καταχϑεὶς οὖν ὑπὸ
16 of om. codd. exe. Dhi ἢ 21 αὐτοῦ iure add. edd. ante Kr.
148qq. cf. Cass. Dio. XXXIX 12—14. 55—58 (12) Διέδρα τε (sc.
ὃ Πτολεμαῖος) ἐχ τῆς Αἰγύπτου καὶ ἐς τὴν Ῥώμην ἐλϑὼν χκατηγόρησέ τε
αὐτῶν ὡς καὶ ἐχ τῆς βασιλείας αὐτὸν ἐχβεβληκότων. -- — (13) Ἐν ᾧ
δὲ ταῦτα... οἱ ᾿Αλεξανδρεῖς τέως μὲν ἀγνοήσαντες, ὅτι ἐς τὴν Ἰταλίαν
ἀπηρχὼς ἦν, ἢ τεϑνηχέναι αὐτὸν νομίσαντες Βερενίχην τὴν ϑυγατέρα
αὐτοῦ ἐς τὴν βασιλείαν ἀντιχατέστησαν, ἔπειτα δὲ τἀληϑὲς μαϑόντες
ἄνδρας ἑχατὸν ἐς τὴν Ῥώμην ἔπεμψαν πρός τε τὰ ἐγχλήματα αὐτοῦ
ἀπολογησομένους xal ἀντιχατηγορήσοντας ὅσα ἠδίχηντο. Προμαϑὼν οὖν
ταῦτ᾽ ἐχεῖνος, ἔτι δὲ ἐν τῇ Ῥώμῳ ἦν, ἐνήδρευσε τοὺς πρέσβεις, πρὶν ἐλ-
ϑεῖν, ἄλλους addy διαπέμψας χαὶ τοὺς μὲν πλείους αὐτῶν χατὰ τὴν
ὁδὸν ἔφϑειρε, τῶν δὲ λοιπῶν τοὺς μὲν ἐν τῷ ἄστει αὐτῷ ἀπέχτεινε, τοὺς
δὲ χαὶ χαταφοβήσας ἐχ τούτων ἢ χρήμασι διαφϑείρας ἔπεισε μήτε ταῖς
ἀρχαῖς ὑπὲρ ὧν ἐστάλατο ἐντυχεῖν und ὅλως μνείαν τινὰ περὶ τῶν ἀπο-
λωλότων ποιήσασϑαι. (14) -- — Καὶ οἱ μὲν (sc. ἡ βουλὴ) τὸν Δίωνα τὸν
τῆς πρεσβείας αὐτοχράτορα, περιῆν γάρ, μετεπέμψαντο ὡς xal τὴν ἀλή-
ϑειαν παρ᾽ αὐτοῦ μαϑησόμενοι' οὕτω dt ἄρα χαὶ τότε ἔϑ᾽ ὁ Πτολε-
20
188 Paulus Otto
Γαβινίου Πτολεμαῖος (a. 55) τόν τε Agyéhaoy ἀναιρεῖ καὶ τὴν
ϑυγατέρα, χρόνον δ᾽ οὐ "πολὺν τῇ βασιλείᾳ προσϑεὶς τελευτᾷ
γόσῳ (8. 51) καταλιπὼν δύο μὲν υἱεῖς, δύο δὲ ϑυγατέρας,
πρεσβυτάτην δὲ Κλεοπάτραν.
b. Str. ΧΙ 3, 34 p. 558 Ἐπὶ μὲν οὖν τῶν βασιλέων οὕτω
τὰ Κόμανα δε χεξεο , ὡς εἴρηται, παραλαβὼν δὲ Πομπήμος
τὴν ἐξουσίαν χρυ ἐλαὺν ἐπέστησεν ἱερέα. — — Ἦν δ᾽ οὗτος
᾿Αρχέλαος υἱὸς μὲν τοῦ bd Σύλλα καὶ τῆς συγκλήτου τιμη-
ϑέντος, φίλος δὲ £ αβινίου τῶν ὑπατιχῶν τινος. “Exetvov δὲ
πεμφϑέντος εἰς Συρίαν rxe καὶ αὐτὸς ἐτε᾿ ἐλπίδι τοῦ χοινωνί-
σειν αὐτῷ παρασχευαξ ἜΗΝ πρὸς τὸν Παρϑιχὸν πτόλεμον, οὐχ
ἐσειερεπούσης δὲ τῆς συγκλήτου ταύτην ἀφεὶς τὴν ἐλτεέδα ἄλλεν
35 σαβίνου codd.: corr. Cas. ἢ 38 dé] te codd exc. x ἢ 39 βασελειῶν
codd.: corr. Cas. || 42 μὲν υἱὸς CDhix || 43 γαβηνίου codd.: corr. Xyl.
μαῖος τοῖς χρήμασι κατεχράτει, ὥστε μήτε τὸν Δίωνα ἐς TO συνέδριον
ἐσελϑεῖν μήτε μνήμην τινὰ τοῦ φόνου τῶν τεϑνηκότων, ἕως γε καὶ ar-
τὸς περιῆν, γενέσϑαι. Καὶ μέντοι τοῖ “ίωνος μετὰ ταῦτα δολοφονηϑέν-
τος οὐδεμίαν οὐδ᾽ ἐπ᾿ ἐχείνῳ δίχην ἔδωχε᾽ τώ τε γὰρ ἄλλα καὶ ὃ Πομ-
πήιος τῇ τε οἰκίᾳ αὐτὸν ὑπεδέδεχτο καὶ ἰσχυρῶς οἱ σε γῴρετο. ---- — (55)
Κατὰ δὲ δὴ τὸν αὐτὸν τοῦτον χρόνον (a. 55) χαὶ ὃ Πτολεμαῖος --- --
χατήχϑη χαὶ τὴν βασιλείαν exouloato. Ἔπραξαν δὲ τοῦτο 0 τε Πορμ-
πήιος χαὶ ὁ Γαβίνιος. --- — (56) Ὁ Γαβίνιος — — τὸ μὲν πρῶτον ἐνόει
χαὶ παρεσχευάξετο ὡς καὶ ἐπὶ τοὺς Πάρϑουις τὸν τε πλοῦτον αὐτῶν
στρατεύσων. -- -- Enel μέντοι δ Πτολεμαῖος μετὰ τῶν τοῦ Πομπηίου
γραμμάτων RAGE καὶ πολλὰ μὲν αὐτῷ, πολλὰ δὲ καὶ τῷ στρατῷ χφήματα
τὰ μὲν ἤδη παρέξειν, τὰ δ᾽ av χαταχϑῇ δώσειν ὑπέσχετο, ta τε τῶν
Πάρϑων εἴασε χαὶ ἐπὶ τὴν Αἴγυπτον ἠπείχϑη, χαίπερ ἀπαγορεύοντος
μὲν τοῦ νόμου μήτε ἐς τὴν ὑπερορίαν τοὺς ἄρχοντάς τινων ἀποδημεῖν
μήτε πολέμους ἀφ᾽ ἑαυτῶν ἀναιρεῖσϑαι, ἀπειρηχότος δὲ χαὶ τοῦ δήμον
τῆς τε Σιβύλλης μὴ χαταχϑῆναι τὸν ἄνδρα. (51) Ἦρχε δὲ τότε τῶν
Αἰγυπτίων ἡ Βερενίχη καὶ ἐπιεικὲς μὲν οὐδὲν πρὸς αὐτὸν -- -- ἔπραξε,
Σέλευχον δέ τινα, ὡς χαὶ ἐκ τοῦ βασιλείου γένους τοῦ ποτε ἐν τῷ Σι-
ole ἀνθϑήσαντος ὄντα, μεταπέμψασα ἄνδρα τε ἐπεγράψατο καὶ κοινω-
νὸν τῆς τε βασιλείας χαὶ τοῦ πολέμου ἐποιήσατο. ‘R¢ δὲ ἔχεῖνος ἐν
οὐδενὸς μοίρᾳ ὧν ἑωρᾶτο, τοῦτον μὲν ἀπέχτεινεν, ᾿Αρχέλαον δὲ τὸν τοῦ
Ἀρχελάου τοῦ πρὸς τὸν Σύλλαν αὐτομολήσαντος, δραστήριόν τε ὄντα
καὶ ἐν ty Συρίᾳ τὴν δίαιταν ἔχοντα, ἐπὶ τοῖς αὐτοῖς ἐπηγάγετο. Ὁ γὰρ
Γαβίνιος ἐδύνατο μὲν ἀρχόμενον τὸ δεινὸν παῦσαι, τὸν γὰρ ᾿ἀρχέλαον
προῦποτοπήσας συνέλαβε --- --- φοβηϑεὶς δὲ μὴ χαὶ ἐλάττω διὰ τοῦτο
Strabonis ἱστορικῶν ὑπομνημάτων fragmenta 189
εὕρατο μείζω. “Ervyyave γὰρ Πτολεμαῖος ὁ τῆς Κλεοττάτρας
πατὴρ ὑπὸ τῶν «Αἰγυπτίων ἐχβεβλημένος, ϑυγάτηρ δ᾽ αὐτοῦ
χατεῖχε τὴν βασιλείαν, ἀδελφὴ τιρεσβυτέρα τῆς Κλεοπάτρας"
ταύτῃ ζητουμένου ἀνδρὸς βασιλικοῦ γένους ἐνεχείρισεν ἑαυτὸν
τοῖς συμπράττουσι προστιοιησάμενος Πιϑριδάτου τοῦ Εὐτεά-
τορος υἱὸς (εἶναι) καὶ παραδεχϑεὶς ἐβασίλευσεν ἕξ μῆνας.
Τοῦτον μὲν οὖν ὁ Γαβίνιος ἀνεῖλεν ἐν τεαρατάξει κατάγων
τὸν Πτολεμαῖον.
47 εὕρετο C | μείζονα x ἢ 52 εἶναι om. codd. ἢ 53 ταβήνιος Dxz γαβή-
veos codd. rell.: corr. Xyl.
παρὰ tov Πτολεμαίου τῶν ὡμολογημένων οἱ χρημάτων ὡς οὐδὲν ἀξιόλο-
γον πεποιηχὼς λάβοι --- — ἐϑελοντὴς αὐτὸν ὡς xai διαδράντα ἀφῆχε. (58)
Καὶ οὕτως ἐς μὲν τὸ Πηλούσιον ἀφίχετο μηδενὸς ἐναντιουμένου, προϊὼν
δὲ ἐντεῦϑεν δίχα διρρημένῳ τῷ στρατῷ τοὺς Αἰγυπτίους ἀπαντήσαντας
οἱ τῇ αὐτῷ ἡμέρᾳ ἐνίχησε καὶ μετὰ τοῦτ᾽ αὖϑις ἔν τε τῷ ποταμῷ ναυσὶ
xav τῇ γῷ ἐχράτησεν. --- --- Νικήσας οὖν αὐτοὺς ὁ Γαβίνιος καὶ ἄλλους
τε πολλοὺς χαὶ τὸν ᾿Αρχέλαον φονεύσας ἐγχρατής τε τῆς Αἰγύπτου πάσης
παραχρῆμα ἐγένετο χαὶ τῷ Πτολεμαίῳ αὐτὴν παρέδωχε. Καὶ ὃ μὲν τήν
τε ϑυγατέρα χαὶ τῶν ἄλλων τοὺς πρώτους χαὶ πλουσιωτάτους, ἅτε καὶ
χρημάτων πολλῶν δεόμενος, ἀπέχτεινε. Cf. App. Syr. 51. Ὁ. ο. V 8.
Plut. Ant. 3. Cat. min. 35. Pomp. 49. Ios. A. I. XIV 6,2. Β. 1.18,1.
Hegesipp. 12, 1. Euseb. chron. I p. 168, 10sqq. Philoxen.
ap. Ath. V 39 p. 206 ἢ. Liv. per. 104 sq. Val. Max. IX 1 ext. 6.
Pomp. Trog. prol. 40. Auct. bell. Alex 3. Cic. pro Rabir. 8, 19sqq.
Phil. II 19, 48. in Pis. 21, 48 sqq.
29 sqa. οἵ. Cic. pro Cael. 8, 18. 10, 23. 21, 51.
147
Str. XVII 1,13 p. 798 Τῆς Aiyuzrov δὲ τὰς τεροσόδους
[ac] ἔν reve λόγῳ Κικέρων φράζει φήσας κατ᾽ ἐνιαυτὸν τῷ
τῆς Κλεοϊεάτρας τεατρὶ τῷ Avinty τεροσφέρεσϑαι φόρον talay-
των μυρέων δισχιλίων πενταχοσίων.
2 ἃς om. E
COMM. Haec sumpta sunt 6 deperdita Ciceronis “De rege Alexan-
drino’ oratione a. 56 habita: cf. Ciceronis opp. edd. Baiter et Kayser vol.
XI p. 33, 8.
50
10
140 Paulus Otto
148
Str. V 1,6 p.213 Κωώμον" αὕτη δ᾽ ἦν μὲν κατοικέα με-
τρία, Πομπήιος δὲ Στράβων ὁ άγνου πατὴρ κακωϑεῖσαν
ὑπεὸ τῶν ὑτεερκειμένων Ῥαιτῶν συνῴχισε᾽ εἶτα Γάιος Sxunlwy
τρισχιλίους ττροσέϑηκεν" εἶτα ὁ Θεὸς Καῖσαρ πεντακεσχελίοις
ἐπισυνῴκισεν (a. 59), ὧν οἱ πενταχόσιοι τῶν Ἑλλήνων ὑτεὴῆρ-
ξαν οἱ ἐτειφανέστατοι" τούτοις δὲ καὶ πολιτείαν ἔδωκε καὶ
ἐνέγραψεν αὐτοὺς εἰς τοὺς συνοίχους᾽ οὐ μέντοε ᾧκησαν
αὐτόϑι, ἀλλὰ καὶ τοὔνομά γε τῷ κτίσματι ἐχεῖνοι κατέλιεεον"
Νεοκωμῖται γὰρ ἐκλήϑησαν ἅπαντες, τοῦτο δὲ μεϑερμηνευϑὲν
Νοβουμκώμουμ λέγεται.
5 ὑπῆρξαν») ἦσαν no ἢ 1 οὐ μέντοι certe corruptum, καὶ οὗ μόνον
κησαν Cor., οὐ μόνον δ᾽ ᾧκησαν Grosk., οὐ μύνον τὸ ῴκησαν Kr., οὐ μὴν
ὅτε ᾧκησαν οἱ deinde omisso ye Muell.; num οὐ μόνον ὅτε ζκησαν ἢ 8 γε
om. Οογ. [ 9 νοοκωμῆταε codd. 10 Νοβουμκώμουμ Mein.
¢
4sqq. cf. App. Ὁ. c. II 26 Πόλιν δὲ Νεόχωμον 6 Καῖσαρ ἐς Ac-
τίου dixaov ἐπὶ τῶν Ἄλπεων φχίχει, ὧν ὅσοι κατ᾽ ἔτος ἦρχον, éeyi-
γνοντο Ῥωμαίων πολῖται᾽ τόδε γὰρ ἰσχύει τὸ Μάτιον. Cf. Plut. Caes. 29.
Sueton. Caes. 28. Cic. ad Att. V 11, 2. ad fam. XIII 35.
COMM. Cf. Drumann hist. Rom. III p. 218, Zumpt commentat.
epigr. 1 p. 308 sq., Marquardt ‘Roem. Staatsverwaltung’ 1" p. 56 adn. 4.
Pompeius Strabo a. 89 oppidi incolis ius dedit Latii (Ascon. ad Cic. in
Pis. 3. Plin. N. H. III 138). Caesar a. 59 coloniam iuris Latini eo de-
duxit, sed quingentos, qui inter colonos erant, Graecos nobilissimos civi-
tate donavit. ,
149
Str. IV 1,1 p.176/7 Οἱ μὲν δὴ τριχῇ διήρουν (sc. τὴν
ὑτεὲρ τῶν ᾿ἄλπεων Κελτικήν) ‘Anvitavorg καὶ Βέλγας καλοῖῦν-
τες καὶ Κέλτας. -- --- Οὕτω δὲ καὶ ὃ ϑεὸς Καῖσαρ ἐν
τοῖς ὑπομνήμασιν εἴρηκεν.
Cf. Caes. Ὁ. G. 11 Gallia est omnis divisa in partes tres, quarum
unam incolunt Belgae, aliam Aquitant, tertiam qui ipsorum lingua Celtae,
nostra Galli appellantur.
150
Str. IV 3, 2 p. 192 Οἱ δὲ Aidovor καὶ συγγενεῖς Ῥωμαίων
1 ἐδοῦοε codd. et sio semper
Strabonis ἱστοριχῶν ὑπομνημάτων fragmenta 141
ὠνομάζοντο χαὶ πρῶτοι τῶν ταύτῃ προσῆλθον πρὸς τὴν φι-
λίαν καὶ συμμαχίαν. Πέραν δὲ tov Ὥΐραρος οἰχοῦσιν οἱ Ση-
xoavot διάφοροι καὶ τοῖς Ῥωμαίοις ἐκ ττολλοῦ γεγονότες καὶ
τοῖς -Aidovoig, ote πρὸς Γερμανοὺς προσεχώρουν πολλάκις
χατὰ τὰς ἐφόδους αὐτῶν τὰς ἐπὶ τὴν ᾿Ιταλίαν, καὶ ἐπεεδεί-
χνυντό γε οὐ τὴν τυχοῦσαν δύναμιν, ἀλλὰ καὶ κοινωνοῦντες
αὐτοῖς ἐποίουν μεγάλους καὶ ἀφιστάμενοι μικρούς" πρὸς δὲ
τοὺς Αἰἰδούους καὶ διὰ ταῦτα μέν, ἀλλ᾽ ἐπέτεινε τὴν ἔχϑραν
ἡ τοῦ ποταμοῦ ἔρις τοῦ διείργοντος αὐτοὺς ἑκατέρου τοῦ
ἔϑνους ἴδιον ἀξιοῦντος εἶναι τὸν ἥραρα καὶ ἑαυτῷ προσήκειν
τὰ διαγωγικὰ τέλη" νῦν δ᾽ ὑπὸ τοῖς Ῥωμαίοις axavt ἐστί.
5 Post Aidovoce excidisse τοῖς μὲν Ῥωμαίοις putat Grosk. |] 8 αὐτοὺς E
Cf. Caes. Ὁ. 6.1 33,2 — Haeduos fratres consanguineosque saepe-
numero a senatu appellatos in servitule atque in dicione videbat Germa-
norum teneri (sc. Caesar) corumque obsides esse apud Ariovistum ac Se-
quanos intellegebat. ib. VI 12, 18q. Cum Caesar in Galliam venit, alterius
factionis princtpes erant Haedui, alterius Sequani. Hi cum per se minus
valerent, quod summa auctoritas antiquitus erat in Haeduis magnaeque
corum erant clientelae, Germanos atque Ariovistum sibi adiunxerant. Cf.
ib. I 31, 38qq. 35, 4. 36, 6. 44, 9. App. Gall. fr. 16 Ὅτι ᾿Αριοούιστος,
Γερμανῶν βασιλεὺς τῶν ὑπὲρ Ῥῆνον, ἐπιβαίνων τῆς πέραν Aldovorg ἔτι
πρὸ τοῦ Καίσαρος ἐπολέμει φίλοις οὖσι Ῥωμαίων. Cf. Plut. Caes. 26.
Tac. ann. ΧΙ 25. Cic. ad fam. VII 10.
151
Str. IV 3, 3 p. 193 Φασὶ δὲ καὶ πολυχρύσους τοὺς Ἐλου-
ηττίους μηδὲν μέντοι ἧττον ἐττὶ λῃστείαν τραπέσϑαι τὰς τῶν
Κίμβρων εὐπορίας ἰδόντας" ἀφανισθῆναι δ᾽ αὐτῶν τὰ δύο
φῦλα, τριῶν ὄντων, κατὰ στρατείας. Ὅμως δ᾽ ἐκ τῶν λοιπῶν
[τόπων] τὸ τῶν ἐπιγόνων πλῆϑος ἐδήλωσεν ὃ πρὸς Καίσαρα
1 δὲ καὶ] δ᾽ εἶναι Mein. | ἐλονητανοὺς codd. Post hance vocem δἶναε add.
Hoppius ἢ 2 τρέπεσϑαε codd. ἢ 5 τόπων inclusit Cor.
1 sqq. cf. fr. 37.
5 sqq. cf. Caes. b.G.129 In castris Helvetiorum tabulae repertae
sunt litteris Graects confectae et ad Caesarem relatae, quibus in tabulis
nominatim ratio confecta erat, qui numerus domo extsset corum, qui
arma ferre possent, et item separatim pueri senes mulieresque. Quarum
10
142 Paulas Otto
tov Θεὸν πόλεμος (a. 58), ἐν ᾧ περὶ vertagaxorta μυρεάδες
σωμάτων διεφϑάρησαν, τοὺς δὲ λοιποὺς σώζεσϑαε μεϑῆκεν
εἰς ὀχταχισχιλίους, ὅπως μὴ τοῖς Γερμανοῖς ὁμόροις οὖσιν
ἔρημον τὴν χώραν ἀφῆ.
6 μυριόδας Ο
omnium rerum summa erat capitum Helvetiorum milia CCLXIIL, Tulin-
gorum milia XXXVI, Latobrigorum XIV, Rawracorum XXIII, Boiorum
AXXI1 ; ex his, qui arma ferre possent, ad milia nonaginta duo. Swusma
omnium fuerunt ad milia CCCLXVIII. Eorum, qui domum redierunt,
censu habito, ut Caesar imperaverat, repertus est numerus miltum C et J.
— ib. c. 28 Helvetios, Tulingos, Latobrigos in fines suos, unde erant
profecti, reverti iussit — — tpsos oppida vicosque, quos tncenderan,
restituere tussit. Id ea maxime ratione fecit, quod noluit eum locen.
unde Helvetti discesserant, vacare, ne propter bonitatem agrorum Ger-
mani, qui trans Rhenum incolunt, ὁ suis finibus in Helvetiorum fines
transirent et finitimi Galliae provinciae Allobrogibusque essent. Cf. Plat
Caes. 1S. App. Gall. fr. 1,3; 15. Polyaen. VIII 23,3. Cass. Dio.
XXXVIII 31—33. Zon. X 6 PI 481 B. Liv. per. 103. Oros. VI 1,
3-5. Flor. I 45, 2sq. Eutr. VI 11.
152
Str. IV 3, 4 p. 193/4 Meta δὲ τοὺς Ἐλουηττίους Σηκοανοὶ
καὶ Μεδιοματριχοὶ xatotxovoe τὸν Ῥῆνον, ἐν οἷς ἵδρυται Γερ-
μανικὸν ἔϑνος περαιωϑὲν ix τῆς οἰχείας, Τρίβοχχοι. --- —
Meta δὲ τοὺς εδιοματριχοὺς καὶ Τριβόχχοις παροικοῦσι
τὸν Ῥηνον Τρηούιροι.
5 tenoveyeos A τριοῦσγροε ΒΟ]: corr. Siebenk.
Cf. Caes. ὃ. 6. IV 10 Rhenus — — longo spatio per fines Nan-
tuatium, Helvetiorum, Sequanorum, Mediomatricum, Tribocorum, Trevero-
rum citatus fertur. Tac. Germ. 28 Ipsam Rheni ripam haud dubie
Germanorum populi colunt, Vangiones Triboci Nemetes. Cf. Plin. N. H.
IV 106.
COMM. Triboci Rhenum traosgressi erant cum Ariovisto, cuius
inter copias recensentur a Caesare Ὁ. α. [51]. Post victoriam a Germanis
a. 5% reportatam Caesar in sedibus, quas cis Rhenum occupaverant, ma-
nere eos passus est: cf. Mommsen bist. Rom. III’ p. 257 sq. adn.
Strabonis ἱστορικῶν ὑπομνημάτων fragmenta 148
153
Str. IV 4,3 p.196 Τούτων dé (80. τῶν τεαρωχεανιτῶων)
τοὺς Βέλγας ἀρίστους φασὶν εἷς τιεντεκαίδεκα ἔϑνη διῃρη-
μένους τὰ μεταξὺ τοὺ Ῥήνου χαὶ τοῦ “Τείγηρος παροικοῦντα
τὸν ὠχεανόν, ὥστε μόνους ἀντέχειν πρὸς τὴν τῶν Γερμανῶν
ἔφοδον, Κίμβρων καὶ Τευτόνων. Αὐτῶν δὲ τῶν Βελγῶν Βελ-
λοάχους ἀρίστοις φασί, μετὰ δὲ τούτοις Σουεσσίωνας. Τῆς
δὲ πολυανϑρωτιίας σημεῖον᾽ εἰς γὰρ τριάχοντα μυριάδας ἔξε-
ταἀζεσϑαί φασι τῶν Βελγῶν πρότερον τῶν διναμένων φέ-
oeuy ὅτελα.
3 Aiynoos Mein. | παροικοῦντας codd.: corr. Cor. || 4 ὥστε] οὔτε codd.:
corr. Guarin. || 6 οὐεσσέωνας codd.: corr. Xyl.
Cf. Caes. Ὁ. G. IL4 Cum ab his (sc. a Remis) guaereret, quae civi-
fates quantaeque in armis essent et quid in bello possent, sic reperiebat:
plerosque Belgas esse ortos ab Germanis — — solosque esse, qui patrum
nostrorum memoria omni Gallia verata Teutonos Cimbrosque intra fines
suos ingredi prohibuerint; qua ex re fieri, uli earum rerum memoria
magnam sibt auctoritatem magnosque spiritus in re militart sumerent.
De numero corum omnia se habere explorata Remi dicebant, propterea
quod — — quantam quisque multitudinem in commursi Belgarum concilio
ad id bellum pollicitus sit, cognoverint. Plurimum inter eos Bellovacos
et virlute et auctoritate et hominum numero valere — -- Suessiones suos
esse finilimos etc. —
De Caesaris expeditione Belgica a. 57 cf. Caes. Ὁ. G. II 1 —35.
Plut. Caes. 20. App. Gall. fr. 1, 4. Cass. Dio. XXXIX 1-5. Liv.
per. 104. Oros. VI 7, 11—16. Flor. I 45, 4.
COMM. Quindecim Belgarum populi a Caesare ]. 1. enumerantur
et quantam quisque multitudinem armatorum pollicitus sit, quorum omnium
summa est milia CCXCVI, qui numerus bene congruit cum illo, quem Strabo
affert, qui hic, sicut omnino in rebus Gallicis, Caesaris commentariis usus
est: cf. Miller ‘Strabos Quellen ueber Gallien und Britannien’ (progr.
Regensburg. Stadtamhof 1868) p. 27.
154
Str. IV 4, 1 p. 194/5 Mera δὲ ta λεχϑέντα ἔϑνη τὰ λοιτεὰ
Βελγῶν ἐστιν ἔϑνη τῶν παρωχεανιτῶν, ὧν Οὐένετοι μέν εἶσιν
Cf. Caes. Ὁ. G. III 8. 1354ᾳ. (8) Naves habent Veneti plurimas,
quibus in Britanniam navigare consuerunt — — et omnes fere, qui co
mari uli consuerunt, habent vectigales. (13) Ipsorum naves ad hune mo-
10
144 Paulus Otto
of ναυμαχήσαντες πρὸς Καίσαρα (a. 86)" ἕτοιμοε γὰρ ἦσαν
κωλύειν τὸν εἰς τὴν Βρεττανικὴν πλοῦν yowmevoe τῷ ἔμπτο-
οίῳ. Κατεναυμάχησε δὲ ῥᾳδίως οὐκ ἐμβόλοις χρώμενος (ἠν
γὰρ παχέα τὰ ξύλα), ἀλλ᾽ ἀνέμῳ φερομένων ἐπ᾽ αὐτὸν κατέ-
στεων οἱ Ῥωμαῖοι τὰ ἱστία δορυδρεπάνοις" ἣν γὰρ σχύτινα
διὰ τὴν βίαν τῶν ἀνέμων" ἁλύσεις δ᾽ ἔτεινον ἀντὶ κάλων.
Πλατύπυγα δὲ ποιοῦσι καὶ ὑψίπρυμνα καὶ ὑψότερωρα διὰ
τὰς ἀμπώτεις, δρυΐνης ὕλης, ἧς ἐστιν εὐπορία" διεότεερ οὐ
συνάγουσι τὰς ἁρμονίας τῶν σανίδων, ἀλλ᾽ ἀραιώματα κατα-
λείπουσι" ταῦτα δὲ βρύοις διανάττουσι τοῦ μὴ κατὰ τὰς vEws-
χίας χαπυροῦσϑαι τὴν ὕλην μὴ νοτιζομένην, τοῦ μὲν βρίοι
νοτιωτέρου ὄντος τῇ φύσει, τῆς δὲ δρυὸς ξηρᾶς καὶ ἀλιεποῖς.
4 ἐμπορείῳ Cor. ἢ 8 ἀλύσει C, ἁλύσεσι Grosk., ancorarum mention.n
intercidisse susp. Kr., sed cf. quae recte diaseruit Miller “Strabos Quellen
ueber Gall. und Brit.’ p. 2084. || 9 Ante ποιοῦσε excidisse ta στλοῖα susp.
Grosk. ἢ 13 μὴ] ἢ codd.: corr. Cas. J 14 ty» φύσιν 1
dum factae armataeque crant: carinae aliquanto planiores quam nostra-
rum navium, quo facilius vada ac decessum aestus exctpere possent:
prorae admodum erectae atque ilem puppes ad magnitudinem fluctuum
tempestalumque accommodatue ; naves totae factae ex robore ad quam-
vis vim et contumeliam perferendam; — — ancorae pro funibus ferreis
catenis revinctae; pelles pro velis alutaeque ltenuiter confectae, hae sire
propter lint inopiam atque etus usus inseientiam, sive co, quod est magis
verisimile, quod lantas tempestates Oceant tantosque impetus ventorwn
sustineri ac tanta onera navium regi velis non satis commode posse arbi-
trabantur. Cum his navibus nostrae classi eiusmodi congressus erat, ut
una celeritate et pulsu remorum praestaret, reliqgua pro loci natura, pro
vi tempestalum illis essent apliora et accommodatiora. Neque enim his
nostrae rostro nocere poterant (tanta in tis erat firmttudo) neque propter
altitudinem facile telum adiciebatur — — (14) Una erat magno usui res
pracparala a nostris, falces praeacutae insertae affixaeque longuriis,
non absimilt forma muralium falcium. His cum funes, gut anlemnas ad
malos destinabant, comprehensi adductique erant, navigio remts incitato
pracrumpebantur. Quibus abscisis antemnae necessario concidebant. Cf.
Cass. Dio. XXXIX 40—43. Liv. per. 104. Oros. VI 8, 6—17. Flor.
I 45, 4.
155
a. Str. IV 5, 3 p. 200 dig dé διέβη Καῖσαρ εἰς τὴν νῇσον
(sc. τὴν Βρεττανικήν) ὃ Θεός (a. 55 et 54), ἐπανῆλθε δὲ διὰ
Strabonis ἱστορικῶν ὑπομνημάτων fragmenta 145
ταχέων οὐδὲν μέγα OrazcoaSauevog οὐδὲ προελϑὼν ἐτεὶ τεολὺ
τῆς νήσου διὰ τε τὰς ἐν τοῖς Κελτοῖς γενομένας στάσεις τῶν
te βαρβάρων καὶ τῶν οἰχείων στρατιωτῶν xal διὰ τὸ πολλὰ
τῶν πλοέων ἀττολέσϑαι κατὰ τὴν “τανσέληνον αὔξησιν λαβου-
σῶν τῶν ἀμπώτεων καὶ τῶν πλημμυρίδων. Avo μέντοι ἢ
“τρεῖς vinag évixnoe τοὺς Βρεττανούίς, καΐχτερ δύο τάγματα
μόνον περαιώσας τῆς στρατιᾶς, καὶ ἀπήγαγεν δμηρά τε καὶ
ἀνδράποδα καὶ τῆς ἄλλης λείας γελῆϑος.
b. Str. IV 5, 2 p. 199 Τέτταρα δ᾽ ἐστὶ διάρματα, οἷς χρῶν-
ται συνήϑως ἐπὶ τὴν νῆσον (sc. τὴν Βρεττανικήν) ἐχ τῆς ἡτεεί-
ρου, τὰ ann τῶν ἐχβολῶν τιν ποταμῶν τοῦ τε Ῥήνου χαὶ τοῦ
Σηκοάνα xai τοῦ Aslyngog καὶ (cov) Γαρούνα. Τοῖς δ᾽ azo
τῶν τιερὶ τὸν Ῥῆνον τόπων ἀναγομένοις οὐκ ἀπ᾽ αὐτῶν τῶν
ἐχβολῶν ὃ πλοῦς ἐστιν, ἀλλὰ ἀπὸ τῶν ὁμορούντων τοῖς Me-
γαπίοις ἹΜΠορινῶν, παρ᾽ οἷς ἐστι καὶ τὸ Ἴτιον, ᾧ ἐχρήσατο
γαυσταϑμῷ Καῖσαρ ὃ Θεὸς διαίρων sig τὴν νῆσον" νύχτωρ δ᾽
ἀνήχϑη, καὶ τῇ ὑστεραίᾳ κατῆρε περὶ τετάρτην ὥραν τριαχο-
σίους καὶ εἴκοσι σταδίους τοῦ διάπλου τελέσας" κατέλαβε δ᾽
ἐν ἀρούραις τὸν σῖτον.
14 Alynoos Mein. | τοῦ ante Γαρούνα add. Kr.
A Strabone hic duae Caesaris expeditiones in Britanniam factae con-
funduntur, quamquam in pleniore hypomnematorum narratione hanc con-
fusionem sibi certe non indulsit:
1) Prior expeditio anni 55: cf. Caes. Ὁ. G. IV 20-- 38
14.sqq. cf. Caes. 1. 1. 21, 3 Ipse (sc. Caesar) cum omnibus copiis in
Morinos proftciscitur, quod inde crat brevissimus in Britanniam traiectus.
8 sq. cf. 22,38q. Navibus circiter LXXX onerartis coactis contractis-
que, quot satis esse ad duas transportandas legiones existimabat, quod
practerea navium longarum habebat, quaestori legatis praefectisque distri-
buit. Huc accedebant XVIII onerariae naves, quae ex eo loco ab milibus
passuum octo vento tenebantur, quo minus in eundem portum venire
possent: has equitibus distribuit.
18 sq. cf. 23,18q. Tertia fere vigtha solvit equitesque tn ulleriorem
portum progredi et naves conscendere et se sequi tussit. A quibus cum
paulo tardius esset administratum, ipse hora carciter diet quarta cum
primis navibus Britanniam altigit.
5 sqq. cf. 29 Kadem nocte accidit, ul esset luna plena, qui dies mari-
limos aestus maximos in Oceano efficere consuevit, nostrisyue td erat
Leipziger Studien, XI. Suppl. 10
10
15
146 Paulus Otto
6. Str. 1V 3,3 p. 193 Πρόκειται δ᾽ αὐτῶν (sc. tov Ῥήνου
καὶ τοῦ Synxoava) ἡ Βρεττανιχή, tov μὲν Ῥήνου καὶ ἐγγύϑεν,
ὥστε χαϑοράσϑαι τὸ Κάντιον, ὅπτερ ἐστὶ τὰ éwov ἄκρον τῆς
γήσου, τοῦ δὲ Σηκοάνα μιχρὸν anwrégw’ ἐνταῦϑα δὲ καὶ τὸ
γαυττήγιον συνεστήσατο Καῖσαρ ὁ Θεὸς πλέων εἰς τὴν Βρετ-
τανικήν.
d. Str. IV 3, 4 p. 193/4 Siagua δ᾽ ἐστὶν εἰς τὴν Βρεττανι-
κὴν ἀπὸ τῶν zcotTamWwy τῆς Κελτικῆς εἴκοσι xal τριακόσιοε στά-
dior” ὑπὸ γὰρ τὴν ἄμπωτιν ap ἑσπέρας ἀναχϑέντες τῇ ὕστε-
ραίᾳ περὶ ὀγδόην ὥραν καταίρουσιν εἰς τὴν νῆσον.
29 εἴκοσι) η C ὀχτὼ B
incognitum. Ita uno tempore et longas naves, quibus Caesar exeratun
transportandum curaverat quasque in aridum subduxerat, aestus comple-
verat et onerarias, quae ad ancoras erant deligatae, tempestas af flictabat.
— — Compluribus navibus fractis reliquae cum essent funibus , ancoris
religuisque armamentis amissis ad navigandum inuliles, magna — —
totius exercitus perturbatio facta est.
9 cf. 36, 2 His (sc. hostium legatis) Caesar numerum obsidum, quem
ante imperaveral, duplicavit eosque in continentem adduct tusstt.
2) Altera Caesaris expeditio a. 54: cf. Caes. b. G. V 1sq. 5—23
25 sq. cf 1,1 Legatis imperat, quos legionibus (in Belgis cf. IV 38)
pracfecerat, uti quam plurimas possent hieme naves aedificandas veteres-
que reficiendas curarent.
178qq. cf. 2,3 Omnes ad portum Itium convenire tubet, quo ex portu
commodissimum in Britanniam tratectum esse cognoverat, circiter milium
passuum XXX a continenti. De numero discrepat Strabo v. 198q. et 29.
30 sq. cf. 8, 2. 5 Ad solis occasum naves solvit et leni Africo pro-
vectus media circiler nocte vento intermisso cursum non lenuit et longius
delatus aestu orta luce sub sinistra Britanniam relictam conspexit. — —
Accessum est ad Britanniam omnibus navibus meridiano fere tempore.
4 cf. 22, 4 Caesar cum constituisset hiemare in continentt propter
repentinos Galliae motus — — obsides tmperat.
954. cf. 23, 18q. Obsidtbus acceptis exercitum reducil ad mare, naves
invenit refectas. His deductis, quod et captivorum magnum numerum
habebat, — — duobus commeatibus exercitum reportare mstilust.
Praeterea de his expeditionibus cf. App. Gall. fr. 1, 5; 19. Plut.
Caes. 23. Diod. V 218sq. Polyaen. VIII 23,5. Cass. Dio. XXXIX
50—52. XL 1—3. Liv. per. 105. Oros. VI9. Flor. 1 45, 16-- 19.
Kutr. V117. Vell. Il 468q. Fest.6. Val. Max. III 2,23. Sueton.
Caes. 25. 47. Tac. Agr. 13. Senec. cons. ad Marc. 14. Cic. passim
(cf. Drumann hist. Rom. III p. 299 sq. adn. 30).
Strabonis ἱστοριχῶν ὑπομνημάτων fragmenta 147
150
ἃ. Str. IV 3,4 p. 194 Τρηουίροις δὲ συνεχεῖς Νερούιοι,
xat τοῦτο Γερμανικὸν ἔϑνος" τελευταῖοι δὲ ἥεναπιοι πλησίον
τῶν ἐκβολῶν (sc. tov Ῥηνου) ἐφ᾽ ἑκάτερα τοῦ ποταμοῦ κατοι-
χοῦντες ἕλη καὶ δρυμοὺς οὐχ ὑψηλῆς, ἀλλὰ πυκνῆς ὕλης καὶ
ἀχανϑώδους.
b. Str. IV 3, 5 p. 194 Ἐμφερὴς δ᾽ ἐστὶ τῇ τῶν Mevariwy
ἢ te τῶν Πορινῶν χαὶ ἡ τῶν AreeBatlwy καὶ Ἐβουρώνων᾽
ὕλη γάρ ἔστιν οὐχ ὑψηλῶν δένδρων πολλὴ μέν, οὐ τοσαύτη
δέ, ὅσην οἱ συγγραφεῖς εἰρήκασι, τετρακισχιλίων σταδίων,
καλοῦσι δ᾽ αὐτὴν ᾿Αρδουένναν" κατὰ δὲ τὰς πολεμιχὰς ἐφό-
δους συμπλέχοντες τὰς τῶν ϑάμνων λύγους βατώδεις οὔσας
ἀπέφραττον τὰς παρόδους. Ἔστι δ᾽ ὅπου καὶ σκόλοπας κατέ-
πηττον, αὐτοὶ δὲ χατέδυνον εἷς τὰ βάϑη πανοίκιοι νησίδια
1 τρηούσγροις Al τρηονάγροις C τριουάγροις B: corr. Siebenk. || 2 πλη-
σίον om. codd. exc. Ef] 7 Mogivwy Mein. |] 11 συντέμνοντες lm, συντέμψνον-
τος καὶ συμπλέκοντες dubitanter coni. Cas. ex Caes. II 17 | ὄντας codd.: corr.
Cas.; τοὺς Avyous — — ὄντας coni. Kr. || 12 ἀνέφραττον codd.: corr. Grosk. |
εἰσόδους |
2sqq. cf. Caes. Ὁ. G. VI5, 4 Hrant Menapit — — perpetuis palu-
dibus silvisque muniti. ib. δ, 7 Illi (Menapii) nulla coacta manu loci
praesidio freti in silvas paludesque confugiunt suague eodem conferunt.
IV 38, 3 Menapii se omnes in densissimas silvas abdiderant.
8sqq. id. VI 29,4 Ipse — — ad bellum Ambiorigis profectus per
Arduennam silvam, quae est totius Galliae maxima atgue ab ripis Rheni
finibusque Treverorum ad Nervios pertinet milibusque amplius quingentis
in longitudinem patet. Cf. ib. V 3,4. Oros. VI 10, 18.
10 sqq. id. Π 17,4 Nervi antiquitus — — quo facilius finitimorum
equilatum, si praedandi causa ad eos venissent, impedirent, teneris ar-
boribus incisis atque inflexis crebrisque in latiludinem ramis enatis et
rubis sentibusque interiectis effecerant, ut instar muri hae sepes muni-
menta praeberent, quo non modo non intrari, sed ne perspict quidem
possel.
13sq. id. Il 28, 1 Matores natu (sc. Nerviorum), qguos una cum
pueris mulieribusque in aestuaria ac paludes coniectos dixeramus (cf.
c. 16, 4). VWI 31, 28q. Quorum (sc. Eburonum) pars in Arduennam sil-
vam, pars in continentes paludes profugit; qui proximi Oceano fuerunt,
his insulis sese occultaverunt, quas aestus efficere consuerunt. III 28 1 sq.
Morini Menapitique supererant, qui in armis essent. — — Continentesque
silvas ac paludes habebant, eo se suague omnia contulerunt.
10*
15
σι
148 Paulus Otto
ἔχοντες ἐν τοῖς ἕλεσι" ἐν μὲν οὖν ταῖς ἐπομβρίαις ἀσφαλεῖς
τὰς καταφυγὰς εἶχον, ἐν δὲ τοῖς αὐχμοῖς ἡλίσκοντο δᾳδίέως.
148q. id. III 29, 2 Cum tam pecus atque extrema inmpedimenta ab
nostris tenerentur, ipsi denstores silvas peterent, eiusmodi sunt tempesta-
tes consecutae, uli opus necessario intermitteretur et continuatione im-
brium diutius sub pellibus milites continert non possent.
15 id. IV 38, 18q. Caesar — Titum Labienum legatum — — in
Morinos, qui rebellionem fecerant, misit, Qui cum propter siccitates
paludum, quo se reciperent, non haberent, quo superiore anno pegfugio
fuerant usi, omnes fere in potestatem Labieni pervenerunt.
157
Str. IV 2,3 p. 191 Τῆς δυνάμεως δὲ τῆς πρότερον “A gor-
ερνοι μέγα τεχμήριον παρέχονται τὸ πολλάχις πολεμῆσαε πρὸς
Ῥωμαίους τοτὲ μὲν μυριάσιν εἴχοσι (ef. fr. 26), παλιν δὲ δετελα-
σίαις, τοσαύταις γὰρ πρὸς Καίσαρα τὸν Θεὸν διηγωνέσαντο
μετὰ Οὐερκιγγετόριγος (a. 82). --- — Πρὸς μὲν οὖν Καίσαρα
σεερί τε Γεργοουίαν πόλιν τῶν ᾿αΙρουέρνων ἐφ᾽ ὑψηλοῦ ὅροις
κειμένην συνέστησαν οἱ ἀγῶνες, ἐξ ἧς ἣν ὃ Οὐερκιγγέτοριξ᾽
καὶ [6] περὶ ᾿Αλησίαν πόλιν ἸΠανδουβίων, ἔϑνους ὁμόρου τοῖς
8 ὁ om. Cor. | μανδιβούλων codd.: corr. ΧΥ].
Cf. Caes. Ὁ. G. VII 1-90
68q. cf. 34—54 (36, 1) Cavsar — — Gergoviam pervenit equestrique
co die proelio levi facto perspecto urbis situ, quae posila in altissima
monte omnis aditus difficiles habebat, de expugnatione desperavit.
7 cf. 4, 18q. Vercingetorixz, Celtilli filius, Arvernus, summae poten-
tae adolescens, — — expellitur ex oppido Gergovia.
8sqq. cf. 68 —90 (68, 1) Vercingetorix — — Alesiam, quod est
oppidum Mandubiorum, iter facere coepit. (69, 1—4) Ipsum erat oppi-
dum Alesia in colle summo admodum edito loco, ut nisi obstdione ex-
pugnart non posse videretur ; cutus collis radices duo duabus ex partibus
flumina subluebant. Ante id oppidum planicies circiter milia passuum
tria in longitudinem patebat: reliquis ex omnibus partibus colles medioeri
interieclo spatio pari altitudinis fastigio oppidum cingebant.
10 sq. cf. 89, 5 Vercingetorix dedilur, arma proiciuntur.
Praeterea cf. Plut. Caes. 25—27. Cass. Dio. XL 33—41. Diod.
IV 19. Polyaen. VIII 23, 9sqq. Liv. per. 1078q. Oros. VI 11, 1—11.
Flor. I 45, 20--26. Vell. II 47. Sueton. Caes. 25.
Strabonis ἱστοριχῶν ὑπομνημάτων fragmenta 149
2 Q ¢ 2) ¢€ - ’
“ἀρουέρνοις, καὶ ταύτην ip ὑψηλοῦ λόφου κειμένην, περιε-
χομένην δ᾽ ὄρεσι καὶ ποταμοῖς δυσίν, ἐν ἦ καὶ ἑάλω ὃ ἡἦγε-
μών, καὶ ὃ πόλεμος τέλος ἔσχε.
COMM. Strabonis numerum vs. 3.84. effectum esse ex Caesaris nar-
ratione demonstravit Miller ‘Strabos Quellen ueber Gallien u. Britannien’
p. 178qq. summam faciens numerorum, quos Caesar praebet in capp. 21. 34.
64. 71. 76, quae est milia CCCXCIII. In hoc autem falsus est, quod Stra-
bonem omnes hos pro Arvernis habuisse putat. Immo probe eum scivisse
hoc numero etiam socios comprehendi Arvernorum apparet e geogr. IV 4, 3
p. 196, ubi ad eum quem tractamus locum respicit verbis hisce: εἴρηται
δὲ χαὶ τὸ τῶν Ἐλουηττίων πλῆϑος xal τὸ τῶν Agovégvwry xal τὸ
τῶν συμμάχων, ἐξ ὧν ἡ πολυανϑρωπία φαίνεται.
158
Str. XI 9, 1 p. 515 ‘Iorogovor δὲ περὶ τῶν Ταπύρων, ὅτι
αὐτοῖς εἴη νόμιμον τὰς yuvaixag ἐχδιδόναι tag γαμετὰς éxé-
ροις ἀνδράσιν, ἐπειδὰν ἐξ αὐτῶν ἀνέλωνται δύο ἢ τρία τέκνα,
Cf. App. b. c. II 99 Maoxig γέ τοι ty Φιλίππου συνὼν (sc. 6
Κάτων) & παρϑένου xal ἀρεσκχόμενος αὐτῇ μάλιστα χαὶ παῖδας ἔχων
ἐξ ἐχείνης ἔδωκεν ὅμως αὐτὴν Ὁρτησίῳ τῶν φίλων τινὶ παίδων τε ἐπι-
ϑυμοῦντι καὶ TEXVONOLOD υναικὸς οὐ τυγχάνοντι, μέχρι χαχείνῳ χυήσα-
σαν ἐς τὸν οἶχον αὖϑις ὡς χρήσας ἀνεδέξατο. Plut. Cat. min. 25 Eire
ἔγημε (sc. 6 Κάτων) ϑυγατέρα Φιλίππου Μαρχίαν ἐπιεικῆ δοκοῦσαν
εἶναι γυναῖκα, περὶ ἧς ὃ πλεῖστος λόγος. -- — Ἐπράχϑη δὲ τοῦτον τὸν
τρόπον, ὡς ἱστορεῖ Θρασέας εἰς Μουνάτιον, ἄνδρα Κάτωνος ἑταῖ-
ρον xal συμβιωτήν, ἀναφέρων τὴν πίστιν. Ἐν πολλοῖς ἐρασταῖς χαὶ
ϑαυμασταῖς τοῦ Κάτωνος ἦσαν ἑτέρων ἕτεροι μᾶλλον ἔχδηλοι καὶ δια-
φανεῖς, ὧν καὶ Κόϊντος Ὁρτήσιος. --- --- Ἐπιϑυμῶν οὖν τῷ Κάτωνι μὴ
συνήϑης εἶναι μήδε ἑταῖρος μόνος, ἀλλ᾽ ἁμῶς vé nog εἰς οἰκειότητα
καταμῖξαι καὶ χοινωνίαν πάντα τὸν οἶχον χαὶ τὸ γένος ἐπεχείρησε συμ-
πείϑειν, ὅπως τὴν ϑυγατέρα Πορχίαν Βύβλῳ συνοικοῦσαν χαὶ πεποιη-
μένην ἐχείνῳ δύο παῖδας αὑτῷ πάλιν ὥσπερ εὐγενῆ χώραν ἐντεχνώσα-
σϑαι παράσχῷ. --- --- ᾿Αποχριναμένου δὲ τοῦ Κάτωνος, ὡς Ὁρτήσιον μὲν
ἀγαπᾷ καὶ δοκιμάξει χοινωνὸν οἰχειότητος, ἄτοπον δὲ ἡγεῖται ποιεῖσϑαι
λόγον περὶ γάμου ϑυγατρὸς ἑτέρῳ δεδομένης, μεταβαλὼν ἐχεῖνος οὐχ
ὥχνησεν ἀποχαλυψάμενος αἰτεῖν τὴν αὐτοῦ γυναῖχα Κάτωνος, νέαν μὲν
οὖσαν ἔτι πρὸς τὸ τίχτειν, ἔχοντος δὲ τοῦ Κάτωνος ἀποχρῶσαν διαδο-
χήν. -- -- Ὁ δ᾽ οὖν Κάτων δρῶν τὴν τοῦ Ὁρτησίου σπουδὴν καὶ προ-
ϑυμίαν οὐκ ἀντεῖπεν, add’ ἔφη δεῖν χαὶ Φιλίππῳ ταῦτα συνδόξαι τῷ
10
180 Paulus Otto
χαϑάπερ χαὶ Κάτων Ὁρτηρίῳ der ϑέντι ἐξέδωχε τὴν Magxiar
ἐφ᾽ ἡμῶν χατὰ παλαιὸν Ῥωμαίων ἔϑος.
πατρὶ τῆς Μαρχίας. ‘25 οὖν ὁ Φίμππος ἐντειχϑεὶ; Eyre τὴν σιγχώρη-
σιν, οὐχ ἄλλως ἐτεγγίησε τὴν Ἠαρχίαν ἢ παρόντος τοῦ Κάτωνος αἰτοῖ
καὶ συνεγγιώντος. ib. 52 Τῆς δὲ οἰχίας χαὶ τῶν ϑιγατέρων χηδεμόνος
δεομένων ἀνέλαβε πάλιν τήν Μαρχίαν χηρείοισα» ἐπὶ χρήμασε -ολλοῖ:"
ὃ γὰρ Ὁρτήσιο: ϑνήσχων ἐχείνην ἀπέλεπε xijgoropov. Cf. Lucan.
Phars. II 326 sqq. Quintil. inst. or. ΠΙ 5,11. Χ 5,13. Tertull apolog.
39. Augustin. de fide et op. 7. de bono coni. 16. Hieronym. in
Iorin. 1 27.
5 cf. Plat. comp. Lyc. c. Num. 3 ᾿4λλ᾽ ὁ Ῥωμαῖος μὲν ατὴρ
ἱχανῶς ἔχων παιδοτροφίας, ὑφ᾽ ἑτέροι δὲ πεισϑεὶς δεομένου τέχνων ἐξί-
στατο τῆς γιναιχὸς ἐχδόσϑαι χαὶ μετεχδόσϑαι χύριο:.
COMM. Facta est haec res certe ante annum 50, quo mortuus est
Hortensius.
159
Str. XIV 5, 14 p. 674 “drdgec δ᾽ ἐξ αὐτῆς (sc. τῆς Tag-
σου) γεγόνασι τῶν μὲν otwimwr — — ᾿Ἰϑηνόδωροε δίο, ὧν
ὃ μὲν Κορδιλίων χκαλούίμενος σινεβίωσε Magxw Κάτωνε xai
ἐτελείτα παρ᾽ ἐχείνῳ.
4 τελευτᾷ codd.: corr. Cor.
Cf. Plut. Cat. min. 10 Πιϑόμενος dé ‘ADnvodwoor τὸν ἐπιχαλοί-
μενον Κορδυλίωνα μεγάλην ἕξιν ἐν τοῖς στωιχοῖς λόγοις ἔχοντα διατρί-
few περὶ Πέργαμον ἤδη γηραιὸν ὄντα -- --- ἔχων παρὰ τοῦ νόμον δε-
δομένην ἀποδημίαν dveiv μηνῶν ἔπλεισεν εἰς τὴν ᾿Ασίαν ἐπὶ τὸν ἄνδρα
πιστείων τοῖς ἐν αὑτῷ χαλοῖς μὴ ἀτυχήσειν τῆς ἄγρας. Σιυγγενόμενο:
dé xal χαταγωνισάμενος χαὶ μεταστήσας ἐχ τῆς προαιρέσεως αὐτὸν ἧχεν
ἄγων εἰς τὸ στρατόπεδον περιχαρὴς χαὶ μεγαλοφρονῶν. ib. 16 ᾿Επανελ-
ϑὼν δὲ εἰς Ῥώμην τὸν μὲν ἄλλον χρόνον xat’ οἶχον ᾿Αϑηνοδώρῳ. ..
ἡ κατ᾽ ἀγορὰν τοῖς φίλοις παριστάμενος διετέλεσεν. Plin. N. H. VII
113. Laert. Diog. VII 1, 29.
160)
a. Str. XVI 1, 23 p. 747 Ta περὶ Κάρρας καὶ Νικηφόριον
χωρία καὶ Xogdigatla καὶ Sivvaxa, ἐν ἧ Κράσσος διεφϑάρν
Cf. Plut. Crass. 17—32 (27) (Ὁ Κοπώνιος) παρήγγειλεν εὐθὺς ἐξο-
πλίζεσϑαι τοὺς στρατιωτας᾽ χαὶ ἅμα τῷ πρῶτον αἰσϑέσϑαι τὸν Κρασ-
Strabonis ἱστοριχῶν ὑπομνημάτων fragmenta 161
δόλῳ ληφϑεὶς ὑπὸ Σοιρήνα τοῦ τῶν Παρϑυαίων στρατηγοῦ
(a. 53).
b. Str. XVI 1,28 p. 748 Οἱ δὲ Παρϑυαῖοι καὶ πρότερον
σον ἐν ὁδῷ γεγενημένον ἀπαντήσας ἀνελάμβανε χαὶ παρέπεμπε τὴν
στρατιὰν εἰς τὴν πόλιν (sc. τὰς Κάρρας). (29) Eger δὲ νύχτωρ ὃ Κράσ-
σος. — — Ὁ ᾿Ανδρύμαχος ἄλλοτε ἄλλας ὁδοὺς ὑφηγεῖτο χαὶ τέλος ἐξέ-
τρεψεν εἰς ἕλη βαϑέα χαὶ χωρία τάφρων μεστὰ τὴν πορείαν χαλεπὴν
καὶ πολυπλανὴ γινομέγην τοῖς ἐπισπομένοις. — --- ἄλλοι δὲ χρησάμενοι
πιστοῖς ὁδηγοῖς ἐλάβοντο “χωρίων ὀρεινῶν, ἃ καλεῖται Σίννακα, καὶ
κατέστησαν ἐν ἀσφαλεῖ πρὸ ἡμέρας. Οὗτοι περὶ πεντακισχιλίους ἦσαν᾽
ἡγεῖτο δ᾽ αὐτῶν ἀνὴρ ἀγαϑὸς Ὀκταούιος. — — (Ὁ δὲ Κράσσος) én’ ἀλ-
λον ἀναφεύγει λόφον, οὐχ οὕτω μὲν ἄφιππον οὐδ᾽ ὀχυρόν, ὑποχείμενον
δὲ τοῖς Σιννάχοις καὶ συνηρτημένον αὐχένι μαχρῷ διὰ μέσου χατατεί-
νοντι τοῦ πεδίου πρὸς τοῦτον. “Hy οὖν ἐν ὄψει τοῖς περὶ τὸν Ὀχταού-
tov ὁ χίνδυνος αὐτοῦ. Καὶ πρῶτος Ὀχταούιος ἔϑει μετ᾽ ὀλίγων ἄνωϑεν
ἐπιβοηϑῶν, εἶτα οἱ λοιποὶ χαχίσαντες ἑαυτοὺς ἐπεφέροντο xal προσ-
πεσόντες χαὶ ὠσάμενοι τοὺς πολεμίους ἀπὸ τοῦ λόφου περιέσχον ἐν
μέσῳ τὸν Κράσσον. --- — (30) Ὁρῶν οὖν ὁ Σουρήνας τούς τε Πάρϑους
ἀμβλύτερον ἤδη κινδυνεύοντας καί, ἢν ἥ τε νὺξ ἐπίσχῃ xal τῶν ὁρῶν οἱ
“Ῥωμαῖοι λάβωνται, παντάπασιν ALTOVE ἐσομένους ἀλήπτους, ἐπῆγε τῷ
Κράσσῳ δόλον. --- --- Μετὰ τῶν ἀρίστων προσελάσας ἀτρέμα τῷ λόφῳ
τοῦ μὲν τόξον τὸν τόνον ἀνῆχε, τὴν δὲ δεξιὰν προὔτεινεν, ἐκάλει δὲ τὸν
Κράσσον ἐπὶ συμβάσεις. --- --- ὋὉ δὲ Κράσσος οὐδὲν 0 τι μὴ δι᾿ ἀπάτης
ἐσφαλμένος vn’ αὐτῶν χαὶ τὸ αἰφνίδιον τῆς μεταβολῆς ἄλογον ἡγούμε-
γος οὐχ ὧπήκονεν, ἀλλ᾽ ἐβουλεύετο. -- — -- Ὡς δὲ χαλεπαίνοντες αὐτῷ
καὶ τὰ ὅπλα κρούοντες ἠπείλουν, φοβηϑεὶς ἐχώρει. — — (31) Avtoc δὲ
(ὃ Σουρηνας) μετὰ τῶν ἀρίστων ἱππότης προσῴει — — xal προσαγα-
yelv ἐχέλευσεν ἵππον αὐτῷ. petit aoe “Ἅμα δ᾽ ἵππος τε τῷ Κράσσῳ πα-
ρέστη χρυσοχάλινος οἵ τε ἀναβολεῖς αὐτὸν ἀράμενοι περιεβίβασαν καὶ
παρείποντο πληγῇ τὸν ἵππον ἐπιταχύνοντες. Ὀχταούιος δὲ πρῶτος ἀν-
τιλαμβάνεται τῶν χαλινῶν χαὶ μετ᾽ ἐχεῖνον εἷς τῶν χιλιάρχων Πετρώ-
γιος, εἶτα οἱ λοιποὶ περιίσταντο τόν τε ἵππον ἀναχόπτειν πειρώμενοι
χαὶ τοὺς πιεζοῦντας τὸν Κράσσον ἐξ ἑκατέρου μέρους ἀφέλχοντες. —
-- Tov δὲ Κράσσον ὄνομα Πομαξάϑρης Πάρϑος ἀπέχτεινεν. Οἱ δ᾽ ov
φασιν, ἀλλ᾽ ἕτερον μὲν εἶναι τὸν ἀποχτείναντα, τοῦτον δὲ χειμένου τὴν
χεφαλὴν ἀποχόψαι χαὶ τὴν δεξιάν. Cf. App. Ὁ. c. II 18. Cass. Dio.
XL 12—27. Polyaen. VII 41. Zosim. DI 32. Zon. X 7 PI 482A.
Liv. per. 106. Flor. I 46,9. Oros. VI 13. Eutr. VI 18. Vell. II
46, 2—4. Obseg. 64. Val. Max.16,11. Fest. 17. Ilustin. XLII
4,4. Caes. Ὁ. ὁ. III 31. Cic. de div. I 16, 29 sq. II 9, 24. 40, 84.
Tac. Germ. 37. Plin. N. H. If 147. V 86. Υ͵Ἵ 41. Amm. Marc. XXIII
3,1. Ovid. fast. VI 465.
qn
152 Paulus Otto
μὲν ἐφρόντιζον τῆς πρὸς Ῥωμαίοις φιλίας. τὸν δὲ ἄρξαντα
πολέμοι Κράσσον rucvayrtro.
101
« ΄ we 3 “- a e oe “ὦ
Str. X 2,13 p. 455 Ἐφ᾽ ἡμῶν δὲ zat ἄλλην (se. πόλεν ἐν
~ oe , ° P Ld Ὡς ΄
ti, Κεφαλλι νέᾳ) προσέχτεσε Γάιος ᾿ΑἸντώνιος. ὁ ϑεῖος MMag-
a ΄ ς, 4 ΄ “ . a
χουν Artuvior, rviza φιγὰς γενώμενος (a. 59) μετὰ τὴν ὑ.τα-
τείαν, ἔν σινῆρξε Κικέρωνι τῷ δήτορε (a. 63), ἐν τῇ Μεφαλϊ-
2 ’ ὁ έ « τὶ os , ΩΣ ae . Ὑ « ᾿ τὸ
Lyyece OLETQLWE “al τιν GALY γΠ)ἋῸΥ ἘΠΕῚ 500) ἔσχεν ὧς LOIS
~ 9 , ° == & ΄ ry
χεῦμα οὐχ éghi, μέντοι σινοιχίσας, ἀλλὰ καϑοδοι τιχὼν
4 Sse , Ἃ 5 4 ’
πρὸς ἄλλοις μείξοσιν wy χκατέλισε τὸν βίον.
COMM. C. Antonius a. 59 et de repetundis et quod Catilinae coz
jurationis fuisset conscius accusatus et, quamquam Cicrro pro eo dixerat,
dampatus in exilium abiit (Cass. Dio. XX XVIII 1v. Οἷς. pro. Cael. 31, 47.
pro Flacc. 2, 5. 35, 95. in Vat. 11, 25. schol. Bob. p. 229 Or. Val. Max
IV 2, 6. Quint. 1V 2, 123 5. ΙΧ 3, 55). Revocatus est a Caesare a. 47, ut
videtur: cf. Drumann hist. Rom. I p. 535 sqq.
162
Str. I] 4, 10 p. 161 Καὶ {περὶ Ἰλέρδαν votegor ᾽“φρα-
ving καὶ Πετρήιος of tot Noucc,iov στρατηγοὶ κατεππολειιῖ-
ϑησαν t:00 Καίσαρος tot Θεοῦ (a. 49).
1 περὶ om. codd., κἂν ᾿Ιλέρδᾳ Mein. | ἐλέρδας ACI
Cf. Caes. Ὁ. c. I 38—86. App. Ὁ. ὁ. II 42sq. Plut. Pomp. 65.
67. Caes. 36. Cass. Dio. XLI 20—23. Liv. per. 110. Oros. VI 15,6.
Flor. Il 13, 26sqy. Eutr. VI 20. Vell. 1150. Frontin. 15, 9. 5,9.
II 1, 11. 5, 36. 13,6. Sueton. Caes. 34. Cic. ad fam. IX 13,1. Lucan.
IV 17 qq.
163
Str. IV 1,5 p. 180/1 Aare δὲ trv Πομ’τηίου πρὸς Kai-
σαρα στασιν τῷ χρατηϑέντι μέρει τεροσϑέμενοι (86. οἱ Ἴ1ασ-
De Massilia a Caesare obsessa cf. Caes. Ὁ. c. I 34—36. II 1—16. 22.
Cass. Dio. XLI 19. 21. 25. Liv. per. 110. Oros. VI 15, 68q. Flor.
Il 13, 23. Vell. If 50. Frontin. 1 7, 4. Lucan. III 298. Sueton.
Caes. 34. Vitruv. X 16, ilsq. Cic. ad Att. X 12%, 2.
Strabonis ἱστοριχῶν ὑπομνημάτων fragmenta 158
σαλιῶται) τὴν πολλὴν τῆς εὐδαιμονίας aéBadov (a. 49). —
— Καὶ 6 Καῖσαρ δὲ καὶ οἱ μετ᾽ ἐκεῖνον ἡγεμόνες πρὸς τὰς
ἐν τῷ πολέμῳ γενηϑείσας ἁμαρτίας ἐμετρίασαν μεμνημένοι
τῆς φιλίας καὶ τὴν αὐτονομίαν ἐφύλαξαν, ἣν ἐξ ἀρχῆς εἶχεν
ἡ πόλις, ὥστε μὴ ὑπαχούειν τῶν εἰς τὴν ἐτταρχέαν πεμτιομέ-
VOY στρατηγῶν μήτε αὐτὴν μήτε τοὺς ὑτεηχόους.
7 ὑπαρχίαν codd.: corr. Cor.
4sqq. cf. Caes. Ὁ. c. IL 22 Massilienses arma tormentaque ex
oppido, ut est imperatum, proferunt, navis ex portu navalibusque edu-
cunt, pecuniam ex publico tradunt. Quibus rebus confectis Caesar magis
eos pro nomine et velustate quam pro merilis in se civitatis conservans
duas ibi legiones praesidio reliquit. — Cass. Dio. XLI 25 Ty μέντοι
Καίσαρι αὐτῷ ἐλθόντι ὡμολόγησαν (sc. οἱ Μασσαλιῶται)" καὶ ὃς éxel-
νων τότε μὲν τά τε ὅπλα χαὶ τὰς ναῦς τά τε χρήματα ἀφείλετο, ὕστε-
ρον δὲ χαὶ τὰ λοιπὰ πάντα πλὴν τοῦ τῆς ἐλευϑερίας ὀνόματος. ΟἿ.
Oros. VI 15, 1. Flor. II 13, 25. Cic. Phil. VIII 6, 18 sq.
164
Str. IV 1, 12 p. 186/7 Myredmolc δὲ τῶν “Aonxouloxwy
ἐστὶ Néuavooc, κατὰ μὲν τὸν ἀλλότριον ὄχλον καὶ τὸν ἐμπο-
ριχὸν πολὺ Νάρβωνος λειτεομένη, κατὰ δὲ τὸν τεολιτικὸν ὑπερ-
βαλλουσα᾽ ὑπηκόους γὰρ ἔχει κώμας τέτταρας καὶ εἴκοσι τῶν
ὁμοεϑνῶν evavdgla διαφερούσας συντελούσας εἰς αὐτήν, ἔχουσα
χαὶ τὸ καλούμενον “άτιον, ὥστε τοὺς ἀξιωϑέντας ayogavoulac
καὶ ταμιείας ἐν Νεμαύσῳ Ῥωμαίους ὑπάρχειν᾽ διὰ δὲ τοῦτο
οὐδ᾽ ὑπὸ τοῖς προστάγμασι τῶν ἐκ τῆς Ῥώμης στρατηγῶν ἐστι
τὸ ἔϑνος τοῦτο.
1 ἀρηκομεκῶν Cor. ᾿ 5 ἐχούσας ΑΒ] ἔχουσαν C(?): corr. Cor. [ 6 λάτειον
codd | 8 προστάγμασι] πράγμασι codd. exc. 0
COMM. Nemausum a Caesare a. 49 agris, quos Massiliensibus ade-
merat, auctam et iure Latino donatam esse docuit Mommsen hist. Rom.
III7 p. 553 adn. 2, “Roem. Muenzwesen’ p. 675.
165
Str. XVII 3,7 p. 828 Μικρὸν μὲν οὖν πρὸ ἡμῶν οἱ περὶ
1 μικρῷ Ὠδὶ| 2 βόκχοιε h βόγκον i βόγχοε codd. rell.: corr. Cas.
10
184 Paulus Otto
Βόγον βασιλεῖς καὶ Boxyov κατεῖχον αὑτὴν (sc. τὴν Maveov-
σέαν) φέλοι Ῥωμαίων ὄντες.
Cf Cass. Dio. XLI 42 Ἰόβας δὲ πρὸς μὲν τοῦ Πομπηίου τῶν τε
ἄλλων τῶν ἐν τῇ Μαχεδονίᾳ βουλευτῶν τιμάς τε εὕρετο χαὶ βασιλεὺς
προσηγορεύϑη, πρὸς δὲ δὴ τοῦ Καίσαρος τῶν τε ἐν τῷ πόλει αἰτίαν
εἶχε χαὶ πολέμιος ἀπεδείχϑη, 0 te Βόχχος καὶ ὃ Βογοίας βασιλεῖς, ὅτι
ἐχϑροὶ αὐτῷ ἦσαν, ὠνομάσϑησαν.
COMM. Teste Cassio Dione 1. 1. Bogo et Boccho a. 49 ἃ populo
Romano confirmatum est regnum, quod tamen in parte Mauritaniae iam
ante a. 63 obtinuerant, ut apparet ex Strabonis verbis μχρὸν πρὸ ἡμῶν
(cf. Niese in mus. Rhen. vol. XXXVIII p. 5748q.). Anno 81 ab Orosio V
21, 14 commemoratur ἡ Bogudes Bocchi, Maurorum regis, filius’, qui for-
tasse idem est. Bogi etiam XVII 3, 5 p. 827 mentio exstat apud Strabo-
nem, qui tamen locus non videtur esse depromptus ex hypomnematis.
166
Str. XIII 1, 27 p. 594/5 Ka? ἡμᾶς μέντοι Καῖσαρ ὃ Θεὸς
τολὺ whéov αὑτῶν (sc. τῶν ᾿Ιλιέων) τεροὐνόησε ζηλώσας ἅμα
χαὶ ᾿ἰλέξανδρον᾽ ἐκεῖνος γὰρ κατὰ συγγενείας ἀνανέωσιν we-
μησε προνοεῖν αὐτῶν ἅμα καὶ φιλόμηρος ὦν. --- --- Ὁ δὲ
Καῖσαρ καὶ φιλαλέξανδρος ὧν καὶ τῆς πρὸς τοὺς Ἰλιέας συγ-
γενείας γνωριμώτερα ἔχων τεκμήρια ἐπερρώσϑη τιρὸς τὴν εὑερ-
γεσίαν νεανιχῶς" γνωριμώτερα δέ, τερῶτον μὲν ote Ῥωμαῖος"
οἱ δὲ Ῥωμαῖοι τὸν [τ «Αἰνείαν ἀρχηγέτην ἡγοῦνται" ἔπειτα
ὅτι Ἰούλιος ἀπὸ Ἰούλου τινὸς τῶν προγόνων ἐχεῖνος δ᾽ ἀτεὸ
ἰούλου τὴν τεροσωνυμίαν ἔσχε ταύτην τῶν azoyovwy εἷς cor
τῶν aod divelov. Χώραν τε δὴ προσένειμεν αὐτοῖς καὶ τὴν
ἐλευϑερέαν xat τὴν ἀλειτουργησίαν αὐτοῖς συνεφύλαξε, καὶ μέ-
χρι νῦν συμμένουσεν ἐν τούτοις.
6 γνωρεμώτατα codd.: corr. Cas. [8 τ᾽ om. orxz ἢ 9 ὅτε om. x ve codd.
roll. exc. i, in quo legitur ἔπειθ᾽ ὅτε: corr. Kr. [| 10 "Jovdov edd.: feliciter
emenduavit C. Wachsmuth ὁ Servio ad Aen. I 267 | προσηγορίαν F | 11 προσέ-
νεμὲν CDFhz
COMM. Ilienses his beneficiis affecti sunt a. 48, cum post pugnam
Pharsalicam Caesar Pompeium insecuturus in Asiam venisset (Lucan. Phars,
IX 961 sqq. App. b. c. II 89): cf. Iudeich ‘Caesar im Orient’ p. 61; Hau-
bold “De rebus Iliensium’ (diss. Lips. 1888) p. 41 sqq.
Strabonis ἱστοριχῶν ὑπομνημάτων fragmenta 155
167
a. Str. XVII 1,11 p. 796 Οἱ μὲν οὖν ᾿Αλεξανδρεῖς ἀπέ-
δειξαν βασιλέας τόν τε πρεσβύτερον τῶν παίδων (sc. Πτολε-
μαίου τοῦ «Τὐλητοῦ) καὶ τὴν Κλεοπάτραν, οἱ δὲ συνόντες τῷ
παιδὶ καταστασιάσαντες ἐξέβαλον Kieonateav, καὶ ἀττῆρε
μετὰ τῆς ἀδελφῆς εἰς τὴν Συρίαν. Ἐν τούτῳ Πομπήιος Ma-
γνος ἧχε φεύγων ἐχ Παλαιφαρσάλου χερὸς τὸ Πηλούσιον καὶ
τὸ Κάσιον ὄρος" τοῦτον μὲν οὖν δολοφονοῦσιν οἱ μετὰ τοῦ
βασιλέως (a. 48).
Cf. Caes. ὃ. c. III 1038q. (Pompeius) Pelusium pervenit. Ibi casu
rex erat Ptolemaeus, puer actate, magnis copits cum sorore Cleopatra
bellum gerens, quam paucis ante mensibus per suos propinguos alque
amicos regno expulerat; castraque Cleopatrae non longo spatio ab cius
castris distabant. Ad eum Pompeius misit, ut pro hospitio atque ami-
citia patris Alexandria reciperctur atque illius opibus in calamitate tege-
retur. — — Amici regis, quit propter actatem eius in curatione erant
regni, — — his, qui erant ab 60 missi, palam liberaliter responderunt
eumgue ad regem ventre iusserunt; ipsi clam consilio inito Achillam,
pracfectum regium, — — et 1. Septimium, tribunum militum, ad inter-
ficiendum Pompeium miserunt. Ab his liberaliter tpse appellatus et qua-
dam notitia Septimit productus, quod bello praedonum apud eum ordi-
nem duxerat, naviculam parvulam conscendit cum paucis suis: ibi ab
Achilla et Septimio interficitur. App. Ὁ. c. Il 83—86 (84) ἄρτι δ᾽ ἐχπε-
σούσης ἀπ᾿ Alyuntov Κλεοπάτρας, ἣ τῷ ἀδελφῷ συνῆρχε, xal στρατὸν
ἀμφὶ τὴν Συρίαν ἀγειρούσης Πτολεμαῖος ὃ τῆς Κλεοπάτρας ἀδελφὸς
ἀμφὶ τὸ Κάσιον τῆς Αἰγύπτου ταῖς λεοπάτρας ἐσβολαῖς ἐφήδρευε, χαί
πως χατὰ δαίμονα ἐς τὸ Κάσιον τὸ πνεῦμα τὸν Πομπήιον κατέφερεν.
Θεασάμενος δὲ στρατὸν ἐπὶ τῆς γῆς πολὺν ἔστησε τὸν πλοῦν χαὶ εἴχα-
σεν, ὅπερ ἥν, παρεῖναι τὸν βασιλέα. Πέμψας τε ἔφραζε περὶ ἑαυτοῦ
καὶ τῆς τοῦ πατρὸς φιλίας. Ὁ δὲ ἦν μὲν ἐπὶ τρισχαίδεχα ἔτη μάλιστα
γεγονώς, ἐπετρόπενον δ᾽ αὐτῷ τὴν μὲν στρατιὰν ᾿Αχιλλᾶς, τὰ δὲ χρή-
ματα Ποϑεινὸς εὐνοῦχος, of βουλὴν προὐτίϑεντο περὶ τοῦ Πομπηίου.
— — Σχάφος εὐτελὲς ἐπ᾿ αὐτὸν ἐπέμπετο ὡς τῆς ϑαλάσσης οὔσης ἁλιτε-
γοῦς χαὶ μεγάλαις ναυσὶν οὐχ εὐχεροῦς, ὑπηρέται τέ τινες τῶν βασιλικῶν
ἐνέβαινον ἐς τὸ σχάφος. Καὶ Σεμπρώνιος, ἀνὴρ Ῥωμαῖος, τότε μὲν τῷ
βασιλεῖ, πάλαι δὲ αὐτῷ Πομπηίῳ στρατευσάμενος δεξιὰν ἔφερε παρὰ τοῦ
βασιλέως τῷ Πομπηίῳ χαὶ ἐχέλευεν ὡς ἐς φίλον τὸν παῖδα διαπλεῦσαι.
— — (85) Ὁ δὲ Πομπήιος ----- ἐνέβαινεν ἐς τὸ σχάφος. Καὶ ἐν τῷ
διάπλῳ σιωπώντων ἁπάντων ἔτι μᾶλλον ὑπώπτευε xal τὸν Σεμπρώ-
νιον εἴτε ἐπιγιγνώσχων Ῥωμαῖον ὄντα χαὶ ἐστρατευμένον ἑαυτῷ, εἴτε
19
156 Panhos (Otte
b. Str. XVI 2, 33 p. 760 Ἔστι δὲ τὸ Κάσιον» δϑινώδες τις
λόφο:; ἀχρωτηριάζων avvdeos, ὕποι τὸ Πομπτέοι rot Ma-
γγοι σῶμα χεῖται χαὶ Awe; tore ἱερὸν Aagior~ πλησίον» δὲ χαὶ
ἐσᾳ γι, ὁ Mayrog δολοφον Seis ὑπὸ τῶν «ἰγιπείων.
Tozer tx tot μόνον ἑστάναι -- — ἐπιστραφεὶ; ἐς εἰτὸν εἶπεν ‘Cec
σε ytyrwoxe, σειστρατιῶτα;᾽ Kei ὃ; αἰτίχα μὲν ἐπέτεισεν, ἀποστρε-
φέντα δ᾽ erties ἐπάταξε πρῶτος, ef ἕτεροι. Cf. Plut. Pomp. 74—sw.
Caes. 48. Brat. 33. Camilli. 19. Zonar. X 9 PI 486sq. Cass. Dio.
XLII 35qq. Liv. per. 112 Flor. I 13, 51 sq. Eutr. VI 21. Oros.
V1 15, 2. Vell. 1 53. Ps. Aur. 77, 9-13. Val Max 146, 9. V1.
10. 3, 5. Cic. ad Att. X16, 5. Plin N. ΠΗ. V6s. Solin 34, 1.
165
Str. XVII 1, 11 p. 796 Ἐπελθὼν» 02 Καῖσαρ (a. 48) τὸν τε
μειραχέσχον (v. quae antecedunt = fr. 167 a.) διαφϑεέρεε xai
χαϑίστισι τῆς Aivytnrov βασίλεσσαν τὴν Κλεοπάτραν μετα-
Cf. Auct. bell. Alex. 1—33 (31) (οησίαί fugisse cx castris regen
ipsum (se. Ptolemaeum) receplumque in navem multitudine corum, qui ad
proximas naves adnatabant, demerso navigio periisse. (33) Caesar <Ac-
gypto atgue Alexandria polilus reges constitut, quos Ptolemacus testa-
mento scripserat aque obtestatus crat populum Romanum, ne mutaren-
tur. Nam maiore cx duolus pueris, rege, amisso minori tradidit regrum
maiorique ex duabus filis, Cleopatrae, quae manserat in fide pracsidiis-
que cius. App. b. c. II 59 8ᾳ. (90) Tedevraior δ᾽ ava τὸν Νεῖλον avira
γίγνεται πρὸς τὸν βασιλέα ἀγών, ᾧ δὴ xal μάλιστα ἐχράτει. Kei ἐς
ταῦτα διετρίφϑησαν αὐτῷ μῆνες ἐννέα, μέχρι Κλεοπάτραν ἀντὶ τοῦ ἀδελ-
φοῦ βασιλείειν ἀπέφηνεν Αἰγύπτου. ib. VY Πτολεμαίου τοῦ ἀδελᾳοῦ
τῆς Κλεοπάτρας ἀφανοῖς ἐν τῷ πρὸς Καίσαρα χατὰ τὸν Νεῖλον rar-
μαχίᾳ γενομένου. Plut. Caes. 48 sq. (45 extr.) Kovga τὴν Κλεοπάτραν
ἀπὸ τῆς χώρας μετεπέμπετο (sc. ὁ Καῖσαρ). (39) Τέλος δὲ τοῦ βᾳασι-
λέως πρὸς τοὺς πολεμίους ἀποχωρήσαντος ἐπελϑὼν χαὶ συνάψας μάχην
ἐνίχησε πολλῶν πεσόντων αὐτοῦ τε τοῦ βασιλέως ἀφανοῦς γενομένου.
Cf. Zon. X 10 P I 468. Cass. Dio. XLII 7—9. 34—44 (44) θύσω μὲν
τὴν Αἴγυπτον ὁ Καῖσαρ ἐχειρώσατο, οὐ μέντοι χαὶ ὑπήχοον αὐτὴν τῶν
Ῥωμαίων ἐποιήσατο, ἀλλὰ ty Κλεοπάτρᾳ, ἧσπερ ἕνεχα καὶ ἐπεπολεμή-
κει, ἐχαρίσατο. — -- Τῷ τε ἑτέρῳ ἀδελφῷ συνοικῆσαι Onder αὐτὴν ἐχέ-
λευσε xal τὴν βασιλείαν ἀμφοτέροις σφίσιν, ὡς γε καὶ λόγῳ εἰπεῖν,
ἔδωκε. Ty γὰρ ἔργῳ ἡ Κλεοπάτρα μόνη πᾶν τὸ χράτος σχήσειν ἔμελ-
ev’ ὃ τε γὰρ ἀνὴρ αὐτῆς παιδίον ite ἦν. Cf. Euseb. chron. I 166,
Strabonis ἱστοριχῶν ὑπομνημάτων fragmenta 107
πεμψάμενος ἐχ τῆς φυγῆς συμβασιλεύειν δ᾽ ἀττέδειξε τὸν λοι-
nov ἀδελφὸν αὐτῇ νέον παντελῶς ὄντα (a. 47).
248η64ᾳ. Liv. per. 112. Oros. ΥἹ 16, 1sq. Eutr. VI 22. Flor. Τ| 13,
56—60. Ps. Aur. 86. Sueton. Caes. 35.
*169
Ioseph. A. I. XIV 8, 3 (Mueller FHG III p. 493 fr. 13)
Aétyetat δὲ ὑττὸ ττολλῶν Ὑρκανὸν ταύτης κοινωνῆσαι τῆς στρα-
τείας (sc. Caesaris belli Alexandrini ἃ. 48/7) χαὶ ἐλϑεῖν εἰς
“Ἵἴγυτιτον᾽ μαρτυρεῖ δέ μου τῷ λόγῳ Στράβων ὃ Kanua-
δοξ λέγων ἐξ ᾿Ασινίου ὀνόματος οὕτως" ‘Mera δὲ τὸ τὸν
Ἰπιϑριδάτην (sc. τὸν “Περγαμηνὸν) εἰσβαλεῖν εἰς τὴν “Ἵἴγυπετον
χαὶ Ὑρχανόν, τὸν τῶν Ἰουδαίων ἀρχιερέα: Ὁ δ᾽ αὐτὸς οὗτος
Στράβων καὶ ἐν ἑτέρῳ πάλιν ἐξ Ὑψικράτους ὀνόματος
λέγει οὕτως" τὸν μὲν Πιϑριδάτην ἐξελθεῖν μόνον, κληϑέντα
δ᾽ εἰς ᾿“΄σκάλωνα ᾿ΑἸντέπτατρον tx’ αὑτοῦ, τὸν τῆς ᾿Ιουδαίους
ἐτειμελητήν, τρισχιλίους αὑτῷ στρατιώτας συμτεαρασχευάσαι
χαὶ τοὺς ἄλλους δυνάστας τιροτρέψαι, κοινωνῆσαι δὲ τῆς στρα-
τείας καὶ Ὑρχανὸν τὸν ἀρχιερέα.
Cf. Auct. bell. Alex. 2684ᾳᾳ. (26) Sub idem tempus Mithridates
Pergamenus, magnae nobilitatis domi scientiaeque tn bello et virtutis,
fidet dignitatisque in amicitia Caesaris, missus in Syriam Ciliciamque
initio belli Alexandrini ad auxilia arcessenda cum magnis copiis, quas
celeriter et propensissima civitatum voluntate et sua diligentia confecerat,
itinere pedestri, quo coniungitur Aegyptus Syriae, Pelusium adducit id-
que oppidum firmo praesidio occupatum Achillae — —, quo die est ag-
gressus, in suam redegit potestatem. Cf. App. Mithr. 121.
170
Str. XVII 1,6 p. 792 No» δ᾽ nonuwoerv αὑτὴν (sc. Φάρον
Cf. Auct. bell. Alex. 17—19 (17) Omni rattone Caesar conten-
dendum existimavit, ut insulam (sc. Pharum) molemque ad tnsulam per-
tinentem in suam redigeret polestatem. —— Ac primum impelum nostro-
rum pariter sustinuerunt. Uno enim tempore et ex tectis aedificiorum
propugnabant et litora armati defendebant. — — Sed ubi primum locis
cognitis vadisque pertentatis pauci nostri in litore constilerunt, — —
οι
158 Paulus Otto
τὴν νῆσον) ὁ ϑεὸς Καῖσαρ ἐν τῷ πρὸς Alebavdpéag πολέμῳ
τεταγμένην μετὰ τῶν βασιλέων (8. 48).
omnes Pharitae terga verterunt. — — (18) Multi tamen ex his capli
interfeclique sunt; sed numerus captivorum omnino fuit sexcenti. (19)
Caesar praeda militibus concessa aedificia diripi tussit. Cf. Caes. Ὁ. c.
ΠῚ 112. Plut. Caes. 49. Cass. Dio. XLII 40. Flor. Π 13,59. Oros.
VI 15, 33.
171
Str. XII 3, 14 p. 547 “πείχολλος δὲ καὶ ταύτην (se. τὴν
"Aoor) ἐπολιόρκησεν" eld votegov Φαρνάχης ἐκ Βοσπόροι
διαβάς (ἃ. 45) ἐλευϑερωθεῖσαν δ᾽ ὑπὸ Καίσαρος τοῦ ϑεοῖ
(a. 47) παρέδωκεν ᾿Αἰντώνιος βασιλεῦσιν.
2 cf. App. Mithr. 120 Φαρνάχης δ᾽ ἐπολιόρχει Φαναγορέας χαὶ
τὰ περίοιχα τοῦ Βοσπόρου. --- — Met’ οὐ πολὺ δὲ χαὶ Σινώπην εἶλε
χαὶ ᾿Αμισὸν ἐνθυιμιζόμενος χαὶ Καλουίνῳ στρατηγοῦντι ἐπολέμησεν». ᾧ
χρόνῳ Πομπήιος χαὶ Καῖσαρ ἐς ἀλλήλους ἧσαν. Ὁ. α. 11] 91 "Exagdei;
(ὁ Φαρνάχης) Αμισὸν πόλιν ἐν τῷ Πόντῳ ῥωμαΐζουσαν ἐξηνδραπόδιστο
χαὶ τοὺς παῖδας αὐτῶν τομίας ἐπεποίητο πάντας. Cf. Cass. Dio. XLII
46. Auct. b. Al. 41.
3 cf. Cass. Dio. XLII 48 Τοὺς τε ‘Auconvorg ἐλευϑερίᾳ nusipato
(sc. ὁ Καῖσαρ).
172
Str. ΧΙ ὅ, 8 p. 506 ᾿“βέακος μὲν οὖν 6 τῶν Σιράκων βα-
σιλεύς, ἡνέκα Φαρνάκης τὸν Βόσπορον εἶχε, δύο μυρεάδας ἱπ’-
πέων ἔστειλε, Σ'ταδίνης δ᾽ ὃ τῶν ᾿όρσων καὶ εἴκοσεν, of
δὲ ἄνω "Aogoot zai τελείονας᾽ καὶ γὰρ ἐπεχράτουν τελεέονος
γῆς χαὶ σχεδόν τι τῆς Κασπίων παραλίας τῆς πλείστης ἦχον.
3 ἔστελλε Cor. | eixooer] numerus nimius videtur Meinekio, qui pro x’
scribendum case conicit η΄ admodum probabiliter: v. adn. crit. ad fr. 155, 29.
173
Str. XI 2, 11 p.495 Πολλάκις δ᾽ of τῶν Βοσπορανῶν ἦγε-
Hoveg χαὶ τὰ μέχρι τοῦ Τανάιδος κατεῖχον καὶ μάλιστα oi
ὕστατοι, Φαρνάχης καὶ “σανδρος καὶ Πολέμων. Φαρνάχης
3 κάσσανδρος Ο κάσανδρος codd. rell.: corr. Cas.
Strabonis ἱστοριχῶν ὑπομνημάτων fragmenta 159
δέ τίοτε χαὶ tov Ὕπανιν τοῖς Savdagiots ἐπαγαγεῖν λέγεται
,ὕ ~ , , 2 4 Ἢ Ἶ
διά τινος παλαιᾶς διώρυγος ἀναχαϑάρας αὑτὴν {καὶ κατα- ὅ
κλύσαι τὴν χώραν.
5 διώρυχος wxz | καὶ add. Cor.
174
Str. XII 3, 35 p. 558 Υἱὸς δ᾽ αὐτοῦ (sc. ‘Aeyedaov v. fr.
134. 146) τὴν ἱερωσύνην (sc. ἔν Κομάνοις τοῖς ἐν τῷ Πόντῳ)
παρέλαβεν" εἶϑ᾽ ὕστερον “υχομήδης (a. 47), ᾧ καὶ τετρασχοι-
γος ἄλλη προσετέϑη.
Cf. App. Mithr. 121 Τὰ δ᾽ ἑτέροις ὑπὸ τοῦ Πομπηίου δεδομένα ὃ
μὲν Γάιος (sc. Kaicag) — --- ἐφύλαξε πλὴν τῆς ἐν Κομάνοις ἱερωσύ-
νης, ἣν ἐς Δυχομήδην μετήνεγχεν ἀπὸ ᾿Αρχελάου. Auct. b. Al. 66 (qui
duo Comana confundit: cf. Iudeich “Caesar im Orient’ p. 111 844.) Biduum
Mazacae commoratus (Caesar) Comana, rvetustissimum et sanctissimum in
Cappadocia Bellonae templum, quod tanta religione colitur, ut sacerdos
cius deae maiestate, imperio, potentia secundus a rege consensu gentis
tlius habeatur, id homini nobilissimo Lycomedi Bithynio adiudicavit; qui
regio Cappadocum genere natus propter adversam fortunam maiorum
suorum mutationemque generis ture minime dubio, velustate tamen inter-
misso sacerdotium id repetebat.
175
a. Str. XIII 4, 3 p. 624 “Avdeec δ᾽ ἐγένοντο ἐλλόγιμοι καϑ᾽
ἡμᾶς Περγαμηνοὶ ΙΜιϑριδάτης te (0) Mnvoddtov υἱὸς καὶ
᾿Αδοβογιώνης τοῦ τετραρχικοῦ τῶν Γαλατῶν γένους, ἣν καὶ
παλλαχεῦσαι τῷ βασιλεῖ Μιζιϑριδάτῃ φασίν᾽ 0ϑεν χαὶ τοὔνομα
τῷ παιδὶ ϑέσϑαι τοὺς ἐπιτηδείους προσποιησαμένους ἐχ τοῦ 5
βασιλέως αὑτὸν γεγονέναι. Οὗτος γοῦν Καίσαρι τῷ Θεῷ γε-
γόμενος φίλος εἰς τοσόνδε προῆλϑε τιμῆς, ὥστε καὶ τετράρχης
ἀπεδείχϑη (ano) τοῦ μητρῴου γένους καὶ βασιλεὺς ἄλλων τε
χαὶ τοῦ Βοσπόρου (a. 417) κατελύϑη δ᾽ ὑπὸ ‘Aoavdeov τοῦ
2 ὁ add. Cas. | 38q. καὶ ἀδοβογίων ὃς τοῦ τοῦ τετραρχικοῦ τ. I. γέ-
vous ἣν καὶ ὃν πᾳλλακεῦσαε κτᾶ. codd., καὶ AdoBoylwvos, (oc) τοῦ rete.
τ. I. γένους ἣν, (ἣν) καὶ [ov] παλλακεῦσαι xr, Cas Kram., qui praeterea
ante “4doBoy. add. τῆς; καὶ ᾿Αδοβογιωνίδος τοῦ tere. τ. I. γένους, ἣν καὶ
παλλακεῦσαε xtA. Mein. Nomen ex titulo Lesb. correxit Hirschfeld in Herm.
vol. XIV p. 474 sq. ἢ 5 τῶν ἐπιτηδείων προσποιησαμένων moz ἢ 8 ἀπὸ
add. Cas. | βασιλεύσας Dhi | Post ἀλλων excidisse χωρέων 8. τόπων suspi-
catur Groskurd
10
160 Paulus Otto
καὶ τὸν Φαρνάχην ἀνελόντος toy βασιλέα (a. 47) xai κατα-
σχόντος τὸν Βόστστιορον.
b. Str. ΧΙ 2, 11 p. 495 = ἐγ. 173.
c. Str. Vit 4,6 p. 311 Οἱ μὲν οὖν N ομάδες πολεμεσταὶ
μᾶλλόν εἰσιν ἢ ἀηστ οὐπδϊ: πολεμοῦσι δὲ ὑπὲρ τῶν φόρων.
Ἐρπιτρέψαντες γὰρ ἔχειν τὴν γῆν τοῖς ἐϑέλουσι γεωργεῖν ἀντὶ
ταύτης ἀγαπῶσι φόρους λαμβάνοντες τοὺς συντεταγμένους
μετρίους τινὰς οὐχ εἰς περιουσίαν, ἀλλ᾽ εἰς τὰ ἐφήμερα καὶ
τὰ ἀναγκαῖα τοῦ βίου μὴ διδόντων δέ, αὐτοῖς πολεμοῖ σιν.
— — Ovx ἀξτευταχτοῖσι δ᾽ οἱ δυνάμει πεποιϑότες, ὥστε τὶ
ἀμύνασϑαι ῥᾳδίως ἐπιόντας ἢ κωλῦσαι τὴν ἔφοδον" καϑάπερ
“Aoavdgoy τιοιῆσαί grow ὙΨικράτης ἀποτειχίσανεα τὸν
14 ὕρων Bl) ὁρῶν: corr. Xyl. ἢ} 19 δ᾽ of no δ᾽ ov ΑΒΟΙ, δ᾽ αὖ Trsch.
ov om. Xyl.
1sqq. cf. Auct. Ὁ. Al. 78 Mithridaten Pergamenum, a quo rem
feliciter celerilerque gestam in Aegypto supra scripsimus, regio genere
ortum, disciplinis etiam regtis educatum (nam Mithridates, rex <Asiat
totius, propter nobilitatem Pergamo secum parvulum asportaverat in
castra multosque tenuerat annos) regem Bospori constitut, + quod subd
imperio Pharnacis fuerat. — — Eidem tetrarchian [legibus] Gallograe-
corum iure gentis et cognationis adiudicavit occupatam et possessam
paucis ante annis a Deiotaro. App. Mithr. 120 sq. Ἡττηϑεὶς (sc. ὁ Φαρ-
ναχης) ἔφευγε σὺν χιλίοις ἱππεῦσιν ἐς Σινώπην. — — Καὶ τοὺς ἵπποις
ἔχτεινε πολλὰ δυσχεραινόντων τῶν ἱππέων, ναυσὶ δ᾽ ἐπιβὰς ἐς τὸν Πο»-
τον ἔφυγε χαὶ Σχυϑῶν τινας καὶ Σαυροματῶν συναγαγὼν Gevdociar
χαὶ Παντιχάπαιον κατέλαβεν. ᾿Ἐἐπιϑεμένου δ᾽ αὖϑις αὐτῷ χατὰ τὸ ἔχϑος
᾿Ασάνδρου οἱ μὲν ἱππεῖς ἀπορίᾳ τε ἵππων καὶ ἀμαϑίᾳ πεζομαχίας
ἐνικῶντο, αὐτὸς dé ὁ Φαρνάχης μόνος nywviteto χαλῶς, μέχρι χατα-
τρωϑεὶς ἀπέϑανε πεντηχοντούτης ὧν χαὶ βασιλεύσας Βοσπόρου πεντε-
καίδεχκα ἔτεσιν. (121) δε μὲν δὴ καὶ Φαρνάκης ἐξέπεσε τῆς ἀρχῆς, χαὶ
αὐτοῦ τὴν βασιλείαν Γάιος μὲν Καῖσαρ ἔδωχε Μιϑριδάτῃ τῷ Περγα-
μηνῷ συμμαχήσαντί οἱ προϑύμως ἐν Αἰγύπτῳ. Cass. Dio. XLII 46--48
(46) Ἐς τὴ» Βιϑυνίαν τὴν te ᾿Ασίαν ἐπὶ ταῖς αὐταῖς τῷ πατρὶ ἐλπίσιν
ἠπείγετο (8c. 6 Φαρνάχης). Kav τούτῳ μαϑὼν τὸν ᾿Ασανδρον, ὃν ἐπί-
τροπον τοῦ Βοσπόρου χατελελοίπει, νενεοχμωχότα οὐχέτε περαιτέρω
προεχώρησεν᾽ ἐχεῖνος γάρ, ἐπειδὴ τάχιστα πόρρω τε ὃ Φαρνάχης an
αὐτοῦ προιὼν ἠγγέλθη, --- — ἐπανέστη αὐτῷ ὡς καὶ τοῖς Ῥωμαίοις τι
χαριούμενος τήν te δυναστείαν τοῦ Βοσπόρου nag’ αὐτῶν ληψόμενος.
(47) Τοῦτ᾽ οὖν 6 Φαρνάχης ἀχούσας ὥρμησεν ἐπ᾿ αὐτὸν μάτην" τὸν γὰρ
Strabonis ἱστορικῶν ὑπομνημάτων fragmenta 161
ἰσϑμὸν τῆς Χερρονήσου τὸν πρὸς τῇ Μαιώτιδι τριακοσίων
ὄντα καὶ ἑξήκοντα σταδίων, ἐπιστήσαντα mveyous καϑ' ἕχα-
στον στάδιον δέκα.
23 ἐπιστήσαντε ABC | 23/24 Turrium numerus cum videretur incredi-
bilis, multa coniecerunt vv. dd.: v. 22/3 τριάκοντα καὶ 8& coni. Gosselin, xa?’
ἕκαστα στάδια δέκα Cor., xad” ἕκαστον στάδιον Eva Grosk.
Καίσαρα ἐν ty ὁδῷ εἶναι χαὶ ἐς τὴν ᾿Αρμενίαν ἐπείγεσϑαι πυϑόμενος
ἀνέστρεψε χανταῦϑα αὐτῷ περὶ Ζέλειαν συνέτυχεν. --- — — Καὶ ἐχεῖ-
νον μὲν (sc. Φαρνάχην) ἐχφυγόντα ἐπὶ τὴν ϑαάλασσαν χαὶ ἐς τὸν Bo-
σπορον μετὰ τοῦτο ἐσβιαζόμενον ὁ ᾿Ασανὄρος εἰρξέ τε χαὶ ἀπέχτεινε. ---
(48) Καὶ τῷ Μιϑριδάτῃ τῷ Περγαμηνῷ τετραρχίαν τε ἐν Γαλατίᾳ καὶ
βασιλείας ὄνομα ἔδωχε (8c. ὁ Καῖσαρ) πρός τε τὸν ᾿Ασανδρον πολε-
μῆσαι ἐπέτρεψεν, ὅπως xal τὸν Βόσπορον χρατήσας αὐτοῦ λάβῃ, ὅτι
πονηρὸς ἐς τὸν φίλον ἐγένετο. Cf. Cic. de div. II 37, 19. Phil. II 37, 94.
9sqq. De Asandro cf. praeterea Lucian. macrob. 17. Cass. Dio.
LIV 24.
176
Str. XI 2,17 p. 498 Ὑπέρχειται δὲ τῶν λεχϑέντων ποτα-
μῶν (sc. τῆς Κολχίδος) ἐν τῇ ἸΜοσχικῇ τὸ τῆς ““ξυχοϑέας
ἱερόν, Φρίξου ἵδρυμα, καὶ μαντεῖον ἐχείνου, ὅπου κριὸς ov
ϑύεται, πλούσιόν ποτε ὑπάρξαν, συληϑὲν δὲ ὑπὸ Φαρνάκου
χαϑ᾽ ἡμᾶς καὶ μικρὸν ὕστερον ὑπὸ ΜΜιϑριδάτου τοῦ Περγα-
μηνοῦ.
177
Str. XVII 3, 20 p. 836 "Ex ταύτης τῆς πόλεως (80. τῆς
Βερενίκης) τριακοσταῖος πεζῇ πτεριωδευσε τὴν Σύρτιν Magno
1 Post ταύτης add. δὲ E
In singulis saepius distat Plut. Cat. min. 56 “Awauevoc δὲ (sc. Mag-
xog Κάτων) Λιβύης xal παραπλέων ἐντυγχάνει Σέξτῳ τῷ νεωτέρῳ τῶν
Πομπηίου παίδων ἀγγέλλοντι τὴν ἐπ᾿ Αἰγύπτου τοῦ πατρὸς τελευτήν. Παν-
τες μὲν οὖν βαρέως ἤνεγχαν, οὐδεὶς δὲ μετὰ Πομπήιον ἠξίου Κάτωνος
παρόντος οὐδὲ ἀκούειν ἄλλον ἡγεμόνα. Διο χαὶ Κάτων αἰδούμενος xal
οἰκτείρων ἄνδρας ἀγαϑοὺς καὶ πίστεως δεδωχότας πεῖραν ἐπὶ ξένης ἐρή-
μους χαὶ ἀπόρους ἀπολιπεῖν ὑπέστη τε τὴν ἀρχὴν καὶ παρῆλϑεν εἰς Κυ-
ρήνην᾽ ἐδέξαντο γὰρ ἐχεῖνον ὀλίγαις ἡμέραις ἔμπροσϑεν ἀποκλείσαντες
“Δαβιηνόν. ἘἘνταῦϑα πυνθανόμενος Σκχηπίωνα τὸν Πομπηίου πενϑερὸν ὑπὸ
Ἰόβα τοῦ βασιλέως ἀνειλῆφϑαι χαὶ Οὔαρον Ἄττιον, ὃς ἦν ὑπὸ Πομπηίον
Leipsiger Studien. XI. Suppl. 11
162 Paulus Otto
Κάτων (a. 48/7) κατάγων στρατιὰν πλειόνων ἢ μυρίων ἂν-
δρῶν [6] εἰς μέρη διελὼν τῶν ὑδρείων χάριν᾽ ὥδευσε δὲ σεεζὸς
ἐν ἄμμῳ βαϑείᾳ καὶ καύμασι.
3 τὴν στρατιὰν Ch 4 δ) ὃ F καὶ i, om. Xyl. recte
Διβύης ἀποδεδειγμένος ἡγεμών, εἶναι σὺν αὐτοῖς μετὰ δυνάμεως ἐξώρ-
unos πεζῷ χειμῶνος ὥρᾳ πολλοὺς μὲν ὄνους ὕδωρ κομίζοντας συναγα-
yor, πολλὴν δὲ λείαν ἐλαύνων, ἔτι δὲ ἄρματα χαὶ τοὺς καλουμένους Ψυλ-
λους ἐπαγόμενος -- —. Ἡμέρας δὲ συνεχὼς ἑπτὰ τῆς πορείας γενομένης
πρῶτος ἡγήσατο μήτε ἵππῳ μήτε ἱποζυγίῳ χρησάμενος. -- — “Ey δὲ
Apiy διαγαγὼν. .. τοῦ χειμῶνος ἐξήγαγε τὴν στρατιάν᾽ ἦσαν δὲ pr
| ρίων ὀλίγον ἀποδέοντες. Cf. Liv. per. 112. Vell. 1154. Lucan. Phars.
10
ΙΧ 371 sqq.
178
a. Str. XVII 3, 12 p. 831 Εἶτ᾽ ἄλλοι bx? ἄλλοις συνέσεγ-
σαν τιόλεμοι, τελευταῖος δὲ 6 τερὸς Σκιπίωνα Καίσαρι ty) Θεῷ
συστας (a. 46), ἐν ᾧ καὶ Ἰούβας ατιέϑανε᾽ συνηφανέσϑησαν δὲ
τοὶς ἡγεμόσι καὶ αἱ πόλεις, Τισιαοῦς te καὶ Ovaya καὶ Gaia,
ἔτι δὲ καὶ Kawa, τὸ γαζοφυλάκιον τοῦ Ἰουγούρϑα, καὶ Zapa
καὶ Ζίγχα, καὶ πρὸς αἷς κατεϊεολέμησε Καῖσαρ Σκιττέωνα o
Θεός, πρὸς Ῥουσπκίνῳ μὲν πρῶτον νιχῶν, εἶτα περὸς Οὐζί-
τοις, εἶτα πρὸς Θάψῳ καὶ τῇ πλησίον λίμνῃ καὶ ταῖς ἄλλαις"
πλησίον δὲ καὶ Ζέλλα καὶ Ayodha, ἐλεύϑεραι πόλεις" εἷλε δ᾽
ἐξ ἐφόδου Καῖσαρ τὴν (Κέρκινναν) νῆσον καὶ Θέναν, ττολί-
χνὴν ἐπιϑαλαττιδίαν. Τούτων πασῶν αἱ μὲν τελέως ἠφανί-
2 σκηπίωνα codd. exe. C || 4 οἴατα codd: corr. Letronn., Οὐάγα Mein. ἢ 5
Caxua codd.: corr. Xyl. || 7 ῥουσπῖνον codd : corr. Cor. || 10 Κέρκεινναν add. Cas.
In universum cf. Auct. bell. Afric. 1—98. Cass. Dio. XLII
566—XLII] 13. Plut. Caes, 52—54. Cat. min. 58. Zon. X 10 P I 489A.
App. b. c. II 95—100. Liv. per. 114. Flor. II 13,64—72. Oros. VI
160, 3 --ὃ. Eutr. VI 23. Vell. 1155. Ps. Aur. 78,8. Sueton. Caes. 35.
4sqq. cf. fr. 30.
7 cf. Auct. b. Afr. 6 Castra posuit (Caesar) ad oppidum Ruspi-
nam. Cf. c. 9. 11. 20. 28. 338q. Scipio apud Ruspinam vincitur: ¢. 37—40.
Cass. Dio. XLII 58.
78q. cf. Auct. Ὁ. Afr. 41 Caesar instructa acie secundum infimas
iugi radices propius muniliones accessit leniter. Iamque minus mille pas-
suum ab oppido Uzilta, quod Scipio tenebat, aberant legiones Iulianae,
Strabonis ἱστοριχῶν ὑπομνημάτων fragmenta 108
σϑησαν, ai δ᾽ ἡμίσπαστοι κατελείφϑησαν" Φαρὰς δ᾽ οἱ Σκι-
Ζείωνος ἱππεῖς évéscenoar.
b. Str. XVII 3, 9 p. 829 Τὴν δὲ χώραν (sc. τὴν ασαι-
συλίων) μετὰ Σόφακα χατέσχε Macavacons, εἶτα Πικίψας,
εἶτα καὶ οἱ ἐχεῖνον διαδεξάμενοι, καϑ᾽ ἡμὰς δὲ Ἰούβας ὃ πα-
τὴρ τοῦ νεωστὶ τελευτήσαντος ἸΙούβα᾽ κατέστεασται δὲ καὶ
Ζάμα τὸ τούτου βασίλειον ὑπὸ Ῥωμαίων.
ce. Str. XVII 3, 7 p. §28 Ἰούβας τεαρέλαβε τὴν ἀρχὴν (se.
τῆς Μαυρουσίας) --- — υἱὸς δ᾽ ἣν Ἰούβα τοῦ πρὸς Καίσαρα
τὸν Θεὸν πολεμήσαντος μετὰ Σκιπίωνος.
12 Φαρὰς] Ταφρούραν οοπὶ. Muell. ἢ 16 καὶ om. xz |] 21 σκηπέωνος
codd. exc. CF
cum Scipio veritus, ne oppidum amitteret, — — suppetias tre contendit
etc. Ὁ. 51-53. 56-61. Cf. Cass. Dio. XLII 4.
8 cf. Auct. Ὁ. Afr. 79—86 (79) Noctle progressus ad Thapsum
(Caesar) — — castra ponit oppidumque eo die circummunire coepit.
(80) Lrat stagnum salinarium, inter quod et mare angustiae guacdam
non amplius mille et D passus tntererant: quas Scipio intrare et Thap-
sitanis auxilium ferre conabatur e.g. 5. Cf. Cass. Dio. XLIII 7—9.
Plut. Caes. 53. Cat. min. 58. Liv. per. 114. Flor. II 13, 66. Oros.
VI 16, 3.
9 cf. Auct. b. Afr. 33. 43. 67 (33) Dum haec ad Ruspinam fiunt,
legati ex Acilla, civitate libera et immuni, ad Caesarem ventunt seque
paratos, quaecumque tmperasset, et libenti animo facturos pollicentur.
10 cf. Auct. Ὁ. Afr. 8. C. Sallustium Crispum praetorem ad Cer-
cinam insulam versus, quam adversarii tenebant, cum parte navium ire
iubet (Caesar). 34 Cuius adventu C. Decimius quaestorius, qui ibi cum
grandi familia praeerat praesidio commeatut, parvulum navigium nactus
conscendit ac se fugae commendat. Sallustius interim praetor a Cercini-
tanis receptus magno numero frumentt invento naves onerarias — —
complet atque in caslra ad Caesarem mittit.
179
Str. III 4,9 p. 160 Φασὶ δ᾽ of συγγραφεῖς ἐλθεῖν Kai-
σαρα ἐκ Ῥώμης ἑπτὰ καὶ εἴκοσιν ἡμέραις εἰς τὴν ᾿Οβούλχωνα
Cf. App. b. 6. Il 103 Ὁ δὲ Καῖσαρ ἦχε μὲν ἀπὸ Ῥώμης ἑπτὰ καὶ
εἴχοσιν ἡμέραις βαρυτάτῳ στρατῷ μαχροτάτην ὁδὸν ἐπελϑών. Dis-
crepant: Oros. VI 16,6 Continuo in Hispanias contra Pompeios Pom-
11*
οι
164 Paulus Otto
χαὶ τὸ στρατόπεδον τὸ ἐνταῖϑα, ἡνέχα ἔμελλε συνάπτειν [εἰς]
τὸν περὶ τὴν Ἤπϊνδαν πόλεμον (a. 46).
3 εἰς inclus. Cor.] 4 περὲ τὸν μούίνδαεν codd., περὶ τὴν Μοίνδαν Kr-
corr. Mein.
pei filtos profectus (Caesar) scptimo decimo quam egressus ab urbe fucrat
die Saguntum pervenit. Sueton. Caes. 56 Novissimum (se. poema, quod
inscribitur ‘Iter’, fecit Caesar), dum ab urbe in Hispaniam ultcriorem
quarto εἰ vicensimo die pervenit. — Praeterea cf. Auct. Ὁ. Hisp. 2.
Cass. Dio. XLII 32.
150
a. Str. III 2, 2 p. 141 Mera δὲ ταύτας Ἰτάλειχα — —
Exe δὲ ἐν αἷς of Πομπηίου παῖδες κατεπολεμήϑησαν (a. 45),
ἹΜοῖνδα καὶ Aréyova χαὶ Οὔρσων καὶ Τοῖχχις καὶ Οὐλέα καὶ
+ Alyove’ ἅπασαι δ᾽ αὗται Κορδύβης οὐκ ἄπωϑεν. Ἰρόπον
δέ τινα μητρόπολις κατέστη τοῦ τόπου τούτου οϊνδα΄ διέχει
δὲ Καρτηίας ἡ Movvda σταδίους χιλίους καὶ tetgaxociors, εἰς
ἣν ἔφυγεν ἡττηϑεὶς 6 Γγαῖος᾽ εἶτ᾽ ἐχπλείσας ἔνϑεν καὶ ἐχβὰς
3 μούνδα codd.: corr. Mein. hic et infra | ἀτέτουα codd.: corr. Cas. |
ἰουλέα codd.: corr. Grosk. | 4 Aiyova oppidum nusquam alibi commemoratnr,
Ἔσγουα vcl “Eoxova scribendum esse susp. Cas. ἢ 6 ἐξακισχιλέους BCI, ἐξή-
κοντα Palmer, τρεάκοντα coni. Kr., sed cf. Mueller in adn. crit. et in indice
s. v. Munda
3 De pugna Mundensi cf. Auct. Ὁ. Hisp. 28—31. App. ὃ. ς.
II 1048q. Plut. Caes.56. Zon. X10 PI 489 C. Polyaen. VID 23,
16. Cass. Dio. XLIII 36—39. Liv. per. 115. Oros. V1 16,78q. Flor.
Il 13, 783—87. Eutr. VI 24. Vell. 71 55. Ps. Aur. 78, 8. 84, 1.
Frontin. II 8 13. Sueton. Caes. 56. Plin. N. H. ΠΙ 12. XXXVI 134.
8 De Ategua cf. Auct. b. Hisp.6—19. Cass. Dio. XLII 33 aq.
Frontin. III 14,1. Val. Max. IX 2, 4.
3 De Ulia cf. Auct. Ὁ. Hisp. 38q. Cass. Dio. XLII 31 sq.
6 sqq. cf. App. b. c. Il 105 Πομπήιος δ᾽ αὐτὸς (sc. ὁ Γναῖος) διΐ-
φυγε μὲν ἀπὸ τῆς ἥττης σὺν ἑχατὸν xal πεντήχοντα ἱππεῦσιν ἐπὶ Kag-
ϑαίας, ἔνϑα αὐτῷ νεῶν στόλος nv’ — — δρῶν δὲ xal τούτους ἀπο-
γιγνώσχοντας ἑαυτῶν ἔδεισε περὶ ἐχδόσεως χαὶ ἔφευγεν αὖϑις ἐπιβαίνων
σχάφους. ‘Euniaxévta δ᾽ αἰτοῦ τὸν πόδα χαλῳδίῳ, χόπτων τις τὸ χα-
λῴδιον ξιφιδίῳ, τὸν ταρσὸν ἔτεμεν ἀντὶ τοῦ καλῳδίου τοῦ ποδός" χαὶ
διαπλεύσας ἔς τι χωρίον ἐθεραπεύετο. Ζητούμενος δὲ χανταῦϑα ἔφευγε
διὰ δυσβάτου χαὶ ἀχανϑώδους ὁδοῦ τὸ τραῦμα περικεντούμενος, μέχρι
Strabonis ἱστοριχῶν ὑπομνημάτων fragmenta 165
εἴς τινα ὑτεερχκειμένην ϑαλάττης ὀρεινὴν διεφϑάρη. Ὁ δ᾽ ἀδελ-
gos αὐτοῦ Σέξτος ἐχ Κορδίβης σωϑεὶς καὶ μικρὸν ἐν τοῖς
Ἴβηρσι ττολεμήσας χρόνον ὕστερον Σικελίαν ἀπέστησεν.
b. Str. ΠῚ 4,10 p. 161 Ἰακκητανοὶ δ᾽ εἰσίν, ἐν οἷς τότε
μὲν Σερτώριος ἐττολέμει τερὸς Πομτιήιον, ὕστερον δ᾽ ὃ τοῦ
Πομπηίου υἱὸς Σέξτος πρὸς τοὺς Καίσαρος στρατηγούς.
8 ἔς codd.: corr. Mein. ἢ 12 δ᾽ ὁ] δὲ codd.: corr. Cor.
χάμνων ὑπό τι δένδρον ἐχαϑέζετο xal τῶν ζητητῶν ἐπιπεσόντων οὐχ
ἀγεννῶς αὐτοὺς ἀμυνόμενος χατεχόπη. Cf. Auct. b. Hisp. 32. 37—39.
Cass. Dio. XLIII 40. Plut. Zon. Oros. Eutr. Flor. Vell. ll. Il.
Cic. ad Att. XII 37.
8sqq. cf. Cass. Dio. XLV 10 ‘2¢ γὰρ τότε ἀπὸ τῆς Κορδούβης
ἔφυγε (8c. ὁ Σέξτος), τὸ μὲν πρῶτον ἐς “Μακχητανίαν ἐλθὼν ἐνταῦϑα
ἐχρύφϑη᾽ --- — ἔπειτα δέ, ἐπειδὴ 0 τε Καῖσαρ ἐς τὴν Ἰταλίαν ἀπῆρε
χαὶ ἐν ty Βαιτιχῷ στράτευμα οὐ πολὺ ὑπελείφϑη, συνέστησαν πρὸς av-
τὸν καὶ ἐχεῖνοι καὶ οἱ ἐκ τῆς μάχης διασωθέντες, χαὶ οὕτω μετ᾽ αὐτῶν
ἔς τε τὴν Βαιτικὴν — — αὖϑις apixeto. App. b. c. II 122 Σέξτον τε
Πομπήιον — — χαλεῖν ἠξίουν (sc. Κασσιός te χαὶ Βροῖτος a. 44) πολε-
μούμενον ἔτι πρὸς τῶν Καίσαρος στρατηγῶν ἐν Ἰβηρίᾳ. Cf. ib. c. 105.
TI 4. Αποί. b. Hisp. 32. Plut. Zon. Liv. Oros. Eutr. Flor. ll. Ul.
Cic. ad Att. XII 37.
181
Str. III 2,1 p.141 Mera δὲ ταύτην (se. τὴν Κοόρδυβαν»ν)
καὶ τὴν τῶν Γαδιτανῶν ἡ μὲν Ἵσπαλις ἐπιφανής, καὶ αὐτὴ
ἄποικος Ῥωμαίων" νυνὶ δὲ τὸ μὲν ἐμπόριον συμμένει, τῇ τιμῇ
δὲ καὶ τῷ ἐποικῆσαι νεωστὶ τοὺς Καίσαρος στρατιώτας ἡ ἧ
Βαῖτις ὑπερέχει, καίπερ οὐ συνοικουμένη λαμπρώς.
2 αὕτη edd. ante Kr. || 5 Baizec] Baetis oppidum fluvio cognomine a
nullo praeterea scriptore commemoratur neque est inter provinoiae Baeticae
colopias novem, quas novimus omnes. Accedit, quod ne in Epit. quidem, in
qua urbes hoo loco recensitae ceterae omnes nominatim afferuntur, hoc nomen
invenitur. Quae vero de Baete oppido hic narrantur, ad ipsam Hispalim
optime quadrare docuit Huebner in CIL vol. II p. 1528q. Itaque aut Strabo
ἦρθα in errorem incidit aut locus corruptissimus est iudicandus. Coniecturarum
a vv. dd. prolatarum nulla placet.
COMM. Hispalis colonia condita est a Caesare a. 45 post bellum
Hispaniense et ab eodem nomen accepit Coloniae Iuliae Romulae: cf.
Isidor. XV 1, 71 comp. cum Cass. Dione XLIII 39, 5. Huebner 1. ].
10
10
166 Paulus Otto
182
Str. XII 3, 11 p. 546 Νυνὶ δὲ xai Ῥωμαίων ἀτοικέαν dé-
δεχται (86. 7) Σινώπη) καὶ μέρος τῆς πόλεως καὶ τῆς χώρας
ἐχείνων ἐστί.
COMM. Sinopam colonia deducta est a Caesare a. 45, a quo dicta
Colonia Iulia Caesarea Felix Sinope: cf. Marquardt “Roem. Staatever-
waltung’ I* p. 357 adn. 6 et 7 locique ab eo allati.
183
Str. ΧΙ 4,3 p. 564 Οἱ δ᾽ ᾿“:ιαμεῖς (se. of τῆς Deryiac)
azoxtlay ἐδέξαντο Ῥωμαίων.
1 ἀπαμεεῖς codd.: corr. Cor.
COMM. Apamea colonia a Caesare condita est, de tempore non
constat: cf. Marquardt ‘Roem. Staatsverwaltung’ I? p. 357 adn. 2—5.
184
a. Str. VIII 6, 23 p. 381 Πολὺν δὲ χρόνον ἐρήμη μεένασα
ἡ Κόρινϑος ἀνελήφϑη πάλιν vito Καίσαρος tov Θεοῦ (a. 44)
διὰ τὴν εὐφυΐαν ἐποίκους πέμψαντος τοῦ ἀπελευϑερικοῦ γέ-
yous πιλείστους.
b. Str. XVII 3, 15 p. 833 Ἠρημωμένης δ᾽ οὖν ἐττὶ πολὶν
χρόνον τῆς Καρχηδόνος καὶ σχεδόν τι τὸν αὐτὸν χρόνον, δν7εερ
καὶ Κόρινϑος, ἀνελήφϑη πάλιν τιερὶ τοὺς αὐτούς ewe χρόνοις
ὑτεὸ Καίσαρος τοῦ Θεοῦ (a. 44) πέμψαντος ἐ:τοίκους Ῥωμαίων
τοὺς προαιρουμένους καὶ τῶν στρατιωτῶν τινας καὶ νῦν εἴ
τις ἄλλη καλῶς οἰκεῖται τῶν ἐν “ιβύῃ πόλεων.
10 ἐν τῇ AcBun edd. ante Kr.
Cf. Plut. Caes. 57 ‘AvedauBave (sc. 6 Καϊσαρ) τὸν δῆμον ἑστιά-
σεσι xal σιτηρεσίοις, τὸ δὲ στρατιωτικὸν anoxlas, ὧν ἐπιφανέσταται
Καρχηδὼν καὶ Κόρινϑος ἤσαν, αἷς xal πρότερον τὴν ἅλωσιν χαὶ τότε
τὴν ἀνάληψιν ἅμα xal χατὰ τὸν αὐτὸν χρόνον ἀμφοτέροις γενέσϑαι
συνέτυχε. Cf. Diod. XXXII fr. 21,1 et 3. Cass. Dio. XLIII 50.
Paus. II 1, 2. V 1,1. App. Pun. 136. Solin. 27, 11.
COMM. De Corintho cf. Hertzberg ‘Geschichte Griechenlands unter
der Herrschaft der Roemer’ I p. 461. — De Carthagine cf. Wilmanns in
CIL VIII 1 p. 133.
7 7 START
Strabonis ἱστορικῶν ὑπομνημάτων fragmenta 167
185
Str. X 4,9 p.477 Nov δὲ Κνωσσὸς καὶ Ῥωμαίων ἄττοι-
κέαν ἔχει.
COMM. Cnossum coloniam veri est simillimum conditam esse a
Caesare: cf. Mommsen Res gest. div. Aug. p. 1208q, Marquardt ‘Roem.
Staatsverwaltung’ I? p. 178 adn. 3.
186
a. Str. VII 3, 11 p. 303,41 Τῶν dn Γετῶν ta μὲν wake
ἀφείσϑω, ta δ᾽ εἰς ἡμᾶς ἤδη τοιαῦτα ὑπῆρξε. Βοιρεβίστας,
ἀνὴρ Γέτης, ἐπιστὰς ἐπὶ τὴν τοῦ ἔϑνους ἐπιστασίαν ἀνέλαβε
χεχαχωμένους τοὺς ἀνθρώτιους ὑπὸ συχνῶν πολέμων καὶ το-
σοῦτον ἐπῆρεν ἀσκήσει καὶ νήψει καὶ τῷ τιροσέχειν τοῖς τεροσ-
τάγμασιν, wor ὀλίγων ἐτῶν μεγάλην ἀρχὴν κατεστήσατο xa)
τῶν ὁμόρων τοὺς πλείστους ὑττέταξε τοῖς Γέταις" ἤδη δὲ καὶ
Ῥωμαίοις φοβερὸς ἦν διαβαίνων ἀδεῶς τὸν Ἴστρον καὶ τὴν
Oocuny λεηλατῶν μέχρι Maxedoviag καὶ τῆς Ἰλλυρίδος τούς
τε Κελτοὺς τοὺς ἀναμεμιγμένους τοῖς τε Θρᾳξὶ καὶ τοῖς ἴλλυ-
ριοῖς ἐξεπόρϑησε, Botovg δὲ χαὶ ἄρδην ἠφάνισε τοὺς ὑπὸ
Κριτασίρῳ χαὶ Ταυρίσχους. Πρὸς δὲ τὴν εὐπεέϑειαν τοῦ
ἔϑνους συναγωνιστὴν ἔσχε Ζεκαίνεον, ἄνδρα γόητα, [καὶ] πε-
πλανημένον χατὰ τὴν Atyuntoy καὶ προσημασίας ἐχμεμαϑη-
χότα τινάς, δι᾿ ὧν ὑπεχρίνετο τὰ ϑεῖα᾽ καὶ de’ ὀλίγου καϑί-
στατο Θεός, xataneg ἔφαμεν τιερὶ τοῦ Ζαμόλξεως διηγού-
μενοι. Τῆς δ᾽ εὐτιειϑείας σημεῖον" ἐπεείσϑησαν γὰρ ἐχκόψαι
τὴν ἄμπελον καὶ ζῆν οἴνου χωρίς. Ὃ μὲν οὖν Βοιρεβίστας
ἔφϑη καταλυϑεὶς ἐπαναστάντων αὑτῷ τινων, πρὶν 7 Ῥωμαίους
στεῖλαι στρατείαν ex? αὐτόν.
b. Str. VIL 3,5 p. 297/8 “πέγεται γὰρ τινα τῶν Γετῶν,
5 προστάγμασιν] πράγμασιν ΒΟ] f 10 Post Κελτοὺς add. καὶ A jj 12
εὐπορέαν codd., sed δὐσπεέϑειαν add. in mg. ij] 13 καὶ inclus. Cor. || 15 ὑπε-
κρένατο BC(?) 16 ZapdAgeos Cor. |] 20 στρατιὰν Cor.
2sqq. cf. Pomp. Trog. prol. 32 Incrementa Dacorum per Buro-
busten regem. Lordan. Get. 11, 67 Dehine regnante in Gothis Sitalco
Boroista Diceneus venit in Gothiam, quo tempore Sylla potitus est prin-
cipatu: quem Diceneum suscipiens Boroista dedit ei paene regiam pote-
10
25
168 Paulus Otto
ὄνομα Ζάμολξιν, δουλεῖσαι Πυϑαγόρᾳ καί τινα τῶν οὐρανέων
παρ᾽ ἐχείνου μαϑεῖν, τὰ δὲ καὶ mag «Αἰγυπτίων πλανηϑέντα
καὶ μέχρι δεῦρο" ἐπανελθόντα δ᾽ εἰς τὴν οἰκείαν σπουδασϑῆ-
val παρὰ τοῖς ἡγεμόσι καὶ τῷ ἔϑνει τιρολέγοντα τὰς ἐτειση-
μασίας" τελευτῶντα δὲ πεῖσαι τὸν βασιλέα κοινωνὸν τῆς ἀρχῆς
αὑτὸν λαβεῖν ὡς τὰ παρὰ τῶν ϑεῶν ἐξαγγέλλειν ἱκανόν" καὶ
κατ᾽ ἀρχὰς μὲν ἱερέα κατασταϑῆναι τοῦ μάλιστα τιμωμένου
παρ᾽ αὑτοῖς ϑεοῦ, μετὰ ταῦτα δὲ καὶ Θεὸν προσαγορευϑῆναι
καὶ καταλαβόντα ἀντρῶδές τι χωρίον ἄβατον τοῖς ἄλλοις ἐν-
ταῦϑα διαιτᾶάσϑαι σπάνιον ἐντυγχάνοντα τοῖς ἐκτὸς τελὴν
τοῦ βασιλέως καὶ τῶν ϑεραπόντων᾽ συμπράττειν δὲ τὸν
βασιλέα δρῶντα τοὺς ἀνθρώπους προσέχοντας ἑαυτῷ πολὺ
πλέον ἢ πρότερον ὡς ἐκχφέροντι τὰ προστάγματα χατὰ συμ-
βουλὴν ϑεῶν. Τουτὶ δὲ τὸ ἔϑος διέτεινεν ἄχρι καὶ εἰς ἡμᾶς
ael τινος εὑρισκομένου τοιούτου τὸ ἦϑος, ὃς τῷ μὲν βασιλεῖ
σύμβουλος ὑπῆρχε, παρὰ δὲ τοῖς Γέταις ὠνομάζετο Θεῦς" καὶ
τὸ ὅρος ὑπελήφϑη ἱερόν, καὶ πιρροσαγορείουσιν οὕτως" ὄνομα
δ᾽ αὐτῷ Κωγαίονον ὅμώνυμον τῷ :ταραρρέοντι ποταμῷ. Καὶ
δὴ ὅτε Βυρεβίστας ἦρχε τῶν Γετῶν, ἐφ᾽ ὃν ἴδη παρεσκευά-
σατο Καῖσαρ ὃ Θεὸς στρατεύειν (a. 44), Fexaiveog εἶχε ταύ-
τὴν τὴν τιμήν.
6. Str. XVI 2, 39 p. 762 Καὶ διὰ τοῦτο καὶ of μάντεις
ἐτιμῶντο, ὥστε καὶ βασιλείας ἀξιοῦσϑαι, ὡς τὰ παρὰ τῶν
ϑεῶών ἡμῖν ἐχφέροντες παραγγέλματα καὶ ἐπανορϑώματα καὶ
ζῶντες καὶ ἀποθανόντες" καϑάπερ καὶ 6 Τειρεσίας --- ---
καὶ ὁ παρὰ τοῖς Γέταις Θεός, τὸ μὲν παλαιὸν Ζάμολεις,
Πυϑαγόρειός τις, xad ἡμᾶς δὲ 6 τῷ Βυρεβίστᾳ ϑεσπέζων
Ζεκαένεος.
ἃ. Str. VII 5,2 p. 818 ΙἹΠέρος μὲν δή τι τῆς χώρας ταύ-
τῆς ἠρήμωσαν οἱ Aaxol καταττολεμήσαντες Βοΐους καὶ Ταυ-
ρίσχους, ἔϑνη Κελτικὰ τὰ ὑπὸ Κριτασίρῳ, φάσχοντες εἶναι
᾿ 28 ἐκείνῳ AB || 35 τοῦτο Xyl. [ 36 τοιούτου παρ᾽ αὐτοῖς Pleth. ἢ 38
ὑπελείφϑη codd. ἢ 40 Βοιρεβίστας Cor. hic et v. 48 sicut v. 2 ἢ 561 δάκοε ΒΟ]
et sic semper || 52 ἐκρετοσείρῳ ΑΒ] κρετοσίρῳ B (ex corr.) C: corr. Tzsch. |
φάσκοντος Al pacxorts no
stalem. (Quae de regis temporibus tradit, hand recta sunt: cf. Mommsen
Res gest. div. Aug. p. 129 8q.)
Strabonis ἱστορικῶν ὑπομνημάτων fragmenta 169
τὴν χώραν σφετέραν, καίπερ ποταμοῦ διείργοντος τοῦ Παρί-
σου δέοντος ἀπὸ τῶν ὁρῶν ἐπὶ τὸν Ἴστρον κατὰ τοὺς Σχορ-
δέίσχους καλουμένους Γαλάτας" καὶ γὰρ οὗτοι τοῖς Ἰλλυρικοῖς
ἔϑνεσι καὶ τοῖς Θρᾳχίοις ἀναμὶξ ᾧχησαν" ἀλλ᾽ ἐκείνους μὲν
οἱ Δακοὶ κατέλυσαν, τούτοις δὲ καὶ συμμάχοις ἐχρήσαντο
πολλάκις.
6. Str. Υ 1,6 p. 213 ΙΜεταστάντες δ᾽ εἰς τοὺς περὶ τὸν
Ἴστρον τόπους (sc. οἱ Βόϊοι) μετὰ Ταυρίσχκων ᾧκουν ττολε-
μοῦντες πρὸς Aaxovs, ἕως ἀπώλοντο πανεϑνεί.
f. Str. VIL 3,13 p. 305 «ὐξηϑέντες δ᾽ οὖν ἐπὶ τιλεῖστον
οἵ τε Γέται οἵ τε 4axol, wore καὶ εἴκοσι μυριάδας ἐκπέμτεξιν
στρατιὰς κελ.
δὲ Μαρίσου Cas., Μάργου 8. Μάρτου Grosk., Παϑίσου 8. Παρϑίσου
Muell. | 63/4 μυρεάδων --- στρατείαν no μυριάδας --- στρατείας codd. rell.,
εἰς ante στρατείας exoidisse susp. Kr., εἰκοσιμυριάδας — στρατδίας Mcin.,
στρατιᾶς scripsi cum Cor.: cf. V 1,7 p. 213
40 sq. cf. Sueton. Caes. 44 Dacos, qui se in Pontum et Thraciam
¢ffuderant, coercere: mox Parthis inferre bellum — — talia agentem
atque meditantem (Caesarem) mors praevenit. Cf. eund. Div. Aug. 4.
Liv. per. 117. Vell. If 59. App. b. c. II 110. II 25. 32. Myr. 13.
COMM. De Burebistae aetate cf. Muellenhoff in Erschii et Gruberi
encycl. I 64 p. 459, Zippel “Die roemische Herrschaft in Illyrien bis auf
August’ (Lips. 1878) p. 217.sqq., Mommsen Res gest. div. Aug. p. 129 sq.
De Zamolxi cf. Rhousopoulos ‘De Zamolxide’, diss. Gotting. 1852.
*187
Plut. Caes. 63 (Mueller FHG III p. 494 fr. 14) Στράβων
δὲ 6 φιλόσοφος ἱστορεῖ (sc. de prodigiis Caesaris necem por-
tendentibus a. 44) πολλοὺς μὲν ἀνθρώπους διαπύρους ἐπιφε-
ρομένους φανῆναι, στρατιώτου δὲ ἀνδρὸς οἰκέτην ἐκ τῆς χειρὸς
ἐχβαλεῖν πολλὴν φλόγα καὶ δοκεῖν καέεσϑαι τοῖς ὁρῶσιν, ὡς
δὲ ἐπαύσατο, μηδὲν ἔχειν καχὸν τὸν ἄἀνϑρωπον᾽ αὐτῷ δὲ Kal-
3 ἀνθρώπων lect. Vulcobian. (Υ) | διαπύρους ἀνθρώπους Parisin. C ἢ}
4 τῆς om. Paris. C Monac. Μ| 6 κακὸν ἔχειν Paris, Ο
6 sqq. cf. App. b.c. 11 116 Τῶν ἱερῶν ἦν τῷ Καίσαρι τὸ μὲν πρῶ-
τον ἄνευ καρδίας, ἢ ὡς ἕτεροι λέγουσιν, ἡ χεφαλὴ τοῖς σπλάγχνοις ἔλει-
πεν. Καὶ τοῦ μάντεως εἰπόντος ϑανάτου τὸ σημεῖον εἶναι γελάσας ἔφη
55
170 Paulus Otto
Gage ϑίοντι τὴν καρδίαν ἀφανῆ γενέσϑαι τοῦ ἱερείου καὶ
) ; . ov γὰρ a , σεῦ ΣΙ
δεινὸν εἶναι τὸ τέρας" οὐ γὰρ ἂν φύσει γε σισεῆναι ξΣωῶον
ἀχαρδιον.
8 εἶναε iniuria suspectum nunnullis.
τοιοῦτον αὕτῳ xal περὶ Ἰβηρίαν γενέσϑαι. — Reliqui scriptores omnes
hoc prodigium alio tempore ac loco narrant: cf. Cic. de div. I 52, 119.
Il 16, 36sq. Obseq. 67. Va). Max. 16, 13. Sueton. Caes. 77. Plin.
N. H. XI 186.
158
Str. XIV 2,15 p. 656 Ἄνδρες δ᾽ ἀξιόλογοι Κνέδιοε :τερῶ-
tov μὲν Εὔδοξος — — xa? ἡμὰς δὲ Θεόπομπος ὃ Kai-
σαρος tov Θεοῦ φίλος τῶν μέγα δυναμένων καὶ εἷὸς Agte-
μέδωρος.
3 μεγάλα codd.: corr. Cor.
28q. cf. Plut. Caes. 48 “Apaperoc δὲ (8c. 6 Καϊσαρ)ὴ τῆς ᾿Ασίας
(a. 48) Aydlovs τε Θεοπόμπῳ τῷ συναγαγόντι τοὺς μύϑους, χαριζόμε-
γος ἡλευϑέρωσε. Cic. ad Att, XIII 7.
3 cf. App. Ὁ. c. IL 116 Ὁ δ᾽ ἐν Κνίδῳ γεγονὼς αὐτῷ ξένος “Agre-
μίδωρος ἐς τὸ βουλευτήριον ἐσδραμὼν ηὗρεν ἄρτι ἀναιρούμενον (8C. τὸν
Καίσαρα ἃ. 44). Plut. Caes. 65. Zon. X 11 PI 491 Β.
189
Str. XII ὅ, 1 p. 567 Πάλαι μὲν οὖν ἣν τοιαύτη τις
διάταξις (sc. τῆς Γαλατίας v. fr. 131), nat’ ἡμᾶς δὲ εἰς roe
(a, 63/2), εἶτ᾽ εἰς δίο ἡγεμόνας (a. 47), εἶτα εἰς ἕνα ἧκεν
δυναστεία εἰς .Ζηιόταρον (a. 44).
aa wc, aa
COMM. Tribus tetrarchis Galatia data est a Pompeio a 63/2 (ef.
fr. 131), ad duos venit a. 47 per Caesarem, nimirum ad Deiotarum et ad
Mithridatem Pergamenum (cf. fr. 175), ad unum denique Deiotarum totum
regnum pervenit post Caesaris mortem a. 44, quem in testamento totam
Galatiam Deiotaro tribuisse Antonius a rege pecunia corruptus asseverabat
(cf. Cic. ad Att. XIV 12, 1. Phil. 11 37, 93—95). — De his rebus disse-
ruerunt Niese in mus. Rhen. vol. XXXVIII p. 583 sqq. et Iudeich ‘Caesar
im Orient’ p. 150 s8qq., qui Niesii sententiam ex parte correxit: cf. etiam
van Gelder ‘Galatarum res’ Ὁ. 284 adn. 3. 285 sqq., Fabricius “Theophanes
u. Q. Dellius’ p. 72.
Strabonis ἱστοριχῶν ὑπομνημάτων fragmenta 171
190
Str. XII ὅ, 8 p. 568 Γορβεοῦς, τὸ tov Κάστορος βασίλειον
τοῦ Σαωχονδαρίου, ἐν ᾧ γαμβρὸν ὄντα τοῦτον ἀττέσφαξε Anto-
ταρος xal τὴν ϑυγατέρα τὴν ἑαυτοῦ" τὸ δὲ φρούριον κατέ-
σπασε xa) διελυμήνατο τὸ τελεῖστον τῆς κατοιχίας.
2 Σαωκονδάρου Palmer, Ταρκονδαρίου susp. Muell.: cf. Niese in mus.
Rhen. vol. KXXXVIII p. 586 adn. 3
Cf. Suid. s. v. Κάστωρ: — — Γήμας δὲ οὗτος Amotagov τοῦ
ovyxintixod ϑυγατέρα ἀνῃρέϑη ὑπ᾽ αὐτοῦ ἅμα τῷ γαμετῷ, διότι αὐτὸν
Καίσαρι διέβαλεν. Cf. Plut. de Stoicor. repugnant. 32 p. 1049 Ο. Cic.
pro Deiot. 11, 30.
COMM. Castor a Deiotaro interfectus est non a. 48/7, ut statuit
Niesius in mus. Rhen. vol. XXXVIII p. 591, sed aliquanto post, certe
inter annos 47 et 40: cf. Judeich “Caesar im Orient’ p. 153.
191
Str. XVI 2, 10 p. 752/3 Βάσσος τε Καιχίλιος μετὰ δυεῖν
ταγμάτων ἀποστήσας τὴν Ἄπάμειαν διεκαρτέρησε τοσοῦτον
χρόνον πολιορχούμενος ὑπὸ δυδῖν στρατοπέδων μεγάλων Ῥω-
μαϊκῶν, wot οὐ πρότερον εἰς τὴν ἐξουσίαν ἧχε, πρὶν ἑκὼν
ἐνεχείρισεν ἑαυτὸν ἐφ᾽ οἷς ἐβεβούλητο (a. 44)" καὶ γὰρ τὴν
στρατιὰν ἀπέτρεφεν ἡ χώρα καὶ συμμάχων εὐπόρει τῶν τελη-
σίον φυλάρχων ἐχόντων εὑερχῆ χωρία" ὧν ἐστι καὶ ἥ “υσιὰς
ὑπὲρ τῆς λίμνης κειμένη τῆς τερὸς Anapela καὶ ᾿Αρέϑουσα
ἡ Σαμψικεράμου καὶ ἸΙαμβλίχου, τοῦ ἐκείνου παιδός, φυλάρχων
1 te] δὲ codd.: corr. Cor. | καὶ κέλεος w κθκίλιεος codd. rell. ἢ 6 ηὐπόρει
Cmoxz | 8 ἀρεϑούσῃ codd. exc, Εἰ [ 9 Ante 7 add. καὶ moxz
1sqq. cf. App. Ὁ. c. 1Π ΤΊ 8ᾳ. Στάτιον Movexov olde (sc. of περὶ
Καιχίλιον Βάσσον) μετὰ τριῶν τελῶν ἐπιπεμφϑέντα σφίσιν ὑπὸ τοῦ
Καίσαρος ἐγχρατῶς ἀπεμάχοντο, ἕως ὃ Μοῦρχος ἐπεχαλεῖτο Μάρχιον
Κρίσπον ἡγούμενον Βιϑυνίας, χαὶ ἀφίχετο αὐτῷ βοηϑῶν ὃ Κρίσπος
τέλεσιν ἄλλοις τρισίν. ‘Qo δὲ ὑπὸ τούτων ἐπολιορχοῦντο, ὁ Κάσσιος
σὺν ἐπείξει χαταλαβὼν ta τε τοῦ Βάσσου δύο τέλη παρελάμβανεν αὐ-
τίχα χαὶ τὰ τῶν πολιορχούντων αὐτὸν ἕξ φιλίᾳ τε Ταραδόντων καὶ ὡς
ἀνϑυπάτῳ χατηχόων γενομένων. ib. IV 588ᾳ. Cass. Dio. XLVII 21 8q.
᾿Αποϑανόντος δὲ éxelvov (sc. tov Σέξτου) τό τε στράτευμα πᾶν πλὴν
ὀλίγων προσηταιρίσατο (8c. ὁ Καιχίλιος Βάσσος) --- — καὶ ἐς τὴν Σὺυ-
οι
10
15
172 Paulus Otto
tov Ἐμισηνωῶν ἔϑνους᾽" ov πόρρω δ᾽ οὐδ᾽ Ἡλιούπολις καὶ
Χαλχὶς ἡ ὑτεὸ Πτολεμαίῳ τῷ Μενναίου τῷ τὸν Ἰασσίαν
κατέχοντι καὶ τὴν Itovealwy ὀρεινήν. Τῶν δὲ συμμαχούντων
τῷ Βάσσῳ ἦν καὶ ᾿λχαίδαμνος 6 τῶν Ῥαμβαίων βασελεὺς
τῶν ἐντὸς τοῦ Εὐφράτου νομάδων" ἣν δὲ φίλος Ῥωμαίων,
ἀδικεῖσθαι δὲ νομίσας ὑττὸ τῶν ἡγεμόνων ἐχπεσὼν εἰς τὴν
Μεσοποταμίαν ἐμισϑοφόρει τότε τῷ Βάσσῳ.
12 τὴν] τῶν Cmoxz τὴν τῶν Cor.
olay ἐπανελϑὼν στρατηγὸς τε ὠνομάσϑη χαὶ τὴν ᾿ἀπάμειαν ἐχρατύνατο,
ὅπως ὁρμητήριόν οἱ τοῦ πολέμου γένηται. Τήν τε ἡλικίαν οὐχ ὅτι τὴν
ἐλευϑέραν, ἀλλὰ χαὶ τὴν τῶν δούλων κατέλεγε χαὶ χρήματα ἤϑροιζε χαὶ
ὅπλα χατεσχευάζετο. Πράσσοντα δὲ αὐτὸν ταῦτα Γαιός τις ᾿Αντίστιος
ἐς πολιορχίαν χατέχλεισε. Καὶ μετὰ τοῦτο ἀγχώμαλα ἀγωνιζόμενοι χαὶ
μηδέτεροι ἰσχυρόν te παραβαλεῖν δυνάμενοι ἀσπόνδῳ διοκωχῷ πρὸς συμ-
μάχων ἐπαγωγὴν διελύϑησαν. Καὶ ᾿Αντιστίῳ μὲν ἔχ τε τῶν περιχώρων
οἱ τὰ τοῦ Καίσαρος φρονοῦντες χαὶ ἐχ τῆς Ῥώμης στρατιῶται tx” αὐτοῦ
πεμφϑέντες προσεγένοντο, τῷ δὲ δὴ Βάσσῳ ὃ ὁ ᾿Αλχαυδόνιος 6 ᾿Αράβιος"
οὗτος γὰρ τῷ τε «Ἰουχούλλῳ πρότερον — -- ὁμολογήσας (cf. XXXVI 4)
καὶ τοῖς Πάρϑοις μετὰ τοῦτο χατὰ τοῦ Κράσσον συναράμενος τότε
παρεχλήϑη μὲν ὑπ᾽ ἀμφοτέρων, ἐλθὼν δὲ ἐς τὸ μέσον τῆς τε πόλεως
χαὶ τῶν στρατοπέδων πρίν τι ἀποκρίνασϑαί σφισι τήν τε συμμαχίαν
ἀπεχήρυξε χαί, ἐπειδὴ 6 Βάσσος ὑπερέβαλε τοῖς χρήμασιν, ἐπεκούρησέ
τε αὐτῷ χαὶ ἐν τῇ μάχῃ πολὺ τοῖς τοξεύμασιν ἐπεχράτησεν. ---- — Καὶ
ὁ μὲν δυνηϑείς tive χρόνον ἔπειτα ὑπὸ te ἴχρχου Κρίσπου χαὶ ὑπὸ
Aovxiov Στατίου Movexov αὖϑις χατείρχϑη. --- Τοιούτων δὲ δὴ τῶν
πραγμάτων αὑτοῖς ὄντων ὁ Κάσσιος ἐπελθὼν τάς τε πόλεις πάσας
εὐθὺς --- --- :χειώσατο χαὶ τὰ στρατόπεδα τά τε τοῦ Βάσσου χαὶ τὰ
τῶν ἑτέρων οὐδὲν ἐπιπονήσας προσέϑετο. Cf. Ios. A. I. XIV 11, 1.4.
Β.1.110,10. 11,1. Liv. per. 114.121. Vell. Il 69. Cic. ad fam. XII
11,1. 12, 3 saepius.
9 De Sampsiceramo cf. Strab. XVI 2, 11 p. 753. Diod. XL fr. 1°.
Cic. ad Att. II 14, 1. 16, 2. 17, 2. 23, 3, et de Iamblicho Ios. A. I. XIV
8,1. B. 1.19, 3. Cass. Dio. L 18. Cic. ad fam. XV 1,2. — Marquardt
“Roem. Staatsverwaltung’ I? p. 403.
11 De Ptolemaeco Mennaei cf. fr. 120.
192
Str. XIV 1, 37 p. 646 Ἐνταῦϑα (sc. ἐν τῇ Σμύρνῃ) Jodo-
Cf. App. b. c. ΠΙ 20 Kal Τρεβώνιος ὁ τῆς ᾿Ασίας ἡγούμενος --- —
Δολοβέλλαν ἐλθόντα οὐχ ἐδέχετο οὔτε Περγάμῳ οὔτε Σμύρνῃ, ἀλλὰ
Strabonis ἱστορικῶν ὑπομνημάτων fragmenta 173
βέλλας Τρεβώνιον ἐκπολιορχήσας ἀνεῖλεν Eva τῶν δολοφονη-
σάντων Καίσαρα τὸν Θεὸν καὶ τῆς πόλεως παρέλυσε :τολλὰ
μέρη (a. 43).
μόνην ἀγορὰν ἔξω τείχους ὡς ὑπάτῳ προύτίϑει. Ἐπιχειροῦντος δ᾽ ἐχεί-
γου σὺν ὀργῷ τοῖς τείχεσι χαὶ οὐδὲν ἀνύοντος ὃ Τρεβώνιος αὐτὸν ἔφη
δέξεσϑαι Ἐφέσῳ καὶ ἐς τὴν Ἔφεσον εὐϑὺς ἀπιόντι τοὺς ἐφεψομένους ἐχ
διαστήματος ἔπεμπεν, οἱ νυχτὸς ἐπιγενομένης ἀπιόντα τὸν Δολοβέλλαν
δρῶντες καὶ οὐδὲν ἔτι ὑπονοοῦντες ὀλίγους σφῶν ὑπολιπόντες ἕπεσϑαι
αὐτῷ ἐς τὴν Σμύρναν ἐπανῆλθον. Καὶ τοὺς ὀλίγους 6 Δολοβέλλας ἐνε-
δρεύσας τε χαὶ περιλαβὼν ἔχτεινε χαὶ ἦλϑε τῆς αὐτῆς ἔτι νυχτὸς ἐς
Σμύρναν χαὶ αὐτὴν ἀφύλαχτον εὑρὼν εἷλε διὰ κλιμάχων. Τρεβώνιος δὲ
τοῖς συλλαμβάνουσιν αὐτὸν ἔτι εὐναζόμενον ἡγεῖσϑαι πρὸς Δολοβέλλαν
ἐχέλευεν. ---- — Καί τις τῶν λοχαγῶν αὐτὸν ἐπισχώπτων ἠμείψατο" "I
σὺ δεῦρο τὴν χεφαλὴν καταλιπών' ἡμῖν γὰρ οὐ σὲ ἀλλὰ τὴν χεφαλὴν᾽
ἄγειν προστέταχται. Καὶ τόδε εἰπὼν εὐθὺς ἀπέτεμε τὴν xegalny. — —
Καὶ πρῶτος ode τῶν φονέων (sc. τῶν Καίσαρος) δίχην τήνδε ἐδεδώχει.
Cf. ib. c. 98. IV 1.58.60. Cass. Dio. XLVII 29. Liv. per. 119. Vell.
II 69. Oros. VI 16,6. Cic. Phil. XI c. 2—4. XII 10, 25. XIII 10, 22 sq.
18, 37.8qq. ad fam. XII 12, 1. 14,5. 15, 4.
193 :
Str. XVI 2, 9 p. 752 Ἐλύπησε δ᾽ οὐ μετρίως 4ολαβέλλας
καταφυγὼν εἰς αὐτὴν (ac. τὴν “Ζαοδίκειαν) καὶ ἐμπολιορκηϑεὶς
1 δολοβέλας moz δολοβέλλας sx
Cf. App. b. c. IV 60—62 (60) Πυϑόμενος δὲ (sc. ὃ Δολοβέλλας) τῆς
Κασσίου στρατιᾶς ἐς Μαοδίχειαν οἰχείως ἔχουσαν οἱ παρῆλϑεν ἐπί τε
χερρονήσου συνῳχισμένην χαὶ τὰ ex τῆς γῆς ὠχυρωμένην xal ἐς τὸ πέ-
λαγος ἔχουσαν ὅρμον. --- — Ὧῶν αἰσϑανόμενος ὁ Κάσσιος καὶ δεδιώς, μὴ
αὐτὸν ὃ Δολοβέλλας διαφύγοι, tov τε ἰσϑμὸν ἔχου διστάδιον ὄντα λί-
ϑους καὶ πᾶσαν ὕλην ἐξ ἐπαύλεων χαὶ προαστείων χαὶ τάφων συμφέρων
χαὶ ἐπὶ ναῦς περιέπεμπεν. --- --- (61) Ὑπερορώμενος δὲ ὑπὸ τῶν ἄλλων
πλὴν Σιδωνίων ἐπανήχϑη τῷ Δολοβέλλᾳ, καὶ κατέδυσαν μὲν ἑχατέρου
γῆες ἱχαναί, πέντε δὲ αὐτοῖς ἀνδράσιν εἷλεν ὁ Δολοβέλλας. --- --- (62)
Ἑτοιμασάμενος οὖν ὃ Κάσσιος αὖϑις &x τῶν παρόντων ἐπανήγετο δὶς
τῷ Δολοβέλλα᾽ χαὶ τὸ μὲν πρῶτον ἀγχώμαλοι διεχρίϑησαν ἀπ᾿ ἀλλήλων,
τῇ δὲ ἑξῆς ναυμαχίᾳ ἡσσᾶτο ὁ Δολοβέλλας, χαὶ 6 Κάσσιος αἰρομένου
τοῦ χώματος ἔχοπτεν αὐτοῦ τὸ τεῖχος ἤδη χαὶ ἐσάλευεν. Τόν τε νυχτο-
φύλακα αὐτοῦ Μάρσον οὐ δυνηϑεὶς διαφϑεῖραι διέφϑειρε τοὺς ἡμεροφυ-
λακοῦντας αὐτῷ λοχαγοὺς καὶ ἀναπαυομένου τοῦ Μάρσου usd’ ἡμέραν
oe
174 Paulus Otto
v0 Κασσίου μέχρι Davatov συνδιαφϑείρας ἑαυτῷ καὶ τῆς
πόλεως πολλὰ μέρη (a. 43).
ἐσῆλθεν ὑπανοιχϑεισῶν αὐτῷ πυλίδων χατὰ μέρη πολλῶν. Ἁλούσης δὲ
τῆς πόλεως ὃ μὲν Δολοβέλλας προὕὔτεινε τὴν χεφαλὴν τῷ σωματοφύλαχι
αὑτοῦ χαὶ τεμόντα προσέταξε φέρειν Κασσίῳ σῶστρον ἴδιον" ὃ δὲ τεμὼν
ἐπιχατέσφαξεν ἑαυτόν. -- — Ὃ δὲ Κάσσιος τὴν μὲν τοῦ Δολοβέλλα στρα-
τιὰν ἐς ἑαυτὸν μεϑώρχου, Aaodixéwy δὲ τά τε ἱερὰ xal ta χοινὰ ἐσύλα
καὶ τοὺς ἐπιφανεῖς ἐχόλαζε xal τοὺς λοιποὺς ἐσφοραῖς βαρυτάταις ἐξέ-
τρυχε, μέχρι τὴν πόλιν περιήνεγχεν ἐς ἔσχατον χαχοῦ. Cf. c. 52. 11] 18.
V4. Cass. Dio. XLVII 30. Zon. Χ 18 PI504B. Liv. per. 121. Vell.
II 69. Oros. VI 18, 13. Cic. ad fam. XIII 13,4. XII 14,4. 15,7. Gell.
N. A. III 9, 4.
194
Str. IV 5, 7 p. 205 Méyoe μὲν δὴ τῶν νεωστὶ χρόνων τοτὲ
μὲν πολεμούμενοι, τοτὲ δὲ καταλυόμενοι τὸν πρὸς τοὺς Ῥω-
μαίους πόλεμον ἴσχυον ὅμως (sc. οἱ Σαλασσοῦ καὶ τεολλὰ
κατέβλαπτον τοὺς δι᾿ αὐτῶν ὑπερβάλλοντας τὰ ὄρη κατὰ τὸ
λῃστρικὸν ἔϑος᾽ οἵ γε καὶ .Ζέκιμον Βροῦτον φυγόντα ἐκ Mor-
τίνης ἐπράξαντο δραχμὴν κατ᾽ ἄνδρα (a. 43).
5 φεύγοντα Cor.
5 De Decimi Bruti fuga cf. App. Ὁ. c. Il 978sq. Cass. Dio.
XLVI 53. Plut. Ant. 18. Liv. per. 120. Oros. VI 18,7. Vell. 1164.
195
Str. IV 3, 2 p. 192 Avro μὲν δὴ τὸ Aovydovvoy ἐκτεσμέ-
γον ὑπὸ λόφῳ κατὰ τὴν συμβολὴν tov te Agagosg tov σπτοτα-
μοῦ καὶ τοῦ Ῥοδανοῦ κατέχουσι Ῥωμαῖοι. Εὐανδρεὶ δὲ μά-
λιστα τῶν ἄλλων πλὴν Νάρβωνος" καὶ γὰρ ἐμπορίῳ χρῶνται
2 ὑπὸ] ἐπὲὶ Cor. [4 ἐμπορείῳφ ΑΒ]
Cf. Cass. Dio. XLVI 50 ᾿Ἐχέλευσαν (sc. οἱ βουλευταὶ) αὐτοῖς (ec.
τῷ τε Aenldy καὶ τῷ Miayxw) τοὺς &x Οὐιέννης τῆς Ναρβωνησίας ὑπὸ
τῶν ᾿Δλλοβρίγων. ποτὲ ἐχπεσόντας χαὶ ἐς τὸ μεταξὺ τοῦ τε Ῥοδανοῦ καὶ
τοῦ ‘Agagidos, ᾧ συμμίγνυνται ἀλλήλοις, ἱδρυϑέντας συνοιχίσαι. Καὶ
οὕτως ἐχεῖνοι ὑπομείναντες τὸ Aovyovdovvoy μὲν ὀνομασϑέν, νῦν δὲ
“ούγδουνον χαλούμενον ἔχτισαν (a. 43). Cf. Senec. ep. XIV 8, 14 (91).
Strabonis ἱστοριχῶν ὑπομνημάτων fragmenta 11}
4 , , - 2 ~ 8
zal TO νόμισμα χαράττουσιν ἐνταῦϑα TO τε αργυροῦν χαὶ TO
χρυσοῦν οἱ τῶν Ῥωμαίων ἡγεμόνες.
COMM. De Lugduno Romanorum colonia cf. Zumpt comm. epigr.
I p. 371 sq. et de officina monetaria ibi constituta cf. Mommsen ‘Ge-
schichte des roem. Muenzwesens’ p. 685. 747 adn. 23.
196
Str. III 5, 3 p. 169 Πόλιν δὲ κατ᾽ ἀρχὰς μὲν ᾧχουν (se.
οἱ Γαδιτανοί) παντάπασι μικράν, προσέχτισε δ᾽ αὐτοῖς Βάλβος
Γαδιτανὸς ὃ ϑριαμβείσας ἄλλην, ἣν Νέαν καλοῦσι, τὴν δ᾽ ἐξ
ἀμφοῖν Διδύμην οὐ πλειόνων εἴκοσι σταδίων οὖσαν τὴν τιερί-
μέτρον οὐδὲ ταύτην στενοχωρουμένην᾽ OAlyot γὰρ οἰκουροῦσιν
ἐν αὐτῇ διὰ τὸ πάντας ϑαλαττεύειν τὸ πλέον, τοὺς δὲ καὶ
τὴν περαίαν οἰχεῖν, καὶ μάλιστα τὴν ἐπὶ τῆς προχειμένης
γησῖδος διὰ τὴν εὐφυΐαν, ἣν ὥσπερ ἀντίπολιν ττεποιήκασι τῇ
Διδύμῃ χαίροντες τῷ τόπῳ. Ὀλίγοι δὲ κατὰ σύγκρισιν καὶ
ταύτην οἰκοῦσι καὶ τὸ ἐπίνειον, ὃ κατεσκεύασεν αὐτοῖς Βαλ-
βος ἐν τῇ περαίᾳ τῆς ἠπείρου.
COMM. L. Cornelius Balbus Gaditanus a. 44 -- 33, cum quaestor
esset Asinii Pollionis in Hispania ulteriore, patriam amplificavit: cf. Dru-
mann hist. Rom. II p. 608 sqq. Triumphavit a. 19 a. Chr. de Garaman-
tis, Africae gente.
197
8. Str. LIT 2, 2 p. 141 Ὁ δ᾽ ἀδελφὸς αὐτοῦ (se. Γγαίου
Πομπηίου) Σέξτος ἐκ Κορδύβης σωϑεὶς καὶ μικρὸν ἐν τοῖς
Ἴβηρσι πολεμήσας χρόνον ὕστερον Σικελίαν ἀπέστησεν (a. 43).
b. Str. V 4, 4 p. 243 Ἐν δὲ τῷ κόλπῳ τούτῳ (sc. τῷ ἀπὸ
τῆς Σινοέσσης μέχρι Μισηνοῦ) καὶ ὕλη τίς ἐστε ϑαμνώδης
ἐπεὶ πολλοὺς ἐκτεινομένη σταδίους ἄνυδρος καὶ ἀμμώδης, ἣν
Γαλλιναρίαν ὕλην καλοῦσιν. Ἐνταῦϑα δὴ λῃστήρια συνεστή-
Ἴ δὴ] τὰ C(?) edd. ante Kr.
1sqq. ef. Liv. per 123 Sex Pompetus Magni filius collectis ex
Epiro proscriptis ac fugilivis cum exercitu diu sine ulla loci cuiusquam
possessione praedatus in mari Messanam oppidum in Sicilia primum,
deinde totam provinciam occupavit. Cf. App. Ὁ. c. IV 84sqq. Cass.
σι
™
Lc
If
10
176 Paulus Otto
σαντο of Πομπηίου Σέξτου ναύαρχοι, xad¥ ὃν καιρὸν Σικε-
λέαν ἀπέστησεν ἐχεῖνος.
6. Str. VI 2, 3 p. 268 Καὶ μετὰ ταῦτα Πομπήιος ὃ Σέξτος
ἐνταῦϑα (sc. ἐν τῇ εσσήνῃ) συνεῖχε τὸ ναυτικὸν πολεμῶν
πρὸς τὸν Σεβαστὸν Καίσαρα, ἐντεῦϑεν δὲ χαὶ τὴν φυγὴν
ἐποιήσατο ἐχπτεσὼν ἔκ τῆς νήσου.
d. Str. VI 1, 6 p. 258 Ἴσχυσε δὲ μέγιστον ἡ τῶν Ῥηγένων
πόλις καὶ περιοικίδας ἔσχε συχνάς, ἐπιτείχισμά τε ὑτεῆρξεν
ἀεὶ τῇ νήσῳ καὶ ᾽τάλαι καὶ νεωστὶ ἐφ᾽ ἡμῶν, ἡνίκα SéExoc
Πομπήιος ἀπέστησε τὴν Σικελίαν. Cf. etiam fr. 229.
10 ὁ om. C(?) edd ante Kr. ἢ 13 ἐκ om. if} 16 Ante ἐφ᾽ add. xai C
Dio. XLVII 12. XLVIIT 178qq. Zon. X 17 PI 502 AB. 21 P I 510 B sqq.
Oros. VI 18, 19sqq. Flor. II 18. Eutr. VIl 4sqq. Vell. Π 72 8qq.
Ps. Aur. 84.
128sq. De Sexti fuga cf. fr. 230.
148qq. cf. App. Ὁ. c. IV 86 Ὁ δὲ Καῖσαρ ἐπελθὼν Ῥηγίνοις μὲν
καὶ Ἱππωνεῦῖσι μεγάλας πίστεις αὐτὸς ἔδωχεν ἀναλύσειν αὐτοὺς ἐκ τῶν
ἐπινικίων᾽ ἐδεδίει γὰρ ὄντας ἐπὶ τοῦ πορϑμοῦ μάλιστα.
198
Str. VII fr. 41 (cf. etiam ib. fr. 43) Οἱ δὲ Φίλιπποι Ker-
yideg ἐκαλοῦντο πρότερον, κατοικία μιχρά" ηὐξήϑη δὲ μετὰ
τὴν ττερὶ Βροῦτον καὶ Κάσσιον ἧτταν (a. 42). Ε.
1 Φίλιπποι om. codd.
De pugna Philippensi cf. App. b. c. ΙΥ̓ 87—138. Plut. Brut. 38—53.
Ant. 22. Cass. Dio. XLVII 35—49. Zon. X 198q. Liv. per. 124.
Oros. VI 18, 2. 14sqq. Flor. 117. Eutr. VII 8. Vell. 11 708q.
Obseq. 70. Ps, Aur. $3. Val. Max. VI 8, 4. IX 9, 2. Sueton.
Div. Aug. 13.
isq. cf. App. b. c. IV 105 Οἱ δὲ Φίλιπποι πόλις ἐστίν, ἣ Aatos
ὠνομάζετο πάλαι καὶ Κρηνίδες ἔτι πρὸ Aatov’ χρῆναι γάρ εἰσε περὶ
τῷ λόφῳ ναμάτων πολλαί.
199
Str. V 1, 1 p. 210 "Owe δέ wore ἀφ᾽ οὗ μετέδοσαν Ῥω-
μαῖοι τοῖς Ἰῖταλιώταις τὴν ἰσοτεολιτείαν, ἔδοξε καὶ τοῖς ἐντὸς
2 ἰσοπολετείας om. artic. Εἰ
Strabonis ἱστορικῶν ὑπομνημάτων fragmenta 177
᾿αἴλεξων Γαλάταις καὶ Ἑνετοῖς τὴν αὑτὴν αττονεῖμαι τιμήν,
προσαγορεῦσαι δὲ καὶ ᾿ταλιώτας πάντας χαὶ Ῥωμαίους, ἄττοι--
χίας te πολλὰς στεῖλαι τὰς μὲν τιρότερον, τὰς δ᾽ ὕστερον,
ὧν οὐ ῥάδιον εἰπεῖν ἀμείνους ἑτέρας.
COMM. Galli Cisalpini ἃ Caesare quidem a. 49 iure civium Roma-
norum donati sunt: cf. Cass. Dio. XLI 36 Τοῖς Γαλάταις τοῖς ἐντὸς τῶν
"Ἴλλπεων ὑπὲρ τὸν Ἠριδανὸν οἰχοῦσι τὴν πολιτείαν, ἅτε xal ἄρξας αὐτῶν,
ἀπέδωκε. Sed cum Italia haec provincia coniuncta est anno demum 42
post bellum Philippense: cf. App. b.c. V3 Τήν te γὰρ Κελτιχὴν τὴν
ἐντὸς Ἄλπεων ἐδόχει Καίσαρος ἀξιοῦντος αὐτόνομον ἀφιέναι γνώμῃ τοῦ
προτέρου Καίσαρος. ib. ο. 22. Cass. Dio. XLVIII 12. Marquardt ‘Roem.
Staatsverwaltung’ I? p. 62.
200
Str. XIV 1, 23 p. 641 Aovdov δὲ μένει τὸ ἱερὸν (sc. τὸ
ἐν Ἐφέσῳ to τῆς Agréucdos) καὶ νῦν ὡς medtegov’ τῆς δ᾽
ἀσυλίας τοὺς ὅρους ἀλλαγῆναι συνέβη πολλάκις ᾿“λεξάνδρου
μὲν ἐπὶ στάδιον ἐχτείναντος, Β]ιϑριδάτου δὲ τόξευμα ἀφέντος
ἀττὸ τῆς γωνίας τοῦ κεράμου χαὶ δόξαντος ὑπερβαλέσϑαι μι-
κρὰ τὸ στάδιον, ᾿ντωνίου δὲ διπελασιάσαντος τοῦτο καὶ συμ-
περιλαβόντος τῇ ἀσυλίᾳ μέρος τι τῆς πόλεως" ἔφανη δὲ τοῦτο
βλαβερὸν καὶ ἐπὶ τοῖς κακούργοις ποιοῦν τὴν πόλιν, ὥστ᾽
ἠχύρωσεν ὃ Σεβαστὸς Καῖσαρ.
2 ws] καὶ codd., 7 καὶ Cor.: corr. Kr. || 5 δόξαντα codd. exo, CF || 6
πλησιάσαντας τούτῳ codd. exc. CF || 8 ἐπὶ] ὑπὸ mz
COMM. De toto hoc loco cf. E. Curtius ‘Beitr. z. Gesch. ἃ. Topogr.
Kleinasiens’ p. 29. — Asylum ab Antonio videtur esse amplificatum, cum
a. 41 ab Ephesiis laete exceptus (Plut. Ant. 24) in Artemisio sacra faceret
(App. ὃ. c. V4). Cf. Drumann hist. Rom. I p. 389.
201
Str. XIV 1, 41 p. 648 Avalrvoga δὲ τὸν κιϑαρῳδὸν ἐξῆρε
μὲν καὶ τὰ ϑέατρα, ἀλλ᾽ ὅτε μάλιστα ᾿Αντώνιος, ὃς γε καὶ
| ἐπῆρε dubitanter Mein. || 2 τὰ om. F | ἔτε μάλιστα codd.: corr. Mein.,
qui tamen etiam coni. ἐτε μᾶλλο» | ον codd.: corr. Kr.
Cf. Plat. Ant. 238q. Ἀντώνιος δὲ τὰς πρὸς ἕω πάσας ἐπαρχίας
ἀργνυρολογήσων διέβαινεν εἰς τὴν “Ελλάδα. --- --- (24) Enel δὲ --- — εἰς
Leipziger Studien. XI. Suppl. 12
178 Paulus Otto
, 4 ᾽ 3 ~
τεττάρων πόλεων ἀπέδειξε (ορολόγον στρατιώτας αὑτῷ σιυ-
στήσας (a. 41).
᾿Ασίαν διέβη xal τῶν ἐχεῖ πλούτων ἡψατο, --- — ἀνεκυχλεῖτο τοῖς πάϑε-
σιν εἰς τὸν συνήϑη βίον, μ᾽ ᾿ἀξήνορες δὲ χιϑαρῳδοὶ καὶ Ξοῦϑοι χοραῦλαι
χαὶ Μητρόδωρός τις ὀρχηστὴς καὶ τοιοῦτος ἄλλος ᾿σιανῶν ἐκροςμά-
των ϑίασος --- --- εἰσερρύη χαὶ διώχει τὴ» αὐλήν.
202
Str. XII 2, 5 p. 537 Ta Νώρα, ὃ νῦν καλεῖται Nrooac-
σός, ἐν ᾧ Εὐμένης Oo MOO ον ΠΕ TOS ἀντέσχε πολὺν χρόνον"
χαϑ' ἡμᾶς δὲ Σισίνου ὑπῆρξε χθηματοφυλάκιον τοῦ ἐπιϑε-
μένου τῇ Καππαδόκων ἀρχῇ (a. 41). Τούτου δ᾽ ἣν καὶ τὰ
Κάδηνα βασίλειον καὶ ττόλεως κατασκευὴν ἔχον.
5 καὶ om. oz Cor. in not.: in textu scripsit βασιλείου καὶ
Cf. a b.c. V7 Καὶ diy ree πόλεσι xual βασιλεῦσιν (sc. ὃ Ἄντω-
νιος 8. 41), ἐν μὲν Καππαδοχίᾳ Ἡριαράϑῃ τε χαὶ Σισίνῃ, ὧν τῷ Σισίνῳ
συνέπραξεν ἐς τὴν βασιλείαν καλῆς οἱ φανείσης τῆς μητρὸς τοῦ Σισίνον
Γλαφύρας.
COMM. Miror, quod omnes fere vv. dd. secuti Freinshemium (Suppl.
Liv. CXXVI 5) hunc Sisinam eundem esse putant atque Archelaum, cui
a. 36 ab Antonio Cappadociae regnum traditum est (fr. 218); inter quos
est Clinton Fast. Hell. III p. 448h, Haakh et Hertzberg in Paulyi encycl.
I 2 p. 1439. Haec nimirum eos videtur commovisse causa, quod et Sisinae
et Archelai mater perhibetur fuisse Glaphyra. Sed quid impedit, quo-
minus illos fratres ex Glaphyra matre natos fuisse statuamus? Quorum
alteri, Sisinae, Cappadociae regnum affectanti primum favit Antonius a. 1],
postea autem a. 36 mutato consilio vel fortasse mortuo interim Sisina
Archelaum fratrem regem fecit.
203
ἃ. Str. XIV 5, 10 p. 672 “Ere δ᾽ vscegdev τούτου (86. τῶν
Κυίνδων) τὲ καὶ τῶν Σόλων ὀρεινὴ ἐστιν, ἐν ἡ Ὄλβη τεόλις
Avs ἱερὸν ἔχουσα, «ἴαντος ἵδρυμα τοῦ Τεύίχρου᾽ καὶ ὃ ἱερεὺς
δυνάστης ἐγίνετο τῆς Τραχειωτιδος" εἶτ᾽ ἐπέθεντο τῇ χώρᾳ
τύραννοι τεολλοὶ καὶ συνέστη τὰ λῃστήρια. Meta δὲ τὴν τοὐ-
των χατάλυσιν ἐφ᾽ ἱμῶν ἤδη τὴν τοῦ Τεύκρου δυναστείαν
1 ὕπερϑε CE] 2 ὄλβοε CEFmoz odfos g ἐλβία χ ἢ ἃ τοῦ] καὶ D
Strabonis ἱστοριχῶν ὑπομνημάτων fragmenta 179
ταύτην éxadovv, τὴν δ᾽ αὑτὴν καὶ ἱερωσύνην" καὶ οἱ πλεῖστοί
γε τῶν ἱερασαμένων ὠνομάζοντο Τεῖκροε ἢ Aiavtes. Εἰσ-
ιοὔσα δὲ “ABa κατ᾽ ἐπιγαμίαν εἰς τὸν olxov τοῦτον, ἡ Ζη-
νοφάνους ϑυγάτηρ ἑνὸς τῶν τυράννων, αὐτὴ κχατέσχε τὴν
ἀρχὴν προλαβόντος τοῦ πατρὸς ἐν éxitedmov σχήματι" ὕστε-
gov δὲ καὶ “αἰντώνιος καὶ Κλεοπάτρα κατεχαρίσαντο ἐχείνῃ
ϑερατεείαις ἐκλιπαρηϑέντες᾽ Exceed? ἡ μὲν κατελύϑη, τοῖς δ᾽
ἀπὸ τοῦ γένους διέμεινεν ἡ ἀρχή.
b. Str. XII 6, 1 p. 568 Ἐνταῦϑα (sc. ἐν τῇ Avxaovig) δέ
ΕΥ̓
σου καὶ τὸ Ἰκόνιόν ἔστι, πολίχνιον εὖ συνῳκισμένον καὶ χώ-
ραν εὐτυχεστέραν ἔχον τῆς λεχϑείσης ὀναγροβότου" τοῦτο δ᾽
εἶχε Πολέμων.
8 προ σαμεν θην F || 9 τούτων Cor. ἢ 11 προσλαβόντος F
COMM. Aba a. 43 Olbae sacerdotium occupavit, quod ei permi-
serunt Antonius et Cleopatra fortasse a. 41, cum Tarsi commorarentur.
Sed eiecta est Aba iam a. 39, quo anno Polemoni Antonius elus regnum
dedit: cf. App. Ὁ. c. V 15 Ἵστη δέ πῃ χαὶ βασιλέας, ov¢ δοχιμάσειεν, ἐπὶ
φόροις ἄρα τεταγμένοις -- --- Πολέμωνα μέρους Κιλικίας. Hic est 1116
Polemo, qui etiam Iconium possidebat. De his rebus accurate disseruit
Waddington in τόν. numismat. 1866 p. 429sqq. Cf. Marquardt ‘Roem.
Staatsverwaltung’ I? p. 385.
204
Str. XVI 2, 46 p. 765 Τῶν δ᾽ ἀπὸ γένους tig ὕστερον
‘Howdns, ἀνὴρ ἐπιχώριος, παραδὺς εἰς τὴν ἱερωσύνην (sc. τὴν
τῶν Ἰουδαίων) τοσοῦτον διήνεγκε τῶν πρὸ αὐτοῦ καὶ μάλιστα
tr πρὸς Ῥωμαίους ὁμιλίᾳ καὶ πολιτείᾳ, ὥστε καὶ βασιλεὺς
1 τισὶν codd. exc. hz, in quibus tes ex corr.
1 844. cf. los. A. I. XIV 14, 4 sq. Συναγαγόντες τε τὴν βουλὴν Μεσ-
σάλας καὶ μετ᾽ αὐτὸν ᾿Ατρατῖνος παραστησάμενοι τὸν Ἡρώδην τάς τε
τοῦ πατρὸς αὐτοῦ εὐεργεσίας διεξήεσαν xal ἦν αὐτὸς πρὸς Ῥωμαίαυς
εἶχεν εὔνοιαν ὑπεμίμνησχον χατηγοροῦντες ἅμα καὶ πολέμιον ἀποφαί-
γοντες Ἀντίγονον. -- -- Τῆς δὲ βουλῆς ἐπὶ τούτοις παρωξυμμένης
παρελθὼν Ἀντώνιος ἐδίδασχεν αὐτούς, ὡς καὶ πρὸς τὸν χατὰ Πάρϑων
πόλεμον Ἡρωδην βασιλεύειν συμφέρει. Καὶ δόξαν τοῦτο πᾶσι ψηφίξον-
ται. -τ- — (5) Καὶ ὁ μὲν οὕτω τὴν βασιλείαν παραλαμβάνει τυχὼν αὐτῆς
ἐπὶ τῆς ἑχατοστῆς χαὶ ὀγδοηχοστῆς καὶ τετάρτης ὀλυμπιάδος ὑπατεύον-
τος Γαΐου Δομετίου Καλουίνον τὸ δεύτερον καὶ Γαΐον Aowlov Πωλίωνος
12*
10
15
~
--ς
~
--
Mi:
ΠΣ:
180 Paulus Otto
ὅ ἐχρημάτισε (a. 40) δόντος τὸ μὲν πρῶτον ᾿Αντωνίου τὴν ἐξοιυ-
σίαν, ὕστερον δὲ καὶ Καίσαρος τοῦ Σεβαστοῖ.
(a. 41). Cf. ib. XVII 8,1. Β.1.114,4. --- Cass. Dio. XLIX 22 ᾿Εχκείνους
μὲν οὖν (sc. τοὺς Ἰουδαίους) Howdy τινὶ 6 ᾿Αἀντώνιος ἄρχειν ἐπέτρεψε
(a. 38 secundum Dionem, sed potius a. 37: cf. Ios. A. I. XIV 16, 4). App.
Ὁ. c. V 75.
6 cf. Tacit. hist. Υ 9 Regnum ab Antonio Herodt datum victor
Augustus auxit.
COMM. Herodes rex factus est a senatu auctore Antonio a. 40, sed
accessit ad regnum victo demum Antigono a. 37: cf. Marquardt ‘Roem.
Staatsverwaltung I? p. 407.
205
Str. XII 8, 8 54. p. 574 Ἔστι τοίνυν ὁ Ὄλυμπος κύκλῳ μὲν
εὖ συνοιχούμενος, ἐν δὲ τοῖς ὕψεσι δρυμοὺς ἐξαισέους ἔχων
καὶ λῃστήρια δυναμένους ἐχτρέφειν τότεους εὐερκεῖς, ἐν οἷς χαὶ
τύραννοι συνίστανται πολλάκις [οἱ] δυνάμενοι συμμεῖναι στολὺν
5 χρόνον, καϑάπερ Κλέων ὃ καϑ' ἡμᾶς τῶν λῃστηρέων ἡγημῶν.
Οὗτος δ᾽ ἢν μὲν ἐχ I ogdiov κώμης, ἣν ὕστερον αὐξήσας
ἐποίησε πόλιν καὶ προσηγόρευσεν Ἰουλιόπολιν᾽ λῃστηρέῳ δ᾽
ἐχρῆτο καὶ ὁρμητηρίῳ κατ᾽ ἀρχὰς τῷ χαρτερωτάτῳ τῶν χω-
ρίων, ὄνομα Καλλυδίῳ᾽ ὑτιὴῆρξε δ᾽ ντωνίῳ μὲν ,Ζρήσιμος
10 ἐπελθὼν ἐπὶ τοὺς ἀργυρολογοῦντας “αβιήνῳ, καϑ᾽ ὃν χρόνον
ἐχεῖνος τὴν Aciav κατέσχε (a. 40—39 cf. fr. 206), καὶ κωλύσας
τὰς τεαρασχευας.
2 ev] οὐ codd., inclusit Cor.: corr. Mannert ! 4 οἱ inclusit Cor. ἢ 6 γ»6ρ-
δου codd. Eust. ad Il. B 677: corr. Cor. || 8 χωρῶν codd.: corr. Xyl. ἢ 9 Ka-
λύδνιον Ἐπεί. 1.1. {10 λαβένῳ Chi lepine codd. rell.: corr. Xyl., AaSierra
Mein. hic ct fr. 206, 22.
206
Str. XIV 2, 24 p. 639/60 «ἀξιολόγους δ᾽ ἔσχεν ἄνδρας nap
ἡμᾶς τὰ ἸΜύλασα ῥήτορας τε ἅμα καὶ δημαγωγοὺς τῆς τόλεως
Εὐυϑύδημόν τὸ καὶ Ὑβρέαν. ‘O μὲν οὖν Εὐθύδημος bx προ-
γόνων παραλαβὼν οὐσίαν τε μεγάλην καὶ δόξαν, προσϑεὶς καὶ
ὅ τὴν δειϑότητα οὐκ ἐν τῇ πατρίδι μόνον μέγας ἦν, ἀλλὰ καὶ
ἐν τῇ Aole τῆς πρώτης ἠξιοῦτο τιμῆς Ὑβρέᾳ δ᾽ ὃ πατήρ,
Strabonis ἱστορικῶν ὑπομνημάτων fragmenta 181
) ‘ ἊΣ ~ ~~ ry ~ ~
Wg αὑτὸς διηγεῖτο ἐν τῇ σχολῇ καὶ τεαρὰ τῶν πτολιτῶν ὧμο-
λόγητο, ἡμέονον κατέλιπτε ξυλοφοροῦντα καὶ ἡμιονηγόν" διοι-
΄ 2 A , ’ ~
χούμενος ὃ ὑπὸ τούτων ὀλίγον χρόνον, Atoteépovg τοῦ
2 2 ~ Q ~
«Αντιοχέως ἀκροασάμενος ἐπανῆλϑε καὶ τῷ ἀγορανομίῳ πεαρέ-
δωκεν αὑτόν' ἐνεταῦϑα δὲ κυλινδηϑεὶς καὶ χρηματισάμενος
3 , ) . , ~ )
μικρὰ ὥρμησεν ἐπὶ τὸ πολιτεύεσθαι καὶ τοῖς ἀγοραίοις συνα-
χολουϑεῖν. Ταχὺ δὲ αὔξησιν ἔσχε καὶ ἐϑαυμασϑη [μάλισταὶ)
” \ ) ’ ~ 2 A , ’
ἔτι μὲν καὶ Evdvdnuov ζῶντος, ἀλλὰ τελευτήσαντος μάλιστα
κύριος γενόμενος τῆς πόλεως. Ζῶν δ᾽ ἐττεχράτει 7τολὺ ἐκεῖνος
wn a ᾿ ᾽ -“- ᾽ ,
δυνατὸς ὧν ἅμα καὶ χρήσιμος τῇ πόλει, ὥστ᾽, εἰ καί τι τυ-
ραννιχὸν προσῆν, τοῦτ᾽ ἀπελύετο τῷ παρακολουϑεῖν τὸ χρή-
10
15
σιμον. Ἐπαινοῦσι γοῦν τοῦτο τοῦ Ὑβρέου, ὅπερ δημηγορῶν
ἐπὶ τελευτῆς εἶπεν" Εὐϑύδημε, καχὸν εἶ τῆς πόλεως ἀναγκαῖον"
οὔτε γὰρ μετὰ σοῦ δυνάμεϑα ζῆν οὔτ᾽ ἄνευ σοῦ. “4ὐξηϑεὶς
οὖν él πολὺ καὶ δόξας καὶ πολίτης ἀγαϑὸς εἶναι καὶ ῥήτωρ
ἔπταισεν ἔν τῇ πρὸς AaBenvoy ἀντιπολιτείᾳ. Οἱ μὲν γὰρ
ἄλλοι we? ὅπλων ἐιιόντε καὶ Παρϑικῆς συμμαχίας (a. 40),
ἤδη τῶν Παρϑυαίων τὴν ᾿Ασίαν ἐχόντων, εἶξαν ἅτε ἄοπιλοι
καὶ εἰρηνικοί, Ζήνων δ᾽ ὃ Aaodixeig καὶ Ὑβρέας οὐχ εἶξαν,
ἀμφότεροι ῥήτορες, ἀλλὰ ἀπέστησαν τὰς ἑαυτῶν πόλεις" 6
δ᾽ Ὑβρέας καὶ προστταρώξυνε φωνῇ τινι μειράκιον εὐερέϑε-
στον καὶ ἀνοίας πλῆρες. Ἐχείνου γὰρ ἀνειπόντος ἑαυτὸν
Παρϑικὸν αὐτοκράτορα Οὐκοῦν, ἔφη, κἀγὼ λέγω ἐμαυτὸν Κα-
ρεκὸν αὐτοχράτορα. Ἔκ τούτου δὲ él τὴν πόλιν ὥρμησε
τάγματα ἔχων ἤδη συντεταγμένα Ῥωμαίων τῶν ἐν τῇ ““σίᾳ"
Ἴ ὡμολογεῖτο mosz ἢ 9 Ante 4Διοτρέφους add. καὶ i | διοτρεφοῦς oodd.:
corr. Cor.) 11 ὁαυτὸν Dh || 13 μάλεστα recte om. edd. 14 καὶ post way om.
C(?)F J 19 Post ἀναγκαῖον add. μέγα wi] 29 λέγω xayod moz
22 sqq. cf. Cass. Dio. XLVIII 24—26 (24) Ἔπεισε (sc. ὃ Δαβιῆνος)
τὸν Πάρϑον τοῖς Ῥωμαίοις ἐπιχειρῆσαι. — — (25) Καὶ δύναμιν πολλὴν
χαὶ τὸν υἱὸν αὐτοῦ τὸν Πάχορον ἐπετράπη. -- --- (26) Ὃ μὲν Πάχορος
τὴν Συρίαν ἐχειροῦτο. --- --- Ὁ δὲ δὴ “αβιῆνος ἐν τούτῳ τήν τε Κιλι-
χίαν κατέσχε καὶ τῆς ᾿Ασίας τὰς ἠπειρώτιδας πόλεις -- --- παρεστήσατο
πλὴν Στρατονικείας, τὰ μὲν πλεῖστα ἄνευ πολέμον, ύλασα δὲ καὶ ᾿Αλά-
βανδα διὰ κινδύνων ἑλών. Οὗτοι γὰρ ἐδέξαντο μὲν παρ᾽ αὐτοῦ φρου-
ρούς, φονεύσαντες δ᾽ αὐτοὺς ἐν ἑορτῇ τινι ἀπέστησαν" καὶ διὰ τοῦτο
τοὺς μὲν ᾿Αλαβανδέας αὐτὸς λαβὼν ἐχόλασε, τὰ δὲ δὴ Μύλασα ἐκλει-
Ml :.
182 Paulus Otto
αὐτὸν μὲν οὖν ov κατέλαβε παραχωρήσαντα εἷς Ῥόδον, τὴν δ᾽
οἰκίαν αὐτοῦ διελυμήνατο πολυτελεῖς ἔχουσαν κατασκευὰς xai
διήρπασεν" ὡς δ᾽ αὕτως καὶ τὴν πόλεν ὁλην ἐκάκωσεν. Ἔχλι-
πόντος δ᾽ ἐκείνου τὴν “Aolav ἐπανῆλϑε καὶ ἀνέλαβεν ἑαυτόν
τὲ καὶ τὴν πόλιν.
φϑέντα κατέσκαψε. --- --- Καὶ ὁ μὲν χρήματα τε ἐπὶ τούτοις ἐπράσσετο
καὶ τὰ ἱερὰ ἐσύλα αὐτοχράτορά τε αὑτὸν xal Παρϑικόν γε ἐκ τοῦ ἐναν-
τιωτάτου τοῖς Ῥωμαίοις ἔϑους ὠνόμαζεν. Cf. Zon. K 22 ΡΙ 5118.
App. b.c. Υ͂ 65. Plut. Ant. 28. 30. Liv. per. 127. Iust. XLII 4, 1564.
CIG Π 2695 b. ὃ
207
Str. XIV 2, 19 p. 658 Καὶ xa?’ ἡμᾶς (sc. ἐσεὶ τῶν éy-
δόξων Κῷος ἀνήρ) Νικίας 6 καὶ τυραννήσας Κῴων. — — ry
δὲ καὶ Θεόμνηστος 6 ψάλτης ἐν ὀνόματι, ὃς καὶ ἀντεπολι-
τεύσατο τῷ Νικίᾳ.
2 ἦν δὲ) ἐντεῦϑοεν δ᾽ ἦν Tzsch.
Cf. Aelian. var. hist. 1 29 “έγουσι Κῴων παῖδες ἐν Κῷ τεχεῖν ἔν
τινι ποίμνῃ Nixlov τοῦ τυράννου οἶν᾽ τεχεῖν δὲ οὐχ ἄρνα, ἀλλὰ λέοντα.
Καὶ οὖν καὶ τὸ σημεῖον τοῦτο τῷ Νικίᾳ τὴν τυραννίδα τὴν μέλλοισαν
αὐτῷ μαντεύσασϑαι ἰδιώτῃ ἔτι ὄντι.
COMM. De Nicia, Coorum tyranno, nihil praeterea habemus con-
pertum. Certe vixit post a. 63, id quod cognoscitur ex Strabonis verbis
καϑ᾽ ἡμᾶς (cf. Niese Herm. XIII p. 38sqq. Mus. Rhen. XXXVIII p. 567 8qq,),
neque procul a vero aberrabimus, si eum inter bellorum civilium turbas
tyrannidem occupasse statuemus Euthydemi et Hybreae Mylasensium (οἵ.
fr. 206) fere aequalem: cf. Plass. “Die Tyrannis in ihren beiden Perioden
bei den alten Griechen’ (Brem. 1852) p. 189 adn. 2.
208
Str. XVI 2,8 p. 751 Ὑπέρκειται δ᾽ αὐτῶν (sc. τῶν Πα-
γρῶν, χωρίου ἐρυμνοῦ κατὰ τὴν ὑπέρϑεσιν tov ᾿Δμανοῦ τὴν
ἐκ τῶν Αμανίδων πυλῶν εἷς τὴν Συρίαν κειμένου) λόφος
Τραπεζὰν ἀπὸ τῆς ὁμοιότητος καλούμενος, ἐφ᾽ ᾧ Οὐεντέδιος
Cf. Cass. Dio, XLVIII 41 Μετὰ δὲ δὴ τοῦτο ὃ Οὐεντίδιος τήν τε
Κιλικίαν ἐχομίσατο χαὶ αὐτὸς μὲν ταύτην χαϑίστατο, Πουπήδιον δὲ δὴ
Strabonis ἱστορικῶν ὑπομνημάτων fragmenta 188
χερὸς Φραγνιχάτην τὸν Παρϑιαίων στρατηγὸν ἔσχε τὸν ἀγῶνα 5
(a. 39).
5 Pagvanatny Tzsch. ex Dione et Plut., Φρανιπάτην Buercklein
‘Quellen ἃ. Chronologie der roem. parth. Feldzuege in ἃ. J. 713—718 ἃ. St?
(Berol. 1879) p. 35 adn. 1.
Σίλωνα usd’ ἱππέων πρὸς tov ‘Auavor προὔπεμψε. Τοῦτο δὲ τὸ ὄρος
ἔν τε τῇ μεϑορίᾳ τῆς τε Κιλικίας χαὶ τῆς Συρίας ἐστὶ χαὶ στενοπορίαν
τοσαύτην δή τινα ἔχει, ὥστε χαὶ πύλας ποτὲ ἐν αὐτῇ μετὰ τείχους ἐνοι-
κοδομηϑῆναι καὶ τὸ χωρίον an’ αὐτῶν ἐπονομασϑῆναι. Οὐ μέντοι καὶ
χατασχεῖν αὐτὸ 6 Σίλων ἠδυνήϑη, ἀλλὰ χαὶ ἐχινδύνευσεν ὑπὸ Φαρνα-
πάτον ὑπάρχου τε τοῦ Παχόρον ὄντος χαὶ τὴν δίοδον φυλάττοντος ἀπο-
λέσϑαι. Κἀν ἔπαϑε τοῦτο, εἰ μὴ ὃ Οὐεντίδιος μαχομένῳ αὐτῷ xata
τύχην ἐπιστὰς ἐπήμυνεν᾽ ἀνελπίστοις τε γὰρ ἅμα καὶ ἐλάττοσι τοῖς βαρ-
βάροις σφῶν οὖσι προσπεσὼν τόν τε Φαρναπάτην καὶ ἄλλους πολλοὺς
ἐφόνευσε. Cf. Plat. Ant. 33. Ios. A. I, XIV 13,3. 15,5. Β. I. 1 13,1. 16, 4.
Liv. per. 127. Fest. 18. Frontin. I1 5, 37. Oros. VI 18, 23. Flor. II 19.
Eutr. VII5. Vell. 1178. Gell. N.A. XV 4, 4.
209
a. Str. XVI 2, 8 p. 751 ᾿Ενταῦϑα δ᾽ ἐστὶ πόλις Γίνδαρος,
ἀχρόπολις τῆς Κυρρηστικῆς καὶ λῃστήριον evpvés, καὶ Ἡρα-
χλειόν τι καλούμενον πλησίον" περὶ ovg τόπους ὑπὸ Οὐεντι-
δίου Πάχορος διεφϑάρη ὁ πρεσβύτατος τῶν τοῦ Παρϑυαίου
παέδων ἐτειστρατεύσας τῇ Συρίᾳ (a. 38). 5
b. Str. XVI 1, 28 p. 748 Οἱ δὲ Παρϑυαῖοι καὶ 7ερότερον
μὲν ἐφρόντιζον τῆς πρὸς Ῥωμαίους φιλίας, τὸν δὲ ἄρξαντα
1 τίνδαρος codd.: corr. Xyl. ἢ 2 κυρειστικῆς codd. ἢ 3 Post καλούμενον
add. ἱερὸν Dh
Cf. Plut. Ant. 34 Ἐν τούτῳ δὲ Πάχορον τὸν βασιλέως παῖδα με-
γάλῳ στρατῷ Πάρϑων αὖϑις ἐπὶ Συρίαν ἐλαύνοντα συμπεσὼν Οὐεντίδιος
ἐν τῷ Κυρρηστικῇ τρέπεται χαὶ διαφϑείρεε παμπόλλους ἐν πρώτοις
Πακχόρου πεσόντος. Τοῦτο τὸ ἔργον ἐν τοῖς ἀοιδιμωτάτοις. γενόμενον
Ῥωμαίοις τε τῶν κατὰ Κράσσον ἀτυχημάτων ἔχπλεω ποινὴν παρέσχε
καὶ Πάρϑους αὖϑις εἴσω Μηδίας χαὶ Μεσοποταμίας συνέστειλε. Cf. id.
Crass. 33. Cass. Dio. XLIX 19—21. Zon. X 26 PI 519B. Jos. A.1.
XIV 13,3. 15,7. B. 1.1 13,1. 16, 5. Suid. 8. v. ἀντίρροπον. Liv. per. 128.
Flor. 11 19, 5sqq. Oros. VI 18, 23. Eutr. VII5. Vell. 11 78. Fest. 18.
Frontin I 1,6. Π 2,5. Val. Max. VI 9,9. Sueton. ap. Gell. N. A.
184 Paulus Otto
, δ᾽ , ἃ 2 a Pad reg - ,
πολέμου Κράσσον ἡμύναντο" καὶ αὑτοὶ ἄρξαντες τῆς μάχης
τιῦν ἴσων ἔτυχον, ἡνίκα ἔπεμψαν ἐτεὶ τὴν Aoiav Πάκορον.
XV 4,4. Lust. XLII 4, 7sqq. Tac. hist. V9. Germ. 37. Plin. N. H.
VII 135.
210
Str. XII 8, 16 p. 578 Ἡ τῆς χώρας ἀρετὴ zal τῶν πολι-
τῶν τινες εὐτυχήσαντες μεγάλην ἐποίησαν αὐτήν (sc. τὴν Aco-
δίκειαν), Ἱέρων μὲν πρότερον --- — Ζήνων δὲ ὃ ῥήτωρ ὕστε-
ρον καὶ ὃ υἱὸς αὐτοῦ Πολέμων, ὃς καὶ βασιλείας ἠξιώϑῃη διὰ
5 tac ἀνδραγαϑίας ὑπ᾽ Avtwvlov μὲν πρότερον, ὑτεὸ Καίσαρος
δὲ τοῦ Σεβαστοῦ μετὰ ταῦτα.
COMM. Polemo inter ἃ. 39 et 36 rex factus est Ponti partis, quae
ab eo dicta est Pontus Polemoniacus: cf. Mommsen in eph. epigr. I p. 274,
Marquardt ‘Roem. Staatsverwaltung’ I’ p. 359 sq.
211
Str. XII 3, 38 p. 560/1 Ὑπέρχειται δὲ τῆς τῶν ᾿“μασέων
— — τὸ Σαγύλιον ἐπὶ ὄρους ὀρϑίου καὶ ὑψηλοῦ πρὸς ὀξεῖαν
«ἀνατείνοντος ἄκραν ἔρυμα ἱδρυμένον ἔχον καὶ ὑδρεῖον δαψιλές,
ὃ νῦν ὠλιγώρηται" τοῖς δὲ βασιλεῦσιν ἣν χρήσιμον εἷς τεολλά.
5 Ενταῦϑα δὲ ἑάλω καὶ διεφϑάρη [txo] τῶν Φαρνάχου τοὶ
βασιλέως παίδων “ρσάκης δυναστεύων καὶ νεωτερίζων ἐ;τι-
τρέψαντος οὐδενὸς τῶν ἡγεμόνων᾽ ἑάλω δὲ οὐ βίᾳ τοῦ ἐρύ-
ματος ληφϑέντος ὑπὸ Πολέμωνος καὶ ,Τυκομήδους, βασιλέων
ἀμφοῖν, ἀλλὰ λιμῷ" ἀνέφυγε γὰρ εἰς τὸ ὄρος παρασκειῖς
10 χωρὶς εἰργόμενος τῶν πεδίων, εὗρε δὲ καὶ τὰ ὑδρεῖα ἐμττε-
φραγμένα πέτραις ἡλιβάτοις" οὕτω γὰρ διετέτακτο Πομστήμος
2 ὀρϑοῦ Οἢ 4 Post νῦν add. καὶ 1 [ 5 ὑπὸ inclusi cum Meycro (v. in
COMM.), id quod magis placct shee altera cius conicctura, qua δἷς pro txo
scribendum esse statuit || 10 ὑδρέα codd. exc. x || 11 Ante οὕτω lacunam
statuit Tzsch.
COMM. Vs. 5 praepositionem ὑπὸ delevi cum Eduardo Meyer ‘Ge-
schichte des Koenigreichs Pontos’ (Lips. 1879) p. 109 adn.1. Etenim a
quo Arsaces oppressus sit, aperte indicatur v. 8 sq., scilicet a Polemone
et Lycomede (de quo v. fr. 174) regibus, quorum neuter Pharnacis filius
Strabonis ἱστορικῶν ὑπομνημάτων fragmenta 18
χατασπᾶν κελεύσας τὰ φρούρια καὶ μὴ ἐὰν χρήσιμα τοῖς ἀνα-
φεύγειν εἰς αὐτὰ βουλομένοις λῃστηρίων χάριν.
erat. Neque cum Fabricio ‘Theophanes u. Q. Dellius’ p. 58 licet statuere
Arsacem oppugnatum esse et a Pharnacis filiis et a Polemone atque Lyco-
mede. Nam sic satis mire ac paene inepte Strabonem faceremus loquen-
tem. Optime autem omnia explicantur, si Arsaces unus ex Pharnacis fuit
8118. Nam Dareus, alter Pharnacis filius, a. 39 ab Antonio rex Ponti
erat constitutus (cf. App. b. c. V 75). Sed paulo post inter a. 39 et 36
idem Antonius remoto Dareo ad Polemonem illius transtulit regnum (cf.
fr. 210). Quod aegre ferens Arsaces, Darei frater, Ponti partem occupa-
vit, ubi novo regi restitit, donec ab illo in Sagylio monte obsessus inter-
fectus est. Quod factum esse apparet primis Polemonis regni temporibus.
— Paulo aliter tempus definivit Fabricius ]. 1., qui Pharnacis filios una
cum Polemone Sagylium expugnasse arbitratus cogitur statuere inter com-
plures tunc Pontum fuisse distributum reges, inter quos et Pharnacis filii
et Polemo fuissent, id quod parum videtur probabile. Priusquam igitur
totius Ponti regnum Polemo ab Antonio accepisset, Arsacem ab eo esse
occisum putat Fabricius.
212
Str. III 1, 8 p. 140 Ἦν δὲ καὶ Ζῆλις τῆς Tiyytog ἀστυ-
γείτων, ἀλλὰ μετῴκισαν ταύτην εἰς τὴν περαίαν Ῥωμαῖοι καὶ
éx τῆς Τίγγιος προσλαβόντες τινάς" ἔπεμψαν δὲ καὶ παρ᾽
ἑαυτῶν ἐποίκους καὶ ὠνόμασαν Ἰἰουλίαν Ἴοζαν τὴν πόλιν.
1 ξέλες codd.
COMM. Iulia Ioza i. 6. Transducta, Hispaniae Baeticae urbs, videtur
condita ab Augusto a. 38: cf. Zumpt. comment. epigr. I p. 387 sq.
213
ἃ. Str. IV 3, 4 p. 194 Mera δὲ τοὺς ΜΨΥεδιοματρικοὺς καὶ
Τριβόχχους παροιχοῦσι tov Ῥῆνον Τρηούιροι, xa? ovc πε-
ποίηται τὸ ζεῦγμα ὑπὸ τῶν Ῥωμαέων νυνὶ τῶν στρατηγούν-
των τὸν Γερμανικὸν πόλεμον. Πέραν δὲ ῴχουν Οὔβιοι κατὰ
τοῦτον τὸν τόπον, οὺς μετήγαγεν “4γρίτιπτας ἑκόντας εἰς τὴν
ἐντὸς τοῦ Ῥήνου (a. 38). --- — Πάσης δ᾽ ὑπέρκεινται τῆς
ποταμίας ταύτης οἱ Σόηβοι προσαγορευόμενοι Γερμανοὶ καὶ
2 τρηοὔύσγροε A τριοῦσγροε ΒΟ]: corr. Siebenk.
10
1
186 Paulus Otto
δυνάμει καὶ Ande διαφέροντες τῶν ἄλλων, ὑφ᾽ ὧν οἱ ἐξε-
λαυνόμενοι χατέφευγον εἰς τὴν ἐντὸς τοῦ Ῥήνου νυνί.
b. Str. VIL 1, 8 p. 290 Ταύτης δὲ (sc. τῆς σττέραν τοῦ Ῥήνου
ποταμίας) τὰ μὲν εἰς τὴν Κελτικὴν μετήγαγον Ῥωμαῖοι, τὰ
δ᾽ ἔφϑη μεταστάντα εἰς τὴν ἐν βάϑει χώραν.
8 Ante ἐξελαυνόμενοι inserendum Οὔβιοε coni. Cluver ἢ 9 νυνὶ inclusit
Cor., cum sequentibus coniunxit Grosk., (ov) svvi Muell.] 11 Ante τὰ μὲν
Φ
excidisse ta és) coni. Kr. || 12 μεταναστάντα ald. Cor.
Cf. Cass. Dio. XLVIII 49 Τοὺς yao Γαλάτας αὐτὸν (sc. τὸν
᾿Αγρίππαν) τοὺς νεωτερίσαντας προσπολεμούμενον, ὅτεπερ καὶ τὸν
Ῥῆνον δεύτερος δὴ Ῥωμαίων ἐπὶ πολέμῳ διέβη, μετεπέμψατο (sc. 6 Kai-
σαρ) χαὶ ty τε δόσει τῶν νιχητηρίων ἐτίμησε χτλ. Tac. ann. XII 21
Agrippina, quo vim suam socits quoque nationibus ostentaret, in oppi-
dum Ubiorum, in quo genita erat, veteranos coloniamque deduci impetrat;
cut nomen indilum 6 vocabulo ipsius. Ac forte acciderat, ut eam gentem
Rhenum transgressam avus Agrippa in fidem acciperet. Cf. id. Germ. 29.
Sueton. Div. Aug. 21 Ha quibus (sc. Germanis) Suebos et Sigambros
dedentis se traduxit in Galliam atque in proximis Rheno agris conlocavit.
*214
Ios. A. 1. XV 1, 2 (Mueller FHG III p. 494 fr. 15) 2tr-
τώνιος δὲ λαβὼν αἰχμάλωτον τὸν Avtlyovoy δέσμιον ἔγνω
μέχρι τοῦ ϑριάμβου φυλάττειν. Ἐπεὶ δ᾽ ἤκουσε νεωτερίξειν
τὸ ἔϑνος κὰκ τοῦ πρὸς Ἡρώδην μίσους εὔνουν ᾿ΑἸντιγόνῳ δια-
μένον, ἔγνω τοῦτον ἐν ᾿Αντιοχείς. πελεκίσαι᾽ σχεδὸν γὰρ οὐ-
δαμῶς ἠρεμεῖν ἠδύναντο Ἰουδαῖοι. ἸΠαρτυρεῖ δέ μου τῷ λόγῳ
Στράβων ὃ Kannados λέγων οὕτως" ᾿Αντώνιος μὲν “1ν-
τίγονον τὸν Ἰουδαῖον ἀχϑέντα εἰς ᾿ἀντιόχειαν τεξλεχέζει (a. 37)"
χαὶ ἔδοξε μὲν οὗτος τερῶτος Ῥωμαίων βασιλέα τεελεχίσαι οὐκ
οἰηϑεὶς ἕτερον τρόπον μεταϑεῖναι ἂν τὰς γνώμας τῶν Ἰου-
δαίων, ὥστε δέξασθαι τὸν ἀντ᾽ ἐκείνου καϑεσταμένον Ἡρώδην.
Cf. Plat. Ant. 36 Πολλοὺς δ᾽ ἀφφρεῖτο (sc. ὁ Ἀντώνιος) βασιλείας
ὡς ᾿Αντίγονον τὸν Ἰουδαῖον, ὃν καὶ προαγαγὼν ἐπελέχισεν οὐδενὸς πρό-
τερον ἑτέρου βασιλέως οὕτω χολασϑέντος. Cf. Cass. Dio. XLIX 22. —
Paulum discrepat Ios. A. I. XIV 16,4 Σόσσιος δὲ --- — ἀνέζευξεν and
Ἱεροσολύμων ᾿Αντίγονον ἄγων δεσμώτην ᾿Αντωνίῳ. Δείσας δὲ Ἡρώδης,
μὴ φυλαχϑεὶς ᾿Αντίγονος ὑπ᾽ ‘Avtwrlov καὶ χομισϑεὶς εἰς Ῥώμην ὑπ᾿
αὐτοῦ διχαιολογήσηται πρὸς τὴν σύγχλητον ἐπιδεικνὺς αὑτὸν μὲν ex
Strabonis ἱστορικῶν ὑπομνημάτων fragmenta 187
Οὐδὲ γὰρ βασανιζόμενοι βασιλέα αὐτὸν ἀναγορεύειν ὑπέμειναν"
οὕτω μέγα τι ἐφρόνουν περὶ τοῦ τερώτου βασιλέως. Τὴν οὖν
ἀτιμίαν ἐνόμισε μειώσειν τῆς πρὸς αὐτὸν μνήμης, μειώσειν
δὲ καὶ τὸ πρὸς Ἡρώδην μῖσος: Ταῦτα μὲν ὁ Στράβων.
βασιλέων, Ἡρώδην δὲ ἰδιώτην καὶ ὅτι προσῆχεν αὐτοῦ βασιλεύειν τοὺς
παῖδας διὰ τὸ γένος, εἰ καὶ αὐτὸς εἰς Ῥωμαίους ἐξήμαρτε, ταῦτα φο-
βούμενος πολλοῖς χρήμασι πείϑει τὸν ᾿Αντώνιον ἀνελεῖν τὸν ᾿Αντίγονον.
Οὗ γενομένου τοῦ δέους μὲν Ἡρώδης ἀπαλλάσσεται, παύεται δ᾽ οὕτως
ἢ τοῦ ᾿Ασαμωναίου ἀρχή. Cf. Β. 1. I 18,3. Zon. V 11 PI 233 Ὁ.
Hegesipp. I 31.
COMM. Quod Cassius Dio 1.1. has res tribuit anno 38, haud dubie
in errore versatur. Nam pertinent ad a. 37: cf. Ios. A. I. XIV 16, 4 init.
Drumann hist. Rom. I p. 447 adn. 11. .
215
Str. XI 3, 4 8α. p. 500/1 Τέτταρες δ᾽ εἰσὶν εἰς τὴν χώραν
(sc. τὴν τῶν ᾿Ιβήρων) εἰσβολαί" ula μὲν διὰ Σαραπανῶν κελ.
(cf. fr. 109) — — Azo δὲ τῆς Agueviag τὰ ἐπὶ τῷ Κύρῳ
στενὰ καὶ ta ἐπὶ τῷ “«ράγῳ᾽ πρὶν γὰρ εἰς ἀλλήλους συμπε-
σεῖν, ἔχουσιν ἐπικειμένας πόλεις ἐρυμνὰς ἐπὶ πέτραις διε-
χούσαις ἀλλήλων ὅσον ἑκκαίδεκα σταδίους, ἐπτὶ μὲν τῷ Κύίρῳ
τὴν «ρμοζιχήν, ἐπὶ δὲ ϑατέρῳ Σευσάμορα. Ταύταις δὲ ἐχρή-
σατο ταῖς εἰσβολαῖς πρότερον Πομπήιος ἐκ τῶν Aguevlwy
ὁρμηϑεὶς καὶ μετὰ ταῦτα Κανίδιος (a. 36).
4 ᾿Αράγῳ: nomen corruptum esse putant Du Theilius Grosk. Kr., sed
vide Muellerum et Fabricium “Theoph. u. Q. Dellius’ p. 1578q. ἢ 5 δεοχού-
σας Kaibel. Fabric. 1. 1.
Cf. Cass. Dio. XLIX 24 Ἐν δὲ τῷ λοιπῷ χειμῶνι τοῦ te Γελλίου
χαὶ τοῦ Νερούα ἀρχόντων Πούπλιος Κανίδιος Κράσσος ἐπὶ Ἴβηρας τοὺς
ταύτῃ στρατεύσας μάχῃ τε τὸν βασιλέα αὐτῶν Φαρναβαζον ἐνίχησε καὶ
ἐς συμμαχίαν προσηγάγετο χαὶ μετ᾽ αὐτοῦ ἐς τὴν ᾿Αλβανίδα τὴν ὅμορον
ἐμβαλὼν χαὶ ἐχείνους τόν τε βασιλέα αὐτῶν Ζόβηρα χρατήσας δμοίως
αὐτοὺς φχειώσατο. Cf. Plut. Ant. 34. comp. Demetr. c. Ant. 1.
216
a. Str. XIV 5, 3 p. 669 Mera δὲ τὸ Κορακήσιον ¢ Aoot-
1 ‘Agowwen corruptum videtur, Συδρὴ Hopper., 2vedga Tzsch., Avynow
case, tunc fortasse appellatam “ρσενόην, suspicatur Mueller
10
οι
1
oe
188 Paulus Otto
von πόλις, εἶϑ᾽ Apatia, ἐπὶ βουνοῦ κατοικία τις ὕφορμον
ἔχουσα, ὅπου κατάγεται ἡ γαυπηγήσιμος ὕλη. Κέδρος δ᾽ ἐστὶν
ἡ πλείστη, καὶ δοκεῖ ταῦτα τὰ μέρη πλεονεχτεῖν τῇ τοιαύτῃ
ξυλείᾳ᾽ καὶ διὰ τοῦτ᾽ Ἀντώνιος “Κλεοπάτρᾳ τὰ χωρέα ταῦτα
προσένειμεν (a, 36) ἐπιτήδεια ὄντα πρὸς τὰς τῶν στόλων
κατασχευὰς (cf. fr. 217 6).
Ὁ. Str. XIV 6, 6 p. 685 Ὀλίγον δὲ χρόνον τὸν μεταξὺ 24y-
τώνιος Κλεοπάτρᾳ καὶ τῇ ἀδελφῇ αὑτῆς Agowen παρέδωκε
(se. τὴν Κύπρον)" καταλυϑέντος δὲ ἐχείνου συγκατελύϑησαν
καὶ αἱ διατάξεις αὐτοῦ πᾶσαι.
Cf. Plut. Ant. 36 Kanltwva Φοντηήΐον ἔπεμψεν (sc. ᾿Αντώνιος)
ἄξοντα Κλεοπάτραν εἰς Συρίαν. ᾿Ελϑούσῃ δὲ χαρίζεται χαὶ προστίϑησι
μικρὸν οὐδὲν οὐδ᾽ ὀλίγον, ἀλλὰ Φοινίχην, Κοιλὴν Συρίαν, Κύπρον, Κι-
λικίας πολλήν. Cf. ib. c. 84. Cass. Dio. XLIX 32. Zon. X 26 PI
521 A.
217
a. Str. XII 5,1 p. 567 Εἶτα εἰς ἕνα ἧκεν ἡ δυναστεία
(sc. ἡ τῆς Γαλατίας) εἰς Δηιόταρον, εἶτα ἐκεῖνον διεδέξατο
Ἀμύντας (a. 36).
Ὁ. Str. XII 5, 4 P. 568 Mera δὲ τὴν Γαλατίαν πρὸς νότον
ἥ τε λέμνη ἐστὶν q Tatta παραχειμένη τῇ μεγάλῃ Κατύτπεα-
δοκίᾳ τῇ κατὰ τοὺς ἹΜοριμηνοῖς, μέρος δ᾽ οὖσα τῆς μεγάλης
Φρυγίας καὶ ἡ συνεχὴς ταύτῃ μέχρι τοῦ Ταύρου, ἧς τὴν τελεί-
στην Auvytag εἶχεν.
6. Str. XII 6, 8.84. p. 569 Τῆς δ᾽ Ἰσαυρικῆς ἔστιν ἐν
πλευραῖς ἢ 4 έρβη, μάλιστα τῇ “Καππαδοκίᾳ ἐπιπεφυχὸς [τὸ]
τοῦ “Ἀντιπάτρου τυραννεῖον τοῦ Δερβήτου" τοῦ δ᾽ ἣν καὶ τὰ
Aagavda’ ἐφ᾽ ἡμῶν δὲ καὶ τὰ Ἴσαυρα καὶ τὴν 4“έρβην ζ“μύν-
τας εἶχεν ἐπιϑέμενος τῷ Δερβήτῃ καὶ ἀνελὼν αὑτόν, τὰ δ᾽
Ἴσαυρα παρὰ τῶν Ῥωμαίων λαβών᾽ --- --- τὴν γὰρ ᾿ΑἈντιόχειαν
5 τῇ μεγάλῃ παρακειμένη E ἢ 6 τοὺς om. Eorwz | δ᾽ om. Koz |] 10 τὸ
inclusit Cor.
Cf. Cass. Dio. XLIX 32 Ὁ S’ οὖν ᾿Αντώνιος — — δυναστείας
᾿Αμύντᾳ μὲν Παλατίας, καίπερ γραμματεῖ τοῦ Δηιοτάρου γενομένῳ, ἔδωχε
(a. 36) χαὶ “υχαονίας Παμφυλίας τέ τινὰ αὐτῷ προσϑείς. Cf. Plut.
Ant. 61. App. Ὁ. 6. V 75 (a. 39) Ἴστη δέ πῃ καὶ βασιλέας (8c. ὁ ᾿Αντώ-
Strabonis ἱστοριχῶν ὑπομνημάτων fragmenta 189
ἔχων τὴν πρὸς τῇ Πισιδίᾳ μέχρι Anoddwvadog τῆς πρὸς
ΑἋτιαμείᾳ τῇ Κιβωτῷ χαὶ τῆς "ταρωρείου τινὰ καὶ τὴν Av-
χαογνέαν ἐτεειρᾶτο τοὺς ἐχ tov Ταύρου χατατρέχοντας Κίλικας
χαὶ Πισίδας τὴν χώραν ταύτην Φρυγῶν οὖσαν καὶ + Κιλίκων
ἐξαιρεῖν.
d. Str. XII 6,1 p. 568 Auvvtag δ᾽ ὑπὲρ τριακοσίας ἔσχε
ποίμνας ἐν τοῖς τόποις τούτοις (80. ἐν τοῖς τῶν Avxaovwy
ὁροπεδίοις).
6. Str. XIV 5, 6 p. 671 “AoxéAaog — --- λαβὼν τὴν Τρα-
χειῶτιν Κιλικίαν ὅλην πλὴν Σελευκείας, nad ὃν τρότον καὶ
‘duvvtag πρότερον εἶχε καὶ tte πρότερον Κλεοπάτρα.
18 καὶ Κιλέκων om. Mein., καὶ “υκέων susp. Cor., καὶ “υκαόνων Kr.
γιος), οὺς δοχιμάσειεν, ἐπὶ φόροις ἄρα τεταγμένοις Πόντου μὲν Δαρεῖον
— — ΑΙμύνταν δὲ Πισιδῶν.
11sqq. De Antipatro Derbeta cf. Strab. XII 1, 4 p. 535 (fr. 129,
4sq.). XIV δ, 24 p. 679. Cic. ad. fam. XIII 73, 2.
COMM. Ciliciam Asperam Amyntas non tum 8. 36, sed post pugnam
Actiacam devicto Antonio ab Augusto videtur accepisse, quoniam ille qui-
dem hanc terram donaverat Cleopatrae a. 36: cf. fr. 216.
218
Str. XIE 2,11 p. 540 Εἰς τριγονίαν δὲ προελϑόντος τοῦ
γένους (sc. ΑΤριοβαρζάνους tov τῶν Kannaddxwy βασιλέως)
ἐξέλιπε᾽ κατεστάϑη δ᾽ ὃ Aoyéhaog οὐδὲν προσήκων αὐτοῖς
“Ἀντωνίου καταστήσαντος (a. 36).
1 τριγένεειαν Clorwz | προελϑὸν τὸ γένος Cor.
—————
Cf. Cass. Dio. XLIX 32 Ὁ δ᾽ οὖν ᾿Αντώνιος — — δυναστείας
Ἀμύντᾳ μὲν Γαλατίας — — ἔδωχε — — ἀρχελάφ δὲ Kannadoxlag
ἐχβαλὼν τὸν ᾿Αριαράϑην. Ὁ δ᾽ ᾿Αρχέλαος οὗτος πρὸς μὲν πατρὸς ἐκ
τῶν ᾿Αρχελάων ἐκείνων τῶν τοῖς Ῥωμαίοις ἀντιπολεμησάντων ἦν, ἐκ δὲ
μητρὸς ἑταίρας Γλαφύρας ἐγεγέννητο.
219
Str. XII 3, 41 p. 562 Ὕστατος δὲ τῆς Παφλαγονίας joke
Δηιόταρος, Κάστορος υἱός, 6 προσαγορευϑεὶς Φιλάδελφος
2 καστόρους CDhl καστόρου iorxz: corr. Cas.
190 Paulus Otto
τὸ Mops Ζασικείον ἔχων τὰ Dec pe. πιρισιιστενν cue re.
Youre.
% povleou cuut.. Moplemw, Tze. corr. Gar.
COMM. Jigivcerut ive Castor: pat. ou et Gaimtiae x Paphiagr-
wine fuerut rex. successit &. 3b. ut videtur. in Papilagoniae repur:; nam
Gaiatw sb Autonic Gate erat Amynwm ‘fr 2i7,: cf. Niese in mus. Bner
sol. PAXVIIT » ove. It pugus Actinca Deiorarus Phimdetphus ab Ar-
tomy travel ac Ocwuviauum Piut. Am. 63. 63. Cass. 10. 1, 13.
2241
Str. ΧΙ] 3,14 p. 547 Ἐμιϑερυϑεῖσαν ὁ tne Aeron.
tor Serr lee. τι) Aucoos εἴ, fr. 171) παρεέῤιικεν {{Ὑτις
ασωκσίσι.
CONN. Veri eunillimum est ἃ. 36 Amisum regi abcul Gatam ess:
ab Antonio, yuvniam hoe anno permulta is Asia novavit multosqne rerces
instituit: τ. fragmerts antecedentia et Niesinm in mus. Rhen. vol. KX A VID
p. O82 adu. 3.
221
Str. XII 4, 35 p. 561 Exetooz μὲν οὖν (8c. 6 Πομττ. tc,
ν, fr. 137; ott διέταξε tr» Φαϊιμωνῖτιν. of δ᾽ toreger 3e-
σελεῖσε καὶ teetss ἔγειμαν.
% δεέμεεναν .. δεένειμαν C-r.
COMM. Vix potest dubitari. guin hoc quoque factum sit ab Antonio
a. $6: cf. comm. ad fr. 220 et Niesium J. iti 1.
222
Str. XII 3, 39 p. 561 “Edodr, δὲ καὶ ἡ μάσεια βασι-
ecge’ viv δ᾽ ἐγεωρχέα ἐστί.
COMM. Antonius buius rei erat auctor a. 36: cf. comm. ad. fr.
220 sy. οἱ Niesium 1. ibi 1.
223
Str. ΧΙ 14, 9 p. 530 Agtraoracdrs δὲ ᾿Αντωνίῳ χωρὶς tis
Cf. Plut. Ant. 37 Αὐτὸς dé (Bc. ὁ ‘Artwros) — — ἐχώρει dt” "Aoe-
βέας καὶ ᾿Αρμενίας, ὅπου ovveAGotans αὐτῷ τῆς δυνάμεως xal τῶν σιυμ-
Strabonis ἱστορικῶν ὑπομνημάτων fragmenta 191
ἄλλης innelag αὐτὴν τὴν xatapeaxtov ἑξακισχιλίαν ἵππον
ἐχτάξας ἐπέδειξεν, ἡνίκα εἰς τὴν Mrdlav ἐνέβαλε σὺν αὑτῷ
(a. 36).
3 ἀπέδειξεν CEl
μάχων βασιλέων (πάμπολλοι δὲ ἦσαν οὗτοι, μέγιστος δὲ πάντων ὃ τῆς
Ἀρμενίας ᾿ρταουάσδης ἑξαχισχιλίους ἱππεῖς χαὶ πεζοὺς ἑπταχισχιλίους
παρέχων) ἐξήτασε τὸν στρατόν.
COMM. Plutarchus hoc loco equitum cataphractorum numerum
solum exhibet, sed infra c. 50 etiam ceterorum equitum ab Artavasde
adductorum habet rationem, qui fuerunt decem milia: cf. Fabricius
“Theophan. v. Myt. ἃ. Q. Dellius’ p. 2248q.
224
a. Str. XI 13, 4 p. 524 ᾿Ἀντωνίῳ δὲ χαλεπὴν τὴν στρα-
τείαν (sc. τὴν ἐπὶ Παρϑυαίους a. 36) ἐποίησεν οὐχ ἡ τῆς
χώρας φύσις, ἀλλ᾽ ὃ τῶν ὅδῶν ἡγεμών, 6 τῶν Aoueviwy βα-
σιλεὺς Agraovacdns, ὃν [εἰκὸς] ἐχεῖνος ἐπιβουλεύοντα αὐτῷ
σύμβουλον ἐποιεῖτο καὶ κύριον τῆς περὶ τοῦ πολέμου γνώμης"
ἐτιμωρήσατο μὲν οὖν αὐτόν, ἀλλ᾽ ὀψέ, ἡνέκα πολλῶν αἴτιος
κατέστη καχῶν Ῥωμαίοις καὶ αὐτὸς καὶ ἐχεῖνος, ὅστις τὴν 700
τοῦ Ζεύγματος ὁδὸν tov κατὰ tov Εὐφράτην μέχρι τοῦ awa-
σϑαι τῆς “«Ἱτροπατηνῆς ὀχτακισχιλίων σταδίων ἐποίησε, πλέον
ἢ διπλασίαν τῆς εὐθείας, διὰ ὀρῶν καὶ ἀνοδιῶν καὶ xvxho-
πορίας.
4 εἰκὸς ortum ex vocab. seq. ἐκεῖνος, om. oz, ὡς δἰκὸς χ, οἰκῇ Mein.
Cf. Plut. Ant. 37—39. 50. (37) Αὐτὸς δὲ (sc. 6 Ἀντώνιος) Κλεο-
πάτραν εἰς Αἴγυπτον ἀποπέμψας ἐχώρει δι᾿ Ἀραβίας καὶ Ἀρμενίας, ὅπου
— — ἐξήτασε τὸν στρατόν. — (38) Πρῶτον μὲν οὖν αὐτοῦ δέον ἐν Ἀρ-
μενίᾳ διαχειμάσαι καὶ διαναπαῦσαι τὸν στρατὸν ὀχταχισχιλίων σταδίων
ἀποτετρυμένον πορείᾳ καί, πρὶν ῆ κινεῖν &x τῶν χειμαδίων Πάρϑους,
ἔαρος ἀρχῇ Ὕῆηδίαν καταλαβεῖν οὐχ ἠνέσχετο τὸν χρόνον, ἀλλ᾽ εὐϑὺς
nyev ἐν ἀριστερᾷ λαβὼν Aguevlav καὶ τῆς ᾿Ατροπατηνῆς ἁψάμενος
ἐπόρϑει τὴν χώραν. --- (39) Ὁ δὲ Aguénos ᾿Αρταουάσδης ἀπογνοὺς τὰ
Ῥωμαίων (post Statiani cladem) ῴχετο τὴν αὑτοῦ στρατιὰν ἀναλαβών,
καίπερ αἰτιώτατος τοῦ πολέμου γενόμενος. — (50) ἴωι καὶ μάλιστα κατά-
δηλος ἣν Αρταουάσδης ὃ ᾿Αρμένιος Ἀντώνιον ἐχείνου τοῦ πολέμου τὸ
1
192 Paulus Otto
Ὁ. Str. XVI 1, 28 p. 748 ᾿“ντώνιος δὲ συμβούλῳ τῷ 24Q-
μενέῳ χρώμενος προὐδόϑη καὶ καὶ κακῶς ἐπολέμησεν.
τέλος ἀφελόμενος. El γὰρ ove ἀπήγαγεν ἐκ Mydlag ἱππεῖς ἑξαχισχι-
λίους καὶ μυρίους παρῆσαν, --- — οὐκ ἂν ὑπῆρξεν αὐτοῖς (sc. τοῖς Πάρ-
ϑοις) ἡττωμένοις ἀναφέρειν χαὶ ἀνατολμᾶν τοσαυτᾶχις.
220
Str. ΧΙ 18, 8 p.523 Βασίλειον δ᾽ αὑτῶν (sc. τῶν “4τρο-
πατίων) ϑερινὸν μὲν év πεδίῳ ἱδρυμένον Γάξαχα, {χειμερινὸν
δὲ Φράαταν ἐν φρουρέῳ ἐρυμνῷ [Οὐέρα], ὅπτερ Ἵντώγιος ἐπο-
18qq. Locus valde corruptus in codd. sic legitur: βασίλειον δ᾽ αὐτῶν
ϑερεινὸν μὲν ἐν πεδίῳ ἱδρυμένον γάζα καὶ ἐν φρουρίῳ ἐρυμνῷ οτέρα (οὐέρ
th ex D, ubi ultima littera incerta est) omeg ‘4. κτλ. — Ex γάζα καὶ Gros-
kurd recte restituit nomen Γάζακα. Idem v. ἃ, post hoc vocabulum inseruit
χειμάδιον 8. χειμερενὸν δὲ, quod posterius recepit Meincke. — Iysto audacius
nuper Fabricius “‘Theophanus v. Mytil. ἃ. Q. Dellius’ p. 127sqq. nimium tri-
buens coniecturis satis incertis illorum vv. dd., qui nunc in illis regionibus
veterum oppida, ubi fuerint sita, student investigare, locum sic_refinxit:
βασίλειον αὐτῶν (χειμερινὸν μὲν... ...), ϑερινὸν δὲ ἐν πεδέῳ ἱδρυ-
μένον Γάξακα σὺν φρουρίῳ ἐρυμνῷ Οὐέρᾳ, ὅπερ ‘Ad. xtd. Tribus igitur
locis traditas mutavit litteras. Sed multa praeterea eius coniecturae obstant.
— Regia illa Medorum ab Antonio oppugnata appellatur apud Plutarchum
Peaata, apud Dionem Πράασπα. Iam statuit Fabr. et Gazaca et Veram et
Phraata (Phraaspa) unius ciusdemque urbis esse nomina, vel potius ipsam ur-
bem esse appellatam Gazacu, arcem Phraaspa vel Veram. Sed veterum testi-
monia adversantur. Nam ct ex Ptolemaeo (VI 2, 10) et ex Asinio Quadrato
ap. Steph. Byz. 8. vv. discimus Gazaca (Zazaca) et Phraaspa duas diversas fuisse
urbes. — Porro Fabr. Gazaca vel Phraata acstivam fuisse regiam affirmat, ubi
autem per hiemem habitaverint reges fatetur se nescire. Iam vero βασέλεεον
fuisse Phraata testatur Cussius Dio (XLIX 25 τοῖς Πραάσποις τῷ βασιλείῳ
αὐτῶν προσπεσών) et, cum Antonius urbem obsiderct, familiam regiam ibi
habitasse apparet ex Plutarcho (c. 88 v. infra). Quoniam autem instante hicme
Antonius in Mediam incurrit (Plut. Ant. 38 πρῶτον μὲν οὖν αὐτοῦ δέον ἐν
Agpsvia διαχειμάσαε — — καὶ πρὶν ἢ κινεῖν ἐκ τῶν χεεμιαδίων
Πάρϑους ἔαρος ἀρχῇ Μηδίαν καταλαβεῖν οὐκ ἠνέσχετο τὸν χρόνον, ἀλλ᾽
εὐϑυς ἦγεν κτλ.), neccssario statuendum est in hibernis tunc fuisse Medos.
Hiberna igitur, non aestiva, Phraata erat regia. Hoc autem nomen quin
Strabo quoque exhibuerit, eo minus dubito, quod hoc loco ad eundem fontem
redit, ad quem Plutarchus ct Cassius Dio, nimirum ad Dellium. Itaque post
Γάξακα inserenda esse puto verba χειμερινὸν δὲ Peaata, quae propter simi-
lem utriusque nominis exitum exciderunt, cum scribae oculi a Γαζακα statim
aberrarent ad Φράατα. Illud autem OYEPA, quod iam propter ipsam nomi-
nis formam videtur suspectum neque ab ullo scriptore commemoratur, nil aliud
mihi videtur esse nisi dittographia orta cx litteris sequentibus ΟΠΘΡΑντώνεος,
in quod vitium librarius eo facilius poterat incidere, quod omissis verbis zee-
μερινὸν δὲ Peaara ct vocabulo Iataxa corrupto in Fava καὶ alterius oppidi
nomen ipsa sententia flagitabat.
Strabonis ἱστοριχῶν ὑπομνημάτων fragmenta 198
λιόρχησε κατὰ τὴν ἐγεὶ Παρϑυαίους στρατείαν (a. 36). Διέχει
δὲ τοῦτο τοῦ ράξου ποταμοῦ τοῦ δρίζοντος τήν τε Aoueviay
χαὶ τὴν Atgonxatnyny σταδίους δισχιλίους καὶ τετραχοσίους,
ὥς φησιν 6 ΔΦέλλιος ὃ τοῦ Avtwriov φίλος συγγρά-
wag τὴν ἐπὶ Παρϑυαίους αὐτοῦ στρατείαν, ἐν 7
παρῆν καὶ αὑτὸς ἡγεμονίαν ἔχων».
7 ὁ 4έλλιοο] ἀδέλφιος codd.: corr. Cas., φησιν Δέλλιος Fabric. 1. 1., sed
tum debebat scribere φησι.
Cf. Plut. Ant. 38 Αὐτὸς δὲ (8c. ὁ ᾿ἀντώνιος) Φραατα μεγάλην πό-
λιν, ἐν ἡ καὶ τέκνα καὶ γυναῖχες ἦσαν τοῦ τῆς ηδίας βασιλέως, ἐπολι-
όρχει. ib. 49 ‘Exty δὲ ἡμέρᾳ μετὰ τὴν τελευταίαν μάχην ἐπὶ τὸν ᾿Αράξην
ποταμὸν ἧχον ὁρίζοντα Μηδίαν καὶ ᾿Αρμενίαν. ib. 50 Ὥδευσαν μὲν οὖν
ἀπὸ Φραάτων ἡμέρας ἑπτὰ χαὶ εἴχοσι. Cf. Cass. Dio. XLIX 28 Βα.
Liv. per. 130 M. Antonius — — tarde Mediam ingressus bellum — —
intulit et, cum duabus legionibus amissis nulla re prospere cedente retro
rediret, insecutis subinde Parthis — — in Armeniam reversus est XXI
diebus CCC milia fuga emensus.
226
Str. XI 14, 15 p. 532 Ζιαδεξάμενος δ᾽ Agraovacdne éxei-
γον (86. τὸν Τιγράνην) τέως μὲν ηὐτύχει φίλος ὧν Ῥωμαίοις,
Ἀντώνιον δὲ προδιδοὺς Παρϑυαίοις ἐν τῷ πρὸς αὐτοὺς πο-
λέμῳ (a. 36) δίκας ἔτισεν" ἀναχϑεὶς γὰρ εἰς Alebavdgerav
ὑπ᾽ αὑτοῦ (a. 34) δέσμιος πομπευϑεὶς διὰ τῆς πόλεως τέως
μὲν ἐφρουρεῖτο, Exact’ ἀνῃρέϑη συνάπτοντος τοῦ Axtionod
2 εὐτύχει lorwxz ἢ 4 τίσαι codd.: corr. Xylander ἢ ὅ Ante δέσμιος add.
καὶ Cor.
484. cf. Plut. Ant. 50 “Anavtec οὖν ὀργῇ παρώξυνον ἐπὶ τὴν τιμω-
ρίαν τοῦ ᾿Αρμενίου τὸν ᾿Αντώνιον. Ὁ δὲ λογισμῷ χρησάμενος οὔτε
ἐμέμψατο τὴν προδοσίαν οὔτε ἀφεῖλε τῆς συνήϑους φιλοφροσύνης καὶ
τιμῆς πρὸς αὐτὸν ἀσϑενὴς τῷ στρατῷ καὶ ἄπορος γεγονώς. Ὕστερον
μέντοι πάλιν ἐμβαλὼν εἰς ᾿Αρμενίαν καὶ πολλαῖς ὑποσχέσεσι χαὶ προ-
χλήσεσι πείσας αὐτὸν ἐλθεῖν εἰς χεῖρας συνέλαβε χαὶ δέσμιον χατα-
γαγὼν εἰς ᾿Αλεξάνδρειαν ἐϑριάμβευσεν. ‘Qe μάλιστα Ῥωμαίους ἐλύπησεν,
ὡς τὰ καλὰ καὶ σεμνὰ τῆς πατρίδος Αἰγυπτίοις διὰ Κλεοπάτραν χαρι-
ζόμενος. Cf. Cass. Dio. XLIX 398ᾳ. Zon. X 27 P I 521 BD. Ios.
A. I. XV 4,3. B. I. I 18,5. Liv. per. 131. Oros. V1 19,3. Vell. Il
82, 3. Tac. ann. Π 3.
Leipsiger Studien. XI. Suppl. 13
o
194 Paulus Otto
"ολέμου. Mer ἐχεῖνον δὲ πλείους ἐβασίλευσαν ὑπὸ Kaloage
καὶ Ῥωμαίοις ὄντες.
6 cf. Cass. Dio. LI5 Tov τε Ἀρμένιον ἀποχτείνασα (86. ἡ Κλεο-
πάτρα a. 30) τὴν χεφαλὴν αὐτοῦ τῷ Μηδῳ ὡς xal ἐπιχουρήσοντίέ σφισι
διὰ τοῦτ᾽ ἔπεμψεν. Cf. Tac. 1. 1.
227
Str. XI 14,6 p. 529 Ov zodv δ᾽ ἄπωϑεν [ἐστι) τῆς πόλεώς
(sc. “ρταξάτων) gore ta Τιγράνου καὶ Agtraovacdov yato-
φυλάκια, φρούρια ἐρυμνά, Βάβυρσά te καὶ Ὀλανή" ἣν δὲ καὶ
ἄλλα ἐπὶ τῷ Εὐφράτῃ.
1 ἐστε inclus. Mein. || 2 ἐστε] ἐπὲ codd., καὶ Xyl.: corr. Mein. ex Kr. coni.
Cf. Cass. Dio. XLIX 398q. Τὰ μὲν πρῶτα ἄδετόν τε εἶχε (SC. ὁ
Ἀντώνιος τὸν ᾿Δρταουάσδην a. 34) χαὶ χατὰ τὰ φρούρια, ἐν οἷς οἱ oy
σαυροὶ ἦσαν, περιῆγεν, εἴ πως ἀμαχί σφας «λάβοι. - -- “ὡς δ᾽ οὔτε οἱ
χρυσοφύλαχες προσεῖχον αὐτῷ χαὶ οἱ τὰ ὅπλα ἔχοντες ἀρτάξην τὸν
πρεσβύτατον τῶν παίδων αὐτοῦ βασιλέα ἀνϑείλοντο, ἔδησεν αὐτὸν ἀρ-
γυραῖς ἁλύσεσιν. --- — (40) Kax τούτου τοὺς μὲν ἐθελοντὶ τοὺς δὲ χαὶ
βίᾳ λαβὼν πᾶσαν τὴν ᾿ἡρμενίαν κατέσχεν. Cf. Zon. X 2 P I 521 Β
Oros. VI 19, 3.
228
Str. XI 13, 2 p. 523 Ἔχουσι δ᾽ (sc. of ᾿“εροπάτεοι) ἰσχι-
ροὺς γείτονας τοὺς Aoueviovg καὶ τοὺς Παρϑυαίους, tg ὧν
“τερικόπτονται ττολλαχις᾽ ἀντέχουσι δ᾽ ὅμως καὶ ἀπολαμβά-
γουσι τὰ ἀφαιρεϑέντα, καϑάντερ τὴν Συμβάκην ἀπέλαβον παρὰ
τῶν Aoueviwy ὑπὸ Ῥωμαίοις γεγονότων χαὶ αὐτοὶ meoedr-
λύϑασι τῇ φιλίᾳ τῇ -"ερὸς Καίσαρα" ϑεραπεύουσι δ᾽ ἅμα καὶ
τοὺς Παρϑυαίους.
COMM. Symbacam ab Antonio redditam esse Atropatenis a. 33 veri
simile est: cf. Gutschmid ‘Geschichte Irans und seiner Nachbarlaender
von Alexander d. Gr. bis z. Untergang d. Arsaciden’ p. 101.
229
Str. VI. 1, 6 p. 259 Πομ:τήιον δ᾽ ἐκβαλὼν τῆς Σικελίας (6)
1 ὁ add. Cor.
Strabonis ἱστοριχῶν ὑπομνημάτων fragmenta 195
Σεβαστὸς Καῖσαρ (a. 36) δρῶν λειπτανδροῦσαν τὴν πόλιν (se.
τὸ Ῥήγιον) συνοίχους ἔδωκεν αὐτῇ τῶν ἐκ τοῦ στόλου τινάς"
χαὶ νῦν ἱκανῶς εὐανδρεῖ.
8 αὐτῷ ΑΒΟ] αὐτοῖς n (ex corr. sec. m.), αὐτῇ k
COMM. Rhegium non colonia facta est ab Augusto, sed mansit
municipium, dictum Regium Iulium: cf. Mommsen in CIL X 1 p. 3.
230
Str. III 2, 2 p. 141 Ὁ δ᾽ ἀδελφὸς αὐτοῦ (se. Γναίου Πομ-
πηίου) Σέξτος — — Σικελίαν ἀπέστησεν, εἶτ᾽ ἐχπεσὼν ἐνγ-
Cf. App. b. c. V 133---44 (133) Πομπήιος δ᾽ éx μὲν Σικελίας ἄχρᾳ ,
Auxivlg προσέσχε --- — φεύγων ἐς ᾿Αντώνιον κτλ. --- — (140) Ὁ δ᾽ ἔρη:
μος ὧν ἤδη φίλων (sc. Πομπήιος) ἐς τὰ μεσόγεια τῆς Βιϑυνίας ἀνεχώρει
λεγόμενος ἐς ᾿Αρμενίους ἐπείγεσϑαι. Καὶ αὐτὸν νυχτὸς ἀναξεύξαντα
ἀφανῶς ἐδίωχεν δ᾽ te Φούρνιος χαὶ ὃ Τίτιος καὶ én’ ἐχείνοις ᾿Αμύντας.
Συντόνῳ δὲ δρόμῳ περὶ ἑσπέραν καταλαβόντες ἐστρατοπέδευσαν ἕκαστος
ἐφ᾽ ἑαυτοῦ περὶ λόφῳ τινὲ ἄνευ τάφρου χαὶ χάρακος. --- --- Ὧδε δὲ αὐ-
τοῖς ἔχουσιν ὁ Πομπήιος νυχτὸς ἐπέϑετο —— χαὶ πολλοὺς ἔχτεινεν. ---
— Καὶ οὐδὲν én’ ἔργῳ τοιῷδε πλέον ἢ αὖϑις ἐς τὸ μεσόγειον ἐχώρει"
οἱ δ᾽ ἁλισϑέντες εἵποντο xal σιτολογοῦντα ἠνώχλουν, ἕως χινδυνεύων
ὑπὸ τῆς ἀπορίας ἠξίωσεν ἐς λόγους ἐλϑεῖν. --- --- (142) Καὶ τοῖς μὲν
ἀμφὶ τὸν Φούρνιον δόξα ἦν, ὅτι ὁ Πομπήιος ἐξ ἀπορίας τῶν παρόντων
ἑαυτὸν ἐς τὴν ἐπιοῦσαν ἡμέραν ἐχδώσει τῷ Τιτίῳ᾽ 6 δὲ νυχτὸς -- —
ἔλαϑε μετὰ τῶν εὐζώνων ὑπεξελθὼν τοῦ στρατοπέδου, οἷς οὐδὲ αὐτοῖς
προεῖπεν οἱ χωρήσειν ἔμελλεν. Ἐπενόει δ᾽ ἐπὶ ϑάλασσαν ἐλϑὼν ἐμπρῆ-
σαι τὸ τοῦ Τιτίου ναυτικόν. Καὶ τάχ᾽ av ἔδρασεν, εἰ μὴ Σκαῦρος avto-
μολήσας an’ αὐτοῦ τὴν μὲν ἔξοδον ἐμήνυσε χαὶ τὴν ὁδὸν, ἣν ἐφέρετο,
τὴν δ᾽ ἐπίνοιαν οὐχ ὥδει. Τότε δὴ χιλίοις χαὶ πενταχοσίοις ἱππεῦσιν
᾿Ιμύντας ἐδίωχε τὸν Πομπήιον ἱππέας οὐχ ἔχοντα. Καὶ ἐς τὸν ᾿Αμύνταν
οἱ τοῦ Πομπηίου πλησιάσαντα μετεχώρουν. --- — ἹΜονούμενος οὖν ὁ
Πομπήιος καὶ δεδιὼς ἤδη τὰ οἰχεῖα ἑαυτὸν ἄνευ σπονδῶν ἐνεχείρισεν
᾿Ἀμύντᾳ. -- -- (144) Καὶ Πομπήιος μὲν --- — ἑαλώχκει, Τίτιος δὲ τὸν μὲν
στρατὸν αὐτοῦ μετεστράτευσεν Ἀντωνίῳ, αὐτὸν δὲ Πομπήιον --- --- ἐν
Μιλήτῳ κατέχανεν εἴτε δι᾽ αὑτοῦ --- --- εἴτε χαὶ ἐπιστείλαντος Arvtw-
viov χιλ. Cass. Dio. XLIX 118ᾳ. (18) Τῆς τε κατὰ ϑάλασσαν σωτη-
ρίας ἀπέγνω καὶ --- --- ἐς τὴν μεσόγειαν ὥρμησε. Καὶ αὐτὸν ἐπιδιώξαν-
τες 0 τε Τίτιος xat ὁ Φούρνιος ἔν τε Μιδαείῳ τῆς Φρυγίας κατέλαβον
καὶ περισχόντες ἐζώγρησαν. αϑὼν δὲ τοῦτο ὃ ᾿Αντώνιος εὐθὺς μὲν
ὑπ᾽ ὀργῆς ἐπέστειλέ σφισιν, ἵνα ἀποϑάν αὖϑις δ᾽ οὐ πολλῷ ὕστερον
13*
196 Paulus Otto
ϑένδε (a. 36) εἰς τὴν ᾿Ασίαν, ἁλοὺς ὑπὸ τῶν “Ἀντωνίου στρα-
τηγῶν ἐν Μιλήτῳ κατέστρεψε τὸν βίον (a. 35).
4 Μελήτῳ) Μιδαείῳ Kram. ex Lachmanni schedis e Cass. Dione XLIX
18. Sed traditae lectioni patrocinatur locus Appiani (Ὁ. c. V 144), quem illi
temere mutaverunt. Et etiamsi verum sit, quod narrat Dio, Midaéi captum
esse 8. Pompeium, fieri tamen potuit, ut postea interficeretur Mileti.
μετανοήσας, ἵνα σωθῇ. ... Τοῦ οὖν δευτέρου γραμματοφόρου τὸν πρό-
τερον φϑάσαντος ὕστερον τὰ περὶ τοῦ ϑανάτου αὐτοῦ γράμματα ὃ Τί-
τιος λαβὼν --- --- τῷ τάξει τῆς κομιδῆς αὐτῶν, ἀλλ᾽ οὐ τῇ γνωμῷ προσ-
ἐσχε. Καὶ οὕτως ὅ τε Σέξτος --- — ἀπέϑανε χτλ. Cf. Zon. X 25 PI
518C—519B. Liv. per. 131. Oros. VI 19, 2. Vell. Π 79. Flor. ἢ
18, 8. Eutr. VII 6. Ps. Aur. 84.
231
Str. XIV 1, 42 p. 649 Οὗτός (re) δὴ (8c. Πυϑόδωρος)
xad ἡμᾶς ἤκμασε (sc. ἐν Τράλλεσι) καὶ Mnvddweoc, avre
λόγιος καὶ ἄλλως σεμνὸς καὶ βαρύς, ἔχων τὴν ἱερωσύνην τοὶ
Διὸς τοῦ “Ταρισαίου" κατεστασιάσϑη δ᾽ ὑπὸ τῶν “Ζομετέοι
τοῦ ηνοβάρβου φίλων, καὶ ἀνεῖλεν αὑτὸν ἐκεῖνος ὡς ἀφι-
στάντα τὸ ναυτικὸν πιστεύσας τοῖς ἐνδειξαμένοις.
1 τὰ add. Cas. {| 3/4 τοῦ λαρισσαίου διεὸς moz ἢ 4 λαρισσαέον codd.:
corr. Pale qui tamen scribendum susp. lageo(ov ex IX 5, 19 p. 440 | Jow-
atov Tzsch.
COMM. Cn. Domitius Ahenobarbus annis 40—32 in Asia fuit. For-
tasse res pertinet ad a. 35, cum 8. Pompeius in Asiae ora copias et clas-
sem colligeret et id ageret, ut Domitium dolo ac proditione caperet (App.
b. c. V 137).
232
a. Str. IV 6, 10 p. 207 Οἱ μὲν οὖν Ἰάποδες τερότερον
εὐανδροῦντες καὶ tov ὄρους ἐφ᾽ ἑκάτερον τὴν οἴχησιν ἔχοντες
καὶ τοῖς λῃστηρίοις ἐπικρατοῦντες ἐκπεπόνηνται τελέως ὑπὸ
2 ἑκάτερα Cor.
Cf. App. Ill. 16—21 (16) Ιαπόδων δὲ τῶν ἐντὸς Ἄλπεων ϊοεντῖνοι
μὲν καὶ Αὐενδεᾶται προσέϑεντο αὐτῷ (sc. Καίσαρι) προσιόντι, ᾿ρουπῖνοι
δ᾽, οἱ πλεῖστοι χαὶ μαχιμώτατοι τῶνδε τῶν Ἰαπόδων εἰσίν, ἐκ τῶν χω-
μῶν ἐς τὸ ἄστυ ἀνῳφχίσαντο χαὶ προσιόντος αὐτοῦ ἐς τὰς ὕλας συνέφυ-
Strabonis ἱστορικῶν ὑπομνημάτων fragmenta 197
τοῦ Σεβαστοῦ Καίσαρος καταπολεμηϑέντες (a. 35). Πόλεις
δ᾽ αὐτῶν Méroviov, Agovrivor, ἸΜονήτιον, Οὐένδων.
b. Str. VII ὅ, 4 p. 314 Οἱ Ἰάποδες, --- — ἀρειμάνιοι μέν,
ἐχπεπονημένοι δὲ ὑπὸ τοῦ Σεβαστοῦ τελέως" πόλεις δ᾽ αὑτῶν
Métoviov, Agovrivot, Movntiov, Οὐένδων.
5 ἀρουπεινοὶὲ A (et ἡ sup. δὲ add. m. sec.) C (sine acc.) ἀρούπεινον ΒΙ:
corr. Kr. | οὕενδον codd.: corr. Cor., vevdwy Cluver ἢ 8 ἀρουπῖνος A
ἀρούπενος Bl ἀρούπενον C(?): corr. Kr. | Μονήττιον Tzsch. | Avévdor
Cluver
γον. Ὁ δὲ Καῖσαρ τὸ ἄστυ ἑλὼν οὐχ ἐνέπρησεν ἐλπίσας ἐνδώσειν αυ-
τούὐς᾽ καὶ ἐνδοῦσιν οἰχεῖν ἔδωχεν. (18) Ἰάποδες δὲ οἱ πέραν Ἄλπεων,
ἔϑνος ἰσχυρόν τε χαὶ ἄγριον, δὶς μὲν ἀπεώσαντο Ῥωμαίους --- --- ᾿άχυ-
ληίαν δ᾽ ἐπέδραμον καὶ Τεργηστὸν Ῥωμαίων ἄποικον ἐσχύλευσαν. Ἐπι-
ὄντος δ᾽ αὐτοῖς τοῦ Καίσαρος ὁδὸν ἀνάντη χαὶ τραχεῖαν, οἱ δ᾽ ἔτι
μᾶλλον αὐτὴν ἐδυσχέραινον αὐτῷ τὰ δένδρα κόπτοντες. --- --- Καὶ αὐτὴν
(sc. τὴν πόλιν ᾧ ὄνομα Τέρπωνος) ὃ Καῖσαρ ὁλὼν οὐχ ἐνέπρησεν ἐλπί-
σας χαὶ τούσδε ἐνδώσειν" χαὶ ἐνέδωχαν. (19) Ἐπὶ δ᾽ ἑτέραν πόλιν ἐχώρει
Μετοῦλον, ἢ τῶν Ἰαπόδων ἐστὶ χεφαλή. --- --- (21) Μετούλου δ᾽ ἁλούσης
οἱ λοιποὶ τῶν Ἰαπόδων καταπλαγέντες ἑαυτοὺς ἐπέτρεψαν τῷ Καίσαρι.
Ἰάποδες μὲν οὖν οἱ πέραν Ἄλπεων τότε πρῶτον Ῥωμαίων ὑπήχουσαν.
Cf. Cass. Dio. XLIX 348q. Liv. per. 131. Oros. VI 19, 3. Vell.
II 78. Sueton. Aug. 20 sq.
233
a. Str. IV 6, 10 p. 207 Me? ove (sc. τοὺς ᾿Ιάποδας) ἡ
Σεγεστικὴ πόλις ἐν πεδίῳ, ag ἣν 6 Savog παραρρεῖ ποτα-
μὸς ἐχδιδοὺς εἰς τὸν Ἴστρον. Κεῖται δὲ ἡ πόλις εὐφυῶς
πρὸς τὸν κατὰ τῶν Aaxwy πόλεμον.
2 ὁ Zavos) ὁ ῥῆνος αὐτὸς codd. αἶνος ἢ ἤνος mg. ο, Noagos Cas., ὁ
Zavoc latere in (ὁ ῥην)οσαντὸς cognovit Xyl., ex ogy» Tyrwhitt male effcoit
ὅλην, quae potius male repetita sunt ὁ litteris antecedentibus; ὁ Saos Mein. ||
4 δάκων codd.: corr. Mein.
Cf. App. Ill, 22—24 (22) Ἐς δὲ τὴν Σεγεστιχὴν γῆν ot Ῥωμαῖοι
δὲς πρότερον ἐμβαλόντες οὔτε ὅμηρον οὔτε ἄλλο τι εἰλήφεσαν᾽ ὅϑεν
ἦσαν ἐπὶ φρονήματος οἱ Σεγεστανοί. Ὁ δὲ Καῖσαρ αὐτοῖς ἐπῴει διὰ
τῆς Παιόνων γῆς, — — ἐς ὃ διῆλθεν ἐς τὴν Σεγεστανῶν καὶ τήνδε
Παιόνων οὖσαν ἐπὶ τοῦ Σάου ποταμοῦ, ἐν ᾧ καὶ πόλις ἐστὶν ἐχυρὰ
τῷ τε ποταμῷ καὶ τάφρῳ μεγίστῃ διειλημμένη, διὸ χαὶ μάλιστα αὐτῆς
ἔχρῃζεν ὃ Καῖσαρ ὡς ταμιείῳ χρησόμενος ἐς τὸν Δακῶν χαὶ Βαστερ-
σι
198 Paulus Otto
b. Str. VII 5,2 p. 313 Ἡ δὲ Σεγεστικὴ πόλις ἐστὶ Παν-
γονέων ἐν συμβολῇ ποταμῶν πλειόνων ἁπάντων τελωτῶν,
εὐφυὲς ὁρμητήριον τῷ πρὸς Donors πολέμῳ.
7 daxovs ΒΟ]: corr. Kr.
νῶν πόλεμον, ol πέραν εἰσὶ τοῦ Ἴστρον — — ἐμβάλλει δ᾽ 6 Σάος ἐς
τὸν Ἴστρον. --- --- (24) Οἱ Σεγεστανοὶ δὲ πᾶσαν πολιορχίαν ὑποστάντες
ἡμέρᾳ τριακοστῇ κατὰ χράτος ἐλήφϑησαν (a. 35). Cf. Cass. Dio. XLIX
368q. Zon. X 27 PI 521 BC. Liv. per. 131. Oros. VI119,3. Sueton.
Aug. 20 Βα.
234
Str. IV 6,7 p. 205 Μεσσάλας δὲ πλησίον αὐτῶν (se. τῶν
Σαλασσώ») χειμαδεύων τιμὴν ξύλων κατέβαλε τῶν te καυσέ-
μων καὶ τῶν πτελεΐνων ἀκοντισμάτων [καὶ] τῶν γυμναστικῶν.
Ἐσύλησαν δέ ποτε καὶ χρήματα Καίσαρος οἱ ἄνδρες οὗτοι χαὶ
ἐπέβαλον “κρημνοὺς στρατοπέδοις, πρόφασιν ὡς ὅδδοποιοῦντες
ἢ γεφυροῦντες ποταμούς.
3 καὶ del. Mein.
COMM. M. Valerius Messala Corvinus a. 35 sub Octaviano impera-
tore cum Iapodibus, Pannonis, Arupinis bellum gessit (Tibull. IV 1,
107 sqq., Zippel “Die roemische Herrschaft in Mlyrien’ p. 235). Anno
sequenti idem Salassos domuit (App. Ill. 17. Cass. Dio XLIX 38). Itaque
quae Strabo narrat, fortasse facta sunt hieme 35/4, cum Messala in vicinia
hiemaret, ut ineunte vere statim contra illos proficisceretur. — Caesar
quando ab illis spoliatus sit, omnino ignoramus.
235
Str. VII 5, 5 p. 315 Εἶτα ἡ τῶν Ζαλματέων παραλία καὶ
τὸ ἐπίνειον αὐτῶν Salwy. Ἔστι δὲ τῶν πολὺν χρόνον πολε-
μησάντων πρὸς Ῥωμαίους τὸ ἔϑνος τοῦτο᾽ κατοικίας δ᾽ ἔσχεν
ἀξιολόγους εἷς πεντήκοντα, ὧν τινας καὶ πόλεις, Σάλωνά τε
1 εἶτα] καὶ codd., ἀπειτα Pleth., dehinc Guarin., ὁξῆς δὲ Cas., εἶτα
scripsi cum Mein.
Cf. App. Ill, 24—27 (24) Ὁ οὖν Καῖσαρ ἐπὶ Δαλμάτας μετῳει,
γένος ἕτερον Ἰλλυριῶν Ταυλαντίοις ὅμορον. (25) Οἱ Δαλμάται δ᾽ ἐξ οἱ
τὰς ὑπὸ Γαβινίῳ πέντε ταξεις ἀνρρήχεσαν καὶ τὰ σημεῖα εἰλήφεσαν,
Strabonis ἱστορικῶν ὑπομνημάτων fragmenta 199
καὶ Πριάμωνα καὶ Νινίαν καὶ Σινώτιον τό τε νέον χαὶ τὸ
ς
παλαιόν, ἃς ἐνέπρησεν 0 Σεβαστὸς (a. 34).
5 Πρώμωνα Schweighs. ad App. Ill. 12
ἐπαρϑέντες ἐπὶ τῷδε τὰ ὅπλα οὐκ ἀπετέϑειντο ἔτεσιν ἤδη déxa. ᾿Αλλὰ
καὶ τοῦ Καίσαρος ἐπιόντος αὐτοῖς συμμαχήσειν ἀλλήλοις συνετίϑεντο. ---
-- Καὶ συμφεύγουσιν ἐς τὴν Πρωμόναν. (26) Ὁ δὲ Καῖσαρ αὐτήν τε καὶ
δύο λόφους, οἱ ἔτι ἐχρατοῦντο ὑπὸ τῶν πολεμίων, ὁμοῦ περιετείχιζε ---
— χαὶ — τὴν Πρωμόναν εἷλεν οὕπω τῆς περιτειχίσεως τετελεσμένης.
(27) Συνόδιον δ᾽ αἱροῦσι πόλιν (sc. οἱ Ῥωμαῖοι) --- --- ‘O δὲ τό .τε Συνό-
διον ἐνέπρησε χαὶ --- --- αὐτὸς yee διὰ τῆς φάραγγος χόπτων τὴν ὕλην
χαὶ τὰς πόλεις αἱρῶν χαὶ πάντα ἐμπιπράς, ὅσα χατὰ τὴν ὅδὸν ἥρει.
Cf. Cass. Dio. XLIX 38. Liv. per. 132. Flor. II 25. Vell. II 90.
Sueton. Aug. 20.
236
Str. V 3, 8 p. 235 Τοσοῦτον δ᾽ ἐστὶ τὸ εἰσαγώγιμον ὕδωρ
διὰ τῶν ὑδραγωγείων, ὥστε ποταμοὺς διὰ τῆς πόλεως (BC. τῆς
Ῥώμης) καὶ τῶν ὑπονόμων ῥεῖν, ἅπασαν δὲ οἰκίαν σχεδὸν
δεξαμενὰς καὶ σίφωνας καὶ κρουνοὺς ἔχειν ἀφϑόνους, ὧν πλεί-
στην ἐπιμέλειαν ἐποιήσατο ϊάρκος Ayeinmag πολλοῖς καὶ
ἄλλοις ἀναϑήμασι κοσμήσας τὴν πόλιν (a. 38).
2 ὑδραγωγίων C Mein.
Cf. Frontin. de aq. 19 Post... Agrippa aedilis post primum
consulatum imperatore Caesare Augusto II L. Volcatio cos. anno post
urbem conditam DCCXIX (a. 33) — — allerius aquae proprias vires col-
legit et Tepulae rivum intercepit. <Adquisitae aquae ab inventore nomen
Iuliae datum est. — — Kodem anno Agrippa ductus Appiae, Anions,
Marciae paene dilapsos restituit et singulari cura conpluribus salientibus
(aguis) instruxit urbem. ib. 10. Idem cum iam lertio consul fuisset, C.
Sentio Q. Lucretio coss. (a. 19) post annum tertium decimum quam Lluliam
deduxerat, Virginem quoque in agro Lucullano collectam Romam per-
duxit. Cf. Plin. N. H. XXXVI 121. Cass. Dio. XLVIII 32. XLIX 42
(qui tamen aquam Iuliam a. 40 Romam perductam, Marciam a. 34 ab
Agrippa refectam esse tradit).
237
Str. VIII 4,3 p. 359 Ἐνταῦϑα (sc. ἐν τῇ, MePuvn) Ayelr-
mag tov τῶν Maveovolwy βασιλέα τῆς “Ἀντωνίου στάσεως
3
σι
200 Paulus Otto
ὄντα Βόγον κατὰ τὸν πόλεμον τὸν Antcanoy διέφϑεερε (a. 31)
λαβὼν ἐξ ἐπίπλου τὸ χωρίον.
Cf. Cass. Dio. L 11 Kal ὃ ᾿Αγρίππας τήν τε Μεθώνην ἐκ προσ-
βολῆς λαβὼν χαὶ τὸν Βογούαν ἐν αὐτῷ χτείνας, τάς τε χατάρσεις τῶν
δλχάδων ἐπιτηρῶν χαὶ ἀποβάσεις ἄλλοτε ἄλλῃ τῆς Ἑλλάδος ποιούμενος
ἰσχυρῶς αὐτὸν (sc. τὸν ᾿Αντώνιον) ἐτάραττεν. Cf. Zon. X 29 P I 5240.
Oros. VI 19, 6.
238
a. Str. VII 7,6 p. 325 Ἐφεξῆς δὲ τὸ στόμα τοῦ AuBea-
κικοῦ κόλπου. --- — Οἰχοῦσι δὲ ta μὲν ἐν δεξιᾷ εἰστελέουσι
τῶν Ἑλλήνων Anapvaves, καὶ ἱερὸν τοῦ Axtiov Andliwyvos
ἐνταῦϑαά ἐστι πλησίον τοῦ στόματος, λόφος τις, ἐφ᾽ ᾧ ὃ νεώς,
ὅ καὶ ὑπ᾿ αὑτῷ πεδίον ἄλσος ἔχον καὶ νεώρια, ἐν οἷς ἀνέϑηκε
Καῖσαρ τὴν dexavatay ἀκροϑένιον ἀπὸ μονοχρότου μέχρι δε-
χήρους᾽ ὑπὸ πυρὸς δ᾽ ἠφανέσϑαι καὶ of νεώσοικοε λέγονται
καὶ τὰ πλοῖα" ἔν ἀριστερᾷ δὲ ἡ Νικόπολις καὶ τῶν Ἠπει-
ρωτῶν οἱ Κασσωπαῖοι μέχρι τοῦ μυχοῦ τοῦ κατὰ AuBoaxiay.
10 — — Ηὐτύχει μὲν ovv καὶ πρότερον ἡ πόλις αὕτη διαφε-
ρόντως (τὴν γοῦν ἐπωνυμίαν ἐντεῦϑεν ἔσχηχεν ὃ κόλττος),
μάλιστα δ᾽ ἐκόσμησεν αὐτὴν Πύρρος βασιλείῳ χρησάμενος
τῷ τόπῳ᾽ Μακεδόνες δ᾽ ὕστερον καὶ Ῥωμαῖοι καὶ ταύτην καὶ
τὰς ἄλλας κατεπόνησαν τοῖς συνεχέσι πολέμοις διὰ τὴν azel-
15 ϑειαν, ὥστε τὸ τελευταῖον 6 Σεβαστὸς ὁρῶν ἐκλελειμμένας
τελέως τὰς πόλεις εἰς μίαν συνῴκισε τὴν ὑπ᾽ αὐτοῦ κληϑεῖ-
σαν Νικόπολιν ἐν τῷ κόλπῳ τούτῳ, ἐχάλεσε δ᾽ ἐπώνυμον τῆς
νέκης, ἔν ἡ κατεναυμάχησεν “ντώνιον πρὸ τοῦ στόματος τοῦ
κόλπου καὶ τὴν Alyuntiwy βασίλισσαν λεοτάτραν πεαροῦσαν
20 ἐν τῷ ἀγῶνι καὶ αὐτήν (a. 31). Ἢ μὲν οὖν Νικόπολις εὐαν-
δρεῖ καὶ λαμβάνει nad ἡμέραν ἐπίδοσιν χώραν te ἔχουσα
2 τὰ] τὰς Cl τοῖς B (sed οἵ in litura a sec. m.) E: corr. Kr. ex Pleth. |
eiondéovts Pleth. ἢ 6 δεκανέαν ABC] τὴν iF’ ἀκροϑένιον no δεκάνεων Pleth.:
* corr. Wesseling (ad Diod. XIV 103) [10 εὐτύχει Cor.
Cf. Cass. Dio. LI 1 Kal ἐπ᾽ αὐτῇ (sc. τῇ πρὸς ᾿Αντώνιον rav-
μαχίᾳ) τῷ te Anddkwn τῷ Αχτίῳ τριήρη te xal τετρήρη Ta τε ἄλλα
τὰ ἑξῆς μέχρι δεχήρους ἐκ τῶν αἰχμαλώτων νεῶν ἀνέϑηχε χαὶ ναὸν
μείζω ὠχοδόμησεν ἀγῶνα τέ τινα xual γυμνιχὸν χαὶ μουσικῆς innodgo-
Strabonis ἱστορικῶν ὑπομνημάτων fragmenta 901
πολλὴν καὶ τὸν ἐκ τῶν λαφύρων χόσμον τό τε κατασκευασϑὲν
τέμενος ἐν τῷ προαστείῳ τὸ μὲν εἰς τὸν ἀγῶνα τὸν πεντε-
τηρικὸν ἐν ἄλσει ἔχοντι γυμνάσιόν τε καὶ στάδιον, τὸ δ᾽ ἐν
τῷ ὑπερχειμένῳ τοῦ ἄλσους ἱερῷ λόφῳ τοῦ “Ἵπόλλωνος.
᾿ποδέδεικται δ᾽ 6 ἀγὼν Ὀλύμπιος, ta Ἄχτια, ἱερὸς τοῦ
Axtiov, Ἀπόλλωνος, τὴν δ᾽ ἐπιμέλειαν ἔχουσιν αὐτοῦ “ακε-
δαιμόνιοι. Ai δ᾽ ἄλλαι κατοικίαι τεεριπόλιοι τῆς Νικοτεό-
λεώς εἰσιν. Ἤχγετο δὲ καὶ πρότερον τὰ Ἄχτια τῷ ϑεῷ, στε-
φανίτης ἀγών, ὑττὸ τῶν περιοίκων νυνὶ δ᾽ ἐντιμότερον ἐποίη-
σεν ὃ Καῖσαρ.
b. Str. VII 7, 5 p. 324 Ὃ Κόμαρος (8c. λιμήν) ᾿Ισϑμὸν
ποιῶν ἑξήκοντα σταδίων ττρὸς τὸν Ἀμβρακικὸν κόλπον καὶ
τὸ tov Σεβαστοῦ Καίσαρος χτίσμα τὴν Νικόπολιν. |
6. Str. X 2,2 p. 450 “ναχτόριον --- ἐπὶ χερρονήσου ἱδρυ-
μένον ᾿αχτίου πλησίον, ἐμπόριον τῆς νῦν ἐχτισμένης ἐφ᾽ ἡμῶν
Νικοπόλεως.
μίας τε πεντετηρικὸν ἱερὸν (οὕτω γὰρ τοὺς τὴν σίτησιν ἔχοντας ὀνο-
μάζουσι) κατέδειξεν Ἄχτια αὐτὸν προσαγορεύσας. Πόλιν τέ τινὰ ἐν τῷ
τοῦ στρατοπέδου τόπῳ τοὺς μὲν συναγείρας, τοὺς δ᾽ ἀναστήσας τῶν
πλησιοχώρων συνῴχισε Νικόπολιν ὄνομα αὐτῇ δούς. Cf. Paus. V 23, 3.
VII 18,8. Χ 38, 4. ΒΌΒΕΘΒ; Aug. 18. Plin. N. Η. IV5. Euseb. Il
p. 140 Sch.
239
a. Str. VIIL 7,5 p. 387 Mera δὲ τούτους Πατραι, πόλις
ἀξιόλογος" --- — Ῥωμαῖοι δὲ νεωστὶ μετὰ τὴν Antiaxny νίκην
ἵδρυσαν αὐτόϑι τῆς στρατιᾶς μέρος ἀξιόλογον, καὶ διαφερόν-
τως εὐανδρεῖ νῦν ἀποικία Ῥωμαίων οὖσα.
b. Str. X 2, 21 p. 460 Ἔστι δέ τις καὶ πρὸς τῇ Καλυ-
8 στρατείας codd,: corr. ον. ἢ ὅ ἔστε δὲ Ὄνϑις πρὸς Palmer ex schol.
ad Nicandr. Ther. 215
COMM. De hac colonia cf. Paus. VII 18, 5. Plin. N. H. IV 11.
Euseb. Hieron. II p. 1428q. Sch.; Zumpt comm. epigr. 1 p. 375, Hertz-
berg ‘Geschichte Griechenlands unter der Herrschaft der Roemer’ I p.
495 sqq., Mommsen in CIL III p. 95 sq. Quo tempore deducta sit haec
colonia, non satis constat.
30
35
202 Paulus Otto
δώνε λίμνη μεγάλη καὶ εὔοψος, ἣν ἔχουσιν of ἐν Πάτραις
Ῥωμαῖοι.
6 εὔυψος BCD (sed hic post corr.) ghinox εὔψυχος k; in marg. v haec
adduntur: τὴ» νῦν μάλαιναν καλουμένην, quae in proximis inseruatur in s
240
Str. XIV 3,3 p. 665 Ζύμην — ἣν νυνὶ Ῥωμαίων anoi-
nla νέμεται.
1 laid CDFhw δυσμένην i διδυμήνην moexe: corr. Cas. | vue C
COMM. De hac Augusti, ut videtur, colonia cf. Plin. N. H. IV 13;
Zumpt comm. epigr. I p. 3758q., Hertzberg ‘Gesch. Griechenlands unter
d. Herrschaft ἃ. Roem.’ I p. 496 adn. 31", Mommsen in CIL III p. 96
et in hist. Rom. V° p. 238 adn. 3.
241
Str. VII 7, 5 p. 324 Βουϑρωτὸν ἐπὶ τῷ στόματι tov Πη-
λώδους καλουμένου λιμένος ἱδρυμένον ἐν τόπῳ χερρονησί-
ζοντε ἐποίκους ἔχον Ῥωμαίους.
2 χερσονησίζοντι C
COMM. Quo anno ab Augusto deducta sit colonia nescitur: cf.
Plin. N. H. IV 4; Zumpt comm. epigr. I p. 376, Hertzberg ‘ Geschichte
Griechenlands unter d. Herrschaft d. Roem.’ I p. 498.
242
Str. XII 3, 14 p. 547 Ei?’ ὃ τύραννος Σεράτων χαχώς
αὐτὴν (sc. τὴν “Ἅμισόν) διέϑηκεν᾽ εἶτ᾽ ἠλευϑερώϑη. παάλεν μετὰ
τὰ ᾿ΑἈχτιακὰ ὑπὸ Καίσαρος τοῦ Σεβαστοῦ καὶ νῦν εὖ συνέ-
στηχεν.
COMM. Cf. Plin. N. H. VI 7. In tempore Strabo videtur errasse,
quia huius urbis aera redit ad a. 33: cf. Marquardt “Roem. Staatsver-
waltung’ I? p. 350 adn. 11.
€
, 243
Str. XII 8, 9 p. 574/5 Ἐν δὲ τοῖς Axtiaxoic (a. 31) ἀπο-
στὰς -Avtwviov (sc. Κλέων 6 xad ἡμᾶς τῶν λῃστηρίων ἥγε-
μὼν v. fr. 205) τοῖς Καίσαρος προσέϑετο στρατηγοῖς καὶ ἔτι-
Strabonis ἱστοριχων ὑπομνημάτων fragmenta 208
μήϑη τιλέον ἢ κατ᾽ ἀξίαν προσλαβὼν τοῖς παρ᾽ ᾿Αἰντωνίου
δοθϑεῖσι καὶ τὰ παρὰ τοῦ Καίσαρος" ὥστ᾽ ἀντὶ λῃστοῦ δυνά-
στου τπεεριέχειτο σχῆμα ἱερεὺς μὲν ὧν τοῦ ᾿Αβρεττηνοῦ Διός,
ἹΜυσίου ϑεοῦ, μέρος δ᾽ ἔχων ὑπήχοον τῆς Mwenvis (Πυσία
δέ ἐστι καὶ αὕτη καϑάπερ ἡ ᾿Αβρεττηνή), λαβὼν δὲ ὕστατα
καὶ τὴν ἐν τῷ Πόντῳ τῶν Κομάνων ἱερωσύνην, εἰς ἣν κατελ-
ϑὼν ἐντὸς μηνιαίου χρόνου κατέστρεψε τὸν βίον" νόσος δ᾽
ἐξήγαγεν αὐτὸν ὀξεῖα εἴτ᾽ ἄλλως ἐπιπεσοῦσα ἐκ τῖς ἄδην
πλησμονῆς, εἴϑ᾽, ὡς ἔφασαν of περὶ τὸ ἱερόν, κατὰ μῆνιν τῆς
ϑεοῦ" ἐν γὰρ τῷ περιβόλῳ τοῦ τεμένους ἡ οἴκησίς ἐστιν ἢ τὲ
τοῦ ἱερέως χαὶ τῆς ἱερείας, τὸ δὲ τέμενος χωρὶς τῆς ἄλλης
ἁγιστείας διαφανέστατα τῆς τῶν ὑείων κρεῶν βρώσεως καϑα-
ρεύει, ὅπου γε καὶ ἡ ὅλη πόλις, οὐδ᾽ εἰσάγεται εἷς αὐτὴν tg"
ὃ δ᾽ ἐν τοῖς πρώτοις τὸ λῃστρικὸν ἦϑος ἐπεδείξατο εὐθὺς
χατὰ τὴν πρώτην εἴσοδον τῇ παραβάσει τούτου τοῦ ἔϑους
ὥσπερ οὐχ ἱερεὺς εἰσεληλυϑώς, ἀλλὰ διαφϑορεὺς τῶν ἱερῶν.
4 παραλαβὼν rw || 6 eT ae | ἀβρετατηνοῦ CDhilrw ἀβρετ-
tavov oz ἀβρυτανοῦ ux: corr. Kyl. | 8 βρετατηνὴ i βρετηνὴ ux βρεττηνὴ
codd. rell.: corr. Xyl. J 11 ἄδην Ἶ Ἶ 10 Sia ἡ OWZ ἢ 19 εἰσ ἐμὴ γάύδι ὌΧ
244
Str. XVII 1,9 p. 794 Εἶτα τὸ Ποσείδιον (sc. ἐν τῷ μεγά-
Aw τῆς ᾿Αλεξανδρείας λιμένι), ἀγκών τις ἀπὸ τοῦ Ἐμπορίου
καλουμένου προπεπτωκὼς ἔχων ἱερὸν Ποσειδῶνος" ᾧ προσ-
Selo χῶμα ‘Avtuiviog Exe μᾶλλον προνεῦον εἰς μέσον τὸν λι-
μένα ἐπὶ τῷ ἄχρῳ κατεσκεύασε δίαιταν βασιλικήν, ἣν Τιμώ-
vecov προσηγόρευσε. Τοῦτο δ᾽ ἔπραξε τὸ τελευταῖον (a. 30),
ἡνέκα προλειφϑεὶς ὑπὸ τῶν φίλων ἀπῆρεν εἰς ᾿Αλεξανδρξδιαν
ὅ τιμώνιον codd.: corr. Cobet miscell. orit. p. 202 ἢ 7 ἡνέώκ᾽ ἀπολει-
φϑεοὶς Cobet 1. 1.
Cf. Plut. Ant. 69 “Avramoc δὲ τὴν πόλιν (sc. τὴν ᾿Αλεξανδρειαν)
ἐκλιπὼν καὶ τὰς μετὰ τῶν φίλων διατριβὰς οἴκησιν ἔναλον χατεσχεύαζεν
αὑτῷ περὶ τὴν Φάρον εἰς τὴν ϑάλασσαν χῶμα προβαλών᾽ καὶ διῆγεν
αὐτόϑι φυγὰς ἀνθρώπων καὶ τὸν Τίμωνος ἀγαπᾶν καὶ ξηλοῦν βίον
ἔφασχεν, ὡς δὴ πεπονϑὼς ὅμοια καὶ γὰρ αὐτὸς ἀδικηϑεὶς ὑπὸ φίλων
καὶ ἀχαριστηϑεὶς διὰ τοῦτο χαὶ πᾶσιν ἀνϑρώποις ἀπιστεῖν χαὶ δυσχε-
ραίνειν. ib. 11 Τῷ δὲ ᾿Αντωνίῳφ Κανίδιός τε τῆς ἀποβολῆς τῶν ἐν
10
15
10
15
204 Paulus Otto
μετὰ τὴν ἐν ᾿Αχτίῳ καχοπραγίαν Τιμώνειον αὑτῷ κρένας τὸν
λοιπὸν βίον, ὃν διάξειν ἔμελλεν ἔρημος τῶν τοσούτων φέλων.
8 τιμώνιον codd. exc. E
᾿Ἀχτίῳ δυνάμεων αὐτάγγελος ἦλϑε. — — Οὐ μὴν διετάραξέ τε τούτων
αὐτόν, ἀλλὰ ὥσπερ ἄσμενος τὸ ἐλπίζειν ἀποτεϑειμένος, ἵνα χαὶ τὸ
φροντίζειν, τὴν μὲν ἔναλον ἐχείνην δίαιταν, ἣν Τιμώνειον ὠνόμαζεν,
ἐξέλιπεν κτλ.
245
ἃ. Str. XVII 1,11 p.797 Mera δὲ τὴν Καίσαρος τελευ-
τὴν καὶ ta ἐν Φιλίπποις διαβὰς ᾿Αντώνιος εἰς τὴν ᾿Ασίαν
ἐξετίμησεν ἐπὶ τελέον τὴν Κλεοπάτραν, ὥστε καὶ γυναῖκα ἔχρινε
καὶ ἐτεκνοποιήσατο ἐξ αὐτῆς, τόν τε χτιαχὸν πόλεμον συνή-
ρατο ἐκείνῃ καὶ συνέφυγε᾽ καὶ μετὰ ταῦτα ἐπαχολουϑῆήσας ὃ
Σεβαστὸς Καῖσαρ ἀμφοτέρους κατέλυσε καὶ τὴν “41ἴγυπτον
ἔπαυσε παροινουμένην (8. 30).
b. Str. XVII 1, 10 p. 795 Διὰ δὲ τοῦ Ἱπποδρόμου διελθόντι
ἡ Νιχόπολίς ἐστιν ἔχουσα xaroixlavy ἐπὶ ϑαλάττῃ τπεόλεως
οὐχ ἐλάττω" τριάκοντα δέ εἶσιν ἀπὸ τῆς ‘Alebavdgelac στά-
διοι. Τοῦτον δὲ ἐτίμησεν ὃ Σεβαστὸς Καῖσαρ τὸν τόπον,
ὅτε ἐνταῦϑα ἐνίκα τῇ μάχῃ τοὺς ἐτιεξιόντας ἐπ᾿ αὑτὸν μετὰ
᾿Αντωνίου" καὶ λαβὼν ἐξ ἐφόδου τὴν πόλιν ἠνάγκασε τὸν μὲν
᾿ΑἈντώνιον ἑαυτὸν διαχειρίσασϑαι, τὴν δὲ Κλεοπάτραν ζῶσαν
ἐλϑεῖν εἰς τὴν ἐξουσίαν' μιχρὸν δ᾽ ὕστερον κἀκείνη ἑαυτὴν
Ὁ ἐπὶ) ἐν τῇ Di
In universum cf. Plut. Ant. 14--86. Zon. X 808ᾳ. Cass. Dio.
LI 9—18. Liv. per. 133. Oros. VI 19, 16—18. Flor. II 21, 9—t11.
Eutr. VII 7. Vell. If 87. Ps. Aur. 85, 5. 86, 3. Sueton. Aug. 17.
Euseb. Hieron. II p. 1408q. Sch.
9844. cf. Cass. Dio. LI 18 Ὁ δ᾽ οὖν Καῖσαρ — — καὶ πόλιν καὶ
ἐχεῖ ἐν τῷ τῆς μάχης χωρίῳ συνῴκισε χαὶ τὸ ὄνομα καὶ τὸν ἀγῶνα
αὐτῷ ὁμοίως τῇ προτέρᾳ (sc. Nicopoli in Epiro conditae) δούς.
1484ηη. cf. Cass. Dio. LI 11 Καῖσαρ δὲ ἐπεθύμει μὲν χαὶ τῶν
ϑησαυρῶν ἐγχρατὴς γενέσϑαι χαὶ ἐχείνην (sc. τὴν Ἀλεοπατραν) ζῶσαν
τε συλλαβεῖν χαὶ ἐς τὰ νικητήρια ἀναγαγεῖν. --- --- Καὶ διὰ τοῦτ᾽ ἔπεμψε
πρὸς αὐτὴν Γαιόν τε Προχουλήιον ἱππέα χαὶ ᾿Επαφρόδιτον ἐξελεύϑερον
ἐντειλάμενός σφισιν, ὅσα χαὶ εἰπεῖν χαὶ πρᾶξαι ἐχρῆν. Καὶ οὕτως ἐχεῖ-
vor συμμίξαντες τῷ Κλεοπάτρᾳ χαὶ μέτριά τινα διαλεχϑέντες ἔπειτ᾽
Strabonis ἱστοριχῶν ὑπομνημάτων fragmenta 205
ἐν τῇ φρουρᾷ διεχειρίσατο λάϑρα δήγματι ἀσπίδος ἢ φαρ-
μάχῳ ἐπιχρίστῳ (λέγεται γὰρ ἀμφοτέρως), καὶ συνέβη καταλυ-
ϑῆναι τὴν τῶν Aayidwrv ἀρχὴν πολλὰ συμμείνασαν ἔτη.
ἐξαίφνης συνήρπασαν αὐτήν, πρίν τι ὁμολογηθῆναι. Kax τούτου ἐχπο-
δὼν πάντα ἀφ᾽ ὧν ἀποϑανεῖν ἐδύνατο ποιησάμενοι ἡμέρας μέν τινας
κατὰ χώραν αὐτῷ τὸ τοῦ ᾿Αντωνίου σῶμα ταριχευούσῳ διατρῖψαι ἐπέ-
τρεψαν, ἔπειτα δὲ ἐς τὰ βασίλεια αὐτὴν ἤγαγον. --- — ib. 14 Καὶ τὸ
μὲν σαφὲς οὐδεὶς οἶδεν, @ τρόπῳ διεφϑάρη᾽ — — λέγουσι δὲ οἱ μέν, ὅτι
ἀσπίδα ἐν ὑδρίᾳ ἢ ῆ καὶ ἐν ἄνϑεσί τισιν ἐσχομισϑεῖσαν of προσέϑετο, οἱ
δέ, ὅτι βελόνην, ἡ τὰς τρίχας ἀνεῖρεν, ἰῷ τινι --- --- χρίσασα τέως μὲν
αὐτὴν ἐν ty κεφαλῇ ἐφόρει ὥσπερ εἰώϑει, τότε δὲ προχατανύξασά τι
τὸν βραχίονα ἐς τὸ αἷμα ἐνέβαλεν. Cf. Plut, Ant. 788q. 8584ᾳ. Liv.
Oros. Flor. Eutr. Vell. Ps. Aur. Suet. Euseb. Hieron. ll. ll.
246
ἃ. Str. XVII 1, 12 sq. p. 797/8 Ἐπαρχία δὲ viv ἔστι (se. ἡ
“ἴγυπτος inde ab ἃ. 30) φόρους μὲν τελοῦσα ἀξιολόγους, ὑπὸ
σωφρόνων δὲ ἀνδρῶν διοικουμένη τῶν πεμπομένων ἐπάρχων
ἀεί. Ὃ μὲν οὖν πεμφϑεὶς τὴν τοῦ βασιλέως ἔχει τάξιν" ὑπ᾽
αὑτῷ δ᾽ ἐστὶν 6 δικαιοδότης ὃ τῶν πολλῶν κρίσεων κύριος"
ἄλλος δ᾽ ἐστὶν ὃ προσαγορευόμενος ἰδιόλογος, ὃς τῶν ἀδεσπό-
των καὶ τῶν εἰς Καίσαρα πίπτειν ὀφειλόντων ἐξεταστής ἐστι"
σπεαρέπονται δὲ τούτδις ἀπελεύϑεροι Καίσαρος καὶ οἰκονόμοι
μείζω καὶ ἐλάττω πεπιστευμένοι πράγματα. Ἔστι δὲ καὶ
στρατιωτιχοῦ τρία τάγματα, ὧν τὸ ἕν κατὰ τὴν πόλιν ἵδρυ-
ται, tadda δ᾽ ἐν τῇ χώρᾳ᾽ χωρὶς δὲ τούτων ἐννέα μέν εἶσι
σπεῖραι Ῥωμαίων, τρεῖς μὲν ἐν τῇ πόλει, τρεῖς δ᾽ ἐπὶ τῶν
ὅρων τῆς «Αἰϑιοπίας ἐν Συήνῃ φρουρὰ τοῖς τόποις, τρεῖς
δὲ κατὰ τὴν ἄλλην χώραν. Εἰσὶ δὲ καὶ ἱππαρχίαι τρεῖς ὅ-
μοίως διατεταγμέναι κατὰ τοὺς ἐπικαιρίους τόπους. Τῶν δ᾽
ἐπιχωρίων ἀρχόντων κατὰ πόλιν μὲν O τε ἐξηγητής ἐστι πορ-
φύραν ἀμπεχόμενος καὶ ἔχων πατρίους τιμὰς καὶ ἐπιμέλειαν
6 ἴδιος λόγος codd., ἐδιολόγος Schneider in lexic. Graco. ἢ 16 κατὰ πό-
λιν om. mos, sed κατὰ τὴν πόλεν habent post ἐστι
Cf. Cass. Dio. LI 17 "Ex δὲ τούτου τήν τε Αἴγυπτον ὑποτελῇ
ἐποίησε (86. 6 Καῖσαρ) καὶ τῷ Γάλλῳ τῷ Κορνηλίῳ ἐπέτρεψε. Cf. Eutr.
Vil 1. Vell. If 39. Fest. 13. Sueton. Aug. 18. Euseb. Hieron.
10
25
206 Paulus Otto
τῶν τῇ πόλει χρησίμων καὶ ὃ ὑπομνηματογράφος καὶ (Ὁ)
ἀρχιδικαστής, τέταρτος δὲ ὁ γυκτερινὸς στρατηγός. Ἦσαν
μὲν οὖν χαὶ ἐπὶ τῶν βασιλέων αὗται ai ἀρχαί, κακῶς δὲ πο-
λιτευομένων τῶν βασιλέων ἠφανίζετο καὶ ἡ τῆς πόλεως εὐ-
χαιρία διὰ τὴν ἀνομίαν. --- --- (13) Ῥωμαῖοι δ᾽ εἰς δύναμιν,
wg εἰπεῖν, ἐπηνώρϑωσαν τὰ πολλὰ τὴν μὲν πόλιν διατάξαν-
τες, ὡς εἶπον, κατὰ δὲ τὴν χώραν ἐπιστρατήγους τινὰς καὶ
νομάρχας καὶ ἐϑνάρχας καλουμένους ἀποδείξαντες πραγμάτων
οὐ μεγάλων ἐπιστατεῖν ἠξιωμένους.
b. Str. XVII 1, 538 p. 819 Τρισὶ γοῦν σπείραις οὐδὲ ταύ-
ταις ἐντελέσιν ἱκανῶς ὑπὸ τῶν Ῥωμαίων ἡ χώρα (se. ἡ di-
ϑιοπία) φρουρεῖται" τολμήσασι δὲ τοῖς Αἰϑίοψιν ἐτειϑέσϑαι
κινδυνεῦσαι τῇ χώρᾳ συνέπεσε τῇ σφετέρᾳ. Καὶ ai λοιπαὶ δὲ
δυνάμεις αἱ ἐν Aiyint οὔτε τοσαῦταί τινές εἶσιν οὔτε ἀϑρό-
ats ἐχρήσαντο οὐδ᾽ anak Ῥωμαῖοι" ov γάρ εἶσιν οὔτ᾽ αὐτοὶ
«Αἰγύπτιοι πολεμισταί, καίττερ ὄντες τιααμπληϑεῖς, οὔτε τὰ
πέριξ ἔϑνη. :
18 ἐν τῇ Dh | ὁ ante ἀρχιδ. add. Cor. 22 καὶ Ρωμαῖοι δὲ codd. exc.
Fx || 23 ὡς εἰπεῖν inclus. v. Herwerden in Ἤν N. 8. vol. XV p. 457 |
24 ἐπιστρατηγούς codd. exc. «ἢ 27 your] ye z@ mavult Mein. ἢ 32 ovr’ αὐτοὶ
γάρ εἰσιν χ οὔτε γάρ εἰσεν οὔτ᾽ αὐτοὶ codd. rell. exc. F, in quo est οὗ γάρ
δἰσιν οἱ τ᾽ αὐτοί | 33 of αἰγύπτιοι codd. exc. DFx
II p. 1408q. Sch. Monum. Ancyr. V 24.— Tac. hist. 1 11 Aegyptum
copiasque, quibus coercerelur, tam inde a divo Augusto equites Romani
obtinent loco regum: tla visum expedire provinctam aditu difficilem,
annonae fecundam, superstilione ac lascivia discordem et mobilem, in-
sctam legum, ignaram magistratuum domui retinere.
COMM. De Aegypto Romanorum provincia ab Octaviano a. 30 con-
stituta cf. Marquardt ‘Roem. Staatsverwaltung’ I? p. 438 sqq., Mommsen
“Roem. Gesch.’ V* p. 566 sqq., Lumbroso ‘ricerche Alessandrine’ p. 158qq.,
‘]’ Egitto al tempo dei Greci 6 dei Romani.’
247
Str. XVII 1, 53. p. 819 Γάλλος μέν ye Κορνήλιος ὃ πρώ-
τος κατασταϑεὶς ἔπαρχος τῆς χώρας (sc. τῆς Alyvzror) ὑττὸ
Cf. Euseb. ap. Syncell. 583, 18. (II p. 140 Sch.) ᾿λεξανδρείας εἰλημ-
μένης πρῶτος ἡγεμὼν Αἰγύπτου πέμπεται Γάλλος Κορνήλιος, ὃς τῶν
Strabonis ἱστοριχῶν ὑπομνημάτων fragmenta 207
Καίσαρος (a. 30) τήν τε Ἡρώων πόλιν ἀποστᾶσαν ἐπελθὼν
δι᾿ ὀλίγων εἶλε στάσιν τε γενηϑεῖσαν ἐν τῇ Θηβαΐδι διὰ τοὺς 5
φόρους ἕν βραχεῖ κατέλυσε.
A ὀλίγον F
ἀποστάντων Αἰγυπτίων χαϑεῖλε τὰς πόλεις. Cf. Hieron. ib. p. 141 Sch.
Cass. Dio. LI 17. Eutr. VII 7. Fest. 13. Sueton. Aug. 66.
COMM. Cn. Cornelius Gallus praefectus Aegypti fuit a. 30—c. 27:
cf. Mommsen res gest. div. Aug. p. 106.
248
Str. XIII 1, 30 p. 595 Εἶτα Ῥοίτειον πόλις ἐπὶ λόφῳ κειμένη
καὶ τῷ Ῥριτείῳ συνεχὴς ἠιὼν ἁλετενής, [.4Ἰάντειον) ἐφ᾽ ἡ
μνῆμα καὶ ἱερὸν «Αἴαντος καὶ ἀνδριάς, ὃν ἄραντος ᾿Αντωνίου
χομισϑέντα εἰς Aiyuntoy ἀπέδωχε τοῖς οιτειεῦσι πάλιν κα-
ϑάπερ καὶ ἄλλοις (ἄλλους) ὃ Σεβαστὸς Καῖσαρ (8. 80). Τὰ ὃ
γὰρ κάλλιστα ἀναϑήματα ἐκ τῶν ἐπιφανεστάτων ἱερῶν ὁ μὲν
3 - > ’ ς - 2
NOE τ «Αϊγυπτίᾳ χαριζόμενος, ὁ δὲ ϑεοῖς ἀπέδωχε.
1 εἶτα) καὶ ἐφεξῆς moz | ῥδύτεον vel ῥούτεον codd. hic et v. 2 exc. Ε ἢ
2 ἠιὼν συνεχὴς moz | “4ἰάντδιον om. Eust. ad Il. B 648. H 86; delendum
aut post: ἢ collocandum put. Salmas. ἢ 4 ῥυτιεῦσι codd. ἢ 5 ἄλλους om. codd.
exc. x, qui habet adda: corr. Kr. ἢ 7 ἦρεν ἐν a Ε
Cf. Cass. Dio. LI 17 Χρήματα δὲ πολλὰ μὲν ἐν τῷ βασιλικῷ εὑρέϑη
(86. ἐν ᾿Αλεξανδρείᾳ), πάντα γὰρ ὡς εἰπεῖν χαὶ ta ἐχ τῶν ἁγιωτάτων
ἱερῶν ἀναϑήματα ἡ Κλεοπάτρα ἀνελομένη συνεπλήϑυσε τὰ λάφυρα τοῖς
Ῥωμαίοις. --- --- Τό τε σύμπαν ἢ τε ἀρχὴ ἡ τῶν Ῥωμαίων ἐπλουτίσϑη
χαὶ τὰ ἱερὰ αὐτῶν ἐχοσμήϑη. Monum. Ancyr. 1V 49sqq. (Mommsen
res gest. div. Aug. p. 958q.) Jn templis omnium civitatium pr{ovincijae
Astae victor ornamenta reposui, quae spoliatis tem[plts is] cum quo
bellum gesseram privatim possederat.
249
Str. XIV 1, 14 p. 637 To Ἡραῖον (86. τὸ ἐν Σάμῳ) ἀρχαῖον
ἱερὸν καὶ νεὼς μέγας" — — τό τε ὕπαιϑρον — μεστὸν ἀνδρι-
ἄντων ἐστὶ τῶν ἀρίστων᾽ ὧν τρία Μύρωνος ἔργα κολοσσικὰ
ἱδρυμένα ἐπὶ μιᾶς βάσεως, ἃ ἦρε μὲν “Ἀντώνιος, ἀνέϑηκε δὲ
σεάλεν (a. 30) ὁ Σεβαστὸς Notes εἰς τὴν αὑτὴν βάσιν τὰ δύο 5
4 ἐπὶ] ἐκ x
208 Paulus Otto
τὴν AInvav καὶ tov Ἡρακλέα, τὸν δὲ dia εἰς τὸ Καπετώλιον
μετήνεγχε κατασχευασας αὐτῷ vaioxoy.
COMM. De re v. ad fr. 248.
200
Str. XIV 2,19 p. 657 Ἐν δὲ τῷ προαστείῳ (sc. τῆς τῶν Κῴων
πόλεως) τὸ ᾿ΑΙσκληπιεῖόν ἔστι σφόδρα ἔνδοξον καὶ πολλῶν ava-
ϑημάτων μεστόν [ἱερόν], ἐν οἷς ἔστε καὶ ὃ Anediov Avrlyovos.
Ἦν δὲ καὶ ἡ ἀναδυομένη ᾿Αφροδίτη, ἣ νῦν ἀνάχειται τῷ Θεῷ
5 Καίσαρι ἐν Ῥώμῃ τοῦ Σεβαστοῦ ἀναϑέντος τῷ πατρὶ τὴν
ἀρχηγέτιν τοῦ γένους αὐτοῦ" φασὶ δὲ τοῖς Κῴοις ἀντὶ τῆς γρα-
φῆς ἑκατὸν ταλάντων ἄφεσιν γενέσϑαι τοῦ προσταχϑέντος
φόρου.
3 isecw om. F recte [717 ἐπιταχϑέντος suspicatur Mein.
Cf. Plin. N. H. XXXV 91 Venerem exeuntem ὁ mari divos Augustus
dicavit in delubro patris Caesaris, quae anadyomene vocatur.
251
Str. XII 3, 6 p. 542,3 Ἡ μὲν οὖν Ἡράκλεια πόλις ἐστὶν
εὐλίμενος καὶ ἄλλως ἀξιόλογος" — — ἣν τε αὐτόνομος, εἶτ᾽
ἐτυραννήϑη χρόνους τινάς, εἶτ᾽ ἡλευϑέρωσεν ἑαυτὴν τεάλιν.
ὕστερον δ᾽ ἐβασιλεύϑη γενομένη ὑπὸ τοῖς Ῥωμαίοις" ἐδέξατο
ὅ δ᾽ ἀποικίαν Ῥωμαίων ἐπὶ μέρει τῆς πόλεως καὶ τῆς χώρας.
“Ἰαβὼν δὲ παρ᾽ ᾿ΑἸντωνίου τὸ μέρος τοῦτο τῆς πόλεως ᾿Αδια-
τόριξ ὁ “ομνεκλείου τετράρχου Γαλατῶν vids, ὃ κατεῖχον οἱ
Ἡρακλειῶται, μιχρὸν τιρὸ τῶν ᾿Ακτιακῶν ἐπέϑετο νύκτωρ τοῖς
Ῥωμαίοις καὶ ἀπέσφαξεν αὐτοὺς ἐπιτρέψαντος, ὡς ἔφασχεν
10 ἐκεῖνος, Ἀντωνίου" ϑριαμβευϑεὶς δὲ μετὰ τὴν ἐν Anti νίκην
ἐσφάγη we? υἱοῦ (a. 29). V. fr. 252.
7 δομενεοκλείον hi
COMM. Heracleam colonia deducta est fortasse a Caesare, quae
tamen ab Adiatorige deleta non est restituta: cf. Zumpt comm. epigr. |
p. 317, Marquardt ‘Roem. Staatsverwaltung’ I* p. 357 adn. 5.
Strabonis ἱστορικῶν ὑπομνημάτων fragmenta 209
252
Str. XII 3, 35 p. 558/9 Καταλυϑέντος δὲ χαὶ τούτου (se.
τοῦ Avanundove) νῦν ἔχει (8c. τὴν ἔν Κομάνοις ἱερωσύνην) Av-
τευτος, υἱὸς “4διατόριγος, ὃς δοχεῖ ταύτης τυγχάνειν τῆς τιμῆς
παρὰ Καίσαρος τοῦ Σεβαστοῦ δι᾿ ἀρετήν. Ὁ μὲν γὰρ Καῖσαρ
ϑριαμβεύσας τὸν Adratogiya μετὰ παίδων καὶ γυναικὸς (a, 29 5
v. fr. 251) ἔγνω ἀναιρεῖν μετὰ τοῦ πρεσβυτάτου τῶν παίδων
(nv δὲ πρεσβύτατος οὗτος)" τοῦ δὲ δευτέρου τῶν ἀδελφῶν
αὐτοῦ φήσαντος εἶναι πρεσβυτάτου πρὸς τοὺς ἀπτάγοντας στρα-
τιώτας ἔρις ἣν ἀμφοτέροις πολὺν χρόνον, ἕως of γονεῖς ἔτεει-
σαν τὸν Avrevtoy παραχωρῆσαι τῷ νεωτέρῳ τῆς νίκης" αὖ- 10
τὸν γὰρ ἐν ἡλικίᾳ μᾶλλον ὄντα ἐπιτηδειότερον χηδεμόνα τῇ
μητρὶ ἔσεσθαι καὶ τῷ λειπτομένῳ ἀδελφῷ" οὕτω δὲ τὸν μὲν
συναποϑανεῖν τῷ πατρί, τοῦτον δὲ σωϑῆναι καὶ τυχεῖν τῆς
τιμῆς ταύτης. Αἰϊαϑόμενος γάρ, ὡς ἔοικε, Καῖσαρ ἤδη τῶν
ἀνθρώπων ἀνῃρημένων ἠχϑέσϑη καὶ τούς γε σωζομένους Eveg-
γεσίας καὶ ἐπιμελείας ἀξίους ὑπέλαβε δοὺς αὐτοῖς ταύτην
τὴν τιμήν.
4 δι᾽ ἀρετήν] διὰ τιμήν hil] 8 ἀνάγοντας codd.: corr. Cor. ἢ 15 ye] τὸ
codd.: corr. Cor.
—
5
253
Str. XIV 5, 14 p. 674/5 Avdoes δ᾽ ἐξ αὐτῆς (80. τῆς Tae-
σου) γεγόνασι τῶν μὲν στωικῶν — — ᾿4ϑηνόδωροι δύο" ὧν 6
μὲν Κορδυλίων καλούμενος συνεβίωσε ἴἥάρκῳ Κάτωνι καὶ ἔτε-
λεύτα παρ᾽ ἐκείνῳ (ef. fr. 159), ὁ δὲ τοῦ Σάνδωνος, ὃν καὶ Κα-
vavitny φασὶν ἀπὸ κώμης τινός, Καίσαρος καϑηγήσατο καὶ 5
τιμῆς ἔτυχε μεγάλης κατιών τε εἰς τὴν πατρέδα ἤδη γηραιὸς
κατέλυσε τὴν καϑεστῶσαν πολιτείαν κακῶς φερομένην ὑπό
τε ἄλλων χαὶ Βοήϑου, καχοῦ μὲν ποιητοῦ, καχοῦ δὲ πολίτου,
δημοχοπίαις ἰσχύσαντος τὸ πλέον. Ἐπῆρε δ᾽ αὐτὸν καὶ -Ay-
τώνιος κατ᾽ ἀρχὰς ἀποδεξάμενος τὸ γραφὲν εἰς τὴν ἐν Medin- 10
3 τολευτᾷ codd.: corr, Cor. [6 τ] δὲ Df] 8 βοηϑοῦ codd.: corr. Mein.
Cf. Lucian. macrob. 21 ᾿Αϑηνόδωρος Σάνδωνος Ταρσεὺς στωι-
κός, ὃς καὶ διδάσκαλος ἐγένετο Καίσαρος Σεβαστοῦ Θεοῦ, vp’ οὗ ἡ
Ταρσέων πόλις xal φόρων ἐχουφίσϑη, δύο χαὶ ὀγδοήχοντα ἔτη βιοὺς
Leipsiger Studien. XI. Suppl. 14
15
35
210 Paulus Otto
ποις νίκην ἔπος καὶ ἔτι μᾶλλον ἡ εὐχέρεια ἡ ἐπιπολάξζοισα
παρὰ τοῖς Ταρσεῦσιν, ὥστ᾽ ἀπαύστως σχεδιάζειν παρὰ χρῆμα
πρὸς τὴν δεδομένην ὑπόϑεσιν᾽ καὶ δὴ καὶ γυμνασιαρχέαν ὕστο-
σχόμενος Ταρσεῦσι τοῦτον ἀντιγυμνασίαρχον κατέστησε καὶ
τὰ ἀναλώματα ἐτείστεισεν αὐτῷ. Ἐφωράϑη δὲ νοσφισάμενος
τά τε ἄλλα χαὶ τοϊλαιον" ἐλεγχόμενος δ᾽ ὑπὸ τῶν κατηγόρων
ἐπεὶ τοῦ ᾿Αἰντωνίου παρῃτεῖτο τὴν ὀργὴν σὺν ἄλλοις καὶ ταῖτα
λέγων, ὅτε ‘woreg Ὅμηρος ἐξύμνησεν Aythdéa καὶ Ayape-
uvova xat Ὀδισσέα, οἴτως ἐγὼ σέ᾽ οὐ δίκαιος οὖν εἶμι εἰς
τοιαύτας ἄγεσϑαι διαβολὰς ἐπὶ σοῦ’ Παραλαβὼν οὖν 6 xatr-
γορος τὸν λόγον “ἀλλ Ὅμηρος μέν, ἔφη, ἔλαιον [μὲν] “ἴγαμέ-
μνονος οὐκ ἔχλεψεν, ἀλλ᾽ οὐδὲ ᾿χιλλέως ..., σὺ δέ" ὥστε δώ-
σεις δίκην" .«Ζιαχροισάμενος δ᾽ οὖν ϑεραπείαις τισὶ τὴν ὀργὴν
οὐδὲν ἧττον διετέλεσεν ἄγων καὶ φέρων τὴν πόλιν μέχρι τῆς
καταστροφῆς τοῦ «Ἀντωνίου (8. 30). Τοιαύτην δὲ τὴ» τιύλιν
καταλαβὼν ὃ ᾿1ϑηνόδωρος τέως μὲν ἐπεχείρει λόγῳ μετάγειν
χαχεῖνον καὶ τοὺς συστασιώτας" ὡς δ᾽ οὐκ ἀπείχοντο ἔβρεως
οὐδεμιᾶς, ἐχρήσατο τῇ δοθείσῃ ὑπὸ τοῦ Καίσαρος ἐξουσίᾳ καὶ
ἐξέβαλεν αὐτοὺς καταγνοὺς φυγήν. Οἱ δὲ πρῶτον μὲν χατε-
τοιχογράφησαν αἰτοῦ τοιαῦτα" “ἔργα νέων. βουλαὶ δὲ μέσων,
πορδαὶ δὲ γερόντων. “Enet δ᾽ ἐχεῖνος ἐν παιδιὰς μέρει δεξα-
μενος ἐχέλευσε τεαρετειγράψαι ᾿βρονταὶ δὲ γερόντων᾽, καταφρο-
γήσας [δέ] τις τοὺ ἐγειειχοῦς εὔλυτον τὸ κοιλίδιον ἔχων προσ-
Eogave πολὺ τῇ ϑύρᾳ καὶ τῷ τοίχῳ νύχτωρ παριὼν τὴν οἰχίαν.
‘O δὲ τῆς στάσεως χατηγορῶν ἐν ἐχκλησίᾳ “tiv νόσον τῆς πό-
λεως, ἔφη, καὶ τὴν χαχεξίαν ττολλαχόϑεν oxoreiv ἔξεστι χαὶ
δὴ χαὶ ἐχ τῶν διαχωρημάτων. Οὗτοι μὲν στωιχοὶ ἄνδρες"
12 ἀπταίστως σχεδιίξειν Cas., ἀπαυτοσχδδιάξειν Cor., αὐτοσχεδιάζειν
Οοῦοί misc. crit. p. 196 || 14 ἀντὲ γυμνασιάρχου sw edd.: sed. v. Cobetum ].} |
21 μὲν post ἔλαιον om. mowxz |] 22 add’ om. wxz. Post add’ excidisse οὐδ᾽
Ὀδυσσέως recte susp. Groskurd || 23 δ᾽ om. D || 25 τοιαύτην μὲν Dhi | κατα-
λαβὼν τὴν πόλεν I) || 26 λόγῳ] λέγων Dh || 27 συστρατεῶτας Hopp. ἢ 31
ἔπειτ᾽ codd.: corr. Xyl. || 33 dé inclusit Cor.
ἐτελεύτησεν ἐν ty πατρίδι καὶ τιμὰς ὃ Ἰαρσέων δῆμος αὐτῷ κατ᾽ ἔτος
ἕχαστον (πονέμει ὡς ἥρωι. Plut. apophth. Aug. 1 p. 201 Ὁ ᾿Αϑηνοδώρῳ
δὲ τῷ φιλοσόφῳ διὰ γῆρας εἰς οἶχον ἀφεϑῆναι δεηϑέντι συνεχώρησεν.
Ἐπεὶ ὁὲ ἀσπασάμενος αὐτὸν ὃ ᾿Αϑηνόδωρος εἶπεν᾽ “Ὅταν ὀργισϑῇς.
Καῖσαρ, μηδὲν εἴπῃς μηδὲ ποιήσῃς πρότερον ἢ τὰ εἴχοσι χαὶ τέτταρα
Strabonis ἱστορικῶν ὑπομνημάτων fragmenta 211
ἀκαδημαϊκὸς δὲ Νέστωρ ὃ xak ἡμᾶς ὃ Παρχέλλου καϑηγη-
σάμενος, τοῦ Ὀχταουίας παιδός, τῆς Καίσαρος ἀδελφῆς. Καὶ
οὗτος δὲ προέστη τῆς πολιτείας διαδεξάμενος τὸν 4ϑηνόδωρον
χαὶ διετέλεσε τιμώμενος παρά τε τοῖς ἡγεμόσι καὶ ἐν τῇ πόλει.
41 ἐν om. Dh
γράμματα διελϑεῖν πρὸς éavtov’, ἐπιλαβόμενος αὐτοῦ τῆς χειρὸς ‘Fu
σοῦ παρόντος, ἔφη, χρείαν ἔχω᾽" χαὶ χατέσχεν αὐτὸν ὅλον ἐνιαυτὸν
εἰπωών, ὅτι ἔστι xual σιγῆς ἀκίνδυνον γέρας. Ct. Cass. Dio in excerpt.
Planud. in edit. Dindorf. vol. V p. 234. Praeterea οἵ, Cic. ad fam. 1Π
7,5. Cass. Dio. LII 36. LVI 43. Zon. X 38 P I 544 BC. Zosim. I 6.
Suid. s.v. Aelian. v. ἢ. XII 25. Dio Chrysost. or. XXXIII p. 408.
COMM. De Athenodoro cf. Mueller FHG III p. 485 sqq., de Nestore .
ib. p. 485 adn.
254
Str. XIII 4, 3 p. 625 “Avdgec δ᾽ ἐγένοντο ἐλλόγιμοι xa?
ἡμᾶς Περγαμηνοὶ Μμιιϑριδάτης τε --- --- καὶ ᾿Απολλόδωρος 6
ῥήτωρ ὁ τὰς τέχνας συγγράψας χαὶ τὴν Anoddodweetoy αἵρε-
σιν παραγαγών, ἥτις ποτ᾽ ἐστί. --- --- Madore δὲ ἐξῆρε Anoi-
λόδωρον ἡ τοῦ Καίσαρος φιλία τοῦ Σεβαστοῦ διδάσκαλον τῶν
λόγων γενόμενον.
8 ἀπολλοδώριον codd. || 4 εἴ τες Tzsch. ex Guarino
Cf. Sueton. Aug. 89 Ne Graecarum quidem disciplinarum leviore
studio tenebatur. In quibus et ipsis praestabat largiter magistro dicendi
usus Apollodoro Pergameno, quem iam grandem natu Apolloniam quo-
gue secum ab urbe tuvenis adhuc eduxerat. Cf. Quintil. instit. or. I
1, 17. Lucian. macrob. 23.
299
Str. XIV 5, 4 p. 670 Ἐνταῦϑα (80. ἐν τῇ Sehevncia τῇ
ἐπὶ τῷ Καλυκαδνῳ) ἐγένοντο nad ἡμᾶς ἄνδρες ἀξιόλογοι τῶν
éx τοῦ περιπάτου φιλοσόφων 1ϑήναιός τε καὶ Ξέναρχος. --- ---
Ξέναρχος δέ, οὗ ἠχροασάμεϑα ἡμεῖς, ἐν οἴχῳ μὲν οὐ πτεολὺ
διέτριψεν, ἔν ᾿Αλεξανδρείᾳ δὲ καὶ 2“ϑήνησι καὶ τὸ τελευταῖον
ἐν Ῥιύμῃ τὸν ᾽ταιδευτικὸν βίον ἑλόμενος" χρησάμενος δὲ καὶ
3 ἀϑηναῖος codd.: corr. Tzsch.
14*
σι
10
212 Paulus Otto
τῇ «Ἀρείου φιλίᾳ καὶ μετὰ ταῦτα τῇ Καίσαρος tov Σεβαστοὶ
διετέλεσε μέχρι γήρως ἐν τιμῇ ἀγόμενος" μικρὸν δὲ τερὸ τῆς
τελευτῆς πηρωϑεὶς τὴν ὄψιν κατέστρεψε νόσῳ τὸν βέον.
7 ἀρίου codd.: corr. Tzsch. | Ante Kaéoagos add. τοῦ F
256
Str. 4,9 p. 248 di δὲ Κατιρέαι δύο πολίχνας εἶχον τὸ
παλαιόν, ὕστερον δὲ μέαν. Νεαπολῖταε δὲ καὶ ταύτην κατέ-
σχον, πολέμῳ δὲ ἀποβαλόντες τὰς Πιϑηκούσσας ἀπέλαβον πτάλιν
δόντος αὐτοῖς Καίσαρος τοῦ Σεβαστοῦ, τὰς δὲ Καπρέας ἴδιον
7Ζοιησαμένου κτῆμα χαὶ κατοιχοδομήσαντος (a. 39).
5 κτίσμα codd.: corr. Cluver
Cf. Cass. Dio. LII 43 Καὶ τὴν Καπρίαν naga τῶν Νεαπολιτῶν,
ὧνπερ TO ἀρχαῖον ἦν, ἀντιδόσει χώρας ἠλλάξατο (sc. ὁ Καῖσαρ). Sueton.
Aug. 92 Apud insulam Capreas veterrimae tlicts demissos tam ad terram
languentisque ramos convaluisse adventu suo adeo lactatus est, ut cus
cum republica Neapolitanorum permutaverit Aenaria data.
257
Str. XVII 3, 25 p. 840 di δ᾽ ἐπαρχίαι διήρηνταε ἄλλοτε
μὲν ἄλλως, ἐν δὲ τῷ παρόντι, ὡς Καῖσαρ ὃ Σεβαστὸς διέταξεν
(a. 27). Ἐπειδὴ γὰρ ἡ πατρὶς ἐτεέτρεψεν αὑτῷ τὴν τπεροστασίαν
τῆς ἡγεμονίας καὶ τεολέμου καὶ εἰρήνης κατέστη κύριος διὰ βίοι,
δίχα διεῖλε πιᾶσαν τὴν χώραν καὶ τὴν μὲν ἀπέδειξεν ἑαυτῷ,
τὴν δὲ τῷ δήμῳ᾽ ἑαυτῷ μέν, ὅση στρατιωτικῆς φρουρὰς ἔχει
χρείαν (αὕτη δ᾽ ἐστὶν ἡ βάρβαρος καὶ πλησιόχωρος τοῖς μήπω
χεχειρωμένοις ἔϑνεσιν ἢ λυπρὰ καὶ δυσγεώργητος, ὥσϑ᾽ ὑπὸ
ἀπορίας τῶν ἄλλων, ἐρυμάτων δ᾽ εὐπορίας ἀφηνιάζειν καὶ
ἀπειϑεῖν), τῷ δήμῳ δὲ τὴν ἄλλην, ὅση εἰρηνικὴ καὶ χωρὶς
8 ἢ codd.: corr. Cor. || 10 ὅση ἣ» codd. exo. F
Cr. Cass, Dio. LIT 11—14 (11) Πολλὰ μὲν χαὶ μεταξὺ ἀναγιγνώ-
σχοντος αὑτοῦ (sc. Καίσαρος ἐν tz γερουσίᾳ) διεβόων, πολλὰ δὲ χαὶ
μετὰ τοῦτο μοναρχεῖσϑαί τε δεόμενοι καὶ πάντα τὰ ἐς τοῦτο φέροντα
ἐπιλέγοντες, μέχρι οὗ κατηνάγχασαν δῆϑεν αὐτὸν αὐταρχῆσαι. -- --
(12) Τὴν μὲν οὖν ἡγεμονίαν τούτῳ τῷ τρόπῳ καὶ παρὰ τῆς Le ald
Strabonis ἱστορικῶν ὑπομνημάτων fragmenta 913
οτέλων ἄρχεσϑαι ῥᾳδία" ἑκατέραν δὲ τὴν μερίδα εἰς ἐπαρχίας
διένειμε πλείους, ὧν ai μὲν καλοῦνται Καίσαρος, αἱ δὲ τοῦ
δήμου. Καὶ εἰς μὲν τὰς Καίσαρος ἡγεμόνας καὶ διοιχητὰς
Καῖσαρ πέμπει διαιρῶν ἄλλοτε ἄλλως τὰς χώρας καὶ πρὸς
τοὺς καιροὺς πολιτευόμενος, εἰς δὲ τὰς δημοσίας ὁ δῆμος στρα-
τηγοὺς ἢ ὑπάτους" καὶ αὗται δ᾽ εἰς μερισμοὺς ἄγονται δια-
φόρους, ἐπειδὰν κελεύῃ τὸ συμφέρον. AAA’ ἐν ἀρχαῖς γε δι-
έϑηκε ποιήσας ὑπατικὰς μὲν δύο, AiBunv τε, ὅση ὑπτὸ Ῥωμαίοις
ἔξω τῆς ὑπὸ ἸἸούβᾳ μὲν πρότερον, νῦν δὲ Πτολεμαίῳ τῷ ἐκχεί-
vou παιδί, καὶ ᾿Ασίαν τὴν ἐντὸς Ἅλυος καὶ τοῦ Ταύρου τιλὴν
Γαλατῶν καὶ τῶν ὑπὸ ᾿Αμύντᾳ γενομένων ἐϑνῶν, ἔτι δὲ Βι-
ϑυνίας καὶ τῆς Προποντίδος" δέκα δὲ στρατηγιχάς, κατὰ μὲν
τὴν Εὐρώπην καὶ τὰς πρὸς αὑτῇ νήσους τήν τε ἐκτὸς Ἰβηρίαν
λεγομένην, ὅση περὶ τὸν Βαῖτιν ποταμόν [καὶ τὸν Arcaxal, καὶ
τῆς Κελτικῆς τὴν Ναρβωνῖτιν, τρίτην δὲ Σαρδὼ μετὰ Κύρνου,
χαὶ Σικελίαν τετάρτην, πέμπτην δὲ καὶ ἕχτην τῆς Ἰλλυρίδος
τὴν πρὸς τῇ Ἠπείρῳ καὶ Μακεδονίαν, ἑβδόμην δ᾽ “4χαΐαν μέχρι
Θετταλίας καὶ «Αἰτωλῶν καὶ Axagvavwy καί τινων Ἠπειρω-
τιχῶν ἐθνῶν, ὅσα τῇ Maxedorvla περοσώριστο, ὀγδόην δὲ Κρή-
13 ἡγεμονείας F ἡγεμονίας codd. rell.: corr. Cas. ἢ 17 ἀλλ᾽ ἐν] ἄλλας
δ᾽ ἐν F | ye) te codd.: corr. Cor. ἢ 18 za] δὲ codd. ἢ 22 στρατηγίας codd.:
corr. Cor. [ 24 καὶ τὸν artaxa recte inclusit Kr., aut τὸν ‘“dvay scribendum,
aut verba post Κελτικῆς aliqua ratione collocanda esse censct Cas. | 29 προσ-
ὥρισται Cor.
τοῦ te δήμου ἐβεβαιώσατο, βουληϑεὶς δὲ δὴ καὶ ὡς δημοτικός τις εἶναι
dogae τὴν μὲν φροντίδα τήν τε προστασίαν τῶν κοινῶν πᾶσαν ὡς καὶ
ἐπιμελείας τινὸς δεομένων ὑπεδέξατο, οὔτε δὲ πάντων αὐτὸς τῶν ἐϑνῶν
ἄρξειν, οὔϑ᾽ ὅσων ἂν ἄρξῃ, διὰ παντὸς τοῦτο ποιήσειν ἔφη, ἀλλὰ τὰ
μὲν ἀσϑενέστερα ὡς καὶ εἰρηναῖα καὶ ἀπόλεμα ἀπέδωχε τῷ βουλῇ, τὰ
δ᾽ ἰσχυρότερα ὡς καὶ σφαλερὰ καὶ ἐπικίνδυνα χαὶ ἤτοι πολεμίους τινὰς
προσοίχους ἔχοντα 7 καὶ αὐτὰ χαϑ᾽ ἑαυτὰ μέγα τι νεωτερίσαι δυνάμενα
κατέσχε, λόγῳ μὲν ὅπως ἥ μὲν γερουσία ἀδεῶς τὰ χάλλιστα τῆς ἀρχῆς
καρπῶταιε, αὐτὸς δὲ τοὺς τε πόνους καὶ τοὺς κινδύνους ἔχῃ, ἔργῳ δὲ ἵνα
ἐπὶ τῇ προφάσει TAVTY ἐχεῖνοι μὲν χαὶ ἄμαχοι ὦσιν, αὐτὸς δὲ δὴ μόνος
χαὶ ὅπλα ἔχῃ καὶ στρατιώτας teépy. Καὶ ἐνομίσϑη διὰ ταῦτα ἡ μὲν
᾿Ἀφρικὴ καὶ ἡ Νουμιδία ἥ τε ᾿Ασία χαὶ ἡ Ἑλλὰς μετὰ τῆς Ἠπείρου, καὶ
τὸ Δελματικὸν τό τε Μακχεδονιχὸν χαὶ Σιχελία, Κρήτη τε μετὰ Λιβύης
τῆς περὶ Κυρήνην καὶ Βιϑυνία μετὰ τοῦ προσχειμένου οἱ Πόντου, Σαρδώ
τε καὶ Βαιτιχὴ τοῦ τε δήμου xal τῆς γερουσίας εἶναι, τοῦ δὲ δὴ Kaloa-
15
214 Paulus Otto
την μετὰ τῆς Κυρηναίας, ἐννάτην δὲ Κύπρον, δεχάτην δὲ Βι-
ϑυνίαν μετὰ τῆς Προποντίδος χαὶ τοῦ Πόντου τινῶν μερῶν"
τὰς δὲ ἄλλας ἐπαρχίας ἔχει Καῖσαρ, ὧν εἰς ἃς μὲν πέμπστει
τοὺς ἐπιμελησομένους ὑπατικοὺς ἄνδρας, εἰς ἃς δὲ στρατηγι-
χούς, εἰς ἃς δὲ καὶ ἱππικούς" καὶ βασιλεῖς δὲ καὶ δυνάσται
καὶ δεκαρχέαι τῆς ἐκείνου μερέδος χαὶ εἰσὶ καὶ ὑπτῆρξαν ἀεί.
34 δυνάμεις moz
ρος ἢ te λοιπὴ Ἰβηρία, 4 τε περὶ Ταρράχωνα χαὶ 4 Avortaria, xai
Γαλάται πάντες, οἵ τε Ναρβωνήσιοι χαὶ οἱ Δουγδουνήσιοι “Axvitavol τε
χαὶ Κελτικοί, αὐτοί τε χαὶ οἱ ἀἄποιχοί σφων᾽ Κελτῶν γάρ τινες, ots δὴ
Γερμανοὺς χαλοῦμεν, πᾶσαν τὴν πρὸς τῷ Ῥήνῳ Κελτικὴν κατασχόντες
Γερμανίαν ὀνομάζεσϑαι ἐποίησαν, τὴν μὲν ἄνω τὴν μετὰ τὰς τοῦ πο-
ταμοῦ πηγάς, τὴν δὲ κάτω τὴν μέχρι τοῦ ὠχεανοῦ τοῦ Βρεττανιχοῦ
οὖσαν. Ταῦτα τε οὖν χαὶ ἡ Συρία ἡ χοιλὴ χαλουμένη ἥ τε Φοινίχη χαὶ
Κιλικία καὶ Κύπρος χαὶ Αἰγύπτιοι ἐν τῷ τοῦ Καίσαρος μερίδι τότε
ἐγένοντο᾽" ὕστερον γὰρ τὴν μὲν Κύπρον χαὶ τὴν Γαλατίαν τὴν περὶ
Νάρβωνα τῷ δήμῳ ἀπέδωχεν, αὐτὸς δὲ τὴν Δελματίαν ἀντέλαβε. --- --
(14) Οὕτω μὲν χαὶ ἐπὶ τούτοις ἔχ τε τῶν ἐστρατηγηχότων χαὶ ex τῶν
ὑπατευχότων ἄρχοντες ἀμφοτέρωσε πέμπεσϑαι ἐνομίσϑησαν. Καὶ αἱ-
τῶν ὃ μὲν αὐτοχράτωρ ὅποι τέ τινα χαὶ ὁπότε ἤϑελεν ἔστελλε, χαὶ
πολλοὶ xal στρατηγοῦντες χαὶ ὑπατεύοντες ἡγεμονίας ἐθνῶν ἔσχον᾽ --
— τῷ δὲ δὴ βουλῇ ἰδίᾳ μὲν τοῖς τε ὑπατευχόσι τήν τε ᾿Αφρικὴν χαὶ τὴν»
᾿Ασίαν χαὶ τοῖς ἐστρατηγηχόσι τὰ λοιπὰ navta ἀπένειμε. Cf. Liv. per.
134. Cassiodor. ad a.727. Sueton. Aug. 47. Monum. Ancyr. VI
13 sqq. (cf. Mommsen res gest. div. Aug. p. 144 8qq.).
Strabonis hypomnematorum historicorum ex eiusdem
auctoris geographicis satis amplam fecimus fragmentorum mes-
sem. Quae si perlustramus, egregie videmus comprobari, quae
supra (p. 5sqq.) de hypomnematorum historicorum indole ex-
posuimus. Nam vel ex his frustulis Strabonis hypomnemata
magnum fuisse opus collectaneum manifesto cognoscitur. Quam- ᾿
quam enim in geographicis res historicas non commemoravit
nisi in transitu neque eadem qua in hypomnematis diligentia
enarravit, sed strictim ac paucis plerumque verbis attigit, tamen
saepenumero auctores laudavit, quin etiam nonnullis locis di-
versas de eadem re scriptorum protulit memorias, velut in
fr. 32, ubi de auro Tolosano a Caepione consule rapto et Ti-
magenis et Posidonii relationem tradidit; sed praeter Posido-
nium etiam alios scriptores, qui idem atque ille narraverant,
inspexisse Strabonem apparet e v. 218q. (wozeg ἐκεῖνός τε
εἴρηκε καὶ ἄλλοι πλείους). In fr. 111, ubi de Amazonibus
agitur, laudat Theophanem, Metrodorum, Hypsicratem. Sic
etiam in fr. 4, 23sqq. de Arsacis, regni Parthici conditoris,
origine duplicem exhibet memoriam. Denique affero fr. 15,
in quo flumen Oblivionis (τῆς “2ηή9ϑης) ab aliis Limaeam, ab
aliis Belionem, et Baenim ab aliis Minium appellari comme-
morat. De fr. 169 (= fr. 13 Mueller), ubi de Hyrcano Caesaris
in bello Alexandrino socio et Asinium Pollionem et Hypsi-
cratem laudat auctores, iam supra (p. 6) feci mentionem. Om-
nino autem nihil magis proprium est Strabonis quam haec in
materia congerenda diligentia.
Quoniam vero tam multis Strabo, ut erat vir immensae
lectionis, usus est auctoribus neque, ut alii rerum scriptores,
unum semper fontem exscripsit, sed complures simul adiit
216 Paulus Otto
fontes, facile intellegitur rem esse satis difficilem ac lubricam,
ad quosnam fontes singulae res a Strabone in hypomnematis
historicis narratae redeant, explorare. Hanc quaestionem, quae
singulari eget cura, non mihi in animo est hic pertractare:
singula quaedam monere satis habebo.
Ac primum quidem nonnulla dicam de Caesaris de
bello Gallico commentariis Strabonis hypomne-
matorum historicorum fonte. Nam hine utique profici-
scendum, quoniam hic unus est ex omnibus Strabonis fonti-
bus, cuius scripta ad nos pervenerunt, ut hic quidem facile
et certo diiudicari possit, quaenam huic auctori debeat Strabo
et quomodo eo sit usus. Caesaris commentarios a se esse ad-
hibitos ipse Strabo dicit in fr. 149, ubi de Gallia in tres partes
divisa eum testem profert. Fragmenta autem, quae pertinent
ad bella a Caesare in Gallia gesta, in quibus Strabonis cum
Caesaris commentariis consensus conspicuus est (fr. 149—157),
omnia desumpta sunt ex Strabonis geographicis. Iam vero de
Caesare Strabonis geographicorum fonte quaestionem instituit
Antonius Miller in progr. Reginensi ‘Strabos Quellen ueber
Gallien und Britannien’ (Stadtamhof 1868), ubi Strabonis locos,
qui ex Caesare ei videbantur hausti, diligenter collegit atque
recensuit. Qui post eum de eadem re nuper disseruit, Her-
mannus Wilkens'), Millerum plerumque secutus de his quidem
rebus fere nihil novi protulit. Locorum a Millero ad Caesarem
relatorum Augustus Vogel in Milleri dissertationis recensione?)
haud parvum numerum iusto iure sustulit, quippe qui aut res
nimis tritas continerent, quas in quovis alio Strabo potuit in-
venire fonte, aut parum cum Caesare convenirent. Remotis
autem his in eis qui restant locis nihil aliud tractatur nisi res
historicae. In ipsa vero Galliae atque Britanniae descriptione
geographica Strabo non Caesare, sed aliis auctoribus usus est.
Itaque prona est coniectura Strabonem in geographicis con-
scribendis omnino non adiisse ipsos Caesaris commentarios,
1) ‘Quaestiones de Strabonis aliorumque rerum Gallicaram auctorum
fontibus’ (diss. Marpurg. 1886) p. 7—22.
2) In Philolog. vol. XLI p. 519 sqq.
Strabonis ἱστορικῶν ὑπομνημάτων fragmenta 217
sed quaecumque in geographicis ad Caesarem redeunt, petita
esse ex hypomnematis historicis. Hoc idem rectissime suspi-
catus est iam Vogelius |. 1. p. 521 8q., sed etiam alia usus
ratiocinatione, qua ad eundem finem perducimur.
Etenim locis illis, quamquam mirus inter Strabonem et
Caesarem consensus deprehenditur, tamen nonnumquam Strabo
a Caesaris memoria discrepat et haud raro singulas quasdam
res in ipsam narrationem ex Caesare petitam inseruit, quae
desiderantur apud Caesarem'). Sic in fr. 156, 6 844. aperte
obloquitur Caesari, cum dicat Arduennam silvam fuisse ov
τοσαύτην, ὅσην οἱ συγγραφεῖς εἰρήκασι, τετραχισχιλίων στα-
δίων. Nam tantundem eam in longitudinem patere dixerat
Caesar. Vogelius J. 1. ex Asinio Pollione hic Caesarem a Stra-—
bone correctum esse suspicatur, sed potuit etiam ipse Strabo,
qui Romae commorabatur, verum cognoscere ex viris illustri-
bus Romanis, qui post Caesarem in Gallia versati erant. Ita-
que huic loco non tantum tribuam. Graviora sunt, quae
secuntur.
Etenim in fr. 150, 8sqq. Strabo veterum inter Haeduos
et Sequanos inimicitiarum praeter causam ex Caesare depromp-
tam (quod Sequani Germanis se adiunxissent) etiam aliam
affert, quam ex Caesare non discimus, nimirum quod de Arari
flumine et de vectigalibus inde redeuntibus magna inter eos
fuisset contentio.
Porro in fr. 154 quae v. 10 sqq. de Venetorum navium,
quibus pugnam cum Caesare commiserunt, structura singulari
Strabo narrat, desunt apud Caesarem, ex quo reliqua omnia
hausit.
Saepius in fr. 155 recedit a Caesaris memoria. Nam
v. 48q. Caesarem dicit ex Britannia celeriter rediisse dca τὰς
ἐν τοῖς Κελτοῖς γενομένας στάσεις τῶν te βαρβάρων xal τῶν
οἰκείων στρατιωτῶν, cum Caesar nihil commemoret nisi
ipsius Galliae motus; militum seditiones fortasse consulto
omisit Caesar; nam eiusmodi res invidiosas silentio solet prae-
1) Cf. de his Vogelium |. }. p. 520 sq.
218 Paulus Otto
terire. Deinde (vs. 19sq.) hac in re discrepat a Caesare, quod
traiectum a continenti in Britanniam insulam facit stadiorum
CCCXX, qui Caesare teste fuit XXX milium passuum (—= CCXL
stadiorum). Neque veri est simile, id quod statuit Millerus 1. 1.
p. 29, 36, Strabonem in numero afferendo errasse propterea,
quod alio loco (in eodem fragm. vs. 29) eundem exhibet numc-
rum. Denique accuratius quam Caesar, qui meridiano fere
tempore se ad Britanniam appulisse tradit, eum eg? ὀγδόην
ὥραν (vs. 31) dicit ad insulam accessisse').
Nolim tamen cum Vogelio inter hos locos recensere fr.
151, 7 8q., ubi Strabo ceteroquin egregie consentiens cum Cae-
sare Helvetiorum a Caesare in patrias sedes remissorum nume-
rum a Caesaris plane diversum exhibet. Nam secundum Cae-
sarem fuerunt milia ΟΧ 3), in Strabonis autem libris legitar
ὀχτακισχίλιοι. Frustra est Millerus, qui hunc numerum a
Strabone effectum esse ex Caes. Ὁ. G. VI 75 opinatur 1. 1.
p. 23, 17. Neque quidquam lucramur Wilkensii coniectura
(1. 1. p. 21 84ᾳ.), qua Strabonem hoc loco non ipso Caesare,
sed alio auctore usum esse putat “qui quasi primoribus tan-
tum labris gustaverat singula ex Caesaris commentariis’. Ne-
que cum Vogelio statuerim hunc numerum redire ad alium
fontem atque ad Caesarem, quoniam is solus de hac re ali-
quid memoriae poterat prodere, quippe qui ipse ad Helveti-
orum relictorum numerum reperiendum censum habuisset (b. G.
I 29). Itaque numerum, qui in Strabonis libris legitur, cor-
ruptum esse mihi persuasum est, praesertim cum nihil sae-
pius mendis inquinatum esse constet quam ipsos numeros *).
Hoc igitur loco praeter Caesarem nullum alium Strabo adiit
auctorem.
Reliquis autem locis apparet Caesarem non unicum fuisse
Strabonis fontem, sed ex aliis scriptoribus historicis eum et
1) Ad alteram Caesaris in Britanniam expeditionem haec Strabonis
verba pertinere recte exposuit Millerus |. 1. p. 23, 18.
2) Cf. etiam Plut. Caes. 18. Oros. VI 7, 5.
3) Ipsi hi numeri ca (= 110000) et η (= 8000) facile poterant inter
se permutari.
Strabonis ἑστοριχῶν ὑπομνημάτων fragmenta 219
nonnulla addidisse et hic illic Caesarem correxisse. Verum
haec cum adeo commixta essent cum Caesarianis atque in
unum confusa, ut nisi Caesaris commentarii superessent, vix
possent dignosci, recte conclusit Vogelius non ipsum Caesarem
in geographicis a Strabone esse adhibitum, sed locos illos
excerptos esse ex hypomnematis historicis, quo in opere Strabo
praeter Caesarem aliis usus erat rerum scriptoribus ad bellum
Gallicum describendum. Praeclare igitur id, quod iam saepius
monuimus, hoc quoque confirmatur exemplo Strabonem non
satis habuisse unum fontem sequi, sed semper quam plurimos
adiisse. Unde apparet, magna in Strabonis fontibus investi-
gandis opus esse cautione.
Quam cautionem desidero in dissertatione ceteroqui laude
digna, quam nuper de Theophane Strabonis fonte
scripsit Guilelmus Fabricius'). — Theophanem Mytilenaeum
scimus descripsisse bellum a Pompeio cum Mithridate gestum,
in quo ipse erat Pompei comes. Ad quod bellum pertinent
fr. 99—139. Quae omnia fere?) ad Theopbanem Fabri-
cius rettulit et multos praeterea alios Strabonis geographi-
corum locos, quo in opere conscribendo rursus eum adiisse
Theophanem sane veri simile est?) propterea, quod ille scrip-
tor terras, quas ipse cum Pompeio visit, accuratissime de-
scripsit, ut apparet ex fragmentis collectis a Muellero FHG
vol. ΠῚ p. 312sqq. Neque potest dubitari, quin Strabo et in
hypomnematis historicis et in geographicis permulta petiverit
ex Theophane, quem saepius laudat: cf. fr. 101, 7; 111, 2;
geogr. XI 2, 2 p. 493; 14, 4 p. 528; 14, 11 p. 530. Etiam
hoc concedo terrarum circa Caucasum montem iacentium, im-
primis Albaniae atque Iberiae, descriptiones maximam partem
haustas esse ex Theophane, id quod iam ante Fabricium
cognovit Ioannes Neumann‘). Nam hae terrae antea satis
1) “Theophanes von Mytilene und Quintus Dellius als Quellen der
Geographie des Strabon’ diss. Argentorat. 1888.
2) Fr. 910. 99. 101-118. 115. 116. 129. 131—133. 134b. 135—139.
3) Cf. Fabricium |. 1. p. 235.
4) In Fleckeisenii annal. suppl. vol. XIII 1883 p. 320 aad.
220 Paulus Otto
obscurae primum ipsa Pompei expeditione accuratius cognitae
sunt, ut ipse dicit Strabo II 5, 12 p. 118. Neque quisquam
de populis illis accuratiora poterat docere quam Theophanes,
quoniam eo secutus erat Pompeium (cf. fr. 111, 28q.). Quam-
quam vel hic praeter Theophanem etiam aliis auctoribus usum
esse Strabonem elucet ex fr. 111, ubi de Amazonum sedibus
affert quidem Theophanis sententiam, sed ei opponit Metrodori
Scepsii et Hypsicratis Amiseni testimonia, quibus se non minus
quam Theophani tribuere indicat additis verbis οὐδὲ αὐτοὶ
ἄπειροι τῶν τόπων γεγονότες. In eis autem quae secuntur,
Strabo Metrodorum et Hypsicratem secutus res mythicas de
Amazonibus narrat. Itaque etiam aliae res mythicae, quas de
his populis Strabo passim profert!), utrum ex Theophane sint
petitae an ex 8118 scriptoribus, ambiguum est. Inde vero,
quod Appianus et Plutarchus, quos Theophane usos esse pu-
tant, saepe his in rebus cum Strabone consentiant, nihil licet
concludere. Nam non ex Theophane, sed ex ipso Strabonis
opere historico eos hausisse infra demonstrabo.
Quae praeterea ad Theophanem rettulit Fabricius, haec
plane incerta et ex parte etiam falso ei tributa esse mihi
videntur. Sic libri XI caput XIV, in quo Armeniam Strabo
describit, totum fere Theophani vindicavit (p. 248qq. 1160 844.)
hoc maxime nisus argumento, quod Armenia ante Pompei ex-
peditionem non tam accurate fuisset nota. At iam Lucullus
Tigrani regi bellum inferens alte in hanc terram penetraverat
et certe iam Alexandri Magni aetate multa de ea innotuerunt,
qui in Syspiritidem misit Menonem teste Strabone XI 14, 9
p.529. Hoc apparet ex Strabonis geogr. XI 14, 128q. p. 530/1
(οἴ. XI 4, 8 p. 503), ubi Cyrsilam Pharsalium et Medium Lari-
sacum ἄνδρας συνεστρατευχότας -Adetavdow haec dicit nar-
rasse: Armeniae bomen derivatum esse ab Armeno Thessalo,
qui cum Jasone in Armeniam profectus esset; τῶν dé μετὰ
tov “Apuévor τοὺς μὲν τὴν ᾿ΑἸχιλισηνὴν οἰχῆσαι — — τοὺς
δὲ ἐν τῇ Svosigltide ἕως τῆς Καλαχηνῆς καὶ τῆς “ἰδιαβηνῆς;
1) Cf. fr. 103 Ὁ 6. 10θ 8, ὅ sqq. Ὁ.
Strabonis ἱστοριχῶν ὑπομνημάτων fragmenta 221
Thessalae autem originis multa exstare indicia; sic etiam
Araxem flumen nomen accepisse ab Armeno propter similitu-
dinem, quae ei intercederet cum Peneo, xadeioFar yao ᾿Αρά-
Env xaxsivoy διὰ τὸ anagagar τὴν Ὄσσαν ἀπὸ τοῦ Ὀλύμπου
δήξαντα τὰ Τέμπη. Iam animum advertas ad verba sequen-
tia, quae arte cohaerent cum antecedentibus: καὶ τὸν ἐν Ao-
μενέᾳ δὲ ἀπὸ τῶν ὀρῶν καταβάντα πλατύνεσϑαί φασι τὸ
παλαιὸν καὶ πελαγέζειν ἐν τοῖς ὑπτοχειμένοις πεδίοις οὐχ
ἔχοντα διέξοδον, Ἰάσονα δὲ μιμησάμενον τὰ Τέμτεη τεοιῆσαι
τὴν διασφάγα, δι᾽ ἧς καταράττει νυνὶ τὸ ὕδωρ εἰς τὴν Κα-
σπίαν ϑάλατταν. Deinde addit Strabo probabiliora haec sibi
videri quam quae de Araxe dicat Herodotus, quem secutus
sit Callisthenes. Fabricius autem (p. 37 8q. 122s8qq.) prae-
fracte negat Cyrsilo et Medio Armeniae provinciaram nomina
et Araxis fluminis cursum fuisse nota, quae ante Pompei ex-
peditionem nemo potuisset scire. Itaque duos illos Jocos, quos
exscripsimus, non scriptos esse posse a Cyrsilo vel Medio, sed
haec addita esse a Theophane, ex quo totum locum depromp-
sisse Strabonem; a Theophane laudatos esse et Cyrsilum et -
Medium et Herodotum et Callisthenem. — At quomodo Araxes
a Cyrsilo et Medio poterat comparari cum Peneo (nam hanc
comparationem iam ab eis ut Thessalis esse institutam etiam
Fabricius debet concedere: cf. p. 124), nisi fauces illae, per
quas Araxes in praeceps defertur, priusquam in Caspium mare
se effundit, illis erant notae? Et si hoc eis erat compertum,
cur singularum Armeniae regionum notitiam eis denegemus?
— Denique quo iure statuit Fabricius tot fontibus usum esse
Theophanem Cyrsilo, Medio, Callisthene, Herodoto? Quid
Theophani cum Alexandri rerum scriptoribus rei est? Stra-
bonem autem, qui hypomnemata de Alexandri rebus gestis
composuit, Callisthene multisque aliis, qui de Alexandro scrip-
serant, auctoribus usum esse constat. Itaque et hic ipsum
Strabonem illos scriptores adiisse persuasum habeo et XI 13,
10 p. 526 et XI 7,2 p. 508/9 et XI 14,9 p. 529, quos locos
omnes Theophani iniuria tribuit Fabricius. Herodoti autem
et Ephori et Apollonidis testimonia etiam aliis locis Theo-
222 Paulus Otto
phanem subministrasse Straboni contendit parum probabiliter
(p. 135. 149. 166. 182. 215). Omnino multos a Theophane
adhibitos esse scriptores vix credibile videtur, si nobiscum
reputamus, quam brevi tempore totum opus a Theophane sit
conscriptum. Nam inter ipsum bellum sane res memoria di-
gnas breviter litteris mandasse putandus est, sed ad opus ela-
borandum ante belli finem certe non accessit. Cum vero anno
62 a. Chr. Theophanis historia iam in lucem esset emissa (Cic.
pro Arch. 10, 24), una hieme (a. 63/2) eam confecit, ut recte
exposuit Fabricius |. 1. p. 5. 7. 8.
Quod autem omnes res historicas, imprimis quae per-
tinent ad rerum ordinem a Pompeio in Ponto, Cappadocia,
Galatia constitutum, ex Theophane hausisse Strabonem affir-
mat, ne hac quidem in re eius sententiam possum amplecti.
Nam hoc unum probavit belli Mithridatici Strabonem haec
debere scriptori'). Sed quoniam has res Strabo haud dubie
desumpsit ex hypomnematis historicis, ubi praeter Theopha-
nem hac in parte etiam alios ab eo adhibitos esse auctores
quovis pignore contenderim, ad quem potissimum scriptorem
singula redeant, nullo modo potest diiudicari. Ordinem autem
a Pompeio in Asia institutum, regnorum donationes, urbium
constitutiones num Theophanes in opere suo quasi iam ratas
Omnino narraverit, priusquam senatus Romanus eas ratas esse
iussisset, valde dubito, quia hac re senatum offendisset et Pom-
peio invidiam conflasset, id quod anxie cavebat.
Iam examinemus, quae in eadem dissertatione Fabricius
de Dellio Strabonis fonte disputavit. Ac rectissime
quidem demonstravit (p. 220. 235) Dellii librum a Strabone
1) In fr. 99 Fabricius (p. 73. 85 sq.) luculentum Theophaneae ori-
ginis vestigium sili videtur deprehendisse. Nam in commemorando collo-
quio Danalae inter Pompeium et Lucullum habito Strabonem nihil dicere
de turpi altercatioue inter duos illos imperatores tunc orta. Nimirum
Theophanem, quaecumyque Pompei gloriae potuissent officere, consulto
omisisse. At ex Strabonis silentio plane nihil hic licet concludere. In
hypomnematis historicis, unde brevem hanc mentionem petivit. certe etiam
rixam illam enarravit (cf. fr. 100).
Strabonis ἱστορικῶν ὑπομνημάτων fragmenta 2238
in geographicis conscribendis non denuo inspectum esse, sed
quaecumque ad eum redirent, petita esse ex hypomnematis
historicis. Rettulit autem ille ad Dellium (p. 220 844.) secu-
tus plerumque Buerckleinium') fragmenta haec: 208. 209. 215.
228 --- 2282). Atque quae de Antonii expeditione Parthica
Strabo narrat (fr. 223—227), maximam certe partem fluxerunt
ex Dellio, Antonii in hoc bello comite, quem ipse Strabo aucto-
rem perhibet fr. 225, 7. In reliquis autem fragmentis, quae
non pertinent ad hanc expeditionem et in eis locis, quos
Fabricius p. 8! sq. Dellio tribuit, res admodum incerta est.
Nihil enim perversius est in auctore, in quo miram fuisse
lectionem constat, quam ad unum omnia referre fontem. Adde
quod omnino dubium est, num res et ante Antonii expeditio-
nem et post eam gestas Dellius descripserit.
Cum Strabonis autem fragmentis 223 —226, quae certe
ad Dellium redeunt, mire consentire videmus Plutarchum in
Antonii vita, ut aut ipso Dellio aut Strabonis hypomnematis
in Antonii bello Parthico enarrando eum usum esse neces-
sario sit statuendum, id quod iam Buerckleinius 1. 1. p. 15
et ib. adn. 1 recte cognovit. Sed utrum sit verum, diiudicare
non audeo.
Reliquos scriptores a Strabone in hypomnematis historicis
adhibitos, qui quidem in fragmentis laudati sint, breviter tan-
tum hic enumerabo.
Ac saepissime quidem Strabo usus esse videtur Posi-
donio, qui laudatur in fr. 21, 1; 27, 12. 17; 32, 12. 21;
37, 1; 45, 9. Praeterea ex Posidonio hausisse Strabonem in
fr. 11. 23. 26a adnotavi in commentariis ad hos locos additis.
Posidonii historiae uberrimus procul dubio Strabonis erat fons.
Sed etiam eiusdem auctoris libros eg? wxeavov, in quibus
multas res historicas ille tractaverat, videtur adiisse itemque
1) ‘Quellen und Chronologie der roemisch-parthischen Feldzuege in
den Jahren 713—718 d. St.’ diss. Berol. 1879.
2) Strab. XI 14, 9 p. 530 (de equis Nisaeis), quem locum Dellio
tribuit Fabricius p. 2268sq., non est cur ex eo potissimum haustum esse
statuamus.
224 Paulus Otto
historiam, quam de Pompei rebus gestis scripsit Posidonius
teste Strabone in geogr. XI 1, 6 p. 492.
Praeterea in fragmentis landantur Hy psicrates (fr. 111,
7; 169,8; 175, 21), Timagenes (fr. 32, 11; 33, 9), Apollo-
dorus Artemitenus ὁ ta Παρϑικὰ ποιήσας (fr. 5, 6. 13.
24; 6,68q.), Metrodorus Scepsius (fr. 111, 7), Apol-
lonides (fr. 45, 10), Asinius Pollio (fr. 169, 5), Tana-
sius (fr. 72, 1).
QUAESTIONES STRABONIANAE
Collectis Strabonis hypomnematorum historicorum reliquiis
et huius operis indole satis explorata quaeritur, num rerum
Scriptores, qui post Strabonis aetatem floruerunt et quibus
eaedem res erant tractandae, in eis enarrandis adhibuerint
hune Strabonis librum. Atque inter auctores recensetur Strabo
— ut omittam Tertullianum — a Iosepho et a Plutarcho, qui- —
bus nonnoulla huius operis debemus fragmenta. Itaque nostrum
erit exquirere, quomodo hi auctores usi sint Strabone et num-
quae praeterea apud illos et omnino apud posterioris aetatis
scriptores redeant ad Strabonis hypomnemata.
Inter eos autem scriptores, qui Strabonis servaverunt
fragmenta, primum locum obtinet Flavius Iosephus non
solum propterea, quod longe plurima tradidit fragmenta, verum
etiam quia solus hic est auctor, qui ipsa Strabonis verba
integra attulit. Itaque primo loco agatur:
DE STRABONIS QUAE EXSTANT APUD IOSEPHUM
RELIQUIIS
Strabonis fragmenta quaecumque losephus servavit, in-
veniuntur in antiquitatum Iudaicarum') libris XIII et XIV et
primo libri XV initio. Quibus in libris ipsa Strabonis verba
exscripsit Iosephus locis hisce: XIII 10, 4 (fr. 34). 11, 3 (fr. 33);
XIV 3, 1 (fr. 119). 7, 2 (ubi duos locos affert = fr. 55. 58).
8, 3 (ubi item duo inveniuntur fragmenta = fr. 169); XV 1, 2
(fr. 214).— Praeterea, ut fidem faciat eis, quae narravit, Stra-
bonen® testem profert XIII 12, 6 (fr. 35) una cum Nicolao
1) Semel etiam in libris contra Apionem scriptis II 7 (fr. 1) Stra-
bonem una cum multis aliis auctoribus testem citat.
Leipziger Studien. XL Suppl. 15
226 Paulus Otto
Damasceno, XIV 4, 3 (fr. 124°) cum Nicolao et Livio, XIV 6, 4
(fr. 145) cum Nicolao.
Atque qui nuper in Iosephi fontes inquisiverunt, Henricus
Bloch‘) et Iustus de Destinon?), etiam de Strabone Iosephi
fonte nonnulla disputaverunt, sed cum rem non plane expedi-
visse mihi viderentur et cum etiam de rebus singulis haberem
quae vel adderem vel emendarem, hanc quaestionem statui
retractare.
Atque proximum est, ut exploretar, utram ex ipso Stra-
bone Iosephus hauserit, an illos Strabonis locos iam invenerit
allatos in fonte illo, ex quo reliquam narrationem totam peti-
vit. — Nam Iustus de Destinon in libello laudato argumentis,
quae nihil dubii relinquunt, probavit Iosephum et in hac anti-
quitatum Iudaicarum parte, ubi Strabonis fragmenta inveniun-
tur inserta, et in belli Iudaici, quod antea composuerat, libro
primo, ubi de eisdem rebus agitur, unum eundemque fontem
exscripsisse, illo tantum discrimine interposito, quod in anti-
quitatibus plenius atque accuratius hunc auctorem expressit,
in bello Iudaico eiusdem narrationem magis coartavit. Cum
autem testimoniorum illorum, quae in antiquitatibus Iudaicis
passim afferuntur non modo ex Strabone, sed etiam ex aliis
auctoribus velut ex Polybio, Agatharchide, Nicolao, Livio, in
bello Iudaico nullum usquam exstet vestigium, vel inde oritur
suspicio ea non ex communi illo antiquitatum bellique Iudaici
fluxisse fonte, sed ab ipso Iosepho, cum antiquitates conscri-
beret, narrationi esse inserta. Huc accedit, quod Iosephus in
his testimoniis afferendis eisdem semper utitur formulis sollem-
nibus velut: μαρτυρεῖ τοῦτο καὶ Στράβων λέγων οὕτως vel
μαρτυρεῖ δέ μου τῷ λόγῳ Στράβων similibus. Sed manifesta
fit res eo, quod saepe testimonia illa tantum abest ut ea, quae
Iosephus antea narravit, confirment, ut eis maxime repugnent
et adversentur, id quod recte demonstravit Destinon 1. 1. p. 55 sqq.
1) ‘Die Quellen des Flavius Iosephus in seiner Archaeologie” (Lips.
1879) p. 93 84.
2) “Die Quellen des Flavius Iosephus in der juedischen Archaeologie
Buch XII— XVII = jued. Krieg Buch 1’ (Kiel 1883) p. 53—60.
Quaestiones Strabonianae 227
Ac luculentissimi exempli instar est Ios. A. I. XIII 11,3
(fr. 33). Hoc loco postquam item atque in bello Iudaico Ari-
stobulum, Indaeorum regem, descripsit, qui tyrannus tantae
fuisset crudelitatis, ut ne eis quidem, qui genere ei erant
proximi, parceret, narrationem finit hisce verbis: ταῦτ᾽ εἰπὼν
éxanodynoxee τοῖς λόγοις βασιλεύσας ἐνιαυτόν, et similiter
Β.1.18,6: ταῦτ᾽ εἰπὼν εὐθέως τελευτᾷ βασιλεύσας οὐ πλεῖον
ἐνιαυτοῦ. At in antiquitatibus pergit in eodem enuntiato de
regis illius moribus plane contrarie iudicans hunc in modum:
πολλὰ εὐεργετήσας τὴν ττατρίδα --- — φύσει δ᾽ ἐπιεικεῖ éxé-
χρητο xal σφόδρα nv αἰδοῦς ἥττων, ὡς μαρτυρεῖ τοῦτο
καὶ Στράβων ἐκ τοῦ Τιμαγένους ὀνόματος λέγων οὕτως"
᾿ἐπιειχής τε ἐγένετο οὗτος 6 ἀνὴρ καὶ πολλὰ τοῖς Ἰουδαίοις
χρήσιμος κτλ Sequens deinde caput rursus cum bello Iudaico
bene congruit. Elucet igitur Iosephum rerum diversitate ac
repugnantia plane neglecta Strabonis locum in narrationem
ex fonte illo, quem solet exscribere, depromptam suo Marte
inculeasse ita quidem, ut primum Strabonis sententiam verbis
eius leviter submutatis pro sua venderet, cui deinde fidem
adderet in testimonium vocatis ipsis Strabonis verbis.
Kodem artificio usum esse Iosephum A. I. XV 1, 2 (fr. 214)
sagaciter perspexit Destinon 1.1. p.57. In libro XIV extremo
(cap. 16,4) Iosephus fontem suum secutus narrat Antigono ab
Herode ac Sosio capto Herodem, qui ab Antigono metueret,
magnis pecuniis ab Antonio impetrasse, ut de illo supplicium
sumeretur. Loco autem illo libri XV subito et plane ex ab-
rupto aliam de Antigoni morte exhibet memoriam, cuius
auctorem profert Strabonem: ipsum nimiram Antonium, cum
Iudaeos prioris regis amore Herodis regnum detrectare videret,
suopte consilio usum Antigonum securi percuti iussisse. Hic
quoque Iosephus, ut Strabonis testimonium commode posset
inserere, loci Straboniani praemisit parapbrasim.
Etiam A. I. XIII 10, 4 (fr. 34) non solum ipse locus ex
Strabonis hypomnematis decerptus, sed haud dubie tota para-
graphus 4 ad Strabonem est referenda, ut iam Destinon |. 1.
p. 58 coniecit. Etenim quae de Chelcia et Anania ducibus
15*
228 Paulus Otto
Iudacis, qui tum apud Cleopatram Aegypti reginam magna
fuerint in auctoritate, Iosephus ibi exponit, omnino non perti-
nent ad rem, de qua agitur, sed in fontis narrationem satis
moleste sunt inserta, id quod continuo ferit oculos, si initium
ac finem spectamus. Nam a fonte, quem quasi ducem sequi-
tur, his digreditur verbis: καὶ ta μὲν περὶ Ὑρκανὸν ἐν
τούτοις ἦν. — Κατὰ δὲ τοῦτον ἔτυχε τὸν καιρὸν xti., et in
8 5 ad fontem illum sic revertitur: ταῦτα μὲν οὖν 6 Στράβων
φησίν. — Ὑρκανῷ δὲ φϑόνον ἐκίνησεν ἡ εὐτεραγέα τεαρὰ
τῶν Ἰουδαίων: cf. Β. I. 12,8 πρὸς δὲ τὰς εὐπραγίας αὐτοῦ
δὲ Ἰωάννου καὶ τῶν παίδων φϑόνος ἐγείρει στάσιν τῶν ἔπει-
χωρέων. Sed qua tandem causa commotus est Iosephus, ut
narrationem tam foede interrumperet? En habes causam di-
gnam mediusfidius misello hoc scriptore! Nimirom quia in
fonte suo Ioannis Hyrcani εὐπραγέα erat commemorata,
praeclaram doctrinae suae effundendae se nactum esse occa-
sionem arbitratus Strabonis locum, ubi 1110 duos Iudaeos apud
Aegypti reginam in honore fuisse tradiderat, in suum usum
convertit, ut inde efficeret tunc non solum Hierosolymis, sed
etiam Alexandriae Iudaeos fortuna prospera esse usos (evzcoa-
yeiv). Conferas enim haec Iosephi verba, quibus hoc satis
diserte indicat: Kata δὲ τοῦτον ἔτυχε τὸν καιρὸν μὴ μόνον
τοὺς ἐν Ἱεροσολύμοις χαὶ τῇ χώρᾳ Ἰουδαίους εὐπραγεῖν,
ἀλλὰ καὶ τοὺς ἐν AheSavdgele κατοικοῦντας χαὶ ἐν «Δἰγύτετῳ
καὶ Κύτερῳ κτλ.
Kiusdem generis excursus invenitur A. I. XIV 7,2 (fr. 55.
58), ubi postquam narravit divitias templi Hierosolymitani a
Crasso esse exhaustas, cupide arripit occasionem, ut duobus
testimoniis ex Strabonis hypomnematis allatis doceat, quantae
Iudaeorum sint opes quantaque per totum orbem terrarum
potentia'). Tertia autem paragraphus commode se applicat
ad primae finem sicut in B. I. 1 8, 8.
1) Post primum testimonium ex Strabone allatum lIosephus inter-
pretis munere infelicissime functus est. Dixerat enim Strabo Mithridatem
ex Co insula Cleopatrae divitias et Iudaeorum octingenta talenta abstu-
lisse. Quinam ,erant hi Iudaei? Josephus confidenter contendit fuisse
Quaestiones Strabonianae 229
De A. I. XIV 8, 3 (fr. 169), ubi duobus locis Strabonianis
Iosephus studet demonstrare non solum Antipatrum, sed etiam
Hyrcanum belli Alexandrini a Caesare gesti fuisse socium,
nihil habeo quod moneam.
Restat ut de uno loco sententiam meam expromam, qui
maioribus intricatus est difficultatibus. A. I. XIV 3, 1 (fr. 119)
Iosephus Strabonis locum, quo donum pretiosissimum ab Ari-
stobulo ad Pompeium missum describitur, inseruit narrationi,
qua re haec vehementer est perturbata. Nam sicut nunc apud
Iosephum res narrantur, earum ordo erat hic: Pompeio, ubi
Damascum venit, per Iudaeorum legatos splendidum Aristo-
buli donum traditur. Paulo post alii legati ab Hyrcano et
Aristobulo missi eum adeunt, quos ineunte vere rursus ad se —
venire iubet. Ipse exercitu ex hibernis educto in agrum
Damascenum proficiscitur, eiusque per Apameam, Helio-
polim, Chalcidem iter accuratissime ἃ Iosepho describitur.
Damasci autem Iudaeorum legati et ipsi fratres regii ei prae-
stolantur. Damasco igitur ex hibernis profectus Damascum
contendit Pompeius. At scimus non ante anni 63 a. Chr. ver
Pompeium venisse Damascum, hiberna autem a. 64/3 non Da-
masci, sed in Syria habuisse, fortasse Antiochiae, id quod
etiam ex itinere a Iosepho enarrato dilucide apparet.
Itaque Benedictus Niese') rem sic explicandam esse existi-
mat: hiberna a Iosepho commemorata esse Syriaca; Strabonis
hanc pecuniam Judaeorum in Asia habitantium, qui metu Mithridatis in
illam insulam sua transtulissent; neque enim veri simile esse eos, qui Iu-
daeam incolerent, pecunias illic deposuisse, cum urbem munitissimam et
templum haberent, neque Iudaeos, qui Alexandriae habitarent, quibus
Mithridates non fuisset metuendus. Haec omnia perversissima sunt. Nam
stulti hercle fuissent Iudaei in Asia habitantes, si in Co insulam bona sua
contulissent, cum Mithridatis classis totum mare teneret atque in Grae-
ciam, quin etiam in Hispaniam ad Sertorium navigaret. Immo, intellegendi
sunt Judaei Alexandrini, qui non sane Mithridatem, sed Ptolemaeum La-
thurum a Cleopatra ex Aegypto eiectum metuebant. Hi enim, imprimis
οἱ ἐχ τῆς Ὀνίου λεγόμενοι Gucibus Chelcia et Anania, a Cleopatrae par-
tibus stabant, ut ipse Iosephus Strabonem secutus narravit XIII 10, 4.
Hi igitur reginae exemplum imitati pecunias in Co insulam miserant.
1) In Herm. vol. XI p. 471.
280 Paulus Otto
autem illud de Aristobuli dono Damascum misso testimonium
falso loco a losepho esse insertum, quod si eiciatur, narratio-
nem esse integram atque omni ex parte perfectam. Itane vero?
Immo, aut hic falsus est vir doctissimus aut in eis, quae antea
dicit: “Nimmt man die Zuthaten heraus, so wird die Haupt-
quelle hergestellt, ohne auch nur die geringste Luecke zu
zeigen. Nam si primam huius capitis paragraphum') exter-
minaremus, narratio inciperet a verbis wet ov πολὺ δὲ ἧκον
πάλιν τιρέσβεις τερὸς αὐτόν, ubi neque illud πρὸς αὐτὸν ha-
beret, quo referretur, neque vocabulum adc» sententiae con-
veniret. Ex omnibus autem, de quibus disseruimus, locis hoc
certissime intellegitur, Iosephum, ubicumque aliena inseruit,
fontis sui primarii narrationem numquam mutilasse. Itaque
Niesii de hoc loco sententia non potest esse recta.
Sed collatis, quae Iosephus de eadem re disserit in bello
Iudaico I 6, 4, verum haud dubie cognoscitur. Ibi nimiram
non solum illa de Aristobuli dono narratiuncula, verum etiam
Pompei itineris descriptio omnino desideratur et narratio sta-
tim incipit a Pompei in urbem Damascenorum adventu, ubi
Hyrcanus et Aristobulus ipsi eum adeunt. Quodsi mecum sta-
tuis etiam Pompei itineris descriptionem ex Strabone additam
esse a Iosepho, omnia iam plana esse contendo. In Iosephi
fonte res ante Pompei adventum gestae non erant expositae.
Iam apud Strabonem legebat illam de Aristobuli dono narra-
tiunculam, quae ei memoratu videbatur digna. Cum autem
Strabo in Syriam missum esse illud donum tradidisset, quo
modo haec insereret dubius haerebat bonus Josephus, quoniam
in fonte suo de his nihil inveniebat. Qua igitur ratione ex his
angustiis se expedivit? Ex fonte suo prima verba deprompsit
μετ᾽ ov τιολὺ δὲ Πομ"τηίου εἰς Ζ“αμασκὸν ἀφικομένου καὶ
Κοίλην Συρίαν ἐπιόντος, quae fere ad verbum consentiunt
cum B. 1. 16,4 xat ἐπειδὴ Πομπήιος ἐπιὼν τὴν Συρίαν εἰς
Ζαμασκὸν ἧκεν; deinde de temporis ac loci ratione plane se-
curus Strabonis testimonium inserit et, ut rursus in gratiam
1) Verba ust’ ov πολὺ δὲ Πομπηίον εἰς Δαμασχὸν ἀφικομένου
usque ad finem τοῦτο λέγεται πέμψαι τὸν Ἰουδαίων δυνάστην.
Quaestiones Strabonianae 231
redeat cum fonte suo, pergit Strabonem exscribere usque ad
Pompei Damascum in urbem adventum i. e. usque ad verba
ἀπὸ τῆς Πέλλης εἰς Δαμασκὸν ἧκεν. Iam relicto Strabone
ad fontem suum revertitur, cuius quasi in servitium se addixit.
Nec deest indicium, quo demonstretur in illa parte Io-
sephum non suum fontem secutum esse, sed aliunde hausisse.
Iudaeorum enim legati cum Pompeio conqueruntur ut rem notis-
simam, Gabinium trecentis talentis corruptum esse, cuius rei
neque in antiquitatibus neque in bello Iudaico antea fit mentio.
Singulae autem res bene cum Strabonis fragmentis conveniunt:
de Ptolemaeo, Mennaei filio, a quo Pompeius per Apameanm,
Heliopolim, Chalcidem profectus poenas repetit, conferas fr. 120,
et de Lysiadis praedonum arcis expugnatione cf. fr. 124, 17.
Iam igitur omnibus his locis diligenter examinatis pro
certo licet affirmare ipsum Iosephum testimonia ex Strabonis
hypomnematis desumpta fontis sui narrationi inseruisse et saepe
quidem loco minime idoneo et ratione plane inepta, ut in com-
plurium fontium memoriis complectendis hospes omnino atque
tiro sit iudicandus. Similis etiam testimoniorum, quae ex aliis
scriptoribus attulit, est ratio. Nimirum, ut recte exposuit De-
stinon p. 59, Iosephus cum ad antiquitates Iudaicas conscri-
bendas se accingeret, Strabonis, Nicolai Damasceni, aliorfm
opera perlustravit et cum fontis sui, quem iam in bello Iu-
daico secutus erat, narratione contulit. In quibus si quid me-
morabile inveniebat, quod in fonte illo non erat narratum,
excerpsit et, ubi aliquo modo poterat fieri, inseruit. Ubi vero
illos auctores cum fonte suo videbat consentire, testibus sal-
tem eis usus est praesertim ad rei parum credibilis fidem
augendam 1).
Sed priusquam haec longius persequamur, necessarium erit
fontem illum, quem potissimum exscripsit Iosephus, accuratius
cognoscere.
Ac Destinon in libello suo demonstravit et in antiquitatum
libris XII et XIII et in belli Iudaici libro I unum eundemque
a Iosepho expilatum esse fontem, in que cum rebus Iudaicis
1) Cf. XIII 12, 6 (fr. 35). XIV 4, 3 (fr. 124b).
282 Paulus Otto
iam coniuncta erat rerum Syriacarum atque Aegyptiacarum
brevis expositio. Nam formulas illas, quibus losephus rerum
exterarum narrationem solet praecidere ad res Iudaicas iam
transiturus (ὡς καὶ ἐν ἄλλοις δεδηλώκαμεν Vel ὡς καὶ ἐν ἄλλοις
δεδήλωται) recte monuit Destinon non losephi esse proprias
(nam nusquam alibi neque in antiquitatibus neque in bello Iu-
daico neque in alio opere de his rebus exposuit), sed eas quo-
que a Iosepho ex fonte suo una cum narratione esse descriptas').
Hic Anonymus a Josepho exscriptus in Iudaicis quidem
rebus ex primo Maccabaeorum libro hausit ea, quae tractat
Josephus in A. 1. XII—XIII 6, 6 (cf. Destinon p. 60—91), quae
in A. I. XIII 7, 1—XIII 16, 6 exposuit, ex fonte Iudaeo satis
exili, in quo rerum memoria fabulis immixtis iam erat depra-
vata (cf. Destinon p. 40—45).
Quae vero de rebus Syriacis in libris XJI—XIII narrat
Josephus, in his Anonymus ille fontibus usus est Polybio et
Posidonio (cf. Destinon p. 45—53).
In libris autem antiquitatum XIV—XVII — Β. I. I 6, 1—
33,9 Iosephum putat hausisse ex ipsis Nicolai Damasceni
historiis (cf. p. 91—120, imprimis p. 102 sqq.) propterea, quod
in hac parte conspiciatur apertum Antipatri eiusque filii Hero-
dis studium, quorum memoriam Nicolaus, Herodis regis ami-
cus, haud dubie maxime celebravit.
Ac de libris XII— XIII quidem rectissime mihi videtur
iudicasse Destinon, sed quae de libroram XIV—XVII fonte
disseruit, cur magnam partem mihi non probentur, iam erit
explicandum.
Atque initio certe antiquitatum libri XIV — B. I. I 6,2
Nicolaum non esse fontem Josephi manifesto intellegitur ex
loco, quem Destinon (p. 103) levi pede transiluit. Nam A. I.
XIV 1, 3 dicit Antipatrum fuisse _Idumaeum, hominem magnis
opibus praeditum, sed natura seditiosum. Sed statim addit
haec: Νικόλαος μέντοι φησὶν ὁ αμασχηνὸς τοῦτον εἶναι
γέγος ἐκ τῶν πρώτων Ἰουδαίων τῶν ἐχ Βαβυλῶνος εἰς τὴν
Ιοιδαίαν ἀφικομένων. Ταῦτα δὲ λέγει χαριζόμενος Ἡρώδῃ
1) Cf. Destinon p. 19—29 et 39.
Quaestiones Strabonianae 233
τῷ παιδὶ αὐτοῦ κτλ. In bello autem Iudaico I 6, 2 prior illa
memoria a Nicolao longe abhorrens sola invenitur. Haec igi-
tur una in communi fonte fuit narrata, alteram Nicolai in anti-
quitatibus conscribendis postea inseruit losephus; quam ob
rem nihil certius est quam hoc, praecipuum Iosephi fontem
hic non fuisse Nicolaum.
Praeterea hoc Destinonis sententiae repugnat, quod Io-
sephus in libro XIV Nicolaum saepius una cum Strabone testem
profert (XIV 4, 3 et 6,4) pariter atque in libro XIII (c. 12, 6).
Numquam autem Josephum fontem eum, quem ducem sequi-
tur, hac ratione laudat; sic in ea parte, ubi non potest dubi-
tari, quin Nicolaum exscripserit, nusquam hunc citavit aucto-
rem uno excepto loco (XVI 7, 1), cuius tamen plane alia est
ratio. Nam ibi quod minimi pretii fabulam, quae alicunde
innotuit Iosepho, silentio praeteriit Nicolaus, hanc occasionem
arripit, ut graviter eum accuset atque vituperet.
Adde quod formulae illae, quibus in libris antecedentibus
utitur ad rerum exterarum narrationem praecidendam (ὡς καὶ
ἐν ἄλλοις δεδήλωται etc.), similiter etiam in libro XIV in-
veniuntur adhibitae eo tantum intercedente discrimine, quod
hic non de rebus Syriacis agitur, sed de rebus Romanis. At-
que solis in antiquitatibus hae formulae leguntur XIV 11, 1 et
12, 2. Sed id quod multo gravius est, hic, ubi belli Iudaici
aliquanto uberior atque copiosior est rerum expositio, bis etiam
fit, ut formulae illae eodem narrationis loco inveniantur et in
antiquitatibus et in bello ludaico:
B. I. 18, 8 διαβὰς δὲ τὸν] A. 1. XIV 7,3 καὶ αὐτὸς μὲν
Εὐφράτην αὐτός ve (sc. 6 Koao-|d1; σὺν παντὶ διεφϑάρη τῷ
σος) ἀπώλετο καὶ 6 στρατὸς) στρατῷ, ὡς καὶ ἐν ἄλλοις
αὐτοῦ, περὶ ὧν οὐ νῦνκαι-᾿ δεδήλωται.
ρὸς λέγειν.
ib. 1 8,9 Κασσιος 6& ——} ib. XIV 1, 8 Κάσσιος μὲν
ἐγεὶ τὸν Εὐφράτην ὑπέστρεψε οὖν — — ἐπὶ tov Εὐφράτην
Πάρϑους διαβαίνειν ἀνείρξων, ἡτεείγετο ὑτεταντιάσων τοῖς ἔ-
περὶ ὧν ἐν ἑτέροις EQov-|xEidev ἐπιοῦσιν, ὡς καὶ ὑπ᾽
μεν. ἄλλων δεδήλωται.
284 Paulus Otto
Quod casu evenisse non potest, sed recte Niesius'!) et Desti-
non?) inde effecerunt, iam in Iosephi fonte his locis formulas
eas fuisse usurpatas.
Quid igitur? Nonne veri est simillimum eum fontem, cuias
maxime proprius erat harum formularum usus, quem losephus
adhibuit in libris XII—XUI, etiam in libro XIV, ubi plane
idem deprehenditur scribendi mos, a Iosepho esse exscriptum ?
Huc accedit, quod libri XIII narratio in libro XIV sicut etiam
in bello Iudaico uno tenore continuatur, neque ullum fontis
mutati exstat indicium. Itaque Anonymo illo in quarto decimo
quoque antiquitatum libro itemque in belli Iudaici parte ea,
quae huc pertinet, usum esse losephum persuasum habeo.
Iam quaerendum est, num in antiquitatum libris XV—XVII
et in B. I. 1 18, 4 usque ad primi libri finem ex ipso Nicolao
hauserit Iosephus, ut Destinoni videtur. Nam quin aliqua certe
ratione ac via ad Nicolaum haec redeant, dubium esse non
potest propter insignes Herodis laudes.
Quodsi antiquitatum hac in parte cum belli Iudaici compa-
ramus narrationem, unum statim in propatulo est, scilicet hoc,
quod in rerum expositione ceteroqui satis simili magnum inter
utriusque operis ordinem intercedit discrimen. In bello enim
Iudaico Herodis regis historiae duae magnae distinguuntur
partes, quarum in altera res ab eo gestae usque ad mortem
deinceps enarrantur (1 18, 4—21), in altera Herodis res do-
mesticae memoriae traduntur (I 22, 1 usque ad libri finem).
At vero in antiquitatibus hae duae partes in unum sunt con-
flatae ita, ut universa Herodis vita secundum temporis ordi-
nem sit disposita®). Ac Destinon quidem (p. 101) belli Iudaici
ordinem statuit esse genuinum, qualem ipse Nicolaus in opere
suo historico adhibuerit, in antiquitatibus autem materiam in
alium ordinem redegisse Iosephum temporis rationem secutum.
Quae longe mihi videntur abhorrere a vero. Nam primum
quidem parum est probabile Nicolaum, qui universam, non
1) In Herm. vol. XI p. 469.
2) L. 1. p. 18 et 19 adn. 1.
3) Cf. Destinon 1. 1. p. 16 et 101.
Quaestiones Strabonianae 235
Iudaeorum separatim scripsit historiam, in ingenti suo opere
in Herodis rebus gestis enarrandis singula genera distinxisse
neque, id quod naturae maxime est conveniens, temporis ordi-
nem servasse. Qua re non possum adduci, ut ordinem, qualis
exstat in bello Iudaico, a Nicolao credam esse institutum.
Verum ut hoc ipsum interim concedam losephum apud
Nicolaum illum rerum ordinem invenisse, cur tandem in anti-
quitatibus eum mutavit? Atque hercle omnino nego sine ullo
subsidio atque adiumento losephum res dissipatas neque certo
semper tempori attributas in singulos annos tam apte potuisse
digerere, praesertim si nobiscum reputamus, quam hebetis hic
scriptor fuerit ingenii, id quod non solum ex eis locis, de qui-
bus supra disseruimus, sed etiam inde luculenter apparet, quod
decreta atque senatusconsulta, quae antiquitatibus Iudaicis ipse
inseruit, in quibus tempus, ad quod pertinent, accuratissime
indicatur, plane nullo ordine ac consilio disposuit').
Iam dixerit quispiam, qui in antiquitatibus Iudaicis traditur
rerum ordo, fortasse ad Nicolanm Damascenum esse referen-
dum, quem in bello Iudaico ita mutasse Iosephum, ut primum
de Herodis rebus gestis, deinde de vita privata ageret. At ne
haec quidem ratio videtur probabilis. Nam in bello Iudaico,
praesertim sub alterius partis finem (cap. 21) omnia eo redeunt,
ut Herodis virtus in caelum efferatur. Quid? Ab ipsone [o-
sepho hoc ita institutum esse putemus, qui quanto Herodis
odio sit inflammatus, satis saepe indicat?)? Hoc nemo serio
contenderit. Quae cum ita sint, illum Anonymum, quem Io-
sephus in praecedentibus belli Iudaici capitibus est secutus,
etiam Herodis aetatem fonte adhibito Nicolao Damasceno suspi-
cor tractasse, sed temporis ordine, quem ille instituerat, non
observato inter duas illas partes singulas res distribuisse. Hunc
igitur Anonymum in bello quidem Iudaico Iosephus perrexit
exscribere. In antiquitatibus autem ludaicis inde a libro XV
abiecto illo fonte ipsum Nicolaum adiit hac nimirum commo-
tus causa, quod Herodis regis historiam, quae apud Iosephum
1) Cf. Niese in Herm. vol. XI p. 466 sqq.
2) Cf. Destinon 1, 1. p. 101.
286 ᾿ Paulus Otto
incipit ab ipso libro XV, multo uberius atque accuratius ex-
positam inveniebat apud Nicolaum, qui cum huius regis gratia
floreret, singulari cura ac diligentia in opere suo eius memo-
riam'coluisse putandus est. Hac ratione optime explicatur et
quod belli Iudaici multis locis cum antiquitatum consentit nar-
ratio et quod rerum ordo in utroque opere plane est diversus.
Simul autem intellegitur, qui factum sit, ut in antiquitatibus
multo plenius quam in bello Iudaico omnia perscripserit Io-
sephus praesertim Herodis res domesticas').
Sed redeamus ad libros XIII et XIV. In his Anonymum
illum exscriptum esse a losepho supra exposuimus. Sed iam
oritur quaestio, quibusnam ex fontibus ille sua hauserit.
Ac primum quidem ad librum XIII animum attendamus.
1) Sic etiam una res facillime expeditur, quae Destinonem vehe-
menter vexavit (p. 113 adn. 1): A. 1. XV 3, 5—7. 9 et XV 6, 5; 7, 1-4
leguntur duae narratiunculae, inter quas similitudo quaedam intercedit.
Altero loco narratur Uerodem, cum a. 35 a. Chr. ad Antonium in Aegyp-
tum esset profecturus, Mariammen uxorem tradidisse Iosepho, Salomae
sororis marito, ut illam interficeret, si quid in itinere sibi accidisset;
quod iussum quia effutisset, ab Herode eum esse interfectum. Altero
loco similiter Herodem egisse exponitur, cum a. 31 a. Chr. ad Octavianum
ei iter esset faciendum. Mariammen cum eius matre Alexandrei inclusam
in custodiam dat Iosepho quaestori et Soémo Ituraeo, quibus idem man-
dat. Cum autem domum revertisset, de Soémo, qui rem ad feminas deto-
lerat, et de ipsa Mariamme supplicium sumi iussit. — In bello autem
Iudaico I 22, 4sq. altera narratiuncula plane desideratur et Mariammen
statim post iter ad Antonium factum necatam esse narratur. Qua re quae
posteriore loco in antiquitatibus traditur narratio, nihil aliud esse suspi-
catur Destinon nisi malam prioris repetitionem, quam ex alio nescioquo
fonte inseruisse Iosephum, cum non animadverteret se bis eadem narrare.
Quae sententia mihi videtur perversissima. Nam duae illae narratiunculae,
ut sint similes, tamen etiam multis in rebus inter se differunt. In Iosephi
certe nominue bis commemorato nihil est offensionis, quoniam altero loco
est ὁ ϑεῖος Herodis, altero loco ὁ tauiéac. Fontis autem illius a Desti-
none ficti nusquam apparet nec vola nec vestigium. — Immo persuasum
habeo in bello Iudaico illas narratiunculas in unum coaluisse sive Iosephi,
id quod mihi quidem videtur veri simillimum, sive eius auctoris incuria,
cuius historia usus est. In antiquitatibus autem Nicolaum secutus suo
loco utramque recte tradidit Iosephus. —
Quaestiones Strabonianae 237
Omissis autem rebus Iudaicis solum hoc quaeramus, quibus
fontibus usus sit Anonymus in rebus Syriacis et Aegyptiacis
enarrandis, quas non ex eodem fonte desumptas esse atque
res Iudaicas manifestum est. Atque in Syriacarum quidem,
quae his in libris continentur, rerum fontes iam inquisivit
Mauricius Nussbaum 1), cui omnibus fere in rebus astipulatur
Destinon (p. 468qq.). Ille autem v. d. demonstrat Polybiam
esse fontem in A. I. XII 3, 1—XIII 4, 8 i. 6. inde ab Antiocho
Magno usque ad Alexandri Balae et Ptolemaei Philometoris
mortem (a. 146 a. Chr.); quae vero de rebus Syriacis expo-
nantur in A. I. XIII 4, 9— XIII 13 i. 6. inde a Demetrii Nica-
toris regni initio usque ad a. 95 a. Chr., ex Posidonio esse
hausta.
Quae mihi quoque in universum recte disputata esse vi-
dentur, nisi quod, quae extremo loco Posidonio vindicat, in
his ambiguum esse potest iudicium. Atque A. I. XIII 8, 2 84.,
ubi, quo modo Hierosolyma ab Antiocho Sideta capta sint,
enarratur, veri simillimum est redire eum ad Posidonium prop-
terea, quod haec accurate consentiunt cum Diodori XXXIV
fr.1. Sed A. I. XIII 13, 4 sine causa idonea ad Posidoniam
rettulit Nussbaumius (p. 39 84.). Itaque si iam in rebus paulo
ante narratis alium ab Anonymo illo adhibitum esse fontem
apparuerit, nihil obstabit, quin hunc quoque locum ei tribuamus.
Iam vero in cap. 12, ubi Ptolemaei Lathuri, Aegypti
regis, expeditio adversus Iudaeos facta describitur, manifestum
novi fontis deprehenditur vestigium. Nam in § 5 numerus
Iudaeorum in pugna ad lordanem fluvium commissa occisorum
his verbis affertur: τρισμυρίους γοῦν ἔφασαν αὑτῶν ἀποϑα-
γεῖν, Τιμαγένης δὲ τετρακισμυρίους εἴρηχε. Quod ne cre-
das ab ipso Iosepho esse adiectum! Is enim, si quid ex alio
auctore inserit, plane alia ratione hoc solet indicare. Neque
Anonymus ille in his rebus externis, quas non tractat nisi
in transitu, ex compluribus fontibus materiam conquisivisse
1) ‘Observationes in Flavii Iosephi antiquitat. XII 3—XIII 14’ diss.
Gotting. 1875.
288 Paulus Otto
putandus est. Quem igitur ab eo statuemus adhibitum esse
fontem? An Posidonium? At is quidem non poterat laudare
Timagenem, qui aetate scripsit aliquanto posterior. Atqui
cognitum habemus scriptorem, qui Timagene frequentissime
est usus. Nam loco, quo praeterea Timagenis mentionem
facit Iosephus, diserte dicit, apud quem auctorem eum inve-
nerit laudatum: XIII 11, 3 (fr. 33) ὡς μαρτυρεῖ τοῦτο καὶ
Στράβων ἐκ tov Τιμαγένους ὀνόματος λέγων οὕτως κελ.
1086 vero Strabo Timagenem testem citat fr. 32, 11 οἱ in
geogr. XV 1,57 p. 711. Atque omnino Strabonem in diver-
sorum scriptorum memoriis colligendis multam collocasse ope-
ram iam supra demonstravimus p. 5 sqq. 215 sqq. Ad quem
igitur potius haec referamus quam ad Strabonem? Quid? quod
§ 6 extr. cum eis, quae de Ptolemaei crudelitate exposuerit,
consentire Strabonem ipse testatur losephus, cui non venit in
mentem ex ipso illo scriptore fontem suum haec petivisse. At
etiam Nicolaus Damascenus a Iosepho testis profertur. Sane
quidem, sed mox apparebit in his certe Nicolaum ab Anonymo
non esse adhibitum. Iam vero animum advertas, quam prae-
clare in Strabonem omnia quadrent.
In eiusdem capitis § 4 duplex de Alexandri militum nu-
mero traditur memoria, qua in re Strabonis agnoscitur dili-
gentia').
Sequenti statim capite (XIII 18,1 84.) narratur Cleopa-
tram, Aegypti reginam, Chelciam et Ananiam Iudaeos universo
praefecisse exercitui. Deinde Chelciae vitae exitus comme-
moratur. In § 2 autem quantam Ananias apud Cleopatram
habuerit auctoritatem, exemplo illustratur. Quae omnia miram
in modum consentiunt cum eis, quae XIII 10, 4 (fr. 34) ex
Strabonis hypomnematis historicis attulit Iosephus (cf. supra
p. 227 sq.). Quid? Quod in ὃ 1 Cleopatra Ptolemaei metu res
pretiosissimas atque nepotes in Co insulam misisse dicitur,
nonne haec ipsa narraverat Strabo, ut intellegitur ex testimonio,
1) Συνηϑροισε xal αὐτὸς περὶ πέντε μυριάδας τῶν ἐπιχωρίων, ὡς
δ᾽ ἔνιοι συγγραφεῖς εἰρήκασιν ὀχτώ.
Quaestiones Strabonianae 239
quod XIV 7, 2 (= fr. 55) ex Strabone Iosephus inseruit (cf.
supra p. 228 et ib. adn. 1)?
Porro XIII 16, 4 agitur de Tigranis, Armeniae regis, bello
Syriaco. Ptolemais oppidum ab eo obsidetur, cuius incolae iussu
Cleopatrae Selenes, Syriae reginae, portas ei clauserant. Sed
vix oppidum expugnavit, cum nuntius ad Tigranem affertur
Lucullum devicto Mithridate depopulari Armeniam; quibus
cognitis statim domum revertitur. De his quoque rebus in
hypomnematis accurate exposuisse Strabonem, qui omnino in
bellis Mithridaticis enarrandis singularem locavit operam, ap-
paret ex fr. 86, 21 84ᾳ. et 90, 38qq., Ὁ] et Tigranis in Syriam
expeditionis et Cleopatrae Selenes a Tigrane captae inicit men-
tionem.
Quae cum ita sint, quin Strabonis hypomnematis usus
sit Anonymus, ubicumque in libri XIII capp. 12—16 exterarum
gentium res attinguntur, eo minus dubito, quod etiam in libro
XIV, ad quem iam accedamus, idem fons etiam apertius co-
gnoscitur.
Atque initio quidem libri XIV (c. 1—2, 2) res Iudaicae
exponuntur, quas unde petiverit Anonymus, hic non quaerimus.
Sed c. 2,3—6,4, ubi uno tenore Pompei atque Gabinii res in
Iudaea gestae describuntur, ex alio fonte fluxerunt. Qua in
parte narrationem suam consentire cum Strabone et cum Ni-
colao Damasceno ipse Iosephus bis testatur: XIV 4, 3 de Iu-
daeorum, qui in templo Hierosolymitano a Pompeio obside-
bantur, constantia ac religione et XIV 6,4, ubi de tota hac
parte affirmat haec: περὶ δὲ τῆς Πομπηίου καὶ Γαβινίου στρα-
τείας ἐπὶ Ἰουδαίους γράφει Νικόλαος ὃ Ζ“ὶαμασχηνὸς καὶ Στρά-
βων ὃ Καππάδοξ οὐδὲν ἕτερος ἑτέρου καινότερον λέγων. Quae
verba si ad amussim exigimus, hoc dicit Iosephus: fontis sui,
quem religiose exscripsit, narrationem cum Strabone et Nicolao
ita consentire, ut nihil novi ex his auctoribus potuerit adicere.
Itaque, ut doctrinam suam ostenderet, nomina saltem eorum
protulit. Alterum igitur certe fontem secutus est Anonymus,
sed utrum adhibuerit, Strabonem an Nicolaum, difficile videtur
esse ad diiudicandum, cum ipse Iosephus dicat οὐδὲν ἕτερον
240 Paulus Otto
ἑτέρου καινότερον λέγειν. Verumtamen quoniam et in libro
XIII vidimus Iosephum compluribus locis cum Strabone con-
seutire et hic etiam minimis in rebus accurate eos inter se
congruere videbimus, probabilius utique esse censeo ex Stra-
bone hausisse Anonymum quam ex Nicolao, qui quid de his
rebus narraverit, omnino ignoramus. Ceteroquin moneo, ne quis
nimium illis losephi verbis tribuat, quasi nihil prorsus inter
Strabonis ac Nicolai narrationem interfuerit.
Iam autem videamus, quae inter Iosephum et Strabonem
conveniant. Qua in re non opus erit totos locos exscribere,
sed breviter, quibus in rebus consentiant, indicabo, quoniam
ipsos locos iam composui in fragmentis, quae velim inspicias.
Iosephus A. I. XIV 4, 1 sqq. = B. I. I 7, 1 844. multis in
rebus congruit cum Strabonis fr. 124*. Uterque narrat tem-
plum Hierosolymitanum, quo Iudaei a Pompeio oppugnati con-
fugerant, natura egregie fuisse munitum fossa vel potius vora-
gine ingentis et altitudinis et latitudinis et praeterea muro
lapideo admodum firmo. Deinde consentiunt de ratione, qua
usus Pompeius templum expugnaverit, per eos dies, quibus
Iudaei propter religionem ab omni opere solent abstinere, fossa
completa machinisque admotis. De Iudaeorum autem reli-
gione, qui ne tum quidem, cum Romani iam irruentes omnia
caede implerent, sacra facere destiterint, ipse losephus testem
citat Strabonem. Sed longe gravissimum illud est, quod uter-
que tradit Hierosolyma capta esse τῇ τῆς νηστείας ἡμέρᾳ,
id quod nusquam alias memoriae traditum est.
Porro conferas losephi locos A. I. XIV 4, 4 et B. I. 17, 68q.
cum Strabonis fr. 120, ubi mire consentientes narrant Pompeiam
ademptis oppidis quibusdam, quae antea a Iudaeis vi erant
subacta, Hyrcanum praefecisse sacerdotio.
Iam venio ad locum satis memorabilem: A. I. XIV 4, 1
= B. 1. 1 6, 6, ubi Pompeium, antequam Hierosolyma peteret,
apud Hierichuntem castra posuisse narrat, quasi praeteriens
Iosephus monet illam regionem fertilem esse palmarum et bal-
Sami, quod quomodo ex arboribus paretur ab incolis, breviter
exponit. Quae eisdem paene verbis etiam apud Strabonem
Quaestiones Strabonianae 241
leguntur in fr. 125. Qui consensus, quo levior est ipsa res, in
qua conspicitur, eo maioris mibi videtur momenti esse ad fon-
tem agnoscendum.
Etiam de Nabataeis a Scauro et a Gabinio subactis (A. I.
XIV 5,1; 6,4) Strabonem in hypomnematis historicis expo-
suisse colligitur ex fr. 127. Quas autem Gabinius suscepit
expeditiones et in Parthos et in Aegyptum, ut Ptolemaeum in
regnum restitueret, commemoratas a losepho A.I. XIV 6, 2
= Β.1. 18,7, de his conferas Strabonis fr. 146.
Idcirco iure mihi videor statuere ad Strabonem redire [0-
sephi A. I. XIV 2, 3—6,4 quaeque in bello Iudaico his re-
spondent. Iam quaeritur, num etiam ultra hunc terminum Stra.
bone usus sit Anonymus.
Certe post cap. 6 manifesto, ut ita dicam, incisa est nar-
ratio. Nam postquam Pompei et Gabinii expeditiones accurate
descripsit, iam inde a cap. 7 rebus Romanis breviter tantum-
modo perstrictis multo diligentius ipsas res Iudaicas tractat.
In ultima autem libri XIV parte tam manifestum Herodis
eiusque patris Antipatri per totam narrationem conspicitur stu-
dium 1), ut non possit dubitari, quin Nicolanm Damascenum se-
cutus sit Anonymus?). Cum vero iam inde a cap. 7 narratio
ita sit comparata, ut Antipatri virtus quam maxime eniteat,
hic primum relictis aliis fontibus Anonymum totum se dedisse
Nicolao veri est simillimum, ex quo etiam, quae de rebus Ro-
manis breviter adnotat, haud dubie petivit.
Ad Strabonem igitur ultra cap. 6 nihil omnino mihi videtur
redire apud Anonymum, id qaod alia quoque ratione probatur.
Nam in cap. 7 ὃ 1 Anonymum secutus in transitu monet Iose-
phus Crassum ex templo Hierosolymitano duo milia talentum
sustulisse et praeterea omne aurum, quod fuisset ad octo milia
1) Cf. A. I. XIV 9,2 =—B. I. 1 10,5. A. I. XIV 11, 4. 12, 1. 13, 1.
13, 8.84. 14, 1. 15, 8.
2) Cf. Destinon 1. 1. p. 103 sqq. — Strabonem multo integrius atque
incorruptius de Herode iudicasse apparet ex fr. 204 (παραδὺς εἰς τὴν
ἱερωσύνην).
Leipziger Studien. XI. Suppl. 16
244 Paulus Otto
laum ab eo esse adhibitum propterea nego, quod eodem fere
tempore uterque opus suum composuit. Nam Nicolaus ad scri-
bendam historiam accessit inter annos 16, quo in Asia apud
Agrippam versabatur '), et 12 a. Chr., quo cum Herode Romam
profectus est?). Quo in opere peramplo, in quo centum qua-
draginta quattuor libris historia ab eo deducta erat usque ad
annum circiter quartam a. Chr. ἢ. 8), per longum tempus desu-
davit Nicolaus‘). Res autem, de quibus hic agitur, in posterio-
ribus narratae erant libris, scilicet inter libros CX, ubi Luculli
ex Asia reditus erat commemoratus, et CXIV, ubi de Crasso
erat sermo. Itaque Strabonem, quem eodem fere tempore hy-
pomnemata conscripsisse supra demonstravimus p. 12, non veri
simile est ex Nicolao sua petivisse.
Quae cum ita sint, horum auctorum consensum ita expli-
candum esse arbitror, ut eosdem ab eis adhibitos esse fontes
statuamus.
Indolis plane diversae et multo maioris quam Iosephus
ingenii auctor est Plutarchus, cuius inter fontes fuit etiam
Strabo, quem laudat in vitis Sullae ὁ. 26 (fr. 655), Luculli
c. 28 (fr. 88), Caesaris c. 63 (fr. 187.) Qui scriptor cum in vitis,
qua erat lectionis ubertate, ex multis fontibus, quidquid ad
usum suum idoneum videbatur, collegisset neque fere sine arte
inter se contexuisset, difficillimum esset, quae Straboni potis-
simum deberet, diiudicare, nisi alius auctor servatus esset, inter
quem et Plutarchum certa quaedam intercedit ratio, Appi-
anum dico, quem multis in partibus totum pendere ex Strabone
videbimus.
Itaque simul quaerendum est:
1) Nicol. de vita sua fr. 3 (FHG III p. 350): cf. los. A. I. XVI 2, 2.
2) Nicol. de vita sua fr. 4. Ios. A. I. XVI 4, 1.
3) Cf. Mueller FHG III p. 3448q. Destinon 1. 1. p. 99 84.
4) Nicol. de vita sua fr. 4.
Quaestiones Strabonianae 245
DE STRABONE APPIANI ET PLUTARCHI FONTE
I
De Appiani belloram civilium libro IT et de Plutarchi vitarum
particulis quae hue pertinent
Appianum in bellorum civilium libro II et Plutarchum in
Caesaris maxime ac Pompei vitis sat multis locis et in rebus
narratis et in ipsis etiam verbis mirum in modum inter se
congruere iam pridem viri docti animadverterunt omnesque in
eo consenserunt, communem aliquem utriusque narrationi sub-
esse fontem. Quem esse Asinium Pollionem post Wijonii librum
publici iuris factum 1) inveteravit opinio, quam primus Paulus
Bailleu?) accuratius definire et argumentis stabilire conatus est.
Cuius viri docti cum omnes fere subscripsissent sententiae,
Thoureto 3) laudi dandum est, quod falsam eam esse princeps
luculentissime demonstravit. Gravissimum autem argumentum
inde repetit (p. 333 sq.), quod et Appianus II 82 et Plutarchus
in vita Pomp. c. 72 et similiter in vit. Caes. c. 46 — quem
locum miror Thouretum plane fugisse — uno eodemque nar-
rationis loco de Pompeianorum in pugna Pharsalica occisorum
numero testem citant Asinium Pollionem et ratione quidem
prorsus simili:
App. ὃ. ὁ. I 82 Plut. Pomp. 72 Plut. Caes. 46
"Ex δὲ τῆς ἄλλης στρα-] Στρατιώτας δὲ uo-| Στρατιώτας dé
τιᾶς οἱ μὲν ἐπταίροντές [ νους ἑξακισχιλίους un πιλείους ἕξα-
φασι δισμυρίους ἐπεὶ] φησὶ πεσεῖν Aoly-| κισχιλέων πεσεῖν
πεντακισχιλίοις, .Ασί-'νειος Πολλίέων 80. φησι Πολ-
1) ‘De fide et auctoritate Appiani in bellis Romanorum civilibus
enarrandis exploratis fontibus, quibus usus esse videtur’ Groning. 1855.
2) ‘Quomodo Appianus in bell. civ. libr. II—V usus sit Asinii Pol-
lionis historiis’ diss. Gotting. 1874.
3) ‘De Cicerone Asinio Pollione C. Oppio rerum Caesarianarum
scriptoribus’ in stud. Lips. vol. I 1878 p. 303 sqq.
246 Paulus Otto
γιος δὲ Πολλίων] μεμαχημένος λέων Loir-
ὑπὸ Καίσαρι τῆς ἐκείνην τὴν μα-)νιος.
μάχης ἐκείνης otea-\ynv μετὰ Καί-
τηγῶν ξακισχιλίους] σαρος.
ἀναγράφει νεκροὺς εὗρε-
ϑῆναι τῶν Πομττιηίου.
Unde efficitur neutrum ex ipso Asinio hausisse, sed in
communi utriusque fonte illud Asinii testimonium iam exstitisse.
Qui nuper spretis, non refutatis Thoureti argumentis ad
tritam illam ac pervulgatam rediit sententiam, qua Asinium
fontem statuunt, Ottonem Basiner') non opus est multis refel-
lere, cum iam [udeichius?) hoc munere strenue functus sit,
qui Thoureti causam suscepit et egregie contra Basinerum
defendit.
Sed Thouretus non modo negavit Asinio auctore usos
esse Appianum et Plutarchum, verum etiam qualis fuisset 1116
fons, ex quo illi sua bauserunt, diligenter exploravit. Etenim
ad Graecum scriptorem utriusque narrationem redire rectis-
sime cognovit. Quod quin iure contenderit, nemini puto fore
dubium, qui, quanta inter eorum narrationes intercedat simili-
tudo, animum adverterit, quippe qui saepenumero easdem res
eisdem propemodum verbis exponant. Et quamquam iam Pan-
lus Bailleu 1. 1. p. 9 sqq. multos locos, ubi singularis inter
Appianum et Piutarchum deprehenditur consensus, inter se
comparavit, tamen, quoniam ille neque omnes attulit neque
quos attulit integros exscripsit, operae pretium esse existimo
omnes hos locos in unum colligere, ut in uno quasi conspecta
ponantur. Ipsa autem verba Graeca cum propter magnam
locorum multitudinem non possint apponi, locos saltem quam
accuratissime significabo, ut facili negotio possint inveniri; in
paginis autem et versibus numerandis sequor editiones Appiani
Mendelssohnianam et Plutarchi Sintenisianam minorem:
1) “De bello civili Caesariano’ Quaestiones Caesarianae pars I. Dor-
pat. 1853.
2) “Caesar im Orient’ (Lipsiae 1885) p. 33 864.
Quaestiones Strabonianae 247
App. 8 p. 694, 10 sq. 1484. = Plut. Caes. 11 p. 374, 9—11: Caesar
ne in Hispaniam proficiscatur, a creditoribus impeditur.
App. 8 p. 694, 24—695, 9 = Plut. Caes. 13 p. 375, 19—29: Caesar
dimisso triumpho consulatum petiturus urbem intrat.
App. 10 p. 696, 13—19 = Plut. Caes. 14 p. 376, 18—26: Caesar
rogationes a Pompeio et Crasso collaudatas ad populum fert.
App. 12 p. 698, 14—16 = Plut. Caes. 14 p. 377, 12—-16: Bibulus
per reliquum consulatus sui tempus domi se continet.
App. 13 p. 699, 13—15 = Plut. Caes. 14 p. 377, 18—20: Caesari
Gallia citerior ulteriorque in quinquennium cum quattuor legionibus datur.
App. 14 p. 699, 18—700, 2 = Plut. Caes. 14 p. 377,1—12: Caesar
nuptiis Pompeium ac Pisonem sibi devincit: Catonis dictum.
App. 14 p. 700, 3—11 == Plut. Caes. 14 p. 378, 3—7: Clodium
tribunum plebis Caesar facit, ut Ciceronem evertat.
App. 17 p. 702, 11—13 = Plut. Caes. 21 p. 385, 22—24. Pomp.
51 p. 242, 17—20: De lictorum senatorumque, qui Lucam ad Caesarem
convenerant, numero.
App. 19 p. 704, 11—15 = Plut. Caes. 28 p. 392, 12—15: De rei
publicae statu corrupto ac depravato.
App. 20 p. 705, 2—11 = Plut. Caes. 28 p. 392, 21—27: Quasi
φάρμαχον & multis commendatur Pompei dictatura, quam ut adipiscatur,
ille omnibus viribus contendit.
App. 23 p. 708, 1—9 = Plut. Caes. 28 p. 392, 27—393, 3: Pom-
peius Catone auctore consul sine collega creatur duasque accipit pro-
vincias.
App. 25 p. 711, 1-6 = Plut. Caes. 29 p. 394, 8—12. Pomp. 58
p. 250, 19—23: Caesar frustra a senatu petit, ut imperium sibi proroge-
tur; eius dictum.
App. 26 p. 711, 6—15 = Plut. Caes. 29 p. 393, 9—14: Marcellus
civem Novi Comi, quod oppidum iure Latii Caesar donaverat, virgis ver-
beratum ad Caesarem mittit.
App. 26 p. 712,4—10 = Plut. Caes. 29 p. 393, 17—20. Pomp. 58
p. 250, 15—17: Paulum et Curionem Caesar largitione redimit.
App. 27 p. 713, 10—12 = Plut. Caes. 30 p. 394, 21—22: Curio
tamquam athieta floribus obrutus a populo deducitur.
App. 29 p. 715, 14-16 = Plut. Caes. 29 p. 393, 25—27: ee
legionem magnis pecuniis donatam Pompeio remittit.
App. 30 p. 716, 7—17 = Plut. Caes. 30 p. 394, 28—31. Pomp.
58 p. 251, 3—9: Senatus de Caesare et Pompeio sententiae.
App. 31 p. 716, 26—717, 5 = Plut. Pomp. 59 p. 251, 19—24:
Claudius et Lentulus Pompeium patriam contra Caesarem defendere iubent.
App. 32 p. 717, 17—19 = Plut. Caes. 32 p. 395, 23—24. Pomp.
60 p. 352, 13--14: De Caesaris copiarum numero.
248 Paulus Otto
App. 32 p. 717, 25—718, 3 = Plut. Caes. 31 p. 395, 5—8: Pacis
conditiones a Caesare propositae.
App. 33 p. 719, 3-16 = Plut. Caes. 31 p. 395, 16—21. Ant. 5
p. 351, 5—11: Antonius et Curio Cassiusque servorum vestibus induti
Roma ad Caesarem fugiunt.
App. 35 p. 720, 11—721, 2 = Plut. Caes. 32 p. . 396, S—29. Pomp.
60 p. 252, 18—25: Quomodo Caesar Rubiconem transierit.
App. 36 p. 721, 9—11 = Plut. Caes. 33 p. 397, 27—28. Pomp. 61
p. 253, 24—25: Pompeium non sinunt sua uti sententia.
App. 37 p. 722, 6—8 = Plut. Caes. 33 p. 397, 21—26. Pomp. 60
p. 253, 4—8: Favonius Pompeium irridet.
App. 38 p. 723, 16—19 — Plut. Caes. 35 p. 399, 7—9: Pompeius
consules cum exercitus parte Dyrrhachium praemittit.
App. 40 p. 725, 5 sq. = Plut. Pomp. 62 p. 254, 26: Pompeius
Brundisium διαταφρεύει.
App. 40 p. 725, 22—726, 5 = Plut. Cat. min. 53 p. 87, 1—15:
Cato Asinio Pollioni in Siciliam provinciam misso cedit.
App. 41 p. 726, 10—12 == Plut. Caes. 35 p. 399, 30—400, 4: Caesar
aerarii claustra effringit Metello reluctanti mortem minatus.
App. 41 p. 726, 17—19 = Plut. Ant. 6 p. 351, 31-352, 1: Caesar
Lepidum urbi Romae, Antonium Italiae praeficit.
App. 48 p. 133, 19 —25. 734, 5—11 = Plut. Caes. 37 p. 400,
23—30: Caesaris dictatoris edicta: post undecim dies dictatura se abdicat
consulesque facit semet ipsum et Servilium Isauricum.
App. 49 p. 734, 22—24 = Plut. Pomp. 64 p. 255, 27—30: Pom-
peius copias exercens ipse labores subit.
App. 49 p. 735, 7sq. = Plut. Pomp. 64 p. 255, 25s8q.: Equitum
VII milia in Pompei sunt exercitu.
App. 54 p. 739, 14—16 — Plut. Caes. 37 p. 400, 31 8ᾳ.: De numero
copiarum, quas Caesar tempore brumali navibus imponit.
App. 57 p. 742, 13—743, 12 = Plut. Caes. 38 p. 401, 30 - 402, 17:
Caesar solus navigio infirmo Brundisium traicere conatur.
App. 61 p. 746, 4—7 = Plut. Caes. 39 p. 402, 27—403, 5: Cae-
saris milites pane e radicibus quibusdam cocto vescuntur: Pompei dictum.
App. 61—62 p. 746, 19—748, 6 = Plut. Caes. 39 p. 403, 8S—27.
Pomp. 65 p. 257, 20— 26: Proelii descriptio, in quo Caesaris exercitus
paene deletur: Caesaris dictum.
App. 63 p. 748, 7sq. = Plut. Pomp. 66 p. 257, 27—30: Pompeius
victoriae nuntium omnibus regibus urbibusque mittit.
App. 64 p. 749, 19-23 = Plut. Caes. 41 p. 405, 15—20: Gom-
phis expugnatis Caesaris milites vino fiunt ebrii.
App. 65 p. 750, 7—15 = Plut. Pomp. 66 p. 258, 16—23: Afrani
consilium a Pompeio repudiatum.
Quaestiones Strabonianae 249
App. 67 p. 752, 11—16 = Plut. Caes. 41 p. 404, 31—405, 4.
Pomp. 67 p. 259, 11—16: Pompeius a suis per ludibrium vocatur βασι-
λεὺς βασιλέων et Agamemno.
App. 68 p. 753, 9—11 = Plut. Caes. 43 p. 406, 26—29. Pomp. 68
p. 260, 27—30: Prodigium ante pugnam Pharsalicam factum: fax caelestis
visa est.
App. 68 p. 753, 17 = Plut. Caes. 43 p. 406, 29—-31. Pomp. 68
p. 260, 25 sq.: terror πανιχὸς Pompei copiis obicitur.
App. 69 p. 753, 20sq. = Plut. Pomp. 68 p. 260, 19—22: Pompei
somnium.
A pp. 69 p. 753, 27—754, 1 = Plut. Caes, 42 p. 405, 26—29. Pomp.
67 p. 260, 4—6: Pompeiani de Caesaris pontificatu inter se pugnant.
App. 70 p. 754, 25—755, 3 = Plut. Caes. 42 p. 406, 1—7. Pomp.
69 p. 262, 16—18: Caesaris et Pompei copiarum numerus.
App. 73 p. 757, 23 8q. = Plut. Pomp. 68 p. 261, 6—8: Caesaris
dictum.
App. 76 p. 760, 17—761, 9 = Plut. Caes. 44 p. 407, 6—20 et 45
p. 408, 17—27. Pomp. 69 p. 261, 15—262, 2: Quomodo utraque acies
instructa sit; Caesar suos equitam Pompeianorum ora ferire iubet.
App. 77 p. 761, 16—22 = Plut. Pomp. 70 p. 262, 25—29: Quibus
in cogitationibus duces ante pugnam consertam sint versati.
App. 78 p. 763, 2—11 = Plut. Caes. 45 p. 408, 15—409, 2. Pomp.
71 p. 264, 3—22: Caesariani equitatus hostium impetum quo erant iussi
modo repulsant.
App. 79 p. 763, 11—21 = Plut. Caes. 44 p. 407, 24—31. Pomp.
69 p. 262, 8—16: Pompei pugnae consilium a Caesare in epistolis vitu-
peratum.
App. 81 p. 765, 8—12 = Plut. Caes. 45 p. 409, 2—7. Pomp. 72
p. 264, 23—265, 1: Pompeius mentis iam non compos in tabernaculum se
recipit Aiacis similis.
App. 81 p. 766, 4—7 = Plut. Caes. 45 p. 409, 10—13. Pomp. 72
p. 265, 3—6: Pompei dictum eiusque fuga.
App. 82 p. 766, 22—25 == Plut. Pomp. 72 p. 265, 8—10. Caes. 46
Ῥ. 409, 23. 27sq.: Asinii Pollionis de mortuorum ex Pompei castris numero
testimonium.
App. 82 p. 767, 3—8 = Plut. Caes. 44 p. 407, 31—408, 11. Pomp.
71 p. 263, 19—27: De Crassinii virtute.
App. 85 p. 769, 14—17 = Plut. Pomp. 78 p. 271, 27—31: Pom-
peius citat versus quosdam Sophocleos.
App. 85 p. 769, 22—25 = Plut. Pomp. 79 p. 272, 1—5. 148q.:
Pompeius salutat Septimium, a quo primam accipit plagam.
App. 87 p. 771, 16—20 = Plut. Cat. min. 57 p. 91, 11—15: Qua
de causa Cato imperium recusaverit.
250 Paulus Otto
App. 91 p. 775, 19sq. = Plut. Caes. 50 p. 413, 10—13: Caesaris
dictum: ‘ Veni, vidi, vici.’
App. 93 p. 777, 24—778,1 = Plut. Caes. 51 p. 413, 225q.: Caesar
milites rebellantes castigat non milites, sed Quirites eos appellans.
App. 95 p. 779, 23—780, 3 = Plut. Caes. 52 p. 415, 5-7: Caesar
aquiliferum fugientem retrahit in aciem.
App. 98 p. 781, 22sq. = Plut. Cat. m. 58 p. 92, 308q.: Cladis
apud Thapsum acceptae tertio die Uticam affertur nuntius.
App. 98 -99 p. 782, 6 — 783, 19 = Plut. Cat. m. 67—68 p. 101,
5-102, 24; 70 p. 104, 6—20; 73 p. 105, 168q.: Catonis mors.
App. 99 p. 754, 58q. = Plut. Caes. 54 p. 416, 7 8q. Cat. 72
p. 105, 9—12: Caesaris de Catone mortuo dictum.
App. 99 p. 784, 6-8 = Plut. Caes. 54 p. 416, 16—23: Caesar
contra Ciceronis Catonem scripsit Anticatonem.
App. 102 p. 786, 16—21 = Plut. Caes. 55 p. 417, 9—15: Caesar
censu habito civium numerum dimidio minorem quam ante bellum civile
invenit ἢ).
App. 104 p. 788, 16-18 = Plut. Caes. 56 p. 417, 28—30: Cae-
saris de pugna ad Mundam commissa dictum.
App. 107 p. 791, 2—9 == Plut. Caes. 60 p. 421, 28—422, 3: Caesar
senatui non assurgit 3).
App. 108 p. 792, 1—4 = Plut. Caes. 6U p. 421, 24—27: Caesaris
dictum: ovx εἰμι βασιλεύς, ἀλλὰ Καῖσαρ.
App. 109 p. 792, 24 --193,3 = Plut Caes. 57 p. 419, 8 -- 11: Cae-
saris de corporis stipatoribus dictum.
App. 110 p. 794, 1—3 = Plut. Caes. 60 p. 421, 19—23: Fama
Romae divolgatur e libris Sibyllinis Parthos vinci non posse nisi a rege.
App. 112 p. 795, 11—18 = Plut. Caes. 62 p. 423, 30—424, 2.
Brut. 7 p. 57, 1 -14: Caesaris de Bruto Cassioque dictum.
Appeii2 p. 795, 20—24 = Plut. Brut. 5 p. 55, 1—9: Brutus
Caesaris ex Servilia filius fuisse dicitur, qua re is in pugna Pharsalica
Bruto parcere iussit duces.
App. 112 p. 796, 4--9 = Plut. Brut. ὁ p. 59, 9—15: Verba irri-
tantia, quae Bruti antiqui statuis et Bruti praetoris tribunali ascribe-
bantur
1) Hoe loco uterque in eundem incidit errorem a communi fonte haud
dubie iam commissum, ut elucct cx Cass. Dione XLIII 21: οἵ. Thouret 1. 1.
p. 337. Ludeich 1. 1. p. 34 8qq.
2) Notandum est, quod discrepant a memoria Liviana; nam pro rostris
id accidisse tradunt, cum Cassius Dio XLIV 8, Livius per. 116, Suetonius
Caes. 78 pro Veneris Genetricis acde Cacsarem faciant sedentem: cf. Bailleu
Is Lop. 23.
Quaestiones Strabonianae : 251
App. 113 p. 796, 11—797, 2 = Plut. Brut. 10 p. 59, 28—60, 13:
Colloquium inter Brutum et Cassium habitum.
App. 114 p. 798, 12-16 = Plut. Brut. 18, p. 67, 6—13: Brutus
Antonium una cum Caesare interfici non sinit.
App. 115 p. 798, 20—25 = Plut. Caes. 63 p. 425, 13—18: Caesaris
de optimo mortis genere dictum.
App. 115 p. 799, 5—8 = Plut. Caes. 63—64 p. 426, 7 sqq. 25—27:
Decimus Brutus Caesari suadet, ut ipse senatum dimittat.
App. 115 p. 799, 11--26 <== Plut. Brut. 14-15 p. 63, 25—64, 23:
Brutus et Cassius ante facinus perpetratum e nonnullorum dictis suspi-
cantur rem esse proditam.
App. 116 p. 800, i1—6 = Plut. Caes. 64 p. 426, 28—427, 2: Servus
Caesarem, quem ut caveret praemoniturus erat, domi non invenit.
App. 116 p. 800, 7—11 == Plut. Caes. 65 p. 427, 15—17: Artemi-
dorus Cnidius Caesarem praemoniturus sero advenit.
App. 116 p. 800, 11—20 = Plut. Brut. 16 p. 65, 17—66, 3: Po-
pilii Laenatis cum Caesare colloquium coniuratis suspectum.
App. 116 p. 800, 22—25 — Plut. Caes. 63 p. 425, 4-6: Caesaris
victimae cor defuit, signum letale.
App. 117 p. 801, 10—802, 11 = Plut. Caes. 66 p. 428, 1—429, 6.
Brut. 17 p. 66, 11---29: Quomodo Caesar sit interfectus.
App. 149 p. 832, 8—13 et 153 p. 838, 5—9 = Plut. Caes. 63
p. 425, 6—13: Caesar irridet vatem, a quo Idus Martias ut caveret ad-
monitus erat.
App. 149 p. 832, 168sq. = Plut. Caes. 69 p. 431, 68q.: Caesar
duodesexagesimo aetatis anno moritur.
In hoc locorum numero invenies qui adeo inter se sint
similes, ut eaedem narratiunculae apud utrumque scriptorem
eadem dubiae fidei nota insignitae sint addito vocabulo λέγεται
vel φασίν: cf. App. 25 extr. = Plut. Caes. 29 extr. Pomp. 58,
ubi Appianus utitur verbo gaol, Plutarchus verbis λέγεται et
ἐλέχϑη; App. 95 extr. = Plut. Caes. 52 extr.; App. 112 = Plut.
Caes. 62; App. 112 = Plut. Brut. 5, ubi apud utrumque nar-
ratio incohatur a vocabulo λέγεται.
Graecum autem statuendum esse fontem, qui locos, quos
in unum congessi, evolverit atque inter se comparaverit, facile
concedet. Duo exempla satis habeo attulisse maxime insignia
propterea, quod ibi consentiunt in vocabulis haud ita communis
monetae: alter locus, quem omnino praeteriit Paulus Bailleu,
est de nuptiis, quibus Caesar Pompeium et Pisonem sibi devincit:
252 Paulus Otto
App. 14. Plut. Caes. 14.
— βοῶντος Katwvog dtapa-|— μαρτυρομένου Κάτωνος καὶ
στροπεύεσϑαι γάμοις τὴν ἤγε- βοῶντος οὐκ ἀνεχτὸν εἶναι γά-
μονέαν. μοις διαμαστροπευομένης τῆς
ἡγεμονίας.
Altero loco agitur de plausu, quo populus prosequitur
Curionem, qui de imperio et Caesari et Pompeio abrogando
dixerat sententiam:
App. 27. Plut. Caes. 30.
— καί ποτε xal παρέπεμψαν --- οἱ δὲ καὶ στεφάνους ἐπ᾽
ἀνθοβολοῦντες ὥσπερ ἀϑλή-} αὑτὸν ὥστεερ ἀϑλήτην ἀνϑο-
τὴν μεγάλου καὶ δυσχεροῦς βολοῦντες ἠφίεσαν.
ἀγῶνος.
Porro Graecus auctor manifesto tenetur App. 81 init. =
Plut. Pomp. 72 init., ubi Pompeius de rebus suis desperans com-
paratur cum Aiace medios inter hostes a Iove pavore perculso,
qualem descripsit Homerus, cuius versus ipsos laudat Plutar-
chus'). An putemus apud Latinum nescioquem scriptorem tale
quid invenisse Appianum et Plutarchum?
Ad eundum adducimur finem loco Plutarchi recte expli-
cato, id quod primum contigit Thoureto 1. 1. p. 336sqq.2). Pla-
tarchus enim in Caes. c. 46 dicto quodam Caesaris commemo-
rato sic pergit: ταῦτά φησι Πολλίων -Aolymog τὰ ῥήματα
Ῥωμαϊστὶ μὲν ἀναφϑέγξασϑαι τὸν Καίσαρα παρὰ τὸν τότε
χαιρόν, Ἑλληνιστὶ δ᾽ ὑπ᾽ αὐτοῦ γεγράφϑαι. Et deinde in
eodem pergens enuntiato subnectit Asinii illud de Pompeianis
occisis testimonium, quod idem apud Appianum legitur. Quod
cum non ex ipso Asinio, sed ex communi fonte petiverit, at
supra vidimus p. 245 sq., eundem fontem etiam antecedentia,
quae artissime cum his cohaerent, ei subministrasse consen-
taneum est, quae ab Appiano omissa sunt. Illud vero tz’
αὐτοῦ neque ad Caesarem neque ad Asinium Pollionem posse
1) Cf. Iudeich 1. 1. p. 378q., qui etiam nonnulla alia Graeci fontis
indicia addidit.
2) Iudeich |. 1. p. 36sq. Thoureti sententiam merito tuetur.
Quaestiones Strabonianae 253
referri, Thouretus argumentis minime ambiguis demonstravit.
Itaque magna cum probabilitate ille quidem statuit totum hune
locum ex Graeco auctore a Plutarcho esse depromptum: qui cum
sui excusandi causa dixisset Ἑλληνιστὶ δ᾽ tx’ ἐμοῦ γέγραπται,
Plutarchum in errorem inductum illud tz’ ἐμοῦ falso rettulisse
ad Asinium Pollionem. Hac quidem ratione et omnes difficul-
tates de medio tolluntur et optime confirmatur, quod iam antea
cognoveramus, Graecum fuisse illum fontem, ex quo Appiani
et Plutarchi manavit narratio.
Sed iam oritur quaestio, quisnam fuerit ille auctor
Graecus, ad quam solvendam nihil omnino contulit Thouretus,
nec mirum, quippe cui cum uno Asinio res esset. Videndum igitur
erit, appareantne apud Appianum et Plutarchum certa quae-
dam indicia, quibus fons cognoscatur.
Sed priusquam ad hanc rem perquirendam aggrediamur, ne-
cesse erit circumspicere, quomodo omnino Appianus et Plutar-
chus fontibus suis uti soleant. — Atque Appianum quidem
miserum fuisse compilatorem, qui unum semper sine proprio
iudicio exprimeret auctorem, inter omnes iam constat. Plane
alienum a se ille quidem iudicabat complures simul adire
fontes et, quae illi narrarent, inter se perpendere et una nar-
ratione complecti. Quod optime intellegitur ex eis partibus, ubi
Polybio usus est Appianus, quem neglegentissime quidem, sed
tanta exscripsit constantia, ut alius fontis nusquam ullum ap-
pareat vestigium 1).
Longe aliter de Plutarchi in fontibus adhibendis ratione
iudicandum est. Nam vel consilium eius plane erat diversum,
quippe qui non historiam, sed vitas singulorum virorum con-
scribere sibi proposuisset. Ad hos illustrandos omnia refere-
bat atque, ut eorum virtutes ac mores maxime eniterent, sin-
gulas narratiunculas, in quibus inerat δήλωσις ἀρετῆς ἢ
καχίας, et facete dicta undique conquirebat?); qua in re magna
litterarum scientia et plurima lectione adiuvabatur. Magna igitur
——
1) Cf. Nissen ‘ Kritische Untersuchungen ueber die Quellen der IY.
und Υ͂. Dekade des Livius’ (Berol. 1863) p. 114 84.
2) Cf. Plut. Alex. 1.
254 Paulus Otto
in Plutarchi fontibus explorandis opus est cautione, ne sicubi
fontis cuiusdam apud eum deprehenderimus indicium, ex eodem
fonte etiam reliqua omnia hausta esse praepropere iudicemus.
Iam videamus, quid inde sequatur ad nostram quaestionem
recte instituendam. Quoniam igitur Appianum et Plutarchum
ex communi fonte Graeco bausisse satis constat, cuius vestigia
haud obscura apud Appianum per capp. 8—117 sparsa agno-
vimus ita quidem, ut in unoquolibet fere horum capitum sin-
gularis inter Appiani et Plutarchi verba consensus inveniatur,
praeter hunc ipsum fontem nullum alium hac in parte ab Ap-
piano esse inspectum ex eius consuetudine confidenter licet
affirmare, id quod ex eis, quae infra expositurus sum, spcro
fore etiam manifestius. — Contra de Plutarcho nihil poterit
ludicari nisi hoc unum: usum esse eum illo fonte eis ipsis
locis, ubi concinit cum Appiano; aliis locis certa quaedam ac-
cedant necesse est argumenta.
Quae cum ita sint, in communi illo fonte indagando ab
Appiaui potissimum capp. 8—117 proficiscendum erit.
Ac de parte quidem horum capitum, scilicet de Appiani
capp. 81—91 et de Plutarchi vitarum Caesaris et Pompei ca-
pitibus eis, quibus idem tractatur tempus inde a Pompei post
pugnam Pharsalicam fuga usque ad belli cum Pharnace gesti
finem, iam Iudeichius 1.1. p. 38—48 tam diligenter tamque
prudenter disseruit, ut plane me babeat assentientem'). Ne-
que mihi in animo est, quae ille vir doctus magna sagacitate
exposuit, omnia hic repetere, sed ad eius librum delego, qui
accuratius volunt scire. --- Sed quid novi discimus ex Iudei-
chii commentatione? Coniecit nimirum ille v. d. in capitibus
illis, quae ei erant tractanda, Appianum et Plutarchum hat-
sisse 6 Strabonis hypomnematis historicis argumentis
usus maxime hisce: Strabo ipse, inquit, a Plutarcho laudatur
in Caes. c. 63 (= fr. 187); idem in Caes. c. 48 extr. narrat a
Cacsare Cleopatram arcessitam esse Alexandriam, id quod
1) De una re, de qua mibi non convenit cum Judeichio, infra uberius
dicam p. 262 sq.
Quaestiones Strabonianae 255
nemo praeterea memoriae prodidit nisi Strabo, qui eadem fere
habet verba in fr. 168, 3.8sq.; Caesaris erga Graecos, imprimis
eos, qui Asiam incolebant, benevolentia ab Appiano et Plu-
tarcho compluribus locis cum voluptate quadam praedicatur;
quod Appianus ὁ. 89 init. Asiam appellat τὴν μεγάλην χερρόνη-
σον, plane ex Strabonis est more. |
Quae argumenta quamquam fortasse non sufficiunt ad rem
probandam (neque hercle fieri potest, ut ex paucis illis ca-
pitibus res ad liquidum confessumque perducatur), tamen con-
iectando verum assecutum esse Iudeichium nos demonstrabimus
tota illa, quam supra p. 254 circumscripsimus, parte diligenter
explorata ac pervestigata.
Iam supra p. 245 sq. vidimus Asinium Pollionem et
ab Appiano (c. 82) et a Plutarcho (Pomp. 72 Caes. 46) eodem
narrationis loco laudari. Similiter etiam Caesarem (ἐν ταῖς
ἐπιστολαῖς. ut dicit Appianus) de eadem re testem citant
App. c. 79 et Plut. Caes. 44. Pomp. 69. In communi igitur fonte
et Asinius et Caesar adhibiti erant. Atque Asinius Pollio certe
fuit inter Strabonis fontes, qui laudatur fr. 169, 5 et in geogr.
IV 3, 3 p. 192. Caesaris autem de bello Gallico commentariis
cum largissime usus sit Strabo (cf. fr. 149 et supra p. 2168qq.),
etiam reliqua Caesaris scripta ei fuisse nota veri est simillimum.
Omnino autem Strabo diligens si quis alius erat in aucto-
ribus laudandis et plurimum operae studiique in hoc maxime
locabat, ut varias scriptorum memorias quam plenissime col-
ligeret (cf. supra p. 58sqq. 215 8qq.) Quae Strabonis in ma-
teria congerenda diligentia etiam apud Appianum in capp. 8—117
multis locis apparet, nisi forte quis putat Appianum, auctorem
neglegentissimum, tantae fuisse doctrinae tantaeque industriae,
ut ipse ex tot fontibus materiam multo labore et sudore con-
quireret.
Age denuo consideremus locum illum Appiani (c. 82), ubi
laudat Asinium Pollionem. Nam non solum huius scriptoris,
sed etiam aliorum de militum in pugna Pharsalica caesorum
numero profert memorias. Ceciderunt enim, inquit, Caesaria-
norum τριάχοντα λοχαγοὶ καὶ ὅπλῖται διαχόσιοι ἢ, ὡς ἕτέ-
256 Paulus Otto
ροις δοκεῖ, χίλιοι καὶ διακόσιοι, Pompeianorum autem, prae-
ter senatores et equites, οἱ μὲν ἐσπεαίροντές pace δισμυευρέοις
éxct πεντακισχιλίοις, Agiviog δὲ Πολλίων --- — ξξαχισ-
χιλίους ἀναγράφει χτλ. Asinii testimonium etiam Plutarchum
eisdem fere verbis exhibere (Pomp. 72. Caes. 46) vidimus
p. 245sq. Ut igitur hoc non ipse indagavit, sed ex communi
fonte exscripsit Appianus, ita haud dubie etiam reliqua apud
eundem auctorem iam collecta invenit. Neque mirandum est,
quod Plutarchus ceteris omissis unum Asinii attulit testimonium,
quippe cuius ut vitarum auctoris minime interesset, ut omnia
exhauriret.. Sed id potissimum elegit testimonium, cui ab auc-
tore suo maxima tribuebatur fides.
Quod idem etiam ex alio loco prorsus simili licet cogno-
scere, quem integrum huc apponam, quod ibi Strabonis in di-
versis memoriis colligendis diligentia manifestissime conspicitar;
agitur autem de Caesaris atque Pompei copiarum numeris:
App. ¢.70 στρατιὰ δ᾽ ἦν, ὡς ἐμοὶ δοκεῖ, πολλῶν ἀμφί-
λογα εἰπόντων ἑπομένῳ μάλιστα Ῥωμαίοις τοῖς τὰ
πιϑανώτατα γραάφοῦσι περὶ τῶν ἐξ Ἰταλίας ἀνδρῶν, οἷς δὴ
χαὶ μάλιστα ϑαρροῦντες τὰ συμμαχικὰ οὐκ ἀχριβοῦσεν οὐδὲ
ἀναγράφουσιν ὡς ἀλλότρια καὶ ὀλίγην ἐν αὑτοῖς ἐς προσϑί-
χὴν χώραν ἔχοντα, Καίσαρι μὲν ἐς δισχιλίους ἐπὶ δισμυρίοις,
zai τούτων ἱγιγεεῖς ἦσαν ἀμφὶ τοὺς χιλίους, Πομπηίῳ δὲ ὑπὲρ
τὸ διπλάσιον, χαὶ τούτων inmeic ἐς ἑπταχισχιλίους. Ὧδε
μὲν τοϊς τὰ πιϑανώτατα λέγουσι δοκεῖ μυριάδας éxta
ἀνδρῶν Ἰταλῶν συμπεσεῖν ἀλλήλοις ἐς μάχην᾽ οἱ δ᾽ ὄὀλιεγω-
τέρους ἑξακισμυρίων φασίν, οἱ δ᾽ ὑπερεπαίροντες τεσ-
σαράχοντα μυριάδας γενέσϑαι λέγουσιν. Καὶ τούτων οἱ
μὲν ἡμιόλιον, οἱ δὲ ἐκ τριῶν νομέζουσεν ἀμφὶ τὰ δύο τῷ
Πομτπηηέῳ γενέσϑαι μέρη. --- Quid vero apud Plutarchum legi-
tur (Caes. 42. Pomp. 69)? Ceteris nimirum omnibus neglectis ea
sola narrat, quae Appiano teste tradiderant of ta πιϑανώτατα
λέγοντες, in his autem egregie et paene mirifice concinit cum
Appiano. Apparet igitur iam in communi fonte, quem esse
Strabonem nunc puto patere, e diversis sententiis unam praeter
ceteras ut maxime fide dignam fuisse notatam.
Quaestiones Strabonianae 257
Complures a communi fonte adhibitos esse auctores intel-
legitur etiam ex Appiani c. 48, ubi narrat per undecim tan-
tummodo dies Caesarem fuisse dictatorem, id quod apud Plu-
tarchum quoque legitur (Caes. 37). Appianus autem addidit
verba ὧδε γάρ τισι δοκεῖ.
Duplex memoria apud Appianum exstat praeterea c. 116
de prodigio, quo Caesaris mors portendebatur: τῶν ἱερῶν ny
τῷ Καίσαρι τὸ μὲν πρῶτον ἄνευ καρδίας ἢ, ὡς ἕτεροι λέ-
γουσιν, ἡ κεφαλὴ τοῖς σπλάγχνοις ἔλειτεεν. Quod prodigium
invenitur etiam apud Plutarchum (Caes. 63 = fr. 187), qui 6
Strabone se id desumpsisse disertis verbis profitetur'). Quae
praeterea ex Strabone hoc loco ille attulit portenta, ab Appi-
ano omissa sunt. En rursus habes Strabonem, ad quem undi-
que viae nos ducunt.
Quid? quod aliis quoque locis, ubi Strabo et Appianus
inter se possunt conferri, magnus inter eos reperitur con-
sensus ?
App. 6. 23 et Strabo fr. 144 eodem modo narrant Cyprum
insulam misso M. Catone a Romanis Ptolemaeo esse ereptam
auctore P. Clodio Pulchro, qui Ptolemaeo graviter irasceretur,
quod sibi a piratis capto, cum eum orasset, ut se redimeret,
pretium vilissimum misisset. Quam rem tradidit quidem etiam
Cassius Dio XXXVIII 30, sed paulo aliter, cum diceret nihil om-
nino fecisse Ptolemaeum, ut Clodium a piratis liberaret.
Porro concinit App. ὁ. 103 cum Strabonis fr. 179, id quod
eo est notabilius, quia inter se consentientes cum reliqua me-
moria discrepant. Nam uterque Caesarem Roma in Hispaniam
Baeticam (teste quidem Strabone Obulconem) viginti septem
diebus venisse tradit. Alium numerum habet Suetonius Caes. 56:
‘ab urbe in Hispaniam ulteriorem quarto et vicensimo die per-
1) Quod eiusdem portenti mentionem faciunt etiam Cic. de div. I 52,
119. II 16, 36 8ᾳ., Val. Max. I 6, 13, Plin. N. H. ΧΙ 186, Suet. Caes. 77,
Obseq. 67, hi tamen omnes una in re vehementer discrepant ab Appiani
memoria, scilicet, quod id accidisse dicunt, quo die primum veste pur-
purea Caesar processisset et in sella aurea consedisset, cum hic factum
memoret ipso die fatali, antequam Caesar curiam intrasset.
Leipziger Studien. XI, Suppl. 17
258 Paulus Otto
venit. Orosius autem et in numero et in itineris termino dif-
fert, cum dicit VI 16,6: “septimo decimo quam egressus ab
urbe fuerat die Saguntum pervenit.
Deinde simili ratione narrant, quomodo Cato Marciam
uxorem Hortensio tradiderit (App. ὁ. 99 = Strab. fr. 158), cum
Plutarchus Cat. min. 25, Thrasea Paeto usus, rem multo ube-
rius et paulo aliter exponat.
Porro magna intercedit similitudo inter App. c. 84 et
Strab. fr. 167°, ubi exponunt, quo statu res Aegyptiacae fue-
rint, cum Pompeius ad Casium navem appulisset.
Denique conferas, quae uterque habet de Cn. Pompei,
Magni filii, fuga (App. c. 105 — Strab. fr. 180) et de Amiso
urbe a Pharnace obsessa (App. c. 91 = Strab. fr. 171).
Neque inutile videtur observare, quemadmodum uterque
explicet ius Latii:
App. 26. Strab. fr. 164.
Πόλιν δὲ Νεόκωμον ὁ Kai-| (Néuavoos) ἔχουσα καὶ τὸ
σαρ ἐς “ατίοι δίκαιον ἐπὶ καλούμενον “άτιον, ὥστε tors
τῶν ᾿λπεων ὠκχίκει" ὧν ὅσοι] ἀξιωϑέντας ἀγορανομέας xat
χατ᾽ ἔτος ἦρχον, ἐγίγνοντο Ῥω- ταμιείας ἐν Νεμαύσῳ Ῥωμαί-
μαέων ττολῖται᾽ τόδε γὰρ ἰσχύει) ovg ὑττάρχειν.
τὸ Aattoy.
Memorabilis est etiam ille inter App. c. 101 et Plut. Caes.
6. 55 consensus, ubi in Caesaris triumpho Africano enarrando
honorificam Iubae minoris iniciunt mentionem:
App. Plut.
Ἔνϑα καὶ Ἰόβα] Tore καὶ Ἰόβας υἱὸς ὧν éxelvov κομιδὴ
παῖς Ἰόβας ὃ συγ-] νήπιος ἐν τῷ ϑριάμβῳ παρήχϑη paxe-
γραφεὺς βρέφος ὧν ριωτάτην ἁλοὺς ἅλωσιν, ἐκ βαρβάρου καὶ
ἔτι παρεγένετο. Νομάδος Ἑλλήνων τοῖς πολυμαϑεστάτοις
ἐναρέϑμιος γενέσϑαι συγγραφεῦσι.
Etiam in his Strabo fons cognoscitur, quem studium singu-
lare Iubae regi navasse inde apparet, quod vel in geographicis
Saepius eius mentionem facit et eius σερὸς Ῥωμαίους εὔνοιαν
Quaestiones Strabonianae 259
τε καὶ φιλίαν laudat (VI 4, 2 p. 288) eiusque mortem bis com-
memorat (XVII 3,7 p. 828. XVII 3, 9 p. 829).
Una praeterea res haec Appiani capita diligenter perscru-
tantem non potest fugere, quae ad fontem eius investigandum
haud parvi est momenti. Nonnullis enim locis mira quaedam
in eo comparet doctrina, quae ex Romano certe non fluxit
auctore. Nam Graecas enarrat fabulas, quibus πόλεων χτέ-
σεις explicantur, et urbes mariaque unde nomen acceperint
exponit.
Sed exemplo res fiet planior! Agedum inspiciamus Ap-
piani ὁ. 39! Toto hoe capite agitur de Dyrrhachio, quod oppi-
dum non idem esse atque Epidamnum uberrime docet: Epi-
damnum regem urbem prope mare condidisse, quam suo nomine
ornasset; cui urbi Dyrrhachum, eius nepotem, navale addidisse
de eo appellatum Dyrrhachium. Qui cum a fratribus bello
peteretur, Herculem ei auxilium tulisse; quam ob rem Hercu-
lem magis quam Dyrrhachum ab incolis conditorem perhiberi.
In ea vero pugna [onium, Dyrrhachi‘filium, ab Hercule im-
prudenti interfectum et in mare proiectum huic mari nomen
indidisse. Aliquanto post Dyrrhachinos a Brigibus e Phrygia
reversis, deinde a Taulantiis et postremo a Liburnis eiectos
Corcyraeis in auxilium vocatis patriam recuperasse: his cum
Corcyraei admixti essent coloni, ab eis Dyrrhachium navale,
quod nomen videretur ominosum, Epidamnum esse appellatum,
quo nomine etiam a Thucydide significari. Sed pristinum
nomen praevaluisse et tum certe Dyrrhachium esse nomi-
natum ').
Cuius loci indoles talis est, ut ad nullum auctorem aptius
possit referri quam ad Strabonem. Namque ad πόλεων χτέ-
σεις et petovouaciag Strabo intentum si quis alius habet
animum et omnino singularum urbium historiam inde a pri-
mordiis usque ad suam aetatem solet persequi, ut ex eius
geographicis luculentissime apparet. Quibus rebus cum tanto-
pere delectaretur, etiam in historicis hypomnematis, et in his
1) Cass. Dio XLI 49, qui'de eiusdem oppidi nomine quaestionem
instituit, plane aliter rem enarrat.
11:
260 Paulus Otto
vel magis, singularem curam atque operam in eis posuisse
Strabonem consentaneum est. Singulae autem quaedam res,
quas Appianus hoc loco commemorat, etiam apud Strabonem
inveniuntur. Atque totius capitis quasi summa legituar VII 5, 8
p. 316 Ἐπέδαμνος, Κερχυραίων κτίσμα, ἡ νῦν Δυρράχιον ---
— λεγομένη. Ibidem 8 9 p. 317 mare Ionium ab Ionio quodam
Illyrio nomen traxisse tradit Theopompum testem laudans.
Taulantios et Brygos') prope Epidamnum habitantes comme-
morat VII 7,8 p. 326. Thucydides autem, qui apud Appianum
testis profertur, a Strabone multis geographicorum locis lau-
datur.
Eandem Strabonis doctrinam agnosco in Appiani ὁ. 20
extr., ubi dicit Lanuvium, quod CL stadia a Roma abesset, a
Diomede post Troiam excisam per maria errante primam in
Italia conditam esse urbem. Nam fabulas illas, quibus Grae-
corum duces Troia redeuntes in omnibus litoribus urbes con-
didisse perhibentur, Strabo bene noverat ?).
Denique huc adiungam Appiani locum satis memorabilem
in ὁ. 102, ubi fori Caesaris apud Romanos usum explicat
simili Persarum instituto; nam eos quoque foro uti ad ius et
dicendum et discendum. Quae hausta esse ex auctore, qui
populorum mores atque instituta accurate cognoverat, mani-
festum est. Ipsum autem Strabonem in hypomnematis histo-
ricis singulorum populorum νόμιμα diligenter descripsisse eius
ipsius testimonio scimus (cf. fr. 7).
Gravissimum vero argumentum, quo sententia nostra prae-
clare confirmatur, praebent Appiani capp. 149-154. Cap. 149
incipit ab his verbis: οὕτω μὲν δὴ Γάϊος Καῖσαρ ἐτελεύτησεν
-- — ἀνὴρ ἐπιτυχέστατος ἐς τεάντα καὶ δαιμόνιος καὶ μεγα-
λοπράγμων καὶ εἰκότως ἐξομοιούμενος ᾿ἴλεξάνδρῳ.
Iam in eis, quae secuntur, capitibus comparationem inter Cae-
sarem et Alexandrum instituit accuratissimam; unde apparet
----..-.ο.Ρο-ο-.
1) Quos eosdem esse atque Briges demonstravit Zippel “Die roemische
Herrschaft in Illyrien’ (Lips. 1877) p. 11 84.
2) Diomedis per Italiam errores urbesque nonnullas ab eo illic con-
ditas commemorat Strabo in geogr. VI 3,9 p. 283/4.
Quaestiones Strabonianae 261
Appiani auctorem non solum Caesaris, sed etiam Alexandri
Magni historiae fuisse peritissimum; nam mores eius ac res
gestas singulas scite cum Caesaris componit. Quid igitur?
Nonne Strabonem de Alexandri rebus scimus scripsisse hypo-
mnemata diligentissime composita? Neque ullum praeterea
rerum scriptorem, quo quidem uti potuerit Appianus, et Cae-
saris et Alexandri res gestas memoriae prodidisse compertum
habemus. Itaque dubium esse non potest, quin Appianus
totam hance comparationem debeat Straboni'), id quod iam
Luedeckius acute demonstravit 3).
Quodsi haec certe Appiani capita e Strabonis hypomne-
matis fluxerunt, hinc rursus antecedentibus nova lux affulget.
Nam quae hic de Caesare profert, maximam partem iam antea
eisdem fere verbis narravit Appianus. Si igitur haec 6 Stra-
bone manaverunt, procul dubio idem statuendum est de eis,
quae cum his ad verbum congruunt. Sic ὁ. 150 eisdem verbis
atque c. 57 narratur Caesarem solum navigium conscendisse,
6. 150 = 6. 90 Caesarem Alexandriae nando mortis periculum
effugisse, c. 152 =. 104 de Caesaris in Hispania cum Pom-
peio bellum gerentis audacia, ὁ. 153 = ο, 116 et ο. 149 de
vaticiniis a Caesare spretis.
Quae cum ita sint, Strabonem Appiani in capp. 8—117 et
149—154 ac Plutarchi, ubi cum illo consentit, fuisse fontem
satis demonstrasse mihi videor.
Quos vero Strabo ipse in hac hypomnematorum parte
adhibuerit auctores et quid cuique debeat, vix potest accura-
tins cognosci. Iam vidimus laudatum esse ab eo Caesarem,
laudatum etiam Asinium Pollionem (p. 255). Ex hoc
auctore certe multa Strabo in suum usus convertit. Itaque
1) Strabo quam fuerit propensus ad Caesarem et Alexandrum inter
se comparandos, cognoscitur etiam ex geogr. XIII 1,27 p. 594/5, ubi
utriusque viri erga Dlienses benevolentiam commemorat, Alexandri ut
Aeacidae, Caesaris ut ab Aenea oriundi (cf. App. c. 151). Et Caesar ab
eo dicitur φιλαλέξανδρος ὧν (fr. 166, 5) et paulo ante ζηλώσας ἅμα χαὶ
᾿Αλέξανδρον (fr. 166, 28q.).
2) ‘De fontibus quibus usus Arrianus Anabasin composuit’ in stud.
Lips. vol. XI 1888 p. 49.
262 Paulus Otto
ubicumque in rebus gestis enarratis ipse. Asinius Pollio agens
aut consilii particeps introducitur, ubi eius potissimum virtus
enitet, velut in Appiani ὁ. 40 et 458q. et in Plutarchi Caes.
6. 32 et 52, ibi Strabonem usum esse Asinio magna cum pro-
babilitate statuemus: cf. Bailleu 1. 1. p. 27 et 29.
Iam vero Iudeichius 1.1. p. 47 suspicatus est etiam Livium
a Strabone esse adhibitum, qua in re frustra esse mihi videtar
ille vir doctissimus. Livii enim neque in geographicis neque
in hypomnematorum fragmentis apparet nec vola nec vesti-
gium. Neque causae, quibus ludeichius (p. 39 sq.) commotuas
est, ut hic Livio usum esse Strabonem statueret, sufficere mibi
videntur ad id demonstrandum. Nam quod Appianus in paucis
quibusdam rebus cum Livii memoria consentit ceteroquin ab
ea plane dissentiens, hoc profecto non mirandum est facillime-
que ita licet explicari, ut Strabonem fontem, ex quo Livius
hausit, hic illic adiisse putemus. Plutarchum autem quod non-
numquam propius ad Livii narrationem accedere videmus,
causa in promptu est: nam ille quidem praeter Strabonem
ipso Livio, ut infra exponemus p. 2638q., usus est fonte, ex quo
eum etiam illis locis, ubi imprimis Strabonem sequitur, multa
addidisse, multo plura, quam videtur Iudeichio, persuasum
habeo. At in cogitationibus quibusdam, inquit Iudeichius, simi-
litudo inter Appianum Liviumque conspicitur, quas, etiamsi
fortasse in fonte repperit Livius, tamen vix inde deprompsit.
Sed in altero, quod attulit, exemplo (App. c. 85 == Lucan.
Phars. VII 572 8qq.), ubi uterque narrat Pompeium miratum
esse, quod non ipse Ptolemaeus ad se veniret, cur negemus
ex fonte, qui Straboni quoque erat notus, Livium id hausisse,
non intellego. Neque magis altero exemplo Iudeichii sententia
commendatur. Nam quae App. ὁ. 86 et Cass. Dio XLII 5, 1 sqq.
Pompei morte enarrata de eius fortuna ac rebus gestis prae-
dicant, tam trita sunt, ut ne necesse quidem sit statuere ex
communi hic Strabonem et Livium hausisse fonte.
At propter temporum rationes omnino non veri est simile
Livio in hypomnematis historicis usum esse Strabonem. Nam
etiamsi belli civilis libros CIX—CXVI ante opus absolutum
Quaestiones Strabonianae - 268
a Livio separatim esse editos concedimus, tamen non multo
ante Augusti mortem (a. 14 p. Chr.) publici iuris facti esse
possunt, quoniam librum CXXI post excessum Augusti editum
esse scimus ex huius libri periochae titulo'). Strabo autem,
cum annis 18 p. Chr. sqq. iam libris geographicis conscriben-
dis fuisset occupatus?), illo quo Livius belli civilis libros edi-
dit tempore hypomnemata historica si non ad finem perducta,
at certe paene absoluta habuisse censendus est. Aliquantum
enim temporis inter duo haec opera maxima intercessisse con-
sentaneum est.
Plutarchum, ubicumque cum Appiani narratione con-
cinit, ad Strabonis hypomnemata vidimus redire. Ubi plura
habet quam Appianus, eorum quoque haud pauca 6 Strabone
deprompta esse perquam veri simile est. Nam Strabonem ab
Appiano non omni ex parte accurate esse expressum, sed uber-
rimam eius narrationem non modo coartatam atque contrac-
tam, verum etiam saepius mutilatam esse ab illo auctore in-
tellegitur ex universa Appiani ratione*). Quid vero Plutarchus
debeat Straboni, quid aliunde desumptum adiecerit, plerumque
diiudicari nequit, nisi certis indiciis origo Straboniana cogno-
scitur velut illis locis, quos Iudeichius Straboni vindicavit, quam-
quam vel hic haud scio an Plutarchus aliena quaedam inter-
miscuerit. Etenim versamur in scriptore omni doctrina ac
litterarum studiis erudito, qui non sicut Appianus unum sem-
per sequatur auctorem, sed qui in fontibus adhibendis suo
utatur iudicio.
Inter Plutarchi autem auctores certe praeter Strabonem
numerandus est Livius, quem ipse bis laudat. — In Caes.
c. 63 enarrato Calpurniae somnio alteram eiusdem rei memo-
riam affert, scilicet Livii. Alteram narrationem a Livio dis-
crepantem unde petiverit, utrum ex Strabone, an ex alio fonte,
nescio. In Caes. autem c. 47 duo narrat prodigia ad pugnae
1) Ex libro CXXI qui editus post excessum August dicitur.
2) Cf. Niese in Herm. vol. XIII p. 33—36.
3) Cf. Nissen ‘ Kritische Untersuchungen ueber die Quellen der IV.
und V. Dekade des Livius’ p. 115. Iudeich 1. 1. p. 48.
264 Paulus Otto
Pharsalicae exitum spectantia, quorum alterius testem profert
Livium. Sed alterum quoque ex Livio depromptum esse a
Plutarcho recte iam perspexit Peterus'), nimirum quod haec
omina eodem ordine inter se coniuncta etiam a Cassio Dione
XLI 61 et ab Obsequente 65 traduntur. Hic locus aptus si
quis alius est ad Plutarchi scribendi rationem dispiciendam.
Nam postquam Strabonem secutus pugnam Pharsalicam nar-
ravit et, quae ille collegerat omina, exposuit in ὁ. 43, iam in
6. 47 quasi appendicis loco, quae in altero fonte invenerat
prodigia, addit. — Alterius autem ominis narratio incipit a
verbo ἱστορεῖται, et omnino eiusmodi vocabulis velut λέγεται,
λέγουσι, φασὶ Plutarchum uti solere, quoties ex Livio aliquid
inserit, recte monuit Iudeichius 1. 1. p. 42 et 45. Quo indicio
fretus in Plutarchi Caes. 48 sq. et Pomp. 74—80 nonnulla ad
Livium redire aliqaa cum probabilitate ille v. d. statuit (p.
45—47 et 42—45).
Etiam in vita Catonis minoris Plutarchum usum esse Stra-
bone inde iure videtur effici, quod multis locis (c. 57. 67—73)
consentit cum Appiano, ut supra vidimus p. 249 8ᾳ. Praeterea
Plutarchus in huius vitae c.56 aliquatenus concinit cum Stra-
bonis fr. 177 de Catonis circa Syrtim itinere, id quod iam a
Judeichio animadversum est 1. |. p. 49 et 176 adn. 1. Paylli
bestiarum morsus venenatos sanantes, quorum mentionem facit
Plutarchus, Straboni quoque bene noti sunt: cf. XVII 1, 44
p. 814. XIII 1, 14 p. 588. Et quod in eodem capite Catonem
post cladem Pharsalicam sedentem consuevisse dicit coenare,
etiam ab Appiano traditur c. 98, ubi Strabonem exscripsit (ef.
Plut. Cat. min. 67).
At inter omnes fere viros doctos convenit unum in tota
hac vita a Plutarcho adhibitum esse fontem, Thraseam Paetum,
qui Munatii Planci libellam de Catone compositum exscripse-
rat, ut ipse profitetur Plutarchus in Cat. m. 25 et 372). Quodsi
sacpenumero magna inter Appiani Plutarchique narrationes
1) “Die Quellen Plutarchs in den Biographien der Roemer’ p. 1235.
2) Cf. Peter 1. 1. p. 66 sqq.
Quaestiones Strabonianae 265
deprehenditur concordia, id, simodo vera est illa sententia,
non aliter poterit explicari nisi ita, ut ipsum quoque Strabo-
nem, Appiani fontem, ex Munatio Planco hausisse ponamus'),
ut hoc sit fontium stemma:
Munatius Plancus
ect ici
Thrasea Paetus Strabo
| |
Plutarchus Appianus
In hance quominus abeam sententiam, hac maxime impe-
dior causa, quod duobus diversis interpositis fontibus non credo
tantam inter Appianum ac Plutarchum intercedere potuisse simi-
litudinem. Huc accedit, quod uno loco (Plut. Cat. 51) certis-
sime potest demonstrari ipsum Strabonem etiam in hac vita
adiisse Plutarchum. Nam illius capitis (51) initium ad Tanu-
sium redire apparet ex vit. Caes. c. 22, ubi de eadem re Tanu-
sium laudat?). Hunc vero auctorem Plutarchum non habuisse
cognitum nisi e Strabone infra p. 285 sqq. accuratius docebo.
— Itaque mihi non est dubium, quin etiam illis vitae Catonis
locis, ubi cum Appiano concinit, Strabonem secutus sit Plu-
tarchus.
Prorsus idem iudico de vitae Bruti locis cum Appiano
congruentibus, qui in capp. 5—17 inveniuntur (cf. p. 2508q.).
Wichmannus quidem’) Plutarchum hac in parte Empylo maxime
usum esse arbitratus Appiani Plutarchique consensum ita studet
explicare, ut alia ex Asinio utrumque petiisse statuat, alia
Plutarchum habere ex Empylo, Appianum ex Asinio, cuius
auctor fuerit Empylus. Atque Asinium quidem non esse fon-
tem abunde iam demonstratum est. Iste vero Empylus num
omnino ab ipso Plutarcho adhibitus sit, ex uno illo loco, ubi
1) Hanc fere sententiam sibi informavit Bailleu 1. 1. p. 26.
2) Ubi tandem Peterus (I. 1. p. 67) in vita Catonis Tanusium inve-
nerit laudatum, scire velim.
3) ‘De Plutarchi in vitis Bruti et Antonii fontibus’ (diss. Bonn. 1874)
p. 98q. et 1184.
266 Paulus Otto
commemoratur (Brut. c. 2), cognosci nequit; et sit licet adhi-
bitus, quo tandem iure unicum illum in his capitibus Platarchi
fuisse fontem contendit Wichmannus? Vides, opinor, quam
infirma sit Wichmanni ratioeinatio. — Quoniam autem multi
vitae Bruti loci, qui cum Appiano conveniunt, eisdem fere
verbis etiam in vita Caesaris leguntur et quoniam ibi certe
Strabonem communem Appiani et Plutarchi fontem esse pro-
bavimus, etiam in vita Bruti haec ex Strabone esse petita
satis probabiliter mihi videor statuere.
Sed redeamus, si placet, ad Appianum. Capita 8—11!7
et 149—154 tota atque integra ad Strabonis hypomnemata hi-
storica rettulimus. Una tamen res videtur esse excipienda,
scilicet orationes Caesari et Pompeio tributae, quas Appianus
data occasione narrationi inserit capp. 43. 47. 50 sq. 53. 72 864.
Supra enim p. 7 iam negavimus Strabonem orationes perpolitas
exhibuisse. Ipse igitur Appianus illas orationes composuisse
putandus est, id quod ingenio eius plane conveniens ac congruens
est. Nam omnes isti compilatores ut materiae congerendae et
rerum memoriae diligenter perscrutandae minime erant curios,
ita speciosa ac nitida narratione laudem et gloriam quaerebant.
Ac maxime quidem splendidis orationibus narrationi insertis ar-
tem suam ostentabant. Qua re fit, ut fere nihil novi ex declama-
tionibus illis discamus, id quod in Appiani quoque cadit ora-
tiones, in quibus paulo aliis verbis solet repetere, quae iam
antea dixerat. Unum exemplum instar omnium afferam: in
6. 69 narrat Pompeium amicorum insolentiam indignatum ta-
cuisse: κατεσιώπα — — ὥσπερ ov στρατηγῶν ἔτι, ἀλλὰ στρα-
τηγούμενος. Eadem sententia bis redit in orationibus ab Ap-
piano insertis; nam c. 72 Pompeium facit dicentem: ὑμεῖς, ὦ
συστρατιῶται, στρατηγεῖτε τοῦ πόνου μᾶλλον ἢ στρατεύεσϑε,
et c. 74 eadem iactat Caesar: (Πομτγήιον), ὃν ἐγὼ πυνϑάνομαι
δεδιότα καὶ ἄκοντα χωρεῖν ἐπὶ τὸ ἔργον --- καὶ οὐδὲ στρατη-
γοῦντα ἔτι μᾶλλον καὶ στρατηγούμενον.
Exceptis igitur his orationibus capp. 8—117 et 149—154
6 Strabonis hypomnematis historicis manaverunt. In eis quae
restant capitibus, 2—7 et 118—148, Strabonianae originis
Quaestiones Strabonianae 267
nullum certum potui invenire indiciam. Et hercle mirum est,
quam facili negotio hae particulae salvo rerum conexu a reli-
quis possint seiungi. Nam capp. 2—7, in quibus coniuratio
Catilinaria tractatur, quamquam inter se optime cohaerent,
tamen plane ex abrupto incohantur verbis Γαΐος δὲ Κατιλίνας
xvd., cum in cap. 1 Appianus de Caesaris et Pompei inimici-
tiis se dicturum esse indicaverit. Item capitis 8 initium cum
eis, quae antegedunt, minime cohaeret. Immo hoc caput, quod
incipit a verbis 6 δὲ Καῖσαρ στρατηγὸς ἐς Ἰβηρίαν αἱρεϑεὶς
ἐπὶ μέν τι πρὸς τῶν χρηστῶν διεχρατεῖτο ἐν Ῥώμῃ, commode
se applicat ad cap. 1 finem, ubi Caesaris mores depinguntur
eiusque liberalitas commemoratur, quae tanta fuerit ὡς ayoga-
νομῶν ἔτι καὶ στρατηγῶν εἶναι κατάχρεως.
Manifestior etiam res est in capp. 117 sqq. Postquam
enim c. 117, quomodo Caesar interfectus esset, Appianus ex-
posuit, optime potuit pergere c. 149: οὕτω μὲν δὴ Γάϊος Kai-
cag ἐτελεύτησεν ἐν ἡμέραις αἷς καλοῦσιν Eidoig Magtiacg xt.
Haec egregie adnectuntur mortis descriptioni, et hic quidem
bene locum habet praeclara illa inter Caesarem et Alexandrum
comparatio(c. 149—154), quae interiectis tot capitibus (118—148),
in quibus res post Caesaris mortem usque ad coniuratorum
fugam gestae enarrantur, minus apta videtur.
Itaque suspicio non abest, quin ex alio fonte narrationi
ex Straboni desumptae haec inseruerit Appianus. Quod quo-
minus statuamus, nihil certe obstat. Quamquam enim ex com-
pluribus fontibus narrationem contexere ab Appiani ingenio
alienum iudicavimus, tamen si duo ei in promptu erant auctores,
alterum ducem secutus ex altero maiores particulas potuit de-
cerpere locoque idoneo infercire. Hanc ad rem non magna
opus erat arte. Et profecto harum particularum alia est indo-
les atque earum quae Straboni debentur.
Appiani de Catilinae coniuratione narrationem (c. 2—7)
e Sallustio et ex Ciceronis hypomnemate esse consutam lucu-
lenter docuit Carolus Buresch '). 1116 vero, qui Sallustii atque
1) “Die Quellen zu den vorhandenen Berichten von der Catilinari-
schen Verschwoerung’ in commentat. Ribbeck. p. 229 sqq.
268 Paulus Otto
Ciceronis narrationes contaminavit, Sallustii verbis non recte
intellectis tam foedos commisit errores et rerum ordinem adeo
perturbavit 1), ut neglegentissimus auctor habendus sit. Quae
cum ita sint, de Strabone cogitari omnino nequit. Utrum
vero ignoto alicui Appiani fonti crimen sit impingendum, an
ipse semel praeter suam consuetudinem duorum fontium con-
fundendorum fecerit periculum, diiudicari nequit. Quodsi hoe
factum esse putamus, hinc quoque cognoscitur, quam miser Ap-
pianus fuerit historicus.
Etiam cap. 118—148 a Strabone videntur esse aliena.
Nam longe maxima horum capitum pars impleta est orationi-
bus, quarum parcissimum fuisse Strabonem demonstravimas.
Sed cohibeo iudicium, cum res non satis liqueat.
Il
De Appiani bellorum civilium libro IV et de Plutarehi
vita Bruti
Misso interim libro III statim accedamus ad Appiani bell.
civ. librum IV.
Qui liber in duas magnas divisa est partes, quae ab Ap-
piano clare distinguuntur, quarum in altera (0. 2—51) agitar
de Octaviani Antonii Lepidi triumviratu atque de misera pro-
scriptione ab eis instaurata, in altera (c. 57—138) de Bruti
Cassiique rebus post Caesaris necem usque ad lugubrem eorum
exitum gestis. Inter quas partes media collocata sunt capp.
53—56, quibus bellum cum Cornificio in Africa a Statio ge-
stum describitur.
Atque cum id imprimis hoc libro spectet Appianus, ut
Brutus et Cassius quo pacto perierint, enarret (cf. cap. 1 init.),
primum de parte extrema, de capp. 57—138, quaestionem in-
stituamus; quorum indoles cum earum libri II partium, quas
Strabomi vindicavimus, perquam sit similis ac paene gemina,
in his quoque e Strabonis hypomnematis Appianum hausisse
spero me esse persuasurum.
1) Cf. Buresch 1. 1. p. 232.
Quaestiones Strabonianae 269
Atque Graecum certe ab Appiano adbibitum esse auctorem
vel inde apparet, quod Plutarchus in vita Bruti multis locis
mirum quantum cum Appiano conspirat, non solum in rebus,
sed in ipsis adeo verbis; qui loci cum fere omnes collecti sint
in Wichmanni dissertatione'), ubi nonnullos etiam exscriptos
invenies, et cum postea de singulis accuratius nobis sit dicen-
dum, hic enumerare supersedeo. Multa insuper accedunt in-
dicia, quae mox proferam. Sed vel ea de causa reicienda est
Pauli Bailleu coniectura, qua Asinium Pollionem omnem mate-
riam Appiano etiam hic praebuisse statuit, quaamquam ne mini-
mum quidem huius auctoris vestigium potest indagari.
Cum Strabone autem consentit Appianus, ubicumque inter
86 possunt comparari.
Appianus cap. 58 sq. narrat, quomodo Caecilius Bassus a
Statio Murco et a M. Crispo sit obsessus. Conferendum est
Strabonis fr. 191, qui qaamquam multo plura habet quam Ap-
pianus, tamen in rebus gravioribus cum eo conspirat. Con-
gruenter enim tradunt cum duobus tantum legionibus Bas-
sum a duobus maximis exercitibus obsessum diu restitisse,
donec ultro se dedidisset. Quod autem Strabonis narrationem
tantopere contraxit Appianus et tam multa praeteriit, profecto
non mirabimur in auctore tam indiligenti?). Quid? quod ne
oppidi quidem, in quo Bassus obsidebatur, scilicet Apameae,
ei libuit commemorare nomen?
Porro quae profert Appianus c. 60—62 de Dolabellae
misera sorte, qui Laodiceae a Cassio oppugnatus, oppido capto
militi cervices dedit, accuratissime consentiunt cum Strabo-
nis fr. 193. Uterque dicit magnum ex hac obsessione Laodi-
ceam oppidum accepisse damnum: Strab. ἐλύπησε δ᾽ ov με-
τρέως Δολοβέλλας καταφυγὼν sig αὐτὴν — — συνδιαφϑείρας
ἑαυτῷ xai τῆς πόλεως πολλὰ μέρη; App. 6. 62 extr. (Κασ-
σιος) τὴν πόλιν περεήνεγκεν ἐς ἔσχατον xaxov. Qui consensus
eo est notabilior, quod plane contrarium legitur apud Cassium
1) De Plutarchi in vitis Bruti et Antoni fontibus’ (Bonn. 1874)
p. 36—39.
2) Cf. Nissen ‘Krit. Untersuchungen etc.’ p. 115.
270 Paulus Otto
Dionem XLVII 30 extr.: ov μέντοι οὐδ᾽ οἱ Aaodixeic καχόν
τι πλὴν συντελείας χρημάτων ἔπαϑον.
Cap. 84 Βᾳ. Appianus exponit, quo pacto Sextus Pompeius
ex Hispania profectus Siciliam insulam in suam_ redegerit
potestatem, quae res breviter tangitur a Strabone in fr. 197.
Quo in bello Rhegium, quod oppidum Octavianus in suas tra-
xisset partes, magni fuisse momenti uterque monet, App. c. 86
init. et Strab. fr. 1974.
Multo gravior alius videtur esse inter utramque auctorem
consensus. Appianus in c. 105, ubi de Philippis disserit, pri-
stinum huius oppidi affert nomen, quod erat Konvidec, cuius
nominis originem explicat hunc in modum: χρῆναι γάρ εἰσι
ζεερὶ τῷ λόφῳ ναμάτων πολλαί. Idem testatur Strabo in fr. 195,
ubi etiam cladis a Bruto et Cassio hac in regione acceptae
facit mentionem: of δὲ MlAizmoe Kenvideg ἐκαλοῦντο τερότε-
gov’ ηὐξήϑη δὲ μετὰ τὴν περὶ Βροῦτον καὶ Kacocoy ἧτταν.
Maxime autem Straboni convenit, quod hic apud Appianum
in Graeci nominis etymon inquiritur; nam nominibus expli-
candis et derivandis Strabo in geographicis sexcentis locis
navavit operam.
Luculentum eiusdem rei exemplum praebet Appiani cap. 105
extr., ubi Zygactes flumen unde nomen habeat exponitur sic:
ἐν ᾧ tov ϑεοῦ (sc. “didov) περῶντος τὸ ἅρμα τὸν ζυγὸν ἄξαι
λέγουσι καὶ τῷ ποταμῷ γενέσϑαι τὸ ὄνομα. Hic tam mani-
festo Strabonis doctrina cognoscitur, ut ex eo quin tota Ap-
piapi fluxerit narratio, nullus dubitem. An vero in Romano
auctore, veluti in Asinio Pollione, talia putas invenisse Appi-
anum ?
Appiani capp. 105—106 gravissimi omnino sunt momenti
ad eius fontem cognoscendum. Etenim bellum Philippense
narraturus accuratam illius regionis hic proponit descriptionem.
Ipsius oppidi in colle praerupto situs et quae circumiacent lo-
ca dilucide describuntur: a septentrione esse saltus, a meridie
paludem usque ad mare pertinentem, ad orientem versus Sapaeo-
rum et Corpilorum fauces, versus occidentem latum patere cam-
pum ad Murcinum usque Drabiscumque oppida et ad Stry-
Quaestiones Strabonianae 271
monem fluvium declivem; haud procul Philippis alinm esse
tumulum, ὃν 4rorvaion λέγουσιν, ἐν ᾧ καὶ τὰ χρύσειά ἐστι τὰ
Aovia καλούμενα (6. 106); paulo longius duos abesse colles,
inter quos quasi per portam transitus sit ex Asia in Europam
et ex Europa in Asiam proficiscentibus; quos praeterfluere
ampem, cuius nominis duas Appianus profert formas: ov Iay-
γαν τινές, οἱ δὲ Γαγγέτην λέγουσι. --- Quae loca quantum inter
se distent, diligentissime Appianus adnotat stadiorum usus
ratione, nec minus quam sex intervalla in duobus his capiti-
bus hac ratione computantur.
Magnam igitur rerum geographicarum habuisse putandus
est notitiam, quicumque haec conscripsit. Fuitne ea in Appi-
ano? Immo vero hic earum rerum plane erat ignarus atque
rudis 1). Ex fonte igitar hanc petivit doctrinam. Quam quis
potuit melius ei subministrare quam Strabo, quem pro suo in-
genio etiam in opere historico magnam in res geographicas
impendisse curam per se intellegitur?
Porro egregie convenit cum Strabonis consuetudine, quod
Appianus hoc loco cum rerum geographicarum scientia coniun-
git insignem veterum illius oppidi rerum notitiam 2). Pristinum
enim nomen Crenides mutatum esse docet in Datum, Philip-
pos autem appellatum esse a Philippo, Macedonum rege, qui
hune locum opportunum communivisset adversus Thraces.
Quid? quod etiam res mythologicae, quas Strabo habet
in deliciis, ab Appiano hic proferuntur. Nam in campo fertili,
quod ad occasum versus patet, Proserpinam, cum flores legeret,
1) Cf. Hannak ‘Appian und seine Quellen’ (Wien 1869) p. 10. Non-
nulla afferam exempla, quorum partem debeo Hannakio. — Hisp. 5. 28.
31. 65. Hannib. 2: Gades oppidum situm esse putat in septentrionali
Africae ora. — Hisp. 6: Iberum flumen in Atlanticum, qui dicitur, Oce-
anum influere tradit. — Hisp. 7: Saguntum inter Pyrenaeum saltum et
lberum flumen esse situm. — Hisp. 12. 19.72: Saguotum oppidum ever-
sum ab Hannibale ab eodem denuo esse exstructum et appellatum Car-
thaginem Novam. — B.c. I 39: Lirim et Liternum unum eundemque
esse fluvium. — ib. I 109: Padi et Rbhodani fontes haud multum inter se
distare.
2) Conferas quae diximus supra p. 259.
272 Paulus Otto
raptam esse tradit a Plutone; quem, cum Zygactem amnem
traiceret, currus iugum fregisse.
Ex omnibus igitur his valde fit probabile Strabonis by-
pomnemata historica Appiani fuisse fontem. Atque hercle do-
lendum est, quod non tulit aetatem ea potissimum septimi geo-
graphicorum libri pars, in qua Macedoniam Strabo descripserat,
quam si integram haberemus, certe plura cum Appiano con-
gruere videremus.
Quae vero hic apud Appianum rerum geographicarum et
singulorum oppidorum historiae veteris enitet notitia, etiam
alias in hac, de qua agitur, libri IV parte saepe comparet.
Sic in cap. 88 dicit Appianus Lysimachiam et Cardiam oppida
Cherronesi Thraciae isthmum intercipere velut portas. In cap. 1(2
autem orae circa Serrium promunturium iacentis historiam,
sicut Strabonis est mos, ab antiquissimis temporibus usque ad
Bruti Cassiique aetatem persequitur; quam regionem fertilissi-
mam diu incultam fuisse, cum Thraces maris imperiti oram
vitassent ob metum incursionum: deinde cum ab aliis Graecis,
tum a Chalcidensibus occupatam floruisse, quoad Philippus
eiectis incolis eam vastasset, ut nihil nisi templorum ruinae su-
peressent. Etiam hoc animum advertas, quam bene de Rho-
diorum rebus Appianus se praebeat instructum c. 66—73: duae
in urbe sunt factiones, nobiles, qui bellum cum Cassio detrec-
tant, et plebs ab Alexandro et Mnasea concitata, quae pugnandi
cupiditate flagrat; Alexander prytanis creatur, nceg ἐστὶν
ἀρχὴ τταρ᾽ αὐτοῖς μάλιστα αὐτοκράτωρ; Archelaus ad Cassium,
cuius olim fuerat praeceptor, legatus mittitur. Commemoratur
etiam Rhodios olim Demetrii et Mithridatis classibus fortiter
restitisse.
Gravissima vero sunt, quae Appianus c. 76—80 in Xanthi
excidio enarrando profert. Atque locorum peritum fuisse eius
auctorem inde apparet, quod Sarpedonium in urbe commemo-
ratur (c. 78 et 79) et vetus Oenandensium in Xanthios odium.
Sed inspiciamus cap. 80 extr. Postquam narravit Xanthios
oppido capto suos omnes interfecisse et succensis rogis, quos
in domibus suis exstruxissent, se ipsos voluntaria morte intere-
Quaestiones Strabonianae 278
misse, sic pergit: Ξάνϑιοι μὲν δὴ τρίτον ὑπὸ σφῶν αὑτῶν
ἀπώλλυντο ἐλευϑερίας ovvexa. Καὶ γὰρ ἐπὶ “Ἁρπάγου τοῦ
Μήδου Κύρῳ τῷ μεγάλῳ στρατηγοῦντος ὧδε σφᾶς ἀντὶ δου-
λοσύνης διέφϑειραν --- — καὶ ἐπὶ ᾿,Αλεξανδρου τοῦ Φιλέπττου
φασὶν ὅμοια παϑεῖν οὐχ ὑποστάντας οὐδὲ “Ahebavdow μετὰ
τοσῆσδε γῆς ἀρχὴν ὑπακοῦσαι. Item Strabo, si qua urbs
eandem saepius accepit calamitatem, similiter solet indicare
velut in fr. 84, ubi de Sinope dicit haec: τοιαύτῃ δὲ οὖσα dic
ὅμως ἕαάλω, τιρότερον μὲν τοῦ Φαρνάχου παρὰ δόξαν aigy-
δίως ἐπιπεσόντος, ὕστερον δὲ ὑπὸ ,“ευχόλλου, et de Amiso
οἵ. ἔτ. 171. Adde quod hoc loco ex Alexandri Magni historia
rei cuiusdam mentio inicitur, quam quis melius potuit Appiano
tradere quam Strabo, qui de Alexandri quoque rebus gestis
hypomnemata ipse composuerat doctrinae plena?
Neque desunt diversae eiusdem rei relationes, quo indicio
etiam in Appiani bell. civ. libro II Strabonem fontem agnovi-
mus (cf. supra p. 255sqq.). Atque unius quidem loci iam
facta est mentio p. 271 in cap. 106, ubi fluvius commemoratur,
ov Tayyav τινές, οἱ δὲ Γαγγίτην λέγουσι. Deinde in
cap. 101 de duabus aquilis, quae argenteas Romanorum aquilas
insederunt, diversa a scriptoribus dicit tradi: ἐχόλαπτον αὑτοὺς
ἢ ὡς ἑτέροις δοκεῖ πεεριέσχεπτον. De Cassii autem morte
in cap. 113 duplicem vel potius triplicem exhibet memoriam:
nam nonnullos ait prodidisse Cassium, ubi Brutum victis hosti-
bus castra eorum diripere comperisset, ut ignominiam effuge-
ret, Pindaro armigero auxiliante in gladium incubuisse; xa/
τισιν οὕτως ἀποϑανεῖν δοκεῖ Κασσιον. Ἕτεροι δὲ αὑτὸν
οἴονται Bruti equitibus, ut victoriam nuntiarent, advolanti-
bus hostes eos esse ratum ultro iungulandum se tradidisse Pin-
daro, ne in hostium manus perveniret. Pindarum autem nus-
quam postea esse visum; διὸ xal νομέξουσί τινὲς οὔπω
κεχελευσμένον ἐργάσασϑαι.
Denique satis est memorabile, quod Appianus ut librum II,
sic etiam librum IV concludit quasi epilogo, quo Bruti Cassii-
que res gestas breviter complectitur (c. 132—134), ab eisdem
fere verbis exorsus, quibus II 149 de Caesare utitur (cf. p. 260):
Leipziger Studien. XI. Suppl. 18
274 Paulus Otto
ὧδε μὲν δὴ Κάσσιος καὶ Βροῦτος ἐϑνησχέτην, ἄνδρε Ῥωμαίων
εὐγενεστάτω TE καὶ περιφανεστάτω κτλ. Atque ut illic com-
parationem inter Caesarem et Alexandrum instituit, ita hic
inter Brutum et Cassium. Utroqne autem loco multus est in
prodigiis enarrandis. Quodsi illam comparationem absque dubio
e Strabone hausit Appianus, eundem fontem etiam hic propter
rerum similitudinem summa cum probabilitate statuemus.
Si vero omnia, quae adhuc collegimus, comprehenderimus
indicia, nemini iam credo fore dubium, quin Appiani libri IV
capp. 57—138 e Strabonis hypomnematis fluxerint.
Age nunc consideremus, qui factum sit, ut Plutarchus
in vita Bruti tam accurate multis locis cum Appiani narra-
tione consentiat.
Ac rarus quidem consensus in rebus ante bellum Philip-
pense gestis. Unus tamen locus memoratu valde dignus mihi
videtur, Plut. Brut. 31 extr., ubi de Xanthiorum interitu sermo
est. Atque quae Plutarchus de oppidi expugnatione refert, ab
Appiani memoria discrepare recte monuit Wichmannus ]. |. p.
3286. Nam quae habet Appianus, desiderantur apud Plutar.
chum, et quae a Plutarcho traduntur, frustra quaerimus in
Appiano. Ubi vero de eadem re loquuntur, diversa referunt.
Nam Plutarcho teste ignis ab operibus Romanorum incensis ren-
to in domos pulsus oppidi incendium excitat, Appianus ab ipsis
incolis de salute desperantibus oppidum dicit esse incensum.
E Strabone igitur haec certe non hausit Plutarchus. Eo magis
mirandum est, quod cap. 31 extr. subito plane consentit cum
Appiano (ὁ. 80). Eundem enim Xanthiorum superstitum ex-
hibet numerum CL et Xanthi pristinae, cum a Persis oppn-
gnaretur, eversionis inicit mentionem. Ex alio autem quam
reliqua haec a se deprompta esse fonte ipse sat manifesto in-
dicat addito vocabulo gaol. Itaque persuasum habeo Plutarchi
cap. 31 inde a verbis φασὶ dé usque ad finem redire ad Stra-
bonem.
Sed multo saepius multoque accuratius Plutarchus congruit
cum Appiano in bello Philippensi describendo (App. ὁ. 101—135
= Plut. Brut. 3)—53). Neque tamen potest negari non minus
Quaestiones Strabonianae 275
saepe eorum narrationes inter se discrepare, ut demonstravit
Wichmannus 1. 1. p. 40sqq. Quae res inter Se contrariae qua
ratione sint explicandae, iam oritur quaestio subdifficilis.
Ac duos quidem hac in parte Plutarchus laudat auctores,
Messalam et Volumnium, qui cum Bruto Cassioque fami-
liaritate coniuncti his pugnis ipsi interfuerant. Atque mirum uti-
que videtur, quod duobus locis, ubi Messala et Volumnius a Plu-
tarcho testes proferuntur, Appianus et in re prorsus consentit et
formulis utitur, e quibus apparet, eum in fonte suo, i.e. apud
Strabonem, eosdem auctores invenisse laudatos.
Plut. c. 45. init. militum in pugna Philippensi priore oc-
cisorum numeri Messalam citat auctorem his verbis: Meo-
σάλας φησὶν oteadas (sc. πεσεῖν) xtd. Eosdem Appianus
c. 112 extr. exhibet numeros haec praeponens verba: τὸν δ᾽
ἀριϑμὸν τῶν ἀποθανόντων εἰκάζουσι κτλ.
Plut. 51 init. Volumnium laudat, qui testetur Brutum
post pugnam commissam citasse versum illum Euripideum: Zev,
μὴ λάϑοι oe τῶνδ᾽ ὃς αἴτιος καχῶν. Idem plane cum ipso
adeo versu legitur apud Appianum c. 130, qui totam narra-
tionem incipit a vocabulo φασέν.
Accedit locus tertius Plut. c. 48, ubi hic ex Volumnio tria
profert prodigia, quorum postremum etiam ab Appiano c. 126
narratur.
Iam quaeritur, unde has Messalae atque Volumnii narra-
tiones petiverit Plutarchus. Atque quoniam illos auctores lau-
dat eisdem narrationis locis, quibus etiam Appianus eos in
fonte suo inveniebat laudatos, secundum notissimam illam le-
gem statuendum erit Plutarchum non eos ipsos inspexisse, sed
deprompsisse haec testimonia ex eodem quo Appianus fonte,
ji. 6. ex Strabone. Sed legem illam ceteroqui rectissimam hic
non valere certis argumentis demonstrabo.
Etenim praeter locum supra laudatum Messala bis testis
citatur a Plutarcho: c. 40 Cassii dictum ab eo traditum com-
memorat et c. 42 Messalam dicit victoriam adiudicasse Bruto,
quod is tres aquilas multaque hostium signa cepisset, hostes
18*
276 Paulus Otto
vero nullum. De his rebus nihil legitur apud Appianum. Sed
dixerit fortasse " quispiam Appianj silentium non ita magni
esse momenti; nam fieri potuisse, ut haec, quamquam a Stra-
bone fuissent tradita, omitterentur ab Appiano, qui est sane
auctor minime diligens.
At una res vehementer obstat. Illud enim Cassii dictum,
quod Plutarchus c. 40 ex Messala affert, spectat ad ea, quae
in capite antecedenti narrata sunt, neque omnino intellegi po-
test sine eis. Nam antea invito Cassio, Bruti potissimum opera
et consilio decretum erat, ut postridie pugna cum hostibus com-
mitteretur. Qua re sollicitudine affectus Cassius illa verba
perhibetur dixisse. Iam vero si cum hac narratione Strabonia-
nam conferimus memoriam, qualem tradidit Appianus c. 109 sqq.,
toto caelo eam videmus distare. Hic enim dicit pugnae illius
committendae omnino non rationem initam esse neque a Bruto
neque a Cassio, sed Antonii impetu invitis imperatoribus tam-
quam casu eam esse ortam. Strabo igitur illud Messalae testi-
monium omnino non potuit afferre, quod in eius narrationem
nullo pacto quadrat. Quae cum ita sint, Plutarchus hoc certe
testimonium non potuit haurire ὁ Strabone, sed ipsum Mes
salam inspexisse putandus est, ex quo et Cassii dictum et nar-
rationem illam a Strabone discrepantem, cum qua arte cohaeret
illud dictum, desumpsit. Idem de reliquis locis, ubi Messalam
laudat, statui par est.
Quodsi iam constat Plutarchum Messalam ipsum adiisse,
quid praeterea ab illo auctore mutuatus sit, est indagan-
dum. En loci, quibus Messalam secutus esse videtur Ple-
tarchus:
Cap. 40 integrum ex Messala fluxisse veri est simillimum.
Nam initio capitis diserte laudatur et in fine honorifica de ev
fit mentio, cum in dextro cornu cum praestantissima exercitus
parte a Cassio eum esse collocatum Plutarchus enarret. Quae
media intercedit pars, expletur colloquio inter Brutum et Cas-
sium, antequam pugnam cum hostibus consererent, habito,
cuius arbiter haud dubie erat Messala, quippe qui cum utro-
que imperatore, imprimis autem cum Cassio amicitia fuisset
Quaestiones Strabonianae 277
coniunctus '), Horum omnium apud Appianum exstat nec vola
nec vestigium; nec mirum, quoniam eius auctor negabat pu-
gnandi consilium a Bruto et Cassio antea esse captum.
Cap. 45 totum Messalae videtur tribuendum, qui in primo
capite testis citatur et cuius in lepida illa de punita capti-
vorum insolentia narratione partes sunt praecipuae. Omnino
eiusmodi narratiunculae ad Messalae, qui ipse his rebus inter-
fuit, bene videntur quadrare commentariorum indolem. Appia-
nus autem ne de his quidem rebus quidquam tradit.
Eadem de causa cap. 53 initium ad Messalam est referen-
dum, quod hic quoque Messala primas agit partes. Dicitur
enim Stratonem adduxisse ad Octavianum et lacrimans his eum
commendasse verbis: οὗτός ἐστιν, ὦ Καῖσαρ, 6 ἀνὴρ ὃ τῷ
ἐμῷ Βρούτῳ τὴν τελευταίαν ὑπουργήσας χάριν. Quod si iure
contendimus, etiam in cap. 52 extr. verba of δέ φασιν κτλ.
Messalae sunt attribuenda?) propterea, quod hoc loco Strato-
nem Bruto mortem oppetenti operam suam commodasse narra-
tur. — Appianus, qui cetera omnino non tradit, hac in re a
Plutarcho paulum dissentit: nam dicit (c. 131) Brutaum a Stra-
tone gladio esse transfixum, Plutarchus autem Brutum ipsum
in gladium, quod a Stratone teneretur, incubuisse.
Volamnium a Plutarcho in c. 48 auctorem laudari supra
vidimus p. 275: praeterea cap. 51 et cap. 52 praeter ultima
verba οἱ dé φασιν κτλ., quae ex Messala hausisse Plutarchum
probavimus, ad Volumnium redire mihi persuasum est. Nam
c. 51 init. diserte laudatur et in narratione sequenti Volum-
nius tam saepe commemoratur et ita ad eum omnia referun-
tur, ut is ipse necessario auctor sit statuendus. Volumnium
autem, sicut Messalam, ab ipso Plutarcho fontem esse adhibi-
tum, cum per se Satis sit veri simile, etiam hinc apparet, quod
Appianus harum rerum nusquam facit mentionem. Et hercle
ne conveniunt quidem cum Strabonis narratione. Secundum
1) Cf. Plut. Brut. 40 init. 53 init. Vell. If 71,1: Messala, fulgen-
tissimus tuvenis, proximus in illis castris Bruti Casiique auctoritati.
2) Cf. Peter ‘Plutarchs Quellen in d. Biogr. d. Roem.’ p. 139.
Wichmann 1. 1. p. 46 aq.
278 Paulus Otto
hance enim (App. c. 131) Bratus cum quattuor fere legionibus
6 pugna evaserat neque spem bonam abiecerat, priusquam a
suis destitueretur. Plutarchus autem cum paucis tantummodo
amicis Brutum dicit effugisse et statim ab initio mortem cupide
expetivisse.
Haec sola apud Plutarchum magna cum probabilitate ad
Messalam et ad Volumnium referuntur. Ex eis autem, quae
hue usque exposuimus, luculentissime apparet Plutarchum, ubi-
cumque illos auctores secutus est, a Strabonis memoria, quam
praebet Appianus, toto caelo discrepare duobus exceptis locis
(Plut. 45 = App. 112 et Plut. 51 = App. 130), ubi tamen Mes-
salam et Volumnium nominatim a Strabone fuisse laudatos ex
Appiani verbis intellegitur (cf. p. 275) '). Unde hoe certis-
sime licet concludere Strabonem in bello Philippensi deseri-
bendo nec Messalae nec Volumnii commentarios elegisse, qui-
bus potissimum sequeretur, sed narrationi aliunde petitae
singulas res ex illis decerptas hic illic inseruisse.
Quae Plutarchus debeat Messalae et Volumnio, supra
accurate, quoad eius fieri potest, definire studuimus. Cetera
unde sumpserit Plutarchus, si certa desunt indicia, nos nescire
confitendum est, praesertim in auctore tantae lectionis, quantae
fuit Plutarchus. Itaque praepropere iudicasse putandi sunt
Peterus }. |. p. 137 8qq. et Wichmannus 1. |. p. 43 sqq., qui
Plutarchum in capp. 38—53, ubi non Volumnium secutus sit,
omnia censent debere Messalae, et Appianum, ubicumque cum
Plutarcho consentiat, ipsum quoque hausisse ex Messala, quae
sententia omni caret fundamento. Immo iam animadvertimus
1) Etiam in cap. 125 (= Plut. c. 48: cf. p. 275) haud scio an Volum-
nium apud Strabonem laudatum invenerit Appianus. — Ceterum haud ita
mirum est, quod duobus illis locis et Strabo et Plutarchus suo quisque
Marte auctores suos attulerunt: nam altero loco (Plut. 45 = App. 112)
militum caesorum numerus profertur, qua in re omnio scriptores fontis
auctoritatem solent afferre, et hic praesertim auctor erat nominandus, quod
eum numerum computatione effecerat ipse Messaia. Altero autem loco
(Plut. 51 = App. 139) agitur de versu a Bruto recitato, qua in re Volumuli
eo magis mentio erat facienda, quod is coram ex ipso Bruto affirmaverat
se audivisse et hunc versum et alterum, cuius esset oblitus: cf. Plut. 1. L
Quaestiones Strabonianae 279
Plutarchum, ubi re vera Messalam et Volumnium exscripsit,
non consentire, sed plerumque valde dissentire cum Appiano.
Accedit illud etiam, quod nonnulli loci, ubi Plutarchus et
Appianus concinunt, propter argumentum haud commode ad
Messalae auctoritatem referuntur.
Appianus ὁ. 110 extr. et Plutarchus c. 41 extr. congruenter
narrant Octavianum non fuisse in castris, cum tristi amici
somnio perterritus esset, et uterque hac de re ipsius Octaviani
ἐν τοῖς ὑπομνήμασιν testimonium affert, unde patet in com-
muni fonte id iam exstitisse. Appianus autem at reliqua
omnia, sic etiam hoc testimonium debet Straboni, qui haud
dubie ipse Octaviani commentarios adiit, cum etiam Cae-
saris commentarios in bello Gallico enarrando adhibuisset (cf.
p. 216 sqq.). Quid igitur? Nonne etiam Plutarchum, quem aliis
quoque locis in hac vita Strabone usum esse vidimus p.‘265 sq.
et p. 274, ad eundem atque Appianum fontem hic redire con-
sentaneum est? Cur idem testimonium ex diversis fontibus
derivemus ὃ
Item alio loco, ubi cum Appiano mirum in modum con-
sentit Plutarchus, spero me probaturum non Messalam, sed
Strabonem eius fuisse fontem. Plut. c. 48 init. narrat nocte ea,
quae ultimam pugnam antecedebat, iterum Bruto apparuisse
malum eius genium, quae res pertinet ad cap. 36, ubi primum
eum se obtulisse Bruto, cum ex Asia in Europam esset trans-
gressurus, Plutarchus tradit'), Eadem res eisdem fere verbis
legitur in vita Caesaris c. 69. Appianus autem (c. 134) non
modo in re, sed etiam in ipsis verbis adeo cum Plutarcho
consentit, ut eisdem quibus Plutarchus usus vocabulis dubiam
reddat memoriam: nam in priore visu describendo utitur ora-
tione obliqua, quae pendet a vocabulo φασί, Plut. c. 36 init.
verbo λέγεται, in altero visu apponit φασὶν sicut Plut. ὁ. 48.
In communi igitur fonte haec res ut λεγόμενον iam erat notata,
id quod in Messalam minime convenit; qui cum familiarissime
1) Quod Plut. c. 36 ad Bibulum redire dicit Wichmannus }. 1. p. 34,
mera est hariolatio. Hoc caput et cap. 48 init. ex eodem hausta esse
fonte liquet. :
480 Paulus Otto
uteretur Bruto et Cassio (v. p. 277 adn. 1), rem aut certo habuit
compertam, aut si erat falsa, omnino non narravit. Omnia
autem plana sunt, si 6 Strabone hanc narrationem depromp-
sisse Plutarchum existimamus.
Quae si recte disputavimus, etiam ceteris locis, ubi con-
sensus inter Appianum, qui ipse certe omnia sua debet Stra-
boni, et Plutarchum deprehenditur, Strabonem multo maiore
cum probabilitate Plutarchi fontem statuemus quam Messalan.
Duos tantum locos, qui ad exemplum illorum, quos supra
p. 275 recensuimus, comparati sunt, aut ad Messalam aut ad
Volumnium redire fortasse licet conicere.
Plut. ὁ. 46 init. et App. c. 118 extr. similiter narrant Bru-
tum esse pollicitum militibus Thessalonicam et Lacedaemo-
nem urbes diripiendas se daturum. Quae ex fonte secundario
petita esse a Strabone patet ex verbis, quibus Appianus nar-
rationem incipit, δοκεῖ dé τισι. Plutarchus autem rem sin-
pliciter refert et Brutum, quantum fieri potest, culpa studet
liberare.
Idem poterit cogitari simili loco, ubi Appianus (c. 113)
duas de morte Cassii profert relationes, quarum altera, quae
incipit a verbis ἕτεροι δὲ αὐτὸν οἴονται, eisdem fere verbis
legitur etiam apud Plutarchum in c. 43 et haec quidem sola.
Itaque licet suspicari Appiani verbis ἕτεροι δὲ significari aut
Messalam aut Volumnium, quo ipso hic usum esse Plutarchum.
Haec quamquam pro certo affirmari non posse bene in-
tellego, tamen aliquam certe habent probabilitatem. Omnibus
autem reliquis locis, ubi Plutarchus cum Appiano consentit,
ex eodem quo ille auctore hauserit, id est ὁ Strabone.
Sic Straboni debet Plutarchus totum oap. 50, ubi cum
Appiano (c. 129) accuratissime conspirans lepidam illam de
Lucilii fidelitate tradit narratiunculam, quae ita apud Plutar-
chum orationi inserta est, ut salvo rerum conexu facillime
possit a reliquis separari') et ad allum fontem referri.
1) Nam plane ex abrupto incipit a verbis: ἦν dé τις ,Ἱουχίλλιος
ἀνὴρ αγαϑὸς ἐν τοῖς ἑταίροις χτλ.
Quaestiones Strabonianae 281
Praeterea multa prodigia, in quibus enarrandis mire con-
sentit cum Appiano, Plutarchum existimo sumpsisse e Stra-
bonis hypomnematis, qui omnino prodigia et omina diligenter
videtur collegisse'). Haec igitur prodigia Strabonem et Ap-
piano et Plutarcho praebuisse dico:
Plut. c. 37 extr. et App. c. 101 extr. narrant duas aquilas
argenteas signiferorum aquilas insedisse et exercitum esse comi-
tatas, sed pridie, quam pugna committeretur, avolasse.
Plut. c. 39 et App. c. 134 quattuor prodigia, quibus Cas-
sius praemonetur, eodem plane proferunt ordine. Quae res eo
est memorabilior, quod omen secundo loco ab utroque recen-
situm, si tempus spectamus, antecedit illud, quod primo loco
commemoratur?), Cassius Dio XLVII 10 et Obsequens 70 eadem
afferunt prodigia, sed ordine plane diverso, qualem in com-
muni suo fonte, quem constat fuisse Livium, invenerunt.
Plut. ὁ. 48 nihil est nisi prodigiorum congeries. Ac pri-
mum quidem prodigium, quod etiam apud Appianum legitur
in c. 134, iam supra p. 279sq. ad Strabonem rettulimus. Quod
vero in capite extremo narrat Aethiopa exeunti exercitui ob-
viam factum a militibus esse occisum, idem in Appiani capite
laudato statim subsequitur prodigium illud antea commemora-
tum. Itaque non est dubium, quin hoc quoque ostentum 6
Strabone petitum sit a Plutarcho. Quae autem media inter-
posuit prodigia, ex Volumnio se inseruisse ipse apertis verbis
profitetur.
In eodem capite (134) Appianus Strabonem secutus Bru-
tum tradit diem natalem celebrantem sine ulla causa versum
pronuntiasse ominosum: ἀλλά ue μοῖρ᾽ ὀλοὴ καὶ Antoig ἔχτα-
γεν υἱός. Quae cum simillime enarret Plutarchus ὁ. 24, qui
ipsum adeo hunc versum eadem affert forma, etiam eum hic
Strabone esse usum conieceris, quamquam quo errore factum
1) Cf. Strab. fr. 187 et quae App. b. 6. 11 152 8q. pnarrantur pro-
digia, quae ad Strabonem rettulimus.
2) Cf. Plutarchi verba, quibus secundi prodigii descriptionem incipit,
λέγεται δὲ χαὶ πρότερον κτλ.
282 Paulus Otto
sit, ut Appianus Sami, Plutarchus Carysti rem accidisse dicat,
nescio. —
Appiani libri IV alteram partem (c. 57—138) adhue solam
tractavi, quam e Strabonis hypomnematis fluxisse docui. —
Altera pars, quae clare distincta est, complectitur capp. 2—35!
(v. p. 268), in quibus agitur de altero, qui dicitur, triumviratu
et de proscriptionibus. Quae unde hausta sint, in dubio est
relinquendum, cum certis indiciis destituti simus. Neque hoc
potest diiudicari, capp. 52—56, quibus bellum a Statio in
Africa gestum enarratur, utrum ad Strabonem, an ad alium
quendam fontem redeant.
Memoratu autem videtur dignum, quod in c. 57, inde a
quo capite certe Strabone usus est Appianus, narratio ab eo
incipit temporis vestigio, ad quod in libri II particulis eis,
quas certo iudicio ad Strabonem rettulimus, erat deducta,
nimirum a morte Caesaris.
Ii
De Appiani bellorum civilium libro ΠῚ
Appiani librum tertium supra transeundum putavimus
non sine causa: nam si quaerimus, quosnam in his rebus
conscribendis Appianus adhibuerit auctores, tantis hance quae-
stionem videmus involutam tenebris, ut vix certi quidquam
possit erui.
Nos, qui id unum agimus, ut Strabo ubi apud Appianum
fons lateat investigemus, etiam in hoc libro uno certe loco
hunc auctorem agnoscimus. Si enim libri IV cap. 58 sq. iure
ad Strabonem rettulimus (v. p. 269), necessario statuendum est
etiam libri III capp. 77—78 ex eodem fiuxisse fonte; nam quae
illo loco de Caecilii Bassi obsidione exponit Appianus, hic eis-
dem paene verbis, sed etiam accuratius enarrata legimus. At-
que ex eis ipsis, quae hic accuratiora profert Appianus, etiata
evidentius Strabo fons cognoscitur. Duas enim in 6. 77 Appi-
anus de Caecilio Basso affert relationes et alterius insuper
auctorem nominatim citat. Quis non agnoscit Strabonis, quam
Quaestiones Strabonianae 283
iam saepius laudavimus, in fontibus adhibendis diligentiam ?
Atque secundum alteram quidem relationem, quam IV 58 solam
praebet Appianus, nulla Caecilii culpa factum est, ut Sextus
interficeretur. Iam sic pergit Appianus: ὦδε μέν τισι περὶ
tov Βάσσου δοκεῖ AlBwve δ᾽ ὅτι — — διέφϑειρέ τινας
τοῦ τέλους, καὶ διεχρήσαντο τὸν Σέξτον καὶ τῷ Βάσσῳ σφὰς
ἐνεχείρισαν. — Perizonius, quem secutus est Peterus hist. Rom.
rell. p. CCCLXVI, “ὲβωνι, quod nomen in omnibus Appiani libris
manuscriptis traditur, mutare voluit in “2βέῳ nulla alia com-
motus causa nisi, quod apud Livium hance ipsam exstitisse
memoriam 6 perioch. 114 et 6 Cass. Dione XLVII 26 sq. cogno-
scitur. Sed ut boc taceam non veri esse simile notissimum
Livii nomen corruptum esse in obscurum Libonis, non est
omnino, cur librorum lectionem sollicitemus. Neque enim quid-
quam obstat, quominus in L. Scribonii Libonis annalibus rem
fuisse narratam credamus, ut ipse Peterus |. 1. p. CCCLXYV extr.
concedit, ubi de illo historico accurate disputat. Strabonem
autem, cui Appianus haec debet, Livio omnino non esse usum
supra docui p. 262 sq.
Haec igitur capita cum ad Strabonem magna cum pro-
babilitate referantur, tamen de reliqua huius libri parte nibil
inde licet concludere. Facillime enim a finitimis capitibus
possunt separari ac disiungi, cum sicut excursus narrationi
sint inclusa. Nam ὁ. 77 ab his incipit verbis: τῷ δ᾽ αὑτῷ
χρόνῳ wegl te Συρίαν καὶ Maxedoviay τοιάδε ἐγίγνετο κτλ.
οἱ c. 80 init, unde egressus est, eo revertitur Appianus eisdem
fere verbis: τοιαῖτα μὲν δὴ καὶ ta σιερὶ Συρίαν καὶ Maxe-
δονίαν ἦν" ἐν δὲ τῇ Ἰταλίᾳ κτλ.
Similiter res se habet in 6. 26, ubi Appianus narrat, quo
modo Trebonius Smyrnae a Dolabella sit interfectus, quam rem
etiam a Strabone in hypomnematis fuisse descriptam apparct
e fr. 192. Sed hoc quoque loco, si Appianus fortasse Strabonem
adhibuit, idcirco non necesse est etiam, quae antecedunt vel
quae secuntur, eidem auctori vindicare. Nam hoc quoque caput
ita insertum est narrationi, ut nullo negotio possit eximi (ὧδε
μὲν εἶχε ta ἐν ‘Pwoun. — Κάσσιος δὲ καὶ Βροῦτος xxi.)
284 Paulus Otto
Haec habui, quae de libro II proferrem: reliquam huius
libri partem longe maximam ipsam quoque 6 Strabonis hypo-
mnematis fluxisse, cum certa desint indicia, neque affirmari
potest neque negari.
Eadem de causa etiam de quinto bellorum οἱτὶ-
lium libro cohibeo iudicium, quamquam uno certe loco
manifesta Strabonianae originis indicia deprehenduntur. Nam
quod in cap. 144 Sextum Pompeium a ducibus Antonianis
captum Mileti interfectum esse narrat Appianus, hoc nas-
quam praeterea legitur nisi in Strabonis fr. 230, ubi velim
inspicias, quae dixi in adnot. crit. ad v. 4. — Huc accedit,
quod magnam in hoc capite diversissimarum de Pompei morte
relationum Appianus praebet congeriem'). Haec igitur quin
Straboni debeat Appianus, nullus dubito. In reliquis autem
quatenus hoc auctore usus sit, nos nescire fatendum est.
Neque certiora de Appiani bellorum civilium
libro I licet affirmare. Multi quidem viri docti nonnullas
Appiani particulas ad Posidonium redire suspicati sunt — et
exstant sane quaedam Graeci fontis in hoc libro indicia — et
facilis esset coniectura Strabonem Posidonii memoriam sub-
ministrasse Appiano?), Sed res mihi tam dubia tamque im-
pedita videtur, ut satius esse existimem haec omittere, ne
certa incertis miscentes rem obscuremus.
1) Τίτιος δὲ — — Πομπήιον ἐν Μιλήτῳ xacéxavev εἴτε de” αὑτοῦ
-- — εἴτε χαὶ ἐπιστείλαντος ‘Avtwrlov. Εἰσὶ δ᾽ οἱ Πλάγχον, οὐχ
Ἀντώνιον λέγοντες ἐπιστεῖλαι. — --- Καὶ Πλάγχον δὲ γράψαι voui-
ξουσιν of μὲν συνειδότος ᾿Αντωνίον -- -- οἱ δὲ αὐτὸν ἐφ᾽ ἑαυτοῦ
Πλαγχον. |
2) Sic nuperrime Benedictus Niese in Herm. vol. XXIII 1888 p. 413
adn. 2 Appiani c. 7 sq. et Plutarchi Tib. Gracch. c. 8 6 Posidonio fluxisse
statuit ita quidem, ut illi fortasse haurirent ex hypomnematis Strabonis,
qui ipse adiisset Posidonium.
Quaestiones Strabonianae 285
IV
De Appiani libro Gallico et de Plutarchi vit. Caes. 6. 15 -- 27
Appiani Κελτικὴ quamquam temporum iniuria maximam
partem amissa est, tamen vel ex perpaucis, quae servata sunt,
excerptis cognoscitur similem inter hunc Appiani librum et
Plutarchi Caes. capp. 15—27 intercessisse rationem atque inter
bell. civ. libr. II et IV et Plutarchi vitas Caesaris, Pompei,
aliorum. Nam in paucis illis fragmentis, quae sunt de Cae-
saris expeditionibus Gallicis, tam accurate cum Plutarcho con-
sentit, ut quin communis ab utroque fons sit adhibitus, dubi-
tari nequeat. Et: quoniam illic e Strabonis bhypomnematis
eos hausisse demonstravimus, suspicio non abest, quin bic
quoque eundem auctorem adierint. Quae suspicio, si singula
perscrutamur, egregie confirmatur.
Inter locos illos, quibus consensus inter Appianum et
Plutarchum deprehenditur, unus ad fontem indagandum gra-
vissimi est momenti, App. Gall. 18 = Plut. Caes. 22, ubi
non solum in rebus et verbis mirum quantum concinunt, verum
etiam eosdem auctores de eisdem rebus laudant. Agitur autem
de ingenti Usipetum et Tencterorum caede, quam fecerat Cae-
sar. De qua ipsum Caesarem ἐν ταῖς ἐφημερίσι, ut
dicit Plutarchus, vel — quae sunt Appiani verba — ἐν ταῖς
ἰδίαις ἀναγραφαῖς τῶν ἐφημέρων ἔργων 1) baec me-
moriae tradidisse: 11108 missis legatis per indutias octingentis
equitibus suum equitatum aggressos in fugam vertisse; itaque
cum iterum legatos ad se misissent, his retentis in illos exer-
citum se duxisse, cum tam perfidos se praebuissent. Contra
hanc Caesaris sententiam uterque profert testimonium Tanu-
sii*), qui narret Catonem in senatu sententiam dixisse deden-
1) Haec lectio, quam omnes Appiani libri exhibent, non est sollici-
tanda. Neque de alio nescioquo Caesaris opere cogites, sed referas ad
belli Galiici commentarios (IV 11—13), qui etiam apud Symmachum
et Sidonium Apollinarem et in nonnullis libris manuscriptis dicuntur
ephemerides: cf. Nipperdey ‘Quaest. Caesarianae’ (quas praemisit editioni
Lips. 1847) p. 5.
2) Appianus nomine, sicut solet, omisso dicit τῶν τις συγγραφέων.
286 Paulus Otto
dum esse barbaris Caesarem, quippe qui sancta foedera ne-
farie violasset. —
Quis igitur fuit ille auctor, qui haec testimonia et Appiano
et Plutarcho praebuit? Atque uno iam loco, ubi Caesar et
apud Appianum et apud Plutarchum laudatus invenitur, Stra-
bonem communem fuisse fontem vidimus p. 255, qui omnino
in bellis Gallicis enarrandis Caesarem fontem secutus est τ.
p. 216 sqq.
Tanusius autem quis fuit? Ac Sonnenburgius') quidem
luculentissime demonstravit Tanusii Gemini annales non eos-
dem esse atque ‘annales Volusi’ a Catullo irrisos, id quod
vulgo credebatur. Tanusius autem hic nusquam praeterea con-
memoratur nisi apud Suetonium et in Senecae epistala qua-
dam et — apud Strabonem. Tanusii enim nomen in fr.
72,1 rectissime ex optimo codice Vaticano F restituit Niesius 3)
pro Gabinii, quae lectio deteriorum codicum nititur auctoritate
et vel hance ob causam est reicienda. Sed accedit, quod
Gabinius historicus prorsus est ignotus*). Quid igitur? Nonne
veri est simillimum etiam illud Tanusii testimonium, quod
1) ‘Der Historiker Tanusius Geminus und die annales Volusi’ in
‘Historische Untersuchungen A. Schaefer gewidmet’ (Bonn. 1852) p. 158 sqq.
2) In mus. Rhen. vol. XXXVIII p. 601.
3) Cum hoc Strabonis fragmento quoniam accuratissime conveniunt,
quae Plutarchus Sertor. c. 9 § 5 exponit de Antaei ossibus a Sertorio
effossis, necessario statuendum est haec quoque redire ad Tanusiam. Sed
ut illo vitae Caesaris loco non ipse Plutarchus Tanusium adiit, sic etiam
hic 6 Strabonis hypomnematis Tanusii verba eum desumpsisse consen-
taneum cst, id quod Niesius |. ]. p. 601 sq. acute cognovit. Cum his artis-
sime cohaerent, quae in δὲ 6—7 adicit Plutarchus: Τιγγενῖται δὲ μυϑο-
λογοῦσιν ᾿Ανταίου τελευτήσαντος τὴν γυναῖχα Τίγγην Ἡρακλεῖ συνελϑεῖν,
Σύφαχα δ᾽ ἐξ αὐτῶν γενόμενον βασιλεῦσαι τὴς χώρας καὶ πόλιν ἐπώνι-
μον τῆς μητρὸς ἀποδεῖξαι, Σόφαχος δὲ παῖδα γενέσϑαι Διόδωρον --- —
Adda tatta μὲν ἀναχείσϑω ty Ἰόβα χάριτι τοῦ πάντων ἱστορικωτάτοι
βασιλέων" ἐκείνου γὰρ ἱστοροῦσι τοὺς meoyorors Διοδώρου χαὶ Σόφαχος
ἀπογόνους εἶναι. Quae utrum Tanusio an Straboni an ipsi Plutarcho
tribuenda sint, dubium videtur, Ac Niesius quidem magis eo inclinat, ut
haec quoque Tanusii esse arbitretur, quamquam etiam Strabonem aucto-
rem esse posse concedit. At Tanusium Iubae tempora vidisse non est, cur
Quaestiones Strabonianae 287
Appiano commune est cum Plutarcho, a Strabone his esse
subministratum, praesertim cum Tanusius a paucis tantum scrip-
toribus adhibitus esse videatur?
Haec omnia si nobiscum reputaverimus et si insuper con-
sideraverimus tam accuratam diversorum fontium collationem
Strabonis maxime esse propriam, vix hercle poterit dubitari,
quin Strabo communis Appiani et Plutarchi fuerit fons.
Ad alium vero finem pervenit Thouretus in dissertatione
iam saepius laudata (in stud. Lips. vol I p. 350sqq.). Hie
enim y. d. C. Oppio fonte usos esse Appianum et Plutarchum
suspicatur. Sed si accuratius eius argumenta perpenderimus,
satis infirma ea esse intellegemus.
Ac maxime quidem nititur (p. 355 sq.) Plut. Caes. cap. 17,
ubi semel Oppius testis laudatur et deinde duae secuntur nar-
ratiunculae, quarum altera teste Suetonio ex Oppio hausta est,
altera eidem sine dubio tribuenda est auctori, quippe in qua
primas partes agat Oppius. Hacc sane rectissima sunt. Neque
tamen inde licet concludere etiam in sequentibus capitibus ex
Oppio sua hausisse Platarchum, immo plane contrarium. Nam
ex alio fonte vel ex aliis fontibus narrationi inserta esse capp.
16—17 manifestum est, in quibus militum erga Caesarem stu-
dium ac benevolentia et ipsius Caesaris virtus singulis exem-
plis undique collectis illustrantur. Iam cap. 18 verbis ἀλλὰ
γὰρ redit ad propositum et ad fontem primarium. Aptissime
autem cap. 18 se applicat ad cap. 15, ubi de Caesaris bellis
Gallicis in universum dixerat; nam hoe capite ad primum
bellum accuratius enarrandum accedit.
Quae praeterea Thouretus attulit indicia (p. 3578q.) levioris
statuamus: immo ex eius fragmentorum argumentis superioribus tempori-
bus videtur assignandus. Contra in Strabonem haec eximie quadrant, qui
quanti Iubam aestimaverit, iam supra exposuimus Ὁ. 258sq. Itaque quin
haec non minus quam antecedentia Straboni debeat Plutarchus, non du-
bito. — Etiam quae in cap. 8 Plutarchus de beatorum insulis exponit, ex
Graeco derivata sunt auctore et mire concinunt cum Strab. geogr. I 1, 4 8q.
Ρ. 213 et IIL 2, 13 p. 224, qui affert ipsos illos Homeri versus (ὁ 563 sqq.),
quos prosa oratione Plutarchus in insulis illis describendis expressit. Qua
re haec quoque ad Strabonem mihi videntur referenda.
288 Paulus Otto
sunt momenti et per se nihil valent. De communi Appiani
et Plutarchi fonte inde certe nihil colligendum est.
Porro non possum adduci, ut credam Oppium, Caesaris
amicum familiarissimum, illud Tanusii testimonium Caesaris
odio plenum in opus suum recepisse, quo nihil aliud agebat,
nisi ut Caesaris gloriae ac famae serviret. Nam quod Thov-
retus opinatur Oppium hac re voluisse irridere Catonem et
ironiam quandam in his verbis latere putat, hanc nusquam
video ironiam. Immo Tanusii testimonium ipsius Caesaris
relationi in aequo ponitur. Et si omnino Catonem perstrin-
gere volebat Oppius, quid erat, cur tam religiose Tanusium
testem citaret?
Itaque refutata Thoureti sententia teneo meam, qua Stra-
bonem pro communi fonte habeo. Atque Appianus quidem
pro sua consuetudine in Caesaris bellis Gallicis describendis
unum Strabonem secutus esse putandus est, Plutarchus, ubi-
cumque cum Appiano consentit.
Qui consensus eo notabilior est, quod non solum in rebus
ex Caesaris commentariis depromptis, sed etiam in rebus alio-
quin ignotis concinunt. lam supra autem p. 217 sqq. demon-
stravi Strabonem in bellis Gallicis enarrandis praeter Caesa-
rem etiam aliis scriptoribus usum esse, unde haec res optime
explicatur. Iam breviter recensebo locos, ubi Plutarchus et
Appianus consentientes conspiciuntur.
Non leguntur apud Caesarem, quae congruenter narrant
Plut. c. 15 extr. et App. fr. 1,2 Caesarem decem illis annis,
per quos Galliam provinciam administravit, expugnasse plus
quam DCCC urbes, gentes subegisse CCCC (apud Plutarchom
legitur CCC), cum CCCC hostium μυρίάσε (apud Plutarchum
CCC) manum conseruisse, quarum C in acie occidisset, totidem
cepisset. Quod in Plutarchi codicibus bis legitur τριαχόσια,
cum Appianus habeat τετρακόσια 1), librariorum procul dubio
1) Etiam b. c. II 150 Appianus affirmat CCCC Gallorum gentes a
Caesare esse perdomitas. Quo loco cum Strabonem adhibitum esse ab
Appiano iam demonstratum sit, vide quam praeclare sententia nostra hac
re confirmetur.
Quaestiones Strabonianae 289
incuria factum est'). Omnino constat nihil saepius nihilque
foedius a librariis corruptum esse quam numeros, qua re ne
numerorum differentiis nimium tribuamus, cavendum est. Ce-
teroqui numerum ab Appiano traditum verum esse patet, quod
idem alio loco exstat?).
Deinde conferas, quae de bello cum Helvetiis gesto nar-
rant Plut.c. 18 et App. fr. 1,3 et 15: etiam numerum eorum,
qui arma ferre poterant, eundem tradunt (Plut. εἴκοσι μυρια-
dag μιᾶς δέουσαι, App. ἀμφὶ τὰς εἴχοσι μυριάδας). Cum
Plutarchi narratione plane consentit Strabo in fr. 151, si nu-
meros non respicis, de quibus quid iudicem, supra exposui
p. 218.
Plut. ὁ. 19 = App. fr. 16—17: Ariovistum a Caesare con-
sule amicum populi Romani appellatum esse: cf. Caes. ἢ. G. 1 35.
Plut.c. 19 extr. = App. fr. 1, 3: ex Ariovisti exercitu LXXX
milia hominum esse occisa. Cum autem in Caesaris commen-
tariis Germanorum, qui in pugna perierunt, numerus omnino
non traditus sit, ex alio fonte Strabonem eum petivisse appa-
ret, id quod Plutarchi verbis comprobatur, qui addito voca-
bulo λέγουσι banc memoriam aliunde esse derivatam significat.
Plut. c. 20 = App. fr. 1, 4: Appianus dicit, cum Belgae
flumen transituri essent, tantam eoram caedem fecisse Caesa-
rem, ὡς τὸν πτοταμὸν γεφυρωϑέντα τοῖς σύμασι περᾶσαι. Pla-
tarchus rem auxit et amplificavit, cum ex uno flumine λέμνας
καὶ ποταμοὺς βαϑεῖς effinxisset. Sed vel sic communis error
subest 3); nam teste Caesare (b. G. IL 10) non Romani hoc modo
flumen transgressi sunt, sed Belgae per corpora suorum trans-
ire conabantur. Qui error utram iam a Strabone sit admis-
sus, an fortasse ambiguis Strabonis verbis uterque in eundem
errorem adductus sit, diiudicari nequit.
Plut. c. 20 = App. fr. 1,4: de pugna cum Nerviis com-
missa mire conspirant: cf. Caes. Ὁ. G. II 28.
1) Cf. Peter ‘Die Quellen Plutarchs in d. Biogr. d. Roem.’ p. 126.
2) Conferas supra ἢ. 2893 adn. 1.
3) Cf. Thouret 1. 1. p. 352.
Leipsiger Studien. XI. Suppl. 19
292 Paulus Otto
breviter enarrat. Similem autem προπαρασχευὴν Strabonem
quoque bellorum Mithridaticoram descriptioni praemisisse col-
ligitur e fr.41—42. Ipsa vero haec fragmenta et ea, quae de
eisdem rebus habet Appianus, praeclare et paene mirandum
in modum concinunt.
Sic quod Appianus 6. 9 narrat Mithridatis, qui postea
Κτίστης cognominabatur, fugam regnique Pontici occupationem
somnio indicatam esse Antigono, hoc idem legitur in Strabo-
nis fr. 41. Quod somnium eisdem fere verbis quibus Appianus
exponit Plutarchus in vita Demetrii c. 4. Qui cum in priore
huius vitae parte usus sit imprimis Hieronymi Cardiani histo-
riis') et cum in Hieronymi fr. 3 Mithridatis fugae fiat mentio,
vix poterit dubitari, quin etiam illam de Antigoni somnio nar-
ratiunculam Hieronymo debeat Plutarchus. Neque alio auc-
tore Strabo hic videtur esse usus, cui quam notus fuerit Hie-
ronymus apparet ex geographicis, ubi ter eum laudat?). Quid?
quod Appianus c. 8 eundem hune Hieronymum praeter morem
suum testem profert? Neque solam Hieronymi affert memo-
riam, verum etiam aliam plane contrariam. Iam vero iden-
tidem monuimus neminem in diversis memoriis congerendis
diligentiorem fuisse quam Strabonem. Adde quod ipsa res,
de qua hic agitur apud Appianum, ad Alexandri Magni spectat
res gestas, quas in peculiari opere copiosissime exposuerat
Strabo. Dicit enim Appianus Alexandrum sibi videri (μοὶ
δοχεῖ) Cappadociae civitates stipendiarias fecisse, cum contra
Dareum proficisceretur, et Amisum, Ponti urbem Atticae ori-
ginis, libertate donasse: Hieronymi autem sententia Alexan-
drum ne attigisse quidem illas gentes, sed Ciliciae et Pam-
phyliae oram secutum contra Dareum profectum esse.
Porro Appianus c. 9 mirum quantum consentit cum Stra-
bonis fr. 42. Uterque enim narrat Mithridatem illum Aréotry,
postquam Antigonum effugisset, castellum quoddam occupasse,
1) Cf. Brueckner “De usu qui Hieronymi historiarum fuerit apud
posterioris aevi scriptores’ in Zeitschrift f. Altertumswissensch. 1842
p. 262 sqq.
2) Vide Hicron. fr. 5. 11. 12 apud Muellerum FHG vol. II p. 453 sqq.
Quaestiones Strabonianae 993
unde totam Cappadociam et Pontum expugnasset: a quo ortos
reliquos Mithridates continua serie regnasse usque ad Eupa-
torem.
Accedunt alia eiusdem fontis in his Appiani capitibus
indicia. Etenim quae in capp. 2—7 de Prusiae, Bithyniae
regis, rebus gestis narrat, magnam partem fere ad verbum
consentiunt cum Polybio'). Ut vero Hieronymum non ipse
inspexit Appianus, ita haud dubie ne Polybio quidem ipso
usus est, praesertim cum in c. 7 extr. etiam de Nicomede II
et de Nicomede III Philopatore ageret, de quibus nihil poterat
invenire apud Polybium. Quoniam igitur nihilo minus vel in
minimis convenit cum Polybio, hausisse statuendus est e scrip-
tore Graeco, qui Polybii historias continuavit. Itaque hinc
quoque ad Strabonem fontem ducimur.
Quid? Nonne statim primum Appiani caput Strabonis
redolet doctrinam? Etenim de Bithyniae nominis origine tres
diversae scriptorum sententiae sollemnibus illis formulis?) pro-
feruntur, qua in re Appianus plane ex more Straboniano ab
Homeri carminibus orditur: docet nimirum Thraces, qui cum
Rheso Troiam venissent, rege per Diomedem interfecto, ut
narratum esset apud Homerum, ad Ponti ostium fugisse et
occupata Bebrycia hanc terram appellasse Bithyniam. Adde
quod ipse Strabo in geographicis (XII 3,3 p. 541) similiter
exponit Bebryces, qui antiquitus illam regionem tenuissent,
eiectos esse a Bithynis Thracibus, qui suum nomen terrae
indidissent.
Quodsi Appiani libri Mithridatici prooemium certissime e
Strabone fluxit, iam per se veri est simillimum etiam ipsam
belloram descriptionem ex eodem auctore ab Appiano esse-
petitam; potius mirum esset, si res aliter se haberet. Atque
1) App. 2 == Pol. XXX 19 (Hultsch); App. 3 = Pol. XXXII 27.
XXXIII 9. 12—13; App. 6 — Pol. XXXVII 6: cf. Iordan ‘De fontibus
Appiani in bellis Mithridaticis enarrandis’ (diss. Gotting. 1872) p. 24 sqq.,
qui locos exscripsit.
2) Θρᾷκας Ἕλληνες ἡγοῦνται — — of μὲν — — of δὲ χτλ. ‘Qde
μὲν ἔνιοι νομίζουσιν" ἕτεροι δὲ χτλ.
294 Paulus Otto
Graecum certe fontem per totum librum Appiani subesse nar-
rationi iam Arnoldus 1. 1. p. 80sq. 116 recte demonstravit e
Graecis quibusdam artis vocabulis, quae ex Latino scriptore
non possunt esse recepta. Exempla autem ab illo v. d. ex
Appiano allata facili negotio possunt augeri. Idem inde quo-
que necessario sequitur, quod Appianus saepius in ipsis adeo
vocabulis cum Plutarcho consentit, quae res non aliter licet
explicari nisi ita, ut ex communi utrumque fonte et illo qui-
dem Graeco hausisse statuamus. Sed comparatis inter se et
Appiani narratione et Strabonis fragmentis, quae pertinent ad
bella Mithridatica, tam mirus inter eos deprehenditur consen-
sus, ut dubitari non possit, quin ipsa Strabonis hypomnemata
unicus Appiani fuerit fons.
Atque unum maxime ex magna locorum copia eligam con-
sensum, qui mihi videtur esse inter gravissimos. Appianus
c. 67 et 102 Achaeos Ponticos dicit esse ortos ab Achaeis, qui
Troia deleta in patriam redituri tempestatibus ad illam oram
delati essent. Prorsus eadem traduntur in Strabonis fr. 78, ubi
postquam de Orchomeno, Boeotiae urbe, exposuit, sic pergit:
ἱστοροῦσι δὲ τοὺς ἐν τῷ Πόντῳ καλουμένους ‘Ayarots ἀποί-
xorg Ὀρχομενίων εἶναι τῶν μετὰ Ἰαλμένου πλανηϑέντων ἐκεῖσε
μετὰ τὴν τῆς Τροίας ἅλωσιν. Καὶ ττερὶ Κάρυστον δ᾽ ἣν τις
Ὀρχομενός. Ev γὰρ τὴν τοιαύτην ὕλην ὑποβεβλήκασεν ἡμῖν
οἱ τὰ περὶ τῶν νεῶν συγγράψαντες κτλ. Quibus γοῖ-
bis Apollodori in Homeri navium catalogum ἃ Strabone signi-
ficari commentarium demonstravit Benedictus Niese'). Nec
solum quae de duabus Orchomenis affert, sed etiam quae de
Achaeorum origine dicit, huic Apollodoro debet Strabo, ut
idem Niesius 1. 1. recte docuit. Apollodori autem libro illo
praeter Strabonem etiam alios, qui quidem ut Appiani fontes
in censum possunt venire, usos esse rerum scriptores vix cre-
dibile est. Itaque hic Strabonem adhibitum esse ab Appiano
necessario est statuendum 3).
es -.ὄ...ὄὄὲ....-..-.--
1) In mus. Rhen. vol. XXXII p. 274.
2) Strabo fr. 103b alium fontem secutus Achaeos Ponticos dicit
originem ducere a Phthiotis Achaeis, qui cum Iagone illuc venerint. In
Quaestiones Strabonianae 295
Reliquos locos, ubi Appianus et Strabo inter se consen-
tientes inveniuntur, quam brevissime hic recenseam ceterum
relegans ad Strabonis fragmenta a me collecta, ubi et Stra-
bonis et Appiani locos invenis exscriptos. De eis tantummodo
rebus accuratius disseram, quaecumque aliqua de causa memo-
ratu sunt dignae.
Ac primum quidem agitur de bello Mithridatico
primo. |
App. c. 18 et 20 = Strab. fr. 48: de pugna ad Amniam
flumen commissa. Uterque diserte dicit non ipsum Mithrida-
tem huic pugnae interfuisse, sed per duces eius Nicomedem
esse devictum, ut cum paucis tantum ex hostium manibus
evaderet. Quo facto Mithridatem uno impetu et Bithyniam et
totam Asiam usque ad Lyciam occupasse.
App. ο. 23 extr. = fr. 55: de thesauris, quos Cleopatra in
Coo insula deposuerat, a Mithridate asportatis, cuius rei apud
nullum alium auctorem exstat mentio'), Ab Appiano autem
illi Cleopatrae thesauri commemorantur praeterea in ὁ, 115
et 117.
App. c. 28 = fr. 56: de Delo insula per Mithridatis duces
devastata. Hoc loco Appiani verba egregie explicantur et illu-
strantur ipso Strabonis fragmento. Nam quod Appianus narrat
Archelaum, Mithridatis legatum, vi et armis subegisse Delum
insulam ἀφισταμένην ἀπὸ AFnvatiwy, hoe aliunde non
notum est. Ac Niesius?) quidem Appiani verba studet expli-
care 6 Posidonii fr. 41, ubi haec fere narrantur: Athenionem 5),
qui belli Mithridatici initio Athenis tyrannidem occupaverat,
multis civibus interfectis, quorum fortunas diripuisset, etiam
thesauros Deliacos appetivisse. Quos ut Athenas transportaret,
historico igitur opere duas de hac re videtur protulisse memorias, quarum
alteram tantum servavit Appianus.
1) Nam losephus A. I. XIII 13, 1 ad Strabonem redit: vide supra
p. 238 Βα.
2) In mus. Rhen. vol. XLII p. 576 sq.
3) Hunc non, ut vulgo credebatur, eundem esse atque Aristionem,
qui a Strabone et Appiano commemoratur, rectissime exposuit Niesius 1. 1.
p. 574 sqq.
296 Paulus Otto
missum esse Apellicontem, quem tamen ab Orbio, Romanorum
legato, qui noctu navibus ad insulam accessisset, oppressum
copiis deletis vix ipsum se servasse. At haec non poterat dici
Deliorum defectio! Iam vero comparato Strabonis loco statim
Appiani verbis nova lux affulgebit. Apud hunc enim I. 1. legun-
tur haec: ἐπελθόντες δ᾽ οἱ τοῦ ἤιϑριδάτου στρατηγοὶ καὶ 6
ἀποστήσας τύραννος αὐτὴν (BC. τὴν 4ἢλον) διελυμήναντο
πάντα. Ad vocabulum ἀποστήσας autem ex eis, quae antece-
dunt, nihil aliud licet supplere nisi ἀπὸ τῶν APyvalwy. Ita-
que necessario statuendum est, ut Athenis Athenionem et Ari-
stionem, Trallibus Cratippi filios (Strab. fr. 52), ita etiam Deli
post illam Apellicontis expeditionem inter turbas bello Mithri-
datico concitatas tyrannum quendam exstitisse, qui insulam ab
Atheniensibus abalienasset. Hic, ut Athenio et ut omnino erat
tyrannorum, viris strenuis de medio sublatis et civium divi-
tum bonis direptis putandus est διαλυμήνασϑαι “τάντα, ut ait
Strabo. Nec minus postea insulam afflixerunt Mithridatis legati,
qui tyranno illo exstincto eam vastam ac desertam Athenien-
sibus reddiderunt.
App. ὁ. 30 = fr. 57°: Uterque auctor narrat longos mu-
ros, quibus urbs cum Piraeo erat coniuncta, deiectos esse
a Sulla. Qui consensus eo est notabilior, quod res non ita
est, ut dicunt. Nam muri illi iam anno 200 a. Chr. ἢ. erant
semiruti'), Itaque hi Sullae non erant diruendi, sed eorum
ruinis ac lapidibus dispersis usus est ad aggerem exstruendum.
Nonnulli etiam praeterea in hoc Appiani capite deprehendun-
tur errores. Etenim Piraei murorum altitudinem dicit fuisse
quadraginta fere cubitorum et ipsos hos muros a Pericle esse
aedificatos. Apparet igitur fontem minus bonum his in rebus
enarrandis adhibitum esse a Strabone?”).
1) Liv. XXXI 26: cf. Arnold 1. 1. p. 137.
2) Ceterum quam ignari vel potius quam neglegentes fuerint harum
rerum vel ipsi Athenienses intellegitur ex Andocid. III 4 et Aeschin. II
172, qui et Piraei muros et τὸ μαχρὸν τεῖχος τὸ βόρειον exstructos esse
docent per indutias quinque annorum factas a Cimone a. 150/49!
Quaestiones Straboniapae 297
App. 6. 33 = fr. 58: Lucullum a Sulla Athenas obsidente
missum esse in Aegyptum et Cyrenen.
App. ὁ. 39 = fr. 575: accuratissime congruunt Sullam Ari-
stionem tyrannum supplicio affecisse, ceteris autem Atheni-
ensibus veniam dedisse narrantes.
App. ὁ. 45 = fr. 59: de pugna ad Chaeroneam commissa.
Uterque diserte monet ex infinita militum Ponticorum multi-
tudine vix paucos navibus Chalcidem effugisse.
App. c. 51— 53 = fr. 62: Filaccum in Bithynia occisum
esse a Fimbria, et quomodo Ilium oppidum a Fimbria sit
captum.
App. 6. 59 sq. = fr. 62: Fimbria a Sulla interimitur.
App. ὁ. 61 = fr. 62. 63: Ilium et Magnesia ad Sipylum sita
libertate a Sulla donantur.
Iam videamus, quibus in rebus Appianus et Strabo con-
sentiant in enarrando bello a Lucullo cum Mithridate
gesto.
Ac de Appiani c. 67, ubi de Achaeorum Ponticorum ori-
gine disserit secutus Strabonem, iam supra diximus p. 294. In
eodem capite') plane congruenter cum Strabonis fr. 89° tradit
Mazacenos Cappadoces a Tigrane, cum Cappadociam incursio-
nibus depopularetur, e suis sedibus abductos esse in Mesopo-
tamiam et ex his maxime ab eo conditam esse Tigranocerta
urbem. Atque hic quoque notatu est dignum, quod praeter
Strabonem et Appianum nullus alius auctor hanc rem memo-
riae prodidit.
App. 6. 69 = fr. 79: de campis Themiscyriis ad Thermo-
dontem fluvium sitis, Amazonum olim sede.
App. 6. 72—76 = fr. 80: Cyzici urbis obsidio simillime
ab utroque narratur, quamquam apparet Appianum Strabonis
narrationem accuratissimam valde contraxisse multaque plane
omisisse. Atque ad hoc maxime animum advertas, quod uter-
que dicit Mithridatem terra marique Cyzicum oppugnasse et
postea etiam Dindymum occupasse montem arbi imminentem,
1) Conferas etiam App. c. 115.
298 Paulus Otto
qua in re conspicitur Strabonis locorum peritia. Etiam cuni-
culi a Mithridate contra urbem et a Cyzicenis contra Mithri-
datis aggerem acti et ab Appiano') et a Strabone?) comme-
morantur, nec minus fames, qua maxima exercitus Pontici pars
periit et qua ipse ab urbe depulsus est.
App. ὁ. 78 = fr. 135: de Eupatoria a Mithridate condita
atque cognominata.
App. c. 83 = fr. 84: de Sinopa a Lucullo expugnata Ap-
pianus mirum quantum cum Strabone congruit. Atque ipsam
quidem urbis obsidionem paucissimis verbis Appianus decidit:
eo diligentius autem fabulas a Strabone prolatas exponit. Apud
utrumque magni momenti est Autolyci statua, quam Lucullus
visu nocturno commotus secum aufert. Hunc Autolycum inter
Herculis 3) contra Amazones proficiscentis fuisse comites et
tempestate in illam oram deiectum Sinopam urbem condidisse.
Qua re divinos ei apud incolas haberi honores eiusque in urbe
esse oraculum. Qui consensus profecto tam egregius est, ut
nihil veri similius sit quam ipsum Strabonem ab Appiano esse
adhibitum.
App. 6. 78 et 83 = fr. 83: de Amiso urbe a Lucullo ob-
sessa. Uterque hoc loco monet Amisum Atheniensium fuisse
coloniam, quam rem apud Theopompum invenit Strabo, ut ipse
testatur. Adde quod hic, ut in c. 8, Appianus narrat Amisun,
quae urbs in regum Persarum venerat potestatem, ab Alexandro
Magno libertate esse donatam.
Tertio loco dicendum est de bello piratico et de
bello Mithridatico a Pompeio gesto.
1) Cf. c. 75 et 76.
2) Cf. fr. 80, 19 sq.
3) Sic Appianus et Plutarchus unum eundemque auctoren, i. 6. Stra-
bonem, secuti perbibent. Quodsi Strabo in geographicis non Herculis, sed
Iasonis comitem dicit Autolycum, aut per errorem lapsus est aut alteram
hic attulit relationem (sicut de Achaeis Ponticis diversis locis diverss
tradidit: vide fr. 103 b et c et supra p. 294 adn. 2) aut diversas fabulas con-
fudit: nam Autolycus ille postea a Sinopa urbe cum Iasone dicitur in
Graeciam rediisse: cf. Apoll. Rhod. 11 955 sqq. cum scholio.
Quaestiones Strabonianae 299
App. c. 96 et 115 = fr. 97: de piratarum reliquiis a Pom-
peio partim Solis, quae ab eo appellata est Pompeiopolis,
partim Dymae aliisque in oppidis collocatis.
App. c. 101 = fr. 106: Appianus hoc loco tres de Iberum
ad Caucasum habitantium nomine profert sententias, quarum
duae etiam apud Strabonem inveniuntur: nam colonos eos esse
Iberam occidentalium dicit fr. 106°; sed in fr. 106" extr. eos
guspicatur ὁμωνύμως τοῖς ἑσπερίοις χαλεῖσϑαι ἀπὸ τῶν
ἑχατέρωϑι χρισείων».
App. c. 102 = fr. 103: de Mithridatis per Heniochorum et
Achaeorum fines fuga; quod de Achaeorum origine eadem
tradunt, de hac re iam supra p. 294 monuimus. Sed hoc quo-
que notandum, quod uterque Dioscuros cum Argonautis has
regiones adiisse narrat.
App. c. 103 = fr. 106*: hoc loco Appianus fere ad verbum
transscripsit, quae Strabo dixit de Caucasi flaminibus aurum
deferentibus, unde ortam esse pellis aureae fabulam.
App. c. 103 = fr. 108: Cyrus flumen ab utroque eodem
modo describitur, quem amnem multis exceptis fluviis duo-
decim ostiis in mare Caspium exire'). At una in re a Stra-
bone vehementer videtur discrepare Appianus, nimirum quod
Araxem in ipsum Cyrum tradit influere, cum Strabo eum dicat
haud procul a Cyro in mare Caspium erumpere. Quae discre-
pantia quomodo sit explicanda, elucebit comparato Platarcho.
Qui auctor in vita Pompei c. 33 ut Strabo in mare Caspium
Araxem facit influentem. In ὁ. 34 autem primum quidem
narrat ut Appianus Araxem in Cyrum infundi, sed statim ad-
dit haec: of δὲ ov φασι τούτῳ συμφέρεσθαι tov -4easny,
ἀλλὰ xad ἑαυτόν, ἐγγὺς δὲ ποιεῖσθαι τὴν ἐκβολὴν εἰς ταὐτὸ
σεέλαγος. Iam vero Plutarchus his locis adeo consentit et cum
1) Quanta Appianus in excerpendo usus sit neglegentia, hic locus
egregie si quis alius demonstrat: nam e Strabonis ostiis caecis et limosis
ille effecit δώδεκα στόματα πλωτά, quod Strabo de fluviis in Cyrum in-
fluentibus praedicaverat, eo male translato ad duodecim ostia: cf. Joann.
. Neumann in Fleckeisenii annal. vol. suppl. XIII p. 346 adn. 210; Guil.
Fabricius ‘Theophanes νυ. Mytil. ἃ. Q. Dellius etc.’ p. 188.
900 Paulus Otto
Appiano et cum Strabone, ut 6 Strabone eum hausisse neces |
sario sit statuendum. Itaque veri simillimum est ipsum Stra- Ὁ
bonem in amplo opere historico duas de Araxe attulisse me
morias, quarum alteram solam in geographica recepit, fortasse
eam, quae ei videbatur verior. Sic omnia facillime explican-
tur. — Aliter de hac re iudicavit Neumannus |. 1. et, qui eum
sequitur, Fabricius. Neumannus Theophanem et Strabonis et
Appiani et Plutarchi communem esse fontem arbitratus sic fere
ratiocinatur. Theophanem, quippe qui ipse illas regiones adi-
isset et Cyrum haud longe ab eius ostio cum Pompeio trans-
gressus esse videretur, non, ut Plutarchum, rem in dubio relin-
quere potuisse, sed quae ipse oculis suis vidisset, ea haud
dubie memoriae tradidisse. Quoniam vero Plutarchus loco
priore id unum doceat Araxem in mare Caspium effundi, valde
probabile esse Theophanem huius sententiae esse auctorem.
Plutarchum autem et Appianum hic suo utrumque Marte ex
auctoribus recentioribus fontem suum correxisse'). — Quam
sententiam plane a vero abhorrere facile est ad demonstrar-
dum. Nihil enim minus videtur credibile quam duos scriptores
eodem narrationis loco sua sponte a fontis, quem ceteroquin
usque quaque secuntur, recessisse memoria, praesertim cum
constet, quam ignarus rerum maxime geographicarum fuert
Appianus. — Itaque teneo meam sententiam. Neque quid-
quam impedit, quominus iam Theophanem statuamus tradi-
disse in Cyrum influere Araxem; Strabo autem ex fonte veta-
stiore, ut solet, alteram in hypomnematis historicis addidit de
Araxis cursu memoriam et hanc etiam potiorem, ut videtur,
habuit quam Theophanis. Neque plus valuisse apud Strabo-
nem Theophanis auctoritatem quam aliorum auctorum apparet
ex geogr. XI 5,1 p. 503/4 = fr. 111.
App. 6. 104 = fr. 105: Tigranem a Pompeio sex milibus
1) Constat enim Araxem olim re vera in mare Caspium se effan-
disse, postea cursu mutato in Cyrum flumen influxisse, in quod usque
ad hunc diem defertur. Ac Theophanis quidem acetate in mare exiisse
Araxem statuit Neumannus, mutatum esse alveum certe ante Plinii ten-
pora (cf. N. H. VI 26).
Quaestiones Strabonianae 301
talentum multatum statim magnas militibus largitum esse pe-
cunias. Quid cuique donaverit, hoc mire inter utrumque auc-
torem convenit.
App. 6. 105 = fr. 101: de Nicopoli urbe in Armenia minore
a Pompeio condita.
App. c. 105 = fr. 129: Cappadocum regi Castabala aliaque
Ciliciae oppida a Pompeio esse data.
App. c. 112 Mitbridatem narrat LXVIII vel LXIX annos
vixisse, regnasse annos LVII. Pervenit igitur ad regnum un-
decim annos natus, id quod egregie convenit cum Strabonis
fr. 43, 18, cum omnes ceteri scriptores dissentiant!). Totum
autem hoc Appiani caput omnino originem Strabonianam aperte
prodit. Enarrato enim Mithridatis vitae exitu hic eius res ge-
stas quasi uno in conspectu ponit moresque eius describit simi-
liter atque in bell. civ. libr. Il et IV fine Caesaris et Bruti
Cassiique vitarum imagines expressit, ubi Strabone eum usum
esse supra demonstravimus p. 260 sq. et 273 sq.
Porro mirandum est, quam accurate Appianus in capp.
114sq. exponat, quo modo Pompeius Asiam constituerit, qui-
bus regibus singula regna dederit, quas urbes ipse condiderit.
Quid? Nonne his agnoscitur Strabo, cui ut ex Ponte oriundo
hae res maxime erant cordi? Atque quantam ille his potissi-
mum rebus navaverit operam, vel ex geographicis apparet, ubi
moultus est in eis, quae Pompeius in Asia novavit, enarrandis.
Sic inter Appianum et Strabonem conveniunt haec:
App. c. 105 = fr. 129: Ariobarzani Castabala aliaque Cili-
ciae oppida donantur.
App. c. 114 = fr. 128: Antiocho Commageno Seleucia Me-
sopotamiae a Pompeio datur.
App. c. 114 = fr. 131: de Galatia inter tetrarchas a Pom-
peio distributa, quoram unus erat Deiotarus.
App. c. 114 = fr. 134: Archelaum Pompeius praeficit Co-
manorum sacerdotio, quae dignitas post regiam erat summa.
1) Memno c. 30 τὴν ἀρχὴν τρισχαιδεχαετὴς παραλαβών; Livius
apud Eutr. VI 12 et Oros. VI 5,7 dicit eum vixisse annos LXXII, re-
gnasse LX.
802 Paulus Otto
App. 6. 115 = fr. 101: Nicopolis in Armenia minore a
Pompeio conditur.
App. ὁ. 115 = fr. 135: Eupatoria a Mithridate condita
amplificatur a Pompeio et appellatur Magnopolis ').
App. ὁ. 115= fr. 89>: Mazaca oppidum bello devastatam
restituitur.
App. 6. 115 = fr. 97: Soli, Ciliciae urbs, ἃ Pompeio appel-
latur Pompeiopolis.
In duobus ultimis capitibus (120 84.) Appianus quasi ap-
pendicis loco rerum Ponticarum per sequentia tempora histo-
riam breviter exponit. Neque quidquam fere hac in parte
legitur apud Appianum, quod non apud Strabonem quoque
eodem modo inveniatur narratum. Haec enim velim inter se
conferas:
App. c. 120 = fr. 171: de Amiso urbe a Pharnace ex-
pugnata.
App. c. 120 = fr. 1755: Pharnaces rex ab Asandro inter-
ficitur.
App. c. 121 = fr. 1755: Mithridates Pergamenus a Cae-
sare rex Borpori constituitur.
App. c. 121 = fr. 169: de Mithridate Pergameno Caesaris
in bello Alexandrino socio.
App. c. 121 = fr. 116: Pontus Romanorum est provincia
coniuncta cum Bithynia.
App. ὁ. 121 = fr. 174: Lycomedes Comanorum fit sacerdos.
App. c. 121 = fr. 38: Cyrene Ptolemaei Apionis testa-
mento populo Romano obvenit.
Quodsi, quae hucusque disputavimus breviter complecti-
mur, hoc iam constat Appiani prooemium certe fluxisse e
1) Una in re videntur paulum inter se differre: nam Strabo dicit
urbem a Mithridate conditam fuisse semiperfectam (ἡμιτελῆ), Appianus
ab ipso Mithridate, cum Romanos recepisset, eam esse deletam. Fortasse
utrumque verum est: urbs nondum perfecta erat, cum a Romanis cape-
retur (cf. App. c. 78); Mithridates autem regno recuperato eam non modo
non perfecit, sed etiam incolis iratus partem eius destruit. Strabo in
geographicis res historicas saepe parum accurate narrat.
Quaestiones Strabonianae 303
Strabonis hypomnematis, per totum autem libellum praeclarum
atque saepe etiam singularem inter utrumque auctorem esse
consensum. Si praeterea recordamur, quomodo alioquin Ap-
pianus fontibus uti consuerit, iam pro certo licet affirmare
Strabonis hypomnemata unicum Appiani in bellis Mithridaticis
enarrandis fuisse fontem. Quae sententia multis rebus egregie
confirmatur.
Iam saepius monuimus Strabonem, utpote qui peculiare
opus de Alexandri Magni rebus gestis summa diligentia con-
didisset, etiam in historicis hypomnematis, ut est consenta-
neum, haud raro oblata occasione earum rerum iniecisse men-
tionem. Quod hic quoque, ubi Strabone usus est Appianus,
videmus factum inc. 8 et c. 83, in quibus sermo est de Amiso
urbe ab Alexandro in libertatem restituta, ut iam supra memo-
ravimus. Huc accedunt duo loci, quibus insignis rerum ad
Alexandrum pertinentium apparet ποία, Nam in 6. 20 nar-
ratur Mithridatem, cum Phrygiam invaderet, devertisse ἐς τὸ
τοῦ ᾿Αλεξάνδρου πανδοχεῖον αἰσιούμενον ἄρα, ἔνϑαπερ “Alé-
ξανδρος ἀνεπαύσατο, καὶ Πιϑριδάτην σταϑμεῦσαι. Alter locus
est in ὁ. 89, ubi haec dicit Appianus: Mithridatem, dum Ro-
manos fugientes persequeretur, a centurione graviter vulnera-
tum a suis ex acie esse ablatum; qua re sollicitus cum exer-
citus Ponticus trepidaret, Timotheum medicum, ut animis
sollicitudinem eximeret, cohibito sanguine sublimem eis regem
ostendisse, οἷόν te χαὶ Maxedcow ἐν Ἰνδοῖς ὑτεὲρ ᾿,{λεξάν-
ὅρου δεδιόσιν 0 ᾿᾿λέξανδρος αὑτὸν ἐπὶ νεὼς ϑερανεευόμενον
ἐπέδειξεν 1).
Porro Strabonem in hypomnematis historicis, cum res im-
primis memorabiles ei erant exponendae, interdum addidisse,
quanam olympiade ea, quae modo narravit, essent facta, vidimus
supra p. 242: ef. fr. 124,27. Idem mos in Appiani Mitbridati-
cis conspicuus est. Nam inc. 17 extr. totius belli initium cum
gravitate quadam indicatur his verbis: τοσαύτη μὲν ἣν ἕκα-
τέροις ἡ παρασκευή, ὅτε πιρῶτον ἤεσαν ἐς ἀλλήλους Ῥωμαῖοί
1) De qua re cf. Arrian. anab. VI 13. Plut. Alex. 63.
may | TEL Nz
a τὰ FL?) ches OUT ¢ ae EP 2 <2 -
rogrweran J, G . «+ -πῖτ. DB BYE 300 19829207 - tw
i qe
ce te Heerascwrggs ΤΣ amt. τῷ ἰτΙχ ἢ 1Ξ Ὁ»
Δι ΣΤΣΙΣ Natl! «TLAITEBS Οὐδὲ (δ: Tes τ Τὸ By ote
ι"
£
J
-4
Ἢ
~~
~!l
i
κω
me
δ
“Ὁ
4
{
nay Pr | Pee νὴ πεν ee 2 Pe 2) Se ele Ah at 2 στε;
we eeren 82 4{{4|.«-ΓΥ͂, 6.
Seapitedia fia NM 5 wmode - . ΠΟ ape:
fev Ud) τ ΣΔΙΤΩΣ ᾿τΣ ὑπ 9 8 GSU: ες ξτσες Ee
ΣΆ ΣΦ ἩΘΕΙΣΙΣϑ, sve TR ede lL:
- τ τὸ cece cogs ἐξ Bem κα μετ το
wilita weete wee Σ omveer: Wives. Jaro ὑπ τὸ ooo
- τὴ PET «ce8hhliskIT ,.0 5 πειῖς PTC Maks ἐξ ας EP TT
ink tae TLIO etemrmcor. Lani ifisesss ᾿ς
ail τῷ Gawaim 5. pOEe tb 2010S “TSR :ΞΕ Σπτ a ee
motos Lay specie τῷ Tike Los ane wi a.Tsxm e-
τα, eoThareeass LL SahTatiem πππ. πὲ olctirmuinms =a: :
ile ΔΙΣΆΣΤ τιον G20. GiilavR ΠΟΥ ΘΙ, = ie am .
το ςπιϑξι. 28 ΤΣ MUL STII TRE ence lake J
nti : ae
ee PO ὡδὶ ew ere et ee σον Sie. Sa. ἘΞ
seem SILI flares Loe Dilerrlise “Στ ΣΤ ΣΣ τς cL
ide, Ve ee, Nek ΧΕ τ. τ΄ © © rey ne 7 CN Σ ΣΥΣΣΣ τ. χχ
στιὰ, SLED ζῶ τ ale ΣΟ ΤΟΣ «ξοΙσ:π πὸ 98 «ἰοτσ ας δ-
Sia besS πίὼ Sitictuctie&’ = Ta 282i Wie Ec
emia. «ὦ IIS lat ODEs RUS ES se
wie δ 5 TT πρὶ cm Tite Semel
ART ietientgs "lim. ime IRITRE Nim: a 5. τ 2
ἐς SR wey, Ue epee hr a eT eee το Sm
παρ = - —_— eis
5 mite 4 4 _ sa —- one = ro
Δ Sart ὯΙ adits rie στδπσσξι mse σισῖπιττὶ
MSS es : ll
OE ies δὴ. σον ες
oo) μβ ᾿ς οτος ὧν, Sl A Ee ee ee
Quaestiones Strabonianae 805
Haec insignis rerum Asiaticarum notitia per totum Appiani
librum enitet. Quae ad quem potius referenda est auctorem
quam ad Strabonem, qui ipse ex Ponto oriundus et loca et
mores et instituta illorum populorum pariter cognita habebat?
Sic in c. 19 singula loca accuratissime commemorantur: Mithri-
dates Scorobam montem ascendit, ὃ τέλος ἐστὶ Βιϑυνῶν καὶ
τῆς Ποντικῆς ἀρχῆς; Manius a Mithridatis legatis vincitur
ἀμφὶ τὸ πρῶτον Πάχιον χωρίον; Cassius et Nicomedes castra
movent ἐς “εόντων κεφαλήν, ὃ τῆς Φρυγίας ἐστὶν ὀχυρώτα-
τὸν χωρίον. In c. 268q. rerum Rhodiarum se praebet gnaris-
simum: nam mentionem facit montis cuiusdam, in quo fuerit
Iovis Atabyrii templum, de qua re conferas Strabonem XIV
2, 12 p. 655, praeterea Isidis in Rhodo urbe templi et Latonae
Patarensis lucus. In ὁ. 61—63 urbium Asiaticarum miseriae,
in quas bello Mithridatico inciderant, magna cura et non sine
dolore quodam enarrantur. In c. 64 extr. Comana oppidum
breviter describitur: cf. Strab. fr. 134*. Gravissimi momenti
est etiam locus in ὁ. 66, ubi accuratissime Appianus exponit
de sacris sollemnibus a Mithridate in Cappadocia lovi Σερατέῳ
factis, quorum ritus confert cum regum Persarum sacrificiis,
quae Pasargadis fiant'). Quae vero hic profert Appianus multis
in rebus egregie consentiunt cum eis, quae Strabo de Persa-
rum sacris narrat XV 3, 13 Βα. p. 732/3. In § 15 autem Strabo
diserte dicit etiam in Cappadocia esse πολλὰ τῶν Περσικῶν
ϑεῶν ἱερά, quae ipse suis oculis viderit. In ὁ. 70 ineunte
eiusdem Iovis sacrum commemoratur et praeterea Neptuni,
cui Mithridates quadrigas equorum alborum in mare demittit.
Porro in c. 77 narratur Lemni etiamtum superfuisse Philo-
ctetae calamitatis monumenta, aram huius herois et serpentem
atneum et arcum thoracemque fasciis revinctum. In ὁ. 84
Tigranocerta urbs a Tigrane condita satis accurate describitur.
Denique quae Appianus c. 107 init. et ὁ. 108 init. dicit de Pan-
ticapaeo et Phanagoria emporiis, congruunt cum Strabone XI
2,10 p. 495.
1) Oiov τι καὶ ἐν Πασαργάδαις ἐστὶ τοῖς Περσῶν βασιλεῦσι ϑυσίας
γένος.
Leipziger Studien. XL Suppl. 20
B56 Pauins Ono
Etiam faprias εἰ αἰτία plane πὶ Strabo saepenumert priv
ter: Appianne. velut me. 75. ubi eam rem. gued Cvrzicen
Proverpinam imprimis evlum. inde expheat. gnod Cvzieus ure
in dutem bric deac daca at a love Ine 7S Themevcen
urtbem ad Thermodontem aitam ilind nomen accepamme Goce
2> ona ex Amazonibus Ir ec ivi Dieeeurmdem oppedium ex
Ce sententia comditum esse der a [noscarm. Areonss-
ἌΓΟΣ comitions. et Bospornm numen taxrmse ab lone. cuse
2 lcsone iz bovem mutata frecem tind crangmaspet. In e€ 1:3.
ubi de Achaci Pontics cum Stratone comsenmtit. alias prac
terea rex fabricgas de eis marrat explicare stademe. ear Li
Gravee ilue deiacos immolare sclearz
Strate. Ὁ supra exposul Ὁ. 271, cerus de camsis simez
larem curam et studicm hasd medicere 15 Deum Mirhridatee
regem ovntalit, Liaque mirom pec em. quod etiam apad
Appiancm, Gui toms pendet e Strabome, meigne Michridacs
stadium deprebenditur. Nam Mubrndaus pouasimam res acce-
ratissime exponuntar, mulw aecccrating quam Romanorum, εἰ
malta de ipes Mithridate narrantur, quae aped nullum alinm
awtorem leguntur.
Stratim boc notandum est, quod apad Appianam magna
diiigentia Mithridatis duces semper nominaiim appellantnr .
apad reliqace scriptores vix commemorantur. Praeterea noa-
μα δὰ res afferam imprimis memorabiles. In e¢. 21 narrat
Mithridatem Stratonicea cppido expagnato Monimam, Philo
poemenis filiam, inter uxores recepisse. Inc. 45—4S fuse ex-
ponitar, qaomedo Mithridates Galatarum tetrarchas necaveri:
et Chics castigaverit, qaomodo Zenobius ab Ephesiis inter-
fectus sit, denique quomodo Mithridatesa coniurationem oppres-
serit, qua in re δος maxime notandum est, quod coniuratorum
1) Cap. 17 extr. Neoptolemus, Archelans, Arcathias, Dorylaus, Cra-
terus; Is 84. eidem et Nemanes; 27 Pelopidas, Archelanus; 29
nea; 32 Dromichaetes; 41 Arcathias; 46 Eamachus, Zenobins; 49 Dory-
laox, Diogenes, Archelai fillus; 65 Gordius; 70 Taxiles, Hermocrates; 75
Eamachus; 768q. Varios, Alexander Paphlago, Dionysius; 78 Diocles;
74 Phoenix; 54 Mithrobarzanes, Mancaeus.
Quaestiones Strabonianae 307
nomina et, quae cuiusque fuerit patria, curiose indicatur. In
6. 66 extr. describitur convivium, quod Mithridates altero bello
finito omnibus cum Ponticis tum Romanis praebuit, cum certa-
minibus coniunctum praemio eis proposito, qui vel bibacitate
vel edacitate vel dicacitate vel cantu vel aliis eiusmodi artibus
vincerent 1). In ὁ. 69 magnus invenitur index populorum, qui-
cumque Mithridati copias miserunt. In ὁ. 79 praeter consilium
interficiendi Luculli ab Olcaba Scytha initum narratur hune,
ubi ad Mithridatem rediisset, alium Scytham, nomine Sobada-
cum, Mithridati suspectum reddidisse. Alia coniuratio in Mithri-
datis caput facta, cuius princeps erat Attidius quidam, senator
Romanus, enarratur in 6. 90. Inc. 88 traditur regem saucium
curatum esse ab Agaris, quae erat gens Scythica, ἐοῖς ὄφεων
ἐς τὰς ϑεραπείας χρώμενοι καὶ ἐπὶ τῷδε ἀεὶ βασιλεῖ συνόντες,
et in capite sequenti regis medicus nomine Timotheus comme-
moratur. Porro animum advertas, quanta diligentia in ὁ. 104
Mithridatis nepotum, filiorum Tigranis, descriptae sint sortes
variae. Non minus accurate Mithridatis e regno suo fuga et,
quae vel fugiens molitus sit, in c. 101 sq. exponuntur. Maxime
autem in ὁ. 107—111 illud Mithridatis studium conspicuum
est, in quibus uberrime agitur de ultimis Mithridatis casibus
et de eius vitae exitu: hoc unum moneo, quam diligenter in
c. 108 Mithridatis filii filiaeque enumerentur, quorum vel aetas
memoriae traditur. Hoc quoque notabile est, quam saepe et
in ipsis his capitibus et in antecedentibus eunuchorum fiat
mentio, qui plurimum apud Mithridatem valebant, id quod
aegre ferebant Pontici?). Sic in c. 76 inter Mithridatis lega-
tos commemoratur Dionysius eunuchus, cuius mors in ὁ. 77
enarratur. Bacchus eunuchus mittitur ad regis sorores, uxo-
res pelicesque interficiendas (c. 82). Mithridates cum morbo
faciei ulceroso laboret, a tribus eunuchis curatur (c. 107 extr.).
Castor Phanagorensis Tryphonem, regis eunuchum, a quo
1) Hoc quoque notandum, quod Appianus dicit Mithridatem hos
agonas instituisse ὥσπερ elw Fer.
2) Cf. App. c. 108 aed πρὸς εὐνούχους χρατοῦντας τοῦ Μιϑριδάτου
πεπολεμωμένοι.
20*
308 Paulus Otto
contameliam acceperat, occidit (c. 10S). Mithridates filias ad
Scytharum reges mittit per eunuchos, qui a militibus Ponticis
interimuntar (c. 105).
Sic omnia optime videmus convenire in Strabonem, quem
unicum Appiani in libro Mithridatico conscribendo faisse fon-
tem tot argumentis certissimis atque indiciis minime fallacibas
collectia pro certo licet affirmare. Neque opus est sententias
ab aliis viris doctis prolatas maltis refellere velut Reinhardi
Iordan'), qoi Appianum nallam alium auctorem adhibuisse
nisi Livium staduit probare locis quibusdam, quibus Appiani
Liviiqae memoria congruit, in unum collectia, sed plane ne-
glectis discrepantiis. Quam sententiam iam Franclinus Arnold
1. 1. p. 79 sqq. in universum recte redarguit.
Ipse autem hic vir doctus partem veri iam cognovit, cam
Appiani fontes inter Graecos scriptores esse quaerendos rectis-
sime demonstrasset. Sed quos ipse statuit Appiani fontes, hos
ab ipso Appiano inspectos esse praefracte nego.
Atque in tertio bello Mithridatico enarrando, quod pri-
mam Lucullo, deinde Pompeio dace gestam est, omnia ex
Theophane hausisse Appianum existimat. Unde hoc conelusit
Arnoldus? Nimirum inde, quod Appianus multis in rebus con-
sentit cum Strabonis geographicis, quem putat hac in parte
omnia fere petivisse ex Theophane. At hanc sententiam non
esse veram jam supra exposai p.219sqq. Nam multas res
historicas ex hypomnematis suis historicis desumpsit, abi prae-
ter Theophanem etiam aliis usus est rerum scriptoribus.
Certissime autem potest demonstrari Theophanem ipsum
neque ab Appiano neque a Plutarcho esse adhibitam, sed
eorum narrationes redire ad Strabonem, qui ipse cum alios
fontes, tum Theopbanem adiit. Atque luculentissime hoc ap-
paret e loco, quo maxime nititur ipse Arnoldus. Nimiram in
ὁ. 103 extr. Appianus narrat pugnae a Pompeio cum Albanis
factae etiam Amazones interfuisse; multas enim post proelium
1) In dissertatione iam saepius laudata, quae inscribitur ‘De fon-
tibus Appiani in bellis Mithridaticis enarrandis’ Gotting. 1872.
Quaestiones Strabonianae 309
inventas esse mulieres non minoribus quam viros oneratas
vulneribus. Eandem rem memoriae tradidit Plutarchus in vitae
Pompei c. 35, neque potest dubitari, quin ex eodem fonte flu-
xerit utriusque auctoris narratio'). In eodem fonte uterque
etiam de Amazonum sedibus nonnulla invenit, quae misere
mutilata apud Appianum accuratius exponuntur a Plutarcho.
Iam vero recte animadvertit Arnoldus p. 84, quae Plutarchus
de Amazonum sedibus proferat, accuratissime consentire cum
Theophanis verbis a Strabone in fr. 111 allatis. Itaque Theo-
phanem Plutarchi et Appiani fontem esse statuit: cautius de-
bebat dicere: Theophanem aut alium auctorem, qui Theopha-
nem adhibuit. Post verba autem illa, quae concinunt cum
Theophanis fragmento, sic pergit Plutarchus: καὶ τούτοις (se.
cum accolis suis) ἔτους ἑκάστου δύο μῆνας εἰς ταὐτὸ φοιτῶσαι
περὶ τὸν Θερμώδοντα ποταμὸν ὁμιλοῦσιν, εἶτα xa? αὑτὰς
ἀπαλλαγεῖσαι βιοτεύουσιν. Quid? Etiamne haec hausta sunt
ex Theophane? Haud vidi magis. Etenim Strabo 1. 1., sicut
eius est mos, non uno contentus fonte Theophanis sententiae
opponit Metrodori Scepsii et Hypsicratis, qui Amazonas Gar-
garepsium vicinas esse tradiderint, et ex Metrodoro et Hypsi-
crate, non ex Theophane, consuetadinem illam, quae Amazo-
nibus cum finitimis suis intercesserit, describit eisdem fere
quibus Plutarchus verbis usus. Necessario igitur sequitur Plu-
tarchum non ipsum Theophanem adhibuisse, sed Strabonis
hypomnemata, ubi et Theophanis et Metrodori Hypsicratisque
memorias invenit allatas, quas ipse conflavit et inter se con-
fudit. Qua ratione etiam error, quem commisit Plutarchus,
optime explicatur. Nam Amazonas dicit Albanis auxilio venisse
ἀπὸ τῶν περὶ τὸν Θερμώδοντα ποταμὸν ὁρῶν καταβάσας et
cum finitimis eas conventus habere περὶ τὸν Θερμώδοντα
σεοταμόν. At gentes illae et ipsae Amazones in Caucaso monte
habitabant; Thermodon autem flumen, quod Themiscyram
1) Quod Plutarchus peltas Amazonicas et cothurnos reperta esse
dicit, non ipsa Amazonum corpora, sicut Appianus testatur, hinc, ut ex
multis aliis exemplis, cognoscitur, quam incuriose et parum diligenter
Appianus fontem expresserit.
$1 ὄγχαιπι ‘Lite
gear. Innes fitec. Niro @ntenine foe 2 me
44. υἱεῖς. sam theaiin $2 Neeotomm τὸ Sepsore
titi seca: Gaeeeeat αἰ: mm: Somomine Sani
Viamiers ot Thearmnadonem: dome. tsi cm 2 πὶ
(Ceinasim monte. «anmmigcane τὸ i per De Meee con
ar yinteimk giniik peinesanise tae oomemens. Hamer on
ines. ahi dveeae wangariim Taco eetio em ei
Pivacdum wnmmment.
Sot auitin pracnas cio demsuseator Tepe 20
atet Ayyiant acyie Placard ἀταύσαι. — | Ap τ᾿ ἴ ἃ
αι Pomp. « ΤΣ coated iimd, ὅτ onei Withriines
fngiene grannm desertit, ave Seocgees aguelignt. unt πιππι-
aie forma Thenpaanm evat peopria teste Saraibroe om ik. 1}.
th 2ενηφίων, tone Strabs LL“. — Poors Amuidéios p ὩΣ ame
μα ΟΣ, Pintarchi ‘Pomp. « 15. verbs ὡς ade «ὦ aes:
κάνε τὰν Anezarvbenw παραξαλλοόντε; G2 05.3 BE τιν
Naunivn, tac ngostisajriey ἀξώσεσε sgmiheari psc Tho:
phancin. Atyni neque aped Appianem meque apad Pistarchen
practer pantim Πα’ ἱρά ab Arcolide | 1, αἴαζοα hoe stadm=.
(it Therphanes erat insignis, usquam manifexo comepacitar.
Hanacrint igitar nom ex ipeo Theophare, sed e Strabome. qi
rane anne cat Thesphane, sed qui hums auctoris vitia bent
prerapexerat et noonomguam etiam notabat, at ex illis Piv-
tarchi verbia clacet.
Valde memorabilis est etiam Appiani locus in ce. 104, ubi
narrat Tigranem regem, cum ad Pompeium proficisceretar, ut
in clon potentatem se permitteret, honorifice ab eo esse ex-
ceptum, qui tribunos et praefectos equitam honoris causa regi
obviam misinset. Deinde pergit: εἰσὶ δ᾽ of λέγουσεν ὕτεὸ ῥα-
βϑυύχοις αὐτὸν ἀχϑήῆναι μετάπεμπτον ὑπὸ τοῦ Πομτεηέου γε-
γώμενων, (uid? Theophanes, qui semper erat inter Pompei
comiten et quem ille in consilia omnia adhibebat, ignorabat,
quomodo Tigranes a Pompeio esset exceptus? Qua re quid
1) Formas Yivogyya, quam habet Appianus, et Σίνωρα, quae legitur
spud Mlutarchum, corruptac sunt ex vera scriptura Σινορέαν.
Quaestiones Strabonianae 311
potest dici absurdius? Theophanes absque dubio unam tan-
tummodo tradidit narrationem, Strabo autem, qui diligentis-
simus erat in diversis memoriis congerendis, alteram ex alio
fonte addidit.
Denique ordinem a Pompeio in Asia constitutum, quem
Appianus ultimis capitibus exponit, a Theophane omnino non
esse enarratum iam supra p. 222 probavi.
Quod vero etiam in bello, quod Lucullus cum Mithridate
gessit, Theophanem Appiani fontem esse Arnoldus contendit,
haec vana est ariolatio, ut iam Fabricius‘) recte demonstra-
vit. Nam Theophanes semper inter Pompei rerum scriptores
recensetur et Luculli res gestas, si omnino eas commemoravit,
in praefatione breviter tantum perstrinxisse putandus est.
In primo autem bello Mithridatico enarrando duos Arnol-
dus statuit Appianum adiisse fontes: Posidonium, ex quo
longe plurima fluxerint; praeterea agnoscere sibi videtur auc-
torem Romanum, qui usus sit Sullae commentariis, annalium
scriptore (fortasse Claudio Quadrigario), aliis: hune esse Li-
vium, qui etiam Posidonii narrationem partim subministra-
verit. Livii autem memoriam Appiano traditam esse per
Strabonem?).
Ac statim hoc moneo non esse, quod Appianum praeter
Strabonem etiam ipso Posidonio usum esse statuamus, quoniam
Strabo in hypomnematis haud dubie Posidonium maxime secu-
tus est. In summa igitur fere convenit res inter me et Arnol-
dum; in singulis rebus magnopere ab eo dissentio. Etenim
quod Livii memoriam per Strabonem in Appianum putat ma-
passe, hoc prorsus nego; nam supra p. 2628q. probavi Livium
a Strabone omnino non esse adhibitam. Immo ipse Strabo ex
diversis fontibus summa diligentia omnem materiam congessit.
Quos fontes ultimos in singulis rebus investigare perdifficile
est ac ne Arnoldo quidem hoc puto contigisse, qui singula
Appiani capita inter diversos fontes distribuit.
1) ‘Theophanes v. Mytil. ἃ. Ὁ. Dellius’ p. 5 sqq.
2) Vide Arnoldum p. 145 sqq.
812 Paulus Otto
Consentaneum est Strabonem praeter ceteros Posidonium
adiisse fontem, in quo laudando multus est in geographicis.
Atque sagaciter Arnoldus (p. 1148qq.) mihi videtur perspexisse,
quae Appianus de Rhodiorum a Mithridate obsessorum rebus
narrat, redire ad Posidonium. Etiam Appiani ὁ. 18 locum cum
probabilitate quadam ad Posidonium rettulit idem (p. 120)
propterea, quod mire consentit cum Diodori libr. XX XVII fr. 26.
Quae vero praeterea Posidonio tribuit ille v. d., desidero causas
_ idoneas, cur huic potissimum adiudicentur auctori; nam quae
affert argumenta, non satis firma sunt ad probandum. Neque
magis hoc mihi persuasit Arnoldus, quod in Piraei obsidione
enarranda annalium scriptorem (Claudium Quadrigarium) putat
esse adhibitum (p. 139. 146).
Mirum esset, nisi Strabo Sullae commentarios adiisset.
Et manifesto tenetur hic auctor in Appiani c. 45 initio, quod
egregie concinit cum Sullae fr. 15 Peter'). Ad eundem fontem
Arnoldus (p. 140 84.) certis nisus indiciis Appiani c. 42—45 init.
et 49—50 iusto iure rettulit. Quae in capitibus sequentibus
de Fimbria narrat Appianus, num ex Sulla hauserit Strabo,
ut videtur Arnoldo, diiudicari nequit. — Haec sunt quae de
Strabonis hac in parte fontibus pro certo possunt affirmari.
Vidimus ergo totum Appiani librum ex uno fonte fluxisse,
e Strabonis hypomnematis historicis, quae ille pro suo more
neglegenter excerpsit. Contra hanc sententiam Arnoldus initio
commentationis nonnulla protulit argumenta satis imbecilla,
quae paucis verbis possunt refelli. — Ac primum quidem Ap-
piani narrationem ex uno fonte haustam esse negat (p. §2)
propterea, quod discrepantia sit inter Appiani capita 24 et 112.
Nam in 6. 112 tradit L. Cassium a Mithridate captum postea
Sullae iussu ab eo esse redditum, in c. 24 autem hune Cas-
sium dicit Rhodum confugisse, quam urbem Mithridates non
poterat expugnare. Concedamus interim haec inter se pugnare!
Num inde sequitur Appiapum diversis in partibus diversos ad-
hibuisse fontes? Nonne constat Strabonem in diversis memoriis
1) Ex Plut. Sull. c. 19: cf. Arnold p. 121.
Quaestiones Strabonianae 313
colligendis fuisse diligentissimum? At omnino non est, quod
illa capita inter se pugnare statuamus. Nam quid impedit,
quominus L. Cassium postea aliquo modo in hostium manus
incidisse credamus?
Non probabiliores sunt causae, quibus commotus Arnol-
dus p. 89 sq. Appianum in tertio bello Mithridatico enarrando
negat usum esse Strabone. Etiam hic discrepantiam sibi vide-
tur deprehendisse inter Appiani c. 85 sq. et Strabonis fr. 88.
Age inspiciamus, si placet, hos locos. Appianus |. 1. pugnam
ad Tigranocerta commissam sic describit: Tigranes cum in-
genti exercitn Romanos numero multo inferiores aggreditur;
Lucullus equites hostibus opponit et eos fugam simulare iubet;
ipse cum peditibus tumulo, qui a tergo erat hostium, occupato
inde impetum facit in Armenios, qui equites Romanos perse-
cuntur; teown τε ἦν εὐθὺς ὁλοσχερής: barbari quamquam
multitudine longe superant, ne resistere quidem audent, sed
summa ignavia praecipites fugae se mandant et a Romanis
persequentibus trucidantur. Quibus narratis nonne aptissime
poterat addere Strabo Romanos post pugnam αἰσχύνεσθαι καὶ
καταγελᾶν gavtwy bx” ἀνδράποδα τοιαῦτα δεηϑέντας ὅπλων ὃ
Equidem non video, quomodo haec inter se pugnent.
Denique Arnoldus duos affert locos, ubi tam falsa memo-
riae tradiderit Appianus, ut e Strabonis, scriptoris diligentis-
simi, ea hausta esse opere non sit credibile. Nimirum in
6. 117 dicit Appianus captivos in triumpho ductos a Pompeio
in patrias esse remissos exceptis regiis. Ad quae Arnoldus
adnotat haec: ‘Dies ist nicht richtig. Vielmehr blieben viele
Juden, die von Pompeius freigelassen wurden, in Rom und
bildeten den Grundstock der dortigen Gemeinde. Mirum pro-
fecto est, quam sagax sit Arnoldus ad discrepantias odorandas,
ubi re vera nullae sunt. Quasi bac re ea, quae narrat Appi-
anus, irrita fiant! Captivorum Pompeius ingentem numerum
Romam duxerat'), quorum Iudaei erant pars minima; et hi
quidem haud dubie ultro Romae manserunt, non coacti. —
1) Cf. App. c. 116 extr.
904 Paulus Otto
te καὶ Μίϑριδάτης ἀμφὶ τὰς éxatov καὶ ἑβδομήκοντα τρεῖς
ὀλυμπιάδας. Et in ὁ. 58 extr., ut Strabo apud“losephum A. I.
XIV 16, 4 de Hierosolymis iterum captis, ita Appianus Ilii per
Fimbriam excidio enarrato dicit haec: tade μὲν δὴ Φιμβρίας
ἐς Ἴλιον εἰργάζετο ληγούσης ἄρτι τῆς τρίτης ἑβδομηκοστὴῆς
καὶ ἑκατοστῆς ὀλυμπιάδος. Καί τινες ἡγοῦνται τὸ madoc
αὐτῇ, τόδε μετὰ ᾿ΑΙγαμέμνονα χιλίοις καὶ πεντήκοντα ") ἔτεσι
γενέσϑαι μάλιστα.
Manifesto etiam Strabo fons agnoscitur eo c. 76 extremi
loco, ubi Appianus narrat Cyzicenos a Lucullo obsidione libe-
ratos gratos ei se praestitisse ἀγώνά te αὑτῷ ϑέμενοι μέχρι
viv τελοῦσι ta “ευχόλλεια καλούμενα. Mira ac paene in-
audita hercle haec in Appiano diligentia! Haud dubie igitur
e viris rerum Asiaticarum peritis percontatus est, num ludi
illi sollemnes etiamtum celebrarentur. Credat Iudaeus Apella!
Nam ut taceam hoc plane ab Appiani consuetudine abhorrere,
omnino non credibile est ludos illos usque ad Appiani tem-
pora permansisse. Libertatem enim, quam fortitudine gua in
bello Mithridatico Lucullo auctore acceperant et quae iam ab
Augusto eis per quinquennium erat adempta?), plane amise-
runt Cyziceni per Tiberium a. 24 p. Chr. n.3). Atque una cum
libertate etiam ludos illos interiisse consentaneum est. _Ita-
que verba illa μέχρι νῦν τελοῦσι ab Appiano e fonte suo de-
scripta sunt. Atque hic auctor statuendus est scripsisse ali-
quanto post bella Mithridatica et res Asiaticas bene habuisse
cognitas. Quid? Nonne haec optime cadunt in Strabonem?
Quid? Si ex ipso Strabone locum afferam plane gemellum?
Nam perlegas velim, quae narrat Strabo XI 8, 4 p. 512: ἀπέ-
δειξάν τε (86. of Πέρσαι!) πανήγυριν κατ᾽ ἔτος ἱερὰν τὰ Xa-
καια, ἣν μέχρι νῦν ἐπιτελοῦσιν οἱ τὰ Ζῆλα ἔχοντες,
unde apparet eum talibus rebus intentum habuisse animum.
1) Numerus hic utrum recte se habeat an vitium traxerit, diiudicari
nequit: cf. Iordan 1. 1. p. 50 adn. 3.
2) Cf. Cass. Dio LIV 7. 23.
3) Cf. Cass. Dio LVII 24. Suet. Tib. 37. Tac. ann. 1V 36.
Quaestiones Strabonianae 805
Haec insignis rerum Asiaticarum notitia per totum Appiani
librum enitet. Quae ad quem potius referenda est auctorem
quam ad Strabonem, qui ipse ex Ponto oriundus et loca et
mores et instituta illorum populorum pariter cognita habebat?
Sic in c. 19 singula loca accuratissime commemorantur: Mithri-
dates Scorobam montem ascendit, ὃ τέλος ἐστὶ Βιϑυνῶν καὶ
τῆς Ποντικῆς ἀρχῆς; Manius a Mithridatis legatis vincitur
ἀμφὶ τὸ πρῶτον Πάχιον χωρίον; Cassius et Nicomedes castra
movent ἐς “εόντων κεφαλήν, ὃ τῆς Φρυγίας ἐστὶν ὀχυρώτα-
tov χωρίον. In c. 2684. rerum Rhodiarum se praebet gnaris-
simum: nam mentionem facit montis cuiusdam, in quo fuerit
Iovis Atabyrii templum, de qua re conferas Strabonem XIV
2, 12 p. 655, praeterea Isidis in Rhodo urbe templi et Latonae
Patarensis lucus. In c.61—63 urbium Asiaticarum miseriae,
in quas bello Mithridatico inciderant, magna cura et non sine
dolore quodam enarrantur. In ὁ. 64 extr. Comana oppidum
breviter describitur: cf. Strab. fr. 1315. Gravissimi momenti
est etiam locus in c.66, ubi accuratissime Appianus exponit
de sacris sollemnibus a Mithridate in Cappadocia Iovi Σερατέῳ
factis, quorum ritus confert cum regum Persarum sacrificiis,
quae Pasargadis fiant'). Quae vero hic profert Appianus multis
in rebus egregie consentiunt cum eis, quae Strabo de Persa-
rum sacris narrat XV 3, 13 sq. p. 732,9. In 8 15 autem Strabo
diserte dicit etiam in Cappadocia esse πολλὰ τῶν Περσικῶν
ϑεῶν ἱερὰ, quae ipse suis oculis viderit. In ὁ. 70 ineunte
eiasdem lovis sacrum commemoratur et praeterea Neptuni,
cui Mithridates quadrigas equorum alborum in mare demittit.
Porro in c. 77 narratur Lemni etiamtum superfuisse Philo-
ctetae calamitatis monumenta, aram huius herois et serpentem
atneum et arcum thoracemque fasciis revinctum. In ὁ. 84
Tigranocerta urbs a Tigrane condita satis accurate describitur.
Denique quae Appianus ὁ. 107 init. et ὁ. 108 init. dicit de Pan-
ticapaeo et Phanagoria emporiis, congruunt cum Strabone XI
2,10 p. 495.
1) Οἷόν τι χαὶ ἐν Πασαργάδαις ἐστὶ τοῖς Περσῶν βασιλεῦσι ϑυσίας
γένος.
Leipziger Studien. XL Suppl 20
806 Paulus Otto
Etiam fabulas et αἴτεα plane ut Strabo saepenumero pro-
fert Appianus, velut in ὁ. 75, ubi eam rem, quod Cyziceni
Proserpinam imprimis colunt, inde explicat, quod Cyzicus urbs
in dotem huic deae data sit a love. In c.78 Themiscyram
urbem ad Thermodontem sitam illud nomen accepisse docet
ab una ex Amazonibus. In c. 101 Dioscuriadem oppidum ex
Colchorum sententia conditum esse dicit a Dioscuris, Argonau-
tarum comitibus, et Bosporum nomen traxisse ab Ione, quae
a Iunone in bovem mutata fretum illud transnasset. In c. 102,
ubi de Achaeis Ponticis cum Strabone consentit, alias prae-
terea res fabulosas de eis narrat explicare studens, cur illi
Graecos illuc delatos immolare soleant.
Strabo, ut supra exposui p. 291, certis de causis singu-
larem curam et studium haud mediocre in ipsum Mithridatem
regem contulit. Itaque mirum non est, quod etiam apud
Appianum, qui totus pendet e Strabone, insigne Mithridatis
studium deprehenditur. Nam Mithridatis potissimum res accu-
ratissime exponuntur, multo accuratius quam Romanorum, et
multa de ipso Mithridate narrantur, quae apud nullum alium
auctorem leguntur.
Statim hoc notandum est, quod apud Appianum magna
diligentia Mithridatis duces semper nominatim appellantar '),
apud reliquos scriptores vix commemorantur. Praeterea non-
nullas res afferam imprimis memorabiles. In c. 21 narrat
Mithridatem Stratonicea oppido expugnato Monimam, Philo-
poemenis filiam, inter uxores recepisse. In ὁ. 46—48 fuse ex-
ponitur, quomodo Mithridates Galatarum tetrarchas necaverit
et Chios castigaverit, quomodo Zenobius ab Ephesiis inter-
fectus sit, denique quomodo Mithridates coniurationem oppres-
serit, qua in re hoc maxime notandum est, quod coniuratorum
1) Cap. 17 extr. Neoptolemus, Archelaus, Arcathias, Dorylaus, Cra-
terus; !8sq. eidem et Nemanes; 27 Pelopidas, Archelaus; 29 Metropha-
nes; 32 Dromichaetes; 41 Arcathias; 46 Eumachus, Zenobius; 49 Dory-
laus, Diogenes, Archelai filius; 65 Gordius; 70 Taxiles, Hermocrates; 75
Eumachus; 768q. Varius, Alexander Paphlago, Dionysius; 78 Diocles;
79 Phoenix; 84 Mithrobarzanes, Mancaeus.
Quaestiones Strabonianae 307
nomina et, quae cuiusque fuerit patria, curiose indicatur. In
c. 66 extr. describitur convivium, quod Mithridates altero bello
finito omnibus cum Ponticis tum Romanis praebuit, cum certa-
minibus coniunctum praemio eis proposito, qui vel bibacitate
vel edacitate vel dicacitate vel cantu vel aliis eiusmodi artibus
vincerent '). In c. 69 magnus invenitur index populorum, qui-
cumque Mithridati copias miserunt. In c. 79 praeter consilium
interficiendi Luculli ab Olcaba Scytha initum narratur hunc,
ubi ad Mithridatem rediisset, alium Scytham, nomine Sobada-
cum, Mithridati suspectum reddidisse. Alia coniuratio in Mithri-
datis caput facta, cuius princeps erat Attidius quidam, senator
Romanus, enarratur in c. 90. Inc. 88 traditur regem saucium
curatum esse ab Agaris, quae erat gens Scythica, loig ὄφεων
ἐς τὰς ϑεραπείας χρώμενοι καὶ ἐπὶ τῷδε ἀεὶ βασιλεῖ συνόντες,
et in capite sequenti regis medicus nomine Timotheus comme-
moratur. Porro animum advertas, quanta diligentia in c. 104
Mithridatis nepotum, filiorum Tigranis, descriptae sint sortes
variae. Non minus accurate Mithridatis e regno suo fuga et,
quae vel fagiens molitus sit, in c. 101 84. exponuntur. Maxime
autem in c. 107—111 illud Mithridatis studium conspicuum
est, in quibus uberrime agitur de ultimis Mithridatis casibus
et de eius vitae exitu: hoc unum moneo, quam diligenter in
c. 108 Mithridatis filii filiaeque enumerentur, quorum vel aetas
memoriae traditur. Hoc quoque notabile est, quam saepe et
in ipsis his capitibus et in antecedentibus eunuchorum fiat
mentio, qui plurimum apud Mithridatem valebant, id quod
aegre ferebant Pontici?). Sic in c. 76 inter Mithridatis lega-
tos commemoratur Dionysius eunuchus, cuius mors in ὁ. 77
enarratur. Bacchus eunuchus mittitur ad regis sorores, uxo-
res pelicesque interficiendas (c. 82). Mithridates cum morbo
faciei ulceroso laboret, a tribus eunuchis curatur (c. 107 extr.).
Castor Phanagorensis Tryphonem, regis eunuchum, a quo
1) Hoc quoque notandum, quod Appianus dicit Mithridatem hos
agonas instituisse woneo εἰώϑει.
2) Cf. App. c. 108 ἀεὶ πρὸς εὐνούχους χρατοῦντας τοῦ Μιϑριδάτου
πεπολεμωμένοι.
20*
808 Paulus Otto
contameliam acceperat, occidit (c. 108). Mithridates filias ad
Scytharum reges mittit per eunuchos, qui a militibus Ponticis
interimuntur (c. 108).
Sic omnia optime videmus convenire in Strabonem, quem
unicum Appiani in libro Mithridatico conscribendo fuaisse fon-
tem tot argumentis certissimis atque indiciis minime fallacibus
collectis pro certo licet affirmare. Neque opus est sententias
ab aliis viris doctis prolatas multis refellere velut Reinhardi
Jordan'), qui Appianum nallum aliam auctorem adhibuisse
nisi Livium studuit probare locis quibusdam, quibus Appiani
Liviiqae memoria congruit, in unum collectis, sed plane ne-
glectis discrepantiis. Quam sententiam iam Franclinus Arnold
]. 1. p. 79 sqq. in universum recte redarguit.
Ipse autem hic vir doctus partem veri iam cognovit, cam
Appiani fontes inter Graecos scriptores esse quaerendos rectis-
sime demonstrasset. Sed quos ipse statuit Appiani fontes, hos
ab ipso Appiano inspectos esse praefracte nego.
Atque in tertio bello Mithridatico enarrando, quod pri-
mum Lucullo, deinde Pompeio duce gestaum est, omnia ex
Theophane hausisse Appianum existimat. Unde hoc conclasit
Arnoldus? Nimirum inde, quod Appianus multis in rebus con-
sentit cum Strabonis geographicis, quem putat hac in parte
omnia fere petivisse ex Theophane. At hanc sententiam non
esse veram iam supra exposui p. 219sqq. Nam maltas res
historicas ex hypomnematis suis historicis desumpsit, ubi prae-
ter Theophanem etiam aliis usus est rerum scriptoribus.
Certissime autem potest demonstrari Theophanem ipsum
neque ab Appiano neque a Plutarcho esse adhibitam, sed
eorum narrationes redire ad Strabonem, qui ipse cum alios
fontes, tum Theophanem adiit. Atque luculentissime hoc ap-
paret e loco, quo maxime nititur ipse Arnoldus. Nimirum in
ὁ. 103 extr. Appianus narrat pugnae a Pompeio cum Albanis
factae etiam Amazones interfuisse; multas enim post proelium
1) In dissertatione iam saepius laudata, quae inscribitur ‘De fon-
tibus Appiani in bellis Mithridaticis enarrandis’ Gotting. 1672.
Quaestiones Strabonianae 309
inventas esse mulieres non minoribus quam viros oneratas
vulneribus. Eandem rem memoriae tradidit Plutarchus in vitae
Pompei c. 35, neque potest dubitari, quin ex eodem fonte flu-
xerit utriusque auctoris narratio'). In eodem fonte uterque
etiam de Amazonum sedibus nonnulla invenit, quae misere
mutilata apud Appianum accuratius exponuntur a Plutarcho.
Iam vero recte animadvertit Armoldus p. 84, quae Plutarchus
de Amazonum sedibus proferat, accuratissime consentire cum
Theophanis verbis a Strabone in fr. 111 allatis. Itaque Theo-
phanem Plutarchi et Appiani fontem esse statuit: cautius de-
bebat dicere: Theophanem aut alium auctorem, qui Theopha-
nem adhibuit. Post verba autem illa, quae concinunt cum
Theophanis fragmento, sic pergit Plutarchus: καὶ τούτοις (se.
cum accolis suis) ἔτους ἑκάστου δύο μῆνας εἰς ταὐτὸ φοιτῶσαι
σεερὶ τὸν Θερμώδοντα ποταμὸν ὁμιλοῦσιν, εἶτα χκαϑ'᾽ αὑτὰς
ἀπαλλαγεῖσαι βιοτεύουσιν. Quid? Etiamne haec hausta sunt
ex Theophane? Haud vidi magis. Etenim Strabo 1. 1., sicut
eius est mos, non uno contentus fonte Theophanis sententiae
opponit Metrodori Scepsii et Hypsicratis, qui Amazonas Gar-
garensium vicinas esse tradiderint, et ex Metrodoro et Hypsi-
crate, non ex Theophane, consuetudinem illam, quae Amazo-
nibus cum finitimis suis intercesserit, describit eisdem fere
quibus Plutarchus verbis usus. Necessario igitur sequitur Plu-
tarchum non ipsum Theophanem adhibuisse, sed Strabonis
hypomnemata, ubi et Theophanis et Metrodori Hypsicratisque
memorias invenit allatas, quas ipse conflavit et inter se con-
fudit. Qua ratione etiam error, quem commisit Plutarchus,
optime explicatur. Nam Amazonas dicit Albanis auxilio venisse
ἀπὸ τῶν περὶ TOY Θερμώδοντα ποταμὸν ὀρῶν καταβάσας et
cum finitimis eas conventus habere σπτερὶ τὸν Θερμώδοντα
σεοταμόν. At gentes illae et ipsae Amazones in Caucaso monte
habitabant; Thermodon autem flumen, quod Themiscyram
1) Quod Plutarchus peltas Amazonicas et cothurnos reperta esse
dicit, non ipsa Amazonum corpora, sicut Appianus testatur, hinc, ut ex
multis aliis exemplis, cognoscitur, quam incuriose et parum diligenter
Appianus fontem expresserit.
810 Paulus Otto
praeterfluit, longe distat. Nimirum Plutarchus duas res inter
se confudit; nam Strabo 1. 1. 8 2 Metrodorum et Hypsicratem
secutus narrat Gargarenses olim cum Amazonibus habitasse
Themiscyrae ad Thermodontem flumen, deinde cum eis in
Caucasum montem commigrasse et ibi per duos menses cum
eis quotannis prolis procreandae causa consuescere. Haec duo
loca, ubi diversis temporibus illarum gentium erant sedes,
Plutarchus commiscuit.
Sed multis praeterea rebus demonstratar Theophanem non
esse Appiani neque Plutarchi fontem. — Appianus ec. 101 ὦ
Plutarchus Pomp. c. 32 castellum illud, in quod Mithridates
fugiens primum devertit, non Συνορίαν appellant, quae nomi-
nis forma Theophanis erat propria teste Strabone in fr. 10],
sed Σινορίαν, sicut Strabo 1. 1.1). — Porro Arnoldas p. 83 scite
suspicatur Plutarchi (Pomp. c. 46) verbis wo μὲν of xara
πάντα τῷ ᾿Αλεξάνδρῳ παραβάλλοντες αὐτὸν (se. τὸν
Πομτήικον) καὶ προσβιβάζξοντες ἀξιοῦσι significari ipsum Theo-
phanem. Atqui neque apud Appianum neque apud Plutarchom
praeter paucos illos locos ab Arnoldo 1. |. allatos hoc studiam,
quo Theophanes erat insignis, usquam manifesto conspicitur.
Hauserunt igitur non ex ipso Theophane, sed e Strabone, qui
sane usus est Theophane, sed qui huius auctoris vitia bene
perspexerat et nonnumquam etiam notabat, ut ex illis Plu-
tarchi verbis elucet. .
Valde memorabilis est etiam Appiani locus in ο. 104, ubi
narrat Tigranem regem, cam ad Pompeium proficisceretur, ut
in eius potestatem se permitteret, honorifice ab eo esse ex-
ceptum, qui tribunos et praefectos equitum honoris causa regi
obviam misisset. Deinde pergit: εἰσὶ δ᾽ οἱ λέγουσιν ὑπὸ ée-
βδούχοις αὑτὸν ἀχϑῆναι μετάπεμπτον ὑπὸ τοῦ Πομττηίου γε-
γόμενον. Quid? Theophanes, qui semper erat inter Pompei
comites et quem ille in consilia omnia adhibebat, ignorabat,
quomodo Tigranes a Pompeio esset exceptus? Qua re quid
1) Formae Σινόρηγα, quam habet Appianus, et Σίνωρα, quae legitur
apud Plutarchum, corruptae sunt ex vera scriptura Σινορίαν.
Quaestiones Strabonianae 311
potest dici absurdius? Theophanes absque dubio unam tan-
tummodo tradidit narrationem, Strabo autem, qui diligentis-
simus erat in diversis memoriis congerendis, alteram ex alio
fonte addidit.
Denique ordinem a Pompeio in Asia constitutum, quem
Appianus ultimis capitibus exponit, a Theophane omnino non
esse enarratum iam supra p. 222 probavi.
Quod vero etiam in bello, quod Lucullus cum Mithridate
gessit, Theophanem Appiani fontem esse Arnoldus contendit,
haec vana est ariolatio, ut iam Fabricius‘) recte demonstra-
vit. Nam Theophanes semper inter Pompei rerum scriptores
recensetur et Luculli res gestas, si omnino eas commemoravit,
in praefatione breviter tantum perstrinxisse putandus est.
In primo autem bello Mithridatico enarrando duos Arnol-
dus statuit Appianum adiisse fontes: Posidonium, ex quo
longe plurima fluxerint; praeterea agnoscere sibi videtur auc-
torem Romanum, qui usus sit Sullae commentariis, annalium
scriptore (fortasse Claudio Quadrigario), aliis: hunc esse Li-
vium, qui etiam Posidonii narrationem partim subministra-
verit. Livii autem memoriam Appiano traditam esse per
Strabonem?).
Ac statim hoc moneo non esse, quod Appianum praeter
Strabonem etiam ipso Posidonio usum esse statuamus, quoniam
Strabo in bypomnematis haud dubie Posidonium maxime secu-
tus est. In summa igitur fere convenit res inter me et Arnol-
dum; in singulis rebus magnopere ab eo dissentio. Etenim
quod Livii memoriam per Strabonem in Appianum putat ma-
passe, hoc prorsus nego; nam supra p. 2628q. probavi Livium
a Strabone omnino non esse adhibitum. Immo ipse Strabo ex
diversis fontibus summa diligentia omnem materiam congessit.
Quos fontes ultimos in singulis rebus investigare perdifficile
est ac ne Arnoldo quidem hoc puto contigisse, qui singula
Appiani capita inter diversos fontes distribuit.
1) ‘Theophanes v. Mytil. ἃ. Q. Dellius’ p. 5 sqq.
2) Vide Arnoldum p. 145 sqq.
312 Paulus Otto
Consentaneum est Strabonem praeter ceteros Posidonium
adiisse fontem, in quo laudando multus est in geographicis.
Atque sagaciter Arnoldus (p. 1148qq.) mihi videtur perspexisse,
quae Appianus de Rhodiorum a Mithridate obsessorum rebus
narrat, redire ad Posidonium. Etiam Appiani c. 18 locum cum
probabilitate quadam ad Posidonium rettulit idem (p. 120)
propterea, quod mire consentit cum Diodori libr. XX XVII fr. 26.
Quae vero praeterea Posidonio tribuit ille v. d., desidero causas
_ idoneas, cur huic potissimum adiudicentur auctori; nam quae
affert argumenta, non satis firma sunt ad probandam. Neque
magis hoc mihi persuasit Arnoldus, quod in Piraei obsidione
enarranda annalium scriptorem (Claudium Quadrigarium) putat
esse adhibitum (p. 139. 146).
Mirum esset, nisi Strabo Sullae commentarios adiisset.
Et manifesto tenetur hic auctor in Appiani c. 45 initio, quod
egregie concinit cum Sullae fr. 15 Peter'), Ad eundem fontem
Arnoldus (p. 140 84.) certis nisus indiciis Appiani c. 42—45 init.
et 49—50 iusto iure rettulit. Quae in capitibus sequentibus
de Fimbria narrat Appianus, num ex Sulla hauserit Strabo,
ut videtur Arnoldo, diiudicari nequit. — Haec sunt quae de
Strabonis hac in parte fontibus pro certo possunt affirmari.
Vidimus ergo totum Appiani librum ex uno fonte fluxisse,
e Strabonis hypomnematis historicis, quae ille pro suo more
neglegenter excerpsit. Contra hanc sententiam Arnoldus initio
commentationis nonnulla protulit argumenta satis imbecilla,
quae paucis verbis possunt refelli, — Ac primum quidem Ap-
piani narrationem ex uno fonte haustam esse negat (p. 52)
propterea, quod discrepantia sit inter Appiani capita 24 et 112.
Nam in ὁ, 112 tradit L. Cassium a Mithridate captum postea
Sullae iussu ab eo esse redditum, in c. 24 autem hunc Cas-
sium dicit Rhodum confugisse, quam urbem Mithridates non
poterat expugnare. Concedamus interim haec inter se pugnare!
Num inde sequitur Appianum diversis in partibus diversos ad-
hibuisse fontes? Nonne constat Strabonem in diversis memoriis
1) Ex Plut. Sull. c. 19: cf. Arnold p. 121.
Quaestiones Strabonianae 313
colligendis fuisse diligentissimum? At omnino non est, quod
illa capita inter se pugnare statuamus. Nam quid impedit,
quominus L. Cassium postea aliquo modo in hostium manus
incidisse credamus?
Non probabiliores sunt causae, quibus commotus Arnol-
dus p. 89sq. Appianum in tertio bello Mithridatico enarrando
negat usum esse Strabone. Etiam hic discrepantiam sibi vide-
tur deprehendisse inter Appiani c. 85 sq. et Strabonis fr. 88.
Age inspiciamus, si placet, hos locos. Appianus |. 1. pugnam
ad Tigranocerta commissam sic describit: Tigranes cum in-
genti exercita Romanos numero multo inferiores aggreditur;
Lucullus equites hostibus opponit et eos fugam simulare iubet;
ipse cum peditibus tumulo, qui a tergo erat hostium, occupato
inde impetum facit in Armenios, qui equites Romanos perse-
cuntur; τροπή te nv εὐθὺς ὁλοσχερής: barbari quamquam
multitudine longe superant, ne resistere quidem audent, sed
summa ignavia praecipites fugae se mandant et a Romanis
persequentibus trucidantur. Quibus narratis nonne aptissime
poterat addere Strabo Romanos post pugnam αἰσχύνεσθαι καὶ
καταγελᾶν ἑαυτῶν ἐγε᾽ ἀνδράποδα τοιαῦτα δεηϑέντας ὅτελων ὃ
Equidem non video, quomodo haec inter se pugnent.
Denique Arnoldus duos affert locos, ubi tam falsa memo-
riae tradiderit Appianus, ut e Strabonis, scriptoris diligentis-
simi, ea hausta esse opere non sit credibile. Nimirum in
6. 117 dicit Appianus captivos in triumpho ductos a Pompeio
in patrias esse remissos exceptis regiis. Ad quae Aroldus
adnotat haec: ‘Dies ist nicht richtig. Vielmehr blieben viele
Juden, die von Pompeius freigelassen wurden, in Rom und
bildeten den Grundstock der dortigen Gemeinde. Mirum pro-
fecto est, quam sagax sit Arnoldus ad discrepantias odorandas,
ubi re vera nullae sunt. Quasi hac re ea, quae narrat Appi-
anus, irrita fiant! Captivorum Pompeius ingentem numerum
Romam duxerat'), quorum Iudaei erant pars minima; et hi
quidem haud dubie ultro Romae manserunt, non coacti. —
1) Cf. App. c. 116 extr.
814 Paulus Otto
Alter locus est in eodem capite, ubi dicit Appianus Aristobu-
lum statim post triumphum interfectum esse, id quod sane
falsum est. Scimus enim Aristobulum clam Roma fugisse et
aliquanto post a Pompeianis veneno esse interemptum. Sed
hic Appianum excerpendo rem confudisse veri est simile.
Nam cur hunc errorem manifestum fonti eius potius impinga-
mus, quam ipsi Appiano, quem constat neglegentia multum
peccasse ')?
Postquam demonstratum est Strabonis hypomnemata histo-
rica Appiani narrationi subesse, iure sperare possumus hoc
fundamento nisis nunc melius rem esse successuram nobis quac-
rentibus, quaenam Plutarehus in bellis Mithridaticis enarrandis
debeat Straboni.
Ac primum quidem agitur de vita Sullae Plutarchea.
Qua in vita Plutarchum longe plurima petiisse ex ipsius Sullae
commentariis, quos saepissime laudat, inter omnes viros doctos
constat?). Qui fons cum etiam a Strabone passim adhibitus
sit, cavendum est, ne, ubi Plutarchus cum Appiano consentit,
e Strabone eum hausisse praepropere statuamus. Praeterea
multa Plutarchus hac in vita narrat sermone hominum memoriae
tradita, quae auditione accepit, cum in ea regione natus esset,
ubi tum maxime pugnatum est 5).
Strabo semel laudatur in 6. 26 (v. fr. 65) de Sulla podagrae
doloribus cruciato, qui Aedepsi thermis utitur. Sed etiam ea,
quae proxime antecedunt, deprompta esse e Strabone, optime
demonstravit Arnoldus p. 124sqq. Nam quod ibi narrat Sul-
lam, cum Athenas rediisset, sibi sumpsisse Apellicontis Teii
1) Vide etiam supra p. 299 adn. 1.
2) Cf. Peter ‘Dic Quellen Plutarchs in den Biographien der Roemer’
p. 578qq.; Arnold 1. 1. p. 123 saepius.
3) Cf.c. 14 ὡς ᾿Αϑηναίων οἱ πρεσβύτατοι διεμνημόνευον; ib.
OTE ἀριϑμὸν μηδένα γενέσϑαι τῶν ἀποσφαγέντων, ahha τῷ τόπῳ τοῦ
ὁνέντος αἵματος ἔτι νῦν μετρεῖσϑαι τὸ πλῆϑος; 6. 17 περὶ ὧν οἱ μὲν
ἐπι χώρι οι πλείονα λέγουσιν; ib. ὁ μέντοι τόπος, ἐν ᾧ κατεσχήνωσεν
(sc. ὁ ᾿Αρχέλαος), ἄχρι νῦν ᾿Αρχέλαος an’ éxelvov καλεῖται; ib. ὄρος ὃ
καλοῦμεν Ὀρϑόπαγον xti.; c.19 de Sullae tropaeis ete.
Quaestiones Strabonianae 815
bibliothecam, in qua Aristotelis et Theophrasti libri fuissent,
quos Romam translatos primus Tyrannio tractasset, haec accu-
ratissime conveniunt cum Strabonis fr. 64. Totum igitur caput
26 excepta parte extrema, quae unde hausta sit nescimus, ad
Strabonem redit. — Eidem auctori videntur esse tribuenda
ultima c. 14 verba, ubi dicit Plutarchus Piraeum a Sulla igne
esse deletum cum ipsa hoplotheca, clarissimo Philonis opere.
Quae a Sulla, qui operum et artificiorum conservatorem se
iactabat, tradita esse non posse commode monuit Arnoldus
p. 136; bene autem haec congruunt cum Appiani c. 41 1), qui
Strabone usus est. — Denique ad Strabonem referendum esse
Plutarchi c. 12 medium etc. 19 extr. idem Arnoldus rectissime
cognovit p. 1808ᾳ. Etenim quae illis locis narrat Plutarchus
de Epidauri, Olympiae, Delphorum sacris thesauris a Sulla
direptis, fere ad verbum consentiunt et cum Appiani ὁ. 54 et
cum Diodori ]. XX XVIII fr. 7. Diodorus autem Posidonio fonte
usus est, unde per Strabonem haec et in Appianum et in Plu-
tarchum venerunt. His addendum est etiam proxime antece-
dentia Plutarchi verba?) ex eodem fonte esse petita, quippe
quae propter eandem causam, quam supra attuli, e Sulla hausta
esse non possint et quae concinant cum Appiani c. 30 extr. —
Haec in Sullae vita Straboni sunt attribuenda.
Transeamus nunc ad vitam Luculli, ubi in ὁ. 6—37
agitur de bello Mithridatico. Quibus in capitibus Sallustii
historiis, quae laudantur c. 11 et c. 33, Plutarchum maxime
usum esse optimo iure contendit Peterus |. 1. p. 106 sqq., quae
sententia omnibus viris doctis placuit. Cognoscitur hoe et 6
ratione, qua Sallustius laudatur, et inde, quod cum Sallustii
fragmentis Plutarchi verba saepe conveniunt et quod Plutarchi
de Luculli rebus gestis iudicium plane e Sallustii est sententia.
Sed unum argumentum gravissimum, quo Peteri coniectura
praeclare confirmatur, nemo adhuc vidit. — In c. 33 Plutarchus
1) Cf. Arnold p. 132.
2) Ἐπιλειπούσης δὲ τῆς ὕλης — — ἐπεχείρησε (8c. ὃ Σύλλας) τοῖς
ἱεροῖς ἄλσεσι καὶ τήν τε ᾿Αχαδήμειαν ἔχειρε δενδροφορωτάτην προα-
στείων οὖσαν χαὶ τὸ Δύχειον.
316 Paulus Otto
Luculli mores accuratissime describit haud dubie Sallustium
secutus, qui hac in arte maxime excellit et cuius fr. V 6 (IV 8)
optime consentit cum Plutarchi descriptione. Luculli autem
mores non minimam dicit fuisse causam, cur milites in Gor-
dyena recusassent, quominus longius contra hostes procede-
rent. Deinde pergit: Σαλούστιος μὲν οὖν φησι χαλεπῶς δια-
τεϑῆναι τοὺς στρατιώτας πρὸς αὐτὸν εὐθὺς ἐν ἀρχῇ τοῦ
πολέμου πρὸς Κυζίκῳ καὶ πάλιν πρὸς ᾿Αμισῷ. Itaque quod
tam diserte Sallustium huius rei auctorem profert, hoc Sal-
lustii proprium fuisse videtur. Et sane, si Appiani narratio-
nem perlustramus, nusquam legimus milites infenso fuisse in
Lucullum animo aut imperata detrectasse neque apud Cyzicum
neque apud Amisum neque in Gordyena: hoc unum narrat in
ὁ. 90, postquam iam in Pontum rediisset Lucullus, cum per
praecones nuntiatum esset senatum Luculli exercitum missum
facere, milites statim imperatorem suum deseruisse. Plutar-
chus autem quomodo rem enarravit? Nimirum plane ut Sal-
lustius a belli statim initio milites facit frementes et per totam
huius belli narrationem etiam atque etiam militum male paren-
tium inicit mentionem. Omnibus igitur his locis e Sallustio
eum hausisse consentaneum est; sunt autem hi. In ὁ. 5, cum
Lucullus Cottae Chalcedone obsesso auxilium esset laturus, mi-
lites dicit esse indignatos, quod non statim in Pontum se du-
ceret'). Qua in re notandum est, quod et militum et Luculli
ipsa verba afferuntur?), ut Sallustii mos est, qui orationibus
insertis narrationem solet ornare atque distinguere. Etiam dic-
tum illud Luculli, quod in eodem capite profert Plutarchus,
“οὐκ ἔφη δειλότερος εἶναι τῶν κυνηγῶν, wore ta ϑηρία παρ-
ελϑὼν bc) κενοὺς αὐτῶν τοὺς φωλεοὺς βαδίζειν᾽ haud dubie
petitum est 6 Sallustio, qui dicteriis aliisque ornationis orna-
mentis valde gaudebat. Deinde in c. 14 apud Amisum milites
eadem Lucullo facit exprobrantes, quae in c. 33 e Sallustio
1) Etiam Livius hic ex Sallustio hausisse videtur: cf. per. 94 Po-
Scentesque pugnam milites a seditione inhibutt (Lucullus).
2) Τῶν στρατιωτῶν οὗτος ἦν ὁ λόγος ἀγανακτούντων κτλ. — —
“ούχουλλος δὲ πρὸς μὲν τούτους δημηγορῶν εἶπεν χτλ.
Quaestiones Strabonianae 317
affert; et hic quoque ipsas militum voces contumeliosas ex-
hibet et Luculli longam orationem, quae artis Sallustianae est
specimen. Etiam in Amisi urbis expugnatione (c. 19), in qua
enarranda Sallustium adhibuit'), militum contumaciam com-
memorat, qui contra Luculli iussam urbem diripiunt et igne
delent. Et ne hic quidem Sallustius praetermisit occasionem
dicti cuiusdam Luculli inserendi. Porro in ὁ. 24, cum Lucal-
las ad Euphratem versus proficisceretur, Plutarchus dicit τοὺς
στρατιώτας, οὐδ᾽ ἄλλως ὄντας εὐτάχτους, ἄχοντας ἕπεσϑαι
καὶ ζιγομαχοῦντας. Ceterum etiam in hoc capite extremo
Luculli babes dictum! Sallustii autem narrandi ars hine
Maxime cognoscitur, quod militum indignationem ac contuma-
ciam paulatim facit ingravescentem. In ὁ. 30 tradit Plutarchus
milites in Ponto relictos Sornatii imperia detrectasse, quibus
compertis etiam Luculli milites seditiosis increpuisse impera-
torem vocibus, quas oratione obliqua exponit. In c. 32 mili-
tum tumultum semper crescentem?) et Luculli preces irritas
accuratissime describit. De c. 33 iam supra diximus. Etiam
6. 34 totum ad Sallustium auctorem est revocandum, in quo
fuse exponitur, quomodo P. Clodius, cuius mores breviter ad-
umbrantur, Luculli milites orationibus seditiosis ad defectio-
nem sollicitaverit. Denique in c. 35 Lucullum a militibus, a
quibus aegre impetrasset, ut in castris manerent, ad postre-
mum male ludibrio habitum solum relictum esse narratur.
Haec omnia colorem Sallustianum manifesto prae se ferunt.
Neque tamen unicus Plutarchi fons est Sallustius, ut recte
monuit Arnoldus p. 88 sqq., qui nonnullis locis etiam Graecum
ab eo adhibitum esse fontem demonstravit. Ipse Plutarchus
praeter Sallustiam laudat Livium bis (c. 28 et c. 31) et semel
Strabonem (6. 28)3), Plutarchus igitar hic quoque pro sua
1) Cf. Sall. IV fr. 43 (69).
2) Πρῶτον δεόμενοι καὶ τοὺς χιλιάρχοις προσπέμποντες, ἔπειτα
ϑορυβωδέστερον συνιστάμενοι χαὶ χατὰ σχηνὰς νυχτὸς ἀλαλάζοντες,
ὅπερ εἶναι δοχεῖ σύμβολον ἀποστατιχῶς ἐχούσης στρατιᾶς.
3) Antiochum philosophum, quem eodem loco citat, praeterea non
videtur adhibuisse.
818 Paulus Otto
consuetudine ex variis fontibus, quae memoratu digna ei vide-
bantur, collegit et loco idoneo inseruit narrationi 6 Sallustio
petitae.
Ac Livium quidem praeter duos illos locos passim a
Plutarcho adhibitum esse certo potest demonstrari. Ad eum
referenda sunt duo prodigia in c. 10 enarrata. Totum hoc
caput nihil continet nisi portenta οἱ hanc ipsam ob causam
alienum est a Sallustio, qui ut erat omnis superstitionis ex-
pers, talia contemnebat'). Atque in primo prodigio desecri-
bendo mire consentit cum Obsequentis c. 60, discrepat multis
in rebus ab Appiano, qui in c. 75 idem prodigium aliter nar-
rat; in altero portento ita congruit cum Obsequente |. 1., ut
paronomasiam Latinam (tubicinem — tibicinem) vertendo cor-
ruperit (cadseyxti» — αὐλητήν). Nihil igitur certius quam
Plutarchum haec deprompsisse e Livio. Quod tertio loco pro-
fert prodigium 2), Graeco videtur debere scriptori, ex quo etiam
simile prodigium in c. 12 init. narratum ab eo petitum esse
veri simile est; nam hoc quoque in Troade factum esse fertur,
et Graeco hexametro Venus Lucullum alloquitur. — Deinde in
6, 11 extr. haud dubie ad Livium referenda sunt verba ἃ éyor-
ται δ᾽ ἐκ tov παντὸς ἀχολούϑων τε χαὶ μαχίμων ὄχλου μυ-
ριάδες οὐ πολὺ δὴ τῶν τριάχοντα λείπουσαι διαφϑαρῆγαι,
quibuscum conferas Orosii VI 2, 19. Livius enim hostium cae-
sorum numerum solet incredibile quantum augere, Romanorum
quam maxime imminuere. Vocabulo autem λέγονται vel λέ-
γεται Plutarchum omnino uti solere, cum ex alio fonte, prae-
sertim e Livio, aliquid inserit, iam saepius vidimus. Easdem
ob causas Livio tribuo, quod in c. 17 Plutarchus narrat: οὗτοι
πάντες (sc. of Ποντικοί), ὡς λέγεται, πλὴν δυοῖν κατεχό-
πησαν ὑπὸ τῶν Ῥωμαίων. Atque etiam manifestius Livins
agnoscitur in c. 28, ubi Plutarchus tradit haec de militibus in
pugna ad Tigranocerta commissa occisis: λέγεται δὲ τῶν
μὲν welwr ὑπὲρ δέκα μυριάδας διαφϑαρῆναι, τῶν δ᾽ innéwy
1) Cf. Sall. Catil. 80.
2) ‘Iotogeitac δὲ τῶν ἐν Ἰλίῳ πολλοῖς xad’ ὕπνον ὀφϑῆναι τὴν
᾿Αϑηνᾶν κτλ.
Quaestiones Strabonianae 819
ὀλίγους παντάπασι διαφυγεῖν. Ῥωμαίων δ᾽ ἑκατὸν ἐτρώϑη-
σαν, ἔπεσον δὲ πέντε. Haec nolo nunc longius persequi,
quamquam multis praeterea locis Livium vel certe Romanum
auctorem subesse potest probari.
Veniamus tandem aliquando ad Strabonem Plutarchi
fontem, qui semel ab eo nominatim citatur in c. 28 de pugna
ad Tigranocerta commissa. In ipsa vero hac pugna descri-
benda Strabonem non secutus est; multa enim fontis Romani
apparent vestigia. Neque hoc magni videtur esse momenti,
quod in ὁ. 27 Tigranis dictum') narrat, quod idem legitur
apud Appianum (c. 85), qui e Strabone sine dubio desumpsit.
Nam dictum illud erat notissimum, quippe quod commemora-
retur etiam a Cassio Dione XXXVI fr. 85 et a Memnone c. 57;
et ipse Plutarchus divit: Τιγράνης — — εἶπε τὸ ϑρυλούμε-
γον. — Plutarchus igitur Strabone, sicut Livio, fonte subsidi-
ario, ut ita dicam, usus est, ex quo res memorabiles hic illic
in narrationem Sallustianam insereret. Itaque quaeritur, quae
praeterea Plutarchus debeat Straboni.
Quae in c. 9 extr. narrantur de Demonacte nuntio et de
mnilitibus navigio e Dascylitide lacu apportato in Cyzicum ur-
bem noctu a Lucullo immissis, non e Sallustio, sed ex Graeco
auctore hausta esse rectissime exposuit Arnoldus p. 89. Stra-
bonem autem hunc esse fontem inde apparet, quod hic quoque
(fr. 80), ut Plutarchus, tradit ad postremum Lucullo contigisse,
ut noctu insciis hostibus paucos milites auxiliarios in urbem
mnitteret, id quod apud nullum praeterea scriptorem legitur. —
Porro in ὁ. 11 med. quae narrat de Ponticorum ad Rhynda-
cum flumen captorum numero, e Strabone videtur hausisse,
quia in his accuratissime consentit cum Appiani c. 75. Mirus
etiam est consensus inter Appiani c. 78 et Plutarchi c. 14 init.,
ubi eisdem verbis narrant Luculli milites in regnum Ponticum
incurrentes 8460 praeda abundasse, wore τὸν μὲν βοῦν ἐν
σερατοπέδῳ δραχμῆς, τὸ δ᾽ ἀνδράποδον τεττάρων ὥνιον εἶναι,
1) El μὲν ὡς πρεσβευταί, πολλοὶ πάρεισιν (sc. οἱ Ῥωμαῖοι), εἰ δ᾽
ὡς στρατιῶται, ὀλίγοι.
820 Paulus Otto
τὴν δ᾽ ἄλλην λείαν ἐν οὐδενὶ λόγῳ τοὺς μὲν ἀπολείπειν, τοὺς
δ᾽ ἀναλίσχειν᾽ διάϑεσις γὰρ ἣν οὐδενὸς πρὸς οὐδένα πάντων
εἰπορούντων, ut ait Plutarchus. Quae e Strabone addita esse
a Plutarcho, cum per se satis veri simile sit, etiam eo confir-
matur, quod haec vehementer pugnant cum eis, quae continuo
secuntur. Nam statim in proximo enuntiato Sallustium, ut
supra demonstratum est, secutus dicit Plutarchus milites gra-
viter accusasse Lucullum, quod praeter omnia oppida se trans-
duceret οὐδὲ π᾿ιαρέσχηχεν αὐτοῖς ὠφεληϑῆναι διαρπάσασιν, eos-
dem videlicet milites, qui modo adeo affluebant opibus, ut
praedam viliorem fastidirent! Inde autem, quod initio huius
capitis Sallustium reliquit Plutarchus, etiam factum est, ut a
rerum contextu abductus, cum ad eundem fontem rediret, non-
nulla omitteret. Nam milites facit imperatorem vituperantes,
quod Amisi urbis oppugnatione desistere statuerit, quamquam
antea non narravit Lucullum ad eam urbem accessisse eam-
que obsidione cinxisse. Porro capitis 15 pars media inde a
verbis ἐβάδεζεν ἐπὶ Πιϑριδάτην ad Strabonem est referenda
propterea quod in ipsis verbis Graecis congruit cum Appiano’).
Capitis autem initium sumptum est e Sallustio, ad quem deinde
revertitur verbis ἔλαφον δὲ λέγεται κτλ. 3). — Sequens caput
16, in quo agitur de Olthaco Scytha, qui Luculli interficiendi
consilium inierat, velut embolium narrationi insertum est. Nam
incipit plane ex abrapto a verbis ἣν δέ τις ἐν τῷ ᾿Μιϑριδάτου
στρατο"χέδῳ Aavdaglwy δυνάστης Ὀλθαχός; 6. 17 autem ex-
cipit narrationem, quae c. 15 extr. abrumpitur. Quae vero de
Olthaco exponit Plutarchus, cum similiter legantur apud Ap-
pianum in c.79, dubium esse nequit, quin Strabonem in his
enarrandis secutus sit?). — Minus certa res est in c. 17 8q.,
ΕΝ 1) De Mithridatis copiarum multitudine cf. App. 78 extr.; de proelio
equestri et de Pompei dicto cf. c. 79; de Artemidoro in specu capto iti-
neris duce cf. c. 80.
2) Cf. Arnold p. 88 et 92.
3) Huius fontis indicium latet etiam in Plutarchi verbis hisce: γένος
δ᾽ εἰσὶν of Δανδάριοι βαρβάρων τῶν περὶ τὴν Μαιῶτιν οἰκούντων, qui-
buscum conferas Strab. XI 2, 11 p. 495 τῶν αιωτῶν δ᾽ εἰσὶν αὐτοί τε
οἱ Σινδοὶ χαὶ Δανδάριοι.
Quaestiones Strabonianae 321
quod Appianus, qui in c. 81 sq. eadem tractat, hic Strabonis
narrationem valde amputavit. Attamen capitis 17 posteriorem
certe partem inde a verbis ὅπου καὶ 4ορύλαος στρατηγὸς ---
— ἀπώλετο κτλ. et cap. 18 totum ad Strabonem redire per-
quam mihi videtur veri simile esse. Nam quod Plutarchus in
6. 17 tradit Mithridatem paene captum esse a Romanis, nisi
hi in persequendo incidissent in mulum auro onustum, in his
consentit cum Appiani ὁ. 82. Praeterea hoc Strabonianae ori-
ginis est indicium, quod hic multo fusius res Ponticas enarrat
quam res Romanas. Commemorat enim occisos esse e Mithri-
datis castris Dorylaum ducem, Hermaeum sacerdotem, Calli-
stratum τὸν ἐπὶ τῶν ἀπορρήτων tov βασιλέως ὄντα; Mithri-
datem vero in fuga adiutum esse ἃ Ptolemaeo eunucho. Idem
dicendum est de c. 18, in quo, sicut Appianus in ὁ. 82, narrat,
quomodo Mithridatis sorores et uxores per Bacchidem eunt-
chum perierint, sed quod ille breviter significat verbis ξέφεσι
καὶ φαρμάχοις καὶ βρόχοις, accuratissime exponit. Quae num
apud Sallustium invenerit, valde dubito. — In c. 19 deinde ad
Sallustium fontem revertitur, quem secutus est in Amisi expu-
gnatione describenda. Sed hic quoque e Strabone aliquid in-
seruit, scilicet ea, quae de urbe ab Atheniensibus condita et
a Lucullo instaurata dicit, quae eisdem fere verbis narrat Ap-
pianus c. 83 (cf. Strab. fr. 83). Fortasse etiam quae Plutarchus
de Tyrannione grammatico Amisi capto in extremo hoc capite
addit, manaverunt e Strabone, quem scimus Tyrannione usum
esse magistro'): certe Stoicam doctrinam Plutarchi verba aperte
produnt. — Proximus locus?), ubi manifesto tenetur Strabo,
1) Cf. Strab. XII 3, 16 p. 548.
2) Quae in c. 22 Plutarchus tradit de Metrodori Scepsii morte, quam-
quam nonnullis in rebus conveniunt cum Strabonis fr. 87, tamen in summa
ita ab eo discrepant, ut ex alio auctore a Plutarcho hausta esse statuenda
sint, fortasse e Sallustio. Certe non e Sallustio fluxerunt, quae in capite
extremo narrat de Amphicratis rhetoris morte, id quod vel inde apparet,
quod haec ad antecedentia adiungit verbis εἰ δεῖ xal τούτου μνήμην τινὰ
γενέσϑαι διὰ τὰς ᾿Αϑήνας. Graecum subesse fontem elucet 6 verbis ὡς
οὐδὲ λεκάνη δελφῖνα χωροίη, quae Amphicrates Seleucensibus respondisse
fertur. Quis autem fuerit auctor, cognosci nequit.
Leipziger Studien. XI. Suppl. 21
322 Paulus Otto
est in c. 23. Nam quae ibi memoriae prodit de Sinopa urbe
capta, de Luculli somnio, de Autolyci statua a Sthenide facta,
de urbe ab Autolyco condita, mirum quantum consentiunt et
cum Appiani c. 83 et cum Strabonis fr. 84. Huic auctori Plu-
tarchus debet etiam fabulas, quas narrat de Autolyci adventu
et de Syris, quibus Sinopam ille fertur eripuisse. Quod vero
his expositis pergit Plutarchus: ταῦτ᾽ ἀκούων 6 Aovxovddos
ἀνεμιμνήσχετο τῆς Σύλλα παραινέσεως κτλ., hoc de suo ad-
didit e vita Sullae c. 6.
Inde a c. 24 rarius videtur usus esse Strabone. Tribus
tantum locis hic fons manifesto deprehenditur'). Inc. 31 nar-
rationi e Sallustio haustae verbis λέγεται δ᾽ ᾿Αννίβαν χτλ.
inseruit fabulam 6 Strabone petitam (cf. fr. 91), qua Artaxata
urbs ab Hannibale condita esse dicitur. — Deinde in ec. 32
haud dubie e Strabone addidit Mygdoniae, regionis fertilis-
simae, caput a barbaris Nisibin, a Graecis Antiochiam Mygdo-
nicam nominari: cf. Strabonis fr. 92. — Denique in ec. 35 init.
ad Strabonem revocanda sunt verba haec: Τριάριος δ᾽ we
ἕτοιμον ἁρπάσαι τὸ νίκημα, πρὶν ἐπελϑεῖν “ούχουλλον ἐγγὺς
ὄντα, φιλοτιμούμενος ἡττᾶται μάχῃ μεγάλῃ. Aéyovtac γὰρ
ὑπὲρ ἑπτακισχιλίους Ῥωμαίων ἀποϑανεῖν, ἐν οἷς ἑκατόνταρχοι
μὲν ἑκατὸν πεντήχοντα, χιλίαρχοι δ᾽ εἴκοσι καὶ τέσσαρες" τὸ
δὲ στρατόπεδον elke Μιϑριδατης, quae accuratissime consen-
tiunt cum Appiani c. 89. Quam rem plane aliter narratam
esse a Livio, qui in Luculli rebus gestis describendis secutus
est Sallustium?), apparet e Cassio Dione XXXVI 14. Nam
cum Appianus et Plutarchus Triarium Lucullo victoriae gloriam
praeripere cupientem temere pugnam cum Mithridate conse-
ruisse tradant, hic narrat Triarium, quamquam omni modo a
Mithridate ad proelium esset provocatus, tamen in castris se
1) Quae Plutarchus in c. 26 init. et in c. 29 med. tradit de Tigrano-
certis urbe, sane eodem modo narrantur a Strabone et ab Appiano (de
incolis a Tigrane undique coactis, a Lucullo in patrias remissis cf. Strab.
fr. 89, de urbis divitiis cf. App. c. 86 extr.). Verum haud scio an Sallu-
stius ipse quoque similiter de his exposuerit.
2) Cf. Arnold p. 89 et quae supra dixi p. 316 adn. 1.
Quaestiones Strabonianae 328
continuisse, ut Lucullum advenientem exspectaret, donec in-
vitus ad pugnam coactus esset.
Explorata Luculli vita nunc accedamus ad vitam
Pompei.
Atque in bello quidem piratico (c. 24—29) quin Roma-
num maxime Plutarchus adhibuerit scriptorem, non potest du-
bitari; ex multis autem indiciis Peterus 1. 1. p. 114 optimo
iure collegit e Sallustii historiis fluxisse Plutarchi narrationem.
Haec etiam est causa, quod cum eis, quae Appianus de bello
piratico exponit, paucis tantum in rebus convenit neque eis
tam gravibus, ut e Strabone eas depromptas esse necessario
statuendum sit 1).
Deinde in capp. 30—42 describit bellum, quod Pompeius
cum Mithridate gessit. Qua in parte nonnulla sane redeunt
ad Theophanem, verum Theophanem ipsum Platarchus non
inspexit, sed eius memoriam una cum aliorum scriptorum me-
moriis petivit e Strabonis hypomnematis historicis, ut supra p.
309sq. demonstravi, ubi quae Plutarchus in c. 35 extr. de Ama-
zonibus, Albanorum sociis, narrat, hausta esse docuimus e Stra-
bone, qai diversas Theophanis, Metrodori, Hypsicratis attulerat
memorias, quas in unum contraxit Plutarchus. Itaque etiam
capitis 46 initium, ubi verbis of κατὰ πάντα τῷ ‘Aletavdow
παραβάλλοντες αὑτὸν Theophanem significari supra vidimus
p. 310, ad Strabonem est revocandum. Idem Theophanes semel
etiam nominatim laudatur in Plutarchi c. 37, ubi narrat in
Novo castello (ἐν τῷ Kav φρουρίῳ) a Romanis expugnato
secretas Mithridatis repertas esse litteras; Θεοφάνης δὲ καὶ
ουτιλίου λόγον εὑρεϑῆναί φησι παροξυντικὸν ἐπὶ τὴν aval-
ρεσιν τῶν ἐν ᾿Ασίᾳ Ρωμαίων. Quodsi ex eis, quos tractavi-
mus, locis apparet ipsum Theophanem a Plutarcho non esse
adhibitum, hoc quoque loco eum Theophanis memoriam eidem
debere fonti, unde reliquis locis eam petivit, consentaneum est,
nimirum Straboni, quem in hypomnematis de Novi castelli,
1) Cf. imprimis Plut. c. 28 extr. = App. c. 96 et 115 == Strab. fr. 97
de piratarum reliquiis Solis aliisque Ciliciae in oppidis et Dymae a Pom-
peio collocatis.
21*
324 Paulus Otto
quod apud nullum praeterea scriptorem commemoratur, egisse
expugnatione elucet e fr. 115. Quae sententia etiam alia re
egregie confirmatur. Etenim Plutarchus non satis habet Theo-
phanis memoriam simpliciter referre, sed vehementer eam im-
pugnat verbis hisce: ὃ καλώς εἰκάζουσιν οἱ πλεῖστοι
χαχοήϑευμα τοῦ Θεοφάνους εἶναι τάχα μὲν οὐδὲν αὐτῷ τὸν
Ῥουτίλιον ἐοικότα μισοῦντος, εἰκὸς δὲ καὶ διὰ Πομπήιον, οὗ
τὸν watéga παμπόνηρον ἀπέδειξεν ὁ Ῥουτίλιος ἐν ταῖς ἧστο-
ρίαις. Quid? Nonne hic locus simillimus est illi de Ama-
zonibus'), ubi Theophanis sententiae Strabo opponit Metrodori
Hypsicratisque? Illi vero, qui a Plutarcho dicuntur of πλεῖ-
oro, quinam sunt? Peterus 1.1. p. 115 Timagenem huius sen-
tentiae esse auctorem probabiliter coniecit comparato loco in
6. 49 extr., ubi Timagenis laudantur verba, e quibus apparet
eum Theophanis malitiam bene perspexisse et libere notasse?).
Atqui nusquam praeter hunc locum Timagenes a Plutarcho
citatur nec fuit hercle auctor idoneus, quo Plutarchus in vitis
conscribendis uteretur’). A Strabone autem Timagenem sae-
pissime adhibitum esse certis testimoniis constat‘). Itaque veri
simillimum est Plutarchum hoe loco ut Theophanis, ita etiam
Timagenis memoriam e Strabone petivisse. Qua ratione etiam
una res optime explicatur, quae aliter iudicanti haud medio-
crem affert difficultatem. Nam si Plutarchus ipsum Timage-
nem inspexit, quomodo de hoc uno scriptore potuit dicere
εἰχάζουσιν of πλεῖστοι Nimirum Timagenes et Strabo,
qui Timagenis amplexus erat sententiam, Plutarcho sunt oi
σχελεῖστοι. Quae si recte disputavimus, etiam c. 49 extremum
fluxit 6 Strabonis hypomnematis,
1) Plut. c. 35 extr. = Strab. fr. 111.
2) Τιμαγένης δὲ καὶ ἄλλως τὸν Πτολεμαῖον οὐχ οὔσης ἀνάγκης
ἀπελϑεῖν φησι χαὶ καταλιπεῖν Αϊγυπτον ὑπὸ Θεοφάνους πεισϑέντα πράτ-
τοντος Πομπηίῳ χρηματισμοὺς xal στρατηγίας χαινῆς ὑπόϑεσιν. ᾿Αλλὰ
τοῦτο μὲν οὐχ οὕτως ἡ Θεοφάνους μοχϑηρία πεποίηχε πιϑανὸν ὡς ἄπι-
στον» ἡ Πομπηίον φύσις κτλ.
3) Cf. Peter 1. 1. p. 116.
4) Vide supra p. 224. 238.
Quaestiones Strabonianae 325
Neque tamen Strabo in his capitibus praecipuus fuit Plu-
tarchi fons, nedum unicus. Nam si Plutarchum comparamus
cum Strabonis fragmentis et cum Appiani narratione, satis raro
eum videmus consentientem cum illis. Immo ex Livio potius
longe plurima videtur hausisse propterea, quod saepe, ubi
discrepat ab Appiano, consentit cum Cassio Dione, Orosio,
aliis scriptoribus, qui Livii historias exscripserunt. Saepe
etiam in ambiguo res est. Itaque iam singula capita perlu-
stremus, ut quoad fieri poterit, investigemus, quae redeant ad
Strabonem.
Capita 30 et 31 maximam certe partem e Livio videntur
fluxisse '), ac ne capitis 31 initium quidem, ubi de Luculli in
Asia, constitutionibus a Pompeio ad irritum redactis consentit
cum Strabonis fr. 100, ad hunc auctorem rettulerim, quoniam
Livius quoque haud dubie similiter de his exposuit?).
In c. 32, quo pugnam ad Nicopolim commissam describit
Plutarchus, multis in rebus congruit cum Appiano; narrat enim
Mithridatem a Pompeio undique circumvallatum quadraginta
quinque dies restitisse, donec inopia laborans fugisset (cf. App.
6. 99); deinde Pompeium ad Euphratem aggressum esse Mithri-
datem in castris (cf. App. c. 99 84.}, non in itinere, ut tradit
Cassius Dio XXXVI 48; Mithridatis autem castra esse capta
et occisos esse πολὺ zielovag μυρέων (ef. App. c. 100 ἐς μυ-
efovc), cum Livius tradidisset periisse quadraginta milia (ef.
Eutr. VI 12. Oros. VI 4,5). In ipsa vero pugna enarranda
Plutarchus mire consentit cum memoria Liviana; nam ut Cas-
sius Dio 1. 1. 6. 49 et Orosius VI 4, 4 noctu pugnam commis-
sam esse dicit et Ponticos deceptos esse Romanorum umbris,
cum luna eis a tergo fuisset>); contra Appianus ὁ. 100 proe-
lium consertum esse narrat Gua ἡμέρᾳ. Quae cum ita sint,
1) Cap. 30 extr. de Pompei dicto cf. Cass. Dion. XXXVI 45; c. 31
de conviciis a Lucullo et Pompeio sibi invicem ingestis cf. Cass. Dion.
ib. 46. Vell. 11 33.
2) Vide Cassium Dionem 1.1 c. 46.
3) In hac una re paulum discrepant, quod Plutarchus ad occasum
vergentem, Cassius Dio et Orosius orientem faciunt lunam.
$26 Paulus Otto
Platarchum e Strabone et e Livio hic narrationem contexuisse
manifestum est. Quae in eodem capite Plutarchus de Mithri-
datis fuga narrat, haud dubie sumpta sunt e Livio; etenim
cum Appianus c. 101 Mithridatem cum hypaspistis et tribus
milibus peditam nonnullisque equitibus Sinoriam fugisse me-
moriae prodat, Plutarcho teste Hypsicratia uxor et duo tantum
comites regem secuti sunt, quod idem tradunt Eutropius VI 12,
Rufus Festus 16, Valerius Maximus IV 6 ext. 2.
In capite sequenti (33) agitur de Tigranis deditione. Quo
in capite duae res certissime ad Strabonis referendae sunt
auctoritatem, primum quae initio capitis exponit Plutarchus de
Araxis fluminis cursu, quibuscum conferas Strabonis fr. 105
et Appiani ὁ. 103, de qua re iam supra verba fecimus p. 299sq.
Praeterea ὁ Strabone petita sunt verba haec: ἐπὶ τούτοις ὃ
μὲν Τιγράνης ἤγάπησε καὶ τῶν Ῥωμαίων ἀσπασαμένων αἰτὸν
βασιλέα περιχαρὴς γενόμενος ἐπηγγείλατο στρατιώτῃ μὲν ἡμί-
Uvarov ἀργυρίου δώσειν, ἑκατοντάρχῃ δὲ μνᾶς δέκα, χιλιάρχῳ
δὲ τάλαντον, quae accuratissime conveniunt et cum Strabonis
fr. 105 et cum Appianic. 104. In reliquis autem rebus omni-
bus ab Appiano discrepans adeo consentit cum Cassio Dione
XXXVI 51—53, ut dubitari non possit, quin in his Livio usus
sit fonte.
Alia ratio est capitum 34—36, quibus describuntur Pom-
pei in Albanos Iberesque expeditiones, ubi nihil non e Stra-
bone videtur esse petitum. Etenim in c. 34 quae dicit Plutar-
chus de Iberum et Albanorum sedibus, leguntur in Strabonis
fr.107. Quae ibidem exponit de Cyro et Araxe fluminibus,
accuratissime congruunt cum Strabonis fr. 108 1). Denique ex-
trema huius capitis verba Strabonianae originis praebent indi-
cium, ubi Iberes gentem bellicosissimam fuisse narrat: οὔτε
yoo Πήδοις οὔτε Πέρσαις ὑπήκουσαν Ἴβηρες, διέφυγον δὲ xai
τὴν Μακεδόνων ἀρχὴν ᾿4λεξάνδρου διὰ ταχέων ἐχ τῆς
Ὑρκανίας ἀπάραντος. --- Deinde in c. 35 tradit Albanos Pom-
peio obviam processisse cum LX milibus peditum et XII milibus
1) Vide supra p. 299.
Quaestiones Strabonianae 327
equitum, sed male armatis pellibus ferarum. Quae egregie
congruunt cum Strabonis fr. 110. Quae vero in extremo capite
de Amazonibus dicit, iam supra vidimus (p. 309) deprompta
esse 6 Strabonis hypomnematis (cf. fr. 111. App. ¢. 103). Deni-
que quod in c. 36 init. narrat in Albania serpentium venena-
tarum multitudine Pompeium prohibitum esse, quominus ultra
procederet, de his conferas Strabonis fr. 112. Omnia igitur
haec e Strabone hausit Plutarchus. Unde vere petiverit, quae
in c. 36 copiosissime narrat de Stratonica, Mithridatis uxore,
nescio.
Totum deinde caput 37 e Strabone desumptum esse supra
p. 3238q. exposui.
In eis autem, quae reliqua sunt, capitibus (38—42) certum
Strabonis indicium nusquam potui investigare; nonnoullis locis
Livius manifesto tenetur, quem auctorem in hac parte Plutar-
chus maxime videtur esse secutus.
ADDENDA ET CORRIGENDA
Pag. 25 in adn. crit. ad fr. 5,28 adde: προσαναχαλύπτει (xeeit-
tov) τῶν πρ. ἐγνωσμένων Piccolos in Philol. vol. XVI p. 729, (πλεῖον)
τ. xo. éyv. optime Miller “Blaetter f. bayr. Gymn.’ vol. X 1874 p. 146.
p. 26 in adn. crit. ad fr.6,7 adde: πολλῷ ἐχεῖνοι μᾶλλον Madvig
advers. crit. vol. I p. 529.
Ρ. 26 in adn. crit. ad fr. 9, 10 adde: ἀπειλοῦντας van Herwerden
in Mnemosyn. N. 8. vol. XV p. 454.
p. 84 in adn. crit. ad fr. 16,5 adde: λιμῷ διεφϑάρησαν Cobet
miscell. crit. p. 120, διεχαρτέρησαν (ἕως οἱ πλεῖστοι vel πάντες λιμῷ
διεφϑάρησαν) πλὴν ὀλίγων Bernardakis symbolae crit. in Strab. (Lips.
1877) p. 27 84.
p. 85 in fr. 17,21 lege ἐπελθὼν pro ἐπελϑῶν.
p. 88 /r. 19 in testimon. vs. 2 lege εὐροούντων pro εὐροοῦντων.
p. 41 in adn. crit. ad fr. 23,11 adde: διὰ δὲ αὐτὴν τὴν ἀρετὴν
v. Herwerden 1. ]. p. 436.
p. 42 in fr. 25,4 lege ἀναμὶξ pro ἀναμίξ.
p. 48 in adn. crit. ad fr. 25,33 adde: ὁμώνυμον] ἐπώνυμον Cobet
1. 1. p. 122.
p. 46 fr. 26 in testimon. vs. 12 lege ταῖς pro ταὶς.
Ρ. 46 in adn. crit. ad fr. 27,2 adde: ἀπιϑανότητας Cobet 1. 1. p.
135 sq.; sed v. Bernardakis |. J. p. 378q. — Ibid. ad vs.6 adde: τὸ gv
σικῷ καὶ αἰωνίῳ nade — — προσοργισϑέντας ἀπελϑεῖν Niese emendat.
Strab. (ind. lect. Marburg. 1878) p. 9.
p. 47 in adn. crit. ad fr. 27,19 adde: xata ϑαλάττης ἔφοδον ov
χζατὰ τὸ εἰωϑὸς add’) ἀϑρόαν συμβᾶσαν Cobet 1. 1. p. 114, οὐχ delevit
Vogel in Philol. vol. XXXIX p. 348, neuter prospere; cf. Bernardakis 1. 1.
p. 22 sqq.
p- 48 in adn. crit. ad fr. 28,5 et p. ὅς in adn. crit. ad fr. 37,5
adde: μεταβῆναι Cobet 1. 1. p. 136; sed v. Bernardakis |. 1. p. 39.
p- 50 in adn. crit. ad fr. 31,6 adde: πέρα tov μετρίου Cobet 1. 1.
p. 127.
p. 52 ἐπ adn. crit. ad fr. 32,28 adde: καί τι ἱερὸν v. Herwerden
l. Lp. 436.
Quaestiones Strabonianae 329
p- 60 in adn. crit. ad fr. 43,4 adde: παρα τοῖς (8x) τῆς Κρήτης
ἰοῦσιν v. Herwerden 1. 1. p. 446. — Ibid. ad vs. 10 adde: ἤρατο) εὕρετο
Cobet 1. 1. p. 183; sed v. Bernardakis ]. 1. p. 49.
p. 66 in adn. crit. ad fr. 47, 10sqq. adde: οἱ δ᾽ ἐθαύμασαν — —
ἐπέτρεψαν δ᾽ οὖν Cobet 1. 1. p. 186, δ᾽ ἐθαύμασαν μὲν — — ἐπέτρ. δ᾽
οὖν Vogel 1. 1. p. 350, οἱ δὲ ϑαυμάσαντες --- --- ἐπέτρ. ὅμως Bernardakis
1. 1. p. 50.
p- 70 in adn. crit. ad fr. 56,4 adde: καὶ ἀποστήσαντες τυράννοις
αὐτὴν Madvig 1. 1. p. 558.
Ρ. ΤΌ in adn. crit. ad fr. 62, 12 adde: ov γὰρ ἦν Ἕχτωρ τάδε
(Eurip. Andromach. 168), verbis 6 ὑπερμαχῶν τῆς πόλεως ut glossemate
eiectis, Cobet 1. 1. p. 190 (cf. var. lect. 1873? p. 360); sed v. Bernardakis
lL p. 52.
pe 77 in adn. crit. ad fr. 64,29 adde: ὃ delet v. Herwerden 1. 1.
p. 449.
p- 78 in adn. crit. ad fr. 66,4 et p. 180 in adn. crit. ad fr. 134,
17 et p. 188 in adn. crit. ad fr. 146,42 adde: οὗτος ὁ ᾿Αρχέλαος vel
“Αρχέλαος v. Herwerden }. 1. p. 448.
Ρ. 80 in adn. crit. ad fr. 69,9 adde: οὕτως εὐροοῦντας Meltzer in
Fleckeisenii annal. 1875 p. 193, ὁμοίως ϑαρροῦντας Bernardakis in eis-
dem annal. 1876 p. 504 et Cobet 1. 1. p. 129.
Ρ. 81 in adn. crit. ad fr. 70,5 adde: πλεῖστον delevit Cobet }. 1.
p. 129.
p. 88 in adn. crit. ad fr.72, 1 vs. 3 lege p. 6008qq. pro p. 6068qq.
p. 84 in adn. crit. ad fr. 75, 1 adde: ἐχτροπῶν] ἐχροῶν Madvig 1.1.
p. 534.
p- 99 in adn. crit. ad fr. 95, 20 adde: ἄλυτον] ἀκώλυτον Cobet 1. 1.
p. 196; sic vel ἄνετον legendum esse putat etiam Bernardakis symb.
crit. p. 53.
Ρ- 100/1 in adn. crit. ad fr. 96,4sq. adde: ἑλόντος δὲ. τὸ ὄρος τοῦ
Ἰσαυρικοῦ et deinde πανοιχὶ Cobet 1 1. p. 196; sed v. Bernardakis 1. 1.
. 54.
: p- 110 in adn. crit. ad fr. 106, 9 adde: quod conieci scribendum
esse xal δὴ χαὶ, video iam Vogelium 1]. 1. p. 334 proposuisse.
p- 127 in adn. crit. ad fr. 130,5 adde: ἀνὴρ ἀξιόλογος (ὃς) καὶ
Cobet 1. 1. p. 197; sed v. Bernardakis 1. 1. p. 54.
pe 185 in adn. crit. ad fr. 144, 12 adde: ῥύσασϑαι] λύσασϑαι Cobet
Ἰ. 1. p. 197.
Ρ. 140 in adn. crit. ad fr. 148,7 adde: sed v. Madvigium 1. 1. p.
540, qui servata hic codicum memoria deinde pro xa) τοὔνομα ye scribit
καινὸν τοὔνομα γε.
p- 140 in adn. crit. ad. (γ. 150, 1 adde: Αἴδονοι (ἀδελφοὶ χαὶ συγ-
γενεῖς Miller “Blaetter f. bayr. Gymn.’ XIV 1878.
990 Paulas Otto
Ρ- 142 tn adn. crit. ud fr. 152, 2 adde: χατοιχοῦσι παροιζοῦσ,
Madvig 1. 1. p. 537.
p. 150 in adn. crit. ad fr. 158,5 adde: xata (ti παλειον ‘Pw
μαίων ἔϑος Cobet L 1. p. 185; sed v. Bernardakis 1. 1. p. 49 sq.
p- 162 in adn. crit. ad fr. 178, 8 adde: ταῖς ἄλλαι;} τεῖς chen fi.
6. salinis) Madvig 1. 1. p. 137 5q.
Ρ. 167 tn adn. crit. ad fr. 186,3 adde: ἐπιστὰς ἐπὶ τὴν — — προ-
otaciay v. Herwerden J. 1. p. 442. — Ibid. ad vs.5 adde: πράγμεσι de-
fendit Cobet 1. 1. p. 123 6q., idem vs. 6 pro χατεστήσατο scribit χατεχτη-
σατο; sed v. Bernardakis 1 1. p. 29 sq.
Ρ. 114 tn fr. 194, 1 lege IV 6,7 pro IV 5, 7.
p. 181 m adn. crit. ad fr. 206, 30 sq. adde: ὥρμησε {πέντε = £')
τάγματα ἔχων Cobet 1. 1. p. 195; sed v. Millerum ‘ Bl. f. bayr. Gymn.
XIV 1515.
μὴ
<j
ob
wo
Ὁ
εὖ
—> oot
νἷ
ΕΘ» ΟὉ Ow ὧν 0
>
Ὁ
b=
or
~~
ee
b> μπῶ fd pb pond
GS G9 BD == = OO OT OT nn me ὧδ me 69 OOAQD cla] OP 69 ὃ =
εῷ
w
SPUPVPPE SUPE D PPPPPP PETS ῬΡΌΡΡΡῬ ves
G2 mm
= ἢ»
3
«.
“ὦ ee μι" ὑπὰ
ὃ Bh 1 = ©
ae © (ὦ ΟὉ bo
141
o> et eb
σι σι σι
ἘΦ bo
153
pub bad pmb
σι σι ὦἱ
QO οἱ».
159
169
160
161
162
169
175/6
. 1166
180
1801
183
185
186
167/8
1861
, 188
191
64. rin v3,
106} (p. 299). 1015
(p. 326)
οὖν 45!
. 27>
. 6>
. 13¢
212
ἢ: τὰ 16. 181
1802 (p. 258). 1978
230 (p. 284)
s « « » 158
. 154
~ . 138
15) ©. 215. et:
᾿ 18°
. 148
. 14>
. 15
νον 179 (p. 257)
74%, 162. 180> ff
149 ©. 216. 258)
- ay
᾿ 164 (p. 258)
32 (p. 215. 238)
264, 157
τιν
9»
~~.
= (ὦ ih WD "» © © οὐ OD -ο OD ὦ »» ὦ =13 69 GW 1 Ὁ »» ὧν ὃ» ἃ». 2 09
<
oo bv
«Ὁ
—
=
<j
bere
pened
“Ὁ
pe
be
Ὁ
PSY Bs
=
be
Ὁ
rw ™ oo bo
Qa ped »» ἃ
oO
συ Ὁ Ὁ UP SEU DUDS veg
νῷ» =e Οὐ ὧν OD
2S SSDS 'S
CONSPECTUS FRAGMENTORUM *)
fr.
150 (p. 217). 195
δ 192
. 193 37>. 151 (p. 218.
289). 155°
193/4 152. 1554 (p. 218)
194 1564, 2134
194 156> (p. 217)
194/5 154 (p. 217)
196 . . 37° 153
199 1555 (p. 218)
400 1554 (p. 217)
203 ; 25 4
205 112. 194, 234
207 2324. 2338
210 ba Se: 199
213 148. 186°
214 . 28>
2171. ᾿ . di
228 . 1
235 . 236
237 . 22
238 . 69>
238/9 . 10
241 . 40
243 1975
248 | . 256
249/50 . 698
258 1914 ©. 270)
259. . ... . 229
2θ5... . 197°
272/38. . . . 19
277 . . 21
281 24
281. . . 14>
2900. 213>
p. 292/3 . . 278
293. . ew 28
*) Numeris cancellis inclusis indicantur paginae, ubi de singulis frag-
mentis agitur.
“ἢ
on
“ah 5.8
Ῥ'
Ἂν
eee φῷὰ ἤν. δα δὰ συ Se ee
κῇ τὮ»
4 4
=
β
ποτ TRE ee Eee ΡΥ ΜΝ ED
w&
ΔΝ et et
4
a
2.4
ων shy
we
ss
γδι.
ὧν ὦ» ἄ' Dit ἐν Ww
ea
Ns
ων
ιν
<4
Sewn = ew ee.
=
MYL-¢ . 4
ΜΓ. “44!
ΗΠ: 6 τ"
Bh. i.
ἯΙΜ. δ1:
WHO. elt 41
ἯΓ. 41"
His + : οἵ:
ΕἸ] ΧΑ] πω 481:
::. .; Si ici
ἘΣ. οτος 4.0!
τι. Sebo. BEEP
τῳ. ον, SR
τι ~ 6 - - BH
ce . . ἥδε
47% . . 4:
ib eS che τον
i - Ypbi, Ve
BO J 5 ae
w- : . Ἐ 188:
wo . . . « ZMebe
ee 4 ψτ' 2
vin 575 yp. SM.
vee το bp. “νι.
414... Weep ΣῈ
44 τὸ sp Pe Se
ο’ὲς 3. 146'
“- 455 op. 14.
sid. . 6 « Αι
διά, ΕΞ , 161
(ἀὴν . 239)
4τ- os “1: 185
477% 4)» a 291. Wily
SH . . lp. 25:
4“ 2. 2... AGT
4972. .... &
495) 2. -.ὄ 123.: 1:53
4936 103." (p. 294 adn.
2; 29% 3: 29%)
45. , 163* ip. 2%)
40. , .. 194
45. , . .. 1:6
4059. 464 fp. 21)
4979 . . 106° (p. 29%)
, As {359 ip. 29%. 326)
p- Hes 1 109. 2151p. 223)
541... 107* fp. 326)
Sut 1055 (p. 299. 326)
52 - » 118
502. | 10 (p. 3271
Gp. Ὁ Ὁ. 112 (p. 321)
eae
iL. 8h. PP DUB] τ Qh
τ
Γ
Le |
r
3
»Ἤ
ps
tt. Biel, Hh
Cz. nh “SE gy 27
$3: DH : hee
$$} iS 2 . lie
~ 3. £4 4 ἢ. Sd
SS. j.. 125 -& Ἢ 1.1.
By. τ ἃ TRE "κι.
τι 1 ὦ... i
33.22 2 2. SS gy Sh
+ jp. τὼς =I 3. πρῶ
8 6 . Set ae μένα"
51 ΤΥ ᾿ -
ipis . ἀπ:
8. 12 5, ΜῈ... ἘΞ
{, }:. ἴω. me "iy: envanitl τ
bp DM | SE. Sod
thy. Ret τᾷ Ohh TSH
Fp RIS | Se ἢ. SH
13 1.53 {ὦψ02υ'! Sg. 59)
8 3. ὡῦῦ . tik καὶ ἯΙ"
ip ie -. &
ep. $F 2. 2. 2... κι"
Pp. ΚΡ Sh? gy SFL Nit
μι τ᾽... -4 τὲ
1p δῖ δε. 6184 -p ἘΠῚ
Tp ΨΣ. 1551 gL δ:
2p δεῖ Φ{Ὁ. 1:15 αν
Spe |. ee og st
ΨΡ Ὁ 41. 1:8 ἐς. FIT
ἰ pews... oO
1 po Mm TA τ.
sw. τ
13 p. 34° . 111: Ἂ BM
14 p. S80 SS tp. Be Χο:
τ Φ. BS, WR
2. 345
18 p. 549 Σ
2% p. 355 4-. 142 Gp 3018.
ny
Mp. 556 62 135 sp 2
2,
32 p. 551: 1385 ip. 291. 30].
35)
33 p. 557. . 43» (Ὁ. 291;
33 p. 5575 . 93 tp. 291:
33 p. 535 100 (Ὁ. 325. 143
34 p. 555 66>. 134>¢p. 301).
146" ip. 241)
35 p.555 . . 174 (ᾧ. 32
ae
~~
[2]
aD
ad
Oo” ww NN = »"Ὁ
“Φ4ΦᾳᾺΆἈῃυὭἊο
wh ὦ bo
~
τὸν
᾿ξ
[nd
"9
Ὃ
RD "πο = = the phe ph ὦ GO ἢ “Ὁ
bw C9 BS bm ὦ ὦ 01 © Οὐ Ὁ "»Ὶ DW =1 69 ἂν» 9] A OW 6D = Οἱ 0D Θὺ σι) © Οὐ «2 “200 Ὁ = 6 WW WS »» ἂν ww BD =e ὦ ὦ" "»»
oo
Ὁ
σι
~~
Quaestiones Strabonianae
838
: eogr. fr.
. 5589. . . . 252 | XIV ἘΝ, 668/99 . . .. 958
.560 . . . . . 138» 3 p.669 .... . 2168
p. 560/1 . . 137. 211 4p.670 .... . 255
.561 . 4.2... «221 6p.671 ... . . 2178
. 861. . . . 85. 222 7 p. 671 . 964
. 562 . 48 (p. 295). 139 8 p. 671 91} ἐφ. 299, 302)
p. 562 . 42 (p. 202). 219 10 p. 672 . . 2038
p. 564 . . 183 14 p. 674... - . 159
p. 5661 . 1318 ©. 301) 14 p. 6145 . .253 (p. 16)
p. 567 . « 189. 2174 18 p. 676 . . . . 130
p. 567 99 (p. 220 adn. 1). 6,6 p. 684,5. 144 (p. 251)
132. 133] XV 1, 3 p. 6856, .
Ρ. 568 ... . . 190|/XVI1 1,16 p. 43... .. 4
p. 568 .. . 217> 18 p. 744 ......9
Ῥ. 568 . . "203°. 2174 19 p. 745 . 86°
p. 568/99 ... . 96> 23 Ὁ. 147 92 (p. 322). 160.
sq. p. 569 . . . . 217° 24 p. 141 . 89° 114
gq. p.574 . . . . 205 28 p. 748 1600», 209". 224»
p. 5745 . . . . 343 (p. 223)
p. 575/6 80 (p. 297. 319) 2,3 p. 749 90 (p. 239). 128
p. 578 . . . . 50. 210 (p. 301)
p.579 . . ... 49 7 p. 751 118
p. 594 . . 62 (p. 297) 8 p. 751 117.208. 209*(p.223)
Ῥ. 594/5 166 (p. 261 adn. 1) 9 p. 752 . 193 (p. 269 sq.)
p.595 ..... 61 10 p. 752 . εν 108
p.595 .... . 248 10 p. 1623 . 191 (p. 269)
p. 608/9 . 64 ΟΡ. 315) 10 p. 753 . . 120 (p. 231)
p. ne 87 @. sai ada, 2) 18 p. 755 . . . .. 121
p. 614 ..2.. 60 19p.755 . . . . . 10°
p. 617 8 ὃ Ὁ 23 p. 751. . . .. 122
p. 621 63 (p. 297) 26 p.758 ..... il
sq. p. 8623/4 ee 33 p. 760 . . . . . 1675
p. 624 . 118. Ὁ: 302) 34 p. 760 . » . « 20
p. 625 . 254 34-37 p. 760/1 . . . 123
p. 628 . 54 39 p. 762 . 186°
p 631 . . . .. 67 40 p. 7162/3 1248 (@. 14. 231.
p. 635 ..... 141 240)
Ρ. 637... . . 249 41 p. 763 . . 125 (p. 241)
p. 641... . 51. 200 46 p. 764/56 . 126 (p. 240)
p. 646 .. 192 διὰ 258) 46 p.765 ... . . 204
p. 646 . . 4,21 p. 779 . . 127 (p. 241)
p. 648 . os 201 XVIT1,6 p. 792 . . . . . 170
p. 649 . 52 . a 231 9p.794 .... . 244
p. 650 . 142 10 p. 795 . 245>
p- 654 .... =. 57° 11 p. 7195/6 . 1464 (p. 241)
p. 655 . . . . . 188 11 p. 796 664. 1345 (p. 301).
p. 657 . . . . . 250 1015 (p. 258). 168
p.658 .. . . . 207 (p. 255)
p. 659/60 . . . . 206 11 p.797 ... . . 2458
Ῥ. 664 95> 128ᾳ. p. 797/8 . . . 2468
p. 665 96°. 97° (p. 299. 13 p.798 . .. . . 147
302). 240 53 p. 819 . . . 2465. 247
p. 668 . . .. . 10° 3, 7p. 828 . . . 165. 178¢
334 Paulus Otto
Strab. geogr. fr. Strab. geegr. fr.
XVII3, S p. 529. . 72 (p. 256) ΧΥ͂Π 3,15 p. $33. . . 395. 1.40
9 p. 829 . . . 29>. 178. 20 p. $36. . 111. (p. 201"
12 p. $31. . . 30. 1155, 21 p. 937 . . 38 ip. 302)
13 p. 832 . . . . 2 29% 25 p. 840 7 (p. 13)
Meeller FHG
fr.iexitos.c. Ap ΠῚ... 1
2 ex Strab. geogr. XI19,3p.515 7 (p.78q. 178q.)
3 ex Ios. A. I. ΧΠῚ 10,4 . . 34 (p. 227. 238)
4 ex Tertall. de anim. 46 41 (p. 292)
5 ex Ios. A. I. XIV7,2. . . 55 (p. 228. 239. 295)
6 ex Ios. A. I. ΧΙΥ 1,2. . . 58 (p. 228. 297)
7 ex Plut. Sull. 26. . . . . 654 (p. 14. 314)
3. ex Plut. Luc. 28. . - . 88 (p. 313)
9 ex Ios. A. I. XIII 11,3 33 (p. 6. 227. 238)
10 ex Ios. A. I. XIII 12, 6 35 (p. 231 adn. 1)
11 ex Ios. A. I. XIV 3,1. 119 (p. 229)
125 ex Ios. A. I. XIV 4,3 1240p. 14. 231 adn. 1. 242. 243
adn. 1. 303)
12” ex Ios. A. I. XIV 6, 4
13 ex los. A. I. XIV 8,3.
14 ex Plut. τ 23...
15 ex Ios. A. I. ΧΥ͂ 1,,..
145 (p. 239 8q.)
169 (p. 7 215. 229. 302
187 (p. 254. 257. 281
214 (p. 227)
. 1)
INDEX NOMINUM
QUAE IN FRAGMENTIS INVENIUNTUR
Aba Olbae regina 203, 9.
Abeacus Siracum rex 172, 1.
Abrettene Mysiae regio 243, 8.
Abrettenus 243, 6.
Abus Armeniae m. 108, 15.
Academia 60, 4.
Acarnanes 238, 3; 257, 28.
Achaei 97, 13; 103, 11; Pontici 78, 2;
103, 7. 16; 104, 3. 7.
Achaia 257, 27; Pontica 103, 11.
Achilles 253, 18. 22.
Acholla Africae opp. 178, 9.
ae Armeniae regio 86, 34;
1, 15.
Acisene? Armeniae regio 86, 27.
a certamen quinquennale 238, 26.
9
Actiacus 226, 6; 237, 3; 239, 2; 242,
3; 243, 1; 245, 4: 251, 8.
Actium 238, 36; 244, 8: 251, 10.
Adherbal 30, 5.
Adiatorix 251, 6; 252, 3. 5.
Adobogione Mithridatis Pergameni
mater 175, 3.
Adonis 121, 14.
Adramyttenus sinus 17, 46; orator
53, 1.
Adramyttium 60, 1.
Adrapsa opp. Bactriae 5, 18.
Adrasteae mons prope Cyzicum 80, 15.
Aedepsus opp. Kuboeae 65, 4.
Aedui pop. nie 150, ad
Aegua? opp. Hispaniae 180, 3.
Aegyptii 58, 20. 23; 123, 2.4.8; 146,
48; 167,12; 186, 23; 238, 19; 246,
33
Aegyptus 58, 11. 15. 20; 64,8; 95,
17; 119, 4. 7; 144, 8: 147,15; 168,
3; 169, 4. 6; 186, 14; 245, 6; 246,
2. 313; 247, 2; 248, 4. 7.
Aemilia via 31, 7.
Aeneas 166, 8. 11.
Aeschines Milesius 141, 2.
Aesculapii aedes in Co ins. 250, 2.
Aesernia opp. Samnitium 69, 21. 24.
Aethiopes 246, 29.
Aethiopia 246, 13. 28.
Aetoli 257, 28.
Afranius (L.) 162, 1.
Agamemno 62, 9; 253, 18. 21.
Agathoclea Ptolemaei Philopat. mater
146, 3
, 3.
Agathocles Lysimachi p. 17, 6.
Agathocles Lysimachi P 17, 20.
Agrianes Thraces 68, 20.
Agrippa (M. Vipsanius) 213, 5; 236,5;
2 9 e
Aiax Telamonius 248, 3.
Aiax Teucri f. 203, 3. 8.
Alazonius fi. Albaniae 108, 5.
Albani 86, 10; 107, 2.8; 110,1; 111,
38.; 112,13 113, 3.
Albania 108, 2; 109, 4; 111, 1.
Alchaedamnus rex 191, 13.
Alesia opp. Mandubiorum 157, 8.
Alexander Magnus 5, 7; 17,7; 49,5;
51,3; 146, 2; 166, 3; 200, 3.
Alexander Bala 17, 56.
Alexander Hyrcani f. 35, 2; 124, 3.
Alexandria 64, 34; 226, 4; 244, 2.7;
245, 10: 255, 5.
Alexandrini 58, 16; 146, 14; 167, 1;
169, 2.
Alexandrinum bellum 169, 3.
Alexandrium cast. Iudaeae 124, 17.
Allifae opp. Samnii 69, 24.
226 Paaies Otto
Allebroges Galk Db. 31. ' Aces pep. Asse (72. 33.
Alpes m 25, 3. 23; B, 21. 33; 5.5: Ἀραπορα & Syvime fh 2 35 9; 12
3. 1211. τ“, 3. - 72 2 &
Amanides postac 134, 1; 295, 3. ι Spammes «Cebocus) ε Phrypiee £3. 1;
Amanes τὰ 134, 2; 36, 2 | BSR bs 207, 6.
Amasenses “5. *; 135°. 4; 211, £- Apeiles μὲ 234. 3.
Amaziz opp. Ponti δὴ, Ὁ. 115. 2.5.1. ᾿Ἀμεοΐδεοαυ Teses 61.15. 17. 5:
Amaitris 1. Papalsgomme 46. δ: 115.4
Amazones 77,2: 111, 2. Δ 6. 55.
235, 9.
Amisus u Ponti 53,2; 171, 2; 220.
Amyntas rex Galatiae 211, 3. 5. 12.
2. 25; 237, 21.
Anactorium opp . Acarnaniae 235, 35.
— Indacas 34, 4. 13.
Anas fl. Hispanise 13, 22.
Anaxenor citharcedus 201, 1.
Ang»lisene regio Armeniae min. 101,
13
Antaeus 72, 3.
Antigonus rex ludaeorum 214, 2. 4. 7.
Antigonus ab Apelle pictus 250, 3.
Antiochia u. Mygdoniae 92, 5.
Antiochia ἡ ΔΒ προς τῷ Πισιδίᾳ 217, 15.
Antiochia ad Daphnen 115, 2; 214,
5. 5.
Antiochis Achaei filia 17, 33.
Antiochus (Soter) Seleaci f. 17, 31.
Antiochus Magnus 9, 6; 17, 428.;
47, 2; "Ὁ, 4. 25.
Antiochus Epiphanes 1,5. 7. 14; 17,
56.
Antiochas Demetrii f. (Sidetes) 10, 17.
err ial Derbetes 129, 4; 217, 11.
ΓΒ Sisidis f. 46, 33.
Antipater procurator ludaese 169, 10.
Antipolis opp. Galliae 25, 24.
Antitaurus m. 56, 35.
Antonius, C. 124, 28; 161, 2.
Antonius, M. 161, 2s.; 171, 4; 200, 4;
201, 2: 203, 12; 204, 5; 205, 9
210, 5; 214, 1.7; 216,5. 8; 218, 4
220, 2; 223, 1; 224, 1. 12: 295, 3.
7; 226, 3; 230, 3; 237,2; 238, 18;
243,2.4; 244,4; 245,2, 185.: 248,
Apollo 77.3.5; Actims 238, 3 25. 27.
Apollodores Artemitenas 3.5.
24; 6, 4.
Apolloderes Athenienss 167, 6.
Apolodorus Pergamesus :
Apollodorea secta 234, 3.
Archelans eins filius 66, 1. 4: 134, 12.
134, 22; 146, 255. 217,23; ΕΠ
Arcton m. prope
Ardea opp. Latii 69, 2
Ardiaei pop. Dalmatiae 65, 2. 9. 15.
Arduenna silva 156, 10.
Arecomisci pop. Galliae 164, 1.
Arethusa opp. Syriae 191, 8.
9 τ.
Argonautae δύ,
Aria regio Persidis 5, 2.
Ariana 5, 5. 14.
Ariarathes rex padociae 17, 31.
Ariobarzanes rex Capp. 47, 14; 218, 2.
Aristio us A 57, 3.
Aristobulus Hyrcani f. 33, 2.
Aristobulos Alexandri f. 119, 5; 124, 3.
Aristodemus Nysaénsis Pompei ma-
gister 142, 5.
3; 949, 4; 251, 6. 10; 253, 9. 1] Aristodemus st barre it te libe-
25.
rorum magister 14
Quaestiones Strabonianae 337
Aristonicus Pergamenus 18, 2. 15. |Atropateni 86, 20; 225, 1; 228, 1.
Aristoteles Stagirita 64, 3. 5. 16. Attalicus 17, 3; 64, 12; 131, 6.
Arius Augusti amicus 255, 7. Attalus Attali I pater 17, 28. 33.
Armenia magna 86, 1. 10. 17. 23; | Attalus I 17, 33.
91, 1; 101, 6; 105, 2; 107, 6; 108,| Attalus II 17, 39. 53.
2. 3. 11; 109, 6; 215, 3; 225,5. | Attalus III Philometor 17, 50. 60;
Armenia minor 46, 7. 27; 86, 33;| 18, 2.
101, 2. 15. 18; 116, 7. 9; 131, 27; | Augustus imperator 140, 8; 197, 12;
135, 3; 138, 9. 200, 9; 204, 6; 210, 5; 226, 7:
Armenii 46, 3. 29; 86, 38; 87, 12;| 228, 6; 229, 2; 232, 4. 7; 235, 6:
89, 11; 95, 28; 109, 11; 114, 53] 238, 15. 31. 34; 242, 3; 243, 3. δ:
116,3; 215, 8; 224,3.12; 228,2.5.| 245, 6. 11; 246, 78.; 247, 3; 248,
Arsaces I rex Parthorum 4, 5. 24. 5; 249, 5; 250, 5; 252, 4. 14; 253,
Arsaces Pharnacis f. 137,13; 211,6.; 5. 28. 39; 254, 5; 255, 7; 256, 4;
Arsinoé Lysimachi uxor 17, 17. ι 257, 2. 1288. 32.
Arsinoé Cleopatrae soror 216, 9. Autariatae Lllyrii 68, 9. 13. 19.
Arsinoé opp. Ciliciae 216, 1. Autolycus 84, 13.
Artabri pop. Lusitaniae 13,5; 39, 2.: Azara opp. Elymaidis 9, 12.
Artanes Sophenus 86, 12.
Artavasdes rex Armeniae 105, 3;| Babylonii 86, 38.
223, 1; 224, 4; 226, 1; 227, 2. Babyrsa cast. Armeniae 227, 3.
Artaxata opp. Armeniae 86, 28; 91,| Bacchides dux Mithridatis 84, 7.
2. 53 227, 2. Bactra opp. Bactriae 5, 16.
Artaxias rex Armeniae 86, 6. 9. 24: Bactria 5, 1.
91, 3. Bactriana 4, 4. 13; 5, 14. 23. 25: 6,
Artaxiasata — Artaxata 91, 2. ι 2. 8.
Artemidorus Ephesius 104, 1. Bactriani 4, 24; 5, 11.
Artemidorus Cnidius 188, 3. Baenis fl. Lusitaniae 15, 12.
Aruaci pop. Hispaniae 16, 1. Baetis fl. Hispaniae 257, 24.
Arupini opp. Iapodum 232, 5. 8. Baetis? opp. Hispaniae 181, 5.
Arverni Galli 26, 2. 11; 157, 1. 6. 9.| Balbura opp. Lyciae 67, 4. 10.
Arxata opp. Armeniae 91, 3s. Balbus Gaditanus (L. Cornelius) 196,
Asander rex Bospori 173, 3; 175, 9.! 28. 10.
21. Balearides insulae 23, 3.
Ascalon opp. Iudaeae 169, 10. Bambyce opp. Syriae 118, 2.
Asia 17, 63; 47, 2; 48, 8; 53, 3;! Basgoedariza cast. Armeniae 101, 5.
54,4; 80,10; 131, 9; 140,8; 205,| Basoropeda regio Armeniae 86, 30.
11; 206, 6. 24. 31. 35; 209, 9: Bata opp. Ponti 104, 1.
230, 3; 245, 2; 257, 20. Belgae 37, 18; 149, 2; 153, 2. 5. 8;
Asianus 45, 73; 53, 2. 154, 2.
Asinius (C. Pollio) 169, 5. Belio fl. Lusitaniae 15, 11.
Aspionae satrapia 5, 20. ; Bellovaci Galli 153, 5.
Ategua opp. Hispaniae 180, 3. Belus 9, 7.
Ateporix 138, (3. Berenice opp. Cyrenaicae 177, 2.
Athenae 64, 29; 65, 2; 255, 5. Beroea opp. Syriae 118, 2.
Athenaeus Attali I f. 17, 39. Berytus opp. Phoenices 10, 23; 121,
Athenaeus Seleucensis 255, 3. 12
Athenienses 56, 1. 7; 57, 2; 83, 4. ! Bilbilis opp. Celtiberorum 73, 2.
Athenocles Atheniensis 83, 4. | Billarus artifex 84, 12.
Athenodorus Cordylio 159, 28.; 253, 3. | Bithyni 46, 11; 48, 3; 116, 19. 21;
Athenodorus Cananites Sandonis f.| 131, 7; 132, 1.
253, 4. 26. 40. Bithynia 46,14; 48,7; 62, 6; 116,
Atrebatii Galli 156, 7. 12. 24. 27; 257, 21. 30.
Atropatene 91, 4; 224, 9; 225, 6. Bituitus rex Arvernorum 26, 13.
Leipziger Studien. XI. Suppl. 22
Cor La” apr
Sheartise bert! Parse Nise Ὁ Σ
Bowe. at tie
μι... ok oe δια, τ ἢ
Grete ἥν, ΤΙ eke tL fe
rr
ween Variax W...
Signs coe Mattie th 2 TL
δου αν pep tated toe
Qnsk ταὶ τι Σ΄. Π:. te te
“' ᾿ mm |
Rresnanis δῷ sla Σ 7
Kars five fo oa
Lueyaran 7;
Σαμσαι αὐ 1165 π 18}. ail ue ἡ
to ἐλθὸν τὰν | Te Te
H
hanes, tad wens Le
fet stilt ΠΣ
Betas τ οἱ « whee ae ce OS
Say en) ae
Torys acin wee leit OEE. 6
bese ob! ik. τὸ το Σ t 1
rye ἢ, ous ibe he 3
ον oY Dye yr
Int apt Sages “28 Gaket ι΄
oui ao My Jae lees. =
a νὰ ἡ a Ot Σ οὖξ.
Brevi revan ΟΣ. ὁ
Cet os Re a a ee Σ΄.
yt
Cal t ἘΣΣ μος 20h. |
Case our Geers) τὸ 7 4
46 ow
(aa
9%. 3: °$%
Ἂ ‘ e og we eo- a 2
; ; τῇ “3. 5 eee
“΄ , ᾿ ,« “ “ὦν ΄ yf @
Ἔ 9% ; "2,2 ; [1 δι.
ν e or = ΄«“΄. ᾿Ψ Ὁ eq e =
oe “ . 4 é j "9 2° Te 2
“πα σ΄ a
ον. 4, 1. το ade
4; ἘΠ Pe he a 55."
1. 754, 4. 144, Gr 2
ΩΣ ΝῊ Opp 14,5} “πα τ,
Celauie εχ Ά Το ς 1
ἐκ ἢ pop Wi a essa τ", Tb,
mw, puis fast, γνδμ: 295, “,
Calydon oy p Bete, ὡς ἢ τ ἢ
Classaizis tae Ponts Van, ΤῸ.
Camis sept ok, -
(πριν μὰ Gu, '
Campi Martins 4! 4, 13,
(μη (0 Cravsuny 215, 9.
Canthum prom Britannine 155, 24.
πῆι:
“κεῖ ἸἼξ - ει =
ἽΠΠΩ: .- ὦ ΤΠ... BN. ae
ον τ τς, on —, 2 a.
ἌΣ «το Σ
WETS ‘lr os ἊΝ
eS Pa, - a
ET) tag Cm) each 6 oe Ce -π
“OES mn Jeupudse 4 be στ᾿ ς
Vata yyy Sot ee OT
Or at) τ ὦ».
“eet τὰ τ: ce !
ae | τα ἃ
CROLL ER τσὶ TL Ἢ σ΄.
Uw 0. Ὁ
GPU pe MU “Secures ee
est DMC Gir’ beste
“ete Οἷ7 τα. ott
ACU tk
Oe Poeet er Sua) Ch (Cte πὴ Se ὦ
UBT LUE το δες ΠΣ ΤΣ το
Lemp Ἀιπὶι τ. Ὶ
VERIRIL CRE. τ 1. ὦ 5
“ben πὸ hercy δ Σ κε τι
ΚΕΝ ΝΠ ΠῚ
παι τὸ ξ
ΠΕΣ Inert θοὸς, IT : :
"te ¢
Tet T2108 CLL ἢ
με πε ἢ a es | Σ,
“SV Tt 2 τὐσιπμε Cue &
i be εν ΤῊΣ tibems “2h. ς
Cages Spcecetpis Tesi oulecte
2... 7 &
Ciuc: cen ΤᾺΣ: ἸΣΣΊΣΩΣΣ ef Bist:
Cactecree pey Abe sf. he
Cots ler gee ioe Κλ τ - ὁ
feu, Mo Peoreicg τς το; .
Oy ee ΠΤ Σὲ δ κα
{κχ' “κεῖ mw. eh ee Pew σοι τὸς
vee Ine:us τῇ. δῖ δὲ 2%, 4.
Cephauecria ing. It, 2 4.
Ceraunia m. pars Caucasi 11. a
Cercutae pop. Apiae 104, 2.
Cercinna ins. ad Syrtim iis. 19.
Cereriy templum Enonae 1%, 2.
Chabum opp. Cherrouesi Taur. 45, 32.
Chacronea opp. Boeotiae 59, 1.
>
mt,
Quaestiones Strabonianae 339
Chalcedon opp. Bithyniae 46, 10;.Comarus portus Epiri 238, 32.
87, 5; 116, 15. Commagene regio Syriae 128, 1.
Chalcidenses in Kuboea 65, 7. .Commagenus 90, 3; 128, 5.
Chalcis opp. Syriae 120, 2; 121, 2; Comum opp. Galliae Cisalp. 148, 1.
191,11. ‘Coracesium opp. Ciliciae 10, 13;
Chaldaei Pontici 40, 26. 30. 216, 1.
Chalybes Pontici 86, 32. 'Corduba opp. Hispaniae 76, 1; 180,
Chanes fl. Albaniae 108, 6. 4. 9; 161, 1; 197, 2.
Chelcias Iudaeus 34, 3. 13. 'Corfinium opp. 40, 9.
Cherronesitae 45, 13. 35. 71. 'Corinthus 3, 3; 95, 14; 184, 2. 7.
Cherronesus (Taurica) 45, 30; 175, Coriscus Scepsius philos. 64, 2.
22. , Corsica 257, 25.
Cherronesus opp. 45, 1. 7. 'Corycus prom. Ciliciae 96, 6.
Chordiraza opp. Mesopotamiae 160, 2., Cos insula 55, 7.
Chorzene regio Armeniae 50, 81. . Crassus (P. Licinius) 18, 14. 18.
Cibyra opp. Pisidiae 67, 1. 6. Crassus (P. Licinius) 39, 11.
Cicero, M. Tullius 124, 28; 147, 2;' Crassus (M. Licinius) 55, 3; 160, 2.
161, 4. 1: 209, 8.
Cilices 10, 12. 18; 95, 1. 31. 46; Cratippus Trallianus 52, 2.
91, 288.5 144, 11; 217,178. Tra- Crecas auriga 103, 12.
cheotae 95, 42. Crenides = Philippi 198, 1.
Cilicia 10, 21; 95, 45 97, 12; 129, 2; Creta 38, 3: 43, 4; 97, 22. 29; 257,
130, ὁ. Tracheotis 203, 4; 217, 29,
235s. _Critasirus rex Boiorum 186, 12. 52.
Cimbri 27, 1. 13. 16. 18; 28, 3. 10: Ctenus portus Cherronesi τ, 45, 38.
37, 3. 11. 16. 21: 151, 3; 153, 5.. 43.
Cimiata cast. Paphlazoniae 42, 2. | Ctesipho opp. Assyriae 8, 2.
Cimiatene 42, 1. ;Culupene regio Ponti 138, 8.
Cimmericus Bosporus 27, 15. , Cyaneae insulae 44, 3.
Cimmerii 27, 15. i Cybistra opp. Cataoniae 129, 4.
Cinyras tyrannus Bybli 121, 13. Cyme opp. Aeolidis 18, 5.
Cirta opp. Numidiae 29, 11. Cyprii 144, 2.
Cleo latro 205, 5; 243, 2. ‘Cyprus 34, 10; 95, 17; 144, 3. 17.
Cleopatra Ptol. Lathuri mater 34,2. 109; 216, 10; 257, 30.
6. 103 55, 5. Cyrenaei 38, 2; 58, 6.
Cleopatra Selene 90, 4. Cyrene 58, 4. 11, 22; 257, 30.
Cleopatra Ptol. Auletae filia 144, 5;; Cyrrhestica pars Syriae 209, 2.
146, 8. 38. 47. 49; 147,33; 167, 38.;| Cyrus fl. Iberiae et Albaniae 86, 32;
16S, 3; 203, 12; 216, δ. 9; 217,: 101, 6; 108, 1. 9. 14; 109, 6. 9s.
25: 238, 19: 215, 3. 14. 215, 3. 6.
Clodius, P. Pulcher 144, 10. Cyziceni 50, 18.
Cuossii in Creta 43, 5. | Cyzicus §0, 2.
Cnossus 13, 13. 23. 26; 185, 1.
Coelesyria 119, 2. Daae Scythae 4, 6. 2088.
Cogaconus m. et fl. in Getis 186, 39. Daci 186, 51. 57. 61. 63; 233, 4. 1.
Coi 207, 2; 250, 1. 6. . Daedala opp. Cariae 95, 36.
Colchi 45, 6S; 104, 8. Daedala m. Lyciae 95, 37.
Colchicus 107, 4; 109, 3. 'Dalmatae 235, 1.
Colchis 46, 6. 9. 19. 32; $6, 11; 101, Damascus opp. 119, 2.
17; 106, 14; 116, 6. 10. 17; 131,!Danala cast. Galatiae 99, 4; 133, 5.
275 176, 2. Dandarii Scythae 173, 4.
Comana opp. Ponti 43, 35; 134, 2. Dardanii Illyrii 68, 10.
11. 23; 138, 12; 146, 27. 40; 174,| Dardanus opp. Troadis 61, 1.
2; 243, 9; 252, 2. Dastira opp. Armeniae min. 101, 14
22"
bal
Decucneu: valet Gelarun let. ἃ,
οὖ 1.
Ἰρριϑ ματι rex (με $45 Bhs tat.
cet PALL ews usa, ae Ὲ
λνοιυματα: ημμαάθιμμα τος “Papo
Huu St. Σ
Delica: (ge. attumeus πος 7,
eins #2 2 oath. we
τρίς ot τις ἀν
Demers (bur. it. τ F
Dewuevriu: Eatuvgem foo. ve.
Detur ὦ... cas Gaunt
ce τς
Deron opp. tata oo}
Dina $ .2: S.puedie Ga. ὦν ΜΡ δ
Diatiun. vpy chespensut
Dieyvl cer Gaeuerun τι 07
DinGeiiene mae Gevrun bb. Ὁ
λοιμόν μεν "Ἤιομε (veiw δι. F
Vi διμασοις Ft. ὅν.
Divovru: ὥνυδε o4. 2
fr;
ong.
Vivaorue Aachunyettenue 01’. Ὁ.
Divovitue tex Boctring 4. 25.
Vivourue Devpuu it, Σ τῷ tk 2k
Ἧς Og.
Duvrvowe rieroutome ὅν >. ἢ
Davpunatur Gur Nagase ἀξ vt
Merce
Divecur, τὐὐ, Ὁ.
λλνορυγας opp. Ουλλαιε 104. 6:
τυξ. ©.
Ἰλλνουκ τις — Cause tol. 2,
ον μῶρε Autucineus ZUG, Ὁ.
ον kh Cerusitue: τΌΣ. 1ς μὲ
Pemewviur τυ Fepilayorime 4». 2
Doteriue, Cu, Auengbarbue 2b. ἡ τὶ
14 «25.
“Ἄς Cn Auenoberuue ΧΟ], 4.
νυ με ρους στ κι Gawler 251.7
μονίας tection $5. 1. 8. 20. δὶ
Jdoryanus jue fratme 1 9%, τῷ, 25.3
fyruentia ἢ πα: 20. Zi,
Jerynemetun in Galatia 121,
Source ἢ. ἂς 12. 4.
Vurius £. εγωιλως A, 9.
Veyine opp. Achame “1. “. 15: 240,
De Adiaturigie { 1: Sh, 1s
15,
Bourgnes Galli 146, 7.
μηδ una de Vityussis ius. 23,
Ba μα αι Ἐ, 10,
Klaitieus sinus 11,
μι γμμς 9, 1,
45.
Pau: Utte
Emeen. pyr. 1". be
Laipyriun AstXaurkee Sa. ᾿ς
ἔπ os. ΒΙῸΣ fs Σ᾽ .5
a hues te. ἡ
Tpuesus o.. δὲ de 2
Lypirotae M320 8 ONS
Larus 207. 27
Lrastu: δύση polios 1. ἃ
ἔασι τς; ιν. ὡς
LtTusc: Ti. εἰ
Luwuense- ὗν
Lucrativa rez Isuctriae a. ὦ Σ΄
se
Lucratidis om. Lactreac ὦ. 1"
Juugusus ‘midius 748. &.
Lumener Lumen ὦ 1,
de
Lumene: 3 Shee
Lumeuet a. .7. hoe
Lumenee τὰ “4 Σ
Luunut serverum aun th. i τὰ
Luorpymut ie. Liparaeoram 2. 1,
Lupauri Ὁ}}.. Font τειν ὁ,
ELupuioriun opp. Onerrones: T
Laupuretee 4. AE. δὲς δὲ.
ae tea cae lass wr: eWeek
a εν TOR. ie Es oe
“πὰ. Bs 225. ἃ,
re
. wot
Lurops i
Juutiyaemut ΤῈΣ uctrine ἃ. Στὸ i. it
huteyvdemus Nvingensis 206.8 ta ΣῈ
Bbux:uut Pontus At. 1:
κε. G@ Maximus Aemibanns “".
igs, AE ee
Vimbria iC ἐπι δ, 4.
}laccut -L. Vasermes; ἀπ 4.
J sumimuiue. JT. 23. 27.
dortussa ἃ.
}regelee opp. Lati 22. 7.
drestani pop. δῶρ δε. 5.
Gabinius Α΄ 154. 18:
τς ὅν. 4° aa
145. 2: jar.
Gades 34. 4: ‘Nora 1%. 3; στη
Tat, 4, ἃ,
Gaditaul 151, 2; 1. 2.
Galatae 17. 35; 99,33 115,153 181.
2. Ὁ. 22, 29; 138, 3: 13 14: 173.
7 251, 73
Galatia 131,
Galilaga 124. 1"
(alii 25, 11; 26, 25. 25:
37, 4. 6; 68, δ: 155, 4;
55; 199, 3
ise. ΕΣ 217. 2. 4.
25. 4. ὁ:
iS, 1.
Quaestiones Strabonianae 341
Gallia 131, 4; 155, 29; 213, 1l;!Heptacometae pop. Ponti 102, 1.
Transalpina 149, 2; Narbonensis | Heraclea opp. Ponti 46, 5. 9. 15;
257, 25. Ι 116, 5. 17, 21. 23. 28; 254, 1.
Gallici populi 186, 52. | Heraclea opp. Syriae 118, 2.
Gallinaria silva in Campania 197, 7. Heracleo Dionysii p. 118, 3.
Gallograecia = Galatia 131, 8. 'Heracleotae Pontici 251, 8.
Gallus, Cn. Cornelius 247, 1. :Heracleum cast. Syriae 209, 2.
Gangra opp. Paphlagoniae 219, 3. «Heraeum Sami 249, 1.
Gargarenses pop. (aucasi 111, 8. 20. Hercules 26, 30; 249, 6.
27 ‘Hercynia silva 28, 2; 37, 2.
Garumna tl. Galliae 155, 14. _Herodes rex 204, 2; 214, 4. 11. 15.
Gazaca opp. Mediae 2235, 2. Heroum urbs in Aegypto 247, 3.
Gazelon opp. Ponti $3, 1. Hiera insula 21, 3.
Gazelonitis 131, 25. Hiericho opp. ludaeae 124, 16; 125, 1.
Gelae Scythae 111, 4. Hiero Laodicenus 210, 3.
Gergovia opp. Arvernorum 157, 6. ‘| Hierosolyma 34, 5; 123, 2. 223 124,
Germani 37, 21; 150, ὃ; 151,5; 153,. 6. 26.
4; 213, 7. Hierosolymitanum templum 1, 2;
Germanici populi 152, 2; 156, 2;! δ, 3.
bellum 213, 4. 1 Hispalis opp. Hispaniae 181, 2.
Getae 186, 1. 3. 7. 21. 37. 40. 47. 63. Hispani 14, 2; 25, 23; 106, 13; 180,
Gigartum cast. Syriae 121, 9. | 103; 197, 3.
Gindarus opp. Syriae 209, 1. puepanis 14,5; 23,1. 255 25, 12. 23;
Gogarene regio Armeniae 80, 31. | 4H. ulterior 257, 23.
Gorbeus opp. Phrygiae 190, I. jerepanie populi 13, 2.
Gordium opp. Phrygiae 205, 6. Homerus 253%, 18. 21.
Gordyaei pop. Mesopotamiae 86, 20; | Hortensius (Q. Hortalus) 158, 4.
So, 16s 114, 1. 1. | Hybreas Mylasensis 206, 3. 6. 18. 25.
Gortynii in Creta 43, 9. 21.
Graeci ὅ, 4. 19. 26; 25, 48.; 27, 16;! Hydara cast. Armeniae 10], 5.
29, 14; 44,4; 97, 24; 123, 9; 140,1 Hydarnes Persa 86, 3.
6; 148, 5; 238, 3. | Ydatos ποταμοὶ = Seleucia Pieriae
Graecia 43, 4; 58, 3; 62, 10. | 417, 3.
Graecus (adi.) 59, 5. 'Hypanis fl. Indiae 5, 8.
Gymnesiae insulae 23, 2. 4. | Hypanis fi. Sarmatiae 173, 4.
| Hy psicrates historicus 111, 7; 169,
Halys fl. 46, 3. 14. 16; 116, 3. 27.| 8; 175, 21.
30; 137, 2; 139, 1; 257, 20. | Hyrcania 6, 1. 8; 8, 10.
Hamaxia opp. Ciliciae 216, 2. Hyrcanium cast. Iudaeae 124, 17.
Hannibal 31, 2; 91, 2. | Hyrcanus rex 124, 3; 126, 3; 169, 2.
Hannibalicum bellum 24, 1. 7. 13.
Harmozica opp. Iberiae 109, 9; 215, 7.
Hector 62, 12. | Jaccetani Hispani 74, 2. 9; 180, 11.
Hedypho fi. Babyloniae 9, 13. | lalmenus Orchomenius 78, 2; 103, 17.
Heliopolis opp. Syriae 120, 2; 191, Iamblichus rex Emisenorum 191, 9.
10. Iapodes Illyrii 232, 1. 6; 233, 1.
Heliopolitae 18, S. Jason 84, 15; 103, 10.
Heliopolites pagus 34, 5. Iberes pop. Caucasi 86, 11. 30; 106,
Helvetii 37, 6. 8. 15; 151,1; 152, 1.
Hemeroscopium opp. Hispaniae 74,
8. 14.
Heniochi pop. Asiae 103, 1. 13; 104,
4. 8
Heniochia 103, 12.
10; 107, 2. 5. 98.3 109, 2; 110, 2.
6; 215, 2.
Iberus fl. Hispaniae 74, 5; 75, 1.
Icizari cast. Ponti 137, 7.
Iconium opp. Lycaoniae 203, 16.
Idumaei 20, 28.
Terie τῷ dispense “6 6: ΤΣ. Ὁ
Πρ wep. mappa ΤῸ i
Σ τ 2 MTT τ: τ ὡς ς
LaweHS ChE ὅττμε 1. ἡ
ὥτπ fib 5: ΤΣ Lath Cie Ὁ
auf OTTULnE ΠΣ
παῦσε TEI Lee ἐξ «
DUPE ΤΣ Seo “Σ᾿
SE τῆς iit 2S. ΠΟ τὰ
νος ἢ em Faepee εἴ 0b. ἃς
:, λαμ THE LG abies "πος Σ
meets 674. 2
oo hs πα 2ST
ea Tk δ᾽ ee τς το Se. τὰ
hess a e., . Me Δ΄“ "ἢ Σ ᾿
. τς ae
ιν. Σ΄ Σ τ΄, τ 207. τ΄ ΣΤῊ τι τ tas
ει opp. ἄς 7, τὰ. Ligcria 23. ¢.
Jeter Ξε, 4 τι 4: ἐὰ, bbs te. Ὁ Limes = Lecce τἰ τ’
£6 τ 233.3 Lietca τον Bess 7. ὩΣ:
Mas τ. τ τε τύ, 199 2 4 Lisars isso 2°. 9. 14
[tae 25, 25: 57, 124s, τ 6% τῶι Lins 3. Last ut Ὁ
οὗ, $9: τ. ὦ Lotcucse ἃ, Ligon. 3.4
ίω.ελ τὰ Corisier 4%. τς Lueciias 1. [{τεἶσῖξτε. 34. δτ-ιᾳΠὰ 2:
[αἱ ον; Παγασὰς 185. 1. ὁ τ 4, 5. ize ὅτι es tL”
1 πὸ portugs σκιὰ 155. 17. 4. 4: τῷ, ὅ: τς 2 Br τὰ 2.:
τα 25, 4. τὶ,
[τος 52, 12: 12%, 3: 12], 85: 191, Laceles (ΔΓ. Licisics. 77. :
12. Luerio 53, 7.
Juba 1 115, 3. 1%. 24. Luerizs Arvernus 25. 13.
Kuba 11 17%, 11. 1%; 257, 1%. Lazdsnum ΟΥΡ. Gadiae 105. :
Vidarw 20, 1: 2“. 5; 35, 4: 5%. 24; [μετ opp. Liguram 35. 3.
1:1“. 4. 83 128, 2: o's, 10. Leusitani 13, 24: 15. 3. 20.
Jadaei 1, 4. 15: 24. 4: 33, 7. 11: Lusitania 13, 2.
33,123 55,53 5, 5. 138s. 213 12’, Lycaones 217. 21.
%: 124,12; 124, 23 145, 3; 169, 7; Lycaonia 95. $; 2u3. 15: 411 16
294. 35 211, 6 κι τὺ Lycia 45, δι 67. 33 ὧδ. 378.: $6. 5
lugurtha 30, 5. 9: 178, 5.
Julia Joza opp. Hitpaniae 214, 4.
Juliopolis opp. Phrygiae 295, 7.
Juling 166, 9.
Tulue Aencae f. 166, 9.
Juppiter 203, 3; 249, 6; Abrettenus |
245, 6; Casius 147, 11; Larisacus
221, 4.
Labienus (Ὑ. Atins) 205, 10; 200, 22.
Lacedacmonuii 57, 9. 133 103, 12;
246, 27.
Lag«tas Strabonis avus 43, 15. 24. 26,
Jiagidac Aegypti reges 245, 15.
Lamus opp. Ciliciae 97, 11.
Laodicea opp. ad Lycum fi. 50, 1;
210, 2.
Laodicca opp. Syriae 193, 2.
Laranda opp. Lycaoniae 217, 12.
Lycii 67, 9; 93.
, Lycius (adi.) 95. 58. 51.
Lycomedes sacerdos Comanorum 114.
33 211, §; 252, 2.
Lycus fi. Ponti 135, 3.
Lycus fi. Coelesyriae 10, 22.
Lynx opp. Mauritaniae 72, 3.
| Lysias cast. ludaeae 124, 17; 191, 7.
j Lysimacbus rex 17, 6. 16. 19.
Macedones 5, 30; ¥. 5; 65. 11: Su.
2; 92, 4; 235, 13.
Macedonia 156, 9: 257, 27. 29.
Machaerus cast. Iudaeae 124, 17.
Macras campus Syriae 121. 1.
Macotae 45, 68.
Maeotis 4, 23; 27, 14; 45. 21. 61;
175, 22.
Magnesia opp. ad Sipylum 63, 2.
Quaestiones
Magnopolis opp. Ponti 135, 7.
Mandubii Galli 157, 8.
Marcellus (M. Claudius) 76, 2.
Marcellus (M. Claudius) Octaviae f.
253, 39.
Marcia Catonis uxor 158, 4.
Marius, C. 36, 1.
Marius (C.) eius filius 70, 4.
Marrucini 40, 2.
Mars 26, 30.
Marsi 10, 2.
Marsicum bellum 40, 8. 15; 69, 25.
Masaesylii Numidae 29, 8; 178, 14.
Masinissa rex 29, 3. 5. 9. 12; 178, 15.
Massilia opp. 25, 2. 32. 36; 26, 12.
Massilienses 25, 6. 21. 37. 41; 36,
4; 73, 135 163, 2. -
Massyas campus Syriae 120, 3; 121,
1. 3; 191, 11.
Masylienses Numidae 30, 3.
Mauritani 237, 2.
Mauritania 30, 1; 72,3; 165, 2; 178,
20.
Mazaceni Cappadoces 89, 11.
Medi 56, 29. 37.
Media 4, 3; 86, 3. 10; 228, 3.
Mediomatrici Galli 152, 2. 4; 213, 1.
Megalopolis opp. Ponti 138, 7.
Megara opp. Syriae 10, 8.
Menander rex Bactriae 5, 7.
Menapii Galli 155, 163; 156, 2. 6.
Menodorus Trallianus 231, 2.
Menodotus Pergamenus 175, 2.
Mermadalis fl. apud Amazones 111, 5.
Mesopotamia $6, 21; 89, 13; 90, 2;
9), 23 114, 9; 128, 43 191, 16.
Messala (M. Valerius Corvinus) 234, 1.
Messana opp. Siciliae 197, 11.
Metellus (Q. Caecilius) Balearicus 23,
9. 23
Metellus (Q. Caecilius Pius) 73, 2.
Methone opp. Messeniae 237, 1.
Metrodorus Scepsius $7, 2; 111, 7.
Metulum opp. lapodum 232, 5. 8.
Micipsa 29, 4. 9. 14; 178, 15.
Milesii 44, 2; 45, 18; 77, 1; 83, 3.
Miletus 141, 2; 230, 4.
Milyas regio Asiae 67, 3; 96, 4.
Minerva 9, 11; 249, 6.
Minius fl. Hispaniae 15, 13.
Minturnae opp. Latii 22, 2.
Misenum prom. Campaniae 197, 5.
Mithridates Ctistes 4), 3; 42, 3.
Mithridates Euergetes 13, 2. 11. 17.
Strabonianae 343
Mithridates Eupator 42, 5; 43, 17.
34; 44, 83. 45, 3. 22. 27. 32. 34.
48. 53. 56. 62. 69. 72; 46, 2. 9.
15. 19. 32; 48, 3; 49, 2; 50, 4;
51, 4; 54, 4; 55, 7; 56, 3; 58, 8:
59, 3; 61, 3; 62, 5. 14; 82, 2; 83,
6; 87, 6. 13; 89, 6; 93, 3; 94, 5;
98, 33 101, 1. 12; 103, 2; 115, 10;
116, 2. 17. 28. 32; 138, 45 146, 23.
51; 175, 43 200, 4.
Mithridates Pergamenus 169, 6. 9;
175, 2; 176, 5; 254, 2.
Mithridatica bella 52, 3; 57, 1; 60,
2: 62, 3; 50, 12; 85, 3; 104, 6.
Μιϑριδατισμὸς 53, 4.
Mithridatium cast. Galatiae 99, 4;
133, 4.
Moagetes tyrannus Cibyrae 67, 8.
Moaphernes praefectus Colchidis 46,
22: 93, 1.
Monetium opp. Iapodum 232, 5. 8.
Monoeci portus Liguriae 25, 2.
Morene regio Mysiae 243, 7.
Morimene regio Cappadociae 217, 6.
Morini Galli 155, 17; 156, 7.
Moron opp. Lusitaniae 15, 1.
Morzeus 219, 3.
Moschi 104, 8.
Moschica, regio Colchidis 176, 2; Mo-
schici montes 107, 7.
Moses 123, 4.
Mosynoeci Pontici §6, 32.
Mummius (L.) 3, ὅ. 8.
Munda opp. Hispaniae 179, 4; 180,
3, 53.
Mundas ἢ. Lusitaniae 15, 9.
Murena (L) 67, 9.
Mutina opp. Italiae 194, 5.
Mygdones pop. Mesopotamiae 9?, 3.
Mygdonia 92, 5.
Mylasa opp. Cariae 206, 2.
Myro statuarius 249, 3.
Mysia 243, 7.
Mysius 243, 7.
Mytilene 140, 2.
Nabataei Arabes 20, 3; 127, 1.
Narbo opp. Galliae 26, 12; 164, 3;
195, 4.
Neapolis OPP: Cherronesi T. 45, 33.
Neapolis = Phazemon 137, 4; Nea-
politis = Phazemonitis 137, 2.
Neapolitani in Italia 256, 2.
Neleus Corisci f. 63, 3. 8.
pies
Nemarvays. on. alise tie. 7
Nenemetiae ΜΚ
δ δι τρις (ste
Alithresnsis
NevepPeny Lae
Neeanas th oe car Leek
Qe: Sermnaus or
Nestor PRT lee ΟΝ
Nieresn ν᾿ ἢ ΠΣ ΠΣ 10. De
Χιρρησ 905 Δ ΠΟ 6. 19.
ΝΣ σι. nena Jers 707
Migs lea GIT De
WMaamedea . 2 oie ari ¢
Δ Δ ΡΣ Joe.
Χ }) «μηδ» mint '
QT ostvcyalis; spy ἄμμι Swe
ΡΞ al
Q ρηδης Μ}) Meer ns
icra ἘΠ᾿, be NTRS eztet
Roya yy kare
Δ μὴ 1) Weainn γα ει
ae αἰ ° 5 i
«εἱ "ἢ
rob.
Nova tat Cagntteras 21"
δα, Ὁ) Bere le)
AIR πὸ a | 4“.2}.}Ν}: “5.12
Noesav Cea τὴ σεν ὑπ be ἢ
Saas ab 29% ΕΝ am ΤΣ
δ κα τῶν 4. 7 "2 .
& "Δι eet 2) se ‘6
ΑΞ ἸΑΦᾺΔ ΤΣ ἢ
Dorr ΚΣ
ι ν᾿ 7 4 ‘ - " ted % ἐν μ᾿ i
NBG PT Ae aR Fe
Ope AR ΟΕ
έ,.:.5 “λ5 Asien 22°. 5
Σ
ΣΥΝ
vr ty oe Pe ae
Vat χη τι:
4,,..,5 ων
GG.& Ὁ
γα} 7γκ ta
1%%9, 2.
On ytep’. fra es
Os tebe fl, (46,
Oy ths ,.»νἃ “Ὁ.
4,}γ8.;."» fof. "Μμ Ϊ,' 8."
(γε ς [σις 41. ν τ
4γγε.}.ωμ6.1 7%, ": 5, 16.
Opehomerus opp Boeotiae 5, 1.
Orogtes Merpan 6, 3,
Ogee opp. Wispanias ΤΊ, 5. 9.
Cozun fl. Hactriag ἢ, 11.
230, £4.
“ἢ γ΄... “Ὁ, 1.
“γεν £05, 4.
“jae τ De
Jartltta
rites
Raw a) pe £3
Suu L
aus Jarehemumm ote
LGUIB ene
Σ ρα Stl) ONTTLae Lhe,
"ΠΣ 11. Cigar ag oe Oe
PUY Ys ἀπὼν ὦ 1ῸῦΘ 0
5 beet ATE ΜΗ Trpssouice ° 7
δώσ νη. daleartcom 2.
Sungei th. elo
Jyumnnwia ie,
μι on. Asami oo
Jalon 2.0.
ΠΏΣ mn. Dae neti 7 2,
: of
Σ ΓΕΙΆ io ote
᾿ WANA ti, + is ee, δες
ae to | _ ‘Labs «--. 2
ae ht iY Le] oe emma; 7 os
Μ δὸς
tb ᾿ς νὼ ne eee:
σπ ὁ Shamim ceo
CLOTR PS) ca eID Σ ὦ,
Pel ΟΣ εν δ
ae Pah er ae eG ἃς
yay a ae ai ON
ty Gey Se Pe ak ς
a avd a bes * Ὁ Τὶ ry wee ᾿
= ae > ον = = baa
. =>
Pasta} 7 4
τὰ τὰ ee ὙΠ, δ ΡΥ νῷ ἢ
fo. ΧΗ δ ἃ:
τυ hone δτ Σ .ν 5
Fbebe ns Sem lal ἢ
ratte τ Δι δ. :
ΓΤ Sh Shebnde ΤΣ f
r To. eS SS
πεν αὶ ZTE LT lhl.
ices ὩΣ τ δ τορι τον
Pere eS Σὸν 4 εἰ. -ὦ
3.
Pia: ΧΟΥ͂Σ ofD>. Bosporanircom 33,
Phazariea regio Pocti 134. 2: 133,
ag 12 τ, 3.
Pharase opp. Africae 17s, 12.
Pharnaces I 44. ": 9. 4.
Pharuaces II 137. "12: Wt, 2: 192,
2. 103,39 175, bys ler, 4. 209. 8.
Pharnacia opp. Ponti 46, 25. 31;
131, 26.
Quaestiones Strabonianae 345
Pharus ins. prope Alexandriam 170, 1.
Phaselis opp. Lyciae 96, 6.
Phasis opp. Colchidis 103, 8.
Phaunitis regio Armeniae 86, 30.
Phazemon opp. Ponti 137, 3.
Phazemonitis 137, 2. 5. 18; 221, 2.
Philadelphia opp. Iudaeae 124, 18.
Philetaerus Tianus 17, 11. 13.
' Philetaerus Attali I f. 17, 39.
115, 11; 116, 8; 117, 4; 119, 2;
121, 10. 14; 124, 4. 36; 126, 1;
128, 5; 131, 21. 26; 133, 4: 134,
11; 135, 6; 136, 13 137, 2. 16;
138, 2. 5; 140, 3; 141, 4; 142, 5.
7; 143, 1: 145, 2; 146, 30. 40:
148, 2; 162, 2; 163, 1; 167, 5. 10.
12; 180. 2 128.5 211, 11; 215, 8;
221, 1.
Philctaerus Dorylai frater 43, 19. 33. | Pompeius, Cn., Magni filius 180, 7;
Philippi opp.
245, 2; 253, 10.
Philippus V rex Macedonum 17, 36.
Phocenses 32, 17.
Phoenice δύ, 22; 89, 9; 95, 29; 123, |
34.
Phoenices 23, 13; 39, 3.
Phraata opp. Mediae 225, 3.
Phranicates dux Parthorum 208, 5.
Phrixus 17¢, 3.
Phryges 217, 18.
Phrygia Magna 217, 7; Epictetus
132, 2.
Phrynae pop. Indiae 5, 15.
Phthiotae Achaei 103, 11.
Phthirophagi pop. Caucasi 104, 9.
Picenum 40, 1.
Pieria regio Syriae 117, 2.
Pimolisa cast. Ponti 139, 5.
Pimolisene 139, 6.
Pinaca opp. Mesopotamiae 114, 3.
Piraeus portus 57, 10. 12.
Piraeus = Amisus 83, 5.
Pisae opp. Etruriae 31, 8.
acedoniae 198, 1;
Pompeius, M.,
197, 1: 230, 1.
Pompeius, 8., Magni filius 160, 9.
13; 197, 2. 8. 10. 16; 229, 1;
230, 2.
Theophanis _filius
140, 7.
Pontici 100, 6; 143, 6.
Ponticum regnum 101, 12; 133, 5;
Pontica provincia 116, 24. 30;
139, 2.
Pontus 41, 4; 42,4; 46, 1. 7; 60, 6;
78, 13 51, 7; 99, 2; 103, 15; 106,
14; 116, 1. 7. 213 133, 2; 134, 2.
233 146, 26; 174, 2; 243,9: 257, 31.
Populonium opp. Etruriae 71, 9.
Posidium prom. Aegypti 244, 1.
Posidoniug 7, 6; 21, 1; 27, 12. 17;
28, 1; 32, 12; 37, 15 45, 9; 98, 4:
107, 1.
Praeneste 70, 1.
Praenestini 70, 6.
Priamon opp. Dalmatiae 235, 5.
Propontis 80, 1; 257, 22. 91.
| Prusias rex Bithyniae 17, 58.
Prusienses Bithyni 8], 2.
Pisidia 67, 2; 96, 4. Pseudophilippus 17, 57.
Pithecussae insulae 256, 3. Ptolemaénses in Phoenicia 11, 3.
Pityus magnus portus Colchidis 104, ὅ. [ Ptolemais opp. Phoeniciae 11, 3.
Pityussae insulae 23, 2. Ptolemaei Aegypti reges 144, 2.
Placentia opp. Galliae Cisalp. 31, 4.) Ptolemaeus Lagi 146, 1.
Polemo rex Ponti et Bospori 173, 3;| Ptolemaeus Philadelphus 146, 2.
210, 4; 211, 8. Ptolemaeus Euergetes 146, 3. 9.
Polemo rex Olbae 203, 18. Ptolemaeus Philopator 116, 3. 10.
Pollentia opp. Balearidum 23, 5. Ptolemaeus Epiphanes 146, 3.
Poly bius historicus 7, 3. Ptolemaeus Philometor 146, 4.
Pompaedius dux Marsorum 40, 16.| Ptolemaeus Euergetes II Physcon
Pompeiopolis op. Ponti 139, 3. 146, 58. 10.
Pompeiopolis = Soli 97, 8. 16. ' Ptolemaeus Lathurus 34, 2. 11;
Pompeius Strabo (Cn.) 148, 2. 35, 1; 146, 6.
Pompeius (Cn. Magnus) 74, 11; 75,| Ptolemaeus Auletes 146, 7. 11. 30.
3: 90, 33 93, 12; 96, 208.; 97, 5. 35. 47. 54: 147, 3: 167, 2.
14. 19; 98, 2; 99, 5; 100, 1; 101], Ptolemaeus Auletae frater, Cypri
13. 17; 102, 1; 105, 2; 107, 13] rex 144, 5ss.
109, 10; 110, 3; 111, 3; 114, 10;| Ptolemaeus Ceraunus 17, 22.
Pisidae 217, 18.
ote
oR. ΖΣ
Ppreve m Σὺ, 23:76 3: TED
Pyrrssa sex Esti, Yo*. 12.
Ppi2grea 224. 22.
Pytkag.rema 184. δι,
Pye δ 22 ress {1
Paver “2. a: τας
ἔπ ρει Tracaccs 25°. 1.
4:01 cast, Chistes 242. 2
Ria: “65, Ὁ,
Khar. ‘tari ite syriaé isi, 13.
Bbhegici τ. 4
Fag te ΜΌΝ 5.
μευ 2. 2%, ὭΣ 57,
15%, 4% { 55, Bone
245, 2. ὁ». 5 Ἢ
sarin “8 fl. 3..5: 2»,
2 2. 19%, 4.
μερά 1τ, ths 67, 35 95. IS. 37:
97, 1%.
Bhodusa 9%, i; Ἰοὺ, 32.
Kbhoctaces tl. Albaniae 14%, 6.
Khoetceuses 245, 4.
thocteum opp. Treadis 24", 15.
TA ae
. 35S.
Roma 2, 2. 4; 18, 163 40, 11: 64,
275 69, ἢ ΤῊΣ, τς 116, 50; 104, ς;
17%, 2: 236, ἃ 250, 5: 255, 6.
ἢ: 12, 12. 163 13,
24; 0 δ Th, 8.1; 11, 35,
425, 56. 62, .", ὃς 19, 5. Ss 22,
$3 25, 25; 24, 2 25, 10. 29. 45)
26, 3; 2%, 2; WN, 6; $2, 4. 26; 45.
10; 38, 2; ee 5.10; 10, 53 43, 5.
25. 40, 44, “, 45, 5. 25, 47,
6; 5b, 55 5%, 9. 7. 9. 143 59, 2
61, 23 62, 2; bs, 4, 65,10; 6%, ὃ
11. “0; 64, 7.19; τὸ, 6; 72,
ih, 3S. 5; 50, 22. 258.3; SI, 1; δῦ
9.7; κκ, 63 95, 15. 21. $25 96, .2.
14. 173 97, 2. 9. 25: 105, 5: 114,
ύ, 10; ᾿ i he 20, 305 122, 3;
127, 38.3 1 : 130, 6; ‘134, 225)
135, 11. 15; iis, 4. 5. 21; 146,
25: 150, 1, 4, 125; 154, 7; 157, 3:
158, δ; τ. ον 163, 7; 165, 3;
166, 18.; ree % 151, 3: 182, 1;
163, 2; 154, cies: 1; 186, §. 19;
ne?
’
a
wterees
eat
ἣν
εν
ware δ᾽ δ.
vs
vty
>
6
3
Boucace tear 1. ἢ.
Baxrsisc: τὸ ϑασσλῖδΣ 45. 47
Mnszisam τ. δ ΊτοαΣ τὸ, τ
Sasae Araies τ΄. 3.
Sao Ba ΤΣ. Leg=ue 3°. 3.
Sagrlcx 7 s es 7
ἔα χει: GALI τὸ, 8. τἴ:
δ): "Ἐς το τς
Sarmcitcas $+, 2:
Samesata cpp. Syrive τῆς 2.
Sa CA AGS rex Erisetorc= ¢:!.
, Sams 2734. 1.
Saniobanes ἃ. Arbarise b-8, 5.
Sarton Atheredcr: Ρ. 233,
Saramene regio Poru $3.
Saracstcs rex Indise 5. 2.
Saraparae cast. Colchidis tus. 2:
215. 2.
Sardes ofp. one iv, 313 53. 2.
Sarditia 257.
Sarisa opp. Gordyenae 114. 3.
Sarpedon dux Syrcrum 13. 4.
Satalca opp. Mesopotamiae 118. 3.
Satyrua rex Bospon 45, 19.
Savus fl. Pannoniae 133, ΝΑ
Βοδῦγαβ (M. Aemiliusy 3]. 3. 7 be
Scepsis opp. Troadis 64, 1.9; $
Scilarus rex Scytharum 45, 5. ‘31. a
᾿ Scipio Aemilianus 95, 22.
ccipio, C. 148, 3.
ΠΡ ἂν Caecilins Metellus) 176. 2.
6. 12.
Scordisci * Galniae 28, 4: 37, 4; 68,
22 8.3; 186, 54.
Scordistae = Scordisci 68, 9.
Scythae 4, 5. 14. 23; 6, 2; 45, 7, 42;
111, 5.
Scythicus 4, 18; & 4.
Scythopolis opp. Galilaeae 124, fe
Degeatica opp. Pannoniae 233, 2.
Segobriga opp. Celtiberiae 73, 1.
Seleucia opp. ad Hedyphontem 9, 13.
Quaestiones Strabonianae 347
Seleucia opp. ad Calycadnum 217, 24;| Suessiones Galli 153, 6.
, i. Suevi Germani 213, 7.
Seleucia opp. Pieriae 117, 2. Sulgas fl. Hispaniae 26, 10. 23.
Seleucia opp. ad Tigrim 8, 1. 3. Sulla (L. Cornelius) 57, 5. 10. 14:
Seleucia cast. Mesopotamiae 90, 2: 58,3; 61, 2; 62, 13; 64, 28; 65, 1.
128, 4. 10; 69, 6; ΤΊ, 7; 134, 18. 21: 146,
Seleucus Nicator 5, 27; 17, 20. 31;|] 24. 42.
95, 25. Surenas dux Parthorum 160, 3.
Seleucus (Philopator) 17, 55. Syene opp. Aegypti 246, 13.
Sequana fl. Galliae 155, 14. 23. 25.|Symbace opp. Mediae 228, 4.
Sequani Galli 150, 3; 152, 1. Synoria = Sinoria 101, 7.
Seres Indi 5, 15. Syri 5, 26; 10, 3; 50, 35; 95, 18;
Sertorius 14, 8; 72, 4; 73, 2; 74, 6.| 127, 4.
10. 163; 150, 12. 'Syria 4, 2; 9, 6; 10, 15. 21; 86, 2.
Servilius Isauricus (P.) 96, 5. 7. 13.. 21; 89, 9; 90, 5; 95, 4; 119, 3;
19; 97, 4. | 123,°42; 127, 13 146, 18. 44; 167,
Seusamora opp. Iberiae 109, 9; 215,7.| 5; 209, 5.
Sextius (C.) 25, 31. | Syriaci reges 146, 19.
Sicilia 19, 1; 21, 14; 180, 10; 197, 3.!Syrtis 177, 2.
5. 17; 229, 1; 230, 2; 257, 286. ᾿
Side opp. Pamphyliae 95, 45. | Tagus fl. Hispaniae 13, 1. 5. 10. 20.
Sigerdis rex Indiae 5, 13. 24; 15, 4. 6. 9,
Sindice regio ad Bosporum Cimm. | Tanais fl. 173, 2.
45, 74. Tanusius historicus 72, 1.
Sinnaca opp. Mygdoniae 160, 2. Tapyri pop. Asiae 158, 1.
Sinnas cast. Libani 121, 7. i Tarcondimotus rex Ciliciae 130, 7.
Sinope opp. Ponti 43, 12; 44, 1; 84,; Tarentini 24, 2.
1; 182, 2. Taronitis regio Armeniae 86, 35.
Sinopis 139, 3. Tarraco opp. Hispaniae 23, 3; 74, 8;
Sinoria cast. Armeniae min. 101, 5. 15, 3.
Sinotium opp. Dalmatiae 235, 5. Tarsenses 253, 12. 14.
Sinuessa opp. Latii 197, 5. Tarsus opp. Ciliciae 159, 1; 253, 1.
Siraces pop. Caucasi 172, 1. Tasius dux Roxolanorum 45, 49.
Sisines rex Cappadocum 202, 3. ~Tatta lacus Phrygiae 217, 5.
Sisis Antipatri pater 46, 34. | Taurisci Galli 25, 5; 37, 5; 190, 12.
Smyrna 1S, 1; 192. 1. | 51. 60,
Soanes pop. Caucasi 104, 9: 106, 1.
Socraticus 63, 1. Tauromenitae in Sicilia 19, 6.
Sogdiana 5, 22. Taurus mons 4, 2; 17, 44; 95, 21.
Soli opp. Ciliciae 97, 8, 11.20; 203, 2.: 29; 96, 1; 130, 2; 217, 7. 173 257,
Tauroéntium opp. Galliae 25, 24.
Soloce opp. Elymaeorum 9, 14. | 20,
Sophax rex 29, 9; 115, 15. | Taurus cast. Iudaeae 124, 16.
Sophene regio Armeniae 46, 28; 86,'Tavium cast. Galatiae 99, 4; 133, 4.
27. | Tectosages Galatae 32, 1; 131, 4.
Sophenus 66, 12; 94, 3. | Telesia opp. Samnii 69, 21.
Sostratus Nysaénsis 142, 4. ; Teucer 203, 3. 6. 8.
Spadines rex Aorsorum 172, 3. ‘Teuristae Galli 28, 5; 37, 5.
Steropa uxor Dorylai tactici 43, 14. Teutones 37, 21; 153, 5.
Sthenis statuarius $4, 13. Thala opp. Numidiae 30, 8; 178, 4.
Stiphane lacus Ponti 137, 6. Thales Milesius 141, 2.
Stratarchas 43, 15. Thapsus opp. Africae 178, 8.
Strato tyrannus 242, 1. Thebais regio Acgypti 247, 4.
Stratonice uxor Eumenis 17, 51. Themiscyra opp: Ponti 79, 1; 111, 27.
Sucro opp. Hispaniae 23, 4; 74, 12.| Thena opp. Africae 17%, 10.
Live Music Archive
Librivox Free Audio
Metropolitan Museum
Cleveland Museum of Art
Internet Arcade
Console Living Room
Books to Borrow
Open Library
TV News
Understanding 9/11