Skip to main content

Full text of "Leipziger studien zur classischen philologie .."

See other formats


Google 


This  is  a  digital  copy  of  a  book  that  was  preserved  for  generations  on  library  shelves  before  it  was  carefully  scanned  by  Google  as  part  of  a  project 

to  make  the  world's  books  discoverable  online. 

It  has  survived  long  enough  for  the  copyright  to  expire  and  the  book  to  enter  the  public  domain.  A  public  domain  book  is  one  that  was  never  subject 

to  copyright  or  whose  legal  copyright  term  has  expired.  Whether  a  book  is  in  the  public  domain  may  vary  country  to  country.  Public  domain  books 

are  our  gateways  to  the  past,  representing  a  wealth  of  history,  culture  and  knowledge  that's  often  difficult  to  discover. 

Marks,  notations  and  other  maiginalia  present  in  the  original  volume  will  appear  in  this  file  -  a  reminder  of  this  book's  long  journey  from  the 

publisher  to  a  library  and  finally  to  you. 

Usage  guidelines 

Google  is  proud  to  partner  with  libraries  to  digitize  public  domain  materials  and  make  them  widely  accessible.  Public  domain  books  belong  to  the 
public  and  we  are  merely  their  custodians.  Nevertheless,  this  work  is  expensive,  so  in  order  to  keep  providing  tliis  resource,  we  liave  taken  steps  to 
prevent  abuse  by  commercial  parties,  including  placing  technical  restrictions  on  automated  querying. 
We  also  ask  that  you: 

+  Make  non-commercial  use  of  the  files  We  designed  Google  Book  Search  for  use  by  individuals,  and  we  request  that  you  use  these  files  for 
personal,  non-commercial  purposes. 

+  Refrain  fivm  automated  querying  Do  not  send  automated  queries  of  any  sort  to  Google's  system:  If  you  are  conducting  research  on  machine 
translation,  optical  character  recognition  or  other  areas  where  access  to  a  large  amount  of  text  is  helpful,  please  contact  us.  We  encourage  the 
use  of  public  domain  materials  for  these  purposes  and  may  be  able  to  help. 

+  Maintain  attributionTht  GoogXt  "watermark"  you  see  on  each  file  is  essential  for  in  forming  people  about  this  project  and  helping  them  find 
additional  materials  through  Google  Book  Search.  Please  do  not  remove  it. 

+  Keep  it  legal  Whatever  your  use,  remember  that  you  are  responsible  for  ensuring  that  what  you  are  doing  is  legal.  Do  not  assume  that  just 
because  we  believe  a  book  is  in  the  public  domain  for  users  in  the  United  States,  that  the  work  is  also  in  the  public  domain  for  users  in  other 
countries.  Whether  a  book  is  still  in  copyright  varies  from  country  to  country,  and  we  can't  offer  guidance  on  whether  any  specific  use  of 
any  specific  book  is  allowed.  Please  do  not  assume  that  a  book's  appearance  in  Google  Book  Search  means  it  can  be  used  in  any  manner 
anywhere  in  the  world.  Copyright  infringement  liabili^  can  be  quite  severe. 

About  Google  Book  Search 

Google's  mission  is  to  organize  the  world's  information  and  to  make  it  universally  accessible  and  useful.   Google  Book  Search  helps  readers 
discover  the  world's  books  while  helping  authors  and  publishers  reach  new  audiences.  You  can  search  through  the  full  text  of  this  book  on  the  web 

at|http: //books  .google  .com/I 


Google 


IJber  dieses  Buch 

Dies  ist  cm  digitalcs  Exemplar  eines  Buches,  das  seit  Generationen  in  den  R^alen  der  Bibliotheken  aufbewahrt  wurde,  bevor  es  von  Google  im 

Rahmen  eines  Projekts,  mil  dem  die  Biicher  dieser  Welt  online  verfugbar  gemacht  weiden  sollen,  sorgFaltig  gescannt  wurde. 

Das  Buch  hat  das  Uiheberrecht  uberdauert  und  kann  nun  offentlich  zuganglich  gemacht  werden.  Bin  offentlich  zugangliches  Buch  ist  ein  Buch, 

das  niemals  Urheberrechten  unterlag  oder  bei  dem  die  Schutzfrist  des  Urheberrechts  abgelaufen  ist.  Ob  ein  Buch  offentlich  zuganglich  ist,  kann 

von  Land  zu  Land  unterschiedlich  sein.  Offentlich  zugangliche  Biicher  sind  unser  Tor  zur  Vergangenheit  und  stellen  ein  geschichtliches,  kultuielles 

und  wissenschaftliches  Vermogen  dar,  das  haufig  nur  schwierig  zu  entdecken  ist. 

Gebrauchsspuren,  Anmerkungen  und  andere  Randl>emerkungen,  die  im  Originalband  enthalten  sind,  finden  sich  auch  in  dieser  Datei  -  eine  Erin- 

nerung  an  die  lange  Reise,  die  das  Buch  vom  Verleger  zu  einer  Bibliothek  und  weiter  zu  Dmen  hinter  sich  gebracht  hat. 

Nu  tzungsrichtlinien 

Google  ist  stolz,  mil  Bibliofheken  in  parfnerschafflicher  Zusammenarbeif  offenflich  zugangliches  Material  zu  digifalisieren  und  einer  breifen  Masse 
zuganglich  zu  machen.     Offentlich  zugangliche  Biicher  gehiiren  der  OfTentlichkeit,  und  wir  sind  nur  ihre  Hiiter.     Nichtsdestotrotz  ist  diese 
Arbeit  kostspielig.  Um  diese  Ressource  weiterhin  zur  Verfiigung  stellen  zu  konnen,  haben  wir  Schritte  untemommen,  urn  den  Missbrauch  durch 
kommerzielle  Parteien  zu  veihindem.  Dazu  gehiiren  technische  Einschrankungen  fiir  automatisierte  Abfragen. 
Wir  bitten  Sic  um  Einhaltung  folgender  Richtlinien: 

+  Nuizung  derDateien  zu  nickikommemellen  Zwecken  Wir  haben  Google  Buchsuche  Tiir  Endanwender  konzipiert  und  mochten.  dass  Sie  diese 
Dateien  nur  fur  personliche,  nichtkommerzielle  Zwecke  verwenden. 

+  Keine  automatisienen  Abfragen  Senden  Siekeine  automatisierten  Abfragen  iigendwelcher  Art  an  das  Google-System.  Wenn  Sie  Recherchen 
iiber  maschinelle  Ubersetzung,  optische  Zeichenerkennung  oder  andere  Bereiche  duichfuhren,  in  denen  der  Zugang  zu  Text  in  groBen  Mengen 
niitzlich  ist,  wenden  Sie  sich  bitte  an  uns.  Wir  fordem  die Nutzung  des  offentlich  zuganglichen  Materials  fiirdieseZwecke  und  konnen  Ihnen 
unter  Umstanden  helfen. 

+  Beihehallung  von  Google-MarkenelemenlenDas  "Wasserzeichen"  von  Google,  das  Sie  in  jeder  Datei  fmden,  ist  wichtig  zur  Information  iiber 
dieses  Projekt  und  hilft  den  Anwendem  weiteres  Material  iiber  Google  Buchsuche  zu  fmden.  Bitte  entfemen  Sie  das  Wasserzeichen  nicht. 

+  Bewegen  Sie  sich  innerhalb  der  Legalitdt  Unabhangig  von  Direm  Ver wend ungsz week  mussen  Sie  sich  Direr  Verantwortung  bewusst  sein, 
sicherzu stellen,  dass  Dire  Nutzung  legal  ist.  Gehen  Sie  nicht  davon  aus,  dass  ein  Buch,  das  nach  unserem  Dafurhalten  fur  Nutzer  in  den  USA 
offentlich  zuganglich  ist,  auch  fiir  Nutzer  in  anderen  Landem  offentlich  zuganglich  ist.  Ob  ein  Buch  noch  dem  Urheberrecht  unterliegt,  ist 
von  Land  zu  Land  verschieden.  Wir  kiinnen  keine  Beratung  leisten,  ob  eine  bestimmte  Nutzung  eines  bestimmten  Buches  gesetzlich  zulassig 
ist.  Gehen  Sie  nicht  davon  aus,  dass  das  Erscheinen  eines  Buchs  in  Google  Buchsuche  bedeutet,  dass  es  in  jeder  Form  und  iiberall  auf  der 
Welt  verwendet  werden  kann.  Eine  Urheberrechtsverletzung  kann  schwerwiegende  Folgen  haben. 

tJber  Google  Buchsuche 

Das  Ziel  von  Google  besteht  darin.  die  weltweiten  In  form  at  ion  en  zu  organisieren  und  allgemein  nutzbar  und  zuganglich  zu  machen.  Google 
Buchsuche  hilft  Lesem  dabei,  die  Biicher  dieser  Welt  zu  entdecken,  und  unterstiitzt  Autoren  und  Verleger  dabci.  neue  Zielgruppcn  zu  erreichen. 
Den  gesamten  Buchtext  kiinnen  Sie  im  Internet  unter|http:  //books  .  google  .coiril durchsuchen. 


!     I 


I    : 


-  1 


I 


lA 


liEIPZIGER  STUDIEN 


ZI7R 


CL^SSISOHEN  PHILOLOGIE 


HERAUSGEGEBEN 


vox 


G.  OUBTIUS  L.  LANGE  0.  BIBBEGE  H.  LIFSinS 


FUNFTER  BAND. 


LEIPZIG 

VERLAG  VON  S.  HIRZEL 
18S2. 


INHALT. 


S«ito 

PAULLUS  MIRSCH,  De  M.  Terenti  Varronis  Antiquitatam  rerum 
humanaram  librU  XXY 1 

FRANZ  YIOLET,  Der  Oebraach  der  Zahlw6rter  in  Zoitbestim- 

mnngen  bei  Tacitus 145 

THEODORUS  FRETER ,  Quaestiones  de  scholiorom  Aeschineonun 

fontiboB 237 

DERSELBE,  De  Aelii  Dionysii  et  Pausaniae  attidstanim  formalis 

oi  naXatol,  na^  roXs  naXatoiSf  xara  rovs  naXatovs 339 

LUDOYICI  LANGn  de  pristina  libelli  de  republica  Atheniensium 
forma  restituenda  commentatio.    Pars  posterior 393 


O 


53418 


r 


DE  M.  TERENTI  VARRONIS 

ANTIQUITATUM  RERUM  HDMANARUM  LIBRIS  XXV 


8CRIPSIT 


PAULLUS  MIRSCH. 


PRAEFATIO. 


M.  Terentius  Varro  quis  inter  ueteres  doctos  uiros  ibiBset 
quidne  stndendo  ant  scribendo  in  omnia  generis  litteris  artibus- 
que  profecissety  ante  triginta  quinque  annos  ne  coniectura  qni- 
dem  satis  quisquam  asseqni  potnit,  nnnc  omnes  Bcinnt,  post- 
quam  RitBchelins  Hieron3rmi  indicem  librorum  a  M.  Varrone 
compositoram  primus  et  aalgauit  et  enarrauit  clarissima  ilia 
eommentatione  ^die  schriftstellerei  des  M.  Terentius  Varro'  in 
Mus.  Rhen.  torn.  VI  p.  481 — 560  ^)y  ad  quam  omnibus,  qui  in 
his  studiis  operam  ponerent,  redeundum  esse  nuper  monuit 
Ribbeckius  in  Ritscheli  uitae  altero  libro  p.  131. 

Comparauerat  enim  Hieronymus  inter  se  Varronis  et  Ori- 
genis  opera  indioemque  librorum  utriusque  eomposuerat,  ut 
hie  quantum  scribendo  superasset  ilium  demonstraret. -)  Et 
Origenianus  quidem  index  integer  exhibitus  est,  Varronia- 
nnm  medium  interrupit  Hieronymus,  ne  'legentibus  esset  fa- 
stidium'. 

Publici  igitur  iuris  Ritschelius  hoc  fragmentum  fecit  et, 
qua  erat  acie  mentis  atque  ingenii  sagacitate,  ita  illustrauit, 
ut  id,  quod  altera  indicis  parte  ab  Hieronymo  omissa  fecimus 
detrimentum,  minus  graue  iam  uideatur.  Nam,  ut  indicis  aucto- 
ritatem  augeret,  Hieronymum  eum  apud  Varronem  ipsum  in- 


1)  Repetita  deinde  separatim  Bonnae  1847  et  in  Ritscheli  opuscu- 
lonim  tomo  III  p.  419  sqq. 

2)  UrlichsiaB  banc  indicem  e  codice  bibliothecae  S.  Yedasti  Atreba- 
tenslB  ab  Anglo  Htterato  paucis  exemplis  exscriptnm  innenit  et  cum  Rit- 
schelio  commanicaait 

1* 


4  PaoUus  Minch 

nenisse  demonstrauit ,  enarrauit  argamenta  libroraniy  quorum 
memoria  ad  nostra  tempora  permansity  reliquoram  numerum 
iusta  computatione  definiuit,  ut  iam  intellegere  possimus,  quanti 
sit  laboris  Varronis  fragmenta  coUigere  et  disponere  libro- 
rumque  integrorum  consilia  atque  argumenta  quaenam  fuerint 
eruere.  Gui  labor!  ferendo  uix  unius  hominis  uires  pares  niden- 
tur  esse.  Sed  uti  a  singulis  singulae  magni  oneris  particulae 
commode  ferri  possunt,  quamuis  totum  onus  unius  hominis 
uires  superet,  ita  studiorum  illorum  partem  tamquam  prouin- 
ciam  meam  elegi  banc,  ut  de  M.  Varrone  antiquitatum  Roma- 
narum  publicarum  auctore  quam  possem  accuratissime  inqui- 
rerem.  Et  boo  quidem  prooemio,  quid  nostrates  bomines  adbuc 
in  nostra  prouincia  indagauerint ,  paucis  percensebo,  in  ipsa 
dissertatione  pro  uirili  parte  quantum  possum  ad  baec  studia 
conferam. 

Triplici  modo  in  his  studiis  elaborauerunt  uiri  docti:  aut 
uniuersam  Varronis  memoriam  resyscitare  uoluerunt,  aut  in  sin- 
gula Varronis  opera  inquisiuerunt,  aut  quaenam  apud  scriptores 
inferioris  aetatis  exstarent  Varronianae  doctrinae  uestigia,  in- 
dagarunt 

niis  primo  loco  recensendis  annumerandi  sunt,  qui  in  re- 
liquiis  Varronis  coUigendis  et  emendandis  multnm  operae  coUo- 
cauerunt,  quod  fecerunt  R.  et  H.  Stephanus,  Riccobonus, 
Popma,  Turnebus,  Barthius,  P.  Victorius,  Muretus, 
Salmasius,  prae  omnibus  Lipsius  et  Scaliger.  Frag- 
mentorum  editionem  polliciti  sunt,  non  praestiterunt  Lipsius, 
Dousa,  Hauerkampius.  Quam  in  manibus  habemus  nouissimam, 
Bipontinam  dico,  est  Dortracena  anni  1619  repetita,  pro  illis 
temporibus  opus  sane  magnificum  et  industria  praeclara  isto- 
rum  hominum  dignum,  sed  quod  studiis  horum  temporum  Ion- 
gius  prouectis  nullo  modo  iam  sufficere  possit. 

De  uita  M.  Terenti  Varronis  librorumque  eius  temporibus 
diligentissime  uetera  testimonia  collegit  et  doctissime  interpre- 
tatus  estSchneideruSy  scriptorum  rei  rusticae  Latin,  tom.  1 1 
p.  217  sqq.,  cuius  uestigia  secuti  fere  nihil  noui,  quod  men- 
tione  dignum  esset,  eruerunt  Roth  'tlber  das  leben  des  M.  Te- 


De  Yarronis  Antiquitatam  rer.  ham.  libris  XXV.  5 

rentins  Varro'  Basileae  1857,  et  Boissier  '6tade  sur  la  vie 
et  les  ouyrages  de  M.  T.  Varron'  Parisiis  1861.0 

Vemo  ad  Ritschelium,  qui  primuB  post  longam  tern- 
pons  interaallam  nniuersa  Yarronis  stadia  eiusdem  quaestionis 
oincolis  comprehendit  et  uiam  in  reliquiis  disponendis  primis 
lineis  adumbraoit.  Et  imago,  quam  effinxit  Ttolvyqacpwrarov 
illios  et  '^undeconque  doctissimi  Romanomm  uiri',  sane  digna 
est  Varrone  illo,  qui,  ut  Angastini  uerbis  utar,  "^tam  malta  legit, 
at  aliqoid  ei  scribere  nacasse  miremar^  tarn  molta  scripsit, 
quam  malta  aix  qaemqaam  legere  potaisse  credamas\ 

De  antiqoitatibos  Romanoram  pablicis,  qaas  quidem  trac- 
tatari  samas,  haec  enamerat  Ritschelias  Yarronis  opera:  ani- 
aersam  doctrinam  amplexas  est  Yarro  ^Antiqaitatum  reram 
homanaram  libris  XXY',  singalares  praeterea  libros  de  rebas 
ad  antiqoitates  pertinentibns  composuit  hosce:  'libros  de  fa- 
miliis  Troianis^  "^libros  qaattaor  de  gente  popali  Romani',  'tri- 
boom  libram',  'reram  arbanaram  libros  tres^  'annalium  libros 
tres',  'de  aita  popoli  Romani  libros  qaattaor',  'Aetia'.^) 

Ad  Ritscheli  de  singalis  illis  operibas  qaaestiones  postea 
redeandom  est;  hoc  loco  alterias  airi,  qai  in  aniaersam  de 
stadiis  Yarronianis  optime  meritas  est,  Mercklini  labores 
percensere  oportet  Disserait  ille  in  qaaestionibas  Yarronia- 
nis, qaas  Dorpati  1852  edidit,  de  optima  aia  ac  ratione,  qna 
'plena  et  qaoad  fieri  posset  accarata  aitae  Yarronis  litterariae 
memoria'  redinte^aretar.  Et  tria  potissimam  censet  reliqaia- 
ram  Yarronis  editor!  agenda:  primam  totam  antiqaaram  litte- 
ranun  orbem  Yarrone  inferiorem  perlastrandam  esse  eo  con- 
silio,  at  qaid  ad  Yarronem  qaacamqae  de  caasa  referri  possit 
eraatar,  deinde  diligentias  et  uitae  Yarronis  et  libroram  eias 


1)  Viri  docti  quae  inde  ab  initio  hoius  saecoli  asque  ad  annum  68 
de  M.  Yarrone  omnino  elaboraaissent,  Mercklinas  etRieseus  retale- 
rant  in  Philologi  torn.  Xlllet  XXVII.  Nonnulla,  quae  suo  loco  addam, 
omiflerant^  nooi  fere  nihil  protulerunt. 

2)  QaibuB  addo  'librum  de  saecalis'  et  epistolam  ad  Oppianum,  quae 
ezatabat  in  Epistolicarum  qaaestionum  libro  quarto  et  erat  'de  officio  se- 
natos  habendi'. 


6  Paullus  Blirsch 

tempora  exploranda  esse,  node  et  libroram  reliquiaramque 
mutua  inter  se  ratio  perspiciatur,  et  ad  quaestiones  ancipites 
diiudicandas  fandamenta  stabilia  ponantur,  tertio  denique  loco 
medii  quoqae  aeui  recessos  dod  esse  neglegendos,  cum  con- 
stet  libros  Varronis  nunc  deperditos  illis  temporibns  in  mani- 
bus  hominum  doctoram  faisse.^)  Hoc  modo  quae  in  uniuer- 
sum  praecepit,  singulis  deinde  illustraait  exemplis,  de  quibus 
postea  agam. 

Transeunti  mihi  ad  ea  doctorum  hominum  studia,  quae  in 
singulis  Varronis  libris  antiquariis  restituendis  posita  sunt,  in 
ipsa  transitione  laudandus  est  Krahnerus,  qui  commentationis 
de  M.  Terenti  Varronis  Antiquitatnm  rerum  humanarum  et  diui- 
narum  libris  XLI  Halis  1S34  specimine  edito  primus  omnium, 
quern  ad  finem  Varro  libros  suos  composuisset,  demonstrauit, 
primus  librorum  Varronis  deperditorum  argumenta  restituere 
conatus  est. 

De  Antiquitatibus  rerum  humanarum  exponit  uir  doctus, 
quomodo  Varro  quadrifariam  dispertierit  libros  illos  XXV  2), 
quid  in  eis  scripserit,  quaenam  illis  ratio  intercesserit  cum 
'Gallo  Fundanio  de  admirandis',  cum  ^ephemeride  nauali'  et 
Mibris  quattuor  de  gente  populi  Bomani',  quam  denique  for- 
tunam  sint  perpessi;  quibus  de  rebus  omnibus  in  sequentibus 
prolegomenis  disputandi  locus  erit  aptissimus. 

De  Antiquitatum  apud  posteriores  scriptores  fortuna  et 


1)  Cetera  Mercklino  assentior,  quod  autem  tertio  loco  addidit,  nesdo 
an  oani  sit  laboris,  cum  locum,  quern  Mercklinus  ex  loannis  Saris- 
beriensis  Enthetico  attulit,  quo  uno  loco  Varronis  libros  nunc  deper- 
ditos medii  aeui  temporibus  lectitatos  esse  probari  possit,  probabilius  ita 
interpretemur,  ut  loanuem,  quippe  qui  inter  Graecos  Musaeum,  Varronem 
inter  Romanos  pro  doctissimo  haberet  legum  latore,  utriusque  compara- 
tionem  aut  de  sgo  ipsum  addidisse  aut  apud  allum  inuenisse  scriptorem 
cUcamus;  qui  quidem,  quis  fuerit,  nescimus. 

2)  Gf .  Aug.  c.  D.  VI  3 :  'in  sex  primis  (sc.  libris  Antiquitatnm  hum. 
Varro)  de  hominibus  scripsit,  in  secundis  sex  de  locis,  sex  tertios  de  tem- 
poribus, sex  quartos  eosdemque  postremos  de  rebus  absolnit  ....  Sed 
unum  dngularem,  qui  communiter  prius  de  omnibus  loqueretar,  in  capite 
posuit'. 


De  Yarronis  Antiqaitatum  rer.  hum.  libris  XXV.  7 

condicione  quod  Krahnenis  aliis  reliqunm  fecerat,  id  maxima  ex 
parte  praestitit  Grappens,  de  quo  postea  agam.  Quod  uero 
promisit  Erahneras  se  fragmenta  ex  his  libris  seraata  editamm 
esse,  id  Deque  ipse  neque  alius  uir  doctus  usque  ad  hune  diem 
praestitit;  neque  quisquam  adhue  in  ea  re  elaborauity  ut  siu- 
guli  uninseniusque  Antiquitatum  humauarum  libri  argumentum 
et  sommam  erueret;  nam  Krahnerus  in  partibus  quattuor  illis 
ab  Augustino  de  ciu.  D.  VI  3  traditis  acquieuit. 

In  solis  sex  de  temporibus  libris  cum  alii  studia  posuerunt, 
turn  Kettnerus  'kritische  bemerkungen  zu  Varro  und  latei- 
nisehen  glossatoren'  Halis  1868  p.  14  sqq.  etGruppeus  ^ttber 
die  bficher  XIV— XIX  der  Antiquitates  humanae'  Hermes  X 
(1875)  p.  51  sqq.,  quorum  sententiis  cur  accedere  non  possim, 
in  prolegomenis  demonstrabo. 

Reliquos  illos  Varronis  libros  antiquaries  praeter  Ritsche- 
Hum  et  Krahnerum  attigerunt  Mercklinus  Philol.  Ill  (1848) 
267  sqq.  de  Aetiis,  idem  Mercklinus  in  quaestionibus  Varronia- 
nis  p.  5 — 11  de  tribuum  libro,  p.  11—20  de  epistolicarum  quae- 
stionum  libro  quarto,  Kettnerus  'M.  Terenti  Varronis  de  uita 
populi  Romani  librorum  quattuor  quae  exstant'  Halae  1863, 
idem  Kettnerus  Warronische  studien'  Halae  1865,  p.  38 — 78 
de  quattuor  libris  de  gente  populi  Romani,  0.  lahnius, 
Hermes  II  (1867)  p.  235  'satura  de  rerum  urbanarum  libris', 
Urlichsius  ^die  an&nge  der  griechischen  ktlnstlergeschichte' 
1871  p.  37  sqq.  de  annalium  libris. 

Atque  haec  quidem  de  Varronis  libris  antiquariis.  Nunc 
dicendum  est  de  uirorum  doctorum  studiis  in  eis  scriptoribus 
positis,  qui  Varronianam  doctrinam  nobis  tradiderunt. 

Et  primo  quidem  loco  nominandus  est  0  d  o  f  r  e  d  u  s 
Mtlllerus,  qui  post  Spengelium  Varronis  de  lingua  Latina 
librorum  quae  supersunt  1833  edidit  doctissimisque  illustrauit 
annotationibus,  ut  aliis  copiam  faceret  tum  antiquitates  Ro- 
manas  ex  Varrone  emendate  et  diligenter  cum  aliis  scriptori- 
bus collato  melius  cognoscendi,  tum  quid  posteri  ex  Varrone 
sumpsissent  eruendi. 

Paucis  hoc  loco  Ten  Brinkium  commemoro,  qui  e  co- 


8  PaulluB  Bfirsch 

dicibus  denuo  collatis  edidit  'locum  de  urbe  Roma'  de  1.  L.  V 
41—57  Traiecti  ad  Rhenum  1855. 

Reuertor  ad  M  till  era  m,  qui  simili  cura  atque  in  libros 
de  lingua  Latina,  in  Verri  Flacci  reliquias  inquisiuit,  Fe8ti 
paginas  semicombustas  cum  aliornm  tum  Ursini  uestigia  secu- 
tuSy  qua  erat  animi  sagacitate,  egregie  plerumque  expleuit, 
aliorum  scriptorum,  imprimis  Varronis  uberrimos  locos,  quibus 
Festum  suum  interpretaretur,  diligentissime  undecumque  con- 
tulit:  quae  stndia  in  editione  Festi  de  significatione  uerborum 
1839  publici  iuris  fecit. 

Unum  alterumue  locum,  quem  Mtllleras  omiserat,  addidit 
Merkelins  in  Ouidi  Fastorum  praefatione  p.  GV.  'Festi  codicis 
quaternionem  XVr,  p.  359 — 376  M.,  denuo  edidit  Mommsenus 
Abh.  d.  Berl.  Akad.  1864.0 

De  Dionysi  fontibus,  ut  secundum  temporum  ordinem 
auctores  enumerem,  habemus  dissertationem  Kiesslingi  de 
Dionysi  Halicarnassensis  antiquitatum  anctoribus  latinis,  Lipsiae 
1858,  cuius  postrema  parte  inde  a  p.  38,  quid  Dionysius  in 
primo  libro  Qwjtiaixrjg  ctQxccioXoyiag  ex  Varronis  Antiquitatibus, 
quas  solas  in  usum  uocauerit,  sumpsisse  uideatur  expositum  est. 

De  poetis  unus  Ouidi  us  unde  sua  haberet,  inquisitum  est, 
et  primum  quidem  a  Merkelio,  qui  Fastorum  edition!  doc- 
tissima  addidit  prolegomena.  Qui  eum  secuti  sunt  Peter  us 
et  H  tils  en  us,  in  eis  quae  Merkelius  aut  explanauerat  aut 
inchoauerat  sese  continuerunt,  noui  fere  nihil  addiderunt,  ille 
quidem  in  Fastorum  editione,  sanissimo  iudicio  usus  et  cau- 
tione  necessaria,  hie  in  dissertatione:  'Varronianae  doctrinae 
quaenam  in  Ouidi  Fastis  uestigia  exstent,  Berol.  1880',  quae 
sine  uUa  certa  ratione  conscripta  uidetur  esse. 

De  Plinio  habemus  Brunni  de  auctorum  indicibus  Pli- 
nianis  disputationem  isagogicam,  Bonnae  1856;  nominandi  prae- 
terea  sunt  Oehmichenus,  'de  Varrone  et  Isidoro  Characeno 
Pliniin  libris  chorographicis  auctoribus  primariis',  in  Ritscheli 
Actis  Soc.  Phil.  Lips.  1873  tom.  Ill  p.  399  sqq.,  et  Detlefse- 
nus  'Varro,  Agrippa  und  Augustus  als  quellenschriftsteller  des 

1)  De  Gnippeo  sub  finem  hulas  praefationis  uerba  faciam. 


De  Yarronis  Antiquitatam  rer.  hum.  libris  XXV.  9 

Plinius  fttr  die  geographic  Spaniens^  in  commentationibus  in 
hon.  Mommseni  editis  1877  p.  23—34. 

PlatarchaS;  ad  quern  nunc  uenio,  omniam  maxime  ex- 
citaait  uiroram  doctorum  studia,  cam  in  Qnaestionibus  Romania 
et  in  oitis  Bomali  et  Numae  erebra  exstent  Varronianae  doc- 
trinae  aestigia.  Atque  etiam  legisse  Plntarchnm  ipsum  Yarronis 
Antiquitatam  libros  demonstrare  eonati  sunt  Lagus,  Tlutar- 
chus  Yarronis  studiosus'y  Helsingfors  1847,  etThilo,  ^deVar- 
rone  Plutarchi  Quaestionum  Romanarum  auctore  praecipuo\ 
Bonnae  185^3. 

In  eandem  sententiam  discesserunt,  ut  nonnullos  nominem, 
Mercklinus  de  Yarronis  Aetiis,  Kettnerus  de  uita  populi 
Romani,  Leo,  ^de  Plutarchi  Quaestionum  Romanarum  auctori- 
bus^  Halis  1864,  Hermannus  Peterus  'quellen  Plutarch's 
in  den  biographien  der  R5mer'  Halis  1865. 

At  Plutarchum  Yarroniana  sua  per  lubae  oitioioTrjTag 
accepisse  affirmarunt  Heeren,  'de  fontibus  et  auctoritate  uita- 
rum  parallelarum  Plutarchearum  commentationes  quattuor\  Got- 
tingae  1820,  Soltau,  'de  fontibus  Plutarchi  in  secundo  hello 
punico  enarrando',  Bonnae  1870,  Barthius,  'de  lubae  o/<oio- 
Tjjacy  a  Plutarcho  expressis  in  Qnaestionibus  Romanis  et  in 
Rumulo  Numaque',  Oottingae  1876,  Olaesserus,  'de  Varro- 
nianae doctrinae  apud  Plutarchum  uestigiis',  in  Stud.  Lips.  IV 
(1881)  p.  159  8qq. 

Suetoni  fragmenta  praeclarissime  enarrauit  quaes tiones- 
que  doctissimas  addidit  Reifferscheidiusl860.  De  Yarro- 
nis et  Suetoni  mutua  ratione  quae  non  recte  uideatur  iudicasse, 
postea  disserendi  erit  locus. 

De  Sexto  Pomponio,  cuius  'de  origine  iuris  et  omnium 
magistratuum'  fragmentum  in  Digestorum  primi  libri  titulo  se- 
cundo seruatum  est,  scripsit  S  a  n  i  o  '  Yarroniana  in  den  schrif- 
ten  der  rOmischen  juristen'  I  Lipsiae  1867,  qui  argumentatione 
aut  temeraria  aut  omnino  nulla  adhibita  omnia  ad  Varronem 
referre  uoluit.^) 

1)  Sed  qui  niminm  probat,  nihil  probat;  atque  id  potissimum  est 
cauendum,  ne  Yarrooiaoa  studia  turpemus  immodica  coniiciendi  libidino 


10  Paullus  Biirsch 

De  Censorino  et  Solino  quae  cam  alii  tarn  Gruppeus 
annotauernnt,  alio  loco  proferam. 

'De  Macrobi  Satumalioram  fontibos'  dispntanit  Wis- 
sowa,  Vratislauiae  1880;  landandi  praeterea  sunt  Grnppeas 
et  Kettnerus  'beobachtnngen  fiber  die  benatzong  des  Verrinfi 
Flaccus'  1879. 

AugnstiDum  omnino  non  inspexisse  Varronis  Antiquita- 
tam  libros  KrabDerus  de  Varronis  Gurione  p.  8,  Kettnerus  stad. 
Varr.  p.  40,  Gruppeus  in  commentationibus  in  hon.  Momms. 
p.  546  sanissimo  iudicio  annotauernnt.  Ad  indicem  Varronia- 
num  tantummodo  pertinent  ea,  quae  Franckenus  disputauit 
de  Varronis  fragmentis,  quae  inneniuntur  in  libris  Augustini 
de  cinitate  Dei,  Lugduni  Batau.  1836. 

Inter  reliquos  ecclesiae  doctores  Isidorus  unns  in  quae- 
stionem  uocatus  est  a  Kettnero  uarr.  stud,  priore  parte. 

Duo  sub  finem  huius  relationis  docti  homines  laudandi 
mibi  sunt,  qui  de  uniuersa  Varronianorum  fragmentorum  tra- 
ditione  disputauerunt,  Mercklinuset  Gruppeus.  £t  illius 
quidem  uiri  de  Varrone  optime  meriti  hue  pertinent  Me  Var- 
ronis tralaticio  scribendi  genere  quaestiones',  Dorpati  1858,  et 
Me  Varrone  coronarum  Romanarum  militarium  interprete  prae- 
cipuo  quaestiones',  Dorpati  1859.  Tralaticium  id  genus  scri- 
bendi nominat,  quo  auctores  ueteres  tacite  aliorum  sententias 
atque  adeo  uerba  exscripserint,  quod  tribus  exponit  exemplis, 
Valerio  Antiate,  Curiatio,  C.  Granio  Liciniano  cum  Varrone 
compositis.  Altera  commentatione  probauit  Varronem  in  Anti- 
quitatum  bumanarum  libro  Me  bello  et  pace'  scripsisse  de  co- 
ronis  militaribns,  ilium  Varronis  locum  per  libros  de  uerborum 
significatione  dispertiuisse  Verrium  Flaccum,  in  memorialium 
librum  XI  transtulisse  Masurium  Sabinum,  cuius  memoriam 
Gellius  seruasset;  Varrone  et  Masurio  usum  esse  Plinium. 


neue  omnia,  non  solam  quae  interioris  sint  doctrinae,  sed  etiam  trita  et 
a  quolibet  alio  scriptore  tradita,  ex  Varrone,  qui  de  omnibus  sane  rebus 
scripserit,  petita  esse  contendamus.  Idem  cadit,  ut  id  hoc  loco  addam, 
in  Dirksenum,  quippe  qui  Taciturn  in  Annalibus  saepissime  ad  Var- 
ronem recurrisse  sibi  persuaserit 


De  Yarronis  Antiquitatam  rer.  hum.  libris  XXV.  11 

Grnppeiis  deniqae  in  egregia  dissertatione  'die  fiber liefe- 
rung  der  brnchstlicke  von  Varro's  ADtiquitates  rerum  huma- 
Daium^  quae  est  in  commentatiombas  in  honorem  Th.  Momm- 
seni  editifl  BeroL  1877^  p.  540—554,  inqoisiuit,  unde  ei  scrip- 
tores,  qui  fragmenta  ex  Antiqaitatibos  hnmanis  cum  titulo  iiuias 
operis  afferrent,  ilia  sumpsissent  %  qnaestionemque  paene  ab- 
soloit  de  Valerio  Maximo,  Plinio,  Festo,  Geliio,  Gensorino, 
Maerobio,  Semio  reliquisqne  Vergili  commentatoribas ,  Pri- 
Bciano,  Diomede,  Gliarisio,  Nonio  grammaticis.  In  graecos 
aactores  Dionysium  et  Plutarchum  non  ipse  inqnisiuit,  sed  de 
his  Kiesslingi  et  Thilonis  indicium  fecit  suum. 

Haec  hactenus  de  bis,  quae  uiri  docti  usque  adhuc  prae- 
stiterunt;  paucis  addam  quid  nobis  in  hac  prouincia 
elaborantibus  reliquum  sit. 

Ac  primum  quidem  in  uniuersum  praeter  ilia,  quae  Rit- 
schelins,  Mercklinus,  alii  de  uia  ac  ratione  in  his  litteris  ad- 
hibenda  disputauerunt ,  Varroniana  studia  magnum  fructum 
captura  esse  mihi  persuasi,  si  et  Varronis  fontes  accnratius 
perquisiti  et  ei  scriptores  in  quaestionem  uocati  emnt,  qui  post 
Varronem  fuerunt  neque  ipsi  aetatem  tulerunt,  sed  Varronia- 
nam  doctrinam  nostris  auctoribus  tradiderunt.  Varro  enim  iam 
inter  aequales  magna  doctrinae  fama  ferebatur  neque  ipse, 
qood  ab  aliis  exploratum  esset,  facile  ignorabat;  quin  etiam 
omnes  alias  ueterum  uirorum  doctorum  et  aequalium  sententias 
in  libris  suis  referebat,  quo  factum  est,  ut  illorum  auctoritas 
obrueretnr,  et  e  Varrone  antiquae  eruditionis  copiae  hauri- 
rentor.  Qua  re  consentaneum  est,  quae  seruata  sint  ex  Fuluio 
NobiliorCy  lunio  Graccbano,  Aelio  Stilone,  Gloatio^),  aliis,  ea 
a  M.  Varrone,   quern  eorum  opera  in  componendis  libris  suis 


1)  In  quo  id  unam  dolendum  est,  quod  uir  doctus  illos  auctores  plane 
negiexit,  qui  Antiquitatam  memoriam  ita  nobis  seruarunt,  ut  ipsum  opus 
numquam  laudarint. 

2)  De  Cloatio  cf.  Fest.  141. 189. 193. 213.  309. 318.  Eum  Teuffel.  rOm. 
litt  343, 5  sub  Traiano  fuisse  coniecit;  sed  Aeli  Stilonis  aetate  eum  scrip- 
sisse  testator  Feat.  141. 193  coll.  309,  et  a  Varrone  in  usum  uocatum  esse 
apparet  ex  eis,  quae  infra  cap.  in.  disputaturus  sum  coll.  Fest.  213. 


12  PauUtts  Mirsch 

adiisse  constat,  relata  et  posteriori  aetati  tradita  esse;  nee 
dubito,  qnin  illornm  frnstula  colligentes  noua  inuestigemos  Var- 
ronis  fragmenta.  Quod  uero  dixi  de  Varronis  compilatoribus, 
quorum  scripta  interierunt;  cogitani  cum  de  aliis  turn  de  luba 
rege,  Fenestella,  Sinnio  Capitone,  Verrio  Flacco,  lulio  Hygino, 
Antistio  Labeone,  Ateio  Capitone,  Masurio  Sabino,  lulio  Mo- 
desto, Suetonio  Tranquillo.  Hos  enim  ipsos  Varronis  libros 
adiisse  per  se  nerisimile  est,  quare  quid  Varroni  quid  aliis 
auctoribus  debuerint  prius  quaerendum  uidetur,  quam  ex  po- 
sterioribus  scriptoribns,  qui  per  illos  Varronis  memoriam  acce- 
perunt  nobisque  tradiderunt,  Varroniana  certa  ratione  eliciamus. 

Commentationes  deinde,  quae  librorum  Varronis  antiqua- 
riorum  fragmenta  collecta  disponant  et  argumenta  enarrent, 
desiderantur  de  XXV  libris  Antiquitatum  bumanarum,  de  epi- 
stolicis  quaestionibus,  de  libris  annalium,  de  saeculis,  de  fami- 
His  Troianis,  de  libris  denique  rerum  urbanarum. 

In  fontes  denique  inquirendum  est  Vergili,  Dionysi  Hali- 
eamassensis  in  secundo  potissimum  sequentibusque  libris,  Verri 
Flaeci,  Plini,  Festi,  Suetoni,  Gelli,  Serui,  Lydi,  ecclesiae  doc- 
torum,  fastorum  interpretum. 

Ad  quae  studia  ut  pro  uirili  parte  ipse  quoque  aliquid 
conferrem,  mihi  proposui,  ut  opus  illud  praeclarissimum  Anti- 
quitatum bumanarum  in  quaestionem  uocarem  et  accuratiorem 
uerioremque  horum  librorum  imaginem,  quam  quae  nobis  us- 
que adhue  obuersabatur ,  adumbrarem.  Quod  munus  si  cui 
nimis  audacter  aut  temere  suscepisse  uideor,  rei  difficultas 
et  obscuritas  me  excuset;  nam  ^res  ardua  est  uetustis  noui- 
tatem  dare,  dubiis  fidem\ 

Et  bunc  sequar  disputationis  ordinem,  ut  prolegomenis 
praemissis  primum  Antiquitatum  bumanarum  consi- 
lium et  summam  indagem,  deinde  totum  opus  in 
singulos  libros  disponam  et  unius  cuiusque  titn- 
lum  et  argumentum  eruam,  denique  quomodo  Anti- 
quitatum memoria  apud  posteros  seruata  sit  enar- 
rem  certasque  uias  et  rationes  expediam,  quibus 
noua  inueniantur  fragmenta. 


De  yarroniB  Antiquitatum  rer.  ham.  libris  XXV.  13 

Quae  posteaqnam  in  prolegomenis  exposita 
snnt,  fragmenta  ipsa  proponam  multis  aucta  et  ex 
inuenta  diBpositione  distribnta  et  apparatu  critico 
instraota. 

Fragmentis  addere  uolueram  qnaestiones,  qnibns  alia  prae- 
terea  Yarronianae  doctrinae  uestigia  apnd  seriptores  Varrone 
recentiores,  qui  aetatem  tulerunt,  iDdagarem.  Reliqaiarnm  enim 
Bine  titnlo  superstitam  nondum  ea  suppetit  copia,  quae  aucto- 
ritati,  qua  Varronem  apnd  posteriores  fnisse  scimos,  respon- 
deat; et  qaamqnam  id  stadebam,  at  Varroni  qnam  plurima 
restitnerem  fragmenta,  tamen  praeter  exspectationem  perpaucos 
t'antam  seriptores  ad  nos  peruenisse  in  prolegomenorum  tertio 
capite  demonstrandum  mihi  erat,   qni  Varronis  Antiquitates 
remm  humanaram  legisse  uiderentur  —  Dionysins  et  Plinius 
fere  soli  sunt.    Nihilo  tamen  setius  rem  propius  ad  liquidum 
adduxisse  iuuabit;   ceterum  alia  ex  parte  Varroni  restituere 
possumuSi  quae  in  illo  eapite  ei  surripuisse  uidemur.    Totum 
enim  antiquarum   litterarum  orbem  Varrone  inferiorem   per- 
lustrauiy  omnia  ad  antiquitates  Romanorum  publicas  speetantia 
nndique  excerpsi,  cum  Varronis  fragmentis  contuli,  alia  cir- 
cumspexi  subsidia,  quibus  quid  Varroni  reddendum  esset,  quid 
non  reddendum  diiudicarem.    Sed  res  erat  diffieillima  et  Ion- 
gior^  quam  ut  has  quaestiones  huie  dissertationi  adiicere  pos- 
sem.    Nam  in  prolegomenis  eertae  quaedam  rationes  consti- 
tuendae  erant,  quibus  in  uniuersum  apud  eos  seriptores,  qui 
ex  ipso  Varrone  hauserunt,  Varroniana  secluderemus,  in  quae- 
stionibus  unaquaeque  res  —  sunt  uero  sexcentae  —  per  se  est 
examinanda;  quae  apud  auetores  exstat,  qui  Varroniana  doc- 
trina  ita  sunt  imbuti,  ut  illius  libros  numquam  legerint,  sed 
sententiam  ab  eo  prolatam  modo  hinc  modo  illinc,  plerumque 
inseii  ut  fors  ferebat  acceperint.     Atque  id  unum  hoc  loco 
afSrmare  possum  quaestionum  illarum  iructum  satis  magnum 
et  auctoritate,  qua  Varronis  Antiquitates  rerum  humanarum 
fuerint,  omnino  dignum  fore;  quaestiones  autem  ipsas  trans- 
feram  in  alium  diem. 


14  Paolltts  Mirsch 


PROLEGOMENA. 


Caput  I. 

Quo  argumento  et  consilio  fuerint  Varronis  XXV  librt 

Antiquitatum  rerum  humanarum. 

In  Antiquitatum  bumanarum  libris  quid  scripserit  et  quid 
intenderit  Varro  inqnirentibus  nobis  adminiculo  sunt:  o peris 
ipsius  inscription  XVI  librorum  diuinarum  rerum 
quae  supersunt^  ueterum  scriptorum  de  Antiqui- 
tatibns  rerum  bumanarum  testimonia,  de  reliquis 
Varronis  libris  antiquariis  quae  soimus,  de  lingua 
Latina  libri  superstites,  fragmenta  ex  Antiquitati- 
bus  rerum  bumanarum  seruata. 

Quae  quidem  omnia  deinceps  tractabo,  postquam  nonnuUa 
de  Varronis  scribendi  et  disponendi  consuetudine 
disputauerOy  quae  obseruaui,  cum  multus  in  libris  superstitibus 
essem,  ut  in  familiaritatem  M.  Terenti  me  quoad  possem  in- 
sinuarem  et  eius  in  sentiendo  et  in  scribendo  proprietates  pe- 
nitus  addiscerem.  Hinc  quin  lucis  aliquid  afferatur  et  frag- 
mentis  et  iis  libris,  in  quibus  ea  exstant,  non  est  dubium. 

Ritschelium  op.  111514  suo  iure  Varronem  curiosissimum 
disponendi  artificem  et  tamquam  arcbitectum  appellasse  in- 
numerabiles  loci  librorum  de  lingua  Latina  et  de  re  rustica 
confirmant;  cf.  de  1.  L.  V  1  sq.  6.  10—13.  16.  31.  57.  75.  80.  95. 
105.  131.  184.  VI  3.  35.  97.  VII  praef.  5.  109  sq.  VIII  1  sq.  13. 
21.  24  sq.  44—46.  63.  IX  4.  7.  36.  95.  115.  XI  sq.  79.  de  r.  r. 
I  1,  11.  5,  15,  17,  1.  23,  1.  27,  1,  37,  4.  II  1,  1 1  sqq.  Ill  1,  9. 
Tam  saepe  auctorem  lectoribus  dispositionem  operis  in  memo- 
riam  reuocasse  non  est  quod  miremur,  si  recordamnr  singula 
ueterum  uolumina  ex  singulis  libris  constitisse,  ita  ut  alium 
librum  euoluere  maioris  illis  esset  negotii,  quam  nobis.  Eodem 
modo  et  in  nostro  opere  Varronem  uersatum  esse  significat  frag- 
mentum  a  Nonio  p.  92,  14  sqq.  seruatum,  quod  in  exordio  sex 


De  Yarronis  Aotiquitatum  rer.  hum.  libris  XXY.  15 

postremorum  librornm  de  rebus  locum  habuit.  Neque  semper 
dispositionem  librorum  accuratam  fuisse  neque  omnia,  quae  ex 
operis  consilio  enarranda  essent,  comprehendisse  apparet  ex 
ipsins  Yarronis  uerbis  de  1.  L.  VII  5  ^si  quid  excidit  ex  hac 
qnadripartitione,  tamen  in  ea  comprehendam\  Antecedentia 
nerba  'quae  cum  his  sint  coniuncta,  adiungam'  spectant  ad  ex- 
cursus innumerabiles,  quo  ex  numero  est  etiam  de  1.  L.  VI,  1 
'si  qua  erunt  ex  diuerso  genere  adiuncta,  potius  cognationi 
uerborum  quam  auditori  calumnianti  geremus  morem'.  £t  oc- 
currunt  in  libris  superstitibus  permuiti  omnis  generis  excursus; 
cf.  de  1.  L.  V  34.  71.  89.  98.  105  sq.  108.  130.  160.  VI  38.  VII 
10.  17.  41.  de  r.  r,  I  1,  4  sq.  2,  9.  10.  19.  II  4,  1  sqq.  18.  Uti 
plurimi  uero  excursus  in  libris  de  re  rustica  uerborum  uerilo- 
quia  exponunt:  cf.  I  2,  9.  14.  29,  1—3.  31,  3—5.  50,  2  sq. 
II  1  y  7  sqq.  3y  7.  4, 1  sqq.,  ita  plurimi  in  opere  grammatico  sunt 
de  rebus  ex  antiquitatibus  petitis,  cf.  de  1.  L.  V  23.  35.  61.  69. 
118.  122  sqq.  134  sq.  VI  54.  61.  71.  74.  93.  95.  Hinc  conclude 
in  Antiquitatibus  Varronem  in  fines  etymologiae  saepius  ex- 
enrrisse,  praesertim  cum  is  semper  esset,  'qui  in  quouis  genere 
graromaticum  ageret  praeter  ceteros'.O 

Addo  hie  statim  comparationes  non  paucas  ex  aliis  dis- 
dplinis  petitas:  de  1,  L.  V  8  sq.  13.  59.  74.  88.  99.  VI  39.  VII 
1.  4.  109.  Vni  4.  6.  10.  28—32.  IX  9—16.  18.  20—29.  33.  39. 
43.  45—48.  67.  79.  92  sq.  1 13.  X  4.  27.  38.  41.  46.  de  r.  r.  I  1, 
4  sqq.  2y  7,  similitudines  poetam  redolentes:  de  1.  L.  X  19.  de 
r.  r.  I  1, 1  etc.,  prouerbia:  de  1.  L.  V  5.  11.  de  r.  r.  I  1,  1.  4. 
2y  2.  22,  6.  Ill  2,  1 :  quae  omnia  baud  scio  an  et  in  Antiqui- 
tatum  libris  scripta  esse  potuerint. 

Unde  materiam  sumpserit,  ipse  declarat  de  r.  r.  I  1,  11 
hoc  modo:  'ea  erunt  ex  radicibus  trinis,  et  quae  ipse  in  meis 
fandis  colendo  animaduerti,  et  quae  legi,  et  quae  a  peritis 
audiui\  Unde  facile  colligo  Varronem  antiquitatum  scientiam 
consecntum  esse  et  coUoquendo  et  legendo  et  obseruando. 
Auctores,  quos  adhibuit,  et  accurate  laudabat:  de  r.  r.  I  1, 
7— 10,  et  indulgenter  de  iis  iudicabat:  de  r.  r.  I  2  saepius. 

1)  Cf.  Ritscheli  opusc.  Ill  363. 


16  PaalluB  Mlrsch 

Scribendi  denique  consilium  in  libris  de  re  rustica:  I  13,  7. 
69,  3.  II  praef.  1  sqq.  1,  3—5  obsernare  possamns  idem,  quod 
de  Antiqnitatibus  sibi  finxit  Krahneras  p.  2.^)  Nam  semper 
Varro  id  agit,  at  ueteres  Romani  qnam  strenui,  fortes,  labo- 
riosi,  uerecundi  faerint,  ostendat  iisqae'aequales  snos  molles, 
libidinosos,  langnidos,  nefarios  opponat.  Itaqae  uernm  est, 
qaod  Krahneras  dicit  Varronem  aitae  scripsisse ,  non  scholae, 
ciaibas  suis,  non  hominibas  doctis  antiqaitatumqae  studiosis, 
non  at  deleetaret  admirationemae  doctrinae  excitaret,  sed  at 
demonstraret ,  qao  modo  qaaeqae  in  ciaitate  Romana  instita- 
tiones  antiqaitus  essent  eonditae,  qaanto  cum  rei  publicae  com- 
mode retinerentar. 

Stilum,  at  hoc  addam,  in  libris  superstitibus  neglegentio- 
rem  esse  et  Spengeli  et  Mtllleri  et  Keiii  curis  constat;  quod 
idem  de  omnibns  Varronis  scriptis  ualere  cum  per  se  aeri- 
simile  est,  tum  aperte  affirmant  neteres  duo  docti  homines, 
quibas  meliores  testes  nullos  habemus,  Tacitum  dico  in  Dial.  23 
et  Quintilianum  X  1,  95:  'Plurimos  Varro  libros  et  doctissimos 
composait,  peritissimus  linguae  Latinae  et  omnis  antiquitatis 
et  rerum  Graecarum  nostrarumque,  plus  tamen  scientiae  colla- 
turus  quam  eloquentiae'. 

Quae  postquam  in  uniuersum  de  Varronis  scribendi  ratione 
disputauimus ,  ad  propositum  ueniamus  et  Antiquitatum  argu- 
mentum  enarremus. 

1. 

Et  titulus  primum  Antiquitatum  humanarum  rerum  du- 
plici  modo  nobis  subsidio  est,  prout  respicimus  aut  "^antiquita- 
tum" aut  'humanarum  rerum'  uocabula.  De  illo  uocabulo  Krah- 
neras p.  1 1  recte  uidetur  iudicasse,  cum  diceret  Varronem  libros, 
quibus  totam  uitam  maioram  et  consuetudinem  enarrasset,  apto 
sed  nouo  titulo  uocasse  'Antiquitates'.  Quod  uocabulum  ante 
Varronem  hand  ita  usitatum  fuisse  demonstrauit  Fr.  A.  Wol- 
fius  ^),  nos  uero,  qui  illi  uerbo  eandem  sententiam  quam  Varro 

1)  Cf.  Mercklin.  Philol.  XUI  731  Bqq.   Kettner.  de  uita  p.  R.  p.  7. 

2)  Mus.  far  alt.-wisB.  1  54. 


Ik 


De  Varronis  Antiquitatum  rer.  hum.  libris  XXV.  17 

subiiciamus,  non  est  qnod  multis  de  eo  disputemus;  id  solum 
inqmrendum  est,  ad  quae  tempora  anctor  in  describenda  Ro- 
maDornm  antiquitate  descenderit  Et  Krahnerus  qnidem  Varro- 
nem  inde  ab  aDtiquissimis  temporibos  res  Romanas  repetiuisse 
censet  et  finem  narrandi  fecisse  descripta  Gallorum  irrnptione ; 
cuius  opinionis  dnas  profert  causas,  unam,  quod  nuliae  res 
aetate  posteriores  a  quoquam  ex  his  libris  afferantur,  alteram, 
quod  non  fuerit  Varronis,  saltem  his  libris,  plura  persequi. 
Qua  de  re  paulo  alitor  sentio.  Nam  erat  Varronis  uniuscuius- 
que  in  re  publica  Romana  instituti  originem  referre,  neque  est 
quod  moneam,  multa  noua  post  illud  tristissimum  Romanis 
tempus  esse  constituta.  Dixerim  equidem  Varronem  unumquod- 
que  institutum  publicum  usque  ad  cum  sHitum  persecutum  esse, 
quem  aequales  uiderent.  Id  omittam,  quod  Dionysins  Hali- 
camassensis  aQxaiokoyiag  ^Pu)f^ia'ixfjg  inscriptionem  a  Varrone 
mutuatus  Romanorum  res  gestas  usque  ad  helium  Punicum 
secundum  descripsit;  at  Cicero  sententiae  meae  uidetur  fauere, 
qui  nostrum  opus  respiciens  Ac.  post.  1 3, 9  Varronem  ipsum  allo- 
cutns:  'tn'  inquit  'omnium  bumanarum  rerum  nomina,  genera, 
oilficia,  causas  aperuisti*.  Deinde  etiam  ea  de  causa  usque  ad 
suam  ipsius  aetatem  eum  scribendo  descendisse  puto,  ut  anti- 
qua  tempora  buic  opponere  posset,  quod  idem  fecit  in  libris 
de  uita  populi  Romani. 

Ex  'bumanarum^  uocabulo  errare  eos  conicio,  qui  de  re 
publica  tantummodo  hos  libros  fuisse  sibi  persuaserint;  spec- 
tabant  ad  uniuersas  res  humanas,  quam  ob  rem,  sicut  diuinas 
antiquitates  in  quinquies  temos  libros  dispositas  fuisse  constat, 
ita  humanas  in  quater  bis  temos  distributas  Msse  crediderim. 
Sed  ea  res  postea  diligentius  mihi  tractanda  erit. 

2. 

Diuinarum  antiquitatum  libros,  qui  ad  homines 
spectauerint ,  fuisse  de  pontificibus,  anguribus  et  quindecim- 
uiris,  qui  ad  loca:  de  sacellis,  sacris  aedibus,  locis  religiosis^ 
qui  ad  tempora:  de  feriis,  circensibus  ludis  et  scaenicis,  qui 
ad  res:  de  oonsecrationibus,  sacris  et  priuatis  et  publicis  testis 

Leipsiger  Stadieik   V>  2 


18  Paollas  Mirsch 

est  Augnstinus.  Inde  quid  efQciatur  de  antiqaitatibus  publicis, 
non  dico  bamanis,  in  aperto  ent.  Qui  enim  in  re  publica 
agnnt,  magistratas  sunt  et  antiquissimis  temporibus  reges;  loca 
ubi  agunty  sunt  forum,  comitium,  curia  Hostilia,  aedes  sacrae^ 
ager  publicus,  ager  hostilis,  prouinciae ;  tempora,  quando  agunt, 
sunt  dies  fosti,  comitiales,  nundinae,  kalendae^  certi  post  urbem 
conditam  anni.  Et  quid  magistratus  Romani  illis  locis,  quid  iilis 
temporibus  agunt?  rem  publicam  administrant,  imperio  utun- 
tur,  ius  dicunt,  agunt  cum  patribus  aut  cum  populo,  bella  ge- 
mnt,  paeem  decemunt.  Haec  et  his  similia  in  humanarum 
rerum  libris  Varronem  tractasse  necesse  est. 

•  3. 

Veteres  omnino  solitos  esse  opera  sua  quadrifariam  dis- 
pertire  Cicero  testatur,  cum  dicit  de  or.  II  12  Pherecydem, 
Hellanicum,  Acusilaum,  Catonem,  Pictorem,  Pisonem  monu- 
menta  tantummodo  temporum,  hominum,  locorum  rerumque 
gestarum  reliquisse;  quibus  certe  Varronem  quoque  addidis- 
set,  si  tum,  cum  haec  scripsit,  hi  libri  iam  exstitissent.  Ad 
Antiquitatum  uero  libros  XLI  referendus  est  praeclarissimus 
ille  Ciceronis  locus  Ac.  post.  I  3,  9  uel  propter  temporis  ratio- 
nem:  sunt  enim  edita  Academica  a.  u.  709/45,  uno  duobusue 
annis  post,  quam  Varro  Antiquitates  confecerat ;  praeterea  ante- 
cedentibus  Academicorum  uerbis  agitur  ^de  his  ipsis  antiqui- 
tatum prooemiis'.  Quare  ad  hoc  opus  refero,  quod  Cicero 
Varronem  allocutus  ^Nos'  inquit  ^in  nostra  urbe  peregrinantes 
errantesque  tamquam  hospites  tui  libri  quasi  domum  deduxe- 
runt,  ut  possemus  aliquando,  qui  et  ubi  essemus,  agnoscere. 
Tu  aetatem  patriae,  tu  descriptiones  temporum,  tu  sacrorum 
iura,  tu  sacerdotum,  tu  domesticam,  tu  bellicam  disciplinam, 
tu  sedem  regionum,  locorum,  tu  omnium  diuinarum  humana- 
rumque  rerum  nomina,  genera,  ofGcia,  causas  aperuisti'.  Haec 
ut  paulo  accuratius  enarrem,  uerba  ilia  ^nos  in  nostra  urbe  .  . . 
agnoscere'  ad  libros  de  hominibus  et  de  locis  quadrant  docent- 
que  in  illis  sex  prioribus  libris  non  solum  de  regibus  aut  magi- 
stratibus  scriptum  fuisse,  sed  etiam  in  uniuersum  de  populo 


De  Yarronis  Antiquitatam  rer.  ham.  libris  XXY.  19 

Romano,  qnibus  a  proanis  et  a  quam  honestis  orinndos,  qua 
ratione  postea  ab  illorum  moribos  et  consuetudine  desciaisset, 
in  sex  seqnentibas  de  loeis  libris  non  solum  de  foro  ant  co- 
mitio,  sed  etiam  in  uninersam  de  urbe  Roma,  qua  ratione 
aedificata  esset  et  qnomodo  nnusquisqne  locas  antiquitus  eon- 
ditns;  atque  etiam  longins  Varro  ultra  urbis  muros  proees- 
serat  et  Latium  totamque  Italiam  descripserat,  quod  demon- 
strant  nerba  ilia  ^tn  sedem  regionum,  locorum  apemisti\  In 
libris  de  temporibus  coUigimus  ex  Giceroniano  loeo  descrip- 
tiones  temporum  fuisse  ibique  Varronem  eeleberrimam  dispu- 
tationem  instituisse,  qua  demonstraret  Romam  esse  conditam 
Parilibus  anni  olympiadis  VI  tertii  (i.  e.  anni  luliani  a.  d.  XI 
Eal.  Mai.).  Ad  sex  ultimos  de  rebus  libros  spectant  nerba  ^tu 
domesticam,  tu  bellicam  diseiplinam  apemisti\  nnde  nihil  noui 
addiseere  possumus. 

Haee  de  Cieeronis  illo  looo,  quocum  optime  conueniunt, 
quae  sunt  apnd  Augustinnm  de  eiu.  Dei  VI  4  nerba  Varronis 
ex  diuinarum  rerum  libro  primo  exeerpta.  Augustinus  enim, 
postquam  enarrauit  uno  singulari  libro,  qui  communiter  de 
omnibus  loquerctur,  praemisso  sex  primos  Antiquitatum  huma- 
narum  libros  de  hominibus  fnisse,  secundos  sex  de  locis,  sex 
tertios  de  temporibus,  denique  sex  postremos  de  rebus:  eo, 
quem  supra  attulimus,  loco  cur  Varro  in  antiquitatum  corpore 
prius  de  rebus  humanis  quam  de  diuinis  scripserit,  disputat, 
nnde  qnin  nostra  Antiquitatum  notitia  augeatur  non  dubito. 
Scribit  enim  Augustinus:  'Varro  propterea  se  prius  de  rebus 
humanis,  de  diuinis  antem  postea  scripsisse  testatur,  quod  prius 
exstiterint  ciuitates,  deinde  ab  eis  haec  instituta  sint',  atque 
paulo  post  'quia  diuinae  istae  ab  hominibus  institutae  sint\ 
Nam  'sicut  prior  est,  inquit  Varro,  pictor  quam  tabula  picta, 
prior  faber  quam  Bedificium:  ita  priores*  sunt  ciuitates  quam 
ea,  quae  a  ciuitatibus  instituta  8unt\  Et  reuoco  hie  lectores 
ad  ea,  quae  supra  dixi:  humanarum  rerum  antiquitates  non 
solum  de  rebus  publicis,  sed  omnino  de  humanis  fuisse,  cum 
ex  illo  quoque  Augustini  loco  appareat  in  toto  Antiquitatum 
humanarum  et  diuinarum  corpore  Varronem  cum  de  omnibus 

2* 


20  PaulluB  Mirsch 

institntis  et  publicis  et  diaiDis  egisse,  turn  de  homiDibus,  qai 
ilia  fecissent,  et  de  humanis  in  aninersum  rebus,  node  Roma- 
norum  res  publica  et  diaina  orta  esset.  Sed  hoc  non  ita  dico, 
at  de  hominnm  natara  Varronem  disputasse  putem,  quod  uetant 
eiusdem  Augustini  in  eodem  capite  uerba  ^si  de  omDi  natura 
deorum  et  bominum  scriberemus,  prius  diaina  absoluissemus, 
quam  humana  attigissemus^;  enarrauit  Varro  Romanorum  ori- 
ginem  et  historiam,  nirtutes  et  consuetudinem ,  in  re  publica 
ofScia  et  ciuitatis  discriptionem.  Haec  si  in  libro  prooemii 
Varro  facere  uoluisset,  poterat  hoc  sane  in  Antiquitatum  diui- 
narum  libro  primo,  neque  erat,  car  has  humanis  postponeret; 
praeterea  primi  humanarum  rerum  libri  aliud  fuisse  argumen- 
tum  eundem  Augustinum  secutus  alio  loco  demonstraturus  sum. 
Itaque  restant  tantummodo  libri  II — VII  de  hominibus,  quos  ad 
eos  quoque  pertinuisse  scimus,  qui  seruandis  publicis  institutis 
praeessent.  Item  in  sequentibus  quoque  bis  senis  libris  Varro 
ita  uersatus  est,  at  non  solum  de  locis  aut  temporibus  in  publi- 
cum usum  constitutis  diceret,  sed  in  uniuersum  de  Italiae  re- 
gionibus  et  fertilitate,  de  aetate  humana  et  temporum  descrip- 
tione.  Etenim  si  de  hominibus  solis  uniacrse  scrlpsisset,  non 
de  locis  quoque  aut  de  temporibns,  libros  illos,  in  quibus  id 
fecit,  in  fine  totius  humanarum  rerum  corporis  eodem  sane 
modo  posuisset,  quo  diuinarum  antiquitatum  tres  de  dels  libros 
ultimos  collocauit.  Paulo  alitor  de  sex  ultimis  libris,  qui  sunt 
de  rebus,  sentio,  sed  ea  de  re  postea.  - 

Hie  alius  nobis  Augustini  locus  de  ciu.  D.  VI  4  explican- 
dus  est,  qui  mirum  quantum  usque  ad  hunc  diem  studia  homi- 
num  doctorum  coercuit  atque  impediuit,  ne  plenam  sibi  et 
quoad  fieri  posset  accuratam  Antiquitatum  humanarum  imagi- 
nem  fingerent.  Scribit  enim  Augustinus:  'rerum  humanarum 
libros,  non  quantum  ad  orbem  terrarum,  sed  quantum  ad  solam 
Bomam  pertinet,  scripsit',  quod  Krahnerus  p.  23  et  Ritschelius 
op.  UI  394  et  446  certissimum  esse  putabant  testimonium  Var- 
ronem in  Antiquitatibus  componendis  arbis  Romae  et  Italiae 
fines  non  excessisse.  Sed  si  paulo  accaratins  inspicimus  locum, 
Augustinus  ilia  uerba  non  scripsit,  at  argumentum  humanarum 


De  Yarrouis  Antiquitatum  rer.  hum.  libris  XXV.  21 

rerum,  quas  numqaam  nidetnr  legisse,  sigoificaret,  sed  de  sno 
ipse  apposuity  at  Yarronem  de  nulla  deornm  natnra  Bcripsisse 
demonBtraret,  quod  elicuit  ex  his  Varronis  uerbis  'si  de  omni 
Datura  deorum  et  hominum  scriberemus,  prius  diuina  absol- 
uissemus,  quam  humana  attigissemus".  Ratiocinatus  enim  est 
hunc  in  modum:  'Aut  enim  de  omni  natura  deorum  scribit,  aut 
de  aliqua,  aut  omnino  de  nulla.  Si  de  omni,  praeponenda  est 
utique  rebus  humanis;  si  de  aliqua,  cur  non  etiam  ipsa  res 

praecedat  humanas? Quodsi  multum  est,  ut  aliqna  pars 

diuina  praeponatur  uniuersis.  rebus  humanis,  saltem  digna  est 
uel  Romanis;  rerum  quippe  humanarum  libros  non  quantum 
ad  orbem  terrarum,  sed  quantum  ad  solam  Romam  pertinet, 
scripsit^  quos  tamen  rerum  diuinarum  libris  se  dixit  scribendi 

ordine  merito  praetulisse Restat,  ut  de  nulla  deorum 

natura  scripsisse  intellegatur,  neque  hoc  aperte  dicere  uoluisse, 
sed  intellegentibus  reliquisse\  Id  unum  sane  Augustinus  dicere 
nult :  Antiquitates  humanas  non  ad  uniuersum  genus  hominum 
spectasse,  sed  ad  aliquam  tantummodo  eius  partem,  Romanos 
scilicet,  quippe  quorum  antiquitates  describendas  Varro  sibi 
Bumpsisset.  Nihil  igitur  impedit,  quominus  M.  Terentium  in 
sex  de  locis  libris  uel  de  extremis  Romanornm  prouinciis  uerba 
fecisse  putemus.  Prouinoiae  uero  Romanae  nonne  ad  Romam 
pertinent? 

4. 

Reliquos  Varronis  libros  de  rebus  ex  antiqui- 
tatibus  petitis  aut  post  Antiquitates  scriptos  illas  ex  parte 
expleuissty  aut  antea  in  lucem  editos  pericula  fuisse  auctoris 
ad  magnum  illud  opus  conficiendum  sese  praeparantis  Ritsche- 
lius  0  coniedt.  Sed  de  his  nihil  omnino  statuere  licet ,  cum 
quando  Varro  consilium  Antiquitatum  scribendarum  ceperit  ne- 
Bciamus ;  illos  libros  post  Antiquitates  componere  potuit  Varro 
aut  eo  consilio ,  quod  Ritschelius  uoluit,  aut  id  agens,  ut  eius- 
dem  libri  uinculo  continerenturi  quae  per  Antiquitatum  quat- 


t)  Cf.  opoBC  HI  444. 


22  Pauilus  Mirsch 

tuor  partes  pro  ratione  ac  dispositione  totias  operis,  quamuis 
ad  eaDdem  rem  spectarent,  dispersa  essent. 

Adiauant  autem  nostram  Antiqaitatnm  notitiam  ea  tantam- 
modo  scripta,  quae  post  illnd  opus  grauissimom  edita  esse 
constat ;  sunt  libri  de  uita  0  ^t  de  gente  populi  Bomani  et 
epistolicaram  qnaestionnm  liber  quartus,  in  quo  Varro  deper- 
ditnm  commentarium  librnm  de  officio  senatus  habendi^)  re- 
tractaaerat. 

Proxime  accesserunt  ad  Antiqaitatam  consilium  libri  de 
uita  populi  Romani  quattuor,  qui  spectabant  ad  pri- 
uatas  tantum  quas  dicimus  antiquitates ,  ad  rem  familiarem, 
uictum,  uestitum,  instrumenta  et  disciplinas  necessarias  uitae, 
alia  huius  generis,  id  quod  confirmant  horum  librorum  frag- 
menta.  In  libris  igitur  sex  postremis  Rerum  humanarum  eius- 
modi  res  non  erant  expositae,  aut  non  erat,  cur  Varro  easdem 
res  in  opere  eiusdem  oonsilii  repeteret;  restat  igitur ,  ut  sta- 
tuamus  in  sex  Me  rebus'  libris  exposuisse  Varronem,  quid  in 
re  publica  egissent  Romani;  agit  uero  publice  aut  omnis  po- 
pulus  foris  in  bello,  domi  in  contione,  aut  magistratus  cum 
populo;  de  populo,  pro  populo.  Fuerunt  denique  sex  illi  libri 
de  uniuersa  ratione,  quae  mutua  inter  homines  intercederet, 
ut  diuinarum  rerum  libri  XI— XIII  de  ea  ratione,  quae  inter 
homines  et  decs  esset. 

In  libris  delude  quattuor  de  gente  populi  Romani 
Varro  de  Romanis  tamquam  parte  totius  generis  humani  dis- 
seruit,  eorum  historiam  uniuersae  temporum  rationi  antiquorum 
populorum  subiunxit,  'quid  a  quaque  gente  traxissent  per  imi- 
tationem'^)  composuit.    His  in  libris  licet  multa,  quifb  in  Anti- 

1)  Script!  post  annum  705/49;  cf.  Schneider,  script,  r.  rust.  1 1,234, 
KrahneruB  de  Varr.  Ant.  tO,  Eettnerus  de  uita  p.  R.  3,  qui  quidem  uir 
doctus  probabiliter  cogitauit  de  anno  711/43,  quo  anno  libri  de  gente  p.  R. 
editi  uidentur  esse,  cf.  Schneider.  1. 1. ,  Mommsen.  rdm.  chron.  147 ^  Kett- 
ner.  Varr.  stud.  38  sq. 

2)  Cf.  Mercklin.  quaest.  Varr.  16  sqq. 

3)  Seru.  in  Aen.  YII 176,  quern  locum  neque  Erahnerus  1. 1. 10  neque 
secutuB  eum  Ritschelius  opusc.  Ill  447  ad  libros  de  uita  p.  R.  referre  de- 
bebat;  cf.  Kettner.  de  uita  p.  R.  31.  60. 


De  YarroniB  Antiquitatum  rer.  hum.  libris  XXV.  23 

quitatibns  exposita  erant,  retractata  faerint,  tamen  consiliam 
atrinsqae  opens  diaersum  erat,  ita  ut  qaae  in  libris  de  gente 
populi  Romani  exposita  faisse  scimuSy  ea  in  Antiquitatibos 
propterea  omissa  fuerint  non  sit  necesse. 

Restat  iam  anas  commentarias  de  officio  sonatas 
habendi  primam  ad  Pompeiam  missas  anno  683/7 1,  maltis 
igitar  annis  ante  Antiqaitates  editas.  Sed  Gellias  ^\  qai  com- 
mentarii  omne  externam  fatam  et  argamentationis  ordinem 
enarraaity  deperiisse  earn  tradidit  anno  711/43,  qao  ab  Octa- 
niano  Lepido  Antonioqae  triamairis  se  proscriptam  esse  Varro 
qaeritar  et  'direptis  bibliothecis  sais  libroram  hebdomadas 
aliqaammoltas  non  comparaisse'.^)  Qaare  retractaait  postea 
Varro  res  in  hoc  commentario  enarratas  in  qaaestionam  epi- 
stolicamm  libro  qaarto  post  annam  7 1 1/43  edito,  qao  tempore 
moltos  iam  annos  exstabant  Antiqaitates  omniamqae  in  mani- 
bas  erant.  Qaod  enm  non  ftusse  factaram  pato,  si  eadem 
eodem  modo  in  Antiqaitatibas  legi  potaissent.  De  his  igitar 
triplex  nobis  se  offert  opinio:  ant  Varro  in  Antiqaitatibas  de 
senata  lectores  ad  commentariam  ilium  isagogicam  reaocauit, 
qui  cam  periisset,  rem  in  eo  descriptam  iternm  tractari  necesse 
erat;  aat  in  Antiqaitatibas  de  officio  senatus  habendi  aerba 
onmino  non  fecit;  aat  res  in  commentario  contextae  per  sin- 
galas  totius  corporis  partes  dispersae  erant  Quorum  hoc  ulti- 
mam,  cam  Varronem  in  Antiqaitatibas  de  senatus  statu  et  usu 
nihil  protulisse  credere  non  possim,  uidetur  mihi  uerisimilli- 
mam.  Nonnulla  sane  post  ilium  demum  annum,  quo  antiqui- 
tates  editae  sant,  scribi  potuisse  Mercklinus  ^)  demonstrat;  alia 
per  se  uerisimile  est  in  illis  libris  non  fuisse,  quorum  non  erat 
praecepta  dare  aut  cos,  qui  munns  pablicum  inirent,  docere, 
sed  depionstrare,  quomodo  singula  instituta  antiquitus  conditay 
quomodo  postea  commutata  essent. 

Commentarias  ille,  at  hoc  addam,  testimonio  nobis  est, 
quomodo  Varro  in  disponendis  suis  scriptis  uersatus  sit;  nam 
Gellias  in  argumento  eius  enarrando  ordinem  a  Varrone  insti- 


1)  N.  A.  Xmi  7.        2)  m  10,  IT.       3)  Quaest.  Varr.  p.  19. 


24  Paullus  Mirseh 

tntum  diligenter  enarrauit.  Scripsit  igitar  Varro  primam  de 
hominibus  (^primum  ibi  ponit,  qui  fuerint'  cet),  tarn  de  locis 
('torn  adscripsit  de  lods'  cet.)»  deinde  de  temporibns  ('senatas- 
consaltum  ante  exortam'  cet),  postremo  de  rebus  (Hmmolare- 
que  hostiam'  cet).  Qai  quidem  ordo  saepissime  apnd  Varro- 
nem  occurrit,  ueluti  in  satira  Menippea,  qaae  inscripta  fait 
"nescis  quid  uesper  serus  aehat\  Gellio  teste  n.  A.  XIII  1 1 
haec  erant:  'si  belli  homunculi  coliecti  sunt;  si  electus  loons, 
si  tempns  lectnm,  si  apparatus  non  neglectus\  Eodem  fere 
redit  de  1.  L.  VU  5:  'dicam  in  hoc  libro  ....  primum  de  locis, 
dein  de  his  quae  in  locis  sunt,  tertio  de  temporibus,  turn  quae 
cum  temporibus  sunt  coniuncta^  et  de  re  r.  I  5,  3  'agricultnrae 
quattuor  sunt  partes  snmmae:  e  quels  prima  cognitio  fundi, 
solum  partesque  eius  quales  sint  (de  locis);  secunda,  quae  in 
eo  lundo  opus  sint  ae  debeant  esse  culturae  causa  (de  homini- 
bus et  instrumentis) ;  tertia,  quae  in  eo  praedio  colendi  causa 
sint  faciunda  (de  rebus);  qnarta,  quo  quidquid  tempore  in  eo 
fundo  fieri  conueniat'  (de  temporibus).  0 

5. 

Sed  haec  missa  faciam  et  ueniam  ad  illud,  quod  quinto 
loco  dixi  in  detegendo  Antiquitatum  humanarum  argumento 
non  neglegendos  esse  de  lingua  Latina  libros  superstites 
uel  propter  temporis  horum  librorum  rationem.  Sunt  enim 
Antiquitates  scriptae  inter  annos  706/48  et  708/46,  quibus  ad 
finem  perductis  statim  de  lingua  Latina  opus  Varronem  in- 
gressnm  esse  Schneiderus,  script,  rei  rust.  I  2,  228  effecit  ex 
Cic.  ac.  post.  11,3  coll.  2,  8.  Milllerus  quae  disputauit  hos  libros 
anno  716/38  demum  in  publicum  editos  esse,  explosa  sunt  a 
Spengelio  ^),  cui  assentitur  Mercklinus.^)  Puto  igitur  Varronem 
in  illis  de  lingua  Latina  libris,  in  quibus  uerborum  ueriloquia 
enarrat  —  sunt,  si  poetica  uerba  omittas,  libri  quintus  et  sex- 


1)  Cf.  Merkel.  Ou.  fast,  praef.  p.  GIX,  Mercklin.  quaest.Varr.  p.  17, 
Krahner.  1.  1.  p.  12.  2)  'Die  kritik  der  varronischen  bacher  de  1.  L.* 

Manchen  1854  p.  16  sq.         3)  De  Yarronis  traladcio  etc.  p.  11. 


De  Yarronis  Autiquitatam  rer.  hum.  libris  XXY.  25 

toBj  qnornm  uterque  nobis  seraatoB  est  —  ubi  rem  pablicam 
et  antiqnitates  bnmanas  attigerit,  eodem  fere  modo  uerba  pro- 
tolisse,  quo  in  Antiqnitatibns  de  rebns  disputanit.  Quod  cum 
per  se  nerisimile  sit,  turn  comprobatar  eis,  quae  in  opere  de 
lingna  Latina  de  temporibus  scripta  sunt,  quae  eadem  eodem 
modo  in  Antiqnitatibns  Varronem  aeenratissime  pertractasse  e 
CensorinOy  Solino,  Macrobio,  aliis  possnmns  cognoscere. 

At  dixerit  fortasse  qnispiam  ea,  quae  Varro  de  lingna 
Latina  V  134  de  instmmentis  rnsticis  proferat,  non  inueniri  in 
libris  de  re  rnstica;  cui  id  nnnm  oppono  opus  rnsticum  post 
§;rammaticnm  demum  compositnm  esse  atque  multo  quidem 
postea.  Varro  enim  ipse  r.  r.  1 1,  P)  testis  est  libros  de  re 
rnstica  anno  717/37  scriptos  esse. 

Qnodsi  certam  aliqnam  rationem  libris  de  1.  L.  cum  Anti- 
qnitatibns intercedere  concedimus,  id  potissimum  tenendum  est 
Varronem  in  Antiqnitatibns  omnia  ordine  et  plenissime  trac- 
tasse,  in  libris  grammaticis  ea  tantnm  uerba  excerpsisse,  qno- 
rnm origo  esset  obscnrior. 

Refero  nero  tamqnam  fragmenta  ad  Antiquitatum  huma- 
namm  libros  de  hominibus:  de  1.  L.  V  80 — 82,  quae  sunt  de 
Romanomm  magistratibns,  ad  libros  de  locis:  V  41 — 56.  145 
—159.  163—165,  ad  libros  de  temporibus:  VI  3— 11.  27—34, 
ad  libros  deniqne  de  rebns:  V  86 — 91.  115 — 117.  181  sq.,  quae 
ad  rem  militarem  spectant,  fortasse  etiam  quae  exstant  de  1.  L, 
VI  86 — 95  de  actionibns  cinilibns  et  VI  169—174  de  pecuniis 
signatis. 

6. 

Id  nnnm  iam  superest,  nt  quidnam  ex  fragmentis  ser- 
natis  de  Antiquitatum  hnmanarum  argumento  concludi  possit 
dicam ;  quod  cum  singillatim  proximo  capite  mihi  explicandum 
sit,  hoc  loco  certam  niam,  qna  expeditiores  deinde  progredia- 
mnr,  definire  satis  habeo  atque  expono  tantnm,  quatenus  Var- 
ronis  fragmenta  hie  nobis  snbsidio  sint,  ne  nimis  audaces  ant 
inconsiderati  his  in  studiis  esse  nideamur. 


1)  Cf.  Plin.  n.h.  XVIII  23. 


26  PauUus  Mirsch 

Et  primum  quidem  nnum  tantum  fragmentnm  si  ex  aliquo 
libro  sernatum  est,  ne  quid  ex  hoc  de  totius  libri  snmma  sta- 
tuere  conemnr  cauendum  est;  qnam  dissimiles  enim  ad  res 
alienissimasqae  a  consilio  suo  Varro  in  unoquoqae  fere  libro 
aberraaerit  notissimum  est.  At  quo  plures  reliquiae  ex  eodem 
libro  a  diuersis  scriptoribus  traditae  sunt,  eo  uerias  de  toto 
libro  nostrum  iudicium  erit;  est  enim  manifestum  duo  uel 
plara  fragmenta,  quae  idem  auctor  afferat,  ex  eadem  digres- 
sione  sumpta  esse  posse,  quod,  si  plures  auctores  similia  ex 
eodem  libro  tradant,  non  ita  uerisimile  uidetur. 

Deinde  secemendi  sunt  inter  auctores  ipsos  ei,  qui  rem 
grammaticam  respicientes  rariora  uerba  hinc  illinc  excerpunt 
eorumque  ueriloquia  exponunt,  ab  eis  qui  ad  res  ipsas  enar- 
ratas  animum  intendentes  Varronianam  doctrinam  propagant. 
Illi  diligentissimi  sunt  in  fontibus  nominandis,  sed  tenuiora 
persaepe  exhibent  uerborum  frustula,  quam  ut  inde  illorum 
librorum,  ex  quibns  sumpta  sunt,  imaginem  quandam  fingere 
nobis  possimus;  hi  auctorum  suorum  sententias  accurate  re- 
ferre  solent,  sed  difficultatem  uel  maximam  consuetudo  ilia 
scriptorum  ulterioris  potissimum  aeui  saepe  decantata  affert, 
qua  eos  auctores,  quorum  numquam  scripta  uiderunt,  nominant, 
COS  quibns  usi  sunt  silentio  praetereunt,  quod  utrumque  faciunt, 
ut  doctrinae  speciem  assequantur  maiorem. 

Faucis  denique  id  utrumque  absoluam,  quod  omnes  fere 
uiri  docti,  qui  his  studiis  operam  nauarunt,  Varronem  et  ean- 
dem  rem  saepius  retractasse  in  aliis  scriptis,  et  de  eadem  re 
in  diuersis  libris  diuersa  protulisse  affirmant.  Et  illud  quidem 
permultis  probatur  exemplis  neque  omnino  mirum  utpote  in 
homine,  qui  omnis  doctrinae  rationem  sexcentis  condiderit 
uoluminibus^);  hie  uero  dissensus  inter  ipsos  Varronianos  locos 
nescio  an  magna  ex  parte  eis  auctoribus  crimini  uertendus  sit, 
qui  frustula  ex  Varronis  libris  tradiderunt;  Varro  enim  pleras- 
que  et  eas  quidem  saepe  dissimillimas  aliorum  de  eadem  re 
opiniones  in  unum  contulit,  quas  non  raro  posteritas^  qua  erat 


1)  Gf.  Auson.  profess.  Burdig.  20, 9  sq. 


De  Yarronis  Antiquitatam  rer.  hum.  libris  XXY.  27 

neglegentia  ac  temeritate,  tamquam  Yarronis  ipsias  genuinas 
excerpsit. 

Sed  Mb  in  nniuersum  dispntatis  iam  finem  imponamus, 
at  certa  nia  definita,  qua  expeditios  progrediamnr ,  qnid  in 
ono  qaoqne  Antiquitatum  humanamm  libro  Varro  disputauerity 
qaantam  in  nobis  est^  emamus. 


Caput  II. 


De  Antiquitatum  humanarum  rerum  in  singulos 

lihros  distrihutione, 

Diuinae  quidem  Antiqnitates  quid  tractauerint  et  quomodo 
in  singulos  libros  dispositae  faerint,  accnratissime  docet  Angn- 
Btinns  de  cia.  D.  VI  3 ,  ita  at  habeamus ,  quomodo  fragmenta 
ex  illo  opere  seruata  summa  cum  probabilitate  suis  attribua- 
mus  libris.  Quod  idem  utinam  in  Antiquitatum  humanarum 
libris  y  quos  accuratius  cognoscere  nostra  plurimum  interest, 
meiior  fortnna  coneeasisset!  Attamen  id  unum  tradidit  Augu- 
stinos  praemisso  uno  singulari  libro  quater  senos 
de  hominibus,  locis,  temporibus,  rebus  fuisse. 

Praeterea  unum  ex  bis  libris  'de  diebus^  inscriptum  fuisse, 
alium  'de  bello  et  pace'  GelliusO  auctor  est.  Tertia  unius 
libri  inscriptio  nescio  an  sumi  possit  ex  Nonio  p.  161,  7  M.^), 
qui  'Yarronis  rei  publicae  librum  XX'  laudat,  quod  Scaliger 
et  Popma  in  'rerum  humanamm  1.  XX'  mutauerunt  omnesque 
recentioris  aetatis  uiros  doctos  assentientes  habuerunt:  optimo 
sane  iure,  si  rem  tantum  respicimus;  sed  seruare  uelim  illam 
lectionem  et  interpretari  ea  uia,  quam  praeiuit  Ritschelius  ^), 
qui  Prisciani  p.  872  P.  haec  uerba  'Varro  in  HI  rhetoricorum' 
ita  intellegi  uult,  ut  male  Priscianus  in  banc  partem  interpre- 
tatus  esse  credatur  '  disciplinarnm  librum  III  de  rhetorica'. 

1)  N.  A.  1 25.  Ill  2.  cf.  Macrob.  Sat.  1 3, 2.  2)  Cf.  59, 2.  92, 10. 14. 
519,22.  3)  Opusc.  111357. 


28  PauUos  Mirsch 

Vides  quid  nelim.  Patauerim  igitur  Nonianam  locum  ita  in- 
tellegi  posse,  nt  'rei  publicae  libro  XX'  breaiter  dictum  sit  pro 
'Antiquitatnm  humanarum  libro  XX  de  re  publica\ 
Quae  coniectara  num  quo  argumento  aiiuude  sumpto  firmari 
possit,  postea  uideamus. 

Aliter  sentio  de  humanarum  Antiquitatum  libro  XVIII 
'de  saeculis'  inscribendo,  quod  Seruio  ad  Aen.  VIII  526  cum 
Gensorino  de  d.  d.  XVII  15  collato  plaue  certum  esse  puta- 
uerunt  uiri  docti  Merkelius  Ou.  f.  praef.  p.  LXXV,  Ritschelius 
op.  Ill  481,  Kettuerus,  de  uita  p.  R.  p.  12  n.  1,  aiii.  £t  asse- 
cuti  suDt  sane  probabilitatis  speciem  satis  magnam,  sed  non 
tantam,  quanta  omnino  in  hac  acquiescere  opinione  nos  cogat. 

At  haec  hie  mittamus  et  satis  habeamus  a  Gellio  cogno- 
uisse  XXV  librorum  Antiquitatum  humanarum  rerum  unum- 
quemque  proprium  suum  habuisse  titulum.  Quotus  uero  liber 
'de  diebus\  quotus  'de  bello  et  pace'  fuerit  ex  Gellianis  uerbis 
concludi  nequit,  et  Popma^  si  ilium  XIII,  hunc  XIX  fuisee 
putauit,  nihil  aliud  efficere  uoluit,  nisi  ut  primo  loco  ilium 
inter  sex  de  temporibus,  hunc  inter  sex  de  rebus  libros  poneret 
Errauit  sane  in  eo,  quod  primum  totius  operis  librum  singu- 
larem  praemissum  esse  et  sex  de  temporibus  libros  incipere 
inde  a  XIV,  sex  de  rebus  inde  a  XX  eum  fugit 

Quater  seni  ergo  illi  libri  qua  ratione  in  singulos  libros 
distributi  fuerint,  nullum  apertum  exstat  antiquitatis  testimo- 
nium; nostrates  homines  quod  eruerunt,  ad  sex  de  temporibus 
libros  tantummodo  spectat  nee  certa  argumentandi  necessitate 
nititur.  Krahnerus  solus  totius  operis  accuratiorem  propo- 
suit  dispositionem,  non  dicam  perfectam  cam  aut  omnibus  parti- 
bus  absolutam,  sed  diligentissima  argumentatione  et  sanissimo 
iudicio  institutam.  Sed  licet  banc  percaute  descripserit  Krah- 
nerus, nescio  tamen  an  ueritatis  speciem  satis  aptam  sibi  non 
effecerit,  cum  fragmentis  tantum  superstitibus  nisa  eius  com- 
putatio  suspicionem  quandam  afferat,  quoniam,  quam  dissimiles 
res  Varro  in  uno  eodemque  libro  tractauerit,  saepius  iam  dic- 
tum est. 

1)  Cf.Varr.  ed.Bipont.I2t2. 


De  Yarronis  Antiqaitatum  rer.  hum.  libris  XXV.  29 

lam  omnia  ilia  adminicnla  primo  capite  enumerata  in  usnm 
nocantes  ipsi  periculam  fociamos  magnum  illud  opns  in  sin- 
guloB  libros  accurate  disponendi  atque  uniuscuiusqne  libri  argu- 
mentum  diligenter  enarrandi,  quo  in  negotio  argumentationem 
nostram  non  demonstrationis  necessitatem,  sed  coniecturae  tan- 
turn  probabilitatem  habere  posse  non  nescio. 

De  primo  libro  Antiquitatum   humanarum   rerum. 

De  Antiquitatum  humanarum  libro  primo  Cicero  ac.  post. 

I  2,  8  Varronem  ipsum  ita  loquentem  facit :  Mn  illis  ueteribus 
nostris,  quae  Menippnm  imitati,  non  interpretati  quadam  hilari- 
tate  conspersimus,  mnlta  admixta  ex  intima  philosophia,  multa 
dicta  dialectice,  quo  facilius  minus  docti  intellegerent  incun- 
ditate  quadam  ad  legendum  inuitati;  in  laudationibus,  in  his 
ipsis  Antiquitatum  prooemiis  philosophe  scribere  uoluimus,  si 
modo  consecuti  sumus^;  ad  quae  Cicero  sequenti  paragrapho 
respondet:  ^philosophiam  multis  locis  inchoasti,  ad  impellen- 
dum  satis,  ad  edocendum  parum\  Accedit  Augustini  de  ciu.  D. 
VI  3  locus:  primum  librum  communiter  prius  de  omnibus  locu- 
tum  esse.  Ad  hunc  ut  prius  me  uertam :  Yarro  primo  illo  libro 
de  hominibus,  locis,  temporibus  rebusque  locutus  est,  et 'com- 
muniter^ quidem,  quod  uocabulum  duplici  modo  interpretari 
possumus.  Fieri  enim  potuit,  ut  Varro  hie  nuUo  certo  ordine 
instituto  omnia  quasi  degustaret,  quae  in  sequentibus  libris 
ratione  et  accurate  exponenda  sibi  sumpserat,  ut  lectoribus 
in  ipso  prooemio  totius  operis  imaginem  qnandam  praeberet; 
quod  idem  eum  in  Imaginum  primo  libro  fecisse  Mercklinus 
persuasit  Ritschelio  %  quod  idem  nos  quoque  coniectando  asse- 
qui  possumus,  si  animaduertimus  Varronem  de  re  rust.  II 1, 

II  sqq.  et  lU  3  prius  communiter  de  omnibus  locutum  esse, 
quae  deinde  duobus  illis  libris  exposuit. 

Attamen  banc  uocabuli  'communiter^  interpretationem,  licet 
ualde  mihi  arrideat,  propter  Ciceronianum  ilium  locum  reiicio 
et  'communiter'  ita  intellego,   ut  sit  'in  uniuersum',  'philo- 

"~--  • 

1)  Op.  ni  535.  cf.  544  sqq. 


80  Paullos  Mirsch 

8opbe\  Puto  enim,  cnm  in  sequentibus  libris  Varro  dispnta- 
uerit  de  Romania  eorumque  magistratibns  et  locis,  temporibus, 
rebus  in  pnblicnm  usam  constitatis,  in  primo  libro  in  uniuer- 
sum  nerba  enm  fecisse  homines  qnomodo  ipsa  natnra  dnce  in 
cioitates  connenerint,  reges  sibi  et  magistratos  creauerint,  certa 
loca  et  tempora  agendi  elegerint,  cum  aliis,  pro  aliis,  contra 
alios  egerint.  Et,  quamquam  certis  argumentis  uti  non  licet, 
persuasum  mibi  est  ea,  quae  disputet  Varro  apud  Ciceronem 
ac.  post.  I  cap.  5,  ad  exemplum  Antiquitatum  bumanarum  rerum 
primi  libri  a  Cicerone  composita  esse.  Nonnnlla  e  capite  illo 
excerpo,  unde  coUigere  me  posse  puto,  in  quo  sententiarum 
contextu  seruata  fragmenta  fuerint:  'Corporis,  inquit  Varro, 
alia  ponebant  esse  in  toto,  alia  in  partibus :  ualetudinem,  uires, 
pulchritudinem  in  toto,  in  partibus  autem  sensns  integros  et 
praestantiam  aliquam  partium  singularum,  ut  in  pedibus  celeri- 
tatem,  uim  in  manibus,  claritatem  in  uoce,  in  lingua  etiam 
explanatam  uocum  expressionem,  animi  autem,  quae  essent  ad 
comprebendendam  ingeniis  uirtutem  idonea;  eaque  in  naturam 
et  mores  diuidebantur  .  .  .  Vitae  autem  adiuncta  esse  dice- 
bant,  quae  ad  uirtutis  usum  ualerent  .  .  .  Hominem  esse  cen- 
sebant  quasi  partem  quandam  ciuitatis  et  uniuersi  generis 
humani,  eumque  esse  coniunctum  cum  hominibus  humana  qua- 
dam  societate\ 

Sic  Varronem  in  hoc  primo  libro  non  solum  de  republica, 
sed  communiter  de  humanis  rebus  egisse  existimo,  quocum 
bene  conuenit,  quod  totum  opus  non  solum  de  publicis  insti- 
tntis,  sed  de  humanis  fuisse  supra  diximus.  Sustentatur  prae- 
terea  haec  coniectura  eo,  quod  Merkelius  0  primum  Diuinarum 
Antiquitatum  librum  fuisse  de  cultu  deorum  existimauit  et  de 
eorum  interpretatione,  et  banc  a  Varrone  significari,  cum  apud 
Ciceronem  in  Antiquitatum  prooemiis  multa  a  se  philosophe 
dicta  affirmet;  sed  quod  hunc  librum  'de  cultu  deorum'  in- 
scriptum  fuisse  putat,  non  assentior  Merkelio,  cum  Erahnerus  ^) 


1)  Oa.  fast,  praef.  p.  GXn. 

2)  'Yarronis  Curio  de  cultu  deorum'  Friedland  1851. 


De  Yarronis  Antiquitatum  rer.  hum.  libris  XXV.  31 

Logistoricorum  librnm  singnlarem  ita  inscriptum  fuisse  certissi- 
mis  eaicerit  testimoniis ,  atque  utriosque  primi  libri  humana- 
rnm  et  diainarum  Antiqaitatum  titulos  similes  fuisse  uerisimile 
sit;  quid  igitur  aptius  qnam  ilium  'de  rebus  hnmanis  eommu- 
niter",  hunc  'de  rebus  diuinis  commnniter^  ihisse?  Qaare  Var- 
ronem  persecutnm  esse  putauerim  in  Diuinamm  remm  prooemio 
hominum  naturam  saperioribus  deis  egentem  illosque  forman- 
tem  et  eolentem,  id  quod  fragmentis  confirmatur,  in  Humana- 
rum  rerum  prooemio  dixisse  de  hominnm  natura  ad  so- 
cietates  coeundas  ciuitatesqae  constituendas  nata. 
Erahnerus  quod  putaait  Humanarum  primum  librum  'de  natnra 
atque  ni  corporis  humani^,  Diuinarnm  primum  librum  'de 
animae  bumanae  natura  immortali'  fdisse,  ex  parte  tantum- 
modo  imaginem  illomm  librorum,  qaam  informare  aolni^  at- 
tingit,  cum  Augnstini  locum  parum  respexerit. 

Extremo  denique  utroque  libro  primo  Varronem  totius 
operis  argumentum  et  dispositionem  explicasse  ueri- 
simile est,  ita  enim  consueuit;  atque  ex  hac  parte  Diuinarum 
prooemii  sumpsisse  Augustinum  puto ,  quae  de  ciu.  D.  VI  3 
exstant. 

De  libris  II — VII  Antiquitatum  humanarum  rerum. 

In  libris  II — VII  supra  iam  uidimus  Varronem  dixisse  de 
gente  Romana  et  populo  Romano  et  Romanorum  regibus  magi- 
stratibusque. 

De  regibus  uidetur  fuisse  liber  sextus,  id  quod  fragmenta 
seruata,  quae  omnia  pertinent  ad  Numam  regem  et  Seruium 
Tullium,  demonstrant,  ita  ut  ei,  quae  erat  de  magistratibus, 
expositioni  unus  liber  VII  relinqjiatur,  cum  Varronem  prius  de 
magistratibus  quam  de  regibus  scripsisse  propter  temporis 
rationem  ne  cogitari  quidem  possit.  Quod  si  quis  forte  mira- 
tur  in  diuinis  Antiquitatibus  omnes  tres  de  hominibns  libros 
Varronem  saeerdotibus  describendis  dedisse,  in  Antiquitatibus 
humanarum  rerum  nnum  tantummodo  librum  de  magistratibus 
absoluisse,  eum  ad  ea,  quae  de  extremis  sex  libris  dispntabi- 
mus,  relegamus.    Illos  libros  enim  fere  totos  de  magistratuum 


32  Paullus  Minch 

imperiis  atque  officiis  foisse  persuasom  mihi  est,  in  septimo 
aero  de  magistratibus  libro  Varronem  enarranisse  sernato  tern- 
pons  ordine  nniuscaiusque  magistratas  originem  et  uniuersam 
historiam,  quod  idem  postea  fecernnt  Sextus  Pomponios  in 
libello  de  origine  omnium  magistratuum,  et  loannes  Laurentins 
Lydus  TtSQl  ciQX(Jiv  trjq  ^Pwfialwv  Ttokirelag, 

At  non  bos  duos  tantum  libros,  sed  omnes  sex  de  bomini- 
bus  historici  argumenti  fuisse  Erabnerus  fragmentis  nisus  con- 
iecit,  cui  iudicio  ita  subscribimus,  ut  materiam  omnem  Varro- 
nem temporum  ordine  diuisisse  et  serie  rerum  digessisse,  argu- 
menti autem  bos  ^Antiquitatum'  libros  antiquarii  fuisse,  non 
bistorici  putemus. 

Fragmenta  ex  secundo  et  tertio  tantum  libro  tradita  sunt; 
secundi  libri  reliquiae  spectant  ad  lanum^),  Herculem,  Dar- 
danum,  Aeneam^),  unde  totum  librum  colligo  exorsum  a  Sa- 
turno  et  lano,  primis  in  Italia  regibus,  deinde  de  Aenea  aduena 
egisse,  in  descripta  Albanorum  republics  desiisse. 

E  libro  tertio  unum  tantummodo  fragmentum  de  origine 
gentis  Salentinae  bic  nobis  subsidio  est,  quod  plenius  et  accu- 
ratius  de  ea  gente  agit,  quam  ut  id  locum  habuisse  in  fortuito 
excursu  credere  possimus;  immo  totum  librum  de  originibus 
reliquarum  Italiae  gentium  fuisse  existimo,  ex  quo  Dionysius 
et  Plinius  multa  bauserunt. 

Duo  iam  supersunt  libri  IV  et  V,  quorum  alter  is  uidetur 
esse,  quem  Quintilianus  inst.  or.  I  6,  12  initia  urbis  Romae  ex- 
posuisse  dicity  cum  temporis  ratio  a  nobis  instituta  postulet, 
ut  Varro  post  enarratas  Italiae  gentium  origines  ad  eos  scri- 
bendo  peruenerit,  qui  Romam  eondiderunt  Romanamque  ciui- 
tatem  constituerunt.  Quartum  igitur  librum  de  initiis  urbis 
Romae  fuisse  coniicio;  sed  de  quinto  uno  iam  reliquo  quid 
statnam  ualde  sum  dubius;  in  prioribus  enim  tribus  libris  Ro- 
manorum  bistoria  inde  a  primis  originibus  usque  ad  Romu- 
lum,  urbis  conditorem,  ex  nostra  quidem  sententia  deducta  est, 


1)  Cf.  fragm.  I  coll.  auct.  de  origine  gent.  Rom.  cap.  2. 

2)  Cf.  fragm.  V.  VIH.  IX.  X.     . 


i 


De  Varronis  Antiquitatum  rer.  hum.  libris  XXV.  33 

deinde  in  duobus  postremis  de  regibas  et  de  magistratibas 
libris  uno  tenore  statim  continuata.  Ad  meram  igitor  coniec- 
turam  reiectus,  ne  omnino  taceam  de  hoc  libro,  "^de  cioibas 
Romanis^  earn  inscriptum  faisse  audacius  fortasse  quam  aerius 
puto:  Prioribus  tribus  libris  Varro  tractauerat  tempus  Sdrjlov 
et  fiv&ixov  (cf.  Gens,  de  d.  n.  21)  eoqae  peruenerat,  at  prima 
Romae  orbis  initia  exponeret;  posteriores  deinde  tres  libros 
absolait  de  tempore  ioTOQiKiriy  et  in  quinto  qaidem  egit  de 
airtatibos,  of&eiis,  descriptione  populi  Romani,  qui  omnem  rem 
publicam  et  diuinam  constituerat,  in  sexto  et  septimo  de  eis, 
quibos  administranda  respablica  erat  tradita. 

Omnia,  quae  adhnc  disputata  sunt,  ut  paucis  complectar, 
sex  illi  libri  seraato  temporis  ordine  de  Romanis  faeront  atqae 
nnde  ei  essent  orti,  qaibos  nirtntibus  praediti,  quomodo  con- 
stituissent  rem  publicam,  quomodo  essent  tutati  exposuerunt. 
Inscripti  uero  erant  fortasse  singuli  libri,  si  hoc  quoque  con- 
iicere  licet,  secundus 'de  Aboriginibus  etLatinis',  tertius 
Me  ceteris  Italiae  gentibus',  quartus  Me  urbis  Romae 
conditoribus  et  primis  incolis',  quintus  Me  cinibus 
Romanis^,  sextus  Me  regibus',  Septimus  Me  magistra- 
tibas\ 

Praeter  Krahnerum  Eiesslingius,  de  Dionysi  Hal.  anctori- 
bus  lat  (og  ev  7taQ68(^  nuUis  argumentis  prolatis  iecit  secun- 
dum librum  de  Aeneae  in  Italiam  aduentu  fuisse,  tertium  de 
eis  populis,  ad  quos  uenisset,  quartum  de  initiis  urbis  Romae  : 
quae  partim  meam  sententiam  confirmant,  partim  parum  accu- 
rate sunt  excogitata  et  ex  solis  Varronianae  doctrinae  uestigiis, 
quae  in  Diouysi  aQxaLoloYL(f  exstant,  deducta. 

Paulo  amplius  de  Erahneri  sententia  disserendum  est,  qui 
ex  Giceronis  uerbis  Mt  agnoscere  possemus,  qui  essemus'  sex 
illos  libros  totos  historici  argumenti  fuisse  et  Romanorum  res 
gestas  inde  ab  antiquissimis  temporibus  usque  ad  Gallorum 
irruptionem  amplexos  esse  coUegit,  cum  a  nuUo  auctore  res 
uUa  posteriore  tempore  gesta  ex  his  libris  afferretur,  neque 
fuisset  Varronis  saltem  his  libris  plura  persequi.  Corrigenda 
haec  sunt  ad  ea,  quae  de  ipsius  operis  inscriptione  et  de  simili 

L«ipiiger  Stndien.   Y.  3 


34  Paullus  Mirsch 

dininarnm  Antiquitatum  dispositione  supra  disputaui.  Singu- 
lorum  librorum  argamenta  Erahneras  non  definit,  in  secando 
tantammodo  propter  fragmenta  seruata  Aeneae  penates  secnm 
afferentis  aduentam  in  Italiam  descriptum  fuisse  existimat;  ad 
qninque  reliquos  libros  ea  pertinere  putat,  quae  scriptores  ex 
Yarrone  referunt  de  urbis  Bomae  aliammqae  Italiae  ciaitatnm 
originibaSi  de  rebus  gestis  regum,  de  Gallorum  irrnptione. 
Quae  omnia  ita  se  habent,  ut  Erahnerum  ad  meam  sententiam 
libenter  accessurum  esse  confidam;  temporis  enim  ordinem  ego 
quoque  seruaui,  antiquariam  rationem  ab  eo  neglectam  restitni. 


De  libris  VIII  —  XIII  Antiquitatum  humanarum. 

De  sex  sequentibus  libris,  quos  de  locis  Varro  confecit, 
a  uiris  doetis  aperte  dissentio.  Nam  primum  quidem  ilium 
Augustinianum  locum  de  ciu.  D.  VI  4  ^rerum  humanarum  libros 
non  quantum  ad  orbem  terrarum,  sed  quantum  ad  solam  Ro- 
mam  pertinet,  seripsit^  nuUo  modo  eam  habere  uim,  quam 
nostrates  homines  ei  tribuerint,  supra  demonstraui.  0  Deinde 
si  fragmenta  intuemnr,  ab  ipsa  urbe  Varronem  scribendi  initium 
cepisse  atque  inde  paulatim  ad  Latium,  Italiam,  insulas,  terras 
transmarinas  processisse  nos  fugere  uix  potest. 

Hie  statim  horum  librorum  dispositionem,  quam  animo 
finxi,  propono,  quae  quibusnam  argumentis  nitatur,  deinde 
uidebimus.  Inscriptum  igitur  nolo  librum  octauum  ^de  urbe 
Roma^,  nonum  'de  foris,  uiis,  uiciS;  aedificiis  urbis 
Romae\  decimum  'de  Italiae  regionibus^,  undecimum 
^de  Italiae  fertilitate',  duodecimum  'de  insulis\  ter- 
tium  decimum  'de  prouinciis'. 

Certissimum  habemus  Macro  bii  Sat.  Ill  16,  12  testimonium, 
in  XI  libro  Varronem  'quae  in  quibus  Italiae  partibus  optima 
ad  uictum  gignantur^  enumerasse;  antecedentis  libri  unicum 
fragmentum  de  Regio  septemque  fluuiis  uicinis  fieri  potest,  ut 
in  Italiae  descriptione  locum  habuerit.    In  decimo  igitur  libro 

l)P.20Bq. 


De  Yarronis  Antiquitatum  rer.  hum.  libris  XXY.  35 

Varro  Italiam  descripsisse  eiasque  montes  et  flauios,  regiones 
et  urbes  ennmerasse  mihi  uidetar,  in  undecimo  fertilissimam 
earn  esse  terrain  omnibasque  rebus  ad  uitam  necessariis  ab- 
nndantem  praedicauit. 

Libri  VIII  et  IX  uersati  uidentur  esse  toti  in  urbe  Roma 
describenda;  de  octauo  id  confirmatar  fragmento,  quod  Festns 
p.  348  seruauit,  liber  nonas  autem  medins  interpositns  inter 
libros  de  Roma  et  de  Italia  ant  de  Latio  fait,  id  quod  minus 
pntauerim,  ant  de  urbe  Roma,  quod  multo  uerisimilius  mihi 
est;  qui  enim  fieri  potuerit,  ut  Varro  totum  librum  de  Latio 
nrbis  descriptione  iam  absoluta  perficeret,  coniectura  assequi 
non  possum,  de  Roma  autem  maior  materia  praesto  fuit,  qnam 
quae  nno  libro  includi  posset.  Qnomodo  uero  duo  illi  libri 
de  Roma  secemendi  sint,  coUigo  e  libro  quinto  de  1.  L.,  ubi 
bis  Varro  §§  41 — 56  et  145 — 159  ordine  et  continuo  de  urbe 
agit;  prior  pars  omnino  de  Roma  est,  de  septimontio,  collibus, 
portis,  regionibus,  tribubus,  altera  de  foris,  uiis,  uicis,  aedi- 
ficiis,  unde  inscriptiones  librorum  VIII  et  IX  peto,  quas  qui- 
dem  ita  accipi  uelim,  ut  in  priore  libro  de  tota  urbe  serip- 
serit  Varro,  quomodo  aedificata  sit  et  amplificata,  in  posteriore 
de  locis  in  usum  publieum  constitutis,  de  foro  potissimum  et 
comitio,  de  curia  Hostilia,  de  aedificiis  publico  usui  destinatis. 

In  libris  VIII — XI  postquam  quaestio  de  Roma  et  Italia 
ad  finem  adducta  est,  id  unum  restat,  ut  conscendamus  nauem 
et  ab  Italia  terra  soluamus.  In  Siciliam  aliasque  mediter- 
ranei  maris  insulas,  porro  si  prouehimur,  ad  ulteriores  terras 
Romanorum  imperio  subditas  et  per  totum  orbem  dispersas 
peruenimus.  De  insulis,  in  primis  de  Sicilia,  satis  multa  Var- 
roni  proferenda  erant,  quibus  totum  expleret  librum,  de  pro- 
ninciis  denique  librum  operi  de  nniuersa  re  Romana  et  cre- 
scente  et  senescente  defuisse  non  facile  nobis  persuadebimus. 
Accedit  quod  Hieronymus  Varronem  in  his  libris  componendis 
non  in  Italiae  finibus  se  continnisse  aperte  testatnr;  scripsit 
enim  in  Genes,  cap.  X  u.  4,  III  319  Vallars:  'legamus  Varronis 
de  Antiquitatibus  libros  et  uidebimus  paene  omnes  insulas  et 
totius  orbis  litora  terrasque  mari  uicinas  Graecis  accolis  occu- 

3* 


36  Paullus  Mirsch 

patas,  qai  ab  Amano  et  Tauro  montibns  omnia  maritima  loca 
usqae  ad  oceannm  possedere  Britannicam'. 

Fragmentoram  y  cam  minutissima  sint,  sensum  et  cohae- 
rentiam  nix  asseqni  licet,  nescio  tamen  an  luminis  aliquid  ac- 
cipiant  e  Plinio.  E  libro  enim  XII  grammatici  sola  nerba  'ab 
Eiythro  mare  orti'  tradidemnty  qnae  illnstrantar  Pliniano  loco 
n.  h.  IV  120  'Erythea  (nna  de  Gassiteridibns  insnlis)  dicta  est, 
quoniam  Tyri  aborigines  eoram  orti  ab  Erythro  mari  fere- 
bantnr'.  Ex  libro  XIII  nihil  nisi  nnum  uerbum  'Tanaidis'  ad 
nos  peruenity  quod  sane  in  libro  de  proninciis  Romanis  ex- 
stare  potuit  coll.  Plin.  n.  h.  IV  78  'Varro  ad  banc  modam  me- 

titar: ab  ostio  eios  ad  Tanais  ostium  directo  cursn 

CCCLXXV  M  pass,  esse  constat';  cf.  VI  20.  22.  219. 

Haec  habni  qaae  de  his  sex  libris  proferrem;  snspiciosa 
sane  et  magnae  dubitationi  obnoxia ;  attamen  res  ardua  est  et 
in  qua  sine  andacia  quadam  procedere  iam  non  liceat. 

De  Erahneri  denique  opera  in  hac  re  posita  nt  paucis 
absolaami  in  octano  libro  descriptionem  arbis  Romae  faisse 
propter  fragmentum  sematam  coniectauit,  sequentes  deinde 
egisse  de  Italia  terra  omnium  felicissima,  de  regionibos,  fiuaiis. 
Quoram  nihil  meae  dispositioni  obstat. 

De  libris  XIV — XIX  Antiqnitatum  rer.  ham. 

De  libris  XIV — XIX  qaaestio  et  planior  est  et  impedi- 
tior ;  planior,  qaod  fragmenta  multa  et  alia  aestigia  satis  certa 
nobis  praesto  sunt,  impeditior,  quod  in  his  soils  libris  ordi- 
nandis  uiri  docti  elaborauerunt  et  uiam  sequentibus  nobis,  si 
quid  uideo,  magis  obstruxerunt  quam  explanauemnt.  Quare, 
priusquam  ipse  bos  sex  libros  ad  rationes  supra  institutas  dis- 
ponendi  faciam  periculum,  opiniones  prolatas  examinabo. 

Et  prodiderunt  sententias  plane  inter  se  contrarias  quam- 
quam  eadem  argumentandi  ratione  nisas  Eettnerus  ^  et  Grup- 
peus  ^),  recurrens  uterque  ad  Merkeli  et  Ritscheli  coniecturam, 

1)  Primom  cji  iv  naqoBi^  de  uita  p.  R.  p.  12  n.  1,  deinde  plenius  atque 
expositias  'kritische  bemerkungen  zu  Varro*  etc.  p.  14  sqq. 

2)  'Ueber  die  bUcher  XIY— XIX'  etc.  Henne8X5l8qq. 


t 


De  Yarroms  Antiqaitattun  rer.  hum.  libris  XXV.  37 

qua  XVIII  hamanarnm  reram  liber  'de  saecalis'  uidetar  in- 
scribendos  esse.  Varronianam  enim  libram  de  saecalis  affert 
certos  testis^  Seruius  ad  Aen.  VIU  526,  quern  librnm  unam  de 
ADtiqnitatnm  hnmanarum  libris  fuisse  inde  coUigant  uiri  docti, 
quod  Gensorinas  de  d.  n.  XVII  1 5 ,  quo  capite  de  saecalis  ex- 
ponit,  ex  Varronis  rernm  hum.  libro  XVIII  nonnulla  affert. 

Infra  mibi  ilia  e  Varrone  allata  suo  iure  alii  atque  de  sae- 
cnlis  libro  attribui  posse  erit  demonstrandam,  ut  plane  omittam 
inquirere  de  caasis,  qnibos  commoti  niri  docti  singolarem  Var- 
ronis libram  de  saecalis  faisse  omnino  negarint  Seraiamqae 
cetemrn  diligentissimam  in  fontibas  nominandis  aactorem  hoc 
ano  loco  neglegenter  libri  titalam  indicasse  sibi  persuaserint ; 
hie  iam  qaomodo  Eettnerus  et  Grappeas  fila  a  Ritschelio  in- 
choata  deduxerint  exponam. 

Et  Eettnerus  primum  humanaram  Antiquitatam  libram 
XVIII  de  saecalis  faisse,  libram  XIV  de  diebas  pro  certo 
habety  ea  in  re  ne  specie  quidem  argamentationis.  nisas,  sed 
Erahneri  coniectaram  p.  1 0  secatas ;  reliqaorum  de  temporibas 
libroram  inscriptiones  sibi  petit  e  Gensorino,  qui  inde  a  ca- 
pite XVI  ordine  de  aeuo,  saecalo,  lastro,  anno,  mense,  die 
aerba  facit  et  saepias  ibi  ad  Varronem  recarrens  illius  Anti- 
qaitates  rer.  hum.  nominat.  Quid  igitar  facilias,  quam  banc 
ordinem  a  Gensorino  institutum  permutare,  ita  at  initiam  faciat 
liber  de  diebas,  deinde  liber  XV  sit  de  mensibas,  XVI  de 
annis,  XVII  de  lastris,  XVIII  de  saecalis,  qaod  primam  fait 
postulatum,  XIX  deniqae  de  aeuo? 

Banc  aatem  coniectaram  qaominas  probem  impedit  pri- 
mam, qaod  in  media  ilia  Gensoriniani  operis  parte  Varronis 
ipsius  de  Romae  arbis  die  natali  enarratio  exstat,  qaam,  cam 
non  congraat  cam  distribatione  enacleata,  longe  abiicit  Eett- 
nerus tamquam  digressionem  ex  alio  Varronis  opere  sumptam  ^); 
deinde  quae  fragmenta  Gharisius  I  130,  34  sq.  E.  et  Diomedes 
p.  375,  21  sq.  e  XV  Antiqaitatam  hum.  libro  seruarunt,  nulla 
argumenii  affinitate  cum  expositione  de  mensibus,  quam  in 


1)  Cf.  varr.  stud.  p.  48. 


38  PauUus  Mirsch 

hoc  libro  fuisse  Kettnerus  postulate  cohaerent;  denique  de 
lustro  et  saeculo  et  inprimis  de  aeno  totos  singnlos  fuisse 
libros  persoadere  mibi  non  possum. 

Qaam  Kettnerianam  sententiam  nescio  utrum  Grnppeus 
corrigere  uoluerit,  an  plane  ignorauerit;  silentio  enim  earn 
praeteriit;  protulit  uero  alteram  banc:  cum  libri  de  diebus  et 
de  saeculis,  ita  uir  doctus  ratiocinatur,  sine  ulla  dnbitatione 
inter  humanaram  Antiquitatum  libros  locum  habuerinty  sum- 
mam  nobis  imponi  necessitatem,  ut  alios  tres  de  mensibus,  de 
annis,  de  lustris  fuisse  statuamus;  reliquum  denique  ex  sex 
illis  de  temporibus  librum  unum  totius  de  temporibus  loci  pro- 
oemium  fuisse  et  'de  aeuo'  inscriptum,  ita  ut  in  libris  XIV— XIX 
Varro  exorsus  ab  aeuo,  maximo  temporis  spatio,  per  saecula, 
lustra,  annos,  menses  pergens  in  libro  de  diebus  finem  fecerit, 
eodem  ordine,  quo  Censorinus,  Varronis  in  omni  hac  parte 
pedisequus,  incedat. 

Quam  coniecturam  satis  infirmo  Gruppeus  sustentauit  ar- 
gumento:  Gum  libri  XV  duo  uerba  'mortuos  sallant'  a  Dio- 
mede  allata,  per  se  obscura,  lucis  aliquid  accipere  possint  e 
Censorino  XVII 14,  ubi  de  saeculis  uerba  facit,  uir  doctus 
librum  XV  de  saeculis  fuisse  concludit.  lUud  alteram  ne  ipsum 
quidem  Gruppeum  alicuius  esse  momenti  arbitrari  puto,  quod 
in  fragmento  libri  XVIII  a  Censorino  XVII  15  allato  sub  'duo- 
decim  uulturibus  Romuli'  significationem  antiquissimi  anni  duo- 
decim  mensium  (!)  latere  sibi  finxit  et  banc  ob  rem  XVIII 
libram  de  mensibus  inscriptum  fuisse  putauit.  Cuius  argumen- 
tationis  imbecillitatem  sane  ipse  perspexit  Gruppeus,  cum  hoc 
fragmentum  contra  Censorini  auctoritatem  e  XV  libro  fluxisse 
mallet,  alias  quoque  non  ita  cautus  in  fragmentiB,  quae  certo 
aliquo  e  libro  seruata  sunt,  alii  libro  attribuendis;  nam  ut 
perstare  possit  in  proposita  dispositione ,  libri  XVI  unicum 
fragmentum  (Gell.  V  4,  5  coll.  Non.  100,  11  sqq.)  sequenti  libro 
temere  assignat,  libro  XVI,  ut  huic  quoque  nonnibil  det,  frag- 
mentum a  Gellio  I  16,  3  e  XVIII  libro  seraatum  mandat.  At- 
que  si  paulo  accuratius  fragmenta  percensemus,  uix  ullum 
Gruppaneae  distributioni  adiumento  est. 


De  Varronis  Antiquitatam  rer.  hum.  libris  XXV.  39 

Erahnems,  ut  buios  qnoque  uiri  docti  sententiam  hie  sta- 
tim  referam,  in  quarto  decimo  et  sequenti  libro  Varronem  die- 
rum,  mensium,  annorum  rationes,  genera,  eausas,  siderum 
ortus  et  occasus,  lunae  uieissitudines  tempestatumque  uarie- 
tates  descripsisse  putat,  in  reliquis  quattuor  libris  turn  nascentis 
turn  creseentis  et  seneseentis  rei  Romanae  tempora  exposuisse 
celeberrimamque  disputationem  de  Romae  die  natali  addidisse. 

Apparet  Erabnerum  solis  fragmentis  nisum  ita  scripsisse; 
praeterea  quae  antea  disputauerat  libros  de  bominibus  totos 
bistorici  argumenti  fuisse,  ea  non  respexit,  neque  uideo  quo 
iure  ex  bis  quoque  quattuor  libros  rebus  gestis  Romanorum 
enarrandis  dare  potuerit. 

Tria  potissimum,  ut  ad  duas  illas  sententias  reuertar,  in 
utraque  me  offendunt:  primum  quod  de  saeculis  librum  unum 
ex  Antiquitatum  libris  fuisse  omnino  non  est  exploratum ;  sed 
postea  quid  de  boc  libro  sentiam  apertius  dicam.  D^inde  quo- 
modo  Varro  totum  librum  de  lustris,  totum  de  aeuo,  ut  non 
dicam  de  saeculis,  composuerit,  plane  non  assequor;  nam  de 
lustris  nibil  ex  uniuersa  antiquitate  traditum  est,  nisi  quae  ex- 
stant  apud  Censorinum  XVIII 13 — 15,  et  de  bis  praeterea  Varro- 
nem uerba  fecisse  uerisimile  est  aut  ubi  de  Serui  TuUi  institutis, 
aut  ubi  de  censoribus  disputauerit;  de  aeuo  uero  non  tantam 
fuisse  materiam,  quae  totum  librum  requireret,  ipse  Gruppeus 
concessit.  Tertia  denique  causa  est,  quae  quominus  Eettneri  aut 
Gruppei  sententiae  accedam  impedit,  quod  uiri  illi  docti  sola 
fragmenta  respexerunt  atque  ad  unum  Censorinum  confugerunt. 

At  sunt  praeterea,  quibus  ad  uerius  aliquid  eruendum 
utamur,  sex  ilia  adminicula  dico  primo  capite  enumerata  atque 
explanata,  quae  iam  in  partem  uocemus,  ut  omnibus  illis  alio- 
rum  opinionibus  missis  alieno  iudicio  eoque  falso  non  prae- 
occupati  sententiam  feramus  atque  ipsi  uideamus,  num  illis 
simus  feliciores. 

Et  ex  inscriptione  primum  Antiquitatum  humanarum 
rerum  bos  sex  libros  non  solum  de  temporibas  in  publicum 
usum  constitutis  fuisse  coUigo,  sed  etiam  in  uniuersum  de  homi- 
nnm  temporibus,  i.  e.  turn  de  humanae  aetatis  tongitudine  et 


40  PaoUus  Mirsch 

partibus  turn  de  temporum  discriminibns  naturalibuS;  qnod 
deinde  subtiliter  perseqaar. 

Hie  iam  quid  de  publieis  temporibus  e  diuinis  Antiqni- 
tatibus  profieiamus  inqniram.  Fait  diuinarnm  rerum  liber  VIII 
de  feriis,  IX  de  circensibus  ludis,  X  de  scaenicis  ladis,  quibns 
in  enarrandis  Merkelius  p.  CLIV  hoe  quoqae  annotauit :  de  feriis 
els,  quae  non  ad  deos  pertinuerint,  Varronem  in  libris  sex 
rerum  bumanarum,  quos  de  temporibns  scripserit,  egisse  opor- 
tere :  de  imperatiois  magistratunm,  de  nandinis,  de  belli  feriis. 
Haic  argumento  ne  nimiam  tribuanii  ea  re  addaeor,  quod  oni- 
cam  fragmentum  de  belli  feriis,  quod  seruatum  est  a  Geliio 
n.  A.  I  25,  e  libro  'de  bello  et  pace'  affertur;  de  nundinis  de- 
inde disserendi  aptissimus  locus  in  libro  de  diebus  fuit;  im- 
peratiuae  denique  feriae  sine  dubio  melius  in  Antiquitatibns 
diuinis  commemorandae  fuerunt. 

Attamen  si  quaeritur,  quibusnam  temporibus  magistratus 
Bomani  publice  egerint,  cum  de  lustris  indicium  iam  fecerimuS; 
nihil  aliud  responded  potest,  nisi:  certis  diebus;  nisi  forte  quis 
propter  libros  de  circensibus  et  scaenicis  ludis  hie  librum  de 
ludis  saecularibus  aut  triumphalibus  aut  similibus  sibi  fingit; 
sed  hos  quoque  sub  duo  ilia  ludorum  capita  cadere  mani- 
festum  est. 

Pergamus,  quod  iam  tertium  nobis  est,  ad  Ciceronis  de 
Yarronis  Antiquitatibns  locum  ilium  'tu  aetatem  patriae,  tu 
descriptiones  temporum  aperuisti',  quo  et  confirmatur  liber 
de  Romae  urbis  aetate,  et  comprobatur,  quod  alium  librum 
de  temporum  discriminibus  natural!  bus  fuisse  supra  coniec- 
tauimus. 

Quarto  loco,  ut  reliqua  similis  argumenti  Varronis  scripta 
ab  Antiquitatibus  quam  subtilissime  seiungantur,  postulauimus. 
Sunt  uero  respiciendi  hie  annalium  libri  tres,  de  gente  populi 
Bomani  libri  quattuor,  qui  ex  aliqua  parte  quidem  ad  tem- 
pera spectabant,  et  liber  ille  quem  iam  saepius  commemoraui 
'de  saeculis'.  Priora  ilia  duo  scripta,  quorum  argumenta  supra 
exposui,  uix  tangunt  banc  quaestionem,  quare  de  eis  uerba 
facere  supersedeo.     De  saeculis  librum  Varronem  confecisse 


De  Yarronis  Antiquitatom  rer.  hum.  libris  XXV.  41 

iinus  testatur  Sernias^),  qui  cum  diligentissimus  fere  sit  in 
aQCtoribns  sais  nominandiSi  singularem  Yarronis  librum  de  sae- 
calis  uiri  docti  in  suspicionem  uocare  non  debebant.  Et  nescio 
an  caosam  idoneam,  qua  commotus  Yarro  ilium  librum  scrip- 
sent,  demonstrare*  possimus. 

Exstabant  nimirum  in  hoc  libro  haece  uerba:  ^auditum 
sonum  tubae  de  caelo\  Non  ignoro  plerumque  inanis  esse 
laboris  singnlaris  fragmenti  alicuius  Yarroniani  sensum  et  co- 
haerentiam  assequi  nelle ;  attamen  ant  desperandnm  est  omnino 
melius  cognosci  posse  ilium  librum ,  aut  sententia  aliqua  pro- 
ferenda,  quae  probabilitatis  speciem  num  satis  magnam  habeat, 
nideant  uiri  docti.  Interpretor  fragmentum  illud  ex  hoc  Cen- 
sorini  de  d.  n.  XYII  5  loco :  ^in  unaquaque  ciuitate  quae  sint 
naturalia  saecula,  ritnales  Etruscorum  libri  uidentur  docere,  in 

quis  scriptum  esse  fertur  initia  sic  poni  saeculorum : sed 

ea  quod  ignorarent  homines ,  portenta  mitti  diuinitus,  quibus 
admonerentur  unum  quodque  saeculum  esse  finitum..  Haec  por- 
tenta Etrusci  pro  haruspicii  disciplinaeque  suae  peritia  dili- 
genter  obseruata  in  libros  rettulerunt'.  Horum  in  portentorum 
numero  etiam  illud  fuisse,  quod  in  hoc  fragmenlo  commemo- 
retur;  uerisimillimum  duco,  praesertim  cum  Yarronem  quoque 
banc  rem  scribendo  attigisse  negari  uix  possit.  Nam  insequenti 
statim  paragrapho  Gensorinus  de  eadem  re  testem  affert  Yar- 
ronem, et  XIY  6  quoque  Etruscorum  librorum  fatalium  testi- 
monium Yarroni  debetur. 

Demonstranisse  igitur  in  libro  de  saeculis  Varro  uidetur, 
quomodo  saecula  finienda  essent ;  sin  autem  circumspicimuSi  quo 
poUssimum  tempore  haec  quaestio  proposita  et  multum  iactata 
sit;  Schoemannus  in  prolusione  de  Romanorum  anno  saecu- 
lari  ad  Yerg.  eel.  lY  Gryphiswaldae  1856  docet  anno  715/39  2) 
Romae  multum  inuicem  disceptatum  esse  ab  Ateio  Gapitone  ^) 
de  ludis  saecularibus  edendis,  sed  duos  demum  post  annos  eos 
ab  Augusto  factos  esse.    Hac  occasione  data  Yarronem  com- 


1)  Ad  Aen.  VIII 526.         2)  Cf.  Censor.  XVII 11. 
3)  Cf .  Zosim.  Hist.  Rom.  II 5. 


42  Paullus  Mirsch 

posuisse  putauerim  librum  de  saeculis,  isagogicis  scriptis  for- 
tasse  annamerandam ,  quo  aequalibus  exponeret,  quo  anno 
illi  ludi  celebrandi  essent,  qaomodo  antea  essent  facti,  quid 
de  saeculis  omnino  commemorandam  esset,  similia. 

Sed  haec  mera  coniectura  est;  id  unum  demonstrasse 
'  satis  babeo  non  esse,  cur  Seruio  Varronis  singularem  de  sae- 
culis librum  exhibenti  fidem  denegemus.  Gircnmspicienti  mihi 
quae  alia  praeterea  iragmenta  illi  libro  restituerem,  peroppor- 
tune  se  obti|lit  Censorini  de  d.  n.  caput  decimnm  septimuni; 
quod  totum  ad  librum  "^de  saeculis'  redire  tres  potissimum 
propter  causas  statuo;  primnm  res  ibi  descriptae  eae  sunt, 
quas  in  libro  de  saeculis  expositas  fuisse  coniecimus,  delude 
totum  illud  caput  Varronianam  doctrinam  aperte  redolet,  deni- 
que  ex  Antiquitatibus  non  fluxit.  Haec  duo  paulo  accuratius 
exponam.  Varro  nominatur  in  paragrapbis  6.  8.  11.  14.  15, 
omnia  uero  ad  eum  referenda  esse  praeter  paragraphos  nonam 
et  duodecimam  et  undecimae  posteriorem  partem  argumentis 
probari  potest,  quae  enumerare  hie  longum  est.  Sed  ad  Anti- 
quitates  lUud  caput  redire  quod  negaui,  hoc  propterea  feci, 
quod  Gensorinus  in  quinta  decima  paragrapbo  Antiquitatum 
librum  XVIII  nominat.  Mira  sane  haec  argumentatio :  hie 
librum  ilium  non  adhibuit,  nam  se  adhibuisse  eum  affirmat, 
sed  nihilominus  est  uera.  Gensorinus  enim  toto  hoc  de  tem- 
poribus  loco  undecies  Varronem  testem  affert,  bis  tantummodo 
certum  illius  librum,  primum  de  scaenicis  originibus,  octauum 
decimum  Antiquitatum,  utrumque  quidem  in  solo  XVU  capite. 
Scriptores  autem  primi  alteriusue  post  Ghristum  saeculi,  qui- 
bus  Gensorini  quoque  auctor  annumerandus  est,  quod  opus 
ad  componenda  sua  scripta  adhibebant,  aut  omnino  non  no- 
minabant,  aut  primo  statim  extremoue  libro  breuiter  indica- 
bant.  Si  uero  cuius  libri  nomen  in  medio  suo  opere  afferunt, 
aut  in  fonte  suo  eum  iam  laudatum  inueniebant,  aut  ipsi  alium 
ilium  librum  adibant  atque  ex  eo  nonnuUa  in  contextum  operis 
sui  recipiebant. 

Censorini  auctorem  e  libro  primo  de  scaenicis  originibus, 
qui  XVII  8  nominatur,  illam  quaestionem  sumpsisse  quis  est 


De  Yarronis  Antiqaitatum  rer.  hum.  libris  XXV.  43 

qui  opinetar?  Sed  qnod  de  hoc  libro  ualet,  id  de  altero  quo- 
que  illo  Antiquitatam  decimo  octauo  stataendum  est  ant  omnem 
rationem  abiicimas. 

Dico  quid  sentiam:  Suetonius  aut  si  quern  alium  Censo- 
rini  auctorem  malis  banc  de  saeculis  quaestionem  e  Yarronis 
de  saeculis  libro  sumpsit,  sumpsit  indidem  locos  illos  duos  ex 
aliis  Yarronis  libris  ab  ipso  Yarrone  allatos,  nonnullai  quae 
post  ilium  librum  editum  gesta  erant,  ipse  de  suo  addidit. 
Etenim  si  ex  Antiquitatibus  non  habuit,  nnllus  praeterea  alius 
nisi  de  saeculis  restat  liber,  si  indicem  omnium  Yarronis  scrip- 
torum,  quae  quidem  nobis  nota  sunt,  perlustramus. 

At  dixerit  fortasse  quispiam  Censorini  capita  XIY — XXIY 
ita  conexa  et  apta  esse  inter  se,  ut  ad  diuersos  libros  ea  re- 
dire  uix  quisquam  sibi  persuadeat;  ex  Antiquitatibus  igitur  ea 
uideri  fluxisse,  in  quibus  Yarro  nullam  de  temporibus  quae- 
stionem praetermisisse  credendus  sit.  Hoc  concedo,  illud  nego. 
Yarro  enim  ad  componendum  de  saeculis  librum  ex  Antiqui- 
tatum  libris,  quos  statuo,  de  aetate  humana  potissimum  et  de 
aetate  urbis  Romae  materiam  sumpsit,  apte  conexuit,  ea  tan- 
tum,  si  supra  recte  de  huius  libri  consilio  coniecimus,  addidit 
noua,  quae  ad  diiudicandam  illam  quaestionem  de  ludis  sae- 
cularibus  anno  715/39  celebrandis  opus  erant. 

Cuius  rei  uestigium  mihi  uideor  inuenisse,  quo  e  uestigio 
etiam  illud  coUigo  Gensoriniani  operis  omnem  de  temporibus 
locum  ad  idem  Yarronis  scriptum  non  rediisse.  Censorinus 
enim  XV  13,  ubi  de  aetate  humana  uerba  facit,  et  XYII  3, 
ubi  de  saeculis  exponit,  similia  longinquitatis  uitae  hominum 
exempla  profert,  quae  arctissime  inter  se  cohaerere  Plinius 
n.  h.  VII  153  sqq.  probata)  Yarro,  quod  mihi  persuasum  est, 
haec  et  alia  multa  in  Antiquitatum  libro  de  aetate  humana 
congessit,  unde  Plinius  sua  sumpsit,  et  quo  redeunt|  quae  Cen- 
sorinus de  d.  n.  XV  in  fonte  suo  inuenit;  ex  illo  Antiquitatum 
libro  Yarro  multa  in  librum  de  saeculis  transtulit,  unde  non- 
nulla  ad  nos  peruenerunt  in  Censorini  capite  XVII. 

1)  Cf.Cens.  XV  13  coll.  Plin.  VII 156  de  Gorgia  Leoutino,  Cens.  XVII  3 
coll.  Plin.  VII 154  de  Arcadum  regibus. 


44  Paullus  Mlrsch 

Sed  missam  iam  faciamas  banc  qaaestionem  loDgiorem 
qaam  probabiliorem,  et  paucis  comprehendamas,  quid  inde  de 
his  sex  de  temporibus  libris  efficiatur.  Scriptus  est  ex  animi 
mei  sententia  liber  de  saeculis  post  Antiqaitates  in  publieam' 
editas,  quippe  qaarum  liber  XVIII  in  eo  sit  nominatos;  in 
Antiqoitatibas  igitur  nuUus  de  saeculis  exstabat  liber ,  res 
antem  in  singulari  libro  enarratae  in  Antiquitatnm  quoque 
libris  dispersae  inueniebantur. 

Quinto  loco  ad  libros  de  lingua  Latina  lectores  renoco^ 
quorum  sextus  §§  3—11  in  uuiuersum  de  temporum  descrip- 
tionibus  est;  27—32  de  diebus  in  publicum  usum  statutis,  33  sq. 
de  mensibuSi  quae  optime  respondere  uidentur  Antiquitatnm 
libris  de  temporum  descriptionibus,  de  diebus  ^  de  mensibus; 
qui  restant  tres  mea  quidem  opinione  eiusmodi  fuerunt,  ut 
grammaticam  explieationem  non  requirerent;  quod  cadit  in 
libros,  quos  statuo,  de  aetate  humana,  de  aetate  urbis  Romae, 
de  anno  Romanoram. 

Inter  tragmeuta  denique,  quae  ex  bis  libris  exstant,  uix 
uUum  est,  e  quo  de  totius  libri  summa  certi  quicquam  statuere 
possimus;  sententiam  de  illorum  librorum  argumentis  aliunde 
petitam  ea  sane  probare  possunt,  nullo  uero  modo  afferre 
Douam.  Inscriptio  sola  libri  de  diebus  a  Gellio  tradita  ut 
alium  librum  fuisse  de  mensibus,  tertium  aliquem  de  annis 
statuamus  uidetur  postalare,  lougius  autem  non  est  progredien- 
dum,  cum  libros  de  lustris,  saeculis,  aeuo  probabilibus  argu- 
mentis nisi  supra  iam  reiecerimus.  Praeterea  non  forte  uidetur 
accidisse,  quod  in  tota  antiquitate  nullum  umquam  librum  aut 
de  aeuo  aut  de  saeculis  aut  de  lustris  deprebendimus ,  sed 
scrlpserunt  Censorinus  librum  dedie  natali,  Lydus  de  mensi- 
bus, Suetonius  de  anno  Romanornm  teste  Suida  s.  u.  Tqay- 
xt  A/o^,  qui  omnes  multum  ex  Varroniana  doctriua  pendebant. 

Expedita  igitur  undique  est  uia,  qua  disponamus  Antiqui- 
tatum  bumanarum  sex  de  temporibus  libros,  quos  de  aetate 
humana,  de  temporum  descriptionibus,  de  aetate  urbis  Romae, 
de  diebus,  de  mensibus,  de  annis  fuisse  coniecimus.  Hoc 
ordine  autem  eos  libros  disposuisse  mibi  Varro  uidetar,  ut  in 


De  Varronis  Antiquitatam  rer.  hum.  libris  XXV.  45 

oniaersam  prins  diceret  de  aetate  humana,  delude  natarales 
temporis  descriptiones  explanaret,  turn  de  certis  diebus,  mensi- 
bu8,  annis  dissereret,  postremo  loco  de  arbis  temporibnB  dis- 
pntaret.  Quae  libroram  dispositio  cum  per  se  nerisimillima 
est  —  Varro  enim  a  re  communi  proficiscitur  et  progreditur 
inde  ad  Bingnlaria  —  turn  redit  ex  parte  qnidem  in  sexto  de 
lingua  Latina  libro. 

Censorinus  uero  hie  omnino  respiciendus  uon  est,  quia 
auctor  eius  utrum  ipse  dispositionem  illam,  quam  in  posteriore 
parte  libri  de  diebus  inuenimns,  excogitauerit,  an  apnd  alium 
scriptorem  inuenerit,  plane  nescimus. 

Scripsit  igitur' Varro  nostra  quidem  opinione  librum  XIV 
'de  aetate  humana^  XV  'de  temporum  descriptioni- 
bus',  XVI  'de  diebus',  XVII  'de  mensibus',  XVIII  'de 
annis',  XIX  'de  aetate  urbis  Romae'. 

Id  unum  iam  reliquum  est,  ut  fragmenta  quomodo  cum 
hac  distributione  congruant  uideamus.  Et  XIV  libri  uerba 
'altera  aetate,  altera  uulneribus  fatiscuntur'  quaestioni  de  longi- 
tudine  uitae  hominum  aptissima  sunt,  aptissima  libri  XV  fru- 
stula  'fros,  faenam,  messis'  et  'mortuos  sallant'  coll.  Censor. 
XVII 14  descriptioni  anni  temporum  et  saeculorum  naturalium. 
E  libri  XVI  fragmento  'mortuus  est  anno  duo  et  uicesimo,  rex 
fuit  annos  XXV  cum  nibil  omnino  coUigi  liceat  de  uniuersa 
totius  libri  ratione,  certe  propositae  sententiae  non  obstat. 

Libri  sequentis  deinde  et  undeuicesimi  ne  unum  quidem 
fragmentum  aetatem  tulit.  E  libro  denique  de  annis  tradita 
uerba  'balteum  Tuscum  uocabulum  esse'  ad  zodiaci  descriptio- 
nem  spectare  uidentur,  quem  balteum  quoque  nominatum  esse 
Manilius  astron.  1 679.  Ill  334  testatur.  Gohaerentiam  reliquia- 
rum,  quae  apud  Censorinum  XVII 15  et  Gellium  116  exstant, 
assequi  non  iam  possumus. 

De  libris  XX — ^XXV  Antiquitatum  rerum  humanarum. 

Difficillima  restat  et  eadem  breuissima  quaestio  de  ex- 
tremis Antiquitatum  humanarum  sex  libris,  qui  erant  de  rebus ; 
difficillimam  et  breuissimam  eam  dico,  quod  perpauca  tantum 


46  PaallaB  Mirsch 

snpersnnt,  quae  nostram  illoram  librorum  scientiam  accuratio- 
rem  reddere  possint. 

E  fragmentis  superstitibus  id  solam  Erabnerus  coniectare 
ausus  est:  libram  XX  *^de  bello  et  pace^  faisse,  in  alio  quodam 
egisse  Varronem  de  tribus  ciuinm  ordinibas;  quorum  hunc 
libram  nnam  e  sex  illis  de  bominibus  fuisse  putauerim  et  e 
nostra  quidem  distribatione  quintum,  quem  'de  cioibas  Boma- 
nis^  inscripsi.  Qlum  aero  'de  bello  et  pace'  libram ,  de  quo 
titulo  Gelli  testimonium  habemas,  primo  loco  inter  bos  ultimos 
sex  fuisse  cum  per  se  non  uerisimile  tiidetm*;  tum  fragmenta 
obsunty  quae  e  XX  libro  permulta  Nonius  sernauit.  Immo 
hunc  libram,  id  quod  reliquiae  confirmant,  'de  re  publica'  in- 
scriptum  fuisse  supra  iam  diuinauimus,  eumque  uniuersam  rei 
publicae  administrationem  amplexum  esse  fragmenta  demon- 
strant. 

Deinde  si  quaerimuS|  quid  magistratus  Romanoram  in  re 
publica  potissimum  egerint:  imperium  in  ciues  exercebant,  bella 
gerebanty  ius  dicebant,  cum  populo  et  senatu  agebant;  unde 
quattuor  alios  libros  'de  magistratuum  imperio  et  potestate^ 
'de  bello  et  pace',  'de  iudiciis\  'de  actionibus  cum  populo  et 
senatu'  fuisse  colligo.  De  imperio  magistratuum  libram  redo- 
lent fragmenta  XXI  libri,  quae  sunt  de  multa  capitali  ^  et  de 
imperio  et  potestate  ^),  quomodo  reliqui  tres  libri  dispositi  fue- 
rint  erui  omnino  non  potest,  cum  libroram  XXII— XXIV  frag- 
menta nulla  supersint. 

E  XXV  denique  libro  unum  tantummodo  locum  de  afcdgra 
uocabuli  apud  Homerum  significatione  Gellius  XVII  3,  4  tra- 
didit,  quem  locum  ad  armamenta  naualia  spectare  Plinius  n.  h. 
XIX  25  sqq.  docet.  Inscribo  bunc  librum  'de  rebus  in  usum 
publicum  inuentis',  primum  quod  Gellius  fragmentum  illud  pro- 
fert,  ubi  'de  rebus  ad  nsus  bominum  repertis'^)  uerba  facit, 
deinde  ut  habeam ,  cui  libro  quos  Varronianos  locos  de  pecu- 
niis  signatis  Plinius  potissimum  exhibet,  restituam.  Fuit  igitur 
ex  coniectura  mea  liber  XX  'de  republica',  XXI  'de  magi- 


1)  GeU.XIl,5.  Non.  221, 11.      2)  GelLXHIia.       3)  GelJ.XVIlS,  1. 


De-Varronis  Antiqaitatom  rer.  hum.  libris  XXV.  47 

stratanm  imperio  et  potestate'i  XXII  Me  bello  et 
pace^  XXIII  'de  iudiciis',  XXIV  'de  actionibns  cum 
populo  et  senata^  XXV  'de  rebus  in  usnm  pabli- 
cum  innentis\ 


Caput  III. 


Quomodo  Antiquitatum  hiimanarum  rerum  libri  XXV 

seruati  stnt 

Erahnerus  p.  32  Antiquitates  Varronis  saeculo  iam  sexto 
post  Christum  periisse  cum  affirmaret,  audacissime  hoc  dictum 
esse  putauit;  attamen  mnlto  antiquiore  tempore  ilia  iactura 
ponenda  est;  nee  scio  an  ne  Gruppeus  quidem,  qui  omnium 
longissime  processit  in  numero  eorum  scriptorum^  qui  suis  ipsi 
oculis  Antiquitates  inspexerunt,  imminuendo,  satis  longe  pro- 
cesserit. 

Deinde  si  Krahnerus  illins  detrimenti  aliam  causam  pro- 
ferre  nequit  nisi  fragilem  humanarum  rerum  condicionem,  qua 
fortunae  temeritati  subiectae  sint  omnes:  contra  Antiquitates 
altero  iam  post  Varronis  obitum  saeculo  obliuione  plane  ob- 
rutas  fuisse  dico,  quia  Verrius  Flaccus,  luba  rex,  Plinius  maior, 
Suetonius,  alii  e  Varronis  scriptis  obscurioribus  et  difficilioribus 
cognitu,  quaecumque  memoria  digna  erant,  excerpserant  atque 
ea  faciliora  ad  intellegendum  propter  ipsam  breuitatem  et  ac- 
commodatiora  ad  legendum  tradiderant  aequalibus,  qui,  quo- 
niam  facilius  ex  horum  scriptorum  operibus  antiquae  eruditionis 
copiam  hauriebant,  Varronis  libros  non  iam  adierunt;  qua  re 
factum  est,  ut  Varronis  scripta  magis  magisque  neglegerentur 
atque  etiam  perirent. 

Reliquiarum  uero  cum  Antiquitatum  humanarum  titulo 
superstitum  nuUo  modo  ea  suppetit  copia  —  sunt  fere  septua- 
ginta  —  quae  illi  Varronis  apud  posteriores  celebritati  et  auc- 
toritati  respondeat;  circumspiciendum  igitur,  unde  fragmen- 
torum  numerum  augeamus.    Duas  res  autem  nideo  potissimum 


48  Paullus  Mirsch 

esse  agendas :  fontes  enim  eoram  scriptoram,  qui  Antiquitatam 
memoriam  nobis  tradidenint,  accoratissime  perqairendi  sant  eo 
consilio,  ut  atrum  Antiqaitates  ipsi  legerint^  an  ex  aliorum 
tantummodo  scriptis  eas  cognitas  habnerint  enncleemos.  Apud 
eos  enim  solos,  qui  ipsi  Antiquitatam  libros  adibant,  licet  Var- 
ronis  nomen  non  ubique  exbibitum  sit^  certissima  Varronianae 
doctrinae  uestigia  uia  ac  ratione  indagare  possumus. 

Cui  quidem  quaestioni  hoc  destinaui  caput  Sed  duas  res 
supra  dixi  agendas  esse.  Itaque.cum  omnis  antiquitas,  quae 
post  Varronem  fuit,  ex  illius  doctissimi  hominis  doctrina  pen- 
deat,  eorum  quoqne,  qui  Antiqnitates  non  ipsi  legebant,  scripta 
perscrutari  et,  quid  ad  Varronem  ob  quamcumque  cansam  re- 
ferri  possit,  inquirere  necesse  est;  quod  long!  sane  est  laboris, 
cum  certa  uia  ac  ratione  incedere  non  iam  liceat;  sed  unus- 
quisque  locus  per  se  tractandus  sit  non  alio  fere  duce,  nisi 
argumentorum  affinitate  ex  soils  interdum  frustulis  Varronianis 
repetenda.  Quod  quidem  in  Quaestionibus  Varronianis  ^)  postea, 
si  Deus  uoluerit,  faciam. 

Hoc  uero  capite  disputabo  primum  de  Dionysio,  Verrio 
FlaccOy  PliniOy  Suetonio,  Vergilio,  qui  Varronis  Antiquitates 
humanas  ipsi  adibant,  delude  de  Ouidio,  Gellio,  Festo,  Valerio 
Maximo,  Plutarcho,  Macrobio,  Lydo,  quos  Antiquitates  huma- 
nas non  legisse  persuasum  habeo,  deniqne,  de  quibus  idem 
statuo,  in  uniuersum  de  ecclesiae  doctoribus,  grammaticiSi  Ver- 
gili  commentatoribus,  fastorum  interpretibus. 

1.  De  Dionysio  Halicarnassensi. 

!dQx^f'Oi^Yicig  'PiofAacTc^g  auctor  114.  II  47  et  48  ex  Anti- 
quitatibus  humanis  nonnuUa  affert,  opus  ipsum  I  14  nominat: 
adhibuit  igitur,  quod  uel  temporis  ratio  confirmat,  Antiquita- 
tum  humanarum  libros.  Sed  magis  historicum  agit,  qfii  ad 
rerum  gestarum  potissimum  scriptores  confugit^),  et  saepius 
de  suo  ipse  aut  addit  aut  corrigit,  quod  e  fontibus  suis  han- 
sisse  uidetur,  quam  ut  uia  ac  ratione  Varroniana  ex  eins  libris 

1)  Cf.  supra  p.  13.  2)  Cf.  1 6  sq. 


De'Varronis  Antiquitatum  rer.  hum.  libris  XXV.  49 

• 

secerni  posse  credamns ;  locus  unasqnisqae  per  se  solas  inspi- 
ciendns  est  et  cum  simili  Varronis  loco  conferendus.  Quare 
in  Kiesslingi  iudicio  acquiescO;  qui  a^aioloylaq  primi  libri 
capita  14  sq.  16.  19—21.  31.  40.  45sqq.  61  sq.  72  sq.  Varronis 
Antiquitates  hum.  rer.  sapere  docte  argnteque  demonstrauit. 
Beliquos  aqxaioloYiag  libros  in  Quaestionibus  tractabo. 


2.   De  Verrio  Flacco. 

Verriani  operis  reliquiarum  diuersa  ratio  est.  Mtlllerus 
enim  primus  Sexti  Pompei  Festi  de  uerborum  significatione 
singulas  litteras  in  binas  partes  diuisas  esse  animaduertit. 
Prior  pars,  in  qua  pfaeter  primam  litteram  in  uocabulis  dis- 
ponendis  etiam  secunda,  saepe  etiam  tertia  et  plures  obser- 
uantur,  e  Verri  de  uerborum  significatu  libris  excerpta  est; 
posteriorem,  in  qua  nulla  plane  litterarum  praeter  primam 
habetur  ratio,  sed  rerum  in  articulis  coniunctis  quaedam  con- 
spicitur  affinitas,  Festus  ipse  aliis  Verri  libris  aliisque  scrip- 
toribus  usus  composuit;  scriptorum  enim  quorundam  frequens 
mentio  in  altera  parte,  nulla  in  priore  reperitur. 

Legitur  haec  altera  pars,  quae  Festo  soli  debetur,  secun- 
dum Mtllleri  sententiam  in  hnius  uiri  docti  editione  p.  24  lin.  14 

—  29,16.  34,9  —  36,12.  56,14  —  66,10.  91,5  —  94,2.  98,14 

—  99,5.  103, 7 sq.  113,10—114,19.  121,1  —  18.  146120  — 
161  M2.  177^5- 178 U2.  197  2  15  —  20519.  230  2  17  —  2541 
10.  261  M 7  — 228.  282M0  — 2901  25.  343117  —  3512  4. 
367, 14  —  368,  6.  376  2  5  —  379, 19.  Sed  posteriorum  partium 
initia  non  statim  post  priores  partes  litterarum  ordine  dispo- 
sitas  statuenda  sunt,  quod  MUllerus  fecit,  sed  paulum  promo- 
uenda.  Mercklinus  enim  in  quaestionibus  Varronianis  Festi 
Paulique  epitomes  omnia  lemmata  ad  tribuum  tiomina  spec- 
tantia  ex  uno  eodemque  Varronis  libro  sumpta  esse  pro  certo 
affirmauit  testimoniisque  euicit.  Manifestum  igitur  omnia  haec 
aut  in  sola  priore  parte  reliquiarum,  quam  Verrius  composuit, 
aut  in  sola  posteriore,  quam  Festus  addidit,  exstare;  tertium 
iam  non  datur,  cum  fieri  omnino  non  potuerit,  ut  Verrius  Var- 

Leipsiger  Stadien.   Y.  ^ 


50  PaoUus  Mirsch 

ronis  tribnum  libri  partem  tantummodo  exscriberety  Festus  ab 
illo  omissa  adderet. 

Res  aero  ita  se  habet,  ut  tribus  locis  exceptis  artieuli  illi, 
si  MUlIeri  distributionem  sequimnr,  in  prioribas  litterarum  par- 
tibus  inaeniantur:  115  Lemonia,  136  Maecia,  194  Oufentina, 
254  Qairina,  270  Romulia,  302  Suburanai  accedit  368  a.  ur- 
banae  tribns.  Tres  uero  qui  restant  loci  p.  233  Papiria,  Pom- 
ptina,  Pupinia,  Poplilia  tribus,  p.  343  Stellatiua,  Scaptia,  Saba- 
tiua,  p.  367  Tromentina  tribus  secundum  MUllerum  in  ipsis 
initiis  secundarum  partium  exstant,  secundum  ea,  quae  modo 
attuliy  prioribus  partibus  attribuendi  sunt  Ut  breuiter  dicam 
quid  sentiam :  Verrius  de  uerborum  sjgnificatn  opere  iam  con- 
fecto  et  secundum  litteras  disposito  qtiae  postea  his  studiis 
numquam  non  deditus  noua  addidicit,  ascripsit  aut  in  mar- 
gine  eorum  locorum,  quibus  e  litterarum  ratione  artieuli  in- 
serendi  erant,  aut  si  spatium  ibi  non  suppetebat,  in  fine  sin- 
gularum  litterarum.  Itaque  promouendi  sunt  partium  fines, 
ut  certum  aliquem  terminum  constituam,  usque  ad  Catonianas 
glossas,  quae  proximae,  aut  nuUis  aut  paucis  tantum  arti- 
culis  interpositis ,  litterarum  priores  partes  sequuntur  et  ex 
eiusdem  Verri  libro  de  obscuris  Catonis  sumptae  sunt.  Haec 
si  recte  disputaui,  Festus  Verri  uasto  illo  de  uerborum  signi- 
ficatu  opere  exscripto  alios  prius  eiusdem  Verri  libros,  id  quod 
uerisimillimum  est,  in  usum  uocauit,  quam  aliorum  scripta 
adiret. 

Verrium  ita,  ut  supra  coniecerimus,  in  componendo  opere 
suo  uersatum  esse  paruula  exstant  uestigia;  primum  enim 
p.  55, 10  Crustumina  tribus  media  inter  uerba  inuenitur,  quo- 
rum priores  duae  litterae  cl...  sunt,  puto  igitur  e  margine, 
in  quo  ascripserat  Verrius,  in  falsum  cam  locum  delatam  esse ; 
deinde  p.  233  quattuor,  p.  343  tria  tribuum  ueriloquia  con- 
tinuo  sese  excipiunt,  quod  coniecturae  meae  optime  con- 
uenit,  ex  qua  Verrius  illos  articulos  appendicis  loco  in  fine 
litterarum  adiecit.  Denique  ut  hoc  statim  addam,  lemma 
^Minutia  porta'  bis  exstat,  p.  122, 11  initio  fere  litterae  M,  et 
p.  147, 4  inter  partem  litterarum  ordine  dispositam  et  glossas 


DeVarronis  Antiquitatam  rer.  hum.  libris  XXV.  51 

Catonianas;  qnem  articulnm  Verrins  in  margine  prioris  loci 
ascripsisse,  deinde  hoc  oblitas  in  litterae  M  fine  repetiuisse 
uidetur. 

Hoc  portae  Minutiae  ueriloquiam  meo  iure  hie  adhibuisse 
mibi  uideor.  Qaod  enim  Mercklinns  de  tribaam  articnlis  de- 
monstrauit,  hoc  idem  de  Verri  lemmatis  ad  Romae  portaB 
spectantibos  asseaero,  atque  haec  omnia  ex  eodem  VarroniB 
Antiquitatum  libro  snmpta  esse  mihi  persnasi.  Omnia  in  litte- 
rarum  prioribus  partibas  exstant,  plarima  com  aliis  Varronis 
locis  consentiunty  anum  cum  Varroniani  operis  titulo  exbibetnr, 
cf.  p.  274  ^Baudasculana  porta,  ut  Varro  in  libris  Antiquita- 
tam\  De  Romae  portis  aatem  Varro,  nt  opinor,  in  libro  octauo 
de  nrbe  Roma  scripsit. 

Reliqua  portarum  aeriloqaia  exstant  p.  11 7  Lauemalis  porta 
coll.  de  1.  L.  V  163,  p.  262  Romana  p.  coll.  de  1.  L.  V  164.  VI 24, 
p.  376  Viminalis  p.  coll.  de  1.  L.  V  51,  p.  269  Romana  p.  et  p.  343 
Sanqnalis  p.  inter  media  Varroniana,  p.  334  Scelerata  ant  Gar- 
mentalis  p.  coll.  Oaid.  f.  II  201 ,  p.  274  Ratumena  p.  coll.  Plin. 
Vffl64.  PlutPopl.  13.  Solin.45,  p.  10  CoUina  porta  Agonensis, 
p.  213  Piacalaris  p.,  p.  220  Pandana  p.,  p.  122  =  147  Minucia  p., 
p.  326  Salataris  p.,  254  Quirinalis  p.  —  Unus  qui  restat  locus 
p.  144  Mugionia  p.  contraria  docet  atque  Varro  de  1.  L.  V  164; 
neque  ea  re  coniectura  mea  diluitur;  nam  de  mensium  quo- 
que  Mali  et  lunii  nominibus  alia  docet  Varro  de  1.  L.,  alia 
eum  docuisse  in  Antiquitatum  libris  Censorinus  et  Macrobius 
testantur.  In  Antiquitatibus  Varro  plura  sane  Mugioniae  portae 
ueriloquia  protulit,  quorum  aliud  ipse  de  1.  L.  repetiuit,  aliud 
Verrius,  quod  uerissimum  putabat,  excerpsit.  Quod  supra  dixi 
omnes  illos  locos  in  prioribus  litterarum  partibus  inueniri,  ex 
mea  distributione  accipiendum  est,  nam  MUllerum  si  sequeris, 
unus  locus  p.  343  Sanqualis  p.  in  posteriore  S  litterae  parte 
exstat,  sed  ante  glossas  Catonianas. 

Simili  ratione  non  dubito,  quin  alia  quoque  ex  Festi  Pauli- 
que  epitome  Varroni  restitui  possint;  iUi  uero  articuli,  quos 
Verrium  in  litterarum  finibus  appendicis  loco  addidisse  con- 
iecimus,  inter  quos  nonnuUa  e  Varronis  Antiquitatibus  sumpta 

4* 


52  PaoUas  Mirsch 

deprehendimus ,  panciores  sunt,  qaam  ut  iis  illorum  librornm 
fragmenta  aliquantam  augere  possimus;  potait  sane  VerriaSy 
non  debuit  ex  Antiqoitatibas  humanarum  rernm  operi  sno  ea 
adiicere^  quae  exstant  in  Festi  Panliqne  editione  a  Mtillero 
coniuncta  p.  24  lin.  26  —  25, 2.  56, 15  —  57, 7.  146  ^  20  —  2  lo. 
177227—  178 1  12.  233 18  — 234  U.  343  2  17  —  34412. 

Qnod  deniqae  Gruppens  comment,  in  hon.  Momms.  p.  554 
Verrium  in  his  quidem  reliqniis  nomquam  Varronis  Antiqui- 
tates  nominasse  affirmaait:  bac  in  re  eum  errasse  apparet  coll. 
Festo  p.  274 1 4 ,  ubi  Varronis  nomen  a  niris  doctis  rectissime  , 
restitntam  est. 

3.   De  C.  Plinio  Secundo. 

Plinins  maior  in  naturali  histona  componenda  qnibus  e 
fontibus  haoserit  daplici  modo  indicat:  et  anctoram  snoram 
indices  singulis  libris  praeposuit,  quos  sororis  filius  in  unnm 
librum  coactos  toti  operi  praescripsit;  et  in  ipsis  libris  hie 
illic  scriptores  affert,  quorum  libros  in  usum  uocauit. 

De  illis  indicibus  Plinius  ipse  in  praef.  §  21  Un  his  uolu- 
minibus,  inquit,  auctorum  nomina  praetexui;  est  enim  beni- 
gnum,  ut  arbitror,  et  plenum  ingenui  pudoris  fateri,  per  quos 
profeceris\  Accuratissime  hos  indices  esse  compositos  uel  inde 
apparet,  quod  quadringenti  amplius  scriptores  in  eis  laudantur. 
Quaenam  ratio  inter  bos  indices  et  ipsos  Plini  libros  inter- 
cedat,  Brunnius  diligenter  inquisiuit  eodemque  ordine,  quo  in 
componendis  libris  usus  esset,  Plinium  auctores  etiam  in  in- 
dices retulisse  demonstrauit;  uariis  autem  interdum  modis  aut 
obscuratum  esse  ordinem  aut  perturbatum. 

Varro  omnium  saepissime  laudatur;  nam  deest  eius  nomen 
indicibus  tantum  librorum  XXIV,  XXVII,  XXXIl,  IX,  XXV. 
In  duobus  ultimis  libris  cum  Varro  IX  174  et  XXV  34  nomi- 
netur,  aut  Plinius  indices  festinanter  conscripsisse  putandus 
erit,  aut  his  locis  non  ipsum  Varronem  inspexisse,  sed  e  po- 
steriore  aliquo  scriptore  illius  testimonium  sumpsisse.  Atque 
illud  quidem  mihi  statuo;  qua  in  re  Plinius  facile  excusari 
potest;  nam  cum  in  una  noni  libri  paragrapho  174  Varronem 


k 


De  Yarronis  Antiquitatum  rer.  hum.  libris  XXV.  53 

adhiberety  banc  ob  rem  in  aactornm  indice  ilium  silentio  prae- 
termittere  facile  potuit.  Liber  XXY  autem  medium  inter  octo 
libros  locum  babet^  qui  eandem  rem  tractant  atque  ad  eosdem 
redeunt  auctores;  quorum  e  numero  Yarro  in  octo  illis  libris 
qoinquies  tantum  laudatur,  ita  ut  in  tribus  reliquis  libris  eius 
mentionem  inconsulto  omissam  esse  facile  appareat;  etenim 
si  plures  libri  arctius  inter  se  cobaererent,  primi  tantum  inter 
illos  libri  indicem  certo  ordine  compositum  esse  Brunnius  de- 
monstrauit.  In  eo  non  offendimus^  quod  nominatur  Varro  in 
indicibus  librorum  V,  XI,  XII,  XXI,  XXII,  XXX,  non  nomi- 
natur in  ipsis  libris;  Plinius  enim  VH  8  se  de  eis  tantum 
rebus  auctores  afferre  dicit,  quarum  fidem  non  ipse  praestare 
audeat.  Multo  saepius  igitur  scriptores  alios  in  usum  uocauit 
quam  nominauit. 

lam  ad  illos  ipsorum  librorum  locos  peruentum  est,  quibus 
Plinius  Yarronis  nomen  ascripsit.  Et  primum  quidem  quosnam 
Yarronianos  libros  Plinius  inspexerit  inquirendum  uidetur,  cum 
Plinius  ipse  numquam  scriptorum,  quae  adhibuit,  titulos  pro- 
ferat;  qua  a  consuetudine  semel  tantum  XIII  87  laudato  Yar- 
ronis ^tiquitatum  libro  sexto  discessit;  sed  causa  in  aperto 
est  Yarro  enim  alio  in  libro,  si  quid  uideo,  in  uno  e  tribus 
de  bibliotbecis,  Plinio  XIU  69  teste  ante  conditam  in  Aegypto 
Alexandriam  chartarum  usum  fuisse  negauerat,  cum  in  Anti- 
quitatibus  Antiatem  secutus  Numae  libros  e  chartis  fuisse  pro- 
deret.  Quam  inconstantiam  ut  monstraret,  Plinius  alterum 
locum  aperte  indicauit.  Legit  igitur  Plinius  Yarronis  Antiqui- 
tatum libros,  quos  eosdem  respexisse  uidetur,  si  praef.  §  24, 
ubi  librorum  inscriptiones  usitatas  enumerauit,  inter  Latinas 
primo  loco  Antiquitates  nominauit,  qui  quidem  titulus  a  Yar- 
rone  primo  adbibitus^)  usque  ad  Plini  aetatem,  quantum  sci- 
mus,  nusquam  redit. 

Quos  uero  alios  Yarronis  libros  excerpserit  inquirentibus 
nobis  ratio  adiumento  ei^,  quam  inter  Naturalem  bistoriam  et 
eiusdem  Plini  de  dubio  sermone  libros  intercedere  Gruppeus 


t)  Cf.  Erahner.  p.  11. 


54  PauUus  Mirsch 

obsernaoit  Nam  in  grammatico  opere,  ex  quo  magna  frag- 
menta  per  lulium  Romanum  accepta  Flanius  Sosipater  Ghari- 
sins  seruauit;  Plinium  baec  Yarronis  scripta  exscripsisse  sci- 
mas:  libros  de  actionibus  scaenicis,  de  scaenicis  originibas, 
de  bibliotbecis,  de  forma  pbilosopbiae ,  imaginum,  nonnullas 
saturas  et  libros  logistoricos,  de  uita  sua,  epistolicamm  quae- 
stionum,  de  gente  populi  Romania  de  uita  popnli  Romania  Anti- 
quitatnm.  Qaorum  librorum  uestigia  permulta  in  Natnrali  bi- 
storia  redeunt,  qaae  fait  caasa,  cur  Grappeus  Plinium  eisdem 
fontibus  in  utroque  opere  scribendo  usum  esse  censeret;  quod 
quidem  optime  congruit  cum  imagine  studiorum  Piini,  quam 
nobis  finximus.  Scribit  enim  Plinius  minor  ep.  Ill  5  §  10: 
nibil  legit  (auunculus)  quod  non  excerperet'  et  §17:  ^'electo- 
rum  commentarios  centum  sexaginta  mihi  reliquit^  opistogra- 
phos  quidem  et  minutissime  scriptos'.  Tam  singulari  industria 
hominem  an  tu  putas  eundem  librum  bis  legisse,  ut  et  res 
in  eo  descriptas  memorabiles  et  uerba  obsoleta  excerperet? 
Immo,  omnia  memoria  digna  simul  in  commentarios  rettulit  et 
secundum  rerum  uarietatem  disposuit^  ita  ut  in  unum  uolumen 
congesserit  omnia  de  orbis  terrarum  regionibus,  in  aliud  de 
plantis,  in  tertium  de  medicamentis  atque  eodem  modo  in  alia 
de  aliis  rebus.  Singula  uero  uolumina  Plinius  in  litteras  di- 
gessit,  cuius  rei  testis  exstat  Naturalis  bistoriae  liber  XXVII. 
In  boc  enim  Plinius  omnes  floreS;  quos  in  praecedentibus  libris 
non  commemorauerat;  litterarum  ordine  enumerauit;  quo  eodem 
ordine  in  electorum  commentariis  exstabant.  Omnia  igitur  ad 
berbariam  spectantia  in  unum  idemque  uolumen  rettulerat  et 
litterarum  ordine  disposuerat  totique  uolumini  auctorum  nomina 
praescripserat. 

Sed  reuertamur,  unde  sumus  egressi :  Scripta  ilia  Yarronis, 
quae  supra  dixi,  Plinius  in  naturali  quoque  bistoria  compo- 
nenda  in  usum  uidetur  uocasse.  Addidit  eis  Gruppeus  prae- 
terea,  ut  baberet,  quibus  fragmenta  nonnuUa  Yarroniana  apud 
Plinium  exstantia  restitueret,  disciplinarum  libros  de  medicina 
et  de  astrologia;  illud  ita  concedo,  ut  alio  singulari  scripto 
Yarronis  de  medicamentis  Plinium  usum  esse  non  negem;  de 


De  Yarronis  Antiqaitatmn  rer.  hum.  libris  XXV.  55 

hoc  assentientem  me  habet  GruppeoS;  nisi  quod  ea,  quae  ex- 
stant  n.  b.  XVUI  285.  286.  289 ,  Antiquitatnm  diuinarum  libro 
de  feriis  0  restitnenda  esse  pnto.  Memoriae  lapsnm  esse  credo, 
quod  Gruppeus  de  re  rustica  libros  plane  neglexit,  quos  dili- 
genter  adbibuisse  Plinium  auctorum  index  a  Lndouico  lano 
{actus  demonstrat. 

Gentiens  autem  Plinius  Varronem  laudat  auctorem,  quos 
locos  si  suo  quemque  libro  reddere  conamur,  sumpti  uidentur 
esse  ex  Antiqnitatum  hum.  rer.  libro  I:  n.  h.  YII  13.  75.  81. 
83.  85,  167,  e  Hbro  H:  n.  h.  XIV  88,  e  libro  VI:  n.  h.  XIU  87, 
e  Hbro  X:  n.  h.  Ill  45.  95. 109.  XXXI  21 ,  e  libro  XII:  n.  h. 
m  8.  IV  66.  115.  116,  e  libro  XIH:  n.  h.  lU  142.  IV  77.  78. 
VI  38.  51,  e  libro  XV:  n.  h.  VII  214,  e  libro  XXII:  n.  h. 
Vn  115.  XVI  7.  XXn  13,  e  libro  XXV:  n.  h.  XXXIII  52. 
XXXV  136. 

Haec  hactenus  de  fragmentis  certis  Varroniauis  a  Plinio 
seruatis.  Quorum  numerum  ut  augere  possimus,  eadem  ratione, 
qua  supra  in  Verrio  Flacco,  ingrediamur  necesse  est.  Grup- 
peus enim  Vitruui  PoUionis  de  architectura  libros,  Valeri  Maximi 
factorum  et  dictorum  memorabilium  libros,  Aristotelis  scripta 
cum  frustulis  eorum  apud  Plinium  exstantibus  composuit  et 
Plinium  ex  fontibus  suis  maiores  partes  ad  uerbum  exscrip- 
sisse,  disposuisse,  singulis  opens  sui  capitibus  inseruisse  ob- 
seruauit.  Itaqne  tum  demum  Plinium  alicuius  rei  scientiam 
Varronis  Antiquitatibus  humanis  debere  af&rmabimus,  si  omnes 
ad  cam  spectantes  Plini  locos  in  unum  collegerimus,  si  satis 
multos  eorum  ex  eodem  fluxisse  fonte  demonstrauerimus ,  si 
Varronis  nomen  in  nonnuUis  laudatum  inuenerimus,  si  frag- 
menta  denique  alii  Varronis  open  attribui  non  potuerint. 

Optimo  sane  iure  Gruppeus  banc  probauit  rationem;  at- 
tamen  nescio,  an  in  ea  adhibenda  parum  felix  fuerit.  Primum 
enim  ad  Varronis  Antiquitates  omnes  eos  locos  reuocare  unit, 
quibus  Plinius  in  quibusnam  Italiae  partibus  cibaria  optima 
gignantur  narrat.     Quod  si  uno  loco  n.  b.  IX  174  probasse 


1)  Cf.  Mommsen.  chronol.  p.  69  ann. 


56  PaoUuB  Mirsch 

satis  haboity  earn  maximam  partem  e  Yarronis  de  r.  r.  Ill  14, 4 
flnxisse  uirum  doctam  fagit.  Idem  statnendum  est  de  anima- 
liam  pretiis,  quae  ex  Yarronis  Antiquitatibos  Plinium  operi 
suo  insemisse  sibi  finxit :  sumpsit  enim  Plinius  YIII 1 67  e  Yar- 
ronis de  r.  r.  I1 1,  14  coll.  UI  2,  7;  n.  h.  X  110  e  Yarronis  de 
r.  r.  m  7, 10.  De  n.  b.  XXXII  52  et  XXXY  136  denique,  quae 
sunt  de  pecuniis  signatis,  non  est  cur  dicam,  cum  Gruppeus 
nihil  coniecerit  nisi  ea  ex  Antiquitatibus  sumpta  uideri. 

Restant  igitur  loci  Pliniani  de  coronis  militaribus  n.  h.  YII 
103. 115.  XY  125  sq.  135.  XYI  7. 14.  XXI  4-11.  XXU  6-13. 
XXXTTT  11.  38,  quos  ad  Yarronis  Antiquitatum  librnm  de  bello 
et  pace  redire  Mercklinus  certissimis  euicit  argnmentis. 

Oehmichenius  denique  permulta  Pliniana  e  libris  III— YI 
Yarronis  legationum  libris  restituere  conatus  est,  quae  nos,  qui 
non  iam  credamus  Augustino,  cum  dicit  Yarronem  Antiqui- 
tatum libros  quantum  ad  solam  Romam  pertineat  scripsisse, 
probabilius  rerum  humanarum  libris  de  locis  redderemus,  si 
omnino  Yarroni  tribuenda  esse  uiderentur.  Sed  argumento  ad- 
modum  exili  Oehmichenius  nititur;  composuit  enim  quaecun- 
que  Plinius  in  qaattuor  illis  libris  et  Pomponius  Mela  de  choro- 
graphia  eadem  tradunt,  et  Plinium  omnia  ilia  aut  Melae  aut 
Yarroni  debere,  cum  utrumque  in  auctorum  indicibus  nomi- 
naret,  probare  uoluit;  reiecit  autem  Melam,  quod  Plinius  ei 
segnitiem  imperitiamque  exprobrasset ,  quod  ante  tertii  ca- 
pitis paragraphum  70  Melam  non  consuluisset ,  quod  deni- 
que saepe  plura  quam  ille  tradidisset;  qua  in  re  uir  doctus 
e'rrauit ;  illud  enim  primum  nusquam  Plinius  fecit,  altera  causa 
non  satis  liquet,  tertia  denique  infirmior  est,  cum  Gruppeus 
non  pancos  Melae  et  Plini  locos  inter  se  dissimiles  compo* 
suerit.  Quae  denique  Detlefsenus  de  Yarrone  Plini  auctore 
in  Hispania  describenda  protulit,  ea  in  quaestionibus  re- 
tractabo. 

Equidem  refero  ad  Antiquitatum  libros  de  hominibus,  quae 
Plinius  in  tertio  libro  de  antiquissimis  Italiae  incolis  tradit; 
nam  uno  quidem  loco  §  142  de  Narona  colonia  Yarronem  no- 
minat,  altero  §  124  rem  alitor  narrat  atque  Cato,  de  quo  in 


V 


De  Yarronls  Antiquitatum  rer.  hum.  libris  XXY.  57 

bis  rebos  auctore  praecipno  praeter  ceteros  cogitandam  est, 
praesertim  cum  nomen  eius  in  boc  libro  saepios  redeat  Ac- 
cednnt  bis  duobns  locis  §  47  de  Massiliensibas  et  Ligaribns, 
50  de  Etraria,  56  de  Latio,  60  de  Campania,  71  de  agro  Lu- 
cano  Bruttioque,  95  de  Magna  Graecia,  99  de  Messapia,  1 03  sq. 
de  Apulia,  108  de  Sabinis,  110  de  Picenis,  112  de  Ymbria. 
£  libris  de  locis  multa  sane  Plinios  n.  b.  Ill— YI  sernaoit,  sed 
de  singulis  singillatim  disserendum  est.  E  libris  de  tempori- 
bus  baec  uidentur  sumpta  esse:  n.  b.  YII  153—157  de  spatio 
et  longitudine  uitae  bominum  coll.  Gens.  XY  3  et  XVII  3 ;  n.  b. 
n  188  de  die  coll.  Gell.  UI  2;  n.  b.  Yn  212«  214  sq.  de  boro- 
logiis  coll.  Varrone  de  1.  L.  VI  4;  XVHI  247  de  PariHbus.  De 
sex  ultimis  Antiquitatum  bnmanarum  libris  in  eis,  quae  Merck- 
linus  de  coronis  militaribus  inuestiganit,  acquiesco. 

4.   De  G.  Suetonio  Tranquillo. 

Suetoninm  in  resuscitandis  antiquariis  studiis  ita  Varronem 
secutum  esse  Reifferscbeidius  p.  473  dicit,  ut  iure  ille  Varro- 
nem rettulisse  uideatur ;  quo  modo  factum  esse,  ut  Varroniana 
eruditio  praecipue  Suetoni  opera  posteris  seruaretur.  Sed 
uerendum  est,  ne  spes  e  Suetonio  Antiquitates  aliqua  quidem 
ex  parte  restitui  posse  nos  plane  destituat.  Primum  enim 
Wissowa  banc  praecipue  rationem  Suetonium  secutum  esse  de- 
monstrauit,  ut  Varronis  et  Verri  Flacci  doctrinam  inter  se  con- 
ciliaret  et  quasi  in  unum  conflaret,  paucis  aliis  adbibitis  libris 
Yerrio  recentioribus,  ut  Masuri  Sabini  fastis.  Deinde  trium  de 
regibus  librorum  et  octo  priornm  Pratorum,  in  quibus  propter 
argumenti  affinitatem  Suetoninm  Antiquitates  rerum  bumanarnm 
adbibuisse  uerisimile  est,  tam  parca  fragmenta  ad  nos  per- 
uenerunt,  ut  ex  eis  quidem  de  Varrone  omnino  nibil  concludi 
liceat.  Nonnulla  in  decima  sexta  buius  capitis  paragrapbo 
annotabo. 

5.   De  P.  Vergilio  Marone. 

Vergilium,  inter  omnes  poetas  doctissimum  antiquitatisque 
peritissimum,  Varronis,  qui  turn  maxima  doctrinae  auctoritate 


58  Paallus  Mirsch 

inter  aeqaales  floreret,  Antiquitatum  seciindam  tertinmqae 
librum  de  Aeneae  in  Italiam  aduentn  eisqne  popolis,  ad  quos 
peraenissety  legisse  nel  per  se  uerisimile  est;  praeterea  eo 
comprobari  potest,  quod  antiquissimi  Vergili  commentatores  ad 
enarrandum  poetae  carmen  illis  Varronis  potissimnm  libris  usi 
sunt.  Singnlos  aero  uersns  nna  cum  interpretnm  nerbis  in 
qnaestionibus  tractabimus. 

6.   De  P.  Onidio  Nasone. 

Oaidinmy  qui  in  Fastorum  libris  multas  res  ex  Antiqui- 
tatibus  petitas  attigit,  magna  doctrina  aut  lectione  fuisse  non 
crediderim.  Immo  eum  Varronis  Antiquitates  bumanas  uel 
etiam  Antiquitatum  epitomen  legisse  quouis  pignore  negaue- 
rim.  Pnto  uero  G.  lulium  Hyginum  ei,  quae  fastorum  scrip- 
tori  scitu  opus  essent,  suppeditasse ;  Hyginus  enim,  quod  tradit 
Suetonius  de  gramm.  20 ,  'propter  antiquitatis  notitiam  Poly- 
bistor  uocabatur;  praefuit  Palatinae  bibliotbecae ,  neque  eo 
secius  plurimos  docuit,  fuitque  familiarissimus  Ouidio  poetae'. 
Hie  igitur  aemulus  studiornm  Varronis  et  Nigidi  Figuli  ex 
borum  uirorum  aliorumque  scriptis,  ad  quae  facilis  ei  erat 
aditus,  conquisiuit  suisque,  quae  amico  traderet,  immiscuit. 
Unumquemque  igitur  per  se  locum  inquirendum  esse  censeo,  ut 
quaenam  Varronianae  doctrinae  in  Ouidi  fastis  uestigia  exstent 
appareat :  cui  negotio,  ut  iam  saepius  dictum  est,  in  qnaestioni- 
bus sufficiemus. 

7.  De  A.  Gellio. 

Laudat  Gellius  Antiquitatum  rer.  bum.  libros  I,  XVI,  XVII, 
XXI,  XXV,  de  diebus,  de  bello  et  pace,  unde  alii  docti  uiri 
Gellium  totum  Antiquitatum  corpus  legisse  coUegerunt,  6rup- 
peus  idem  de  solis  illis  septem  uel  sex  —  e  nostra  enim  sen- 
tentia  liber  XVI  erat  de  diebus  —  libris  contendit.  Sin  autem 
probauerimus  Gellium  locos  illos  n.  A.  I  16.  25.  Ill  2.  V  4. 
XI 1.  XIII 12.  13. 17.  XVn  3,  quibus  Varronis  nomen  Antiqui- 
tatumque  titulum  ascripsit,  aliis  scriptoribus  posterioribus  de- 


De  Yarronis  Antiquitatum  rer.  hum.  libris  XXY.  59 

bere,  non  erit  cnr  aliis  locis  earn  Antiquitates  adhibuisse  pu- 
temus.  In  indice  duodeuicesimi  capitis  primi  libri  quod  ^huma- 
naram'  liber  XIV  nominatur  pro  "dioinamm^  librarii  erratum 
est;  cf.  n.  A.  1 18,  1.  HI  16.  XV  30.  Non.  50,  15.  Merkel.  Ou. 
f.  praef.  CLXXXVIH. 

Qui  Gelli  eruditionem  et  scribendi  rationem  paolo  interins 
cognouerit,  is  nix  Gellinm  affirmabit  in  componendo  primi 
libri  XVI  capite  quos  locos  proferat  de  ^mille'  singnlari  nnmero, 
ipsnm  ex  Quadrigari  annalibns,  Lncili  satiris,  Varronis  Anti- 
qaitatibns,  Catonis  originibns,  Giceronis  orationibus  Philippicis 
conqnisiuisse;  sed  coUecta  ilia  et  enarrata  innenit  ab  aliquo 
grammatico,  cuius  nestigia  saepius  in  Gellio  indagaui ;  et  pri- 
mum  quidem  n.  A.  I  25,  nbi  Varronis,  Quadrigari,  Aureli  Opili 
definitiones  indutiarum  componuntnr;  deinde  Xin  17  de  buma- 
nitatis  uocabuli  significatione,  quocnm  capite  Nonius  52, 1 1  sqq. 
non  ita  consentit,  ut  eum  exscripsisse  Gellinm  dicas,  sed  tamen 
ita  consentit,  nt  utrumque  ex  eodem  grammatico  sua  sumpsisse 
appareat ;  quod  idem  statuendum  est  de  Gell.  V  4  coll.  Non. 
100, 11 ;  uterque  enim  duo  scriptorum  testimonia  de  uerbo  'duo 
et  uicesimo'  exhibet,  quorum  alterum  tantummodo  idem  est 
Varronis  ex  humanarum  rerum  libro  XVI,  alterum  profert 
Gellius  e  Fabi  annalibns.  Nonius  e  Catonis  originibus.  In 
utriusque  igitur  fonte  communi  tria  ilia  exempla  uel  etiam 
plura  fnerunt,  e  quibus  Gellius  et  Nonius  excerpserunt,  quae 
uterque  aptissima  esse  putabat.  Grammaticum  denique  redolet 
auctorem  n.  A.  XVII  3,  quod  quidem  Gellius,  ut  consueuit, 
lepidissima  exomauit  narratiuncula. 

Restant,  quae  Gellius  e  libro  Me  diebus'  et  e  libro  XXI 
tradidit  Ex  illo  de  diebus  libro  multa  habet  Gellius  III  2, 
quae  eadem  ad  uerbum  expressa  redeunt  Macr.  Sat.  I  3,  2 — 10: 
Gellius  igitur  exscripsisse  Varronem,  Gellium  transscripsisse 
Macrobius  uidetur.  Neque  uero  scio  an  aliter  res  se  babeat. 
In  Macrobiano  enim  capite  uno  tenore  alia  sequuntur  a  Gellio 
quidem  non  exbibita,  sed  in  eundem  modum  scripta  ac  priora 
ilia  et  ex  eodem  fonte  petita,  quod  Gensorinus  de  d.  n.  XXIII  sq. 
confirmat.    Uterque  igitur,  et  Gellius  et  Macrobius,  eundem 


60  PaoUus  Mirsch 

tertiam  auctorem  ad  nerbam,  quod  in  nentro  mirum  est^  ex- 
scripserant,  quern  Snetonium  foisse  in  sexta  deeima  huios  ca- 
pitis paragrapbo  demonstrabo.  Ex  Antiquitatom  libro  XXJ 
profert  Gellias  n.  A.  XI  1,  1.  4.  5.  XUI  12.  13  ^  quae  earn  in 
Atei  Capitonis  epistnlis  inuenisse  statuo  propter  n.  A.  XIII  12^ 
1.  5.  7.  Quae  denique  Gmppeus  1. 1.  p.  546  n.  A.  Y  6  ex  Anti- 
qoitatum  libro  de  bello  et  pace  fluxisse  centendit:  Gellias  ipse 
§  13sq.  27  ilia  e  Masuri  Sabini  memorialinm  andecimo  libro 
deeerpsisse  se  apertis  uerbis  dicit. 

8.  De  Sexto  Pompeio  Festo. 

De  Festo  iam  uerba  factnrus  lectores  ad  ea  renoco^  qaae 
in  paragrapbo  secanda  de  parte  Verriana  et  Pompeiana  operis 
de  significatione  uerbomm  snperstitis  dispataui.  Festos  igitnr 
ipse  unioscaiosque  litterae  posteriorem  partem  inde  a  glossis 
Gatonianis  composuit  et  bunc  ad  finem  anctores  ipse  legit, 
quomm  magnum  faisse  numerum  ut  in  compilatore  laboris 
fugienti  uix  recte  opinabimur. 

Gmppeus,  qui  usque  adbuc  solus  in  Varroniana  uestigia 
apud  Festum  exstantia  accuratius  inquisiuit,  animaduertisse  sibi 
uisus  est  glossemata  poetarum  Catonis,  Plauti,  Enni,  Naeui| 
Terenti  aliorum  continenter  excipere  lemmata  ad  res  publicas 
spectantia;  in  quibus  extremis  cum  quater  Yarronis  Antiqui- 
tates  nominentur,  id  unum  in  dubio  relinquit,  utrum  omnia 
ilia  de  rebus  publicis  lemmata,  an  eorum  ultima  tantnmmodo 
Festus  ex  Antiquitatibus  bumanis  sumpserit. 

Sed  quod  Gmppeus  de  publicis  illis  lemmatis  post  glosse- 
mata poetamm  positis  dixit,  nescio  unde  boc  effecerit.  Nam 
si  Festi  reliquias  perlustramus,  litterae  A  glossae  poetamm 
finem  facinnt,  in  B  eas  excipinnt  lemmata  e  priuata  potius 
quam  e  publica  uita  petita,  in  G,  F,  M,  N,  0,  P,  R,  S  lem- 
mata de  rebus  diuinis,  in  D,  E,  6,  H,  I,  L,  Q,  T  posterior  pars 
omnino  deest. 

Yidetur  igitur  Gmppeus  ilia  inconsiderate  statuisse,  neque 
iam  est,  cur  Festum  certo  uniuscuiusque  litterae  loco  lemmata 


De  Yarronis  Antiquitatam  rer.  hum.  libris  XXY.  61 

ex  Antiqnitatibas  humanis  sumpta  interposnisse  pntemas,  cum 
qnattuor  quoque  illi  loci  1582  22,  246  2  33  et  249^8,  347^33, 
nbi  Antiquitatam  titulus  exhibetur,  diuersis  litterarum  M;  P;  S 
locis  exfitent 

Sed  ut  paucis  dicam,  quid  statuam :  Festum  Yarronis  Anti- 
quitates  bumanarum  rerum  legisse  nego.  Initium  argumenta- 
iionis  ab  eis  Festi  lods,  qui  Yarronis  nomen  praebent,  capiam. 
Et  primnm  quidem  p.  343  'Sabini  dicti,  ut  ait  Yarro'  rel.;  quod 
fragmentum  inter  alia  Yarroniana  inuenitur  medium  et  meliore 
inre  quam  cetera  ex  ipso  Yarrone  nuUo  alio  auctore  inter- 
posito  fluxisse  dicitur,  priori  Yerri  parti  ex  nostra  distributione 
annumerandum  est  Qui  restant  septem  loci  p.  158,  238,  246, 
249,  285,  347,  348,  ex  Antiquitatibus  bumanis  sumpta  esse  aut 
non  possunt  aut  non  uidentur.  Locum  1 58  2  22  ad  rem  ali- 
quam  diuinam  illustrandam  ex  rerum  bumanarum  libro  prime 
appositum  Yeranio  deberi  puto,  quippe  qui  158^2  et  158229 
nominetur  et  in  sequentibus  multum  de  rebus  diuinis  adhibea- 
tur.  Sequitur  2382  8,  cui  loco  nihil  cum  humanis  antiquitati- 
bus commune  est;  praeterea  Ateius  Gapito,  ut  sequentia,  ita 
hoc  quoque  lemma  Festo  suppeditasse  uidetur.  Tertium  et 
quartum  locum  246  2  33  et  249  ^  8,  qui  ad  Antiquitatum  librum 
sextum  redeunt  et  arctissime  inter  se  cohaerent,  petiit  Festus 
ex  Yerri  aliquo  libro,  quem  uirum  doctum  249^  10  Yarroni 
obloquentem  et  probabiliorem  sententiam  proferentem  inducit. 
De  amplissimo  deinde  fragmento  Yarroniano  285  2 1 ,  in  quo 
niginti  censores  enumerantur,  qui  decem  continua  lustra  con- 
diderint,  libenter  Eettnero  concede,  qui  pro  Ursini  lectione 
'censoria  potestas,  cuius  in  libris  de  uita  p.  R.  Yarro  exempla 
haec  profert'  maluerit  scribere  '.  .  .  cuius  in  rerum  bumana- 
rum 1. . .  Yarro  . .  /  0  >  sed  Festum  illud  non  ex  ipso  Yarrone, 
sed  ex  libro  aliquo  de  rebus  diuinis  posterioris  scriptoris  cuius- 
piam  sumpsisse  contendo  propter  lemmatis  indicem  'religionis 
praecipuae  habetur  censoria  potestas';  etenim  Festus  si  ex 
Antiquitatibus  humanis  sumpsisset  articnlum,  sane  sub  uoce 


1)  De  uita  p.  R.  p.  12. 


62  Paallus  Mirsch 

censoram  operi  sno  inseruisset.  P.  348  ^  30  deniqne  ex  Anti- 
quitatum  hum.  rer.  libro  VIII  haustum  Festo  tradidit  Antistiiis 
Xabeo  coll.  348'^  25.  Qui  qoidem  Antistias  cum  plura  lemmata 
hoc  loco  continaa  Festo  praebuisse  uideatur  ^)  y  nescio  an  id 
qnoque  praebuerit^  quod  ex  rerum  humanarum  libro  YII  sump- 
tum  illis  lemmatis  proximum  anteit. 

Est  igitnr  quod  putemus  Festnm  Varroniana  ilia,  licet  non 
ubique  exploratum  sit;  apnd  alios  scriptores  excerpta  innenisse. 
Sin  autem  anctores  et  Verrianae  et  Pompeianae  partis  percen- 
semus :  Festus  nel  solus  uel  saepius  qnam  Verrius  laudat  prae- 
ter  Yerrium  ipsum  et  Veranium  et  Antistium  Labeonem  et 
Ateium  Capitonem,  quibus  solis  Festum  omnia,  quae  Verrianae 
parti  addiderit,  debuisse  persuasum  habeo.  Nam  uel  per  se 
uerisimile  est  Festum  parcum  in  materia  congerenda  libros  nee 
multos  nee  reconditos  legisse;  praeterea  quaecumque  ipse  com- 
posuit,  eiusmodi  sunt,  quae  ex  istis  scriptoribus  habere  possit. 
Spectant  enim  omnia  aut  ad  obscura  poetamm  uerba,  aut  ad 
res  diuinaS;  aut  ad  ius  ciuile.  Scripserunt  uero  Verrius  de 
rebus  memoria  dignis,  de  libris  Etruscorum,  de  obscuris  Ga- 
tonis,  fortasse  de  aliis  quoque  poetis,  Veranius  de  omni  re 
pontificali  ^),  Ateius  Capito  coniectanea,  quorum  octauum  libmm 
de  iudiciis  publicis,  nonum  de  officio  senatorio  fuisse  Gellins 
n.  A.  IV  10 y  7.  14,  1  testatur;  Antistius  Labeo  denique  iuris 
peritissimus  inprimis  is  erat,  qui  Festo  materiam  uberrimam 
praebere  posset;  scripsit  enim  quadringenta  uolumina,  et  prae- 
clarum  habemns  Gelli  n.  A.  XIII  10, 1  de  eo  indicium:  'Labeo 
Antistius  iuris  quidem  ciuilis  disciplinam  principali  studio  exer- 
cuit ;  .  .  .  ceterarum  quoque  bonarum  artium  non  expers  fuit 
et  in  grammaticam  sese  atque  dialecticam  litterasque  anti- 
quiores  altioresque  penetrauerat  Latinarumque  uocum  origines 
rationesque  percalluerat'. 

Sed  interiore  disquisitione  hac  in  re  opus  est;  hie  expo- 

1)  Cf.  351*9.6.  348^25.21.8.  348 » 4.  2. 

2)  P.  158*  3  pro  Yrsini  et  Molleri  lectione  'in  libro  priscarom 
uocum'  scribendum  censeo  *in  libro  pontificalium  uerborum'  coll.  Gell. 
n.A  11120,2. 


\ 


De  Yarronis  Antiqaitatum  rer.  hum.  libris  XXY. .  63 

Suisse  satis  babeo,  car  Festum  Yarronis  Antiqaitatum  bnma- 
narnm  rerum  libros  legisse  negem. 

9.  De  Yalerio  Maximo. 

Yalerium  Maximum  Yarronis  Antiqnitates  bumanas  in  con- 
scribendis  factornm  et  dictorum  memorabilinm  libris  adbiboisse 
Eempfias,  Eettnerns,  Grappens,  ut  omittam  alios,  pro  certo  afSr- 
maront,  cnm  semel  III  2, 24  Yarronem  laudari  neque  Yalerium 
alios  Yarronis  libros  in  usum  uocasse  uerisimile  esse  dicerent. 
Qnam  coniecturam  secuti  et  Eempfius  et  Eettnerus  nonnuUa 
Yarronis  Antiquitatibus  reddere  uoluerunt.  Attamen  totus  pen- 
det  Yalerius  e  Cicerone,  Liuio,  Sallustio,  Pompeio  Trogo  ita, 
ut  ^quae  ab  aliis  sint  accepta  uno  loco  congesta  uix  qnattuor 
capitum  spatium  expleant'.^)  Quae  cum  ita  sint,  an  tu  Yale- 
rium putas  Antiqaitatum  libros  uel  etiam  epitomen  legisse,  ut 
e  tanta  memorabilium  factorum  et  dictorum  multitudine  unum 
duosue  locos  excerperet?  Immo  ex  ipsis  illis  Yaleri  uerbis 
III  2,  24  ^  . . .  nisi  ea  certi  auctores  inter  quos  M.  Yarro  monu- 
mentis  suis  testata  esse  uoluissent'  apparet  Yarronem  non  unum 
illius  exempli  auctorem  fuisse,  sed  inter  alios  in  Yaleri  fonte 
nominatum  et  tamquam  praeclarissimum  ab  eo  laudatum.  Inter 
reliquos  uero  quos  praeterea  uiri  docti  Yarroni  restituere  uolue- 
runt locos  prorsus  nuUus  est,  quem  Yalerius  apud  Liuium  in- 
uenire  nequierit. 

10.  De  Plutarcho. 

De  Plutarcbo  multa  scripsisse  et  disputasse  uiros  doctos 
in  praefatione  commemoraui;  nibilominus  paucis  hoc  loco  ilia 
quaestio  mihi  est  absoluenda,  cum  plane  assentiar  Barthio  et 
Glslssero,  qui  quidem  statuerunt  quaestionum  Bomanarum  et 
ultarum  Bomuli  et  Numae  auctorem,  quidquid  proferret  scien- 
tiae  Yarronianae,  a  luba  Mauretaniae  rege  mutuatnm  esse; 
neque  habeo  quid  horum  argumentationi  addam.  De  singulis 
aero  alicuius  scriptoris  locis,  qui  utrum  ad  Yarronis  auctori- 


1)  Cf.  Kempf.  Yal.  Max.  p.  26. 


64  Paullus  Mirsch 

tatem  referendi  sint,  necne,  dnbinm  sit,  disputationem  in  "^quae- 
stiones  Varronianas'  me  differre  saepius  iam  dictum  est. 

11.  De  Macrobio  Theodosio. 

Macrobium  Varronis  Antiquitates  hamanas  ne  nidisse  qui- 
dem  inter  omnes  constat;  quae  ex  illis  libris  profert,  debet 
ant  Gellio  0  ^Qt  commentario  illi  Vergili,  ad  qnem  is  qnoqne 
commentarius  redit,  qai  sub  Serui  nomine  seruatus  est  2),  aut 
Sereno  Sammonico^)  aut  Suetonio  Tranquillo^).  De  tempori- 
bus  capita  ndrum  quantum  uirorum  doctorum  studia  uexa- 
uerunt,  quare  deinde  accuratius  ea  tractabo;  de  reliquis  illis 
locis  iam  liquet. 

12.   De  loanne  Laurentio  Lydo. 

Lydus  ipse  p.  269  Bekk.  se  Varronis  Antiquitatum  libros 
numquam  uidisse  confessus  est,  qua  in  re  nobis  hoc  loco  ac- 
quiescendum  esse  puto.  Geterum  scriptor  est  Lydus,  cuius  in 
historia  litterarum  Romanarum  errores  baud  rari  sint,  sed  im- 
manes,  quod  apparet,  ut  exemplum  afferam,  ex  his  Lydi 
uerbis  p.  119  ^iiaQrvgeg  filv  roirwv  0  re  KaTtlriov  xai  Oov- 
ztl'iog,  k^  wv  xofl  6  didaaxalixciTarog  Ovd^^iov  'Pwfialov  ytdv- 
fsg'  /M€^'  ovg  2akovaTiog^'j  p.  269:  ^wg  (DeveOTikkag  xal  St- 
aivag  ol  'Pw/tiaiol  (paaiv,  dv  rag  XQV^^^^  ^  Ba^^iov  iTtl  riSv 
av&QWTtlvwv  TtQayfidtwv  dvriyayev '  eyto  6h  rag  fil^Xovg  ovtzw 
red-ia^ai  , 

13.   De  ecclesiae  doctoribus. 

TertuUianum,  Amobium,  Lactantium,  Hieronymum,  Augu- 
stinum,  Isidorum  Antiquitates  humanarum  rerum  legisse  ne- 
gauerim,  cum  ne  Augustinus  quidem,  qui  illorum  librorum 
ueriorem  nobis  dedit  imaginem,  eos  inspexisse,  sed  quae  pro- 
ferat  de  illorum  quadripartita  distributione ,  ex  Antiquitatibus 


1)  Sat.  I  5  coll.  Gell.  I  16.  2)  Sat.  Ill  4  coll.  Seru.  ad  Aen.  I  378. 
11X148 ;  Sat.  Ill  12  coll.  Seru.  ad  Aen.  YUl  276.  3)  Sat.  II 12.  4)  Sat.  1 3. 
12—16. 


De  Yarroms  Antiquitatum  rer.  hum.  libris  XXV.  65 

reram  diainaram  sumpsisse  nideatur.  Uniuersam  uero  quae- 
8tionem  turn  demum  penitus  tractare  poterimos,  ubi  noua  illo- 
rum  scriptoram  editio  Viennae  propediem  proditnra  praesto  erit. 

14.  De  grammaticis. 

De  grammaticis  hoc  loco  quaestio  fere  nulla  est;  ubique 
enim  et  auctorem  et  libmm  nominant  ex  quo  profemnt  exempla 
sua,  ita  ut  alia  praeterea  Antiquitatum  humanarum  uestigia 
in  illis  prorsus  nulla  exstent.  Sin  quaerimus,  num  Nonius 
MarcelluS;  Flauius  Sosipater  Gharisius,  Diomedes,  Priscianus 
ipsi  Antiquitates  excerpserint,  hoc  negauit  Gruppeus  et,  quod 
nalde  mihi  arrisit,  coniecit  Varronis  illud  opus  bis  tantum  in 
grammaticorum  usum  exscriptum  esse,  primnm  a  Plinio,  cuius 
de  dubiis  sermonibus  libros  ab  lulio  Romano  excerptos  ad- 
hibuit  Charisius,  ad  quos  redierunt  etiam  Diomedes  et  Pri- 
scianus, deinde  a  commentatore  aliquo  posterioris  temporis, 
cuius  uestigia  apud  Nonium  et,  quod  ex  iis,  quae  supra  dis- 
putauimus,  addiderim,  apud  Gellium  obseruamus. 

15.   De  Vergili  commentatoribus. 

De  scboliis  et  commentariis  in  Vergili  poemata,  ut  nunc 
se  res  babet,  Gruppeus  absoluit  quaestionem,  quare  cum  non 
habeam,  quod  corrigam  aut  addam,  eius  disputationis  summam 
paucis  referre  satis  babeo. 

Et  primum  quidem  Bernensia  scholia  ter  Antiquitates  affe- 
runt,  quos  locos  Pbilargjrrio  debent,  qui  num  opus  illud  ipse 
in  usum  uocanerit  nullo  modo  constat.  Yeronensia  scholia, 
quibus  locis  Antiquitates  nominantur,  cum  Seruio  consentiunt. 
Interpolator  deinde  Semi,  quem  dicimns,  redit  ad  commen- 
tarium  aliquem  Vergili  secundum  rerum  argumenta  dispositum, 
quem  Macrobi  quoque  fontem  fuisse  supra  annotauimiis.  Sin- 
cerus  denique  Seruius  ex  duplici  uidetur  fonte  Varroniana  sua 
habere;  priore  loco  nominandus  est  Probus  aut  eius  temporis 
alius  grammaticus,  qui  Antiquitates  humanas  large  ad  Vergi- 
linm  enarrandum  adhibuit,  librorum  uero  indices  omidit;  bine 

Leipxiger  Stadiea.  T.  5 


66  Paallus  Mirsch 

flaxerunt,  qaaecnmque  a  Sernio  ex  Antiqaitatibas  sine  libri 
titulo  exhibentur.  Quae  uero  ex  humanarum  rerum  seenndo 
libro  afferuntar,  ex  alia  epitome  secondi  tantam  Antiqaitatam 
bumanarum  libri  originem  dueunt. 


16.  De  fastorum  interpretibas. 

De  Censorini  et  Solini  et  Macrobi  fontibus  quot  airi  docti 
seripseruDt,  tot  sententiae  diuersae  prolatae  sunt.  Reiffer- 
scheidius,  qui  primus  his  studiis  operam  dedit^  omnes  trea 
illos  e  SuetoniOy  bunc  e  Varrone  pendere  panels  elocntus  est. 
Mommsenus  cbron.  Rom.^  p.  19  not.  sententiam  tulit  tres  illos 
diuersa  ratione  ex  eodem  fonte  bausisse.  Gruppeus  accuratius 
rem  tractauit  et  inuenisse  sibi  uisus  est  Maerobi  fontem  ante 
imperatorem  Commodum  esse  compositum ,  qnippe  qui  Sat.  I 
12,  37  commemorandus  fnisset^  eodemque  fere  tempore  eom- 
positum  quoque  Censorini  fontem,  quibus  ea  eum  Suetonio 
intercesserit  ratio,  ut  Censorini  auctor  Varronianam  doctrinam 
summa  cum  pietate  redderet,  Macrobi  auctor  plurima  ab  aliis 
scriptoribus  sumpta  Yarronianis  immisceret,  Suetonius  medius 
inter  bos  duos  auctores  statuendus  esset.  Eettnerus  denique 
in  'beobacbtungen  Uber  die  benfltzung  des  Verr.  Flacc.'  p.  13. 
19  sqq.  Masurium  Sabinum  sibi  persuajsit  commixtam  Yarronis 
et  Yerri  Flacci  doctrinam  Macrobio  tradidisse,  nihil  de  Cen- 
sorino  aut  Solino  protulit.  De  integro  banc  instituamus  quae- 
stionem  et  paulo  uerbosius  tractemus,  cum  uiam  iam  ingre- 
diamur,  quam  aliorum  studia  impeditiorem  quam  planiorem 
reddiderint. 

Initio  disputationis  ut  capita  ipsa  ponam,  omnibus  me 
probaturum  esse  spero  et  confido :  primum  Macrobium  et  Soli- 
num  ad  eundem  redire  fontem,  delude  utriusque  communi  fonte 
Censorinum  quoque  nsum  esse,  tum  Suetoninm  et  Censorini  et 
Solini  et  Macrobi  auctorem  fuisse,  denique  Censorinum  nobis 
optime  seruasse,  quae  Suetonius  e  Yarrone  sumpsisset. 

Exhibent  C.  lulius  Solinus  rer.  mem.  I  34 — 47  et  Macro- 
bius  I  12,  2  —  14,  14  easdem  res  eodem  ordine  ad  uerbum 


V 


De  Yarronis  Antiquitatom  rer.  hum.  libris  XXY. 


67 


saepe  consentientes  ita,  ut  utriosqae  auctorem  communem  molto 
plenios  atqne  uerbosius  res  exposuisse  appareat ;  quern  diuersa 
ratione  bos  scriptores  in  angustum  coegisse,  non  est  qnod  mire- 
mur;  et  Macrobius  quidem  integriorem  et  accnratiorem  fontis 
imaginem  nobis  reddidit,  Solinnm  igitur  non  exscripsit.  Ille 
consensus  quo  magis  in  conspectu  sit,  ex  aduerso  ponam  non- 
nullos  utriusque  locos. 


Macr.  I  12,  3:  Romanes  olim 
. . .  annum  suum  decern  habuisse 
mensibus  ordinatnm,  qui  annus 
incipiebat  a  Martio  et  confide- 
batur  diebns  trecentis  quattuor, 
ut  sex  menses  .  .  •  tricenum 
essent  diernm,  quattuor  uero 
. . .  tricenis  et  singulis  expedi- 
rentnr. 


Sol.  I  35 :  Romani  initio  an- 
num decem  mensibus  compu- 
tauerunt,  a  Martio  auspicantes. 

36:  December  so- 

lemnem  circuitum  finiebat  intra 
diem  trecentesimum  quartum, 
ita  ut  sex  menses  tricenum  die- 
rum  essent,  quattuor  reliqni  tri- 


cenis et  singulis  expedirentur. 

Quae  Solinus  in  lacuna  supra  notata  babet,  Macrobius 
postea  initio  dispntationis  de  mensium  nominibus  profert.  In 
eo  enim  Macrobius  a  fontis  dispositione  discessit,  ut,  quod  Gen- 
sorino  coUato  uidemus,  de  mensibus  quaestionem  in  fonte  alio 
loco  positam  dissertationi  de  anno  Romanorum  intexeret.  So- 
linus de  Martio  solo  mense  uerba  fecit,  sed  boc  quoque  loco 
optime  congruit  cum  Macrobio: 


Macr.  I  12,  6:  (de  Martio) 
buius  etiam  prima  die  ignem 
nouum  Vestae  aris  accendebant, 
....  laureae  ueteres  nouis  lau- 
rels mutabantur  ....   §  7 :  . . . . 

comitia  auspicabantur ser- 

uis  cenas  adponebant  matro- 
nae,  ut  domini  Saturnalibns : 
illae,  ut  ....  ad  promptum 
obsequium  bonore  seruos  in- 
nitarent,  hi  quia  gratiam  per- 
fecti  operis  exoluerent. 


Solin.  I  35 :  a  Martio  auspi- 
cantes, adeo  ut  eius  die  prima 
de  aris  Vestalibus  ignes  accen- 
derent,  mutarent  ueteribus  uiri- 
des  laureas,  senatns  et  popu- 
1ns  comitia  agerent,  matronae 
semis  suis  cenas  ponerent,  sio- 
uti  Satumalibus  domini:  illae 
ut  per  bonores  promptius  ob- 
sequium prouocarent,  hi  quasi 
gratiam  repensarent  perfecti  la- 
boris.    Maximeque  hanc  men- 


68 


PftuUas  Mirsch 


§  5 :  quern  mensem  anni  pri-  sem  principem  testatur  fuisse, 
mum  fuisse  uel  ex  hoc  maxime  quod  qui  ab  hoc  quintos  erat 
probatnr,  quod  ab  ipso  Qain-  QuintiUs  dictas  est,  deinde  nn- 
tilis  quintas  est  et  deinceps  pro  mero  decurrente  December .... 
numero  nominabantur. 

Yel  inde  satis  intellegitur,  quantus  inter  utrumque  fnerit 
consensus,  quibns  exemplis  multi^  alia  addere  facili  negotio 
possum.  Quod  uero  Solinum  fontem  magis  contraxisse  dixi, 
hoc  exemplo  optime  probatur: 


Macr.  I  12,  39:  sed  cum  is 
numerns  neque  solis  cursai  ne- 
que  lunae  rationibus  conueniret 
.  .  .  .  cap.  13, 1:  ....  Numa  L 
dies  addidit,  ut  in  trecentos 
quinquaginta  qnattuor  dies,  qui- 
bus  duodecim  lunae  cursus  con- 
fici  credidit,  annus  extendere- 
tur.  §  2:  Atque  his  quinqua- 
ginta a  se  additis  adiecit  alios 
sex  retractos  iUis  sex  mensi- 
bus,  qui  triginta  habebant  dies, 
i.  e.  singulis  singulos,  factos- 
que  quinquaginta  et  sex  dies  in 
duos  nouos  menses  pari  ratione 
diuisit  ....  §  5 :  Paulo  post 
Numa  ....  unum  adiecit  diem, 
quem  lanuario  dedit. 

Non  est  quod  multis  demonstrem  Macrobium  fontem  uberri- 
mum  satis  accurate  decerpsisse,  Solinum  ita  in  artum  coegisse, 
ut  duas  fastorum  emendationes  a  Numa  rege  factas  in  unam 
coartaret.  Similiter  res  se  habet  in  sequentibus,  cum  Solinus 
I  39  deoem  deinde  dies  abundante  quadrantis  particula  additos 
esse  dicat,  Macrobius  113, 10 — 13  illi  correctioni  falsam  aliam 
antecessisse  doceat,  quam  Solinus  utpote  uitiosam  et  paulo 
post  correctam  silentio  praeteriit. 


Sol.  I  37 :  Sed  cum  ratio  ilia 
ante  Numam  a  lunae  cursu  dis- 
creparet,  lunari  computatione 
annum  peraequarunt,  quinqua- 
ginta et  uno  die  auctis.  Vt  ergo 
proficerent  duodecim  menses, 
de  sex  mensibus  superioribus 
detraxerunt  dies  singulos  eos- 
que  quinquaginta  istis  et  uni 
diebus  adnexnerunt,  factique 
quinquaginta  septem  diuisi  sunt 
in  duos  menses,  quorum  alter 
XXIX,  alter  XXVIU  dies  de- 
tinebant. 


\ 


De  Varronis  Antiqaitatum  rer.  hum.  libris  XXV. 


69 


Sed  sub  fine  omnis  de  anno  disquisitionis,  abi  fasti  a  Cae- 
Bare  correct!  'enarrantur,  plane  contraria  inter  se  Soiinas  et 
Macrobins  tradunt,  nihilominus  uero,  id  quod  demonstrat  uer- 
bomm  hoc  quoqae  loco  similitudo,  eodem  fonte  usi  sunt: 


Macr.  I  14,  2:  sed  postea  C. 
Caesar  omnem  banc  inconstan- 
tiam  temporum  uagam  adhuc 
et  incertam  in  ordinem  statae 

definitionis  coegit ut  certus 

status  perseueraret. 

§  13:  . . .  .  ni  sacerdotes  sibi 
errorem  nouum  ex  ipsa  emen- 
datione  fecissent.  Nam  cum 
oporteret  diem,  qui  ex  qua- 
drantibns  confit,  quarto  quoque 
anno  confecto  antequam  quin- 
tus  inciperet  intercalare,  illi 
quarto  non  peracto,  sed  inci- 
piente  intercalabant. 

§  14:  Hie  error  sex  et  tri- 
ginta  annis  permansit,  quibus 
annis  intercalati  sunt  dies  duo- 
decim,  cum  debuerint  interca- 
lari  nouem.  Sed  hunc  quoque 
errorem  sero  deprehensum  cor- 
rexit  Augustus,  qui  annos  duo- 
decim  sine  intercalari  die  trans- 
igi  iussit,  ut  illi  tres  dies,  qui 
....  uitio  sacerdotalis  festina- 
tionis  excreuerant,  sequentibus 
annis  duodecim  nullo  die  inter- 
calato  d^oorarentur. 

Hactenus  igitur  consensus  Solini  et  Macrobi  in  aperto  est; 
sed  discrepant  mirum  quantum  in  enarrando  eo  anno,  quo 
Caesar  fastos  correxit,  quem  quadringentos  quadraginta  tres 
dies  habuisse  Macrobius,  trecentos  quadraginta  quattuor  So- 


Sol.  145:  Itaque  Caesar  uni- 
uersam  banc  inconstantiam,  in- 
cisa  temporum  turbatione,  com- 
posuit,  et  ut  statum  certum 
praeteritus  error  .  .  .  .  et  tunc 
quoque  uitium  admissum  est 
per  sacerdotes.  46:  Nam  cum 
praeceptum  esset,  anno  quarto 
ut  intercalarent  unum  diem,  et 
oporteret  confecto  quarto  anno 
id  obseruari,  antequam  quin- 
tus  auspicaretur,  illi  incipiente 
quarto  intercalarunt,  non  desi- 
nente.  Sic  per  annos  sex  et 
triginta,  cum  nouem  dies  tan- 
tummodo  sufficere  debuissent, 
duodecim  sunt  intercalati.  Quod 
reprehensum  Augustus  reforma- 
uit  iussitque  annos  duodecim 
sine  intercalatione  decurrere, 
ut  tres  illi  dies,  qui  ultra  no- 
uem necessarios  temere  fuerant 
intercalati,  hoc  modo  possent 
repensari. 


70  PaoUuB  Mirsch 

linns  tradit.  Qaanam  computatione  Caesar  in  ilium  dierum 
numerum  incident  Macrobins  alto  silentio  praeterit,  Solinns 
dies  nnum  et  niginti  et  quadrantem  simul  intercalauisse  Cae- 
sarem  memoriae  prodidit.  Sed  haec  discrepantia  non  ex  fon- 
tium  dinersitate,  sed  ex  mero  Solini  errore  explicanda  est. 
Etenim  iam  Mommsenns  chron.  Rom.^  p.  278  ann.  Solinnm  plane 
peruersa  et  inexplicaMlia  tradere  dixit.  Itaque  iam  omnibus 
probatum  esse  confide  Solinum  et  Macrobium  ex  eodem  hau- 
sisse  fonte.  Solinns  uero  cum  nihil  afferat,  quod  non  in  Ma- 
crobio  exstet,  in  hac  quaestione  merito  neglegendus  uidetur. 
Ad  Gensorinum  transeundum  est,  quem  eo  ordine  per- 
lustrabimus,  quo  Macrobins  Sat.  I  3,  12 — 16  usus  est.  Et  pri- 
mum  quae  Macrobins  I  3  de  diebus  disputat,  apud  Gensorinum 
de  d.  n.  XXIII  sq.  ita  exstant,  ut  sit 

Macr.  Sat.  I  3,  2  =  Gens,  de  d.  n.  XXIII  5, 

n  »13,  4  =        „  n     n     n    XXIIl  3, 

„  „  13,12-15=  „  „  ,  „  XXIV  1-6. 
Quae  cum  accuratius  inter  se  conferimus,  hoc  interest,  quod 
Macrobins  bis  ipsius  Yarronis  uerba  exhibet  eiusque  nomen 
et  Antiquitatum  librum  de  diebus  laudat,  Gensorinus  auctorem 
nominare  supersedet,  sed  nihilominus  duos  illos  Yarronianos 
locos  Macr.  I  3,  2.  4  sq. ,  quamquam  non  ad  uerba  exscriptos, 
affert  de  d.  n.  XXTTI  5.  3  et  praeterea  alia  haec  Yarroniana, 
quae  in  Macrobio  non  exstant :  de  d.  n.  XXIII  6  sq.  coll.  Yarr. 
1. 1.  YI 4  et  Plin.  n.  h.  YII 214,  de  d.  n.  XXIY  3  sq.  coll.  Yarr.  1. 1, 
YI  5  sq.  Deinde  Gensorinus  certo  ordine  rem  tractat  et  certa 
uia  ac  ratione  incedit,  cum  Macrobins  res  potissimum  ad  ins 
priuatum,  publicum,  sacrum  spectantes,  dummodo  interioris 
sint  doctrinae,  excerpat  atque  alia  notiora  omittat,  quae  prae- 
terire  non  debeat,  qui  quaestione  sana  et  absoluta  rem  trac- 
tare  uelit.  Yeluti  Macrobins  initium  disputationis  capit  a  re 
admodum  mifabili,  quam  Gensorinus  inter  alias  ad  probandam 
snmmam  totius  disputationis  sententiam  affert;  banc  uero  Ma- 
crobins prorsus  praetermisit. 

Quae  omnia  si  perpendimus,  utmmque  ad  eundem  fontem 
redire  quominus  putemus  nihil  obstat.    Macrobins  uero  e  Gen- 


k 


De  Yarronis  Antiquitatum  rer.  hum.  libris  XXV.  71 

sorino  sna  non  habet,  cam  multa  interioris  doctrinae  proferat, 
quae  apud  ilium  non  inueniontnr. 

Yideamas  nunc  de  Hacrobi  Sat.  I  cap.  12 — 16.  Et  Ma- 
crobio  I  12y  2  quidem  ita  respondet  Censorinus  XIX  4  —  XX  2, 
ut  utrumque  ex  eodem  fonte  hausiBse  negari  nequeat;  Censo- 
rinus enim  quamquam  ilium  multo  plenius  exscripsit,  nullo 
tamen  modo  Macrobio  contraria  tradidit,  quin  etiam  ex  illo 
de  die  natali  libri  capite  optime  suppler!  possunt,  quae  Ma- 
crobius  et  Solinus  paucis  uerbis  annotauerunt  Macrobium  uero 
Censorino  sua  hoc  loco  debere  ne  putemus,  impedit  quod  non- 
numquam  accuratiora  quam  ille  exhibet.  Vt  exemplo  utar, 
Macrobius  Graecos  trecentis  quinquaginta  quattuor  diebus 
annum  proprium  computasse  rettulit,  quae  Censorinum  quo- 
que  in  fonte  suo  legisse  coUigere  possumus  ex  hisce  tantum- 
modo  de  d.  n.  XX  1  uerbis  'uel  in  unius  Italiae  gentibus'; 
Censorinus  eodem  loco  Lauinios  'alium'  habuisse  annum 
in  transitu  narrat,  quem  tredecim  fuisse  mensium  scimus  e 
Solino. 

Delude  Sat.  1 12,  3  Macrobius  eadem  profert,  quae  paulo 
accuratius  Censorinus  XX  2  sq. ;  quae  apud  solum  Macrobium 
exstant  de  nonis  quintanis  et  septimanis,  non  defuisse  in  Cen- 
sorini  fonte  apparet  e  Censorini  eiusdem  capitis  paragrapho 
decima. 

Macrobiana  I  1 2,  4  non  habet  Censorinus,  sed  ea  ex  ante- 
cedentibus  uerbis  ab  ipso  Macrobio  composita  sunt,  quod  idem 
statu  endum  est  de  Macr.  I  12,  39.  13,  6  sq. 

Quod  supra  iam  annotaui  quaestionem  de  mensibus,  quam 
Macrobius  disputationi  de  anno  Romanorum  inseruerit  Sat.  1 12, 
5 — 37. 13, 3,  ab  eius  auctore  seorsum  alio  loco  exhibitam  fuisse, 
confirmatur  a  Censorino,  qui  in  alio  capite,  XXII  9—17,  si- 
millima  atque  Macrobius  de  mensibus  tradit;  confirmatur  ea 
ratione,  qua  Macrobius  banc  partem  cum  antecedentibus  et 
sequentibus  conexuit,  §  38  enim  repetiuit,  quae  §  3  protulerat, 
ut  in  pristinum  argumentationis  cursum  rediret;  confirmatur 
eo,  quod  lanuarii  et  Februarii  ueriloquia  1, 13,  3  demum  ex- 
ponit,  ubi  prima  eorum  mensium  mentio  in  disputatione  de 


72  PaoUas  Mirsch 

anno  Romanorum  ei  facienda  erat.  —  In  Martis,  Aprilis,  Maii, 
lunii  nominibus  enarrandis  Censorinus  XXII  9 — 12  ita  nersatns 
est  9  nt  primo  loco  luni  et  Fului  de  qnattaor  illis  mensibns 
sententiam  comprehenderet ,  deinde  Varronianam  ab  ilia  diB- 
crepantem  adderet.  Macrobins  antem  ita  utramqae  de  nno- 
qaoque  mense  sententiam  confudit,  nt  nonnnmqaam  Censorino 
brenior  sit^  pleramque  multo  longior.  Vbiqne  uero  ea  tradidit, 
ut  et  Gensorinnm  et  Macrobium  eodem  anctore  usnm  esse  iure 
dicas.  In  seqaentibns  Macrobins  I  13,  1.  2.  4.  5  de  anno  a 
Nnma  ordinato  exponit,  a  quo  si  Censorinos  in  indicando  die- 
rum  numero  dissentire  uidetur:  eodem  plane  modo  fontem  con- 
traxity  quo  Solinus. 

Deinde  Censorinns  ea,  quae  e  fonte  sua  sumpsit,  gradatim 
magis  magisque  circumcidit:  XX  6  comprehendit,  quae  Ma- 
crobius  I  13,  8— 21  enarrat;  XX  7 — 10,  quae  Macrobius  1 14, 
1 — 13  persequitur,  fastos  ab  Augusto  correctos  prorsus  omisit, 
non  quo  in  fonte  suo  non  haberet,  laudat  enim  'Suetonium  et 
alios',  qui  illius  rei  mentionem  profecto  fecerunt,  sed  quia  magis 
magisque  ad  libelli  finem  festinauit.  Dissensum  uero  nullum 
obseruamus  nisi  in  enarrando  eo  anno,  quo  Caesor  fastos  cor- 
rexit ;  Censorinns  XX  8  quadringentorum  quadraginta  quinqne 
dierum  ilium  fuisse  dicit  rectissime,  quod  demonstrauit  Momm- 
senus  chron.  Rom.^  1. 1. ,  et  quomodo  Caesar  ilium  numerum 
assecutus  sit  plane  et  dilucide  declarat ;  Macrobius  hunc  annum 
quadringentorum  quadraginta  trium  dierum  fuisse  tradit;  qui 
numerus  baud  scio  an  librariorum  incuria  corruptus  sit. 

Quae  denique  Macrobius  I  15.  16  de  kalendis,  nonis,  idi- 
bus,  diebus  festis,  comitialibus ,  ceteris  affert,  non  iam  in- 
ueniuntur  apud  Censorinum,  qualis  nunc  est,  sed  ea  in  libelli 
ulteriore  parte  fuisse  puto,  quae  quidem  pars  fortunae  maligni- 
tate  interiit. 

Censorinum  igitur  et  Solinum  et  Macrobium  in  omni  hac 
de  temporibus  quaestione  ex  eodem  pendere  auctore  uerisimilli- 
mum  uidetur,  qui  quis  fuerit  iam  indagandum  est. 

Et  recentissimus  quidem  auctor  in  omnibus  illis  de  tem- 
poribus quaestionibns  laudatur  Suetonius  a  Censorino  de  d.  n. 


De  Yarronis  Antiqaitatum  rer.  hum.  libris  XXV.  73 

XX  2  ^sed  magifl  lunio  Oracchano  et  Fulaio  et  Varroni  et 
Suetonio  aliisqae  credendam^;  Saetonio  igitur  aut,  si  ^aliisqae' 
noD  temere  addidit,  posterioris  temporis  alicui  auctori  Censo- 
rinns  sua  debet.  Sed  Gelliam  quoque  e  Macrobi  fonte  hausisse 
cam  supra  demonstrauerimus ,  et  cum  Gellins  panels  tantum 
annis  post  Suetonium  seripserit,  nemo  alius  nisi  Suetonius  et 
Gelli  et  Gensorini  et  Solini  et  Macrobi  auctor  esse  mihi  uidetur. 

Sin  autem  quaerimus,  quomodo  Gensorinus  et  Solinus  et 
Macrobius  cum  fragmentis  ex  octauo  Suetoni  pratorum  libro 
seruatis,  quo  in  libro  de  temporibus  expositum  erat,  conue- 
niant,  saepe  aliae  sententiae  proferuntnr  in  eis,  quae  Reiffer- 
scheidius  illi  libro  ex  Isidori  de  rerum  natura  libro  restituere 
conatus  est,  quae  causa  erat  cur  Gruppeus  et  Kettnerus  Sue- 
tonium illorum  trium  scriptorum  auctorem  fuisse  negarent.  Sed 
si  fragmenta  ilia  ex  Isidore  sumpta  perlustramus  —  sunt  uero 
113.  114.  116.  117.  118.  120.  121.  122.  123  —  Suetonianam  in 
eis  latere  doctrinam  prorsus  negandum  est  uel  propter  quae- 
Btionem  de  hebdomadibus  fragm.  117,  in  qua  nouicia  Cbristia- 
norum  instituta  cum  ueteribus  confusa  sunt;  deinde  id  a  me 
impetrare  non  queo,  ut  Suetonium  ueriloquia  ilia  stolida  et 
insana  exhibuisse  credam,  quae  sunt  in  fragmento  118;  deni- 
que  Suetonium  uocabulum  calendarum  deriuasse  a  colendo, 
nonarum  a  nundinis,  iduum  a  diebus  aut  edendo,  quod  fecit 
Isidorus  in  extreme  fragmento  118,  quouis  pignore  negauerim 
coll.  Seru.  ad  Aen.  VIII  654.  Varr.  1. 1.  VI  27  sq.  Verr.  Flacc. 
fast.  Praen.  Ian.  I.  Paul.  225.  Fest.  173.  Macrob.  Sat.  I  15. 

E  Gensorino  et  Macrobio  igitur  potius  Pratorum  ille  liber 
quam  ex  Isidoro  restituendus  est,  praesertim  cum  de  anno 
Romanorum,  uti  Suida  teste  Suetoni  liber  inscriptus  erat,  multa 
Gensorinus  et  Macrobius  et  Solinus  exhibuerunt,  fere  nihil  Isi- 
dorus. 

Quaenam  denique  Suetonius  in  illo  libro  de  anno  Roma- 
norum  Varroni  debuerit,  optime  cognoscimus  e  Gensorino,  qui 
fontem  et  prudentissime  et  accuratissime  exscripsit.  Profert 
uero  Varroniana  haece,  ut  in  eis  acquiescam,  de  quibus  dubi- 
tari  omnino  nequeat:  de  d.  n.  XIV  2 — 6  coll.  §  2  et  6:  ex  Anti- 


74    PaulluB  Minch  De  Yarronis  Antiquitatum  rer.  hum.  UbriB  XXV. 

quitatibus  remm  hamanarum;  XVII  5—8.  10  sq.  14  sq.  ooll. 
§  6.  8.  11. 14.  15:  e  Ubro  de  saecdis;  XX  2—6  coU.  §  2,  XXI 
1—5  coU.  §  5,  XXU  9—15  coll.  §  10,  XXIII  3—8  coll.  GeU. 
Ill  2,  2  sqq.  Varr.  1. 1.  VI  4.  Plin.  VII  214,  XXIV  coll.  Macr. 
I  3,  12  8qq.  Varr.  1. 1.  VI  5  ex  Antiquitatibus  reram  huma- 
naram. 


M.  TERENTI  YARRONIS 

ANTIQUITATUM  RERUM  HUMANARUM 

LIBRORUM  XXV 

FRAGMENTA  ET  VESTIGIA  QUAE  EXSTANT. 


INDEX  LIBRORUM, 


Gensorini 
de  die  natali  liber  rec.  Hultsch. 

D  «=  cod.  Darmstadiensis  166  saec.  VII;   d  =  manus  cor- 

rectoris. 
V  =  cod.  VatioanuB  4929  saec.  X ;  V^  =  manus  correctoris. 

Gharisi 

artis  grammaticae  libri  V  rec.  Eeil,  gramm.  Lat.  I. 
N  =  cod.  Biensls,  nunc  Neapolitanus 
10  «=  ed.  princ.  Neapol.  a.  1532. 

Gommenta  Bernensia 
in  Lucanum  rec.  Usener. 

Diomedis 

artis  grammaticae  libri  III  rec.  Keil,  gramm.  Lat.  I. 

A  =  cod.  Parisinus  7494.      B  =  cod.  Parisinus  7493. 

Dionysi  Halicarnassensis 

aQxatoXoyla  ^Piofia'iTiij  rec.  Eiessling. 
A  «=  cod.  Ghisianus 

B^  e=  cod.  Vrbinatis  coUatio  Ritscheliana 
B^  e=  cod.  Vrbinatis  coUatio  Hudsoniana 
G  =  cod.  Goislinianus. 

Donati 

commentarius  in  Terenti  fabulas  rec.  Klotz. 

ed.  princ.  sine  loco  et  anno.  ed.  Veneta  1485. 


78  Paullas  Mirsch 

Festi 
de  significatione  uerborum  rec.  MttUer. 

cod.  ==  Festi  cod.  Farnesiani  scriptura  ab  Amdtsio  relata 

A.Aug.  =  ed.  Antoni  Augustini  Venetiis  1559 

Seal.  =  ed.  Scaligerana  1565 

U  =  Urs.  =  ed.  Fului  Vrsini  Romae  1581. 
Festi  qaatemio  XVI  rec.  MommscD. 

R  =  cod.  Vaticanus  1549        S  ==  cod.  Vaticanus  2731 

P  =  cod.  Politani,  Monac.  86 

E  =  ed.  Pii,  Mediolan.  1510. 
Quae  suppleuerunt  uiri  docti,  inclinatis  typis  impressa  sunt. 

Gelli 
noctes  Atticae  rec.  Gronouius  et  rec.  Hertz. 

Reg.  -»  codd.  Regii  duo  Rot.  =  cod.  Rottendorfianus 

Line.  =  cod.  Lincolniensis  Gryph.  =  ed.  Gryphiana  1534. 

Hieronymi 

commentarius  in  genesin  ed.  Migne,  patrologia  Latina  XXIII. 

commentarius  in  epistolam  ad  Galatas  ed.  Migne,  patrologia 

Latina  XXVL 

Isidori 

etymologiae  rec.  Otto  apud  Lindemann,  gramm.  Lat  III. 

Z  =  cod.  Zittauiensis 

Gu  1  =  cod.  Guelferbytanus  saec.  XIV 

Gu  2  «»  cod.  Guelferbytanus  saec.  XI 

Ar  =  ed.  Areuali        va  »»  ed.  princeps  1472. 

Lactanti 
diuinae  institutiones  ed.  Migne,  patrol.  Lat  VI. 

Lydi 
quae  supersunt  rec.  Bekker  (corpus  script  Byzant). 

Hacrobi 
Saturnalia  rec.  Eyssenhardt 

P  ««  cod.  Parisinus        B  >-  cod.  Bambergensis 
piB^  =B  lectio  codicum  emendatione  anterior 
pb  "B  lectio  codicam  emendata. 


De  Varronis  Antiquitatam  rer.  hum.  libris  XXV.  79 

Martian! 

de  nuptiis  philologiae  et  Mercuri  rec.  Eyssenhardt. 

B  ac  cod.  Bambergensis         D  -a  cod.  DamiBtadiensis 
R  «s  cod.  ReichenaneDsis. 

Mythographi  Latini 
ex  codicibus  Vaticanis  ab  Angelo  Maio  primum  editi,  rec.  Bode. 

Noni  Marcelli 

de  compendiosa  doctrina,  rec.  Quicherat. 

C  ==  cod.  Colbertinus  7667        H  =  cod.  Harleianus 
L  =  cod.  LeidensiB  P  =  cod.  Parisinos 

Q  =«  cod.  Parisinus  7579  V  —  cod.  Yictorianus 

W  =  cod.  Guelferbytanus 

A  =  ed.  Aldina  1513        Gothof.  =  ed.  Gothofredi  1585 
I   =  ed.  luni  1565  M  =  ed.  Merceri  1614. 

Quintiliani 
institntio  oratoriai  rec.  Bonnell. 

Pauli 
epitome  Festi,  rec.  Mfiller. 

M  =  cod.  MonacensiB  Ga  —  cod.  GQelferbytanus. 

Phylargyri 
commentarias  in  Vergili  Georgicai  rec.  Lion. 

Plini 

natnralis  historia,  rec.  Detlefsen. 

B  c=  cod.  Bambergensis  C  =  codd.  DEFRV 

D  «=  cod.  Vaticanns  E  »=  cod.  Parisinus  6795 

F  =  cod.  Leidensis  Lipsi  R  =  cod.  Riccardianus 

V  as  cod.  Leidensis  Yossianus  n.  LXI    r  »=  codd.  reliqai 
y  =:  lectio  unlgata  S  »:  naria  scriptnra  in  marg.  ed.  Geleni. 

Platarchi 

qnaestiones  Romanae,  rec.  Dtlbner. 
nita  Bomoli,  rec.  Sintenis. 


80  PaoUus  Mirach 

Prisciani 

institationes  grammaticae  rec.  Hertz,  gramm.  Lat  II  sq.  E. 
R  =:  cod.  bibl.  imp.  Paris.  7496    B  ^=  eod.  Bambergensis 
D  =  cod.  Bemensis  H  =  cod.  Halberstadiensis 

6  =  cod.  SangallensiB       L  =  cod.  bibl.  publ.  Lagd.  Bat 
K  ==  cod.  CarolineDsis        rbdbglk  «»  manus  alterae. 

Probi 
commentarius  in  Vergili  bucolica  et  georgica,  rec.  Lion. 

Scholia  Bernensia 

ad  Vergili  bucolica  et  georgica,  rec.  Hagen. 

B  =  cod.  Bemensis  172         C  =  cod.  Bemensis  167 
M  =  ed.  MttUeri. 

Scholia  Bobiensia 

in  Ciceronis  orationes,  rec.  Orelli  V. 

cod.  «»  Sangallensis  a^irv/togy  qai  deperditas  est. 

Scholiasta 

ad  Lucannm,  rec.  Weber. 

Serai 

commentarius  in  Yergilium,  rec.  Lion. 

R  =  Vergili  cod.  Regius  Voss.  =  cod.  Vossianus 

L  =  cod.  Leidensis  Heinsi      Y  *=»  cod.  Leidensis  alter 
G  <==>  cod.  Ambrosianus. 

S  e  r  u  i  commentarius  in  Vergili  Aneidos  libros  I — V,  rec.  Thilo. 
B  «»  cod.  Bemensis    K  <=»  cod.  Corolinensis 
L  «=  cod.  Lipsiensis  H  «=  cod.  Hamburgensis 
M  =  cod.  Monacensis  N  »=  cod.  Laurentianus 
E  =  cod.  Monacensis,  ollm  Tegemseensis 
D  =  cod.  Dresdensis  C  =  cod.  Casselanus 
P  =  cod.  Parisinus     F  =  cod.  Bemensis,  olim  Floriacensis 
0  !»  cod.  Bemensis    T  *=  cod.  Bemensis,  olim  Turonensis 
A  =>=  cod.  Ambrosianus. 

Interpolator  Serai,  qui  dicitur,  inclinatis  typis  impressos  est. 


De  Varronis  Antiquitatam  rer.  hum.  libris  XXV.  81 

Solini 

collectanea  rerum  memorabiliam^  rec.  Mommsen. 

H  =  codd.  Heidelbergensis  et  Bernensis   h  ===  cod.  Heidelb. 

saec.  XI 
L  =  cod.  Leidensis  B  =  cod.  Basileensis 

S  «=  cod.  Sangallensis         A  =  cod.  Angelomontanus 
P  =  cod.  Parisinus. 

Valeri  Maximi 

factorum  et  dictorum  memorabilium  libri,  rec.  Kempf. 
A  =  cod.  Bernensis  B  =  cod.  Vindobonensis 

C  =  cod.  Berolinensis  D  =  cod.  Berol.  alter 

E  =  cod.  Guelferbytanus     r  =  cod.  Guelf.  abbreuiatus 
Par.   =  cod.  Vat.  epitomae  luli  Paridis  editae  ab  A.  Maio 
Torr.  «==  uulgata  scriptura  enotata  ex  exemplo  Torreniano. 

Vetus  interpres 

Vergili;  e  cod.  Veronensi  palimpsesto  editns  ab  A.  Maio. 
Qaae  suppleueront  uiri  docti,  inclinatis  typis  impressa  sunt. 


Asteriscos  eorum  fragmentomm  numeris  adscriptus  est,  quae 
cum  solo  Varronis  nomine,  omisso  operis  titulo,  tradita  sunt, 
**  significat  fragmentum  Varronis  nomine  omisso. 

Numeri  uncinis  inclusi,  fragmentis  additi,  sunt  Bipontinae 
cditionis. 


Leipsigar  Stvdien.   Y.  Q 


Liber  I. 
De  rebus  humanis  communiter. 

1(1). 
Praxiteles,   qai  propter  artificiam  egregiam   nemini  est 
paalum  modo  huniamori  ignotas. 

n(2). 

Ut  habeDt  Parii,  qui  aocantor  6(pioy€v€lgf  et  in  Africa 
Psylliy  quomm  ophiogenis  cum  arbitrantur  subpositum  esse  in 
5  stirpe  aliquem,  ei  admouent,  at  pongat,  colabram :  cnm  pupu- 
gerity  si  de  genere  sit,  uiuere,  si  non  sit,  mori. 

Ill  (3). 

Admota  aspis  cum  papugerit|  si  non  occidat,  sciat,  ex 
Psyllorum  esse  gente. 

I,  I.  Cell.  XIII  17,  3:  Itaqae  aerba  posui  Varronis  e  libro  rerum 
hamftDamm  primo,  cuius  prindpiam  hoc  est:  Praxiteles' e.q.s.  II  sq. 
Prise.  X  6, 32  (II 524  K):  'Tango'  praeterea  'tetigi'  facit  et  pungo'  'pupugi' 
uel  'puBxi'.  Yarro  in  I  humanarum:  ut  habent  ~  mori.  In  eodem: 
admota  e.  q.  b. 


3  Pharii  RB  farii  DHGLK  o^toyeveis  om.  DK  add.  d  0<PITENEI2r 
0<P10TENEI£ G  affiica  k     4  psilli  BGLK  Psylios  Muretus  uar.  lect.  112 

nel  oriffeniatnm 

ophiogenistum  2>  ophyogenistum  B  ophioginistum  G  ophiogenistum  BH 
ophioginistum  L  aphiaginistom  A'  ophiogenis  cum  -3  suppositum  BDGLK 

esse  om.  K  5  stirpem  B  si  admoueant  (amoueant  Br  ammoueant  DHGL 
an  moueant  K)  ut  pungat  (pungat  Br)  colubra  Ubri,  corr,  Muret.  6  de- 
genera  Dd  uiuimus  G  7  ammota  BDHGLK  aspicu  Hh  8  psillorum 
BLK  styrpe  BD 


i 


De  Varronis  Antiquitatam  rer.  hum.  libris  XXV.  83 

IV*  (4). 

PliD.  D.  b.  VII  t3:  ^Crates  Pergamenus  in  Hellespoijito  circa 
Pariam  genus  hominam  fuisse,  quos  Ophiogenes  aocat^  ser- 
pentiam  ictus  contactu  leuare  solitos  et  manu  imposita  uenena 
extrahere  corpori.  Varro  etiamnum  esse  paucos  ibi,  quorum 
saliuae  contra  ictuus  serpentium  medeantur.  Similis  et  in  5 
Africa  Psyllorum  gens  fuit\ 

v.* 

Eo  ut  Solent  Hirpinii  qui  ambulaturi  per  ignem  medica- 
mento  plantas  tingunt. 

VI.* 
Plin.  VII75:  'Manium  Maximum  et  M.  Tullium  equites 
Bomanos  binum  cubitorum  fuisse  auctor  est  M.  Varro\  lo 

VII* 
Plin.  VII  81 :  'Corpore  uesco  sed  eximiis  uiribus  Tritanum 
in  gladiatorio  ludo,  Samnitium  armatura  celebrem,  filiumque 
eius  militem  Magni  Pompei,  et  rectos  et  trauersos  cancellatim 
toto  corpore  babuisse  neruos,  in  brachiis  etiam  manibusque, 
auctor  est  Varro  in  prodigiosarum  uirium  relatione,  15 
atque  etiam  hostem  ab  eo  ex  prouocatione  dimicantem  inermi 
dextera  uno  digito  superatum  et  postremo  correptum  in  castra 
tralatum\   Cf.  Solin.  I  75  sq. 

VIII* 
Rusticelius  Hercules  appellatus  mulum  suum  toUebat,  Fufius 
Saluius  duo  centenaria  pondera  pedibus,  totidem  manibus,  et  20 
ducenaria  duo  umeris  contra  scalas  ferebat. 

y  Seni.  Aen.  XI 787:  'Varro,  ubique  expugnator  religionis,  ait,  cum 
quoddam  medicamentum  describeret:  eo'  e.  q.  s.  YIII  Plin.  71183:  'Idem 
M.  Varro:  Rusticelius,  inquit,  Hercules'  e. q.  8. 

7  60  uti  solent  ai.  me  dicantes  R  1 1  uasto  F^  utesco  R  utescos  r 
aesco  E^F^  tritanum  E^  tributanum  F^  in  ras,  r.  r.  Tritannom  Solim 
codd,  15  prodigiosa  Cv,  ccrr,  lanus  uoL  II  p.  IX,  elatione  E  selatione  r 
in  relatione  prodigiosae  fortitudinis  Solim  codd.  16  dimicante  r  19  Rusti- 
cellos  C,  corr.  DetUfsen,  rh.  m,  XV III  235, 

6* 


84  Paallus  Mirsch 

IX.* 

*  Plin.  VII 85 :  ^Ocnlorum  acies  uel  maxime  fidem  excedentia 
inaenit  exempla.  In  nuce  inclusam  Uiadem  Homeri  carmen  in 
membrana  scriptum  tradit  Cicero.  Idem  fuisse,  qui  peraideret 
CXXXV  passuum.  Hnic  et  nomen  M.  Varro  reddit,  Strabonem 
5  nocatum.  Solitnm  antem  Punico  bello  a  Lilybaeo  Siciliae  pro- 
munturio  exeunte  classe  e  Cartbaginis  porta  etiam  numemm 
nauiam  dicere\   Cf.  Solin.  I  99. 

X.* 

Plin.  VII  176  sq.:  'Varro  qaoqne  auctor  est  nigintiuiro  se 
agros  diuidente  Capnae  quendam  qni  efferretur  foro  domnm 

10  remeasse  pedibos.  Hoc  idem  Aqnini  accidisse.  Bomae  (luo- 
qne  Corfidinm  materterae  suae  maritum  funere  locato  renixisse 
et  locatorem  fhneris  ab  eo  elatum.  Adicit  miracnla,  quae  tota 
indicasse  conueniat:  e  duobus  fratribus  equestris  ordinis  Cor- 
fidis  maiori  accidisse  ut  uideretur  expirasse,  apertoque  testa- 

15  mento  recitatum  heredem  minorem  funeri  institisse,  interim 
eum  qui  uidebatur  extinctus  plaudendo  conciuisse  ministeria 
et  narrasse  a  fratre  se  uenisse,  commendatam  sibi  filiam  ab 
eo,  demonstratum  praeterea  quo  in  loco  defodisset  aurum  nuUo 
conscio,  et  rogasse  ut  iis  funebribus  quae  comparasset  efferretur. 

20  Hoc  eo  narrante  fratris  domestici  propere  adnuntiauere  exani- 
matum  ilium,  et  aurum  ubi  dixerat  repertum  est\ 

XL 

Seru.  Aen.  VIII  564:  'Herculis  mos  fuit,  ut  etiam  non  ro- 
gatus  laborantibos  subueniret  Tunc  enim,  sicut  Varro  dicit, 
omnes  qui  fecerant  fortiter,  Hercules  uocabantur.  Licet  eos 
25primo  XLI  enumerauerit.  Hiuc  est,  quod  legimus  Herculem 
Tirynthium,  Argillum,  Thebanum,  Libyum\  Cf.  My tbogr.  Vatic, 
m  13,  8. 


8  86  agro  E^  saegro  E^F  segro  r,  corr,  Rohertus  Crikeladensis 
25  XLI]  Krahner,  p.  15  XLIV  Guelf,  I  CXLUI  V.  Lips.  XUII  Lion. 
Mythogr.       26  Libjn,  Libim,  Lybim,  Libym  codd,  Bunn, 


De  VarroniB  Antiqaitatum  rer.  ham.  libris  XXV.  85 

XU  (5). 

Murrata  potione  usos  antiquos  indicio  est,  quod  etiam 
nunc  Aediles  per  supplicationes  diis  addunt  ad  puluinaria,  et 
quod  duodecim  tabulis  canetur,  ne  mortuo  indatnr. 

XIIL* 

Seru.  Aen.  VII  601:  'Varro  uult  morem  communem  con- 
sensum  omDium  simul  habitantium,  qui  inneteratus  consuetudi-  5 
nem  facit\ 


Liber  II. 

De  Aboriginibus  et  Latinis. 

I. 

Schol.  Bob.  in  Cic.  or.  pro  Sestio,  V  2,  299  Or.:  'Fait  rex 
antiquissimus  Atheniensium  Erechtheus  non  longe  a  principali- 
baS|  qui  in  eadem  ciuitate  regnauerant;  nam  primus  omnium 
Cecrops;  dein  Cranaus;  tertio  Ampbictyon;  post  hunc  Eri-io 
cbthonius;  qui  fernntur  ex  terra  editi;  item  Pandion  et  Ere- 
cbthens,  cuius  filiae  uirgines,  cum  graui  bello  Athenae  oppugna- 
rentur  nee  ulla  spes  salutis  ostenderetur ,  sumptis  infalis  ad 
aram  steterunt:  nam  ita  responsum  erat,  ut  salus  patriae  iam 
desperata  hoc  genere  piaculi  compararetur.  Auctor  est  exempli  15 
Yarro  libro  humanarum  secundo\ 

II.* 
Macr.  Sat.  I  7,  28 — 31:  'Pelasgi,  sicut  Varro  memorat, 
cum  sedibus  suis  puisi  diuersas  terras  petissent,  confluxerunt 
plerique  Dodonam,  et  incerti  quibus  baererent  locis,  eiusmodi 
accepere  responsum:  20 

XII  Fest.  15S<22:  Marrata  —  indatur,  ut  ait  Varro  in  Antiqni- 
tatam  L.  I. 


2  edilU  cod.  dis  cod.  corr,  Vrs.  8  Recthaeus  cod.  9  qain  eod. 
11  edi  cod.  Erechtheus]  cod.  12  Athenaeo  cod,  13  intalis  cod.  20  ac- 
dpere  B^  post  responsam  uacani  duo  uersus  ei  dinUdius  pergitque  ac- 
ceptaque  Graecis  omissis  P 


86  PaulluB  Mirsch 

Gteiyi^ere  ftiaiofievot  2ix€kiov  ^otovqviov  alav 
rjd    ^(ioQ€iy€viiov<,  Korvkrjv,  ov  vaaog  oxcltai^ 
olg  avaftix^ivreg  SeTtaTtjv  hiTti^jteTe  Ooifiq) 
xai  y.€(pakag  ZiiSr^  y.al  Tf,J  TtaxQi  TtifXTCBTB  (pcSra 
5  acceptaque  sorte  cum  Latium  post  errores  plurimos  appulissent^ 
in  lacu  Cutiliensi  enatam  insnlam  deprehenderunt.    Amplissi- 
miis  enim  caespes,  siue  ille  continens  limus  sea  paladis  fait, 
coacta  compage,   airgaltis  et  arboribas   in   silaae   licentiam 
comptaSy  iactantibas  per  amnem  fluctibusuagabatar;  ut  fides 
10  ex  hoc  etiam  Dele  facta  sit,  quae  celsa  montibas,  uasta  cam- 
pis,  tamen  per  maria  migrabat.    Hoc  igitar  miraculo  depre- 
benso  has  sibi  sedes  praedictas  esse  didicerunt  uastatisqae 
Siciliensibus  incolis  occapaaere  regioaem,  decima  praedae  se- 
candum  responsam  Apollini  consecrata  erectisqae  Diti  sacello 
15  et  Satarno  ara:  caias  festum  Saturnalia  nominauerunt.    Cum- 
que  diu  humanis  capitibus  Ditem  et  uiroram  uictimis  Saturnum 
placare  se  crederent  propter  oraculum,  in  quo  erat 

y.al  y.eq^aXag  uiidrj  y.al  t([)  nargl  TtifHTtere  (fdira, 
Herculem  ferunt  postea  cum  Geryonis  pecore  per  Italiam  re- 
20  uertentem  suasisse  illorum  posteris ,  ut  faustis  sacrificiis  in- 
fausta  mutarent  inferentes  Diti  non  hominum  capita,  sed  oscilla 
ad  humanam  effigiem  arte  simulata,  et  aras  Satnrnias  non 
mactando  uiro,  sed  accensis  luminibas  excolentes,  quia  non 
sohim  uirum,  sed  et  lamina  ^cpiora^  significat.  Inde  mos  per 
25  Saturnalia  missitandis  cereis  coepit'. 

III.* 

Seru.  Aen.  VIII  600:  'De  his  (Pelasgis)  uaria  est  opinio. 
Nam  alii  eos  ab  Atheniensibus,  alii  a  Laconibus,  alii  a  Thes- 
salis  dicunt  originem  ducere,  quod  est  propensius.  Nam  multas 


1  2TEXETE  B  2,KEA0N2AT0TNI0NAh  {fuit  I)  A  B     2  OT  P 
01  B       3  ANAMEIX0ENTEZ  B       4  A  J  AH  I  B        7  cefpes  BP 
9  omnem  B      10  tarn  add.  b      11  ambulabat  P     14  respon|pum  B^ 
18  Aid  HI  P  AJH,  B      nilMHETE*  <Pi2TA  {uid.  fuisse  ^)  P     19  ge- 
rionis  h  regionis  B      21  hominus  apita  ut  uidetur  B      23  uiros  p  accen- 
808  J?»      24  fota  BP     25  c?pit  P 


De  Yarronis  Antiqaitatum  rer.  hum.  librls  XXV.  87 

in  Tbessalia  Pelasgorum  constat  esse  ciuitates.  Hi  primi  Ita- 
lian! tenuisse  perhibentur.  Philochoms  aU,  idea  nominatos  Pe- 
lasgos,  quod  uelis  et  uemo  tempore  aduenire  uisi  stmt  ut  aues. 
Hyginus  dicit  Pelasgos  esse,  qui  Tyrrheni  sunt  Hoc  etiam 
Varro  commemorat\    Cf.  Isid.  et.  IX  2,  74.  5 

IV.* 

Lact.  diu.  inst.  I  21:  "^Apparet  tamen  antiquum  esse  hunc 
immolandorum  hominum  ritum,  siquidem  Satumus  in  Latio 
eodem  genere  sacrificii  cultus  est,  non  quidem  ut  homo  ad 
aram  immolaretur,  sed  uti  in  Tiberim  de  ponte  Miluio  mitte- 
retur,  quod  ex  response  quodam  factitatum  Varro  auctor  est^  lo 
cuius  responsi  ultimus  uersus  est  talis: 

Quod  quia  uidetur  ambiguum,   et  fax  illi  et  homo  iaci  solet. 
Verum  id  genus  sacrificii  ab  Hercule,  cum  ex  Hispania  rediret, 
dicitur  esse  sublatum ,  ritu  tamen  permanente ,  ut  pro  ueris  15 
hominibus  imagines  iacerentur  ex  scirpo'. 

V(3). 

Macr.  Ill  12,  3  sq.:  'Constat  quidem  nunc  lauro  sacrificantes 
apud  aram  Maximam  coronari,  sed  multo  post  Romam  con- 
ditam  haec  consuetude  sumpsit  exordium,  postquam  in  Auen- 
tino  Lauretum  coepit  uirere,  quam  rem  docet  Varro  huma-20 
narum  libro  secundo.  E  monte  ergo  proximo  decerpta 
laurus  sumebatur  operantibus,  quam  uicina  o£ferebat  occasio  \ 

Cf.  Seru.  Aen.  VIII 276:  ^ Lauro  coronari  solebant,  qui  apud 
aram  Maximam  sacra  faciebant,  sed  hoc  post  vrbem  conditam 
coepit  fieri,  neque  alia  fronde  circumdat  caput  praetor  urbanus,  ^ 
qui  Graeco  ritu  sacrificat.  Sed  poeta  ad  illud  iempus  retulit, 
quo  Euander  apud  aram  Maximam  sacra  celebrauit.  Varro 
effim  rerum  humanarum  docet  in  Auentino  institutum  LaU" 
retum,  de  quo  proximo  monte  decerpta  laurus  sumebatur  ad 
saora\ 


2  Filiocorus  codd.       21  in  monte  b 


88  PanllaB  Minch 

VL* 
Sern.  Aen.  XI  306:  ^Varro  el  ceteri  inuictos  dicunt  Tro- 
ianos,  qui  per  nuidias  oppressi  sunt;  illos  enim  umci  affirmant, 
qui  se  dedunt  hostibus^ . 

VIL 

Seru.  Aen.  Ill  167:  ^Graeci  et  Varro  humanarum  re- 
brum  Dardanum  non  ex  Italia ,  sed  de  Arcadia   urbe  Pheneo 
oriundum  dicunt: 

VIII  (2). 

Macr.  Sat.  Ill  4, 7:  'Varro  hamanarum  secando  Dar- 
daDum  refert  deos  Penates  ex  Samothrace  in  Phrygiam,  et 
Aeneam  ex  Pbrygia  in  Italiam  detnlisse.    Qui  sint  antem  dii 
10  Penates,  in  libro  quidem  memorato  Varro  non  exprimit'. 

Cf.  Seru.  Aen.  I  378 :  ^  Varro  deos  Penates  quaedam  sigilla 
lignea  uel  marmorea  ab  Aenea  in  Italiam  dicit  aduecta,  cuius 
rei  ita  Vergilius  meminit Idem  Varro  has  deos  Dar- 
danum ex  Samotkraca  in  Phrygiam,   de  Phrygia  Aeneam  in 
16  Italiam  memorat  portauisse\    Cf.  HI  148. 

IX. 

Vetus  interpres  ad  Aen.  II 717  ed.  Mai.:  'Varro  secando 
hnmanarnm  refert  Aeneam  captaTroia  arcem  cum  plnrimis 
occupasse  magnaque  hostium  ....  obtinuisse  obenndi  potesta- 
tern.   Ita  ... .  aaferre.   Gnmqae  circa  arma  opesqne  alias  ceteri 

20  morarentnr,  Aeneam  patrem  snnm  coUo  extulisse;  mirantibus- 
que  Achiuis  banc  pietatem,  redeundi  Ilium  copiam  datam, 
ac  deos  Penates  ligneis  sigiUis  uel  lapideis,  terrenis  qnoque 
Aeneam  ....  quam  rem  Graecos  stupentes  omnia  sua  auferendi 
potestatem  dedisse,  eaque ....  —  Atticxx8  de  patre  consentit, 

25  de  Penatibus  negat,  sed  ex  Samotbracia  in  Italiam  deuectos. 
Contra  quam  opinionem  refertur  ....  a  Vestae,  incensis  deae 
eius  aris,  ex  minis  Troicis  liberata.   Additur  etiam  a  L.  Cassio 


5  ex  Arc&dia  urbe  Phineo  A  8  samathrace  B^  frigid  P  frygiam  B 
9  ex  frygia  b  &  frygiam  B  ex  troia  P  17  historiamm  cod,  annaliam 
coni.  Lion  coll.  Charis,  p,  81, 17  P 


^ 


De  YarroniB  Antiquitatam  rer.  hum.  libris  XXV.  89 

CensoriOy  miracnlo  magis  Aeneam  patris  ....  rem  inter  hostes 
intactum  properaaisse.  Item  Varro  hnmanarum  libro  II 
ait:  Ilio  eapto  ....  FensitihvLS  umeris  impositis  ernpisse  duos- 
qne  filios  Ascaniam  et  Eurybatem  bracchio  eius  innixos  ante 

ora  hostiam  prae s  etiam  ei  naues,  concessumqne,  ut  quas  ^ 

nellet  de  nanibos  secnrns  neberet\ 

Cf. Seru.  Aen.  n  636 :  ^Varro  rerum  humanarum  ait 
permissum  a  Graecis  Aeneae,  ut  euaderet  et  quod  carum  pu- 
taret  aujerret;  ilium  pair  em  liber  asse,  cum  illi,  quibus  similis 
opiio  esset  data,  aurum  et  argentum  abstulissent.  Sed  Aeneae  10 
propter  admirationem  iterum  a  Graecis  concessum,  ut  quod 
uellet  auferret;  ilium,  ut  simile,  quod  laudatum  fuerat,  faceret, 
deos  Penates  abstulisse;  tunc  ei  a  Graecis  concessum,  ut  et 
quos  uellet  secum  et  sua  omnia  liber  are  f , 

X. 

Sera.  Aen.  I  382:  'Varro  in   secnndo   humanarum  is 
dicit :  ex  quo  de  Troia  est  egressus  Aeneas,  Veneris  eum  per 
diem  cotidie  stellam  uidisse,  donee  ad  agrum  Laurentum  ueni- 
ret,  in  quo  eam  non  uidit  ulterius;  qua  re  terras  cognouit  esse 
fatales'.   Cf.  II  801.  Myth.  Vat.  Ill  11, 5. 

XL* 
Seru.  Aen.  IV  682:  ^  Varro  ait  non  Didonem,  sed  Annam  20 
amore  Aeneae  inpulsam  se  supra  rogum  interemisse^ .    Cf.  V  4. 

XII.* 
Seru.  Aen.  Ill  349:  Varro  Epiri  se  fuisse  dicit  et  omnia 
loca  hisdem  did  nominibus,  quae  poeta  commemorat,  se  uidisse, 
unde  apparel  kaec  non  esse Jabulata.  Idem  etiam  Varro  Troiam 

2  Varro  am,  cod.  add.  Mai  historiamm  libro  .1.  cod.  humanamm  II 
corr.  Niebukr.  hist.  Rom.  I  213  7  sqq.  Varro  ait  concessum  Aeneae  a 
Graecis,  at  et  quos  uellet  secam  et  saa  omnia  liberaret  P  12  ille  C  corr. 
Thilo  15  diuinaram  codd,,  corr.  Krahner  p.  16  ann.  19  16  egressus  est  L 
acgressus  C  egresas  H  eum  C*  eam  C  17  ad  om.  LH,  add.  I  lau- 
rentem  agrum  C  18  qua  re  ei  C  cognouit  terras  BM  21  super  F 
interimisse  F  22  epjri  F  23  dicta  Ritschl  mus.  rhen.  VI 500  24  idem] 
id  est  etiam  F     Varro  Troiam  ab  Aenea  sua  ab  eius  comitibus  byopata 


90  Paallas  Mirsch 

Epiri  ab  Aenea  siue  a  comitibus  eius  nuncupatam  docet,  ubi 

Troiana  classis  Aeneam  exspectasse  sociosque  eius  castra  in 

tumulis  habuisse  memoratur,  quae  ex  illo  tempore  Troiana  ap- 

pellantur  , 

XIU* 

5         Sern.  Aen.  Ill  279:  ^Varro  enim  templum  Veneri  ab  Aenea 

conditum,  ubi  nunc  Leucas  est,   dicit:  quamuis  Menander  et 

Turpilius  coinici  a  Phaone  Lesbio  id  templum  condiium  dicunt\ 

XIV* 
Sera.  Aen.  IX  7:  ^Hanc  (soil,  urbem)  Castrum  Laurens  ait 
did  Varro,  oppidum  tacet;  sed  ubi  primum  Aeneas  egressus 
iO  sit,  eum  locum  Troiam  nuncupari  tradit\ 


XV* 
Isid.  etym.  XVIII  50:  'Saltatores  autem  nomiDatos  Varro 
dicit  ab  Arcade  Salio,  quern  Aeneas  in  Italiam  secum  adduxit, 
quique  primo  docuit  Romanos  adolescentes  nobiles  8altare\ 

XVI* 
Sera.  Aen.  IV 427 :  "^Sciendum  sane  Varronem  dicere  Dio- 
15  medem  eruta  Anchisae  ossa  filio  reddidis8e\ 

XVII.* 
Plin.  XIV88:  'M.  Varro  auctor  est  Mezentinm  Etruriae 
regem  auxilium  Rutnlis  contra  Latinos  tulisse  uini  mercede, 
qnod  tarn  in  Latino  agro  faisset\ 

XVIU.* 
Seru.  Aen.  Ill  392 :  ^  Varro  dicit  etiam  hoc  signi  fuisse, 
20  quod  cum  etiam  alterius  coloris  porci  in  fetu  huius  porcae 
fuerinty  alhi  tantummodo  circa  ubera  sint  repertt\ 

nuncupatam  dicit  A  1  eius  byopator  nunc.  F  byopatam  T  Biopatora 
Masvicius  Gya  et  Patrone  KiessUng,  de  Dion.  Hal,  auci.  Lat.  p.  40  coll, 
Dion.  151.  Bovd'Qoytov  Bursian.  Grace,  geogr.  1 18,  Thilo  putat  in  mar- 
gine  adscriptum  fuisse  Syt.  prator.  i.  e,  'Suetonius  pratoruni  colL  Reiffcr- 
scfieid.  ad  Suet.  436  2  claus  F  3  memorat  T  troia  appellator  T  6  ubi 
et  leucata  mons  est  T  ubi  nunc  Leucate  A  leucase  F  Leucatem  Daniel, 
corr,  Hagen  12  secum  in  Italiam  va  16  M.  om,  D  20  infectum  F 
in  foetu  Daniel     21  tamen  modo  Hagen 


< 


De  Varronis  Antiquitatum  rer.  hum.  libris  XX V.  91 

XIX  (1). 
Litterisque  ac  landibus  aeternare. 


Praeterea  Varronem  in  hoc  libro  de  eis  quoque  disputasse 
pnto,  quae  protulit 

20.  de  Siculis  del.  L,V  101, 

21.  de  depontanis  in  Sexagessi  satura  teste  Nonio  86,  20, 

22.  de  Euandro  et  Arcadibus  in  libris  de  origine  linguae 
Latinae  teste  Lydo  mag.  I  5  p.  125  Bekk., 

23.  de  Palladio  in  libris  de  familiis  Troianis  teste  Seruio 
ad  Aen.  II  166  coll.  V  704, 

24.  de  Lauinio  et  Alba  Longa  de  1.  L.  V 144,  de  r.  r.  II 4,  18. 


3  \ 


Liber  III. 
De  ceteris  Italiae  gentihus. 

I.* 

Sabiui  dicti,  qnod  ea  gens  praecipue  colat  Aq{os^  id  est^2 
ano  Tov)  ai^BO&ai. 

II.* 
Seru.  Aen.  Ill  334:  ^Varro  fdiam  Campi  Campam  dictam, 
unde  prouinciae  nomen ;  post  uero,  sicut  dictum  est,  Cbaoniam  5 
ab  Heleno  appellatam,  qui  fratrem  suum  Chaonem,  uel  ut  alii 
dicunt  comitem,  dum  uenaretnr,  occiderat\ 

XIX  Non.  75,  16  M:  *  Aeternare.  Varro  rerum  humanarum  lib.  II: 
litterisque*  e.  q.  s. 

Ill,  I  Feet.  343«32:  'Sabini  dicti,  ut  ait  Varro quod'  e.  q.  s. 

(Varro  Terentius  suppl.  Ursinus,  MttUer  putat  Varronis  opus  appella- 
tum  fuisse). 


1  litterisque  claudibus  P  2  gens  pp  cod.  FF  uulgo  penates  inter- 
pretaUar  Ursinus ,  ut  in  denariis  argenteis.  Deleui  ut  sigillum  sequentis 
uerhi  *  praecipue^  4  campam  F  Campaniam  Daniel  Varro  ait  filiam  Campi 
Campam  dictam,  unde  prouinciae  nomen  A  5  caoniam  F,  corr.  Masvicius 
7  uenerator  F,  corr.  Daniel 


92  FauUas  liirsch 

III* 

Sern.  Aen.  I  532:  ^Oenotria  autem  dicta  est  uel  a  uino 

Optimo,  quod  in  Italia  nascitur,  nel,  at  Varro  dicit,  ab  Oeno- 

trO|  rege  Sabinoram.    Alii  Itali  fratrem  Oenotrum  tradant  ex 

Arcadia  in  Italiam  uenisse  cam  Pelasgis  et  earn  sibi  cogno- 

5  minem  fecis8e\ 

IV  (3). 

Postea  cam  his  ana  rem  pablicam  coniancti  congermani- 

tate  tenaere. 

V(I). 

Postqaam  adolaenmt  haec  iaaentas. 

VI  (2). 
Gentis  Salentinae  nomen  tribas  e  locis  fertar  coalaisse, 
10  e  Creta ,  111 jrico ,  Italia.    Idomeneos  e  Greta  oppido  Lyctio 

IV  Nod.  90,  16:  'Congermanescere,  coalescere,  coniangi  ael 
consociari.  Quadrigarius  ....  Yarro  rerum  humanamm  lib.  Ill:  postea' 
e.  q.  s.  y  Prise.  IX 10, 53  » II 489  E :  'In  'leo'  desinentia,  si  ante  1  aliam 
consonantem  habaerint  coniunctam  ei  in  eadem  syllaba,  et  ab/oleo'  uel 
Meo'  composita  per  'ui'  syllabam  faciunt  praeteritum  perfectom  .... 
Varro  tamen  etiam  'adolui'  protalit  in  libro  III  humanarum:  post- 
quam'  e.  q.  s.  (in  libro  III  rhetoricum  DH6K  rephoricorum  R  re- 
toricorum  BH  rethoricorum  Riccobonus  de  historia  p.  277  ed.  1579 
antiquitatum  rerum  humanarum  libro  III  Au8.Popmayarr.opp. 
p.  174  ed.  1601).  VI  Prob.  ad  Verg.  Bucol.  VI  31:  'Idem  Vergilius  in  III 
Aeneid.  ubi  primum  Italiam,  quo  auspicati  sunt,  ac  templum  in  arce 
Mineruae,  conditum  ab  Idomeneo  et  Salentinls.  De  qua  re  haec  tradit 
Varro,  qui  (sic  Menippeus,  non  a  magistro,  cuius  actas  longe  praecesserat, 
nominatus,  sed  a  societate  ingenii,  quod  is  quoque  omnigeno  carmine 
satiras  suas  expoliuerat)  in  tertio  rerum  humanarum  refert:  Gentis*  e.  q.  s. 

OINOr 
1   uino  B     2  Optimo  id  est  olV^  D     3  sqq.  Alii  e.  q.  s.]  uulgo  quod 

in  Italia  nascitur  t  qne  alii  partem  italie  oenotriam  tradunt  et  arcadia 
profectum  in  Italiam  uenisse  et  eam  s.  c.  f.  P  Sabinorum  t  quia  alii  par- 
tem Italiae  Oenotriam  tradunt  ex  Arcadia  profectum  in  Italiam  u.  Thilo 
Sabinorum,  quamuis  alii  partem  tantum  Italiae  Oenotriam  tradunt.  Alii 
dicunt  Oenotrum  ex  Arcadia  SchdlL  coll.  Dion.  Hal  I  lisgq.  6  et  con- 
germanita  tenuere  HL  congermanitate  nuere  P  et  congermani  ten.  fF 
1  marg,  M  et  congermaniti  ed,  1476,  I  8  adoluerint  R  adoluerit  h 
adoluerunt  r 


De  Yarronis  Antiqaitatam  rer.  hum.  libris  XXY.  93 

palsas  per  seditionem  bello  Magnensium  cum  grand!  manu  ad 
regem  Clinicum  uenit  ad  lUyricum ;  ab  eo  item  accepta  mana 
cum  LocreDBibus  plerisque  profiigis  in  mari  coniunctus  ami- 
citiaqne  per  similem  causam  sociatis,  Locros  appolit,  uacata 
eo  metu  urbe ,  ibiqne  possedit  aliquot  oppida  et  condidit :  in  5 
queis  Vria  et  Castrum  Mineruae  nobilissimum.  In  tres  partes 
diuisa  copia,  in  populos  duodecim  Salentini  dicti,  qaod  in  salo 
amicitiam  fecerint. 

VII* 
Vet.  interpr.  ad  Verg.  Aen.  X  183:  'Varro  putat  Caere 
oppidum  Etruriae  Pelasgis ,   cum   sitientes  inuentum   fiumen  lo 
proximum  ....  salutassent  x^^Q^f  atque  ea  causa  id  uocabu- 
lum  oppido  datum'. 

vm.* 

Seru.  Aen.  IX  710:  ^Postumius  de  aduentu  Aeneae  el  Lu- 
tatius  communium  historiarum  Boiam  Euximi  comitis  Aeiieae 
nuincem  et  ab  eius  nomine  Boias  uocatas  dicunt.    Veteres  tamen  15 
portum  Baias  diansse  Varro  et  a  Baio,   Vlians  comite,   qui 
illic  sepultus  est,  Baias  dictas  tradit\ 


Praeterea  Varronem  in  hoc  libro  de  eis  quoqne  disputasse 
puto,  quae  protulit 

9.  de  Samnitibns  de  1.  L.  Vn  29, 
10.  de  Sabinis  de  r.  r.  Ill  1,  6. 


Liber  IV. 

De  whis  Romae  conditoribits  et  primis  incolis. 

I* 
Solin.  1 17:  'Nam^  ut  adfirmat  Varro  auctor  diligentissi- 
muS|  Bomam  condidit  Romulus ,  Marte  genitns  et  Bea  Siluia, 
nel  ut  nonnulli  Marte  et  Ilia :  dictaque  primum  est  Boma  qua-  20 
drata,  quod  ad  aequilibrium  foret  posita'. 


19  Rhea  LAP  hrea  H  hera  ^  rea  iS      20  est  om.  A 


94  FauUuB  Mirsch 

II.* 

Plat,  quaest.  Rom.  XXVII:  ""Jia  %l  itav  telxog  afiifirjliov 

xal  Uqov  vo^il^ovGi,  rag  dh  7cvlag  ov  vofiU^ovaiv ;  H,  nad'ajte^ 

fygaipe  Ba^^iov,  to  ^hv  relxog   legov  del  vofil^eiv,  onwg 

V7tlQ  avTOv  (.laxiovxat  ngoSv^iiog  xal  aTto&n^axwaiv ;    Ovrto 

5  yap  dox€i  xal  ^PiOf.tvkog  aTtoxreivai  xov  adelq)6v,  wg  afiarov 
xal  legov  totzov  imxuqovrta  diaTfqdav  xal  noulv  V7teq^a%bv 
xal  ^i^r^Xov.  Tag  6k  7cvkag  ovx  olov  t^  riv  afpugwaai,  di*  wv 
aXXa  T€  TtoXka  tcJv  avayxalwv  xal  rovg  vexQOvg  ixxofulKovoiv. 
^'Od-ev  ol  TtoXiv  ait    ccqx^Q  xri^ovreg,  oaov  av  fdikkwai  tojcov 

10  avoixodo^eiv,  iTtiaaiv  aQorgii),  fiovv  a^^eva  xal  ^leiav  vno- 
^ei^avreg.  ^'Orav  dk  ra  relxt]  neqioql^oiai,  rag  tcSv  tcvXwv 
XfjiQcig  dia^iergovvTeg  ttjv  vvviv  v^paigovoi  xal  ^e%aq)iqovoiv 
ovTU)  TO  ccQOTQov,  log  TJjv  ccQOv^ivrjv  naaav  Uqav  xal  aavXov 
kaof^iivry . 

m. 

15  Quint.  I  6,  12:  'Varro  in  eo  libro,  quo  initia  Ro- 
manae  urbis  enarrat,  lupum  feminam  dicit  Ennium  Picto- 
remque  Fabium  secutus". 

IV.* 
Fest.  270^  21:  'Euminalem  Jicum  appel)\BXBm  ait  Varro 
{prope  Curiam  sub  Veter)ibvLB^  quod  sub  ea  ax{bore  lupa  a  monte 
20  decurrens)  Remo  et  Romulo  {mammam  praebueriL    Atamm)^ 
autem  rumis  di{cebatur\ 

v.* 

Seru.  Aen.  V  560 :  'Varro  tamen  dicit  Romulum  dimican- 

tem  contra  Titum  Tatium  a  Lucumonibus^   hoc  est  Tuscis, 

auxilia  postulasse.    Vnde  quidam  uenit  cum  exercitu;  cui  re- 

25cepto  iam  Tatio,  pars  urbis  est  data:  a  quo  in  urbe  Tuscus 

dictus  est  uicus. 

VI.* 

Dion.  Hal.  II  47 :  ^Ova^^tov  dk  Teqivriog  tovt'  avTotg 

TO  jii^Qog  (scil,  Tovg  rjye^ovag  rag  q>QaTQag  Iftiovvfiovg  twv 

23  lucumonibus  F  id  est  i^     24  erectu  H     25  Tatio  om,  M    ubi  N 
ubis  H  urbis  n    a  quo]  F:  quo  NL  que  H  unde  M    Tuscis  F  uscus  H 


De  Yarronis  Antiquitatam  rer.  hum.  libris  XXV.  95 

yvvaiTuSv  TCOi^aai)  ovx  ofioloyeiy  Jtakaltegov  ri  Xiyiov  ijtl 
raig  xovQlaig  red^vai  ra  ovofAoxa  vno  rov  ^Pw^vkov  xcna  trjv 
^Qcivtjv  Tov  Ttkrjd'ovg  dialQeatv,  ra  fikv  an  avd^dv  hqcpd'ivTa 
f^yefdoviDVy  ta  d*  and  toncov'  Tag  d^  knl  rriv  icgeafielav  i^ek- 
i^ovaag  yvvahcag  ov  xqioKovra  elval  cpr^atv,  akXa  nevraxoalag  5 
T€  xal  TQidxovra  tqiwv  deovaag'  oXeraL  re  ovd^  eliidg  elvai 
roaavTiov  yvvaixwv  Tifiijv  acpekovfiivovg  rovg  paaikelg,  oklyaig 
i^  avTwv  dovvai  fxovaig^ . 

VII.* 
Dion.  II  48:  ''Ev  vfj  ^Pearlvwv   X^QVf   ^^^^   ov   xqovov 
iJ^OQcyiveg  avr^v  xarelxovy  naQd'ivog  xlg  imxo)Qla  rov  Tr^oJ-  10 
Tov  yivovg  elg  hqov  Tjld-ev^Ewaklov  xoQ^oovaa'  rov  d^  ^Evva- 
kiov  01  ^ajiivoi,  '/mi  7caQ^  iyMvwv  ^Fwfialot  fia&6vT€g,  Kvgivov 
6vof.iatov(Jiv,  ovx  exovreg  ebceiv  to  mqt^lg,  eXre  !^Qr]g  iarlv, 
eXre  eregog  Tig  Sjnolag  ^Q€t  Ti^ag  ^wv.    01  ^Iv  yag  irp^  ivog 
oXovrat  -d-eov  nok€(xix(Sv  aywvwv  riyepiovog  Ixaregov  twv  ovo-  15 
fidriov  xctvrjyoQelad'at'   ol  dk  xctva   dvo  TaTTBO^at  dai^iovwv 
'  noke/AiOTwv  ra  ovofiara.   ^Ev  dk  tov  d-eov  Tij}  Tefnivet  x^Q^ovaa 
f^  Ttaig  evd-eog  acpvoj  ylverai,  xal  xarakiTtovaa  tov  x^QOv  eig 
rov  GYixov  eiOTQix^t  rov  d^eov.    ^'EnecTa  iyxviAiov  Ix  tov  dal- 
^tovog,    wg   anaaiv  idoxet,   yevofiivri  Tixrei  nalda,    Modiov  20 
ovo^a,  Oa^ldiov  eTtlxkrjatV  og  avSgiod-elg  fioQqyi^v  t€  ov  xax 
aV'd'qwTtov,   akka   daifioviov  Xox€i^    xal  Ta   nokifiia  ndvTwv 
ylverai  kafingoTccrog'  xal  avTov  elaigx^^^  TtoS-og  olxlaai  no- 
kiv  hp^  iavTov.    ^vvayaywv  drj  x^f^cr  nokk^v  t<Sv  neql  ixelva 
Ta  x^^qIci  olxovvTwVy  iv  oklyip  ndw  XQ^'^^l^  xrl^ei  rag  xakov^  25 
fiivag  Kvgeig'  wg  fiiv  Tiveg  laroQOvaiVy   knl  tov  dalfiovog, 
I?  ov  yeviod-ai  6  koyog  ovtov  elxc,  Tovvo^a  TJj  noket  d-i^e- 
vog'  wg  d^  h:€QOi  yQOKpovaiv,  inl  Trjg  alxf^^g'  Kiqeig  ydq  ol 
2aplvoi  Tag  alxf-idg  xakovaiv.     Tavra  fikv  ovv  TeqivTtog 
Ovd^^wv  YQaq}€i  .  30 

2  iv  Ttfife  X.  Uhri,  corr.  Sintenis  p,  27  4  ano  navxfov  lihri,  corr. 
Sintenis  1 1.  5  ^aaiv  B  6  r^uti  Baovoan  libri,  corr,  Sintenis  W  x^ 
^ovca  Obri,  corr.  Reiske  14  ofiow^  B  VI  iv  Bri  mauolt  Ambrosius 
20  MiBtav  —  <PiBiov  coni.  Partus  24  a^^  B  27  o  Uyo^l  articulum  ad- 
didit  Ambrosius 


96  Paollus  Mirsch 

» 

Praeterea  Varronem  in  hoc  libro  de  eis  quoque  dispntasse 
puto,  quae  protalit 

8.  de  Etrusco  ritu  urbium  condendaram  de  1.  L.  V  143, 

9.  de  Somali  ciuitate  in  I  libro  de  uita  p.  R.  teste  Non.  490, 

10.  de  Sabinis  acceptis  in  montem  Anentinum  teste  Sera. 
Aen.  Vn  657, 

11.  de  Quiritibas  de  1.  L.  VI  68. 


Liber  V. 
De  ctmbus  Romanis. 

I* 
1         Seru.  Aen.  I  740:  Troceres  autem  ideo  secundum  Varro- 
nem principes  ciuitatis  dicuntur,  quia  eminent  in  ea,  sicut  in 
aedificiis  mutuli  quidam,  hoc  est  capita  trabium,  quae  pro- 
ceres  nominantur'.  

Praeterea  Varronem  in  hoc  libro  de  eis  quoque  dispntasse 
puto,  quae  protulit 

2.  de  uita  rustica  ueterum  Romanorum  de  r.  r.  II  praef. 
§1-4, 

3.  de  heredio  de  r.  r.  1 10,  2, 

4.  de  centuria  de  1.  L.  V  35, 

5.  de  urbis  regionibus  in  prime  de  uita  p.  R.  libro  teste 
Non.  43.  

Liber  VI. 
De  regibus. 

I.* 
6         Sera.  Aen.  XII 7 :  'Latrones  uocantur  conducti  milites.  Mo- 
ris autem  erat,  ut  hos  imperator  et  circa  se  haberet  et  eos 
primes  mitteret  ad  omne  discrimen  ....   Varro  tamen  dicit, 

3  matali  L  matili  / 


De  Varronis  Antiquitatam  rer.  hum.  libris  XXV.  97 

hoc  nomen  posse  habere  etiam  Latinam  etymologiam^  nt  latro- 
nes  dicti  sint  quasi  laterones,  quod  circa  latera  regum  sunt, 
quos  nunc  satellites  uocant\ 

II.* 
Fest.  355*^  17:  'Tuscam  uicum  Ge{teri  quidem  omnes  scrlpY 
tores  dictum  aiunt  ab(//>,  qui  Porsena  rege)  discedente  ab  5 
o\iA{dione  e  Tuscis  remanserint)  Romae,  locoque  iis  dato  (Jiabi- 
tauerint;  aui  quod  Vi9/ci)ente8  fratres  Caeles  et  Vibenn(o,  quos 
dicunt  regem)  Tarquinium  Komam  secum  m2Lx{me  adduwisse^ 
eum  colue)nni.  M.  Varro,  quod  ex  Coe{lw  in  eum  locum 
deducH)  sint\  10 

III  (libri  V  fr.  2). 

Plin.  Xni  87:  'Eosque  {scU.  Numae  libros)  combustos  a 
Q.  Petilio  praetore,  quia  philosopbiae  scripta  essent.  Hoc  idem 
tradit  Piso  Censorius  primo  commentariorum,  sed  libros  septem 
iuris  pontificii  totidcm  Pytbagoricos  fuisse,  Tuditanus  tertio 
decnmo  Numae  decrctorum  fuisse,  ipse  Varro  humanarumis 
antiquitatum  VI,  Antias  II  libros  fuisse  XU  pontificales 
Latinos,  totidem  Graecos  praecepta  philosopbiae  continentes. 
Idem  tertio  et  S.  C.  ponit,  quo  comburi  eos  placuerit'. 


IV.* 
Lyd.  de  mag.  praef.  p.  1 1 9  B :  ^Ta  yaQ  htlarifia  tcSv  oq- 
XOVTwv  a/to  Govoxwv  Xci^tov  6  ftaaikevg  Novfuag  rfj  7CokiT€l(^  20 
eiarjyayev,  loaTteg  xai  riov  oyclojv  to  dvofiaxov  ano  FalaTcSv, 
Kal  f.ictQTVQBg  f.ikv  rovtiov  o  re  Kajclziov  ymI  OovTtj'iog,  l§  wv 
xa)  6  didaaxakrAWTcetog  Oia^Qwv  ^Ftojdaloi  Ttavreg'  f.i€&  ovg 
^akovOTiog  ovtog  6  iaToqr/.og  htl  trig  TCQojTrjg  loToqiag  aatpvjg 
avadidaax€i.\  25 


4  ce-]  Urs.  co-  uulgo  5  iis  qui]  Mull  eo  quod  Seal,  descendente 
cod.,  corr.  A,  Aug.  6  his  cod.,  corr.  Miill,  6.  7  ibi  habitauerint  Veientea 
Vrs,,  corr.  Mull.  Etrusc.  rer.  p.  117  8  sq.  quos  —  coluerintj  M&ll  coU. 
Tac.  ann.  IV  65  undo  post  eiecti,  quod  Tarqu.  R.  s.  m.  reducere  cupierint 
Urs.  secum]  secuti  Kiehuhr  H.  R.  1394  14  totidemque  R  15  ipse]  MC 
libros  XII  fuisse  ipse  v     IG  YI]  />  sexto  E  YII  reliqui    XII]  ex  his  />i^ 

Leipiiger  Stodien.   Y.  'j 


98  PanlliiB  Mirseh 

V  (2). 

'Pro  censn  dassis  innioram'  Ser.  Tnllios  cum  dixit  in  de- 
Bcriptione  centariaram,  accipi  debet  in  censn. 

VI  (1). 

Praerogatinae  centnriae  dicuntar,  qno  mstici  Romania  qui 
4  ignorarent  petitores,  facilins  cos  animadnertere  possent 

Praeterea  Varronem  in  hoc  llbro  de  eis  quoque  disputasae 
puto,  quae  protulit 

7.  de  Quirino  de  1.  L-  V  73, 

8.  de  Tullo  Hostilio  et  Anco  in  primo  de  uita  p.  R.  libro 
teste  Nod.  531. 

9.  de  assiduis  et  proletariis  ibidem  teste  Non.  67. 


LroER  Vn. 
De  magistratibus. 

I. 

6  M.  Fuluius  Nobili)oTj  cum  M.  {Aemilio  Lepido  censor  Jiuy 

tus,  cum  ei)  admodum  {{nimicus  antea  exstitisset,  saepeque 
i2i)dicia  cum  g{o  ipsi  Jiiissent ,  a  re  publica  aliena  existimans 
odia,)  quae  in  pn{uata  uita  exercuerat,  eo  delato  mune)re 
homini  {inimicitias  statim  reinmt:  quod  eius  animi)  indicium 

10  fu(iV  omnibus  gratum  et  probatum.    A.  Postu)m\VL'A  Q.  F(uluius 

V  Fest.  246'  30:  'pro  —  censn,  nt  ait  M.  Yarro  in  L  YI  remm 
humanarnm'.  YI  Fest  249 M:  'Praerogatinae  —  dicnntnr,  ut  docet 
Yarro  remm  humanamm  1.  YI,  qno'  e.  q.s. 

YII,  I  Fest  2S5  *  34 :  'Religionis  praecipnae  habetnr  Censo(rfa  ma- 
iestas,  cuius  in  rerum  humanarutn  libro  VII)  Yarro  eze(m/?/a  haec 
profert:  M.  Fuluius^  e, q.  B,  (in  libris  de  nita  P.  R.  editorea  in  rerum 
hnmanarnm  1 . .  Kettner  de  nita  p.  R.  p.  12). 

3  centuriaes  cod.  qno  mstici]  Urs.  qnaems  cod,  qnod  mstici  A.  Aug, 
5  sqq.  suppkuit  Ursinum  secutus  MuUer.  7.  8  pnblicae  rei  cansa  (quae 
in  pri)mi8  spectatnr  Urs. 


\ 


De  Yarronis  AntiquHatam  rer.  ham.  libris  XXV.  99 

censores  factij  postguam  Fuluius  duo  Jilios)  amiserat  (m  Illy- 
rico  miliiantes  ei  propter  grauem  mor)hvim  ocala(rem  ^censuram 
gerere  nan  polerat,  Postumius  ut)  libri  Sibyl(/mi  adirentur 
aucior  fuity  atque  ut  pu)\AiQ%  BUfp{ltcaretur  pro  ualetudine  col" 
legae).  Ti.  SemprOD(iW,  cum  a  Rutilio  tribwio  plebis  censoria)  5 
fideB  la,hefsi{ctaretur ,  ob  parietem  dirulum  iratus)  cam  esset 
ae(i&  suae,  collega  suo  C,  Claudio  a  populo)  condemnat(i'  fecit, 
ui  eaedem  illae,  eodem  quae  in  lo)co  eraDt,  cond{emnatum  ab* 
soluerent  centuriae).  L.  Aemili  Pauli  {et  Q.  PhUippi  religiosa 
censura)  ftiit.  Laboittuit  {Paulus  morbo  graui  et  paene)  amis- 10 
sione  capi(^  in  eo  konore,  Religiosa  item)  et  P.  (Torneli  Sc(t- 
pionis  Nasicae,  cui  collega  M.  P)opilias,  post  eonB{ulem  qui 
fraJtrem  uidit,  censura)  ftiit:  uadatns  {enim  cum  esset  ...  a  po- 
pulo  Romano  liberatum)  constat.  H.  Val(erit/^  Messala,  C.  Cas- 
sius  Lon)ginxiB  censores^ -{quod  in  eorum  magistratu  subuersaib 
pudici)tisi  faerat,  famosi  {extiterunt.  Nam  palmam,  quae)  in 
Capitolio  in  ara  {ipsa  louis  optimi  maximi  bello  Pe;*)sico  nata 
fuerat,  {tam  prostratam  ferunt,  ibique  esse  ena)\Am  ficum,  in- 
£Eimesque  {fecisse  ilios,  qui  sine)  uUo  pndicitiae  re8p{eclu  fue- 
rant,  censores),  L.  Gorneli  Lentuli  C.  {Censorini  sequilur  cen-  20 
sura,)  Lentnlas  iudicio  pxi{blico  repetundarum  damnatus)  fherat 
Plnrimi  itaqne  {timebant,  ne  censor  poenas  r  e peter  et,  sed  ille 
nu/li  grauis  fuit,  P.  Africani)  L.  Mammi  {censura  insignis:  sed 
in  qua  segniti)2LQ  in  Sigen{do  notetur  Mummius.  Is  Asellum  nulla) 
sulnta  poe(na  ex  aerariis  exemit,  Africani  irrisa  fe)aeritate,  25 
{qui  ilium  fecerat  aerarium.  Sed  et)  Q.  Fcdui  ^o{bilioris  et 
eius  collegae  Ap.  Claudii  Pulc)n  fait  no(bilissima  censura,  nobili- 
tati)  tribos  notis  {inustis  seuerissimis.  Q.  Pompei  et  Q.  Cae)cili 
Metelli  {Macedonici  censura  lectus  «e)natas ;  ad  BVim{mum  sena- 
tores  amoti  sunt)  tres,  et  eo  \vi{mine,  qui  aliorum  offunderent)  ao 
claritatem. 


2  ocnl  vg,  oculo(rum  IJrs.  7  condempnat  cod.  condempnaaerat  Vrs, 
9  Paulas  cod,  corr.  Vrs.  Paulli  e  vg,  18.  19  infames  qaae  Vrs,,  qui 
suppUt:  rarsas  fecit  e.  q,  s.  22.  23  Plurimi  itaqae  (censaram  adepto 
damnationis  poenam  remiseront)  Vrs,  25  pae-  cod,  27  -ci  cod,  T.  Anni 
Las-ci  Vrs,  corr.  Mull, 

7* 


100  Panllas  Minch 

11  (1). 
SxxffrAgSLto(res  dkebantur  apud)  maiores  hi  qui  nnlgo  in 
nsn   {erant  candidatis.    Nam  quo  7neli)\xs   apparerent   iancta 
8uffra(</ia,  suffragator,)  quem  quisque  fieri  uellet,  notabat  {ap- 
4  posito  punc)to  scriptis  candidatorum  homiDa(m  nominibus), 

Praeterea  Varronem  in  hoc  libro  de  eis  qaoqne  disputasse 
puto,  quae  protulit 

3.  de  cupiditate  honornm  in  libro  IV  de  uita  p.  R.  teste 
Non.  499, 

4.  de  amore  imperii  ibidem  teste  Non.  465. 


Liber  VIII. 

De  urhe  Roma. 

L* 

5  Seru.  Aen.  VIII 51 :  ^Euander,  dimissa  prouincia  sua,  eanlio, 
nan  sponte,  compulsus  uenit  ad  Italiam  et  pulsis  Aboriginibus 
tenuit  loca,  in  quibus  nunc  Roma  est,  et  modicum  oppidum 
fundauit  in  monte  Palatino,  sicut  ait  Varro: 

^nonne  Arcades  exvles  confugerunt  in  Pala^ 

10  tium  duce  Euandrof 

Hie  autem  mons  Palatinus  secundum  Vergilium  a  Pallante  auo 
Euandri  est  dictus,  secundum  Varronem  et  alios  a  filia 
Enandri,  Pallantia,  ab  Hercule  uitiata,  et  postea  illic  sepnlta, 
uel  certe  a  Pallante  eius  filio  illic  sepulto.   Alii  a  balatu  ouium 

15  Balanteum  uolnnt  dictum'. 

II.* 
Seru.  Aen.  I  277 :  'Vrbis  enim  illius  {scil.  Romae)  uerum 
uomen  nemo  uel  in  sacris  enuntiat.    Denique  tribunus  plebei 
quidam,   Valerius  Soranus^  ut  ait  Varro  et  muUi  aliiy  hoc 

II  Fest.  347*28:  *Suffragator(tf^ -^  »t omint ft «*).   Varro  in 
libro  YII  rerum  humanarum  {haec  iradidity. 

18  quia  hoc  nomcn  ausus  est  cnautiarc  C 


De  Yarronis  Antiqaitatum  rer.  hum.  libris  XXV.  101 

nomeD  ausus  est  enuntiare,  ut  quidam  dicunty  raphis  a  senatu 
ei  in  cracem  leuatas  est ;  ut  alii,  metu  suppUcii  fugit  et  in 
SicUia  comprehensus  a  praetore  praeccpto  senatus  occisus  est^. 

III.* 
Feat.  269  2  28:  \Romttm  antea  Romulam  appel)l8itsim  Te- 
rentias  quidem  {Varro  censet  ah  Romuio)  deinde  detortams 
nocsiijfuli  Jbrmam  in  Romam  existimat)  credibile\ 

IV. 

Fest.  348  2  24:  'Septimontio,  ut  ait  Antistius  Labeo,  hisce 
montibns  feriae:  PalatiO;  cui  sacrificiam  quod  fit,  Palatuar  di- 
citar;  Veliae,  cui  idem  sacrificium ;  Fagutali,  Suburae,  Cer- 
malo,  Oppio  monti,  Cispio  monti.  Oppius  autem  appellatus  10 
est,  ut  ait  Yarro  rerum  humanaram  1.  YIII,  ab  Opitre 
Oppio  Tusculano,  qui  cum  praesidio  Tuscnlanorum  missus  ad 
Bomam  tuendam,  dum  Tullus  Hostilius  Yeios  oppugnaret,  con- 
sederat  in  Cariuis  et  ibi  castra  babucrat.  Similiter  Gispium  a 
Laeuo  Cispio  Anaguino ,  qui  ciusdem  rei  causa  eam  partem  15 
Esquiliarum,  quae  iacet  ad  uicum  Patricium  uersus,  in  qua 
regione  est  aedis  Mefitis,  tuitus  est'. 

Y. 

Fest.  274  ^  2:  \Raudusculana  porta  uidclur  appeltata,  qu)o^ 

{rudis  et  impolita  sit  relicta,    uel  quia)  acre   {fuerit  uincta. 

Nam  aes,  ut  Varro  ait  in  lihris  Ajitiqui)\,2kivimj  (raudusTO 

dicebatur,  atque  ex  eo  did  in  7na)nc\f3i(tione:  raudusculo  libram 

feritoy . 

YL** 

Paul.  117,  16:  'Laueniiones  fures  antiqui  dicebant,  quod 

sub  tutela  deae  Laueruae  essent,  in  cuius  luco  obscuro  abdito- 

qne  solitos  furta  praedamque  inter  se  lucre.  Hinc  et  Lauer-  25 
nalis  porta  uocata  est\ 


5.  6  detortam  noca(lcm  detritasque  literas  fulsse)  suppl.  Vrs,  9  uillae 
cod.,  corr,  Vrs.  Faguall  cod.,  corr,  A.  Aug.  10  Oppio  Gaelio  cod., 
corr.  Mull.  11  Opita  cod.,  corr.  A.  Aug.  13  uaeius  cod.  14  Gisitam 
cod.      16  Exquillarum  cod.      25  soliti  vg.     luere]  diuidere  A.  Aug.  mg. 


*         m 


102  PatOloB  Minch 

VII** 
Fest.  262  ^  2 :  'RomaDam  portam  nulgas  appellat ,  nbi  ex 
epistylio  deflnit  aqaa;  qui  locus  ab  antiqais  appellari  solitus 
est  stataae  Ginciae,  quod  in  eo  fuit  sepQlcrnm  eins  familiae. 
Sed  porta  Romana  institnta  est  a  Romulo  infimo  cliao  Victoriae, 
5  qui  locus  gradibus  in  qtradram  formatns  est.  Appellata  antem 
Romana  a  Sabinis  praecipue,  quod  ea  proximos  aditos  erat 
Romam\ 

vin  ** 

Fest  376  ^  8:  'Viminalis  et  porta  et  coUis  appellantor,  quod 

ibi  oiminum  faisse  oidetor  silua,  ubi  est  et  ara  loui  Viminio 

10  consecrata'. 

IX.** 

Fest.  269^  33:  *Romanam  portam  ante  (a  Romulam  uociy 

tatam  femnt,  qnae  fuerit  {ab  Romulo  appellaia)\ 

X.** 

Fest.  334 1  2:  'Scele(ra^a  porta  eadem  a)9;?)ellatnr  a  qni- 

bnsdam,  {quae  et  Carmentalis)  dicitur,  quod  ei  proximum  Car- 

15  {mentae  sacellum  fuit.    Scele)TSLUL  autem,  quod  per  earn  {sea;  et 

trecenti  Fabii  c)nm  clientium  millibns  {qutnque  egressi  aduersus 

£)tmscos,  ad  amnem  {Cremeram  otnnes  sunt  inter)itcX\.    Qua 

ex  can(^a  factum  est,  ut  ea  porta  2>i^)rare  egredine  {mali  ominis 

habeaturV, 

XI.** 

ao         Fest.  343  ^  34 :  'Sanqualis  porta  {appellata  est  proanma  aedt 

Sanci,  2(/)eoque  eodem  est  nomine,  {quo  auis  Sanqualis  ap- 

pellatur)\ 

XII.** 

Fest.  274  ^  9 :  'Ratumena  porta  a  nomine  eius  appellata 

est;  qui  ludicro  certamine  quadrigis  uictor,  Etmsci  generis 

25iuueni8   Veis,   constematis  equis  excussus  Romae  perit,  qui 

2  epistiUo  cod.,  corr,  Urs,  4  in  imo  uel  in  infimo  Urs.  8  et  porta] 
et  om.  RS  etiam  collis  R  9  ario  in  editio  Fit  uimino  Politian.  Pius 
uimeo  S  uimineo  R  23  Ratomefia  cod,,  corr,  Urs,  24  danuci  cod,, 
corr.  Urs.  25  uehis  cod,  Yeiis  Urs,,  corr.  Mull,  consternates  cod,,  corr. 
Vrs,     perit]  cod.  periit  Urs. 


De  Yarronis  Antiquitatum  rer.  hum.  libris  XXV.  103 

eqni  ferantur  non  ante  conBtitissey  quam  peraenirent  in  Capi- 
tolinm,  coDspectumqae  fictiliam  quadrigaram,  quae  erant  in 
fastigio  loais  templi,  quas  faciendas  locaaerant  Romani  Veienti 
cnidam  artis  figalinae  prndenti.  Quae  bello  sunt  reciperatae: 
quia  in  furnace  adeo  creuerant,  at  eximi  neqoirent.  Idqaeft 
prodigiam  portendere  nidebatory  in  qna  cioitate  eae  foissenti 
omnium  eam  futuram  potenti88imam\ 

xni** 

Paul.  10|  6:  'Sine  quia  Agones  dicebant  montes,  Agonia 
sacrifida  quae  fiebant  in  monte ;  hinc  Romae  mons  Quirinalis 
Agonus  et  Coilina  porta  Agonensis'.  lo 

XIV.** 
Fest.  213^  27:  Tiacnlaris  porta  appellatur  propter  aliqua 
piaenla,  quae  ibidem  fiebant.   Vol,  ut  ait  Cloatius,  quod  cum 
r.  p.  facto  per  aliquem  piaculo  soluitur,  ibi  aliqua  piandi  pro- 
pitiandique  causa  immolantur\ 

XV.** 

Paul  220,  17:  'Pandana  porta  dicta  est  Bomae,  quod  15 

semper  pateret\ 

XVI.** 

Paul.  122 1  11:  'Hinutia  porta  Romae  est  dicta  ab  ara 

Minutiy  quem  deum  putabant'.   C£  147,  4. 

xvn.** 

Fest.  326  ^  23:  'Salutart)%  porta  B,p(peUata  est  ab  aede  Say 
lutiS|  quod  ei  {proxima;  uel  ita  ob  «a)lutationes  VLo{catury.     20 

xvm.** 

Fest.  254^  14:  'Q,mi{nalis  porta  eadem,  quae  et  CoUina 

1  ferantur  cod,,  corr.  Urs,  2  in  conspectum  ScaUger  3  uegenti 
cod.,  corr,  Vrs,  11  Piacularis]  Romae  add.Aldina,  vg,  12. 13  CioatiuB 
cum  ex  gacro  per  aliquem  cod.,  corr,  Buschke  cum  om.  Aid.  13  r.  p.] 
ea  Dacer.,  delendum  puiai  Urs.  facto]  corr,  A.  Aug.  ibi]  ut  cod,,  corr^ 
MM.  in  ea  agna  Buschke  uel  ad  eam  Dacer.  alicniua  A.  Aug,  14  im- 
molatur  cad.,  corr,  MM,  IS  Minuci  Mvg.  Minutii  Gu.  limdem,  20  uo-] 
ab  hoc  uoce  Urs.  nouum  indpit  uocabuUtm 


104  Paallas  Mirsch 

dicebatur,)  nt  lidigitnus  apud  antiquos  scnptores) itnm 

autem tio  ita  con (9i/)asi  id  BiiSrsL(getur.    Quam 

ideo  nominari  ail  Collina)m  Santra,  \iT(^xime  earn  quod  collis 
Quirina)\\s  est.     Porta(w  rursnm  Quirinalem  ideo  appe[)\autf 

6  sine  quod  (ea  in  coliem  Quirinalem  ilur,  giue)  quod  proximo 
earn  sacel(/i/m  est  Quinni,    Vnde,  ut  uidetur,)  usurpatio  facta, 

{et  duplex  nomen  eidem  porlae  m)positam  est.   Qui derem 

fertur.  Qui(r/W*  luno  dea  Sabinorum,  cui  bellantes)  aqua  et 
niDO  {libabanl,  dicla  a  curi  id  est  hasta.    Earn)  tamen  quidam 

10  a  curis  (dictam  esse  slaluunt,  quia  in)  his  ei  sacra  fiant;  {cut 
opinioni  Verrius  obucr)satvir.  Ab  eiusdem  autem  {deae  nomine 
uidetur  ile)xn  Cures  Sabinae  {gcntis  oppidum  dictum,  quod  ea 
gen)a  armis  erat  potens". 

xrx.** 

Paul.  144,  18:  'Mugionia  porta  Romae  dicta  est  a  Mugio 
15  qnodam,  qui  eidem  tnendae  praefuit'. 


Praeterea  Varronem  in  hoc  libro  do  eis  quoque  disputasse 
pato,  quae  protulit 

20.  de  uocabulo  'Roma'  dc  1.  L.  VIII 18. 80.  IX  34.49.  X 15, 

21.  de  septimontio  et  urbis  regionibus  de  1.  L.  V  41 — 56, 

delude  in  tribuum  libro 

22.  do  Romulia  tribu  teste  Fest.  270  ^  4, 

23.  de  GrustumiDa  tribu  teste  Paul.  55,  10, 

24.  de  Lemonia  tribu  teste  Paul.  115,  10, 

25.  de  Maecia  tribu  teste  Paul.  136,  14, 

26.  de  Oufentina  tribu  teste  Fest.  194^2, 

27.  de  Pomptina  tribu  teste  Fest.  233  2  8, 

Isq.  (pos)itum  autem  (unius  nomen  pro  alterius  nomine  reperitur, 
quod  ini)tio  ita  con(iunctae  fuerunt,  ut  unam  tantum  fuisso,  qu)a8i  id 
8uffra(getur)  suppL  Urs,  Ssqq.  Qui(rites  dicti  Sabini  a  Guri  dea,  cui) 
aqua  et  uino  (sacra  faccre  soliti  erant.  Quos)  tamen  quidam  a  curis  (dictos 
nolunt)  Urs.  9  quidam  a]  quidm  cod,  corr,  Urs,  quid  in  vg.  12  Curres 
cod.,  corr,  Urs,  juidentur  itc)m  Cures  Sabinae  (hastae  appellatae,  quibus 
ea  geu)s  a.  e.  p.  —  Nunc  ct  Sabini  et  Uomaui  popu(li  singulare  usur)- 
patur  nomen  Urs,      14  Muciouis  cod.  Lips. 


De  Yarronis  Antiquitatum  rer.  hum.  libris  XXV.  105 

28.  de  Papiria  tribu  teste  Feat.  2332  10, 

29.  de  Pupinia  tribu  teste  Fcst.  233  ^  21, 

30.  de  Popillia  tribu  teste  Fest.  233  2  25, 

31.  de  Quirina  tribu  teste  Fest.  254  2 14, 

32.  de  Suburana  tribu  teste  Fest  302  ^  15, 

33.  de  Seaptia  tribu  teste  Fest.  343  2  26, 

34.  de  Stellatina  tribu  teste  Fest.  343  2  2S, 

35.  de  Sabatina  tribu  teste  Fest.  343  2  31, 

36.  de  Tromentina  tribu  teste  Paul.  367,  16, 

37.  do  urbanis  tribubus  teste  Paul.  368,  11, 

38.  de  Romae  portis  de  1.  L.  V  163—165. 


Liber  IX. 
De  foriSy  uiisy  uicis,  aedificiis  urhis  Romae. 

I  (Inc.  fr.  5). 

Numerius  Eqnitius  Cupes  et  Romanins  Macellus  singular!  l 

latrocinio  multa  loca  habuerunt  infesta.    His  in  exilium  actis 

publicata  sunt  bona,  et  aedes  ubi  habitabant  dirutae:  eque  ea 

peeania  scalae  deum  penatum  aedificatae  sunt.    Vbi  habitabant, 

locas,  ubi  uenirent  ea  quae  uescendi  causa  in  urbem  erant 

allata.    Itaque  ab  altero  Macellum,  ab  altero  forum  Cupedinis  5 

appellatnm  est. 

II.* 

Paul.  48,  15:  ^Cnppes  et  cuppedia  antiqui  lautiores  cibos 

nominabant;  inde  et  macellum  forum  cupedinis  appellabant. 

Cupedia  autem  a  cupiditate  sunt  dicta,  uel,  sicut  Varro  ait, 

IX,  I  Donat.  ad  Tcr.  £un.  act.  II  scaen.  2  u.  25  =  265 :  'Yarro  huma- 
narum  rerum:  Numerius  —  Cupes,  inquit,  et'  e. q. s. 


1  Munerius  ed.pr.  Numerus  ed.  Ven.  cnppes  edd.pr.  Fen.  Aoma- 
niuB  edd.  pr,  Ven,  3  sq.  habitabant  —  Ubi  om»  ed.  pr,  eque  ed.  Ven. 
4  penatum]  ed.  Ven.  penatium  vg.  habitant  ed.  pr.  5  cupidinia  ed.  pr. 
cuppedinistf^.  F^n.  7  Cupes  ^z;^.  cupedia  Afr^.  8  macellum  et  forum 
Cu.  Lindem. 


106  Paollus  Minch 

quod  ibi  Aierit  Cnpedinis  eqaitis  domnSi  qui  faerat  ob  latro- 
2  cinium  damnatus'.  

Praeterea  Varronem  Id  hoc  libro  de  eis  quoqae  dispatasse 
pato,  quae  protulit 

3.  de  foris,  uiis,  nicis,  aedificiis  nrbis  Romae  de  1.  L.  V 
145—159, 

4.  de  locis,  in  qnibas  senatus  consultam  fieri  iare  posset 
in  IV  1.  epistolicarnm  qaaestionam  teste  Oell.  XIV,  7,  7, 

5.  de  cariis  de  1.  L.  VII  46  et  in  III  libro  de  uita  p.  R 
teste  Non.  57, 

6.  de  curia  Hostilia  de  1.  L.  VII 10. 


LiBEB  X. 

De  Italiae  regionibus. 

I  (Inc.  fr.  1). 

8  Oell.  XI 1, 1 :  'Timaeos  in  historiis,  quas  oratione  Graeca 
de  rebus  populi  Romani  oomposuit,  et  M.  Varro  in  anti- 

5  quitatibus  rernm  hnmanarum  terram  Italiam  de  Graeco 
nocabnlo  appellatam  scripserunt,  qnoniam  boues  Graeca  uetere 
lingua  haXol  uocitati  sint,  quorum  in  Italia  magna  copia  fuerit, 
bucetaque  in  ea  terra  gigni  pascique  solita  sint  complurima'. 

U.* 
Seru.  Aen.  VIII  322:  'Varro  Latium  dici  putat,  quod  latet 
10  Italia  inter  praecipitia  Alpium  et  ApenniDi\ 

m.* 

Seru.  Aen.  Vin  330:  'Varro  Tiberim  a  Tiberino  quodam 
rege  Latinorum,  quod  ibi  interierit,  dictum  tradit*. 

IV. 
Dion.  Hal.  I  14  sq.:  'TcJv  dh  nolewv,  iv  alg  to  tz^tov 
^xrjaav  ^poQiyiveg,  oklyat  TtCQi^aav  In  Ifxov '  al  dk  Ttkelatat 

8  bacera  nonnuUi     comploria  normtdli     10  praecipitia]  praerupta 
aiii  ioga  a/,  loca  al. 


De  Varronis  Antiquitatum  rer.  hum.  libris  XXV.  107 

vTco  T€  TtoXiiAOiv  xal  aXXiJiv  xcmtiv  olxotp&OQtjd'elaai ,  iQtjfjioi 
cKpelvtai,  Haav  d^  ev  fij  'PeaTlvrj  yfj  tvjv  Idnevvlvtav  oqwv 
ov  fiaxQav,  lig  Ba^^tjv  TeQivriog  iv  aQxciioXoylaig 
YQctfpBty  ano  rijg  ^Pufxaltav  Ttolewg  al  to  fiQaxvTorov  aTt- 
ixovaai  rifie(^olov  diaaxri^a  odov'  wv  iyw  rag  k7Ciq)av€ardTag,  5 
(ig  ixeivog  larogei,  dirjyi^aofiau  Ilakariov  (ikv  nivre  TtQog 
%olg  ehioat  aradloig  aq>eo%(jiaa  ^Pearov,  TtoXetag  olxovfiivtjg 
VTCO  'Pto^altov  ^i  xal  elg  l^i,  Ko'Cvrlag  odov  nhqaiov.  Tqi- 
fioXa  dk  a/iq>l  %ovg  kijpiovza  axadiovg  rijg  avTrjg  TtoXetag  cKp- 
earwoa,  Xocpov  iTtixa^fiivrj  avfifiergov.  Sveafioka  di  to  avro  10 
diaarrjiia  T'qg  Tgifiokag  anixovaa,  twv  KeQovvlwv  oqwv  TtXrj" 
alov.  Idno  dk  ravTtjg  TertaQcmovra  OTadloig  dirjQrjfiivr}  noXig 
i7ti(parfjg  2ovva,  iv&a  vetig  tcccw  analog  lariv  Ziqeog,  Mij- 
q)vXa  dh  wg  TQiaxovra  oxadLoig  aTtayS-ev  t^^  2ovyrjg'  delxvvtai 
dh  avTfjg  IqeiTtia  re  xal  reixovg  l^fvij.  TerTaQoxovra  dk  ara-  15 
diovg  ciTtixovaa  Mriq>vXrig  ^Ogovtviov,  el  xal  rig  akkrj  twv 
avTod-i  TtoXewv,  i7tiq)ayfjg  xal  fieyakrj'  d'^loi  yaq  eiaiv  avT'^g 
oi  T€  d-eiiiXioi  Tijv  Teixiiv  ^  xal  Ta(poi  rivkg  a^aiOTZQeneigy 
xcrl  TtoXvavdQliov  Iv  viffrjXolg  xia^iaai  ^rpcvvo^iviav  TteglfioXoi* 
iv&a  xal  veiog  ^d'tjvag  iaxiv  aqx^^og,  Idgvfiivog  Inl  rrjg  axqag.  20 
!d7t6  dk  aradliav  oydoT^xovra  ^Pedrov  Tolg  lovai  dice  x'^g  Kov- 
Qlag  odov  rcaQcc  Koqtjtov  oqog  KogaovXa  vetJOT}  di€(p^aQ^ivr]. 
udelxwrai  di  Tig  xal  yfjaog,  *'laaa  aijrfj  ovofia,  XLpivji  Tceql^^V" 
%og*  Tiv  X^Q'^S  iQVfiarog  tvoitjtov  xaroix^qaai  HyovTai,  TOig 
riXfiaai  r^g  Xliivrjg,  oaarteg  relxeai,  /^cJ/ufvoi.  Jlkrjalov  dk^ 
vijg  ^loarjg  Magovlov,  i/tl  t(^  /"VZV  ^5  avTrfjg  klf^vtig  xeifiivri, 
TerTaQoxovra  aradlovg  anixovaa  ruiv  xaXov^iviav  ^Ercra  vda-- 
rwv,  ^Ttb  dk  ^Pearov  TtaXiv  rr]v  ertl  uiarlnjv  odov  iovoiv 
Bar  la  fikv  aito  TQiaxovra  aradluv '  TiwQa  dk  ano  TQiaxoal(av, 


4  at]  xal  B  5  ri/u^aiop  Ubri,  corr.  KiessUng  68ov  *  ofv]  (p  9ov* 
Xavofv  B,  quod  probauit  Reiske,  qui  paulo  post  toe  in  ir  mutandum  esse 
censuii  7  a^eaTtos  vlg.  d^sirrojs  oQsarov  B,  ccrr,  KiessL  noXis  otxov' 
fUrtj  proposuit  Bunsen  in  ann<d,  Inst,  arch,  VI 129  21  *Iov^tas  Ubri, 
ccrr.  Bunsen  Li  'lovUas  Porius  25  onoaa  Ubri,  corr. KiessL  28  inl 
Uftr^  Bunsen  hritnjv  A  cf,  Abeken  MittelitaUen  p,87  29  ^  Baxia  Ubri, 
articuhtm  deleuit  KiessL 


108  Paullas  Minch 

1)  Kalov^iiyr]  Marirjvrj.  *Ev  Tovrj]  Xiysrai  xp^^^'J^'^^  uilgeog 
yeviad^at  Ttavv  agxaiov.  ^0  dk  rgoTtog  avrov  7taQa7cki^aiog  r]v, 
itig  q)aai,  nj}  Tcaqa  JioSiovaiotg  g^ivd-okoyovfiivo)  norl  yevi- 
a&at'   TT/ijv  oaov  ly.el  fikv  vitb  dqvog  liqeia  TteQiarsQa  xad^ 

6  eCofiivT]  y)'eaicui)5eiv  kkiyero '  Ttaqa  dh  rolg  !d^0QiyiaL  -d-eo- 
Tte^i/trog  oQvig,  ov  avrol  /tikv  Ttixov,  "Ekkr]V€g  dh  dQvoxokdjctrjv 
xaXovaiv,  l/ri  xiovog  ^vllvrjg  (paivofievog  to  avro  iidqa,  Tir- 
ragag  dh  hcl  rolg  eixoai  aradloig  ajtixovoa  Trig  ^ig^/^^^'^tJS 
7c6k€wg  ^loTa,  fifjTQOTCokig  ^ifioQtylvwv ,  tjv  7taXaL%eQov  ert 

10  2a(iivoi  vvyinoQ  htiarqareiaavzeg  ix  Ttoketog  ^fUTiQvrjg  aq>v- 
kcnttov  algovatv'  ol  d*  in  rrjg  aXdoBwg  7C€Q to w-d-ivr eg ,  vno- 
de^a/tihiov  aurovg  'Peavlvcjv  wg  TtoXka  Tceiga-d-ivreg,  ovx  ^^^^ 
T€  Tjoav  ccTCokalifiVf  legav  avrjxav  log  ocperiQav  ^tc  Trjv  y^v, 
l^ayiarovg  Ttocqaavreg  agalg  voug  xagitwaofiivoug  avr^v  va%e- 

15  Qov,  !dj6o  dh  aradlcjv  Ifidofnjxovra  ^Pearov  KoTvlia  TtoXig 
iitKpavrig,  Ttqog  oqbi  xei^iivrj'  lyg  Iotlv  ov  TtQoaco  kl^ivrj  rev- 
ruQtov  TtkiO'QLov  exovaa  ttjv  didaraaiv,  avd-tyevovg  jthfiqrjg  vd- 
^aiog  a7CO^Qioi*Tog  del,  (idO-og,  cog  keyeraty  afivaaog.  Tavzrjv 
%XOvGdv  Tt  d'EOTtQejiig ,   legdv  rrjg  NUrjg   ol  kTtixtjQioi  vojul- 

20  t^ovGi,  xai  TteQieiq^avveg  Y.{)Y.k{()  aTifi/tiaai,  %ov  firjdiva  7cekd- 
Cetv  T([)  vd^iari,  ajiarov  (pvkdxrovaiv,  on  /ii'q  naigolg  riat  die- 
rqaloig,  Iv  olg  legd  dxovaiv,  a  vofiog,  iiti^alvovreg  rtjg  ev 
avTjj  vrjaidog  olg  oaiov.  *H  dh  vrjaog  Ian  fihv  ioa7teQdv  7cev- 
TT^xovra  7Codiov  rrjv  didfiergov'  VTzegctvioTrpiLe  6h  tov  vdftarog, 

25  ov  7ckeiov  i]  Ttodiaiov  vipog,  ^^idgvrog  d^  lax  I,  xai  7ceQi- 
vrjxerat  Ttokkaxfj,  dtvovvrog  avvqv  akkore  xar  akkovg  r67tovg 
7]QilAa  xov  TtvevftaTog.  Xkor]  di  rig  h  avrij  q)veraL  (^ovrofifit 
7CQoaeiii(peQrig,  xal  x^dfivoi  rivhg  ov  g^ieydkoi,  Tcgdyfia  XQeirrov 
koyov  Tolg  d&edroig  xoi  lov  ij  <pvatg  dg^  d'avfidrcov  ovdevog 
devr€Qov\ 


4  iTtl  Sqvos  iegas  xaO'eZo/idvtj  Uhri ,  nisi  quod  vtio  BC  TtsqimBQa] 
add,  Stephanus  xmo  S^bs  le^eia]  Vrbinas  KiessL  Meineke  7  rrrTa^as]  A 
TmoQa  reliqui  19  ot  om,  B  20  axafifiaai  com.  Reiske  21  xt^iv  Hrj- 
aiois  Bh  xi<rlv  BieTticioii  Bh  rial  Simiffiots  reliqui  23  (us  TiBqav  AC 
29  ad'Baxou  cjv  ^  tpvuii  B^a  nal  O'avfiarofv  Uhri,  corr.  Reiske 


Dc  YarroDis  Antiquitatum  rer.  hum.  libris  XXV.  109 

v.* 

Scpultus  sub  urbe  Clusio,  in  quo  loco  monimentum  reli- 
qnit  lapide  quadrato  quadratum,  singula  latera  pedum  tre- 
cenum,  alta  quinquagennm ,  in  qua  basi  quadrata  intus  laby- 
rinthnm  inextricabile,  quo  si  quis  introierit  sine  glomere  lini, 
exitum  inuenire  nequeat.  Supra  id  quadratum  pyramides  slant  5 
quinque,  quattuor  in  angulis  et  in  medio  una,  imae  latae  pedum 
quinum  septuagenum,  altae  centennm  quinquagenum,  ita  fasti* 
gatae  ut  in  summo  orbis  aeneus  et  petasus  unus  omnibus  sit 
inposituSy  ex  quo  pendeant  exapta  catenis  tintinabula  quae 
aento  agitata  longe  sonitus  referant  ut  Dodonae  olim  factum,  lo 
Supra  quern  orbem  quattuor  pyramides  insuper  singulae  slant 
altae  pedum  centenum.  Supra  quas  uno  solo  quinque  pyramides. 

VL* 

Sem.  Aen.  I  246 :  'Varro  enim  dicit  hunc  fluuium  {scil. 
Timauum)  ab  incolis  mare  nominari\ 

VII* 
Sem.  Aen.  Ill  3S6:  ^Qui  nunc  Circeius  mons  a  Circe  dici- 15 
tur,  aliquando,  ut  Varro  dicit,  insula  fuit,  nondum  siccatis 
paludibus,  quae  eam  diuidebant  a  continenti'. 

vm.* 

Seru.  Aen.  V  411:  'Varro  enim  dicit  sub  Eryce  monte 
esse  infecundum  campum  fere  in  tribus  iugeribus,  in  quo  Eryx 
et  Hercules  dimicauerunt'.  20 

V  Plin.  XXXVI  91—93:  *Namque  etitalicum  (scil.  labyrintbum)  dici 
conuenit,  quern  fecit  sibi  Porsina  rex  Etruriao  sepulcbri  causa,  simul  ut 
externorum  regum  uanitas  quoque  ItaHs  superetur.  Sed  cum  excedat  omnia 
fabulositas,  utemur  ipsius  M.  Varronis  in  expositione  eius  ucrbis:  sepul- 
tu8,  inquit  sub  —  pyramides,  quarum  altitudinem  Varronem  puduit  ad- 
icere,  fabulae  Etniscae  tradunt  eandcm  fuissc,  quam  totius  operis  ad  eas'. 

1  urbis  ^^  2  quadratum  (7m.  C  4  inextricabilemi^e;  improperet/2 
inproperet  v     6  ime  C    8  fastigiatae  C    in  om.  C    tO  Dodonae]  eodene  C 

11  piramides  V  pyramydes  quarum  B      singnlas  B  stintale  E  stantale  V 

12  quinque]  quia  neque  C  15  Quae  L  qui  /  circesius  FC  circaeius  LH 
drc^HMEl  16  quondam  JKf^  17  continentie  J"  continentia /^  18  sub 
erico  mente  NH  sub  erico  monte  LAI     19  erix  LH     20  herculis  F 


110  PaalluB  Minch 

IX* 
Plin.  Ill  95 :  'A  Locris  Italiae  irons  incipit  Magna  Graecia 
appellata,  in  ins  sinus  recedens  Ansonii  maris,  qnoniam  Aoso- 
nes  tennere  primi.   Patet  LXXXVI,  nt  anctor  est  yarro\ 

X.* 

Plin.  Ill  109:  'In  agro  Reatino  Cntiliae  lacam,  in  quo 
5  flactuetur  insula ,  Italiae  umbilicum  esse  H.  Varro  tradit'. 
Cf.  Solin.  II  2. 

^    XI  (1). 

luxta  Rhegium  fluuii  sunt  continui  septem:  Latapadon, 

MigodeSy  Eugyon,  StacteroSy  Polme,  Meleissa,  Argeades;  in 

'   his  a  matris  nece  dicitur  purgatus  Orestes,  ibiqne  din  fbisse 

loensem,  et  ab  eo  aedificatnm  Apollinis  templum;  cuius  loco 

Rheginos,  cum  Delphos  proficiscerentur ,  re  diuina  facta  lau- 

ream  decerpere  solitos,  quam  ferrent  secum. 

XII* 
Isid.  et.  XV  1, 63:  'Cum  Cyrus  maritimas  urbes  Oraeciae 
occuparet,  et  Phocenses  ab  eo  expugnati  omnibus  angustiis 

15  premerentur,  iurauerunt  ut  profugerent  quam  longissime  ab 
imperio  Persarum,  ubi  ne  nomen  quidem  eorum  audirent,  atque 
ita  in  ultimos  Galliae  sinus  nauibus  profecti,  armisque  se  ad- 
uersus  Gallicam  feritatem  tuentes  Massiliam  condiderunt  et  ex 
nomine  ducis  appellauerunt    Hoc  Varro  trilingues  esse  ait, 

20  quod  et  Graece  loquantur  et  Latine  et  Gallice\  Cf.  Schol.  Luc. 
UI  339.  Hieron.  ad  Gal.  lib.  II  prooem.  cap.  3. 

XIIL* 

Plin.  in  45:  'Abest  (scil.  Italia)  a  circumdatis  terris  Histria 

ac  Libumia  quibusdam  locis  centena  milia,  ab  Epiro  et  Illy- 

rioo  quinquaginta,   ab  Africa  minus  ducenta,  ut  auctor  est 

25  M.  Varro,  ab  Sardinia  centum  uiginti  milia,  ab  Sicilia  HD, 

a  Corsica  minus  LXXX,  ab  Issa  L\   Cf.  Mart.  Cap.  VI  639. 

XI  Prob.  Id  Yerg.  Bucol.  praef. :  'Hulus  antem  fluminis ,  apud  quod 
purgatus  est  Orestes,  Varro  meminit  humanarum  X  sic:  iuxta'  e.q. 8. 

U  ex  eo  Gul     16  nee  Gu2  va     andierunt  Gu2     17  ita  am.  Gu2 
se  om.  Gu  1    18  MarsUiam  va    19  jiuneupauenmt  vg.    nuncupamnt  al  pr. 


< 


De  Varronis  Antiqaitatnm  rec  ham.  libris  XXV.  Ill 

XIV* 
Sera,  Aen.  X  13:  'Sane  omnes  altiivdines  montium  licet  a 
Gallis  Alpes  uocerUur^  proprie  lamen  montium  Galb'carum  sunt; 
quas  quinque  uiis  Varro  dicit  transiri  posse,  una,  (fuae  est 
iyjcta  mare  per  Liguras,  altera  qua  Hannibal  transiit,  tertia, 
qua  Pompeius  ad  Hispaniense  bellum  profectus  est,  quarta  qua  5 
Hasdrubal  de  Gallia  in  Italiam  uenit,  quinta  quae  quondam  a 
Graecis  possessa  esty  quae  exinde  Alpes  Graecae  appellantur* . 

XV* 
Philarg.  ad  Oeorg.  II  533 :  'Totam  mare ,  qood  a  dextra 
Italici  litoriB  est,  Tyrrhenam  dicitar.   Hoc  Varro  doctias  diaidit 
in  proaincias  marinas'.     ^^ 

Praeterea  Varronem  in  hoc  libro  de  eis  qaoqae  dispatasse 
patOy  qaae  protalit 

16.  de  Italiae  nomine  de  r.  r.  II  5,  3, 

17.  de  Albaia  in  Periplu  I  teste  Non.  192, 

18.  de  Tiberi  de  1.  L.  V  29  sq., 

19.  de  aastatis  Italiae  oppidis  in  IV  libro  de  aita  p.  K 
teste  Non.  501, 

20.  de  freta  inter  Italiam  et  Siciliam  in  Gallo  Fandanio 
teste  Non.  205. 

Liber  XI. 
De  Italiae  fertilitate. 

I  (1). 

Ad  aictam  optima  fert  ager  Gampanas  framentam,  Faler-  li 
nas  ainam,  Cassinas  oleam,  Toscalanas  ficam,  mel  Tarentinos, 
piscem  Tiberis. 

XI,  I  Macr.  Sat  III  16, 12:  'Quid  stupemos  captiaam  illias  saecoll 
golam  seraisse  mari,  cam  ia  magno  oel  dicam  maximo  apud  prodigos 
honore  faerit  etiam  Tiberinas  lupas  et  omnino  omoes  ex  hoc  aomi  places? 
Qood  equidem  cur  ita  illis  aisum  sit  ignore,  fuisse  aatem  etiam  M.  Varro 


11  optima  fert]  refert  B      12  casinas  BP 


112  PauUas  Mirsch 

II.* 

Seru.  Aen.  VII  712:  'Velinus  lacus  est  circa  Reate  iuxta 

agram,  qui  Rosnlanas  aocatar.   Varro  tamen  dicit  lacam  hone 

a  quodam  consule  in  Nartem  uel  Naren  flanium,  nam  ntrnm- 

qae  dicitnr,  esse  diffusum:  post  quod  tanta  est  loca  secuta 

5  fertilitas,  ut  etiam  perticae  loDgitndinem  altitudo  superaret  her- 

barum;  quin  etiam  quantum  per  diem  demptum  esset,  tantnm 

per  noetem  creseebat\    Cf.  Seru.  ad  Oeorg.  II  201.  Varro  de 

r.  r.  I  7,  10. 

Ill* 

Seru.  Aen.  X  145:  *  Varro  dicit  propter  coeii  temperiem 

10  et  cespitis  fectinditatem  campum  eundem  Capuanum  sine  Cam- 

panum  dictum,  quasi  caput  salutis  et  ff*uctuum\ 

IV.* 
Scholia  Bern,  ad  Verg.  II  97 :  'Amineum  uinum  quasi  sine 
minio  dictum,  id  est  sine  rubore;  nam  album  est    Vel  Amineos 
Pelasgos  fnisse  Varro  ait    Hinc  ab  agro  Amineo  banc  uitem 
15  translatam  dicunt'. 

v.* 

Isid.  et  XIV  8 ,  33 :  ^ Amoena  loca  dicta  Verrius  Flaccus 
ait  eo  quod  solum  amorem  praestant  et  ad  amanda  alliciant 
Varro,  quod  sine  munere  sint,  nee  quicquam  in  his  ofGciii 
quasi  amunia,  id  est  sine  fructu,  unde  fructus  nullus  exsoluitur. 
20  Inde  etiam  nihil  praestantes  immunes  uocantur\  Gf.  Seru.  Aen. 
VI  638. 

OBtendit,  qui  eDumerans,  quae  in  quibus  Italiae  partibus  optima 
ad  uictum  gignantur,  pisci  Tiberino  palmam  tribuit  his  uerbis  in 
libro  rerum  humanarum  undecimo:  ad'  e.q.s. 


3  Narram  v  Nastien  v  Nariam  et  iiel  Nariem  L  Naram  uel  Nartem 
Vos.  Narriam  uel  Nariem  R  Narran  uel  Naren  Steph.  Narran  uel  Narren 
Dan.  Nartam  uel  Naren  Basil,  naren  uel  nartem  Guelf,  I  in  nartem  tan- 
ium  Guelf.  II  11  caput]  sinum  codd,  14  pelasgas  B  pelagas  C 
16  Verrius  Flaccus]  Varro  codd.,  corr.  Arev,  18  Varro]  Verrius  Flaccus 
codd.,  corr.  Arev,  in  om.  Z  Gu2  va  ofiicia  Z  pr.  va  officiat  Lindc' 
mann  in  Fest,  p.  298 


De  Yarronis  Antiquitatum  rer.  ham.  libris  XXV.  113 

VI.* 

Seru.  Aen.  VII 563 :  'Est  locus  Italiae  in  medio]  Hunc 
locum  nmbilicum  Italiae  chorographi  dicnnt.  Est  antem  in 
latere  Campaniae  et  Apaliae,  ubi  Hirpini  smit,  et  habet  aquas 
sulphureas :  ideo  grauiores,  quia  ambinntnr  silnis.  Ideo  autem 
ibi  aditos  dicitnr  inferorum;  quod  granis  odor  iuxta  accedentes  5 
necat:  adeo  ut  uictimae  circa  banc  locum  non  immolarentur, 
sed  odore  perirent  ad  aquam  applicatae:  et  boc  erat  genus 
litationis.  Sciendum  sane  Varronem  enumerare,  quot  loca 
in  Italia  sint  huiusmodi:  unde  etiam  Donatus  dicit  Lucaniae 
essC;  qui  describitur;  locum  circa  flnuium,  qui  Galor  uocatur\  10 

vn.* 

Isid.  et.  XIV  9y  2:  'Spiracula  appellata  omnia  loca  pestiferi 
spiritus,  quae  Graeci  xa^cui^em  appellant  uel  Acberontea.  Etiam 
Varro  spiraculum  dicit  huiuscemodi  locum,  et  spiracula  ex 
eo  dicuntur  loca,  qua  terra  spiritum  edit'. 


vm.* 

Plin.  XXXI21:  'Ctesias  tradit  Siden  uocari  stagnum  in  15 

Indis,  in  quo  nihil  innatet,  omnia  mergantur;  Goelius  apud  nos 

in  Auemo  etiam  folia  subsidere,  Varro  aues,  quae  aduola- 

uerint,  emori\ 

IX.* 

Plin.  XXXI  27 :  'Necari  aquis  Theopompus  et  in  Thracia 
apud  Cychros  dicit,  Lycos  in  Leontinis  tertio  die  quam  quis20 
biberit,  Varro  ad  Soracten  in  fonte,  cuius  sit  latitudo  quat- 
tuor  pedum.   Sole  oriente  eum  exundare  feruenti  similem,  aues, 
quae  degustauerint,  iuxta  mortuas  iacere'. 

X  (Inc.  fr.  4). 

Charis.  I  102K.:  'Cuius  nominis  {scil.  nihil)  origo  haec  est: 
bilum  Varro  rerum  bumanarum  intestinum  dicit  tenuissi-  25 


2  Corographi  aL  cosmographi  a/.  9  Canasiae  al,  Canusiae  uel  Lu- 
caniae al.  12  quern  vg,,  corr.  Arev.  Graece  Gu  2  Acherontem  Z 
14  quibos  Z      17  in  Auemo  etiam]  uemo  autem  E      22  gnstauerint  E 

Leipiiger  Stndien.   Y.  g 


114  PauUoB  Bfirsch 

mum,  quod  alii  hillum  appellanenmt,  at  intellegeretar  intesti- 
2  nam  propter  similitadinem  geiieris\ 

Praeterea  Varronem  in  hoc  libro  de  eis  quoque  dispatasse 
pato,  quae  protulit 

11.  de  Italia  praestantissima  omnium  terrarum  de  r.  r.  I  2, 
3.  4.  6.  7. 


Liber  XII. 
De  insults. 

I. 

3  Hieron.  in  Genes,  cap.  X  n.  4,  III  319  Vallars.  XXTTT  952 
Migne:  'LegamuB  Varronis  de  antiquitatibus  libros  et 

5  Sinnii  Capitonis  et  Graecum  Phlegonta  ceterosque  eruditiflsimos 
niros :  et  uidebimus  paene  omnes  insulas  et  totius  orbis  litora 
terrasque  mari  uicinas  Graeds  aocolis  occupatas,  qui,  ut  supra 
dicimus,  ab  Amano  et  Tauro  montibus  omnia  maritima  loca 
usque  ad  oceanum  possedere  Britannicum\ 

n(i). 

10         Ab  Erythro  mare  orti. 

lU.* 

Plin.  IV  66:  'Longe   clarissima  et  Gycladum  media  ac 

templo  Apollinis  et  mercatu  celebrata  Delos,  quae  din  flue- 

tuata,  ut  proditur,  sola  motum  terrae  non  sensit  ad  M.  Var- 

ronis  aetatem'. 

IV.* 

15         Plin.  IV  62 :  'Ex  hac  {tcil.  Co  insula)  profectam  delicatio- 

rem  feminis  uestem  auctor  est  Varro\   Gf.  SoUn.  VII  20.  Isid. 

et.  XIV  6,  18. 

II  Charis.l61  E.:  'Ab  hoc  mare  an  ab  hoc  mari  dici  debeat  qaae- 

ritur RomanuB  ita  refert:  Mare.  Yarro  de  gente  p.  R ut 

refert  Plmius.   Idem,  inqait,  antiquitatium  humanarum  XII:  ab' 
e.q.B.   Of.  I  137.  Prise.  71111,55  — II 331 E. 

1  hilom  N    5  Sisinnii  eodd,     10  erythro  Br  erithro  BK  ertythro  H 
Prise,     marei  N 


De  Yarroms  Antiqiiitatain  rer.  ham.  libris  XXV.  115 

v.* 

Sera.  Aen.  152:  'Nonem  insulaey  qnae  sunt  post  fretnm 
Siciliae,  appellantnr  Aeoliae  ab  Aeolo  rege,  Hippotae  filio,  licet 
habeant  et  propria  nomina  . . .  Poetae  qoidem  fingant  hone 
regem  fiiisge  aentonim,  sed,  at  Varro  didt,  rex  fait  insala- 
mmy  ex  qaaram  nebalis  et  famo  Valcaniae  insalae  praedicens  5 
fiitara  flabra  aentoram,  inperitis  aisas  est  aentos  soa  potestate 
retinere'.  Cf.  Isid.  et.  XIV  6, 36.  Mythogr.  Vatic.  Ill  4, 10.  n  52. 

VI.* 

Sera.  Aen.  V  824:  'Hie  aatem  Pborcas  dicitar  Tboosae 

nymphae  et  Neptani  filias.    Vt  aatem  Varro  dicit,  rex  fait 

Corsicae  et  Sardiniae:  qai  cam  ab  Atlante  rege  naaali  certa-  lo 

mine  cam  magna  exercitas  parte  faisset  aictas  et  obratas, 

finxerant  socii  eias  eam  in  deam  marinam  esse  conaer8am\ 

Cf.  Mythogr.  I  129. 

VII.* 

Lact.  inst  din.  1 17:  'Insalam  Samam  scribit  Varro  prias 

Partheniam  nominatam,  qaod  ibi  lano  adoleaerit  ibiqae  etiam  15 

loai  nupserit\  ^ 


Liber  Xm. 
De  prouinciis. 

L* 
Plin.  Ill  8:  'In  aninersam  Hispaniam  M.  Varro  peraenisse 
Hiberos  et  Persas  et  Phoenicas  Celtasqae  et  Poenos  tradit\ 


n.* 

Commenta  Bern,  in  Lac.  IX  41 1 :  'Qaidam  diuiserant  orbem 
in  daas  partes,  at  Varro ;  id  est  Asiam  et  Earopam,  qaidam  20 
in  triSy  Asiam,  Earopam  et  Africam,  at  Alexander,  qaidam  in 
qaataor  adiecta  Aegypto,  at  Timosthenes'. 

4  Varro  autem  dicit  hanc  insalaram  regem  fuisse  ex  qaaram  C 
6  ab  imperitis  libri  et  IM  ab  imperitis  creditas  est  mythogr.  Ill  4, 10 
8  fortoB  E  thoasae  C  toosae  N  theosae  Z     9  at]  et  C     10  athlante  CM 
hatlante  L  athlam  ter  2/      11  aictas  et  om,  mythogr, 

8* 


116  Paullus  Mirsch 

m.* 

Plin.  IV  115:  ^Ab  Minio,  quern  snpra  diximns,  CC,  ut 
anctor  est  Varro,  abest  Aeminius,  quern  alibi  qnidam  intelle- 
gnnt  et  Limaeam  noeant;  Obliuionis  antiqais  dictos  maltumqae 
fabulosos.  Ab  Durio  Tagus  CC  interaeniente  Monda.  Tagas 
5  auriferis  barenis  celebratur.  Ab  eo  CLX  promontariam  Sacrum 
e  medio  prope  Hispaniae  fonte  prosilit.  Ixillll  inde  ad  Pyre- 
naeum  medium  eolligi  Varro  tradit,  ad  Anam  uero,  quo  Lusi- 
taniam  a  Baetica  discreuimuS;  CXXVI,  a  Gadibus  ciI  additis\ 

IV.* 

Solin.  11,  30:  ^Vult  ergo  Varro  Icarum  Gretem  ibi  {soil. 
10  in  Icario  mart)  interisse  naufragio ,  et  de  exitu  hominis  im- 
positum  nomen  loco". 

v.* 

Sern.  Aen.  I  22 :  "Dicta  autem  Libya  uel  quod  inde  libs 

flat,  hoc  est  africus,  uel,  ut  Varro  ait,  quasi  AlTllYlA,  id 

est  egens  pluuiae'. 

VI.* 

15         Gell.  X  7,  2:  'Varro  autem  cum  de  parte  orbis,  quae 

Europa  dicitur,  dissereret,  in  tribus  primis  eius  terrae  flumini- 

bus  Rbodanum  esse  ponit,  per  quod  uidetur  eum  facere  Histro 

aemulum.    Histros  enim  quoque  in  Europa  fluit\ 


vn.* 

Plin.  m  142:  'M.  Varro  LXXXIX  ciuitates  eo  {scU.  in 
20  Naronam  coloniam)  uentitasse  auctor  est\ 

VIII* 
Plin.  IV  78:  'M.  Varro  ad  hunc  modum  metitur:  ab  ostio 
Ponti  ApoUoniam  CLXXXVll  D  p.,   Gallatim   tantundem,   ad 
ostium  Histri  CXXV,  ad  Borysthenem  CGL.   Gherronesum  Hera- 

2  intellectu  2>A'^  intellectum /?  3  limeam  DF  lineam  E  7  uarro 
tradit]  E^F^  in  rasura  tura  prodit  rata  D  tura  proditatra  E  tara  prodit 
III  B     9  cretem]  S  cretae  A  creten  LGP  cretensem  H     13  AiniYlA]  C 

AinioY^  aiYiYia^ainiYiaz  ayrgia/  nmiYiAZr  AnriYiAiPainiYiif 

hnvia  rov  veiv  vg.       id  est  om,  Q       18  Histros]  Reg.  et  Lugdun, 
19  LXXXVm  A       21  M.  uarro  F^  in  ras. 


De  Yarroms  Antiqaitatum  rer.  hum.  libris  XXY.  117 

cleotarnm  oppidum  CCCLXXV  p.;  ad  Panticapaeum  quod  aliqni 
Bosporum  uocant;  extremnm  in  Europae  ora,  ccxn  D,  quae 
summa  efficit  |xlll|  XXXVII  D\    Cf.  Mart.  Cap.  VI 662. 

IX.* 

Plin.  VI  38:  'Irrumpit  autem  {sciL  mare  Casptum)  artis 

fancibus  et  in  longitudinem  spatiosis,  atque  abi  coepit  in  lati-  5 

tudinem  pandi  lunatis  obliquatur  cornibns,  uelat  ad  Maeotiam 

lacum  ab  ore  descendens,  silicis,  at  aactor  estM.  Varro, 

similitadine\ 

X.* 

Plin.  VI 51  sq. :  'Haustum  ipsius  maris  {sciL  Scythici)  dalcem 

esse  et  Alexander  Magnus  prodidit  et  M.  Varro  talem  per-  lo 

latum  Pompeio  iuxta  res  gerenti  Mithridatico  bellO;  magni- 

tadine  bant  dubie  influentium  amninm  aicto  sale.    Adicit  idem 

Pompei  dactu  exploratum  in  Bactros  septem  diebus  ex  India 

peruenifi  ad  Bactmm  flumen,  quod  in  Oxum  influat,  et  ex  eo 

per  Gaspinm  in  Gyrum  sabuectos ,  et  V  non  amplius  dierum  15 

terreno  itinere  ad  Pbasim  in  Pontam  Indicas  posse  denehi 

merces\    Cf.  Solin.  XIX  3—5. 

XL* 
Plin.  IV  77:  'Inter  duos  Bosporos  Thracinm  et  Cimmerinm 
directu  corsn,  ut  aactor  est  Poly  bias ,  d  p.  intersant ;  circaita 
aero  totius  Ponti  uiciens  semel  centena^  ut  aactor  est  Varro  20 
et  fere  ueteres'.    Cf.  Mart.  Cap.  VI  662. 

xn.* 

Mart.  Cap.  IX  928 :  'In  Lydia  Nympharum  insulas  did, 
qoas  etiam  recentior  adserentiam  Varro  se  aidisse  testatur, 
quae  in  mediam  stagnam  a  continenti  procedentes  cantu  tibia- 
rum  primo  in  circulum  motae,  dehinc  ad  littora  reaertantar\  25 

XIII.* 
Solin.  27y  3:  'Harenis  Catabathmi  Aegypto  insinaata,  coi 

9  maioris  C,  carr.  Rob.  Crikelad,      12  haut  om.  C      14  iacrum  R 

m 

iachrum  r,  carr.  RiUer,  Asien  II 560  15  non  amplios]  unum  pluris  C 
18  cyberium  DE  22  lidia  nimfaroin  RB  23  disse  R^B^  eas  testator  r 
26  catapathmi  LGP*  catabathi  SP^  cathabati  A       aegiptio  H  ^peo  A 


118  PaulluB  Minch 

proximi  Cyrenenses ,  extenditar  inter  duas  Syrtes,  qoas  in- 
accessas  aadosom  ac  reciprocnm  mare  efficit.  Cains  sali  de- 
fectos  nel  incrementa  baud  promptnm  est  deprehendere  ^  ita 
ineertis  motibus  none  in  brenia  residit  dorsnosa,  nnnc  innn- 
5  datnr  aestibns  inqnietis,  nt  anctor  est  Varro,  perflabilem  ibi 
terram  nentis  penetrantibns  snbitam  aim  spiritns  citissime  ant 
remoaere  maria,  aat  resorbere\ 

XIV* 
Solin.  33,  1:  'Vltra  Pelnsiacam  ostiam  Arabia  est,  ad 
Babram  pertinens  mare,  qnod  Erytbraeum  ab  Erythra  rege, 
10  Persei  et  Andromedae  filio ,  non  solnm  a  colore  appellatnm 
Varro  dicit;  qni  affirmat  in  litore  maris  istins  fontem  esse, 
qnem  si  ones  biberint  mntent  nellemm  qnalitatem,  et  antea 
candidae  amittant  qnod  fherint  nsqne  ad  banstnm  ac  fumo 
postmodnm  nigrescant  colore'. 

XV* 
15         Plin.  XXXI 15:  'In  Cilicia  apnd  oppidnm  Gescnm  rinns 
flnit  Nnns,  ex  qno  bibentinm  snbtiUores  sensns  fieri  M.  Varro 
tradit;  at  in  Gea  insnla  fontem  esse,  qno  hebetes  fiant,  Zamae 
in  Africa,  ex  qno  canorae  noces\ 

XVI* 

Lyd.  de  mag.  Ill  74  p.  269  B :  ^JlQog  IleaaivovvTt  itoXei  Ttjg 

20  ralarlag  {ovrio  dk  to  x^qIov  ovofiaa&rjvai  avfifiifirjxev  ix  %ov 

Tteaeiv  anelQovq  bcely  FaXaxwv  twv  TceQi  ^Podavov  iTViTceaov- 

Twv  TJj  x^QS^  Bgivvov  'qyifjaafiivov ,  nai  Trjv  ofiwvvfxov  avrolg 

X^QCLV  hcdixeiv  fiia^ofxivujv ,  wg  Oevearillag  xal  2i4jivag   ol 

^Piofiaioi  qxxOLv,   iSv  rag  XQV^^^^  ^  Bd^^iuv  ini  t(Sv  av- 

%'9'Qio7tLvo}v    fCQayfxdrwv    otyfiyayev'    iytj   dk   rag  ^l^Xovg 

ovTtio  %e^iotfjLat)  hnei  zoLvvv  zi/xevog  tjv^  x.  t.  L 


1  proximae  (proxima  SA)  cyrenensis  USA  2  effecit  L  sale  G 
3  promptos  S  4  none  om.  h  breai  S  rescit  G  rescidit  LBS  A  nunc 
breoibus  extollitur  nunc  fluctibus  inondatar  ^  in  breuia  rescidit  dorsuosa 
nunc  inondatur  aestibus  P  5  et  qoietis  B  6  subita  G  um  S  citissimi  a 
7  reuocare  ma  resoluere  B  9  erithra  BSA  berytho  Z  heritho  P  erico  G 
10  penarum  A  12  mutant  B  13  chaustom  LP  fuluo  B  15  uiscum 
R^F  uisgum  r      16  nouua  B^V     U]  E  P.  R\  om.  r      17  ad  F,  cm.  r 


De  Yarronia  Antiqaitatam  rer.  hum.  libris  XXV.  119 

XVII* 
Hieron.  ad  Gal.  II  praef.  —  VII  425  Vallare.  XXVI  353 
Migne:  ^Marcns  Varro,  cnnctaram  antiqaitatam  diligen- 
tissimHS  perscratator  et  ceteri,  qai  earn  imitati  sont,  malta  saper 
hac  gente  {scil.  Galatarum)  et  digna  memoria  tradiderant'. 


Tanaidis. 


XVIII  (3). 


Liber  XIV. 

De  aetate  humana. 

I(t). 
Altera  ita  et  altera  aalneribas  fatiscantar. 

n.* 

Sera.  Aen.  V  295:  'Aetates  omnes  Varro  sic  diaidit:  in- 
fantianiy  paeritiam,  adoleBcentiam,  iaaentam,  8enectam\ 

UL* 
Lact.  dia.  inst.  I1 1 3 :  'Facta  hominis  oita  est  temporalis, 
sed  tamen  longa,  qaae  in  mille  annos  propagaretar.   Qaod  di- 10 
oinis  litteris  proditam  et  per  omniam  scientiam  pnblicatom  cam 
Varro  non  ignoraret,  argumentari  nisas  est,  car  patarentar 
antiqai  mille  annos  aictitasse.   Ait  enim,  apad  Aegjrptios  pro 
annis  menses  haberi,  at  non  solis  per  XII  signa  circidtafir  faciat 
annam,  sed  lana,  qaae  orbem  illam  signiferam  XXX  dieram  15 
spatio  lastrat\ 

XVni  Gharis.  1 145K.:  'Tanaidis  Yarro  antiquitatuin  hamanarum 
Xni,  non  huios  Tanais  ut  Tiberis,  inqoit  Plinius'. 

XIV,  I  Non.  479,  lOsqq.:  'Fatiscantar  pro  fatiscmit  AttiuB  .... 
Varro  Antiquitate  [rerum]  humanaram  lib.  XIID:  altera*  e.  q. s. 
<antiquitatem  humana  P  antiquitate  yg^Mitiquitatam  hama" 
narum  aliquis  in  marg.Iun.  Antiquitate  reram  hamanarum  Ritsch) 
in  Indice  Varroniano  p.  75). 


6  item  coni,  Quicherat    et  om,  PCLA     altera  ira,  altera  Bentin,  I 
altera  aetate,  altera  ci.  M.,  prob,  Guyet    S  adulicentiam  F  aduliscentiam  C 


120  Paollus  Minch 

IV.* 

Censor.  14^2—6:  'Varro  qainqae  grados  aetatis  aequa- 

biliter  putat  esse  dinisos,  unam  qaemque  scilicet  praeter  ex- 

tremam  in  annos  XV.    Itaque  primo  grada  usque  annum  XV 

pueros  diQtos,  quod  sint  puri,  id  est  inpubes.    Secundo  ad  tri- 

5  censimum  annum  adulescenteS;  ab  alescendo  sic  nominatos.  In 
tertio  gradu  qui  erant  usque  quinque  et  quadraginta  annos, 
iunenis  appellatos  eo  quod  rem  publicam  in  re  militari  possent 
iuuare.  In  quarto  autem  adusque  sexagensimum  annum  senio- 
res  uocitatos,  quod  tunc  primum  senescere  corpus  inciperet. 

10  Inde  usque  finem  uitae  unius  cuiusque  quintum  gradum  factum, 
in  quo  qui  essent,  senes  appellatos,  quod  ea  aetate  corpus  iam 
senio  laboraret.  Hippocrates  medicus  in  septem  gradus  aetates 
distribuit.  Finem  primae  putauit  esse  septimum  annum,  se- 
cundae  quartum  decimum,  tertiae  duodetricensimum ,  qnartae 

15  tricensimum  quintum,  quintae  duo  et  quadragensimum,  sextae 
quinquagensimum  sextum,  septimae  nouissimum  annum  uitae 
humanae.  Solon  autem  decem  partes  fecit,  et  Hippocratis  gra- 
dum tertium  et  sextum  et  septimum  singulos  bifariam  diuisit, 
ut  una  quaeque  aetas  annos  haberet  septenos.    Staseas  peri- 

20  pateticus  ad  has  Solonis  decem  hebdomadas  addidit  duas,  et 
spatium  plenae  uitae  quattuor  et  octoginta  annorum  esse  dixit ; 
quem  terminum  si  quis  praeterit,  facere  idem  quod  stadio- 
dromoe  ac  quadrigae  faciunt,  cum  extra  finem  procurrunt 
Etruscis  quoque  libris  fatalibus  aetatem  hominis  duodecim  beb- 

25  domadibus  discribi  Varro  commemorat.  Quae  duo  *  *  ad  de- 
cies  septenos  annos  posse  fatalia  deprecando  rebus  diuinis  pro- 
ferre,  ab  anno  autem  LXX  nee  postulari  debere  nee  posse  ab 
dels  impetrari.  Ceterum  post  annos  LXXXIV  a  mente  sua 
homines  abire,  neque  his  fieri  prodigia'. 


3  usque  ad  vg.  4  secundus  L  secundos  V  5  aUescendo  DV 
6  erat  DV  7  iuuenes  V  appeUatus  B  8  adusque . .  (erasis  ad)  D  usque 
ad  V  sezaginsimum  D  sexagesimQ  V  9  incipia/  (at  d  in  ras.)  D  indpiat 
Vvg.  12  hippocratis  D  hyppocrates  V  aetata  V  17  hyppocratis  V 
20  ebdomades  V  22  preterit  V  24  etrursus  D  ebdomadibus  DV 
25  describi  D     que  dum  ad  V     26  depraecando  V,  corr,  man,  sec. 


De  Yarronis  Antiqaitatam  rer.  hum.  libris  XXV.  121 

Praeterea  Varronem  in  hoc  libro  de  eis  quoque  diBputasse 
pato,  quae  protulit 

5.  de  sexagenariis  in  1.  II  de  uita  p.  R.  teste  Non.  523^  22. 


Liber  XV. 
De  temponim  descriptionibus. 

1(1), 
Fros  faenam  messis. 

n(2). 

Mortuos  sallant. 

III.* 

Plin.  VII  214:  *M.  Varro  primum  {sciL  horologium)  statu- 
tam  in  publico  secundum  Rostra  in  columna  tradit  bello  Punico 
primo  a  M.'  Valerio  Messala  cos.  Catina  capta  in  Sicilia,  depor-  5 
tatum  inde  post  XXX  annos,  quam  de  Papiriano  horologio 
traditur,  anno  urbis  GGGGXGI.  Nee  congruebant  ad  boras  eius 
lineae,  paruerunt  tamen  ei  annis  undecentum,  donee  Q.  Mar- 
cius  Philippus,  qui  cum  L.  Paulo  fuit  censor,  diligentius  ordi- 
natum  iuxta  posuit;  idque  munus  inter  censoria  opera  gra-  lo 
tissime  acceptum  est.  Etiam  tum  tamen  nubilo  incertae  fuere 
horae  usque  ad  proximum  lustrum.    Tunc  Scipio  Nasica,  col- 

XV,  I  Charis.  1 130  K.:  *Fro8  sine  n  littera  ne  faciat,  inquit  Pli- 
D1U8,  frontis,  quasi  non  dicatur  nisi  frons  to  fiixtonovy  quod  se  probare 
dicit,  quoniam  antea  cum  a  non  recipiat  n,  sed  nee  cum  u  uertet  in  o: 
Yarro  rerum  rusticanun  ....  idem  antiquitatum  Romananim  libro  XV: 
fros'  e.  q.  B.  II  Diom.  I375K.:  'S  a  Hi  or  frequens  uidetur  et  tritum  ut 
perfecto  tempore  salsus  sum  dicamus.  Sed  ueteres  ambiguitatem  appella- 
tionis  uitantes  et  analogiam  sequentes  sallitus  sum  dixerunt  a  positione 
sallo,  non  sallio,  ut  Sallustius  ....  Yarro  ad  Giceronem idem  anti- 
quitatum humanarum  quinto  decimo:  mortuos'  e.  q.  s.  (item  antiqui- 
tatum A). 


2  salant  B  saUunt  Busch.    7  CGCLXXYII  C,  corr.  Salmasius     8  ei] 
et  C      tl  incertae]  R  inter  tot  D  incerto  E*  in  ras.  F*  intertos  F^ 


122  Paallas  Minch 

lega  LaenatiSy  primus  aqna  dinisit  boras  aeqne  noctiam  ac 
dierum.  Idqne  horologium  sab  tecto  dicanit  anno  arbis  DXGV. 
Tamdiu  popnlo  Romano  indiscreta  lux  fait'. 

IV.* 

Seru.  Aen.  n  268 :  ^Sunt  aatem  solidae  noctis  partes  secun- 
sdum  Varronem  bae:  uespera,  conticiniumy  intempesta  dox, 
gallicioinm,  lucifer;  diei:  manOi  ortus,  meridies,  occasus.  Do 
crepuscalo  aero,  quod  est  dubia  lux  —  nam  ^creperum'  dubium 
significat  —  quaeritur.  Et  licet  ntrique  tempori  possit  inngi, 
usus  tameu;  nt  matatino  iungamns,  obtinuit'. 


Praeterea  Varronem  in  boc  libro  de  eis  quoque  disputasse 
putOy  quae  protnlit 

5.  de  temporum  descriptionibus  de  1.  L.  VI  4 — 11  coll.  Vn 
51.  72.  76—79, 

6.  de  temporibus  annali  et  menstruo  de  r.  r.  I  27, 

7.  de  saeculis  describendis  in  libro  de  saeculis  teste  Censor. 
XVn  14.  

Liber  XVI. 
De   diehus. 

1(1). 
10         Mortuus  est  anno  duouicesimo,  rex  fuit  annos  XXI. 

n  (lib.Xni  fr.  1). 
Homines,  qui  inde  a  media  nocte  ad  proximam  mediam 

XYI,  I  Non.  100, 11 :  'Duouicesimo  ita  at  duodecimo.  Varro  hama- 
narum  rerum  libro  XYI:  Mortuus'  e.  q.  a.  Gell.  V  4, 5:  '[....  Yarro  .... 
libro  XYI  humanarum  duo  ulcesimo]  hie  ita  scripsit:  mortuus'  e.  q.  s. 
II  Gell.  ni  2,  2:  'M.  Yarro  in  Ubro  rerum  humanarum,  quern  de  diebus 
scripsit:  homines,  inquit,  qui'  e.  q.  s.    Cf.  Macr.13,2. 

5  conticinium]  LME  concubium  C  conticidium  H  intempesta  nox] 
CM  intempestum  LH  intempestatum  E  6  galicinium  C,  ccrr,  c  galli- 
cidium  E,  corr,  eadem  man.  did  uero  C  meridies  e,  q.  s.  am.  C  10  duo- 
denicesimo  Gelli  codd,      11  in  media  Rot.  ex  media  Gran.  Macr. 


De  Yarronis  Antiqaitatum  rer.  ham.  libris  XXY.  123 

noctem  in  his  horis  uiginti  qaattuor  nati  sunt;  uno  die  nati 

dicontar. 

m  (Ub.  Xm  fr.  2). 

Gell.  in  2y  4 — 11:  "^AthenieDseB  antem  aliter  obseraare, 
idem  Varro  in  eodem  libro  {scil.  de  diebus)  scripsit,  eos- 
qne  a  sole  occaso  ad  solem  iterum  occidentem  omne  id  medium  5 
tempos  nnnm  diem  esse  dicere.  Babylonios  porro  aliter:  a 
sole  enim  exorto  ad  exortum  eiosdem  incipientem  totum  id 
spatinm  unins  diei  nomine  appellare;  maltos  aero  in  terra 
Vmbria  anam  et  eundem  diem  esse  dicere  a  meridie  ^d  in- 
sequentem  meridiem:  qaod  qaidem,  ioqait,  nimis  absur- 10 
dam  est  Nam  qai  Kalendis  hora  sexta  apud  Vm- 
bros  natas  est,  dies  eias  natalis  aideri  debebit  et 
Kalendaram  dimidiaram  et  qui  est  post  Ealendas 
dies  ante  horam  eias  diei  sextam.  Popnlam  antem 
Bomanam  ita,  nti  Varro  dixit,  dies  singalos  adnamerare  a  15 
media  noete  ad  mediam  proximam,  multis  argumentis  osten- 
ditar.  Sacra  sunt  Bomana  partim  diama,  alia  noctnma;  sed 
ea,  quae  inter  noctem  finnt,  diebus  addicuntnr,  non  noctibos; 
qnae  igitar  sex  posterioribas  noctis  horis  finnt,  eo  die  fieri 
dicuntnr ,  qui  proximos  eam  noctem  inlacescit.  Ad  hoc  ritos  20 
qaoqne  et  mos  auspicandi  eandem  esse  obsernationem  docet: 
nam  magistratns,  quando  uno  die  eis  auspicandum  est  et  id, 
super  qao  auspicauerunt,  agendum,  post  mediam  noctem  auspi- 
cantur  et  post  meridiem  sole  magno  agunt  auspicatiqae  esse 
et  egisse  eodem  die  dicuntur.    Praeterea  tribuni  plebis,  quos  25 

\  m  om.  Macr,  ana  Gron,  5  ocoasu  Reg.  a  soils  occasa  Macr, 
7  totum  om,  Macr,  8  aocare  M(icr,  9  Ymbros  aero  unom  cet,  Macr. 
10  inqait  Yarro  Macr,  minus  absurdum  Curiatius  ohseru.  15, 32  13  di- 
midiaram] Reg.  Rot.  dimidiatus  Gron.  Macr.  et  qoi  post  Kalendas  erit 
usque  ad  horam  eins  (eiusdem  P)  diei  sextam  Macr.  16  usque  ad  Gron. 
17  sunt  enim  Macr.  et  ea  quae  diuma  sunt  •  •  •  •  ab  hora  sexta  noctis 
seqaentis  noctumis  sacris  tempus  impenditur.  Ad  hoc  ritus  Macr.  22  una 
Gron.  et  id  agendum,  super  quo  processit  auspicium  Macr.  24  et 
post  meridiem  solem  agunt  Rot.  Reg.  Lipsius  Gron.  post  exortam  solem 
Gryphhis  et  post  exortum  solem  agunt  auspicatique  et  egisse  (auspicatiq 
•  •  g  •  •  I  eodem  egisse  die  P)  Macr.     25  et  eodem  Rot. 


124  Paollas  Mirsch 

nnllam  diem  abesse  Roma  licet,  cum  post  mediam  noctem  pro- 

ficiscontar  et  post  primam  facem  ante  mediam  seqaentem  re- 

nertontar,  non  oidentur  afdisse  nnum  diem,  quoniam;  ante 

horam  noctis  sextam  regressi,  parte  aliqaa  iUius  in  urbe  Roma 

6  sunt'.    Cf.  Macr.  I  3,  4— 8. 

IV.* 

Macr.  1 16,  27 :  'Ad  rem  sane  militarem  nihil  adtinere  notat 

Varro,  utrum  fastus  uel  nefastas  dies  sit,  sed  ad  solas  hoc 

actiones  respicere  priuatas'. 

V  * 

Macr.  I  13, 20  sq. :  'Et  Macer  qaidem  Licinius  eius  rei  ori- 

10  ginem  Romulo  adsignat.    Antias  libro  secundo  Namam  Pom- 

pilium  sacrorum  causa  id  inuenisse  contendit.    Junius  Seruium 

Tullium  regem  primum  intercalasse  commemorat,  a  quo  et 

nundinas  institutas  Varroni  placet.    Tuditanus  refert  libro 

tertio  Magistratuum  decemuiros,  qui  decern  tabulis  duas  ad- 

15  diderunt ,  de  intercalando  populum  rogasse.    Cassius  eosdem 

scribit  auctores.   Fuluius  autem  id  egisse  M.'  Acilium  consulem 

dicit  ab  urbe  condita  anno  quingentesimo  sexagesimo  secundo, 

inito  mox  bello  Aetolico.    Sed  hoc  arguit  Varro  scribendo 

antiquissimam  legem  fuisse  incisam  in  columna  aerea  a  L.  Pi- 

20  nario  et  Furio  consulibus,  cui  mensis  intercalaris  adscribitur\ 

VI.* 

Seru.  Oeorg.  1 275:  ^  Varro  dicii  antiquos  nundinas  feriatis 
diebus  agere  znstituisse,  quo  facilius  commercii  causa  ad  urbem 
rusticf  commearent,  et  bene  per  haec  omnia,  quae  superius  diant, 
osiendit  ferias  non  pollui\ 

vn.* 

25         Macr.  1 16,  33:  'Geminus  ait  diem  nundinarum  exactis  iam 
regibus  coepisse  celebrari,  quia  plerique  de  plebe  repetita  Seruii 

1  diem  integrum  Macr.  3  non  dicuntor  Gron.  unum  om.  Macr. 
quando  Gron,  4  partem  aliquam  Aldus  Gryph.  partem  aliqoam  illios  in 
urbe  consumunt  Macr,  12  interkalasse  P  13  tutidianus  P  tutid^anus  B 
16  M*.  Acilium]  Ian.  marcum  P  martiu  B  18  aetonico  sed  hunc  P 
19  in  •  P  lucio  BP  ponario  B^  20  fuulo  P  mentio  BP,  carr. 
Zeunius     interkalaris  P  interkalandi  B      25  c^pisse  P 


De  Yarronis  Antiqaitatam  rer.  hum.  libris  XXY.  125 

Tullii  memoria  parentarent  ei  nondinis.    Cni  rei  etiam  Varro 
con8entit\ 

vm* 

Macr.  1 15,  18:  ^Vt  antem  Idas  omnes  loui;  ita  omnes  Ka- 
lendas  lunoni  tributas  et  Yarronis  et  pontificalis  adfirmat 
auctorita8\  5 

Praeterea  Varronem  in  hoc  libro  de  eis  quoqne  dispntasse 
pnto,  quae  protnlit 

9.  de  diebus  hominum  causa  constitntis  de  1.  L.  VI  27 — 32 
coll.  53. 

Liber  XVIL 

De  mensihus. 

L* 
Censor.  22,  9 — 15:  'Nomina  decern  mensibus  antiquis  Bo- 
mulnm  fecisse  Faluius  et  lunins  auctores  sunt.    Et  quidem  duos 
primes  a  parentibus  suis  nominasse,  Martium  a  Marte  patre, 
Aprilem  ab  Aphrodite,  id  est  Venere,  unde  maiores  eius  oriundi 
dicebantur.    Proximos  duos  a  populo,  Malum  a  maioribus  natu,  10 
Ionium  a  iunioribus.   Geteros  ab  ordine  quo  singuli  erant,  Qnin- 
tilem  usque  Decembrem  perinde  a  numero.   Varro  autem  Ro- 
manos  a  Latinis  nomina  mensum  accepisse  arbitratus  auctores 
eorum  antiquiores  quam  urbem  fuisse  satis  argute  docet.    Ita- 
que  Martium  mensem  a  Marte  quidem  nominatum  credit,  non  15 
quia  Bomuli  fuerit  pater,   sed  quod   gens  Latina   bellicosa. 
Aprilem  autem  non  ab  Aphrodite,  sed  ab  aperiendo,  quod  tunc 
ferme  cuncta  gignantnr  et  nascendi  claustra  aperiat  natura. 
Malum  uero  non  a  maioribus,  sed  a  Mala  nomen  accepisse, 
quod  eo  mense  tam  Romae  quam  antea  in  Latio  res  diuina  20 
Maiae  fit  et  Mercuric.    lunium  quoque  a  lunone  potins  quam 
iunioribus,  quod  illo  mense  maxime  lunoni  honores  habentur. 

1  el]  in  Z'  10  9,  ]^ost  Maiam  om.  V  11  ceteris  DV  13  arbitran- 
tar  J)  arbitratur  dV,  corr,  lahti.  actores  D  autores  d  14  arkti  D  ar- 
kiti  d  arkyti  V,  corr.  Carrio      18  ferre  D  fere  Vvg.     22  mazimae  D 


126  PaulloB  Minch 

Qniotilem,  quod  loco  iam  apud  Latinos  faerit  qninto,  item  Sex- 
tilem  ac  deinceps  ad  Decembrem  a  numeris  appellatos.  Ce- 
ternm  lannarinm  et  Februariam  postea  quidem  additos,  sed 
nominibuB  iam  ex  Latio  sumptis;  et  lannarinm  ab  lano,  eni 

sadtribntns  est,  nomen  traxisse,  Febrnarinm  a  febrno.  Est 
febrnnm  qnidqnid  piat  pnrgatqne,  et  febrnamenta  pnrgamenta, 
item  febrnare  pnrgare  et  pnrnm  facere.  Febrnnm  antem  non 
idem  nsqneqnaqne  dicitnr :  nam  aliter  in  aliis  sacris  febrnatnT, 
boo  est  pnrgatnr.    In  hoc  antem  mense  Lnpercalibns ,  cnm 

10  Roma  Instratnr,  salem  calidnm  fernnt,  qnod  febrnnm  appellant, 

nnde  dies  Lnpercalinm  proprie  febmatns  et  ab  eo  porro  mensis 

Febrnarins  noeitatnr'. 

IL* 

Macr.  1 12y  13:  'Gingio  etiam  Varro  consentit  adfirmans 

nomen  Veneris  ne  snb  regibns  qnidem  apnd  Romanos  nel  La- 

15  tinnm  nel  Graecnm  fnisse ,  et  ideo  non  potnisse  mensem  a 

Venere  nominari\ 

ni* 

Macr.  I  12,  27sq.:  'Haec  {scil,  Medea,  scU.  Maia)  apnd 
Oraecos  17  d-eog  yvvaixeia  dicitnr,  qnam  Varro  Fanni  filiam 
tradit  adeo  pndicam,  nt  extra  yvvaixcjvlTiv  nnmqnam  sit  egressa 

20  nee  nomen  eins  in  publico  fnerit  anditnm,  nee  nimm  nmqnam 
niderit  nel  a  niro  nisa  sit,  propter  qnod  nee  nir  templnm  eins 
ingreditnr.  Vnde  et  mnlieres  in  Italia  sacro  Hercnlis  non  licet 
interesse,  qnod  Hercnli,  cnm  bones  Geryonis  per  agros  Italiae 
dnceret,  sitienti  respondit  mnlier  aqnam  se  non  posse  prae- 

25  stare,  qnod  feminamm  deae  celebraretnr  dies  nee  ex  eo  appa- 
ratn  niris  gnstare  fas  esset.  Propter  qnod  Hercnies '  factnms 
sacrnm  detestatns  est  praesentiam  feminamm  et  Potitio  ac 
Pinario  sacromm  cnstodibns  inssit  ne  mnlierem  interesse  per- 
mitterent\    Of.  Lact.  din.  inst.  I  22. 

1  loco  iam]  D  loiam  V  sextile  D  2  numis  appellatos  D  6  febnim 
DV  piat  D  ez  initio  superset,  d  expiat  Vvg.  7.  10.  febrom  DV 
13  cangio  ut  uidetur  P^  14  regolis  P  qnidem  romanonim  uel  P^ 
15  g<{cu  P^  mentem  B  18  HJ  Gudianus,  am.  B  0  P  TYNAIKeiA  B 
**•  tradit  P  19  TYNAIKCDNITIN  B  21  niderit  nee  P  23  gerionis  B 
gerrionis  P     25  deae]  di^  B^      27  potio  P 


K 


De  Yarronis  Antiquitatum  rer.  hum.  libris  XXV.  127 

IV.* 
Lyd.  de  mens.  IV  52  p.  88  B:  'Tfiv  Maiav  oi  Ttokkol  to 
vd(OQ  elvat  fiovlovrai  ....  Kal  ovx  H^io  Xoyov  6  Ba^^tav 
q)aivetai  wg  xal  fifiva  avad-ifxevog  avrfl '  ncvi^Get  yag  %ov  vrco- 
pgvxiov  vdarog  yivea&ai  aaXov  roig  (pikoa6q)Oig  doxei,  TtQwrrj 
di  koq%ri  zov  Matov  Ttaqa  ^Pwfxaloig  al  7ceQ\  aetOfiwv  Ixealai*.  5 

Praeterea  Varronem  in  hoc  libro  de  eis  qnoqne  dispntasse 
pntOy  qnae  protalit 

5.  de  mensium  nominibns  de  1.  L.  VI  33  sq. 


Liber  XVIII, 
De  annis. 

I  (3). 
Gharis.  I  77  K.:  'Baltens  mascnlino  genere  semper  dicitnr 
....  Plinias  tamen  unit  mascnlino  genere  nincninm  significarey 
neutro  antem  lora  ad  iigandnm  apta.  Sed  Varro  in  Scanro 
baltea  dixit  et  Tnscam  uocabulnm  ait  esse.  Item  hnmana- 
rum  XVm'.  10 

n(i). 

Ad  Romuli  initinm  plus  mille  et  centum  annorum  est. 

m.* 

Censor.  20,  2 — 6:  'Annum  aertentem  Romae  Licinius  qni- 
dem  Macer  et  postea  Fenestella  statim  ab  initio  duodecim  men- 
sum  fuisse  scripsernnt:  sed  magis  lonio  Gracchano  et  Fulnio 
et  Varroni  et  Snetonio  aliisqae  credendum,  qui  decem  men- 15 
sum  putarunt  fuisse ,  at  tunc  Albanis  erat,  unde  orti  RomanL 
Hi  decem  menses  dies  CGCIUI  hoc  modo  habebant:  Martins 
XXXI,  Aprilis  XXX,  Mains  XXXI,  lunins  XXX,  Qnintilis 

Xym,n  Oell.  I  16,3:  'Varro  in  XYIII  humauarum:  ad'  e.  q.  s. 
(octauo  dedmo]  libri  meliores,  in  octauo  decimo  Carrio  et  Gron.,  XYU 
humanarom  Rot.  Regius  Macr.  Hertz).  Of.  Macr.  1 5, 5. 


13  mensium  V     14-gracch*«o  d  graccho  V     17  CGCIII  DV 


128  Paulltts  Mirsch 

XXXI,  Sextilis  et  September  tricenos,  October  XXXI,  No- 
nember  et  December  XXX;  quorum  qnattnor  maiores  pleni, 
ceteri  sex  cani  uocabantur.  Postea  siue  a  Numa,  ut  ait  Fnl- 
uins,  siue,  at  lunias,  a  Tarqainio  XII  facti  sunt  menses  et 

5  dies  GGGLV,  quamnis  luna  XII  suis  mensibus  GGGLUII  dies 
uidebatur  explere.  Sed  nt  dies  anus  abandaret,  ant  per  in- 
prudentiam  accidit,  aut,  quod  magis  credo,  ea  superstitione 
qua  inpar  numerus  plenus  et  magis  faustos  habebator.  Gerte 
ad  annum  priorem  unus  et  qninquaginta  dies  ac^esserunt :  qui 

10  quia  menses  duo  non  explerent,  sex  illis  cauis  mensibus  dies 
sunt  singuli  detracti  et  ad  eos  additi,  factique  dies  LVII,  et 
ex  his  duo  menses,  lanuarius  undetriginta  dierum,  Februarius 
duodetriginta.  Atque  ita  omnes  menses  pleni  et  inpari  dierum 
numero  esse  coeperunt,  excepto  Februario,  qui  solus  cauus  et 

15  ob  hoc  ceteris  infaustior  est  habitus.  Denique  cum  intercala- 
rium  mensem  uiginti  duum  uel  uiginti  trium  dierum  altemis 
annis  addi  placuisset,  ut  ciuilis  annus  ad  naturalem  exaeqna- 
retur,  in  mense  potissimum  Februario  inter  terminalia  et  regi- 
fugium  intercalatum  est,  idque  diu  factum  prius  quam  senti- 

20  retur  annos  ciuiles  aliquanto  naturalibus  esse  maiores.  Quod 
delictum  ut  corrigeretur,  pontificibus  datum  negotium  eorum- 
que  arbitrio  intercalandi  ratio  permissa\ 

IV  (2). 

Gensor.  17, 15:  'Quid  apud  Varronem  legerim  non  tacebo, 
qui  libro  antiquitatum  duodeuicensimo  ait  fuisse  Vet- 
25  tium  Romae  in  augurio  non  ignobilem,  ingenio  magno,  cuiuis 
docto  in  disceptando  parem:  eum  se  audisse  dicentem,  si  ita 
esset  ut  traderent  historici  de  Romuli  urbis  condendae  auguriis 
ac  XII  uulturis,  quoniam  GXX  annos  incolumis  praeterisset 
populus  Romanus,  ad  mille  et  ducentos  peruenturum'. 


3  a  Noma]  annom  D     10  iUis]  his  V     dies  om.  V     11  LXII  DV 
12  fabmariuB  V      16  mensum  (u  in  ras.)  J)  mcnsu^m  d  mensiti  V     18  in- 
terminalia  V     21  dilectnm  D     25  ignorabilem  V    cuius  DV  eins  tn,  rec. 
in  V.  in  marg.       26  doctori  V  et  m.  rec.  in  D  doctiori  Lachmann, 
27  essent  D     tradebant  V     28  CXX]  ex  x  ^F 


V 


De  Varronis  Antiquitatum  rer.  hum.  libris  XXV.  129 

Praeterea  Varronem  in  hoc  libro  de  eis  qnoque  disputasse 
puto,  quae  protulit 

5.  de  intercalandi  ratione  in  epistolicis  qoaestionibus  teste 
Sern.  Georg,  I  43, 

6.  de  saeculis  in  libro  de  saecolis  teste  Censor.  17. 


Liber  XIX. 
De  aetate  urhis  Romae. 

I.* 
Censor.  21, 1 — 5:  'Nunc  uero  id  interuallnm  temporis  trao- 
tabo,  quod  historicon  Varro  appellat.    Hie  enim  tria  discri- 
mina  temporum  esse  tradit,  primum  ab  hominum  principio  ad 
cataclysmum  priorem,  quod  propter  ignorantiam  uocatur  adelon, 
secundum  a  cataclysmo  priore  ad  olympiadem  primam,  quod,  5 
quia  multa  in  eo  fabnlosa  referuntur,  mythicon  nominatur,  ter- 
tium  a  prima  olympiade  ad  nos,  quod  dicitur  historicon,  quia 
res' in  eo  gestae  ueris  historiis  continentur.    Primum  tempus, 
sine  habuit  initium  seu  semper  fuit,  certe  quot  annorum  sit 
non  potest  conprehendi.    Secundum  non  plane  quidem  scitur,  lo 
sed  tamen  ad  mille  circiter  et  sescentos  annos  esse  creditur. 
A  priore  scilicet  cataclysmo,  quem  dicunt  et  Ogygii,  ad  Inachi 
regnum  annos  circiter  CCCC  «  ♦ ,  hinc  ad  olympiadem  primam 
paulo  plus  CCC.    Quos  solos,  quamuis  mythici  temporis  po- 
stremos ,  tamen  quia  a  memoria  scriptorum  proximos  quidam  16 
certius  definire  uoluerunt.    Et  quidem  Sosibius  scripsit  esse 
CCCXCV,  Eratosthenes  autem  septem  et  quadringentos ,  Ti- 
maeus  CGCCXVU,  Aretes  DXIIU,  et  praeterea  multi  diuersei 

2  historicon  (con  in  ras,)  D  laroQixbv  vg.  4  quod  —  adelon  om,  V 
h  a  cataclysmo  priore  om.  V  9  quod  D  12  et  Ogygii]  L.  de  Ian.  ero- 
gycii  D  erogicii  V  et  om.  vg.  iachi  V  13  axmis  V  anni  sunt  lahn. 
13  in  lacuna  supplet  Hultsch:  computarunt,  hinc  ad  excidiam  Troiae 
annos  DCCC  coll.  Kettner,  uarr.  stud.  46  sg.  14  mytichi  V  17  emto- 
sthenes  DV  Timeus  D  itimeus  V  18  eretes  DV  Grates  lahn.  dClUl 
V^,  corr.  m.  2 

Leipgiger  Stadien.  Y.  9 


180  Panllas  Minch 

qnornm  etiam  ipsa  dissensio  incertam  esse  declarat.  De  tertio 
autem  tempore  ftdt  quidem  aliqaa  inter  anctores  dissensio  in 
sex  septemue  tantnmmodo  annis  uersata:  sed  hoc  qnodcom- 
qne  caliginis  Varro  discnssit,  et  pro  cetera  sua  sagacitate 
5  nunc  dinersamm  dnitatinm  conferens  tempora,  nunc  defectos 
eommque  interualla  retro  dinnmerans  emit  nemm  Incemque 
ostendit,  per  quam  nnmerus  certus  non  annomm  modo  sed  et 
diernm  perspici  possit^ 

n.* 

Pint.  Rom.  12:  ^^Ev  dh  roig  xata  Ba^^tova  rov  tpiXo- 
10  ao(pov  XQovoig,  avdqa  ^Pco^iaiiov  iv  laroQlijc  ^ifikiaxviTorov,  r^v 
TaQOVTLOQ  halQOQ  avTOv,  (piX6Goq>og  ^ihv  akkwg  xal  fia&T]' 
licniiwg,  a^cTo/ASvog  dh  rrjg  tcsqI  tov  Ttlvaxa  fied'orov  d-evjqlag 
h^exa  xal  doxciv  iv  avrij  TceQirrog  elvai.  Tovrq)  TtQovfiaXev 
6  Bd^^ojv  avayayeiv  ttjv  ^FiaiivXov   yiv€aiv  elg   fifiiqav  xai 

15  loQav,  in  TtSv  keyofiivcjv  aTCOteXeaiiaTtav  rteqi  rbv  aydqa  tcoitj- 
oafievov  tov  ovkXoyiOfidv ,  uioTteQ  at  tcJv  yetofieTQixtSv  vtprj- 
yovvzai  TCQofihjfiaTWV  avakvaeig '  T^g  yccQ  avrrjg  -d-ewQlag  elvai 
XQovov  T€  kafiovrag  avd-qdrcov  yevioewg  filov  TVQoeiTcetv  mal 
fil(p  do-d-ivrL  dnriqeiaai  xqovov.    ^Enolrjoev  ovv  to  TtQoaiax^hv 

20  6  Ta^ovTiog,  xal  ta  re  Tvdd'rj  xal  ra  ^€Qya  tov  avdqbg  iTCidwv 
xal  XQOVOV  ^orfjg  xai  iqoTtov  rekevtrjg  ycal  Ttdvra  ret  roiavra 
ovvd-elgy  ev  /idka  red'a^^rpwriog  nal  dvdQslwg  aiteiprjvaTO  rrjv 
fikv  iv  %fi  /atjtqI  yeyovivai  tov  'Pwfivlov  avXkrjXpiv  Ikei  TCQcirq) 
T'^g   devriqag  okvf^Ttiddog,    iv  fitjvl  xar'  AiyvTtTLovg  Xoidx 

25  tqItt]  xal  eixddi  T(}lrr]g  iiQag,  xa&^  ijv  6  ijhog  i^ikijce  Ttav- 
relfSg'  ttjv  d^  ifiq)avfj  yivsoiv  iv  (itjvl  Quivd^  TIl^^Qf  TtQcizr] 
fder^  eixdda  Ttegl  ^klov  avarokdg,  Kria^^vai  dh  Trjv  'Pw/irjv 
V7C^  ctvTOv  rfj  ivdrrj  Oaq^ov-^l  /ATjvog  loTafiivov  fieza^  div- 
tiqag  wQog  xal  TQlTTjg '  iTtel  xal  7c6keo)g  tvxtjv,  vioTteQ  dvd'Qci- 

^Ttov,  xvQiov  ex^iv  oiovrai  xQ^vov,  «c  vt^g  TtQwrrjg  yeviaetjg 
TtQog  Tag  Tuiv  aoTiQiov  inoxdg  -d-ewQov^evov,  u4kkd  Tovra  /ikv 
iawg  xal  TOf  ToiavTa  Tiff  ^ivq)  xal  7t€QiTT(f)  TCQoad^eTai  fiaXXov 
rj  did  TO  ^vd'iSdeg  ivoxkrjaei  Tovg  ivTvyxdvovTag  avTolg^ , 

5  conterens  DV       23  yByovivat  tov  'Pa/ivlov]  Vat  tov  *Paffivlov 
ytyovdpai  v 


De  VarroBis  Antiqaitatain  rer.  hum.  libris  XXV.  181 

m.* 

Lyd.  mag.  I  2  p.  1 22  B :  ^!dvvovTai  roiyaQovv  Ix  vfjg  Aiveiov 
Iftl  njv  ^Izaklav  Ttaqodov  ewg  rod  nokiO^ov  t^q  ^Ptifirjg  iviav^ 
Tol  -d"'  nal  a  xal  v  xcera  Karwva  rov  TiQuirov  TLoi  Bd^^tjva 
Tovg  ^Fiofxaiovg* . 


'     Liber  XX. 
De  re  puhlica. 

1(1). 

Et  ea,  quae  ad  mortales  pertinent,  quadrifariam  disper-5 
tierim:  in  homines,  in  loca,  in  tempora,  in  res. 

n(3). 

Omnes  Tarquinios  eiecerunt,  ne  qnam  reditionis  per  gen- 
tilitatem  spem  haberent. 

m. 

Ad  milites  facit  reuersiones. 

IV  (2). 

Neqne  idonei  ciues  aliqnid  habent  antiqoius  salnte  commnni.  lo 

V  (12). 
Secundum  leges  auitas  et  patrias. 

XX,  I  Non.  92,14:  'Quadrifariam.  Yarro  rerum  humanarum 
lib.  XX:  e  t  ea'  e.  q.  b.  (rhetoricorum  omnes  codcL,  corr.  Popma  et  Mer- 

ceros).    II.  m  Nod.  222, 16:  'Reditus  generis  masculini.   Yergilius 

Feminino.  M.  TuUius  ....  Yarro  rerum  humanarum  Ubro  XX:  omnes 
—  haberent  Idem  in  eodem:  ad'  e.  q.  s.  lY  Non.  425,  32:  'Anti- 
q  u  i  0  r ,  melior.    Yarro  rerum  humanarum  llbro  XX :  n  e  q  u  e'  e.  q.  s. 

Y  Non.  161,  7:  'Patrium,  ut  auitum.  Yarro  Manio Idem  rerum 

humanarum  lib.  XX:  secundum' e.q.s.  (de  re  rustica  com.  Lipsius, 
corr.  Popma). 


5  mortalis  vg,  7  omnis  vg,  Tarquilinios  L  eicerent  uel  eiice- 
rent  vg^  nee  quam  redditionis  L  11  leges  habitaaset  patritas  codd. 
auitas  et  coni.  Roth, 

9* 


182  Paollus  Mirsch 

VI  (5). 

Praeterqaam  dnobas  in  primis  est,  scriptmn  [balbe], 

spectare  nelit  potius  qaam  uolnntatem,  debeam  non  datnm  di- 

cere  magistratam. 

VU  (10), 

Qui  in  ordine  erat,  is  aes  militare  merebat. 

Vin  (11).  • 
5         In  conoiuiis  qai  sunt  institnti  potandi  modimperatores. 

IX  (6). 
Eo  die  cis  Tiberim  redenndum  est,  quod  de  coelo  auspi- 
carl  ius  nemini  sit  praeter  magistratam. 

X(9). 
Vt,  consules  ac  praetores  qui  sequuntur  in  castra,  accensi 
dicti,  quod  ad  necessarias  res  saepius  acciantur  ueluti  accersiti. 

VI  Non.  80,7:  'Balbe,  obscure.  Varro  rerum  humananun  lib.  XX: 
Praeterquam' e.  q.  8.  YII  Non.  345, 4: 'Meret,  humillimum  et  sordi- 
dissimum  quaestum  capit,  et  ob  mercedem  laborem  uel  infamiam  corporis 
locat:  unde  et  meritorii  et  meretrices  dicuntur.  Varro  rerum  humananun 
lib.  XX:  qui'e.  q.  8.  VIII  Non.  142,5:  'Modimperatores,  quasi  modum 
imperantes.  Varro  rerum  humanarum  lib.  XX:  in  —  modimperatores; 
[id  est]  magistri'.  IX  Non.  92, 8:  'Cis  positum  pro  citra.  Sallustius  .  . . 
Varro  rerum  hum.  lib.  XX:  eo'e.q.s.  (rhetoricorum  codd.,  corr. 
Popma).  X  Non.  59,  2:  'Accensi  genus  militiae  est  administrantibus 
prozimum.  Varro  rer.  hum.  Hb.  XX:  ut  —  accersiti.  Quos  nunc  dl- 
cimus  deputati'  (rhetoricorum  codd.,  corr.  Scaliger). 


1  lacunam  ineunte  exemplo  innuit  Mercer,  scriptum  balbe:  spectare 
Riccobon.  Popma  4  sordidissimum  quaestum  capit.  Varro  —  merebat, 
et  ob  mercedem  laborem  uel  infamiam  corporis  locat'  vg.,  corr,  Merc, 
prob.  GerL  ed.  Lucil.  inordine  ratis  es  H  ratis  est  P  inordinerat  is  es 
Gerh  miJitia  meraebat  P  ratis  aes  mil.  ed.  1476,  corr,  Merc.  5  modi- 
peratores  codd.,  corr.  Popma  quis  instituti  fF  Merc,  putendi  codd. 
putandi  Bentin.  Aid.  Junius,  corr.  Merc,  modiperatores ,  magistri  Gerl, 
mod.  potandi  magistri  Passer  pot.  mod.  Gothof.  magistri  ut  glosiema  del 
Quick.  6  redeundum  —  auspicari  om.  P  spicari  P  auspidari  W.  lun, 
marg.  7  magistrum  codd.,  corr.  Aid.  8  secnntnr  codd,  9  uelut  ac- 
cersita  P  accensiti  L  Aid.  lun,  —  Tribuit  Varroni  sequentia  uerba  quos 
nunc  dicimus  deputati  Merc,  non  autem  Gerl. 


De  Yarronis  Antiqaitatam  rer.  hum.  libris  XXY.  133 

XI  (8). 

Quod  nerbum  censeo  et  arbitror  idem  poterat  ac  nalebat. 

XII  (7). 

Gum  uenerbt  censores,  inter  se  sortirent. 

Xm  (13). 
Ne  quia  lictorem  spurcum  hominem  liberum  prehendere 
iossisse  uelit.  -,-^  .  . 

Decemuiri  cum  fuissent  arbitrati,  ui  nos  nundinnm  di-5 
uisum  habuisse.  

Praeterea  Varronem  in  hoc  libro  de  eis  quoque  disputasse 
pnto,  quae  protulit 

15.  de  magistratuum  nominibus  de  1.  L.  V  80 — 82, 

16.  de  consulibus  et  praetoribus  in  II.  libro  de  uita  p.  R. 
teste  Non.  24, 

17.  de  censoribus  ibidem  eodem  teste  1.  c.; 

18.  de  uerbis  quarto  et  quartum  praetorem  fieri 
in  disciplinarum  libro  quinto  teste  Gell.  X  1,  6  coll.  Non.  435. 


Liber  XXI. 
De  magistratuum  imperio  et  potestate. 

I  (lib.  XIX  fr.  3). 
Qell.  XI  \y  5:  'Vocabulum   autem   ipsum   multae  idem 
M.  Varro  in  uno  uicesimo  rerum  hnmanarum  non  La- 

XI  Non.  519, 22:  'Gensere  et  arbitrari  ueteres  cognadone  quadam 
Bocia  ac  similia  uerba  esse  uolaerunt.  Varro  rer.  hum.  lib.  XX:  quod' 
e.  q.  s.  (de  rustica  P  GerL  de  rustica  WV  Merc,  de  republica 
Aid.  Ian.  de  uita  p.  R.  lun.  in  marg.,  corr.  Popma).  Xn  Non.  471,  1: 
'Sortirent,  pro  sortirentur.  Varro  rer.  hum.  lib.  XX:  Cum'  e.  q.  s. 
Xni  Non.  394,  4:  Spurcum,  sacrum  aut  sanguinarium.  Afranius  . . .  . 
Varro  lib.  XX  rer.  hum.:  ne'  e.  q.  s.  XIV  Non.  214,  33:  'Nundinae 
generis  sunt  feminini.  Varro  ....  Masculini.  Lucilius  ....  Varro  Gtoonto- 
didascalo  ....    Idem  rerum  hnmanarum  libro  XX:  decemuiri'  e.  q.  s. 

2  sortiant  codd,  sortiunt  Od,  Muller.  3  nee  quis  P  lectorem  vg,, 
corr.  Muret,  5  arbitrati]  edd,  arbitrari  codd,  nines  codd,  Merc,  binos  Q 
Aid,  lun.,  corr.  Guyet 


184  Paullos  Minch 

tinnm,  sed  Sabinum  esse  dicit,  idqne  ad  soam  memoriam 
mansisse  ait  in  lingua  Samnitiom,  qui  sunt  a  Sabinis  orti\ 

n(i). 

In  magistratu  habent  alii  aocationemy  alii  prensionenii  alii 
nentram;  nocationem,  at  consules  et  ceteri,  qui  habent  im- 
5  perinm ;  prensionem,  ut  tribuni  plebis  et  alii,  qui  habent  nia- 
torem;  neque  nocationem  neque  prensionem,  at  qnaestores  et 
ceterii  qui  neqne  lictorem  habent|  neque  uiatorem.  Qui  noca- 
tionem habent,  idem  prendere,  tenere,  abducere  possunt,  et 
haec  omnia  sine  adsunt  quos  uocant  sine  acciri  iusserunt.    Tri- 

10  buni  plebis  nocationem  habent  nuUam ;  neque  minus  multi  im- 
periti,  proinde  atque  haberent,  ea  sunt  usi;  nam  quidam  non 
modo  priuatum,  sed  etiam  consulem  in  rostra  uocari  iusserunt. 
Ego  triumuirum  nocatus  a  Porcio  tribuno  plebis  non  ini,  auc- 
toribus  principibus,   et  uetus  ins  tenui.     Item  tribunus  cum 

15  essem ,  uocari  neminem  iussi ,  nee  uocatum  a  coUega  parere 

inuitum. 

UI(2). 

Qui  potestatem  neque  uocationis  populi  uiritim  habent, 

neque  prensionis,  eos  magistratus  a  priuato  in  ins  quoque  uocari 

est  potestas.    M.  Laeuinus,  aedilis  curulis,  a  priuato  ad  prae- 

20  torem  in  ius  est  eductus,  nunc  stipati  semis  publicis  non  modo 

prendi  non  possunt,  sed  etiam  ultro  submouent  populum. 

IV. 
Gell,Xmi3,5:  'Hoc  (sciLJragm.III)  Varro  in  ea  libri 
parte  de  aedilibus,  supra  autem  in  eodem  libro  qnaestores 
neqne  nocationem  habere  neque  prensionem  dicit'. 


II  GeU.  Xni  12, 5  sq.:  'Id  ipsum  postoa  in  M.  Yarronis  rerum  huma- 
narum  uno  et  uice&imo  libro  enarratiuB  scriptum  inaenimus,  aerbaqae  ipsa 
super  ea  re  YarroniB  adscripsimos :  in  magistratu,  inquit,  habent' 
e.  q.  8.  ni  Gell.  XIII  13,4:  'Sed  ^o,  qui  turn  adsiduus  in  libris  M.  Yar- 
ronis fiii,  cum  hoc  quaeri  dubitarique  animaduertissem ,  protuU  unum  et 
uicensimum  rerum  humanarum,  in  quo  ita  scriptum  fuit:  qui'  e.  q.  s. 


10  neque  eo  minus  cani.  Gron.  m  ann,    19  a  priuato  et  praetore  Beg. 


De  Yarronis  Antiqaitatam  rer.  hum.  libris  XXY.  185 

Praeterea  Varronem  in  hoc  libro  de  eis  qnoque  dispntasse 
pntO|  quae  protulit 

5.  de  mnlta  et  poena  de  1.  L.  V  177, 

6.  de  mnlta  in  libro  prime  qnaestionnm  epistolicarnm  teste 
Feat.  142*21, 

7.  de  consnlis  in  delectu  imperio  in  Gerontodidascalo  teste 
Non.  19, 

8.  de  magistratnnm  honoribus  in  libro  decimo  remm  dini- 
narum  teste  Macr.  VI  4,  S, 

9.  de  eis,  qui  senatnm  habeant  in  libro  quarto  epistoli- 
carnm qnaestionnm  teste  Oell.  XIV  7,  4 — 6.  8,  2. 


Liber  XXII. 
De  hello  et  pace. 

I  (lib.  XIX  fr.  1). 

Indutiae  sunt  pax  castrensis  pancomm  diernm.  i 

II  (lib.  XIX  fr.  2). 
Indutiae  sunt  belli  feriae. 

in. 

Sem.  Aen.  IX  606:  ^Flectere  autem  uerbo  antiquo  usus  est; 

nam  equites  apud  ueteres  Jlexuntes  uocabantur,  sicut  ait  Varro 

rerum  humanarum  .  5 

IV.* 

Sem.  Aen.  VII  664:  'Dolo  est  aut  flagellum,  intra  cuius 

nirgam  latet  pugio,  aut  secundum  Varronem  ingens  contus 

cum  ferro   brenissimo.    Dolones  autem  a  fallendo  dicti  sunt, 

quod  decipiant  ferro,  cum  speciem  praeferant  ligni\ 

v.* 

Sem.  Aen.  XI  502:  ^  Varro  turmam  triginia  sea;  equites  10 
posuU\ 

XXII,  I.  II  Gell.  1 25, 1 :  DuobuB  modis  M.  Varro  in  libro  homanarain, 
qui  est  de  bello  et  pace,  indutiae  quid  sint  definit:  indutiae  sunt, 
inquit,  pax  —  dierum.  Item  alio  in  loco:  indutiae  sunt,  inquit, 
belli'  e.q.  B. 


136  Paallos  Mirsch 

VI. 

Seru.  Aen.  XII 121:  'Varro  rerum  humanarum  duo 

genera  agminum  dicit:  quadratum,  quod  immixtis  etiam  iumentis 

incedii,  ut  ubiuis  possit  considere;  pUatUm  alterumy  quod  sine 

iumentis  incedit,  sed  inter  se  densum  est,  quo  facilius  per  m- 

5  iquiora  loca  tramittatur  . 

VU.* 

Sparnniy  telnm  missile,  a  piscibas  dncta  similitadine,  qui 

spari  uocantur. 

VIII.* 

Plut.  Rom.  16:  ^^O^clfita  dk  %a  oxvla,  (prjai  Bd^^wv,  xa- 

-d-OTi  xal  T^v  Tteqtovaiav  OTtBy,  Xiyovaiv\ 

IX.* 

10  Val.  Max.  in  2,  24:  ^Sed  quod  ad  proeliatorom  excellen- 
tem  fortitadinem  adtinet,  merito  L.  Sicci  Dentati  commemoratio 
omnia  Romana  exempla  finierit,  cnios  opera  honoresque  ope- 
ram  ultra  fidem  ueri  exeedere  indicari  possent,  nisi  ea  certi 
auctoreSy  inter  quos  M.  Varro,  monumentis  suis  testata  esse 

15  nolnissent.  Quern  centies  et  nicies  in  aciem  descendisse  tra- 
dnnt,  eo  robore  animi  atque  corporis  ntentem,  at  maiorem 
semper  nictoriae  partem  traxisse  uideretnr;  sex  et  triginta 
spolia  ex  hoste  retaiisse,  quorum  in  numero  octo  fuisse,  cum 
quibus  inspeetante  utroque  exercitu  ex  prouocatione  dimicassety 

20  XUn  ciues  ex  media  morte  raptos  seruasse ,  quinque  et  XL 
unlnera  pectore  excepisse,  tergo  cicatricibus  uacuo;  nouem 
triuQq)hales  imperatornm  currus  secutum,  totius  ciuitatis  oculos 
in  se  numerosa  donorum  pompa  conuertentem.  Praefereban- 
tur  enim  aureae  coronae  octo,  ciuicae  XIIII,  murales  tres, 

25  obsidionalis  una,  torques  LXXXIII,   armillae  GLX,   bastae 

VII  Seru.  Aen.  XI 682:  *  Varro  ait:  sparuin  e.  q.  b. 

11  Sentii  in  ras,  A  Sentins  Paridi  est  Sicinii  B  Tort,  siccinei  E  ucii  r 
13  exeedere]  se  extendere  D  14  suis  om,  r  15  uoloisset  C  et  pr,  A 
uicesies  B  uigesies  E  et  corr,  C  Torr,  acie  BCD  17  XXYI  spolia  Par, 
IS  retuliaset  C  19  probatione  BCDP  et  pr,  ^  21  in  pectore  C  VIII 
triomphales  Par.  24  Xlin  om.  E  25  torques  GIXXXIII  ABCEG  Torr. 
dIXXXni  in  ras,  D     bastae  XVUD  E 


De  Yarronis  Antiqnitatum  rer.  ham.  libris  XXV.  137 

XVin,  pfaalerae  XXV,  oniameDta  etiam  legioni,  nedum  militi 

satis  multa'. 

X.* 

Fesi  189M:  ^M.  Varro  ait  opima  spolia  esse,  etiam  si 

manipalaris  miles  detraxerity  dammodo  duel  hostiom,  —  sed 

prima  esse^  quae  dux  dud;  neque  enimy  quae  a  duce  capta  —  5 

non  sint,  ad  aedem  louis  Feretri  poni,  testimonio  esse  libros 

pontificnm,  in  qnibos  sit:  pro  primis  spoliis  boue,  pro  secandis 

solitanrilibns,  pro  tertiis  agno  pnblice  fieri  debere.    Esse  etiam 

Pompili  regis  legem  opimomm  spoliorum  talem :  cuius  anspicio 

classe  procincta  opima  spolia  capiuntur,  loui  Feretrio  bouem  lo 

caedito ,  qui  cepit ,  aeris  CGC  darier  oportet.    Secunda  spolia, 

in  Martis  aram  in  campo  solitaurilia  utra  uoluerit  caedito,  qui 

cepit,  ei  aeris  GO  dato.    Tertia  spolia,  lanui  Quirino  agnum 

marem  caedito,  G,  qui  ceperit,  ex  acre  dato.    Cuius  auspido 

capta ,  dis  piaculum  dato.    Ops  dea  . . . ,  huius  aedis  lex  nulla  15 

extat;  neque  templum  habeat  necne  scitur\ 

XI. 
Gum  in  agonibus  herbam  in  modum  palmae  dat  aliquis 
ei|  cum  quo  contentere  non  conatur,  et  fatetur  esse  meliorem. 

xn.* 

Seru.  Bucol.  VIII  12:  ^Lauro  autem  triumphantes  coronan- 
tur,  hedera  poetae  ....    Cur  tamen  triumphantes  lauro  coro-  20 

XI  Seru.  Aen.  ym  128:  'Hinc  est  iUud  prouerbium  herbam  do,  i.  e. 
cedo  uictoriam.  QuodVarro  in  antiquitatis  libris  ponit:  cum'e.  q.  s. 
(etiis  Guelf.I  in  Aetiis  LY  Yob.  Steph.  inoetas  Lips.).  Cf.  Mythogr. 
Lat.III10,6. 

1  pharetre  ABDEr  pharatre  C  patents  pr.  Par,  pharetras  carr.  Par, 
XXXY  Par,  4.  5  iacunam  suppl  Hertzberg,  Philol  1846  p,  331  sqq. 
hostiam  -  ea  detraxerit . . .  Quod  autem  omnia  spolia  solita  —  non  MuU. 
secutus  Sigonium  et  Brissonium  7  bouem  cod,,  carr.  A.  Aug.  9  compelli 
reges  cod,,  carr.  A,  Aug.  10  Feretrio  darier  oporteat  et  bouem  cod,,  corr. 
Seal,  et  Vrs,  11  CC  cod.,  corr.  Vrs,  daner  oportet  om,  cod.  12  in 
campo]  in  om.  Aid.  qui  —  dato  om.  cod. ,  suppl,  Vrs,  13  lano  Aid, 
vg,  Vrs,  in  marg.  14.  15  cuius  —  dato  om  vg.  Ops  dea  suppl.  Matt, 
16  habeant  marg.  A,  Aug.  neque  cod,,  corr.Scalig.  18  cupit  alii  cona- 
batur  Mythogr, 


188  Paullos  Minch 

neniur,   haec  ratio  est:  quoniam  apud  ueteres  a  laude  habuit 
nomen,  nam  laudum  dicebant;  uel  quod  hanc  in  manu  habuit 
luppiter,  quando  Titanas  uicit;  uel  quod  ea  arbore  praefecti 
militum,  Fidenatibus  uictis,  se  coronassent  sub  Ronudo;  uel 
5  quod  semper  uireat.    Hedera  autem  ideo  coronantur  poetae, 
quoniam  poetas  saepe  uino  plurimo  manifestum  est  uti,  sicut 
et  de  Ennio  ait  Hor alius  (epist.  1 19,  7),   et  Lyrici  omnes  in 
suis  carminibus  loquuntur,   et  haec  herba  nrmium  frigida  est, 
et  uini  calorem  temperate  nam  ideo  et  capiti  imponitur.    Varro 
10  ait  Liberum  patrem  propter  calorem  uini  hedera  coronatum. 
Idem  Varro  etiam  Musas  ait  hedera  coronari^. 

XIIL* 

Sera.  Aen.  V  269:   'Significat  lenmiscatas  coronas,  quae 

sont  de  frondibas  et  discoloribos  fasciis,  et  sicut  Varro  dicit 

magm  honoris  sunt". 

XIV.»» 

15         Plin.  XVI  7:   'Cedunt  his  {sciL  ciuicis  coronis)  morales 

uallaresque  et  aureae,  qnamquam  pretio  antecedentes,  cednnt 

et  rostratae,  qaamuis  in  daobus  maxime  ad  hoc  aeoi  celebres : 

M.  Varrone  e  piraticis  bellis  dante  Magno  Pompeio,  itemqne 

M.  Agrippa  tribuente  Gaesare  e  Siculis,  quae  et  ipsa  piratica 

20  fiiere'. 

XV.* 

Plin.  XXII  13:   'Aemiliannm  quoque  Scipionem  Varro 

anctor  est  donatum  obsidionali  in  Africa  Manilio  console  III 

cohortibos  seroatis  totidemqoe  ad  seroandas  eas  edoctis'. 


XVI.** 

Gell.  V  6:   'Militares  coronae  moltifariae  sunt    Qoarom 

25  qoae  nobilissimae  sont ,  has  f erme  esse  accepimos :  triompha- 

lem,  obsidionalem  y  cioicam,  moraleniy  castrensenii  naoalem; 

est  ea  qooqoe  corona,  qoae  ooalis  dicitor,  est  item  postrema 


13  £uciis]  L  fuceis  reUqui  14  magni  honoris  sont]  m  contexiu 
amissa  in  marg,  suppL  I  18  Pompe  D^G  itemque]  quae  D^Gd  22  m] 
R  am,  r 


V 


De  Yarronis  Antiqaitatain  rer.  hum.  libris  XXY.  139 

oleaginea,  qua  Qti  solent,  qui  in  proelio  non  faeront,  sed  trium- 
pbnm  procurant 

IMomphales  coronae   sunt  aureae,  quae  imperatoribiiB 
ob  bonorem  triumpbi  mittantur.    Id  uulgo  dicitnr  aaram  co- 
ronarimn.    Haec  antiquitas  e  lanru  erant,  post  fieri  ex  aoros 
coeptae. 

Obsidionalis  est,  qnam  ii,  qui  liberati  obsidione  sont,  dant 
ei  dnei,  qni  liberanit.  Ea  corona  graminea  est,  obsemariqne 
solitnm,  nt  fieret  e  gramine,  quod  in  eo  loco  gnatam  esset, 
intra  qnem  clausi  erant,  qui  obsidebantar.  Hanc  coronam  10 
gramineam  senatus  popolosqae  Romanos  Q.  Fabio  Maximo 
dedit  bello  Poenoram  secundo ,  quod  orbem  Bomam  obsidione 
hostinm  liberasset. 

Cioica  corona  appellatur,  quam  ciais  cini,  a  qao  in  proelio 
seruatns  est ,  testem  nitae  salutisqne  perceptae  dat.    Ea  fit  e  15 
fronde  qnemea,  quoniam  cibns  uictosque  antiquissimos  qner- 
ens  capi  solitns ;  ftiit  etiam  ex  ilice,  quod  genus  superior!  pro- 
ximum  est,  sicuti  scriptum  est  in  quadam  comoedia  Gaecilii. 

Adu^hitur,  inquit,  cum  iligne&  corona  et  cbl&myde  di 

uestr&m  fidem!  20 

Masurius  autem  Sabinus  in  undecimo  librorum  memoria- 
lium  ciuicam  coronam  tum  dari  solitam  dicit,  cum  is,  qui  ciuem 
seruauerat,  eodem  tempore  etiam  hostem  oceiderat  neque  locum 
in  ea  pugna  reliquerat 

Muralis  est  corona ,  qua  donatur  ab  imperatore ,  qui  pri-  25 
mus  murum  subiit  inque  oppidum  hostium  per  uim  ascendit; 
idcirco  quasi  muri  pinnis  decorata  est.  Gastrensis  est  corona, 
qua  donat  imperator  eum ,  qui  primus  hostium  castra  pugnans 
introiuit;  ea  corona  insigne  ualli  babet.  Naualis  est,  qua  do- 
nari  solet  maritimo  proelio,  qui  primus  in  hostium  nauem  uiao 
armatus  transiluit;  ea  quasi  nauium  rostris  insignita  est.  Et 
muralis  autem  et  castrensis  et  naualis  fieri  ex  auro  solent. 


5  hac  antiqaitiu  laarea  Bott  hae  ant.  lanreae  erant  coni,  Gron. 
1 1  generatum  Gron.  12  Romanam  Idncolniensis  16  qnema  Gron,  anti- 
quis  Bolitiis  fuit  capi  Jtott.  quemus  Grotu  17  solitos  ait:  etiam  Gron, 
19  adaehontor  Gron,     26  ascendent  Reg,  escendit  Groti, 


\ 


140  Panllas  Mirsch 

Qualis  corona  mnrtea  est:  ea  ntebantar  imperatores,  qui 
oaantes  arbem  introibant.  Ouandi  ac  non  triumpbandi  cansa 
est,  cam  aut  bella  non  rite  indicta  neque  cnm  iusto  hoste  gesta 
snnt|  aut  hostiam  nomen  hnmile  et  non  idonenm  est,  ut  ser-  * 
5  nomm  piratommque,  aut,  deditione  repente  facta,  'inpuluerea' 
ut  dici  solet,  incruentaque  uictoria  obuenit.  Gui  facilitati  aptam 
esse  Veneris  frondem  crediderunt,  quod  non  Martins,  sed  quasi 
Venerius  quidam  trinmpbus  foret\ 

Cf.  PUn.  Vn  103.  115.  XV  125  sq.  135.  XVI  7—14.  XXI 

10  4—1 1.  XXTT  6—13.  XXXm  11.  38.    Paul.  42  u.  ciuicam,  57 

castrensi,  144  Myrtea,  192  Oleagineis,  195  Oualis,  367  trium- 

pbalis.  Fest.  162^  u.  Naualis,  190^  Obsidionalis.   Val.  Max.  m 

6,  5.  II  8,  7.    Plut.  qu.  R.  92.    Seru.  Aen.  VI  772. 


Praeterea  Varronem  in  boc  libro  de  eis  quoque  disputasse 
puto,  quae  protulit 

17.  de  bellis  piis  in  II  libro  de  uita  p.  R  teste  Non.  529, 

18.  de  fetialibus  in  lU  libro  de  uita  p.  R.  eodem  teste  1. 1., 

19.  de  tropaeis  in  Bimarco  teste  Non.  55, 

20.  de  pace  in  II  libro  de  uita  p.  R.  teste  Non.  149, 

21.  quomodo  castris  locum  ceperint  in  Galeno  teste  Seru. 
Aen^IX  53, 

22.  de  re  militari  de  1.  L.  V  86—91, 

23.  de  praeda  de  1.  L.  V  178, 

24.  de  tribunis  aerarii  et  stipendio  de  1.  L.  V  181  sq., 

25.  de  adscriptiuis  de  1.  L.  VII  56, 

26.  de  ferentariis  de  1.  L.  VII  57, 

27.  de  rorariis  de  1.  L.  VII  58.   cf.  Non.  553  e  lU  libro 
de  uita  p.  R., 

28.  de  delectu  in  III  libro  de  uita  p.  R.  teste  Non.  57, 

29.  de  optionibus  ibidem  teste  Non.  68, 

30.  de  accensis  ibidem  teste  Non.  520, 

31.  de  militari  sepimento  de  r.  r.  I  14,  2, 

32.  de  armis  et  belli  instrumentis  del.  L.  V  115 — 117, 


5  in  puluere  aut  codd. 


De  Varronis  Antiquitatum  rer.  hum.  librls  XXY.  141 

33.  de  triumpho  de  1.  L.  VI  68, 

34.  de  stipendio  in  II  libro  de  nita  p.  R.  teste  Nod.  532, 

35.  de  lancea  in  libro  XIV  rerum  dininarnm  teste  Gell. 
XV  30,  7, 

36.  de  armatura  Romanoram  antiqaissima  in  Imaginibus 
teste  Lyd.  de  mag.  I  12  p.  129  B, 

37.  de  corona  nanali  in  epistolicarum  quaestionum  libro  I 
teste  Chans.  138,  4. 


Liber  XXIII, 
D  e    in  di c  i i s. 

I  (Inc.  fr.  3). 

Ut  etiam  mntant  ii,  qui  ones  duos,  non  duas  dicnnt,  Ho- 1 
merum  secuti,  qui  ait  (11.  ¥^31)  noXkol  <J*  o'ieg, 

n  (Inc.  fr.  2). 

M,  Terentio,   quando  citatus  neque  respondit  neqne  ex- 
cusatus  est,  ei  ego  unum  ouem  mulctam  dico.  4 


Praeterea  Varronem  in  hoc  libro  de  eis  quoque  disputasse 
puto,  quae  protulit 

3.  de  iudice  de  1.  L.  VI  61, 

XXni,  I.  II  Non.  216,  24:  'Oues  generis  feminini,  ut  plerumque. 
MasculinL  Yarro  rerum  humanarum  lib.  XXIII:  ut  —  o'Ces,  Idem: 
M.  Terentio*  e. q. s.  (rerum  diuinarum  codd.,  corr. Popma  XXIII] 
HW  Merc.   XXII  Q  XXVII  L  Aid.  Ill  lun.).   Cf.  GeU.XI  1,4. 


1  mutantibus  qui  codd,  Merc,  est  nutantibus  ms.  lun,  etiam  putanti- 
bus  Aid.  lun,  ut  aestimantibus  uel  notantibus  coni,  lun.  ut  et  apud  anti- 
quos  Canter,  multantibus  Grotof,  ut  est  a  mulctantibus  coni.  uir  ductus 
in  marg.  lun.  2  secutos  omnes  secutis  coni.  Grotof.  ^romoi  aoes  H 
nofioi  B  OBS  W  HOMOI  L  noUai  ms.  lun,,  corr.  lun.  firfi*  oie'e  t«  edd, 
3  M.  om.  codd.,  suppl.Iun.  excitatus  omnes,  corr.Bentin.  4  eum  ego 
codd,  corr.  lun,  mg,      ei  delet  Brisson. 


\ 


142  PaaUoB  Minch 

4.  de  lege  in  Manio  teste  Non.  147, 

5.  de  actionibns  cinilibus  de  1.  L.  VI  86—95. 


Liber  XXIV. 
De  actionihus  cum  populo  et  senatu. 

Fragmentum  non  exstat,  sed  Varronem  in  hoc  libro  de 
eis  qaoqne  dispntasse  puto,  quae  protolit 

1.  de  'oUa  centuria'  de  1.  L.  VII  42, 

2.  'adsentior'  senatores  dixisse  de  1.  L.  VIII  teste  Gell. 
II  25,  9, 

3.  de  comitio  in  Sexagessi  teste  Non.  212, 

4.  de  senatn  babendo  in  IV  libro  epistolicarnm  qnaestio- 
nnm  teste  Gell.  XIV  7,  8—11, 

5.  de  pedariis  in  Hippocyone  teste  Gell.  Ill  18,  5. 


Liber  XXV. 
De  rebus  in  usum  publicum  inuentis, 

I* 
1         Plin.  XXXUI  52 :  'Talentnm  Aegyptium  pondo  LXXX  pa- 
tere  M.  Varro  tradit\ 

n.* 

Plin.  XXXV  136:  'Talentum  Atticum  Xvi  taxat  M.  Varro  . 

m.* 

Seru.  V  112:  'Talenti  secundum  uarias  gentes  uarium  pon- 

5  dus  est:  sed  apud  Romanes  talentum  est  septuaginta  librae. 

Talentum  uero  Aegyptium  pondo  octoginta  patere  Varro  tradii. 


1.  2  patere  M.]  DetL  paterem  V  patere  r  3  taxat  M.]  Boiomannus 
taxatum  C  M.]  ^  6  Talentum  e.  q.  s.  m  solo  DresdenH  Ubro  octaa- 
ginta  cod. 


De  yarronis  Antiqnitatmn  rer.  hum.  libris  XXV.  148 

Talentum  pro  bilance,  sicut  Hamerus  {IL  H  69}  x^aeia  Ttarfj^ 
hlraive  raXavra,  Talentum  autem  mmarum  LX,  tnina  drwh" 
tnarum  C,  drachma  oholorum  VI^  obolus  aera  conimet  FT,  aes 
minuta  VI\ 

IV  (1). 

Ego  anaQTa  apnd  Homenim  non  plus  spartam  significare  5 
pnto,  qaam  CTtaQrovg,  qai  dicontur  in  agro  Thebano  nati.  In 
Graecia  sparti  copia  modo  coepit  esse  ex  Hispania.  Neqne 
ex  ipsa  facnltate  nsi  Libnrni ;  Sed  hi  plerasqae  nanes  loris  sne- 
bant,  Graeci  magis  cannabo  et  stnppa  ceterisqne  satiuis  rebns, 
a  qnibns  CTtd^a  appellabant.  lo 

V* 
Sern.  Aen.  I  182:  'Quidam  tamen  hiremes  ad  suum  tempos 
uolunt  diansse  Vergilium,  negantes  Troicis  temporibus  biremes 
fiiisse.     Varro  enim  ait,  post  aliquot  annos  inuentas  biremes\ 


Praeterea  Varronem  in  hoc  libro  de  eis  quoque  dispatasse 
pnto,  quae  protolit 

6.  de  peconiis  signatis  in  I  libro  de  oita  p.  R.  teste  Non.  189, 

7.  de  prime  nammo  argenteo  in  Annalibns  teste  Gbaris. 
105,  6, 

8.  de  flaoissis  in  epistola  ad  Semiam  Salpicium  teste 
Non.  112,  ♦ 

9.  de  nammis  antiquissimis  in  III  libro  de  oita  p.  R.  teste 
Non.  520, 

10.  de  nummis  de  1.  L.  V  169—174. 

XXV,  IV  Gell.  XYII  3,4:  'Maiorem  illi  risam  subiidunt,  neque  id 
destiterant,  nisi  liber  ab  eo  prolatus  asset  M.  Yarronis  oicesimus  quintas 
hamanaraxny  in  quo  de  isto  Homeri  <I1.  B 135)  uerbo  a  Yarrone  ita  scrip- 
tarn  est:  ego'  e.  q.  s. 


8  plemmque  Seal      13  inuentas]  C^  inuentos  C 


144    Paullas  Mlrsch  De  Varronis  Antiqaitatam  rer.  hum.  libris  XXY. 

Fragmenta  in  Bipontina  Varronis  editione  Antiqnitatnm 
hamanarum  remm  libris  falso  oindicata. 

Lib.  V  fr.  1 :  Macrob.  Sat.  I  9  (rer.  diu.  lib.  V). 
Lib.  XIV  fr.  2:  Gell.  XV  30,  6  sq.  (rer.  diu.  Ub.  XIV). 
Lib.  XXI  fr.  3:  Non.  221, 11  (Licinins  [LnciUus:  Aid.  lun.] 
remm  Romanamm  lib.  XXI). 

Inc.  fr.  6:  Non.  418,8  (trimeter  iambicns). 


De  yarroms  Antiqnitatmn  rer.  hum.  libris  XXV.  148 

Talentum  pro  bilance,  sicut  Homerus  {II,  H  69)  XQvaeia  Ttavfiq 
hiraive  raXavra,  Talentum  auiem  mmarum  LX,  mina  drach* 
marum  C,  drachma  obolorum  VI^  obolus  aera  contmet  F7,  aes 
minuta  VI\ 

IV  (1). 

Ego  anaqra  apnd  Homenim  non  plus  spartam  dgnificare  5 
pnto,  quam  an:a^ovg,  qni  dicantur  in  agro  Thebano  nati.  In 
Graecia  sparti  copia  modo  coepit  esse  ex  Hispania.  Neque 
ex  ipsa  facaltate  nsi  Libnrni ;  Sed  hi  plerasqne  naues  loris  sae- 
bant,  Graeci  magis  cannabo  et  stnppa  ceterisqne  satiais  rebns, 
a  qnibns  arcaq^a  appellabant.  10 

V* 
Sera.  Aen.  I  182:  'Qmdam  tamen  biremes  ad  suum  tempus 
uolunt  diansse  Vergilhim,  negantes  Troicis  temporibus  biremes 
fuisse.     Varro  enim  ait,  post  aliquot  annos  inuentas  biremes\ 


Praeterea  Varronem  in  hoc  libro  de  eis  qaoqne  dispatasse 
pnto,  quae  protolit 

6.  de  peconiis  signatis  in  I  libro  de  oita  p.  R.  teste  Non.  189, 

7.  de  primo  nammo  argenteo  in  Annalibns  teste  Gbaris. 
105,  6, 

8.  de  flaoissis  in  epistola  ad  Semiam  Salpicium  teste 
Non.  112,  ♦ 

9.  de  nnmmis  antiqoissimis  in  III  libro  de  oita  p.  R.  teste 
Non.  520, 

10.  de  nnmmis  de  1.  L.  V  169—174. 

XXV,  IV  Gell.  XYU  3,4:  'Maiorem  illi  lisam  subiiciunt,  neque  id 
destiteront,  nisi  liber  ab  eo  prolatus  esset  M.  YarroniB  aiceBimas  quintas 
homanaram,  in  quo  de  iBto  Homeri  <I1.  B 135)  uerbo  a  Yarrone  ita  scrip- 
torn  est:  ego'  e.  q.  s. 


8  plenunque  Seal.      13  inuentas]  C*  inuentos  C 


Dei  der  fortlaufenden  annalistischen  DarstelloDg,  welche 
Tacitus  in  seinen  beiden  grOsseren  Geschichtswerken  anwen- 
det,  veranlassen  die  einzelnen  Facta  rttcksichtlich  der  Zeit,  in 
welcher  sie  sich  zutrugen,  in  der  Regel  keine  Zweifel,  da  sie 
in  den  chronologischen  Rahmen  gewissermassen  fest  einge- 
spannt  sind,  so  fest,  dass  der  Schriftsteller  selbst  jedes  Mai, 
wenn  er  diesen  bei  Seite  schiebt,  es  dem  Leser  andeuten  za 
mUssen  glaabt,  z.  B.  XU,  40  extr.  Aber  eben  diese  Strang  be- 
grenzte  chronikartige  Schilderung  gab  ihm  nicht  selten  Anlass, 
im  Hinweis  auf  den  inneren  Zusammenhang  mehrerer  Ereig- 
nisse  die  Zeitponkte  derselben  mit  einander  in  Beziehnng  za 
setzen  und  so,  —  wenn  es  gestattet  ist,  das  obige  Bild  fort- 
znftthren  — ,  quer  durch  den  Rahmen  FUden  za  spannen,  die 
dem  Ganzen  noch  festeren  Halt  verleihen.  Wenn  der  Leser 
diese  aufmerksam  verfolgt,  so  wird  dadurch  sowohl  das  Ge- 
dUchtnis  an  frtther  Gelesenes  aafgefrischt,  wie  aach  sein  Inter- 
esse  fttr  das  Folgende  gesteigert.  Leider  aber  ist  es  nicht 
m5glich,  immer  yon  einem  Endpunkte  zam  andern  zu  gelangen, 
da  ja  einmal  ein  sehr  bedeutender  Teil  des  Tacitus  yerloren  ist, 
oder  auch  der  eine  Endpunkt  von  vomherein  ausserhalb  des 
Rahmens  lag  und  nur  fUr  den  zeitgen5ssischen  Rdmer  leicht 
anfzufinden  war.  Fassen  wir  nun  ins  Auge,  ein  wie  grosser 
Nutzen  der  Geschichtswissenschaft  aus  derartigen  correspon- 
direnden  Angaben  erwachsen  kann,  so  mttssen  wir  wUnschen, 
dass  diese  Alles  anfbiete,  um  in  m5glichst  vielen  Fllllen  den 
Schlnsspankt  anfzufinden;  and  das  wird  ihr  gelingen,  wenn 
sie  zn  dem  einen  gegebenen  terminus  die  Taciteische  Zahl  in 
die  richtige  arithmetische  Beziehung  setzen  kann.  Es  erscheint 
allerdings  auf  den  ersten  Blick  sehr  einfach  aus  einem  terminus 

10* 


148  Franz  Violet 

und  bekannter  Additions-  (oder  Sabtractions-)ZahI  den  zweiten 
zu  erschliessen,  aber  wie  vieldentig  oft  die  Ausdrncksform  der 
letzteren  ist  und  zu  welchen  Inconsequenzen  in  der  Ghrono- 
logie  die  Nicbtbeachtnng  dieser  Vieldentigkeit  fUhren  kann, 
hat  neuerdings  die  leb'rreiche  Abhandlung  von  Niese  (im  Her- 
mes XIII,  p.  40)  an  Polybios  gezeigt,  auf  die  wir,  da  sie  die 
Anregang  zu  der  folgenden  Untersuchung  gab,  mit  einigen 
Worten  eingehen  wollen.  Polybios  erzUhlt  nUmlich  (II,  18), 
die  Rttckkehr  der  Gallier  nach  Rom  sei  erfolgt  1.  im  30.  Jahre 
nach  der  Alliaschlacht ,  nnd  2.  im  12.  Jahre  danach.  Dem- 
gemass  setzt  man  dieselbe  gewQhnlich  in  die  Jahre  393/361 
und  405/349.  Diese  Ans&tze  hUlt  Niese  itir  unrichtig,  weil 
sie  auf  einer  yerschiedenen  Rechenmethode  mit  Ein-  bez.  Aus- 
schluss  des  terminus  a  quo  basiren  wttrden,  und  eine  solche 
m5chte  er  nicht  anerkennen.  Indessen  kann  doch  sehr  gut 
derselbe  Ausdruck  je  nach  Umsttoden  bald  enger,  bald  weiter 
gefasst  werden;  was  hindert  uns  z.  B.  zu  erklHren:  1.  Allia- 
schlacht: Sommer  364/390;  2.  erste  Rttckkehr  der  Oallier, 
im  30.  Jahre  danach,  also  etwa  noch  im  Herbste  393/361; 
3.  zweite  Rttckkehr  derselben,  im  1 2.  Jahre  danach,  d.  h.  sehr 
wohl  im  Frtthjahr  405/349,  wobei  die  einheitliche  Zahlmethode 
gewiss  nicht  verletzt  ist.  Geben  wir  bei  diesem  Beispiele  die 
Mehrdeutigkeit  des  Ausdrucks  zu,  so  kQnnen  mit  Berttcksich- 
tigung  der  Jahreszeiten  folgende  acht  AnsHtze,  von  denen  frei- 
lich  zwei  congruent  sind,  sich  ergeben: 

I.  390  — 30  =  360.   II.  390  — 30  =  361.   III.  390  —  30  =  360. 

360  —  12  =  348.     361  —  12  =  349.      360  —  12  «=>  349. 

IV.  390  —  30  =  361.   V.  390  —  30  =  359.   VI.  390  —  30  =  359. 

361  —  12  =  350.     359  —  12  =  349.      359  —  12  =  347. 

VU.  390  —  30  =  360  (^  I).   VUI.  390  —  30  =  360  (>:  UI). 
360  —  12  =  348.  360  —  12  =  349. 

Die  aussersten  Grenzen  bilden  die  Ans^tze  IV  und  V,  wo  die 
Differenz  vier,  sage  vier  Ealenderjahre  betrslgt.  Wo  bleibt  da 
die  historische  Sicherheit? 

Die  M5glichkeit  einer  yerschiedenen  Z&hlmethode  muss 
zunUchst  stets  vorausgesetzt  werden ;  es  k^nnen  beide  termini 


Der  Gebrauch  der  Zahlwdrter  in  Zeitbestimmungen  bei  Tacitus.    149 

eingerechnet,  bald  der  eine,  bald  der  andere  ausgeschlossen 
werden,  wie  es  dem  mathematischen  BegriffsvermQgen  der 
einzelnen  V51ker  am  meisten  entsprach :  So  nennen  wir  einen 
Zeitabschnitt  nnr  '14  Tage',  den  der  Franzose  mit  "^quinze 
jours^  bezeichnet,  sprechen  aber  umgekehrt  von  '8  Tagen^, 
wenn  wir  eine  Woche  meinen,  u.  H.  Dass  sich  Ahnliches  bei 
den  Romern  ebenfalls  findet,  beweisen  die  Ausdrticke  'tertio 
quoque  die',  *^quinto  quoque  anno'  etc.,  die  eine  verschiedene 
Zeitbestimmung  ergeben,  je  nachdem  wir  'incipiente'  oder  *^per- 
fecto'  dazn  erg'dnzen.^  Wir  miissen  nns  aiso  bei  jedem  ein- 
zelnen Beispiele  eines  so  gesetzten  Zahlwortes  erst  klar  wer- 
den,  in  welchem  Slnne  der  Schriflsteller  dasselbe  verstanden 
wissen  will,  und  kQnnen  diejenigen  Stellen,  wo  der  eine  der 
beiden  termini  unsicher  ist,  nur  dann  befriedigend  erkl9.ren, 
wenn  wir  beweisen  kOnnen,  dass  derselbe  in  alien  nicht  an- 
zutastenden  Zeitbestimmungen  dem  betr.  vorliegenden  Aus- 
drucke  nur  eine,  also  damm  stets  zu  supponirende  Deutung 
beimesse.  Kann  dieser  Beweis  nicht  erbracht  werden,  so  ist 
nns  immer  noch  ein  Analogieschluss  nach  der  Mehrzahl  der 
Belege  bin  mOglich,  so  dass  auch  dann  eine  derartige  Unter- 
snchnng,  wie  wir  sie  im  Folgenden  zu  ftthren  yersuchen,  dem 
Historiker  einigen  Anhalt  gew^hren  dUrfte.  Wir  haben  damit 
schon  den  Gang  angedeutet,  den  dieselbe  zu  verfolgen  hat; 
denn  zuerst  mUssen  diejenigen  Beispiele  gesammelt  and  ge- 
sichtet  werden,  in  denen  die  termini  als  historisch  gesichert  ^) 
allgemeine  Geltnng  haben.  Aus  diesen  sind  dann  die  Gesetze 
der  Z^hlweise  zu  abstrahiren  und  in  doppelter  Weise  zu  ver- 
wenden,  einmal  kritisch  zur  Verbesserung  einer  fehlerhaften 


1)  Und  zwar  hat  schon  Mommsen  in  der  II.  Ausgabe  seiner  'Rdm. 
Chronolog/  S.  163.  Anm.  317  bemerkt,  dass  man  bei  Zahlen  unter  10  ge- 
wdhnlich  den  Termin,  bis  zu  dem  gez&hlt  werde,  mitrechne,  also  'indpiente' 
hinzufflge,  dagegen  bei  grdsseren  Zahlen  leichter  'perfecto'  erg&nze. 

2)  Als  historisch  gesichert  mochte  ich  nur  solche  Facta  betrachten, 
die  darch  mehrere  Zeugnisse,  auch  anderer  Schriftsteller ,  verbdrgt  sind, 
wobei  als  beste  testimonia  fttr  Zeitbestimmungen  die  Inschriften  nicht 
selten  herangezogen  wurden. 


1 


150  Franz  Violet 

Zahl  im  Texte  des  Tacitns,  andererseits  historisch  zar  Fixi- 
rang  eines  Ereignisses  in  einem  bestimmten  Ealenderabschnitte. 
Ansznscheiden  waren  aus  unserer  Gitatensammlang  alle  die- 
jenigen  Notizen,  in  denen  es  bis  jetzt  nicht  gelnngen  ist  einen 
der  beiden  termini  chronologisch  zu  fixiren,  so  dass  der  Spiel- 
raum  fflr  die  ErklHrnng  viel  weiter  ist  als  die  von  Tacitus 
genannte  Ziffer;  z.  B.  H.  Ill,  33:  'per  qnatriduum^ ;  I,  64  and 
III,  33:  'quadraginta  stipendia^  etc.  etc.  —  Femer  fallen  als 
FondstHtten  unseres  Materials  fort  die  Berichte,  wo  sogenannte 
""ronde  Zahlen^  genannt  werden,  doch  schien  es  nicht  unange- 
messen,  dieselben  wenigstens  anhangsweise  zor  Klarstellung 
jenes  Begriffs  selbst  zu  yerwerten.  Da  'mnde^  Zahlen  dem 
Btrengen  Geschichtschreiber  eigentlich  fremd  sind,  finden  wir 
sie  h^nfiger  bloss  in  der  rhetorischen  Schrift  des  Tacitas,  dem 
dialogus.  —  Am  ergiebigsten  waren  fttr  unsern  Zweck  die 
Uibri  ab  excessn  dini  Augnsti',  weil  sie  den  gr5ssten  Zeitraam 
behandeln  und  so  oft  Veranlassung  zn  Rttckblicken  gegeben 
war;  die  aus  ihnen  entlehnten  Beispiele  stehen  daher  stets 
voran. 

Noch  bedingte  die  Verschiedenheit  des  sprachlichen  Ans- 
dracks  eine  Hussere  Teilnng  des  Ganzen  in  drei  Gapitel,  wobei 
dasjenige  ttber  die  Ordinalzahlen,  weil  bei  dieser  Zahlgattnng 
das  Sprachgeftlhl  des  R5mers  dem  unserigen  genau  zu  ent- 
sprechen  schien,  die  erste  Stelle  einnehmen  mag,  dem  sich  ein 
zweites  ttber  die  Verwendang  der  Cardinalzahlen ,  und  ein 
letztes,  weitaus  kttrzeres,  ttber  den  Gebrauch  der  Zahlcollec- 
tiva:  biennium  etc.  anschliesst. 


/.  Der  Gebrauch  der  Ordinahahlen  in  Zeiibesiimmxmgen. 

Bei  jeder  Ordinalzahl  des  Tacitus,  die  die  Chronologic 
benutzen  will,  muss  der  Nachrechnende  erst  sich  klar  werden 
darttber,  ob  der  Beginn  des  genannten  Zeitraumes  nur  ein 
Moment  ist  innerhalb  eines  gr5sseren  Zeitganzen',  wie  etwa 
der  Geburts-  oder  Todestag  eines  Meuschen  innerhalb  des  betr. 
Jahres,  oder  selbst  ein  grOsser^s  Zeitganze,  von  dem  nur  ein 


V 


Der  Gebrauch  der  Zahlw<)rter  in  ZeitbestimmuDgen  bei  Tacitas.    151 

Zeitmoment  zur  Datirung  hervorgehoben  ist;  denn  davon  wird 
die  Wahrscheinlichkeit  abhUngen,  ob  der  terminus  a  quo  wegen 
seines  Umfangs  zum  gr5ssten  Teile  ausserhalb  der  Rechnung 
steht,  Oder  ob  er  in  dieselbe  hineinzuziehen  ist.  Wenn  wir 
z.  B.  sagen:  Jemand  starb  im  30.  Jahre  seines  Lebens,  so 
z^hlen  wir  yon  dem  Tage  seiner  Geburt  an,  den  wir  ein- 
schliessen,  sehen  aber  natttrlich  das  damals  laufende  Kalender- 
jahr  nicht  als  sein  erstes  an,  und  meinen,  er  sei  29  voile  Jahre 
alt  geworden.  Wenn  wir  dagegen  sagen:  Jemand  starb  im 
30.  Jahre  nach  der  Schlacht  bei  Leipzig,  so  denken  wir  als 
Todesjabr  sicher  das  Jahr  1843,  selbst  wenn  er  in  den  letzten 
Monaten  dieses  Jahres,  d.  h.  yolle  30  Jahre  nachher,  gestor- 
ben  ist.  In  dem  zweiten  Falle  ist  die  Rechnung  der  wirk- 
lich  verstrichenen  Zeit  nngenau,  wUhrend  die  der  Kalender- 
jahre  stimmt:  1813 — 1843  =  30.  Umgekehrt  kann  aber  wieder 
das  Jahr  1843  als  31.  bezeichnet  werden,  wenn  nUmlich  der 
Schlachttag  im  Kalender  dem  Todestage  vorangeht  —  Diese 
Ungenauigkeit  findet  ihre  Erkl^rung  darin,  dass  wir  beide  Male 
denselben  sprachlichen  Ausdruck  anwenden,  ob^eich  der  Aus- 
gangspunkt  der  Rechnung  einmal  wirklich  ein  momentaner, 
in  dem  zweiten  Falle  ein  durativer,  nur  momentan  nach  einem 
hervortretenden  Ereignisse  bezeichneter  ist;  denn  im  30.  Jahre 
nach  der  Schlacht  bei  Leipzig  heisst  eigentlich  im  30.  Jahre 
nach  dem  Jahre  der  Schlacht  bei  Leipzig.^) 

Es  wird  demgemlUs  unsere  ErOrterung  auf  die  Entschei- 
dung  der  Frage  hinauslauf en ,  ob  Tacitus,  wenn  er  Ordinal- 
zahlen  verwandte,  stets  von  Datum  zn  Datum  gerechnet  habe 
oder  ob  er  sich  auch  den  "^brachylogischen'  Sinn  wie  wir  ge- 
stattete.  Gleichzeitig  damit  ist  die  weitere  Frage  zn  beant- 
worten,  ob  diese  Zahlgattung  bei  ihm  nur  den  unvollendeten 
Zeitraum  bezeichne,  wie  diess  ebenfalls  nnserm  Sprachgeffihl 
am  nftchsten  liegt,  oder  auch  einen  bereits  voUendeten. 

Wenden  wir  uns  zuerst  zu  denjenigen  Beispielen,  wo  die 
Ordinalzahl  einen  unvollendeten,  von  Datum  zu  Datum  ge- 

1)  Nur  diesen  Gebrauch,  den  er  richtig  entwickelt  und  den  'brachy- 
logischen'  benennt,  berUcksichtigt  Niese  bei  Polybins  a.a.  0. 


152  Fnni  Violet 

reohnoten  Zoitabticbiiitt  ncnot,  so  bedOrfen  wir  keiner  weiteren 
ErklUrunff  dioHOs  (iebraaohs.  VoranBtehen  mSgen  zwei  aUge- 
molnoro  HolMpIele,  die  ans  eich  selbat  veretilndlich  Bind: 

t.  Dor  AuHzug  der  Juden  ana  Agypten  wird  bescbrieben: 
'cnntinimm  Hox  dlenini  iter  emensi  septimo  paJsia  cnltoribns 
continnoro  torraa'  otc,  und  weiter:  'septimo  die  otium  pUtr 
cuIsHo  foniiit,  <iuiii  ia  fineni  labonim  talerit,  deio  blandiente 
Inortin  aoptlnium  tiuoqnc  annum  igoaniae  datam'.  Hier  er- 
globt  dlo  clnfnclio  aritbniotiscbe  Zilblnng  die  Taciteiache  Zahl; 
iler  jodoamaligo  siebcnto  Tag  iat  der  Sabbath. 

I.  Ulo  DontHi'beii  werdeo  getadelt  wegen  der  Sanmaeligkeit, 
mit  der  sio  BeaclilIlBse  tlbcr  wichtige  Angelegeobeiten  hinaaa- 
sclitlbon:  'alter  et  tortiua  diea  cunctatione  co€iuitiimi  ab- 
snniitur',  d.  li.  tier  Tng  uacb  ibrer  Anknnft  and  oft  ancb  noch 
der  folgondo  )^obon  vorUber,  obne  dasa  sie  beraten,  aie  betaten 
iswoi  odor  drci  Tago  nacb  ibrer  Anknntl. 

Nicbt  die  gcriiigste  Abweichiing  bieten  die  folgend^  ape- 
piolkron  KllUe: 

^  \'om  Uemiauiciui  wird  nnter  dem  Jahre  769  16  bericbtet: 
'(|uantn  ««ri«ra  in  eum  stndia  militam  et  anersa  patmi  nolnn- 
tw,  colcrandac  uictoriae  intcntior,  tractare  proeiiomm  aJas,  et 
({uac  aibi  tortium  iani  aniintn  bellig«ranti  saeaa  ael  prospera 
cnoniascDt',  Dicacr  war,  wie  wir  ans  I,  49  wissen,  scbon  aeit 
707  14  Wldbcrr  iu  Deutwbiarid,  tiber  voile  Ewei  Jahre. 

\.  'C.  A»ini(>  C  A&tistio  consnlibas')  sonus  Tiberio  annus 
ontt'  ftthrt  Taoitns  das  J.  T7(t  2:t  ein.  Tiberius  Qbemahm  die 
K^omiig  am  lit.  Aujmet  drs  J.  7tt7  14  ■'),  so  dass  er  dainals 
in  dor  Tbat  don  Anliaiig  dcs  ^t.  Kalendeijabres  seiner  Hot- 
mImA  oriobto.    Kat«CT  war  cr  hereits  am  19.  Angost  775^ 

anht  \nU9  Jahre   

:t  septoagesimo 
riefat  im  J.  7{M?7, 

roiC. 
Out- 
Die.  LTU.2J— as 


Der  CFebraach  der  Zahlwdrter  in  Zeitbestunmangen  bei  Tacitus.    153 

Cn.  Acerronio  Proculo,  C.  Petronio  Pontio  Nigrino  coss.  ^)  Das 
Gebnrtsjahr  erhellt  aus  Sueton  (Tib.  5):  *^Ut  plures  certiores- 
que  tradnnt,  natus  est  Romae  in  Palatio,  sexto  decimo  Kal. 
Decembr.,  M.  Aemilio  Lepido  iternm,  L.  Munatio  Planco  coss. 
(d.  h.  712/42)2)  pogt  helium  Philippense.  Sic  enim  in  fastos 
actaqne  publica  relatum  est.  Nee  tamen  desunt,  qni  partim 
antecedente  anno,  Hirtii  acPansae  (d.  h.  711/43)^),  partim  in- 
sequente,  Seruilii  Isaurici  Antoniique  consulatu  (d.  h.  713/41)^) 
genitum  eum  scribant'.  Den  Gebnrtstag  bestS,tigt  Cass.  Dio 
LVII,  18.5)  Da  Tiberius  das  78.  Lebensjahr  nicht  vollendet 
hatte,  so  ist  die  Ordinalzahl  im  Ablativns  ganz  entsprechend, 
wHbrend  Cass.  Dio  (LVII,  IS)  in  Cardinalzablen  seine  Lebens- 
zeit  richtig  normirt  auf  ^STcra  Kal  ifidoi^rjKovTa  ^drrj  xai  f.irjvag 
riaoaQag  xal  fifiiQag  kvvia  , 

Besonders  deutlich  wird  die  Bechnung  yon  Datum  zu  xiv,  53. 
Datum  bei  jenen  Worten,  die  Seneca  im  J.  815/62  an  Nero 
gerichtet  haben  soil:  "^Quartus  decimus  annus  est,  Caesar, 
ex  quo  spei  tuae  admotus  sum,  octauus,  ut  imperium  ob- 
tines\^)  Die  Richtigkeit  derselben  k^nnen  wir  im  Einzelnen 
yerfolgen,  denn  wir  wissen  aus  XII,  8,  dass  Seneca  nacb  seiner 
Rtickkehr  aus  der  Verbannung  im  J.  802/49  der  Lehrer  Neros 
wurde;  es  waren  also  bis  zum  Augenblicke  der  Rede  zwar 
13  Yolle  Jahre  yerstrichen,  aber  nocb  nicht  14,  und  nicht 
minder  7,  seit  Neros  Regierungsantritt  am  13.  October  807/54 
(Xn,  69).  Wenn  nun  Nero  zur  Zeit  der  Rede  noch  im  8.  Jahre 
regierte,  so  folgt  daraus,  dass  die  betreffenden  Worte  yor  jenem 
Datum  geHussert  sind,  was  dem  Zusammenhange  der  ErzHh- 
lung  nacb  sehr  wohl  m^glich  ist.  Die  Ans^tze  der  Kalender- 
jahre  ergeben: 

802/49  —  815/62  ==  14    und     807/54  —  815/62  =  8 
(terminus  a  quo  eiDgeschlossen)      (terminus  a  quo  ausgeschlossen). 


1)  Vgl.  VI,  45 ;  C.  I.  L.  II,  172 ;  zum  Todestage  vgl.  C.  I.  L.  VI,  1. 2028  c. 
—  2)  Vgl.  die  fast  Colotian.  im  C.  I.  L.  I  S.  466.  —  3)  vgl.  C.  I.  L.  I  1.  c. 
und  die  fast.  Capitol,  ebenda  S.  440.  —  4)  Vgl.  C.  I.  L.  I  S.  466.  —  5)  Vgl. 
dens.XXXXVII,16;  Zonar.X,18;  Veil.  II,  67;  Plin.n.h.11,31.  —  6)  Vgl. 
Auch  Borghesi:  'oeuvres'.  IV  8.396—397.  435  ff. 


152  Franz  Violet 

rechneten  Zeitabschnitt  nennt,  so  bedttrfen  wir  keiner  weiteren 
Erkl^-UDg  dieses  Gebranchs.  Voranstehen  m5gen  zwei  allge- 
meinere  Beispiele,  die  ans  sich  selbst  versUUidlieh  sind: 
H.y,8-4.  Der  Auszug  der  Juden  aus  Agypten  wird  besehrieben: 
'continnam  sex  dierum  iter  emensi  septimo  pnlsis  cnltoribus 
continnere  terras'  ete.,  und  weiter:  "^septimo  die  otinm  pla- 
cuisse  ferunt,  quia  is  finem  labomm  tulerit,  dein  blandiente 
inertia  septimum  quoque  annum  ignauiae  datum\  Hier  er- 
giebt  die  einfache  arithmetische  Z^hlnng  die  Taciteische  Zahl; 
der  jedesmalige  siebente  Tag  ist  der  Sabbath. 

o.  11.  Die  Dentschen  werden  getadelt  wegen  der  Saomseligkeit, 
mit  der  sie  Beschltlsse  ttber  wicbtige  Angelegenbeiten  binaos- 
seh5ben:  *^alter  et  tertius  dies  conetatione  eoSuntiom  ab- 
sumitur',  d.  h.  der  Tag  nach  ihrer  Anknnft  and  oft  anch  noch 
der  folgende  geben  yorUber,  obne  dass  sie  beraten,  sie  beraten 
zwei  oder  drei  Tage  nach  ihrer  Ankunft. 

Nicht  die  geringste  Abweichnng  bieten  die  folgenden  spe- 
cielleren  F^Ie: 
n,6.  Vom  Germanicos  wird  unter  dem  Jahre  769/16  berichtet: 
'quanto  acriora  in  eum  stndia  militum  et  anersa  patrui  nolan- 
taSy  celerandae  nictoriae  intentior,  tractare  proeliomm  nias,  et 
quae  sibi  tertium  iam  annum  belligeranti  saena  nel  prospera 
euenissent\  Dieser  war,  wie  wir  aus  I,  49  wissen^  schon  seit 
767/14  Feldherr  in  Deutschland,  tiber  voile  zwei  Jahre, 

IV.  1.  'C.  Asinio  C.  Antistio  consulibus  0  n  o  n  u  s  Tiberio  annus 
erat'  ftlhrt  Tacitus  das  J.  776/23  ein,  Tiberius  ttbemahm  die 
Regierung  am  19.  August  des  J.  767/14^),  so  dass  er  damals 
in  der  That  den  Anfang  des  9.  Kalenderjahres  seiner  Herr- 
schaft  eriebte.  Kaiser  war  er  bereits  am  19.  August  775/22 
acht  voile  Jahre. 

vi,5o.  Femer:  "^Sic  Tiberias  finiuit,  octauo  et  septuagesimo 
aetatis  anno\    Er  starb  nach  Tacitus'  Bericht  im  J.  790/37 » 

1)  Uber  die  Namen  vgl.  Frontin.  de  aqu.  102  (wo  der  erste  im  cod.  G. 
fehlt);  Plin.  n.  h.  XXXm,  2, 8, 32 ;  Mommsen  I.  R.  N.  2266 ;  Lehmann 'Clau- 
dius und  Nero'  I  S.  261  A.  1  and  S.  334  A.  4.  Bel  Cass.  Die.  LYII,  22—23 
fehlen  sie.  —  2)  Vgl.  zu  1,9. 


Der  Gebraach  der  Zahlwdrter  in  ZeitbestiminaDgen  bei  Tacitus.    153 

Cn.  Acerronio  Proculo,  C,  Petronio  Pontio  Nigrino  coss.^)  Das 
Gebnrtsjahr  erhellt  aus  Sueton  (Tib.  5):  ^Ut  plures  certiores- 
que  tradnnt,  natus  est  Romae  in  Palatio,  sexto  decimo  Kal. 
Decembr.,  M.  Aemilio  Lepido  iternm,  L.  Munatio  Planco  coss. 
(d.  h.  712/42) ')  post  bellum  Philippense.  Sic  enim  in  fastos 
actaqne  publica  relatnm  est.  Nee  tamen  desunt,  qni  partim 
antecedente  anno,  Hirtii  acPansae  (d.  h.  71 1/43)  3),  partim  in- 
sequente,  Seruilii  Isaurici  Antoniique  eonsulatu  (d.  h.  713/41)^) 
genitum  eum  scribant'.  Den  Gebnrtstag  best^tigt  Cass.  Dio 
LVII,  18.5)  Da  Tiberias  das  78.  Lebensjahr  nicht  voUendet 
batte,  so  ist  die  Ordinalzahl  im  Ablativus  ganz  entsprecbend, 
wHbrend  Cass.  Dio  (LVII,  18)  in  Cardinalzahlen  seine  Lebens- 
zeit  richtig  normirt  auf  ^iTcra  ycal  ifido/nTJKovTa  %i;ri  -aoI  f^i^vag 
xiaaaQag  xal  ^f,iiQag  evvia  . 

Besonders  dentlich  wird  die  Bechnnng  yon  Datnm  znxiy,&3. 
Datum  bei  jenen  Worten,  die  Seneca  im  J.  815/62  an  Nero 
gerichtet  haben  soli:  ^Qnartns  decimns  annus  est,  Caesar, 
ex  quo  spei  tuae  admotus  sum,  octanus,  ut  imperium  ob- 
tines\^)  Die  Richtigkeit  derselben  k5nnen  wir  im  Einzelnen 
yerfolgen,  denn  wir  wissen  aus  XII,  8,  dass  Seneca  nach  seiner 
Rtickkehr  aus  der  Verbannnng  im  J.  802/49  der  Lehrer  Neros 
wurde;  es  waren  also  bis  znm  Augenblicke  der  Rede  zwar 
13  voile  Jahre  verstrichen,  aber  noch  nicht  14,  und  nicht 
minder  7,  seit  Neros  Regierungsantritt  am  13.  October  807/54 
(Xn,  69).  Wenn  nun  Nero  zur  Zeit  der  Rede  noch  im  8.  Jahre 
regierte,  so  folgt  daraus,  dass  die  betreffenden  Worte  vor  jenem 
Datum  geUussert  sind,  was  dem  Zusammenhange  der  Erz^h- 
lung  nach  sehr  wohl  m5glich  ist.  Die  Ans^tze  der  Kalender- 
jahre  ergeben: 

802/49  —  815/62  ==  14    und     807/54  —  81 5/62  =  8 
(terminus  a  quo  elDgeschlossen)      (terminus  a  quo  ausgeschlossen). 


1)  Vgl. VI,  45;  C.  I. L.  II,  172;  zum  Todestage  vgl.  C.  I. L.  VI,  1. 2028c. 
—  2)  Vgl.  die  fast  Colotian.  im  C.  I.  L.  I  S.  466.  —  3)  vgl.  C.  I.  L.  I  1.  c, 
und  die  fast.  Capitol,  ebenda  S.  440.  —  4)  Vgl.  G.  I.  L.  I  S.  466.  —  5)  Vgl. 
dens.XXXXVII,l6;  Zonar.X,18;  Veil.  II,  67;  Plin.n.h.11,31.  —  6)  Vgl. 
liuch  fiorghesi:  'oeuvres'.  IV  S.  396— 397.  435  ff. 


154  Franz  Violet 

H.  II,  49.  Yom  Tode  des  Kaisers  Otbo  lesen  wir :  ^Hunc  uitae  finem 
habnit  septimo  et  tricesimo  aetatis  anno'.  Er  starb  am 
16.  April  822/69  ^  und  war  geboren  nach  Sueton  (0th.  2)  am 
29.  April  785/32  anter  dem  Consulate  des  Gamillus  Arruntias 
und  Domitius  Ahenobarbus.^)  Den  Abschlnss  des  37.  Lebens- 
jahres  batte  er  so  fast  erreicht,  mid  das  bestntigt  der  Epito- 
mator  des  Cass.  Dio  LIV,  15:  ^tovto  to  rikog  rip  ^O&wvi  iyi- 
veto  LrjaavTt  ^ihv  ifcra  xai  TQimovra  ^Ittj,  evde^a  fifxeQviv 
diovra,  ccQ^avrt  dk  rj/^igag  h€vi]xovTa^.  Sueton  selbst  ge- 
stattet  sich  einen  Irrtum,  der  durch  die  Anwendung  der  Ordi- 
nalzahl  noch  grosser  wird,  indem  er  schreibt  ^tricesimo  et 
octauo  aetatis  anno^  doch  ist  eine  Anderung,  wie  sie  Byek^) 
wollte,  yielleicht  nicbt  statthaft^),  und  eher  mit  Emesti  das 
Yerfahren  als  leicbt  erkl9.rlich  zu  entsehuldigen.  Yielleicht  hat 
Sueton  nur  die  ann3.bernde  Angabe,  Otbo  sei  37  Jahre  alt 
geworden,  in  die  entsprechende  OrdinalzabI  Ubertragen. 

iLi,29.  Tag  ftlr  Tag  kdnnen  wir  den  Gang  der  Ereignisse  ver- 
folgen  im  ersten  Buche  der  Historien,  und  deshalb  genau  nach- 
rechnen,  wenn  Piso  Licinianus^)  auf  dem  Palatium  zu  den 
Soldaten  sprechend  eingefUhrt  wird:  ^sextus  dies  agitur,  com- 
militones,  ex  quo  ignarus  futuri,  et  sine  optandum  hoc  nomen 
sine  timendum  erat,  Caesar  adscitus  sum'.  Er  sprach  diese 
Worte  an  seinem  und  Galbas  Todestage,  am  15.  Jan.  822/69 
(ygl.  I,  27).  Seine  am  10.  Jan.  erfoigte  Adoption  durch  Galba 
lesen  wir  wenige  Capitel  vorher:  I,  18. 6)  Er  genoss  seine 
neue  Wflrde  noch  nicht  yolle  sechs  Tage.  Yon  eben  diesem 
Zeitraume  spricht  Tacitus  noch  zwei  Mai  (H.  I,  19  u.  I,  48) 

1)  Vgl.  W.  E.  Weber:  'Kaiser  M.  Salvius  Otho'  S.  189;  scnon  den 
19.  April  z&hlte  Yitellias  als  Beginn  seiner  Regierung:  vgl.  act.  fratr.  Arval. 
im  C.  I.  L.  VI,  I  S.  499  Zeile  85.  —  2)  Vgl.  Cass.  Dio.  LVIII,  17;  Momm- 
sen  I.  R.  N.  2270. 4607,  Camillas  Name  ist  getUgt  ebenda  Nr.  1968.  —  3)  Za 
unserer  Stelle;  die  Noten  der  Commentatoren,  soweit  sie  noch  Wert  haben, 
liest  man  am  bequemsten  nach  in  Bekkers  ed.  Tac.  2  uoll.  Leipz.  1831.  — 
4)  Vgl.  Wex  prolegg.  in  Tac.  Agr.  S.  200.  ^  5)  Die  testimonia  tlber  ihn  s. 
bei  Boeing:  'de  Sera.  Sulp.  Galbae  aita  et  rebus  gestis',  Diss,  von  Mtlnster. 
1867.  S.  37.  —  6)  Das  Datam  best&tigen  die  Arvalacten  im  C.  I.  L.  VI,  1 
S.  497  Zeile  24. 


Der  Gebrauch  der  Zahlwdrter  in  Zeitbestimmungen  bei  Tacitus.    155 

als  von  einem  quatridnum,  wobei  natttrlich  nur  die  Zwischen- 
zeit  vom  11.— 14.  Jan.  incl.  gerechnet  ist;  wir  werden  nnten 
daranf  znrttckkommen.  Dass  der  Todestag  selbst  nicbt  in 
Zweifel  gesetzt  wird  durch  die  Worte  des  epit.  Cass.  Dion. 
(LXIV,  6):  ^i(^r^O€  Fak^ag  iti]  dvo  ymI  efido/ariy.ovTa ,  a(p^  wv 
rjQ^e  /Arjvag  hvia  xat  VifiiQag  dey.aTQelg^ j  die  einen  sp9.teren 
i?ermin  zu  beanspruchen  scheinen,  zeigt  Boeing  1.  c.  S.  41  A.  4. 

^Sexcentesimum  et  qnadragesimnm  annnm  urbso.  37. 
nostra  agebat',  behanptet  unser  Antor,  als  zuerst  die  Gimbem 
und  Tentonen  gegen  Italien  vorbrachen,  ^Caecilio  Metello  ac 
Papirio  Carbone  consulibus',  d.  h.  im  J.  641/113.^)  Hier  zeigt 
sich  scblagendy  dass  die  Ordinalzahl  einen  angebrochenen  Zeit- 
raum  bezeichnet,  und  wie  sehr  sich  der  Scbriftsteller  desson 
bewusst  war;  denn  nach  der  Tradition  war  Rom  erst  am 
21.  April  gegrtlndet,  gleichwohl  mnsste  doch  der  folgende 
1.  Januar  als  Beginn  des  zweiten  Jahres  angesehen  werden. 
Danach  h9,tte  Rom  erst  im  April  641/113  voile  640  Jahre  be- 
standen,  and  fiel  der  Einfall  der  Germanen  in  eine  frtthere 
Jahreszeit,  so  fiel  er  noch  in  das  640.  Jahr.  Anch  das  dura- 
tive  Imperfectum  "^agebat'  weist  anf  diese  Erkl9,rang  bin.  2) 
Ubrigens  kOnnte  man  auch  vermaten,  Tacitus  babe  an  dieser 
Stelle  nach  Gapitolinischer  Ara  gerechnet ,  nach  welcher  das 
Jahr  641  Varr.  =  640  ist,  der  Einfall  also,  da  im  April  640 
der  Gapitolinischen  Ara  erst  voile  639  Jahre  seit  Bestehen  der 
Stadt  verflossen  waren,  in  eine  sp9.tere  Jahreszeit  zu  setzen 
wUre,  indessen  rechnet  Tacitus  z.  B.  XI,  1 1  nach  Varro,  so  dass 
auch  hier  zunHchst  an  die  Varronische  Ara  gedacht  werden 
muss,  zumal  da  wir  mit  derselben  beqnem  auskommen. 

Aus  den  angeflihrten  neun  Beispielen  geht  mit  Sicherheit 
hervor,  dass  Tacitus  die  Ordinalzahl  genau  so  wie  wir  zur 
Bestimmung  eines  noch  unvoUendeten,  im  Angenblicke  der  Er- 
zUhlung  noch  fortdauemden  Zeitraumes  gebrauchte,  und  weiter- 
hin,  dass  er  bei  dieser  Ausdrucksweise  von  Datum  zu  Datum 

1)  Vgl.  die  ZasammenstelluDg  der  Fasten  von  Mommsen  im  C.  I.  L. 
I  S.  534— 535  zu  diesem  Jahre.  —  2)  Vgl.  das  fiber  'explebat'  Bemerkte 
zu  H.I,48  S.  172. 


166  Franz  Violet ' 

rechnete,  ohne  Rficksicht  auf  den  iDzwischen  etwa  eingetre- 
tenen  Anfang  eines  neuen  Kalenderjahres  (vgl.  dafflr  beson- 
ders  XIV,  53.  S.  153).  Letzterer  Umstand  ist  der  cbronologi- 
schen  FeststelluDg  eines  Factams  sehr  hinderlich,  well  wir  in 
der  Kegel  nicht  mehr  die  betr.  Data  kennen,  also  anch  nicht 
mehr  entscheiden  k5nnen,  ob  der  Zeitraum  wirklich  noch  nicht 
abgelaafen  war.  Einen  solchen  Fall  mfissen  wir  jetzt  berUhren, 
wo,  trotzdem  die  Jahres-termini  bekannt  sind,  man  dock  fiber 
den  Sinn  der  Ordinalzahl  nicht  von  vom  herein  nrteilen  k^nnte, 
wenn  wir  nicht  die  obigen  sicheren  Beispiele  hUtten.  Die 
H.ni,84.  Worte  laaten:  "^Hic  exitus  Gremonae  anno  dacentesimo  octo- 
gesimo  sexto  a  primordio  sni.  Condita  erat  Ti.  Sempronio 
Graccho,  P.  Comelio  consnlibus  ingraente  in  Italiam  Hanni- 
bale\  Das  war  im  J.  822/69.  Die  Anlegong  einer  Colonic  zn 
Cremona,  —  denn  nor  dieses  heisst  *^condita  erat^,  wie  Doe- 
derlein  richtig  bemerkt  hat,  —  unter  Sen  genannten  Consnln, 
d.  h.  536/218  0  bezeugen  auch  Livius  (XXI,  25;  vgl.  epit.  XX), 
Velleius  (1, 14,  8)  und  Polybios  (III,  40).  —  War  das  286.  Jahr 
ihres  Bestehens  noch  nicht  abgelaafen,  so  ging  der  Tag  der 
Zerst^mng  dem  Tage  der  dednctio  im  Kalender  voran. 

Wie  wir  aber  in  diesem  Beispiele  nnr  innerhalb  der  Ho- 
nate  eines  Jahres  za  w^hlen  haben,  so  wird  die  Schwierig- 
keit,  welche  die  Rechnung  von  Datum  za  Datum  herbeiflihrt, 
weit  grosser,  sobald  einer  der  beiden  termini  aus  Tacitus  nicht 
ersichtlich  ist;  die  Ansetzung  desselben  schwankt  alsdann 
innerhalb  zweier  Kalenderjahre.  Kann  jedoch  ftlr  das  eine 
derselben  ein  anderweitiges  Zeugniss  beschafift  werden,  so  wird 
der  Ansatz  absolut  sicher  sein,  und  wir  dUrfen  hofifen,  dass 
diejenigen  Faille,  wo  die  Ordinalzahl  uns  im  Unklaren  und 
die  Zeugnisse  uns  ganz  im  Stiche  lassen,  sehr  spMich  sein 
werden.  —  Zu  diesen  indirect  als  sicher  ermittelten  chrono- 
logischen  Angaben  des  Tacitus  rechnen  wir  die  folgenden  zwei: 
II, 42. ^ Rex  Archelaus  quinquagesimum  annum  Cappadocia  po tie- 
batur,  inuisus  Tiberio,  quod  cum  Rhodi  agentem  nullo  officio 


1 )  Vgl.  die  Fasten  im  C.  I.  L.  I  S.  435. 


Der  Gebraach  der  Zahlw6rter  in  Zeitbestimmungen  bei  Tacitus.    157 

colnifiset.  Nee  id  Archelaus  per  superbiam  omiserat,  sed  ab 
intimis  Angusti  monitus,  quia  florente  C.  Caesare  missoque  ad 
res  Orientis  intuta  Tiberii  amicitia  eredebatur.  Ut  nersa  Cae- 
samm  subole  imperium  adeptus  est,  elicit  Archelaum  matris 
litteris^  etc.  Die  Sacbe  wird  unter  dem  J.  770/17  erw'dhnt. 
Nan  berrscht  aber  unter  den  Neueren  tlber  die  Dauer  von 
Archelaus'  Regierung  keine  Ubereinstimmung.  Schon  J.  Lipsius 
setzte  den  Anfang  derselben  in  das  J.  718/36,  gestUtzt  auf  Cass. 
Dio  XXXXTX,  32,  und  ihm  sind  die  Herausgeber  des  Tacitus, 
wie  Bekker,  Doederlein,  Nipperdey  u.  a.,  sowie  auch  Clin- 
ton^), Becker^)  und  Lehmann^)  gefolgt.  Alsdann  passt  aber 
das  J.  770/17  nicht  als  Archelaus'  Todesjahr,  und  wir  mtlssen 
schon  ftlr  Lipsius  jene  neuerdings  von  Nipperdey  geltend  ge- 
machte  ErklUrung  voraussetzen,  die  seinen  Tod  als  bereits  im 
J.  767/14  erfolgt  annimmt.  Ftlr  diese  bieten  eine  Sttttze  schein- 
bar  die  Worte:  ^ut  imperium  adeptus  est\  scheinbar  nur,  denn 
der  unbefangene  Leser  des  Taciteischen  Berichts  wird  unmQg- 
lich  darin  etwas  Anderes  finden  als :  Schon  vorher  hatte  Tibe- 
rius dem  Archelaus  gegroUt;  diesem  Grolle  liess  er  nunmehr 
als  Souverain  bei  der  ersten  passenden  Gelegenheit  die  Ztlgel 
schiessen  (=  *^inuisus  —  adeptus  est').  Dass  diese  Gelegenheit 
sich  unmittelbar  nach  Augustus'  Tode,  also  noch  767/14,  bot, 
steht  nirgends,  ja  es  ist  gar  nicht  anzunehmen,  well  Cassius 
Dio  ebenfalls  das  feindselige  Benehmen  des  Tiberius  gegen 
Archelaus  erst  unter  dem  J.  770/17  erwjlhnt.  Von  diesem 
Jahre  m^chte  ich  deshalb  keinenfalls  Abstand  nehmen  und 
eher  in  dem  Anfangstermin  bei  Dio  XXXXIX,  32  einen  Irr- 
tum  voraussetzen.  Hiervon  ausgehend  hat  richtig  allein  Dru- 
mann  *)  den  Beginn  von  Archelaus'  Herrschaft  in  das  J.  720/34 
verwiesen;  nQtigenfalls  k5nnte  man  auch  an  den  Anfang  des 
J.  721/33  denken.  —  Ohne  Zweifel  ist  diese  Erklarung  ein- 
facher  als  die  letztmQgliche ,  mit  Festhaltung-  des  Dionischen 

1)  Fast.  Hell.  Ill  S.448  der  2.  Ausg.  —  2)  Hdb.d.r.  A.  UI,  1  S.  158, 
beibehalten  von  Marquardt-Mommsen  TV  S.  207  A.  12.  —  3)  L.c.  I  S.  t74, 
der  tibrigens  den  Tod  des  Archelaus  nach  Dio  LYU,  17  in  das  J.  771/18 
schiebt.  —  4)  Gesch.  Roms  I  S.  464  mit  Anm. 


»t 


158  Franz  Violet 

J.  718/36  and  AnerkennuDg  eines  Irrtams  sowohl  bei  Tacitns 
wie  an  der  zweiten  Stelle  des  Dio  die  Berufang  des  Archelaus 
nach  Rom  in  das  J.  768/15  and  seinen  Tod  ins  J.  769/16  za 
setzen,  da  eine  Unkenntniss  ttber  die  VorglUige  in  Asien  im 
J.  720/34  weit  wabrscheinlicher  ist  als  tlber  ein  gewiss  Aaf- 
sehen  erregendes  Ereigniss  —  den  Tod  eines  aasUlndischen 
Ffirsten  in  einem  r5mischen  Gef&ngnisse  —  in  den  ersten  Jah- 
ren  des  Tiberias.  —  Scbliesslieb  sei  noeh  bemerkt,  dass  von 
einer  ^randen-  Zahl  bier  gar  nicht  die  Rede  sein  kann,  wie 
die  Beispiele  des  Anbangs  zeigen  werden. 

Einfacber  ist  die  Erkl^rang  der  zweiten  bierber  geb5ren- 
xm,  i5.den  Stelle:  Dort  malt  Tacitas  aos,  wie  die  besorgte  Stim- 
mang  Neros  im  J.  808/55  nocb  gesteigert  worden  sei  'propin- 
qao  die,  qao  qaartam  decimam  aetatis  annam  Britannicas 
explebat'y  and  also  die  toga  airilis  bUtte  anlegen  soUen.O  Um 
das  Gebartsjabr  des  Britannicas  za  ermitteln,  balten  wir  ans 
an  Saeton.  Claad.  27 :  ^Britannicam  aicesimo  imperii  die  inqae 
secando  eonsalata  natam  sibi'  soil  Claadias  geHassert  baben. 
Glaadias  warde  Kaiser  am  24.  Jan.  794/41,  aber  zam  zweiten 
Male  Consal  erst  795/42.2)  Diese  zwiefaebe  Angabe,  deren 
letzte  Mlfte  Cass.  Dio  (LX,  12)  bestHtigt,  ist  nar  in  ibrem  An- 
fange  genaa,  wie  scbon  Lebmann^)  das  J.  794/41  als  allein  rieb- 
tig  erwiesen  bat  Eine  irrige  Ansicbt  vertreten  nocb  Becker  ^) 
and  Raabe^),  w^brend  Hubner^)  angemessen  das  Leben  des 
Britannicas  in  die  J.  794/41—808/55  setzt.    Das  14.  Lebens- 

1)  Nipperdey  z.  u.  St.  —  2)  Vgl.  die  Darstellung  der  betr.  Jahre  bei 
Lehmann  1.  c.  u.  Jos.  Aschbach :  'Die  Consulate  der  rdm.  Kaiser  von  Cali- 
gula bis  Hadrian'  in  den  Wiener  Sitzgs.-Ber.  Phil.- hist.  CI.  Bd.  36.  1861. 
S.  260.  —  3)  L.  c.  I  S.  132  A.  2 :  'Die  Zeit  erhellt  aus  der  Alexandrinischen 
Miinze:  77.  KXavSt,  Kata,  ^efia.  Fs^fiavi,  Avxoxq.  L  «.  (auch  p,y.  B,e,  J.) 
Cap.  laur.)  (MeacaXXva  Kaia{aQOi\  JS'e/?aa[Tov].  Mess.  stans.  d.  extenta.  duos 
infantes ,  s.  spicas  et  ^ imul  columnae  innixa.  AR.  —  Eckhel  d.  numm.  IV 
S.  452 ,  welche  vor  dem  28.  Aug.  dieses  Jahres  gepragt  ist.  Tac.  annal. 
XIII,  15.  —  Suet.  Claud.  27  scheint  'inque  secundo  consulatu'  entstanden 
zu  sein  aus  'in  Q.  Secundi  consulatu'.  FUr  das  hohe  Alter  dieser  Cor- 
ruptel  zeugt  Dio  LX,  12*.  —  4)  H.  d.  r.  A.  IV  S.  521  A.  3338,  beibehalten 
von  Marquardt-Mommsen  VI  S.  506  A.  2.  —  5)  'Geschichte  und  Bild  von 
Nero'  S.  53  A.  1.  —  6)  In  der  Note  zu  C.  I.  L.  VII,  1202. 


V 


Der  Gebraach  der  Zahlwdrter  in  Zdtbestimmungen  bei  Tacitus.    159 

jahr  voUendete  er  also  bereits  im  Februar  808/55,  und  die 
Ordinalzahl  bezeichnet  correct  die  noch  nicht  abgelaufene  Frist. 
Vgl.  noch  XU,  25. 

Nachdem  wir  bis  dahin  den  6e  branch  der  Ordinalzahl  aus 
den  Taciteischen  Stellen  erschlossen  and  dann  einige  Stellen 
leicht  erklslrt  batten,  k5nnen  wir  jetzt  nmgekehrt  aus  dem 
bisher  beobachteten  Gebraache  die  Hichtigkeit  der  Taciteischen 
Zahl  erweisen  oder  dieselbe,  wenn  sie  verderbt  tlberliefert  ist, 
corrigiren,  wobei  wieder  parallele  Angaben  anderer  Schrift- 
steller  zur  Bestatigung  verwandt  werden  dttrfen.  Eine  Cor- 
mptel  der  Taciteischen  Zahl  setzen  wir  fttr  folgende  sechs 
Angaben  voraus: 

Von  dem  jugendlichen  Kaiser  Nero  circulirten  manche  xui,  b. 
'rumores  nrbani':  ^quantum  ad  robar  deesse,  cum  octauo  de- 
cimo  aetatis  anno  On.  Pompeins,  nono  decimo  Caesar  Octa- 
nianns  cinilia  bella  sustinnerint?'  Zur  Altersbestimmung  des 
Pompeius  ist  Velleius  (U,  53,  3—4)  heranzuziehen:  XPompeius) 
C.  Caesare,  P.  Seruilio  consulibus  (d.  h.  706/48)  0  iugulatus  est. 
hie  post  tres  consulatns  et  totidem  triumphos  domitumque  ter- 
rarum  orbem  sanctissimi  atqne  praestantissimi  uiri  in  id  euecti, 
super  quod  ascendi  non  potest,  duodesexagesimum  annum  agen- 
tis,  pridie  natalem  ipsius  uitae  fait  exitus',  und  Ubereinstim- 
mend  damit  Eusebios,  der  Pompeius'  Geburt  ol.  168,  3  =  648 
—649/106—105  setzt;  pr.  Kal.  Oct.,  d.  h.  den  29.  September 
648/106  im  vorcasarischen  Kalender  nennt  Plinius  (n.  h.  37,2,6) 
als  Geburtstag.^)  —  Ebenso  erwahnt  Velleius  (II,  36,  1)  des 
Octavian  Geburt  im  Consulatsjahre  des  Cicero  691/63;  den 
Tag  kennen  wir  aus  den  Arvalacten  3) ;  es  war  der  23.  Sep- 
tember. —  Es  fragt  sich  nun,  was  bedeutet  *^ciuilia  bella  susti- 
nuerint',  was  doch  trotz  Doederleins  Widersprnch  von  beiden 
MUnnem  verstanden  werden  muss.  Dass  Pompeius  im  J.  67 1/83, 
also  im  23.  Lebensjahre,  selbstlUidiger  Feldherr  war,  bezengt 

1)  Vgl.  die  fast.  Capitol,  im  C.I.  L.  I  S.440.  —  2)  Vgl.  nochVellei. 
II,  53.  4.  Die  Consuln  waren  C.  Atilius  und  Q.  Servilius:  vgl.  die  Fasten 
des  Obsequens  im  C.  I.  L.  I  S.  537.  —  3)  Vgl.  Marini  tav.  XI;  C.  1.  L.  I 
S.  306;  fastMaffei  ebenda.  S.377;  vgl.  Suet.  Oct.  5. 


160  Franz  Violet 

Plutarch  (Pomp.  6).  Aber  bereits  im  J.  667/87,  im  19.  Lebens- 
jahre,  hatte  er,  freilich  nnter  dem  Befehle  seines  Vaters,  gegen 
die  Marianer  gekHmpft:  das  sagen  Cicero  (de  imp.  10),  Yelleios 
(II,  29, 1),  Cassius  Dio  (XXXVI,  8;  ^ij  ov  (xifxvriad^e  oaa  fih 
iv  Tf/J  TtQog  Klvvav  ^oXiitiq)  iTaXaiTCCJQrjaa  ^) ,  ymLtol  TLOfitd^ 
viog  cuv').  Wegen  der  Gleicbstelinng  mit  Octavians  Leistung 
haben  indessen  die  Erklftrer  Bedenken  getragen,  die  Worte 
des  Historikers  aof  dieses  Jahr  za  beziehen ;  and  Nipperdey  '^) 
zog  es  Yor  bei  Tacitus  eine  Verwechselung  der  Kampfe  von 
667/87  mit  denen  von  671/83  vorauszusetzen,  die  allerdings 
sehr  leicht  m^glich  war,  wenn  schon  Leute  der  nUcbsten  Gene- 
ration sich  in  der  Altersbestimmung  des  Pompeius  um  ein 
quinquennium  irrten ,  wie  Velleius  (U,  53,  4)  versichert.  Ver- 
steht  man  aber  auch  die  Angabe  vom  J.  667/87,  so  konnte 
Tacitus  gleichwohl  nicht  das  18.  Lebensjahr  nennen,  denn 
dieses  hatte  Pompeius  bereits  am  29.  September  666/88  voU- 
endet.  —  Femer  k(5nnen  wir  von  Octavian  behaupten,  dass 
er  am  23.  September  709/45  18  Jahre  alt  geworden  war,  da- 
her  bei  CEsars  Ermordung  im  Frttbjahre  710/44  ebenfalls  im 

19.  stand.  YT^ir  wttrden  alsdann  beide  Male  dieselbe  Zahl  ver- 
langen  mttssen,  was  dem  Satzbaue  nach  nicht  wohl  angeht, 
wenn  nicht  noch  ein  Umstand,  der  bisher  nicht  bertlhrt  wurde, 
uns  einen  Ausweg  zeigte.  Es  wird  nUmlich  ausdrttcklich  her- 
vorgehoben  ^) ,  dass  Octavian  zuerst  als  ProprUtor  mit  einem 
Heere  ins  Feld  zog  im  bellum  Mutinense,  711/43,  also  im 

20.  Lebensjahre.  Nehmen  wir  an,  Tacitus  spreche  erst  von 
dieser  Zeit,  so  k5nnen  wir  flir  Pompeius  die  Zififer  19  gelten 
lassen  und  ftlr  Octavian  die  Zififer  20  einsetzen,  so  dass  die 
ganze  Partie  lauten  wttrde:  'cum  no  no  decimo  (d.  h.  667/87) 
aetatis  anno  Cn.  Pompeius,  uicesimo  (d.b.  711/43)  Caesar 
Octauianus  ciuilia  bella  sustinuerint?'  Wenn  man  sich  die 
Schreibung  mit  Zahlzeichen  in  den  Hdss.  vergegenwUrtigt, 
macht  diese  Conjectur  keine  erheblichen  Schwierigkeiten.  — 


1)  Diese  Wendung  entspricht  fast  genau  der  Taciteischen  'bella  susti- 
nuerint'.  —  2)  Z.  u.  St.  —  3)  Suet.  Aug.  10. 


Der  Gebrauch  der  Zahlw6rter  in  Zeitbestiininangen  bei  Tacitus.    161 

Will  man  aber  ttberhaupt  keine  Andernng  vornehmen,  so  muss 
man  an  eine  ungenaue  Ubertragnng  der  Zahlbestimmungen, 
welche  Tacitus  in  seiner  Quelle  vorfand,  denken,  so  dass  er 
etwa  gelesen  hUtte :  XVIII,  bez.  XIX  annos  natns.  Dass  ahn- 
liche  Verwechselungen  vorkommen,  erhellt  aus  dem  S.  168 
Bemerkten,  immerhin  mQchte  ich  hier  dieselbe  ungem  zugeben, 
da  bei  der  Berllhmtheit  der  beiden  MlUiner  ein  Irrtam  dem 
R(5mer  viel  mehr  in  die  Angen  springen  mnsste  als  uns  jetzt. 

Fttr  ebenfalls  verderbt  mtlssen  wir  die  Zahlangabe  inH.ii.9& 
folgenden  Worten  halten:  "^Nondum  quartns  a  nictoria  (d.  h. 
des  Vitellius)  mensis  y  et  libertus  Vitellii  Asiaticus  Polyclitos, 
Patrobios  et  netera  odiomm  nomina  aeqnabat'.  In  demselben 
Capitel  wird  bemerkt,  damals  sei  gerade  der  Gebartstag  des 
Vitellius  gefeiert  worden,  wodurch  wir  eifahren,  in  welcher 
Zeit  des  J.  822/69  die  Erz&hlung  weilt.  Freilich  ist  dieser 
Tag  dubi9s  nach  Sueton  (Vit.  3) :  'A.  Vitellius,  L.  f.,  imperator 
natus  est  VUI.  Kal.  Oct.  uel,  ut  quidam,  VII.  Id.  Sept.  Druse 
Caesare,  Norbano  Flacco  coss.'  (d.  h.  768  i  5).  i)  Den  hier  ge- 
nannten  Sieg  bei  Bedriacum  hatte  Vitellius  am  14.  April  er- 
rungen;  schon  vom  19.  April  an  rechnete  er  den  Beginn  seiner 
Regierung.^)  Es  waren  demnacfa  voile  4  Monate  schon  am 
14.  August  abgelaufen,  so  dass,  selbst  wenn  man  den  'quartns 
mensis'  als  vollendet  z'dhlen  dtlrfte,  im  Widerspruche  mit  den 
bisherigen  Beispielen,  fttr  die  Zeit  vom  1 5.  August  bis  7.  Sep- 
tember kein  Raum  bliebe ;  war  Vitellius  gar  erst  am  24.  Sep- 
tember geboren,  so  waren  scbou  5  Monate  verstrichen  nnd 
der  6.  hatte  vor  wenigen  Tagen  begonnen.  Da  'quartus'  unter 
keinen  Umst^den  gewahrt  werden  kann,  so  mttssen  wir  uns 
zwischen  'quintus'  und  ^sextus'  entscheiden.  Die  Leichtigkeit 
der  Andernng  spricht  fttr  das  Letztere  (IV  aus  VI  in  den  Hdss.). 
Die  Worte  ^noch  ist  der  6.  Monat  seit  dem  Siege  nicht  ange- 
brochen'  enthalten  somit  eine  kleine  fjbertreibung,  die  in  dem 
feindseligen  Sinne  des  Gesagten  ihre  Erkl^rung  findet|  denn 


1)  Cf.  I,  55;  Henzen  6444.  —  2)  Das  Datum  nennt  die  Anraltafel  im 
C.  I.  L.  VI,  1  S.  499  Z.  85. 

Leipsiger  Stndien.   Y.  jj 


162  Franz  Violet 

es  war  in  der  That  'kaum  der  6.  Monat  aDgebrochen\  Neben- 
bei  sei  bemerkt|  dass  dann  Vitellias  wirklich  am  24.  Sept. 
geboren  and  die  Ansicht  jener  "^quidam'  irrig  war. 
A.  33.  In  der  Lobschrift  auf  seinen  Schwiegenrater  Julias  Agri- 
cola  l&sst  Tacitus  diesen  zn  seinem  Heere  in  Britannien  spre- 
chen:  'octanns  annas  est,  commilitones,  ex  qao  airtate  et 
aaspiciis  imperii  Bomani,  fide  atqae  opera  aestra  Britanniam 
aicistis\  Um  nachrechnen  za  k^nnen,  mtlssen  wir  vor  alien 
Dingen  festzastellen  sacheni  wann  Agricola  nach  Britannien 
kam:  In  c.  9  lesen  wir,  dass  er  "^statim  post  consalatam'  den 
Posten  tibemahm,  and  in  c.  17|  dass  er  dem  Jalias  Frontinas 
saccedirte.  Beide  Beziehangen  sind  leider  schwer  za  fixiren. 
Uber  Frontinas  wissen  wir  ebenfalls  aas  Tacitas  (H.  IV,  39), 
dass  er  im  J.  823/70  praetor  arbanas  war,  and  das  bestfttigt 
der  Verfasser  des  4.  Baches  von  Frontin.  strateg.  (3, 14).  Da 
nan  die  ktlrzeste  Frist  zwischen  Pr&tar  and  Gonsalat  2  Jahre 
betrag^),  so  kann  er  frtlhestens  826/73  Gonsal  gewesen  sein; 
wahrscheinlich  f&llt  sogar  sein  Gonsalat  in  das  J.  827/74,  wenn 
ein  Fragment  der  tabala  feriar.  Latin,  von  Borghesi  richtig  er- 
^zt  ist.2)  Da  femer  die  tibliche  Daaer  einer  Proyincialver- 
waltang  damals  3  Jahre  war,  so  kann  er,  selbst  wenn  er  an- 
mittelbar  nach  seinem  Consulate  abging,  Mhestens  noch  830/77 
nach  Rom  zarUckgekehrt  sein.  Endlich  kann  ihn  Agricola  nicht 
direct  abgel5st  haben,  wie  schon  Dederich^)  aas  der  vorher- 
gehenden  Schilderang  der  Zast&nde  des  Heeres  bei  Tacitas 
richtig  geschlossen  hat.  Nehmen  wir  hierza  noch  den  Um- 
standy  dass  Agricola  erst  nach  seinem  Consulate  dem  Tacitas 
seine  Tochter  verheiratete  (c.  9),  so  wird  am  besten  folgende 
Anordnung  sich  empfehlen :  Agricola  war  Consul  in  der  zwei- 
ten  Halfte  des  J.  830/77,  blieb  den  Winter  tlber  in  Rom,  brach 
bei  gtinstiger  Jahreszeit  auf  and  kam  dann  ^  media  aestate' 

1)  Diese  BehauptuDg  hat  Borghesi  (oeuvres  lU  S.  113)  aofgestellt^ 
Nipperdey  (jetzt  opusc.  p.  511  ff.)  bestritten;  indessen  giebt  es  bisher  kein 
Beispiel,  wo  diese  Zeit  nicht  innegehalten  wftre.  —  2)  Vgl.  C.  I.  L.  VII, 
2016:  'Sex.  lallo  FrOntino  Cos."  •—  3)  'BruchstUcke  aas  dem  Leben  des 
Sex.  Julius  Frontinus'  in  der  Ztschr.f.A.  1839.  Nr.  105— 107. 


Der  Gebrauch  der  Zahlwdrter  in  Zeitbestimmangen  bei  Tacitus.    163 

(c.  18)|  d.  h.  831/78  nach  Britannien.  Das  hi  seit  Borghesi  ^ 
die  allgemeine  Ansicht,  die  gegen  Nipperdey's  '^)  Angriffe  Ur- 
lichs^)  von  Neuem  verteidigt  hat.  Nipperdey  wollte  nftmlich 
Agricola's  Consulat  bereits  in  die  erste  H&Ifke  des  J.  830/77  ^) 
setzen  nnd  seine  Ankanft  in  Britannien  noch  in  denselben 
Sommer;  aber  dann  bliebe  fflr  Frontinus  zn  wenig  Zeit  fibrig, 
wUhrend  er  nach  der  andem  Ansicht  zwischen  Herbst  830/77 
nnd  Frtlhjahr  831/78  zarfickkehren  konnte;  selbst  Letzteres 
angenommen,  vergingen  immer  noch  mehrere  Monate  bis  zum 
Eintreffen  des  Agricola.  —  Die  Wirksamkeit  des  Agricola  be- 
ginnt  also  im  Sommer  831/78^)  (c.  18).  Das  folgende  Jahr 
wird  deutlich  bezeichnet  c.  20:  ^sed  nbi  aestas  nenit':  832/79; 
dann  'annus  tertins'  (c.  22):  833/80;  'qaarta  aestas'  (c.  23): 
834/81 ;  'annus  quintus'  (c.  24):  835/82;  'sextos'  (c.  25):  836/83. 
Soweit  ist  AUes  in  Ordnnng ;  immer  wird  das  eben  beginnende 
Jahr  des  Dienstes,  von  Sommer  zn  Sommer  gerechnet,  deut- 
lich hervorgehoben.  Aber  nun  folgt:  'eadem  aestate'  (c.  28); 
d.  h.  offenbar  noch  im  6.  Jabre:  836/83,  und  c.  29:  'initio 
aestatis  Agricola  domestico  uulnere  ictus  anno  ante  natum 
filium  amisit';  endlich  c.  33:  'octauus  annus\  Nacbdem  die 
Frtiheren  tlber  diese  Ziffer  nicht  zur  Elarheit  gekommen 
waren^)',  begnfigte  man  sich  lange  mit  Ernesti's  ErklUrung; 
der  Beginn  des  7.  Sommers  werde  in  c.  29  init.  bemerkt,  — 
indessen  muss  es  jedem  aufmerksamen  Leser  einleuchten, 
dass  mit  jenen  Worten  nnr  ein  Ereignis  aus  dem  Privatleben 
des  Agricola  seinen  Kriegsthaten  angeschlossen  wird,  dass  die 
Erz&hlung  also  nur  einen  Punkt  nacbholf^),  —  bis  endlich 

1)  Oeuvres  III  S.  188—189;  ihm  folgt  auch  AschbachLc.  S.  289.— 
2)  Opusc.  p.  51 1  fir.  —  3)  'De  uita  et  honoribas  lulii  Agricolae'  (Wflrzburger 
FeBtschrift)  S.  28.  —  4)  Speciell  Uber  die  CoDsolate  vgl.  Borgbesi  oeuyres 
m  S.  535.  —  5)  So  meint  auch  Httbner  im  N.  Rh.  M.  Bd.  XII  S.  49  ff.  — 

6)  Was  z.  B.  Lipsias  mit  der  Erkl&ruDg:  'numerat  ab  introitu  suo  in  pro- 
uinciam  et  ad  res  suas  aptat'  sagen  will,  gestehe  icb  nicht  zu  wissen.  — 

7)  Selbst  dann  z^ilt  Walch  S.  326  s.  Ausg.  noch  nicht  richtig,  da  er  sagt : 
'Der  Anfang  eines  neuen,  des  6.  Sommers  von  A.*8  AmtsftUimng,  des 
J.  d.  St.  836,  T.  Chr.  84  nach  Brotier:  nicht  des  c.  25  u.  28  erw&hnten  [c.  25 
Bteht  'sextas  annus',  aber  weil  es  Walch  nicht  passt,  ist  es  nicht  das 

11* 


164  Franz  Violet 

Wex^)  das  Princip  der  richtigen  Interpretation  feststellte,  in- 
dem  er  betonte :  Entweder  ist  die  Zahl  'octanus'  richtig,  dann 
moss  Yorher  eine  Lticke  im  Texte  sein  oder  sie  ist  falsch  and 
muss  emendirt  werden.  Eine  Lticke  ist  nach  Wex  allerb(5ch- 
stens  denkbar  c.  25  extr.  nach  den  Worten:  Mgnani  specie  prn- 
dentiam  admonebant',  worin  ihm  Nipperdey^)  beistimmt,  doch 
entscheidet  er  sich  selbst  nicht  daftir,  sondem  corrigirt  'octa- 
uus\  Er  scblUgtvor  dafiir  zn  schreiben  'tertius  decimas  annus^ 
(XIII  fUr  VIII),  indem  er  glanbt,  Agricola  spreche  von  der 
Dienstzeit  des  Heeres,  dieses  aber  sei  schon  unter  Petilios 
Cerialis  in  die  Provinz  gekommen ,  and ,  am  nan  diese  An- 
nahme  mit  der  Zeit  in  Einklang  za  bringen,  setzt  er  den  Uber- 
gang  des  Cerialis  in  das  J.  825/72.  Wie  sehr  er  darin  irrte, 
hat  Nipperdey  gezeigt,  denn  erstens  k(5nne  nicht  nachgewiesen 
werden,  dass  Cerialis  oder  Agricola  Uberhaapt  ein  neaes  Heer 
mitbrachten  ^) ,  zweitens  babe  Tacitas  bisher  stets  die  Zeit 
von  der  Ubemahme  des  imperiam  darch  Agricola  selbst,  im 
J.  831/78  (oder  830/77  bei  Nipp.),  also  doch  aach  bier  gezahlt, 
endlich  sei  Cerialis  wahrscheinlich  gar  nicht  825/72,  sondem 
bereits  824/71  nach  Britannien  gekommen,  denn  der  Aaf- 
stand  der  Bataver  sei  schon  823/70  gedHmpft  worden.^)  Diese 
GrUnde  lassen  ans  sicher  Wex'  Conjectar  anhaltbar  erschei- 
nen;  es  bleibt  deshalb  nar  die  eine  Anderang  m^glich,  die 
schon  Acidalios  gewoUt  and  neaerdings  Nipperdey  wieder  ge- 
fordert  hat:  ^Septimas  annas^  ist  allein  passend,  wenn  Agri- 


6.  Jahr],  'was  freilich  die  schlechte  Kapiteleinteilang  einigermassen  ver- 
dankelt.  Mit  Emesti  und  Brotier  anzanehmen ,  'septimae'  (Vllm**)  oder 
'sequentis'  sei  ausgefallen  [das  wollte  gerade  Emesti  nicht;  Brotier  billigt 
die  oben  besprochene  Coigectar  des  Acidalius]  ist  unnOtig  bei  Tac,  der 
bei  Orts-  and  Zeitbestimmangen  tiberall  einen  auf  jedes  Wort  aofmerk- 
samen  Leser  [z.  B.  Walchl]  voraassetzt.  In  'eadem  aestate'  liegt  ange- 
deatet,  A.'s  Thaten  im  5.  Sommer  c.  25  sind  zu  Ende:  die  mit  jenen 
Worten  anhebende  Erz&hlung  von  dem  WagstQck  der  Usipier  soil  als 
Nachtrag  angesehen  werden.  Sonst  musste  hac  oder  ea  aestate  stehen'. 
—  1)  Prolegg.  in  T.  A.  S.  195  flf.  —  2)  Opusc.  S.  265—270.  —  3)  Doch  vgl. 
die  Untersuchung  dieser  Frage  bei  Urlichs  1.  c.  S.  29  ff.  —  4)  Das  billigt 
auch  Urlichs  1.  c.  S.  18. 


Der  Gebrauch  der  ZahlwOrter  in  Zdibestimmojigen  bei  Tacitus.    165 

cola  wirklich  von  seiner  Ankonft  an  zUhlt.  Ans  den  folgen- 
den  Worten  geht  aber  dentlich  hervor,  dass  er  wiederholent- 
lich  gerade  auf  sein  imperium  hinweist,  and  so  hat  Nipper- 
dey  sehr  ansprechend  die  ganze  Stelle  lesen  wollen :  ^^Septimus 
annus  est,  commilitones,  ex  quo  uirtute  uestra,  auspiciis  im- 
perii Roman! ,  fide  atque  opera  nostra  Britanniam  tticistis\ 
Der  *^septimus  annus^  hatte  eben  begonnen  im  Sommer  837/84. 

^Natus  erat  Agricola  Gaio  Caesare  tertium  ^)  consule  Idibus  ^^• 
luniis:  excessit  sexto  et  quinquagesimo  anno,  decimo 
Kalendas  Septembris  Collega  Priscoqne  consulibus\  So  bieten 
uns  den  Text  dieser  Worte  die  meisten  Ausgaben.  Die  Un- 
haltbarkeit  desselben  bat  zuerst  Buchner^)  bemerkt.  Wir 
wissen  n&mlich ,  dass  G.  Caesar  das  III.  Consulat  bekleidete 
im  J.  793/40  ^) ,  und  das  Consulat  des  ^Collega  und  Priscus' 
milt  in  das  J.  846/93.^)  Entsprechend  den  ttbrigen  Stellen, 
wo  die  Ordinalzahl  sieb  findet,  mtlssten  wir  bei  diesen  Ter- 
minen  bier  ^quarto  et  quinquagesimo^  erwarten.  Dass  unser 
Autor  sich  in  den  Consulnamen  geirrt  babe,  ist  nun  nicht 
wahrscheinlicby  und  kann  der  Fehler,  wie  Buchner  gleichfalls 
meintO;  deshalb  nur  in  einer  der  beiden  Zahlangaben  sich  ver- 
bergen;  er  woUte  also  lieber  *^C.  Caesare  primum  consule' 
geschrieben  wissen,  worin  er  mit  Petavius^)  zusammentraf. 
Allerdings  war  C.  Caesar  zum  ersten  Male  Consul  im  J.  790/37 «), 
jedoch  hat  Wex  gegen  die  Annahme,  dass  dieses  Consulat 
genannt  sein  kOnne,  mit  Hecht  eingewandt,  er  sei  nur  cos. 
suffectus  Yom  1.  Juli^)  an  gewesen;  Agricola  sei  aber  schon 
am  1 3.  Juni ,  also  noch  gar  nicht  pnter  seinem  Consulate  ge- 
boren,  und,  wolle  man  auch  die  M5glichkeit  dieser  Verwechse- 
lung  zugeben,  so  mtlsste  Tacitus  vielmehr  'septimo  et  quin- 
quagesimo' geschrieben  haben.  Damit  f&llt  diese  Anderung 
fort.  —  Einen  andem  Weg  der  Besserung  schlug  Brotier  ein, 

—  schon  Ursinus  und  Lipsius  batten  vorher  daran  gedacht,  — 

1)  Codd.  'ter';  'tertium':  Ursinus.  ~  2)  Z.  u.  St.  ed.  Bekker.  — 
3)  Ygl.  Cass.  Dio  LIX,  24;  G.  I.  L.  II,  4639.  —  4)  Of.  Aschbach  1.  c.  S.  323. 

—  5)  AngefUhrt  bei  Wex  prolegg.  S.  199  ff.  —  6)  Nacli  Cass.  DioLIX,6; 
cf.  Aschbach  1.  c.  S.  249—258.  —  7)  Suet.  Calig.  17. 


166  Franz  Violet 

indem  er  vermutete,  das  Richtige  sei  'quarto  et  qainqoagesimo' 
(VP  et  L"^®  anno  verschrieben  ans  IV®  et  L"«  anno).    Alsdann 
scheint  die  Rechnung  wirklich  in  Ordnong  zu  sein;  dennoch 
erklftrte  sich  Nipperdey  0  ^uch  dagegen,  and  zwar  aos  besten 
Grtlnden:   Er  machte  nllmlich  darauf  aufmerksam ,  dass  nach 
c.  6  extr.  Agricola's  PrUtnr  in  das  J.  821/68  falle,  d.  h.,  wenn 
er  793/40  geboren  war,  in  sein  28.  Lebensjahr.    Das  gesetz- 
liche  Alter  fUr  dieses  Amt  war  aber  erst  das»30.2)  Jahr,  nnd 
erlassen  kann  dem  Agricola  nur  ein  Jahr  sein,  weil  er  einen 
Sohn  hatte,  nicht  2  Jahre,  denn  seine  Tochter  war  bereits  in 
sehr  zartem  Alter  gestorben.^)   Wir  k(5nnen  also  jenes  Gebnrts- 
jahr  nicht  fUr  das  richtige  halten,  obgleich  auch  Wex  sich  ftlr 
dasselbe  erklUrte.^)    So  stehen  wir  vor  der  Anderung  Nipper- 
dey's  als  einziger  MQglichkeit :  "^Natas  erat  Agricola  C.  Caesare 
itemm  consule  Idibns  laniis:  excessit  qninto  et  qainqua- 
gesimo  anno'  etc.   Znm  zweiten  Male  war  C.  Caesar  Consul 
im  J.  792/39^):  Agricola  w&re  somit  am  13.  Jnni  846/93  be- 
reits 54  Jahre  alt  geworden,  so  dass  von  da  an  bis  zu  seinem 
am  23.  August  erfolgten  Tode  das  55.  Lebensjahr  dauerte. 
Von  den  neueren  Herausgebem  haben  sich  die  Einen  mit  Bro- 
tiers  Andemng  bemhigt  (Haase,  Kritz),  die  Anderen  haben  die 
Stelle  teils  mit  Stillschweigen  tlbergangen,  indem  sie  die  Vul- 
gata  beibehielten  (so  Halm),  teils  yerkehrt  ge&ndert.    (Bitter 
behielt  zwar  'tertiam',  woUte  aber  'tertio  et  quinqaagesimo' 
schreiben.)  ^) 
D.  34.        ^Nono  decimo  aetatis  anno  L.  Crassus  C.  Qarbonem, 
uno  et  ni  ce  si  mo  Caesar  Polabellam,  altero  et  uicesimo 
Asinias  Pollio  C.  Catonem,  non  multum  aetate  antecedens  Calnus 
Vatinium  iis  orationibus  persecuti  sunt,  quas  hodie  quoque  cum 
admiratione  legimns.'    Die  vorliegenden.dreiZahlangaben  sind 
schon  mehrfach  er^rtert,  aber  noch  nicht  so  genOgend  von 

1)  'Leges  aDnales'  S.  55  A.  12;  opusc.  S.  511  ff.  —  2)  Nach  Cass. 
Dio  LII,  20.  —  3)  Ygl.  Mommsen  im  Herm.  Ill  S.  80  A.  4.  —  4)  Ihm  folgt 
noch  Urlichs  1.  c.  S.  9 ,  der  aber  die  letzte  Lebenszeit  Agricola's  weniger 
genau  ist  wie  im  Anfange  seiner  Abhandlung.  —  5)  Ygl.  C.I. L.  11,4716. 
—  6)  Vgl.  Nipperdey:  *leges  annales'  I.e. 


i 


Der  Gebrauch  der  ZahlwGrter  in  Zeltbestinmiangen  bei  Tacitus.    167 

nnserem  Gesichtspnnkte  ans  erkl&rt,  dass  wir  sie  karz  er- 
ledigen  k^nnten;  prfifen  wir  daher  jeden  Fall  besonders: 

a)  'Nono  decimo  aetatis  anDo'  habe  L.  Crassus  den 
C.  Carbo  angeklagt,  sagt  Tacitas.  Dass  diese  Ziffer  falsch  sei, 
er^rterte  zuerst  Brotier  auf  Grand  yon  Cicer.  de  orat.  ni,  20, 74, 
wo  Grassns  von  sich  selbst  ^.nssert:  'Qaippe  qui  omnium  ma- 
turrime  ad  publicas  causas  accesserim  annosque  natus  unum 
et  uiginti  nobilissimum  hominem  et  eloquentissimum  in  indi- 
cium nocarim\  £s  fragt  sich  bier,  welchem  Schriftsteller  wir 
einen  Irrtum  znweisen  dflrfen,  vorausgesetzt ,  dass  beide  so 
geschrieben  haben.  Lambinus  glaubte,  Tacitus  habe  aus  Cicero 
gesch5pft  Oder  doch  aus  gleicher  Quelle  und  forderte  deshalb 
fUr  Cicero  '^nndeuiginti\  Was  nun  die  gleiche  Quelle  anbc; 
triffti  so  hat  Nipperdey,  der  diese  Sache  sehr  eingehend  er- 
Qrtert  hat^),  noch  einen  Beleg  aus  Quintilian  (XII,  6,  1)  bei- 
gebracbt,  der  gleichen  Ursprungs  mit  der  Tacitusstelle  zu  sein 
scheint : ' Agendi  autem  initium  sine  dubio  secundum  uires  cuius- 
que  sumendum  est;  neque  ego  annos  definiam,  cum  Demosthe- 
nem  puerum  admodum  actiones  pupillares  habuisse  manifestum 
sit,  Caluus,  Caesar,  Pollio  mnltum  ante  quaestoriam  aetatem 
granissima  indicia  susceperint'  etc.  etc.  Daraus  folgt  nur,  dass 
die  drei  von  Tacitus  genannten  Mllnner  vor  dem  27. 2)  Lebens- 
jahre,  in  welchem  man  gesetzlich  quaestor  werden  konnte, 
jene  Processe  gefbhrt  haben.  Methodisch  richtiger  w&re  es 
jedenfalls,  den  Tacitus  aus  dem  Cicero  zu  verbessenii  da  es 
sich  um  einen  Fall  handelt,  wo  Cicero's  Autorit&t  entschieden 
weit  liber  der  des  Tacitus  steht,  dessen  Darstellung  vielleicht 
nur  anf  eine  Quelle,  wie  sie  Velleius  (U,  36,  2)  yerkfirzte, 
zurtlckgeht.  Vielleicht  kQnnen  wir  die  Sache  aber  rein  aus 
den  Thatsachen  selbst  entscheiden.  Crassus  war  geboren  im 
J.  614/1 40  3);  wenn  er  nun  in  seinem  19.  Lebensjahre  den 
Carbo  anklagte,  so  kann  diess  splltestens  im  J.  633/121  ge- 
schehen  sein,  demnach  vor  Carbos  Consulat,  welches  in  das 


1)  Jetzt  opusc.  8.322—339.  —  2)  Seit  Augustus  vor  dem  25.:  vgl. 
Nipperdey:  'leg.  annal.'  1.  c.  —  3)  Ygl.  Cic.Brut.  43, 161. 


168  Franz  Violet 

J.  634/120 1)  MM.  Das  erschien  aach  Doederlein  ganz  plaa- 
sibely  denn  die  nUchst  gr^ssere  Zahl  ist  'nno  et  oicesimo',  and 
Cicero  nennt  den  Crassas  znr  Zeit  der  Elage  mebrmals  ^ad- 
modnm  adulescens^  ^)  oder  'adolescentalns'^);  er  trat  daher 
init  Bitter  der  Ansicht  des  Lambinus  bei.  Obgleich  Ritter  zu 
Gnnsten  dieaer  Hypothese  noch  besonders  betont,  dass  Carbo 
bei  Erw&hnong  jenes  Gerichtsfalles  nie  air  consalaris  genannt 
werde,  bt  Nipperdey  dennocb  geneigt  die  Anklage  nach  dessen 
Gonsalat  za  setzeni  haaptsftchlich  aas  zwei  sehr  wichtigen 
Motiven :  Einmal  hi  sicher  bezeagt,  dass  Carbo  vor  der  Ver- 
arteilong  in  dieser  Sacbe  sich  selbst  getOtet  habe^);  sodann 
soil  ibm  Crassas  die  von  Cicero  ^)  erhaltenen  Worte  entgegen- 
geschleadert  haben:  'Noui  si  Opimiam  defendistiy  Carbo,  id- 
circam  te  isti  bonam  ciaem  patabant'i  die  die  Verteidigang 
des  Opimias  darch  Carbo  voraassetzen ,  und  diese  fand  in 
seinem  Consalatsjabre  8tatt.<^)  Daraofhin  verwies  Nipperdey 
die  Anklage  darch  Crassas  frfihestens  in  das  J.  635/119.  Da- 
mals  stand  Crassas  im  21.  oder  gar  schon  im  22.  LebensjahrCi 
and  wenn  Cicero  aaf  das  erstere  hinweist,  so  than  wir  recht 
daran  mit  Nipperdey  ^uno  et  aicesimo'  bei  Tacitas  za 
schreiben.  So  lange  wir  nicht  die  einzelnen  Termine  bis  aaf 
den  Tag  kennen,  k5nnen  wir  wenigstens  nicht  absolat  genaa 
entscheiden,  was  das  Bichtige  ist.  Aaffallend  bleibt  bei  Nip- 
perdey's  Anderang  nar  die  alsdann  voraaszasetzende  Gleich* 
bedeatang  der  Taciteischen  Ordinalzahl  mit  der  Ciceroniani- 
schen  Wendong  ^anam  et  aiginti  annos  natas^  einer  Wendang, 
die  wir  gewohnt  sind^  eher  aaf  die  vollendete  Zeit  za  be- 
ziehen.  Ubrigens  ist  dieses  darchaas  nicht  erwiesen,  und  aas 
Tacitas  XII,  58  (siehe  anten  S.  184)  scheint  fast  das  Gegen- 
teil  hervorzugeheni  so  dass  die  Identitftt  beider  Angaben  voll- 
kommen  w&re. 

b)  ^Uno  et  nicesimo  anno'  babe  Caesar  den  Dolabella 

1)  Vgl.  die  fast  Hispan.  Im  C.  I.  L.  I  S.  534.  —  2)  VgL  Cic.  Brut. 
43, 159;  de  offic.  II,  13, 47.  —  3)  Cic.  de  orat.  I,  10, 40.  26, 121.  —  4)  Cic. 
ad  fam.  IX,  21, 3;  Valer.  Max.  Ill,  7, 6 ;  besonders  aber  Cic.  Brut.  27, 103.  — 
5)  De  orat.  II,  40, 170.  —  6)  Vgl.  Cic.  de  legg.  Ill,  16, 35. 


Der  Gebrauch  der  Zahlw5rter  in  ZeitbestimmuDgen  bei  Tacitus.    169 

Yor  Gericht  gefordert,  fahrt  nnser  Autor  fort.  Auch  diese 
Zahl  ist  8chon  als  onrichtig  nachgewiesen  worden  von  Casan- 
boDus  ^)  and  Lip^ins,  da  sie  bei  Sneton  (lul.  4)  lasen:  ^ceterum 
composita  seditione  ciaili  Gornelium  Dolabellam  consnlarem 
et  trinmphalem  repetnndaram  postolauit'  (sc.  Caesar) ,  d.  h. 
M.  Aemilio  Lepido,  D.  lunio  Bruto  coss.,  im  J.  677/77.2)  Die 
BeziehuDg  dieser  Worte  anf  das  J.  679/75,  die  Nipperdey 
frfiher  ^)  geltend  gemacht  hatte,  hat  er  spUter  ^)  selbst  als  un- 
statthaft  zarUckgenommen ,  und  die  tlbliche  Annahme  durch 
ein  nenes  Zeagnis  aas  Cicero^)  noch  gesttttzt.  Caesar  war 
geboren  am  13.  Jnli  654/100^),  so  dass  er  im  J.  677/77  im 
23.  Oder  24.  Lebensjahre  stand.  Es  kann  also  nur  'tertio 
et  nicesimo'  oder  ^quarto  et  uieesimo'  bier  angemessen  sein; 
ersteres  ist,  weil  es  den  Spielranm  bis  zor  aetas  qnaestoria 
noch  yergr(5ssert,  yielleicht  vorzaziehen  and  lange  von  Pichena 
angenommeui  dem  Orelli  (in  gntem  Glauben!)  nnd  Nipperdey 
gefolgt  sindy  obgleich  dieser  mit  Unrecht  behauptete,  jene  Zahl 
sei  ohne  Weiteres  aus  der  Rechnung:  654/100  —  677/77  =  23 
za  erschliessen.^) 

c)  Endlich  soil  ^altero  et  uicesimo  anno'  Asinius  PoUio 
den  C.  Cato  mit  einer  Anklagerede  angegrififen  haben.  Diese 
Zahl  ist  bisher  noch  nicht  beanstandet  worden  and  scheint 
gewahrt  werden  zn  kOnnen.  Uber  das  Lebensalter  des  Pollio 
wissen  wir  n'dmlich  Folgendes:  Nach  Hieronymas  im  Chro- 
nicon  des  Easebios ')  starb  er  ol.  195/4  =  757/4  im  80.  Jahre; 
danach  w^re  er  im  J.  677/77  oder  678/76  geboren  gewesen. 
Von  der  hier  erwahnten  Anklage  ist,  wie  Cicero®)  aasdrttck- 


1)  Zu  Sueton.  1.  c.  —  2)  Vgl.  die  Fasten  im  C.  I.  L.  I  8.  439.  -- 
3)  Pbilolog.  YI  S.  377  und  in  der  Note  zu  unserer  Stelle.  —  4)  Brut 
92,317.  —  5)  Das  ist  das  richtige  Patmn,  w&hrend  die  fast.  Amitem.  im 
C.I.L.  I  S.  324  a.  396  den  12.  Juli  nennen;  die  Feier  seines  Geburtstages 
wurde  verlegt  der  Apollinarischen  Spiele  wegen  (Cass.  Die  XLYII,  IS) ;  vgL 

A.  W.Zumpt:  'de  dictatoris  Caesaris  die  et  anno  natali'  1874.  S.  9;  Lange: 

B.  A.  in,  2  S.  555.  —  6)  Dass  die  einfache  Differenz  der  Ealenderjahre 
irre  fohren  kann,  sieht  man  aus  XII,  58  (S.  184).  —  7)  Bd.  II  S.  145  ed. 
Schoene.  —  8)  Ad  Att  IV,  15, 16. 17. 


170  Franz  Violet 

lich  bezeiigt,  G.  Cato  am  3.  Jani  700/54  freigesprochen  wor- 
den;  PoUio  stand  also  za  eben  jener  Zeit  entweder  im  22., 
resp.  23.,  oder  im  23.,  resp.  24.  Lebensjahre.  J)as  tiberlieferte 
^altero  et  nicesimo'  kann  daber  richtig  sein,  wenn  er  erst 
678/76  geboren  war,  und  seln  Gebnrtstag  nach  dem  3.  Jani 
fiel.  —  Nach  dem  eben  Ert^rterten  wtlrden  die  Taciteischen 
Worte  nrsprtlnglich  gelautet  haben :  'Uno  et  nicesimo  aetatis 
anno  L.  Crassus  C.  Garbonem,  tertio  et  nicesimo  Gaesar 
Dolabellam,  altero  et  nicesimo  Asinins  PoUio  G.  Gatonem, 
non  mnltnm  aetate  antecedens  Galnus  Vatininm  iis  orationibus 
persecnti  sunt,  qnas  hodie  qnoqne  cam  admiratione  legimns\ 
xiy.c4.  Ktirzer  k(5nnen  wir  nns  fiber  den  letzten  bier  zn  bespre- 
chenden  Passns  fassen :  Von  dem  Tode  der  Octavia,  der  Toch- 
ter  des  Kaisers  Glandins  nnd  nnglficklichen  Gemahlin  des  Nero 
heisst  es:  'Ac  paella  nicesimo  aetatis  anno,  inter  centnriones 
et  milites,  praesagio  malomm  iam  nitae^  exempta,  nondam 
tamen  morte  acqniescebat'.  Ibren  Tod  berichtet  Tacitns  anter 
dem  J.  815/62,  and  wenn  weiter  Nichts  zn  ermitteln  ist,  mtissen 
wir  daraufhin  ibre  Gebart  in  die  J.  795/42  oder  796/43  ver- 
weisen.  Beide  Jahre  vertragen  sich  aber,  wie  Nipperdey^) 
erinnert,  nicht  mit  einer  Notiz  des  Sneton  (Gland.  27)3),  aas 
der  sicher  hervorgeht,  dass  Octavia  Ulter  war  als  Britannicns. 
Letzterer  war,  wie  wir  oben^)  gesehen  haben,  im  J.  794/41 
geboren ;  Octayia  kann  mithin  nicht  spHter  als  792/40  auf  die 
Welt  gekommen  sein,  nnd  dazn  passt  allein  das  von  Nipper- 
dey  Yorgeschlagene  Mnoetaicesimo' ^)  bei  Tacitus,  was  sich 
nns  noch  ans  einem  anderen  Umstande  zn  empfehlen  scheint. 
XII,  58  wird  nUmlich  erzUhlt,  Nero  babe  sich  mit  Octavia 
verm9,hlt  im  J.  806/53;  in  diesem  Jahre  hUtte  sie  also  das 
13.  Lebensjahr  voUendet.  Ein  frtiheres  Alter  kann  nan  fllr 
die  Zeit  ibrer  Verheiratung  nicht  wohl  angenommen  werden, 
denn  obgleich  sich  einige  Beispiele  von  Frauen,  die  bereits 
mit  11  Jahren  heirateten,  —  so  alt  wftre  Octavia  nach  der 

1)  Codd.uita,  uitae:  Nipperdey.  —  2)  Z.  a.  St.  —  3)  Ygl.  auch  Cass. 
Dio  LX,5.  —  4)  Vgl.  zu  Xm,  15  S.  158  und  zu  XII,  25.  —  5)  'altero  et 
u  ice  si  mo'  nach  D.  34  (8.166)  ist  wohl  yorzoziehen. 


i 


Der  Gebrauch  der  Zahlwdrter  in  Zeitbestimmangen  bei  Tadtas.    171 

tiberlieferten  Lesart  gewesen  —  finden^),  so  gehOren  diese 
doch  zn  den  Ansnabmen,  and  bei  Octavia  wUre  dieser  Um- 
stand  gewiss  nicht  von  den  alien  Scbriftstellem  tlbergangen 
worden.2)  —  Ubrigens  hatte  die  obige  Andemng  dem  Sinne 
nacb  scbon  Tillemont^)  gefordert,  angenommen  ist  sie  anch 
Yon  Scbiller^),  aber  ansser  Acbt  gelassen  von  Raabe.^) 

Im  YerbSltnis  zn  den  18  Stellen,  in  denen  wir  immer 
wenigstens  gat  bezeagte  Angaben  za  erQrtem  batten,  wenn 
aaeb  der  Wert  der  Zeagnisse  ein  sehr  verschiedener  war,  sind 
die  Beispiele,  an  denen  ans  nar  ein  terminas  gentlgend  be- 
kannt  ist,  and  die  daher  nar  aas  der  Ordinalzabl  ebrono- 
logisch  fixirt  werden  kQnnen,  sehr  wenig  zahlreich;  nUmlich 
im  ganzen  Tacitas  nar  nachstebende  yier: 

'Per  idem  tempns  (d.  b.  im  J.  785/32,  On.  Domitio,  Camillo  yi  lo. 
Scriboniano  ^)  coss.)  L.  Piso  pontifex  . . .  fato  obiit,  nnllias  ser- 
ailis  sententiae  sponte  aactor'  etc.  'Aetas  ad  octogesimam 
annam  processit'.  Er  brachte  es  bis  zam  80.  Jahre,  das  er 
nicbt  mebr  vollendete.  —  Dieser  Piso  gehQrt  zu  den  am  h&n- 
figsten  yon  den  Alten  genannten  and  yon  den  Neaeren")  be- 
sprochenen  PersQnlichkeiten  jener  Zeit;  fiber  sein  Gebartsjahr 
wissen  wir  aber  sonst  Nichts:  Es  mass  nacb  obigen  Worten 
das  J.  705/49  oder  706/48  gewesen  sein,  worans  fttr  seinen 
carsas  honoram  Nichts  za  entnehmen  ist. 

Die  Tochter  des  Barea  Soranas,  Servilia^),  wird  in  derxvi,8o. 
Erz&hlang  yon  der  im  J.  819/66  gegen  sie  ^erichteten  Anklage 
'filia  intra  nicesimam  aetatis  annam'  genannt.   Die  wenigen 

1)  Dieselben  sind  meist  aos  Inschriften  zosammengestellt  von  Fried- 
l&oder:  'Darstellungen  aos  der  Sittengeschichte  Roms'  U  S.  324  ff.  (4.Aufl.) 
—  2)  Die  Zeagnisse  der  Alten  ttber  diese  Fran  hat  Sievers:  "Studien  zor 
Geschichte  der  rOmischen  Kaiser'  S.  123  A.  4  gesammelt.  —  3)  'Histoire 
des  empereors  Remains'  N4ron.art.Xy  8. 122.  —  4)  'Geschichte  des  rO- 
mischen  Kaiserreiches  onter  der  Regierong  des  Nero'  S.  67  A.  2.  —  5)  'Ge- 
schichte und  Bild  des  Nero'  S.  263—265,  wo  aos  mir  nicht  ersichtlichem 
Grande  die  ganze  Sache  onter  dem  J.  816/63  behandelt  ist.  —  6)  YgL 
8. 154  Anm.  2.  —  7)  Mehrfach  hat  Qber  ihn  Borghesi  gehandelt:  'oeuyres' 
in  S.  323;  V  S.  77ff:  312;  vgl.  zuYI,  11.  —  8)  Auch  ttber  sie  vgl.  Borghesi: 
'oeoyres'  IV  S.  488. 


172  Franz  Violet 

Stellen  der  Alien ;  welcbe  sie  ansserdem  noch  erw&hnen^), 
geben  nns  fiber  ihr  Alter  keinen  Aufsehliifls.  Ihre  Gebnrt 
mtlBsen  wir  also  allein  nach  obiger  Ziffer  in  das  J.  799/46 
Oder  800/47  setzen.  Dass  sie  das  20.  Jabr  noch  niebt  voU- 
endet  hatte,  beweist  sebr  deutlieh  die  Pr&position  Mntra'  bei 
der  Ordinalzabl. 
H.1,48.  Die  Characterschildemng  des  von  Galba  adoptirten  Piso 
Licinianos,  dessen  Tod  im  J.  822/69  erfolgte^),  hebt  mit  der 
Altersangabe  an :  'Piso  nnnm  et  tricesimnm  aetatis  annnm 
explebat  fama  meliore  qnam  fortnna\  Hier  kOnnen  wir  zwei- 
feln  ob  nicht  explebat  ( —  es  findet  sich  noch  XUI,  15  [ygl. 
S.  158]  und  H.  Ill,  86  [S.  173]  — )  bedeutet:  er  war  schon 
31  Jahre  alt;  indessen  der  Gebrauch  des  Imperfectam  wider- 
spricht  einer  solchen  Erkl&rang,  wie  Doederlein  mit  Recbt 
hervorhebty  and  der  analoge  Fall  Xni;  15  (ygl.  S.  158)  zeigt 
die  UnmQglichkeit  derselben;  wir  dfirfen  deshalb  nor  mit 
Heraens  tlbersetzen :  'Piso  stand  im  fast  voUendeten  31.  Lebens- 
jahre\  Die  Ordinalzabl  ist  ganz  correct  in  diesem  Sinne, 
welchen  das  von  Emesti  vorgeschlagene  'explerat'  (weil  yon 
einem  Toten  die  Bede  sei),  zerstQren  wtlrde.  —  Piso's  Gebnrt 
failt  danach  in  das  J.  791/38  oder  792/39  3),  nnd  zwar  ist 
Ersteres  yorzozieben,  da  er  bereits  am  15.  Jannar  822/69  starb; 
sein  Gebnrtstag  fiel  dann  in  eine  splltere  Zeit  des  Jahres. 
D.  17.  Im  1 7.  Gapitel  des  'dialogos'  bezeichnet  der  Sprecher, 
Aper,  die  Zeit,  welche  yerflossen  sei  yon  Cicero's  Tode  bis 
zn  der  Zeit  des  GesprHchs  nach  den  Begiemngsjahren  der  Ftlr- 
sten^);  nachdem  er  dabei  zuletzt  das  Vierkaiserjahr  erwUhnt, 
fttgt  er  hinzu:  'sextam  iam  felicis  hoios  principatas  statio- 
nem,  qua  Yespasianos  rem  pnblicam  fouet\  Die  Angabe  ist 
sebr  wichtig,  weil  daraof  onsere  Yermutongen  fiber  die  Zeit 
jener  Unterredang  beruhen.  Schon  der  Aosdrack  'statio^  cha- 
racterisirt  hier  die  Rechnnng  yon  Datum  za  Datum.   Nan  kann 

1)  Schol.  ad  luuenal.  sat.  YI,  552;  Cass.  Dio  LXII,  26.  —  2)  Ygl.  za 
H.  1, 29  S.  154.  —  3)  Ygl.  noch  aber  diesen  Mann:  Mommsen  in  d.  ephem. 
epigr.  I  S.  148ff.  —  4)  Die  dabei  genannten  Jahreszahlen  werden  welter 
unten  besprochen  werden. 


k 


Der  Gebrauch  der  ZahlwOrter  in  Zeitbestimmungen  bei  Tacitus.    173 

man  zwar  zweifelbaft  sein,  mit  welcbem  Tage  die  'stationes' 
beginnen,  ob  mit  Yespasians  Regiernngsantritt  am  21.  Decem- 
ber 822/69  (—  denn  Vitelllus  starb  am  20. 0  — ) ,  oder  lieber 
erst  mit  dem  1.  Jannar  823/70,  was  wegen  der  Ubereinstim- 
mnng  mit  der  Zahl  seiner  Consulate  wobl  vorzuzieben  ist, 
immerbin  wird  als  'sexta  static'  der  1.  Janaar  828/75,  Yespa- 
siano  cos.  YI  ^)  am  passendsten  sein.  Wenn  man  ^sextam'  bei 
Tacitus  wabrt,  so  erscbeint  dieser  Termin  durcbaus  sicber; 
man  bat  aber  aus  Grlinden,  die  wir  weiter  unten  er(5rtem 
werden,  die  Lesart  angegriffen  und  ^septimam'  vorgescblagen 
(Micbaelis),  was  dann  auf  den  1.  Januar  829/76  fUbren  wtlrde.^) 
Yon  den  sftmmtlicben  StelleU;  in  welcben  die  Ordinalzabl 
in  der  yon  uns  geforderten  Bedeutung  stand  oder  steben  musste, 
baben  wir  bisber  absicbtlicb  eine  Stelle  ausgescblossen,  nicbt 
weil  sie  sicb  dem  gewUnscbten  Zftblungsprincip  nicbt  ftigte, 
sondem  weil  sie  sicb  tiberbaupt  nicbt  aritbmetiscb  als  ricbtig 
erweisen  l&sst  und  docb  nicbt  geHndert  werden  kann.  —  In  h.  m,  86. 
der  Lebensbescbreibung  des  Kaisers  Yitellius  begegnen  uns 
n&mlicb  die  Worte:  Tatria  illi  Luceria:  septimum  et  quin- 
quagesimum  aetatis  annum  explebat\  Tiber  die  Bedeutung 
des  Yerbum  ist  oben  (S.  172)  gesprocben  worden.  —  Die  Zeit 
des  Todes  des  Yitellius  erbellt  ungef&br  aus  c.  78,  wo  gesagt 
wird,  das  Heer  des  Yespasian  babe  gerade  zu  Ocriculum  die 
Satnmalien  gefeiert,  die  vom  17. — 21.  December  dauerten. 
Nocb  genauer  lasst  sicb  der  Todestag  aus  der  Yergleicbnng 
der  einzelnen  Zeitangaben  gewinnen,  nUmlicb :  c.  67 :  "^XY.  Kal. 
Ian.'  =18.  December;  c.  69:  'concubia  nocte';  c.  70:  Muce 
prima'  des  19.  December;  c.  77:  ^multa  nocte'  und  c.  79:  'multo 
iam  noctis';  c.  82:  ^postera  die':  es  war  der  20.  December 
822/69.  Rticksicbtlicb  seines  Gleburtstages  baben  wir  uns  be- 
reits  fttr  den  24.  September  des  J.  768/15  entscbieden  (S.  162). 
Sueton  notirt  zwar  ebenfalls  seinen  Tod  als  ^anno  uitae  septimo 
quinquagesimo'  erfolgt  (Yit.  c.  18),  aber  die  Ermittelungen  der 

1)  Cf.  zu  H.  m,  86  auf  dieser  Seite.  —  2)  Vgl.  C.  I.  L.  VI,  1, 933;  Asch- 
bach  1.  c.  S.  287.  —  3)  Sauppe*8  Yorschlag  'noaem'  gehdrt  natttrlich  nicbt 
in  dieses  Capitel. 


174  Franz  Violet 

termini  sind  doch  schlagend.  Er  sowobl  wie  Tacitns  haben 
falscbe  Ziffem:  Vitellins  starb  im  55.  Lebensjabre,  oder  wie 
Xipbilin  in  Dionis  epil  LXV,  22  in  Cardinalzablen  ricbtig  an- 
giebt:  'ZrjaavTa  pihv  inl  xiaaaqa  ^ttj  xal  nevrr^xoyra^ .  Eine 
Erkl&rnng  dieses  fast  nnbegreiflicben  Irrtums  ist  niebt  ver- 
snebt  worden  and  wabrscbeinlicb  aacb  nnmOglicb;  ibn  fUr 
Tacitus  lengnen  and  die  tlberlieferte  Zabl  lUidern  dtlrfen  wir 
mebt  wegen  der  Ubereinstimmang  mit  Sneton;  wir  gentigen 
anserer  Pflicbt,  wenn  wir  nar  das  Factam  constatiren. 

Recapitaliren  wir  noeb  ein  Mai  das  Ergebnis  der  bis- 
berigen  Untersacbong ,  so  ergiebt  sicb  folgendes  Yerb&ltnis: 
Ein  einbeitlicber  Gebraaeb  der  Ordinalzahlen  zar  Bezeicbnang 
eines  nocb  niebt  abgelaafenen  Zeitabscibnittes  liess  sicb  be- 
stimmt  nacbweisen  an  9  Stellen  and  flibrte  in  3  FUlen  za 
Yollkommen  entsprecbendem  Verst&ndnis  anter  Beacbtang  der 
ricbtigen  termini ;  in  6  Stellen  war  die  Uberlieferang  verderbt, 
aber  aas  der  Kenntnis  der  termini  leicbt  za  corrigiren.  Vier 
Beispiele  ergaben  nar  aos  der  Zabl  selbst  eine  annHbemde 
Fixirang,  da  der  eine  terminas  niebt  bezeagt  war.  Endlicb 
war  emmal  anser  Historiker  wirklicb  im  Irrtam  tiber  die  ricb- 
tige  Zeit. 

Wenden  wir  ans  nunmebr  zu  der  zweiten  von  ans  oben 
(S.  150  ff.)  aafgestellten  MOglicbkeit  der  Bedeatang  der  Ordinal- 
zabl,  n&mlieb  za  solcben  Beispielen,  wo  der  Anfangsmoment 
der  Becbnang  ein  grQsserer  Zeitabscbnitt  zu  sein  sebeint;  der 
nar  nacb  einem  innerbalb  desselben  vorgefallenen  Ereignisse 
angeftlbrt  wird,  wo  also  durcb  die  Becbnang  zwei  Ereignisse 
in  eine  zeitlicbe  Beziebang  za  einander  gesetzt  werden.  Hier 
bandelt  es  sicb  denmacb  um  die  Frage :  Was  beisst  es,  wenn 
Tacitas  sagt,  Etwas  sei  gescbeben  im  so  and  sovielten  Jabre 
nacb  dem  and  dem  Vorfalle?  Recbnet  er  bier  ebenfalls  von 
Termin  zu  Termin;  yon  Datam  za  Datam,  wie  sonst  bei  den 
Ordinalzablen?  Oder  meint  er,  wenn  er  jenen  Yorfall  nennt, 
yielmebr  eine  Ulngere  Periode,  etwa  ein  Jabr,  innerbalb  dessen 
er  sicb  zatrag;  was  er  dann  aritbmetiscb  ricbtig  bei  der  Sub- 
traction der  Kalenderjabre  ausscbliesst?  —  Die  Ahtwort  kOnnen 


Der  Gebrauch  der  ZahlwGrter  in  ZeitbestimmuDgen  bei  Tacitus.    175 

wir  hier  yorweg  gebeo,  Bie  lautet:  Die  von  Niese  fUr  Poly  bios 
in  Ansprach  genommene  Yoranssetzasg,  dass  dasjenige  Ereig- 
niS;  Yon  welcbem  die  ZUhluDg  anhebt,  nur  bracbylogisch  zor 
BezeichnoDg  des  Jahres,  in  welcbem  dasselbe  vorfiel;  genannt, 
nnd  dass  eben  dieses  Jahr  immer  bei  der  Snmmirang  aasge- 
scblossen  werde,  Iftsst  sich  ftir  Tacitus,  soweit  die  vorhandenen 
Bekge  ein  Urteil  erlanben;  absolnt  nicbt  dnrchftlhren, 
sondem  deraelbe  hebt  dnrch  die  Nennang  des  betreffenden 
Factams  vielmebr  den  Zeitmoment  innerhalb  des  entsprechen- 
den  grQsseren  Zeitganzen,  heryor;  er  rechnet  also  anch  in 
diesem  Falle,  wenn  er  die  Ordinalzahl  setzt,  von  Datum  zn 
Datam,  and  das  Yerb&ltnis  ist  kein  anderes,  als  wenn  wir  zu 
einem  der  obigen  BeispielC;  etwa  zu  VI,  50  (S.  152)  ergSnzten 
das  fiberfltlssige  "^postquam  natus  est'  u.  A.  Sagt  er  daher 
z.  B.  Jemandy  der  am  1.  April  800/47  geboren  war,  sei  ge- 
storben  im  50.  Lebensjahre,  so  starb  er  jedenfalls  erst  nach 
dem  1.  April  849/96  und  noch  vor  dem  I.April  850/97;  fiel 
nun  auf  den  1.  April  800/47  eine  Scblaeht,  in  der  Leute  ge- 
fangen  warden,  so  wfirde  er  yon  diesen  genau  so  sagen,  sie 
seien  im  50.  Jabre  nach  der  Schlacht  befreit  worden,  d.  h. 
wieder  jedenfalls  nach  dem  1.  April  849/96,  resp.  Yor  dem 
1.  April  850/97.  —  Nattlrlich  ist  deshalb  auch  wieder  nicht 
das  Ealenderjahr  des  einen  terminus  aus  dem  andem  und  der 
Taciteischen  Ziffer  auf  arithmetischem  Wege  zu  ermitteln,  son- 
dem dieses  kann  bald  in  die  Summe  hineinfallen ,  bald  aus- 
geschlossen  werden,  je  nach  der  Zeit  im  Jahre,  von  der  die 
Rede  ist.  Weiter  mtlssen  wir  den  Sinn  der  unvollendeten  Zeit, 
welchen  wir  bis  jetzt  ftlr  die  Ordinalzahlen  bei  Tacitus  nach- 
gewiesen  haben,  auch  hier  in  ErwUgung  ziehen  bei  jeder  ein- 
zelnen  Notiz;  es  wird  dadurch  sehr  leicht  mOglich  sein,  dass 
der  Ausdruck  in  Bezug  auf  die  Kalenderjahre  schwankend, 
d.  h.  mehrdeutig  ist,  wie  Niese  dieses  fflr  Poly  bios  nicht  zu- 
geben  m5chte.  —  Als  Beweis  fUr  die  Richtigkeit  des  eben 
Gesagten  dienen  folgende  vier  Belege: 

'£t  lunia  sexagesimo  quarto  post  Philippensem  aciemiii.76. 
anno  supremum  diem  expleuit,  Gatone  auunculo  genita,  C.  Cassii 


176  Frana  Violet 

uxor,  M.  Bruti  8oror\  Den  Tod  jener  Fran,  tlber  die  Weiteres 
bei  BorghesiO  za  finden  ist,  berichtet  Tacitus  unter  dem 
J.  775/22.  Bekanntlich  wurde  die  Schlacht  bei  Philippi  ge- 
schlagen  L.  Mnnatio  Planeo,  M.  Aemilio  Lepido  consulibus, 
d.  h.  7 12/42. i)  Wenn  nun  das  J.  775/22  das  64.  nach  dem 
J.  712/42  genannt  wird,  so  kann  es  sich  nur  urn  die  nicht  voll- 
endete  Zeit  bandein,  denn  verflossen  waren  erst  voile  63  Jabre, 
und  zwar,  da  die  Scblacht  in  den  Sp&tberbst  fiel;  aucb  erst  in 
den  letzten  Monaten  des  J.  775/22.  Wir  dfirfen  daher  bebaup- 
ten,  wenn  Tacitus  das  64.  Jabr  nennt,  so  muss  der  Tod  der 
Junia  ziemlicb  gegen  Ende  des  Kalenderjabres  775/22  erfolgt 
sein.  Yom  64.  Jabre  nacb  der  Scblacbt  batte  sie  nur  wenige 
Monate  erlebt,  und  die  Recbnung  l&uft  yon  Datum  zu  Datum. 
Aus  diesem  Grunde  erwUbnt  Tacitus  das  Ereignis  aucb  unter 
den  letzten  Vorfdllen  des  Jabres.^) 
XI,  11.  Weit  wicbtiger  ist  der  Inbalt  der  zweiten  biebergebQrigen 
Stelle:  ^Isdem  consulibns  ludi  saeculares  octingentesimo  post 
Romam  conditam,  qu9,rto  et  sexagesimo,  quam  Augustus 
ediderat,  spectati  sunt\  Die  betreffenden  Consuln  waren  der 
Kaiser  Claudius  zum  vierten  und  L.  Vitellius  zum  dritten  Male, 
deren  Amtsflibrung  in  das  J.  800/47  ^)  fiel.  Uber  den  'octin- 
gentesimus  annus^  bedarf  es  also  keines  Wortes  ^),  wobl  aber 
tiber  die  zweite  Zabl.  Wir  wissen  nS.mlicb,  dass  Augustus  die 
Sacularspiele  im  J.  737/17 «)  feiem  Hess.   Von  737/17—800/47 


1)  'Oeuvres'  V  S.  178.  —  2)  Vgl.  die  fastColot.  im  C.l.L.  I  S.466; 
Fischer:  'Rdmische  Zeittafeln'  S.  333.  —  3)  Richtig  hat  Merivale :  'history, 
of  the  Romans  under  the  empire'  V  S.  311  den  Tacitus  interpretirt:  'At 
the  close  of  this  year  (775/22),  the  commencement  of  the  sixty-fourth  since 
the  fatale  era  of  Philippi'  etc.  —  4)  Vgl.  Cass.  Dio  LX,  29:  Mommsen 
I.R.  N.  6265.6303;  Aschhach  1.  c.  S.  262.  —  5)  Tacitus  rechnet  hier  nach 
der  Varronischen  Ara  (vgl.  S.  155).  —  Will  man  ganz  strong  rechnen  (vgl. 
zu  G.  37  8. 155),  so  ergiebt  sich  aus  der  Zahl,  dass  die  Spiele  im  J.  800/47 
erst  nach  dem  Grandungstage,  dem  21.  April,  gefeiert  wurden,  denn  mit 
diesem  Tage  liefen  erst  voile  799  Jahre  von  Roms  Bestehen  ab.  —  6)  YgL 
die  fast  Capitol,  im  C.I.L.  I  S.442;  best&tigt  von  Cass.  Dio  LIV,  18.  — 
L.  Roth  im  N.Rh.Mus.  Bd.Vni  S.  365— 376;  Fischer  I.e.  zum  J.  737/17 
S.  400. 


Der  Gebrauch  der  Zahlwdrter  in  Zeitbestimmongen  bei  Tacitus.    177 

sind  YoUe  63  Jabre,  yon  Datum  zn  Datum  gerechnet;  fanden 
daher  die  Spiele  im  J.  800/47  in  sp9,terer  Jahreszeit  statt  ^ 
die  von  737/17,  so  ist  ^quartns  et  sexagesimus  annus'  ganz 
richtig;  das  Jahr  hatte  yielleicht  eben  erst  begonnen.  Die 
blosse  Subtraction  der  Ealenderjabre  w^re  bier  ebenso  wie 
XIV,  53  (S.  153)  unstattbaft. 

Niebt  so  augenscbeinlicb  sind  die  termini  in  dem  dritten  xii,  36. 
Beispiele,  welcbes  sieb  in  der  Erz&blung  von  der  Unterwerfung 
Britanniens  im  J.  803/50  findet:  Upse  (ntoilicb  der  EOnig  Cara- 
tacus)^)  Qt  ferme  intuta  sunt  aduersa,  cum  fidem  Cartiman- 
duae,  reginae  Brigantum,  petiuisset,  uinctns  ac  uictoribus  tra- 
ditus  est,  nono  post  anno,  quam  bellum  in  Britannia  coep- 
tum".  Alle  Erklarer  dieser  Worte  verweisen  auf  Cassius  Dio 
LX,  19,  woraus  bervorgebe,  dass  der  Ausbrucb  des  Rrieges 
im  J.  796/43  stattfand :  Claudio  tertium,  L.  Vitellio  iternm  con- 
sulibus.2)  Wie  kann  dann  aber  das  J.  803/50  der  ^nonus  annus' 
nacb  796/43  sein?  Scbon  Lipsius  lengnete  diese  MQglicbkeit 
und  dacbte  an  einen  Irrtum  in  der  Taciteiscben  ZabI,  wollte 
aber  diese  nicbt  gem  Ibidem,  da  eine  zweite  nocb  yorbandene 
Scbwierigkeit  dadurcb  nicbt  mitgelQst  wird.  Im  m.  Bucbe 
der  Historien  (c.  45)  wird  n&nlicb  erz^blt:  'Gartimandua  Bri- 
gantibus  imperitabat,  pollens  nobilitate ;  et  auxerat  potentiam, 
postquam  capto  per  dolum  rege  Carataco  instruxisse  triumpbum 
Claudii  Caesaris  uidebatur'.  Das  scbeint  docb  zu  beissen,  Cara- 
tacus  sei  bei  dem  Triumpbe  des  Claudius,  der  im  J.  797/44  ^) 
stattfand,  mit  aufgefUbrt  worden.  Wenn  es  dieses  aber  beisst, 
so  ist  aucb  das  yon  Lipsius  ricbtig  geforderte,  yon  Doederlein 
gebilligte  ^septimo^  nicbt  passend.  Ganz  yage  und  zweifelbaft 
wird  yoUends  die  Sacbe,  wenn  wir  mit  Ryck  yermuten,  Tacitus 
babe  yon  dem  Jabre,  in  welcbem  der  innere  Erieg  in  Bri- 
tannien  ausgebrocben  sei,  gerecbnet;  denn  dayon  wissen  wir 
zu  wenig.  Lipsius'  Andemng  entspracb  wenigstens  nocb  dem 
Gebraucbe  der  Ordinalzablen ,  den  Nipperdey  in  seiner  An- 
merkung  seltsam  yerstebt,  wenn  er  sagt:  ^Der  Erieg  begann 

1)  Ygl.  Boighesi  oenvres  m  S.  234.  —  2)  Cf.  Aschbacb  1.  c.  S.  260 
—262.  —  3)  Vgl.  Lebmann  1.  c.  I  S.  337  A.  3. 

Leiptiger  StvdieiL   y.  12 


178  Franz  Violet 

43  n.  Cbr.  Dio  LX,  1 9.  Da  die  RQmer  das  Jahr,  yon  dem  aus 
sie  z&hleiiy  mitrecbneD,  fiUlt  also  die  GefaDgennahme  des  Cara- 
taeus  ins  J.  51  n.  Chn  Wie  es  mit  dem  J.  804/51  stebt,  wer- 
den  wir  sofort  seben.  Bereits  Wex  0  batte  an  dieses  gedacbt 
and  erkllbrt :  'seilicet  intellegendnm  est^  qninto  postquam  Osto- 
rins  in  Britanniam  nenit  (nUmlicb  800/47),  illnd  acddisse;  i.  e. 
a.  804/51  \  Und  dass  wirklicb  in  jene  Zeit  die  Gefangennabme 
des  Caratacns  ges^tsst  werden  darf,  beweist  als  denkbar  sieber- 
ster  Zeuge  die  noeb  vorbandene  Insebrift  anf  dem  Triompb- 
bogen  des  Claudins^),  wo  ans  der  Benennnng  des  Kaisers 
'cos.  V  deatlieb  die  Zeit  der  Besiegmig  der  Brittenk5nige  er- 
belli  3)  1st  das  J.  804/51  das  wabre,  so  kann  die  Zabl  'nono 
anno'  sebr  wobl  ibre  Bereebtigang  baben;  denn,  gesetzt,  der 
Krieg  sei  etwa  im  Frfibjabre  796/43  ansgebrocben ,  so  batte 
er  bereits  im  Frtlbjabr  804/51  voile  8  Jabre  gedauert;  Cara- 
tacns kann  jedocb  erst  im  Sommer  oder  Herbste  eben  dieses 
Ealendeijabres  y  d.  b.  im  beginnenden  9.  Jabre  der  E&mpfe 
gefangen  worden  sein.  Diese  Yermutung,  die  Httbner^)  yor- 
gebracbt  bat,  wird  yom  Gesicbtspnnkte  onserer  Untersucbong 
ans  yoUkommen  best9.tigty  denn  sie  bertlcksicbtigt  dnrcbans 
das  Wesen  der  Ordinalzabl.  —  Dieses  Beispiel  entspricbt  in 
der  Becbnung  genau  dem  oben  (S.  175)  erw&bnten  III,  76.  — 
Es  bleibt  nnr  nocb  tlbrig  za  bemerken,  wie  wir  nns  mit  der 
zweiten  Notiz  des  Tacitus ,  die  die  Teilnahme  des  Caratacns 
an  dem  Triumpbe  des  Clandius  voraosznsetzen  scbien^  ab- 
finden.^)  Sicberlicb  wasste  TacitnS;  wann  Caratacns  aufgeftlbrt 
wnrde,  denn  den  Trinmpbbogen  konnte  er  seben;  ein  Irrtum 

1)  Prolegg.  ad  T.  A.  p.  186  mit  Anm.  —  2)  Im  C.  I.  L.  VI,  1, 920.  — 
3)  Die  Heraasgeber  der  Inschrift  wollen  indessen  das  J.  S03/50  festhalten, 
ich  sehe  nicht,  aus  wekhem  Grande;  denn  offenbar  ist  das  in  der  In- 
schrift Erwfthnte  geschehen,  als  Claudius  'cos.  V  war;  das  Jahr  der  Ab- 
fassong  derselben  ist  Nebensache.  —  4)  Im  N.  Rh.  Mus.  £d.  XII  S.  47.  — 
5)  Ygl.  Lehmann  1.  c.  S.  337  A.  3 :  'Alleln  derselbe  Schriftsteller  berichtet 
die  Schaustellang  des  gefangenen  BrittenfOrsten  unter  dem  J.  50,  w&hrend 
sie  nach  jener  Angabe  frahestens  im  J.  51  stattfinden  konnte'.  Hier  ist 
ein  offenbarer  Irrtum,  denn  Tacitus  sagt  ausdrttcklich  (XII,  40  extr.),  dass  er 
nicht  bloss  die  Kriegsereignisse  des  J.  803/50  erz&blen  woUe;  vgl.  Httbner  1.  c. 


Der  Gebraach  der  ZahlwGrter  in  Zeitbestimmungen  bei  Tacitus.    179 

tlber  die  Zeit  des  Triumphes  ist  daher  von  seiner  Seite  ans- 
geschlossen.  ^)  Wenn  dem  so  ist,  so  k^nnen  wir  nnr  der  An- 
sicht  Yon  Heraeus  ^)  beitreten,  die  dahin  geht,  Tacitus  spreche 
H.  in,  45  gar  nicht  von  dem  eigentlichen ,  797/44  gefeierten 
Triumphe,  sondem  bezeichne  nur  den  gefangenen  Carataeus  ge- 
wissermassen  als  eine  sp^tere  "^Vervollst&ndiguDg^  jenes  Trium- 
phes. Damit  ftlgt  sich  demi  Alles  anfs  Beste  zusammen.  — 
Wir  kommen  zur  letzten  (4.)  Beweisstelle  dieses  Abschnitts: 
Nach  der  grossen  Lttcke,  deren  Yorbandensein  wir  in  den 
Bttchern  'ab  excessa  diui  Augusti'  schmerzlich  empfinden,  setzt 
sich  im  Taciteischen  Texte  die  ErzUhlung  der  Ereignisse  des 
J.  800/47  fort;  da  erfahren  wir  denn  gelegentlich  der  Schil- 
derung  von  den  Feldztlgen  gegen  die  Armenier :  'Begressoqne  xi,  9 
Vardani  deditur  Selencia,  septimo  post  defectionem  anno, 
non  sine  dedecore  Parthomm,  quos  una  ciuitas  tam  diu  elu- 
serat.  Exin  ualidissimas  praefecturas  inuisit;  et  recuperare 
Armeniam  auebat,  ni  a  Vibio  Marso,  Syriae  legato,  bellum 
minitante  cohibitns  foret\  Die  Zeit  des  Abfalls  der  Stadt 
k($nnen  wir  entnehmen  aus  VI,  42 — 44;  derselbe  geschah  im 
J.  789/36,  Quinto  Plautio,  Sexto  Papinio  coss.^)  Nipperdey 
setzt  nun  daraufhin  die  Bfickgabe  der  Stadt  willktlrlich  in  das 
J.  796/43  and  wird  hierdurch  seiner  eigenen  freilicb  ebenso  will- 
ktlrlich Yoransgesetzten  ZUhlungsweise  (vgl.  zu  XII,  36  S.  177) 
ontreu.  Dass  das  J.  800/47,  unter  dem  jenes  Factum  subsumirt 
wird,  nicht  passt,  ist  selbstverstUndlich ;  es  kann  vielmehr  das 
J.  796/43  wohl  der  Wahrheit  entsprechen,  nnr  muss  es  dann 
in  anderer  Weise,  wie  Nipperdey  es  that,  ermittelt  werden, 
wozn  er  uns  selbst  einen  Fingerzeig  gegeben  hat,  indem  er 
hinzuftlgt:  ^43  n.  Ghr.,  womit  die  ErwUhnung  des  Vibius  Marsns 
im  Folgenden  stimmt\  Unser  Autor  nennt  diesen  Mann  als 
damaligen  Legaten  von  Syrien,  und  wir  k(5nnen  die  Zeit  dieser 

1)  Vgl  Lehmaon  I.e.:  Ich  kann  mich  nicht  tlberzeugen ,  dass  er 
aber  die  Zoit,  wo  dieser  'triamphas  Glaudi'  gefeiert  wurde,  im  Unklaren 
gewesen  sei,  weil  er  seinen  Bericht  dem  J.  50  einreilit,  and  nehme  daher 
ein  Yersehen  hinsichtlich  der  Zeit  von  Caratacas*  Auslieferong  an'.  — 
2)  Z.  u.  St.  —  3)  Vgl.  VI,  40 ;  C.  I.  L.  V,  2, 2823. 

12* 


180  Franz  Violet 

Legation  aaffindeD.  Denn  Josephos  ^)  bericbtet  seine  Abbe- 
rofang  aos  Asien  im  J.  797/44  nnd  giebt  una  dadarch  den 
terminus  ad  qnem.  Femer  war  er  der  Nachfolger  des  P.  Pe- 
troninSy  der  im  J.  796/43  ebendaher  znrtickgerufen  wnrde.^) 
Sein  Eingreifen  in  die  Ereignisse  QUlt  denmach  gewiss  in  den 
Sommer  796/43,  and  damals  wird  anch  Seleucia  dem  Vardanes 
tlbergeben  worden  sein.  Die  7  Jabre  seit  dem  Abfalle  waren 
noch  nicht  voll  abgelaofen,  die  Zeit  des  Abfalls  war  also 
spftter  im  Jabre  als  der  Tag  der  folgenden  Rtiekgabe. 

Anf  Grand  der  eben  erOrterten  yier  Beispiele,  in  denen 

wir  die  Recbnang  an  der  Hand  der  termini  eontrolliren  konn- 

ten;  yerm5gen  wir  nocb  drei  weitere  Stellen  za  erkl&ren  and 

dareb  Analogie  die  Wabrbeit  za  finden.    Wir  stellen  die  be- 

1. 62.  kannteste,  neaerdings  mebrfacb  bebandelte  Stelle  voran : 

Bei  der  Expedition  des  Germanicas  nacb  Deatscbland  im 
J.  768/15  sei  aacb,  so  erzHblt  Tacitas,  das  Seblacbtfeld  im 
Teatobarger  Walde  besaebt,  and  seien  dabei  die  Uberreste 
der  Varianiseben  Legionen  bestattet  worden :  ^Igitar  Romanas, 
qai  aderaty  exercitas  s  e  x  t  a  m  post  eladis  annam  triam  legio- 
nam  ossa  .  .  .  condebant\  Dieses  gescbab  also  "^nacb  dem 
6.  Jabre';  beisst  das  nan  nacb  Anfang  oder  nacb  YoUendang 
des  6.  Jabres?  Wir  betonen  zunlU^bst  wiederam,  dass  ans  in 
der  Ordinalzabl  der  Sinn  eines  nocb  nicbt  abgelaafenen  Zeit- 
raames  za  liegen  scbeint,  —  wenigstens  wiesen  alle  bisberigen 
Beispiele  daraaf  bin  — ,  and  dann  bedeatet  'nacb  dem  6.  Jabre 
der  Niederlage^  welcbes,  wie  Aator  and  Leser  sicb  bewasst 
sindy  damals  nocb  nicbt  ganz  verflossen  war,  bracbylogiscb 
so  viel  wie  'nacb  dem  Beginn  des  6.  Jabres  der  Niederlage' 
oder  'nocb  im  6.  Jabre  nacb  der  Niederlage'  and  ist  identiscb 
mit  der  Wendang  'sexto  anno  post  cladem'.^)    Es  fragt  sicb 

1)  Ant.  lud.  XIX,  6,4.  7, 2.  8, 1.  9,  2;  XX,  1, 1.  —  2)  Vgl.  Cass.  Dio 
LX,  17 ;  Appian  bell.  ciu.  V,  7 ;  tlber  Vibius'  Thfttigkeit  siehe  auch  Marquardt- 
Mommsen  1.  c.  lY  8. 259  A.  5,  S.  260  und  Borghesi  oeavres  I  S.  473  ff.  487  fif. ; 
Lehmann  1.  c.  I  S.  222,  fiber  iinsere  Stelle  ebenda  S.  172  A.  4.  —  3)  Eine 
andere,  entgegengesetzte  Interpretation  setzt  Merivale  1.  c.  Y  S.  158  voraos 
in  seiner  Obersetzong:  'after  the  lapse  of  six  years*  etc. 


\ 


Der  Gebrauch  der  ZahlwOrter  in  Zeitbestimmiingen  bei  Tacitus.    181 

nan,  ob  dem  in  Wirklichkeit  so  ist  and  ob  wir  dem  ent- 
sprechende  termini  nachweisen  kOnnen.  Allgemein  wnrde  bis- 
her  die  Niederlage  des  Yarns  in  das  J.  762/9  gesetzt :  762/9 
— 768/15  =  6.  Indessen  hat  nenerdings  Brandes  0  eine  ver- 
gessene,  von  Reimarus  zn  Cass.  Dio  LVI,  18  vorgebrachte  An- 
sicht  wieder  ans  Licht  gezogen  nnd  dnrch  Yergleichnng  mit 
Sneton  (Tib.  17)  zn  beweisen  gesncht,  dass  jene  Niederlage 
erst  im  J.  763/10  vorfiel;  doch  hat  er  dabei  sowohl  diese  wie 
eine  zweite  Stelle,  die  sofort  zn  erw^hnen  ist,  yielleicht  ab- 
sichtlich  tibergangen.  Brandes'  Behanptnng  trat  znerst  Qardt- 
hansen^)  entgegen  nnd  widerlegte  dieselbe  ans  Cassins  Dio, 
ihm  stimmten  Ltittgert^)  nnd  Schrader^)  zn,  w&hrend  ftlr 
jenen  Schaefer^)  sehr  energisch  eintrat  Mein  hochverehrter 
Lehrer  Gardthansen  nahm  znerst  die  obigen  Worte  des  Tacitns 
als  beweisend  fttr  das  J.  762/9  in  Ansprnch  nnd  erklUrte  in 
gleichem  Sinne  die  zweite  Taciteische  Angabe:  Xn,  27,  woxii^rz. 
nnser  Historiker  bei  Gelegenheit  des  Feldznges  nach  Dentsch- 
land  im  J.  803/50  bemerkt,  dass  die  ROmer  ^quosdam  e  clade 
Variana  qnadragesimnm  post  annnm^,  d.  h.,  wie  eben  wie- 
derholt  wnrde,  nach  dem  Anfange  des  40.  Jahres,  'sernitio 
exemisse'.  Damit  sind  nns  zwei  feste  Pnnkte  gegeben,  von 
denen  ans  wir  den  zweifelhaften  terminns  a  qno  yielleicht  zn 
erfassen  yermOgen.  Folgen  wir  der  gewQhnlichen  Annahme 
des  J.  762/9,  so  waren  schon  im  Herbste  des  J.  802/49  —  denn 
nach  den  fibereinstimmenden  Berichten  der  Alten  mnss  die 
Schlacht  in  den  Herbst  fallen  —  yoUe  40  Jahre  yerstrichen; 
der  Beginn  des  J.  803/50  fiel  also  schon  in  das  41.  Jahr  nach 
der  Schlacht.  Alsdann  ist  Tacitns'  Ziffer  nnrichtig.  Nehmen 
wir  aber  mit  Brandes  das  J.  763/10,  so  waren  erst  im  Herbste 
des  J.  803/50  yolle  40  Jahre  yerstrichen  nnd  Tacitus'  Ziffer  ist 
richtig,  wenn  er  yon  der  Zeit  bis  znm  Herbste  spricht.  Ebenso 
waren  im  Herbste  768/15,  wenn  die  Schlacht  schon  762/9 
stattfand,  6  yolle  Jahre  zn  Ende,  sobald  der  Tag  der  Schlacht 

1)  *Im  neuen  Reich'  1875.  S.  746—751.  —  2)  In  den  N.  Jahrb.  f.  Phil. 
1876.  S.  245—248.  —  3)  Ebenda  S.  541—544.  —  4)  Ebenda  S.  544—549. 
—  5)  Ebenda  S.  248—250. 


182  Franz  Violet 

vorttber  war;  bis  zn  diesem  war  'sextns  annnB^,  ondTacitas' 
Ziffer  kann  ricbtig  sein ;  war  die  Schlacht  aber  erst  im  Jahre 
763/10,  so  waren  5  Jabre  abgelaofen  mit  der  Wiederkehr  des 
Scblacbttages ;  nach  diesem  war  'sextns  annns^  nnd  Tacitos' 
Ziffer  kann  ebenfalls  ricbtig  sein.  Beide  Angaben  lassen  nns 
so  lange  im  Dankeln,  bis  es  gelingt  die  Jabreszeit  za  bestim- 
men,  in  die  die  beiden  erw&hnten  Expeditionen  der  R5mer 
fallen;  dartlber  jedocb  stebt  nur  Folgendes  fest:  dass  der  Zng 
des  Germanicos  vom  J.  768/15  in  den  Sp9.tberbst  fiel,  beweist 
sowobl  die  Scbildemng  seines  eiligen  Bttckznges  als  anch  das 
'sidus  aeqninoctii'  in  c.  70.  Wenn  wir  nun  anch  niebt  absolat 
sicber  bebaupten  kGnnen,  dass  die  Xn,  27  erw9,bnten  Ereig- 
nisse  in  das  Frtibjabr  803/50  fielen,  so  spriebt  docb  die  nur 
zwei  Capitel  vorber  gescbebene  Nennang  der  Consuln  entscbie- 
den  dafUr.  Besagte  Jabreszeiten  mttssen  nns  za  dem  Scblosse 
ftlbren;  dass  allein  das  J.  763/10  das  der  Scblacbt  sein  kann, 
wenigstens  dass  Tacitas  an  kein  anderes  gedacbt  babe,  mag 
man  sicb  dann  mit  Cassias  Dio  abfinden,  wie  man  will.  Nor 
mttssen  wir  wamen,  mit  Scbaefer  bier  an  eine  regelrecbte 
Einreebnang  des  terminas  a  qao  zn  glauben;  dass  dieses  un- 
stattbaft  ist,  glauben  wir  binreicbend  erwiesen  zu  baben.  Nocb 
ist  yielleicbt  niebt  ttberflttssig  zu  bemerken,  dass  mit  unserer 
Vermutung;  die  wesentlicb  auf  der  zweiten  Stelle  des  Tacitas 
berubt,  der  Argwobn  Scbraders  0;  Tacitus  babe  dort  vielleicbt 
die  Ziffer  abgerundet,  ganz  unvertrHglicb  ist.  Wir  hoffen,  dass 
die  Vergleicbung  der  ""runden^  Zablen  aus  Tacitus  den  Leser 
ftir  uns  gewinnen  wird. 

Den  Scbluss  des  ganzen  Abscbnitts  m5ge  folgericbtig  eine 
Notiz  des  Tacitus  bilden,  ttber  die  unser  Urteil  in  suspenso 
bleibt:  In  dem  wicbtigen  Excurs  ttber  die  QuSstoren  wird  ge- 
11,22.  sagt:  'Greatique  primum  Valerius  Potitus  et  Aemilius  Mamercus 
sexagesimo  tertio  anno  post  Tarquinios  exactos,  ut  rem 
militarem  comitarentur\  Bekanntlicb  ^Ut  die  Vertreibung  der 
rttmiscben  KOnige  in  das  J.  244/510. 2)    Uber  die  bier  genann- 

1)  L.  c.  S.  547;  vgl.  Borghesi  oeuvres  V  S.  99.  —  2)  Vgl.  Fischer 
ROmische  Zeittafeln  S.  15. 


i 


Der  Gebrauch  der  Zahlwdrter  in  Zeltbestimmangen  bei  Tftcitas.    183 

ten  Personen  der  Qu&storen  ist  Nicbts  zn  ermitteln.O  Ihre 
Qa&stnr  kOnnen  wir  desbalb  sowohl  in  das  J.  306/448  wie 
307/447  verweisen;  flir  letzteres  entschieden  sich  Marquardt- 
Mommsen^),  Lange^),  Nitzsch*),  Nipperdey  5)  u.  A.  Undwenn 
wir  bier,  wie  natfirlich;  an  die  Magistratsjahre  denken,  deren 
erstes  das  J.  245/509  ist,  so  scheint  das  J.  307/447  ganz  ent- 
sprecbend;  nnr  fttr  den  Fall,  dass  Taeitas  das  Amtsjahr  der 
zweiten  Decemyiri,  welches  yom  15.  Mai  bis  Mitte  December 
des  folgenden  Ealenderjahres  danerte,  fttr  zwei  Jahre  gerechnet 
Mtte,  ware  das  J.  306/448  das  63.  —  Die  Frage  ist  bei  der 
Unsicherheit  der  historiscben  Yerh&ltnisse  eben  nicht  zn  er- 
ledigen. 

Als  Resnltate,  wie  sie  nns  die  vorstehenden  30  Beleg- 
stellen  tlber  den  Gebrauch  der  Ordinalzahlen  in  Zeitbestim- 
mungen  bei  Tacitus  bieten,  ergeben  sich  kurz  folgende  S&tze: 

Die  Rechnung  I9,uft  jedes  Mai  von  Datum  zu  Datum  ohne 
EUcksicht  auf  den  Anfang  eines  neuen  Kalenderabschnittes, 
kann  daher  nur  nachgerechnet  werden,  wo  die  Data  genau 
bekannt  sind.  Von  einer  au&ustellenden  Norm  ttber  den  Ein- 
und  Ausschluss  des  terminus  a  quo  darf  nicht  die  Rede  sein, 
denn  das  arithmetische  Operiren  mit  blossen  Ealenderabschnit- 
ten  ftihrt  nicht  immer  zu  dem  richtigen  Resultate.  Die  Ordi- 
nalzahl  verwendet  Tacitus  nur  zur  Bezeichnung  eines  noch 
unvollendeten  ZeitraumeS;  und  ist  es  dabei  gleichgllltig,  ob 
der  terminus  a  quo  sich  aus  der  Sache  selbst  ergiebt;  wie 
bei  der  Angabe  der  Lebensjahre  eines  Menschen,  oder  ob  er 
nach  einem  andem  Factum  angegeben  wird :  stets  ist  derselbe 
momentan  zu  fassen.  Yon  einem  brachylogischen  Sinne,  wobei 
der  den  eigentlichen  terminus  a  quo  bildende  grQssere  Zeit- 
raum  nur  nach  einem  momentanen  Yorgange  bezeichnet  wUrde, 
findet  sich  bei  Tacitus  keine  sichere  Spur. 

1)  Dass  ein  Consul  L.  Valerius  P.  f.  P.  n.  Popllcola  Potitus  im  Jahre 
305/449  Uber  die  Aquer  triomphirte,  bezeagen  die  acta  triumphor.  im 
C.  I.  L.  I  S.  454.  —  2)  L.  c.  U  S.  516  A.  3.  S.  617  mit  A.  1.  -  3)  R.  A.  I 
S.883.  —  4)  Rdmische  Annalistik  S.127.  —  5)  Z.u.St. 


184  Franz  Violet 

//•    Der  Gehrauch  der  Cardinalzahlen  in  ZeiU 

hestimmungen. 

Diejenigen  Stellen,  in  denen  Tacitns  die  Cardinalzahlen 
yerwendet,  am  anzugeben,  wie  viel  Zeit  seit  einem  Ereignisse 
yerflossen  ist,  sind  ongemein  zahlreich;  wir  ordnen  sie  am 
besten  nach  dem  sprachlichen  Ansdracke;  and  behandeln  daher 
1.  die  Beispiele,  in  denen  die  Cardinalzahl  allein  steht,  2.  die- 
jenigen, wo  sie  mit  'per^  yerbanden  erscheint,  3.  diejenigen, 
wo  sie  von  'post'  (oder^^ante^)  abhIUigig  ist.  —  Aas  den  sicher 
naehzarechnenden  Angaben  sind  zanUcbst  wieder  die  Regein 
tiber  den  Gebraach  za  abstrabiren,  die  dann  zar  ErkllUung 
einiger  dabiSser  and  zar  Emendation  yerderbter  Ziffem,  end- 
lich  zar  chronologischen  Fixirang  anbekannter  Facta  za  yer- 
wenden  sind. 

a)  Die  Cardinalzahlen  allein. 

Hier  k5nnen  alle  Casas  yorkommen,  je  nach  der  yerschie- 
denen  Stractar  des  Satzes;  am  hllafigsten  ist  nattirlich  der 
Ablatiyas.  Zar  richtigen  Interpretation  des  Sinnes  ziehen  wir 
nachstehende  sieben  Stellen  heran: 

xm,6.  Im  J.  807/54  wird  Nero  genannt  'princeps  uix  septen- 
decim  annos  egressus\  Daraas  kOnnen  wir  bestimmen,  in 
welcher  Zeit  des  Jahres  die  ErzUhlang  steht,  denn  Nero  war 
geboren  am  15.  December  790/37  0,  yoUendete  also  an  eben 
diesem  Tage  des  J.  807/54  das  17.  Lebensjahr.  Offenbar  spricht 
der  Historiker  yon  der  letzten  Zeit  des  Jahres,  and  das  be- 
st^tigt  der  Anfang  des  Capitels:  "^Fine  anni'.  Die  lateinische 
Ziff'er  entspricht  genaa  der  yon  ans  erwarteten,  sie  ist  aach 
arithn\.etisch  aas  den  termini  za  ermitteln. 

xn,  58.  Gerade  entgegengesetzt  erscheint  die  Bedeatang  der  Car- 
dinalzahl in  der  n9.chstfolgenden  Belegstelle.    Das  J.  806/53 


1)  Vgl.  C.  I.  L.  VI,  1, 2037  Z.  6.  2041  Z.  29.  2042  d  Z.  8 ;  Suet.  Ner.  6 ; 
Herin.  vol.  U  S.  40  Z.  9;  Schiller  1.  c.  S.  62  A.;  Raabe  1.  c.  S.  26.  —  Siehe 
zu  XII,  25  und  za  XII,  58  oben. 


k 


Der  Gebrauch  der  Zahlwdrter  in  Zeitbestiminangen  bei  Tadtos.    185 

leitet  D&mlich  der  Geschichtschreiber  ein :  "^D.  lunio  ^\  Q.  Haterio 
consalibas  sedecim  annos  natas  Nero  Octauiam,  Gaesaris 
filiam,  in  matrimoniam  accepit\  Wenn  Nero,  wie  wir  eben 
(S,  184)  sahen,  am  15.  December  790/37  geboren  war,  wurde 
er  an  eben  diesem  Tage  des  J.  805/52  erst  voile  15  Jabre  alt. 
Es  erscbeint  so  beim  ersten  Blick  v(5llig  nnstatthaft,  ihn  wenige 
Tage  darauf  schon  'sedecim  annos  natas'  zu  nennen ;  eriaabt 
sich  Tacitus  dieses  dennocb,  so  werden  wir  seine,  Nero's, 
Hochzeit  wohl  nicht  gerade  in  die  ersten  Tage  des  Jabres 
setzen  dUrfen,  sondem  lieber  yermuten,  dass  mehrere  Monate 
zwiscben  derselben  and  der  YoUendang  seines  15.  Lebensjahres 
lagen,  so  dass  der  Schriftsteller  jenes  Ereignis  nar  als  das 
wichtigste  des  betr.  Jabres  vorangestellt  h^tte.  Wir  batten 
scbon  erwilbnt  (za  D.  34  S.  168),  dass  es  aufTallend  sei  die 
Cardinalzahl  in  dieser  Wendung  fttr  einen  unvollendeten  Zeit- 
raum  gebrancht  za  finden,  ja  ftlr  eine  kaum  angebrochene 
Frist;  die  Tbatsache  ist  jedenfalls  ganz  anzweifelhaft. 

Der  Kaiser  Otho  sagt  in  einer  im  Monat  Januar  (H.  1, 37)  h.  1.37. 
des  J.  822/69  yor  den  Soldaten  gehaltenen  Sede:  ""septem  a 
Neronis  fine  menses  sunt,  et  iam  plus  rapuit  Icelus,  quam 
quod  Polycliti  et  Vatinii  et  Tigellini  petierunt\  Nero's  Tod 
f&llt  bekanntlich  auf  den  6.  Juni  821/68. 2)  Die  7  Monate  liefen 
daber  ab  am  6.  Januar  822/69;  dass  dieser  Tag  bereits  vor- 
tlber  war,  zeigt  der  Zusammenbang  der  vorigen  Capitel:  vgl. 
zu  H.  I,  29  S.  154.  —  Ubrigens  bietet  dieses  Beispiel  einen 
hUbschen  Vergleich  mit  H.  U,  95  dar:  ygl.  S.  161. 

Der  Kaiser  Vespasian  erging  sich  im  J.  822/69  in  folgen-  h.  u,  74. 
den  sorgenvoUen  Erw^ungen,  die  ibm  Tacitus  unterbreitet : 
'quis  ille  dies  foret,  quo  sexaginta  aetatis  annos  et  duos  filios 
iuuenes  bello  permitteret?'  Geboren  war  dieser  am  18.  No- 
vember 762/9,  Q.  Sulpicio  Gamerino,  C.  Poppaeo  Sabino  coss.^) 
nach  Suet  Vesp,  2 ;  an  demselben  Tage  des  J.  822/69  wurde 
er  voile  60  Jabre  alt.    Die  Erz^hlung  steht  in  diesem  Capitel 


1)  Vgl.  Mommsen  in  d.  ephem.  epigr.  I  S.  63.  —  2)  Ygl.  Schiller  1.  c. 
S.  266  A.  5.  —  3)  Ygl.  die  fast.  Capitol,  im  C.  I.  L.  I  S.  442. 


186  Franz  Violet 

wirklioh  am  Schlasse  des  Jahres,  und  da  die  Termini  genan 
bekannt  sind,  ist  auch  die  rein  aritbmetisohe  Rechnung  richtig: 
822/69—762/9  =  60. 

0.37.  Weiter  mttssen  wir  bier  zurtlckkommen  auf  die  oben 
(S.  155)  in  Bezug  auf  ibre  ersten  Worte  besprocbene  Stelle: 
^Sexcentesimum  et  quadragesimum  annum  urbs  nostra  agebaty 
cum  primum  Cimbrorum  audita  sunt  anna,  Caecilio  Metello 
ac  Papirio  Carbone  consulibus.  Ex-  quo  si  ad  alteram  impera- 
toris  Traiani  consulatum  computemus,  ducenti  ferme  et 
dec  em  anni  coUiguntur'.O  Die  Notiz  ist  sebr  wicbtig,  weil 
auf  ibr  die  Frage  nacb  der  Abfassungszeit  der  Scbrift  basirt, 
uns  interessirt  bier  indessen  nur  die  zweite  Zablangabe.  Wie 
erw&bnty  waren  Caecilius  Metellus  und  Papirius  Carbo  die 
Consuln  des  J.  641/113;  das  zweite  Consulat  des  Trajan  fiel 
in  das  J.  851/98.2)  —  Vom  640.  Jabre  bis  zum  850.  der  Stadt, 
—  denn  so  sind  beide  Zablen  auf  congraente  Ausdrtlcke  zu 
bringen,  wobei  die  genannten  Jabre  als  nocb  niebt  yoliendet 
(Roms  Grtlndung  nabm  die  Tradition  am  21.  April  an,  vgl. 
S.  155)  aufzufassen  sind,  —  sind  voile  210  Jabre  yerstricben 
mit  der  Wiederkebr  des  Anfangsdatums.  Icb  vermag  desbalb 
nicbt  einzuseben,  warum  Urlicbs  ^),  der  sonst  die  termini  ganz 
ricbtig  normirt,  die  Taciteiscbe  Zabl  ftlr  abgerandet  statt  der 
genauen  211  bUt.  Aus  dem  ferme  gebt  nur  bervor,  dass  die 
Summe,  welcbe  durcb  die  Ziffer  als  voll  angegeben  wird,  nocb 
nicbt  ganz  voll  war,  denn  die  Cimbemscblacbten  fallen  erst 
in  das  Frtibjabr,  w&brend  Trajans  zweites  Consulat  scbon  am 
1 .  Januar  begann. 

D.17.  Ebenso  gebOren  bieber  secbstens  die  mebrfacben  Zabl- 
angaben  im  17.  Capitel  des  Dialogus,  wo  der  Anfang  lautet: 
^Statue  sex  et  quinquaginta  annos,  quibus  mox  diuns 
Augustus  rem  publicam  rexit;  adice  Tiberii  tres  et  uiginti 
et  prope  quadriennium  Gai,  ao  bis  quaternos  denos 
Claudii  et  Neronis  annos,  atque  ilium  Galbae  et  Otbonis  et 

I)  Vgl.  Borghesi  oeuvres  III  S.224.  —  2)  Vgl.  C.I.L.  111,2  S.862; 
Aschbach  1.  c.  8. 306.  —  3)  Im  Teatgrasse  der  philol.  Gesellschaft  zu 
WUrzburg  an  die  26.  Versammluug  deutscher  Philologen'  186S.  S.  3. 


k 


Der  Gebrauch  der  Zahlw5rter  in  Zeitbestimmungen  bei  Tacitus.    187 

Vitellii  loDgum  et  unum  annnm'  etc.  Der  Schlass  ist,  wie 
sich  unten  ergeben  wird,  bier  ausser  Acht  zu  lassen,  me 
anch  das  ^prope  quadrienninm  6ai'  erst  im  n&chsten  Capitel 
berttcksichtigt  werden  wird.  Was  endlich  die  Distribntiyzahl 
^quatemos  denos'  anbelaDgt,  so  glaubten  wir  dieselbe  dem 
Sinne  nach  nicht  von  den  Cardinalzahlen  trennen  zu  dtlrfen. 
Es  sind  also  zu  rechnen:  1.  56  Jahre  des  Augustus^  wie  Nip- 
perdey  0  gesehen  hat,  von  seinem  ersten  Consulate  im  Todes- 
jahre  des  Cicero,  71 1/43 ,  Hirtio  et  Pansa  coss.^)  an  bis  zu 
seinem  am  19.  August  767/14  3)  erfolgten  Tode.  2.  23  Eegie- 
rungsjahre  des  Tiberius  vom  19.  August  767/14  bis  zum  Frtlh- 
jahr  790/37.4)  3.  14  Jahre  des  Claudius  vom  24.  Jan.  794/41 
bis  13.  October  807/54. '^)  4.  Ebenso  14  Jahre  des  Nero  vom 
13.  October  807/54  8)  bis  zum  6.  Juni  821/68."^)  5.  Galba,  Otho 
und  Vitellius  vom  6.  Juni  721/68  bis  20.  December  822/69.8)  — 
Vollendet  war  der  genannte  Zeitraum  nur  bei  der  ersten  und 
letzten  Ziffer;  in  den  ttbrigen  ist  jedes  angefangene  nattlrlicbe 
Jahr,  vom  Tage  des  Regierungsantrittes  an,  als  voU  gerech- 
net.  Die  arithmetische  Differenz  der  Kalenderjahre  ftihrt  nicht 
immer,  z.  B.  bei  Claudius,  auf  die  Taciteische  Ziffer. 

Noch  grOssere  Schwierigkeiten  bietet  unserm  Streben  einen 
einheitlichen  Gebrauch  der  Cardinalzahl  in  den  Zeitbestim- 
mungen fUr  Tacitus  nachzuweisen  die  letzte  sicher  zu  con- 
trollirende  Ziffer.  Ein  rOmischer  Ritter  sagt  im  J.  785/32  vi,  s. 
nach  Seians  Tod  im  Senate:  ^Ne,  patres  conscripti,  ultimum 
Seiani  diem,  sed  sedecim  annos  cogitaueriti8\  Wir  wtlrden 
eher  septendecim  erwarten,  denn  die  16  Jahre  beziehen  sich, 
wie  Nipperdey  erinnert,  auf  Sejans  Wirken  vom  Regierungs- 
antritte  des  Tiberius,  am  19.  August  767/14  bis  zu  Sejans 
eigenem  Tode  im  J.  784/31.^)    Ersterer  fiel  aber  in  die  letzte 


1)  Opusc.  S.291.  —  2)  Ygl.Yellei.  11,66;  die  Namen  der  Consuln  in 
den  fast  Capitol,  im  C.  I.  L.  I  S.  440  and  in  den  fast.  Colotian.  ebend. 
S.  466  ff.  —  3)  Vgl.  zu  1, 9.  —  4)  Vgl.  zu  VI,  50  S.  152.  —  5)  Lehmann 
1.  c;  vgl.  zu  Xni,  15  S.  158.  —  6)  Vgl.  XII,  69.  —  7)  Vgl.  zu  H.  I,  37  S.  185 
A.  2.  —  8)  Vgl.  zu  H.  m,  86  8. 173.  —  9)  Vgl.  VI,  25;  Cass.  Dio  LVni, 
12-16;  Ygl.  A.  Btahr  Tiberius  S.  222—226. 


188  Franz  Violet 

Hftlfte  des  J.  767/14  und  scbeint  deshalb  eben  dieses  Jahr  fiir 
die  Rechnung  nicht  mehr  Bedeatung  zn  haben.  Anffallender 
ist  der  scbeinbare  Aosscbluss  des  terminus  ad  quern,  denn 
Sejan  starb  erst  im  Sp&therbste  des  J.  784/31.  Wir  kOnnen 
desbalb  nnr  annebmen,  dass  seine  Stellnng  bereits  in  der 
ersten  HUlfte  des  Jahres  so  erscbttttert  war,  dass  Tacitus  auch 
diese  Zeit  seiner  Wirksamkeit  nicbt  bertleksichtigen  zu  dtlrfen 
glaubte.  W&re  uns  sein  Bericht  ttber  Tiberius'  Verfahren  gegen 
ibn  erbalten,  wtlrden  wir  darttber  yielleicht  Gewissheit  er- 
reichen  kOnnen.  M(5glicber  Weise  scbrieb  Tacitus  aber  auch 
wirklich  'septendecim'. 

Wenb  wir  uns  nunmehr  bemtthen  aus  den  obigen  7  Bei- 
spielen  die  Gebrauchsweise  der  Cardinalzahlen  zu  erkennen, 
so  erscheint  dieses  fast  Yergeblich,  denn  fttr  jede  nur  denk- 
bare  Bedeutung  scbeint  auch  ein  Beispiel  gebracht  werden  zu 
kOnnen:  Die  Cardinalzahl  bezeichnet  zwar  den  vollendeten 
Zeitraum  XIII,  6 ,  aber  auch  den  unvollendeten  XII,  58 ;  der 
Anfang  der  Rechnung  ist  bald  ein  momentaner :  H.  1, 37^  bald 
ein  ganzes  Jahr,  das  nach  einem  Ereignisse  bezeichnet  wird, 
welches  in  ihm  vorfiel:  6. 37.  Sehen  wir  nur  auf  die  Ealender- 
jahre,  so  kQnnen  wir  sagen,  dass  der  terminus  a  quo  stets 
ausgeschlossen  werde  nach  richtigem  arithmetischem  Princip, 
—  denn  dass  er  in  der  einen  Wendung  D.  1 7  No.  3  scheinbar 
eingeschlossen  wird,  scbeint  nur  durch  den  zusammenfassenden 
und  abrundenden  Ausdruck  'quatemos  denos'  veranlasst  zu 
sein,  —  ebenso  wird  der  terminus  ad  quern  zwar  meist  ein- 
geschlossen, aber  einmal  werden  beide  termini  ausgeschlossen, 
also  nur  die  Zwischenzeit  genannt:  VI,  8,  vorausgesetzt,  dass 
hier  Tacitus'  Ziflfer  vorliegt.  Aus  diesem  wirren  Labyrinth  von 
MQglichkeiten  lUsst  sich  jedoch  mit  einiger  Wahrscheinlichkeit 
als  normal  etwa  Folgendes  herausfinden: 

Die  Cardinalzahl  yerleiht  der  Zeitbestimmung  stets  den 
Sinn  eines  abgeschlossenen,  nie  den .  eines  angebrochenen  Zeit- 
raumes.  Ist  derselbe  aber  bis  zu  dem  Momente,  von  welchem 
der  Zahlausdruck  gebraucht  wird,  noch  nicht  factisch  yoli- 
endet,  so  bedient  sich  unser  Autor  eines  zwiefachen  Verfahrens : 


Der  Gebrauch  der  ZahlwOrter  in  Zeitbestimmungen  bei  Tacitus.    189 

a)  BetrSgt  n3mlich  der  angebrochene  Zeitabschnitt  nur  einen 
geringen  Tell,  wenigstens  noch  nicht  die  H^lfte  des  genannten 
Zeitmasses  (Tag,  Jahr),  so  f&llt  er  in  der  Rechnung  weg  und 
die  Summe  der  wirklich  yerflossenen  Zeitabsehnitte  wird  ge- 
nannt;  b)  betr^t  derselbe  mehr  als  die  Halfte,  so  wird  er 
als  vol!  mitgereehnet ,  zuweilen  dureh  ferme  beschrSukt.  — 
Ffir  die  Rechnung  nacb  biossen  Kalenderjahren  ergiebt  sich 
darans  allerdings  die  yierfache  M^glichkeit  des  Ein-  oder  Aos- 
schlusses  beider  Termini.  Es  kommt  demnach  auch  hier  wie 
bei  den  Ordinalzahlen  wesentlieh  auf  die  Kenntnis  des  Datum 
an.  Flir  die  richtige  chronologisehe  Fixirung  der  nicht  ander- 
weitig  bezeugten  Facta  ist  diese  Schwierigkeit ,  welche  die 
fehlenden  Data  yeranlassen,  gewiss  sehr  empfindlich,  dennoch 
werden  wir  nach  Analogic  der  meisten  der  obigen  Beispiele 
leicht  sichere  Ans&tze  gewinnen,  wenn  wir  zu  dem  gegebenen 
einen  terminus  die  Cardinalzahl  in  dem  Sinne  eines  yoUendeten 
Zeitraums  in  die  richtige  arithmetische  Beziehung  setzen,  also 
addiren  oder  subtrahiren.  WSlre  der  so  gefundene  Ansatz  nicht 
genau,  so  trUfe  die  Schuld  des  Irrtums  nicht  uns,  sondern 
den  Autor,  weil  er  eine  noch  nicht  abgelaufene  Frist  als  yoU 
genannt  h^tte. 

Zun&chst  kOnnen  wir  auf  Grund  der  eben  ausgesprochenen 
Beobachtnngen  ftlr  eine  yerderbt  ttberlieferte  Zahlangabe  einer 
guten  alten  Emendation  zu  ihrem  Rechte  yerhelfen.  Tacitus  h.  hi,  72. 
schildert  n^mlich  den  Brand  des  capitolinischen  Juppitertem- 
pels  im  J.  822/69  und  flioht  dabei  folgenden  Excurs  liber  die 
Geschichte  jenes  bertlhmten  Banwerks  ein:  'Pulsis  regibos 
Horatius  Puluillus  iterum  consul  dedicauit  ea  magnificentiai 
quam  immensae  postea  populi  Romani  opes  omarent  potius 
quam  augerent.  Isdem  rursus  uestigiis  situm  est,  postquam 
interiecto  quadringentoram  quindecim  annorum  spatio 
L.  Scipione,  C.  Norbano  consulibus  flagrauerat\  Die  Worte 
bieten  mehrere  Schwierigkeiten ;  denn  das  II.  Consolat  des 
Horatins  fiel  in  das  J.  247/507  i),  in  welches  die  Tempelweihe 


1)  Siehe  die  Tabelle  der  Fasten  dieser  Jahre  im  C.  L  L.  I  8. 486—487. 


190  Franz  Violet 

allein  Dionysios  Halicani.  V,  35  setzt.  Scipio  und  Norbanas 
im  J.  671/83  ^)  Consub.  Die  fibrigen  Zeugnisse  der  Alten  waren 
setzeD  jenes  Factum  schon  in  Horatias'  I.  CoDsalat,  245/509  ^\ 
so:  Poly  bios  III,  22;  livius  II,  8.  VII,  3;  Plut.  uit.  Poplic.  14; 
und  ihnen  hat  Mommsen  ^)  beigestimmt  Die  Taciteiscbe  Ziffer 
yertrHgt  sich  mit  keinem  dieser  Jahre,  ist  also  wahrscheinlich 
yerderbt  Es  fragt  sich  nur,  wie  man  dieselbe  zu  corrigiren 
g^denkt  Am  leicbtesten  ist  pal&ographisch  die  Emendation 
Yon  lipsius:  CCCCXXV  statt  CCCCXV,  und  sie  l&sst  sich  sebr 
gut  balten,  wenn  man  bedenkt,  dass  Tacitus  die  Zwischenzeit 
zwischen  beiden  terminis  angiebt,  diese  also  ebenso  wie  VI,  8 
(ygl.  S.  187)  ausgeschlossen  haben  wird.  Alsdann  kann  aber 
nur  das  I.  Gonsulat  des  Horatius,  245/507,  der  richtige  ter- 
minus a  quo  sein,  denn  die  Differenz  zwischen  den  J.  245/507 
und  671/83  betrSgt  wirklich  425  Jahre,  so  dass  Tacitus,  ob- 
gleich  er  der  neueren  umgemodelten  Darstellung  folgte,  den- 
noch  bei  der  Rechnung  unwillkttrlich  die  Ultere  wahre  zu 
Grunde  gelegt  h^tte.  Von  diesem  Gesichtspunkte  aus  wird 
Lipsius'  Vorschlag  jedem  unbefangenen  Beurteiler  als  eine  tlber- 
raschend  schOne,  sichere  Emendation  erscheinen. 

GlUizlich  unbekannt  ist  uns  der  eine  terminus  in  yier  Zahl- 
angaben,  die  wir  daher  nachstehend  chronologisch  festzusetzen 
yersuchen  woUen: 
II,  88.  Urn  mit  der  wichtigsten  zu  beginnen,  lesen  wir  den  kurzen, 
aber  herrlichen  Nachruf  ttber  den  bertlhmten  Germanenhelden 
Arminius  am  Schluss  des  II.  Buches  'ab  excessu  diui  Augusti' 
und  stossen  daselbst  auf  die  Worte:  ^Septem  et  triginta 
annos  uitae,  duodecim  potentiae  expleuit'.  Uber  die  Zeit 
seines  Todes  schweigen  die  Quellen  gllnzlich ;  Tacitus  hat  des- 
halb  hier  sehr  hohen  Wert,  wenn  es  gelingt  seine  Notiz  zu 
fixiren.    Ausgehen  mttssen  wir  yon  der  zweiten  Ziffer,  denn 

1)  Vgl.  die  Capitolin.  Fasten  im  C.  I.  L.  I  S.  439.  —  2)  Vgl.  S.  189  Anm. 
—  3)  R(im.  Chronolog.  S.  199  A.  390  der  2.  Ausg.:  'Die  Versetzung  der  Dedi- 
cation aus  dem  ersten  Gonsulat  des  Horatius  in  das  zweite  tr&gt  die  Absicht- 
lichkeit  an  der  Stirn  und  kann  ebenso  wenig  in  Betracht  kommen  wie  die 
Yerwandte  Umwandlung  seines  ersten  eponymen  Consulats  in  ein  suffectes'. 


Der  Gebrauch  der  Zahlwdrter  in  ZeitbeBtimmangen  bei  Tacitus.    191 


es  steht  wohl  allgemein  fest,  dass  man  von  einer  'potentia' 
des  Arminius  erst  seit  der  Varnsschlaeht  reden  konnte;  diese 
aber  hatten  wir  oben  in  das  J.  763/10  (ygl.  zn  I,  62  S.  182) 
verwiesen.  12  Jabre,  yon  da  an  gereobnet,  fbhren  anf  das 
J.  775/22,  doeb  Taeitos  erw&bnt  Arminius'  Tod  nnter  dem 
J.  772/19.  Eine  AufkllUung  dieses  Versehens  ist  yergeblieh; 
wir  mttssen  eben  annebmen,  dass  der  Historiker  bier  nar  bei 
passender  Gelegenbeit  dasselbe  einscbob,  indem  er  es  seinen 
Lesem  ttberliess  ans  der  angegebenen  Zabl  die  ricbtige  Todes- 
zeit  selbst  zn  combiniren.  ^  Halten  wir  an  dem  J.  775/22  als 
Todesjabr  fest,  so  folgt  darans  weiter,  dass  Armmios  wabr- 
sebemlicb  738/16  geboren,  znr  Zeit  seines  Sieges  also  gerade 
25  Jabre  alt  war.  Ftlr  die  Wabrscbeinlicbkeit  an  dieser  Stelle 
den  Zeitraum  als  yoUendet  zn  betracbten,  spriebt  yielleiebt 
aneb  das  Tempns  'explenit^  yerglicben  mit  dem  oben  (S.  172) 
erwftbnten  bei  Ordinalzablen  ^ebraucbten  ^explebat'. 

Femer  mttssen  wir  die  Aossemng  beranzieben ,  die  Gn.  lu,  le. 
Calpomins  Piso,  der  mutmasslicbe  Anstifter  yon  Germanicos' 
Tode,  in  seinem  Testamente  an  den  Tiberias  gericbtet  baben 
soil:  'Per  qninque  et  qnadraginta  annomm  obseqnium, 
per  eoUeginm  consnlatos  ^) ,  quondam  diuo  Augnsto,  parenti 
tuo,  probatus  et  tibi  amicus  nee  quicquam  post  baec  rogaturus, 
salutem  infelicis  filii  rogo'.  Die  45  Jabre  finden  ibren  Ab- 
scbluss  mit  Piso's  Tode  im  J.  773/20  und  beginnen  mit  seinem 
ersten  Staatsamte.^)  Dasd  er  stets  ein  Mann  yon  bQebster 
Beliebtbeit  war,  bezeugt  das  I,  13  yon  Tacitus  mitgeteUte  Ur- 
teil  des  Augustus  ttber  ibn;  sein  Name  findet  sicb  Ofter  auf 
Mttnzen.  Aucb  kennen  wir  aus  Tacitus  (III,  12—16)  seine  Ver- 
waltung  yon  Hispania  Tarraconensis,  deren  Zeit  freiliob  unbe- 
stimmt  ist.  Zeitlicb  genau  bekannt  sind  jedocb  seine  Consu- 
late :  mit  Tiberius  zusammen  im  J.  747/7  ^),  und  bereits  frttber 
mit  Augustus  im  J.  731/23.^)    Daran  scbloss  sicb  dann  sein 

1)  Auch  Memale  1.  c.  Y  S.  183  adn.  bemerkt:  'Tacitus  does  not  mark 
the  date  very  distinctly'.  —  2)  Ygl.  hiertlber  Borghesi  oeuvres  V  S.  304 
—305.  —  3)  Vgl.  Nipperdey  z.  u.  St.  —  4)  Vgl.  Mon.  Ancyr.  Ill,  28;  Momm- 
sen  I. R.N.  2293;  G.I.L.  I  S.  198  No.  747.  —  5)  YgL  die  fast. minor,  im 


192  Franz  Violet 

ProcoDsulat  in  Africa,  was  Nipperdey  ans  Senec.  de  ira  1 16, 13 
ermittelt  hat.  —  Wenn  nun  Piso  im  J.  731/23  zum  ersten  Male 
Consul  war  und  im  J.  773/20  starb,  so  liegen  dazwischen  schon 
42  Jahre.  Beachtet  man  ferner,  dass  dem  Consulate  Qu&stnr| 
AdilitM.t  (resp.  Volkstribunat)  tmd  Pr^tur  vorangingen,  und  dass 
zwischen  letzterer  und  dem  Consulate  mindestens  zwei  Jahre 
liegen  mussten  ^),  so  kann  Piso  nicht  vor  dem  J.  729/25  Pr^tor 
gewesen  sein,  selbst  wenn  ihm  besondere  Begttnstigungen, 
yon  denen  aber  Nichts  bekannt  ist,  bewilligt  gewesen  wUren. 
Daraus  folgt  weiter,  dass  er  nicht  vor  dem  J.  738/26  Adil 
und  nicht  vor  dem  J.  727/27  Qu&stor  gewesen  sein  kann.  Die 
Differenz  wtlrde  indessen  46  Jahre  betragen,  und  wir  wttrden 
in  Verlegenheit  sein,  wie  wir  diesen  Irrtum  erkl&ren  sollten, 
wenn  sich  nicht  die  MOglichkeit  eines  andem  terminus  ad 
quem  bote.  Es  erscheint  nUmlich  durchaus  wahrscheinlich, 
dass  Piso  jenes  Testament  bald^  nach  Germanicus'  Tode  im 
J.  772/19,  als  er  sich  von  den  Anklagen  der  AngehOrigen  und 
Freunde  desselben  schon  bedroht  sah,  abgefasst  habe.  In 
diesem  Falle  passt  die  Erw^hnung  seiner  45jllhrigen  treuen 
Dienste  ganz  gut. 
xm,3o.  Welter  gehOrt  hieher  XIII,  30:  'At  L.  Volusius  egregia 
fama  concessit ^  —  seinen  Tod  erfahren  wir  unter  den  Vor- 
f&llen  des  J.  809/56,  —  ^cui  tres  et  nonaginta  anni  spa- 
tium  uiuendi  praecipuaeque  opes  bonis  artibus,  inoffensa  tot 
imperatorum  amicitia^)  fuit\  Von  diesem  hQchst  angesehe- 
nen  ^)  Greise  wissen  wir,  dass  er  cos.  suffectus  war  vom  1 .  Jnli 
756/3  *)  an.  Sein  Geburtsjahr  hat  lediglich  aus  unserer  Stelle 
bereits  Borghesi  ^)  erschlossen:  716/38;  dann  h9*tte  er  das  Con- 
sulat  erst  im  40.  Lebensjahre  erlangt,  wortlber  wir  uns  nicht 


C.  I.  L.  I  S.  466  u.  472;  Cass.  Dio  LUX,  30.  —  1)  Vgl.  zu  A.  33  S.  162  Amn.  1. 
—  2)  So  Lipsius  for  das  ttberlieferte  'malitia'.  —  3)  Vgl.  Plin.  n.  h.  VII,  49; 
XI,  38.  —  4)  Vgl.  die  fast,  minor,  im  C.  I.  L.  I  S.  473  mit  adnott.  und  der 
fast.  Capitolin.  additam.  in  der  ephemer.  epigr.  Ill  S.  11.  —  5)  Oeavres 
UI  S.  314ff.  316:  'Quest!,  come  ho  annunciato  di  sopra,  termin6  i  saoi 
giomi  neir  809  contando  novantatre  anni  dl  vita,  dal  che  ne  consegue, 
ch*  egli  sia  nato  nel  716'. 


Der  Gebrauch  der  ZahlwOrter  in  Zeitbestimmangen  bei  Tacitus.    193 

wuDdern  dttrfen,  da  Tacitus  selbst  den  jungen  Adel  der  gens 
Volusia  betont  hat:  III,  30.0 

Wir  scbliessen  ab  mit  H.  I,  48:  'Titus  Vinius  quinqua- h.i,48. 
ginta  septem^  annos  uariis  moribus  egit\  Sein  Tod  fid 
hienach  in  das  J.  822/69,  und  wir  kOunen  somit  bei  mangeln- 
den  anderweitigen  Zengnissen  das  J.  765/12  als  sein  Geburts- 
jahr  ansehen.^)  Auch  yereinigt  sich  hiemit  sehr  gut  Einiges, 
was  Tacitus  noch  tlber  diesen  Mann  bemerkt.  'Prima  militia', 
filhrt  er  fort,  'infamis:  legatum  Caluisium  Sabinum  habuerat'. 
Nun  wissen  wir  aus  IV,  26 ,  dass  jener  Calvisius  Sabinus  im 
J.  779/26  Consul  war.  Seine  militftrische  Laufbahn  vor  sein 
Consulat  zu  setzen,  geht  nicht  an,  denn  damals  wUre  Vinius  erst 
ungefahr  1 3  Jahre  alt  gewesen.  Auch  geht  aus  den  folgenden 
Worten  hervor,  dass  er  erst  unter  der  Regieruug  des  C.  Caesar, 
mithin  nicht  vor  790/37  gedient  hat,  dass  also  Sabinus  erst 
nach  seinem  Consulate  Legat  war.  Beachten  wir  endlich  noch 
die  Notiz,  dass  Vinius  'cursu  honorum  inoffenso  die  Amter 
erhieit,  so  ergiebt  sich,  dass  er  etwa  790/37,  im  Alter  von 
25  Jahren,  Qu^stor,  795/42,  30  Jahre  alt,  PrUtor  war;  in  die 
Zwischenzeit  fiel  sein  Kriegsdienst  unter  Calvisius. 

Das  Verhmtnis  der  bis  jetzt  aufgezllhlten  Stellen  ist,  wie 
wir  kurz  resumiren  woUen,  folgendes:  Es  war  uns  mOglich 
das  Wesen  des  Taciteischen  Gebrauchs  der  Cardinalzahl  durch 
Nachrechuung  zu  erkennen  an  7  Bei^pielen:  XIII,  6;  XII,  58; 
H.I, 37;  H.II,74;  G.37;  D.  17;  VI,8  (S.  184— 188);  an  einer 
corrupten  Stelle  konnten  wir  Lipsius*  Emendation  als  ange- 
messen  erweisen:  H.  Ill,  72  (S.  189—190),  wUhrend  in  vier 
Angaben  der  eine  terminus  ganz  fehlte  und  nur  arithmetisch 
aufgefunden  werden  konnte:  II,  88;  HI,  16;  XUI,  30;  H.  I,  48 
(S.  190—193). 

Gesondert  haben  wir  in  unserer  Beispielsammlung  die- 
jenigen  Stellen,  in  welchen  der  blosse  Ablativus  der  Cardinal- 
zahl sich  findet,  deun  fUr  diese  lassen  sich  die  oben  (S.  188) 


1)  Ygl.  das  Stemma  bei  Lehmann  1.  c.  S.  323.  —  2)  In  geringeren 
Hdss.  steht  XLYII.  —  3)  So  auch  Borghesi  oeuYies  Y  S.  155. 

Leipxiger  Studies.  Y.  |3 


194  Frans  Violet 

pr&oisirten  Regeln  etwas  yereinfachen.  Da  n'^mlich  dieser 
Casus  stets  angiebt,  in  welcher  Zeit,  in  wie  yiel  Jahren  etc 
das  und  das  Ereignis  geschehen  sei,  somit  die  Dauer  eines 
Factums  innerfaalb  eines  Zeitraumes  hervorhebt,  so  gelten  die 
Regeln:  Der  in  dieser  A osdrneksweise  genannte  Zeitraum  er- 
hUlt  zwar  dorch  die  Cardinalzahl  den  Sinn  eines  ftlr  sich  ab^ 
geschlossenen  Ganzen,  innerhalb  dessen  aber  —  das  drtlckt 
der  Ablatiyos  ans  —  der  genannte  Vorgang  sieh  abspielt,  so 
dass  flir  diesen  selbst  der  Zeitraum  als  unyoUendet  anzusehen 
ist,  mag  ferme  dabei  steben  oder  nicht.  In'Bezug  auf  die 
Kalenderjahre  ist  das  riebtige  Resultat  immer  auf  aritbme- 
tischem  Wege  zu  ermitteln,  sodass  die  Subtraction  der  termini 
stets  die  yon  Tacitus  genannte  Summe  ergeben  muss.  —  Wir 
batten  oben  (S.  155)  gesehen,  dass  die  Ordinalzahl  ebenfalls 
den  unyollendeten  Zeitraum  bezeiobne,  und  mtissen  daber  den 
Unterscbied  beider  Ausdrucksweisen  etwas  illnstriren.  Die 
momentane  Auffassung  des  terminus  a  quo  VSlbsI  die  Ordinal- 
zahl besonders  geeignet  erscbeinen  zur  Bezeicbnung  einer  ein- 
zdnen  Handlung,  die  nacb  einer  gewissen  Frist  eingetreten 
ist,  wie  I,  62  (S.  180):  das  adesse  des  R(5mischen  Heeres  fand 
nur  kurze  Zeit  statt  etc.  Z.  B.  konnte  Tiberius  kurz  yor  seinem 
Tode  wobl  ftussem  ^tertio  et  uicesimo  anno  rei  Romanae  arbi- 
trium  obtineo'  «=  icb  regiere  jetzt  im  23.  Jabre,  der  objeotiy 
betrachtende  spatere  Gescbichtscbreiber ,  welcber  diese  Re- 
gierung  wie  eine  fortlaufende,  aber  scbon  zum  Schlusspunkte 
gelangte  Eette  yor  sicb  scbaute,  durfte  nur  sagen:  "^tribus 
ferme  et  uiginti  annis  rei  Romanae  arbitrium  obtinuit'  =»  im 
Verlaufe  yon  fast  23  Jabren  lenkte  er  den  R5miscben  Staat. 
—  Dem  Sprachgeftlble  nacb  ist  die  Ordinalzahl  lebfaafter,  denn 
sie  springt  yon  Datum  zu  Datum.  —  Doch  wenden  wir  uns 
nacb  diesen  Andeutungen,  die  sich  leicht  yeryollstgjidigen 
liessen,  nunmehr  zu  den  Belegen.  Gesicbert  sind  nur  diese 
zwei  Angaben: 
yi.61.  'Dein  Rhodo  regressus*,  heisst  es  vom  Tiberius,  ^uacuos 
principis  penates  duodecim  annis,  mox  rei  Romanae  arbi- 
trium tribus  ferme  et  uiginti  obtinuit'.    Derselbe  kebrte 


k 


Der  Gebrauch  der  Zahlwdrter  in  Zeitbestiminangen  bei  Tacitus.    195 

von  Rhodos  zurtlck  im  J.  755/2,  unter  dem  Consulate  des 
P.  Vinidns  und  P.  Varus '),  und  wurde  Kaiser  am  19.  August 
767/14  2);  er  starb  im  Marz  790/37.3)  Er  war  also  wirklich 
wahrend  der  12  Jahre,  755/2—767/14,  prftsumtiver  Thronerbe, 
wahrend  der  23  Jahre,  767/14—790/37,  Alleinherrscher. 

Ebenso  klar  ist  die  zweite  Stelle ,  wo  der  Stadtkiatsch  h.  i,  5. 
ttber  den  Kaiser  Galba  wiederholt  wird:  Xaudata  olim  et 
militari  fama  celebrata  seueritas  eius  angebat  aspemantes  uete- 
rem  diseiplinam  atque  ita  quattuordeeim  annis  a  Nerone 
adsuefactos,  ut  baud  minus  uitia  principum  amarent,  quam  olim 
uirtutes  uerebantur'.  Nero  ttbemahm  bekanntlich  die  Herr- 
schaft  am  13.  October  807/54  *)  und  starb  am  6.  Juni  821/68  4), 
regierte  also  13  Jahre  und  8  Monate.  Hieran  sehliessen  sich 
wieder  zwei  Stellen,  wo  die  Handschjiften  eine  verderbte  Zahl 
bieten  und  wir  unter  Beachtung  der  Zahlung  die  richtige  auf- 
finden  mtlssen.  Erstens  las  man  namlich  in  ^llen  Ausgaben  bis 
auf  Ritter  Folgendes:  ^Salutis  augurinm  quinque  et  uiginti  111,23. 
annis  omissum  repeti  ac  deinde  continuari  placitum\  Diese 
Ziffer  ersehien  zwar  langst  den  Interpreten  yerdaehtig,  aber 
im  Anschlusse  an  Lipsius  zogen  sie  es  vor  dieselbe  ftlr  richtig 
zu  halten  und  darin  eine  neue,  Yon  den  sonstigen  Nachrichten 
abweichende  Notiz  zu  sehen.  Die  Zeugnisse  ergeben  zunachst 
folgende  Thatsachen:  Die  letzte  Erwahnung  jenes  Augurium 
findet  sich  bei  Gassius  Dio  (LI,  20):  ^ro  oidvia^a  to  tijg'Yyuiag 
iTtolrjcav'j  unter  dem  J.  725/29*);  die  hier  mitgeteilte  Wieder- 
holung  fiel  unter  Claudius  in  das  J.  802/49.  Tacitus'  Ziffer 
passt  hiezu  durchaus  nicht.  Fr.  Ritter  woUte  deshalb  lieber 
'quinque  et  septuaginta'  schreiben,  was  sich  aus  gra- 
phischen  Grtlnden  empfiehlt;  und  er  hat  damit  wohl  das  Rich- 
tige getroffen,  denn  wenn  noch  im  J.  725/29  ein  saiutis  augu- 


1)  VgLVeUej.  II,  103, 1;  aber  die  Namen  der  Consuln  ygl.  die  fast, 
minor,  im  C.  I.  L.  I  S.  473  frgm.  XI  und  d.  fast.  Capitolin.  additam.  in  d. 
ephem.  epigr.  m  S.  11.  —  2)  Vgl.  zu  1, 9  S.  209.  —  3)  Vgl.  zu  VI,  50  S.  152. 
—  4)  Vgl.  zu  H.  1, 37  S.  185  und^u  D.  17  S.  186  etc.  —  5)  Consuln  waren 
Augustus  y.  und  Sextus  Apuleius :  Ygl.  Dio  1.  c.  u.  die  fast.  Yenusin.  im 
C.I.L.  I  S.  469. 471, 

13* 


196  Franz  Violet 

nam  stattfand^  nnd  im  J.  802/49  wieder  eines,  so  sind  die 
Jahre,  innerhalb  deren  es  ^^omissum  est':  726/28—801/48  =  75, 
and  Alles  ist  in  bester  Ordnnng.  Der  Rechenfehler,  welchen 
der  arithmetisch  bedingte  Aasschloss  des  J.  726/28  selbst  yer- 
anlasst,  ist  uns  ganz  gel^afig.  —  Jedenfalls  ist  diese  Emen- 
dation ansprechender  als  Lipsias'  Vermutong  einer  ganz  neuen, 
sonst  nirgends  bezeagten  Angabe. 
H.  111,75.  GrOssere  Schwierigkeiten  bieten  dieZahlen  in  dem  n9x3h- 
Bten  Passas.  Es  handelt  sich  dort  urn  die  dem  T.  Flavias  Sabi- 
nos,  dem  &lteren  Brader  VespasianS;  bei  seinem  im  J.  822/69 
erfolgten  Tode  von  Tacitus  gewidmeten  Lobsprtlche:  ^Hic  ex- 
itns  airi  baud  sane  spernendi.  Quinque  et  triginta  stipendia 
in  re  pablica  fecerat  domi  militiaeque  clarus.  Innocentiam 
institiamque  eius  non  argueres ;  sermonis  nimias  erat :  id  annm 
sept  em  annis,  quibos  Moesiam,  duodecim,  quibns  praefec- 
turam  arbis  obtinait,  calumniatas  est  rumor \  Hier  fehlt  za- 
nlU^hst  jeder  terminus  der  Rechnung,  und  wir  batten  deshalb 
Yon  der  Elarstellung  der  Zablen  ttberhaupt  absehen  kOnnen, 
wenn  wir  nicht  gleiehwobl  glaubten  wenigstens  einen  solehen 
anffinden  zu  kOnnen.  Wir  mttssen  von  der  Stadtprltfectur  des 
Sabinus  ausgehen.^)  Es  steht  n3.mlich  fest,  dass  L.  Volusius 
bis  zu  seinem  Tode  im  J.  809/56  praefectus  urbis  war.  2)  Wenn 
nun  Sabinus  822/69  starb,  so  wtirden  gerade  die  zwisehen- 
liegenden  12  Jahre  fttr  seine  Prafectur  ausreichen:  810/57 — 
822/69  =  12,  wobei  erne  von  Galba  veranlasste  Unterbrechung 
die  Reehnung  nicbt  stOrt.  An  diese  Jahre  dachte  deshalb  auch 
bereits  Corsini.^)  Gleiehwobl  kOnnen  wir  uns  nicht  dabei  be- 
ruhigen,  denn  diese  Ans^tze  widersprechen  dem  directen  Zeug- 
nisse  des  Tacitus  (XIV,  42),  wonach  L.  Pedanius  Secundos 
im  J.  814/61  StadtprHfect  war.  Vor  eben  dieses  Jahr  kann 
deshalb  die  PrUfectur  des  Sabinus  schwerlich  gesetzt  werden, 
wie  Schiller  ^)  mit  Widerlegung  der  von  Corsini  nicht  wesent- 

1)  Das  V^esentlichste  Uber  diese  Controverse  bietet  Schiller  1.  c.  8. 336 
A.  8;  vgl.  S.  384  ebenda,  wo  die  erste  Stelle  falsch  citirt  ist.  —  2)  Ygl. 
zu  XIII,  30  S.  192  und  Plin.  n.  h.  VII,  62.  —  3)  Ser.  praef.  urb.  p.  43.  — 
4)  L.  c. 


Der  Gebraach  der  Zahlwdrter  in  Zeitbestimmungen  bei  TadtuB.    197 

r 

lich  yerschiedenen  Ansicht  Henzens^)  betonte.  Alsdann  aber 
hat  dem  Sinne  nach  allein  das  Richtige  Borghesi^)  gesehen, 
der  vorschlug;  ^totidem^,  d.  h.  septem  zu  schreiben,  wobei  als 
terminus  a  quo  das  J.  814/61  oder  815/62  zu  denken  ist.  Wegen 
der  allza  grossen  HUrte  dieser  Conjectur  ist  dieselbe  indessen 
auch  nicht  yon  Allen  gebilligt  worden,  sondem,  ohne  etwas 
Bestimmtes  dafttr  anzugeben,  hat  Sieyers^)  sich  begntlgt  die 
Zeitdaner  auf  7  oder  8  Jahre  (je  nach  Hinzurechnnng  oder 
W^lassung  der  Unterbrechung  durch  Galba)  zu  normiren; 
auch  Schiller  hlUt  diese  Zahlen  ftlr  richtig.  Aber  8  Jahre  ist 
schon  das  Maximum  der  Zeitdauer,  wenn  man  Galba's  Regie- 
rung  einrechnet,  und  das  darf  man  nicht,  denn  Sabinus  war 
factisch  damals  nicht  Pr^ect  So  bleiben  also  immer  nur  die 
vergebens  gescheuten  7  Jahre.  Borghesi's  Conjectur  brauchen 
wir  trotzdem  nicht  anzunehmen,  so  lange  sich  ein  anderer 
Ausweg  findet,  der  denselben  Sinn  herbeifdhrt.  Einen  solchen 
bietet  nun  unsere  Stelle  selbst,  denn  wir  lesen  ja  unmittelbar 
yorher  das  gewtlnschte  ^septem\  Setzen  wir  dasselbe  hier 
ein,  so  kann  es  nattlrlich  in  der  ersten  Notiz  nicht  stehen, 
sondem  muss  mit  ^duodecim'  tauschen,  so  dass  der  ursprtlng- 
liohe  Satz  gelautet  h^tte :  'id  unum  duodecim  annis,  quibus 
Moesiam,  septem,  quibus  praefecturam  urbis  obtinuit,  ca- 
lumniatus  est  rumor'.  Eine  Nachprtlfung  der  duodecim  anni 
in  MQsien  entzieht  sich  wie  das  Meiste  aus  dem  Leben  dieses 
Mannes^)  unserer  Forschung  g^nzlich.  Dass  eine  so  lange 
Reihe  yon  Jahren  ftir  eine  Proyinzialyerwaltung  denkbar  ist, 
sieht  man  aus  VI,  39  (S.  206). 

Es  ertlbrigt  noch  zwei  Citate  beizubringen ,  wo  der  eine 
terminus  dubiOs  ist,  und  auf  Grund  der  oben  (S.  194)  aufge- 
zahlten  Gesetze  sie  chronologisch  zu  fixiren. 


1)  In  den  AnnaU.  deU*  instit.  1859.  S.  16;  er  nimmt  als  terminus 
a  quo  das  J.  811/58,  was  mit  'duodecim  annis'  sich  nicht  yertr&gt.  — 
2)  Oeuvres  III  S.  327—328.  —  3)  Sieyers  Beitr&ge  z.  Gesch.  d.  r5m.  Kaiser 
S.  141.  —  4)  Einiges  hat  Imhof  Domitian  S.  12  u.  15  Anm.  1  oberflUchlich 
zusammengestellt;  fOr  eine  sorgf&ltige  Biographic  dieses  wichtigen  FOhrers 
der  Flayianischen  Interessen  mUsste  man  dankbar  sein. 


198  Franz  Violet 

1. 5a.  Unter  dem  J.  767/14  erw&hnt  noser  Gew^hrsmann  den  Tod 
eines  bekannten  Wttstlings,  T.  Sempronins  Gracchns,  mit  dem 
Bemerken,  dass  er  ^quattnordecim  annis  exilinm  tolera- 
ni8se\  Wir  wissen,  dass  liber  ihn  die  relegatio  yerh^ngt  wnrde 
wegen  Bnhlschaft  mit  Augnstns'  TochteF,  Jnlia.  9  Unserer  Stella 
nach  mtlssen  wir  daher  seine  Entfemnng  ans  Rom  nm  die  Zeit 
yon  Christi  Gebnrt,  753  a.  u.  setzen,  wobei  freilich  schwer  zu 
erklHren  bleibt,  warum  er  erst  so  viele  Jahre  nach  der  That 
bestraft  worde,  denn  derselbe  Tacitus  erz9.hlt,  sein  VerhUtnis 
mit  Julia  babe  bereits  bestanden,  als  sie  noch  die  Fran  des 
im  J.  742/12  2)  verstorbenen  Agrippa  war,  so  dass  das  Ver- 
brechen  mindestens  1 1  Jahre  hindurch  nicht  geahndet  worden 
wUre.^)  Es  scheint,  dass  ihn  erst  ungef^hr  gleichzeitig  mit 
seiner  Mitschuldigen  die  Strafe  ereilte,  oder  ist  'quattuordecim' 
yielleicht  corrupt? 

IV,  71.  Ebenso  wird  unter  den  Ereignissen  des  J.  781/28  berichtet: 
'Per  idem  tempus  lulia  mortem  obiit,  quam  neptem  Augustus, 
conuictam  adulterii,  damnauerat  proieceratque  in  insulam  Tri- 
merum,  baud  procul  Apulis  litoribus.  Illic  uiginti  annis  exi- 
lium  tolerauit'.  Schon  vorher  hatte  Tacitus  dieser  bertichtig- 
ten  Frau  gedacht,  obne  jedoch  eine  Andeutung  tlber  die  Zeit 
ihrer  Verbannung  zu  geben,  die  auch  durch  die  andem  Zeug- 
nisse  der  Alton  nicht  erhellt  wird.^)  AUein  nach  den  obigen 
Worten  mUssen  wir  auf  das  J.  761/8  kommen,  fUr  welches  man 
sich  auch  bisher  allgemein  entschieden  hat.^)  Nur  Brandos^) 
schiebt,  geleitet  yon  der  ganz  richtigen  Auffassung,  dass  der 
Ablatiyus  der  Cardinalzahl  den  noch  nicht  yollendeten  Zeit- 
raum  andeute,  den  Anfang  der  Verbannung  in  die  letzte  HUlfte 
des  J.  762/9;  indessen  ergUbe  dann  die  Differenz  der  Kalender- 
jahre  kein  ricbtiges  Resultat,  was  den  bisherigen  Zeugnissen 

1)  Vellej.  II,  100.  —  Aus  der  Stelle  Ovids  ex  Ponto  IV,  16,  31,  die  sich 
wahrscheinlich  auf  ihn  bezieht,  und  einer  Inschrift  (G.  LL.  VI,  1, 1515) 
erfahren  wir  darliber  nichts.  —  2)  Vgl.  Cass.  Dio  LIV,  28 ;  Lehmann  im 
Stemma  der  gens  lulia  unter  No.  21  a,  a.  —  3)  Vgl.  ttber  Gracchus'  Tod  noch 
Borghesi  oeuvres  IV  S.  459.  —  4)  Vgl.  Suet.  Aug.  19.  64. 65. 72;  Plin.  n.  h. 
VII,  16  etc.  —  5)  So  auch  Lehmann  im  stemma  der  gens  lulia  unter  No.  37. 
—  6)  In  d.  N.  Jahrb.  f.  Phil.  1876.  Bd.  113  S.  355. 


Der  Gebrauch  der  Zahlwdrter  in  Zeitbestimmangen  bei  Tacitus.    199 

widersprlU^he.  Brandes'  Ansicht  wttrde  die  Zahl  des  Tacitas 
als  abgernndet  erscheinen  lassen,  woflir  doch  zunHchst  kein 
Anlass  vorlag. 

Bevor  wir  diesen  Abschnitt  unserer  Untersuchung  ver- 
lassen,  mttssen  wir  Doch  einer  Notiz  gedenken,  in  der  Tacitus 
offenbar  einem  falschen  Berichte  gefolgt  ist.  Es  handelt  sich 
um  die  Bestimmung  des  Gebnrtsjahres  des  Kaisers  Galba  bei 
Gelegenheit  des  Nachrafes:  ^Hnne  exitnm  baboit  Seruins  Galba,  h.i,  49. 
tribns  et  septaaginta  annis  quinqae  prinoipes  prospera 
fortuna  emensus  et  alieno  imperio  felicior  qaam  sao\  Wie 
erw^hnt  0,  starb  Galba  am  1 5.  Jannar  822/69.  Die  Zeugnisse 
der  Alten  ttber  seine  Lebenszeit,  welcbe  Boeing  ^)  zusammen- 
gestellt  hat,  lassen  sich  onter  einander  nicht  yereinigen :  Seine 
Geburt  setzt  n^mlich  Sueton  Galb.  4  anf  den  24.  Dec.  751/3  % 
so  dass  er  71  Jahre  und  einige  Tage  alt  geworden  w^re.  In- 
dessen  Cassias  Dio  (ygl.  oben  S.  155)  I9.sst  ihn  voile  72  Jahre 
alt  werden,  w9.hrend  wieder  mit  Tacitas  tlbereinstimmen  Eatro- 
pias  (VII,  6),  Aarelias  Victor  (epit.  5)  and  derselbe  Saeton 
Galb.  23  *\  nur  hat  er  die  Ordinalzahl.  Aaf  die  richtige  Lebens- 
daaer,  wie  sie  aas  dem  Gebartsjahre  bei  Saeton  folgt,  ftlhrt 
nns  noch  die  von  Reimaras  and  neaerdings  auch  von  Boeing 
herangezogene  Angabe  des  Cassias  Dio  LVI,  29,  Galba  habe  am 
1.  Jan.  767/14,  also  nach  voUendetem  15.  Lebensjahre  die  toga 
airilis  angelegt,  d.  h.  zur  gesetzlichen  Zeit.^)  Sein  erstes  Con- 
salat,  das  er  im  J.  786/83  bekleidete  ^),  also  nach  vollendetem 
34.  Lebensjahre,  passt  ebenfalls  sehr  gat  daza.  Ftlr  die  Taci- 
teische  Zahl  giebt  es  demnach  keinen  andem  Aasweg,  als  za 
glaaben,  der  Historiker  habe  Galba's  Gebart  falsch  in  das 
J.  749/5  gesetzt.  Einen  llhnlichen  Irrtam  desselben  massten 
wir  bereits  bei  H.  Ill,  86  (vgl.  S.  173)  constatiren. 


1)  Vgl.  oben  za  H.  1, 29  S.  154.  —  2)  L.  c.  S.  7  Anm.  6.  —  3)  Con- 
suln  waren  YalerioB  Messala  und  Cn.  Lentulus,  vgl.  die  fast,  minor,  im 
C.  I.  L.  I  S.  473.  —  4)  Plut.  Galb.  8  l&sst  ihn  gar  erst  im  73.  Lebensjahre 
Kaiser  werden.  —  5)  Vgl.  Marquardt-Mommsen  L  c.  VII,  I  S.  121  A.  1; 
S.  122  A.  3;  S.  125—129;  Pauly  Realencycl.  VI  S.  1996.  —  6)  Vgl.  Tac. 
TI,  15 ;  Mommsen  I.  R.  N.  No.  1968. 


200  Franz  Violet 

b)  Die  Cardinalzahlen  in  Verbindung  mit  'per'. 

Diese  Aasdracksweise  ist  eine  der  beliebtesten  des  Tacitus, 
and  wir  kQnnen  glttcklicher  Weise  aus  dem  reicben  Schatze 
von  Beispielen  den  Gebrauch  deutlich  erkennen  und  fttr  den- 
selben  rein  aritbmetiscb  zu  verwendende  Regeln  anfstellen,  so 
dass  alle  Ans^tze  sicber  bingestellt  werden  dttrfen :  gewiss  das 
wtlnscbenswerteste  Resnltat  unserer  Untersucbang !  Zuerst  sind 
die  termini  als  biptoriscb  gesicbert  anzuseben  in  folgenden 
flinf  Belegen: 

111,28.  Es  wird  ein  Uberblick  tiber  die  zur  Besserung  der  rttmi- 
seben  Sitten  beantragten  Gesetze  beim  Untergange  der  Re- 
publik  gegeben:  "Turn  Cn.  Pompeius,  tertium  consul,  corrigen- 
dis  moribus  delectus  et  grauior  remediis,  quam  delicta  erant, 
suarumque  legum  auctor  idem  ac  subuersor,  quae  armis  tue- 
batur,  armis  amisit.  Exin  continua  per  uiginti  annos  dis- 
cordia;  non  mos,  non  ius;  deterrima  quaeque  impune  ac  multa 
bonesta  exitio  fuere.  Sexto  demum  consulatu  Caesar  Augustus, 
potentiae  securus,  quae  triumuiratu  iusserat,  aboleuit  deditque 
iura,  quis  pace  et  principe  uteremur\  Verfolgen  wir  die  Ein- 
zelbeiten:  Pompejus  war  Consul  zum  dritten  Male  im  Jabre 
702/52  0,  verlor  dann  seine  Stellung  im  J.  706/48  durcb  die 
Scblacbt  bei  Pbarsalus^),  und  endlicb  Augustus  wurde  zum 
secbsten  Male  Consul  im  J.  726/28.3)  Die  DiflFerenz  der  Ka- 
lenderjabre  betr^t  bier  genau  die  Ts^citeiscben  ^uiginti  anni', 
obne  dass  wir  auf  die  Jabreszeiten  Riicksicbt  zu  nebmen 
braucben.  Fassen  wir  diese  ins  Auge,  so  waren  die  20  Jabre 
nocb  nicbt  ganz  yoUendet,  denn  die  Scblacbt  bei  Pbarsalus 
fand  im  Herbste  statt. 

ni,56.  Im  J.  775/22  soil  Tiberius  nacb  dem  Zeugnisse  unseres 
Gescbicbtscbreibers  seinem  Sobne  Drusus  gescbrieben  haben: 
'Esse  illi  coniugem  et  tres  liberos  eamque  aetatem,  qua  ipse 


1)  Vgl.  noch  die  Inschrift  im  C.  I.  L.  I  S.  180  No.  650  mit  der  Note. 
—  2)  Cber  die  Zeit  der  Schlacht  vgl.  die  Zeugnisse  bei  Fischer  R5m.  Zeit- 
tafeln  S.  278;  Consuln  waren  C.  Julius  Caesar  II.  und  P.  Servilius:  vgl. 
C.I.L.  I  S.440.  —  3)  Vgl.  die  fast.  Venusin.  im  C.I.L.  I  S.471. 


Der  Gebrauch  der  Zahlwdrter  in  Zeitbestimmangen  bei  Tacitus.    201 

quondam  a  diao  Aagasto  ad  capessendam  hoc  manns^  (d.  b. 
die  tribonicia  potestas)  ^aocatus  sit.    Neque  nanc  propere,  sed 

per  octo  annos  capto  experimento^ '^noti  laboris  par- 

ticipem  sami\  Die  8  Jabre  sind  nattlrlich  von  dem  Regie- 
rungsantritte  des  Tiberias  an  zn  z&blen,  d.  b.  vom  19.  Aagnst 
767/14. 0  Die  Ziffer  stimmt  wieder  fttr  die  Kalenderjabre, 
wllbrend  wir  nicbt  sicber  entscbeiden  kOnnen,  ob  der  Zeit- 
raum  scbon  abgelanfen  war.^) 

Aosftlbrlicb  wird  die  Anklage  gegen  C.  Silius  and  Titios  iv,;8. 
Sabinas,  die  in  das  J.  777/24  fiel,  begrttndet:  'Amieitia  Ger- 
manici  pemiciosa  utrique,  Silio  et  quod,  ingentis  exercitus 
septem  per  annos  moderator  partisque  apud  Germaniam 
triampbalibus  Sacroniriani  belli  nictor,  quanto  maiore  mole 
procideret,  plus  formidinis  in  alios  dispergebatnr".  Das  im- 
perium  des  Silius  in  Deutschland  k5nnen  wir  zeitlieb  genau 
auB  Tacitus  selbst  verfolgen:  767/14  commandirte  er  das  am 
Oberrbein  stationirte  Heer:  I,  31 3);  768/15  besorgte  er  die 
Ausrttstung  der  Flotte:  II;  6;  774/21  kHmpfke  er  gegen  die  ab- 
gefallenen  Trevirer  und  Aeduer  und  besiegte  deren  Filhrer 
Sacrovir:  III,  42 — 45.  Das  sind  die  gewttnschten  sieben  Jabre, 
vielleicbt  einige  Monate  mebr.  Die  Abscbnitte  der  Kriegs-  und 
der  Kalenderjabre  entsprecben  sicb  nicbt,  denn  das  J.  767/14, 


1)  Vgl.  zu  1,9  S.  209.  —•2)  Bei  dieser  Gelegenheit  scheint  es  an- 
gemessen  das  Geburtsjahr  des  Drusus,  welches  aus  obigen  Worten  gefol- 
gert  werden  kann,  festzusetzen.  Wir  wissen  namlich,  dass  Tiberius,  der 
am  16.  November  712/42  geboren  war  (vgl.  zu  YI,  50  S.  153)  die  trib.  po- 
testas erhielt  wahrend  seines  II.  Consulats,  im  J.  747/7  (Suet.  Tib.  10;  vgl. 
Mon.  Ancyr.  111,28;  Cass.  Dio  LV,  8)  in  seinem  35.  Lebensjahre  (slehe 
auch  A.  Stahr  Tiberius  S.  17—18  und  die  beigefdgte  Tabelle  unter  diesem 
Jahre) ;  Nipperdey  setzt  einmal  (I,  10)  die  pbemahme  der  trib.  pot  durch 
Tiberius  in  das  J.  6  v.  Chr.  und  dann  (zu  III,  56)  in  das  J.  7  v.  Chr.  (ed.  YII. 
besorgt  von  Andresen).  Es  muss  also  auch  Drusus  im  J.  775/22  im 
35.  Lebensjahre  gestanden  haben,  daher  740/14  resp.  741/13  geboren  ge- 
wesen  sein.  Das  J.  739/15,  welches  Lehmann  1.  c.  I  S.  69  annimmt,  ist 
unmdglich.  Als  Geburtstag  nennt  eihe  Gumanische  Inschrift  (bei  Momm- 
sen  I.R.N.  No.  2557)  die  Non.  Octobr.,  also  790/14.  —  3)  Vgl.  Vellej.  II, 
130;  Gass.  Dio  LX,  21. 


202  Franz  Violet 

wo  von  ein  Teil  wenigstens  in  die  Rechnung  geh5rt,  ist  be! 
der  Subtraction  auszaschliessen. 

IV,  58.  Vielen  r^mischen  Senatoren,  die  bei  Tiberias'  Abreise  von 
Bom  sein  baldiges  Ende  vorhersagten ,  sei  dieses  verderblich 
gewesen,  berichtet  Tacitus:  'Neque  enim  tarn  incredibilem 
casum  prouidebant,  ut  undecim  per  annos  libens  patria  ca- 
reret\  Aus  dem  Zusammenhange  des  Textes  wird  klar,  dass 
Tiberius  im  J.  779/26  nach  Campanien  ging  und  bis  zu  seinem 
790/37  eingetretenen  Tode  0  niemals  Rom  wieder  betrat  Wir 
brauchen  daher  nur  zu  constatiren:  779/26—790/37  =  11. 
A. 3.  ^Quid,  si  per  quindecim  annos,  grande  mortalis  aeni 
spatium,  multi  fortuitis  casibus,  promptissimus  quisque  saeuitia 
principis  interciderunt?'  Die  genannten  15  Jabre  umfassen  die 
Begierungszeit  des  Domitian,  vom  13.  September  834/81  bis 
zum  18.  September  849/96^),  sind  also  nur  um  wenige  Tage 
tlberschritten,  und:  834/81—849/96  =  15. 

Aus  diesen  filnf  Stellen  lassen  sich  filr  den  Gebraucb  der 
Cardinalzahl  mit  per  bei  Tacitus  fttr  Zeitangaben  einige  sebr 
einfache  Normen  aufstellen.  Diese  Ausdrucksweise  wird  nilm- 
lich  besonders  da  verwandt,  wo  es  sich  um  das  llUigere  Be- 
stehen  einer  Thatsache  handelt  innerhalb  eines  Zeiteomplexes, 
der  durch  die  entsprecbenden  Kalenderjahre  begrenzt  wird; 
sie  stebt  also  am  n^chsten  dem  blossen  Ablativus  der  Cardinal- 
zahl, nur  dass  die  Pr9.position  pei^die  ContinuitS^t  der  durch 
die  Cardinalzahl  als  abgeschlossenes  Ganzes  schon  charakteri- 
suten  Zeitabschnitte  noch  mehr  hervorhebt.  Filr  die  Rech- 
nung ist  die  Summe  immer  als  vol!  aufzufassen,  wie  auch  nie 
ferme  bier  vorkommt,  selbst  wenn  factisch  noch  ein  kleiner 
Bruchteil  fehlte.  In  Bezug  auf  die  Kalenderjahre  ist  hier  wie 
oben  (S.  194)  das  richtige  Resultat  immer  auf  arithmetischem 
Wege  zu  ermitteln,  so  dass  die  Subtraction  der  termini  stets 
die  yon  Tacitus  genannte  Summe  ergiebt. 

VI  ii*         So  kdnnen  wir  getrost  an  die  Emendation  der  einzigen 
hieher  gehOrigen   verderbten  Zahlangabe  .  herangehen ;   denn 

1)  Vgl.  zu  VI,  50  S.  152.  —  2)  Vgl.  die  act.  fratr.  Arval.  im  C.  I.  L. 
VI,  1,  2067  Z.  27 ;  Suet.  Domit.  17;  Imhof  Domitiaii  8.  35  u.  124. 


Der  Gebrauch  der  Zahlwdrter  in  Zeitbestimmongen  bei  Tacitus.    203 

sobald  die  termini  klargestellt  sind,  muss  die  ricbtige  Ziffer 
beraaskommen.  Leider  sind  die  Gelebrten  aber  tlber  diese 
nicbt  einig.  Wir  erfabren  dort  n&mlieh,  dass  L.  Piso  im 
J.  785/32 1)  wftbrend  seiner  Verwaltang  der  StadtprHfectar  starb, 
and  dazu  wird  gesagt:  ^Dein  Piso  aiginti  per  annos  pariter 
probatus,  publico  ftinere  ex  decreto  senatos  celebratns  e8t\ 
Jenes  Todesjabr  bat  man  bisber  allgemein  festgebalten ,  ob- 
gleicb  Josepbos  (ant.  lad.  XVUI,  6,  5)  ibn  den  Tiberias  flber- 
leben  Iltost.^)  Nacb  der  conseqaenten  Zllblang  wilrden  wir 
desbalb  Fiso's  Emennang  zum  StadtprHfecten  in  das  J.  765/12 
verweisen  milssen.  Indessen  bat  Lipsias  scbon  sebr  an  der 
Ricbtigkeit  jenes  'aiginti^  gezweifelt  aaf  Grand  zweier  Stellen 
der  Alten,  die  ebenfalls  von  jenem  Piso  bandeln.  Einmal  be- 
ricbtet  n^mlicb  Saeton  (Tib.  42)  vom  Kaiser  Tiberias:  'postea 
princeps  in  ipsa  publicoram  moram  correctione  cam  Pomponio 
Flacco  et  L.  Pisone  noctem  continuamqae  bidaam  epalando 
potandoqae  consampsit;  qaoram  alteri  Syriam  proainciam, 
alteri  praefecturam  arbis  confestim  detalit',  and  dieses  be- 
stUtigt  Plinias  (n.  b.  XIV,  2,  1):  ^eaqae  commendatione  (d.  b. 
ebrietatis)  credidere  L.  Pisonem  arbis  Romae  carae  ab  eo 
(d.  b.  Tiberio)  delectam,  qaod  bidao  daabasqae  noctibas  per- 
potationem  continuasset  et  apad  ipsam  iam  principem'.  Daraas 
scbloss  Lipsias  mit  Recbt,  dass  Piso  erst  Yom  Tiberias,  also 
nicbt  vor  76714  ernannt  worden  sei.  Von  767/14—785/32 
wilrden  wir  17  Jabre  zablen,  eine  Ziffer,  die  Lipsias  eben- 
£ei11s  nicbt  aatnehmen  woUte  wegen  eines  weiteren  Bedenkens: 
Nftmlicb  nacb  Saetons  Worten  scbeint  gleicbzeitig  mit  Piso 
aacb  Pomponias  Flaccas  Prefect  von  Syrien  geworden  za  sein. 
Von  diesem  wissen  wir  aber  aas  Tacitas  (U,  66),  dass  er  im 
J.  772  19^)  MOsien  verwaltete.  Daber  vermatete  Lipsias,  dass 
Flaccas  nicbt  vor  dem  J.  775/22  Syrien  tlbernommen  baben 
kdnne,  somit  aacb  Piso  erst  in  jenem  Jabre  Prefect  geworden 

1)  Vgl.  zu  VI,  10  S.  171.  —  2)  Josephus  hat  von  dem  Verdachte  des 
Irrtums  Borghesi  oeuvres  III  S.  324  ff.  dorch  Substituinuig  eines  anderen 
Piso  zu  befreien  versuclit.  —  3)  Oder  im  J.  771/18,  wenn  wir  Steups  Um- 
stellong  annehmen:  YgLzulI,63  S.  205. 


204  Fraoz  Violet 

sein  werde.  Von  diesem  Gesichtspunkte  ans  mttsse  bei  Tacitus 
Mecem^  gelesen  werden.  Diese  Bcbarfisinnige  Combinatioii; 
welche  Norisios  0  noch  tiefer  zu  begrtioden  sachte,  worde  er- 
schttttert  von  Corsini^),  der,  gesttttzt  aaf  die  Worte  Seneca's 
(epist.  XII,  84):  ^L.  Piso  arbis  custos  . .  •  officium  suam,  qao 
tatela  nrbis  contiDebatar,  diligentissime  administrauit.  Hoic 
et  diuus  Augustus  dedit  secreta  mandata,  cum  ilium  praepo- 
neret  Thraciae  quam  perdomuit;  et  Tiberius  proficiscens  in 
Campaniam  praefecturam  urbis  dedit,  cum  multa  in  urbe  et 
suspecta  relinqueret,  et  inuisa.  Puto,  quia  illi  bene  cesserat 
Pisonis  ebrietas:  postea  Gossum  fecit  urbis  praefectum,  uirum 
grauem,  moderatum,  sed  mersum  uino  et  madentem^,  den  Piso 
sein  Amt  erst  779/26  antreten  lassen  und  bei  Tacitus  ^VI  per 
annos  herstellen  wollte.  Diese  Anderung  widersprHche  aber 
zu  offen  dem  Zeugnisse  des  Sueton,  da  sie  auf  die  Verb&lt- 
nisse  des  Pomponius  Flaccus  keine  Rtlcksicht  nimmt,  mag 
man  auch  Uber  Suetons  ^confestim*  denken  wie  man  woUe. 
Ganz  vage  ist  Corsini's  Gedanke,  'uiginti'  bei  Tacitus  beziebe 
sicb  auf  die  ganze  Amtercarriere  des  Piso  und  sei  deshalb  zu 
wahren ;  da  kann  man  es  nocb  eher  mit  Sievers  ^)  verteidigen 
ex  silentio  Taciti:  Piso  sei  765/12  scbon  Pr9.fect  geworden, 
denn  sonst  wttrde  Tacitus  von  seiner  Emennung  bericbten. 
Aber  das  heisst  docb  alle  andem  Angaben  absichtlicb  igno- 
riren.  Waltber  fand  sicb  wenigstens  mit  Plinius  ab,  denn  im 
J.  765/12  sei  Tiberius  'coUega  imperii  Augusti'  gewesen,  — 
und  Sueton  und  Seneca?  Am  besten  scheint  man  mir  mit 
Ernesti's^)  Anderung,  die  auch  von  Borghesi^)  und  Nipper- 
dey  ^)  acceptirt  wurde,  auszukommen.  Sie  sttttzt  sicb  auf  zwei 
Momente  besonders :  Einmal  scheint  man  aus  Sueton  schliessen 
zu  mflssen,  dass  Piso  und  Flaccus  gleichzeitig  mit  einander 
in  Rom  waren,  und  das  kann  nach  den  VerhUltnissen  des 
Letzteren,  wie  Borgbesi  sehr  schar&innig  begrtlndet  hat,  nur 
im  J.  769/16  oder  770/17  gewesen  sein;  dann  erhielten  Beide 

1)  In  Cenotaph.  Pisan.  diss.  II  c.  16.  —  2)  Ser.  praef.  urb.  S.  31.  — 
3)  L.  c.  S.  9— W,  besonders  Anm.  27.  —  4)  Zu  Suet.  Tiber.  42.  —  5)  Oeuvres 
m  S.383ff.;   IV  S.  45-46;  V  S.85ff.  312.  —  6)  Z.u.St 


Der  Gebrauch  der  Zahlwdrter  in  Zeitbestiinmuiigen  be!  Tacitus.    205 

ihr  Amt  mcJglicher  Weise  bei  der  'correctio  morum\  Uber 
diesen  Begriff  ist  yiel  gestritten  worden;  Borgbesi  fasste  ihn 
wobl  am  richtig8ten,  wenn  er  darunter  Massregehi,  wie  sie 
Tacitus  n,  33  anfUhrt,  subsumirt;  sie  fiel  also  in  das  J.  769/16. 
Wenn  aber  Piso  Ende  769/16  oder  Anfang  770/17  Prafect  wurde, 
so  ware  ^qnindecim^  bei  Tacitus  die  leicbteste  Anderung, 
wi^  es  Ernesti  wollte.  Dieses  ^quindecim^  lasst  uns  nun  aucb 
bestimmt  den  Antritt  des  Piso  in  den  Anfang  des  J.  770/17 
verweisen,  denn  nur  so  ergiebt  sich:  770/17 — 785/32  =  15.  — 
Ganz  entschieden  mtlssen  wir  die  neueste  Ansicht  von  Momm- 
sen  ^)  bekampfen,  dessen  Argumentation  zu  Gunsten  des  tlber- 
lieferten  'uiginti'  auf  dem  Grundirrtum  beruht,  dass  er  das 
J.  766/13  als  terminus  a  quo  ansah,  in  welchem  Tiberius  als 
Censor  2)  eine  'correctio  morum^  angestellt  baben  werde.  Die 
Recbnung  ftlhrt  nach  Analogic  der  andem  Beispiele  nie  auf 
jenes  Jahr.  Sonst  kann  man  sicb  Mommsens  Erklarung,  Piso 
sei  nur  Stadtprafect  wahrend  Tiberius'  Abwesenheit  von  Rom 
gewesen,  wobl  gefallen  lassen,  denn  damit  wird  die  oben  an- 
geftthrte  Stelle  des  Seneca  angemessen  erkiart.  —  Den  zweiten 
Gedanken  Emesti's,  ^uiginti'  als  eine  ^runde^  Zahl  aufzufassen, 
welchen  ausserdem  Gronov,  Brotier  und  Doederlein  batten, 
brauchen  wir  kaum  zu  erwahnen,  denn  wer  sicb  daftlr  ent- 
scheidet,  bat  nicht  n(5tig  derartige  Untersuchungen ,  wie  die 
vorliegende  ist,  anzustellen. 

Nachdem  wir  uns  so  lange  bei  einem  Beispiele  aufgehalten, 
kOnnen  wir  rascber  diejenigen  Faile  erledigen,  wo  aus  einem 
gegebenen  terminus  und  der  Taciteischen  Ziffer  der  zweite  zu 
ermittein  ist,  denn  wie  bemerkt,  ist  dieses  auf  rein  mecba- 
nischem  Wege  m^glich;  wir  baben  deren  sechs  gezabit: 

In  der  ersten  Stelle  ist  der  terminus  ad  quem  unbekannt;  ii^es. 
der  terminus  a  quo  sicber  von  Tacitus  bezeugt,  wenn  aucb  ftlr 
uns  aus  Grttnden  der  Kritik  nicht  unbestritten ,  so  dass  wir 
zwischen  zwei  MOglichkeiten  entscbeiden  mttssen.    Die  Worte 


1)  ROmisches  Staatsrecht  II  S.  982  A.  2.  —  2)  Vgl.  Borghesi  oeuvres 
IV  S.  87.  ' 


206  Franz  Yiolet 

lauten:  '£t  Maroboduus  qnidem  Rauennae  faabituSy  si  qaando 
insolescerent  Snebi,  qaasi  rediturus  in  regnum  osteDtabatary 
sed  non  excessit  Italia  per  daodeaiginti  annos  confienoit- 
qne  mnltum  imminuta  claritate  ob  nimiam  oiaendi  capidinem'. 
Aus  dem  Zusammenhange  der  Erz&hlung  folgt,  dass  Marbod 
im  J.  772/19  nach  Italien  floh;  danach  mnss  sein  Tod,  liber 
den  Nicbts  berichtet  wird,  in  das  J.  790/37  gesetzt  werden. 
Ein  anderes  Jahr  erhalten  wir  jedoch  dnrcb  Stenp's  0  Um- 
stellong  der  c.  62 — 67  dieses  Buches  zwiscben  c.  58  and  59 ; 
wenn  ntolicb  diese  berechtigt  ist,  —  nnd  Steup  scbeint  die 
Notwendigkeit  derselben  bewiesen  zn  baben,  obgleich  die  Ver- 
setzung  sehr  seltsam  bleibt,  —  so  fallen  alle  in  diesen  Gapiteln 
erzUhlten  YorgS^nge  bereits  in  das  J.  771/18,  and  demnach  aach 
Marbod's  Tod  schon  in  das  J.  789/36. 

II,  86.  Ziemlich  am  Schlasse  des  J.  772/19  trl^  unser  Aator  vor: 
'Rettnlit  Caesar  capiendam  airginem  in  locum  Occiae,  qaae 
septem  et  quinquaginta  per  annos  summa  sanctimonia 
Vestalibus  saeris  praesederat'.  Uber  diese  Person  ist  Nicbts 
zn  ermitteln ;  wenn  sie,  wie  ganz  wahrscbeinlich,  in  jener  Zeit 
starb,  so  bekleidete  sie  die  Vestalinnenwflrde  wUhrend  der 
J.  715/39—772/19. 

VI,  39.  Ganz  sicber  ist  der  eine  terminus  aus  dem  andem  za  be- 
stimmen  drittens  in  folgender  Angabe:  ^Fine  anni  (d.  h.  788/35) 
Poppaeus  Sabinus  concessit  uita,  modicus  originis,  prindpam 
amicitia  consnlatum  ac  triumphale  decus  adeptus  maximisqne 
proninciis  per  quattuor  et  niginti  annos  impositus,  nnllam 
ob  eximiam  artem,  sed  quod  par  negotiis  neque  supra  erat\ 
Uber  das  Leben  dieses  Mannes  l&sst  sich  ungefdbr  Folgendes 
ermitteln:  Er  verwaltete  das  Consulat  im  J.  7 62/ 9. 2)  Femer 
bericbtet  Tacitus  von  ihm  nocfa  unter  dem  J.  7  68;  15  (I,  80): 
'Prorogatur  Poppaeo  Sabino  prouincia  Moesia,  additis  Achaia 
ac  Macedonia',  unter  dem  J.  779/26  (IV,  46),  er  babe  die 
Triumphalinsignien  erhalten,  endlich  unter  dem  J.  782/29  (V,  10), 


i)  Im  N.  Rh.  Mu8.  fid.  24  S.  72  ff.  --  2)  Ygl.  die  fast.  CapitollD.  im 
C.  I.  L.  I  S.  442  und  die  fast  Antiat.  ebenda  S.  475. 


Der  Gebrauch  der  Zahlwdrter  in  ZeitbestimmuDgen  bei  Tacitus.    207 

dass  er  auch  damals  Doch  Macedonien  nnd  Achaia  verwaltet 
babe.  Die  Zeit  seines  Todes  bestatigt  ansserdem  Cassias  Dio 
LVIIIy  25.  Seine  Frovinzialyerwaltang  fdllt  demnach  zwischen 
die  J.  762/9  und  788/35 ;  dazu  passt  sehr  gat  die  bei  Tacitus 
vorliegende  Zahl,  welche  es  ans  erm^glicbt  den  Anfang  der- 
selben  in  das  J.  764/11  za  verweisen.  Dass  er  erst  765/12 
MOsien  erfaalten  babe,  ist  eine  reine  Vermutung  Nipperdey's  ^\ 
die  ihren  Ursprung  in  einer  ungenauen  ZHblungsweise,  mit 
a  priori  vorausgesetztem  Einschlass  des  terminus  a  quo,  hat.^) 

Weiter  ist  dann  von  uns  zu  beacbten  XII,  29,  wo  Tacitas  xii,  29. 
zur  Erklslrang  der  im  J.  803/50  an  der  Donau  durch  die  Ver- 
treibung  des  SuebenkQnigs  Vannius  entstandenen  Unraben  hin- 
zafagt:  ^Nam  uis  innumera,  Lugii  aliaeque  gentes,  aduenta- 
bant,  fama  ditis  regni,  quod  Vannius  triginta  per  annos 
praedationibus  et  uectigalibus  aaxerat'.  Damit  ist  zu  verbin- 
den  das  11,  63  Erz^blte:  Die  Vertreibung  des  Maroboduus 
durcb  Catualda  im  J.  772/19,  des  Letzteren  kurze  Regierung 
und  seine  mit  Hilfe  der  R(5mer  bewerkstelligte  Absetzang,  die 
dem  Vannius  die  Herrscbaft  verscbaffte.  Nebmen  wir  filr  alle 
diese  Vorg^nge  nur  die  anglaublicb  kurze  Frist  eines  Jabres 
an,  so  kann  Vannius  sicber  niebt  vor  dem  J.  773/20  aufge- 
kommen  sein,  und  eben  dieses  Jabr  mtlssen  wir  nacb  obigen 
Worten  daflir  fordem.  Indessen  baben  wir  frtlber  (zu  II,  63 
S.  205)  Steup's  Vorscblag  einer  Umstellang  von  II,  63  beige- 
stimmt,  durcb  die  Marbod's  Flacbt  bereits  in  das  J.  771/18 
gerfickt  wird,  so  dass  fttr  jene  VorgHnge  etwas  mebr  Zeit,  bis 

1)  Zu  Tac.  IV,  47.  —  2)  Einen  unglaublichen  Irrtum  beging  Si6?er8 
1.  c.  S.  188  unten,  indem  er  schrieb:  'Nun  wissen  wir,  dass  im  J.  62  die 
leg.  y  Alauda  aus  Moesien  (Tac.  ann.  XY,  6),  im  J.  63  die  leg.  XV  Apollo 
aus  dem  benachbarten  Paononien  (Tac.  ann.  XV,  26,  vgl.  Joseph,  bell.  lud. 
VII,  53)  zum  armenischen  Kriege  herbeigezogen  waren.  Damach  war 
Aelian  also  schon  im  J.  62  oder  vielleicht  etwas  fr&her  Propr&tor  Moesiens. 
Der  grOssere  Teil  seiner  Thaten  fkUt  also  nach  63,  aber  nicht  sp&ter  als 
68  n.  Chr.,  nach  welchem  Jahre  Poppaeas  Sabinus  dort  commandbrte,  und 
Yon  welchem  Zeitpunkte  an  die  Historien  des  Tacitus  da  sind'.  Offenbar 
ist  hier  Poppaeus  Sabinus  ?erwechselt  mit  dem  schon  erwUhnten  (vgl.  zu 
H.  Ill,  75  S.  196)  Flavius  Sabinus. 


208  Franz  Violet 

zum  J.  773/20,  etwa  IV2— 2  Jahre  gewonnen  wird.  Vielleicht 
spricht  auch  dieser  UmstaDd  fEUr  Steap's  VermntaDg. 
xiii«32.  'Longa  bnic  Pomponiae  aetas  et  contmtia  tristitia  fuit: 
nam  post  Inliam,  Drusi  filiam,  dolo  Messalinae  interfectam 
per  qnadraginta  annos  non  cultu  nisi  lagabri,  non  animo 
nisi  maesto  egit;  idque  illi  imperitante  Claudio  impune,  mox 
ad  gloriam  uertit/  Sie  wnrde  ntoilich  im  J.  810/57  'super- 
stitionis'  angeklagt,  and  hiebei  bemerkt  Tacitus  das  eben 
Wiederholte.  Den  Tod  jener  Julia  setzen  wir  nach  Cass.  Die 
LX,  18  0  in  Claudius'  III.  Consulate),  d.  h.  in  das  J.  796/43. 
Die  Zahl  ^quadraginta^  kann  aber  unmOglich  rich  tig  sein  fUr 
die  Diflferenz  810/57—796/43,  die  allein  auf  'quattuordecim' 
flihrt,  was  bereits  Lipsius  forderte.  Gleichwohl  erklHrten  Oruter 
und  Freinsheim  die  Anderung  fUr  unstatthaft,  indem  sie  mit 
Rttcksicbt  auf  den  Zusammenhang  des  Vorhergebenden  inter- 
pretirten,  jenes  'quadraginta^  beziehe  sicb  nicbt  auf  die  Zeit 
von  Pomponia's  Freisprechung  im  J.  810/57,  sondem  es  werde 
damit  nur  die  gelegentliche  Notiz  beigef&gt,  dass  jene  Fran 
nocb  sehr  lange  gelebt  babe,  n&mlich  nocb  nacb  Julia's  Tode 
^per  quadraginta  anno8\  Wenn  wir  diese  bisber  von  Allen 
—  nur  Pichena  folgte  Lipsius  —  gebilligte  ErklSLrung  anneb- 
men,  so  wird  damit  unsere  Kenntnis  tiber  die  Pomponia  wesent- 
licb  erweitert,  denn  wir  k5nnen  ibr  Todesjabr  daraus  folgern : 
sie  starb  836/83.  Dass  sie  alsdann  sebr  alt  geworden  ist,  zeigt 
ibr  Freundscbaitsverhftltnis  mit  Julia,  denn  letztere  beiratete 
bereits  im  J.  773/20  3),  freilicb  nocb  sebr  jung,  den  Sohn  des 
Germanicus,  Nero  Caesar.  Pomponia  wird  desbalb  um  760/7, 
vielleicbt  nocb  etwas  frttber  geboren  sein,  so  dass  sie  als  bobe 
Siebzigerin  starb. 
H.iv,67.  Die  Details  der  wunderbaren  Erbaltung  des  Julius  Sabi- 
nus,  des  Fttrsten  der  Lingonen,  der  im  J.  823/70  nacb  der 
allgemeinen  Annabme  sicb  selbst  getOtet  batte,   aber  nach 

1)  Vgl.  Senec.  lud.  10,  4;  Suet.  Claud.  29.  —  2)  Vgl.  Cass.  Dio  1.1. 
c.  17;  C.  I.  L.  II,  2158.  3105. 4750. 4770. 4771. 4932  etc. ;  vgl.  besonders  Leh- 
mann  1.  c.  I  S.  219  Anm.  1.  —  3)  Vgl.  Tac.  Ill,  29  und  die  Stemmata  bei 
Lehmann  1.  c.  I  No.  48  und  Stahr  1.  c.  U,  2  ^  u.  Ill  c\ 


Der  Gebraach  der  Zahlw5rter  in  Zeitbestimmuogen  bei  Tacitus.    209 

langer  Zeit  wieder  aaftauchte,  verspricbt  UDser  Historiker  spH- 
ter  anzugeben:  'Quibus  artibus  latebrisqne  uitam  per  nonem 
mox  annos  tradaxerit,  simul  amicorum  eios  constantiam  et  in- 
signe  Epponinae  nxoris  exemplam  suo  loco  reddemn8\  Doch 
leider  ist  diese  ErzUhlang  mit  dem  weitaus  gr^ssten  Telle  der 
Hlstorlen  verloren,  so  dass  aach  bier  uns  die  Controle  der 
Reebnung  versagt  bllebe,  wenn  nlcbt  ansser  der  weltscbwei- 
figen  Darstelltiiig  der  Saebe  bel  Plntarcb  (amator.  25)  obne 
Zeitbestimmang  uns  nocb  der  Auszng  de8  XlpblllD  aa8  Cassias 
Dio  (LXVI,  3  u.  16)  zu  Hllfe  kSme.  Dort  lesen  wlr  den  wlrk- 
llcben,  nocb  nnter  Vespasian,  aber  welt  sp^ter  erfolgten  Tod 
jenes  Mannes;  aber  die  Belbenfolge  der  erz9.blten  Vorg9,nge 
1st  so  unbestlmmt,  dass  wlr  nlcbt  slcber  entscbelden  kOnnen, 
ob  derselbe  In  das  J.  828/75  oder  832/79  fiel.O  Vergleicben 
wlr  Tacitus'  and  Dio's  Zeagnis  mit  einander,  so  1st  das  J.  832/79 
aagenscbeinlicb  das  ricbtige,  wle  es  "^noaem'  voraussetzte. 

Bevor  wlr  zam  letzten  Abscbnltte  dieses  Capitels  fort- 1, 9. 
scbrelten,  mtlssen  wlr  nocb  em  Citat  verzeicbnen,  wo  Tacltas 
obglelcb  er  ebenfalls  die  Gardinalzabl  mit  per  scbrieb,  dennocb 
elne  andere  Recbnangswelse  befolgt  za  baben  scbelnt.  Bei  der 
Erw&bnang  des  StadtgesprUcbes  anmlttelbar  nacb  Aagastas' 
Tode  ftibrt  er  aas:  'Numerus  etiam  consalataam  celebrabatar, 
qao  Valerium  Goraum  et  G.  Marium  simul  aequauerat;  con- 
tlnuata  per  septem  et  trlglnta  annos  tribunicia  potestHts' 
etc.  —  In  Betreff  der  trlb.  potestas  des  Augustus  lesen  wu-  in 
den  Gapitoliniscben  Fasten  unter  dem  J.  731/23:  ^[Imp.  Gaes. 
Dial.  f.  G.  n.  Augustus  postquam  consu]latu  se  abdicault  tr[lb. 
potest,  accep.]'.^)  Die  letzte  uns  dort  erbaltene  Ziffer  fUbrt 
auf  das  J.  763/10:  'tr.  pot.  XXXII'. 2)  Henzen^)  bestatigt  uns, 
dass  Augustus  diese  Wtlrde  angenommen  babe  am  27.  Juni 
731/23,  und  die  Redactoren  der  Fasten  bfttten  stets  so  viele 
trlbunlciae  potestates  gerecbnet,  wle  er  am  Jabresanfang  besass, 

1)  C.  15  init.  nennt  der  Epitomator  die  Gonsuln  des  J.  828/75,  und 
^hrt  daniL  fort:  *xad'^  ov  Btj  xai^bv  xal  ravra  iyivsro^'y  im  Folgenden 
erz&hlt  er  aber  auch  fireignisse  aus  dem  J.  832/79.  —  2)  Im  C.  I.  L.  I 
S.  441—442.  —  3)  Im  Commentar  za  den  fast.  Capitol,  im  G.  I.  L.  I  S.  450. 

Leipxiger  Stadien.   Y.  j4 


210  Franz  Violet 

d.  b.  am  1 .  Januar  732/22  noch  die  erste,  welche  am  26.  Juni 
desselben  Jahres  ablief.  Demgem^BS  war  an  eben  diesem  Tage 
in  seinem  Todesjahre  767/14  erst  die  36.  trib.  pot  za  Ende 
mid  das  37.  Jahr  dieser  Gewalt  nmfasste  nar  die  Zeit  vom 
27.  Jmii  bis  zum  19.  August,  dem  Todestage.O  Hier  wird  also 
ein  noch  lange  nicht  abgescblossener  Zeitraum  dureb  die  Car- 
dinalzahl  mit  per  als  voll  genannt  und  dadurch  ein  Widerspmch 
mit  dem  naturgemftssen  Besultate  der  Subtraction  767/14 — 
731/23  hervorgerufen,  weil  in  die  fehlende  Differenz  auch  der 
Anfang  des  neuen  Kalenderjahres  fiLllt,  das  ftir  die  rich%e 
Recbnung  unerl&sslicb  w9.re.  Aber  die  Ursache  dieser  Ab- 
weichung  ist  klar,  warum  1 V2  Monate  fUr  ein  voiles  Jahr  ge- 
rechnet  werden:  Es  kam  Tacitus  offenbar  darauf  an,  seine 
Ziffer  in  Einklang  mit  der  officiellen  Ausdrucksweise  zu  setzen 
und  die  Nummer  37  der  tribunicischen  Gewalt  des  Augustus, 
welche  in  den  Urkunden  gefflhrt  wurde,  musste  jedenfalls  ge- 
wahrt  werden,  'wenn  nicht  seine  Angabe  unrichtig  erscheinen 
soUte.  Auch  wir  wflrden  in  diesem  Falle  wohl  ebenso  ver- 
fahren  seiu.  UnmOglich  kann  man  jedoch  die  Ziffer  37  aus 
der  Subtraction  der  termini  erschliessen,  indem  man  behauptet, 
die  BQmer  hUtten  gew5hnlich  den  terminus  a  quo  mitgezUhlt 
Eher  k(5nnte  man  auf  die  Idee  kommen,  aus  dieser  Stelle  zu 
beweisen,  Tacitus  babe  ebenso  wie  bei  der  alleinstehenden 
Cardinalzahl  die  termini  mitgerechnet,  wenn  sie  mehr  als  ein 
halbes  Kalenderjahr  umfassten,  im  entgegengesetzten  Falle  sie 
weggelassen,  indessen  ist  diese  Voraussetzung  doch  weit  ge- 
ktlnstelter,  wie  unsere  oben  (S.  202)  aufgestellten  Gesetze,  und 
ausserdem  widerspr^che  ihr  die  oben  (S.  201)  behandelte  Stelle 
(IV,  18),  wo  dann  der  termmus  a  quo  sicher  hktte  mitgez^blt 
werden  mtlssen.  Es  ist  deshalb  einfacher,  hier  eine  Ausnahme, 
deren  GrOnde  nahe  liegen,  zu  constatiren.  Ubrigens  hatte 
Augustus  selbst  dieselbe  Ziffer  wie  Tacitus  in  seinen  Aufzeich- 


1)  Vgl.  die  fast,  minor,  im  C.  I.  L.  I  S.  475 ;  Suet.  Atg.  100;  VeU.  II,  123; 
Cass.  Dio  LYI,  30, 5 ;  den  Tag  nennen  auch  die  fast.  Antiat.  im  C.  I.  L.  I 
8. 328. 


Der  Gebrauch  der  Zahlwdrter  in  Zeitbestimmongen  bei  Tacitus.    211 

nnngen  (Montim.  Ancyr.  I,  30)  ^  gebraucht,  and  sie  damit  go- 
wissermassen  sanctioDirt. 

Von  den  gesammelten  13  Beispielen,  in  denen  die  Car- 
dinalzahl  mit  per  bei  Tacitus  zeitliche  Angaben  entbUt,  haben 
wir  5  benatzt,  am  die  Oebraachsweise  za  constatiren :  III,  28 ; 
III,  56;  IV,  18;  IV,  58;  A.  3;  an  einer  Stelle  war  die  Taci- 
teische  Ziffer  nicht  richtig  tiberliefert,  aber  bereits  von  Ernesli 
gut  emendirt:  VI,  11;  sicbere  chronologische  AnsHtze,  die  nir- 
gends  bezeagt  waren,  ergaben  sich  an  6  Stellen:  U,  63;  II,  86; 
VI,  39;  XU,29;  XIII,  32;  H.IV,67;  endlich  war  ein  Mai  eine 
absicbtliche  Verletzang  des  bisher  beobacbteten  Bechnungs- 
verfabrens  zu  constatiren,  die  aber  hinreichend  begrilndete 
Ursacbe  hatte:  I,  9. 

c)   Die  Gardinalzahl  in  Verbindang  mit  'ante', 

resp.  'post'. 

Wir  k5nnen  diese  Aosdrucksweise  mit  der  oben  (S.  174  ff.) 
besprocbenen  gleicbartigen  bei  Ordinalzablen  vergleichen,  denn 
aach  sie  setzt  zwei  verscbiedene  Facta  mit  einander  in  eine 
zeitliche  Beziehnng;  aber  das  Verfahren  des  Tacitns  bei  der 
Becbnang  ist  bier  ein  anderes.  Die  Beobachtang  desselben 
wird  ons  freilicb  durcb  die  geringe  Zabl  von  Belegstellen  sehr 
erschwert,  indessen  l^st  sich  docb  so  viel  mit  Sicberheit  nach- 
weisen,  dass  Tacitas'  Zabl  stets  die  Dififerenz  der  Kalender- 
jahre,  wie  wir  sie  aritbmetiscb  auffinden  k^nnen,  wiedergiebt. 
Dass  der  Schriftsteller  von  Datum  za  Datum  gerechnet  babe, 
lUsst  sich  nicht  zeigen,  ebenso  wenig  auch,  dass  die  betreffende 
Frist  schon  abgelaufen  war;  f(ir  die  Bechnung  gait  dieselbe 
als  YoU.  Wenn  Tacitus  daher  z.  B.  sagt,  ein  Ereignis  babe 
sich  zugetragen  im  J.  776  and  ein  anderes  8  Jahre  spater,  so 
milssen  wir  annehmen,  dass  das  letztere  im  J.  784  vorfiel. 


1)  Im  lateinischen  Original  ist  dieselbe  zwar  nicht  erhalten,  aber  aus 
der  griechischen  Obersetzung  richtig  reconstruirt:  'Ir^iaxoarov  i]  fl  8o/i[av]\ 
—  Die  Ansichten  der  Alten  aber  diese  ganze  Sache  hat  Mominsen '  (zum 
Mon.  Ancyr.  p.  2S)  eingehend  erdrtert. 

14* 


212  Franz  Violet 

Hier  h&tten  wir  zum  ersten  Male  den  'braehylogisehen'  Aas- 
drnek,  weleher  nar  ein  bestimmtes  Faetum,  das  in  dem  betr. 
'  Zeitabschnitte  geschah,  nennt  anstatt  des  letzteren  selbst.  Wir 
werden  eingestehen  mttssen,  dass  Taeitns  keine  Vorliebe  fUr 
denselben  gehabt  zu  haben  scheint.  Anch  mnss  jedem  Leser  es 
aaffallen,  dass  er  es  in  diesen  Wendnngen  Ungstlicb  vermeidet| 
nochmals  aaf  das  als  terminus  a  quo  sonst  anznsehende  Fac- 
tum hinzuweisen,  sondem  er  sagt  allgemein:  Das  und  das 
geschaby  und  'octo  post  annos'  etc.  »=  'nach  8  Jahren',  ^8  Jahre 
spHter^  geschah  dieses ;  es  wird  dadurch  die  Allgemeinheit  der 
Wendung  deutlicb  gezeigt.  —  Von  den  wenigen  Beispielen 
stehen  drei  allein  im  4.  Buche  'ab  excessu  diui  Augusti"";  der 
Accusativus  der  Cardinalzahl  findet  sicb  mit  'post'  nur  2  Mai : 
IV,  8;  rV,  29;  mit  'ante'  nur:  XIII,  53;  ein  Mai  abhingig  vom 
Verbum  mit  'postea'  IV,  57;  der  Ablativus  findet  sicb  nur 
an  einer  einzigen  Stelle  mit  'post':  in,  58.  —  Was  die  Auto- 
rit&t  der  Angaben  anbetrifft,  so  sind  als  gesichert  die  termini 
und  die  Ziffer  nur  in  dreien  anzusehen,  zu  denen  wir  uns 
jetzt  wenden: 

IV,  8.  'Igitur  Seianus  maturandum  ratus  deligit  uenenum,  quo 
paulatim  inrepente  fortuitus  morbus  adsimularetur.  Id  Druso 
datum  per  Lygdum  spadonem,  ut  octo  post  annos  cognitum 
est'.  Die  Ausftthrung  dieses  Verbrecbens  im  J.  776/23  ver- 
bttrgt  unser  Gescbichtschreiber,  und  die  Entdeckung  desselben 
erfahren  wir  genauer  aus  Gassius  Dio  LVni,  11;  sie  fand  nn- 
mittelbar  nacb  Seians  Tode  im  J.  784/31  statt.  Die  Taciteiscbe 
Ziffer  entspricbt  der  der  verflossenen  Kalenderjabre,  und  da 
Seians  Tod  erst  im  Spfttherbste  eintrat^i  so  wird  auch  der 
Zeitraum  voll  verstrichen  gewesen  sein. 

IV.  29.  Von  Vibius  Serenus,  einem  Manne,  den  der  persOnlicbe 
Hass  des  Tiberius  zu  Grunde  richtete,  beisst  es:  'Nam  post 
damnatum  Libonem  missis  ad  Gaesarem  litteris  exprobrauerat 
Buum  tantum  studium  sine  fructu  fuisse,  addideratque  quae- 
dam  contumacius,  quam  tutum  aput  aures  superbas  et  offen- 


1)  Vgl.  zu  VI,  25  S.  217. 


Der  Gebrauch  der  Zahlwdrter  in  ZeitbeBtimmangen  bei  Tacitus.    213 

sioDi  proniores.  Ea  Caesar  octo  post  annos  rettulit,  me- 
dium tempus  narie  argaens,  etiamsi  tormenta  peruicacia  ser- 
uoram  contra  euenissent/  Angeklagt  und  yerbannt  wurde  jener 
Serenus  im  J.  777/24,  und  die  Vemrteilung  des  Libo  bat  uns 
Tacitus  selbst  vorher  (II,  30)  unter  dem  J.  769/16  0  erzahlt, 
so  dass  auch  bier  die  Subtraction  ein  richtiges  Besultat  ergiebt. 

Endlich  kdnnen  wir  ebenso  beurteilen  IV,  57 ;  dort  wer-  iv,  67. 
den  die  m5glichen  Ortlnde  aufgezUhlt,  die  den  Tiberius  ver- 
anlassen  konnten  sich  ausRom  zurttckzuziehen :  'Gausam  abs- 
cessns  quamquam  secutus  plurimos  auctorum  ad  Seiani  artes 
rettuli,  quia  tamen  caede  eius  patrata  sex  postea  annos 
pari  secrete  coniunxit,  plerumque  permoueor,  num  ad  ipsum 
referri  uerius  sit,  saeuitiam  ac  libidinem,  cum  factis  promeret, 
locis  occultantem\  Seian  starb,  wie  wir  aus  VI,  25  schliessen 
mttssen,  am  18.  October  784/31 2),  und  Tiberius  im  Mftrz 
790/373);  es  waren  also  in  Wirklicbkeit  nur  5V'2  Jabre,  aber 
6  Kalenderjabre.4) 

Aus  der  Gewissbeit ,  dass  die  Taciteiscbe  ZabI  in  dieser  xni,  53. 
Verbindung  immer  der  Differenz  der  Kalenderjabre  entspricbt, 
kOnnen  wir  eine  Stelle  bistoriscb  fixiren.  Vom  Paulinus  Pom- 
peius,  dem  Commandeur  der  germaniscben  Legionen  wird  mit- 
geteilt:  \  . .  ille  incobatum  ante  tres  et  sexaginta  annos 
a  Druso  aggerem  coercendo  Rbeno  absoIuit\  Tacitus'  Dar- 
stellung  bewegt  sicb  zwar  scbeinbar  im  J.  811/58,  aber  der 
sebr  frilbe  Tod  des  Drusus  verbindert  uns  ttberbaupt  dieses 
Jabr  ins  Auge  zu  fassen,  da  alsdann  63  Jabre  absolut  nicbt 
berausgerecbnet  werden  kQnnen :  denn  Drusus  starb  als  Consul 
in  Deutschland  bereits  im  J.  745/9.^)   Will  man  beide  termini 

1)  Ygl.  die  fast.  Amitern.  (bei  Mommsen  I*.  R.  N.  5750)  zum  14.  Sept. : 
'Nefaria  consilia  quae  de  salute  Ti.  Caes.  Liberorumq.  eius  et  aliorum  prin- 
cipum  ciuitatis  deq.  r.  p.  inita  ab  M.  Libone  erant  in  senatu  conuicta  sant\ 
—  2)  Ygl.  unten  S.  217;  ausserdem  die  Inschrift  von  Interamnae  bei  Wil- 
manns :  'exempl.  inscript.  lat'  1, 34  a;  Cass.  Dio  LYIII,  6— 19 ;  Suet.  Tib.  65 ; 
Tacann  YI,8  (oben  S.  187).  —  3)  Ygl.zu  YI,50  (oben  S.152).  —  4)  Den 
Irrtum  des  Plutarch  (de  exsil.  p.  602) ,  der  Tiberius  7  Jabre  auf  Gapreae 
verweilen  l&sst,  hat  schon  J.  Lipsius  notirt  —  5)  Ygl.  Cass.  Dio  XLYIII,  44; 
LY,  1  ff. ;  Suet.  Claud.  1 ;  Cal.  1 ;  Liu.  epit.  140. 


214  Franz  Yiolet 

als  richtig  ansefaen,  so  muss  man  in  der  That  mit  Ryck  'sex 
et  sexaginta^  schreiben.  Docfa  hat  schon  Ernesti  erinnert  ^non 
necesse  esse  terminum  temporis,  cuius  annos  Tacitus  tradi- 
disset,  poni  in  eo  anno,  cuius  res  lam  exponerentur',  vielmehr 
greife  Tacitus  hier  etwas  zurttck  und  hole  die  VorgS^nge  anf  dem 
germanischen  Eriegsschauplatze  seit  Nero's  Tbronbesteigung 
nach,  so  dass  das  hier  Gesagte  etwa  in  die  J.  807/54—808/55  ^ 
falle.  Emesti's  Vermutung  hat  Nipperdey  noch  dnrch  eine  wei- 
tere  Schlussfolge  bestHtigt:  Es  wird  nUmlich  als  damaliger 
Commandeur  des  Heeres  bei  Tacitus  ein  L.  Vetus  genannt, 
und  L.  Antistius  Vetus  war  Consul  im  J.  808/55^);  bereits  im 
folgenden  Jahre  erwahnt  derselbe  Autor  (XIII,  56)  ^)  den  Cur- 
tilius  Mancia  in  gleicher  Stellung.  Da  nun  Vetus  jenen  wich- 
tigen  Posten  wohl  sicber  erst  nach  seinem  Consulate  erbielt, 
so  kann  er  nur  unmittelbar  nach  Ablauf  desselben,  d.  b.  noch 
in  der  letzten  H^lfbe  des  J.  808/55  in  Deutscbland  gewesen 
sein.  So  weist  alles  auf  diese  Zeit  bin,  und  wir  kOnnen  nun 
als  letzten  Beweis  ftlr  dasselbe  uns  auch  auf  die  Taciteiscbe 
Zahl  berufen,  denn:  808/55—745/9  =  63. 

Das  einzige  Beispiel  des  Ablativs  der  Cardinalzahl  mit 
post,  welches  sich  bei  Tacitus  findet,  ist  noch  dazu  corrupt, 
und  wir  kOnnen  nur  annahernd  die  richtige  Zififer  ermittein, 
da  wir  keinen  gesicherten  Analogiefall  zur  Sttltze  haben.  In- 
dessen  wird  schwerlich  Tacitus  hier  anders  verfahren  sein, 
wie  er  es  bei  der  blossen  Cardinalzahl  im  Ablativus  that:  vgl. 
nT,58.  oben  S.  194.  —  Es  handelt  sich  hier  um  die  Wiedereinsetzung 
des  flamonium  Diale,  von  dem  es  heisst:  ^Duobus  et  sep- 
tuaginta  annis  post  Cornelii  Merulae  caedem  neminem  suf- 
fectum,  ncque  tamen  .cessauisse  religiones'.  Die  Zeit,  in  wel- 
cher  der  letzte  flamen  Dialis  starb,  ist  uns  bekannt:  Merula 
wurde  im  J.  667/87  ^)  getOtet.   Ausserdem  findet  sich  noch  eine 

1)  Vgl.  Clinton  fast.  Rom.  zu  diesen  Jabren.  —  2)  Vgl.  XIII,  11  mit 
Nipperdey'g  Anmerkung,  wo  die  inscbriftlichen  Nachweise  gegeben  werden. 
—  3)  Vgl.  Nipperdey  zu  dieser  Stelle.  —  4)  Vgl.  Vellei.  II,  22;  Appian  b.  c. 
1, 74;  in  den  fast  Capitolin.  dieses  Jabres  (C.  I.  L.  I  S.  439)  ist  sein  Name 
nicbt  erbalten. 


Der  Gebrauch  der  Zahlwdrter  in  Zeitbestimmangen  bei  Tacitos.    215 

Notiz  bei  Cassias  Dio  (LIV,  36)  ttber  die  Restaoration  dieser 
Priesterwttrde  dorch  Augustus:  ^Kav  rr;)  avri^  rovzip  xQovip 
o  T€  IsQevg  Tov  Ju>g  tcqcStov  fAcra  rov  MeQovXav  arcedeLxd'rf  y 
d.  h.  unter  dem  Consulate  des  Aelius  Tubero  und  Fabius  Maxi- 
mus,  im  J.  743/11.^)  Die  Differenz  betr^  also  mindestens 
voile  75  Jahre,  arithmetiscb  nach  Kalenderjahren  gerechnet 
sogar  76,  nie  72.  Desbalb  haben  auch  alle  ErklHrer  an  dieser 
Zahl  Anstoss  genommen,  ohne  in  ibren  Emendationen  ein  ttber- 
einstimmendes  Besultat  zu  erzielen.  Nipperdey  bat  Lachmanns 
Conjecture)  ^quinque  et  septuaginta'  einfach  acceptirt,  denn 
^man  braucbt  nur  die  zwischen  667  und  743  liegenden  Jabre 
zu  z&blen\^)  Mit  diesem  Verfabren  kommen  wir  bier  viel- 
leicbt  aus,  nur  dttrfen  wir  es  nie  als  Norm  gelten  lassen  bloss 
die  Zwiscbenzeit  mit  Ausscbluss  beider  termini  zu  bertlcksicb- 
tigen.*)  Wenn  wir  jedocb  an  der  oben  (S.  194)  gewonnenen 
Einsicbt,  dass  der  Ablativus  eine  zwar  abgescblossen  vor- 
liegende,  aber  fllr  den  Augenblick,  von  welcbem  die  betreffende 
Aussage  gilt,  nocb  unvollendete  Zeit,  innerbalb  welcber  das 
AngefUbrte  fdllt,  bezeicbne,  und  dass  die  Taciteiscbe  Ziffer 
der  Differenz  der  Kalenderjabre  entsprecbe,  streng  festbalten, 
so  ist  Lacbmanns  Veimutung  entscbieden  zu  verwerfen,  denn 
nur  ^sex  et  septuaginta'  entspricbt  diesen  Anforderungen.  ^) 
Dieses  batte  aucb  bereits  Gerardus  Vossius^)  vorgescblagen^ 
dem  freilicb  bisber  wunderbarer  Weise  Niemand  gefolgt  ist. 
Bringen  wir  seine  Ansicbt  wieder  zu  Ebren,  so  k(5nnen  wir 
wabrlieb  die  tbdricbte  Combination  Waltber's  entbebren,  der 
glaubte,  die  Jabre,  in  denen  Caesar  fUr  diese  Wttrde  designirt 
war,  obne  sie  factiscb  je  anzutreten  '),  seien  fUr  die  Becbnung 
zu  beaebten.   Unbegreiflicber  Weise  bat  ibm  bierin  Orelli  bei- 


1)  VgL  Cass.  Dio  1.  c.  32  extr.,  Monum.  Ancyr.  graec.  in,  13;  in  den 
Fasten  fehlen  aach  diese  Namen.  —  2)  Ad  Gai.  p.  69.  —  3)  In  der  Rec. 
der  Orelli*schen  Ausgabe:  Hallens.  AUg.  Lit.-Zeitg.  1847  S.  174  ff.  —  4)  £r 
konnte  auch  '77'  ?ermuten  nach  yi,39  S.206;  XII,  23  S.  195.  —  5)  Dass 
'75'  keine  rnnde  Zahl  ist,  zeigt  die  Beispielsammlung  des  Anhangs.  — 
6)  Zu  Yellei.  II,  43.  —  7)  Ygl.  Marqoardt-Monunsen  1.  c  YI  S.  63  mit 
Note  7;  S.319. 


216  Franz  Violet 

gestimmty  obgleich,  wie  Nipperdey  erinnerty  ihn  schon  die 
Worte  ^post  Comelii  Mernlae  caedem'  hfttten  eines  Besseren 
belehren  k(5Dnen.  PalHographisch  bietet  die  Anderang  ^sex  et 
septnaginta^  keine  Schwierigkeit  dar. 

So  Bind  wir  an  den  Schluss  des  IL  Capitels  unserer  Unter- 
Buchnng  gelangt,  in  welchem  wir  37  Stellen  er(5rtert  haben, 
nnd  wenn  es  nns  gelangen  ist  aus  diesem  reichen  Material 
sichere  Anbaltspnnkte  ftlr  den  Gebrauch  unseres  Historikers 
zu  abstrahiren,  so  dtirfle  damit  gewiss  ein  kleiner  Fingerzeig 
ftlr  den  Gebrauch  der  Cardinalzahlen  in  Zeitbestimmnngen  aneh 
in  Rtlcksicht  anf  andere  antike  Scbriftsteller  gegeben  sein.  Es 
bleibt  nns  nur  noch  vorbehalten  in  einem  besonderen  letzten 
Capitel  die  collectiyischen  Zablaasdrficke  des  Tacitus,  soweit 
sie  durch  die  termini  zu  controliren  sind,  zu  besprechen. 


///.   Der  Gebrauch  der  Zahlcollectiva  in  Zeit- 

hestimrrmngen. 

Die  bier  in  ErwUgung  zu  ziebenden  FSLlle  sind  nicht  sehr 
zablreich  und  beschranken  sicb  auf  sebr  wenige,  wiederkeh- 
rende  Ausdrttcke  ftlr  nur  kurze  Fristen:  biennium,  trienniuniy 
quadriennium,  quinquennium  mit  dem  Adjectivum  quinquennalisi 
quatriduum:  Alles  in  Allem  15  Belege.  Von  vorn  herein  l^st 
sich  behanpten,  dass  der  zusammenfassende  Charakter  dieser 
Wendungen  auf  einen  wenigstens  fUr  die  Rechnung  als  abge- 
schlossen  anzusehenden  Zeitraum,  hinweist,  und  das  ist  aus 
denjenigen  Angaben,  in  welchen  wir  die  termini  kennen,  leicht 
zu  erweisen.  Solcher  z^hlten  wir  die  folgenden  acht: 
Ti,23.  'Isdem  consulibus  (d.  h.  Ser.  Galba  und  L.  Sulla,  im  Jahre 
786/33)  *)  Asinii  Galli  mors  uulgatur,  quem  egestate  cibi  per- 
emptum  baud  dubium,  sponte  an  necessitate,  incertum  habe- 
batur.  Gonsultusque  Caesar,  an  sepeliri  sineret,  non  erubuit, 
permittere  ultroque  incusare  casus,  qui  reum  abstulissent,  ante- 

1)  Vgl.  Tac.  VI,  15 ;  Cass.  Dio  LVllI,  20  etc. 


Der  Gebrauch  der  Zahlwdrter  in  Zeitbestimmongen  bei  Tacitos.    217 

qnam  coram  conuinceretur.  Scilicet  medio  triennio  defaerat 
tempos  snbeandi  indicium  consnlari  seni,  tot  consnlariam  pa- 
reDti\  Die  Zeit  der  Inhaftirung  jenes  Asinius  ^)  kemaen  wir 
zwar  nicbt  aus  Tacitns,  aber  nacb  Cassias  Dio  LVIII,  3  war  es 
das  J.  783/30,  so  dass  das  triemiium  der  Differenz  der  Ealender- 
jabre  entspricbt;  ob  es  voll  abgelaufen  war,  vermOgen  wir 
nicbt  zu  sagcD. 

Von  der  9,lteren  Agrippina  wird  angegeben:  ^eodem  dievi,25. 
defunctam,  quo  biennio  ante  Seianus  poenas  luisset'  etc. 
Als  Todestag  beider  wird  gleich  darauf  der  18.  October  ge- 
nannt.  Aus  dem  weiteren  Zusammenbang  ergiebt  sich,  dass 
Agrippina  im  J.  786/33  starb,  und  Seian's  Tod,  den  Tacitus 
gewiss  in  dem  verlorenen  V.  Bucbe  erz9,hlt  batte,  fiel  in  das 
J.  784/31.^)    Das  biennium  lUnfl;  bier  von  Datum  zn  Datum. 

Einer  der  bertlchtigtsten  Delatoren  der  Neroniscben  Zeitxni,42. 
Suillius  kritisirt  sebr  giftig  die  Laufbabn  des  Seneca:  ^qua 
sapientia,  quibus  pbilosopborum  praeceptis  intra  quadrien- 
nium  regiae  amicitiae  ter  milies  sertertium  parauisset?'  im 
J.  811/58.  Obne  Zweifel  batte  jenes  ^quadriennium  regiae  ami- 
citiae' begonnen  mit  Nero's  Regierungsantritt  im  J.  807/54 
(Xn,  69). 

Femer  geb(5ren  hieher  zwei  Stellen,  die  sich  aus  einander  l^f.^} 
erkl9,ren.  Wir  lesen  nUmlicb:  ^Nerone  quartum,  Comelio  Gosso 
consulibus  (d.  b.  im  J.  813/60)^)  quinquennale  ludicrum 
Romae  institutum  est  ad  morem  Graeci  certaminis,  uaria  fama, 
ut  cuncta  ferme  noua';  und  dazu  passt  vortrefflich  das  unter 
dem  J.  818/65  Bericbtete:  'Ac  forte  quinquennale  ludicrum 
secundo^)  lustro  celebrabatur\    Die  Spiele  wurden  also  voile 

1)  Er  kommt  in  unz&hligen  Inschriften  vor:  C.  I.  L.  Ill,  6070;  V,  2, 
6359  (wo  sein  Name  weggekratzt  ist);  YI,  1, 1235;  Monum.  Ancyr.  II,  6  etc.; 
vgl.  das  Stemma  der  gens  Asinia  bei  Lehmann  1.  c.  I  S.  261  A.  1 ;  Borghesi 
oeuvres  I  S.  178  ff.  329.  —  2)  Vgl.  zu  IV,  57  S.  213;  VI,  8  S.  187 ;  Cass.  Dio 
LVm,  12— 16;  vgl.  Stahr  'Tiberius'  S.  222-226.  —  3)  Vgl.  C.I.L.  HI,  2 
S.  845,  wo  die  cobs,  suffecti  ?om  1.  Jull  genannt  werdeo.  —  4)  Das  secun- 
dum lustrum  umfasste  demnach  eben  die  J.  813/60— 818/65,  und  das  erste 
lustrum  der  Regierung  des  Nero  muss  also  von  808/55—813/60  gedauert 
haben.    Wenn  Nipperdey  (zu  XIV,  20)  sagt,  mit  den  am  £nde  eines 


218  Franz  Violet 

5  Jahre  nach  der  Mheren  Feier  wiederholt^  d.  h.  wenn  etwa 
die  D&cbstfolgende  Feier  in  eine  8p9,tere  Jahreszeit  fiel  als  die 
YoraDgehende  bei  Beginn  jedes  6.  Jahres,  wenn  sie  in  eine 
firtlhere  fiel,  noch  im  5.  Jahre,  was  Beides  Taeitus  hsltte  schrei- 
ben  kOnnen,  sobald  er  die  Ordinalzahl  gebranebt  hatte.  Eine 
interessante  Parallele  bieten  demnach  die  Zahlausdrfieke  III,  76, 
XI,  11  (S.  175—176),  ferner  I,  62;  XI,  9;  XII,  27  (S.  179—182). 
Greifen  wir  Beispiels  halber  eine  dieser  Stellen  zor  Verglei- 
ehung  heraas,  so  b&tte  Tacitus  nach  nnserer  Meinung  I,  62 
auch  schreiben  kOnnen :  ^Igitnr  Romanns,  qui  aderat,  exercitus 
quinqaennio  postea  triam  legionum  ossa  . . .  condebant',  and 
wir  mtissten  die  Schlacht  ebenfalls  in  das  J.  763/10  setzen. 
Bereits  oben  (S.  154  f.)  batten  wir  auf  zwei  hieher  zu  rech- 
{h;  };  4g;  nende  Angaben  hingedeutet  und  geseben,  dass  Tacitus  die- 
jenige  Zeit,  in  welcher  Piso  Licinianus  prUsumtiver  Thronerbe 
Galba's  war,  nUmlich  von  seiner  am  1 0.  Januar  stattgebabten 
Adoption  bis  zu  seinem  am  15.  Januar  selbigen  Jabres  ein- 
getretenen  Tode,  ein  ^quatriduum'  nennt.  Dieses  ^quatriduum, 
quod  medium  inter  adoptionem  et  caedem  fuit^,  kennzeichnet 
sich  selbst  als  vollendet:  es  umfasste  den  11.— -14.  Januar.  0 
Die  Subtraction  darf  bier  nicht  angewandt  werden,  weil  aus- 
drtlcklich  die  Zwischenzeit  zwiscben  beiden  terminis,  also  mit 
Ausscbluss  derselben  genannt  wird,^) 


jeden  lastrum  gefeierten  Spielen  sei  zugleich  der  RegieruDgsantritt  des 
Nero  festllch  begaogen  worden  denn  Nero  hatte  am  13.  October  (XII,  69) 
des  J.  S07/54  die  Herrschaft  ubemommen,  so  ist  das  nur  insofern  richtig, 
als  man  die  Ealendcrjahre  zahlt,  d.  h.  das  J.  808/55  als  Nero's  erstes. 
Factisch  hatte  Nero  am  1.  Januar  868/15  schon  2  lustra,  2  Monate  and 
18  Tage  regiert.  —  1)  VgL  Heraeus  zu  H.  I,  19  d.  II.  Aufl.  —  2)  Ebenso 
mussten  wir  YI,  8  oben  S.  187  auffassen.  —  Unter  den  sehr  genauen  Zeit- 
angaben,  welche  die  erste  Partie  der  Historien  characterisiren ,  begegnet 
uns  auch  eine,  auf  die  wir  hier  gelegentlich  aufmerksam  machen  mOchten 
wegen  der  irrigen  Deutungen,  die  sie  veranlasst  hat.  Wir  lesen  n&mlich 
1, 26  im  cod.  Mediceus:  'postero  iduum  dierum',  was  sprachliche  Bedenken 
erregen  muss.  Die  frUheren  Erkl&rer  woUten  diese  heben,  indem  sie  'die- 
rum'  als  unechten  Zusatz  entfernten,  bis  zuerst  Fr.  Jacob  (im  Progr.  des 
LtLbecker  Eatharineum  1839  S.  4)  vermutete,  es  sei  vielleicht  zu  schreiben 


i 


Der  Geb ranch  der  ZahlwOrter  in  Zeitbestimmungen  bei  Tacitns.    219 

Endlich  mfissen  wir  wieder  anf  jene  reichhaltige  Stelle  d.  n. 
D.  1 7  zurfickkommeD,  in  der  der  Herrschaf t  des  Gains  Caesar 
ein  'prope  quadrienninm'  zagemessen  wird.  Derselbe  kam 
auf  den  Thron  im  Frtthjahr  790/37  nach  Tiberius'  Tode  0  und 
starb  am  24.  Januar  794/41. 2)  Das  ^quadriennium'  war  also 
noch  niebt  vollendet,  wie  prope  angiebt;  es  nmfasste  factisch 
die  Jahre  790/37,  791/38,  792/39,  793/40,  denn  das  J.  794/41 
zHblt  Tacitns  schon  ftlr  Clandins ;  ftir  die  Recbnnng  nach  Ea- 
lenderjahren  ergiebt  sich  die  Differenz  794/41 — 790/37  =  4. 
Ziehen  wir  ans  den  besprochenen  acht  Stellen  die  Resultate 
fbr  den  Gebranch  der  Zablcollectiya  bei  Tacitns,  so  sind  das 
nngef&hr  die  folgenden: 

Das  ZahlcoUectivnm  bei  Tacitns  fasst  einen  Zeitraum  nach 
der  Zahl  der  von  Datum  zn  Datum  verflossenen  Kalender- 
absohnitte  znsammen  and  stellt  ihn  als  abgeschlossen  bin, 
ohne  dass  der  wirkliche  Abschlnss  schon  eingetreten  zn  sein 
braucht.  Die  in  demselben  enthaltene  Snmme  von  Kalender- 
abschnitten  ermOglicht  es  nns  im  Verein  mit  dem  einen  ter- 
minus den  andern  arithmetisch  zn  ermitteln.  Das  Gollectiynm 
entspricht  also  in  seiner  Anwendung  am  meisten  den  Car- 
dinalzahlen,  die  bei  grOsseren  Zeitabschnitten  dafUr  eintreten 
Intlssen,  und  zwar  enth^lt  es  stets  dieselbe  Ziffer,  welche 
die  Cardinalzabl  an  gleicher  Stelle  haben  mtlsste.    Ob  die 


'postero,  idaum  die  tertium',  so  dass  die  Silbe  'rum'  aus  der  Ziffer  'Iir 
entstanden  w&re,  d.  h.  Tacitus  nenne  den  11.  Januar.  Diese  GoDJectur 
wies  einer  der  grUndlichsten  Eenner  des  Tacitus,  Woelfflin,  als  nicht  der 
Taciteischen  Schreibweise  entsprechend  zurilck  (imPhllol.  XVII  S.  131)  und 
ersetzte  sie  durch  'postero  iduum  [Ian.]  die*,  was  Heraeus  aufnahm.  Das 
hiesse  'am  13.  Januar'.  Dennoch  erscheint  uns  auch  diese  Anderung  als 
nnnOtig,  sondern  man  kann  sich  getrost  mit  Mommsen*s  Vermutung,  die 
er  im  Herm.  I  S.  433  ausgesprochen  hat,  bernhigen,  das  ganze  Missver- 
Btandnis  sei  durch  eine  f^dsche  Interpretation  des  Wortes  'postridie'  her-, 
vorgemfen;  dann  l^st  sich  natOrlich  das  Datum,  welches  Tacitns  im 
Sinne  hatte,  nicht  mehr  genau  angeben.  —  1)  Ygl.  oben  zu  VI,  50  S.  152. 
—  2)  Vgl.  Sueton  Cal.  58:  *IX.  Kal.Febr/,  und  c.59:  'imperauit  triennio 
et  decem  mensibns  diebusqne  octo\  Danach  w&re  Tiberius  am  IT.M&rs 
790/37  gestorben. 


220  Franz  Violet 

Ordinalzahl  dem  Collectiyum  coDgruent  ist,  hSngt  day  on  ab, 
ob  der  durcb  letzteres  bezeicbnete  Zeitraum  —  von  Datum  zn 
Datum  gerechnet  —  schon  abgelaufen  ist^  in  welcbem  Falle  die 
betr.  Ordinalzahl  um  Bins  bQher  angesetzt  werden  muss  (vgl. 
I,  62  S.  180  u.  218),  Oder  ob  er  noch  nicbt  ganz  verstricben 
isty  in  welcbem  Falle  beide  Ausdrttcke  illr  die  Rechnung  aller- 
dings  congruent  sind. 

Yersuchen  wir  dieses  auf  drei  Beispiele,  in  denen  die 
Kritik  den  Taciteiscben  Ausdruck  bereits  beanstandet  bat,  an- 

m,3i.  zuwenden  und  bebandeln  zun'acbst  die  Worte:  ^Sequitur  Tiberi 
quartus,  Drusi  secundus  consulatus,  patris  atque  filii  coUegio 
insignis.  Nam  biennio  ante  Germanici  cum  Tiberio  idem 
honor  neque  patruo  laetus  neqne  natnra  tam  conexus  fuerat\ 
Hiermit  beginnt  die  ErzUblung  des  J.  774/21 ,  und  wird  zn- 
gleich  zurtlckgewiesen  auf  das  J.  771/1 8,  in  welcbem  Germani- 
cus  mit  Tiberius  Consul  war,  wie  Tacitus  selbst  oben  (II,  53) 
geschrieben  hatte.*)  Diese  Termine  scheinen  mit  ^biennio'  in 
Widersprnch  zu  stehen,  und  Nipperdey  hat  deshalb  ^triennio' 
geschrieben.  Die  tlbrigen  ErklUrer  haben  'biennio^  wahren  zn 
dUrfen  geglaubt,  vielleicht  in  folgender  ErwSgung:  Tiberius 
und  Germanicus  waren  die  coss.  ordinarii  des  J.  771/18,  nach 
denen  also  das  ganze  Jahr  bezeichnet  wurde  bis  zum  1.  Jafi. 
772/19;  Tiberius  und  Drusus  traten  bereits  am  I.Jan. 774/21 
an,  so  dass  zwischen  jenen  Terminen  gerade  ein  biennium 
liegt.  Aber  es  ist  bier  gar  nicbt  von  der  Zwischenzeit  die 
Rede,  wie  etwa  H.  I,  19  und  H.  I,  48  (S.  218),  sondem  Tacitus 
setzt  beide  FUlle  gleich,  indem  er  von  den  Geftlhlen  und  Ge- 
danken  des  Tiberius  bei  Antritt  dieses  zweiten,  wie  jenes 
frtlheren  Consulats  spricht:  Es  ist  also  zu  rechnen  vom  1.  Jan. 
771/18  bis  1.  Jan.  774/21,  und  Nipperdey 's  Anderung  "^triennio' 
traf  das  Richtige. 

VI,  38.  Den  Bericht  tiber  die  auswHrtigen  Ereignisse  der  J.  788/35 
und  789/36  beschliesst  Tacitus :  ^Qnae  duabus  aestatibus  gesta 


1)  Die  Namen  der  cobs,  auch  bei  Cass.  Dio  LVIII,  20  u.  in  Inschriften: 
C.I.L.  n,  1517;  IV,  1385. 


Der  Gebrauch  der  Zahlw&rter  in  Zeitbestimmungen  bei  Tadtus.    221 

coniunxi,  quo  requiesceret  animus  a  domesticis  malis.  Non 
enim  Tiberium,  quamquam  triennio  post  caedem  Seiani, 
quae  ceteros  mollire  soIent,  tempus  preces  satis  mitigabant, 
quin  incerta  uel  abolita  pro  grauissimis  et  recentibus  puniret' . 
Den  Tod  des  Sejan  im  J.  784/31  haben  wir  schon  oft  er- 
wahntJ)  Aber  wie  Tacitus  dann  "^triennio  post  caedem'  von 
der  obigen  Zeit  schreiben  konnte,  ist  schwer  einzusehen :  Der 
zu  erwartende  Ausdruck  wUre  ^quadriennio^  was  auch  sehr 
leicht  herznstellen  ist,  so  dass  nach  dem  wiederbolten  ^quam 
—  quam'  die  Silbe  qua  vielleicht  ausgefallen  uud  dann  aus  d 
ein  t  gemacbt  worden  ware.  2)  Wenn  Nipperdey  das  Uber- 
lieferte  verteidigen  wollte  durch  die  Bemerkung:  'Man  k()nnte 
'quadriennium'  vermuten,  da  Sejan  31  n.  Chr.  getOtet  wurde; 
aber  seine  Hinricbtung  geschah  am  18.  October,  so  dass  bis 
zum  Anfang  des  J.  35  n.  Chr.,  von  welcbem  Tacitus  bier  spricht, 
das  dritte  Jahr  n^her  war  als  das  vierte^  so  kdnnen  wir  ihm 
darin  nicht  Recht  geben,  denn  nicht  um  den  Anfang  des  Jahres 
handelt  es  sich,  sondem  darum,  dass  auch  in  dieser  ganzen 
Zeit,  dem  laufenden  Jahre  788/35  und  sogar  dem  folgenden, 
Tiberius  seine  Wut  nicht  schwinden  liess.  'Triennium'  kOnnte 
nur  richtig  sein,  wenn  Tacitus  damit  ausdrtlcklich  die  Zwischen- 
zeit  mit  Ausschluss  der  'termini' 3)  bezeichnet  hatte. 

'(Claudius)  biennio  maiorem  natu  Domitium  filio  ante-xii,25. 
ponit'  etc.  erzUhlt  unser  Autor  aus  dem  J.  803/50,  C.  Antistio, 
M.  Suillio  coss.^)  Die  Geburt  des  Nero  fiel,  wie  mehrfach 
erwahnt  (S.  184  f.)  auf  den  15.  December  790/37,  und  die 
des  Britannicus,  wie  ebenfalls  schon  bemerkt  ist  (S.  158),  in 
den  Monat  Februar  des  J.  794/41,  so  dass  bei  Beginn  des 
J.  803/50  jener  wenig  tlber  12,  dieser  beinahe  9  Jahre  alt  war. 
Das  Zahlcollectivum  ist  also  hier  corrupt  und  durch  'triennio' 
zu  ersetzen,  wie  bereits  Freinsheim,  dem  Emesti,  Nipperdey 
u.  a.  beistimmten,  wollte;  denn  Nero  war  factiscb  3  Jahre 

1)  Vgl.zuVI,8  S.  187;  eu  IV,  57  S.213;  zuVI,25  S.  217.  —  2)  Man 
beachte  ausserdem  die  in  den  Hss.  gebr&uchlichen  Abbreviatoren :  far 
quam  4»  fttr  qua  q.  —  3)  Vgl.  za  H.1, 19  u.  H.I, 48  (S.218).  —  4)  Auf 
diesen  Antistius  scheint  sich  die  Inschrift  C.  I.  L.  Ill,  2, 151  zu  beziehen. 


222  Franz  Violet 

und  UDgefUhr  2  Monate  iQter  als  Britannicos.    Dieselbe  Cor- 
rnptel  fanden  wir  III,  31  (S.220). 

Schliesslich  kommen  wir  wieder  an  vier  Beispiele,  in 
denen  wir  aus  Mangel  an  Zengnissen  nur  eine  Wahrscbeinlich- 
keitsrechnung  nach  Analogic  der  sicheren  Belege  ftihren  k(5nnen : 
xnw.  'Quin  et  ilia  obiectabat'  —  der  AnklSger  Capito  Cossu- 
tianos  dem  Thrasea  Paetus  im  J.  819/66  —  'triennio  non 
introisse  curiam'.  Das  tlber  das  Gebahren  dieses  Mannes  von 
Tac.  XIV,  13  und  von  Xiphilin  in  Dio's  epit.  LXI,  15  Erzahlte 
gehdrt  in  das  J.  812/59.  Obige  Anklage  verweist  derselbe 
Xiphilin  in  Dio's  epit.  LXII,  26  bereite  in  das  J.  818/65.  Das 
'triennium'  scheint  daher  die  J.  816/63—819/66  nach  Tacitus 
Oder  nach  Dio  die  J.  815/62—818/65  umfasst  zu  haben. 
A.  9.  Uber  die  Zeit,  in  welcher  Agricola  die  Provinz  Aqui- 
tanien  verwaltete,  geben  uns  vielleicht  Aufklarung  die  Worte : 
^Minus  triennium  in  ea  legatione  detentus  ac  statim  ad  spem 
consulatus  reuocatus  est\  Wir  wissen  n&mlich  aus  A.  7,  dass 
derselbe  Anfang  823/70  nach  Britannien  ging  als  Legat  der 
20.  Legion,  und  dass  er  im  J.  830/77  Consul  war.^  In  der 
Zwischenzeit  war  er  also  nach  Rom  zuriickgekehrt,  von  Vespa- 
sian unter  die  ^patricii'  aufgenommen  ^) ,  nach  Aquitanien  ge- 
sandt  und  dort  3  Jahre  gewesen.  Da  er  erst  in  der  zweiten 
HSLlfke  des  J.  830/77  das  Consulat  bekleidete,  wird  er  noch 
im  J.  827/74  dorthin  gegangen  sein.  Ubrigens  haben  fast  alle 
ErklErer  dieser  Worte  auf  Dio  LII,  23  aufmerksam  gemacht, 
woraus  erhellt,  dass  die  gesetzliche  Zeit  der  Provinzialyerwal- 
tong  in  der  Regel  nicht  unter  3  Jahren  betrug.^) 
A.  14.  Tacitus  bemerkt,  dass  Britannien  seit  seiner  Unterwerftmg 
durch  Claudius  immer  unter  Consularen  gestanden  babe,  und 
giebt  deren  Namen  an :  'Didium  Veranius  excepit,  isque  intra 
annum  extinctus  est  Suetonius  hinc  Paulinus  biennio  prospe- 
ras  res  habuit'.  Aus  desselben  Sch  rifts  tellers  Worten  (XIV,  29) 
geht  hervor,  dass  bei  dem  grossen  Aufstande  des  J.  814/61 
Suetonius  Paulinus  dort  commandirte:  sein  ^biennium'  muss 

1)  Die  fiegrandung  des  Letzteren  s.  zu  A.  33  S.  162  ff.  —  2)  Im  Jabre 
826/73 :  vgl.  Wex  prolegg.  ad  Tac.  A.  c.  V.  —  3)  VgL  S.  223  Anm.  1. 


Der  Gebrauch  der  Zahlwdrter  in  2^tbe8timmangeQ  bei  Tacitus.    223 

also  im  J.  812/59  begoDnen  haben,  wenn  wir  nach  Analogie 
der  tibrigen  Stellen  rechnen  woUen.  Somit  kQniien  wir  fol- 
gende  Cbronologie  durchiUbren: 

804/51:   Die  UnterwerfuDg  des  Caratacas. 

805/52—810/57  (Ende)  >):   Die  Verwaltung  des  A.  Didius. 

811/58:   Der  Nachfolger  des  Didius,  Veranius,  stirbt  nocb 
in  demselben  Jabre. 

812/59 — 814/61:  Suetonius  Paulinus  "^biennio  res  prosperas 

babuit'y  worauf  dann  nocb  in  eben  dem  letzt- 

genannten   Jabre   wieder   ein  grosser  Aufstand 

ausbraeb. 

Diese  einzig  ricbtige  Cbronologie  bat  scbon  Merivale^)  auf- 

gestellt  und  Urlicbs^)  gebilligt.    Wex*)  und  Httbner^)  irrten 

darin,  dass  sie  die  Verwaltung  des  Paulinus  zwar  bis  in  das 

J.  814/61  hinausscboben,  das  biennium  aber  auf  die  J.  812/59 

und  813/60  bescbrSUikten,  so  dass  ein  grosser  Teil  jenes  Auf- 

standes  in  den  fUr  Paulinus  vorausgesetzten  ^tertius  annus^ 

814/61   bineinfiele,  w^brend  wir  in  jenem  Ausdrucke  seine 

ganze  Verwaltungszeit  bezeiebnet  fanden. 

An  dem  letzten  Orte,  der  uns  bier  angebt,  spriebt  Tacitus  a.  45. 
von  dem  Tode  seines  Scbwiegervaters  Agricola:  'Noster  bic 
dolor,  nostrum  uolnus,  nobis  tam  longae  absentiae  condicione 
ante  quadriennium  amissus  est'.  Hier  steben  zwei  Er- 
kUrungen  einander  gegentlber:  Lipsius  sab  n^mlicb  in  dieser 
Angabe  einen  Hinweis  auf  die  Abfassungszeit  der  Scbrift,  so 
dass  Agricola  ante  quadriennium,  d.  b.  4  Jabre  vorber  gestor- 
ben  sei*);  dieselbe  also,  da  Agricola  im  J.  846/93  starb"),  im 

1)  Die  f&nfj&hrige  Verwaltung  des  Amies  erklart  sich  gut  aus  Cass.  Dio 

LII,  23:  'xai  a^;jj«ra?arti^  firjre  iXarrov  ijtov  r^icav,  ei  fijj  riS  adixr^ffais  T<, 
fi^B  TtXeioy  nivrSf  to  fiev  ort  al  ivtaicioi  xal  oXtyoxQOvtoi  a^x^^  diSa^affai 
rtvas  ra  avayxaXa  anoni/Anovci  tiqIv  ri  avxwv  aTioSeix^^^o-^t  i*^  ^^  ^' 
ai  fiax^ore^ai  xai  noXvx^ovicajeQat  inai^oval  ntos  noXXavs  xal  is  vaana^ 
notiav  iSdyovai\  —  2)  L.  c.  Bd.  VI  S.  45— 47.  —  3)  'De  uita  et  moribua 
I.  A.'  p.  10,  wo  ausserdem  Tac.  XIV,  3S  herangezogen  ist.  —  4)  Prolegg.  ad 
T.  A.  c.  IV  S.  190.  —  5)  Im  N.  Rh.  Mus.  Bd.  XII  S.  49.  —  6)  Es  ist  hierbei 
von  keiner  Bedeutung,  ob  die  Aasdr&cke  *qaadriennio  ante'  and  'ante  qua- 
driennium' yerschieden  in  der  Bedeutung  sind.  —  7)  Vgl.  zu  A.  44  S.  165  f. 


224  Franz  Violet 

J.  850/97  entstanden  wUre.  Dagegen  erklHrte  Pichena,  dem 
Emesti  beistimmte,  der  Historiker  wolie  sagen,  ibm  sei  Agri- 
cola  schon  'ante  qaadriennium'^  nSLmlich  4  Jahre  vor  seinem 
wirklich  eingetretenen  Tode  entrissen,  weil  er  selbst  znr  Zeit 
des  Todes  schon  4  Jahre  von  Rom  entfemt  gewesen  sei. 
Lipsios'  ErklUmng  hat  zwar  nnter  den  Neueren  Wex  ^)  sehr 
eingehend  verteidigt,  doch  scheint  sie  mir  darch  Walch's  rein 
Bubjectives  Urteil,  sie  sei  za  leer  and  nichtssagend ,  als  dass 
wir  sie  Tacitus  zutrauen  sollten^  f tlr  immer  abgetban  za  sein ; 
denn  es  ist  doch  wahrhaftig  sehr  thQricht,  wenn  ein  Schrift- 
steller  in  seinem  850/97  erschienenen  Werke  von  einem  Manne, 
dessen  Tod  er  eben  vorher  als  im  J.  846/93  erfolgt  angegeben 
hatte,  sagty  er  sei  ihm  vor  4  Jahren  entrissen:  das  konnte 
sich  jeder  Leser  an  den  Fingem  abzUhlen !  Folgen  wir  also 
der  einzig  mOglicben  Exegese  Pichena's,  so  gewinnen  wir  da- 
mit  einen  interessanten  Aufschluss  tlber  Tacitas  selbst:  Er  war 
von  842/89—846/93  nicht  in  Bom. 

Hiermit  haben  wir  ansere  Untersachang  abgeschlossen, 
and  es  w&-e  yielleicht  angezeigt,  die  Besultate  derselbeni 
welche  wir  gefanden  za  haben  glaabten,  noch  einmal  karz 
zasammenzastellen;  da  wir  dieses  aber  in  den  einzelnen  Ab- 
Bchnitten  bereits  so  genaa  als  mOglich  gethan  haben ,  hoffen 
wir  nanmehr  dieser  Mtlhe  tlberhoben  zu  sein  and  woUen  nar 
noch  aaf  einen  Pankt  hinweisen :  Unsere  ErOrterang  wird  n&m- 
lich  nur  dann  einen  Natzen  haben,  wenn  sie  za  9,hnlichen 
Arbeiten  ftir  andere  alte  Historiker,  besonders  Poly  bias  and 
Cassias  Dio,  Livias  and  Saeton,  Anregang  giebt;  denn  der- 
artige  Zusammenstellungen  erieichtem  dem  Geschichtsforscher 
seine  Arbeit  wesentlich,  indem  sie  ihn  der  Mtlhe  tlberhebeni 
sich  erst  die  Yerwendung  des  betr.  Zahlausdracks  aas  analogen 
FlUlen  za  abstrahiren.  Je  reicher  and  amfassender  aber  die 
Sammlangen  sind,  am  so  sicherer  and  richtiger  die  Besaltate. 

Wir  bemerken  noch,  dass  ein  Verzeichnis  s^mmtlicher  be- 
handelten  Tacitasstellen  dem  Anhange  beigeftlgt  ist. 

1)  Z.  u.  St. ;  er  mOchte  schreiben :  'nobis  turn  [ex  marg.  cod.  P)  nostrae 
[ex  cod.  ^J  absentiae  condicione'. 


Der  Oebrauch  der  ZahlwOrter  in  Zeitbestimmongen  bei  Tacitus.    225 

ANHANQ. 
Die  Wunden  Zahlen  in  Zeithestimmungen  bei  Tacitus. 

Obgleicb  gerade  die  ^runden'  Zablen  in  einer  chrono- 
logischeD  UntersuchuDg  keinen  Platz  finden  sollteD,  glaubten 
wir  dennoch  von  einer  Besprechung  derselben  nicht  ganz  ab- 
sehen  za  dfirfen,  da  es  niebt  immer  ausgemacht  ist,  ob  wir 
wirklich  eine  abgemndete  oder  eine  genaue  Angabe  vor  uns 
baben.  Wir  haben  deshalb  diesen  Begriff,  wenigstens  so  weit 
er  Tacitus  angebt,  aus  den  zablreichen  Beispielen  etwas  klarer 
zu  stellen  versacht.  ZunUcbst  sind  nachstebende  13  Beleg- 
stellen  vorhanden^  in  denen  sicber  die  Zablangabe  abgeran- 
det  ist: 

Xaxusqae  me|me  a  fine  Actiaei  belli  ad  ea  arma,  qai8m,55. 
Seruius  Galba  reru^adeptus  est,  per  annos  centum  profasis 
sumptibus  exerciti  paulatim  exoleuere'.  Die  Schlacht  bei  Ac- 
tium  war  723/3 1,  Caesare  Octauiano,  Messala  Coruino  coss.^); 
Galba  wurde  Kaiser  im  Juni  821/68.^)  Die  genaue  Differenz 
betrug  also  nur  98  Jabre. 

Cremutius  Cordus  soil  im  J.  778/25  vor  Gericht  geUussert  iv.35. 
haben:  ^Num  enim  armatis  Cassio  et  Bruto  ac  Philippenses 
campos  obtinentibus  belli  ciuilis  causa  populum  per  contiones 
incendo ?  An  illi  quidem  septuagesimum  ante  annum  per- 
emptum,  quomodo  imaginibus  suis  noscuntur,  quas  ne  uictor 
quidem  aboleuit,  sic  partem  memoriae  apud  scriptores  reti- 
nent?'  Der  Untergang  des  Brutus  und  Cassius  durch  die 
Schlacht  von  Philippi  fiel  in  das  J.  712/42  (vgl.  zu  111,76 
S.  175  f.).  Wir  wtirden  also  als  genau  entspreohende  Zahl  ^sex- 
tum  et  sexagesimum'  oder  ^septimum  et  sexagesimum'  erwarten. 

Die  kleinasiatischen  St9,dte  wetteiferten  im  J.  779/26  um  iv,  5& 
die  Ehre,  dem  Tiberius  einen  Tempel  erbauen  zu  dtirfen,  und 
die  Halikamasier  nahmen  diese  besonders  fbr  sich  in  Anspruch, 


1)  Vgl.  Vellei.  U,  84;  fast,  minor,  un  C.  I.  L.  I  S.  471.  --  2)  Vgl. 
Boeing  i.e.  8. 19  A.  1. 

Leipsi^r  Studien.   V.  15 


226  Franz  Violet 

'quod  . . .  mille  et  ducentos  per  annos  nuUo  motu  terrae 
nutauisse  sedes  suas  oiuoque  in  saxo  fundamenta  templi  ad- 
seuerauerant'.  Die  1200  Jahre  werden  von  der  GrUndang  der 
Stadt  an  gezMblt,  und  diese  kOnnen  wir  ann&hernd  ans  einer 
inschriftlich  erhaltenen  halikamasischen  Priesterliste  bestim- 
men.^  In  seinem  Commentar  zu  derselben  hat  Boeekh  aus- 
flihrlich  darfiber  gehandelt  und  die  Grfindung  der  Stadt  nach 
Eallimacbos  (bei  Stephan.  Byz.  s.  v.  l4)uxaQv.)^)y  Strabo  (XIV 
p.  653)  und  Pausanias  (II,  30, 8)  in  die  Zeit  nach  Eodros'  Tode 
yerwiesen.  Jene  Priesterliste  fUhrt  aber  nocb  weiter  hinauf, 
und  deshalb  kommt  Boeekh  zu  dem  Schlussresultat :  Ugitur, 
si  uulgares  Eratosthenis  calculos  seqnimur,  Halicarnasus  a.  a. 
Chr.  1214  uel  1194  a  Telamone  condita  iudicanda  est,  Anthas 
uero  incidit  in  a.  1124  uel  1104'.  Uber  unsere  Zabl,  die  er 
nattlrlich  auch  fUr  eine  runde  h&It,  ftlgt  er  hinzu :  'Tacito  qui- 
dem  referente  Halicarnasii  a.  p.  Chr.  26  urbem  suam  mille  et 
ducentos  annos  stetisse  asseuerabant  (Ann.  IV,  55) :  unde  tamen 
nihil  accurate  definire  licet  \ 
VI,  28.  Gelegentlich  der  unter  dem  Consulate  des  PauUus  Fabius 
und  L.  Vitellius  8) ,  im  J.  787/34  berichteten  Wiederkunft  des 
Phoenix  in  Agypten  wird  mitgeteilt,  wie  oft  sich  dieses  Ereignis 
wiederhole:  "^De  numero  annorum  uaria  traduntur.  Maxime 
uulgatum  quingentorum  spatium:  sunt,  qui  adseuerent  mille 
quadringentos  sexaginta  unum  interici,  prioresque  alites  Seso- 
side  primum,  post  Amaside  dominantibus,  dein  Ptolemaeo,  qui 
ex  Macedonibus  tertius  regnauit,  in  ciuitatem,  cui  Heliopolis 
nomen,  aduolauisse,  multo  ceterarnm  uolucrum  comitatu  nouam 
faciem  mirantium.  Sed  antiquitas  quidem  obscura:  inter  Ptole-  . 
maeum  ac  Tiberium  minus  ducenti  quinquaginta  anni 
fuerunt'.  Seltsam  erscheint  in  diesen  Worten  die  Nennung 
des  Ptolemaeus,  'qui  ex  Macedonibus  tertius  regnauit',  denn 
es  fiel  unter  die  Regierung  des  Ptolemaeus  II.  Philadelphus 
das  Ende  einer  Phoenixperiode,  so  dass,  wenn  dieser  gemeint 


I)  Vgl.  C.  I.  G.  II  S.  450  No.  2655.  —  2)  Vgl.  ausBerdem  Her.  VII,  9 ; 
Strab.  Vm  p.  374 ;  XI7  p.  656  etc.  —  3)  Vgl.  Cass.  Dio  LVIU,  24. 


Der  Gebrauch  der  ZahlwOrter  in  Zeitbestimmungen  bei  Tacitus.    227 

w&re,  Alexander  der  Grosse  der  erste,  Ptolemaeas  Lagi  der 
zweite  macedonische  Herrscher  Agyptens  gewesen  w9,re.  Aber 
dann  ist  die  Zahlangabe  absolut  falsch,  denn  Ptolemaeus  11. 
starb  bereits  im  J.  507—8/247—6.^)  Es  liegt  daher  wahr- 
scbeinlich  von  Tacitus'  Seite  ein  Irrtum  vor,  indem  er  die 
ganze  Sache  in  die  RegieruDgszeit  des  Ptolemaens  III.  Euer- 
getes^),  der  533/221  starb,  verschob.  Nehmen  wir  diesen 
ftnssersten  Termin  an,  so  Bind  zwischen  533/221  and  767/14 
geDau  234  Jabre  verflossen,  so  dass  die  Taciteiscbe  ZabI  sebr 
abgerundet  ist.  Indessen  waren  seine  Quellen  bier  wobl  aucb 
ziemlicb  ungenau,  denn  Plinias  (n.  b.  X,  2^  5)  and  Cassius  Dio 
(LVIII,  27)  setzen  die  Rflckkebr  des  Pboenix  2  Jabre  spSlter 
als  er.3) 

^Aderatqae  iis^,  n&mlicb  den  Ampsivariern,  ^clarus  per  illas  xiti,55. 
gentes  et  nobis  quoqne  fidns  nomine  Boiocalus,  ninctum  se 
rebellione  Cberusea  iussu  Arminii  referens,  mox  Tiberio,  Qer- 
manico  ducibus  stipendia  mernisse,  et  quinquaginta  anno- 
rum  obsequio  id  quoqne  adiungere,  quod  gentem  suam  dicioni 
nostrae  subiceret\  In  Betreff  dieser  Zabl  irrte  Lipsius,  indem 
er  das  bier  Gescbilderte  auf  das  J.  808/55  bezog  (vgl.  zu 
XUI,  53  S.  213);  die  Varianiscbe  Niederlage,  bei  der  zuerst 
Boiocalus  seine  Unterwflrfigkeit  gegen  die  R5mer  zeigen  konnte, 
fiei  in  das  J.  763/10  (vgl.  zu  I,  62  S.  180),  so  dass  der  da-  • 
zwiscbenliegenden  Jabre  45  waren:  ^Quinquaginta^  ist  dann 
eben  so  gut  abgerundet  wie  das  von  Lipsius  bemerkte  wert- 
lose  ^quadraginta^  der  ^libri  ueteres\  Jedocb  ist  niebt  nacb- 
zuweisen ,  dass  Tacitus ,  dessen  ErzHblung  allerdings  in  c.  53 
bis  in  das  J.  808/55  zurilckgriff,  dieselbe  bier  nocb  nicbt  bis 
zum  J.  811/58,  das  seinem  Zusammenbange  entspricbt,  fort- 
gefabrt  babe.  In  diesem  Falle  betrilge  die  Differenz  nur 
48  Jabre,  was  sicb  nocb  leicbter  auf  50  abrunden  liess. 

^Eodem  anno  (d.  b.  Nerone  tertium,  Valeric  Messala  coss.^),  xiu.ss. 

1)  Vgl.  Pauly  Realencyclop.  Bd.  VI  S.  202.  —  2)  Vgl.  Pauly  ebenda 
Bd.  VI  S.  210.  —  3)  Dem  Tacitus  wdst  den  Irrtum  zu  Lehmann  1.  c.  I 
S.  280  Anm.  2.  —  4)  Vgl.  XUI,  34;  C.  I.  L.  IV,  2554;  VI,  1, 2041  Z.  3;  Herm. 
uol.  n  8.  39  ff. 

15* 


228  Franz  Violet 

im  J.  811/58)  Ruminalem  arborem  in  comitio,  quae  octin- 
gentos  et  qaadraginta  ante  annos  Remi  Romuliqae  infan- 
tiam  texeraty  mortuis  ramalibus  et  arescente  tranco  deminutam 
prodigii  loco  habitnm  est,  donee  in  nouos  fetus  reuiuisceret". 
Lipsius  forderte  zuerst  ^et  triginta'  far  ^et  qaadraginta^,  denn 
der  Tradition  nach  seien  Romulus  und  Remus  bei  der  Grtln- 
dung  der  Stadt:  ol.  6,  3  =  754  v.  ChrJ)  erst  18  Jahre^)  alt 
gewesen,  und  eine  Unbekanntschaft  mit  dieser  oder  eine  ab- 
sichtliche  Ignorirung  derselben  l^sst  sich  bei  Tacitus  nicht 
Yoraussetzen.  Die  Neueren  sind  Lipsius  gefolgt,  wir  wtirden 
Heinsius'  'atque  triginta^  noch  vorziehen.  In  jedem.  Falle  ist 
die  Zahl  abgerundet,  denn  811  +  18  =  829. 
xiy,2i.  "^Maiores  quoque  non  abhorrnisse  spectaculorum  oblecta- 
mentis  pro  fortuna,  quae  turn  erat,  eoque  a  Tuscis  accitos 
histriones,  a  Tburiis  equorum  certamina,  et  possessa  Achaia 
Asiaque  ludos  curatius  editos,  nee  quemquam  Romae  honesto 
loco  ortum  ad  tbeatrales  artes  degenerauisse,  ducentis  iam 
annis  a  L.  Mummii  triumpbo ,  qui  primus  id  genus  spectaculi 
in  urbe  praebuerit\  Tacitus  spricht  vom  J.  813/60;  L.  Mum- 
mius  triumphirte  im  J.  608/146^),  so  dass  die  genaue  Zahl 
etwas  mehr  betragt:  204—205  Jahre. 
H.1,1.  ^Initium  mibi  operis  Seruins  Galba  iterum,  Titus  Vinius 
•  consules  erunt',  d.  b.  das  J.  822/69. 4)  ^Nam  post  conditam 
urbem  octingentos  et  uiginti  prioris  aeui  annos  multi 
auctores  rettulerunt,  dum  res  populi  Romani  memorabantur, 
pari  eloquentia  ac  libertate:  postqnam  bellatum  apud  Actiam 
atque  omnem  potentiam  ad  unum  conferri  pacis  interfoity 
magna  ilia  ingenia  cessere.'  Die  Zahl  820  erkl^rt  sich  aus 
sich  selbst.  Die  Ulteren  Editoren  haben  jedoch  'septingentos 
et  uiginti '  geschrieben  nach  dem  Vorgange  des  Beroaldus.  Wo- 
her  er  das  genommen  hat,  ist  nicht  ersichtlich,  es  lUsst  sich 

1)  Gber  das  GrQndangsjahr  s.  die  Zusammeiistelluiig  bei  Fischer  1.  c 
S.  7.  —  2)  Vgl.  Li?.  I,  4;  Dionys.  Halic.  1,  79;  Solin.  I ;  Mommsen  R(Jm. 
Chronologie  S.  147—148.  —  3)  Vgl.  Vellei.  I,  13;  die  fast.  Capitolin.  im 
C.  I.  L.  I  S.  438;  in  den  Triumphalacten  (ebd.  S.  453ff.)  ist  sein  Name 
nicht  erhalten.  —  4)  Vgl.  C.I.L.  VI,  1,2051;  Aschbach  I.e.  S.271. 


Der  Gebrauch  der  Zahlwdrtet  in  Zeitbestimmimgen  bei  Tacitus.    229 

aber  n(5tigenfalls  verteidigen.  Alsdann  hUtte  Tacitus  DS,inIich 
nur  diejenigen  Historiker  im  Auge  gehabt,  welcbe  schriebeiiy 
'dum  res  populi  Romani  memorabantur  pari  eloqaentia  ac  liber- 
tate',  d.  b.  wie  aus  dem  Folgenden  nocb  deutlicher  wird,  bis 
zur  Schlacht  bei  Actium,  723/31.^)  Die  ZabI  wUre  ebenfalls 
abgerundet.  Gleichwohl  kOnnen  wir  darauf  verzichten  dem 
Beroaldus  za  folgen. 

Die  eben  erwabnte  Zahl  kehrt  nocb  einmal  wieder  in  der  h.  iv.  5& 
im  J.  823/70,  Vespasiano  iterum,  Tito  coss.^)  gehaltenen  Apo- 
strophe des  Voeula:  'Te,  luppiter  optime  maxime,  quem  per 
octiDgentos  uiginti  anoos  tot  triamphis  colaimas\ 

Sogar  noeh  mehr  wird  diese  ZiflFer  abgerundet,  wenn  esH.iv.74. 
im  J.  823  70  vom  ROmischen  Reiche  beisst:  ^Octingento- 
rum  annorum  fortuna  disciplinaque  compages  haec  coalnit\ 

Agricola  feuert  seine  Truppen  in  Britannien  an  mit  den  ^  34. 
Worten:  'Transigite  cum  expeditionibus,  imponite  quinqua- 
ginta  annis  magnum  diem\  Wann  begannen  diese  50  Jahre? 
Nach  den  tlbereinstimmenden  Ansichten  der  Erkllu'er  mit  der 
Invasion  des  Claudius,  im  J.  796/43;  Agricola  aber  spricht  die 
obigen  Worte  im  J.  837/84  (nicht  im  J.  838/8*5,  wie  bisher 
angenommen  wurde:  vgl.  zu  A.  33  S.  162  ff.).  Hier  ist  also  die 
runde  Zahl  (50)  betrdchtlich  gr()sser  als  die  genaue  (41),  um 
so  viel  grosser,  dass  ich  mich  nicht  von  der  Richtigkeit  der- 
selben  tlberzeugen  kann,  sondern  lieber  ^quadraginta'  lesen 
und  dann  die  Stelle  den  oben  (S.  184 — 187)  behandelten  des 
II.  Capitels  anreihen  mt^chte.  Sie  entspricht  ganz  dem  Bei- 
spiele  VI,  8  S.  187. 

Im  16.  Capitel  des  Dialogus  werden  dem  Aper  folgende  d- i^ 
Worte  in  den  Mund  gelegt:  'Ac  mihi  uersantur  ante  oculos 
Ulixes  ac  Nestor,  quorum  aetas  mille  fere  et  trecentis 
annis  saeculum  nostrum  antecedit'.  Auch  hier  folgte  Tacitus 
offenbar  der  Eratosthenischen  Chronologic,  wie  IV,  55  (S.  225  f.), 
welche  den  trojanischen  Krieg  in  dem  J.  1 1 94  v.  Chr.  beginnen 


1)  Vgl.  zu  III,  55  S.225.  —  2)  Vgl.  H.  IV,  38,  C.I.L.  m,2,  dipLVI; 
Aschbach  1.  c.  S.  283. 


230  Franz  Violet 

iiess,  wUhrend  jenes  GesprUch,  das  den  Inbalt  des  Dialogas 
bildet ,  in  das  J.  828/75  ^)  versetzt  wird.  Der  Zwischenraam 
betrug  also  genauer  nur  1268  Jahre. 

D.16^  Derselbe  Aper  filhrt  dann  fort:  'Vos  autem  Demostbenem 
et  Hyperidem  profertis,  quos  satis  constat  Pbilippi  et  Alexandri 
temporibus  floruisse^  ita  tamen,  nt  utrique  superstites  essent. 
Ex  quo  apparet  non  multo  plares  quam  trecentos  annos 
interesse  inter  nostram  et  Demostbenis  aetatem\  Wie  eben 
bemerkt,  fiel  jenes  GesprUcb  in  das  J.  828/75  (ygl.  die  fol- 
gende  Stelle);  Demostbenes  lebte  bekanntlicb  zwiscben  ol.  98,4 
Oder  99,12)  and  ol.  115,13)  =,  370/384—432/322.  Die  Zabl 
'300'  ist  also  zu  unricbtig,  als  dass  wir  sie  (selbst  als  rnnde) 
ertragen  kOnnten;  sie  mnss  darcb  das  von  Lipsius  vorge- 
seblagene  "^quadringentos"  ersetzt  werden. 

In  den  bisber  angefUbrten  Beispielen  verrieten  sieb  die 
Taciteiscben  Ziffern  beim  ersten  Blick  als  abgernndet;  nur  ein 
Mai  (A.  34  S.  229)  macbte  nns  die  GrQsse  der  Abrundang 
misstrauiscb ,  docb  wagten  wir  es  nicbt  die  Zi£fer  zn  Undem, 
da  sie  bisber  nocb  von  Niemand  verdUcbtigt  war.  Es  giebt 
indessen  nocb*  ein  paar  Stellen,  tlber  deren  Anffassung  yer- 
scbiedene  Ansicbten  berrscben.  Dabin  gebdrt  besonders  cine, 
scbon  drei  Mai  bei  anderer  Gelegenbeit  (S.  172.  186.  219) 
berangezogene  Stelle,  die  wir  bier  im  Znsammenbang  wieder- 
bolen  mttssen: 

D.17.  'Statue  sex^)  et  qainqnaginta  annos,  quibus  mox  diaas 
Augustus  rem  publicam  rexit;  adice  Tiberii  tres  et  uiginti,  et 
prope  quadriennium  6ai  ac  bis  quaternos  denos  Claudii  et 
Neronis  annos,  atque  ilium  Galbae  et  Otbonis  et  Vitellii  Ion- 
gum  et  unum  annum,  ac  sextam  lam  felicis  buius  principatus 
stationem,  qua  Vespasianus  rem  publicam  fouet:  centum  et 
uiginti^)  anni  ab  interitu  Ciceronis  in  bunc  diem  colliguntur, 
unius  bominis  aetas'.    Uns  interessirt  bier  allein  die  Scbluss- 


1 )  Vgl.  Teuffel  R.  L.  §  334, 2  S.  771  d.  3.  Aufl. ;  oben  Dial.  17  auf  dieser  S. 
—  2)  Vgl.  die  Erklarer  zu  Demosth.  Midian.  §  154.  —  3)  Vgl.  Plut.  De- 
mosth.  29.  —  4)  *Sex*  Lipsius;  'nouem*  Hdss.  —  5)  'Decern'  cod.  A.  B; 
'uiginti'  cod.  Fames,  (nach  Urlichs). 


\ 


Der  Gebrauch  der  Zahlw6rter  in  Zeitbestimmungen  bei  Tacitus.    231 

zahl.  Die  Addition  der  einzelnen  Ziffern  ergiebt  n9,inlich  nnr 
117  yolle  Jahre,  was  genan  der  arithmetiseh  zu  ermitteln- 
den  Differenz  der  termini  (s.  oben  S.  172  a.  186)  entspricht: 
828/75—711/43  =  117.  Dann  ware  '120'  eine  runde  Zahl. 
Nan  fragt  es  sich,  ob  wir  annehmen  k^nnen,  dass  Tacitus, 
nachdem  er  die  einzelnen  Posten  genannt,  das  Resultat  so 
ungenau  wiedergegeben  habe,  was  kaum  wahrscheinlich  ist; 
aber  das  Factum,  dass  hier  eine  "^runde'  Zahl  vorliege,  l^sst 
sich  nicht  leugnen,  so  lange  wir  keinen  der  einzelnen  Posten 
S,ndern.  Im  AUgemeinen  ist  das  auch  bisher  stillschweigend 
angenommen  worden^);  aber  es  hat  auch  nicht  an  solchen 
gefehlt,  die  eine  genau  entsprechende  Summe  herauszufinden 
suchten  nnd  zwar  durch  Anderung  yon  "^sextam  stationem\ 
So  hat  Sauppe^),  anknllpfend  an  das  am  Eingang  der  Stelle 
flberlieferte  'nouem'  yorgeschlagen :  'nouem  tam  felicis  huius 
principatus  stationes',  wobei  Vespasian's  neuntes  Gonsulat  im 
J.  832/79  3)  in  Betracht  kame.  Dann  betr^t  zwar  die  Diffe- 
renz der  Ealenderjahre  121  Jahre,  deren  letztes  noch  nicht 
abgelaufen  ist,  so  dass  Tacitus'  Ziffer  dennoch  ebenso  ent- 
sprechend  sein  kOnnte,  wie  die  VI,  8  (S.  187)  gebrauch te.  Ganz 
anders  stellt  sich  indessen  Sauppe's  Anderung,  wenn  wir  statt 
des  bisher  yorausgesetzten  letzten  Postens  "^5",  jetzt  9  addiren; 
dann  betr^  auch  die  Summe  121  und  wir  w*dren  auf  dem- 
selben  Standpunkte  wie  frtther,  das  heisst,  wir  mttssten  cen- 
tum et  uiginti  als  abgerundet  auffassen.  Das  AUeinsprechende, 
'8\  kOnnen  wir  nicht  addiren,  weil  doch  'nouem'  dastUnde. 
Urlichs  ^)  hat  deshalb  auch  Sauppe's  Anderung  yerworfen,  ohne 
selbst  etwas  Besseres  zu  bieten,  denn  er  woUte  mit  Michaelis  ^) 
'septimam  . . .  stationem'  schreiben,  indem  er  an  Vespasian's 
7.  Gonsulat  im  J.  829/76  ^)  dachte,  z^hlte  aber  fttr  Vespasian's 
Regierungszeit  8  Jahre:  Vom  1.  Juli  822/69  bis  ungefShr  zum 

1)  Ausgesprochen  z.  B.  von  Classen  in  der  Eos  I  S.  4,  der  fSilschlich 
die  termini  mitz&hit  und  dann  119  Jahre  herausbringt  —  2)  Im  Philol. 
XIX  S.256.  —  3)  Vgl.  Aschbach  1.  c.  S.  289;  C.I.L.  111,2,5201.  —  4)  Im 
Festgross  der  WQrzburger  philol.  Gesellsch.  etc.  1868.  S.  2.  —  5)  In  der 
ed.  dial.:  *VII,  tarn'.  —  6)  Vgl.  Aachbach  1.  c.  S.  288;  C.  I.  L.  HI,  2.  dipl. X. 


232  Franz  Violet 

1.  Aagust  829/76.  Wir  mttssen  nns  alsdann  ebenso  fragen: 
Warum  zahlte  Tacitus  8,  nannte  aber  die  ^septima  statio'P 
Vespasian's  8.  RegieruDgsjahr  aber  konnte  frUhestens  vom 
1.  Januar  830/77  an  gezS,hlt  werden^i  ^^^  nur  dieses  8.  Be- 
giernngsjahr  w^re  Urlichs'  Rechnong  entsprechend.  Ausserdem 
bleibt  die  Differenz  der  Ealenderjahre,  so  lange  man  das 
J.  829/76  als  terminus  ad  quem  fasst,  ebenso  ungenan  wie  friiber: 
829/76—711/43  =  118.  —  Wollen  wir  nunmehr  zu  einem  ab- 
scbliessenden  Urteile  tlber  diese  Stelle  gelangen,  so  k5nnen 
wir  nur  sagen :  Wenn  die  Uberlieferung  ricbtig  ist,  muss  "^cen- 
tum et  uiginti^  eine  runde  Zabl  sein,  well  die  Summe  der 
Einzelposten  ricbtig  addirt  nur  117  oder  hc^cbstens  118  ergiebt. 
Zn  einer  genauen  Zablangabe  wird  'centum  et  uiginti'  nur, 
wenn  es  gelingt  die  Worte  'sextam  stationem^  so  zu  verbessem, 
dass  sie  auf  das  J.  831/78  hinweisen,  was  bisber  noch  nicbt 
erreicbt  ist.  Scbliesslicb  ist  bier  zu  wiederbolen,  was  wir  be- 
reits  S.  187  anfllbrten,  dass  die  Distributivzablen  'bis  qua- 
temos  denos  Glaudii  et  Neronis  annos'  entscbieden  abgerun- 
dete  sind,  wie  aus  den  dort  mitgeteilten  Daten  hervorgeht. 

D.24.         Dieselben  'centum  et  uiginti*  Jabre  von  Cicero's  Tode 
bis  zur  Zeit  des  Dialogus  werden  noch  ein  Mai  erw&bnt,  im 
24.  Capitel,  wo  wir  also  der  Mtibe  der  weiteren  Nacbrecbnung 
'  flberboben  sind. 

Endlicb  mUssen  wir  noch  eine  Stelle  anfUgen,  in  der  wir 
die  Taciteische  Ziffer  ebenso  wie  A.  34  (S.  229)  nur  ungern 
ftlr  richtig  Uberliefert  halten,  da  die  in  diesem  Falle  vorauszu- 
setzende  runde  Zablangabe  unserer  Erwartung  nicht  entspricht. 

VI,  27.  Unter  dem  J.  786/33  wird  namlich  folgender  Vorgang  bericbtet: 
'Exim  Flacco  Pomponio,  Syriae  pro  praetore,  defuncto  reci- 
tantur  Caesaris  litterae,  quis  incusabat  egregium  quemque  et 
regendis  exercitibus  idoneum  abnuere  id  munus  seque  ea  ne- 
cessitudine  ad  preces  cogi,  per  quas  consularium  aliqui  ca- 
pessere  prouincias  adigerentur,  oblitus  Arruntium,  ne  in  Hispa- 
niam  pergeret,  decimum  iam  annum  attineri'.^)   L.  Arruntius 


1)  Vgl.  zu  IV,  1  S.  152.  —  2)  Vgl.  Borghesi  oeuvres  V  S.  313. 


\ 


Der  Gebrauch  der  Zahlwdrter  in  Zeitbestimmungen  bei  Tacitus.    233 

verwaltete  nach  Piso's  Tode,  vom  J.  778/25  ab,  wie  Nipper- 
deyO  vermutete,  Hispania  citerior;  von  dieser  Zeit  an  war  er 
BtSlndig  in  Rom,  da  Tiberius  sein  Fortgehen  yerhinderte/^) 
Das  J.  786/33  kann  aber  nnm()glich  das  zehnte  seit  778/25 
sein,  sondern  hOchstens  das  nennte,  wenn  man  die  Ordinalzahl 
bertlcksichtigt.  Es  bleibt  deshalb  nnr  gestattet,  in  'decimum^ 
eine  abgernndete  Ziffer  zu  sehen,  was  wegen  der  Kleinheit 
der  Summe  bedenklich  erscheint.  Vielleicht  ist  eher  "^octaunm' 
Oder  'nonum^  zu  schreiben;  welches  von  beiden  das  richtige 
ist,  iS^st  sich  nicht  mehr  entscheiden. 

Ziehen  wir  aus  den  s^mmtlichen  16  Stellen,  in  denen  wir 
eine  abgernndete  Zahl  bei  Tacitus  fanden,  das  Resultat,  so 
bemerken  wir  von  vomherein,  dass  Tacitus  nur  solche  Ziflfem, 
die  sich  auch  Russerlich  als  ^rund^  kennzeichnen ,  in  dieser 
Weise  verwendet,  d.  h.  immer  Zahlen  ohne  Einer.  Die  ein- 
zige  Ausnahme  D.  17  bei  'bis  quaternos  denos'  zeigt  nicht  eine 
Abrundung  der  Summe  der  Kalenderabschnitte,  sondern  hier 
werden  nur  die  angebrochenen  Jahre  ftir  vol!  gerechnet  (vgl. 
S.  187.  232).  Unter  den  einzelnen  Ziflfem  ist  die  kleinste  ab- 
gernndete 10:  VI,  27  (statt  8  oder  9);  dann  folgen  gleich  50 
(XIU,  55  statt  49,  und  vielleicht  richtig  auch  A.  34  statt  41 
in  rhetorisch  gefdrbter  Partie)  und  70  (IV,  35  statt  66).  Sehr 
h&ufig  sind  die  einfachen  Hunderte:  100  (III,  55  statt  98);  200 
(XIV,  21  statt  204  oder  205);  400  (D.  16^  statt  c.  398);  800 
(H,  IV,  74  statt  823);  1200  (IV,  55  statt  c.  1160);  1300  (D.  16^ 
statt  1268);  femer  zusammengesetzte  Zahlen:  120  (D.  17  u.  24 
flir  117);  250  (VI,  28  fllr  234);  820  (H.  I,  1  flir  822);  830 
(XIII,  58  fllr  829).  —  Die  runde  Zahl  ist  beliebig,  bald  gi-Osser 
bald  kleiner  als  die  genaue,  so  dass  keine  Norm  der  Abrun- 
dung sich  aufstellen  lllsst;  doch  ist  so  viel  sicher,  dass  bei 
der  Abrundung  die  entsprechend  kleinere  Ziflfer  nur  gewahlt 
wurde,  ialls  die  abzurundende  weniger  als  fllnf  Einer  hatte; 

I)  Z.  u.  St.  mit  Hinweis  auf  1, 13  u.  IV,  45.  —  2)  Das  best^tigt  auch 
Sueton  Tib.  63 ;  ausserdem  wissen  wir  von  seinem  Consulat  im  J.  759/6 : 
C.I.  L.  n,  3695;  I.  No.  752.753;  Mon.  Ancyr.  111,36;  vgl.  d.  additam.  ad 
fast.  Capitol,  (in  der  ephemer.  epigr.IU,  11. 14). 


234    FraDz  Violet  Der  Gebraach  der  Zahlw6rter  in  ZeitbeBtimmongra. 

das  einzige  dagegen  sprechende  Beispiel,  A.  34,  yerrUt,  wenn 
68  richtig  isty  den  Grand  der  Abweichung  selbst.  Dem  Zahl- 
aosdrucke  nach  yerteilen  sich  die  obigen  16  Beispiele  derart, 
dass  die  Ordinalzahl  nar  2  Mai  yorliegt:  IV,  35  und  VI,  27; 
Bonst  steht  regelmlUisig  die  Gardinalzahl  and  zwar  allein  im 
NominativaSy  Oenetiyas,  Datiyas  oder  Aceasatiyas  7  Mai: 
VI,  28;  XIII,  55;  H.  IV,  74;  D.  162;  D.  17;  D.  24;  A.  34;  im 
Ablatiyas  2  Mai:  XIV,  21  and  D.  16i;  in  Verbindung  mit  per 
3  Mai:  IH  55;  IV,  55;  H.  IV,  58;  in  Verbindang  mit  ante  oder 
post  2  Mai:  Xni,  58;  H.I,  1. 

Im  Allgemeiaen  sind  die  randen  Zahlen  bei  Tacitos  nicht 
beliebt  gewesen,  wie  wir  das  bei  seiner  Akribie  sehr  begreif- 
lich  finden.  Sie  finden  sich  yorwiegend  im  Dialogas  allein, 
sonst  nar  bei  solchen  Angaben,  in  denen  jeder  Leser  sich 
selbst  die  genaae  Ziffer  sabstitairen  konnte,  oder  wo  die  Da- 
tirang  so  weit  in  mythische  Zeiten  zarttckgreift,  dass  die  MOg- 
lichkeit  der  Nachrechnang  aafhOrt. 


i 


Yerzeichnis  der  behandelten  Stellen. 


8eit« 

Seit« 

Sdit« 

1,9 209 

VI,  50      ....     152 

H.I,48>      ...     193 

1,53   .     . 

.     198 

VI,  51      .     . 

194 

H.  I,  48» 

»        1 

.    .    218 

1,62   . 

.     180 

XI,9  .     .     . 

.     179 

H.1,49   .     . 

.     199 

11,5    . 

.     152 

Xr,  11     .    . 

176 

H.  11, 49 

.    .     154 

n,42. 

,     .     156 

XI,  22     .    . 

.     182 

H.  II,  74 

i 

.    .     185 

n,63. 

.     .     205 

XII,  23    .    . 

.     195 

H.  n, 95       . 

.     161 

11, 86  . 

.     .     206 

XII,  25    .     . 

.    221 

H.  Ill,  34     . 

.     156 

II,  88  . 

.     .     190 

XII,  27    . 

.     181 

H.  Ill,  72     . 

.     189 

Ill,  16 

.    .     191 

XII,  29    .     . 

207 

H.  HI,  75     . 

.     196 

m,28     . 

.    200 

xn,36  . 

.     177 

H.  Ill,  86     . 

.     173 

111,31 

.     .    220 

XTI,58    . 

.     181 

H.  IV,  58     , 

» 

.    .     229 

ni,  55     . 

.     225 

XlII,  6»  .     . 

.     159 

U.  IV,  67     . 

.     208 

in,  56     . 

.    .    200 

XIII,  6'  .     , 

184 

H.  IV,  74     . 

i 

.     229 

111,58     . 

.     .    214 

XIII,  15  .     , 

.     158 

H.V,3— 4  . 

.     152 

ni,76     , 

.     175 

XIII,  30  .    . 

.     192 

A.3    .    .     . 

.     .    202 

ly,  1 .  , 

.     152 

XIII,  32  .    , 

.    208 

A.9    .    . 

.    222 

IV,  8  .    . 

.    212 

XUI,  42  .     . 

.    217 

A.  14.    . 

.    222 

IV,  18 

.     .    201 

XUI,  53  .     . 

213 

A.  33  .     . 

.     162 

IV,  29     . 

.     212 

XIII,  55  . 

.     227 

A.  34. 

1 

.    .     229 

IV,  35 

.    .     225 

XIU,  58  .     . 

227 

A.  44.    . 

.     165 

IV,  55 

.    225 

XIV,  20  .     . 

.     217 

A.  45. 

1 

.    .    223 

IV.  57 

.     .    213 

XIV,  21  .     . 

228 

D.  16* 

1 

.     .    229 

IV,  58 

.     .    202 

XIV,  53  .     . 

153 

D.16« 

.     .     230 

IV,  71      , 

.     198 

XIV,  64  .    . 

170 

D.17»     . 

i 

.     ,     172 

VI,8  .    , 

.     187 

XVI,  2    .     . 

.     217 

D. 17*     , 

.     186 

VI,  10     , 

.     171 

XVI,  22  .    . 

.     222 

D. 17»     , 

.     .     219 

VI,  11     . 

.    202 

XVI,  30  .    . 

.     171 

D. 17*     . 

.     .     230 

VI,  23 

.    .    216 

H.  1, 1     .    . 

.    228 

D.24. 

1 

.  ..     232 

VI,  25     . 

,     .     217 

H  1, 5     . 

.     195 

D.34. 

.     .    166 

VI,  27     . 

.    232 

H.I,  19  . 

.     218 

G.  11  . 

t 

.    .     152 

VI,  28     . 

.    .     226 

H.I, 29   . 

.     154 

G.37»     , 

.     .     155 

VI,  38 

,     .     220 

H.I, 37   . 

.     185 

G.37> 

ft 

.    .     186 

VI,  39 

.    206 

H.I,48» 

.     172 

INHALT. 

Seit« 

Einleitung:  Jede  Ziffer,  welche  sich  zur  BestimmuDg  eines  Zeit- 
abschnittes  bei  Tadtas  findet,  bedarf  der  Nachrech- 
nang ;  diese  ist  nur  mOglich,  wenn  die  Nachrechnungs- 
weise  des  Tacitus  selbst  feststeht.  Eindeutigkeit  des 
Zahlaasdrucks  ist  ohue  Beweise  nicht  vorauszusetzeiL 
Beispiel:   JNiese's  Untersuchung  fQr  Polybios.    Prin- 

zipien  der  Erkl&rang  der  Zahlausdrttcke 147 — 150 

I.  Die  Ordinalzahlen  in  ZeitbesHmmungen 

dienen  zur  Bezeichnung  eines  noch  nicht  abgelaufenen 
Zeitraumes,  der  von  Datum  zu  Datum  gerecbnet  wer- 
den  muss,  auch  dann,  wenn  die  termini  zwei  geson- 

derte  Facta  ohne  Causalnexus  sind 150—183 

IL  Die  Cardinalzahlen  in  ZeitbesHmmungen, 

a)  Die  Cardinalzahlen  allein 

lassen  den  Zeitraum  immer  als  voUendet  erscheinen; 
angebrochene  Kalenderabschnitte  fallen  je  nach  ihrer 
GrOsse  entweder  fort  oder  werden  als  voU  gerechnet    184—199 

b)  Die  Cardinalzahlen  mit  per 

heben  die  Continuitat  eines  Vorganges  innerhalb  des 
genannten  Zeitraumes  hervor ;  dieser  gilt  fttr  die  Rech- 
nung  immer  als  toU,  und  die  Taciteische  Ziffer  ent- 
spricht  der  Dififerenz  der  Kalenderjahre 200 — 211 

c)  Die  Cardinalzahlen  mit  post,  bez.  ante 

entsprechen  stets  der  Differenz  der  Kalenderjahre,  zei- 
gen  also  den  'brachylogischen'  Gebrauch  (^  Kiese  bei 
Polybios?) 211—216 

in.  Die  Zahlcollectiva  in  ZeitbesHmmungen 

fassen  einen  abgeschlossenen  Zeitraum  unter  einem  Be- 
griff  zusammen  und  lassen  sich  daher  stets  durch  die 
.   entsprechende  Cardinalzahl,  aber  nur  bedingungsweise 
durch  die  entsprechende  Ordinalzahl  ersetzen    .    ,    .    216—224 

An  hang:   Die  'runden    Zahlen  in  ZeitbesHmmungen 

sind  bei  Tacitus  in  den  historischen  Schriften  njcht 
sehr  beliebt;  die  Abrundung  geschieht  vorwi^end  n|ich 
der  hoheren  Ziffer  zu 225—234 


QUAESTIONES 


SCHOLIORUM  AESCHINEORUM  FONTIBUS 


CUM  EPIMETRO : 


'de  Aelii  DioDjsii  et  Paosaniae  atticistarnm  formulis 
ol  Ttalaioly  naqa  roig  naXaiolg,  zorra  tovq  Ttakaiovg 


/     3 


SCfilPSIT 


THEODORUS  FREYER 


Jl  ostquam  pauca  ante  lustra  duo  uiri  doctissimi  operam 
posuerunt  in  coUigendis  Aelii  Dionysii  et  Pausaniae  atticista- 
rum  ^)  fragmentifif,  quae  sunt  in  Eustathii  commentariis  ad 
Homeri  Iliadem  et  Odysseam  conscriptis,  alter  Eduardus  Meier 
in  opusc.  academ.  II  p.  62  sqq.,  alter  Gualtharius  Rindfleischius 
in  diss,  philol.  Regiment.  Pr.  a.  1 866,  quanta  studia  ad  ueteres 
scriptores  explicandos,  ad  ueterum  Atheniensium  mores  et  in- 
stituta  resque  eorum  et  publieas  et  priuatas  illustranda  dobile 
illud  par  lexieographorum  contulisset,  in  dies  magis  intellexi- 
mus,  sed  eo  magis  dolendum  fuit,  quod  tarn  exigua  pars  ex 
tantis  doctrinae  copiis  esset  seruata,  quae  quanti  essent  facien- 
dae,  satis  elueebat  e  Photii  de  utroque  lexieographo  testimonio 
in  bibliotheca  codd.  152.  153. 

Ubi  autem  uiri  docti  atticistarum  fragmenta,  quae  seruauit 
Eustathius,  cum  Photii  lexieo  eontulerunt,  facillime  plurimas 
glossas  Photianas  simillimas  esse  lis,  quas  Eustathius  exhiberet, 
cognouerunt,  ut  inde  etiam  alia  multa  Photiana,  quibus  similia 
non  reperiuntur  apud  Eustathium,  illis  auctoribus  esse  adscri- 
benda  eonicere  possimus.  Sed  aegre  ferimus,  quod  dimidium 
tantum  lexici  Photiani  seruatum  est;  quare  ad  redintegrandam 
atticistarum  doctrinam  aliis  opus  est  auxiliis.  Imprimis  con- 
fugiendum  est  ad  Suidam  et  Bekkeri  anecdota,  in  quibus  non 
pauciora  fere  quam  in  Photii  lexieo  atticistarum  fragmenta 
latere  constat.  Si  autem  singularum  glossarum  frusta  parti- 
culasque  undique  congestas  comparaueris,  alium  alia  aut  de- 
scripsisse  aut  omisisse  apparebit,  quemadmodum  in  excerpen- 
dis  auctoribus  saepissime  fieri  solet;  cf.  Eustath.  p.  1369,  42: 

1)  De  qaibus  cf.  Naber,  Prolegg.  ad  Phot.  p.  24  sqq.  et  Schwartz,  Pro- 
legg.  ad  Ael.  Dionys.  fragg.  Utr.  1877. 


240  Theodorus  Freyer 

TcaQci  dh  fillip  JLOvvaLii)  q)iQ€Tai  xal  tavra '  dajtideg,  anQii- 
fxaxa  arva,  0€Q€KQaTrjg'  ^6  xogbg  d^  avrolg  slx^  dccTtidag  ^v- 
TcaQag  xal  OTQioinaTodiainara  (Mein.  fr.  com.  II,  290).  Xiyovac 
6h  xai  iv  n^  rav  rditidag  xai  daTtrjrag  di,  g)rjaiv,  eleyov  ol 
nakaiol  za  ifi^olaia,  ol  dh  vecireQOL  tdftTjrag  ly  dval  rav  xtA. 
Paacissima  tantum  habet  Photius:  Tajiriteg,  iTtifiokaia  rj  avQci- 
Hara '  ovrcog  ^Qiarocpdvrjg  (Plut.  527.  542),  Alter  igitur  alte- ' 
rum  praebet  locum,  Eustathius  Pherecrateum,  Aristophaneum 
Photius;  cf.  praeterea  Eustath.  p.  1387, 17:  AXhog  dl  Jiovi^ 
Giog  cprjai  xai  otl  jidyaQov  ovxl  fiiyagov  eig  o  rd  /ivarixd 
hgd  TcaTaTl&evTai.  Eadem  Photius:  /idyagov,  ov  fiiyaQov,  elg 
0  rd  fiiGTixd  legd  TiccTaTld-evrai.  ovro)  Mivavdqog  (Mein.  fr. 
com.  IV,  3 1 0).  Restituenda  igitur  sunt  e  Photio  Dionysii  uerba 
ovT{x)Mivav6qog.  Redde  praeterea  Aelio  Dionysio  apud  Eustath. 
p.  1235,  60:  ovriog  Ev/toXig  ex  Photio  u.  Ul^rj&Qa  et  eidem 
apud  Eustath.  p.  204,  28:  ovrwg  ^liQxi7t7iog  ex  Photio  u.  atX- 
lovv.  Cuius  generis  sunt  plurima  exempla,  quo  fit,  ut  in  una- 
quaque  glossa  quidquid  exstat  apud  lexicographos  —  exceptis 
Polluce  et  Harpocratione  de  quibus  uide  p.  257  sqq.  —  dili- 
genter  conferendum  esse  appareat,  quo  atticistarum  reliquiae 
quam  possunt  integerrimae  in  lucem  protrahantur.  Qua  qui- 
dem  ratione  usus  est  Schwartzius,  sed  male  rem  gessit  cum, 
quidquid  apud  lexicographos  Eustathio  auxilium  non  suppe- 
ditante  conuenit,  Aelio  Dionysio  soli,  nihil  Pausaniae  redderet; 
in  eo  quoque  uituperandus  est  ille  uir  doctissimus,  quod  lexico- 
graphos solos  ad  atticistam  restituendum  adhibuit.  Etenim 
quod  facile  suspicamur  atticistarum  reliquias  ex  commentariis 
quoque  ueterum  ad  scriptores  atticos  conscriptis  erui  posse, 
id  confirmatur  eiusmodi  scholiis,  qualia  exstant  ad  Thuc.  VI, 
27,  4:  lariov  oxi  Ilavaavlag  €v  rfj  dia/c€7tovrjinh^i]  avT(^  rcSv 
uiTTixwv  ovoindtiDv  ovvayojyij  rovg  rqax^Xovg  xai  xd  aldola 
rovg  ^EQfiidg  7t€Qixo7trjval  (prjat  xal  rovg  rovro  dgdaavrag  ^Eq- 
fiioxoTtldag  xaXela&aVy  uel  ad  Plat.  p.  406  Bekk.,  dhrriQuodrjg 
TtQog  filav  Ttoioviiihr]  rj  d^aqravof-iivi]  Ik  tov  ahrrjQiOL  ovo- 
juarog  TCaQrjyfiivr],  xard  Aiovvaiov  ydq  tov  MhnaQvaaaia, 
h/iiov  yevofiivov  ^drvrjaiv   ol  7tivr]Teg  TtQoq)€Q6f^€va   aXevqa 


k 


Qaaestiones  de  scholiorum  Aeschineorum  fontibus.  241 

diTjQTta^ov,  iXix^rjOav  ovv  ol  rovg  alovvrag  imrrjQovvteg  aki- 
TTjQiOL.  diir€iv€  dh  ro  ovo/ia,  ware  y.al  Itv)  Ttdvnov  rtov  fuera 
pias  Ti  noiovvTVJv  rj  afnaQravovrmv  Xiyea&ai.  Atqne  scho- 
liastas  istos  in  explicandis  anctoribus  usos  esse  attieistarum 
lexicis  rhetoricis  eo  quoque  demonstratur ,  quod  saepissime 
attieistarum  fragmenta  cum  scholiastarum  explicationibus  con- 
neniunt.  Unde  conicere  lieet,  eas  quoque  scholiastarum  glossas 
ex  attieistarum  lexicis  fluxisse,  quibuscum  conueniaut  testi- 
mouia  eorum  lexicograpborum,  quos  ex  atticistis  sua  bausisse 
constat.  Itaque  scboliis  cum  lexieograpborum  glossis  collatis, 
quod  ad  hoc  tempus  parum  factum  esse  constat,  multo  maio- 
rem  fragmentorum  numerum  in  lucem  posse  protrahi  et  co- 
piam  singularum  glossarum  particulis  bine  illinc  collectis  ad- 
modum  posse  augeri  apparet. 

Quo  in  genere  baud  dubie  plurimi  facienda  sunt  scbolia  in 
Aristopbanem,  Tbucydidem,  Platonem,  Demostbenem,  Aescbi- 
nem.  Primus  banc  uiam,  quantum  scio,  ingressus  est  F.  6os- 
lingsius,  qui  in  dissertatione,  quam  inscripsit  ^obseruationes  ad 
scbolia  in  Tbucydidem^  et  Lugd.  Bat.  a.  1874  edidit,  satis  mul- 
tas  attieistarum  glossas  in  scbolia  Tbucydidea  fluxisse  exposuit. 
Sed  cum  Goslingsius  quaenam  ratio  intercederet  inter  lexico- 
grapbos  —  imprimis  Didymum,  Pampbilum,  Diogenianum, 
Aelium  Dionysium,  Pausaniam,  Harpocrationem,  Pollucem  — 
et  scholiastam  Tbucydidis  non  satis  baberet  perspectum,  melius 
eandem  rem  gessit  nuper  Emestus  Scbwabe  in  'quaestionibus 
de  scboliorum  Tbucydideorum  fontibus'  Lips.  a.  1881  *)  et  cer- 
tas  quasdam  leges  proposuit,  qua  ratione  attieistarum  reliquiae 
locupletandae  essent  e  lexicograpbis ,  quorum  opera  ad  nos 
peruenerunt,  e  Pbotio  potissimum,  Suida,  Eustatbio,  Hesycbio, 
Bekkeri  anecdotiS;  scboliastis.  Via  igitur  a  Scbwabio  satis 
monstrata  quae  eius  libello  nondum  cognito  mibi  uidebantur 
praefanda  de  lexicorum  et  scboliorum  conexu  nunc  omittenda 
puto;  singula  quaedam,  quae  uidentur  commemoranda ,  suo 
loco  proferam. 


1)  Leipziger  Studien  lY  p.  67  sqq. 

L«iprigeT  Stadiem.  Y.  \Q 


242  Theodorus  Freyer 

Aeschineis  enim  Bcholiis  cum  nemo  adhac  hanc  rationem 
adhibuerit;  ego  ut,  quid  atticisiarum  doctrinae  in  illis  lateret, 
inqoireremi  mihi  proposoi.  Plane  enim  omittenda  in  hoc  ge- 
nere  sunt,  quae  de  origine  scholiorum  Aeschineorum  disputauit 
F.  Schultzius  in  Jahrbb.  f.  class.  Philologie  uol.  93  p.  289  sqq., 
qui  de  principali  eorum  fonte,  L  e.  de  lexicis  atticisiarum  nihil 
omnino  cognitum  habuit.  Quamquam  duo  sunt  loci  in  hac 
scholiorum  farragine,  quibus  recta  uia  potuerit  monstrari|  alter 
ad  ly  89,  ubi  sunt  uerba  Vug  q)aaiv  ol  IdzTcuaxaC ^  quae  obiter 
commemorauit  uir  doctissimus  p.  302  1. 2,  alter  ad  11, 87,  scho- 
lion  illud  praeter  cetera  copiosum :  i^cl  Ilailaduoj  de  quo  quid 
iudicii  fecerit,  ipsius  demonstrant  uerba,  quae  integra  ascripsi 
p.  257  ann.  1.  Quare  baud  scio  an  nimia  iaude  Schultzium 
cumulauerit  Fridericus  Franke  in  Jahrbb.  f.  class.  Phil.  uol.  93 
p.  606,  cuius  haec  sunt  uerba:  ^  . . .  und  es  Uberhebt  uns  der 
vortreffliche  au&atz  des  letztem  (sc.  Schultz),  in  welchem  die 
scholien  nach  ihrem  ursprung  ....  erschOpfend  behandelt  wer- 
den,  aller  weiteren  bemerkungen  Uber  dieselben'. 

Neque  multis  moror  in  iis,  quae  Schultzius  exposuit  de 
auctoribus  in  schoUis  Aeschineis  diserte  appellatis ;  nominantur 
enim  ApoUonius  (I,  56),  Apsines  (UI,  105),  Aspasius  (I,  83), 
Dionysius  Chalcidensis  (III,  90),  Dionysius  Halicarnasseus,  ut 
uidetur,  antiquitatum  scriptor  (III,  180.  189),  Eumelus  Peri- 
pateticus  (1,39),  ol  7C€qI  MaQy:€Xklvov  (11,5).^)  De  quibus 
cum  nihil  omnino  certi  possit  erui,  hoc  loco  fusius  agendum 
non  est,  quia,  quoad  potuit,  hanc  quaestionis  partem  optime 
absoluit  Schultzius. 

De  codicibus  Aeschineis  scholiorumque  editionibus  idem 
egit  in  Aeschinis  editione  Lips.  a.  1865  p.  XXII  sqq.  et  p.  249 
— 252,  quibus  quod  addam,  nihil  habeo. 

Est  autem  Schultziana  scholiorum  Aeschineorum  editio 
omnium  longe  praestantissima,  qua  sola  licet  uti,  quoniam 
codicibus  diligenter  collatis  noua  multa  addidit.   Accedit  quod 


I)  De  Timaeo  Tauromenitano  (II,  10)  et  de  Callimacho  (1, 182)  cf.  infra 
cap.  Ill  §5. 


Qaaestioncs  de  scholiorum  Aeschineorum  fontibus.  243 

solus  ea  scholia  diligenter  a  reliqnis  seiunxit,  quae  los.  Sca- 
liger  Ednardi  Bernardi  editioni  Aldinae  adscripsisse  dicitur; 
quae  omnia  uel  ex  Harpocratione  uel  e  PoUuce  sunt  deriuata, 
cf.  schol.  II,  124  u.  Avdiav  ....  iog  (prjOiv  L^QTtOTcgaricov  et 
schol.  Ill,  122  cum  Harpocr.  u.  l/tidterkg  rjlirjaai. 

Pauca  tantum  et  ea  baud  ita  m'agni  pretii  sunt,  quae  Sa- 
cellion  e  codice  Patmiensi  primus  addidit  in  Bulletin  de  corre- 
spondance  Hell^nique  uol.  I  p.  154. 

Paucis  his  uerbis  praemissis  iam  singula  proferre  prope- 
rabo.  Ne  tamen  omnia  atticistis  uidear  redditurus  esse,  quae 
antiquitatem  redoleant,  eas  praemittam  glossas,  quae  nos  ad 
auctores  atticistis  superiores  ducunt  ita  quidem,  ut  proficiscar 
ab  ea  glossa,  quae  omnium  est  longe  uberrima  et  quam 
omnium  esse  uetustissimam  existimo. 


Caput  I. 

De  scholiis  quae  redeunt  ad  auctores  atticistis  anti- 

qiiiores. 

§  1.  ^ 

Schol.  11,31:  ^Evvia  66iov\  rjzvx^jaav  l4d'rivaloi  ivvaytig 
Ttegl  rag  xaloviaivag  Ivvia  odovg,  6g  Ian  ronog  trig  Qq^rig, 
fi  vvv  Y,aXov(.iivri  Xe^^ovr^aog.  qrvxriaav  dk  dia  rag  0v)Mdog 
ccQag,  rj  ^rjfiocpwvTog  Iqaad'elaa  nai  TCQoadoxcoaa  avrov  iftav- 
ij^ecv  anoreXiaovTa  rag  nqog  avTrjv  avvS^xag  xal  ivvaxig  inl 
Tov  TOTtov  IXd'Ovoay  wg  ovx  ^I'^^y  KorTjQaaaTO  rolg  ^dr^valoig 
rooavraxig  arvxijaai  rteqi  rov  roTtov.  ra  81  arvxruiara  iyi- 
vovto  tade'  rb  TtQcirov  fiiev  AvaiatQarov  xal  AvxovQyov  x«i 
KqotIvov  argccrevovTcov  he  Hlova  rrjv  enl  ^tqvihovi  duq)^^- 
QTjaav  vTtb  Qqtpiiov,  ellrjcporeg^Hiovay  kTil  aQxovrog  !d^rivr^ai 
(Daldiovog.  devrsQOv  ol  fuera  ^^edygov  kItjqovxol  i^tl  ^vai- 
TtQarovg'  tqItov  ol  /ler*  Ev'/.)Jovg  -koI  GovKvdldov'  riraQtov 
ol  /A€Tcc  Kkiwvog,  inl  agxovTog  !d)jKalov'  TtifAmov  ol  ivoi- 
7iovvT€g  ^H'Cova  Hd^rivaioi  l^Xadnfjaav.    exzov  ol  fuera  Sijilxov 

16* 


244  Theodorus  Freyer 

atQaTtjyovvTog  duq)d'dQYjaav.  e^do/iov,  ore  ngiaroiiiccxog  aft- 
ixvx^Vy  u4fiq)in:oXLZ(Ji)v  avTOvg  Tcagadovrajv  rolg  o^OQOig  Qq(jc- 
^Iv'  oydooy  hi7te/iq>&€lg  VTtb  Ti^iod-iov  ^hcliaaxog  artirvxev, 
avTov  TtaqadovTog  avrbv  &q(^^Iv,  ertl  Ti/AOXQarovg  ui^vtjaiv 
ccQxovTog '  €varov  Tijio&eog  iTtiGTQaxevaag  rjTTi^&r]  i/cl  KaXXi- 
fn'qdovg  aQXOVTog.  rag  dk  ^Evvia  odovg  Ziyvwv  *)  avvoixlaag 
^dTjvaZog  hcaleaev  !d^iq)L7toXLv,  ItzI  oQxovrog  ^^vrjaiv  Ev&v- 
fiivovg.  T1JV  81  OvXXida  ol  i^ihv  Ovlltjtda,  ol  8h  Klaaav  ovo- 
jLtd^ovGLy  xal  Tov  Ttariqa  avvijg  ol  fnhv  OlXavdqov,  ol  8h  Kla- 
GOV,  ol  81  Qfjlov,  ^rjf.to(piovTi  8k  hi  OvXXLSog  ^duqilTroXiv  xa} 
^TidfiavTa  vlov  g)aav  yeviad-ai  (Vat.  Laur.  Bgim.).  Eadem 
narratio  in  breuios  tamen  contracta  exstat  in  Bekkeri  anecd. 
p.  251:  ^Evvia  68ol'  17  ^i/ifflTtoXig'  i^Xrid^  8e  kvvia  680I  did 
to  riv  OvkXiSa,  t'^v  OvXiiog  dvyatiqa,  ivvdxig  narafiefirpiivai 
€ig  d'dlaaoav  €7naii€7CT0iiih*r]v,  furjTtcog  vavg  itQOGTtXel  ^Ttiy,T^. 
^xd/Aag  ydq  6  Grjai wg  vlog,  ^d^vaiog  tov,  ix,  TqoLag  htavicov 
elg  T^v  7raTQlSa,  riXd-ev  elg  0^«x»jv,  xai  ^eviad-etg  Ttaqd  OvXel, 
T(p  TTJg  x^Q^S  ^aaiXeiy  0vXXl8a  rrjv  avrov  eyrj^ie  Svyariqa, 
iqaod'Elaav  avrov.  d7to8r]f.ir^aag  8h  6  ^xd^iag  ^dn^va^e,  dg 
d-ciTTov  hnavi^covy  ovY,iTi  VTtiGTQexjjev.  Scholiasta  Phyllidem 
Demophontis  amore  incensam  fnisse  tradit,  Acamantis  anctor 
lexici  Segueriani.  Utrumque  esse  filinm  These!  palamfaeit 
alterum  scholion  ad  eondem  locum  spectans:  Grja^og  TtatSeg 
^r]f40(pd)v  Tial  !dY.dfiag  xtA.  Alter  igitur  altero  nomine  nsus 
est  in  hac  re  narranda.  Phyllidos  patri  quod  nomen  faerit,  iam 
apud  neteres  nalde  dnbinm  uidetur  fuisse.  Paucissima  tantnm 
habent  cet^ri  lexicographi ,  Hesychius  s.  u.  17  vvv  ^(jKpljtoXig^ 
Harpocration,  Soidas  s.  u.  roTtog  Iv  GQ(f7irj,  tccqI  ttjv  ^f4q)l- 
TtoXtv.  Totum  hoc  scholion  praeter  cetera  snmmam  redolet 
antiquitatem ,  et  hac  de  causa  atthidographornm  potissimnm 
esse  apparet.  Gum  autem  similia  atque  scholiasta  praebeat 
lexicon  Seguerianum  quintum,  cuius  permagna  pars  continet 
glossas,  quarum  auctores  esse  constat  Aelium  Dionysiom  et 

1)  Cf.  Schol.  Thuc.  11,  95  Zdyvtava]  ovxo^  ixriee  rriv  ^AfitplnoXiv  et 
ibid.  V,  12  Ta'u4yvc6veia  otxoSofi^ftara]  l^yrcapsia  ra  tov  *!/4yvQ>roS'  instSri 
o  "Ayvcuv  lt4d'ijvaio6  r^,  6  oixicrrfi  t^s  lt4fiy>i7t6Xe{OS, 


k 


Quaestiones  de  scholiorum  Aeschineorum  fontibas.  245 

Paasaniam  ^),  nam  ab  his  ^)  inter  ipsos  et  atthidographos  me- 
diis  intercedentibus  istam  quoqne  fabulam  acceperint  scho- 
liasta  et  auctor  lexici  Segueriani,  nemo  prorsus  poterit  diindi- 
eare.  Neque  iniuria  banc  narrationem  ad  tempora  atticistis 
antiquiora  referre  mihi  nideor  propter  Hygini  testimonium,  qui 
fab.  59  p.  60  ed.  M.  Schmidt,  haec  refert:  'Phyilis-Demophoon, 
Thesei  filius  in  Thraciam  ad  Phyllidem  in  hospitium  dicitur 
nenisse  et  ab  ea  esse  amatus.  Qui  cum  in  patriam  uellet  re- 
dire  fidem  ei  dedit  se  ad  cam  rediturum.  Qui  die  constituta 
cum  non  uenisset,  ilia  eo  die  dicitur  nouies  ad  littus  cucur- 
riflse,  quod  ex  eo  ivvia  6  do  I  graece  appellatur.  Phyllis  autem 
ob  desiderium  Demophoontis  spiritum  emisit.  Cui  parentes 
cum  sepulcrum  constituissent ,  arbores  ibi  sunt  natae,  quae 
certo  tempore  Pbyllidis  mortem  lugent,  quo  folia  arescunt  et 
diffluunt;  cuius  ex  nomine  folia  graece  cpvlXa  sunt  appellata\ 
Longum  est  hoc  loco  agere  de  fontibus,  quibus  sit  usus  Hygi- 
nuSy  uidetur  tamen  hoc  ainovj  quod  licet  appellare,  certe 
Alexandrinorum,  ne  dicam  tragicorum  poetarum  uestigiis  esse 
ingressum.3) 

Quam  supra  de  atthidograpbis  proposui  sententiam  maxime 
firmari  uidemus  testimonio  Harpocrationis  s.  u.  !d(xcpL7toXtg' 
ftoXig  avrrj  rfjg  QQ(piYjg,  nqoreqav  61  ^ ivvia  odoV  ixakelTo, 
dg  !4vdQ0Tliov  h  i^  ^r&ldog.  Constat  igitur  Androtionem 
de  nomine  Ivvia  odoL  scripsisse,  quare  nihil  obstat,  quominus 
ipsum  Androtionem  y  quem  Isocratis  discipulum  fuisse  scimus, 
nouem  illas  Atheniensium  calamitates  enumerasse  arbitremur. 
Quod  si  perspectum  haberemus,  eadem  plane  intercederet  ratio 
inter  Androtionem,  atticistas,  Bekkeri  lexicon  quintum,  scho- 

1)  F.  V.  Stoientin  in  Jabrbb.  fOr  class.  Philologie  uol.  1 19  (1879)  p.  122 
in  quinto  lex.  Bekk.  nee  Aelii  Dionysii  nee  Pausaniae  quidqoam  inesse 
contendit.  Cui  sententiae  non  prius  me  addixerim,  quam  pecoliari  quae- 
stione  diligentissime  rem  diludicauero. 

2)  Cf.  infra  schol.  II,  10  laQslai  ivvTtvtov,  quod  quidem  propter  ex- 
imiam  Photii  aliorumque  similitudinem  sine  nlla  controuersia  atticistis 
reddendum  est. 

3)  Cf.  Quid.  her.  II  (Seru.  ad  Yerg.  eel.  Y,  10  p.  126  uol.  n  ed.  Lion.)* 
Callimachi  frg.  505.  Rohde,  griech.  Roman  p.  37, 3. 129.  474. 


246  TheodoruB  Freyer 

liastam,  qaam  infra  p.  253  sqq.  repcries,  abi  glossam  iTtl  Tlal- 
ladiq)  ex  atthidographis  ad  atticistas,  Snidam,  lexicon  Segae- 
rianum^  scholiastam  translatam  esse  docebimus. 

§2. 

Secnndum  banc  de  uoeabnlo  kvviaodol  fabalam  inter 
reliquas  glossas  principatum  uidetur  tenere  scholion  quod  est 
ad  I,  126:  riT&rjg]  rird^fi  ij  rgoffog,  rrjO-q  ij  ^d^ifirjy  trj-S-lg  rj 
&eia  (Vat.  Laur.  gm.). 

Piara  babet  Pbotius:  ri^d^r]'  ^id^t^irj,  rj  7taTQog  rj  firjXQog 
firjrr^Q'  rr^d^lg'  ^ela'  ^tatQog  rj  fujTQog  adekffrj.  tirdri'  tqo- 
(pog '  qua  cum  glossa  ad  uerbum  consentit  scbolion  Plat.  p.  397 
Bekk.  rrjO^t^'  ^id^if^trj,  17  /razQog  rj  fir^TQog  fii]Tt]Q'  Nonnullis 
tantum  uerbis  mutatis  eadem  sunt  apud  Hesychium  rird^alj 
zQoq)ol'  Tirdnj,  Tj  TQOcpog'  trjd^ri,  17  riig  lAjjTQog  xal  TtoTQog 
firJT^r^Q,  'q  '/.at  indf^iftrj,  xal  rrid^ig,  rj  ztSv  yovicov  ddeXfpri.  Suidas 
nonnulla  bis  eisdem  uerbis  reddit.  Prima  eius  glossa  baec  est : 
TTjx^r],  ^td/iifir],  tj  TtaTQog  rj  futjTQog  ^/ryrij^'  ij  y.kr^Tiy.'q  r^S-a" 
Tr]&ig'  ij  ^£/of.  His  additur  locus  Aristopbaneus  Lys.  549. 
Hinc  denuo  tres  istas  uoces  explicat :  rrj&ag  ixdlovv  rag  ^dfi- 
flag,  y.ai  rr^O-ldag  rag  d-eiag,  rag  Ttarqag  r]  f.ii]rQ6g  ddekffdg, 
rrjO^ag  di  y.al  rag  zQocfovg.  Quibuscum  ad  uerbum  conspirat 
scholion  Aristopb.  Lys.  549. 1)  Sequitur  altera  glossa  consen- 
tiens  cum  Photio:  riid'Lg,  d-eia,  Ttargog  rj  f-irjTQdg  ddeXfpri^  in 
tertia  TirOrj'  TQocpog,  ftd/nfurj  male  cum  tqocfog  componitnr 
fidfiftr^.  Non  minus  conuenit  Bekk.  anecd.  193,  33  rijdT]  rear 
TQOQ  7]  /ittjTQog  firjTr^Q,  rjv  fidfif.ir^v  ymIovgcv  et  ibid.  309,  29.  30 
Tt]d'r],  TtaxQog  fn^TrjQ  rj  jtirjZQog  fnjTijQ,  rrj&lg'  Ttargog  rj^Lr^' 
TQog  ddehpri,  Pollucis  111,  17  testimonium  eodem  spectat:  ^ 
de  7carQdg  r  fitjTQog  fn]Ti]Q  —  rrj&r].    lam  adeamus  Eustath. 

p.  971,  25: ojg  q^tjol  rig  aTCoar^fieuoad^evog  ovoftata 

avyyeviyd,  og  )Jy€t  mal  ore  zi/jd-r]  /.ihv  rj  t^^  firjTQog  xori  rov 
7CaTQdg  fiijrqQ  et  pauUo  post:  6  &elog  Tvargog  rj  fir^TQog  ddel- 

1)  Et  in  Saida  et  in  schol.  Ar.  pro  rri&as  est  reponendam  nrd'tts^ 
xai  particula  est  delenda:  'rtT&as  Si  ras  TQOfovi\ 


Qaaestiones  de  scholionim  Aeschioeoram  fontibas.  247 

(pog,  0  xal  vivvog.  His  adde  Enstath.  p.  565,  30:  ovrio  xal 
rrj&ri  ^aQvrovwg  rj  rrjdTj  o^vrovcog,  ij  rov  Ttargog  ftrjrrjQ  nal 
ty  r^g  firjTQog  di,  r)  /nhroi  rr^&ig  alXo  rl  lartv  avaXoyovaa 
rf/7  ^elo),  tcbqI  ov  hX^ctypd^t  drjXovzat  (p.  971,  25  sqq.)  et 
p.  316,  10:  cog  drjXol  xorl  o  Iv  rro  Ttegl  avyyeviTiiov  ovo/ndrwv 
(xidi  Ttiog  dtaarelXag'  rij&rj  lariv  tj  rov  TtoTQog  fii^TrjQ,  wg  rj 
^BQOTtri  Tfji  ^OqiGTif)  xa/  17  rfig  f.ivjQog  dk  ftriTr]Q  cjg  rfj}  avrfi) 
^  ^Tqda  et  panlo  post :  rr]&}g  6e  avdXoyov  rt  r<>7  ^elct),  Ttarqog 
ycLQ  adelqffj  rj  firjTQog.  Quia  sit  6  Iv  Tfji  neg}  avyyevixcSv  ovo- 
fiariov  ipse  tradit  Eustathius  altero  loco  p.  648,  53 :  h  rolg 
i4Qi(TToq>dvovg  rov  yQafiftartxov  2vyyevtxolg.^)  Ad  hunc  Ari- 
stophanis  librnm  omnia,  quae  de  cognationis  et  afGnitatis  no- 
miBibns  habent  grammatici  snperstites,  nidentar  esse  referenda; 
antea  uidimns  de  Pbotio,  Suida,  Hesycfaio,  lexico  Segueriano, 
PoUnee,  scboliis  Aescbineis,  Platonieis,  Aristopbaneis,  qoibus 
iam  addamns  Etym.  Mag.  p,  756,  34:  u.  n^^r]  h  rov  rrj,  17 
Xiyovaa  ro)  (igicpei  la^i,  d-rjXaaov,  iv  61  rfj}  QrjroQixfri  evqov 
arjfialveiv  rriv  Xi^iv  ftdftfirjv,  ij  Ttarqog  r]  ftrjTQog  /iirjrriQy  et 
Ammoninm  p.  138  ed.  Valck.  rijxhj  fxh  iariv  /  fud/n^r],  iTti- 
Tr&ri  dk  rj  Trgofidf-iiLtr] ,  ri&rj  de  1;  &€la,  rirOrj  dh  rj  rgorpog^ 
quae  bene  conueniunt  cum  scbolio  Aeschineo,  nisi  quod  pro 
Ti^ij  cum  Nunnesio  ad  Pbryn.  p.  25  emendandum  est  rrj^lg. 
Sane  mimm  est  Aelium  Dionysium  aliter  indicare  de 
nonnnllis  nominibus  avyyevi^iolg ,  quod  de  rrdTj  uoce  testatur 
Eustathius  p.  971,  29:  rjv  (sc.  rrjd^rjv)  wg  drjXol  A'lXiog  Jio- 
rvaiog  oycvovoiv  ol  u4rrixo}  fidfi/trjv  y.aXelv,  wg  rcjv  ttoXXcov 
ovrcj  rrjv  firjriQa'^)  XeyotTiov.  Idem  apparet  ex  iis,  quae  dis- 
semit  Nauckius  I.e.  p.  136  de  uoce  ydXwg:  ^quam  obseruatio- 
nem  si  cognitam  habuisset  Aelins  Dionysius,  non  dubito  quin 
aliter  iudicasset,  quam  factum  esse  ab  eo  testatur  Eustathius 


1)  Aristophanis  Byzantii  Tte^l  trvyysvtxcjv  opofiaroov  libri  praeter  hunc 
locum  fit  mentio  apud  Photium  u.  oixeCavy  in  epist.  anonym!  auctoris  ad 
Alexium  Comnenum  saec.  XI  in  Crameri  anecd.  Oxon.  Ill  p.  193, 18 sqq.; 
cf.  Nanck.  Ar.  Byz.  p.  128  sqq. 

2)  Hue  spectat  Photiana  glossa :  ^//^i/v  r^  ^i/r/^a  xaXovat,  xal  fiafi- 
fUaVy  nal  tov  nariQa  najtnav  nal  Ttanniav, 


248  TheodoruB  Freyer 

p.  648,  27:  drjlol  de  ij  ^kv  yaXcog  t^v  rov  avd^dg  adeXqyfjv 
na-S-a  ycai  aXlaxov  de&qkcoTai,  OTioLa  earl  rij  ^EXivj]  ij  Kd- 
aavdqa,  'Kara  dh  ^XXiov  /ttoviatov  xal  tijv  tov  adeXcpov  yv- 
valTLa.  ftqbg  iXhliXaq  yaq  (prjci  ?JyovTai,  Itaque  cum  Aristo- 
phanes Byzantius  nomen  ydkwg  de  mariti  sorore  tantom  in- 
tellexerit,  contra  Aelius  idem  de  fratris  maliere  osarpatom 
contendit'. 

Praeter  hnnc  unum  locum  nihil  Alexandrinomm  doctrinae 
in  scholiis  Aeschineis  potui  inuestigare,  nisi  quod  Gallimachus 
laudatnr  in  scbol.  I,  182,  quod  quidem  scholion  est  atticista- 
rum.    Ad  quos  priusquam  ipsos  accedamus,  res  nobis  est: 

§3- 
de  scholio  I,  163  k7t(.o(ieXLav\  oiovel  to  exrov  /ligog  rfjg  xara- 
dUrjg,  0  edidov  /.ifj  aTtodel^ag  I  xcen^yoQog  Tteql  xqiovg  ivaywv, 
6  dh  nagavofAiov  marrjyoQUv  ^ifj  ctTtodeixvvg  rag  xiXiag  nqoa- 
u(p€il€v  (Vat.  Laur.  Fgm.).  iyccjfieXla  ovv  to  exrov  ^iQog  rov 
rt/,n^^aTog,  o  nqoawcpuXev  6  aXovg.  ivofiod'irriae  dh  rovro 
0  ^Aqylvog  hyyqixpag  rtji  vofio)  rd  f.iev  TtQvravela  elvai  rolg 
dixaaraig  7taQd  tov  ctXovTog,  o  Igtlv  kftidixaTOv  tov  rijuij- 
f^aTog,  TTjv  dk  livw^BXiav  rr/)  dr]f.ioal(t}  ftagd  tov  f.irj  eXovTog 
(Vat.  Laur.  gmq.).  !kXXwg'  i/cwfieXla  tov  Tciin]f.iaTog  v^g  dlxi^g 
ioTl  xaTa  dQOX^irjv  o^oXbg  rj  67tooovQvv.  tovto  k/cw^eXla  Xi- 
ycTai,  r/V  Tf/7  dinaOTrjQliif  didcoaiv  6  orpXciv  (Vat.  Laur.  gm.). 
Simillima  docent  lexicograpbi.  Harp.:  IrtiTlfuov  koTiv  17 
hcio^eXia  to  sxtov  ^ligog  tov  Ti/nijinaTog,  otccq  edidoaav  ol 
dicixovTeg  Tolg  (pevyovaiv,  si  ^ij  eXouv.  exaXelTo  dh  ovTcog  oti 
•aad-^  indoTrjv  dQcexjurjv  ofioXog  tjv,  otveq  exTOv  ioTiv  ev  e^  6^0- 
Xolg  Trig  ^Q^f^^VS  Xoyt^o^ivrjg.  Poll.  VIII,  39 :  iTtufieXla  6^  ^y 
TO  €KTOv  TOV  TifAijfiaTog ,  0  w(peiXev  6  alqed^elg,  wvofxaoTai 
dh  oTi  opoXog  rjv  to  ftcrov  Ttjg  dQax^tijg.  Pbotius  de  ea  re 
nihil  habet.  Suidas  duplicem  praebet  glossam,  priore  (=»  £tym. 
Mag.  p.  368,  48  gl.  1)  pluribus  exponit:  tvoXXwv  elg  x^l^^xra 
avxo(pavTovvTiov  Tovg  kTtiemelg  xal  drtgdy^iovag  tcSv  tvoXitwv, 
xal  fxdXiGTa  tovto  Ttgdweiv  dta^aXXofAinov  tiZv  Tteql  to  ifi- 
Ttoqiov  avf.i^aXX6vT0)v  Irtl  vavTixotg  Toxoig,  uid^vaiot  ^rj^lav 


Quaestiones  de  scholiorum  Aeschineoram  fontibus.  249 

era^av  xora  twv  iyytaXovvtwv  o^oXbv  ixtiveiv,  el  ^ij  xaO-*  dv 
evendlovv,  tovtovq  ekouv,  TavTtjv  ttjv  ^rjfilav  B7t(ji)^eklav  lovo- 
fiaaav.  Gl.  2:  to  enrov  ftigog  rov  Tifn/jfdaTog ,  o  InqaTTOvro 
ol  yQaipdf^evol  rcyag  xal  f.irj  elovreg  avrolg  rolg  yQaq)€laiv, 
kxakelro  di  ovrwg,  6%i  xa^'  ixdaTrjy  dQctx^Tjv  o^okog  rjv. 
iftcjfieXia  ovv  }j  ^i](iia.  —  Etym.  Mag.  p.  368,  48  gl.  2  et  Bekk. 
anecd.  p.  255  et  schol.  cod.  Patm.:  kTtnlfjiLov  %i  rovro  eari  rolg 
ditinovai  XQi^/^cczixrjy  rtva  diy.ijv,  av  //^  ekiooiv,  rjv  dh  tovto 
to  htrov  fiigog  tov  rifii^fiaTog,  ov  iTteyqcKpovTO  xal  idtxd- 
^ovTO,  ytal  lytaXeiTO  ovnog,  oti  htl  rjj  dqcxxfxff  ojioXog  rjv,  rr^g 
dQoxfifjg  Xoyi^o^iivr^g  o^oXuiv  %^.  ikdftfiaye  dh  6  (pevyujv  ajco 
%ov  dioi'/.oyrog,  ei  zt)y  dUr^v  ajcifpevyey.  Auctorem  bains  glossae 
Didymum  prodit  Hesychius  u.  i7tco(ieUa'  Tcagafiohov  riqg  di- 
xrjg'  eari  di  to  dxokovO-oy  tfii  Trjg  yMradUrjg  %mri^iaTt  orpkrj^ia, 
iig  Jldvfxogy  to  t'/roy  liiqog  tov  Ti^irjfiarog.  Eadem  atque 
Bekk.  anecd.  et  cod.  Patm.  praebet  scholion  Plat.  p.  457  B,  ubi 
haec  addantur:  f4i/,iyi]Tai  de  ravTijg  xal  z/r^fwoxhiyrjg  h  tiji 
xard  !d(p6fiovj  neqae  omittere  licet  scbol.  Dem.  p.  809,20. 
Dind.:  6  de  ^rj  ixeraXa^uiv  to  Tii^ucTOv  ^iqog  Twy  xpijqxjjv, 
Trjy  iitw^ekiav  Ttgoawcpklaxavev.    tjv  de  exTOv  tov  TifnijiAaTog. 

Qaamqaam  facile  poterat  fieri,  ut  et  Aescbinis  et  Platonis 
gcholiaBta  ex  ipso  Didymo  sua  sumeret,  tamen  illud  quoque 
probabiliter  statuitur,  glossam  illam  per  atticistas  e  Didymo 
ad  scholiastas  peruenisse,  qnia  Pansaniam,  ut  hoc  utar,  Di- 
dymi  doctrinam  secutam  esse  docet  Eustatbios  p.  1039,37: 
acpXaOTOV  6i  (paatv  ovxl  ^o  axgoarvhoV  8ia(piqovGi  ydq  ai 
ki^eig,  akkd  ycard  JLdv^oVy  iig  (prjai  Ilavaaviag^  to  htl  7cqv' 
fivrigf  et  noDnullis  uersibus  post:  Ttegl  ov  xai  airov  (pr^acv  6 
Jidv^og  OTL  xtA.  et  quia  Aelium  Dionysiom  imprimis  de  iudi- 
ciis  scripsisse  scimas.^ 

Ne  Didymo  quidem  praeterea  quidquam  possum  restitaere 
ex  Aescbineis  scholiis,  quare  iam  uenimus  ad  sammam  baias 
quaestionis ,  at  aideamas,  abi  asas  sit  Aescbinis  scboliasta 
lexicis  rbetoricis  Aelii  Dionysii  atqae  Paosaniae.    Unas  tan- 


1)  Photii  de  hae  re  testimoniam  in  biblioth.  cod.  152.  aide  cap.  Ill  f  6. 


250  Theodoras  Freyer 

turn  exstat  locns,  quemadmodnm  snpra  dixi,  in  scholiis  Aeschi- 
neis,  quo  tamqnam  dace  nsas  sani;  at  reliqnias  doctrinae  atti- 
cistaram  per  haec  qaoqne  scholia  dispersas  diligenter  inda- 
garem.  Est  antem  scbolion  I,  89:  h  tcoXbi  lxxAiyT(/>]  wg  vvv 
kiyo^ev  ro  eycyc^rov  dovvai,  orav  elg  ruiv  dixatofiivcDv  v7to- 
vofj  rov  dixaarfiv  TtaQadtytd^ecv  di*  exd'Qav  ccvrov  r]  q^iXlav  r^v 
avridUov  nal  evexev  rovrov  ixnakrjrai  eregov  dixaari^Qiov  xoi- 
vov  a/acforigoig'  TtaQctrrjgrjTiov  on  zfti  (iiv  ovopiart  xixqrivtat 
ol  TtaXatol  rrjg  kxxlrjrov,  ovxiri  fiivroi  xal  rfft  ^rjficcti,  vig 
q)aaiv  ol  l4rrixiatal  (Vat.  Laar.  Fgm,).  u4XXiog'  aXkoTQltjc, 
€ig  rjv  l^€xixlrjTO  6  xQidTjoofievog,  !klliog'  IxxliJT(t)  Ttaga  ro 
ix€i  xaXelad^ai  inl  xglaei,  olov  el  'Podiov  rig  Id&rivr^aiv  jitia- 
actro,  dra  Ixlrjd-rj  ^ddrivaCe  dixaaofievog  (Vat  Laar.  gmq.).  — 
Qaae  sunt  post  aocem  Hrr ixiaral^  saperioribas  sant  ailiora, 
qnare  de  priore  tantam  scholii  parte  ago.  Idmxiarag^  qai 
hoc  loco  laadantar,  intellegendos  esse  Aeliam  Dionysiam  et 
Paasaniam  quamqaam  ael  hoc  ano  argamento  efficitar,  qaod 
octo  praeter  hunc  locis  scholiastam  eorundem  lexicis  asam 
esse  satis  lacalenter  statim  ostendam,  tamen  non  omittendas 
esse  censeo  reliqaas  caasas,  qaibas  de  Aelio  Dionysio  et  Pan- 
sania  solis  cogitandum  esse  sit  manifestam.  Primam  hand 
exigai  est  momenti,  quod  commemorantar  a  scholiasta  ol  lArn- 
xiaral]  non  anam  respexit  auctorem,  sed  damtaxat  duos,  qui 
in  hac  re  enarranda  prorsus  conuenirent  quorumque  rationes 
essent  inter  se  coniunctae.  Inter  atticistas  autem,  quos  dicere 
solemus,  non  reperiuntur  alteri  duo,  qui  pariter  omnibus  fere 
in  rebus  inter  se  possint  comparari  atque  illi  tamquam  gemini, 
quos  in  hac  scholiastae  obseruatione  agnosco.  Neque  uero 
eos,  qui  ante  me  ad  banc  rem  accesserunt,  hoc  fugit.  Dicit 
Naber  in  Prolegomenis  ad  Phot.  p.  39:  ^liquido  definiri  non 
posse,  quomodo  sit  explicandum,  quod  saepe  Dionysius  et  Pau- 
sanias  si  non  eadem,  certe  similiima  tradidissent',  quibus  bene 
adiungitnr  Rindfleischii  de  hac  re  sententia  p.  22  I.e.:  'quam- 
quam  enim  illi  semper  ita  coniuncti  nominantnr,  ut  inde  colli- 
gere  aliquis  possit,  eos  in  operibus  suis  plane  eandem  ratio- 
nem  secutos  esse  etc.'  et  Photii  uerba  in  biblioth.  cod.  153: 


k 


Quaestiones  de  scholiomm  Aeschineorum  fontibas.  251 

el  di  rig  htelvaig  ralg  dvolv  ludoaeaiv  (sc.  Aelii  Dionysii)  Y.al 
trjv  UavOctvLov  eyxccraza^ag  ?v  aTtegydaairo  avvrayfia^  ^^arov 
8h  %([)  jiovXofiivq),  ovTog  av  eHrj  rb  xakkiarov  ycal  x^ijcr^/iwrof- 
rov  Tolg  avayivwaxovat  rag  uirrimag  ^L^iXovg  a/tovdaa^a  ela- 
Bvsy^afjLBvog.  Quod  si  quis  ne  nnnc  qnidem  Aelinm  Dionysinm 
et  Pansaniam  intellegendos  esse  sibi  persuaserit,  eorundem 
percurrat  fragmenta  apud  Eastatbium.  Cireiter  triginta  nnme- 
rani  locos,  quibus  Eastathius  in  una  glossa  ntrnmque  profert 
atticistam ;  ex  bis  iam  inspiee  apnd  Rindfleiscb.  frgg.  17,  185, 
321,337;  in  quibus  prorsus  eadem  uerba  ex  utriusque  lexico 
apponnntur;  simillimam  utriusque  obseruationem  deprebendi- 
mas  in  frgg.  19,  41,  105,  113,  144,  148,  160,  180,  223,  249  e.  a. 
Ut  bis  locis,  ita  s.  u.  €7ixkr]rog  noXig  uterque  atticista  eadem 
nsns  esse  uidetur  interpretatione,  quam  bodie  exstare  in  scbolio 
Aescbineo  I,  89  non  possum  non  pro  certo  babere.  At  non 
hac  una  de  causa  banc  sententiam  amplexus  sum.  Quid  est, 
de  quo  disserit  boc  loco  scboliasta?  Ad  ius  procul  dubio 
spectat  uox  e/.xlrjrog  Ttokig,  sed,  quidquid  attigerit  rag  dlxag 
xorl  rag  ioQrdg,  singulari  quadam  cura  tractauisse  in  lexico 
sno  Aelium  Dionysium,  infra  cap.  Ill  §  6  uidebis.  Deinde 
Aelius  Dionysins  et  Pausanias  quam  sint  amantes  formulae 
ol  TtaXaioij  quae  bic  legitur,  in  epimetro  pluribus  explanatur. 
Similes  denique  obseruationes  si  requiremus  apud  alterutrum 
atticistam,  quibus  alteram  uocem  improbat,  probat  alteram, 
quemadmodum  fieri  uidemus  in  scbolio  Aescbineo,  baud  magnus 
erit  labor;  monendum  autem  est,  atticistas  Hadriani  tempore 
ea  laudasse,  quae  essent  usitata  apud  ueteres  Atticos,  impro- 
basse,  quas  noces  procuderent  oi  veioreQoij  non  ol  Ttalaiol, 
quibus  unice  studebant.  Vide  Eustatb.  p.  913,  57  (Ri.  fr.  81): 
^XXiog  de  Jtovvoiog  i.iyei  y,al  on  a^gevixov,  ovxl  aQOevixov, 
TO  rwv  yQaq)i(ov  7taqa  !drrr/.olg  (fag^iaxov]  Eustatb.  p.  1387, 17 
(Ri.  fr.  273):  A'iXiog  8h  Jiovvacog  cprjOi  xal  on  f^iayaqov, 
ovxl  (^iiyaqovy  elg  o  ra  fivanna  hga  xarari&evrai'j  Eustatb. 
p.  1419,  51  (Ri.  fr.  296):  xal  on  TtaXXama  dh  xara  AXXiov 
idiovvoiov ,  ov  TtaXXrjxia  ol  naldeg,  eanv  evQelv  Tcaqa  rolg 
TtaXaiolg]  Eustatb,  p.  1039,  37  (Ri.  fr.  91):  atpXaarov  di  q>aaiv 


252  Theodoras  Freyer 

ovxl  TO  axgoarvkiov*  8iaq>iQovai  yaq  al  ^^€tg'  alia  Kara 
JLdvuoVy  Sg  q)r]ai  Jlavaavlag,  to  ItzI  TtQVfivrjg  avaxexafjiivov 
elg  vxpog  xrX.  Haec  hie  BnfGciant,  qaibuB  demonstretur  qnam 
niam  secati  sint  Aelins  Dionysias  et  Pausanias  in  attica  dialecto 
explicanda,  quornm  esse  obseruationem  in  scholio  Aeschineo 
hiS;  qoas  attoli,  cansis  addncti  iam  non  temere  credemns.  Rem 
ipsam,  qnae  hac  glossa  continetur,  si  respicimus,  facile  intelle- 
gitar  non  solum  posteriorem  hains  explieationis  partem  inde 
9  TtaQctvriQTjriovj  sed  totam  glossam  haastam  esse  ex  atticista- 
mm  lexicis  propterea,  quod  praebent  similia  Bekkeri  anecd. 
p.  247  et  £tym.  Mag.  p.  322,  43.  Utrumqae  enim  lexicogra- 
phum  plnrima  atque  praestantissima  qnaeqae  debere  atticistis 
cognosces  y  si  fragmenta  a  Rindfleischio  collecta  cam  qninto 
lexico  Bekkeri  et  Etymologo  Magno  comparaueris^);  magis 
etiam  aperta  res  est  in  Photio,  quern  hoc  loco  deficere  ualde 
doleo.  Leguntur  autem  in  Bekk.  anecd.  247  haec:  eKKXrirog 
jtolig  Iqtiv  rjv  ixaakelTal  rig  eig  to  XQlvac  avT(j}  ayiova  riva, 
d^Xov  on  q)€vyo}v  rfjv  jcQtizrjv  wg  Ttqbg  exd-qav  rj  xaqiv  xp/- 
vovaav.  i§ijv  8k  %olg  ^ivoig  ^aXiara  iiocaXeiaO'ai,  %oig  8h  no- 
klraig  ijxiara,  (aoavrojg  8e  xal  dinaOTi^Qcov  exxAiyrov  lAyovaiv. 
Eadem  praebet  Etym.  Mag.  p.  322,  43. 

Iam  in  eo  est,  ut  proferam  atticistarum  fragmenta,  quae 
prorsns  conueniant  cum  scholiis  Aeschineis. 


Caput  II. 


De  scholiis,  quihuscum  conueniunt  atticistarum  ajmd 

Etistathium  fragmenta. 

§4. 

Schol.  n,  87  hc\  IIakXadl(p]  i/ri  tovnij  hiQlvovro  ol  axov- 
GtOL  (fovoL.  ol  dh  ev  tovt(i)  Tf/7  dtxaOTijQlq)  dixd^ovTsg  ixa?.ovvTO 

1)  Etym.  Mag.  p.  227,  36 :  ye^aX^ai  naqa  l4d'r]vaioiS  ywaJxts  rtves 
Uoai,  as  6  jSaaiXevs  xa&lcrriaiv  iaaqi&fiovs  xoTs  ficjfioie  rov  Jiovvffov  dia 
TO  ytgai^nv  rov  d'eov.   ovrat  Jtovvatos  6  jiXwaqvaacsvi. 


Qaaestiones  de  scholiorum  Aescbineorum  foDtibus.  253 

lq>e%ai.  idUaCov  de  axovalov  cpovov  xai  ^ovXevaeiog  ytal  ohi- 
Tfjv  T]  fuerotnov  17  ^ivov  a^coxreivaiTi.  covofdda^  dk  Ivrevd-ev, 
^QyeloL  TO  TlaXhxdiov  exovreg  to  ctTto  ^Iklov  xal  Ix  Tgolag 
avaxofii^6f4€voi  (OQfiiaavro  OaXi]Q0l,  ymI  avrovg  twv  lyxo)Qi(ov 
Tivkg  axovalcog  avatgovaiy.  fLtevovnov  dk  iTtl  noXvv  XQovov  rwv 
vexQcHv  adiacfd-OQwv  xal  aifjavaziov  vno  d-riQUov  TtoXvrcQay- 
fxovriGavreg  01  iyxioqioi  eyvwaav  Ttaq^  ^d-Kcc^avrog  otl  ^qyeloi 
rjoav.  xal  to  Ila'kkadiov  evQovreg  Idgvaavro  re  Ttaqa  rfj  ^-Stjv^ 
rfj  OakrjQol,  xal  rovg  venQOvg  -S^axpavreg  dixaOTi^Qiov  iTtolrj- 
aav  ix€l  Tolg  hcl  axovai(i)  cpovq)  (pevyovatv  (Vat.  Laur.  gim.)« 

Eadem  fere  habet  Pollux  VUI,  118,  119  ro  Inl  naUa- 
dl(p'  iv  rovrq)  kayxdvevai  tcbqI  tcuv  aTiOvoluv  cpovcov,  ixexd 
ydq  TqoLag  dkwaiv  Ligyeliav  Tivctg  to  Ilakkddiov  ex^^vTag  Oa- 
?jr]Qoi  TtQoa^aXelv,  ctyvoicf  dk  V7t6  tcJv  iyx(OQio)v  dvaiQsO'ivTag 
ciTtOQQiqyfjvai.  xal  twv  fnhv  ovdkv  TtQoarjTtTero  ^tSov,  li-Kdfjiag 
de  IfLi-qwaev  oti  elev  Liqyeloi  to  Ilakkddiov  exovTeg.  nal  ol 
fxkv  Taipivreg  dyvioreg  icgoatiyoQevd-rjaav  tov  d-eov  xQ^<^civTog, 
avTod'i  d^  Idqid-Yi  to  IlaXXddiov ,  xai  neql  twv  dxovaliov  iv 
avT(p  dixd^ovotv. 

Similem  narrationem  iam  apud  Aristotelem  ^)  exstitisse 
ostendit  Harpocration,  cum  haec  de  Ilakkadiq}  dicit:  dixaoTT^" 
Qiov  eCTiv  ovTU)  ycaloviievov ,  wg  xai  ^QiaTOTilrjg  ev  !dd^- 
valwv  TtoXiTelc^y  iv  (^  dixdtovaiv  anovalov  q)6vov  Kal  ^ovkev- 
aewg  ol  eq)iTai,  eaxe  dh  xal  to  dr/.aaT'qQiov  ttjv  tov  IlaXhadlov 
eTtwvvfdlav  ymI  01  dixaOTal  ttjv  twv  lq)et(Zv  ivrevxhev.  jiya- 
fiifivovog  /iCTa  tc5v  !dqyeLwv  avv  t(^  IlakXadlq)  TtQoaevex^^v- 
Tog  Id^vaig  i^  ^lUov  Jri^o(pwv  dgrcdtei  to  IlaXkddiov  xal 
TtoXXovg  TWV  dtwxovTwv  dvaigel.  ^ya/ni/ivwv  dh  dvoxegdvag 
dUrjv  TOV  aQTtdaavTa  ciTtaiTel,  Kal  avvlOTaTat  to  dixaOTiiJQiov 
ertl  V  fikv  Id&rivaiwv  v  de  IdqyeLwv ,  ovg  kcpiTag  endXeaav 
7caQd  TO  d^cpoTigwxhev  icpedi^vai  avToig  to  Trjg  xglaewg. 

Ex  alio  fonte  hansisse  Aristotelem  apud  HarpocratioDem, 
ex  alio  PoUacem  Aeschinisque  Bcholiastam  ^) ,  AgamemDonis 

1)  Cf.  MQller.  Fragm.  bist  Gr.  II  p.  106. 

2)  Hoc  ]oco  statim  agam  de  schol.  Aeschin.  I,  20  (med.):  Kij(^x(ov 
iarlv  iv  lid'rjvais  yAnj  rdafftt^a,  Tt^drtov  ro  rciv  Ttavayvonv  tcjv  ir  rdls  fiv<nrj- 


254  TheodoruB  Freyer 

et  Demophontis  nomina  satis  demonstrant.  Sed  fortnnae  quo- 
dam  beneficio  accidit,  nt,  qua  de  causa  inter  se  discrepent 
Pollux  cum  scholio  Aeschineo  et  Aristoteles  apud  Harpocra- 
tionem,  facile  expedias,  si  modo  Suidae  testimonium  adhibeas, 
utriusque  interpretationis  auciorem  diserte  laudantis:  ItvI  Ilak- 
Xadiit)  dr/.aazrJQtov  iiOn^vr^atv,  Iv  ([)  ol  Irpirai  azovalov  cpovov 
idi'/M^ov,  !AQyeloi  yag  ajto  ^IkLov  7cliovT€g  -qvixa  TtQoaioxov 
OakrjQoig,  v7to  ytiO-t]valwv  ayvoovfievoi  avj^giO-rjaav,  varegoy 
dh  I'^xa/.iavTog  yvioqiaavtog  xai  tov  IJalkadlov  €VQ€&iyTog, 
xara  XQriafxov  avroO-i  to  diy.aarrjQiov  artidei^av,  —  iog  Oavo- 
drjf^og.  *)  Ki.BtT6drif.iog  2)  di  (piioiv  ^yafiif^ivovog  ovv  t(i)  7f aA- 
XadUij  7CQoaevexO'ivTog  ^Adnqvaig  ^7jf40(pwvra  aQTtaaai  to  TtaX- 
kddiov  xal  7Coklovg  tiov  diuxovtiov  avekelv,  tov  dk  Ayai^ii^ 
fxvovog  dvaxcQalvovTog  xqIglv  v7toGxelv  V7c6  v  ^it&rjvalcov  xai 
/  ^Qyelwv,  ovg  hpiTag  Tikrjdrjvai  Sia  to  Ttaq^  afiq>OTiQWv 
hpe&rjvai  avzoig  tvcqI  Ttjg  xQlaeiog.    Cuncta  sua  deprompsit 

^iots,  ot  ttciv  *a7tb  Kf;^vxoe  tov  ^Eq/iov  nal  IlarS^offov  r^  KtxgoTtos*,  Sev^ 
IBQOV  ro  T<av  ticqI  tov«  ayeovaSf  tqixov  to  tciv  tisqI  ta£  Tto/iTiaS^  texaQTOV 
TO  tojv  nsQl  Tos  ayo^ae  xai  xa  taviu.  Quae  sequantar,  sunt  scholiastae 
(Vat.  Laur.  gmq.).  Eadem  fere  profert  scholiasta  ad  III,  18.  Cum  hoc 
scholio  bene  concinit  PoU.  VIII,  103:  x$(>v|  6  [idv  t«s  toiv  fwimxc^  'oTto 
Kr;^'xos  TOV  'EQfWv  xai  IIav$^6aov  tjJ6  KexQOTtoe'f  6  Si  neql  tovs  aySvaSy 
ol  Si  Tieql  tols  TTOfiTias  ix  tov  EvretSoiv  ydrovs,  oi  Si  xar*  ayoQav  to,  avia 
TiQoxrj^vTTovTes.  Pauca  praeter  Pollucem  affert  Harpocration :  K^Qvxei' 
'Icox^TTje  Uavt^yv^ix^ '   ye'voe  icxiv  iv  lAd'rivai^  oZtoi^  orofia^ofisrov ,   xe- 

xXrjTai  Si  ano  ^Krj^vxos  tov  'E^fiov\  quae  descripsit  Suidas.  Potuit  sane 
scholiasta  hanc  obseruationem  apud  PoUucem  inuenire,  nusquam  uero 
alibi  concinunt  inter  se  optimi  codices  Vat.  et  Laur.  atque  Pollux,  qua 
re  multo  probabilior  est  sententia,  scholiastam  ista  ex  atticistis  habere, 
atticistas  autem  et  Pollucem  communem  auctorem  esse  secutos,  ut  supra 
cognouimus  in  glossa  inl  naXXaSitp,  Ad  Androtionem  hanc  doctrinam 
referri  efficio  ex  fragmento  lexici  rhet.  p.  671, 16  ad  calcem  Photii  p.  20 
cd.  Meier,  (cf.  MiUler.  Fr.  hist.  Gr.  IV  p.  645) :  Kr;^xes  •  •  cbs  'AvSqoTiojv  iv 
TtQiarr^  ItiT&iSos  KixQOTtoi  ysviad'ai  T^ete  ^vyaTt'^as  "AyqavXov^  "Aqar^v  (scr. 
"E^arjv)  xai  TlavS^oCf^v  (SCr.  UavS^oaov),  atp*  i]6  iyivExo  Krj^S  *^^f^  cvy- 
yarofiivr^e,  De  tribus  his  Cecropis  iillabus  Philochorum  quoque  rettulisse 
patet  e  schol.  Dem.  p.  417,  22  Dind. 

1)  Cf.  Mailer.  Fragm.  hist.  Gr.  I  p.  368. 

2)  Ibid.  I  p.  361. 


\ 


Quaestiones  de  scholiorum  Aeschineorum  fontibas.  255 

Suidas  avToke^sl  e  Paosania,  quern  uide  apud  Eostath.  p.  1419, 

54:  hci  nakkadl(tj IdUatpv  81  ymtcc  Havaaviav  h,ei 

axovalovg  cpovovg  ol  Icpirai.  ^qyeloi  ydg,  (prjotv,  cltzo  ^iXLov 
jcXiovreg,  ijv/xa  nqooiaxov  OaXrjQoig,  vrco  Lidnqvctlijjv  ayvoov- 
fievoi  avrjQid^aav,  varegov  8k  l^TiafLtavrog  yvwQlaavfog  xal 
TOO  ioTOQOVfxivov  IIakXa8Lov  Bvqe^ivTog  yLaxa  xQt](J(^oy  ovtoO'L 
TO  8ixaaTtQiov  a7ci8Bi^av  (omisit  Eustatbius :  wg  Oav68ri^og). 
KXen;68ri^og  8i  (pr^aiv,  uiyaixi^ivovog  avv  t(^  IIaXXa8iq}  7tQoa- 
evex^ivTog  raig  ^^vaig,  ^rjftocpaivTa  ro  nakkd8iov  aQ7cdaaL 
'Aai  7CoXXovg  tcJv  8iwx6vtcjv  avekelVy  %ov  8k  Ayai^U^ivovog  Sva- 
X€QalvovTog  xglatv  avzovg  v7Coax€iv  bcl  ^cevrijxovTa  Udd-i]" 
valwv  xal  rooovrwv  LdqyeLoJv,  ovg  icpixag  ukrjd'rjyai  8id  to 
ntxq  afxcpoxiqojv  6(f€0^rjvai  avroig  ^ceql  XQlaeug,  xal  to  81- 
xaatriqiov  hcwvv^ov  rfj  nak)A8i.  yevia&at.  Comparatis  igitur 
inter  sese  Soida  et  Eustathio  ilia  Suidae  aerba  ^wg  Oavo- 
Stj^og^  post  a7ti86i^av  Pausaniae  reddenda  esse  satis  apparet 
Altera  Pausanianae  glossae  pars  transiit  in  quintam  lexicon 
Bekkeri  p.  311:  hcl  IIai,ka8i(iJ'  ol  axovatot  (povoi  ev  rovt(i) 
hcglvovTO,    (paol  ydq  Jrifxotftivza  aQjcdaavra  '^iofirj8ovg^  *)  to 


1)  Propter  genetiuum  Jio/iriSovs^  cuius  mentionem  uidemus  omissam 
ab  Harpocratione  et  a  Clitodemo  apud  Suid.,  £tym.  Mag.,  Eustath.,  Stoien- 
tinns  de  lulli  PoUucis  in  publicis  Atheniensium  antiquitatibus  enarrandis 
auctoritate  Vratislau.  1875  (llbr.  Leuckart)  p.  64  auctorem  quinti  lexici 
Bekk.  1.  c.  in  hac  glossa  conscribenda  non  solum  Pausaniae  testimonium 
apud  £u6tath.  1.  c.  adhibulsse  censuit,  sed  etiam  alterius  cuiusdam  auc- 
toris,  Lysiae  uidelicet  coil,  schol.  Aristid.  uol.  Ill  p.  320  Dindorf.:  ayaX' 
fMLxa  8ia  TO  TlaHaSwv  tpi^al  10  dno  T^ias,  6  yaQ  Jf^fiofiXoe  (Stoientin. : 
Jrifio<p6»v)  Tta^a  J lOfiriSovs  a^a^as  sis  rtjv  Ttohv  rjyaytv ,  cus  yivaiai 
iv  T^  vniq  ^{ox^aiove  tiqos  IIoXvH^aTr^v  loytp.  Propter  solam  Diomedis 
mentionem  quinto  lexico  Bekk.  et  Lysiae  apud  schol.  Aristid.  communem 
i(^inime  cum  Stoientino  Lysiae  auctoritatem  hie  agnosco,  sed  solius  Pau- 
saniae apud  Eustathium,  compone  modo  Eustath.:  iSixa^ov  8i  xara 

Ilavaavlav  ixsi  dxovffiovs  ipovovs  oi  itpitai  et  lex.  Bekk.:  oi  dxov* 
aioi  (p6vo$  iv  Tovtqf  ixqivovio  et  sub  finem:  8&xd^ovat  de  iv 

TovTtp  ol  if  it  at  ^  deinde  Eustath.:  Kken6St,fios  Si  fijaiv 

JrifiofoivTa  to  IlaXXadiov  dqndaat  xal  nokXovs  tojv  Siofxovrcov 
dvaXalv  cum  lex.  Bekk.:  yaai  yaq  JrifiotptSvfa  d^jtacavTa  Jto/Ji^ 
dove  TO    JlaXXdStov  ftvyttv  if*  aqfiaxoe,    noXXovi  di  iv  t^   f^y^ 


256  Theodoras  Freyer 


IlaXkddiOV  q>evy€LV  i(p  aQ^arog,  noXXovg  dk  h  rij  g^yfj  cev- 
ekeiv  avfiTtccT'qaavTa  rolg  YnTtotg.  od-ev  nQWTov  yevia-S-ai  rav- 
TTjv  dUrjV  axovaliov  tpovwv  IttI  IlaXkadiq)'  dii^d^ovai  8k  iv 
TovTip  ol  Itphat.  Simili  ratione  ad  Pansaniam  reuocantor,  quae 
sunt  apud  Hesychiam  u.  Inl  11. :  dixaan'JQiov  h&a  idUa^ov  ol 
iq)irai  roig  axovalojv  q)6v(ov  dixa^ofAivoig,  At  ne  quid  uidear 
praetermisisse,  qaod  hue  possit  referri,  iam  praeterea  coDfera- 
mu8  Etymologum  Mag.  p.  362,  43,  qui  Phanodemo  omisso  Glito- 
demo  diserte  laudato  integrum  fere  descripsit  Pausaniae  locum : 
8ixaGTi]Qiov  L4d^v7iGiv,  Bv  (^  TtBQl  anovoiov  rpovov  kdUa^ov. 
Kkeirodrj/iiog  (prjciv  on  ^yafiifAvovog  avv  %(ji  TtaXkadix^  Ttgoo- 
Bvexd-ivTog  uid^vaC^e  JrifxoqxivTa  aQTCaoac  to  nakkadiov.  tov 
8h  !dya(ii(xvovog  dvaxBgaivovrog  xglaiv  VTtoaxelv  irtl  Trevnj- 

clvbXbIv  xtL  Certe  plas  PaaBaniae  hie  agnoscimas,  quam  agnoscendum 
putat  Stoientinus.  Est  antem  illad  niro  doctissimo  persuasum,  in  qointo 
fiekkeri  lexico  perpauca  aut  nulla  omnino  deprehendi  atticistamm  aestigia 
(cf.  p.  245  not.  1),  quam  Stoientini  sententlam  misere  oidebis  cormere  eza- 
miDatis  lis  glossis,  quas  in  hac  de  scholiis  Aeschineis  disputaUone  Pho- 
Uam  perquam  probabiliter  in  atticistamm  lexids  inuenisse  exposoimas. 
Plane  eadem,  qnae  apad  Phot.  a.  noQ*  innov  xcU  Mo^r,  leguntur  non 
prorsns  iisdem  uerbis  in  quinto  lexico  Bekk.  p.  295,  cam  Photio  a.  UQilas 
kvvnviov  singulis  fere  uerbis  consentit  quintum  lex.  Bekk.  p.  266.  Multo 
autem  saepius  auctor  quinti  lexici  Bekk.  glossas  exhibet  Photianis  bre- 
aiores  et  sub  finem  plerumque  circumcisas,  quo  in  genere  praeter  ceteras 
hae  potissimum  sunt  collocandae: 

V.  lex.  Bekk.  p.  279, 12  coll.  Phot.  u.  3/0^/^x175 
V.  lex.  Bekk.  p.  279, 18  coll.  Phot.  u.  MeHririSfjG 
y.  lex.  Bekk.  p.  269, 16  coll.  Phot.  u.  xa&d^iap 
y.  lex.  Bekk.  p.  280, 6    coll.  Phot.  u.  Mtjtq(^ov  gl.  2 
y.  lex.  Bekk.  p.  293, 3    coll.  Phot  u.  na^alos  gl.  2 
y.  lex.  Bekk.  p.  306        coll.  Phot.  u.  r^trrvs 
y.  lex.  Bekk.  p.  292, 30  coll.  Phot.  u.  wwf 
y.  lex.  Bekk.  p.  287        coW.'Phot.u.oXoaxotvos  « 

y.  lex.  Bekk.  p.  299, 28  coll.  Phot.  u.  ^t/q 
y.  lex.  Bekk.  p.  264        coll.  Phot.  u.  Orjcelov 
y.  lex.  Bekk.  p.  257        coll.  Phot.  u.  ^SreofiovrdSat 
y.  lex.  Bekk.  p.  292, 26  coll.  Phot  u.  nvXayo^s 
y.  lex.  Bekk.  p.  313, 3    coll.  Phot.  u.  V7t6  iiahris. 
Num  his  propositis  Stoientinus  inter  atticistas  et  quintum  lexicon  Bekkeri 
nexam  quendam  intercedere  negare  amplius  conabitur? 


V 


Qaaestiones  de  scholiornm  Aeschineornm  fontibas.  257 

xovra  Ad^valoiv  xal  v  l4Qy€iwv,  ovg  iqiirag  y^lrjdijvac  8ia 
TO  Ttag^  a^rporiQwv  iiped^vai  avroTg  tibqI  t'^q  Y,qlaB(agj  et 
eodem  plane  spectant  ilia  pauca  in  Bekk.  anecd.  p.  257:  kq^hai 
xcrl  inl  IlakXadlfi)'  SiycaaTi^Qtov  iariv  ovrio  nakovfuevov  xal 
of  iv  avTfff  TLQlvovTBg  Y,Qiral  iq)irai  xaXovvrai]  conferantur 
praeterea  s.  n.  icpirai  Harpocratio,  Pollux,  Hesychius,  Pho- 
tins,  Snidas,  Bekkeri  anecdota,  Hesychins  s.  n.  dinaavriQiaj 
Aelianns  u.  h.  V,  15:  on  dixaati^Qia  rjv  ^rrtxa  Tteqi  ftiv  rcSv 
Ix  TtQovolag  arroxreivdvrcjv  iv  LiqeUi}  Ttaydjy  it^ql  8h  rioy 
ayiovaiwg  ijtl  JTalladlfp.  Omnibus  igitur  istis  glossis  coUatis 
babes,  qui  secuti  sunt  Pausaniam :  Hesycfainm,  Suidam,  Etym. 
Mag.,  auctorem  lexici  Bekk.,  schol.  Aescbineum  0 ;  Harpocratio 
autem,  quippe  qui  laudet  Aristotelem,  Pausaniam  certe  non 
est  secutus. 

Qua  occasione  data  paucis  quaerendura  uidetur  de  ratione, 
quae  intercedat  inter  atticistas  et  Harpocrationem.  Boysenus 
enim  1.  c.  satis  demonstrasse  sibi  uidetur  Harpocrationem,  quern 
nos  babemus,  usum  esse  lexicis  rbetoricis  atticistarum ;  equi- 


1)  Hoc  loco  aide,  quid  iudicauerit  Schultzius  de  huius  ini  IlaXXaSiip 
scholii  foDtibus  in  Jahrb.  far  class.  Philol.  uol.  93  p.  304 :  'so  erinnert  die 
recht  ausfflhrliche  erkl&raDg  (II,  87)  zu  inl  JlcdXa^ltp  zwar  an  die  bei 
Harpocration  aus  Aristoteles  citierten  worte  iv  q>  ^txa^ovatv  anovdov  tplvov 
xal  fiovlBvastoe  oi  ifarai,  doch  ist  dieser  anklang  nicht  genUgend,  um  eine 
entlehnimg,  wenn  auch  nur  indirect,  begrtUiden  zu  kdnnen.  das  weitere 
referat  fiber  diesen  gegenstand  bei  Harpocration  ist,  wie  wir  bei  Suidas 
sehen,  aos  Kleitodemus  entlehnt,  stimmt  aber  ebensowenig  mit  unserm 
Bcholiasten  Uberein  wie  das,  was  Suidas  weiter  aus  Phanodemus  berichtet. 
da  Suidas  hier  nur  des  Photius  lexicon  ausschrieb  (sic!),  dieser  aber  das 
.  lexicon  des  Pansanias  benutzte  (vgl.  Dindorf  zu  Harpocr.  1,127,15),  so 
wCbrde  daraus  die  wahrscheinlichkeit  hervorgehen,  dass  die  soeben  ange- 
fQhrten  autoren  auch  von  unserm  commentator  nicht  benutzt  warden'. 
Contraria  ualet  sententia,  quam  supra  uides  explanatam:  'usus  est  scho- 
nasta  Pausania'.  Plane  ignarus  est  uir  doctissimus  rationis  a  scholiastis 
in  excerpendis  auctoribus  adhibitae;  admodum  raro  ad  uerbum  describit 
scholiasta,  multo  saepius  nonnuUa  omittit,  uoua  addit,  cuncta  permiscet, 
aliis  utitur  uerbis,  quo  facilius  auctorem  suum  dissimulet.  Inter  hoc  uero 
scholion  et  Phanodemi  narrationem  apnd  Pausaniam  1.  c.  tantam  cernitur 
Bimilitudiuis,  ut  neminem  cum  Schultzio  facturum  esse  sperem. 

Leipiiger  Stndien.   Y.  17 


\ 


268  Theodoras  Freyer 

dem  iam  qaam  potero  brenissime  probataroB  sum,  non  atti- 
cistaS;  Aelium  Dionysiam  et  Pausaniam,  secatum  esse  Harpo- 
crationem,  sed  quaecnnqae  glossae  atticistis  et  Harpocrationi 
sint  communes,  eas  ad  communem  fontem  esse  reuocandas.^ 
Priosquam  singula  proferam,  uide,  quaeso,  nonnullos  locos  ex 
ipso  Boyseniano  libello  petitos,  quibus  satis  Boysenum  puto 
profiteri  sese  laborem  suscepisse  difficiliorem.  Initio  fere  huins 
Boyseni  quaestionis  (p.  74)  haec  sunt  uerba:  'tamen  fatendum 
est,  multo  pauciora  inueniri,  quam  uoluerim'  (sc.  atticistarum 
fragmenta  cum  Harpocrationis  glossis  conuenientia).  Non  miror, 
non  potuit  plura  inuenire.  Deinde  audiamus  Boysenum  panlo 
post  (p.  76)  sic  disserentem:  ^cum  ex  Naberi  prolegomenis 
sciamus  fere  omnia,  quae  ex  lexicis  rbetoricis  se  excerpsisse 
Eustathius  profitetur,  eisdem  atticistis  esse  tribuenda,  quid 
miraberis,  quod  harum  quoque  uocum  complures  optime  cum 
Harpocrationeis  glossis  conueniunt?^  Videtur  igitur  plane  Boy- 
senus  persuasum  habere,  quidqnid  atticistarum  concinat  cum 
Harpocratione ,  in  Harpocrationem  transire  nisi  ex  atticistis 
omnino  non  potuisse.  Non  satis  possum  mirari,  quod  Boy- 
senum id,  quod  plurimum  ualet  ad  rem  in  bac  prouincia  bene 
gerendam,  prorsus  effugit,  nempe  et  Harpocrationem  et  atticistas 
non  de  suo  sumpsisse,  quidquid  in  libris  suis  ad  ueteres  Atti- 
corum  scriptores  interpretandos  afferrent,  sed  auctores  adiisse 
antiquiores  eorumque  obseruationes  persaepe  ad  uerbum  in 
opera  sua  transtulisse.  Cuius  rei  innumerabiUa  poterit  inuenire 
exempla  Boysenus,  si  modo  Naberi  ad  Photium  Prolegomena 
attento  animo  perlegat.  Quamquam  res  est  notissima,  nonnullis 
tamen  sententiam  probabo.  Quibus  explicat  uerbis  Pausanias 
apud  Eustathium  p.  776,  39  (Ri.  fr.  254)  uocem  xi^qvXIoIj  ea 
avTolelel  descripta  sunt  ex  Antigono  Carystio  coll.  schol.  Ar. 
Au.  299;  Aelium  Dionysium  apud  Eustathium  p.  1167,  21 
(Ri.  fr.  180)  in  circumscribendis  scaenicarum  saltationum  signi- 
ficationibus  i^i^iXHa  xogda^  aUivvig  ad  uerbum  repetere  Ari- 
stoxeni  Tarentini  annotationem  ex  primo  eius  de  tragica  sal- 


1)  Cf.  Stoientin.  l.c.  p.  113— 127. 


Qaaestiones  de  licholionun  Aeschineoram  fontibos.  259 

tatione  libro  petitam,  anctor  est  Photius  s.  n.  aUivvig.  Profert 
Pamphilns  apud  Atben.  IV,  171  B  Artemidori  obsernationem 
de  uoce  idiargog  (of.  Naber.  Proll.  p.  21),  qnocnm  ad  litteram 
fere  conspirat  Aelius  Dionysius  apud  Enstatbiam  p.  1403,  40 
(Ri.  fr.  156).  Qnantopere  inter  se  conneniant  Athenaens  XI, 
473  C,  secnndum  Pampbilnm  opinor,  et  Pausanias  apud  Ensta- 
thinm  p.  976,  3  et  p.  1525,  47  8.  n.  api^Qoalct^  uide  apnd  Rindfl. 
fr.  46.  Si  denique  scire  cnpies,  cuiusnam  doctrinam  exbibeat 
Photius  8.  u,  '/.(aXayiqinai'  ra^ilai  rov  dixaOTixov,  o?  xal  ra  elg 
d-eovg  avaXiaxSpieya  Ttaqelxov,  compone  scbol.  Ar.  Au.  1541 
u.  rov  xcokaxQirrjv,  lAqiaroqiavrig  6  yQa/n^iarixog  rovrovg  ra- 
jiilag  elval  (priai,  rov  6ixaa%vxov  ^lod-ov.  ov  ^ovov  dh  rovrov 
rrjv  inifiileiav  Itzoiovvto,  tig  q>r]atv,  a).Xa  nal  xa  eig  d-eovg 
avaXiay.6/ii€va  dia  tovriov  SnrrjXlayteTO ,  log  Idydgorlcov  yqicpei 
ovTwg  xtL  (of.  p.  301  sqq.).  Mirum  quantum  aflfert  lucis  ad 
banc  rem  bene  perspiciendam  hoc  scboliastae  testimonium; 
recta  enim  uia  banc  xa)).a7iQhaL  glossam  ab  Androtione,  Iso- 
cratis  discipulo,  usque  ad  patriarcbam  Constantinopolitanum 
dnodecim  saeculorum  spatium  decurrisse  quotcunque  interpo- 
sitis  grammaticis  licet  uidere.  Itaque  bis  propositis  statim 
hoc  loco  dicam,  quam  intercedere  uidemus  inter  atticistas  et 
Harpocrationem  conuenientiam,  ortam  esse  ex  communi  borum 
fonte,  turn  quantum  opus  erit  in  re  satis  dilucida,  sententiam 
meam  exemplis  sustentabo  ita,  ut  cum  atticistis  et  Harpocra- 
tione  tertium  comparemus  PoUucem,  quern  cum  non  plus  qua- 
draginta  fere  annis  post  atticistarum  nostrorum  axfu^v  sua 
scripsisse  sciamus,  non  atticistas  compilasse  censebimus,  sed 
auctores  certe  antiquiores.  Ubi  igitur  alterutrum  atticistam  et 
PoUucem,  quos  cobaerere  inter  se  negamus,  similia  tradere 
cognoscemns  et  cum  his  duobus  Harpocrationem  congruentem 
inueniemus,  ne  bunc  quidem  ex  atticistis  sua  deprompsisse 
necesse  erit  arbitrari,  sed  potius  e  communi  omnium  fonte.  — 
lam  possumus  ilia  uerba  Boyseni  intellegere  mirantis,  quod 
glossa  quaedam,  quam  atticistis  debere  Harpocrationem  ex- 
istimat,  apud  PoUucem  quoque  exstet:  '(p.  75)  Nescio  qua 
uia  lulius  quoque  Pollux  Dionysiana  (uox  yeqalQai  coll.  Etym. 

17* 


260  Theodoras  Freyer 

Mag.  p.  227,  36)  in  lexicon  sunm  deriuamt  Vni,  108\  Quod 
qnomodo  fieri  potuerit,  Boysenns  nnns  ex  omnibus  uidetur 
ignorare.  Quae  habemus  apud  Etym.  Mag.  de  yegaiQai  uoce 
Aelio  Dionysio  laudato  sunt  Dionysiana  Etymologo,  Hesychio, 
Bekkeri  anecdotis  p.  231,  32,  minime  Polluci  et  Harpocrationi. 
Quibus  praemissis  iam  ipsam  rem  diiudicemus.  Docet  Aelius 
Dionysius.  apud  Etym.  Mag.  1.  c.:  yegalQai  Ttaqa  lid^valoig 
yvvaZxig  nveg  isgal,  ag  6  ^aatXevg  nad'lorriaiv  iaaQl&^ovg 
Tolg  §o}fxolg  rov  Jiovvaov  dice  to  yegalgeiv  rov  S-eov.  ovrta 
JiovvGiog  o  l4XiyiaQvaao€vg.  Vide  Hesychium :  UQBiai  xoivdig' 
idlwg  8h  al  to)  /ftovvaq)  rq)  iv  ^ifivaig  ra  hga  iTttxeXov- 
aai,  Tip  aQi^f4(p  td\  Dionysiana  aliis,  credo,  uerbie  reddit 
Hesychius  itemque  auctor  Bekkeriani  lexici  1.  c.  —  Harpocra- 
tionis  sunt :  ycQagai  al  Tf/7  Jiovvafi}  h^iofAhac  yvvalyiegj  deni- 
que  PoUucis:  avTai  aQQrjTn  leqa  Jiovvaq)  %dvov  (Aer^  aXXrjg 
d-ecoQiag,  y^ad-laTtj  8k  avTag  6  ^aaikevg  ovaag  Tiaaaqag  xai 
d^or.  Sunt  plane  eundem  fontem  secuti  Aelius  Dionysius  et 
Pollux,  uel  eundem  uel  alium  Harpocratio;  minime  uero  Har- 
pocrationis  glossa  est  Dionysio  tribuenda.  Ex  reliquis  glossis, 
quibus  Boysenus  atticistas  Harpocrationis  agnoscit  auctores, 
hasce  habeo,  quibus  eius  errorem  possim  demonstrare;  cf. 
Eustath.  p.  1220,  45:  AXXiog  8h  Jiovvaiog  ev  Tip  ke^ixrp  ovtov 
Tff)  QrjTOQcxfi)  ovK  iO-ikei  ovofud^eOv^aL  yqaOTiv  olcog'  (prjOi 
ycLQ'  T^QaoTiv  u4TTiyiol  Trjv  noav,  ygdaTiv  dh  ovdiveg,  Hesy- 
chius: yLQaOTiv  AttvkoL  did  tov  y  ol  viv  yQaOTcv  (paalv 
eoTi  8k  6  xltJQog  xoQTog.  Dionysium  sese  nactum  esse  putat 
Boysenus  in  Harpocrationis  uerbis:  xQaOTig*  JelvaQxog  iv  ziji 
TCQog  ^voinQdTfjv'  TCQaGTig  ioTiv  ij  Ttoa,  wg  xal  HdqiOTOcpd- 
vrjg.  At  eadem  sunt  apud  PoUucem  X,  166:  (piQetv  avTolg 
TOV  xMvy  ov  xai  /o^tov  xai  Ttoav  xai  xgdcTcv  ixdkovv.  Re- 
feruntur  igitur  PoUucis  et  Dionysii  et  Harpocrationis  glossae 
ad  auctorem  his  tribus  antiquiorem,  ad  Pamphilum  uel  Didy- 
mum,  quem  et  atticistae  et  Harpocratio  in  usum  suum  con- 
uerterunt. 

Venio  ad  Eustathii  locum  p.  1394,  34,  quem  Boysenus 
(p.  76)  atticistarum  esse  bene  intellexit;  ubi  sunt:  €tl  8k  xal 


Quaestiones  de  scholiorom  Aeschineorum  fontibus.  261 

OTL  addrjqxiyot  %7t7toi  oi  xiXeioi'  rolg  yaq  ndXoig  q)rialv  ovx 
idldoaav  TQoqyfjg  TtXrj&og.  ^valag  xal  vavv  adricpdyov  q)r]al 
Ttjv  Tov  lAtad-ov  XafA^dvovaav  evrelrj  xal  kvxvovg  ddrjq^dyovg 
rovg  Tcorag'  brcoiog  6  ev  NecpiXaig  Ttagd  rif)  !dqi>ai:oq)avet, 
Conaenit  Hesychias  s.  u.:  -vovg  reXelovg  iTticovg  ovrwg  %Xeyov 
IddnqvaloL  xal  Boiunol  7cqbg  rrjv  Tiov  JtoiXwv  diaxQcaiV  Liq- 
yeioL  de  civSgag  zovg  rcolld  ea&lovrag,  ^vaiag  di  xaid  fAera- 
(pogdv  Iv  TJj  vnlq  EvxqItov  {dia)^iaQtvQl(f  zfiv  evzekofiiod'ov 
vavv.  ^hcalog  di  xcri  Tovg  ^torag  Xvxvovg  adtjipdyovg  €q)rj,  xal 
dgopieig  di  rtveg  iv  Ne/^itjc  ddrjq)dyoi  iXiyovro,  xal  ol  yvjuva- 
OTixol  jtaqd  ^gyeloig  ovrwg  eXiyovio,^)  Praeclarior  etiam  est 
Photii  gl.  2  u.  ddTjq)dyot'  dyuiviaral  'ivCTtoc  ovrwg  IxaXovvro, 
cig  ^QiaroipdvTjg  xal  0€Q€XQdrrjg'  efprj  6h  xai  ddrjcpayovaa 
^offOTcXrjg  ^)  Tcal  d8ri(payelv  "Eq^u7t2Cog.  dXXd  xal  d8ri(pdyov 
thee  ^valag  rrjv  riXeiov  fiia^ov  XafAfidvovoav  rQirjQrj'  ^X- 
xalog  dk  6  xwfitxog  xal  rovg  Ttorag  Xeyofiivovg  Xvxvovg  ddrj" 
cpdyovg  e(prj  xciQi^vrtadfievog.  xai  dqo^eig  8i  rtveg  iv  Nefiitf 
ddrjcpdyoc  iXiyovro.  xal  ol  yvfivaarixol  naq  ^AqyeLoig  ovrwg' 
Xiyovac  di  riveg  xal  rbv  leqov  Xoxov  adrjqidyov]  cf.  Phot.  gl.  1 
et  Bekk.  anecd.  p.  203,  19.  Similia  praebet  Harpocr.  s.  a. 
d8fj(pdyovg  rQiriqeig  yivoiag  Xiyei  iv  rf  vneq  Eixglrov  di^a- 
fiaQrvQifff  el  yvrjaiog  6  Xoyog,  xal  ddiqcpdyov  Ttevrrjxovregov  Ol- 
Xiarog,  Xiyoiev  d^  av  rag  ivreXo^ilo^ovg  xal  noXXd  dvaXi- 
axovaag.  eoixe  de  ix  ^eracpoqag  twv  Ytctcwv  TcJr  reXelwv  xal 
dywviarwv  Xiyea&av,  oXriveg  elwd-aaiv  edjuevat  addrjv  xard 
rbv  fcoirjrrjv.  IdXxalog  dk  iv  rf]  xw^(i}dorQayq)dl(jc  rovg  jcorag 
Xvxvovg  adrjfpdyovg  elTtev^  quo  de  loco  haec  sunt  Boyseni  uerba: 
'his  omnibas   perlastratis  facillime  tibi  persaadebis  eiusdem 


1)  Quam  Hesychii  glossam  propterea  integram  exhibeo,  quia  hac 
poUsBimum  possumus  doceri,  quam  praeclara  Hesychius  ex  atticistls  peti- 
uerit;  banc  euim  glossam  slue  dubio  iude  sumpsit;  singulos  scriptores, 
qui  afferuntur,  e  Fhotio  in  Hesycbium  transfereDdos  esse  patet.  £t  He- 
sycbii  et  Photii  glossa  ex  altera  Dionysiani  lexici  editione  uidetur  fluxisse, 
de  qua  uide  Phot  in  bibl.  cod.  152. 

2)  Elegantissimam  uide  Naberi  coDiecturam  ad  h.  1. :  pro  adtjfayavca 
BChbi  uult  adrjfayop  voaov  coll.  Soph^Phlloct,  313. 


262  Theodoras  Freyer 

auctoris  doctrinam  ab  Harpocratione  qaoqae  nobis  tradi  (sc 
cuius  doctrinam  tradidit  Eustathius)'.  NemO;  credo,  hoc  sib! 
persnadebit.  Ne  banc  quidem  adr](fayog  uocem  Harpocratio 
secandum  atticistas  interpretatas  est;  uide  modo  Pollucis  testi- 
moniam  1, 121:  TtXrjQcifAara  6k  lyreAij,  ccKQifirj,  Ttccreaxevaa^iva' 
evdoxifda,  hvelofiiad'a '  tijv  dh  roiavrrjv  vavv  Avalaq  xal  adu]" 
q)ayov  e'iQTjTce.  Quern  ad  locum  Boysenus :  'Pollux  denique  testis 
est;  banc  doctrinam  iam  saeculo  altero  post  Gbristnm  natum 
—  uulgatam  —  fuisse\  Vulgatam  doctrinam  quam  dicat  Boy- 
senus, hodie  nescio ;  amplius  quod  addam  non  habeo.  At  iam 
BoysenOi  si  quid  potero,  persuadebo,  cam  doctrinam,  quam 
Harpocrationem  ex  atticistis  deprompsisse  sibi  persuasit,  iam 
Glitodemi,  Phanodemi,  Aristotelis  aetate  —  quinque  saeculis 
ante  atticistas  —  fuisse  uulgatam.  Scripsit  Boysenus  p.  76  1. 7 
'cf.  praeterea  Pausaniae  glossas  ^dgaarela,  afiogyog,  knl  JlaX- 
Xadlq),  aQya(;\  Quarum  glossarum  paenultima  est,  a  qua  pro- 
fecti  sumus;  quicunque  loci  afferendi  sunt,  eos  supra  appositos 
babes;  quae  glossa  omnium  luculentissime  demonstrat,  quae 
ratio  inter  atticistas,  Harpocrationem,  PoUucem  intercedat 
Auctores  babemus  antiquissimos :  Glitodemum,  quem  laudant 
Pausanias  apud  Eustatb.  p.  1419,  Suidas  s.  u.  ini  TlaXXadUi)^ 
Etym.  Mag.  p.  362, 43,  etPbanodemum  apud  Suidam,  unde 
is  reddendus  est  Pausaniae  apud  Eustathium,  etAristotelem 
teste  Harpocratione.  Interpretationes  hd  TlaXXadU^  uocis  ex- 
stant  duae,  altera  Glitodemi,  Phanodemi  altera ;  utramque  con- 
iunxit  in  lexico  rhetorico  Pausanias  apud  Eustathium  et  Suidas 
s.  u.  Deinde  uides  Glitodemum  concinere  cum  Aristotele,  quem 
in  libro,  qui  fuit  de  ^&r^vaia)v  TtoXireLaj  eandem  interpreta- 
tionem  praebuisse  quam  potest  euidentissime  patet  ex  Harpo- 
crationis  glossa.  Haec  omnia  plane  silentio  praeteriit  Boy- 
senus, qui  ne  unum  quidem  uerbum  facit  de  auctoribus  istis 
antiquissimis ;  inculcaturus  enim  est  atticistarum  doctrinam 
Harpocrationi.  Phanodemum  autem  secutus  est  et  Pollux  et 
scholiasta  Aeschinis,  uti  docet  Pausanias.  Habemus  igitur 
auctores  copiosissimos  quidem  atthidographos  —  his  licet  an- 
numerare  hac  ex  parte  Aristotelem  —  quibus  imprimis  osi 


i 


Quaestiones  de  scholiorom  Aeschineorum  fontibus.  263 

sunt  et  Harpocratio  et  atticistae  et  Pollux.^)  Quod  si  statae- 
mns,  non  iam  cum  Boyseno  mirabimur,  'qua  nia  lulios  quoqae 
Pollux  Dionysiana  in  lexicon  suum  deriuauerit\  Phanodemii 
non  Dionysii  doctrinam  prodit  lulius  Pollux,  qui  saepissime 
iisdem  utitur  fontibus,  quibus  atticistae.^) 

Plura  huius  sententiae  praesidia  quaeram  ubicunque  oc- 
casio  dabitur.  Befutanda  igitur  sunt  ilia  Boyseni  uerba  p.  78 : 
Mtaque  non  crediderim  casu  eandem  doctrinam  et  ad  Eusta- 
thium  et  ad  Harpocrationem  denenisse,  sed  ipsis  auctoribus 
Eustathii,  i.  e.  Aelio  Dionysio  et  Pausania  nsum  esse  pnto 
Harpocrationem'.  Non  est  usus  Harpocratio.  Ubi  similia  tra- 
duntur  ab  Harpocratione  et  atticistis,  nil  licet  pro  certo  habere 
nisi  illudy  uel  eodem  uel  simillimo  ex  fonte  atticistas  et  Harpo- 
crationem bausisse. 

Hand  minor  quam  in  illo  scholio  U,  87  similitudo  cum 
alterutro  atticista  deprehenditur  in  schol.  1, 126:  yeXolog  6  yekw- 
TOTtocog,  TZQoitaqo^vTovwg  6h  6  TcarayiXaarog  (Vat.  Laur.  gmq.). 

1)  Cf.  schol.  Aeschin.  Ill,  25 :  avrtyQafeXs  de  dtrrol  i^ffav,  ol  fitv  r^e 
dioixrjaem^  oi  8i  Ttjs  ftovXrjs  (Vat.  Laur.  g.) ;  his  plane  congruit  Poll.  VIII,  98 
a.  dvriy^ay)8vs'  8vo  8*  rjaay,  6  fiev  t^s  fiovXr^,  6  di  T^e  dtotHrjaecos,  Harpo- 
cratio 8.  u.  lucem  affert,  qua  inlusfxetur  sententia  supra  proposita :  8irrol 
di  Tjcav  avTiy^ayfsTe  y  6  fiev  rijs  diOixrjaecaG ,  ws  ^ai  <PiX6xoQOi^  6  8i  t^ 
fiovll^s,  ioi  It^QiffToriXr^e  iv  ^4&rjvaio}v  TtohiBlq,  Si  scholiastam  Aeschinis 
pro  alterutro  atticista  acceperis,  ualet  ilia  obseruatio,  e  communi  fonte 
bausisse  atticistas,  Pollucem,  Harpocrationem:  ex  atthidographis. 

2)  Id  quod  cum  multae  glossae,  turn  hae  potissimum  probant:  Eustath. 
747,  31 :  TTiv  Si  xQaayQav  xai  a^naya  xal  Xvxov  6  Ilavffavlas  xaXeia&ai  <pTjiri 
coll.  Poll.  X,  98 :  xal  XQsayQa  xal  aQnayri  xal  Xvxos.  Eustath.  p.  1854,  32: 
j4iXias  8i  Jtovvaios  Xe'yei  on  Jle^aixov  ovofia  xal  6  fiav8vas  *  toixe  8^  ^rjffi 
fpaivdXri  coll.  Poll.  VII,  60 :  17  ^c  fiav8vrj  ofioiov  rt  rq  xaXovfiivc^  y^atvoXr], 
Photius  (=a  Pausanias  apud  Eustath.  p.  310,  33)  fiiXtof^x^^'  Tonos  iv  ^ 
ftiXjos  o^ccerai'  ovraisl^fieiyjias  coll.  Poll.  VII,  100:  jifie^rpiov  8i  iv  3/o«- 
XoXs  fiiXrof^vxiav  einovros,  Eustath.  p.  948, 19:  on  8i  to  nrvov  xal  Ttnov 
ifXeyov  oi  lt4Tnxol  vareQov  A'iXtos  Jiovvaios  yijff$  coll.  Poll.  X,  128:  Ttrdov 
m  oi  lt4mxol  Xiyovaiv,  r  Tttvovy  toe  "Ofirj^oi.  Eustath.  p.  648, 45:  AtXios 
8i  Jiovvaios  ovTCJ  tp^a^si '  eivateqee,  ai  rots  aXXi^Xtav  a8eXfoXi  yByafirjfiivaif 
as  awvv/i^ovs  nvie  y>aaiv  coll.  Poll.  HI,  32 :  ai  8i  aSaXtpoXe  8vo  ffwoncovtrai 

eivarsQee,  Haec  omnia  ante  Pollucem  et  atticistas  eandem  sedem  uidentur 
habuisse. 


264  Theodoras  Freyer 

Vide  Eostath.  p.  205, 44 :  de  yekolog  et  yekoUog  agentem ; 
%ov  dij  TQtavXkdfiov  rtyig  o^vvovai  rijv  jcQoiTTjv  avkkafii^v,  wg 
q)r]ai  Jtovvaiog  u£lhog,  ol  de  TtXeiavot  yeXoiov  fikv  TtqoTteQir- 
ojcw^ivwg  Tov  yekwroTCoiov  Xiyovaiv,  olov  rov  filfiov,  yiloiov 
di  xov  xarayilaaTOv,^)  doAil  di,  (pi^oc,  rcJv  nakauiv  uirtir- 
Kwv  elvac  7C€Qta7tav  to,  Totavra,  ofiolov,  krolfAOv,  yelolov 
(Bi.  fr.  109).  Ut  Aeschinis  sio  Demosthenis  2)  quoqae  scholiasta 
Aelii  Dionysii  glossam  seruauit  p.  524  Dind.:  yiloiog  6  xara- 
yikaarog,  yekoiog  6  yeXwtojtoLog^  neque  minas  scbol.  LadaD.') 
p.  202  uol.  IV  ed.  lac:  yikoiog  xal  yeXolog  diacpigovat'  yiXoiog 
fikv  yccQ  6  yiXu)%og  a^tog,  yeXoiog  db  6  yeXonoTtoiog.  Deinde 
descripsit  Dionysii  nerba  Ammonias  ed.  Valck.  p.  36:  yiXoiog 


1)  Omisit  Rindfleisch.  1.  c.  p.  56  uerba:  ^yiXoiov  di  xov  MarayeXeunav*. 

2)  Vide  praeterea  schol.  Bom.  p.  430  Dind.  aLr^^toi,  ubi  collate  Bchol. 
Plat.  p.  406  et  454  B.  Aelii  Dionysii  reperies  doctrinam,  item  schol.  Dem. 
p.  98, 16  Dind.  coll.  AeL  Dionysio  apud  Eustath.  p.  1167,20  (Ri.  fr.  180). 

3)  Quoniam  testimoniis  scholiorum  Lucianeorum  nonnumquam  atar 
et  in  hoc  caplte  et  in  tertio,  nunc  nonnulla  afferam,  onde  eluceat,  praeter 
hunc  locom  alios  plane  concinere  com  atticistarum  fragmentis.  Quae  sont 
Dionysii  apud  Eustath.  p.  1854, 20 :  ovrof  KeiTai,  m  6  avrbs  Jtorvctos  Xdyu^ 
Hod  naQo.  08O7i6/Ani^  afiv^axt}  vTivr^i/i/id  t«  S^i/iif  fia^fia^ixbv  Bui  nQacmv 
xoi  xa^doLfiofv  Hal  xoxxoiv  Qoai  xal  iriqatv  TOiovTa}v,  lis  simlUimam  est 
schol.  Lucian.  1.  C.  p.  151 :  apvQTaxrj  cxevaofia  fia^fia^ixov  dia  xtt^a/iiov 
xal  7t^daa>v\  neque  minus  cum  eodem  Dionysio  apud  Eustath.  p.  1166, 55: 
aXXaxov  Si  (SC.  Xeyet  AtkiOi  Jtovvotoe)  on  x^i^oivos  eWoe  xal  rj  iia>ftis.  i^affUs 
yd^,  tpTiCif  X^fcjv  cLfia  xal  ifiatiov  to  avTo  ....  conuenit  multo  copiosior 
eiusdem  iSoifiis  uocis  interpretatio  in  schol.  Lucian.  p.  87:  to  8i  ijr  x*tmr 

naxvs  xal  TQaxfii^  are  dyvaTtJOSy  xatd  rriv  dqiOxeQav  X^^Q^  ^afrjv  ovx  ix^^9 
d$'  o  xal  ixBQOfidcxoL^^  t]v,  dxsi^idcoroG  Si  tuv  toifS  (O/aove  Tta^eXx^  yv/ivovi 
OQOLcd'ai.    Tta^'  o  xal  iScjfils  ixaXeXro,    ov  fiovov  Si  x^royi'  ^  i^afftiSf  dXld 

xal  nsQiplrifia,  Quam  huius  uestis  descriptionem  Pollux  quoque  habet 
lY,  118:  xcj/iixTj  Si  ia&ris  i^iOftii.  icn  Si  x^'^otv  levxos  dffijfios,  xaja  xip^ 
a^tCTBQCLv  TtXavQCLv  Qatptiv  ovx  ^xo^t  dyvanTos.  Eustathium  autem  p.  1166, 55 
ex  parte  tantum  reddere  istius  uocis  interpretationem  Aelii  Dionysii  pro- 
pterea  susplcor,  quod  uocem  he^fmaxaXoe^  quae  est  in  scholio  Lucianeo, 
Photius  quoque  sic  explicat:  ire^/idcxalos '  x^'^^  SovXixbs  ^  iSofjuiSa 
Xiyovoiv  neque  minus  schol.  Ar.  Yesp.  444:  iSejfiiSofV  ifidr^a  SovXixa  xai 
ixBdoiidcxahi.  Malo  igitur  pro  Eustathii  loco  uberius  hoc  scholion  Lacia- 
neum  in  fragmentis  atticistarum  collocare. 


Qoaestiones  de  scholiorom  Aeschineorom  fontibus.  265 

/tihv  6  xccvayiXaarog,  yelolog  dh  6  yeXanoTtoiog  y  nee  non  Sai- 
das,  qui  duas  habet  glossas,  alteram  una  cum  Thoma  Magistro 
p.  75  Ritschl.:  yekolov  {ovderiQCjg  fAovov)  to  yiXunog  a^iovj 
alteram  earn  Aelio  Dionysio:  yikoiog  6  xccvayikaarog  TtqoTtaq- 
o^Tovwg,  yeXoiog  dh  6  yeXunortoLog.  Ordinem  uerborum  plane 
perturbaait  Thomas  Magister  1.  o.  in  priore  glossa:  yelolog  6 
%cctayikaaTogy  yiloiog  dh  6  yelwzofcoiogy  quae  iam  iuBtom  in 
ordinem  redigenda  sunt. 

Hoc  qaoqne  loco  licet  comparare  testimonium  Etymologi 
Magni  Dionysiana  interpretatione  usi  p.  224,  45 :  yiXoiog  li- 
yerai  6  yiXunog  a^tog,  yeXoiog  dh  6  yekwTOJCoiog,  Leuitatis 
magis  quam  doctrinae  uidetur  esse  distinctio  a  Moeride'  p.  193 
Bekk.  proposita:  yikoiov  fiaQvrovwg  ^ttitcoI,  yekolov  TtqoTte- 
QiOTtwidiviog  ^'Ekkrjveg,  quibus  similia  profert  schol.  Ar.  Ran.  6: 
yikoiov  arriKcSgy  yekolov  dh  koivov,  ij  dh  atjfiaala  rj  avvr. 
Photios  h.  1.  deficit.  Dionysio  igitur  auctore  sunt  usi :  Ammo- 
nius,  Etymologus  M.,  Suidas,  scholiastae  Aeschinis,  Demosthe- 
nis,  Luciani,  Thomas  Magister;  cf.  Hesych.  Lob.  Phryn.  226, 
Bachm.  A.  6.  p.  184. 

Quoniam  in  scholiorum  Aeschineorum  collectione  Aelinm 
Dionysinm  et  Pausaniam  semel  nominatim  laudari  uoce  LiTTt- 
xiatal  in  schol.  I,  89  intelleximus,  atqne  duo  scholia  (II,  87 
u.  hcl  nakkadiif}  et  1, 126  u.  yekolog)  baud  dubie  e  lexicis  rbe- 
toricis  atticistarum  fluxisse  demonstrauimus ,  iam  in  iis,  quae 
sequuntur,  eius  quoque  generis  obseruationes  scholiastae  Aeschi- 
nis  ad  eundem  fontem  reuocandas  esse  licebit  arbitrari,  quae 
ex  parte  tantum  possint  comparari  cum  atticistarum  reliquiis 
apud  Enstathium  seruatis.    Eius  generis  est  scholion  ad 

1, 191  iTca%TQ07(,ikri'va\  ^ikrjg  xal  iTcaxtQig  eidrj  nkoivjv  eioLv, 
xai  i^  avTwv  avvd-erov  iTtaKTQOxikrjg,  kfjarQixov  Ttkolov  (Vat. 
Laur.  gmq.).  l^kkwg.  Ttkovaqiov  kfjOTQixov.  eXqrfcat  dh  dvim 
TtaQa  Tov  xikrjTa,  07ceQ  laviv  eldog  nkolov  fiixQov,  tug  eyvco- 
jU£v  ev  T^  a  Qovxvdldov,  xai  trjv  euaxTglda,  rjrig  iazl  Jtakiv 
ddog  TtkoLov  ^lakkov  kr]GTQuov  (Vat.  Laur.  Fgm.).  Paucissimis 
haec  uox  explicata  est  in  cod.  Patm.:  jtkolov  kjioxqixov.  Hanc 
inaxrQOTiikrjg  uocem  attigisse  in  lexico  suo  Aelinm  Dionysium 


266  Theodoras  Freyer 

hodie  scimus  ex  duobos  Eastathii  locis,  quos  iam  oideamns: 
p.  1539|  25:  k7ca%T((o%ihqg  dh  nXoiov  XfjarQtxov  fiera^  inoKtr 
TQldog  xal  xikrjrog,  a  xal  aiza  TtloiaQid  iariv^  ad  qaam 
annotationem  spectat  alter  locus  p.  1871,62  (Rindfl.  fr.  186): 
on  de  afto  rrjg  ^tjd'elarjg  SftaxTQldog  xal  iTicenrQoxikrig  xora 
Alhov  Jiovvaiov  jtloiov  krjaTQtuov,  ngodedT^kwrau 

Primum  uideamuB  de  priore  haias  scholii  parte  xHrjg  yuxl 
kTcanTQig  eidtj  TtXoLwv  elalv,  xal  l§  o^tcJv  avv&BTOv  ItcoX" 
TQoxiXrjg.  XfjOTQixdv  nXolov.  Adiectiaum  avvd'erov  A  respici- 
maS|  haec  scholiastae  nerba  certe  sic  licet  interpretari :  in- 
anTQoxiXrjg  uocabalum  est  compositum  e  xiXr^g  et  iTtotxTQig 
uocibudy  quae  sunt  aehicalorum  species.  Sic  de  nerborom  com- 
positione  cogitatur.  Alius  interpretandi  rationis  auctor  nuper 
exstitit  StoientiDns  1.  c.  p.  125  sqq.  de  composito  naois  appa- 
ratu  accipiens  adiectiuum  avv^^tov.  Qui  air  doctissimas  Boy- 
seni  sententiam  refatans  cam  lexicographoram  de  aoce  i/rox- 
TQOTciXijg  testimonia  inter  se  composuisset,  earn  disceptationis 
suae  sammam  proposait,  dao  glossaram  genera  distingaenda 
esse,  alteram  dactum  ex  Aelii  Dionysii  doctrina,  qaam  sapra 
babes,  alteram  cam  Harpocratione  cohaerens,  caias  banc  babe- 
mas  glossam:  s.  a.:  eldog  d^  kazi  nXolov  avvd'srov  exov  rrjv 
xazaaTievriv  ex  re  enanrQidog  xorl  xiXrirogy  qua  in  glossa  aerba 
avv&erov  exov  ttjv  TcaraoKevrjv  satis  dilucide  indicant,  glossae 
auctorem  de  nauis  apparatu  cogitasse.  Hinc  profectus  Stoien- 
tinus  et  glossam  quinti  lexici  Bekk.  p.  255,  13:  kTtaxTQoxiXtjg' 
XrjOTQiKdv  xai  ^Qccxv  TtXolov.  eati.  dh  to  ovofia  avvd'S- 
rov  ctTto  €7taKTQldog  xal  xiXrjTog  et  glossam  in  Etym.  Mag. 
p.  353,  7:  iTtaxTQoxiXijg:  avveri^t]  ex  ze  xiXrjzog  xal  kTtax- 
zqldog '  7tXola  61  ^v  figaxia  XfjarQixd  xrX.  cum  Harpocrationis 
glossa  potius  coniungendas  esse  exponit  quam  cum  Dionysiana 
atque  sententiam  suam  bis  uerbis  defendit:  'das  Giver^&rj  wollte 
der  Etymolog  jedenfalls  nicht  von  der  wortcomposition  ver- 
standen  wissen,  sondem  im  sinne  Harpocrations.  Denn  im 
ersten  falle  wfirde  er  das  perfectum  ovyxeizai  oder  nacb  seiner 
sonstigen  gewobnbeit  ttberbaupt  kein  verbum  gesetzt  baben. 
Die  glosse  des  Etym.  M.  selbst  wird  man  sicb  nun  yiel  eher 


Quaestiones  do  scholiorum  Aeachineorum  fontibus.  267 

aofl  einer  fassang  wie  die  Harpoorations  als  aus  Dionysios  her- 
Yorgegangen  denken  kOnnen,  das  earc  dh  to  ovo^a  avvd-erov 
des  Bekk.  lex.  endlich  viel  eher  aus  einem  missverstandenen 
avveri&r]  der  fassang  des  Etym.  M.  oder  meinetwegen  auch 
direct  aus  der  Harpoorations  als  ans  dem  fAera^v  des  Diony- 
sios. Auch  bei  der  glosse  des  Bekk.  lex.  also  sprHche  schon 
nach  dieser  erwUgung  die  wahrscheinlicbkeit  fUr  einen  nicht- 
Dionysischen  arsprang\  Dubinm  igitar  non  est,  quia  Stoien- 
tinns  Aeschinenm  illud  scholion,  quod  sit  simillimum  glossae 
lexici  Bekkeriani  V.,  ad  Harpocrationem  potins  reuocandam 
esse  censeat  quam  ad  Aelium  Dionysium.  Haec  uerba  Stolen- 
tini  a  me  allata  quamuis  eruditissime  aideantar  innenta,  male 
tamen  iis  habebis  fidem.  Omnia  quae  loco  supra  apposito 
disseruit  Stoientinus,  nituntar  sententia  eius  de  Etymologi  M. 
elocutione,  quae,  quam  sit  falsa,  demonstrare  iam  meum  est 
Ut  de  Etymologi  M.  elocutione,  quantum  quidem  pertinet  ad 
uoces  avveri^  et  avpteiraij  recte  possem  indicium  facere, 
unam  de  octo  partibus  totius  Etymologi  farraginis  attentissime 
perscrutatus  sum,  p.  352 — 462  ab  eodem  fere  loco  profectus, 
quo  exstat  glossa  iTtayiTQOKilrjg,  Quicunque  loci  hue  spectant, 
eoSy  quo  deinceps  sunt  in  Etymologo  ordine,  bio  dabo: 

1.  p.  355,  5:     za  dh  naqa  to  ^aXXo)  firj  (.lerci  7CQ0&ia€wg  aw- 

Ted'ivTa  TtQo  ficag  exovai  tov  tovov,  ela(prj(i6- 
log,  hirj^oXog. 

2.  p,Zl\jA9:^EQix^6viog'  6  ^EQ/i^g.   MeTaavvred'eiTctL  fj 

Xi^ig  i.  e.  decompositum  nomen. 

3.  p,  389,  37:  rj  avvd-eTov  Iotc  to  evdiog  Ttaqa  to  J  La,  iV^ 

r;  6  evaeqog,   Jia  yag  xal  tov  aiqa  (pr^ai  TlXa- 
Tiov  6  xwfiixog  xtA. 

4.  p.  393, 6 :     tcc  8e  and  tcuv  elg  og  ovderigiov  eig  rjg  yivo- 

jneva  avv&eTa  ovo^ccTa  ....  ^aqivetai. 

5.  p.  396, 36 :  ra  81  dg  vg  o^vrova  avvTc-d^ifieva  ajco^aXXei 

TO  g. 

6.  p.  399,  38 :  aXXa  ra  naqa  to  q)V(o  tots  ev  xal  dug  avv- 

d'€Ta  8ia  tov  i  yQdq)eTai, 


268  Theodoras  Freyer 

7.  p.  411, 22:  Tor  dk  Ttaq^  avTOv  (sc.  ^'qlov)  avyxelfi€va, 

eXte  xccT^  OQX^S  €}!t£  xara  to  tiXoq  rrjv  avr^v 
q)vldTT€i  YQCKpriVy  olov  TtoXv^rikog,  dva^rjlog. 

8.  p.  411,  38:  avv-d^erov  di  Igtlv  h,  tov  t,a  xal  tov  TQiw, 

TO  q)ofiovfiaiy  ^drgsov  xal  ^rftQeLOv. 

9.  p.  413|47:  to  yovv  Ttaq    avrov  (sc.  ^(orjg)  avynelfzeva 

Ti]v  avvfiv  q)vkdvr€i  yqafptiv,  ^u}rjq)6Qog  xrA. 

10.  p.  414,  10:  did  xal  tcc  Ttaq^  avrov  avyxelfieva  dice  tov  cu 

jneyalov,  olov  a^cavog,  ^aSvt^iavog  htX. 

11.  p. 416, 55:  avvBTid-ri  61  ix  (sc.  uox  iJTot)  tov  ij  aw- 

OTCTixov  xai  tov  Toi  7taQa7tkrjQOjf.iaTixov  fjrou 

12.  p.  430,  32:  xa  eig  vg  avvTed-ivTa  (pvkloTTSi  to  v, 

13.  p.  435, 55:  iTteidij  ro  dia  tov  rjx^-rjg  avvd-BTa  ovofioTa 

fiaQVverau 

14.  p.  438,  25 :  to  yaq  Tta^a  ^iXXovTa  avvTtd'ifieva  Tqinu  to  w 

eig  I'  fdvrjau)  —  Mvrjal&eog,  aTT^aco  —  2tij- 
alxoQogy  ovTwg  tjaio  —  'Halodog, 

15.  p.  454, 22:  xal  TtdvTa  tcc  an   ovtov  avynelfieva  ^Ivxa 

did  TOV  I  Yqd(pei:au 

16.  p.  459, 3:    u.  dvQeycavoUTrjg'  ovvd'eaiv  htl  avvd'iaeL  ay- 

edi^oTO'  rjv  ydq  dvoUTtjg'  TtQoarjX&ev  ij  i^tl, 

nal  eyivBTO   e/cavolxTrjg'    xal    ovtcj   to   Sv^a 

TtQoaerid^rj,  xal  lyivBxo  SvqeTcavoUvrig'  o^oicjg 

xal  TO  dvoxauixoalTtrjxvg'  tzqwtov  to  eixool- 

Ttriyvg'  xal  ovtw  avveTi^rj, 

Sedecim  locos  ascripsi,  quorum  dnodecim  contra  Stoientinnm 

pngnant,  quattuor  tantam  sententiam  eius  defendant.   Hac  ac- 

cedit,  quod  forma  avyxeiTaij  quam  in  einsmodi  explicationi- 

bus  praeter  ceteras  exspectandam  esse  docet  Stoientinus,  in 

centum  illis  paginis  a  me  examinatis  ne  semel  quidem  in- 

uenitor.    Habemus  autem  apud  Etymologum  istas  uerboram 

compositionis  significationes:  avv&erov  {naqd  tl)  3.  6,  avvTi- 

d'ifACva  {nagd  Ti)  14,   avvred'ivTa  {7taqd  ti)  1,   avvri^ifieva 

(eXg  Ti)  5,   avvTed-ivra  {eXg  ti)  12,   avvd^era  {did  Ttvog)  13, 

avvd'era  (ccTto  Tivog)  4,  avvd'CTov  (ex  Ttvog)  8,  avvcTi^  (?x 

TLvog)  11,  avyxelfxeva  (7caQd  Tivog)  7.  9.  10,  avyxel^eva  {ano 


^ 


Qoaestiones  de  scholioram  Aeschineonim  fontibus.  269 

rtvog)  \5y  fueraawr^d'ecTai  2,  xal  ovrw  avveridrj  16.  Hnnc 
nltimnm  locum  propterea  non  cum  undecimo  coniunctnm  ex- 
bibeoy  quod  luculentissime  docet,  minime  ab  Etymologi  more 
abhorrere  formam  avver^&rjy  ubi  cogitandum  est  de  nerbis 
componendis,  nndecimo  antem  loco,  ubi  prorsus  iisdem  utitnr 
uerbis  Etymologos  atqne  p.  353,  7  n.  €7ca7CTQOKilrigy  uel  Stolen- 
tinum  concessurum  esse  spero  de  nulla  re  nisi  de  uerborum 
compositione  cogitandum  esse,  quod,  quominus  item  faciamus 
p.  353,  7,  nihil  omnino  impedit.  Magis  etiam  quam  sexto  de- 
cimo,  res  est  loco  altero  manifesta,  Stoientinum  parum  Ety- 
mologi elociitionem  curauisse;  etenim  si  ullo,  hoc  praeter  ce- 
teros  loco  aptissimum  erat  ad  loci  naturam  perfectum  fiera- 
avynetrai  pro  longiore  illo  fieTaavvri&eiraiy  at  non  habuit 
EtymologuSf  cur  non  ita  scriberet.  Haec  quidem  mihi  dicenda 
erant  de  Etymologi  forma  aweri&rj  s.  u.  inaxTQoyciXTjgj  quam 
equidem  non  minus  quam  avv-d^erov  illud  in  schol.  Aeschin.  I^  191 
ad  uerborum  compositionem  spectare  pro  certo  habeo.  Quam 
delude  profert  Stoientinus  opinionem  nimis  praeiudicatam  de 
glossa  in  lexico  Bekkeri,  ubi  uerba  earc  Si  to  ovofxa  avv- 
^€Tov  ccTco  xrL  orta  esse  suspicatur  ex  forma  quadam,  qualis 
est  avverid-rij  apud  Etymologum  male  intellecta,  banc  uel 
pueri  reicient  Minime  igitur  Stoientinus  demonstrauit,  non  ex 
Aelio  Dionysio  fluxisse  glossas  in  Etym.  Mag.  et  Bekk.  lex.  V. 
Denique  si  quis  banc  proponeret  sententiam,  ex  Aelii  Dio- 
nysii  uerbis  ^lera^  incnctQidog  xal  Kikrirog  fieri  potuisse  uel 
avv'9'€Tov  ccTto  iTtaKTQldog  xal  xiki^Tog  uel  avveridTj  he  re 
TLiXYftog  xai  inaxcqldog  uel  i^  avrcHv  (sc.  ifccenzQ.  xal  xiL) 
ovvd'etov  kTtoTiTQoxiXtjg  y  hunc  certe  non  magis  temeritatis  ar- 
gueremus,  quam  ilium,  qui,  quo  facilius  uerbis  suis  fidem 
haberemus,  plus  momenti  tribuendum  esse  putauit  librarii  cuius- 
dam  errori,  de  quo  nemini  quid  quam  persuasum  est,  quam 
uerbis  nulla  ex  parte  mutilis  atque  ea  sola  de  causa  addubi- 
tatis,  quod  suae  ipsius  de  bac  re  sententiae  essent  contraria. 
Nequaquam  igitur  audacius  rem  agemus,  si  existimabimus  prio- 
rem  huius  scholii  partem,  quae  communia  habeat  cum  Aelio 
Dionysio  uerba  hjOTQixov  nXolov^  huic  lexicographo  redden- 


270  Theodoras  Frejer 

dam  esse,  id  qaod  eonfidentius  nobis  persaadebimos i  si  alte- 
ram haius  scbolii  partem  respicimaS|  in  qua  aocabalum  Ttloia- 
Qiov  Aeliam  Dionysinm  prodit  aactorem.  Priore  enim  Eastathii 
loco  p.  1539  gennina  Dionysii  uerba  etiamnnnc  exstare  bene 
ostendit  Stoientinns  I.e.  p.  125  collate  Snida:  u.  iTtaycTQOKikrig' 
nXolov  Xtjgtqikov  fAcra^v  hcavciQldog  xal  xikrjTog,  arteq  xal 
ama  TtXoiaQia  iartVy  quibas  simillima  tradit  Ammonias  p.  81 
Valck.:  x^Aijg  ymI  eTcaxTQoxik^g  diacpiqei,  Y.ilrig  jnhv  yaQ  iari 
TtXoiaQiov  Tt  ^uTiQov'  €7tccxTQ07iiXrjg  dk  xaxovQyov  xal  Xfiatqi- 
y.ov  axdq)og  f^era^  iTtcmzQldog  xal  ytiXtjTog.  uilaj^ivTjg  iv  r(p 
xara  TifidQxov^  qni  non  minns  qaam  scboliasta  et  Saidas  banc 
glossam  ex  Aelii  Dionysii  lexico  aidetar  petiaisse.  Optimo 
igitor  iare  banc  qaoqae  scboliastae  annotationem  Aelii  Dionysii 
esse  censebimos;  cf.  praeterea  Thom.  Mag.  p.  207,  9  Ritscbl.: 
xaxovgyov  xal  krjarQixdv  anaipog  et  Etym.  Mag.  p.  502 ,  44 : 
€7taxTQoxiXr]g  iarlv  eldog  tvXoIov  XfjOTQi-KoVy  o  iart  yaXala. 
Hesychii  glossa  iTtcmrQoxiXr^g  eldog  nXolov  melius  qaam  ad 
Aeliam  Dionysinm  renocatar  ad  similem  atqae  Harpocrationis 
fontem. 

Hinc  transimns  ad  nonnnlla  eios  generis  scbolia,  qnae 
non  iam  plenis  explicationibus,  sed  singulis  tantnm  nerbis  con- 
gruant  cum  atticistis  apud  Eustatbium,  ubi  tamen,  qaominus 
scboliastam  Aelii  Dionysii  uel  Pausaniae  opibus  usnm  esse 
dicamus,  nihil  uidemus  obstare. 

Sunt  autem  baec'in  schol.  II,  40  u.  TtaiTtaXri^a]  TtalnaXa 
rovg  TQoxelg  roTtovg  xaXovaiv.  tov  ovv  ^i)  evyevi]  ^itjd^  anXovv 
ovrio  TtQoaayoQevovaiv.  !kXX(og.  rovg  fifj  ev&elg  ralg  yvoifiaig, 
aX).d  TtXaylovg  xal  TtoiytlXovg  ovrcog  ixaXovv.  fierijxTat  db  and 
Tiov  6d(Zv'  rag  yaq  fiij  evS-elag,  dXXd  TtoXXdg  i%ovaag  ixTQo- 
Ttdg  naiTcaXovg  b^aXovv  (Vat.  Laur.  B.  gim.).  !kXXo)g,  olov 
^ TteglTQififia  ayogag^^),  rb  Xeyofievov  ael  iv  rfj  av%nrj&€l(f  log 
Tteql  Ttavovqyov  Tivog.  y.vqLu)g  dk  naiTcdXtj^ia  Xiyerat  to  Xe- 
TtTOTarov  TQljuina  tov  dXevqov  (Vat.  Laur.  B.  F.  gim.). 


1)  Demosthenis  sunt  aerba  in  or.  XYIII,  127;  uide  Westermanni  ad 
h.  1.  annotationem. 


i 


QoaestioneB  de  scholiorum  Aeschineonun  fontibiis.  271 

Scholiasta  in  ntraque  annotationis  parte  et  propriam  et 
translatam  natTtaXri^a  nocis  Dotionem  cnranit,  id  quod  signi- 
ficant nerba  ^lerrjxrai  dk  and  xtA.  et  sub  finem  scbolii  xvqIwq 
dk  xtL  Similem  in  modnm  tractanit  banc  uocem  Suidas,  apad 
qnem  tres  exstant  glossae: 

gl.  1.  TcaiTtdXTj'  akevQOv  aito  TtQid'oiv  rj  ctTto  y,iyxQov, 
!Aqiaro(pavric;  NetpiXaiq  (u.  260),  avr)  tov  TQaxyg,  dvaxara- 
kr]7tTog,  knei  TtabtaXa  TtaXovfiev  ra  tiov  x(joqlo)v  dvafiara 
(=  schol.  Ar.  Nub.  260  p.  93  Dtlbn.). 

gl.  2.  TtaiTtalrj^a'  tov  navovgyov  nal  TtoiniXov  Iv  xcr- 
x/^  x«l  TrafdTtovrjQov  avv  ayxivolt^, 

gl.  3.  TtamaXtjiLia'  6  TtoXXag  ixTQO/tag  xal  diodovg 
^lov.  xvQliog  dh  to  XsTtTOv  aXevqov  (=  schol.  Ar.  Au.  430 
p.  220  Dtlbn.). 

Qaae  Suidas  exhibet  in  tertia  glossa  ab  Aristopbanis  scho- 
liasta petita  fere  omnia  redeunt  apnd  scholiastam  Aeschinis 
eundemqae  uidentnr  fontem  prodere.  Quae  praeterea  habet 
Suidas  in  prima,  excepto  Aristophaneo  scholio  inde  a  uoce  avtlj 
et  in  altera  glossa,  ad  uerbum  conspirant  cum  Photii  glossis 
prima  et  altera,  cuius  tertia  haec  est  glossa:  Ttainalri^a^  ot 
^ikv  6  TQoxvg  xal  avio^aXog  avd'QiOTtog,  xal  yaq  "OfirjQog  rag 
avwfiaXlag  rcuv  oqcSv  TtaiTtalrj^a  ^)  Xiyei'  ol  dk  tov  evQlfti- 
OTov  xal  €v^€Tdfiolov  ccTto  TOV  XeTtTOTOTov  akcvQov,  Tres  Pho- 
tianas  glossas  si  cum  Aeschineo  scholio  comparamus,  quam- 
quam  baud  multa,  nonnuUa  tamen  reperiuntur  apud  utrnmque 
similia:  TQoxvg  adiectiuum  initio  scbolii  de  locorum  natura 
positnm  est,  apud  Photium  gl.  3  avd^Qtonog  dicitur  TQa%vg, 
quos  dicit  scholiasta  iiij  evd-elg  Talg  yvcifiaig^  cum  his  potest 
componi  6  dvdiiaXog  avd^qioitog  apud  Phot.  gl.  3,  quod  deinde 
habet  scholiasta  Ttoixllog  uocabulum,  item  est  in  Photii  glossa 
altera,  quae  incipit  a  uerbis  tov  navovgyovy  quibuscum  licet 
conferre  scholiastae  uerba  ilia  sub  finem  annotationis  c^^  tvsqI 
Ttavovyov  Tivog,  denique  iis,  quae  inde  in  exeunte  scholio  ex- 


1)  Naber  ad  h.  1.  annotauit  coll.  Odyss.  m  97  ncunahiiaaas  adiectiuum 
reponendum  esse. 


272  Theodoras  Freyer 

slant:  xvglwg  dk  TcaiTtdXrj^a  Hyerai  to  XsTtTOTarov  rgl^fia 
Tov  aXsvQoVf  Don  sant  dissimilia  extrema  nerba  in  Pbotii  tertia 
glossa:  (naiTtihrifia)  and  tov  lercTOTaTOV  aleiqov,  Inde  licet 
colligere  scholiastam  sua  hansisse  ex  fonte  simillimo  atqae 
Photinm.  Pbotii  autem  glossas  omnes  ex  eodem  fonte  ema- 
nasse  est  nerisimillimum,  in  quo  sicut  in  scbolio  Aescbineo  et 
propriam  et  translatam  TtaiTcdlrjiia  uocIb  notionem  faisse  ex- 
positam  licet  opinari.  Quod  si  statnerimus,  nonnibil  profece- 
rimus  ad  communem  borum  anctorem  inuestigandum  Eustatbio 
in  anxilium  nocato,  qui  baec  profert  p.  898,  8  (Rindfl.  fr.  295) : 
7cd?^r]  dh  xvgliog  xara  ^ikiov  Jiovvglov  keTCTOTccrov  SkevQOv 
Kal  ritpga,  (DeQeKQcirtjg  **l7tv(fi'  ^dvijtkriaa  xfXKpd^aXfKxt  Ttdkrjg, 
(pvGiov  TO  TtvQ^  —  quibuscum  uidentur  esse  coniungenda,  quae 
idem  Eustatbius  babet  p.  786,  19:  to  dh  naXvvevv  drjlol  fikv 
TO  l€vycaiv€i,v,  xvQiiog  d^  iftl  d?^QOv  Xiyerai,  oS-ev  xal  ^  Ttair- 
Ttdlri  1)  et  paucis  uerbis  interpositis  sequuntnr  baec:  xal  ioTi, 
q)aal,  Ttdlrj  to  dnoTcaXkofAevov  XeTtTOTorov  tov  dXevqov,  i^ 
ov  xal  TO  TiaXvveiVy  xai  f]  nacTtdXt]  xcctcc  dvadiTtXaaiaafiov 
xal  iniv^eoiv  tov  t,  qui  locus  ipse  quoque  redolet  Dionysii 
doctrinam  docetque,  idem  ualere  ndXijv  atque  TxacTtdXriv  uocemi 
maledicentium  autem  uidetur  fuisse  forma  TtaLTtdXrjfiaj  cui  si- 
milia  sunt  dTcofiXrjfAa  (cf.  scbol.  Ar.  Vesp.  545),  xd&aQfiay  alia. 
Gum  satis  constet,  Pbotium  longe  plurima  et  praestan- 
tissima  ex  atticistarum  lexicis  deprompsisse,  bas  quoque  glos- 
sas TtaiTtdXr]  et  TtaiTtdXtjfAa  eum  debere  bis  grammaticis  admo- 
dum  est  probabile,  praesertim  cum  attigisse  Aelium  Dionysium 
banc  uocem  sciamus,  quam  quidem  in  eius  lexico  pluribus 
tractatam  fuisse  suspicari  possumus.  Videtur  enim  Eustatbius 
utroque  loco  auctoris  sui  copiam  ex  parte  tantum  descripsisse 
atque  ea  omisisse,  quae  Aelius  Dionysius  de  notione  uocis 
7tai7tdXriixa  fi€Ta(poQLY,(Zg  usurpatae  annotauerat,  quae  baud  scio 
an  etiamnunc  lateant  in  scbolio  Aescbineo  Pbotique  glossis.  — 

1)  Cf.  schol.  Ar.  Nub.  261  (med.)  XtysTai  8i  namaXrj  to  Xenrorarov 
TOV  aXavqav  *  o^'  ov  jtaXvvetv  ro  Xevxaivetv  et  ibid,  schol.  ad  Q.  965  (extr.) 
xQtfivmdrj '  x^ifijua  elSos  aXev^ovj  d^  ov  rj  namaXri  yiverai,  o  icrt  to  aXev" 
QOv,    xal  TO  Xevxaivetv  naXvvetv.  ^'OfiriQOS, 


Qnaestiones  de  scholiorom  Aeschineornm  fontibns.  273 

Metaphorifl  enim  atticistaSi  quippe  qui  in  comicornm  poetaram 
elocntione  illustranda  baud  exignam  operae  suae  partem  collo- 
caaeriDt,  uel  diligentissime  studaisse  singnla  docent  fragmenta: 
conferas  atrnmqae  atticiBtam  apnd  Rindfl.  fr.  113  de  noce  yi^^a, 
Aelium  Dionysium  fr.  47  a.  aju^cov,  fr.  202  n.  evaroay  fr.  239 
u.  xartQaiva  yvvq^  fr.  364  a.  coto^,  Pausaniam  fr.  164  a.  dU- 
Ttodeg,  Omnino  aatem  eius  generis  obseruationes ,  qnibos  bo- 
minnm  mores  describuntur,  plures  etiam  seruatae  sunt,  ef. 
Rindfl.  fr.  8  u.  ccyv^rjg^  fr.  38  u.  aXizT^Qiot,  fr.  69  u.  ^Qyeloif 
fr.  80  U.  a^^apa^j  fr.  99  U.  fiXeTtedaifiCDv,  fr.  293  u.  XemoLj 
fr.  320  u.  ^(fdiovQyog^  fr.  340  u.  vno^vloq.  Quod  Pberecratis 
uersum  solus  habet  Eustatbius,  non  mirabimur ;  si  duo  librarii 
idem  ex  eodem  fonte  aeceperunt,  saepissime  alter  ex  altero 
locupletandus  est  Yeluti  plura  e  communi  fonte  bausit  Pbo- 
tius  8.  u.  xaqdicirTBLV  coll.  Rindfl.  fr.  243,  s.  u.  yarovXada  coll. 
fr.  246,  s.  u.  fiayaQov  coll.  fr.  273  et  multis  praeterea  locis, 
integrum  autem  scriptoris  testimonium  ab  atticista  adbibitum 
prorsus  omisit  Pbotius  s.  u.  Mag'  rag  aanidag  coll.  Rindfl. 
fr.  234 :  nal  hiag  5i  Tivag  aOTtldag  ^iXtog  Jiovvaiog  lazoQeZy 
q>iQ(ov  xcri  X^l^tv  l§  ^d^iOTOcpavovg  TavTTjv'  'avfjg  nedrJTTjg 
hiav  lvr]^fiivog\  itaque  boc  loco  re  uera  factum  esse  uideS| 
quod  in  jcaindXt]  glossa  factum  esse  suspicamur. 

Luculentissimum  autem  exemplum  atque  ad  istam  de 
uariis  excerpendi  rationibus  obseruationem  uel  aptissimum  boc 
unum  babeo:  uocis  ymXo(pog  interpretationes  babemus  com- 
plures,  proprie  positae  in  scbol.  Tbeocr.  I,  12  p.  6  1.  37  ed. 
Dtibner.  (Ri.  fr.  116):  Xiyei  dk  Jiovvaiog  6  liXuagvaaoevg  ore 
yeciXoqiog  laxiv  6  vtprjXog  TOTtog'  Translatam  quandam  buius 
uocabuli  notionem  discimus  ex  Eustath.  p.  962,  22  (Ri.  fr.  115): 
XQ^oifAOv  xal  to  Tov  ^iXlov  Jiovvaiov  elTCOvrog  on  yeoiXo- 
q)ov  oi  TtaXaiol  xaXovai  tov  Ttaxvv  xcrl  avala&rjrov  av&QioTtov. 
Utraque  explicatio  —  nisi  quod  pro  vifjrjXdg  roTtog  legitur  ogogj 
vxpcjfia  yrjg  —  in  unam  glossam  conflata  est  in  Etym.  Mag. 
p.  222,  52  et  apud  Suidam  s.  u.:  yedXotpov  oqetvov^)^  oqog 


1)  Hoc  unum  uocabolum  deest  Etymologo. 

Leipiiger  Btndien.  Y.  18 


274  TheodoruB  Freyer 

vtpo)fia  yrjg.  nakovat  d^  ovrcag  Tial  xbv  rcaxvv  %(xl  avala&rjrov 
avd^QCDTtov.  Perrara  quidem  talia  sunt  in  hoc  genere.  Quibas 
propositis  non  iam  temere  licet  banc  seqni  coniecturam^  scbo- 
liastam  Aescbinis  et  Photium  non  solum  ea ,  quibas  similia 
suppeditat  Eustatbius  p.  898, 8,  sed  etiam  reliqua  debere  Aelio 
Dionysio,  quam  quidem  opinionem  praeclare  uidetur  defendere 
praeter  Pbotium  scboliasta  Luciani  p.  238  lac.  s.  u.  ftamdktjfia  * 
f)  TtavovQyog  av&QWTtog,  YvqliDg  6  ihaiteqel  aXevQOv  toig  act- 
ytoig  avvaXrjXsaiAivog  nal  avvrerqiiJi^ivog,  quae  quamquam  non 
eadem,  tamen  simillima  sunt  lis,  quae  sunt  in  scholio  Aescbi- 
neo  et  apud  Pbotium.  Luciani  autem  scboliasta,  qui  alia  multa 
debet  atticistis,  baec  quoque  indidem  nancisci  potuit.  Ilia 
uerba,  quibus  concinit  Aelius  Dionysius  cum  scboliasta,  eadem 
fere  redeunt  apud  Pbotium  et  Suidam  s.  u.  niXavor  Ttiii^axa 
Itl  ftainaXr]g,  rovTiariv  akevQov  XeTtroxiqov^  conferatur  prae- 
terea  Hesycbius  s.  u.  TtaiTtdXr]  et  naiTtdlrjfia  ^  qui  maxima 
ex  parte  congruit  cum  Pbotio,  lex.  Bekk.  quintum  p.  295, 18 
(=  Pbot.  gl.  3). 

Eadem  fere  argumentandi  ratione,  qua  modo  usi  sumus 
ad  redintegrandam  Aelii  Dionysii  doctrinam  in  natTtdkrjfia 
glossa  tractanda,  atticistae  manum  fortasse  agnoscemus  in  alio 
scbolio  Aescbineo  simillimo,  quod  est  ad  II,  99  ccQyag]  agyag 
xaXelrai  6  o(pig  Ttagd  ^/(OQieuai,  ■d'iXet  ovv  avrov  otpioidrj 
rov  TQOTtov  dei^ai  xal  olove}  -d^ajQiddr^  xal  avdvd-qwTtov  (Vat. 
Laur.  Fgim.).  eldog  rt  o(p€iog  avaiqenvKov,  rj  6  agycSv  ifcl  twv 
aXXiov,  yqacpiov  dk  Xoyovg  (Vat.  Laur.  Fgim.).  ^  ajto  noirirov 
Tivog  TtovrjQov  ovrio  xaXovfiivov  (Vat.  Laur.  gim.).  rj  aqydg  6 
TtovtjQog.  %aTi  ydq  eldog  ocpeiog  avaiQerixov  (Vat.  Laur.  gm.). 
—  6  Jrifxoad^ivrig  aqyag  (scr.  aqydg)  hiXi^d^r]  wg  xaxiSv  ^Qycav 
Ttoitivfig  (cod.  Patm.),  quae  etiam  exstant  in  V.  lex.  Bekk. 
p.  206,  ubi  adduntur:  ol  dk  Sgyav  (scr.  aqyav)  oq>iv  elvaL  (paatv, 

^dqyag  igitur  dicitur  bomo  maleficus,  a  quo  non  minus  in- 
iurias  insidiasque  metuunt  bomines  quam  a  serpentibus  mor- 
sus;  apparet  banc  metapboram  esse  simillimam  metapborae 
antecedentis  scbolii,  ubi  bominem  uersutissimum  comparari 
uidimus  cum  bordeo  in  subtilissimam  farinam  molito,  et  Aelii 


Quaestiones  de  scholiorum  Aeschineorum  fontibas.  275 

Dionysii  illi  apad  Enstath.  p.  962,  22  annotationi ,  qaa  stolidi 
hebetisqae  hominis  ingeniam  tamnli  dicitur  instar  esse.  De 
hoc  uocabulo  a^ag  similia  atque  scholion  docent  lexicographi 
omnes  ad  banc  Aescbinis  locum,  at  oidetor,  spectantes. 

Aadiamns  Harpocrationem  s.  a.  aQyag  *  Ttid'avtireqov  eatt 
liyeiv  OTi  JcoQielg,  fialiOTa  <J'  Id^yeloi,  tov  o(ptv  agyav  ixd- 
Xovv,  wg  lixaiog  h  ^ddgdartp,  Tl(xaQxog  61  6  ^Podiog  (scr. 
Ti^axldag  coll.  Eustatb.  p.  1067,  45)  ov  xcra  yXwrrav  KaleZ- 
a-d'ai  Tov  oq^iv  aqyav  q)rjatv,  aXka  yivog  ri  elvac  o(peo)g  rovg 
agydgA)  Xiyead'ac  ovv  eixog  rov  Jri^ioad'ivriv  iTCiTQOTcrjg  rolg 
IniTQOTtOLg  dUag  Xayxavovta  oq)iv  did  to  ^riQiwdeg.  xal  avrog 
Tovg  roiovTovg  oq)€aiv  eixd^ei  iv  T(p  xctt*  ^Qiaroyelrovog  .... 
eviOL  dk  Tov  dQaxovtog  elval  q^aat  to  dqydv  iTtid-erov.  Cum 
bis  compone  sextum  lex.  Bekk.  p.  442,  30  (=  Bacbm.  lex. 
p.  141, 14)  s.  u.  a^dg*  6  deivorarog  naq  fiXiTLlav  aqyag  (scr. 
agydg)  naleizai,  Ovrcag  ekeyov  xal  tov  ^rjfioa&^vrjv,  akloi. 
di  (paat  tovtov  yLonbv  TtoitjTriv  yeyovivai.  01  dh  otc  xorra 
JwQielg  xal  lidXiOTa  ^Aqyeioi  tov  oq>iv  dqydv  ixdXovv.  Ti- 
fAaQxog  8h  6  ^ Pod  tog  (scr.  Tifiaxldccg)  ov  xofTa  yXwTTav  ovTwg 
xaXetad'al  q^rjaiv,  dXXd  yivog  elvai  oq)€wg  Tovg  aQyag,  In 
sexto  lexico  Bekkeri  permultas  atticistarum  glossas  etiamnunc 
seruari  inter  omnes  constat.  Optime  de  bac  re  egerunt  Naber 
in  ProU.  ad  Pbot.  p.  134  sqq.  et  Rindfleiscbius  1.  c.  p.  19.  Hano 
quoqne  glossam  atticistis  attribuere  placet  propter  Suidae  glos- 
sam  admodum  similem,  quam  bic  licet  omittere.  Quod  si  sta- 
tuamus,  quaerendum  erit,  quomodo  similitudinem  inter  Harpo- 
crationis  et  Bekkeri  auctoris  glossam  definire  possimus.  Hanc 
autem  disputationis  partem  iamdudum  babemus  absolutam  in 

1)  Mlrum  quoddam  etymologiae  spedmen  Didymo  tribuitur  ab  Etym. 
Mag.  s.  u.  p.  136,47,  quod  quia  plane  contra  Pausaniam  pugnat,  integrum 
profero:  J($v/ios  8i  8ia  tov  i  y^ipei  (sc.  a^yaty^ovrtjs),  Xeyei  ya^,  ScnsQ 
ano  rov  &^i  iniTarixov  yiverai  a^iSeiasros,  ovrof  rov  avrov  XQonov  xal 
ano  rov  a^i  yivarai  a^t^omjs  xal  nXsovaafi^  rov  y  d^yi^opnje]  cf.  quae 
de  hac  forma  disseruit  M.  Schmidt  Didym.  Chalcent  fragg.  Lips.  1854 
p.  337  et  de  /  epentheUco  ibid.  p.  317— 318.  Pansaniae  ezplicandi  ratio- 
nem  praeferendam  esse  puto  propter  tot  reliquomm  lezicographorum  testi- 
monia. 

18* 


276  Theodoras  Freyer 

Naberi  Prolegomenis  p.  159  sqq.  qui,  grammaticiis  Bekkeri  et 
Harpocratio  cum  persaepe  penitas  inter  se  conspirent,  Aelium 
Dionysinm  et  Pansamam,  qnibos  sua  debeat  anctor  sexti  lexici 
Bekk.,  et  Harpocrationem  'omnes  enndem,  nempe  netostiorem 
qnendam  grammaticnm  seqni^  putandnm  esse  exponit.  Ita- 
qne  Naber,  postqoam  ad  banc  sententiam  firmandam  nonnalla 
IncnlentissiiDa  exempla  attnlit,  p.  163  componi  iabet  'Bekk. 
p.  442,  30,  scbol.  Aesch.  et  Hesychium'  et  statim  addit:  ^uide- 
bis  omnes  ex  eodem  fonte  hansisse'.  Hesychii  glossa,  cuius 
inclusam  partem  Scbmidtius  ex  Bekkeri  lexico  explenit,  haec 
est:  ciQyag'  oq>tg  xoi  TtoirjTrjg  fJiox^^Qog*  {^ifwQUig  xal  fxaXiava 
Idoyeloi  Tov  oq>iv)  agyav  hcalovv.  xal  Jrifxoad'ivqg  vtco  AiaxL- 
vov  aQyag  ovofiaCerai.  ol  dh  ovofia  rvgdwov.  Non  est,  cur 
Naberi  sententiam  probare  nolimus.  Timachidae  testimonium 
quis  primus  adhibuerit,  non  potest  explanari,  uidetur  autem  in 
sextum  lexicon  Bekkeri  fluxisse  ex  alterutro  atticista,  cui  sua 
itidem  debere  censeo  scholiastam  Aeschinis,  qui  baud  pauca 
in  bac  glossa  communia  babet  cum  lexico  Bekkeriano.  Incipit 
scbolion  a  uerbis:  aQyag  xakelzai,  6  og)ig  Tcaqa  JiaQievai, 
babet  lex.  Bekk.:  ol  dh  oti  xara  JcoQielg  xal  fiaktara  ^iq- 
yelot  TOV  oq)Lv  agyav  kKcckovv^  bis  babet  scboliasta:  ccQyag' 
eativ  eldog  oq)€(ag  avaiQerinovy  conuenit  lex.  Bekk.  secundum 
Timachidam:  yivog  elvai  oq)€wg  rovg  aQyag,  deinde  scboliasta: 
ij  anb  TtoirjTov  Tivog  TtovtjQov  ovro)  xalovf^ivov ,  lex.  Bekk.: 
iikkoL  di  q)aac  tovtov  xorxoy  TtovrjTrjv  yeyovivai.  Suidas,  qui 
eundem  fontem  secutus  est,  quem  auctor  Bekkeri,  exbibet 
uerba:  aXXov  dh  tov  deivoTatov  xal  d^qiddri  tov  tqotvoVj  qui- 
buscum  bene  concinunt  scboliastae  uerba:  -S-ilei.  ovv  avrov 
6q)i(6dr]  tov  tqotcov  del^ai  xal  olovel  -d-rjQioidrj.  Haec  omnia 
eiusdem  auctoris  uidentur  esse,  quem  Pausaniam  fuisse  licet 
conicere  ex  Eustathii  testimonio  p.  183,  12  (Bi.  fr.  70):  Jki 
lariov  xal  wg  Iv  ti^  Havaavlov  ke^ixip  q)iQ€Tat  aQy€iq>6vTr]g 
0  oipioxTovog*  aQyr]v  (scr.  ccQyav)  yccQ,  gnrjaiv,  %vlov  tov  6q)iv 
xaXovatv.    ov  fxivTOi  loToqel  xal  7t(Sg  oyioxrovog  6  'EQfirjg. 

Quod  scboliasta  cum  Bekkeri  grammatico  Dorum  (imprimis 
Argiuorum)  banc  serpentis  significationem  fuisse  nominatim 


\ 


Quaestiones  de  scholiorum  Aeschineorom  fontibas.  277 

testatur,  Paosanias  apnd  Eastathinm  obiter  hltovy  non  est  quod 
quia  miretnr.  Procnl  dnbio  Eastathios  ex  Pausaniae  glossa  tan- 
tnm  attnlit,  quantam  illo  loco  opus  erat  ad  nomen  a^€ig)6vT7]g 
interpretandam.  Simile  quid  commisit  Eustathius  p.  1496,  56 
(Ri.  fr.  276):  AXltog  8h  Jtovvavog  xai  fiaara^^etv  g)r]al  to 
xcmwg  fiaaaa&at  xai  filaniyccig,  Qaoriimnam  antem  proprinm 
fuerit  hoc  aerbum  non  ex  hoc  Enstathii  loco  discimns,  sed  ex 
Photii  glossa  /naara^^eiv'  to  xcrxcJg  ^laaciad'ai'  KvQtivalou 
Itaqne  licet  uidere  Aeschinis  i^choliastam  certe  ex  parte  con- 
nenire  cam  Paasania.  Beliqna  aero,  qnae  profert  scholiasta 
cum  Bekkeri  aactore  et  Saida  de  Demosthene  contnmeliose 
aQyag  nocato,  num  qnis  poterit  sibi  persnadere,  talia  defoisse 
rhetorico  Pausaniae  lexico,  quae  pertinerent  ad  splendidissi- 
mnm  caput  oratorum  atticonim?  Immo  eruditissimam  de  hac 
re  glossam  Pausaniae  fuisse  dixerim  sub  lemmate  aQyag^  quae 
annotatio  uidetur  continuisse  uocem  aqyetq)6vT7ig  non  prima- 
riam,  sed  secundariam  glossam,  quod  quidem  efficio  ex  ultimis 
uerbis  Eustathii  1.  c:  ov  ^ivrot  loTOQel  (sc  Ilavaavlag)  xal 
Ttwg  ocptoYxovog  6  ^E^^ijg,  Etenim  quia  non  tam  aQy€iq)6vTr]g 
quam  aQyag  uocem  sibi  proposuerat  Pausanias  explicandam, 
pauca,  ut  opinor,  disseruit  de  aqyecq)6vTYig  uocabulo,  quae 
transtulit  Eustathius,  plura  de  uoce  aQyag^  quae  parum  curauit 
archiepiscopus.  Postremo  his  addo  Suidae  quae  sunt  uerba 
8.  u.  Jrjfdoa&ivtjg'  o&ev  viog  wv  .  .  •  .  BaTalog  ixXr^&rj  .... 
aQyag  8k  fdcra  to  elg  avdqag  TsUaai,  otcbq  IgtIv  ovofxa  oq>e(og. 

Haec  tria  habui  scholia  (1, 191  iTtaxTQoxilrjgy  U,  40  Ttai- 
Ttahq^ay  II,  99  aQyag\  quae  in  hac  expositione  medium  tene- 
rent  locum. 

Quibus  iam  addamus  nonnulla  scholia,  quae,  quamquam 
frustulis  tantum  exiguis  atticistarum  speciem  uidentur  prae  se 
ferre,  tamen  non  esse  praetermittenda  censemus.  Accedamus 
igitur  ad  schol.  I,  97  u.  afiOQyiva]  njy  kivonakd^riv  afiOQ- 
ylda  liyovaiv.  evioi  Sk  afdOQyvva  navra  tcc  kefCTct  vtpdafiara, 
akovQyd  dk  tcc  evav^  did  ttjv  fiaq>i^v  ....  (Vat  Laur.  gmq.). 
dfxoqyri  eldog  ^kov  Ttowvv  €Qia,  wa7t€Q  ioTl  to  iQio^lov. 
Tivig  dh  Xiyovat  to  iv  Tolg  xakdfioig  wOTtsQ  %qiov  evQiaxofiC^ 


278  Theodoras  Freyer 

vov»  ka&rjra  61  Ttoirjaac  ccfto  rovTiay  Icxl  dvaxsQig,  ycad-o 
XeTtroTcetov  %L  iariv,  wg  vfirjv,  xara  tovto  dk  nal  TColvTifia 
(Vat.  Laur.  Fgm.). 

Extrema  scholii  uerba  inde  ab  ia&ijra  dk  xtL  ipsins  scho- 
liastae  additamentum  esse  exisdmo.  Qaae  post  uocem  evioi 
in  hoc  Bcholio  exstant,  unde  fluxerint,  mihi  non  liquet,  enm 
nulla  ex  parte  similia  possim  afferre.  At  ea  uocis  afxaqyiva 
interpretation  quae  inennte  scholio  exstat:  a/^togylda  ttjv  hvo- 
xaXd/ntjv  XiyovaiVy  fidem  uidetnr  facere  hoc  qnoqne  loco  scho- 
liastam  ad  mannm  babnisse  lexicon  atticistae,  dico  Pansaniae, 
qnem  landat  Eastatbins  in  Dionys.  Perieg.  a.  525  (Ri.  fr.  50): 
Ilavaavlag  di,  ov  %6  u4TTixdv  ke^ixov,  alio  rt  ificpaivev  U- 
ywv,  afiOQyog  of^oiov  fivoaq),  xal  on  afxoQylg  xvQlcog  ij  livo- 
Tialdidrj,  i^  7jg  hdv/iiara  l4idOQyldia  leyofieva,  wg  6  xcofiixog 
h  AvaiaTqdrji  StjloL  Aristopbanis  est  locns  Lys.  n.  150:  x^" 
Twvloiai  Tolg  a/noQylvoig. 

Qnamqnam  unnm  nocabnlnm  hvoxaldfir]  commune  nide- 
mns  esse  scboliastae  et  Pansaniae,  nemo  prorsns  infitiabitur, 
Pausaniam  anctorem  esse  scboliastae.  Reliqna  boius  scbolii 
nerba,  cam  ne  coram  qaidem  lexicograpboram  et  scboliasta- 
ram  annotationibus  sint  similia,  qui  Pausaniam  compilauerunt, 
sumpta  esse  puto  ex  opella  recentioris  aetatis  ab  atticistarum 
lexicis  aliena.  Snperstites  autem  lexicograpbi  de  a/noQylg  noce 
baec  decent:  Harpocratio  s.u.  a/noQyog'  %a%t  TtaQanlriaiov 
re  fivaacpf  quibus  similia  sunt  uerba  Pausaniae  dfxoqybg  ofxatov 
^vaacpy  quae  e  communi  fonte  fluxisse  est  probabile.  Pollux 
VII,  74 :  TO  dk  d^ioQytva  ylvea&ai  fdkv  rd  aQiata  Iv  rfj  l4fiOQy(^f 
llvov  5^  ovv  TLoi  ravrag  elvai  l^yovaiv.  6  dk  dfjioQyivog  ^tra  y 
xal  d^ogyig  halelroy  quae  uerba  baud  sunt  ita  dissimilia  illis 
Pausaniae,  qua  re  iterum  eundem  fontem  PoUucem  atque  Pau- 
saniam secutum  esse  licet  opinari.  Hesycbius:  xaldfirj  rig, 
l|  1^^  %vdvpia  ylverav  ij  vq>aGiAa  ^  xtrdv^  item  secutus  esse 
Pausaniam  uidetur.  Photius  cum  deficiat,  Suidas  restat  ut 
conferatur;  qui  quattuor  praebet  glossas,  quas  coniunctas  ei 
suppeditasse  auctorem  uerisimillimum  est,  gl.  1:  a^oQyrj  ij 
rQvyla  similis  est  gl.  3,  gl.  2:  afiOQyivov  ofioiov  Pvactf  xal 


Quaestiones  de  scholioram  Aeschineoram  fontibas.  279 

TtoXvrelig,  Xdyerai  xal  af^ogylva  StjXvtcwQj  et  gl.  3:  afiOQylg 
xvQliog  ij  kivoytaXafiri  i^  '^g  ylvevac  ivdvfiara  a^oqyiva  Xeyo- 
f4€va,  rj  12  Tov  elalov  yTtoazad-piri  xal  ij  tqv^  tov  oivov,  eaxt 
dh  ij  a(iOQy\g  ofioiov  al€7tlaT(p  Xlvcp.  TtqoXeTtLtovai,  61  ovto 
xal  eoya^ovrai,  eon  dh  Oipodqa  XsTCtbv  inhq  vfiv  fivaaov  rj 
Ttjv  Y.aQftaaov.  Qaae  e  PausaDia  flaxisse  conicio  ita  quidem, 
at,  quid  addiderit  nel  penniscaerit  Saidas,  non  sit  satis  ex- 
ploratam.  Cam  glossa  tertia  congruit  scholion  Ar.  Lys.  735, 
cam  glossa  qaarta:  afiOQyeia  xqwfxaTog  eldog  ano  rqaov  !d(Aoq- 
yovvrog  wg  STJqaia  and  Gh^gag  vrioov  scholion  Ar.  Lys.  150; 
unde  sint  allata,  non  expedio.  Aactor  lexici  Bekkeriani  quinti 
daobas  locis  explicat  hanc  glossam,  p.  204:  a^wQyiva  xa  tvoq- 
(pvQo^acpfi  vrj flora  xal  Xenta  et  p.  210:  a^ioQylg  tL  Ian*  tov 
xaka^ov  tijg  avdTjlrjg  to  XcTtTOTOTOv ,  eoue  dh  fivao(p,  od'ev 
afioQyiva  IfAOTiay  quae  qoidem  Pausaniae  reddere  neminem 
dabitataram  esse  spero.  Etymologas  Mag.  p.  85, 15  haec  habet: 
afiOQyivog'  x^^^^«  arj/Aalvei'  ixdixovrai  tov  ccTto  r^g  ^fxoQ- 
yrjg  vqoov  xa&a  xal  Qrjgalov  tov  OTto  Trjg  Qriqag.  drjXol  dh 
xal  xqijJiAOTog  ofAOcorrjTa  Ttaga  t'^v  a(,i6qyrjv,  o/iolav  fivooip 
xal  TColvTeXrj  eo^fJTa.  ovtio  Me-S-oSiog.  Neque  non  est  usus 
Methodios  Pausaniae  interpretatione ,  undecumque  sua  petiuit. 
Restat  iam  nt  uerba  faciamus  nonnulla  de  iis,  quae  Rind- 
fleischius  1.  c.  p.  42  disseruit  de  Pausaniae  forma  afwgyldia 
apud  Eustathium  seruata:  'cum  et  Aristophanes  et  Suida.s,  qui 
descripsit  explicationem  aocis  a/nogylgy  praebeant  a^iogytva  pro 
afioqyldia'  —  a/nogyiva  praeter  hos  duos,  ut  uidimus,  est  in 
Bekk.  anecdotis,  Polluce,  Etymologo  Magno  —  'recte  id  restituit 
Pausaniae  Meierus\  Quod  fecit  Meier  in  opusc.  acad.  11  p.  88, 
cum  diceret:  ^quamquam  aiiogyidta  non  caret  auctoritate\  lam 
porro  audiamus  Rindfleischium:  ^Geterum  quae  Suidas  addit, 
puto  equidem  e  Pausania  esse  sumpta,  exstitisse  autem  apud 
doctissimum  nostrum  atticistam  non  s.  u.  a^oqylg,  ISog  (linum 
amorginum),  sed  s.  u.  a/nogyig,  eco^  (olei  sedimentum)  et  a 
Snida  ilia  esse  confusa\  Quibus  praemissis  non  ueretur  Rind- 
fleischius  eum  locum  afferre,  quo  prorsus  docemur,  neque  corri- 
gendum esse  afiogyldia  in  aiioqytva^  neque  quidquam  confa- 


280  Theodoras  Freyer 

disse  Soidam:  schol.  Plat.  p.  464  a.  a^jtoqylq'  %vqlu)q  17  Xivo- 
xakdfit],  I?  ^g  ylverai  kvdvficcra  a^oqyiva  tj  afioqyldia  keyo- 
(jLBva'  ol  dh  Tcc  TtaqaTtXTqaia  fivaa(^.  eari  dk  afioqylg  xal  ij 
Tov  ekalov  VTtoaTad-fxri  xai  ij  rqi)^  %ov  oivov. 

Hand  facilias  atticistam  fortasse  qaispiam  agnouerit  in 

schol.  Ill,  166:  q)OQfio^^a(povfi€d'a]  avrl  rov  av^^aTtvovaL  tivcg 

xa^*  '^fxiov  TtQccyfiata,  ccTto  rfjg  cpoq^iov.    q)OQ(ibg  yccQ  liyerai 

to  xptad'iideg  Tcliyfia,  wg  xal  6  QovTtvdlSrjg  (4.  48)  q>0Qfir]d6v 

Uyu  (Lanr.  F.)-    Eadem  fere  interpretation  qnae  hoc  loco  est 

nocis  (poQfiogy  noci  (poQ(ilov  adscripta  est  in  schol.  Plat.  p.  320  B 

n.  q)OQ^l(jyL(j)v\  xalad'laTciov'  7t kenTWV  ayyeiwv  iJTOt  CTtvqldiov. 

cpoQiUov    dk   Ttliyfxa  tv   xpiad-dideg   ftaq^  'iTtTCcivaxTi.     Cum 

his  nerbis  porro  coniungendae  sunt  tres  Hesychii  glossae  1 : 

q)OQ^lg*  G7tvqLg.     2;  (poQ^lov'  nXiy^a  ipiad'didegy  q)OQfildiov. 

3:   q)0Qi^6g'  ayyelov  ri  nlexrov  xpiad'Oig  wg  xocpivog^  qoibus 

additar  Aeschinis  uerbnm  q)OQ^o^^aq)ov^i€d'a'  wg  q)OQfiol  xo- 

ra^^aTVToiie&a,    Quia  ne  hoc  quidem  loco  confugere  licet  ad 

Photium,  his  adiungam  Suidae  glossas,  1 :  q>0Qfir]d6v '  xpiadnri- 

86v.    (poq^og  yccQ  iplad-og  Jtaqa  Qovxvdldt]   ivaXla^  l^^y  %d 

Ttliyfia.    2:  q)oq^laxoi*  xaXad'laxou   3:  q>0QfA6g'  TtQoxalvfifia, 

7]  TtXexTov  ayyelov  ix  q)Xoiov  iv  qi  elwd'eaav  al  laxadeg  xo- 

fil^ead'ac,  xal  q)OQfioxovtd '  iv  xpiad^lci)  xoi(iW(iai.    cpoQ^bg  ovv 

Ttkiyfia  cij^  x6q)Lvog.     Similia  reperiuntur  in  Bekkeri  aneod. 

p.  315:    €poQii6g  ion  TtXiyiAOJog  rivog  (leyaXov   eldog,   h  (^ 

kxoiiiiwvro  ol  TtivrjTeg,  t]  xoTerid'evro  ra  oCTCQia.    rdxa  8k  ^ 

Xeyo/iiivr]  artoxaXa.   Etym.  Mag.  p.  798, 51  s.  u.  q}OQ(ilaxog  con- 

uenit  cum  Suidae  glossa  tertia,  s.  u.  (poq(jiri86v  cum  Bekk. 

anecd.  p.  315.    Quattuor  quas  reperimus  uocesauerbo  (piqeiv 

ortas:  q)0Qfi6g,  g)OQinlov,  q)oqfiLaxog,  q)oq(iig  antiquissimis  tem- 

poribus  diligenter  distinctas  fuisse  coniectura  possumus  assequi 

et  propter  PoUucis  testimonium  X,  169,  nbi  eo  quo  posui  or- 

dine  inueniuntur,  et  propter  cam  singularum  uocum  interpreta- 

tionis  proprietatem  quam  etiamnunc  uidemus  esse  Hesychio  po- 

tissimum  duce  usi;  cui  si  addideris  glossam  ^q)OQfxi(jxor  xaia- 

^laxoiy  cam  effeceris  distinctionem,  quam  olim  factam  esse  a 

ueteribus  facile  quis  putet  coUatis  lexicographornm  reliqoiis: 


^ 


Qaaestiones  de  scholiorum  Aeschineoram  fontibas.  281 

q)0Qfi6g'  ayyelov  TrAexrov  wg  7c6q>ivog, 

(poQ^loV  Ttliy/Lia  'tpiad-fadeg, 

(pOQfjLloiioi'  xalad-lanoi., 

q)OQinlg'  OTCVQig. 
Qnibns  iam  addamns  locum  Enstathii  p.  1452, 18;  qnem  qnidem 
locum  pleniorem  exhibebo,  quam  Bindfleischius  I.e.  p.  109: 
Tcal  (poQf^og  6  xotpivog,  xal  q)0^filoiiog  xara  Ilavaavlav  XsTttov 
%t  ayyelov.  h;eqoi  di  q)aaiv  ovrw '  in  rov  (piqo}  (poqfjiog,  rjyovv 
TtXiy^a,  OTtvQlg*  iv  (p  xal  avxa  %q>eqov. 

Omnibus  uerbis,  quae  antea  repperimus,  in  hac  glossa 
persequenda  docemur,  non  ea  tantum  quae  cum  ipso  Pausa- 
niae  nomine  coniuncta  uidemus  apud  Eustathium,  sed  reliqua 
quoque  uerba  in  unam  atticistarum  glossam  esse  contrahenda 
ita,  ut  ^exBQOL  di^  ad  Aelium  Dionysium  spectare  putemus. 
Scholiasta  igitur  Aeschinis  cum  uerba  xpiad-wdeg  nXiyfia  habeat 
communia  cum  Platonis  scholiasta,  qui  sua  uidetur  debere  Pau- 
saniae  apud  Eustath.  p.  1452,  18  laudato,  Aeschinis  scholiasta 
cum  alia  tum  banc  quoque  g)0Q^i6g  uocis  explicationem  in- 
uenire  potuit  apud  Pausaniam ;  cuius  glossam  de  (poq^iog  uoce 
copiosiorem  exstitisse  quam  apud  Eustathium  1.  c.  conicio  ex 
Hipponactis  testimonio  a  Platonis  scholiasta  allato,  ab  Eusta- 
thioy  ut  uidetur,  omisso,  sicut  uerbi  causa  fecit  p.  310,  34 
(Ri.  fr.  279)  y  ubi  Ameipsiae  nomen  eum  praetermisisse  satis 
demonstrat  Photius  s.  u.  fjuXxiaqvxla.  Hipponactis  testimonium 
alias  quoque  adhibitum  fuisse  apud  atticistas  licet  opinari  pro- 
pter quattuor  eius  testimonia  in  Photii  lexico  s.  u.  iipiovaay 
n.  TtaoTtakriy  n.  ^vtpelv  coll.  Ael.  Dionys.  apud  Eustath.  p.  1 430, 
39,  u.  q)aQfiax6g. 

At  alio  quoque  nomine  me  offendit  hie  Eustathii  locus, 
quod  non  accidisse  Bindfleischio  diu  in  hisce  rebus  uersato 
ualde  miror,  praesertim  cum  laudauerit  scholiastam  Platoni- 
cum,  a  quo  uno  ei  persuaderi  debebat,  Eustathii  locum  esse 
sanandum  'mutato  uocabulo  leTtzov  in  7tk€x,T6v\  quam  cor- 
recturam  facillimam  satisque  probabilem  esse  censeo.  Quo 
facto  concinit  Eustathius  cum  scholio  Platonico:  Hesychio, 
Snida  gl.  3,  schol.  Ar.  Vesp.  58 :  q>OQ(ildtg '  ayyeld  riva  7tXex,Ta 


282  Theodoras  Freyer 

elg  avua  rj  ^€q6v  ti  toiovtov  et  sohol.  Ar.  Plut.  542  (poQfiov ' 
fpoQiAog  Ttav  TtXeKTovy  Ivxavd^a  61  to  xpiad'iov^  quae  Aristo- 
phanis  scboliasta  non  minas  qnam  ceteri  ex  atticistarum  lexicis 
potuit  haarire.  Probatar  autem  praeterea  hoc  Eostathii  loco, 
nonnuUa  adbuc  exstare  in  commentariis  Eustathii,  quae  Dio- 
nysii  nel  Paosaniae  nomine  omisso  procnl  dnbio  istis  gram- 
maticis  sint  reddenda,  qaemadmodnm  hoc  loco  Hesychius,  Sui- 
das,  scboliastae  praecipne  tres  testes  sunt,  non  solum  pauca, 
quae  praebet  uerba  Riudfleischius  p.  109,  atticistarum  esse, 
sed  omnia  ilia,  quae  ex  Eustathio  transscripsi.  Eadem  fere 
indole,  qua  is  locus,  de  quo  modo  dixi,  est  alter  apnd  Eusta- 
thium  p.  310,  34:  iariov  dh  xai  on  fiilTWQvxia  iXiyero  roTtog, 
€v  qt  fxLXrog  OQvaaerac,  xai  on  %a%a  tov  Ilavaaviav  iiLXtog 
IXiyero  xa2  fi  l^valfirj  xxrA.  Quae  uerba  ita  sunt  distinguenda, 
ut  prior  pars  contineat  uerba  ab  iariov  usque  ad  oQvoaevai^ 
quae  restant,  altera.  Nullins  fere  est  momenti,  quod  altera 
glossae  pars  Pausaniae  nomen  prae  se  fert,  altera  non  fert, 
uno  enim  Pbotii  testimonio,  qui  uerba  fidTioQvxla  —  oQvaaezai 
descripsit  avToke^ely  elucet  priorem  glossae  partem  uel  ipsam 
quoque  Pausaniae  esse,  uel  —  id  quod  uidetur  Rindfleischio  — 
Aelii  Dionysii,  ut  omittamus,  eadem  uerba  praeter  Photium 
praeberi  ab  Hesychio.  Talia  Rindfleischius  nonnullis  locis  bene 
intellexit,  mnlto  autem  saepius  atticistarum  fragmenta  nimis 
caute  adeo  circumcidit,  ut  eum  interdum  oculis  occaecatis  ad- 
iisse  Eustathium  facile  quis  credat.^) 

lam  finem  huius  capitis  faciat  schol.  II,  89  TtQo^evlag  xora- 
a'KBvaC,6(^evoi\  yivofievov  TtQo^evoi'  TtQo^evot  Si  elai  Ttokewv 
ol  Iv  ralg  avriov  jtaTQlai  nov  jcoXewv  ixelvaiv  TtQo'iOTafievoi 
iov  €101  7tq6^evoi  (Vat.  Laur.  gim.),  idemque  fere  exstat  in 
schol.  ni,  138  u.  Qqaocov:  —  elal  51  tcqo^bvoi  ol  iv  ralg  iov- 
Twv  Ttarglaiv  aXXcov  jt^ovoovvteg  noXewv  (Vat.  Laur.). 

Similia  sunt  apud  Hesychium :  gl.  1  7tq6^evov  ol  TtQoard- 
tat  Y.al  ^evLag  BTtifieXov/nevoiy  ijyovv  rovg  ^ivovg  VTVodexofievoi, 
gl.  2:  nostro  scholio  similior:  Ttqo^evog,  q>lXog,  6  iv  Tjj  iavrov 


t)  Vide  quae  attuli  in  Epimetro. 


Qoaestiones  de  acholiomm  Aeschineonim  fontibus.  283 

^hwv  Ttqolarafjievog.  Plus  etiam  similitndinis  cernitnr  inter 
haec  scholia  Aeschinea  et  Photii  Saidaeqne  interpretationem 
uocis  Ttqo^evog  8.  u.  Idio^evog'  6  olrjg  Ttokeiog  ^ivog,  Ttaq*  ([t 
xal  ol  TtQia^eig  xazayovTai '  ycal  7tQoaayei>  ovrog  rag  Ttqea^elag 
TtQog  to  drjfioaiov  ycal  ra  alia  dioixel  xal  SiaTtQaTrei  iv  rfj 
TtarqLSt,  rfj  iavrov  ra  rfj  Ttolei  eycelvj]  diatpiqovra  rjg  TtQO^evel, 
Qaae  antem  bains  glossae  nerba  ex  parte  qnidem  nidemus 
connenire  cnm  scbolio  Aescbineo,  ea  arete  eobaerent  enm  snpe- 
rioribns,  qnae  Aelii  Dionysii  esse  docet  Enstatbins  p.  405,  36 
(Ri.  fr.  286):  iariov  di  on  reaaaQuv  tovtiov  ovtiov  jtqo- 
aaro-  doqv-  xal  idio-^ivwv  Tcqo^evoi  fnhv  ncara  AXliov  Jiovv- 
oiov  01  oXrjg  TtoXetog  ^ivoi,  uaq  olg  nal  Ttgiafieig  xavdyovTac 
nal  avTol  7CQ€afi€iag  TtQoadyovai  Tcgog  to  drj^oaiov, 

Duas  antem  ferri  posse  sententias  censeo  de  bomm  loco- 
rnm  natnra:  ant  scboliastam  Aescbinis  in  brene  contraxisse 
ilia  Dionysii  nerba,  qnae  snnt  apnd  Eustatbinm,  ita  nt  mani- 
festa,  qnam  desideramns,  similitude  deleretur,  ant  Enstatbinm 
non  plenum  reddidisse  Dionysii  locum,  ita  nt  Dionysium  sin- 
gulis TtQo^ivwv  negotiis  expositis  plura  adiecisse  putemus  uni- 
nerse  de  rebus  a  Ttqo^ivoig  gerendis,  qnem  in  modum  facere 
nidemus  scboliastam  Aescbinis.  Quarum  sententiarum  banc 
esse  probandam  putanerim  propter  altemm  Enstatbii  locum, 
quo  id,  quod  priore  loco  omiserit,  nidetur  supplere  p.  485,  20 
Tteql  (Jiivrot  rdiv  Ix  tovtwv  avvd-druv  ....  TtQodedi^XwTai  ore 
....  Ttqo^evog  fihv  6  VTto  Jtoleojg  rj^cwfiivog  iv  rfj  aq)eTiQ<jc 
TCQotaraa&ai  ^ivwvy  qnae  qnidem  prope  accedunt  ad  scbolia- 
stam et  Hesycbii  glossam  alteram.  Praeterea  scboliastae  nerba 
^TCQo^evol  dot  Ttoleojv^  non  pugnant  contra  Dionysii  ^Ttqo^evoi 
ol  oXrig  TtoXeoig  ^ivot\  Eandem  causam  esse  pnto  dnomm 
locomm  in  scbol.  Dem.  p.  175,  21  Dind.:  TtQo^evog  iari  6  nqo- 
ardrrjg  kv  ttj  ovtov  TtoXet  allrjg  Ttolewg  et  p.  651,  20:  tcqo- 
^evot  dh  hiakovvTO  ol  xeiqoi;ovov(jievot.  VTto  rfjg  Ttolewg  €7tl 
T(p  rag  nQBO^evovaag  TtoXeig  vTtodixead^at]  neque  ab  bis  qnae 
attulimus  discrepat  scbol.  Ar.  An.  1022:  jtqo^ivovg  htdkow 
Tovg  rerayfiivovg  elg  to  vftodix^ad-ai  %ovg  ^ivovg  rovg  If 
all(ov  TcoXeiav  rjnovtag^  qnibuscum  eonnenit  ad  nerbnm  Snidae 


284  Theodoras  Freyer 

glossa  tertia  n.  jtQo^evog.  Itaque  et  soholion  Aesohinenm  illud 
et  haec  Demosthenica  e  Dionysio  apud  Enstath.  p.  405  lau- 
dato flnxisse  pnto. 

Non  idem  in  hac  re  oalet  de  Saidae  glossa  altera  a.  tvqo- 
^evog:  'ol  TtQoaTcitai  rcJy  TtoXeatv  xoi  q)Q0VTiaTaV  ytal  ^evlaig 
vtcoSbxo^uvov  et  Bekk.  anecd.  p.  163,21:  ^ngo^evog  la%tv  6 
TtQoardrrjg  ytal  q)QovTiaTi]g\  Qnibas  similior,  qoam  Diony- 
siana  interpretation  est  loons  Aristophanis  Byzantii  apnd  Nanck. 
p.  191,  qnem  alia  de  causa  plenum  iam  praebeo:  ^ivot  Xiyov- 
tai  ol  I?  hiqag  Ttokewg  elg  hiQav  hcidrjinovvTeg'  idlwg  dh 
TtaXiv  Tivbg  ^ivoi  ovg  iv  vfj  idl<f  rig  VTcedi^cevo  olnlq  xai  avy- 
xceriTtQa^e  ta  x^^^^i^a.  idio^evot  di  eiaiv  ol  hi  TtXeiovog  XQ^- 
vov,  Tvxov  dk  ycal  ano  Ttaxi^wv  Ttaqadox^g  TtjQovvreg  akXi^Xoig 
ofiovoiav,  Tiav  rfj  oixrjaet  xa)  ralg  TtoTQlaiv  aXXrjXiov  aTr^w- 
aiv,  ol  xal  dice  ocpqayLdtJv  xai  allwv  avf^fioXiav  alXrjloig  dv- 
vavrai  ofdiXeiv  xai  ovg  fiovkovrac  avviOTccvau  Ttqo^evot  dh 
xaXovvrat  ol  Tiara  doyfia  jvoXitixov  ^7CQ0CTaTaL  rcoketav  oXwv 
yivofievoc  *xal  €pqov%iGTal\  doqv^evov  dh  wg  elxog  ol  xava 
Tov  TtoXe^ov  aXXrXoig  q)iXo7toifjadfAevoi.  Undo  Aelium  Dio- 
nysium  baud  ita  mnlta  petinisse  licet  uidere ;  nihil  enim  utrius- 
que  grammatici  uerbis  commune  est,  nisi  oXog  adiectiuum; 
nihilominus  Naber  in  Prolegg.  ad  Phot  p.  74  Aristophanem  esse 
fontem  illius  Dionysianae  obseruationis  apud  Eustath.  p.  405 
contendit  Quod  utut  est,  certe  non  facio  cum  Valckenario  in 
Animadu.  ad  Ammon.  p.  198  sqq.  locos  ueterum  grammaticorum, 
quorum  plerique  ex  atticistis  flaxerint,  coUigente ;  qui  sub  finem 
eius  disceptationis ,  postquam  Lucianum  initio  Phalar.  II  T.  I 
p.  741  Demosthenis  locum  pro  Bhod.  libert.  p.  79<^  imitari  de- 
monstrauit,  de  scholio  ad  ilium  Luciani  locum  haec  profert: 
^quae  in  scholiis  leguntur,  non  sunt  unius  assis'.  Qua  ratione 
ductus  Valckenarius  praeclarissimum  illud  scholion  Lucianeum 
tam  plane  neglegendum  esse  censeat,  uidere  omnino  non  pos- 
sum; immo  plurimi  esse  faciendum  dixerim,  continet  enim 
et  Aristophanis  Byzantii  et  Aelii  Dionysii  fragmentum,  quae 
iam  uide;  schol.  Lucian.  p.  138  lac.  u.  Jtqo^evog  uiv  (tcqo^' 
vog  6  oXrjg  TtoXecog  ^hog,  idio^evog  6  idl(f  xa&^  avrov  ^irog 


Qoaestiones  de  acholiomm  Aeschineoram  fontibns.  285 

clV).^)  TTQo^evog  dh  xal  Idio^evog  xa}  aOTO^evos  tccvttj  dca- 
cpiqei.  TtQo^evoq  (Jihv  6  q>aveq(j}g  Ttolewg  Tivog  rcac  TtoXLratg 
xara  rgoTtov  ^ivog,  Idio^evog  dk  6  idlwg  ivl  ^ivog,  aaro^evog 
dh  0  ycoivfj  Ttaov  tolg  Ix  r^g  TtoXetag  ^ivog,  otcocoI  ttot*  av 
loot  TO  rjd-og,  01  piivrov  vedreqot  tcSv  qtjtoqwv  Ttqo^ivovg  xo- 
Xovat  rovg  Jtaqattlovg  rivog  TtQa^eaig  riai  yevof^ivovg'  xai 
Yaug,  ccTto  tov  not  Tovg  Ttqo^hovg  avajtovdateiv  rolg  (5v  elac 
7tq6^evov  TO.  jtaqairta  tc5v  xaradvfiiwv  xai  ixTtoQl^eiv  i^tl 
TO  ^^OTOv  TtQodyovrag'  rj  ycal  Inl  xHv  xblqovwv  TtaQellrjTtTai 
rovTO  xaraxQTjaaiLiivwv  ovro)  Xombv  tc5v  ^^  xsycQif-iivwg  rjj 
xQlaei  TtQoaexovTwv  {h^€Q0i>  dk  ngo^ivovg  /niv  q)aai>  rovg  xcera 
doy/iia  TtoXiTVKov  fCQoaTarag  oXtav  tcoXbwv  yevofiivovg'  iSio- 
^ivovg  6h  rovg  ht  nXeiovog  XQOvov  ij  he  Ttari^wv  dia  Ttaga- 
doxrjg  rrjQOvvTag  Sfiovoiav,  x5v  Ttokv  ralg  Ttcevqlciv  ajtixwOLv, 
dt  cpaLvovxai  not  atpqayldag  ali.i]loig  deixvvvreg  xai  avfu^old 
Tiva  fcoiovfievoi ,  Yva  ovg  av  TtifiTtwaiv  ayviSrag,  olov  vlovg 
7]  olncelovg,  Trpoad^wvrat  exegoi  8ia  ra  avfi^oXa,  q)aal  8i  xal 
doQv^ivovg  ovtoc  rovg  xard  Ttokefiov  aXkrjkovg  (piXoTtoiriaaf^i- 
vovg,  (jjg  ^lofdi^drjg  rXccvTtov,  ^ivovg  8k  a7tXwg  tovg  1^  kriqag 
TtoXecjg  7taQ€7tt8rjiAovvTag,  kav  re  ayvwreg  wai,  lav  re  kyvio- 
afxivoi.  rovg  dk  idlwg  ^ivovg  Tivog,  ovg  iv  oixltjc  rig  VTtoSi^aiTO 
xal  avfiTtgd^eii  tl  twv  xQ'^<^l/^^y  f}  f^rjvvaete  TcJy  dnoQOVfxi- 
yoiy.)  ijcqo^evog  8k  6  oXrjg  TtoXeiog  ^ivog'  i8i6^evog  8k  6  i8l(^ 
xa*'  avTov  ^ivog  wv,)  Versibus  inde  a  1 — 10  exceptis  integra 
babes  et  Aristopbanis  grammatici  nerba  bis  siguis  ( — )  in- 
clusa  et  Aelii  Dionysii  et  ineante  et  exennte  scbolio  repetita, 
quae  bis  oncis  ( — )  circnmscripsi.  Quae  restant  qaamnis  sint 
uiliora,  illas  tamen  neteram  grammaticoram  reliqnias  nnm  am- 
plins  cum  Yalckenario  nnllias  esse  patabimus  assis? 

Haec  quidem  babni,  qnibns  Aescbinis  scboliastam  proba- 
rem  atticistaram  doctrina  usmn  esse  ita^  at  fragmentis  apod 
Eustatbiiim  nominatim  landatis  sententia  proposita  defendi 
posset. 

1)  Gf.  Eustath.  p.  405,  36:  nQoisvoi  fiav  9cara  AXXu>v  Jiovvatov  oi  ohri^ 
n6Xaof£  iivoi  ....  idioSevot  Si  oi  idiq  xa&^  iavravs  Sevot  ovtk. 


286  Theodoras  Frejer 

Caput  III- 
De  scholiis,  quae  ad  alterutrum  atHcistam  redeunt 

Qnoniam  in  altero  capite  locis  atrimqne  comparatis  atti- 
cistarum  reliqnias  in  scholiis  Aeschineis  seruatas  cognooimuBi 
in  ea,  quae  seqaitur,  parte  qnaestionis  iam  licebit  namemm 
mnlto  maiorem  eius  generis  locornm  inuenire,  qui  qoidem  pro- 
pter manifestam  cam  lexicographis  similitadinem  —  id 
qnod  in  proferendis  fragmentis  nominatim  laadatis  etiam  at- 
qae  etiam  proposoimas  —  item  in  atticistarnm  fragmentoram 
namero  sint  habendi  atqae  illi,  qnibos  aactores  apad  Ensta- 
tbiam  laadatos  habemas.  Necesse  igitur  est  hoc  loco  deiibe- 
rare,  qaaenam  ratio  intercedat  inter  atticistas  et  lexicographos 
adhnc  saperstites,  praecipne  Hesycbiam,  Photinm,  Suidam, 
Bekkeri  iexica,  qaibos  optimo  iore  praeclarnm  Platonis  scbo- 
iiastam  licet  annomerare. 

Qaa  in  re  diiadicanda  sane  iisdem  argamentis  hoc  loco 
niti  licet;  qaibas  oiri  docti  adhac  demonstraaerant,  qoinam 
lexicographi  atticistarnm  lexica  rhetorica  maxime  in  nsnm 
snom  conaerterint ;  itaqae  singala  proferre  hoc  loco  snper- 
nacaneam  est.^) 

Inter  eos  aatem,  qui  atticistarnm  libris  maxime  sint  nsi, 
principatum  tenere  Photiam,  Saidam,  Enstathinm,  lexica  Bek- 
keriana  V  et  VI  satis  constat;  alteram  tenent  gradam  et  Hesy- 
chius,  qoi  permaltas  glossas  decartaait  et  circnmcidit,  et  Ety- 
mologas  Magnas.  Qaornm  qaidem  omniam  ad  indagandas  atti- 
cistarnm reliquias  Photiam  praeclarissimam  nobis  ferre  opem 
nemo  ignorat.  Bene  Rindfleiscbios  p.  20,  qaamqaam  dimidinm 
fere  lexici  Pbotiani  nobis  ereptam  sit,  tamen  a  Photio  glossas 
qnadraginta  dnas  Paosaniae,  qainqaaginta  daas  Dionysii  de- 
Bcriptas  esse  exponit;  nameras  antem  fragmentoram  a  Bind- 
fleischio  coUectornm  est  circa  360,  qaoram  tamen  178  incidont 
in  lacnnam,  qnae  est  apad  Photiam  inde  ab  adtmcQiTog  nsqne 

1)  Gf.  Rindfl.  1.  c.  p.  19  sqq.,  Cobet  Mnem.  X  p.  60  sqq.,  Naber.  Pro- 
legg[.  ad  Phot.  p.  24  sqq.,  alios  aide  apad  Schwabium  1.  c.  p.  98  ana. 


Quaestiones  de  scholioram  AeBchineorom  fontibas.  287 

ad  iTtiivvfioiy  ita  at  circiter  180  restent,  hornm  antem  circa  90 
redeant  apud  Photinm.  Qnare  in  hac  altera  qaaestionis  parte 
ea  scholia  maxime  ex  atticistis  snmpta  esse  uidebimaS;  qoibas- 
cam  conuenit  Photias. 

De  reliqnis  lexicographis  non  habeo,  cur  hoc  loco  plari- 
bns  agam,  nisi  qnod  de  Snidae  fontibas  nerba  facere  plane 
cogor  errore  qnodam  a  Nabero  fortissime  defenso,  quern  sequi 
uiri  docti  nimia  fide  properant.  Melius  enim  quam  in  quae- 
stione  de  ratione  inter  Harpocrationem  et  atticistas  intercedente 
rem  gessit  Boysenus  in  refutanda  ilia  Naberi  sententia  'Sni- 
dam  quidqnid  habeat  depromptum  ex  Aelio  Dionysio,  Pau- 
sania,  Harpocrationis  epitome  et  Timaeo,  haec  omnia  eum 
Photio  debere'.  Quamquam  Boysenus  p.  36  sqq.  satis  probauit, 
Suidam  non  tam  Photium,  quam  illius  auctores  —  hoc  loco 
uideamus  de  soils  atticistis  Aelio  Dionysio  et  Pausania  — 
adiisse,  tamen  usque  ad  hoc  tempus  adeo  ualet  sententia  Nabe- 
riana,  ut  iniringi  posse  omnino  non  uideatur.  Uniuscuiusque 
uero  esse  censeo  suis  ipsius  oculis  Photium  et  Suidam  intueri 
neque  credulitate  satis  mirabili  iurare  in  uerba  Naberi,  id 
quod  etiamnunc  fieri  uehementer  doleo,  scilicet  a  Stoientino 
1.  c.  p.  121. 

Unum  fere  ex  omnibus,  qui  hac  re  diligenter  examinata 
Boysenum  secutus  sit,  repperi  Schwabium  1.  c.  p.  93  (fin.) :  'hoc 
loco  monendum  uidetur,  uerisimile  esse,  Suidam  saepius  Pho- 
tium non  ipsum  exscripsisse,  sed  illius  auctores  maioris  anti- 
quitatis  et  amplioris  eruditionis',  cui  pro  'saepius  non'  potius 
'numquam'  erat  scribendum.  Docet  autem  Naber  in  Proll.  ad 
Phot.  p.  164  sqq.  'Suidam  Photii  codicem  nactum  paene  totum 
in  farraginem  recepisse,  alia  casu,  consul  to  alia  omisisse,  ce- 
tera cum  puluisculo  exhausisse'.  Delude  p.  165:  'uideo  in 
utroque  Photii  et  Suidae  lexico  corruptelas  et  lacunas  easdem ; 
uideo  e  Photio  nihil  in  Suida  deesse,  quod  sit  operae  pretium 
dicere\  Postremo  autem  eandem  corrnptelam  exstare  demon- 
strat  apud  Photium  atque  Suidam  s.  u.  i^wKilrjgy  et  nimis  in- 
scienter  addit :  ^dvoTtu^g  sit,  qui  etiamnunc  pergat  obloqui'. 
Gum  autem  ne  Naberum  quidem  ftigerit,  in  nonnuUis  glossis 


288  Theodoras  Freyer 

Snidam  et  meliora  et  aberiora  praebere,  exqaisitissimo  nide- 
licet  utitar  artificio  ita  qaidem,  at  introdaoat  librarinm  arcb 
Idtixavrjg^  'qui  cum  incompositam ,  quam  offenderat,  uerboram 
seriem  in  ordinem  redigeret,  commisit  errores  Don  mnltos  qoi- 
dem,  sed  commisit  tamen,  qaos  nnnc  intellegis,  car  in  Saida 
non  appareant'. 

His  igitnr  praesidiis  nititur  argamentatio  Naberi:  libra- 
riam  sapponit,  de  qao  omnino  nihil  constat;  neqae  enim  alia 
causa  potest  inaeniri,  car  saperstitem  adhac  Photii  farraginem 
a  librario  qaodam  tantopere  peraersam  atqae  confasam  esse 
saspicemar,  qaantopere  aidetar  Nabero ;  an  am  affert  glossam, 
qaa  probataras  est,  omnes  corraptelas  Photio  Saidaeqae  com- 
munes in  Saidam  translatas  non  esse  nisi  e  Photio ,  summa 
cam  temeritate  af&rmat,  se  e  Photio  nihil  nidere  in  Saida  de- 
esse,  qaod  sit  operae  pretiam  dicere. 

Primam  consideremas  Naberi  illad:  ^aideo  in  atroqae  cor- 
raptelas easdem\  Yalde  sane  debemas  mirari,  qaod  air  doc- 
tissimas,  qui  tam  malta  tamqae  praeclara  profecerit  in  hac 
proaincia,  nititar  boc  argamento  onminm  fere  infirmissimo: 
eandem  enim  corraptelam  si  praebent  Photias  et  Saidas,  hac 
re  non  minus  probatur,  communem  eorum  fontem,  codicem 
atticistarum  dico,  fuisse  deprauatum,  quam  Photium  a  Snida 
compilatum  esse.  Atticistarum  autem  codicem,  quo  utebantur 
Photius,  Suidas,  Eustathius,  corruptelas  exhibuisse  satis  uete- 
res,  semel  saepius  licet  uidere.  In  glossa  vv(xq}at^  quam  infra 
atticistis  restitui,  et  in  Photii  codice  Oaleano  et  apud  Eustath. 
p.  1736,5  scriptum  est  wficpaloc  pro  vviicpar  ol^  in  glossa 
oivLCTriQiaj  quam  uide,  cum  Photio  male  scripsit  olviaain^Qia 
Eustathius  p.  907,  18;  et  apud  Eustathium  p.  1423,  6  et  in 
Photii  codice  exstat  oUoTQvfiXiov  pro  ohoTQifiaiov  coll.  Poll. 
111,76;  Eustathius  p.  1423,  5  exhibet  glossam:  ohonoQela'  ra 
xofT^  ohLav  OTcevr] ,  ubi  Naber  coll.  Poll.  X,  1 1  restituit  emen- 
datam  lectionem  ohr^rriqia.  Photii  codicem  testis  est  Naber 
simile  mendum  accepisse:  ^ olyLvnoqela  .  Cur  autem  hoc  loco 
praetermisit  Naber  Suidae  glossam  in  eundem  modnm  atque 
Eustathii  deprauatam:  oixonoQeia'  ra  xorr'  oinlav  oxevt]  — ? 


Qaaestiones  de  scholiorum  AeschiDeoram  fontibus.  289 

Nimirum  quia  hac  glossa  nil  nisi  illnd  demonstratur,  Suidae 
fontem  nallo  pacto  esse  Pbotiam,  sed  atticistarum  codicem,  in 
qno  neterem  corraptelam  ohorcogela  exstitisse  manifestam  est; 
Pbotii  antem  librarias  nnus  ex  bis  tribns  perperam  descripsit 
oixv7toQ€la.  —  Neqne  minus  antiquitatem  redolet  corrnptela 
Pbotio,  Saidae,  Eustathio  communis  (pevvLg  pro  q^aivivda,  quam 
a  Dobraeo  sanatam  esse  infra  indicaui.  Haec  glossa  aliam  ob 
causam  imprimis  notabilis  est,  quippe  quae  euidentissime  de- 
monstret,  Suidam  sua  non  e  PbotiO;  sed  ex  atticistis  babere. 
Exstat  enim  ftpud  Eustath.  p.  1554,  37  boo  atticistarum  frag- 
mentum:  ij  d^  avrrj  (sc.  7caidia)  xal  (pBvvlg  (scr.  (paivLvda)  iXi- 
yero.  eari  yaQ,  q^aai,  q>evv\g  Ttaidia  Sia  OfpalQag,  OTtrjvUa 
STiQii)  7CQod€ixvvvT€g  y  eha  aklo)  arftaai  ttjv  acpalqav  i6a7t€Q 
fpevaxi^ovreg.  Quae  uerba  redeunt  avrole^el  apud  Suidam: 
cpevvlg'  Ttaidia  dia  aq)alQag,  OTtrjvUa  erigq)  TtQoSeixvvvreg 
elra  akl(t)  aq)taai  rrjv  aq}aiqav  iiarteq  (pevayclKovreg ,  contra 
Pbotius:  (pevvlg'  rcaidta  3ia  acpal^ag,  orav  eriqii)  aq)twai  Trjv 
G(palQav,  wOTceQ  fpevaycl^ovreg.  Gontraxit  igitur  Pbotius  in 
breue,  quae  nactus  est,  ad  uerbum  descripsit  Suidas.  Num 
quisquam  affirmare  conabitur,  Suidae  auctorem  esse  Pbotium  ? 
Nihil  bic  praesidii  petet  Naber  a  librario  suo,  oftrjvlxa  con- 
iunctio  satis  probat,  ipsum  atticistam  exscriptum  esse  a  Suida, 
minime  Pbotium,  qui  ut  boc  loco  ita  nonnuUis  aliis  locis  bre- 
niorem  exbibet  glossam.  Est  profecto  ualde  mirandum  talia 
fagisse  Naberum,  qui  cuncta  perscrutatus  sit. 

Audiamus  porro  Eustatbium  p.  1726, 19:  jtaqoi(iLa  Ttaga 
Jlavaavli^  liyovaa,  ecpvyov  xcrxov,  evgov  afieivov,  rjv  ekeyi 
(prjOiv  ccfiKpid'akrjg  /calg  ^^^vrjaiv  earefi(iivog  ay.avd'aig  jtiera 
dgvivuv  vLaQTtwv  kixvov  (iaardCwv  7ckrJQ€g  agriov  alvioaoixevog 
rijv  ex  tov  TtaXatov  ^iov  ircl  to  xqelrrov  fiera^oXrjv.  Con- 
uenit  Pbotius :  €g)vyov  xaxov,  evQov  a^eivov  vo/nog  Id^vrjOLv, 
CLfxcpid'aXfj  7talda  iaT:e(.i(iivov  axavd-aig  fxeta  d^vtvajv  ycagTtwv 
XUvov  paardyovra  aQTwv  TtXiov  tovto  kiyetv ,  aiviaaof^evov 
rrjv  €711  TO  y,Q€iTTov  (.iBTa^ohfiv,  Utroque  pleniorem  banc  glos- 
sam seruauit  Suidas:  ecpvyov  xaxov,  evgov  Sfdeivov'  rcttTerat 
h7t\  Twv  oL'ixo  xaxot?  eig  xgelxTov   kk&ovTwv.    e&og  ydg  ^Adr- 

Leipsiger  Stadien.    Y.  ^9 


290  Theodoras  Freyer 

rriai.v  €v  ydf^otg  OTicpead-ai  aixcpid-akij  fcalda  andvS-ag  fievd 
Sqv'tviov  xaQTtdv  q)iQ07Ta  xal  kUvov  7clrJQ€g  a^wv,  xaJ  Xiyetv 
TO  TCQOxeljLievov  aiviaaofABvov  vfiv  in;}  to  x^elTTov  ^BTa^ohqv, 
TO  yciQ  £x  Twv  Sqvwv  xtti  dxavd'wv  OTififia  xccxov  ekeyov. 
Plane  eadem  est  glossa,  minime  autem  e  Photio,  sed  ex  ipso 
Pansania  profecta.  Quern  casu  factum  est,  at  hi  tres  in  hac 
glossa  ita  excerperent,  ut  nuUius  glossa  ad  uerbum  conspiraret 
cum  glossa  unius  ex  reliquis  duobns.  At  iam  scio,  quid  con- 
tra dicturns  sit  Naber:  nempe  Suidam  descripsisse  integram 
Photii  glossam,  hodie  exstare  a  librario  denAnutam,  quod 
quidem  eum  sibi  ludaeoque  Apellae  iubeo  persuadere.  Verba 
€v  yd/iioig  apud  Suidam  solum  exstant,  Suidas  cum  Eustathio 
habet  TtkvQeg  aQTU)Vy  Photins  Sqtwv  nliov^  Photius  scripsit 
vofiog^  Suidas  ed-og  uocem,  quae  sufficinnt  ad  refutandnm 
Naberum. 

Glossa  Ilava^vaia  talis  est  apud  Photium:  !^&i^vrjOiv 
koQtri,  Inl  T(jJ  vTto  &r]ai(jjg  yevo(Aiv(^  avvoiyLta^i^ ,  nqo  tov 
^Eqixd'OvLov  tov  ^HcpaloTov  xai  Frig*  ^-StjvoIwv'  vOTeQOv  dk 
VTto  Qrjaiwg'  TtevTiTrjg'^  xal  dycJvLtexat  nalg,  ^lad-fxtxov  TtQe- 
afivTSQog.  xal  dyevelov'  dn^Q'  to  dh  vixcSvtc  dldoTai  ad-Xov 
iXatov  d^cpicpoqevat'  xai  6  vixiov  GT€(pavovTai  ilal<jc  Ttkexxij. 

Haec  est  corruptissima  codicis  Galeani  lectio,  glossa  autem 
procul  dubio  atticistarum  est,  minime,  id  quod  uidetur  Nabero, 
BoethiJ)  Adnotauit  autem  Naber:  "^est  glossa  Platonica,  quae 
non  multum  emendatins  legiturapud  schol.Parm.  127A  p.329B: 
ij  T(xv  Ilava&rjvalwv  ioQTjj  xal  6  dyiov  iri&rj  /iikv  TtQCJTOV  vtzo 
^Eqix^^oviov  TOV  ^HtpaloTov  xal  Ttjg  ^-diijvrjg,  vgtbqov  dk  vrco 
Orjaiiog  avvayayovTog  Tovg  Srjfiovg  eig  doTv '  ayerat  6h  6  dywv 
did  TthTe  hwv '  xal  dycjvlLeTac  jcaig  ^lax^iaia  ov  TCQsafivTSQog 
xal  ayiveiog  xal  dvriQ.  Tif)  dk  vixdvTt  didoaatv  ekatov  ev  dfi- 
(poQevGi  xal  aT€(pavovaLv  avTov  ekaiijc  TtkexTfj'.  Nunc  uide, 
quam  egregius  criticus  sit  Naber,  qui  quidquid  suae  rationi 
est  contrarium,  prorsus  omittit,  dico  Suidae  glossam  priorem: 
Uavadnqvaia  ^^vrjaiv  lo^ij  hcl  t(^  vivo  Orjoiiog  yevo^ivi^ 


1)  Cf.  Schwabe  I.e.  p.  115. 


i 


Quaestiones  de  scholiorum  Aeschineorum  fontibas.  291 

avvoixiOfKp ,   TtQCJToy  vno  ^Eqixd-ovLov  zov  ^Htpalarov  ycal  rfg 

^-d^rjvag,   vareQpv  dh  VTtb  Orjaiaig  avvayayovrog  rovg  drifiovg 

eig  aarv  ayerai  dh  6  ayiov  dice  €   htwv  xai  ayuvL^ezai  Tcalg 

^la&fiia  ov  TtQeo^vTBQog  nal  ayiveiog  xai  avT^g.    rit)  dk  viycwvri 

didorai  a&kov   ekacov   ev   ccfjicpKpoQevai,  xal  6  vixcSv   aT6g)a- 

vovrai  Ekai(f  TtUxTJj,    Huius  Suidae  glossae  Naber  in  Proll. 

ad  Phot.  p.  60  mentionem  fecit  nullam.    Sin  fedsset,  plane 

cognoscere  debebat,  Suidam  snam  doctrinam  non  e  Photio 

deprompsisse,  sed  ex  atticistaram  codice,  ati  testis  est  scho- 

liasta  PlatoniSy  cuius  uerbis  glossa  Suidae  multo  melius  re- 

spondet,   quam  Photii  loco  horum  trium  longe  corruptissimo. 

7CQix)Tov  vTto  habent  scholiasta  Platonis  et  Suidas,  Photius  male : 

71(^6  Tov.    Erichthonium  Vulcani  et  Mineruae  filium  esse  tra- 

dunt  scholiasta  Platonis  et  Suidas,  Photius  Vulcani  et  F'^g^  qua 

de  differentia  cf.  schol.  Plat.  p.  426  B  s.  u.  Fijg  dh  xai  ^Hipal- 

arov.    Photius   habet  TcevTirrjg  pro   illorum  pleno  enuntiato: 

ayerai  —  Tcivre  hwvy   uel  corruptelis  inter  se  sunt  dissimiles 

Photius  —  'lad^fiixov  —  et  scholiasta  Platonis  cum   Suida: 

^lad-^ia  ovj  quod  quidem  Rangab^  egregie  emendauit:  {ayo)- 

viCexat  Ttaig)  tg  evLavrcjv  ov  TtqeofivTeQogy  denique  uerba  ovv- 

ayayovTog  rovg  dt^fAOvg  €lg  aarv  post  Orjoiwg  unus  Photius 

omisit,  quare  miseret  me  Photii  librarii,   qui  Naberi  delicta 

luet,  immeritus,  ut  uidetur.  Extremum  autem  enuntiatum  actiuo 

genere  profert  scholiasta  Platonis,  passiuo  Photius  et  Suidas, 

nisi  quod  in  Photii  codice  ev  praepositio  deest. 

De  prouerbio  eg  ycoQaxag  doctissima  reperitur  glossa  Pau- 

saniae  apud  Eustathium   p.  1746,  65:   cuius   priorem  partem 

dabo :  Ilavaavlag  di  (ptjOiv  on  Boiwroig  exQfjoev  6  -S-eog,  evd'a 

(adde  av)  XevTcol  xoQaxeg  avroig  ocpd'tjaiv,  iy.ei  xazoixeiv'  iSov- 

T€g  ovv  cprjac  xogcr^ag  jtetofiivovg  /cbqI  tov  IlayaaiTixdv  xok- 

nov  y   ovg  anaxoi  ycaldeg  lyviputaav ,   ([mrjaav  ixel,  xakiaaweg 

%b  x^Q^^'^  KoQoxag.    vareqov   dk  AioXelg   ht^akovreg  avrovg 

%ne^7tov  £K€i  rovg  rpvyadevo^ihovg.    Simillima  tradit  Photius: 

8.  u.  ig  xoQaxag '  Botujroig  6  d'eog  exQtjOev,  otcov  av  kevxol  xo- 

Qaxeg  oipS-tjaiv,  ixsi  liaTomeiv '  Jteql  de  rbv  nayaairvKov  xoA- 

7C0V  VTto  Ttaldwv  axdxcjv  yvifJwd'ivTag  noQcmag  idovreg  7teQi'- 

19* 


292  TheodoniB  Freyer 

/t€TOfiivovg  *  Tov  ^7c6kXcjvog  *  ^)  f/>xijaar  (adde  ex  Eostathio : 
€X€l  TiaXiaavTeg  to)  x^Q^ov  Kogcr^ag'  vGxeQov  dk  Aiokflg  kx- 
^alovreg  avrovg  rovg  cpvyadevofAivovg  eg  airo  iTtefiTtov,  Sui- 
das,  qui  eandem  glossam  in  farraginem  recepit,  simili  plane 
argumento  utitur,  minime  iisdem  uerbis:  egycoQaxag'  Boiayrolg 
!!4Qvrjv  Ttore  oi'^ovaiv  e^^-^]  vTto  tov  -S-eov  hiTteaelad'ai  r^g 
X<jiQccg  Xevxiiv  'AOQCfAiov  (pavivTcov  vioi  dh  fu&vad'ivTeg  fcork 
avkXa^ofiievoi  xoQccy.ag  iyvipwaav  ymtcc  Tralyviov,  xai  aTtiarei- 
Xav  7ccjraad'ai,  idovreg  dh  ol  Bouoxol  iraQax^i^oav  wg  rijg 
fiavTsiag  Xafiovatjg  tiXog,  vmI  (po(irjd'ivTeg  ol  veavlaxoi  %dv 
d-OQv^Qv  %(pvyov,  xal  (pxrjadv  rtva  Tortov,  ov  htdXeaav  iWQa- 
xag'  eig  ov  fAerd  ravra  ol  rfjv  Boiioriav  oinovvreg  rovg  afiaQ- 
rdvovrag  btcb^jcov.  Quos  tres  locos  si  diligenter  comparaneris, 
inter  se  simillimos  esse  uidebis  Photium  et  Eustathiam,  horum 
dissimilem  esse  Suidam,  id  quod  uel  Naberum  spero  concessn- 
rum  esse.  Hue  accedit,  quod  post  ea,  quae  supra  adscripsii 
uerba  ad  litteram  conspirant  Photius,  Suidas,  Eustathius,  apud 
unum  quemque  laudantur  deinceps  Aristoteles,  Aesopus,  Ari- 
stides.  Inde  autem  apparet,  tantum  abesse,  nt  Suidas  priorem 
huius  glossae  partem  Photio  debeat,  nt  earn  ne  eidem  auctori 
quidem  debeat,  ex  quo  et  Photius  et  Eustathius  hausemnt,  i.  e. 
Pausaniae.  Videmus  igitnr  aliqnid  e  Photio  deesse  in  Suida. 
Gum  autem  in  priore  glossae  parte  describenda  Suidas  nullo 
pacto  Photium  ^)  uideatur  usurpasse,  ne  alteram  quidem  glossae 
partem  debere  eum  Photio  quisquam  credet,  sed  communi 
horum  omnium  auctori. 

In  glossa  ^EreotiovTcidai,  quam  Aeschinis  scholiasta  secun- 
dum alterutrum  atticistam  profert,  rerum  summa  continetur  his 
uerbis:   xa/  Ix  tov  yivovg  tovtiov  legcia  yiverai  Trjg  ^d'Tjvdg 


1)  Qaid  lateat  sub  tov  ^Anokltovos,  sese  non  exput&re  posse  pro- 
fitetar  Naber  in  annott.  ad  b.  1.:  auxUium  fert*  schol.  Ar.  Nub.  1.33  et 
Plut.  604;  qui  diligentius  descripsit:  negi  tov  DayaaiTixov  xoXnov  elBov 
TteQiiTiTafibvovs  Tovs  TOV  li47t6XXa}vos  isQove  xogaxae,  unde  sanandus  est 
PbotiuB. 

2)  Melius  quam  Photius  comparatur  Zenobius  III,  87  p.  78.  Par- 
oemiogr.  Gr.  ed.  Leutsch.  et  Schneidewin. 


Quaestiones  de  scholiorum  Aeschineorum  fontibus.  298 

rrjg  Jloi^iadog,  qaibuscnm  conueniunt  Photiana:  Ix  dh  rovrcov 
Tcad'tarazo  tj  liqeia  rrjg  IloXtadog,  At  Suidas  uniuerse  refert: 
aq)"  ov  (sc.  yivovg)  oi  Ugeig  yM&iararvo  ^^vrjaLVj  quae  nuUo 
pacto  debet  Photio. 

Sed  adeamus  iam  nonnullas  glossas,  quae  certe  multo 
magis  in  Naberi  cadent  offensionem,  cuius  generis  est  glossa 
olTioaiTog,  quam  Eustathius  p.  1423,5  secundum  alterutrum 
atticistam  sic  interpretatur:  olnoaiTogy  6  oixo&€v  ijroc  ra  kav 
%ov  ead^lwv,  rj  fiiad'iordg  xqitpuv  iavTov,  Haec  glossa  diuisa 
est  in  duas  particulas  rj  uoce  interposita,  quarum  prior  oc- 
currit  apud  Photium:  olnoairog'  6  ra  oXyLO&ev  xai  ra  eavrov 
la^/wv  —  ovxi  ra  rcSv  TtiXag^  quod  est  Photii  additamen- 
turn  — ,  apud  Suidam  altera:  olytooiTog'  6  iavvov  zQiq)cov  jlu" 
a^wrog.  Scire  uelim,  quibus  auxiliis  banc  difQcuItatem  ex- 
pediturus  sit  Naber.  Procul  dubio  enim  Eustathius,  id  quod 
in  deliciis  habet,  particula  rj  et  Dionysianam  et  Pausanianam 
huius  uocis  interpretationem  conglutinauit ,  unde  Photii  auc- 
torem  Aelium  Dionysium,  Suidae  esse  Pausaniam  liquet  uel 
uersa  nice. 

Venio  ad  Eustathium  p.  1278,  52:  Xowg  dh  U  tovtov  /mi 
>cai.kaia  ftaqa  Tiji  xa)fitx([i  ^ol  Ttcoytoveg  rcov  akeycTQvovcov^ ,  xai 
Ta  iv  rfj  avrwv  dh  ovq^  -/.ax a,  Atkiov  Jlovvglov^  quem  plane 
secutus  est  Suidas  adscripto  Aristophanis  uersu  Equ.  494 :  ^xavl- 
Xaia  ol  Tcwyioveg  tcJv  akexTQvovcov^ j  a  quibus  paululum  differt 
Photius:  xallaia'  to  Tiiv  aXenrgvovaJv  yiveia.  Cum  autem 
forte  fortuna  scholiasta  Aristophanis  et  Photii  et  Suidae  inter- 
pretationem seruauerit,  huius  laudato  loco  Equ.  494  (extr.): 
KaXXaia  dh  rovg  Tvaiywvag  ai.€XTQv6v(ov ,  illius  ibid.  48:  xaA- 
Xaia  ycLQ  tovtcjv  (sc.  alexTQvoviov)  ra  yiveiaj  Suidae  glos- 
sam  ad  Aelium  Dionysium,  Photii  ad  Pausaniam  reuocan- 
dam  esse  facile  quis  opinetur,  minime  uero  Photius  est  Suidae 
auctor. 

Porro  uide  de  prouerbio  ij  rQig  e§  ^  TQ€lg  tw^ol  eum  Epi- 
metri  locum,  ubi  monui  ad  restituendam  atticistarum  glossam 
asciscendum  esse  scholion  Plat.  p.  460  B.  Sunt  autem  apud 
Photium  s.  u.:  ?;  rqlg  e^  rj  rqeig  xvlioc'  to  yaq  TtaXaiov  tqi,- 


294  Theodoras  Freyer 

alv  ixQ^'^^  Tivfiotg  Ttqog  t^v  Ttaididv'  dv^oig  6h  Xiyetai  xorl 

0  ava^^i7tTovfi€vog  nal  idlwg  6  nevogy  a  quibas  plane  dis- 
crepat  Suidae  glossa:  tj  tqIq  ?$  tj  rQelg  y,vfior  ro  fihv  rglg  ۤ 
vqv  TtavveXij  vUtjv  drjkoi,  to  dh  tgeig  t^v§ol  %riv  ^rtav,  quae 
iisdem  aerbis  exetat  in  medio  illo  scholio  Platonico.  Qaia 
autem  et  Photium  et  Platonis  scholiastam  sua  ex  atticista  peti- 
oisse  uidemnSy  iterum  atqae  iteram  licet  cognoscere,  alinm  alia 
e  communi  fonte  hansisse,  cuius  quidem  rei  fidem  affert  ex- 
trema  scholii  Platonici  pars:  rovg  Sk  icufiovg  rovg  zoiovrovg 

01  ^Io)veg  xakovaiv  ocvag  xal  riyv  TtaQoi^lav  ovrtjg  kxipiQOv- 
CIV'  ^rj  rqlg  e^  i]  TQ€lg  oivag^y  quam  glossam  Suidas  quoque 
habet  u.  oivag'  ovrcog  Tiakovaiv  ^'liaveg  xovg  -xv^ovg,  %v&ev  Y,al 
fi  Ttaqoi^La'  rj  tqlg  ?§  ^  TQBlg  oivag^,  Non  habet  Photius. 
Fluxit  igitur  haec  oXvag  glossa  non  minus  quam  prior  ^  r^^^  xrL 
in  Suidam  scholiastamque  Platonis  ex  alterutro  atticista,  Pho- 
tius omnino  non  descripsit. 

Profitetur  quidem  Naber  I.e.  p.  60  1. 18  ^quam  utilis  sit 
Photii  comparatio  cum  scholiasta  Platonis^;  immo  uero  uti- 
lissima  est  Photii  comparatio  cum  scholiasta  Platonis  et  cum 
Suida,  quorum  trium  integris  glossis  opus  est  u.  V7td  fiakijg. 
Omnium  tenuissima  est  glossa  Photiana,  qua  uberior  est  ob- 
seruatio  scholiastae  Platonis  p.  347  B ;  utraque  exstat  in  Epi- 
metro,  ubi  atticistis  banc  glossam  restitui.  Integerrimam  autem, 
ut  uidetur,  atticistae  adnotationem  accepit  Suidas,  scholio  Pla- 
tonico copiosior,  u.  VTto  fiakrjg'  vtio  fxaaxd^^g'  ^eirac  dh  to 
ovofia  Ttaqa  rolg  ^toqgl'  ael  d^  ovrcjg  avzo  TiaQaAa^^d- 
vovOL  fierd  Tfjg  TtQod'iaetog,  wg  ^frjfAoad'ivrjg  Iv  t(o  Ttgog  u4q>o- 
§ov  ^ai.Xd  ^rjv  ovx  Big  ovdh  dvo  ravr^  laaaiv,  ovd^  VTto  fictXrig 
fi  TtQOKkrjaig  yiyovev,  dXX*  iv  rjj  ayoQ^  f^^^J]  ^oXhov  TtaQov- 
ToJy'.  xal  ^vaiag  iv  tfji  Tcqog  KkeivlaV  ^iTveidrj  Ttavreg  kcct- 
idaqd-ov,  ianevaOfiivog  tuiv  x«^xtu^crTwr  oaa  olog  t'  rjv  TtXei- 
a%a  VTto  fidi^rjg  Xafimv  i^ijyaye  ^icpog  €xcov\  xai  to  fikv  ivixov 
ovTU)  ^cTct  Trjg  Ttqod-iaewg,  to  dk  Tclrj-drvTixov  fiaaxdlag  xal 
alkoc  TtXeiOTOi  xal  udvalag  iv  iTicGToXfj'  'xal  t^v  iihv  xofirjv 
tpchr^v,  Tag  dk  fiaaxdkag  5aaeLag\ 

Unde  hoc  testimoniorum  schema  efficitur: 


Qaaestiones  de  scholioram  Aeschineorom  fontibuB. 


295 


vno  fialrje 

fiaaxttXai 

apud 
Suidam 

Avaias  iv  rt^  n^oe  Kkatviav 

Avcias  iv  intcroXfj 

apud 
Sohol.Plat. 

Jrjfioad'epfjs  iv  tqi  n^oe  "Affofiav 

Avcias  iv  xfi  n^os  Mardvat^v 
iniavoXfj 

apud 
Photium 

— 

Avcias, 

Hue  accedit,  qaod  Photii  glossa,  quam  nunc  habemus, 
nulla  ex  parte  uidetur  mutila.  Si  antem  hie  quoque  Naber 
confagerit  ad  Photii  librarium,  qui  tarn  exiguam  tantnmmodo 
partem  pristinae  glossae  ab  ipso  patriarcha  perscriptae  reti- 
naerit,  nix  habeo,  quod  reponam.  Ad  suam  quisque  libidinem 
eommunem  fontem,  codieem  attieistarum ,  exeerpsit,  minime 
Photins  est  Suidae  auctor. 

Aliis  argumentis  dod  iam  opus  est,  satis  luculenter  ap- 
paret,  parum  diligenter  uersatum  esse  Nabernm  in  hac  quae- 
stione  diiudicanda;  nil  uidit  Naber  nisi  hoc,  permultas  glossas 
apnd  Photium  Suidamque  exstare  ad  litteram  conspirantes, 
nnde  collegit  alteri  alterum  sua  debere,  minime  uero  de  com- 
muni  utriusque  lexicographi  fonte  eogitauit,  id  quod  multo 
magis  probatur  rerum  natura.  Neque  enim  licet  propter  i^io- 
xilrjg  illud  graecitatis  monstrum,  quod  dicit  Naber,  prorsus 
desistere  a  quouis  refutandi  Naberi  conatu.  Sine  dubio  uni- 
cuique,  qui  negat  Suidam  Photii  lexicon  descripsisse,  nonnihil 
facessit  negotii  talis  corruptela  utrique  lexicographo  communis, 
qualis  fertur  in  Photio  s.  u.  niXevd'og  et  in  Suida  s.  u.  i^coycilrjg, 
sed  quoniam  supra  iis,  qui  a  Naberi  stant  partibus,  complures 
difficultates  proposuimus  superandas,  quas  hand  sine  labore 
eos  remouere  posse  confido,  satis  habeo  hoc  loco  ostendisse 
Naberi  argumentationem  admodum  uersari  in  lubrico.   Puerile 


296  Theodoras  Freyer 

baud  scio  an  uideatur,  quod  dicam;  dicam  tamen,  nos  non 
omnia  penitus  posse  expedire  in  hac  prouincia  satis  scopnlosa, 
id  quod  ne  Naber  quidem  potuit.  Ut  Suidas  uocem  e^wxilrjg 
solam  ex  confusa  Pbotii  glossa  TLilevd^og  excerpserit  atque  in 
€  littera  coliocauerit,  reliqua  omnia,  quae  sana  sunt  apud  Pbo- 
tium  in  ilia  glossa,  non  transscripserit,  id  qui  sit  factum,  liquido 
definire  puto  uel  Naberi  ingenio  fore  satis  arduum.  Gerte  plus 
ualeret  hoc  Naberi  argumentum,  si  eodem,  quo  in  Photio  loco, 
iisdemque  uerbis  circumclusa  uox  ilia  monstrnosa  in  Suida 
hodie  exstaret.  Minime  exploratum  est,  hoc  mendum  non  ex 
communi  fonte  accepisse  Snidam.  Neque  plus  auxilii  Nabero 
fert  Stoientinus,  qui  I.e.  p.  121  in  lexico  Bachmanni  glossas 
l(p6XyLia  et  ecpo^oi  integras,  in  eundem  modum  perturbatas 
exstare  refert  et  in  Photio  et  in  Suida;  etiam  atque  etiam 
illud  est  monendum,  errorem  quendam  ubiuis  ortum  inde  ad 
complures  posse  transire,  id  quod  nusquam  fere  saepios  in- 
tellegitur,  quam  in  lexicographis,  qui  sine  uUo  plerumque 
iudicio  transscribunt ,  quidquid  occurrit.  Acutioribus  reiinqao 
singula  in  hac  quaestione  enucleanda,  sed  nunc  licet  baud 
temere  hoc  affirmare,  nihil  pro  Nabero  ualere  uel  sexcentas 
atticistarum  glossas  apud  utrumque  iisdem  totidemque  litteris 
perscriptas  contra  decem  glossas  antea  expositas,  quarum  una- 
quaque  refutetur  necesse  est  Naberi  sententia.  Descripsit  Pho- 
tius,  descripsit  Suidas,  centum  fere  anni  inter  utrumque  sunt 
transacti,  intra  quos  atticistarum  codicem,  quo  utebatur  Pho- 
tius,  periisse  nulla  de  causa  suspicaremur ,  uel  si  nesciremns, 
Eustathium  duodecimo  saccule  iisdem,  quibus  Photium,  lexicis 
rhetoricis  usum  esse.  Quid  igitur  obstare  uidemus,  quominus 
ipsos  atticistas  a  Suida  compilatos  esse  dicamus,  non  Photium? 
Nescio  quid  praeclarum  atque  egregium  transegisse  mihi  uide- 
rer,  si  Naberi  errorem  aliquando  inlustratum  cognoscerem. 

Quibus  expositis  redeamus  ad  scholia  Aeschinea.  Ante- 
quam  ipsam  rem  propositam  adimus,  breuiter  monendum  esse 
censeo,  quam  fidem  iili  rationi  atticistarum  fragmenta  quae- 
rendi  (cf.  p.  286)  possimus  habere.  In  iis  glossis  tractandis, 
quas  iam  'non  nominatim  apud  Eustathium  laudatas'  e  scholiis 


^ 


Qaaestiones  de  scholiorum  Aeschineorum  fontibus.  297 

Aeschineis  erntari  snmus,  mnlto  maiores  superandas  esse  diffi- 
cnltateS;  quam  in  iis,  quae  supra  sunt,  ubi  nomine  apud  Eusta- 
thium  seruato  atticistarum  auctoritatem  defendere  licebat,  fa- 
cile intellegitur.  Quidquid  asseqaemur,  assequemur  coniectura. 
Permulti  sane  occurrent  loci,  qui  bus  quisqne  aliqnantulum 
in  hac  re  uersatus  possit  cognoscere,  nihil  omnino  interesse, 
omissumne  sit  atticistarum  nomen  an  positum;  in  aliis  diffi- 
cilius  fortasse  quispiam  Aelii  Dionysii  uel  Pausaniae  doctri- 
nam  inesse  sibi  persuadebit.  Utut  res  se  habet,  nullo  pacto 
dubitari  potest,  quin  possit  fieri /ut  una  uel  altera  glossa  ea, 
qua  usuri  sumns,  ratione  ininria  his  atticistis  adscribatur;  ne- 
que  uero  minus  id  omnibus  manifestum  esse  debet,  hac  quae- 
stione  diligenter  instituta  permagnum  fragmentornm  numemm, 
quae  in  tenebris  adhuc  latere  existimauimus ,  in  lucem  pOsse 
protrahi.  In  proferendis  autem  singulis  scholiis  rem  ita  insti- 
tnam,  ut  primnm  ea  scholia  exhibeam,  quibuscum  conuenit 
Photins,  quae  ob  earn  causam  baud  dubie  atticistis  sunt  red- 
denda  (§  5),  deinde  eas  glossas,  quae  bene  cum  Hesychio  com- 
parantur  (§  6)  —  desunt  omnes  in  Photii  codice  Galeano  — , 
tum  eas,  quibus  similia  praebet  Suidas  (§  7)  —  hae  quoque 
desunt  in  codice  Galeano  — ,  postremo  eius  generis  glossas, 
quae  conspirant  cum  aliquo  lexicographo  uel  scholiasta,  quem 
aliis  locis  atticistis  usum  esse  constet  (§  8). 

• 

§5. 
Conuenit  Photius, 

Nonnulli  reperiuntur  loci,  quibus  quamquam  nihil  simile 
Photius  seruauit,  scholiastam  satis  diligenter  atticam  dialectum 
curasse  patet  ex  eius  significationibus,  quales  sunt:  arTixcog 
uel  oTTindv  €&og  uel  xor^  ott ixrjv  avvrjd'eiav.  Docet  in  schol. 
I,  100:  eTcl  Qqaavkhi)  da  J^TrtxcJg  av%l  rov  Ttqog  rql  Oqa- 
avXkov  lAvrjiiiaTi  ....  (Vat.  Laur.  gmq.),  quibus  similem  ad- 
notationem  exhibet  Harpocratio  s.  u.  iTtl  QqaavXhi)'  ^Arrixov 
€&og  avrl  zov  ijtl  Tiji  QqaovkXav  fivrjfiari,  Optimi  codices 
Aeschinei  Vat.  et  Laur.  nihil  continent  ex  Harpocratione  pe- 


298  TheodoruB  Freyer 

titum,  qnare  scholiastae  obsernationem  renoco  ad  atticistamy 
ad  communem  fontem  attidstae  et  Harpocrationis.  SimiUima 
porro  aide  in  schol.  I,  122  u.  ivaTtokoyriaaad'ai]  17  h  TtQo&e- 
ais  iTteqlaaevae  xar'  ^Trixrjv  avv^d'etavj  schol.  Ill,  41  vtvo- 
7(rjQv^afi€yoi]  ccttixcSq  ccvtI  rov  xi^Qv^avreg,  x^^^^^^  7^9  ^S 
Irtl  TO  TtXelatov  roig  ma&rjrcTiolg  (cf.  Eostath.  p.  1387,  10: 
—  Rindfl.  fir.  45  —  ;^a/^oi;at  yaQ  (prjoiv  AXXiog  ^coyvacog  rfj 
daoeUf  ol  ^rrixoij  et  Eastath.  p.  1481,  51  —  Rindfl.  fr.  93  — 
OTc  Sh  xalqovai,  dix)Qielg  ....  8i]Xov  .  .  .  .  Ix  TcJy  ^iXlov  Jio- 
walov)j  schol.  in,  77  ifidof/tjv  d'  ^fiigav]  ovriog  ol  ^dxtixoi' 
d-ikei  dk  eiTteiv  oti  tvqo  K§  rj  iTtTcc  rifiSQiUvj  schol.  Ill,  104 
Xcchiov  ovdkv]  atrixwg  avrl  rov  ovdevbg  ;^aAxot;,  quibnscum 
compone  schol.  Plat.  p.  311  B  tcJv  Xoymv  elaxLa\  amxTj  17 
avVra^ig  (to  knt)  fjiiqovg  iAyeiv'  ^ivTixol  yovv  xal  €q>ayov  tov 
Sqtov  q)aalv  xtA.,  schol.  Ill,  107  fiavrelav  ifiavrevaavo]  am- 
xiafiog  ioTiv  log  to  ceTcodgag  (JfX^^}  sohol.  Ill,  154  kxeivo  ye] 
arTcxdig  elite,  diov  eivcelv  avafivrjad'elg  hcelvov  xtL 

Hinc  transeamns  ad  schol.  II,  21  a.  6kooxolv(p]  ol  fiev 
Xiyovatv  ctTthjig  oxolvit),  q)aai  di  wg  ol  ^^ttikoI  okoaxoivov 
ccvTo  TcaXovaiv.  ol  di  q)aaiv  oti,  elSog  koTi  q^vrov  Ifiavnodovg, 
wg  rcegl  twv  kvycov  "kiyei  0  TtoiriTrig  ....  (Vat.  Laar.  BFgim.). 

Ipsa  scholiastae  aerba  '(paal  dh  wg  ol  ^ttixoI^  signi- 
ficant banc  glossam  ex  atticistarum  lexicis  petitam  esse;  t^v 
axolvov  attice  oXooxoivov  appellari  praeter  scholiastam  docet 
Photios:  okoaxoivog'  ij  axolvog,  xal  ^rjfAoad-evrjg  xat  ol  akkoi 
et  Bekk.  anecd.  p.  287 :  okoaxoLvog,  ^  Xiyofxev  ^f^eig  ^)  axol- 
vov, Ix  yrjg  avatpvofiivrjv  wcr/rf^  :ialdiLirjv.  Praeterea  conferatur 
Harpocratio  et  Suidas  s.  n. 

Schol.  II,  10  legelag  evvfvviov]  Tieql  Tfjv  yQaqyfjv  ^fidgrrj- 
TOL'  del  yciQ  yeyQoKpd^ai  ^IfieQaiag'  Tlfiatog  ydg  iv  TJj  Scriy 
loTOQel  yvvalxd  Tiva  to  yivog  ^IfxeqaLav  tdelv  ovaQ  dvcovoav 
avTrjv  elg  tov  ovgavov  xal  Tcgog  Tivog  ayead'ac  -d'eaoofi^vrjv 
Tag  Tiov  d'ewv  oixijaeig,  ev&a  Idelv  xai  tov  J  La  xa&eKo^eyov 
htl  d-Qovov,   i(p^  <!}  idideTo  /tv^qog  Tig  avd-gcoTtog  xal  fiiyag 


1)  Cf.  Cobet.  Mnem.  X,  75  sqq. 


Qoaestiones  de  scholioram  Aeflchineorum  fontibus.  299 

aXvau  xai  uXoiot'  kqiod-ai  ovv  rov  Ttegidyovra  oartg  eariv, 
avTOv  dh  elTtelv,  akaarioQ  karl  Trjg  Sixeklag  xal  ^IraXlag,  xal 
iavneg  arpe-dij,  rag  x^Q<^?  diag>d'€Q€i,  TZBQiavaaraaav  6e  XQ^'^V 
vareqov  VTtavrijoat  ^lovvaitp  rtj}  TVQavvq)  jiiera  riov  doQvq>6" 
Qcjv,  Idovaav  di  avanQctyelv  dg  ovrog  sir]  6  tots  akdarwQ 
deix^sig,  xal  afxa  ravra  kiyovaav  TteQtneaelv  eig  to  €daq>og 
exkv&elaaV  fiera  dk  xql^rivov  ovxiri  6(pdiivai  ttjv  yvvaiTca, 
VTto  JiovvaLov  diaq>&aQ€laav  Xa&Qa.  ovrog  ligeiav  (prjaiv  elvai 
TT^v  yvvalna  ^rjdevdg  rovro  laTOQtjaavTog  (Vat.  Lanr.  Bgim.). 
Extrema  nerba  su^t  scholiastae.  Timaeus  in  hac  re  secatus 
est  Heraclidem  Ponticaniy  Platonis  diBcipalum,  qnemadmodum 
patefacit  Tertullianns  ^)  de  anim.  46  p.  346  Rigalt.  ^Sed  et  Dio- 
Dysii  Siciliae  tyraDnidem  Himeraea  quaedam  somnianit;  Hera- 
clideB  prodidit\  Timaemn  diligenter  uertit  Valerius  Maximus 
I,  7,  6.2) 

Qnamqnam  scholiasta  Timaeam  Tauromenitannm  diserte 
laadat,  tamen  minime  Timaeus  scholiastae  auctor  ^)  fuisse  mihi 
uidetur  propterea,  quod  idem  exhibent  Photius,  Suidas,  Bekk. 
anecd.  p.  266  ss.  nu.:  Audiamus  Photium:   legelag  Ivvtcvlov 


1)  Gf.  Melneke,  Anal.  Alex.  p.  355. 

2)  Intra  priuatum  autem  habitom  Dionysio  Syracusano  adbuc  se  con- 
tinents Himeraea  quaedam  non  obscuri  generis  femina  inter  quietem  opi- 
nione  sua  caelum  conscendit  atque  ibidem  deorum  omnium  lustratis  sedi- 
bus  animaduertit  praeualentem  uimm  flani  coloris,  lentiginosi  oris,  ferreis 
catenis  uinctum  louis  solio  pedibusque  subiectum;  interrogatoque  iuuene, 
quo  considerandi  caeli  duce  fuerat  usa,  quisnam  esset,  audiit,  ilium  Siciliae 
atque  Italiae  (schol.  Aeschin.  rrfi  ^ixallag  xal  'iraXias)  dirum  esse  fatum, 
solutumque  uinculis  multis  urbibus  exitio  futurum.  Quod  somnium  postero 
die  sermone  uulgauit.  Postquam  deinde  Dionysium  inimica  Syracusarum 
libertati  capitibusque  insontium  infosta  fortuna  coelesti  custodia  liberatum 
uelut  fulmen  aliquod  otio  ac  tranquillitati  iniecit,  Himeraeomm  moenia 
inter  effusam  ad  officium  et  ad  spectaculum  eius  turbam  intrantem  ut 
adspexit,  bunc  esse,  quem  in  quiete  uiderat,  uociferata  est.  Id  cognitum 
tyranno  curam  tollendae  mulieris  dedit. 

3)  Prorsus  decepit  scholiasta  Scbnltzium  1.  c.  p.  305  (med.)  sic  con- 
cladentem:  'am  richtigsten  kOnnen  wir  natdrlich  aucb  bier  urtheilen,  wo 
uns  eine  quelle  angegeben  wird  . . .  .,  des  Timaeus  6.  Buch  wird  (2, 10) 
angefOhrt  fOr  die  anecdote  Yon  Dionysios  etc.' 


300  TheodoruB  Freyer 

aXkoi  Si  q)aai  delv  fiallov  ^Ifieqalag  Ivvtzviov  Xiyead-ai,'  ^/^tie- 
qala  di,  yqavg  rig,  oig  q)aaiv,  oqav  kavrijv  kdoTLec  elg  ovqa- 
vovg  avayofi^vrjv  xal  drjra  ik&ovoav  slg  za  rov  ^log  olw^^ctva 
d-edaaad-ai  avdQa  nv^Qov  dedcfiivov  aXvaei  atdrjQ^  vtco  %6v 
^aalkeiov  d'qovov'  Ttv-d'OfiivTjv  dk  rig  eXrj,  6  akaartoQ  axovaai 
trjg  2i>c€^ag'  to  (ihv  ivv7Cviov  ev  rovro)'  vareqov  dh  xQOvoig 
Idoioa  rvQavvovvra  rov  ^lovvoiov  to  re  ovaq  TCoXkolg  dirjyrj- 
aoTo  xal  avTov  elvac  rov  red'eafiivov  ccTin^yyelkev'  7]v  ooyiad-elg 
anixreivev  6  Jiovvaiog,  Gnm  Photio  connenit  Suidas  fere  ad 
nerbam,  maxima  ex  parte  Bekk.  anecd.  p.  266  s.  u.  ivvrcviov 
Tivog  leQclag.  eari  8k  loiovro.  edo^ev  avrrjv  ogav  ayofiivrjv 
VTto  Tivog  eig  tov  ovqavov.  xai  TteQcdyead-ac  v/co  rov  avevey- 
xovTog  eig  tag  oliaijaeig  rwv  ^edSv.  xal  afteld-eiv  eig  rd  tov 
J  log  oixriixaTa,  xal  d-eaaaad-ai  avdQa  rivd  tcv^^ov,  SeSe'fiivov 
dhuoet  aidrjQ^  VTto  rov  (iaalkeiov  d-qovov,  xa\  Ttvvd'dvea&ac 
TOV  dveveyxovrog  rig  ovTog  eXi]  6  dedsfiivog'  tov  Sh  elneiv  oti 
ovTog  dXdoTWQ  karl  2ix€klag,  fxerd  xQovov  dh  idovaa  TVQav- 
vovvta  TOV  Jtovvaiov,  TtoXkolg  Sirjyi^aaTO  tov  oveiqov  xal  elTtev 
OTL  ovTog  koTiv,  ov  Id-eaodf^rjv  dedcfiivov  vno  tov  d-qovov  tov 
J  tog.  Qnibas  locis  inter  se  collatis  aeri  simillimnm  esse  pnto 
banc  de  Himeraeae  somnio  fabalam  a  Timaeo  profectam  trans- 
iisse  ad  atticistas,  inde  ad  scboliastam  Aeschinis,  Photium, 
Suidam,  Bekkeri  anecdota. 

Haec  restituendi  ratio  sastentatar  scbolio  Platonico  p.  319B 
8.  u.  xoivd  Tor  T(Zv  (plXwv*  Ircl  twv  evfieTadoTuv.  q>aal  81  A^- 
X^vai  TtQCJTov  Tijy  icaqoif-Uav  7C€qI  Trjv  ^leydXriv  ^EkXd8a,  xa&* 
ovg  x?oVot'g  6  Uv&ayoQag  ejteid'e  rovg  ccvttjv  xaToixovvTOQ 
d8iav^fir]Ta  Ttdvra  xexTtjad'ai,  (prjol  yovv  6  Ti/iiaiog  ev  TJj  e' 
ovTO)'  ^TtqoGiovTiov  8*  ovv  avTH  Tiov  ve(OT^Qwv  xal  fiovkofii- 
vwv  avv8iceTQlfi€iv  ovx  evSvg  ovvexiOQrjOev,  dkkd  erprj  8eiv  xal 
Tdg  ova  Lag  xoivdg  elvai  rtov  evTvyxav6vT(ov\  eha  (xexd  uoXld 
(prjOi'  'xal  8c  ixeivovg  jcqiotov  ^rj-d^vai  xard  ttjv  ^IraXlav  oti 
xoivd  rd  Twv  (pikiov\  ifivrja-d-r]  8k  ravTTjg  xal  ^QiOTOTikrjg 
iv  T(^  &'  TtJv  ^Hd'ixwv.  KkiaQxog  8i  q}rjaiv  V7t6  Xalxi8icDv 
TcSv  iv  Evfioit^  7ce(X(pd^fivaL  8MQa  eig  Jei*(povg  ^Ttolkwvi  xal 
.dQTefii8i.   Twv  8k  JeXcpiov  (.lavTevofxiviov  ei  e§  Xorjg  ttjv  avd- 


\ 


Quaestiones  de  scholioram  Aeschineorum  fontibus.  301 

MivavdQog  Iv  Iddelcpolg,  Neminem  unum  ex  his  qnattnor 
aactoribos  sua  mana  eaoluit  scholiasta,  sed  totam  banc  erndi- 
tissimam  obseruationem  innenisse  enm  apud  atticistas  probat 
Photias,  qui  circumcisam  praebet  istam  glossam :  s.  n.  yLotva  ta 
q)iXiov'  TlfAaiog  q)7]aiy  iv  v(^  d''  *)  rcevrrjv  kex^vai  xora  Trjv 
fieydlrjv  ^Ekkdda,  xad-^  ovg  xqovovg  nvd-ayoqag  avifcei-d-ev 
rovg  Tccvtrjv  xceroixovvrag  aSiavifirjia  xey.Trja-d'ac'  x^pjjTa^  tij 
7taQ0ifil(f  Mivavdgog  l4deXq)olg.  Eadem  uia  Photius  Timaei 
testimonia  adeptus  est  s.  a.  KaXlcxvQioc  et  a.  oaQdoviog  yilcDgy 
qua  cum  glossa  eadem  ratione  componatnr  scholion  Plat, 
p.  396  B,  abi  aeqae  atqae  in  Photio  Timaeus  appellator.  Unde 
discimus,  Aelium  Dionysiam  et  Paasaniam  in  lexieis  suis  non 
solum  Tcc  ccTTixd  ovofiora  aequalibus  suis  ad  ueterum  Attico- 
rum  scriptores  melius  intellegendos  explicasse,  sed  baud  minore 
cura,  quidquid  ad  uniuersam  eorum  memoriam  renouandam 
aliquid  nideretur  afferre,  in  operibus  suis  diffusiS;  ernditis,  nee 
minus  uariis,  quam  ipsae  res  erant  ueterum  Atbeniensium,  dili- 
genter  enarrauisse.  An  illam  de  Himeraeae  feminae  somnio 
fabulam  alienam  fuisse  censes  a  ratione  eius  grammatici,  qui 
in  lexico  suo  pluribus  explanauerat,  on  xvqiov  iariv  ovofxa 
ri  u4iwQa  yvvaixog  aTtay^afiivrjg  xal  diet  rl  djcay^afiivrjg  (of. 
Eustath.  p.  389,  43.  Ri.  fr.  26)  ?  Immo  uero  singulari  quodam 
amore  anquirebant  dicta  factaque  memorabilia,  fabnlas,  quae 
de  priscis  terrarum,  urbium,  locorum  nominibus,  de  hominum 
moribus  rebusque  cotidianis  circumferebantur,  cuius  generis 
ingens  copia  fuit  in  copiosissimis  ard-idoyQaq^wv  ueterumque 
historicorum  libris,  quibus  potiorem  doctrinae  suae  partem  de- 
bent  atticistae.    Supra  uidimus  in  schol.  Aeschin.  II,  87  coll. 


1)  Apud  Mailer.  Histor.  Graec.  Fragm.  nee  in  primo,  nee  in  quarto 
uolumine,  ubi,  quae  antea  eum  fugerant,  addit,  mentionem  fieri  memini 
scholii  Platonici  a  me  supra  adscripti,  sed  Photii  tantum  glossam  in  Timaei 
fragmenta  recepit.  Ceterum  scholiasta  Platonis,  qui  saepissime  sanam 
praebet  lectionem  contra  aliorum  corruptelas,  quintum  Timaei  laudat 
Hbrum,  nonum  Photius;  plus  fidei  tribuerim  scholiastae  testimonio;  ex  6 
faciUime  potuit  fieri  9,  quod  habet  Photius. 


is)}i  Theodoras  Freyer 

Hiiidii.  fr.  189  Pansaniam  to  iTzl  TlakXadUi}  dixaari^Qiov  inter- 
pretantem  Glitodemi  et  Phanodemi  de  origine  illias  fori  nar- 
ratlones  in  lexicon  suam  transtulisse,  quae  ad  rem  illostran- 
dam  nihil  ferme  afferunt.  At  habent  in  deliciis  atticistae  ilia 
^vx^oXoyovneva  nocnm  atticistarum  interpretationibns  inserere. 
Maximi  uero  est  momenti,  quod  ex  hoc  exemplo  Inculentissimo 
discimus:  primum  Phanodemum  et  Clitodemum  in  Pansaniae 
lexico  diserte  fuisse  landatos,  deinde  Suidam,  qni  ntrnmqne, 
et  Etymologum  Magnum,  qui  alteram  nominat  atthidographom, 
horam  nomina  apud  Pansaniam  inuenisse,  non  inspexisse  neter- 
rimos  illos  anctores,  id  quod  se  suspicaturum  esse  Sehaltzius 
dicit,  si  Aeschinis  scholiasta  item  nominauisset  Phanodemum, 
sicut  in  schol.  II,  10  Timaei  nomen  ascripsit. 

Eiusdem  Glitodemi  et  primum  et  quartum  librum  l4r&ldog 
laudauerat  in  lexico  suo  Pausanias,  ubi  disserebat  de  loco 
quodam  prope  Athenas  sito,  cui  ^kygai  uel  Ikyga  erat  nomen, 
ubi  celebrabantur  minora  {ra  h  !kyQaig)  Eleusinia,  atque  de 
clarissimo  Dianae  ^ygalag  templo,  quod  hodie  scimus  e  sexto 
lexico  Bekk.  p.  326, 24  collate  Pausania  apud  Eustath.  p.  361,37. 
Bi.  fr.  14.  Nnm  quis  iam  mirabitur,  quomodo  in  Photii  lexi- 
con satis  multa  atthidographorum  testimonia  irrepserint?  Non 
omnia  possum  adscribere,  sed  uide  glossam  2  u.  Ttagd'ivot' 
quae  hoc  loco  de  Erechthei  filiabus  inueniuntur,  sumpta  sunt 
ex  quinto  Phanodemi  libro.  Simillima  est  fabula  apud  Pho- 
tium  s.  u.  keojuoQiov  gl.  2,  quae  ipsa  quoqne  nos  ducit  ad 
nonum  librum  Phanodemi  ^rd'idog  coll.  Harpocr.  u. 

•  Ad  uocem  to  tqItov  t(/7  oiJDTtiqt  haec  annotauit  scholiasta 
Platonis  p.  325  B:  rag  yag  Tqirag  Gitovdag  Y,al  tov  tqIxov 
XQarrJQa  hiiqviov  %([)  Ju  Tfti  oiot^qi.  rikeiog  yaq  6  rqLa  aqid" 
fjLog,  hceidrj  xal  ccQx^i^  ^(xl  (.liaov  xai  %iXog  i%Bi,  xcf}  TCQiurog 
ovTog  T(x)v  ccQix^^wv  aQTiojciQUTog  xtL  Naber,  qui  Boethi  sui 
nimio  quodam  amore  incensus  est,  huius  agnoscit  doctrinam, 
mihi  alterutrius  atticistae  uidetur  esse  propter  Photii  glossam 
U.  TQlrog  XQarrjQ '  ^log  re'/Leiov  (Jtorfiqog '  TCQWTog  yaq  likeiog 
ctQid'^og  6  TQla,  OIL  ex€i  ctQx^y  x«i  rilog  xal  fdiaa,  wg  Oir- 
^X^Q^^  ^^  ^'/^  ^<^^?^  ^HfUQwv,    Quae  si  cui  audacius  proposita 


QuaestioDes  de  scholiorum  Aeschineonim  fontibus.  803 

uidebantar,  mecam  examinet  Photii  glossam  ^EQfioxoTcldaij 
quam  patriarcha  pleniorem  transscripsit,  quain  Thacydidis  scho- 
liasta  ad  VI,  27,  4,  scilicet  ex  Pausania  (Ri.  fr.  198).  Extrema 
autem  Photii  nerba  ^(paal  dk  iihci/itadrjv  avfiTtQarrovTa  rolg 
KoQLv&loig  rovTo  rcqa^ai*  cum  composuisset  Naber  cum  scholio 
Ar.  Lys.  1094  p.  261  Dtlbn.  (njv  8h  air  Lav  ravTrjv  ol  fikv  rolg 
Tteqi  ^Xxi/iiddrjv  7tQoaiyqaq)OVy  wg  Qovxvdldrjg),  ol  dk  KoQiv- 
d'ioig,  (ig  OikoxoQog  (fiovov  di  (prjaiv  ov  TteQiyiOTtrjvai  xbv 
^vdoxldov  ^EQfirjv)^)^  ipse  qnoque  Pansaniam  e  Philochoro 
hansisse  censnit.  Pausanias  apud  Eustath.  p.  772,  26.  Ri.  fr.  43 
memorat  Trjv  l4hi)a  Ka).ovfiivrjv  ioQrrjvy  de  qua  Philochorum 
h  r(p  Tieql  koqrwv  egisse  demonstrat  Harpocrationis  glossa 
u.  lA}jLi)a.  Ernditissima  est  obseraatio  de  Panathenaeis  in  schol. 
Plat.  p.  329  B  a  Nabero  Proll.  ad  Phot.  p.  60  Boetho  reddita; 
quam  si  mecam  atticistis  dare  malueris,  homm  aactorem  in- 
uenies  uel  in  scholio  Ar.  Vesp.  544  p.  147  Dtlbn.,  Philochorum 
dico,  uel  apud  Harpocrationem  s.  u.  Hellanicum,  Androtionem, 
Istrum.  Utilis  est  comparatio  Photii  u.  Terqadi  yiyovag*  btcI 
rcjv  akkoig  Ttovovvrwv '  xal  yag  tov  'Hgaxkia  xerQadt  yevvrj- 
d'ivra  EvQvad'el  TakaiTtwQ^aat'  (DiX6%oqog  6^  avTrjv  xal  inl 
^EQfiov  dvvaad^ai  kiyeaS'at  xtA.  cum  scholio  Plat.  p.  331  B  1.  6: 
ol  yaq  retQadi  yevvcifievoi  Ttovovvreg  aXXotg  xaQ7C0vad'ai  naq- 
^ovatVy  (ig  xal  OikoxoQog  kv  rfj  tzqiStj]  rteql  ^Hfisgcjv  laroQel. 
ravTj]  dh  xal  ^HqaxXii  (paai  yevvrjd^vai.  Inter  scholiastam 
Photiumque  et  Philochorum  medium  intercessisse  arbitror  atti- 
cistam.  Quibus  Photius  docet  uerbis  ol  vo^orpvXaxeg  zlveg 
(s.  u.),  ea  avToXe^et  per  atticistas  a  Philochoro  ad  Photium 
uidentur  translata,  si  modo  Photii  uerba  (sub  finem  glossae): 
rivayxaCov  de  xal  tag  aqx^Q  xqi^Gd'at  rolg  vofioig  xrL  cum 
Harpocrationeis  his  composueris  (s.  u.  vo^ocpvXaxeg)  .  .  .  Oi- 
koxoQog  dk  iv  t(o  ^'  aXka  %i  rcva  du^l&e  neql  avrtov  xal 
on  ovToi  rag  aQ%ag  iftrjvdyxa^ov  roig  vofioig  xp^a^at.  Vel 
oj>timae  frugis  in  hoc  genere  est  duplex  Photii  glossa  u.  vrj- 
qxxlioi  S^alat  et  u.  vrjg>dha  ^ka'    Prior  est:   vrjgxiliOL  ^- 


1)  Cf.  schol.  Aeschin.  1, 125. 


304  Theodoras  Freyer 

alai'  iv  alg  olvog  ov  anivdevat,  aXX^  vdioq  xai  fXEXbLQcnov^ 
quae  Naber  coll.  Eustath.  p.  1493,  51  ^elii  Dionysii  esse  uidit 
Hanc  obseruationem  redire  ad  Philochorum  ostendit  scholion 
Soph.  0.  C.  100  p.  47  Elmsley.  u.  vir]q)wv  aoivoig^  ubi  initio 
glossae  haec  sunt:  ov  yaq  OTtivderai  olvog  avtalg,  alX^  vdioq, 
xal  vrjq)akiai  xaXovvrai  al  OTtovdal  avtwv,  Nonnullis  nerbis 
interiectis,  quibus  appellatur  IloUfiwv  ev  Tf/J  Ttgog  Tlfiaiovy 
mentio  fit  Philochori ;  ad  banc  igitar  annotationem  Photii  per- 
tinere  facile  quis  suspicetar,  re  uera  esse  Philochori  mox  uide- 
bis  adsampta  altera  glossa  Photiana  vf]q)aha  ^vla'  ra  (lii  afi- 
Ttikiva  ^ijT«  avxiva  ^ri%e  fdvgaiva,  —  ixeiva  yccQ  olvoarcovda 
liyerai  (haec  sunt  Photii) ;  cum  his  compone,  quae  porro  ex- 
stant  in  scholio  Soph.:  6  dk  OMxoQog  axQcfiiareQov  g)r]av 
(sc.  KgarrjTog  rov  ^i&rjvalov)  ra  fdi^TS  afXTtiXiva  ^rjre  avxcva, 
akka  ra  aito  rtov  dv^tjv  vrjipdlia  (sc.  ^vka)  xakeia&ai. 

De  ueterum  Atheniensium  serais  sapplicibas  ad  Thesei 
sacrum  confagientibus  exponitur  apud  Photium  s.  n.  Qfjaelov ; 
quamquam  res  non  est  certa,  tamen  huius  quoque  testimonii 
auctorem  baud  scio  an  recte  Philochorum  esse  existimem;  nide 
Etym.  Mag.  p.  451,  40:  u.  Qijaeiov  .  .  .  OMxoQog  dk  ov  fiovov 
tovg  oly^irag  to  TtoXaiov  q^rjac  xaracpevysiv  eig  to  OijaeioVy 
aXka  xai  rovg  otciogovv  ixerevovrag.  Neque  quisquam  existi- 
mabit  Philochori  testimonia  alia,  nisi  qua  modo  explicauimns, 
uia  pemenisse  in  quintum  lexicon  Bekkeri  p.  239,  11,  in  Etym. 
Mag.  p.  140,  45  u.  aQrjTi^QLov,  in  Photii  lexicon  u.  y,Qr]7tlg  gl.  2. 

Mittamus  Philochorum,  uideamus  de  Hellanico,  cuius  auc- 
toritatem  prodit  Photii  glossa  Movvvxicc*  roTtog  rov  neiQaidSg' 
and  MovwxLccg  yiqTifxcdog,  rjrig  Irvcjvofidad'i^  and  Movvvxov 
Tov  IlavTaxkiovg  coll.  Harp.  u.  Movvvxict'  roTiog  naQad-aXaa- 
aiog  iv  rfj  i^rrm],  ^ElXdvixog  8k  iv  ^  Liid-Ldog  dvoinda&r] 
(pr]alv  ciTco  Movvvxov  rivog  ^aaiiJwg  rov  IlavTcnckiovg.  Ex 
primo  Hellanici  libro  fluxerunt  ea,  quae  ad  uocem  "^dqeiog 
Tidyog  Suidas  annotauit,  quo  cum  loco  ad  nerbum  conspirat 
sextum  lexicon  Bekk.  p.  444,  1 ,  magna  ex  parte  Etymologus 
Mag.  p.  139,  8;  tribus  his  locis  diserte  laudatur  ^Ekkdvixog  iv 
nQa)T(i}.   Est  operae  pretium  paucis  nerbis  monere  de  perfecta 


Qaaestiones  de  scholionun  Aeschineorum  fontibas.  305 

similitadine  >  quae  inter  banc  glossam  intereedit  et  Pausaniae 
obseraationem  ad  a.  ItvI  IlaXXadLii)  apad  Eustath.  p.  1419,  54. 
Utroque  loco  describitur  StAaarriqiov  ^drjvifjaiVj  in  utraque 
glossa  cum  ipsa  rei  explicatione  coniungitur  TcaXaiog  Tig  fit- 
^oQj  qui  significat,  unde  forum  nomen  ceperit,  utriusqne  nar- 
rationis  auctores  sunt  attbidographi,  quorum  nomina  glossis  in 
atticistarum  lexicis  adiecta  istino  emanauerunt.  Talia  in  boo 
genere  exempla  uel  plurimi  sunt  facienda. 

Schol.  I,  182  TtaQ*  %7t7tov  xai  xopijv]  ^iTtTto^iviqg  yaq  %6 
fdy  yivog  twv  KodQid(Sv,  fiaailevg  dk  ^&rjvala)v ,  Xa^ihv  ircl 
rij  -SryatQl  fioixov  tovtov  fikv  arAiadfievog  anixTeive,  trjv  dh 
dvyariQa  xad-eiQ^ev  hv  olxi^ficcti  fie&^  %7t7tov,  6  dh  lifioirTcov 
xariqiaye  t^v  Svd-QtoTtov,  xal  varcQOv  xal  avrog  vico  Xifiov 
aTtciXero  (Vat.  Laur.  Bgm.).  xaXeirai  d^  etc  Y.ai  vvv  6  r67Cogy 
h  q)  Y.ad^elQx^rioav,  ^Ttaq*  ^tctiov  y,ol\  xo^av'  (Vat.  Laur.  gm.). 
Atticistas  esse  fontem  scbolii  cognosces  e  Pbotii  glossa  /ra^' 
HfCitov  Y.(x\  xoQfjv'  TOTCog  ^dn^vrjaiv  ovru)  xaXovfievog  eTceidrj 
Tig  Tov  yivovg  tilv  Kodqidtiv  ^ l7t7tof.iivTjg  Tovvofxa,  og  xai  r£- 
XevTalog  ifiaalXevaev  y  ttjv  &vyariQa  xaS-elQ^ev  ev  x^Q^V  '^^^^ 
fi€&  Ytvtvov  iiaivofihov  dioTi  Xad-Qalt^  ftl^ei  ttjv  TtaQ&evlav 
avTTJg  iXv^rjvaTO.  '^al  6  T/C7Cog  Trjv  xoQrjv  ^oQctv  STtoii^aaTO, 
aq>  ov  ^itaq  %7t7tov  xai  xoQrjv^  6  TOTCog,  kv  uj  to  rtad-og  vtc- 
ioTTj,  xaXeiTai.  Gonuenit  Suidas  s.  u.  Ttag  %7t7tov  xal  xoqtjv 
ad  uerbum ;  mutata  sunt  nonnulla  in  Bekk.  anecd.  p.  295,  s.  u. : 
ovofia  TOTtov  ^dr^vrjGiv.  ixXrj&t]  dk  ovTtog  ajto  tov  tov  ^l7C7C0' 
fiivTjv,  ?ya  tiov  Kodqiduivy  fiaaiXia  ovra,  Ttjg  Ttaidog  avTov 
Siaq^&aQslafjg  Trjv  rcaqd-evlav  ayavcrATtjaavTa  xad-eiQ^ai  avTrjv 
iv  T(j)  x^Q^^*  exelvo)  /iie^^  ^iTtTtov  fiaivouivov,  v(p  ov  Tcqodi]- 
Xwg  efieXXev  aTtoXeia&ai;  conferatur  praeterea  Suidas  s.  u. 
^fjtTtofiivrjg.  Quam  de  Hippomene  fabulam  fortasse  ad  am- 
plissimam  Alexandrinorum  grammaticorum  doctrinam  referen- 
dam  esse  Aescbinis  scboliastae  uerba  quae  sunt  paulo  ante  ad 
^elg  TtJv  TCoXiTuiv^  uidentur  docere:  ^iTtTtofiivrjg  artb  KoSqov 
7ictTay6fi€vog,  rj  de  ^vyaTrjQ  udei^uovig.    ovtw  KaXXlf.iaxog.^) 


I)  Gf.  0.  Schneider.  GaUimach.  II  p.  620  fr.  457. 

Leiptiffer  Stndien.  Y.  20 


306  Theodoras  Freyer 

Scbol.  Ill,  160  u.  MagyiTfiv]  MaQylrriv  (prjalv  av-d'QCDTtov 
yeyovivat,  og  Irtov  jtoklwv  yevof^ievog  ova  fjdtjy  oOTig  ovtov 
h^€K€v,  /toTCQOv  6  vcaTTjQ  fj  1^  fii^TifjQ,  Tfj  dk  yafxeTjj  OVX  ^^TO* 
dediivai  yccQ  eXeye  fiij  diafiakkoc  ovtov  jcqbg  ttjv  (xrjxiQa. 
MaQyiTr]v  ovv  avrl  tov  fiaivofievov ,  fiugov  (Laur.).  Similia 
praebet  Photius  s.  u.  MaQylTrjg'  ht\  fxcoQlf  yiuifniidovfievog'  ov 
(paoiv  ccQi'd^^rjaai  filv  fiij  nXeUo  tUv  nivte  SvvriSrjvai,  vvfi- 
(fi^v  dk  ay6fX€vov  fj.rj  aipaad'at  (xvTtjg,  aXla  q)o^eia'9'at  Xiyovra 
fiij  xfi  firjTQl  cevTov  diafiaXh],  ayvoelv  di  veavlav  rjdri  yeyevt]- 
fxivov  xai  7CvV'd'dv€a'd'aL  Trjg  firjTQog,  el'  ye  and  tov  ovtov  Tta- 
TQog  hix^rj.  Ex  hac  Pbotii  glossa  lucolenter  apparet,  scbo- 
liastam  atticistarum  glossam  ex  parte  tantum  descripsisse. 
Eadem  atque  Pbotius  babet  Suidas  gl.  2  u.  MagylTrig^  pauca 
de  Margite  seruauit  auctor  Bekkeri  anecd.  p.  279, 12:  Magyl- 
Ttjg  eirtj^rjg  xai  stcI  ^voqIc^  %ix)ii(^dov(xevog  (of.  Etym.  Mag. 
p.  574,  111).  Hesycbii  exstant  duae  glossae  buc  spectantes: 
1)  MaQylTTjg  fiwgog  Tig,  rj  fxrj  eldwg  /nl^iv  yvyaixogy  xav  yvvij 
TtQOTQiTtriTai  avTov  — ,  manifestam  est,  Hesycbium  cum  sae- 
pissime,  turn  boc  maxime  loco  copiam  auctoris  sui  ita  cireum- 
cidisse,  ut  graaissimam  stultitiae  argumentam  seligeret;  glossa 
altera  MaQylTrjg  fitoQog  Tig,  fiaivo/ievog  cum  priore  faisse  con- 
iuDCta  uidetur.  Sine  ulla  contrbuersia  baec  omnia  e  communi 
fonte  flaxerunt.  Tria  autem  stultitiae  babemus  argumenta  se- 
cundum Pbotium :  numerauisse  Margiten  usque  ad  quinque  ne- 
que  ultra  bunc  finem  potuisse,  cum  uirgine  non  concubuisse, 
multos  annos  natum  utrum  ex  patre  an  ex  matre  natus  esset 
ignorasse.  Quorum  primum  argumentum  non  solum  Margitae, 
sed  aliorum  quoque  fatuorum  fuisse  apud  ueteres,  elucet  e 
Pbotii  glossa  u.  Melrjridrjg'  elg  ^xai  ovTog"  tcjv  evrj^^tjv,  tig 
6  MaQyttrig,  og  ovy,  fdei  TcXiov  tcJv  Ttivre  ccQi-d-fxeiv.  TOiovTog 
dk  T^ai  6  KoQoi^og  %ai  6  ^iLiq)i€Tldrjg.  Pbotii  auctor,  atticista 
uidelicet,  coniunctos,  ut  opinor,  praebebat  MaQylT/jv  et  Meki^" 
Tidrjv  et  KoQoi^ov  et  L4fi(pi€TidrjVy  id  quod  particula  xai  satis 
demonstrat,  deinde  autem  bis  uerbis  '^elg  xal  ovTog  Tviv  eviq- 
^lov'  ueteres  in  unum  ordinem  fatuos  illos  stultosque  bomines 
coagmentasse  docemur. 


Quaestiones  de  scholiorum  Aeschineorum  fontibuB.  307 

Qaam  qaaestionem  antequam  porro  tractamuS;  simillimam 
addamus  glossam  in  Bekk.  anecd.  p.  279,  18  et  Etym.  Mag. 
p.  577,  32:  MekriTldrjg  (sic  pro  MekiTiSrjg)  *)  'xal  ovrog^  tcJv 
€V'i]^u)v  log  6  MaQylTTjg  nai  6  KoQoi^og,  quae  plane  ex  eodem 
fonte  mananerant  atque  Photii  uerba  u.  MektiTldrjg,  nisi  quod 
nonnuUa  sunt  omissa,  in  his  quoque  ^f^cpierldrjg^  quern  in- 
uenimus  p.  211:  ^fucpieridrig  xai  Mekrjrldrjg'  ovroi  knl  avol(jc 
dufiaXkovTo.  Gum  hisce  omnibus,  quae  adhuc  contulimus,  con- 
iungenda  est  Suidae  expositio  u.  yiXoiog:  xcri  higa  TtaQoifila 
^yeXoiOTBQOv  MekrjTldov^  i/tl  twv  IttI  f^ioQl(jc  diajie^krjfAiviov' 
Mekr^ldrjg  yccQ  avfjQ  ycwfAqtSovfievog  vtio  tvjv  noirjTwv  i/cl 
fAWQlq,  xata  tovtcc  Tip  ^^Kpurldj]  (sic  pro  ^dfACpicreidrj),  rov- 
Tov  di  (paciv  aQi&fiijaai  jikv  7cokkcc  Tcad-ovra  fiixQi'  tcJv  7tiv%e, 
xal  Tiiqa  f^rju^i  dvvaa&ai,  yijinavTa  de  Trfi  vvfxqnjg  fxrj  iiipa- 
O'd^ai'  (po^elad-ai  yaq  fdi]  avrov  fj  naig  rf  ^yitqI  diafidklfj, 
6  Sk  !d^(pi€%idr]g  rjyvoec  i^  OTtoriqov  yoviwv  kxix^*  lam 
nides  igitur  fatuorum  nomina  et  stultitiae  argumenta  ita  a 
lexicographis  permiseeri,  ut,  quid  siqgulorum  proprium  fuerit, 
plane  perspicere  non  possimus.  Quod  quo  facilius  intellegatur, 
alia  iam  de  fatuis  ueterum  testimonia  inter  sese  simillima  pro- 
feram.  De  Coroebo,  qui  nobis  oecurrebat  apud  Photium  s.  u. 
Meki^rldrig  et  in  Bekk.  anecd.  p.  279, 18,  tradit  Suidas  s.  u.  Ko- 
Qoifiog'  ovo/iia  xvqiov'  \aV  ^)  ficoQog  rig,  i.i€tqc5v  to  xv^orra, 
quibus  additur  locus  Gallimachi  (fr.  307)  'tov  oydoov  uioTe  K6- 
Qot§ov\  Quae  autem  secundum  Photium  Suidamque  imprimis 
Margitae  et  Meletidae  sunt,  Kogolfiip  tribuuntur  a  scholiasta 
Lnciani  ed.  lac.  IV  p.  224:  6  fxhv  Kogocfiog  ovTog  /dcogog  Tig 
a7C0/ivr}f40vev€Tai  avd-qu}7tog  %ou  ovTiog,  oioTe  yvvalxa  ayayo- 
fjievog  fii  av  kXla^ai  avyxa&evdrjaai  avrf]  8ia  tov  eig  Trjv 
nevd-eqav  ovtov  tpo^ov.  xal  ovTVjg  ix^fxevov  tovtov  uaQx^e- 
veveiv  avTTjv  f^ixQ^S  ^^  ^^S  yvvatycog  oxrjifjafiivrjg ,  to  ccq&qov 

1)  Gf.  Aristoph.  Ran.  u.  991. 

2)  Cf.  0.  Schneider.  Callim.  II,  527  de  hac  Suidae  glossa :  'ipsam  par- 
ticulam  copulatiuam  docere  putamus,  olim  hie  plures  eius  nominis  homi- 
nes euumeratos  fuisse  . . .'  Errauit  Schneider ,  scribendum  erat  non  eias 
'uominis'y  sed  'generis*. 

20* 


308  Theodoras  Freyer 

odvvT]  avvix^ad-ai,  xal  ov%  akhog  aycokvdijvai,  el  fxfj  to)  (xogUt) 
%ov  avSgog  KccTaiprj-d'eiaav ,  ovrio  rrjv  nocvcovlav  rore  rov  ya- 
fAOv  yeviad-at.  —  6  61  MaQylrr]g  ^lOQog  ^i^al  avrog  ra  xv- 
fxceta  ^etQBlv  iTtixeiQvSvy  quocum  ibid.  p.  117  coninnge:  MaQ- 
ylrtj  fiacvofiivfp.  Hesychius  ista  refert  de  Coroebo:  KoQOifiog 
riXLd^tog  xai  fiwQog.  ifcl  yag  rov  fiWQalvovTog  irartov  rov 
KoQOi^ov,  ocTto  KoQol^ov  rivog  fiVJQov  xal  tjli-d-lov  fxevayovreg, 
ov  oXovrai  rov  Mvydovog  elvat  7calda  rov  Ogvyog.^)  Unde 
haec  omnia  sumpta  sint,  expedire  sane  difScillimnm  est,  at  ex 
parte  qnidem  auctorem  nanciscimnr  collato  scbolio  Ar.  Ran.  990 
u.  MafAfidycv'd^oi'  avrl  rov  fiafi^Ox^QeTtroc,  Jidvixog,  on  Mafi- 
fiayivd-og  ycal  Mekrjrldrjg  ircl  fiUQlq  dtefiifilrjVTO,  na^aTteq  xai 
6  Bovralluv  xal  6  KoQOi^og '  Conuenit  Snidas  s.  n.  BovraXlvov 
Didymi  nomine  omisso.  Videmus  boc  quoqae  loco  allato  aliis 
locis  alia  fataorum  nomina  exstare,  quorum  suum  enique  dili- 
genter  tribuere  neminem  posse  existimauerim.  Hand  ita  ma- 
gnum fructum  capere  licet  ex  boc  Didymi  testimonio  apud  scbo- 
Uastam  Ar.,  cum  non  sit  exploratum,  num  de  stultitiis  quoque 
Didymus  illo  loco  egerit.  Una  restat  uia,  quam  ingressi  faci- 
lius  aliquid  afferre  ad  auctorem  inueniendum  possimus;  audia- 
mus  enim  Eustatbium  p.  1669,44  multa  atque  simillima  de 
ueterum  fatuis  narrantem:  ^ rvolviLiav^elag  6i  x^Q^-^  ol  Tvakaiol^^) 
nal  TOiavta  Ttagevelgovaiv  olg  yqacpovaLv ,  %va  xai  toiovtwv 
evnoQla  rig  yivoito  rolg  loTogetv  kd^iXovaiv,  exei&ev  rov  ^w- 
Qov  oXda^ev  aavvav^)  nakelad-ai,  wg  cctco  rivog  tcvqIov  ovo- 
fiarog.  xal  Ttagayerat  Kgarlvog  nufAitjdtiv  roiovrov  tov  Qeo- 
doTldrjv  advvav.  e^  kxeivcov  dk  xal  Kogoi^ovg  Tivdg  ccTCoaxci- 
7CT0fi€v,  ftad-ovreg  rivd  Koqoi^ov  eurj^-r]  Mvydova  Ogvya  *)  to 
yivog,  vararov  twv  i7CixovQU)v   arpixofievov  rf^  nqtafjUt}   6i 


1)  Cur  in  ima  pagina  posuerit  M.  Schmidtias  banc  glossam,  non  uideo. 

2)  Eadem  uerborum  copulatio  redit  apud  Eustath.  p.  1 165,  5:  iariov 
Si  noXvfiad'eias  x^^^*'  •  •  •  •  Tta^a  toXs  naXcuoXs  . . . . ,  ubi  sub  finom  nar- 
rationis  Pausanias  6  ravra  Icro^^aas  laudatur. 

3)  Yocem  adypas  attigit  Aristophanes  Byzantius  in  libro  ne^i  filtt- 
afprj/iiQfv,  cf.  Nauck.  Arist.  Byz.  p.  173. 

4)  Eadem  Hesychius. 


\ 


Quaestiones  de  scholiorum  Aeschineorum  fontibus.  809 

€vrjd'€iav.  ovrcDQ  eyvvD^ev  nai  rbv  oKpQova  MagylTtjv  tov  ajto 
Tov  liaQyaivetv,  o  kazt  ^0)QaLvBiv.  ov  6  Ttotriaag  rov  ifciyQa- 
(pofisvov  ^OfiiJQOv  MaQylrrjv  vTvorld-evai  evTtoQwv  fihv  elg  VTteQ" 
^oXrjv  yovicjv  (pvvai,  yrniavra  6k  fdij  avfXTceaeiv  rfj  vvfiq)7j,  ?wg 
avaTteiO'd'eloa  exelvtj  TeTQav^axlad-at  ra  xcttco  ^  kayc^xparo. 
(paQfjiocvLOv  T€  fiTjdiv  (Xi(pehqGeiv  %(pri,  Tvkijv  el  to  avSgelov  aldolov 
€7i€i  iq)aQiioa'9'€irj,  nal  ovrw  ^egaTtelag  x^Q^"^  ixeivog  ijtkt]- 
olaaev.  ofiolug  xal  tov  Mafxfiaiivd'ov  xal  tov  Mekrjrldrjv  xal 
TOV  ^fxq)i€zldrjv,  ot  SiafiorjTot  Inl  f^toQltf  rjaav,  wv  6  Meki- 
TlSrig  (scr.  MekrjTldrjg)  aqid-fieiv  t€  firj  iTtlaTaad-ai  kiycTac  el 
fjiT]  axQt  TU)v  TtivTB,  xal  ayvoelv  TtQog  onoTigov  t(Zv  yoviuv 
ccTtoxvrid'elrjy  xal  vvfiq)r]g  fzrj  axpaad-aiy  evlafiovfievog  r^v  fCQog 
fitjTi^a  diafiokrjv  x.  t,  L 

Hoc  Eustatbii  loco  omnia  fere  continentur  ^  qaae  antea  e 
grammaticis  et  scholiastis  collegimus.  Est  igitur  sententia  ad- 
modum  probabilis,  totam  hone  locum  nomiallis  fortasse  mu- 
tatis ^)  Eustathium  ex  atticistis  sumpsisse  imprimis  propter 
manifestam  similitudinem,  quae  intercedit  inter  Eustatbii  locum 
et  ea,  quae  Pbotius,  Snidas,  Hesycbius,  Bekkeri  anecdota, 
scbolia  Aescbinis,  Aristopbanis,  Luciani  afferunt;  quominus 
atticistas  locum  ilium  Didymi  (scbol.  Ar.  Ran.  991)  in  usum 
sunm  conuertisse  iudicemus,  nil  impedit;  cur  autem  atticistis 
banc  Eustatbii  obseruationem  esse  reddendam  censeam,  basce 
habeo  causas. 

lam  supra  dixi,  illud  \al  ovTog^  apud  Pbotium  et  in 
Bekk.  anecd.  p.  279,  \al  fiwgog^  apud  Suidam  s.  u.  KoQoi^og^ 
'fxijQog  xal  avTog"  apud  Luciani  scboliastam  ita  esse  accipien- 
dum,  ut  inde  illos  ueterum  fatuos  omnes  uno  loco  descriptos 
fuisse  condudamus;  bunc  —  atticistarum  —  locum  iam  in 
Eustatbio  p.  1669,  44  inuestigasse  mibi  uideor.  Atque  initio 
huius  Eustatbii  expositionis  laudantur  ol  naXaiolj  quibus  uerbis 

1)  Eadem  scholiasta  Luciani. 

2)  NuUiuB  est  momenti,  quod  Eustathius  hie  de  Meletide  omnia  ilia 
profert,  quae  in  scholio  Aeschin.  et  plenius  etiam  in  Photio  s.  u.  Ma^irtis 
legimus.  Aut  confudit  Eustathius  auctoris  sui  copiam,  aut  alterum  de 
duobus  atticistis  nactus  est;  talia  uterque  curabat. 


310  Theodoras  Freyer 

imprimis  ab  Eustathio  asarpatis  atticistarnm  lexica  respici  in 
Epimetro  probare  conatus  sum.  Tertia  qaantiuis  ponderis  caasa 
est,  quod  post  advvav  uocem  affertar  Gratinas,  qnem  semel 
saepios  in  atticistarnm  ore  esse  singula  docent  fragmenta.  Gra- 
tini  antem  banc  uocem  esse  praeterea  testatnr  Photins  s.  n. 
cavvav,  tov  ftwQOVy  ovTiog  KQcnlvoQ^  qnibns  amplius  adde 
Eustath.  p.  1761,20:  ovru)  xaJ  6  Tcaqa  %(ji  Tcoifxixf^  Kqonlviii 
aavvag  et  p.  777,  62:  otc  advvag  6  ficogog  Ttaga  Kqccrlv(i). 
Habemns  iam  non  solum  Margiten,  qni  a  ueteribns  propter 
eximiam  quandam  et  singnlarem  stnltitiam  illadebatnr,  sed 
fatnorum,  ut  ita  dicam,  manipulum :  !df.i(puTl8if]Vy  BovvaXltJva, 
KoQOi^oVy  Ma/iifimvS-ov,  MaQylrrjv,  Melrjrldriv,  JSdvvaVy  quo- 
rum quidem  KoQot^og  et  MaQylnqg  ueterrimi  nidentur  esse, 
quia  alter  una  cum  Priamo  rege  interiisse  dicitur,  alter  refertur 
ad  Tov  eig  ^'OfirjQov  dva(p€Q6fX€vov  MaQylrrjv.  Illud  po^ma, 
Magyirr]v  dico,  cognouisse  Gallimacbum,  tradit  Harpocration 
s.  u:  ...  htdkovv  8k  rovg  avorjTOvg  ovtco  8td  tbv  eig  ^'OfjiriQov 
ava(p€Q6fi€vov  MaQylrrjv,  OTteq  Ttolri^a  KaXki^axog  d'avfxd^eiv 

BOVKBV.  *) 

Quemadmodum  in  ea  glossa,  de  qua  modo  egimos,  diiudi- 
canda  apud  ueteres  genus  quoddam  fatnorum  hominum  in  pro- 
uerbium  abiisse  cognouimus,  ita  iis,  quae  iam  sequuntur,  ex- 
ponetur,  maleficomm  quoque  hominum  ordinem  a  ueteribns 
scriptoribus  memoriae  traditum  esse.  Quod  quo  facilius  possit 
explanari,  hie  nonnullas  glossas  e  scholiis  Aeschineis  petitas 
coniungara,  quas  ex  eadem  regione  profectas  esse  breni  apparebit 

1)  De  Margite  cf.  Welcker.  Rh.  Mus.  XI,  498,  Plut.  Dem.  23,  Aristot. 
poetic,  c.  4,  Hephaest.  de  metris  p.  64  et  67,  Polyb.  Kxcerpt.  a  Vales,  edit, 
p.  58.  Forsitan  Demosthenes  intawfxlav  *j4le^av9^(^  Ma^yirr^v  kri&exo 
(Aeschin.  111,160)  propter  nimorem,  qui  ferebatur  de  regis  ad  Yenerem 
inertia,  aide  Athen  X  p.  435  A  (Mein.  11  p.  288):  'legcayvfioe  ra  iv  rais  ^Einp- 
ffroXais  OBo^QacTOv  frjffi  Xe'yeiv  on  yiXe^arS^e  ovx  ev  Suhb^to  n^e  xa 
a^QoSiaia.  ^OXvuTtiaSos  yovv  xal  naQavtoiXivatrrjs  avr^  KaXXi^ivav  x^ 
^arxaXriv  itai^av  Tie^ixcLXXeaTaxijv  ovaav,  awstdoTOS  rovro  hcU  tov  ^PiXin- 
nov  [evXa/SovvTO  ya^  /xtj  yvwis  eXrj)  noXXdxie  ^Tai  avrr^  rov  liiXe'SavS^ov 
avyyeve'a&ai ,  quem  locum  fere  int^nim  Eustathius  p.  1680,  45  ywvis 
uocem  interpretans  descripsit. 


\ 


Quaestiones  de  scholioram  Aeschineorum  fontibas.  311 


a)  Schol.  II,  40  KiQTCWip  *  CtJa  rjaav  d^a  xai  TtavovQya  ol 
xigxvjTtegy  ovg  drj  rpaai  fAeTa^efikrjycivai  eig  7ti^yLovg  (Vat. 
Lanr.  gim.).  ol  %i^u)7ieg  yivog  tl  vjtiJQxov  hjartSv  ytai  7cav- 
ovQyvjv  Ttegl  ttjv  yltyvrjv  ^)  (pro  ^ifivrjv) ,  ovg  IrLfiwQT^aaTO 
^Hgaxkrjg  6ia  Ttjv  xkofcrjv  riov  §owv  tov  FrjQvovog.  rjOav  di 
a8eX(fo\  8vo  (Vat.  Lanr.  B.  gim.).  rivig  8i  e^rjyovvraL  %ovg 
TtiQKWTtag  elSog  Ttidrp^iov  navovqywv  (F.).  ycigycwxp '  6  TtoiyLlXog 
xai  TtovrjQog  av&gvjTCog  (cod.  Patm.). 

b)  Schol.  II,  42  6  2lavq)og]  ^xaV  yccQ  6  2lav(pog  6  AloXov 
TtavovQyog  hofilaxh]  (Vat.  Laur.  B.  F.  gim.),  iftl  Jtavovgylif 
yccQ  ovrog  Ste^i^hjro.  ini  tov  Ttavovqyov  ovv  HLoi  xceKOTtQay- 
fiovog  xQiirtaL  rfji  ovofxart  (Vat.  Lanr.  B.  gim.). 

c)  Schol.  Ill,  137  u.  Oqvvijivdag]  6  fxhv  EvQv^cctog  ulvdog, 
o  6k  OQvviovdag  ^&rjvalog,  ixaTCQog  dh  htl  7Covrjgl(jc  dufiak- 
Xeto  (Vat.  Laur.  F.). 

Singula  si  respicimus,  primum  animaduertendura  est  illud 
\a\  yaQ^  s.  u.  2lav(pog,  de  quo  in  glossa  MaQylrrjg  tractanda 
nonnulla  dixi;  quare  hoc  quoque  loco  schol.  II,  42  glossam 
2lavq)og  cum  aliis  eiusdem  generis  coniunctam  fuisse  necesse 
est  arbitrari.  At  ne  quis  banc  argumentandi  rationem  reicere 
conetur,  comparemus  quae  sunt  in  Bekk.  anecd.  p.  314, 26:  s.  u. 
OQwvivdag '  ovo^a  xvqlov  '  eart  dh  *^xai  ovrog^  twv  ItcI  /covrj- 
Qiq  xu}fx(p6oviLih'wv.  Reliqua  quae  hue  spectant  sunt  p.  302,  18: 
2lav(pog'  6  novrjQog  xai  xaxovgyog  avd^Qu/cog,  p.  257,  18: 
EvQvfiarog'  ovofia  xvqiov,  og  eXa^e  x^ij^iaxa  naQa  KqoIoov 
TtQog  avXkoyrjv  dwdiLieug  ^evixrjg  xai  rjVTo/xokrjoe  ftQog  Kv- 
Qov  ovv  roig  xpij^aaty.  Gonuenit  scholiasta:  6  /ikv  EvQv^arog 
^v86g\  p.  271,  21  u.  xeQxoircrj'  ovofia  eralQag,  xakov/divrjg 
ovTio  8ia  xctxoi&eiav.  xiQxioTteg  yaq  eiaiv  ol  xaxovgyot  av- 
^QiJTtoi]  p.  271, 13:  xiQxioip'  6  ItzI  voqicf  xo}f.uij8ov(ievog,  ubi 
pro  voQtff  scribendum  esse  icovtjQiff  nemo  non  uidet.  Quem 
ad  modum  igitur  in  uoce  MaQylrrjg  illud  'xori  ovrog^  reperi- 
mus  apud  Photium  et  in  Bekkeri  anecdotis,  ita  in  hisce  glos- 
sis,  quas  in  unam  contrahere  minime  dubito,  exstat  \a\  yaq* 


I)  Cf.  Lobeck.  Aglaoph.  p.  1300. 


812  TheodoruB  Freyer 

2Lavq>og  ...  in  schol.  U,  42  et  \al  ovtog^  in  Bekk.  anecd. 
p.  314,  26.  Quamqaam  fieri  potnit,  at  haec  xa/  particnla  pro- 
pterea  a  scholiasta  Aescbinis  poneretur,  quia  paalo  ante  cer- 
copas  appellauerat  Cwa  '7cavovQya\  idem  neqaaquam  probator 
loco  laudato  in  Bekk.  anecd.  p.  314.  Ibi  enim  boc  ordine 
sequuntur  glossae  inter  se  similes:  p.  271:  xiQucjip'  6  kjtl 
7tovr]Ql(jc  ycwfiqpdovfxevog ,  p.  302:  2lavg>og'  6  novrjQog  xai  xor- 
xovgyog  av^QWTtog,  p.  314:  eaxi  dh  'xai  ovrog^  rcJy  iitl  Tto- 
vrjQlif  x(jjf4(i)dovf4iv(i)v.  Num  putas,  boc  xa/  referri  ad  p.  302, 
ubi  nibil  exstat  penitus  simile ,  an  potius  ad  p.  27 1 ,  ubi  re 
sunt  simillima  ?  Non  amplius  quaere  de  Bekkeri  anecdotis,  at 
scboliastae  minime  esse  tantam  diligentiam  in  glossis  descri- 
bendis  persuasum  babeo;  particulam  copulatiuam  scholiasta 
proinde  ac  reliqui  auctores  de  bac  una  causa  scripsit,  quod 
in  glossis  congerendis  semel  atque  iterum  ex  eodem  fonte  hau- 
rire  coactus  erat,  unde  apparet,  nefarios  bosce  bomines  a  uete- 
ribus  grammaticis  uno  loco  comprebensos  fuisse,  id  quod  ipsa 
oratoris  quoque  uerba  probare  uidentur  (III,  137):  aXX*  olfxai 
ovT€  OQvviivdag  ovze  EvQvfiaTog,  ovx*  akkog  oidelg  Ttdnore 
'tiov  TtaXai  TCOvrjQcSv^  roiovrog  .  .  .  lyiverOy  cui  loco  similli- 
mus  est  ille  Luciani  p.  211  Alex.  4:  xal  oqyava  tama  yevvala 
V7to^€^kr]/diva  ej^wv  avrUa  (xaka  'rtiv  ctcI  ytaxlff  dia^oijTwv^ 
axQOTcerog  aTtevekiad'f]  VTthq  rovg  'Kigxwnag,  v7C£q  tbv  Evqv- 
fioTov  Tj  OQwcivdav  t;  ^iQiGTodrjfiov  rj  2(6arQaTov.  Habemus 
igitur  Aescbinis  ^rciv  Ttdkat  7covrjQ(Juv\  Luciani  ^tcHv  ItiI  xaxi(f 
diafioi^ro)v\  quibuscum  bene  comparatur  illud  in  Bekk.  anecd. 
p.  314:  eoTi  6i  xai  ovrog  ^rwv  ItzI  TtovrjQltf  vLtj^i^doviiivvav^ , 
Itaque  mirandum  non  est,  quod  Luciani  scboliasta  hoc  loco  si- 
millimam  proposuit  doctrinam  s.  u.  yLi^yiuTieg  (p.  139  uol.  IV  lac)' 
ovxoi  iv  Bouorlff  diirgi^ov  Oixaktelg  ovzeg  yivog,  2lkkog  xai 
TQifiakog  ovo^aCo^evoL,  kjtLoQxoi  xai  aqyol,  dg  Kqarivog  i^g^t- 
koxoig  xai  Jtori^og '  '2lkkog  t€  Tqi^aXog  re  dvu)  fiaQvdalfxo- 
veg  avdQeg  ,  art'  avrtjv  dk  xai  to  nagoifdia^oftevov  xeQXiiTttJv 
ayoqa  (cf.  Suid.  u.),  anekid-ci-d^rjaav  di  ovrot  tig  OcQexvdtjg^) 

1)  lacobitzius  ad  schol.  p.  t39  correxit:  ' *p8^exQaTrje\  caasas  plane 
omisit 


Quaestiones  de  scholiorum  Aeschineonim  fontibos.  313 

q)T]aL  S^vayogag  ^)  dk  eig  TCLdTJxovg  dia  naxorj'^eLav  fierafia- 
keiv  qniaiv  iv  T(j}  neQl  rqacov.  6  dk  EvQv^arog  dg  TtovrjQdg 
xal  TtavovQyog,  ftQog  dh  xai  TCQodottjg  eioayetai  !dQiOToq>avet 
%t^  yL(jjfiLyc([)  xal  JrnAood-ivei  t(^  Qrjrogt,  waavzwg  nai  6  Oqv 
vcivdag  ItvI  TtovriQlq  ^oarac  Evrcokidi  iv  ^aTQarevroig ,  ^ij- 
fxoig,  ^Qiaxoqxivei  dk  IlQoaywvi,  ^(iq>LaQa(i} ,  Qea^oq>oQia' 
^ovaaig,  6  ^iQiarodrjfiog  dk  fiiagog  xai  xaraTtvywv  eg  vneq- 
fiokrv,  a<p*  ov  tloI  o  n:Qwxrdg  ^Qiarodrjfiog  xakeirai.  KQazivog 
IlavoTCTaig'  ^ ^QLaTodtjiaog  tig  aaxrifxovcuv  kv  roig  Kcfiuvloig 
ayrjQ  iqeiTtlotg^'  ciaavTajg  xal  ^QiaToqxxvTjg  ^aiTalevaiv.  tov- 
roig  ofioiog  xal  6  ^woTQarog,  Refertissimnm  quidem  est  hoc 
scbolion  testimoniis  comicorum  poetarum,  qnos  numquam  uidit 
Bcholiasta ;  quare  hoc  scholion  Lucianeum  atticistarum  esse  non 
negaaerini;  quoniam  perspectnm  habemus,  Laciani  scholiastam 
atticistis  esse  usam,  quibus  uidetur  sua  debere  Aeschinis  scho- 
liasta.  Cercopes  in  simias  mutatos  esse  uterque  tradit  scho- 
liastai  Aeschinis  aatem  Xenagorae'  nomen  omisit,  quod  exstat 
praeter  scholion  Lncianenm  et  apud  Harpocrationem  et  Snidanii 
quos  aide;  Harp.  s.  u.  x^^wi/;*  .  .  ,  drjkovTat  wg  ۤa/taTrjTfJQig 
T€  TjOav  xa}  xpevOTai  ol  yci^fxWTceg.  SsvayoQag  dk  elg  rct^^ovg 
ccvzovg  iiera^akelv  q)rjat  xal  rag  Ili&ifjycovaaag  vi^aovg  cctc 
avTwv  xkrjd^vai,')  AlaxLvrig  dk  6  2aQdiavdg  kv  roig  Id/xfioig 
xal  ta  ovofiara  ovtwv  avayqctq>€L  ^ivdovXov  xai  ^r/avrav, 
quocam  conuenit  scholiasta  Aeschinis:  ^aav  dk  adeXq)ol  dvo. 
Simillima  habet  Suidas  ex  Harpocrationis  epitome.  Unde  flaxe- 
rint  ilia  in  Bekk.  anecd.  p.  257, 18  de  Earybato  Lydo,  palam- 
facit  Harpocratio  s.  u.  Evqv^arov  .  .'*Eq)OQog  iv  tj   rf  Evqv- 

1)  Of.  Pauly,  Rcalenc.  VI,  2  p.  2777.  Plinius  usus  est  Xenagora  in 
N.H.  V,31. 

2)  Eandem  fabulam  narrat  Quid.  Metam.  XIY,  89—94:  'sterilique 
locatas  I  Colle  Pithecasas,  habitantum  nomine  dictas.  |  Quippe  deiim  ge- 
liitor  fraudem  et  periuria  quondam  |  Cercopum  exosus  gentisque  admissa 
dolosae  |  In  deforme  uiros  animal  mutauit,  ut  idem  |  Dissimiles  homini 
possent  similesque  uideri'.  —  Quem  si  sua  e  Nicandri  'Era^tovfiavots  hau- 
sisse  statuimus,  licet  banc  fabulam  usque  ad  Alexandrinorum  aetatem  re- 
dacere.  Hermippi  ferebatur  fabula  Ke^atTtai^  cf.  Athen.  Ill  p.  123  F.  XI 
p.  502  B. 


314  Theodoras  Freyer 

fiarov  q^rjaiv  avdga  ^E(piaiov  lafiovra  xpij^uara  TvaQct  KqoIgov 
iiaxe  orQccTiav  avvayayelv  elg  ibv  TtoXe^ov  lov  elg  tovq  IHq- 
aag,  eha  TtQodoTrjv  yevofievov  iyxsiQlaai  ra  dod-ivra  xQ^f^ccra 
%([)  KvQci)  xai  kvTevd-ev  rovg  ycovrjQovg  EvQvfiarovg  xakelaS-at 
et  schol.  Dem.  p.  274  Dind.:  u.  Eigv^drov  tcovtjqov'  ano  tov 
7teiAq)d'ivTog  vno  Kgolaov  hci  ^evokoylav,  wg  (priaiv  ^Eq)OQog, 
elra  fxerafiaXofxivov  ItcI  Kvqov.  Ephornm  et  ab  Harpocra- 
tione  et  ab  atticistis  nsurpatam  esse  censeo,  atticistis  enim 
glossa  in  Bekkeri  aneedotis  deberi  uidetur;  neque  minus  id  de 
Xenagora  aalet.  Praeterea  cum  scholiasta  connenit  Pbotius 
s.  u.  xigxcjip'  ccTtarewv'  rj  nal  yivog  tvi&i^xov.  Praeterea  con- 
ferantnr  Hesychins,  Suidas  s.  a.  OQvvwvdagy  Etymologas  Hag. 
p.  506, 8.  40  s.  a.  Kigynuneg.  Aeschinis  scboliastam  in  malefico- 
mm  quoque  hominam  nominibus  exponendis  testes  babuisse 
locupletissimos  atticistas  nel  pro  certo  habebis  Enstathio  deni- 
que  in  auxilium  uocato,  qui  post  ipsam  illam  de  ueternm  stal- 
tissimis  hominibus  adnotationem  de  iisdem  fere,  quos  in  scho- 
liis  Aeschineis  inuenimus,  maleficis  p.  1669|  59  haec  profert: 
TtQooiaroQelTai  8k  xai  OQvvoivdag,  navovgyog  xal  xcmoT^&rjgy 
xa^a  xal  ol  ev  Tolg  iq)€^g  drjXtj&rjaofievoi  (so.  p.  1864,  12sqq.) 
EvQv^aroL.  o^olwg  di  xai  ol  KiQxwneg,  aq)^  wv  xal  ayoQci 
yLakovfiivtj  K€Qxw7tu)v  (cf.  Said.  s.  u.  et  schol.  Lacian.  1.  c.)  ^4'^- 
vrjOiv  ev  ^Hhal<jc  xai  Ttagotfila  xeQxcoTclKeiv  (cf.  Suid.  s.  u.), 
xal  /dijv  airto  elQ^a&al  ^(paal  rcveg^  arto  ^([iiov  fCQoaaaivov- 
Twv  Tfj  xi^(i).  Ut  ea,  quae  praecedunt,  ita  banc  quoque  doc- 
trinam  ex  atticistarum  lexicis  manauisse  baud  temere  mihi 
persuasi.  Etenim  uerba  (paal  rtveg  esse  pro  Aelii  Dionysii 
nomine  efficio  ex  Eustatb.  p.  1430,  33  sqq.,  ubi  in  uberrima 
de  ayelQw  uocabulo  disceptatione ,  quam  esse  Aelii  Dionysii 
in  Epimetro  ostendam,  attinguntur  xai  ayoQa  KeQxojTciov  !d^- 
vrjat  Ttlrjaiov  ^HXtaLag  et  ol  -KigxwTceg  xMrnai  dtjladri  xai 
TtavovQyot. 

Scbol.  I,  60  iTtjiei  r/xAija/a]  eTcrJQx^o,  avveyxvg  r^v.  yl- 
vovrat  8h  exxkrjaiai  rgeig  rov  firjvog,  al  keyoiiievai  xvQcat,  ag 
he  TtSv  vofiwv  exovaiy  avayxaltag  Teleiv.  enav  8h  alq)vl8c6v 
TL  TtqoOTtiaji,  IwiXtjOidCovai  fiiv,  xaXelrai  8i  avyKXrjrog,  el  d 


Qaaestiones  de  scholiorum  Aeschineoram  fontibus.  315 

aga  xai  ixxlrjala,  ov  xvgla.  Quae  seqanntury  sunt  scholiastae 
(Vat.  Laur.  gm.).  Conuenit  Photius  s.  u.  tcvqIo  hcxkrjala '  h  f 
Tovg  ocQxovTag  exeiQOTovovv,  olov  OTQatr^yovg,  iTtTcaQxovg  %a\ 
Tovg  TOiovTOvg.  akXoL  di  (paotv  xa^*  ?xaaTov  /nrjva  exxXtjalag 
elvai  TQ€lg,  at  ycvQiai  nqog  avyxQiaiv  IXiyovro  tvHv  avyycXrj" 
Tiov,  et  breuins  etiam  idem  est  in  schol.  Ill,  24  a.  hcxlrjala' 
TQElg  yccQ  exKkrjalaL  xcera  fdijva  eyivovro  (Vat.  Laur.  Fg.),  cf. 
praeterea  Bekk.  anecd.  p.  274,  19  et  Etym.  Mag.  p.  733,  15. 
De  tribns  igitur  ycvglaig  hockrjolaig  loqunDtur  scholiasta  Aeschi- 
nifl,  Photius,  scholiasta  Aristopbanis  Ach.  19;  unam  agnoscunt 
PoUnx  VIII,  95  et  Hesychias  -/vgla  hxlrjala'  lala  xvQla  he- 
xlrjala  rjyero  ^dnjvrjoiv,  iv  ji  rag  aQx^Q  €7tLx^iQ0T0V€iv  ?5fit.*) 

Ad  Atheniensinm  contionem  pertinet  scbolion  qnoqne  ad 
I,  23  xa'd'agaiov]  .  .  .  S'd'og  di  rjv  y.ad-alQetv  ttjv  ixycXtjolav  xai 
ra  &iaTQa  i.uytQoig  xotqtdLoig,  a  Y.ad-aQata  kxdXovv,  xal  TtQoa- 
TjyoQevovTO  ol  TteQtxa'd^alQOiTeg  TteQiaxla^oi.  %6  6h  xa&dQ- 
Oiov  rjv  xolqog  lG(pay(xivogy  di^  ov  exd&rjQav  ttjv  ixxXrjalav 
(Vat  Laur.  gmq.). 

Haec  atticistarum  esse  probat  Photius  s.  u.:  yia&dQOiov 
XOLQldtov  Tjv  OTtTov  f/i  kxd'd'aLQOv  TTiv  iyoiXrjoiav  ol  Xeyo^evot 
Tteqtaila^oi.  TceQiariagx^i  H  dno  rov  TteQiarelxeiv ,  neque 
minus  Bekk.  anecd.  p.  269;  xad-dgawv  x^^Q^S  ^Qoxvg  ^v,  (t) 
hid'9'aiQov  ttjv  exycXrjalav  oi  XeyofxevoL  7C€QiarlaQxoi^'  Cum  si- 
millima  habeat  Harpocratio  s.  u. :  e&og  riv  ^^rqac  xad^al- 
Q€iv  TTjv  eycKXrjolav  nal  rd  ^'iarga  xai  oXwg  rag  rov  di^fxov 
avvodovg  ^iyLQOig  Jtdvv  xocgiiloig,  aneQ  wvo^aCjov  ytad-aQOia. 
Toito  d^  kitoLovv  ol  Xeyofxevoi  neQioziaoxoh  o%7tBQ  wvofido&rj- 
GOV  ovTwg  rjtoc  dno  %ov  TieQcorelx^iv  rj  died  tijg  iarlag  — 
et  Pollux  VIII,  104:  kud^aiQov  ^o^^ed/oi^  ficxQoig  ovroi  (sc. 
Tteqiar,)  Trjv  hixXrjalav  xai  to  S'iaTQov.  xad-dQaiov  dh  zoxko 
XoiQidiov  iycaXeiTo  — ,  communem  fontem  secutos  esse  Harpo- 
crationem  et  atticistas  et  PoUucem,  quemadmodum  proposui- 
mus  antea  in  glossa  €7tl  IlaXXadUp  et  p.  263  ann.  1 ,  luculenter 
apparet.    Gonferantur  praeterea  Hesychius  s.  u. ,  Photius  s.  n. 

1)  Cf.  Stolen  tin.,  de  lulii  Pollucis  in  pablicis  Atheniensiam  antiqai- 
tatiboB  enarrandis  auctoritate,  diss,  philol.  Yratislaa.  1875  p.  17. 


816  Theodoras  Freyer 

TceQLOtlaQxos  >  nbi  laudatur  ^latQog  (cf.  p.  300  sqq.) ,  Thomas 
Magister  p.  206  R. ,  scbolion  Ar.  Ach.  44,  Hesycbias  s.  a.  TceQi- 
atiagxogy  neqae  ab  his  discrepat  scbolion  Aescbin.  Ill,  176: 
.  .  .  ta  di  x^g  ixxXtjalag  Tvegi^^avrr^Qia  r^v  ta  xad^dgaia  ra 
a7tb  tov  TteQiGTLoiQxov  y€v6fi€va  (F.  Laur.).  C£.  scbol.  Apoll. 
Bbod.  p.  505  ed.  Merkel.  a.  Ivt^qiov'  to  xo'^aQOiov  Xfyei,  o 
kari  xoigldiov  iaixqov,  oneq  ol  ayvl^ovreg  dvaavreg  tag  x^^^S 
TOV  ayviC/oiiivov  tov  aifiarog  ovtov  (iQixovoiv, 

Venio  nunc  ad  scbol.  Ill,  187:  Mr]TQ(pov]  ivrav^a  exeiTo 
TCI  drjfioaia  yQa/AficcTa  (Laur.).  Jsyvwfzev  xal  iv  Toig  OLXtTtTtt" 
xolg  OTi  jjigog  tov  fiovXevTrjQlov  iTtolrjaav  ol  Iddnqvaloi  to 
Mr]TQ(^ov,  0  loTiv  Ibqov  TTJg  ^Piag  dca  Tijv  ahlav  hcelvov  tov 
Oqvyog  . . .  (Laur.  F.),  qnibus  addenda  est  inferior  pars  scbolii 
snbsequentis  ad  u.  eativ]  .  .  .  i^elvTat  dk  h  r^  MrjTQqiti)  xai 
ol  voiAoi  T(x)v  .  . .  (Laur.),  ubi  excidisse  pato  lid-rjvalwv.  Sam- 
mam  obseruationis  amplectitar  Pbotias  s.  a.  MriT^f^ov  to  Uqov 
Tfjg  fArjTQog  twv  d^ecov,  Iv  r/J  ijv  yQajufiaTa  drjfdoaLa  xal  ol 
vofxoiy  quocum  ex  parte  congrnit  Bekk.  anecd.  p.  280  Mrp^Qt^ov 
TO  Uqov  Trig  f^V'Q^S  '^^^  'd'ewv.  Haec  omnia  reuoco  ad  atti- 
cistas;  ad  auctorem  saperioris  aetatis,  quae  sunt  apud  Poll. 
Ill,  11:  IXiyero  6i  ti  xal  jUjjT^f/Jov  ^^vrjai,  to  Trjg  Ogvylag 
&eov  iBQOv  et  apud  Harpocr.  u. :  Tovg  vofxovg  e&evTO  avaygd- 
tpavTcg  ev  t(^  f^rjTQ(puj.  Conferas  praeterea  alteram  glossam 
Pbotii  multo  copiosiorem  et  Suidam,  qui  excerpsit  Harpocra- 
tionem,  et  Gbamaeleontem  apud  Atben.  IX,  407  G  de  Alcibiade: 
i^xey  elg  to  Mr]TQ(^ov,  ofcov  twv  dixav  rjaav  al  yQaq)aL 

Addamus  iam  scbol.  Ill,  162  ol  TtaQakioi],  ol  ttjv  uaqa- 
klav  olxovvTeg  tiov  l^d-rjvaiiov  xal  :iaTaai€€va^ovT€g  ttjv  vavv 
TTjv  ndgaXov  xal  ev  avTrj  7cXiovTeg  (Laur.  F.).  ^kktag,  ol  kv 
Tjj  UaQaXct)  TtXiovTeg  vavTai  xai  hci^ciTai '  avTtj  8^  IotIv  Icqcc 
TQVJqQTig  TaxvvavToiaa  ItcI  Tag  drjfioalag.  are  8i  ol  ickiovTeg 
iv  Tjj  HaQctXit),  TOvg  TCQiafietg  naqayovTeg  Ttqbg  ^H^avdgov, 
Jjdeaav  aTieg  xal  ol  Tcqia^eig  (Laur.).  Eadem  fere  reperimus 
apud  Pbotium  s.  u.  naqaXoi '  oY  tb  Iv  tjj  vtfi  TJj  jcaQaXft)  Ttkiov- 
Tcg  xal  ol  Trjv  TcaQcckiov  Trjg  l^TTiKrjg  xaToixovvTsg ,  vioTteQ 
eregoc  Tcedidaioi  xal  di^dnQiOt'   Jtaqakog  8h  TQirJQrjg   hgd  xa- 


\ 


Quaestiones  de  scholiorum  Aeschineorum  fontibas.  317 

leitat,  ijrig  dLTjveKiug  raig  InetyoiaoLtg  XQ^Loii9  v7C7]Q€T€i.  67c6te 
6e  i-A  TT^g  akXodaTvqg  f^erajcifjiipaO'^ai  avQccTrjydv  rj^ovXovro 
(jioTteq  ^hcL^iadrjv  ctTtb  SmeUag,  ri}  naqaXit}  ixQfjivxoA)  li- 
yerai  8i  ij  a^nj  xai  USaXaftivla.  vaieQov  dh  akXac  dvo  7CQoa- 
eyivoYto  avralg  IdvxtyovLg  re  xal  JrifirjrQidg.  Ex  hac  uberiore 
glossa^  qoam  Photias,  at  uidetar,  ex  atticistis  petiuiti  scbo- 
liasta  sua  uidetur  excerpsisse.  Neqne  Hesychias  non  praebet 
similia  s.  n.  TcaQakoc  *  ol  t^v  ^caQakiov  olxovvreg  Trjg  ^vriifcijg 
et  8.  n.  TcaQaklxfjg'  6  artb  Tqg  fcoQaXov,  ^  8i  .  .  ,  iativ  le^a 
vccvg  et  Bekk.  anecd.  p.  293 :  naQakog  iariv  ieqa  TQiT^Qrjg,  vjo- 
7teQ  %al  2akaf4ivla  jcgog  dicncoviav  hct^xridetog^  cui  glossae 
similis  est  altera  Photii:  jtaQaXog,  vavg  leQa,  d^eioqig*  rjv  dk 
xal  hiQa  2akafiLvla'  cum  Pbotio  eoncinit  Suidas;  praeterea 
of.  lex.  Cant  355,  3  (Nauck.),  Poll  VUI,  116,  Harpocr.  u.  Tca- 
Qakog,  Thorn.  Mag.  298.  299  ed.  Ritschl.,  scbol.  Dem.  p.  636 
Dind.,  Etym.  Mag  p.  469,  19  et  p.  699,  14.  Atthidograpbos 
agnosces  fontes  atticistarnm  coll.  Harpocr.  u.  lega  TQn^Qrjg' 
.  .  .  kiyoL  av  rrv  ndoakovy  wg  avvidelv  %atLV  ex  re  trig  0i- 
koxoQOv  Kal  I'K  xi^g  IdvdQotluivog  ofiolwg  g. 

Scbol.  ni,  30  tQiTTveg']  o  la%t  %b  tqItov  fxiqog  rrjg  (pv- 
krjg.  7Cokkdniig  yccQ  fj  7caaa  qfvkrj  v/ciQ  kavrfig  'iva  7CQ0€fiak- 
kero,  Ttokkdxtg  Si  xal  €v  e/.aai;ov  liiqog  tcJv  tqiwv  Trjg  cpvkijg 
'iva  v7ckQ  ixaarov  ^igovg'  xal  oi  drjfzoL  ol  fZ€QiKol  olov  i6a7C€Q 
al  xwfxai.  TOVTO  8h  ehcey,  wg  oxt  ol  Srjiiot  e|  avrwv  alQoiv- 
tal  VLva,  iva  V7chq  rov  dijf^ov  avrov  too  fzeQixov  (f^ovrl^rj 
(Vat.  Lanr.  Fg.).  ^kkkwg'  rd  xgia  (xiQiq  twv  (pvhUv  xal  ol 
^yefioveg  TQirrvaQxoc  (Vat.  Laur.  g.). 

Prior  boitts  scbolii  pars  unde  floxerit,  non  liquet.  Certe 
altera  atticistis  est  reddenda,  id  quod  probat  Pbotios  s.  a. 


t)  Errorem,  quo  ducti  sunt  hoc  loco  Photius  et  Suidas,  communis 
eorum  auctor  praebuisse  uidetur,  sanatur  tamen  coll.  Suid.  u.  ^ida/uvla 
vav^'  9vo  Tjaav  vfjei  naqa  ToXi  'A^vaiois  vTtrjQvudei  raxvd^o/wt,  ij  Ila- 
qakos  xal  rj  JSaXa/uvia,  tov  rj  juiv  JSalafuvla  lois  fyxalav/ievavg  ais  %qUnv 
ftyap.  r^y  xai  in^  'AXxifitadriy  ^ai  nefupd'rviu  BovxvSidrje  9trX,  (ss  schoL 
Ar.  Au.  147),  cf.  Gaisford.  ad  Suid.  u.  nd^alos  ^  JSaXa/uvla  Tom.  II,  2 
p.  85  Bemh. 


318  Theodorus  Freyer 

TQLTTvg*  q)vkrjg  fiiQog  tqItov,  xori  rptrrva^og  6  a^wy,  et 
Bekk.  anecd.  306:  TQirrvg'  vqItov  ^ligog  rrjg  q)vkrjg  et  deinde: 
TQiTTvaQxot  ol  Tijv  TQiTTviov  aQxovTBg^  Dcque  minus  hac  spectat 
schoL  Plat  p.  406  B:  ^^^vrjat  dixa  fxhv  tjoav  cpvXal,  Sii^qtjto 
d^  kxdart]  tovtojv  elg  TQla,  eig  TQiTrvag,  eig  i&vrj,  etg  q)Qa- 
TQlag'  ol  ovv  exdaTTjg  rgiTTvog  a^oweg  xqiTTvaQxol  te  xa- 
Xovvrai  xcrl  TQiTTva^xovoiv ,  quiboscam  compone  Etym.  Mag. 
p.  768,  12.  Cf.  praeterea  Poll.  VIII,  109,  HI.  Harpocr.  s.  u.: 
TQiTTvg  IcTt  TO  tqLtov  fxiQog  rrjg  qwkrjg'  .  .  .  uig  q)rjatv  liQi- 
atorilrjg  h  ri}  !d^vaLu)v  ^cohT€l<f.  Rnrsus  licet  aidere,  fon- 
tes  atticistis  antiqaiores  Harpocrationem  sequi.  Ex  Aristotelifi 
libro  haec  glossa  at  ad  Harpocrationem  ita  ad  atticistas  trans- 
lata  est,  inde  ad  scboliastas,  Photiam,  ad  Bekkeri  anecdota. 

Schol.  I,  79  T€TQV7trifiivri]  KozaSixa^ovaa  (Laur.)  tovto  xa- 
xorj'd'wg  ehtev  in\  tov  Tifxaqx^^y  x«^  ^'^^^  xcey^ifzqxxrov  (Vat 
Laur.  gm.).  TeTQVTtrjfiivr]  6i  xpqg)og  tjv  rj  xaradtxa^ovaa,  nkij- 
QTjg  dk  ij  anolvovoa  (Vat  Laur.  gmq.).  reTQVfcrjfiiyr]  ovv  olovel 
xaTatprjq)i^oiiiv7],  'dyvwfxev  ydq  Ttoklaxig,  wg  otl  tvotI  fiiv 
kxfjrjcpl^ovTO  ol  dixaatal  did  Xevx'^g  xai  fAekalvrjg  xpricpov  xai 
ry  ri  fiiv  iiiXaiva  ri  xaraipriq>i^of^ivri ,  fj  dk  levTirj  r}  aw^ovaa. 
Tcoxh  81  did  T€TQV7trjfiivif]g  xal  drQiiJTOv,  xal  KorhiQivov  fikv 
did  rrjg  TerQVTcrjfiivtjg,  eaw^ov  dk  did  r^g  dxQriTov  (Vat.  Lanr. 
Fgm.). 

Nonnttlla,  qaae  licet  conferre,  praebet  Photias  s.  a.  rer^v 
jcrjiiivrj  ip^q)og '  twv  xpricpiav  ovauiv  xaAxtJv  xal  avlloKOv  ix^v- 
atSv  al  fikv  TjOav  TeTQVfcrjfiivaiy  oaai  xaJ  xaTexprjg)laavro'  al 
dk  7cXriQeig  drQVTtrjToi  oaai  riq)LeGav  lovg  xgivofiivovgy  qnocnm 
ad  nerbam  conspirant  Bekkeri  anecdota  p.  307 ;  plnra  continet 
scholiasta  Demosthenis  p.  792,  6  Dind, :  '^aav  dk  avrai  (sc,  xlnj- 
q)0i)  Ttotk  fikv  T€TQrj/divai  xal  cctqtjtoi,  Ttozk  dk  /lilaivai  xai 
XevxaL  al  /dkv  TergrjiLiivai  xal  fxiXaivai  rjaav  xataiprjipiCofxe" 
vai'  q>aol  di  riveg  riov  i^rjyrjaa/iiiviov  oil  aTco  xotQ^l^v  oarciv 
avrai  iylvovro'  al  dk  kevxal  xal  Stqtjtoi  r^oav  al  avi^ovaai. 
Ad  banc  Aescbinis  locum  pertinet  interpretatio  scboliastae 
Lucianl  p.  214  lac.  u.  ttJv  T€TQV7cqiLiivi]v  ovrog  q)iQ€i]  l/rl  tcJv 
dixaKo/diviov  duo  iprjifoi  Irid^evro,  ij  fxkv  vcki^Qrjg,  rj  di  TetQv- 


QuaesUones  de  scholiorum  Aeschineorum  fontibus.  319 

Tctjfiivr].  idldoTo  de  Toig  (xkv  vixcoaiv  rj  /ckrJQtjg'  rolg  tittu)' 
fdivoig  di  17  T€TQV7cr]/divri,  y.ai  fid^rvg  tovtojv  ^laxlvr^g  iv  riji 
xara  TifdaQxov  njv  yag  feTQuicrjfiivrjv  a^ioi  TifxaqxV  ^^^" 
vat.  Ut  attici8tis  ista  tribuamus,  luculento  hoc  scholiastarum 
coDsensa  adducimur.  Conferatur  praeterea  Harpocratio  s.  a. 
TeTQVTVTjfiivtj ,   qui  iterum  laudat  Aristotelem  talia  docentem 

Schol.  I,  81  u.  olxi^aectiv]  JIvv^  81  TceTQwdrjg  iarl  ronog, 
tvd-a  eyaiktjaia^ovatVy  Iv  (qthlhi*  totcuj  xeifievog.  litvo^aadnq  8h 
IIvv^  Ttaqa  %b  /ceTtvxvwO'd'ai  ralg  oixrjaeaLv  .  .  .  rjv  8k  uayog 
viprjXog,  l6q)og  xakovfievog  JIvv^  (Vat.  Laur.  gmq.).  Qui  bus 
addendum  est  schol.  Ill,  34  u.  7tv%vL\  b  lOTcog,  iq)^  ov  ij  ^- 
xXqaia  (i)i€o86iLiriTO ,  JIvv^  kxakelro'  r^v  8h  roTVog  vxptjkdg  xal 
v€q>(68rig  (Vat.  Laur.  g.).  Eadem  multis  praeterea  locis  inue- 
niuntur,  imprimis  apud  Photium:  IIvv^'  ^^vrjoiv  hcxXtjola' 
T]  and  Tov  Ttvd.vovGd-at  tbv  ox^ov  hiel,  rj  arcb  rov  Ttvytva  elvai 
TO  TtBQi  avTrjv  olyLTi^ara^  quae  breuius  referuntur  in  Bekk. 
anecd.  p.  292:  IIvv^  eariv  hcxXtjala  ^^vrjacv,  kxXijdir]  8h 
ovTtjg,  oTi^  Ttvuvd  ioTLv  Tteql  avTtjv  tcc  oixqiaara.  Quare  ex 
atticistis  omnia  sumpta  esse  admodum  est  probabile,  quae  qui- 
dem  opinio  eo  firmatur,  quod  Platonis  quoque  scholiasta  cum 
hisce  bene  congruit  p.  444B:  IIvv^  ronog  ^&i^vrjaiv,  iv  (^ 
hocXrjolat  lylyvovTO,  TtdXai  jikv  jcaoai,  vategov  8h  ixTta^,  orav 
TOV  GTQctrrjybv  x^'fOToycJair.  ixhfi'dnfj  8k  ovrcjg  rJTOi  anb  tov 
jcvyLVOVG'd'ai  Tbv  ox^ov  enel,  rj  arcb  tov  Ttvxva  elvat  tcc  Tcegl 
avTTjv  ohrjfxaTa.  Conferas  praeterea  Hesychium,  Suidam,  scho- 
lion  Ar.  Equ.  42,  scholion  Dem.  p.  39S  Dind.*):  fj  8h  -/tvv^ 
bnaXelTO  8id  to  ael  wg  enl  to  TtXelOTOv  exel  Tbv  8^fiov  he- 
yiXtjaid^eiv,  scholion  Lucian,  p.  174.  207  lac. 

Schol.  n,  11  T€QaT€iav]  olovei  xp€v8oXoylav,  nad-b  xal  Ta 
TiQcera  yivofieva  xp€v8€Tai  ttjv  q>vGiv  (Vat.  Laur.  Fgim.).  Sex 
praeterea  locis  eandem  interpretationem  inuenimus,  apud  Pho- 
tium, Suidam,  Hesychium,  lex.  Bachm.  p.  384,  schol.  Ar.  Nub. 
318,  schol.  Lucian.  p.  59  lac:  TeqarevoiiBvog'  xpev8okoyovfZ€- 

1)  Cf.  W.  Schunck.  de  scholiorum  in  Dem.  or.  XVIII.  XIX.  XXI  fon- 
tibus, Ck)barg.  1879  p.  15. 


820  Theodoras  Freyer 

vog,  Tj  ^avfjiaara  Tcal  TtaQado^a  (xv-^evoixevogy  quae  omnia  recte 
tribaere  mihi  aideor  atticistis. 

Exquisitissima  qnaedam  doctrina  inest  in  schol.  1, 188: 
tal£  2eiiv(xlg\  rgeig  rjaav,  dv  rag  f^hv  dvo  rag  ixariQCii&ev 
JSnoTtag  6  Tlaqiog  TveTtoltjxev  hi  rrig  Xvxvlrov  Ud'ov,  rrjv  Sk 
fxiarjv  KaXafiig,  ol  6h  !dQeo7tayi%ai  rqelg  nov  lov  inrjvdg  iq/Ai- 
Qag  rag  q^ovixag  dixag  Idiy.aCov  ixdarj]  tvSv  -d-ewv  inlav  ri^i- 
qav  a7CovifjiovT€g.  r]v  dk  ra  Tte^no^eva  avTdig  lega  Ttonava 
xai  yaXa  Iv  ayyeac  xBQa^eLoig,  q)aal  ftivroi  avrag  ol  fzhv  rijg 
elvat  xai  Sxorovg,  ol  di  ^norovg  xai  Evtjvvfirjg,  f]v  xal  Fi^v 
ovofAateO'd'at,  xXrj-dijvac  6k  Evfievldag  iTttrjQiareQOv  TtQvStov 
^Eqivvag  ycakovf^ivag  (Vat.  Laar.  gmq.)- 

Ex  parte  bene  connenit  Photios :  ^eftval  d-eal '  xot*  €vq)7]' 
^la/xov  al  ^Egivveg,  oiaTceg  al  avral  xal  Ev/ievideg  kxaXovvTo ' 
rjoav  dh  TQeig^  et  Hesycb. :  ae^val  d^eal  •  rag  Evfievldag  ovrtog 
eXeyov  xal  ^Egivvag  iTcl  €vq)i]iiiiaf4(j)  ^  qaibuscnm  conferas  bre- 
uissimam  glossara  in  Bekk.  anecd.  p.  303  et  scbol.  Lucian. 
p.  207  lac.  et  schol.  Thuc.  1, 126  tcJv  ae^vwv  ^e(av\  tcSv  ^Eqiv- 
vvu)v,  xara  avTl^pqaaiv  y  quae  omnia  possunt  ex  atticistis  de- 
prompta  esse.  Cf.  praeterea  Harpocr.  s.  u.  ovto)  xaXovaiv  ^i&rj' 
valot  rag  ^EQivvag^  qaae  descripsit  Suidas. 

Schol.  I,  84  V7toXa^6vreg\  vTtOTvxovreg,  aTtoxqivafxevot  (Vat 
Laur.  gm.).  Conuenit  Photins:  vTtoXa^iov  vitovotjaag  ^  ano- 
xQid^elgy  rj  avreiTCiiv,  avrixQovaagj  quocum  conspirant  Etymo- 
logus  Mag.  p.  783,  4,  Sddas^  lexicon  Bachm.  s.  u.,  scholion 
Thnc.  II,  72:  vTtoXafiojv]  ctTtoxQid^eigy  rj  VTtovorjaag  rj  h&vfjir]- 
d-eigy  Thomas  Magister  p.  370,  6  Ritschl.:  vitoXafifiavw  to  ano- 
xglvofiai,  Qovxvdldrjgj  scholion  Plat.  p.  339B:  VTtoXa^ot'  aito- 
xQi^aeraiy  quae  omnia  atticistis  restituo. 

Schol.  I,  61  vTtoyeveca^ojv]  artTOfievog  tcJv  yeveUov  xoit 
lx€T€v(ov  (Vat.  Laur.  gmq.).  Ad  uerbum  fere  conspirant  Pho- 
tius,  Suidas,  Hesychius,  lexicon  Bachm.  s.  u.,  Etymologus  Mag. 
p.  782, 11;  Xiravevcjv,  cctco  tov  yevelov  aTCTOfievogy  neque  mul- 
tum  differt  id,  quod  est  in  Bekk.  anecd.  p.  312:  vTtoyeveid^iav 
Tov  yeveiov  Xafx^avofievog  xal  aanaCof-uvog  y  quae  omnia  ad 
atticistas  sunt  reuocanda. 


Quaestiones  de  scholioram  Aeschineorum  fontibas.  321 

Item  enidentissima  quaedam  similitudo  inter  scholiastas 
et  lexieographos  intercedit  collate  schol.  I,  65  u.  xaifioig]  xcJ- 
jMog  17  fier*  oXvov  (p&q  (Vat.  Lanr.  gmq.).  Photius  gl.  1 ,  Sui- 
daSy  lexicon  Bachm.y  scholiasta  Platonis  p.  417B.  habent,  xcJ- 
fior  (pdal  T]  oQxqaetg  fierce  fii^g'  cf.  praeterea  Phot.  gl.  2: 
xfSfiog'  eldog  oQxi^Gecog  et  Hesych.  8.  u.:  aaeXyrj  ^Cfiara  tvoq- 
vixa,  avfiTtoaia,  (pdaL 

Nonnullos  praeterea  habeo  locos,  quibus  tanta  inter  scho- 
liastam  et  lexicographos  cernitnr  similitudo  nel  in  una  uoce 
interpretanda,  ut  earn  quoque  doctrinam  reddere  possimus  atti- 
cistis,  a  quibus  scboliastam  optima  quaeque  petiuisse  constat. 

Eius  generis  est  schol.  1, 122:  TtaQairrjaofievog]  avyyvdfiriv 
aln^OMv,  (jjg  cSv  xoiovTog  (Vat.  Laur.  Pgm.)  et  schol.  BE,  19: 
o%Tiveg  —  TtaQairriGovrai]  olovei  avyyvtifirjv  ahi^aovrai  (Vat. 
Laur.  Fgim.).  Gonueniunt :  Photius,  Suidas,  Bekkeri  anecdota 
p.  289, 2 1 :  TCaQaireiad-ai  *  TtaQcn^aXeZv,  avyyvwfirjv  ahetVy  schol. 
Thuc.  1, 73  ov  TtaQaLTtjaewg  evexev]  ovxl  h^ena  rov  alrelv  avy- 
yfwfirjv  q>riai,  schol.  Lucian.  p.  93  lac:  TtaQairrjadfievot]  Ttaq- 
airelv'  TtaQcexakeiVy  avyyvciinrjv  airelVy  Thomas  Mag.  p.  274,  9 
Ritschl.  ftagacTovfiat'  to  avyyvdfirjv  ah(o,  xal  TtaQalTrjaig  17 
avyyvtifirjg  aiTfjaig  xori  ij  anoXoyia, 

Schol.  I,  188  ^avfidto}'  dvtl  rov  ycavayiyvciayta)  yiad-d  TCQog 
yeviTtrjv  q)iQeTat  (Vat.  Laur.  gm.)  et  schol.  11,49:  S-avfia^eiv 
Si  q>7jaiv  avrl  rov  Kcxraycvtiaxetv  STteidrj  Ttqbg  yevmrjv  q)iQ€TaL 
(Vat.  Laur.  Fgim.).  Conuenit  Photius:  d^avfiaCio'  ore  Ttqog  /€- 
viTLTiv  awtdoGOfiev  TO  xarayLvtiaxio  orjjLialveL'  Ttqog  di  ahia- 
Tiycfjv  TO  eTtacvtS  et  praeterea  schol.  Lucian.  p.  223  lac.  u.  ^ar- 
fidoovTai]  d'aviidtu)'  avvTaTTOfievov  Ttqog  yevixfjv  del  Xafi^dveiv 
cevTO  kTti  Tov  TLaTayiviOGXiOy  OTav  dh  Ttqog  ahiaTiyrjv,  eTtaivw. 
Aliis  uerbis  idem  docet  schol.  Thuc.  I,  51 :  d-avjidtio  gov  htl 
fiifitpewg,  d'avfidKo)  oe  iTti  eTtalvov  xal  TtoXXdxig  ixTtXi^^ewg, 
Photio  simillima  habet  Ammonius  p.  68  ed.  Valck.  exemplis 
additis,  Suidas  conspirat  ad  uerbum  cum  Photio,  plnra  tamen 
profert  secundum  eundem  fontem  atque  Photius.  Aeschinis 
seholiasta  descripsit  alteram  uerbi  d-av^idtetv  structuram,  qua 
opus  erat  ad  interpretandum  oratorem,  alteram  omisit. 

Leipciger  Stndien.   V.  21 


322  Theodoras  Freyer 

Schol.  in,  229  ittilioxoTog]  avrl  xov  fiaxaQl^ovrog.  wg  Inl 
TO  TtXeiarov  yaQ  to  tov  Krjkov  eiw-S'Sv  aei  Itt}  y.aXov  TctTTS- 
ad-ai,  TO  de  ^rjXoTVfciag  iid  (pd-ovov  (Laur.  F.).  Gonaenit  Pho- 
tiuB:  trihx)'  fiayiaQluo),  Suidas:  CtjIcj'  f^ca/iaQl^ia  et  l^r]kwT6g' 
ficncaQiaTog  y  iTtaivrjtog.  Bekk.  anecd.  p.  261 :  ^rjlanov'  xal 
kTtl  TOV  KrjXovv  ycal  Iftl  tov  fAoxaQiteiv  €Ta^av  to  KfjlofTov  ol 
^riTOQeg  ztL  Ammon.  p.  65  Valck.  Ci^Xov  Tqla  eidi] '  6  fih  yaq 
loTLv  fioxaQiGfiog  XT  A.    Hesychius  idem. 

Schol.  II,  44  TCQOfttjkayclCtJv]  v^QittJv  (Vat.  Laur.).  Con- 
neniunt  Photias,  Suidas,  lexicon  Bachm.  s.  u. :  TtQOTtrjkaxl^iov  * 
adixiuv  v^qI^wv  diaovQwv  i^ov&svtjv]  haec  integ^a  atticista- 
rum  interpretatio  uerbi  TtQOTtrjXaxiuiv  uidetur  esse,  quod  iis- 
dem  quattuor  uerbis  utitur  scholiasta  Platonis  p.  361  B:  tcqo- 
TrrjXaxl^opiev '  adixovfiev,  v^qitofiev,  SiaavQOfiev,  l^ovd-BvovfABv 
et  ordine  ex  parte  inuerso  p.  414  B:  7CQ07t€7tr]kaxta^ivrjv*  v^ql- 
afAivTjv,  '^dixrjfiivTjv ,  diaaeavQfAivrjv ,  k^ov-d-evrjf.iivfjv,  Duobus 
tantum  uerbis  idem  scholiasta  banc  uocem  explicat  p.  349  B: 
TtQOTtrjkaxitofievog '  v^QL^oftevog  i^ovd-evovpievogy  similia  deni- 
que  habet  p.  395  B:  TtQOTtrjlaxlaeig'  v^qeig  rj  diaavQfiovg,  Cum 
Platonis  scholiasta  non  semel  sed  quater  eadem  utatur  inter- 
pretatione,  qua  sola  utitur  scholiasta  Aeschinis,  nullo  pacto 
dubitare  licet,  quin  haec  omnia  ex  atticistis  deriuata  sint. 
Gonferas  praeterea  Hesychium  et  Etymologum  Mag.  p.  690,  3. 

Schol.  II,  41  u.  €Qavog]  eqavov  dh  avOTT^oeiv  cprjalv  avTi 
TOV  (jjGT€  TQicpea&ai  arto  Tuiv  8rjfioalu)v  xqrjfiaTiov  (Vat.  Laur. 
B.  F.  gim.).  ^XXtjg'  ioot€  exaOTov  tl  avTfj}  Sovvat  nqbg  XQ^i" 
aiv  aqyvQiov'  tvccv  yag  o  TtoXXol  dLdoaaiv  aqyvqiov  elg  XQV~ 
acv  ^Qavog  xaketTai.  xav  firj  Tcgog  XQV^^y  ^^j  akXa  dioQcdv.  tj 
eqavov  t^v  Ttaqa  Tciv  (plkcov  aweLOcpoqav  xai  knldoaiv  (Vat. 
Laur.  B.  gim.).  Cum  extremis  scholiastae  uerbis  plane  con- 
ueniunt  lexicographi:  Photius  gl.  2:  iqdviov  ex  avv€iaq)oqag 
dioqovy  eadem  apud  Hesychium  et  Suidam  s.  u.  iqdviov.  Quae 
habet  Hesychius  s.  u.  eqavov  avv€Laq)oqd,  diZgoVy  evwxia  7] 
avd  fiiqog  deinvov  fj  ex  ov^fioX'^g  dehvvov,  simillima  sunt 
scholio  Platonico  p.  457  B :  eqavog  eoTiv  eiacpoqd  Tig  kxdoTov 
fitjvog,  7]  ex  avfi^oXfig   dehcvov  rj   evioxia,  rj  dvci  /aiqog  del- 


\ 


Quaestiones  de  scholiorum  Aeschineoram  fontibas.  323 

nvov  xtL  CuDcta  ista  plane  ex  communi  fonte  prodierant; 
quoniam  autem  paucissimis  uerbis  ante  Aeschinis  seholiastam 
aocis  TtaiTcaXrj^a  interpretationem  similem  Aelii  Dionysii  inter- 
pretation! habere  aidimns,  banc  quoque  explicationem  atticistis 
nidetur  debere. 

Schol.  II,  157  Qvrr^Qa]  ^n;v  ^)  ^ilv  Ifiavra  (Vat.  Laur.  i.). 
xvQltjg  dh  fjviay  'Aotexqrioccvo  Si  ijti  tov  ifidvrog'  ov  yccQ  %«" 
Xivov  (prjaiv  (Vat.  Laur.  gim.).  Facillime  in  hac  glossa  per- 
spicitnr  atticistarum  doetrina;  seholiastam  enim  dimidium  fere 
tantum  explicationis,  quam  exhibebat  auctor,  descripsisse  ap- 
paret  collato  Photio:  qltjiq'  arcXcog  fiiv  6  ifj.dg,  ytvQlcjg  8k 
'^vla,  7caQd  to  qveod^at  rovg  Y/C7Covg  xal  rovg  dvafiaTag,  oneQ 
latl  ati^eiVy  quocum  ad  uerbum  fere  conspirant  Bekk.  aneed. 
p.  299  et  Etym.  Mag.  p.  707,  6 :  qvtijq  '  6  Ifidg.  /.vqitog  8e  tcc 
^vla.  7cciqd  to  ^vaad^at,  rovg  T/c/covg  xai  rovg  l7to%ovf.iivovg, 
OTtsQ  latl  otLiteiv,  Eodem  plane  spectat  Photii  glossa  gvT'^Qag 
•jial  PqvriJQag '  rag  rjvlag.  Atticistas  Demosthenis  quoque  scho- 
liasta  exhausit  ita  quidem,  ut  pro  fjvla  uoce  x^^^^^S  ^^^s  sit 
p.  425  Dind.:  girrrJQa'  olov  fidoTtya'  xvQio)g  di  kiyerai  QvrrjQ 
0  x^Xtvbg  C17C0  TOV  qveoO-ai  xai  eh/.eod-ai  itaqd  tojv  ijvtoxwv. 

His  addo  quae  uerba  excerpsi  ex  scholio  lU,  13:  u.  aTto- 
xXrjQOvatv]  vofiog  8  rjv  Tovg  a7COffvy6vTag  tiov  oixsTtov  elg  to 
TOV  Orjaiwg  T€/iievog  ccTifiojQr^Tovg  elvai  (Vat.  Laur.  gm.).  Vide 
Photinm  s.  u.  Qriaeiov '  to  Giqa^wg  ^Qfoov,  o  rolg  oixetaig  aav- 
Xov  rjv  (of.  p.  304).  Ikiyovro  Si  dUai  xai  IvTavd-ay  quocum 
concinit  locus  in  Bekkeri  anecdotis  p.  264 :  Grjaelov  to  tov 
Qrjaicjg  r^Q(j)ov.  eazi  8h  ciovkov  Toig  oiy.iTaig.  Similia  prae- 
terea  tradit  Hesychius  s.  u.  vewg  Grjoiiog,  irp^  ov  ol  ccTcodi- 
dQaanovTeg  y.ati(fevyovj  neque  minus  schol.  Ar.  Equ.  1312:  elg 
TO  OrjaeioV  evrctvS-a  ol  xaTaffeuyoyveg  tiov  oiyevcov  aavXiav 
elxov, 

Schol.  I,  53  TrjXla]  TtjXla  aavldiov  tl  7teQi,7ceq)Qay^hf0v 
TtdvTO&ev.  etg  o  Ivi^aXXov  rj  dXexTQvovag  rj  oQTvyag  (Jictxe- 
ad-ai.    Tcal  tov  v7t€Q7crjdu)VTa  avTCJv  ra  TceQKpQayfiaTa  eXeyov 


1)  Gf.  Cobet  Mnem.  X,  75  sqq. 

21* 


324  TheodoruB  Freyer 

'^rraad-ai  (Vat.  Lanr.  Pgmq.).  idiwg  dh  elnev  xvpelov '  ov  yag 
ovTwg  kycakovv,  alXa  axiQaipeiov.  —  rj  Trjkla  iarlv  icp^  ^g  ra 
aXevqa  exad-aiQoV  l/pcSyro  dk  cevrfj  ol  xv^evovreg  xai  Ttqog 
TO  ^aXXeiv  rovg  xv^ovg,  xcri  Ttqog  to  avfi^aXXeiv  Tovg  ogrvyag 
xal  Tovg  aXevcTQvovag  (Vat.  Laur.  gmq.)-  V  ^^^'^^  ioTcv  ^ 
Ttjllay  kq>^  ov  lActTTeraL  to  akevga.  —  Tijkla'  rJToi  xv^evTixa 
oqyava,  rj  tqoxtj^I^ov  (sic),  iv  oj  TOvg  oQTvyag  xal  TOvg  alex- 
TQvovag  i^aXXov  ixaxead-at  (cod.  Patm.).  Plane  connenit  Pho- 
tius:  Trjkla'  Ttijyfia  t€t Qccyiovov ^  Icp^  ov  iJTOt  to  akq>iTa  m- 
TtQaaxetai  rj  aXexrgvoveg  avfij^dXXovTaij  plura  quam  apad  banc 
exstant  in  Bekkeri  anecdotis  p.  307:  TijXla'  rJToi  ^vXlvov  ti, 
k(p^  ov  %7taLC,ov  ol  TLv^evovTeg,  rj  Ttliyfia  ti  xpiad-cideg  CTQoy- 
yvlov,  iq)^  ov  avvi^aXXov  Tovg  alexTQvovag.  Cum  Photio  con- 
spirat  Suidas  gl.  1 ;  conferatur  praeterea  Suidae  glossa  altera 
cum  scholio  Ar.  Plut  1038,  Etymologus  Mag.  p.  756,  56,  Hesy- 
chius:  TrjXla'  arjXlay  Iv  ^  diapiaTTerat  to  aXevga  rj  TtBQKpi- 
QBta  KoaxlvoVf  denique  Pollux  IX,  108:  xal  ttjXI^  (ikv  ofioltf 
TTJ  aQTOTtdXidi  xvTcXov  ipLTteqiyqaxpavTBg  iviOTaaav  Tovg  oqtv- 
yag  l^ri  Talg  (lixaig  Tolg  TVQog  aXXijXovg,  Cum  in  hac  quo- 
que  glossa  satis  congruant  Photius,  Suidas,  Hesychius,  lexicon 
Bekkeri,  scholiastae  Aristopbanis  et  Aescbinis,  q<ios  etiam 
atque  etiam  cum  atticistis  conspirare  in  altero  capite  uidimus, 
boc  quoque  scbolion  atticistis  licet  tribuere. 

Scbol.  II,  147  u.  ^ETeo^ovradai]  ol  T(ff  ovtl  and  tov  Bov- 
Tov.  ovTOL  TtgotCTavTai  tov  Ibqov  TTJg  €v  axQOTtoXet  ^'97]vag 
T^g  JloXiddog,  xal  'ix  tov  yivovg  tovtwv  liqua  yiverai  vqg 
!dd^vag  Trig  HoXiddog^  0  •  •  •  Qnae  sequuntur,  sunt  scboliastae 

1)  In  suspicionem  hie  mihi  aenit  Aescbinis  locus,  ad  quern  est  hoc 
scholion,  or.  II  §  147,  ubi  orator  de  patre  suo  haec  facit  uerba:  ^  ya^ 
yjSrj  pBpi<o>uiv  ivsvrjxovxa  xal  lixinQa,  xai  avftfieflrjxev  avr^  vdij^  fiev  avri, 
nglv  triv  ovainv  anoXiaai  9ta  rov  noJLe/uov ,  a&Xelv  t^  acjjuarif  ixnsoom 
8  vTfo  Tcav  XQMxovra  arparevetf&ai  ftiv  iv  rfj  ^AaCq^  apiffreveiv  d^  iv  rots 
xtvSvvoiSf  avyxarayeiv  Si  rov  Srjftov,  Santg  xai  6liy(o  ngaregav  einav^ 
slvai  8  ix  iparptas  to  ydvoSy  rj  rcav  avrtuv  /Scafimv  *ETeo/3ovTa8cus  furixBi 
{o&av  17  T^s  l^&rjvas  x^  DoXiaSos  iailv  iegeia).  In  his,  quae  inclosi,  uerhiB 
propterea  offendimus,  quod  orator  hoc  loco  de  patre  suo,  non  de  matre 
agit;  uerba  autem  ilia  non  tarn  ad  patris,  quam  ad  matris  laudem  perti- 


V 


Quaestiones  de  scholiorum  Aeschiueorum  fontibus.  325 

(Vat  Laar.  gim.).  Atticistas  esse  fontem  scbolii  satis  probat 
Photios:  ^ETeofiovtddai'  yivog  ^i&i^vrjaiv'  olov  ol  akrjx^wg  a/co 
BovTOv  yeyovoreg.  Ix  de  tovzojv  xa^/araro  rj  iiqeia  ttjq  no- 
Xiddog,  xa&aQwg  d^  rjv  ^Arrixov  to  yivog  xai  yvT^aiov'  to 
ydq  hebv  to  alrj^hg  drjkol.  Exiguam  tantum  partem  integrae 
atticistarum  glossae  seraatam  uidemas  in  Bekk.  anecd.  p.  257 : 
^ETeofiovTaSat'  yivog  ^^vrjai  xad^aQov  liTTCAov  to  (scr.  %al) 
yvijaiov.  Similiter  in  breue  contraxit  banc  glossam  Soidas: 
ET€0^ot/vadai'  yivog  ^&r]valoig  navv  Io^tcqov  a/cb  Bovtov. 
acp"  ov  ol  ieqelg  xax^loTovTo  Idd^vrjaiv.  Pbotio  aatem,  ne 
dicam  attieistis,  similior  est  glossa  apnd  Etym.  Mag.  p.  386, 3 : 
^ETBO^ovTadai'  yivog  tl  i/clarjfiov  xal  7teQLq>avlg  Tolg  uid^rj- 
valoig,  ol  akrjS-cSg  aico  Ttjg  tov  Bovtov  yeyovoTeg.  Ix  di  tov- 
Tov  xa^loTavTaL  liQeiai  Ttjg  IloXtaSog.  Praeter  Aescbinis  scbo- 
liastam  Demostbenis  quoque  atticistamm  lexicis  usos  est  coll. 
scbol.  Dem.  p.  643,  6  Dind.:  'ETeo^ovTadrjv  dk  tov  aktj&dig 
evyBvij'  to  ydg  ovofia  ajco  Bovtov  Tivog  aQxalov  yiyovev  ^&if]- 
valov,  xcrl  to  hebv  to  aXrj&ig.  Gum  Pbotio  bene  conspirat 
Harpoeratio,  qui  diserte  affert  aactorem:  xa^a  q)riai  jQdxwv 
7t€Ql  yevwv. 

Unam  praeter  basce  babeo  glossam,  quam  Pbotio  adintore 
nsns  probabiliter  atticistis  restituere  posse  mibi  uideor.   Scbol. 

nent.  Accedit,  quod  mira  inter  schoUastae  et  oratoris  uerba  similitudo 
cemitur.  Inde  orta  est  mihi  suspicio  haec  extrema  uerba,  quippe  quae 
Bummam  totius  scholii  efficerent,  in  ipsam  orationem  ex  uetustissimi  co- 
dicis  margine  irrepsisse;  talia  usu  uenisse  testis  est  Schultzius  p.  333 
not  13 :  'hoc  scholion  habet  g  in  textu,  hm  in  mg. . . .'  Simili  ratione  scho- 
liastae  annotationem  in  contextum  ex  margine  translatam  repperisse  mihi 
uideor  in  Demosthenis  oratione  XVlll  §  130  p.  179  ed.  Voemel.:  x^^^  f*^ 

ovv  xai  Tt^qtfjv  afA*  l^&ijvalos  xai  ^i^twq  ytyovsVj  xcd  Svo  avXXafias  nQOC- 
9bU  tov  flip  TtarcQ*  avri  TgofiTjToe  inoir^asr  l^r^/urjxoVf  rrjv  Si  /njrd^a 
aafivdfS  naw  FXavxod'iav ^  rjv  "Efinovcav  anavrse  taaai  xalovfiivtjv  {ix 
TOV  TiCLvra  Ttoislv  xai  nacxatv  xai  yiyvBC^tu  SrjkovoT i  xavTije  T^ 
inannf/Uas  rvxovoaVf  nod'ev  yaq  aXXo&ev\)  Quae  inclusi  uerba  si  reuera 
scripsisset  Demosthenes,  nullo  pacto  scholiasta  potuit  haec  proferre  ad 
MOCtm^'EfAnovcav  circumscribendam  p.  3U8, 7  ed.  Dindorf.:  ix  tov  navTa 
aiaxQ^i  ^clI  dvoaiws  noislv  xoiavTfj  ya^  ^  ndXai  'Efinovca,  Praetorea 
dijXovoTi  uox  imprimis  est  scholiastarum. 


\ 


326  Theodorus  Freyer 

III,  113  u.  TtvkayoQCDv]  jtvXayoqai  rjaav  ol  k^  exaatijg  Ttolewg 
TtSv  fierexovoaiv  Trjg  u4fi(pixTvovlag  jcepiTtoi-ievoi  eig  to  aw- 
iSqiov  TO  ru)v  ^pKpiyLTvoviov,  t^v  xf/^(pov  eytaOTog  Ttjg  TtoXetag 
^Kiy  elg  TO  T1JV  yviif^irjv  a7C0(pijvaad'ai,  JJvXayoQat  d  ixa- 
Xovvro,  i7C€idrj  Iv  IIvXaLg,  ij  sotl  7t6Xig  nqog  ^eXtpolg,  avv- 
rj&Qol^ovTO.  iyiei  yaq  t]v  to  ^ovXevxriQiov  TcJy  IdncpiYXvovvuv. 
%7te^7tov  5b  xofl  ieQOfivrii.ioyay  rbv  dvaotTa  vitlq  Trig  rcoXeiog 
ovTio  xaXovfi€vov.  e7ceii7tov  Sh  ol  u^dTjvaioc  leQOfivrjfiova  fihv 
€va,  7CvXay6qag  5e  rqelg  (Vat.  Laar.). 

Atticistarum  esse  banc  doctrinam  palam  facit  Photius,  qui 
breoiorem,  quam  scboliasta  praebet  banc  glossam:  s.  a.  TtvXa- 
yoqog'  o  vte^rto^evog  hi  tvjv  tcoXbwv  eig  rriv  ^fi(pcxTvovlav 
QiJTiOQ  ware  eK€i  ayoqevaai.  7tvXay6qog  8k  Ttaqa  to  Iv  zfj 
IlvXala  ayoQeveiV  TlvXala  Si  to  u4fi(pLXTvovix6v  avvidQioV 
r^aav  Si  7tvXay6Qoi  Tqelg.  Qaocum  ad  nerbum  fere  conuenit 
locus  in  Bekk.  anecd.  p.  292:  TtvXayoQoC  ol  7C€^7t6fi€voi  ajtb 
TcJy  7t6Xeu}v  elg  t'^v  ^fitpixzvovlav  Qi^roQcg,  ware  Ixei  ayo- 
Q€vaai.  hfiXij&r)  Sk  7CvXay6qag  7caQa  to  eTtl  nvXai<f  ayoqevetv, 
TlvXala  (J'  earl  to  A^q}i'/,rvovivi6v  awidqiov, 

Scboliasta  rtvXayoqog  uocem  ex  TlvXac  et  ayelQeiv  com- 
positam  esse  docet,  Pbotius  et  Bekkeri  auctor  melius  intelle- 
gunt  Toy  ev  TlvXaig  styoqevovra.  Cum  autem  praeter  banc 
differentiam  bene  inter  se  congruant  bi  tres,  communem  eorum 
fontem  agnosco.  Hesycbius  banc  quoque  glossam  exbibet  de- 
curtatam :  7cvXay6Qot '  ol  7CQoeartjreg  riig  IlvXalag '  TlvXala  8i 
ear IV  ij  eig  JJvXag,  rag  GeQfW7CvXag  yivofiivrj  avvoSog  rHv 
Li^cpvKrvoviov.  Quae  sunt  apud  Hesycbium  et  in  Bekk.  anecd. 
p.  292,  in  unam  glossam  contraxit  Etymologus  Mag.  p.  695,  42 
ri  particula  interposita.  Ex  parte  praeterea  atticistas  excerpsit 
scboliasta  Demostbenis  p.  313  Dind.  pro  TtvXayoqot  praebens 
leqof.ivriiioveg',  ol  7cefi7c6fievoc  eig  to  riov  ^f^upmrvoviov  aw- 
iSqiov  log  'Avqioi  rc5v  iprj(piov  eXiyovro  leQOfivtjfiovegy  et  non- 
nullis  mutatis  scboliasta  Ar.  Nub.  623:  eig  rrjv  avvodov  tcJv 
A^cpi%rv6v(x}v  7cefi(p^vat  eig  rrjv  JJvXaiav.  xara  TtoXiv  S* 
%7ten7tov  rovg  d^vaovrag  xai  avveSqevaovrag  xal  rjaav  ol  7ce^i- 
Tcofievoi  7cvXay6Qai  xal  leQo^vt^fioveg.   Gonferas  praeterea  Pbo- 


Quaestjonei  de  sctioliorum  Aeschineorum  fontibuB.  327 

tiam  s.  a.  leqofiv^ftovii;,  schol.  Ar.  Lys.  1130,  Harpocrationem, 
qui  similia  tradtt  et  anctores  landat  Hyperidem  atqne  Theo- 
pompiiin. 

Venio  nunc  ad  id  glosBaram  geoas,  qnibns  Aeschinis  scho- 
liasta 

§6 

conuenit  cum  Ilesychio 

quae  glossae  omDes  desunt  in  codlce  Galeano  Photii. 

Scliol.  I,  S7  idi'naCi]  dexaaat  iarl  to  Siaip3elQat  Ttvag  x^~ 
ftaai  Ttaqadixaaai  ij  ii  roiovtov  fcoiijaat  (Vat.  Lanr.  Fgm.), 
idixa^ev  ovv,  di4q^$'tiQEV  aQyvQliff  lovq  dixaatas'  ije^aro  6k 
tov  ToiovTov  TtQVJTO^  j4vvTos-  tovofidaS-rj  di  to  dtxa^siv  aico 
sov  dhca  avvtaiaiUvovg ')  ftta&aqyelv  Iv  Ttolet  (Vat,  Lanr.  gna-). 
Conneninnt  HeBjehii  glossae  1 :  dtxa^tiv  •  diafp&H^siv  xQiiftma 
rj  dtaga  ...,  quibnB  addenda  sddI  dovvai  xols  dtxaoraig,  gl.  2: 
dexattny'  6  tig  dfxarov  apt^fiov  rjxutv,  atramqne  autem  He- 
Bychii  glossam  conianctam  reperimns  in  Bekk.  anecd.  p.  236: 
dexateiv"  to  Siaip'^sigfiv  Tovg  dixaatas  tj  htxlrjUiaOTae  Tolg 
X^fiaoi  xai  dioQOig.  ixXij9-i]  di  to  jCQay/ta  ovTUig,  iitti  xcna 
dixa  avva&QOi^oftevoi  IXafi^avov  ra  d<J^a.  Quae  ampIinB  Be- 
qQQDtnr:  ytQUTOs  6  idoxei  dexaoai  Miktig  rag  ev&vvag  diSovg 
TTJg  Iv  nihit  atpaTtjyiag,  ijv  xaxwg  ioTffaTi^yrjaev  — ,  male 
conionxit  lexici  Bekkeriani  anctor  cam  priore  glossae  parte; 
exstat  enim  altera  glossa  mutila  tamen,  quae  plane  cum  Bcho- 
liaeta  concinit:  p.  211,  31:  ^vvrog'  nvTog  jtQMxog  6txaaTi}fioy 
xceiddei^ev.  lata  aerba  per  se  non  possnnt  intellegi,  addendum 
est  dsxattiv,  qnod  nerbnm  ex  fine  glossae  decidit.  Qna  re 
cognita  apparet,  Iianc  glossam  p.  211  coninngendam  esse  cnm 
iis,  quae  snnt  p.  236  inde  a  dexaZeiv  DSqne  ad  ra  SwQa.  Qao 
fiacto  idem  efficitnr  atticistarnm  fragmentum,  quod  semaoit 
scboliasta  qnodqne  Hesychius  circnmcidit  Unde  atdcistae, 
quibnB  hoc  Bcholion  restitno,  doctrinam  snam  petinerint,  osten- 
dit  Harpocratio  b.  n.  dexa^tov  sub  fioem  glossae :  '4gun<neXrjg 


I)  Cf.  Q.  CurtioB,  tirdz.  d.  griech.  Etjm.  6.  Aufl.  p.  507  et  Et;m.  Hag. 
•p.  261, 39. 


328  TheodoruB  Freyer 

d^  Iv  lixi-rivaiuiv  7toltxei<f  !kvvr6y  g>ijai  ncctadei^ai  to  dexcf- 
^€iv  xa  dixaaxfjQia, 

Schol.  II,  177  haec  continet  de  uoce  anoaxoXevg'  ano- 
azoXelg  dk  oi  hcl  iviv  a7Coar6lo)v ,  uiaxe  kxTceftqy^vac  rovg 
TtXiovrag  axQarujixag  (Laur.  gm.).  ^^Qt  ^wv  oTtoaxoXiiov  eyvta- 
fuv  Iv  T(i)  Tteql  xov  axeq>civov  (§  107  p.  262, 18)*),  oxc  aqxh 
7]v  htl  xb  hcelyecv  xov  oxolov  xaxiiog  iy./clevaai  xexay^evri  .  .  . 
(Vat.  Laar.  Fgim.).  Hesychius  habet  haec:  arcoaxoXeig'  xa 
Ttqbg  TtXovv  7caqaayLevaC,(av  xolg  TtiAovatv  aitoaxeXXofiivoig  otvo 
axokwv  xrjv  dia  d^akdaarjg^)^  qnae  glossa  integrior  exstat  in 
Bekk.  anecd.  p.  203,  et  eadem  fere  p.  435:  a^xovxeg  dhca  xov 
aQtd'iAOVy  krcl  xwv  hifcXeovacHv  xqtriqoiv  xal  xtSv  aftoaxoliav 
avayofiivcjv  Ttaqa  xo  anoaxiXleiv  xa  TtXola.  Haec  omnia  ad 
atticistas  reaoco.  Similia  praeterea  reperiontur  apnd  Pollncem 
Vni,  99:  arcooxoXelg  ol  7tQovoov^Bvoi  x(Sv  aTtoaxoXwv  xal  xov 
hiTtXov  xwv  xQirJQwvy  et  apud  Harpocrationem  s.  a.  aTtoaxoXrjg ' 
ol  inl  xrjg  hi7Copifcijg  xwv  xQvqQOJv  a7tod€d€iyf^ivoi'  jYifiood-i-- 
vrjg  . .  Tcal  OiXoxoQog  kv  ^\  Haec  quoqne  glossa  satis  docet, 
Harpocrationem  minime  atticistis  usum  esse,  sed  commonem 
esse  fontem  Harpocrationis ,  PoUncis,  atticistaram ,  id  qnod 
supra  cognonimas. 

Schol.  n,  94  i^cjfioala  iaxl  fied-^  oqxov  aQvtjaig  .  .  .  (Vat. 
Lanr.  B.  gim.).  Gonuenit  Hesychius:  i^cofioala  aQvrjatg  gie^ 
oQxoVf  neque  minus  hue  spectat  lexicon  Bachm.  I  p.  103,  30: 
k^wfxoola  dk  aQvrjOig  avv  o^xqj  xrA.,  quibus  bene  composueris 
schol.  Ar.  Eccl.  1026:  ofiooai  cu^  ot*x  av  dvvalfirjv  et  schol. 
Dem.  p.  397  Dind.:   k^io^oaa^rjv  ei-d-iiog'  .  .  .  i^wftoala  gihv 


1)  Quod  laudat  Aeschiuis  scholiasta  scholion  Demosthenlcum  in- 
uenitor  p.  299  ed.  Dind. :  anoaroXete  ovofia  rjv  a^)^  Tta^  roXs  ji&tjvaloii 
i^ov  ixo^^^  "^o  fpqovrCI^Biv  xrii  vavtixffi  Bvvafiemi  nQOi  to  raxeofS  iStl&elv. 
Hunc  unum  indagaui  locum,  unde  quis  conicere  posset,  ab  eodem  aactore 
congesta  esse  scholia  Demosthenica  et  Aeschinea.  Nihil  tamen  nisi  opinio- 
nem  nimis  praeiudicatam  attulit  G.  Dindorfius  (cf.  praef.  ad  schol.  Aeschin. 
p.  y.  Demosth.  p.  XII),  Zosimum  Ascalonitam  esse  utriusquc  scholiorom 
collectionii  auctorem. 

2)  Sic  scribendum  cum  Stoientino  de  Pollucis  ...  auctoritate  p.  24. 


Qiiaestiones  de  scholiorum  Aeschineonim  fontibus.  829 

yaQ  eaziv  r]  TtavreXfjg  aQvrjaig  f.i€&^  oqxov,  Praeterea  aide 
Said.  a.  e^o/ivvGiv  et  a.  i^o^oaaiTOf  Harp.  a.  i^wfioaia. 

Haec  Aeschinis  scholiastae  uerba  coninncta  exstant  cnm 
uberrima  ilia  interpretatione  nocis  avTUf^oaia ,  qnam  infra 
p.  333  Eustathio  adiutore  usas  atticistaram  esse  demonstraui, 
quare  hanc  quoque  nocis  l^Mfioala  explicationem  ex  eodem 
fonte  manauisse  apparet. 

Schol.  1, 114  dtaxfrriq>iGeot\  olov  %aig  Soxifiaalaig  %wv  rco- 
hrciv,  rlveg  alrjdtSg  7collcal  elat  yvqaioi,  xaJ  Tlveg  naqeyy^- 
yQai-ifihoL  . . .  (Vat.  Laur.  Fgmq.).  Summam  hnius  expliea- 
tionis  aliis  aerbis  exhibet  Hesychios:  8ia}pi^(piaig'  17  i^iraaig 
Tiov  7coXltwv  7]  xoTcc  drjfiovg  yivofiivri.  Ex  hoc  quoqne  scholio 
atticistaram  doctrinam  amplificandam  esse  ostendant  ampliores 
glossae,  qaae  sant  apud  Saidam  et  in  Bekkeri  anecdotis. 
Snidae  glossa  1  haec  habet:  ol  Ttolirai  ovvlaaiv  hcaaroi  xava 
Tovg  avTviv  dijfiovg,  xai  tecqI  tvjv  air  lav  i%6rtwv  t]  fcageyye- 
yqapi^iviav  eig  tyjv  TtoXitelav  }prj(pov  <p€Qovai  xQvfidrjv,  olov 
IdxciQveig  tccqI  .^^^apyewy  .  .  .  xal  tovto  diaxprjfpiaig  xaXelxat, 
Bekk.  anecd.  p.  236:  ciTtXiig  fihv  to  iveyxelv  xl/i^q>ovg,  xvglwg 
dk*^  TcJv  drj^ortSv  i^iraaig,  rjv  Irtoiovvro  avrolg,  Yva  rovg 
^ivovg  a7toxpr](piadfi€voi  ex^dkkwat  r(jjv  dri(i(av  xal  Trjg  tcoXi- 
zelag.  Simillima  licet  afferre  e  Pollnce  VIU,  64 :  diaxfnqq)taig 
S*  tjv  TO  TOvg  drjf^ioTag  rrjv  if/rjfpov  VTthg  ruiv  7taQ€yy€yQaq)d'ai 
doxovvrwv  iveyxelv,  qnem  ad  uerbam  descripsit  scholiasta  Pla- 
tonis  p.  455  B.  Unde  et  PoUnx  et  attidstae  saa  deprompse- 
rint,  hoc  qnoque  loco  docet  Harpocratio  s.  a.  8iailJijq>iaig' 
I8la)g  Xiyezai  ejtl  rcSv  iv  roig  druiotg  i^etdaewv,  at  ylyvovrai 
Tceql  ixdarov  ruiv  drjfAorevofiivwv,  el  r(j}  ovri  TtoXlTT/g  xal  drj" 
(iiOTYjg  earlv  -rj  7taQeyyiyqa7t%at  ^ivog  wv  ,  ,  .  ivrekiazara  8k 
dielXexTai  Tteql  Tiov  8iaxpt]q)laeo)v  .  .  .  jivdqozlmv  iv  rfj  ^/t- 
d^idi  xal  OMxoQog  iv  g   rfjg  ^r&l8og.^) 

Schol.  lU,  79  dLaq>eQ6vrwg'  avrl  tov  fAcrd  OTCOvdrjg  xal 
l^aiqttwg  (Vat.  Laar.  g.).  Qaia  tres  praeterea  aactores :  Hesy- 
chias,  Saidas,  scholiasta  Thacydidis  ad  1 ,  38,  qui  in  schol. 


I)  Cf.  p.  aoosqq. 


330  Theodoras  Freyer 

VI,  27, 4  Paosaniam  diserte  laudat,  eadem  utnntar  interpreta- 
tione:  diaq^sQovrMg'  i^aiQiriog^  ne  banc  qoidem  perexigaam 
glossam  atticistis  adscribere  dabito. 

Schol.  II,  126  6v  diafi€pi€TQrifiivr]  rij  '^fiiQif]  (paalv  on  %ag 
TifjiiQag  %ov  noaeideuivog  fAtjvog  iTCiXe^afievoi  ol  Idd^valot  wg 
avfi^izQOvg  nal  dvva^ivag  xarix^iv  h^dexa  afiq>OQiag  Tt^og 
avrag  xal  ralg  aXkaig  fniiqaig  iaxevd^ovro  njy  yLXeifrviqav, 
/iuydXov  Ttqay^axog  drjXovoTc  yvfxvaCpfjiivoVy  afvevifiOVTo  8h  ol 
evSexa  a^ipoQeig  xatd  to  tqItov  roig  avrtdixoig  yial  %olg  Si- 
TtaoTalg  (Vat.  Laur.  Fgim.).  Exigaam  tantam  partem  eniditae 
huius  glossae  seruaait  Hesychins  s.  a.  diaf^iefieTQrj/nivTjv  Yifii- 
Qav "  irtl  rdiv  /deydkcav  Sixwv  rijv  i]^iQav  ifiiqitiov  eig  dcaarrj- 
^laraj  plara  autem  atque  simillima  tradit  Harpocratio  s.  n.  dia- 
fi€/d€TQr}fi^vr]  rifiiqa'  fiirgov  rl  Iotlv  vdaTog  iCQog  (leixerqtjiAivov 
flfiiqag  dcdarrjfia  ^iov.  €f4€TQ€lT0  dk  T(p  TloaeidecSvi  firjvly  Ttgog 
d'^  rovTO  rjyiovi^ovTO  ol  fiiyiarot  xal  TtsQi  riov  /.leylarajv  dyfo- 
v€g,  8i€vifi€T0  dk  tqIo  g^^Qrj  to  vdwQy  to  fikv  Tf;7  dicixom, 
to  dk  Tf/7  (pevyovTLy  to  dk  tqItov  xolg  dixaCpvai.  Tovra  dk 
GacpioTora  avTol  ol  ^Toqeg  dedrjixoytaaiv ,  oicTteQ  xal  ^iaxl- 
vrjg  iv  t<>7  xard  KTrjai(pwvTog.  yiQiOTOTiXrjg  d^  iv  Ttj  !d^- 
valwv  TtoXiTelcjc  diddaxei  ttsqI  tovtwv  xtL  Harpocrationem 
Suidas  descripsit. 

Hanc  explicationem  ex  Aristotele  ad  atticistas  transiisse 
licet  arbitrari,  atticistis  autem  sua  uidetur  debere  scholiasta, 
praesertim  cum  pluribus  exponat  Photius  in  bibliotheca  cod.  152 
(Rindfl.  p.  12)  Aelinm  Dionysium  in  lexico  suo  imprimis  ex- 
hibuisse,  quidquid  pertineret  ad  iudicia  diesque  festos  Athe- 
niensium:  oaai  re  ydg  iycixwQtdKovoi  Xi^ecg  roig  J^-d-i^valoig 
tcsqL  re  rag  eogrdg  xai  rag  dUag,  ivrevx^ev  (sc.  ex  Aelii  Dio- 
nysii  lexico)  eoTiv  ^kmad^elv\ 

Qnibus  uerbis  propositis  ea  quoque  ex  atticistis  flaxisse 
probabile  est,  quae  profert  scholiasta  in  schol.  I,  43  u.  Jlovv- 
aUov\  J lovvoia  eoQT'^  ^dn^vrjoiv  ^lovvofij  rjyerOy  Ta  fikv  xccz^ 
ayqovg  /nijvog  Tloaeideuivogy  tci  dk  udrjvaia  firjvog  udrjvaitivog, 
rd  d^  Iv  aaret  ixtjvog  ^Ekacpr^fioXiwvog,  ^covvatddeg  dk  iv 
27cdQTr^  Ttag&^voi,  al  iv  Toig  zftowaloig  dgof^ov  dy(oviC6^evai 


Qumeetionea  de  tcholiorum  Aeschineorum  fontibua.  331 

(Vat.  Lanr.  gmq.).  Ad  nerbam  conneuit  HeBychioe  ntramqae 
glossam  praebens:  Jiovvoia  Ioqttj  ^^vrjOtv  ifitovvaiff  ^yeto, 
til  fiiv  xar'  ay^ovg  ftijvog  IlooeiSewvog,  ta  di  ^rjvaia  fttjvog 
^tjvauSvot;'  va  Sk  iv  aarti  EXa<prj^oXiiZvoq,  deinde  ^lowoio- 
deS'  Iv  SnaQTrj  tia^iyoi  at  iv  vols  JiowaLotg  d^fiov  aytoyi- 
^(itvat,  neqne  minos  Bekk.  anecd.  235:  Jiovvaia  io^ij  j^^ij- 
vjjat  ^lovvaov  fjyezo  Si  za  /tiv  xor'  ayqovg  /itjvdg  Ilooet- 
ietovog,  Tce  Si  jiijvala  (SCT.  ji^vata)  raftijluHvog,  ra  dk  iv 
atFtet  EXatprj^oi-uavog.  jiijvatiiiva  et  raftTjXitiiva  nnum  flim- 
demqae  meoBem  esse,  satie  notam  est.  Atticiatie  antem  banc 
glossam  reddendam  esBe  probatar  etiam  scholio  Platooico 
p.  407  B,  qnod  ad  nerbnm  conspirat  cam  acholic  Aeechineo, 
nisi  qnod  Dionyaia  Lenaea  qainto  AtbenienBinm  menae  acta 
esse  tradit,  cni  nomen  eat  MaifioKTTjQiwv.  Jiovvaia  io^r^ 
A^vijOi  Jiovvctii  rjyero,  ra  ftiv  xot  ayQovg  ftrjvog  SIoOEt- 
detiJvog,  TO  dk  j^ijvala  (scr.  ^^vaia)  ftijvos  MaifiaxTijQtiiivog, 
TO  Si  h  aa%ei'EXaq>Ti(ioXiij)vog;  paacissimia  aatem  aerbis  ante 
scboliasta  Flatonia  p.  406  B.  a.  n.  aXiifiQiuiSrig  diaerte  landat 
Jioyvaiav  tov  jiltxaqvaoaia.  Haee  qnoqae  gloasa,  qnae  aine 
dabio  atticiatarnm  est,  qnam  bona  Heaycbios  atticiatia  debeat> 
satis  docet. 

Schol.  II,  78  0.  Tov  Bovl^vyov]  tov  Svtog  ix  tov  yivovg 
zwv  Bov^vydiy.  'iv  ya^  ijv  'xat  zovro' ')  yivog  rifnafisyov  naqa 
jolg  j4&t}vaioig,  i^  oh  lyiveio  ^  Uqcia  r^g  i49T]vas.  Bov^v- 
yTjg  dk  exlr^^i]  'E?ctiievlSrig'^)  A^ijvaltav  ztSy  fcalai,  oaztg 
TtfiiZrog  tiiyog  (iotiir  U^tvieV  o&^bv  xat  to  aqorqov  avrov  ar- 
hceiTO  iv  TTJ  axQonoXei  jcgog  fjv^/itiv  (Vat.  Lanr.  Pgim.).  Aadia- 
mns  Heaycbinm:  Bovl^vytjg  ^Qiog  IdtTimg.  6  ttqwTog  (iovg  vno 
aQOZQOv  t/Ev^ag.  ixaXeiJO  6e  'E/cifitrlSijg.  xaS^lazaro  di  nap' 
ainolg  xai  6  roiig  te^ovg  a^ozovg  litiTtXtHv  Bov^vy^g.  Non- 
nnllis  mntatis  praeterea  conuenit  lexicon  qaintnm  Bekkeri 
p.  221,8;  Bovtvyia'  yivog  it  lA&riviiaiv,  ieginavvr^v  tiva  ijjov. 
Bov^vyr^g  yaQ  tig  Ttiiv  rj^iiwy,   jtQiZrog  ^ovg  tev^ag,  ttjv  yijy 

1)  Pftrticula  mo/  uidetur  indicare,  in  fonte  scholiaatae  de  compluri- 
bus  nobiliasimu  generibuB  actum  fniase. 

2)  Cf.  AiiBtoL  apud  Sera,  ad  Verg-  Georg.  1, 19. 


832  Theodorus  Freyer 

ijQoae  xal  etg  yewgylav  iniTqdeiov  i/tolrjaev,  atp^  ov  yivog 
xakelTai  Bovtvyla.    Omnia  sunt  atticistis  tribnenda. 

Schol.  ly  125  ^vdoxldov  ^EQf^'^g]  rcaqa  tt^v  !dvdo7tldov  oinclav 
&jQr]Tat  'EQfi'^g '  yiyove  <J*  iTtlatj^og  ^vdoxldrjg,  xal  olti  avtov 
ikix^^  ^ySoxldov  ^EQfXTig,  dice  dh  ro  /clr]alov  elvai  v^g  !dv' 
doxldov  oixlag,  dice  rovro  ovtov  dtvofiaadiq  (Vat.  Laur.  gm.). 
Gam  inferiore  glossae  parte  conuenit  Hesychios:  !dvdoxldov 
^EQfifig'  irteidri  nqb  r^g  oixlag  rijg  iivdoxldov  elarrpiet  6  'Eq- 
^irjg,  ccva&rjfia  (pvlijg  (sc.  AiyrfCdog  cf.  Harpocr.  8.  n,),  breuior- 
qne  etiam  glossa  in  Bekk.  anecd.  p.  212:  ^vdoxldov  ^E^fjiijg' 
6  7caQcc  Tjj  oixlijc  ^vdoxldov.  Hoc  scholion  e  PauBaniae  iexico 
flnxisse  censeo  propter  doctam  interpretationem  uocis  ^Eqpto- 
xoftldai  in  schol.  Thiic.  VI,  27,  4,  nbi  iandatnr  Paosanias 
(Ri.  fr.  198),  qua  cum  glossa  coniunctam  opinor  ftaisse  nostmm 
scholion  (ci  p.  303  ann.  1). 

Mirum  quendam  in  modam  inter  sese  conneninnt  duo  scho- 
lia procal  dabio  atticistis  reddenda,  quae  sunt  schol.  Aeschin. 
11,94  et  schol.  Plat.  p.  330  B.  Aeschineom  hie  dabo,  qoas 
habet  Platonicum  scripturae  discrepantias,  infra  notabo: 

!dvx(a(ioala  Inl  d/xijg'),  8ia  to  ofivvvai  Ixcerigovg,  tov 
(xlv  iyxaXovvra,  on  rjdUtjxe^),  tov  8k  lyxaXov/ievov  fitj  ij5t- 
XTjxivai,  oi  Sk^)  ttjv  kTti  TtQayfiaatv  ccfAaQTVQrjToig ^)  xal  av- 
e7tiyqaq)oig  ^)  eig  oqxov  7C€()i'CoTafiivrjv  dlxr]v,  Icp*  fi  laoi  ^)  xQi- 
Tal  dixa^ovaiv'),  hioi  8i^),  otc^)  hni  drj/iioalq}  aywvt  axfj- 
7CTOfiivov  Tivog  xafiveiv  6  awLdixog  avSvTtopivvTai  ^),  g>aaxwv 


1)  Sch.Plat.  ini  Bixjj  Xeyarai.         2)  Sch.  Plat.  rjBixjrrai, 
3)  Sch.  Plat.  01  Si  avrca/umiap.      4)  Sch.  Plat.  dfMZQjv^is. 
5)  Sch.  Plat,  areyy^fois.  6)  Sch.  Plat  iy^  ok  (sc.  n^yfiainv), 

unde  corrigendum  est  scholion  Aeschineum. 

7)  Sch.  Plat.  SoSa^ovciv ,  Aeschineum  inde  corrigendum :  ubi  argu- 
menta  desunt  litteris  mandata  neque  testes  opitulantur  —  inl  n^yiiaaw 
afuiQxvQon  xai  aveyy^yfois  —  necesse  est  iudices  ex  arbitrio  iudicare, 

i.  e.  SoSa^eiv, 

8)  Omisit  schol.  Plat,  et  in  schol.  Aeschin.  codd.  Laur.  g. 

9)  "Orav  schol.  Plat,  et  codd.  Aeschin. ,  ore  Dindorf. ,  restitaendnm 
est :  orav  —  avrofivvTjTai  cum  scholio  Platonlco  pro  ore  av&vno/iwxiu^ 
item  diaXafifiavtocw, 


Qoaestiones  de  scholiorum  Aeschineoram  fontibus.  333 


Ttqoarcotelad'aL  avrov,   xai  tzbqI  tovtov   8ia?.a^^avovaiv  *)   oi 
dixaaral  ^)  (Vat.  Laor.  B.  gim.). 

Potest  sane  inde  intellegi,  quantus  fractus  ex  scholiastis 
inter  se  comparandis  capiatnr,  id  quod  semel  saepius  antea 
nidimos.  Gum  apud  utrumque  scholiastam  eadem  uerba  re- 
periantur  atque  haec  glossa  pertineat  ad  ius,  cui  rei  illustran- 
dae  imprimis  Aelium  Dionysium  studuisse  scimus,  uel  ea  de 
caosa  attieistarum  doctrinam  agnoscere  debemus.  At  lexico- 
graphi  quoque  similia  proferunt  de  noce  avTWfioalaj  quae  non 
minus  ex  attieistis  fluxisse  puto.  Hesyehius:  kxocviqov  ^iqovg 
OQKog  Tov  fjilv  q>€vyovTog  o%t  firj  rjdUrjaev  tov  8h  iynakovvrog 
OTi  rjdixrjrac  et  Bekk.  anecd.  p.  200:  ro  yQagAfdara  yQaipai  xal 
anoq>iqBtv  etg  Tfjv  aQxrjv  tov  ze  (pevyovra  xal  tov  duay^ovxa, 
TOV  fikv  aXrjS-TJ  xaTfjyoQStv,  tov  8k  a?.ri^  ccTCokoyj^aead'ai,  qui- 
bns  adde  Harpocrationem,  qui  eundem  atque  atticistae  fontem 
"adiit  s.  u.  avrtj/noaia'  yqafif-icctix  Tiva  yQaipavTeg  a7toq>iqovGL 

TCQOg  TTjV    CtQXtjV  0%  T€  XOTTjyOQOVVTSg    Xttl    ol    '/.cccriyoQovfjievoiy 

Tteql  wv  av  rj  Slytrj.  xakelTai  Sk  ovTug,  iTteiSrj  avTcifivvov  ol 
8idixovT€g  xal  ol  q)evyovT€g,  ol  fihv  a/.rj'drj  xaTrjyoQTjaeiv^  ol  Sk 
akrj^  aTtoXoyriaeaxhat.  Imprimis  autem  notabile  est  Eustathii 
testimonium,  quod  exstat  p.  1660, 45  quodque  integrum  afferre 
operae  est  pretium :  tov  Sk  o^cJ,  ofAoaio,  TcoXhUv  ovtiov  ^)  ovv- 
S'irtJVy  iv-dvfitjTiov  IvTovd-a  tov  anviofioTrjv.  ne^l  ov  cpaaiv 
ol  TtaXaiol  OTi  ovvwfioTv^g  fikv  6  xctra  tov  Sij^ov  aviaTafde- 
vog,  ^vaytjyevg  8k  6  Tovg  TOiovTovg  v7toSex6fi€vog.  etc  Sk  xal 
vfiv  avTW/iioalav  xal  ttjv  VTCOJ/noalav  xal  ttjv  i^wfioalav ,  lov 
xcera  Tovg  avTOvg  avrwpioala  fikv  rjv  Slxtj  avrtofioafiivrj.  tvqo- 
iifivve  (ikv  yccQ  6  Stiuxwv  Sixalcog  xaTrjyoQelv,  xal  fv  (paai  to 
avTO  xal  xaTWf^oala  y  avTiifiwB  Sk  6  (pevywv  aSlxwg  lyxakel- 
a&aL  xal  iXiyero  ovx  avrwfAoala  (lovov,  aXXa  xal  Stw^oalay 


1)  Cf.  p.  332  n.  9. 

2)  Scholion  Plat,  haec  addit:  oi  9i  on  6  tov  xarrjyo^vfiepov  oqxos 
dvreofiociay  ini  xt^  raXijd'fj  anoloy^aecd'ai,  Scnag  tov  uari^opovvroe  n^o- 
ra^ov  Siof/wcia  (cf.  Eustath.  1.  c),  ini  T<p  Tahfj&rj  xarrfyogr^aiv, 

3)  Cf.  Eustath.  p.  405,  36  (Ri.  fr.  286)  "xBacaqmv  tovtov  ovtcjv"  .  . . 
xara  AiXiov  Jiovvctov  ,  .  . 


334  Theodoras  Freyer 

6  a/ii(poiv  OQKog,  rijy  8k  wg  i^^id'rj  duo^oalav  xarugioalav 
^HqodoTog^)  ehtev  Iv  rip  'fiera  Sk  rffv  xariofioalr^v  id  luxe', 
xal  Toiovrov  fihv  17  awoi^oala,  vTtwfjioaia  8i  <paGlv  ioriv  oltco- 
doaig  ahlag,  Si*  ijv  ovx,  aTtrjvrrjai  zcg  nqbg  rqv  dlxrjv,  l^wfio- 
ala  dk  oxav  cpaolv  ofivvrj  rig  advvarog  elvai  noielv  to  TtQoa- 
zafttofievov.  Tota  haec  expositiOi  cam  in  ea  ol  naXatoL  laa- 
dentur,  in  eorum  locoram  namero  est  habenda,  de  qoibos 
disputaturns  sum  in  Epimetro.  Quid  igitar  impedit,  quominos 
hoc  loco  agnoscamus  Aeiiam  Dionysium  ?  2)  Hunc  non  minus 
quam  ceteri  compilauit  scholiasta  Demosthenis  p.  397,  5  Dind. : 
t/  8ia(piQBL  l^(0(xoaia  xal  vTtwfioala ;  i^io^oaia  (ikv  ydg  ioTiv 
fj  navxeXrig  aQvrjaig  f^ed-^  oqxov,  v^ttufioala  8h  17  %voQxog  ava- 
^oXri,  orav  o/iivvr]  rig  oti  vvv  fxhv  ov  dvvafiac  rode  Ttof^aai, 
vOTCQOv  8h  avTo  noiriaw,  Siwfioala  dk  17  yivofiivrj  iv  xolg  <Jt- 
xaartj^loig,  orav  ofivvrj  xal  6  xaTTjyoQog  xal  6  q>evywv'  avrt] 
dk  ymI  avTw^oala  iAyetai, 

§  7. 

Conuenit  Suidas 
cum  duobus  scholiis  Aeschineis;  utraquc  glossa  deest  in  codice  Galeano. 

Schol.  II,  19  in^aqrvqial  fAaQTvqla  fiiv  iariv  ovav  rtyig 
fiiaQTVQrjoioaiv  Tiaqowi  rivl,  ixfiaQrvQla  dk  orav  Tteql  aTtov- 
Tog  Tivog  xal  a/codrjfiov  VTcaQxovrog,  Xiyovreg  oti'  f/aQTVQOv- 
fx%v ,  OTI  0T€  TtaQrjv,  e).€ye  rode,  xal  Aoltiov,  ei  iTtaveXd-wv 
ixeivog  elnev,  on  ovdkv  ehcov,  ixqivovto  ovtol  Gvxoq>avTai 
(Vat.  Laur.  BFgim.).  iy.^aqTVQia  IotIv  otov  fifj  eldijg  avrog 
fxaQTvQJj,  aXXa  (faaxi]  axrjxo^vai.  ^Ihog'  ij  tov  fifj  itaqovTog 
fiaQTVQla  xa}MTaL  ixfiaQTVQla,  olov  tov  e^io  ovTog  fia^vfia, 
Tojv  ccTCodrjfdovvTiov  yaq  xal  twv  /^rj  duvaftiviov  iX&elv  elg  to 


1)  Herodotus  laudatur  a  Pausania:  apud  £ustath.  p.  1425,  6t  et 
p.  1604,5;  ab  Aelio  Dionysio  p.  880, 31.  940,20.  1158,39.  1851,27. 

2)  '0^o9fiaTixa  iniQQtjfAaTa  (icaxtofAarixa:  ^vrj  xov  —  val  fm  tov*, 
anto/iOTixd:  ' fik  tov'  —  *ov  fia  tov*)  attigit  Aelius  Dionysius  apud  Eustath. 
p.  1450, 43  (Hi.  fr.  285). 


QuaestioneB  de  scholioram  Aeschineorum  fontibus.  335 

dixaCTi^Qiov  xal  rag  tcJv  TereketrFijxoTiov  (.laqrvqiag  ex.  yQafifia- 
%ei(av  aveylvwaxov,  ai  exakovvro  kytfiaQTVQlai  (Vat.  Laar.  Bgim.). 
Gum  priori  turn  inferiori  scholii  parti  similia  sunt,  quae 
docet  Snidas  gl.  1:  kx^aQtvQsiv'  (paol  rb  liyeiv  ovx  otTteq 
ennog  oldev,  aXk^  arceQ  kriqwv  ijxovae  Xeyovrwv,  IxfjiaqTv- 
qia  8h  yeyqafifiivr]  avayivoioy.€Tai,  orav  rig  rj  TeXevri^ai]  t]  jj 
vTteqoqiog.  Cum  Suida  ad  uerbum  conuenit  Etymologns  Mag. 
p.  324y  3y  nisi  quod  cum  Suida  et  scholiasta  Aeschinis  scribere 
malo  oldev  pro  ddev.  Atticistis  autem  recte  haec  glossa  tri- 
baitoTi  cum  euidentissima  sit  similitudo  inter  uerba  scholiastae 
et  Bekk.  anecd.  p.  248:  eycfia(nvQla'  8iaq)iqeL  fiaQrvqlag  ix- 
^aQTVQla  .  .  Ttiv  fiiv  yaq  ycaQovrwv  fiaQrvQla,  Tiav  8k  ctTtov" 
TCciy  exfiaQTVQla  xaXeiTai.  xai  bpioLwg  ex/iaQTVQlav  kiyovaiv, 
otav  rig  ra  7caQa  tov  artonog  elgrj/iiva  Ix^aQrvQijarj,  lisdem 
licet  uerbis  hoc  qnoque  loco  niti;  quae  p.  330  attnli  ex  Photii 
bibliotheca  cod.  152  de  Aelii  Dionysii  lexico;  praeterea  con- 
ferator  Thomas  Magister  p.  242,  10  Ritschl.:  fiaqrvqla'  orav 
Tteql  TcaQorrog  rivog  fiaQTvqf],  i'/.^aqrvQla  di,  otav  jceql  a7t6v- 
rog  xal  ccTtodrjfiov. 

Schol.  UIj  27  u.  €7CLfio)Mg]  olov  Krj^lag  y.ai  TtqoOTifia  nal 
xaradlxag  rolg  V7t^  avtov,  67C€q  ioTiv  iqyov  v^g  ccqx^S  (Vat. 
Laur.  Fg.).  akkwg.  olov  Tcai  eyqiiiov  /^//aatv  olg  ifiovlero' 
TOVTO  de  7toi€iv  rolg  aQxovoiv  e^eoTiv,  alkwg.  hci^oXriv  iA- 
yovaiv,  f]v  ij  ccQXJj  yrjf^lav  iTtLxlO-riaiv,  fjvlyM  iv  rolg  d-earqoLg 
xrjqvTTei  olov  ha^aXXec  6  aqx^"^  '^fj}  8elvL  7toir]r'^  xooovde, 
av  iiri  TOV  xoQov  eiadyj]  (Vat.  Laur.  g.).  Plura,  similia  tamen 
habet  Suidas  s.  u.  l^a/^oAif*  7caQa  rolg  qt^toqolv  rj  Kr]f4ia.  xal 
IdQtaxocpavrig  (Vesp.  u.  766) '  ^tavrrig  Itci^oXt^v  ipT](pL€i  filav 
fiovtjv^.  t(5g  OQi^ofiivT]  ^rjfiia  rolg  aXovOiv  e^rjfAaQTrjxivaL  7teq\ 
oq(pavovg  €7tiTQ67toig,  t]  xal  aXXoig  rial  rdv  %a  dr^fioaia  firj 
yiaXcSg  dtoiTcrjaavTCDVy  ij  rolg  xarixovac  ra  aXXoTQia  xal  firj  €ig 
i(ji(pavhg  xad'iaTaaiv.  —  rjv  ol  aqxovreg  Krj^lav  ogl^ovaiv,  hci- 
(ioXrj  xaXelrai.  xorl  to  Qfj/iia  hcifidXXeiv.  Eadem  autem  glossia 
omisso  Aristophanis  testimonio  seruata  est  in  Bekk.  anecd. 
p.  254  i7tt^oXri  xai  hci^aXXeiv'  Crjfilag  ovofia,  to  tov  ctQxovra 
iq  Ttjv  fiovXrjv  ^f^^orra  oqitetv  tivI   trj^lav   doxovvTi  adtxeiv 


336  Theodoras  Freyer 

TO  drjfioaia  rj  oqcpavovgy  t]  xarix^iv  ra  alloTQia  ical  fitj  eig 
if^pavkg  ayeiv.  to  dl  hci^aXlaiv  eni  tov  Qrniiovad-at  rirccKTai. 
Conferantur  amplias  Harpocratio  et  Hesychias  s.  a.  Inde  autem 
apparet,  id  quod  habet  in  deliciis^  scholiastam  ex  parte  tan- 
turn  descripsisse,  quae  ei  suppeditabat  auctor,  fortasse  Aelins 
Dionysius  (coll.  Phot,  biblioth.  cod.  152,  quae  uerba  sapra  sunt 
p.  330). 

§8. 

Venio  nunc  ad  duas  eins  generis  glossas  in  scholiis  Aescbi- 
neis  exstantes,  quae  similes  sunt  alicui  (praeter  eos,  de  quibus 
diximus)  lexicographo  uel  scholiastae,  quern  aliis  locis  usum 
esse  atticistarum  lexicis  constat. 

Schol.  I,  41  xid-aQfifdovg  rj  lit&afiaTdg]  diaq)iQ€L  xid-aQq)- 
dog  ytal  ytid-aQiatfjg  r(ft  rov  fiiv  xtd-aQtOTYiv  ytex^oS-ai  TJj  xi- 
-S-aQff  fiovov,  rov  dk  m&aQfpddv  fierce  vuiv  xblqiHv  xai  rij  (ptjvij' 
did  xai  m'9'aQ(i)ddg  Xiyerai  (Vat.  Laur.  gmq.).  Ttaga  to  ycexQfj" 
ad'ac  rj]  xid-aQif  avv  rfj  ci)dij.  YuS-aQiffdog  6  %al  ^3wv  xahSg, 
md^aQiarfjg  dk  6  x^Q^^S  fi^drjg  (Vat  Laur.  gm.).  Aliis  uerbis 
eadem  breuius  refert  allato  hoc  Aeschinis  loco  Ammonius  <) 
ed.  Valck.  p.  82  s.  u.  ydd-agig'  Ttid-aQiarfjg  fiiv  lariv  6  fiovov 
xpdXlwv'  xid'aQfitdog  de  6  ((d(ov  xaJ  xpaXXiov,  Quoniam  iam 
supra  uidimus  Ammonium  Xi^eig  dtacpoqovg  ex  Aelio  Dionysio 
petiuisse:  p.  264  uoces  yiloiog  et  yeXolog  et  p.  270  yJXrjg  et 
€7taycTQoyJkrjgy  nemo  dubitabit,  quin  banc  quoque  glossam  et 
scholiasta  et  Ammonius  alterutri  atticistae  debere  possit. 

Schol.  II,  110  €r€Q0v]  TtagaTrJQrjaai  ore  ol  'ArriTtoi  adia- 
q)6Q(og  kiyovoi  ro  sregov  ov  (xovov  ertl  dvo,  akld  xai  ircl 
TcoXXtiv.  (xevct  yccQ  dvo  iprjfpiaiiaTa  elnev  %reQov  (Vat.  Laur. 
Fgim.).  Sinceram  quidem  hanc  espe  atticistarum  doctrinam, 
breui  persuasum  habebis.  Simillima  atque  scholiasta  Aeschinis 
profert  scholiasta  Ar.  Pac.  11  s.  u.  kriqav  kciqav]  ol  !dmyLoi  xai 
Irtl  TCoXXdiv  Xiyovat  ro  eregov,  fifxelg  de  *)  e/il  devrigag  fnovrjg. 
eTtl  rqg  rglrrjg  erigav  ehcev,    oXwg  dk  ij  TtaQarevrjQYjfiivr]  ini 

1)  Plura  de  Ammonio  uide  infra  in  Epidi.  §  3. 

2)  Cf.  Cobet.  Mnem.  X,  75. 


Quaestiones  de  scholiomm  Aeschineoram  fontibus.  387 

neqne  hie  omittere  licet  simillimam  obsernationem  scholiastae 
DemostbeniSy  qnam  profert  p.  684,  19  Dind.,  nbi  ovdixBQov 
spectat  ad  quattnor  infinitinos  andyecv,  eq)rjy€Za'9'ai  j  yQaq>€- 
a&aiy  dmaCead'ai.  Mirandam  plane  esse  docet  scboliasta,  qaod 
orator  quattuor  membra  respieiens  posnerit  ovdirsQovy  id  qaod 
aeqae  atqne  exareQov  et  afxq)6TBQov  locum  habere  soleat,  nbi 
de  daabns  tantum  rebus  agatur.  Sed  uti  Aeschinis  Aristo- 
phanisque  ita  etiam  Demosthenis  scholiasta  postremo  addit: 
g>a(ncofi€v  otl  fiaktara  fxlv  aTTtxov  iazi  Xiyeiv  (sc.  to  ovdi- 
T€(fov)  ov  /Aovov  ItzI  Svo  ,  cikka  Ttal  TtoXhjjv.  Praeterea  hue 
referendae  sunt  duae  glossae  Photianae:  1.  ece^og'  OeQcxga- 
tijg  iTtl  TtokhJov'  2.  ercQog'  ItiI  dveZv  liyovaiv.  lam  satis 
Buperque  Pherecratis  nomen  redolet  atticistas,  quos  prorsus 
agnosces  allato  Eustatbii  loco  p.  1573, 46:  iv  de  t(^  eregov  (ih 
^eiXoTceSov,  iriqag  dh  TQvyoiaiVy  alXag  6k  XQaTtiovaiv,  erefai 
d  VTtOTtBQxaCovatv y  iq>^  dv  iv  tqioI  toTtoig  xelTac  to  ^cqov 
eiwd-og  BTcl  dvo  liyead-ai  xal  drjlovv  to  sv  I^  avTCuv,  yqa- 
q)0VT€g  ol  TtaXatoi  7C€qi  tov  €T€Qog  xai  aXXog  XiyeaS-al  q)aai 
TO  ^€Qog  xofl  ItvI  TioXhov.  /^rj^ioad-ivrjg  yovv  Iv  Tfjji  %a,T  lAqi- 
atoxQOTovg  q)rjal'  tqItov  d^  ereqov  dixaOTT^Qiov  TtQog  TovToig. 
OVTW  3i  xal  TO  aXXog  ov  (jlovov  ETtl  vcoXXuiv,  aXXa  xal  i^tl 
Ho.  yial  oXwg  adtacpoQOjg  (idem  scholiasta  Aeschinis)  ^tt ixol 
(schol. :  ol  ldTTLy,o\)  x^oJyTat  a(x(polv.  wgtc  xal  Ix  TtaqaXXriXov 
Xiyovaiv  a^tpoTCQa  xtX.  Et  haec  et  quae  sequuntur  uerba,  qui- 
bus  continetur  Platonis  testimonium,  sunt  atticistarum,  quorum 
loco  laudantur  ol  7taXaioL  (cf.  Epim.). 

Sub  finem  autem  istius  explicationis  apud  Eustathium  haec 
inueniuntur  uerba  de  Homero :  ei  yccQ  xal  ol  fis^^  ^'Oinqqov 
uIttcxoI  to  €T€qov  xal  i'/ti  tqItov  xa2  TsraQTov  Ti-S-iaatv,  aXX 
'O^rjQog  BTtl  dvo  (jlovojv  TaTTSi  avTOy  et  paulo  post  amplius  de 
Homero  his  uerbis  agitur:  to  ^ev  yag  ereQog  e/cl  dvo  fiovwy 
Xiyerai,  to  de  aXXog  l/ri  TtXeiovcjv.  Quibus  propositis  iam 
uide,  quam  rationem  lexicographi  in  exhauriendis  auctoribns 
sequantur.  Prior  istius  disceptationis  pars  atticum  sermonem 
illustrans  plane  aliena  erat  ab  Ammonii  proposito  Xi^eig  dta- 

Leipxiger  Stadien.   Y.  22 


338     Theodoras  Freyer  Quaestiones  de  schol.  Aeschin.  fontibas. 

^po^ot'c:  colligentis  —  hancomisit;  descripsit,  qnibus  bene  pos- 
set ati  p.  60  Valck.:  sregog  xal  akkog  dcatpigei.  eregog  fiiv 
inl  dvoiv  tdaaezaiy  wg  ^'OfitjQog  — ,  to  6k  aklog  iul  TtoXXHv, 
iog  avTog  ^'OfitjQog.  Luce  clarius  est,  ista  floxisse  ex  altera 
parte  illius  apud  Eustathium  expositionis ,  ubi  res  est  de  ser- 
mone  Homerico. 

Haec  quidem  habai,  qnibus  pro  uirium  imbecillitate,  quam 
magna  quamque  praeclara  pars  atticistaram  doctrinae  seraata 
esset  ab  Aeschinis  scholiasta,  probarem. 

lucundissimum  fructum  percepero,  si  cui  Aelii  Dionysii  et 
Paasaniae  fragmenta  denuo  coUigenti  nonnulla  praesidia  sup- 
peditaro  quamuis  exigua. 


INDEX  GLOSSARUM 
de  quibus  in  hac  quaestione  disseruimus. 


aiWQyU  .     .     .J 

•                  4 

.     p.  277 

xad'agoiov 

.     .     p.  315 

^AvBoxlBov  *E^firJ£     . 

.    p.  332 

Ke^ofnss 

.     .     p.  311 

avrty^afaie     .     .     . 

P- 

263  ann. 1 

xid'aQi^Bos 

.     .     p.  336 

ttPTOf/ioaia .     . 

»          • 

.     .    p.  332 

xcifios 

.     .     p.  321 

anocroXais  .    *. 

.    .    p.  328 

Ma^i'TTjs 

.     .     p.306 

a^yae      .     .     . 

.     .     p. 274 

MrjTQ^ov 

.     .     p.  316 

Bov^vyrje     .     . 

.     .    p.  331 

oXo^xoivoe 

.     .    p.  298 

yeXoloe    .     .     . 

.    p.  263 

TtaiTtdXrjfta 

.     .     p.  270 

Sexa^ot   . 

.    p.  327 

ticlq'  Xnnov  xai  xoqtjv 

.     .     p.  305 

BiafiBfitT^fjiMvrj  I 

]fiiQa 

.     p.  330 

tfV  £%  /v 

naqaiTOVfiai    .... 

.     .     p.  321 

S$ay>8^6vra96    . 

.    p.  329 

TtaoaXun 

.     .     p.  316 

8$axprfp$ais      .     . 

.    p.  329 

nw^ 

.     .     p.  319 

Jiowaia     . 

.    p.  330 

nQo^evo* 

.     .     p.  282 

ikxXrfZOS  TioXiS 

.     p. 250 

nQonrjXaxl^Q}  .... 

.     .     p.  322 

ixfjta^vQia 

.     p.  334 

nvXayoQcu 

.     .     p.  326 

iwia  oBoi       .     . 

.     p. 243 

Qvrtig 

.     .     p.  323 

iiojfjtocia     .     .     . 

.     p. 328 

28fivai 

.     .    p.  320 

inoMrQOxiXrji  .     , 

.     p.  265 

cvyxXrjTos  ixxXfjaia 

.     p.  314 

ini  naXXaSUo 

.     p.  252 

regareia 

.     p.  319 

dTtijSoXrj  .... 

.     p.  335 

Tsr^nrifiivT}  tfij^oe 

.     .    p.  318 

incjfieXia    .     .     . 

.     p.  248 

rrjAia 

.     p.  323 

igavos    .... 

.     p.  322 

TiT^jJ 

^EreofiovraSai 

.     p.  324 

Tf;&Tj     > 

.     .    p.246 

MteQoe     .     .     . 

.     p.  336 

rri&ie 

^ijMa     .... 

.     p.  322 

T^iTTtJb* 

.     p.  317 

O'av/ia^cj     .     .     . 

.    p.  321 

vTtoyeveia^Qf 

.     p.  320 

Brjaeiov       .     .     . 

.    p.  323 

vnoXafiPavoj 

.     p.  320 

Ugeias  ivimviof p.  298 

<pogfi6i 

.    p.  280 

De  Aelii  Dionysii  et  Pausaniae  atticistarum  formulis 

ol  naXaioiy   7ia(ja  rolg  nakaiolg,   xaia  rovg  nakatovg. 


Qaamqnam  Rindfleiscbius  plus  trecentas  atticistarum  glos- 
gas  in  Eustathii  commentariis  ad  Homernm  conscriptis  seruatas 
esse  ostendit,  tamen  neminem  aliquantulum  in  his  rebas  aer- 
satnm  potest  effagere  permagnam  numeram  fragmentorum  in 
Enstatbii  libris  latere,  quae,  quia  Pausaniae  uel  Aelii  Dionysii 
nomina  in  iis  omissa  sunt,  ad  bos  auctores  nemo  adbue  reuo- 
canit. 

Quod  opus  est  auxilium  ad  locupletandas  atticistarum  re- 
liqnias  petere  licet  ex  Eustatbii  transscribendi  ratione  admo- 
dum  uaria,  in  qua  neglegentiam  quandam  cemi  nemo  negabit 
NonnuUas  glossas  duobus  locis  explicauit  Eustathius  auctoris 
nomine  bis  addito ,  uelut  p.  976,  3 :  afx^Qoaia  yctq  xort  avd^og 
Ti  xara  IlavGavLav,  og  kiyei  xal  on  afx^qoala  yivog  ri  aw- 
d-ioewg  l^  vdcerog  aycQaicpvovg  y,al  (.likiTog  xori  IXaLov  nayyLaq- 
nlag  coll.  p.  1525,  47:  ...  alXa  xal  av&og  ri  aju^Qoala  liA- 
yevo  xofTor  Uavaavlav'  og  Xiyei  xaJ  otl  aft^Qoala  yivog  ti 
avvd-ioBiog  l^  vdaTog  ay.qatq)vovg  xori  ^iktrog  '/mI  ikalov  Tcay- 
xaQTtlag.  Idem  reperies  in  glossa  avaQveiv  apud  Eustath. 
p.  250, 17  avaQveiv  ccTtXcog  avrl  rov  dvetv  e'iltjTtTac  xoTa  Ilav- 
aavlaVf  od-ev  cpiqal  xai  ij  xH'Ola  avccQvaig,  quo  loco  et  ava^- 
^v€iv  et  avd^^vaig  scribendum  esse  monet  Rindfleiscbius  p.  44 
coll.  Eustatb.  p.  1159,  56:  Ilavaaviag  dk  xai  Itu  &valag  xel" 
ad-at  Trjv  Xi^iv  Xiyei,  oS-ev  xai  ava^^veiv  (ptjoi  to  dveiv  xal  ij 
^^ala  avd^^vaig.  Conferas  praeterea  Pausaniam  bis  in  eadem 
glossa  laudatum  apud  Eustath.  p.  1533,  59  coll.  p.  1163,  50 
u.  a^^Lxog  et  Aelium  Dionysium  apud  Eustatb.  p.  1562,40: 

22* 


840  Theodoras  Freyer 

Xiyovrat  dh  ^JwviTCuig  y.ai  avn'jkia  ra  xai  TtaQOjTCia  rjyovv  ra 
Ttegl  rag  oipeig  ruiv  CTCTtwv,  w^  q)rjaLv  ^LXtog  dtorvoiog  coll. 
p.  914  y  45:  h:t  dk  xai  TtaQfjjTtLov  to  xorl  avrqkiov.  to  dh  r]v 
diQfia  7t€Ql  Tag  oxpBig  twv  ^TtTtwv,  wg  gyrjatv  ^tktog  diovv- 
oiog.  Praeterea  noniinllae  atticistarnm  glossae  exstant  apud 
Eustathiam ,  et  ipsae  daobns  locis  explicatae  ita,  nt  anctoriB 
Domen  altero  loco  sit  omissamy  cnins  generis  qnas  habeo,  dein- 
ceps  proferam.  Enstathius  p.  1220,  45  banc  profert  doctrinam 
Aelii  Dionysii:  AXXiog  dl  Jiovvaiog  Iv  Tff*  le^txqt  ovtov  Tfji 
^rjTOQiw^  ov%  id-ikec  bvofxateaS-at  yQaartv  okwg'  qyrjal  yaQ 
TLQaOTLv  ^TT iY,ol  Tiji'  Ttoav  y  yQaOTLv  dh  ovdivegj  quibas  si- 
millima  uerba  tradit  Eustathins  p.  633,47:  Ix  dh  tov  ovtov 
yQw  .  .  .  xal  ^  Tolg  aXoyoig  (pthq  ypaarig,  ^V  xai  x^crarty  ypa- 
(povoLv  ol  nakacoL  xtA.  Hoc  loco  omisit  Eustathins  Aelii 
Dionysii  nomen,  landat  Tovg  TtaXaiovg.  De  aaxxog  substan- 
tini  scribendi  ratione  docet  Aelius  Dionysins  apnd  Eustatb. 
p.  940, 19:  ioriov  dh  otl  ov  (xovov  to  TtoXefiiTLov  axevog  akka 
xal  0  noivog  keyofievog  aaxKog  dc^  ivog  xaycTta  7CQoe(piQ€xo  *) 
naq^  l4d7]vaioig,  Tcad-a  (ptjotv  AXXiog  Jiovvaiog^  qnibnscum 
bene  conaenit  adnotatio  Eostathii  p.  588, 12:  xal  piriv  ol  Tta- 
katol  xal  rov  amxov  (paal  xai  di^  ivog  ygcKpead'at  x,  ov  xai 
aaxTav  (paal  xtL  Ne  hie  quidem  Enstathius  bis  adscripsit 
nomen  Aelii  Dionysii;  sed  pro  eo  habemns  altero  loco  p.  588 
TOvg  Trakawvg. 

Enstathius  p.  1386, 49  de  sacrificiis  quibusdam  haec  tradit: 
ioTiov  dh  wg  ov  (jlovov  kxaTOfifiai,  ak/.a  xal  TQiTTveg  rjaav  o 
eOTt  TQiwv  Uffwv  -dvalac,  wg  xal  ev  Toig  fierce  TovTa  q)avqa€- 
Tai.  xaTa  dh  Ilavaaviav  xal  dwdexideg  dralat  dddsxa  tegelwv. 
Eadem  fere  refert  Enstathius  uberiora  quidem  p.  1676,  36: 
lOTiov  dh  OTc  ij  TOtavTTj  -dvala  TQucTva  k^yerac  Ttaqa  Toig 
Ttakaiolg.  ot  TQivtvav  ekeyov  t^v  Ix  tqiwv  u/iwy  ^valav, 
olov  dvo  fii^kwv  xal  ^oog,  wg  ^ErtlxaQfiog'^),  t]  fioog  xal  aiyog 
xal  TtQofiaTOV,  rj  xarcqov  xal  xQiov  xal  TavQOV,  ri  dh  TOiccvTrj 

1 )  Cf.  schol.  Ar.  Ach.  822  ovx  aip^aeis  tov  aaxov]  adxos  vvv  (i.  e.  Aristo- 
phanis  tempore)  Bi   evos  x,  avtotiQCJ  Be  Sia  9vo. 

2)  Epicharmi  tesdmonio  utitur  Pausanias  apud  Eustatb.  p.  1817, 52. 


De  Aelii  Dionysii  et  Pausaniae  formuUs  oi  naXtuoi  etc.        341 

xal  fiovjtQUiQog  (paaiv  kXiyero  dia  to  nqoriyeiad-ai  avTtjg  ola 
vrjog  nqutqav  tov  (iovv.  q)QaC€i  di  Tiva  rgirrvav  ycal  6  yiwfii- 
Tcog  iv  riji  '^ov^vrel  vv  xal  xqayov  xal  %qiov* ,  iXiyero  dk  xal 
dwdexalg  &vala  rj  h,  dcidexa  toitov.  Iterum  ^naqa  rolg  Tta- 
Xaiolg'  formalam  pro  Pausaniae  nomine  positam  nidemos  esse. 
Supra  iam  attuli  Eustathii  locum  p.  914,  45:  m  dh  xai  jcaQ- 
iifciov  TO  xai  avTTikioVy  to  8h  rjv  digf^a  Ttegl  Tag  oxpeig  twv 
%n:n(ji}v,  wg  g)rjaiv  AXXiog  Jiovvaiog^  quae  quidem  glossa  ex 
parte  mutataexstat  p.  1280,  64:  loTiov  8h  otl  g)iQeTat  mag  a 
TOlg  Tcakacoig  .  .  .  TtaQwnia  Ta  otpd-akfiolg  hcTtcjv  neqi- 
Ti&ifieva  SiQfioTa  xai  ror  x^^^^  OAiag  avn^lia  to  ^CQO^B^Xri" 
fiiva  dri'kadri  twv  7Cqoow/c(ov  Toig  -^hatofiivoig.  Quartns  hie 
est  locus,  quo  nobis  occurrit  formula  uel  ol  Ttakaiol  uel  Ttaga 
tolg  Ttalaiolg  ita  quidem,  ut  eadem  fere  uerba  ueteribus  illis 
tribuantur,  quae  aliis  locis  sunt  atticistarum.  Certe  hi  loci 
sofSdunt,  ut  nexum  quondam  intercedere  inter  atticistas  et  Tovg 
Tcakaiovg  nobis  facile  persuadeamus ,  id  quod  magis  etiam 
apparebit  allatis  duobus  locis  Eustathii,  quibus  interpretatur 
uocem  7CQo6dwv]  prior  locus  est  p.  854,  13:  i^  ol  ymI  TtQo- 
odwv  xoTor  Ilavaaviav  6  TOvg  odovTag  i^voTiqu)  exiav  tov  diov- 
Tag,  xal  6  x^^^f-odwv  xtL,  alter  est  p.  1 872,  33 :  d^Xov  8h  otl 
6  x^^^f-oSvov  xcfi  7CQo68iov  civ  XiyoLTO  xaTcc  TOvg  7Cakacovg, 
0%  (paaiv  OTc  7tqo68(x)v  6  TOvg  odorrag  i^wTiQVJ  ^cov  tov  di- 
ovTog.  In  hac  glossa  explicanda  eandem  profert  doctrinam 
Eustathius  xcrra  Ilavaaviav  atque  xorra  Tovg  naXaiovg^  quare 
neminem  negaturum  esse  puto,  Eustathium  utroque  loco  secu- 
tnm  esse  Pausaniae  auctoritatem.  Audiamus  porro  Eustathium 
p.  1851,  26:  AXXiog  8e  Jiovvaiog,  eiTtiov  xai  avTog  otl  aifxaaLa 
TO  a7c6  xaXiY,ii}v  Teixt^ovy  hcaysL  yxL^  quibuscum  cf.  p.  883, 50: 
ovTUJ  xofJ  aif^aGLa  7takaL  (xlv  Sozel  I?  ctKavd-dv  elvaL,  8l  wv 
alfAaaaeTaL  x^^-  vOTegov  8e  xai  to  a7clwg  Ix  x^^i^^^  tblxIov 
alfiaOLa  iliyero.  cpaal  yovv  ol  7iakaLoLj  otl  alf^aOLa  Ix 
XaXUojv  oixodofjirifxay  Teixiov,  S'QLyy.og,  Hoc  quoque  loco  cogi- 
tauit  Eustathius  de  Dionysio  et  ol  ycaXoLol  sunt  pro  Dionysii 
auctoritate.   Venimus  iam  ad  uocem  (iij  ^),  de  qua  agit  Ensta- 

1)  Bij  Don  firj  cum  Etym.  Mag.  p.  78,40:  ro  firj  oubq  neQignaxai. 


342  Theodoras  Freyer 

tbias  p.  768, 14  hisce  uerbis:  ol  d^  avroi  q>aaiv  bfioltag  fiifirj' 
tixuig  xal  firj  ov  ixiiv  fial  filfirjaiv  TtQofiarwv  gxavijg.  Kqcnl- 
vog'  ^od*  TjU&iog  cjoiteQ  tcqo^otov  fiij  firj  kiywv  ^adit^Bi  ,  Quae 
hie  Bont  uerba  ^ol  8^  avrol  (paaiv^y  respiciant  ad  formulam 
'xcrra  rovg  7cakaiovg\  quae  bis  terae  paolo  antea  reperitar 
p.  768y  10.  13.  Totam  autem  expositionem  fluxisse  ex  Aelio 
DionysiOy  docet  Eustathius  p.  1721,  27:  iariov  dh  on  to  fi^ 
qxjjvijg  TCQofidriov  ioTi  arjfiavTixov.  xal  (pigeTai  TtaQcc  ^IXlii) 
//lowalifi  xai  XQ^^^9  KqotIvov  *)  roiavri] '  ^od^  rjkld-Log  wOTteg 
Ttqo^arov  fi^  firj  i^iymv  ^ailXsi  .  Gratini  testimoniam  utroqae 
loco  exstans  satis  saperqae  aidetur  mibi  probare,  utriosque 
loci  auctorem  esse  Aeliam  Dionysiam  et  priore  loco  p.  768, 14 
formolam  ^ol  d^  avxoC  (=  xora  rovg  naXaiovg)  accipiendam 
esse  pro  nomine  Dionysii.  Eadem  de  causa  Aelio  Dionysio 
tribuo  quae  antea  sunt  uerba  p.  768, 9 — 14:  lariov  8k  ori  %e 
TcaQafidlkei  w/cag  ov  fiovov  6  hratofievogy  en  8k  xal  6  ar^a- 
fil^wv  6  nal  Ikkog  xata  rovg  7calaiovg,  akka  xai  6  ano- 
aefivvvofievog  Ifx^qid^tig.  6q)d'akfid)  yovv  Ttaqa^akXeod'ai  6  na^ 
fiiKog  liyei  rov  JSwuQortjv  iv  r(^  8rjka8rj  aefivonQoavjTteiv.  xal 
on  Ttaqa^haxp  fikv  hcrelvei  rrjv  k'qyovaav^)  wg  avvd-erov  Ix 
rov  WTCog.  fiXoip  (jtivrot  rb  fiovoovlkafiov  avviarakzai  otcsq 
iarlv  6  T^g  T^ke\pv8Qag  rjxos  f^iinrjnyctjg  xara  rovg  Ttakacovg; 
(oaneQ  (paal  xal  ytv^  ItcI  rrig  \l)riq)ov  xara  fil/irjaLv  xal  avro, 
Inde  omnino  non  possunt  desecari,  quae  sequuntur:  ol  8'  avrol 
(paatv  ofiolwg  fiifjirjriKaig  xal  firj  xrL  Hoc  loco  paria  cum 
paribus  congregantur,  neque  quemquam  potest  effugere  Diony- 
slum  hie  elaborasse  6vo^aro7cocrjnxd  ^^Xoxp,  yi^y  ti^\  Gum  his 
compone  simillimum  locum  Eustathii  p.  855,  21 :  ovrcj  xal  fia 
irci^^rjfia  Ttaqd  ^Eqixlnuffi  07CBQ  elci-d'afiev  avrefx^ouvreg  ki- 
y€iv,  wg  xal  rovro  (paaiv  ol  TtakatoL  xai  raura  fikv  TCQog 
re,  rovriariv  aico  nvog  (fwvovvrog  rcqog  nva  irsQov.  elal  8k 
xal  riveg  fiifirjrixal  g)(ovai  avrai  xctrd  avrovg  rovg  qxovovv- 

1)  JiowaaXeSnv8Q<p  coU.  Suid.  u.  jStj, 

2)  lisdem  uerbis  utitur  Dionysius  apud  £u8tath.  p.  1579,  27 :  ol  ya^ 
TtaXawi  ^4TriKol  xara  A'iXiov  Jtovvifiov  ^i^ereivov  ras  rov  towuxafv  ovo- 
(latofv  hrjyovcai.   Idem  apud  Eustath.  p.  1716, 36. 


V 


De  Adii  Dionysii  et  Paosauiae  formulls  oi  nahuoi  etc.         343 


Tag,  wg  to  'oqv  l7clq)d'eyfJLa  rpaaiv  ycvjTcrjkarwv,  xai  to  'w  otp^ 
q>&iyfia  raiv  aq^iivrwv  rivag  afjia  vQixuv,  %ai  to  'oi  otz^  vav~ 
TiMV  *),  tco/Jm  dh  xal  aXXa,  iv  olg  vloi  to  ^ iict*  TcaQcc  Qeo- 
vlqLtoj  xai  to  ^ipo^  /coifievixov  ymI  to  '(ifj\  jceql  ov  aXkaxov 
drjkovTai,  xai  to  '/t'^^^'  ov^otixov,  tig  iv  Tolg  sig  ttjv  ^Odva- 
aeiav  dedi^kanat'),  y,ai  to  ^(plTTa  6rj?.(jinix6v  (paac  Toxovg, 
olov  q)lTTa  Liahadeg,  cpiTTa  qoial,  vvfx(piov  di  q>aai  tccvto  in:- 
lowfiiaty  ?Tt  dl  xai  to  'oittc^  olov  oitt^  afivldeg.  Cum  hoc 
qaoqae  loco  ab  Eustathio  laudentur  ol  jcalaioi^  uelim  mihi 
concedas,  totam  banc  doctissimam  explicationem  esse  ponen- 
dam  in  atticistarum  fragmentis. 

Antequam  autem  longius  in  bac  quaestione  progrediamnr, 
opus  est  panels  explanare,  quae  sit  uls  atqne  ratio  illins  for- 
mulae oi  7cakaioiy  qua  etlam  atqne  etiam  uti  uldemus  Eusta- 
tblum,  et  qua  alios  quoque  et  lexicographos  et  scboliastas  nsos 
esse  infra  animaduertemus.  Quinam  sint  ill!  Ttakaioi,  statim 
cognosces  lis  locis  allatis,  quibus  plenior  exstat  formula,  nt 
apnd  Eustatb.  p.  1579,  27:  ol  7caXaiol  !4tt mol  (Rdfl.  fr.  12); 
eadem  est  apnd  Eustatb.  p.  206, 1  (Rdfl.  fr.  109)  et  in  scbol. 
Ar.  Pint.  453  et  in  Etym.  Mag.  p.  769,  16  u.  tqotcocov  uel  Ttaga 
Tolg  Ttalaiolg  l4^r^valoig  apud  Eustatb.  p.  1423,  4  et  in  Etym. 
Mag.  p.  128,  1  uel  ol  /ca/Mioi  !^&t]vaioi  apud  Pbotium  s.  u. 
ohia  et  in  Bekkeri  anecdotis  p.  277,  29  uel  tcoqcc  Tolg  na- 
kaioig  Ttiv  !dd-rivai(ov  in  scbol.  Aescbin.  I,  64  u.  Tcgw^vlog. 

lam  uides  omnibus  locis  supra  propositis  intellegendos 
esse  aut  ipsos  ueteres  Atticos  uel  Atbenienses,  quorum  sermo- 
nem,  mores,  instituta,  publicas  priuatasque  antiquitates  a  lexi- 
cograpbis  altero  post  Gbristum  saccule  eximia  quadam  dili- 
gentia  descripta  atque  illustrata  esse  satis  constat,  aut  atticos 
scriptores,  quorum  reliquiis  Hadriani  potissimum  aetate  con- 
tuQiebatnr  attica  elegantia,  id  quod  elucet  e  formulis,  quales 

1 )  Cf.  schol.  Ar.  Ran.  180 :  laon,  na^fiaXov '  iXanxov  iniip&ayfUL  to 
oHtn  et  ibid.  20S  (extr.)  ojoti'  ihtxvKov  iniffd'tyfia^  vtxvrixmt  avr  nalMvtor 
Tovra  ifTTjCt. 

2)  Cf.  Eustath.  p.  1752,  32:  y^fei  Ai'Xws  Jtorvatos  eirnov'  x^^qb,  ini- 
ip&tyfia  TtQos  Toie  vi. 


344  Theodorus  Freyer 

Bunt:  xal  nkattav  xal  eteQOi  rwv  TtaXauiv  (Phot.  8.  a.  Tv^av- 
vevaaaav)j  nal  naqa  Qovxvdldrj  .  .  .  nai  naqa  rolg  aXloig  volg 
fcalaiolg  (Phot.  s.  a.  kafiTtQcHg) ,  iaxt  jcaqa  noXXoig  twv  Tta- 
kaiiiv  (Phot.  8.  n.  Ta^a).  Videntur  igitur  cum  alii  lexicographi  0 
aut  eia8dem  aut  8aperiori8  aetatis  tain  Aelins  DionysioB  et  Paa- 
saniaSy  quo  facilioB  8criptore8  imprimis  aTriKciToroi  Thncydi- 
des,  Plato  y  tragoediaram  comoediarumqae  poetae,  principes 
oratorum  atticorum  intellegerentar,  quidqaid  neteram  Athe- 
niensiom  fuerit  maxime  propriamy  in  lexicis  sni8  rhetoriciB  8igni- 
ficas8e  formnlis  illis  ol  7cakaioi  ael  Tta^a  %oig  naXaioig  nel 
xora  Tovg  naXatovg  ael  ol  naXaiol  Hdrrixol  ael  ol  naXatol 
Hdnfivaloi^  qaa  in  re  atticistas  id  stadoisse  eenseOi  at  inter- 
dom  neteram  Atheniensinm  lingnam  compararent  cam  poste- 
rioris  aetatis  elocatione,  qaod  qaidem  efficio  ex  Eastathio 
p.  1369,  44  (Rdfl.  fr.  125):  %a\  daTcrjrag  di  g>riaiv  (so.  Aelins 
Dionysins)  eXeyov  ol  Ttaixxiol  ra  ifi^oXata,  ol  dh  vedteqoi  ret- 
Ttr^ag  Iv  dvai  %av  xtL^  e  Photio  s.  a.  ovdeig '  ol  nakaiol  dva 
%ov  8'  ol  8h  veciTSQoi,  xa^  8ia  rov  '&  ovd-elg  et  s.  a.  oiowzav  xai 
aeawfiivog '  ol  naXaiol  avev  %ov  a '  xal  du^vofxivoi  q>Tjal  Qov- 
xvdidrjg'  ol  dh  vewxeqot  aiacjofiac  %%X.^  e  scholio  Ar.  Plat 
n.  453  8.  n.  xqonalov '  ol  TtaXaiol  ^trixol  JCQOTteQiaTtwaiv,  ol 
dh  v€(jj%eqoi  TtQOJcaQo^vovaiv  j  e  scholio  Plat.  p.  332  B.  cam 

1)  Eadem  formula  utitur  Pollux  YII,  79  (extr.)  xai  ^aaxcalove  9i  liU- 
yap  *oi  naXatoV  ta  rc5v  i fiat  lav  ayywt.  xai  d^laxovSy  quibus  similis  est 
obseruatio  Pausaniae  apud  Eustath.  p.  1534, 51 :  Ilavaarias  9i  h€U  ^pcurxa- 
Xov  iqiirivevsi  xov  d^Xaxov  xxL  —  utraque  glossa  a  communi  fonte  orta 
est  —  et  Harpocratio  s.  u.  yva^evs'  rovro  *oi  naXaiollAxt^xoi*  Bia 
tov  X  iXtyov  xoivov  9i  to  Sta  rov  y.  xva<poe  9a  iariv  oxav-d'caBse  t«,  tp 
^ovat  ra  Ifiaria.  rovro  ol  vetors^oi,  9ta  rov  y  Xeyovai  na^  ^  ri^v  yvaxpiv  srriL 
Cum  Harpocrationem  PoUucemque  quidquam  ex  atdcistarum  lexicis  de- 
prompsisse  supra  p.  258  sqq.  negauerimus,  has  glossas  profectas  esse  sta- 
tuemus  ab  auctore  superioris  aetatis,  opinor,  a  Didymo,  cui  longe  maxi- 
mam  suae  copiae  partem  et  Harpocratio  et  Pollux  uidetur  debere.  Cum 
hac  Harpocrationis  glossa  ad  uerbum  congruit  scholion  ad  Ar.  Plut  166. 
Aut  Aristophanis  scholiasta  ipse  quoque  secutus  est  Didymum  hie  illic 
diserte  laudatum,  aut  Didyml  doctrinam  ei  suppeditarunt  atticistae.  Unde 
licet  conicere  iam  Didymum  illam  formulam  apud  atticistas  usitatissimam 
adhibuisse  in  ueterum  Atbeniensium  sermone  et  moribus  describendis. 


k 


De  Aelii  Dionysii  et  Pausauiae  formulis  oi  naXaioi  etc        345 


Soida  8.  iL  cu  ToV  ravra  Ttaqa  roig  veoni^oig  VTto  twv  yv- 
vai'MjSv  Xiyexai,  fiovwv,  Ttaqa  di  tolg  Ttakaioig  xal  V7C^  avdqdv^ 
et  e  scholio  Plat.  p.  363  B.  s.  u.  ut  f^ike  coll.  Said.  s.  u.  Qoibus 
praemissiB  iam  nobis  proponendum  est,  quantopere  atticistae  osi 
sint  his  formulis  in  illis  fragmentis,  quae  imprimis  Eostathios 
seruaoit  aactore  diserte  laudato.  Cuius  generis  hosce  habeo 
quos  proferam  locos:  Eustath.  p.  1579|  27  (Bdfl.  fr.  12)  oi  yaq 
jtaXaiol  ^mxol  xcera  AXXlov  diovvOLOVj  p.  396, 1  (Rdfl.  fr.  92) 
ol  fcahxiol  xara  IlavaavLaVj  p.  258,  25  (Rdfl.  fr.  223)  xora  rov 
Ilavaaylav  taig  a^alg  oi  TtaXaiol  IniXeyov^  p.  1769, 45  (Rdfl. 
fr.  264)  oi  Ttakaiol  tog  iaroQCl  navaaviag^  p.  1593,  15  (Rdfl. 
fr,  217)  ^HQozkrjvy  oi  TtoXvg  loyog  TOlg  naXaiolg,  xai  ^Hqa- 
udeidriv  Tlavaavlag  yiaXelad^ai  qnjOLv,  p.  927,  56  (Rdfl.  fr.  324) 
tig  dk  uiikiog  JiovvOLog  kiyet,  Y.cd  Tcoixlkog  (de  uoce  ^w7Cog), 
yikyrjv  6e,  q)rjaLVy  ovtov  eXeyov  oi  TtaXaioij  p.  229,  28  (Rdfl. 
fr.  336)  T:LTLg  naza  AXXlov  Jiovvoiov  .  .  .  nay  (fr\Gi  fiiicQOV 
OQvLd^LOv  V7cb  itjv  TcaloKov  xakeizaiy  p.  1 278,  5 1  (Rdfl.  fr.  237) 
TvaQcc  Toig  Tcakatolg,  (prjol  yovv  Ilavoavlagy  p.  1710,  22  (Rdfl. 
fr.  253)  xccTcc  ATuov  /Jiovvaiov,  wg  %wv  rtaqa  rolg  Ttakaioig 
fcivayiLdiwv  f  p.  1854,  37  (Rdfl.  fr.  80)  og  iarc  xara  xovg  na- 
kaiovg  OQxriaxiig  rj  fikdacprjfiog.  Tlavaavlag  dk  xal,  p.  1350,34 
(Rdfl.  fr.  88)  on  dk  ra  evrea  doy.el  daavveiv  ttjv  aqxovaav 
Ttaqa  TOlg  Ttakaioig,  dtjkoi  xai  6  av&ivrrjgy  ovx  o  deaTtorrjg, 
tig  (prjaiv  uiikiog  diovvaiog,  akV  avtoivrrjg  xal  avrox^iQlif 
(povevg  6  yiai  cnrtoq>6vrr]g  ^),  p.  965,  46  (Rdfl.  fr.  64)  TtaQa  roig 


t)  Int^n^um  exhibeo  hoc  fragmentum,  quod  hinc  sanandum  est  scho- 
lion  Thucydideum  ad  III,  58  s.  u.  na^  rdis  av&ivrais]  rols  tpovMiv. 
av&dvrai  xvQltos  oi  avroxeiQCS  xai  oi  *  TtoXcfuot  *,  oi  Si  vvv  av&evras  tovs 
xv^iovs  xal  Bsanixas,  In  uoce  TtoXe'fuot  Gosllngsius  1.  c.  p.  38  frustra  ela- 
boraait  hisce  uerbis :  'in  scholio  nostro  uerba  xal  oi  nolsfnot  nullum  ido- 
neum  sensum  praebent;  nusquam  enim  avd'avrai.  signiiicat  hostes.  Videor 
mihi  reperisse,  quid  l^endum  sit;  uerum  est  (a^  oi  naXaioi*.  Non  facio 
cum  Goslingsio,  qui  ut  uidetur  in  banc  sententiam  ingressus  est,  quod 
Aelius  Dionysius  apud  Eustathium  1.  c.  usurpat  formulam  na^a  role  na- 
hu6is\  hunc  enim  locum  adhibet  Qoslingsius,  ut  illud  scholion  Dionysio 
reddat.  Id  quod  significari  nult  Qoslingsius  uerbis  de  oi  naXeuoi,  satis  in- 
dicatur  uoce  xv^iai  i.  e.  secundum  propriam  eamque  antiquam  notionem. 


846  Theodoras  Freyer 

fcakaiolg  .  .  .  'Kara  TlavaavlaVj  p.  206,  26  (Bdfl.  fr.  99)  ol  Tca- 
kaioi  .  .  .  daobos  post  uersibus  Uavaaviag  dk  xai^  p.  962,  22 
(Rdfl.  fr.  115)  xQtiaLfJLOv  xori  to  rov  AlXLov  JiovvoLov  eifcovrog 
OTi  yecikofpov  ol  TtaXaiol  ^iakovaij  p.  756,  60  (Rdfl.  fr.  134)  ar^- 
IxelioacLt  (jjg  Ivrevd^ev  zoig  naXaiolg  eiXricpd^  to  diaxvvoqyd'aX'- 
fidKead'ai,  otibq  drjXol  xara  AXkwv  Jiovvaiov  to,  p.  205,  44 
(Rdfl.  fr.  109)  iig  (prjaiv  AXktog  Jiovvaiog.  Post  duos  uersns 
sequantur  uerba:  doi^el  di,  (prjoiv,  rwv  TcaXaiwv  ^ttixcSv  elvai^ 
p.  1573,  62  (Rdfl.  fr.  221)  laxiov  dh  dg  xara  rovg  nalaiovg^ 
tribus  uersibus  post:  alg  (frjat  IlavaavLag^  p.  1369,  42  (Rdfl. 
fr.  125)  7caQa  6k  AiU(p  JiovvaUi)^  quattuor  uersibus  post:  da- 
7i:t]Tag  di  g)f]aiv  ekeyov  ol  rcakaiolj  p.  862,  14  (Rdfl.  fr.  277) 
ol  dk  Ttakaiol  arjfisiovvrai  wg  ^rtixol  .  .  cpaalv  .  .  oig  (pfjaiv 
AXkiog  Jiovvoiogj  p.  1419,  51  (Rdfl.  fr.  296)  xcrra  AXXlov  Jio- 
vvaiov  .  .  .  iaxiv  evqelv  Ttaqa  xoig  Jtakaioig,  p.  1166,  51  (Rdfl. 
fr.  351)  arjueiwaai  dk  on  neql  xirciviov  xai  roiavrd  q)aaiv  ol 
nakaioij  quinque  uersibus  post  hpeixvari^uig  additur:  rcnka 
Aikiog  Aiovvaiogj  p.  1165,  5*  (Rdfl.  fr.  102)  xai  on  fiovg  jcaga 
Toig  7talaLolg,  septem  uersibus  interiectis:  o  dk  zavra  Ioto- 
Qi^aag  Ilavaavlag  iAyei  xai  oxi  xrk. 

His  duobus  et  uiginti  loeis,  quos  ita  uides  congestos,  ut 
maius  sit  deinceps  iuteruallum  inter  lovg  7cakaiovg  et  auctoris 
nomen,  satis  existimo  probari,  quantopere  usi  sint  atticistae 
ilia  formula  in  quibusuis  rebus  describendis,  quae  pertinerent 
ad  antiquiora  rerum  Graecarum  tempora.  Neque  solus  exstat 
Eustatbius,  apud  quern  banc  formulam  cum  atticistarum  no- 
minibus  uideamus  esse  coniunctam,  id  quod  elucet  e  Boisso- 
nadi  Anecd.  Gr.  I  p.  413  (Rdfl.  p.  113):  ?Jyei  Jiovvaiog  6  lili- 
'/MQvaaaevg  Iv  t^)  jChq\  XQV^^^S  Arn/xav  cvofidTiov  on  ttjv 
V7to     elwd-aaiv  ol  7cakaiol    7CokldKig  xal  avrl  rfjg  7cqb  iyin- 

Scribe  potius  oi  airoxei^es  xcu  ol  'nakafivaloi^  secundum  Harpocratio- 
nem  s.  U.  TtaXafivdlos'  roifS  avTOx^i^ict  rivas  avelovrae  rf^  naXafii^  'naXa- 
fivaiovg*  ixaXovf,  cf.  Soph.  Trach.  U.  1207  Dind.:  tpovt'n  yeve'a&M  xni  nala- 
fivaXov  ced'ev.  Sic  sanatuf  uerborum  sensus  seruaturque  symmetria,  quam 
maxime  scholiasta  curauit  Schwabius  1.  c.  p.  100  corruptam  retinuit  lec- 
tionem. 


De  Aelii  Diouysii  et  Pausaniae  formulis  oi  nalaioi  etc.         347 

x^ivai  ktL  et  e  scholio  Aeschin.  I,  89  s.  u.  h  tcoIsl  lxxAi}irr/>: 
.  .  .  TtaQaTTj^Tiov  oxt  T({i  fihv  ov6fia%i  ^i^QYivxai  ol  jca- 
Xaiol\  .  .  uig  (paoiv  ol  aTTixtOTal  (c£.  p.  250). 

Maximi  plane  est  momentiy  qaod  et  in  anecdotis  Boifiso- 
nadi  et  ab  Aescbinis  scboliasta  baec  formula  exbibetur  una 
cam  atticistae  nomine,  unde  intellegitar,  atticistarom  earn 
esse  re  uera  propriam.  Qaare  nemo  iam  mirabitur,  quod 
apad  Eostatbium  glossas  qnasdam  modo  atticistarom ,  modo 
TcJy  Ttakaiciv  auctoritate  nidemns  firmatas  esse,  coios  rei  caa- 
sam  ex  naria  Enstathii  describendi  ratione  petendam  esse  patet. 
Nihil  omnino  Eostatbii  commentaries  ad  Homeram  conscri- 
bentis  intererat  posteris  diligenter  aperire,  nnde  sua  someret; 
quidquid  opus  erat  ad  explicandum  poStam,  ex  auctoribos  hie 
iUic  landatis  deseripsit,  quorum  in  numero  atticistarum  lexica 
rhetorica  principatum  tenuisse  certum  est.  Itaque  factum  est 
nt  permultis  i.  e.  circiter  trecentis  quinquaginta  locis  atticistas 
nominaret;  errabunt  autem,  qui  putent,  Eustathium  atticistas 
non  excerpsisse  nisi  nominibus  additis.  Unusquisque  enim  iam 
intellegat  necesse  est,  quomodo  factum  sit,  ut  eas  glossas,  quas 
antea  attuli  'xQaang,  aaxxog'  et  quae  sequuntur,  Eustathius 
altero  loco  secundum  atticistas  interpretaretur,  altero  poneret 
formulam  satis  notam,  qua  non  minus  fontes  suos  sibi  uide- 
batur  indicare  quam  ipsis  atticistarum  nominibus.  Quod  si 
perspectum  babuisset  Rindfleischius ,  duobus  locis  rectius  in 
circumscribendis  atticistarum  fragmentis  iudicasset.  Habemus 
enim  de  forma  L4d'r]valai  hoc  utriusque  atticistae  testimonium 
apud  Eustathium  p.  84,  16  (Rdfl.  fr.  17):  Havaavlag  de  xai 
A%i,Log  /Jtovvaiog  Iv  Toig  oixeloig  le^ixoig  (paaiv  oti  Meya- 
xkeldrjg  ahiav  (prjal  rou  jn^  k^yea&at  ^d^qvaiag  rag  arzixag 
yvvalxag,  \ya  fArj  tijv  ayapiov  at  ya^iovfievac  rfj  7CQoarjyoQi<jc 
Ticcrataxvvioaiv.  Quae  iam  sequuntur:  'ore  di  iJQ^avzo  al  aural 
rjroc  aTTixal  yvvaixeg  ^&r]valai  Xiyead-ai,  tots  drj  iTtevorj^rj 
xal  TO  TTjv  d-eov  firjxh^i  lid-rjvalrjv  xakelad'ai,  akka  xara  aw- 
alQBOLv  !Adi]vav'  Rindfleischius  p.  32  in  fragmentorum  collec- 
tionem  recipere  dubitat  uituperatque  Meierum,  qui  atticistis 
bene  haec  tribuit  opusc.  II  p.  68. 


348  Theodoras  Freyer 

Quam  rem  at  recte  diiudicemus ,  confogiendnm  est  ad 
alteram  Eastathii  locom  p.  t456,  50,  ubi  eadem  fere  reperion- 
tar:  (paal  de  ol  jtaXaioi  log  hceidav  fiQ^avro  lAS^valai  yv-- 
vahceg  kiyea-d-ai  avrl  aarcSv  nal  amxtjv,  cig  0€Q€XQaTrjg' 
^^^Tjvalaig  avTalg  xe  xal  xalg  avfifidxoig^  tore  ^(t^aro  kycelvifj 
Hyead'ai  TQiavXXa^wg  ui&riva'  7C€qI  dk  fovrwv  ellQtjrac  ncal 
h  rfj  a  rijg  ^iXiadog^  qai  est  ille  ipse  locas  p.  84, 16.  Qaam- 
qaam  ^ot  nakaioC  formula  satis  docet  optimo  iure  Meieram 
aerba  ilia  inde  ab  ore  dh  asqae  ad  lil&rjvav  atticistis  ad- 
scripsisse,  alteram  argamentam  suppeditat  Saidas,  qai  copio- 
sias  qaam  Eastathius  hoc  loco  exhaasit  atticistas  s.  a.  ^&rp 
valag.  Etenim  Saidas,  postqaam  illad  Megaclidis  'iy  volg^  negi 
^OfiiiJQov^  rettulity  tria  profert  comicoram  testimonia,  qaibas 
malieres  Athenienses  ^^valag  Xiyea&ai  manifestam  sit,  pri- 
mam  aatem  illoram  testimonioram  est  illad  Pherecrateam,  qao 
atitar  Eastathias  p.  1456,50,  fabulae  nomine  seraato:  alk* 
idov  0€Q€XQaTYjg  kv  Fqaval  ^ijoiv'  ^  yid^rjvalaig  airaig  t€  xal 
ralg  avfifidxoig\  Procal  dubio  igitar  Rindfleischias  posterio- 
rem  qaoqae  illam  glossae  partem  reddere  debebat  atticistis, 
qaoniam  altero  loco  p.  1456,  50  eadem  aerba  exstant  cam  for- 
mula 01  Tcalaiol  atque  cam  uersa  Pberecrateo,  quem  ex  atti- 
cistis depromptum  esse  confirmat  Suidae  testimonium.  Primum, 
id  quod  Megaclides  docnit  iv  roig  7C€qI  'OfiriQov,  dea  appella- 
batur  !4x^rjvalaj  Atheniensium  feminae  aarai  uel  ccTTtxalj  de- 
lude breuius  erat  deae  nomen  ^drjva,  quo  ex  tempore  mulieres 
Athenienses  ^xhjvaiag  dici  fas  erat,  id  quod  affirmat  Phere- 
cratis  apud  Eustath.  p.  1456  testimonium.  Cuius  glossae  eru- 
ditissimae  cum  Rindfleischius  dimidium  tantum  descripsisset 
neque  quod  altera  contineretur  parte  satis  perspexisset,  in  erro- 
rem  eum  induci  necesse  erat,  ita  ut  tria  ilia  comicorum  apud 
Suidam  testimonia  respiciens  haec  fecerit  uerba:  'Pausanias  et 
Aelius  Dionysius  illam  Megacleidis  opinionem  non  secuti  esse 
sed  refutasse  mihi  uidentur  et  argumenti  causa  exempla  ilia 
addidisse". 

Idem  pertinet  ad  Eustathii  locum  p.  1166,  35:  log  dk  xai 
T^ioukkdliwg  Ijd-eog  kiytrai   6  rjt&€og  jCQoayQaq>€vrog  xov  Z", 


V 


De  Aelii  Dionysii  et  Paasaniae  formulis  ol  naXaioi  etc.         349 

Jiovvaiog  u4)'lt6g  q)r]Oiv'  xal  earif  <paaiv,  ^rrixov,^)  Xiyexav 
dh  xai  inl  TtaQd'ivov  ro  rjd-Bog  xori  XQ'^i^'^9  (piqerai  elg  tovto 
avrtj'  'el  inrj  xoQq  devaeie  to  otaig  {i'i^€og\  Omnia  ista  Dio- 
nyBio  restituit  Cobetus  in  Mnem.  uol.  X  p.  59,  Meier  autem  tan- 
tum  uerba  TQiovkkd^ug  —  tov  I  Dionysii  esse  aolait.  Utrius 
sententia  sit  praeferenda,  patet  ex  Eustath.  p.  500,  37 :  naQa- 
atji^eiovvTai  dh  ol  naXaiol  OTtavliog  hcl  Ttaqd'ivov  ttjv  ki^iv 
(se.  j'jd-eog)  vLeiad-ai,  q^^Qovreg  y,al  x^ix^r  EvnoXidog  to"  ^ei 
fir,  '/.oQrj  devaeie  to  aralg  jj^-eog'.  Nam  quisquam  amplins 
dubitabit  ad  Cobeti  sententiam  accedere  totnm  locum  Eustathii 
p.  It 66,  35  asqne  ad  Eapolidis  nersum  Dionysio  tribaentis? 
Sant  igitur  absurda  ilia  uerba,  quae  fecit  Rindfleischius  p.  79 : 
"^nouisslma  autem  a  uoce  liyerat  —  i^O^eog  mihi  non  uidentnr 
Dionysio  tribuenda  esse ,  nam  Eustatbius  p.  500,  38  . . .  nee 
nominat  Dionysium  nee  addit  quidquam'  etc.  Neque  minus 
ex  Dionysii  lexico  Eupolidis  testimonium  transiisse  censeo  in 
Etym.  Mag.  p.  422,  40. 

Decern  bis  locis  deinceps  exhibitis  apparet  Eustathium  per- 
multis  locis  consuesse  atticistarum  lexica  compilare  Dionysii 
nel  Pausaniae  nomine  omisso,  addita  tamen  formula  oi  naXaioL, 
cuius  loco  nonnumquam  "^ol  <3'  avToi  uel  eins  generis  aliquid 
positum  esse  cognouimns. 

Priusquam  autem  ad  eos  locos  enumerandos  accedamus, 
quos  hac  lege  atticistis  restitnturi  sumus,  nonnulla  sunt  mihi 
praemittenda  de  Eustatbii  proferendae  illius  formulae  ratione 
admodum  uaria.  Supra  p.  343  exposui,  ilia  formula  saepissime 
significari  ueteres  Atbenienses  uel  Atticos  ^),  id  quod  sine  ullo 
negotio  satis  multis  locis  ab  omnibus  concedatur  necesse  est, 


t)  Cf.  schol.  Ar.  Nub.  315:  arnxtj  rj  avvai^aa^s  to  fjQ€pvfu  toe  rjtd'aot 
fj&soi  et  ibid.  1065:  to  Se  nXeiv  avri  tov  nXe'ov  ios  Sdov  SbXv  17  avwai{^iQ 
!ATTtxr]  coll.  schol.  Ar.  Au.  6  et  schol.  Ar.  Pac.  930:  ol  ya^  'latvts  SurvlXa- 
(Hcos  Jisyovaiv,  ol  Si  ^AttixoI  fiovocvlXafiofS  .  ,  ,  ol  j4TTixoi  avvai(^ovvT9e  tov 
oCv  olv,  cf.  praeterea  Ael.  Dion,  apud  Eastath.  p.  1761, 51  coll.  schol.  Plat, 
p.  373  B.  u.  T}. 

2)  De  alia  huius  formulae  notione  cf.  Lehrs.  quaestt.  epic.  p.  68  sqq. 
et  Sengebusch.  in  praef.  ad.  Horn.  Iliad,  ed.  W.  Dindorf.  p.  196  sqq. 


350  Theodoras  Freyer 

cuius  generis  exempla  sunt:  oi  nalaiol  Hkeyov,  eitid-aaiv  ol 
Tcalaiol,  oi  jcaXaiol  naXovai,  DJyero  Ttaqa  rolg  TtaXaiolg, 
Tcjv  TcaXauov  ^mxdiv  lariv,  ol  TtaXaiol  itpevqovy  id  genus 
alia;  omnibus  his  formulis  facile  poteris  addere  substantiuum 
^d^rjvaloi  uel  jimxolj  quern  in  modnm  est  apud  Eustath. 
p.  1579,  27:  ^ol  ya^  TtaXaiol  ylmKoV  xcrra  AtXiov  Jiovvaiov 
i^iruvov  rag  tujv  tolovtcdv  ovofxartop  Ixffovaag  et  apud  Pho- 
tium  s.  u.  oixia'  rov  oixoyevrj  olxirrjv  ^oi  TtaXaiol  !dd^rivaloL  . 
Cui  fonnularum  generi  plane  contrarii  sunt  permulti  loci,  qni« 
bus  Eustathius  formulis  illi^  non  tam  neteres  Athenienses,  quam 
ueteres  auctores,  quibus  usus  sit  fontibns,  nidetur  indicare; 
quales  sunt  loci:  TcaQaarjfieiovvrai  dk  ol  TtaXaiol,  rpaal  dh  ol 
7caXaio)  (oSy  wg  xai  rovro  (paaiv  ol  TtaXaiol,  xcrra  rovg  Tta- 
Xaiovg  di  (paaiv  ^),  oig  (paaiv  ol  naXaiol^  alia  eiusmodi.  Quod 
ubi  perspexi,  aliquamdiu  ipsos  atticistas  ab  Eustathio  did  %ovg 
TtaXaiovg  existimani  inductus  glossa  ilia  memorabili  supra 
p.  341  TtQoodwvj  quam  profert  Eustatbius  iisdem  totidemque 
uerbis  primum  xara  TlavaavlaVj  deinde  xccta  Tovg  naXaiovg 
0%  (paoLv  htX.  At  ne  hoc  qnidem  argumento  licet  uti,  quo- 
niam  aliquoties  formulas  cum  ipsis  atticistarum  nominibus  con- 
iunctas  uidemus,  ut  apud  Eustath.  p.  396,  1:  aq^isUoaai  on 
.  .  .  xaXovGiv  ol  TtaXaiol  xara  Ilavaavlav  et  apud  Eustath. 
p.  1769,  45:  ol  TtaXaiol  wg  laroqei  Uavaaviag  et  saepius.  Sed 
quid  rei  sit,  eo  docemur,  quod  tales  formulae,  quales  sunt  uig 
q)aaiv  ol  TtaXaiol  uel  ol  TtaXaiol  o7  (paaiv  apud  unum  Eusta- 
thium  exstant,  non  apud  reliqnos  lexicographos  uel  scholiastas, 
e  quibus  hasce  formulas  petiui:  e  Photio  ol  jtaXaioX  IxqvSvto 
uel  tantum  ol  TtaXaiol  s.  u.  iTtoyLQlveod-aiy  ex  Ammonio  et  scho- 
liasta  Aristophanis  hiaXovv  ol  vtaXaiol,  e  Photio  Xiyovaiv  ol 
TtaXaiol  J  ex  Ammonio  et  scholiasta  Aristophanis  eXeyov  ol 
TtaXaioly  e  scholiasta  Platonis  yqatpovai  vriv  dlxrjv  ol  TtaXaiolj 
e  scholiasta  Luciani  eitid-eaav  ol  TtaXaiol  y  e  scholiasta  De- 
mosthenis  dw&aoi  6^  ol  TtaXaiol  j  e  scholiasta  Luciani  rolg 
TtaXaiolg  ed^og  rjVj  e  Suida  e&og  elxov  ol  TtaXaiol j  et  quae 


1 )  Solum  Hora  Tovi  nalaiove  medium  tenet  locum  inter  utramque  genus. 


De  Aelii  Dionysii  et  Pausaniae  formulis  oi  naXaioi  etc.         351 

sunt  similia.  Unde  liquet,  dif&caltatem  a  nulla  re  ortam  esse 
nisi  ab  Eustathii  excerpendi  ratione,  quippe  quae  nimis  uaria 
sit  et  ad  perspiciendnm  difficilis. 

Quam  ut  bene  cognoscamus  illos  duos  et  uiginti  locos 
antea  p.  345  sqq.  collectos  in  tria  diuidamus  genera,  quorum 
primum  eos  complectitur  locos,  quibus  coniuncta  est  formula 
cam  ipso  atticistae  nomine  uelut  apud  Eustath.  p.  1579,  27:  ol 
TtaXatol  Lirir/.ol  nara  A^iXiov  Jiovvaiov  h^ireivov^  p.  396, 1: 
ol  TtaXaiol  TLoxa  IlavaavlaVy  p.  1769,  45:  ol  TtaXaiol  wg  laxo- 
Q€i  Ilavoaviagy  p.  258,  25:  Tcara  xov  Jlavaavlav  raig  aq^aig 
ol  nalaioL  Huic  generi  ei  quoque  loci  adscribendi  sunt,  qui- 
bus inter  atticistae  nomen  et  formulam  aliquod  interest  spa- 
tium,  ut  apud  Eustath.  p.  962,  22:  x^cri/iov  xa2  to  tov  AiXLov 
jdiowaLov  eucovTog  on  yeu)koq>ov  ol  naXatol  i^akovai  xtL, 
p.  229,  28:  Ting  ycaia  AXhov  Jiovvaiov  ^qoxv  oqvI&iov  rj 
xal  Ttav  (prjOi  (Aiyiqov  oQvl&iov  VTto  ziZv  7cakauov  ovrw  xakeiTai. 

Alterum  est  genus  eorum  locorum,  quibus  —  id  quod 
maximi  est  momenti  —  inter  formulam  et  atticistae  nomen 
noui  enuntiati  initium  incidit,  qua  quidem  obseruatione  Rind- 
fleischius  eius  tantum  generis  locis  uti  ausus  est,  casu  ut  uide- 
tur,  quibus  non  uti  nullo  pacto  poteratJ)  Cuius  quidem  rei 
praeclarum  exemplum  suppeditat  Eustathius  p.  1 854,  36  (Rdfl. 
fr.  80):    0V7C  av  de  ng   aTCiaxvQioairo  ^rj   ovx  elvai  xal  rov 


1)  Nonnulla  sufficiant  exempla:  ante  fr.  22  ponenda  sunt  uerba  inde 
ab  aifiaaia  9i  xara  ravs  TtaXaiovs  . . .  quae  ob  subsequentia  oerba :  y^tXws 
de  Jiovvatoe  bItiwv  *xal  avroe^  plane  sunt  Pausaniae;  ante  fr.  45  quae  sunt 
uerba  inde  a  na^  3e  toU  nalaiole  xal  xrX.  coll.  Suid.  ss.  uu.  ivoe  et 
afevos,  qui  eadem  in  lexicon  suum  transtulit;  ante  fr.  164  pone:  ot«  Sans^ 
iXtSoxe^toi  fiovs  6  aiQafiXoxsQas  na^  rols  nalaioiSy  ovrto  xal  fioes  eiXi' 
noBti  XT  A.  coll.  Etym.  Mag.  p.  299,  23  et  Suid.  s.  u.  elUnovs  fiovs,  fr.  167 
incipit  a  uerbis  ol  9i  naXaiol  kdyovie^  on  xtL  coll.  Suid.  s.  u.  afi^t&aXtjs, 
Plane  per  uim  desecuit  Rindfleischius  de  fr.  21  ineunte  uerba:  9i6  xara 
lovs  TiaXaiovs.  Sed  longe  euidentissimum  huius  amplificandi  rationis  aigu- 
mentum  peto  ex  Eustathio  p.  809, 42  (Rdfl.  fr.  272),  quern  locum  iustis  ter- 
minis  circumscriptum  uide  p.  359.  Haec  una  obseruatio  digmssima  est, 
qua  quis  ad  fragmenta  atticistarum  denuo  colligenda  permoneatur  fructu 
proposito  satis  magno. 


352  Theodoras  Frcyer 

a^^ajiaxa  Id-vnwv,  og  kaxt  -Kara  rovg  Tcakaiovg  Oifxtjov^g 
rj  ^kaaq)r]fiog'  Uavaavlag  de  xal  ktv^ohyyiav  avrov  TtaQadi- 
dovg  yiv€a&al  (piqatv  ctno  tov  a^^ctfiaaaeiVy  o  iariv  o^elad^at. 
Omnia  Pansaniae  esse  patet  e  Bekk.  anecd.  p.  446,  26 :  s.  n. 
^^^d^axa'  T'^v  o^iqaTQida,  iq  xai  xov  o^i^anjy.  iq  xal  fikd- 
a(fr]fiov,  ccTto  rov  a^^a^aaaeiv ,  o  eariv  o^ela&ai.  Alteram 
exemplum  aide  apad  Eostath.  p.  1573,  62  (Rindfl.  fr.  221)  eoll. 
Photio  8.  a.  d-axeqa  xal  d-araqov.  Utramqoe  hoc  genos  talia 
continet  atticistaram  fragmenta,  in  qaibas  formulae  sine  dabio 
pertinent  ad  describendos  aeterom  Atheniensiam  mores. 

Aliam  aero  in  modam  tertium  fragmentoram  genos  ab 
Eastathio  constitatam  est  tres  locos  continens,  qaos  deinceps 
consideremas.  Primam  aodiamas  Eostath.  p.  206 ,  26  (Rdfl. 
fr.  99)  ^laxiov  di  ort  rd  xard  rbv  arqajidv  oi  Ttakaiol  xal 
ovTCJ  ^(pQaCovaiv  *  ol  fikv  oti  (ikeTtedalfitJv  6  duaxQa^^ivog  rag 
oipeig  xal  olov  vtco  dalfiovog  TtCTckrjywg'  Ilavoavlag  di  tvqoo- 
rl&rjai  xal  on  xovg  SatxQarixovg  ovrtog  Mkeyov.  Haec  omnia 
Paosaniae  esse  elocet  e  Soida,  qoi  oerba  fikertedalfiwv  —  rte- 
Tthrffiag  ad  litteram  descripsit.  Deinde  oide  Eostath.  p.  862, 14 
(Rdfl.  fr.  277)  ol  dk  Ttakatol  ^ arjfieiovvrai^  (og  u4ttixoI  likv 
vriv  fiiarjv  dvgav  i-iiaavXov  (paat,  fidhara  fikv  ovv  Trjv  fiiaqv 
dvolv  avkaiVy  aig  (ptjoiv  AXXtog  Jiovvaiog.  ^v  xal  fiiravkov 
avTog  kiyei  TtQog  ofxoioTrjta  rov  ^led-oqiov  xal  fieralxficov  xtA. 
postremo  p.  1166,  51  (Rdfl.  fr.  351):  arjfielwaai  dk  on  Ttegl  xt- 
Tcivtjv  xal  TOtavrd  ^cpaatv  oi  TtaXatoL  xtxixtv  6  LioOTog  xal 
yvvatxelog'  6  dk  avdQeiog  xtTwviaxog  o  riveg  eTcevdvztjv,  to 
dk  ^Qaxv  x*^wy/(Txcr^/ov  ;ftTwveoy  dk  xal  x^rwycr^toy  Xbtctov 
evdvfia  yvvaixelov  TtoXvxeXig.  Mivavdqog'  ^ XeXovfiinq  yaQ 
ri  \aLQa  xal  diaq)avhg  x^'^^f^^dQiov  €xovaa\  u4QiaToq)dvr]g'  *lv- 
dvg  TO  yvvavxeiov  Todl  %itwvlov^ .  xavTa  u4%Xiog  /diovvaiog, 
Tiaq  ({)  xal  oti  xtX.  Est  igitar  tribas  his  locis  formola  notis- 
sima  sic  constitota:  ol  TtaXaioi  q)QdCovoiv  — .  Jlavaavlag  di 
xal .  .  . ;  ol  7taXaLol  ari^eiovvTat  .  .  . ,  tug  qnfjacv  AtXiog  /lio- 
vvaiog  . .  . ;  Totavrd  q)aatv  ol  TtaXaiol  et  post  qoinqae  oersos 
Tavra  AiXiog  JiovvGtogj  qao  fit,  at  qoiconqoe  primam  accedont 
ad  banc  qoaestionem,  re  oera  oeteres  aoctores  nominatim  lao- 


De  Aelii  Dionysii  et  Pausaniae  fonnulis  ol  TtaXatoi  etc.         353 

dari  facile  opinentur.  Nil  uero  fecit  Eastathias  nisi  hoc:  ^tovq 
naXaiovg  lilTjixovg  uel  ^&i]valovg,  qui  per  totam  atticistarum 
farraginem  etiam  atque  etiam  ferebantur,  ipsos  fecit  loqaentes 
ita  quidem  at,  qaidquid  docerent  atticistae  in  lexicis  suis  de 
moribus  et  antiquitatibus  ueteram  Atheniensium,  hoc  ipsi  uete- 
res  Athenienses  tradere  memoriae  uiderentar'.  Molestum  erat 
Eustathio  plenas  perscribere  formulas,  quales  supra  uides  in 
primo,  quod  dixi,  fragroentorum  genere  p.  351,  itaque  scripsit: 
orjiiieUoaat  dh  ore  neql  ;(^TaJvcuv  rotavra  rpaaiv  ol  ftaXaiol 
pro:  arif^ieiojaaL  dh  7ceq\  xixioviov  %oiairta  Tvaga  roig  Tcalaiolg, 
wg  fpriaiv  AXXiog  Jiovvoiog  et  p.  206, 26  posuit:  iariov  dk  on 
ra  xara  rov  arqa^ov  ol  nakatol  ovrio  rpgaCovaiv  .  .  .  on  file- 
Ttedaifiiov  .  .  .,  Ilavaavlag  dh  xal  —  pro:  iariov  on  HJyero 
naqa  roig  7ca'/Mioig  (ikeTtedaifiajv  . . .,  Ilavaavlag  8e  vLal  q}Qa^€i 
on  xtL  Magis  perturbatus  est  tertius  locus  p.  862,  14:  hio 
integram  formulam  (ol  7cakaioi  I^ttiaoI  Trjv  ^liarjv  thugav  fni" 
aavXov  (paaiv  .  . .,  wg  (prjaiv  ATuog  Jiovvaiog)  et  mutatam 
{ol  8e  7caXaio\  arj/LteiovvTaL  cog  AxTrAoL  fpaai  Tiyy  fUarjv  O-vgav 
(.liaavlov)  nimis  neglegenter  confudit  scripsitque:  ol  6h  /ra- 
Xaiol  orj/.i€iovvTat  log  I^ttixoI  n)v  /.liariv  O-vqav  [.liaavXov 
rpaai  .  .  .,  aig  (pr^oiv  AXkiog  Jiovvaiog,  Minime  licet  dubitare, 
quin  sic  scriptnm  fuerit  in  lexico  Dionysiano:  ol  rtalaiol  Lirn- 
not  TTjv  ftiarjv  O-vgav  ^tioavXov  rpaai  xtA.,  quibus  uerbis  Eusta- 
thius  transscribens  addere  debebat:  oig  (pr^aiv  uel  wg  arj/neiov-- 
Tat  AUiog  Jiovvaiog,  quemadmodum  fecisse  uidemus  Aeschi- 
nis  scholiastam  ad  I,  89:  AixgrivTai  ol  7cakaioi,  w<;  (paaiv  ol 
Azri'AiaTaL  Bene  quidem  mihi  Eustathium  sic  interpretanti 
succurrunt  tres  potissimum  loci,  quorum  primus  est  infra  p.  362 
ex  Eustath.  p.  1423,  2  petitus,  cuius  loci  sub  finem  habemus: 
Tavra  Ttavra  rwv  7taXatwv,  o'i  (paaiv y  wg  exelO'ev  nal 
ol/.ovQog  xtL  Hie  autem  sine  ullo  labore  unusquisque  agnoscet 
ueteres  Athenienses  laudatos  esse,  non  ueteres,  ut  ita  dicam, 
grammaticos,  propter  praecedentem  eamque  genuinam  formu- 
lam: 7ta(}a  roig  7cakaiolg  !4^rivaloig.  Sic  igitur  scribendum 
erat  Eustathio:  ravra  7tavra  (sc.  glossae  oUovQia,  oixlaytogy 
ohevg,  oinirai,  oi'Arjri^Qia,  olnoairog,  olxorQi^aiov)  iraJy  7taXaiwv 

Leiptiger  Stndien.    Y.  23 


354  Theodoras  Freyer 

(sc.  '^O-rjvalwv)  iariv,  wv  ixeiS-ev  (sc.  ix  tov  oXhov)  xal  oixov- 
Qog  ioTiv  tctL,  wg  (prjoiv  A^iXtog  Jiovvaiog  uel  Jlavaaviag] 
at  malto  comniodias  erat  Eastathio  ita  scribere,  at  scripsit. 
Idem  brenitatis  stadium  deprehendimas  altero  Eastathii  loco 
p.  1539,  56  de  quo  aide  infra  p.  371 ;  scriptum  est  enim:  iQ^it]- 
vevovai  di  y,w(pdv  hravd-a  ol  rtaXaioi  xrk,  Eandem  aatem 
glossam  descripsit  Ammonias  p.  86  his  aerbis:  Kwtpog  xal  iv- 
vedg  6  avTog  naQcc  rolg  TtaXaiolg  kXiyexo  xtL  lam  per  Am- 
moniam  manifestam  adepti  samas  atticistae  leetionem;  erat 
enim  Eastathio  sic  constitaenda  haec  glossa:  laxiov  ivrav&a 
(jjg  xwcpog  Ttaqa  roig  7ca)Miolg  iXiyero  . . . ,  o5g  iQfitjvevet  ctTrt- 
xiaT-^gy  ut  fecit  p.  901,  12  (Rdfl.  fr.  133)  .  .  .  doxei  Ivxevd'ev 
drifiOvaO-at  qridr^vai  naga  tfii  q)iXoa6(p(i)  JlXdTOJVL  to  naitetVy 
wg  iQ^ir]v€V€i  u4Uiog  Jiovvaiog.  Vel  laculentissima  res  est 
tertio,  qaem  habeo  eias  generis,  loco  apad  Eastath.  p.  1625,  14 
abi,  id  quod  in  deliciis  babebat,  conianctas  protalit  Paasaniae 
et  Aelii  Dionysii  eiusdem  aocis  interpretationes  ita  quidem, 
at  pro  Paasaniae  nomine  poneret  formalam  ol  naXaioiy  nomi- 
natim  appellaret  Aeliam  Dionysiam:  ol  dh  nakatol  rbv 
ToiovTOv  Tagadv  xal  Ta^Qov  Xiyovaiv,  ol  /U£v>'  ^'O^iyjqov  dtj- 
kadij,  €v  olg  xai  o  7C(o/.iiyc6g,  o^i  -aclL  (paaiv  otl  ra^^bg 

TO    TVQOY.O^ielOV ,    '/Ml     OTl     CtQQlXOt    f.dv    XOffLVOl     GTacpvkoCfOQOl 

(cf.  Rindfl.  fr.  82:  Ilavaavlag  dk  igtoqbI  /mI  wg  TovToig  Tolg 
ccQ^iXoig  aTa(pv?Mi  avveyco/.iiLOVTo)f  Ta^Qog  dk  ayyeiov  TtkexTov 
wg  \pia&og  6x  '^a/.dfiwvy  iv  o)  TVQevovai ,  y,al  x^e^crarij^  6i 
q)aaiv  IXiyeTo  Taqqog,  Ifp^  ov  TVQoig  eTSQaov.  oO'Sv  vmI  TQaaia, 
ov  GVTLa  ipvyerai  (Photius  s.  u.  TQaati'  ov  tcc  ovyia  ipuxsrai' 
ovTwg  Evrtokig).^)  ekiysTO  di  <paoi  Taqabg  xal  to  avw  tov 
Ttodog  rj  /mi  to  q/qov  Trig  xeiQog  (Photius  8.  u.  rcf(>aog '  h,  /le- 
Qovg  T]  TO  7cXaTog  tov  7toddg  r]  to  axQov  Trjg  x^'Qog).  Aikiog 
dk  Jiovvaiog  xtL  (=  Rindfl.  fr.  333). 

In  eandem  modum  accipiendae  sunt  similes  formulae  his 
locis   apud  Eustathium:    oig  rpaatv  ol   jcakaiol:   p.  1452,  47 


1)  Cf.  Etym.  Mag.  p.  449,  26:    rr^v  fuvioi  xiiSv  avTtoav  yvfiv  r^aaiity 
Xeyovatv. 


De  Aelii  Dionysii  et  Pausaniae  fonnulis  oi  naXaioi  etc.         355 

u.  ovQlaai  (p.  363);  oi  Ttakatol  (faai  p.  588, 12  u.  odxTtog  (p.  340) 
et  p.  768, 14  XX,  [ifj  (p.  342);  ol  dk  naXatoL  cpaoi  xal  TOiavra 
p.  1445,  41  u.  rji'a  (p.  358);  (faaiv  ol  Ttalaioi  p.  1413,  60  u. 
^ivog  (p.  361);  (paal  61  oi  7calatol  p.  1456,  50  u.  l4^r]vaiai 
(p.  348);  q)aal  yovv  ol  7takaiol  p.  883,  50  u.  al^aaid  (p.  341) 
et  p.  1627,  13  u.  afivov  (p.  376);  ttcqI  ov  (paaiv  ol  Ttalaioi 
p.  1229,  27  u.  Uydog  (p.  360)  et  p.  1394, 30  u.  ^irjkacpfjaai  (p.  361); 
xorrce  rovg  rtaXaiovg,  o%  cpaaiv  on  p.  1872,  33  u.  nqoodwv 
(p.  341);  7taQaari(.i€iovvraL  de  ol  Ttalaioi  p.  500,  37  Vi.  f]d'€og 
(p.  349)  et  p.  1164,  16  u.  livov  (p.  367);  dr^lovaiv  ol  Ttalaioi, 
cpiQOvreg  xai  ;f^»J(y/v  Geo/to^iTtov  p.  1910, 10  u.  xiyravQog  (p.  359); 
ol  de  Ttalaioi  .  .  .  eQinrjvevaavreg  .  .  .  Ttgocpigovai  xal  Ttaqoi- 
lilav  p.  1534,  5  u.  VTtiqa  (p.  365). 

Qua  re  explanata  reliquum  est,  at  moneamus  de  scrip- 
toribns,  qnorum  testimonia  adhibuernnt  atticistae  in  fragmentis 
nominatim  laudatis.  Sed  paacissimis  nerbis  licet  banc  rem 
absoluere,  quoniam  Rindfleiscbius  p.  17 — 19  horum  scriptorum 
conspectum  composuit.  Qua  in  re,  quod  minima  non  curauit 
uir  doctissimus,  non  miror,  at  certe  non  ferendus  est  error, 
quem  commisit  p.  19  (init.):  'Tum  nee  Didymum  .  . .  nee  Cra- 
tetem,  „scboIae  Pergamenae  caput",  illi  (sc.  Pausaniae)  ignotos 
fuisse  docent  nos  fragmenta  91  et  167*.  Fragmentum  167  apud 
Rindfleischium  est  Eustatbii  locus  p.  1283,  6,  ubi  est  de  uoce 
eiQeauuvT],  Qua  in  glossa  non  laudari  Cratetem  Maliotam  sed 
Atheniensem,  patefacit  Suidas  s.  u.  eiQeoicovrjj  qui  plura  babet, 
quam  Eustatbius:  ^KqdTiqg  6e  6  ^d-rjvalog  Iv  to)  Tteqituiv 
L^d-rptjGi  d'vauov\ 

Venio  nunc  ad  enumerandas  eas  glossas  e  lexicographis 
et  scholiastis  collectas,  quae  formulas  illas  atticistarum  pro- 
prias  exhibent.  Quemadmodum  ex  iis,  quae  disseruimus  de 
scholiis  Aescbineis,  facile  intellegitur,  praeter  Pbotium,  Sui- 
dam,  Eustatbium  imprimis  excerpserunt  atticistarum  lexica 
auctor  lexici  Bekkeri,  Hesycbius,  ubi  attinguntur  li'ieig  did- 
(poQoiy  Ammonius,  scboliastae  Aristopbanis,  Demostbenis,  Lu- 
ciani,  Platonis.  Quorum  omnium  auxilio  in  bac  de  formula 
oi  Ttalaioi  quaestione  usus  sum  uno  excepto  Hesycbio,  quippe 

23* 


856  Theodoras  Freyer 

qui  omnes  fere  glossas  ita  deonrtauerit ,   at  qaaenam  faerit 
aera  species,  expediri  neqaeat. 

§  1. 
01  naXaioL  apud  Euslathium^  conuenit  Photius, 

1.  Eustatb.  p.  675,  53:  iaxiov  Sk  on  .  .  .  IXiyero  7caqa 
Toig  Ttalaioig  .  .  .  rig  ^Eq/aov  xkrJQog  ^)  .  ,  .  rjv  di  o  QijO-elg 
xl'^Qog  q)vlkov  IXaiag,  o  xara  Ttfiijv  tov  d-eov,  (paaiv,  eiwd'e- 
aav  ififialXeiv  xal  jcqiotov  avih^eiv, 

Photias  s.  n.^Egfiov  xlrJQog'  6  jcQwxog  aveXy.6^ievog'  enjid^e- 
aav  yaq  xara  Tifiriv  tov  x}'€oo  g)vkkov  Bf^i^aXkeLv  IXaLag  xaJ 
7CQWT0V  avilxeiv  tovtov.  Eadem  plenias  exstant  apad  Phot 
s.  a.  ycX'^Qog  ^Eqf.i0Vy  abi  laadatur  EvQiTtldrjg  ev  ^iokq). 

2.  Eastatb.  p.  947, 13:  evrevd-ev  dl  ij  ki^ig  f.ter'qveKTai  elg 
rovg  iv  Tf/7  d-vi^axeiv  aanai^ovxag,  i^  ov  nal  to  G7taqlt,Biv 
evxQyjOTOTeQov  ov  TOV  ayMQltetv  rcaqa  Tolg  Ttakatolg,  Pho- 
tius: IcTtaQi^ev,  ovx  eaxaQiCev. 

3.  Eastatb.  p.  1579,  44:  ix  TavTrjg  dh  xai  TtaQoifila  to 
^IotLcjc  d-vof-iev^  icp*  wv  ovtc  eOTt  (paai  /iSTadovvat  oidk  e^- 
eveyycelv.  Tribus  aersibus  post  sequitur  formula  xaTa  Tovg 
TtaXavovg, 

Photius  s.  n.^EoTicf  O^vo/nevai'  aq)^  wv  ovx  e^eaTt  f.ieTadov-t 
vat  ovdh  i^eveyyieiv.    rj  icp^  tov  om  I'ACpiqeTai  a/to  r^g  ^volag. 

4.  Eustatb.  p.  1523,  29:  oi  dh  Tcakatol  cpaot  xa)  laxa- 
Qiov 'd'v/.iiaTrjQiov  xoikov  dijAov  d^  oti  eaxaqav  xai  to  yvvai- 

K€iOV    ixdkoVV   /.lOQlOV, 

Photius:  eaxoiQiov'  d-u^iiaTT^giov -AOlkov  iaxdQcig'  tcc  tcjv 
yvvatxaiv  aidoia.  Cum  altera  glossae  parte  conuenit  scbol.  Ar. 
Equ.  1286:  laxaqag'  tcc  x^'^^V  ^^'^^  yvvaixeiiov  aidoliov, 

5.  Eustatb.  p.  1573,44:  oti  de  t/jv  eVkrjv  oi  TtaXatol  vLoi 
%Xr^v  fpaalvy  ev  ^rjTOQrxoig  drjXovTai  Xb^ivloIq  (sc.  atticistarum). 
ivd^a  TCHTat  xal  oti  e'lAr]  xat  ehj  ij  tov  i^Xiov  avyrj.  xai  eikrj- 
x^QSiv  TO   i^hdCead^ac  xa)   eikeiv   to   iv  ^Ucp   ^riqatveiv.    tloi 


1)  Singulas  glossas  profero  secundum  ordinem  alphabet!. 


V 


De  Aelii  Dionysii  et  Paosaniae  fonnuHs  ol  naXaioi  etc.         357 


€V€ikov  xiaqiov  to  evi^kiov,  xofi  TtqoaiiXov  to  nqog  fzearj^j^Qlav 

T€TQafXfiivOV. 

Qninque  suDt  noces  eiasdem  stirpis:  eYlrj,  eilri&Qelv,  elkelv, 
€v€iXog,  TVQoaeilog,  quarum  priores  tres  incidant  in  lacunam 
apud  Photinm  {adiaxQirog  —  inww^oi\  quae  restant  eveikog 
et  Ttqoaukog  apud  Photium  quoque  inneniuntur:  ^iei^log'  evrj- 
Xiog'  ^Qiaro^avTjg'  jtqoaeiXog*  nqog  rfjv  tov  TjUov  avyqv 
ioTQafifiivog, 

In  hac  quoque  glossa  Photius  addit  Aristophanis  testimo- 
nium, quod,  ut  saepe  alias,  omisit  Eustathius,  plane  e  Photic 
loeupletandus.  Nonnulla  his  poteris  addere  ex  Etym.  Mag. 
p.  389,  42:  elrj  ydg  lariv  rj  rov  fiUov  avyrj.  o&ev  xai  slkrj- 
d'Qelv  TO  ^Uq)  xQrjad'ai  et  p.  690,  14  u.  TtQoaeikog  oUia.  ly 
nQog  TTjv  ekr^v  T€TQafi/.iivr].  ekrj  yccQ  rj  tov  ^klov  avyrj.  Unde 
alteruter  atticista  sua  de  uoce  eikr]  petiuerit,  expedit  schol. 
Ar.  Vesp.  772  (med.):  xpvxqvjg  dk  7ci7taixiv  (ptjaiv  6  JldvfAog, 
TtQog  Tovvo^ia,  iTCStdij  yag  «i'A)j  kiysTat  fj  tov  rjXlov  avyrj  xtA. 
et  breui  post:  o'vTwg  dk  ol  L4tti7coI  dia  tov  I  e'l'Xrjv  Hyovaiv. 
ovTwg  Jldvfiog.  Didymum  ab  atticistis  exhaustum  esse,  docet 
Eustathius  p.  1039,  37.  42,  unde  totam  hanc  Eustathii  doctri- 
nam  p.  1573,  44  per  atticistas  ad  Didymum  referendam  esse 
admodum  est  probabile. 

6.  Eustath.  p.  1560,  6:  od-ev  x«/  xo/Ltidfj  ij  iTtifAiXeia  -koI 
evxo^uGTog  xaTa  Tovg  nalaiovg  6  Iftifieleiag  Terevxnig. 

Photius:  evxof^iGTog'  i/ti^iei^lag  ev  TBTevxiog,  i^oimdrj  yaq 
r;  iTii/niketa.    Eadem  habet  Etymologus  Mag.  p.  392,  25. 

7.  Eustath.  p.  980,  41:  od-ev  xai  ev^aQSia  xara  TOvg 
7ta?.aiovg  x}  evx^Qeia,  rj  qaaTiovr],  "iwveg^)  de  to  tibqI  Tiva 

1)  Attico  sermoni  hoc  loco  opponitur  lonicus:  !^TT*xa  et  Vaxa  in 
certis  quoque  atticistarum  fragmentis  plus  semel  inter  se  comparantur, 
ab  Aelio  Dionysio:  apud  Eustath.  p.  1533,  59  (Rdfl.  fr.  82),  p.  1761, 51  (Rdfl. 
tr.  149),  p.  1158,  37  (Rdfl.  fr.  169),  p.  1957,  62  (Rdfl.  fr.  255),  p.  217,  29  (Rdfl. 
fr.  278),  p.  1562,  35  (Rdfl.  fr.  284),  a  Pausania:  apud  Eustath.  p.  1864,7 
(Rdfl.  fr.  122).  Quo  Aelii  Dionysii  more  perspecto  iam  mihi  concedes 
Eustathii  locum  p.  1434, 1  et  ab  Rindfleischio  (fr.  63)  et  a  Linckio,  de  Aelio 
Dionysio  Halicarnassensi  lexici  attici  conditore  Regiment.  1865.  p.  8  sic 
fuisse  constituendum :    ...  to  anap ,  ovofia  ov ,  'Icovas  avariXXovat  «al  6 


358  TheodoruB  Freyer 

TcJy  avayyialiov  r(fi  ooif.iceTi  hiUQlaeiov  aoxolv]S^vaiy  olov  ovq^- 
aal,  q^aoiv,  tj  aTtOTcarijaai  BvxiQeiav  lxa?.ovv. 

FhoiivLB  B,  XX.  €VfiaQ€tav'  QtfOToivrjv,  Evxiqeiav.  o\  dh^'lcoveg 
TO  Tteqi  riva  ziov  avapiaiwv  rov  avifiazog  ixKQlaeiov  aaxo- 
kfiaai'  olov,  ovQYJaai,  ccTroTtaTrjaai. 

8.  Eustath.  p.  1439,  36:  i^  (5v  oQvld-cov  y,ai  evoQvid^la 
xara  tovq  Ttakaiovg  Ttaqa  2o(po'Ak€i  to  ayad'ov  oldviOfia. 
Pbotius:  evoQviO'ia'  2o(poxlfjg  Iti^  ouovwv, 

9.  Eastath.  p.  1554,  35:  axoTtrjviov  dh  ei'/ceQ  rj  Kara  G<pai- 
Qav  avTT]  Ttaidia  ly  Isyo/iivr]  Iq^erlvda  larl'  TOiavTrj  dh  ki- 
yerai  TvaQcc  rolg  jtaXatoig,  oxav  aklqt  TtQoa-  (scr.  nqo-) 
del^avreg  rrjv  acpaiqav  aXXiff  iqnoaiv. 

Pbotius  8.  u.  iq^ecivda '  Ttatdid  rtg ,  oxav  alXtp  TtQodel- 
^avreg  Tijr  a(paiqctv  aXhtj  cKpioaiv  (scr.  lq)Ojaiv). 

Ibidem  Eastatbius:  rj  d^  avrri  xal  cpevv\g  IXiyero'  boti 
yaq  q^aai  (fsvvig  Ttaidicc  dia  acpaiqag'  ojcrjvlacc  krigq)  TtQO- 
deiy(.vvvT€g  eha  akX^)  aquaoi  rrjv  acpalqav  wa7teQ  q^BvayLiCovxeg. 

Pbotins  8.  u.  cpaivlvda'  Ttaidia  dia  arpalQag,  oxav  exiQif) 
acpuoai  xriv  ocpaiQav  idaTtsQ  (pevcmltovxeg. 

Oaivivda  pro  codicis  q)evvlg  correxit  Dobraea8  aduers.  crit 
p.  611.  Sanam  praebent  scripturam  scholiasta  Plat.  p.  358  B. 
(extr.):  (paivlvda  5i  Ioxlv  oxav  kxiQio  X'^v  0(paiqav  7tQodei- 
T^vvvxeg  txigii)  uvxriv  eTtiTti^uviooi  et  Pollux  IX,  105:  (pacvivda 
eiQrjxai  rj  a/co  Oaivldov  xov  tcqiuxov  evqovxog  rj  arco  xov  q?€va~ 
TilKeiVy  6x1  IxiQ(i)  TtQodsi^avxeg  txiQ(^  Qi/txovaiv,  i^aicaxtovxeg 
xov  oiofxevov,  Platonis  scholiasta  compilauit  atticistam,  Didy- 
mum,  ut  uidetur,  Pollux. 

10.  Eustatb,  1445,  41 :  ol  dk  TtaXaioi  (paai  xalxoiavxa' 
rfia  nvQiojg  YMxa  ^EQaxoa&ivnjv  oajtqLiov  7ca?M/Aat '  xa/  diavXka- 
(icog  €v  avvaiqiaei  jja  log  xal  OeQSTiQaxrjg'  Vijy  yaaxiq    f(x)v 


TtoitjT^i,  olov  'xfiJv  ^'  UTiav  iTtX^ffd'fj  nsSiov*,  ^AxriKoi  8i  xara  AXXiov  Jio* 
vv(Ti07^  ixxsivovai  rrjp  vcrigav  tov  anav,  quam  quidem  sententiam  satis 
defendit  Suidas  s.  u.  anav  et  Bekk.  anecd.  p.  416, 11 :  oi  fiev  "lofves  avcTik- 
lavaif   xai  6  noir^rr^S'  Wcav  J'  anav  inXr,ad'rj  neBiop^ ,  oi  $s  lAiXiHoi  ix' 

reivovat  rrjv  vcxiQav.  Talia  effugisse  Rindfleischium  atticistarum  frag- 
menta  colligentem  1 


De  Aelii  Dionysii  et  Pausaniae  formulis  oi  TtaXmoi  etc'        359 

xaxvQwv  aeaayfUvovi;^ .    ^'OfiriQog  de  ra  aftkiog  (iQioinaTa  ij'ia 
liyei.    dr]?.oi  dl  y,ai  rov  eig  vavg  iTtiatnaftov. 

Pbotius  8.  u.  ij'ia'  rrjv  t(ov  6a7VQliov  xaAdinrjv'  ovrwg  ^Eqa- 
Toax^ivYjg'  6  dh  Ttotijrrjg  aic'ltSg  ioixe  [iQiojiiaTa'  ^Gtoiov  naQda- 
Xlcjv  T€  ).vy,tov  T  ij'ia  ni/^ovTai\  y,al  rov  €ig  rag  vavg  Itvi- 
GiTiOfiov  ofAoiiog.  Etiam  atque  etiam  apparet  atticistaruni  glos- 
sag  plenas  integrasque  restitui  non  posse  nisi  laciniis  diligenter 
collectis.  Omisit  enim  Photius  uersum  Pherecrateum,  Homeri- 
cum  Eustathius.  Neque  non  aides  hie  laadatum  esse  ab  utro- 
que  Eratosthenem ,  cuius  testimonium  alterum  adhibet  Pau- 
sanias  apud  Eustath.  p.  302,  27  (Rdfl.  fr.  78). 

11.  Eustatbii  locum  p.  809,42  tantum  hie  affero,  quantum 
debebat  transscribere  Rindfleischius  (fr.  272).  8i6  nagd  AIUm 
JiovvaUi)  Tceirai  to  Xvnoq^iXiojg  avr)  rov  vrtOTtriog,  v7CovX{og, 
og  (fiqei  xa/  Mevavdqov  x^fioiv  TavrrjV  ^ ktrKoq^lkioi  fiiv  elctv 
at  diaklayai  .  dijkov  8e  log  fj  Qrjd'€iaa  a^Kpilvycrj  xal  tx  tov 
kuyr^  ylverai,  o  arj^iaivei  yard  Tovg  7caXaiovg  rrjv  axtdv 
nqoaXa^bv  61  to  rj  jtoul  rr^v  ^kvyrjv,  o  drjloi  anhcriv,  axidv. 
IS  ov  eTtrjkvyaad^ievog  Ttaqd  II/mtwvi  6  /tqo^aXo^uvog  y.al  hci- 
Gy,iaadf.ievog,  on  dh  xaJ  vvyTeqivo)  yjvveg  Xiyovrai  oi  kvyoi, 
eoTiv  evqeiv  Iv  rolg  TtaXaiolg, 

Totam  banc  expositionem  esse  Aelii  Dionysii  demonstrant 
tres  istae  glossae  Pbotianae:  XvY,oq)ikLiog'  v/to/triog,  vtvov- 
kiog'  ovTio  Blivavdqog.  rjAvyi]'  axid,  axiTtrj'  xai  i/trjluyaad- 
(itvog  Ttaqd  JlkdnovL  to  Trgo^akofuvog  y.al  iTtioxtaadfievog. 
vvxTtQLvol  yvveg'  oi  Xvyoi.  NonnuUis  omissis  Aelium  Dio- 
nysium  exhausit  scholiasta  Platonis  p.  320  B.  (extr.):  hvrjlvyt- 
odfievog'  iTtia/uaad^tevog,  eTtiKQvipd^isrog'  Ivyr^  ydg  f]  oxid. 
Ex  parte  conuenit  Suidas  s.  u.  ervrjlvyaGdinevog'  ayeTtdaag,  xor- 
kvxpag,  rj/.vyrj  ydg  tj  a/ud  et  Etym.  Mag.  p.  356,  52. 

12.  Eustath.  p.  1910, 10:  oti  dh  yal  yvvatxelov  ^loqiov  ari- 
jiiaivei  6  yh'TavQog,  dr]).ovatv  oi  TtaXaioL,  cpiqovTeg  y.al  x^fr 
aiv  QeoTtoi-utov  elg  tovto.  Photius  s.  u.  yivTavQoV  to  [aoqiov 
7]  TO  yvvaiyelov  aidolov.    ovtco  Ge67tof.i7Vog, 

13.  Eustath.  p.  1504,  26:  wv  yqcjy^iog  Iotiv  6  Trjg  y.OQtivrjg 
rixog,  —  y)Aoy/.idg  de  xaTa  Tovg  JtaXaiovg  6  iv  -d-edTQq)  8id 


SCO  Theodoras  Freyer 

OTOftttTog  fCQog  rov  ovQavlaxov  a/toTelovfievog  g)aai  xpoq^og^ 
r;I  7CQdg  rag  lii(fokag  ixQtivTO  nor  noirj^iZv,  Y,a\  -Khoteiv,  to 
ovrio  ixfiaD^iv  Iy,  tcov  d'eaxQcov, 

PbotiuB :  Y,Xi6teiv '  ix^dkleiv  rij  ylcoGOtj  rjxovvra.  ymi  xhoy- 
fiov  T'qv  ^covijv  ekeyov  ravrr^r.  vftoavQOvreg  yag  Trjv  ykcorrav 
xai  7ckrJGaovT€g  rbv  ovgavioxor,  noiov  tjxov  ajterikovvy  neque 
minus  hue  referenda  est  glossa  Pbotiana :  Yqcotei'  cog  xoQa^  ij 
xoQvivt]  y.Qa^ei. 

14.  Eastath.  p.  293,  39:  loTOQelrat  81  otl  AoKidaifiovioi 
Xa(i§8a  inl  zaig  aajtiaiv  avrwv  eig  TtaQaarjinov  Xyqaq^ov  iyc 
Tov  xccTaQxovTog  aroixelov  /apoxrijp/roKrcc:  iavrovg,  loGTteq 
ol  MeaarivLOi,  ^ckrjoioxcoQOi  otTsg  avrolg  nal  Ttokifiioi  to  gii, 
EvTtoXtg'  ^i^e/tkdyrjv  ydq  idiov  arlkfiovra  rd  Xa/^fida,  ijyovv 
Tag  xaxcoTtxdg  aOTtldag'  S-avfud^ovai  8k  o I  Ttakaiol  omog  xrk. 
Photius:  ^dfifi8a  im  Taig  dajcLaiv  ol  Aa%e8ai(,i6viOL  Itv- 
iyqa(pov  oioTteQ  Bleaarjvioi  M.  EvjtoXig'  ^ l^€7tkdyt]{v)  ydq  i8wv 
OTil^ovra  rd  kd/^p8a\  ovTiog  xa/  Geofto/njcog.  Omisit  igitar 
Eustathius  Tbeopompi  comici  testimonium. 

15.  Eustath.  p.  1546,2:  eiyc  la^ivqov  cpaaiv  ol  nakaiol 
evXaXov,  evTqdrtekov.    Pbotius  8.  u.  kafivQOv'  evlakov,  evTqd- 

TttXoV,    yMTa7t)<.r]XTtx6Vy    TSQTtVOV. 

16.  Eustath.  p.  1229,  27:  nsQi  ov  (faoiv  ol  Jtalaiol 
ovTio'  Xiy8og'  y,ovia,  dkoiifi].  y,al  Xly8oi  x^^'^^^^'^VQ'-^y  x^crva/, 
ij  Twv  vo^ua/.idTtov  Siarvncoaig'  (fao)  Si  xal  TQi^^tara  tov 
XlySov  tx^iv  ovvex^  "i^'  ^  naqaTtkriaia,  8i'  wv  x«/xog  ri&elTai. 
Photius  s.  u.  UySog'  x^rog  TQi^^iara  extov  ovv€xfj  T(f)  Sikra 
(Naber  pro  Tiaaaqa)  ^caqajckriaia,  8i'  lov  6  x^^^^S  rjO^eirat, 

17.  Eustath.  p.  863,  29:  at  y.al  akk(og  to  kevxdv  ikoi8o- 
QEixo  Ttagd  roig  rcakaioig'  od^ev  qaal  yai  !Ake^ig  6  x(o- 
/.nyog  kevy67tvyov  tcpt]  tov  avav8qov,  ov  6fi7ca)uv  /.iska^i/cvyovg 
Tovg  dv8Qeloig  ikeyov.  Photius:  kevyorcvyovg'  8eikovg'  log 
fie'/M^iTtvyovg'  rovg  dvSQeloug.  Alexis,  quern  praeterea  aflFert 
Aelius  Dionysius  apud  Eustath.  p.  859,  52  (Rdfl.  fr.  227),  Pbotio 
reddendus  est.  Cf.  amplius  Eustath.  p.  455,  39  (Rdfl.  fr.  293) 
et  schol.  Ar.  Lys.  802:  roig  kev/.OTVvyoig  cog  yvvatyiu8etg  ixco- 
/iK^oSovv. 


De  Aelii  Dionysii  et  Faasaniae  formulis  oi  nalaioi  etc.         361 

18.  Eustath.  p.  1394,  30:  e^  lov  nal  to  ^irjkaq^^aac'  7V€qI 
ov  ffaaiv  ol  naXaioi,  on  fir^kacprjoai  to  i}fif]Xa(p^aai y  /uij- 
7t0T€  dh  krcl  fioaytrjuaTiov  olov  furjka  aq^aaai  rj  arco  tov  /.irjXio- 
aaad-ai  ijyovv  fidipat.  oO-ev  (paai  xai  ^irjXiod'Qa  to,  ^el^afifiiva 
iQia,  Photins:  ^itjlacprjaai'  iprjlaq^^aai.  jLtrjXcod'Qa'  tcc  j^e- 
fiafifiiva  ^Qia,  His  adde:  vjco/^irjXaq^rjaai'  vjtoxpriXaq^aai. 
Praeterea  uide  Etym.  Mag.  p.  583,  48. 

19.  Eustath.  p.  560,  14:  ioriov  dh  on  t€  y.al  furjTQviov 
ol  7caXaiol  (paai  tov  TtaxQioov ,  a^^€vcoyvf.iovvT€g  ttjv  /^rj- 
TQViaVy  Y.a\  Xiyei  ovtco  Geono^iTtog,  xa}  ol  7Cio/.iiytoi  dh  fidXiGTa 
xoTa  Tovg  7caXaiovg,  Photius:  ^iifjTQvwv'  Geojto^i/tog 
TOV  TtaTQviov.  Indidem  atqae  atticista  sua  habet  Pollux  III,  27: 
unde  landatam  Theopompi  fabulam  licet  cognoscere:  tovtov  6h 
(sc.  JtaTQioov)  ^Y/c€Qidrig  Ilcaqoy.Xiovg  Itt)  7tQoayioytl(f  xaTrj- 
yoQiZv  /.trjTQviov  y,ix'/.r]Y,€  y.ai  Geo/rof-t/cog  6  yiOf.uy,6g  Iv  EiQijvi], 
Fortasse  cum  his  coniunctam  exhibebat  atticista  Photii  glos- 
sam  praecedeiitem  firjTglda'  tijv  TtarQlda'  y.ai  JlXaTiov  xal 
OeqeyLQaTirig, 

20.  Eustath.  p.  1515,  27:  l^  ov  vavai/codeg  ol  vrjouoTat 
jcaQci  Tolg  7caXaioig,  (og  rava)  xQ^^^^t^yoi  7tQdg  to  did  ^a- 
Xdaorjg  bdeveiv  oaa  /m)  jcoaiv,  Photius:  vav7to6eg'  ol  vrj- 
auorat, 

21.  Eustath.  p.  1736,  5:  Igt^ov  de  oti  XiyovTai  fiev  7caQd 
TOlg  7caXaiolg  vvi-icfaioi  {scr,  vvftq^^ai  ol)  fiiQ^ir^yeg  ol  7rr£- 
QcoToi,  yat  ol  iv  Toig  y,rj7Coig  dh  Gxt6?.rjy€g.  Photius  s.  u. 
vvfifai^)'  ol  7CT€QioToi  gitLQfirjyeg  xai  ol  Iv  Toig  yi]7toig  axto- 
Xyjxeg, 

22.  Eustath.  p.  1413,60:  ^ivog  di  q^aaiv  ov  fiovov  6  xara- 
yoftevog  dXXd  y.ai  6  v7codex6^ievog  avrov,  Nonnnllis  uerbis 
ante:  (pao\v  ol  7taXatoi,  Photius  s.u.  ^^ro^*  x«i  6  xara- 
yofievog  y.a)  6  Inodexo^ievog,  Hanc  glossam  tribuerim  Aelio 
Dionysio  propter  eius  eruditissimam  obseruationem  de  ^ivog 
uocis  compositis  tvqo-  aard-  doQv-  idio-^evoi  apud  Eustath. 
p.  405,  36  (Rdfl.  fr.  286). 


1)  Cf.  p.  288. 


V 


862  Theodorus  Freyer 

Omnium  loDge  praestantissima  glossa,  qaa  quia  diiudicare 
posBit,  qaantum  fidei  huic  de  istis  formnlis  ration!  atqae  sen- 
tentiae  habere  liceat,  est  qaae  iam  sequitur  continens  octo  nocis 
ohog  uel  deriaata  uel  composita  nomina: 

23.  Eustath.  p.  1423,  2:  lariov  dh  xa/  oti  to  eig  olxoy 
iivai  TavTov  ion  Tij}  olzovQSiv.  Ovhev  oixovQta  Ttaqa  rolg 
7ta).aiolg  tog  olov  oixocpvlomia ,  ra  vno  furjTiQwv  Ttaidioig 
VTtoXeiTtof^Bva  Ttalyvia.  ix  dk  rov  o\y.ov  xai  olzloxog  Jtaqa 
jiQiGTOcpavei ,  fC€QdixoTQO(feiov,  olov'  ^rl  61  rov  oQvid-Btov 
olxLoY.ov  (piQBig^'y  xal  oixevg  Ttaga  rolg  nalaioig  u4&rj- 
valotg  6  oixoyevfjg  oiy.irr^g,  xal  oixirac,  ol  xaia  Trjv  olxiav 
navreg.  ym\  olxfjT'qQia^)  ra  xar^  oiyJav  axevrj.  xal  olxo- 
GiTog  6  oXxod-ev  riTot  ra  kavTOv  kad-luv.  rj  i-uad-unbg  rqiiptov 
iavTov.^)  xai  olxorqL^aiov^),  oixoyeveg  Tvaiddgiov.  ravra 
7tdvTa  TCuv  7calatiov,  o^i  (faoiv,  cog  Ixei&ev  xal  oixov- 
Qog  dgaxwv  q^vka^  trig  IToXiddog.  rjyovv  iv  t(^  v€(p  rf^g  JIo- 
Xiddog  diairio^tevog. 

Photius:  oixovQia'  a  xaraleifcovatv  rj  (piQovaiv  al 
ftrjriQsg  rolg  oUxoi  twv  TcaidLwv  ccTtoleiq^O-eiotv'  rj  nalyvia, 
oixlaxog'  7t€QdixoTQO(peiov.  ^Qtaro(pdvr]g nekaQyolg.  oixia' 
Tor  oixoyevrj  olxitiqv  ol  naXaiol  !dd^r^valoi,  or/.irag' 
xaXovaiv  ol  ^rrixoi  xai  rovg  xard  rr^v  oixlav  Ttdvrag, 
olxr^rijQia^)'  rd  xar'  olxiav  ax€vi].  oixooirog'  6  rd  oXxo- 
d-er  xal  Ta  iavrov  iad-Uov.^)  olxoTQlfiaiov^)'  to  oixoyevig 
Ttatddgiov.    oixovqov  oq^iv'  rov  rrjg  Iloliddog  cpvkaxa. 

Habes  igitnr  easdem  glossas  apnd  utrumqae  eisdem  fere 
uerbis  expressas,  quas  communem  prodere  fontem,  i.  e.  codi- 
cem  atticistarum,  nemo  profecto  negare  aasit.  In  noce  oixeig 
eadem  formula  'ol  TtaXaiol  ^d&rjvaloi'  et  apud  Photium  et 
apud  Eustathium  inuenitur;  haec  una  sufficit  glossa,  qua  banc 
formulam  atticistarum  esse,  non  ab  Eustathio,  id  quod  forte 
cuipiam  uideatur,  procusam  esse  satis  dilucide  demonstretur. 
Glossam  olxirai  diligenter  descripsit  schol.  Ar.  Nub.  5  s.  u.  ol  6' 


1)  Cf.  P.2S8.         2)  Cf.  p.  293.         3)  Cf.  p  288,         4)  Amplius  hie 
sunt  ucrba:  olxi  to.  rav  TtiXas  quod  est  additamentum  Fhotii. 


De  Aelii  Dionysii  et  Pausaniae  formulis  oi  naXaiol  etc.         363 

olnirai  ^iyxovaiv '  vvv  ohirag  ov  rovg  ^eQaTtovzag  ^ovov  )Ayu, 
alXcL  ^TTavtag  rovg  y.ara  rrjv  oUlav  . 

24.  Eustath.  p,  907,  17:  h  dh  rot  denaeaGi  arj/neitJTiov 
OTi  xad'^  "OfiTTiqov  filv  Sinag  arckwg  to  tzotyiqiov ,  Ttaga  dk 
Tolg  Tiakaiolg  evgr^rai,  on  6i7cag  olvrjQvaig,  xorvli],  oho- 
XOfj,  xaJ  oTi  oiviaGTrjQia  GTtovdfj  rskovfiivr^  ro)  ^HQaxkel  VTtb 
Twv  iq>ri(ioJv  jcqIv  a7tOY.eLqaG&ai, 

Photiuss.  u.  oiviGTTiqia  ^)'  GTtovdfj  %([*  ^Hqa-Khei  kniTelov- 
^ivTj  VTto  Tiiv  iq)ri(io)v  Ttqlv  ccTCOxelQaGx^ai,    Ev7VoMg  ^rjinoig. 

25.  Eustath.  p.  233,  41 :  koto  di  rovg  7takaiovg  .  .  . 
xai  ij  OQyMvrj  egxog  n  ovGa,  tjg  axavd'tSdeg  7teql(pQayf.ia.  Pho- 
tius:  o^xai'i^'  Tcegiq^Qayfia  ti  ay,av&Ujdeg,  Cum  Photio  con- 
spirat  Etym.  Mag.  p.  632,  25  et  Bekk.  anecd.  p.  285,  11. 

26.  Eustath.  p.  1452,  47:  IxelO-ey  y.a}  VvQiGai  to  aTCoyara" 
Gtrivat  (scr.  cum  Photio  aTtoy.aTaGrrJGaL)  eig  ovqiov,  cog  (paGtv 
ol  Ttahaioi,    Photius:  ovgloai'  aTtoyaTaGTrJGcct  elg  ovqiov, 

27.  Eustath.  p.  1502,  48:  xai  TtajHTtrjGla  tj  nayxrrjGla,  dij- 
kov  Igtiv  tx  Tcov  Ttctkaitov  yal  avro,  Photius:  Tta/dTttj- 
Gla'  Tcayy.TrjGla, 

28.  Eustath.  p.  1280,  64:  ioriov  6e  on  (piqerat  Ttaqa 
Toig  TcaAaioig  xoG^og  yvvamelog,  ov  TCSQld-eTov  y.ecpakijv 
ixakovv.  ^QiGTOCfdvrjg  GeG^wq^oQOig'  ^ye(pa).rj  TceQl&eiog  iqv 
lyu)  vvKTioQ  (poQio\  Photius  s.  u.  TceQld-erog  Tceq^aArj'  ^qigto- 
(pavrjg'  ^Tteq^aArj  Tteqix^eiog  r/V  lyvj  vvxtcdq  (fOQ(o\ 

29.  Eustath.  p.  1344,  5:  iGtiov  8h  on  'Of^ii^Qov  Icp'  ogov 
kXQ^y  SiaGxevaGavTog  to  xutcc  Ilgla^iov  HctS-og  ol  fieS-'  'Ofxtj- 
qov  xai  yelgovGiv  avrov,  od'tv  xai  7tQta/.icod^fjvat  to  ^VQrj&fjvat. 
7]v  di  (paGi,  GTiuijuiAa..  irttl  6  TQayixog  IlQla^iog  ^vqiag  elGrjyero. 
doy.el  de  xa/  to  toiovtov  Guvrj-S-eg  elvai  TOig  TtaXaiolg  xtA. 
Photius  s.  u.  TtQiafxwd^ijvai'  ^vqtjdijvai'  to  yag  tov  IlQidfiov 
'jtQOGtJTCOv  ^vqiag  Igtiv. 

30.  Eustath.  p.  710,  13:  ehv  (J'  av  ol  toiovtoi  nal  TtQo- 
8oGiy.o[i7tOi  y.aTcc  Tovg  TtaXaiovg,  6  Igtiv  eig  fiaTtjv  vno- 
Gxenxol,  01  Tag  lavTwv  vrtoGxiGeig  Iv  ovdevi  Tid^ifxevoi,  aXXd 


1)  Cf.  p.  288. 


364  Theodoras  Freyer 


i 


TtQodidovTfq,  Photius  8.  u.  TCQodwalxofiTtog'  o  vTtoaxsTixdg 
(adde:  eig  fidrf]v)y  6  rag  iavrov  VTtoax^aeig  Iv  ovdevl  rid-i- 
fievog,  akXa  Ttqodidovg. 

31.  Eustath.  p.  1547,  66:  h,€i-9Bv  8h  xoi  Ttvqavvog  xara 
tovg  TtaXaiovg,  6  nvQ  ivavo/iievog.  Photius:  nvqavvog' 
6  TO  TtvQ  ivav6/.i€vog. 

32.  Eustath.  p.  1111,  20:  xara  tovg  naXaiovg  ...  17 
ihivorlvda  keyofAivrj  Ttaidtdy  ^g  fiiQog  xal  to  axa7ciQ8av  el- 
xetv,  07C€Q  TOiOVTov  (paotv  tjv.  doi^og  av8qof.iriY,rig  Yototo  t€- 
TQTjjiiivr^  xord  /.iiaov,  Sirj^riTo  8h  8l  avr^g  axoivlov  ti,  ov  €xa- 
Tiqu)&ev  i^^ifiivoi  8vo  veavlaxoi  avd-eihcov  IrtqixpavTeg  aXXri' 
Xoig  Tcc  viOTa.  6  8k  fiiaad^evog  xal  TtQoayaywv  avro  Trjg  Soxov 
IvUa  Tov  hTeqov. 

Photius  s.  u.  (Aia7tiQ8a'  7tai8id  Tig'  8oxl8og  ydq  ixrergij- 
fiivtjg  Gxotviov  8i€x(iak6vT€g  7tQoad7CTovac  Tolg  veavlaxoig  xal 
6  7FQoaayaywv  Ttqbg  Trjv  8oxi8a  tov  btbqov  vix^. 

33.  Eustath.  p.  1638,  17:  oO-ev  OTQeipiftdXlovg  ixdkovv  ol 
7caXaio\  TOvg  TieQiXaXovvrag  xal  xaxoaxokwg  q^qdtovTag  Aor- 
^6vT€g  TO  ax(jj/.i^a  dno  Iqitov  avv€aTQa/.ifiivovg  /.lakkovg  ixdv- 
Tiov  xal  ovTio  8vaXvTU)v,  Photius  s.  u.  OTQexpi^iaXXog  avd'Qaj- 
Ttog'  6  firj  djtXovg,  dno  rcJr  Jp/wv  tcJv  avv€OTQa^t/.ih'ovg  Tovg 
(jiaXXovg  lyovrwv, 

34.  Eustath.  p.  1533,  10:  ^QrjTai  8e  7taQci  Tolg  rcot- 
kaioig  6  TOQog,  xal  IqyaXelov  cfQewQvxixov.  Photius:  Togog^ 
Igyakeiov  (pQBtoqvxtxov. 

35.  Eustath.  p.  1397,  16:  xal  otl  ^x^cJito  ol  TcaXatol 
TQtal  xvfioig,  xal  ovx  oja7t€Q  ol  vvv,  8volr,  o&ev  xal  7taQ0i(iia 
ItzI  t(x)v  firj8ev  8 id  fiioov  xiv8vv€v6vto)v  to  ^r^  Tglg  £§  rj  TQ€ig 
xv(iovg\  aTto  tov  ^leylaTov  xal  ikaxlOTOv  dqid-fiov,  rjg  fni^ivrj- 
Tac  nldTwv  ev  Kof-ioig  €i7ti6v'  ^rj  Tgelg  xv/iovg  (idklor'T€g\ 
TovTioTi  TQeig  /.iovd8ag'  xv^ov  ydg  (paai  8ix^og  ekeyov,  avTo 
T€  TO  dvaq^utTovf^ievov ,  od-ev  7caQ0i^iia  TQayixrj  to  ^del  yaQ 
f.v  7C17VT0V01V  ol  J  log  xv^ot\  xal  Tfjv  Iv  avT(ji  inovdSa.  o&€y 
AvS-elr^  ay  (pr^ai  (scr.  cpaai)  xal  to  ^rjTOVf^evov  iv  to)  7taQd  ^dqi- 
OTOffdvovg  x(o^i(i)8ovf.iiv(t)  GTixf'j'  "^^i^Xr^x*  i^;f/AA6i;g  8vo  xv^to 
xal  Th:TaQa\  xal  i^ijg,    Laudatur  deinde  Telephus  Euripidis. 


De  Aelii  Dlonysii  et  Faosaniae  formulis  ol  nahtioi  etc.         365 


Fhotins  s.  u.  rqlg  e?  rj  rqelg  yv^oi'  ol  fikv  tqIq  ?|  viyirjv, 
ol  dk  TQ€ig  Tcvfioi  xevol'  xal  to  Ttaq  EvQiTtldt]  roiovrov'  ^^i- 
fiXrjX  !dxti-^^9  dvo  Tcvfiu)  xal  rivTaqa  .  tqlwv  yaq  ovzwv  jcSv 
ava^^iTtrov^ivwv  ^okwv,  dvo  fihv  xevovg  airov  q)riai  ^akleiv, 
hfa  dh  rbv  Tiraqtov,  dirrvSg  ovv  6  xvfiog,  o  t€  ava^^vrtrov- 
lievog  eire  xevog  sUtc  TtXrjQrjg  eXrj  xal  Idlwg  o  xevog'  oxv  dk  6 
^pi?  ^1  (^cckcov  xaTOJQ&ov  xal  uiiaxvXog  Iv  l4yafxifivovi  tvoq-^ 
lOTTjat'  ^Ta  deOTCOTciv  yaq  ev  Ttsaovra  -dijaofiai,  Tqtg  'i^  /?«- 
kovarjg  Trjg  i/nijg  (pQvxxvjqiag^  et  Pbotios  s.  u.  iq  xqlg  e^  rj  rqelg 
xvfioi'  TO  yaq  nakaiov  rqialv  ixqojvro  xv(iocg  nqog  rrjv  7tav'' 
dtdv  itxtog  dk  Hyerat  xal  6  ava^^tmovfievog  xal  Idliog  6 
xevog.  Eodem  fonte  usus  est  scholiasta  Platonis  p.  460  B.^ 
onde  Aeschyli  et  Aristophanis  testimoniis  licet  addere  Pherecra- 
team:  ^rj  rqig  €^  rj  rqeig  xv^ovg\  tj  Ttaqoifila  naqa  Oeqe- 
xqaTei  ev  roig  Mvqi.irixavO'qdTtotg,  xelrai  6k  i7tl  tcjv  oltcoxw" 
dvv€v6vTiov,  TO  f.iev  yaq  zqlg  e^  ttjv  Ttavrekfj  vlxrjv  drjkoi,  to 
dk  rqelg  xv^oi  ttjv  fiTxav,  jtaXat  yaq  vqialv  ixqwvzo  rtqbg 
rag  jtaidiag  xv^otg  xal  ovx  dg  vvv  dvo.  %gtl  dk  ofxwvvfjiLa' 
xv^ov  yaq  ekeyov  Iduog  airov  rov  ^iitrovfievov ,  ore  Ttkrjqrjg 
earl  xai  ^Tq  xrL  0  Ad  restitaendum  atticistarum  fragmentam 
omnibus  his  tribus  opus  est  locis. 

36.  Eustath.  p.  547,  2 :  rrjg  dk  cparvifjg  rtquiro^erov  ro 
(payelv  rj  ro  Ttaaaa&ac  xara  rovg  jvakaiovg,  o  eari  yev- 
aaad-ai,  oS-ev  xal  (parviorov  cpaOL  ro  oavtdwrov,  xal  cparvo)- 
fiara  aavtduj/.iara,  ariyt]  diayXvcpa.  Photius:  q)arvior6v' 
Gavidtorov,  cparvio^ara'  Gaviddf-iara,  Griyrj  diayhjq^a. 

37.  Eustatb.  p.  962,  49:  2ifi/Aalvei  dk  xal  ro  xaUo,  i^  ov 
<pavteLV  ro  (pqvyetv  uirrixwg  xara  rovg  rcaXacovg.  Pbo- 
tius:  (pavtecv  ro  (pqvyetv  !Arr txoL 

38.  Eustatb.  p.  1534,  5:  ol  dk  Ttalaiol  rrjv  vrtiqav 
Gxoivlov  eqfifjvevGavreg  xiqarog  rov  xara  rov  lorov  (^p  avlerat 
xal  diarelverai,  Ttqocpiqovai,  xal  Tiaqoi^ilav  eTtl  rdv  a  ^kv  del 
^exetv  acpUvrtov ,  a  dk  f.iri  del  xqatovvrwv,  ro  ^aq)ivreg  rrjv 
VTtiqav  rov  no  da  diioxovGiv  . 

Pbotius  s.  u.  V7ciqa'   ro  rov  xiqwg  rov  lorov  Gxotvlov, 

t)  De  lis,  quae  hie  sequuntur  aide  p.  294. 


866  Theodoras  Freyer 

(I)  avlirai  re  xai  diaTelverai  to  axoiviov '  yiyove  8h  ano  tov- 
Tov  Ttaqoifila  inl  rtSv  a  del  ixeiv  cKpiivrwv,  a  dh  firj  del  xpa- 
Tovvriovj  qaod  qaidem  pronerbium  ex  £u8tathio  hnc  trans- 
ferendam  est.  Cam  Photio  ad  uerbnm  fere  conuenit  scholion 
Lucian.  p.  67  lac. 

39.   Eastath.  p.  1847,  26:  i^  wv  xal  v7Codeq\g  xoa/nog  yv- 
'vatxeiog  xal  avTrj  xara  rovg  Tcakaiovg.     Photias:  mco- 
dsQlg'  x6af.iog  yvvaixelog,  olov  deiQalov. 

In  his  glossis  enumerandis  ne  uno  qaidem  nerbo  opos 
erat  ad  cognoscendas  atticistaram  reliqaias,  propterea  qnod 
longe  maximam  partem  lexici  Photiani  attieistis  Aelio  Dionysio 
et  Paasaniae  deberi  constat,  Photius  aatem  solas  adhac  a  me 
comparatas  est  cum  iis,  quae  restitui,  lexicis  atticistaram.  Hue 
accedit,  quod  hac  mira  similitudine,  quae  cemitur  inter  Pho- 
tium  et  Eustatbium,  ista  sententia  de  his  formulis  proposita 
per  se  defendi  atqne  probari  uidetur. 

Ea  autem  qua  antea  simplici  referendi  ratione  non  iam 
licet  uti  in  lis  glossis  proferendis,  quas  exhibebo  cum  formulis 
ex  Photio,  Suida,  Eustathio  (ubi  non  Photius  confertur,  sed 
alius  auctor),  Bekkeri  anecdotis,  Ammonio,  scholiastis  Aristo- 
phanis,  Demosthenis,  Luciani,  Platonis,  quia  in  hac  prouincia 
nullum  praeterea  par  auctorum  exstat  aeque  inter  se  similium 
ac  Photius  et  Eustathius  inter  se  sunt  similes. 

Longum  est  hoc  loco  pluribus  agere  de  atticistarum  reli- 
quiis,  quae  exstant  in  auctoribus  modo  laudatis,  quorum  e 
numero  Photius,  Suidas,  Eustathius,  auctor  lexici  Bekkeri 
omnium  consensu  secuti  sunt  atticistas.  Idem  supra  compluribus 
harum  quaestionum  locis  de  scholiastis  Demosthenis,  Luciani, 
Platonis  cognouimus;  parum  autem  notum  est  Ammonium  quo- 
que  nonnulla  in  farraginem  suam  ex  atticistarum  lexicis  rece- 
pisse  atque  plura  etiam,  quam  Ammonium,  scholiastam  Aristo- 
phanis,  id  quod  0.  Schneiderum  de  ueterum  in  Aristophanem 
scholiorum  fontibus  disserentem  Sund.  1838  fugit  uia,  quam 
debebat  ingredi,  tum  parum  monstrata.  Quare  cum  ad  Am- 
monium et  scholiastam  Aristophanis  accesserimus ,  singula  de 
hac  re  proponemus,  nunc  porro  tractemus  rem  institutam. 


k 


De  Aelii  Dionysii  et  Pausaniae  formulis  oi  nahnoi  etc.        367 

§2. 
01  nalaioL  apud  Photium, 

1.  Photias  8.  u.  Uvov  gl,  3:  ^Hgaxkeldrig  6  IIovriTiog  .  .  . 
(mntila  uidetnr  esse  glossa)  i/tetd^  ol  nakaiol  kivoig  avrl 
Xoqduiv  IxQfjivro*  aXXa  xai^'O/iirjQog  r]dr]  x^Q^^S  iTtiorafievog 
Uvov  naXel.  Quae  aerba  sequimtur  iyivovro  dk  rqeig  ijgweg  xtA. 
nonam  efficinnt  glossam.  Eustathins  ipse  qaoqae  praebet  for- 
mulam  p.  1164,  16:  7cagaar]ft€iovvTat  dk  ol  Tvalatol  xal  ore 
Xogdag  hciari^ivog  ^'O^rjgog  ofuog  Uvov  xakel.  Aelii  Dionysii 
esse  obseruationem  dixeris  collato  Eustathio  p.  421,  29:  xal 
klvov  6h  Trjv  xoQ(i^y  Xiyetv  ex  tcJv  avixaO^ev  eig  rovg  vateqov 
xa&rjxei'  rvdkat  yiq  Ttoxe  doxei  kiviag  elvai  rag  ^lovaixag 
Xogdag,  wg  xal  6  A^iXiog  vnodr^XoL 

2.  Photius  s.  u.  ^vV  Govxidtdr^g  avrl  rov  avv  xal  ra  alia 
ra  ofioia'  ovrco  xal  ol  rcaXaiol  rcavreg^  et  antea  Photius: 
^vfilia^'  av/itfiavhy  o?.wg  dk  6  dia  rov  §  axt]  fit  or  to  liiog  xoivog 
ion  rwv  re  ^luiviov  xal  rwv  !Arrixiov  et:  ^vvdvo  xal  ^vvrqia 
[Xiyovatv  ol  !Arrixoi. 

Ne  in  hac  quidem  glossa  desideratur  formula  apud  Eustath. 
22,  6:  ovx  adr^Xov  dk  on  ^rrixwv  i'diov  ro  rrjv  avv  rcqo- 
)^oiv  ^vv  Xlyeiv,  rcgooriO^ivat  dk  nokXaxig  xal  ro  e  rolg  7caQ' 
rrjjiiivotg  .  .  .  evQr^rat  dk  xal  jJ  av  avkkalifj  (.lera^alXovaa 
a  eig  §  Iv  nit  ava^vqig,  ava^vqlg  yaq  ,  ,  .  ex  rov  avaav- 
}x>ai  xara  rovg  TtaXatovg,  Eadem  de  sermone  attico 
owruatio  inuenitur  in  Etym.  Mag.  p.  611,  52  ^,  w,  ^vveg' 
av^Q,  axovoov.  ol  yaq  !Arrixol  rijv  avfiffOQccv  ^v/itffOQav  q)aot, 
xaUro  ov(.i7taVy  ^vfiTvav'  xal  ro  avvieaav ,  ^vvUaav,  Haec 
onSt  sunt  atticistarum. 

Photius  s.  u.  6axoffOQ€iv'  eogrrj  rig  oaxorpogia  xaXov- 
^livij^poxog  yag  xakeirai  xkrjfAarigy  Ixxetftivovg  exovaa  rovg 
fioTgUgy  Ti]v  eiyevTjg  7caig  hfeqev  elg  ro  leQov  ^xigadog'  6 
rQ67co^di^  ov  rovro  lyiveto,  diarpogog  rolg  ctaXatolg  aTt-- 
€Joi!>);BEadem  sunt  in  Bekkeri  anecdotis  p.  285,  29  s.  u.  oa^o- 
r/^d^/a.  We  festis  praecipue  scripsisse  Aelium  Dionysium  testis 
est  Ph(HS  in  biblioth.  cod.  152,  quern  uide  p.  330. 


868  Theodoras  Freyer 

4.  Photius  8.  u.  7tarQfiia)v  rcarqUov  xai  TtctvQixcSv"  7caTQ(jia 
Xiyovaiv  ol  Ttalaiol,  orav  avzolg  6  koyog  jj  Tteql  xpiy/iarwv 
ij  %67cwv.  ovrwg  ^laalog  iv  rfff  Ttqog  dio%Xia'  jcarqia  dh  xa 
^xht]  xal  Tor  v6/nift(x  xai  ra  /nvOTT^Qia  xal  rag  ioQzag,  log  ^vzi- 
q)(jiv'  7taTQixu)v  8i,  orav  7t€Ql  7CQoa(07Ciov  Ttouovrac  rbv  iAyov, 
wg  AiaxLvrig  iv  r([i  xara  Krijatq'iovTog  (§  52),  Breaior  exstat 
haec  glossa  in  Bekk.  anecd.  p.  297,  30 :  7taTQ(im  kiyovaiv  ot 
^i)TOQ€g  /^ijjMOfra  xal  xn^iaaTa  xal  roTtovg,  Ttargia  dk  ra  £^^IJ 
xal  ra  vo/iii^a  xal  ra  /nvOTrjgia  xal  rag  iogzag,  TcazQixov  dk 
fplkov  i]  Ixx^Qov.  Hinc  discimus  Aeschinis  oratoris  testimonio 
usos  esse  atticistas. 

5.  Photios  8.  n.  TtiO^dxvrj '  (iixqog  rcid^og  ov  ol  7talaiol 
(pi6axvrjv  ?Jyovaiv.  Conuenit  schol.  Ar.  Equ.  792:  iv  ratg  7ci- 
d'axvatg:  v7CoxoQiartxwg,  pnxgoig  Ttl&oig  . . .  et  extrema  nerba: 
ol  81  Ttalaiol  cptdaxvrjv  liyovat  et  schol.  Dem.  p.  810  Dind.: 
TtiO'axvwv'  7tLx>axvr],  ^txgdg  7tL^og  neqne  minus  hue  referenda 
est  Photii  glossa  (pidaxvag.  TctO^axvag'  Jrjfioa&ivr^g. 

6.  Photius  8.  u.  aroal'  ra  rafiula'  Ttaqa^nqxri  yaq  rjv 
Tolg  7calatolg,  Conueniunt  scholiasta  Ar.  Eccl,  14:  arodg' 
ra  raftieia  arodg  kiyovat.  xal  yaq  Ttagafirjxr)'  Iv  alg  6  Glrog^ 
et  Suidas  s.  u.  arod'  to  ra/aieiov  did  to  Ttaqd/nrjxeg  elvai  xrL 

7.  Photius  s.  u,  VTtoxqhead^ai'  to  d7coxqivea&at  ol  ita- 

XaioL    x.al  6  v7Coxqirrjg  evr€vO'€v  ^6  aTtoxqivofievog  riii  x^qfif^* 
&ovxv6idrjg  C'  'oi  &^  ovdhv  v7cexqivovro  di€fpd^€£qovro\    xal  ol 
^'lioveg  ovnog'  "^Hqodorog'  ^ol  ^liv  ravra  v7Coxqtvdf.uvoi  /id'T]- 
vaUov  d7tY]}.XdrrovTO  .^) 


1)  Cum  Herodotus  et  Thucydides,  turn  Aristophanes  quoque  usurpauit 
uerbum  vnoxQivead'ai  pro  aTtox^ivead'aif  cf.  Acharn.  ii.  401  p.  80  ed.  W.  Rib- 
beck,  et  Eustath.  p.  1419, 51  (cf.  Kock.  C.  Att  fra^g.  I  p.  541);  hunc  locum 
cum  nounullis  praecedentibus  hie  adscribam,  quia  fr.  1S9  a  Rindfleischio 

sic  erat  COUStituendum :  tioO'sp  Si  ^  IlaXlds,  xni  on  ov  fioroy  TttiXlai,  6 
ve'oSj  oX)m  xal  naXXa^  i^  ov  xni  rtaXXaxrj ,  xal  TtaXXnxta  Si  xara  AtXu>v 
Jmviciop  ov  TtaXXr^xia  ol  TtalSes  (=  Rdfi.  296),  k'cnv  evgeXv  TtctQa  roli 
naXaioTi  oT  xai  Stxaarrj^iov  iaro^ovciv  (cf.  p.  353  sqq  )  ^j4d'r;vrfCiv 
incowftov  T^ff  IlaXXdSos.  ^^Qicxotpavrji'  axaiv  xjevca  as  rixt'ov.  o  S*  vnexQi' 
vajo'  I  iTti  TJaXXaSic^^  Tiag^  (^  nare^  Saiceie  Sixrjv,    iSixa^ot^  Si  xara  Ilav- 

caviav  xrX.    Sine  dubio  Aristopbanis  testimonium  a  Pausania  adbibitum 


De  Aelii  Dionysii  et  Pausaniae  formulis  oi  nahnoi  etc.         369 

CoDuenit  Enstathins  p.  1437,  32:  to  dl  fivriaTtJQeg  vrtoxQi- 
vovrat  ccvtI  tov  aTtoxQlvovrai  ^Iiovixaig  nad-a  not  Iv  ^tltadi. 
xal  VTtonQLvriQ  (paaiv  ivxevd-ev  ^6  ccTtoxQtvofievog  T(p  x^QV  • 
Xiyet  dh  xal  ^Hgodorog  ^ol  iihv  ravra  VTtoyLqivafievoi  ccfcrjX" 
XaTTOVTO  .  doxei  dk  xal  !drrvKri  ij  Xi^ig  elvai,  q)r]al  yovv  Qov^ 
xvdldr]g'  ^ ovdkv  v7teycQlvovTo\  Neque  minus  hue  spectat,  quae 
est  annotatio  in  £tym.  Mag.  p.  782,  46:  s.  u.  vTtoxQirijg'  Trjv 
aftonQiaiv  01  ft  a  ka  to  I  vnoxQiaiv  TteK^naaiv.  Naber  in  annot. 
ad  bane  glossam  Aelium  Dionysium  agnoseit  auetorem;  non 
minus  Pausaniae  potest  esse,  plus  affirmare  temeritatis  est. 

§  3. 
01  TtaXaioi  apud  Ammonium. 

Ammonium  atticistarum  operibus  usum  esse^  id  quod  non- 
ntfllis  nunc  demonstrabo,  nuper  suspicatus  est  Ernestus  Schwabe 
I.e.  p. 89:  Md  unum  afSrmo,  nonnulla  atticistarum  ...  in  hae 
(sc.  Ammonii)  opella  synonymica  inesse  uideri'.  Quare  de 
paucis  uideamus  glossis. 

Supra  p.  264  uidimus  Ammonium  p.  36  ed.  Valck.  s.  u.  yi- 
Xoiog  et  yelolog  compilasse  Aelium  Dionysium  apud  Eustath. 
p.  205,  44.  Inspice  praeterea:  Ammon.  p. 7 4  s.  u.  iTceg:  . . .  d^ql- 
Tteg  dk  ra  la&lovra  ra  ^vka  xal  -S'QiTttjdiaTara  ra  vtvo  -S'gi- 
Ttwv  ^€^Qiojiiiva  ^vla,  olg  y.al  avrl  acpqayidiov  IxQiovro,  on  rjv 
dvaTcaqaTtoirjra,  Conuenit  Pausanias  apud  Eustath.  p.  1403,  35: 
6  8^  avTog  (sc.  Ilavaaviag)  liyei  y.a}  on  d-QiTtrjdeaTa  ^Xricpia 
Ta  VTto  d'QiTtdjv  ^€pQ(jt)fih'a  cog  ano  tov  edo),  olg  kxQwvuo 
g)7jaiv  ol  afpodga  olxovofAiTcoi  ayTl  ykvTttwv  a(pQaylda)v.  nvkg 
dh  avra  Ttevraavlkdpwg  -S'QiTtrjdiarara  elnov. 

Ammon.  p.  77  s.'u.VraAo/*  ^IraXol  xai  ^IrahdjTai  diaq)i' 
QOvGiv.  ^IraXol  fxkv  yag  ol  agx^^ev  Ttjv  %c«J^av  oixovvrsg,  Ira* 
Xtiorat  dk  OTtoaoi  nov  ^Elhfjvcjv  iTtf^xtjOav  fierce  ravra.  to 
avro  xal  Inl  rwv  2ix€ho)rwv.    Conuenit  Aelius  Dionysius  apud 

fuit.  Kockius  1.  c.  in  altero  uersu  posuit  ra^\  to  pro  naQ*  tp.  Male  apud 
Cobet.  Mnem.  IV  p.  125  (=  Nou.  Lect  p.  29)  et  apud  W.  Ribbeck.  1.  c.  p.  320 
Bcriptum  est  ansxqivaro  pro  vnexQivaro. 

Leipiiger  Stndien.   V.  24 


870  Theodorus  Freyer 

Eastath.  p.  1896,  50:  qpijai  yovv  AXlioq  Jtovvatoq,  on  ^Irakol 
fjihv  ol  pdgfiaQOi ,  ^iTakicHTat  6k  ol  l^rf/ixij^torf^  ^'Ellrjveg  vrv 
^IxaXLaV  ovtm  xal  Stxeloi  q)rjai  ymI  2tx€hcorai  diaq^igovatv. 

AmmOD.  p.  80  s.  u.  xallaia'  xdDMia  xal  xdkkrj  diaq)iqei, 
xdklaia  f.thv  ydq  ol  nHv  akexTQvoviov  ycoiycoveg.  y.dX).rj  dh  rd 
avdrj  Tiov  pa^fjdTwv.  Compone  utramqae  atticistam  apud 
Eastath.  p.  1278,  50:  ffrjol  yovv  Ilavaavlag'  ycdlXr^  avdnq,  (idfi- 
fjLora,  o&ev  nal  xakXvveiv  to  xoa/dclv  mat  aaqovv.  Xawg  dh  Ix 
TOVTOv  xofi  xdXlaia  7taQd  T(ji  xcojuiTuf)  ol  /icoywveg  tujv  dXex.- 
TQVoviov  xof}  xd  Iv  Tfj  avTwv  Sk  ovQ^  xard  A)'kiov  Jiovvoiov, 

Ammon.  p.  83  s.  a.  yLoqda^i  xogSa^  xal  xdqSa^  diacpiqet' 
TtoqSa^  fdv  ydg  Igtiv  eldog  oqyrriaeiog.  xdqda^  di  rtg  kxakeiro 
orqariajTr^g  *),  ^dgfiaqog  dk  tj  ki^ig.  xakelTai  Sk  ij  fnkv  rqayixfj 
oqxrjaig  lfX(.iiX€ia'  alxtvig  Sk  tj  accTvqiK'q,  xoqSa^  Sk  ij  xiofiiytrj, 
Congrait  Aelins  Dionysius  apud  Eustatb.  p.  1167,  21:  uiXhgg 
JiovvGiog  cprjai  xat  avrog  (antea  laudatur  Paasanias  idem 
docens)  ort  IfAfxiXua  Tgaytxrj  oqxtjOig  wojceq  rj  xufAixr.  xoqSa^ 
xal  fi  aarvqixYj  alxivvig.  Unde  Aelius  Dionysius  sua  babeat, 
ostendit  Pbotius  (coll.  Etym.  Mag.  p. 712,53)  s.  u.  aixivvig' 
aarvqixYj  oqx^otg,  if.iniXeia  Sk  Tqayixi],  xoqSa^  Sk  xiofiuxr],  wg 
^AqiGTO^evog  Iv  a  neql  rqayixrjs  ogxTjoecog. 

Ammon.  p.  141  s.  u.  rpdo/Aolog'  (pdoxwXog  ffaGY,io)Uov  Sia- 
(piqei'  (fjdo'/.wXog  ^kv  ydq  Igtiv  IfxaTiocpogLg'  q^aGxoikiov  Si 
Igtl  SegjitdTiov.  Eadem  babet  Aelius  Dionysius  apud  Eustatb. 
p.  1446,  5:  (paGxcokiov  Segfxdzivov  ^aXdvriov  olov  d-vXdxiov  xa\ 
(pdoxcoXog  fi  lf.iaTio(poglg,  cog  (pi]Gtv  AlXiog  JiovvGiog, 

Ammon.  p.  148  s.  u.  %iTix}viov  xaX  xiTioviGxog  Sia(pigei ' 
XiTiovlGxog  (ikv  ydq  6  rov  avSqog  x^nov  ivtioviov  Sk  xo  rrjg 
yvvaixog  %vSv(i(x,  Conferas  Aelium  Dionysium  apud  Eustatb. 
p.  1166,  51 :  GrjfieUoGai  Sk  on  iteql  iLTiCviov  xal  roiavrd  cpaGiv 
ol  7taXaio('  ,  .  .  6  Sk  dvSqeiog  /trwi'/axoc;  o  nveg  htevSvnjv 
.  .  .  x^Twr/oy  Sk  xal  ^''^wi'a^/oy  Xeicrov  evSvjua  yvvaixelov 
7tolvTeUg,  Aristopbane  Menandroque  laudatis  baec  sequuntur 
uerba:  ram  a  AXXiog  AtovvGiog. 

1)  Gf.  Eustatb.  p.  368,  37 :  ...  aXXa  xal  oi  Tta^a  zq^  HaviSavicL  xd^- 
Saxss  o  icri  cr^ariarai  nepi  ^Aciav. 


i 


De  Aelii  Dionysli  et  Paosaniae  formulis  ol  naXaioi  etc.         371 

Itaque  cum  his  locis  satis  indicetar  Ammoniam  re  uera 
usum  esse  Aelii  Dionysii  et  Pansaniae  opibos,  nihil  mihi  ob- 
stare  aidetur,  quominus  eas  glossas  Ammonii,  quae  praebeant 
ol  nalaioL  formulam,  Eustathio  praecipue  adiutore  freti  atti- 
cistis  restituamus. 

1.  Ammonius  p.  38  (init.)  vmX  ra  avyyQa^ifjiaTa  hcctlovv 
ol  Ttalatol  yqaf.i(iaTa,  KakkLfictxog  Ttov  rprjoi '  ^yQccfif-iara 
d^  ovx  eVuaaav  anoyiQvcpa  ,' tovt^  eari  ta  GvyyQaf.i(iaTa,  %al 
7caXtv  ^ nXaxiovog  "li>  to  neql  ipvxfji^  YQ^^f^^  avake^dfASvog^ » 
'Aal  kv  rf^  avvr]d-€l(ic  TCokXa  (pa^iev  etdivai  yga^iijara  rovde' 
oi  yaQ  ra  eixoai  Tioaaqa,  aXXot  to  (scr,  tov)  tcov  itokXviv 
e^ineiqov  ygafAfiarcov  (scr,  cum  Eustath.  avyy^afifidrcov), 

Conuenit  Eustathius  p.  1959,  58 — 62:   noXXvJv  dh  TtaQrjy- 

fiiviov  €x  TOV  yqdcpEiVy  cog  ytai  rj  ^Ihdg  ayiQi(iwg  driXoi,  d^Xov 

ixeixyev  ytal  rb  ygafifia  o  y,al  aroix^lov  ai^ftalvst  avvr^d-wg,  %xi 

de  xal  avyyQafifAa,    ۤ  ov  xal  nolkd  yqa^i^iaxa  eidivai  (pafikv 

'Aal   yga^jLiarixdv  elvai  rbv  jtoXhov   GvyyqafAfiaTwv   %(.i7teiQ0V, 

'Aeirai  S^  avrb  xai  Ttaqd  Kakkt/idxci)  iy  xiji  ^ yQd(i(.iai:a  S'  ova 

eiliaaev  djioAgvcpa^  xal  ^ ITkaTiovog  ^Ev  to  7C€Qt  ipvxfjg  ygdfifi^ 

dvaXe^d^ievog\  quae  glossa  in  breuius  contracta  fluxit  in  Etym. 

Mag.  p.  240,  48:  yqdfi^iara  hAdXovv  ol  7calatol  rd  acyygdiii- 

/.tara'  log  KaXXlpaxog'  ^yQdf.i(iaxa  8^  ovx  ^Vkiaaev  djcoAQvcpa  , 

Inde  docemur  Callimachum  ab  utroque  diserte  laudatum  testem 

fuisse  atticistis.    Est  igitur  ueri  simillimum  Aeschinis  scholia- 

stam,  qui  ad  1, 182  (cf.  p.  305)  secundum  Callimachum  Hippo- 

menis  filiae  incestae  nomen  Aei^iovlg  fuisse  tradit,  hoc  Calli- 

machi  testimonium  per  alterutrum  atticistam  nactum  esse. 

2.    Ammonius  p.  86:   Aio(pbg  /m)   hvebg  6   avrog  Jtagd 

roig  7caXaiolg  e^yero  6  fiij  rpd-eyyof-ievog,  ^'OfirjQog'  ^AV(.iaxi 

'AW(p(^^  rot   firj   a/ror€).ovvrt  rjxov.    xal  rj  Tlvd-la  ^aoI   'Aio(pov 

Svvlrj/iii   xai  ov  XaXiovrog  drAOvio^  7caqaXXriXu)g  era^e,    vvv  dh 

AOHpbg  6  fiepXa^ifiivog  trjv  dAorjv  kiyezat, 

Conuenit  Eustathius  p.  1539,  56:    iQ^irjvevovai  dk  xaxpov 

IvTavd-a  ol  Ttakaiol  to  axpocpov  Aal  did  tovto  fxrjdh  l^aAOvo- 

(Aivr^v   €XOV   TTjv   fjxfjv  ^  Ttaqiovvfieirat  fi   rjx^^ooa  d^dkaaaa. 

ovrcj  xai  (iikog  Iv  ^iXidSi  xiocpov,  to  a^qoiCov,    xoivwg  fxivroi 

24* 


\ 


372  Theodonu  Freyer 

xioq)6g  6  jUiy  g>d'€yy6fi€vog,  6  xal  iveog.  ov  Ttgog  ojnoioTtjTa  xal 
yLVfjia  l^Qi&T]  xo)g)6v,  xal  ftilog  %iocp6v.  dco  17  Ilvd-la  xqffiaaaa 
TO  *xa}  yi(j)q>ov  ^vvlrjjtii  xal  ov  laliovrog  axovco  7taQaXlr]kl- 
aaaa  8i€adg>r]a€.  Ttaqa  8i  ye  roig  varegov  xolvoteqov  xioq>dg 
6  TTjv  axoijv  ^e^Xafifxivog. 

3.  Ammon.  p.  93  (extr.)  ^eTQeiad-at  xal  Yaraad-ai  dia- 
(piqei'  fABTQela^ai  fjihv  yaq  Xkeyov  ol  nalaiol  fiirgq)  Xa^- 
fiaveiv  nvQOv,  ij  ri  roiovrov  Iv  davet,  %va  a7to8(p,  'Haiodog' 
*€v  fxlv  fjieTQela^at  naqa  yeirovog,  ev  d^  a7to8ovvai\  ovxl 
agyvQiov  ij  XQ^^^^^^-  ovdiTto)  yag  Ijtl  vofAla^azog.  Yaraa^ai 
8h  ^'OfJLTiQog*  ^JeL8(a  fifi  %o  xS-lI^ov  vftooT'qaovTac  ^)  !dxato\ 
XQ^log^  olov  TO  yevonevov  avroig  eXdrriofia  iv  T(p  lAoxeaS-ai, 
avrl  rov  x^^oAtmjawat  xal  amanjaiorrac,  loOTteQel  oq)€iX6- 
fjLBvov  davog'  xfV^^^'^^^  ^^  eXeyov  Ifidriov  t]  cxevog. 

Ad  uerbam  fere  cum  hisce  conspirat  Enstathins  p.  1729, 37 : 
'Halodog  8k  aXXwg  (sc.  atqne  Homeras)  ixQ^oai;o  rfj  Xi^ei  iv 
Tf/j  ^€v  (aIv  fieTQelad-ai  Ttaqd  yeirovog  ev  8^  an:o8ovvai  airii^ 
T(>7  liiirQ(i),  fJtitQOv  (aIv  einwv  to  axevog  (p  Xa^fiavofiev  TtvQov 
(paaiv  ij  TV  roiovrov  8dvovg  Xoyio  iVa  itaXiv  a7to8diiiev ,  fie- 
rQeiad-ai  8k  to  oStw  Xa^fiaveiv  8dveiov  xal  nov  xal  8u)Qedv. 
ovTtw  ydq  (paaiv  iTtevorjd'r]  vofiiafxa  ^araa-d'ai'  0  8rjXoi  q>aaiv 
^'OfxriQog  iv  rut  *to  x^^^^^  -J^j^a^ol  XQ^^^S  dfcoari^aajvrai  ijyovv 
TO  yevo^evov  avroig  iv  rij  i^dxj]  iXavrwina  xQ^oXvn^awaiv  uiofteQ 
ocpeiXofievov  8aveiov.  xal  roiovrov  fxkv  ro  fiergelv  xa\  (xerqel- 
od^ai  ro  inl  8dvovg  xa^^  ^Halo8ov.  x?iJaa(Tv^of£  8i  q)aai  Xi- 
yeral  rig  (scr.  ri)  Iftariov  ij  axevog. 

4.  Ammonias  p.  141  ^axovg  cpaxijg  8iacpiQeiv  q>aol,  q)a' 
xol'  ol  en  lofxol,  ovx  kvixiog,  (pax^  8k  rj  eiprj^ivr^'  ren^Qijrai 
7caqd  roig  TtaXaiolg  17  8iacpoqa.  Conaenit  Photins: 
(paxij'  rb  exprifia  rov  (paxov,  q>ax6g'  ro  ogjcqiov  u)(x6v.  Ean- 
dem  dififerentiam  praeterea  seraant  schol.  Ar.  Plat.  192:  (paxij 
d-rjXvxwg  17  expri^eloa,  aQoevixwg  8k  6  dvi\pr}rog  et  schol.  La- 
cian.  p.  203  lac.  q)axdg  0  w(i6g,  (paxij  8k  fj  iiprjO^elaa  (=  Etym. 


1)  Ut  Eustathius  sic  Ammonias  scripserat  anoar^ctopxaif  cf.  yalcke* 
narii  aunot  ad  h.  I. 


De  Adii  Dionysii  et  PausaDiae  formulis  oi  nalaioi  etc.        378 

Mag.  p.  786, 40).  Plane  nihil  obstat ,  qaominus  qnattnor  has 
glossas  ex  Ammonio  depromptas  atticistis  reddamns. 

5.  Multo  autem  dif&ciiior  est  quaestio  de  Ammonii  loeo  p.  22^ 
nbi  haee  snnt  aerba:  aQ/cayfj  nai  aQTtayrj  dtaq^igei  naqa  rolg 
7calatoig  uitriycolg^aig  (prjai  TQV(piov  iv  r(^  tQltoj  /cegl  ^t- 
Tixrjg  TtQooojdLag  .  lav  fxlv  o^vrovtog  nQoevByyuifjied^a^  xa-S^aTteQ 
iv  TJj  avvr^O^€l(f,  tijv  aicpvidiov  xat  (xena  ^Lag  cKpalgeaiv  drj^ciaei. 
kav  8h  (iaQvroviog  ^aQjtayrjv  cog  avaq)7jv,  iv  ^  Itl  tiov  (pqeatCDV 
Tovg  xadovg  i^alQOvat  .  xal  naqa  Mevdvdgq)  avayivcicnofiev ' 
^ctorriqiov,  TQciTce^av,  aQ7cayrjv,  devregov  xddov^  0  ^«^  iv^Hvioxfi^* 
^rov  Tcalda  8^  ov  dldo/iiev,  all*  aQTtayrjv  avti^  xaraaxeva^o- 
^€v\  Est  igitar  hoc  loco  formula  ilia,  qua  adiutrice  satis  malta 
atticistarnm  fragmenta  hinc  illinc  eroimns,  coninncta  cum  Try- 
phonis  nomine,  quern  celeberrimum  grammaticum  August!  et 
Tiberii  temporibus  floruisse  constat,  quo  fit,  ut  probabilitas  sen- 
tentiae  de  his  formulis  propositae  hoc  Ammonii  loco  aliquantum 
uideatur  imminui.  At  nemo  certe  totam  banc  restituendi  ra- 
tionem  uanam  esse  putaret,  uel  si  praesidia  ad  remouendam 
istam  difficultatem  penitus  me  deficerent;  neque  enim  umquam 
af&rmare  conabor,  has  uoces  Ttagd  roig  naXaiolg  ^tt iKolg 
non  exstitisse  nisi  apud  atticistas;  nihil  dico  nisi  hoc,  banc 
fonnulam  apud  atticistas  adeo  usitatam  esse,  ut  hac  formula 
tamquam  duce  ad  redintegrandam  atticistarum  doctrinam  uti 
possimus  eius  generis  auctoribus  coUatis,  quos  atticistarum 
scrinia  compilasse  constat.  Videor  mihi  tamen  rem  eo  posse 
perdncere,  ut  appareat  banc  glossam  in  Ammonium  non  tam 
ex  Tryphonis  libro  7C€qi  ^.irTiytfjg  rtgoac^dlag  quam  ex  atti- 
cistarum lexicis  fluxisse.  Simillima  enim  tradit  Eustathius 
p.  1390,  50  (Rdfl.  fr.  236)  secundum  Aelium  Dionysium:  AiXiog 
8h  JiovvOiog  7caqaGti(.i€iovfjL€v6g  riva  onwg  xard  yivrj  Ttqo- 

(fiQOvral  (prjOtv  qvtoj'    Tiaxxafir]   &r]lvyciog  6  xannapog' 

ovrw  xai  '17  ag/cayrj  81*  '^g  ix  q>Q€arwv  xadovg  avdyovaiv\ 
Hinc  conicio  Aelium  Dionysium  Tryphonis  de  attica  prosodia 
libros  cognouisse  2),  cui  sententiae  duo  praeterea  fidem  affe- 

1)  De  emendandi  loci  ratione  cf.  Yalcken.  animadu.  ad  Amm.  p.  26. 

2)  Post  actam  rem  Nabemm  uidi  Proll.  p.  77  idem  de  hac  re  censere. 


374  Theodoras  Freyer 

runt  fragmenta  et  ab  Ammonio  et  ab  Aelio  Dionysio  apud 
Eastathium  exhibita;  alteram  de  yiloiog  et  yelolog  supra  p.  264 
attaliy  in  quo  Tryphonis  nomen  ab  Ammonio  uidetor  omissum, 
alteram  exstat  apad  Ammon.  p.  68:  d-alaf.iag,  tog  aya&dg,  xal 
•d-aXa^iag^  wg  ^eyakag  Siacpiqetv  q)r]al  TQvq)(ov  tvoqcc  roig  !d%- 
TiTcoig  Iv  devriQci)  neQi  Lirrix'^g  TtQOOipdlag.  iav  fiev  yag  o^v- 
rovrjOioinev ,  drjlciaet  to  twv  ^ioay.ovQiov  hgov  iav  dk  (iaQv- 
Tovrjawjuev^  rag  xaradvaetg  furjvvei^  qaibas  simillima  sunt,  qaae 
exhibet  Eustathius  p.  906,  50  (Rdfl.  fr.  218)  o/zotoc?  xa/  &ald- 
Hai  fiev  fiagvTovtjg  ^wiKal  xaradvaeig,  d-aXaf-tal  dh  totioi  UQot 
^loaxovQwv,  (og  AXXiog  jJtovvaiog  TtaQearjiAeuoaaTO, 

Videtar  igitur  Aelias  Dionysius  Tryphonem,  qai  saecalo 
ante  faerat,  secatas  esse  in  exponenda  accentas  dififerentia, 
qaare  recte  mihi  arbitrari  videor,  Ammoniam  banc  qaoqae 
glossam  qaamuis  Tryphone  laadato  petiuisse  ex  lexicis  rheto- 
ricis  atticistarum ,  quos  redolet  formula  TtaQcc  rotg  TtaXatotg 
^TTiy.oig.  Quemadmodnm  Pausanias  bis  diserte  laudat  Didy- 
mum  apud  Eustath.  p.  1039,  37.  42,  sic  Tryphonem  quoque 
uidetur  nominasse  alteruter  atticista,  unde  factam  est,  ut  nomen 
eius  transiret  in  Ammonii  farraginem ,  quae  quidem  res  mani- 
festa  est  in  Photii  glossa  aUivvig  (cf.  p.  258.  370),  ubi  Aristo- 
xeni  de  tragica  saltatione  liber  primus  nominatur,  Pbotius 
autem  ipse  numqnam  certe  inspexit  Aristoxenum. 

§4. 
0/  7ta).aioL  apud  Smdam. 

1.  Suidas  s.  u.  aya&ov  daifnovog'  e^og  eixov  oi  ycakaio) 
fierd  TO  detjtrov  jtLveiv  ayaO'OV  daiftovog  l7CiQQoq)OvvTeg  ay.Qa- 
Tov  '/ML  rovTo  Kiyuv  ayad-ou  daiinovog  zrA.  Breuior  est  glossa 
in  Bekk.  anecd.  p.  334,  4:  dyad^ov  7t6/naTog'  to  fteTa  to  dei- 
7CV0V  axQaTov  /civoitevov  7caQd  ^d^rjvaloig'  rr^v  devTigav  yccQ 
7t6ai>v  ovTiog  Ixa/.ovv, 

Hanc  glossam  attieistis  ignotam  non  fuisse  ostendit  Eusta- 
thius p.  1471,  32:  ioTiov  dl  otl  xai  dlxcc  Trjg  litl  Tatg  ylcia- 
aaig  anovdrig  xaJ  7C()aeiog  r^v  ti  7t0TriQi0Vy  wg  loTOQei  u4ihog 


De  Aelii  Dionysii  et  Pansaniae  formulis  ol  naXaioi  etc.         375 

Jtovvaiog,  aya&ov  daL^ovog  keyo^evov^  to  jnera  aqatv  rga- 
7C€^uiv  7CQoaq)€Q6fi€vov.  Cam  inter  se  conueniant  Saidas  et 
Bekkeri  anctor,  utriosqae  anctor  uidetar  esse  Pausanias.  Fon- 
tem  atticistarum  aperit  scholion  Ar.  Vesp.  525:  u.  ayad-ov  dal- 
piovog'  ed-og  dl  rjv,  OTtore  (.liXXot  ^  rqanB^a  aiqead^ai,  ayad'ov 
daifiovog  l7ti^^oq}eiv ,  wg  GeoTtoptTtog  qirjoiv.  Undecumqne 
saa  petiuit  scholiasta,  minime^  credo,  ex  Theopompo. 

2.  Suidas  s.  u.  ccva/tlTtreiv  gl.  1 :  ov  to  xaraxliveoxhac, 
alia  TO  (AeTa(.iilea&aL  y.al  fxetarLd^ead'ai  nal  ccTtoxvelv,  Gov- 
xvdldrjg  a  (70)  ^xal  vmiofAevoi  In^  ilaxiarov  avaniftTovaiv* . 
gl.  2 :  avaTtiicretv  to  ad'v^elv  liyerat  7caQa  rolg  7calaiolg, 
avaTtiTtrecv  k7tl  ipvxfjg  iariv  olov  a&vftelv,  ohyiogeiv,  Kqa- 
Tivog  8h  i7ti  twv  iQercSv  xixQYitai  tij  )J^ei  iqeoaovnov  xal 
avoKlivofiiviov'  xai  avaTteoelv  avayJu&^vai. 

Utramqae  glossam  coniaDctam  suppetiuisse  Suidae  colligo 
ex  £astatbio  p.  1641, 6:  ^'EvO^a  oqa  to  avaTti/crovatv  ov  Irjcpd^hv 
ircl  ipvxi^fjg  ad^filag  ibg  7caQa  Qovxvdldj]  kv  ti?)  ^vixio/ievoi 
ava7ti7CT0VGiv  ,  all  avT\  rov  avaxlcuvrai  xaO-a  voel  xal  Kqa- 
rivog  €l7tc6v'   ^QoO^id^et  xal  ava7ci7CTei  . 

Cum  Suidas ,  turn  Thacydidis  scholiasta  usns  est  atticistae 
doctrina  ad  I,  70:  avarctTtrovai'  rj  ava7tavovTai,  tj  a&vf,iovai. 
Hoc  perrarum  esse  testimonium,  quo  Pampbilum  auctorem 
esse  atticistarum  doceamur  collato  Athenaeo  I  p.  23  B. :  ot^  to 
ava7ti7tT€iv  xvQlcog  ItzI  ipvxrjg  ioitv,  olov  ad^v(.ielv,  oliywqelv. 
GovxvdlSrjg  /tQcirtj'  ^vixw/iievoi  Itv^  llaxtorov  ava7ti7CTovatv\ 
Kqaxlvog  8^  k7t^  eqexdiv  XQ^'^cci  rfj  li^€i  ^^o&lal^e  xavaTtiTtx^ 
Ernestus  Schwahe  1.  c.  p.  92  ostendit, 

§5. 

0/  7ialaioi  apud  Eustathium. 
Cum  Eustathio  conueniunt  alii  praeter  Photium  auctores. 

1.  Eustath.  p.  1636,25:  iariov  8h  wg  7taQa  rolg  7ta- 
latolg  yqacpeiai  xal  ravTa'  alvet  avrl  rov  fxalvetai,  aTCoqei 
xara  Siavotav,  (pavlwg  diatL&erai,  afirjxctvei,  l^  ov  h  ^Iltadt 
TO   alvoaeiv,    xal  on   alvg,   alrj,   QLTcaonog*    xa\  alveiv,  to 


^7^  Theodoras  Freyer 


i%iff}i>  ii^iiiveiv.  inoi  di  q>aai  xorl  ovtW  akveiv  to  fikv  iTtal- 
^uc^iy  iQOvv€%at.  olov  (adde:  ^'OiirjQog:)  'rj  (adde:  ^*)  alveig 
fki  li^O¥  ivixrjaag^f  to  dh  XvTteZaO'ai  tpikovTai,  to  fikv  yaq 
vi-fcu  loi  aXealvead-ai ,  to  cJ'  ciTto  Ttjg  aXrjg.  !tiTTixwT€QOv  di 
(^iiui  to  xal  aficpu)  daovvetv^  xal  yaq  Y,al  to  alealveiv  (scr. : 
\.  y.  JO  aXeaLvea^aC)  daavvovaiv  u^ttixoI,  wg  xal  to  a/nlgy 
\ui  (xfAa^ay  xal  ajuvog.  and  di  tov  aXveiv  xal  aXvaxa^eiv  to 
t^ifuataad'ac  xal  haXlveiv.  xal  aXvad-alveiv  to  advvarelv  xal 
&XtntT€lv  TO  dva<poQ€lv.  Deinceps  seqaantur  baec  verba:  Tlav- 
oavlag  dk  aXveiv  Xiyec  to  iv   aXrj   xal  Ttaqiaet  Trjv  i/t^v 

Quod  saepius  fecit  Eustatbius,  hie  qaoqae  fecit,  eandem 
enim  glossam  et  ex  Aelio  Dionysio  et  ex  Pausania  affert  Dio- 
nysii  tamen  nomine  omisso.  Argnmentam  peto  e  Bekk.  anecd. 
p.  380,  20:  unde  liquet  Aelinm  Dionysinm  sua  debere  Didymo : 
aXveiV  evioi  to  fihv  STtalQead^at  xal  ^a^P^'v  daaiwg  a^iovai 
7CQ0(piQ€0&ai'  ^'O^rjQog'  ^rj  q^  aXveig  oti  Igov  kvLxrioag  tov 
aX7jTT]v\  TO  dk  XvTcelad-aL  xfJiXcog,  olov'  ^wg  eq)a&\  ij  8^ 
aXvova^  aTtB^YiaoTo* ,  (og  OTeQrjTixdv  exov  to  5.  Jl8vf.iog  di 
afjicpoTeqa  daaiwg,  xal  yaq  to  aXealvead-ai  daavvovaiv  oi  IAt- 
Tixoi,  xal  Ttavra  Ta  TOiavTa,  af^lg,  a(.ia^ay  afjtvog  xtX.  Omisit 
Eastathius  Didymnm  ab  Aelio  Dionysio  diserte  laadatam.  Con- 
feratur  praeterea  Saidas  s.  a.  aXveiv  (extr.). 

2.  Eustatb.  p.  1627,13:  cpaal  yovv  oi  TtaXaiol,  otl  ou 
fiovov  TQ€ig  -^XixlaLy  aQi]Vj  a(.iv6g,  agveiog.  xal  oti  tov  afivov 
xal  &rjXvxdv  fi  a/Avrj  Ttqo^arov  avTo  (iiaov  TJj  '^Xixl<f,  xal  otl 
afjivri  (scr.  afAvbg)  iviavaioV  agva  8i]XoL  xal  otl  Ttagotfila 
af4V€lv  TO  d-eQl^CLV  ItcI  Tijjv  Ix  diaXcif-ifiaTog  Tif4WQovf4iv(ov,  Ta 
yaq  aqvta  Iv  t(/7  eaqi  axaqrca  l&Tai ,  aXXa  xal  otl  ^loTqog  ev 
L4tt ixaig  Xi^eoiv  aqva  cprjolvy  elTa  afivov,  eha  aqvetov,  eha 
XeLTtoynofiova. 

Eadem  fere  reperiuntur  apud  Suidam  s.  u.  afivov  tov 
iviavoiov  aqva,  ^'lOTqog  iv  Taig  ^TTLxalg'  ^  aqva,  eha  afivov, 
elTa  aqv€i6v,  eha  XiTtoyviofiova,  (.loaxiov  8i  tov  TtqwTov  .  xal 
ajLivog  aqaevixwg  Ttqo^aTOv  to  (.liaov  ttjv  fiXxLav,  xal  a/iv^  to 
^?.v'    Tqelg  yaq  riXixLaL,  aqvog,  a/nvog,  aqveLog.    Manifestnm 


De  Aelii  Dionysii  et  Pansaniae  formulis  oi  naXaioi  etc.        377 

esse  pntOy  atticistas  secutos  esse  Istrum  Callimachenm ,  caias 
rei  indiciam  aliunde  afiferre  Dcqneo.  Gonaenit  praeterea  sebo- 
lion  Ar.  Pac.  935  a^ivol  rovg  rq67tovq:  eii^d-eig,  deikol  cog  ol 
xQioL  ^  7CQaeiq  xa2  fiakaxol,  to  yag  a^gev  ftgo^arov  orav 
%X7]  TTjv  f.iiariv  riXinLav,  ccfivog  'Aalelrai,  ol  dk  xbv  Iviavoiov 
ccQva  ccfivov  xakovoiv, 

3.  Eustath.  p.  175?,  63;  rjg  (so.  ayilrig)  TcaQaywyov  aye- 
lalog  ^iivj  6  i^  ay^lrjg '  ayiXaiog  61  xara  Tovg  nalaiovg^ 
TtqoTcaqo^vrovwg  6  ajua&ijg.  Conaenit  Saidas  s.  u.:  ayiXaiog 
jcQOTtaQO^vTovcog  f.ikv  6  af,iaxh]gj  ayelqiog  di  6  he  rrjg  ayihjg, 

4.  Eustath.  p,  1430,33:  i^  avt'qg  6k  (sc.  ayelQio)  ov 
ftovov  ayvQTrjg  nara  zovg  naXatovg  6  ayeiQtov  ox^ov  xal 
a7caT€wv  Tial  aka^tivf  y.al  ovojiia  6k  fiokov  Tcvfievxiycov ,  alia 
nal  ayvQig,  - 

Eadem  habet  Suidas  s.  u.:  ayvQTrig'  gl.  2:  6  aka^wv  xal 
aicareciv,  (to  6k  ayelgetv  xal  to  TteqiayeiQeiv  to  7ceQuivaL  xal 
TteqivoarBlv  iTtl  vlxj]  ij  tivi  erigop  tolovtvj  asjiivvveiv  =  Rindfl. 
fr.  8,)  0  6k  ayvgrrjg  xal  TLv^evTinov  (iokov  ovojua  iortv.  Omnia, 
quae  sunt  apud  Eustathium  1.  c.  inde  ab :  latiov  6k  on  ayoQct 
usque  ad  xal  Qocpovaiv  dg  ygarpovaiv  in  unum  Aelii  Dionysii 
fragmentum  conflanda  sunt  sub  ayeLgw  lemmate. 

5.  Eustath.  p.  1968,  39:  ivravd-a  6k  iariov  on  re  7taQa 
TOig  Ttakaiolg  6  Ttoktog  ^QTjTai  aka}7r6xQovg  ytakov/iievog  xal 
on  avayxalov  6lxce  tcJv  akkiov  avrov  Gri^iaivofAiviov  evQlaxsraL 
nal  TO  al6oiov  'Aakovfievov  wg  nvog  avayxr^g  av/ii^okov,  Utra- 
que  glossa  inuenitur  apud  Suidam  s.  u. :  akwTcoxQovg '  6  7coki6g, 
cf.  VI.  lex.  Bekk.  p.  381,  11.  avayxalov  gl.  1:  oI'tw  xakeirat 
TO  al6oloVj  heel  rfjg  avayytrjg  iarl  avfipokov. 

6.  Eustath.  p.  1448,  5:  i7tij^okog  6k  ol  TtoirjnxTj  ki^ig, 
akka  l4xnxfi  xara  rovg  7takaiovg,  di  xal  7tQO(piqovaL '  20- 
cpoxkfjg'  ^  €td^^  €v  (pQovYiaavr^  €lai6oi^ii  cpQevtSv  hci^fiokov  xa- 
kciv  oe  .  nkdriov  Iv  7CQwrq)  vofjwv'  ^  hcrjfiokov  yeyovora  aiare 
rvx^lv  rrjg  xakklaTTjg  7tai6elag^ ,  Sevocpcjv  iv  TerapTf/)  Jlai" 
6€iag'  ^ylvovrai  xara  vo^ov  iTtYi^okoi  .  ^Y7t€Qi6rjg  xara  Jr]- 
fia6ov'  'fiTJre  7t6k€(og  fii^re  Ttokirelag  i7trjfi6kovg  y€via&ai\ 
^J4qxi7t7tog'   ^ iyevofir^v  xQriiia%o}v  l7tri§okog\   xal  (nncw  fikv  ol 


378  Theodoras  Freyer 

nakaioi.  TtaQcc  dk  rolg  varegov  tj  li^tg  fjfiilrjrai,  yi- 
verai  dk  Ttaqa  x6  ^aXXeiv  to  Tvyxctveiv  aviOTtov,  ^oXog  rjliolog 
xal  iTti^iSolog  6  irttTvxrjg^  lug  xal  al/MXOv  idrjXci&ri  ov  7Cqo 
fvollioVf  ^regoi  di  rpaaiv  ovriog'  Irtrifiokog'  BTCirvx^g,  eyxga- 
TTJg,  ciTtb  rijg  (iovkrjg  rj  (ioX'^g  xal  rov  (idlleiv.  IIoQfpvQiog  dk 
IxaXtara  Trjv  hvfiorrjTa  naqidei^e  rov  roiovrov  oropiarog, 

Duae  hoc  Eastathii  loco  reperiuntur  corraptelae  non  minus 
graues  quam  ueteres.  lam  pridem  Anonymus  qnidam  ad  Etym. 
Mag.  p.  357,  18,  abi  simillima  traduntar,  annotanit,  pro  rtQioroj 
Platonis  de  legibns  libro  legendnm  esse  devriquj,  i.  e.  p.  666  D. 
Alterum  mendam  continetur  uerbis  ^S€voq)iuv  iv  xeragruj  Ilai- 
8elag\  quod  qaidem  redit  in  Etym.  Mag.  1.  c.  qaodque  dod 
melius  possum  definire  quam  fecit  Stephanus  ad  1.  c.  his  uer- 
bis: ^Apud  Xenophontem  non  legitur  htri^okog  .  .  .  Intelligitur 
potius  locus  Platonis  de  legib.  lib.  IV.  p.  724  B.:  ^naidelag 
ylyveoO^aL  xorror  SCva/iiiv  i7crjii6/.ovg\  Quae  ipsa  uerba  lucu- 
lenter  docent^  quomodo  nomen  Xenophontis  hue  uenerit.  Nam 
nomine  Ttaidelag  a  uerbo  ylyvea&ai  separato  facile  fieri  po- 
tuit,  ut  quis  nomen  Sevocpiov  praemitteret.  Hoc  igitur  de- 
leto  legendum  est:  xal  TeraQro)'  TtaideLag  ylyvovrai  xaxa 
dvvaf.uv  hcrifioloL.  Praeterea  pro  iis,  quae  priore  Platonis 
testimonio  continentur  p.  666  D.,  hodie  scripta  sunt:  lm]iioloL 
yey ovate  trjg  xalUotr^g  (l)di^g.  Sophoclis  locus  l4.lx^ihovog  fa- 
bulae  a  Nauckio  Trag.  6r.  Fragm.  p.  122  sic  exhibetur:  eX&' 
€v  (pQovYioavt^  eloi8oi(.iL  TCiog  (pqeviov  Inrj^ioXov  xakwv  ae]  pro 
q}Qovi^aavt^  scribendum  esse  rpQevuiaavt'  monet  Nauckius.  De 
Archippo  cf.  Meineke  Com.  6r.  Fragm.  vol.  II.  2  p.  725. 

Haec  Eustatbii  obseruatio  usque  ad  uocem  etegot  est 
Aelii  Dionysii,  ilia  enim  uerba:  cog  xal  allaxov  edrjkoO^ij  ov 
Ttqo  Ttolldv  spectant  ad  Eustath.  p.  1404,  48  sqq.,  ubi  uerba 
inde  ab:  Iv  8k  Qi]toQix(ti  Xe^r/jj)  (piQetai  usque  ad  to  TtQcotov 
xal  hcixaiqoteqov  (cf.  Rindfl.  fr.  96)  in  unum  fragmentum  con- 
gerenda  sunt  sub  lemmate  lidXkeLv\  in  hoc  autem  fragmento 
cum  aliis  multis  ille  Homeri  locus  exstat,  a  quo  profectus  est 
Eustathius  p.  1448,  Odyss.  ^,  319:  olov  Ttaq^  'O/nrjQfi)'  ^vrjog 
k7cri^oXog\    Quae  delude  e  Porphyrio  laudantur,  petita  sunt 


De  Aelii  Dionysii  et  Pausaniae  formulis  ol  nalaioi  etc.         379 

ex  eius  ^Oinrjgixwv  ^rjTYjindTOJv  capite  primo:  to  8k  kTtri^okog 
ari(.iaiv€i  rov  eTtirvx"^  xai  eyxQcerfj  otnb  rrjg  (iolrjg  xal  rov 
^aXXeiVj   0  ar^f,ialv€i  to   rvyxctv€iv  tov  gxotcov.  .  .  .  ^er^^TCTac 

yCCQ    CtTcb    T(J)V    TLO^QW  TWV  (SCF,  TTJv)  BTtl^okrjV  TtOlOVflivWV  WdTC 

Tvx€lv  .  .  .  oiJtw  rij  Xi^ei  xai  ol  ^le-S-^  "Oilitjqov  y.ixQ^y'^cti, 
2oq)oy.krjg  ^ly.fiiaiwvi  (leg.  ^kKfiiiovi)'  ^ei'O^^  ev  (pQOvijaavT^ 
eiaidomi  Ttcjg  cpQeviov  htri^oXov  ytakiov  a€\  IlXatwv  vofiwv 
7CQajTCt)'  ^€7triiiokoi  yeyovoreg  rfjg  xalUartjg  rpdrjg',  ^YTteQldrjg 
iv  TfJ  xaTa  ^rj/Liadov'  ^[arjdiTtore  nohifjiov,  furjTe  Ttolirelag 
e7tr](i6kovg  yeviad'ai  ,  ^qx^nnog  TlXovrt^'  ^vvv  wg  iyevof^tjv 
Xgr^judrcov  hcriJioXog  ,  can  dk  ov  Ttoitjrixr)  tj  ?J^ig  alV  i^TTtxi}. 
Porphyrium  compilaait  Etymologos,  nisi  quod  alternm 
Platonis  locum,  quern  omisit  Porpbjrius,  communem  habet  cum 
Eustathio  in  eundem  modum  deprauatum  p.  357, 18:  iTtitiolog 
(scr.  hcri^oXog)  k'/ciTevxTty.6g,  Invtvxrig,  syxQan/jg.  cctvo  Tjjg 
^okrjg  Tial  rov  (iakkeiv,  o  arjfxaivei,  tov  rvyxdvovra  tov  OTio- 
Ttov,  MerrjxTai  ydq  otTtb  Tiov  7c6QQio&ev  iftifiokrjv  Ttotovjiiiviov, 
ojOTe  Tvxelv.  Ovtoj  tjj  ki^et  xai  ol  ft €-3-  ^'O/nrjQov  xixQrjvTai, 
IDmtcov  vofxcjv  TtgioTor  ^iTrijfiokot  yeyovoTS  Trjg  y,alklaTrjg 
(ijdrjg^ ,  Sevocpwv  TerdqTii)  Haidelag'  ^ ylyvovTat.  yard  diva- 
fitv  Inri^oXoi  .  ^YTtegldr^g  Iv  t^>  yaTa  ^rj/iddov'  '//iJt£  tcoXlv 
(Hemst.  7CoXifxov)  firJTC  nohTilag  Irtr^fiolov  yeviaO^ai  ,  ^q- 
Xi7C7tog  nXovT(t)'  *^vvv  (og  kysvofxrjv  XQ^f^dTwv  k7Z7J(iokog\  eoTi 
dk  ov  noiriTiyij  r^  ki^ig,  dkV  !Att lyr^.  Hue  accedit,  quod  So- 
phoclis  testimonium  deest  apud  Etymologum.  Praeterea  Por- 
phyrium descripsit  Homeri  scboliasta  ad  Odyss.  /!?.  319.p.  110. 
uol.  I.  Dind.  uno  Arcbippi  testimonio  addko.  Quomodo  tres 
bae  glossae  inter  se  cobaereant,  expedire  dif&cillimum  est. 
Omnes  ad  unum  eundemque  fontem  reuocandas  esse  apparet 
ex  corruptela  Porpbyrio,  Etymologo,  Eustatbio  communi: 
omnes  enim  laudant  primum  de  legibus  librum  Platonis  pro 
altero.  Sopboclis  testimonium  adbibent  et  Porpbyrius  et  Eusta- 
tbiuSy  Platonis  locum  alterum  ex  quarto  de  legibus  libro  peti- 
tum  babent  Etymologus  et  Eustatbius.  Apud  omnes  tres  sunt 
uerba:  ov  7toir]Tiyrj  ki^ig,  dlV  ^ttixtj,  Etymologus  utrum 
Porpbyrium  an  eius  fontem  adierit,  non  exputo.    Porpbyrii  et 


380  Theodoras  Freyer 

Etymologi  fontem  communem ,  qaem  fortasse  qaispiam  agno- 
nerit,  fuisse  Aelii  Dionysii  lexicon  rhetoricnm,  efficio  ex  for- 
mula, quae  et  apud  Porphyrium  et  apud  Homeri  scholiastam 
et  apnd  Etymolognm  inuenitur,  nerba  dico  ol  fAsd-'  "OjurjQovy 
quae  semel  saepias  in  ore  sunt  atticistarum ,  of.  Rindfl.  fr.  206 
et  31 S  de  Aelio  Dionysio,  fr.  309  de  Pansania,  quibas  adde 
Enstath.  p.  1962,  25:  ol  dh  fie^^  ^'Of.iYiQov  %al  Sixekov  xal 
2ix€Iii6tov  diaipoQav  oXdaai .  .  coll.  Rindfl.  fr.  233  et  Enstath. 
p.  1625, 13:  ol  de  7caXaLol  tov  toiovtov  Tagaov  xal  raQgov 
kiyovaiVf  ol  jne^^  ^'OfitjQOv  drjlad'q,  Iv  olg  xal  6  xw^ixog 
xtL  coll.  Rindfl.  fr.  333,  integrani  antem  istam  formulam  ex- 
hibet  Eustathius  p.  1573,  55:  ol  fi€&^  ^'Ofiriqov  ^rrixol 
(cf.  p.  337  extr.). 

7.  Eustath.  p.  1356,  57:  2r]fi€lioaai  6k  on  7Cokkai  li^eig 
TtaXai  Ttorl  fiiaiog  keyoficvat,  vareqov  kjtl  ovx  ayad-iji  edi- 
X-S^r^oav  .  .  .  ovrw  xal  ayiog  itaqa  rolg  jtakaioig  .  .  .  ovtio 
xal  rpavlov  ov  /iwvov  to  xaxorj&eg,  log  rcaQct  Jrj^oad'ivei  driXoi 
TO  ^ov  yaq  el  q>avXoig  v^elg  avfifAaxoig  xQV^^^y  aXXa  xal 
TO  ayad-ov,  log  EvQiTcidrjg'  ^q)avkov,  *xo^iip6v,  ToxtaTOv*^ , 
ovdl  /iiovov  irtl  (ieyid^ovg^  cog  to  ^(pavXov  OTOfia^  aXXa  xal 
ItcI  a/iUXQOTr^Tog^  od^ev  xal  (pavXtj  IXaLa  f]  (.uxQ6xaq7iog,  rj  xal 
(pavXLa,  yivof.tivrj  q^aolv  ex  xotLvov  xoTtivTog  xal  fieTafpvTev- 
x^ivTog,  Xiyerat  8i  q)aai  cpavXov  xal  to  aTtXovv  xal  (.Utqiov, 
xal  (pavXwg  to  aTtXwg  xal  riavxf]-  ^QiOTOCpdvrjg'  \pavXwg 
ffigei  vvv  TO  xaxov  . 

Totam  banc  expositionem  atticistis  tribuo  coUato  scbolio 
Plat.  p.  337  B. :  to  cpavXov  srtl  TeaaaQiov  ivvoiwv  TaaosTai, 
xar^  IvavTLOTYiTa  7taQaXaf.i^avo(iiv(av,  iitl  aTtXoTtjTog  xal  evrj- 
'9'elag  /Jr^/Aoo&ivrjg'  ^ov  yaq  el  q)avXoig  v/Aelg  rcqoOTaTaig 
XQrja^e\  ertl  8h  tov  iTtaivov  EvQiTtidrjg'  ^(pavXov,  axo(x\pov, 
Ta  fjiyiOT^  ayad-6v\  Irtl  dh  fieyi'd-ovg  ^q^avXov  OTOfta^  ccvtI 
TOV  fiiya'  i^tl  de  fiixQOTrjTog  evd-iwg  h  ccQxf]  tov  xar'  ^gi- 
OToxgaTOvg,  Xiyovai  8k  xal  Ttjv  (pccvXlav  iXaiav  piixgoxagrtov 
ovaav  ovTcog  ovofAa^eO'd-ai.  exvevlxrjxe  ptivTOi  ttjv  fcaXaiav 
Xgfj(J'^v  'fj  ^Is  '^0  xaxov  fieTaXrjxfJig'  cpavXov  yag  ol  TtXelOTOi 
TO  xaxov  e^axovovaiv.    Enripidens  hie  locus  grauiter  corruptus 


De  Aelii  Dionysii  et  Pausaniae  formulis  oi  nalatoi  etc.        381 

apud  Eustathium  secundum  scholiastam  Platonis  sanandus  est, 
cf.  Nauck.  Fragm.  Trag.  Graec.  476  Eurip. 


§6. 
01  Ttahxiol  in  Bekkeri  anecdotis, 

1.  p.  373,  25  B.  u.  aifLvXog'  6  Trjg  tzqIvov  xaQTtog  nakelrai 
in 6  T(Sv  Ttakatwv,  fiaXavog  dk  6  Tfjg  dQvog.  \al  vag  ^a- 
kdvovg  xal  rag  cmvkovg  xal  rag  axQddag  neqiovrag  .  Oeqb- 
TCQaTrjg.  Gonuenit  Suidas  8.  u.  anvkog'  Ttjg  nqLvov  6  xagnog. 
Pherecratis  testimonium  satis  significat  banc  esse  atticistarum 
doctrinam. 

2.  p.  221,  26  s.  u.  Barakog'  Itkjdvv^iov  Ian  Jrjfioad'ivovg' 
6  dh  BaraXog  kxakelTO  Jtaqa  rolg  jtaXacolg  /lakaxog,  cltco 
BaraXov  rivbg  avkrjTOv  fiakaxov^  og  xa/  BardXeia  raira  i^evQev. 

Gonuenit  scholion  Aeschinis  1, 1 26  (med.) :  wvofiaad-ai  di 
(paaiv  ol  fihv  anb  Barakov  avkrjTov  fAalaxov,  ol  de  cctvo  Ttoi- 
fjTOv  xaTcayoTa  xQOv/iaTa  ygatfovTog,  dtoneQ  xa/  ^rjfAOod-ivrj 
did  fAalcmlav  ovriog  ovoftaadijvai  .  .  .,  similia  ibid.  II,  99:  Bd- 
ralog'  BxkvTog  xa}  avavdQog,  aTto  ailrjTOv  rtvog  6v6/iaTi 
BardXov  .  .  .,  et:  ot  fihv  avktjTrjv  BdraXov  (hvofidad-ai  ovriog 
ol  dh  TzoLrjTTjv  /lekviv  xareayoTcov.  Neque  aliena  sunt  ab  hoc 
loco,  quae  tradit  Photius  in  bibl.  cod.  265  sub  finem:  did 
TOVTO  xal  drdQcod-elg  (sc.  ^rjfAoad'ivijg)  elg  ftakaxlav  vtco  rdv 
ix&QiSv  laxwTCxero  xaJ  Bdralog  httovofidtero,  iaTogtirai  ydq 
Tig  *Eq)ioiog  Bdrakog  avkrjrrjg  yeviad-at,  og  TCQvirog  VTio&qfiaai 
yvvaixeloig  hnl  Tijg  axtjvrjg  ixQV^^'^^  ^^^^  f^ikeai  xccreayoai, 
xal  okiog  vfiv  r^yi^y  ifiakdxiaev,  dcp^  ov  rovg  kxlvrovg  xal 
dvdvdQOvg  Bardkovg  Irtovo^d^ovaiv.  Procul  dubio  tres  hi 
loci  inter  sese  cohaerent  communemque  produnt  fontem.  His 
adde  Etym.  Mag.  p.  191^  14  ed.  Gaisf.,  ubi  simillima  inueniun- 
tur  repetita  formula:  ol  TtalaioL 

3.  p.  277,  29  s.  u.  keiTovgyeiV  ol  TtaXaioi  ^i&r]vaioi 
did  Tov  ri  iXeyov  IjjTOVQyeiv.  Xjjrog  ydq  iari  dri/ioaiov  d^Biov. 
ol  ovv  Iv  T(j>  Xf^T(ff  iqyaCoixBvoi  ovroi  Kbit o vqy ova iv.  otzbq  vvv 
did  Tfjg  Bi  ditpd-oyyov  Uyerai^  cf.  sohol.  Dem.  p.  51 2, 15  Dind.: 


382  Theodoras  Freyer 

diaiqel  yag  xlva  (tikv  XQ'^  y^aXtlv  leQcc  avalci/itara,  rivag  dh 
XeiTOVQylag.  lelrov  dh  ixdkovv  ol  ^cakaiol  to  iriixooiov, 
od'ev  ketrovQyelv  to  eig  to  drjfiwaiov  loyaCead-ai  eXeyov. 

§  7.. 
01  TtaXacoL  apud  scholiastam  Aristophanis, 

Mirnm  sane  esset,  nisi  eius  quoque  auctoris  scholiasta, 
qui  in  nnaqnaqne  fere  glossa  ab  atticistis  adhibetur,  nonnullas 
uerbornm  explicationes  doctissimis  his  lexicographis  deberet. 
Debet  an  tern  satis  multa;  aadiamus: 

1.  SchoL  Ar.  Lys.  643:  eh^  aXeTQig  rj:  rj  avTi  tov  ijv, 
vTtrJQxov.  yivovTai  di  Ttveg  Tviv  ev  yeyowiuv  aXsTQldeg  ttj 
d-eif)  Tcagd-ivoi,  aiTiveg  tcc  elg  vf^v  -dvalav  noTtava  akovac,  xal 
eOTLv  evTifiov  tovto.  rjaav  dh  xal  legol  (AvhSveg,  Gonuenit 
Pausanias  apnd  Eustath.  p.  1885, 15:  Ilavaavlag  dk  Xiyei,  otl 
aXerqideg  al  tov  hgov  aksTov  akovaat '  ^qovvto  Si  rtyfig  TtoQ- 
S'ivoL,    al  TO,  eig  &vaLav  itonava  rjkovv,  xal  rjaav  %vTLf.ioi, 

2.  Schol.  Ar.  Vesp.  30  Xiye  vvv  avvaag'  to  avvaag  iirrt- 
Tcol  daavvovat  et  schol.  Ar.  Pint.  229:  to  dk  avvaag  ^ttixov 
ccvtI  tov  avvaov,  anovdaaov.  ^ttikoI  dk  daavvovaiv  avTO, 
Gonuenit  Aelius  Dionysios  apnd  Eastath.  p.  1216,  64:  AXXiog 
6k  JiovvGiog  q^TjOL  xal  otl  daoeia  fj  tvqojti],  TovTioTiv  Ida" 
Gvvov  01  L4tt ixol  TTjv  aQxovoav  tov  aVV€LV, 

3.  Schol.  Ar.  Nub.  540  ov  AOQdax  eXh/.vae'  bgti  dk  6q- 
Xr^oewg  xioiiixrg  eldog  aaxrjf^ovog.  elai  dk  TQia  eUdr^  OQXJJ^^^Q' 
IfifiiXeia  f-ikv  TQayixfjg,  ar/.ivvig  dk  oaTVQixrjg,  ycogda^  dk  xta- 
fiiixfjg.  Aelium  Dionysium  apud  Eustath.  p.  1167,21  eadem 
praebere  antea  p.  370  uidimus. 

4.  Schol.  Ar.  Plut.  604  eg  xoQaxag'  avti  tov  eig  a/ciikeiav 
y.al  (p-d-OQav.  BoiwToig  yaq  avaOTctToig  ano  &q(^xiov  yevofii- 
voig  x«l  7ceQl  a7cotxlag  f.iavTevo(.iivoig  ehcev  6  -d'eog  exei  xott- 
oixeiv  evd-a  av  Xduai  kevxov  xoQaKa,  ol  dk  iv  GerTakifTc  Tteqi 
TOV  UayaOLTi'/.ov  xoXnov  eldov  TteQiutTa^iivovg  Tovg  tov  ^AjtoX- 
kwvog  iegovg  x6qay,ag,  ovg  jtaldeg  ccfprJKav  yvxpwaavTeg  vtzo 
fi^x^^r^g,    xaJ   TeXeia^at  tov  xQ^i^f^ov   (prjOavTig  evTav&a  xar- 


De  Aelii  Dionysii  et  Pausaniae  formulis  ol  nakaioi  etc.         383 

ffixTjaav.  Maxima  ex  parte  conuenit  Pausanias  apudb.  Eustat 
p.  1746:  Ig  /MQayMg  ...  Ilavaaviag  di  fprjGiv  ore  Boiiorolg 
exQtjaev  6  d-eog,  evd-a  (add.  ctv)  Aevxoi  KOQcmeg  avroig  6(pd^io~ 
aiv,  IvLBi  xator/.elv.  idoiTcg  ovv  fprjai  y.oQaxag  TteTOf-iivovg  neqi 
rov  JlayaoiTixdv  y.okvcov,  ovg  axaytot  jcaldeg  lyvxpioaav,  (frATj- 
aav  ly.ll,  xaXiaavreg  to  xioqLov  KoqctyMg.    Cf.  schol.  Nub.  p.  1 33. 

5.  Scbol.  Ar.Tbesm.  427  u.  S-Qi^crjdeaTa*  ?t'Aa  vtvo  d^QiTtwv 
li0Qtoittivay  olg  larpQaytKov.  d^Qlrteg  dh  eldog  axcjkijxuv.  Con- 
uenit Pausanias  apud  Eustatb.  p.  1403,  35,  quern  uide  p.  369. 

6.  Scbol.  Ar.  Pac.  14  (extr.)  a(p  ov  yal  Trjv  navGi/MTtriv 
l7tev6i]aav  TQOxoeidig  rt,  di^  ov  rov  Tgdxrj^ov  elqov  TtQog  to 
firj  dvvaod-at  Trjv  x^^^  7CQ0ody€cv.  fniiavrjTaL  de  iv  ^'Hqwolv 
^QiGToq)dvi]g  ^^cavoeiv  ioLX  'f}  7tavaixd7trj  xa/rrovra  ae  .  Eadem 
nonnuUis  mutatis  sunt  apud  Eustatb.  p.  1280,  37:  aTt'  avTrjg 
(sc.  ydnrjg)  di  TtavarAdTtrj  xaTcc  ^Tlkiov  Jiovvoiov  /iirjxdvrjiAd 
Ti  TQ0X(ff  ifAcpegig,  di^  ov  tov  TQdxtjlov  dielqov  tiov  V7Co^vyUuv, 
ojOTe  (xri  kad'Leiv,  6/iioliog  dh  ya)  twv  dvd-QWTtiov,  iogts  (prjal 
jLiTj  dvvaad-cci  Tag  x^^^Q  '^H^  OTOjuaTi  7CQoody€iv, 

7.  Scbol.  Ar.  Tbesm.  973  Ti).og  dh  6  ydfuog'  did  xal  7cqo' 
rikeia  eyakeiTO  rj  d-vala  r-  7tQ6  tiov  ydf.iwv  yivofiiivrj.  Idem 
docet  Pausanias  apud  Eustatb.  p.  881,  31:  kQinriveia  de  7caqd 
TlavoavLif  ehtovTi  oti  TCQOTiXeia  ri  ttqo  tiov  ydfiwv  S-ia^  quod 
Meierum  recte  emendasse  in  &vaLa  pluribus  explanat  Rind- 
fleiscbius  p.  101.  Indidem  sua  Pbotius  babet  s.  u.  TtQOTeXeia 
addito  Menandri  testimonio. 

8.  Scbol.  Ar.  Plut.  138  u.  ipatOToV  eOTtv  akevqov  ekalr^ 
dedevfih'ov.  Idem  babet  Pausanias  apud  Eustatb.  p.  1445,  59: 
'ipaiOTd,  akcpiTa  ovTa  yaTcc  Uavoaviav  oXv(i)  yal  ekalq)  fie- 
f-ir/fiiva  Tj  dedev/iiiva. 

Quibus  praemissis  formulam  persequamur  atticistarum, 
quam  continet 

1.  Scbol.  Ar.  Nub.  997 :  //iJAf/>  fikrjd-elg'  dvrl  tov  egwTi' 
ovTiog  yaQ  eXeyov  oi  Ttakatol  to  7tToijaat  y.al  eig  ^QtoTa 
dyayelvy  firXii)  ^dlletv,^)  Conuenit  Pbotius  s.  u.  /iiJAf>i  fiakelv' 
TO  TtTo^aal  Tiva  yal  eig  ^egioTa  v/to(iakeiv, 

1)  Cf.  Dilthey,  de  Callimachl  Cydippa  p.  114  sqq. 


384  Theodoras  Freyer 

2.  Schol.  Ar.  Equ.  964  (extr.)  iivqrov  6h  7C€7toixikf4ivov 
Ixakovv  ol  Tcakaio)  to  yvvatxetov  aidolov.  Photias:  fivQ- 
TOV  TO  GxiofAaTOv  yvvaixslov  aidolov.  Suidas  gl.  1:  /ivqtov' 
TO  yvvaixeiov  aldoiov,  uiQiGToq>avr]g.  AtticistaOi  qaoniam  in 
interpretandis  comicis  poetis  eximiam  operam  coUocabant,  talia 
multis  locis  docebant:  cf.  afA^uv  apud  Eastath.  p.  1636,  52; 
yi^^ov  Eastath.  p.  1924,  2;  evoTQa  Eastath.  p.  1446,  29;  l&v- 
q^aXXog  Eastath.  p.  1403,  38  et  supra  p.  356.  359  laxciqa  et 
YAvravQog. 

3.  Schol.  Ar.  Nab.  254  oxlfAJtoda*  tov  nqa^aTov  oxlfATtoda 
kiyovoiv  jiTTLy,oL  oi  6i  q^aai  axi^iTCodtov  idliog  Xiyead'ai 
TO  x^^^QofictTiov.  oxifAliaKetv  yaq  to  ;fwAa/y6tr  naqa  Toig 
7cai,aiolg,  rj  tov  oyAfi^ovg  exovra  Tovg  Ttodag, 

Photias  s.  a.  onLfAtia^ecv'  x^^^^^^^'  ^^^  aoawkl^eiv  to 
ccvTo  TOVTO'  ovTiog  ^QtaTOfpavrjg j  et:  axlfi/covg'  nqa^patog  t} 
cxdfAvogy  qaibos  adde  Bekk.  anecd.  p.  452,  18:  aaxwUKovreg' 
i(p^  ivog  7Codbg  itpaX'/Mfxevot,  x^^^^^^^'^^S  V  ot€qov/li€voi  tcSv 
xaTu  (pvaiv'  od-ev  xa\  oxi^i/iaKeiv  to  ovto  kiyovatv  ol  ^tti- 
y.oL  Tribos  igitar  his  locis  opas  est  ad  restitaendam  glossam, 
qaae  tria  continebat  ofAmwfAa:  aaxcoll^eiv,  axcf^fiaCetv,  x^^ccl- 
veiv.  Gum  uox  xgd^arog  etiam  apud  Photium  occurrat,  scho- 
liasta  priorem  quoque  glossae  partem  atticistis  uidetur  debere. 

4.  Schol.  Ar.  Equ.  806  (extr.)  OTificpvla  dk  hdXovv  ol 
nakaiol  Tce  twv  Ikauov  arco/ciia/aaTa'  TteQucTlGi-iaTa  di  Tct 
Tiov  ctf-iTtihov,  Cf.  Eustath.  p.  1963,  59:  TQi^eloat  yctQ  q>aaiv 
Ikalai  OTificpvXa  Ttaq^  Lid-r^vaioig  Ixakovt'TO,  sitovv  fiQVTca. 
yiyove  di  q^aaiv  rj  cfiovri  avTrj  jtaqd  TOvg  (ioTQvg  tiov  aTaq)v- 
Xiov,  lov  eiai  ra  ToiavTa  IxTttiaiiiaTa. 

5.  Schol.  Ar.  Plut.  453  u.  tqotkxlov'  ol  naXaiol  u4tt ixoi 
7tQ07t€QiO7t(JjGiv,  ol  Sh  v€coT€Qoi  jtQOTtaQo^vovoiv.  Eadcm 
formula  plena  quidem  est  apud  Eustath.  p.  206,  1 :  doi^el  di 
(fr]at{BQ.^)'Xtog^iovvaiog)^Tiov  Ttakaiwv  l4TTiX(i5v  elvai 
TteqiGTcav  tot  TOiavTa'  of-iolov,  eTolfAov,  yekolov.  Est  ueri- 
simillimum  hoc  Aelii  Dionysii  loco  permultas  huius  generis 
uoces  exstitisse  et  in  his  quoque  Tqanalovy  ita  ut  eundem  locum 
uideatur  inspexisse  et  scholiasta  Aristophanis  et  Eustathias. 


V 


De  Aelii  Dionysii  et  Pausaniae  formulis  oi  nahuoi  etc.        885 

§8. 
01  7caXaioL  apud  sckoliastam  Demosthenis. 

Duos  habeo  locos  e  scholiis  Demosthenicis  petitos,  quos^ 
quamquam  apud  alios  scboliastas  aut  lexicographos  nihil  simile 
potui  inuenire,  tamen  atticistis  uelim  adscribas: 

1.  Scbol.  Dem.  p.  681,  9  Dind.:  latiov  on  rgla  ar^fxaLvei 
vtaqa  rolg  Ttakaiolg  ri  ahla'  avrfjv  tijv  ahlav,  rjv  vvv 
keyofiev  avaTCodeixTOV  ahlav  rijv  ^Ufiipiv,  otav  rtg  (pD^v 
ahiarai  ug  naxuig  jcercgaxora'  ymI  ahlav  zr^v  7CQ6(paGiv  xai 
cKpoQ^rjv  Tivog  yevofiivrjv,  log  iav  ehtwfiev  on  ahla  rov  TqwI" 
xov  TtolifAOv  lyivero  tj  aQTtayfj  t'qg  ^Ekivrjg,  rj  rt  toiovto, 

Ut  hie  tres  uocis  ahla  uotiones  exponuntur,  sic  antea 
p.  380  (pavXog  adieetiuum  ItzI  reaaaQcov  ivvoiwv  positum  cogno- 
uimus;  deinde  exemplum  ex  Homeri  conspectu  petitum  bene 
quadrat  ad  sermonem  atticistarum ;  simili  ratione  ostendit  Aelius 
Dionysius  apud  Eustath.  p.  405,  38,  quid  sit  aaro^evog'  ol  h 
7tqoy6v(i)v  fikv  aarwv,  avrol  di  iivoi  '/,al  avaveiooewg  8e6f.uvoL, 
07tolog  l4yaiiiifivwv  h  ^vdl^t  .  .  .  et  apud  Eustath.  p.  1625,  24 
arjxldog  notio  sic  definitur:  xara  dk  ATktov  Jiovvaiov  arjxvkr] 
'Aoi  arj'/.ig  TiVQlwg  f]  iv  ayQO)  rajnieiov  (fvXdxrovaa,  olov  q)rjaiv 
ri  Tov  yiaiQTOv  ygavg. 

2.  Scbol.  Dem.  p.  61,  19  Dind.:  avvra^lg  iart  dvo  Ttqay- 
fAariov  vjOTteQ  evwatg,  eiwd-aai  8  ol  Ttakatol,  eTteiddv  rt 
aaacpeg  vofAl^coai  Xiyetv,  did  rfig  iTtayioyfjg  avxo  Xveiv  ijOTceq 
'/.at  b  TtoiYjTijg^  eiTtwv  ydq  ^^xt/i/^o^og*  iTtrjyayev  ^i/tl  [iqexficv 
T€  '/Ml  (Sfioyg\  '/,al  Ttdktv  ehcwv  ^ tvTqojtaki^o/ievog^  ecpv]  ^yovv 
yovvog  afnelfitov  .  ovrio  /mi  6  qi^rwq  ehcwv  ^avvra^ig  eTtijyaye 
TO  ^ Xaf.i^dvBiv  xaJ  Tfoielv  td  diovTa\  Hie  quoque  exempla 
ex  Homero  sumpta  prodere  attieistas  uidentur;  eisdem  autem 
uerbis  ^eiw^aaiv  oi  TtalaioC  utitur  Aelius  Dionysius  in  Bois- 
sonadi  Anecdotis  6r.  I  p.  413,  quae  uide  supra  p.  346;  cuius- 
modi  obseruationes  ne  Eustathium  quidem  plane  defieiunt,  cf. 
p.  584,  30:  to  81  ^ht\  fiqexfiov  xal  oi^ovg^  olov  mce^ijyfjrixov 
ivTi  xatd  ^OfAr^qixriv  avvrj^eiav  tov  \v^^axog\ 

Leipsiger  Stttdien.   Y.  25 


886  Theodoras  Freyer 

§9. 
01  TtaXaiol  apud  scholiastam  Luciani. 

1.  Schol.  Lucian.  p.  219  lac.  s.  u.  yi^^ov  xetQayvjvov  axi- 
TtaOfAa  h,  OT€Q€ag  fivQarjg,  (^  avrl  aOTcLdog  exQ(SvTO  Suv^ai  h 
voig  Ttokif^otg  iax€7taa/Liivoir,  (piqtvai  61  xai  Inl  akkcov  arj- 
fiaivof^ivwv  TtaQct  zoig  fcaXcciolg.  naq  ^Ercixaqini)  ^\v 
yaq  yi^Qa  Na^ia  eX^rat  Inl  xtjv  aldoliov.  jihifxav  dk  ifil 
Twv  olarwv  rid-eiKe  t^v  ki^cv.  ^rjf^oad^ivrjg  k/tl  tvSv  aurjvu)' 
^laTiuv  nal  Twv  neQiq^Qayfiorcov  ^ol  dk  za  yi^^a  IvenlfutQa" 
oav* ,  y,a\  Jtag^  AlyvTtnLoig  8h  to  xotoc  to  TlrjkovaLOv  xalov- 
fiBvov  8ta  TovTo  (ivofido-^y  €7C€l  axrjvciftaTa  ioTiv,  iv  olg 
7taQaq)vXaTT0VTeg  Tag  eiaodovg  diaxql^ovoi'  xal  ^QtOTogxivrjg 
(ig  hcl  q>vlc[yc'^g  Tivog  xorl  fioxi^ov  TQOTttxwg  Ttaqihx^e  t^v 
U^Lv,  TOiovTov  ioTt  Ttal  TO  kv  T  ctyqL  OcQexQarovg'  ^yi^^oig 
a7CoaTavQOvvTair  . 

Praeclamm  quidem  hoc  est  specimen  atticistaram  doctri- 
nae,  quibns  haec  omnia  reddere  non  dubito.  Epicharmi,  De- 
mosthenis,  Aristophanis^  Pherecratis  testimonia  adhibaernnt 
atticistae,  cf.  Rindfl.  p.  ITsqq.,  solus  Alcman  nnsquam  lauda- 
tur,  quod  quidem,  cum  tam  exigua  tantummodo  pars  lexicomm 
conseruata  sit,  admodnm  magnas  monet  dubitationes.  Phere- 
crateae  fabulae  nomen  sanatum  est  apud  Kock.  Comic.  Atti- 
cor.  Fragg.  I  p.  150  ^iv  Tolg  ^yQlotg\  quam  fabulam  laudat 
exempli  causa  schol.  Ar.  Equ.  762.  Hoc  scholion  fluxisse  ex 
atticistarum  lexicis  coUigere  licet  ex  Eustathio  p.  1924, 1  (Rdfl. 
fr.  113):  Ila voavlag  8h  ygdcpei.  ovtoj '  yi^ga,  ay.rjvoji.iccTa  xal 
Tl€QOixd  ojcXa,  xai  to  twv  dvdQCJv  xai  yvvaixiiv  iaoqiov,  xai 
neQupQayfiora.  Atkiog  61  J lovva log,  otl  yi^qov  xa/  ol 
7t€Qt7i€cpQayfiivot  TOTtot  xat  aa7rideg  IleQOiiial  ex  Xvywv  xcu 
oiamvoi '  xaXovat  6i  q>rjOi.v  ovtcj  oi  yAOfAixol  xai  to,  dg  i^Qed-rj, 
yvvaixeiov.  Aut  circumcidit  Eustathius  atticistaram  copiam, 
aut,  id  quod  plus  habet  probabilitatis,  Luciani  scholiasta,  qui 
Eustathio  multo  est  uberior,  doctrinam  suam  ex  altera  Dio- 
nysiani  lexici  editione  deprompsit,  in  qua,  uti  Photins  testis  est 


^ 


De  Aelii  Dionysii  et  Paosaniae  formoliB  oi  naXa^i  etc.         387 

(bibl.  cod.  152  apud  Rindfl.  p.  12),  TtkaTvJTeQov  re  tloX  afp&o- 
vwT€QOv  al  fiagrvQlat  Jtaqaxid'eiVTai. 

2.  Schol.  LuciaD.  p.  258  lac.  s.  u.  egfiaiov  ^Qfiaiov  kiye- 
Tai  TO  evQtjfia.  Ttaqayerac  8k  ctno  rod  ^Egfiov  tQf.iaiov  Kai 
IsQfAaiov.  oi  yccQ  Ttakaioi  rov  ^EQ/irjv  wg  %q>oqov  tcov  odiov 
7caQa  rag  odovg  €yQaq)oy.  ymI  €l  tl  &jQiax6v  ziveg  iv  ralg 
odoig,  Tag  ahlag  Tfti  ^EQfifj  averi&ovv  xal  anb  rov  ^Eq(.iov 
TtaQiovofia^ov  eQ/ialov  nal  %qixaiov.  Conuenit  Enstathins  p.  999, 
10:  ^EQfifjg  .  .  .  etg  ov  tog  to  nolXa.  oi  Tcakaiol  rag  evTtoT- 
uiag  avdyovoc,  dto  xal  to  xcctcc  Tvxriv  evQe&hv  ayad-ov  %Qf.iaiov 
kUyero.  Cf.  praeterea  Eustath.  p.  1809,  47  et  Bchol.  Plat, 
p.  377  B. 

3.  Schol.  LnciaD.  p.  247  lac.  s.  u.  ^a(pavl8r  Tovg  /loixovg 
yoQ  ToiavTrjv  ctTCorlveiv  TOlg  TtaXaiolg  i&og  noivriv.  i/cav 
yccQ  idku),  fierd  noXXdg  Tag  aXXag  TekevTOJVTeg  ^arpavida  vf] 
Ttvyrj  Tov  /iioixov  tcclw  ddqdv  evetqov, 

Simillima  tradit  schol.  Ar.  Nub.  1083  iV  ^acpavidw&f ' 
ovTii)  yoLQ  Tovg  aXovrag  fioixovg  ijxi^ov.  ^a(pavl8ag  kajufidvovreg 
e^akkov  eig  Tovg  TtQoncTovg  avTviv,  y,al  TCaqaTikkovTeg  avTovg 
v^SQfiijv  Ticpqav  l7ti7taaGov,  fiaodvovg  ixavag  IgyaCojuevot.  Si- 
milia  Paosaniam  curasse  docet  Eustathius  p.  1161,  31  (Rdfl. 
fr.  32).  Uavaav Lag  8i  xai  IvrJ  iTigou  arj/natvoitievov  Trjv 
ki^iv  Tid-elg  (priGiV  dkdfiaOTog ,  op  exQiUvTO  ht\  TifnioQlif  tcov 
l-iotxwv  dvTt  TOV  Qa(pdvot\ 

4.  Schol.  Lucian.  p.  229  'A07t7ia(p6qov'    eTviar^^iov  tovto 

TWy  ^L7t7CU}V  €7ti  TOV  flTJQOV  l)^Aai6^l€V0V   7C  a  Q  d  xdiv   7takaiiov 

Y,al  rjaav  ovtoi  oi  \'7t7toi  twv  evyevuiv,  olg  l7t\  tov  i^itjqov  to 
7taQdarif.iov  Y.d7t7ta  to  gtoix^Iov  rj  alyfia,  d(p'  mv  xal  7vaQwvo- 
fid'CovTo  aTto  TOV  xd7t7ca  xo7r7caTiai,  aTio  8k  tov  alyfia  aaiA7t- 
(poQai ,  i^  ov  y,al  6  Bovx€(pdkag  ucTCog  6  tov  ^ke^dvdgov  tov 
Maxedovog  (iovTCQavov  ex^ov  ivT€JV7tto/iiivov  ovTwg  ixakelTO. 
Eadem  inaeninntnr  ualde  decurtata  apnd  Pbotiam  s.  n.  aafA- 
(pOQag'  iWrog  ;fa^ofXT^pa  exiov  iyxexavfiivov  aiyftta,  wg  xotc- 
7taTlag  xai  (iovxi(pakog.  Nonnnlla  licet  afferre  praeterea  ex 
scholio  Ar.  Equ.  603  w  aa(iq)6qa'  idlug  aa^upoqat  xakovvTai 
%7C7tot  iyxexaqayfAivoi  to  a  Grjfielov,  oi  dk  Jvjqulg  to  a  adv 

25* 


388  Theodoras  Freyer 

kiyovaivi ...  et  ex  Eustathio  p.  785,  30:  on  8k  to  y.aTtna. 
OTOix^iov  zoTtTta  xara  yktiaaav  Ikiyero ,  drjkovaiv  ol  rovy.OTc- 
Tcarlav  %7C7tov  elnoneg  omu)  kiyead-ai  8ia  to  ^€X^lv  x  ivTETv- 
7CO)f4ivo%'y  (jJGJceq  aaf.i(p6qav ,  ([)  a  eyxiyLOTtTat  rj  eyzixavTaij 
OTceq  oi  JwQcelg  ekeyov  aav,  quibus  adde  Eustath.  p.  1127, 21 : 
OTL  de  TO  alyixa  aav  liysTat  Jo)qty.u)g,  jcqodedrjkarrai.  Cum 
his,  quae  attulimns,  bene  comparatar  fragmeDtum  Aelii-Dio- 
Dysii  apud  Eustath.  p.  1517, 11  (Rdfl.  fr.  338):  ^  xara  A'iliov 
^ Lovvaiov  TqvahtTtBcov  TSTqaavkkdfiwg  %yy.av^a  iTtTtov  ye- 
yrjqccnoTogf  IttI  Ttjg  yvdd-ov  o^otov  TQox(ft.  Praeterea  aide  schoi. 
Ar.  Nub.  23  coll.  Suid.  u.  xoTCTtaTlag  et  Etym.  Mag.  p.  207,  50. 
5.  Schol.  Lucian.  p.  192  b7Cooa7tovv  to  gtolxbIov  eitj'  oti 
GToix^lov  Xiyovat  xal  tijv  tov  fiXlov  axtav.  ettiS'aat  ydq  bqiCuv 
rjviyta  tvxov  iJ  axid  yivrjTai  nevTanovg ,  avvekd-eiv,  ovrtag  dh 
eho&eaav  ol  TtaXaiol  TLakelv  tov  i]Xiov  i]  Trjv  Guidv  Trjv  a/to 
riUov  et  ibidem  p.  250:  ojcoTav  to  otoix^Iov  k^a/covv  tj'  Trjv 
OLTto  Trig  ^^'f^if^og  tov  fiXLov  tiov  acofiaTUJV  7C€qiyqaq)0fiivrjv  kiyei 
axidv,  ovTU)  ydq  avTrjv  OToixelov  txdkovv,  Photii  duae  glossae 
hue  spectant  inter  sese,  ut  uidetur,  coniungendae ,  s.  u.  otoi- 
X€iov'  1.  ixdXovv  Trjv  avTwr-  avudv,  fi  Tdg  wqag  iaxoTtovvTo, 
2.  OToixelov  ri  axed'  OUrjiiiiov  ^Y^7co(iokifAal(i).  Philemonis 
testimonium,  quod  affert  etiam  Aelius  Dionysius  apud  Eustatb. 
p.  880,  31  (Rdfl.  fr.  101),  plane  prae  se  fert  atticistarum  doc- 
trinae  speciem. 

§  10. 
01  7ca)Mioi  apud  schoUastam  Platonis, 

Tres  apud  hunc  inueni  glossas,  in  quibus  atticistarum  for- 
mula seruata  est;  quarum  quidem  duas  argumentis  aliunde  pe- 
titis  atticistis  restituere  non  possum,  attamen  ipsa  earum  natura 
euidenter  eosdem  indicat  auctores,  quibus  scholiasta  Platonis 
longe  maximam  partem  exquisitissimae  suae  doctrinae  debet. 

1.  Schol.  Plat.  p.  375  B.  wg  htog  etTtelv  wg  (paiveTai,  cog 
Iv  ijoyoj  €i7t€iv'  TovTO  oxTjioTiCsTai  7caqd  Toig  7t aXaioig 
xa)  '(og  €t7C6iv  htog*  y.a\  ^wg  i'/tog  ehtelv'  x«/  \og  e/tog  q^dvai* 
xof/  ^wg  (fdvat  f7tog\    ht  de  xai  did  fudg  Xi^eiog  SKCfcoveiTai, 


De  Aelii  Dionysii  et  Pausaniae  formulis  oi  naXaioi  etc.        389 


olov  'wg  (pavai  xal  ^(og  eiTteiv^ .  atjfxalvet  de  to  avro.  oi  ii 
(paaiv  avrl  rov  'c5g  (palverai  icela-3'ai,  rj  avrl  tov  ^cog  kv  koyii) 
€i7t€lv\    Talia  curasse  atticistas  satis  notam  est. 

2.  Schol.  Plat.  p.  405  B.  (med.)  arnAUwriov  di  on  fiiaUov 
ygafpovot  ttjv  dlxrjv  oi  TtaXatol,  y.al  ovdelg  filag,  De  iudi- 
ciis  scripsisse  diligenter  Aelium  DioDysium  testis  est  Photius 
in  bibl.  cod.  152,  cf.  p.  330. 

3.  Finem  hoius  quaestionis  iam  faciat  scholion  Plat  p.  347B  : 
' UTto  fAcckrig^  navreg  oi  TtaXaiol  7tQ0(f^Q0vrai  evcKcig,  rax- 
Tovrai  dk  avro  Irtl  rov  xQV(pL(i)g  xi  /tQaxxeiv  xai  aei  (iera 
rr^g  7CQod-€a€iog ,  tog  Jrif-ioad-ivr^g  iv  r/>7  Ttgog  !k(pofiov  'akXa 
^ifjv  ovx  ^ig  ovdh  6vo  ravx^  Xaaaiv,  ovd  vtio  /ndi.r]g  rj  7tQ6- 
y.XrjOig  yiyovev.  akV  iv  rij  ayoQ^\  Tthfi&vvrixwg  61  oi  /lakag 
kiyovGiv  aXXct  ficcaxctkag,  xorl  avev  rrjg  itgoS-ioewg,  udvolag 
iv  Tjj  TtQog  MerdveiQav  iTtiGToXfj'  ^%al  Trjv  ixhv  xof^rjv  ipLkijy 
ex^tg,  rag  dh  /tiaoxokag  iaGelag\ 

Gonnenit  Photius,  omisso  tamen  Demosthenis  testimonio 
v7to  iJtdhrig'  to  ovofia  /niv  xelTai  Ttaqd  Toig  ^toqoiv'  otov 
f.ihv  ovv  ivrMug  kiyuaiv,  ovTwg  ccvto  /tdrveg  tottovgiv  /lerd 
Trjg  Tiqod-iaewg,  otov  di  TtXtj^vvTixcog  oi  ^dkag  Myovaiv  dXXd 
^laaxdlag,  Avalag'  ^al  ttjv  i-dv  y.ofjijv  ipilrjv  ^ex^ig,  Tag  8h 
fiaaxdXag  daaeiag'.  Brenior  exstat  eadem  glossa  in  Bekkeri 
anecdotis  p.  313,  3:  V7t6  f.idkr]g'  ivixwg  fihv  Xtyofievov  (.lerd  Ttjg 
7tQod'io€(og  V7C0  f^idXrjg,  nXrid-vvTi/xog  8e  fiaaxdlrjg,  quod  corri- 
gendum est  in  /laaxdkag,    Cf.  Poll.  II,  139. 


INDEX  GLOSSARUM 
de  quibvs  in  hoc  Epimetro  agitur 

'Ayttd'ov  Snifioyos      .     .     .     Suid.  B.  U 

«yeA«*o.'  1 Eustath.  p.1752,62  .     .    . 

oyv^Tii Eustath.  p.  1430, 34  .    .     . 

niria schol.  Dem.  p.  681, 9  Dind. 

(iicv^i B.  A.  p.  373, 25      .... 

aXvtip Eustath.  p.  163G,  25  .    .     . 

aioanoxaovi Eustath.  p.  1968, 39  .    .    . 

a/iv6s Eustath.  p.  1627, 13    .    .     . 

avayxaiov Eustath.  p.  1968, 39  .     .     . 


P 
P- 


374 

377 

377 
385 
381 
375 
377 
376 
p.  377 


p. 
P- 
P- 
P- 
P- 
P' 


890 


Theodoras  Freyer 


apanintBiv 

af^ayrj 

Bazaloi 

fiiaiwv  Siterj 

yd^QOv     

yqcL/i/iaxa 

Bikn     ,  ^ 

inaytoyri 

inr/fioios 

iffULlOV 

'M^fiav  xXr^Qoi 

sariq  &vOfiMv 

icX^Qa     ] 
nntofiufxoi  \ 

xo^iUri     /*,'•'* 

av/iaQtia 

svo^id'ia 

tpaivlvBa  J 
n  tqIq  I{  Ti  xQati  xv^oi 
ma 

ilXvyn  ,       \ 

wxTSQivol  xvvas  ] 

xivravooi 

xXofVfioe  1 

xlioteiv    j 

Monnaxiai     \  .. 

/  }    171 

ifauf>o^at  | 
XOffOS      .      .      . 
Ittfifida    .     .     . 
Xafivqoi  . 
XevxoTtvyot  . 
XriTOvpyalv  .     . 
}iy3os      .     .     . 
Xivov  .... 
fi£Tp9ia&ai  . 

fjlTjXatpTJClU    ] 


ITTTtOl 


fMVQTOV      . 

vavainoSse 


Wfiifai 

iivoi 

ivv  pro  avv  *Attix6v   . 

oixexat 

oixevs 

oixijTTipia 

oixlaxoe 

oixoatTOS 

oixoTpi^aiov 

oixovpia 

oixovQOi  S^axotv 


Suid.  8.  u 

Ammon.  p.  22  Yalck. 
B.A.  p.  221, 26     .    . 
schoLFlat.  p.405B. 
Bchol.  Lucian.  p.  219  lac 
Ammon.  p.  38   .     .    . 
Eustath.  p.  1573,44  . 
schol.  Dem.  61, 19 
Eustath.  p.  1448, 5    . 
schoL  Lucian.  p.  258 
Eustath.  p.  675, 53    . 
Eustath.  p.  1579, 44  . 

Eustath.  p.  1523, 29  . 

Eustath.  p.  1560,6    . 

Eustath.  p.  980, 41    . 
Eustath.  p.  1439, 36  . 

Eustath.  p.  1554,35  . 

Eustath.  p.  1397, 16  . 
Eustath.  p.  1445, 41  . 

Eustath.  p.  809, 42    . 

Eustath.  p.  1910, 10  . 

Eustath.  p.  1504, 26  . 

schol.  Lucian.  p.  229 

Ammon.  p.  86  .  . 
Eustath.  p.  293,39 
Eustath.  p.  1546, 2 
EusUth.  p.  863, 29 
B.  A.  p.  277,  29  . 
Eustath.  p.  1229,  27 
Phot.  s.  u.  .  .  . 
Ammon.  p.  93   .    . 

Eustath.  p.  1394,  30 

schol.  Ar.  Nub.  997 
Eustath.  p.  560, 14 
schol.  Ar.  Equ.  964 
Eustath.  p.  1515,27 
Eustath.  p.  1736, 5 
Eustath.  p.  1413,60 
Phot.  s.  u.    .     .     . 


p.  375 
p.  373 
p.  381 
p.  389 
p.  386 
p.  371 
p.  356 
p.  385 
p.  377 
p.  387 
p.  356 
p.  356 

p.  356 

p.  357 

p.  357 
p.  358 

p.  358 

p.  364 
p.  358 

p.  359 

p.  359 

p.  359 

p.  387 

p.  371 
p.  360 
360 
360 


P 
P 


p.  381 


P 
P- 


360 
367 


p.  372 
p.  361 


P- 
P' 
P 
P 
P 
P 
P 


383 
361 
383 
361 
361 
361 
367 


Eustath.  p.  1423, 2 p.  362 


De  Aelii  Dionyui  et  Faoianiae  fonnolis  ol  nalatoi  etc.  391 

oitiniioM Eustoth.  p- 907,  n p.S63 

ofxivj, EoBUth.  p.a33,41 P-S6S 

oat/xfioia Phot.  8.  a.  ^ZoioMlc p.  361 

oie^t EuaUth.  p.l45i,47 p.363 

n<.>.n^»io Euitath.  p.  1502,48 p.3fl3 

noTfurs     i Phot.  B.  n.  Jiarf^nur p.  368 

W^"«.-««.«i^     .    .    .  EiMUth.  p.l2W,64 p.363 

ns>T««»*^vn. Enstath.  p.  I3«, 5 p.363 

nJIXo/xouTro*           ...  EubUUi.  p.710,13 p.363 

jtiZ,vv«<i Emtoth.  p.  1547, 66 p.  364 

Aawavt8io»ivat    ....  Bchol.  Lnciau.  p  S47 P-  387 

waTticSa EuBtath.  p.    11120 p.  S64 

•KiuflnCwv BclioLAr.Nub,-.!54 p.  384 

aitapCCHv EuBUth.  p.'t47,  13 P- 36« 

axilfvia Bchol.  At.  Equ.  806 p.  384 

„Toai PholS.ll p.368 

iixoixti«r ichol.  Lucian.  p.  192 If-  388 

arotviuaXXo, EoiUth.  p.  1638, 17 p.  364 

tilai EusUth.  p.1633,10 p.364 

TpoJtoiDc BChol.Ar.Plut  453 p.  384 

in^     .......  Enstath.  p.  1634,5 p.366 

wro  uoine schol.  Pl»t  p.  347 p.  389 

inoJhfis Enstath.  p.  1847,26 P-366 

ivoHeiv«i9ai  J  pji^t  g  „ p.  368 

vntncffii^         f 

9""^'  ] Ammon.  p.  141 p.  372 

y«T.-<utw    1 Enstath.  p.  547, 2 P-  365 

waTVOi/iaia  I  

i«,lc,«  . EuBtath.  p.  962, 49 p.  365 

iaClos EnBtath.  p.1356,57 p.  380 

La«««, Phot  8.  u.  «.*^.»^ P-  368 

^  fttos  tintlv     ....  BChol.  Plat  p.  376 P-  388 


ADDENDA. 


Cum  scribebam  p.  246  sqq.,  parum  mibi  liquebat,  qua  uia 
scholiasta  Aeschinis  doctrinam  Aristophanis  grammatici  adeptus 
esset  Tunc  nt  perperam  censerem  de  ratione,  quae  inter  Aristo- 
phanem,  Aelinm  Dionysium,  scholiastam  intercederet,  impri- 
mis me  adduxit  Nauckii  error,  qnem  produnt  uerba  eios  a  me 
p.  247  allata.  Aelimn  Dionysium  Aristophanis  ftegl  avyyevtxtov 
ovo/iaTwv  libram  exhausisse  nunc  pro  certo  habendum  est. 
Etenim  quae  sunt  uerba  apud  Eustathium  p.  971 ,  30:  kiyei  dk 
kxeivog  6  Tcc  Qrj&ivTa  avyyevixa  (so.  ^QiGTO(pavovq) 
ixygaipafievog  ymI  on  xtA.  spectant  ad  Aelium  Dionysium 
paullo  ante  laudatum,  neque  minus  idem  elucet  ex  Eustathio 
p.  565,  18 — 34,  ubi  simillima  atque  p.  971,  24  sqq.  de  cogna- 
tionis  nominibus  obseruatio  incipit  a  uerbis:  ^Ev  de  hd'iaet 
avyyevmiov  ki^ewv  q)€QOfiivo)v  iv  ^7]toqix(^  Ae^txr/T 
yQd(peTat  xal  ravra  et  ex  Etym.  Mag.  p.  756,  35:  Iv  de  rip 
^r]TOQix(^  elqov  arj/aalveiv  rijv  XiSiv  fidfifiqv  xtX.  lis,  quae 
suppeditabat  Aristophanes,  nonnulla  de  suo  Dionysius 
adiecit,  ueluti  apud  Eustath.  p.  648,  26  de  uoce  yd)uog  (of. 
p.  248)  et  p.  971,  29  de  uoce  tij^jj  (cf.  p.  247).  Quae  quidem 
sententia  eo  quoque  sustentatur,  quod  Photius  bis  interpre- 
tatur  uocem  ^dfiiitjj  secundum  Aristophanem  s.  a.  rt^d^r^,  secun- 
dum Aelium  Dionysium  s.  u.  fAd^ifUjv.  Qua  re  perspecta  mani- 
festum  est,  nee  Photium  s.  u.  oUelav  nee  scholiastam  Aeschinis 
ad  I,  126  alium  fontem  adiisse  nisi  Aelii  Dionysii  lexicon. 


Corrigendum  est 

p.  302  u.  5  atticistarum  in:  atticarum. 


LUDOVICI  LANGII 

DE  rWSTIKA  LIP.ELLI  DE  REPOBLICA  ATHENIENSIUM  FORMA 

RESTITUENDA  COMMENTATIO. 

PARS  POSTERIOR. 


-\ 


Jl  riore  huioB  commentationis  parte,  quam  in  programmate 
academico  pridie  Eal.  Nov.  hnins  anni  edito  foras  dedimiur, 
unius  particnlae  (3,  1°* — 9)  transpositione  continaam  paragra- 
phorum  viginti  septem  (1,  1 — 18.  3, 1"* — 9)  seriem  sententia- 
rum  nexu  apto  et  perspicuo  inter  se  cobaerentem  restitnimns. 
Restant  paragraphi  viginti  sex,  quamm  traditus  ordo  est  hie: 
1, 19.  20;  2y  1 — 20  cum  prima  capitis  tertii  paragraphi  primae 
periodo;  3,  10 — 13 ,  ex  quibus  Kirchhoffins^)  undeviginti 
particulamm,  in  qaas  totnm  libellum  discerpsit,  novem  (II.  IV. 
Vn.  IX.  X.  XI.  XII.  Xm.  XIX)  constituit. 

Atqae  primi  capitis  paragraphos  19  et  20,  ut  ab  auctore 
paragrapho  18  adnecti  non  potnerunt,  ita  pro  initio  novae  ex- 
positionis  haberi  non  posse  iam  monuimus.^)  Ex  primis  enim 
paragraphi  19  verbis  jcqbg  dk  tovtoiq  additamentam  aliquod 
duabas  illis  paragraphis  contineri  manifestnm  est,  qaod  ad 
alia  similia,  quae  antea  dicta  erant,  adiciatnr.  Quaerendum 
igitur  erit,  ubi  in  sequentibns  similia  inveniantur,  quibuscum 
additamentum  illud  apte  coniungi  possit. 

Nam  quod  Kirchhoffius  paragraphis  illis  traditum  ante 
capitis  secundi  initium  locum  in  particula  sua  undecima  servat, 
id  ita  tantum  obtinere  potuit,  ut  ex  capite  secundo  et  paragra- 
phos 6 — 8  et  paragraphos  11.  12  eximeret  casque  in  particulis 
nona  et  decima  capitis  primi  paragraphis  19. 20  antecedere  inhe- 
re t.^)  Causa  autem,  cur  ita  transponendas  paragraphos  illas 
censeret,  haec  fuit,  quod  in  cap.  2  paragraphis  1 — 5.  13 — 16 


1)  A.  Kirch h off,  (iber  die  Schrift  Yom  Staate  der  Athener.   Bero- 
lin.  1874. 

2)  v.  comment,  part  prior,  p.  23. 

3)  Kirchhoff  I.e.  p.Qsq.  13 sq.  36.  43. 


396  Ludovici  Langii 

sermonem  esse  de  exercitu  pedestri  neglecto  deque  causiS;  cur 
earn  sine  damno  neglegere  potoissent  Atbenienses,  credidit, 
contra  paragraphis  cap.  2,  6 — 8. 11. 12.  cap.  1, 19.  20  de  mari- 
tima  Atheniensium  potentia  imperiique  maritimi  et  commodis  et 
adminiculis  agi  putavit.  Atqui  iam  Rettigius  bene  monuit 
ilia  ratione  non  posse  duas  diversi  argumenti  partes  distingni, 
quia  etiam  in  paragraphis  cap.  2,  1 — 5.  13 — 16  'excepta  para- 
grapho  1  non  de  exercitu  pedestri,  sed  de  imperio  maritimo 
sermo  sit.^)  Sine  dubio  scriptoris  consilium  hoc  fuit,  ut  pe- 
destrem  exercitum  ab  Atheniensibus  neglegi  posse  diceret  pro- 
pterea,  quod  eorum  potentia  classe  niteretur,  imperiumque 
maritimum,  quod  classe  sibi  parassent  et  obtinerent,  ea  com- 
moda  praeberet,  ut  validiore  exercitu  pedestri  opus  eis  non 
esset.  Pedestris  igitur  exercitus  minorem  apud  Athenienses 
curam  esse  ideo  tantummodo  commemorayit,  ut  adversariorum 
democratiae  vituperatione  refutanda  transitum  faceret  ad  im- 
perii maritimi  rationes  describendas. 

Nova  igitur  expositio  incipit  capitis  secundi  paragrapho 
prima  ^),  consiliumque  scriptoris,  de  quo  antea  dixi,  neminem 
fugisset,  nisi  verba  eius  paragraphi  graviter  essent  corrupta. 
Tradita  enim  sunt  haec:  to  de  onhxr/Mv  avroig,  o  7]y,iata 
doxel  ev  exuv  yi&rjvrjatv,  ovrio  y.a&earrjKe.  zai  nov  f.uv  tioIe- 
(.iiiov  rjTTovg  re  acpag  avrovg  ^yovvrai  elvai  '/,al  fiei^ovg.  nov 
6i  avf.iiiiax(0Vy  (n  cpiQovGi  rov  ifOQOv,  xai  '/.ara  y^v  'AQceriaToi  ®) 


4)  Rettig,  ilber  die  Schrift  vom  Staat%  der  Athener  (Zeitschr.  f.  d. 
Osterr.  Gymn.  Bd.  28.  1877)  p.  251  sqq. 

5)  Quod  enim  Ret  tig  1.  c.  p.  251  paragraphis  cap.  1, 19.  20  transitum 
fieri  a  sociis  ad  imperii  maritimi  rationes  exponendas  statuit,  sine  dubio 
erravit;  neque  enim  cohaerent  1,19.20  cum  antecedentibus ,  ut  vidimus 
part,  prior,  p.  23.  Neque  magis  probanda  est  ratio  B61otii  (la  r6publique 
d'Athfenes.  Paris.  1880),  qui  inter  1, 18  et  1, 19  inserit  2, 17. 

6)  In  superlativo  cum  genctivo  pluralis  non  partitivo  coniuncto  nulla 
offensio  est,  cf.  Aem.  Mueller  in  Philologi  vol.  14  (1859),  p.  400,  qui 
locum  adscripsit  Xenoph.  Memor.  3,  3,  10  iav  oiv  iya»  ^iknatos  Sv 
avrdiv  8r}los  <y,  a^xs'aei  fioi  tovto  eis  to  Tteid'ead'ai  avroits  iftoi;    cf.  prae- 

terea  Kvicala,  ilber  den  im  Griechischen  scheinbar  filr  den  Comparativ 
stehenden  Superlativ  (Zeitschr.  f.  <)sterr.  Gymn.  Bd.  9.  1858.  p.  529  sqq.). 


De  pristina  llbelli  de  rep.  Ath.  forma  rest,  commentatio.       397 

* 

'AQeLrtovig  elai.  Cum  postrema  verba,  quae  sola  incorrupta 
sunt,  sententiam  exhibeant  banc:  '^sociis  autem,  qui  tributum 
pendunt,  etiam  in  terra  superiores  sunt  et  arbitrantur  pedestrem 
exercitum  sufficere,  si  sociis  suis  superiores  sunt^  patet  in 
antecedentibus  sermonem  fuisse  et  de  classe^  qua  socios  in 
officio  continebant  Atbenienses,  et  de  maritima  Atbeniensium 
potentioy  quae  notiones  nunc  in  priore  parte  paragraphi  primae 
desiderantur.  Eas  autem  ut  coniectura  restituamus,  adducimur 
ea  quoque  re,  quod  deinceps  in  paragrapho  secunda  ol  /.aza 
yfjv  ccQxo^ievoi  (quales  sunt  Lacedaemoniorum  socii)  et  oi  nara 
d^alarrav  aQxofievoi  (quales  sunt  Atbeniensium  socii)  distin- 
guuntur.  Accedit  denique  quod  iam  in  initio  totius  opusculi 
scriptor  dixerat  (1,2):  -/mi  oi  /.v^eQvr\TaL  /.a)  oi  '/.elevoxal  koI 
oi  7C€VTrjyt6vTaQXOi  y.al  oi  7CQ(i)qaTai  ymi  oi  vav7triyoi,  ovtoI 
eiaiv  oi  Trjv  dvvafxiv  TteQitid-ivxtg  Ttj  7c6keL,  /co/.v  /itakkov  i] 
oi  OTtkirai^)  '/mi  oi  yevvalot  y.al  oi  x^»/CTto/.  Quid  enim 
magis  consentaneum  est,  quam  scriptorem,  qui  ab  illis  verbis 
profectus  primum  exposuisset  iuris  omnium,  etiam  infimorum, 
civium  aequalitatem  inde  explicari,  quod  classe  Atbeniensium 
potentia  niteretur  (1,  2 — 9),  deinde  ex  eadem  re  et  indulgen- 
tiam  civium  erga  servos  et  metoecos  (1,  10 — 13)  et  severi- 
tatem  eorum  erga  socios  (1, 14 — 18)  repetivisset,  nunc  id  agere, 
ut  classis  revera  multo  maiora  de  potentia  Atbeniensium  fir- 
manda  et  augenda  merita  esse  quam  exercitus  pedestris  ex- 


Ktthner,  ausfuhrl.  Gramm.  dergriech.  Spr.  vol.  2.  1870.  p.  22  sq.  335.  — 
Etiam  Langlotz,  de  genetivi  graeci  cum  superlativo  coniuncti  ratione 
et  usa  (Lips.  1876),  qui  usum  ilium  arctissimis  tinij)UB  circumscribit,  p.  42 
duo  alia  Herodoti  (3,119,2)  et  Xenophoutis  (Oecon.  21,  7)  exempla  affert, 
sed  neque  loci  de  rep.  Athen.  neque  loci  Memorabil.  rationem  habuit.  — 
Carere  igitur  possumus  Madvigii  (advers.  critic,  vol.  1.  Havniae  1870. 
p.  363)  coniectura:  x^arelv  oloi  ri  elaiv. 

7)  Sic  ex  Curerii  etDobraei  coniectura  (cf.  etiam  Cobet,  novae 
lectiones  Lugd.  Bat.  1858.  p.  743  sq.)  pro  corrupto  a^x^iv  ab  omnibus  edi- 
toribus  scribitur. 

8)  Ita  l^endum  esse  ex  Gaisfordi  et  Kruegeri  coniectura  pro 
corrupto  TtoXtrai  manifestum  est. 


398  LudoYici  Langii 

ponat?  Qaam  expositionem  quod  ita  introdaxit,  nt  a  vitupe- 
rationCi  coi  pedester  exercitus  apud  adversarios  democratiae 
obnoxios  esset,  proficisceretur,  nihil  aliud  egit,  nisi  qaod  omnino 
86  facturum  1,  1  dixerat;  refatata  enim  adversarioram  vitu- 
peratione  Athemenses  vel  hac  in  re/ in  qua  do-Kovaiv  afxaq- 
Taveiv  Toig  ak?,oig  ^'Ekkrjac,  ev  diaOipCeod'ai  njy  TCokiTciav 
demonstratJO  Itaque  in  prima  paragraph!  primae  enuntiatione; 
qaam  laconosam  esse  Kirchhoffius^®)  cognovit,  scripsisse 
auctorem  conicio  fere  haec:  to  dh  oTchTixov  avroig,  o  rj^iara 
doxei  €v  exeiv  ^di^vrjaiv,  ovrwg^^)  {^€i,  dioxi  dia  tov  vav- 
Tixov,  y.al  ov  dia  rov  onXiTinov,  r}  oiQXXl  '^^  S-alarrrjg)  xa-d^ 
iaTrjX€^^)y  in  sequenti  autem,  in  qua  de  terrestri  Lacedaemo- 

9)  Gf.  comm.  part,  prior,  p.  9  sq. 

10)  In  editione  altera  (Berol.  1881),  qaam  semper  intellegi  volo,  ubi 
Eirchhoffii  lectiones  non  apposito  paginae  numero  commemoro ,  lacu- 
nam  ante  ovtcj  Ha&iarrjxe  statuit  eamqae  explendam  conicit  dativo  (/vcj/utj). 
Quae  lectio  a  Belotio  et  a  Muellero  Struebingio  (A&rjvcUofv  yioi&- 
tsia.  Die  Schrift  vom  Staate  der  Athener.  Philolog.  supplem.  vol.  4.  Got- 
tingae  1880)  approbata  sine  dubio  praeferenda  est  yulgatae  lectioni,  qaam 
Wachsmuth  (commentatio  de  Xenophontis  qni  fertar  libello  l49^valanf 
nohxBla.  Gottingae  1 874)  et  Mauricius  Schmidt  (Memoire  eines  Olig- 
archen  in  Athen  Hber  die  Staatsmaximen  des  Demos.  Jena  1876)  in  textu 
retinuerunt,  Rettig  autem  (I.e.  p.  252,  adn. 2)  disertis  verbis  defendit; 
vulgata  enim  lectio  ita  tantum  dcfendi  posset,  si  ovroie  ad  sequentia  re- 
ferre  liceret,  ad  quae  referri  non  potest,  quia  in  sequentibus  non  status 
pedestris  exercitus  describitur,  sed  causa  i^ertur,  cur  Athenienses  mino- 
rem  curam  exercitui  pcdestri  tribuant.  Sed  ne  Eirchhoffii  qnidem 
supplementum  yerum  videtur  esse,  quamquam  non  negaverim  ovtm  xad"- 
ioTTjxe  in  eius  lectione  signiticare  posse:  'sic  constitutum  est  (ut  constitu- 
tum  est)';  quod  enim  scriptor  3, 10  dicit:  oi  8i  lovro  yvca/irj  jtoiovaiv, 
inde  non  sequitur,  ut  dativus  ille  in  enuntiatione  ferri  possit,  cuius  verbum 
intransitivum  est. 

11)  Ovrm  habent  AB. 

12)  Non  est  neglegendum  ipsum  scriptorem  pauUo  post  (2,2)  dicere: 
Ti^vi  Si  xai  xaja  rvxT}*'  Ti  avrols  roiovrov  xa&earrjxe,  in  qua  enun- 
tiatione Ti  subiectum,  roioirrov  praedicatum  est,  uti  cum  praedicato  idem 
verbum  coniungitur  1,  18  ol  av/ifiaxot  8ovXoi  roif  8rj/iov  rov  ^A&fjvaioiy 
xa&earaai  fiaXXov,  —  Ad  nostram  loci  restitutionem  cf.  Thucyd.  1,97  a/ia 

Si  xai  jrji  or^x'i^   aTroSst^tv   ^£i   T^e  tqjv  yi&ijvaicov  iv  oXoj  T^OTitp 
xaxiarrj. 


De  pristina  libelli  de  rep.  Atb.  forma  rest,  commentatio.       399 

niomm  potentia  sermonem  esse  vel  ex  corrnptis  verbis  mani- 
festo elucet,  laconam  post  iiel^ovg^^)  statuo  scribendumque 
censeo:  xal  Tdv  jukv  Tcokefdlwv  ijrTovg  t€  aq>ag  avTOvg  TjyovvTai 
elvat  xflfi  ^eitovg  {inelvcov  ael  %aead'ai  OTthTWv  OTQCcridg), 
Quibus  op  time  adnectentur  verba:  twv  di  Gvfx^axo}v  xtA.,  quae 
supra  exscripsi. 

Primam  paragrapbum  si  recte  constituimus ,  ex  eins  sen- 
teutia  non  solum  §§  2—5  et  13—16,  sed  etiam  §§  6—8  et 
11.  12  facile  repeti  possunt,  ut  solae  §§9.  10  supersint,  quae 
nulla  ratione  cum  antecedentibus  et  sequentibus  cobaereant;  H) 
Sententiae  autem  singulae  se  excipiunt  ordine  boc: 

Praeterea  etiam  fortunae  dono  ^^)  commodum  aliquod  eis 
exstitit  tale:  cum  socii  civitatis,  quae  pedestri  exercitu  im- 
perium  terrestre  obtinet,  facile  se  adversus  civitatem  dominan- 
tem  coniungere  possint,  Atheniensium  socii,  qui  quidem  insulas 
incolunt,  non  possunt  copias  suas  adoriendi  eos  causa  in  unum 
locum  congregare,  quia  eorum  domini  maris  domini  sunt  (§  2), 
qui  autem  in  continenti  babitant,  eorum  potentiores  metu,  de- 


13)  Cum  TiXTovi  T8  xai  fiBi^ovs  aperte  inter  se  repugnent,  plarimi 
post  Heinrichium  et  Dobraeum  fiei^ove  in  /leiovs  mutarunt,  at  Cobet 
(I.e.  p.  743),  Wachsmuth,  Scbmidt,  B^lot;  Aemilius  Mueller  (I.e. 
p.  400)  verba  xai  fiei^ovs  orta  putat  ex  dittographia  verborum  xai  vofii- 
^ovm  eisque  deletis  tJTtovs  ya  scripsit;  Kir  oh  ho  ff  ^tovs  ye  recipit  et 
deinde  pro  xai  fiei^ovs  scribendum  censet  xav  si  fuit,av  ^;  Schmidt  p.  42 
lacunam  post  fpogov  Statuit  COnicitque  (xai  xara  yrjv  xai  xara  d'aXaTTav 
x^atovvras   xaxeivtov  x^ar^etv  ^    ei)  xai  xaxa    yfiv  x^narol  eiatv   (SCil. 

Lacedaemonii) ;  Rettig  (1.  c.  p.  251,  adn.  2)  et  re  et  xai  fAti^ove  inter- 
polata  esse  opinatur  ex  §§4et5;  Mailer -Str a bing  denique  deleta 
particula  xai  ante  fiei^ovs  et  transposita  particola  8i  in  twv  8e  ante  rar 
edidit:  tJttovs  ye  <j(pas  avrovi  rjyovvrai  eirai  {xara  yijv)y  fui^ovS  8e  %6iv 
avfiftajcor,  oi  (pigova^  tov  (poqovj  xai  {rovrav  oi)  xara  yijv  xqaiusroi  eiaiy. 

Cur  fteiovs  non  sit  probabile,  Mttller-StrQbing  bene  exposuit;  ceterae 
autem  omnes  coniecturae  audaciores  mihi  esse  videntur. 

14)  V.  intra. 

15)  Verba  xara  Tvxtv  non  postulant,  ut  in  antecedentibus  yva'ftTjs 
vocabulum  usurpatum  sit,  quae  B^lotii  coniecturam  Kirchhoffii  de- 
fendentis  sententia  est ;  nam  ratiocinationem  Atheniensium  in  antecedenti- 
bus expositam  fuisse  vel  verba  ^yovvrat  et  ro/ii^ovai  ostendunt 


400  LudoYici  Langii 

biliores  commercii  usu  ^^)  in  officio  retinentur  (§  3).  Accedit 
quod  maris  domini  agros  hostiles  facilios  vastare  possunt,  quam 
eiy  qui  exercitn  pedestri  dominantnr  (§  4)  ^^)y  et  quod  potentiam 


16)  Primo  oculorum  obtutu  verba  §  3  al  fiiv  /isyalat  Sm  8eos  a^- 
XovTaif  at  Be  /ax^cd  naw  Bia  x^^^ov  offendunt  lectorem.  Itaque  iam 
Weiske  verba  transposuit  ita:  ai  fiav  fnx^ai  ndw  8ia  Beos  a^x^^'^'^h 
al  8i  fisydXai  Std  x^^^^^  eumque  secatus  est  Wachsmuth.  Contra 
Cobet  1.  c.  p.  744  vulgato  ordine  servato  addi  voloit  particulam  xal  ante 
But  xQ^^^^i  ut  metus  pariter  omnibus  communis  esse  diceretur.  Kirch- 
hof  f  rursus  transpositione  locum  sanare  studuit,  sed  non  adiectiva  fnx^al 
ndw  et  fieydXat  transposuit,  sed  verba  B^d  xQ^io.v  et  ^id  Seos,  ad- 
didltque  ante  dUt  Beos  particulam  xai,  ut  non  metus,  sed  xe^ia  ad  omnes 
pertinere  diceretur.  Schmidt  autem  (I.e.  p. 42)  partim  Weiskium  se- 
cutus  partim  Gobeti  ratiocinatione  commotus  scribere  voluit:  ai  fiiv 
fiix^ai  ndvv  did  Beos  d^x^^^^^h  Tfdaai  Be  Bid  x/^elav.  MQller-StrQ- 
b  i  n  g  denique  edidit  vulgato  ordine  servato,  sed  lacuna,  quam  inter  fux^cU 
et  ndfv  esse  opinatus  est,  expleta:  ai  fiev  fiaydlai  Bid  Bios  a^;^oj^cu,  ai 
Be  fiix^ai  {xai  Bt*  evpoiar,  ndaai  Be)  ndrv  Btd  ;^^«^a*'.     Sed  locus  integer 

videtur  esse,  ut  post  Gustavum  Sauppium  (in  ed.  Hahniana  Lips.  1838) 
bene  perspexit  B^lotius,  qui  in  commentario  (p.  101)  explicavit:  pour 
contenir  les  petites  villes  dans  Tob^issance,  Tint^r^t  commercial  est  un  frein 
assez  fort;  pour  maitriser  les  grandes,  il  faut  y  ajouter  un  d^ploiement 
de  puissance  militaire.  Nee  profecto  quisquam  de  sententia  auctoris  dubi- 
taturus  fuit,  si  is  activa  constructione  ususesset  hac:  xcjy  fiev  /neydhov 

Bid  Bi'oe  a(»;^Of  <rt,  raJv  Be  fiix^dfv  Ttdt'v  Bid  ;i;^£t'av. 

17)  Prima  §  4  verba:  ineixa  Be  toIs  aqx^va  t^»  d'aldrrrji  oluv  t*  inn 
noitlv  aneq  toXi  rrii  yrjs  ivioxe  rf'fipeiv  rijv  yijv  rtov  xQSiXTOvtov  lacunosa 
esse  patet.  Zeune  ov  inter  ane^  et  role  r^ff  yrfi  inseruit;  eandem  sen- 
tentiam  assecutus  est  et  Kirch  hof  f,  qui  post  roU  r^e  yfjs  addi  vult 
{ovx  olov  T£),  et  Wachsmuth,  qui  ex  coniectura  Hermann!  Sauppe 
scripsit  dneQ  role  jrji  yrjs  (ovx)  kvi,  et  Schmidt  (I.e.  p. 42),  qui  additis 
aliis  quibusdam  supplementis  non  necessariis  scribi  vult  aut :  noieXv  {ndvr  * 
oa)a7teq  roXi  rijs  yrjs,  (Tt^be  Be  xai)  iviore  tifiveiv  rrjv  yrjv  twv  {xard  yr,v) 
xQSiTTovav^  aut  noitlv  {xd  xe  dXXa)  aneq  xciii  xtjs  yrjs  (xai)  dvioxe  xe'/ivsir 
xTiv  xo}v  {xaxd  yrjp)  x^eixxovcDv,  Sed  iam  Gutschmid  (Mus.  Rhen.  vol.  31. 
1876.  p.  633)  monuit  nonnumquam  {ivioxe)  vel  pedestri  exercitui  licere 
agros  hostis  potentioris  vastare  ideoque  ivioxe  cum  enuntiatione  relativa 
coniunxit:  dneq  xoU  xrjs  yrji  ivioxe  (scil.  olov  xt  icxiv).  Nihilo  tamen 
minus  Milller-Striibing  Kirchhoffii  additamentum  recepit  et  cum 
Schmidtio  {xaxd  yrjv)  ante  x^eixx6vo>v  addidit,  quia  auctorem  opinatus 
est  dicere  velle  eos,  qui  pedestri  exercitu  valeant.  maris  dominis  7nari 


V 


Jl  riore  huius  commentationis  parte,  quam  in  programmate 
academico  pridie  Kal.  Nov.  huius  anni  edito  foras  dedimus, 
unius  particulae  (3,  1°^^ — 9)  transpositione  continaam  paragra- 
phorum  viginti  septem  (1,  1 — 18.  3,  1" — 9)  seriem  sententia- 
rum  nexu  apto  et  perspicuo  inter  se  cohaerentem  restituimos. 
Restant  paragraph!  yiginti  sex,  quamm  traditus  ordo  est  hie: 
1, 19.  20;  2y  1 — 20  cum  prima  capitis  tertii  paragraph!  primae 
periodo;  3,  10 — 13,  ex  quibus  Kirchhoffius^)  undeviginti 
particularum,  in  quas  totum  libellum  discerpsit,  novem  (II.  IV. 
VII.  IX.  X.  XI.  XII.  XIII.  XIX)  constituit. 

Atque  primi  capitis  paragraphos  19  et  20,  ut  ab  auctore 
paragrapho  18  adnecti  non  potuernnt,  ita  pro  initio  novae  ex- 
positionis  haberi  non  posse  iam  monuimus.^)  Ex  primis  enim 
paragraph!  19  verbis  nqog  dk  tovtoiq  additamentam  aliquod 
duabos  illis  paragraphis  contineri  manifestum  est,  quod  ad 
alia  similia,  quae  antea  dicta  erant,  adiciatur.  Quaerendum 
igitur  erit,  ubi  in  sequentibus  similia  inveniantur,  quibuscum 
additamentum  illud  apte  coniung!  possit. 

Nam  quod  Eirchhoffius  paragraphis  illis  traditum  ante 
capitis  secundi  initium  locum  in  particula  sua  undecima  servat, 
id  ita  tantum  obtinere  potuit,  ut  ex  capite  secnndo  et  paragra- 
phos 6 — 8  et  paragraphos  11.  12  eximeret  casque  in  particulis 
nona  et  decima  capitis  primi  paragraphis  19. 20  antecedere  iube- 
ret.^)  Causa  autem,  cur  ita  transponendas  paragraphos  ilias 
censeret,  haec  fuit,  quod  in  cap.  2  paragraphis  1 — 5.  13 — 16 


1)  A.  Kirchhoff,  Uber  die  Schrift  vom  Staate  der  Athener.   Bero- 
lin.  1874. 

2)  v.  comment,  part,  prior,  p.  23. 

3)  Kirchhoff  1.  c.  p.Qsq.  ISsq.  36.  43. 


Liitkiovici  Langii 

.A«s  ^vu..^u%Uft^uui  aeriei,  qnam  ne  Kirch  h  of  fins  quidem 
^^,  ujkiAAiHuaquam  inepte  add!  paragrapham  6  facile  est 
"^  .^g^v«i««i«uhiuui.  Cum  enim  in  §  4  de  vastandis  agris  ho- 
N.-.NH*ri<  ^•M^  ftierit,  et  expeditiones  quoque  in  longinqniores 
^sav4^«  ^^'^  IB  §  5  commemorantur,  ideo  sine  dubio  com- 
iv»iv<*w>  4^^^  yastandornm  potissimum  agroram  hostilium 
jMcipiantar,  facilis  transitus  est  a  fame,  quae  agris  ar- 
MOfUM  vi  vastatis  efficitur,  ad  famem,  quae  pestilentia  fragum 
Jivittitus  missa  oritur.  Bene  igitur  auctor  in  §  6  '^)  ad  ante- 
c^Hieutia  addit  pestilentiam  quoque  frugnm  divinitus  missam 
fiicUius  a  maris  dominis  quam  ab  eis,  qui  terrestre  imperium 
exerceant,  tolerari  eiusque  rei  causam  affert. 

Quod  vero  §  7  cibos  quoque  delicatiores  undique  affluere 
Athenas  dicit  scriptor  et  quod  §  8  Athenienses  propter  com- 
mercii  cum  multis  bominibus  consuetudinem  ex  omnibus  dia- 
lectis  suam  ditavisse  omninoque  magis  universali  sermone  et 
victu  et  yestimento  uti  quam  ceteros  Oraecos  praedicat,  primo 
sane  oculorum  obtutu  satis  alienum  a  maris  imperii  commodis, 
quorum  yis  in  bellis  gerendis  perspicitur,  yidetur  esse. 


etiam  particula  alia,  proposuit  S^eaiiv  anofiijvaif  (ov  8^  av  ^TXtov  rj,)  naga- 

TiXsvaai.   Probabilias  est  L.  Dindorfii  in  ed.  Oxon.  supplementum :  i'S- 

eajiv  aTfofirjraif  (ov  8i  ijmov,  ovS^  iniprivai)  ravrrji  t^C  y^C,  aut  supple- 
mentum, quod  Kirchhoff  in  dissertatione  anni  1874  p.  37  proposuit: 
i'^eaxtv  anofitjvaif   {ov  8*  av  iJTTtov,  /irj  anoprivau)  ravrrj  tiJ*  y^S,     Sed 

cum  in  Dindorfiana  coniectura  negatio  oiS^^  in  Kirchhoffiana  mutatio  lec- 
tionis  ravTtjs  in  ravrfj  offendat,  equidem  scribendum  esse  censeo:  iiwxiv 

anopr^a^^  (ov  8^  av  rj  ^moVy  /irj  iTufirjvai)  ravrrfS  trjs  yfj€,  aXXa^  idem- 

que  video  nunc  Faltino  (Phil.  Rundschau  1881.  p.  1333)  placuisse,  nisi 
quod  fifi8'  pro  fifi  ante  imfir^vai  scripsit.  Gutschmidii  (1.  c.  p.  634) 
autem  coniectura  i'Ssanp  anofirfvai,  (ra  8i  x^ff  <r^  yrfi)  a XX  a  TtagaTiXavaai 
non  solum  propter  nimium  artificium,  sed  etiam  propterea  reicienda  est, 
quod  verba  ov  fiiv  av  ^  x^eiTToiv  necessario  requirunt  membrum  opposi- 

tum  ov  8e  av  T]  ffcxojv, 

19)  Lacunosa  verba  §  6:  mere  ix  t^s  sv&rjvovarjs  afixvairai  role 
TTjs  d'aXdTiTjs  agxovoiv,  in  quibus  subiectum  desideratur,  bene  supplevit 
M.  Schmidt  p.  42  insertis  verbis  (ra  i7HTfi8ua)  ante  a^ixvelrai,  proba- 
bilius  tamen  estMuelleri-Struebingii  supplementum  (af&ova  -la  ini" 

ijj8eta)  vel  (a<pd'ovia  aw  8iovTai). 


De  pristina  libelli  de  rep.  Ath.  fonna  rest,  commentatio.       403 

Sed  iam  Rettigius^^)  acute  observavit  banc  quasi  di- 
gressionem  qnandam  esse  eamque  ab  ipso  scriptore  excusari 
verbis  §  7  primis:  ei  dh  delxal  afiixQOTigiov  ^vrjod'^vac.  Nee 
profecto  absonum  est  bominem  optimatem,  qui  sine  dubio 
lante  et  opulenter  vivere  consuevit,  in  commemorandis  eis, 
quae  ad  vitam  sustentandam  necessaria  sunt,  eorum  quoque 
meminisse,  quae  opulentiorum  hominum  vitam  omant,  ciborum 
nimirum  delicatiorum  ex  omnibus  regionibus  in  urbem  maris 
dominam  afflueniium/^^)  Huie  autem  commodo,  cuius  vim  in 
bellis  gerendis  nullam  esse  concedendum  est,  alterum  illud, 
quod  in  magis  universali  sermone,  vestimento,  victu  cemitur, 
non  inepte  adiungit;  eius  enim  vis,  etiamsi  in  mercatura  po- 
tissimum  agenda  perspicitur,  tamen  in  bello  quoque  gerendo 
certe  non  est  contemnenda.^^) 

Quod  autem  Rettigius^^)  eadem  ratione,  qua  §§  7  et  8 
tnetur,  etiam  §  9,  in  qua  de  sacrificiis,  de  festis  diebus,  de 
Incis  sacris,  et  §  10,  in  qua  de  gymnasiis  et  balneis  sermo  est, 
tutari  se  posse  opinatur,  in  ea  re  ei  adstipulari  non  pos- 
sum. Immo  KirchJioffii^^)  indicium  probo,  qui  bis  para- 
grapbis  sententiarum  ordinem  interrumpi  optimo  iure  contendit. 
Premit  quidem  Rettigius  verbum  evwxela^ai  et  locutionem 
i^r^vgev,  o^io)  tq67C(i)  %GTai  ravTa  (§  9),  quibus  respici  putat 

20)  L.  c.  p.  255  sq. 

21)  In  §  7  lacuna,  cuius  indicium  est,  quod  infinitivus  ti&Qoia&ai 
non  habet  unde  pendeat,  facillime  inserta  coniunctione  (Sotb)  ante  o  t« 
expletur.  Hoc  Heinrichii  supplementum  6.  Sauppe  (in  ed. Tauchn.) 
et  B^lot  in  textum  receperunt.  Mueller-Struebing  pro  (<uarfi)  recepit 
iineira  8i  olol  re  eiai)  o  n  cet.,  quod  cur  breviori  supplemento  praeferatur, 
causa  nulla  est.  Contra  baud  scio  an  yerum  viderit  vir  doctissimus,  quod 
paullo  antea  edidit  rqonov^  {navrolov^)  tiaxicay, 

22)  In  paragrapho  8  solus  Faltin  (diss,  inaug.  p.  25)  baesit  non- 
nullasque  sententias  intercidisse  putavit,  quoniam  in  prima  enuntiatione 
de  solo  sermone,  in  altera  de  sermone  et  victu  et  vestimento  sermo  esset. 
Addo  mibi  in  fine  quoque  nonnuUa  intercidisse  videri ;  debebat  enim  auctor 
quamvis  breviter  significare,  quod  commodum  ex  universali  illo  sermonis, 
victus,  vestimenti  habitu  ad  Atbenienses  redundaret. 

23)  L.  c.  p.  257. 

24)  L.  c.  p.  13  sq. 

26* 


w  «. 


Ludovici  Langii 


s-<\«it)v4(^m  §  ~  TQOTtovg  evioxtcSv  i^rjvQov^  sed  in  tanta  argu- 

llV1^it  JiveFsitate,  quanta  inter  §§9.  10  et  §§  7.  8  et  inter  illas 

^^11.12  intercedit,  talia  yinenla  nimis  debilia  sunt ,  quam 

^ttiSus  sententiae  in  §§9.  10  propositae  et  cum  antecedentibus 

i^t  cum  sequentibuB  coUigari  possint. 

Unde  §§  9  et  10,  quas  Kircbhoffius  inter  1, 5  et  1, 13  ^s), 
Schmidtius^e)  inter  1,13  et2, 17,  B^lotius^?)  inter  1,  12 
et  1,  13  inserit,  in  nostrum  locum  delatae  sint,  nunc  nondum 
quaero  satisque  babeo  monere  in  viginti  septem  paragrapbo- 
rum  serie,  quam  in  parte  huius  commentationis  priore  con- 
stituimus,  eis  locum  non  esse.  Sed  paginam,  in  qua  verba 
ilia  paragrapborum  9  et  10  admodum  corrupta  legebantur,  eius 
paginae  occupasse  locum  mibi  persuasi,  in  qua  cap.  1  §§  19.  20 
perscriptae  erant,  quam  paginam  suo  loco  motam  in  falsum 
locum  pervenisse  supra  vidimus.  ^^)  Haec  enim  sententia  ad- 
modum confirmatur  similitudine  argumentorum,  quae  et  §§  6 — 8 
et  §§11.  12  cap.  2  tractantur,  cum  eo  argumento,  de  quo 
cap.  1  §§  1 9.  20  agitur.  Exponitur  enim  bis  paragrapbis  Atbe- 
nienses  propter  frequentia  itinera  maritima,  quae  et  privatim 
et  publico  faciant,  quasi  sponte  sua  artem  nauticam  addiscere 
eaque  re  bonos  gubematores  fieri,  qui  vel  triremes  gubernare 
possint.  ^^)    Qui  eventus  cum  in  bellis  gerendis  maximae  utili- 

25)  L.  c.  p.  42;  ipse  tamen  concedit  inter  1,  5  et  2,  9. 10  lacunam 
maiorem  esse. 

26)  L.  c.  p.  10  sq. 

27)  L.  c.  p.  79,  qui  mira  interpretandi  audacia  patat  verba  Id  iiue 
2, 1 0  xai  Ttksiio  rovrcav  anoXavei  6  ox^s  respondere  verbis  1 , 4  naf^axov 
nXiov  vifiovui,  roTe  notn^goXs  xai  nevrjai. 

28)  V.  comm.  part,  prior,  p.  23;  cf,  supra  p.  395. 

29)  In  verbis  ifieXixriaav  8i  dl  fiiv  nXoXov  xv^aqvcavxeij  6i  8i  olxaSn^ 
01  8 i  ivrsv&ev  ini  rgiTJ^eai  xareair^aav,   pro  oi  8i  ivrevd'ev  SCribendum 

est  cum  Wacbsmuthio  xai  ivrevd'ev]  priores  enim  duae  enuntiationes 
de  exercitatione  agunt,  tcrtia  de  effectu  exercitationis.  Eandem  ob  cau- 
sam  Fait  in  (diss,  inaug.  p.  20)  coniecerat:  o't  8e  (nevTrjxovTo^v  xai)  dv- 
Tev&sv;  sed  pentecontori  notio  a  loco  nostro  aliena  esse  videtur.  Gut- 
scbmid  I.e.  p. 633  intellexit  quidem  effectum  exercitationi  opponendum 
esse,  sed  a  vero  aberravit,  cum  scripsit  colo  post  blxa8a  posito:  ol  8i 

ivrsv&Bv  ini  rQirj^eai  xaTia-niaav,   oi  [8b\  noXXoi    iXatveir  evd^s  clot  Ti 


De  pristina  libelli  de  rep.  Ath.  forma  rest  commentatio.       405 

tatis  sit,  apparet  apte  coniungi  huius  commodi  expositionem 
et  cum  eo  commodo,  quod  §  8  expositum  erat,  et  cum  eo, 
quod  deinceps  §§  1 1  et  1 2  exponitur.  Ut  enim  universali  habitu 
sermonis,  victns,  vestimenti  et  in  pace  et  in  bello  habiliores 
sunt  Athenienses  ad  usum  quorumlibet  bominum  (§  8)  j  et  ut, 
cum  maris  domini  sint,  soli  omnem  navium  fabricandarum  ma- 
teriam  sibi  comparare  possunt  (§§  11.  12),  ita  facilitate,  qua 
artem  nauticam  addiscunt,  fit,  ut,  si  classis  ornanda  sit,  num- 
quam  civitas  inopia  bonorum  guberuatorum  laboret.  Itaque 
iam  Kircbboffius  particulis  suis  IX.  X.  XI  inter  se  coniunxit 
2,  6 — 8.  11.  12.  1,19.20,  quippe  quas  boc  ordine  paragra- 
phis  1—5.  13—16  cap.  2  praemitteret.^o)  Nos,  qui  §§  6—8  et 
§§  11.  12  suis  locis  non  movemus,  cap.  1  §§  19.  20  non  post 
§§  11.  12,  sed  ante  eas  coUocamus ;  nam  inter  §  8  et  1 1  tur- 
bati  ordinis  indicium  est  certissimum,  post  §  12  nullum.  Utrum- 
que  autem  commodum  non  minoribus  commodis  adnumerari, 
quae  in  digressione  §§  7.  8  exposita  erant,  sed  ad  maiora  maris 
imperii  commoda  referenda  esse,  quae  scriptor  §§  2 — 0  expo- 
suerat  et  deinceps  §  13  exponit,  vix  est  quod  moneam. 

Ceterum  negari  non  potest  verbis  postremis  §  20  cap.  1  non 
posse  continuo  adnecti  verba  prima  §  1 1  cap.  2.  Sed  hoc  meae 
de  harum  paragraphorum  ordine  sententiae  vitio  verti  non  pot- 
est, quoniam  verba  prima  §  11,  ubicunque  paragrapbum  illam 
collocaveris  -^ '),  manca  esse  apparebit.   Incipit  enim  §  1 1  verbis : 

sla^drres  eie  vale.  Obstat  enim,  quod  aiictor  sententiam  probarevult  banc: 

xai  xvpiQvriT ai  aya&ol  yiyi'ovrai  8i*  ifATtaiQlav  re  tcjv  nkajv  xai  8ia 
/iE?^ir]v.  Cf.  Thuc.  1,  143,  1  vvp  8i  r68e  re  vna^x^i  xai,  one^  xQanarov, 
XV ^s^v^r as  i^x<^f^^^  noXirae  xai  xr^v  alkriv  vTtrj^caiav  nXslovi  xai 
nfieiroti  rj  naaa  r,  aXXtj  'Elkae.  —  Cur  autcm  xarcCTTjaav  cum  GobetO 
(1.  c.  p.  743)  in  fursarrjaar  mutemus,  nulla  causa  est. 

30)  V.  supra  p.  395  sq. 

31)  B^lot  §§  11.  12  post  2,  3  collocayit,  quia  in  fine  §  3  verba 
Twv  aqxovTOJv  r^s  d'aXaTTijs  legerentur,  ex  quibus  subiectum  enuntiationis 
primae  §  11,  quod  nunc  desideratur,  facile  suppleri  posset,  et  quia  in  fine 
§  3  sententia  exposita  esset,  quae  §§  11  et  12  fusius  exponeretur.  Sed 
non  cogitavit  vir  doctus  in  §  3  de  soils  sociis,  in  §§  11. 12  de  omnibus 
Graccis  et  barbaris  sermonem  esse ;  neque  offensio,  quae  in  nudo  substan- 
tive nlovrov  inest,  coUocatione  ilia  tollitur. 


406  Ludovici  Langii 

%6v  dl  Tckovrov  fiovoi  olol  r*  elaiv  ix^iv  tcJv  'Elki^vojv  xal 
T(3v  fiaQ^aQiovy  in  qaibus  et  tov  nkovrov^^)  nude  positum  et 
defectUB  subiecti  offendit.  Nam  tcXovtov  h.  1.  non  dici  divitias 
cuiusvis  generis,  sed  solam  rerum  ad  naves  fabricandas  ne- 
cessariaram  copiam  seqnentia  ostendunt,  in  qaibus  de  his  solis 
sermo  est.  Subiectum  autem  esse  debere  ol  aqxovxeg  rijg  ^a- 
XoTTTig  item  ex  sequentibus  apparet,  in  quibus  haec  notio  cum 
vi  quadam  bis  ita  repetitur,  ut  eam  in  antecedentibus  disertis 
verbis  propositam  fuisse  necessario  statuendum  sit.  Has  ob 
causas  inter  postrema  cap.  1  §  20  et  prima  cap.  2  §  1 1  verba 
lacunam  statuo  eamque  explendam  censeo  verbis  fere  hisce: 
(eneira  dk  ol  aQxovTeg  rijg  d'ahxrTtjg  tov  tcuv  TCQog  to  vavTtrj- 
yelad-ac  kTtiTrjdelwv)  TtlovTov^^)  [xovol  olol  T^elolv  ^eiv^*)  tuiv 
^EkXfivvjv  TLoi  TiiSv  tiaQ^agiov.  Fieri  etiam  potuit,  ut  plura  inter- 
ciderent;  si  enim  scriptor  in  fine  §  20  accuratius  explicare  voluit, 
quam  ad  iudicandam  dempcratiam  haberet  vim  res  ilia,  quam 
modo  exposuerat,  poterat  hoc  ita  facere,  ut  respiceret  senten- 
tiam  in  cap.  1  §  2  propositam,  in  cuius  amplificatione  totum  de 
maris  imperio  locum  versari  vidimus  ^^);  potuit  igitnr  scribere: 
(ovTtog  ovv  ovx  ol  o^cklTai  xal  yevvaioi  xai  XQTflOTol,  aiX  ol 
TtoXXoL  eloLV  01  ttjv  dvvafxiv  t/]  noXec  TtCQiTid-ivTeg  xai  aq- 
XOVTag  Trig  &aA(xTT7]g  Tovg  !d&i]valovg  xad-iOTavTeg.  tov  dh 
Tiov  7tQ6g  TO  vavTcriyeiad-ai  iTtLTrjdelwv)  tcXovtov  htL  Sed 
mitto  haec,  de  quibus  certi  quidquam  scire  non  possumus ;  hoc 
unum  moneo  lacunam  non  ita  parvam  inter  cap.  1  §  20  et  cap.  2 
§  11  banc  quoque  ob  rem  probabilem  esse,  quod  §§  19.  20,  quae 
in  una  pagina  sine  dubio  olim  legebantur,  decem  tantum  lineas 
editionis  Eirchhoffianae  compleant,  ut  a  grammatico,  qui  pagi- 


32)  Particala  8i,  quae  ante  nkovrov  legitur,  a  scriba  addita  cum 
articulo  rbv  videtur  esse,  postqaam  antecedentia  intcrciderunt. 

33)  Fait  in  (diss,  inaug.  p.  26)  pro  nlovrov  scribere  voluit  nXovv; 
idem  volaerat  Pankow  (zu  Xenophons  Schrift  vom  Staate  der  Athener. 
Gnesen  1866.  p.  7). 

34)  Pro  ^;(£<»' Mneller-Struebing  scripsit  (etaayead'ai  ix  ra)  tc»v 
^Ekkr/viov  xal  rcav  fia^fia^cav,  Sed  nalla  causa  est,  cur  in  ix^iv  haereamos. 

35)  V.  supra  p.  397. 


\ 


De  pristina  libelli  de  rep.  Ath.  forma  rest,  commentatio.       407 

nas  illas  descripsit,  quinqae  fere  lineas,  qaae  aut  legi  omnino 
non  poterant,  aut  imperfectam  enuntiatioDem  continebant,  omis- 
sas  esse  probabile  sit.^^)  In  ipsis  paragraphis  11  et  12  sen- 
tentiae  nullam  diificultatem  praebent,  qaamquam  verba  quae- 
dam  paragraph!  12  grayiter  corrupta  snnt.^'^) 


36)  Cf.  part,  prior,  p.  11,  adn.  26.  £tiam  §§  2,  9.  10  decern  tantum 
lineas  habent,  quod  damnum  quomodo  resarciendum  sit,  infra  videbimus. 

37)  Verba:  n^s  de  rovroiS  aXXoCB  ayttv  ovx  iacovciv,  oirtveQ  avri- 
Ttaloi  rjfiiv  aiinv,  ^  ov  x^ffCovrai  rf]  &akaTTTi  integra  esse  putantBoeckh 
(Staatshaushaltung  vol.  1,  p.  78)  et  Aemilius  MQller  (1.  c.  p.  401  sq.).  lile 
vertit:  'Ausserdem  wird  man  nicbt  gestatten,  diese  Erzeugnisse  anders- 
wohin  zu  yerfClhren,  zu  denen,  die  unsere  Gegner  sind,  oder  man  wird 
jenen  den  Gebrauch  des  Meeres  nehmen,  falls  sie  dorthin  ausfuhren';  hie 
autem:  'Oberdies  werden  sie  (die  Herren  der  See),  die  Handelsproducte 
anderswohin  zu  fUhren  nicht  gestatten,  zu  solcfien,  welche  unsere  (d.  h. 
der  Seeherren)  Fdnde  sind,  wenn  sie  (d.  h.  die  bandeltreibenden  Nationen) 
sicb  nicbt  vom  Gebrauch  der  See  ausgeschlossen  sehen  wollen'.  Sed  ne- 
que  aXlotre  oitivsQ  idem  est  quod  nQO£  aXXovs  oinvscy  neque  tanta  sub- 
iectorum  mutatio  vel  neglegentissimo  scriptori  condonari  potest;  imprimis 
fieri  non  potest,  ut  idem  subiectum  in  enuntiatione  primaria  tertia  verbi 
persona  notetur,  in  enuntiatione  secundaria  autem  pronomine  primae  per- 
sonae  ^fiiv.  Atque  harum  difficnltatum  una  tantum  tollitur,  si  cum 
Wachsmuthio  pro  iaaovaiv  scripserimus  ^euro/is*'.  Idem  iam  coniecerat 
Schneider,  qui  praeterea  oi  nves  in  at  nvte  et  ^  in  oi  mutavit  vertit- 
que :  'praeterea  ad  alios  transvehi  et  importari  non  patiemur,  si  quos  forte 
hostes  habemus,  qui  quidem  ipsi  usu  maris  carent  interclusi'.  Quae  sen- 
tentia  etsi  non  tarn  absurda  est,  quam  ea,  quam  Zeune  mutato  ov  in  ov 
effecit  (praeterea  si  qui  hostes  nobis  sunt,  hi  non  sinent  illas  res  alium 
in  locum  importari,  quam  ubi  sunt  maris  domini),  quam  Zeunii  senten- 
tiam  Gustavo  Sauppio  (in  utraque  editione)  placuisse  miror,  tamen  vel 
propter  mutationum  multitudinem  reicienda  est.  Facillima  loci  emendatio 
est  ea,  quam  B^lot  proposuit;  mutavit  enira  Aiaovaiv  in  iaaovrai,  quod 
passivo  sensu  usurpari  constat  (Thucyd.  1, 142),  et  vertit  (p.  104sq.) :  'J*ajoute, 
que  si  nos  rivaux  veulent  importer  ces  produits  autre  part  qu*k  Athdnes, 
ou  nous  emp^cherons  ce  commerce,  ou  pour  le  faire,  ils  ne  se  serviront  pas 
de  la  vole  de  mer\  Nam  quod  Kirchhoff  ^/itv  in  iHsT  corrigit,  prae- 
terea autem  alteram  membrum  ab  ^  incipiens  intercidisse  putat  (1.  c.  p.  44), 
non  satis  est  probabile.  Neque  probabiliora  sunt  supplementa  Schmidtii 
et  Muelleri  Struebingii,  quoram  iUe  1.  c.  p. 43  coniecit:  ovxiacovatv 
{ol  av  fir}  irvfttpiQri  avrole*  o&ev  tovicov  t<  eiaa^oftwoi  ^  Sino^ricovinv) 
oinves  avrlnatoi  rjfiiv  eUnv  ^  ov  x^rjaovrai  rfj  &alaTrr},  hie  autem  edidit: 


408  Ludovici  Langii 

lam  §  13  auctor  redit  ad  ea  commoda,  qnibus  propter 
ipsam  classis  agilitatem  maris  domini  superiores  sint  eis,  qui 
exercita  pedestri  valeant,  quorum  enumerationem  ipse  com- 
memorata  propter  famem  agrorum  vastatione  ortam  etiam  fame 
diyinitus  missa  §  6  interpellaverat;  qua  re  rursns  commotus 
eraty  ut  deinceps  §§  7  et  8  a  proposito  quodammodo  digrede- 
retur;  a  qua  digressione  non  statim  ad  ilia  commoda  rever- 
terat,  sed  primum  alia  nonnuUa  enarraverat  (1^  19.  20.  2,  11. 
1 2),  quae  facilius  ad  sententiam  paragraphorum  7  et  8  adiuugi 
videbantur.  In  paragrapho  autem  13  inest  baec  sententia: 
'Praeterea  in  omni  continenti  aut  paeninsula  prominens  est  aut 
insula  in  vicinia  est  aut  fretum,  ut  maris  dominis  inde  eos, 
qui  continentem  incolunt,  damnis  afficere  grayissimis  lieeat\ 
neque  negari  potest  banc  sententiam  per  se  spectatam  potius 
cum  §  5  coniungendam  quam  septem  paragraphis  ab  ea  sepa- 
randam  fuisse.^^)  Nibilo  tamen  minus  eum  quoque  ordinem 
sententiarum,  quem  a  scriptore  institutum  esse  videmus,  sicut 

Tt^os  8i  TovTOts  aXXoffe  ayeiv  ovx  iaaovciv  ^otrives  avxlnaXoi  i^filv  siaiv 
V  i^^  X9^i^^f^^^)i  ^  xQV^ov^^^  tfi  ^alaTTT]\  quasi  auctor  in  media  expo- 
sitione  Athenienses  loquentes  induxisset.  Ceterum  quod  B  ^  1  o  t  verba,  de 
quibus  agitur,  transposuit,  ut  post  aXla  to  fiiv  rfi  to  di  tfj  in  fine  para- 
graphi  legerentur,  mihi  quidem  non  videtur  esse  necessarium.  —  Sequentia 
quoque  verba:  xai  iycj  fiev  ovSev  notwv  ix  tr^  yrji  navta  tavta  ix^  ^^ 
trjv  &aXa%tav  coFfupta  sunt  Participium  quidem  noiav,  quod  Kirch - 
hoff  Schneiderum  secutus  in  novoiv  mutat,  non  tentaverim;  nam  hyper- 
bole dicendi  in  utraque  locutione  eadem  inest.  Cum  autem  ov8h'  nonov  ix 
tfj6  yTi€  ferri  non  possit,  quoniam  absurdum  esset  dicere  nihil  ex  stia  terra 
e fficere  Aihemenses  —  id  quod  bene  sensit  Schneider  — ,  vitium  potius 
in  T^  yrje  inesse  puto.  Itaque  iamMueller-Struebing  scripsit  ix  naarji 
yr^e  collate  Thucyd.  2,  38  iadQx^o.*^  ^*«  ^ci  fiiyed'oi  t^s  noXeois  ix  naarjg 
yr^  ta  Tiavta,  Sed  facilius  erit  corrigere  mecum  ix  trjs  {tcav  aXXcav)  /^e. 
—  Quod  denique  Kirchhoff  edidit  8ia  tr}u  {a^xv^  '^^^  xata)  d'aXattav, 
eo  additamento  cum  Mucllerjo  Struebingio  oppositionis ,  quae  inter 
notiones  yrj  et  &a)M.tta  interest,  vim  infringi  puto. 

38)  Quae  Kirchhoffii  sententia  est;  v.  supra  p.  395.  Rettig  I.e. 
p.  253,  adn.  1,  ut  iure  §  13  a  §  5  separatam  esse  demonstret,  §  13  de  bello 
gerendo  intellegeudam  esse  negat  verbaquc  scriptoris  ad  praedationes  po- 
tius maritimas  referri  vult.  Sed  etiam  in  §§  11. 12  de  eo  commodo  sermo 
est,  quod  ad  bellum  gerendum  plurimum  valet. 


\ 


De  pristina  libelli  de  rep.  Ath.  forma  rest,  commentatio.       409 

inde  a  §  6  usque  ad  §  12  satis  explicatur,  ita  in  transitu  quoque 
a§12ad§13ex  eius  cogitandi  ratione  posse  explicari  pnto. 
Neqne  enim  absonum  est  conicere  scriptorem,  qui  in  fine  totins 
expositionis  commemoraturus  erat  unum  deesse  Atheniensibus, 
scilicet  quod  non  insulam,  sed  paeninsulam  cum  continenti 
cohaerentem  incolerent  (§§  14 — 16),  de  industria  earn  senten- 
tiam,  quam  §  13  exponit,  in  finem  totius  expositionis  reie- 
cisse,  quoniam  buic  commodo,  quod  maris  dominis  inde  quod 
hostes  continentem  incolunt  evenit,  optime  opponitur  incom- 
modum  illud  unum,  quo  ipsi  Athenienses  laborant,  quia  ipsi 
continentem  habitant.  Ne  autem  species  oriatur,  quasi  §  13 
ad  sola  proxime  antecedentia  referenda  sit,  verba  eius  spatio 
maiore  a  fine  §  12  separanda  esse  censeo,  id  quod  apte  etiam 
in  initio. §7  et  rursus  in  initio  §  19  cap.  1  post  2,  8  coUo- 
catae  fiet,  contra  in  initio  §  12  non  erit  necessarium. 

Paragraphus  14  incipit  verbis  hog  dk  hdeelg  eiaiv,  in 
quibus  ivog  sine  dubio  maiorem  vim  habet,  si  omnia  ilia  com- 
moda,  quae  inde  a  2,  2  enarrantur,  antea  commemorata  erant, 
quam  si  sola  ea  antecederent,  quae  §§  3.  4.  5.  13  exponuntur. 
Dicit  autem  scriptor,  si  Athenienses  insulam  incolentes  maris 
domini  essent,  eis  non  fore  timendum,  ne  hostilis  incursionis 
metu  agris  suis  divites  timerent  paratioresque  esdent  bosti- 
bus  se  summittere  (§  14)  ^o);  praeterea  autem  ne  id  quidem 


39)  Construi  non  possunt  verba  §  14:  rnrj^x^  "^  avrole  noielv  fih' 
xaxcaSf  et  ifiavXavro,  Traaxetv  8i  /iijSiVf  t'cos  Tire  d'ala.TTijS  ij^X^*'*  fH]$i  Tfirj- 
d'^at  rrjv  eavTCJv  yijv  firjdi  nQoaSixBod'ai  rove  nole/uiovs.  Caute  L.  Din- 
dorf  in  ed.  Oxon.  'scribendum  potius  atrwv,  nisi  quid  excidit^\  minus 
caute  Kirchhoff  non  solum  avrav  correxit,  sed  etiam  (propter  collo- 
cationem  inusitatam)  yr^  omisit.  Nam  revera  excidisse  aliquid,  sell,  yer- 
bum  metuendi,  sequitur  ex  §  15,  ubi  de  altera  timore  {hi^ov  Stovg)  sermo 
est.  Erraret  autem,  si  quis  metuendi  verbo  carere  nos  posse  censeret, 
quia  metuendi  notio  in  verbis  sequentibus  pvv  8i  ,, ,  vniQxovrai  tove  noXe- 
uiove  fiaXlov  inesset;  verbum  enim  vniQx^a&ai  usurpatur  non  de  metuen- 
tibus,  sed  de  eis,  qui  se  demittunt  ad  obsequium  erga  aliquem.  Gf.  Xen. 
de  rep.  Lac.  8,  2  ^  ^e  t^  ^na^ri  ol  x^anaroi  xal  vTre'^xovrai  fiaXuria 
ras  aQx^^^^^  '^  V  t  a  Tie  t  vol  elvai  fieyaXvvorrai.  Plat.  Grit.  53  £  vne^' 
XOftevos  8i  fitcjcet  Ttavras  av&^canovs  xai  SovXsvmv.     Goncedendum 


410  Ludovici  Langii 

timendum  fore,  ne  optimateB  hostibas  portas  nrbis  aperirent 
ant  propter  spem  in  hoste  positam  seditionem  movereDt  (§  Ib).^^) 
Sed  cum  insulam  non  incolant,  nnDc  imperio  maris  fretos  Athe- 
nienses  bona  saa  in  insnlis  deponere  Atticamqne  terram  vastari 


qaidem  est  diyites  Athenienses,  qui  demittere  se  ad  obsequium  bostium  di- 
contnr,  meta  id  facere,  ideoque  metaendi  notionem  quasi  latentem  esse  in 
enuntiatione  ilia;  attamen  qui  esseteorum  metus,  sine  dubio  antea  dicen- 
dum  fuit,  quam  (metu  ducti)  nimis  humiiiter  se  gerere  erga  hostes  dicerentur. 
Itaque  legendum  esse  censeo:  ndax'iv  8i  firjSh^,  iae  t^  d'tMrxtfi  rjQxov, 
firiSi  {dpoprjd^ai  ftrj)  ifirj&rivai  rriv  iavxmv  yriv  firjdi  nQoaSixBC&ai  rovs 

noXsfiiovSf  'neque  metuere,  ne  ipsoruxn  terra  vastetur  aut  omnino  hostes  in 
se  recipiat'.  Accnsativi  quidem  cum  infinitivo  constructio  apud  verba 
timendi  rarissima  videtur  esse,  a  libelli  tamen  auctore  non  aliena,  quippe 

qui  in  §  15  dixerit:  xai  ixiqov  deovs  aTrrjXlayftdvoi  av  rjaav,  /*r}8e7ior8  n^ 
dod'rivai  rrjv  noXiv  vn^  dliycDv,   firjSi  TtvXas  apoix^ijvcu,  fitjSi  TtoXefUavs 

ineianeaeiv.  —  In  sequentibus  post  vvv  Si  lacunae  signum  posuit  Kirch - 
hoff  sententiamque  requirit  0-c.  p.  45):  'so  aber  mOssen  sie  ihr  Gebiet 
durch  den  Feind  verheeren  las8en\  Atqui  Kettig  (1.  c.  p.  254,  adn.  1) 
monuit  in  alacriore  sententiarum  progressu  omisisse  scriptorem,  quae  per 
se  paterent.  Mueller-Struebing  non  solum  post  vvv  di  cum  Eirch- 
hoffio  lacunam  statuit,  quam  tamen  non  explet,  sed  etiam  verba  para- 
graphi  16  omnia,  additis  verbis  {twv  noXt/tiofv  eia/SaXXovtcav)  ante  raSa 
notoviriVj  verbis  oi  yeca^yatrras  praemisit,  qua  transpositione  rursus  com- 
motus  est,  Ut  pro  ol  yea>^yovvree  ederet  (xal)  oi  (fUv)  yea}^yavvree.  Sed 
cur  ea,  quae  scriptor  in  §  16  dicit,  ante  alterius  timoris  commemorationem 
dicenda  fuerint,  difficile  est  intellectu. 

40)  In  §  15  verba  ^97^'  av  araataaat  xq;  Srifiip  firj8ivj  quae  post  inter- 
rogationem  parentheticam  ncas  yaq  vrjcov  oixovvrofv  ravr^  av  iyiyrero;  a 
verbis  M^v  ddovs  anrjXlayftdvoi  av  tioav  pendent,  Integra  mihi  videntur 
esse;  xq'  ^^/<q>  enim  dativus  incommodi  est  a  axaainaai  pendens,  fifjBiv 
autem  significat:  'nulla  pars  civium',  ut  neque  cum  Faltino  (diss,  inaug. 
p.  27)  /ir,Seva,  neque  cum  Kirchhoffio  ex  Weiskii  coniectura  firj9evas 
praeferendum  sit.  In  sequentibus  autem  verbis  vvv  /isv  ya^  ai  ctaataaeiavy 
quamquam  singularis  firjSav  praecedit,  pluralis  verbi  non  offendit,  quia 
HaTa  avvaaiv  intellegendus  est,  neque  pronomen  indefinitum  r^vai^  quod 
Kirchhoff  inseruit,  requiritur.  Mueller-Struebing  autem  quod 
propter  tautologiam,  quam  invenisse  sibi  visus  est  in  enuntiationibus  at 
oraaiaastav ,  av  araciaaaiavj  in  protasi  edidit  at  craaiaaaiaetav  (opta- 
tivum  verbi  desiderativi  fingens),  non  vidit  tautologiam  nullam  esse,  quod 
in  apodosi  vis  sententiae  in  participio  iXnida  av  I^ovtsc  h^  roXs  noXafAion 
posita  est. 


\ 


De  prifitina  libelli  de  rep.  Ath.  forma  rest,  commentatio.       411 

sinere  probe  scientes,  si  terrain  commiserarentnr,  democratiae 
bonis  se  privatam  iri  (§  16).^0 

Si  ea,  quae  bacasqae  dispatayimas,  recte  dispatata  sunt, 
alteram  iam  seriem  continnam  sedecim  paragrapborum  (2, 1 — 8. 
1,  19.  20.  2,  11 — 16)  effecimoSy  in  qaa  sententiae  eo  nexn  de- 
currant,  quo  melior  fortasse  excogitari  potuit  (digressionem 
enim,  qaam  sibi  permisit  scriptor  in  §§  7.  8,  vitare  potnit,  si 
alinm  ordinem  institaisset),  qui  tamen  a  scriptoris  optimatis 
ingenio  non  abborrere  videtur.  Earn  antem  seriem  nnius  tan- 
tam  particalae  transpositione  effecimns,  paragrapbomm  scilicet 
19.  20  capitis  primi,  quas  in  locum  paragrapborum  9.  10  ca- 
pitis secundi  substituimus. 

Hanc  vero  seriem  magna  cum  pro  habilitate  continuare  nos 
posse  existimoy  si  cap.  3  paragrapbos  10 — 13,  quas  alieno  loco 
coUocatas  esse  constat  ^^),  cap.  2  paragrapbo  16  adnectimus. 
Nam  eiusdem  capitis  §  17,  in  qua  de  re  aliqua  sermo  est,  qua 
democratia  oligarcbiae  praestet,  non  posse  adnecti  paragrapbo  1 6 
ostendunt  prima  eius  verba:  'btc  dk  {Tag)  av^^iaxlag  nal  rovg 
OQxovg  ralg  jukv  okiyaQxov/nivaig  Ttokeaiv  avdyxrj  ifiTtedovv^ 
unde  colligitur  ante  banc  rem  alias  res  enarratas  esse,  qui- 
bus  democratia  oligarcbiae  praestaret.  Quod  cum  recte  in- 
tellexisset  Kircbboffius^^),  impugnare  non  debuit  Retti- 
gius^^)  argumento  nimis  arguto.  Nee  minus  recte  Rircb- 
boffius  intellexit  cap.  3  §§  10.  11  adnectendas  esse  cap.  2 
13 — 16  4^),  quamquam  in  ea  re  erravit,  quod  post  3,  10. 11 


41)  Cf.  Thucyd.  1,  143, 5  ei  fuv  ya^  ^/mv  rtjadhai,  tIvbs  av  akfjmo' 
TSQOi  Tjcav;  ftai  vvv  %q^  St*  iyyvrara  tovxov  Biavorjd'ivTajs  xrjv  fiiv  ytfv 
xai  oixias  a<pBivai^  r^s  di  &alaairTjs  xal  noXeta*  ^Xnuerjv  Ifx^iv  xxX, 

42)  V.  part,  prior,  p.  11. 

43)  L.  c.  p.  14  sq. 

44)  L.  c.  p.  259  sq. ;  putat  enim  continuari  antecedentem  de  maris 
imperii  praestantia  ezpositioQem  ita,  ut  nunc  pro  notione  civitatis,  quae 
imperio  maritimo  nitatur,  democratiae  vocabulum,  pro  notione  civitatis, 
quae  imperio  terrestri  potens  sit,  oligarchiae  vocabulum  substituator. 

45)  L.  c.  p.  26.  38.  45  sq. ;  constituit  enim  ex  3,  9. 10  tertiam  deci- 
mam  particulam,  cui  antecedunt  2, 13—16  duodecimam  particnlam  efficien- 
tes.  Prorsus  a  vero  aberrarunt  et  Rettig  I.e.  p. 416,  qui  3, 10.11  ante 
3,1m— 9  coUocat,  et  B^lot,  qui  eas  paragrapbos  post  1,13  inserit 


412  Ludovici  Langii 

coUocat  ea,  qaae  de  sociis  dicimtar  cap.  1  §§  14 — 18.  Ut  antem 
^V'  3  §§  10.  11  adnectendas  ei  expositioni  credam,  quae  §  16 
clanditur,  hac  potissimum  causa  adducor,  quod,  cum  in  §  15 
dixisset  scriptor  seditiones  optimatium  periculosas  fieri  posse 
AtheniensibuSy  quippe  qui  non  iDsuIam  sed  continentem  inco- 
lerent,  cap.  3  paragrapho  10  formula  doxovai  de  l4d'rjvaloc  xal 
TovTo*^)  ovK  oQ^iog  (iovkevead^ai,  on  xtL  ad  excusandam  earn 
rationem  transit,  qua  Athenienses,  si  aliae  civitates  seditioni- 
bus  agitentur,  uti  soleant.  Transit  igitur  ad  novam  quidem 
rem,  sed  ita  transit,  ut,  cur  ad  banc  potissimum  rem  nunc 
transeat,  satis  perspicuum  sit.  Quod  autem  Atbenienses  Toig 
X^lQovg  aiQovvTai  iv  raig  Ttokeai  ralg  araaiaCovaaig^  ita  ex- 
cusat,  ut  primum  cam  sententiam  democratiae  quam  maxime 
propriam,  quam  iam  in  cap.  I  §§4.  5^^)  magis  generali  ra- 
tione  exposuerat,  repetat  et  ad  Atbenienses  applicet  (§  10)^^), 


46)  Dativum  fioiy  qui  post  tovro  in  manuscriptis  traditur,  recte  sine 
dubio  Mo  rum  secutus  sustulit  Kirchhoff.  Hoc  enim  pronomen,  quod 
valde  premunt  ei,  qui  dialogi  rellquias  in  libello  uostro  contaminatas  esse 
credunt  (Cobet  I.e.  p. 739  et  Wachsmnth  I.e.  p. 9),  mere  seribae  co- 
dicis  archetypi  errori  deberi  multo  probabilius  est,  quam  indicium  esse 
pristinae  dialogi  formae.  Nee  probabile  est  ipsum  scriptorem  roi  (ut 
Weiske  coniecit  et  G.  Sauppe  in  utraque  editione  edidit),  aut  aoi  (ut 
Faltin  diss. inaug.  p. 3  coniecit),  aut  ivlois  (quod  proposuit  Schmidt), 
aut  av  (quod  Mueller-Struebing  edidit)  scripsisse. 

47)  V.  part,  prior,  p.  14. 

48)  In  verbis  §  10  iv  ovSefna  ya^  TtoXet  TO  ^iXrtarav  svvovv  icii 
T^  Brjfi(o  f  aXXa  ro  xaxtcjov  iv  exdcTrj  icxi  TioXet  evvovv  rc^  ^VfVi    diffi- 

cultas  inest;  nam  alterius  enuntiationis  eadem  sententia  est,  ac  si  scriptor 
dicat:  rov  Srifiov  dvai  evvovv  rt^  BrjfiM.  Hanc  difiicultatem  L.  Dindorf 
in  ed.  Oxon.  et  6.  Sauppe  in  ed.  Tauchn.  ita  sustulerunt,  ut  verba  aXla 
TO  xaniij'tov  iv  axactr,  iaii  noket  evvovv  rt^  ^W^  tamquam  interpolata 
uncis  includerent;  sed  etsi  in  codd.  ABC  omissa  sunt,  tamen  ea  retinenda 
esse  censeo,  quia  propter  homoioteleuton  facile  omitti  potuerunt,  et  libellus 
ab  interpolationibus  fere  liber  est  Itaque  cum  Kirchhoffio  post  prius 
BrifjLc^  inserendum  arbitror  (Tfp  ^Ad^vaioiv)  vel  {r^  'ytd'rjvtjciv),  quod  addita- 
mentum  sine  iusta  causa  etiam post  alterum  drjfuo  repetivit  Mueller-Strue- 
bing.  Insertis  illis  verbis,  quibus  non  de  SrjfKo  quolibet,  sed  de  dr^fiq) 
Atheniensium  sermonem  esse  demonstratur ,  prorsus  concidit  tautologiae 
crimen,  quod  Bake  (in  Dind.  ed.  Oxon.  p.  LXVI)  movit;  nam  non  repetitur 


\ 


De  pristina  libelli  de  rep.  Ath.  forma  rest,  commentatio.       413 

detnde  aatem  ex  historia  reram  gestaram  tria  exempla  pro- 
ferat,  qaae  doceant,  si  quando  Atbenienses  rationem,  qaam 
democratiae  natura  postulate  secati  non  essent,  id  eis  maximo 
semper  damno  fuisse  (§  11).^^) 

lam  vero  prima  verba  paragraphi  12  cap.  3  non  posse  ad- 
necti  postremis  verbis  paragraphi  1 1  inde  apparet,  quod  verba 
vnokdjioi  de  rig  av  cog  ovdetg  aga  adixiog  i^Tl/nwTai  ^^rjvriaiVf 
conclusionem  exhibent,  §§  autem  1 0  et  1 1  nihil  continent,  nnde 
ilia  conclusio  apta  sit.  £xcidisse  igitar  aliqaid  ante  §  12  sine 
ulla  dabitatione  statuendam  est.^^)  Quod  autem  inter  3J0. 11 
et  3)  12.  13  ullum  posse  cogitari  transitum  negavit  Kirch- 
hoffius'^0,  qua  in  re  eum  non  solum  Schmidtius^^),  sed 
etiam  Rettigius^'^)  et  B^lotius^^)  secuti  sunt,  caute  ita 
negavit,  ut  conditionem  adderet,  nisi  satis  magna  particula 
expositionis  inter  3,  11  et  3,  12  intercidisset.    Nam  ipse  con- 


nude  sententia  in  §§  4.  5  capitis  primi  exposita,  sed  ita  repetitur,  ut  ad 
rem  specialem  applicetur.    Cf.  part  prior,  p.  14. 

49)  Tria  ilia  exempla  exposuit  eruditissime  Kirchhoff,  Qber  die 
Abfassungszeit  der  Schrift  vom  Staate  der  Athener.  Berlin  1878.  p.  3sqq., 
quern  B^lot  frustra  impugnat.  —  Verba  prima  §  11  oTtocaxts  S'  inexel' 
^rjaav  ai^elcd'ai  rovi  /^tXriarovSy  ov  cvvrivsyxey  avrois,  aXX^  ivros  dkiyov 
XQovov  6  Srj^os  iBovXevaev  6  iv  (codd.  fiev)  BoicaroU  lacunosa  sunt.  La- 
cunam  tamen  non  cum  Kirchhoffio  post  avrole^  neque  cum  Wachs- 
muthio  post  ivro'S  oXiyov  xQovov,  neque  cum  Co  be  to  I.e.  p.  748  et  ante 
verba  6  juif  BotmroXs  et  post  ea,  sed  cum  Madvigio  (adv.crit.  vol.  1.  p.  364) 
post  aXX^  statuendam  esse  censfo.  Probabile  enim  est  scriptorem,  qui 
duo  alia  exempla  introduxit  formula  rovto  8i  ore,  in  prime  quoque  dixisse 
aXXa  {toito  flip,  ore  ....).  —  In  exemplo  a  Milesiis  petito  post  xqovov 
cum  Wachsmuthio  {ovroi)  inserendum  puto,  ut  de  optimatibus  ser- 
monem  esse  dilucide  significetur.  Quod  autem  B^lot  in  eadem  periodo 
anixoyjav  pro  xaxiiioxpav  scripsit,  non  animadvertit  typothetae  in  editione 
Schmidtii  errorem,  non  codicum  lectionem  se  sequi. 

50)  id  iam  Bake  (v.  ed.  Dind.  Oxon.  p.  LXVI)  et  Faltin  (diss,  inaug. 
p.  36)  intellexerunt. 

51)  L.  c.  p.26sq.    Collocat  autem  3,  12,  13  (part.  II)  post  1,  l>-3. 

52)  Inserit  3, 12.  13  inter  3,  3  et  3,  8. 

53)  L.  c.  p.  416  sq.    Collocat  3, 12,  13  post  1,  9. 

54)  B^lot  etiam  in  coUocatione  earum  paragraphorum  Kirchhof- 
fium  seqnitur. 


4ii  Ladofid  Laogii 

cedit,  A  statucndum  cssct  inter  3,  H  et  3, 12  satis  magnam 
pirticalam  intercidisse ,  posse  qnoqne  transitum  aliquem  ex- 
coritari,  dolcndumqne  est,  qnod  banc  viam  ingredi  vir  doctus 
xHAmL^"^)  Nos  qoidem  ipsnm  hoc  statuendum  esse  nobis  per- 
saasimns  cum  ob  alias  cansas,  quas  supra  exposuimus,  turn 
BOtissimum  propterea,  quod  verba  §  12:  all  ovx  ollytov  dec 
Twr  l-rid^rao^^rofy '^)  VJ  ^W^Q^'^'^V  ^»  ^^vrjaiv  demon- 
tTMit  auctorem  etiam  nunc  in  eo  sententiamm  nexu  versari, 

^ti  5  8  15  praeparaverat  et  deinde  cap.  3  §§  10.  11 
quem  cap.  ^  s  ^^  f     sr      i  •  i   j       k^\ 

peisecntns  crat    Itaque  hoc  loco  unam  paginam  vel  duas*?) 

•t^disse  statuimus,  et  ut  idoneum  ad  §§  12.  13  transitum 
Aifioiamns,  scriptorem  conicimus  perrexisse   fere  sic:  'Sane 
timendam  est,   ne  aliarum  civitatium  optimates,   si  quando 
\theois  seditiones  oriantur^^),  Atheniensium  optimatibus  fa- 
veant.  Sed  illud  pericnlum  non  adeo  magnum  est;  democratia 
eoim  tarn  firma  et  stabilis  constituta  est,  ut  optimates  Athe- 
Qienses  iam  pridem  desierint  adversus  populum  inter  se  con- 
inrare  ^^)  malintque  aut  in  otio  vivere  aut  popularium  factioni- 
bus  nisi  potentiam  in  re  publica  nancisci.    Hae  autem  popu- 
larium  factiones  democratiae  multo  minus  periculosae  sunt, 
quam  oligarchiae  optimatium  factiones,  quae  invicem  se  ita 
impugnanty  ut  multi  optimates  iure  civitatis  privati  interdum 
in  exilio  vivant  et  peregre  circumspiciant,  quomodo  in  civi- 
tatem  reverti  possint;  nam  si  quando  ex  duabus  popularium 
factionibus  invicem  se  impugnantium  seditio  imminere  videtur, 
alterius  factionis  dux  civitatis  iure  non  privatus  ostracismo  ^^) 
ex  Attica  abire  iubetur,  qaod  quidem  institutum  ex  Clisthenis 

55)  V.  part,  prior,  p.  7. 

56)  Cur  Schmidt  1.  c.  p.  42  aut  t^  intdrjaofievM  aut  rov  intd^ao- 
fievov  scribendum  esse  dicat,  causam  non  intellego. 

57)  Sufficiet  una,  nam  in  initio  quoque  §  12  enuntiationem  imper- 
fectam  omissam  esse  a  grammatico,  qui  paginas  papyraceas  transcripsit, 
propterea  probabile  est,  quod  §§  12.  13  undecim  tantum  lineas  editionis 
Kirchhofiiauae  complent,  v.  part,  prior,  p.  1 1  et  supra  p.  406  sq. 

58)  Quas  oriri  posse  concesserat  auctor  2, 15. 

59)  Cf.  de  prioribus  temporibus  Plut.  Arist.  13.    Thucyd.  1,  107. 

60)  Cf.  part,  prior,  p.  7. 


De  pristina  libelli  de  rep.  Ath.  forma  rest,  commentatio.       415 

temporibas  praestantissimam  democratiae  conservandae  reme- 
dium  semper  tnit\  Quae  sententiae  si  aliqna  cam  probabili- 
tate  aactori  libelli  tribaentur,  non  solum  conclusio  ilia:  vno-- 
kafioi  di  rig  av  wg  ovdelg  aqa  adUwg  ijT/jt/wTcrt  ^d-rjvr^aiv 
optime  explicatur,  sed  etiam  capitis  secundi  paragraphum  17 
referendam  esse  apparet  ad  eandem  sententiarum  seriem,  cuius 
partes  disiunctae  sunt  3,  10.  11  et  3,  12.  13.  Sicut  enim  in 
eis,  quae  auctorem  dixisse  coniecimns,  res  aliqua  exposita  est, 
qua  democratia  oligarchiae  sine  dubio  praestat,  scilicet  quod 
minus  obnoxia  est  violentis  seditionibus  et  rerum  publicarum 
mutationibus  quam  ilia,  ita  alias  quoque  res  addere  potuit, 
quibus  democratia  oligarchiae  praestaret,  inter  casque  cam, 
de  qua  2,  17  agit. 

Concedo  haec  omnia,  quae  de  sententiis  inter  3, 1 1  et  3, 1 2 
amissis  exposui,  haudquaquam  certa,  sed  in  coniectura  posita 
esse ;  attamen  coniecturam  meam  non  supprimendam  esse  duxi, 
quia  sine  coniectura  omnino  non  poterit  restitui  pristinus  ordo 
libelli,  et  mea  coniectura  aliquanto  saltem  probabilior  videbitur 
esse  quam  Kircbhoffii  ceterorumque  de  pristine  ordine  libelli 
coniecturae. 

Geterum  si  reputaveris  bomini  optimati  sine  dubio  optimates 
paucos,  qui  iudicio  populi  civitatis  lure  privati  sunt,  omnes  iniuria 
damnatos  videri,  populares  vero  multos,  qui  in  eadem  conditione 
fuerunt,  omnes  iuste  ac  merito,  in  ipsis  §§  12. 13  ordo  sententia- 
rum te  non  offendet.  Est  enim  hie:  'Sunt  quidem  iniusto  iudicio 
civitatis  inre  privati  nonnuUi,  sed  pauci  tantummodo,  quorum 
numerus  non  sufficit  ad  seditionem  movendam  (§  12).  Nam 
qui  iusto  iudicio  civitatis  iure  privati  sunt,  poenam  patienter 
ferunt^^)  neque  moliuntur  quicquam  adversus  rempublicam. 
Quomodo  tandem  ^^)  iniusto  iudicio  civitatis  iure  multos  pri- 


61)  Verba  ov9ip  iv&vfisUrd'ai  recte  explicavit  Schneider,  neque 
necesse  e%t  addere  com  Moro  post  ovSir  (Moxbr)  vel  (vecare^ov),  aut  cum 
Cobeto  (1.  c.  p.  749)  {Sbivov). 

62)  Particola  ovv  in  interrogatione  nc^s  av  ovp  a9ixa>s  otono  rts  av 
noXlovs  ^ifiCJC&ai  ji&rjvrjCiVf  onov  6  Sr^/iSs  ianv  6  aqxorv  ras  aQxai;  non 

concludendi  vim  habet,  sed  respondet  fere  Latinorum  tandem,    Cf.  supra 


416  Ludovici  Langii 

vatos  esse  crediderit  quis  Atbenis,  nbi  ipsi  populares  potissi- 
mam  magistratibos  fangantar.^^)  Propter  ininste  enim  gestos 
magistratus  iDinsteque  in  republica  dicta  et  facta  civitatis  iure 
privantur  homines  Athenis.  Quae  reputantem  intellegere  oportet 
nullum  a  civitatis  iure  privatis  esse  periculum  democratiae, 
quae  Athenis  est  (§  13).<^^) 

Quomodo  deinceps  auctor  libelli  ab  ea  re,  qua  oligarchiae 
democratiam  praestare  eum  dixisse  conieci  in  lacuna  ilia,  quae 
inter  3, 10  et  3, 11  est,  exposita  post  §  13  pervenerit  ad  illam 
rem,  qua  oligarchiae  democratiam  praestare  dicit  2, 17  ^^),  utrnm 
unam  an  plures  alias  res  similes  in  medio  exposuerit,  certo 
dici  non  potest ;  hoc  unum  autem  mihi  videtur  certum  esse  ex 
transitus  formula  he  di  ^%  capitis  2  §  17  non  ipsis  verbis  postrc- 
mis  cap.  3  paragraph!  13  adnectendam  esse,  sed  postremum  po- 
tius  membrum  eius  enumerationis  fuisse.  Paragraphi  autem  17, 
cuius  verba  admodum  corrupta  sunt,  sententia  haec  est,  ut 
auctor  oligarcbiam  necesse  esse  perstare  in  foederibus  et  sacra- 
mentis  dicat^'),   democraticas  autem  civitates  facilius  posse 


1,  7  einoi  Bi  rts  av  ri  av  avv  yvoitj  ayad'ov  avrt^  ^  r^  ^WV  "toiovros 
avd'^cjTTOS;  et  Xen.  Mem.  3,  11,  15  iav  y«,  M7  Ji\  ^(prj,  TiBi&rjs  fta  cx"  Ilcas 
avv  aVf  iff],  Tteiaaifii  ce\  —  Articulum  rove  ante  noXlavG  ex  Schnei- 
der i  sententia  iure  delevit  Kirchhoff;  neque  enim  ol  oXlyoi  ei  oi  nolijoi 
inter  se  opponuntur,  sed  oUyoi  aSixtos  ajtfioi  et  nolkoi  Sixaiote  drifioi. 
Neque  causa  erat,  cur  Mueller-Struebing  pro  av  rov^  scriberet  etxoroji, 

63)  Cf.  cap.  1 ,  2.  3. 

64)  Bene  Mueller-Struebing  post  anb  ttov  arifiofv  inserait  (rtf 
Srjfiip  rd>v)  Itid'rjvaiofv;  sed  cum  'A&rjvrjatr  traditum  sit,  praefero  {rq  Sri- 

65)  Capitis  secundi  paragraphos  17  — 19  (particiilam  suam  VII) 
Kirchhoff  post  particulam  VI,  quae  constat  §$  6—9  capitis  primi,  collo- 
cat  (1.  c.  p.  14.43);  Schmidt  2, 17 — 20  in  fine  prions  suae  partis  collocat 
post  2,9.  10;  B61ot  denique  vocabnlis  iti  Si  rae  cvuftaxiae  ^eTmotxis  est, 
ut  2,  17  insereret  post  1,  18. 

66)  Cf.  3,  \^  trti  Si  xal  taSe  rivas  o^di  /isfi^ofiivovi  l^d'rjvaioiSy  qui- 
bus  ultima  pars  eorum,  quae  de  sociis  exponuntur,  incipit 

67)  Verba  §  17  rjv  Si  firj  ififAivotci  toTc  avvd'ip<aii,  ^  v(p  orov  aS ixei 
bvofiata  ano  tmv  oXiytov  ol  avve'd'eyro,  quae  Kirchhoff  in  ed.  altera 
intacta  reliquit,  cum  in  ea  editione,  quam  commentationi  anni  1874  adiecit, 


De  pristina  libelli  de  rep.  Ath.  forma  rest,  commentatio.       417 

solvere  foedera  et  sacramenta,  quia  liceat  in  democratia  col- 
pam  decreti  publici  singnlis  qoibosdam  hominibns  imputare 
decretumque  illud  posteriore  decreto  irritam  facere.^^) 


ante  ^  v<p  orov  corraptdae  signam  posuisBet,  sine  dubio  lacanosa  sunt, 
ut  vidit  L.  Dindorf  in  ed.  Oxon.,  qui  tamen  in  eis  redintegrandis  operam 
perdi  caute  dixit.  Missa  igitur  faciamos  omnia  ea  virorum  doctorum  cona- 
mina,  quae  non  lacunae  supplementis  neque  eis  solis,  sed  etiam  omissione 
particulae  rj  aut  verbomm  traditomm  mutationibns  locum  restituunt,  quae 
omnia  Wachsmuth  enumeravit,  nisi  quod  Gutschmidii  coniecturam 
omisit,  qui  (1-  c.  p.  634)  non  feliciter  proposuit:  tjv  8i  firj  ififiivtoisi,  raJs 
aw&^atSy  [^]  v^*  orov  aStftel  mvofiaciai  ano  rtjv  oXiyofv  aoij  ol 
awd&evro.  Lacunarum  locum  idem  Wachsmuth  et  ante  vip^  et  post 
orov  indicavit,  eas  tamen  explore  noluit  Schmidt  autem  (1.  c.  p.  41) 
proposuit  I  viv  9e  firi  ififiivtom  reus  aw&rjHais  ^  {na^a/ScUvofOi  rove  o^KOvif 
ovx  idriv)  vfp  orov  aSiMa^a&cu  tpalrj  av  rn  aXlov,  rj  car  iisiSivat  naaiv  olov 
re  ra)  ovofiara  ano  reav  oXiyofv,  ot  owid'tvro.  Ret  tig  contra  1.  c.  p.  259, 
adn.  1  omisso  ^  et  mutato  orov  in  dratv,  scribere  voluit:  ^  8i  fiti  ififU- 

ra>ci  raU  aw&fpcats  (ovx  i^BOrtv  aXhov)  vip  ora>v  a8iHBX{rai,\  6v6/iara  (tt^o- 
fidXXso&ai  ovB*  oLnto&eTffd'ai  air  lav)  ano  rciv  dXiyofv  oi  owi&tvro,  B^lot 
denique  omisso  ^  edidit:  ^  Bi  firi  ifuftivojat,  rale  axfvd'rpeaue,  {Ttv&o/ievofy  av/i- 
/mxatv)  vfp  orov  aBixlav  {na&oievy  ovx  ^cnv  aXXa)  hvofiara  (n^fiaXXec&cu) 
^  ano  rc^  oXiyotv  ot  cwi&Bvro.  Probabilius  quam  haec  omnia  Mueller! 
Struebingii  prions  lacunae  supplementum  est,  quippe  qui  (mutato  sine 
causa  Be  in  ya^)  ediderit:  ^v  yoQ  /irj  ififidvcjoi  rais  owd'r}xcus  rj  {vne^flai' 
vmai  rovs  o^ovs,  yiyvoioxsi  6  aBixov/ieroe)  iff  orov  aBixeX(rai),  Quod  autem 
alteram  supplevit:  vfp  orov  aBix»i(rai.  ofioj/uncu  yoQ  xar)  6v6/iara  vno 
ratv  oXiyoytfj  ol  owd&evro  mihi  non  placet,  quia  traditum  ano  mvno  mu- 
tavit.  Itaque  propono  Rettigii  vestigia  ex  parte  secutus:  vip^  orov  aBi^ 

x£»(rai.  ov  ya^  i'^etmv  aXhav)  ovo/iara  {nQOfldXXec&ai  ovB*  anoD&eicd'at 
rrjp  alriav)  ano  reSr  hXlyoiv^  ot  cwid'avro. 

68)  Sequentia  qnoque  §  17  verba:  arm  B*  ar  6  Btifios  awd'tpcai^  |J« 
eUTw  avr^  (Eirchhoff  addere  vult  t4>)  ivl  avari&ivri  rrjv  air  lav  rq^ 
Xiyovri  xal  (Kirchhoff  ^)  rt^  imynjfloavri  a^eiad'ai  roie  aXXoiSf  ori 
ov  naqr^  (Eirchhoff   na^)    ovBi  a^ioxBt  ol  yt  (Eirchhoff  i/ioiyB)  ra 

avyxalfuva  nw&avovrau  dv  nXrj^ei  r^  Brjfup  aperte  partim  corrupta  par- 
tim  lacunosa  sunt.,  Omnes  autem  virorum  doctorum  explicationes  et  con- 
iecturae,  quae  eo  tendunt,  ut  auctor  dicat  aut  ipsum  populum  posse  n^gare 
se  adfuisse,  aut  unicuique  civium  vel  role  aXXots  licere  negare  se  adfuisse 
in  decreto  de  foederibus  faciendo,  ideo  reiciendae  sunt,  quod  populus  certe, 
si  decretum  fecit,  n^^are  non  potest  se  decretum  fecisse,  quamvis  multorum 
autem  singulorum  civium  nogationibus  eius  generis  decretum  populi  initom 

Loipsiger  Stndien.   V.  27 


418  Lndovid  Langii 

Praeter  doas  igitnr  series  eontinuas  yiginti  septem  et  se- 
decim  paragraphorum  effecimiis  tertiam  quinqne  paragrapho- 
nuDy  quae  at  secanda  primae,  ita  ipsa  secnndae  adnectitari 


reddi  non  potest.  Itaqae  reicienda  est  non  solum  Kircbboffii  lectio, 
sed  etiam  AemiUi  Mueller!  (1.  c  p.  403):  iSMorir  avri^  M  avaTi&evri  r^ 
air£ay  rtf  Xdyovxi  xal  n^  intynjtpicavTi  a^Btad'ai  rdls  aXXoiS  ori  av  na^ 
rj$f  ov9i  aqiuKU  ol  yt  a  cvyKBl/uva  Ttw&avovTai  iv  nXr^^i  r^  ^Vf^V  et 
Wacbsmuthii:  iSaartv  inacrq^  nvl  avart&dvri  rrjv  airiav  rqf  ki- 
yovTi  Mai  Tfp  intynjfpiisavTi  a^aUtd'at  roXe  a/Uoiff,  on  av  na(nip  ovdi  a^e- 
cxai  ol  yB,  a  avyxaifieva  nw&avotnrai  iv  nX^^i  t^'  ^^/uq>  et  Scbmidtii: 
iSaanv  avrcSv  M  {exact qf)  avart&ivxi  rijv  airiav  r^  Xtyovri  xai  r^ 
knt,tfn}fplifavTi  a^BUf&ai  [iv)  xois  aXkoa,  on  ov  na^irfv  ov9i  a^ecxei  ol  ye 
ra  avyxti/ieva,  et  B^lotii,  qui  a  Schmidtio  ea  tantum  re  discedit, 
quod  17  pro  xai  scripsit  et  commate  ante  role  aXXo^e  posito  hunc  dativiun 
cum  na^  construit  Coutra  aliquid  yeri  inest  in  Muelleri  S true- 
bin  gii  lectione:  iiBcrtv  avri^^  ivi  {nvi)  avari&evrt  rr^  airiav,  r^  Xi- 
yovri  ^  rt^  inirfnjipicavri,  a^Bia&ai  role  aXlois  cri  „ov  jfa^rjv  ov9b  a^- 
axet  i/ioiyB  a  cvyxaifiBva  nvv&avo/tai  iv  (ov)  nhriqBi  r^  S^/nqp**,   Nam 

boc  sine  dubio  recte  sensit  vir  doctus  populi  decreta  irrita  fieri  non  po- 
tuisse,  nisi  demonstrari  posset,  avev  nXtj&vovros  rov  Br,ftov  (cf.  G.  I.  A. 
vol.  I,  n.  57,  p.  34)  ea  esse  decreta.  Qua  re  commotus,  cum  ceteras  Muel- 
leri Struebingii  mutationes  probare  nequeam,  propono:  fSeanv  avrtp 

(scil.  r(jj  9r}fi€p)  (kvBiv  avd'is  xfnjfplcfiari)  evi,  avand'ivri  t^  airiav  r^  Xi- 
yovrt,  xal  rtfi  knixfnri<picavri  ^  (xai)  n^Biad'ai,  rois  aXXoiS  (scil.  quae  antea 
decreta  erant)  or*  ov  (tiXtj^s)  na^r^v  ovdi  aqicxsi  ol  yB  ra  cvyxBifieva  (rore). 
—  Quae  sequuntur  nvv&avovrai  kv  nXrj^si  rrp  ^Tjfitp,  xai  si  /irj  86Sai  elvat 
ravrUf  nQO(paCBii  fivqiae  iSrjv^xe  rov  fi^  noielv  cca  av  ftri  fiovXtovraiy 
Eirchboff  lacunosa  esse  intellexit  et  ante  nw&avovrat  et  post  /irj  doSai. 
lacunae  signo  posito.   Ac  priorem  lacunam  1.  c.  p.  43  verbis  explevit  bis  : 

{o&ev  TfoXXaxis  riva  icri  ra  ifvyxsifuva)  nwd'avovrai  iv  nXriQBt  r^  9^f*V» 

Sed  acute  B^lot  eos,  qui  Ttwd'avovrai,  non  cives  Atbenienses,  sed  legatos 
dvitatis  violatae  esse  intellexit;  quod  tamen  ipse  edidit:  xav  jtwd'avoiV' 

rai  iv  TiXr^qBi  no  drjfKff  Bi  fir;  Bo^ai  bIvcu  ravra,  probare  non  possum,  quia 

additamentum  {nvd'ofisvofv  avfifiaxo^),  quod  in  priore  enuntiatione  B61ot 
inseruerat  (v.  adn.  67),  probare  non  poteram.   Itaque  propono:  (»  di  oi  rc^ 

aSixov/ievofv  nQeafiBis  9ia  ri  ovx  ifAftivovci  rale  cvvd'^ais)  Ttwd'avovrai, 
iv  nXfiQBi  no  Brifjif^  {av&ie  tibqI  rcav  TiQocd'ev  So^avraiv  fiovXsvei  6  Srj/ios) 
xcd  ei  ftrj  96ieie  {r(o  8r;/ii((f  av/i<po^a)  elvai  ravra ,  n^q>aa8is  fiv^iag  i^rjvffrjXB 
rov   fifj  Tiouiiv  oca  av  /ir^  /SovXofvrat.     Additamentum   {nv  Brj/mo  avft^o^a) 

Kircbboffio  debetur,  idque  mihi  probabilius  visum  est,  quam  coniectura 
Wacbsmutbii  fuiivai  pro  slvm^  aut  additamenta  Scbmidtii  (xvfua)  et 


De  pnstina  libelli  de  rep.  Ath.  forma  rest,  commentatio.       419 

daabus  antem  maioribos  lacunis  tarn  graviter  mntilata  est,  at 
divinare  tantammodo  potnerimus,  qualis  in  eis  fuerit  progressns 
sententiarnm.  Lacunae  antem  illae  dnamm  minimum  pagina- 
rum  interitu  ortae  videntur  esse.  Hanc  quoque  seriem  trans- 
positione  effecimus  unius  tantummodo  particulae  (3,  10 — 13), 
cuius  transponendae  necessitas  insuper  eo  nitebatur,  quod  post 
finem  libelli  reiecta  erat. 

lam  restant  capitis  seeundi  §§  9.  10  et  §§  18—20  cum 
clausula,  quae  in  initio  capitis  tertii  est.  Ac  paragraphos  9 
et  10  neque  primae^^)  neque  secundae  neque  tertiae  seriei 
modo  constitutae  fuisse  partem  ex  diversitate  argumenti  se- 
quitur.  Agitur  enim  in  eis  de  sacrificiis,  de  diebus  festis,  de 
lucis  sacris  (§  9)  et  delude  de  gymnasiis  balneisque  (§  10). 
lam  vero  si  reputaverimus  §  18  agi  de  comoedia,  quae  festo- 
rum  Dionysi  praeter  tragoediam  pars  erat  praecipua,  capitis  2 
paragraphos  9.  10  et  18  eiusdem  expositionis  partes  fuisse  ne- 
gare  vix  poterimus.  Quod  autem  consilium  in  ea  expositione 
secutus  sit  auctor,  non  difficile  est  intellectu.  Sine  dubio  enim 
democratia  ab  adversariis  hanc  quoque  ob  causam  vitupera- 
batur,  quod  pecuniam  publicam  splendido  festorum  apparatu 
magnificentiaque  templorum  aedificiorumque  publicorum  nimis 
largiter  profunderet.^^)  Itaque  eius  quoque  rei  ratio  auctori 
exponenda  erat,  idque  in  capitis  seeundi  §§  9  et  10  ita  fecit, 
ut  pauperes  et  humiles,  quos  sui  commodi  studiosos  iam  1,  3. 
13.  15.  16. 17  perstrinxerat,  ex  suae  voluptatis  augendae  studio 


Mueller!  Struebingii  (n^octpoQa).  Si  qois  antem  crediderit  nimis  multa 
nos  ad  redintegranda  verba  §  17  supplevisse,  eum  repatare  velim  in  editione 
Kirchhoffiana  paragraphum  illam  complere  duodecim  lineas  et  dimidiam, 
ut  non  improbabile  sit  trium  fere  linearum  et  dimidiae  verba  in  ea  pagina 
intercidisse.  Cf.  part,  prior,  p.  11,  adn.  26,  et  supra  p.  406  sq.  414,  adn.  57. 

69)  Eirchhoff  1.  c.  p.  13.42  eas  post  1,5,  Schmidt  I.e.  p.  10. 13 
post  1,  13,  B61ot  post  1, 12  coUocat. 

70)  Cf.  de  aedificiis  Thucyd.  2,  13, 3  et  de  festis  2,  38, 1  xai  fAtjv  xal 
TcJv  ncvcav  nXsiazas  avanavXae  ifi  yvtofiri  ino^iifafie&a  ^  aydiai  fiiv  yB 
xal  d'vaiaii  9ierrjaioie  vofiitorres.  Egit  de  hac  pecuniae  publicae 
largitione  Boeckh,  Staatshaushaltung  der  Athener,  vol.  I.  1851.  p.  281sqq. 
(de  aedificiis),  p.  293  sqq.  (de  diebus  festis). 

27* 


420  Ludovid  Langii 

hoc  facere  doceret.  Ipsum  initiam  hnios  de  largitione  publicae 
pecuniae  expositionis  §§  9. 10  facere  non  potuerant;  nam  novas 
expositiones  anctor  semper  ita  incipit,  at  a  vitaperatione  ad- 
versarioram  proficiscator.'O  Itaque  probabile  est  etiam  in  hoios 
expositionis  initio  foisse  formolam:  doxel  dh  b  &fjfxog  6  !^dir]vaUov 
xal  h  Ti^de  xccxwg  fiovlevead-ai  vel  similem  scriptoremque  rem, 
quae  vitnperabatur,  verbis  significasse  fere  bis:  oti  to  xoiva 
XQtiiiara  elg  rag  koQxag  xal  rag  olxodofxlag  acpeidwg  dafcavq. 
Sed  statim  post  banc  transitus  formulam  quin  §§  9. 1 0  locum  ha- 
bnerint,  banc  ob  cansam  vix  dabium  est,  quod  duae  res,  in  qui- 
bos  peconiae  publicae  largitio  maxime  cemitur,  dies  festi  (§  9)^^) 


71)  Cf.  1,14. 16.  3,lm.  2,1.  3,10. 

72)  Verba  §  9  graviter  corrupta  sont.  Traditur  enim:  dttcitzs  8i  xal 
U^  xal  iogtoLQ  xal  XBftivri  yvovs  6  Srj/iOS  ori  ovx  olov  ri  iartv  ixaarqf 
nBvrp[(av  &vbiv  xal  svotxsXc&ai  xal  xracd'cu  U^a  xal  nohv  otxBiv  xaX^ 
xal  fuyaXr^,  iSrjv^BV,  oztp  XQonqf  ifcrai  ravra,    Lenibos  COrrecturis,  qoa- 

les  sant  B^lotii,  qui  post  xrac&cu  iBqa  insemit  (r<),  ut  nohv  obiectum 
esset  verb!  xrao&ai,  infinitivus  autem  (Axbw  adiectivis  accuratius  definien- 
dis  inserviret,  aat  Bakii  (I*  c.  p.  LIX)  et  Gobeti  (Lc.  p.  744),  qui  pro 
nohv  Bcribunt  oixlar,  aut  censoris  editionis  Weiskianae,  qui  pro  oIxbIv 
proposuit  TtoiBiv,  aat  Kirchhoffii,  qui  pro  xraad'cu  edidit  taraad'ai,  aut 
Gutscbmidii,  qui  probata  bac  mutatione  ante  evtoxelad'at  inserendom 
dixit  (dBl)  (1.  c.  p.  634),  difficultates ,  quae  maxime  in  ratione  cernuntur, 
quae  inter  accusativos  et  infinitivos  intercedit,  non  tolluntur.  Neque  suf- 
ficit,  quod  paullo  audacius  Schmidt  1.  c.  p.41  pro  priore  U^  edidit  U^la 
et  verba  xal  io^as  xal  iBftivrj  uncis  inclusit  et  deinde  xal  (fiavlo/iBvos) 
Tcraa&at  Upa  xal  noXiv  oIxbIv  proposuit,  aut  quod  Mueller-Struebing, 
qui  pro  U^a  utroque  loco  edidit  U^Bla,  ante  noXir  inseruit  (8bi)  et  pro  fisya- 
h}v  correxit  /isyalon^BTt^j  aut  quod  Dindorf  in  ed.  Oxon.  et  ante  xraad'ai, 
et  post  xraa&ai  lacunam  statuit.  Immo  cum  quattuor  infinitivorum  &v8iv 
ad  &vciae,  Bvafx^'iffd'ai,  ad  io^ag  (sicut  iam  Weiske  intellexit),  xraff&at 
ad  XB/Uvrj  referenduB  sit,  quartus  autem  noXip  oixaXv  ipsa  verborum  col- 
locatione  a  tribus  illis  distinctus  sit,  is^,  quod  iam  Schneider  priore 
loco  pro  spurio  habuit,  posteriore  autem  de  tempUs  intellexit,  priore  loco 
pro  glossemate  vocis  &vaias  habeo,  posteriore  male  repetitum  iudico  lec- 
tionemque  propono  banc :  &vaiag  Si  [xal  Is^]  xal  io^ras  xal  ts/ievri  /vovs 
6  drjfios  tni  ovx  ^^ov  re'  iativ  exaarip  rcav  nBvi^cav  d^Btv  xal  BvmxBUf&ai  xai 
xraaS'ai  [U^a]  xal  (fiavlofiByos)  noXiv  oixeXv  xaXrjp  xal  fuydXtjVj  iSfJv^BV,  oxqf 

TQOTte^  ifcrai  ravra,  —  Posteriorem  huius  enuntiationis  partem  auctor  ex- 
plicat  §  10,  priorem  verbis  statim  sequentibus:  &vavciv  ovv  9tj^ffiq  ftiv 


De  pristina  libelli  de  rep.  Ath.  forma  rest,  commentatio.       415 

temporibas  praestantissimam  democratiae  conservandae  reme- 
diam  semper  fait\  Quae  sententiae  si  aliqua  cam  probabili- 
tate  auctori  libelli  tribuentur,  non  solum  eonclusio  ilia:  vno- 
kafiot  di  Tig  av  wg  ovdelg  aqa  adUwg  rjrl^wTai  ^-^vr^aiv 
optime  explieatur,  sed  etiam  capitis  secundi  paragraphum  17 
referendam  esse  apparet  ad  eandem  sententiarum  seriem,  cuius 
partes  disiunctae  sunt  3,  10.  11  et  3,  12.  13.  Sicut  enim  in 
eis,  quae  auctorem  dixisse  coniecimus,  res  aliqua  exposita  est, 
qua  democratia  oligarchiae  sine  dubio  praestat,  scilicet  quod 
minus  obnoxia  est  violentis  seditionibus  et  rerum  publicarum 
mutationibus  quam  ilia,  ita  alias  quoque  res  addere  potuit, 
quibus  democratia  oligarchiae  praestaret,  inter  casque  cam, 
de  qua  2,  17  agit. 

Concede  haec  omnia,  quae  de  sententiis  inter  3,  tl  et  3, 12 
amissis  exposui,  haudquaquam  certa,  sed  in  coniectura  posita 
esse;  attamen  coniecturam  meam  non  supprimendam  esse  duxi, 
quia  sine  coniectura  omnino  non  poterit  restitui  pristinus  ordo 
libelli,  et  mea  coniectura  aliquanto  saltem  probabilior  yidebitur 
esse  quam  Kirch hoffii  ceterorumque  de  pristino  ordine  libelli 
coniecturae. 

Geterum  si  reputaveris  homini  optimati  sine  dubio  optimates 
paucos,  qui  iudicio  populi  civitatis  iure  privati  sunt,  omnes  iniuria 
damnatos  videri,  populares  vero  multos,  qui  in  eadem  conditione 
fuerunt,  omnes  iuste  ac  merito,  in  ipsis  §§  12. 13  ordo  sententia- 
rum te  non  offendet  Est  enim  hie:  ^Sunt  quidem  iniusto  iudicio 
civitatis  iure  privati  nonnuUi,  sed  pauci  tantummodo,  quorum 
numerus  non  sufficit  ad  seditionem  movendam  (§  12).  Nam 
qui  iusto  iudicio  civitatis  iure  privati  sunt,  poenam  patienter 
ferunt^^)  neque  moliuntur  quicquam  adversus  rempublicam. 
Quomodo  tandem  ^^)  iniusto  iudicio  civitatis  iure  multos  pri- 


61)  Verba  ov8iv  htd'v/iBia&ai  recte  explicavit  Schneider,  neque 
necesse  e^t  addere  com  Mo ro  post  ovBiv  (xanov)  vel  {vM(6r8(^v\  aut  cum 
Cobeto  (1.  c.  p.  749)  {Beivov). 

62)  Particula  oiv  iu  interrogatione  noi  av  cUv  adixas  otoiro  ns  av 
TzoXlove  fjrifid}<T&at  jdd'rjvrjinVf  onov  6  drj/ios  iajiv  6  aqxtav  ras  oiQX^^l  non 

concludendl  vim  habet,  sed  respondet  fere  Latinorom  tandem.   Cf.  supra 


422  Ludovici  Langii 

tetigeraty  imprimis  autem  de  ludis  scenicia,  de  theoricis,  quae 
Pericles  instituerat  ''^),  de  splendore  deniqne  Dionysioram  ma- 
gDorum  egisse,  quorum  tempore  socii  ad  tributa  solvenda  Athe- 
nas  veniebant  et  splendore  urbis,  cui  subditi  erant,  percutie- 
bantur.  Quod  si  ita  progressus  est,  nt  urbis  splendorem  publi- 
cae  pecuniae  largitione  ilia  democratiae  propria  auctum  esse 
postremo  loco  demonstraret ,  non  .solum  lai^tionis  illius  sed 
etiam  democratiae  universae  defensionem,  quam  invitus  quidem 
ut  optimas,  attamen  non  caecus  ad  eius  praestantiam  susce- 
peraty  optime  eum  persecutnm  esse  concedamus  necesse  est. 

Plures  igitur  paginas  intercidisse  inter  2, 9. 10  et  2, 18  veri- 
simile  est;  quot  interciderint,  did  non  potest/  In  eis  autem, 
quae  §  1 8  proxime  ante^ebant,  de  tr^goedia  sermonem  fuisse 
puto;  sicuti  enim  §  18  auctor  dicit:  xcjfifpdelv  <5'  av  xal  xa- 
xiSg  liy€iv  %6v  Sijinov  ovx  idSaiVy  ita  Euripidis  imprimis  tragoe- 
djarum  ratione  habita^®)  tragicos  poetas  non  raro  t6v  drjfiov 
IjtaLvelv  Y.al  ev  Uyecv  dicere  poterat  Quae  si  in  anteceden- 
tibus  dixerat,  nuUam  difficultatem  in  initio  §  18,  cuius  verba 
satis  Integra  sunt''^),  praebet  particula  av. 

Paragrapho  autem  18  continue  adnectitur  §  19,  eaque 
Eirchhoffii  quoque  sententia  est,  qui  in  particula  sua  sep- 
tima  maiorem  certe  §  19  partem  cum  §  18  conectit^^)  Nam 
quod  in  §  18  auctor  plerumque  (c^^  Inl  %6  7colv)  divites  aut 
nobiles  aut  potentes  cives  a  poetis  comicis  irrideri  dicit,  raro 


75)  Plutarch.  Pericl.  9.   Cf.  Boeckh  1.  c.  p.  304 sqq. 

76)  Etsi  Supplices,  quae  fabula  in  hypothesi  ipc<6fiiov  ^Ad^valav 
appellatur,  post  Niciae  demum  pacem  acta  videtur  esse,  tamen  iam  ante 
Olymp.  S8, 4  (425/4),  quo  anno  libeUus  scriptus  est,  instituta  Atheniensium 
laudandi  occasiones  Euripides  certe  non  neglexerat;  cf.  imprimis  Hera- 
clidae,  quam  fabulam  inter  annos  430  et  427  actam  esse  Wilamowitzius 
(analecta  Euripidea.  Berol.  1875.  p.  151  sq.)  argumentis  satis  probabilibus 
demonstravit. 

77)  Pronomen  indefinitum  ri£,  quod  Kirchhoff  post  nlovaoi  ad- 
didit,  non  videtur  esse  necessarium;  probabilius  est,  quod  pro  id  In  9b 
xeXevavciv  coniecit  tStcorae  8i  xeXbvovciv  (sell.  xcafit^SeXv  xai  xaxcis  Xiyetv) 
et  quod  paullo  infra  ^arai  pro  icriv  edidit. 

78)  L.  c.  p.  15  sq.  43. 


De  pristina  libelli  de  rep.  Ath.  forma  rest,  commentatio.       417 

solvere  foedera  et  sacramenta,  quia  liceat  in  democratia  col- 
pam  decreti  publici  singulis  qoibusdam  hominibos  impntare 
decretumque  illud  posteriore  decreto  irritam  facere.^^) 


ante  Ij  vfp  orov  corraptelae  signum  posuisset,  sine  dubio  laconosa  sunt, 
ut  vidit  L.  Dindorf  in  ed.  Oxon.,  qui  tamen  in  eis  redintegrandis  operam 
perdi  caute  dixit.  Missa  igitur  faciamos  omnia  ea  virorum  doctorum  cona- 
mina,  quae  non  lacunae  supplementis  neque  eis  solis,  sed  etiam  omissione 
particulae  tj  aut  verbomm  traditorum  mutationibns  locum  restituunt,  quae 
omnia  Wachsmutb  enumeravit,  nisi  quod  Gutschmidii  coniecturam 
omisit,  qui  (1.  c.  p.  634)  non  feliciter  proposuit:  rjv  9i  firj  ififi^vcDci  raJs 
cw&^atSf  [^]  v^p*  orov  aSiKeX  mvofiacrat  ano  rtov  oXiyatv  coi^  oi 
awe&ewo.  Lacunarum  locum  idem  Wacbsmutb  et  ante  vip^  et  post 
orov  indicavit,  eas  tamen  explore  noluit  Schmidt  autem  (1.  c.  p.  41) 
proposuit '.  iqv  Be  fjiri  ififiivmci  reds  aw&rjxais  rj  {naqapaivami  rov£  o^KOvff, 
oitTc  iariv)  vip  orov  a$iKe'i{cd'at  fpalrj  av  t«s  aXXov,  rj  cav  iieiiivai  ncunv  ol&v 
re  to)  ovofiara  ano  rdfv  oXiycav,  oi  owdd'evro.  Ret  tig  contra  1.  C.  p.  259, 
adn.  1  omisso  ^  et  mutato  orov  in  ^ro^,  scribere  voluit:  ^  Si  /itj  ififU- 
vaxTi  rale  aw&rjxats  (ovx  S^eanv  akXoJv)  vip  orov  aSixe'i{rai),  ovo/iara  (tt^o- 
/SaXXecd'ai  ov8^  anofd'eTa&ai  airiav)  ano  rav  oXlymv  o'i  cvpd&et^ro,  B^lot 
denique  omisso  ^  edidit:  ^  8i  fur}  ififievmai  rale  aw&fptaii^  (nvd'OfUvav  ov/a- 
fiaxotv)  vtp  orov  adixiav  {nd&oievy  ovx  ifariv  akXa)  hvofiaxa  (n^fiaXXecd'cu) 
T]  and  rcav  oXiyofv  oi  owid'evro.  Probabilius  quam  haec  omnia  Muelleri 
Struebingii  prions  lacunae  supplementum  est,  quippe  qui  (mutato  sine 

causa  Be  in  yaq)  ediderit :  riv  yoQ  /iri  ififievofot  rals  aw&^ats  ^  {yneQpai' 
vatoi  rovs  o^ovs,  yiyvdaxei  6  aBixov/ievos)  vip  orov  aBixeX(rai),  Quod  autem 
alteram  supplevit:  v<p  orov  aBixelijai.  ofifOfiorat  ya^  xar)  ovofiara  vno 
ratv  oXiyatVj  oi  owid'evro  mihi  non  placet,  quia  traditum  ano  in  vno  mu- 
tavit.  Itaque  propono  Rettigii  vestigia  ex  parte  secutus:  vtp^  orov  adt' 

xeX{rat.  ov  ya^  i'^ecrtv  aXXov)  ovofiara  (n^fidXXec&ai  ovB*  anad'eXc&at 
rrjp  airiav)  ano  rdjv  oXlyafv,  ol  cwiO'evro. 

08)  Sequentia  quoque  §  17  verba:  arra  S*  av  6  Brjfios  awdijraij  ij- 
effjtv  avnp  (Kirchhoff  addere  vult  r^)  M  avart&dvri  rrjv  airiav  rtf 
Xiyovri  xal  (Kirchboff  rj)  r^  inixfnjfitfavri  a^eiad'at  role  oJUoiff,  ori 
ov  na^ry  (Kirchboff  na(fi)  ovBi  a^eaxet  ol  ye  (Eircbboff  ff/Miye)  ra 
cvyxeifieva  Ttw&avovrat  iv  nkrj^et  r^  Brj/up  aperte  partim  corrupta  par- 
tim  lacunosa  sunt.,  Omnes  autem  virorum  doctorum  explicationes  et  con- 
iecturae,  quae  eo  tendunt,  ut  auctor  dicat  aut  ipsum  populum  posse  n^gare 
se  adfuisse,  aut  unicuique  civium  vel  role  aXMne  licere  negare  se  adfuisse 
in  decreto  de  foederibus  faciendo,  ideo  reiciendae  sunt,  quod  populus  certe, 
si  decretum  fecit,  n^^are  non  potest  se  decretum  fecisse,  quamvis  multorum 
autem  singulorum  civium  negationibus  eius  generis  decretum  populi  irritam 

Leipsiger  Stndion.   V.  27 


424  Ladovid  Langii 

statnendum  esse  iam  supra  demonstrayimus.^^)  Altera  causa 
Eirchhoffii  haec  fuit,  quod  nullum  vinculum  inter  priorem 
partem  §  19  et  postremam  illam  enuntiationemy  cuius  verba 
supra  adscripsiy  intercedere  pntavit^^)  Ipse  tamen  intellexit 
ante  postremam  illam  enuntiationem  lacunam^^)  statui  posse, 
in  qua  sermo  fuerit  de  nobilibus,  qui  popularium  partes  se- 
querentur.  Quod  autem  ne  hac  quidem  sententia  suppleta 
conexum  cum  antecedentibus  restitui  opinatus  est,  meo  quidem 
iudicio  erravit.  Excogitari  enim  potest  supplementum ,  quod 
et  cum  antecedentibus  et  cum  sequentibus  apte  conectatur. 
Verba  enim  §  19  sunt  haec:  qpi^/il®*)  ovv  iyorys  rov  d^fiov 
Tov  l4'd7Jvr]ai  yiyvwaxeiv  oYriveg  jf^aro/  eioi  rcJy  ^okiriov 
nal  oYriveg  TtovrjQol'  yiyvwaxovreg  dk  tovq  fikv  Ofplaiv  avroig 
ijcirrjdelovg  xal  avfxq)6qovg  cpikovai,  nav  TtovrjQol  wot,  rovg 
dh  xQTiaTovg  [iiaovoi  /tiakkov.  ov  yag  vofil^ovai  tijv  aQen)v 
avroig  nqog  tov  oeperiqov  ayad-ov  ^'^)  neq>viiivai,  akV  Inl  rqi 
{oq>€TiQ(p)  ^^)  xcnuji.    In  quibus  vocabula  xQriotbg  et  TtovrjQog 

83)  y.  part,  prior,  p.  24  sqq. 

84)  L.  c.  p.  16  sq.  Argumentatio,  qua  Rettig  1.  c.  p.  404  sq.  Eircb- 
b  off! am  impugnat,  non  sufficit. 

85)  Lacunam  iam  Weiske  statuit,  qui  supplevit  {Ttuxrevavfft  8i  vnb 
T(ov  x^crroiv  /uuBia&ai  rovs  Srj/narae,  Haucoe  rovro  yvovres^  quod  Schnei- 
der approbavit.  Sed  haec  certe  seutentia  non  est  ea,  quae  sequenti  enun- 
tiatione  requiritur.  ' 

86)  Cum  codices  ABC  y>i]fii  ovv  praebeant,  Ab  frjfii  /iiv  ovvy  de 
lectione  autem  BC  non  constet,  ^/d  ovv  legendum  censeo  cum  Kirch - 
hoffio,  non  ^/U  fiiv  oiv  cum  Cobeto  (I.e.  p.  746),  G.  Sauppio  (in 
ed. Tauchnitiana),  Wachsmuthio;  neque  enim  illud  (isv  respondet  par- 
ticulae  ^i,  quae  est  post  yiyvoiaxovTBS,  Post  yiynoaxeiv  autem  ne  cum 
Schneidero,  quem  secutus  est  Kirchhoff,  inseram  /niv,  impedior  ea 
re,  quod  auctor  tum  pergere  debuit:  yiyvcicxovrae  9i  fiXeiv,  non  yiyvca* 
ffxovres  9i  ipilovaiv, 

87)  Cum  codices  Tt^bs  habeant,  tutius  est  dativum  ctperiqq^  ayad'^ 
cum  Hertleinio  (annales  phil.  nov.  vol.  78,  p.  214)  in  genetivum  mutare 
(id  quod  G.  Sauppe  in  ed.  Tauchn.  fecit),  quam  cum  Kirchhoffio  n^s 
in  inL 

88)  Pro  aW  inl  t^  xax^  Cobet  (1.  c.  p.  746)  proposuit  aXX"  inl 
xax^\  probabilius  est  (a^srtQfp),  quod  Kirchhoff  inseruit;  possis  eodem 
iure  supplere  {rov  Br/Aov), 


\ 


De  pristina  libelli  de  rep.  Ath.  forma  rest,  commentatio.       425 

non  prorsuB  synonyma  sunt  vocabulis  yevvalog  et  drj/dortmg 
ant  Yocabnlis  Ttlovaiog  et  TtivrjQy  sed  ita  at  etiam  verae  vir- 
tntis  (eins  scil.  quae  ex  optimatis  indicio  vera  virtos  est)  et 
verae  neqaitiae  notiones  non  prorsns  obsenrentar.^^)  Quae  si 
repntaverimos,  concedendam  est  auctorem  ita  pergere  potoisse, 
ut  diceret  fere  haec :  {ovdi  ayvoovaiv  qwaei  fikv  elvai  tovq 
noXlrag  tj  yevvalovg  i  ayeveig,  alQiaei  dk  rj  drj^OTixovg  rj  ov 
drj/dOTixovg '  eiai  yovv  yevvalol  riveg,  ot  ra  rov  drijuov  eYkovro) 
xal  rovvavrlov  ye  tovtov  %vioi,  ovreg  wg  alrjd'cjg  rov  di^fiov 
TTjv  (pvaiv,  ov  dr]f^oTixol  elai.  Gommendatar  eiusmodi  supple- 
mentum  —  nam  verba  ipsa  non  praesto  —  quod  hac  ratione 
et  transponendae^^)  enuntiationis  et  mutandorum  <*  ^)  verborum 
traditomm  necessitas  vitatnr,  verbaqne,  nti  tradita  sunt,  modo 
ea  recte  interpnnxeris  ®^),  bonam  sententiam  praebent.   Accedit, 


89)  Eadem  res  est  1,  7  dt  9i  yiyvoiaxovaiv ,  on  17  rovrov  (scU.  rov 
Ttovrj^oiv)  oifia&ia  xai  nonj^ia  xai  evvoia  fw-XXov  kvatiBkeX  ^  97  rov  x^<f''^ov 
a^siT^xal  aoipia  xai  xaxovoia,  de  qoibus  cf.  part,  prior,  p.  20,  adn. 70i>. 

90)  Transposait  enuntiationem,  de  qua  agitor,  Schmidt  (I.e.  p. 41) 
in  paragraphum  18  post  verba  nXeov  n  ix^iv  rov  8rj/iov,  lacuna  simul  inter 
ivioi  et  ovjes  significata  (p.  29),  quam  transpositionem  rectissime  refatavit 
Kircbhoff  (Abfassangszeit.  1878.  p.  22)f  Mueller-Struebing  contra 
eam  mutato  insuper  xai  in  xairoi  in  §  20  transposait  post  verba  avyyvcjfn] 
iariv;  B^lot  denique  eam  in  ipso  fine  paragraph!  20  post  participiom 
ohYOQxovfAivTi  collocat. 

91)  Aemilius  Mueller  (1.  c.  p.  403)  proposuit:  xai  tovvavrlov  ye  tov- 
tov £VM>i  yvovTB^  (quod  solus  habet  B)  [cJc  akrid'ai]  rov  drjfiov,  rrjv  tpvctv 
ov  Srjfiorixoi  eiai,  sed  nulla  causa  est  cur  verba  t»s  aXrj&ais  pro  spuriis 
iudicentur;  6.  Sauppe  in  edit.  Tauchn.  yrovres  recepit.  Gutschmid 
autem  (annal.  phil.  no  v.  vol.  95.  p.  749  et  mus.  Rhen.  1.  c.  p.  634  sq.)  post 
IVtOi  inseri  vult  {fyyvoi), 

92)  Falso  comma  ante T^^'vaAi'ponitur  a  Schneider 0,  6.  Sauppio 
(in  ed.  Hahniana),  Cobeto  (I.e.  p. 740),  Dindorfio,  Aem.  Muellero 
(v.  adn.  91),  Gutschmldio  (1.  c.  p.  634),  Kirchhoffio,  Wachsmuthio, 
Rettigio  (I.e.  p. 404sq.).  Nam  si  r^  fpvatv  cum  ov  Bij/tonxoi sia  con- 
iungimus,  r^  fva^v  de  indole  ingenii  et  morum  intellegendum  esset,  neque 
apta  evaderet  oppositio  inter  (os  aXtj&dJs  et  rrjv  ^voiv.  Atque  r^  ipvctv 
sine  dubio  ad  originem  spectat,  ut  post  Morum  et  Zeunium  recte  in- 
tellexit  aptisque  exemplis  probavit  B^lot  (p.  116 sqq.);  si  autem  rfiv  ^civ 
cum  prioribus  coniungimus,  nulla  offensio  est  in  ovrei  cjs  aXr^&cis  rov  Sijfiov 


\ 


i:^  Ludovid  Langii 

qttoil  tale  quid  excidisse  etiam  propterea  probabile  est,  quod 
auctor  in  §  20  pergit:  drjfioxQariav  iihv  eyui  avttp  ^h  %(^ 
i>i;44(u  avYytyviJuayLU)'  airov  yccQ  ev  Ttotelv  Ttavrl  avyyvoifiij 
dU'iiV*  ooTig  di  fi^  wv  tov  di^fiov  eXlero  iv  drjf^oxQa- 
ioi'fiivfj  TtoXei  olx€iv  fiakkov  fj  Iv  oliyaQxovfiivij, 
vtdiX€iv  TtaQeaxevaaazo  xal  eyvw,  o%t  fiaklov  olov  t€  diala&eiv 
xax<^  ovTi  iv  drjfioxQOTovfiivr]  TtoXei  rj  iv  oktyaqxovfiivr},  Ne- 
que  nimiam  spatium  complet  sapplementam  nostrum,  nam  cum 
§§  18.  19.  20  oam  prima  capitis  tertii  enantiatione  viginti  sep- 
tem  lineas  editionis  Kirchhoffianae  compleant,  eamque  ob  rem 
verisimiie  sit  eas  in  daabns  paginis  fnisse  ^%  vel  triam  linea- 
mm  spatio  mains  poterit  esse  snpplementum. 

Qnod  paragrapho  deniqne  20  apte  adnectitnr  ipsa  clau- 
snla,  quae  in  initio  capitis  tertii  nunc  legitnr,  de  ea  re  inter 
Eirchhoffinm  et  me  nulla  dissensio  est. ^4) 


Ut  iam  brevi  conspectu  comprehendamus  eum  libelli  or- 
dinem,  quern  ab  ipso  scriptore  profectum  esse  demonstrare 
studuimus,  totius  libelli  dispositio  ex  consilio  scriptoris  fnisse 
videtur  haec: 

Propositio  rei  probandae  cap.  1, 1. 
Pars  1.   Ex  civitatis  maritimae  marisque  dominae  natura  et 

iustam  esse  omnium  civium  iuris  aequalitatem  et  necessa- 

riam  civium  erga  servos  et  metoecos  indulgentiam  de- 

monstratur  cap.  1,  2 — 13. 
Pars  2,    Ex  eadem  re  explicatur  severitas,  qua  cives  Athe- 

nienses  in  sociis  regendis  utuntur,  cap.  1, 14 — 18.  cap.  3, 

1"^— 9. 


rijv  qnictv,  quippe  quae  verba  sigoiiicent:  'qui  re  vera  arigitie  sua*  ,(non 
nobiles  sed)  Sijfiortxoi  sunt  (ant,  at  Mo r us  interpretatus  est,  e  familia 
plebeia  oriundi).  Quam  interpretationem  ineptam  dixit  Cobet  L  c,  sed 
nullam  aliam  ob  causam,  quam  quod  pro  vocabulo  8Tj/i<nuc6s  male  substi- 
tuit  vocabulum  Tievrje;  ridens  enim  dicit  'quasi  vero  quisquam  Tie'vrjs  rg 
tpvceiy  Don  TJ7  fiixxit  posset  esse'. 

93)  V.  part,  prior,  p.  11  et  supra  p.  406  sq.  414,  adn.  57.  419,  adn.  68.  421. 

94)  y.  part,  prior,  p.  8  sqq.  p.  24. 


De  pristina  libeUi  de  rep.  Ath.  forma  rest  commenUtio.       427 

Pars  3.  Ex  eadem  re  mala  pedestris  exercitus  conditio  its 
excusatur,  ut  classis  imperiique  maritimi  praestantia  ple- 
nissime  enarretnr  atque  illustretur  cap.  2^  1 — 8.  cap.  1^  19. 
20.  cap.  2,  9—16. 

Pars  4,  Ex  democratiae  porro  ratione  explicatnr,  quod  in 
dvitatibus  seditione  agitatis  Athenienses  popolares  ad- 
iuvanty  ipsi  antem  minus  obnoxii  sunt  seditionibus  yio- 
lentis,  qua  re  non  sola  praestare  democratiam  oligarchiae 
additis  nonnuUis  aliis  rebus  exponitur  cap.  3, 10.  11  . . . 
12.  13  ...  cap.  2,  17. 

Pars  5,  Ex  democratiae  denique  ratione  etiam  pecuniae 
publicae  largitio  explicatur,  quae  fit  et  in  diebus  festis 
magnifice  celebrandis  et  in  magnificis  aedificiis  publicis 
aedificandis,  quibus  rebus  non  solum  humilium  voluptati 
prospicitur,  sed  etiam  urbis  splendor  augetur,  cap.  2,  9. 10 

...  lo. 

Peroratio.  Ex  omnibus  apparet  populum  probe  distinguere 
eos,  qui  sibi  utiles  sint,  ab  eis,  qui  sibi  adversentur. 
Atque  diligit  potissimum  humileS;  odit  autem  nobiles^  quia 
illi,  etsi  mali  sunt,  utiles  democratiae  sunt^  hi  autem, 
etsi  boni  sunt,  democratiae  adversantur.  Quamquam  non- 
nulli  nobiles  a  populi  partibus  stant,  nonnulli  contra  po- 
pulares  a  nobilium  partibus.  Atque  ipsis  quidem  humili- 
bus  democratia  condonanda  est,  si  quis  autem  nobilis 
democratiam  oligarchiae  praefert,  iniusta  molitur.  Quae 
exponuntnr  cap.  2,  19.  20. 
EpUogus.  Itaque  id,  quod  probandum  erat,  probatum  esse 
dicit  auctor  cap.  3,  1 — 1"*. 

Ex  hoc  autem  conspectu  simul  apparet  nos  quattuor  tan- 
tummodo  particulas  transposuisse: 

primam  3,  1°— 9    post  1,  18 
alteram   3,  10— 13  post  2,  16 
tertiam    2,  9.  10      post  2,  17 
quartam  1,  19.  20    post  2,  8. 
Octo  igitur  paginas,  quae  his  particulis  complebantur,  loco  suo 
motas  esse  coniecimus;  nonnuUas  alias,  qnarum  numerus  de- 


428    Langii  de  pristina  libeUi  de  rep.  Ath.  forma  rest  commentatio. 

finiri  non  potest,  prorsus  intercidiflse  stataimas  tribus  tantam- 
modo  restitnti  ordinis  locis: 

inter  3,  11  et  3,  12 

inter  3, 13  et  2,  17 

inter  2, 10  et  2,  18. 
Speramns  igitur  fore  at  nos  qnoqne  praestitisse  yideamnr, 
qnae  in  initio  disputationis  promiBimoB.^^) 

95)  y.  part  prior,  p.  7  sq. 


Drnok  Ton  J.  B.  Hirschfeld  in  L«ipxi(. 


LEIPZIGBR  8TTJDIEN 


ZUR 


•    CLASSISCHEN  PHILOLOGIE 


HERAUSGEGEBEN 


VON 


G.GUBTinS  L.LANOE  O.BIBBEGE  KLIFSinS 


SECHSTER  BAND 
Erstes  Heft. 


LEIPZIG 

VERLAG  VON  S.  HIRZEL 
1883. 


•v 


DE  APOLLONH  DYSCOLI 


EPIRRHEMATICI ET  SYNDESMICI  FORMA  GENUINA 


SCRIPSIT 


THEODORUS  MATTHIAS. 


I.  Bekkerns  qui  primus  omnia  quae  supersunt  ApoUonii 
Dyscoli  opera  annis  huius  saeculi  VII,  XIII,  XVI,  XVII  edidit, 
praeter  Porti  Sylburgiique  annotationes  et  praeter  ea,  quae  unus 
et  alter  ad  eos,  quos  Apollonius  attulerat,  locos  scriptorum 
disseruerat,  in  usum  suum  conuertere  potuit  fere  nihil.  Quo 
ex  tempore  opera  multo  maior  nobilissimo  Alexandrino  navata 
est  et  a  Lobeckio  Ahrente  Lehrsio,  qui  de  grammaticis  grae- 
cis  ueteribus  optime  meriti  sunt,  et  in  dissertationibus  uario- 
rum  commentariorum  annaliumque  philologorum  ab  0.  Schnei- 
dero  ^),  rursus  a  Lehrsio  *),  a  L.  Langio  ^) ,  ab  A.  de  Velsen  ^), 
ab  Eggero^),  a  Skrzeczka^),  a  Dronkio"),  a  Schoemanno  ^), 


1)  'Apollonii  de  synthesi  et  parath.  placita':  Comment,  antiqu.  1843. 
81  sq.  —  Diarium  Marburg.  1843.  —  'Ueber  die  Schlusspartie  der  Schrift 
des  Apollonias  Dysc.  ttsqI  im^^^  Mub.  Rhen.  n.  s.  Ill,  446  sqq. 

2)  Libelli  qui  quaestiones  epicae  inscribitur,  uariis  locis.  —  Mas.  Rhen. 
n.  8.  n,  340  sqq. 

3)  Das  System  des  A.  D.  1852.  —  Praeterea  Philol.  YU,  564. 

4)  Tryphonis  gramm.  Alexandrini  fragm.  colleg.  et  dlsp.  A.  de  Y.  1853. 

5)  ApoU.  Dyscole,  essai  sur  Thistoire  des  theories  gramm.  dans  Tan- 
tiquit^.   Paris  1854. 

6)  In  egregiis  sex  gymnasii  Regemontani  urbici  programm.  annoram 
h.  s.  XLVII,  LIII,  LV,  LVIII,  LXI,  LXIX,  quae  laudabo  ita :  'Skz.  I,  II, 
III,  R^  V,  VI ';  et  in  Annal.  philol.  uol.  CIII,  630  sqq. 

7)  Mus.  Rhen.  IX,  107  sqq.  'Beitr&ge  znr  Lehre  vom  griech.  Pronom. 
aus  A.  D.'  —  ibid.  582  sqq.  de  emendatione  Apollonli  D.  —  ibid.  XI,  549 
de  ApoUonii  D.  re^i;  YQ^^f^f^-  ^^  ^  Vahlenum  epist.  critica  I.  —  ibid.  XII, 
321  sqq.  de  ApoUonii  D.  libro  neqi  imf^.  ad  I.  V.  epist  crit  II.  —  Alias 
eiosdem  emendationes  ab  ipso  non  editas  e  margine  exemplaris  eius  in 
apparatu  editionis  suae  publici  iuris  fecit  R.  Schneider. 

8)  Emendationes  aliquot  locomm  in  Apoll.  libro  de  adu.  ind.  lect 
Gryphisw.  1860  (»  op.  acad.  IV,  243  sqq. ;  laudabo  Schoemann.  op.  a.  IV).  — 
Ann.  philol.  99, 13  sqq.  130  sqq.  —  Ann.  philol.  snpplem.  Y,  1  sqq. 

1* 


4  Theodoras  Matthias 

a  Schmiedero^),  a  Wachsmuthio  2) ,  ab  Hillero'),  a  Gutten- 
tagio^),  a  Buttmanno  ^X  ^b  Egenolffio®),  a  duamoiris  denique 
Apollonianis ,  6.  Uhligio^)  et  R.  Schneidero.®)  Nihilo  secius 
ipse  Schneiderus,  qui  ante  hos  quattuor  annos  nouam  mino- 
rom  Apollonii  scriptorum  editionem  eamque  nostris  temporibus 
dignam  confecit,  in  eins  praefatione  professus  est  etiam  post 
saluberrima  illorum  uirorum  doctorom  stadia  sibi  quoqae  tot 
macnlas  relinquendas  faisse,  ut  saepe  contentus  faerit  'scrip- 
tnris  nnici  codicis  Parisini  2548  (A)  accurate  enotatis  funda- 
mentum  iecisse,  quo  niti  possent  post  se  operam  Apollonio 
nanaturi\  Quod  quam  uere  indicatum  sit,  ex  multis  illis  emen- 
dationibus  apparet,  quas  Hoerschelmannus  in  Mus.  Rhen.  XXXV, 
p.  373  sqq.  et  EgenolfGus  in  Ann.  philol.  CXVII,  p.  833  sqq.  pro- 
posuerunt. 

Gum  tamen  intellexissem,  ne  nunc  quidem  Apollonii  libros 
prae  se  ferre  speciem  genuinam,  mihi  in  praesens  quidem  pro- 
posui  epirrhematici  et  syndesmici  eam  restituere  aut  descri- 
bere  imaginem,  quam,  cum  ex  auctoris  manibus  exirent,  prae- 
buisse  mihi  uidentur. 


1)  'Zur  Schrift  des  A.  de  pronom/:  progr.  gymii.  Barmensis  1865. 

2)  Mus.  Rhen.  XX,  375  sqq. 

3)  Quaestiones  Herodianae,  dissert.  Bonn.  1865.  p.  46  sqq.  —  Ann. 
philol.  cm,  618  sqq. 

4)  Cuius  emendationes  cum  separatim  editae  non  sint,  e  solo  apparatu 
Schneider!,  quocum  per  epistulas  communicauerat,  nouimus. 

5)  *Des  A.  D.  vier  Bttcher  ftb.  d.  Syntax,  Ubers.  u.  erl&utert  1877'; 
laudabo:  Buttmann.  p.  x. 

6)  In  recensione  llbri  Buttmann! ,  Ann.  philol.  uol.  CXVII,  567  sqq. 
inserta. 

7)  Emendationum  ApoUon.  specimen,  dissert.  Berol.  1862.  — 'Zu  A.D.': 
Mus.  Rhen.  XIX,  33  sqq.  —  'Die  rextnj  YQ°^t*H-  des  Apollonius  u.  Herodian': 
Mus.  Rhen.  XXV,  66  sqq.  —  Conmient.  litter.  lenens.  1878  mens.  Inl. 

8)  'Obseruatt.  critt.  in  A.  D.':  Symb.  philol.  Bonnens.  fasc.  II,  467  sqq. 
—  'Obseruatt.  critt.  in  A.  D.  specimen  II':  progr.  gymn.  Colon.  1867.  —  'Zu 
ApoUonius  D.':  Mus.  Rhen.  XXIV,  585  sqq.  —  *Commentarii  critic!  et  ex- 
egetici  in  Ap.  D.  specimen':  progr.  gymn.  Nordensis  1878. 


De  ApoUonii  Dyscoli  epirrhematici  et  syndesmici  forma  genoina.     5 

Caput  I. 
De  epirrhematico. 

m 

Ac  prima  quidem  erit  quaestio  de  totius  7teQl  hti^qruxa- 
i;o)v  libelli  ordine  atque  consilio  et  num  quae  promittontar 
omnia  soluantur. 

Declarat  ApoUonins  libri  initio  totam  de  aduerbio  dispn- 
tationem  in  duas  partes  se  diuisurum  esse,  qnarum  in  altera, 
id  quod  doctrinam  stoicorum  redolet,  agatur  neql  rijg  Iv- 
voiagj  m  altera  7C€qi  tov  axr^ficerog  rrjg  (fwvijg.  Ipsa  graeca 
uerba  apposui,  quia  magni  interest,  quomodo  ea  interprete- 
mur.  Quare  conferri  iubeo  similem  diuisionem,  quam  Apollo- 
nius  indicat  aliis  quidem  uerbis  libri  de  coni.  initio  ^Tcdhv 
vTCodiaOTaXtjaerai  ^  6  TtSQl  avTwv  "koyog  iv  (ptjvfj  xal  dtjkov- 
^iiv(^\  luuabit  etiam  conferre,  quomodo  Apollonius,  prius- 
quam  singularum  classis  cuiusque  coniunctionum  formam  ex- 
plicet,  omnium  uocum  ad  eam  pertinentium  significationem  in 
uniuersum  explanet:  ita  de  disiunetiuis  p.  216,11 — 220,23, 
de  causalibus  234, 13  —  235, 4,  de  expletiuis  247, 22  —  253, 29, 
quae  omnes  expositiones  his  fere  uerbis  concluduntur:  \al 
ToaavTa  fikv  tccqI  T^g  kvvolag  vwv  7CQ0'ii€i/^iv(x)v  avvdiafio^v 
uel  T(Sv  ahtoloyutjv  uel  rwv  TtlrjQWfiarixwv^  Et  ex  aduerbio 
Ttahv  aliis  quoque  libris  eadem  diuisione  usum  esse  Apollo- 
nium  intellegimus.  Quare  mecum  putabis  in  epirrhematico 
quoque  eum  uerbis  illis  similibus  se  de  singularum  aduerbii 
classium  notione  disserturum  esse  poUiceri.  Neque  enim  pro- 
pterea,  quod  numerum  singularem  tov  eTti^^rj^iarog  (p.  126, 24) 
usurpat,  totius  formulae  alius  est  sensus.  Nam  in  illis  e  syn- 
desmico  locis  supra  appositis  pluralis  postulatur  ideo,  quod 
ratio  habetur  omnium  singularum  coniunctionum,  quae  in  sub- 
sequentibus  explicari  solent.  Contra  hoc  de  quo  agitur  loco 
magis  in  uniuersum  mentio  fit  de  ui  et  notione  eius  partis 
orationis,  cui  nomen  aduerbii  est  Et  reuera  uerba  ncQi  r^g 
Ivvolag  TOV  hti^^ti^iarog  ita  intellegenda  esse  elucet  etiam  e 

1)  Sic  recte  Eggerus  pro  tradito  vnocxaXriCBra^. 


Theodoras  Matthias 


\ 


-V 


ulji4   VpoUouius  sic  perrexisset,  nisi  antea  in  uniuersum 

,N...iouaitt  aduerbiorum  generibus  exposnisset  eamque  ex- 

/.uaciu  ilia  formnla  conclusisset.   Idem  numeras  singalaris 

^tu*  uotione  usurpatur  de  adu.  122,  33  sq.  xai  roaavra  (abv 

^,.^i  *<>t  ovi  ytccrrjyoQel  riov  ^rjiaaTiov  to  iTti^^rjfia]  unde  ap- 

i^uA'C*  singulari  numero  ^tov  Ini^^ri^iaTog^  rationem  nostram 

)K»u  iutringi. 

Porro  DonnuUis  locis,  ubi  reuera  de  notione  singularam 
ola^sium  sermo  fit^),  totam  illam  de  notione  adnerbii  partem 
contineri  pntare  non  licet  propter  has  caosas.  Primnm  de 
minoris  tantummodo  aduerbiornm  partis  notione  disseritnr,  ne- 
qne  is  sum,  qui  scriptori  neglegentiam  eiusmodi  et  minorem 
iusta  exspectatione  perfectionem  tribnere  quam  de  mannscrip- 
tomm  integritate  dubitare  malim.  Deinde  exceptis  iis,  quae 
1 54, 2  sqq.  de  aduerbii  evd^a  notione  accentus  explicandi  gratia 
exponantnr,  et  simili  de  causa  excepta  longiore  de  aduerbiis 
in  8e  exenntibus  dispatatione  (177,13  — 183,4)  onmes  hi  loci 
sub  finem  totius  tractatns  leguntm*,  atque  ita,  nt  alteri  de 
forma  parti  incnlcatae  uideantnr.  Nihilo  secins  iam  126,  24 
eadem  ilia  redit  formula  ^'/mI  Toaavva  ^thv  tccqI  rrjg  hvolag 
Tov  iTci^QTjinaTog^ ,  qua  in  libro  7C€qI  avvdiafitov  singulas  de 
notione  partes  conclusas  esse  uidimus. 

Antecedit  autem  illam  formulam  inde  a  p.  119  nihil  nisi 
post  quattuor  praefationis  uersus  (119,1 — 4)  aduerbii  definitio 
fllO,  5sq.)  eiusque  explicatio  (119,6  — 125,5),  turn  paruula 
expositio  de  nomine  htt^^rjia  et  de  coUocatione  aduerbii  (125, 
6—16;  125,16  —  126,23).  Contra  sequitur  illam  formulam 
longior  de  iis  uocabulis  dissertatio,  qua  sintne  aduerbia  neene 
dubitatur  (125,  27  —  145,  25).  Deinde  146, 1  uerbis  "ixofi^rojs 
ay.€7tT6ov  xai  tccqi  rwv  iv  Talg  (piovalg  axr]^icixiov^  altera  de 
forma  pars  indicatur;  in  qua,  postquam  146,15  —  151,29  de 
aliquot  singularibus  aduerbiis,  de  quorum  scriptura  dubitatur, 
sermo  factus  est,  usque  ad  finem  libelli  exceptis  illis  de  notione 

1)154,  2sqq.;  161,  13sqq.;  184,  128qq.;  192,  15sqq.;  194,  10 sqq.; 
194,26;  195,5.23;  196,  7  sqq. 


De  ApoUonii  Dyscoli  epirrhematici  et  Byndesmici  forma  genuina.     7 

locis,  qnos  supra  commemoraai|  ea  aduerbia^  quae  iisdem  termi- 
nationibus  utuntur,  generatim  percensentur :  151,  30  —  200,  32; 
nam  quae  secuntur,  usque  ad  210, 5  0.  Schneiderus  1.1.  quarto 
de  constr.  libro  uindicanda  esse  probauit. 

Hanc  totius  libelli  descriptionem  perpendenti  uidebitur  con- 
sentaneum  paucas  illas  de  definitione  nomine  coUoeatione  ad- 
uerbii  paginas  non  esse  eas,  quae  iure  formula  'xol  roaavra 
filv  tcbqI  rrjg  ivvolag  rod  iTti^^tifiarog^  concludantur.  Atqui 
neque  Apollonius  neque  —  ut  praeoccupetur ,  si  quls  hanc 
clausulam  ab  interpolatore  uenisse  statuentem  quaestionem  se 
soluere  putet  —  interpolator  haec  uerba  scribere  potuit,  nisi 
ea,  quae  iis  concluduntur,  re  uera  exstiterunt  idque  in  ante- 
cedentibus.  Itaque  non  possumus  non  statuere  illam  de  notione 
partem,  quam  etiam  Eggerus  1. 1.  p.  196  et  198  desiderari  obiter 
monuit,  initio  formulae  illi  antecessisse,  postea  periisse. 

Nee  desunt  alia  argumenta,  quibus  ea  coniectura  commen- 
detur.  In  codice  uerbis  illis  146,  1  'ixofiivtjg  oneTCTiov  xal 
Tcegl  Twv  h  ralg  gxavalg  axrifxaroiv^  praecedit  maiusculis  ex- 
arata  haec  inscriptio  ^devriqa  dtaXvatg  duQ^tjvevovaa  xal  dia- 
XvovGa  TO  xcjv  (pcjvoiv  axi^f^ccra  rc5v  iTCi^^rjfiariav'  ij  yag 
nqiorri  tcbqI  Trjg  ivvolag  avrcSv  diekix^^^  ^hi  urgendus  uidetur 
genetiuus  pluralis  airiov^  i.  e.  iTti^^rjfidnjVj  ut  non  e  126, 24 
haec  repetita  esse  eluceat.  Hac  igitur  ex  inscriptione,  quam 
ab  ApoUonio  profectam  non  esse  concede,  luculenter  apparet, 
huic  parti  longiorem  de  aduerbiorum  significationibus  disputa- 
tionem,  cum  ilia  inscriptio  insereretur,  antecessisse. 

Postremo  Priscianus  ^)  in  libro  decimo  quinto  institutionum 
grammaticarum,  qui  est  de  aduerbio,  talem  aduerbiorum  a  signi- 
ficationibus depromptam  diuisionem  exhibet,  qualem  de  se  ipso 
haurire  uix  uideatur  potuisse.  Dicit  enim  aduerbio  praeter  spe- 
ciem  figuramque  etiam  acoidere  significationem  (gr.  lat  HI,  63^ 
6  H.)  enumeratque  inde  a  p.  80,  30  aduerbia  temporalia,  dehor- 

1)  HuDC  omnino  ita  Apollonio  usam  esse,  ut  singulis  suis  libris  non 
totam  doctrinam  et  semper  ultimam  emendatioremque  Apollonii  senten- 
tiam,  Bed  singula  scripta  proprie  respondentia  adhiberet,  in  posterum  mihi 
proposui  probare. 


8  Theodoras  Matthias 

tatiua,  confirmatiua,  iuratina,  optatiuay  bortatiua^  congregatiua, 
discretiua,  similitudinis,  ordmatiua,  intentina.  £t  in  nniuersnm 
86  Graecornm  aduerbiomm  diaisionem  respieere  ipse  profitetur 
88,  21  ad  diminutiua  adnotans  'quae  apud  Graecos  non  8unt\ 
Praeterea  antem  nestigiom  Apollonianae  originis  deprehendo 
primum  in  eo,  qaod,  si  suam  Ipsins  opinionem  protulisset,  non 
einsmodi  noces  inter  aduerbia  enamerasset,  qoales  sunt  'beia', 
'age'  imprimisque  apcnla  'o\  Hanc  enim  uocem  aduerbiom 
esse  aut  nocandi  aut  admirandi  ant  indignandi  exponit  89, 3. 
Contra  suam  sententiam  de  hac  nocula  exhibet  in  pamolo  de 
interiectionibns ,  quae  grammaticis  latinis  peculiaris  orationis 
pars  est,  tractatu  (XV,  7,  40);  ubi,  si  dolorem  aut  rursus  in- 
dignationem  ant  admirationem  significet,  earn  pro  interiectione 
se  aecipere  confitetur.  Deinde  et  in  omni  de  aduerbio  doctrina 
et  in  nonnuUis  ipsius  notionum  ennmerationis  locis  congruit 
cum  illo  Dionysii  Thracis  interprete,  cui  in  codice  Neapolitano 
nomen  Heliodorus  inditnm  est^)  Atque  uarios  commentariosy 
quos  scholia  Dionysii  Thracis  continent,  qui  perspexerit,  is 
statuat  necesse  est  Heliodorum  aut  semper  eos  Ghoerobosci 
commentariorum  locos  indagasse,  ubi  ille  genuina  Apollonii 
nerba  apposuerat,  aut  ipsius  Apollonii  scripta  inspexisse.  Is 
igitur  solus  e  scholiastis  cum  omnino  saepius  Dionysium  uitu- 
perat,  turn  ideo,  quod  de  aduerbiis  laeaorrirog^  non  quali- 
tatis  dicat  (Bekk.  anecd.  gr.  II,  941,  4 — 11);  itemque  Priscianus 
S6,  23  solum  aduerbiorum  qualitatis  nomen  admisit.  —  Nee 
minus  congruit  et  cum  ApoUonio  et  cum  Prisciano  scholion 
adespoton  Bekk.  anecd.  gr.  11,  949,  31  —  950,  2,  quod  propter 
uituperationis,  quae  in  eo  inest,  similitudinem  eidem  Helio- 
doro  tribuerim.  Quo  scholio  /la  et  vi]  uocabula  ofiorixd  rectius 
nominari  iudicatur  quam  fid  uoculam  aTtcjfioriKov  et  vij  xario- 
fiOTixov,^)   Itemque  Priscianus  86,  21 — 30  solorum  iuratiuorum 

1)  Cf.  Hoerschelmann.,  de  Dionysii  Thr.  interpretibus  ueteribas  com- 
mentatioiiis  part.  I.  Lips.  1S74. 

2)  Nam  quamquam  sola  >a'  uocula  nominator,  tamen  grammaticam 
id  nomen,  quod  nominatim  hoic  oindicatur,  alteri  quoque  V17'  tribuisse 
elucet  ex  his:   primum  quidem  nomen  'ofionKov'  latius  patens  eiusque 


V 


De  Apollonii  Dyscoli  epirrhematici  et  syndesmici  forma  genuina.     9 

mentionem  fkcit,  et  ApoUonias  de  constr.  52,  7  haec  exhibet 
'to  ofiOTixd,  Xiyu}  to  vrj,  fia\  cum  noces  anwfxoztxov  et  xcttw- 
fioTty^ov  ab  eius  doctrina  omnino  alienae  sint.  —  Porro,  ut 
Heliodorus  934, 1—7  ad  definitionem  explanandam  obiter  mo- 
nait  altera  aduerbia  omnibus ,  altera,  ut  temporalia,  singulis 
temporibus  apponi,  deinde  in  notionum  enumeratione  fusius 
de  eadem  re  disputat  936, 23  —  937, 22 ,  ita  Priscianus  bre- 
uiter  60, 9 — 12,  fusius  80,  30  —  83,  8.  —  Nee  minus  congruen- 
ter  localium  denique  aduerbiorum  distinguit  et  Priscianus  83, 9 
—  84, 25  altera,  quae  discretas,  altera,  quae  communes  loco- 
rum  significationes  habeant,  et  solus  rursns  e  Dionysii  inter- 
pretibus  Heliodorus  944,  5sqq.O  totcitccc  %oiviog  to/vov  ar^fial- 
vovTa  et  Tomxa  ovvrd^eig  nal  arjitiaalag  diacpoQovg  ^ovra. 

Ex  hac  uero  consensione  quae  inter  duos  scriptores,  quos 
ex  Apollonio  hausisse  constat,  intercedit,  de  eis  quidem  rebus, 
quae  in  eo  quo  hodie  utimur  epirrhematico  non  exstant,  ab 
illis  autem  ex  ApoUoniana  doctrina  tractatae  sunt,  sequitur, 
utrumque  exemplari  ApoUoniano  usum  esse,  cui  epirrhematici 
pars  ilia  desiderata  nondum  abrepta  erat. 

Keque  est  prorsus  noua  haec  coniectura.  Etenim  eius  trac- 
tatus,  qui  sub  inscriptione  negl  ini^^rjindTiov  in  codice  fertur, 
integritatem  in  uniuersum  quoque  corruptam  esse  iam  alii  pro- 
bauerunt.  Non  repetenda  sunt  argumenta,  quibus  0.  Schneide- 
rus  paginas  200, 1  —  210, 5  ab  epirrhematico  secemendas  esse 
ostendit.  Contra  accuratius,  quae  Dronkius  in  Mus.  Ehen.  XII, 
321  sqq.  de  lib.  negl  Ini^^.  disseruit,  respici  oportet.  Gum  enim 
sex '2)  locis  ab  Apollonio  ad  rei  alicuius  tractatum  relegemur, 

species  'xatcDiioTMov^  eiusdem  distinctionis  membra  efficere  nequeunt; 
deinde  pluralis  'mna,  qui  exstat  in  scholii  clausula  hac  'waie  ^elofioriHa 
fAovov  avra  xalaXv^  docet  grammaticum  in  longiore  disputatione,  cuius  fru- 
stula  tantnmmodo  seruata  habemus,  de  utraqne  nocnla,  et  fid  et  ^^,  dis- 
seruisse. 

1)  Ibi  legendum  est  sic  fere:  ra  iotiihu  (a  fiw)  xoivas  ronov  <ri7- 
ftai^Bif  elal  8i  (xal  dtdtpo^ot)  avrmv  avvrdStiS  xal  ar^fiaaiai,  (xad'6)  .  .  . 

2)  139,15;  158,22;  160,22;  163,5;  169,24;  196,15,  non,  ut  ipse 
noluit,  septem:  nam  totam,  ex  qua  septimum  (166,31)  deprompsit  parti- 
cnlam,  ab  Apollonio  abiudicandam  esse  infra  demonstrabo. 


10  TheodoruB  Matthias 

qai  in  eius  scriptis  non  exstat,  disputationes  loDgissimas  deesse 
recte  concludit.  Idem  non  audet  ApoUonii  neglegentiae  tribaere, 
qnod  nisi  breuissime  uno  nel  altero  loco  nulla  fit  mentio  clas- 
sinm  aduerbiornm  eornm,  quae  desinont  in  eiy  rj,  tj,  ev,  eg,  ig,  ^ 
et  quae  in  e  non  praecedentibns  d,  ^,  a,  t  consonantibus,  prae- 
sertim  cnm  de  oijji  forma  ad  nltimae  classis  expositionem  di- 
sertis  uerbis  relegemar  his  ^iog  dedel^erai  iv  T(p  Ttegl  ruiv 
elg  €  IrjyovTCJv  iTtt^^rj/AccTcjv^  (163,  5).    Praeterea  sicut  quod 

151,  5  sqq.  de  aduerbiis  in  eg^  ov,  v,  a  exeuntibus  et  cum  no- 
minum  formis  congruentibus  probatum  iri  indicatnr,  nempe 
eadem  qua  nomina  orthographia  ea  uti,  reuera  de  adu.  in  a 

152,  27;  153, 10,  de  adu.  in  log  169,  29  sqq.;  175,  4  sqq.,  de 
adu.  in  v  200, 17.  26  demonstratur,  ita  idem  de  adu.  in  e^  et  ov 
demonstratum  fuerit  necesse  est.  Adicio  equidem  hoc:  139, 
15  sqq.  praeter  multas  aduerbii  vnodqa^  deriuationes  etiam 
ea  promittitur,  ex  qua  a  uerbo  diqi^eiv  id  deriuatum  esse  sta- 
tuitur ;  potuit  autem  haec  deriuatio  quae  nusquam  legitur,  uix 
alio  loco  poni,  nisi  ubi  in  tota  aduerbiorum  in  ^  desinentium 
classe  rursus  aduerbii  vnodqa^  mentio  fiebat. 

Contra  falsus  est  idem  uir  doctus,  quod  his  locis: 
151,  4:  ri  a/to  tcjv  ovofxdxwv  fxevaTtTwaig  elg  ret  iTti^QrjfAara 

YM&^  ovg  koyovg  Idel^afjiev  iv  ralg  ap/ar^  xrA. 
181,17sqq.:  xav  Tolg  xar'  ccqx^v  Idel^anev  rag    ovofiarixag 

ftT(6a€ig  elg  avvra^tv  iTti^^Tj^arixriv  zid-e^ivag  ktL 
164,  23:  ...  g>u)val  (iivovaat  iv  avvrd^et  iTtt^Qrjfiora  ylvov- 

rai,     wg    rd    ovofiarincc    arcarta    ovdefiiag     7taQaq>'9'oqdg 

yivofiivrjg  iv  xalg  (pcjvalg.    tcc  dk  VTtodelyfxara  ftQoxetrai, 

aTcetqa  ovra 
ad  119,  8 —  120, 15  respici  posse  negauit  itaque  expositionem 
huius  rei  ante  146, 15  intercidisse  ratus  est.  —  At  neque,  id 
quod  Dronkius  postulat,  quaecunque  nominum  formae  possint 
aduerbii  indolem  induere,  enumerari  opus  est;  neque,  quod 
desiderat  multitudinem  exemplorum,  ad  quam  respiciens  gram- 
maticus  iure  dixerit  'ra  6h  v^codeiyfiara  7CQ6x€iTai  cxTteiqa 
ovTa\  hoc  quidquam  offensionis  habet,  si  nostra  de  perdita 
parte  priore  coniectura  stat.   Etenim  inter  formas,  quae  notio- 


i 


De  Apollonii  Dyscoli  epirrhematici  et  syndesmici  forma  genuina.    11 

nam  illnstrandarum  causa  afferendae  erant,  multas  nominnm 
formas  aduerbiorum  loco  allatas  fiiisse  uerisimile  est. 

Ita  etiam  de  loco,  quo  intercidisse  expositionem  putat, 
i.  e.  de  lacuna,  quam  in  p.  146  ante  uersum  15  statuit,  coniectura 
cadit.  Nam  si  praeter  uiginti  sex  paginas,  quae  etiam  ut  nunc 
libri  status  est,  antecedunt,  tota  prior  de  notionibus  pars  quae 
intercidit  ante  ilium  locum  fuisset,  ApoUonius  dicere  nequiuit 
'iv  ralg  aq%alg^  se  de  illo  loco  egisse.  Quod  autem  ex  Pri- 
sciano  et  e  scholio  Dionysii  Thracis  deprompsit  testimonium 
nihil  ualet  Nam  schol.  932, 6—12  et  936,  30—32  luce  clarius 
est  fluxisse  ex  ApoUonio  120, 1 — 4. 17  sq.  Nee  aliunde  uenerunt 
ea,  quae  Priscianus  exemplis  suis  latinis  praemisit  63,  21  sq., 
eaque,  quibus  conclusit  65, 10 — 13,  Apollonii  uerbis  120, 9 — 15 
respondent.  0 

Contra  aliud  quid,  quod  rectius  desiderat,  eidem  fere  loco, 
quo  illam  de  nominum  formarum  aduerbiorumque  synemptosi 
expositionem  inserere  uoluit,  tribuere  potuit.  Nam  de  coni. 
232,  8  sq.  in  epirrhematico  demonstratum  esse  dicit  aduerbia  a 
priuatiuo  praedita  non  rursus  ab  ipso  aduerbio  affirmatiuo, 
sed  a  nomine  iam  composite  deriuata  esse  itaque  decomposita 
nominari.  Recte  igitur  collegit  Dronkius  deesse  particulam, 
qua  in  uniuersum  decompositorum  ratio  explanetur.  Alteri 
deinde  argumento  e  Prisciano  (80, 22  sqq.)  et  Heliodoro  (Bekk. 
anecd.  gr.  n,  935, 26  —  936, 5)  deprompto  potuit  adicere  ter- 
tium  non  minus  graue.  Dicit  enim  ApoUonius  de  constr.  330, 
3  sq.  ^eliTto^ev  iv  T(p  tzeqI  /^€tox(ov  wg  akrj&ig  lart  f.iaXkov 
xa).€iv  Tcc  axrjiaccra  avrdv  naQaavvd-^ra  i]7t€Q  avv&era,  xa&o 
Ttav  fiiQog  ?.6yov  tctI!  Ex  quo  loco,  imprimis  e  uerbis  'wg 
akr]&ig  iari  ^lallov  ^  elucet  hunc  terminum  ab  ApoUonio,  si 
non  inuentum,  at  certe  usitatiorem  redditum  esse.  Atqui  e 
lib.  7teQ\  iTti^Q,  144, 10  ^Iv  rut  tvcqi  //ero/cJy  ix&rjaofied'a'  in- 
tellegitur  Apollonii  de  participio  librum  post  epirrhematicon 
Bcriptum  esse.  Terminus  igitur  ille,  quod,  cum  hoc  scribe- 
retur,  minus  erat  usitatus,  etiam  magis  ibi  quam  in  libro 
de  participio,  ApoUonio  exponendus  erat.  Locus  autem  huius 
expositionis,  quem  Dronkius  definire  supersedit,  alius  esse  ne- 


t  J  Theodoras  Matthias 

i|Uit  ui«i  post  ea^  quae  146,  2 — 14  de  specie  aduerbii  disse- 
tuutur.  Nam  eodem  modo  scholiastes  Dionysii  Thracis  iam 
iui^pius  testis  adnocatus,  p.  936,  7  uituperationi ,  qua  Diony- 
Hiuui  affieit,  quod  dnas  tantum  fignras  aduerbii  secernat,  an- 
oectit  nonam  uitnperationem ,  quod  species  omnino  non  com- 
memoret.  Praeterea  ibi  signnm  lacnnae  ante  146, 15  uel  id- 
eirco  ponendom  est,  quod  nouum  argumentum  non  dilucide 
indicari  ab  ApoUonianae  compositionis  ratione  alienum  est. 
Hue  accedit,  quod  certa  quaedam  aduerbia,  de  quibus  hoc  loco 
dicendum  erat,  hie  desiderantur.  lamque  uideamus,  num  quae 
inde  deprompta  esse  possint,  inueniantur.  Verissime  Dronkius 
omnia,  quae  leguntur  198,20  —  200,16  in  media  ilia  parte, 
ubi  tributim  aduerbiorum  genera  percensentur,  de  illo  loco 
remouenda  censuit.  At  idem  falsissime  statuit  et  de  totius 
particulae  materia  et  de  loco,  unde  deprompta  essent  Eecte 
enim  iam  ante  eum  Lehrsius  in  Mus.  Ehen.  II,  340  demonstrauit 
inde  a  199,  1  post  maiorem  lacunam,  in  qua  caput  sequentis 
explicationis  inerat,  de  aduerbio  roi  ApoUonium  scripsisse. 
Quoniam  autem  et  ilia  uocula  roi  et  altera,  quae  ibi  expli- 
catur,  'eig  o\  non,  ut  uoluit  Dronkius,  e  merismi,  sed  ex  una 
eademque  orthographiae  0  ratione  affertur,  dirimere  totum 
locum  non  licet.  Forma  autem  eig  o  in  synt.  lib.  IV  p.  332, 
12  sqq.  ex  eadem  ratione  tractatur.  Quare  neque  ea,  quae  de 
hac,  neque  ea,  quae  de  forma  no  dicuntur,  alii  loco  possunt 
tribui  nisi  illi  de  singulis  aduerbiis  propter  orthographiam 
commemoratu  dignis  particulae. 

Sed  remota  hac  scripturae  aduerbiorum  eig  o  et  iw  ex- 
positione  iustus  epirrhematici  finis  nondum  restituitur.  Nam 
antequam  de  singulari  uocis  avrixQvg  accentu  ageretur,  in  uni- 
uersum  de  aduerbiis  in  vg  exeuntibus  disserendum  erat ;  neque 
iis,  quae  nunc  de  forma  €v  exhibentur,  continentur  omnia^ 
quae  ApoUonius  de  ea  dixerat.  Plura  enim  eum  dedisse  uide- 
mus   e   schol.  V  ad  0  138:  ^Ttolldviog  (piqaiv  h  ti^  tvcqI 


1)  Cf.  198,  2t    'tie  o  .  ,  .  xai  iv  rovip   nal  iv  nvevfiori  iniffTaceo}^ 
iSiBTO^  et  199, 1  'ofeiXei  (80.  to  t^)  9tal  nt^ianaad'ai  ual  y^fead'at  r^  7\ 


De  Apollonii  Dyscoli  epirrhematid  et  syndesmici  forma  genuina.    18 

quae  in  libello  detruncato  non  exstant. 

lam  fortasse  quispiam  mirabitor,  quod  illos  ipsos  de  signi- 
ficationibus  locos,  qui  sub  finem  libelli,  ubi  ex  totius  libelli 
diuisione  non  exspectantur,  leguntur,  adhuc  fugerim.  Et  eui- 
taui  consulto.  Nunc  enim  cetera  omnia  indicia  ueri  ordinis 
turbati  examinata  sunt ;  simulque  cognitum  est  tot  diuersorum 
argumentorum  expositiones  non  fortuito  interiisse.  Facilius 
igitur  quisque  intelleget,  quomodo  et  minores  illae  in  altera 
parte  expositiones,  de  quibus  monui  praecipue  p.  9  sq.,  et  tota 
prior  pars  interciderit. 

Nam  primum  quidem  ea  coniectura,  quam  e  materiae 
ratione  (luisque  facile  probabit,  nimirum  locos  illos  praeter 
eos  duos  (151,2—21;  177,13—183,4),  quorum  ratio  supra 
p.  6  explicata  est,  suo  loco  non  legi,  hac  re  uidetur  confir- 
mari,  quod  liorum  loeorum  nonnuUi  certo  disputationis  ordine 
carent.    Videamus  igitur  singulos. 

161,  13  —  25  in  uniuersum  uidetur  indicari  disputatio, 
iitrum  semper  eadem  sit  nominis  et  aduerbii  inde  deriuati 
significatio  necne;  uerbisque  ^eoti  yaq  xal  h  aXXoig  ^iqeai 
Xoyov  7tafX7toUM,  olg  ^  roiavTrj  diacpoQa^  id,  quod  aduerbiis 
accidit,  omnino  iis  opponitur,  quae  aliis  orationis  partibus 
accidunt,  non  ea,  quae  singulis  aduerbiis,  iis  opponuntur,  quae 
aliis  aduerbiis.  Ita  ne  uocula  quidem  mutata  propterea,  quod 
exempla  ax^eioQr^rl  et  ay.luvTi  allata  erant,  ex  uniuersa  de 
significatione  parte  huic  loco  haec  inseri  potuerunt.  Apud 
Priscianum  quidem  similis  expositio  de  significatione  deriuata- 
rum  formarum  toti  de  notione  parti  annectitur  (p.  88, 5  sqq.).  — 
193,5  — 194,21  exceptis  193,20—29,  quos  uersus  hoc  loco 
remouendos  esse  infra  p.  16  annot.  demonstrabitur,  sermo  fit 
de  aduerbiis  in  I  exeuntibus,  ita  tamen,  ut,  priusquam  de 
accentu  et  deriuatione  eorum  disseratur,  statim  ab  initio  de 
affectu  aliquo  agatur,  qui  proprius  est  aduerbiorum  in  We 
uel  ti  exeuntium.  Ex  Apollonii  tamen  disputandi  ratione  ap- 
paret  antea  in  uniuersum  de  aduerbiis  in  «,  ^,  ri  exeuntibus 


14  Theodoras  Matthias 

Bennonem  fuisse.  Quam  disputationem  intercidisse  inde  intelle- 
gitnr,  quod  uerbis  ra  TCQOnelfieva  xara  Ttaqayioyrjv  tov  &€ 
(193,  5)  ad  particulam  relegamur,  qua  adnerbiorum  in  ^  deri- 
uatio  explicabatnr.  Item  et  ea,  quae  sunt  de  notione  adner- 
biorum in  oe  desinentium  (194, 10 — 13),  et  ea,  quae  de  formis 
adnerbiorum  in  ^  deriuatorum  (194, 18 — 21)  profernntur,  fru- 
stula  taijtnm  partinm  prorsus  dinersamm  sunt. 

196,  6  sqq.  Disputationem  inde  a  195,  23  de  notione  ad- 
nerbiorum in  u)  institutam  secuntur  haec:  'si  quis  in  exemplo 
^^xai  eXaw  doquov  hioa^u^  eXau)^  quando  quidem  directionem 
in  locum  significet,  mutare  malit  in  %vdovj  errat';  nam  hoc 
rursus  contra  earn  regulam  stat,  ex  qua  aduerbia  in  "Sov  ex- 
euntia  qualitatem  8ignificant\  Deinde  uero  a  uersu  12  iisdem 
fere  uerbis  repetitur  eadem  de  iisdem  aduerbiis  sententia  (—  1 4). 
Verbis  porro,  quae  secuntur  ^aXXa  nal  o^vevac  aTtavra,  xa&ug 
xaT€ikeATai\  quoniam  antea  de  aduerbiis  in  Tov  nihil  exstat, 
rursus  eam  disputationis  de  adnerbiorum  in  'Sov  forma  parti- 
culam, ubi  de  accentu  agebatur,  intercidisse  docemur,  cum 
alia  eiusdem  disputationis  pars  legatur  in  iis,  quae  disputantur 
197, 16  —  198, 2.  Neque  enim  pertinent  haec  argumenti  tan- 
tum  loco  ad  ea,  quae  de  aduerbii  hdov  accentu  profernntur. 
Nam  cum  ApoUonius  formula,  quae  legitur  197,  9  ^ovx  ayvoio 
f-iivTOL  ye  ad  extremum  eam  explicationem  afferre  soleat  % 
quam,  etiamsi  sibi  nota  sit,  tamen  refutandam  esse  non  cen- 
seat,  tum  non  modo  in  illis  aduerbii  %vdov  mentio  fit  nulla, 
sed  etiam  noua  ex  hac  noua  regula  statuitur  exceptio  aduerbii 
fioTQvdov  in  paenultima  littera  v  praediti.  —  Rursus  igitur 
totius  de  notione  et  de  forma  adnerbiorum  in  ^oi  particulae 
frustula  seruata  sunt. 

Neque  minus  ab  iis,  quae  de  adu.  in  d^ev  exeuntibus  184, 
12  — 192, 14  dissemntur,  duae  priores  particulae  184, 12 — 31 
et  184, 32  — 186, 21,  secemendae  sunt  Verbis  enim  initio  po- 
sitis  ^al  dia  tov  x^€v  TtaQox^eiaai  ki^eig  T07cixal  iTti^^rjfiari" 
xwg  TTjv  ix  roTtov  axiotv  arjfiaivovaiv^  indicatur  et  de  sola 


1)  Cf.  deadu.167,5;  de pron.  57, 26 ;  deconstr.  27, 15;  45,13. 


De  Apollonii  Dyscoli  epirrhematici  et  syndesmici  forma  genoina.   15 

notione  in  sequentibus  agi  et  has  noces  opponi  aliis  locali- 
bns,  quae  aliter  exeuntes  aliam  directionem  significent.  — 
Accedit  quod,  si  haec  hoc  loco  ab  Apollonio  coUocata  essent, 
nix  explicari  posset,  cur  inde  a  nersn  13  de  primitiuornm  et 
derinatiuornm  aeqnabilitate  dissereretnr ,  tanqnamsi  primnm 
hie  de  ea  re  ageretnr  nee  iam  hnius  rei  in  iis  mentio  facta 
esset,  quae  de  aduerbiis  in  TF  desinentibns  dispntata  sunt, 
178,  3  sqq. 

Haec  de  iis,  quae  leguntur  184,  12 — 31.  Sed  etiam  ea, 
quae  184,32  — 186,21  exstant,  nix  cum  antecedentibus  con- 
iuncta  erant.  Nam  cum  de  notione  formarum  ifii&ev  aix^ev 
(&€v  disputatur,  primum  explicatio  aliena  refutatur;  deinde 
ea  profertur  sententia,  ex  qua  statuit  ApoUonius  et  ea  uoca- 
bula,  quae  deriuantur,  et  ea,  unde  ilia  deriuantur,  saepe  idem 
significare.  Quae  sententia  quamquam  iisdem  fundamentis  ni- 
titur,  quae  in  antecedentibus  184, 16 — 31  iacta  sunt,  tamen  ne 
minima  quidem  horum  ratio  habetur ;  sed  denuo  eadem  funda- 
menta  partim  iisdem,  partim  aliis  exemplis  coUocantur.  Qua- 
propter  non  iniuria  suspicaberis  initio  has  expositiones  non 
tam  arte  coniunctas  fuisse  et  posteriorem  ex  ea  particula  de- 
promptam  esse,  ubi  de  iis  agebatur,  quae  num  in  aduerbiorum 
numero  habendae  essent  dubitari  poterat.  Nam  similiter  in 
antonymico  de  iis  uocabulis,  de  quorum  merismo  ueteres  gram- 
matici  dissentiebant,  p.  26,23  —  35,5  agitur,  priusquam  sin- 
gula pronomina,  quae  e  communi  consensu  ei  orationis  parti 
adnumerantur,  percenseri  incipiuntur  uerbis  his  (49, 8)  ^i^,g  ItzI 
Tag  Tiara  ^ligog  x(^Qrj'^^ov\  Et  satis  magnas  reliquias  eiusdem 
epirrhematici  particulae  etiamnunc  habemus  p.  126, 24  — 145, 25. 
Atque  haec  particula  priorem  de  notione  totam  partem  uidetur 
secuta  esse.  Nam  saepius  ApoUonius  multo  magis  e  notionis 
quam  e  solius  formae  ratione  de  merismo  diiudicandum  esse 
monet.0  Itaque  in  epirrhematico ,  postquam  de  notione  ad- 
uerbii  pars  antecedit,  facilius  inde  ea  potuerunt  argumenta 
repeti,  quibus  refutarentur  ii,  qui  de  falsis  argumentis  profecti 


t)  Cf.  de  adu.  134, 22;  164,  29;  de  coDStr.  48, 14;  47, 1.  6.  24. 


16  Theodoras  Matthias 

nonnulla  uocabula  aduerbiis  adnnmerabant.  Nam  aide  de  iis 
nocabulisy  de  quorum  dubio  merismo  etiamnunc  in  reliquiis 
noBtris  epirrhematici  agitur,  disputari  ita,  ut  de  notionibus 
depromantur  argumenta  aut  omnia,  ut  de  uocibus  fcv^  et  ka^ 
141,1—15,  de  ofpelov  142,9—14,  de  devQo  142,  15—19,  aut 
grauiora,  ut  de  uocula  ci'/iot  126, 29  —  127, 18,  de  xQV  ©*  ^*^ 
128,  10  —  132, 15,  de  &ci?Te  138, 13  —  139, 13,  de  vnodga  140, 
5 — 30,  de  numeralibus  indeclinabilibus  142,1 — 142,8. 

Bestant  tria  ^)  aduerbiorum  genera  ea,  de  quibus  0.  Schnei- 
derus  et  G.  Dronkius  1. 1.  monuerunt  binis  locis  disputari  et 
ita  quidem,  ut  clare  altero  loco  de  forma,  altero  de  notione 
agi  indicetur.    Sunt  autem  loci  hi: 


1)  Tria  dico,  quoniam  quartum,  quod  Dronkius  deprendisse  sibl 
uidetur,  176,  Tsqq.  et  193,20—28,  neutiquam  earn  caasam  prae  se  fert, 
cur  idem  genus  bis  afferatur.  Cuius  causae  indicium  Dronkius  sane  de- 
promit  de  eo,  quod  194,1  avvvnaqiii  xav  ats  re  Xfjyovraiv  ini^^rjfuire^v 
statuitur,  quam  did  putat  intercedere  inter  aduerbia,  quae  in  ov,  et  ea, 
quae  in  ri  desinunt,  ita  'ut  et  ayx^i  avrov  et  akkoxB^  navroxt  omnia  %o 
iv  Tonqf  significent'.  At  ubinam  apud  Apollonium  duabus  uocibus,  inter 
quas  cwvna^Sis  intercedere  dicitur,  idem  significari  sumitur?  Immo  aut 
significat  uocem  aliquam  non  nisi  una  cum  certa  altera  exhiberi,  ut  arti- 
cnlus  semper  cum  nomine  (de  constr.  16,28),  aut  dicitur  de  iis,  quae  di- 
uersa  significant  ab  una  eademque  uoce  deriuata  (de  adu.  163,  7;  196,22; 
de  constr.  120, 18;  342, 16).  Praeterea  ne  quadrat  quidem  ea  sigoificatio, 
quam  ille  hoc  loco  sibi  assumpsit :  nonne  euim,  cum  aduerbiis  avrov,  ayxov 
locus,  ubi  quid  fiat,  signlficetur,  aduerbia  aXlore,  navrora  sunt  temporalia? 
An  putat  Dronkius  etiam  ea,  quae  porro  ipse  Apollonius  apposuit  ov  ora, 
Ttov  noTB^  onov  onora,  omnia  to  ir  ronip  significare?  Immo  et  haec 
optime  quadrant  ad  alteram  uocis  vna^S^s  notionem,  et  quadrabunt  ante- 
cedentia  aXXora  navrora,  si,  id  quod  uel  uocula  nahv  postulat,  quae  ex 
iis,  quae  nunc  leguntur,  non  explicatur,  scribemus  ita :  'naQa  alios  fotvi^ 
(to  aXXoae  xoi)  TzaXiv  rb  aXlora  na^a  ra  rrjv  navrbs  (to  narroaa  xal)  rb 
nat^ora";  ut  aduerbiorum  in  ra  desinentium  et  cum  iis,  quae  in  crj,  et 
quae  in  ov  exeunt,  owvnaQi^i  statuatur.  Nunc  quoque  interrogation!,  quam 
nemo,  qui  inscriptionem,  quae  est  *li<m  xal  avvina^^a  rav  ais  I  Iriyovrw 
int^Qfjfiaro}v\  accuratius  legerit,  non  faciet,  respondere  possumus;  ad- 
denda nimirum  inscriptioni  iUl  sunt  haec :  'roU  ais  Warj'dv\  —  Ea  autem 
quae  praecedunt  193,  20—28,  cum  R.  Schneidero,  si  non  Apollonio,  at 
certe  eius  dc  adu.  libro  abiudico. 


De  Apollonii  Dyscoli  epirrhematici  et  syndesmici  forma  genuina.    17 


163,  Tsqq.:  fiaQvverai  xal 
oaa  avvvTxaQXBL  zoig  elg  &€v 
Xrjyovaiv  hti^^rifiaaLv  ktL 

165,  20  8qq.:  tct  eig  c5  Aij- 
yovra  fiaQvverai  xtL 


163,  28sqq.:  ofiolcog  y.al  roc 
diarovTpi  naQayo^eva  ^agelag 
^dxetoci  taaeiog  xtA. 


192, 15sqq.:  naQayteiiaLzoig 
eig  d^ev  ki^yovai  ra  Iv  Tontp  xrL 


195,  23sqq.:  ra  eig  w  Ajj- 
yovva  iTCiQ^ij^ara  arj^alvei  xai 
TO  h  TOTtip  nal  TO  eig  totcov. 
194,  22  8qq.:  eiTtofiev  wg  za 
dia  Tov  ^  nagayofieva  avid 
fiovov  TTJg  TtaQayioyijg  exerai 
rrjg  dca  tov  ^  .  .  .  exerai  fiiv- 
TOi  xal  ^eqa  iTCi^^rj^iaTiK^g 
ivvoiag  ,  .  . 

Monendum  uidetur  et  has  de  notione  aduerbiorum  parti- 
eulas  et  maiorem  partem  earum,  qaas  iam  ab  altera  epirrhe- 
matici parte  abiadicauimns,  sub  finem  rursus  inde  a  192, 15  — 
197, 15  deinceps  aliam  aliam  excipere.  Beliqunm  est  at  qaae- 
ratur,  quomodo  hae  duplices  at  aidetar  de  iisdem  argamentis 
expositiones  defend!  possint.  Et  0.  Schneideram,  qai  ApoUo- 
Diam,  cam  de  localibas  adaerbiis  in  ^v  dispataret  184, 12  — 
192, 14,  correlatiaa  qaae  aocant  in  ov^'Wi  ael  oZ,  ^,  w  genera 
qaamais  antea  illastrata  apte  iteram  prodaxisse  censnit,  rectis- 
sime  refataait  Dronkias  in  Mas.  Bhen.  Xn,  345  sq.,  non  cona- 
tas  explicare,  qaomodo  haec  in  librnm  irrepserint  Neqae 
poteris  explicare,  nisi  et  in  aliis  de  notione  particalis  sapra 
p.  6  sq;  et  13—16  tractatis  et  in  tribas  his,  p.  16  sq.  expo- 
sitis  mecam  agnosces  frastala  prioris  libelli  partis  consalto 
seraata  et  sab  finem  inserta.  Nam  ael  illas,  abi  nanc  legantar, 
iniaste  insertas  esse  aidimas.  Itemqae  has  parti  alicai,  qaae 
erat  de  notionibas,  tribaendas  esse  certissime  concladendam  est 
et  ex  inscriptionibas  sapra  appositis  et  ex  diaersa  argamenti 
ratione,  qaatenas  priore  qaoqae  loco  (163,  7  sqq.;  165, 20  sqq.; 
163,  28  sqq.)  de  forma,  tam  (192,  15  sqq.;  195,  23  sqq.;  194, 
22  sqq.)  de  notione  disseritar. 

Et  nanc  q  aid  em  rarsas  totam  libri  statam,  qaalis  nanc 
est,  omniaqae  et  qaae  desiderantar  et  qaae  non  ibi  legantar, 
abi  ab  Apollonio  scripta  erant,  perpendens  anasqaisqae  pro- 

Leipsiger  Stndien.   VL  2 


18  Theodoras  Matthias 

babit  coniectaram  meam.  Hanc  enim  miseram  condicionem 
non  modo  tempornm  miquitate,  qua  nonnuUa  eorunii  quae  de- 
siderantur,  interiisse  Dronkio  concedo,  sed  multo  magis  ex 
oerto  interpretis  alicnius  consilio  euenisse  credo.  Puto  igitur 
aliqnem,  qui  composUionem  ApoUonii  opernm  non  perspexisset, 
librum  ita  detroncasse,  ut  tola  de  notionibus  parte  de  suo 
loco  mota  ea,  quae  ei  semanda  oidebantnr,  i.  e.  ea,  quae  locis 
Bupra  p.  6  sq.  et  1 3 —  1 7  tractatis  exstant,  ex  altera  parte  pas- 
sim libro  suo  insereret,  ex  altera  eaque  maiore  in  ilia  de 
uariorum  generum  notionibus  sub  finem  totius  libelli  digres- 
sione  congereret. 


Caput  II. 
De  syndesmico. 

Firmatur  nostra  de  epirrhematici  statu  coniectura  etiam 
eo,  quod  simile  quid  syndesmico  accidisse  demonstrare  possu- 
mus.  Et  corruptum  esse  hunc  quoque  librum,  qualem  nunc 
habemus,  cum  alii  uiderunt,  tum  SchoemannusO  lacunosam 
epitomen  restare  dicit. 

At  non  tam  iustam  superesse  credo  epitomen,  quippe  qua 
omnem  materiem  comprehendendam  fuisse  censeo,  quam  sin- 
gulas  reliquias  maiores  nescio  quo  arbitrio  consarcinatas.  Nam 
nunc  quidem  de  pluribus  nihil,  de  iis,  de  quibus  agitur,  plena 
plerumque  disputatio  exstat.  Attamen  etiamnunc  cognoscimus, 
quaenam  huius  quoque  libelli  compositio  et  quam  similis  alio- 
rum  fuerit.  Ut  iam  ad  librum  de  aduerbio  p.  5  monuimus, 
etiam  hanc  disputationem  imprimis  in  duas  se  partes  diuisurum 
esse  libri  initio  (p.  213,  15)  Apollonius  indicat.  Cum  autem 
in  epirrhematico  eas  ita  tractet,  ut  prius  totam  de  notione, 
deinde  de  forma  quaestionem  absoluat,  in  syndesmico  rem  ita 
instituit,  ut  cuiusque  de  singulis  coniunctionum  generibus  ex- 
positionis  has  partes  distinguat;  cf.  220,  23;  235,  4;   253,  28. 

1)  'Redetheile'  p.  218  annot.  1. 


De  ApoUonii  Dyscoli  epirrhematici  et  syndeBinici  fonna  genuina.    19 

Simal  in  singularnm  coniunctionam  enomeratione  ea,  de 
quibns  item  se  actarum  esse  213^  16  sqq.  promittit,  absolnit, 
annotans  ad  singulas,  ntrnm  encliticae  sint  necne  (ita  257, 
8  sqq.;  258, 12),  itemque,  utrum  simplices  sint  necne  (ita  236, 
19  sqq.;  239,  2  sqq.). 

Aliam  uero  quaestionem  de  iis  nocibns,  quae  ntrnm  in 
coninnctionum  nnmero  habendae  essent  necne  dubium  erat, 
uidetur,  at  in  antonymico,  libri  initio  tribuisse.  Probatur  haec 
opinio  his  locis: 

257,  7  sqq.  in  expletiuarum  ennmeratione  postquam  ^Vy 
Qcc,  vv,  710V  idem  significare  quod  dr;  dictum  est,  adicitur 
^eiQrjTat  dh  xoi  tvsqI  tov  ttov,  wg  ovk  £l'ij  avvdea^og,  iTtl^Qr^fna 
dk  7taQ€lxov\  Solet  autem  Apbllonius  plerumque  eiusdem 
libri  locos  non  adiecto  titulo  laudare,  cum  aliorum  inscription 
nem  apponat.  Neque  erat  omnino  ullius  alius  libelli  iustior 
locus,  quo  de  hac  re  moneret.  lam  igitur  intelleges  uix  in 
alio  atque  hoc  libello  uixque  alio  eius  loco  de  hac  re  dispu- 
tatum  esse,  nisi  eo,  ubi  omnino  de  iis  uocibus  disserebatur, 
quae  num  coniunctionibus  adnumerandae  essent  diiudican- 
dum  erat. 

Idem  concludes  e  221,  24  sqq.:  ^xa&on  nqoelTtofiev  iv 
Toig  xaT*  ccQX^'^f  "^ov  to  fialkov  ytai  fiaaov  avvdia^ovg  elvat  ; 
et  quadrat  profecto  pulcherrime  in  nostram  coniecturam,  quod 
ad  libri  initium  relegamur. 

Ex  eadem  denique  particula  deprompta  esse  puto  ea,  quae 
222, 1 — 23  de  uocula  ^,  num  aduerbium  sit  an  coniunctio,  dis- 
putantur.  Hand  enim  apte  haec  quaestio,  quae  toti  de  con- 
iunctione  rj  loco  aut  praemittenda  aut  postponenda  erat,  in 
mediam  de  ij  disertiua  disputationem  inserta  est,  ut  huios 
disputationis  uerba  ^oVt  17  Toiavrrj  diacpoqa  prorsus  careant 
quo  referantur.  Neque  uero  aliter  accipi  possunt  nisi  de  con- 
iunctione  ri  disertiua.  Itaque  in  iis,  quae  proximo  insecuntur, 
uerbis  ^eig  zrjv  diaaaq^tjTiTcqv^  rursus  manum  eius  deprehendi- 
mus,  qui  libellum  in  suum  usum  transformarat  et  id,  quod 
transpositione,  quam  fecerat,  intellegi  nequiuit,  explicabat.  At 
quae  haec  est  sententia:  'coniunctionis  rj  notio  disertiua  e  dis- 

2* 


20  Theodoras  Matthias 

iuQCtina  matata  est  in  disertiuam' ?  Immo  deletis  nerbis  Uig 
TTjv  diaaaq>r]TCKijv'  sic  interpretanda  est  sententia:  'oidetar  per 
sensns  qnandam  matationem  ex  ^  disianctiua  ij  disertiaa  facta 
esse'.  —  Praeterea  aliud  quid  in  iis,  quae  216,10—223,22 
de  1^  coniunctionis  uariis  notionibus  disseruntur,  ualde  me 
offendit.  Incipit  219, 12  quae  est  de  ij  subdisiunctiua  dispu- 
tatio  uerbis  ^earc  xal  TQlrif]  diacpoga  twv  nQoiuifiivwv  aw- 
diafiwvy  17  TcaQadia^evxTiKij  xalovfiivt]^  similibusque  ea,  quae 
est  de  7]  disertiua  221,  16  ^^dari  xal  {tqI)ti]  diaq)OQa  tov  rj 
avvdia^ovy  rjftig  yMlelrat  diaaaq>r]Tixi^\  Miror  enim  hunc  nu- 
merum  tqIty]  diuersis  rebus  bis  inditum  esse.  —  At  dixerit 
fortasse  quispiam  pro  Bekkeri  supplemento  (rQiyrr]  si  potius 
suppleatur  (rerdQyfr],  totam  offensionem  remoueri.  Non  recte 
id  quidem.  Nam  222,  26,  ubi  tota  de  illis  differentiis  qnaestio 
comprehenditur,  trium  mentio  fit  ita:  ^ hoiela&foaav  yag  al 
diacpoQal'  knayyiXXerai  yccQ  to  dia^evyriiiov'  nkav  xovro,  ov 

TOVTO'^y    „€l   TOVrO    ^ij,    TOVTO".     Xttl    fcVt    „r]    TOVTO   (ij)  Xal   TO 

avvov  rj  (ri)  avvovra  (ij  xal  to  krcKpBqo^eva)*^,  orceq  xaAet- 
Tot  TtaQadia^evxTixoV  to  dk  XetTtofievov  „tovto,  ov  tovto^\ 
Becte  igitur  uoculae  ^  notio  disertiua  tertia  appellatur  huius 
coniunctionis  species,  ut  suspiceris  potius  in  219, 12  sqq.  men- 
dum  inesse.  Accedunt,  quae  banc  suspicionem  augeant,  alia: 
216,16  —  218,19  ea  disiunctorum  enuntiatorum  statuitur  diffe- 
rentia, ut  alia  suapte  natura  {fvaei,  akt]d'wg)  disiuncta  esse 
dicantur,  alia  non  nisi  disiunctiuis  coniunctionibus  additis,  quas 
etiam  cum  copulatiuis  permutare  liceat.  Ita  ex  harum  quoque 
sententiarum  natura  induit  eadem  coniunctio  disiunctiua  di- 
uersas  notiones.  Est  autem  haec  altera  coniunctionis  rj  signi- 
ficationum  diuisio  eadem,  de  qua  219,12  —  220,22  similiter 
disseritur,  peculiari  tamen  nomine  naQadiaCevKTixov  avvdiof.iov 
addito  atque  explicate:  ita  enim  ea  nominatnr,  quae  etiam  in 
xal  mutari  potest,  cum  altera,  quae  (pvaei  diaC,evxTLxri  est, 
xorr'  l^oxriv  maneat  dial^evxTixiq.  Quibus  de  causis  in  uerbis 
'iart  xal  tqLti]  diacpoQct  t(jjv  Ttgoxeifiiviov  avvdia^wv^  219,  12, 
nisi  tota  secunda  de  disiunctiuarum  et  subdisiunctiuarum  no- 
tione  particula  ex  alio  libro  adscripta  ueram  de  subdisiuncti- 


De  Apollonii  Dyscoli  epirrhematici  et  syndesmici  forma  genoina.    21 

uarnm  nomine  dissertationem  remotam  esse  statuas,  facile 
agnosces  inscriptionem  minime  aptam  lectoris  cuiusdam,  qui 
antecedentiam  et  sequentinm  similitndinem  uel  aeqaabilitatem 
non  perspexerat. 

Qnae  praeterea  ex  Apollonii  uerbis,  quae  ad  deperditos 
locos  spectant,  de  libelli  compositione  concladere  licet,  haec 
sunt.  215, 14  uerba  "^avvdia/aoL  ol  nQoiaei^uvoL  ad  antecedentia 
referenda  sunt ;  ex  qaibns,  quamquam  e  foliis  madore  cormptis 
male  transcripta  multis  lacnnis  scatent,  tamen  etianmnnc  cogno- 
scere  possnmns  ibi  de  lis  conionctionibuSy  de  qnibus  quaestio 
est,  non  tarn  pecnliariter  disseri,  at  illis  nerbis  iure  ad  ea 
relegemur.  Saspicaberis  igitnr  primnm  tno  iure  hoc  loco  de- 
esse  initium  longioris  de  disiunctiuis  dispntationis. 

Sed  molto  plnra  hoc  loco  intercidisse  uidentur.  Nam 
etiamsi  B.  Schneidero  214, 10  post  nocem  dvva^uv  totum  folium 
periisse  concedas  et  statuas  dimidinm  folium  93  et  totum  94 
uacua  relicta  esse,  tamen  non  ad  iustam  lacunae  magnitudi- 
nem  peruenies.  Gredendum  enim  est  iis  quae  /re^l  fteQi^ainov 
avvdiafiov  214,  4  agi  coepta  sunt,  annexam  fuisse  uniuersam 
de  coniunctionum  sensu  disputationem  eiusque  definitionem 
aliomm  grammaticorum  aliqua  ratione  habita ;  deinde,  ut  iam 
uidimus,  ea,  quae  dicenda  erant  de  iis  uocibus,  quae  quali 
orationis  parti  tribuendae  essent,  grammatici  fluctuabant ;  deni- 
que  totas  de  nonnullis  coniunctionum  generibus  expositiones, 
quas  disiunctiuarum  explicationi  antecessisse  probare  possumus. 
Nam  uel  ex  tota  ratione,  qua  220, 10  sqq.  copulatiuarum  et 
continuatiuarum  sensum  notum  esse  sumitur,  iure  concludas 
de  iis  iam  antea  disputatum  esse;  sed  etiam  apertis  uerbis 
217,  24  relegamur  ad  ea,  quae  antea  de  continuatiuis  exsti- 
terant,  sed  non  seruata  sunt  Ad  idem  genus  spectant  loci 
251, 1  et  242,  8  del  dk  voilv,  otl  to  diori  ev  lati  fiigog  lo- 
yov,  'Aa&o  htedel^afjiev  rag  Tiqod'iaeig  kv  amciTOig  kvovo&ai. 
Qui  locus  cum  ex  Apollonii  ratione  iam  supra  p.  19  exposita 
paene  necessario  ad  eundem  nostrum  libellum  referendus  sit, 
tum  uix  aliam  partem,  ubi  de  re  hie  laudata  quaeri  potuerit, 
inuenies  nisi  cam,  ubi  de  continuatiuis  in  iisque  de  uoce  iTcel 


22  Theodoras  Matthias 

eiasque  e  praepositione  iftl  et  conionctione  el  compositione  0 
dissertom  est. 

Ad  copnlatiuas  aatem  antea  enumeratas  relegamur  locis 
his:  250,  23;  251,  8;  256,  13.  Ad  easdem  spectat  praeterea 
250, 12:  }kt  0  ^di*  avvdea/aog  onwg  TtaQaXa^^averai  xai  l/ri 
7toL(jc  dwcLfiei  hiT€&€l^€&a]  attamen  ex  his,  nbi  de  iis  actum 
sit,  conclndere  non  licet,  quia  in  codice  exstat  ^ lxTi&ifi€&a\ 
quod  fortasse  sernandum  esse  censet  B.  Schneidenis. 

Sed  alia  difficnltas  inde  nascitur,  quod  locorum  illorum 
ratione  habita  iam  ante  disiunctiuas  de  continuatinis  et  snb- 
continnatiuis  actum  fuisse  colligendum  uidetur.  Namque  Pri- 
scianus  XVI,  1,  4  (»» p.  95, 13  sq.  H)  ApoUonium  continuatiuas 
et  subcontinuatiuas  una  cum  adiunctiuis  et  effectiuis  et  proprie 
causalibus  uno  causalium  genere  comprehendisse  docet  Contra 
nunc  duae  priores  illae  species  in  particula  ante  215,  14  de- 
perdita  tractatae  uidentur  esse  ab  bisque  secretae  231,4sqq. 
ceterae  communi  inscriptioni  causalium  subiunctae  enumeran- 
tur.  Videamus  igitur,  quomodo  banc  difficultatem  soluamus.  — 
Ac  primum  quidem  infitior  Apollonium  ita,  ut  231,  4sqq.  nunc 
quidem  legitur  totam  de  causalibus  expositionem  incepturum, 
sed,  ut  adsolet,  accurate  indicaturum  fuisse,  nee  post  banc  de 
aduerbio  exrjTi  digressionem  (231, 4  —  234, 12).  At  haec  ex- 
positio  ab  ea  particula,  ubi  de  uocibus  dubii  merismi  dissere- 
batur,  tam  amplo  spatio  dirempta  est,  ut  uerba  Vpo  Ttjg  xara- 
Xoyrjg  xtov  ahioloyixiSv  iTtiaToziov  /^OQlq)  t(^  Sciyrt,  ri  nov^ 
av  eir]  (xiQog  loyov^  (231,  4  sq.)  falso  hue  esse  inserta  existi- 
mem.  Sunt  autem  etiam  per  se  non  apta :  neque  enim  causa- 
lium enumeratio  (xaraZo/?^)  banc  disputationem  subsequitur, 
sed  magis  in  uniuersum  234,13  —  235,4  de  earum  notione 
communi  disseritur.  Quodque  maximum  est,  in  his  reliquiae 
quaestionis  ex  Apollonii  doctrina,  ut  docet  Priscianus  1. 1.,  pro- 
fectae  et  idcirco  accuratius  tractatae  abditae  uidentur  esse. 
Nam  ibi  agitur  de  proprie  causalium  notione,  in  eis  quae  se- 
cuntur  etiam  de  effectiuis  atque  adiunctiuis  %va  ocpQa  oTcojg 


1)  Vide  de  hac  doctrina  de  constr.  337,24. 


De  Apollonii  Dyscoli  epirrbematici  et  syndesmici  forma  genoina.    23 


senno  est.  Desideratur  denique  transitio,  qualis  alibi  exstat 
^kiov  i^g  i^cl  rag  qxovag^  (254,  1)  uel  simile  quid.  Atque 
reuera  uerbis  ^ol  ahiokoyixoi  aivdeoixoL  xal  oKoXovd^lag  elal 
TtaXiv  dexTixol  xal  vnctQ^eiog^  (234,  13)  proxime  antecessisse 
non  minus  uniuersam  de  subcontinuatiuis  disputationem  testa- 
tur  luculentissime  aduerbium  nahv.  Hoc  euim  ita  expli- 
candum  est,  ut  etiam  in  proxime  antecedentibns  actum  esse 
statuamus  de  eis  coniunctionibus ,  quae  mrsus  item,  ut  pro- 
prie  causales,  et  ordinationem  uel  consequentiam  et  essen- 
tiam  rerum  significent,  i.  e.  de  ipsis  illis  subcontinuatiuis.  ^)  — 
Vides  igitur  ex  ilia  parte,  ubi  e  Prisciani  testimonio  Apollo- 
nius  sub  communi  causalium  titulo  de  quinque  continuatiua- 
rum,  subcontinuatiuarum,  adiunctiuarum,  effectiuarum,  proprie 
causalium  generibus  dissemerat,  idque  priore,  quam  quo  nunc 
fit  loco,  ut  decent  loci  p.  21  sq.  laudati,  haec  frustula  in  eum 
quo  nunc  leguntur  locum  esse  translata. 

Bestat  denique,  ut,  quomodo  status  libelli  qualis  nunc  est 
euadere  potuerit,  paucis  explicem.  Puto  enim  ea,  quae  nobis 
de  Apollonii  syndesmico  seruata  sunt,  deberi  alicui,  qui  sin- 
gula capita,  nescio  quo  usus  consilio,  neque  singulis  sententiis 
in  uniuersum  coartatis  neque  ordine  seruato  elegerit  atque 
consarcinarit.  Quot  autem  coniunctionum  explicationes  et  enu- 
merationes  ille  non  transscripserit,  cognoscimus,  si  paruum 
numerum  seruatarum  explicationum  comparamus  cum  Prisciani 
(XVI,  11)  coniunctionis  generum  enumeratione  baud  dubie  ex 
ApoUonio  hausta.  Ibi  enim,  si  cum  G.  F.  lahnio  ^)  uocem  'ab- 
latiua'  tamquam  uocis  'abnegatiua'  glossema  deleueris,  sede- 
cim  enumerantur  genera. 

Sed  quamquam  ad  syndesmici  quoque  statum  explicandujn 
eandem  atque  in  epirrhematico  rationem  adhibendam  censeo, 
tamen  non  dico  omnia,  quae  desiderantur,  eius  qui  reliquias 
nostras  consarcinauit  consilio  periisse.   Etenim  primum  in  fine 


1)  Cf.  Bekk.  anecd.  graeca  II,  966, 1  —  967, 2. 

2)  Grammaticor.  graec.  de  coni.  doctr.  p.  22. 


24  Theodoras  Matthias 

nonnnllarum  expletiaarnm  explicatio  intercidere  potuit.  Sed 
deinde,  at  dimidinm  folium  93  et  totam  94  in  codice  nacoa 
relicta  sunt,  baud  dubie  propterea,  quod  quae  in  arcbetypo 
ibi  scripta  fuerant,  legi  nequierunt,  ita  plerarumque  editionis 
Scbneiderianae  paginarum  uel  primus  obtutus  potest  docere, 
quantum  prae  ceteris  ApoUonii  scriptis  syndesmicon  temporum 
iniquitate  deprauatum  sit.  Itaque  boc  loco  ea  afferenda  putaui, 
quae  ex  iis,  quae  ita  perierunt,  loco  suo  me  reddere  posse  spero. 

215y  2  frustula  relicta  sunt  baec:  ^  . .  tcjv,  h  iji  Inedel- 
^af4€v^  et  222y  10  ^idel^afiev  kv  T(j}  .  .  .  qtJiacctl  r6(v)  av  avv 
dea^ov"  ktL  Dronkius  supplet  priore  loco  {kv  rip  neql  iui^- 
^r)iia)TU}v,  Iv  Of  iTtedel^afdsv  j  altero  Idel^a^ev  iv  T(j}  (/repi 
l7tL^)^r^fxaT^v),  Non  recte.  Nam  quoniam  epirrbematicon 
post  syndesmicon  scriptum  esse  uel  bine  cemitur:  p.  133,  13 
'xcri  Iv  T(/i  fteql  Gvvdia^ivjv  i^e&i^e&a^  et  p.  133,  20  '17x^1- 
^li&Tj  0  TtBQi  avTov  Xoyog  iv  r^J  neql  avvdiaf4wv\  non  licet 
locos  illos  ita  restituere,  ut  ad  epirrbematicon  tamquam  ante 
syndesmicon  compositum  uideantur  respicere.  Alia  igitur  scripta 
ibi  laudata  fuerint  necesse  est.  Equidem  puto  priore  loco, 
qnippe  quo  de  syntbesi  agatur  (cf.  215,  5.  7. 11),  scribendum 
esse  Xev  rf/J  tccqI  Gxrif^a)T(x)v\  ad' quern  libellum  de  simili 
quaestione  p.  236,  23  relegamur  bis  ^dg  ivrekog  anedet^a^uv 
iv  T(p  Tieql  axr]^i(iTwv\  Altero  autem  loco  scribendum  censeo 
^iv  T(^  (negl)  ^rj/nart^vY]  ibi  enim,  cum  de  modo  bypo- 
tbetico  et  potentiali  disserebatur,  rem,  quae  tangitur,  fusius 
tractare  debuit  eadem  fere  ratione,  qua  de  coni.  220,  8  de 
uerbo  axokov&elv  et  coniunctione  €l  etsi  idem  ualentibus,  tamen 
in  diuersarum  orationis  partium  numero  babitis  agitur. 

218,  3  sqq.  tota  inde  a  216, 16  disputatio,  qua  exponitur, 
quod  discrimen  inter  coniunctiones  disiunctiuas  et  subdisiunc- 
tiuas  intercedat  et  quomodo  cum  copulatiuis  et  cum  continua- 
tiuis  commutari  possint,  concluditur  uerbis  bis  in  codice  lacu- 
nosis  et  iam  ab  aliis  partim  suppletis :  ^ra  fiivToc  vrcoi€l7to(vTa 
a6i(xLQi)Ta^)  twv  koyiov,    kiyw  xa  firj  VTtOTtlTtTOVTa  (vrto  to 


1)  Sic  Egenolffius,  Ann.  philol.  1878.  p.  846. 


De  Apollonii  Dyscoli  epirrhematici  et  syndesmici  forma  gennina.    25 

roioiyrov ')  eldog  (i.  e.  genus  propria  disiunctiuarum)  V7t^  avrtSv 

T(3v  Gwdia^wv  TvelaeraL &ai  rj  avvrjcpd'ai',  —  Ulti- 

mam  laconam  I.  Bekkerus  explenit  (to  8u^evx)^ai.  At  antea 
exposuit  ApoUonias  cum  subdisiimctiuis  et  copnlatiaas  et  con- 
tinuatiuas  commutari  posse  (217, 11—13. 16  sq.);  restituo  igitnr 
locum  ita:   ^neiaerav  (%6  av^ne^iXixd-ai  rj  SteKevx}- 

220,  4:  post  genetiuum  axoijg  tale  quid  desideratur  (ev- 
&€v  ovv  it)r^TT^&r]  (cf.  de  adu.  125,  22  (^  koyip  ovv). 

223, 12  sqq.  postquam  antecessit  exemplum,  ubi  quaenam 
rj  particulae  notio  accipienda  sit  dubitari  nequit,  sequi  exem- 
plum,  ubi  de  hac  re  dubitare  liceat,  elucet  ex  iis,  quae  223, 
16 — 22  in  utramque  partem  disseruntur.  Itaque  uel  hac  de 
causa  EgenolfiGi  (1. 1.  p.  847)  supplementa  reicienda  sunt  haec : 
^eTcl  fnivToi  Tov  a  164  o(ri  Tcdvrwg  avdyKt]}  xbv  h^eqov  vvv 
7taQa6i^aa&ai,  tov  dk  ^€qov  {anofikrjriov,  aa(pkg  hrevd-evj ,  — 
Equidem  sic  potius  scribendum  censeo :  Inl  ^(ivzov  rov)^) 
Tvdvreg  x'  aQrjaalcer^  IXacpqoreQOi.  nodag  elvai 
rj  aq)v€i6r€Q0t  x^aoio  re  ladifvog  re  (a  164) 
o{v  drjkov,  el  dei)^)  %dv  %reQOv  vvv  naQadi^aa&ai, 
TOV  8h  eT€fov  {rcaqatTila^aiy . 

224yl5sqq.  sententiae  quae  14  sq.  est  Va  Jta^ri  ov  tvjv 
drjkov^ivwv ,  tcSv  dk  q)iavix)v^  afferuntur  exempla  etiam  haec 

*xal  fi  „  ftaqa  "   Xiyerat  naq '   „  ndq  Zrivl ",  naqipoXui '*) 

otTTov  drjkoi  ivrekovg  rijg  „7ca^o***.  —  Ac  primum  quidem  sub 
litteris  TtaqtpoXu)  latere  uidetur  praepositio  coniuncta  cum  da- 
tiuo  illius  pastoris  nominis,  quod  inuenitur  apud  duos  auctores 
aliis  quoque  locis  ^)  ab  Apollonio  laudatos ;  legimus  enim  apud 
Theocritum  VH,  149 

^aqd  yi  7t(f  TOiovde  Ooko)  xara  Xdlvov  Svtqov 
XQOT'^Q^  ^Hfoxkrjc  yiqmv  loTaaaro  Xelqutv*] 

1)  Sic  R.  SchneideruB.  2)  Sic  iam  I.  BekkeruB. 

3)  £t  noaem  fere  litteranun  spatium  inter  o  et  tov  Hb^ov  in  A  inter- 
cedere  annotat  R.  Schneideras. 

4)  Qoinque  uel  sex  litteranun  spatium  ibi  esse  annotat  R.  Schnei- 
deras in  progr.  Colon.  1867.  p.  13. 

5)  Ita  de  constr.  120, 14;  127, 10.  —  De  pron.  75, 19. 22. 


26  Theodomg  Matthias 

itemqne  Pholas  ille  cum  Hercnle  coninngitnr  in  Epicharmeae 
alicuius  comoediae  titulo  a  scholiasta  Aristot  Eth.  Nicom.  JH^ 
5,  5  tradito:  nam  quod  ibi  exstat  ^(^EfclxaQfiog)  kv  'HQccukel 
>  Tip  7taQq>6X(fi  recte  a  Camerario  in  iv  'H.  t(^  naq  06X(t)  cor- 
rectnm  est.')  Vides  igitur  ntroqne  loco  litteras  illas  libra- 
riorum  stultitia  coaluisse.  —  Praeterea  in  litteris  arvov  reli- 
quias  agnosco  comparatiui  eXcevTovj  de  cuius  constructione  uide 
exemplum^  quod  exstat  de  constr.  237,  27  ^ra  ftQunowrcd  h 
IXoTTOvt  xaraylverai  vXrj  tcSv  7taQay(jiy(ov\  Itaque  totum 
locum  sic  reficio:  ^xal  ^  jfTtaQd"  Xiyezai  Ttaq*  n^oiQ 
Zrjvl'^,  nTtaq  06X(p^*  (xa2  ovx  fc'A>aTToy  di^Xol  Ivtc- 
lovg  rijg  naqa  . 

225|  20  Bekkeri  supplementum  ^h}X  (i(j4okoyrj)iAiv(jjg  Xei- 
Ttarat  17  q>Qaaig  tov  rj^  non  sufficit  Docet  enim  R.  Schneiderus 
in  progr.  Colon.  1867  p.  13  post  litteram  vj  quindecim  sede- 
cimue  litteras  intercidisse.  Magnitudinis  igitur  lacunae  ratione 
habita  scribendum  censeo  ^aXX*  w(d€  Xeyofiivrj  of^oXo- 
yov)/iivwg\  Hanc  enim  ultimam  formam  Apollonius  de 
constr.  124,  14  exhibet:  ofioXoyovfiivwg  ovv  xtA. 

230, 27  sqq. :  'Rerum  duarum  uoce  eha  coniunctarum  altera 
prius,  altera  postea  est,  uoce  xal  coniunctae  ambae  una  sunt  . 
Hoc  ultimum  uerbis  quae  nunc  corrupta  sunt,  ^el  fiivtoi  tov 
n^ccl**  TtaqaXafji^avo^ev ,  ci^q)o  ....  yLvovTat'^)  dictum  fnisse 
necesse  est.  Quare  Schneideri  supplementum  afzq>6(T€Qoi)  non 
satisfacit  potiusque  scribendum  est  aiiq>6{T€Qoi  Sfio)  yl- 
vovTai, 

Loci  deinde  238,  8 — 12  ualde  corrupti  nonnullas  saltern 
lacunas  explere  me  posse  credo:  In  uersu  11  sic  scribo  ^/ra- 
Qad-eTiov)  %tl  elg  aTcodei^iv  tov  Xoyov  xal  to  aavv- 
(iXevOTOv^)    elvai)   xal   iv  yivovg    TtagaXXayfj    xat 


1)  Gf.  Welcker,  Kl.  Schr.  1, 299 ;  Bergk,  reliqu.  comoed.  att.  antiquae, 
p.  149  annot. 

2)  Sic,  non  yiyvovra$ ;  R.  Schneiderus  in  hac  quidem  re  uidetor  non 
satis  sibi  constare. 

3)  De  uocis  affwdXevaros  notione  conferri  possunt  loci  hi:  de  constr. 
304, 9 ;  de  pron.  45, 24 ;  1 14, 4  sq. 


V 


De  Apollonii  Dyscoli  epirrbematici  et  syndesmici  forma  genaina.    27 

agid'^ov  x%X^  h.  e/si  zovveKa  esset  avranodoiixoVf  ut  ovvey.a 
nox,  semper  in  omni  numero  omnique  genere  in  nnam  formam 
contractnm  maneret,  quod  non  est\  —  In  litteris  autem  'tcSv 
€v  av^  aersos  15  hand  dnbie  exemplnm  uocis  hexa  cum  pln- 
rali  numero  coniunctae  agnoscendnm  est.  Nam  Claris  uerbis 
ners.  11  sq.  indicatur  exemplis  quae  e  formulae  et  in  plurali 
et  in  feminine  diuersitate  et  in  duas  uoculas  diremptione  pe- 
tantur,  rovvexa  non  esse  uocis  ovvena  avrafcodorixov  probatum 
iri.  Exstat  exempli  gratia  eiusmodi  locus  in  Solonis  fragm.  37 
(colleg.  Bergk): 

T(Sv  OVVCK    CCQX7IV  TtavTod'ev  lWX€Vfl€VOg 

iig  h  xvalv  noXXalatv  loTqatpriv  Xmog, 
nbi,  quia  ovveKa  rectius  cum  uerbis  soils  coniungitur,  Bergkius 
Hesychii  glossa  Va^ij  (ragX^)*  TaQa^ig  et  aiaQxog'  azaQoxog 
et  TaQxcilveiv^  nisus  bene  coniecit: 

Tiov  hf€xa  ra^jj  Ttavrod-ev  7cvx€vfZ€vog. 
Tum  in  uersu  19  uerba  secuta  esse  existimo  sensus  huius  ^xal 
ovY.  %a%iv  l(ji€lvov  T.ov  axrj)fxaTog  ij  avxi]  arcoXoyia  , 
Lacunarum  quae  exstant  240,  30  sq*  haec  proposuit  sup- 
plementum  Egenolffius  1. 1.  p.  847 :  'cSairc  1%  altlov  aiTiov  (l/rt- 
q>iQ€G&ai  xaJ)  iv  8{val  fioQloig)  to  alzioloyovfievov'  „iv&ia 
yccQ  TovTov  riXd-eg^,  8ia{kafifia)voval  tb  ovrwg^,  —  At  non 
placet,  quod  particula  xa/  post  iTiKpiQead-at  inserta  ipsum 
exemplum  coniungit  cum  sententia  grammaticorum,  qui  in  eius- 
modi exemplis  '?y«ca  yaq  tovtov  rjX&eg^  figuram  iTtiTcXox'qg 
statuentes  hexa  cum  pronomine,  yccQ  cum  uerbo  construebant. 
Offendit  praetera  elocutio  'ev  dvai  fioQloig  elvai\  quo  termino 
ApoUonius  significat  elocutiones  ut  ex  uariis  orationis  parti- 
bus  formatas,  ita  unum  corpus  unamque  notionem  efficientes.  ^) 
Minus  autem  probatum  est  uerbum  diaXafifidvovaij  quod  semper 
apud  ApoUonium  'disserere  de  aliqua  re'^),  nusquam  autem 
id,  quod  hoc  loco  postulatur  ^resoluere'  significat;  ut  taceam 

1)  Gf.deada.  148,23;  184,10;  203,32;  de  coni.  235, 31 ;  236,7. 

2)  Ita  SiaX.  nB^i  r$vos:  de  constr.  22, 8 ;  32,13;  33,6;  95,3;  162,27; 
167, 7;  de  adu.  141, 16;  9$aX,  vniq  nvos:  de  pron.  8, 6;  et  ad  idem  redit 
ixeXvo  BiaL  m\  de  constr.  31, 5. 


28  Theodoras  Matthias 


s. 


de  mntatione  litterarnm  xa,  qnae  in  codice  exstant,  in  dia.  — 
Equidem  locum  sic  reficere  malim:  ^ioaxB  l^  alrlov  a%%iov 
(JtY.oXovd'elv)'  Iv  6(vaiv  ixqa  loyotg)  to  alzioloyov- 
fievov  „^'y€xa  yccQ  rovzov  rjld'eg'*  xa(ja  rovTOvg,  ava- 
I) V oval  TB  ovrwg^, 

243)  4  sq.:  'Iv  ofiogxovlf  naQaXafifidverai  (ra  Totavza 
(scil.  nentra)  t^  ix)  *)  xllaewg  IttI  %b  evd-elag  xaJ  ahiarvKiig 
xal  ircBL  . .  .  xAi;Ttx^g*.  Voculae  enei  loco,  quam  in  codice 
trinm  litterarnm  spatinm  snbseqnitnr,  I.  Bekkems  scripsit  inL ; 
sed  ad  lacnnae  magnitndinem  propins  accedes  mecnm  scribens 
'yial  ezi  inW  Quae  coniectnra  firmatur  eo,  qnod  nocnlis 
xai  IVt  nltimnm  membmm  addere  Apollonins  nalde  adamat.^) 


Satis  hnc  nsque  de  nninerso  ntriusque  libelli  ordine  ac 
statu  exposui.  lam  igitur  transeo  ad  singula  uitia,  quae  in 
utroque  opere  restant,  accuratius  examinanda. 

Sunt  autem  quattuor  corruptelarum  genera,  quibus  prae- 
cipue  ueterum  auctorum  opera  foedantur:  interpolationes,  lacu- 
nae atque  omissiones,  transpositiones ,  singularum  formarum 
corruptelae.  £x  bis  autem  transpositiones  maioris  quidem  am- 
bitus locorum,  quippe  quae  eius,  qui  libellos  nostros  in  usum 
suum  consarcinarat,  consilio  debeantur,  necessario  iam  in  duo- 
bus  prioribus  capitibus  tractaui.  Restant  baud  ita  multae  sin- 
gularum uel  plurium  interdum  uocularum  transpositiones.  Sed 
quia  eiusmodi  transpositiones  ita  solebant  existere,  ut  primnm 
uoculae  transpositae  omitterentur,  deinde  superscriberentur,  turn 
falso  loco  in  textum  irreperent,  paucas  illas  ei  adiciam  capiti, 
quod  erit  de  lacunis  atque  omissionibus.  Agam  igitur  primum 
de  interpolationibus,  deinde  de  lacunis  et  omissionibus,  postre- 
mum  de  singularum  uocum  corruptelis. 

1)  Sic  EgenolffiuB  rursus  in  ann.  philol.  1878  p.  847. 

2)  lU  de  coDStr.  21, 5 ;  22, 12 ;  de  adu.  128, 25 ;  172, 9 ;  de  coni.  253, 25. 


De  Apollonii  Dyscoli  epirrbematici  et  syndesmici  forma  genuiDa.    23 

8ermo  est.  Desideratur  denique  transitio,  qualis  alibi  exstat 
^kiov  l^g  ItvI  rag  q>u}va^^  (254,  1)  uel  simile  quid.  Atqne 
reaera  uerbis  ^ol  ahioXoyixol  avvdeofdoi  xal  cmolov'd'lag  elal 
Tcakiv  deKi^ixol  Tcal  vTtaQ^ewg'  (234,  13)  proxime  antecessisse 
non  minus  uniuersam  de  snbcoDtinaatiois  dispntationem  testa- 
tur  luenlentissime  adnerbiom  naltv.  Hoc  enim  ita  expli- 
candnm  est,  at  etiam  in  proxime  antecedentibos  actum  esse 
statuamus  de  eis  coniunctionibus ,  quae  rursus  item,  ut  pro- 
prie  causales,  et  ordinationem  uel  consequentiam  et  essen- 
tiam  rerum  significent,  i.  e.  de  ipsis  illis  snbcontinuatiuis.  ^)  — 
Yides  igitur  ex  ilia  parte,  ubi  e  Prisciani  testimonio  ApoUo- 
nius  sub  conmiuni  causalium  titulo  de  quinque  continuatiua- 
rum,  subcontinuatiuarum,  adiunctiuarum,  effectiuarum,  proprie 
causalium  generibus  disseruerat,  idque  priore,  quam  quo  nunc 
fit  loco,  ut  decent  loci  p.  21  sq.  laudati,  haec  frustula  in  eum 
quo  nunc  leguntur  locum  esse  translata. 

Restat  denique,  ut,  quomodo  status  libelli  qualis  nunc  est 
euadere  potuerit,  paucis  explicem.  Puto  enim  ea,  quae  nobis 
de  Apollonii  syndesmico  seruata  sunt,  deberi  alicui,  qui  sin- 
gula capita,  nescio  quo  usus  consilio,  neque  singulis  sententiis 
in  uniuersum  coartatis  neque  ordine  seruato  elegerit  atque 
consarcinarit.  Quot  autem  coniunctionum  explicationes  et  enu- 
merationes  ille  non  transscripserit,  cognoscimus,  si  paruum 
numerum  seruatarum  explicationum  comparamus  cum  Prisciani 
(XVI,  11)  coniunctionis  generum  enumeratione  baud  dubie  ex 
ApoUonio  hausta.  Ibi  enim,  si  cum  C.  F.  lahnio  ^)  uocem  'ab- 
latiua'  tamquam  uocis  ^abnegatiua'  glossema  deleueris,  sede- 
cim  enumerantur  genera. 

Sed  quamquam  ad  syndesmici  quoque  statum  explicandujn 
eandem  atque  in  epirrhematico  rationem  adhibendam  censeo, 
tamen  non  dico  omnia,  quae  desiderantur,  eius  qui  reliquias 
nostras  consarcinauit  consilio  periisse.   Etenim  primum  in  fine 

1)  Cf.  Bekk.  anecd.  graeca  II,  966, 1  —  967, 2. 

2)  Grammaticor.  graec.  de  coni.  doctr.  p.  22. 


so  Theodoras  Matthias 

fonnae,  paucae  notioneSi  snfficere  unum  quod  proposnerit 
exemplum  uocis  to/;  nnamqnamqae  antem  conianctionem  ex- 
pletinam  perlnstrare  longom  esse. 

Graniores  antem  interpolationes  uiri  docti  deprehendisse 
sibi  nidentnr  has:  Skrzeczka  124,  25—27  in  nerbis  'dio  xai 
xcrra  aaoifaatv  rwv  nQoeiQrjfiivwv  dvo  xQoviav  id-efdarla&ri' 
^  loy^  xa)  TO  Giiq)QU}v  ro  6  Ttgoalafidv  voeltai  piovwg  aq- 
c^txov*  et  151,  29  in  nerbis  'ovx  ^S  (f'^oi  TQvq>wv  dia  to 
/lox^r  o';  Wachsmnthins  in  explicatione  quae  exstat  129, 19 
*rotT^cmv  o  dtjXol  to  a7taQif4q)aTov* .  —  R.  Schneiderns  in 
pernersa  hac  explicatione  168,  9  'Xfyoi  fj  tov  avonaTa)  rj  xa- 
TCirrcfrw',  praeterea  145, 10  in  nerbis  *xaJ  yivovg  fjiri  ehai  3ia- 
x^irixov^  denique  in  tota  de  adnerbiis  in  ov  exenntibns  ex- 
positione  ea,  quae  continetnr  nerbis  193,  20—29. 

Sed  mnlto  plnribns  interpolationibns  epirrhematicon  et 
syndesmicon  ^)  ab  interpretibns  depranata  esse  arbitror,  qui 
nel  similes  locos  Apollonianos  adscripsemnt  nel  sententias  diffi- 
ciles  explanauernnt  nel  impugnanemnt. 

Ac  primnm  qnidem  apponam  eos  locos,  nbi  exemplomm 
ab  ApoUonio  explicatomm  coneinnitas  atqne  integritas  aliis 
exemplis  insertis  deletur.  Praemitto  antem  in  nniuersnm  de 
ApoUoniana  exempla  afferendi  ratione  haec.  Et  in  libris  de 
eonstructione  et  in  scriptis  minoribns  1066  locis  exempla  ex- 
stant.  Qnomm  locis  747  bina,  locis  291  plus  bina  exempla 
aflferuntur,  cuius  rei  causa  facile  perspicitur.^)    Temis  nero 


1)  De  reliqaorum  librorum  interpolationibus  alias  dispatabimas. 

2)  Apponuntur  omnes  perscnae:  cf.  depron.  33, 6;  102,12;  105,26; 
107, 18. 21sqq.;  109,4;  110, 16  saepius;  omnia  genera:  cf.  de  pron.  60, 22 ; 
de  constr.  321,  lOsqq. ;  omnes  nomeri:  ut  de  pron.  17, 20;  103, 20;  de  constr. 
188,4;  omnes  casus:  ut  depron.  5, 23;  8,18;  53,14;  de  adu.  171, 11;  de 
constr.  63,  2;  omnes  aduerbionim  localium  diiectiones:  at  de  adu.  206, 22; 
de  constr.  333,22;  336,11;  340,23;  quam  plurima  nel  coram  quae  aduer- 
sarii  posuerant,  uel  nouae  regulae  nel  totiue  classis  exempla.  £zempla 
huius  generis  plura  sunt,  quam  ut  execribam.  Solent  autem  haec  signi- 
ficari  uocibus  formulisque  his:  ra  TO«avTa,  to.  inoXo^na^  ra  n^axsifisva, 
Tiavra,  anavraf  ini  navrSe,  TtavTore^  TtoX^AxtS,  aXXa  nafiTioXXa,  nXiiova^ 


Pe  Apollonii  Dyscoli  epirrhematici  et  syndesmlci  forma  genuina.    31 

exemplis  ApoUonius  utitur  28  locis  neque  intellegimns,  cnr 
non  binis  prolatis  contentns  fuerit  Qnoram  17  infra  adnotata  *), 
cum  nulla  praaitatis  aestigia  in  eis  insint,  corrigere  non  audeo. 
At  reliquos  1 1  locos,  quibns  tertio  aliqao  exemplo  et  concinni- 
tas  tollitur  et  contra  consuetudinem  illam  bina  exempla  affe- 
rendi  peccatnr,  iam  emendabimns. 

123,20:  proferuntnr  exempla,  quibns  demonstrat  gram- 
maticus  aduerbium  avgiov  non  cum  praeterito  coniungi:  ^avQiov 
yQCKpio,  avQtov  yqaxfjia  .  Sequitnr  'avQiov  avayivdaxto^ ,  Quod 
ab  ApoUonio  additum  esse  nego,  quoniam  tertium  exemplum 
eadem  symmetria,  qua  cetera,  allatum  eodemque  modo  per 
diuersa,  quae  apponi  licet,  tempora  perductum  esse  exspecta- 
mus.  Nam  quominus  concinnitatis  restituendae  causa  quartum 
membrum  addas  avQiov  avayvoiaofiai,  impedimur  eo,  quod 
toto  hoc  loco  ApoUonius  non  amplius  unum  exemplum  per  ea, 
per  quae  licet,  tempora  perducit.  —  Eadem  de  causa  129, 12 
tertium  exemplum  '^ovkofdai  q)iXoXoyelv^  coll.  c.  synt.  227,  13 
^d-iXeig  ygdrpeiv,  avayivtiayteiv  fiovk€i\  delere  malim  quam 
cum  Wachsmuthio  scribere  nQoaigovfiai  g)iloloy€iv.  Porro 
143, 15  ^dovreg  vfzvelre  nerba,  quae  sensu  carent  et  sola  tria- 
dem  exemplorum  efficiunt,  delemus.  —  Item  160,  26  nerba 
avTcS  aVra  e  textu  remouenda  sunt  utpote  et  inconcinne  allata 
neque  ulla  de  causa  exemplorum  triadem  ef&cientia.  —  170,  29 
uerba  'xori  aaatpaig^  ut  concinnitas  cum  uersu  antecedente 
seruetur,  tamquam  e  u.  25  repetita  delenda  uidentur.  Prae- 
terea  enim,  etiamsi  e  formis  xpevdrig  —  axpevdi^g  —  axpevdcSv 
recte  declaratur  aduerbium  aipevdvigj  ex  iisdem  tamen  non 
aaa(pwg\  et  si  ApoUonius  ad  hoc  omnes  illos  gradus  repetere 
noluit,  tale  quid  saltem  addendum  erat:  ^ovrwg  ex^t'  (cf.  134, 17). 
—  Simili  de  causa  in  eiusdem  paginae  u.  20  inducendum  est 
xpevdiiog, 

TO.  nXelaray  iS'ificoTBgov,  tos  ix^i  xai,  ovrcas  uel  r^^e  Iji^fi,  ixxsiad'ai  vno* 
Btiyfiaraj  similibuB. 

1)  Sunt  hi:  de pron.  8,24;  26,27;  38,13;  78,8;  de  adu.  191,8;  de 
coni.  234,9;  237,20;  246,27;  deconstr.  19,8;  28,25;  45,15;  53,4;  62,24; 
192,11;  242,2;  324,25;  328,14. 


82  Theodoras  Matthias 

185. 15  uerba  ^Ttaqa  zriv  cevro&ev  avT(o\  quae  totam  con- 
Btructionem  turbant,  remonenda  sunt.  Neque  enim  exempla 
idem  ualent  atque  ^Ttaqa  ttjv  ovtov  to  airo&ev  xal  naqa  Trjv 
TovTov  TO  tovt6&€v\  quoiiiain  sine  alia  particnla  annectuntur, 
cnm  ilia  inter  se  particnla  xal  coninncta  sint.  Praeterea  hoc 
exemplnm  idem  significat  atqne  illomm  prins.  Differt  enim 
eo  tantum,  qnod  de  dorica  forma  einsdem  nocis  mentio  fit, 
deriuationis  antem  gradns  innersi  sunt  Qnominns  autem  com 
exemplis  formarnm  Doriensium  coninngamns,  impedit  incon- 
cinnitas,  quae  exsisteret:  nam  exemplnm  ab  eo,  qni  forte  in 
margine  posuit,  quantum  ad  formam,  prioribus  illis  adaequa- 
tum  est. 

194, 17:  si  Apollonius  ultima  exempla  ayxooe^  Triloae  ad- 
didisset,  ea  etiam  explicasset.  Nam  nisi  eadem,  quae  ad  ante- 
cedentia  explanatio  6t  deriuatio  adicitur,  id,  quod  demon- 
strandum est,  neutiquam  perspicitur,  nimirum  aduerbia  in  oi 
exeuntia  eodem  accentu  uti,  quo  ea,  quae  in  ^v  et  quae  in 
Wl  desinunt.  —  Praeterea  Apollonius  ant  in  u.  14  post  aiUo- 
d-ev  et  in  u.  17  post  xrxAodcy,  ut  in  u.  15  post  TtdvTo&evj  par- 
ticulam  xal  posuisset,  aut  ne  hoc  quidem  loco  admisisset; 
neque  articulum  to  ante  uocem  xvxhiae  u.  17  adiecisset.  Quam- 
quam  hoc  loco  ista  menda  baud  confidenter  scribae  codicis 
tribuere  audeam,  quoniam  hac  potissimum  epirrhematici  par- 
ticnla is,  cui  eius  reliquiae  debentur,  rudissime  grassatus  est. 

199,  10  sq.  exempla  ^di'  !dle^av6QeLag ,  dia  tov  ^Ekliqa- 
novTov  eius  sunt,  qui  ut  uerbis  iC  ^qiotccqxov  praepositit)- 
nis  did  cum  persona,  ita  uerbis  di*  ^le^avdQelag  eiusdem 
cum  nomine  locum  significante  coniunctae  exemplnm  satis  di- 
lucide  exprimi  aut  non  uidit  aut  non  putauit.  Praeterea,  quod 
iam  hie  moneo,  in  antecedentibus,  ut  nunc  leguntur,  falsus 
sensus  existit  hie  et  di*  liQiOTOQxov  et  di'  IdXe^avdQeiag  ^  si 
de  personis  dicuntur,  significant  ^yiyvdaxovTag  ^qiotccqxov^. 
At  solus  Aristarchus  persona  est,  quare  rectior  responsio,  quam 
postulat  sequens  to  d^j  ita  restituenda  est,  ut  scribamus :  dij- 
kov  log  ari^ialvet  (to)  ^hv  Inl  ifiipix^ov  xtA. 

204. 16  ^xal  TO  dvavdijg^  additum  ab  aliquo,  qui  uerbis 


De  ApoUonii  Dyscoli  epirrhematici  et  syndesmici  forma  genaina.   33 

vqg  avrijg  ivvolag  non  intellexit  respici  ad  tov  atpwvov  at  in 
n.  1 3  adnerbium  rovifi  eadem,  quae  in  substantino  inerat,  signi- 
ficatione  uti  dicebatur. 

De  coni.  233,21 — 24:  exposnit  Apollonius  saepe  sim- 
plicia  e  compositis  deriuata  esse.  Exempla,  quae  affert,  con- 
clndnntur  formula  ^eig  %b  avid  avvax^OBrai^  i.  e.  eidem  ex- 
plicationi  denique  subiungendi  sunt  nersus  2  178  et  tt  45. 
Nihilo  secius  21  sqq.  noua  exempla  afferuntnr.  Sed  et  ilia 
fonnula  et  sententiae  inconcinnitas  testantur  nerba  ^yHTOveg 
ridh  itai  —  7tQonvX(fi^  ab  eo  addita  esse,  qui  alia  eiusdem 
rei  exempla  fortasse  ex  ApoUonii  libris  quaesierat;  prius  ex- 
Stat  etiam  de  adu.  136,  24  sq.,  ibique  una  cum  ft  45. 

243,  23  offendo  in  eo,  quod  imperatiuo  dog  tria  enuntiata 
iVa  ygaipo),  iva  yQatpfjgy  tva  yQotxpjj  addita  sunt,  cum  in  se- 
quentibus  singula  enuntiata  primaria  cum  singulis  secundariis 
coniungantur.  Accedit,  quod,  si  exempli  gratia  dog  interpre- 
teris  ^da  mihi  tabulam,  ut  scribam\  in  secundam  personam 
eadem  interpretatio  non  quadrat.  Quacunque  ergo  ratione 
interpretaberis,  omnes  personae  eidem  nunquam  subiungentur. 
Puto  igitur  secundam  et  tertiam  personam  male  e  u.  14  sq. 
repetitas  esse.  

Secuntur  alia  exempla  talium  explicationum ,  quales  iam 
Wachsmuthius  129,  19  et  R.  Schneiderus  168,9  agnouerunt 
(cf.  p.  30). 

De  adu.  120, 14  sq.  exstant  haec:  '^dta  tov  toiovtov  vtvo- 
Selyfiarog  del  rovg  dicncQlvovrag  rag  zoiavtag  avvefiftTciaeig 
T(^8e  T(p  ^yq)  x€XQijO'9'ai\  Sed  et  per  se  et  si  cum  lis,  quae 
respondent  apud  Prise,  in,  65,  12  H:  'sic  igitur  discemas  no- 
mina  uim  aduerbiorum  recipientia  uel  non'  conferes,  uerbo- 
rum  ^dia  zov  toiovtov  vrtodelyfiarog^  et  ^Ttfide  T(f  Aoy(^*  tau- 
tologiam  animaduertes.  Est  autem  ^Ttfide  Tip  X6y(p  xexQrja^ai' 
minus  proprie  dictum,  quam  priora,  in  quibus  inest  pecu- 
liare  Apollonianum  exempli  nomen  vTtodeiyfia^  quod  inter- 
polatores  non  perspexisse  eorum  falsa  TtaQadelyfiara  correctio 
206,  23  docet.    In  fine  igitur  enuntiati  mendum  latere  ratus 

L«ipsig«r  8tadi«ii.  YI.  3 


84  Theodoras  MatthiaB 

initio  exstitisse  censeo  'dia  rov  toiovtov  vTtodelyfiaTog 
del  dianQlvetv  rag  Toiavzag  avve/iTtTviaeig^, 

123|  14  sq.  nerbomm  'ovrwg  ware  xal  to  afiq)lfioXa  rcJy 
^(jiaxwv  rfj  idiOTrjri  rijg  avvrd^eiog  OTtoXvead'ai  Ttjg  a/Kpi- 
fiollag  dia  rfjg  Idlag  ccvtov  TcaQad'iaeuig*  his  dia  vfjg  Idlag 
avTov  TtaQad'iaecjg  e  u.  27  '3ta  rijg  tovtvjv  rcaqad'ioBijg^  re- 
petitis  nerba  %i]  Idiozriri  r^g  avvra^ewg  circamscribuntnr. 

139,  9  6  kni^XiTtwy  rovg  deoTtorag  band  dnbie  glossema. 
Neque  enim  Apollonins  uel  maxime  innsitatorum  qnae  affert 
exemplornm  notionem  addere  solet.  Et  qnidni  etiam  dQWTta- 
^€iv  explieatur?  Qnibns  cansis  152, 15  in  uerbis  'naQa  to 
daL(j}\  accedit  tertinm  idqne  graue  ar^mentnm,  qnod  ex- 
plicatio  non  statim  id  nocabulnm  sabseqnitnr,  cuius  illustrandi 
causa  additur. 

147, 11  uerba  ^aQx^fdivov  rov  e  ifto  qxjjvrjevrog^  nel,  ut 
correxit  Dronkius,  ^aqxopiBvov  ccTto  rov  e  (pcotn^evrog^  delenda 
esse  censeo,  cum  ut  tradita  sunt  intellegi  nequeant.  Sed  etiam 
quae  Dronkius  restituit,  et  prorsus  superuacanea  sunt,  et  con- 
cinnitatem  delent.  Redolent  praeterea  doctrinam  scholarum 
byzantinarum,  ubi  pueruli  uoces,  quae  a  diphtbongo  li  incipe- 
rent,  easdem  a  uocali  e  incipere  separatim  docendi  erant. 

154,  1  in  codicibus  sunt  baec  Va  firj  ovrwg  exovra  riov 
€lg  'd'a  Xriyovra  o^verai,  drj'd'a  ov  Ttagaxel^ievov  etg  d-ev, 
TQiX^a  /iiivroi  xal  xetQaxd-a  ,  Quibus  in  uerbis  I.  Bekkerus  *) 
hfiyorva  uocem  in  Xriyovrwv  non  bene  mutauit.  Quare  Skrze- 
czka  (11,  26)  participium  hjyovra  in  Xijyom  correctum  post 
uoces  elg  ^ev  coUocauit  et  particulae  fiivroi  explicandae  causa 
statuit  aduerbii  in  ^  barytoni  exeinplum  intercidisse.  At 
barytonorum  in  7a  aduerbiorum  exempla  in  antecedentibus 
multa  allata  et  inde  a  drid-a  iam  oxytona  afferri  coepta  sunt. 
Quare  uocem  fih^oi  deleo.  Et  improbo  explicationem ,  e 
Skrzeczkae  coniectura  ortam,  'ov  ftagaxelinevov  eig  5iv  Aij- 
yovTi\  Etenim  saltern  exspectaremus  'rivl  ^)  elg  5iy  uel  ofioltif 
€lg  ^€v  ki^yovri'  uel  simile  quid.   Neque  aduerbii  drj&a  exem- 

1)  Huic  etiam  nescio  quo  lore  negatio  ov  offensioni  erat. 

2)  Gf.  de  ada.  149, 3. 


De  Apollonii  Dyscoli  epirrhematici  et  syndesmici  fonna  genaina.   35 

plnm  quod  sabiuDgitnr  regnlae  antea  expositae,  eadem  regola 
postea  rursuB  probari  oportet.  Omnia  potins  ilia  uerba  delenda 
gnnt,  quippe  quae  ex  explicatione  ad  uerba  ra  fitj  ovrwg  Uxovra 
ascripta  fluxerint,  huius  fere  sensus:  ^a  elg  x^a  hfiyovrai,  ov  (iiv- 
rot  naQcmelfjievov  ri  elg  ^ev  ^ovai\  —  SeuBUS  autem  huiuB 
enuntiati  hie  est:  etiam  h^a  proprie  est  fonna  aeolica  pro 
altera  evd-ev  usurpata,  quoniam  ie'iye)^  si  ita  se  non  haberet, 
ut  cetera  in  3^  aduerbia,  quorum  terminatio  non  est  aeolice 
uel  dorice  dicta  pro  communi  ^iv,  oxytona  sunt,  ita  et  ipsa 
'oxytonos^  proferenda  esset. 

170 ,  5  sq. :  ad  regulam  ante  expositam  respiciunt  haec 
^exxeizai  f.ikv  ovv  TCQwrog  ^yog,  on  dia  tovto  tj  fteQiaTtarai 
fj  ^aqvvetai]  sequitur  uerborum  dia  tovto  explicatio  haec 

^dia  Tov  naQ€7t6f4€vov  tovov  rij  TtXrj&vm'/^  y€viyfj\  Quam 
superuacaneam  et  falsam  esse  contendo;  dici  enim  nequit  ad- 
uerbium  aut  perispomenon  aut  barytonon  esse  propter  accen- 
turn,  qui  est  in  genetiuo  plurali,  sed  propterea,  quod  eius 
accentum  accipit.  Ilia  igitur  dicendi  peruersitas  caecum  inter- 
pretem  prodit.  Item  180, 15  uerba  ^  ftoQaywyrjg  Tvyxdvovra 
rfjg  diet  TOV  di^  tanquam  e  lectoris  uerborum  Va  TtQOTcarei- 
Xeyiaiva  i/ti^g!  explicatione  textui  illata  remouenda  sunt.  Nam 
ut  nunc  leguntur,  condicionaliter  accipienda  sunt,  quod  sensu 
caret.  Post  iTti^^fiora  autem  uocem  uersus  antecedentis  nemo 
uerba  ilia  inseret,  quia  to  TtQoxareiXeyidiva  hTti^qriiiarva,  no- 
nov  idlov  ixo^eva^  alia  esse  non  possunt  nisi  aduerbia  in  ^ 
deriuata.  Nam  de  lis  antea  dictum  est  et  ea  sola  propriam 
formam  aduerbialem  babent,  cum  olxov  8i,  aygov  8i  elocu- 
tiones  non  propriam  aduerbialem,  sed  et  nominis  et  particulae 
formam  continere  ApoUonias  doceat. 

Neque  ab  Apollonio  uenisse  arbitror  explicationem  formulae 
TOVTiov  T^de  ixovTwv^  traditam  184,  6  ^TtaQehtofiivrig  r^g  „lv" 
TtQod'iaewg  iv  Tf/7  ivayx6g\  Nam  quae  ilia  formula  colligun- 
tur,  res  sunt  duae,  itaque  duae  explicationis  loco  exhibendae 
erant:  et  praepositionem  kv  uocabuli  hayxog  abundare  neque 
eis  syllabis  abundantibus  accentum  mutari.  —  Simili  expli- 

candi  studio  debetur  relatiui  one^  explanatio,   quae  exstat 

3* 


86  Theodoras  Matthias 

205 1  12:  'to  dukiyx^^'^^^  ^h  aY.a%aXXrih6%r{ca  ,  Nam  illud 
relatinnm  spectat  ad  antecedentia  'kdoxei  a^ycjg  rl&ea&ai' 
(sciL  TO  eiau)  in  exemplo  ^eXata  doQTtov  h(j6aiiu\  at  alitor  ac 
'to  ioKBlv  aJioytjg  rld^ea^ai^  nel  similiter  explicari  non  de- 
bnerit  Neque,  si  in  seqnentibns  dnplicem  esse  adnerbii  etaio 
directionem  probatnr  *),  in  illo  exemplo  oxcrraAAijAoirijTa  inesse 
statuere  licet  

lam  nenimos  ad  interpolationes  ant  maioris  ambitus  ant 
propterea  cognitu  dif&ciliores ,  quod  artissime  com  geminis 
ApoUonii  nerbis  conionctae  snnt.  Qoas  iam  paginamm  seriem 
secnti  perlnstremos : 

De  a  da.  119|  14  sqq.  ApoUonios  at  demonstret  se  in  de- 
finitione  sac  iare  adaerbiam  partem  orationis  indeclinabilem 
nominasse,  eam  explicat  differentiam,  quae  est  inter  adiectiaa, 
si  qaae  adaerbioram  notionem  indaant,  et  ea,  qaae  meram 
adiectiaorum ,  i.  e.  nominom  significationem  seroant.  Dicit 
igitar  nominam  cum  uerbis  constructione  affectum ,  qui  insit 
in  casualibus,  significari  et,  si  praeter  nominatiuum  etiam  ca- 
sus aliqui  obliquus  adhibeatur,  ad  eum  nominatiui  actionem 
uerbo  expressam  pertinere.  £t  ita  accuratissime  respondent 
his  dnabus  nominis  cum  uerbo  constructionibus  priora  duo, 
quae  secuntur,  exempla:  in  priore,  quod  est  ^TQvq)iov  tccqi- 
7tarvel\  ut  uerbi  neutrius  cum  subiecto  tantum  exstat  con- 
struction ita  de  solius  subiecti  affectu  mentio  fieri  potest;  sed 
rectissime  in  altero  ^TQvqxav  rvrtTsi  Jc6vvaov\  in  quo  inest 
uerbi  actiui  et  cum  subiecto  et  cum  obiecto  constructio,  Apol- 
lonius  statuit  diabasin,  i.  e.  transitionem  actionis.  Iam  propter 
banc  inter  expositionem  quae  praecessit  et  exempla  eam  ex- 
plicantia  responsionem  Schoemanni  (op.  ac.  IV,  244)  u.  13  uocis 
didfiaaiQ  in  dia^eaig  mutatio  reicienda  est.  Nee  maiore  iure 
uir  doctissimus  offendit  in  bac  iunctura  ^  iveQyrjzixfj  did^aoig\ 
qua  significetur  subiecti  actio  transitiua,  quae  aliis  locis  ab 
Apollonio  nominetur  dia&eaig  iveQyrjrix'q  uel  dia^ifiaarixij.   At 

1)  Cf.  u.  19  sq.  iSa$^ita>s  ovr  avafiBQUrd'h*  rb  Mov  avayxai^ts  Sam* 
Xiyxti  ffjv  Siaar^  X^^^^^  (Egenolffius :  tf^^ir)  rov  eiaof. 


\ 


De  Apollonii  Dyscoli  epirrhematici  et  syndesmici  fonna  genuina.   37 

effagernnt  earn  nerba  paene  eadem,  quae  praecedont  ^  did- 
Paaiq  t)  and  Trjg  ivegyelag^]  hie  enim  non  de  solo  actiuo,  sed 
omnino  de  iis  nerbi  generibns  disseritur,  qnibasenm  casus  obli- 
qnos  coniimgi  potest,  i.  e.  de  actiuo  et  de  passiuo,  ut  in  uer- 
bis  illis  et  in  bis  de  quibns  sermo  est  actionis  sine  actiuae 
sine  passiuae  ab  altera  persona  ad  alteram  transitio  insit. 

Qnae  si  recte  dispntanimns ,  nee  Schoemanni  coniectura 
opus  est,  et  duo  ilia  exempla  iam  commemorata  snfficinnt. 
Sed  legimns  tertinm  in  n.  14.  Qnod  si  cum  praecedentibns 
contnleris,  concedes  inconcinnitatem  qnandam  oriri.  Cum  enim 
ilia  sine  copnlatiua  particula  adinncta  sint,  hnic  praecedit  par- 
ticula  xa/.  Et  si  qnis  opposuerit  secundum  et  tertinm  inter 
se  artius  coniuncta  esse,  ei  respondendum  est  tunc  explicatio- 
nem,  quae  sequitur  inde  a  '17  Ix  tov  Tq.  —  Ji6vvaov\  hoc 
tertinm  demum  exemplum  seqni  debuisse.  Porro,  quidni,  si 
reapse  haec  artius  inter  se  cohaerent,  mrsus,  ut  in  altero, 
dtdfiaaig^  sed  diid^eoig  statuitur? 

Iam  uidemus,  unde  haec  interpolatio  fluxerit,  nempe  ex 
eo,  quod  8ia^.  haqy,  a  docto  quodam  interpolatore  eodem 
modO|  quo  a  Schoemanno  nostro,  falso  de  solo  actiuo  intelle- 
gebatur.  —  Praeterea  ne  aptum  quidem  est  exemplum.  Nam 
cum  antea  exponatur,  si  casus  obliquus  addatur,  ad  hunc  esse 
actionis  transitionem,  in  hoc  exemplo,  cum  passiua  notio  insit, 
ad  casum  rectum  est.  Quam  actini  in  passiuum  mutationem 
si  hoc  loco  ApoUonius  afferre  uoluisset,  hand  dubie  ant  antea 
in  uniuersum  aut  nunc  ad  ipsum  exemplum  explicasset. 

Sed  ne  altera  quidem  huius  argnmentationis  ea  particula 
quam  nunc  habemus  ApoUoniana  est.  Ad  eam  enim  respiciens 
adiectiuorum  cum  uerbo  constmctionem ,  quae  inde  a  119,  8 
explicatur,  iam  non  casualia,  sed  aduerbia  esse  dicit  ea  ea- 
sualia,  quae  eiusmodi  cum  nominibus  constmctionem  non  acci- 
plant,  nihilo  secius  tamen  cum  uerbo  coniungantur.  At  quae- 
nam  TOtavTri  nictirixdiy  nqog  xd  ovofiara  avvra^ig  in  ante- 
cedentibus  conunemoratur?  NuUam  equidem  uideo  itaque  puto 
sic  restituendam  esse  genuinam  Apollonii  sententiam:  Va  d^ 
otv  Ttxiatixdy  TTiv  TOiavrrjv  avvja^ir  nqbg  %d  ^1}- 


88  Theodoras  Matthias 

fxaza  firi  avade^afiBva  .  Est  antem  sententia  haec:  ^ca- 
Bualia,  quae  eam^  qaae  antea  commemoratnr,  cnm  uerbo  con- 
strnctioneiii ,  i.  e.  earn ,  quae  affectum  in  ipsis  casaaUbos  per 
horom  ipsomm  flexionem  expressnm  ef&ciat,  non  accipiont,  sed 
tantom  eodem  modo,  qno  adiectiuom  snbstantiao,  nerbo  ad- 
iecta  snnt,  ea  pro  aduerbiis  habentnr' .  niam  enim  nerbi  Irci' 
xelfieva  significationem  esse  intellegitnr  e  synt.  1 8,  6  Vo  Itt/^- 
^f]f4d  icTi  Qtifjicncog  ifci&erixrj  avvra^ig  coll.  c.  Prise.  XVII,  21 
(III,  121, 3  H)  ^adnerbium  qnod  nerbi  est  ni  adiectiunm'.  Prae- 
terea,  qnod  ita  conclnsimns,  Incnlentissime  firmatnr  nerbis  qnae 
in  n.  2  legimns  ^arciQ  (sc.  ra  ^piara)  nqbg  ^€Qa  TrTcurexa 
Tfjv  ToicevTtjv  avvra^iv  iTtoiovvto^]  adnerbia  igitnr  aliam  atqne 
adiectina  cnm  nerbis  constmctionem  ef&cinnt,  sed  non  cnm 
nominibns. 

Sed  hoc  ennntiatnm  etiamsi  meliorem  nersns  primi  lectio- 
nem  respicit,  tamen  pro  spnrio  habeo.  Qnod  prorsns  snper- 
nacanenm  esse  ex  proximo  antecedentibns  apparet.  Neqne 
Apollonins  alia  casnalia  nt  nomina,  alia  nt  adnerbia  constrni, 
sed  eadem  casnalia  modo  nominnm  modo  adnerbiomm  nim 
habere  docet.  Qnibns  concessis  cnm  logicae  legibns  obstet 
^€Qa  adiectinnm,  non  dnbito  hoc  qnoqae  ennntiatnm  tanqnam 
commentatoris  explicationem  delere. 

121,  9  sqq. :  Apollonins  postqnam  exposnit  nt  adiectinnm 
snbstantino,  non  snbstantinnm  adiectino,  ita  adnerbium  nerbo, 
non  nerbnm  adnerbio  indigere,  docet  nomen  et  nerbnm  prin- 
cipales  esse  orationis  partes,  qnibnscnm  ceterae  lanqnam  ad 
sententiam  perficiendam  coninngantnr.  Qaammqne  qnoniam 
participinm  iam  commemoratnm  erat,  ennmerat  deinceps  arti- 
cnlnm,  qui  cnm  casnalibns,  adnerbinm,  qnod  cnm  nerbo,  prae- 
positionem,  qnae  cum  ntroqne  coninngatnr;  ex  qua  dnplici 
constmctione  etiam  anastrophe  eins  explicatnr  (cf.  de  constr. 
304,  26  sqq.).  Deinde  rursus  nerbis  infra  allatis  eas  ant  cnm 
nerbo  aut  cnm  snbstantino  constrni  dicit:  ^di6  xal  fiovai  ava- 
GTQoqyijg  %tvxov  ^al  Tjjde  dvvaxai  avvtaaaead'ai,  liyw  ovo- 
ftaai,  xofl  r^Se,  Xiyo)  ^ri^aai.  —  Sed  nerba  ^modo  possnnt 
coninngi,  dico  cnm  nominibns,  et  modo,  dico  cnm  nerbis^  sensn 


De  ApoUonii  Dyscoli  epirrhematici  et  syndesmici  forma  geDuina.    39 

carent  Atque  etiamsi  e  synt.  321,  ITsqq.  sic  fere  locnm  re- 
stitues  ^fijde  dvvarai  avvtaaaead'ai  (xorra  T^y  rtaQad'eatv), 
kiyo)  ovofiaai,  Hal  rfjde  {nuna  rqv  avv^eaiv),  XiyvD  ^(iaaLv\ 
tamen  hoc  enuntiato  idem  dicitnr,  quod  modo  dictum  est,  unde 
locnm  delendmn  esse  conclado. 

122 1  13 — 15:  uerba  \al  to  xaraqxtrixdv  di,  idi(f  keyo- 
fievov,  TtaXiv  tcqoq  aTtaqriaiiov  xov  ^i^fiaTog  xov  Xeyo/iivov 
TtaqaXafx^avetai'  TtQog  yaq  Ttjv  n^yQo^ciS'*}  gxovijv  q>af^ev 
r.val"*  7]  „ov''^  quamnis  coll.  c.  synt.  117,  26  sq.  et  245,  28  sq. 
doctrinam  Apollonianam  redolentia  ab  hoc  loco  remonenda 
sunt.  Argumentationis  enim  inde  a  p.  120,  19  ordo  hie  est. 
Ut  demonstret  aduerbium  praedicare  aliquid  de  uerbo,  Apollo- 
nius  primum  ea  affert  adiectiua,  quae  aduerbia  fiunt,  si  quid 
de  uerbis  praedicant;  et  ut  adiectiua  substantiuis  indigeant, 
non  substantiua  adiectiuis,  ita  ait  uerbo  effici  sententiam,  ad- 
uerbio  non  ef&ci  (—  121, 13).  Qnam  sententiam  optime  ea  se- 
cuntur  exempla,  in  quibus  solum  aduerbium,  quod  ad  uerbum 
Bubaudiendum  spectat,  sententiam  ef&cere  uidetur,  uelut  accla- 
mationes  et  interiectiones  {—  121,26).  Tum  se  id,  quod  eo 
usque  in  uninersum  probarit,  singulis  exemplis  demonstratu- 
rum  esse  dicit;  et  promisso  satis  facit  inde  a  121, 27  —  122,12 
et  122,  16 — 33.  Haec  igitur  exemplorum  series  interrumpitur 
uerbis  uersuum  13—15  supra  appositiSi  quibus  nouum  argu- 
mentum  rei  iam  pridem  absolutae  affertur,  dico  'ov  fiovov 
QrjTOig  ovat  roig  ^fiaac  to  eTci^^fiara  7tQoaq>iQ€ad'ai* . 

Quam*  difficultatem  ut  remoueret,  Dronkius  in  Mus.  Rhen. 
Xn,  337—41  uerba  inde  a  120,19  —  122,34  sic  transposuit; 
120,19  —  121,13;  121,27  —  122,12;  122,16— 34;  121,19— 26; 
122,13—15;  121,14 — 19,  concedens  se  unde  ilia  disturbatio 
orta  sit  nescire.  Attamen  reicienda  est  haec  artificiosa  ratio, 
qua  in  mediam  particulam  ea  transponuntur ,  quae  ad  totam 
concludendam  Apollonius  apposuit  122, 23  sq.  'xal  Toaccvza  fikv 
7C€qI  tov  oil  xarrjyoQei  rwv  ^rjfidTwv  to  kTtl^^rifia  ,  Nam 
etiam  ea,  quae  Dronkius  post  banc  conclusionem  posuit,  ante 
earn  lecta  esse  intellegitur  e  121,  16sqq.,  ubi  docemur  ac- 
clamationibns  significari,  quae  de  uerbis  praedicentur.    Iam 


40  Theodoras  Matthias 

R.  Schneiderns  (symb.  phil.  Bonn.  1. 1.)  post  nerba  ^xal  to  xctra- 
(parixov  di'  insernit  lis^Q\xal  to  a7Coq)aTi7i6vy\  —  Sed  locum 
esse  spuriom  ex  aliis  qaoque  intellegitur :  I3l<fj  quodalioqnin 
significare  solet  id ,  qnod  rei  praeter  cetera  propriom  est  *)| 
b.  1.  idem  ualet  atqne  ^per  se,  solum,  uerbo  non  addito'.  At 
significatio  non  magis  propria  est  quam  si  adicitur  uerbo.  — 
Porro  Xeyofjievovj  tantulo  spatio  diuersa  significatione  repetitum, 
priore  loco  idem  fere  est,  quod  Xafi^avo^evov^  altero,  quod 
TtQoxareiXeyfihov,  7tQovq)€aTr]x6Tog.  —  Denique,  id  quod  maxi- 
mum est,  quid  est  aTtaqrioiiog  tov  QrjidaTog?  Semper  enim 
inuenies  et  uerbum  oTtaQTl^eiv  et  nomen  aTtagTiafiog  cum  sub- 
stantiuo  diavoia  uel  loyog  coniunctum.^)  Et  semper  ad  anaQ- 
Tiufiov  TOV  loyov  uerbum  solum  sufScere  ^)  neque  aduerbio  ad 
sententiam  efficiendam  indigere  dicitur. 

125,6 — 16:  quaeritur,  cur  aduerbium,  quamquam  uerbo 
et  praeponatur  et  postponatur,  tamen  ab  altera  ex  his  posi- 
tione  nomen  suum  Inl^^rifia  acceperit.  Et  Lehrsius  quidem 
(quaest.  ep.  112  ann.  2)  iTtiTaaaeiv  h.  1.  intellegendum  putat 
'postponi'  et  hTtL^^iqiia  'uocabulum  uerbo  postpositnm'.  —  At 
hoc  et  per  se  in  praepositione  inl  inesse  nequit  et  prorsns 
abhorret  ab  iis,  quae  ApoUonius  ipse  inde  a  u.  16  exponit, 
nimirum  false  aduerbium  postponi,  quoniam  ui  quidem  adiec- 
tiuum  sit  uerbi,  adiectiuum  autem  uerbo  sue  praeponi  soleat. 
Nee  magis  Lehrsii  interpretatio  commendatur  eo,  quod,  ut  earn 
obtineat,  et  u.  7  et  u.  15  negatio  ov  ei  inserenda  et  u.  9  uer- 
bum hciTaaaead^ai  in  TtgoTaaaead-ai  mutandum  jest. 

Quibus  de  causis  iam  Skrzeczka  (11,  23)  hoc  quidem  loco 
iTCiTaaaea&at^  quod  alioquin  nihil  nisi  'apponere'  significare 
concedit,  accipi  posse  putat  pro  'praeponere^  nisus  oppo- 
sitione,  quae  intercedit  inter  iTtiTaaaead^at  et  vTtoTaaaead'ai^ 
et  collatis  Dionysii  Thr.  scholiorum  his:  ^Ttahv  di  iKiJTTjoav, 

1)  Cf.  de  constr.  12,15;  13, 10  et  22;  18,14;  265,21;  deadu.  120,24; 
183» 19. 

2)  De  adu.  121,3;  de  constr.  300,  4;  90,  5;  227,  19  a7ia^ri^6$p  tov 
)J}yov, 

3)  Pe  constr.  90, 5;  2S1, 12;  de  adu.  121, 3. 


De  Apollonii  Dyscoli  epirrhematici  et  syndesmici  forma  genuina.    41 

ei  TtQO  ^fiarog  xai  ficra  ^^fia  0  taaaerai,  olov  „  yMkwg  yqaqxa, 
yQccqxa  xakdUg",  TtcSg  arto  &ati^ag  tdiv  avvra^eoiv  ^)  iftl^^Tjfia 
fiovov  xakeirai,  oixirt  dk  xal  vno^^rifAa  (p.  933,  9  sqq.)  et 
^dia  %l  di  %ov  ^(icnog  '/,al  7tq(naaa6(ievov  naX  VTtcnaaaofievov 
fiovov  Inl^^fxa  h^Xridnfi;  nal  q)afi€v,  on  and  T^g  fiiag  aw- 
ta^ewg  r^g  xvQiuniQag'  ei  yaq  y.al  vnoraaaerai  rolg  ^ijfiaaiv, 
aAA'  ofiwg  ^  yvrjola  avtwv  avvra^ig  17  nqoriqa  (p.  934,  9  sqq.). 
At  his  locis  hoc  manifestum  fit  recentiores  grammaticos  aer- 
bom  iTtiTdaaea&ai  interpretatos  esse  'praeponi',  non  Apollo- 
nium;  qai  potias  nt  nerbo  iTtitaaaea&ai  notionem  praepo- 
nendi  significari  possit,  exempli  gratia  de  cons.  222,  18  tvqo 
^(loTog  adiciendam  pntai  —  Sed  etiam  aliad  est,  cur  in 
Skrzeczkae  interpretatione  non  acqaiescam.  Nimirnm  ApoUo- 
ninm,  cum  librum  de  adn.  scriberet,  aliter  ac  turn,  cum  anto- 
nymici  p.  116, 13  sqq.  scriberet,  nomen  adnerbii  et  pronominis 
avTog  derioasse  cum  iUo  statnere  non  andeo.  Hoc  enim  loco 
e  Skrzeczkae  sententia  nidentnr  ei  Inl^^Tq^a  et  avrtjwftla 
iTtitayfiatiTirj  inde  appellari,  quod  postponnntnr.  Sed  de  hoc 
loco  infra  agemns. 

Yeram  potias  Apollonii  de  iTti^^^fiorffg  nomine  sententiam 
elici  posse  credo  e  loco  qnodam  antonymici  (62, 16),  nbi  ab 
Aristarcho  pronomini  avrog  nomen  l/citayftatixi^  inditum  esse 
his  dicit:  ^TtQoel^rai  wg  Ttavrl  TtQoaoiTtfp  oqd'orovov^ivffi  avv- 
eat  I,  did  xal  iTtirayfionytrj  kxakeiro  vnb  ^qiataqxov^  ]  h.  e. 
'inde  ab  Aristarcho  ita  appellabator,  quod  omnino  com  pro- 
nomine  personali  sen  praepositione  sen  postpositione  coninngi 
potest'.  Neque  enim  ex  Apollonii  ratione  est,  si  aliomm  sen- 
tentiam improbat,  earn  non  impngnare.  Praeterea  antem  banc 
ipsins  esse  opinionem  probari  uidetnr  eo,  quod  in  sna  ipsios 
disputatione  illic  commnnibns  nocabolis  avveart  et  avvraaae- 
a^ai  ntitor.  —  At  nidentor  fortasse  cnipiam  obstare  hnic  sen- 
tentiae  ea,  quae  de  pron.  116, 1  sqq.  certis,  at  qaidem  aidetar, 
aerbis  exponantar  ^avtwwf^lag  iTtizayfiariiajg  et  ini^^fAorog^ 
nomina  de  postpositione  deriaari.  —  At  earn  et  effagit  illam. 

1)  Sic  recte  R.  Schneidems  pro  ffj/iaros  e  coniectora  et  pro  uulg. 
lectione  n^macBtav  e  cod.  Barocc. 


42  Theodoras  Matthias 

locnm  tarn  corraptom  esse,  ut  nix  cognoscatnr,  ntrum  sententia 
iUic  exposita  Apolloniana  sit  an  adnersariornm ;  et  inde  a  for- 
mula fir]7tar€f  nt  saepissime  0  ftpnd  ApoUoninm,  propria  Apol- 
lonii  opinio  affertur.  Qnam  etiam  e  frnstolis  cognoscere  possn- 
mns  concinere  cum  ea,  qnam  ApoUonins  antonymici  1. 1.  et  de 
constr.  18,  6  sqq.  obiter  tangit  et  qnam  exhibent  et  schol.  Dion. 
Thr.  934 y  20:  'el  dh  nal  TcgotavTerai  nal  inozccvxeiai,  fttSg 
and  fiiag  avvzd^eiog  fiovov  dvofiaadiq ;  qtafiev  ovv,  dg  'q  9  inl  ^ 
7tf6'9'€aig  dvo  avvra^eoiv  iaii  arjfiavrixrj.  nal  TtQorjyovfiivov 
yaq  xov  ^fiarog  tavzo  dwctfied-a  xakeiv  hcl^^ifi^a  „rd  kfti 
tiT)  ^ij^art"  Xeyofievov  ani  %ov  nfieta  to  ^ijf^a*^,  oig  g>afuv 
„dd€  inl  T(^de  tjld'ev*'  avrl  %oi  nf^^^  %6vde^.  nal  Ttdkiv 
ofiolxog  TtgoTjyovftevov  %ov  ^i^fictrog  inl^^tjfia  to  ovto  naXov- 
fi€v,  olov  iq)'  (^  ^/ucr  ti  tl&erai,  avrl  tov  »jm6i>*  o"\  et  Pri- 
Bcianns  Xn,  6  (gr.  1.  II,  580,  13)  'hoc  pronomen  iTtirayfjictfi- 
xovj  h.  e.  impositinnm  nel  snbinnctinnm,  nocant  Oraeci,  qnod 
nel  snbinngit  nel  snbinngitnr  alter!  pronomini'.  Videtnr  igitor 
ApoUonins  mediam  qnandam  niam  ingressns  nomen  ini^^i^- 
fiOTog  et  avrcjvofilag  iTtiTayfiarinrjg  ita  explicasse,  nt  et  prae- 
positioni  et  postpositioni  satis  &ceret  Est  antem  tertia  haec 
ApoUonii  de  adnerbii  nomine  sententia  ex  eo  tractatu  (de  pron. 
113,17  — 11 6, 1 5)  deprompta,  quern  R.  Schneiderus  ^)  et  G.  Uhli- 
gius  ^)  bono  inre  rhematico  tribuisse  nidentur.  Itaque  e  Skrze- 
czkae  ratione  ter  sententiam  mntasse  ApoUonins  pntandns  esset. 
Sed  praeter  banc  doctrinae  discrepantiam  et  nerbi  Itvi- 
raaaead'ai  usum  ab  ApoUonio  alienum  alia  quoque  de  causa 
locnm  induco.  Nemo  enim  in  media  de  definitione  explana- 
tione  h.  L  nominis  km^^ri^ctvog  expUcationem  exspectabit  Ex- 
spectatur  potius  in  libri  initio ,  ut  in  antonymico  p.  3,  9  sqq. 
—  Sed,  ut  iam  contrariam  sententiam  praeoccupem,  inde  a 
125,  16  nouam  rem  tractari  e  ratione  intellegitur,  qua  tan- 
quam  thesis  proponitur  et  causis  aUatis  aduersariorumque  sen- 

1)  Ita  deadu.  121,24;  164,6;  178,3;  188,13;  deproiul8,4;  54,17; 
89,27. 

2)  Mus.  Rhen.  XXIV,  592. 599. 

3)  Conunent.  litter.  lenens.  1878  mens.  Jul.  die  20. 


De  ApoUonii  Dyscoli  epirrhemaUci  et  Byndesmici  forma  genuina.    43 

tentiis  reiectis  probatnr.  Itemqne  apad  Prise.  XV,  39  qnaestio 
de  ordine  adaerbiomm  non  partieula  est  maioris  de  nomine 
adnerbii  dispntationis,  sed  noaa  et  peenliaris  per  se  qnaestio. 

Alia  sententiamm  non  perspectamm  repetitio  inesse  mihi 
nidetnr  in  uerbis  quae  exstant  127, 14—18,  qnae  neeesse  est 
respiciant  ad  121, 14sqq.  —  Est  antem  sententiamm  conexos 
hie:  iis,  qui  interiectionem  oiiioiy  qnando  qnidem  solios  primae 
personae  sit,  pronomen  esse  statunnt,  opponit  onmes  inter- 
iectiones  ntpote  ipsins  loqnentis  personae  passionem  indicantes 
hac  ipsa  de  causa  omnes  solins  ipsius  loqnentis  esse.  Deinde 
adicitnr:  'iam  uero  diximns  earn  ne  inter  nerba  qnidem  nnme- 
rari,  et  hoc  ita  explicanimns :  omnis  passio  ex  affecta  aliquo 
proficiscitnr,  affectns  antem  uerbi  proprins  est,  ergo  interiectio 
iSfioij  ntpote  qnae  affectum  e  uerbo  proficiscentem  habeat,  ad- 
nerbium  est'.  Tota  deniqne  expositio  ita  concluditur:  'elucet 
igitur  earn  non  omnibus  personis  addi\  —  Ac  primum  qnidem 
haec  conclusio  mihi  indicare  uidetur  nihil  in  antecedentibns 
propositum  fuisse  nisi  eam  qnaestionem,  cur  Sfiot  interiectio 
non  ut  aduerbia  omnibus  personis  addatur,  sed  nt  pronomina 
certae  cuiusdam  personae  sit.  Porro  .altera  quaestione  num 
iojiioi  nocnla  uerbum  sit,  quae  inest  in  uerbis  iq>a^ev  dk  xrL, 
intermmpitnr  prior,  utrum  pronomen  sit  an  aduerbium,  de 
qua  et  ante  uerba  ilia  et  in  sequentibus  rursus  inde  a  n.  18 
a^tur.  —  Praeterea  uerborum  ^ovdh  ItcI  ^fifia  (piQeroii^  signi- 
ficatio  hand  ita  facilis  est  perspectu.  Eadem  enim  formula 
saepissime,  ut  de  constr.  21, 14;  223, 10;  338, 1 ;  de  adu.  131, 7, 
hand  dubie  significatur  adnerbii  uel  articuli  cum  uerbo  con- 
iunctio  sen  constmctio.  Neque  uero  quadrat  haec  notio  in 
hunc  locum:  nam  grammaticus  eo  loco,  ad  quem  hie  respicit 
(121, 14  sqq.),  interiectiones  ant  ad  uerba  mente  supplenda  aut 
saltem  ui  tanquam  ad  uerba  constmi  docuit.  Erat  igitur  di- 
cendum  'ore  nal  ijtl  ^(la  ovx  ov  (piQerai  .  Sed  haec  per  se 
Sana  sententia  tantum  ab  eius  quem  tractamus  loci  conexu 
abest,  ut  ad  ilium  locum  respici  nequeat.  lam  uides,  ad  quem 
locum  uerba  %q>a^ev  8i  spectent,  omnino  non  inueniri. 

Restat,  si  quis  banc  dif&cultatem  ferri  posse  putet,  ut 


44  Theodoras  Matthias 

eadem  nocabula  dinersissimiim  significare  terminnm  statuat, 
nimirum  ita,  ut  illo  loco  wftoi  inter  uerba  non  numerari  de- 
monstretur.  Quod  eqnidem  mihi  nix  persnadeam;  praeterea  a 
toto  loco  haec  qnaestio,  nnm  nerbnm  sit  necne,  prorsns  aliena 
est.  Porro  nerba  'nav  nad'og  ylvenai  he  rivog  dia-d'iaetog^ 
nonne  omnibns  artis  logicae  legibns  obstant  ?  Dici  enim  pot- 
est ^Ttdd-og  ylverac  Ix  TtQayf^arog^  uel  ^i^  iveqyelag^ ^  non  'ex 
diad-iaewg^]  hoc  enim  ualeret  'If  iavrov,  Ix  nad'ovg  cevrov\ 
qnoniam,  si  ita  dicere  liceret,  na&og  e  sola  diathesi  passina 
exsistere  potest.  Immo  nad^og  est  aliqna  diathesis.  —  Etiam 
tota  conclusio  oitiosa  est:  'quia  omnis  passio  ex  affectu  aliqao 
uerbi  proprio  proficiscitnr,  ^fioi  autem  hone  affectum  e  uerbo 
proficiscentem  habet,  necessario  —  aduerbium  est'.  Summum 
id  concludi  potuit  ipsum  uerbum  non  esse.  —  Denique  rectius 
121,  26  interiectiones  dicuntur  passionem  indicare  quam  ipsae 
habere,  ut  127,  17;  habent,  i.  e.,  credo,  continent  earn  potius 
eae  personae,  a  quibus  proferuntur. 

132, 15sqq.:  exponit  ApoUonius  etiam  propterea  del  et 
X^  nerba  esse  putanda,  quod  augmento  praedita  praeteritum 
significent  unaque  diuersa  tempora,  quae  in  iisdem  infinitiuo- 
rum  formis  insint,  secemant.  Ad  quam  ultimam  sententiam 
explicandam  affert  exempla  haec:  ^ivearwrog  yap  XQ^^^^  7^" 
v7]a€Tac  TO  „d€i  yQacpeiv^,  kiyu)  to  yQacpeiV  TcaQoraTixov  dk 
TO  „ed€c  yQCKpeiv^y  TtaQCtXa^ov  ^e^co&ev  to  €,  otieq  idiov  ^ij- 
fiaiogf  log  xal  to  „d'4ka)  y^acpeiv^  eiiq  eveaTCJTog  dice  to  ^ikcu, 
7taQaTaTiyL0v  6h  eYrj  to  0  f^td'eXov  yQciq)eiv^^ .  In  his  uerbis 
quid  sibi  uelint  Xiyio  to  yQacpeiv^  quae  Buttm.  298  ann.  3  se 
non  intellegere  confitetur,  elucet  ex  iis,  quae  secuntur  \og  xa2 
TO  „&4kw  yQacpeiv^  eirj  kveOTWTog  dia  to  ^^Acd';  hie  enim 
subiectum  esse  solum  infinitiuum  ^)  decent  uerba  dia  to  d-ilix). 
Et  iure  ita  urgetur  et  significatur  de  solo  infinitiuo,  quae  dis- 
seruntur,  praedicari;  nam  iuncturam  ^iku)  yqcKpetv  praesentis 

1)  Sic  'tXri  to'  concinnitatis  causa  scribe  pro  traditis  'iv  r^\ 

2)  Hoc  autem,  unam  toto  exempio  uoculam  subiectum  esse,  iure 
non  miraberis;  saepissime  enim  apud  ApoUonium  hie  ubus  inuenitnr,  ita 
de  pron.  8, 20;  36, 8. 12. 14;  37, 27.  29;  40, 19.  22. 27;  41, 4. 


De  Apollonii  Dyscoli  epirrhematici  et  Byndeemici  forma  genuina.    45 

esse  temporis  nemo  ignorat.  —  Sententia  igitnr  exsistit  haec: 
'at  in  exemplo  d^iXui  yQaq>€cv  infinitiuus  est  praesentis  propter 
additnm  praesens  &ii,(o  et  in  exemplo  e&elov  yqacpBiv  prae- 
teriti  propter  additnm  praeteritnm  e&eXov^  ita  praesentis  exem- 
plnm  est  del  yqaq)€iVj  nempe  infinitini,  et  imperfecti  est  in- 
finitinus  in  exemplo  n^idu  Y(iaq>eiv''\  Itanecesse  est  in  omni- 
bus his  qnattnor  ennntiatis  subiectnm  sit  idem  infinitiuus. 
Disturbatur  autem  haec  aequabilitas  uerbis  ^TtQoaXa^ov  I'^co- 
d'€v  TO  €,  oTteQ  idiov-^TJiiarog\  quando  quidem  ea  tantum  ad 
subiectnm  to  ^dei  construi  possunt.  Quae  uerba  ceterum  pror- 
sus  superuacanea  e  textu  remouere  non  dubito. 

136y  5  8qq.:  ut  multa  uocabula,  quae  simplicia  uidentur 
esse,  ex  compositis  facta  esse  probet  grammaticus,  exemplum 
uocis  rjvoQia  apponit  uerbis  his  'to  '^voQia,  aftlovv  voovfievov, 
OTtavTore  ov  xaraaTqaetai'  nod'Bv  yaQ  naqd  to  avijQ  rj  Trjv 
aviQog  yeviTcfjv  rj  avyxexoftftivrjv  avdQog  to  'qvo^ia  avaTrjaerai 
t]  aveqla  wg  ald-i^og  ald-eQla,  r^g  dk  avdQog,  tag  xal  ^OTiVy 
ij  avdgla; 

Haec  corrupta  sunt.  Itaque  Skrzeczka  (11,  24)  scribere 
uoluit  Ttod'ev  yctQ  —  avaTj^aerai;  akk^  ri  ivegla  tag  al&igog 
ai&eQla,  T^g  di  avdqog,  dg  xai  eoTiv,  ij  avd^la.  —  At  ne  sic 
quidem  sententia  sana  est  Nam  statuendum  uiro  docto  est 
alteram  particulam  ?;,  quam  exspectari  concedit,  cum  parti- 
cula  8i  conmiutatam  esse  nee  minus  neglegenter  genetiuum 
TTJg  avdqog  pro  accusatiuo,  qui  exspectatur,  ob  eum  qui  proxi- 
mus  est  genetiuum  ai&iqog  positum  esse.  Praeterea  non  liquet, 
quid  sibi  uelit  hoc  additamentum  superuacaneum  'ijjg  xal  %aTiv\ 
quod  tolerari  .posset,  si  additnm  esset  eo  loco,  ubi  primum 
genetiui  avdqog  mentio  fit  (u.  6).  Nee  remouetur  eadem  offensio 
coniectura  Schoemanni  (op.  ac.  IV,  252)  ^Tcod^ev  yaQ;  oix  .rjvo- 
Qia avaTj^aerac,  aXk^  avegla  xtA.',  nee  B.  Schneideri,  qui 
punctum  post  avdQla  in  signum  interrogationis  commutat,  nee 
denique  Egenolfiii  (ann.  phil.  1878,  843),  cni  et  lacunae  et 
interpolationes  satis  difficiles  una  statuendae  uidentur:  ^Tto&ev 
yciQ  TtaQci  Ttjv  aviqog  yeviKrjv  ij  rqv  avyKexofifiivtjv  avdQog  17 
rjvoqia  avOTrjaeTai;  (fldei  yaq   (uel  rjv  yaQ  av)  Tr^g  fikv)  ^ 


46  Theodoras  Matthl&g 

aveqlay  tig  al&iQog  ai&€Qla,  rijg  dk  avSgog,  (og  xal  Mcriv,  17 
avdQla. 

Et  porro  cur  nnins  deriaationis  aviqog — iveqlay  non  etiam 
seqneDtis  avdgog  —  avdqia  exemplum  affertar?  Cur  genetiuns 
riig  avdqog  bis  ponitnr,  ceterae  formae  semel?  Denique  arti- 
cnlns  17  ante  nocem  avdqla  positas  offensionem  praebet;  nam 
ut  ad  formam  aveqia^  ita  etiam  ad  avdqla  id,  qnod  est  ante 
fjvoQiaj  nempe  to,  pertinere  exspectamns. 

Qnibns  omnibus  de  causis  'rj  aveqla  log  al&iqog  ai&€Qla, 
Ttjg  di  avdQog,  dg  xal  ^ariv,  17  avdqla  uerbis  deletis  cum 
Skrzeczka  post  uerbum  avavi^oetai  signum  interrogationis  porro. 

138|  19 — 21  leguntur  uerba  ^aXi^a  xal  i^tl  %ov  ovrutgy  rivlxa 
aTtofiaXXei  to  a  Iv  T(p  ovrw,  ovx  etQyerac  rfjg  fiaQvrqtog  rfjg 
xara  to  elg  Tog,  inel  na^inoXXa  %a  iv  fiagelf  raaei  in  media 
disputatione ,  qua  Tryphonis  (frgm.  64  ed.  A.  de  Velsen)  sen- 
tentia  impugnatur.  Statuerat  enim  ille  omnia  uocabula  conso- 
nanti  aliqua  uel  in  medio  uel  in  fine  deficiente  ex  alia  forma 
ueriore  magisque  perfecta  deriuata  eundem,  quem  ilia  habue- 
nt,  accentum  seruare.  Quam  sententiam  ApoUonius  optimo 
disputandi  ordine  ita  impugnat:  si  accentus  manet,  inquit, 
ea  quoque  uerbonim  classis,  in  quam  uocabulnm  defectione 
litterae  deriuatum  transgreditur,  per  se  eundem,  quem  illud 
ante  habuit,  accentum  habet;  ita  dici  rtoXXaxt  dexdxi,  quoniam 
plurima  alio  in  I  barytona  exstent.  Contra  aduerbia  oxytona 
aut  in  7^  exeuntia  aut  in  F  ita,  ut  in  media  uoce  littera  a 
insit,  e  propria  lege  (cf.  135,  3  sqq.),  si  ilia  a  deficiat,  bary- 
tona fieri ;  ita  x^Q^S  —  X^Qh  ceexaarl  —  exrjri,  Eidemqne  legi, 
ex  qua  litterae  a  defectio  causa  sit,  cur  accentus  a  fine  retra- 
hatur,  alias  quoque  praeter  aduerbia  ilia  orationis  partes  sub- 
iungi:  ita  avveXriXaa^ivoc  —  avvfAijAajwevoe  (cf.  135,  5),  deano- 
arrig  —  SBOTtorrig,  iqyaarrig  —  igydrrig. 

Vides  hunc  disputationis  ordinem  interrumpi  uerbis  supra 
positis,  quibus  aflfertur  exemplum  uocis  oirwg,  quae  e  con- 
trario,  sen  cum  littera  a  sen  sine  ea  profertur,  eodem  accenta 
utitur.  —  Sunt  praeterea  uerba  ipsa  corrupta.  Nam  nisi  cum 
Dronkio  pro  tradito  ^inl  rov  oviwg^  scribis  ^*€ti  to  ovru}g\ 


De  ApoUonii  Dyscoli  epirrhematici  et  syndesmici  forma  genuina.    47 

totnm  enuntiatum  sana  constructione  caret.  Deinde  pro  ex- 
tremis aerbis  'iTtel  TtafiTtoXXa  %a  Iv  fia^elif  xaau  saltern  scri- 
bendnm  erat  'nafiTtoXXa  ra  elg  (S  Xi\yov%a  iv  fioQelif  raaet^ 
(cf.  a.  12);  non  enim  inde^  quod  multa  in  Tog^  id  qnod  solom 
ex  antecedentibas  snppleri  potest,  nel  omnino  mnlta  barytona 
exstanty  sed  quia  mnlta  in  (o  quoqne  aduerbia  barytona  snnt, 
seqnitnr  dici  posse,  ut  ovrujgy  ita  etiam  ovrio.  Itaqne  ad  ea 
exempla  quae  inde  a  u.  24  nerbis  to  ye  firjv  avyxevac  secnn- 
tur,  quae  nirsns  0  illustrant,  qnibns  condicionibus  etiam  post 
defectionem  litterae  a  idem,  qui  ante  fherit,  accentus  seruetnr, 
nerba  ilia  apposita  esse  puto. 

Paulo  post  139, 19  sq.  uerba  'awixovai  rrjv  o^rjra  rov 
a,  xa&wg  iv  roig  i^g  eigriaerai  tantum  praebent  offensionis, 
ut  ea  quoque  inducere  non  dubitem.  Ac  primum  quidem  deest 
alteram  exemplum  elocutionis  satis  mirae  ^Xoyov  avvixovai 
Tijv  o^vTfjra  rov  a\  Deinde  uerbis  'xa&iog  iv  zolg  i^g  ei^^- 
aerai  nos  falso  ad  sequentia  relegamur,  quoniam  statim  in 
eodem  uersu,  quae  aduerbia  in  a  oxytona  sint,  explicatur. 
Denique  quae  sola  sana  atque  simplex  enuntiati  a  particula  cog 
incipientis  constractio  est,  nimirum  ad  uerba  loyoig  roiovroigj 
aerbis  illis  prorsus  obscuratur. 

142,  5sqq.:  'oWg  el  fiij  ovofioziTidv  eir],  xav  xa&^  eva 
oxtlficnriOfiov  elxe  to  ftivxe  wg  Ttqbg  t'qv  rwv  ^Tjidariov  avv- 
Tatcv\  —  Explicatur  tota  inde  a  141, 16  particula  numeralia 
indeclinabilia  propterea  non  esse  aduerbia,  quia  non,  ut  ad- 
uerbia, cum  omni  numero,  sed  cum  solo  plurali  coniunguntur. 
Eoram  autem  uerboram,  quae  supra  posui,  anctor  tale  quid, 
quale  esset  ^Tchte  7taqeyivei:o\  falsum  esse  uidetur  demon- 
strare  uelle.  Sed  uideamus,  num  in  uerbis  illis  hoc  inesse 
possit:  oTtBQy  hand  dubie  pronomen  relatiuum,  ad  solum  7tiv%e 
potest  respicere,  quoniam  id,  quod  intellegendum  est,  bvo(ia%ir 
mv  esse  dicitur.   In  primario  autem  enuntiato  idem  oneq  sub- 

1)  £t  iure  in  his  in  oniuersum  disputatur,  quia  ante  Bolius  aduerbii 
ratione  habita  barytona  et  oxytona  in  7i  aduerbia  tantum  deque  utrisque 
deriuata  apposita  sunt  (n.  11  etl3),  in  initio  autem  (u.  Ssq.)  de  tota  hac 
quaestione  in  nniuersom  diiudicatom  iri  indicator. 


48  TheodoruB  Matthias 

iectnm  sit  necesse  est  Qaaeritur  igitnr,  quid  sit  to  Tcivre: 
obiectam  qnidem  non  potest  esse  propter  ilia,  quae  de  pro- 
nominis  OTteq  interpretatione  diximns,  quoniam  to  nivTB  in- 
declinabile  habere  %b  nivxe^  \,  e.  se  ipsum,  dici  nequit;  et, 
si  hoc  to  Ttivte  subiectum  esse  statnitur,  quod  idem  in  pro- 
nomine  one^j  quod  ad  enontiatnm  et  primariom  et  seconda- 
rixim  pertinere  nidimnSy  iam  inest,  prorsus  sapemacaneiim  est 
Sine  dubio  igitor  to  Ttivte  saltern  pro  glossemate  prononunis 
OTtsQ  habendum  est  Deinde  elocutio  ^xor^'  ha  axrifAotiafiov^ 
semper  ant  de  uno  nocnbalo  indeclinabili  (ita  de  adn.  145,  8; 
de  constr.  34,  3;  201,  25),  aut  de  dnabns  nocibus  per  compo- 
sitionem  in  nnam  coactis  (ita  de  constr.  315, 1)  dicitur.  Qna- 
rum  notionnm  h.  1.  ne  prior  quidem  quadrat;  nam  hac  notione 
adhibita  uerbis  'xav  xa^'  %va  axrifiotiafidv  elxs^  negaretnr, 
quod  nuUo  modo  negari  potest,  to  Ttivte  semper  xa&*  'eva 
axrjfiotiaftdv  exeiv. 

Videtur  igitur  haec  exempli  explicatio  ApoUonio  indigna 
esse;  quae  uero  interpolator  dicere  uoluit,  sic  fere  dicenda 
erant:  ^OTteq,  el  fifj  ovofiatixov  eirj,  nav  xa&^  ?va  xai  avtov 
ox^f^cctiCfiov  elxe  tq)  TtevtccKig  to  ^ficc  wg  Ttqdg  trjv  tiSv 
iTti^^rjfAariov  avvta^iv. 

Locus  145,  13—25  ex  duobus  similibus  illustrandus  est. 
Quorum  ex  altero  —  166,  12  sq.  —  elucet  avetp  ab  ApoUonio 
in  aduerbiorum  numero  positum  esse.  Sed  ibi  uerba  Tia&wg 
TtQoelTtofiev  f  quoniam,  id  quod  tradita  coUocatione  postula- 
retur,  antea  de  accentu  non  expositum  est,  post  aVer^  collo- 
canda  sunt;  u{  ex  iis  quoque  appareat,  iam  in  antecedenti- 
bus  ApoUonium  demonstrauisse  aveq)  esse  aduerbium.  Altero 
autem  loco  —  de  adu.  204, 15  sqq.  —  ab  avecag  adiectiuo  illud 
aduerbium  deriuatum  esse  explicatur. 

Quare  primum  quisque  mirabitur,  quod  inde  a  u.  15  illius 
loci  ApoUonius  uidetur  contrarium  statuere  uerbis  his  ^^eatc 
fiivtoi  ye  iTtixQivai  to  oxrjfia  (sc.  to  ave(^)  tcji  tov  ovofiatog 
fieQiOfitp,  kTtel  avtmeiaetai  ntV ,  —  At,  quae  inde  ab  iTtel 
usque  ad  fiovoyeviHv  secuntur,  ut  tradita  sunt,  omni  sano  conexn 
carent.    Quae  enim  haec  est  sententia:  uocabulum  avetp  in 


De  Apollonii  Dyscoli  epirrhematici  et  syndesmici  forma  gcnuina.    49 

nominnm  numero  habendum  est,  quod  sic,  non  alitor  adaerbia 
in  (0  desinentia  formantnr?^  Hoc  obstare  aut  non  obstare  dici 
potest  tantummodo  turn,  cum  quis  inter  aduerbia  id  redacturus 
causam,  quae  ex  aliorum  sententia  obstet,  refutare  uult. 

Ut  igitur  Apollonius  hoc  loco  pariter  atque  166,  12  et 
204,  15  aveq)  aduerbium  esse  edicat,  negatione  ovx,  ante  ner- 
bum  avTixelaerat  insertp,  scribendum  est  iTti^^rjfiarog  pro  oyo- 
fttarog  quod  false  e  sequente  ovofidzwv  profectum  uidetur  esse-O 

Ea  uero;  quae  nunc  in  codice  exstant,  facillime  ferri  po- 
tuerunt,  quia  etiam  sequentia  ita  corrupta  erant,  ut  Apollonius 
demonstrare  uideretur  av€(if  non  esse  aduerbium.  Sed  haec 
iam  a  Skrzeczka  et  Schoemanno  recte  restituta  sunt.  Itaque 
hie  sanus  exsistit  sententiarum  conexus:  'uocabulum  avee^  ad- 
uerbiis  asciscere  licet;  neque  enim  obstat  ilia  lex,  qua  doce- 
mur  ab  iis  adiectiuis,  quae  tria  genera  totidem  diuersis  termi- 
nationibus  significant,  aduerbia  in  log^  ab  iis,  quae  omnia  una 
eademque  forma  continent,  aduerbia  in  w  deriuari'.  Nam 
quoniam  una  masculini  et  feminini  forma  avewgy  nulla  neu- 
trius  generis  exstat,  re  uera  aveiog  unius  terminationis  est; 
itaque  ex  ueterum  artificiosa  doctrina  rectissime  ab  hoc  ad- 
iectiuo  aduerbium  in  ai^)  formatum  est. 

Porro  autem  Apollonius  u.  13  sq.  dicit,  si  in  eiusmodi 
exemplis,  ubi  forma  avefp  cum  singulari  coniungatur  (ip  93), 
avewg  scribendum  esse  demonstrari  nequeat,  av€(i)  aduerbium 
restare.  Neque  uero  illud  demonstrari  potest,  nisi  demonstretur 
av€(i}  aduerbium  esse  non  posse,  itaque,  quod  adiectiuum  sit, 
ad  substantiuum  singulare  eandem  adiectiui  formam  construen- 
dam  esse.  Quare  in  iis,  quae  modo  sanauimus,  e  contrario 
hoc  ipsum  demonstratum  est  aveq)  aduerbium  esse  iure  in  ai 
deriuatum;  deest  igitur  causa,  cur  in  exemplo  *ij  d'  ave(p  driv 
fiGTo^  scribatur  ^ij  8*  avetag  dijv  ^ato\  quia  av€(p  xa&'  ^va 
axri^octcafiov  et  cum  singulari  et  cum  plurali  coniungi  potest, 
quippe  quod  aduerbium  sit    lam  igitur,  ut  u.  13  sq.  ApoUo- 

1)  De  similis  mendi  origine  cf.  Uhlig.  dissert  p.  32. 

2)  oi  et  4^  in  hac  quidem  re  non  distinguontar:  cf.  145,20;  165,20; 
166,23. 

L«ipiiger  Stndien.  YI.  4 


52  Theodoras  Matthias 

.Non  igitnr  dubito  delere  uerba  ^ov  fiiiv  akXa  xal  ovTU}g 
(pafiiv  ToiQ  eig  w  ki^yovaiv  Int^^fAaai  avvvnaqxet  tiva  eig 
fj  k'qyovTa  avvrovovfieva  rovroig,  ovdafitSg  ovdafifj,  Ttawiog 
TcavTT],  akXwg  akkt],  dixiSg  iixu  '  ^^  praeterea  eo  facilins 
u.  4  ^o^vvofiiyq)  S^a  t(^  log  xrk!  ad  149,  1  annectantnr. 

Deniqne  149,  17  aerba  '/taXtv  avaynaliog  tov  rj  ipikw- 
x^ivTog  dia  tov  TtQorjyeia&ai  (ptJvqevTog^  repetita  sirnt  e  148,  8 
et  149,  7.  Nam  his  duobos  locis  iure  haec  anctor  addidit,  at 
rjvT€  formam  qnamquam  spirita  leni  prolatam,  tamen  a  forma 
aspirata  derinatam  defenderet  Et  si  quis  opponat  149,  17 
haec  nerba  aduersariorum  esse,  eo  magis  ea  delere  cogimnr. 
Primum  enim  aduersarii  trisyllabam  formam  impugnantes  onom 
ex  huins  accidentibus,  primae  syllabae  rj  spiritmn  lenem,  ez- 
plicare  non  debebant.  Tum  si  uerba  ilia  ex  Apollonii  expli- 
catione  ii  repetinisse  tantum  fingerentur,  saltem  accorate  causa 
Apollonii  exhiberi  debebat.  Qnod  non  fit.  Neque  enim  pro- 
pterea  littera  fj  spirita  leni  atitur,  qaod  nescio  cai  oocali  prae- 
cedit  —  nam  exstant  exempli  gratia  i]aTo,  fiovi]  — ,  sed  pro- 
pter solias  litterae  v  epenthesin  (cf  148,  8). 

151,  17  sq. :  in  aerbis  ^botl  ri  ovofia  ovdafiog,  (^  fcaQa- 
xecTai  irtl^^rjiAa  to  ovda^uog,  (^  a/to  &rikvyiov  naXtv  axi^f^ccrog 
iTtl^QTjfia  TtaQo-ABczai  to  oidafif/  duo  enuntiata  relatiua  aequa- 
biliter  formata  et  per  asyndeton  apposita  oflfensioni  sunt.  Ac 
si  quis  de  altero  pronomine  ip  in  xal  mutando  et  uerbis  iTtl^- 
Qrjfia  ftaQaxeirac  in  altero  enuntiato  delendis  cogitet,  aix  de- 
clarare  possit,  unde  haec,  quae  exstat  forma  aequabilis  orta 
sit.  Immo  cum  hoc  loco  aduerbii  ovdafidig  et  ovdafio&Bv  nulla 
praeterea  mentio  fiat,  prius  enuntiatum  comparandi  gratia  ex 
alio  loco  ascriptum  esse  censeo.  Nee  obstat  huic  rationi  uocula 
TtaXiVj  quae  non  ad  prius  illud  enuntiatum  relatiuum  spectat, 
sed  ad  sola  uerba  ^(^  TtaQaxeiTai  &r]Xvxdv  zo  drjfxoala^  a.  10 
referenda  est. 

166,  24  sqq.  inter  aduerbia  ea,  quae  ei  regulae  obstare 
uidentur,  secundum  quam  omnia  aduerbia  in  oj  desinentia 
breui  paenultima  uti  dicuntur,  etiam  no^qi^  collocatar,  cuius 
prior  syllaba  attica  epectasi  producatur.    Sed  primum  solo 


^ 


De  Apollonii  Dyscoli  epirrhematici  et  Byndesmici  forma  genaina.   53 

hoc  loco  et  illo,  quo  ad  banc  respicitur,  p.  204, 18,  in  syllaba 
positione  prodncta  epectasis  statnitur,  cum  alibi  et  hac  et 
simplici  exraaig  uoce  Apollonius  aut  epectasin  syllabicam,  qua 
fini  uocabuli  noua  syllaba  adicitur  %  aut  productionem  breuis 
nocalis  in  uocalem  natura  longam  ^)  significet.  Ita  etiam  h.  1. 
omnia  exempla  inde  a  u.  25  allata  in  banc  notionem  qua- 
drant, et  formas^oxaAAco  ^aklo)  et  quae  secuntur  non  pro- 
ductas,  productam  in  Atticorum  modum  solam  ^aXlov  littera  a 
natura  longa  praeditam  statuit  ipse  auctor  loci.  Quo  igitur 
iure  uocula  fto^Qoj^  in  cuius  priore  syllaba  breuis  o  exstat, 
producta  in  Atticorum  modum  dici  potest?  Et  cur,  si  ilia  pro- 
ducta  esset,  non  esset  etiam  %^(jj  ?  Haec  igitur,  quae  de  epec- 
tasi  disseruntur,  ab  Apolloniana  doctrina  aliena  sunt.  Neque 
in  iis,  quae  secimtur,  sana  argumentatio  inest.  Nam  uerbis 
a),Xiog  re  xtL  p.  167,  1  sqq.  tanquam  noua  affertur  aduerbii 
ft6^^(p  a  substantiuo  TcoQog  deriuatio,  a  qua  iam  in  anteceden- 
tibus  auctor  tacite  profectus  est.  —  Praeterea  uerbis  ^lacjg  dk 
'/mI  6  TtkeovaofAog  rfjg  diakixTov\  antecedere  oportet  tale  quid 
'xal  kv  Ttkeovaofdip  %ov  q  to  7t6^^(i)\  cum  uerba  *o  nXeo- 
vaa^og*  non  habeant,  quo  referantur. 

Quibus  de  causis  existimo  totam  de  fto^^tp  aduerbii  dis- 
putationem  —  inde  a  1S6,  24  usque  ad  167,  8  —  a  recentiore 
grammatico  insertam  esse.  Atque  ex  eodem  loco  profectum 
uidetur  esse  glossema  ^  ccTTiKOJTeQov  iyra&iv^  p.  204,  18  (cf. 
supra). 

Sequitur  locus  difficillimus  180,13  — 183,4:  Ac  primum 
quidem  exemplum  quod  exstat  180,  21  sq.  ^wg  xal  ItzI  tov 
ytVvv*^  iTti^qri^atog,  SrjXovvrog  to  iv  tovt(i)  XQ^^V>  ^^  tccvtov 
TtaQayerai^  intellegi  nequit.  Neque  enim  uideo,  quomodo  illis 
probetur  id,  quod  in  antecedentibus  probandum  erat,  olxov 
di,  ayQov  di  duas  orationis  partes,  non  aduerbia  esse.  Nam 
in  antecedentibus  neque  de  aduerbio  ab  altero  aduerbio  deri- 

1)  Itadepron.6,14;34,6;  37,8;  60,11;  83,25;  92,14;  98,12;  99,1; 
de  coni.  230,  28 ;  237,9;  257,7. 

2)  Ita  de  pron.  50, 7 ;  de  adu.  161, 8;  162, 11 ;  176, 13 ;  194, 20;  de  coni. 
230,29;  258,16. 


(^«^luraB  Matthias 


^^•li^  ^A  ApolloDiana  doctrina  uerba  ayQov  di, 
"^^  \uk  kU  tanqnam  deriuationes  cnm  aliU  ab 


A:niuitiouibii8  comparari  possnnt,  cum  Apollo- 
a i tuationibns  secemat,  nt  177^  31.  32;   179,  4; 
t^neterea  vwl  fonnam,  qoain  solam  aliqno  iore 
,,,.utaaui  dicere  potnit,   potins  iTtenTa&eiaav   qiiam 
^.-^*vu>  uominanisset.    Denique  monendnm  est  ApoUo- 
^^  wui|H«r  dicere  7caQayiad'ai  and  nvog  ant  TtaQa  ti,  nnn- 


Si\l  ot8i  ilia  deleotnr,  tamen  dispntatio  iusta  non  pro- 

^viiN  ouiuH  ordo  nunc  qnidem  hie  est:  180,23  — 181,8  arga- 

ucuM  ouumerantur ,  quibus  nisi  aduersarii  eiusmodi  formas 

iiuttu  uocem  eamque  aduerbialem  esse  contenderunt,  uerbis  his: 

1.  'eiusmodi  elocutiones,  quoniam  una  utuntur  forma  nee, 

ut  uoniina,  per  casus  numerosque  flectnntur,  aduerbia  sunt'; 

II  a.  'coniunctiones  copulatiuae  ad  copulationem  uerborum  uel 

oiiuutiationum  usurpantur,  non  (quem  usum  statuit  Apollonios) 

ad  localem  notionem  ef&ciendam';  b.  'eaeque  nominum  flexioni 

non  obstant';  III.  ^nomina,  cum  articulum  accipiunt,  excepta 

auctiore  relatione  eandem  notionem  seruant,  quam  articulo 

non  addito  habebant;  sed  diuersa  significant  ohov  df  et  tov 

ohov  di\  —  lam  huic  enumerationi  ^nnectit  ApoIIonius  181, 

9sq.  uituperationem ,  quod  aduersarii,  id  quod  summum  sit, 

accentus  leges  non  respiciant.O    Postquam  deinde  cuncta  ad- 


1)  naec  sententia,  quae  postulatur,  nou  inest  uerbis,  quibus  iusit 
necesse  est,  'xal  naXiv  nvreixprro  rmv  tovvkwv  na^ayytlfidraft/* ;  quae  ita 
interpretanda  sunt:  'et  rursus  iis,  quae  de  accentibuB  sunt,  legibus  nitun- 
tur*.  At  in  omnibus,  quae  180,23  —  181,8  de  aduersarionim  sententia 
disseruntur,  ne  uocula  quidem  de  accentuum  legibus  mentio  fit.  Et  id 
ipsum  potiuB,  quia,  ut  in  subsequentibus  demoustrat  (cf.  supra  p.  54  sq.), 
ex  his  recta  explicatio  facUlime  cognosci  potuerit,  ApoIIonius  uitaperat. 
Insero  igitur  post  uoculam  ndi^v  negationem  ovx,  a  Ubrariis  in  Apollonii 
liliris  saepissimc  omissam  (cf.  de  pron.  50,  21;  de  adu.  126,17;  121,16; 
123,20;  131,23;  141,24;  de  coni.  252, 34 ;  256,25;  et  Skrzk.  1, 16).  Sic 
demum  ut  sanus  sensus,  ita  aduerbii  ndXiv,  quae  non  minus  postulatur, 
relatio  ezsistit:  'rots  xoiovto^s  Xoyoie  innvtixov^  xal  ndXiv  (otV)  dvxBixicn'To 
rciv  xovtMc^  na^yyeX^nri»p^ . 


De  ApoUonii  Dyscoli  epirrhematici  et  syndesmici  forma  genaina.    55 

nerBariornm  argnmenta  se  refiitaturam  esse  indicaait,  id  quod 
proximnm  esse  debebat,  illam  de  accentns  legibas  aitupera- 
tionem  iastam  fuisse  demonstrat  181,  13 — 15  et  181,  24 — 31. 
Ji  autem  coninnctionis  commemoratione  addactns  est,  nt  sta- 
tim  illud  aduersarioram  argamentam ,  quod  significani  11  a, 
refutaret  (181,32  — 182,20).  Hnic  antem  rursas  simile  hand 
dubie  nidebatur  id,  quod  lib  notani,  quod  qaia  rnrsus  e  ma- 
teriae  ratione  idem  fere  ac  primmn  est,  una  cum  hoc  refellitnr 
1 82,  21—26.   Denique  182, 27  — 183, 4  tertii  sequitur  refatatio. 

Tota  igitnr  inde  a  180,  23  dispntatio  bene  progrediretar, 
nisi  ea  refntationis  particnla,  quae  de  accentn  est  nerbis  181, 
15 — 23,  male  dirimeretur. 

Ac  prins  uerba  ^nqog  olg  xai  at  (ptjval  xhvo^evai  616- 
xXriQol  eiai  xar^  aiTiaTix:^v  TtTcSacv'  ikV  ov  tovto  q)rjfit  ovv- 
ey,Tr/.6v  tov  dvo  ln^Qfj  i>6yov  elvat,  irtel  xar  tolg  i^m  agxfjv 
ISel^afiCV  rag  ovoficctinag  mdaeig  eig  avvra^iv  ifci^^rjftatixrjv 
rtd-epiivag  nal  iTCi^^i^fictra  naXovfiivag*  (181,15 — 19)  snspicio- 
nem  ex  iis  quae  antea  disputauimus  profectam  singulis  offensis 
augent.  Nam  uituperare  aduersarios,  quod  statnant  aliquid, 
quod  saepe  ipsi  quoque  statuendnm  esse  statim  conoedit,  in- 
eptum  est.  Deinde  inter  id,  quod  interdum  formae  nominum 
aduerbialiter  accipiuntur,  et  id,  quod  olxov  6i  diuersae  orationis 
partes  sunt,  tertium  comparationis  desideratur,  cum  illae  for- 
mae, sine  nomina  sunt  sine  aduerbia,  una  orationis  pars  sint. 
IlQog  olg  autem  uerbis  prime  argumento  nondum  absolute  uti 
uix  licuit.  Itaque  totum  ilium  locum  non  ab  ApoUonio  pro- 
fectum  esse  arbitror. 

Restant  uerba  181,  20 — 23  quae  nunc  false  loco  legnntur, 
cum  neque  pars  eorum  sint,  quae  181,  11  sq.  secutura  esse 
promittuntnr ,  et  explicationem  accentus  locutionum  olxovdi, 
OvkvfiTtovdi  —  181,13 — 15  et  24— 31  —  male  interrumpant. 
lam  cui  loco  tribuenda  sint  inuenisse  mihi  uideor.  Quamquam 
enim  aduersariorum  argumenta  supra  Ila  et  lib  notis  signata 
contra  eam  ApoIIonii  deriuationem  pugnant,  ex  qua  olxov  8i 
parathesin  accusatiui  nominis  et  particulae  8i  esse  statuit, 
tamen  in  antecedentibus  haec  deriuatio  non  exstat.     Qoam 


56  Theodoras  Matthias 

neglegentiam  ApoUonio  uix  tribnerim.  Neque  ea,  quae  180, 
13 — 23  legnntQr,  sana  mihi  uidentar  esse,  cum  enontiati  ^oi; 
yoQ  ravTov  iati  ttp  oXxo&i^  expositio  desideretnr.  Puto  igitur 
nerbis  181,  20—23  postnerba  paginae  180,  21  ^oif  yag  tovtov 
ioTi  T(^  o'Uod't  iDsertis  scribendam  esse:  \aXXa  diag)iQ€i,  wg) 
diaq)iQ€i  to  oXuLod'Bv  toi  i^  oixov  . .  •  .,  xal  to  oixo-d'C  tov  iv 
oHiiii)  xtA.  . 

Unde  optimus  sententiarnm  conexns  exsistit  hio:  locatio- 
nes,  inqnit  (180,  15  — 17),  olxov  84,  ayQov  Si,  OvXvfinov 
8iy  etsi  constrnctione  aduerbiorum  ntontor,  tamen  aduerbia 
non  sunt,  id  quod  i^  oXnov  ionctura  demonstratar.  Qaibus 
adicitnr  'item  se  habet  Iv  oXi^oj^  com  non  idem  naleat  atque 
oixo^t  forma'.  Deinde  ad  prius  exemplun  respiciens,  pergit 
grammaticus  'sed  nt  oim&ev  a  innctura  i^  oinov  differt,  cum 
illud  esse  unam  orationis  partem,  hoc  ex  dnabns  constare 
uiderimus,  ita  etiam  forma  oixo-^i  a  iunctnra  h  olxtp  et  oXxade 
a  iunctura  eig  ohov  discrepat,  et  ut  elg  ohov  duae  orationis 
partes  sunt,  sic  etiam  olxoy  di,  quia  di  particula  inest".  Cui 
disputationi  illud  tertium  exemplum  oixade  —  elg  ohov  an- 
nexuit,  ut  transiret  ad  eam  formam,  quam  hoc  loco  accuratius 
explicare  sibi  proposuerat. 

186, 10 — 15  uerba  ^ai  dij  TtaQ^riyjuivai  avriovvfilai  —  Lri- 
dixo^^Tai  TTQod'iaeig  al  yevixaC  male  interrumpunt  totam  inde 
a  185,  17  ad  186,  21  pertinentem  disputationem ,  quae  illis 
uerbis  omissis  rectissime  progreditur  ita:  'Hac  demonstratione 
utendum  est:  et  inter  nomina  —  secuntur  pauca  exempla  1S5, 
18—21  — ,  et  inter  formas  in  ^^  exeuntes  sunt  exempla  deri- 
uationum  idem  quod  primitiua  significantium'  —  rursus  se- 
cuntur exempla  usque  ad  186,  9  — .  Inde  recte  pergitur,  si 
statim  adiungimus  quae  186,  15  a  uerbis  aTtedidetxTo  olv  se- 
cuntur: 'demonstratum  igitur  est  multas  exstare  deriuationes 
primitiuorum  notiones  seruantes;  harum  igitur  ratione  etiam 
illae  pronominum  formae,  de  quibus  tota  quaestio  instituta  est, 
deriuatae  sunt'. 

Sed  praeterquam  quod  uersibus  186,  10—15  argumenta- 
tionis  ordo  male  disturbatur,  singula  quoque  offendunt.   Neque 


De  Apollonii  Dyscoli  epirrhematici  et  syndesmici  forma  genuina.    57 

enim  ApoUonius  in  uniuersum  dicere  potnit  'af  naQijy^ivai 
avTtJvvfiiac* ^  quoniam  ita  nominat  possessiuas ;  erat  dicendum 
^al  rfjSe  TtaQtjy/Aivai  avT.\  Deinde  dura  est  VLOCS,h\ili  advvarov 
coninnctio  cum  contrario  eorom,  quae  ante  dicta  sunt.  ^)  Porro 
pronomen  toiovtoiq  non  habet  quo  referatnr,  nisi  lacunam 
statuas.  Turn  quid  sibi  uolunt  uerba  nva  alkrjv  nQo&eaiv? 
quasi  ilia  in  S^  deriuatio  praepositio  esset.  Ac  ne  exempla 
quidem  concinna  sunt,  cum  ad  prius  in  margine  codicis  ^rj  nqbg 
Aeo^od'Bv'j  ad  alteram  sola  ^nqbg  Aiafiov^  annotata  sint.  Deni- 
que  totius  loci  argumentum  idem  est,  atque  uersuum  17 — 11. 
Quae  offensiones  cum  nulla  uiroram  doctoram  emendandi  ra- 
tione  toUi  potuerint,  uerba  spuria  esse  iudico. 


lam  uenimus  ad  syndesmici  maiores  interpolationes. 

217,  7  sq.  ut  probetur  alias  sententias  sua  natura  alias  non 
nisi  coniunctionibus  disiunctiuis  appositis  disiungi,  afferuntur 
exempla  haec:  primum  ^fifiiqa  iarl,  vv^  iaTi\  quae  uerba  ij 
particula  omissa  tamen  disiunctiue  intelleguntur.  Gui  exemplo 
hoc  respondet :  'to  di  eregov  ov  Ttdvrwg  *  „  TQvq)0)v  naqiaTai, 
l^TtoXhjjviog  TtaQiarai''^^)]  additurque  huius  quoque  exempli 
explicatio,  quae  explicationi  prioris  respondet.  Inter  quae 
exempla  haec  scripta  leguntur  'to  dk  'hegov  ahrjd^ig,  d  (palrj- 
fi€v  ovTwg  ^rif.Uqag  ovarjg  rifiiqa  ka%Lv^^]  ubi  saltem  eandem 
sententiae  permutationem  etiam  in  altero  exemplo  exspecta- 
mus.  Deinde,  id  quod  grauius  est,  prorsus  non  intellegitur, 
quomodo  ad  ea,  quae  demonstranda  sunt,  hoc  exemplum  qua- 
dret:  nam  cum  inter  prius  et  alteram  differentiam  intercedere 
exponendum  sit,  haec  permutatio  pariter  atque  priori  potest 
alteri  accidere:  ^ ^noXXmvlov  Tcaqovrog  ^TtolXdviog  naqiGtai  ^ 
et  hoc  quoque  uerum  erit   Praeterea  hoc  medio  exemplo  ce- 


1)  Uhligii  et  Egenolffii  medendi  rationes  non  Bufficiont,  cum  non  una 
omnes  offeuBiones  tollantur. 

2)  Nam  ov  negationem  ante  uerbam  na^ivrai  traditam  delendam  esse 
docet  et  prius  exemplum,  cui  respondere  debet,  et  hniuB  ipsius  exempU 
permutatio,  quae  subsequitur. 


58  Theodonu  Matthias 

teroram  responsio  deletar  haec:  ^t6  yovv  TtQoteQov  vTCodeiyfia 
.  .  .  TtaXiv  iv  dia^ev^ei  ^arai  .  .  .,  ro  8k  ^tbqov  ov  Ttavxta^ . 
His  de  cansis  hoc  exemplom  deleo. 

225, 18  sqq.  refatatar  eomm  sententia;  qui  aqa  coninnctio- 
nem  esse  propterea  negabant,  quod  ntram  poneretnr  neone, 
nihil  ad  sententiam  interesset:  affertnrqne  primnm  exemplum 
X  251  sq.,  ubi  nocnla  xo/  omittatur,  qaam  nihilo  secins  con- 
ianctionem  esse  ab  omnibus  concedatar.  Secontnr  deinde,  nt 
iam  Schneideri  et  Bekkeri  sapplementis*  utar,  haec:  ^alXa  firjv 
ov8i  aXkt]  i^^ig,  (el  xal  IW  ore  7tke)ovaaeieVy  ov  fcaQoc  tovto 
TtiAov  %i  ava{8e8eyfiivai)  elal,  iAyw  na^olov  knl  uaadHv 
Xi^euv ;'  Qaae  delenda  esse  censeo,  cum  huius  enuntiati  con- 
structio  ?J^ig  . .  .  avadedeyfiivai  eialv  uel  tritissimis  gramma- 
ticae  de  subiecti  et  praedicati  congruentia  legibus  oppugnet. 
Desideratur  potius  nomen  aliquod  plurali  numero  positum  quale 
est  ^qaaeig^]  atque  pro  aXXri  Xi^iq  si  scribimus  alhj  li^ei 
et  haec  uerba  cum  enuntiato  condicionali  coniungimus,  haec 
sententia  oritur:  ^enuntiata,  quamqnam  per  pleonasmum  primam 
quamque  uoculam  accipiant,  inde  non  plus  edicere'.  Sed  ne 
ea  quidem  sententia,  licet  ex  Apollonii  de  pleonasmo  doctrina 
sit,  argumentum  est  eius  quaestionis,  de  qua  hoc  loco  diiudi- 
candum  est.  Quod  ut  esset,  saltern  addendum  erat  etiam  alias 
praeter  coniunctiones  uoces,  si  per  pleonasmum  adderentur, 
inde  suae  ipsarum  orationis  parti  attribui  non  desinere. 

239,  2  sq.  ApoUonius  postquam  formam  hexa  cum  gene- 
tiuo  casualium,  ovvexa,  quae  idem  significat  quod  oVi,  cum 
uerbo  coniungi  exposuit  238,23  —  239,1,  quaestioni,  quae 
possit  exsistere,  num,  si  pro  forma  ovvexa  distracta  ov  i'vexa 
cum  uerbo  coniungatur,  etiam  simplex  hexa  cum  uerbo  con- 
iuncta  sit,  respondet  ita:  ^alla  xav  dvo  fiigr]  loyov  xa&eanJKr^ 
TO  ovvexa,  exei  fCQoxeifiivrjv  vfjv  n^ov"  yeviKi^v.  to  ovto  xal  irti 
Tov  ovvexa  .  —  Quae  manifesto  corrupta  sunt.  Est  autem  sola 
conexus  explicatio  haec:  'si  coniunctio  ovvexa  in  duas  uoces 
distrahitur,  harum  prior  est  ov  ^),  et  ad  banc,  non  ad  uerbum 

1)  Sic  igitur  239,  2  eq.  legendam  censeo:  'l^c«  n^oxetftivr^v  r^  ov 


De  ApoUonii  Dyecoli  epirrhematid  et  syndesinici  forma  genuina.    59 

(id  quod  nonnnlli  credidisse  aidentar)  'dvexa  con8traitar\  — 
Sed  cum  priorem  nocis  partem  esse  genetinum  ovy  de  forma 
Tovvexa  dici  neqneat,  ne  in  altero  qnidem  enuntiato  TovvcKa 
pro  eo,  quod  exstat  ovvexa  scribendum  est.  Immo  delenda 
sunt  uerba  'to  avro  xal  ini  tov  ovvexa. 

242,  1  sqq.  uariae  de  coniunctionis  dwri  origine  sententiae 
ita  indicantur  'irtlTovrov  kTtiarrjadv  riveg,  el  fxera  f^g  „8ia** 
jtQo&iaeujQ  avyxeixai  6  nOTi^  avvdeafnog  rj  to  »oVt*  Tttwrtxov^ 
additurque  hoc  casuale  aut  unum  esse  posse  simplex,  on 
a  dialectica  forma  otig  deriuatum  (de  constr.  318,  18),  aut 
duas  uocnlas  o  et  tl  iuxta  positas.  Sed  inuenies  hoc  quidem 
loco  refntata  priore  ilia  de  praepositione  dia  et  coninnctione 
oTi  originatione  (—  242, 18)  de  eo  solo  cogitari  esse  apposita 
praepositionem  did  et  duos  accusatiuos  o  et  rl.  Cum  autem 
nuUo  argumento  demonstrari  possit  partem  aliquam  de  tertia 
diOTi  originatione  periisse,  ilia  uerba  ^ycal  d^lov  on  rj  artlovv 
rj  h  Ttaqa^-iaei  tov  6^  (242,  2  sq.)  ab  eo  apposita  esse  puto, 
qui  etiam  de  hac  re  ApoUonium  accuratissime  quaesiuisse  in 
quarto  de  constructione  libro  (p.  318, 14  sqq.)  meminit. 

248, 1  sqq.  e  Chaeremonis  sententia  ita  coniunctionum  ex- 
pletiuarum  nomen  explicatur,  ut  et  ex  forma  et  ex  notione 
ductum  esse  patronymicorum  possessiuorumque  exemplis  pro- 
betur.  Quae  igitur  de  illornm  nominibus  disputata  sunt,  ad 
idem  de  coniunctionibus  illis  probandum  inde  a  u.  6  compre- 
henduntur  sic:  'wg  ovv  to  tc^  Tv^rf/i  TCOTQwvv^ixf^  7CQoax€XQr)' 
fjiivov,  ov  fxrv  drikovfxivip,  Ttanqtjvvfinwv  xa^irai,  wOTteQ  td 
Tvn(i)  aQOevixd,  ov  fiijv  driXovfxivtff,  agaevixd  xakelrai,  ovno  xtA.'. 
In  qua  comprehensione  miror  id,  quod  iam  ut  nouae  condu- 
sionis  fundamentum  esset,  coUectum  est,  nouo  masculinarum 
formarum  exemplo  probari.  Aut,  si  altero  enuntiato  compara- 
tiuo  nouum  eiusdem  moment!  exemplum  afferri  putes,  asyn- 
deton rursus,  quod  intercedit  inter  hoc  et  antecedens  enuntia- 
tum,  mihi  uidetur  prodere  uerba  'log  xal  to  rvftfr)  dqaevixd, 
ov  fitiv  drjlovfiiv(i) ,  aQoevvxa  xakelrai^  e  margine  in  textum 
irrepsisse. 

251, 12  sqq.  Afferuntnr  inde  a  249 ,  29  exempla ,  quibos 


60  Theodoras  Matthias 

Apollonius  probat  interdom  uel  expletiaas  coniunctiones  uim 
propriam  habere.  Inter  haec  postquam  uoculae  rteg  (251, 1 — 7) 
et  fxriv  (S — 12)  prolatae  sunt,  priusqaam  eodem  modo  agatnr 
de  noculis  ^  et  di^,  insemntiir  mrsus  de  particula  tcbq  haec: 
*%veKa  TovTOv  to  „aya&6g  Tteq  iwv,  d^eoelxeV  -^xeAA«;"  elg 
Tov  » <5iJ "  fieraXafipdverai,  on  inrj  xvQliog  to  dr]kovf.uvov  avrov 
aTtanel  6  X6yog\  —  At  haec  et  exemplomm  illomm  ordinem 
tnrbant  et  sensu  carent,  cum  uerba  hexa  tovtov  non  habeant, 
quo  referamus.  Po8sent  enim  referri  ad  nihil  nisi  ad  exposi- 
tionem  ab  hoc  loco  alienam  eamque  antecedentem,  qua  ex- 
plicaretur,  quomodo  expletinae,  cum  non  unam  certam  uim 
habeant,  inter  se  mutari  possent. 

256,  23  sqq.  Eorum  sententia,  qui  dij  et  ij  unam  uocem 
esse  censebant,  cum  dt]  forma  per  aphaeresin  d  litterae  in  for- 
mam  ij  mutata  esset,  u.  25  sq.  ita  refutatur,  ut  eodem  inre 
statui  posse  dicatur  littera  d  per  pleonasmum  formae  ij  ad- 
dita  alteram  dij  exstitisse  uerbis  ^Ttqcitov  tI  ov  fiaXXov  6  dij 
TtBTckeovctKB  Tij)  ?;\  E  formula  autem  TtQwrov  yrl.  alia  argu- 
menta  ad  eandem  per  solam  aphaeresin  deriuationem  refellen- 
dam  exspectari  necesse  est.  Nihilo  secius  256,  26  eius ,  qui 
modo  aphaeresin,  modo  pleonasmum  statuit,  opinio  inseritur 
haec:  'aAA  Haiog  rig  (prjaeie  ravTa  y,ai  7cl€ovd^€iv  xal  XeijteLv 
avfi(p(ova,  OTtov  yi  q)af.iev  Trjv  iioxdg  duoxdg  elvai  xal  rijv 
axegdov  axegov  ovoav  xal  rtaQcc  to  vio  vdioQ'  xal  livexa  tov- 
tov ovT€  6  dij  ovTs  o  rj\  —  Attamen  his  uerbis  prioris  argu- 
mentationis  ordo  prorsus  interrumpitur  atque  desunt  0,  quibus 
haec  inserta  opinio  refutetur,  et  singula  quoque  exstant,  quae 
offendant.  Primum  ubique  in  eiusmodi  formulis,  qualis  exstat, 
^akX^  'iacog  Tig  (prjoeu^  futurum  inuenies.^)  Delude  inconcinne 
tria  exempla  tribus  diuersis  modis  apponuntur.  Tum  deside- 
ratur  conclusio,  quam  aduersarius  hoc  loco  inductus  ex  exem- 
plis  suis  fecerat.    Videtur  tamen  latere  in  uerbis  'xai  'evexa 

1)  Nisi  forte  haec  agnosces  in  uerba  'xal  ^ma  tovtov  ovtb  6  8r,  ovre 
6  ij\  de  quibus  uide  quae  infra  disputabo. 

2)  Ita  depron.  4, 13;  8,27;  38,1;  103,5;  104,3;  de  constr.  26, 2 ; 
60,5;  112,13;  175,23;  176,7.22;  182,21;  188,23. 


V 


De  ApolloDii  Dyscoli  epirrhematici  et  eyndesmici  forma  genoina.    61 

Tovtov  xrA/y  quae  ut  saltern  aliquantulum  refutationis  Apollo- 
nianae  exstaret,  scripta  sunt  pro  iis,  quae  antea  exarata  erant 
*xai  tvey,a  tovtov  bXtb  6  dij  eYre  6  rj\  Sola  enim  hac  scrip- 
tura  probata  uerbi  ellipsin,  quae  solius  copulae  iarl  esse  pot- 
est, recte  explices.  Ut  uero  uerbis  ApoUoniana  aduersarii  re- 
futatio  inesset,  tale  quid  dicendum  erat  \ai  evexa  tovtov  xal 
Tov  drj  ycal  tov  rj  eva  elvai  ov  didorai  .  —  Quas  omnes  diffi- 
cultates  si  comprehendes,  totum  locum  supra  p.  60  exscriptum 
iuterpolatum  esse  facile  mecum  putabis. 

257,  9  sqq.  In  sententia  Ti^g  fiivToi  avvTa^eiog  diacpoqav 
ixoioc  subiectum  esse  possunt  nullae  uoces,  nisi  quae  ante  in 
particulae  huius  inscriptione  enumerantur,  &}jv,  gd,  vv,  Ttov, 
quaeque  cum  his  comparatur  uocula  drj.  Quare  miror,  quod 
in  sequentibus  cum  hac  aliae  duae  uoculae  antea  non  nomi- 
natae,  ij  et  av,  comparantur.  Credo  igitur  aut  has  quoque  ipsi 
inscriptioni  inserendas  aut  haec  uerba  ^xal  nij"^  /mI  ncev**^  pror- 
8US  delenda  esse.  Eas  autem  ibi  inserere  uetamur  et  eo,  quod 
de  uocula  rj  iam  propria  particula  exstabat  255, 5  —  257, 16, 
et  eo,  quod  av  uoculam  idem  ualere,  quod  dr^,  dicere  non 
licet.  Ergo  uerba  'xal  b^**  xal  „aS"*  deleo  simulque  pro 
aveyxkiToi  scribo  aviyxXiTog, 


Nunc  quidem  licebit  monere  uix  casu  accidisse,  ut  omnes 
fere,  quas  indagauimus  maioris  et  cognitu  difficiliores  inter- 
polationes  in  iis  libellorum  nostrornm  partibus  deprehende- 
remus,  ubi  in  uniuersum  de  aliqua  re  disputatur,  non  in  iis, 
ubi  singulae  formae  enumerantur.  Neque  quisquam  hoc  mira- 
bitur.  Nam  in  illis  praecipue  exstant  aut  talia,  quorum  si- 
milia  alibi  quoque  inueniantur,  aut  talia,  quae  utpote  intel- 
lectu  difficiliora  luculentiore  explicatione  indigere  potuerint 
uideri. 


54  Theodonif  Matthias 

uato  agitar,  neqne  ex  Apolloniana  doctrina  aerba  aygov  di, 
OvXvfiTtov  di,  olxov  di  tanqoam  derioationes  com  aliis  ab 
adaerbio  vvv  derioationibas  comparari  possnnt;  com  Apollo- 
nins  ilia  a  derioationibas  secernat,  at  177,  31.  32;  179,4; 
203, 17  sqq.  Praeterea  wvl  fonnam,  qnam  solam  aliqno  lure 
a  vvv  deriuatam  dicere  potuit,  potius  Inexta&Bloav  qnam 
7taqa%d-Blaav  nominauifiset.  Denique  monendnm  est  ApoUo- 
ninm  semper  dicere  Tcagayea^ai  ano  Tivog  aut  ftaga  re,  nun- 
qaam  ini  rivog. 

Sed  etsi  ilia  delentnr,  tamen  dispntatio  iosta  non  pro- 
cedit,  cuius  ordo  nunc  quidem  hie  est:  180, 23  — 181, 8  arga- 
menta  enumerantur,  quibus  nisi  aduersarii  eiusmodi  formas 
unam  uocem  eamque  aduerbialem  esse  contenderunt,  uerbis  his : 

L  'eiusmodi  elocutiones,  quoniam  una  utuntur  forma  nee, 
ut  nomina,  per  casus  numerosque  flectuntur,  aduerbia  sunt'; 
Ila.  'coniunctiones  copulatiuae  ad  copulationem  uerborum  uel 
enuntiationum  usurpantnr,  non  (quern  usum  statuit  ApollonioB) 
ad  localem  notionem  efficiendam';  b.  'eaeque  nominum  flexioni 
non  obstant';  III.  'nomina,  cum  articulum  accipiunt,  excepta 
auctiore  relatione  eandem  notionem  seruant,  quam  articulo 
non  addito  habebant;  sed  diuersa  significant  olxov  di  et  rov 
ohov  di\  —  lam  huic  enumerationi  ^nnectit  ApoUonius  181, 
Osq.  uituperationem ,  quod  aduersarii,  id  quod  summum  sit, 
accentus  leges  non  respiciant.O    Postquam  deinde  cuncta  ad- 


1)  Haec  sententia,  quae  postolatar,  non  inest  uerbis,  quibus  iusit 
necesse  est,  *xai  nakiv  avreixovro  rcav  tovtxav  naQayyalftarafr* ;  quae  ita 
interpretanda  sunt:  'etrursns  iis,  quae  de  accentibus  sunt,  legibus  nitun- 
tur'.  At  in  omnibus,  quae  180,23  — 181,8  de  aduersariorum  sententia 
disseruntur,  ne  uocula  quidem  de  accentuum  legibus  mentio  fit.  Et  id 
ipsum  potius,  quia,  ut  in  subsequentibus  demonstrat  (cf.  supra  p.  54  sq.), 
ez  his  recta  explicatio  faciUime  cognosci  potuerit,  ApoUonius  uitnperat. 
Insero  igitur  post  noculam  ndJUv  negationem  ov«,  a  Ubrariis  in  Apollonii 
libris  saepissime  omissam  (cf.  de  pron.  50,21;  de  adu.  126,17;  121,16; 
123,20;  131,23;  141,24;  de  coni.  252, 34 ;  256, 25 ;  et  Skrzk.  1, 16).  Sic 
demum  ut  sanus  sensus,  ita  aduerbii  ndJUv,  quae  non  minus  postulatur, 
relatio  exsistit:  *roU  roiovTOts  Xoyots  inavBixov^  xai  ndXiv  (ovk)  avrtixpvro 


De  Apollonii  Dyscoli  epirrhematici  et  syndesmici  fonna  gennina.    55 

nersariornm  argumenta  se  refntatnrum  esse  indicanit,  id  quod 
proximum  esse  debebat,  illam  de  accentns  legibus  nitnpera- 
tionem  iastam  fuisse  demonstrat  181, 13 — 15  et  181,  24 — 31. 
Ji  antem  coniunctionis  commemoratione  addactns  est,  ut  sta- 
tim  illud  adaersariomm  argamentum ,  quod  signifieani  II  a, 
refataret  (181,32  — 182,20).  Huic  autem  rursus  simile  baud 
dubie  aidebatur  id,  quod  lib  notaui,  qaod  quia  rursus  e  ma- 
teriae  ratione  idem  fere  ac  primum  est,  una  cum  boo  refellitur 
182,  21—26.   Denique  182, 27  — 183,  4  tertii  sequitur  refutatio. 

Tota  igitnr  inde  a  180,  23  disputatio  bene  progrediretur, 
nisi  ea  refutationis  particula,  quae  de  accentu  est  uerbis  181, 
15 — 23,  male  dirimeretur. 

Ac  prius  uerba  ^rtgog  olg  xal  ai  (pcjvai  xkcvofievai  616- 
xkriQol  elai  xoT*  ahiamtiiv  TtTciaiv'  akk^  ov  tovto  g)rifii  avj'- 
eycTixov  tov  6vo  iii^  Xoyov  elvai,  iTtel  xav  xolq  xar^  ciQxfjv 
idel^afiev  rag  ovofiorixag  Ttrdaeig  elg  avvra^iv  iTCi^^Tjfiaradjv 
tid'BfAivag  xal  iTti^^i^fxara  xakovfiivag^  (181,15 — 19)  suspicio- 
nem  ex  iis  quae  antea  disputauimus  profectam  singulis  offensis 
augent.  Nam  uituperare  aduersarios,  quod  statuant  aliquid, 
quod  saepe  ipsi  quoque  statuendum  esse  statim  concedit,  in- 
eptum  est.  Deinde  inter  id,  quod  interdum  formae  nominum 
aduerbialiter  accipiuntur,  et  id,  quod  olxov  di  diuersae  orationis 
partes  sunt,  tertium  comparationis  desideratur,  cum  illae  for- 
mae, sine  nomina  sunt  sine  aduerbia,  una  orationis  pars  sint. 
JlQog  olg  autem  uerbis  prime  argumento  nondum  absolute  uti 
uix  licuit.  Itaque  totum  ilium  locum  non  ab  ApoUonio  pro- 
fectum  esse  arbitror. 

Restant  uerba  181,  20 — 23  quae  nunc  false  loco  leguntur, 
cum  neque  pars  eorum  sint,  quae  181,  11  sq.  secutura  esse 
promittuntur ,  et  explicationem  accentus  locutionum  olxovdi, 
OvlvfiTtovdi  —  181,13—15  et  24— 31  —  male  interrumpant. 
lam  cui  loco  tribuenda  sint  inuenisse  mibi  uideor.  Quamquam 
enim  aduersariorum  argumenta  supra  II a  et  lib  notis  signata 
contra  eam  Apollonii  deriuationem  pugnant,  ex  qua  olxov  di 
parathesin  accusatiui  nominis  et  particulae  di  esse  statuit, 
tamen  in  antecedentibus  haec  deriuatio  non  exstat     Quam 


56  Theodorus  Matthias 

neglegentiam  Apollonio  nix  tribaerim.  Neqae  ea,  quae  180, 
13 — 23  leguntar,  sana  mihi  uidentor  esse,  cum  enantiati  ^ov 
yaq  Tovrov  ion  Tf/7  oXy.od't  expositio  desideretur.  Puto  igitnr 
nerbis  181,  20—23  post  nerba  paginae  180,  21  "^ov  yaq  ravrov 
eon  Tc^  oYxo&v^  insertis  scribendum  esse:  \akla  dtaq)iQ€i,  (og) 
diaipiqet  id  oUxo^ev  rov  1$  oinov  .  .  •  .,  xai  to  oixo&i  rou  iv 
oixfo  xtA.  . 

Unde  optimns  sententiarum  conexos  exsistit  hie:  loentio- 
nes,  inqnit  (180,  15  — 17),  olxov  di,  ayQov  di,  OvXv^Ttov 
diy  etsi  eonstrnetione  aduerbiomm  utuntar,  tamen  aduerbia 
non  sunt,  id  quod  1^  oXnov  iunetara  demonstrator.  Quibus 
adicitur  "^item  se  habet  kv  oX^uj^  earn  non  idem  naleat  atque 
oXy,o^i  forma'.  Deinde  ad  prius  exemplnm  respiciens,  pergit 
grammaticus  'sed  at  oixo^ev  a  ionctura  i^  oiycov  differt,  cum 
illud  esse  unam  orationis  partem,  hoc  ex  duabus  constare 
uiderimns,  ita  etiam  forma  oXy.o&l  a  ianctura  Iv  oXntfi  et  oXy^ade 
a  iunctura  eig  olxov  discrepat,  et  ut  eig  olxov  duae  orationis 
partes  sunt,  sic  etiam  olxov  di,  quia  di  particula  inest\  Gui 
disputationi  illud  tertium  exemplum  oXxade  —  elg  olxov  an- 
nexuit,  ut  transiret  ad  earn  formam,  quam  hoc  loco  accuratius 
explicare  sibi  proposuerat. 

186,  10 — 15  uerba  ^ai  drj  7raQi]yf.tivac  avnovv^ilai  —  Ln- 
dixo^Tat  TtQod'ioeig  al  yevixal'  male  interrumpunt  totam  inde 
a  185,  17  ad  186,  21  pertinentem  disputationem,  quae  illis 
uerbis  omissis  rectissime  progreditur  ita:  'Hac  demonstratione 
utendum  est:  et  inter  nomina  —  secuntur  pauca  exempla  lSr>, 
18—21  — ,  et  inter  formas  in  ^^  exeuntes  sunt  exempla  deri- 
uationum  idem  quod  primitiua  significantium'  —  rnrsus  se- 
cuntur exempla  usque  ad  186,  9  — .  Inde  recte  pergitur,  si 
statim  adiungimus  quae  186,  15  a  uerbis  a7iedi6eLy.To  ovv  se- 
cuntur: Memonstratum  igitur  est  multas  exstare  deriuationes 
primitiuorum  notiones  seruantes;  harum  igitur  ratione  etiam 
illae  pronominum  formae,  de  quibus  tota  quaestio  instituta  est, 
deriuatae  sunt'. 

Sed  praeterquam  quod  uersibus  186,  10—15  argumenta- 
tionis  ordo  male  disturbatur,  singula  quoqne  oiFendunt.   Neque 


> 


De  Apollonii  Dyscoli  epirrhematici  et  Byndesmici  forma  genuina.    57 


enim  ApoUonias  Id  uniuersum  dicere  potnit  al  naQi]y^hai. 
avTwvvfilai\  quoniam  ita  nomiDat  possessiuas;  erat  dicendum 
^at  T^de  TtaQTjyiiiivac  avr!.  Deinde  dura  est  nocstbnli  ccdvvaTov 
coninnctio  cum  contrario  eormn,  quae  ante  dicta  sunt.  ^)  Porro 
pronomen  TOiovroig  non  habet  quo  referatur,  nisi  lacunam 
statuas.  Turn  quid  sibi  uolunt  uerba  riva  alltjv  TiQo^eaiv? 
quasi  ilia  in  ^€v  deriuatio  praepositio  esset.  Ac  ne  exempla 
quidem  concinna  sunt,  cum  ad  prius  in  margine  codicis  ^rj  7CQdg 
Aeo^ox^ev  y  adalterum6ola^7r^og^^a/?(}t;'annotatasint.  Deni- 
que  totius  loci  argumentum  idem  est,  atque  uersuum  17 — 11. 
Quae  offensiones  cum  nulla  uirorum  doctorum  emendandi  ra- 
tione  toUi  potuerint,  uerba  spuria  esse  iudico. 


lam  uenimus  ad  syndesmici  maiores  interpolationes. 

217,  7  sq.  ut  probetur  alias  sententias  sua  natura  alias  non 
nisi  coniunctionibus  disiunctiuis  appositis  disiungi,  afferuntnr 
exempla  haec:  primum  ^fifxiQa  earl,  vv^  iaTc\  quae  uerba  rj 
particula  omissa  tamen  disiunctiue  intelleguntur.  Gui  exemplo 
hoc  respondet :  'to  dk  exeqav  ov  Ttavriog '  „  TQvq)(ov  TtaQiarav, 
IdTtoXhjJviog  TtaQiarat"^^)]  additurque  huins  quoque  exempli 
explicatio,  quae  explicationi  prioris  respondet.  Inter  quae 
exempla  haec  scripta  leguntur  'to  dk  h;BQov  akrjd^ig,  et  q^alrj- 
fji€v  ovTwg  n^fiiQag  ovorjg  rjfiiQa  ioTlv*^^]  ubi  saltem  eandem 
sententiae  permutationem  etiam  in  altero  exemplo  exspecta- 
mus.  Deinde,  id  quod  grauius  est,  prorsus  non  intellegitur, 
quomodo  ad  ea,  quae  demonstranda  sunt,  hoc  exemplum  qua- 
dret:  nam  cum  inter  prius  et  alterum  differentiam  intercedere 
exponendum  sit,  haec  permutatio  pariter  atque  priori  potest 
alteri  accidere: ' ^TtoXXuvlov  naQovrog  IdnoXXfjJvtog  naqiaxai  ^ 
et  hoc  quoque  uerum  erit   Praeterea  hoc  medio  exemplo  ce- 


1)  Uhligii  et  Egenolffii  medendi  rationes  non  sufficiunt,  cum  non  una 
omnes  offensiones  tollantur. 

2)  Nam  w  negationem  ante  uerbum  naqiara^  traditam  delendam  esse 
docet  et  prius  exemplum,  col  respondere  debet,  et  huius  ipaias  ezempU 
permutatio,  quae  Bubsequitur. 


58  Theodonu  MatthtaB 

teroram  responsio  deletar  haec:  ^t6  yovv  nqote^v  vTtodeiyina 
.  .  .  TtdXiv  kv  dia^ev^€i  ^arai  .  .  .,  to  dk  eregov  ov  Ttayrwg*. 
His  de  causis  hoc  exemplnm  deleo. 

225, 18  sqq.  refatatnr  eornm  sententia;  qui  aga  conianctio- 
nem  esse  propterea  negabant,  quod  ntram  poneretnr  neone, 
nihil  ad  sententiam  interesset:  affertarqae  primam  exemplnm 
x25l8q.,  nbi  aocola  xo/  omittatur,  qnam  nihilo  secins  con- 
imictionem  esse  ab  omnibus  concedatur.  Secontnr  deinde,  at 
iam  Schneideri  et  Bekkeri  snpplementis*  utar,  haec:  ^akla  fiqv 
aidk  akXfj  Xi^ig,  (el  xat  ia&'  ore  7tke)ovaaBieVj  ov  fcaga  tovxo 
TtiAov  %i  ava{8€deyfiivai)  elal,  Xiyw  xa^olov  knl  7caa(Sv 
Xi^euv ;'  Quae  delenda  esse  censeo,  cum  huius  enuntiati  con- 
structio  ?J^ig  . .  .  avadedeyfiivac  elalv  uel  tritissimis  gramma- 
ticae  de  subiecti  et  praedicati  congruentia  legibus  oppugnet. 
Desideratur  potius  nomen  aliquod  plurali  numero  positum  quale 
est  ^q)Qda€tg^]  atque  pro  allrj  U^ig  si  scribimus  akXt]  Xi^ei 
et  haec  nerba  cum  enuntiato  condicionali  coniungimus,  haec 
sententia  oritur:  ^enuntiata,  quamqaam  per  pleonasmum  primam 
quamque  uoculam  accipiant,  inde  non  plus  edicere'.  Sed  ne 
ea  quidem  sententia,  licet  ex  ApoUonii  de  pleonasmo  doctrina 
sit,  argumentum  est  eius  quaestionis,  de  qua  hoc  loco  diiudi- 
candum  est.  Quod  ut  esset,  saltern  addendum  erat  etiam  alias 
praeter  coniunctiones  uoces,  si  per  pleonasmum  adderentur, 
inde  suae  ipsarum  orationis  parti  attribui  non  desinere. 

239,  2  sq.  ApoUonius  postquam  formam  evexa  cum  gene- 
tiuo  casualium,  ovvexa,  quae  idem  significat  quod  ore,  cum 
uerbo  coniungi  exposuit  238,23  —  239,1,  quaestioni,  quae 
possit  exsistere,  num,  si  pro  forma  ovvexa  distracta  ov  ^vexa 
cum  uerbo  coniungatur,  etiam  simplex  hexa  cum  uerbo  con- 
iuncta  sit,  respondet  ita:  ^alkd  xav  8vo  fiigrj  koyov  xa&earqyLjj 
TO  ovvexa,  ^et  TtQoxei^ivrjv  vfjv  n'^ov^  yevixx\v,  %o  avto  xal  ln\ 
Tov  ovvexa  .  —  Quae  manifesto  corrupta  sunt.  Est  autem  sola 
conexus  explicatio  haec:  'si  coniunctio  ovvexa  in  duas  uoces 
distrahitur,  harum  prior  est  ov  i),  et  ad  banc,  non  ad  uerbum 

1)  Sic  igitur  239,  2  eq.  legendam  censeo:  'l^««  n^onetftirijv  r^  ov 


K 


De  ApoUonii  Dyscoli  epirrhematid  et  syndesmici  forma  genuina.    59 

(id  qaod  nonnuUi  credidisse  nidentur)  hexa  construitar'.  — 
Sed  cum  priorem  nocis  partem  esse  genetinam  ov,  de  forma 
Tovvexa  did  neqneat,  ne  in  altero  qnidem  ennntiato  rovyeaa 
pro  eo,  quod  exstat  ovv&ca  scribendmn  est.  Immo  delenda 
sunt  uerba  'to  avid  xal  inl  rov  ovvexa'. 

242, 1  sqq.  nariae  de  coniunctionis  dwri  origine  sententiae 
ita  indicantor  ^iTtl  tovtov  iTtiarrjaav  xtveg,  el  fxera  rijg  „did'* 
7CQod'i(J€U}g  avyxeirai  6  „  on  **  ovvdeofiog  rj  to  „  on "  Tttwnxov^ 
additnrque  hoc  casnale  ant  nnnm  esse  posse  simplex,  on 
a  dialectiea  forma  ong  derinatnm  (de  constr.  318,  18),  aut 
dnas  nocnlas  o  et  rl  iuxta  positas.  Sed  innenies  hoc  qnidem 
loco  refntata  priore  ilia  de  praepositione  did  et  coniunctione 
on  originatione  (—  242, 18)  de  eo  solo  cogitari  esse  apposita 
praepositionem  did  et  dnos  accnsatinos  o  et  iL  Cnm  antem 
nnllo  argnmento  demonstrari  possit  partem  aliqnam  de  tertia 
dion  originatione  periisse,  ilia  uerba  ^xal  drjloy  on  rj  drtlovv 
rj  iv  Traga&iaei  tov  6  ^  (242,  2  sq.)  ab  eo  apposita  esse  pnto, 
qui  etiam  de  hac  re  ApoUonium  accuratissime  quaesiuisse  in 
quarto  de  constmctione  libro  (p.  318, 14  sqq.)  meminit. 

248, 1  sqq.  e  Chaeremonis  sententia  ita  coniunctionum  ex- 
pletiuarum  nomen  explicatur,  nt  et  ex  forma  et  ex  notione 
ductum  esse  patronymicorum  possessiuommque  exemplis  pro- 
betur.  Quae  igitur  de  illorum  nominibus  disputata  sunt,  ad 
idem  de  coniunctionibus  illis  probandum  inde  a  u.  6  compre- 
henduntur  sic:  ^dg  ovv  to  tij)  rtTTf/i  TCOTQcjyv^ixff)  7cgoax€XQri' 
fjiivov,  ov  fifv  drjkovf^ivii},  Ttaxquvvfiiiwv  nakeiTai,  wotzbq  %d 
TVTtft)  aQoeviycd,  ov  fiijv  drjkovfiiv(p,  dgaevi^cd  xaXelToi,  dvna  xtA.'. 
In  qua  comprehensione  miror  id,  quod  iam  ut  nouae  conclu- 
sionis  fimdamentum  esset,  coUectum  est,  nouo  masculinamm 
formamm  exemplo  probari.  Ant,  si  altero  ennntiato  compara- 
tiuo  nonum  eiusdem  momenti  exemplum  afferri  putes,  asyn- 
deton rursus,  quod  intercedit  inter  hoc  et  antecedens  enuntia- 
tum,  mihi  uidetur  prodere  uerba  'wg  xae  ra  Tvrciii  agaevind, 
ov  fiijv  drjlovfiivfif ,  aQoevixd  xakelTai^  e  margine  in  textnm 
irrepsisse. 

251, 12  sqq.  Afferuntnr  inde  a  249 ,  29  exempla ,  quibns 


60  TheodornB  Matthias 

Apollonius  probat  interdom  uel  expletiuas  coninnctiones  uim 
propriam  habere.  Inter  haec  postquam  noculae  tibq  (251, 1 — 7) 
et  piriv  (8 — 12)  prolatae  sunt,  prinsqaam  eodem  modo  agatur 
de  nocnlis  ^  et  di;,  insemntur  mrsus  de  particula  lieq  haec: 
*%veKa  Tovrov  to  „aya^6g  neq  idv,  &€oelx€X^  J^xtAiri;"  eig 
Tov  f,dri^  fieraXafifidveTai,  on  firj  xvqIojq  to  drjlovinevov  avrov 
aTtaiTBl  6  l6yog\  —  At  haec  et  exemplomm  illorum  ordinem 
tnrbant  et  sensa  carent,  cum  uerba  hexa  tovtov  non  habeant, 
qao  referamns.  Possent  enim  referri  ad  nihil  nisi  ad  exposi- 
tionem  ab  hoc  loco  alienam  eamque  antecedentem,  qua  ex- 
plicaretur,  quomodo  expletinae,  cum  non  unam  certam  uim 
habeant,  inter  se  mutari  possent. 

256,  23  sqq.  Eorum  sententia ,  qui  dri  et  ^  unam  uocem 
esse  censebant,  cum  6ri  forma  per  aphaeresin  d  litterae  in  for- 
mam  ^  mutata  esset,  u.  25  sq.  ita  refutatur,  ut  eodem  iure 
statui  posse  dicatur  littera  5  per  pleonasmum  formae  rq  ad- 
dita  alteram  drj  exstitisse  uerbis  ^TtgcSTOv  tI  ov  (xaXXov  6  di] 
fcefcXeovaxe  Tiji  d;\  E  formula  autem  tcqcHtov  xtA.  alia  argu- 
menta  ad  eandem  per  solam  aphaeresin  deriuationem  refellen- 
dam  exspectari  necesse  est.  Nihilo  secius  256,  26  eius,  qui 
modo  aphaeresin,  modo  pleonasmum  statuit,  opinio  inseritur 
haec:  ^aXk*  lawg  rig  (prJGete  TavTa  y.al  7vX€0V(iK€iv  y.ai  kehcsLy 
avfji(p(ova,  OTtov  yi  fpaftev  tyjv  iioxag  diioxag  elvai  ycal  ttjv 
cixsQdov  ax€QOv  ovoav  xal  TtaQcc  to  vw  vdojg'  xai  evexa  tov- 
tov ovT€  6  dt]  ovTB  6  ij\  —  Attamen  his  uerbis  prioris  argu- 
mentationis  ordo  prorsus  interrumpitur  atque  desunt  0,  quibus 
haec  inserta  opinio  refutetur,  et  singula  quoque  exstant,  quae 
offendant.  Primum  ubique  in  eiusmodi  formulis,  qualis  exstat, 
^akV  iaiog  Tig  (prioeu  fiiturum  inuenies.^)  Delude  inconcinne 
tria  exempla  tribus  diuersis  modis  apponuntur.  Tum  deside- 
ratur  conclusio,  quam  aduersarius  hoc  loco  inductus  ex  exem- 
plis  suis  fecerat.    Videtur  tamen  latere  in  uerbis  ^xal  %ver/.a 

1)  Nisi  forte  haec  agnosces  in  uerba  ^xai  ^ma  tovtov  ovtb  6  8t;  ovra 
6  fj\  de  quibus  uide  quae  infra  dispntabo. 

2)  Ita  de  pron.  4,13;  8,27;  3S,  1;  103,5;  104,3;  de  constr.  26,2; 
60,5;  112,13;  175,23;  176,7.22;  182,21;  188,23. 


\ 


De  ApolloDii  Dyscoli  epirrhematici  et  gyndesmici  forma  genoina.    61 

TovTov  xtX.\  quae  ut  saltern  aliquantulum  refutationis  ApoUo- 
nianae  exstaret,  scripta  sunt  pro  iis,  quae  antea  exarata  erant 
*xai  i'vexa  tovtov  ecre  6  drj  eXre  6  rj\  Sola  enim  hac  scrip- 
tura  probata  uerbi  ellipsin,  quae  solius  copulae  iarl  esse  pot- 
est, recte  explices.  Ut  uero  uerbis  ApoUoniana  aduersarii  re- 
futatio  inesset,  tale  quid  dicendum  erat  ^Ttal  ^vexa  tovtov  xal 
Tov  drj  xal  tov  ij  eva  elvac  ov  didoTai  .  —  Quas  omnes  diffi- 
eultates  si  comprehendes,  totum  locum  supra  p.  60  exscriptum 
iuterpolatum  esse  facile  mecum  putabis. 

257,  9  sqq.  In  sententia  r^g  fiivToi  owTct^eiog  dtacpoqav 
exovoc  subiectum  esse  possunt  nullae  uoces,  nisi  quae  ante  in 
particulae  huius  inscriptione  enumerantur,  dn^v,  qo,  vv,  tvov, 
quaeque  cum  his  comparatur  uocula  dri.  Quare  miror,  quod 
in  sequentibus  cum  hac  aliae  duae  uoculae  antea  non  nomi- 
natae,  ?;  et  av^  comparantur.  Credo  igitur  aut  has  quoque  ipsi 
inscriptioni  inserendas  aut  haec  uerba  \al  „^"  y,al  „a5"'  pror- 
8US  delenda  esse.  Eas  autem  ibi  inserere  uetamur  et  eo,  quod 
de  uocula  ^  iam  propria  particula  exstabat  255, 5  —  257, 16, 
et  eo,  quod  al  uoculam  idem  ualere,  quod  <^^,  dicere  non 
licet.  Ergo  uerba  \a\  „^**  xai  „av"'  deleo  simulque  pro 
aviyAXixoi  scribo  aviyiiXnog, 


Nunc  quidem  licebit  monere  uix  casu  accidisse,  ut  omnes 
fere,  quas  indagauimus  maioris  et  cognitu  difficiliores  inter- 
polationes  in  iis  libellorum  nostrornm  partibus  deprehende- 
remus,  ubi  in  uninersum  de  aliqua  re  disputatur,  non  in  iis, 
ubi  singulae  formae  enumerantur.  Neque  quisquam  hoc  mira- 
bitur.  Nam  in  illis  praecipue  exstant  aut  talia,  quorum  si- 
milia  alibi  quoque  inueniantur,  aut  talia,  quae  utpote  intel- 
lectu  difficiliora  luculentiore  explicatione  indigere  potuerint 
uideri. 


62  Theodoras  Matthias 

Caput  IV. 
De  lacunis  atque  omtssionibus. 

Lacnnarnm  qaidem  et  eas,  qaae  eias,  qui  epirrhematicon 
et  gyndesmicon  in  earn  quam  nos  habemos  formam  transmn- 
taait,  consilio  debentur,  et  eas,  quae  aacao  relicto  in  codice 
spatio  cognita  faciles  in  syndesmico  exstant,  in  cap.  I  et  II 
commemorauimns. 

Sed  inesse  cum  ceteris  Apollonii  scriptis  turn  epirrhematico 
et  syndesmico  multas  lacunas  librariorum  neglegentia  ortas  et 
cognitu  difficillimas  primus  I.  Bekkerus  in  annotationibus  edi- 
tionis  suae,  deinde  G.  Dronkius  (praecipue  in  Mus.  Rhen.  IX, 
606  sqq.),  probauerunt  et  si  qui  alii  data  opera  libellos  illos 
emendare  studuerunt.  lam  sequantur  quae  ipse  lacunas  inda- 
gaui  earumque  medelae: 

123, 1  sqq.  sententiam  quam  proposuit  'rj  ycd&olixtSg  aw- 
eirav  Toig  ^iq^aai  ra  im^^rjfiara  rj  iiBQVKwg*  probaturus  Apol- 
lonius,  postquam  prioris  iuncturae  exempla  apposuit,  pergit 
u.  5  ita:  'ut  adiectiuorum  alia  omni  nomini  apponere  licet, 
alia  non  licet,  ita  etiam  aduerbiorum  nonnuUa  propter  notio- 
nem  a  constructione  prohibentur'.  —  At  non  omnino  construi 
nequeunt,  sed  possunt  non  coniungi  cum  omnibus  modis  tem- 
poribus  personis.  Ut  igitur  in  u.  2  sq.  et  7  eae,  quae  in  sen- 
ten  tia  probanda  insunt,  oppositiones  'xa&ohxaig^  uel  ^Tcdvra^ 
et  ^fUQixcSg^  quam  maxime  urgentur,  ita  hie  quoque  scriben- 
dum  est  rijg  {xa&olin^g}  awr.  Eiusdem  paginae  u.  27 
pronomen  Tot'Twv,  etiamsi  cum  Dronkio  quae  nunc  124,8 — 14 
leguntur  inseris  123, 16  post  exemplum  aye  rvmeo^e,  tamen 
quo  referatur  non  habet.  Nam  praecedunt  ea,  quae  cum  omni- 
bus uerbi  formis  conuenienter  coniunguntur ,  cum  uerbi  ovv- 
ifi7CTiooi  discemendae  sola  ea  aduerbia  seruiant,  quae  non 
omnibus  apponi  possunt.  Scribo  igitur,  postquam  id  adiec- 
tiuum,  quod  insero,  intercidit,  riSv  in  rovrwv  correctum  esse 
ratus,  dva  ri^g  nov  (jicQixiov)^)  TcaQa&iaeujg. 

1)  Cf.  Bchol.  Dion.  Thr.  937,  33  sq.  'ovro)  xai  to  arj/is^ov,  av^iov  uai 


De  Apolloni  Dyscolii  epirrhematici  et  syndesmici  forma  genuina.    63 

131  y  7  ApoUonioB  at  exemplis  demonstraret  uerbum  del 
per  omnes  personas  una  eademque  forma  ati  propter  constmc- 
tionem  ad  solum  infinitiaam  pertinentem,  unum  exemplam 
'ifii  del  yQdq>€iv^  apponere  satis  habere  non  potuit;  sed  quia 
in  a.  12  sq.  tria  explicantnr,  etiam  hie  tria  apponenda  erant: 
'xaJ  %v&ev  fiovoaxTifianarov  to  ^iiai  del  yQacpeiv, 
{ok  del  yQdq>€cv,  ixelvov  del  yQaq>etvy , 

138  9  9:  'uocabala  consonanti  aliqaa  nel  in  medio  nel  in 
fine  deficiente  ex  alia  forma  neriore  derinata  illins  accentnm 
non  sernant,  nisi  forma,  quae  restat,  accipere  potest  accentom' 
{ei  (.iri  6  TVTtog  6  vnokemofievog  TtaQadixoiro  %bv  tovov),  Ur- 
gendum  erat  'eondem  accentom^y  itaqne  scribendum  esse  censeo 

rov  {avrov)  tovov,^) 

144 ,  11  sqq.  'uocem  avei^  quidam  nominatiuum  pluralem 
uocis  aveiog  esse  rati  ita  deriaabant:  'Ut  a  snbstantiao  ayna 
fit  aaxiog,  ita  a  snbstantiao  id  (—  q^wvq)  aviog.  Deinde  haec 
forma  atticam  epectasin  et  litterae  T  in  6  metathesin  patitnr 
aeque  atqae  in  aocibns  fidrretog  o(pe(x)g^  quae  snnt  pro  ionicis 
fidvTiog  oq)iogj  ob  illam  epectasin  eadem  metathesis  adhibetar\ 
Secnntnr  haec:  ^dq)^  ov  Ttkrj^vrix'^  h,q)oqd  drTiTC^  ave(^^ .  — 
Deest  nocabnlam,  ad  qnod  relatinnm  dcp^  ov  pertineat.  Potnit 
antem  nullum  esse  nisi  to  avewg,  quod  uel  ideo  exspectatur, 
quod  tota  explicatio  144, 13 — 23  instituitnr,  ut  forma  avecog 
deriuetur.  Itaque  post  uocem  iTtentrdaewg  u.  23  signum  lacunae 
ponendum  censeo,  cui  haec  fere  sententia  infuit:  ^ovTwg  d^ 
ovv  yivoLTO  av  xal  to  avewg\ 

155,  6  codex  exhibet  ^o^ve^ai  xa2  td  iv  6fioq)(ji)vl(f  ovde- 
reqa  7ckr]&vvTixd\  Hoc  falsum  esse  perspicientes  scripserunt 
Bekkerus  ^ovdetiqq  7tkrj&vvrixfj\  Skrzeczka  \^Qog)  ovdireqa 
7c^^vTixd\  At  si  conferes  quae  accuratius  solaque  recte 
Bcripta  sunt  153, 10  *^aqvve%ai  nal  oaa  iv  ofiotpiavlif  xa&iaTrpie 
nlrjdvvriKwv  paQvjovtov  ovofidruv^  intelleges  sufficere  neque 
ea,  quae  illi  uu.  dd.  proposuerunt,  neque  quae  similia  leguntur 
139,  22  'tq!  ofiogxiDvovyra  ovofdaOTixfj  Ttkrjdvvtix^  ovdeziqif  . 

1)  Cf.  de  coni  224, 23,  ubi  spatium  adbuc  relictum  in  codice  eandem 
uocem  intercidisse  Bignificat. 


64  Theodoras  Matthias 

Nam  sola  ea  adaerbia  in  a  oxytona  sunt ,  quae  nominatiuo 
nentrius  pluralis  et  ipsi  oxytono  congraunt.  Itaqae  scribe 
155,  6  'to:  €v  6fio(piovl(jc  (nqog  o^vrova)  ovdirega  Tcltj- 
^vvTixd^  et  139,  22  'tct  t€  ofioqxovovvra  {p^vtovfp) 
ovofiaarmff  Ttlrjd:  ovd.\ 

161,  8:  ut  semper,  ubi  de  syllabamm  quantitate  disseritor, 
ea  apertis  uerbis  describitnrOy  quoniam  aliter  notare  ApoUo- 
nins  sen  nolnit  sen  neqniit,  sic  etiam  hoc  loco  scribendnm  esti 
*OTt  yctQ  ra  roiavra  6 La  tov  I  (jia'HQOv), 

164, 13:  adnersariis  ut  demonstrarent  genetinomm  deri- 
natomm  pluralem  et  singnlarem  nnmernm  acnte  distingni,  etiam 
genetinomm  plnralium  secretomm  exempla  apponenda  erant: 

168,  25:  Ofifensionis  ansam  praebet  nndnm  participinm 
avwTtdQxovra.  Neqne  enim  in  nninersnm  dictnm  esse  potest, 
nt  intellegantur  nocabnla,  qnae  omnino  cnm  comparatinis  ad- 
nerbiomm  exstant  '^) ;  nam  einsmodi  snnt  exempli  gratia  etiam 
comparatini  adiectinomm,  quorum  commemoratio  ab  hoc  loco 
prorsus  aliena  est.  Item  ad  antecedentes  formas  spectare  ne- 
quit,  quoniam  non  plus  una  dviardTCj  praecedit  Subiectnm 
igitur  iustum  enuntiato  restituendum  est  ita:  ^otl  (rd  vTteq- 
i^€Ttxa)  GvvvTtdQXovT a  . 

170,  7  sq.  leguntur  haec  ^t6  fiiyag  ersQOTtTwrov  ^)  exsi  to 
(xeydkov  xai  to  hti^Qrjiia  ov  Ttaqd  Trjv  fniyag,  log  Ttaqd  rrjv 
fx€ydlwv\  —  In  uerbis  inde  a  particula  wg  quod  nemo  adhuc 
haesit,  ualde  miror.  Mihi  quidem  in  litteris  ciJ^  uidetur  latere 
aduerbii  ^eydliog  syllaba  extrema  scriboque  *^xaJ  to  InL^- 
^tjiia  ov  7caQd  ttjv  [.liyag,  (ctXXd  ^eydX)iog  rcaqd  ttjv 
fxeydXiov. 


1)  Cf.  150,25  T^  1  fi^axet;  26  eis  fiaMQOv  ro  7;  151,2  «tc  pQo-X^  21; 
158,  21  iv  ficuc^^  r^  a;  27  Sul  ttjv  cvaiolrjv  tov  a\  159,  5  nav  .  .  ,  iv 
ixraaai  tov  a  iaTiv\  7  tov  iXXeinovroi  a  iv  cvCToXfi\  187,20  x^f*^^^^  ^ 
fi^axei  T(^  a\  alibi. 

2)  De  hac  substantiui  quidem  awvna^tG  notione,  aide  quae  dissemi 
supra  p.  16  ann. 

3)  Ita  recte  figenolffius  pro  tradito  iTB(^hxov, 


\ 


De  ApoUonii  Dyscoli  epirrhematici  et  syndesmici  forma  genuina.   65 

184y  11:  onmi  sanitate  carent  haec:  ' avvaktjhfi^hov  %ov 
a  elgro  ^\  Nam  ut  contractio  statai  possit,  antea  dnas  noces 
secretas  exstitisse  oportet.  Scribendnm  igitnr  est  ex  Apol- 
lonii  nocis  ytrjyxog  e  uocula  ionica  x?;  et  forma,  quam  ponit, 
ayxog  deriuatione  ^avvaltjkcftftivov  tov  (rj  xal  tov)  a  elg 

y     —3 
TO    Tj    . 

184,  30:  Vix  dici  potest  .  .  .  TOTtcxij  hupoqa  .  .  .,  Xiyof 
h  TOTtov^X  sed  dicendom  est  liyio  (jrjv)  Ix  totvov. 

189, 10  ad  normam  antecedentium  exemplomm  etiam  ante 
uoeem  ateq^avonoiog  primitiuum  inserendnm  est  ita:  (jtaQa 
TO  a%i(pavog)  aT€q)avo7coc6gj  idqne  concinnitatis  cansa; 
quod  uero  a  uoce  fialavov  sola  deriuatio  paXavriq>6Qog  appo- 
sita  est:  fieri  aliter  non  potoit,  qnia  fiaXavoTtoiog  non  formatnr. 

199, 11 :  antea  inde  a  u.  8  usqne  ad  uerba  dca  tov  ^Ellrja- 
TtovTov  u.  11  exponitnr  praepositionis  di^a  cum  genetiuo  con- 
iunctae  aliam  esse  notionem,  si  genetiuo  persona,  aliam,-  si 
ei  loci  aliqua  significatio  insit.  Secuntur  haec:  Vo  yctq  In^ 
alTcoTixfjg  TtaQaXa^fiavS^evov  aiTioloyiYrjv  vTtayoQevei  q)Qa- 
ccv\  —  In  quibus  urgendum  erat,  cum  notio  praepositionis 
cum  genetiuo  coniunctae  diuersa  esset  pro  natura  ipsius  gene- 
tiui,  semper  eandem  esse  notionem  einsdem  praepositionis  cum 
accusatiuo  coniunctae.  Itaque  post  7taQaXaf>ifiav6f4€vov  parti- 
cipium  fiovov  aduerbium  insero,  quod  propter  litterarum  simili- 
tudinem  excidit. 

Eandem  uocem  insero  post  eandem  participii  formam  d  e 
coni.  244, 28.  Ubi  ut  exsistat  sententia  haec  'coniunctio  efifec- 
tiua  etiam  cum  fhturo,  i.  e.  et  cum  praeterito  et  cum  ftituro, 
causalis  cum  solo  praeterito  coniungi  potest',  scribo  'tov  dk 
alTioloyixov  keyo^evov  (jiovov)  7caQ(fix^^^oig\ 

203,  30  in  uerbis  .  .  .  diaq>iQ€t  to  Toiaika,  xa&6  o  fiiv 
ioTL  TtaQTjy^ivov  8ia  tov  Te,  o  8i  iv  dval  (Aiqeot  Xoyov  xtA.' 
et  pronomen  to  TocavTct  et  formula  o  fihv  —  o  dh  quo  refe- 
rantur  desiderant.  Nee  prorsns  tollitur  haec  ofifensio  R.  Schnei- 
deri  coniectura  hac  \a&6  to  fihv  »oi6**  — ,  to  dh  j^o  di^\' 


1)  Ita  Dronkias  pro  codids  rvnov. 

Leipiiffw  StadiMi.   YI. 


66  Theodoras  Matthias 

quia  ne  ita  qnidem  pronomini  to  Toiavra  insta  explicatio  et 
relatio  redditor.  Equidem  non  mnto  formnlam  o  fiiv  —  o  di^ 
ApoUonii  propriam  0|  qnam  saepius  et  tractat  et  ipse  adhibet^ 
et  post  pronomen  %a  roiavra  (cf.  193,  6)  insero:  (to  ^ode^ 
xal  TO  *S  di^y, 

204, 19:  at  in  n.  17  8q.  ad  adnerbium  xvxhp  Claris  uerbis 
annotatar  eins  notionem  localem  non  derinationi,  sed  primitino 
iam  ipsi,  qaod  locali  notione  utatnr,  deberi,  sic  rursus  eadem 
de  cansa  ad  adnerbium  /ro^^r/>  ^)  annotatur  ^ TtaQonei^evov  T(j3 
TtoQog,  7€aXiv  TOTfixijg  iwolag  ovarjg\  Sed  tradita  nerba  sio 
interpretari  debemus:  Mtem  7t6^^(^^  localem  notionem  habens 
et  a  nomine  7€6Qog  deriuatum\  Postulatur  autem,  quantum 
quidem  ad  sensum,  hoc:  ^o^iolwg  xal  to  no^^i^,  /ra^a* 
xel^evov  t(^  Ttoqog,  ftakiv  TOTtixijg  iwolag  {avTf^ 
TovTfp  ly)ovarig\ 

206,  2  sq.  enuntiati  condicionalis  ^d  dh  ^ij  ye  'q  dia  tov  o  ^) 
yQaqyfj  iyyiverai'  apodosis  prorsus  deest,  quod  neminem  ad- 
huc  sensisse  miror.  Ad  normam  igitur  eorum,  quae  exstant 
1 92, 1 7,  post  uerbum  iyyiveTai  insero  haec :  (to  ^  elg  to  a 
(.teraXafji^aveTai)]  quamquam  non  nego  eodem  iure  e  ratione 
eorum,  quae  leguntur  163,  11,  suppleri  posse  {olvtI  tov  "3- 
TO  d  7caQakafi^dv€Taiy.  Sed  sine  hoc  siue  illud  statuis, 
post  supplementum  colon,  quod  dicitur,  ponendum  est,  ut 
hoc  ipso  in  sequentibus  utriusque  formationis  exempla  afiferri 
notetur.  

lam  uenimus  ad  syndesmicon: 

216,13  e  uerbis,  quae  antecedentium  continent  causam 
exemplique  explanationem,  ^fiovov  yaq  %v  ioTt  tcSv  voov^ivwy 
TtQay/aaTiuv  xara  TavTa  TtoQaXa^^avea&ai^  elucet  in  antece- 

1)  Depron.  35, 7  sq.;  59,2.5;  praecipae  de  adu.  155, 18;  singillatim 
de  ea  exponit  de  constr.  35,  t  sqq.;  92,  20  sqq. 

2)  Sic,  non  no^^a  scribendam  est  secundum  ApoUonii  a  uocis  no^ 
datiuo  deriaationem  (cf.  de  adu.  167, 1  sqq.). 

3)  Haec  enim  littera,  quae  recte  exstat  in  u.  2,  pro  traditis  os  a.  3 
restituenda  est. 


De  ApoUoDii  Dyscoli  epirrhematici  et  syndesmici  forma  genuina.   67 

dentibns  ntramque  illarnm  remm,  de  qaarum  ueritate  at  do- 
ceret  exemplum  appositnm  est,  commemorata  esse.  Accedit, 
qnod  disinnctionis  exemplum  solo  disimictionis  altero  membro 
apposito  praestari  nequit.    Qnare  locum  reficio  sic:  ^aaq)ig 

221, 1  sq.  uerbis,  quae  nunc  exstant  ita:  ^Trjv  rcSv  TtQo- 
xarecXeyiiiivwv  ra^iv  %gtiv  oheiulg  kKdi^aad-ac  y  si  conferes 
u.  11 — 15,  facile  perspicies  scriptorem  haec  dicere  uoluisse: 
'potest  coniunctionum,  de  quibus  agitur,  coUocatio  ipsarum 
naturae  propria  uideri\  —  At  in  traditis  uerbis  haec  inesse 
nequeunt;  nam  haec  ^iariv  oixeltjg  htdi^ao%)'ai^  uidentur  signi- 
ficare  'sua  quisque  ratione  eas  potest  intellegere'.  —  Vide  porro 
uerba  ^wg  €q)a/A{€v  ovv  t/j  dvva)^i€i  tcSv  ovvdiofiwv  (imelonai'y 
quae  ita,  ut  nunc  tota  particula  legitur,  quo  referantur  non 
habent.  Putabis  autem,  si  usum  respexeris,  quern  ApoUonius 
obseruat,  si  lectores  ad  alium  locum  relegat  ^),  ea  uerba  illud 
habuisse  in  ipsa,  de  qua  quaestio  est,  particulae  inscriptione. 
Quare  ut  et  uerbis  Ucpafiev  ovvy  quo  referantur,  et  enuntiato 
'xijy  rcJv  7tQoy,Qi:eiX.  xtL^  sententia  quae  postulatur,  reddatur, 
equidem  supplendum  esse  censeo  ita:  'rijy  rtSv  TtQoxarei- 
XeyiiivtJv  ra^iv  Mariv  olxelwg  (rfj  dvvafiei  Uxovaav) 

235,  9  sq.  exempla  quae  antecedunt  'on  fifiiqa  iarl,  (ptiSg 
i<nc'  on  TteQiTCctrdi ,  xivovfxat'  oVt  rijcaidevrrjaag ,  daQrjOi]^ 
explicantur  uerbis  his  '.  .  .  to  di  dvo  ra  TtQoteQa  avrox^ev 
TtaXiv  elxB  TTjv  i7tiq>0Qav  akr]-9ij '  in:el  ov  Ttavrwg  on  aviyvwg, 
n^rjSriGr]'  ov  yaq  Ttavrwg  avveOTi  rtp  avayvwvai  to  ti^tj- 
^vai\  Quorum  in  compluribus  haereo:  prius  quidem  exem- 
plorum  trias,  quam  nisi  certis  causis  postularetur,  ApoUonium 


1)  Rectissime  enim  ms  ifa(jup  ovv)  a  Bekkero  suppletum  est 

2)  Eadem  nerbi  ix8diair&at,  coDStructio  inaenitor  de  conttr.  6,  7; 
156, 20;  eademque  eius  enoDtiati,  qaod  ezstat  de  coni.  241, 25  sq.,  ad  nor- 
mam  prions  membri  huios  'ri  ya^,  ti  nal  ovxa  t»6  ixddSairo,  rbr  »ya^* 
nlBovcX,ovxa  alter!  qaoque  membro  reddenda  uidetar.  Ibi  igitar  scribe 
*r6v  T«  ftfuiv*^  ovM  aavr^ofs  arrl  rav  »/k^*  na^ihjfifUrav^  pro  tradito 
.  .  .  na^iXrtf&at. 

6* 


\ 


68  Theodoras  Matthias 

enitasse  snpra  p.  30  sq.  exposui ;  turn  exempli  alicaias,  qaod 
antea  non  exstat  explicatio,  eaqne  exemplis  antecedentibos 
per  particnlam  causalem  adinncta:  'sTvel  ov  Ttdrtwg,  ort  av- 
iyvmg,  rcfirj^aij  >ctA.\  Qoibos  de  caosis  tribos  illis  exem- 
plis post  secnndmn  adicio  hoc  quartum  \oti  aviyvwg,  %i- 

239, 18.  Exponit  ApoUonias  inde  a  u.  11 ,  si  in  periodo 
caosali  coniunctionis  on  loco  ponatnr  yaq^  enmitiatom  cau- 
sale  postponendum  esse;  nam  si  ilia  tantnm  omissa  et  enun- 
tiato  caosali  non  transposito  particula  yaQ  alteri  loco,  quem 
locum  sibi  nindicarit,  inseratur,  falsam  exsistere  sententiam. 
Cuios  rei  illnstrandae  caasa  affertnr  exemplum  hoc  ^ro  fmiQa 
larlv  ai%v6v  kari  tov  qpcJg  elvai'  nOn  ri(iiQa  iaxL,  q)wg  ioTi", 
fiqxog  yaQ  ioTL^.  wg  TtQoelTtov,  xpevdrig  6  "kdyag  .  —  Verba  (pug 
yaQ  iariv  corrnpta  sunt.  Nam  etiam  in  falsae  sententiarum  per 
particulam  yaQ  iuncturae  exemplo  utrumque  periodi  membrum, 
et  causam  et  conclusionem,  exstare  oportet.  Neque  enim  per  se 
falsa  est  sententia  'q)iSg  yaQ  iaTiv\  sed  tantummodo  propterea, 
quod  tanquam  causa  affertur  rei  eiusmodi,  cuius  sit  conse- 
quentia.  —  Turn  offendit  transitio  ad  uerba  ^iog  TtQoelnov  xrL\ 
ut  nunc  quidem  est,  per  asyndeton,  satis  abrupta.  —  Quibns 
de  causis  totum  enuntiatum  sic  fere  restituendum  esse  censeo  : 
\alV  iv  Tfj)  n'^ftiQa  karl'}  q)wg  yccQ  kariv^,  (og  nQoei- 
TtoVy  tpevdtjg  6  Adyog'. 

240,  28:  exemplum  oti  yaq  Ttageyivov  quod  iam  in  u.  21 
exstat,  hie  superuacaneum  est.  Hoc  loco  potius  duarum  con- 
iunctionum  iuncturae  'oVt  yaQ'  ipsa  explicatio  Tryphonis  po- 
stulatur,  qui  ex  duabus  unam  effici  statuit  Post  cam  demum 
exhibitam  iure  potuit  adici  'xal  inl  xtHv  TtaQa/cXtjaliov  to 
air6\  Insere  igitur  post  alterum  exemplum  eius  explicatio- 
nem  banc  {wg  'di^ort  naQcyivov^}. 

247,  8  quae  antecedunt,  coUiguntur  ita:  'ergo  in  eiusmodi 
phrasibuB  ni^'qv  %aQiv,  ariv  xaQiv^  uocula  xaQtv  nomen  est*. 
Quaeritur,  quaenam  sequentibus  'ovdhv  fiivroi  xwlvov  ^)  xal 


1)  Ita  pro  tradito  xafXva  scribendom  esse  infra  p.  74  demonstrabo. 


De  Apollonii  Dyscoli  epirrhematici  et  syndesmici  forma  genuina.    69 

TO  id'tfiov  hcdi^aad^ai  ovo^a^  insit  sententia.  Accurata  et  sim- 
plex interpretatio  nidetnr  poBtnlare,  nt  banc  ineBse  statoamns : 
^atqne  adeo  uBitatnm  ipsnm  illud  nomen  in  illis  ionctaris  „  h^rjv 
xaqiv,  ariv  xa^tv*^  inest^;  qua  sententia  fortasse  Apollonins 
uideri  possit  praeoccupare  uelle,  si  qnis  id  uocabulum  x^Q^^} 
quod  illis  quidem  iunctnris  inest,  propriam  fonnam,  aduer- 
bialem  forsitan,  esse  existimet.  Postulatur  nero  bic  sensns: 
'nibil  impedit,  quin  etiam  in  nocula  xct^tv  cum  genetiuo  sub- 
stantiui  coniuncta  usitatum  illud  nomen  agnoscatur'.  Tunc 
demum  tota  argumentatio,  quae  subsequitur,  sana  est:  'etiam 
in  bac  iunctura  exstat  usitatum  illud  nomen,  si  quidem  in  ea 
ut  in  altera,  praepositio  elg  subauditur\  Quare  equidem  ad 
nonnam  antecedentium  ^ncna  rag  roiavrag  avvrd^eig^  (247, 
8  sq.) ,  quae  sunt  x^Q^^  uoculae  et  possessiuorum  iuncturae, 
scribo  sic:  'ovdkv  jtiivroi  xcokvov  xal  {ytara  Tag  kriqag 
avvTa^eig)  to  e-d'iftov  ixdi^aa&ai  ovo(ia.  Apparet 
igitur  R.  Scbneiderum  baec  uerba  lineola  sua  interposita  non 
debuisse  ab  antecedentibus  secernere. 

Sed  ne  ita  quidem  tota  de  uocula  xa^^v  particula  prorsus 
sanata  est.  Quae  enim  247,  14 — 20  disputantur,  ApoUonius 
baud  dubie  enuntiato  ^navv  di  iari  -Aoxeivov  anodei^ig^  indi- 
care  uoluit.  At,  ut  nunc  formatum  est,  eo  enuntiato  ilia  indi- 
care  non  potuit.  Desideratur  enim  demonstratiuum  aliquod 
et  offendit  particula  xa/  pronomini  hcslvov  antecedens  {Koxelvov 
exstat),  quia  non  noui  quidquam  probandum  est,  sed  idem 
illud,  quod  antea:  x^^Q^^  uoculam  et  cum  possessiuis  et  cum 
genetiuis  substantiuorum  coniunctam  usitatum  nomen  esse.  Ita 
equidem  coll.  de  constr.  19,  1  ^rj  xal  avrrj  ctTtodu^Lg  late ,  . .' 
scribo  ^Ttavv  di  iari  xa(i  avrtj  S)xbIvov  ccTtodei^tg^. 
Sententiarum  autem  per  particulam  247,  4—20  exstitit  ordo 
pulcberrimus  hie :  'I.  in  talibus  elocutionibus  nh^fiv  xoQtVy  arjv 
xdgiv^  uocula  x^Q^^  notum  illud  nomen  est,  quia  possessiua 
cum  nominibus  ita  coniunguntur ;  II.  etiam  in  talibus  nXctQiv 
^TtoXXcDvlov "  idem  substantiui  accusatiuus  exstat,  qui  in  illis, 
quia  eadem  eig  praepositionis  ellipsis  statuenda  est;  in.  im- 
primis autem  demonstratio  etiam  in  eo  uersatur,  quod  ut  in 


70  Theodoras  Matthias 

elocntione  x^^^^  &i(ovogf  ita  ui  qnidem  in  iunctnra  iinrjv  x^Q^'^ 
genetiuus  a  subBtantino  pendens  inest'. 

251,  29  Apollonius  nt  demonstret  etiam  e  coUectiuis,  ut- 
pote  e  compluribos  expletiuis  saepe  compositis,  expletioarnm 
nim  ac  notionem  cognosci,  affert  exemplum  toIvvv.  Sed  tarn 
abrnpte,  qaam  nunc  quidem  allatum  oidetnr,  per  nudum  accu- 
satinnm  sine  praepositione  et  sine  uerbo  regente,  ab  ApoUonio 
appositum  esse  prorsus  nego.  Insero  potius  ante  accusatiuum 
'tov  rolwy^  formulam  liyio  di  uel  A^yco  d^,  quam  eodem 
modo  prima  manus  codicis  A  de  constr.  204,  3  praetenniserat. 


Haec  quidem  de  lacunis.  Ab  his  enim  distinguendae  mibi 
uisae  sunt  omissiones  paruularum  uocularum,  coniunctionom 
nimirum  et  particularum  et  articulorum,  atque  adeo  singnla- 
rum  litterularum. 

Initinm  £acio  ab  iis  locis,  ubi,  praecipue  in  exemplis  affe- 
rendis  concinnitatis  causa,  quam  supra  in  p.  30  sq.  commemo- 
raui,  inserenda  sunt  aut  articulus  aut  particula  xal  uel  ^ 
aut  utraque  uocula.  —  Scribendum  igitnr  est  128,  25  ycctta  %d 
TtQVJTOv  xai  (to)  devTBQOv  xai  fee  to  tqItov,  154, 18  xai  (to} 
elg  xoTtov  xoi  (to)  Iv  iotoi}^  161, 1  omtaq  (tc^))  ccTQef^i^  (to) 
OLTQifia  xal  oTQiftag,  176, 1  Ttaga  dvo  duCTtJTa  to  ^qsioq 
ndyog  (to)  ^Q€i07taylTr]g ,  184,  20  xoi  (to)  ad  normam  uer- 
suum  18.  22.  23.  24.  25,  193, 16  sq.  to  ttotc  ttoxot  ioTi,  to 
akloTe  akXoxa,  (to)  ore  oxa^  202,  Isq.  TcJy  iv  tOTtip  iTti^^rj- 
juoTCJv  xal  (tiov)  eig  totcov  (cf.  204,  27.  32).  161,  2  sq.  to  fcol- 
kdxig  xal  Ttolkdxi,  Tovzaxtg  (xal}  rovrdxig.  165,  4  sq.  cog 
TO  x^Axo^^ty  xal  7taoaaX6q>iv ,  xal  kv  dorixf^,   wg  q)Qi/]T^vj(pi 

(xal ),  xal  iv  alTiarix^,  {wg}  d€^i6q>iv  {xal}  aQiar6q)iv. 

194, 17  xal  iTtel  xvxlo&ev  (xai)  xvxko^i  (cf.  u.  15;  praeterea 
autem  supra  p.  32).  198,  2  rip  (ihv  fialvw  ov  TtagaxeiTai  to 
ifipadov,  fidXlov  6h  vcp  /?c5  ij  ^Ifirjfic,  dg  t(^  Iotcj  (ij)  HoT^fAi 
TO  aradov,  203,  24  to  rtjvixade  xal  rrjvixa,  TTjfioade  xal  Tijf^og, 
(ade  (xai)  ui.  De  coni.  233,  6  iog  kv  Tq)  awrjvcoQ  xal  aya- 
TttivwQ  {xal)  ^ElfcrivwQ,  —  u.  8  iam  recte  Schneiderus  x{ai 


De  Apollonii  Dyscoli  epirrhematici  et  irndesmici  forma  genuina.    71 

N€(n6}(f€ia.  De  adn.  166,  23  dg  ^x€t  to  inaaTiQw  nal  to 
t6v(()  {nal  to)  avo).  Itemqne  una  cum  particula  xai  excidit 
uoeula  val  209,  20,  ubi  scribendnm  est  o^ola  rq)  (vol  xal) 
valxif  ov  xal  ovxL 

Eiusdem  concinnitatis  caasa  187, 2,  nt  in  primo  et  secundo 
membro  exstat  ciTcb  avTwyv^uiv  et  ccTto  ovofiatwv^  ita  in  tertio 
quoque  geribendom  est  'xoi  (ccTtd)  in:i^^fjf>iaTwv\  —  Similiter 
197, 1  ut  primum  et  tertium  argnmentum  a  conianctione  oVt 
incipit,  ita  eadem  in  secundo  post  particulam  nal  inserenda 
est:  ^xal  (oVt)  a  /Ahv  xtA.\ 


Atqne  si  his  locis  certis  legibos  de  Apolloniana  exempla 
afferendi  ratione  obseruatis  particnlam  xal  deesse  quam  fir- 
missime  probatnr,  non  dubitabis  eandem  nel  aliam  inserere 
aliis  quoqne  locis,  ubi  asyndeton,  quod  exstat,  sana  ratione 
explicari  nequit.  Ita  scribendum  censeo:  de  coni.  216,  14 
TtaqaXafA^avBGd'ai.  (xai)  17  iTtayyekla  xtA.,  239,  10  %€t  dk 
naQaXXayag  to  fitj  ^rjTela^ai  Ttoaa  itiifrj  Xoyov  to  {tc}  iv  afxf 
7ta^aXa^fiav€G&ai  xrA.,  253,  24  ta  7tccT(f(ow^ixa  .  .  .  (xal) 
Ta  xn^Ttxa  .  .  .  xal  h^i  to  avyKQiTixa  .  .  .  xai  tcc  vnokocTta. 
Contra  di  uel  similis  particula  desideratur  locis  his:  151,31 
asyndeton,  quod  exstat  ante  uerba  'to  TCQtDTOTvna^  excusare 
non  licet  eo,  quod  sit  in  enumeratione.  Affertur  potius  re- 
gulae  antea  in  uniuersum  appositae  oerta  species,  quae  illi 
opponitur.  Scribendum  igitur  est  'ro  {8h)  TtQtDTOTvna. 
Neque  talis  digressionis  conclusio,  qualis  exstat  152,24  in 
uerbis  ^Iv  toIq  TtQoxei^ivoig  elQrjToi  ixavwg  tvcqI  tov  vjtoiQa  j 
particula  carere  potest;  restituendum  igitur  est  \!dXX^)  h  Tolg 

7tQ07L.    XT/,/.  

lam  annectam  eos  locos,  quibus  nudus  optatiuus  legitur, 
cum  e  legibus  grammaticis  particula  av  adicienda  fuerit.  Sed 
quoniam  omnes  fere,  qui  Apolloninm  tractauerunt,  hi  loci 
effugere  uix  potuerunt,  nemo  autem  nisi  inconstanter  uno  uel 
altero  loco  particulam  addidit,  nudum  optatiuum  pro  optatiuo 
cum  av  coniuncto  omnino  ab  Apollonio  usurpari  uidentur  pa- 


72  ITheodorns  Matthias 

tare.  Itaqne  de  nudi  optatiui  potentialis  usu  Apolloniano  accu- 
ratins  agendum  esse  nidi. 

In  omnibus  ApoUonii  scriptis  inueniuntnr  optatiui  parti- 
cula  av  praediti  exempla  159,  quae  apponere  supersedeo,  nudi 
optatiui  eiuSy  qui  non  e  ratione  orationis  obliquae  explicatur  0^ 
27,  quae  infra  annotabuntur.  Quam  numerorum  rationem  non 
uidentur  cognouisse  Bekkerus,  Uhligius,  Schneiderus,  Ege- 
nolffiuB,  qui  satis  inconstanter  hoc  et  illo  loco  mutauerunt,  in 
plurimis  non  offendebant.  Sine  dubio  aut  omnes  27  loci,  at 
traditi  sunt,  relinquendi  sunt  ususque  ApoUonii  proprius  agno- 
scendus  est,  aut  omnes,  nisi  forte  nonnullis  certa  causa  ab- 
sentiam  av  particulae  excusabit,  corrigendi.  Ut  uero  banc 
alteram  uiam  ingrediar,  praeter  numerorum  supra  appositorum 
rationem  multa  me  commouent. 

Ac  primum  quidem  av  particulam  in  ApoUonii  quoqne 
scriptis  librariorum  neglegentia  excidisse  docet  uel  ille  locus, 
qui  exstat  de  constr.  206,  27,  ubi  codex  G,  qui  optimo  A  proxi- 
mus  est,  eam  non  exhibet;  itemque  ipse  A  de  constr.  128,  11 
pro  eo,  quod  postulatur  ^evQOi  av\  praebet  &l)qouv\  porro 
de  adu.  134,  10  particula  av  a  correctore  demum  addita  est; 
de  adu.  1S6,  5  autem  ei  lacunae,  quae  propter  desideratam 
negationem  ov  statuenda  est,  simul  cum  hac  av  particulam 
infiiisse  uerisimile  est;  neque  aUud  quid  nisi  xa^o  av  rig  hci- 
atrjaeie  latet  de  constr.  94,  3  in  codicis  A  scriptura  ^xad^'  ov 

1)  Ex  huius  ratione  equidem  explico  locos  nonnullos,  qui  aliis  fortasse 
ad  ilium  27  numerum  accedere  uideri  possint;  iis  enim  usurpatur  nudus 
optatiuus  in  enuotiatis  quae  uocant  obiecti,  etiamsi  praecedlt  uel  praesens 
uel  perfectum.  Exstat  de  adu.  146, 17;  159, 15;  de  constr.  47,  5  'T^^atv 
tprjciv f  tos  Bir]\  itemque  332,  15sqq.  'll^axXsidr^e  fr^ai  ...,  cas  sXri^,  Hic 
igitur  Apollonius  mihi  quidem  uidetur  praesenti  praeteriti  uim  tribuisse. 
Neque  aliter  explicandus  est  locus  de  adu.  164,4  'vnaihjTirai  jiaQa  naav, 
(o6  im^^rifiaTa  sirj ,  cjv  dart  xal  T^<pa>v\  —  Contra  166,  2  'ubi  exstant 
id  y'  ovv  n^oxaieiXeyfiiva  deduxrai  <os  sirj  na^ayo}yd\  et  de  COni.  257,  10, 
ubi  leguntur  'si'^ijrat  8i  xal  ne^i  rov  nov,  (6s  ovx  eiij  atvdec/ios* ,  dubitari 
potest,  num  deductus  sit,  ut  nudum  optatiuum  usurparet,  ipse  Apollonius 
ea  re,  quod  diSeixrM  et  ei^riTat  eodem  fere  sensu,  quo  saepius  iSeifa, 
iBiixd'ri  usurpat,  posuerat,  an  his  quidem  locis  av,  librariorum  culpa 
omissum,  addendum  sit.    Equidem  banc  alteram  uiam  praeferam. 


\ 


De  ApoUonii  Dyscoli  epirrbematici  et  syndesmici  forma  genoina.    73 

Tig  iniOTriau  .  Non  minus  confidenter  scribarum  neglegen- 
tiam  deprehendisse  mihi  nideor  iis  locis,  ubi  intra  minimum 
spatium  idem  modus  et  coniunctus  cum  particula  et  sine  ea 
inuenitnr  notionis  differentia  non  intercedente.  Ita  res  se  habet 
de  pron.  31,  14  et  19  et  de  constr.  178, 17  sqq.,  ubi  binae  sen- 
tentiae  sibi  respondent. 

Sed  dixerit  fortasse  quispiam  initio  in  certis  tantum  for- 
mulis  hunc  nudi  optatiui  usum  Apollonio  stetisse  atque  inde 
latins  serpsisse.  At  contraria  sententia  uera  est.  Gum  enim 
nihil  firmius  exstare  eiusmodi  formulis  concedendum  sit,  turn 
re  uera  plures  earum  eadem  semper  constructione  utuntur.  Ita 
babes  solius  praediti  particula  optatiui  exempla  a  uerbo  7CQoa- 
rix^ivav  nouem  haec:  de  constr.  72,  14;  162,  19;  de  adu.  125, 
16;  182,  11;  de  coni.  226,  23;  230,  22;  231,  24;  253,  10; 
255,  14.  —  220,  13,  ubi  exstat  7tQoa&€l7]^€v  y  in  ipso  codice 
lacunae  uestigium  restat;  a  uerbo  evQlaxecv  4  haec:  de  adu. 
137,  8;  de  constr.  128, 12  (nam  codicis  ^qouv  nihil  nisi  ^qoi 
av  esse  potest);  210, 12;  211,  8;  a  uerbo  i(plaTr]fii  uel  in  elo- 
cutione,  cui  substantiuum  iTtLoTaaig  inest,  4  haec:  de  adu. 
134,  14;  178,  25;  179,  29;  de  constr.  94,  3  (cf.  supra  p.  72) 
formularum,  quae  ad  avvr^yoQlag  notionem  spectant,  6  haec 
de  adu.  187,  8;  de  coni.  240,  34;  242,  3;  de  constr.  186,  19 
226, 24;  235, 14;  formularum,  quae  ad  aklag  notionem,  4  haec 
de  pron.  38,  11;  58, 16;  109,  6;  de  constr.  239,  24;  formulae 
TteQiaabv  av  e'it]  denique  3  haec:  de  constr.  231,5;  272,  1; 
291,  5.  Utque  hae  onmibus  locis,  ubi  inueniuntur,  unam  can- 
demque  constructionem  exhibent,  ita  ceteras  quoque  eadem 
constantia  olim  usas  esse  statuo.  Quae  coniectura  firmatur 
etiam  eo,  quod  earum  formularum,  quas  codices  particula  et 
addita  et  deficiente  exhibent,  semper  multo  pluribus  exemplis 
av  inesse  adsolet.  Ita  exstant  exempla  formarum  uerba  q)avac 
uel  liyeiv  particula  praeditarum  23,  ea  carentinm  8,  uerbique 
didovac  e  priore  parte  stant  5,  ex  altera  2,  formulaeque  aloyov 
av  eXrj  e  priore  parte  stant  5,  ex  altera  unum,  formularum 
denique,  in  quaoiox  hdei^ig  uel  alia  uocis  del^ig  composita 
insunt,  proportio  est  haec:  5:1. 


74  TheodoruB  MAtthias 

Gum  igitur  Apollonio  illae  formnlae  particalam  exhibentes 
ositatissimae  sint,  non  dabito  semper  ad  pluriom  exemplorum 
normam  corrigere  singula  eiusdem  generis  discrepantia  et  ce- 
tera paucissima,  quae  similium  formarum  analogia  defendi  non 
possunt. 

Geterum  facillima  mutatione  earn,  quam  ex  regula  ex- 
spectamus,  constructionem  assequi  poterimus.  Nam  sola  lineola 
mutata  de  adu.  175,  22;  de  coni.  241,  24;  247,  9;  248,  U 
pro  nudo  optatiuo  qui  traditnr  xtakvot  restituo  participium 
xwlvov  secundum  exempla,  quae  ex  usu  Apollonii,  qui  parti- 
cipia  uerborum  finitorum  instar  posita  ualde  in  deliciis  habet  0, 
exstant  de  pron.  72,  23  et  de  aduerb.  225,  5. 

Nee  plus  mutandum  est  de  adu.  171,  3;  174,  18;  de 
constr.  222,  2,  ubi  nai  particulam  desideratamque  av  con- 
traho  in  xavy  quam  formam  Apollonius  ualde  adamat.^)  Scribo 
igitur,  ut  nunc  solius  epirrhematici  locos  apponam,  171,  3 
\av  lawg  VTtoXapot  rig^  et  174,18  'xoy  xa^a  %ov%o 
ovv  Tig  arj  f>i  €  lii  a  a  IT  0^, 

Deinde  saepius  syllabae  similes,  quae  aut  praecedebant 
aut  sequebantur,  effeoerunt,  ut  particula  av  periret;  sed  ipsam 
ueram  lectionem  rursus  appono  solorum  epirrhematici  et  sjn- 
desmici  locorum:  de  adu.  156,  25:  ^xaTa  to  devTaqov  {av) 
diaTto^riOBii  Tig\  contra  in  eiusdem  paginae  u.  23  aut  cum 
Bekkero  scribes  naQade^alfied^  av  aut  non  minus  facile 
jtaQade^ofie&a]  162,  28:  avakoywTCQa  t€  tot  TocavTa 
sir]  {av}  kv  ^aqelq  Taaei\  180,29:  ov  yaq  kiyoi  Tij 
{av}  av-d^QioTtovg  xtA.;  200,  3:  nQog  ov  q)alr]^ev  {av}\ 
207,3:  ov  yccQ  dij  ye  {av}  kv  oiTto&l  Tig  q)al7j]  de  coni. 
241,8:  (ig  €^i  ^oiJ  avTccQ  {av}  ?y  vnoka^oi  rtg  (cf.  de 
pron.  65,  14;  de  constr.  54,  19;  114,  11).  Geterorum  scripto- 
rum  sanandi  sunt  loci  hi:  de  pron.  43, 28;  63, 7;  de  constr. 
87, 9;  120, 10;  133, 14;  175,  26;  320,  26. 

Praeterea  aliam  uiam,  id  quod  iam  supra  tetigi,  monstrant 

1)  Exempla  huius  usus  infra  apposita  inuenies. 
t)  Cf.  de  constr.  161, 16;  265, 18;  337,  22;  de  pron.  15, 17;  69, 1. 4; 
72,12;  78,24;  de  coni.  252, 6. 


De  Apollonil  Dyscoli  epirrhematici  et  syndesmici  forma  genaina.    75 

ipsi  codices,  qui  optatiui  aoristi  et  indicatiui  fntari  formas 
nonnanqaam  confondunt ;  ita  exempli  gratia  de  constr.  68,  25, 
nbi  A  praebet  arcnan^aeuv,  ceteri  &160  ataxrijaei.  Qaa  con- 
fosione  nisus  iam  Bekkerus  de  constr.  278,  24  restituit  tijrijae^, 
et  eqoidem  scribo  de  adu.  126,  2  ^alk^  lawg  tiq  (priaeij 
de  qua  formula  uide  quae  ad  p.  60  annotaui. 

De  adu.  141,  8  codex  exhibet  &a(fai^a€i  evrigj  ita  tamen 
ut  litterae  ewcg  alio  atramento  scriptae  uideantur;  ev  uero 
litterae  prodere  mihi  uidentur  uoculam  a  uocali  incipientem 
intercidisse,  eamque  particulam  aV;  scribo  igitur  ^ovdk  ^aQ- 
ai^oeiev  (av)  rig\    Similiter  res  se  habet  de  constr.  326, 4. 

Ex  27  locis  iam  reliqui  sunt  duo  soli,  ubi  neque  ex  eius- 
modi  indicio  cognoscitur  reuera  olim  exstitisse  particulam,  ne- 
que simili  syllaba,  ut  £acilius  neglegeretur ,  ef&ciebatur:  de 
pron.  115, 19  et  de  constr.  325, 14. 


Quoniam  autem  ad  illam  de  particula  av  cum  optatiuo 
coniuncta  quaestionem  ipsa  epirrhematici  et  syndesmici  emen- 
dandi  opera  ducti  sumus,  etiam  de  particula  Sv  in  ApoUonii 
periodis  irrealibus  quae  dicuntur  apposita  uel  non  apposita 
quam  breuissime  disserere  licebit.  Quamquam  concede  etiam 
huius  generis  compluribus  locis  e  scribarum  culpa  Sv  parti- 
culam exoidere  potuisse,  tamen  nego  de  hoc  genere  nos  similes 
ac  de  illo  leges  eruere  posse,  quibus  nisi  omnes  locos  ad  unam 
normam  possimus  corrigere.  Neque  enim  similis  exemplorum 
numerorum  proportio  exstat;  nam  apposita  particula  est  locis 
48  0,  contra  deest  locis  20.2) 


1)  De  pron.  4, 14;  15,  15.17;  25,  32;  30, 12;  31,  14;  41,  20;  50, 1;; 
60,1.2;  69,1.4;  72,12;  78,24;  95,3;  104,12;  de  adu.  134, 10;  168,4.8; 
180,25;  199,27;  209,9;  de  ooni.  228, 19;  230,16.30;  232,6;  256,3;  de 
constr.  16,1;  35,20;  60,14;  96,3;  114,16;  130,12;  161,16;  162,20.22; 
163,25;  172,2;  178,17;  181,22;  206,27;  260,1;  265,18;  275,22;  280,24; 
325,19;  329,15;  337,22. 

2)  De  pron.  12,30;  31,19;  46,8;  62,13;  63,14;  72,30;  91,23;  de 
ada.127,24;  deconL237, 11;  255,30;  deconstr.  50,13;  131,11.13;  145,27; 
178,23;  180,16;  239,2;  289,1;  309,21;  317,20.   De  utriosqae  tamen  partis 


76  Theodoras  Matthias 

Non  miror  banc  in  hoc  genere  aliam  proportionem  ex- 
plicoqne  dinersitatem  ita :  ApoUonius,  com  particalae  av  apud 
tempora  praeterita  et  formas  ideij  hcQV^  similes  ellipsin  anim- 
adnerteret  neque  nero,  quibus  de  causis  particnla  deesset,  per- 
spiceret,  facile  latius  patere  illam  ellipsin  potnit  pntare.  Quare, 
quia  prionun  exemplorum  numerns  47  non  tantas  est,  ut  dis- 
crepantia  iis  adaequare  cogamur,  equidem  eos  tantum  locos 
corrigendos  esse  censeo,  in  quibus  bypotbesin  irrealem  inesse 
nullo  indicio  significatur.  Ita  d  e  p  r  o  n.  72,  30  uerbum  IvobZto 
bypotbetice  positum  esse  non  cognosces,  nisi  scribes:  'krcel 
ivexa  Tovrov  ivixov  nal  ftlrj&vvTcxov  {av)  ivoeiTo^] 
etiam  uerba  quae  secuntur  ^otccq  aXoyov  uidentur  postulare, 
ut  quam  luculentissime  uis  antecedentium  significetur.  Item 
91, 23  enuntiatum  secundarium  condicionale  deest,  cum  ^d  yaq 
liTto  'vri(^  yeviKfjg  rf^g  vtHiv  vcjlreQog  nal  aq)(Siv  aqxalxegog^ ^ 
causale  sit;  condicionalis  uero  sententia  supplenda  est  baec 
'd  rjv  Tj  a<pojiv  y€vc7trj\  cui  respondet  ^07t€Q  ova  %GTiv\  Quare 
bypotbesis  atque  oppositio  ut  satis  eluceant,  scribo:  'dfjkov 
cig  xav  a7t6  T^g  rov  tqItov  yevixrjg  iylvero  dvlxov^. 

Bectissime  porro  av  iam  B.  Scbneiderus  d  e  c  o  n  i.  237, 11 
inseruit,  ubi  ex  iis,  quae  tradita  sunt,  plane  contraria  ei,  quae 
postulatur,  sententia  intellegeretur ;  eodemque  iure  Ubligius 
de  constr.  131, 11  et  13.  Contra  ex  mea  quidem  sententia 
de  adu.  127,  24  Egenolffii  mutatio  particulae  xal  in  xav  super- 
uacanea  uidebitur;  falsam  autem  idem  baud  dubie  emendandi 
rationem  ingressus  est  de  coni.  233,6,  ubi  Bekkeri  in  ante- 
cedentibus  supplementi  tantummodo  iie€{i7teGev)  ratione  babita 
codicis  lectionem  TtaqeiTcoixoL  mutat  in  TtaQelftezo.  Bectius 
scribes  cum  Schneidero  7taQi7CoiTo^  sed  antea  supplebis 
ln€T{a7tiaoc)y  quern  optatiuum  ApoUonius  cum  formula  ovx 
af.kwg  av  — ,  ei  firj  coniungere  solet;  cf  de  constr.  120,  10; 
133,  14.  Non  minus  denique  ut  omnino  quae  subtilior  diffe- 
rentia inter  indicatiuum  praeteritorum  particula  av  praeditum 

exemplis  siDgola  iam  nunc  deducenda  sunt  ex  iis,  quae  disputauimus  in 
p.  73  de  locis  de  pron.  31, 14  et  de  constr.  178,23;  restat  igitor  proportio 
47  :  19. 


De  Apollonli  Dyscoli  epirrhematid  et  Byndesmici  forma  genuina.    77 

et  ea  non  praeditum  intercederet,  non  perspexit  ApoUonius, 
ita  nel  iis  locis,  ubi  ipsa  necessitatis  notio  condicioni  cuidam 
snbiecta  est,  nndnm  ixQV^  similesqne  notiones  scribere  potaisse 
putandtts  est.  Itaqae  de  pron.  16,  20  et  de  adn.  184,  8,  ubi 
Uhligins  (emend,  apoll.  p.  17  et  15)  particnlam  Sv  inserit,  nee 
minns  de  constr.  187,  9  nndnm  ixQV^  ^^^  ^^^^  seruandum  esse 
censeo.  

Haec  de  omissionibns  hactenus.  Sed  eidem  librariomm 
neglegentiae  pars  aliqua  eamm  transpositionnm  debetnr,  qui- 
bns  nostri  qnoque  libelli  foedati  snnt.  Nam  alteram  eamqne 
maiorem,  plures  illas  transpositiones  fmstnlomm  ex  aliis  libello- 
mm  partibns  sematomm  aliisqne  insertomm  iam  in  I  et  11 
capite  tractatas,  certo  alicuins  consilio  deberi  nidimns. 

Sed  praeter  has  et  praeter  alias  qnas  statnemnt  Dronkins 
128,  8—14  et  161, 17—25,  Schneidems  197,  22,  eqnidem  181, 
20 — 23,  quales  nnde  originem  dncere  soleant  nemo  nescit, 
etiam  singnlae  nel  plures  uoculae  ita  omittebantur,  nt  nidimns 
p.  70  sqq. ;  hae  nero ,  si  eas  omissas  esse  animadnertebatnr, 
facile  nel  in  margine  nel  supra  nersus  annotari  itaque  si  minus 
ab  iisdem,  a  quibus  omissae  erant,  at  a  posterioribus  librariis 
textui,  sed  false  loco,  incnlcari  potuemnt.  £t  agnonemnt  re- 
nera  iam  alii  nostromm  libellomm  mnltis  locis  transpositiones, 
quamm  ilia  est  origo.^) 

Sed  etiam  nunc  restare  mihi  nisus  est  hand  ita  parnus 
locorum  numems,  qui  eadem  medela  sanari  possint.  Ita  136, 
30—32,  ut  pro  explanatione  longiore  nertam,  exstant  haec: 
\pQovw  metathesi  litterae  6  in  o  a  nerbo  q>Qevia  formatum  esse 
nequit;  dinersa  enim  utrique  notio  subest,  si  quidem  meta- 
thesis, nt  ceterae  passiones,  non  ad  notionem  pertinet\  Hanc 
pemersissimam  esse  argnmentationem  quisque  nidebit,  cum 
recta  conclusio  sit  haec:  '(pQovtS  metathesi  a  nerbo  q>Qevw  for- 
matum esse  non  potest,  quod  nocum  passionibns  notio  nerbo- 

1)  Ita  BekkeniB  127, 1 ;  Skneczka  144, 3  sq. ;  192, 16 ;  Schoem.  133, 9 ; 
Uhligios  166, 9 ;  R.  Schneidems  153, 4;  EgenolfOua  (ana.  philol.  CXVII,  843) 
136, 2. 


78  Tbeodonu  Matthiu 

rnm  non  mutatar;  hoc  aero  Btatnendam  esset;  dinersa  enim 
est  notio  nerbomm  (pqevti  et  (pfov(5\  Qnam  sententiam  re- 
stitno  uerbis  *ov  yaq  f  orvnj  iwoia  post  nerba  ^eXye  na&jq 
oi  TcSv  AfXTcJv,  rcJy  di  qxovcSv'  insertis.  Non  enim  obstat 
huic  transposition!  id,  quod  ante  particnlam  yag  snpplendnm 
est  tale  qnid:  'hoc  antem  statnendnm  esset\  Nam  einsmodi 
sententias,  at  iam  in  p.  29  monni,  ApoUonias  saepissime  omisit 

146,  8  ad  normam  antecedentiam  wg  Jtaqa  to  ixelvog 
ixelvojgj  ovrog  ovrwg,  avrog  av^o&ey  et  wg  ftaQct  to  IrtiOTa" 
l-ievog  Imara^tiviog  xai  i^^cofiivog  i^^of^iviog  pro  tradita  collo- 
catione  ^log  ^^  ^e^w  xal  Tcaqa  to  IV  %vdov^  facili  transpositione 
ordo  sic  restitaendas  aidetar:  'c5g  {Ttaqa  to)  ??  ^?co  xai 
%v  %vdov^, 

147, 11  sq.  exemplam  to  %adevj  at  simal  aerbi  TtXeovaJyeir 
sabiectam  esse  elaceat,  sic  coUocandam  est:  Vo  iedva  TtXeo- 
va^ei  T(f)  €,  TO  ietfte^),  to  itiguv'  xal  (to  ^adev},  el 
liri  dialQeaig  tov  ^de,  ciTtb  di  tov  „ad€  d^  ^'Ekto^i 

151,  4  ea  particula  xa/,  qaae  aerba  higii)  loyq)  seqaitur, 
iis  anteponenda  est;  nam  etiam  antea  de  adaerbioram  Idlif 
et  drifAoaltf  per  i  scriptara  disseritar  (151, 1);  de  eadem  igitur 
re,  sed  etiam  alia  ratione  dicendnm  est  inde  a  a.  4. 

162,  5  eadem  particula  e  concinnitatis  ratione  post  uerbum 
ex€i  transponenda  est;  formulam  enim  ovTwg  ix^c  xal  usita- 
tissimam  inuenies  exempli  gratia  ter  187,  23 — 26.  Probabiliter 
praeterea  conicias  uerba  ^TtaQci  to  dwQl^w^  interpolata  esse 
ad  normam  expositionis  proximo  antecedentis ;  ibi  enim  uer- 
bum, undo  aduerbia  deriuata  essent,  apponi  oportebat,  hoc 
loco  uerbum  illud  et  superuacaneum  est  et  concinnitatem  delet. 
—  Tertium  exemplum  particula  xal  transponendae  exstat  195, 6 : 
nam  pro  traditis  his  ^akka  TtaXiv  Idoxei  xal  to  n^QO^  avrt- 
xela&ai^  scribendum  est  *akka  xal  naXiv  xtL\  lam  enim 
in  iunctura  ovqovo&i  nqo  praepositio  nqo  regulae  obstabat; 
eadem  obstat  rursus  quoque  in  ea,  quam  alii  statuebant,  lec- 
tione  ovQavod'ey  tvqo, 

1)  Cf.  supra  p.  34. 


De  ApoUonii  Dyscoli  epirrhematid  et  syndesmici  forma  genuioa.    79 

De  nerbis  \a^wg  TtQoHno^uv^  166,18  cf.  supra  p.  48. 
Similiter,  atque  ibi  de  illo  loco  diiadicani,  de  eadem  formula 
179, 29  diiadicandnm  est :  neque  enim  antea  exponitnr  id,  qnod 
enuntiato  a  coniunctione  oxi  incipienti  inest,  ApoUonianae  uo- 
calae  wde  deriuationi  pbstare,  sed  tantnmmodo  ad  qnaestio- 
nem  de  uoce  Iv^ade  prorsus  aliam  solaendam  afferebatur.  Ita 
nerba  ^yta^wg  ehvojuev'  coniunctionem  ore  subsequantur  ne- 
cesse  est. 

199,  27  nerbomm  coUocatio  haec  'xal  iTvL  ys  inaXiara  rov 
TtQO'/.ei^iivov  fioqiov"  et  ex  grammatica  ratione  et  ex  usn  Apol- 
loniano  —  cf.  de  adu.  204,  22  'xal  fAaXiara  ye  in\  rrjg  xrX^  — 
mntanda  est  in  \al  ^akiara  ye  Inl  rov  ftfox.  /n!, 

204,  7  contra  codicis  anctoritatem  nerba  ita  coUocanda 
sunt:  *tq:  8ia  rov  X^  fiovwg  ti^v  elg  xonov  axiatv  arj* 
l^ialvei^'y  nam  multa  alia  quoque  aduerbia  directionem  in 
locum  significant,  sed  aduerbia  in  ^  solam  banc.  Exempla 
iustae  adnerbii  ^ovwg  collocationis  habes  151,  31;  207,  9;  de 
constr.  131,  14;  339,  18. 

209,  28  articulum  rf,  quem  post  datiuum  q)wvij  ferri  non 
posse  nidit  Uhligius,  ante  datiuum  ilium  collocandum  arbi- 
tror.  Exsistit  ita  rams  0  iUe  substantiui  datiui  cum  articulo 
usus,  qui  exstat  184,  7  in  nerbis  ^to)  %v7tifi^  itemque  de  coni. 
215,  18  *T<^J  Tt'TTcy  %fig  ffiaviig  . 

De  coni.  253, 10  sq.  exstant  baec  ^JCQoa&elrjv  8^  av  xal 
rovTOf  log  ovdh  ano  rov  drjlovfiivov  dwarov  rjv  v^v  ovo^ict- 
uiav  &io&at\  —  At  iam  in  antecedentibus  exponitur  expleti- 
uarum  nomen  non  ab  earum  significatione  deriuari,  ut  in- 
eptissima  sit  oppositio  ea,  quae  particulae  oidi  coUocatione, 
qualis  nunc  est,  exsistit.  Hie  potius  est  sententiarum  conexus : 
'eo  usque  demonstratur  reuera  non  esse  earum  nomen  a  signi- 
ficatione derinatum;  exinde  demonstrandum  est  ne  potuisse 
quldem  fieri,  ut  ita  deriuetur':  cf.  253,  17  sq.  'xal  el  diaq>oQoi 
Kara  ro  drjlov^evov,  TCtSg  tjv  dvvardv  ^liav  ovo^aalav  ctftb 


1)  Utitar  enim  Apollonios  alibi  praepositione  naw  cam  ace.  uel  ivma 
com  gen.  coniuncta. 


80  Theodoras  Matthias 

Tov  drjkovf^iivov  xfaqloai;^  —  Verba  igitnr  transponenda  sunt 
ita:  ^iag  otco  tov  drjkovfiivov  ovdh  dvvaxov  tjv  ti}v 
ovofiaolav  d'iad'ai\ 


Caput  V. 
De  singularum  uocum  corruptelis. 

Atqne  haios  quidem  corraptelamm  generis  multo  plores 
quam  antecedentium  easqne  e  magna  parte  salnberrimas  un.  dd. 
iam  praebnemnt.  Sed  qnamquam  ea  re  factum  est,  at  hoins 
generis  medelas  de  meo  panciores  adicere  possim,  reticendas 
tamen  non  pntaoi  eas  coniectoras,  qnibus  etiam  post  illas 
ApoUonii  de  aduerbio  et  de  conionctione  scripta  mihi  uisa 
sunt  indigere. 

125. 16  sqq.:  'Si  aduerbio  propriam  reddis  collocationem, 
praeponitur  et  in  omni  postpositione  hyperbaton  agnoscendum 
est'.  Pergit  ApoUonius:  'aAAa  to  avvrj&eg  tov  loyov  cjg  kv 
Xa(i)  T^v  avvTa^iv  ifton^aaTo\  satis  neglegenter,  cum  quam- 
nam  constructionem  et  cuinam  nesoiamus.  Quare  uocis  avv- 
Ta^cv  loco  eam,  quae  exempli  gratia  exstat  de  pron.  116,  5  et 
de  coni.  239,  11,  restituo,  vTtoTa^cv. 

137.17  pro  eo,  quod  in  codice  exstat,  'ev  kelipei^  Bek- 
kerus  ediderat  iv  {ik)k€lilJ€c.  Equidem  collatis  his  ^aq)^  ov 
yiyove  , . .  ekkelifjeL  Tijg  ev  dLq)d'6yyov  rjvoQia^  (136, 12)  et  ^ovT(a 
xal  Ttaga  to  avio  avavog  xal  ikkelipei  tov  v  ,6vaog^  (scil.  ano- 
TelelTac,  yiverar.  145,  3sq.)  scribere  malim  faciliore  litterae  v 
in  I  mutatione  merum  datiuum  ilkeixpei. 

144 ,  1  sq.  in  editione  Schneideriana  leguntur  haec :  Vo 
oq)€kov  (vfcellrjTtTac)  nqog  kvicav  xara  avvendgofiriv  yeyovivai 
iv  T(j}  (ig  oq)€k€g,  el  fiij  to  w(pukov  vjtoavyiAiKOTtTai*.  —  At 
ceteris  locis,  ubi  uerbum  v7toavyyL&wq)9'ac  exstat,  semper  ipsa 
forma  per  syncopen  formata  subiectum  est;  ita  113, 11;  146| 
20;  imprimis  142, 11.  Itaque  ad  horum  locorum  rationem  scri- 
bendum  esse  censeo:  ^ei  (xri  (scil.  to  otpekov)  ix  tov  oiq>ei- 
kov  VTtoavyxixoTTTai^, 


De  ApoUonii  Dyscoli  epirrhematici  et  syndesmici  forma  genoina.   81 

150y  11  ut  iare  regulae  expositae  exemplum  yiwg  subinngi 
poBsit,  scribendum  est  ^17  yag  eig  vg  ev&ela  pro  traditis  'ij  yccQ 
elg  evg  €vS'€la\  Nam  praeterea  ex  ApoUoniana  doctrina  ne 
yQrjvg  qnidem  dicitur,  sed  yQrjvg^  et  aut  yQrfvg  aut  yQrjvg  iam 
in  n.  5  scribendum  est.  Denique  in  a.  23,  si  quidem,  ut  an- 
notat  K.  Schneiderus,  in  codice  post  uoculas  ^tL  yag'  uesti- 
gium  articuli  to  erat,  non  est  cur  haec  forma  non  restituatur; 
inuenies  enim  172, 1  'ovdkv  ovv  to  i^Ttoddv^  de  coni.  225,  5 
V/  yccQ  TO  xiokvov  iaTi"]  de  constr.  156,  27  'tI  yag  to  Ifi- 
7Codwv;^ 

153, 12 :  quin  recte  formata  sint  aduerbia  'xdlkiaTa,  iaxocra 
e.  q.  s.',  nemo  dubitabit;  ergo  supemacaneum  erat  hoc  Claris 
uerbis  ^oQ^ojg  exec^  edicere,  aut  saltern  idem  de  aduerbio  ^dv- 
Torrof  sic  fere  ^oQ&iSg  (aQo)  ^€i,  (yLad-aneQy  annotandum. 
Offendit  etiam  asyndeton.  Ut  haec  omnia  remoueantur,  scribe 
'ofiolwg  %x^''  ^^  yLctXktOTa  y,tX\ 

155;  4  sq.  pro  iis,  quae  satis  inelegSinter  tradita  sunt  ^o^v- 
vetat  TO  elg  a  k'qyovTa  iTtt^^/tioTa,  dg  TtQoneiTai,  elg  9xr 
y^ovra  .  .  .,  o^vverai  xal  Ta  h  6(ioq>iavl<f  .  .  .*,  hand  dubie, 
praesertim  cum  totum  locum  corruptum  esse  iam  supra  p.  63 
uiderimus,  concedes  scribenda  esse  haec:  'O^vveTac  tcSv 
elg  a  krjy6v{Tiov)  tcc  im^^ri^aTa,  tag  TtgoxeiTat,  elg 
d-a  kijyovTa\ 

158,  8  offendit  particula  ydg.  Nam  hoc  loco  ea,  quae  de 
sententia  ante  banc  particulam  apud  Apollonium  saepius  sup- 
plenda  iam  monui  supra  p.  29  et  78,  exhiberi  nequeunt. 
Quare  eam  muto  in  aliam  of^',  quam  exempli  gratia  etiam 
de  coni.  225,  13  pro  tradita  ydg  restituendam  esse  iam  uidit 
Uhligius.  —  Eandem  iuncturam  ivTevd-ev  aga  ratio  cogit 
restituere  185,  5. 

158, 13  sqq. :  Apollonius,  ut  in  uniuersum  suam  de  uocum 
a^ale,  a,  (idke  necessitudine  sententiam  probet,  dicit,  si  qua 
uox  semel  Integra  fuerit,  nee  per  apocopen  nee  per  aphaeresin 
notionem  integrae  deleri,  ut  dai  idem  ac  dcJ^or  et  d'ikw  idem 
atque  ii^ilu)  significet.  Secuntur  uerba  ^6  loyog  nad'olixog, 
X^giQ  ^l  i^'f]  i^^  a/nq)c(iollav  niaoi  ti,  '^g  nal  to  h>i7td  twv 

Leipiigor  Studion.  YL  g 


82  Theodoras  Matthias 

ki^€(ov  a7cokv€Tat  dta  tiov  av^tpsQOfxivwv  ,  qaomm  sensus  hie 
est:  'regnla  ilia  semper  constat,  nisi  si  nox  ita  detroncata  in 
ambiguitatem  cadit,  qua  nel  ea,  quae  de  uocibus,  quae  illos 
affectus  passae  sunt,  relicta  sunt  0 9  totius  ennntiati  constnic- 
tione  et  conexu,  quaenam  notio  postuletur,  docente  liberentur'. 
Quam  ultimam  sententiam  Apollonianam  esse  quamquam  do- 
cent  multi  loci,  ut  de  adu.  123,  13sqq.  et  de  constr.  24,  2 — 6, 
ab  hoc  tamen  loco  prorsus  aliena  est.  Intellegitur  enim  uerbis 
^6  loyog  xad-okixog,  x^Q^Q  ^^  f^V  — ^  restrictionem  regulae  supra 
expositae  adicere  Apollonium  uoluisse,  quae  nunc  quidem 
non  exstat  Nam  e  ratione  eomm,  quae  tradita  sunt,  idem 
exemplum  dcJ,  quod  regulae  illi  subinngitur,  restrictioni  quo- 
que  subiungendum  est,  qnoniam  forma  dio  utrum  idem  signi- 
ficet  ac  dd^a  an  sit  coniunctiuus  aoristi  uerbi  SMvat,  non 
intellegitur  nisi  toto  enuntiato  addito.  Si  uero  eius  tantum 
modi  ambiguitates  exstarent,  quibus  eadem  exempla,  quae 
regulae,  subiungi  possent,  restrictio  omnino  esset  nulla.  Pu- 
tandus  potius  est  ApoUonius  cogitasse  de  elusmodi  exemplis, 
ubi  constructione  ambiguitas  ilia  non  remoueatur.  Quam  senten- 
tiam ut  eruam,  particulam  xor/,  quae  negatiuo  qui  postulatur 
enuntiati  relatiui  sensui  non  conuenit,  permuto  in  negationem 
^11]]  ut  ApoUonius  eiusmodi  locis  formas,  quae  illos  aflfectus 
passae  sunt,  adhiberi  omnino  uetet. 

Sed  etiam  conclusio  totius  huius  de  formis  afiaXe,  a,  (iuXe 
disputationis  in  codice  corrupta  traditur:  ^ro  (ilq)a  aiterjoitri 
dice  TO  iv  at'Tf/7  drjkov^ievov,  ymI  to  ^dke  aq^aiqeaiv  diet  to  iv 
ItATot  '/MTah^iTtdvea&ai  to  a  ,  —  Rectius  Skrzeczka  pro  accu- 
satiuo  dcpaiqeaiv  scripsit  acpaigeaig  quam  Dronkius  dq)tjQ€&ij. 
Atque  cum  Uhligio  praeterea  pro  aoristo  cc7ce}i6/€>]  substan- 
tiuum  a7toxo7ci]  restituo;  nam  hac  uoce  etiam  formam  per 
apocopen  deriuatam  significari  docent  loci  hi:  de  adu.  157,  23; 
209,  9.  14;  de  coni.  224,  10.  21.  26;  idemque  est  usus  uocis 
Gvyy.07t7]  de  adu.  109,  15  et  206,  7.  —  Sed  causa,  unde  uocula 


1)  Hunc  esse  sensum  uerborum  Va  ?,oi7ta  i6iv  U^nov'  docent  loci 
hi:  de  coni.  224,  24;  232,  24  sqq. 


De  Apollonii  Dyscoli  epirrhematici  et  syndesmici  forma  genaina.    83 

a  0  apocope  esse  dicitur,  mihi  manca  uidetar:  'dia  vo  h  avTt^ 
di]koviAevov\  Urgendam  erat  hoc:  eandem  inesse  notionem 
atqne  ei  uocabulo,  unde  deriuatur.  Scribo  igitur^d^o  {%av)%( 
iv  avTcf)  dr]kovf.i€vov  xal  to  ^aXe  cKpaiqeai^  dia  to 
Iv  AexTfJ  Y.arakc^Ttavead'ai  .  Simul  enim  ultimae,  quae 
traduntur,  litternlae  V6  a  indacendae  erant;  prorsus  enim 
sunt  absurdae,  quoniam  fonna  ^aXe  aphaeresis  integrae  a^ake 
est  non  propterea,  quod  eadem  notione  utitur  qua  a,  sed 
eadem,  qua  a(iale.  —  Notionem  autem  tovtc^J  ante  uocem 
A6XTC/J  rursus  exbiberi  non  opus  est,  quod  et  aliquo  modo 
uerbo  xccTalt^iTcdvea&ac  inest  et  de  coni.  233,  2  eodem  sensu 
dicitur  Vo  aq)rjQr]f.iivov  ^)  iv  keKTiti  xa&ecaTtjxei^ , 

159, 10  sqq.  in  iis,  quae  de  uoce  TJrav  disseruntur,  plura 
etiamnunc  medelam  desiderant.  Ut  incipiamus  ab  ipsa  uoculae 
orthographia,  ex  his  'xori  xorr^  aklov  dk  Xoyov  Incataaewg  ^ervxe, 
Y.ad'o  dmoveV  elucet  Apollonium  ei  non,  ut  fecit  Schneiderus, 
unum,  sed  duos  accentus  dedisse.  Ac  priori  parti,  i.  e.  inter- 
iectioni  cJ,  alius  atque  circumflexus  conuenire  non  potuit.  Sed 
dubitatur  de  alterius  syllabae  accentu :  Schoemannus  et  Schnei- 
derus circumflexum  accipiunt,  quia  uerba  ^ /taQa7t€f47cofiivwv 
Ti^uov  xai  Tov  o^vv  tovov  avrl  TtaQiaTtw^iivcov  (.uraXa^elv^ 
(160,  12  sq.)  sic  interpretantur :  ^cum  etiam  circumflexum  in 
acntum  transmutare  snpersedemus'.  —  At  hanc  sententiam  ab 
Apollonio  alienam  esse  elucet  ex  eo,  quod  dicit  inesse  uoca- 
tiuum  Irav  (160,  9  sq.)  et  uoculam  c3  tctv  quantitatem  litterae  5, 
non  accentum  seruare  (159,  11).  Itaque  lacuna  160,  11  sq.  ex 
Uhligii  ratione  expleta  *o(^  avayyL)alov  naQaTce^iTto^iiviov  tj^uov 
(to  Zy  ytal  Tov  o^vv  tovov  avrl  7C€Qia7tco(xivov  lieraha^eiv^ 
sic  explicabimus  ^uocabulorum  w  i%av  litteram  e  delere  et 
syllabae  rav  circumflexum  in  acutum  mutare  oportet^  et,  ut 
iam  6.  Hermannus  ad  Soph.  Philoct.  1373  monuit,  scribemns 
159,  11  CO  Tccv. 

Porro  corrupta  exstant  in  codice  haec  (159, 10  sq.):  o  avrog 


1)  Sic  enim  cum  Schneidero  pro  codicis  lectione  alya  legendum  est. 

2)  I.  c.  ea  uox,  quae  aphaeresin  passa  est:  cf.  de  constr.  208, 6. 

6* 


84  Theodoras  Matthias 

loyog  TtaQcacoXov^aec  cog  &€xa  ye  tov  tovov  xai  knl  tov  u 
%av,  njv  ^hv  ficcxQOTTjra  tov  a  ^vka^av,  ov  firjv  tyjv  raatv^ . 
Utque  incipiam  a  re  exteriore,  mutandam  censeo  accasatiaum 
q)v}.a^av  in  genetiaum  q>vXct^avrogj  quia  fonnalam  o  airuog 
koyog  nel  tovto  TtaqanoXovd'Bl  Apollonius  semper  cam  prae- 
positione  InL  et  genetiao  coniangit,  ita  de  constr.  10,7;  37, 13; 
39,  6 ;  54,  2. 

Deinde  negationem  ov  in  a.  10  deesse  perspexit  Schnei- 
derns.  —  Porro  aero  particala  yi  uerborum  wg  eveaa  ye  tov 
TOVOV  restrictionem  aerbis  reddere  aolaisse  ApoUoninm  indicat 
Qaare  non  probo  Dronkii  et  Egenolffii,  qni  illam  sequitnr, 
uocis  tovov  in  tvtiov  mntationem.  Tunc  enim  omnis  uocis 
ioTctv  cam  antecedentibus  adaerbiis  similitndo  negaretur;  sed 
est  aliqoa  similitude,  quatenus  et  antecedentia  adaerbia  et 
lOTav  exeunt  in  ov.  De  quibus  autem  rebus  dubitetur  agaturque 
quibusque  differant,  ipse  Apollonius  aperte  dicit  159,  20  sqq. 
Quare  159,  10,  quoniam  non  sufficit  tov  tovov  j  inde  insero 
'xorl  TOV  xQovov\  Legendus  igitur  totus  locus  sic  est:  ^6  avTog 
koyog  rtagaxokovd'Tfjaet,  wg  evena  ye  tov  tovov  (xal 

TOV    XQOVOV),     ov   Xal    iTtl   TOV    (OTaV,    TTjV  (Likv   (laXQO- 

TTjTa  TOV  a  q)vka^avTog,  ov  juiiv  ttjv  tccgcv^. 

Tertiam  oflFensionem  praebet  parti cula  inelTot  160,  2,  quae 
quod  ceteris  locis  0  signiiicat,  idque  e  natura  compositionis, 
'quia',  "^nam",  hoc  loco  significare  nequit:  nam  id,  quod  suam 
uocis  wTav  deriuationem  optimam  esse  Apollonius  putat,  non 
causam  repraesentare  potest  sententiae  antecedentis  huius  'ov 
yccQ  Jtid-avov  h.  )^€i7C0varjg  cpQaaetog  ki^cv  'Ka&iaraad'ai  ,  Quo- 
niam autem  uerbis  htelrot  do^ei  xrA.  omnibus  aliorum  deri- 
uationibus  refiitatis  extreme  loco  ipsius  Apollonii  explicatio 
affertur,  optime  quadrat  usitatissima  ilia  in  conclusionibus 
interrogatio  pendens  a  particula  enecTa,  Secemo  igitur  uocem 
enelToc  in  STtetT^  et  oi,  et  in  litteris  oi  latere  existimo  nega- 
tionem ot',  itaque  scribe:  'eneiT  ov  So^ec  twv  TtQoxaTei- 
key (xiviov  vyceOTiqa  ijde  fi  '/.aTaOTaaig  elvai;^ 


1)  De  adu.  175, 28 ;  de  coni.  232, 18;  de  constr.  77, 20;  270, 22;  285, 19. 


De  ApoUonii  Dyscoli  epirrhematici  et  syndesmid  fonna  genuina.    85 

Illy  25  sqq.  baec  exstant  Va  xTrjTixa  tcHv  elg  xog  IrjyovTiov 
naQCL  yevi'Kag  axri^arl^erai  nftoifievcxov,  ^Tkavvtxov**.  akka 
TO  d-r^kvabv  rcaq  evd'elav  to  TtavYiyvQtuog^ .  —  Initinm  iam 
ab  Egenolffio  Q.  1.  844)  recte  sic  emendatnm  est  VcJv  xTijTt- 
xiov  Tot  elg  xog  hqyovTa  ,  —  Sed  etiam  sequentia  ^aAAa  to 
^{h)Y.6v  corrnpta  sunt.  Neqne  enim  —  nam  ita  supplendom 
est  —  TO  dnfikvT^ov  axriidccTl^eTai]  exemplum  enim  navriyvQcxog 
est  mascolini  generis;  sed  a  feminine  navi^yvQig  deriuatnr  to 
7cavT]yvQiiwg.  Scribo  igitnr  pro  traditis  ^akka  to  d^kvyLov^ 
Sic:     aAA    OTto  O'rjkvxov  . 

177}  32:  nentiqnam  dici  potnit  ^iv  alTtccTixfj  tov  aAa'; 
nisi  maois  scribere  ^tov  akg\  facile  putabis  a  stulto  correctore 
datiuxmi  ttj,  quem  ApoUonius  scripserat,  ad  nonnam  formae  tov 
et  antecedentis  et  subseqnentis  in  genetinom  tov  matatnm  esse. 

185,  5  sq.  in  nerbis  inde  ab  'ivrev^ev  a^a'  0  sequentibus 
banc  sententiam  infaisse  oportet:  ^qnoniam  illae  in  ?ir  deri- 
nationes  per  solam  apocopen  ultimae  litterae  genetiui  singa- 
laris  nulla  praeterea  mntatione  accedente  fiunt,  etiam  i^i&ev 
a  forma  ifievj  non  i/4ov  derinatum  sit  necesse  est'.  Qoam 
sententiam  at  ex  iis,  qnae  nunc  exstant  'otc  ovx  17  if^ov  koTi 
naqaxd-elaa  ^ttitli/j,  akV  ^Iwvixrj  rj  JiaQvari  IfXBv^  ernamus, 
baec  nerba  baud  dnbie  corrnpta  ita  sunt  transponenda  et  sup- 
plenda:  'evTevS-ev  aqa  nal'ofiokoyov,  OTt  ovx  '^  -i^T- 
T mij  y^kfAOv^  koTt,  ftaQ*  riv  ij  i^id-ev  koTl  Ttaga- 
X^€iaa,  akl*  ij  '/wv^xij  rj  ^(OQix'q  „iiii€v^^. 

188,  5  exstant  baec  'el  dk  xal  cltzo  ^fiarog  eXtj  (soil,  to 
itg  x^€v  krjyovTa  kTti^^^ctta),  Ttdkiv  T(^  avTip  TtaQakijyeTac, 
di^  ov  TO  kijyov  tov  TtQixnoTVTtov^ .  —  Etiamsi  to  kf^yov  pro 
substantiuo  to  Tikog  nsorpatum  Apolloniannm  est,  tamen  boc 
loco  non  quadrat;  sine  enim  ex  antecedentibus  snbaudis  nagct- 
kriyerai  sine  kriyevai  sine  lar/,  sensns  bonus  non  euadit  Quare 
scribendum  esse  censeo:  'di    ov  y^al  kriyov^)  to  nQWTo^ 


TVTtOV  , 


1)  Cf.  supra  p.  81. 

2)  Non  absonum  uisum  est  ezempla  hoius  usus  apponere.  Inneniuntar 
ita  praeter  usitatiora  na^or  atqoe  ipov  ■»  I{««t«  et  d^ar  ■■  dai  etiam  haec: 


86  Theodoras  Matthias 

191, 1  offendit  genetiuus  absolutus  ^rov  de  no&ev  avvex^- 
aieQov  zal  ovriog  keyofiivov  peyQaipag;  Ttod'sv;**^  praesertim 
cam  particala  6i  aetet  antecedentibus  haec  applicari.  Si  con- 
feres  f  quae  praebet  E.  M.  698,  45  sq. ,  nbi  totns  locus  paene 
iisdem  uerbis  exscriptus  est,  Vo  Si  Ttod-ev  htl  xfig  ov  a^vij- 
aeiog  avve^uig  Myerai,  olov'  n'^oyccipag;  Tto&ev;*^^^  uix  dabi- 
tabis,  qain  olim  e  more  ApoUonii,  quem  memm  participinm  pro 
uerbo  iinito  hand  raro  ponere  saepins  monnP),  scriptnm  fuerit: 
^ro  dh  7c6d'Bv  avvexia%eQOV  nal  ovvwg  keyo (.levov^ , 

198,  5:  ^Tj  TtaQa  qrjfia  (scil.  tot  eig  dijv  TtaQayetat)  dia  tov 
IS  TLal  rov  avyyevovg  fi  7taQalaf4^avofiivov\  At  non  per  litte- 
ram  d  littera  (i  adbibetm*,  sed  propter  earn.  Scribendum  igitur 
est  ^dca  TO  ?\ 

209,  24  textui  aptae  concinnaeque  constructionis  causa 
reddendum  est,  quod  exarandum  esse  iam  uidit  is,  cui  codicis 
manus  secundae  scripturae  debentur,  dico  ^o^iolwg  rit)  ov\ 

D  e  c  0  n  i.  217, 16  sq.  uerbis ,  quae  inde  a  uocula  log  se- 
cuntur,  non  causa  antecedentium  affertur  —  haec  enim  exstat 
iam  216,  16sqq.  — ;  sed  quae  antea  exemplis  illustrata  sunt, 
his  colliguntur.    Scribendum  igitur  est  cu(7r\ 

226,  Usqq.:  R.  Schneiderus  in  progr.  1867  p.  13  docet  in 
codice  exstare  haec:  . .  .  mtavrw^uv  7te7colr]j  ipseque  emen- 
dauit  'Tte/colrixag;^  —  At  prinium  quidem  interrogatio  non  eo 
potest  exstare  loco,  quo  ex  iis  quae  antecedunt  ^ovTwg  vTtav- 
TU)(.iev\  iam  responsum  exspectatur.  Et  porro  omnino  locus 
noster  multo  magis,  quam  sensit  Schneiderus,  comiptus  est. 
Nam  ubi  est  oxh  di,  quod  respondeat  antecedenti  ork  ftkv? 
Et  quaenam  haec  est  tautologia:  ^ovrwg  v7cavTU)in€v  a7to'/^i' 
vofAevoi'?  Nee  uoces  vai  TteTVolrj-Ka  sunt  oQiaitwg^),  sed  sunt 
et  aduerbium  val  et  to  Sqiotcxov.   Postulantur  quidem  haec: 


de  pron.  63, 14  ivSsxofisvov;  72,  23  xcakvov;  de  adu.  189,4  ixo^;  de  coni. 
224,11  ysvofievos;  de  constr.  20,24  Sioicovra\  286,23  <p8^6fisvav;  300,12 
yeyevT^fisvov;  denique  Xsyofievov  de  adu.  191,7. 

1)  Cf.  p.  85  not.  2. 

2)  Nam  o^ia/nos  semper  est  definitio  uel  circumscriptio,  ita  de  constr. 
67,23;  74,7;  101,9;  103,21;  117,24;  229,4;  264,27. 


De  Apollonii  Dyscoli  epirrhematici  et  syndesmici  forma  genoina.    87 
'?Tt  y€  fiijv  TCQog  fag  iQiaTrjaeig  ori  ^iv  ovriog  vTtav- 

T(Sfil€V'   rf7t€7t0lri(xa'  6t€  6  k}**  OTt  okq  lvo  f^cd'a  t  6  „v  ol^ 

rj  dca  Tov   oqcgtixov  (t€  xal  tov  nVai^  to)  „val  /r€- 
7rolr]iia^\ 

234, 18  pro  tradito  TtaQaovvri^ifihcjv  scribendnm  est  rta- 
QaavvaTtriTiwv]  nam,  ut  prorsus  ex  re  est,  dicuntar  ipsi  koyot 
(7taQa-)avvYifAiJiivoL,  ov^TceTtley^ivot ,  ahtolayovfiivoi,  contra 
GvvSeaiiOL  {7taQa-)avva7tTVKoly  avfiTtkeKrinol,  alTiokoymol. 

248 ,  22  sqq. :  primum  qnidem  nt  nnmerorum  aeqnabili- 
tatem  in  exemplis  allatis  restitnam,  deleo  kiyrjatVj  quod  ob 
sequens  Xiyfiad-a  insertmn  nidetnr  esse.  Praeterea  offensionem 
praebet  asyndeton,  quod  exstat  ante  nerba  17  rwv  devrigiov  xrA., 
quia  tertinm  membmm  particnla  nal  annectitor.  Getemm  nix 
habebis,  quomodo  u.  23  uerba  ^tj  tcSv  devriQcav  elg  5a'  ex 
anteeedentibns  snppleas:  neque  enim  avkka(ii^  elg  ^,  sed  sum- 
mum  &a  esse  did  potest;  nee  magis  quadrat  17  rcJi'  devxiqiav 
U^ig\  denique  Ttaqaywytj^  quod  restat,  longius  abest,  quam 
quod  facile  subintellegatur.  Scribo  igitur  ex  antecedentis 
exempli  ratione  *^^  rdv  devviQcov  to  ad-a  .  Nam  ut  in  formis 
^xfjOt,  Tta^cpaLvjiai  litteras  ol  tenninationem  esse  ApoUonius 
statuit,  ita  in  formis  kiyrjad-a,  q)i^ad'a  litteras  ad-a  esse  sta- 
tuerit  necesse  est;  quod  probatur  etiam  in  ficta  ab  Apollonio 
forma  codicis  lectione  ^Xiywad-a  in  u.  27,  quae  retinenda  est. 
Denique  praepositionem  iTtl  u.  27  muto  in  uoculam  in.  — 
lam  totus  locus  perfectissimam  concinnitatem  exhibet  banc: 
utg  Twv  tqItwv  to  a7'  €XJ]Oi,  TtafxfpalvrjOt' 
7]  TcJv  devTigiov  to  ad-a'  Xiyrjad-a,  cpiQjiaS'a' 
7,ai  en  rcov  TtQOJTWv  to  JTt'   Taiov  ijv  x'  kd-ilwfii, 

ov5    av  11(1^1, 

249,12  accuratior^ est  restituenda  responsio  baec:  'Iv  olg 
oh  avkXafial,  iv  TOVTocg  li^ecg^:  cf.  de  pron.  68,26; 
41,20;  deconi.  219,  7. 

250, 15  sqq.  '^particula  yi  partim  abundat ,  partim  certa 
notione  utitur ;  et  stoici  quidem  illam  particulam,  quae  coaluit 
e  duabus  di  et  y^,  assumptiuam  uocant'.  Secuntur  baec:  ^Tovg 
yccQ  ccTto  avvaq)rjg  loyovg  (=  t.  avvrjfi^ivovg  L)  eig  axrjiaaTi- 


88       Theodoras  Matthias  de  ApoUonii  Dyscoli  epirrhematid  etc. 

a/4dv  jdSTiovTag  ij  Toiavrr]  avvra^ig  ij  twv  avv6ia(i(av  vTcayei 
(i.  e.  annectit)*  el  ripiiqa  Ian,  q)cig  iarcv  ri^iqa  di  yi  ioTcv\  — 
At  in  qnam  figarationem  in  hoc  exemplo  enontiata  transeont? 
Equidem  aguoscere  possum  nollam.  Sed  continetnr  illo  exem- 
plo syllogismi  ntraque  propositio,  itaqne  sententiamm ,  quae 
ante  nerba  supra  apposita  exstant,  series  ita  persequenda  erat: 
^nam  ea  enuntiata,  quae  continuatiua  excipiunt  itaque  in  syllo- 
gismum  transeunt,  illis  particulis  argumentationis  ordini  in- 
iunguntur\  lam  uides  pro  substantiuo  axrj^avta^ov  postulari 
avkXoyia^ov. 

253,  27 :  simplex  uerbum  miolov^elv,  ut  usitatissima  no- 
mina  simplicia  axokov^og  et  ayioXov&laf  paucis  ceteris  locis, 
ubi  exstat  (de  adu.  163, 16;  de  coni.  235, 17),  ut  par  est,  conse- 
quentem  ex  analogiae  ratione  aut  formationem  aut  collocatio- 
nem  significat.  Contra  hoc  loco  postulatur  notio  accidentia 
itaque  restituo  usitatissimum  illud  compositnm  ^kiyto  rij^ 
Aotvcog  Ttaac  7caQaxokov^"i^aaaav\ 

256, 24  postulatur  et  ratione  et  concinnitatis  lege,  ut  earum 
quoque  uocum,  quae  utpote  et  ipsae  inter  se  cognatae  cum 
uoculis  di]  et  rj  comparantur,  utraque  apponatur.  Scribo  igitur: 
^wg  xof/  (riti  la  ravTo)  to  fila  aq)aiQ€S'ivTog  rov  Ji 
kv  T(ft  i'o*;  et  in  sequentibus  deleo  praepositionem  er,  quae 
e  prioris  exempli  explanatione  merae  appositioni  illata  uidetur 
esse:  ^rj  to  yala  Tf/7  ala^  (soil,  ravro  kati). 

257, 15  pro  priore  praepositione  eTci  restituenda  est  avxL 
Nam  uocis  ofiolwg  loco  e  sententia  hie  apposita  uocabulum 
i'^ucrjg  ponitur.  Erat  eadem  opinio  Aristarchi ')  et  ex  huius 
aliqua  annotatione  fluxit  sine  dubio  ea  explicationis  forma, 
quam  huic  quoque  Apolloniano  loco  reddendam  esse  censeo, 
locis  tribus  his :  schol.  uet.  ad  P  632 :  to  e^nrig  ccvtI  tov  o^oLiog 
rhcniTai ;  schol.  Pind.  Pyth.  V,  74 :  xQ(x}%>TaL  dh  rr/)  e^7tav  avrl 
yteQiOTtio^iivov  TOV  ojdwg,  o  €GTtv  taov  T(p  6^olijDg\  Apoll.  Soph, 
ed.  Bekk.  67,  24:  efiTtrig  noTe  f.dv  o^itog  .  .  .,  TtoTk  dh  avTt 
(nam  false  Lehrsius  h.  1.  exscripsit  l/r/)  tov  o^olcjg  rj  €7tiarjg. 

1)  Cf.  Lehrs,  Arist.  stud,  homer,  p.  142. 


V 


INDICES, 


/.    Index  locorum  in  hac  dissertatione  emendatarum  uel 

ea^licatorum. 


Apoll.  de  adu.  It9, 14  sq. 
120, 1—3 

120.14  . 
121, 9  sq. 
122, 13—15 

123.11  . 
— ,  14  sq. 
— ,  20    . 
-,27    . 
125, 6—16 
— ,  19    . 
126, 2     . 
— ,  24    . 
157, 14—18 
-,  24    . 
128,25  . 

129.12  . 
131,7     . 

132. 15  8qq. 
132,22  . 
136, 5  8qq. 
-,  8  . 
— ,  23  . 
— ,  32  . 
137,17  . 
138, 9  . 
— ,  19-21 
139,9  . 
— ,  15  . 


p.  36  sq. 
p.  37  sq. 
p.  33 
p.38  8q. 
p.  39  sq. 
p.  62 
p.  34 
p.  31 
p.  62 
p.  40  sqq. 
p.  80 
p.  75 
p.  5 

p.  43  sq. 
p.  76 
p.  70 
p.  31 
p.  63 
p.  44  sq. 
p.  44  ann.  1 
p.  45  sq. 
p.  29 
p.  29 
p.  77 
p.  80 
p.  63 
p.  46  sq. 
p.  34 
p.  10 


De  ado.  139, 19 
139,22  . 
— ,  23  . 
141,8  . 
142, 5  sqq. 
143,15  . 

144.4  . 
— ,  23  . 
145, 13—25 
146, 8  . 
-,  17  . 
147,11  . 
— ,  llsq. 
— ,  24  —  150 
147,24  . 
— ,  24  —  148, 
148, 3—6 
149,24  . 
— ,  7. 13 
-,  17  . 
-,  14  . 

150. 5  . 
-,  11  . 
— ,  16  . 
— ,  23  . 
151,4  . 
— ,  17  sq. 
— ,  31  . 
152,15  . 


19 
3 


p.  47 
p.  63  sq. 
p.  29 
p.  75 
p.  47  sq. 
p.  31 
p.  80 
p.  63 
p.  49  sqq. 
p.  78 

p. 72  ann. 
p.  34 
p.  78 
p.  50  sqq. 
p.  50 
p.  50 
p.  50  sq. 
p.  51  sq. 
p.  50 
p.  52 
p.  50 
p.  81 
p.  81 
p.  50 
p.  81 
p.  10.  78 
p.  52 
p.  71 
p.  34 


90 


Theodoras  Matthias 


De  adu.  152, 20     ...  p.  29 

152,24 p.  71 

153,12 p.  81 

154,1 p.  34 

—,18 p.  70 

155, 4  sq p.  81 

— ,  6 p.  63  sq. 

156,16 p.  50 

—,23      .....  p.  74 

—,25 p.  74 

158, 8 p.  81 

— ,  18sqq p.8l8qq. 

159,15 p.  72aiin. 

— ,  10  —  160, 13  .    .  p.  83  sq. 

160,26 p.  31 

161,1 p.  70 

-,  3 p.  70 

-,  8 p.  64 

— ,  13—25  ....  p.  13 

162,5 p.  78 

—,28 p.  74 

164,3 p.  29 

— ,  4 p.  72  ann. 

—,13 p.  64 

—,23 p.  10  sq. 

165, 4  sq p.  70 

166,2 p.  72  ann. 

—,13 p.  48 

—,23 p.  71 

166,24—167,8    .     .  p.  52  sq. 

168,25 p.  64 

170,  5  sq p.  35 

— ,  8 p.  64 

— ,  20.29     ...     .  p.  31 

171,3 p.  74 

—,27 p.  85 

174,18 p.  74 

175,22 p.  74 

176, 1 p.  70 

177,32 p.  85 

179,29 p.  79 

180,15 p.  35 

— ,  13  —  183,4    .     .  p.  53sqq. 


De  adu.  180, 21  sq. 
180,29    . 

181.9  . 
— ,  15—19 
— ,  17sqq. 
— ,  20—23 
184, 6     . 
-,  8      . 
-,  11    . 
— ,  12—31 
— ,  20    . 
-*,  30    . 
— ,  32  —  186, 
185, 5      . 
— ,  5Bq. 
— ,  15   . 
-,27    . 
186,5  •   . 
— ,  10—15 
187, 2      . 
188, 5      . 

189.10  . 
191,1      . 

193.5  —  194,21 
193,17    . 

— ,  20-28 
194, 1  sq. 

-,  17    . 

— ,  14.  15. 17 

195. 6  . 
196, 6  sqq. 

197. 1  . 

198. 2 
-,  5   . 
— ,  20  —  200, 
199,10  . 
-,  11  . 
— ,  25  . 
— ,  27  . 
200,  3 
— ,  29  sqq. 
202, 2  . 
203,24  . 


p.  53  sq. 

p.  74 

p.  54  ann. 

p.  54  sq. 

p.  10  sq. 

p.  55  sq. 

p.  35 

p.  77 

p.  65 

p.  14sq. 

p.  70 

p.  65 
21  .  p.  14  sqq. 

p.  81 

p.  85 

p.  32 

p.  29 

p.  72 

p.  56  sq. 

p.  71 

p.  85 

p.  65 

p.  86 

p.  13  sq. 

p.  70 

p.  16  ann.  1 

p.  16  ann.  1 

p.  29.  32 

p.  32.  70 

p.  78 

p.  14 

p.  71 

p.  70 

p.  86 
16  .  p. 12 

p.  32 

p.  65 

p.  29 

p.  79 

p.  74 

p.  12  sq. 

p.  70 

p.  70 


i 


De  ApoUonii  Dyscoli  epirrhematici  et  syndesmid  fonna  genuina.    91 


De  adu.  203 ,  30 

sq. 

204,7      .    .    . 

— ,  16    .    , 

— ,  18     .    . 

— ,  19     .    . 

205, 12     .     . 

206,  2  sq. 

207, 3       . 

209, 20     . 

-,  24     .     . 

— ,  28     .     . 

Apoll.  de  coni.  21 

5,2 

216,13     .    . 

-,  14     .     . 

217,  7  sq.      . 

-,  9       . 

— ,  16     . 

218, 5       .     , 

219,12     .     . 

220,4       .     . 

221, 1  sq.      . 

222,1—23    . 

— ,  10     .     . 

223, 12  sqq.  . 

224,16     .    . 

225, 18  sqq.  . 

,  20     .    . 

226,  Usq.    . 

230,27     .     , 

231,4  —  234 

»12 

233, 6  .     .     . 

— ,  21—24  . 

234, 18     .     . 

235, 9  .     .     . 

238,8-12 

239, 2  sq. 

— ,  10     . 

— ,  18     . 

240,28     .     . 

— ,  30  sq. 

241,8 

-,  24     .     . 

— ,  25  sq.    . 

ann.  3 


p.  65 

p.  79 

p.  32 

p.  53 

p.  66 

p.  36 

p.  66  c. 

p.  74 

p.  71 

p.  86 

p.  79 

p.  24 

p.  66  sq. 

p.  71 

p.  57  sq. 

p.  57  ann.  2 

p.  86 

p.  24  sq. 

p.  20  sq. 

p.  25 

p.  67 

p.  19  sq. 

p.  24 

p.  25 

p.  25  sq. 

p.  58 

p.  26 

p.  86 

p.  26 

p.  22 

p. 70. 77 

p.  33 

p.  87 

p.  67  sq. 

p.  26  sq. 

p.  58  sq. 

p.  71 

p.  68 

p.  68 

p.  27  sq. 

p.  74 

p.  74 

p.  67  ann. 2 


De  coni.  242,  2  sq 
243, 4    . 
— ,  23  . 
244,28  . 
247, 4—20 
248,  7  sq. 
-,  11   . 
— ,  22 sqq 
249, 12  . 
250, 16  . 
251, 12—15 
— ,  29  . 
252,11  . 
253, 10  . 
-,  24  . 
-,27  . 
256,24  . 
— ,  26  sq. 

257.9  . 
— ,  10  . 
-,  15  . 

Apoll.  de  pron. 

31,19    . 

43,28    . 

63,7       . 

72, 30     . 

91, 23    . 

115, 19  . 
Apoll.  de  constr 

87,9      . 

120.10  . 
133, 14  . 
175,26  . 
178,  23  . 
187,9  . 
222,2  . 
320,  26  . 

325. 14  . 

326.4  . 

332. 15  sqq 
Schol.  Dion.  Tbrac 

944. 5  sq. 
949,  31  sqq 


16 


47 


P- 
P- 
p. 
P- 
p. 


P- 
p. 


P- 
P- 
P- 


20  p. 


P- 
P- 


p. 
.5  p. 


P« 
P- 
p. 
P- 
P- 
p. 
p. 
P- 
P- 
p. 


59 

28 

33 

65 

68  sqq. 

59 

74 

87 

87 

87  sq. 

59  sq. 
70 
29 

79 
71 
88 
88 

60  sq. 
61 

72  ann. 

88 

77 

73.  75  ann. 

74 

74 

76 

76 

75 

72 

74 

74 

74 

74 

73.  75  ann. 

77 

74 

74 

75 

75 

72  ann. 

9  ann.  1 
8  ann.  2 


92       Theodoras  Matthias  de  Apollonii  Dyscoli  epirrhematici  etc. 


//•  Index  rerum  nonnuHarum,  quas  e  doctrma  Apollaniana 

explicauimus. 

De  orthographia  uocis  yofivQ p.  50. 81 

„  r,        adaerbii  rjiht p.  50 

J,  n  n       no^^ p.  66  ann.  2 

y,  9  n        irav p.  83 

De  int^^r}fiaros  et  avrmw/Aiat  invtay/iaxiHrfi  nomine       .  p.  40  sqq. 


II L    Index  annoteUianum,  quas  fecimus,  ad  elocutionem, 
imprimis  technicos  Apollonii  terminos  spectantium. 


De  notione  uocis  anai^$a/i6e 

„  «  f,      axolov&tXv 

„  f,  t,      anoHonri  et  01^0^ .     . 

»  n  participii  a^^fidpor     .    .    . 

n  n  UOds   Siafiactg  ivt^yrixutfi  .     . 

9  9  n      ifkraate,  ine'xraais      .     . 

f,  n  elocutionis  iv  Svcl  fi^^eat  {loyov) 

„  n  aduerbii  tdici 

f,  f,         elocutionis  xad'*  iva  axrHMtXMfWV 

„  n  uocis    O^ftOS 

n  n  n      iTv^nma^is 

„         »        elocutionis  ^i^sa&at  ini  grjfia 
De  constructione  formulae  aXX^  i'atos  ne  tpi^ceiy 

M  J,  uerbi  SiaXafifidveiv      .     . 

De  formula  xal  irt 

„         „         o  fuv  —  o  de 

„  „  firpiOTB 

De  ratione  syllabarum  quantitates  notandi 

„        „      exempla  afferendi 

De  participio  uerbi  finiti  instar  posito  .    . 

De  Apollonii  usu  modorum  potentialis  et  irrealis 


elvcu 


simili 


um 


p.  40  c.  ann.  2 

p.  88  (84) 

p.  82 

p.  83  ann.  2 

p.  36 

p.  53 

p.  27  ann.  1 

p.  40  c.  ann.  1 

p.  48 

p.  86  ann.  2 

p.  16  ann. 

p.  43 

p. 60  ann.  2 

p. 27  ann.  2 

p. 28  ann.  2 

p. 66  ann.  1 

p.  42  ann. 1 

p.  64  ann.  1 

p.  29.  30  sq. 

p.  74. 85  ann.  2 

p.  91  sqq. 


DE 

HERICLIDAE  MILESII STUDIIS  HOMERICIS 


SOBIFSIT 


GUILELMUS  FRYE. 


i 


I 


(jommentationem  de  Heraclidae  Milesii  stadiis  homericis 
instituenti  in  mentem  mihi  aenit  quod  Valckenaerius  in  prae- 
fationc  Ammonii  tradidit,  accepisse  sese  a  sammo  Hemster- 
huisio  Heraclidem  Eustathio  citatum  grammaticorum  fuisse 
paene  eruditissimum.  Atque  cum  ceterorum  grammaticorum 
fragmenta  tum  Herodiani  doctrinam  curantes  post  ipsum  Val- 
ekenaerium  inprimis  Lobeckius  et  Lehrsius  peculiari  studio 
farraginem  illam  molemque  indigestam  Efymologicorum,  Eu- 
stathii  in  Homeri  carmina  parecbolas  perlustrauerunt,  fontes 
examinauerunt,  a  magistrorum  hariolationibus  commentisque 
probata  ueteribus  grammaticis  discreuerunt.  Heraclidae  uero 
fragmentorum  quae  iniquitatem  temporum  effugerunt,  sat  ma- 
gnum numerum  primus  L.  H.  Ahrensius  in  celeberrimis  libris 
de  graecae  linguae  dialectis  protulit,  patuitque,  quantum  bonae 
frugis  e  ueteribus  posset  grammaticis  percipi,  quam  multa 
neque  ex  scriptoribus  neque  ex  titulis  nobis  comperta  debere- 
mus  Heraclidae,  ApoUonio,  Herodiano.^)  Quattuor  annis  post 
F.  Osannus  duabus  quaestionum  homericarum  particulis  *-)  Hera- 
clidae de  carminibus  Homeri  merita  exponere  conatus  est.  Ne- 
que uero  satis  fecit  seuerioris  artis  legibus'O;  nam  arreptis  quae 

1)  De  Aeol.  dial.  p.  6.  165  sq. 

2)  Quaestionum  homericarum  partic.  III.  Gissae  1853.  partic.  IV, 
ibid.  1854. 

3)  lure  miraberis  Osannum  ueniam  se  ab  aequo  censore  impetratu- 
rum  esse  contidere,  unum  alterumue  fragmentum  si  ommissum  deprehen- 
datur,  ut  qui  inter  sexaginta  fere  plus  uiginti  quinque  eaque  Heraclidae 
nomine  insignlta  praetermiserit :  Eust.  28,45;  54,  18;  365,27;  718,4; 
756,28;  764,28;  773,29;  831,63;  840,52;  842,46;  872,19;  1064,4;  1098, 
13;  1383,20;  1385,31;  1401,5;  1407,  »<7 ;  1434,20;  1442,47;  1443,58; 
1499,50;  1647,32;  1770,25;  1787,40;  1859,54;  1887,5;  1895,45;  1907,44. 


96  Goilelmus  Frye 

primo  conspectui  obtulerant  Eustathius  et  Fauorinus  super- 
sedere se  posse  putauit,  labore  perscratandi  Eltymologica,  scho- 
lia, Anecdota  collatis  Eustathianis,  unde  quae  Heraclidae  essent 
attribuendae  adnotationes  grammatici  nomen  in  fronte  non  ge- 
rentes  exploraret,  fragmenta  reperta  emendaret,  adderet  noua, 
singula  illustraret.  0  Sospitatorem  igitur  suum  adhu<»  exspectat 
Heraclides.  Interim  nos  accingimur  studia  eius  homerica  exa- 
minare  panels  quae  ad  uitam  scriptaque  pertinent  praemissis. 
Perlustrantes  autem  fragmenta,  quae  archiepiscopus  Thes- 
salonicensis  commentariis  inseruit,  reperimus  Heraelidem  libros 
Dionysii  Sidonii^)  a  Varrone')  eommemorati,  Tyrannionis  ^), 
quern  M.  TuUii  uxor  in  libertatem  asseruit  %  Aristonici  ^)  com- 
mentarios  manu  uersasse.  Neque  Gharaeis  historias  ignorasse 
uidetur;  addit  enim  Eustathius^)  Heraclidae  nerbis  etymo- 
logia  uocis  xikev-S-og  allata  'r/I  ^oyq)  xai  Xaga^  ttjv  avkutvlav 
yiavXioviav  q)r]aiv  h^Irakixoig'  ovro)  di  q)r]ai,  (sci\.'HQaxX€ldfjg) 
Tcal  ra  avyh^Xia  Y,avd^Xia  .  Atque  de  Gharace  haec  habet 
Suidas :  XaQa^  IleQyafirjvdg  leQevg  xal  g)Maoq)og  .  .  .  ^azi  dh 
TcSv  fuera  uivyovarov  TtoXXtp  v€(6T€Qog'  /^i/^vrjrai  yovv  iv  T(p  fi' 
TiSv  fiifiXlcov  Avyovo%ov  wg  TtaXai  yevo^hov  Kalaaqog  xal  iv 
t(^  r  NiQwvog  xai  twv  jtier'  avrov  ^aaiXevadvrwv'  Byqaxpe 
^EXXr^vixwv  xal  laioquov  ^ifiXla  //'.    Sic  codices  tres;  Wester- 


Alia  ut  1561,60;  1562,42;  1714,54;  1854,  5S  in  £u8tathii  libris  non  inda- 
gata  ex  eius  epitomatore  Fauorino  licait  Osanno  mutuari,  quamquam  et 
hac  in  re  parum  diligenti.  Car  enim  Fauorini  lexicum  magnum  asper- 
natus  sola  ecloga  Dindorfiana  uti  uoluit? 

1)  Neque  Phiiemonem  qui  dicitur  (cf.  p.  114  n.  1)  a  se  ipso  editam 
tetigit  Osannus,  neque  'hortos  Adonidis',  cum  iam  Ahrensius  (dial.  Aeol. 
p.  67  n.  2 ;  dor.  328  n.  1)  monuisset  multa  ibi  ab  Heraclide  profecta  latere. 

2)  Vide  Bust.  1410,  59,  Osanni  q.  h.  part.  HI  p.  24  fr.  58. 

3)  Varr.  L.  L.  X,  10  p.  240  M.  —  Dionysium  Aristarchi  scholia  Inter- 
fuisse  cognoscimus  e  Didymi  schol.  7  365.  Lehrs,  de  Aristarchi  studiis 
homericis  p.  362  (346  ^). 

4)  Eust.  1613, 18  =  Osann.  fr.  55. 

5)  Suid.  s.  u.  TvQawltov ;  Cic.  ad  Att.  IV,  4, 6,  ad  Quint,  fr.  Ill,  4,  5. 

6)  Eust.  1596,  8  =  Osann.  fr.  75. 

7)  Eust.  734, 45  =  Osann.  fr.  63. 


De  Heraclidae  Milesii  studiis  Homericis.  97 

mannus  0  uero  recte  inseruit  ^Irahycwv,  quod  non  solum  locus 
Eustathianus  alterque  Gharacis  ^)  satis  commendant,  sed  etiam 
sensus  ipse  efflagitare  uidetur.  Atque  parum  caute,  si  quid 
uideo,  Meinekius^)  locum  Eustathii  temptauit,  quod  pro  Gha- 
race  reposuit  JlaQ&a^  ex  Herodiani  libro  *)  tcbqI  ^ovrjQovg 
A€^€iog  I,  19,  9  eOTiv  ^Ig  rfjg  ^IraUag  cog  JlaQd-a^  iv  rfii  ^ 
Tiov  ^Irahxcov  et  ex  Etymologico  Magno  (544,  30)  Kvllaravog 
noktg  ^Iraklag'  JIccQ^a^  [dhro]^)  {ev  r(f)}  TtQcozfi),  Nam  Par- 
thacis  ^iTahxwv  iotoquov  nee  uola  nee  uestigium  alibi  ap- 
paret.  Itaque  multo  rectius  cum  Muellero  Gharacis  nomen 
genuinum  habebis  apud  Herodianum,  cum  de  Gharace  histo- 
rico  omnino  non  possit  dubitari  eiusque  quae  mansere  frag- 
menta  eiusdem  naturae  sint^)  atque  id  quod  Herodianus  ser- 
uauit.  Etymologi  uero  mere  compilantis  oscitationem  uel  hoc 
ipso  loco  proditam  quis  est  qui  a  nominibus  propriis  arceat? 
Itaque  si  Heraclides  s.  u.  xikev&og  Gharacis  commeminerat, 
fieri  non  potest  quin  eius  aeqnalis  fuerit.  Namque  ApoUonius 
Dyscolus  tribus  locis  Heraclidae  librum  laudauit^,  Gharax 
autem  testimonio  Suidae  et  Herodiani  ad  quos  accedit  Anto- 
ninus Liberalis  (VHI,  25)  ad  Traiani  et  Hadriani  tempera 
relegatur. 

Gum  ex  uniuersa  fragmentorum,  quae  seruauit  Eustathius, 

1)  Biogr.  p.  229. 

2)  Muellcri  fr.  hist,  graec.  uol.  Ill  p.  641  sqq.  fragm.  22.  Breulore 
titulo  laro^iojp  utuntur  Malala  et  Eadocia. 

3)  Cf.  Anall.  Alexandr.  p.  139  not. 

4)  Addas  uelim  'pamm  diligenter  scripto';  at  enim  Lehrsii  uerbis 
utar,  in  Herodiani  monadicis  nullus  fere  adiri  uersus  potuit,  quin  haeren- 
dum  esset  editor!  et  circumspidendam,  quid  stare  posset  quid  non  (Lehrs, 
Herodiani  scripta  tria  emendatiora  praef.  p.  V). 

5)  Uncis  inclusimns  acuminatls  <)  quae  ad  resarciendos  locos  mutilos 
reponenda,  quadratis  []  quae  reprobanda  uidebantur. 

6)  Cf.  Charac.  fr.  1.  2.  3.  4. 5.  7.  9. 11.  23.  26;  de  urbibus  Italicis  (22). 
41.  42.  56.  58.   Muell.  1.  c. 

7)  Apollon.  de  adu.  in  Bekkeri  Anecd.  Graec.  II  p.  585, 14  =  p.  174, 1 
R.  Schneider.  Osann.  fr.  29 ;  Apoll.  synt.  IV,  10  p.  332  Bekk.  'H^axUiSr^s  . . . 
ir  T^  TtBqi  xa&oliKi^s  n^oatpBias'  Osann.  fr.  33;  Apoll.  de  synt  IV,  10 
p.  334  B.  Osann.  fr.  34. 

Leiptiffer  Stvdien.  YI.  7 


98  Quilelmus  Frye 

indole  ac  natara,  turn  grauissimis  Apollonii  et  Ammonii  0  testi- 
moniis  comperimas  prosodiae  catholicae  scriptorem  exstitisse 
Heraclidem.  Hoc  tantum  quaeritur,  qaos  inter  Aristonicam  et 
Apollonium  grammaticos  nomine  Heraclidae  insignitos  fuisse 
nouimas,  utrum  Heraclidae  Pontico  minori  an  Milesio,  qnem 
solus  Herodianus  (II.  pros.  &  178)  commemorat,  attribaenda 
sit  catholica. 

Fac  enim  Enstathium  de  sao  addidisse  Gharacis  adnota- 
tionem:  iam  quid  obstat,  quin  Heraclidem  Glaudii,  Neronis, 
Vespasiani  temporibns  ad  studia  grammatica  incubuisse  pona- 
mus?  Audi  igitur  Suidam:  ^HQcni)Mdrjg  6  Ilomyidg  oazig  Ji- 
dviiui>  Tf/)  7cdvv  xara  rrjv  ^AXe^avdqeLav  iq)olrr]a€v'  ovrog  iytel 
f^zovaev  !A7C€Qog  rov  ^qiotoiqxov  ^ad-rixov  evdoxiiiovvTog  xorce 
Trjv  ^Pwf4rjv  TtokXd  t€  tov  Jidv^ov  diaavQOvrog,  iyQaxpe  fiiivQ(i) 
2a7tq>ix(o  fjTot  OaXai-xiiit  ^i^Xla  y  dvaeQftrjvevra  xal  7toXkfiv 
rrjv  CLTVoqLav  Bxovra  7tQo^aXXof.iiviov  twv  Krjrrj^driov,  artva 
'/Jaxccg  exdk€a€v '  elg  ^Ptifirjv  dh  xo^ilaag  xcrl  rov  ^TtSQog  xara- 
(favelg  xari^ietvev  axoXctqx^v  iv  avrfj  ItvI  KXavdLov  xai  JV^- 
Qiovog'  eygaipe  dk  Ttovrifiara  btziym  TtoXXd.  Eiusdem  Heraclidae 
meminit  Diogenes  Laertius  V,  93 :  devriQog  (scil.  ^HqaxXeidrjg) 
7co/.lTt]g  avTov  (scil.  rov  TIovTr/.ov)  jcvqqixctg  xa/  (plvaqiag 
o  vvT€T  ay  (.ih'og, 

Doctorum  igitur  uirorum  colloquium  ^j  instituerat  Ponticus 
Heraclides,  quale  uidemus  apud  Athenaeum,  ^ubi  alter  alteri 
de  rebus  grammaticis,  historicis,  mythologicis  spinosas  pro- 
ponerent  soluerentque  quaestiones',  neque  exiguas  partes,  ut 
egregie  coniecit  Meinekius^),  ipse  sustinuit  Aper,  ita  tamen 
ut  a  ceteris  inscitiae  argueretur.  Hoc  uero  neminem,  ut  de 
metro  Sapphico  taceam,  fugiet,  quam  diuersa  fuerit  natura 


1)  Apollonii  locos  modo  citaui;  Ammon.  de  differ.  124  p.  120  ed.  Lips., 
Osann.  fr.  31. 

2)  yiiaxni  ff^va^iai-  cf.  Hierocl.  apud  Apostol.  XI,  90  oi  totioi,  iv 
ok  eic6d'6<rav  a&Qoi^ofieroi  tpilodOfeiv ^  kicxo-i  iaaXovvro'  Athen.  II,  59,  F. 
Eurip.  Philoct.  ap.  Stob.  eth.  II,  4.  Valckenaer,  animadu.  in  Ammon.  212 
(HI,  cap.  10). 

3)  Meineke,  AnaU.  Alex.  p.  377  sq. 


De  Heraclidae  Miiesii  studiis  Homericis.  99 

atque  indoles  huins  operis  grammatici  (neque  alteram  nouimus 
Pontici)  atque  prosodiae  catholicae,  qnam  ApoUonius,  Ammo- 
nius,  Enstathius  ocnlis  inspexerunt.  Enimuero  nullum  frag- 
mentum,  quod  diserte  tribuitur  Pontico  Heraclidae,  in  explo- 
randis  accentibus,  spiritibus,  ceteris  ad  prosodiam  pertinenti- 
bus  uidemus  occupatum.  Quae  cum  ita  sint,  miraberis  ne  uno 
quidem  uerbo  ApoUonium  tetigisse  Heraclidem  Ponticum?  Et 
hoc  uelim  attendas.  Herodianus  qui  peculiari  studio  persecu- 
tus,  quae  de  rebus  grammaticis  uiri  docti  disseririssent  supe- 
riores,  ad  prosodias  catholicam  et  homericam  conscribendas 
se  accinxit,  pauca  tantum  frustula  modo  iure  Herodiano  ad- 
scripta  a  Lentzio  e  lescharum  libris  protulit,  ubi  tamen  non 
grammaticum,  sed  scriptorem  respexit,  qui  singularibus  usus 
esset  uocibus:  Herodian.  apud  Steph.  Byzant.  MoipoTcia'  6 
.roUTtjg  MoipOTtievg  xal  Motpojcetog  dia  6i(pd^6yyov'  ^Hga- 
yj.etdrjg  dh  6  IIovTixdg  h  a  Xiax}}  MoipOTtlTrjg  (pTqal  y,al  %6u 
3Ioipo7ti(jiTt]q'  'taiog  dk  xar'  vq)€aiv  tov  a'  nonne  innuit  Hero- 
dianus nomen  illud  proprium  Heraclidem  usurpasse  pro  Mo- 
ipoTttwrrjg,  ubi  de  incolis  Mopsopiae  tradidit,  minime  uero  de 
scriptura  disceptauit?  lam  uidesis  Bekk.  An.  gr.  1196  a7cavla 
loTiv  fi  XQ^^^S  ^'J?  I^ovg  evd-elag  tcJv  7ckr}dwTt:K(xfv ,  f4a)J.ov 
dh  01  ^oeg  evQf^rai '  l/ci  de  Ttjg  o^ocfiovovarjg  avrfj  alriaTr/rjg 
/Jyio  dh  rr^g  rag  ^ovg  TtXarela  iartv  fj  XQfiOtg  wg  kv  KoAa^iv 
Ev7t6'u6og 

&eg  vvv  aygovg  xal  Ttqo^ara  xal  fiovg 

x«i  7taQa  TO)  ^HqaxKeLdi]  Iv  t;/]  ctQxf^  Ttjg  (cr)  Xiax^fi 

0)  (ioeg  xal  lo  ^ovg 

oiiofpiovMg  Tj]  €v^el<jc,  quae  ad  Herodianum  redire  docet 
Choerob.  242, 16.  Conferas  praeterea  Herodian.  I,  250,  25;  H, 
S93,  17;  534,6;  690,  1. 

Quapropter  onmino  segregandus  est  ab  hac  quaestione 
Heraclides  Ponticus  neque  aliud  restat,  nisi  ut  Heraclidem, 
qualem  compertum  habemus  ex  ApoUonio  et  Eustatbio,  eundem 
esse  dicamus  atque  quem  Herodianus  H.  pros.  @  178  Milesium  0 

1)  Eadem  ex  commentariiB  Apionis  et  Herodori  dedit  Eustathius 
p.  705,60;  cf.  Lehrs  de  Arist.  p.  387. 370 ». 

7* 


100  Guilelmus  Frye 

noncupauit  ^):  afikrjxgd'  'HQox^ldrjg  6  MiXrjaiog  ^aqvvei  wg 
aatra '  }My(fi  dk  xp^^at  toi5t^  x.  t.  L  ;  cf.  Anecd.  Oxon.  I,  95,  8 
fikrjXQoV  nivdaQog  ^hv  ftlrjXQOv  ro  iaxvqov  ^7tQ6(paoi[v\{^ 
(ikrjxQov  ylvBTaL  veLneog^  q)r]al  .  .  .  evd-ev  ^Hgaxkeldrjg  6  TUeAij- 
aiog  xara  fiaQ€iav  raOLv  aviyvu}  to  -S'lfjkviwv  afikrixQf]Vy  E  337 
fiyeiiai  yctq  OT^Qfjatv  (elvai)  ov  Ttkeovaa^ov*  Xiyofiev  di  x.  t.  A. 
Quod  fragmentnm  einsdem  esse  Heraelidae  atqne  quern  Eusta- 
thius  saepissime  laudauit,  banc  sententiam  non  temere  anipui, 
sed  quo  diutius  perpendi  eo  magis  inualuit.  Inquirebat  igitur 
Heraelides  in  catholica  prosodia  (cf.  locum  simillimum  ApolL 
synt.  IV,  1 0,  332  B)  2)  in  accentum  adiectiuorum  a  priuatiuo 
instructorum  sibique  persuasit  a^h^xQog  quoque  uocem  inter 
baec  adiectiua  enumerandam  esse.  Egregie  autem  et  prorsns 
e  mente  Heraelidae  JILvdaqog  . .  .  (prjolv '  h-S-ev  'HQoxleldijg 
X.  T.  A.,  quippe  qui  summa  diligentia  curaque  singulari  poetas 
ueteres  exploraret,  unde  in  rebus  grammaticis  posset  proficere : 
ita  ad  Pindarum  nos  relegat  Eust.  p.  756 ,  31 ,  ad  Alcaeam 
p.  1596,  7  (Osann.  fr.75),  1759,  26  (Osann.  fr.  59),  ad  Alcmanem 
1787,  45;  1892,  44  (Osann.  fr.  62),  Corinnam  1654,  26  (Osann. 
fr.  79),  Anaereontem ,  Hesiodum,  Aristophanem  alios.  Prae- 
terea  argumentum  illius  loci  quadrat  ad  cetera:  Ammon.  p.  125 
(Osann.  fr.  31)  ^HQcr/JMdrig  di  6  rjLiiTeQog  (prjaiv.  ^HfiaQTrjaS-ai 
fiiOL  dox€i  7caQa  Toig  Eklrjoiv  o^vrovovjiuvov  Tovvofia  (scil. 
aTa(pvXrj)'  ovdev  yaq  tcov  elg  Trj  krjyovTiov  &rjkvx(xv  ovojudrwy 
(^a)fiiToxov  yivovg  tov  ovderigov  TtaqareXemovTog  roi  v  o^v- 
Toveirai  .  .  .  olov  xovSvi^rj  ^afivkrj  Oaiavkrj  (doxel  de  avrr^ 
f.Ua  Tiov  rid-rjvtjOafAivcov  tov  ^covvaov,  dg  6  ^vxovgyog 

2€U€  xorr'  riydd-eov  Nvarjiov  [Z  133]) 
rjdvki]'   od-ev  y,al  to  aTa(pv).r]   ^aqvTovriTiov'  xrA. ;    cf.  Herod. 
I,  323  Lentz.,  uel  Eust.  1724,  36  (Osann.  fr.  35)  rjf.idQTr]Tai  xaror 
Tovov  TO  a^Tt]g '  rd  ydg  €tg  il^g  aQaevtycd  to)  rj  7caQakr]y6u€va 

1)  Idem  contendunt  lohnsius  hist.  phil.  11,  tl,  4,  Roulezius  dc  Heracl. 
Pont,  in  Anuall.  Lovaniens.  1823/24  p.  112,  Osannus,  q.  h.  IV  p.  14. 

2)  'H^ax^iSrjs  ini/ispi^cop  Ta£  ov  Svvafievas  Xt^ets  o^elav  iniSe'^aad'fu 
iv  T^  negl  xa&okixrjs  TCQoaqfSias  ^rjaiv  cjs  davararov  tl'ij  rb  eiffo  inip^r^ua 
iv  oSeiq  rd<jei  xnrayivBad'ai  x.  r.  X.  =  Osann.  fr.  33. 


De  Heraclidae  Milesii  studiis  Homericis.  101 


oSvverai'  olov  Ttoiw  Ttoirjri^g'  ofnolcjg  rjX'rjvi^g,  ^iiiirjTijg'  ovxovv 
xofi  TO  aoj  aijaio  roiovrov  yevv^'  East.  p.  1475,45.  Sed  par- 
cam  chartis.  Quid?  si  demonstraaerim ,  Herodiano  non  illo 
uno  loco  Heraclidae  commenta  obuersata  esse.  Heraclides 
apad  Enst.  p.  756,  27  re  altius  repetita  ovrwg  ovv  ait  q}&elQu 
(f&iQQio  Kal  aQOBL  Ttiv  TtQciriov  avfiKpaivijJv  €QQO)'  xal  01  /igi- 
araQXewi  61  (cprjol)  avv^Sovoi.  rij  roiavTfj  TcaQaywyfj*  to  yaQ 
''^QQ^  Ix  vi^aov*  X  72  k^rjy^ovvyrac  ^fierce  (pd'oqag  ciTttd't'^  at 
Herodianus  7t.  f^iovrjQ.  U^.  II,  948  Lentz.  (43, 17  Lehrs.)  €i7t€Q 
ovv  AloXixov  TO  %QQio  (quod  cum  aliis  Heraclides  contenderat 
allatis  neiqix)  xigQio  lf.iiqQw)y  ^rjTtjriov  tL  ovtov  rjv  xoivoV 
oh  yccQ  avTo  to  (pd-eiqu)  log  otovral  rivsg' 

Heraclides  apud  East.  1562,  1  (Osann.  fir.  63)  o^to  dh  to 
i'&o)  ov  XQ^^^S  ^'^  '^^?  ^Qsd-ijDv)  Oivrjog  akwrjv^  I  540  OTto  rov 
i'dio  kiyec  6  ^HQoxleldrjg  7taQ^[xT](x^ycii  0  dwQtivDv  e-S-ei '  sed 
Herodianus  II.  pros.  /  540  .  .  .  r^v  yaQ  vtco  tivwv  (peqo^ivriv 
idiov  TtaQatTrjriov.    A. 

Eust.  853,  5  To  olda  AlokiTuog  TteTtoirjad-al  q)r]aiv  6  'Hqa- 
'/,/.€ldr^g,  (jjg  xoi  to  didocxa,  )AXot7ta,  TtiTtot&a'  ra  yaq  xoiva 
rf  6ia  Tov  €  xal  I  di(p&6yyov  7taQaXriy€ad'aL  ^ovXerai  =  Eust. 
1618,  48  (Osann.  fr.  68);  negat  haec  Herodianus  apud  Choero- 
boscum:  si  ovv  to  avvoida  diaXvovai  (scil.  ol  AloXelg)  avvoida 
liyovreg  (Herodian  II,  777,  13),  dfiXov  on  ovy.  ioiiv  i\  oi  6i- 
(px^oyyog  Alohyif].'^) 

QvLoA  Eustathius  365,  27  de  Heraclidae  scriptura  uocis 
yi/loveg  enotauit,  ex  Choerobosco  petiuit,  ut  Herodianum  sen- 
tentiam  Heraclidae  protulisse  cum  Lentzio  II,  550, 18  arbitrer. 
Nee  aliter  res  se  habet  Herodian.  II,  521, 10,  ubi  iam  Usenerus 
monuit  Heraclidae  de  ^v/Joxw,  d^Qoiaxu),  ^£^iy?;axw  sententiam 
refringere  frustra  conari-0  Herodianum.  Quid  plura?  Tenen- 
dum igitur  hoc  est,  ApoUonium,  Herodianum,  Ammonium, 
Eustathium  unius  eiusdemque  Heraclidae  Milesii  libros  euol- 
uisse.    lUud  enim  mininie  moramur,  quod  archiepiscopus  no- 

1)  Fauor.  p.  236  naqeixd'at.      2)  Vide  ApoU.  de  synt.  p.  350Bekk. 
3)  Anall.  Fleckeisen.  XCI  p.  246,   Lentz.  ad  Herodian.  II,  521,  10; 
522, 16. 


102  Guilelmus  Frye 

mine  Alexandrini  interdum  ornauit  Heraclidem  0  >  memores 
qaot  uiri  docti  ea  sola  de  causa  inter  ciaes  Alexandrinos  a 
posterioribus  sint  relati,  quod  in  clarissima  ilia  artinm  et  litte- 
rarum  sede  litteris  operam  nauauerant.  Nonne  princeps  gram- 
maticorum  audit  Alexandrinus  ?  ^)  Nonne  Zenodotus  Mallo- 
te8?0  Nonne  Dionysius  Thrax?^)  Nonne  celeberrimus  ille 
Claudius  Ptolomaeus  Ptolomaide  Hermei  oriundus?^)  Neque 
alia  de  causa  Flauius  Philostratus  Lemnius  apud  Eusebium 
p.  43(^  ed.  01.  ciuitate  Atheniensi  donatur^  nisi  quod  Athenis 
longum  per  tempus  artem  sophisticam  tradidit. 

Quod  Heraclidem  ab  Eustathio  citatum  eundem  esse  pro- 
nuntiauimus  atque  quern  ApoUonius  et  Herodianus  lectitaaere, 
caue  respondeas,  non  ex  suo  Heraclide  sententiam  de  accentn 
adiectiui  afih]XQ6(;  enotasse  Eustathium  ^) ,  sed  ex  Apionis  et 
Herodori  commentariis.  Quis  enim  ignorat,  hos  commentaries 
Eustathio,  ut  parecbolas  conficeret  in  carmina  homerica,  atra- 
mento  calamoue  baud  minus  necessaries  fiiisse?  Et  hoc  me- 
cum  uelim  consideres,  longum  per  iter  parecbolon  ne  sensisse 
quidem  Eustathium  commentariis  Apionis  et  Herodori  eadem 
contineri,  quae  uolumine  scholiorum,  eadem  quae  libris  Hero- 
diani.  Quae  res  impediuitne  quaeso,  quominus  Herodianum 
Apionis  et  Herodori  scholiis  interdum  opponeret?")  Itaque 
nihil  fere  te  uelim  in  Eustathio  mirari  nisi  ambitionem,  qua  tot 
scriptorum  nomiua  in  commentariis  suis  uoluit  eflFulgere  et  so- 
cordiam,  qua  optima  grammaticorum  testimonia  misere  uexauit. 


1)  Eu8t.734,47;  840,51;  872,19;  1787,40;  Osaiin.  fr.  63,  62  n.  27,  71. 

2)  Suid.  l^Qiarapxos  l^Xe^arSQevs  d'daei^  rfj  Si  fv<rei  ^a/iod'Qqi. 

3)  Suid.  ^v68oioe  ^yike^arSQevi  yQafijuartxoe  6  iv  aarsi  xXrj&Bis ;  cf. 

F.  A.  Wollii  prolegg.  110.  209  'ab  aliis  patria  Mallotes,  ab  aliis  more  aetatis 
illius  Alexandrinus  dictus\   Wegener,  deaal.  Attal.  p.  158. 

4)  Seruius  de  accent.  §  19  in  Endlicheri  Anall.  gram.  p.  530  'Diony- 
sius autem  Aristarchi  discipulus  cognomen  to  Thrax,  domo  Alexandreus' 
coll.  Anecd.  Bekk.  II,  723  ^Icxiov  Si  on  Jiovvaioi  6  O^a^  6  tt^v  xixtniv 
avyyQaxpafiBvoi  to  fUv  ye'vos  rjv  Bv^avrioSf  ixaXslro  $a  0^q^. 

5)  Ct.  Fabric.  Bibl.  Gr.  IX  p.  198  coll.  Suid.  s.  u.  nxoXeftaios. 

6)  Eu8t.  705,  59. 

7)  P:u8t.  496,36;  518, 17  coll.  II.  pros.  //452,  EZ\. 


De  Heraclidae  Milesii  studiis  Homericis.  103 

At  enim  quae  Ammonins  nna  cum  Enstathio  de  uocabulis 
vvv  et  GTctfpvhfi  protulit,  hie  non  ex  suo  Heraclide  sed  ex 
Ammonio  mutuatus  est.  Cum  Valckenaerio  (praef.  Ammon. 
p.  XXII  sqq.)  baud  paucas  obseruationes  de  uocum  differentiis 
ex  Ammonio  in  Eustathii  commentarios  redundasse  ingenue 
fatemur;  arguemus  uero  praui  eum  iudieii,  qui  banc  necessi- 
tudinem  inter  Ammonium  Eustatbiumque  Herennii  Pbilonis 
ratione  non  babita  soluerit.  Etenim  Eustatbius  quattuor  ad- 
notationes  Ammonianas  Herennio  Pbiloni  {ovxio  QrjriSg  iv  rolg 
^EQtvvlov  OUuvog)  acceptas  rettulit.  Qui  uero  potuit  fieri,  ut 
Eustatbius  Pbilonem  quam  Ammonium,  bunc  si  exscripsisset, 
nominare  mallet?  Neque  fugit  Valckenaerium ,  ea  quae  ad 
uocem  alvog  (Her.  Pbil.  p.  162)  pertinent,  ab  Ammonianis  uer- 
bis  diuersa  cum  illis  conuenire,  quae  sub  Herennii  nomine 
Eustatbius  protulit.  Nam  usque  ad  nostra  tempora  epitome 
libri  Ammoniani  peruenit  in  ironte  gerens  nomen  Herennii 
Pbilonis.  Qua  de  causa  boc  tantum  concedimus  Valckenaerio, 
Eustatbium  locupletiorem  Ammonii  epitomen  in  scriniis  ba- 
buisse,  quam  quae  bodie  exstat;  sed  non  esse  contendimus, 
quod  Eustatbium  nescio  qua  ambitione  Ammonium  pressisse 
silentio  dicamus,  Pbilonem  sancte  nominasse,  ut  qui  et  alio- 
rum  multorum  nomina  celasset,  quorum  obseruationes  ad  uer- 
bum  transscripsisset,  prorsus  ut  Tbomas  Magister.  Persuasum 
enim  babemns,  libro  Herennii  Pbilonis  ex  Ammonio  compilato 
satis  illustrari  necessitudinem  illam  inter  Eustatbium  et  Am- 
monium intercedentem ,  nimioque  uidetur  metu  Valckenaerii 
indicium  in  deteriorem  partem  flexum  esse,  ne  commentariis 
Eustatbii  opus  illud  de  uocum  adfinium  differentiis  Ammonio 
abiudicatum  attribueretur  Pbiloni.  Sed  ne  nodum  in  scirpo 
quaerere  uideamur,  perbene  accidit,  ut  uocabula  naQaxiXevrog 
TtaQaTekei^do)  soli  inter  grammaticos  Heraclidae  probata  et 
in  Eustatbianis  fragmentis  saepissime  occurrant  neque  in  Am- 
monii, quem  examinemus,  loco  0  desint.  Qua  re  omnis  toUitur 
dubitatio.    Etenim  ultimam  uocabulorum  syllabam  ApoUonius, 


1)  Amm.  8.  u.  trrnfpvXij  p.  t20  ed.  Lips. 


104  Goilelmus  Frye 

HerodiannSy  alii  rekevTalav  appellanerant;  nusquam  aero  nsi 
siint  nocabulis  7caQaT€k€VTa(o ,  TtagarilevTog  id  quod  satis 
mirari  non  possum  in  Herodiano,  cum  de  iisdem  rebus  at- 
que  Heraclides  exponens  plus  tria  uolumina,  qualia  uidemus 
Lentziana,  amplissimi  ambitus  exarauerit. 

Scriptorum,  quae  Heraclides  Milesius  reliquit,  grauissi- 
mum  atque  copiosissimum  putauerim  prosodiam  catholieam,  e 
qua  longe  plurima  fragmenta  ab  Eustathio  seruata  suo  iore 
desumpta  esse  contendit  Osamius;  neque  enim  alterum  quo 
referre  possis,  opus  nominatur  et  ipsa  fragmentorum  natura 
probatur  sententia.  Grammatici  ueteres',  id  quod  e  celeberri- 
mis  Herodiani  catholica  et  homerica  prosodiis  apparuit,  tria 
potissimum  ad  prosodiam  reuocauere,  accentus,  spiritus,  sylla- 
barum  moras,  e  quibus  graecae  liuguae  uocabula  examinarent, 
similia  certis  normis  adstricta  componerent  adderentque  arj" 
f.i€ioidi]j  fi^aqrri^ivay  f^onJQrj^  quae  ceterorum  normam  seqai 
non  uiderentur.  Neque  aliter  Heraclides,  cuius  rei  nonnulla 
exempla  adstruam:  Eust.  1854,  59  (Osann.  fr.  72):  ta  d^i^ccra 
exovra  (.letot  to  TtQorjyovfievov  o  €v  avf.nj)(jJvov  anXovv  irco- 
(.levov  TteQiOTtcLTat'  vo/aoj  ao^ui  qocpdi  cpoQiS'  to  (xkv  yLOTtna 
fiaQvverai,  k7tel  dvo  avfi(pojva  enerat  avT(^'  to  dh  otw  xal 
dea^coCw  inei  diTckovv,  quo  cum  canone  Heraclidae  conferas 
Herod,  pros.  cath.  432,  18  7C€Qia7tu)VTaL  to,  exovTa  o  (.ilkoov  ^ 
w  Iv  Ttj  TcaQaXrjyovaf]  aofiti  aTQo(iaj  kwjicj  x.  t.  A. 

Heraclides  apud  Eust.  1625,  56  to  eig  id  lia&aQov  Ir^yovra 
diov?.},a^a  xal  exovra  (pwrqev  ^Qoxv  7caQcxTi).evTov  dixa  tov  o 
f-itnQov  (iaQvvovTai,  el  /.irj  7cov  TteQiOTtaa&ivTa  eTiqav  evvotav 
jtou]Gei  (jjg  TO  jilvio'  tcc  6  aXka  fiaqvvovTa  dlxcc  tiov  Ttaqa- 
'/^riyof-iiviov  Tf/7  o  olov  ^voj  7tXv(o  /t?Joj  vdio  giu)  tIvj  ^tUo  di 
^uv  ev  xaQog  aiaif  I  378,  quocum  conferas  Herod,  catb.  pr. 
153  sqq.  Heraclides  apud  Eust.  764,  30  6  5'  avTog  (scil.  'HQa- 
xXeidrjg)  7ceQi  tov  avvTO)  xal  ccqvtio  ehcofv  aavin^O'iog  avra 
exeiv  (jjg  f^irjdevog  eig  oj  kijyovTog  ^aqvTovov  exovTog  to  t  ccq- 
XTixov  T^g  TekevTalag  av?.ka(irjg'  7tavTa  yaq  iteqioiuovTai  olov 
XQaTio ,  7taTio ,  aiTw,  xqotiu  ,  (poiTw  Ircayei  x,t.X,  qua  in  re 
non  babuit  consentientem  Herodianum  (cath.  pros.  441,  23): 


De  Heraclidae  Milesii  studiis  Homericis.  105 

Tcc  elg  Tco  diavkkafia  jUij  xor'  i^tiTikox.'qv  tov  a  TteQiGTcarat 
CjjtciJ  xQorti  naxio  .  .  .  jigovrio '  ra  ^ivroi  fiagvTOva  dia  rov  % 
ov  7col?M  (Heracl.  inrjdiv)  wTttai  xai  jUij  ivegyrjTixcSg  keyojueva' 

a)JM  TO  A/tW    0d'€V   TO    kttOfXai   Y,a\    TO    TtiTiO    O&eV   to    Tt^TOfAai 

xal  evia  a  ijdr]  7veQia7cwi.tBva  ivtUd-r],  aiansQ  to  xivrw  e^  ov 
TO  ^Tiivaai  ofiioxki^aag^  'F  337  xal  avro),  od-ev  to  ^avTOfievog^ 
()  165.  TO  dk  avvTio  xal  clqvtu)  Tip  t  InXeovaaev  wg  ix  tov 
ayvco  xal  aQvai. 

Videsis  praeterea  Ammon.  p.  125  qnem  laculentissimum 
prosodiae  locum  dixerim,  Bust.  780,  33  (Osann.  fr.  80);  670, 62 
(Os.  fr.  52);  734,  57;  1641,  37  (Os.  fr.  78);  1647,  32;  1722,  59 
(Os.  fr.  51);  1724,  36  (Os.  fr.  35);  1770,  24. 

Quot  tamen  libris  prosodiam  catholicam  amplexus  sit,  aut 
qnem  ordinem  in  disponenda  materia  institnerit  Heraclides, 
omnino  non  liquet,  quamquam  non  dubito,  quin  suo  iure  in 
praefatione  operis  praefigere  potuerit,  quae  scholiasta  Dionysii 
Thraeis  p.  741  Bekk.  apposuit:  ^M  navTiov  Tav  ovof-iaTiov 
xa£  Tfiv  Qtj/iidTcov  xal  tcJv  [.leqviv  0  fi^ov  Xoyov  axQificSg  CrjTOvv- 
T€c;  xai  Ta  ofiota  TOlg  6f.ioloig  7taQ(xTtd'if,ievoL  Tovg  y.av6vag 
aacpakwg  aTtocpaivof.ied-a  . 

Alterius  quern  nouimns  libri  Heraclidae '^j  titulum  memo- 
riae tradidit  Orio  p.  54,  1  ^ovrwg  ^HQaytkeldrjg  iv  T([i  negi 
dva-AUTOJv  ^rj^ioTioy'.  Sed  ne  in  hoc  quidem  libro  homerica 
deftiisse  ostendit  Eustathius  p.  1815,  4  ^HQcxxkeldr^g  iv  olg  ue^l 
dvOTiklTcov  ^rifidTiov  yqacpet,  ^ aQiO(pa)2g  ejufievai  ovdag*  ^196 
(pv^al  yQCKpea&ai  o^[x]  (x>a/[A]wg3)  V7r6  tcvwv,  Dubitabam 
quondam  an  maiora  huius  operis  seruarentur  fragmenta  a  re- 
centioribus  grammaticis  compilata.  E  codicis  enim  Parisini 
2600  folio  XVn  Cramerus  (Anecd.  Par.  II  p.  116)  haec  eno- 
tauit:  ^neQi  Ttaqayioytjv  dvaTiklTCJv  6vof.idTiov'  od'€v  to  a7C€vdio' 
i/.  tov  a7C€ldio  x.  t.  L'  quibuscum  conferebam  Eust.  1726,  25 
(Os.  fr.  66)  G7tivdu}  ov  7CQ(jJT6TV7tov  TO  a7tel6io  xara  ^HQaytXel" 
dr^v  X.  T.  A.;  magister  tamen  inter  ovopiara  et  Q'qfiaTa  discer- 
nere  operae  pretium  non  habuit.    Qua  de  re  recte  me  suspi- 

1)  Conieci:   xai  tav  {aXXofv)  fte^ofv,        2)  Cf.  Osanni  fr.  38,  39. 
3)  Correxit  La  Roche,  adn.  crit.  ad  Odyss.  ^  196. 


106  Guilelmus  Frye 

i 

catam  esse  aidebis,  si  legeris  initinm  opnsculi  Pseudo-Hero- 
diani,  qui  inseribitar  naQaytoyai  dvax/Urcov  ^rj^drmy  7c6&€v 
TO  a^tivdio  *  ex,  rov  aneidu),  ov  6  fjiiXXuiv  OTtelau)  xal  6  aoQi- 
arog  (O/teiaa  ,  l|  ov  to  Tiaqa  ^Of^tjQq)  ^anelaavreg  efiav  xAt- 
alr^vde  exaaTog\  exTov  ovv  aneldw  yiyove  xca  !dqyelovQ  xal 
KQrJTag  . . .  aTth'dto.  ovTOt  yag  TtoXXaxig  k^atgovvreg  to  t  tot- 
Tovat  TO  V'  x.T.L  Hnias  aero  opasculi^  quod  inspiciendi 
peropportunam  facultatem  debeo  bibliothecae  regiae  ac  publi- 
cae  Monacensi,  singulas  deineeps  obseruationes  grammaticas 
ex  Heraclide  profectas  esse  mox  accuratius  expouam.^  Sed 
et  ipse  Eustatliius  luculentissimum  illius  operis  fragmentam 
seruauit.  Elucet  enim  ex  Orionis  loco  etymologiam  quam  dicant 
grammatici  recentiores  aduerbii  evgd^  in  libro  negl  SvoxXItiov 
^rjiiidTioVj  ubi  de  formis  yivTo^  xivrOy  akaad-ai^  TtXayaa&aij 
eQQ€  aliis  disseruit,  ea  de  causa  protulisse  Heraclidem,  ut  eggio 
per  aeolicum  cp&iQQio  a  (p&elQCj  repeteret.  Nobis  uero  cum 
perbene  accidisset,  ut  Eustathium  tribus  locis  de  eadem  re  ex 
Heraclide  proferentem  uideremus,  ab  omni  parte  emendatnm 
proponere  licuit  fragmentum. 

Tradit  compilator  Etymol.  M.  248,  53  baec:  ^HQaxlrjg  iv 
Tfo  tcbqI  tov  xQ^  >^«i  ^^i  oxi'ifiCLTi^ei  Tiaqd  to  diw   dikog   xai 
dov/.og  6  ilXeiniov  tj}  dqeTJ]  cog  rpriOiv  6  TcoirjTtjg  q  322 
Hfiiav  yaQ  t'  dQerfjg  a7coalvvTai  evqvoTta  Zevg 
^4viQog,  eiT^  civ  fiiv  xard  SovXtov  rjfiaQ  eXrjOtv, 

Librariorum  compendium  fjQ  siue  fiQ  iam  Sylburgius  ^Hqa- 
xuidr^g  interpretatus  est;  sed  enim  noluimus  leuissimo  illo 
argumento  nisi  rem  diiudicare,  quod  Milesium  de  XQ^^  forma 
quaestionem  instituisse  comperimus  ex  Eustathio '%  praesertim 
cum  facillime  etiam  aliorum  grammaticorum  nomina  in  illo 
possint  latere  compendio  neque  raro  Herodiani  et  Heraclidae 
compendia  permutentur:  Or.  146,  35;  147,  5;  189,  31;  Zonar. 
lex.  1655;  Etym.  Magn.  654,  3  ^Hgiodtavog;  ^q  D,  'HQoxJLei- 
drjg  P;    654,  18  'HQwdiavog'  rjQ  D,  "HQaxleidtjg  PV. 


1)  Cf.  p.  114.   FseudO'Rerodi&m  TtaQaytoyni  SvaxXircJv  ^Tjudrotv  "puhlici 
iuris  fecit  Aid.  Manutius  in  cornu  copiae  inde  a  fol.  204i>  — 206«. 

2)  p.  1647,  32. 


De  Heraclidae  Milesii  studiis  Homericis.  107 

Difficillimam  de  etymologiarum  libro  Heraclidae  0  quae- 
stionem  nix  satis  miraberis  quanta  socordia  institnerit  Osannns, 
qnippe  qui  argumentis  nisus  fere  nullis^)  non  dubitet,  quin 
Pontici  cognomen  in  Etymologicis  magno,  Gudiano,  Orioneo 
nimis  sednlae  compilatorum  industriae  Heraclidis  Pontici  in- 
tempestiue  recordantium  debeatur.^)  Tantum  uero  afnit,  ut 
bane  sententiam  penitus  in  animo  figeret  teneretque,  ut  etymo- 
logiarum Orionis,  quibus  praeiudicatam  opinionem  labefactari 
arbitratns  est,  alteram  ne  proponere  quidem  quaestiones  ho- 
mericas  perlustraturis  auderet^),  altera  ueterem  Ponticum  de- 
iraudari  noUet  (fr.  44).  Qua  quidem  causa  Orionis  lemma 
oigavog  omiserit,  profecto  non  assequor.  Nonne  perperam 
adici  pronuntiauerat  nomen  Pontici?  Quid  quaeso  intercedit 
inter  banc  ceterasque  in  ordinem  fragmentorum  receptas  ety- 
mologias  ?  Nihil  uero  esse,  quod  Heraclidi  Milesio  tribueretur 
uocis  ofielog  etymologia,  cum  non  grammaticum,  sed  histori- 
cum  redolere  uideretur^),  recte  sibi  persuasit  Osannus. 

Enimuero  prorsus  alia,  ut  dicam  quod  sentio,  uia  ac  ra- 
tione  banc  quaestionem  suscepturo  ingrediendum  est.  Atque 
primum  quidem  solis  fere  fragmentis  Eustathianis  totius  quae- 
stionis  substemitur  fundamentum  certissimum,  quae  si  cum 
lemmatis  Orioneis  contuleris,  patebit  et  Milesii  et  Pontici  libros 
ab  Orione  in  usum  uocatos  esse.  Adde  quod  syllogen  illam 
etymologiarum  ita  instituit  Orio,  ut  in  singulis  litteris  ex  certo, 
si  pauca  excipiuntur,  ordine  etymologorum  commenta  compo- 
neret,  id  quod  primus  indagauit  Eleistius,  Lentzius^)  retrac- 
tauit  Herodiani  potissimum  ratione  habita. 

Recta  igitur  uia  ducimur  ad  fontes,  e  quibus  hauriendum 

1)  Or.  p.  185, 3  et  lex.  Angelic,  ed.  Ritschelian.  p.  6  'H^axleiSrje  iv  tm 
TiEQi  iTVfioXoyicav  Or.  Exc.  186  ^HpaxXeidriS  6  Ilomxds  iv  (rep)  tcb^I  irv- 
^oXoyicjv  OsanD.  fr.  1. 

2)  Sentit  mecum  H.  Kleistius,  de  Philox.  grammat.  stud.  etym.  p.  22  n.  7. 

3)  Quaest  h.  lY  p.  11.  4)  Quaest  h.  Ill  p.  11, 4. 

5)  Redlt  enim  meo  iudicio  ad  Heraclidis  Pontici  librum  ntQl  v^acop 
<cf.  Steph.  Byz.  s.  u.  ^iiUaQos. 

6)  Kleistius  I.e.  p.  15  8qq.;  Lentzius  in  censura  libri  Kleistiani  in- 
serta  Anali.  Fleckeis.  1865  uol.  91  et  praef.  Herod.  CGVIII. 


108  Guilelmos  Frye 

fuit,  examinandos,  quorum  agmen  ducat  Orio.  Atque  ut  ety- 
mologiarum  ab  Orione  conflatarum  ordinem  cognosceret,  egre- 
gie  profectus  est  Eleistius  a  commentis  Sorani  medici,  cuius 
Deque  nomen  in  etymologico  prorsus  euanuit,  et  etymologiae 
ab  aliorum  lemmatis  facile  possunt  distingui:  cf.  Or.  p.  143, 
37 — 44  Ofcl^v  aTtXayxvov,  ocpvQov,  alakog,  axvfiakov,  avcpaQ 
{awfia  etymol.  Platon.)^  ariqcpog,  axijvog,  Griqayy^g  etc. ,  ari^- 
d-og  {oxnojg  2(OQav6g),  a^cXayxvcc,  axilrj  {ovrw  2wQav6g),  Se- 
quitur  arvyvbg  . .  .  ovrojg  OiXo^evog  et,  nonnullis  aliis  nescio 
unde  additis  iam  incipit  regnum  Heraclidae  avQiy^  (HQax?M- 
dr^g'  E.  M.  ^Hqwdtavog),  aelQtog?,  a^tad-r]?,  OTcadwv  CHQa- 
Tikeldrjg),  aekrjvr]  CHQOKkeldrjg),  anorog  CHgaxleldrjg.  6  dh 
^HQwdiavog  /.  r.  L),  ama  {^HQayikeldrjg),  aaQxa  CHQoxXeldrjg)^ 
quae  etymologiae  inde  a  aarvqog  Philoxeno  probatis  exci- 
piuntur.  Neque  aliter  rem  instituit  Orio  in  littera  0  p.  115,  4; 
etymologias  enim  Sorani  oficpakog,  odvvai,  oQ&Qog,  [ofiskog  . . . 
'Hgiudiavog'  ovi.og],  ovqa,  o8(.iri,  OQvig,  oax^og,  OQXig,  ovqov 
oQTakixog  .  .  .  686vT€gy  ovXov  {ovrug  2(OQav6g)  secuntur  non- 
nuUa  ex  Herodiano  et  Philoxeno  petita,  quae  excipiuntur  com- 
mentis Pontici  Heraclidis  o^eXogj  ovQavogy  oTtcjQa,  Sorani 
igitnr  etymologias  excipi  iussit  Orio  lemmatis  Heraclidae, 
interpositis  plerumque  quibusdam  ex  Herodiano  aut  Philoxeno 
depromptis,  ut  in  littera  F  p.  40,  12  Sorani  yaari^Qy  yloi-roiy 
yovvy  praemissis  adiecit  nonnulla  ex  Herodiano,  quae  secuntur 
etymologiae  Philoxeni  et  Heraclidae  Milesii  {y)ivTo  (yojvia?) 
yivcoaxwj  yvwfu],  ab  Osanno  quidem,  cum  nomen  Heraclidae 
non  inuenisset,  praetermissa;  at  quin  sint  Milesii,  omnino  du- 
bitare  non  potest,  qui  Eustathii  p.  756,  30  et  1064,  6  inspexerit. 
Osannus  igitur  exceptis,  ut  rettuli,  lemmatis  olieXog  et  ovQavog 
Orioneis,  omnes  etymologias  in  Orionis  lexico  Heraclidis  no- 
mine insignitas  attribuit  Milesio,  quod  Suidas  s.  u.  'HQax/Mdr^g 
IIovTty.og  etymologiarum  libri  mentionem  non  iniecisset.  At 
eiusmodi  argumentum  aliis  debebat  confirmare,  nisi,  quod  nomen 
Pontici  e  lexico  Orionis  Suidae  lemmate  multo  superiore  furca 
expulerit,  socordiae  et  leuitatis  merito  argui  uellet.  Enimuero 
iam  ueterem  ilium  Heraclidem  Ponticum  artem  etymologicam. 


De  Heraclidae  Milesii  studiis  Homericis.  109 

cuius  inde  a  temporibus  Prodici  sophistae  studium  effloruit, 
exercuisse  ipse  Osannus  negare  ausus  non  est  noluitque  quae 
Fliotius  de  uocabulis  livov  et  Xvatoi  reXeral  tradidit,  Peri- 
pateticum  defraudari,  cuius  ad  libros  de  re  musica  alterum 
fragnientum  rettulit  RouleziusJ)  Testantur  praeterea  Heracli- 
dem  Ponticum  Or.  p.  147,  5  =  Exc.  Or.  189,  31  ubi  codex 
Parisinus  346  et  Zonar.  lex.  p.  1665  ovrtog^HQaKkeldr^g  6  IIov- 
TiAog  exhibent.  Atque  huic  codici  Parisino,  qui  aliis  quoque 
locis  emendatiora  seruauit,  et  Zonarae  ^diligentissimo',  ut  Bit- 
schelii  uerbis  utar^),  'in  hoc  genere  etymologo^  fides  utique 
habenda  est.  Neque  Orio  p.  19,  5  cum  Etym.  Gudiano  99,  50 
et  Exc.  Or.  186, 10  in  uoce  ax^vg  deriuanda  de  Heraclide  Poli- 
tico non  consentit,  quod  eo  magis  yalet,  cum  ex  meliore  Orio- 
nis  eodice  hauserint,  quam  quem  nunc  habemus.  Accedit  quod 
ne  unum  quidem  eorum  quae  Pontico  his  in  lexicis  tribuuntur, 
collatis  Eustathii  commentariis  ab  Heraclide  Milesio  profec- 
tum  esse  docemur.  Nee  profecto  compilatores  illud  'o  IIovti- 
mg'  addere  quam  omittere  dicemus  proniores.  Prorsus  uero 
a  nostra  re  alienum  uidetur,  quod  Osannus  ad  sententiam 
suam  stabiliendam  protulit,  similiter  in  Ammonii  libro  nomini 
auctoris  male  adiectum  esse  nomen  patris  Hermeae ;  hoc  enim 
in  uno  tantum  eodice  Angelicano  exstat  idque  in  titulo  libri 
factum  esse  uix  est  quod  mireris.^) 

Meo  igitur  iure  mihi  pronuntiasse  uideor,  perperam  Osan- 
num  e  lexico  Orioneo  erasisse  Heraclidem  Ponticum;  utmm 
uero  maioris  (id  quod  uerisimilius  duco)  an  minoris  Pontici 
etymologias  receperit  Orio,  adhuc  non  liquet.  Minime  tamen 
Milesium  omnino  ad  partes  uocatum  esse  ab  Orione  negauerim ; 
etenim  iam  supra  aliquot  etymologias  e  lexico  Orioneo  in 
medium  protuli,  quas  ex  illo  depromptas  esse  dixi.  luuat 
igitur  nonnuUa  collatis  Eustathianis  componere  aduersis  fron- 
tibus : 

1)  L.  c.  p.  103.  Yellem  insuper  addidisset  suo  Heraclidi,  quod  Orio 
s.  u.  o/Selos  ex  Hcracl.  P.  enotaoit. 

2)  De  Oro  et  Orione,  opusc.  I  p.  608. 

3)  Of.  Yalckenaer,  praef.  Ammbn.  p.  XXV  sqq. 


110 


Qailelmus  Frye 


Or.  42, 1 1  {Y)iv%o '  %lei:6  kari 
xai  xara  avyxoTtfjv  ekro  xal 
TQ07cij  Tov  T  eig  v  evro,  wg  to 
rj?.d'€v  [xal]  (jieva)7ioioiatv  ol 
diOQUig  {eig}  rjvd'ev '  xal  nkeo- 
vaofKii  TOV  y  yivTO. 

Or.  42,16  yivcioTio}'  vow  vot- 
axio  xal  TQOTtfi  tov  o  eig  to  xal 
ctTto^oXfj  TOV  I  vtiaxw  xal  xaTa 
^HneiQioTag  yvciaxcj  [xal]  tcXbo- 
vaOf-Kri  TOV  y'  xal  diTtXaaia- 
OjiKli^)  (yiyvwaxw  eha  xar* 
afpaiqeatv  tov  Mqov  y)  yivio- 
Gxio'  Or.  25,  29  ayvocS'  yvow 
01  AloXeig  (q^aal)  kiyovatv  . . . 


Enst.  756,  30  T(ji  /  ccvtiotoi- 
Xovai  JoiQielg  Iv  toT  wlATovog 
(pLvTaTog,  rjlS-ev  rivS-eVj  qilkrig 
(plvTig  Ttaqa  JltvdaQoj  01. VI,  22 
eketo  %VTO  xal  [diOQ\  {aioX)i- 
xwg  yivTO  0 '  xilero  xivro  7taQa 
!AlxixavL  (ex  Heraclide). 

Enst.  1064,  6  (ex  Heraclide) 
«x  TOV  vod  ylvevat  votaxio  xal 
xaTcc  Gwalgeaiv  vviaxio  xal 
TtQO&iaei  TOV  y  Aiohxvig  yvvi- 
GxtJ'  i/tel  xal  to  vow  (paoiv 
Aiokelg  .  .  .  xal  xa%  avail- 
TtXaaiaGfiov  ytyvwGxw'  kiyei 
dk  6  avTog  (soil.  ^Hgaxkeldrjo), 
wg  oi  ^HTteiQWTav  TtQOGTi&iaat 
xal  avTol  TO  y  iv  Taig  ki^eaiv 

X.  T»  A. 

cf.  Or.  19, 17  =  Enst.  1724,  35  (Os.  fr.  35) ;  Or.  95, 24  =  Eust. 
1398,31(08.fr.73);  Or.  18, 1  =  Enst.  1648,  8;  Or.  49,17  (25,30) 
=  Eust.  13S3,  20;  Or.  54,  1  (ovTwg  ^Hgaxleidrjg  h  T(f>  rtegl 
dvaxlkwv  qrif.iarwv)  =  Eust.  756, 27 ;  Or.  74,  9  =  Eust.  1064, 4; 
1722,  40;  Or.  135,  7  =  Eust.  1654,  14;  Or.  168,  14  =  Eust 
452,  21.  Taedet  plura  proferre;  hoc  tamen  uel  ex  iis,  quae 
oculis  subieci,  perspicies,  quam  diuersa  sit  natura  eorum  quas 
coUatis  Eustathianis  Heraclidi  Milesio  adscribere  cogimur  at- 
que  futilium  illarum  ac  ne  minimam  quidem  speciem  ueritatis 
gerentium  etymologiarum ,  quas  Orio  Pontico  tribuit,  neqne 
usquam  Milesii  tractandi  uocabula  rationem  non  agnoscimus, 
ut  qui  scriptorum  dialectorumque  baud  immemor  hinc  uoca- 
bula repetat,  hinc  uarias  eorum  formas  explicet. 

Totam   de  Orionis  lexico  quaestionem   minime  absolui; 
neque  enim  ad  studia  Heraclidae  homerica  cognoscenda  mnl- 

1)  Correxi  ex  Eust.  1064,6  cf.  p.  101. 

2)  Larcherus,  qui  cetera  emendauit  ad  Or.  42,  16  scribere  debebat 


De  Heraclidae  Milesii  stadiis  Homericis.  Ill 

turn  conferunt  etymologiae  illae  praesertim  cam  tarn  mntilae 
ac  corruptae  legantur,  ut  semper  fere  medela  opus  sit.  Ne- 
que  multum  profieies  solius  Heraclidae  in  examinandis  lexici 
Orionei  fontibus  habita  ratione,  sed  Herodiani,  Didymi,  Apol- 
lonii,  Philoxeni,  Etymologicorum  jnagni,  Ondiani,  aliornm  the- 
sanris  comparatis  atque  coUatis  sua  cuique  iusta  manu  red- 
dendo par  eris,  quod  munus  uelim  post  Ritschelii,  Kleistii, 
Lentzii  aliorum  summa  laude  dignas  commentationes  a  philo- 
logis  nostris  suscipiatur  atque  perficiatur.  Inuiti  quidem  tam 
diu  hac  in  re  sumus  commorati;  sed  enim  aperiendum  uide- 
batur,  qua  de  causa  impeditos  nos  esse  arbitraremur,  quominus 
cum  Osanno  faceremns. 

Faucis  nunc  attingam,  quae  Sturzins  e  codice  Darmstadino 
(append.  Etym.  Gud.  et  Or.)  publici  iuris  fecit  inde  a  p.  660, 40. 
In  tria  igitur  fragmenta  omnia  mecum  facile  diuides,  quorum 
prius  660,40  —  661,30  ex  Herodiano  petiuit  compilator;  ter- 
tium  ApoUonio  et  Herodiano  attribuendum  est  (662,  S— 50), 
qnibus  interpositum  est  fragmentum  Heraclidae  Milesii  (661,  30 

—  662,  8) ;  quamquam  enim  auctoris  nomen  suppressum  est, 
coUatis  commentariis  Eustathii  Heraclidae  sua  reddi  possunt. 

—  Atque  unum  adscripsisse  locum  satis  habui:  Exc.  Or.  661,  37 
TO  iXavvo)  TtaQcc  to  i'latj  nai  ^loXix'^  Ttqoad'iaei  zov  v  ikavm 
xa}  xaia  JioQielg  TtQoa&iaet  rov  v  ikavvio'  ol  yccQ  JioQielg 
Tct  etg  w  xad-aQOV  Irjyovra  ^ij/wara  dta  tov  v  TtQOipSQOVTai' 
olov  dvio  dvvWy  &va)  dvvW  wg  7caQ^  'OiArJQit)  ^d-vve  yccQ  afi~ 
7C€6iov  noTafiffi  7t)jri&ovi;t  ioixcig^  E  87;  quibuscum  conferas 
Eust.  831,  62:  7te7toLr]Tai  dk  17  ?J£ig  avrtj  xa&^  'Hgaxkeidrjv 
dia/JxTOig  tqigIv'  Bokotiov  f,thv  yccQ  to  ildio  xa&a  'Aal  to 
Tteivaio,  dtipdcj  xai  rd  o^ioia'  ^ioXiwv  dk  rj  7tQoa€kevatg  tov  v, 
cog  Iv  Tol  ipavw,  /pai;w,  avw '  Jviqiog  dk  I  /tkeovaOfAog  tov  v 
YMd-ct  Iv  Til)  dvvw,  d^vvio  (O-vvB  yccQ  if^utediov  7tOTaf.i<i)  7r/,i}- 
y)^ovTt  ioiy.wg  E  87);  cf.  praeterea  Exc.  Or.  661,  31  =  Eust. 
54, 18;  Exc.  Or.  661,  34  =  Eust.  756,  33;  Exc.  661,  43  =  Eust. 
1562,41;  Exc.  661,  48  =  Eust.  1064,4;  1722,35;  Exc.  661,  51 
=  Eust.  1654,  13— 27;  Exc.  661,  58  =  Eust.  756,  30;  Exc. 
661,  63  =  Eust.  1643,  2. 


112  Guilelmus  Frye 

Orionem  cum  demonstranerim  ex  Heraclidae  Milesii  libris 
grammaticis  etymologias  uocamqne  deriuationes  enotasse,  et 
in  Etymologico  magno  eiusque  at  ita  dicam  editione  minorey 
Etymologico  Ondiano,  grammatici  nostri  uestigia  cognosci  posse 
apparet.  Etymologns  tamen  non  solum  totum  fere  Ononis 
lexicon  at  commodam  praedam  abstnlit,  sed  etiam,  Orioneis 
minime  contentas,  ipse  libros  Heraclidae,  Apollonii,  et  impri- 
mis Herodiani  adiit,  ande  molem  illam  etymologiarnm  remm- 
qae  grammaticaram  amplissimam  conflaret,  hie  grammatici 
anias  commentam  apponens,  illic  daoram  plariumue  testimonia 
per  i;  ael  xa/  contaminans.  Nee  non  ex  iisdem  fontibas  Bj- 
zantinas  qaidam  epimerismos  homericos  (aide  Grameri  Anec- 
dot.  Oxen.  aol.  I)  compilaait,  etymologica  tamen  minas  curans 
qaam  explicationes  formaram  epicarnm.  Velim  igitar  compo- 
nas  Etym.  M.  661,- 51  (Et.  Gad.  460,  25;  Anecd.  Ox.  I,  353, 11) 
cam  Heraclidae  sententia  apad  East.  1098, 13  (1654,  34  Osann. 
fr.  79);  Et.  M.  667,  29  (Anecd.  Oxon.  I,  366,  20)  cum  HeracU 
apud  East.  1643, 1  (Os.  fr.  70);  Et.  M.  608,  43  (Et.  Gud.  412,  31) 
cum  Heracl.  apud  Ammon.  p.  99  (Eust.  1840,  1).  luuat  unnm 
subicere  locum:  Eust.  1643,  2  (Fauor.  310  Dind.,  Os.  fr.  70), 
quocum  conferas  (Et,  M.  667,  29,  Fauor.  355,  33)  Anecd.  Oxon. 
I,  366,  20:  7tBq>vQ()reg  O  6  y.ara  diaXe^rov  eari  yag  6  jcaQa- 
•Asl^uvog  7ticpvy,(x,  oi  fj  fieroxfj  Ttecpvmog'  6  yovv  Lik^aiog  {j-iexa- 
Tid-Big  TO  g  elg  to  v  y.ara  nX^ovao^ibv  rov  Irigov  y]  q:r^a\ 
^ 7te(pvyycov  ol  di  vewT€Qoi  ^'iwveg  rio  X  (^vrl  rov  y  xQ^'^^ti 
od-ev  xa/  TO  qivyio  (pvLio  xal  to  rcirpvya  7viq)vta  xai  to  Tte- 
(pvyoTeg  jcerpvi^OTeg  [xa/  to  7t€(pvxi6g] '  -acltol  ttjv  avTrjv  avTi- 
OTotxlcxv  xai  TO  okiyov  oXtCov  X^yovatv'  (rj  coOTveQ  OL7to  tov 
y.Laact  y.iaaio  ovtw  xai  a/ro  toi>  (pvKa  rpvtvj  (pvtriaio  /rfyt-C?;- 
yxog  y.al  avyyoitf  7tB(pvttLig)  7C€q>L%rjx6T€g  y.al  avyxoTrJ]  7te(pv- 
toTeg'  (pv  dvvaTai  yctq  (.liaog  7caQay€liievog  elvai'  ovdiTtOTt 
yag  jiieaog  7tagcr/,€ifi€vog  dia  dvo  av^icpiovcov  xaTci  GvXXr^\piv 
lyfpiqeTat  ovde  dice  dt7ckcov  x«^cfXT>^^/Cfra/).  *^Tenor  expositio- 
nis',  addit  Lentzius  Herod.  H,  265,  'Herodianum  prodit;  epi- 
tomator  epimerismorum  in  eo  Herodiani  sententiam  de  Tte- 
(pvyyiov  peruertisse  uidetur,  quod  dieit  fxeTaTid^eig  x.  t.  L  ;  nam 


De  Heraclidae  Mileeii  studiis  Homericia.  113 

Herodiannm  de  TCBcpvyyiav  non  alitor  atque  Heraclidem  apud 
£u8t  1596,  5  iudicasse  ex  II.  pros.  M  125  apparet;  cetenun 
causa  enr  ^cefpvtoTeg  perfectnm  medium  esse  non  possit,  ao- 
cessit  ex  Et.  M.  667 ,  29'  (Fauor.  355).  Vellem  tamen  non 
omnia  adscripsisset  Herodiano;  coUatis  enim  Eust.  1643,  2 
Fauor.  310  nemo  non  uidet,  Etymologiei  magni  eompilatorem 
Heraclidae  et  Herodiani  sententias  uerbis  ^  Haneq  discemere 
uoluisse,  rectique  quid  suboluisse  Lentzium,  cum  de  participio 
7ti(piyyu)v^)  ad  Heraclidem  nos  relegaret.  Atque  ut  omnes 
dubitationes  toUam,  adeas  quaeso  Fauorinum,  qui  Heraclidae 
commentum  p.  310,  3  apposuit,  Herodiani  uero,  qui  Heracli- 
dem refellere  conatus  est ,  explicationem  p.  355,  33  tradidit 
(cf.  Schol.  Yen.  B  ad  II.  XXH,  1).  lam  addo  Heracl.  Eust. 
1389,  31  =  Et.  M.  562, 15  (Et.  Gud.  367, 12;  Exc.  Or.  661,  31; 
Aneed.  Oxon.  I,  262, 26;  Anecd.  Par.  Ill,  336, 16);  Heracl.  Eust. 
1648,  9  =  Or.  185,  11  (Et.  M.  38,  26;  Et  Gud.  21,  19). 

De  Fauorino  et  Philemone,  qui  uocatur,  uix  est  quod 
disseram,  cum  ille  Heraclidae  fragmenta  avroXe^el  e  commen- 
tariis  Eustathii  descripserit  ^),  Philemon  uero  omnia  Fauorino 
debere  ut  nos  celaret,  frustra  elaborauerit.^) 


1)  Emenda  hinc  Eust.  t596, 5:  xara  ^Ahcalov  mffvyytoiy)*  Ceterum 
quod  lones  recentiores  oh^ov  pro  oUyov  usurpasse  contendit  Heraclides, 
Lycophronem  (627)  et  Nicandrum  (Ther.  212, 372)  respicere  uidetur;  AeoUis 
tribuit  Ael.  Dionysius  apud  Eust.  tl60, 18,  cuius  obseruationis  fontem  nobis 
aperuit  Stephanus  Byz.  %.\jL,^Oh^tov  Seaoalol  St,  me  UttoqbX  Jijfioad'dvfjs 
iv  xriaaaij  ro  fiiHQov  oki^ov  xalovaiv  qua  re  egregie  firmatur  Lentzii 
sententia,  Herodianum  a  Stephano  compUatum  esse.  Idem  enim  enotault 
Eust.  329, 14  ex  Apionis  et  Herodori  (i.  e.  Herodiani)  commentariis.  — 
Paroxytonon  retinui  auctore  Aelio  Dionysio  1. 1.  SoxsX  di  (soil,  to  oXi^ot') 

ri  AefiC  AioXi'av  slvai'  Sto  xai  n^na^Svverat  ro  oXi^ov, 

2)  Valet  hoc  et  de  Varini  Fauorini  Camertis  'magno  dictionario' 
(praesto  mihi  fuit  editio  Veneta  anni  CIOIOCGXII),  et  de  edogis,  quas  ex 
'bortis  Adonidis'  uulgauit  Dindorfius  in  grammat  graec.  uol.  I,  Varini 
Camertis.  Quae  necessltudo,  si  ex  me  quaesieris,  intercedat  inter  utram- 
que  Fauorini  librum,  respondebo,  ex  iisdem  fontibus  repetitas  esse  eclogas 
atque  'dictionariam  magnum',  non  uero  ex  altero  opere  alteram. 

3)  Vide  Lehrsii  commentat.  de  Philemone,  Anall.  Fleckeis.  uol  CV 
p.  466  sqq.  et  quae  supra  monui. 

Leipziger  Stadi«n.    YI  8 


114  Guilelmas  Frye 

Qnae  grammatioornm  fragmenta  Aldns  Manntias  in  'Hortis 
Adonidifl'  edidit  Venetiis  CIOCCCCLXXXXVI,  noK  suspicari 
me,  cum  raro  landata  inueneris,  accnrata  examinatione  indigna 
duxisse.  Ut  enim  Fanorini  eologas  missas  faciamos,  opuBcn- 
Inm  illnd,  quod  inscribitnr  'Tcagayioyal  dvaxUTwv  ^rjfidrwy^ 
iam  supra  commemoraui  non  Herodiani  esse  sed  Heraclidae 
Milesii.  Iam  aliquot  uersus  oculis  subiciam:  fol.  205%  13  no- 
•d-ev  TO  iXavvu)'  naqa  to  IhS  devxiqag  ov^vylag  Trjg  TteQi- 
a7to)fiiv(av*  xal  naqa  Boiunolg  iXd(o  xal  xar^ ^lokelg  TtQoa^ 
^laev  Tov  V  llavu)  nal  xara  Jioqielg  TcgoaS-iaei  tov  v  IXavvta ' 
ol  yaq  duiQUlg  %a  eig  a>  hfiyoyta  ^/uorra  xad'aga  %(^  v  Ttqo^ 
{pigovaiv  olov  dvio  dvv(o,  -dvio  d'vvo)'  (og  Ttaqa  t(^  ^OfiriQif 
^dvve  yccQ  a/n7t€d(l)ov  norafiM  nhfid^ovTi  komwg^  E  87,  ut  8ub- 
inde  memineris,  te  eadem  in  Excerptis  codicis  Darmstadini, 
eadem  apud  Eustathium  M  legisse.  Quamquam  uero  toto  opu- 
sculo  de  doctrina  Heraclidae  nihil  comperimus  nisi  quae  iam 
ex  Eustathio  nouimus,  tamen  minime  paenituit  me  banc  quo- 
qne  partem  hortorum  Adonidis  perlustrasse ,  quod  non  solum 
scripturas  quasdam  ibi  repperi  emendatiores  sanioresque,  sed 
etiam  dilucidius  apparuit,  quam  recto  Ahrensius  his  de  frag- 
mentis  grammaticis  iudicio  usus  sit*^),  quam  caute  Lentzins 
multa  Herodiano  ibi  iniuria  tributa  reliquerit  Heraclidae  red- 
denda.    En  singularnm  obseruationum  indiculum: 

Hort.  Ad.  204%  22—28  =  Eust.  722,  59;  1726,  24;  Os.  fr.  66. 

H.  Ad.  205»,  1—3  =  Eust.  54,  18  (774,  54;  Os.  fr.  73). 

H.  Ad.  205* 

H.  Ad.  205 » 

H.  Ad.  205 » 

H.  Ad.  2()5» 

H.  Ad.  205* 

H.  Ad.  205»» 

H.  Ad.  205  »> 

H.  Ad.  205»» 


4—7  =  Eust.  32,  36;  764,  30;  842,  63;  Os.  fr.  50. 

8—12  =  Eust.  756,  32;  842,  46;  1647,  64. 

13—1 S  =  Eust.  83 1,62  (154, 13);  670,62;  Os.fr.  52. 

19—25  =  Eust.  1714,  54;  28,  44;  Os.  fr.  61. 

26  —  205%  3  =  Eust.  23,  28;  Os.  fr.  67. 

3— 6  =  Eust.  1562,41  (1561, 60  =  0s.fr. 63);  773,34. 

7— 11  =  Eust.  1654,  28  (Os.  fr.  79). 

12—15  =  Eust.  1722,  35;  Os.  fr.  51 ;  Eust.  1064, 4. 


1)  P.  Ill  dissert,  nostrae;  £xc.Or.661,37;  East. 831, 62. 

2)  Ahrens,  de  dial.  aeol.  210  n.  5  'grammaticus  ille  in  H.  Ad.  plemm- 
que  cum  Heraclide  accurate  conspirans*. 


De  Heraclidae  Milesii  gtudiis  Homericis.  115 

H.  Ad.  205^  16—20  =  Bust.  756,  31. 

H.  Ad.  20b\  21—23  ==  Bust.  1643,  1  (An.  Ox.  366,  20;  Bt.  M. 

667,29);  Os.  fr.  70. 
H.  Ad.  205^  23—26  =  Bust.  1383,  20. 
H.  Ad.  205^  26—30  =  Bust.  734,  51 ;  Os.  fr.  54. 
H.  Ad.  206%  1—6  =  Bust.  1596,  2;  Os.  fr.  75. 

In  scholiis  ad  Iliadem  celeberrimis  codicis  Veneti  ^  uno 
tantum  loco  Heraclides  laudatur,  ubi  Herodianus  (II.  pros.  Q 17S) 
Heraclidae  de  adiectiuo  afi^XQos  sententiam  refutat.  Scho- 
liasta  codicis  Veneti  B  nonnulla  alia  seruauit,  non  diserte  qui- 
dem  grammatici  iilius  nomine  apposito  nisi  /  378,  quocum 
consentit  Heraclides  apud  Bust.  p.  28,  44 ;  1714,56;  Os.fr.  61; 
cetera  collatis  Bustathianis  indagaui:  ^  103  BL  «=  Heracl. 
apud  Bust.  1383,  20;  A  104  BL  =  Bust.  54,  18;  ^  133  BL 
=  Heracl.  apud  ApoU.  Anecd.  Bekk.  H,  585,  16;  JB  504  V  = 
Bust.  1596,  2  (Os.  fr.75);  ^  124  B  =  Bust.  734,  58;  780,  34 
(Os.fr.  80),  alia.  Sed  noui  nihil  fere  his  ex  scholiastarum 
B,  L,  V  adnotationibus  lucramur,  neque  ulla  fere  eis  fides 
habenda  est  ^),  cum  suo  Marte  grammaticorum  testimonia  am- 
plificauerint ,  decurtauerint,  uera  falsis  miscuerint.  Ulo  ipso 
loco,  quo  scholiasta  B  mentionem  iniecit  Heraclidae,  depre- 
hendimus  uera  fabulosis  augentem:  /  378  AvaavLag  6  Kvqtj- 
raiog  .  .  .  xal  IdQlaraqxog  ^ev  ^irjQog  uiorf  (prjol  Xiyeiv  tov 
'j'COirjTTjv  dioQiiiiog  (.urapaXovra  to  fj  etg  a  . .  .  ^HQoxkeldrjg  dk 
(fr^aiv  on  xa  ix  vov  7}  eig  figaxv  a  fAerayofdeva  liovixd  elaiv, 
cuV  ov  JioQiicjv  avOToXal  B.  Quid  uero  Aristarchus?  17  ^e- 
jcXfi^  inquit  Aristonicus,  oti  avvia%ah:ai  ^la-Kiog  ^iv  xa^og 
aiai]^  avTi  tov  ^iv  xr^Qog^'  ofxoiov  yuQ  x.  t.  A.  A,  Prorsus  uero 
abiudicanda  sunt  Heraclidae  Milesio,  quae  scholiasta  B  ad- 
notauit  B  649 ,  F  236  2) ;   habebat  enim  in  scriniis  Peripate- 


1)  Cf.  Lehrs.  de  Arist  stud.  horn.  p.  38. 

2)  B  649  Kqtj^tiv  ixaro/AnoXiv '  dia  ri  iv^av&a  fikv  nenoitjitav  'aXlo* 
d"^  oi  KQTjTrtV  ixaTOfATtoXiv  afiystfe/iovro'  &649,  iv  Si  rfj  ^OBvooBlq  eincav 
oTi  loti  Kqi^xt}  xaXrj  xal  nitiQa  .  .  .  inayei  'iv  8^  nv&Qconoi  nokXoi  ajtBt' 
^'ffioi,   xai  iwrptorxa  noXtjts^  t  174  ...  ^UpanXtidrfS  ovv   nai   aXXoi   Xveip 

iTiexit^ow  ovTOfs  . . .  B;  uide  praeterea  schol.  vll9. 

8* 


116  GuilelmoB  Frye 

tici  librum  ^^OfirjQiytcov  kvaeiov  a  Diogene  LaSrtio  commemO' 
ratum.  0 

Peruenimas  ad  Eustathium,  cni  omnia  fere,  quae  de  sta- 
diis  grammaticis  Heraclidae  Milesii  comperta  habemus,  deben- 
tur.  Itaqne  accuratius  in  banc  farraginem  mole  sua  quam 
doetrina  et  eruditione  multo  grauiorem  nobis  inquirendum  fuit 
Atque  in  fontibus  Eustathii  ad  examen  uocandis  hac  potissi- 
mum  difScultate  irretimur,  quod  uetemm  granunaticorum  com- 
menta  tarn  male  amplificata,  amputata,  in  deterius  detorta, 
adeoque  corrupta  leguntur,  ut  ambigui  haereamus,  utrum 
Eustathio  melioris  notae  libros  usurpare  non  licuerit,  an  ipsum 
neglegentiae  atque  socordiae  coarguamus.  Habebat  in  scriniis 
libros  quosdam  Herodiani^);  at  melius  ei  uisum  est  uti  com- 
mentariis  Apionis  et  Herodori^)  ut  pote  ad  singula  Homeri 
carmina  digesta.^)  Quibus  si  addideris  quae  scholiorum  Vene- 
torum  uolumine  continentur,  nullum  alium  notae  interioris 
librum  ab  Eustathio  ad  partes  uocatum  esse  pronuntiauit  La 
Rochius  ^)  male  oblitus  Stephani  Byzantii ;  egregia  enim  lexica  *) 
rhetorica  Aelii  Dionysii  et  Pausaniae,  quorum  plus  trecenta 
quinquaginta  fragmenta  seruauit  Eustathius ') ,  ut  mere  com- 
pilata  La  Rochius,  quae  obiter  stringeret;  satis  duxit. 

Inter  grammaticos  locum  ab  Herodiano  proximum  Eusta- 
thius  obtinere  iussit  Heraclidem.  Neque  uero  ullius  gram- 
matici  excepto  Herodiano  scholiisque  Apionis  et  Herodori  ex 
eodem  petitis  testimonia  tanta  liberalitate,  tam  peculiari  cupi- 
ditate  in  commentarios  rettulit  dignaque  habuit  quibus  aequum 


1)  Diog.  Laert.  V,  88. 

2)  Eust.  p.  265,  43  xa&oLxr]  nQoac^Sia,  154,  19  avfinoaiov. 

3)  Quern  pro  Heliodoro  substitulsse  uidetur ;  cf.  Ritschl,  Alex.  BibUotb. 
p.  141  =  Opusc.  I  p.  118. 

4)  Eust.  1257,53  ^HQoBotQOi  xal  ^  4nio)v  iv  rois  eis  11  ffxoXioie. 

5)  La  Rocbe,  Horn.  Textkritik  im  Alterthum  p.  170—174. 

6)  Cf.  Ritschl  de  Oro  et  Orione  p.  34  =  opusc.  I  p.  617  8q.    Naber, 
praef.  in  Phot.  lex.  §  4  p.  28, 30. 

7)  Gf.  Naber  1.1.  §24  p.  192sqq.;  Rindfleisch ,  de  Aelii  Dionysii  et 
Pausaniae  lexicis  rhet.  diss.   Regimont.  1865. 


V 


De  Heraclidae  Milesii  studiis  Homericis.  117 

conoederet  spatium.O  Dolendum  tamen  est  quod  grammati- 
corum  commenta  modo  iniqne  contraxit,  modo  langaidis  ope- 
rosisqne  additamentis  inqninanit,  id  quod  maxime  cognouimus 
ex  quo  Villoiso  praestantissima  ilia  scholia  Veneta  apernit, 
Lehrsius  monnit,  ne  plus  aeqno  fidei  haberemns  Enstathio. 
Interdnm  tamen  ipsa  Heraclidae  aerba  sernanit:  p.  1410,  56 
en  dk  Xiyu  Gfpodqwg  xoi  oVt  ^eyco/e  avoiav  xaradiyca^w  tcJv 
oio^ivuiv  iftixTaaiv  Trjg  wv  elvat  njy  iatv  fietoxrjv  x.  t,  A.'; 
p.  1625,  56;  1892,  32—36,  ibid.  38—44;  1946,  24—29;  1407, 
60 — 64  (Os.  fr.  58,  62,  59).  Atque  ceterorum  qnidem  gram- 
oiatieoram  nomina  sescenties  snppressit  contentns  inanissimo 
illo  01  Ttalaiolj  nvigy  %vtoiy  (paai\  neque  tamen  ita  in  Hera- 
elide,  quem  singnlari  renerentia  rbv  nalov,  rov  mqi^oXoyovr 
f.uvov,  7tokvvovv,  fiadvv,  aocpov  nnncupauit.^)  Sed  ne  sic 
quidem  a  me  impetraai,  at  ipsins  Heraclidae  operibus  integris 
atqne  incorrnptis  nsnm  esse  ponerem  Enstathinm.  Ut  enim 
Herodiani  libri  a  tnrba  recentiorum  grammaticomm  ^)  auctoris 
sni  uestigia  semomm  in  modum  prementinm  dilacerati,  ex- 
cerpti,  ipsomm  commentis  flocci  faciendis  aucti  ad  nostra  per- 
aenemnt  tempera,  ita  Heraclidae  qnoqne  libros  corrnptos  et 
iam  in  breuiorem  formam  redactos  ea  aetate  exstitisse  cnm 
Osanno  pro  certo  affirmarim.  Sic  factum  est,  nt  ne  titulum 
qnidem  prosodiae  catholicae  compertum  haberet  Enstathius, 
eademque  de  causa  non  Milesium,  quod  cognomen  in  codice 
non  inuenit,  sed  Alexandrinum  nominauit.  lisdem  compila- 
toribus  tribuendum  est,  quod  catholicae  prosodiae  speciem  et 
indolem  baud  raro  in  fragmentis  euanuisse  grauissimaque  eis 

1)  Cf.  East.  1654,13—34;  1700,32—50;  1765,54—1766,20;  1722, 
33—66;  1759,6—41;  1885,40—68;  1892,30—46;  1557,34—48  (Os.  fr.  79, 
57,  64,  51,  69,  66  al.). 

2)  East.  1383,  20;  1722,69;  1770,31;  1641,35;  1892,37;  1769,6 
(Os.  fr.  35, 78, 69, 62).  loculare  in  malum  inddit  Nicolaias  (Griech.  Litte- 
raturgesch.  II,  1  p.  340).  Qui  cnm  ab  Osanno  banc  rem  tractante  Dionysii 
Halic.  locam  (Art  Rbet.  p.  366Rei8k.)  appictum  inuenisset,  eum  temere 
in  commentarios  saos  transtulit,  Heraclidem  suspicatus  laudari  a  Dionysio 
Halicamassensi. 

3)  Cboeroboscum  dico,  Arcadium,  Stepbanum  Byzantium. 


110 


Qoilelmos  Frye 


Or.  4-2, 1 1  (y)ivi:o '  Uero  iari 
xai  viaxa  avyxoTtfjv  i'kro  xai 
TQOTtfi  rov  1  €tg  V  i'vTOf  wg  to 
ril&ev  [xcrJ]  {in€Ta)7toiovaiv  oi 
Jio(iUig  {elg)  r^v&ev  xai  nXio- 
vaa/nfti  rov  y  yiiTO. 

Or.  42,16  yivwaxio'  vow  voc- 
GTtio  xal  rgo/rfi  rov  o  eig  (5  yiai 
artofiokij  tov  7  voiaxio  xai  xcrra 
^7ceiQ(.orag  yvwaxiu  [xal]  7ckeo- 
vaafi(i}  tov  y'  y.al  dutXaaia- 
Of4(ii^)  (yiyvojoyAo'  elra  xar' 
cKpaiqeaiv  rov  kxiqov  y)  yivio- 
Gxio'  Or.  25,  29  ayvoio'  yvoio 
oi  AioXeig  ((paa))  Xiyovaiv  . . . 


Bust.  756,  30  Tf/7  X  avnaroi'- 
Xovai  Joiqteig  iv  rtj}  wikratog 
(pivToTog,  Tjk&ev  rjv&evj  q^lkvig 
cplvTig  7caQa  ITivdaQfif  01, VI,  22 
e?.€T0  evTO  xal  [6wq\  (jaloi^i- 
mug  yivTO  0 '  x^Afiro  xivro  7caQa 
l4kx^iavi  (ex  Heraclide). 

Enst.  1064,  6  (ex  Heraclide) 
ix  TOV  vod  ylverai  voiGxio  xal 
xcrra  avvalgeaiv  vvioxio  xa) 
TtQO&iaei  TOV  y  uilokixcSg  yyoi- 
axw'  iTtel  xal  to  vod  (paoiv 
AioXElg  .  .  .  xal  xor*  avadi- 
7ckaaiaa^i6v  yvyvvioKU'  kiyev 
dk  0  avTog  (soil.  ^HQOKkeldr^g), 
wg  01  ^HTtBiQWTai  TtqoGTi'S'iaai 
xcfi  avTol  TO  y  Iv  ralg  ki^eatv 

m 
X«      Vm     A» 

cf.  Or.  19, 17  =  Bust.  1724,  85  (Os.  fr.  35);  Or.  95,  24  =  Enst. 
1398,31(08.fr.73);  Or.  18, 1  =  Bust.  1648,  8;  Or.  49,17  (25,30) 
=  Bust.  13S3,  20;  Or.  54,  1  {ovTwg  ^Hgaxkeidrig  Iv  rr/J  Tteql 
dvoxUTOJv  Qrjjudriov)  =  Bust.  756, 27 ;  Or.  74,  9  =  Bust.  1064, 4; 
1722,  40;  Or.  135,  7  =  Bust.  1654,  14;  Or.  168,  14  =  Bust 
452,  21.  Taedet  plura  proferre;  hoc  tamen  uel  ex  iis,  quae 
oculis  subieci,  perspicies,  quam  diuersa  sit  natura  eorum  quas 
collatis  Bustathianis  Heraclidi  Milesio  adscribere  cogimur  at- 
que  futilium  illarum  ac  ne  minimam  quidem  speciem  ueritatis 
gerentium  etymologiarum ,  quas  Orio  Pontico  tribuit,  neque 
usquam  Miiesii  tractandi  uocabuia  rationem  non  agnoscimns, 
ut  qui  scriptorum  dialectorumque  baud  immemor  bine  uoca- 
buia repetat,  bine  uarias  eonim  formas  explicet. 

Totam   de  Orionis  iexico  quaestionem   minime  absolui; 
neque  enim  ad  studia  Heraclidae  bomerica  cognoscenda  mnl- 

1)  Correxi  ex  Eust.  1064,6  cf.  p.  101. 

2)  LarcheruB,  qui  cetera  emendauit  ad  Or.  42,  16  scribere  debebat 

(avn)8i7tla(naafi^. 


De  Heraclid&e  Milesii  studiis  Homericis.  119 

Haec  habui  qnae  de  Heraclidae  Milesii  temporibns  et 
scriptis,  fontibnsque  ex  qnibus  dissertationem  nostram  liansi- 
muSy  praemitterem.  Nunc  ipsam  qnaestionem  de  Heraclidae 
studiis  homericis  aggrediar,  ita  quidem,  at  primum  recensione 
qnam  Osannus  ex  Eustathio  elicitam  tribnit  Heraclidae,  car- 
minnm  homericornm  examinata  proferam  ea,  qnibus  textom 
qnem  uocamns  homericum  interpretatos  est  ant  temptanit.  Tom 
in  prosodica  eins  stndia,  qnatenns  cnm  homericis  carminibns 
cohaereant,  inqniram;  etymologica  nero  et  epicarnm  forma- 
nim  explicationes  grammaticas  dialecticasne  locum  obtinere 
inssi  postremum. 

rum  scriptorum,  inprimis  Homer!  testimonia  reduxi,  qoippe  quae  compila- 
tores  resecuerint  modo  omnia  tollentes,  modo  nnnm  relinquentes. 


X  ost  Zenodotum  Aristophanemqne  Aristarchus,  com  per 
tot  annos  in  examinandis  interpretandisqne  carminibas  Homeri 
aliornmqne  aeternm  poetarnm  uersatns  esset,  confisos  snbtili- 
tate  ingenii  natinoqne  ueri  falsiqne  sensn  mire  dactiis  nee  non 
rationibns  innixus  critico  et  philologo  aeque  dignis  ad  fidem 
potissimnm  meliomm  codicmn  earmina  homerica  denno  recen- 
suit.  Atqae  eonsentientibas  totins  antiquitatis  snffragiis  monere 
snseepto  egregie  perfonctas  opus  omnibus  nameris  absolatam 
poflteris  tradidit  neque  quisqoam  exstitit,  qui  post  Aristar- 
chom  hoc  sibi  munns  denno  subenndnm  esse  censnerit.  Hoc 
enim  potissimnm  restare  arbitrabantnr  Aristarchei  recentioris- 
que  aetatis  grammatici,  nt  magistrum  de  Homero  optime  me- 
ritum  ab  aduersariis  quam  acerrime  defenderent,  iisdem  qui-' 
bus  Aristarchns  nisi  rationibns  res  ad  antiquitatem  homerieam 
pertinentes  mythicas,  historieas,  geographicas  ex  ipso  Homero 
indagarent,  nocabulorum  glossarumque  notiones  legesque  pro- 
sodicajs  (id  quod  maximae  fuit  grammaticis  curae),  spiritus 
dico,  et  syllabarum  quantitates  et  aceentus,  retractarent.  Hinc 
tot  grammaticorum,  quorum  sat  magnum  numerum  Herodianus 
in  prosodia  homerica  ad  partes  uocauit,  libri  7C€qI  ^OfitjQixijg 
TiQoaipdlag,  neql  Tcqoacjdtijjv  nomen  traxerunt.  In  primis  nomi- 
nandi  sunt  Philoxenus  Augusti  aequalis,  quem  libro  Tteql  rrgo- 
Gioduov  (Nicanor  ad  II.  -^231)  uniuersam  accentuum  doctrinam 
explorasse  suo  iure  contendit  Friedlaender  0,  et  Trypho  aetatis 
Tiberianae  grammaticus  celeberrimus ,  quem  studia  homerica 
in  ampliores  regiones  detulerunt,  ubi  philosophicis  et  prae- 
cipue  dialectologicis,  quas  dicunt,  quaestionibus  operam  na- 
uauit.   Idem  relicta  ceteris  grammaticis  prosodia  homerica  ad 

1)  Nicanoris  reliqq.  Regimout.  1850  prolegg.  p.  15. 


De  Heradidae  Milesii  studiis  Homericis.  121 

Atticam  sese  conuertit  0  fundamentam  substratorus ,  in  quo 
prosodiae  totum  sermonem  graecnm  complectentis  aedificiom 
exstrneretnr,  quod  mnnus  primus  snscepit  Heraclides  Milesius, 
retractatum  absoluit  Herodianns. 

Atqne  hac  et  in  catholica  prosodia  et  in  libro  Ttegi  6va- 
%kiT(ov  ^r^fidrwy  Homericornm  studiormn  fructns  Heraclidem 
proposnisse  exploratnm  habeo.  Neque  enim  de  aliis,  quibns 
cannina  Homerica  tetigerit,  libris  aliunde  constat  ipsisque  frag- 
mentis  docemur  omnis  eruditionis  fundum  rerumque  grammati- 
carum  agrum  feracissimum  carmina  ilia  recte  habuisse  cum 
ceteros  grammaticos  tum  Heraclidem.  Itaque  cum  et  leges 
prosodiacas  ad  uniuersum  sennonem  spectantes  inuestigandi 
consilium  iniisset  et  animo  studiis  dialectologicis  exculto  ad 
grammaticas  etymologicasque  quaestiones  se  conuertisset,  baud 
postremum  locum  destinauit  canninibus  Homeri.  Studia  igitur 
Heraclidae  Homerica  non  critici  ut  Aristarchi,  sed  grammatici, 
quales  nouimus  ApoUonium,  Herodianum^  esse  dixerim  animo 
uersans  illud  Gratetis-)  6  yQafafdarixog  ciTtXwg  ylwaoiZv  i^rj- 
yrjrixdg  xai  7CQoa(pdlag  aTtodoriy^dg  xal  tujv  rovroig  TtaQa- 
7ckifjal(ov  eidrjfuov.  Egregie  haec  in  Heraclidem.  Etenim  hunc 
nusquam  fere  uidemus  artis  criticae  munus  sustinentem,  qui 
poetae  sententiam  inuestiget,  sententiarum  conexum  adumbret, 
hos  uersus  a  praeproperis  reprehensionibus  defendat,  illos  ut 
poeta  parum  dignos  reiciat,  res  ad  antiquitatem  pertinentes 
aliaque  eiusmodi  exploret  atque  illustret.  Quin  immo  haec 
omnia  mirum  quantum  ab  Heraclidae  consilio,  si  quid  uideo, 
afuisse  persuasum  habeo  et  nubem  pro  lunone  amplexus  est 
Osannus,  qui  ex  Eustathii  uerbis  infra  afferendis  carminum 
Homericorum  recensionem  ab  Heraclide  confectam  sibi  eli- 
cuisse  uisus  est  %  cuius  nee  uola  apparet  nee  uestigium.  Qua 
in  re  adstipulamur  Sengebuschio  ^)  et  La  Rochio  ^)  paucis  banc 

1)  Herodlan.  tt,  fAovr,Q,  U^.  II,  42, 1 5. 

2)  Apud  Sezt.  Empir.  adu.  Math.  1, 3  §  79. 

3)  Quaest  horn.  Ill  p.  1—5;  lY  p.  ITsqq. 

4)  Homer,  dissert,  prior,  p.  82  (in  Dindorfii  edit.  Iliad.  IV). 

5)  Horn.  Textkrit.  p.  79.  Sed  quae  idem  p.  SO  apposuit,  haec  profecto 


122  Guilelmos  Frye 

quaestionem  tractantibas.  Sana  enim  ratione  ex  loco  illo  Eusta- 
thiano  posse  conclndi  nihil  aliud,  nisi  Heraclidem  ut  Crate- 
tern,  Tyrannionem,  Ptolomaeum  Ascalonitam,  alios  in  libris 
grammaticis  constituendae  apnd  Homernm  lectionis  rationem 
habnisse.  Sed  ipsi  quid  statuamus,  ernere  accingimur.  Ut 
igitnr  ponamus  carminum  homericornm  diorthoten  exstitisse 
Heraclidem  Milesinm,  profecto  sno  iure  mirum  habnit  Osan- 
num,  ne  ab  nno  quidem  antique  scriptore  banc  recensionem 
esse  commemoratam.  Gerte  debebat  exspectare,  diligentissi- 
inum  snperiorum  grammaticorum  perscrutatorem  in  prosodia 
homerica  mentionem  huius  recensionis  iniecisse.  Hercle  aero 
eodem  iure  Tyrannionem,  Ascalonitam ,  Herodianum,  omnes 
denique  qui  unum  alterumue  uersum  homericum  constituisse 
perhibentur,  diorthotas  atque  editores  poterat  pronuntiare.  Sed 
enim  nihil  aliud  protulit  Eustathius  nisi  fragmentum  libri  Ttegl 
dvoTiklTiov  ^rjfdaTUiVy  ubi  Heraclides  de  arj/ii  arj  arjTov  sen- 
tentia  exposita  canonem  e  prosodia  catholica  petitum  de  cn^rijg 
allegauit.  Audi  enim  haec:  i^iyei  ^HQoxkeldrig  roiavra^)'  ne- 
TtolrjTac  6  arirrig  dg  and  TtsqiamofAivov  rov  atS  on^aa)'  did 
fifxaQTriTai  Kara  (rov)  rovov"  ra  yag  roig  eig  c5  TtSQiantJ^ii- 
voig  ^rjf^iaai  7caQaoxr]liic(Ti^6f.i€va  eig  t^  ccQaevixa  t(>7  fj  TtaQa- 
/.r^yofieva  o^vverai'  olov  tvouo  TCOitjTr^g'  o^toltog  TjxriTiqg,  (xtf^iij- 
rr^g'  ouxovv  xa/  to  aio  ai]aw  toiovtov  yevv^'  6  Sk  aiJTrjg  ovx 
ovT(og  a?JM  ^aQvverac'  /Jyei  8k  toiovtov  a/tiaQTrjina  elvai  xai 
iv  TOf  ;fij^C(i(JTa/ *  tov  yaq  QiqixaTog  X^Q^  ovrog  Tteqiarcio^ivov 
Tovvof.ia  ovx  o^vTovelTai  df.ia  dk  tovto  7C€Qiaadv  ex€i  to  a' 
x«£  ar^fiei{ioaai)  to  toiovtov  y.atvwg  7taQa8od'ev  vno  tov  ^Hoce- 

noQ  assequor:  'Osanu  setzt  das  Zeitalter  dieses  Heraclides  in  das  erste 
Jahrhundert  unserer  Zeitrechnung,  versteht  also  den  darunter,  von  wel- 
chem  Said,  erw&hnt:  oarts  JiSvfiq}  t4>  Ttaw  xara  ttjv  lAksiavBgBiav  ifpoi' 
rr,aer.  Das  war  wohl  kein  anderer  als  Heracl.  von  Milet,  den  aach  die 
schol.  Veneta  erwahnen'.  Vereor  ne  praestrictis  ille  oculis  Osanni  disser* 
tationem  inspexerit  Quid  enimV  Sat  accurate  Osannus  inter  Ponticum  et 
Milesium  distinxit  Et  apertis  uerbis  Suidas :  'HgctMXeiSrjs  6  not^jixos,  ocns 
JMjuip  X.  T.  X.   Sed  c^rte  non  euoluit  La  Rochius. 

1)  Nisi  mauis  Eustathium  haec  frustula  cum  uerbis  iUis  suspectis 
avklakai  Si  x,  r.  L  (cf.  Os.  q.  h.  Ill  p.  4)  male  coniunxisse. 


De  Heraclidae  Milesii  studiis  Homericis.  123 

xkeldov  •  rj  yaq  iXiag  diog&ui&eiaa  (og  eoixev  vgtsqov  ov  yqafpei 
XriQiaaxai  TteQianiafiivtog  aXX^  o^vei  olov  ^xYiQiaavaX  de  dia 
xT^Giv  daxiovtai*  E  158.  Heraclides  igitur  primae  declina- 
tionis  substantiua  in  rrjg  exenntium  atque  a  nerbis  contractis 
repetita  uoluit  esse  oxytona;  sed  ex  hac  norma  excipi  ar^Tf]g 
et  j^i^^cJar}^^  (rif,iaQTr]iniva)j  cnm  contra  analogiam  paennltima 
accentu  notaretur.  Qaae  cnm  legisset  Enstathins,  suo  inre 
miratus  est  xriQwavrig  non  aliter  quam  aiyrije  pro  barytone 
omnibus  probate  ab  Heraclide  nenditari,  codicibus  oxytonon 
exhibentibns.  Itaque  pro  suo  ingenio  Iliadem  post  Heracli- 
dem,  quippe  cuius  aetate  x^Q^^''^^^  genuina  habita  esset  lectio, 
denuo  esse  recensitam  coniecit,  quamquam  e  scholiis  Didymi 
et  Herodiani  £  158  iam  Aristarchnm  xw^^''^^^  excudisse  licuit 
colligere. 

Aliter  rem  expedire  conatus  est  Osannus;  persuasit  enim 
sibi  uir  doctus ,  Heraclidem  scripto  aliquo  eos  eastigasse ,  qui 
ariTTJg  et  x^Q^^^9  Homero  obtruderent'^),  postea  tamen  in 
recensenda  Iliade  ipsum  dedisse  /ij^cuaror/  mutata  sententia. 

1)  Eust.  1724, 35;  Osann.  fr.  35. 

2)  Hac  ex  falsa  interpretatione  (iuaabit  enim  statim  intercessisse)  pro- 
diit  error  Osanni.  Age  sit  disceptatom  ea  aetate  de  uocis  xv^o'^'^v^  ac- 
centu: (quam  litem  de  a^rjs  coortam  esse  neque  scimus  neque  uerisimUe 
ducimas)  at  Heraclides,  com  uerba  ilia  conscriberet,  supposuit,  imxQaT^a$, 
at  uerbis  Heriodani  utar,  avayvannv  paqvxovov,  neque  agnosci  xi^^^'^V^ 
nisi  barytonon  perinde  atque  drjrrjs.  Quodsi  secus  interpreteris,  non  solum 
uerbi  aftaQrdveiv  notio  apud  grammaticos  pecuiiaris,  de  qua  mox  dispu- 
tabimus,  neglegitur,  sed  etiam  noua  suboritur  difficultas  e  uerbis  Hera- 
clidae afin  8s  TovTo  nBQtaaov  ix^i  to  d.  Nonne  enim  luce  clarius  esse 
dicemus  et  accentum  et  sigma  abundans  pariter  uideri  HeracUdae  rjfia^- 
ir.fiiva  i.  e.  analogiae  sermonis  graeci  aduersariaV  At  si  quis  a  se  im- 
petrauerit,  ut  credat  grammaticos  in  Homerum  x^^coffroU  reducentes  ab 
Heraclide  castigates  esse,  fieri  non  poterit  quin  'xVQ^V^^  Heraclidae'  antea 
probatum  censeat  Atcastigandi  notionem  Osannus  sine  uUa  causa  intulit 
in  uerba  Heraclidae :  . . .  rovvo/ut  ovh  o^vroveiTat  (non  oSvrovrjreor)  *  a/ia 
de  Tte^iachv  Sxa  rb  afyfia'  Addo  locum  Heraclidae  persimilem:  Eust. 
145T,  45  (Osann.  fr.  81)  'H/w.QT'qrtu  xad'^  *H^axXei8fjv  to  iart'  eos  yag  ov 
Xiyofiev  Seixware  rj  tpaaxe,  ovto^c  ov9»  iri  idii'  Sxi  Si  xad'ori  Oliver ni' 
ovBhf  yag  rdfp  ais  re  Xr^yovrav  x,r,X,  ...  irdgwd'i  Xeyei^  on  ro  iufUv  dari 
eiai,  ei  xni  rjfiagrrjrai  o^xovovfteva^  oftcoi  Sna^ov  rovro. 


124  GuileliimB  Frye 

Ut  recto  disputanerit  Osannus,  Eostathiam  sua  ipsios  manu 
non  solum  Heraclidae  scripta  grammatica,  sed  etiam  Iliadis 
ipsam  editionem  ingpexisse  quin  statnat  fieri  non  potest.  Ore- 
dat  Indaeus  Apella!  Neque  enim  eo  quern  tractamus  loco 
scripsit  Eustathius  h  tj]  'Ihadi  .  .  .  dioQ&w&elojj  yQdg>€i 
'H^axkeldr^Qj  neque  uUo  loco  iv  rij  'HQcmleldov  y>iQ€Tai,  ^ 
'HQcmXeldov  yQag}€if  similia.  At  nihil  omnino  est,  cur  ad  dioQ^ 
i^w&Blaa  subaudiamus  v(p^  'H^ccxleldovj  aut  Eustathiuniy  duo- 
decimi  p.  Chr.  n.  saeculi  commentatorem ,  ita  intellexisse  pa- 
temus;  id  unum  ille  suspicatus  est  post  Heraclidem  carmina 
homerica  esse  recensita  diorthotamque  exstitisse,  qui  pro  x^J' 
Qiucrai  E  158  reposuisset  x^Q^^^^*  Unde  quaeso  comperit 
Osannus  Heraclidem  de  XVQ^^'^^^  sententiam  mutasse?  Com 
uero  Osannus  concesserit,  ilia  Heraclidae  editione  Eustathium 
non  esse  usum,  sed  ex  alio  fonte  tradidisse  episcopum,  Hera- 
clidem postmodum  in  Iliade  a  se  recensita  x^9^^^^  edidisse 
mutata  sententia,  coniecturam  proposuit,  cuius  fundamenta  in 
uerbis  Enstathii  nisi  oculis  praeiudicata  opinione  praestrictis 
inuestigare  non  possis.  Nos  uero  ipsa  uerba  prementes  molto 
uerisimilius  ducimus,  Eustathium  nihil  aliud  nisi  suam  sen- 
tentiam aperuisse  suspicatum,  post  Heraclidem,  qui  xw^^'^^^ 
fii^iaqzYiiiivov  (accentu  scilicet  et  litterae  sigma  pleonasmo) 
fjtaQTrjfiivov  7taQ^  ^'Eklrjaiv  eaque  de  causa  non  temptandum 
censuisset,  accentum  uocis  x^^cJcrrat  immutatum  esse.  Velim 
enim  inspicias  mecum  haec:  Eust.1410,59  (Os.fr.  58)  Mif,i(petav 
CHQaxkeldr^g)  dh  xal  rov  JSidoiviov  Jiovvaiov  elTtovca  diakixTtp 
^T&ldi  7C€7toirja&at  oaa  Ttksovd^ei  to  e  xar'  ccQxds'  tov  iatc 
xal  TO  hiivoxoet  J  4  xal  to  iiov'  ayvoei  6i,  cptjal,  ixeivog 
TO  eQyiov  ^iigyiov^  M  201 ,  xal  to  ^aXkd  av  jtiq  fwi  ?€£/rc^ 
d  379,  468,  ccvt}  tov  elTti'  o  xal  arj^ielwaai  wg  xaivoV  tcc 
7tkeUo  ydq  twv  ^Ofir^Qixuiv  avrtyQccqaov  ^akkd  av  Ttiq  (.loi  elni 
y^affovGiv.  Dubitabisne  quin  Eustathius  de  suo  addiderit  ra 
7tkelu)  X.  T,  L?  Quid?  si  inspexeris  schol.  5  379:  ZrjvodoTog 
iuTte  xaxwg  H,  quae  cum  uerba  legisset  Eustathius,  suo  iure 
potuit  asseuerare:  to  jtXUio  ydq  tiSv  ^Ofir^Qixwv  dvrr/qdtpiav 
. .  .'el7zi'  yQciifoiGiv.    Ceterum  quid  iudicauerint  Aristarchus 


De  Heraclidae  Milesii  studiis  Homericis.  125 

et  Herodianiis  de  harum  uocum  accenta,  uidesis  Herod.  II.  pros. 
A  454,  iV  382,  X  67. 

Quod  pro  eerto  affirmaui,  non  consnlto  Heraclidem  in 
interpretandis  edendisqae  carminibus  homericis,  si  qnidem 
indicio  uti  nolamas  ipsis  fragmentis  stabilito,  nersatnm  esse, 
sed  ubi  occasio  offerretur,  inter  explorandas  res  grammaticas 
huius  generis  nonnnlla  protulisse ,  prorsos  ut  ab  Herodiano  0 
rem  institntam  nidemus  in  catholica  prosodia,  nescio  an  illu- 
stretar  lucolentins  quam  fragmento  prosodiae  catholicae  ab 
Ammonio  s.  u.  aracpvkrj  seruato:  rtavra  ra  vtzIq  dvo  avXXafiag 
fiaQVToveiTat,  (soil,  substantina  feminina  in  Irj  exeantia)  olov 
xovdvkt],  Jafivltj,  Oaiavlri  (p.  100).  Neque  profecto  a  sen- 
tentia  nostra  abludit  Eust.  1815,  3  (Os.  fr.  39)  ^HQaxXeldtjg  dh 
h  olg  Ttegl  dvaxXlrwv  ^rjficcTCJv  ygoKpet,  ^aqtacpaXkg  %(i^evai 
ovdag^  ^196  yijal  yQatpead'ai  [ovx,  aXXiog]  (pv  xaAcJg)*)  vjto 
rivvtJVj  soil,  pro  ^aQiacpaXi*  ^fifievai  ovdov* ,  Atqae  ipsam  sub- 
stantinnm  ovdag  (codd.  omnes  nostri  ^196  exhibent  ovdov) 
recte  reprobanit  Heraclides.  Ovdag  enim  apnd  Homemm  idem 
significat,  qaod  Latinoram  ^  solum  \  'panimentmn',  quod  pedi- 
bus  terimns,  et  opponitur  sublimi,  in  quod  erigimur:  of.  ^  376 
o  6^  and  j^^ovog  vipoo^  aegd'elg  ^rflilmg  fie&ikeaxe,  naqog 
Ttoalv  ovdag  iniad'ar  tp  46  ot  di  fiiv  aficpl  xQaral/tedov  ovdag 
Xxovxeg  K€laT\  Itaque  de  cadentibus  potissimum  ovdag  6da§ 
D^lv,  ovdag  iQela&r],  ovdaade^  quae  notio  minime  ad  nostrum 
locum  pertinet,  ubi  de  uia,  qua  urbem  petituri  sunt  Ulisses 
et  Eumaeus,  noctumis  imbribus  (?457 — 59)  male  mollita  ac 
lubrica  et  collibus  hinc  illinc  adsurgentibus  (tt  204)  impedita 
sermo  est. 

Continua  nunc  serie  producam  Heraclidae  fragmenta,  qui- 
bus  uersuum  homericorum  lectionem  constituere  uel  interpre- 
tari  conatus  est,  reliqua,  quorum  numerus  baud  magnus  exstat. 

Schol.  Od.  a  320  oQvig  d^  Cog  avonaia '  6  fikv  ^iglataQxog 
avoTtata  TtgoTtago^vTovtog  avayivtiaxet,  ovofia  ogviO-og  Xiytjv* 

t)  Cf.  schol.  Venet.  ^  ad  II.  ^  190;  An.  Ox.  I,  370;  ^498,  B  692, 
^480,  yil60,  ^^698. 

2)  Corr.  La  Roche,  in  adnot.  crit.  q  196. 


»•  • 


Guilelmus  Frye 

.(    .H  uko.,iaia  avTi  rov  aoQccTwg  'iv    jj  ovdireQOV 

-   .,.,i   id  ^7cvxva  fidla  arevaxoiv^  ^  318.    [xaAcJ^] 

.*  (.i  'Hifaxkeidrjg  cprjolv  iv  raig  o/AoioTrjOi  firj  Itci- 

.    .'v.   \ii^^  oifyiS  TO  AVQiov*  iXad-e  ya(j  avzov  to  ^OQvtd't 

■iK.iMyMog*  S  290  EHQR.    At  minime  refatauit  scho- 

.« x'.A  Ncuteutiam  Ileraclidae  adstructo  exemplo  S  290  oqvi&i 

^1^  iraliyxiog  (^Vt*  iv  ogeaai  xa}Mda  yuxhjaxovoi  &€oly 

k\cw  di  xv^uvdov).    Etiamsi  enim  posuerimos  scboliastam 

»K»u  Myt'iiij  pro  nomine  proprio  uenditasse,  sed  recte  de  'XaA- 

%<0<c'  ennntiati  relatiui  cogitasse,  ne  sic  quidem  erroris  culpa 

potest  absolui)  cum  uerba  Heraclidae  iv  ralg  o^toiorriai  male 

perspexerit.    Bono  enim  iure  contra  Aristarchum  Heraclides 

uionuit)  in  comparationibus  homericis  uocabnlornm  collocatio- 

nem,  qualis  esset  a  320  oQvig  wg  av67cataj  si  nomen  proprium 

av67taia  sequeretur  appellatiuum,  non  inneniri  interposita  par- 

ticula  iiig.    Homems  enim  aut  simplex  substantiuum  ^  3S3, 

E  78,  K  33,  6  160  particula  log  excipi  iussit,  aut  substantiuum 

cum  enuntiato  relatiuo  J  482,  Q  306,  iV  173;  aliis  locis  par- 

ticulam  wg  interposuit  inter  substantiuum  et  adiectiuum  B  781, 

Y  164,  ^143,  a  29,  nusquam  uero  inter  appellatiuum  et  nomen 

proprium.^) 

Hand  eadem  diligentia  discrimen  inter  rAfad-at  et  cKpi- 
yJa&ai  explorauit;  cf.  Ammon.  p.  73  (Herenn.  Phil.  p.  205  ed. 
Valcken.)  =  Osann.  fr.  32.  Nihil  enim  profecto  est,  quod  in 
ccffi'/Jax^ai  notionem  redeundi  inesse  dicamus^),  quamquam 
hoc  libenter  concedo,  notionem  perueniendi  quo  quis  teten- 
derit,  paulo  grauius  uerbo  composito  significari,  N  645,  x  420, 
ft  345,  quam  simplici  hia&ai  Z  367,  i/;  151. 

Sed  infelicissime  haec  excogitauit:  Eust.  1885,40  (Osann. 


1)  Corr.  A.  Mai;  male  retinuit  xalm  Osann.  fr.  47. 

2)  Cf.  WOrner  in  Curtii  Stud.  uol.  VI  p.  35s. 

3)  Caue  dicas  repugnare  anoBiBovaiy  quo  in  uerbo  praepositio  ano 
ea  tantum  de  causa  notionem  uemaculi  'zurQck'  adsumpsit,  quod  solitom 
hulus  uerbi  obiectum  est  ra  oipeM/ueva  (Plat.  rep.  I,  332,  a)  to  o^Xtj/ia 
(lustin.  apol.  II,  11)  et  similia  ut  x^e^^j  ''^o  nQotjrjxov;  significat  igitur  ano- 
8i86vai  abtragen,  abbezahlen  sell,  debita,  i.  e.  zurQckerstatten. 


De  Heraclidae  Milesii  stadiis  Homericis.  127 

fir.  65)  '^Ev  ^iXiddi  to  eYarai  Iv  fieydgoig  noTidiy^evai^  £  136 
xpiXtog  Tiad^  'HQcrAleldriv  TtQoevextiov'  ov  yccQ  na&tjvrai,  (pr^ai, 
aAA*  v7tdQ%ovaiv  .  .  .  **I(oveg  ydg  xoig  TtaQaxei/Aivotg  avri  he- 
aTOJTiov  xQtJVTat,  olov  diavevoTjfiai  x.  t.  A.  (Codex  Venet.  -^ 
exhibet  eiW  iv  quod  ut  corrigeret  alter  librarias  ex  alio  co- 
dice  adnotauit  yg.  eYar^  ivl]  sed  parnm  recte  Bekkerus  et 
La  Rochius  [Text,  Zeichen,  schol.  Venet.  ^  U.  B  136]  banc  cor- 
recturam  inter  Didymi  scholia  rettuleruntO)  Num  Aristarcho 
quoque  eYarai  probatum  ftierit,  dnbito;  de  solo  enim  imper- 
fecto  eiaro  loquitur  Herodianus  II.  pros.  O  10  ...  6  ^QiaraQ- 
Xog  xf/ikoi  TO  €iaTO  b(.tolo}g  xal  ln\  %ov  'evQ€  d*  ItzI  au^l 
ylaffVQfft  Qiriv ,  afi(pi  di  t'  aXXat  eXad^*  ofArjyeQieg^  SI  83 
'/.  T.  L  A\  cf.  Herodian.  Z  336.  Attamen  persuasum  habeo 
Aristarchi  auctoritate  seductum^)  Heraclidem  daxat  £  136  ge- 
nuinum  poetae  obtrnsisse.  Sane  concedimus  in  perfectis  qui- 
busdam  notionem  praesentis  inesse,  praesertim  cum  de  ne- 
cessitudine  quae  perfecta  inter  ac  praesentia  graeca  intercedit, 
accuratius  nunc  possit  iudicari  ^) ;  sed  neque  lonibus  hoc  pro- 
prium  tribuimus,  neque  diavevorjfiai  Xen.  mem.  Ill,  6,  2,  ivre- 
^v^iti^ai  anab.  IE,  1,  43;  Thuc.  I,  120;  Plat.  Phaedr.  227 d 
omnino  eiusdem  atque  praesentia  notionis  esse  dicimus.  Per- 
fectum  uero  rifiai  pessime  indagauit  Heraclides,  cum  Aristar- 
chus  daxo  ex  imperfecto  f,^riv  repetendum  censeret.  Neque 
de  coniugatione  periphrastica  cogitasset,  si  maiore  diligentia 
usum  homericum  uoluisset  inuestigare.  Nonne  ipse  dixerat 
apud  Eust.  1885,  56  to  rjvTai  earai  iv  T(ff  'oX  dfj  vvv  saTai 
Giyi)  T  134.  Addo  praeterea  ^  403  TriU^ax  ijdrj  fiiv  toi 
ivY.vrifiL8eg  iTalgoi  eiW  iTtrJQeT^ioi  ttjv  oijv  TtOTidiy^ievoi  oq^ 
fiii^v^  xp  90  '6  d'  ccQa  ftQog  xlova  ^axQriv  tJoto  xcttw  oqoiov 
7toTi8iyfi€vog^  rj  161,  w  396.    Sed  ne  Aristarcho  -quidem  con- 


1)  Cf.  Wachsmuth  in  Mos.  Rhen.  uol.  XYIII  p.  183  et  A.  Ludwich 
in  Mus.  Rhen.  uol.  XXXII  p.  7. 

2)  Quam  hand  multo  post  (1885,54  «  Os.  fr.  65)  ad  partes  uocauit 
contra  Zenodotum ,  qui  dederat  n  243,  iTtiardarai  pro  iniarfjrai :  ^  y/^i. 
ara^X'^^  ^>t^oaii  ovx  olBtv  "Oftri^ov  tfjSe  rfj  diaXixnp  x^^f*^^*^» 

3)  Cf.  Cortios,  das  Yerbom,  uol* II,  154. 


128  Guilelmos  Frye 

cedam  legendnm  esse  Uvqc  d^  hi  aTtrji  yXag)VQ(ft  Qhcv  afig>l 
di  T^  akkai  ei'ad-^  ofiijyegieg  aXiai  d-eaC  ii  83;  uide  enim^ 
quae  secuntnr  88  oqoo  Oiri  et  98  €vqov  d^  evQvoTta  KqovI- 
dtjv,  tvcqI  d^  allot  ccTtavreg  eYad-^  ofArjysQeeg  [iiaxaQeg  -d-eol 
,  .  .  rj  d'  aga  (gcil.  Qing)  naq^  JCi  tzcctqI  YMd^iteto,  el^e  d* 
^dTJvrj],  of.  uu.  125,  160:  Priami  filii  na%iq  af4(pt,  naSrjfdevoi 
Mvdodev  aikrjg  daxQvoiv  eYfiar^  ecpvqov.  Quid?  nonne  his  omni- 
bus locis  poetam  tritissimo  illi  ehai  Inculentius  fia&ai  prae- 
tulisse  arbitrabimur  ?  Neque  uero  cum  Aristarcho  t;  1()6  suo 
esse  loco  contenderim.  Mola  enim  ueterum  e  duobus  compo- 
sita  erat  lapidibus,  catillo  pondere  multo  grauiore  et  abaco 
ex  ampliore  in  modum  cunei  escendente,  altero  metae  nomine 
uocato  et  paulo  leuiore,  quern  seruae  inmisso  molili  mouerent 
Atque  Homerus,  ut  ingens  Aiacis  describeret  robur  Xl^ov 
eliXero,  inquit,  x^epi  ^a/e/ij  (scil/'Exrcti^)  uilava  tqrixvv  t€ 
^liyav  TB' 

devTCQog  avr^  AXag  noXv  (xeltova  laav  aelQctg 
.  .  .  eXau)  d'  aanli*  %a^e  fiaXwv  fivkoetSec  nirqi^  H  264  sqq. 
cf.  M161:  fiaXlofievai  fivXdxeaai,  Ergo  recte  interpretaberis 
fivlai  xad-ijvTo,  Wqvvto  in  solo  fixae*),  quam  notionem  in 
uerbo  'ija&at  inesse  ex  his  colligas  exemplis  Herod.  IK ,  57 
iQOv  ^(JTO,  Vin,  44  TO  iQov  WQVTai  (cf.  II.  B  191  avTog  re 
xad-rjao  xai  alkovg  i'dgve  /.aovg)',  Arist.  polit.  V,  12  ctydQiavra 
iv  rfj  ayoQ^  xa&ij^ievov)  Plat.  symp.  215*  oi  Seilrjvol  Iv  roig 
kQfxoyh)q)elotg  xad^rjitievoi ;  Thuc.  II,  49  to  iv  rfj  xecpakij  nQui- 
Tov  Idgwd-hv  xay.ov. 

Ceterum  nobiscum  fecit  Herodianus  II.  pros.  0  10  . . .  juera- 
ka/ti^avet  (scil.  ^QlaraQxog)  to  ^B*ia&*  SfirjyeQieg^  ii  83  elg  ro 
VTC^QX^^'  ^!x^^  ^^  iTcloTaOtv  si  tov  eif.li  Tta&rjTixov  dvvccrai 
xara  arjftatvoinevov  i]  XQrjaiv  ^Elh]viycfjv  (quorum  to  ar^fiai- 
vofievov  nos  ipsi  illustrauimus,  rriv  uero  XQV^^^^  Herodianus 
D.  pros.  Z  336  to  rj/tirjv  .  .  .  OTtaviiog  xorTor  Trjv  XQV^^'^  'T^*' 
^Ellrjvcov'  ...  0  fiivToi  7toii]Tfjg  ovx  ixQr^aaro  A)  dio  Sfneivov 
dadvveiv  xai  ly.dix^ad^ai   hdiiTQi/iov   xa/    exa&rjVTO'    xal   yccQ 


1)  Idem  sensit  Buttmann  'Ausf.  Grammat.'  p.  528  n.  **. 


De  Heraclidae  Milesii  studiis  Homericis.  129 

aQfwKov  tolg  WTtoxeiuivoig  0  10  nBlad-ai  fihv  ^'ExToga,  Tte^i- 
Tca&i^ea&ai  dk  avrbv  rovg  haiQOvg  avyxajuvovrag  A.  Bestat 
at  moneam  diphthongum  hoc  in  perfecto  baud  magis  genui- 
nam  esse,  quam  in  dog^  atque  grammaticorum  sine  saperiorum 
librariorum  errori  tribuendam,  qui  traditum  HEOC,  HEATAI 
dog^  iicttoLi  transscripsere  y  ubi  poeta  primam  syllabam  pro- 
duxit.  0  Atque  iam  Heraclides  riaxai  agnouit  apud  Eust.  1 895, 
46  ijarat  dice  rov  tjTa, 

Melius  Aristarebo  rem  gessisse  uidetur  Heraclides  apud 
Eust.  1457,  46  (Os.  fr.  81)  .  .  .  xal  'AQlaragxog  a^aQrdvety 
((fifjalv),  lyxXLvag  Iv^lhadi  F280  to  vpielg  fiaQTVQol  late*  ov 
yccQ  avrjQr^Tal  rt  ^irj  tcqotiqov  o^vTovovf^evov'  ei  dk  avr^QfjTai 
TO  o^vTovovfievov,  aroTtog  ((prjol)  xai  ij  *eyK?uaig  x.  t.  L  Sed 
qua  assolet  neglegentia  Eustatbius  pessime  turbauit  uerba  Hera- 
clidae^), qui  primum  de  indicatiuo  uerborum  in  JUf  praeci- 
pue  uerbi  substantiui  disseruerat,  et  (pari  et  kari  fi^aQxri^Uva 
esse  propter  accentum  indagauerat.  At  caue  Heraclidem  ea 
de  causa  reprehendisse  Aristarcbi  enclisin  censeas,  quod  lari 
contra  analogiam  acuto  notaretur;  etenim  ^ei  xai  rjfiaQTrjrai 
o^vTovovfieva  ofuog  €7ta&ov  rov%o* .  Pessime  uero  interposuit 
compilator  xcrl  ^Qla%aQxog  x.  t.  I.  Res  patet.  Indicatiuo  exa- 
minato  transiit  Heraclides  ad  secundam  imperatiui  cui  eandem 
esse  formam  atque  indicatiui  pluralis  secundae  exceptis  botb 
et  9>aT6.  At  Eustatbio  melius  uisum  solita  avaxeq^akaLoiaei 
bas  formas  confundere  cf.  Herod,  catb.  pros.  464,  20  edit.  Lentz. 
Iam  quaeritur,  num  Heraclides  recte  Aristarcbi  lectionem  re- 
probauerit,  quod  ut  facilius  possis  diiudicare,  infra  subieci 
uersus  bomericos  T  276  — 282. 3)    Ubi  multo  aptius  praemissis 

1)  Cf.  Curtius,  Mu8.  Rhen.  N.  S.  IV  p.  242;  Verb.  I  p.  94;  Nauck, 
Bulletin  de  Facad.  de  St.  P^tenb.  uol.  VI  p.  17. 

2)  Cf.  ApoU.  (synt.  Ill,  27  p.  263)  Heraclidae  uestigia  prementem. 

3)  Zev  nare^  'Idfj&ev  fiaiiafv  .  . . 

rjeXioe  t^*,   o£  TtavT^  iipooqs  xal  navr*  inaxovais, 
xai  ^orafioi  xal  yaia  xtu  oi  vniveQ^e  xa/iovrae 
av^^t^jfovs  riwa&oVf  ori£  x'  inio^xov  ofioifar], 
vfiBls  fioQiTVQoi  i&TS,  wvlaaatTB  8^  o^ta  mar  a  *  280. 
ei  ^<V  X9P  -MsviXaov  AX^cofdQOi  xaraTtifrrj 
avros  ifneid'^  ^EXivrjp^  ixttto  x,x*k, 

Leipsiger  Studien.   YI.  9 


122  Gmlelmus  Frye 

quaestionem  tractantibus.  Sana  enim  ratione  ex  loco  illo  Eosta- 
thiano  posse  concladi  nihil  aliud,  nisi  Heraclidem  ut  Grate- 
tern ,  Tyrannionem,  Ptolomaeum  Asealonitam,  alios  in  libris 
grammaticis  constituendae  apud  Homerum  lectionis  rationem 
habuisse.  Sed  ipsi  quid  stataamus,  eruere  accingimnr.  Ut 
igitur  ponamns  earminum  bomericornm  diorthoten  exstitisse 
Heraclidem  IklKlesiamy  profecto  suo  iure  mimm  habuit  Osan- 
nam,  ne  ab  nno  quidem  antiquo  scriptore  banc  recensionem 
esse  commemoratam.  Certe  debebat  exspectare,  diligentissi- 
inum  superiorum  grammaticorum  perscrntatorem  in  prosodia 
bom  erica  mentionem  huius  recensionis  iniecisse.  Hercle  aero 
eodem  iure  Tyrannionem,  Ascalonitam,  Herodianum,  omnes 
denique  qui  imum  alterumue  nersum  bomericnm  constituisse 
perbibentur,  diortbotas  atque  editores  poterat  pronnntiare.  Sed 
enim  nibil  aliud  protulit  Eustatbius  nisi  fragmentum  libri  Ttegl 
dvaxUriov  ^rjfiaTiov,  ubi  Heraclides  de  arjint,  arj  arjrov  sen- 
tentia  exposita  canonem  e  prosodia  catbolica  petitum  de  ai^Trjg 
allegauit.  Audi  enim  haec:  iJyet  ^HQccukeldrig  rocavra^)'  Tce^ 
7roiriTai  6  arjTrjg  (og  a/co  neQiOTtiofiivov  rov  avS  atjao)'  dio 
f^liidQTrjTai  '/Mta  (rov)  tovov*  tcc  yag  roig  eig  tj  TC€Qi07tu}^U- 


C    ' 


voig  qri(.iaai  7caQaaxri^iaTiLo^ieva  eig  rifjg  aQoevixa  rqf  ij  Ttaga- 
/.r^yojiuva  o^vverai'  olov  7C0id)  TtotrjTr^g'  ofiolcog  fjxrjTijg,  ^itfitj^ 
Trig'  <^^^^^''  '^^*  ^^  ^^  aria  to  toiovtov  yevv^'  6  6e  aijTfjg  ovx 
ovTOjg  cc/Jm  ^ctqiverai'  )Jyei  dh  toiovtov  a^iaQTrjfia  elvai  xal 
h  T(o  ;fjj^wara£'  tov  yccQ  Qtjf^aTog  XVQ^  ovTog  TteQiOTtcafjivov 
Tovvofia  ovx  o^vToveiTai  afiia  dk  tovto  7C€Qiaadv  ^ce  to  a' 
yea)  ariJii€i{coGai)  to  toiovtov  y,aiv(og  vvagadod-iv  VTto  rov  ^HQa- 

non  assequor:  'Osanu  setzt  das  Zeitalter  dieses  Heraclides  in  das  erste 
Jahrhundert  unserer  Zeitrechnung,  versteht  also  den  darunter,  von  wel- 

chem  Suid.  erw&hnt:  oarifi  JiBv/ito  rq;  narv  xara  rrjv  yiXeidvdQSiap  itpoi' 

TTjGev,  Das  war  wohl  kein  anderer  als  Heracl.  von  Milet,  den  aach  die 
Bchol.  Veneta  erwahnen'.  Vereor  ne  praestrictis  ille  oculis  Osanni  disser- 
tationem  inspexerit  Quid  enim  V  Sat  accurate  Osannos  inter  Ponticum  et 
Milesium  distinxit  Et  apertis  uerbis  Suidas :  'HQOHleiBijs  6  IIovtwos,  oirns 
JiSvfiqf  X.  T.  X.   Sed  certe  non  euoluit  La  Rochius. 

1)  Nisi  mauis  Eustathium  haec  frustula  cum  uerbis  illis  suspectis 
avk?MkeX  di  x,  t.  X,  (cf.  Os.  q.  h.  Ill  p.  4)  male  coniunxisse. 


De  Heraclidae  Milesii  studiis  Homericis.  131 

irigoig  on  ov  navrtog  htLVLQcciBl  ^  cctco  tcSv  l&vwv  XQ^^^S 
xofi  iTti  Trjv  'OfiTjQixfjv  avayvwaiv ,  OTtoTe  tvcqI  tov  FhaavTa 
£  504  duXa^ofJiev ,  eX  ye  Jiovvaiog  lazoQel  rovg  lyxotQiovg 
GvGTikkeiv  TO  T  xal  fxrj  7r€Qia7cav'  to  t€  ^vxaOTog  6  avTog 
ioTOQei  o^vvea&ai,  ri^tiv  avayiyvioaxovTwv  ^agvTovujg  B  647. 
ovTiog  ovv  eixog  y.ai  btvI  tov  Kagrjoog  fufi  Tteia&rjvai  tov  ^qI" 
(fTaQxov  ofiolwg  Tolg  iyx(OQloig  TCQoeviyxaad^ai  Trjv  )J^tv '  Tcr^a 
di  suspicatur  Herodianns,  i^el  eojQa  ra  elg  "og  XijyovTa  V7vk(f 
dvo  avXXa^ctg  6S;vv6^eva  rr/)  7]  7taQaXr]y6f4€va  ^€Q0v  exovTa  5, 
TovTo  dk  tv  avade^dfzevov,  dia  tovto  i^Xka^ev  avTo  Ttjg  ixel" 
viov  Taaewg,  eYye  to  l^lixaQvrjaodg  diaaov  €X€i  to  a,  ^vxa- 
lir^aaog,  TaQTrjoaog,  to  fiivTOi  KaQtjOog  ev  ^€i  to  d'  A.\ 
cf.  praeterea  II.  pros.  B  498,  504  et  praecipue  K  266  emen- 
datum  a  Lehrsio.  0  Iota  adscriptam  inaenimas  Hippon.  tr.  I,  2 
MijoviGTl,  16, 1  Mri'iovegj  Hesych.  Mrjovlg  Avdrj'  xcri  Mtjovla' 
Sed  transeamns  ad  rem  multo  graniorem:  Eust.  1064,  4 
(1722,  35 — 47;  Os.  fr.  51)  q>r]aiv  ^HQoxleldrjg  xa&d7i€Q  TeX(S 
Tekloxw  iaycwg  xal  d'OQii  d'OQlaxa)  xal  fioXcS  fioklaxw,  i^  (5v 
TO  d-Qwanu),  eTi  de  xal  to  /JAcciaxoi,  ovtw  xal  ex  tov  vow  yl- 
veTat  vo'iaxo)  xal  xard  avvalQeoiv  vwaxo)'  xal  TtQod'iaei  tov  y 
AioXixwg  yvvjoxu),  eTtel  xal  to  vow  yvow  (paalv  ol  AioXelg' 
ev&ev  fi  OTiQrjaig  ayvow  (xal  to  afxcpiyvoeiv  xal  t]  ^vyyvoia) '  ^) 
iAyei  dh  6  avTog  xal  wg  ol  ^HTteiQWTai  nQOTi&iaai  xal  ccvtoI 
TO  y  Talg  li^eaiv  tov  dovTtov  ydovnov  iAyovTeg^  ¥v&ev  '^p/- 
ydovTtog  7c6aig  ^'HQtjg^  o  112  xal  cctco  tov  viq>og  yv6q)og  x.  t.  A. 
Profecto  uim  intulit  Heraclides  uerbo  yiyvwaxeiv]  sed  ut  in- 
tellegas,  unde  talem  formationem  indagauerit,  inspicias  Etym. 
Mag.  452,  40  (Herod.  II,  521, 10  Lentz.),  nbi  grammatici  nostri 
doctrinam  latere  primus  uidit  Usenerus.^)  Etym.  Mag.  452,  40 
(An.  Ox.  I,  203,  30 ;  Eust.  1227,27;  Zon.  1056)  ^v^oxw  (Didy- 
mus  iota  subscriptum  respuit)  alXoi  dh  liyovatv,  oti  dia  tov 
iGxu)  ylveTai  fj  TtaQaywyi)  dyrfCaxw  ^ivrfi'oxio  (d-Qanaxai)'  ov 
xahog  dk  Xdyovoiv  x.  t.  A.    Res  patet.    Ex  uerborum  dy^axw 

1)  Lehrs.  de  Arist  st.  h.  p.  273;  Herod,  script,  tr.  p.  259. 

2)  Inseroi  ex  East.  p.  1722,43. 

3)  Cf.  Anall.  Fleckeiseni  uol.  XGI  p.  246  sqq. 

9* 


132  Goilelmas  Frye 

fivuvfiayux)  ^Qfiiaxo)  orthographia  profectus  Heraclides  nestigia 
formationis  in  ZoxoJ  indaganit,  qoam  aellem  iis  tantum  tri- 
buisset,  qnibus  xcrra  Trjv  na^adoaiv  iota  sabscribitor  genui- 
num  (An.  Par.  m,  323  &vfj(TxovTag  .  .  .  ^x^i  dh  to  7  %ara 
mxQadoaiv  TtQoayeYQa^fjiivov'),  Iniaria  aatem  Didjmas  illud 
iota  uerborum,  quae  attuli,  refellere  conatus  est  e  future  S^vci 
^vYjaw  male  suflpioatus  prodire  ^yiyoxw;  sed  multo  magis 
miros  nos  habet  quod  Herodianus  Didymo  assentitur  II.  pros. 
-^  799  ovyxararld'eiiiac  z6  /ii}  dvvaa&ai  ra  dva  %ov  axw  Vxeiy 
TtQo  rikovg  dlq)d'oyyov  htqxovovfxivrjv  on  fiij  rrjv  dia  xov  v 
m(pavax(o '  6  dk  Xoyog  TtaQaiTelxai  trfv  AloXlda  dcaXexrov ') 
dice  TO  fiifzvalaxu)  nal  to  &valaxw'  oioTe  otb  Xiyei  ktoKw  xcrra 
dialQ€aiv,  vyidig  anotpalverai ,  eXye  naQa  to  eUdcj  l^irtiTCTe 
fiiXXuv  6  ei'aw,  og  wg)eiX€y  iTtevd-ioei  tov  x  nocrjaai  to  eiaxii}, 
ijg  fiedvw  ^ed-voxto  dqaao)  dgdaxa}  .  .  .  A. 

Sed  ne  nos  quidem  facile  expediemus,  qui  factum  sit  ut 
dy^fiaxo),  fiifivf^axo) ,  -S^Qftiaxw  et  fortasse  xixXfjaxia  (ita  Cod. 
Venet.  A  U.  K  300)  per  laxw ,  cetera  ut  yiyvtSaxio  jihaoytio  *) 
didQaoxio  alia  per  solum  oxw  formata  sint,  nisi  cum  Curtio  ^) 
de  prototypis  *fivaUo  ^d-valu  *d'Q(iiw  cogitaueris.  Sed  dubito 
an  rectum  uiderit  Siegismundius  ^) ,  qui  Aeolica  fiifivaiay.w 
&valaxw  e  fii-jnav-l-axw  d^av-l-oxw  deriuauit,  cum  et  Use- 
nerus  1. 1.  ex  d^Qftiaxio  eruerit  prototypon  &oQFiaxo}  coUatis 
€-&0Q'0v  &ovQog  pro  d-ogfog  ut  yoivaTa  pro  yovFara.  Cete- 
rum  larga  manu  Usenerus  codicum  testimonia  de  ^vfjoxio  /u- 
/ir/Jaxw  &Q(iiaxo}  adstruxit  petita  e  Veneto  A,  Mediceo  Aeschyli, 
Laurentiano  Sophoclis  Bodleiano  Platonis,  ad  quae  te  rele- 
gasse  satis  babui ;  boc  unum  addo,  uirum  doctum  minus  recte 
obiecisse  Heraclidae,  quod  in  yiyvioayAo  fikioay.w  aliis  iota  ad- 
scriptum  non  postulauerit.  At  si  quid  uideo,  ob  eam  rem  lau- 
dandus  est.  Quid  enim?  Negabisne  iminvfjay.w  d-vf^axo)  &(f(iiay.io 
eiusdem  esse  formationis  ac  didQaaxio,  yiyvciaxw,  filciaxu}? 

I)  An.  Ox.  I,  196,  39  TO  . . .  d^fiaxo)  xai  fn/trf^axcj  6  fiev  Ji8v/ttos  avBv 
TOV  idira  •  jy  fitvroi  na^Soaii  ovx  imiadYi  avrt^,  inei  oi  AioXels  d^'aiaxof 
xai  fivoUaxto  Xiyovaiv.  2)  MoUaxoi  enim  finxlt  Heraclides. 

3)  Verb.  1,271;  P,278.      4)  In  Curtii  Stud.V  p.  207. 


De  Heradidae  Milesii  studiis  Homericis.  183 

Minime  illnd  iota  incohatinornm  characteris  esse  contendimus.  ^ 
Modeste  igitar  neterem  Graecomin  nsnm  codictimqae  anctori- 
tatem  plos  nalere  malait,  qnam  ingenio  indulgere,  tradita  re- 
spiciens  et  linguae  graecae  normas  e  traditis  sibi  ernendas 
arbitratus.  Neqae  id  silentio  praetermiserim  ^  de  d^QfiiOxiOy 
^Qfpofiog^)  (East  1227,27;  326,10;  Etym.  Mag.  456, 47)  prae- 
ter  Heraclidem  et  ApoUoniam  Archibii  filium  idem  sensisse 
teste  epitomatore  An.  Ox.  I,  203 ,18  xai  to  d-QipOfidg  avv  ri^  I 
vioTteQ  xal  !d7toXXwviog  6  !A^ipiov\  sed  soli  debemns  Hera- 
didae Epirotas  non  YiyvviaKU)  sed  simplieiore  Yvway,u)  nsos 
esse,  quod  cum  Latinoram  gnosco  optime  congrnit. 

lam  difficillimam  sabire  cogimnr  qnaestionem  de  uerbo- 
rum  barytonorum  praesentia  tertia  rjai  rjai.  Etenim  Heracli- 
des  apud  Eust.  1576,  55  ra  t^/tct,  inquit,  tcJv  oQiOTinoiy  neqi" 
aTciofiivwv  trjg  a  avKvylag  nal  rdSv  fiaQurovcDv  dk  ^rjfidtwv  xorra 
TO  h'ixov  €lg  Tijy  at  avkkafiijv  TteQctTovrai  rov  ^  7taQaXr]yov^ 
Tog  in  Rheginorum  dialecto.  to  yccQ  (piXel  y^al  liyei  g>Ur^ai 
(paal  xai  i^yrjai  xal  (piQrjai'  toiovtov  dk  xal  to  ^la/HTtQov 
naficpalvrjOL*  E  6  Trap'  'OfirjQfp  ana^  ((p^ol)  x^rjaaiJiivf^  rij 
dialixT(t}  hcl  tovtov.  [xaXeirai  xol  to  oxrjfia  ^Ifimeiov  vtvo  tcSv 
yQajUfiariiiiov  dia  rov  fieXoTtoiov  "l^vxov  (pikrjdrjaavra  roiavTi] 
ykoaaj]  x.  t.  L]  ;  cf.  Os.  fr.  69.  Eadem  exstant  in  Etym.  Mag. 
650,  7  mire  tamen  confusa  cum  Herodianeis  (11,  563, 16  Lentz.) 
nafAffalvrjOi  cxf]Oi '  secuntur  uerba  Herodiani  .  .  .  rj  eon  Tca^i- 
(paivio'  diakixT(i)  di  *Pirjylv(av  yQafperai  to  y  n^oaujtov  dia 
Toi  ri  [/i€Ta  TOt;  i\  to  yaq  voei  i^al  cpiXei  (votjOi  nal  (piXrjai) 
iAyovaiv  hceivoi  TtXeovaOfKi)  rrjg  at  ovkkap'^g'  ovrw  xai  to 
7ia^i(faiv(ifi)aL  ^iXiadog  E  6  (codd.  vojiat  g)lkrjai  7cafiq)alvr]ai).^) 

Atque  Aristarchus  nerborum  barytonorum  formas  in  tjai 


1)  Cf.  Curt.  uerb.  1, 272. 

2)  Apoll.  Rhod.  B  823  optimus  codex  Laurent.,  qui  ubique  iota  adscr. 
accurate  addit,  exhibet  d'^atia^vQ, 

3)  Male  Osannus  in  adnot.  ad  fr.  69  =  £u8t.  1576, 55  de  eisdem  for- 
mis  cogitasse  Herodianum  II.  pros.  ^129  opinatus  est  librarii  deceptus 
errore;  agitur  enim  ^^  129  de  coniunctiuo  ft^  9^eTi^*^  ^^  '^^^  edidit 
LehrsiuB. 


134  Guilelmus  Frye 

iota  adscripto  adiudicauit  coninnctiao :  Aristonic.  £6  17  diTtlij 
OTi  7ta^q>aLvriGt  arri  %ov  nafitpalvfj '  7tXeovaC,u  dk  ^Ifivxog  rtf 
roiovroj  A.   ^IfivycBtov  autem  oxfjfta  .  .  .  avTLa%Q0(p6v  iari  no 

KOQLV&lfO,    V/tOTCCHTlXift    XQ^f^^^^^    ^^   ^^^    OQlOTCKOV.^)       Nc- 

que  alia  ratione  Aristarchus  ddfivtjGi  E  746  ^a^eio  d^  ^yx^Q 
(Athene)  Tr/7  dafivrjoi  arixag  ccvSqwv  (=  &  390,  or  100)  genni- 
num  arbitratus  est  teste  Didymo  E  746  (Et  M.  247, 11)  o  Si- 
dtoviog  avev  rov  I  to  ddfivrjoi,  6  di  uiQlata^og  rq  Z,  nix 
recte ;  nam  poeta  €  47  eUero  Hermes  di  ^d^dov,  t^t*  avSqiov 
o^fjia%a  d^ilyet  et  Pindarus  01.  IX,  34  ovd^  Atdag  ccrtivrjrav 
¥x€i  ^d^dovy  pQOTea  awfia&'  ^  xardyei  xoilav  Ttgog  ayvlav 
&vaox6vTwv:  est  igitnr  tertia  uerbi  dd^ivrjfii  E  893  'ttjv  fdkv 
lyio  07tovdfj  ddfivrj^i^  ijtieaGiv  . 

Ut  ad  Heraclidem  reuertar,  grammatici  de  his  indicatiais 
in  riGL  exeuntibas  testimonium  misere  inqninanit  Enstathins 
schemate  Ibyeeo,  quod  ab  Heraclidae  sententia  ^)  omnino  alie- 
num  est,  qui  non  coniunctiuum  pro  indicatiuo  sed  ipsum  indi- 
catiuum  his  in  formis  agnouit.  Atque  nostrae  aetatis  potissi- 
mum  uiri  docti  adstipulati  sunt  Heraclidae,  quorum  Corssenus 
ex  historia  linguae  graecae,  alter  Naegelsbachius,  cui  obtem- 
perat  Baeumlinus,  e  quaestionibus  syntactieis  profectus  indi- 
catiuos  uerborum  barytonorum  in  rjGi  apud  Homerum  defen- 
dere  studuerunt.  Cum  uero  G.  Curtius  Corssenum  refutauerit  •*), 
accuratius  Naegelsbachii  ^)  sententiam  examinasse  satis  habeo. 

Atque  primum  monendum  est,  hos  indicatiuos  ad  unum 
omnes  apud  Homerum  in  enuntiatis  aut  a  relatiuo  aut  ab  6  di, 
6  di  re  exordientibus  atque  ad  comparationem  pertinentibus 
inueniri.  Relatiuorum  autem  enuntiatorum  naturam  cum  atten- 
disset,  banc  ille  normam  indagauit,  Homero  in  relatiua  con- 
structione  si  quid  necessario  constanterque  subiecto  tribueretur 
eique  quasi  natura  inbaereret,  probari  indicatiuum,  coniuncti- 

1)  Cf.  Lesbon.  dc  schemat.  p.  166  §  179  ed.Yalck. 

2)  Cf.  Schneidewin,  Ibyc.  reliqq.  3)  Verb.  1, 203  coUata  p.  58. 
4)  Excurs.  IX  ad  Horn.  Iliad. ;  assentitur  Baeumlinus  in  praef.  Iliad. 

p.  XL.  De  Hesiod.  Erg.  712  i&iXriai  (Koechlyus  -lyat)  cf.  Rzach  in  FleckeiB. 
ann.  phil.  uol.  supplet.  VIII  p.  43b. 


\ 


De  Heraclidae  Milesii  studiis  Homericis.  135 

nam,  abi  adderentnr  natora  cum  subiecto  non  coniuncta  et 
fortaito  libereqne  adiecta.  Sane  concedimus,  nobis  quoqae  in 
uniuersum  probari  banc  sententiam:  F133  laii;x€t  (Sg  %lg  ts 
liojv  ..,([}  ^a  T€  vriTti  ayovtc  avvavTi^aiovTai  . .  .  SvdQsg  et 
V  93  6vt'  aarfiQ  VTzegioxs  q)aavTaTog ,  oare  (xaXiata  ^'EQXBrai 
ayyiXl(av  <paog  ^Hovg  ^Qiyeveirjg.  Fallitur  tamen  uir  doctns, 
quod  hac  norma  ennntiatorum  apud  Homerum  relatiaoram  con- 
structionem  ab  omni  parte  illustrasse  et  ad  liqaidam  perdoxisse 
sibi  uidetnr,  enuntiata  comparationi  adnexa  nibil  moratns. 
Velim  igitur  conferas  haec: 

N  &2  Avrbg  d'  aiar^  lqij^  loxvTtrsQog  wqxo  Ttireox^ai, 

og  ^d  t'  ttTT*  aiylXvTtog  TtiTQtjg  TteQifii^neog  aQ&elg 
OQfu^Oj]  7tedloto 
et  €  51  ^evat^  enecr^  ItvI  xvf^a  kccQii)  oQvtd'i  ioixdg, 
oare  nara  deivovg  iwhtovg  aXog  ccTQvyiroio 
ixdig  ay^daatav  Ttvuiva  Ttreqa  deverai  ali^f]' 
Nonne  eadem  necessitado  inter  subieetum  et  relatinnm  ennn- 
tiatnm  priora  et  posteriora  intercedit?   Minime  tamen  dicemus 
his  Naegelsbachii  sententiam  firmari.    Idem  nalet  in 

M299  Brj  ^'  tfuv,  ware  liiov  oQealr^ofpog,  oar*  iTtidevrjg 
drjQov  erj  nQeiwv,  xikerai  di  e  d'Vfiog  ayijvcjQ 
et  X  ^^^  EvQ€v  ^Odvoa^a  .  .  •  aYfzctvi  .  .  .  TteTtaXayfxivov  oiaze 

liovra, 
og  Qa  T€  fiefiQioTcwg  ^oog  eQxezai  ayQavkoto, 
lam  compara 

M421  JiAA*  cS<JT*  afiq>^  ovgoiai  dv'  iviQB  dTjQtaaa&ov 
.  .  .  c5  T^  oA/yc/i  hi  x^QV  ^P^C^^oy  tvcqI  lorjg 
et  n  756  .  .  .  Aiovd'^  wg  drjQivdnjrrjv 

St^  OQ€og  noQvipfjai  Ttegl  utafiivrjg  ildq>oio  ...  inx- 

Xea&ov ; 
0  579  • .  .  iTtoQOvae  y.vu)v  cig,  oar^  im  vefigqi 

et  0  586  hgeae  &rjQl  .  .  .  ioixwg 

oare  xvva  xrelvag  .  .  .  (pevyet ;  P  725  et  ii  80  alia. 
Taedet  plara  adnersis  frontibas  componere.  In  relatinis  igitur 
enuntiatis  ad  comparationem  pertinentibus  (nam  haec  sola  nunc 


186  Guilehnus  Frye 

cnramns)  interdnm  poeta  indicatiaam  nsnrpaoit  hand  addita 
re  cam  sabiecto  coninncta  necessario,  Bed  institatae  compara- 
tionis  fines  libere  transgressns  non  rem  fieri  solitam,  sed  hoc 
ipso  momento  fieri  fictam  nolnit  sensni  nostro  snbministrare  ^), 
cetera  nihil  cnrans:   cf.  x  302 

ot  6^  oiar^  aiyvTttol  ya^xpiovvxeg  ayxvkoxsikat 

rat  fiiv  t'  iv  nedUf  viq)ea  Ttttiaoovaat  ^ievrai, 
oi  di  T€  Tag  olhcovatv  iTtaljuevoi  ovdi  rig  ahcf] 
ylyverai  ovdk  ipvyrj '  xaiQovat  6i  t*  aviqeg  ay^,  wg  x.  t.  A. 
Contra  res  snbiecto  necessario  tribnendae  baud  raro  in  ennn- 
tiatis  relatinis  per  coniunctinnm  adicinntur,  a  poeta  certom 
tempns  respiciente  aut  certas  condiciones  quibns  res  descri- 
benda  cum  subiecti  natnra  arte  coninncta  ostendatnr:  £6,  de 
quo  nersn  mox  exponemns,  et  0  410 
.^kk*  oiate  OTad-firj  doQv  n^tov  i^idvvei 
rixTOvog  kv  Ttakdfifjoi  dcn/jfiovog,  og  ^d  re  Tvdarjg 
ev  eidij  aotplrjg.    Negabitne  Naegelsbachins  hie  rem   cum 
snbiecto  artins  dici  coninnctam?   Quis  enim  nonit  rixxova  don;- 
^lova^  qni  non  bene  calleat?    Minime  tamen  coninnctinnm  re- 
probabimns.    lan^  singiilos  adeamus  uersus,  in  quibns  indica- 
tiuum  in  r^ai  exeuntem  agnouere  Naegelsbachins  et  Baenm- 
linns.    Atqne  E  4  leguntur  haec:  Jali  ol  . . .  tvvq 
^ariQ^  OTCWQivfp  ivakiyxiov,  ogt€  fidXiaxa 
uda^TCQOv  Ttaf-npalvrjOt  }.eXovi.Uvog  ^iixeavolo. 

Sane  eandem  innuit  poeta  stellam,  qnam  dicit  X25 


1)  luuat  bic  uerba  Auteuriethii  apponere  uers.  d'  523  iUustrantis 
(Ameis,  Anh.  zu  Horn.  Od.  ed.  C.  Hentze  1872  p.  44  Heft  II):  Interessant  ist 
es,  dass  durch  das  l&ngere  Verweilen  bei  dieser  nur  gedacbten  Scene  die- 
selbe  im  weitern  Veriauf  filr  den  Griecben  solcbe  Lebendigkeit  gewinnt, 
dass  das  Bild  gleicbsam  wirklicbes  Leben  wird  (526),  daber  nachher  be- 
Bonders  in  dem  Hauptmoment  desselben  der  Modus  der  Bestimmtheit 
527  Kcoxiec,  529  avayovai  bervortritt.  £s  ist  fUr  das  GemUtb  des  Hirers 
wobl  ansprecbend,  dass  nicbt  die  anfslnglicbe  Reflexion  das  Feld  behauptet, 
sondern  der  kalte  Yerstand  dasselbe  dem  tbeilnebmenden  Gematbe  riSamen 
muss;  cf.  Lessing,  Laoc.  XVI. 


De  Heraclidae  Milesii  studiis  Homericis.  137 

Tov  d^  0  yigtuv  .  .  .  idev  o(pd'aXf,ioiaiv 
7ta^cpaLvovd'^  ijax^  aariQ^,  Ineaav^evov  Ttedioio, 
og  ^a  %*  OTtdQTjg  elaiVy  ctQlKrjlot  di  ol  aiyal 
(palvovrai  TcokXolai  fier^  aazQctai  vvxTog  a^oly(p' 
ov  T€  xvv^  ^iiQiiovog  eTtUlrjaiv  naXiovoiv, 
At  uel  ipsa  poetae  nerba  lekovfiivog  ^iixeavolo  nellem  mo- 
nuissent  Naegelsbacbiam ,  ne  eandem  esse  diceret  loci  hnius 
naturam  atqne  /i  2S9 

H  voTOv  rj  Ze(pvQOLO  dvaaiog  oY  %e  fxakiara 
v^a  diaQQaiovoi  d'eiSv  aixrjTC  avaxnov  ant  v  93,  a  283,  §  284. 
Nam  in  uersibns  qnos  nominani  proximos,  inprimis  /i  289 
solam  snbiecti  naturam  indolemque  insitam  respiciens  poeta 
descripsit,  nnde  snbiectom  ipsam  accuratius  cognosceremns 
(d'eviv  ainriTi  avaxrwv),  priore  uero  loco  £6  hypothetica  uel 
temporal!  ratione  usns  id  addidit,  quod  certo  tantum  tempore 
certaue  condicione  ortum  in  snbiecto  inesse  dicemns.  Qua- 
propter  interpretaberis :  aaxigi  oTtcjQivtp  IvaUyniov  orav  /€- 
lov/iivog  ^iixeavoio  fialiata  Tta/LKpalvrjai  (ut  P  755  uiare  ipa- 
Qiov  vicpog  i'^crae  .  .  .  ovXov  xexlrjyvljTeg  ore  ngo'idwaiv  lovra 
ytlQxov)  'dem  Sterne  des  Herbstes  vergleichbar,  wenn  er,  dem 
Bade  des  Oceanos  entstiegen,  im  bellsten  Olanze  erstrahlt^ 
cf.  O  416,  P725  i&vaav  dh  xvveaaiv  eoixoreg  oir^  iTti  xotTtQop 
pkrjfiivii)  at^wGi  tcqo  xovqiov  ^rjQrjTT^Qtov, 

Neque  X23  cum  uiris  doctis  agnosco  indicatiuum 
2etd^uvog  wa&^  %7tTCog  aed-XofpoQog  avv  ox^otptv, 
og  ^d  T€  ^ela  ^hjat  Titaivofievog  nedloio,  cum  ipsi  coniunc- 
tiuum  ediderint  Wh\l 
'Oaaov  dh  tqoxov  %7tnog  a(plaTaTatf  og  ^d  t    avaxTa 
i'kxrjaiv  TtedLoio  rtraivopievog  avv  oxsarptv ;  cf.  TI 386. 
PauUo  difficilius  expeditio  K  360 

(og  d^  ore  .  .  .  dvai  xvve  .  .  .  kaywov  iTteiyerov  .  .  . 
XioQov  dv^  vXrievd-^ ,  6  di  re  7CQ0&i7]at  jneinrixoig  x.  r.  A.,  ubi 
editorum  plerique  iTtelyerov  pro  coniunctiuo  uenditant.  Verum 
uidit  Cnrtius,  qui  6  Si  re,  quod  in  Aristarchea  editione  legi 
testatur  Didymus  (ukijevra,}  6  dk,  egregie  mutauit  in  0T€y 
Verb,  n  p.  73. 


140  Quilelmas  Frye 

qnoqae  aetatis  doctissimi  quiqne  niri  Btabant  a  grammaticis 
coninnctini  amantibiu  donee  Valckenaerias  Adoniaz.  p.  254 
Incem  attolit. 

Neqne  tamen  nlli  aetatis  nostrae  grammatico  contigit,  ut 
probabilem  proponeret  rationem,  qua  tales  formas  possent 
Graeci  procndere,  cnm  Schneidewini  sententia,  qnam  postea 
Corssenus  aliis  nerbis  repetinit,  ab  Ahrensio  et  Cortio  reftitata 
esse  nideatur.  Rbeginornm  autem  dialecto  tribuontur  ab  Hera- 
clide  hand  alia  de  cansa  qnam  qnod  Ibycnm  Rheginam  its 
nsnm  esse  nidit.  Qna  propter  aixiov  hovrt  ye  dvfxi^  eo  re- 
nertor  qnod  iam  Ahrensins  dial.  dor.  p.  303  snspicatns  est, 
tenendnmqne  censeo  has  formas  a  poetis  locos  nonnnllos  Ho- 
meri  male  interpretatis  per  imitationem  procnsas  esse.  Pro 
eerto  enim  possnmns  affirmare  Ibycnm  neqne  sna  dialecto  hisce 
in  formis  a  Doride  alienis  nsnm  esse,  et  ex  epicomm  potissi- 
mnm  carminibns,  qnae  ipse  caneret,  repetinisse.  Ab  hoc  loco 
non  aliennm  nidetnr  Ibyci  reliqnias  qnasdam  proferre :  Herod. 
fiovriQ.  ke^,  36,  2  na&og,  xaq)og  (nentra  in  og  TtaQakr^yofieva  a 
avv€atalf4iv4ii)'  oneQ  nal  aQOeviKoy  ioTi  Si  804 

cSg  or/  afiq>l€7cov  Taq)ov  ^'Exrogog  iTtTtoddfioio 
xal  S-iqXviwv   inl    rrjg  vfjaov'    onoxe   81   hcl  Trjg  ly.TtXiq^ewg 
7caQalafipdverai,  yivog  iTCidix^cei  to  ovdheQOV 

rj  8  aveu)  8rjv  '^aro,  rdtpog  de  ol  rjTOQ  %vLavev  iff  93. 
aljC  lawg  Tovro  df.iq>l^okov'  o  juivroi^I^uKog  diiateiXe  to  yivog 
iv  T(^  TiQOJTqf,  axedov  tov  'O^rjQixdv  ^eTakaficiv*  (ptjol  ydq 

JaQov  XQOVOv  rjOTO  Tatpet  TceTtr^ywg* 
ovTio  yccQ  hiXivev  wg  ^iXei' 

Herod,  ^lov.  ke^.  32,  20  ovdev  eig  log  oiSiTeQOv  vTchQ  (tiiav 
aikka^Tjv  exei  av/n7tkox,rjv  8vo  ovf.i(pi6v(ov  7tQd  tov  cu  .  .  .  vixwq 
.  .  .  vdtoQ  ekSojQ'  ov  ycLQ  av^iTtkox^  ivO-ade,  dkkd  didcTaaig' 
6  de  ^'l^vvLog  ead^  oTe  xal  ^kvxiog  TtgocpiQeTai 

ovTi  xttTct  a(peTiQav  eikdio' 
xai  ea&kdv  TioTidey^iivwv  eikdw 

Herod,  fiov.  Acf.  38, 13  ...  7te7ckdvrjTai  ovv  ^l^vKog  elniov 
^i^vaifiyevrig. 


De  Heraclidae  Milesii  stadiis  Homericis.  141 

Atqae  relinquendos  nel  carminibns  Homericis  illios  for- 
mationis  indicatiuos  recentiori  aetati  necesse  est  attribuas. 
Dnbitanit  antem  Bekkems  an  hue  referendi  sint  a  349,  ^  89 
coUatis  J  37,  V  45,  t  67  {Id-iXjiai  —  i&ilBi)  recentiore  aeuo 
uerba  qnaedam  baiytona  ad  coningationem  in  ^ut  pristinam 
rediisse  saspicatns  ^\  quamqnam  concessit  apnd  Homerum  tales 
formas  nonnisi  in  ennntiatis  relatinis  ad  coninnctinnm  qaam 
ad  indicatiuum  pronioribos  reperiri^),  non  uero  nt  in  Bionis 
epit.  Adon.  84 

Xio  fikv  iXvae  nidiXov  Udddvidog,  og  di  XifirjTi 
XQvaelft)  q>OQirjaiv  vduig,  6  dk  fzrjQla  Xovei. 
Quos  ex  hymnis  homericis  enotanit  in  riat,  indicatiuos  Ahren- 
sins  1. 1.,  in  censum  nenire  non  possnnt.   Nam  hynm.  XXXI,  15 
lacuna  prohibemur  quominus  certi  quid  statuamus ;  altero  uero 
loco,  XXXII,  4  codices  haec  exhibent: 

AXyXrig  laf^Ttovarig,  orlXpei  d^  •  akafXTterog  onfjQ 
cod.  Laurent,  fortasse:  arllfiei  di  x*  aXafifterog. 
Vix  est  quod  moneam,  i?  196  h&a  i*  fsTteira 
Ttslaerai  aooa  ol  aloa  xccra  xhdd-ig  re  ^agelat 
yeivofiivcp  in^aavro  Uvq),  ore  /niv  rixe  firjTTjQ 
illud  Heraclidae  commemoratum  xaTaxlcidjjai  ^aqela  a  uano 
quodam  critico,  qui  uers.  198  omittere  debebat,  intrusum  esse 
ex  W  128  {Si  210) 

VGTBQOV  avT€  Tcc  7i€lo€Tai  aooa  ol  alaa 
yuvofxivoj  irtiyrjae  klvcif,  ore  fziv  rixe  [ii^TrjQ. 

Ex  iis  quae  prima  huius  commentationis  parte  disputaui, 
hoc  magis  apparuisse  arbitror,  fragmenta  Heraclidae,  quae  in 
interpretandis  constituendisue  uersuum  homericorum  lectioni- 
bus  uersantur,  ad  unum  onmia  e  grammaticis  desumpta  esse 
scriptis  et  leuissimis  nisum  argumentis  de  recensione  carmi- 
num  Homeri  ab  Heraclide  instituta  cogitasse  Osannum.  Atque 
si  commeminerimus  ad  recensenda  Homeri  carmina  aditurnm 
fuisse  facile  neminem,  quin  assiduo  studio  materiam  totam 

1)  'Horn.  Bl&tter'  p.  219.       2)  Ibidem  p.  66. 


142  GuilelmoB  Frye  De  Herad.  MiL  Btad.  HomeiicLi. 

pertractasset,  res  mythicas  historicas  geographicas  explorasset, 
nsnm  homericnm  indagasset,  certas  qoibiui  niteretnr  rationes 
constitnisset,  ne  ab  hac  qoidem  parte  at  sententiam  falciret, 
contigit  Osanno.  Nee  tamen  nostram  sententiam  relinqaimus, 
qui  stadia  Heraclidae  grammatica  ex  homericis  carminibas 
profecta  et  aacta  eodemqae  e  latiqribas,  in  qaos  ocnlos  con- 
aertere  solitas  sit,  finibns  asqae  redire  stataerimas. 


\ 


\ 


Quod  certamen  grammaticornm  de  linguae  graecae  ana- 
logia  et  anomalia  Aristarchns  et  Crates  inierant,  susceptum 
non  sine  linore  ntriusqne  discipnli  acerrima  simultate  et  con- 
tentione  persequebantnr.  Atque  Aristarchns  indnctinam  quam 
dicimns  rationem  et  disciplinam  secntus,  et  quo  erat  neri  &lsi- 
que  sensn  natino  modestissimum  sese  praebebat  grammaticum, 
neque  nsni  communique  Graecorum  consuetudini  locum  dene- 
gabat,  id  quod  Lehrsius  e  fragmentis  Aristarcheae  doctrinae 
egregie  indagauit  et  Varro  illustrauit  L.  L.  VIII  p.  126  'Ari- 
starchns cum  de  aequabilitate  scribit  et  de  nerborum  simili- 
tudine,  quomndam  declinationes  sequi  iubet  quoad  patiatur 
consuetude'.  At  Crates  'Chiysippo,  homine  acntissimo,  fretus' 
philosophus  ad  studia  grammatica  incubuit  et  rationis  empiri- 
cae  reprobatae  loco  logicam  reposuit  id  monens  discipulos,  ne 
formas  consuetudinis  Protei  modo  uultus  mutantis  mallent  cu- 
rare quam  categorias  logicas  in  ipso  sermone  conditas.  Et 
profecto  quot  irretiebantur  laqueis  grammatici  ueteres?  Fere 
unius  tantum  linguae  cognitione  instmcti  eiusque  et  patriae, 
et  uarietate  dialectomm  abundantis  formationes  modo  diuersas 
saepenumero  ad  eadem  atque  aliarum  elementa  reduxerunt, 
modo  similes  cum  alienis  contulerunt.  Quid  igitur  mirum, 
quod  Cratetem  Mallotam  'sex  libris  7ceQi  rf^g  avto/naUag  contra 
analogiam  atque  Aristarchum'  contendisse  penitusque  sublata 
analogia  omnem  potestatem  consuetudini  usuique  Graecorum 
communi  concessisse  tradidit  Varro  ?  Nos  uero,  quibus  et  uete- 
rum  grammaticornm  commenta  et  inde  a  temporibus  renatarum 
litterarum  tot  argutissimorum  uirorum  quaestiones  et  sententias 
retractare  liceat,  adiuti  praeterea  cognitione  tot  linguarum  et 
cognatarum  et  diuersarum,  hand  facile  intellegimus,  quemad- 
modum  ueteres  in  ista  re  tarn  amplam  certandi  materiam  in- 


142  Guilelmus  Frye  De  Herad.  Mil.  stud.  HomeiidB. 

pertractafiset,  res  mythicas  historicas  geographicas  explorasset, 
nsum  homericnm  indagasset,  certas  qoibiui  niteretar  rationes 
constitnissety  ne  ab  hac  qoidem  parte  at  sententiam  fiilciret, 
contigit  Osanno.  Nee  tamen  nostram  sententiam  relinqaimns, 
qai  stndia  Heraclidae  grammatica  ex  homericis  carminibas 
profecta  et  aucta  eodemque  e  latiqribus,  in  qnos  ocnlos  con- 
nertere  solitns  sit,  finibas  usque  redire  statuerimus. 


Quod  certamen  grammaticornm  de  linguae  graecae  ana- 
logia  et  anomalia  Aristarchns  et  Crates  inierant,  susceptam 
non  sine  liuore  utriusque  discipnli  acerrima  simultate  et  con- 
tentione  persequebantur.  Atqae  Aristarchns  indnctinam  quam 
dicimus  rationem  et  disciplinam  secntus,  et  quo  erat  neri  falsi- 
que  sensn  natino  modestissimnm  sese  praebebat  grammaticum, 
neqne  usui  communique  Graecorum  consuetudini  locum  dene- 
gabat,  id  quod  Lehrsius  e  fragmentis  Aristarcheae  doctrinae 
egregie  indagauit  et  Varro  illustrauit  L.  L.  VIII  p.  126  'Ari- 
starchns cum  de  aequabilitate  scribit  et  de  uerborum  simili- 
tudine,  quomndam  declinationes  sequi  iubet  quoad  patiatur 
consuetude'.  At  Crates  'Chrysippo,  homine  acutissimo,  fretus' 
philosophus  ad  studia  granunatica  incubuit  et  rationis  empiri- 
cae  reprobatae  loco  logicam  reposuit  id  monens  discipulos,  ne 
formas  consuetudinis  Protei  modo  uultus  mutantis  mallent  cu- 
rare quam  categorias  logicas  in  ipso  sermone  conditas.  Et 
profecto  quot  irretiebantur  laqueis  grammatici  ueteres?  Fere 
unius  tantum  linguae  cognitione  instructi  eiusque  et  patriae, 
et  uarietate  dialectomm  abundantis  formationes  modo  diuersas 
saepenumero  ad  eadem  atque  aliarum  elementa  reduxerunt, 
modo  similes  cum  alienis  contulerunt.  Quid  igitur  mirum, 
quod  Cratetem  Mallotam  'sex  libris  7C€qi  rf^g  aviOf,iaUag  contra 
analogiam  atque  Aristarchum'  contendisse  penitusque  sublata 
analogia  onmem  potestatem  consuetudini  usuique  Graecorum 
communi  concessisse  tradidit  Varro  ?  Nos  uero,  quibus  et  uete- 
rum  grammaticornm  commenta  et  inde  a  temporibus  renatarum 
litterarum  tot  argutissimorum  uirorum  quaestiones  et  sententias 
retractare  liceat,  adiuti  praeterea  cognitione  tot  linguarum  et 
cognatamm  et  diuersamm,  hand  facile  intellegimus,  quemad- 
modum  ueteres  in  ista  re  tam  amplam  oertandi  materiam  in- 


144  Guilelmus  Frye 

nenerint  Cnm  enim  non  ea  sit  disciplina  grammatica  (ator 
oero  I.  Classeni  nerbis)  quae  mnlta  habeat  soli  ingenio  inda- 
ganda,  sed  caias  snmma  laus  cematur  in  diligenti  obsernatione 
componendisque  iis  rebus,  quae  in  linguae  usu  inneniuntar, 
ipsa  rerum  natura  certis  comprehendit  legibns,  quantum  relin- 
qnatnr  ad  analogiae  normam  inuestigandum  quantumue  ano- 
maliae  tribuamus  liberaeque  loquendi  consuetudini.  Venim 
utcunque  de  hac  contentione  iudicamus,  Cratetis  ratio  Stoieo- 
rumque  in  grammaticis  auctoritas  ualidiori  cedebat  scholae  Ari- 
starchi.  Neque  tamen  negandum  est,  analogeticos  quibus  erant 
impedimentis  obstructi  erroribusque  obnoxii,  extortis  falsis  ana- 
logiis  in  linguam  ipsam  exstitisse  dominos  nugisque  scholasti- 
cis  uera  obruentes  uim  exercnisse.  Etenim  nihil  non  ad  fixas 
et  quibus  omnia  parerent  normas  reuocabant,  illud  obliti,  ad 
certas  quidem  leges  animo  humano  sermonem  esse  procrea- 
tum,  libertati  tamen  insitae  pulchraeque  uarietatis  discrimi- 
numque  studio  hie  quoque  baud  raro  cedendum  esse  atque 
multa  sibi  eripi  usum  non  passurum.  Cuius  rei  luculentum 
apponam  exemplum:  Herod.  D.  pros.  N  103  &(6(i)v'  IdQiaTaQ" 
Xog  ^aqivBL  to  d'lowv  xai  irtelad'rj  ^  Ttaqadoaig'  6  dl  /Ta/u- 
fpUog  TtSQiarc^  inel  xa  elg  Tg  Xriyovra  diavkXa^a  ovofiaza  in* 
€vd'€lag  jvlr^d'vvTiTcrjg  exu  yevixijv  neQiaTCCJiaivijv '  did  nal  to 
Tqwcov  y.al  dfnaiiov  xal  naldcov  aveylvioaxe  neqiOTtijiv ,  en  di 
xccl  TO  TtavTiov  xai  kdiov  xa)  tLvlov,  Tteql  lov  fjoyov  edioxav  xai 
01  7VQd  ^fuov  xal  ^fuig  A\  cf.  B  262.  Sane  modestiores,  id 
quod  ipsum  magistrum  concessisse  modo  diximus,  anomaliae 
defensoribus  id  largiti  sunt,  ut  non  ubique  analogiae  insiste- 
rent  ipsamque  analogiam  relatiuae  quam  dicimus  naturae  usu- 
que  restrictam  asseuerarent;  sed  grammaticorum  de  his  rebus 
consensus  non  euasit.  Nam  ex  quo  Dionysius  Thrax  artem 
grammaticam  uocauerat  ijujceiQlav  i),  in  banc  uocem  inquiren- 
tes  alii  {IjHTteiQixol)  grammaticen  akoyov  If-ineiqlaVj  alii  (t«x- 
vixoL)  T^xvr^v  dixisse  Dionysium  arbitrati  mutatis  nominibus 


1)  Cf.  Dionys.  Thr.  grammat.  ed.  Bekk.  (An.  Bekk.)  p.  629;  Sext.  £mp. 
adu.  Math.  1, 3  §  57. 


Do  Heraclidae  Milcsii  studiis  Homericis.  145 

eandem  litem  continnabant  ^) ;  etenim  qui  Tixv^iy  esse  nolaemnt 
(quae  formam  loqnendi  ad  certam  redigit  artem),  analogiam 
debebant  agnoscere,  cam  ifHTteiQixol  nihil  antiquius  habercnt, 
quam  ut  analogiam  technicorum  refellerent^)  Atqne  inter  tecb- 
nicos  una  cum  ApoUonio  et  Herodiano  referendns  est  Hera- 
elides  Milesius,  qnippe  qni  non  ex  TQt^rjg  7taQ€iXrjq)wg  ra 
Gxrjficcra  nov  li^eon'  sed  iy,  duvdiaewg  rwv  xorra  7caQadoaiv 
^EXXriviov  'Aa\  zrjg  avfj,n:aQ€7cof,tivrjg  kv  avxolg  avaloylag  (Apoll. 
de  synt.  I,  10)  uocaboloram  proprietates  legesque  prosodiacas 
certis  ut  adstringeret  normis,  quibus  totins  linguae  Graeeae 
usus  pateret,  summopere  elaborabat;  quare  non  dubitamus, 
Heraclidem  inducere  loquentem,  quae  scholiasta  Dionysii  Thra- 
cis  (An.  Bekk.  II,  741)  comprehendit:  hcl  Ttayruv  ovv  nov  ovo- 
itdruiv  y.a)  ziov  ^rjfiarov  xai  rwv  (^(ikkwv)  fxeqiov  rov  koyov 
uy.Qt(iwg  Lr^Tovvreg  xai  ret  o(xoia  %oig  Ofxoioig  TcagaTtd'ifxevoi 
tovg  xavovag  aacpaXtJSg  ccTtofpaivoiiud'a.  Nam  analogia  nihil 
aliud  est  nisi  hiyog  aftodeiiatiwg  xo^'  o^iolov  7caQdd'€aiv  rrjg 
tv  IxdoTO)  (liqei  loyov  ffiovijg  dxokovd'iag,  tov  koyov  avXXi- 
youaa  nal  ididj  navovi  a7Cov€f,iovaa  (Anecdi  Bekk.  II,  730).^) 
Hand  uero  illorum  grammaticomm  qui  ut  Pamphilus,  usu  et 
communi  Graecorum  consuetudine  posthabita,  ubique  canonum 
potestatem  solam  ualere  uoluerunt,  pedisequus  fuit  Heraclides, 
ut  qui  inuestigato,  ubi  contra  analogiam  accentum,  ut  certo 

1)  Sext  Emp.  adu.  Math.  I,  3  §  72  "AcxXrinMri^  fUfitpexai,  tov  Sqana 
Jiovvaiov  ifinBiQiav  Xiyovra  ttjv  y^afifiaTiH^ ,  quam  ipse  §  74  rexrrjv 
appellat.  —  Ibidem  §  60  iyxaXal  di  avr^  (sell.  Jiowcloj)  ITro?^ftaios  TIbqi' 
narrjrinoi  ^  ort  ovx  ixQfJv  iftTiBiQiav  ei^xevat  rTjv  yQafifioTixfp^'  avrrj  (aev 
yoLQ  ifiTiBiqla  t^i/Sfj  ris  iari  xal  igyaris  xb  xai  aXoyos '  ^  Si  yQafAfAaTixrj  re'xyrj 
xa&eart^xBV  cf.  Theod.  Alex.  p.  30GdttliDg  T&vii  Xe'yovaiv  oti  xataxfniari' 
xioe  ixaXBCBv  (Jiovvaioe)  ifijtBiQlav  {iriv  yQafi/iartitrjy)  avrl  rov  yvmciV 
(iXXoi  Bi  tpnaiv  ot«,  i7iei8rj  6  cxotios  avrov  TtQos  Bicayo/iirovs  rjv  (Set  8i 
Tcti  sianyojyas  anixBC^ai  rmv  SvaxBQtSv)  8l8to£  on  xai  ifinsiQia  noXXaxois 
XtyBxni  Ttnga  rois  ff^;^a/b<s*  ifart  yaQ  ^  aXoyo£  tQifiri'  i'trri  8b  xai  i}  Xoyuitj 
yvcjtJts, 

2)  Cf.  Sext.  Elmp.  I,  10  §  179  ei  ol  y^a/ifiarucoi  vntaxvovvrai  Tixvi]v 
Tiva  triv  xaXovfiBTTjv  dvaXoyiav  7iaQa8(oCBiv  , . .  v7to8Bixreov  on  aavararos 

iariv  r)  Toiavrrj  tixyn  id  quod  ainpllsBima  dissertatione  conatus  est  ostendere. 

3)  Cf.  Theodos.  ed.  Gdttl.  p.  204. 

Leipiigar  StuAien.   YL  10 


146  Gnilelmus  Frye 

defnngar  exempio,  excndisset  Aristarchns  (et  paradosis  gram- 
maticornm  principis  uestigia  fere  premens)  plerumqne  modeste 
abstinnit,  quominns  andacins  mutaret.    Malnit  enim  repertae 
normae  addere  'qfxagrrjfiiva  y  siue,  ut  Herodianeo  uerbo  utar, 
arifieuodriy  ar]fiei(aTiaj  TcaQatTrjTia.  0  Atque  daplici  sensn  Hera- 
elides  hoc  uerbum  ajuagTaveiv  usurpauit;  et  sensu  quidem  uul- 
gari  peceandi,  male  rem  gerendi,  nbi  certam  innnit  personam 
cogitatque  de  nitio  corrigendo,  cuius  rei  exempla  uide  baec: 
l4QlGTaQxog  (q>r]ol)  afiaQravei  iyxklvag  to   iv  ^Ihddt  ^vfieig 
fiagzvQol  l(7Tfi'  r280,  quod  supra  fusius  illustraui  *) ;  Heracl. 
apud  Eust.  1907,  42  oti  to  ^noloi  x'  bItb^  (jp  195  yQaipdvrwv 
Tiviov  ^Ttoloi  x'  ehi^  avrl  tov  ^iaxi^  .  .  .  ^HQcmkeldrjg  rovg 
ovrwg   avayivtiantovrag  afiaQtdveiv  qpija/v,   xad-ori  OQiaTimv 
^fia  T(j)   ici  avvdiafKf)  VTcdyovaiv]   1907,  48   kliyxiov  ('fl^a- 
xkeldrjg)  xcmcSg  vorjaai  rovg  eirtovrag  nQoaTcmrtKOv  elvai  to 
^fikelo'  N  288.    Sed  plerumque  huic  uerbo  subiecit  notionem 
peccandi  contra  analogiam  normarum,  quas  in  similibus  aliis 
uocabulis  secuta  erat  consuetudo  linguae  graecae,   nbi    uox 
quaedam  contra  analogiam  ceterarum  similiter  formatamm  sin- 
gulari,  ut  eodem  exemplo  fungar,  accentu  notata  inueniebatur. 
Caue  tamen  arbitreris  Heraclidera  alium  praecepisse  accentum. 
Vide  enim  haec:  Eust.  1457,  44  ^f^dQTrjrai  -/.ad^  ^HqccKXetdr^v 
TO  sari'   wg  yag  ov  kfyo/asv  deixvvGT€  rj  q^aOTi,   ovTwg  ovdk 
€T€  eOTi'   eTi  di  zad^oTi  o^vverat'   ovdev  yccQ  Tuiv  eig  ts  Aij- 
yovTtav  o^vTovslTai  f^/naQTrjfiivov  tov  cpaTi,    Contra  analogiam 
igitur  g  additum  et  accentu  acuto  ultimam  notatam  esse  iudi- 
cauit.   Quis  uero  sibi  persuadebit,  Heraclidem  %t€  scripsisse? 
quin  ipse  addit  el  xcrl  fjindQTrjTai  to  ka^iiv,  ioTi,  elai,  ofuog 
e/tad'ov  TOVTO. 

Eust.  1729,  25  ij/wapr^^Tai  xara  tov  tovov  (to  dijrrjg)'   tci 

1)  Egregie  hue  facit  Herod.  fiovrjQ,  Xe§.  1, 4.  9  reap  fu'vrot  ^'Sao>v  ana' 

vicJS  OQOJfiivfOV  Tjroi  xara  rrjv  Xr^yovaav  avkXafirjv  rj  ttjv  nqo  avrrje,  ij  xara 
TtoaoTTjza  fUfieio}fiiv(av  iv  aroixeCoie  re  y.ai  avXXafidiSy  rj  3iaq)6q(o  rot'ty  x£- 
X^Tjfitvcav  xai  oi'x  ofioicas  loXi  o/uoioxaraX^jois  i'Xeyxov  aneQ/d^erat  17  dva- 
Xoyia  ovx  anodoxifid^ovaa  XQ^t^^^h  «^^<<^  crfftsiovjuevrj  to  cndviov. 

2)  Cf.  p.J29sq. 


i 


De  HeracUdae  Milesii  stndiis  Homericis.  147 

yaq  xolg  elg  w  7t€Qta7C(Ofiivotg  ^fiaai  TtaQaaxnpLaJiCiiiieva  elg 
rijg  agaevixa  T([i  rj  7taQalrjy6f,i€V€x  o^vverai'  olov  noiti  Ttoirj-' 
Trig,  Ofioliog  fjxi^Tqg  /ut/uijnjg*  ovuovv  xai  to  atS  arjao)  roiav" 
rov  yevvq]  atque  ne  sibi  cri/rifg  probari  coniciamiiB,  addit  to 
dl  ariTrig  oix  ovTiug,  alka  fiaQVvetar  cf.  Herod.  II.  pros.  E 158. 
Nolai  plara  afferre  ex  Heraclidae  libris,  ne  noctuas  portare 
niderer  Athenas.  Quis  enim  est,  qui  lecta  uel  una  pagina 
prosodiae  catholicae  Herodiani  nerba  arjixeiovad-ai,  fidxead'ai 
non  innenerit  prorsus  einsdem  notionis  atque  afiafraveiv  cf. 
p.  235,  16  f,idx€Tai  avTtxQvg  to  ^OQVva^^  InjcodaiiOL  Tqtieg^ 
z/  509.  iv€^r]Tiyidv  ydq  ov  xai  (ir^  V7t07thtT0v  xavovi  t(^  tvqo- 
naqo^vTovovvTi  7CQ07caQO}^vTovi^xh] '  ApoU.  de  pron.  33,  17 
Schneider:  Neque  aliunde  coUigi  potest  aXkog  pronomen  esse 
neque  ex  ea  re,  quod  in  o  exit  neutrum  ut  aliorum  pronomi- 
num.  Nam  tovto  a/ndQrrjfia  qxaH^g,  oneq  xotcj^ovto  Iv  Tt^ 
avvd^hifiy  TO  6q)€ik6f.ievov  v  7tQoakaf.ifidvov'  ^^alkov  yccQ  xal 
jceqiaXXov. 

Substantiuorum  igitur  et  uerborum  ceterarumque  orationis 
partium  leges  prosodiacas  siue  doctrinam  accentuum,  spiri- 
tuum,  syllabarum  quantitatum  0  ad  certas  normas  discriptnrus 


1)  Praeter  accentas,  splritas,  syllabarum  moras  La  Rochius  (Text- 
krit.  p.  118)  ad  prosodiae  doctrinam  quaestiones  de  iota  subscripto  et  signis 
StaffToXrjs  et  cwd'eceofs  (v^'  iv)  rettulit  deceptos,  ut  uidetur,  Herodiani 
homerica  prosodia  uel  Arcadii  testimonio.  Ut  enim  iota  subscriptum  omnino 
ex  hac  re  dimittamus  (cf.  Sext.  Emp.  adn.  Math.  1, 8  §  169)  ndd^  ilia  quae 
Arcadius  p.  191  (Lentz.  praef.  Herod.  XXXIV ;  schol.  Dionys.  Thr.  in  Anecd. 
Bekk.  11, 674, 679)  enumerat :  anoargofoSj  vtp^  Sf,  vnoSiaaxoXrj^  neque  sunt 
prosodiae  et  in  Herodiani  catholica  prosodia  nisi  quatenus  cum  uniuersa 
accentuum  doctrina  cohaereant,  prorsus  omissa;  at  cum  ad  illustrandos 
scriptorum  singulos  locos  baud  raro  multum  ualeaut,  quid  miramur.  Hero- 
dianum  in  prosodia  homerica  earum  rerum  rationem  habuisseV  Neque  aliter 
doctrinam  interpunctionis  tractauit  Herodianus  in  libro  Catholicae  sub- 
iuncto,  qua  de  re  loquitur  Lentzius  in  praef.  Herod,  p.  LIX  (cf.  p.  XXXXIV, 
LV).  Ceterum  relego  te  ad  Herod,  cath.  pros.  1, 5. 1,  ubi  Herodiani  de  pro- 
sodiis  sententia  a  scholiasta  Dion.  Thr.  egregie  iUustratur  (»»  Anecd.  Bekk. 

11,  677)  awe^evyfuva  opofia^ei  'HQOfSiaybs  tovs  t«  j6vov£  xcd  rovs  xiQ^ovs 
It»  Sa  fiTjv  xal  ra  nvivfiaTu,  ort  ravra  ndvra  nai  lov  tTfi  n^aeaSias  o^ov 
iniBixoiTai,  xai  n^ooi^diat  nalovvrui*  ibid.  p.  678,  27  oxi  ov  tov£  voravt 

10* 


148  GuilelmuB  Frye 

additis  i]fiaQTi]fihoig  magnnm  sane  opus  snscepit.  Nee  mirum 
babebit  quemqnam,  quod  lapsus  est  saepenumero  praesertim 
cum  uoeum  leges  prosodiacae  apud  Atticos  atque  Homernm 
ne  confunderentur  cauendum  esset,  ut  taceam  quotiens  apad 
unum  Homerum  idem  uocabulum  uariis  prosodiis  obnoxiam 
enotandum  fuerit  ut  avio  Svw,  xio)  rfco,  moxf  rUaxe  alia, 
ut  nisi  quis  de  linguae  graecae  progressu  atque  noua  gene- 
randiy  uetera  mutandi  studio  obseruauerit,  frustra  in  certis  pro- 
sodiae  normis  constituendis  tempus  sumpturus  sit  Hie  aero 
silentio  minime  premendum  est,  librorum  Heraclidae  fragmenta 
tantum  eaque  a  compilatoribus  uix  accurate  transscripta  man- 
sisse.  Bust  1434,  20  (Osann.  fr.  71)  ad  Odyss.  ^  58  'lariov  dh 
OTi  iia&^  'HQoxleldrjv  a/jietvov  liy€iv  avvio  iJTceQ  avu)  SVa  firj 
TtaqaXoyvoq  fjtrpcvvrjrat  to  5*  ovdiftOTe  yaq  (g>f]ol)  ^rpwverai 
TtQorjyovfxivov  tov  v  inl  rdiv  eig  no.  anoTtrjTiov  dij  asseaerat 
Eustatbius,  cXtveq  ^TtQlj^wrai  ovrog  6  Xoyog  inl  7tav%iav*  xai 
evd%(iri%iov  to  fxavco  IktbIvov  iv  7to).loig  f!)  ttjv  Ttagakrjyov- 
aav.  At  quomodo  fi  58  avcj  in  avvo)  mutari  possit,  non  asse- 
quimur.  lam  nero  uerbomm  havio  et  xixavcj  non  meminisse 
Heraclidem,  quae  quamcunque  carminum  bomericorum  pagi- 
nam  euolueris,  ultro  oflferentur,  credat  Apella.  Neque  ambi- 
guus  baereo,  quae  scripserit.  Disseruerat  de  uerbis  in  avu), 
quorum  a  paenultimae  plerumque  corripitur  addiditque  ut  as- 
solet  avio  (quod  sane  cum  Xafi^dvio  iiavd-avu  avdavw  aliis 
componere  non  debebat)  esse  '^/laQTr^fiivov  sine  nagaloycjg 
^rpLvvBiv  TO  a\  Eustatbius  autem  pro  suo  ingenio  coniecit: 
xa^'  ^HgaxXeldrjv  a/n€ivov  Xiyeiv  avvcj  ijjceg  avio.    De  xixavtJ 

fwvov  otQUtaxo  (NqmBtavoi)  xai  rovrovi  n^offipSias  ixdXstrev  Ss  ri<ftv  ibo^EV 
.  .  .  akha,  xcu  tcc  nvevfiaia  xal  rovs  xQ^rovS'  xal  ya^  xal  ol  xQovoi  raOir 
ixovci  xa&b  0  fiev  ixreivertUf  u  Si  avariXXerai-  xai  tu  itvBVfiara  Si  x.  t.  X, 

prorsuB  e  sententia  HerodiaDi  qui  libris  cath.  pros.  I — XIX  accentaum,  XX 
autem  spirituum  et  quantitatum  doctrinam  tradidit:  cf.  Herod.  1,520,17; 
536,  35  Lentz.  Ilad^  aatem,  quae  dicebantur,  ad  prosodias  referendas  non 
esse,  fuBius  docueruut  scholiasta  Dion.  Thr.  An.  Bekk.  II,  683,  22  x^  Si 
Y^vtoaxeiv  oii  ta  na&ri  ovx  eiai  xvQiai  n^ctpSiai ,  aXXa  xaiax^CTtxai 
X.  r.  X,  et  Choeroboscus  An.  Bekk.  II,  705,  5,  quibus  adstipulatus  est  Lentziiu 
praef.  Herod,  p.  XXXIV. 


De  Ileraclidae  Milesii  Btadiis  Homericis.  149 

et  ixayio  quid  senserit  Heraclides,  postea  docebo.  Ipse  igitor 
minime  contenderim  in  constitaendis  canonibnci  ubique  satis 
accurate  et  circnmspecte  rem  egisse  Heraclidem.  At  hoc  a 
me  impetrare  non  potni,  at  hnnc  uerbormn  ubiois  obnionmi 
oblitnm  esse  crederem. 

lam  adnotaai  hand  ita  raro  grammaticos  neteres  ueram 
analogiam  non  indagasse  multaqne  eam  ob  cansam  (at  ia^iy 
lazi  cuius  uerbi  thema  uel  ut  nostro  more  loquar  radicem 
primus  coniecit  Herodianus  n,  833,  8  Lentz.  dvvarai  di  to 
lofiih  a7io  Tov  eafii  elvai)  inter  fjfiaQTTjfiiva ,  arjfieuodrjy  aij- 
laeuozia  rettulisse.  Nee  mirum.  Solius  enim  linguae  graecae 
rationem  habentes  atque  schematismo  illo  qui  uocum  naturam 
minime  tangit  usi  grauissimis  obnoxii  erant  uitiis,  quamquam 
et  hac  in  re  mnlto  cautius  progressum  esse  Herodianum  nemo 
nescit.  Quo  schematismo  quam  inique  irretiatur  interdum  Hera- 
elides  eo  uel  maxime  patet,  quod  res  natura  dissimillimas  ac 
dissociabiles  inuitae  necessitndinis  uinculo  religat 

Quodsi  non  neganimns  Heraclidem  interdum  hand  ea  qua 
par  erat  diligentui  atque  circumspecta  ratione  in  canonibus  con- 
stituendis  uersatum  esse,  contra  singularem  atque  cantissimam 
Herodiani  disciplinam  admiramur,  qui  id  mihi  recte  sensisse 
uidetur,  uocabulorum  graecorum  prosodias  apud  Homerum 
ceterosque  scriptores  parum  apte  uno  eodemque  uolumine  posse 
comprehendi  (id  quod  Heraclides  instituisse  uidetnr),  sed  totam 
materiam  inter  catholicam  et  homericam  prosodiam  esse  dis- 
pertiendam.  Quibus  Heraclidae  rationem  Ulustraui  p.  104  sqq. 
fragmentis  nunc  addo  Ammon.  p.  99  (Herenn.  Phil.  171 ;  Et  6ud. 
412,  31 ;  Eust.  1840, 1)  Nvv  xoi  rvvi  diaq)iQ€i,  (fTjal  xora  Tivag 
'HQaxkeldrig  h  TtQioTifi  Tteql  xad-oXixrjg  Ttgoatpdlag '  to  iikv  yag 
vvv  xQovixov  iTtiQQTjfia  Taaaerat  ijtl  tqivHv  xqovwv,  IveoTioTog 
TtaqcjxriiAivov  xai  (liXXovTog '  olov  oti  aytov  vvv  ioTi  (vtv  tcoq- 
rjk&ev)  vvv  eCTat'  to  di  vvvl  Ini  iiovov  tov  IveanoTog.  Probari 
uidetur  He)*aclidae  hie  canon,  cum  Ammonius,  quibus  refella- 
tur,  non  enotauerit,  id  quod  fecit  s.  uu.  OTaipvXrj  et  TQoxog.  At 
qui  Aristophanis  fabulas  peruestigauerit,  non  assentietnr  cum 
Wolfio  ad  Leptin.  p.  242  Heraclidae:  eqnit.  482  wv\  dida^ei] 


150  Guilelmus  Frye 

nesp.  151  vvvl  x&iXi^aofiai\  eccles.  630  wvl  q^govi^aet]  Plat 
Hipp.  min.  372  c  wvl  7ceQi€^Xvd'€  Ar.  nub.  825. 

Quod  ad  Homerum  attinet,  nee  multa  nee  grauioris  mo- 
menti  ad  sola  Homeri  earmina  Bpectantia  enotaoit  Eostathius ; 
non  tamen  pigebit  Heraclidae  stadiorom  prosodiacornm  frag- 
menta  ad  earmina  poetae  pertinentia  subieeisse  ae  panels  illu- 
strasse. 

Atque  de  formis  eXcerat  e'iatai  iam  supra  disputanimus ; 
quibus  si  addideris  ea  quae  Eust.  1641,  45  memoriae  prodidit 
TO,  ix  daavvofiivov  tov  €  ^i/jtctra  7CQoaXafifidvei.  to  T  Iv  %f} 
i^ivrjaei'  olov  ^qtcw  elQTtov,  ekxw  ellaov,  efto^ai  elTtOfiTjV  heir 
g)iQ€i  CHgcukeidrig)  xal  to  ^Ofxai  eixofifjV  xai  yag  xal  Iv  ztp 
6X^0  daav  r]v  ro  Z,  ixjjiXiidTj  de  dice  trqv  tov  %  e7tig)0Qlav'  did 
eiaavv^T]  6  fxilXcov  €^(o,  diddanttov  utco  t(Sv  cevrcSv  %oig  Ive- 
azuiai  nveviiaxutv  aQx^ad'ai  tovq  fiikkovTag^  en  babes  spiri- 
tuum  doetrinam  Heraelidae,  quantum  a  fragmentis  pendet 
Atque  reete  ilia  quae  modo  apposui  indagauit  Heraclides ;  sed 
quod  in  eonstituendis  eanonibus  minus  aeeurate  interdum  rem 
gessisse  eum  monuimus,  hie  quoque  aecidit,  cum  Iqyato^iai 
law  i&l^u)  alia  praetermiserit. 

De  x^oVcuv  doctrina  quid  Heraclides  disputauerit,  non  com- 
perimus  ex  Eustathio,  qui  haec  tantum  seruauit  p.  1625,  56 
Tor  diGvXXa^a  eig  w  y.a^aQOv  Irjyovra  xai  exoi^a  q)wvTJ€v  figaxi 
fragarekevTOv  dlxa  rov  o  §aQvvov%ai,  el  ^irj  neQiOTtoifieva  ire- 
Qav  evvoiav  Ttoirjaet  wg  to  f^v^o'  xd  6  dkka  ^aqvvovrai  dlxa 
Twv  7taQaXr]yofiivwv  Tqi  o*  olov  ^vw,  nkvo),  TcXew,  vdco,  %Uo 
^tIu)  di  iiLv  ev  vLaqog  aiar/'  I  378  oS-ev  {q)rjai)  xai  to  dw  rjyovv 
Ttviu)  Twv  jiaQVToviov  lazl  -/mI  ov  7ceQia/c(6f.ievov.  At  usum 
Homericum  si  exponere  uoluisset,  baud  accurate  obseruasse 
diceremus  grammaticum.  Occurrit  quidem  vaio  O  197,  C292; 
sed  vdov  I  222  ( Aristarchus  vator);  i^cro/^evoi;  Nic.  apud  Athen. 
XIV,  684;  evauv  Archestr.  apud  Athen.  IV,  136B;  vaev  Callim. 
Dion.  224;  cf.  schol.  Ap.  Rhod.  I,  1146  vde'  to  vdev  dvvl  lov 
€QQ€i  iog  VMi  'OfirjQog  ^vdev  d'  6q(J)  dyyea  Jtdvta  i  222  tog 
ov  del  yQd(peiv  [xai]  (yaiev)'  tov  vdoj  ydg  fiaxgd  fj  jcaqakri- 
yovoa. 


\ 


De  Ilcraclidae  Milesli  studiis  HomericlB.  151 

Codicum,  nt  dicam  quod  sentio,  auctoritatc  permotus  valev 
reposuit  Aristarchus  stirpisque  haec  fuit  progenies  *^NAFISl 

—  valui  —  vciio  —  vaio  —  prorsus  ut  *  deFjco  —  8eUo  (cf.  8elv 
=  delov)  8i(o.  *  JiV:.://i2  —  vaver  ^el  ^Ulu  Hesych.  —  *8iJ=vj 

—  8evto  L  540;  cf.  y.lalio  ==  *yXaFjio  {liXavaovfiat) ,  ayalofiai 
ctydo^iai  (ayafiai)  =  *ayaFjofiai  (ayavog),  ymUo  =  *'AaFjw 
i'/Mvaio)  Tcdio  uide  Cnrt.  Verb.  II  -,  433.  Neque  miramur  illud 
raiu)  iam  sat  antiqno  tempore  enanaisse,  quod  tritissimmn 
illud  vcdio  ^incolo^  enndem  sonnm  babebat.  Similiter  se  babet 
tUo  :  rfovCL  (in  thesi)  ?  84 ;  fiwat  1 258 ;  zlifxev  o  543 ;  hiofnev 
A. 483;  Tiov  'F703;  rtw  /  378.  ¥^705;  Tiveiv  r289;  TiWfiai 
/'279.    Itaque  haec  proposuit  Curtius  (Verb.  I\  168;  I,  225) 

1)  Tivvu)  *rivvw  livu)  tIvoj  (Pind.  P.  11,  21) 

2)  Ti(o  %Xu)  (cf.  anvT€ihio  =  ancoTiitfj)  in  inscript.  arcad. 
Annal.  Fleckeis.  LXXXin,  585).  Ttvead^ai  inde  a  Pindari  tern- 
poribas  et  tuo  apud  Atticos  radicantur.  Pancis  attingam  f.ivia : 
liivaav  Si  637 ;  Eur.  Med.  1123 ;  Soph.  Antig.  417 ;  [ni^vxe  ii  420 ; 
lAvui  Herod.  II,  51 ;  Arist  pac.  278;  pint.  845;  et  xAvw,  quod 
constanter  priorem  syllabam  corripit  apud  Homerum  excepto 
imperatiuo  /.Iv^t.  Reuertendum  est  ad  uerba  in  aviu  exeuntia, 
de  quibus  Eustathium  uix  recte  nobis  rettulisse  iam  supra 
monui.  Didicimus  enim  diffidere  Eustathio  et  memores  tortuosi 
illius  et  nescio  quam  ridicule  seueri  {o-AOJiritiov  8i,  ei'TccQ 
rjycQiliioTaL  ovzog  6  koyog'  xal  hd-vinrjTiovl  to  ixdvw  Iv  tcoI- 
lolg !  IxTeivov  to  a)  generis  dicendi  Eustathiani  pro  certo  affir- 
mamus  uerbum  avw  rjiaQTrifnivov  uocatum  esse  ab  Heraclide, 
praesertim  cum  avvio  nuUo  loco  homerico  reponi  possit  pro 
avu).  Mirum  et  hoc:  schol.  Vindob.  5  Od.  y  496  ijvov  odov 
yQaipeTac  ijvvov  a  it/  too  dctjoxovTO]  rjvoV  dvTi  tov  ijvvov  BQ. 

Atque  avu)  priorem  producit  syllabam  excepto  ^  473  egyov 
avoiTOj  ubi  Buttmannus  ac  Doederlinus  avvTo  ut  optatiuum 
uerbi  avvfiai  conmiendant,  quam  formam  fragm.  Mosc.  et  co- 
dices  Lips.  Barroc,  itemque  Etym.  6ud.  61,  47  confirmant;  in 
Anecd.  Oxon.  I,  16,  30  reperio  €Qy^  avioiTo ;  sed  Heraclidem 
non  avo)  sed  Svio  ut  vtaqaXoywg  firjxvvofjievov  respuisse  tradit 
Eustathius.   Veteres  grammatici  avio  inter  dixQova  receperunt 


152  Guilelmus  Frye 

Et.  M.  115, 13;  An.  Ox.  1, 16, 25;  Et.  Gud.  61,  44;  avvio  autem 
ael  Iv  avOToXij  o  Ttoirjr^g  TcaqaXafx^avei,  lam  si  quaeras, 
quae  necessitndo  intercedat  inter  avio  et  avtcu,  non  cum  Lo- 
beckio  (Pathol.  EI.  I,  324)  facimas,  qui  Heraelidem  (An.  Ox. 
I,  16,  25;  Eust.  32,  39;  764, 33)  secutus  ex  avvj  repetiuit  avvio-^ 
sed  assentimur  Doederlino  (gloss.  699)  et  Cnrtio  (Verb.  I,  244) 
qni  ex  avvu)  prodiisse  docneront  hvm  avu  non  aliter  atque 
rTyvfiai  *Tivv(a  Ttvw  ztvio  et  oQvv^i  oqvvu)  ^)  *6qivv(jj  *oqlvFm 
nQlvvu)  oQiviOy  at  banc  propaginem  agnoscamns:  dvvw  *avFio 
*avvio^)  Hvo)  av(o.  Apud  Atticos  nero  avvo)  peperit  avinut 
ut  aQVM  ccQvrw ;  recte  enim  his  de  nerbis  disseroit  Heraclides 
apud  East.  32,  39;  764,  33. 3)  Neqae  Heraclides  uerborum  x£- 
Xavu)  et  Uavto  oblitas  est;  cf.  East.  1525,  16  (Os.  fr.  60)  ava^ 
loyiaregov  to  x£y%avcci  xal  lyxavio  *)  rov  Ktxdvoj  xal  Ixavat,  iVa 
Tiai  av%a  lelTCiovrai  rgiol  ygd^iiaat  xov  xlxto  xal  ixw  (at  adio 
avdavw).  Qaid  aero  de  a  paenaltimae  producto  stataerit,  ne- 
scimus;  licet  tamen  saspicari,  non  aliter  eam  sensisse  atque 
Herodianum  dichr.  n,  10,  5  Lentz.  rd  did  xov  avut  ^TJfiara 
vTthg  8vo  avXXafidg  ^aQvvof^eva  %x^i  to  a  avveaTaXfxivov  Xtfu- 
7cdvu),  fiavd-dvio  .  .  ,  to  (.livTOi  ixdv(o  xal  to  xixdvio  aXoyov 
*€xovTa  Tov  TcqioTov  xQovov  Tov  doqiarov  eicretvei  tov  devTSQOv. 
Quod  supra  diximus  Heraelidem  in  accentibus  ponendis 
Aristarchi  potissimum  et  modestiorum  gi'ammaticornm  uestigia 
legisse,  uel  inde  elucet,  quod  duobas  tantum  locis  rem  aliter 
atque  Aristarchus  gessisse  ab  Herodiano  commemoratnr :  D. 


1)  Quod  cur  stellula  notauerit  Curtius,  non  assequor;  apud  Pinda- 
rum  enim  (01.  XIII,  12)  o^vvet  consentientibus  mss.  et  (UQvve  Pyth.lV,  170 
cod.  R,  o^wB  IPQ,  rell.  oQrvy  cui  comparandum  est  oXkvfAi  oXkim,  Archil, 
t'r.  27,  2  'Ava^  "AnolXov  . . .  a^iai  olXv*  Sane^  oXXveis, 

2)  Cf.  Find.  01.  XIII,  10  Sverai;  avverai  Q. 

3)  Cf.  Aescli.  Ag.  1123  ^'av{>jei-  Eurip.  Ion  lOGfi  i^arirot;  Xen. 
Cyr.V,  4, 18;  ix^of  Hes.  scut.  301,  opp.  548;  d^roj  Arist  Nub.  273 ;  Plat. 
Criti.  120a;  Ion  534a;  Xen.  Cyr.  I,  2,  8. 

4)  Dindoriius  Myxavat  e  codd.  uestigiis  indagauit  restituitque  Aesch. 
Choe.  622  xiyx^'*^^''  ^^  /^^^  E^fAtj^,  Soph.  0.  C.  J  450  e'C  n  fwl^a  fiij  my^^vti, 
(cod.  Med.  rvyxavr^i  correctum  in  x&xt^rr-i),  Eur.  Hel.  597  Mevihtt^  fiaartvmv 
ffa  xiyxnvo}  fioXtS, 


De  Ueraclidae  Milesii  studiis  Uomericis.  153 

pros.  0  178  =  Cr.  Anecd.  Ox.  I,  95, 8;  Bust.  705,  59  (Os.  fr.  35) 
^HqanXelSrig  6  MUT^ai^og  fiaqvvBi  (to  ajiktixQa  ©  178)  wg  aOL%a' 
"koyuj  Sk  %^fi%ciLi  %oi%if  dg  on  pkrjxQOv  iazi  to  Ioxvqov  (plov 
TtaQct  IIivdaQii)'  7tq6q>aaig  jiXrjXQOv  ylverai  veUeog  245*  Bergk; 
insemi  ex  An.  Qx.  95,  8)  otccq  Kara  aTigrjaiv  ocpeLXei  Hye- 
oO^ai  a^hqxQog  dg  ay.oKog'  arjiaalvei  yag  to  qad'svig'  ij  f^^^" 
TOt  jcagadoaig  o^vvei  to  afiXfjxQa  G  178  xai  afilrjXQr^v  E  337 

X.    T.    A.      U^m 

Egregie  Herodianus  sententiam  Heraclidae  D.  pros.  3178 
refatauit;  nellem  tamen  etiam  Pindari  locum,  ad  quern  Hera- 
elides  prouocauit,  accurate  examinasset.    Duobus  autem  locis 
occurrit  uox  fihjxQog  in  Pindari  fragmentis,  quorum  alterum 
Heraclides  attulit  An.  Ox.  I,  95,  9  lUvdaqog  (ikv  fiXtixgov  to 
laxvQov  ^7tQ6q)aaig  pXrixQOv   ylverai   veUeog^  fir.  245  Bergk  ^. 
Neque  tamen  quidquam  certi  ex  hoc  lucramur  firagmento.    Al- 
terum igitur  subministraui  firagmentum  a  Plutarcho  (130  Bergk*) 
seruatum  rj  dh  zQlrrj  ttZv  avoolojg  (ie^iioxoTwv  xal  7taQav6f.iu)v 
odog  laziv  elg  %Qe^6g  xe  xai  ^aqa^qov  wd'oiaa  %ag  \pvxag 
^Evd-ev  Tov  aiteiQOv  kqeiyovxai  oyjotov 
BhqxQol  dvocpSQag  w/rog  notafioL 
Hos  uersus  Boeckhius  11  p.  621  et  Bergkius  accurate  dixerunt 
respondere  ultimis  binis  uersibus,  quos  in  describenda  sancto- 
rum beatitudine  posuit  Pindarus  fir.  129  Bergk* 
^08 (xa  (J*  iqaxov  xara  x^QOV  xldvarai 
Aiel  dva   fiiyrvvTOJV  tvvqI  T7]\k€(pav€i  rcavrola   d-etiv   hci 

fiiofiolg 
causis  scilicet  metricis,  quibus  ad  nostram  quaestionem  nihil 
proficimus.  Praeterea  in  eo  haeremus  utrum  dixerit  poeta  ipsa 
tartari  flumina  tenebras  exhalantia,  an  per  metaphoram  nubes 
caliginosas  Orcum  ignaue  permeantes  cf.  Pind.  Pyth.  I,  20. 
Aixva  Ttavezeg  ^eovog  o^elag  rid-ijva' 
rag  igevyovrai  fxiv  anXarov  JcvQog  ayvorarai 
hi  fxvxijiv  rcayal'  Tcorafiol  d'  afiiqaiciv  fikv  nqoxiovrt 
Qoov  noLTtvov  aXd'U)v\    Sed  secunda  interpretatio  ad  uernm 
maxime  mihi  uidetur  accedere  y  quae  et  Pind.  Pyth.  I,  23  et 
ceterorum  scriptorum  auctoritatey  Alcaeum  dice,  Hippocratemy 


164  Guildmus  Frye 

ApoUonium  Rhodium  (II,  205  sqq.  coll.  1 135)  *),  Plutarchum, 
comprobatar.  Ita  Hippocrates  TtvQetog  ^hj^Qog^  aipvyfiol  fiXtj- 
XQol  (pulsus  debiles,  languid!),  vovaog  pXrixQoxiqa  (cf.  Aphrod. 
Alex,  problem.  I,  83  p.  272  Sylbg.  ubi  ajiXrixQdg  nvqerog  oppo- 
nitur  o^el  et  oliyoxQovlq}). 

Quod  enim  Plutarchus  (de  occ.  uiu.  7  =  ft.  129  Bergk^  = 
Boeckh  II  p.  621)  sedem  beatorum  e  Pindari  carmine  descri- 
bens  addidit:  xal  Ttorafiol  riveg  ayclvOTOi  xai  Xeloi^  dubito 
an  de  suo  inseruerit,  cum  in  consol.  ad  ApoU.  c.  XXXY  idem 
Pindari  fragmentum  accuratius  repetiuerit  fluuiorum  leniom 
mentione  non  facta.  Quin  etiamsi  ipse  Pindarus  fluuiorum  sedis 
beatorum  eorumque  lenis  strepitus  mentionem  iniecerit^),  non 
tamen  est,  quod  utique  oppositos  dicas  uersus  fr.  130  ev&ev 
Tov  aTtetQov  eqevyovTai  gtcotov  (ikrjXQol  dvoq)eQag  vvxrog  no- 
xaiAolj  qnippe  quibus  tenebras  potius  Orcum  replentes  ignaue- 
que  permigrantes  nubes  opposuerit  poeta  splendidisftimae  luci 
sedem  beatorum  coUustranti.  3)  Neque  uocis  fiXrjxQog  originatio 
patitur  Heraclidae  interpretationem.  Redit  enim  fiXrjxQog  ad 
stirpem  /iAor  slue  fiaX  (cf.  Curt  £1.^  p.  326),  quam  reperimus 
in  fiak'cnco-g,  fiaX-d'-axo-g,  fiwXvgy  fimaXayfxivog  et  in  Lati- 
norum  uoce  'mollis';  ut  ^Xccl  pro  i-iXa^^  ita  jiXrjxQog  pro  /uiij- 
XQog-  Atque  cum  a-fiXrjxQog  conferas  uelim  a-fnaX-o-g  =  tener; 
itaque  a  priuatiuum  omnino  missum  faciemus,  ut  in  afifiXvgy 
a-fiaQvaaeiVj  collatis  fiaq-fialQeiVj  fiaQ-fiaQvyi^.  Neque  id  si- 
lentio  praetermittendum  est,  omnia  uocabula  e  stirpe  f^aX  ifiXa) 
enata  in  deteriorem  uergere  partem,  ut  (iXd^  ignauus,  mollis, 

1)  Merkel  in  praef.  Ap.  Rhod.  p.  GLXXVI  Pindari  fragmentum  filrj' 
X^oi  8vo<psQas  wxToi  nora/ioi  suspicatus  est  ApoUonium  ante  oculos  ha- 
buisse  scribentem 

y  152  olov  0T8  fikfjxQolfXt  xvXivdS/iBvov  TteXaysom 
KVfta  fiikav  xoxpov  re  xai  a^QOfAOv  . . . , 

quod  tamen  utrobique  uarios  habere  explicatus  contendit. 

2)  Cf.  Find.  01.  II,  70  ivd'a  fiaxd^tov  vaaov  toxeaviSss  av^ai  ttc^- 
nvioiOiV  av&efia  Si  x^^ov  yXeyei,  ra  fiev  x^Q^^^^  «^'  aykaoiv  dev^DteaVj 
v$a>Q  8^  aXla  tpiQ^ai. 

3)  C£  Find.  fr.  129, 1  Bergk^;  01.  11,61  icaii  8i  vixxsaaiv  aUi  Uov 
iv  afitQous  aXuyv  i^xovres,  anevictsQOv  ioXoi  dexovrai  fiiorav. 


Do  Heraclldae  Milesii  studiis  Uomericis.  155 

fU'fialctyfiivogy  /iw^vg  iners.  Qua  de  cansa  recte  mihi  aideor 
uertere  cum  Boeckhio  Pindari  firagmentum  130:  nbi  immensas 
eructant  tenebras  ignaui  caliginosae  noctis  flnuii. 

Itaque  apad  Homerum,  qui  semper  forma  ajikijxQog  qsqs 
est,  a  intensiaum  agnoscimus;  qnod  ad  Pindamm  attinet,  res 
extra  dabitationem  poni  non  posse  aidetur,  quod  neque  frag- 
menta  prolata  unam  certamqne  interpretationem  facile  pation- 
tar,  neque  grammaticus  An.  Ox.  I,  95,  8  rem  confecit 

Acriter  eos  increpuit  Heraclides,  qui  uocabuli  atacpvXri 
accentum  at  normis  grammaticis  commendatnm  defenderant. 
Qna  de  re  explieatnm  fragmentum  seruaait  Ammonins  p.  124, 
qaod  breniore  forma  Etymologici  magni  auctor  in  sua  trans- 
tulit  742,  44,  pessime  corrapit  Eustathius  341,  30-— 38  (Osanni 
fr.  31).0  Neque  Ammonius  omnia  praebet  concinna:  ^H^iaq- 
T^ad'ai  doxelf  inqnit  Heraclides,  Ttaga  Toig  "EXXriaiv  o^vrovov- 
fi€vov  ^)  Tovvoiia  {OTaqtvlri)'  oudkv  yccQ  rdiv  eig  {X)r]  Xrjyovtwv 
dijlvTuSv  ovofiarwv  {a)fiiToxov  ^)  yivovg  rov  oiderigov,  Ttaqa- 
relevrwvTog  tov  v,  o^TOveiTat,  akka  ndvra  vneq  dvo  avXka- 
(iag  (iaQvroveizac  [liara  to  v  addidit  glossator;  alteri  melius 
uisum  explicare  t^rj  o^TOvovjAeva,  ccDm  (iaQvrovovvra  to  (v) 

aToi%Blov  €xei\  olov  Kovdvkri,  ^afivlt] Tivkg  8k  fiorj- 

d-ovvteg  Ttj  avvrj'd'eitf  xal  o^vTOvelv  fiovkofievol  q)aoiv  otc  ooa 
TOV  avTOv  a7caQakkdxTiog  ^dxcTai  arjfiatvofiivov,  o^oTovel'  oaa 
dk  dialhiaaei  [t(3v]  (t(^)  af]iiaivo/iiv(i)[v] ,  ovy.iTt'  6  fikv  ovv 
(plkog  xoi  q)lXr}  xai  ^ivog  xai  ^ivt]  ymI  tcc  7CQ0X€l/d€va  anaq- 
dkloKTa  ioTcv'  did  o^OTOveV  tcc  8k  8iaq)iQ0VTa  omiTt'  7ia&- 
ciTteQ  yccQ  %oAog  X^^^>  '^-^^  TQ67tog  TQOTtri  .  .  .  86(.iog  8ofii]' 
[jteQi  TovTOv  ovv  iv  alio  eg  IvTelcSg  eiQTjTai  otc  8iag)iQei  se- 
cludenda  uidentur]  el  ovv  Igtl  arcKpvlog  aQoevtuov,  8iaq>iQ€i 
Sk  T(i)  ari(iaLvo(.iiv(ff  ri  OTaqtvl'^,  67C(jiQa  8i,  ovTwg  o^vverai. 
To  fievToi  TtgoKeljievov  addit  Ammonius  tov  'HQaxl€l8ov  naqa- 

1)  Qua  ex  re  laculente  apparet,  quot  facile  erroribus  impUcemur 
ubi  Boli  Eostathio  fides  habenda  sit. 

2)  Herod,  cath.  pros.  323,21  OTtt^Xtj  to  xaxravtMov  i^yaXelov,  axa* 
^vXt^  8i  6  xaqno^  *  to  fuvroi  j4yxvl^  xcU  jiy^lfj  ivofiartu  dtjiiofv  o^vvnat, 

3)  Non  apte  Osannus  fun'xov. 


148  GuUelmuB  Frye 

additis  fifiaQTt}f.tivoig  magnom  sane  opns  snscepit  Ncc  minun 
habebit  quemquam,  quod  lapsns  est  saepennmero  praesertim 
enm  nocnm  leges  prosodiacae  apnd  Atticos  atqae  Homernm 
ne  eonfanderentnr  canendnm  esset,  at  taceam  quotiens  apad 
annm  Homernm  idem  nocabulnm  nariis  prosodiia  obnoximn 
enotandnm  fnerit  nt  avcu  ^Vcu^  Tito  rfio,  rUtnce  rkaxe  alia, 
nt  nisi  quis  de  linguae  graecae  progressu  atqne  nona  gene- 
randi,  uetera  mutandi  studio  obseraauerit,  frustra  in  certiB  pro- 
sodiae  nonnis  constituendis  tempus  snmpturns  sit  Hie  aero 
silentio  minime  premendum  est,  libromm  Heraclidae  fragmenta 
tantum  eaqne  a  compilatoribus  nix  accurate  transscripta  man- 
sisse.  East  1434,  20  (Osann.  fr.  71)  ad  Odyss.  fi  58  'lariav  di 
OTi  xo^'  'HQaxkeldrjv  afi€ivov  kiyetv  avvw  i]7t€Q  avo)  Vva  fi^ 
TcaQaloyiog  firjxvvrjrai  to  a'  ovdirtoze  yaQ  {(ffjol)  firjxvvetai 
TrQorjyovfiivov  rov  v  Inl  rdv  elg  no.  (ntOTcrjriov  diy  asseaerat 
Eustathius,  e'lTtCQ  '^xQlfiwrai  ovrog  6  koyog  inl  TtavnaV  xai 
ivSv/iifjTiov  TO  fycavio  iyttelvov  h  Ttollolg  (!)  t^v  TtaQaXijyov- 
aav.  At  quomodo  /?  58  avto  in  avvw  mutari  possit,  non  asse- 
quimur.  lam  uero  uerborum  ixdyio  et  xixavto  non  meminisse 
Heraclidem,  quae  quamcunque  carminum  homericorum  pagi- 
nam  euolueris,  ultro  offerentur,  credat  Apella.  Neque  ambi- 
guus  haereo,  quae  scripserit.  Disseruerat  de  uerbis  in  oyw, 
quorum  a  paenultimae  plerumque  corripitur  addiditque  at  as- 
solet  avio  (quod  sane  cum  Xa^i^dvio  ^lavd-avia  avddvw  aliis 
componere  non  debebat)  esse  '^(naQrrjfihov  sine  naQaXoytog 
firjxvveiv  TO  a;  Eustathius  autem  pro  suo  ingenio  coniecit: 
xa^'  ^HgaiiXeldrjv  afieivov  Xiyeiv  avvco  i]7C€Q  avo).    De  xixccvw 

fiovov  tuQiaaxo  (U^afdiavos)  xal  ravravs  n^ff<p8ias  ixaXtCsv  Sq  riciv  iSo^tr 
.  .  .  akka  xai  ra  7f vevfiara  xal  rove  x^ovovS'  xai  ya^  xal  oi  XQOvoi  rafftr 
i'xovoi  xad'o  6  fitv  ixjiiveraif  u  di  avaTtXkerai'  xal  ra  Ttvsv/iara  9i  x.  t.  L 

prorsus  e  sententia  Herodiani  qui  libris  cath.  pros.  I— XIX  accentaum,  XX 
autem  Bpiritnnm  et  quantitatum  doctrinam  tradidit:  cf.  Herod.  1,520,17; 
536,  35  Lentz.  Ilad'ij  autem,  quae  dicebantur,  ad  prosodias  referendas  non 
esse,  fusius  docueruut  scholiasta  Dion.  Thr.  An.  Bekk.  II,  683,22  x^  3i 
yivioaxBiv  01 1  ra  nad'rj  ovx   Bid   xvqltoi  n^cipSlai,  aXXa  xarax^fjiiruttSs 

X.  T.  X.  et  Choeroboscus  An.  Bekk.  II,  705, 5,  quibus  adstipolatos  est  Lentniu 
praef.  Herod,  p.  XXXIV. 


De  Heraclidae  Milesii  studiis  Homericis.  157 

rettulit,  immemor  imperfecti  lg>o//ijv;  cf.  Herod.  Od.  pros.  t200 
TvqavvUov  avOTiXXei  (to  (paa&€)  ctjcd  rov  cprj^d  ofiolwg  T(ji 
'ytal  ayyeUfjv  a7t6(paad'€\  I  649  Tivig  Sh  ofioltog  t^J  vixaa&€, 
wg  xal  iTceytQarrjaev.  H.  Q.  et  Od.  pros.  €  129  ayaa^e  wg 
dvvaad-e  rou  devriQov  a  avarelXo/iivov '  dvvatov  di  xai  log 
r](yaad^e)*  olde  yag  ovtov  xal  to  xara  dtalqeaiv  dg  to  ^d'caig 
ayaaad-e^  €  119  xai  ^Tocpqa  ol  rjyaaad'e^  €  122  P. 

Recentioris  aetatis  scriptoribus  probatum  'aco  rjyovv  7tvi(a 
fcf.  Ap.  Rhod.  I,  605  ^ovrq^iaQ  fiiv  aev  voTog^)  dubitationem 
iniecit  Heraclidae,  ntrnm  aio  an  avi  genuinum  esset:  Enst. 
1625,  61  yQciipag  6  ^HQo^Xeldrig  ^  oti  to,  elg  G  xad-agov  Irj- 
yovTa  xai  t<jJ  5  PQaxv7€aQaXr^y6/n€va  7teQia7tat(ji€va  tb  xal  ^a- 
QUTOva  AioXua  eiaiv,  fiovov  TtSQileiTcea&ai  liyei  to  ao)  afi- 
q)ia^r]Tov^i€vov  xora  tov  tovov.  Rem  paullo  altins  repetamns. 
Etenim  si  hnins  aerbi  stirpem  aFe  ponamns,  ad  dnas  coninga- 
tiones  bains  nerbi,  qnae  apnd  neteres  poetas  occnrmnt,  formas 
renocemns  necesse  est.  Atqne  aliae  nerbomm  non  thematico- 
rum  in  Ju  exenntinm  flexionem  secnntnr:  ar]ai  Hes.  opp.  516. 
552,  diariai  Hes.  opp.  514.  517,  aivTsg  Horn.  II.  E  526.  e  478, 
Hesych.  taivTsg  (diaivTeg)  7cviovTegy  qnare  aeqnationem  pro- 
ponimns  Tl&rjiiti :  &€  =  ar](.u'.aF,e\  aliae  analogiam  nerbomm 
denominatinomm  (snffixo  uerbali  ja  anctornm)  ostendnnt.  Gol- 
latis  enim  aqfuevai  y  176  (Ti&rjf^ierai  WSdj  (pihjfievai  X265), 
arjfievog  ^  214.  ^  131  {Tidi^ft€vog  K  34,  Delphomm  Ttotelfievog 
y.aXelfityog  aiQ€lii€vog)^)j  cerjvai  y  183.  x  25  ((poQ^vai  B  107), 
arjTai  Find.  Isthm.  IH,  27,  atj  /a  325.  ?  458,  dtdrj  e  478.  t  440, 
qnam  formam  hnc  traxi  collatis  arjTov  I  5,  arjTo  <Z>  386,  Hes. 
sent.  8,  negari  non  potest  ^) ,  flexionem  n^rbi  arjfn  nt  aliorum 
mnltomm,  inter  qnae  et  Tldnfini  est,  fluctnari  inter  coningatio- 
nem  nerbomm  non  thematicomm  et  nerbomm  denominatino- 
mm id  qnod  hac  mihi  lieeat  aeqnatione  oculis  snmministrare  : 

1)  Gf.  Gortius,  Act.  Bociet  litter.  Saxon.  1864  p.  221;  Hinrichs,  de 
horn,  elocut.  uestigiiB  aeoll.  p.  126. 

2)  Eodem  loco  recenseo  aeiai  pro  atm  aeollco  notandum  accentn, 
cui  compare  Boeot  ^iXam,  oixavri  Heracl.  ap.  East.  1557,44;  aide  qaos 
laudauit  u.  a.  d.  d.  Flachiaa  ad  Hesiod.  Tbeog.  875. 


158  Gailelmus  Frye 

arjfAi  (Tld-rjfjii) :  aFe-  {tl&B'')  =  q)lhfint :  ytA-£-,  qaamqaam  non 
ignore,  qilXr^fu  prodiisse  ex  (pLh-e-je-^L^  arjfn  autem  eandem 
atqne  Tl&r^/di  habere  formationem.  Qui  nero  cum  Leskieno 
stirpem  ducunt  *)  genuinam  afeg  (ut  aequatio  euadat  TeXeajio : 
TsXiu)  =  af€ajef.u:  arjfii)^  his  omnes,  quas  apposui,  fonnae 
uerbi  ai;/u  referendae  sunt  ad  coniugationem  contractorum 
ipsumque  uerbum  ^luculentissimum  est  exemplum  antiquioris 
coDSuetudinis  uerba  contracta  in  Ju  flectendi',  id  quod  sno 
more  grammatici  ueteres  pronuntiant  arj^u  et  <piXri/nt  ut  ex 
aicj  et  (pilico  orta  ad  Aeolicam  dialectum  reuocantes:  Heracl. 
Eust.  1407,  63  xai  to  cnjfievaL  dk  iiaqrvQel  t(^  acS  TteQiOTCU}- 
inivfp]  1724,  33  wg  ht  rov  q)tk(S  q)lXr]fu  AioXi%dig,  ovxwg  xai 
and  rov  acj  arjiai  xal  ...  at]  /i  325;  1724,  35  7t€n:oiif]Tat  to 
arjTtjg  wg  artb  yrsQiaTtioiiivov  tov  ocJ  cn^ato,  Neque  alia  de 
causa  idem  Heraclides^)  participium  ovrj/ievog  Eust.  1432,  35 
ex  Aeolica  dialecto  repetiuit  pro  ovovfievog  suoque  iure  inter 
praesentia  rettulit,  qua  de  re  te  relego  ad  Gurtium,  de  uerbo 
gr.  I,  356. 

Disceptauere  grammatici  de  accentu  futuri  Dorici  quod 
uocant  eaaelrai^  quod  circumflexo  notandum  esse  sibi  persuasit 
Heraclides;  hie  enim  ^uetus  ille  technicus',  quem  legit  Eusta- 
thius  p.  655,  10  liyet  rtg  7calaidg  Tcxvixog,  otl  dox€l  fxoi 
f-ii^Kpead-at  rfj  avvrj-^'elijc  earai  leyovavj '  ovdhcore  yaq  to  y 
7iQ6ott)7tov  Tiov  TOLOVTLov  ^ibXXovtmv  XQeWX07t€lTai  7taQaXi]y€- 
ad'ai  q)iovrj€VTL  'I'va  Tig  e^iTtf]  T^akeaerac  '/.aXiaTat  rj  to  Tekiae- 
Tai  TeXioTar  kiyei  Si  /mi  ^ixeXixov  elvat.  to  iaaerai  ov  /uriv 
Aioh'Kov,  (Velim  enim  conferas  Heracl.  apud  Eust.  718,  4 
^HQaxkeidi^g  TteTtotriad'aL  Xiyev  to  eaofiai  and  fxovoovl)M(iov 
TOV  10  rjyovv  vTtaQXM,  %va  ;/;  oiarceQ  '/,a).io  '/.aXiaw  xaXiao/dai 


1)  Gf.  Hinrichs  1.1.  p.  133,  qui  ad  Leskienum  prouocat  in  Curtii 
Stud.  II,  101. 

2)  East.  1432,35  y4iohfii  {<prjal  'H^nx?M8r]S)  rr;^  ov  Sitpd'oyyov  noL^a- 
Tt'Xevrov  ovaav  ,  ,  ,  sU  rj  fierart&eaaiv,  ol  xai  i6  ixaXovfirjv  xal  ivoovfir^v 
xal  oaa  ofioia  T^e  nQonrjs  avt;vyiaQ  rc5v  naQianofievcov  ixalrjfiijv  xai  ivovf 
fjirjv  kiyovat  xai  ini  fieroxcav  xaX^fisvoe  votjfisvoe  . . .  didoftriv  ovv  .  . .  'ijQa- 
xleidrje  xai  tov  *6t^/i8vos*  AioXiofv  SiaXexnp  a^xh*^  eJvai  to  orovfieros. 


De  Heraclidae  Milesii  stadiis  Homericis.  159 

ovTw  'Acti  TO  M  %G(a  eaofiaif  o  xaJ  ^tXatvvei  ki^elvog  Kaivoregov) 
^ixekol  yccQ  diTtkd^ovaiv  Iv  rolg  rotovToig  to  a,  JtJQtelg  dh 
Tovg  ToiovTovg  fiiaovg  TraQev&iaei  tov  I  7tQoq>eQ6(jievoi  Tteqt-* 
OTtwOLV  TcXevaBtTaL  QevoelTai'  ovtco  yovv  xal  to  'aQyuov  ea- 
aelTat  (fvyieiv^  B  393.  JLtov  (xivToi  7CQ0TtaQ0^vT6viog  quod 
ne  in  a(piwv  Ofpelwv,  artiovg  anelovg  qnidem  mntetnr  accentus^ 
fatnnim  loaelTat  legendmn  censet;  viy.(oac  dhoficog  tov  ^liova 
ol  7t€Qta7tiuvT€g  TO  looelTat,  luuat  et  haec  exscripsisse:  East 
1557,34  J(i)Qulg  iv  Tip  le^elTai  7C0irja€iTai  ixenari&ivTeg^)  Trjv 
7caQaT€).€VT0v  u  diq}'9'oyyov  eig  ttjv  ov  7taQ€v&iG€t  tov  v  Ttoirj- 
aovvTi  (paal  nal  TskeaovvTc  xal  Iggovvti  '  Tiag  yag  fxikkcov  xa^* 
^HQaxXeldtjv  ToiovTog  htl  tqItov  Ttlrj&vvTixov  JvoQiKtig  eig  to 
Ti  kriytt  TTJg  ov  di(p&6yyov  7taQaXrjyo/Liivr^g  .  .  .  7toir^aovvTi  yag 
xa)  OQ&iDaovvTc  Tcal  Tce  Ofioia  *  iTcl  fiivTOi  devTiqag  dta  tov  a 
fxrjy.vvofxivov  xal  tov  v  yekaaovvTi  xai  yekawc  'AaX  fioaaovvTi 
xal  fioavTi'  ItcI  di  paqvTovvov  ^  ov  avklap'q  TtagoTelevT^  olov 
XiyovTc  avTl  tov  liyovai'  rcJv  8'  ovtwv  Jwqiiiov  xorl  to  q>qo- 
vsvvTi  .  .  .  (oTteg  k^aQoec  tov  v  keyofieva  aiolixa  Iotlv  olov 
(pQovevTi),  %Ti  8k  xaJ  to  ev{v)Tt  -)  ccvtI  tov  eialv,  otzbq  alXiog 
Ivrl  kiyerai  .Jojqiov  ofiov  ov  xal  Alokiy.6v'  x.  t.  A. 

Heraclidae  qui  Doriensibus  eaaelTai  tribuit,  auctoritate 
repudiata  Ahrensius  ^)  ad  schol.  Theocr.  I,  83  et  Herodian.  II. 
pros.  B  393  prouocauit  iaaeiTai  pro  Dorico  uenditantes.  Atque 
nerodiani  qnidem  testimoninm  nel  innito  Ahrensio  typotheta 
mendo  liberatnm  excndit:  7CQ07teQia7taaTiov  to  kaaelTat'  ov 
yccQ  7tQ07taQo^vvTiov ;  scripserat  enim  Ahrensins  de  dial.  dor. 
28  n.  8  dnee  cod.  Veneto  A  7taQo^vTiov^  tig  TiHg,  ItzbI  Jti- 
Qiov'  i]8r]  yccQ  Tcolkfj  xqijaig  Ttov  TOtovT(av  7taQ  ATTinolg'  A] 
cf.  An.  Oxon.  IV,  198;  1, 136,  7;  schol.  II.  2V^317;  Lehrs,  Herod. 

1)  Pessime  peruertit  £ust.  sententiam  Heraclidae  inserto  fiernrtd'irrtg 
X.  T.  X,  Quis  enim  sibi  persuadebit ,  Heraclidem  tarn  accurate  de  tertia 
persona  nerbi  apud  Dorienses  dispntantem  tarn  misere  confadisse  mediam 
com  actiuo.  Sed  £u8tathia8  ipse  haec  pro  suo  ingenio  indagauit  seseque 
imparem  ostendit  uel  simplidsBimas  res  grammaticas  accurate  tradendo. 

2)  Cf.  Ahrens  dial.aeol.  p.  209;  Curtius  Verb.  1, 70. 

3)  Ahrens  dial.  dor.  p.  28  n.  8. 


160  Guilelmas  Frye 

scripta  tria  p.  208.  Scholiastae  autcm  Theocriti  nel  ea  de  causa 
dififido,  quod  in  hoc  ipso  scholio  repngnantia  tradere  uidetor ; 
quid  enim  est  quod  Dorieuses  kaaekai  protulisse  credamns, 
at  liyerai  proparoxytonos  eiusdem  syllabae  quantitatem  non 
curantes? 

Haec  habui  quae  de  studiis  Heraclidae  Milesii  prosodia- 
cis,  quatenus  ad  Homeri  carmina  pertinent,  dissererem,  panca 
sane  neque  grauioris  momenti,  quippe  quae  ex  eatholica  cum 
maxime  prosodia  promenda  fuerint  Eustathio.  Sed  quae  erat 
Heraclidae  stndiorum  natura  atque  indoles,  in  dialectis  potissi- 
mum  uersabatnr  cognoscendis ,  unde  in  explicandis  uocabnlo- 
rnm  formis,  praecipue  epicae  dialecto  propriis,  fructus  redun- 
daret,  quapropter  ingenium  excolebat  assidua  perscrutatione 
cum  carminum  Alcaei,  SapphoniSi  Alcmanis,  Pindari,  Ana- 
creontis,  turn  Homeri.  lam  uero  si  parui  quae  aetatem  tule- 
runt  fragmentorum  numeri  aequam  habueris  rationem,  quern 
grammaticorum  dices  dialectos  perlustrandi  cnpidiorem?  Ut 
de  lonum,  Atticorum,  Aeolensium,  Doriensium  consuetudinibus 
quas  illustrauit  Heraclides,  taceam,  audimus  eum  ad  partes 
uocantem  dialectos  *)  Rheginorum,  Cretensium,  Siculorum,  Cy- 
priorum,  Argiuorum,  Boeotorum,  Epirotarum,  Macedonum,  Pam- 
phyliorum,  legimus  Eust.  1643, 1  "iwveg  ol  veoitegot]  1885,51 
evioi  Tiov  VoJywy;  1892,  40  ccQxcxioc  ^ttixoI]  1613,  17  ivioi 
rdv  AloXiiov  quos  unus  Heraclides  in  Lesbios  et  Boeotos 
dinisit  apud  Eust.  1613,  18. 

Neque  tamen  negauerim,  praecipue  in  ratione  dialectos 
tractandi  apparere,  quam  infirmo  fundamento  cum  aliorum  turn 
Heraclidae  studia  grammatica  fuerint  superstructa.  Tantum 
enim  afuit,  ut  nominum  uerborumque  formis  epicae  dialecti 
atque  aliarum  inter  se  comparatis  etyma  detegerent  formarum, 
ut  ex  ipsis  dialectis  homerica  repeterent:  omnia  fragmenta  re- 
dolent sententiam,  quam  ridicule  satis  coluit  auctor  7teQ\  ^Ofxr^- 
Qi:€rjg  diakixTOv:  "O/^irjQog   li^ei  7Coixl)^r]  'Ae%Qri(.ihog  xovg  otTto 

1)  Cf.  Eust.  1576,  57  Rheg.;  1726,  24  Cret.;  32,37  Cypr.;  1726,  24 
Argiu.;  1654,26.  1613,20  Boeot.;  1064,4.  1722,46  Epirot.;  1654,18  Ma- 
ced.,  Pamphyl.;  1726,27.  1596,5.  1654,26  Tarentin. 


De  Heraclidae'Milesii  studiis  Homericis.  161 

d^log  eoTi  7taaav  ^EXXada  i/teX&wv  xoi  fcav  }ld'vog,^)  Quid? 
nonne  tota  huins  sententiae  pernersitas  retegitur,  cam  in  eadem 
forma  duabus  tribusae  dialectis  poeta  nsus  esse  di%atur.  En 
Heraclidem  haec  molientem  *^)  7C€7tolr]Tai  (to  ikavvw)  xara 
HQa'Akeldrjv  diaXhxoig  xqialv  BoiamSv  fihv  yag  to  ikdco  .  .  . 
u^loXiiov  dk  jj  7cqoaiXevGig  tov  v  ,  ,  .  Jcogiiiov  dh  6  jcleova- 
Gfiidg  Tov  V ;  cf.  praeterea  Bust.  734,  51  (Exc.  Or.  662,  2 ;  Cra- 
meri  An.  Par.  Ill,  340)  ubi  eihfjXovd^a  eiXi^XovO'fiev  ex  Attico- 
rnm,  lonum,  Boeotorum,  Aeolnm  consuetndine  repetitur.  Eae- 
dem  prorsus  machinationes  offeruntnr  in  glossarum  explicatione 
cuius  rei  mox  lucnlentissimum  subministrabo  exemplam,  eius- 
dem  notae,  quae  Apollonius  ex  Heraclide  apposuit^):  JtaQa- 
x^r^aojiicu  xal  to  7CQdg  rov  'HQoxXeldov  (cuius  catholicam  p.  326 
laudauit)  dgiti^iivov,  dg  xai  to  ^irteC  xqovfKov  iTclQQrjfia  Ix 
rr^g  7CQO€iQr]f4ivr^g  avvra^etog  kyivero'  hi  ro7CiyLOV  ydg  iTtiQqri- 
^atog  rov  'ov*  a7ceTeXeiT0  (q)r^alv)  Jvdqiioi  fji€tdXr]ipig  ^  ^eV 
o^ioiwg  Tft)  7C0V  7C€i,  aiTov  avrei,  o)  GvytjeL  Ttqod-eaig  f  ItiI  rj 
vi'v  iaodvva/^iovaa  rfj  cctco,  xaO'o  xoi  ev  ktiqoig  ri  cltvo  avxl 
Trig  S7tl'  TO  yccQ  ^ a7coinrjvlaag^  B  772  h  )'aq)  Tf/7  i7tifjirivloag' 
ubi  uelim  animaduertas  et  hoc  fragmento  illustrari,  quam  recte 
afiirmauerimus,  et  omnis  eruditionis  elementa  fiindumque  gram- 
maticarum  atque  etymologicarum  quaestionum  in  Homeri  car- 
minibus  reponi,  et  unum  eundemque  esse  Heraclidem  apud 
Eustathium  et  Ammonium. 

luuat  omnem  materiam  ita  distribuere,  ut  primum  de  ety- 
mologicis  Heraclidae  studiis  ad  Homerum  pertinentibus  disse- 
ramus,  deinde  uocum  homericarum  grammaticas  explicationes 
examinemus.  Atque  quod  p.  107  obiter  contendimus  maiorem 
quas  Orio  Heraclidae  nomine  insigniuit,  etymologiarum  nume- 

1)  Apud  Maittaire,  de  dial,  graec,  ed.  Starz  p.  477. 

2)  Eust.  831, 62.   Fauor.  eel.  182, 27. 

3)  Desynt.  IV  p.  334B;  cf.  IV  p.  332,  ubi  Apollonius  sao  iure  im- 
probat  cas  ro  eico  TtaQa  to  itoi  ini^i^/Aa  ioxrjfiaxiUTai  anavroiv  reap  naQ^ 
enofiivtav  iv  vTieQ/Sdrqf  yevo^e'vofvl  6  ya^  x^*'^  ^  ^^^  ^^  t^Io£  (leg.  rov 
riXovi)  fteTTjei  ijil  rb  olqxov^  xni  to  ini  xikovi  1  iv  fisaSTT^t  Tta^ela/ifia' 
riTO  xai  rj  iv  a^xj  o£eZct  fiexBxl&exo  iiti  to  riXos, 

Leipzigor  Studion.   YI.  1 1 


162  Guilelmiu  Frye 

rum  Milesio  abiudicandum  esse,  ut  qaae  Heraclidae  Milesii 
rationem  deriuandi  minime  gererent,  et  ApoUonii  locis  con- 
firmaui  et  explicatissimo  nnnc  probatnri  sumus  exemplo.  Per- 
bene  enim  accidit,  nt  unnm  idemque  fragmentum  dignam 
haberet  Eustathins,  quod  tribas  locis  in  commentarios  recipe- 
ret  0,  nobis  sane  hand  innitis  uiam  planans  nt  ab  omni  parte 
emendatnm  exhiberemns. 

Bust.  1647,  61    TO    *€QQ^  (h.  vi^aov)  x  72   iQ/Arjveiovai  ol 

^QiaraQx^iot  ^fierce  (pd'OQag  ani&i'  e^yovfjtevoi  ixeivoi  ovxia 

1M7, 62  xof^^  ^HQaxXeldfjv  inel  hi  tov  (p&eiqM  ylverac  \  to  JIqqcj  TtaQ- 

iaei  TOV  (p  %al  ^.    ^'idiov  yaq  ^Icivwv  lial  AloXiiav  tcc   tiov 

©  Xi^ewv  TtQwza  avfKpwva  aiqeiv  \  bXtb  "iv  tvxoi  ov  olov  kaiifnj- 
Qog  aliprjQog  (ni^yavov  i'^yavov,  deivov  alvov),  eHre  dvo  {olov} 
jckevQcc^  evQcc^  to  tcoqcc  nXevQav  rJTOi  TtXayiov  iTtlQQTjixa  Ttoio- 
TTjTog  (ftaQ^  ^Ofji7jQfi)  olov  OTTJ  d^  evQa^  ^211  xcfi  Ttaga  Av- 
1648, 1  xorpQOvi  920)  *  ovtco  yovv  xal  to  (p^eLqu)  eiQw,  \  i^  ov  AloXt- 
viwg  €QQw  wg  xelgu}  yiiggcj,  delQO)  diggw   AioXeig  yaq  (g>r]<Jl) 

2  TcJy  TOiovTwv  &€iAaTcov  TTjv  TtaQOTikcvTov  dicpd-oyyov  aXXoiti' 
aavTsg  xaJ  fierarid-ivTeg  to  7  elg  h:eQov  q  i'dia  noiovai  ^rjiAaTa* 

8  TcaQoyayvjv  \  dh  ^HQaxXeldtjg  rtQog  b(.iot6Tr]Ta  tov  g>&€lQW  ciqcj 

4  xai  TO  Ttldvr]  avrj  y.al  avTid-iau  tov  v  eig  X  \  aXrj  xal  elTtiav 
avTiGTOixelv  to  X  xai  to  v  [u4loX]  (JvjQ)iY,wg  tog  iv  TfJ  avrj 
aXtj  (x«i  nXavaad'at  aXaaO'ai)  ovt(o  xal  iv  t(o  (plXTccTog  (fiv- 
TQTog  {ov  X^^^S  ^ccQ^  ^E7ttxciQ(.iii)  iv  Tf/7  ^(pivTccTai  Taiviai^y 

5  TjXd'ev  7jVx}'€v,  0  drj  xat  iv  to)  OivTtg  ylvevai  Ttaqa  \  IlivdaQi^ 

1647, 61  {ix  vTjaov)  addidi  ex  Eust.  756, 34.  —  ol  It^^iara^x'ioi,  cf.  Ari- 
Stonic.  &  239  ^  SmXrj  on  to  ^^^ojv  ovx  icri  xpiXcJS  TtaQaytvofiivot ,  aXJjk 
fAvta  (fd'oQas  A ;  idem  /  364.  —  63  {ntiyavov  arcessiui  ex  East.  842, 47.  — 
{naq  'OfiriQ(f  cf.  East.  756,  29;  na^  Avx6<pQovt  addidi  ex  East  842,51. 
—  1648, 4  JofQixcas  emendaai  ex  East.  756, 31.  —  (ov  XQ^,^^^  ^•'r-  X,  addidi 
ex  Fauor.  magno  diction,  s.  u.  <Pivri]£, 

1)  East.  756,37;  842,66;  1647,61  (Faaor.  s.  aa.  aiipriQoi,  dtpai^tcn, 
L'q^q}^  <Pivrr]6),  At  ne  anum  qaidem  locam  inaenisse  Osannum  lore  mira- 
beris,  praesertim  cam  quinqaies  ipsam  nomen  Heraclidae  apposoerit  Eosta- 
thias.  Malto  meliore  ocalo  usi  sant  magistri  Byzantinl,  qai  hoc  idem 
fragmentum  certatim  arripuerunt:  EtM.  38,36;  226,9;  144,35;  EtQud. 
21, 19;  Fauor.  alia  Orio  occupaait  18, 1;  42, 11.  Sed  absit  iniaria  uerbisi 


\ 


De  Ueraclidae  Milesii  stadiis  Homerids.  163 

01.  VI,  22  (xoJ  ekero  evro  xai  [^coq]  {^lokytxwg  yivro  (^yivzo 
6"  tfidaO'krjv^   &  43),   niXero  xivto  Ttaqa  jihi^avC)  Y.al  naq^ 
^TTixoig  dk  Ttai  iv  rqi  vIjqov  XLtqov  tloi  7tvevfi(ov  Ttkevficjv 
Xiyu  xa2  c^^  ex  %ov  (p&elQU)  \  ylverat  xcera  daiqiiag  (pd'alQWy  1648, 6 
a(p^  ov  TO  %(pd^aQY.a  xai  Ix  tov   xtc/vw  i^ralvio  ^wQixwregov 
jtaQct  ^ikxaiu)'  |  oiiiota  dk  xal  to  (jteaoyeiov  /Acaoyaiov  nal  xv-  7 
Tieiqov  nvTtaiQov  naq"  ^kxf.iavt'   xai   eld'e   ai'^e  xai   duvbg 
alvog  7taQiaet  tov  7  ^Iiovtufj  \  diaXhcTfit '  xal  ovrio  to  (pd-elQco  8 
qid-aiqa)  ^cjQiycwg,  i^aiQiaei  8i  twv  TtQCJTiov  avfKpcivcDv  aiQw 
xofi  vTteQ^i^aaiJLi^  xaTa  ^Iwvag  Qalw  i^  ov  \  al  aqwQai  oTh  fikv  9 
QaiGT^Qcg  TLOivoTBQov  otI  8h  algal  ov  XQ^i^^S  (jtaQct  Kakki- 
liidxof}  iv  T(ji  (^^ad'Qji  8h  itaq^  ^HrpaloTOio  TLafxlvoig)  eOTQecpov 
aiqaiov   €Qya   didaaxoixevoc^ .     Hie  addendum  eenseo  xal  ol 
^QiOTaQX^ioi  diy  ((prjai),  avvtfdovai  ttj  Toiavrr]  ex.  tov  q)^€lgw 
/caQayiayij'  to  yag  'Ix  vrjaov  ^qq^  x  78  i^riyovvTac  ^fierce  g>d'0- 
gag  aTti&c^.'wg  dk  to  Tckrj&vvTcudv  tov  €QQ€  TtQoaToyntxov  v6 
eQQere  dice  dvo  X  yluiaaa  Tig  q)f]ai,  KaXXl^axog  drjkol  iv  Tiji 
^eklcTC  ^aOTcavlrjg  okoov  yivog\ 

Nescimns  profeeto  ntrnm  magis  miremar  eruditionem  som- 
mamque  qua  etymologias  fnleire  stnduit,  in  analogiis  conge- 
rendis  diligentiam,  an  diseiplinam  prorsns  omissam  et  parom 
temperatam  libidinem,  qua,  quae  natura  dissimillima  sunt,  eius- 
dem  analogiae  norma  coniunxit,  uoees  uinculo  nisi  similis 
notionis  nullo  religatas  arreptis  hine  illinc  litterarum  muta- 
tionibus  alteram  ex  altera  repetiuit.  Lapsum  esse  etiam  Ari- 
starehum  non  ignoramus  uoenm  etyma  quaerentem;  sed  hac 
re  totius  antiquitatis  grammatieos  superauit,  quod  uoeabulorum 
naturam  atque  notionem  ex  ipso  Homero  inuestigare  maluit 
accurata  obseruatione  et  interpretatione,  quam  ingenio  indul- 
gens  lubricas  tantisque  impedimentis  obstruetas  etymologo- 
rum  semitas  persequi.  Videsis  Heraclidem  haec  machinantem: 
Apoll.  aduerb.  p.  585,  14  Bekk.  to  avTwg  .  .  .  jy  .  .  .  dexTiov 

5  (xai  iXsTo  cf.  £ast.  756, 32 ;  aioXixms  Enst.  1064, 5  £xc.  Or.  661, 58 ; 
locus  homericus  9  43  ex  £t  M.  226, 9.  —  9  (naifa  KaXhftax(p  arcessiQi 
ex  £u8t.  1648, 9  et  £t  M.  38, 36,  ubi  pessime  al^a  17  atpal^a  pro  a^^.  — 
Cetera  suppleui  ex  £a8t.  756, 34. 

11* 


156  Guilelmus  Frye 

tqQijfia  laxvQOv,  xa^o)  TtaQ^ayyikketat  [6^  (fiaQ)inoveiv ,  ov 
fiovov  dice  za  fcaqcnLoh>vd-ovv%a  T(fi  ovo/iaTc  (soil.  ^zaq)vh>g 
atacpih]),  aAA*  o%i  %al  vnhq  dvo  laxl  avXXafiag '  ra  yaq  jtQO- 
xel/ieva  (scil.  x^^S  X^^f  dofxog  dofxri  alia)  diavlXafia'  coaze 
ovSe  TTjv  OTtwQov  o^VTOvelv  avaloyla  ETtirqiTtu  x.  r.  A. 

Docnit  igitur  Heraclides  contra  analogiam  substantianm 
ai;aq>vhfi  acuto  notari,  neque  si  repeteretur  a  aTdq>vkoQ  esse 
quod  ultima  acueretur.  Atque  qui  fiorj^ovvreg  %ij  avvifj&el(;c 
ex  eo  probarent  oxytonesin,  quod  a  masculino  azacpvXog  femi- 
ninum  oi:a(pvXri  ut  TqoTtog  zQOftq  notione  differret,  ne  hos  qui- 
dem  Heraclidae  canonem  refregisse  ostendit  Ammonius  Oi  cum 
non  trisyllaba  sed  disyllaba  in  medium  protulissent.  Quae  uero 
Ptolomaeo  respondent  Heraclides  accentum  araqwh^  tuenti  ut 
discrimen  oriretur  inter  araq)vXri  (17  ^ad-uiJiivri  giokvfidog)  et 
aracpvXri  {mtioqa)  Ammonius  non  enotauit:  aXXa  %al  ij  Jlzoke- 
fialov  TcaQcenJQtjaig  ad^exeizai  (v(p^  ^HQcmkeldov?),  xad-  tjv 
dia<piQ€iv  (prjai  x.  t.  L  Sed  utut  est  (nam  quae  Heraclides 
disputauerity  quae  de  suo  addiderit  Ammonius,  num  Heraclides 
Ptolomaei  sententiam  sibi  compertam  refutauerit,  diiudicare 
non  possumus),  hoc  tantum  nobis  licet  af&rmare,  Graecorum 
consuetudinem  in  aracfvXi]  a  recta  uia  aberrasse  arbitratum 
Heraclidem;  num  uero  Homero  utique  censuerit  restituendum 
arafpvh],  praesertim  cum  uocis  afiaQrdveiv  notionem  attendam, 
mihi  quidem  non  cum  Osanno  uidetur  extra  dubitationem  po- 
situm  esse. 

Cum  de  nominum  ccqrrjg  et  x^Q^^^VS  antea  disputaueri- 
mus  accentu,  restat  ut  uerba  q)da&ai  et  aw  arjfii  paucis  attin- 
gamus.  Atque  libenter  ueniam  dabimus  Heraclidae,  qui  cum 
aliis  hac  in  re  peccauit.  Gum  enim  uerbi  (ptj/Al  praesens  me- 
dium q)cif.ial  nusquam  repperisset  (Eust.  1641,  39  =  Os.  fr.  78) 
ceteraque  uerba  in  f.u  trisyllabum  exhiberent  indicatiuum,  in- 
finitiuum  <pda&ai  ad  coniugationem  uerborum  purorum  ((pdaS^ai) 

1)  Panim  recte  Osannas  Valckenaerii  notam  repetioit.  Verbis  euim 
ov  fwvov  8ia  ta  TtaQaxoXov&avvra  h,  t.  A.  si  in  Heraclidae  libro  negaueris 
quidquain  respoudisse,  qui  superiora  inde  a  x^vis  fiorjO'ovvxBi  x.  r.  L  Hera- 
clidae poteris  uindicare? 


i 


De  Heraclidae  Milesii  Btadiis  Homericis.  157 

rettulit,  immemor  imperfect!  Iq^a/ar^v ;  cf.  Herod.  Od.  pros.  ^  200 
TvqavvUov  avatiXXei  (to  (paad^e)  arto  tov  cptifil  6f.iolwg  nj} 
\al  ayyeUrjv  anoq^aad^e  .  I  649  zivhq  61  ofioUog  Tf;7  vixaaO^e, 
(ig  xal  iTteytQarrjaev.  H.  Q.  et  Od.  pros.  €  129  ayao^e  wg 
dvvaad'e  tov  devriqov  a  avareXXofjiivov'  dvvcttdv  dk  nal  log 
ri(yaad'B)'  olde  yaq  avrov  xal  to  xara  dialgeaiv  wg  to  ^d'caig 
ayaaa&e'  €  119  xal  ^Tocpqa  ol  rjydaad'e^  €  122  P. 

Recentioris  aetatis  scriptoribus  probatum  'aco  rjyovv  nvko^ 
fcf.  Ap.  Rhod.  I,  605  ^avrij^iaQ  fihv  aev  vorog^)  dubitationem 
iniecit  Heraclidae,  ntram  aio  an  aw  genninnm  esset:  Eust. 
1625,  61  yQaipag  6  ^HQcmkeldrjg ,  OTt  to  elg  cZ  xad-agov  Ary- 
yovxa  xal  t<^  5  ^Qaxv^raQaXr^yofieva  TteqianatiAeva  re  xal  /?«- 
QVTOva  AioXixa  eiaiv,  (.lovov  Ttegileiytea&ai  liyei  to  aco  afn- 
q)ia^rjTovix€vov  xara  tov  tovov.  Rem  paullo  altins  repetamas. 
Etenim  si  hnius  aerbi  stirpem  aFe  ponamus,  ad  dnas  coninga- 
tiones  hnins  nerbi,  quae  apad  aeteres  poetas  occurmnt,  formas 
reuocemns  necesse  est  Atque  aliae  aerbomm  non  thematico- 
rnm  in  Jli  exenntinm  flexionem  seenntur:  arjoi  Hes.  opp.  516. 
552,  diarjai  Hes.  opp.  514.  517,  aivreg  Horn.  II.  E  526.  €  478, 
Hesych,  taivTeg  {diaivTeg)  7cviovTeg,  quare  aequationem  pro- 
ponimns  Tid-rK-uid^e  =  arj/^maJ^a]  aliae  analogiam  aerbomm 
denominatinorum  (suf&xo  nerbali  ja  anctornm)  ostendnnt.  Gol- 
latis  enim  ai7/i£vai  y  176  (Tid^gnerai  WS'ij  (fiXi]f4€vai  X265), 
arjftevog  W  214.  ^  131  {Ti&rjfievog  K  34,  Delphomm  uoiel^ievog 
xakelfuyog  aiQ€liii€vog)^)y  arjvai  y  183.  x  25  (q^oQ^vat  B  107), 
ai]Tat  Find.  Isthm.  HI,  27,  arj  ft  325.  |  458,  dtdrj  a  478.  t  440, 
qaam  formam  hue  traxi  collatis  ai^Tov  /  5,  ai^To  <Z>  386,  Hes. 
scut.  8,  negari  non  potest  ^) ,  flexionem  u^rbi  arjim  ut  aliorum 
multomm,  inter  quae  et  Tldtujii  est,  fluctuari  inter  coniugatio- 
nem  uerborum  non  thematicorum  et  uerborum  denominatino- 
rum id  quod  hac  mihi  liceat  aequatione  oculis  sumministrare : 

1)  Gf.  Gortios,  Act.  Bociet  litter.  Saxon.  1864  p.  221;  Hinrichs,  de 
horn,  elocut.  uestigiis  aeoll.  p.  126. 

2)  Eodem  loco  recenseo  atuti  pro  a«m  aeollco  notandum  accento, 
cui  comparo  Boeot  ^iXam,  oixam  Heracl.  ap.  Eust.  1557,44;  uide  qaos 
laudanit  u.  u.  d.  d.  Flachius  ad  Hesiod.  Tbeog.  875. 


i 


158  Guilelmus  Frye 

arjfxi  (TldTjgii) :  aFe-  (rid-e')  =  q)lXri^L  :  (piX-e-^  quamqaam  non 
ignore,  q^lhiin  prodiisse  ex  (pih-B-je-^i^  arj/ii  autem  eandem 
atqne  rld^r^fu  habere  formationem.  Qui  nero  cam  Leskieno 
stirpem  dacunt  0  genuinam  afeg  (ut  aeqnatio  euadat  Teleajio : 
tbUu)  =  afeajeixi:  cerj(xi),  his  omnes,  quas  apposui,  formae 
uerbi  aij/u  referendae  sunt  ad  coningatioiiem  contractorum 
ipsnmque  uerbnm  'luealentissimnm  est  exemplum  antiqnioris 
coDsnetndinis  nerba  contracta  in  Ju  flectendi',  id  quod  suo 
more  grammatici  ueteres  pronnntiant  arj^i  et  <pUrj/Lit  ut  ex 
aid)  et  q>iiJio  orta  ad  Aeolicam  dialectnm  renocantes :  Heracl. 
East.  1407,  63  xal  to  arjixevat  di  fia^vQei  Tf/J  acJ  7CBQiG7to}- 
fiivfpj  1724,  33  wg  kit  rov  q)tk(S  (plXrjfii  AioXindig,  ovtvjg  Y,ai 
artb  rov  aw  Srjfii  xaJ  ...  arj  ft  325;  1724,  35  TtBfColrjraL  to 
arjTTjg  wg  arto  TteQiOTtwiiivov  rov  aw  cn^aw.  Neque  alia  de 
causa  idem  Heraclides^)  participium  ovrjiievog  Eust.  1432,  35 
ex  Aeolica  dialecto  repetiuit  pro  ovov^evog  suoque  iure  inter 
praesentia  rettulit,  qua  de  re  te  relego  ad  Gurtium,  de  uerbo 
gr.  I,  356. 

Disceptauere  grammatici  de  accentu  futuri  Dorici  quod 
uocant  haelTaij  quod  circumflexo  notandum  esse  sibi  persuasit 
Heraclides;  hie  enim  ^uetus  ille  technicus',  quem  legit  Eusta- 
thius  p.  655,  10  Xiyei  Tig  ^caXaiog  T€xvix6g,  otc  doxel  ixol 
(.li^iq^eaO-ai  rfj  avvrj-^'elif  eoTai  keyovat] '  oidhcoTi  yag  to  y 
nqoGwitov  twv  toiovtwv  (.lelXovriov  xQBWY,07telTaL  ^taQakrjye- 
a&ac  (pwvrievTt  ^iva  Tig  eXTCji  yMk^aerat  'KaXiaTai  rj  to  reUae- 
Tat  TsXioTai'  liyei  dh  zal  2iyt€)uxdv  elvai  to  eaasTai  ov  infjv 
Alohv.6v.  (Velim  enim  conferas  Heracl.  apud  Eust.  718,  4 
^HQaxkeidrjg  Tteyroirjad-ai  Xiyei  to  eaofiai  arto  iiovoavXXa^ov 
TOO  w  ijyovv  VTtaqxw,   IVa  ?;  wOTteq  y.aXw  y,a)Jaw   xakioo/nai 


1)  Gf.  Hinrichs  1.1.  p.  133,  qui  ad  Leskicnum  prouocat  in  Curtii 
Stud.  II,  101. 

2)  East.  1432,35  ^ioleXe  (tf^rjai  ^HQaxleidrje)  rr^v  ov  8i^&oyyov  naqa- 
Tt'Xsvrov  oiaav  .  .  .  sie  rj  fiSTan&saaiv,  ol  xai  to  ixakov/uify  xai  ivoovfir^v 
xai  offa  Ofioia  r^e  Tt^cj^rje  av^vyiae  tcjv  Tte^taTtw/isviOv  ixaXrjfiijv  xai  ivor^- 
fATjv  ?.tyovai  xai  ini  fieroxotv  xaXrifisvoi  voTjfievoe  . . ,  didtociv  ovv  .  . .  'IJQa- 
xXeiSr]9  xai  rov  *6v^fi6vos'  AioXiav  diaXaxrip  ngxr^v  eJvnt  to  ot'ovfievoe. 


De  Heraclidae  Milesii  stadiis  Homericis.  159 

ovTii)  xal  TO  w  eacj  %ao(.iat,  o  xal  nXcttvvei  ixelvog  xaivoteQov) 
^ixelol  yaq  dinkaCovaiv  Iv  toig  TOiovrotg  to  a,  JwQuig  Si 
Tovg  ToiovTovg  fiiaovg  TtaQev&iaei  tov  7  rcQoq^eQOfievot  tccqi" 
07CWGCV  TtXevaelTai  qevaelTat'  ovtcj  yovv  xai  to  'Sqxiov  la- 
aelTac  (pvyieiv^  B  393.  ^Icjv  (livTOL  7tqoTtaQO^VT6vwg  qnod 
ne  in  acpioiv  afpelwv,  oniovg  oiteLovg  qnidem  mntetnr  accentus, 
futarum  iaaelTai  legendmn  censet;  vixioat  di  ofiwg  tov  JUova 
ol  7teQia7caivT€g  to  iaaeiTai,  luuat  et  haec  exscripsisse:  Eust. 
1557,34  ^cjQielg  iv  t(^  ke^elTai  TtoirjaeiTai  /Aerari^ivTeg  ^)  Ttjv 
jtaQOTikevTov  Ti  SLcp^oyyov  eig  Trjv  ov  naQcv&iaei  tov  v  tvoit]' 
aovvTi  (paal  xai  TckeaovvTi  xal  eaaovvTi'  Tiag  yaq  fiiXXtJv  xad-* 
^Hgaxleldrjv  ToiovTog  Inl  tqItov  fcXrj&vvTiyiov  /JwQiKwg  eig  to 
Ti  Irjyei  Trjg  'ou  dKpS'oyyov  TtaQaXrjyofiivr^g  .  .  .  tioitjOovvti  yaq 
'/.ctl  ogd-waovvTi  xol  tcc  o/^ioia  *  inl  (livToi  deirriqag  dia  tov  a 
fir]'Avvofiivov  xal  tov  v  yeXaaovvTi  xai  yelavTc  xat  ^oaaovvri 
xal  fioavTc*  IttI  di  (iagvTovojv  ^  ov  avlkaprj  naQccceXevT^  olov 
liyovTt  avTl  tov  Xiyovai'  tcSv  8^  avTwv  Jwqiiwv  xal  to  (pQO- 
veZvTL  .  .  .  {ccTtSQ  h^aQGei  tov  v  keyofieva  aioXii^a  Igtiv  olov 
(fQOvevTi),  STL  8k  xcfl  TO  €v(y)Ti  -)  ccvtI  tov  elalv,  otzbq  aXXiog 
ivTi  Xiyerac  Jioqlov  o^iov  ov  xal  AioXivLov'  x.  r.  A. 

Heraclidae  qui  Doriensibus  laaeiTai  tribuit,  auctoritate 
repudiata  Ahrensius  ^)  ad  schol.  Tbeocr.  I,  83  et  Herodian.  II. 
pros.  B  393  prouocauit  IaaeiTai  pro  Dorico  ucnditantes.  Atque 
Herodiani  qnidem  testimonium  uel  inuito  Ahrensio  typotheta 
mendo  liberatum  excudit:  jrQOTteQiaTtaaTiov  to  laaelTar  ov 
yaQ  7CQ07i:aQo^vvT^ov]  scripserat  enim  Abrensius  de  dial.  dor. 
28  n.  8  duce  cod.  Veneto  A  7taQo^vvTiov,  vig  Ttveg,  iTtei  Jw- 
Qiov'  rjSi)  yaQ  TtoXXi]  x^^^^Q  ''^^^  toiovtcjv  tcoq^  IdTTixolg*  A\ 
cf.  An.  Oxon.  IV,  198;  1, 136,  7;  scbol.  II.  2V^317;  Lebrs,  Herod. 

1 )  Pessime  peruertit  Eust.  sententiam  Heraclidae  inserto  fierand'dvres 
X.  T.  X,  Quis  enim  sibi  persuadebit ,  Heraclidem  tarn  accurate  de  tertia 
persona  uerbi  apud  Dorienses  disputantem  tarn  misere  confndlsse  medium 
cum  actiuo.  Sed  Eustathins  ipse  haec  pro  suo  ingenio  indagauit  seseque 
imparem  ostendit  uel  Bimplidssimas  res  grammaticas  accurate  tradendo. 

2)  Cf.  Ahrens  dial.  aeol.  p.  209 ;  Curtius  Verb.  1, 70. 

3)  Ahrens  dial.  dor.  p.  28  n.  8. 


160  Goilelmiu  Frye 

scripta  tria  p.  208.  Scholiastae  antem  Theocriti  uel  ea  de  causa 
difiido,  quod  in  hoc  ipso  scholio  repugnantia  tradere  uidetur ; 
quid  enim  est  quod  Dorieuses  haelrai  protulisse  credamus, 
at  Xiyerai  proparoxytonos  einsdem  syllabae  quantitatem  non 
curantes? 

Haec  babui  quae  de  studiis  Heraclidae  Milesii  prosodia- 
cis,  quatenus  ad  Homeri  carmina  pertinent,  dissererem,  pauca 
sane  neque  grauioris  momenti,  quippe  quae  ex  catholica  cum 
maxime  prosodia  promenda  fuerint  Eustathio.  Sed  quae  erat 
Heraclidae  studiorum  natura  atque  indoles,  in  dialectis  potissi- 
mum  uersabatur  cognoscendis ,  unde  in  explicandis  uocabulo- 
rum  formis,  praecipue  epicae  dialecto  propriis,  fructus  redun- 
daret,  quapropter  ingenium  excolebat  assidua  perscrutatione 
cum  carminum  Alcaei,  SapphoniSi  Alcmanis,  Pindari,  Ana- 
creontis,  tum  Homeri.  lam  uero  si  parui  quae  aetatem  tule- 
runt  fragmentorum  numeri  aequam  habueris  rationem,  quern 
grammaticorum  dices  dialectos  perlustrandi  cupidiorem?  Ut 
de  lonum,  Atticorum,  Aeolensium,  Doriensium  consuetudinibus 
quas  illustrauit  Heraclides,  taceam,  audimus  eum  ad  partes 
uocantem  dialectos  *)  Rheginorum,  Cretensium,  Siculorum,  Cy- 
priorum,  Argiuorum,  Boeotorum,  Epirotarum,  Macedonum,  Pam- 
phyliorum,  legimus  Eust.  1643, 1  "Iwveg  ol  vewtegoi]  18S5,  51 
evioi  Tiov  ^Iwvwv]  1892,  40  aqx^^ioi  ^TTty^ol]  1613,  17  evtoi 
Twv  Aloliiov  quos  unus  Heraclides  in  Lesbios  et  Boeotos 
dinisit  apud  Eust.  1613,  18. 

Neque  tamen  negauerim,  praecipue  in  ratione  dialectos 
tractandi  apparere,  quam  infirmo  fundamento  cum  aliorum  tum 
Heraclidae  studia  grammatica  fuerint  superstructa.  Tantum 
enim  afuit,  ut  nominum  uerborumque  formis  epicae  dialecti 
atque  aliarum  inter  se  comparatis  etyma  detegerent  formanim, 
ut  ex  ipsis  dialectis  homerica  repeterent:  omnia  fragmenta  re- 
dolent sententiam,  quam  ridicule  satis  coluit  auctor  7teQ\  'O^ri- 
Qix^g  dLa).eKTOv:  ^^'Of^irjQog   Xi^ei  7C0i'A0jjf]  7iexQi]/^tivog  zovg  cctco 

1)  Cf.  Eust.  1576,  57  Rheg.;  1726,  24  Cret.;  32,37  Cypr.;  1726,  24 
Argia.;  1654,26.  1613,20  Boeot.;  1064,4.  1722,46  Epirot.;  1654,18  Ma- 
ccd.,  Pamphyl.;  1726,27.  1596,5.  1654,26  TareDtin. 


De  Heraclidae^Milesii  studiis  Homericis.  161 

7caar]g  dialhcrov  rwv  ^Ellrjviov  x«pofXT^^aff  kyxarifit^ev,  l§  wv 
diqhig  ian  Tcdaav  ^Elldda  ItcbX&vjv  xoi  Ttav  edyoq,^)  Quid? 
nonne  tota  huius  sententiae  peruersitas  retegitor,  cam  in  eadem 
forma  duabns  tribnsue  dialectis  poeta  asus  esse  ditatnr.  En 
Heraclidem  haec  molientem '^)  TteTtolrjrai  (to  ikavvw)  xavd 
HQoxleidrjv  diakdyroig  TQialv  Boianwv  fiiv  ydg  to  ikdio  .  .  . 
Aioliwv  dk  17  TtQoaiXevGig  rov  v  .  ,  .  JioQiiwv  61  6  jckeova- 
a^og  Tov  V ;  cf.  praeterea  Bust.  734,  51  (Exc.  Or.  662,  2 ;  Cra- 
meri  An.  Par.  in,  340)  ubi  dXtiXovO-a  elkrjkovd^fxev  ex  Attico- 
rum,  lonum,  Boeotornm,  Aeolnm  consuetndine  repetitur.  Eae- 
dem  prorsns  machinationes  offeruntnr  in  glossamm  explicatione 
cuius  rei  mox  lucnlentissimum  snbministrabo  exemplum,  eius- 
dem  notae,  quae  Apollonius  ex  Heraclide  apposuit^):  rcaQa- 
x)r;aofiai  xai  to  TtQog  tov  'HQcmkeldov  (cuius  catholicam  p.  326 
laudauit)  eiQrifiivov,  wg  xai  to  ^Inei^  ;f^ov£Xoi'  iTtiQQrjfxa  he 
Tr^g  7€Q0€tQif]^ivrig  avvrd^etog  iyivexo'  hi  to7Cixov  yccQ  Itvlq^- 
/iiaTog  tov  ^ov^  d7teTekeiT0  ((pr^olv)  Jmqiyxi  fxeTdlrjipig  tj  ^eV 

OjiiOilOg   Tffi  TtOV   7C€i,    aVTOV  aVT€ly    (ri    aVV7j€L    Ttqod'BOtg   r    STCl   fj 

vvv  laodwafnovaa  rfj  drco ,  "i^aO-b  xoi  Iv  higoig  ij  a/ro  avrl 
Tijg  i7cl'  TO  ydg  ^ d7Co/^irjviaag^  B  111  Iv  i'oii)  t(o  hci^irivLaag' 
ubi  uelim  animaduertas  et  hoc  fragmento  illustrari,  quam  recte 
affinnauerimus,  et  omnis  eruditionis  elementa  fiindumque  gram- 
maticarum  atque  etymologicarum  quaestionum  in  Homeri  car- 
minibus  reponi,  et  ununi  eundemque  esse  Heraclidem  apud 
Eustathium  et  Ammonium. 

luuat  omnem  materiam  ita  distribuere,  ut  primum  de  ety- 
mologicis  Heraclidae  studiis  ad  Homerum  pertinentibus  disse- 
ramus,  deinde  uocum  homericarum  grammatieas  explicationes 
examinemus.  Atque  quod  p.  107  obiter  contendimus  maiorem 
quas  Orio  Heraclidae  nomine  insigniuit,  etymologiarum  nume- 

1)  Apud  Maittaire,  de  dial,  graec,  ed.  Sturz  p.  477. 

2)  Eust.  831,62.   Faaor.  eel.  182, 27. 

3)  Desynt.  IV  p.334B;  cf.  IV  p.  332,  abi  Apollonius  sao  lore  im- 
probat  a>c  x6  eM  naQa  to  lioie  i7ii^^/ia  iaxTj/tariarni  anavxtov  tcjv  naQ' 
enofiivtov  iv  vnsQpdxf^  yevo/ie'vofvl  6  yaQ  X9^*'^^  ^  ^^^  "^^  xiXoi  (leg.  rov 
xelove)  fJiBxr^ei  ini  to  olqxov^  xai  rb  ini  rilove  "y  iv  fi8ir6r7jr&  Tta^tXafifia- 
rtto  xai  ^  iv  a^xfi  oiela  jdenri&ero  iTtl  rb  rilos. 

Leipzigor  Studion.   YI.  1 1 


162  Ouilelmos  Frye 

mm  Milesio  abiudicandum  esse,  at  quae  Heraclidae  Milesii 
rationem  derinandi  minime  gererent,  et  ApoUonii  locis  con- 
finuaui  et  explicatissimo  nunc  probaturi  sumus  exemplo.  Per- 
bene  enim  accidit,  at  nnam  idemque  fragmentnm  dignnm 
haberet  Eustathius,  quod  tribus  locis  in  commentarios  recipe- 
ret  O9  nobis  sane  hand  inuitis  uiam  planans  at  ab  omni  parte 
emendatum  exhiberemus. 

East.  1647,  61   to   eqq^  {ex  vrjaov)  x  72   iQ^rjvevovot  ol 
!dqia%aQx^ioi  ^/Aera  (p-d'ogag  afttd'i    e^yovfievoc  ixeivoi  ovtco 

1W7, 62  xor^*  ^HQCcxkeldrjv  in  el  Ix  tov  (p&eiQU)  ylverac  \  to  eQQU)  Tiaq- 
iaei  Tov  ^  xcri  5^.  ^'Idiov  yaq  ^Icivwv  xal  AioiAuiv  to  toJv 
68  ki^eiov  TtQuita  avfxqxova  aiqetv  \  eXre  tv  rvxov  ov  olov  laixf^rj- 
Qog  aiiprjQog  {nrjyavov  rjyavov,  deivov  alvov),  eX%e  dvo  (plov) 
nXevQOL^  evQcc^  to  Tta^a  7cXevQav  rJTOi  nXaytov  iTtiqqri^a  noio- 
TTjTog  (jcaq^  ^OidtjQ(i)  olov  OTq  d^  evga^  ^211  xcri  Ttaqa  Av- 

1648,1  xoipQOvi  920)*  ovtu)  yovv  xal  to  q)&eiQ(o  eXqw,  \  i^  ov  Aiokt- 
xwg  *eQQ(o  (ig  xelgu)  xiggw,  delQio  digQw'   AioXelg  yccQ  (cprjal) 

2  tojv  Toiovtiov  -d'e/AccTCJv  Tfjv  TtaQaxiXevtov  dlcfd-oyyov  aAAotcJ- 
aavreg  xal  fierarid-ivreg  to  l  elg  ^reqov  q  Xdta  noiovoi  ^rj^ara' 

3  TtaQCcyaywv  \  dk  'HQoxkeldrjg  Ttqbg  o^OLOxrjTa  tov  (pd-elgu)  eiQcj 

4  xoJ  TO  ftldvrj  avTj  xal  awid^ioei  tov  v  etg  I  \  alrj  xal  elTnov 
avTiOTOixeiv  to  A  xal  to  v  [AloX\  {JiOQ)ixwg  log  Iv  to)  Svtj 
alrj  {xal  7tkavaa&ai  alaad^aC)  ovTio  xmI  Iv  T([i  (plh:aTog  q:iv- 
TOTog  {ov  XQfiOig  mcaq^  ^E7CixaQiiiq)  iv  Tf/j   ^(pLvTorac  Taivlai^ 

5  rjk&ev  rjvv^ev,  0  drj  xal  iv  T(j}  OlvTtg  yivetat  Ttaqa  \  IlLv6aQ(t} 

1647, 61  {ix  vTjaov)  addidi  ex  Eust.  756, 34.  —  oi  '^^laTa^x^ioi  cf.  Ari- 
Stonic.  S  239   ^  SmX^  oxi  rb  iQqotv  ovx  icxt.  xf/iXca£  nagayivo/iisvoi ,   aXla 

fisxa  tpd'oQas  A ;  idem  /  364.  — -  63  {7ir,yavov  arcessiui  ex  Eust.  842, 47.  — 
{naQ^  'OfiTiQ(f  cf.  Eust.  756,  29;  naqa  AvxofQOvi  addidi  ex  Eust.  842,51. 
—  1648, 4  Jca^ixcae  emendaui  ex  Eust.  756, 31.  —  (ov  x^f^aic  x.  t.  X.  addidi 
ex  Fauor.  magoo  diction,  s.  u.  <PIvttj6. 

1)  Eust.  756,37;  842,66;  1647,61  (Fauor.  S.  uu.  aiy^rj^s,  atpaigeais, 
i'Q^cjf  0ivTTie),  At  ne  unum  quidem  locum  inuenisse  Osanuum  iure  mira- 
beris,  praesertim  cum  quiuquies  ipsum  nomen  Heraclidae  apposuerit  Eusta- 
thius.  Multo  meliore  oculo  usi  sunt  magistri  Byzantini,  qui  hoc  idem 
fragmentum  certatim  arripuerunt:  £t.M.  38, 36;  226,9;  144,35;  Et.  Gud. 
21,  19;  Fauor.  alia  Orio  occupauit  18,1;  42,11.  Sed  absit  iniuria  uerbisi 


De  Heraclidae  Milesii  Btadiis  Homericis.  163 

01.  VI,  22  (^/.ai  elero  %v%o  xori  [^w^]  {^iok}txwg  yivro  (^yivto 
6^  tfiaad'krjv^   0  43),   xekero  xivro  7taQa  ^kxfiavc)  nal  Ttaq^ 
^dttvKoig  di  %a\  iv  ni)  vIjqov  XItqov  xai  itvevfiwv  7ck€v/A(ov 
kiyei  Aal  (og  £x  rov  (fd^elqu)  \  ylverai  xara  JixtqUag  q>x^aiqw,  1648,6 
aq)^  ov  to  €q)&aQxa  xai  Ix  rov   ytxelvio  xralvw  JtjqixwteQOv 
jtaqa  ^htaln)'  \  ofioia  dk  xai  to  fieooyeiov  fueooyaiov  xoi  xv-  7 
TteiQov  vLVTtatQov   7taQ    ^Ixjiidvt'   xori    eid-e   ai&e  nal   detvog 
aivbg  ftaqiaei  rov  ^  ^Iiovix^  \  diakhcrii)'  xal  ovtw  to  (p-d'elQio  8 
q)&alQ(o  JvjQVKVjg,  k^atqioeL  dk  twv  TtQWTWv  ovfi(pwvu)v  aiQW 
xai  v7t€Q(ii[iaa^(i)  xora  ^Iiovag  Qalo)  k^  ov  \  al  aq>vQaL  oTk  fiiv  9 
QaiGTriQeg  xocv6t€QOV  OTk   dk   al^ai  ov  ;f^(7ig  {rcaqa  Kakki- 
l.icix(<i)  iv  TO)  {^^a&Qj]  dk  tvoq^  ^HtpaiOTOio  xafAlvoig}  BaTQB(pov 
aiQaiov  €Qya   didao7c6f^€voL\     Hie  addendum  eenseo  xal  ol 
LiQtaTaqxBiOi  dk,  (^ai),  avvgdovoi  ttj  TOiavrj]  ix  tov  (p^elqw 
/taQayioyfj'  to  yccQ  ^in  rqaov  *€qq^  x  78  i^rjyovvTai  ^ fierce  (pd^o- 
gag  otci^c^.  wg  dk  to  Ttkrj&vvrixov  tov  €qq€  TCQoaTcr/Tinov  to 
eQQ€T€  dice  dvo  X  yhoaaa  Tig  qirjac,   KakXi/Acexog  drjloi  iv  t(^ 
'sllsTe  fiaaxavlrjg  oXobv  yivog\ 

Nescimns  profeeto  utram  magis  miremur  eruditionem  8am- 
mamqne  qua  etymologias  fuleire  staduit,  in  analogiis  eonge- 
rendis  diligentiam,  an  disciplinam  prorsos  omissam  et  parom 
temperatam  libidinem,  qua,  quae  natara  dissimillima  sunt,  eius- 
dem  analogiae  norma  coninnxit,  uoees  uinealo  nisi  similis 
notionis  nuUo  religatas  arreptis  bine  illinc  litterarum  muta- 
tionibus  alteram  ex  altera  repetiuit.  Lapsnm  esse  etiam  Ari- 
starehum  non  ignoramus  uocum  etyma  quaerentem;  sed  bac 
re  totius  antiquitatis  grammaticos  superauit,  quod  uocabulorum 
naturam  atque  notionem  ex  ipso  Homero  inuestigare  maluit 
accurata  obseruatione  et  interpretatione,  quam  ingenio  indul- 
gens  lubricas  tantisque  impedimentis  obstructas  etymologo- 
rum  semitas  persequi.  Videsis  Heraclidem  haec  machinantem: 
ApoU.  aduerb.  p.  585,  14  Bekk.  to  avTiog  .  .  .  rj  .  .  .  dexTiov 

5  (xai  k'XsTo  cf.  East.  756, 32 ;  aioXixois  Eust.  1064, 5  Exc.  Or.  661, 58 ; 
locus  homericus  9  43  ex  Et  M.  226, 9.-9  (naffa  KaXXtfiaxq>  arcessiai 
ex  Eust.  1648, 9  et  Et  M.  38, 36,  ubi  pessime  al^a  rj  apai^a  pro  atpviHi.  — 
Cetera  suppleul  ex  Eust  756, 34. 

11* 


164  GuUelmas  Frye 

r^eficcTiycoVy  rj  ovyxarad'eTiov  'HQanleldrj  (pa/divifi  dg  xara  a%i- 
Qfialv  ioTC  (Trjv  dice)  tov  a  Ohtwg,  avvaloiq)rjg  yevo^ivrjg  zov 
a  xal  0  eig  (aoolqov  (og  to  Mevilaog  Mevikag,  JoqvXaog  do- 
Qvkag,  Ilteqikaog  ItTSQiXag'  to  yag  iv  t(j}  diovti  ^rj  ye- 
v6(xeva  fioralwg  ylverac'  (pafikv  yaq  iv  rfj  deovoj]  TCowvrjTc 
^Ttolr^oov  ovTiog^]  cf.  An.  Paris.  Ill,  125;  schol.  B  U.  a  133. 
Merito  tamen  granins  caBtigaremns  Heraclidem,  nisi  et  aeqaam 
eomm  rationem  haberemus,  qnae  snperiores  assecuti  erant,  at 
qui  analoga  minime  curantes  et  dialectornm  cognitione  hand 
pariter  instrncti  nihil  non  v7t€Qfii^aa^(ji ,  ofcofiolij,  iycjiolij, 
ovvaiqiaei,  /Aera&iaei,  duikaaiaafup ,  icXeovaOfAiii,  v(faiQia€iy 
avyxorcij  non  solum  singolarum  litterarnm  (neque  ullam  inueni 
qnae  etymologomm  scalpella  et  forfices  effngerit),  sed  etiam 
syllabarum,  deriuare  et  explicare  conarentor.  Molto  certiore 
uia  progressos  est  Heraclides,  qui  quantum  nobis  e  fragmentis 
seruatis  iudicare  licet,  nuUam  syncopen,  nuUam  siue  uocalium 
sine  consonarnm  mutationem  temptauit,  quin  similibus  quae 
uidebantur,  aliorum  uocabulorum  affectionibus  tueretur. 

Apponam  alia  pauca  generis  etymologici: 

Eust  1098, 13  ^vd'a  ivdvfirjtiov  xal  tov  ^Hgaxkeldov  ehtov- 
Tog  iv  Toig  Jteql  xov  7ti(pav(rA(jj  (=  1654,  28 — 34  Os.  fr.  79) 
ore  xal  TO  7taq^  ^Oi-ir^qii)  co  7ci7toveg  N  120  xorr'  ayadi7claaia- 
OfAov  7C€7tolrjTaL  {toig  '^IioOL  owrjd'rj)  log  a7c6  tov  (povov  ^leta- 
fteaovtog  tov  (p  dg  to  7t  (OgvyiM^  bS-bl)^)'  ol  yaq  Jiogteig 
tovg  i7Cov€idlatovg  ^q)6vot%  kiyovaiv  olovel  a^ia  tov  (fovov 
SedQaxotag  xal  ^leta  7tQod'ioBiog  xatatpovag  tpaaiv.  De  Dorico 
qfovog  aut  xatacpovrjg  aliunde  non  constat;  nescio  an  cogitauerit 
de  loco  qnodam  scriptoris  qualis  est  Pindari  P.  IV,  250  Bergk 

Klixfjev  t€  Jlrjdeiav  tav  TleUao  (povov'^) 
itacodd.  BDV;  xtW.  7uXLao(p6vov,  R  7C€lia(p6vov:  cf.  Prop.  Ill, 
19,  15  'Crimen  et  ilia  (Myrrha)  ftiit  patria  succensa  senecta*; 


1)  Yel  MaxeSorixcJs  ut  BiJuTinoi  Be^erixtj  Her.  ap.  Eust.  1654,  tS. 

2)  Sic  recte  Chaeris  emendaoit:  schoL  Find.  P.  IV,  250  (=  Didym. 
rel.  ed.  M.  Schmidt  p.  226)  IlsXiao  tpovov  6  XaXgiS  ai  fiovXerai  cwd'iron 
avayiyvioaxeiv  .  .  .  ijroi  ovy,  tprjciv  6  Jidv/ios,  Tt^wtxtdov  tav  UeXuto* 
<povov  divrSvofS  ^^*  fj  yot'svrucr^  rj  jia^S^novofS  ^iC  i]v  tov  Ueiiao  <p6voi. 


De  Heraclidae  Milesii  studiis  Homericis.  165 

1, 11,  30  'Ah  pereant  Baiae  crimen  amoris  aqiiae\  Karafpovrjg 
autem  mihi  in  memoriam  reuocauit  ii  253,  ubi  Priamus  filios 
castigat 

2nevaari  fioi,  xcma  rinva,  xarrjfpoveg'  aid'^  ccf^a  Tcdvreg 
"ExTOQog  wipiler^  avrl  &oijg  in:l  vrjval  Tteqxxa&ai' 
io  (Aov  iyw  TtavaTcoTfxog  etc. ;  7ictTr]q>6v€g  enim  a  scholiastis 
prorsus  eisdem  nerbis  explicatnr  atque  ^(povog'  xara^ovrjg  ab 
Heraclide. 

Male  €^(ov  interpretatns  est  Heraclides  apnd  East.  775, 29 
(753,  61;  1562,  41;  452, 17)  'HQcexXeldrjg  (prialv  wg  rcJy  x^irc- 
xdv  Tiveg  .  .  .  cJv  ioTi  xai  [Tea/og]  {Nixlag}  ^)  V7tiQ§a%ov 
ikeyov  elvai  to  ^&(ov  I  540  iV*  r  avrl  %ov  ycaTa&iwv  xcnra- 
TQiXOfv'  avTog  dk  Ix  tov  edw  qtr^al  yeviO'S'ai  xcrra  ^(oQielg 
TO  ed-oj  {plov  2)  ed'Uiv  Oirqog  aAqnJy  /  540)  o?  xal  tov  fiaddv 
(laifl^d-ov^)  liyovai  xol  to  ipevdog  xfw&og^)'  to  di  €&u)  TtQw- 
totvTtov  6  ceitog  elvai  kiyec  tov  'ia-^io  *)  etc.  Heraclides  igitnr 
/  539  (OQOev  . .  .  ovv  ay q tov  agycodovta,  og  xcma  itoX)^  SQde- 
ax€v  ed'tDv  Olvqog  al(^v  interpretatns  est  lod'iwv^  ut  a  375 
aklag  6^  akeyvvete  daltag  vfia  xny^orr*  edovteg.  Sed  sno  iure 
Herodianns  D.  pros.  /  540  tijv  vtvo  tiviov  q)€Qoinivrjv  ^ediov^ 
7caQait7]tiov'  A,  Neqne  nero  xpevdog  xpv-^og  debebat  com- 
parare,  cnm  nocis  ipevdog  radix  sit  ifwd',  cnins  aspirata  in 
mediam  abiit :  Hesych.  eipv&ev  ixfjevoato '  xpyd-aiveg  dia^okov, 
ipv&og  Aeschyl.  Agam.  465,  1059;  schol.  Lycophr.  235,  1219. 
Quae  fnerit  sententia  Heraclidae  de  'adnerbio  elao^  et 
praepositione  enely  supra  commemoraui.  Hoc  unum  nunc  addo, 
quod  apud  ApoU.  Dysc.  (synt.  IV  p.  334  B  =  Os.  fr.  34)  cctco- 

1)  'Nicias'  scrips!  pro  'Tisias'  de  quo  aliunde  non  constat;  l^iciam 
uero  in  homerica  prosod.  saepe  laudat  Herodianns,  B  717,839.  7^240.  /6. 
T  62.  E  203.  2)  Suppleni  ex  Enst.  452, 20. 

3)  De  Dorico  /ia(a)&6s  non  constat;  Theocr.  111,16,48;  IV,  34  ex- 
hibetur  fiaaSos;  contra  /itj&eie  ov&Bis  ftr^&a/io&ev  jutj&afiok  saepe  in  titulis 
doricis  occurrunt. 

4)  Hinc  corrige  Et.  Or.  p.  168  (%fwd'oe  to  tpevSos)  anofiol^  tov  i 
xai  TQonfj  TOV  3  ei9  d'  Y'[«K'^)^o6;  cf.  Curt.  £lem.  Etym.'*  p.  464. 

•      5)  ira&of  Alcm.  fr.  13  p.  244  Schneidewin;   Grit.  eleg.  2b,  3  p.  140 
Schneidewin. 


166  GailelmoB  Frye 

firivlaag  idem  atqae  i^i^rjvlaag  esse  contendit,  ex  eo  profectus 
esse  uidetur,  quod  codices  inter  hct^rivlaag  et  aTto^rjvlaag 
non  nno  loco  fluctuantur:  schol.  Victorian.  H230  aTtofxrjvlaag' 
^QloTaQxog  hccfirjvlaag ;  idem  T  62  Xa/xailiiov  dk  ygoKpec  i/vi" 
firjvlaavTog,  qua  de  re  disputaoit  La  Rochins,  Horn.  Textkritik 
p.  1S9  qui  tamen  male  ApoUonium  illas  praepositiones  con- 
fudisse  asseuerat.    Melius  haec  egit  Heraclides :  Eust.  1 385,  30 

TO  dix^cc  TQix^ct  TBTQax^cc  ^(OQtxoV  ttiv  yoQ  ^WQlilOV  fl  TOV 
&  iv  Tovroig  kTtivS'eoig'  ovxio  xai  iv  t(p  fiakanog  ^a^axog 
xal  xai^iaXri  Xy^^aixahq'  rivcSv  dh  el^tovruv  to  ctvto  ylvea&ai 
xal  iv  T(p  Tjad'a  6  ^HQcm^ldrjg  ova  axovec.  Quo  tamen  iure 
Doricum  nuncupauerit  epenthesin,  non  assequimur.O 

Etymologiarum  agmen  claudant  yiyvcioxw,  qiQaCu),  7tig)av- 
axo)  in  quibus  ueterum  grammaticorum  eruditio  simul  et  dis- 
ciplinae  peruersitas  cum  maxime  apparent,  ut  qui  ex  attica 
plerumque  profecti  dialecto  atticorumque  proprietates  uocabu- 
lorum  solas  genuinas  arbitrati  rectam  sibi  uiam  ultro  obstruxe- 
rint.  Ita  y  in  Epirotarum  /voicncco,  Atticorum  ycyvciaxw  yvvi^rj 
ayvoc  ^yyvoia  *ydov7tog  iglydovTCog  ab  Heraclide  (Eust.  1064, 4; 
1722, 35  =  Os.  fr.  51)  Aeolensium  pleonasmus  sumitur  eodem- 
que  y  pleonastico  explicantur  Irj^ao)  yXa^iuyv  Ttaqa  r(i)  ycwfuiyjo 
eccl.  254.  At  quantis  ambagibus  dialecticisque  affectionibus 
opus  erat,  ut  (pQaKco  et  TtKpavaxw  ab  eadem  stirpe  repeteren- 
tur;  ^vi'/Md-ev,  (prjal  ^HQaxleldrjg  apud  Eust.  1654,  14  =  Os. 
fr.  79  rjyovv  e^  ctQXV^  d-efiaTixijg  eari  (pw  to  liyco '  ov  fxeroxf] 
aoQiorog  cpaaag  dg  xAcJ  xlaoag  xal  avyxoTtfj  (pag  olov  ^<pag 
ifiev  ciTtTokefxov*  I  35  wartBQ  xal  xXag  Ttaga  'A-vaxqiovTi  (ccTto- 
xkdg  Anacr.  fragm.  apud  Athen.  XI,  472  e) '  to  di  fpti  itaQaxx^ev 
eig  TO  (paCu)  i^  ov  q)aoig,  Ttqoahfixpei  di  tov  q  q)Qatio  ox^ev  f; 
(pgaaig'  allwg  dh  fieTalrjq)&kv  MaxedovixiiSg  xal  i^eyex^^^  ^t^^ 
TOV  (i  Ttoiei  TO  /?cJ  paL,(xi  ^vxeXixdg  xara  to  oiyio  aiyaCio  avitj 
avidCo)  oTif^iaCu)  Tteld^u)'  'kx  dk  tov  §at(x)  xal  rj  fid^ig  dioQi- 
XWTBQOV  (rtaqd  t(^  Mcfxviqfxoj  \aL  /aiv  Itv  avd-QioTtoig  (id^ig 
ex€i  x^^'^^^^  ^«'  ^aQyakirjg  ahi  (id^iog  Ufxevot"  inserui  ex 
Et.  M.  179,  66)  X.  T.  A.    Nolui  plura  exscribere;  adeas  igitur 

1 )  Curtius,  El.  £t.  p.  604. 


De  Heraclidae  Milesii  Btudiis  Homericis.  167 

Osanni  fragmentum  79  ubi  praeterea  Pamphylioram ,  Lesbio- 
rum,  Tarentinorum  et  Boeotorum  dialecti  ad  partes  uocantur, 
ut  unnm  q^^Qa^io  (pQaaatj  constituatur.  Dilaceranerunt  haec 
etymologi  recentiores :  Orio  p.  37,  1 ;  3S,  5  (cuius  altera  pars 
Philoxeno  debetur:  cf.  Et.  M.  673, 50);  135,  7;  Et.  Gud.  557, 13; 
Et.  M.  179,  46;  799,  31;  673,  49.  Sed  ne  Eustathius  quidem 
1654,14  totum  Heraclidae  locum  exscripsit.  Doctissimum  enim 
Heraclidae  fragmentum  An.  Ox.  I,  62,  16  (cf.  Eust.  1398,  31 ; 
778,  54;  Os.  fr.  73;  824,  30;  54,  18;  Cr.  An.  Par.  HI,  72;  m, 
241 ;  E.  G.  367,  2;  Exc.  Or.  661,  31;  Eust.  1654,  28,  ubi  apud 
Os.  fr.  79  u.  22  nonnuUa  interciderunt),  sic  fere  constituendum 
Alokeig  dk  ra  eig  nrw  )>riyovxa  fiaQvrova  fiBTortd'iaaiv  elg 
dvo  da  cog  yial  r}  ^Odvaaeia  drjXol  olov  Jtimio  Ttiooio  (  aXXa 
de  Ttiaaei  rj  119)  xoi  OTtrw  oaao)  ^oaaofuvog  itoeii^  ia&lov 
a  115  xai  vlfCTOJ  vlooo}.  TaQavrlvwv  dk  (pwvfj  ylverai  vl^W 
TcaQcc  dk  TO  vl^io  ylverai  vl{ft)TQOv  (og  jtidoaio  fnAirQOv  xai 
TiXrioaio  TtlrjxTQoV  xa)  Ttaq^  'Oia7]Q(i}  ij  dcakexrog  xeirai  olov 
vl^^  vdart  xJ^iaQij)  A.  289  *  o^ioiov  Sk  Tolg  Qrj&€iai  xal  to  hi- 
7tTM  hlaao)  X.  t.  L  Os.  fr.  73  p.  8  u.  3.  Hinc  liceat  corrup- 
tissimum  scholium  An.  Par.  HI  cod.  2766  ad  II.  a  120  correctum 
apponere  za  €ig  7tTio  krjyovTa  ot  AioXelg  dia  dvo  aa  kiyov- 
Oiv  olov  TtiTtTio  \7te\itioa(x) ,  ^kiTttj  ov  avv&erov  to  afike/cTOJ 
^kiaaoj  •  TtaQBveiQavTeg  ovv  to  v  idlii)  €&€i  {iv  t(o}  fi[a]lia{a)(i) 
(xai)  7vaQia[a]€L  {tov  fi  kevaao)  q>aaiv).  Veram  ille  necessi- 
tudinem,  quae  inter  uerba  in  cw  ttw  aaw  tvtu  intercedit, 
nostro  demum  tempore  indagatam  neqne  perspexit  neque  per- 
spicere  potuit;  sed  soli  debemus  Heraclidae  quae  de  Tarenti- 
norum et  Siculorum  uerbis  in  ^w  aau  comperta  habemus.O 

Vereor  sane  ne  aequo  copiosius  de  rebus  etymologi  cis 
disseruerim,  praesertim  cum  ad  studia  nostri  grammatici  cogno- 
scenda  parum  conferant;  sed  enim  et  hoc  iuuabit  ostendisse, 
quam  per  omnes  recentioris  aeui  .grammaticorum  et  etymo- 
logorum  libros  fragmenta  doctrinae  Heraclideae  lateant  dis- 
persa,  et  quam  neglegenter  banc  praecipue  materiam  absol- 
uerit  Osannus. 

I)  Cf.  Curtii  El.  Et.»  p.  599. 601. 


(Juibus  grammaticaram  qoaestionum  fragmentis  etymo- 
logica  excipi  inssi,  ea  Eustathins  cum  ex  prosodia  catholica, 
in  qua  Heraclides  de  singalis  generibns,  modis,  temporibas 
uerborum,  nominum  casibus,  ceterarnm  orationis  partinm  for- 
mationibas  qaatenus  cum  acoi^ntuum  et.  qaantitatnm  doctrina 
cohaerent,  disscJruit,  turn  e  libro  ^cegl  dvaxklTuv  ^rjfidTwv*) 
enotanit,  in  quo  fusius  ilium  de  anomalis  exposuisse  persuasum 
habemus.  Neqae  mirum  potest  uideri  grammatici  argumenti 
fragmenta  seruata  maximam  partem  respicere  ad  carmina  home- 
rica,  quippe  quae  exoletis  ac  uariis  uocabulonim  formis  redun- 
dantia  Eustathius  commentariis  illustraturus  ad  ueteres  gram- 
maticos  confugit,  unde  farraginem  illam  minore  sane  disciplina 
ac  ratione,  quam  ambitione  conflaret  sibique  eruditissimi  inter- 
pretis  homerici  famam  pararet. 

luuat  supra  disputatis  nunc  pauca  addere.  Atque  eidem 
cui  ceteri  grammatici,    schematismo  rernm  naturam  minime 

1)  Eadem  Heraclidae  fragmenta,  quae  Aldus  Manutius  in  Hortis  Ado- 
nidis  fol.  204b,  22  —  206 •,  6  edidit,  La  Rochius  e  duobus  cod.  Vindobon. 
public!  iuris  fecit  (in  programmate  gymn.  acad.  Yindob.,  cui  subicitur  liber 
Tta^ex^oXoJv  rov  /xeyahyv  ^^fiaros  ix  tcjv  'H^caSiavov,  Vindob.  MDCCCLXIII) 
eaque  multo  emendatiora,  quamquam  ne  ille  quidem  fons,  unde  haec  frag- 
menta hausta  sunt,  puram  Heraclidae  doctrinam  praebuit;  cf.  Eust.  1722, 
35 ;  1064,  4  (Os.  fr.  51)  cum  La  Roche  parecbol.  p.  27, 21  (H.  Adon.  205  b,  12). 
Saepius  tamen  Eustathius  his  ex  fragmentis  potest  emendari  et  augeri: 
Eust.  1714,  55  (28,  2)  nrj^  tjyovv  naQrj  leg.  iTjJ^iS  Ila^ii  parecb.  27,  6;  Eust. 
23,  27  (Os.  fr.  67)  augetur  parecb.  27, 10—12  (H.  Ad.  205«,  26—28)  et  uersu 
hom.  II.  J  281;  Eust.  1383,  20  insere  fragmentum  Euphorionis  'Bixwao 
firriBQ'  parecb.  27,  31;  Eust.  1726,  24  adde  uers.  /712;  Eust.  28,45  insere 
uu.  //134.  B\\\  ^lia.  Debeo  autem  hoc  programma  summae  liberalitati 
doctissimi  humanissimi  Dr.  Fr.  Hochegger,  gymnas.  acad.  Vindob.  directo- 
ris,  cui  hoc  loco  gratias  ago  quam  maximas. 


De  Heraclidae  Milesii  studiis  Homericis.  169 

spectanti  obnoxios  est  Heraclides:  uetera  et  recentia,  sono 
similia  et  re  diuersa,  primaria  et  secundaria  mire  confnndan- 
tur.  CoUatis  riSi^ey  (pafiiv  formam  i^iev  primariam  asseuerat; 
comparatis  kajiovrog  ela^ov  (payovrog  hpayov  indagat  eovrog 
€ov.  Littera  r  in  avaxrog,  vvxrog  (qnam  C.  lulins  Caesar  pri- 
mus primariam  cognouit)  eodem  modo  atque  in  Ttrokeinog 
7t%6hg  avvrw  ccqvto)  Atticorum  uocatur  et  Cypriorum  pleo- 
nasmus.  Atque  cum  Herodianum,  quo  erat  ingenio  ac  doctrina, 
arripuisse  calamum  non  nisi  tota  materia  diligenter  examinata 
et  perpensa  uideamus,  Heraclides  baud  raro  operose  festinat, 
leues  spargit  coniecturas,  quae  exposuerit  male  oblitus  noua 
molitur,  superiora  euertit  recentioribus,  id  quod  ne  Eustathium 
quidem  fugit. ')  Hie  ij^irjv  ex  iitiat  repetit,  illic  Aeolicum  eon- 
tendit  pro  ovitirjv  comparato  ixalrjfiav  ivorjinav.  Modo  ^oy, 
modo  eov  probat,  neque  ea  genuinum  repudiat.  Atque  his 
uitiis  eo  magis  obnoxius  est,  quo  minore  formarum  propinqua- 
rum  ratione  habita  ad  banc  illamue  formam  explicandam  tota 
mente  incubat  neque  id  studet,  una  ratione  ut  quam  plurimas 
formas,  quantum  disciplina  recte  temperata  concedatur,  eompre- 
hendat  neue  antea  indagata  posterioribus  quaestionibus  euellat 
sine  neglectis  quae  eadem  lege  teneantur,  sine  hac  illaue  forma 
adductus  nouam  aequo  citius  rationem  amplexus.  Neque  hoc 
quemquam  fugere  potest,  qui  fragmenta  adhuc  prolata  animo 
reuoluerit,  Heraclidem  baud  aliter  atque  in  etymologicis  id 
praecipua  cura  egisse,  ut  epieorum  poetarum  formationes  ana- 
logis  quam  maxime  fnlciret  explicaretque  e  ceteris  dialectis 
petitis.  His  uero  in  latis  ac  nouis  campis  a  nouis  ei  foueis 
cauendum  fuit.  Etenim  cum  Aristarchi  uirtus  atque  disciplina 
celeberrima  etiam  hac  in  re  cematur,  quod  carmina  homerica 
recensiturus  eadem  irretortis  quantum  par  erat,  oculis  spectabat 
censebatque  assiduis  quaestionibus  usum  potissimum  Homeri 
enucleandum  -),  ceteris  uero  scriptoribus  nisi  ubi  rerum  natura 

1)  Cf.  Eust.  1407,58;  1625,60. 

2)  Facit  hue  Apollon.  de  pronom.  91 A  —  92  A  »  p.  71, 22  —  72, 16 
ed.  Schneider;  addo  Apoll.de  pron.  101 C  »  79, 12  Schneider  etya  ro  ax^i- 
/Sii  xTje  dyaypcaaeojs  xara  avxo  ro  rov  Ttoirjrov  avtnj&ss  iiera^erai- ;  de  Bjmt. 


170  GuilelmuB  Frye 

postnlaretur  in  Homcrum  auctoritatem  esse  concedeDdam,  cum 
alii  turn  Heraclides  egregiae  rationi  ac  disciplinae  Aristarchi 
male  obtemperans  e  finibus  bene  circumscriptis  aequo  liberins 
egressus,  homericas  cum  ceterarum  dialectorum  proprietatibos 
inique  confudit,  de  linguae  uetera  mutandi  nouaque  generandi 
studio  obseruandi  sibi  ipse  uiam  obstruxit  Quamquam  igitur 
interdum  diiudicare  non  possumus,  quonam  iure  grammatici 
ueteres  haec  illaue  ex  aliis  dialectis  ab  Homero  in  carminum 
lonicorum  elocutionem  recepta  dicamus,  cum  in  titulis  frustra 
quaerantur,  attamen  hoc  negare  non  possumus,  grammaticos 
ueteres  saepissime  a  uia  recta  aberrasse,  cum  'seuerioris  sane 
disciplinae  subsidiis  et  in  primis  ratione  quae  aetatum  demum 
decursu  excolitur  historiam  linguae  et  dialectorum  contem- 
plandi^  quam  maxime  destituti  fuerint.  lam  ad  singula  ac- 
cedimus. 

Atque  quae  de  homericis  d^elo,  ^lelo,  dtaxQiv&eiTe  Eusta- 
thius  ex  Heraclidae  libris  enotauit,  ut  nunc  leguntur,  ineptis- 
sima  sunt:  Eust.  1756,  13  =  Os.  fr.  64  s.  fin.  Emendaturi 
proficiscimur  a  uerbis  afto  r^g  eXg  ineroxijg  et  Eust.  1907,  42 
iyyiQlv€i  dk  {seil/HQaxleldTjg  g)  195  ^noiot  vl  bW  ^Odvaql'  a^iv- 
veiiiev')  TO  elre  avri  rov  e*irjT€  Xiyiov  on  rj  agxcila  ^r&ig  to 
TOiavra  evy.rixa  aiyyuomei  .  .  .  Tioo/nTj-^eire  i5  126  xal  diaytQiv- 
&elre  ri02  xaJ  elre  qp  195*  Iv  olg  de  ravrd  qnfjai,  kiyei  xa/ 
ore  TO  eifteQ  yoQ  xe  (ikeio  novev^evog,  OTteq  iv  ^l?uddi  N  2SS 
TteiTai ,  eviiTixov  Iotiv  x.  t.  A. ,  quod  fragmentum  cum  altero 
(1756, 1 3  =  Os.  fr,  64)  coniungendum  esse  apparet.  Haec  igitur 
Heraclidem  scripsisse  pro  certo  babeo:  Ka-Atjg  voovat  oaoi  to 
^emeQ  yaQ  y,e  (ikeio  7iovev^ievog*  ofteq  ev  ^IhaSi  xeiToi  N  2S8, 
nQOOTCtKTixov  elvat  fiovkovTat'  eOTi  yccQ  evxrcxov  ytad'^  e&og 
Tiov  ^ixekwv '  01  ycLQ  2ixeloi  a7cd  tcov  eig  eig  i.ieTox(j^v  7toiovoi 
TO  evY.TiY.6v  olov  d^e\g  d^eio,  (ike)g  fikeio'  7cdv  8e  toiovtov 
evYTiYov  eig  o  k^yov  7taQd  ^ixeloig  ccTto  tcjv  eig  ITg  fieToxiJtiy 
fierafidk/.ov  to  o  eig  e  to  Ttkrj&vvTiYov  rtoiei  vrQoo&iaei  tov  t 
x^eio  O^eire,  ocpayeio  acpayelTe  xaJ   Of^irjQog  a7rb  tljv  7caQ^  rifiiv 

1,38  p.  77  tpalverai  on  tov  ^AQiaxagxov  ixivai  to  ifd'i/uov  roi'  ttoitjTov  ,   oi 
<JWTid'aJ9  iXleinei  jols  a^&^oti  x.  t.  X, 


k 


De  Heraclidae  Milesii  studiis  Homericis.  171 


dioTiQivd'Sig  y.al  tov  ineid-ev  Sixehxov  dicc^Qiv&eio  %(pri  to  dia- 
yLQtvd-Bire  taxioxa  F  102.  xai  a7to  trig  €^ig  (nerox^g  (addo  East. 
1787,  44  ^g  xklaig  naqa  roig  fvotriralg  eimov  (pvlaTread-ai 
TtaQctyei  (scil.  'HQoxkeldrjg)  xqfiaiv  e^  ^kxfiavog  to  ^eori  rtaqiv- 
Twv  fivaariv  Ijttd'iad'ai  ,  ov  xora  e^aqalv  (pr^oi  tov  o  cctco 
TOV  ftaQSovTOJV,  alV  ex  tov  eYg  ^vTog  AloXmov)  xai  tov  heel" 
-d^ev  2i7C€kixov  elo  to  bItb  olov  ^7toloi  tl  At  ^Odvarjt  af.ivvB- 
^ev^  rp  195.  a/AaQravovai  di  Tiveg  yqaxfjavTeg  to  tzoIol  xehi, 
xa-d-oTi  oQiOTixov  Qf'fAa  Tip  x€  ovvdio^i^  vTtdyovaiv  og  ixdoTore 
v7i:oTaxTix6v  ahel  rj  evxTixov'  *!AXXoi  dk  tcc  TOtavTa  eXeyov 
avyY,€x6(pd'ai,  olov  to  diaxQivd'eiTe  ix.TOv  diaKQiv-d'elrjTe  xal 
TO  ehe  cLTto  tov  eXrjTe'  xal  rj/iieig  di  ov  diacpeqofxed'a  avTOlg' 
ov  yccQ  CLTOTtov  avTct  xccTa  Gvyx07criv  i^Bvrivixd'ai '  ri  yoQ  ccQxccla 
!dT'd'\g  TO,  evxTixa  avyxoTVTei  xoet  ^^agoiv  fxtag  ovi,ka(irjg  olov 
TO  {dia)xoa/nrj&€irjiAev  xai  diaxQiv^elrj^ev  axoXovS-iog  dk  xai  to 
eitjiiiev  {dicmoa/ATjx^ei^ev  £  126),  diaxoa^rjd'eiTe  xal  {diangiv- 
x^eljiiev},  dtccxQiv-^eiTs  i' 102  xai  {el/iev)  ehe  qp  195*  to  dk 
'€i7C€Q  yaq  xe  (ileio  Tcovev/aevog^  N  288  otvcq  Iv  ^Ihddi  xelTat, 
evxTixov  ioTiv  x.  t.  L 

Neqae  tamen  sic  Heraclidem  contenderim  rem  accurate 
egisse.  Vellem  enim  distinxisset  inter  aoristum  quern  dicimus 
secundum  medii,  cuius  sunt  ^^krjTo,  ^vfi^iaJTo  C  54.  S  39.  231 ; 
^Irjod-ai,  ^v^fili^nevog  A  127.  o441.  i/;  274,  w260;  ^v^fikijvTO 
X  105.  £"27.  Q  709;  ^vf^^krJTai  (schol.  jj  204.  F  §vfililr]Tar 
ivTvxjj  7tQ07taQo^vT6viog)  tj  204 ;  ^krjeTai  q  472  et  aoristum  se- 
cundum actiui  elilrjv  cuius  sunt  ^fA^kiJTr^v  y  15,  ^v^fih)fxevai 
<Z>  578  sensu  passiuo;  e^krjd'r]v  enim  apud  Homerum  nondum 
occurrit.  Gaue  tamen  cum  Ahrensio  0  &cias  ex  Epicharmi 
^XeLrig  aoristum  ifidkrjy  indagante.^)  Quemadmodum  enim  efiQojv 
e  Pqio,  eaxlfjv  e  axkt]  prodiit,  ita  filelrjg  nihil  aliud  est  nisi 
optatiuus  stirpis  ((ila  sine)  (ils  pariter  atque  xek  et  xaA,  axel 
et  axa?.  inter  a  et  €  fluctuadtis,  e  (iak  sine  ^ek  prodiit  per 
metathesin  /JAa  sine  (ike:  cf.  Curtius,  de  uerbo  grace,  I  p.  190. 

1)  De  dial.  dor.  p.  338. 

2)  Schol.  cod.  Yen.  ^  ad  iV288  (aide  notam  seq.);  Hesych.  fiXeirjs* 
fiXri&elr-s  xal  fiXsXo  krr  Etym.  Gud.  103,39;  An.  Ox.  1,93,3. 


172  Qnilelmos  Frye 


Recte  igitar  Etym.  199,  52  ^k€l{f])g  .  .  .  fj  ano  tov  ^krjfii  6 
devregog  aoQiarog  e^ktjv  olov  ^tcoB-ev  d^  whiog  evTterhg  efiktjg^ 
xlvrjfia  yciQ  xal  ov  avyxofcij  scil.  ix  tov  ^ktjS'elrjg '  ovrwg  ^Hgia- 
diavog  ttsqI  na&wv.^) 

Quod  Heraclides  tradidit  aetemm  Atticomm  breues  esse 
optatiui  formas,  Glassenus  et  Stahlios  in  texta  qaem  aocant 
Thucydideo  constituendo  probe  memores  adhibuere:  n,  45,  1 
xQid'elte]  in,  42,  5  Tteia&eUv]  VII,  77,  7  aud-elrey  quod  et 
codice  Vaticano  cui  in  libris  VH  et  VHI  samma  fides  habenda 
est,  commendatnr.  Namque  ad  Thucydidem  potissimum  illis 
uerbis  Heraclidem  respexisse  ex  alio  tibi  testimonio  &cile  per- 
suadebis:  East.  1946,  22  =—  Os.  fr.  59  TtaQadldwatv  ^Hgaxkei" 
drjg  oTi  !d%TL%ol  zovg  VTteqavvteXvKovg  iv  rtp  ^  fi6v(p  negcc- 
Tovoiv  jjdrj  liyovreg  xal  iv€V(yqxrj'  xal  ovto)  (ptjol  Ilavalxiog 
(addit  Heraclides)  %xuv  Tag  ygatpag  Ttaga  Jlkaviovt '  nal  Gov- 
ycvdldrjg  dk  x^pijTcrt  t(^  toiovT(it  ^irrixt^  %d'ei  x.  x.  A.,  quo  cer- 
tissimo  testimonio  librorum  ambiguitas,  praesertim  cum  haec 
norma  non  solum  consentiat  cum  Thucydidis,  Aristophanis, 
Platonis  consuetudine,  sed  etiam  cum  natura  plusquamperfecti, 
cuius  termihatio  est  Jet  pro  eaa\  l7te7criy-ea  =  pepig-eram,  re- 
spuenda  est  librariisque  tribuenda  ^),  qui  recentioris  plusquam- 
perfecti  formas  fjdeiv  hteTioiri^eiv  adhibuerunt. 

Quo  errore  uirum  doctissimum  Augustum  Lentzium  in 
/teffv^ore  deceptus  sit,  ostendimus.^)  Nee  mirum.  Cum  enim 
sibi  recte  persuasisset  ad  Herodianum  potissimum  onmia  fere, 
quae  melioris  notae  grammaticae  exstarent  fragmonta,  redire, 
audacius  interdum  progressus  aliena  admiscuit.  Minime  tamen 
earn  ob  rem  uirum  doctissimum  reprehenderim  memor  quan- 

1)  Quae  in  cod.  Venet.  ^  ad  iV  288  adnotata  sunt  /SXeXo  /sXr^&sirjs' 
iaii  8b  axoXovd'av  ftsroxjj  ttj  pXifievoi '  xdx^rjxai  9i  ^En^x^Qfioe  xal  no  ive^ 
yrjrixtp  'at'  xa  rv  ^Xeii^e  CipevSovcL*  *  a>s  ow  &6fi€voe  &alo  ovro)  ^Xipisvos 
/SXelo'  TO  8i  fiXslrjs  rj  fiXais  7ta^axeiTUi\  ex  Herodiani  II.  prosodia  de- 
sumpta  putauit  Lehrsius,  sed  in  ordinem  fragmentorum  recipere  dubi- 
tauit  Lentzius,  quamquam  technologiam  redolent  Herodianeam. 

2)  Cf.  Cobet,  nou.  lect.  212— 222.  277;  Curtius,  de  uerbo  11,237. 

3)  Cf.  p.  113  nostrae  dissert.;  cum  Lentzio  fallitur  HlDrichsius  1.1. 
p.  42  sq. 


De  Heraclidae  Milesii  Btadiis  Homericis.  173 

turn  ille  laborem  sustinaerit,  cum  non  solum  Herodianea  dis- 
cemere  atqae  inuestigare,  memoria  tenere  sed  etiam  ceteroram 
grammaticornm,  qaornm  nomina  ab  epitomatoribus  fere  omissa 
sunt,  perlustrare  et  amplecti  deberet.  Sed  tamen  dubito  an 
Lentzius  eadem  iniuria  Herodiano  U,  326,  1  tribuerit,  quae 
exstant  apud  Fauor.  224,  6;  Etym.  M.  419,  20;  congmant  enim 
cum  Heraclideis  apud  Eust.  1946,  23  nee  non  idem  de  plus- 
quamperfecto  rjdea  testimonium  e  Gallimacho  enotatur  utro- 
que  loco. 

Atque  Heraclidae  def  it€g)v^6t€  sententiam  quodammodo 
probauit  Curtius,  ut  a  (pv^io  =  (pvyjio  profectus  praesentis  con- 
sonam  determinatiuam  eadem  ratione  in  perfecto  seruatam  arbi- 
tretur  ^),  qua  in  7ti7cooxa  (Epich.  fr.  7  Ahr.),  Tterpvyyiov  Alcaei, 
Ukoyxa,  ^ixavda  aliis;  uide  quae  disseruit  uir  doctissimus  de 
7C€(pv^6T€g  ^€/Av^6t€g  XeXeixiiOT sg  uerb.  11  p.  202,  elem.  etym.^ 
p.  432.  'OU^iov  uero  et  oh^ov  comparatiua  esse  perspexit 
Herodianus  II.  pros.  ^519  et  ad  antiquissimam  lonum  consue- 
tudinem  pertinere  discimus  ex  uetusto  titulo  Attico  {oleii^oac 
praebente)  banc  formam,  quae  ab  aliis  alii  dialecto  tribuitur. 
Interdum  tamen  uis  comparatiua  in  positiuam  abiisse  uidetur 
eoque  niti  Heraclidem  argumento  oh^ov  recentioribus  loni- 
bus  adiudicantem  pro  oXiyov  et  cogitantem  de  epica  dialecto 
Lycophronis  (u.  627  fxetoxUaag  oXiC^ov  pauUulum  relaxans), 
Nicandri  (Tber.  372  ixex^  a^(plo^aivav  oU^ova  xal  fuvvd'ov' 
aav]  schol.  fiiTiQav  xal  jiQadelav  ]  Ther.  212  av^  EvQcifcrjv  oU- 
^ova)y  aliorum. 

lam  cetera  quibus  participium  perfecti  actiui  illustrauit 
Heraclides  fragmenta  paucis  examinemus,  Minime  ueterum 
erat  grammaticorum  primariam  perspicere  formationem  in  par- 
ticipiis  XeXaxvia  ^  85,  ^cfiaxviac  J  435,  quae  per  systolen 
lonicam  e  AeAiyxaJg  X  141,  ^e/^rjxwg  K  362  deriuantur  ab  Ari- 
starcho  et  Heraclide,  comparatis  fieaa^ifigla  Herod.  HI,  104; 
IV,  14  aiAcpLO^ctcieiv,  aiAfptafiaolrj  Herodot.  VIH,  81;  IX,  74; 
tit.  Mytilen.  2166,  20  (Olymp.  114,  1),  JlfJQig  ndgig.    Aduersis 


1)  Curtius,  de  uerb.  1, 321  'Herodiani'. 


174  Qoilelmas  Frye 

nunc  frontibas  huiusmodi  participia  homerica  componamos  : 
agrjQWi;  zf  IM,  x  553,  ciQaQvla^)  M  b&.  €361.  5*181,  lei^riKcig 
X141,  lelaxvia  /A  Sb,  ^e^iawg^)  B  SIS.  iV197,  ^ufi/^avio  ^  440, 
fiejtirjxwg  K  362,  fieinaxviai  J  435,  (aeorjQOjg  Arist.  pac.  620, 
aeaagvia  Hes.  scut.  268),  Te&rjlaig  M103,  re^akviav  /  208, 
ad  quae  accedunt  7ce7tad^via  p555,  7t€g)vvia  ^513.  £"288. 
Vides  in  omnibus  terminationem  via  quae  prodiit  ex  *vaia^)^ 
stirpi  ita  annexam  esse,  nt  uocalis  stirpis  non  mutaretur.  Aliter 
se  habent:  xexkrjyojg  £  222.  £591.  A' 755,  xexkrjyvia  Hes.  opp. 
451  (xeiclayyvla  Xen.  Cyneg.  Ill,  9;  VI,  23),  ii^rchrffixig  X  497, 
7ce7cXriYvia  E  763,  7C€7tTrioig  §  354.  x  362,  7C€/tTr]viai  v  98  (Ap. 
Rhod.  II,  535),  texQiyoiteg  B  314,  Terqiyvla  ^  101.  lo  9,  t€- 
TQTjxvla  H  346.  Apparet  enim  talium  uerborum  *)  syllabam 
rednplicatione  ortam  positione  lougam  esse  et  hac  de  causa 
nihil  aliud  relinqui  poetae,  nisi  ut  femininum  antepaenultimae 
auctae  adhiberet.^) 

Quae  supra  enumeraui  participia,  his  addidit  nouum  Hera- 
clides  apud  Bust.  1700,39  «=»  Os.  fr.  57  rqitog  (TcaQcmei^evog) 
7caQ^  *'l(x)Oi  dlxot  %ov  X  7C€(pllrja,  yeyi/j&rja  olg,  cprjol,  xal  "Ofir^- 
Qog  XQ^^^^^  eiio^ev  kq)^  itiqwv  ^rj^ariov,  tig  ot€  ix  xov  t€- 
xix^l^a  Tervxr^ct  kiyei  ^diaitqvoiov  jervxruog^  P  748  quod,  si 
cetera  comparaueris  nexatprjajg  E  698,  xexagrjcig  H312,  Temjoig 

1)  Hes.  Theog.  608  aQri(^lav  MEOv^  metro  postulatur;  ceteri  codd. 
a^€t^lav\  Horn.  hymn.  Herm.  idrjSvlai.  recentioris  aetatis  est:  cf.  Rzach, 
Dialect  des  Hesiod,  in  Fleckeiseni  Anna!,  uol.  suppl.  VIII  (1875/76)  p.  445. 

2)  fufiaoree  N  \S2.  1S:339. 

3)  Curtius,  uerb.11,229. 

4)  Ahrens,  Mus.  Rhen.  1843  p.  177  sqq. 

5)  Eadem  'systola  Ionica\  quam  adhibueruut  Arist&rchus  et  Hcra- 
clides  (uide  Aristonic.  /378.  3*25),  utitur  Heraclides  in  8rjXQ}  8dxvaj;  falso 
enim  Ahrens  dial.  Aeol.  p.  107  Herodiani  sententiam  Heraclidae  tribuit, 
quam  hie  siiperioribus  iam  grammaticis  probatam  repudiauit  3t;xo}  Bayxava 

i^  ov  'JlQaxXeiSrjs   avyxexotpd'ai  tpriai  to  Saxpof  xata  rwas,  oi  i'^oe  tpaaiv 

AloXixvv'  .  .  .  avroi  fierroi  ix  tov  Srjxo)  (qaod  postea  in  prosod.  catb. 
ipse  amplexus  est  Herodianus  436, 2  Lentz.)  jienoirjad'ai  <frjai  tovto  x.  t.  A. 
=  Eust.  28, 44  (Fan.  232  =  Os.  fr.  61)  quare  nescio  num  recte  G.  Curtins 
uerb.  I  p.  223  praesenti  S^xoj  locum  denegauerit :  cf.  Hippon.  chol.  28, 6 
p.  215  Schneidewin. 


De  Heraclidae  Milesii  studiis  Homericis.  175 

/30,  ^eliaQfjcig  y  139,  xexoTi^oig  O  456,  'KexoQr^oig  a  372,  t€- 
rkr^iog  t;  23,  7C€fCTr]oig  §354,  fortasse  mecum  duces  S^rjQiTtoi- 
t€Qov  et  elegantius  qoam  unlgatum  et  recentiorem  redolens 
aetatem  rervxtj^oigf  praesertim  cum  TeTvxrjy^iig  solo  dedar^noreg 
/?  41  tueri  possimus.  In  eis  quae  apud  Eustathium  1700,  41 
secuntur,  mendum  relinquitur  tollendum:  thaqtog  di,  g)r]al 
^HQax'leldrjg,  TtaQcmei/Aevog  rov  (pthi  n;€q)lk€ia  Ttqog  ov  ^'Of^rj- 
Qog  eygaipe  to  ^vexviov  xatare^veiojTwv^  H  409.  K  343.  A  39 
ix  %ov  xidyeia  7caQccx€lfUvov'  fcifiTtrog  TtaQaxei/ASvog  Ix  tov 
7t€(pll€ia  V  TtecpLXea  dixcc  tov  Z,  ov  7CQbg  axokov&lav  ro 
^lareoT^  dv  Li'idao^  lo  203,  pro  quo  scribendum  censeo  iarewT^ 
elv  !A'idao.  Atque  primum  quidem  Heraclides  posita  quarta 
forma  ^redyenitwv^  quintam  profert  iota  carentem,  nihil  addens 
de  oi  in  0  mutato.  Deinde,  nisi  in  koteoxe  omicron  /i€Tcr- 
xaQoxTrjQi^ovTiov  esse  credideris,  iorewre  norma  grammatica 
postulatur;  nam  ex  ao  iota(f)6r€  lonum  more  per  rjo  euadit 
constanter  Jw,  contra  rjo  ex  uetnstiore  €fo  ortum  in  eo  tra- 
ducitur.  0 

Perfecti  homerici  ab  Heraclide  explicati  duo  adhuc  re- 
stant  fragmenta,  alterum  de  formatione  in  edfaij  alteram  de 
perfectis  in  modum  praesentium  flexis.  Atque  de  earai  rjaTai 
eiccrai  supra  disserai;  nunc  reliquam  eins  fragmenti  partem 
illustrabo:  Eust.  1885,  51 ;  Os.  fr.  65  lovroig  di  6  avzdg'Hqa- 
xleidrjg  hcayei  nal  on  evioi  riov  ^laivwv,  olg  axolovx^el,  (prjai, 
xai  6  Tcc  Na^iaxa  yqaxpag  OikrjTag  eire  KaXXlvog  (lovov  to  tj 
ev  Toig  Toiovroig  7taQar/.et^ivoig  elg  e  xai  o  ri^vovreg  to  €7c6- 
t.ievov  V  (fvkaTTOvai  7tB7toiiav%aL  liyovreg  xal  yeyeviavxai.  xa&a 
xal  TO  iyivovro  eyevxo  (?)*  xai  oye  ZrjvoSorog  7toHdKig,  (ftjal, 
7caQa  Tf/7  7C017JT7J  ovTio  yqcKpet  xoi  ra  ivtua  dlxct  jtiivToi  tov 
vv  TO  ite/colrjTat  d  452  xal  vevorjrai  7C€7couccTav  xai  vevoiarai 
X.  T.  L  lure  miraberis  qui  Philetam  potuerit  Heraclides  coUo- 
care  cum  Gallino!  Rectum  inuestigauit  Meinekius'^)  aduocato 
Etym.  M.  795,  12  Oikriag  .  .  .  Jtaqtivvfiov  cog  Ttgiotog  Hqw- 

1)  CopiosiuB  de  hac  re  disseruit  Merzdorf,  in  Curt.  Stud.  IX  p.  226. 
233  sqq. 

2)  Anal.  Alex.  p.  351. 


176  Goilelmus  Frye 

riag,  aQiarog  IdQioxiag  (addo  (pLlog  Oikiag  Herodian.  I,  276, 
30;  287,19;  379,  29  saepius).  Odziag  di  iariv  6  xakotfisvog 
iaroQimg  6  ra  Na^iccKa  (codd.  Na^ia)  ovv^elg  x.  t.  L  ubi 
codd.  MY  pro  xakov^evog  praebent  KakXa^alogj  quod  recte 
mutauit  Valckenaerius  in  KaXaxralog.  Scripserat  igitor  Hera- 
clides  OiXxiag  (id  quod  uel  falso  accentu  OtkrjTag  commen- 
datur)  6  KaXaxraiog,  quern  laudauit  Tzetzes  ad  Lycophr.  633: 
Oilriag  h  y'  Na^iaxcov.  Ceterum  persuasum  habemus  cum 
alios,  de  quibus  hoc  loco  cogitauit  Heraclides,  turn  Pbilteam 
non  minus  plurales  in  lavTai  imitatione  in  deterius  flexa  pro- 
cudisse  quam  Zenodotum  aliosque  singulares  in  atai. 

Ut  enim  in  lingua  sanscritica  0?  ita  in  Graecorum  consue- 
tudine  aut  vxai  aut  oral  reperimus,  quae  male  miscuit  Philetas. 
Zenodotum  uero  interdum  singularem  in  oral  apud  Homerum 
admisisse  Aristonicus  quoque  adnotauit  77  243  17  diTtXri  TceQi- 
eOTiyiiiivrj  on  ZrjvodoTog  yQarpei  hciariaTai  (pro  singulari  iftl- 
OTrjTai)'  ayvo€i  dh  on  ra  roiavxa  Qi^fnara  TtXrj&vvTixa  eiaiv  -^; 
cf.  schol.  Victorian,  'f  197  Okeyed'oiaro'  Evq)OQliov  xaxcJ^  Ttf 
qriiAan  ivixwg  x^ijrat  et  An.  Ox.  I,  373,  29:  naQslaro'  KaXki- 
f-iaxog  ^xovQfj  dh  Tcaqeiato  6a%Qvxiovoa  quibus  apposuit  Hera- 
clides: ij  fiivToi  l^QiaraQx^i^oq  exdooig  ovx  oldev  rf^de  rfj  dia- 
/.iy.TO)  ;f^tJ^/£>'ov  €1  ycal  naiv  edo^ev  ofioiwg  to)  7t€7rolrjTai 
7C€7CoUaTaL  ovTU)  y.ai  to  ^vrat  earai  Ivr/.bv  yeviod'at  earai  iv 
T(f)  ^ot  dfj  vvv  tar  at  oiyff  T  134*  0  drj  a7toQQa7ti'C€i  ^HQccxXei" 
dr^g  ehcLov  ovdi7COX€  xov  "OfurjQOv  ivixolg  XQ^jf^^cci  Qfj^iaoiv  avrl 
nkrjd-vvnyiwv  2),  y.aO^d/ceq  ivLotg  Boiutiov  edo^ev.  Neque  uero 
alius  ueterum  neque  Heraclides  rationem  et  necessitudinem  per- 
spexit  inter  t}vrai  {t-arai)  et  eaxai  intercedentem ,  qua  de  re 

1)  Cf.  Curtius,  uerb.  I,  92.  Miror  tamen,  ne  ullum  quidem  grammati^ 
corum  de  terminationibus  vral^  oral  disserentem  Heraclidae  adnotationem 
commemorasBe ;  omnes  enim  summa  cum  fiducia  tales  formas  nouas  atque 
inauditas  nunquam  procusas  esse  asseuerant. 

2)  Schemati  igitur  'Pindarico'  locum  in  Homero  denegauit  Her.;  cf. 
Lesbon.  de  schematt.  p.  17 1  Yalcken. ;  Villoisonis  An.  Gr.  II,  95.  UivBaqucov 

8 6  [to]  {trfV)  Tole  TtXrjd'wjixoJe  6v6/xaaiv  ivixcav  ^fjfiarcjv  [^ovro]  ^m- 
foqav  oioVf  (a  d'tCTai)  avS^es  vTti^  noXioe  (tov  iQdd'vxov  &avarov)  Pind. 
fr.  78  B*,  xai  'iaxti  ^a^ipd'ayxTav  [rav]  ayika^i)  keorrcav  ff.  229. 


De  Heraclidae  Milesii  stadiis  Homericis.  177 

haec  statuit :  iwvixjj  rfiriaei  %ov  rjra  elg  e  xal  a  {nal  naqiau 
Tov  v)  vevorivrai  vevoiarai  Heracl.  apud  Bust.  1885, 47;  1946, 26; 
aut  Ifv  xcrra  rfxijoLV  .  .  .  fivrai  earai  xai  .  .  .  ^aTvdyrjv  IdoTvi" 
yea,  Jio^iridriv  Jio^i^dea  xal .  .  .  rjdrjv  rjdea  1759,  38;  aut  rjdriv 
ivevorjyLrjv  i7t€7toir]xi^v,  a(p^  wv  xal  avTdiv  al  Turjaeig  yivoivT^ 
av  rjdea  xai  ivevoiijxea  xal  inercotrpiLea  xorra  to  iioTvayrjv 
^AoTiayea  naq^  ^HQodorq)  xal  fivxai  earai  xal  r]v  ia  1946,  25. 
Re  aatem  nera  Homerus  terminationes  arai  aid  affigit  fj  ex  a 
aut  €  producto  lielilrjarai.  ^657,  fiefilTJaro  5*28,  dedfiriaro 
ri83,  xr/AiJoTo  /iC  195,  neqfojii^aTo  <P  206,  xexoXdaro  §282: 
cf.  Curtius,  uerb.  I,  92  sqq.  Quae  tamen  tradita  sunt  perfecta 
et  plnsqnamperfecta  homerica  antepaenultimam  productam  non 
gerentia:  earat  F  134.  7  628,  earo  H  414,  x^ora*  ^  826, 
x^aro  N  763 ,  in  his  lonnm  cum  Merzdorfio  agnosco  studium, 
quod  iam  in  Homeri  carminibus  sublucens  temporum  decursu 
excolentes  lones  recentiores  to  ^ra  alia  uocali  exceptum  atte- 
nuatione  et  metathesi  uocalium  deuitauerunt;  etenim  in  Hero- 
doti  dialecto  ionica  constanter  earai  adhibetur. 

Sed  misso  iam  perfecto  passiuo  transenndnm  est  ad  per- 
fecta praesentium  in  modum  declinata,  de  quibus  disseruit 
Heraclides  apud  Bust.  1596,2;  Fau.  357,  28  —  Os.  fr.  75;  An. 
Ox.  I,  374, 18 ;  Bust.  1954,  26 ;  Cram.  An.  Par.  m,  294.  Atque 
grammatici  commentationem  sic  restituo:  to  7ti7tlriyov  ^Ivivojv 
xal  2vQaytoval(ov  ki^ig  iarlv  [ov  ...  kekdd'w] '  ol  ydg  SixeXol 
TO  a  T(jjv  7caQaxeiiniv(ov  elg  c5  fxeraxi&iaaiv  olov  Ttenoltjxa 
ne7toirjxa),  TtirtXriya  TteTtXriyiOy  {ov  6  7taqara%ixbg  eTciTtlriyov 
olov  ^iTci/cArjyov  7c6deg  'i7t7Viov^  E  504  xal  ^laxcSg  TtiTtkrjyov 
d7Coiiokfj  T'^g  ixTaaecjg  ^7te7clr]yov  de  xoqov  Ttoolv*  &  264  ex- 
pleui  ex  An.  Ox.  I,  374,  cum  Bust,  illud  ^laxwg  non  expli- 
casset)  (ovTCJ  dh  xal  likrjd'a  lekijd'io  xal  iaxfj  ovaxoXi]  dg 
fxifiirjxa  (ie(ia{x)via  J  435,  )Jkr]xa  kelaxvla  fn  85  likad'a}  in" 
serui  ex  An.  Par.  Ill,  294,  {a(p^  ov)  h  ^Ihddi  to  ^ixkilad'ov 
xtd^aQiarvv^  B  600 '  ^dqiarovixog  dh  ov  2ixeXixd  xavra  kiyec 

1)  Vide  Merzdorfii  commentat.  in  Cartii  Stud.  uol.  IX  p.  216  sqq., 
qui  insuper  formarum  Herodotearum  in  iaral  Jafo  catalogum  adstmxit 
p.  217  n.  13;  non  tamen  debebat  de  Heraclide  Pontico  cogitare  p.  217  n.  12. 

Leipiiger  Stamen.   YI.  12 


178  GailelmuB  Frye 

aXX^  avadiTtlwaeig  ^laxag  (iovXerai  elvav  xata  xo  xexa^cu  H  5 
kekdfiu)  d  388.  xara  fiivroc  tov  aviareqov  Xoyov  (sernaui  inerba 
Enstathii)  ylvejai  xcri  eveoTwg  Tteqwxu)  Ix  tov  7tiq>vxa,  ov 
naQararixog  tvciq*  'Haiodip  iv  Qeoyovltf  673  to  ^i7ti(pvxov^ 
xal  ctTto  TOV  7tiq)vya  to  xaT  A'kxalov  ^ Tt^cfvyyiiiiyf ,  ((ig  ano 
TOV  fii^QCJ&a  ^e/iQOjd^u)  to  ^dtfxov  ^ej^Qiid-oig  Ilqlafiov^  J  35) 
addidi  ex  An.  Par.  Ill,  294.  Non  tamen  debebat  Heraclides 
hue  referre  aoristum  lila&ov,  cuius  medium  kekad'ovTo  J  \Tl 
Sapph.  fr.  44  occnrrit,  quamquam  de  Hesiodeo  i7tiq)vxov  recte 
iudicauit.  Sed  de  Homerico  ijcijckrjyov  uidetur  adhuc  sub 
iudice  lis  esse,  utrum  cum  Aristonico  ad  aoristum  an  cum 
Heraclide  aptius  ad  perfectum  reuocetur.  Glassenus  0  quidem 
aoristum  defendit,  qui  et  formis  mediis  proderetur  jcenhfiyero 
M  162.  V  198,  7te7tXriyovTo  2  51  et  uersu  Aristophanis  au.  1350 
^og  av  TteTtXriyji  tov  7caTiQa  veoTTog  (Sv\  cum  in  rogationibos 
aoristum  Graeci  solerent  usurpare.  Sed  repngnat  participinm 
7i€7ckrjyojg  B  264.  E  763.  X  497 ,  nETcXriyovTeg  Gallim.  hymn, 
lou.  53,  quo  perfectum  subministratur.  Accedit  quod  in  legi- 
bus  saepissime  praesentia  uerborum  adhibentur,  quod  cur  in 
Tt^ithfiyji  non  agnoscamus,  non  assequor.'^)  Quid?  qui  ^e^Qii- 
&otg  J  35;  IXi^xrjaL  cp  365;  yeyiovio,  xexXrjyovTeg  M  125.  Hes. 
scut.  379;  ijci(pvxov  Theog.  151,673;  IgqiyovTi  Hes.  scut.  22S; 
Alcaei  ^cerpvyytov  legerit,  idem  e/c€7vkrjyov  et  iftifiin^xov  i  439 
plusquamperfecta  esse  negabit?  Quaeritur  autem,  num  solis 
Doriensibus  talem  perfecti  inflexionem  concedamus ;  participia 
enim  perfecti  apud  Aeolenses  in  eandem  terminationem  ovrog 
ovreg  (nam  de  casibus  obliquis  certissima  habemus  testimonial 
atque  praesentis  uulgaris  exierunt;  Didymus  ad  II.  NiSO  xex/.?;- 
yovteg'  Iv  TJj  iTfQif  tov  IdgiOTaQxov  x€x?.r]y wt eg ^)  ui,  ovTijg 
xal  ol  jckeiovg'  ov  yaq  avayxalov  to  u4.lo'Ux6v  juiTQOv  fifj 
e7V€lyovTog  V.,  et  Herod.  II.  pros.  M  125  x€xki]yovT€g  cog  ccqi/j' 
yovTtg'  ov  yag  to  xexktjyoTeg  htXfovaoe  Tto  v,  ovdk  7caQa  to 

1)  BeobachtuDgen  Uber  den  horn.  Spracbgebr.  Ill  p.  100  sqq. 

2)  Cf.  Curtius,  uerb.  II,  23  sqq. 

3)  Unde  comperit  La  Rocbius,  Textkrit.  p.  296,  Aristarchum  in  se- 
cunda  editione  xenXr^aixes  praetulisse '? 


De  Heraclidae  Milesii  stadiis  Homericis.  179 

^o^ia  xeKkrjyojg^  B  222  Ix//t5^ry,  akXa  Ttaqa  to  %eKkriYa  yiyovev 
6  ^vqayLOvoioq  eveariog  nenhfiyio,  vjg  naqct  to  avwya  avciyw, 
7C€7ckrjya  7C€7vkrjyio  iv3-ev  to  ^eniTtkrjyov  rtoSeg  iTtnwv^  E  504. 
axokovx^og  dk  t([)  Y.^Ki\yu3  luBtoxfj  ij  xexh^ywv  ^aqwo^iivri  evd^ev 

TO    X€XAlJyOVT6g  0    AV. 

Qua  ex  Aeolensimn  consnetndine  repeto  xexi'ddovrag  Find. 
P.  IV,  74,  TtBipvyywv  Alcaei  et  quae  Hinrichsius  e  titulis  eno- 
tauit  7C€7tk7]Qwxov%a  Lesb.  2189;  xarekrjAv&ovrog  apad  Gonz. 
in  itin.  Lesb.  tab.  Vni,  2,  9;  iTtirerekixovTa  tab.  XVII,  1,  6; 
7C€7corjA(ov  apud  Kaibel  in  Gyriaci  syllog.  XX,  5  p.  6  quibos 
addo  Pordosel.  2116  c  yLarearaxovTcav ,  a7cek{€Lk)v{&)ovT€g  in 
tit.  Theban.  apud  Keil,  Nachtrag  zur  Syllog.  inscr.  boeot.  p.  34, 
542,  cuius  formationis  participia  apud  Dorienses  nisi  generis 
feminini  non  exstant.'^  Enimuero  ceteri  modi  e  ratione  prae- 
sentium  flexi  apud  Dorienses  latissime  patent  et  consensui 
grammaticorum  utique  codicum  ambiguitas  debet  cedere,  prae- 
sertim  cum  apud  Epicharmum,  Sophronem,  Archimedem  libro- 
rum  quoque  auctoritas  fere  adstipuletur  testimoniis  grammati- 
corum 3) :  dedolTcu  Theocr.  XV,  50 ;  TieTtoi^ug  V,  28 ;  akupd'e- 
QioTcei  Sophr.  fr.  83  Ahr. ;  yeydyieiv  Find.  01.  VI,  83 ;  xexkddetv 
fr.  79  B  \  Apud  igitur  Dorienses,  quin  perfectorum  flexio  ex 
analogia  praesentium  repetenda  sit,  dubitatio  non  potest  oriri ; 
sed  Aeolensium  perfecti  participia  in  tJv  ovrog  terminantia 
eodem  ex  suffixo  originem  traxisse,  ex  quo  prodierunt  lonum 
in  uig  oTog,  cum  Giesio  et  Hinrichsio  persuasum  habeo.^) 

Gonsulto  omisi  de  uariis  uerbi  substantiui  formis  homericis 
quid  statuerit  Heraclides,  uberius  disserere;  pertaesum  enim 

1)  Hoc  scholio  lectiones  codd.  egr^e  illastrantur:  P  756. 759  omnes 
codd.  (teste  La  Rochio)  %tHXfiyotnBS\  |  30  yg,  cira^  ceteri  cod.  xtukriyov' 
Tc»;  1/125  6L  Townl.  xexjb^/ores ,  ceteri  -i7/orT«fi;  17430  LS  Mx^/oreff, 

rell.  'Ti'/ovTs^;  /u256  M  -ohraff,  KNS  -oraff,  £U  -riy^as;  Nom.  sgl.  xank^ 
yatv  (cf.  nBTiornntoiv  in  tit.  apud  Eaibel  Gyriaci  syll.  XX,  5  p.  6)  apud  Home- 
rum  non  inuenitur,  sed  constanter  HtxXrjyois  B222.  J?  591.  ^168.344. 
iV755.  P88.  /i408.  Hes.  scut.  99, 442. 

2)  Cf.  Ahrens,  de  dial.  Dor.  p.  331. 

3)  Ahrens,  1.  c.  p.  329. 

4)  Cf.  Hinrichs  p.  121. 

12* 


180  Guilelmiu  Frye 

est  tot  uitia  retegere  ac  refellere,  quibns  in  hnios  aerbi  formis 
derinandis  lapsus  est  Neqne  enim  perspexit  radicem  uel  at 
illormn  more  loqoar  to  &iixa  esse  h-fil  (quamqaam  ne  Hero- 
dianns  quidem  re  indagata  probe  usos  est)  neqne  qua  par  erat 
constantia  atque  sagacitate  ad  rem  incubuit;  parum  enim  se- 
cntus,  qua  erat  animi  mobilitate  et  inconstantia,  certas  ratio- 
nes,  quibus  singnlomm  temporum  formas  amplexus  explicaret, 
modo  hac  mode  ilia  dialecto  aduocata  easdem  formas  alio 
aliter  loco  enucleare  conatns  est.  Sed  ab  hac  parte  landandos 
est,  quod  ubique  a  traditis  exorsus  tradita  soluere  maluit  quam 
ingenio  indulgens  normisque  extricatis  confisus  noua  audacter 
temptare:  Eust.  1641,  44  (Os.  fr.  78)  to  fjfirjv  ov  fCQoaXijipei 
%ov  iwra'  TtQoyLQixiov  yap,  cpriol  CHgaxkeldTjg),  Trjv  dca  %ov  Tj 
yqatfiiv.  Erant  igitur  qui  ex  d^X  prodire  inberent  jiii-riv !  Hera- 
cUdes  nero  r\^i\v  traditum  explicatums  confhgit  ad  io^i  ov^rjv 
quod  Aeolensium  more  ut  hcaXrjixrjv  kvoi/jfiriv  in  rjfirjv  abiret. 
Qnin  Tyrannic  communi  de  uerbis  in  fit  ex  Aeolica  dialecto 
repetendis  sententiae^  obnoxius  (eadem  de  causa  uerbomm 
elfil  et  q>r]fil  accentum  rifiaqvii^ivov  esse  arbitratus  est  Hera- 
clides  1313, 20  «>  Os.  fr.  55,  mutationis  minime  cupidus)  aeoli- 
cum  accentum  obtrudere  Homero  conatus  est  2)  ^qyfifxi  yaq  ovv 
yLmavevaai  B  350,  si  quidem  uerbis  Eustathii  fidem  habea- 
mus,  qui  pro  uirili  parte  uerba  Heraclidae  cum  aliis  locis  tom 
p.  1613, 16 — 45  =  Os.  fr.  55  uitiis  inquinauit. 

Quod  fragmentum  ut  panels  attingam,  iniuria  Ahrensius 
reprehendit  ^)  Heraclidem,  cum  hie  non  de  omnibus  uerbis 
in  'cub  sed  de  paucis  tantum  e  coniugatione  ^aeolica'  in  fxi 
flexis  ut  *q>a(jj  q)rj/il,  azdcj  'ia%rifii  aliis  cogitauerit  ^) ,  neque 

1)  Quam  Herodianas  strenue  refutauit  II,  825  Lentz. 

2)  De  enclisi  a  Tyrannione  statuta  cogitauere  Lehrs,  quaest.  ep.  126; 
Bekker  'Horn.  Bl&tter'  1,87;  Goettling,  de  accentu  p.  393;  Uinrichs  1.  c. 
p.  14. 

3)  Eadem  iniuria  idem  Heraclidae  uertit  crimini,  quod  participii  bU 
nominatiuum  utAeolicum  uenditasset,  parum  memor  Eust.  1787, 44,  cuius 
uerba  supra  apposui  p.  172. 

4)  fPaot  inuestigauit  Her.  e  tpaa&cu  Eust.  1641, 36  =  Os.  fr.  78;  ^^regie 
autem  Gurtius,  uerb.  11,374;  1,213,  talia  grammaticorum  themata  in  hac 


Da  Heradidae  MUesii  Btudiis  HomeridB.  181 

aliam  ob  cansam  Aeolensibus  adscriptis,  nisi  qnod  omnia 
nerba  \n  fit  e  dialecto  Aeolica  repetenda  esse  censnit.  Etenim 
de  nerbis  nere  aeolicis  secnndae  classis  perispomenon  haec 
diserte  af&rmat  1613,  23  ooa  vuiv  eig  Jurfj  ai  diqy9'6yy(p  naqa- 
XriyoiiBva  olov  yiXai^v  x.  %.  X. ,  AioXi-aa  ovra  rrjg  Aea^Liav 
exovrai  dialixrov.  Qnis  antem  a  se  impetrabit,  at  Heracli- 
dem  nno  eodemqne  enuntiato  de  nerbis  in  fit  aeolicis  senten- 
tias  inter  se  pngnantes  prompsisse  credat?  Res  patet.  Gram- 
matici  neteres  breuiloqnentia  hand  raro  pamm  apta  nsi  formas 
e.  g.  doricas  nnncnpant  nel  aeolicas,  in  qnibns  nad'og  quod- 
dam  huic  nel  illi  dialecto  proprinm  deprehendere  sibi  nidentnr 
ipsam  formam  Doriensibns  nel  Aeolensibus  minime  tribuentes.  0 
Ita  eihfjXovd^^ev  I  49  ex  Atticomm  consuetndine  repetiuit  Hera- 
clides  propter  atticam  qnae  dicitur  reduplicationem ;  ipsum 
eiki^lov&fi€v  Atticomm  esse  negauit.  Et  Eust.  1892, 41  coUatis 
doricis  (^nXeev)  inXviv,  (^Qgeev)  ^qqtjv  rfv  qnoque  nt  ex  %bv 
ortum  Doricum  nuncnpatur;  sed  ipse  hand  multo  post  rig  pro  ^y 
nere  Doricum  esse  affirmat.  —  In  eodem  quod  tractamus  frag- 
mento,  quomodo  Osannus  exbibere  potuerit  BoivjtIov  rifil^  pro- 
fecto  non  intellego.  Nonne  ntitur  Heraclides  fieTa^ioei  %ov  ^ 
Big  il?  nonne  addit  %6  devTegov  etg?  nonne  liyei  6  avrog, 
on  BotioTol  TO  ^  TcaQctrilevTov  r^g  Tt^tirrjg  tcJv  elg  jii  fiBTO" 
Ttd'iyteg  elg  t^v  ei  diq>S'oyyov  x.  t.  A.;  itaque  legendum  est 
ovxovv  xal  and  tov  w  eiri  av  aloXixov  rifxi  %al  Boiwrixf  fieta- 
d'iaei  TOV  tj  elg  Trjv  Ji  dlqyS'oyyov  elfii  fifiaqrri^ivov  ov  %(^ 
Tovip  xad'a  kxiQiod'L  kiyec  (o)  aizog'  ra  yoQ  uilolixa  dijlov 
o%t  (iaQvvovTai  *  tov  dk  toiovtov  BoicdtIov  [rjfii]  (fii^C)  to  dev- 


Ulaoe  dialecto  exstitlBse  adnotauit:  f>av  XiyBtv  Hesych.;  paa  cf.  tabb. 
Heracl.  1, 68  inifir^ ;  Gratin.  com.  n,  88  n^fic^vrts;  feed.  Lacedaem.  Thuc. 
V,  77  ixfttavTK;  iXam  in  Doride  uulgare;  ^^a>  {rl&rjfu)  D.  A  291 ;  Hinrichs 
1. 1.  p.  126. 

1)  Quae  si  recte  dissemi,  HinrichB  quoque  reprehendendas  est  qui 
p.  134  haec  scripsit:  'balbutit  graznmaticuB  iUe  (apnd  Maittaire  p.  478  ed. 
Storz.)  de  Aeolisino  Starf  com  goi;  sicot  in  dial.  Cypr.  idn  andire  debeat'; 
nam  grammaticus  Bolam  terminationem  imperfecti  respicienB  collatis  ifiXrj 
irorj  et  Staff  AeoUcun  nominauit 


182  GoilelmuB  Frje 

%€Qov  [elg]  {e'ig)  x.  r.  L  Geternm  haec  cum  nerba  Heraclidae 
et  quae  mox  secuntar  Hyet  6  avrog  on  Boiwroi  %6  ^  Ttaga- 
rikevTov  rrjg  TtQiiTrjg  x.  r.  L  accnratius  inspexissem ,  iam  non 
dubitabam  quin  pessima  ilia  'iateifxt  xlgveific  pro  Boeoticis 
uenditata  deberemoB  Eostathii  ingenio,  non  Heraclidae.  Ne- 
que  Eostathio  fides  habenda  est  inter  boeotica  enumeranti 
7C€(plXeifu  vevoetfxi  1613,22;  grammaticus  enim  H.  Adon.  'pie- 
romqae  cum  Heraclide  conspirans'  sola  q)lkeifxi  voet^t  praebet. 
Itaqne  snspicor  solita  avometpaXanjiaei  usum  Eustathium  aliena 
neglegenter  admiscnisse  in  quibus  Heraclides  de  solo  ei^i  kfAixi 
'ififievai  disseruerat;  cf.  Eust.  1408, 1  dfiXov  dg  xai  %b  [c/uK^V 
fiBvai  and  tov  w  fteqtOTCiofxivov  %ijg  a  av^vylag  . . .  ^ioktovi 
q>afx€v  %(XfievaL  xa^ori  ol  ^loleig  xai  iv  &ifxaatv  to  ngo- 
riyovfievov  rj  (xeTazt&ivTeg  elg  e  diTckovai  ^)  to  fi  olov  tzo^^i 
7t6d'Bfi(jii  (plhifii  cpiXe(i^r.  Ahrens  dial.  aeol.  61. 

Finem  uero  huius  fragmenti  (Os.  fr.  55)  medicina  audaci 
mitto  aliis  curandum;  certe  pro  ^Alo'kelg'  scribendum  est: 
JtjQielg  q)7]al  (pa%l  kiyovaiv.  **£ioveg  {dk  xal  Aiokeig)  rial  dlxa 
Tov  q)  cf.  Hermipp.  com.  11,  382,  6  Meineke  et  Sapph.  fr.  48 
Ahr.  rjai  dwaofiev  rjoi  ftaTrjQ.  Multum  uersauit  et  hue  illuc 
torsit  sententiam  de  v  paragogico  imperfectorum  tjv  et  rjay.eiv 
ecQta  naka  r388;  oidelg  enim,  loquitur  apud  Eust.  1892,  33 
=  Os.  fr.  62  TtaQoraTLXog  elg  v  neqaxovrai  Iv  TQiTqi  evixto 
7caQ^  Ekkrjaiv.  Nam  roig  elg  (igaxv  TceQaTovfxivoig  elza  aw- 
aiQed-elGi  xoiovroig  7tQooio7toig  ovxh^i  fierovola  tov  v.  Sane 
nouum  auribus  Graecorum  aeui  Alexandrini,  minime  ueterum. 
Etenim  in  titulis  ionicis  saeculo  IV  superioribus  v  paragogi- 
cum  fere  ubique  conspicitur,  cum  inter  undeuiginti  uocum  for- 
mas  V  paragogici  participes  sedecim  v  ostendant^):  Tri'CoLaiv 
TO,  i'dtoxev  2vi^aevoiv,  r^aiv  17  et  quod  grauissimum  ^E{x^)dr^- 
/jLog  fx€  BTcoieiv  in  tit.  Miles.  OJ.  LXXX.  Neque  aliter  res  se 
habet  in  titulis  Atticis  Euclide  archonte  superioribus,  ubi  v 

1)  P.  1442,  50  idem  p.  780, 35  »  Os.  fr.80  male  inuexit  Jta^uls  Si 
nXhova^ovaip  zb  c  [einovTBi  iofuv]  cf.  p.  1892,  46  =  Os.  fr.  62  s.jfin. 

2)  Cf.  Curtius,  Verb.  II,  99. 

3)  Cf.  Erman,  de  dial.  Ion.  in  Curt.  Stud.  V,  278  sqq. 


he  Heraclidae  Milesii  studiis  Homericis.  183 

paragogicum,  pariter  atque  in  boeoticis  titulis^),  minime  ea 
sola  de  causa  positnm  est  ne  hiatus  enaderet^),  id  quod  re- 
centiore  demum  aetate  factum  est.^)  Atque  cum  Aristarchus 
et  in  plusquamperfectis  fie^'^xeiv  E  661 ,  dedeucjnrjy.eiv  q  359, 
Tjvioyeiv  Z  170,  iarqxeiv  P  133  illud  v  admiserit,  iam  non 
dubitabimus  quin  paruerit  codicum  auctoritati:  Did.  Z  170 
Tjvioyeiv'  ovTiog  avv  Tf/7  v  ^dqloTaQXog'  Yjvaiyeev  yag  ^;  Did. 
Zi  661  ^QiaraQxos  /nsra  tov  v  fiefilrjxeiv  x.  t.  A.  Et  La  Rochium 
multis  uerborum  ambagibus  illud  v  Z  110,  q  359  al.  repudian- 
tem  ueri  aliquid  suboluit^),  cum  Didymi  scholion  5  412  in 
suspicionem  uocaret,  quod  a  Kaysero*)  emendatum  propono: 
ovTiog  i^co  Tov  V  [/ie(ik'qx€i]  xai  avev  rov  i  Q^efikijycei)  Zr^vo- 
doTog  y.ai  ^QiaToq^dvrjg'  {^QlaraQxog  dh)  ovv  ti>)  v  liefikrj' 
x€iv  A  cf.  Did.  E  661.  Sed  quid  sibi  uolunt  apud  La  Rochium 
scholia  de  hOTxi^^i  €£ar?;xee,  quae  nihil  aliud  nisi  augmentum 
respiciunt?  Quam  uero  leui  argumento  La  Rochius  praecepta 
Aristarchi  aspernatus  sit,  tituli  ostendnnt;  cf.  praeterea  An. 
Bekk.  442  ccfce^Qoiyei  xal  avv  Tfii  v  ctrcaqQioyeiv  ro  y  tvqoo- 
umov  et  recte  Aristarchus  rivwyeiv  Z  170'  rjvojyeev  yaQ, 

Sed  reuertamur  ad  Heraclidem,  qui  cum  tertiam  ^v  nequa 
ex  tjov  rieg  ris(v)  neque  ex  ?£  explicari  posse  arbitraretur  ^j, 
ad  Doricam  confugit  dialectum,  cuius  imperfectis  tQQrjv  hckrjv 
ionicis^)  eggeev  eTtleev  respondentibus  etiam  rjv  tertiam  ut  ex  tev 
Doriensium  more  ortam  tueri  se  posse  putauit.    Atque  titulis 


1)  Beermann,  de  dial,  boeot.  in  Curt.  Stud.  IX,  59. 

2)  Gauer,  de  dial.  Att.  uetust.  in  Curt.  Stud.  VIII,  292. 

3)  Cf.  Hedde  Maassen,  de  w  paragogico  in  Leipziger  Studien  18S2. 

4)  Textkrit.  p.  194. 

5)  Pbilolog.  uol.  XXI  p.  328 ,  unde  Curtii  uerb.  II,  239  sententia  cor- 
rigatur. 

6)  Comparato  Aristarcheo  xre'e  pro  nvrj  rv^ov  y^638,  quod  ea  de 
causa  Aristarchus  temptasse  uidetur  (Eust.  872,  IS  =  Os.  fr.  62  not.  27  ttvis 
t(jav  l^^iara^x^ieov  ixSoaeatv  \oiv(^  Ugafiveiqff  ini  8*  atyeiov)  xve'e  xvqov^ 
A  638  Xiyovaiv)  ut  uersum  inl  9^  atyetov  xprj  rv^ov  Kvrjcji  ;^AAxe^i7  nimis  in 

spondeis  remorantem  paullo  concitaret. 

7)  £gregie  has  formas  ionicas  contra  Ermanum  defendit  Merzdorf 
in  Curt.  Stud.  VIII  p.  146. 


184  Goilelmas  Frye 

quidem  Dorica  ilia  non  confirmantar ,  cum  in  eis  imperfecti 
nerbornm  perispomenon  tertiam  singnlarem  0  non  inneniamns ; 
sed  si  homerica  rjvviyecv  fiefilrjxeiv,  Milesiorum  ItzoUlv^  Homeri 
ijoxetv  respexerimus,  non  erit,  quod  Heraclidae  de  'iTtkriv  igQtjv 
seaerioris  sane  Doridis  testimonimn  respuamns. 

Adnotantur  interdum  in  scholiis  lectiones  quae  librarii  in 
ipsornm  dialectos  proniores  Homero  obtruseront,  at  (Z>  351  al 
hi  Tciv  nokecov  ^rjde  nvTtaiQOv^  elxov  A.  Prorsus  simile  uitium 
(nam  ydnonqoy  Doriensium  esse  testantnr  Herodianns  et  Hera- 
elides)  ^)  e  eodicibns  qnibnsdam  Heraclides  enotauit  apnd  East 
722,  58;  1726,  24  =  Os.  fr.  66  "^ov  fxivzoy  xdnerov  ye  fiaxrjy 
ava  xvdtaveiQav  @  448.  Qaam  lectionem  ear  Osannas  q.  h.  IV 
p.  20  in  Iliadem  ab  Heraelide  'recognitam'  rettalerit,  non  in- 
tellegimas.  Qaid  enim  legimos  apad  Eastathiam?  iWt  dh 
xai  hegolag  hcdoaeiog  yQaqyfj  vTtodvaxolog  xa^^  'HQaxkeldrjv 
cnjTfjy  ov  fiiivTov  (pro  ^rjv)  x.  t.  L  Fait  cum  saspicarer  ocu- 
loram  errori  fiiv%ov  deberi  citias  ad  xdnerov  delapsoram ;  sed 
Photias  tradit  in  lexico  p.  258  fiivror  to  dh  fxirvov  ^dgfia- 
Qov  3),  [el]  <^)  xal  Xgvacrcnog  X9V^^h  qnare  non  dnbito  qain 
Qariter  atque  xvnaiQov  in  earmina  homerica  irrepserit  *) :  East. 
1726,  25  17  dh  dtdkexTog  avTrj  in  xal  vvv  ooi^eTat  Ttaqd  toig 
dvTiyQdq)oig'  to  ydg  ,  ,  ,  ov  jiivTOL  ov  jiivTov  Xiyovaiv  x.  t.  A., 

1)  Quod  Ahrens  dor.  201,  1  e  tabb.  Heracl.  enotauit  imperfectam 
inafKoxri  (1, 15)  uerbi  nafjLtoxdto  (ibid.  II,  168),  coniecturae  debetur. 

2)  Apud  Eust.  1648, 7;  cf.  Alcm.  fr.  20  p.  246  Schneidew.  nvnai^iaxto, 

3)  I.  e.  puro  Atticistarum  sermoni  abiudicandum ;  cf.  Herod,  ftov.  >U|. 

I,  20  nXoLTQfv  iv  ^TnB^fioXc^  Sidnai^e  trjv  avev  rov  y  x^V^^"^  ^^  fia^fia^v 
Xiyoiv  ovrtos:      *0  3^  ov  yaQ  rirxlMiH^iVy  (o  Mo(v)aai  <piXai 

l4kV  onoTB  fiiv  x^^^V  3ir}rcofiTjv  Xcyeiv 

*'E(paaxB  BrjTtOfiriVf  onoxB  B    eineiv  Bioi 

^OXiyov  oXiav. 

Est  autem  oXio^  Tarentinorum  teste  Herod,  /aov.  Xei,  1, 19  ^rj  n  Ta^atTivoi 
xogis  rov  y  n^oipt^fuvoi  rrjv  Xd^w  avaXoyanB^ov  anotpalvovxai  ^  Sont^ 
'Pivd'ojv  iv  9ovXip  MeXeay^tp  'oXioiaiv  vfiav  ifinifpvx '  evxfwxia  *.  Ael.  Dionys. 
Eust.  1160, 10.   Photii  locum  correxit  Dobraeus  adu.  crit.  1,601. 

4)  Non  commoramur  in  adnotatione  Osanni  ad  fr.  66  rem  se  in  q.  h.  V 
de  Chrysippo  tractaturum  poUiciti.  Vana  enim  nos  ape  deceptos  illinc  ad 
superiorem  locum  relegauit  (q.  h.  V  p.  15). 


De  Heraclidae  Milesii  studiis  HomericiB.  185 

quod  fragmentmn  incredibili  oscitantia  descripserunt  compila- 
tores  Et.  M.  135,  44;  Etym.  Gnd.  23,  29;  An.  Ox.  I,  31,  30  qui 
pro  Liqyeiwv  substituerunt  0  'Priylvtov  uel  'PrivUv.  Neque  Hera- 
clides  Siculis  onelSu)  attribnit,  sed  Ttqunovvrcov  arbitratus  est 
esse  a7tel6{f}  tov  artivdio]  quod  ille  Siculis  concesserat,  his 
melius  nisum  Rheginis  tribaere.  Sed  palmam  meruit  Et.  6ud. 
168,  50  ij  yccQ  uiqyelojv  didXcKTog  fiera^aXkei  to  v  eig  I'  to 
yccQ  OTtivdio  aneLdo)  Hyovatv  xai  to  %vdov  eldov  ubi  ad  unum 
omnia  pessime  corrupta  sunt  Nee  feliciter  fenerati  sunt  com- 
pilatores  hoc  fragmentum.  Vix  enim  Herodianus  (Fauor.  124, 31 
ex  quo  lacunas  Et.  Gud.  73  s.  u.  ocQy(evvyfja(i}  et  An.  Ox.  I, 
31,28  facile  explebis),  quae  necessitudo  inter  aQyevvog  Tto- 
&evv6g  et  aQyeivog  Tto&eivog  intercedat,  primus  perspexit, 
cum  iam  Heraclides  xcIqcj  (p^elQto  delQU)  cum  aeolicis  yci^QM 
fp^iQQio  diQQU)  comparanerit ,  quod  quin  in  adiectiuis  repeti- 
uerit  ut  Herodianus,  non  dubito.  Sed  etymologi  qui  Heraclidae 
de  OTtivdw  OTteidw  rid'elg  Ti&ivg  alel  aliv  adnotationem  lege- 
rant,  eadem  in  adiectiuis  agyewog  aqyeivog  Ttod-etvog  nod'evvog 
explicandis,  ut  multiplici  doctrina  imbuti  uiderentur,  abusi 
sunt,  id  quod  facile  perspicies  ex  Et.  Gud.  73,  39;  An.  Ox.  I, 
31,  28  collato  Fauor.  124,  31. 

Geterum  codices  nostri  onmes  @  448  rectius  praebent  ^axifi 
ivi  KvdiavelQrj  pro  ficLxy]v  ova  xvdidvetQav.  Cum  enim  prae- 
positio  ev  sensu  generali  regionis  locum  quendam  respiciat, 
in  quo  quis  uersatur,  xard  distributiua  notione  ad  compluria 


7)  Viz  recte  Schnddewin  Ibyci  Rheg.  reliq.  p.  64  scripsit  Et.  M.  73, 44 
i&oe  iati  TCJv  *Priyiv»v  BiaXitert^  to  7  r^dneiv  eU  v  *  to  yaQ  OTteiffof  anif^of 
Af'yovoi  xal  to  fvdoi  ivBov  x,  r.  X,  Odofr.  Mtdlerom  secutus.  Nam  *Prjyiro}v 
corrupte  legitor  'pro  U^eicav;  at  aero  pro  unBiBto  anivBa  edatur  cneioo} 
cTttvoo),  neque  Eaitatbii  uerbis  conceditar  (722, 6t  bU  M,  n&eis  n&cvs, 
oh  ofioiov  TO  an$iSat  onivdaf;  1726,  24  cnipBm  ...  at;  n^toTorvnov  to 
oneiSo)  xad"^  *H(faMXei8ijy'^  1726,25  •  ,  .  ok  ofioUnai  to  aneiSof  anivS(a\ 
neqae  ulliuB  eoram,  qai  Heraclidae  sententiam  propaganmt:  aactores  £t.  M., 
Gud.,  Anecd.  Oxon.,  Faaorinas,  grammaticuB  Hort.  Ad.,  reliqai.  Gf.  ApoU. 
synt.  IIII,  3  p.  313  ov  ...  n^ouxtlatTai  (to  v)  fiara  to  a,  xaiTOi  tbXihov 
ov  noXXoiv  Xeieofv,  Ha&o  to  c  tov  v  ov  nqwiyelTai^  avanaXtv  ftivToi,  Ss 
ye  na^^  j4(fyeiois  nafinokXos  iuTiv  ^  TOiervTi;  iSvvTaii^, 


186  QailelmuB  Frje 


3        I 


gpectet  einsdem  regionis  loca  oocupata,  praepositione  ava  usi 
sunt  Graeci  at  continnam  rei  per  totam  regionem  propagation 
nem  denotarent;  ita  contagio  €vv^f.iaQ  ...  ava  axQocibv  ^x^^ 
A  53,  laeta  uidet  luno  Neptannm  Ttoirtviovta  fidx^iy  ccva  xv- 
diavetqav  H155,  KoiQavicjv  €7C€7t(o^€lT0  Agamemno  arlxag 
ccvSqiov,  Tjld'e  d^  irtl  Kgi^teoai  xiiov  ava  oika^iov  avdqtiv 
J  250.  E  167.  Hoc  uero  a  uers.  ©  448  alienum  esse  non  est 
qnod  contra  Osannum  (q.  li.  IV  p.  20)  multis  explicem.  Godi- 
com  igitnr  aactoritate  non  solnm,  sed  ipso  sensn  quoqne  com- 
mendatum  probo  fiaxf]  hi  xvdiavelQrj  ut  Z  124.  H  113.  A  409. 
ill 47,  Iv  vofilvT]  J/ 462.  £712,  h  drjioTrjrL  F  20.  If  40. 
AT  207,  h  aikij  'P167,  h  aradly  JFf241.  0  283,  h  ai&kf^ 
n  390. 

Fragmentornm  seriem  clandat  East.  1443,  57  tjv  inhv  yqa- 
q^ead-ai  Trjv  aQxovoav  (rov  ^ AeiioxQitog^  §  242)  6ia  xov  ^  xa)  o 
(og  hi  Tov  ktjog  6  kaog'  ov  fniiivrjTai  ^Hqai^XeLdiqg  nad'^  S/tiow- 
rrjTa  rov  vrjog  vaog  xai  ^r]6g  naog  6  k^  ayx^arelag  TtQoa- 
yevrig'  ovnio  dh  rjv  im  ^OfurJQOv  kv  x^^^^  '^^  ^^og  6  kaog, 
quae  meliore  forma  exstant  in  An.  Ox.  I,  265,  2  tov  vaog  tqo- 
Ttivtog  ^iv  TtLovi  vrn^^  B  549  xa)  tov  Ttaog  'xa)  Triyr^  tzbq  iovri^ 
X  441  TO  laog*  argeTtrov  efietve  itaq  ^O/nrjQfp  xalrot  t^  jnera- 
yeveoriQiic  ^Iddi  TQaTtev,   oiov  ^Irjov  ((J*)  a&Qrjaag^  ^iTtncova^, 

Atque  naog  Doricum  quidem  est  (Hesych.  TtatoTac  avy- 
yevelg'  AaAioveg)  sed  in  uiilgarem  usum  abiit,  ortum  fortasse 
e  stirpe  na  7te-7ca'i^iai^  cf.  Callicrat.  in  Stob.  florii.  85,  16 
iitUrrjoL  ovyyevelg,  Eur.  Androm.  041.  Uberius  dicendum  est 
de  i.ct6g  /.rjog.  Nam  cum  appellatiuum ,  ut  recte  obseruauit 
Heraclides,  apud  Homerum  constanter  d  paenultimae  retineat, 
nomina  propria  cum  kaog  composita  alias  normas  secuntur. 
Atque  in  carminibus  homericis  plerumque  etiam  in  nominibus 
propriis  kao  seruatur:  Aaoyovog  Aaodafiag  AaodUr^  Aao&oi] 
Aaoiddwv  quibus  opponitur  AeuoxgiTog  /?  242.  P  344.  x  294 
in  quo  eandem  atque  in  keiovaiv  E  782.  H  256.  0  592  uoca- 
lium  mutationem  digammate  euanescente  genitam  agnouerim.  ^) 


I)  h'ovffi  semel  occurrit  X262. 


V 


De  Heraclidae  Milesii  stadiis  Homericis.  187 

Praeterea  'Ayikaoq  0  527.  A  312.  v  321.  x  327;  ^Qxeailaog 
jB445.  0  329;  EvQvhxoq  JT411;  MeviXaoq,  2»Bvilaoc;  n  h^, 
sed  !dyil€ioq  %  131.  247,  Hrivilewg  B  494.  iV^92.  P597  inter 
quae  eadem  fere  ratio  intercedit  atque  inter  ^Exivijog  H  468, 
KkvTovrjog  vi^  119  et  ^dva^rjolvewg  ^113,  LixQoveug  i9"  111. 
Homemm  imitati  sunt  poetae  elegiaci:  kaog  Callin.  I,  8;  Tyrt. 
XI,  13;  Xenophan.  m,  15;  Theogn.  53.  781 ;  XagUaog  Archil. 
79, 1 ;  ep.  119,  3  VoAcrog;  sed  Aetocpilog  ter  apud  Archil,  tetr.  60 
p.  1 87  Schneid.  Inde  a  temporibus  Hipponactis  hqog  inueniri 
docuit  Heraclides  si  quidem  Eustathium  (1443, 57)  secuti  recte 
tribuimus  Heraclidae  fragmentum  An.  Ox.  I,  265,  2.  Tituli 
quoque,  ut  hoc  addam,  in  nominibus  propriis  fluctuantur;  in 
uetustissimo  enim  Milesio  saec.  VI  reperio  ^HyriaavdQog  xcri 
(Jl)v{d)tog  xofi  Liva^iXeiog^  sed  in  inscriptionibus  Euboeicis  ^) 
priore  saeculi  V  parte  exaratis  occurrunt  AaoyiQarijg  105,  Aecj- 
xQcirr^g  107,  XaQlkaog  207,  Aevxagog  NixoArj'idrjg  138. 

In  lade  recentiore  nomina  propria  in  aog  terminantia  nisi 
ex  Attica  quae  uocatur  declinatione  non  flectuntur:  AQueal- 
kewg  Herod.  H,  181.  IV,  159.  IV,  160;  LiQxiketog  VH,  204; 
"Hyrjalkeiog  VH,  204.  VIH,  131;  QQaaileug  U,  113.  116;  Ni- 
yMewgYUylM]  /I^^/Aew?  IX,  103;  nQfj^Uewg  JX,  107]  Hqw' 
reaileojg  VU,  33;  XagUewg  IV,  145:  excipiuntur  Nmolav  VH, 
137  !d^ii.cLOi  tribus  Sicyonia  et  MeveXaov  VH,  169,  quod  ab 
omnibus  fere  editoribus  recte  mutatum  est  in  M€vi),ea).  Varias 
tamen  formas  apud  Herodotum  induunt,  quae  a  kaog  exor- 
diuntur  nomina  Aaoddfxag  IV,  138.  IV,  152;  AaodUri  IV,  33; 
AadUr]  H,  181;  Aa^avrjg  Areas  VI,  127;  AccKQlvrjg  Laco 
I,  152;  AevTvxldrig  (sic  constanter  scriptum  et  conferendum 
cum  Euboeico  AevxaQog)]  cetera  nomina  propria  A^co  syllabam 
ostendunt:  Aewfiujzrjg  Aecaxi^drjg  AeiongiTt/jg  etc.,  quocum 
usu  Herodoteo  consentiunt  tituli  Thasii  quos  publici  iuris  fecit 
Miller  'revue  arch6olog.'  XH,  139.  268.  368;  XIH  p.  276.  Ap- 
pellatiuum  uero  modo  Acrog,  modo  kiiog^  modo  ktjog  scripse- 
runt  librarii  Herodotei;  sed  Heraclidae  et  Herodiani  H,  108 


t)  Gf.  Mu8.  Rhen.  aol.  XXII  p.  276  sqq. ;  Erman  in  Curt.  Stud.  aol.  V. 


\ 


188  QuilelmoB  Frye  De  Heracl.  liiL  stud.  HomeridB. 

Lentz.  anctoritatem  plnris  qnam  codicmn  aestimandam  cen- 
snerim  com  Dindorfio  (praef.  p.  39)^  cnm  et  vrjog  codicibns 
Herodoteis  I,  183.  VI,  19  commendetnr. 


lam  snbicio  indicem  fragmentorum  Heraclidae  nnmeros 
Enstathianos  com  Osannianis  exhibentem : 


£a8t        < 

Ds.  fr. 

East.         ( 

Os.fr. 

East. 

Os.fr. 

p.  23, 19  » 

n.67 

p.  1398, 31  » 

n.73 

p.  1700, 31  — 

n.57 

28,44  — 

61 

1410, 53  -« 

58 

1714, 56  = 

61 

32, 36  s» 

50 

1411,22  » 

64  n.l 

1721,62  -e 

77 

44, 30  » 

74 

1432, 30  » 

71 

1722,33  » 

51 

145, 35  » 

51 

1457, 44  — 

81 

1724,30  = 

35 

341        = 

31 

1525, 10  — 

60 

1726, 26  « 

66 

452, 18  » 

63 1 

1561,60  « 

63 

1755,53  = 

64 

670, 62  «- 

52 

1576, 58  » 

69 

1759, 1     — 

59 

722,58  »- 

66^ 

1596,2    » 

75 

1815,3    » 

39 

734, 42  » 

53 

1613, 16  — 

55 

1S54, 58  — 

72 

734,51  — 

54 

1618,48  » 

68  b 

1885,43  «= 

65 

774,  54  = 

73  b 

1641,34  = 

78 

1892,31  — 

62 

780,  33  «= 

80 

1642,2    « 

56 

1946,22  « 

59  b 

853,5    1= 

68 

1643,2    « 

70 

872        — 

62  n.  27 

1654,13  » 

79 

ov&eig,   uri&Big. 

Von 

Georg  GartiuB. 


Ueber  das  Vorkommen  dieser  Formen  statt  der  S.lteren 
und  von  den  Atticisten  allein  gebilligten  mit  d  sind  wir  diirch 
die  Inschriften  jetzt  hinreichend  aofgeklHrt.  Was  dnrch  Week- 
lein  (Gnrae  epigraphicae  p.  30),  Herwerden  (Lapidmn  testi- 
monia  p.  61),  Rutherford  (New  Phryniehos  p.  271)  und  andere 
Gelehrte  festgestellt  ist,  lHuft  darauf  hinaus,  dass  die  Formen 
mit  1^  im  4.  Jahrhundert  v.  Ghr.  in  Attica,  vereinzelt  auch  in 
Nordgrieehenland  auftauchen  und  daher  auch  in  die  Litteratnr 
dieser  Zeit,  namentlich  des  Aristoteles,  obwohl  ohne  Conse- 
quenz  (Index  Aristotelicus  s.  v.  firj^elg) ,  und  in  die  der  spS.- 
teren  Zeit  eindringen.  Aus  Eaibel's  Epigrammata  e  lapidibns 
coUecta  bringt  Rich.  Wagner  in  seinen  soeben  erschienenen 
Quaestiones  de  epigranmiatis  e  lapidibus  collectis  grammaticae 
L.  1883  p.  92  flinf  Beispiele  bei. 

Wie  aber  erkl&l;  sich  dieser  seltsame  Vorgang?  Ver- 
gebens  sieht  man  sich  nach  F&llen  um,  in  denen  ein  andres 
allgemein  tlbliches  Wort  sein  bis  dahin  unangefochtenes  d  im 
4.  Jahrhundert  in  ^  verwandelt.  Dass  jeder  Erkl&mngsyer- 
such  der  Aspirata  von  dem  Ursprung  des  Zahlworts  aus  elg 
auszugehn  habe,  liegt  auf  der  Hand.  Aber  wie  kommt  es, 
dass  das  BedtlrMss  den  spiritus  asper  des  zweiten  Bestand- 
theils  in  dem  Compositum  zur  Geltung  zu  bringen,  Jahrhun- 
derte  lang  den  Griechen  fern  blieb,  um  erst  zur  Zeit  des  Ari- 
stoteles sich  geltend  zu  machen? 


190  Georg  Curtius 

Gust.  Meyer  Gr.  6r.  §  215  sucht  diese  Frage  dnrch  die 
Annahme  eines  etjrmologischen  Irrthnms  oder,  wie  er  sich 
ansdrtiekt,  einer  'Verwechslung^  zu  beantworten.  Er  sagt: 
^ov&slg,  f^Tj^elg,  ovd'iv,  fajd-iv  (nie  ov&efiila,  (xrj&e^ual)  oflFen- 
bar  in  Folge  einer  Verwechslung  von  oidi  mit  ovr€\  Ver- 
wechslungen  bedeutungsverschiedener  WCrter  und  Wortformen 
sind  bei  den  nenesten  vergleichenden  Grammatikem  Uberhaapt 
ein  sehr  beliebtes  Ansknnftsmittel.  In  diesem  Falle  h^tte  diese 
Annahme  doch  nnr  dann  die  mindeste  Wahrscheinliehkeity 
wenn  sich  irgendwie  nachweisen  Hesse,  dass  in  jener  Zeit  die 
Griechen  tlberhaupt  nnsicher  in  ihren  negativen  Partikeln  war- 
den, so  unsicher,  dass  nicht  etwa  nur  von  dem  satzverbinden- 
den  ovdi  zn  ovre  gelegentlich  abgeirrt  wurde,  also  in  den 
Partikeln,  die  im  lateinischen  negtie  zosammenfliessen ,  son- 
dem  dass  sogar  das  in  oid^  €lg  steckende  ovdi  ne  —  quidem 
mit  dem  copulatativen  ovre  verwechselt  ward.  Bisher  fehit 
es,  so  viel  ich  weiss,  gSnzIich  an  solchem  Nachweis  fUr  diese 
Periode.  Ffir  diese  ist  ein  lantliches  Abirren  von  8  zvlt  ebenso 
nnerhlirt,  als  das  Verlernen  der  in  vollster  Blttthe  stehenden 
attischen  Prosa,  das  wir  in  Athen  selbst  am  allerwenigsten 
irgendwie  erwarten  werden.  Schon  deshalb  ist  jener  Erkl^- 
rungsversuch  verfehlt. 

Aber  es  gibt  noch  einen  andem  Grund.  Gesetzt  —  was 
wir  bestreiten  —  es  hatte  sich  bei  den  Griechen  des  4.  Jahr- 
hunderts  der  seltsame  Wahn  gebildet,  in  ovx^eig  stecke  nicht 
ovdi  ilg,  sondern  ovre  elg,  so  mttssten  wir  unbedingt  auch 
ftir  *ov8e^iay  * (.u]6EpiLa  o^rc^t/a  und /lijzf/z/a  erwarten.  Denn 
dass  diese  Sprachverbesserer  etwa  fttr  das  Masculinum  und 
Neutrum  ovtb  fttr  angemessen  hielten,  im  Femininum  aber 
das  ovdi  nicht  antasteten,  wird  niemand  glauben.  Ich  finde 
dies  Argument  schon  bei  Trendelenburg  in  seinem  Commentar 
zu  Aristoteles  de  anima  p.  202 :  ^a  particula  ovxe  ov&iy  duci 
non  potest  cum  propter  particulae  usum,  tum  quod  oiji^ia 
nusquam  iegitur'. 

Sehen  wir  uns  also  nach   einer  andern  Erklarung  um. 
Wenn  ein  alter  Lautbestand  in  einer  verhaltnissmassig  jungen 


\ 


ovd'eie,  /ir^&aii,  191 

Sprackperiode  vereinzelt  ge&ndert  wird,  so  liegt  es  am  nach- 
8ten  bewusstes  Nachdenken  als  die  Quelle  der  Aenderung  zu 
betrachteD.  Wir  batten  es  also  mit  dem  Vorgang  in  der  Sprach- 
geschichte  zu  thun,  den  wir  Etymologismus  nennen  kOnnen,  das 
ist  mit  einem  Tbeil  jener  ttbel  angebrachten  Sprachmeisterei 
Oder  Schulmeisterei ,  der  unserm  Jacob  Grimm  so  sehr  zu- 
wider  war.  ov&eig  gehQrte  dann  in  dieselbe  Kategorie  wie 
das  deutsche  'ohngleich',  ^ohngefahr'  (im  Anschluss  an 
Ohnmacht  u.  a.),  oder  mit  der  pedantisch  gezierten  Form 
'die  Beamteten'  statt  der  volksthtimlichen.  Anch  die  Ber- 
linische  Betonung  'Vormittag,  Nachmittag'  (anders  der 
Sanger  des  Liedes  'ich  hab'  den  ganzen  V6rmittag  u.  s.  w/) 
beruht  wohl  auf  dem  Streben  die  Herkunft  des  Wortes  deut- 
licher  zu  machen,  oder  es,  so  zu  sagen,  auszukemen.  Dass 
die  Athener  solche  Versuche  nicht  yerschmahteuy  besonders 
seit  Prodikos  oQx^ortjg  rtJv  ovo^ianov  lehrte,  haben  wir  Grund 
zu  vermuthen.  Vielleicht  h^ngt  es  mit  dieser  um  jene  Zeit 
gesch^rften  Beachtung  solcher  Dinge  zusammen,  dass,  wie 
Wecklein  und  Rutherford  beobachtet  haben,  schon  von  Aristo- 
phanes an  ovde  elg,  fur^dh  elg  als  ^cagd^era  h^ufiger  werden, 
auch  auf  Inschriften  fnjde  hi,  ovdk  iva.  Diese  Ausdrucks- 
weisen  wurden  aber  mit  der  Zeit  zu  schleppend  und  wider- 
sprachen  der  durch  die  rhetorische  Bildung  eingesch^rften 
fuga  hiatus.  Wie  wenn  nun  das  verbundene  /£/;($'  hi,  ovd'  i'va 
eben  dadurch,  dass  man  sein  Wissen  yon  der  Herkunft  aus  elg 
durchaus  zum  Ausdruck  bringen  wollte  zu  jenem  med'  hen, 
ud'  heni  ftthrte,  von  wo  zu  fitjd-h  ov&evl  nur  ein  Schritt  war. 
Ungew5hnlich  bleibt  freilich  auch  so  das  v^  als  Aspirata 
von  d,  Aber  einmal  darf  man  Erscheinungen  wie  diese,  welche 
dem  Kreise  bewusster  Umdeutung  angehOren,  nicht  mit  dem- 
selben  Maasse  messen,  wie  die  natttrlichen  Producte  instinc- 
tiven  Sprachlebens.  Dann  aber  fehlt  es  doch  nicht  ganz  an 
Fallen,  in  denen  bei  dem  Mangel  einer  weichen  Aspirata  die 
einzige  den  Griechen  gelaufige  harte  fUr  den  weichen  Laut 
der  Media  mit  einzutreten  hat:  z.  B.  fiiiikarpa^  eUoxa^  7cq6xvv^ 
das  anders  als  aus  7tQ6-y{o)vv  zu  deuten  niemand  gelingen 


192  Georg  Gurtias  av&eig,  /irjd'eis, 

wird ,  und  av&QO)7cog  0 ,  dessen  erstes  Element  von  avdQ-  zu 
scheiden  bedenklich  ist.  v.  d.  Mllhll  in  seiner  Schrift  ^Ueber 
die  Aspiration  der  Tennes'  (L.  1875)  hat  daranf  hingewiesen, 
dass  die  Aspiration  in  vielen  Fallen  dadorch  begtlnstigt  warde, 
dass  der  Explosivlaut  in  dem  Silbenanslaut  zn  stehen  kam, 
80  in  TtXox'fio-g  neben  TtXoxa-ino'g  und  in  dem  eben  erwahn- 
ten  7cq6xvv.'^)  Anch  in  (pqoL^iov  nnd  im  lokrischen  cpglv  hUngt 
die  Aspirata  wohl  mit  der  Ansdrllngung  des  Vocals  von  nqo 
znsammen.  So  entstand  das  ^  in  ov^elg,  firi&ivy  indem  man 
nicht  ov'deigj  sondem  ovd^  elg  sprach  nnd  den  Hanch  nm  kei- 
nen  Preis  verloren  gehn  lassen  woUte. 

1)  Pamphyl.  axqtonoun  (Roehl  Idscf.  Antiqu.  505,  7)  neben  aBQtjcava 
(Z.  8). 

2)  Es  scheint  mir  diese  Wahmehmong  zu  der  AufTassung  zu  passen, 
welche  Sieyers  in  seinen  'GrundzOgen  der  Phonetik'  (L.  1881)  S.  116  gel- 
tend  macht 


LEIPZIGER  STUDIEN 


ZUB 


CLASSISCHElSr  PHILOLOGIE 


H£RAUSG£GEB£N 


VON 


0.  GUBTinS  L.  LANGE  0.  BIBBEGE  H.  UFSIUS 


SECHSTER  BAND. 


LEIPZIG 

VERLAQ  VON  S.  HIRZEL 
1883. 


LEIPZIGER  8TUDIEN 


ZUB 


CLASSISCHBN  PHILOLOGIE 


HERAUSGEGEBEN 


VON 


0.  GUBTinS  L.  LANGE  0.  BIBBEGE  E.  UPSIUS 


SECHSTER  BAND 
Zweites  Heft. 


LEIPZIG 

YERLAG  YON  S.  HIRZEL 
1883.' 


I* 


INHALT. 

Seite 

THEODORUS  MATTHIAS,  De  ApoUonii  Dyscoli  epirrhematici  et 
syndesmici  forma  genuina 1 

6UILELMUS  FRYE,  De  Heraclidae  Milesii  studiis  Homericis   .    .      93 

GEORG  CURTroS,  oi&ais,  iirj&eii 189 

CURTIUS  RICCARDUS  OPITZ,  De  argumentorum  metricorum  lati- 
norum  arte  et  origine 193 

J.  HERMANN  LIPSIUS,   Ueber  die  Unechtheit  der  ersten  Rede 

g^en  Aristogeiton 317 


DE 

ARGUMENTORUM  METRICORUM  LATINORUM 

ARTE  ET  ORIGINE 


SCBIPSIT 


CURTIUS  RICCARDtJS  OPITZ. 


PBAEFATIO. 


Cnm  nihil  magis  dedeceat  philolognm  qnam  parnnlas  res 
fastidire,  qnaestionem  de  arte  et  origine  argamentornm  Plan- 
tinis  fabolis  praefixornm ,  qnam  A.  Lorenzins  epicrisi  retrac- 
tandam  esse  censnit  in  Bnrsiani  Annall.  uol.  3  a.  1874/75  p.606y 
libenter  snscepi,  praesertim  cnm  Ribbeckins,  praeceptor  illn- 
strissimns,  me  adhortaretnr.  Atqne  spero  hand  snperflnam  fore 
commentationem  meam,  si  qnae  a  doctis  niris  nsqne  ad  hoc 
tempns  passim  prolata  snnt,  accnrate  coUegero,  diligenter  exa- 
minanero,  pro  niribns  snpplenero.  Vemm  tamen,  nt  firmnm 
habeat  qno  nitatnr  fnndamentnm  dispntatio  mea,  initinm  £ei- 
ciam  a  Terentianamm  fabnlamm  periochis,  —  qnippe  qnamm 
anctoris  et  nomen  et  aetas  et  condicio  nota  sint,  —  maxime 
propterea,  qnod  certam  qnandam  necessitndinem  intercedere 
inter  has  et  altemm  genns  Plantinomm  argnmentomm  docti 
qnidam  niri  contendemnt  nel  etiamnnnc  contendnnt.  Ut  antem 
tota  materia  exhanriatnr,  ti:actabo  Vergiliana  qnoqne  argn- 
menta  et  brenins  alia  neqne  data  occasione  ab  angnsta  nia 
panllisper  declinans  floscnlos  hinc  illinc  carpere  granabor. 


Pars  I. 
De  periochis  Terentianis  et  Ptautinis  non-acrostichis. 

Qnaestio  1. 

De  C,  Sulpicii  Apollinaris  studiis  et  de  argumerUorum  in  libris 

manuscriptis  condtcione. 

Anctorem  argnmentomm  Terentianomm  cognonimns  ex 
Optimo  Terentii  codice,  ex  Bembino,  in  quo  singnla  sic  in- 

13* 


196  CurtiuB  Riccardus  Opitz 

scribuntnr :  6. 0  Snlpici  ApoUinaris  periocha.  Cnios  docti  niri 
parua  esset  notitia  nostra,  nisi  plora  de  ^stndiis  eios  memoriae 
prodidisset  grata  cninsdam  discipoli  sednlitas.  Grellins  enim,  qni 
adolescentnlus  aliqoamdin  Snlpiciom  secntus  erat  (Noct.  Att. 
Vn,  6,  12;  XX,  6,  1),  in  dnodecim  capitibos  docta  quaedam 
responsa  et  similia  posteris  semanit.  Nomen  magistri  trioiens 
commemoratnr  y  atqne  noniens  ^Solpicins  Apollinaris',  sexiens 
'Apollinaris  Snlpicins',  qninqniens  deciens  ^Apollinaris^  in  eis 
scilicet  capitibos,  in  qnibus  plenum  nomen  iam  dictum  erat, 
nisi  qaod  in  capite  15  libri  XI  ^Apollinaris  noster^  inaenitor 
nnlla  praeterea  haias  nominis  commemoratione  facta. 

Nnsquam  antem  ^Snlpicins'  solum  reperies,  neque  tamen 
uel  ideo  causa  est,  cur  argumenta  ilia  in  Vergilii  Aeneida  a 
doctis  uiris  Apollinari  attributa  ab  eo  abiudicemns,  quia  in 
codice  Vossiano  sic  inducuntur:  'It  exastica  Sulpicii  cartagi- 
niesis  in  eisdem  libris'  cf.  Anthol.  Lat  c.  653  Riese.  Inuno 
cum  tota  artis  similitude  auctorem  eundem  esse  manifesto  de- 
claret,  suspicio,  qua  hunc  hominem  Sulpicium  inter  Vergilia- 
nos  grammaticos  nominatum  esse  statuimus,  augetur  etiam  eo, 
quod  ad  eundem  cum  probabilitate  scholiorum  Veronensium 
locus,  ad  Aen.  IX,  369,  refertur  ^)  hie :  'alio  loco  ostendit  illos 
a  Tumo  missos.  hoc  loco  adnotant  Frobus  etSulpicius  con- 
trarium  illi  esse  Vn,  600.    Saepsit  se  et  q.  s.\ 

Argumentis  autem  in  Vossiano  antecedit  ut  Sulpiciannm 
epigramma  de  Vergilio  hexastichon  longe  diuersum  ab  illo, 
quod  eidem^)  datur  in  uita  Vergilii  de  commentario  Donati 
sublata;  cf.  Suetonii  reliquias  ed.  Reifferscheid.  p.  63.  Quam 
rem  silentio  praeterire  non  licet,  quia  infra  ea  nitemur.  Quodsi 
quaerimus,  utrum  primarium  sit,  mea  quidem  sententia  dubium 
esse  non  potest,  quin  Vossiani  epigramma  maiorem  uim  rhe- 
toricam  prae  se  ferat,  quod  ut  facilius  intellegatur,  alterum 
alteri  opponam: 

1)  De  quo  compendio  cf.  Dziatzkonem  in  ed.  Phorm.  p.  100. 

2)  Cf.  Ribbeck.  ProU.  Verg.  p.  173  ex. 

3)  Schedae  Scalig.  Focae  dant,  nimirom  quia  hie  uitam  Vergilii  aersi- 
bas  condidit,  Anthol.  Lat.  carm.  671. 


De  argomentoram  metricoram  latinoram  arte  et  origine.        197 

God,  Voss.  Anthol.  carm.  653  R: 

Cannina  Vergilios  Phrygiam  prodentia  Martem 

Secnm.  fatali  insserat  igne  mori. 
Tucca  negat,  Varins  prohibet,  snper  addite  Caesar 

Nomen  in  Aeneae  non  sinis  esse  nefas. 
0  quam  paene  iteram  geminasti  funere  fonns, 

Troia,  bis  interitus  causa  fntura  tni. 

Vita  yerg.  Donati: 

luBserat  haec  rapidis  0  aboleri  cannina  flammis 
Vergilius,  Phryginm  qnae  cecinere  dncem. 

Tacca  aetat  Variusqne  simol:  tn  maxime  Caesar 
Non  sinis  et  Latiae  consolis  historiae. 

Infelix  gemino  cecidit  prope  Pergamon  igni, 
Et  paene  est  alio  Troia  cremata  rogo. 

Vide  igitnr  qnanto  exqnisitins  sit  ^fatali  igne  —  mori'  qnam 
'rapidis  aboleri  flammis',  torn  'snper  addite  Caesar'  soil,  'no- 
men  in  Aeneae'  (L.  Mueller  Mus.  Rhen.  uol.  19  p.  121)  quam 
'tu  maxime  Caesar',  inprimis  autem,  quanto  illius  duo  ultimi 
uersus  prae  alterius  ieiunitate  eniteant.  Hue  accedit,  quod  in 
quarto  uersn  imitatorem  a  uera  forma  abduxisse  uidetur  hnins 
Propertiani  loci  memoria  IV,  3, 10  ed.  Luc.  Mueller  2) 

'Ite  et  Romanae  consulite  historiae'. 

Praeterea  me  non  intellegere  £ateor,  cur  genuinum  cum 
argumentU  coniunctum  epigramma  credamus  spurio  esse  mu- 
tatum.  Neque  tamen  quidquam  ualet  L.  Muelleri  argumentum 
(Mus.  Rhen.  uol.  19  p.  121)  —  cuius  sententiae  adstipulatus  est 
Comparettius  ^)  — :  cum  prae  Donati  auctoritate  Vossiani  in- 
scriptio  spemi  possit,  pronomen  'haec'  in  Donatiani  carminis 
u.  1  referendum  esse  ad  ipsos  subscriptos  cum  argumentis  libros 
Aeneidos.    Nam  illud  addi  potnisse  etiam  ab  imitatore,  qui 


1)  'Rabidis'  L.  MueUer  Ann.  PhiL  uol.  95  (a.  1867)  p.  800. 

2)  [Yidit  imitationem  none  BaehreoBius  quoque,  Poet.  Lat.  Blin.  IV 
p.  44,  inde  colligens  non  seriori  aetati  tribuendum  esse  Ace  poema.] 

3)  Cf.  Comparetti,  Yergil  im  Mittelalter,  quern  librom  in  liDgoam 
Germanicam  Duetschkias  uertit,  p.  137  adn.  3. 


198  Gortias  Riccardus  Opits 

quidem  sciret  uersns  Snlpicii  Aeneidi  praefixos  faisse,  nemo 
est,  quin  uideat. 

Reifferscheidii  sententiam  aide  Qnaest.  Saeton.  p.  404,  qai 
ipse  qaoqne  epigramma  Vossiani  inter  imitationes  relegauit 
cnm  canninibos  Anthologiae  Lat  655  et  672. 0  (Qoasdam  inter 
c.  672  et  c.  653  similitudines  obsemanit  Ribbeckios  of.  672,  2 
nefas,  n.  3  morietnr,  n.  7  prohibete,  n.  24  itenim.)  Tertiam  for- 
mam  illins  epigrammatis,  trancatam  —  nam  aliad  carmen  esse 
n.  5  sq.  parum  probabiliter  Riesins  Anth.  Lat  11  p.  XLVIJI 
contendit  —  legimns  in  fine  uitae  Vergilii  de  commentario 
Valerii  Probi  snblatae,  cf.  Saeton.  Reiffersch.  p.  54,  oriundam 
illam  sine  dubio  ex  nitae  Donatianae  forma,  quia  nltimi  uersas 
lectionem  'non  tibi  sed  Latiae  consalis  historiae^  qnae  ieiuna 
est,  ex  hac  'non  sini  set  Latiae  consnlis  historiae'  cormptam 
esse  apparet.^)    Quartam  formam  ab  antiqaa  aetate  omnino 

1)  De  conezu,  qui  inter  canniDa  655  et  672  intercederet,  uehementer 
disputauemnt  fiaebrensius  et  Riesius :  cf.  fiaehr.  Anall.  Gatull.  p.  66  sqq. ; 
Mas.  Rhen.  uol.  31  (a.  1876)  p.  451  sq.  et  p.  608  sqq.  uol.  32  p.  320  sqq. 
[Dane  etiam  Poet.  Lat.  Min.  lY,  183].  Symbolam  mihi  liceat  conferre,  quae 
ad  codicam  scriptaram  recte  intaUegendam  spectet.  Carm.  672  u.  4  sqq. 
legimas:  'Soluetar  littera  diaes 

£t  poterant  spectare  ocali,  nee  parcere  honori 

Flamma  suo  dactumqae  operi  seruauit  (alii:  serua^it)  amorem?' 
Puto :  dadumque  =»  dudam  qaae  o.  seraauit  a.,  et  uerto :  and  die  Augen 
werden  es  schauen  and  das  Feaer  wird  die  Ehre  (die  es  geniesst)  ver- 
letzen  kdnnen,  das  doch  so  lange  dem  Werke  Liebe  bewahrt  bat? 
u.  32  sqq. :  'Quod  iusserat  ille 

Si  [sit  Baecbel.  Ries.]  uetaisse  meum:  satis  est  post  tempera  uitae. 

Immo  sit  et  q.  s.' 
latet  in  tradito  'satis  est*  'taceat\  qaod  primam  in  'satest'  aidetur  cor- 
raptom  esse. 
Scribendam  igitur:  'Qaod  iusserat  ille, 

81  (!)  uetaisse  meum,  taceat  post  tempora  uitae? 

Immo  sit  etq.  s.'  Quibuscum  conferenda  sunt: 

c.  655, 10  sq.:  'Nam  post  sua  tempora  uitae 

Non  taceat ,  immo  et  q.  s.* 

2)  Uncis  circumclusum  est  epigramma  a  Reifferscbeidio  ut  ex  Seruii 
genuina  uita,  quae  non  seruata  sit,  interpolatum,  cf.  Quaestt.  p.  398  8q. 
Oblocuti  sunt  de  Seruiana  uita  Hagenus  scboll.  Bemens.  in  Ann.  Pbil.  suppL 
uol.  IV  p.  682  adn.  1  et  Gomparettius  Yerg.  i.  Mittelalter  p.  127  adn.  2. 


De  argumentorum  metricorom  latinoram  arte  et  origine.       199 

abiadicandam  aide  in  Anthol.  Lat.  II  p.  XLVUI  ed.  Ries.  Qnin- 
tam  deniqne  I.  M.  Toscani  adfert  Bunnannns  ad  Anth.  Lat. 
1.  U,  174  p.  352. 

Sed  ne  abripiar  continaa  qaaestiancalaram  serie  relegatis 
qui  de  Salpicii  Apollinaris  stndiis  Vergilianis  plnra  scire  cu- 
pient  ad  Oraefenhanii  in  diarn.  ant  stud.  a.  1847  p.  19  sq.  et 
ad  Ribbeckii  in  Prolegg.  Verg.  commentationes ,  iam  qnaera- 
mns,  qoatenns  in  antiqnis  comicis  nersatas  esse  Sulpicios  possit 
putari.  Qaod  qao  focilius  intellegamus ,  operae  pretiam  erit, 
qnosnam  scriptores  et  qoas  litterarnm  disciplinas  grammaticos 
ille  amplexns  sit,  diligenter  circnmspicere.  Ac  mirum  sane 
qnantam  proninciam  Salpicii  doctrina  occapaaerit.  Etenim  non 
modo  recentioram  aetatam  scriptores  in  dispatationibas  adhibet, 
praeter  Vergiliam  (Noctes  Att  2,  16,  8;  4,  17,  11;  16,  5,  11), 
Ciceronem  (20,  6,  11),  Sailastiam  (18,  4,  3  sqq.  et  20,  6,  14), 
M.  Gatonem  M.  f.  M.  f.  (1 3, 20, 11),  aeram  etiam  ex  antiqaiori- 
bas  et  ex  antiqaissimis  fontibas  argamenta  hanrit,  at  ex  La- 
cretio  (16, 5, 7),  ex  Laberio  (20,  6,  6  et  19, 13,  3),  ex  L.  Sallae 
reram  gestamm  libro  (20,  6,  3),  ex  Qaadrigario  (20,  6, 11),  ex 
Afranio  (20,  6,  5),  ex  Graccho  (20,  6, 11),  ex  Lacilio  (16,  5,  7), 
ex  Terentio  (20,  6,  4),  ex  Plaato  (ib.  9  et  12).  Grammaticoram 
libros  cognoait  (18,  4, 11:  'etyma  qaoqae  haram  aocam  et  on- 
gines  scriptas  esse  dicebat  in  libris  Nigidianis')  ipsosqae  re- 
prehendit,  at  Gaeselliam  Vindicem  (2,  16,  8),  ad  Latina  expli- 
canda  Graeca  adhibet,  nocabala  (18,  4, 10  et  19, 13,  3),  con- 
structiones  (20,  6,  2  et  10),  proaerbiam  (13,  18,  3);  Graecos 
scriptores  laadat:  Homeram  (7,  6,  12),  Aristophanem  in  Hoi- 
cadibtts  (19, 13, 3).  Qaid  qaod  praeter  aalgariam  aocabaloram 
formationes  (11,  15,  8)  etiam  iaris  aagarii  locationes  inter- 
pretatar  (7,  6,  12)  et  de  iaris  libris  iadicare  potest  Gatonis 
(13,20,9)? 

Ita  cam  Gellias  Salpicianoram  stadionun  praeco  exstiterit, 
qaaerat  fortasse  qaispiam,  car  Vergiliana  ilia  et  Terentiana 

[Baehrensios  Poet.  Lat.  Min.  uol.  lY  p.  45  Donati  qpigramma  ipse  qaoqae 
exemplar  existimans  Seraio  Varo,  oni  *ex  sexcentis  illis  aeni  Aogiutei 
aatibos,  de  quibus  aliande  nil  nobis  traditam  est',  uindicat.] 


206  Gnrtius  Riccardus  Opits 

septiens  (And.  3, 8, 12;  Han.  4;  Hec.  3;  Ad.  4, 9)«  nernm  etiam 
nocabnla  ex  dnabns  correptis  ^)  syllabis  congtantia  ter  (Ean.  3; 
Han.  7;  Hec.  9)  et  bisyllaba  (-w,  --)  synaloepha  imminata 
qninqniens  (And.  5,  9 ;  Fhor.  3 ;  Hec.  1 1 ;  Ad.  2)  post  legiti- 
mam  caesnram  ponit,  cnm  trisyllaba,  qnae  qnis  exspectet^ 
(w  ^  w,  ^  w  ~)  nescio  qna  de  cansa  non  inneniantnr.  At  ne  poly- 
syllaba  qnidem  elisa  soUicitanda  snnt  haec  qnattnor:  And.  11: 
'Mox  filiam  Glycerimn  insperato  agnitam^;  Han.  6:  'Com  ar- 
cesseret  cnpitam  Antiphilam  Glinia';  Phor.  10  et  11:  'Triginta 
dant  parasitOy  nt  illam  coningem  Haberet  ipse,  argento  hoe 
emitnr  fidicina\  Fngiendi  antem  mrsns  snnt  nersns  sic  tri- 
partiti,  nt  incisio  locnm  post  secnndnm  pedem  et  post  qnar- 
tnm  simnl  obtineat,  qnod  nitinm  nndnm  omnino  in  nno  tantnm 
exemplo  agnoscimns:  Ad.  8:  'Idem  Aeschinns  cinem  Atticam 
panpercnlam'  (nbi  nomina  propria  animadnertenda  snnt),  cnm 
synaloepha  neletnr  in  altero:  Han.  8:  'Habitnm  gerens  Anti- 
phila:  factum  id  qno  patrem\ 

Ab  ingrata  ilia  in  medio  nersn  diaeresi  aeqne  Plantino- 
mm  argumentomm  anctor  abhormit,  qnare  plane  abicienda 
snnt  talia:  Amph.  7:  'Uterqne  Indnntnr  dolis  mimm  in  modnm' 
qnod  Parens  exhibet  contra  codd.  lectionem :  'n.  delndnntnr  d. 
in  m.  modam\  nbi  sine  dnbio  'dolis'  ex  n.  5  irrepsit  cf.  Mnell. 
Pros.  Plant,  p.  173;  nel  Merc.  15:  'Orat  cnm  sno  patr6  (nato 
nt  cederet)\  ad  quem  uersum  restitnendnm  Mnellero  1.1.  p.  18 
et  538  placet:  'exorat'.  Sed  qui  fabnlae  exitnm  a  n.  966  re- 
spexerit,  Ritschelii  emendationem  'hortatnr'  concedet  esse 
aptiorem.  Qui  mox  proposnit:  'nato  nt  cedat  [sno]';  eqnidem 
magis  probabiliter  mihi  nideor  commendare:  'Hortatur  cnm 
suo  patre,  nato  nt  concederet'  nt  Enn.  a.  6:  'Thrasoni  oratns 
bidunm  concederet'.  Nam  facillime  excidere  potnit  praepo- 
sitio  'con'  si  compendio  scripta  erat,  nt  ipso  illo  Terentii  loco 
in  cod.  G  exstat:  ccedere.^ 

1)  Qaod  ne  a  Plaato  quidem  aut  Terentio  alienam  esse  Ritschel.  op.V 
p.  508  sq.  non  disertis  uerbis  commemorat. 

2)  Etiam  in  Plautinis  codicibus  nonnumquam  cf.  Mil.  u.  468 :  cmea- 
tus:  CD.  Altera  quoque  hoius  u.  corruptela  compendio  explicatur:  (h)ortat. 
lUssingius  scripsit:  'Orat  cum  suo  patre  una,  nato  ut  cederet*.] 


De  argumentorum  metricorum  latinorum  arte  et  origine.        207 

At  praemissa  uoce  monosyllaba  (-)  septiens  (Amph.  2 ; 
Aul.  1  et  10  (e  coni.)  et  13;  Mil.  12;  Pseud.  3  et  5),  et  idem 
tempus  explenti  bisyllaba  {^J)  semel!  Merc.  15  (econi.),  et 
bisyllaba  synaloepha  deminuta  (-^,  -  -)  ter  (Amph.  6;  Aul.  14; 
Pseud.  12)  lenitam  illam  incisionem  anonymus  non  exclusit, 
polysyllabum  autem  semel  tantum  inuenitur  Mil.  15:  'Dimittit 
coDCubinam  et  moechus  uapulat'. 

Versuum  autem  illam  in  tres  partes  aequales  diuisionem 
deprehendimus  semel  in  Plautinis  quoque  argumentis  satis 
duram,  sed  excusatam  nomine  proprio:  Amph.  10:  'Adulterum 
se  luppiter  eonfessus  est\  praeterea  quater  synaloepha  mono- 
syllabisque  moUitam :  Aul.  8 ;  Aul.  1 1 ;  Merc.  1 4 ;  Pseud.  8. 
Itaque  in  his  rebus  consentiunt  auctores. 

B.  lis,  quae  de  uersuum  incisionibus  disseruimus,  facile 
est  ad  intellegendum  ita  contineri  uerborum  accentuum  cum 
ictibus  consociationem,  ut  in  tertii  pedis  fine  uocabuli  exitum 
ponere  non  liceat,  cum  perperam  uersus  in  duas  partes  discin- 
deretur.  Quae  tertii  pedis  condicio  eo  magis  notatu  digna 
mihi  uidetur  esse,  quia  ceteris  uersus  locis  iambicaa  quidem 
uoces  coUocare  Plautus  et  Terentius  nunquam  dubitauerunt, 
dico  iambicas,  nam  in  primo  tantum  pede,  licentiarum  illo 
receptaculo,  et  in  quinto,  de  quo  infra  uidebimus,  etiam  spon- 
diacas  et  anapaesticas  uoces  admiserunt,  quae  in  secundo  et 
quarto  tam  sedulo  exdusae  sunt,  ut  poetas  Graecanici  usus 
seueritate  accentuum  impunitatem  redimere  uoluisse  opineris. 

Atque  quoquo  modo  factum  est,  ut  in  medio  uersu  artius 
sese  adstringerent  poetae,  hoc  constat  leniora  iudicata  esse 
iambica  uocabula  aliis.  Cuius  rei  causam  banc  putat  esse 
Ritschelius  (op.  V  p.  448  in.)  quod  ^aegrius  in  longis  syllabis 
quam  in  breuibus  accentus  insolentia  illo  loco  delitescere  uisa' 
sit;  contradixit  Gorssenus,  Vocalismus  II  p.  992.  Suo  igitur 
Marte  Brugmanus  p.  52  sq.  soluere  banc  quaestionem  conatur, 
cuius  uerba  haec  sunt:  'in  uocibus  iambicis,  quippe  quae  ce- 
teris leuiores  sint,  accentuum  et  numerorum  discrepantia  non 
aeque  male  ad  aures  accidit  atque  in  spondiacis'.  Quam 
rationem  mente  non  assequor,  nam  si  ualeret,  mirandum  uide- 


208 


Curtios  Riccardus  Opitz 


retur  pyrrhichia  uocabula  (^^^  J)  fere  prorsus  esse  repudiata. 
Neqne  nero  confugio  ad  eornm  nugas  merito  a  Brogmano  ex- 
plosas  p.  53,  qui  banc  causam  sibi  fingunt,  quod  iambicis 
uerbis  quam  spondiacis  locupletior  faerit  lingua  Latina,  — 
uera,  si  quid  sentio,  ratio  haec  est:  iambicarum  uocum  propter 
impar  syllabarum  pondus  ut  posteriorem,  quae  est  plenior 
atque  grauior,  accentu  efferamus,  inducimur  necessitate  qua- 
dam,  cui  repugnare  non  est  consentaneum.  Quacum  sententia 
bene  congruit,  quod  uoces  anapaesticae,  in  quibus  duae  priores 
syllabae  ultimam  pondere  aequant,  minus  in  usu  fuerunt  Ex 
analogia  autem  explicandum  uidetur,  quod  etiam  tales :  v^,  ^  ^  I, 
quamquam  iambica  uox  excusationem  habet,  sunt  uitatae.  At 
trochaicae  et  pyrrhichiae  in  ultimam  syllabam  itemque  dac- 
tylicae  uel  tribreues  in  duas  ultimas  syllabas  sonum  nunquam 
fere  assumunt  apud  comicos,  nisi  in  primoO?  quandoquidem 
etiam  longius  a  cotidiani  sermonis'  usu  talia  abhorrent.  Ita- 
que  Hilbergus  in  fine  libri,  qui  inscribitur:  'das  Prindp  der 
Silbenw9gung  in  d.  griech.  Poesie',  quaerens  (p.  278),  nam 
Bomani  quoque  syllabas  ponderare  sint  soliti,  cum  in  uninersam 
de  uerborum  accentus  cum  numeris  consociatione  uerba  faciat, 
illam  distinctionem  ut  certissimum  indicium  debuit  adhibere. 
Quibus  praemissis  Terentiana  argumenta  perscrutemur  et 
Plautina,  qua  in  re  hie  conspectus  adhibeatur. 


Inueniuntur  in  pede 

I           II         III 

IV            V 

1.  uoces  iambieae 

Ter. 

6 

3 

1?            !♦ 

Plaut. 

8 

4 

—          — 

2.  uooes  spondiacae 

T. 

7 

— 

— 

— 

4+1? 

r.          9     1           1                1* 

3 

3.  uoces  anapaesticae 

T. 

3 

— 

2 

P.            1 

—         —     1     — 

— 

4.  uoces  dactjlicae 

T. 

2! 

— 

— 

P. 

-  1  -     - 

— 

5.  uooes  tribreues 

T. 

1? 

P.           -         _          -          -     1        _ 

1)  Qua  in  re  quae  praeterea  exceptiones  admittantur,  Bragmanus 
p.  43  enarrauit. 


\ 


De  argumentorum  metricorum  latinoram  arte  et  origine.       209 

Accedunt  uoces  polysyllabae,  quarmn  clausula  in  finem  pedis 
alicuius  incidit 


In  pede 

II 

III 

IV 

V 

ad  1 

T.           5 

17 

— 

P. 

9 

— 

5 

ad  2 

T. 

— 

— 

6 

P. 1 

— 

-     1     -     1      7 

ad  3 

T. 

1* 

— 

— 

P.          -     1    -         -     1      2 

Cetera  desunt.  Videmus  igitur  in  summa  re  congruere  duo- 
rum  auctorum  placita  et  inter  se  et  cum  legibus  supra  pro- 
positis.  Sunt  tamen  quaedam,  quae  accuratiorem  tractationem 
postulent. 

Ac  primum  quidem  quod  ApoUinaris  amauit  uocabulum 
creticum  post  caesnram  primariam  positum  septiens  deciens, 
saepius  quam  anonymus,  cuius  sunt  quinque  exempla,  dis- 
crimen  est  dignum  commemoratione.  Manifesto  autem  cor- 
rupta  est  auctoris  scriptura  Ad.  7,  ubi  Bemb.:  ^Fidicinam  eripit 
lenoni',  Calliop.:  'F.  lenoni  eripuit',  nisi  quod  Decurt/eripit* 
(ex :  eripuit),  quod  retinendum  est.  Tum  seruandum  est  unum 
illud  uocis  iambicae  in  quarto  pede  exemplum,  Hau.  4,  quia 
probabilior  lectio  ^clam  patrem  deuortitur'  quam  'clam  patre  d.'. 
Suspectum  autem  inter  spondiaca  nocabula  'technis^  Hau.  9 
'Suum  celaret  Glitipho,  hie  technis  Syri\  Immo  comicorum 
forma  adhibita:  'techinis^  quae  fortasse  etiam  tum  legebatur 
in  fabulae  u.  471  >),  scripsisse  uidetur  Sulpicius  'hie  techinis 
Syri'.^)  Postquam  hie  iambicae  uocis  speciem  sustulimus  — 
nam  poterat  aliquis  etiam  'technis'  suspicari  — ,  restat  unus 
locus  satis  ambiguus,  Hec.  6,  ubi  edi  solet:  'Hanc  mater  utero 
grauidam  ne  id  sdat  socrus'.  Bemb.  exhibet  'gr.  cum  comperit' 
UmpfenbachiOy  'gr.  comperit'  Michaeli  et  Studemundo  testibus 
omissis  uerbis  'ne  id  sciat  socrus'.  Tale  quid  Sulpicius  addidit 
etiam  Hau.  8  sq.  'factum  id  quo  patrem  Suum  celaret'.   Bem- 

1)  Oblitterata  est  nunc  in  codicibuB. 

2)  Quod  iam  Luchsius  uoluit  p.  65. 

Leipsiger  Stadien.  YI.  •  j^ 


210  '  Cartias  Riccardus  Opitz 

bini  igitur  lectio  mihi  uidetnr  librarii  conamen  laconam  casn 
quodam  ortam  explore  studentis.  In  similem  sententiam  in- 
uitns  incidit  cod.  Vatic,  librarius:  ^ut  uidit'.  Itaque  Lnchsio 
assentiri  nequeo,  qui  p.  65  uerba  'ne  id  sciat  socras'  at  inter- 
polata  repudiauit,  sic  fere  uersum  refingens:  'Hanc  mater 
utero  quom  esse  grauidam  comperit'  uel  similiter.  Leniore 
eqnidem  mutatione  asus  propono:  'Hanc  mater  utero  graui- 
dam, ne  id  sciret  socrus\  Praeterea  tamen  censeo,  quod 
plane  inepto  et  inaudito  modo  appositum  est  ad  ^grauidam', 
uocabulum  'utero'  esse  corruptum.  Ni  fallor,  'utero'  ortom  est 
ex  'uicio',  cf.  u.  2:  'uitium  obtulit'  et  fab.  u.  832:  'Philume- 
nam  compressam  esse  ab  eo  et  filium  inde  hunc  natum'. 

Aul.  10  offendit  uox  spondiaca  in  quarto  pede:   'huitis 
Lyconidis'.    lambice  legi  uoluisse  auctorem  pronomen  'huios' 
nemo  credet,  quia  duo  ilia  exempla  apud  Muellerum  Pros. 
Plant,  p.  401  iure  delentur  et,  si  iam  antiquitus  exstabant,  pau- 
ciora  sunt,  quam  quae  imitatum  esse  anonymum  ueri  sit  si- 
mile.   Itaque  emendandum  censeo  hunc  uersum  ti^positione : 
'huius  facit  Lyconidis'.    Nam  eidem,  qui  'ei'  ausus  est 
Mil.  non-acrost.  12,  'huius'  tribui  poterit;  de  collocatione  cf. 
Mil.  non-acrost.  6:  'illi  captus  militi'.    Deinde  in  suspicionem 
uocandum  est  uocabulum  choriambicum  Hau.  1 :  'In  militiam 
proficisci  gnatum  Cliniam'  et  per  se  et  propter  anapaestorum 
concursum  cf.  p.  213.     Nam,   qualis  in  heroico  uersu  per  se 
cogitari  possit,  mensura :  in  militiam,  comicis  non  nisi  in  libe- 
rioribus  metris  concessa,  non  admittitur.    Brugmani  autem  co- 
namen p.  45:  'in  militiam  proficisci  (cf.  proterue  Hec.  503)*  non 
intellego,  ipse  'in  militiam'  ut  glossema  supini  rarissimi  M  'mili- 
tatum'  eiciens  scribo:  'Proficisci  gnatum  militatum  Cliniam'. 
Nam  probabile  est  auctorem  Terentium  ante  oculos  habuisse, 
qui  eiusdem  fabulae  uersu  117  sq.  dicit:  'In  Asiam  ad  regem 
militatum   abiit,  Ghremes  Gh.   quid  ais?    Me.    Clam  me 
profectus  mensis  tris  abest';  et  Ad.  u.  385:  'Profugiet  ali- 
quo  militatum'. 


1)  Cf.  p.  226. 


\ 


De  argumentoram  metricorum  latinorum  arte  et  origine.        211 

Dactylicas  uoces  in  Terentianis  tantum  argnmentis  innesti- 
gamns  has  in  primo  pede:  Enn.  n.  5:  'Thaidos  amator'  —  et 
Ad.  10:  'Demea  iurgare',  quae  tamen  licentia  satis  mihi  uidetnr 
excusari  Graecorum  pronuntiatione  Oatdog  et  Jtj^iag.  Quibus 
exemplis  addendum  esset  uocabulum  tribreue:  Hec.  4:  ^De- 
d^rat  amicae',  cum  productionis  quidem  (dederat)  nullum  in 
argumentis  exstet  certum  uestigium.  At  uix  mihi  persuadeo, 
ut  eredam  Apollinarem  repudiasse  hanc  coUocationem:  'Ami- 
cae  dederat,  Bacchidi  meretrieulae'. 

C.  lambicum  in  quinto  pede  cur  uitetnr  uocabulum,  recte 
sensisse  mihi  uidetur  Brugmanus  p.  17  hoc  proponens:  *^8i 
ultima  uersus  uox  est  iambica,  uerba  quae  praecedunt,  non 
ita  se  habere  licitum  est,  ut  iusta  iis  conclusio  uersus  formari 
possit'.  Ex  hac  ratione  omnia  scaenicorum  placita  intelle- 
guntur:  admissae  clausulae  hae:  -|v^,  -|w-;  ^-j^-  (in  uno 
uocabulo);  ^,  -1^^-,  \^~]  contra  uitatae :  sLw|.^-,  |v^--;  cf.  Br. 
p.  16 — 21.  Quibus  condicionibus  aliam  nos  statim  addemus. 
Etenim  Sulpicius  quinquiens  creticum  posuit  post  uocabula  in 
trochaeum  desinentia,  quae  ad  exempla  prope  accedunt  hae 
clausulae:  Phor.  9:  ^ —  fremere.  dein  minas';  Ad.  10:  ^ferre. 
mox  tamen',  ubi  creticus  ex  uoce  monosyllaba  cum  iambi ca 
constat,  ita  tamen,  ut  partes  illius  interpunctione  ab  ante- 
cedentibus  separatae,  artius  sic  inter  sese  coniungantur.  Di- 
iambica  idem  bis  adhibuit:  Heel:  'Philumenam';  Eun.  7: 
'puellulam',  anonymus  ipse  quoque  bis:  Aul.  10:  'Lyconidis'; 
Aul.  15:  'Lyconidi',  qui  cretica  cum  antecedenti  trochaeo 
sexiens  posuit  et  haec  miro  quodam  consensu:  Merc.  8:  ' —  na- 
tus,  ut  suo';  Pseud.  9:  ^militaris.   hunc*)  (dolis)\ 

Appendicis  loco  alia  quaedam,  quae  ad  artem  metricam 
spectant,  addam: 

Ac  primum  quidem  cum  Ritschelio  auctore  (op.  V  p.  510) 
constet  'eum  dactylum  uitatum  esse,  qui  compositus  sit  ex 
arsi  secundi  pedis  anacrusique  tertii,  maxime  autem  uitatum 
esse  in  semiquinaria  caesura',  tamen  ut  excusatione  utantur 

1)  'hunc'  Buggius  pro  codicum  lectione  'nunc'  in  PhUol.  uol.  XXXI 
p.  251. 

14* 


212  Curtiiu  Riccardos  Opitz 

ii  nergus,  in  quibus  ant  caesnra  post  secundam  arsin  disBectos 
est  ille  dactylns  aut  semiseptenariae  propinquitate  occultatar, 
argamentomm  auctores  Terentianorum  quater,  Plautinoram  ter 
licentiam  coninnctis  illis  condicionibus  admiserunt  cf.  Haiu  5 
et  10;  Phor.  10;  Ad.  11  —  Aul.  5  et  11  et  12.  Vitiosa  igitur 
Hec.  5  omnium  codicum  lectio:  ^DeYn  profectns  in  Imbnun 
est',  praesertim  cum  diaeresis  in  uoce  ^dein'  offendat  cf.  p.  216. 
Fleckeisenus  scripsit:  'Dein  est  pr.  Imbrnm:',  sed  facilius  me 
monet  Bibbeckius  emendari:  'Profectus  dein  in  Imbrum  e8t\ 
Turn  anapaesti  primam  syllabam  a  sequentibus  nusquam  se- 
parauerunt  (elceptis  monosyllabis  cf.  Mil.  7  —  And.  5  et  7; 
Hau.  5),  quod  uitium  quam  seuere  Apollinaris  quidem  fugerit, 
docet  Hau.  7:  'UtO  eius  Bacchis  uenit  arnica  ac  seruolae',  nbi 
consentaneum  erat:  ^Ut  eius  amica  B.  u.\  Anapaesti  thesin 
integro  uocabulo  effectam  Apollinaris  admisit  in  primo  pede 
(Phor.  9:  ^Pater  6t';  And.  2:  ^Genere  Andriae'),  in  quinto  tri- 
syllaba  tantum  inuenimus  synaloepha  deminuta  (And.  10:  'ge- 
nerum  abdicat';  Phor.  12:  'patruo  agnitam';  Hec.  2:  ^uitium 
obtulit'),  quare  supra  p.  210  Hec.  6:  non  'ne  sciat  id  socrus' 
commendaui,  nimis  religiosus  fortasse  hac  in  re,  quoniam  etiam 
Phaedrus  in  quinto  pede  quater  exceptionem  fecit  (Mueller  de 
re  m.  p.  416  sq.).  Anonj^mus  autem  praeter  haec  primi  pedis 
exemplar  Merc.  4:  'Pater  aduolat';  Mil.  9:  'Apud  hospitem' 
praebet  Aul.  1:  'Senex  auarus  uix  sibi  cr^dens  Euclio';  u.  8: 
'Durus  sen  ex  uix'  (ambigue  Merc.  11:  'Earn  domi  deprehen- 
sam'),  quae  corrigere  non  audeo,  cum  credibile  sit  auctorem 
comicorum  licentiam  sibi  uindicasse,  cf.  exempli  causa  Trin.  83: 
'nam  nunc  ego  si  et  q.  s.\ 

Porro  proceleusmaticum  non  modo  eum,  qui  uno  pede 
(Pseud,  u.  4  aperte  corruptus  est),  sed  etiam  ilium,  qui  affi- 
nium  pedum  arsi  thesique  continetur,  qualem  ne  Plauti  qui- 
dem ars  tulit  (cf.  Bitschel.  op.  V,  5 1 3),  illi  repudiauerunt.  In 
uniuersum  autem  laudandum  est,  quod  breuium  et  longarum 


1)  Hie  non  sanum  est  Wagneri  iudidum  recipientis  cod.  A  corrupte- 
lam:  ET,  quae  redit  Ad.  11. 


\ 


De  argumentorum  metricorom  latinonun  arte  et  origine.       218 

syllabarum  sat  iucundam  temperationem  institaenrnt  0  VersnSi 
qui  puram  in  pedibus  paribus  habeant  thesin,  anonymus  se- 
decim^  Snlpicius  uiginti  formauit,  qui  usus  fere  cum  Phaedri 
usu  congruit,  cuius  in  72  primis  uersibus  17  exempla  inueni. 
Itaque  in  uniuersum  assentiri  possumus  Dziatzkoni  -)  posterio- 
rum  temporum  placita  agnoscenti.  At  conlatis  comicorum  sex 
locis,  qui  fortuito  in  manum  mihi  uenerunt,  inueni:  Ter.  And. 
ed.  Fl.  1, 1, 1—74  (duobus  spuriis  omissis):  7;  Eun.  I,  1, 1 — 35. 
2,  1—37:  6;  Hau.  I,  1—72:  fere  13;  Plant.  Ep.  IH,  4,  433— 
504  G.:  11;  Pseud.  I,  1,  3—74  FL:  12;  Cure,  ab  initio  1—72 
G. :  18.  Videmus  igitur  antiquorum  ipsorum  usum  uarium  fuisse. 

Anapaestum  autem  in  duabus  deinceps  sedibus  illi  non 
concesserunt,  nam  unum  illud  exemplum  Hau.  1  iam  deleui- 
mus  p.  2 1 0.  Eandem  legem  Phaedrus  obseruauit,  cum  a  Lu- 
cilio  et  a  Varrone  uersus  initium  exciperetur,  Plauti  autem 
usus  etiam  liberior  esset;  cf.  L.  Mueller  de  re  m.  p.  416  et 
Ritschel.  op.  V  p.  497. 

In  synaloepha  admittenda  illi,  quamquam  satis  liberi 
—  nisi  quod  iambicae  uocis  elisae  nullum  certum  exemplum 
inuenitur  —  multum  tamen  inter  se  differ unt:  quadraginta 
fere  exempla  ex  anonymo,  plus  quam  sexaginta  ex  Apollinare 
enotaui,  in  his  longarum  syllabarum  octo  ex  illo,  ex  hoc  unum 
et  uiginti. 

Hiatus  dubitari  nequit,  quin  in  his  quidem  argnmentis 
plane  nullum  locum  habeat.  Quare  miror  Umpfenbachium 
Phor.  7  hunc  uersum  recepisse:  ^Funus  procurat.  ibi  eam  uisam 
Antipho  Gum  amaret\  ubi  ultro  se  offert  transpositio.  At 
Fleckeisenianae  Ubi  eam  cum  uisam  A.'  praefero  banc:  Ubi 


t)  Anonymus  in  70  uersibus  i.e.  in  420  pedibus  187i«B«  thesin  breni 
syllaba  contineri  uoluit,  alter  in  72  uu.  =  432  pedibus  209i»nB.  Soluerunt 
thesin  ille  20i«>»,  hie  28i«na,  arsin  uterque  47i«ni. 

2)  In  editione  Adelph.  ad  per.  u.  t :  'War  ursprQnglich  auch  eine 
Nachahmung  der  Terentianischen  Metrik  beabsichtigt,  so  wirkte  doch  nn- 
willkOrlich  in  Bezug  auf  die  BUdung  des  Trimeters  die  verschiedene  Uebung 
der  klassischen  Latinit&t  insofern  ein,  als  die  Zahl  der  sedibus  paribus 
reingeformten  Trimeter  ungleich  grosser  ist  als  bei  den  alten  Komikem*. 


214  Cartius  Riccardus  Opitz 

earn  uisam  cum  A.\  qua  cohaerentia  nocabula  non  distrahon- 
tur.  Omissa  post  ^  uisam'  uocula  'cum'  in  margine  notata  est  J) 
—  At  ipse  non  constat  sibi  Umpfenbachius ,  cum  And.  4  de- 
leat  hiatum:  'Fore  banc,  namque  aliam  pater  ei  desponderat' 
(codd.:  nam)  probabili  emendatione.^)  Qui  in  Plautinis  argu- 
mentis  hiatus  insunt,  ipsi  sese  condenmant,  ut  in  manco  uersu 
Merc.  5  sq.:  *^Seruos  pedisequam  Ab  adulescente  matri  |  em- 
ptam  I  ipsius'  et  Merc.  u.  15  de  quo  cf.  p.  206.  Legitimns 
autem  ille  per  se  hiatus  (^,  ^J)  exstat  Aul.  2  in  quinto  pede, 
quo  loco  a  Plauto  et  Terentio  repudiatur,  nimirum  quia  tales 
clausulas  |a,  ^,  wjv^a  oderant  aeque  atque  argumentorum  auc- 
tores,  apud  quos  solutae  quintae  arseos  huiusmodi  tantum  in- 
ueniuntur  exempla:  Merc.  5:  'pedisequam';  Mil.  9:  'parietem', 
11:  'mulieris';  Pseud.  3:  'mulierem',  7:  'mulierem';  —  And.  9: 
'puerulum';  Phor.  11:  'fidicina'.^)  Quare  nescio  an  recte  qui- 
dam,  quamquam  parum  confidenter  (cf.  Goetzii  adn.)  supplen- 
dum  esse  ilium  uersum  censuerint,  ac  propono:  'Domi  suae 
defossam  multis  cum  opibus  (clam  omibus)'  cf.  prol.  u.  7 :  '  Auri 
thensaurum  clam  omnis'. 

Prosodiam  autem  sic  licet  adumbrare,  ut  dicamus  ano- 
nymum  quaedam  ausum  esse  ex  antiquorum  comicorum  imi- 
tatione,  apud  Sulpicium  certa  talis  studii  exempla  non  inueniri. 
Atque  admisit  ille  Aul.  8:  'Durus  senex  uix  promittit*,  quam 
ne  mireris  solitariam  licentiam,  ex  ipsa  fabula  petita  est.  Ter 
enim  in  Aul.  'senex*  legitur,  u.  295  initio  senarii,  u.  410  in 
octon.  troch.y  u.  665  in  medio  senario  usu  singulari  cf.  Mueller. 

t)  Plane  geminum  Ad.  u.  1428q.  exemplum  mihi  uideor  inuestigasse, 
ubi  cum  codd.  'Non  nil  molesta  haec  sunt  mihi,  sed  ostendere  Me  aegre 
pati  iUi  nolui*  exhibeant  perperam  (cf.  Mueller  Pros.  Plaut.  p.  371),  scri- 
bendum  esse  censeo:  'sunt  mihi,  sed  me  ostendere  Aegre  pati  illi 
nolui'. 

2)  Abicienda  sunt  aliorum  conamina:  librarii  illud  'desponsauerat', 
incertum  per  se  'despoponderat'  cf.  Ritschel.  ad  Trin.  u.  603 ,  Wagneri 
'nempe*  parum  quadrans  ad  argumentorum  simplicitatem. 

3)  Itaque,  ut  hoc  statim  addam,  ne  banc  quidem  diuisionem  |  -,  w  w, 
I^A  admiserunt,  quam  comici  tulenmt,  neque  admisit  Phaedrus  (cf.  Mueller! 
ed.  min.  p.  IX),  quem  fortasse  illi  secuntur. 


De  argumentorum  metricorum  latinorom  arte  et  origine.       215 

Pr.  PI.  p.  141  sq.  —  Contra  ^dolls'  ex  Amph.  u.  7  merito  ex- 
palimus.  —  Plautinnm  praeterea  monosyllabum  ei  habemus: 
Mil.  12:  ' —  mox  ei  dominns  aedium\  Coniectura  nostra  ni- 
titur  illud  'huios'  Aul.  10,  'suae'  Aul.  2.  Antiquitatem  affectant 
fortasse  genetiui  Mlltus'  Merc.  11  et  14,  Mpslus'  Mere.  6,  quam- 
quam  non  sunt  Plantini,  quod  nuper  demonstrauit  Lnchsius  in 
Studiis  Studemundi  1, 2.  De  alia  illomm  aliis  temporibus  men- 
sura  of.  Ritschel.  op.  II  p.  696  additis  exemplis,  quae  Neuius 
coUegit  U  2,  202  sq.  et  209;  ipsTus:  ex  Catullo,  Verg.  Ou.  Manil. ; 
illTus :  ex  Lucilio  Lucr.  Cat. ,  Verg.  Hor.  Tib.  Ou.  Manil.  Licen- 
tiis  his  in  Terentianis  argumentis  nihil  potest  comparari,  in 
quibus  tamen  alia  quaedam  accuratiore  digna  sunt  tractatione. 
Obtinent  cum  Umpfenbachio  Spengelius  et  Meissnerus  diae- 
resin  uocis  ^stlasu':  And.  8:  'Daui  stlasu^  quamquam  legimus 
Eiin.  9 :  suadet  Parmeno  (Aul.  6 :  siiasus  ducere).  Distractio 
ilia  exstat  semel  apud  Lucretium  IV,  1157  in  fine  uersus:  *Ve- 
neremque  suadent^,  unde  pendent,  si  quid  sentio,  hae  apud 
multo  posteriores  poetas  hexametri  clausulae:  Anth.  L.  c.  485, 
65  R.  (carm.  de  fig.)  ' —  deinde  suasi';  Anth.  L.  Burm.  I  p.  33: 
"^mutare  suasit';  Anth.  L.  c.  594, 1  R.:  ^Anna  suadet'.  In  scae- 
nica ')  autem  poesi  frustra  exempla  quaeras  cf.  Ritschel.  op.  11, 
598  sq.  de  similibus  uocabulis  disserentem.  Quare  cum  Fleck- 
eiseno  corrigendum  ilium  locum  esse  stat  mihi  sententia,  dum- 
modo  probabilis  inueniatur  emendatio.  Atque  magis  quam 
doctissimi  uiri  coniectura  'Huic  Daui  suasu'  mihi  mea  arridet: 
*^Daui  psuasu  et  q.  s.\  Cf.  'Persuasu  serui'  ^)  Epid.  arg.  2  et  disce, 
quaeso,  ex  fiabulae  u.  375  sqq.  uerbum  persuadendi  quam  sua- 
dendi  quanto  sit  aptius. 


1)  Hie  non  tacebo  in  Phaedri  iambis  quae  a  uerbo  'suesco*  descendant, 
ut  ait  L.  Muell.  ed.  min.  p.  XU,  modo  uocalem  sonare  u  modo  consonam. 

2)  Substantiuum  'suasus*  Terentius  habet  Phor.  u.  730  *ob  meum 
suasom';  Plant.  Pers.  597:  codd.  praeter  A:  'suasu  atque  impalsu  meo*. 
Kedit  uocabulum  in  Digestis  demom,  apud  Apul.  et  TertuU.  'Persuasus'  ter 
inuenitur:  in  arg.  illo  Plant.;  in  uerbis  Gic.  apudQointil.  5, 10, 69:  'huins 
persuasu'  cf.  Neoios  I  p.  504.  Addendus  hie  est  Augostin.  c.  Seeundin. 
Man.  tS  in  p.  382  edit.  Antaerp. :  'sine  alterius  persoasu*. 


\ 


216  GurtiaB  Biccardus  Opitz 

Similis  quaestio  oritur  de  mensura^ 'dein'  Hec.  5,  quam 
supra  tetigimus  p.  212.  Reperimus  'dein'  Phor.  9,  nee  ante 
Terentianum  diduetum  in  duas  syllabas  uocabulum  of.  L.  Muell. 
de  re  m.  p.  265  ex.  Eo  autem  quern  tractamus  loeo  uel  cod« 
Bemb.  scriptura  ^den^  monosyllabum  indicate  quod  uidit  iam 
Spengelius  in  praef.  And.  p.  XXXI  §  8. 

De  mensura  nominis  'Demea'  Ad.  10  liceat  ad  Ciorsseni 
Vocal,  n  p.  454  et  ad  Neuii  locupletissimam  collectionem  I 
p.  53  sq.  relegare.  Spengelii  regulae ,  qui  docet  in  editione 
comicos  in  trisyllabis  nunquam  admisisse  correptionem  re- 
pugnat  'Simmia'  Pseud.  944. 


Quaestio  3. 
De  sermone  argumentorum  Plautinorum  nan-acrostichorum. 

De  sermone  non  -  acrostiehorum  primus  sententiam  tulit 
Osannus  in  Dium.  ant.  stud.  a.  1849  p.  213,  qui  propter  anti- 
quum quendam  colorem  aetati  inter  Aurelium  Opilium  et  Cice- 
ronem  intermissae  auctorem  tribuit.  Nee  fngit  me  non  ultra 
probabilitatem  quandam  duci  posse  singulas  quaestiones.  At 
est  quaedam  necessitas,  qua  eogamur,  si  intra  tam  artos  fines 
inueniuntur  complures  res  posterioribus  potissimum  temporibus 
usitatae,  non  ei  aetati  tribuere  illas,  qua  perraro  exstant  apud 
poetas  uel  scriptores  corruptioris  sermonis  praenuntios.  Ac 
primum  quidem  uox  'in  dig  us'  Pseud.  2  digna  uidetur,  cuius 
historiam  diligentius  persequamur.  Inuenitur  autem  primum 
bis  apud  Lucretium:  5,  223:  'Nauita  nudus  humi  iacet,  infans 
indigus  omni  Vitali  auxilio'  —  et  2,650  de  natura:  'Ipsa 
suis  pollens  opibus  nihil  indiga  nostri'  ubi  Wakefieldus 
praeter  lustin.  24,  6  confert  Claud.  Mall.  Theod.  cons.  4  et  Lac- 
tant.  de  ira  d.  c.  8,  ad  quos  locos  infra  redibimus.  Interim 
consentaneum  est  uocem  illam  a  Lucretio '),  quantum  intelle- 
gimus,  inuentam  non  statim  usu  esse  receptam  cotidiano.   Ac 


1)  A  dactylico  quidem  poeta  dactylicam  formam  metri  causa  tictam 
ease  apparet. 


De  argumentorum  metricorom  latinorom  arte  et  origine.        217 

poetae  quidem  omnino  non  uidentur  nisi  imitati  Lncretium 
illo  uocabulo  usi  esse.  Hoc  nel  inde  elucet,  quod  fere  sem- 
per paenultimam  hexametri  sedem  explere  uox  ilia  solet  At 
mnlto  elariora  imitationis  testimonia  exstant.  Vergilius  enim 
fere  totum  Lucretii  locum  alteram  in  snum  usum  conuertit 
Ge.  U,  428:  '(poma)  Et  aires  habaere  saas,  ad  sidera  raptim 
Vi  propria  nitantar  opisque  haut  indiga  no8trae\ 

Ex  Ouidii  autem  texta  (ex  p.  4,  3,44)  banc  aersam:  'In- 
digus  effectos  omnibus  ipse  magis'  at  interpolatum  remouit 
Riesius  cum  aliorum  consensu.  At  in  Lucani  uerbis  genuinis 
8,  446:  'Terra  suis  contenta  bonis,  non  indiga  mercis 
Aut  louis^  quis  non  agnoscit  Lucretium?*)  Apud  Valerium 
Flaccum  deest  uox,  non  apud  Silium  Italicum,  cuius  uide 
imitationem:  2,155:  'Agmina  uastabat  claua,  nihil  indigus 
en  sis'  neque  apud  Statium:  Silu.  V,  3,  252:  'Raperis,  genitor, 
non  indigus  aeui'  et  in,  1, 102:  '—  mihi  pauper  et  indi- 
gus uni  Pollius\  lam  delabimur  ad  posteriora  saecula,  qui- 
bus  uulgatum  ftiisse  usum  uocabuli  probabile  est,  ut  Ausonius 
habet:  192, 16  (Prof.  Lat.  Ale):  'Aut  liberalis  indigis'.  Sed 
etiam  tum  thema  illud,  ut  ita  dicam,  Lucretianum  aut  Vergi- 
lianum  uariatur  cf.  Claud.  17,  4  (Mall.  Theod.  cons.)  'Nil  opis 
extemae  cupiens,  nil  indiga  laudis'  et  47,  6  (Nilus):  'Ae- 
gyptos  sine  nube  ferax,  imbresque  serenes  Sola  tenet.  Se- 
cura  poll,  non  indiga  uenti  Gaudet  aquis,  quas  ipsa 
uehit,  Niloque  redundant'.  Mart  Gap.  1,21:  'quosque  in- 
diga ueri  Gura  facit  dubios\  Paul.  Nol.  27,  4:  cui  fortasse 
locus  Vergilii  obuersatur:  'Quos  magis  indiguos  opis  et 
uirtute  carentes  Affectu  rimante  uident'.^) 

Sed  paullulum  recedamus:  in  prosa  oratione  uocabulum 
legimuB  primum  apud  Plinium  n.  h.  4,  7  (11):  'Libera  haec 


1)  Adoptatam  sic  semel  uocem  Lacanos  rorsos  posuit  9, 592  W.  et 
254  (qui  uersus  codd.  auctoritate  nititur  non  omnium). 

2)  Formam  'indiguus'  adferre  non  possum  nisi  ex  Apul.  de  deo  Socr. 
ed.  Luetiohann.  p.  6 ,  c.  I  p.  1 13  Hildebr.  (cuius  cf.  ad  h.  1.  et  ad  Met. 
].  IX,  12  in.  adn.)  et  ex  Pallad.  Nou.  c.  XI  (uol.  Ill  p.  244),  ubi  Schneider 
non  recte  recepit  aliorum  codd.  lectionem:  'indigus  plantarum'. 


218  Curtius  Riccardus  Opitz 

ciuitaS;  nee  indiga  uUius  praeeonii  amplius';  8,  40(61),  143: 
^haee  erant  fidissima  auxilia  nee  stipendiorom  indiga\  Deinde 
usurpauit  Tae.  Hist.  3,22  in.:  'indigus  rectoris';  c.  48:  'ut  — 
orbem  qaoqne  externae  opis  indigam  fame  urgeret^  qui 
loci  in  memoriam  reaoeant  ilia  exemplaria,  duo  priores  anti- 
thesis ultimus  ipsis  uerbis.  At  eonfidentius  apud  Apul.  de  deo 
Soer.  e.  I  p.  113  Hildebr.  imitationem  reperio:  'pollens  spe- 
ciem  sui  nariat,  sen  tota  proprii  eandoris  expers,  alie- 
nae  lucis  indigna  et  q.  s.'  (indicia  codd/,  'indiga^  ed. 
Rom.),  quo  loco  in  Lucretii  doctrina  uersatur  ipsumque  mox 
laudat  ApaleiuB.')  Unum  ex  posterioribus  adferam,  quod  si 
casu  factum,  satis  mirandum  est.  Etenim  in  Symmachi  epi- 
stulis,  si  Parei  lexico  fides  habenda  est,  quinquiens  omnino 
exstat  uox  'indigus',  semper  cum  genetiuo  'opis'  ut  in  Verg. 
loco  coniuncta:  4, 67  In. :  'opis  indigos  subleuare';  idem  7, 107; 
4,  68:  'nunc  opis  indiga  —  exoptat';  5,  75:  'Opis  indigum  esse 
non  patior  —  iuuenem';  1,  3:  'meaene  te  opis  indigum  men- 
tiare?'  (ed.  Mog.  itemque  Mignius:  'indignum').  Testis  autem 
est  Lact.  de  ira  d.  c.  8  (Vn  p.  95  Mi.)  notum  fnisse  locum  Ln- 
cretianum  inter  posteriores.  Quibus  cognitis  de  uocabuli  'in- 
digus'  origine  et  propagatione  quis  etianmunc  contendet  iam 
ante  Ciceronis  aetatem  tam  tritum  illud  fuisse,  ut  quilibet 
exiles  uersus  faciens  eo  posset  uti? 

2.  exspes  Merc.  13:  Legitur  haec  uox  iam  apud  Accium 
nimirum  tragico  accommodata  cothumo  u.  376  R. :  'ille  orbus 
exspes  liberum'  et  415:  'exsul  inter  hostis,  exspes  expers  de- 
sertus  uagus';  —  deinde  Hor.  Epod.  16,  37:  'mollis  et  ex- 
spes' et  A.  P.  20:  'Si  fractis  enatat  exspes';  Ou.  her.  VI,  162: 
'Erret  inops  exspes';  quem  locum  ipse  expressit  Met.  14,  217: 
'Solus  inops  exspes*.  In  pedestri  sermone  non  ante  Taci- 
tum  hoc  uocabulum  legimus,  cf.  Ann.  6,  24 :  'Mox,  ubi  exspes 
uitae  fuit\ 

3.  aether  Amph.  9:  Graecorum  hoc  uocabulum  quam- 
quam  iam  Ennius  in  suum  usum  uertit  Ann.  520:  'clamor  —  per 

1)  Qua  ratione  etiam  'pollens'  falcitur,  quod  Salmasius  et  Luet- 
iohannus  sollicitauerunt. 


De  argumentorum  metricorum  latinorum  arte  et  origine.        219 

aethera  uagit\  Sat.  3  V.:  'aetheris  oras  Contemplor'  (aethra 
A.  418),  —  Pacuuius  tamen  nondum  receptum  in  linguam 
Latinam  testatur  n.  89  ^) ;  cf.  etiam  u.  93.  Atque  ad  priorem 
uersnm  pertinent  Gieeronis  uerba  haec  (de  nat.  de.  11,  36,  91): 
*^mntaemur  hoc  quoque  uerbnm  dicaturqne  tarn  aether  Latine 
quam  dicitur  aer';  scil.  nt  terminus  technicus  in  philosophieis 
disputationibns ,  in  quibus  adhibuerat  iam  Lucil.  I  u.  1  cum 
Muell.  adn.,  deinde  adhibuit  Lucretius,  poeta  simul  et  philo- 
sophus,  et  ex  prosae  orationis  scriptoribus :  Seneca,  natt.  quaest. ; 
Plinius,  n.  h. ;  Apuleius ,  de  mundo.  Sed  multo  liberior  usus 
erat  posteriorum  inde  a  Vergilio  poetarum  promiscue  pro  no- 
tione  caeli  banc  uocem  usurpantium.  Ad  proprium  discrimen 
pertinent,  quae  Lachmannus  Lucr.  p.  167  disserit. 

Ex  quo  poeticorum  flosculorum  usu,  quippe  qui  prorsus 
contrarius  sit  huius  generis  exilitati,  cognoscimus  illam  acta- 
tern,  qua  rhetoricis  studiis  uocabulorum  color  extinguebatur. 
Praeterea  mirns  quidam  uigor  non  apto  loco  hie  illic  apparet; 
uelut  in  deliciis  habuisse  uidetur  auctor  uerbum  'aduolat' 
Merc.  4:  'Pater  aduolat';  Mil.  7:  ^aduolat-Adulescens',  quod 
ex  dactylicis  poetis,  quamquam  etiam  a  Cicerone  in  alacri 
oratione  illud  uerbum  usurpatur,  originem  ducere  suspicor 
heroes  sic  inducere  solentibus*^):  Verg.  X,  456:  'utque  leo  — 
aduolat';  u.  896:  'Aduolat  Aeneas';  XII,  293:  'Aduolat  hasta 
Messapus';  Lucan.  IX,  885 :  'quocunque  uocatur  Aduolat';  Yal. 
Fl.  I,  108:  'Tirynthius  Argis  Aduolat';  163:  'regia  proles  Ad- 
uolat';  n,  124:  ^aduolat  ultro  Impatiens';  III,  72  sq.:  '(Custo- 
dum)  manus  —  aduolat^;  IV,  300:  'Pollux  —  Aduolat  ora  uiri*; 
VI,  342:  'aduolat  Idas';  370:  *^aduolat  ipsa*;  655:  'Aduolat 
Aesonides';  VII,  265:  '(unus)  aduolat';  618:  '(heros)  aduolat'; 
Sil.  It.  XV,  243:  'Pedes  aduolat';  Stat.  Th.  V,  555:  'aduolat 
ardens  Areas';  Vin,  135:  'Palaemon  aduolat';  XI,  426:  'ad- 
uolat —  Adrastus*.  —  Quocum  studio  bene  congruit  hie  color 
Aul.  4,  ubi  de  Euclione  sermo  est:  'Exsangnis  amens  seruat', 


1)  'Id  quod  nostri  caelum  memorant,  Grai  perhibent  aethera*. 

2)  Nimirum  semper  hac  praesentis  forma  propter  metrum. 


220  Gurtius  Riccardus  Opitz 

ac  recte  nunc  intellegimus  illud  'nane  exilit'  Merc.  3,  quo  loco 
Bothius  ^exiit'  scribere  malnit. 

Aliam  autem  suae  indolis  partem,  maiorem  in  syntax! 
licentiam,  prodit  auctor  his  exemplis :  Quamquam  constat  cum 
uerbo  'suadere'  infinitiuum  coniungi  perraro  inde  a  Ciee- 
ronis  aetate,  qui  bis  banc  constructionem  admisit  (cf.  Draeger. 
synt.  n,  312sq.;  Euehner.  gramm.  U,  502^),  accusatiaum  autem 
pro  datino  non  nisi  labentis  Latinitatis  temporibus  (cf.  Draeger. 
n,  374,  7 ;  Knehner.  11,  230)  —  accusatiuum  cum  infinitiuo  in- 
uenimus  iam  apud  Terentium  semel:  Hec.  481:  *^Nunc  me 
pietas  matris  potius  commodum  suadet  sequi';  praeterea  apud 
Lucr.  1,  HOsqq.;  Verg.  Aen.  12,  813sq.;  Apul.  Met.  5, 11  p.  337 
Hildebr. ;  ib.  9,  26  p.  820.  Neque  tamen  coUigere  inde  licet 
etiam  passiuam  constructionem  personalem  antiquioribus  tem- 
poribus posse  imputari.  Immo  recte  banc  ad  posteriora  Kueh- 
ner  II,  76,  5  uidetur  relegare ,  quae  talia  tulerunt :  Apul.  Met 
5,  6  p.  322  (quem  1.  Kuehner  ommittit):  'Monuit  ac  saepe  ter- 
ruit  ne  quando  sororum  pemicioso  consilio  suasa  de  forma 
mariti  quaerat ;  ib.  9, 22  i)  p.  807  Hildebr. :  'lam  ego  tibi  probe 
suasum  et  confirmatum  animi  amatorem  ilium  alacrem  uadi- 
monio  sistam^,  ubi  peruersa  mihi  uidetur  propter  coniunctam 
notionem  *^ confirmatum  animi'  Hildebrandii  explicatio:  'qui 
comprobatus  est  et  commendatus  uxori  propter  uigorem';  adde 
Pseudo -  Apul.  Asclep.  25  in.:  'et  his  amplius  multoque  dete- 
nus ipsa  Aegyptus  suadebitur';  Arnob.  1,  64  ReiflF.:  '(Inmor- 
talitatem)  habere  confiditis  humanis  paucorum  adseuerationibus 
suasi';  id.  2,  26  1.  20  sq.:  'Oppositione  alterius  non  impeditur 
nee  potest  aliquid  suaderi  perdere'  (Oehler:  suadeui);  Gael. 
Aurel.  morb.  chron.  II,  5  p.  114  ed.  Haller:  'erunt  suadendi,  ut'; 
ib.  Ill,  8  p.  257:  'alii  neque  suaderi  neque  cogi  posse  pro- 
bantur\2) 


1)  Etiam  Terr.  argg.  sermo  ex  Apuleiano  illustrari  potest:  nam  Hau.  6: 
'cupitam  Antiphilam",  ad  quod  Wagner  adnotat  'geziert  und  nicbt  im 
Stile  des  Terenz'  positum  est  pro  'amata  A.'  ut  Apul.  habet:  'ne  cum 
sua  cupita  conueniret";  cf.  Hildebr.  ad  Met.  IX,  18  p.  797;  ib.  Y,  28  p.  38t. 

2)  Cf.  Neuium  II  p.  261  (II,822  8q.). 


De  argumentorom  metricorum  latinorum  arte  et  origine.       221 

Videmns  igitur  Afrorum  banc  constructionem  esse  pro- 
priam.  Geternm  cauendum  est  hac  in  re,  ne  dinersa  confon- 
dantur.  Nam  'persnasus^  quidem  saepius  iam  antea  innenitur  % 
'dissuasas'  rursus  semel  omnino  et  apud  Hyginum  demum 
fab.  219:  'lUe  ab  amicis  dissuasus  fidem  fraudauit". 

Aul.  11  sq.:  'obsecrat  —  sibimet  cedere'.  Verbum  ^ob- 
secrare'  usquam  cum  infinitiuo  coniungi  negat  Draeger  U,  310 
disertis  uerbis,  tacet  antem  de  hoc  usu  Kuehner  11 ,  502^. 
Omiserunt  igitur  ilium  quem  nos  attulimus  locum  uiri  docti. 
Atque  hunc  quoque  quamquam  facile  quispiam  ad  normam 
redigere  possit  coniciens:  'obsecrat  —  cederet\  tamen  feren- 
dum  esse  censeo  infinitiuum  ut  posterioris  aetatis  licentiam, 
cum  alia  quoque  uerba  singulari  abusu  cum  infinitiuo  sint 
coniuncta  soil,  petere,  precari,  rogare. 

Amph.  2:  'Dum  bellum  gereret'.  Qua  de  construe- 
tione,  quam  Fleckeisenus  non  debebat  corrigere  ^quom  b.  g/ 
scribens  neque  Ussingius  debebat  ignorare ,  uide  Draeger.  11, 
580;  Kuehner.  11,  913  sq.,  7.  Giceronis  aetate  prima  et  rara 
uestigia  apud  illos  auctores  inueniuntur,  qui  genere  dicendi 
utuntur  minus  puro,  nunquam  apud  Ciceronem  ipsum  uel  Gae- 
sarem.  Itaque  apud  auctorem  belli  Hisp.  23  in.:  'hie  dum  in 
opere  nostri  distenti  (Nipp.:  cum)  essent,  complures  —  decu- 
currerunt';  apud  Varr.  in  sat.  Men.  cf.  Eum.  fr.  34  p.  132  R.: 
ubi  displicet  mihi  Draegeri  explicatio  'bis':  'qui  dum  messem 
homam  adlatam  imponeret  aedilis  signo  Gybelae,  deam  gal^ 
lantes  uario  recinebant  strepitu\  de  ipsa  scriptura  non  con- 
sentiunt  uiri  docti  cf.  Buechelerum.  Incertus  est  locus  Gomif. 
ad  Her.  4,  50,  63  Or.  et  B.,  ubi  codd.  dissentiunt  ac  satis  boni 
exhibent  'peregrinatur\  —  Apud  Gorn.  Nep.  XX,  1,  4:  hand 
scio  an  ex  Timoleontis  sententia  dictus  sit  coniunctiuus:  'ne  ad- 
spicere  quidem  fratemum  sanguinem  uoluit.  nam  dum  res  con- 
ficeretur  procul  in  praesidio  fuit,  ne  quis  satelles  posset  suc- 
currere'.'^)  Sed  certa  praeterea  exempla  exstant  apud  Liuium, 

1)  Cf.  Neuium  U  p.  261  (II,822Bq.). 

2)  Dubito,  nam  idem  cadat  in  argument!  simpliciter  compositi  locum, 
ubi  ne  propter  subiunctiuas  quidem  sententias  ilia  ratio  se  offerebat. 


222  Cortius  Riccardus  Opitz 

Valerinm  Maximum,  Suetonium,  posteriores  quosdam  prosae 
orationis  anctores  et  apud  poetas  quoque  hie  illic  inde  a  Ver- 
gilio.  Hanc  quaestionem  tractauit  etiam  Eoehler,  ^de  anct 
belli  Afr.  et  Hisp.  Latin/  in  Actis  Sem.  Erlang.  nol.  I  p.  422, 
ex  plebeio  sermone  illam  consuetudinem  deducens.  In  Afro- 
rnm  quoque  Latinitatem  usum  receptum  esse  docet  RoenschioSi 
Itala  et  Vulgata  ^  p.  400.  Reconditiora  exempla  protulit  Pancker 
Mus.  Rhen.  uol.  35  (a.  1880)  p.  602  sq.  cum  adn.  1. 

Addendae  sunt  glossae  nonnuUae,  de  quibus  hoc  in  uni- 
uersum  moneo :  glossas  qui  adhiberent  ne  primo  quidem  ante 
Ch.  n.  saeculo  defuerunt,  sed  haut  tam  multi  turn  erant  Sisen- 
nae,  ut  hac  re  delectarentur.  Contra  multo  latius  patebat  illud 
studium  Hadriani  et  Antoninorum  aetate,  ad  quam  reliqno 
dicendi  genere  iam  ducti  sumus,  atque  eo  confidentius  hue  re- 
feremus  anonymum  auctorem,  si  certos  quosdam  illorum  tern- 
porum  auctores  his  ipsis  glossis  usos  esse  ostendemus: 

Ita  aduerbium  ^insperato^  (Aul.  14),  quod  Nonius  (p.  35) 
ex  Lucilio  adfert  (30,  38  M):  'insperato  abiit^  Apuleius  habet: 
Met.  9,  38  p.  855  Hildebr. :  Mnsperato  et  longe  contra  eius  opi- 
nionem  resistens',  praeterea  Snip.  Apoll.  argum.  And.  11.  Hone 
locum  omittit  Neuius  II,  648,  item  Kuehner  I,  679.  De  simili- 
bus  formis  cf.  Hildebr.  ad  Apul.  Met.  uol.  I  p.  333. 

^Protelare'  (Merc.  12:  *^protelat  uirum')  sensu  uerbi  'ex- 
pellere'  Nonius  p.  362  ex.  et  363  in.  ex  his  locis  adfert:  Ter. 
Phor.  (213):  'Ne  te  iratus  suis  saeuidicis  dictis  protelet';  Si- 
senna  hist.  1.  Ill  et  1.  IV;  Turpilius  Lemniis  (u.  91  Ribb.).  Postea 
autem  usurpauerunt  hoc  uocabulum  Apul.  Met.  8,  18  p.  704: 
'cladem  de  uestris  protelamus  manibus'  (cf.  Hild.  adn.);  id.  ib. 
9,  2:  'ut  exitium  commune  protelarent';  Fronto,  cuius  locus 
in  lexicis  deest,  ad  Caes.  Ill,  3  p.  42  in.:  'protelarei  conuiciis'. 
TertuU.  de  Spect.  c.  1 :  'ignorantiam  protelet  in  occasionem 
et  q.  s.'  cognata  significatio  uidetur  esse.  0 

1)  Gf.  Fest.  p.  234  [a]  24  'pr.  longe  propellere  ex  Graeco  uidelicet 
rtjks,  quod  significat  longe';  alias  signiiicationes  uide  apud  Ictos  et  Ecde- 
siasticos:  'differre,  aufschieben,  fnsten',  quae  a  uoce  'pro  —  latare* 
repetitae  mihi  uidentur. 


\ 


De  .argumentorum  metricorum  latlnoram  arte  et  origine.       223 

Etiam  nox  'asotus',  qnam  Ritschelius  certa  coniectura 
restituit  Merc.  1  cf.  op.  II  p.  396  sq.  —  fortasse  ex  antique  usu 
expressa  est.  Ritschelius  iam  attulit  nomen  comoediae  Sta- 
tianae  ^Asotus'.  Praeterea  autem  testis  est  Macr.  Sat.  6,  4,  22: 
*Sed  hac  licentia  largius  usi  sunt  ueteres,  parcius  Maro,  quippe 
illi  dixerunt  et  pausam  et  machaeram  et  asotiam  et  malacen 
et  alia  similia'.  Posteriores  caute  hanc  glossam  adhibuerunt: 
Cic.  in  philosophico  tantum  sermone;  Rut.  Lup.  n,  9  Halm, 
in  Hyperidis  uerbis  ex  Graeco  uersis;  Gell.  19,  9,  8  in  luliani 
uerbis;  10,  17,  3  fortasse  secundum  Laberium. 

'Praemercatur'  autem,  quod  Merc.  10  ex  Epid.  407  re- 
petitum  esse  potest,  redit  apud  Plin.  n.  h.  32,  2  (10)  in  uerbis 
Cassii  Heminae. 

Grauior  de  uoce  'cacula'  oritur  quaestio  Pseud.  13  sq.: 
'Dat  subditicio  caculae  cum  symbolo  Lenonem  fallit  secophan- 
tacie  ^)  cacula',  quam  ut  soluere  possimus,  de  uocabulo  'sub- 
diticius^  ^)  accurate  dicendum  erit.  Nam  Bergkius  (Beitr^e  z. 
lat.  gramm.  I  p.  114  adn.)  transpositis  uocabulis  '^subditicio'  et 
^cacula^  illam  formam  argumenti  auctori  uindicans  productio- 
nem  uocis  'cacuW  ab  eo  abiudicauit  ^),  quod  num  iure  fecerit, 
scire  multum  interest. 

Ac  primum  quidem  dubitari  nequit,  quin  fab.  u.  752:  'Sub- 
ditiuom  fieri  ego  ilium  militis  seruom  uolo^  auctor  ante  oculos 
habuerit,  ubi  tamen  rectam  formam  Ritschelius  demum  resti- 
tuit, cum  leniter  corrupta  sit  in  cod.  C:  '^subditium^  scil.  una 
littera  u  omissa  %  longius  processit  corruptela  in  cod.  D :  'sub- 
diciu[u]m'  et  in  B:  'subditum\  Itaque  formam  'subditicius' 
cum  antiqui  codices  nondum  exhibeant,  ex  illis  quidem  auctor 
non  recepit.  Itemque  forma  'subditiuus'  metro  postulatur  Amph. 
u.  497  et  u.  828;  de  Bacch.  26  cf.  Ritschel.  op.  11  p.  334  sqq. 


1)  'Soecoph/  RibbeckiuB  sec.  lect  cod.  A  SEC. 

2)  De  formatione  similium  scripsit  Aufrechtus  Diunu   Kuhnii  II 
p.  210  sqq.;  exempla  congessit  Roenschius,  Itala  et  Yolgata*  p.  123 sq. 

3)  SecutuB  est  Lorenzius  in  editione. 

4)  Quam  omissionem  licet  ex  inscriptionum  his  ezemplis  illustrare: 
diuB,  ingenus*  aliis,  cf.  Brambach.  orthogr.  p.  87  sqq. 


C  J. 


224  CortiaB  Riccardus  Opitz 

Praeterea  Oaecilii  qaaedam  comoedia  'Subditinos'  sec.  Cell. 
15,  9,  1  ab  ipso  anctore,  at  me  monet  Bibbeckius,  Hypoboli- 
maens  inscripta  uidetur  esse.  —  Cic.  Verr.  5,  27,  69:  ^snbditi- 
nnm  archipiratam'  cum  optimis  codd.  scribendum  est,  nbi  solos 
Leidensis  exhibet:  'subditicium^   deteriores:  'sabditum'   uel 
'subdituum\  —  Sen.  Oed.  u.  803  Leo  sine  codd.  uar.:  'quod  sub- 
ditini  praemium  nati  petit?'.  —  Apud  Quint.  I,  4, 3:  ^snbditos' 
Halmius  scripsit:  Ambros.  I  s.  XI  'sabito\  solus  Monac.  s.  XV: 
^subdititios'.  —  Apud  Suet.  Nero  7  Rothius  'Britannicnm  fra- 
trem  —  ut  subditiuum'  edidit.  —  Apud  Arnob.  adu.  nat.  V,  32 
Reifferscheidius  'allegoricis  sensibus  et  subditiuis'  sine  uar.  — 
At  apud  Lampr.  Heliogab.  17, 9  lordan-Eyss.  et  Peter  Salma- 
sium  secuti  receperunt  ^subdititio^  quibus  assentitur  Pancker 
de  Latin,  scriptt.  hist.  Aug.  Dorp.  1870  p.  31  et  p.  22  ^  Attamen 
ab  hoc  quoque  loco,  si  quid  sentio,  forma  ilia  prohibenda  est, 
nam  codd.  Palat  et  Bamb.  et  ed.  Mediol.  exhibent  ^subdecio^ 
quae  corruptela  facile  explicari  uidetur  ipsa  u  littera  omissa: 
subdeci[u]o  =  subdeti[u]o.    Quod  eo  magis  probo ,  quia  ^sub- 
ditiuus'  inuenitur  apud  eundem  Lampr.  Alex.  5,  3 :  quern  locum 
lexicographi  omiserunt.    Quae  cum  ita  sint,  dum  certiora  pro- 
ferantur  testimonia,  uocem  'subditicius'  ex  lexicis  omnino  ex- 
pellendam  censeo  ut  fictam  a  librariis  analogia  et  facili  propter 
ductuum  similitudinem  errore.    lUo  autem  de  quo  dicimus  loco 
forma  ilia  'subditiuo',  quam  iam  Ritschelius  restituit,   uer bo- 
rum  collocatione  defenditur,  quam  commutare  non  possumus, 
quin  caesura  optima  deleta  uersum  elumbem  reddamus, 
—  qualem  ne  unum  quidem  auctor  excudit,  —  simulque 
in  uersu  sequenti  uocem  ^cacula'  transponamus,  quod  0.  Seyf- 
fertus  'de  uers.  bacch.'  thes.  6  sic  conatus  est:  'Lenonem  fallit 
cacula  sycophantice'  consentiente  Lorenzio.    At  quis  huic  libi- 
dini  adstipulabitur ,  cum  medela  praesto  sit  tradito  uerborum 
ordine  seruato?   Nam  Loewius  in  Anall.  Plautt.  p.  150  'syco- 
phantans  cacula'  proposuit,  equidem  autem  auctorem  scripsisse 
iudico:  'Lenonem  fallit  sycophanta  eo  cacula'  sc.  symbolo,  ut 
Pseudulus  dicit  u.  690sq. :  'nunc  ego  hac  epistula  tris  de- 
ludam  erum  et  lenonem  etq.  s.\   Veniamus  nunc  ad  ipsum 


De  argumentorum  metricomm  latinorum  arte  et  origine.        225 

illud  ^cacula'y  de  quo  legimus  apud  Paul,  ex  Festo  p.  45, 16 sq.: 
"^Cacala  seruns  militis.  Plautas :  uideo  caculam  militarem.  Di- 
citur  autem  a  Graeco  Tcdkov  %  quod  fustibns  claaisque  ligneis 
ad  tutelam  dominornm  armari  soliti  sint' .  Glossarioram  cete- 
rorom  locos  collegit  Loewias  Annall.  Phill.  uol.  HI  (a.  1875) 
p.  535  sq.  Ac  Plauti  ille  locus  inuenitur  Trin.  u.  721 :  'Video 
caculam  militarem  me  futurum  haud  longius'.  Praeterea  Acciua 
hoc  uocabnlo  usus  est  —  quod  addendum  lexicis  —  secundum 
Fest.  p.  146,  30:  'Galones  famulique  metallique  caculaeque'. 
Mensura  uocis  quamquam  ex  utroque  loco  facile  erui  potuity 
non  tantopere  mirabimur  primae  syllabae  productionem ,  si 
quidem  conicere  licet  etymologiam  illam  (Tcakov)  esse  ob- 
uersatam  auctori  periochae,  qua  fortasse  etiam  Accius  com- 
motus  est,  ut  metiretur:  'Galones  et  q.  s.'  itemque  Horatius. 

Alia  frequentius  apud  Plautum  inueniuntur:  ut  'efflic- 
tim  deperire\  Pseud.  2  cf.  Lorenzii  adn.  et  de  usu  Apulei 
Hildebr.  ad  Met.  V,  28  p.  381. 

'Glanculum^  Mil.  10,  inprimis  sane  comicis  usitatum  est, 
sed  ne  a  posterioribus  quidem  alienum  cf.  Auct.  b.  Hisp.  32  ex., 
Gell.  1,  8,  5:  'Demosthenes  clanculum  adit\ 

'Usurarius'  Amph.  3  sensu  'quasi  per  usuram  captus' 
depromptum  est  ex  ipsius  fabulae  u.  498  et  980,  praeterea 
cf.  Cure.  u.  382.  —  'CI u en t a'  Mil.  13  ex  fabulae  u.  789. 2) 

Itemque  uocabulum  'aula'  Aul.  3  ex  fabula  ipsa  origi- 
nem  ducit  rediens  etiam  alibi. 

Contra  quod  in  arg.  Mil.  u.  13  pro  tradito  'sollicitandum' 
Brixius  censet  fortasse  scribendum  esse  'sublectandum'  propter 
fabulae  illud  'sublecto'  in  u.  1066,  concedere  nequeo,  cum 
uideatur  mihi  auctor  aliam  formam  eodem  sensu  propterea 
posuisse,  quia  mox  sequitur  'subornat'. 


1)  Ad  eandem  etymologiam  spectat  Seru.  ad  Aen.  VI,  1 ;  cf.  Lacii.  ed. 
L.  Mueller  p.  153  in.  (qui  non  debuit  recipere  *8cinde  calam  ut  caleas* 
cf.  adn.);  Loewius,  prodr.  p.  321  sq.  Contra  Fest.  p.  225,8  uox  'cacula' 
cum  similibus  (calo,  calator)  a  Graeco  xaXeXv  deriuatur. 

2)  Vox  est  rarlBsima:  ex  ^Militis*  loco  fortasse  sumpta  etiam  a  Front 
ad  M.  Caes.  2, 8  p.  32  uel  ex  Poen.  5, 4, 7  u.  1168  Geppert ;  Rud.  893. 

Leipsiger  Stadien.   VL  ^  5 


V  Curtius  Riccardus  Opitz 

A  uocabnlis  transeamus  ad  syntaxin: 

Aniph.  n.  7:  ^uterqne  deladnntur'  nnmenis  pluralis 
po^tus  est  constructione  ilia,  quae  xora  ovvbglv  uocatur.  Quae 
iieentia  non  modo  antiquis,  sed  etiam  posterioribus  placuit: 
of.  Holtzii  synt.  II  p.  198  sqq.;  Kuehner  II  p.  16;  Draeger  I 
p.  147.  Ex  Plauto  complara  exempla  adferuntur,  annm  ex 
Amphitruone  (223):  'uterque  ,imperator  in  medium  exeunt', 
ut  cogitari  possit  hinc  ilium  pendere.  Eadem  ratione  'quis- 
que'  pronomen  pluralem  assumit  ut  Plant.  Ep.  212:  'Filios 
8U08  quisque  uisunt^  quo  usn  Stichi  arg.  acr.  n.  7:  emendaSa- 
dum  censeo:  ^Suam  quisque  retinent  ac  Sticho  Indus  da- 
tur\  quoniam  codd.  BCD  exhibent:  'retineat'  (cf.  RETINEN 
—  RETINEAT). 

Supinum  'mercatum'  Merc.  1  Planti  proprium  est,  nt 
illud  ^militatum'  (cf.  p.  210)  Terentii,  de  qua  re  cf.  Draeger 
synt.  U,  827.  Aliam  constructionem  habemus  Pseud.  8:  ^missus 
ad  prendendum  scortum  a  milite\  cui  Ritschelii  emendationi 
non  merito  Buggius  Philol.  uol.  31  p.  251  praetulit  ^)  suam:  ^nt 
prehendat'.  Tamen  dubito  an  omnino  uerbum  'prehendere' 
significans  'fassen,  festnehmen'  minus  quadret.  Fortasse  quon- 
dam fuit:  REPETENDU  (cf.  SCORTU),  unde  facillime  fieri 
potuit:  PREHENDIT. 

Arg.  Mil.  1:  'Meretricem  ingenuam  deperibat  mutuo'  a 
loeutione  'deperire  mutuo'  Plauti  usum  abhorrere  docue- 
runt  interpretes  Lorenzius  in  praef.  adn.  3  et  Brixius  ad  h.  1., 
haesit  autem  in  ipsa  loeutione  solus  Brixius,  quae  res  sit,  non 
perspiciens.  Nam  si  comparamus  cetera  exempla:  Varro  sat. 
p.  178,  2  R:  'uiue  meque  ama  mutuiter';  Plane,  in  Cic.  fam. 
10,  15  ex.:  'fac  ualeas  meque  mutuo  diligas'  sc.  ut  te  diligo; 
id.  ib.  10,  9  ex.:  'te,  ut  diligas  me,  si  mutuo  te  facturum  scis, 
rogo'  —  uidemus  non  tam  in  uerbo  'deperire'  offendendum 
esse  quam  in  eo,  quod  minus  facile  suppletur:  'ut  ilia  ipsum 
deperibat'  neque  legitur  'inter  se  deperibant'. 

Finem  faciant  formae  quaedam:  'Potitur'  Pseud.  15 
paenultimam  correptam  babet  non  prosodiae  quadam  Iieentia, 

1)  Secutus  est  Lorenzius.  » 


De  argumentorum  metricorum  latinorum  arte  et  origine.        227 

sed  quia,  at  ait  Serniiu  ad  Aen.  3,  56,  'hoc  uerbum  de  his 
est,  quae  permiscent  coniagationes'.  De  usu,  qui  non  desiit 
posterioribus  temporibus  cf.  Neuium  II,  41 S  sq.  In  Terentianis 
quoque  argg.  (Ad.  12)  exstat  ilia  forma  ex  Adelph.  u.  871,  876 
repetita.    Illinc  autem  in  Plautina  transiisse  nidetar. 

De  perfecto  'rediere'  Amph.  6  cf.  Corssen.  uoc.  1, 186sq.; 
Neuium  11,  389  sqq. 

De  aduerbio  'rursum^  Aul.  3,  quod  fuit  praeter  'rursus' 
iam  antiquis  temporibus,  cf.  Neuium  II,  637. 

Antiquae  or^bographiae  duo  tantum,  in  arg.  Mil.,  exem- 
pla  inuenio:  u.  4:  ^^seruos',  u.  8:  'reuortitur'  in  Vet,  ut  nimius 
sit  Osannus  1.1.  p.  213  (ausserdem  Formen,  namentlich  ortho- 
graphischer  Art  et  q.  s.). 

Ex  iis,  quae  initio  huius  quaestionis  disseruimus,  hoc  iam 

manifestum  est  Plautina  non-acrosticha  ipsa  quoque  ut  Teren- 

tianas  periochas  ex  posteriore,  ac  si  Africae  Latinitatis  uestigiis 

quibusdam  niti  licet,  ex  eadem  fere  aetate  originem  ducere. 

Videamus  igitur,  utrum  stabiliri  possit  an  refutari  Ritschelii 

suspicio ,  qui  op.  V  p.  525  ex  sola  Plauti  Terentiique  propin- 

quitate  eundem  esse  auctorem  collegit.    Itaque  primum  pro- 

feram,  quae  iterum  iterumque  perlectis  argumentis  similia  uel 

aequalia  indagaui:  Amph.  4:  'formam  gerit'  =  Hau.  8:  'habi- 

tum  gerens'.  —  uerbum  'uitiare'  semper  habent  et  Terentiana 

et  Plautina  argumenta,  nunquam  'comprimere,  stuprare'  talia 

cf.  Aul.  5  Aul.  1 1  =  And.  2 ;  Eun.  10  et  12 ;  Hec.  11;  Ad.  7  et  12 

(Hec.  2:  *^uitium  obtulit'  ex  fabula).  —  pro  notione  Mn  matrimo- 

nium  dare',  quae  semel  exstat  in  argumentis  Plautinis,  legimus 

'conlocare'  cf.  Aul.  15  =  Eun.  11  (semel  praeterea  "^coniugem 

dare'  And.  12).  —  'durus':  Aul.  8:  'durus  senex'  =  Hau.  2: 

'durus  pater'.  Ad.  4:  'sub  duro  ac  tristi  patre'.  —  'mox'  = 

'tum':  Aul.  13,  Mil.  12,  Pseud.  8  =  And.  11,  Hau.  4,  Ad.  10.  — 

Aul.  13:  'per  dolum'  =  Hec.  3:  'per  uim'.  —  'aliquam  de- 

perire':  Merc.  4,  Mil.  1,  Pseud.  2  =  Eun.  8,  Mil.  8:  'deuortitur 

Apud  hospitem'  =  Haut.  4:  'deuortitur  Ad  Clitiphonem\  — 

Mil.  14:  'sperat  nuptias'   =  And.  10:  'recusat  n.';   And.  6: 

simulat  futuras  n.\  —  Pseud.  11  sq.:  'symbolnm  Aufert'  = 

15* 


c     . 


228  CortiuB  RiccardoB  Opits 

Hau.  10:  ^decern  minas  —  aufert'.  —  Pseud.  15:  ^scorto  Caly- 
doras  potitnr'  =  Ad.  12:  ^potitor  Ctesipho  cithari8triam\ 

Notandus  etiam  defectos  infinitini  ^esse'  Amph.  10:  '^adolte- 
rum  se  -—  confesflus  est';  Merc.  Ssq.:  ^pedisequam  —  (fingit)  — 
emptam'  =  And.  6:  ^simulat  futuras  nuptias';  And.  9:  'natum 
ut  uidit  puerulum^;  Ad.  3Bqq.:  ^hunc^— captum  —  oelabat\ 
Simillimae  inter  8e  hae  quoque  structurae  sunt:  Merc.  4:  ^uisam 
ancillam  deperit'  «=  Phor.  7  sq. :  ^eam  uisam  cum  Antipho 
Amaret' ,  et :  Pseud.  4 :  'Minis  mercatus  abiit,  soluit  quindecim^ 
■B  Hec.  5:  'Profectus  dein  in  Imbrumst:  nuptam  haut  attigit\ 
Unum  restat  grauissimum:  Aul.  14:  ^insperato  inuenit'  ««  And. 
11:  ^insperato  adgnitam\0 

Hisce  adiungam,  quae  discrimina  possunt  deprehendi:  ac 
satis  graue  mihi  uidetur  quod  Sulpicius  deminutiua  in  deliciis 
habet:  'meretricula^ :  And.  1,  Hau.  10,  Hec.  4;  'puerulus': 
And.  9;  'puellula':  Eun.  7;  'seruula':  Hau.  7;  'adulescentulus^ 
Ad.  1;  'paupercula':  Ad.  8,  quibuscum  ne  unum  quidem  in 
Pktutt  argg.  comparari  potest,  nam  aliud  quid  est  Mil.  10: 
'clanculum'.  Praeterea  Apollinaris  antiqua  uocabula  minus 
studiose  captauit,  haec  sunt  omnia:  illud  Mnsperato^  'techinis': 
Hau.  9,  et:  'paupercula'  Ad.  8  (cf.  u.  647)  ex  ipsa  fabula. 
Porro  hie  ter  utitur  infinitiuo  historico  (Phor.  9;  Ad.  10),  qui 
deest  apud  anonymum.  Dissentiunt  auctores  in  constructione 
uerbi  'potitur':  alter  ablatiunm  habet  (Pseud.  15),  alter  accusa- 
tiuum  (Ad.  12,  sec.  Bemb.). 

Sententias  primarias  particulis  frequentius  coniungit  Apolli- 
naris quam  anonymus.  Nam  coniunctiones  copulatiuas  item- 
que  aduerbia  temporum  seriem  indicantia  scil.  inter  sententias 
primarias  deciens  tantum  legimus  in  Plaut.  argg.^):  'que': 
Aul.  3,  15,  Pseud.  12;  'atque':  Aul.  8,  11;  'et*:  Mil.  15;  'in- 
terea':  Aul.  5;  'mox':  Aul.  13,  Mil.  12,  Pseud.  8.  —  in  Ter. 

t)  In  orthographia  comparatioDem  uersari  nolo  cf.  Dziatzk.  ad  Phor.  t2, 
qui  tamen  errare  mihi  uidetur  Ad.  8 :  'eidem'  (=  idem)  Apollinari  tribueng, 
quod  haud  Bcio  an  propter  superscriptum  FIDICINA  et  subscriptom 
FIDEM  hanc  mutationem  expertum  sit. 

2)  Argumenta  Amph.  et  Merc,  prorsus  carent  iis. 


De  argumentorom  metricorum  latinonim  arte  et  origine.        229 

antem  deciens  sexiens:  'que':  And.  3,  Eun.  3,  Hau.  3, 
Ad.  5  (?)'atque,  ac':  And.  5,  Eun.  5;  'nam(qae)':  And.  4;  'sed': 
And.  9,  Eun.  10,  Ad.  3;  dein':  Phor.  9,  Hec.  5;  'denique':  Ad.  6; 
'mox*:  And.  11,  Hau.  4;  'mox  tamen':  Ad.  10. 

Idem  fere  cadit  in  coniunctiones  subiunctiuas :  quibus  co- 
pulantur  enuntiata  in  argg.  Plant,  quater  tantum:  'dum': 
Amph.  2;  'cum':  Aul.  14;  'postquam':  Amph.  6;  'donee':  ib.  9. 
—  in  argg.  Ter.  nouiens:  'dum':  Hec.  10;  'cum':  Eun.  8, 
Hau.  6,  Phor.  7  (8),  Ad.  1;  'ut':  And.  5,  9,  Hau.  4,  Ad.  11. 
Praeterea  ex  mea  coni.  Eun.  10.  His  absolutis  iam  in  eo  est, 
ut  meam  de  auctoribu8  sententiam  expromam.  Discrepantiae 
igitur,  quas  inuenimus,  et  sermonis  et  prosodiae  et  rei  metri- 
cae,  quamuis  paucae  sint,  diuersos  auctores  mihi  uidentur 
postulare.  At  propter  summam  in  plerisque  rebus  metricis 
congruentiam  ex  eadem  disciplina  ilia  argumenta  orta  ease 
pro  certo  habeo,  qua  suspicione  etiam  sermonis  similitudines 
explicantur.    Sed  ad  banc  necessitudinem  infra  redibimus. 

Quaestio  4. 
De  uita  et  aetate  C.  Sulpicii  Apollinaris, 

Qnamquam  Apollinaris  uita  cum  Gellii  iuuentute  artissime 
cohaeret,  nihil  tamen  inde  proficimus  ad  illius  aetatem  defi- 
niendam,  quia  ipsius  Gellii  aetas  alta  caligine  obruta  est, 
quam  paruo  cum  fructu  docti  uiri  conati  sunt  disturbare.  Et- 
enim  non  minus  quam  quinque  lustris  in  natali  Gellii  anno  sta- 
tuendo  differunt  inter  se,  cum  Th.  Vogelius  (de  Gellii  uita 
et  q.  s.  in  progr.  Zittau.  a.  1860)  Traiani  temporibus  eumque 
secutus  Teuffelius  litt.  Rom.  ed.  I  0  c.  340:  anno  115,  Baehrius 
autem  (Ersch  et  Gruber,  Enc.  s.  u.  G.)  a.  140  eum  natum  esse 
opinentur.  Mediam  autem  uiam  ingredi  suo  iure  sibi  uisus 
Friedlaender  (Sitteng.  HI^  p.  470  sqq.)  in  a.  130  uel  134  diem 
natalem  Gellii  collocauit.  Cuius  quaestio  cum  maxime  pen- 
deat  ex  anno,  quo  Athenas  Gellius  se  contulerit,  definiendo, 
non  eaute  fecit,  quod  hunc  incerto  argumento  circumscripsit. 

1)  In  ed.  ni  QeUiam  circa  annum  125  natum  esse  didt. 


230  Curtius  Riccardus  Opitz 

Nam  quis  hoc  argnmentum  probabit  (p.  473)  Gellinm  Athenas 
profectnm  esse  a.  fere  160,  qnia  nnsquam  appareret  iam  ante 
profectionem  duos  Angnstos  imperimn  suscepisse?  Quod  antem 
ApoUinarem  attinet ,  ex  Capitol.  Helu.  Pert.  c.  1 :  '  Puer  (Per- 
tinax)  litteris  elementariis  et  calcalo  imbatns,  datus  etiam 
Graeco  grammatico  atqae  inde  Sulpicio  Apollinari,  post  qnem 
idem  Pertinax  grammaticen  professus  est'  —  at  fit  probabile 
ApoUinarem  circum  a.  140,  quo  Pertinax  (a.  126  natas)  qnat- 
tuordecim  puer  annomm  erat,  etiamtnm  uixisse,  ita  nulla  re 
cogimur  ultra  a.  1 46 ,  quo  Pertinax  uicensimum  uitae  annum 
explebat,  mortem  Sulpicii  promouere.  Potest  etiam  panlo  ante 
mortuus  esse,  cum  non  obstet  hie  locus  Gellii  (13, 18,  2):  'Em- 
cius  Clarus,  qui  praefectus  urbi  et  bis  consul  fait,  uir  morom 
et  literarum  ueterum  studiosissimus,  ad  S.  A.  scribsit'.  Nam 
si  exprimere  uoluisset  auctor  iam  illo  tempore  iteram  con- 
sulem  fuisse  Erucium  —  quod  a.  1 46  factum  est  —  *  bis  consul 
erat'  non  'fnit*  dicere  debuit.  Gellius  autem  etiam  exacto 
anno  uicensimo  quinto  ApoUinaris  consilio  usus  est.  Nam 
banc  aetatem  munus  iudicis  postulabat,  quod  ipso  legitimo 
tempore  adeptus  uidetur  esse  secundum  locos  a  Friedlaendero 
p.  472  allatos.  Possimus  igitur,  si  in  ultimos  ApoUinaris  annos 
haec  consuetudo  incidat,  Gellii  natalem  ponere  a.  circa  115, 
ut  a.  145  (circum  quern  Ap.  fortasse  diem  obiit)  triginta  fere 
annos  fuerit  natus.  Cui  temporis  descriptioni  non  repugnat,  — 
qua  in  re  alterum  Friedlaenderi  argumentum  uersatur  p.  471  — 
quod  de  Terentio  Scauro  legimus  N.  A.  11,  15,  3.  Nam  si 
a.  130  hie  iam  mortuus  erat,  suo  iure  eum  'did  Hadriani  tem- 
poribus  grammaticum  uel  nobilissimum'  Gellius  potuit  nomi- 
nare,  sicut  suae  memoriae  doctissimum  appellat  ApoUinarem 
(N.  A.  13, 18,  2  et  18,  4, 1),  neque  opus  est  cum  Friedlaendero 
propterea  in  finem  imperii  Hadriani  natalem  Gellii  relegare. 
Nam  puerulus  profecto  doctos  aetatis  suae  grammaticos  non 
multum  curabat.  Non  igitur  uidetur  necesse  esse  ultra  annum 
146  ApoUinaris  aetatem  prolatare. 

Domitium  quendam  ApoUinarem  reperimus  in  Plinii  epi- 
stulis,  amplissimum  uirum  et  gratissimum,  quem  commouere 


De  argumentorum  metricorum  latinorum  arte  et  origine.        231 

studet  Plinius  ad  Erucii  Glari  petitionem  adiaaandam  (ep.  II, 
9,  6).  Fuit  autem  consul  designatus  a.  97,  —  sententiam  dicit 
(ep.  9, 13, 13),  —  legatusque  fait  Lyciae  (dixaiodoTrjg)  cf.  C.  1. 6r. 
m,  4236.^  Contra  litteris  minas  nidetur  operam  dedisse,  si 
quidem  ex  Plinii  silentio  in  ep.  5,  6,  ubi  maxime  in  §  41  sqq. 
commemorandi  talis  studii  occasio  erat,  illud  conicere  licet. 
Hunc  igitur  qaidam  docti  niri'O  persuasnm  habent  eum  esse 
grammaticum,  qni  a  Martiale  compluriens  commemoratnr.  Cai 
opinioni  uel  hoc  repugnat,  quod  hunc  artissimo  cum  Martiale 
coniunctum  uidemus  uinculo,  quale  uix  amplitudo  concessit 
illius.  Sed  utcunque  haec  res  se  habet:  ut  ilium  in  litteris 
floruisse  nusquam  legimus,  sic  hunc  ad  munera  publica  ge- 
renda  accessisse  ne  uno  quidem  uocabulo  traditum  est.  Ita- 
que,  ut  sine  ambagibus  eloquar,  quid  sentiam :  credo  Martialis 
Apollinarem  esse  hunc  de  quo  disserimus  C.  Sulpicium.  Nam 
uide,  quam  accurate  cum  hac  apud  Gellium  laude  Apollinaris 
iudicii  N.  A.  12,  13,  4:  'cum  uerborum  Latinorum  sententia, 
usus,  ratio  exploranda  sit,  scaeuus  profecto  et  caecus  animi 
forem,  si,  cum  haberem  tui  copiam,  issem  magis  ad  alium 
quam  ad  te'  et  animi:  N.  A.  13,  20,  5:  'ut  mos  eius  in  re- 
prehendendo  fuit,  placide  admodum  leniterque'  —  quam  accu- 
rate, dico,  cum  hac  iudicii  et  animi  laude  congruat  hoc  Mar- 
tialis epigramma:  IV,  86: 

'Si  uis  auribus  Atticis  probari, 

Exhortor  moneoque  te,  libelle, 

Ut  docto  placeas  Apollinari. 

Nil  exactius  eruditiusque  est 

Sed  nee  candidius  benigniusque: 

Si  te  pectore,  si  tenebit  ore. 

Nee  rhonchos  metues  maligniorum 

Nee  scombris  tunicas  dabis  molestas. 

Si  damnauerit,  ad  salariorum 

Curras  scrinia  protinus  licebit, 

Inuersa  pueris  arande  charta.' 

1)  Cf.  Mommsen.  in  ind.  ed.  Plinii  Keil.      2)  Cf.  Scbwabius  in  Teuffelii 
litt.  Rom.  c.  328, 3  et  P.  Giesii  de  personis  apud  Martial,  comm.  libellum. 


232  Cortius  Riccardus  Opitz 

atque  simile  est  argnmentam  ep.  VII,  26:  '  Apollinarem  con- 
neni  meum,  Scazon  et  q.  s/.  Eidem  amioo  simol  et  iadid 
lasciaiam  libri  XI  Mart,  excusat  cf.  XI,  15  a.  11  sqq. 

Ac  temporis  qnoque  ratio  quae  inaenimos  confinnabit 
Nam  si  statuimns  circnm  amium  60  natmn  esse  Apollinarem, 
a.  88  nel  89,  qnomm  altemtro  editus  uidetur  0  esse  Mart,  liber 
IV,  annum  29  uel  30  agebat.  Tarn  ianenili  eum  aetate  tarn 
doctum  iam  fuisse,  nemo  mirabitnr,  qui  secum  reputanerit, 
quam  mature  0  iUis  maxime  temporibus  adulescentuli  ad  litte- 
ras  accesserint,  atque  etiam  minus  mirabitnr  in  iuuene  Car- 
thaginiensi,  si  Apuleium  audiet:  Flor.  20  ex.:  'Garthagini  — , 
ubi  tota  ciuitas  eruditissimi  estis,  penes  quos  omnem  discipli- 
nam  pueri  discunt,  iuuenes  ostentant,  senes  docent'.  Martiale 
igitur  anno  42  nato  ApoUinaris  minor  duodeuiginti  fere  annis 
erat,  quae  tamen  res  summam  illius  erga  doctum  amicom  re- 
uerentiam  non  impediebat.  In  epigrammate  autem  Vn,  89 
(a.  fortasse  92  scripto  ^),  quo  Mart,  quinquaginta  annorum  erat) : 
'I,  felix  rosa  et  q.  s.'  cum  donum,  tum  uerba  'nectere  Candidas, 
sed  olim'  ad  iuniorem  bominem  magis  quam  ad  quinquagena- 
rium  quadrant.  Ita  a.  146  annos  fere  85  Sulpicius  habebat, 
quam  ad  aetatem  quod  statuimus  eum  docuisse  neminem  offen- 
det.  Ac  sane  uidetur  non  iunior  fuisse  illo  tempore,  quo  Em- 
cius  Clarus,  qui  consulebat  eum  in  quaestionibus  difficilibus 
(N.  A.  7, 6, 12;  13, 18, 2),  ipse  paene  octogenarius  erat,  si  a.  97 
uel  pauIo  post  *)  Plinii  ep.  II,  9  de  petitione  ilia  tribunatus 
scripta  est.  Hue  usque  si  recte  disseruimus,  iam  accuratiorem 
ApoUinaris  uitae  imaginem  proponere  licebit:  Natus  Gartha- 
gine  circum  a.  60  mature  Romam  peruenit,  ubi  mox  arte  gram- 
matica  florebat.  In  matrimonium  deinde  duxit  Tiburtinam  ali- 
quam  cf.  Mart.  ep.  X,  30,  5:  'Non  ille  sanctae  dulce  Tibur 
uxoris'  atque  fortunis  auctus  —  nam  uillam  possidebat  Formiis 
a  Martiale  ipso  illo  epigrammate  laudatam  — ,  et  a  nobilissimis 
aetatis  suae  hominibus  celebratus  (cf.  inprimis  N.  A.  19,  13,2) 

1)  Cf.  Teuffel.  litt.  Rom   c.  322,  4.        2)  Cf.  Friedl.  Ill*  p.  341  sq. 
3)  Cf.  Teuflfel.  1. 1.  4)  Cf.  Teuflfel.  c.  340.  5. 


De  argumentoram  metiicoram  latinomm  arte  et  origine.       233 

nitam  degit  semper  Romae  usque  ad  mortem,  quantum  nos 
possumus  iudicare. 

Id  fine  liceat  aliam  coniecturam  addere,  quam  supra  in- 
serere  non  potui.  Inueniuntur  in  Anth.  Pal.  duo  epigrammata: 
' ^AjtolhvaQlov'  inscripta^):  alterum  XI,  399  Glyconem  gram- 
maticum  irridens,  alterum  XI,  421  de  falsis  amicis,  adespota 
nimirum  per  se,  nam  quis  sine  indicio  de  tot  Apollinaribus 
certo  cuidam  attribuere  ea  audeat?  Atqui  G.  Weigandus  Mus. 
Rhen.  uol.  3  (a.  1845)  p.  552  demonstrauit  tres  locos  ad  ordi- 
nem  elementarium  compositos  reperiri  in  Anth.  Cephalae  poe- 
tarum,  quorum  'antiquissimus,  Lucillius,  sub  Nerone  floruit, 
reeentissimus,  Lucianus,  uitam  usque  ad  annum  GG  p.  Ghr. 
produxit'.  His  igitur  in  reliquiis  operis  ut  uidetur  a  Dioge- 
niano  Heracleota  compositi  insunt  ilia  quoque  epigr.  duo,  quare 
iam  Weigandus  p.  554  de  duobus  putauit  alterutri  ea  attri- 
buenda  esse  aut  ApoUinari ,  episcopo  Rauennati  ^) ,  qui  sub 
Vespasiano  martyrium  subiit,  aut  Glaudio  Apollinari,  episcopo 
Hieropolitano  ^),  qui  circa  a.  171  uixit.  Eqnidem  de  hoc  non 
minus  quam  de  illo  dubito,  sed  argumentorum  auctori  ilia 
quoque  opuscula  uindicauerim. 

Non  Qraecos  solum,  sed  etiam  Romanos  symbolas  suas 
ad  corpus  illud  Diogeniani  contulisse  ex  eo  intellegis,  quod 
Traiani  epigr.  (XI,  418)  hand  procul  ab  altero  Apollinaris  in- 
est.^)  Sulpicius  autem  Apollinaris,  quam  Graecis  litteris  doctus 
fuerit,  supra  uidimns  p.  199.  Denique  ad  quem  alterius  epigr. 
argumentum  magis  quadrat,  quam  ad  grammaticum,  cui  nimi- 
rum riualis  alicuius  deludendi  saepenumero  se  offerebat  oc- 
casio?  Praeterea  color  quoque  horum  poematiornm  nonne  pror- 
sus  conuenit  illius  hominis  leni  humanoque  ingenio?^) 

1)  Gf.  Duebn.  ind.:  XI,  346  et  424  non  iure  eidem  tribnantor. 

2)  Gf.  Fabricii  bibl.  Graec.  ed.  Harl.  YIII  p.  586. 

3)  Gf.  Fabr.  ib.  et  Paulii  enc.  b.  a.  Ap.  2. 

4)  De  Latinis  in  Anth.  Pal.  nominibus  cf.  Finsler.,  krit.  Unters.  z. 
Gesch.  d.  gr.  Anth.  p.  125  adn.,  qui  multa  exempla  coUegit. 

5)  De  diuersa  nominis  forma  cf.  Ritschel.  op.  IV,  446  sqq. 


234  Curtius  Riccardus  Opitz 

Pars  II. 

De  acrostichis  Plautinis. 

Quaestio  5. 
De  auctore  quid  adhuc  suspicati  sint  uiri  docti. 

Denuo  nobis  idque  ad  acrostichornm  quaerendnm  aucto- 
rem  ex  porta  nauigantibus  certiora  ab  initio  indicia  uidentnr 
suppetere,  quae  tamen  nihili  esse  mox  intellegemus.  Ac  pri- 
mum  quidem,  quod  Donatas  locationem  qaandam  ex  acro- 
stichis lit  Plautinam  expromit  ^\  credat  quispiam  ex  antiqaissi- 
mis  quidem  temporibns  —  nam  de  Plauto  ipso  nemo  iam 
cogitat  —  ilia  originem  ducere.  Verum  etiamsi  Donatus,  sen 
errore  ductus  sen  parum  accurate  locutns,  Plauto  ipsi  argu- 
menta  tribuit,  haec  uel  ducentis  annis  ante  Donatum  orta  esse 
potest  putari. 

Porro  meram  fabnlam  a  Guarinio  Veronensi,  si  Wolffio 
credere  licet  (cf.  Prolegg.  ad  Plauti  Aul.  p.  24),  institutam  se- 
quebantur  ii,  qui  Prisciano  argumenta  tribuebant,  eamque  falla- 
cem,  ut  ex  Donati  testimonio  uidemus,  praeterquam  quod  Pri- 
scianum  tam  bonos  iambos  scribere  non  potuisse  carmen  eius 
ad  Anastasium  missum  (cf.  Prise,  de  laude  imp.  An.  ed.  End- 
licher:  initio)  satis  luculenter  demonstrat. 

Neque  uero  minus  errant,  qui  a  Sidonio  Apollinare,  cele- 
berrimo  quinti  saeculi  episcopo,  facta  esse  argumenta  nostra 
contendunt,  ut  Forcellinius  in  lexico  s.  u.  'compressor'  Sido- 
nium  nominans ;  praeterea  cf.  uirum  doctum  in  Paulii  enc.  s.  u. 
ApoUinaris  Sidonius:  'ihm  legen  einige  die  den  Sttlcken  des 
Plautus  vorgesetzten  metrischen  Inhaltsangaben  (Acrosticha) 
bei,  welche  andre  dem  Grammatiker  Priscianus  zuweisen*. 
Nimirum  hi  episcopum  cum  Sulpicio  Apollinare,  Terentiana- 
rum  periocharum  auctore,  confuderunt. 

Qui  M.  Varronem  idoneum,  in  quem  conferrent  argumenta 

1)  Cf.  ad  Ter.  And.  Ill,  5,  4:  'pretium  ob  stultitiam:  Sic  Plautus 
locutus  est:  Pretium  ob  asinos,  pro  asinorum  pretium*  scil.  arg.  As.  u.  3. 


\ 


Dc  argumentorum  metricorum  latinoram  arte  et  origine.        235 

ilia,  patabant,  sine  dabio  Plaatina  eius  stndia  spectabant,  quam 
sententiam  per  se  peruersam  esse  non  contenderim  ^),  si  modo 
nllnm  adesset  adminicalum  nee  certa  qaaedam  obstarent.  Ad- 
miniculnm  quidem  Osannns  inuenisse  sibi  uisas  est  certissi- 
mam,  cuius  tamen  aestimatione  obcaeeatus  quae  repugnant 
circumspicere  non  curauit  Conatur  enim  commentatione,  quae 
inserta  est  dium.  antiq.  stud.  a.  1849  p.  193  sqq.,  demonstrare 
Aurelium  Opilium  grammaticum  haec  conscripsisse  poematia 
solis  his  nisus  uocabnlis  Suetonii  de  ill.  gramm.  6:  'Huius 
(so.  Aurelii)  cognomen  in  plerisque  indicibus  et  titnlis  per  unam 
/  litteram  scriptum  animaduerto,  uerum  ipse  id  per  duas  effert 
in  parastichide  libelli,  qui  inscribitur  Pinax*.^)  Speciosa  sane 
coniectura  Osanni  et  quae  multis  hominibus  doctis  probatur, 
quam  tamen  ne  accipiamus  grammaticis  impedimur  scrupulis 
grauibus,  id  quod  infra  demonstrabimus.  Sed  ne  quis  uel  hoc 
Osanni  sententiae  opponat  nescire  nos,  quas  pro  genuinis 
habuerit  Plauti  fabulas  Opilius,  continentur  Varronianae  quae 
dicuntur  fabulae  iis  tantum,  quae  ab  omnibus  ante  Varronem 
doctis  uiris  itaque  etiam  ab  Aurelio  Plauto  attributae  erant. 
Atqui  id  per  se  uerisimile  est,  si  Opilius  ad  alias  quasdam 
fabulas  praeter  XXI  illas  fecisset  argumenta,  haec  separata 
intercidere  potnisse. 

Atque  arbitretur  quispiam  acrosticha  antiqua  esse  nisus 
Fleckeiseni,  uiri  doctissimi,  commentatione  (cf.  Annall.  Phill. 
uol.  93  p.  9— 13,  contra  Ritschelium  in  Prolegg.  CCCXVIII), 
qua  illam  formam  'Pseuddus',  acrosticho  traditam  certissime, 
meliorem  esse  et  antiquiorem  demonstrare  conatus  est  —  nam 
Ritschelio  non  persuasit  (cf.  op.  Ill  p.  7  adn.).  At  sit  forma 
ilia  antiquissima,  nonne  ex  libris  Plautinis,  quippe  in  quibus 

etiamnunc  legatur,  ab  auctore  potuit  adoptari?^)    Sed  prius- 

...  ^ 

1)  Cf.  Ritschel.  op.  V  p.  524  sub  finem. 

2)  De  hoc  Opilii  opere  cf.  Ritschelii  Parerga  p.  XV  sqq. 

3)  De  antiqua  forma  'Pseudolus*  0.  Seyffertas  in  Philol.  uol.  25 
p.  448  sq.  adn.  Fleckeiseno  suffragatus  ad  aetatem  acrostichorum  definien- 
dam  alio  argumento  usus  est,  quod  infra  uidebimus ;  infra  etiam  de  ceteris 
antiquis  formis  uerba  faciemus. 


236  Curtius  Riccardos  Opitz 

qaam  ad  meam  argnmentationem  transeaiDy  absolnenda  est 
controaersia  qnaedam  tacta  tantum  ab  Osanno  (cf.  p.  199  et 
adn.  t),  qai  locum  attnlit  ex  Bekkeri  Anecd.  Gr.  nol.  E^  p.  1461 
adn.  *)  Andronici  ^)  caiusdam  fcsQi  rd^ewg  Ttoirjftwv ,  abi  sub 
finem  legimns  haec:  ^17  dh  via  (scl.  xtJfKfidla)  f^tjd^  okwg  alviy- 
fjoTiudrig,   TtXijv  ijtl  dovkwv  xal  ^iviov,  fig  iTclatjfiog  Mivav- 
dQog  xal  naqa  ^Pwfxaloig  TcQivriog  xal  Jllcevrog,  x^''^oi  dh 
jiQcnaaei  not  kniTaaei  xai   avaarqoqnj  6  Teqivriog,  yuil   eig 
nivre  axtjvag  diacQCl  to  d^aixa.    IlkavTog  7tBQiO)(^v  Ttoui  %rjg 
avTov   xwf^fffdlag ,    Tsqiyviog  6^   ov.     Tgayixuiv   dk   noctjrtSy 
et  q.  B.*.    Ex  nerbis  antem  Jlkavrog  TceQLOxqv  noiel  vfjg  cevrov 
xiofAfpdlag,  Teqivriog  d^  ov  Osaimas  grammatico  illi  Teren- 
tiana  argumenta  nota  nop  fdiBse  colligens  ante  C.  Sulpiciom 
Apollinarem,  auctorem  illorum,  eum  fnisse  contendit   Quod  si 
recte  iudicasset  air  doctns,  iam  constaret  ante  Snlpiciam  scripta 
esse  Plautina  argumenta,  aut  non-acrosticha  ilia  aut  ipsa  acro- 
sticha.   At  primum  mihi  maxime  est  dubium,  num  nostra  argu- 
menta dicat  ille  grammaticus,  si  quid  sentio,  plane  aliud  quid 
in  mente  habet:  prologos  Plautinos  et  Terentianos.    Namque 
eum  Terentius  in  prologis  identidem  dicat  se  non  exponere 
fabulae  argumentum,  in  Plautinis  prologis  satis  frequens  est 
ilia  argumenti  explicatio.   Quae  sententia  etiam  probabilior  fit, 
si  locum  ilium  ex  Donati  comm.  (ad  And.  u.  1)  conferimus^): 
'Haec  scaena  pro  argumenti  narratione  proponitur,  in  qua 
fundamenta  fabulae  iaciuntur,  ut  uirtute  poetae  sine  officio 
prologi  uel  d^ewv  otvo  itirjxccv^g  et  periocham   comoe- 
diae  populus  teneat  et  res  agi  magis  quam  narrari  uideatur'. 
Quocum  loco  conferas  haec  Euanthii'de  tragoedia  et  comoedia' 
uerba:  apud  Klotz.  uol.  I  p.  XIV  1. 16:  'Tum  etiam  Graeci  pro- 
logos  non  habent  more  nostrorum,  quos  Latini  habent.   Delude 
&€ovg  and  fiijxai'^gj  id  est,  deos  argumentis  narrandis 
machinatos,  ceteri  Latini  instar  Graecorum  habent:  Teren- 

1)  De  auctore  illius  script!  cum  Osannus  dubitaret,  probabiliter  ex 
Andronici  Rhodii  opasculo  aliquo  ezscriptam  esse  banc  particulam  con- 
iecit  BergkiuB  ed.  p.  VIII. 

2)  Quein  Osannus  non  intellezit. 


De  argumentorum  metricoram  latinoram  arte  et  origine.       237 

tins  non  habet'.  Etiam  Engraphii  comm.  in  And.  ad  prol. 
Q.  1  adhibenda  sunt  nerba:  'omnia  prologns  triplici  indncitar 
cansa,  nel  nt  argnmentum  fabnlae  possit  exhibere, 
nel  poetam  popalo  commendare  uel  at  a  popnlo  andientiam 
postnlet.  Sed  his  omnibus  causis  Terentins  non  ita 
usQs  est'J) 

Sed  concedamns  paullisper  ad  argamenta  spectare  scrip- 
toris  nerba,  qnis  inde  colliget  fnisse  illis  temporibns  Plantina 
argnmenta,  Terentiana  non  fnisse?  Namqne  cnm  in  codicem 
Plauti  Ambr.  posterioribns  demnm  saecnlis  non  -  acrosticha 
pauca  intrarint,  omnino  nnnqoam  acrosticha,  nonne  etiam  in 
Terentii  qnibnsdam  codicibns  defnisse  periochas  statnere  pos- 
sumns?  Sed  mittamns  hoc,  quia  nana  est  tota  Osanni  sen- 
tentia.^) 

lam  nt  accnratins  cognoscamns  argamentomm  natnram, 
institnatnr 

Qnaestio  6. 
De  sermone  acrostichorum. 

Quanta  cantione  opns  sit  in  lubrica  hac  materia  supra 
monnimns,  tamen,  quae  cum  probabilitate  elici  possint,  sta- 
tnere licebit.  Quod  mouit  banc  quaestionem,  laus  est  Ottii 
(in  Annall.  Phill.  uol.  109  a.  1S74  p.  863  adn.),  quare  ab  huius 
argumento  incipiendum  erit.  Docuit  autem  ille,  ut  ipsa  uox 
'inuicem'  laxius  et  a  posterioribns  tantum  ponitur  pro  locu- 
tione  'inter  se'  ad  reciprocum,  qui  dicitur,  conexum  significan- 

1)  Cum  Andronico  Terentii  interpretes  etiam  aliis  in  rebus  consen- 
tiunt,  ut  Don.  de  quinque  actibus  identidem  loquitur.  Ita  apud  A.  ava' 
atqotpfi  corrigendum  est  (quod  dubitanter  iam  Bergkius  proposuit  ed.  p.  VIII, 
sine  causa  delens  nomen  Terentii)  ex  £uanth.  comm.  I  p.  XY  1. 33  sqq. : 
'prologum,  protasin,  epitasin,  catastrophen'. 

2)  Unum  addere  mihi  liceat:  uidetur  auctor  in  lyricis  inprimis  Sappho 
poetam  amasse,  quippe  quam  solam  laude  extulerit:  cf.  in  uersu  8  Bekk.: 
CDS  ra  rov  IltpSa^av  xcU  JBnjaixo^av  xcd  ^Avan^iovros  hcU  'Ahc/udyoe,  *AX- 
xcUoVf  BoKxvXiBav,  ^ifiatriSov,  'l/Stvxov,  xai  ra  rijs  fWva&HCfxeerrit  .San^^ovs. 

Quare  conidas  dusdem  esse  epigramma  illud  Anth.  VII,  181  conformatom 
ex  Sapphus  carmine  YII,  489,  ubi  Daebneri  conferas  adnotationem. 


238  Curtias  Riccardus  Opitz 

dam,  abnndanter  conianctnm  'innicem  se'  apud  lastinom 
demum  esse  nsitatnin.  Ante  eum  duo  tantnm  exempla  in- 
ueniantur  (Tac.  dial.  25 ;  Plin.  epp.  in,  7, 1 5),  quae  tamen  Ottius 
in  dnbitationem  aocanit.  Sed  qnoquo  inre  hoc  fecit,  nersns  ille 
Men.  10:  'Ibi  se  cognoscunt  fratres  postremo  innicem'  aidetar 
non  ante  exiens  primnm  p.  Gh.  saecninm  posse  scriptns  esse. 
2.  Amph.  5:  'Is  adnenientis  seraom  et  dominnm  frostra 
habet':  Locutionem'frustra  habere'  legimas  Tac.  Ann.  13,  37: 
'Gorbalo  —  frustra  habitus'  et  ib.  14, 11,  nam  speciosa  et  certa 
paene  est  coniectnra  Mareti  'postqnam  frustra  habita  sit'.  His 
duobus  locis  cum  '  eludere'  significet  ilia  locutio  (cf.  Nipperdei 
et  Orellii  adn.),  tertio  pro  uerbo  'neglegere'  positam  eam  esse 
apparet  Ann.  13,  51:  'quae  breui  seruata,  dein  frustra  habita 
sunt'.  Ad  Ann.  autem  1 3, 37  Nipp.  disertis  uerbis  afQrmat  apud 
Taciturn  locutionem  illam  primum  inueniri.  Qua,  si  Handium 
Turs.  II  p.  748, 6  et  lexica  sequimur,  ex  posterioribus  auctori- 
bus  praeter  Amm.  Marc,  nemo  est  usus  cf.  18,  6,  6  (Eyss.):  'si 
Persae  frustra  habiti  redissent';  id.  31, 12,  9  ex.:  'frustra  habiti 
discesserunt'.  At  apud  Symmachum  inuenio  ep.  n,  72:  'Id  si 
ita  est  neque  me  opinio  frustra  tui  habet'.  Plautus  ipse  ad 
sensum  ilium  reddendum  cum  uerbo  'habere'  datiuum  substan- 
tiui  coniungere  solet  ut  'inridiculo  habere'  Poen.  1172  6e. 
(5,  4,  10),  ludificatui  h.  ib.  1270  (5,  5,  2),  frustratui  h.  Men.  695. 

3.  Legimus  Aul.  7:  'compressor',  quod  in  Mythogr.  tan- 
tnm Lat.  exstat  I,  18  ed.  Bod.  (scriptt.  rer.  myth.  uol.  I)  'a  com- 
pressore  in  uaccam  transtigurata  est'.  Quomodo  inde  a  Liuio 
et  Sallustio  increbruerit  studium  talia  substantiua  fingendi  licet 
e  Pauckeri  Meletem.  Lexistor.  spec.  Dorp.  1875  cognoscere, 
qui  in  hac  dissertatione  'kleiue  BeitrUge  zur  lat.  Lexicogr.  etc' 
Mdanges  Gr6co-Rom.  UI,  522 '  compressor'  inter  uoces  Hadriani 
aetate  posteriores  adfert. 

4.  Most.  6:  'Lucripeta',  quamquam  comoediam  redolet, 
rursus  oflFendimus  apud  solum  Cassiod.  Var.  12, 1 1  tom.  LXIX  ed. 
Mign. ' nesciunt  enim  esse  lucripetes  (!)'.  Simile  uocabulum  Apu- 
leius  finxisse  uidetur  'poscinummius'  Met.  X,  21  p.  933  Hildebr. 

5.  Certa  aetas  est  rursus  signiiicationis,  qua  usurpari  uide- 


\ 


De  argumentorum  metriconun  latioorum  arte  et  origine.       239 

mus  uerbam  ^sustinere'  Stich.  3:  'perseuerent  —  ita  susti- 
nere  fratres  neque  relinqnere'.  Nam  quam  exspectes,  'aufrecht 
erhalten',  non  quadrat.  Immo  agnosco  hie  sententiam  'erwar- 
ten\  quae  apad  Africanos  demum  nidetur  inneterasse,  ut  ex 
litteris  saeris  plarima  exempla  attulit  Soenschins  It.  et  Valg. 
p.  381  sq.,  praeterea  ex  TertuUiano,  Cypriano,  etiam  ex  Hygini 
fabulis  et  ex  Peruigilio  Veneris.  Contra  quod  ex  Martiale  con- 
fert,  non  aeque  dilucidum  est,  cum  uerti  posset  etiam  'aus- 
halten,  sich  gefallen  lassen'  of.  IX,  3,  13:  'Exspectes  et  susti- 
neas,  Auguste,  necesse  est\  At  Apuleio  uindicanda  est  ilia 
significatio  (quem  B.  omisit)  Met.  XI,  21  p.  1066  'me  quoque 
oportere  caeleste  sustinere  praeceptum',  ubi  negat  eam  omnino 
cogitari  posse  Hildebr.  Nam  of.  c.  22  in.  p.  1068:  'nee  me  — 
longi  temporis  prolatione  cruciauit  deae  potentis  benignitas'. 

Nouum  autem  inferioris  aetatis  testimonium  haberemus, 
si  Amph.  9  constaret  non  'Alcumena'  sed  'geminos'  interpola- 
tum  esse,  quod  mihi  quidem  constare  uidetur;  turn  adhibendus 
esset  Boetticher  in  lex.  Tac.  'eniti  sine  casu  i.  q.  parere'  in 
iis  enumerans,  quae  Taciteae  propria  sunt  aetatis.  Ceterum 
de  hoc  loco  cf.  quod  infra  dicemus. 

Verum  tamen  nondum  exhaustae  sunt  nostrae  copiae,  immo 
reperimus  praeterea  nonnuUa,  quae  iam  melioribus  temporibus 
a  poetis  uel  uergentibus  etiam  a  pedestris  sermonis  scriptori- 
bus,  neglegentioribus  quidem,  passim  admissa,  postea  in  com- 
munem  usum  recepta  sunt. 

Ordiar  a  uoce  'terrificus'  Most.  4,  quam  paulo  lofigius 
rursus  non  sine  fructu  prosequemur.  Ac  primum  quidem  affero 
locos  Lucretianos:  VI,  387:  'Quodsi  luppiter  atque  alii  ful- 
gentia  diui  Terrifico  quatiunt  sonitu  caelestia  templa' 
et  U,  632:/Terrificas  capitum  quatientes  numine  cri- 
stas': qui  u.  redit  fere  totus:  V,  1315:  'Terrificas  capitum  qua- 
tientes undique  cristas',  ubi  deleuerunt  Faber,  alii.O    Aperte 

1 )  Transponi  maluit  Bockemueller  post  uocem  *tenere'  in  u.  1312  Lachm. 
cf.  etiam  GneiBsii  de  uersibus  in  Lucretii  carmine  repetitis,  Dissert.  Aiigent 
uol.  n  p.  77. 


240  Curtius  Riccardus  Opitz 

secondum  locum  imitatus  est  Onidios,  qai  semel  omnino  nooa- 
balnm  illud  habet,  Met.  I,  179:  'Terrificam  capitis  con- 
cuss it  terque  quaterque  Gaesariem'.    Tectias  Vergilios  pri- 
mom  Aen.  VIII,  431:   de  fhlminibus  iu  Aetna  monte  fieu^tis 
dicens:  'Fnlgores  nunc  terrificos  sonitnmqne  metom- 
que  Miscebant  operi'  (de  lect.  'horrificos'  cf.  Bibbeckii  adn.). 
Praeterea  inuenitur  ilia  uox  Aen.  XII,  104:  'Mugitus   uelnti 
—  taurus  Terrificos  ciet'  et  ib.  V,  523  sq. :  ' Docuit  post 
exitus  ingens,  Seraque  terrifici  cecinerunt  omina  nates 
Namque  uolans  liquidis  in  nubibus  arsit  harundo\   Posteriores 
autem  Vergilium  ita  secuti  sunt,  ut  plerumque  ibi  uocem  *  terri- 
iicus'  adhiberent,  ubi  de  monstro  aliquo  a  uatibus  praedicto 
uel  omnino  de  Phoebi  sacris  sermo  est    Gf.  Lucan.  Y,  1 28 : 
'Limine  terrifico  metuens  consistere  Phoebas  —  noscendi  ar- 
dore  futuri\    Liberius  uocabulo  usus  est  Val.  Flacc.  I,  785 
sumpto  tamen  ex  Vergilio,  siquidem  etiam  alibi  (V,  26 1  cf. 
W.  Bibbeck.  ad  Verg.  V,  524)  ilium  locum  imitatus  est.    Fre- 
quentior  usus  apud  Stat,  cuius  Theb.  Ill  u.  666  sq.,  VII  u.  407 
coll.  u.  402  sq.,  X  u.  170;   Silu.  V,  3,  u.  96  sq.  similes  sunt 
loco  Vergilii  (V,  523  sq.),  contra  Theb.  m,  224:  'Fulmine  cri- 
statum  galeae  iubar,  armaque  in  auro  Tristia,  terrificis 
monstrorum  animata  figuris,  Incutiens'  magis  locum  Lucretii 
in  animum  reuocat.    Restat  Theb.  VI,  835.    Deinde  Glaudiani 
conferamus  in  cons.  Eutr.  II  (20)  leep.  u.  45  sqq.:  *Tum  uates 
sine  more  rapi  lymphataque  passim  Pectora  terrifici  stimulis 
ignescere  Phoebi  Fac  nullos  cecinisse  deos  et  q.  s.\   quae 
conscripta  sunt,  ut  recte  monet  Gramlewiczius  apud  leep.  uol.  11 
p.  GIX  ex  Aen.  VU,  377  —  sed  assonant  praeterea  ad  V,  524. 
*  Terrificos  mugitus*  ut  Aen.  XII,  103  sq.  Iiabemus  de  rapt  Pros. 
II  (35)8: 'Terrificis  gemuit  mugitibus  Aetna*.    Praeterea 
Glaudianus   uocem   habet:    ib.  I  (33)  163  sq.;   Buf.  I  (3)  131; 
Gigant  (37)  75 ;  Hyst.  c.  min.  20,  23. 

Hinc  si  respicimus,  uidetur  Lucretius  huius  uocabuli  auctor 
esse  eo  magis,  quod  apud  eundem  primum  uerbum  'terrificare* 
inuenitur.    At  exstat  apud  Gensor.  in  frg.  de  met  96  1.0  hie 

1)  Gramm.  Lat.  uol.  VI  p.  614K. 


De  ftrgomentoram  metricorum  latinorum  arte  et  origine.        241 

uersos  Aristobolii  (?)  cf.  Ribbeck.  tragg.  inc.  inc.  n.  96:  'Quae 
t4m  terribilis  ttia  pectora  tnrb^t  terrifico  86nita  im- 
pulit',  qaem  uersnm  cum  nicinis  fictnm  esse  a  grammatico  con- 
tendit  L.  Mueller  Annall.  Phill.  uol.  97  (a.  1868)  p.  434  sine  causa, 
si  cam  Bibbeckio  anapaestos  metimar.  At  hoc  nescimas,  nam 
ante  Lucretiam  auctor  illias  aersas  faerit,  immo  expromptas 
mihi  uidetar  hie  ex  loco  Lucretii :  '  Qaod  si  luppiter  atqae  alii 
falgentia  diui  Terrifico  qaatiant  sonitu  caelestia  templa', 
abi  subsecantur  haec:  *Pectore  perfixo'  a.  392,  'turbine 
caelesti  subito  correptus  et  igni*  u.  395.  Sed  ut  sit  Lucretius 
imitator,  utique  prorsus  poetica  uox  ilia  initio  fhit,  quare 
prosae  orationis  scriptores  rare  ea  usi  sunt.  Apud  Plinium 
maiorem  unus  reperitur  locus,  N.  H.  II,  25  Detl.  (p.  88  L  22): 
'Sed  cometes  nunquam  in  occasura  parte  caeli  est,  terri- 
ficum  magna  ex  parte  sidus\  Quare  equidem  persuasum 
habeo  Plinio  obuersatos  esse  hie  illos  de  uatibus  terrificis 
omina  canentibus  et  de  com  eta  uersus  Verg.  Aen.V,  524  8q. 
Quod  cadit  etiam  in  Plinii  minoris  locum  ilium,  quo  solo  uox 
'terrificus'  apparet  ep.  VI,  20,  19:  'Plerique  lymphati  terri- 
ficis uaticinationibus\  Et  ne  mireris  nos  tantam  auctori- 
tatem  uindicare  loco  illi  Vergiliano  etiam  Spart.  uita  Getae 
c.  3,  7  ad  eum  respexit,  quod  indagauit  Baehrensius  Ann.  Phill. 
uol.  107  p.  67.  Itaque  hie  quoque  dicendum  erit  non  iam 
Aurelii  Opilii  temporibus  in  quolibet  poesis  genere  illam  uocem 
potuisse  adhiberi. 

Verbum  'generare'et  apud  poetas  et  apud  scriptores  po- 
steriores  hand  raro  inuenitur,  ut  semel  apud  Enn.  Ann.  u.  31  sq.: 
'isque  pium  ex  se  Anchisen  generat',  tum  apud  Vergilium, 
Ouidium,  Manilium,  Silium  et  apud  Gurtium,  Plinium  (N.  H.), 
Quintilianum,  Suetonium,  lustinum,  Gellium,  Modestinum  (Dig.). 
Poeticam  autem  huius  uocabuli  originem  uel  ex  iis  locis  cogno- 
scimus,  ubi  Cicero  eo  usus  est,  nimirum  nusquam  nisi  in  elata 
oratione  de  diis  uel  de  rebus  diuinis  sanctisque  uerba  faciens. 
In  orationibus  semel  exstat  Phil.  IV,  2  (5)  Baiter  et  Kayser : 
'  deo  — ,  a  quo  populum  Bomanum  generatum  accepimus\  Paulo 
frequentius  in  scriptis  philosophicis ;  uerum  animaduerte  hie 

Leipsigmr  Stadien.  YL  \^ 


242  Cnrtios  Riccardos  Opitz 

quoque  orationis  colorem:  de  legg.  I,  9  (27):  "hominem  —  ge- 
nerauit  et  ornauit  deus'.  Adde :  Tusc.  V,  24  (69);  Offic.  1, 7  (22); 
ib.  29  (103);  de  rep.  2, 12  (24);  Tim.  2.  Plane  similis  est  unus 
ille  locus  Cornelii  Nep.  Att.  I :  *  T.  Pomponias  Atticus,  ab  ori- 
gine  ultima  stirpis  Romanae  generatus'.  At  toto  caelo  distat 
ab  his  Cist.  2:  'natam  generat  nnptiis'. 

Corruptela  laborat  Mil.  n.  8:  'Obherentis\  atque  cam 
facile  cognoscatur  ex  seqaentis  nersns  primo  uocabulo  ^Ridi- 
culis'  ultimam  syllabam  in  eum  intrasse,  ut  ex  hoc  in  alte- 
ram praepositio  'de'  (de  tegulis)  delata  est  (cf.  'deluditnr*  in 
codd.  praeter  Vet.),  euadit  fere  lectio '  obhaerens',  qoam  tamen 
ipsam  quoque  Ritschelius  op.  II  p.  410  sq.  spernendam  esse 
uidit.  Nusquam  eodem  sensu,  quo  'occubare',  et  non  nisi 
apud  poetas  nel  posteriores  scriptores  legitur  cf.  Lucr.  IV,  420 ; 
Seneca  Tranqu.  a.  VIII,  3,  alibi ;  Suet.  Tib.  2,  id.  Nero  19;  Apul. 
Met.  VI  c.  12  ex.;  Auct.  de  origine  gent.  Rom.  20,  3;  Lactant 
op.  dei  1 1  apud  Mign.  uol.  VII  p.  52.  Restat  igitur  quod  satis 
probabiliter  scripsit  Ritschelius:  'oberrans'.  Attamen  ne  hoc 
quidem  uocabulum  excepto  uno  loco  Horatiano  A.  P.  355  sq'. : 
'ut  citharoedus  Ridetur,  chorda  qui  semper  oberrat  eadem', 
apud  meliores  scriptores  legi  ex  lexicis  intellegas,  ubi  nulla 
nisi  ex  Curtio,  Seneca,  Persio,  Plinio  (N.  H.),  Silio,  Tacito, 
Claudiano  deprompta  aflferuntur  exempla. 

True.  8:  'Natique  causa  dat  propensa  munera\ 
Vocabulum  'propensus'  proprio  sensu,  ut  sit 'propendens', 
non  saepe  adhibetur:  a  Solino  p.  109, 1  Mo.:  'Est  et  alee  mulis 
comparanda,  adeo  propenso  labro  superiore  et  q.  s.*,  a  Capit. 
u.  Gord.  19,  4  P.:  'quern  uulgo  iocantes  quod  esset  natura  pro-, 
pensior  Priapum  non  Priamum  saepe  uocitarunt'.  Eandem 
sententiam  statuo  Cic.  Parad.  Ill,  2  (24) ,  ubi  a  libra  repetitur 
similitude:  'Causa  igitur  haec,  non  natura  distinguit,  quae 
quoniam  utro  accessit,  id  fit  propensius,  si  utroque  adiuncta 
est,  paria  fiant  necesse  est'.  —  Pluribus  locis  ad  hominem 
relatum  adiectiuum  'propensus'  significat  'inclinatum  ad  all- 
quid',  scil.  translato  sensu,  uel  absolute  'facilem,  habilem', 
quas  significationes  non  opus  est  illustrare  exemplis.  —  Restat 


\ 


De  argumentoram  metricorum  latmonun  arte  et  origine.       248 

tertia  quaedam,  'grauidam',  qaam  nt  Ciceronis  illo  loco,  qaem 
iam  expedinimns,  ita  Plant.  Bacch.  n.  513  B.  adiectiao  illi  sab- 
esse  docent  niri  docti: 

'Verum  qaam  ilia  amqaam  de  mea  pecnnia 
Bamenta  fiat  plamea  propensior, 
Mendicnm  malim  mendicando  uincere'. 
Ussingins  igitnr  adnotat:  'propensior  i.  e.  granior',  ipsa  True, 
arg.  uerba  conferens.  At  primnm  qnidem  satis  miro  modo 
Mnesilochom  de  pondere  amicae  sua  pecania  angendo  loqai 
unusquisque  concedet,  praeterea  autem  ille  non  eo  in  Bac- 
chidem  animo  est  —  qnam  n.  505  B.  etiamtnm  amare  se  di- 
Incide  confitetnr  —  nt  nel  minimam  a  se  ntilitatem  ad  earn 
rednndare  nolit,  nemm  hoc  tantnm  affirmat  nnnqnam  sna  pe- 
cnnia (hoc  nrgendnm  nidetnr)  infidelem  illam  se  placatnrnm 
esse  i.  e.  panlo  scil.  pinmae  ramenta  propensiorem  —  nam 
'mnlto'  non  sperat  —  redditnrnm.  Ceternm  perperam  hos 
nersns  intellexit  iam  anctor  alterins  recensionis:  'Bamenta  fiat 
granior  ant  propensior\  Sed  nt  redeamns  ad  Trncnl.  arg.,  ne 
hie  qnidem  sensns  'grania'  aptns  nidetnr,  cnm  mnnera  sint: 
ancillae  dnae  n.  530,  pallnla  536,  tns,  amomnm  540.  Quare 
hand  scio  an  scribendnm  sit:  'dat  propense  mnnera'.  Qnod 
tamen  adnerbium  satis  raro  et  apnd  laxiores  tantnm  scriptores 
innenitnr:  apnd  Lentnl.  in  Cic.  ep.  XII,  15  (3):  'nt  banc  con- 
cordiam  —  propense  non  crederent  esse  factam'.  Lin.  37,  52, 6: 
'propensins  cnmnlatinsqne  —  senatnm  factnrnm\  ApnI.  Flor. 
XX  p.  96  Hildebr. :  '  eoqne  propensins  fortasse  landandns  est, 
qnod  et  q.  s.\  Hygin.  de  mnn.  cast  §  7  L.:  'binos  eqnos  possi- 
dentes  propensins  tendant\ 

True.  2:  'Bnre  nnns,  alter  nrbe,  peregre  tertins\ 
De  ablatino  loci,  qnem  habemns  in  noce '  nrbe',  adeas  Drae- 
geri  sjmt.  1, 4S5,  nbi  legimns : '  andre  mehr  vereinzelte  Ablative 
der  Ortsmhe  als  die  oben  erwUhnten  sind  in  alter  nnd  classi- 
scher  Zeit  h^chst  selten,  werden  aber  von  Linins  ab  nnd  dann 
im  silbemen  Latein  gebr'duchlicher.  Namentlich  wird  spftter 
der  blosse  Abl.  ohne  Attribnt  hftufiger*.  Hnins  qnidem  casns 
ex  Linio  haec  tantnm  exempla  habet:  I,  34  (8)  'Ibi  ei  carpento 

16* 


244  Curtios  Riccardus  Opitz 

sedenti',  abi  Weissenb.  cl.  On.  Fast.  4,  345:  'plaoBtro  sedens* 
poeticom  colorem  cognonit;  V,  40  (9):  '  Plans tro  coningem  ae 
liberos  habens';  XXn,  4  (6):  'nebula  campo  quam  montibos 
densior  sederat'.  Ex  Curtio  duos  locos  adferf,  ex  Tacito 
multo  plnres;  of.  etiam  Enehneri  grammaticam  11  p.  26l8q.  i, 
adn.  5. 

Mil.  9:  'Ridiculis  —  luditur':  Seyffertus  Philol.  uol.  25 
p.  439  'ridicule  is'  sine  necessaria  causa  scribere  maluit,  cf. 
Ritschel.  op.  11  p.  412  adn.  Adiectina  in  casibus  obliquis  rare 
pro  substantiuis  usurpari  docet  Draeger  I  p.  41  sq.  §  21 :  ex  lis 
autem,  quae  attulit,  exemplis  maxime  illi,  de  quo  quaeritnr, 
respondere  nidentur  Tacitea :  Ann.  U,  27 : '  iuuenem  —  facilem 
inanibus';  n,  78:  'promptus  ferocibus'.  Etiam  Euehner  II 
p.  174y  4  docet  inprimis  apud  posteriores  et  apud  poetas  banc 
usum  latins  patere. 

Capt  9:  'Indicio  quoins  alium  agnoscit  filium' 
et  Gas.  2:    'Alium  senex  adlegat,  alium  filius*. 

De  '  alius'  pronominis  pro  '  alter'  usu  cf.  Draeger.  I  p.  88| 
secundum  quem  constat  uel  in  duplicate  pronomine  turn  tan- 
tum  'alius'  locum  habere,  si  ipsa  diuersitas  prematur.  Re- 
pugnat  huic  regulae  exemplnm  illud  inscriptionis  Gracchorum 
fere  aetati  tribuendae  in  Anthol.  epigr.  Lat.  spec.  I  (ind.  schol. 
Gryph.  aest.  a.  1870)  p.  S  sq.  c.  XX,  5  cum  adn.  editae  a  Bue- 
chelero,  qui  tamen  ipse  quoque  nullum  praeterea  ex  antiquis 
temporibus  exemplnm  inueniri  censet  laudans  Reisigii  lectt 
(ed.  Haasius)  p.  334  sq.  Ac  singularem  esse  etiam  posteriore 
aetate  unum  locum  ilium  Liuii  I,  25  (5)  recte  statuit  Draeger: 
'  duo  Romani  super  alium  alius  —  corruerunt'.  Sed  Afiricanis 
uidetur  placuisse  ilia  licentia,  ut  Apollinari  And.  12:  'Hanc 
Pamphilo,  aliam  dat  Gharino  coningem'  et  Haut.  12:  'Hanc 
Glinia,  aliam  Glitipho  uxorem  accipit'  et  Apuleio,  de  cuius 
usu  cf.  Hildebrand.  ad  II  p.  210.  Ex  posterioribus  scriptori- 
bus  exempla  attulit  Paucker  de  Latin,  script,  hist.  Aug.  melett 
Dorp.  1870  p.  66  adn.,  qui  tamen  non  apte  comparat  Plautinos 
locos:  Gapt.  455  Brix.  et  507,  ubi 'alii'  est'oi  ai.i.oi'  scilicet 
'ceteri'  (Draeger  I  p.  87).  Praeterea  inspice  Mdanges  Gr.-Rom. 


\ 


De  argumentoram  metricomm  latinoram  arte  et  origine.        245 

III  p.  595  sq.  cnm  adn.  4.  Itaqae  non  persuadet  Stowasser 
in  Stud.  Vindob.  uol.  HI  a.  1881  p.  298  formam  'altrum'  in  ar- 
gnmentis  Plautinis  restitaens. 

Trin.  9:  'quoins  nubunt  liber i'  laxior  est  et  proprius 
posteriorum  scriptorum  usus  uerbi '  nnbere',  quamquam  hie,  ubi 
cum  Alio  coniuncta  est  filia,  aliquid  sane  habet  excusationis. 

Stich.  2  8q.:  'Tarn  perseuerent  —  ita  sustinere'. 
Non  ante  Ciceronis  quidem  aetatem  coeptum  est  uerbum  '  per- 
seuerare'  coniungi  cum  infinitiuo,  frequentissime  autem  a  Seneca 
filio  cf.  Draeger.  U  p.  305  sq. ;  Euehner.  n  p.  492  c. 

Stich.  7:  'quisque'  habemus  pro  'uterque',  quod  inde 
ab  Ouidio  demum  et  Liuio  inuenitur  cf.  Draegeri  synt  I  p.  85 ; 
Kuehneri  gr.  n  p.  475,  10. 

Fortasse  unum  desideras:  coniunctionis  'et*  pro  coni. 
'etiam'  usum  in  his  uerbis  Trin.  4:  'Nam  et  aedis  uendit', 
quem  non  nisi  ante  pronomina  locum  habere  sunt  qui  doceant. 
Satis  autem  multa  exempla  illi  similia  etiam  ex  Cicerone  et 
maxime  coniunctorum  'nam  et*  Euehner  U,  636, 15  coUegit, 
quamquam  in  uniuersum  sane  rarum  ilium  usum  dici  posse 
apud  bonos  auctores  concedit. 

Ad  aliud  quoddam  genus,  scilicet  locutionum  audaciorum, 
haec  refero,  ipsa  quoque  florentis  aetatis  scriptore  indigna: 
True.  6 :  '  rapiant  —  parsimoniam*  plane  singulari  modo  dictum 
est  pro  hoc:  'rapiant  rem  parsimonia  partam'.  At  causam  qui- 
dem huius  usus  infra  afferemus.  Tum  Mil.  6 :  '  Geminis  com- 
munem  clam  parietem  in  aedibus'  offendit,  quamquam  ab- 
surda  non  est,  praepositio  'in',  de  qua  cf.  infra  p.  268.  Gra- 
uius  uidetur  Mil.  11:  'Omissum  facere*,  quod  nusquam  reperio, 
cum  'missum  facere'  uel  'omittere*  sescentiens  legatur.  Aequa 
ratione  Pseud.  8:  'palam  cognoscitur'  conflatum  est  ex  duabus 
locutionibus  scil.  ex  ' cognoscitur'  et  ex  'palam  fit'.  Contra 
logicas  leges  est  Men.  6 : '  Quaeritat  Circum  omnis  oras.  Post 
Epidamnum  deuenit'  particula  'post',  quam  uix  eo  licet  ex- 
cusare,  ut  dicamus  pro  ipso  'postremo'  positam  esse  ut  Mil. 
u.  653  (cf.  Brixii  adn.). 


GartiuB  RiccArdos  Opitz 

s^vl«ui^>  iil  stades*;  Haat.  382:  'Id  cum  stnduisti,  isti  fonnae 
lit  mores  consimiles  forent';  Liu.  40,  56:  'id  stadere  —  ne 
truoretur';  Qaint  10,  2,  6:  'in  id  solam  stndent,  at  —  sciant'. 

Porro  Stich.  5:  'Habere  nt  sineret,  qaos  semel  nactae 
t'oreut':  'forent'  cam  part.  perf.  positam  est  pro  coni.  plos- 
quamperf.,  de  qua  licentia  destitaimar  a  Draegero  I  p.  267. 
Complara  dedit  Reisigius  in  lectt.  (ed.  Haasias)  p.  514,  sed 
plarima  exempla  collegit  Neaius,  abi  non  exspectantar ,  11 
p.  367—369,  ex  Plauto  anum  aflferens:  Most.  H,  2, 62  (494  R.): 
'Miram  qain  aigilanti  diceret,  qui  abhinc  sexaginta  annis  oc- 
cisus  foret',  deinde  ex  Sallustio  tria,  plarima  ex  Liaio,  ex 
Tacito  complara.  Atqae  poetae  Aagasteae  qaoqae  aetatis  banc 
consaetudinem  adoptaaerant. 

Gognatas  est  ille  asasMen.  7:  'Hie  faerat  alitas^)  ille 
sarrapticias'  ab  interpretibas  plane  omissus,  ex  qud  pro  forma 
'eratVadhibetur' faerat'  of  Neuium  H  p.  357 sqq.,  qui  ex  Plaato 
tres  locos  attulit  (of.  etiam  Lorenz.  ad  Most  472  et  808),  daos 
ex  Terentio,  ex  Ciceronis  epistulis,  quattuor  ex  Sallustio,  plo- 
rimos  ex  Liuio,  nonnuUos  ex  Quintil.  Plin.  min.  Suet,  neque 
tacebo  Hadrianae  aetatis  auctores  amasse  banc  usum,  com 
Apuleius  duodecim  exempla  praebeat,  Gellius  sex  atque  Fron- 
tonis  alius  discipulus  haec  duo:  cf.  3,  21  p.  57  N.:  'ipse  in  alio 
negotio  occupatus  fueram' ;  et  5,  39  (54)  p.  87 :  '  dimisso  —  eo, 
per  quern  fuerat  allatus'. 

Rursus  oTca^  eigvifiivov  est  apud  Plautum  uox  'subser- 
uire'  Men.  u.  766R.:  'quae  uir^s  subseruire  sibi  postulant', 
ut  Amph.  arg.  4:  'Habitu  Mercurius  ei  subseruit  Sosiae'.  Semel 
praeterea  inuenitur  apud  Naeu.  com.  112:  'regum  filiis  Lin- 
guis  faueant  atque  adnutent  .  .  aut  subseruiant',  quern  locum 
laudat  M.  Caesar  in  epistula  ad  Frontonem  data  p.  33  lin.  ult.  N. 
—  Semelque  apud  Terentium  in  And.  u.  735:  'tu  ut  subseruias 
Orationi,  utcumque  opus  sit,  uerbis  uide';  ad  quod  cf  Don. 
And.  IV,  4,  4:   ilium  Terentii  locum  respicientem :  'Non  mihi 


1)  De  forma  *alitus\  quam  cum  Pylade  credo  latere  in  codd.  lectt.: 
*auttu8\  'auitus',  cf.  Neuium  11,555. 


De  argomentorum  metricorom  latinonim  arte  et  orig^ne.       249 

respondes?'  Bene:  'non  respondes?'  supra  enim  memor  est 
netitam  qnidquam  dicere,  nisi  sabseruiat  orationi  Dani.  Ac 
placait  haec  nox  posterioribas  cf.  H.  Gaesaris  ep.  ad  Front, 
p.  61  1. 4:  'nam  omnium  aures  tuae  uoculae  subseruiunt';  Apul. 
de  dogm.  Plat.  1, 13  p.  201  Hildebr.:  'Cetera  enim  membra  an- 
cillari  et  subseruire  capiti';  Pacat.  pan.  18  Baehr.:  'an  —  sic 
tibi  aliqua  uis  diuina  subseruit'?;  Augustin.  ep.  154, 1:  'subser- 
uiente  uerecundia\ 

Versamur  igitur  hie  in  sententiis  uocabulisque  ex  anti- 
quorum  usu  in  posteriorum,  inprimis  Apuleiorum,  Frontonum 
receptis  ut  iam  supra  similia  uestigia  inuenimus. 

Exceptionem  facit  uocabulum  'clandestino'  True.  4, 
non  rediens  postea,  cuius  exempla  non  exhaurit  Neuius  11 
p.  649  nee  lexica  omnes  locos  exhibent.  Exstat  autem  apud 
Plant,  in  Mil.  u.  956:  'nam  hoc  negoti  clandestino  ut  agerem 
mandatumst  mihi'  et  laudatur  in  glossario  Plant,  ex  deperdita 
Amphitruonis  parte  cf.  Ritschel.  op.  11  p.  273.  Adde  Pompon, 
com.  23  et  Lucil.  26  u.  68  p.  86  M. 

De  uoce  '  cacula'  cf.  p.  223  sqq.  et  infra. 

Sed  ut  nostri  auctoris  imitandi  amor  et  Plautina  studia 
certius  apparerent,  quae  ex  unaquaque  fabula  in  argumentum 
eiusdem  recepit,  singula  uerba  uel  continuas  locutiones,  in 
unum  coUegi  eo  libentins,  quia  hand  raro  ad  textum  sine  ar- 
gumentorum  sine  fabularum  restituendum  haec  collatio  potest 
utilis  esse.    Sed  presse  mihi  liceat  totam  materiam  enarrare. 

Amphitruo  ed.  Fl.  in  exitu  u.  474:  'denique  Alcume- 
nam  luppiter'  =  a.  1:  'Alcumenas  luppiter*;  u.  476: 
'Nam  Amphitruo  actutum  uxori  turbas  conciet'  =  a.  6: 
'Turbas  uxori  ciet  Amphitruo*.  Ex  perdita  fabulae 
parte  cf.  frg.  XIX  in  recentissima  recensione  S.  Brandtii  Mus. 
Rhen.  uol.  34  p.589:  'Qui  nequeas  nostrorum  uter  sit  Am- 
phitruo decernere*  =  a.  8:  'Uter  sit,  non  quit,  Am- 
phitruo decernere';  u.  491sq.:' — resciscet  tamen  Amphi- 
truo rem  omnem*—  a. 9:  'Omnem  rem  gnoscunt';  u.  1004: 
' —  eius  studio  seruire  addecet'  =  a.  4:  'ei  subseruit'; 


250  CurtiuB  Riccardus  Opitz 

a.  480:  'Hodie  ilia  pariet  iilios  geminos  duos';  n.  1070:  'atqae 
illam  geminos  filios  pneros  peperisse  conspicor';  a.  lOSSsq.: 
'omnium  primnm  Alcnmena  geminos  peperit  filios  A.  Ain  tu 
geminos?  B.  Geminos'.  Ex  tribus  tamen  his  locis  oaae  col- 
ligas  etiam  a.  9  'geminos'  sernandnm,  'Alcnmena'  fortasse  in 
'iUa'  mntandnm  esse.  Immo  lector  aliqnis  ut  necessariom 
'geminos'  illud  ex  locis  prolatis  interpolauisse  oidetor;  cf. 
Spengel.  in  Philol.  uol.  17  (a.  1861)  p.  562  hoc  proponentem: 
Omnem  rem  gnoscunt  (quom)  Alcumena  enititnr'.  Quod  ita 
mihi  arridet,  at  post  'gnos-cunt'  formam  'cam'  facilius  in- 
tercidere  putem  potaisse.  Schoellias  contra  in  Anall.  Plantt 
p.  33  sq.  adn.  pro  bis  '  geminos  cum  ilia  enititnr'  falso  snppleta 

ena 

esse  baec  pntat:  'g.  (Al)cumilla  enititnr'  —  minus  probabi- 
liter.    Huic  autem  interpolationi  infra  alias  addemus. 

Asinaria  ed.  6.-L.  u.  57:  'Tune  es  adiutor  nunc  amanti 
filio?'  et  u.  309:  'Sis  amanti  subuenire  familiari  filio' 
=  a.  1:  'Amanti  argento  filio  auxiliarier';  u.  87:  'dote  im- 
perium  iiendidi'  =  a.  2:  'Sub  imperio';  u.  347:  ^Ait  se 
ob  asinos  ferre  argentum  atriensi  Saureae'  =  a.  3:  *Ita- 
que  ob  asinos  relatum  pretium  Saureae';  u.  934:  'Cano 
capite  te  cuculum  uxor  ex  lustris  rapit'  iam  Camerarias 
ad  restituendum  a.  8  adhibuit,  ubi  codices  praebent:  'eius  tris- 
rae  (tris  rae)',  scribens:  'Adcurrit  uxor  ac  uirum  e  lustris 
rapit'. 

Aulularia  ed.  6.  pr.  26:  'Feci  thensaurum  ut  hie  repe- 
riret  Euclio'  =  a.  1:  'Aulam  repertam  auri  plenam  Eu- 
clio';  pr.  39:  'ne  subreptum  siet'  (uocabulum  subripere 
etiam  u.  464,  634,  760,  822)  =  a.  8:  'Id  surpit';  in  exitu 
u.  577:  ' —  abstrudam  foris'  =  a.  6:  'abstrudit  foris' 
(codd.  fores,  Pius:  foras);  u.  709:  'Exfodio  aulam  auri  ple- 
num'; u.  821:  'Aulam  auri  plenam'  (contra 'onustam'  u.  611: 
617,  809),  ex*  quibus  locis  suspicor  librarium  aliquem  a.  1 
uerborum  coUocationem  sic  mutauisse:  'Aulam  repertam  auri 
plenam  Euclio',  cum  quondam  legeretur:  'Aulam  repertam 
(auarus)   plenam   auri  Euclio'  (sic  Bothius)  —  nam   cum 


De  argumentorum  metricorum  latinorom  arte  et  origine.        251 

transpositione  facile  uocabnlam  aliquod  intercidere  potuit  — 
uel  quod  Goetzins  dnbitanter  proponit:  'Aulam  senex  reper- 
tarn  plenam  anri  £aclio\ 

Capiiui  ed.  FL:  In  hac  fabula  dnplicem  hie  illic  imita- 
tionem  cognoscimas:  prologi  auetor  Plautam,  argnmenti  auctor 
prolognm  imitatur  (u.  760 :  '  Puerum  quadrimam ,  qnem  mihi 
seruos  surpuit*):  pr.  8sq.:  'Altrum  quadrimam  puemm 
seruoB  surpuit  Eumque  hine  profngieng  nendidit  in  Alide' 
ita  eontraxit  noster,  at  nullam  uoeem  adderet,  u.  2:  'Alium 
quadrimam  fagiens  seraos  aendidit';  a.  100 sq.: 'Ho- 
mines  eaptiaos  conmercatar,  si  queat  Aliquem  inaenire, 
saom  qui  mutet  filium'  =  pr.  27 sq.:  'Goepit  captiuos  eon- 
mereari  hie  Aleos  Si  qnem  reperire  posset,  qui  mutet 
suom*  ==  a.  3:  'Pater  eaptiuos  eonmercatur  Aleos'; 
uersus  qui  sequitur,  ex  illis  fortasse  sic  suppleidus  est :  '  Tan- 
tum  studens,  (mutatum)  ut  natum  recuperet'. 

Itaque  maxime  mirum  esset,  si  u.  94sq.:  'illi  captust 
Alide  Philopolemus  huius  Hegionis  filius'  (codd.  lectio: 
'illic  est  in  Alide'  suppletur  ex  u.  330:  'Filius  mens  illi  apud 
uos  seruit  captus  [in]  Alide'j  argumenti  auctor  u.  1  non  sic 
contraxisset:  'Captust  in  Alide  Hegionis  iilius'Oy  praeser- 
tim  cum  'in  Alide'  initio  argumenti  uel  perspicuitatis  causa 
flagitatur.  Atque  adminiculum  huius  coniecturae  hand  leue 
iude  repeto,  quod  secundum  Goetzii,  cui  uiro  doctissimo  hie 
quoque  gratias  ago,  coUationem  mecum  benigne  communica- 
tam  in  cod.  E  Ambrosiano  post  'pugna'  est  circa  septem  litte- 
rarum  (puto:  'in  Alide')  spatium.  'In  pugna'  autem  glossema 
est  ut  supra  'geminos'.  Pr.  36  sq.:  'Quo  pacto  hie  seruos  suom 
erum  hinc  ami t tat  domum,  Itaque  inter  se  commutant 
uestem  et  nomina'  =  a.  6:  'Is  sue  cum  domino  ueste 
uorsa  ac  nomine,  ut  amittatur  fecit';  'amittere'  etiam 
u.  332  alibi  exstat. 

Curculio  ed.  6.  u.  67  sq. :  '  Nunc  hinc  parasitum  in  Cariam 
misi  meum  Petitum  argentum';  et  u.  206sq.:  ' —  para- 

1)  In  eandem  coniecturam  etiam  Stowasserum  nunc  incidisse  uideo 
(cf.  Studd.  Yindob.  lU  1881  p.  298). 


252  Cortias  RiccArdus  Opits 

sitnm  mi  si  nadinsqnartns  Cariam  Peter e  argentam'  >»  a.1: 
'Carcnlio  missus  Phaedromi  iait  Cariam  Ut  petat  argen- 
tam'; XL.  609:  'elusi  militem,  inqnam  in  alea'  et  629  sq.: 
'unde  ilium  habeas  anulum,  Quern  parasitus  hie  te  elusit' 
=»  a.  2:  'Ibi  eludit  anulo  Riualem'.  Fortasse  argomenti 
quoque  auctor  scripsit  'anulu',  quod  facile  cormmpi  potuit; 
u.  423:  'cape  signum  nosce*  =^  a.  4:  'Cognoscit  signnm'; 
u.  621  et  625:  'ambula  in  ius'  et  683:  Mile  in  ins  me 
uocat'  =  a.  6:  *in  ius  rapit'. 

Casina  ed.  Par.^  pr.  52:  ' —  pater  adlegauit  nilicnm', 
(u.  55):  'Filius  autem  armigerum  adlegauit  suom'  =  a.  2: 
'Alium  senex  adlegat,  alium  filius';  u.  80:  'Qnam  serui 
summa  ui  sibi  uxorem  expetunt',  unde  a.  1  sic  putaui 
hiatu  posse  liberari :  'Gonseruam  uxorem  duo  conserni(ui) 
expetunt'.    • 

CisteUaria  ed.  Par.^  I,  3, 9  sq. :  'Mercator  uenit  hue  ad  ludos 
Lemnius  Isque  hie  compressit  uirginem  adulescen- 
tulus'  =  a.  1:  'Comprimit  adulescens  Lemnius  Sicno- 
niam  Is  et  q.  s.';  I,  3,  18  sqq.:  'Dat  eam  puellam  ei  seruo 
exponendam  ad  necem,  Is  eam  proiecit;  haec  puellam 
sustulit,  nie  clam  obseruauit  seruos;  Quo  aut  quas  in  aedes 
haec  puellam  deferat  *  =  a.  3  sqq. :  '  —  banc  s  e  r  u  o  1  u  s  Tollit 
atque  exponit  et  ex  insidiis  aucupat  Eam  sublatam  mere- 
trix  alii  detulit',  ad  quae  praeterea  cf.  1, 2,  5:  'Puellam  pro- 
iectam  ex  angiportu  sustuli'  et  III,  1,  5:  'crepundia  insunt, 
quibuscum  te  ilia  dim  ad  me  detulit'.  —  Ilium  autem 
u.  I,  3,  20  ex  arg.  4:  'banc  seruolus  Tollit  atque  exponit 
et  ex  insidiis  aucupat'  sic  sanandum  esse  censeo  'lUe  clam 
obseruauit  (ex  insidiis)  seruo(lu)s',  praesertim  cum  etiam 
I,  3,  38  sq.  legatur:  'Meretricem  illam  inuenire,  quam  olim 
tollere,  Quom  ipse  exponebat,  ex  insidiis  uiderat'. 
'quam  compresserat'  uide  in  fine  u.  I,  3, 14  et  a.  6;  1,3, 
43:  'Is  amore  proiecticiam  illam  deperit'  =  a.  8: 
'Amore  capto  illius  proiecticiae';  II,  1,  21:  'mihi  — 
quam  despondit  pater',  11,3,57:  'filiam  Suam  despon- 
dit  in  diuitias  maxumas';  attamen  a. 7,  ubi  codd.  exhibent'de- 


De  argamentorum  metricoram  latinorum  arte  et  origme.        253 

spondit',  nersa  flagitatnr  simplex  nerbam:  'Lemniqne  natam 
spondet  adulescentalo'.  Habemns  igitur  nonum  exemplnm 
interpolationis  ex  fabnla  ipsa  repetitae,  certissimam  ael  prop- 
ter perfectam. 

Bacchidum  argnmentam  deest  ut  totnm  fabulae  exordium 
neque  qoidqnam  in  fragmentis  inest,  quod  ad  illud  possit  referri ; 
suppositicia  autem  argg.  Ritschelius  tractauit  Par.  p.  399  sq. 
et  in  adnotatione. 

Epidicits  ed.  G.  ex  u.  312  sq.:  'Sed  me  una  tnrbat  res 
ratioqne,  Apoecidi  Quam  ostendam  fidicinam  aliquam  con- 
ducticiam'  a.  2  mutilatum  sic  suppleas:  'Persuasu  serui 
qui  aliqua  conducticiam';  codd.  exhibent:  "Persuasu  serui 
atque  conductam',  aliornm  conamina  uide  infra;  cf.  etiam 
u.  315: '-—  mane  me  iussit  senex  Conducere  aliquam  fidi- 
cinam'; u.  490:  'Nam  pro  iidicina  haec  cerua  subposita  est 
tibi'  =»  a.  3:  'Iterum  pro  amica  ei  subiecit';  u.  429:  'os 
sublitum  esset',  u.  491:  'Senex,  tibi  os  est  sublitum 
plane  et  probe*  =  a.  6:  'Cognouit  —  sibi  senex  os  sub- 
litum'. 

Mostellaria  ed.  R.  u.  471:  'semel  ut  emigrauimus'y 
u.  503:  'nunc  tu  hinc  emigra',  u.  953:  'hodie  emigrauit* 
(ad  restituendum  u.  951  uocem  illam  adhibuit  R.)  »=  a.  5: 
'inde  —  emigratum';  u.  1139  sq.:  'Fateor  potauisse,  ami- 
cam  liberasse  absente  te  Faenori  argentum  sumpsisse:  id 
esse  absumptum  praedico'  «»  a.  2:  'Omnemque  absente 
rem  suo  absumit  patre';  u.  505:  'Quae  hie  monstra  fiunf, 
unde  correctum  est  olim  a.  4:  'monstra  dicit  fieri',   ubi 

cod.  Ba:  'dici leri',  Be:  'dicit . .  sileri',  CD:  'dicit  sileri'; 

u.  663:  'in  uicinum  hunc  proxumum'  cl.  u.  669  =«=  a.  9: 
'ait  uicini  proxumi'.  Cf.  'sodalis'  u.  310,  u.  1154:  'so- 
dalem  me  esse  scio  gnato  tuo',  u.  1120:  'tui  gnati  so« 
dalem'  addito  u.  1175:  'exorarier',  u.  1180:  'sine  te  exo- 
rem'  =-=  a.  11:  'Ab  sui  sodale  gnati  exoratur  tamen*. 

Menaechmi  ed.  R.  pr.  17sq.:  'Meroator  quidam  fnit 
Syracusis  senex  Ei  sunt  nati  filii  gemini  duo'  »»  a.  1: 
^Mercator  Siculus,  quoi  erant  gemini  filii,  Ei  subrupto 


254  Cortius  Riccardus  Opitz 

altero  mors  optigit*.  Darior  hie  est  ellipsis,  nam  'erat'  ael 
'  fait '  auctor  Yianqnam  omisit.  Et  qnam  fsieile  seopolom  enitare 
potnit  seribensy  quod  fere  Florentinas  qnidam  codex  (cf.  Osami.) 
praebet,  nimimm  ex  coniectnra:  'Ex  illis  snbrepto  altero  mor- 
tem oppetit'.  Fortasse  tamen  malnit:  'Eomm  s.  a.  m.  o.*. 
Vestigia  corruptelae  in  cod.  B  apparent,  qai  'ei*  exhibet 'e 
corr.  post  ras/  et  prima  mann  'altero  .  .  morf  foptigit'  (pnto: 
'morte  o.*)-  Itaque  hie  qnoqne  librarins  qnidam  &bnlae  nerbis 
ad  interpolandnm  ductus  est  Pr.  42:  'lUius  nomen  indit 
illi  qui  domist'  =  a.  3:  'Nomen  surmpti  indit  illi  qui 
d 0 m i s t' (codd.  illi  indit) ;  u.  60  in  fine'surrupticium*,  item- 
que  u.  68:  'snrrupticius*  ut  a.  7.  U.  70  sq.:  'Hodie  in 
Epidamnum  uenit  cum  seruo  suo  Hunc  qnaeritatum 
geminum  germanum  suom',  adde  u.237sq.:  'or  as  que  Italicas 
omnis  —  sumus  circumuecti'  =  a.  5  sq.:  'Et  is  germa- 
num, postquam  aduleuit,  quaeritat  Gircum  omnis  eras. 
Post  Epidamnum  deuenit'. 

Miles  gloriosus  ed.  R,  u.  114:  'Athenis  anectam' » 
a.  1:  'Athenis  auehit';  u.  102:  'legatus  Naupactum  fait' 
=  a.  3:  'legato  peregre';  u.  120:  'lUe  qui  me  cepit,  dat 
me  huic  dono  militi'  =  a.  4:  'Et  eidem  illi  militi  dono 
datust';  u.  139:  'Qui  amantes  una  inter  se  facerem  con- 
u'enas'  =  a. 7:  'Licere  ut  quiret  conuenire  amantibus'; 
'de  tegulis'  in  exitu  u.  173  et  a.  8.  U.  1145sq.:  'Nam  ipse 
miles  concubinam  intro  abiit  oratum  suam  ab  se  ut  ab- 

eat (1148:)  omnia  dat  dono,  ab  se  ut  abeat';  u.  1095sq.: 

'de  concubina?  ....  quam  illam  omiserim'  (codd.  ob- 
miserit  [!])  =  a.  11:  'Omissam  faciat  concubinam  .... 
(13)  Ultro  abeat,  orat,  donat  multa'.  'Moechus'  legitur 
saepius  ut  1390,  1398,  1436  cf.  a.  14. 

•  Mercator  ed.  R.:  pr.  9:  in  fine  uersus:  'forma  eximia 
mulierem'  utu.  210et260  =  a.  2:  'Emit  atque  adportat 
scita  forma  mulierem',  unde  etiam  u.  106  sanatur:  codd. 
'mi  atque  aduexi  heri':  R.  cum  Reizio:  '(e>mi  (earn)  atque 
aduexi  heri'. 

Pseudulus  ed.  R.  u.  302:  'praesentes  minae'  addito 


De  argumentorum  metricorom  latinoram  arte  et  origine.       255 

exitu  u.  53:  *quindecim  miles  minas*  =  a.  1:  'Prae- 
sentis  nnmerat  quindecim  miles  minas';  u.  57:  'qui  hue 
adferret  eius  similem  symbolum*,  u.  649:  'qui  argentum 
adferret*  =  a.  3:  *qui  eum  —  adferat*;  u.  541:  *qm  me 
argento  circumuortant?*:  eodd.  .R.  delet*me*0;  Lorenzius: 
'qui  me  argento  interuortant*;  u.  900:  'muliere  interuor- 
teret'  =  a.  4:  'interuortit  symbolo*;  u.  706:  Palatini  ex- 
hibent:  'In  libello  hoc  opsignato  ad  fe  attuli  pauxillulo',  ubi 
ant  ex  n.  anteeedenti  'laetitias'  supplendnm  est  ant  deletis 
nocnlis 'ad  te'  alind  quid  interponendum ,  quod  mihi  magis 
placet,  quia  cod.  Ambr.  scriptura  'obsonato  abs  te  hoc  attuli'^) 
antiqnam  lectionem  obliteratam  esse  indicat.  Possis  igitur  cum 
iucnnda  adliteratione  conlatis  u.  669,  671,  708  scribere:  'In 
libello  hoc  opsignato  Opem  attuli  pauxillulo',  ut  explicentur, 
quae  antecedunt  Cich  habe  nftmlich  Httlfe  gebracht*)*  For- 
tasse  tamen  pro  illo  'ad  te*  legendum  est  'hasce\  Sed  utut 
haec  res  se  habet,  hoc  probabile  est  argumenti  auctorem  u.  6 
scripsisse  Plauti  uerba  imitatum:  'Opemque  erili  ita  <at>tulit\ 
Reducimur  igitur  ad  Bothii  coniecturam  uel  per  se  maxime 
probabilem. 

Poenulus  ed.  Gepp.:  Prologi  u.  66  totum  sibi  adsumpsit 
auctor  cf.  a.  1:  'Puer  septuennis  surripitur  Cartha- 
gine*;  u.  74:  'Osori  mulierum*  et  u.  75—78:  'emit  — 
Puerum  ilium  enmque  adoptat  sibi  pro  filio  Enmque  here- 
dem  fecit'  »=  a.  2:  'Osor  mulierum  emptum  adoptat 
hunc  senex  Et  facit  heredem\ 

Ad  prologi  uerba  (u.  66)  arte  cum  sese  adplicaret  argu- 
menti auctor,  in  eundem  errorem  atque  illius  auctor  inductus 
est.  Etenim  cum  in  fabula  ipsa  sexennis  puer  raptus  esse 
dicatur  cf.  u.  892 : '  Agorastocles  Ibidem  gnatust,  inde  surptus 
fere  sexennis  postibi'  et  u.  976:  'qui  illim  sexennis  per- 
ierim  Carthagine',  in  prologo  legimus:  septuenni  illud  ac- 
cidisse.    Quem  errorem  explicare  me  posse  spero.    Certam 


1)  Codd.  lect.  tueri  conatur  Rebling.  Annall.  PhlU.  1880  p.  368. 

2)  Cf.  0.  Seyffert.  Stud.  Plant,  p.  7. 


256  Curtius  Riccardus  Opits 

qoandam  necessitudinem  inter  Poenali  et  inter  Menaechmo- 
rnm  prologos  intercedere  doctos  niros  non  fngit,  enias  tamen 
natnra  adhne  latnit,  at  Brixins  0  ad  Men.  prol.  n.  55  satis 
habet  illam  statuere,  ad  a.  antem  62  prologi  anctorem  ipsa 
'Poenuli'  nerba  imitatnm  esse  adnotat:  mea  quidem  sententia, 
qui  'Poenali'  prologam  scripsit,  Menaeebmonun  ante  ocnlos 
habait  indeque  cam  illos  locos  torn  ex  u.  24:  'Postqnam  iam 
pueri  septuennes  sadt,  pater  Onerauit  et  q.  s/,  id  quidem 
inuitus,  Agorastoclem  quoque  septuennem  raptnm  esse  finxit 

Persa  ed.  R.  a.  457:  'Nanc  ego  lenonem  ita  hodie  intri- 
catum  dabo'  »»  a.  5:  'Atque  ita  intricatnm  ladit  potans 
Dordalam.  A.  3  in  codicibus  legitar:  'Rap  tarn  que  ai  emeret 
de  praedone  uirginem'  (nisi  qnod  'vi'  cod.  G  exhibet),  ubi  iam 
Pias  scripsity  quem  Ritschelias  secutas  est,  facillima  mata- 
tione:  'raptamque  at';  attamen  nix  de  lectione  'ai'  dnbitare 
possamas,  si  comparamus  fab.  a.  380,  abi  ex  cod.  Ambr.  scrip- 
tara:  ETUTUISURRUPTA  (cett.  praebent:  et  id  at  sarrupta) 
Ritschelias  hoc  recepit:  'et  at  ui  surpta  (faeris)'. 

Qaa  occasione  contrariae  conmatationis  exemplnm  ad- 
feram:  Trin.  a.  681  codd.  exhibent:  'Meam  aissororem  tibi 
dem  saades  sine  dote  . .  .',  abi  Ritschelias  Guyetam  et  Rei- 
ziam  secutas  'uis'  omisit,  quod  Bothius  seruare  maluit  omissa 
uoce  'suades'  hunc  in  modum:  'Meam  sororem  uis  tibi  dem'. 
Verum  uidetur  hoc:  uoculam  'ut'  corruptam  in  'ui'  ex  se- 
quenti  uocabulo  litteram  s  ad  se  arripuisse:  'meam  ut  soro- 
rem tibi  dem  suades'. 

Rudens  QdL.¥\.  uox'eiectus'  in  fabula  nonnunquam  legi- 
tur,  absolute  pro  'eiectus  e  naui'  pr.  73,  155;  uel  pro  'eiectus 
e  mari'  188,  409  ut  a.  5:  'Naufragio  eiecta  deuenit'.  — 
u.  1109  sq.:  '.  .  .  in  isto  uidulo,  ubi  sunt  signa';  u.  1130: 
'estne  hie  uidulus,  ubi'  ^^  a.  1  sq.:  'uidulum,  ubi  erant 
et  q.  8.'. 

Sttchus  ed.  R.  'delenitur'  in  a.  4  ex  fab.  a,  457:  de- 
I  en  iam'. 


1)  Ed.  3  a.  1880. 


De  ai^gumentoram  metriconun  latinorum  arte  et  origine.        257 

Trinumvms  ed.  R.'*  u.  112  sq.:  'Qnoniam  hinc  iturust 
ipsus  in  Seleuciam  Mihi  conmendauit  uirginem  gnatam  suam 
Et  rem  suam  omnem*:  'mandare'  u.  117,  128,  1368q.,  158, 
956;  u.  149: 'Quoniam  hinc  est  profecturus  peregre  Char- 
mi  des'  codd.  cum  exhibeant  'profectus*,  'profecturus'  con- 
iectura  est  Scaligeri,  quam  Ritschelius  merito  in  alteram  edi- 
tionem  recepit.  Nam,  si  quid  uideo,  corruptela  ex  compendio 
profectur'  nata  est.  Gf.  a.  1  sq. : 
'Thensaurum  abstrusum  abiens  peregre  Charmides 
Remque  omnem  amico  Callicli  mandat  8uo\ 

Vides,  quam  arte  Plauti  nestigia  presserit  auctor:  Cur 
igitur  participium  futuri  repudiauit,  quod  exspectamus?  Gau- 
sam  non  uideo,  quare  adstipulor  Fleckeiseno,  qui  'abiturus' 
proposuit.  Ac  si  cui  forte  corruptelae  origo  difficulter  expli- 
cari  posse  uidetur,  ego  hie  quoque  compendium  scriptum  fuisse 
suspicor  sc.  abitur',  cf.  exempli  causa  True.  a.  5:  'trucib;  morib;'. 
V.  330:  'qui  eam  perdidit  sc.  rem*;  u.  332:  'ubi  rem  per- 
didit'  ==  a.  3:  'male  rem  perdit  filius*;  u.  374sq.:  *soror 
illist  adulta  uirgo';  u.  378:  'indotatam'  ^^  a.  5:  'uirgo 
indotata  soror  istius  poscitur';  u.  778sq.:  'Seque  aurum 
ferre  uirgini  dotem  a  patre  Dicat'  =  a.  7:  'Mandat  qui 
dicat  aurum  ferre  se  a  patre'. 

Truculentus  ed.  Sch.:  Vox  'bolus'  legitur  u.  31,  723,  844, 
cf.  a.  3:  'Utque  ista  ingenti  militem  tangat  bolo'.  Verbo 
'tangere'  Petitus  u.  886  restituitscribens 't actum  iri  mili- 
tem' pro  codicum  lectione  'tantum  rimlitem'.  —  Vocem  'lupae', 
quae  certa  coniectura  illata  est  a.  6,  —  cod.  B:  'Lut  poeni'; 
C:  'I  poeni ';  D:  'It  poeni'  — ,  ex  fab.  u.  657  auctor  argument! 
hausit. 

Sequitur  exemplum,  ex  quo  discimus  tantopere  Plauti  ser- 
monem  aifectasse  argumentorum  auctorem,  ut  in  errorem  in- 
cideret.  A.  6:  'Lupae  ni  rapiant  domini  parsimoniam' 
propter  inauditum  uocis  '  parsimonia'  usum  Scaliger  '  patrimo- 
nium'  coniecit.  At  perperam  in  fab.  u.  309  sqq.:  'Non  enim 
illic  meretriculis  Moeniendis  rem  coegit,  uerum  parsimonia 
Duritiaque,   quae  nunc  ad  uos  clam  exportatur,   pessn- 

Leipsiger  Stndien.   VL  |7 


258  Gurtias  Riccardos  Opitz 

mae'  pronomen  relatinmn  'quae'  ad  uocem  'parsimoniam' 
(et  duritiam)  referens,  non,  id  quod  Plautus  uoluit,  ad  'res' 
illud'rapere  parsimoniam*  admisit. 

Pr.  20 sq.  ex  corruptissimis  textus  uerbis  his:  ^Quid  multa? 

Stnic  superet  mulierem  (D:  supere)  Hiscum  anima  ad 

earn  habenti  erce  teritur'  sat  dinersa  niri  docti  elicnernnt,  quae 
coUecta  nunc  in  Schoellii  editione  habemus.  Videamus  nos,  nam 
quid  argumenti  ope  hac  in  re  difficillima  proficiamus.  Atqae 
cum  iam  Spengelius  in  u.  priore  coniecerit :  '  Quid  multa  ?  tris 
uicissim  pereunt  mulierem',  ubi  sane  'uicissim'  illud  minus 
placet,  equidem  in  alterius  u.  exitu:  *(habent)  ierce  teritur* 
arg.  uerba  u.  2  'pecre  tertiuf  agnosco,  ad  quam  clausnlam 
apta  exempli  causa  cetera  uerba  sic  possint  emendari:  'ex  his 
dum  arnica^  duo  habent,  peregre  tertius'. 

Sed  ne  quis  forte  existimet  auctorem  ex  singulis  fabulis 
miseros  quosdam  pannos  ad  argumentum  consuendum  eolle- 
gisse,  studium  Plauti  satis  strenuum  etiam  ex  aliis  uestigiis 
ap^aret:  sic  'ut  nanctus'  habet  Plautus  compluriens  ut  in 
True.  u.  844:  'Nunc  habeas,  ut  nanctus'*.  —  Rud.  871:  'ut 
nancW  habe\  —  Trin.  61:  'habeas  ut  nanctus''  =  Cist.  a.  11 : 
'Alcesimarchus,  ut  erat  nanctus,  possidet'. 

Tum  ellipsin  animaduerte  in  Pseud,  a.  5  uocis  'ser- 
uos'  uere  Plautinam:  'DicensSyrum  se  Ballionis  Pseudolus*, 
ad  quern  1.  Lorenzius  exempla  omnia  coUegit. ')  Eadem  autem 
ellipsi  tuendam  esse  censeo  codd.  lectionem  Cure.  a.  1:  'Cur- 
culio  missus  Phaedromi  iuit  Cariam'  (Gulielmius,  quem 
Goetzius  secutus  est,:  missu),  si  quidem  u.  67  legimus:  'Nunc 
hinc  parasitum  in  Cariam  misi  meum'. 

Adde  locutionem  'Sticho  ludus  datur'  Stichi  a.  7  —  eo 
sensu,  quo  nos  dicimus:  '(sich)  einen  guten  Tag  machen'  — , 
quam  Plautus  habet  Bacch.  1082  R.  cum  adn.  crit.,  Cas.  pr.  25  ^j 
ambigue. 

Nee  dubito  ex  Plauti  imitatione  deducere,  quod  auctor 

1)  Spengel.  ad  And.  u.  357  monet  iu  inscriptioiiibus  (quoque)  sepal- 
cralibuB  semper  omitti  uocem  'senios'. 

2)  Ex  posterioribus :  Cic.  pro  Gael.  12(28);  Hor.od.  3, 12,  1. 


De  argumentorum  metricorum  latinorum  arte  et  origine.       259 

'tarn'  pro  'ita'  posoit  Stichi  a.  2  'tarn  persenerent',  de  qua 
licentia  fmstra  recentiores  adii.  Prohibendi  autem  sunt,  si  qnid 
uideo,  omnes  ii  loci,  ubi  particulae'tam*  — 'qnam'  sibi  respon- 
dent, neque  alind  mihi  nidetnr  illnd  exemplnm,  quod  in  lexicis 
circumfertur :  Veil.  2,  S8,  2  ex.  H. :  '  nee  minora  consequi  po- 
tnit,  sed  non  tarn  concnpiuit  (pnto:  quam  Agrippa)'.  Gomico- 
rum  autem  exempla  coUegit  Th.  Brannius  obss.  gramm.  Berol. 
a.  1882  p.  51sq.,  ex  Plauto  haec:  Pers.  693;  Bacch.  779;  Cas. 
IV,  4,  24;  Cist  I,  1,  56;  Most.  890  (?). 

Hue  pertinet  etiam  ilia  auctoris  eonsuetndo,  qua  laxius 
pronomine  'is'  sententias  copnlat,  quod  cotidiani  sermonis 
proprium  est;  of.  Mil.  n.  134  cum  Brixii  adn.,  in  uniuersum 
Holtzii  synt.  I  p.  357  sq.  In  argumentis:  Amph.  4  sq.:  'Mercu- 
rius  ei  subseruit.  Is  —  frustra  habet*.  —  As.  6  sq,:  *Riualis 
amens  ...  Is  —  nuntiat ',  ubi  superflua  est  Gulielmii  mutatio 
'It\  Nam  simillimum  est  Catonis  de  agric.  157,  3  E:  'Cancer 
ater,  is  olet  \  —  Cist.  1  sq. :  *  Comprimit  adnlescens  —  Is  redit '. 
—  True.  5  sq. :  *  Vi  magna  seruos  est . . .  Et  is  tamen  moUitur'. 

Alteram  genus  imitationis  in  eo  cernitur,  quod  eadem 
uierba  uel  eaedem  locutiones  eisdem  uersus  locis,  quibus  apud 
Plautum  saepius  (ac  maxime  in  exitu),  in  argumentis  redeunt. 
Ad  quod  demonstrandum  pauca  sufficiant  exempla:  Cist.  a.  4: 
'ex  insidiis  aucupat' ==  Men.  570:  'ex  insidiis  aucupa'. 
Ep.  a.  4:  'destinat'  =  Rud.  pr.  45.  Poen.  a.  6:  'adligat'  = 
Rud.  pr.  46.  Mil.  a.  4 :  '  dono  datust '  =  Stichus  665.  Formae 
uerbi  'expeto'  Pseud.  1087;  As.  27  =  Cas.  a.  1.  'Emittat  manu' 
similia:  Rud.  1388, 1410;  Pseud.  358  =  Pers.  a.  2  et  Epid.  a.  8. 

Hanc  totam  imitationem  si  consideramus,  duae  res  fiunt 
planissimae,  altera:  ne  ueteres  quidem  illas  formas  ex  uiuo 
sermone,  sed  ex  grammatico  studio  fluxisse,  ut  infinitiuum 
'  auxiliarier'  As.  1 ;  gen. '  Alcumenas'  ^) ;  formas '  Capteiuei*, '  Men- 
aeehmei'.  Praeter  has  in  acrosticho  traditas  uerisimile  est 
etiam  alias  auctorem  adhibuisse,  quaram  reliquiae  hie  illic 
exstant  in  codd.  ut  'seraos'  Merc.  4  (B),  'quoius*  Trin.  9  (B), 


1)  De  cuius  usu  cf.  Ritschelii  op.Y  p.  526;  Lor.  ad  Pseud.  u.l082. 

17* 


260  CurtiaB  Riccardos  Opits 


'uolt'  Mil.  2,  'interuortit'  Pseud.  4.  Diphthong!  autem  'ei' 
pauca  uestigia  remanserunt :  nnum  Grutenu  innenisse  sibi 
uidebatnr  '  feieri  *  Most.  4 ,  certius  Buecheler  *)  '  eiei '  Mil.  1 1 
(CEF:  'celiO,  equidem  addiderim  As.?  E:  'uxore<i>';  True. 2: 
'rure<i>*;  Rud.  IDec:  'rete<i>'2);  Aul.  6:  'fore<i>s\  —  Nee 
plura  nerba  faeiam  de  aliis  qnibnsdam  formis.  Infinitiuns  'ob- 
dnxe*  (scortnm)  Merc.  7,  etsi  nosquam  redit  in  litteris  Latinis 
(of.  Neninm  U,  537  sqq.) ,  seqnitnr  tamen  similiiun  analogiam, 
nt  Plautns  ipse  dixit '  (pelices)  addnxe*  (codd.  addnxisse)  Bad. 
1047,  qnem  locum  arbitror  illi  cum  argumentum  conderet  ob- 
uersatum  esse.  Praeterea  dignum,  quod  commemoretur ,  for- 
mam  'suipte'  Rud.  a.  4  esse  sine  exemplo^)  —  ut  omnino 
multa,  quae  rara  sunt,  in  acrostichis  inuenimus  — ,  cum  ple- 
rumque  ablatiui  'suo,  sua'  sic  augeantur ;  cf.  Neuium  n,  190  sq., 
qua  ex  licentia  baud  scio  an  posterior  aetas  cognoscatur.  Im- 
perf.  coni.  'quirem  etc.'  omnis  fere  aetas  singula  exempla 
praebet  (cf.  Neuium  n,  608),  ut  PI.  Merc.  49  'quirem*,  noster 
habet '  quiret '  ^)  Mil.  7.  —  Ratio  autem  illius  imitationis,  quam 
Osannus  cogitari  posse  confidenter  negat  p.  213,  eadem  erat 
atque  Alexandrinorum  Homeri  usum  aifectantium  —  nimirum 
ueterum  temporum  nimius  amor.  —  Altera  autem  res  haec 
est:  De  acrostichorum  auctore  npn  eo  contemptu*  loquendum 
esse,  quo  de  Vergilianorum  argumentorum  auctoribus  locutus 
est  L.  Mueller  Mus.  Rhen.  uol.  19  p.  124:  ab  adulescentulis  uel 
ambitione  inductis  uel  cibo  detracto  coactis  ea  esse  conscripta 
iudicans.  Immo  granmiaticus  iam  satis  uersatus  in  studiis  Plau- 
tinis,  cui  quasi  in  sucum  et  sanguinem  se  mutauerat  comico- 
rum  dictio,  haec  opuscula  confecit. 

Appendicis  loco,  qualis  inter  acrosticha  et  non-acrosticha 
intercedat  necessitudo,  accuratius  quaeramus.  Sunt  autem  in- 
dicia certa  imitationis  hae  in  eiusdem  fabulae  argumentis  simili- 
tudines  eaedemque  uerborum  collocationes : 

1)  De  decl.  Lat.  p.  61. 

2)  'Rete'  iam  Osannus  sic  explicari  posse  putauit. 

3)  Nam  Fleckeiseni  coni.  'tuipte'  Amph.  819  (codd.  tete)  non  probo. 

4)  Non  sollicitanda  lectio  est  sec.  Ribbeckium  in  editione. 


De  argamentoram  metricomm  latinorum  arte  et  origine.        261 

Aul.  n.-a.  1  — 4:  'Euolio  —  anlam  —  8eruat*=  a.  1—2: 
'anlam  —  Enclio  —  sernat';  n.-a.  4  sq.:  ' —  eius  filiam 
Lyconides  nitiarat  — '  =  a.3:  'Lyconides  istius  nitiat 
filiam';  babes  in  boc  exemplo  eadem  initia  easdemqne  clau- 
solas,  eosdem  exitns  etiam  in  bis:  n.-a.  1:  ' —  Enclio',  a.  1: 
* —  Enclio*;  n.-a.  6:  'Megadorns  a  sorore  snasns  dncere' 
s=a.  4:  'Volt  bancMegadorns  indotatam  dncere';  in  fine: 
n.-a.  9:  'abstrndit  locis*  =  a.  6:  'abstrndit  foris'  (for- 
tasse  ntrnmqne  ex  fabula  ipsa). 

Amph.  n.-a.  1:  'In  faciem  uorsus  Ampbitrnonis  Inp- 
piter'  -=>  a.  1:  'Amore  captns  Alcnmenas  Inppiter'; 
n.-a.  2:  *Dum  bellum  gereret  cum  Telebois  bostibus'  = 
a.  3:  'Pro  patria  Ampbitrno  dnm  decemit  cum  bostibus'. 

Mil.  gl,  n.-a.  6:  'Gapitnr  donatur  illi  captns  mi- 
liti'  ^  a.  3sq.:  'captust  . .  .  Et  eidem  illi  militi  dono 
datust';  initio  cf.  n.-a.  1:  'Meretricem  .  ..*  =  a.  1:  'Mere- 
tricem  . . .';  n.-a.  3:  'Legatns  abiit  .  .  .*  =  a.  3:  'legato 
peregre'. 

Pseudulus:  Dubia  est  imitatio  n.-a.  5  sqq.  =  a.  2  sq.,  cum 
uterque  fabulae  uerba  uideatur  expressisse,  cf.  u.  53,  55,  57; 
initio:  n.-a.  9:  'Venit  calator'  =  a.  8:  'Venit  Harpax';  in 
fine  uersus 'symbolum*:  n.-a.  5,11,13  =  a.  4,  —  'Pseu- 
dolus':  n.-a.  10,  15  =  a.  5. 

Mercator  n.-a.  1:  'Mercatum  —  pater*  =  a.  1:  'Mer- 
catnm  —  patre*  (codd.  Missus  mercatum).  —  'Sodalis' 
n.-a.  14  =  a.  8;  n.-a.  5sq.:  'seruos  pedisequam  Ab  adu- 
lescente  (fingit)  matri  emptam  ipsius*  =  a.  4:  'Confingit 
seruos  emptam  matri  pedisequam',  ubi  animaduertas 
maxime  uocem  'pedisequam*  in  fine  uersus,  quae  cum  in 
tota  'Mercatore'  non  inueniatur  (sed  semper:  ancilla)  et  bis 
tantum  apud  Plautum  (As.  183,  Aul.  807),  hie  imitationem  cer- 
tissimam  deprebendimus.  Quaeritur  id  tantum,  uter  imitatus 
sit  auctor  aJterum.  Duo  restant  loci,  ex  quibus  superandi 
quoddam  studium  cognoscatur,  quare  acrosticborum  auctorem 
ante  oculos  babuisse  ilia  existimo.  Sunt  antem  bi:  a.  Aul.  6: 
'auro  formidat  Euclio*  cf.  n.-a.  8:  'atque  aulae  timens*. 


.^^.^  jt.x'inius  Opitz 


»:  » 


,'ruaty  miseris  adfectas  mo- 

..  ^.  :^ais  amens  seruat'. 

-^^iali  argumentis  propter  uocem  'ca- 

\^.^j*.  quin  alterum  pendeat  ab  altero:  illam 

.^*M^**o  mihi  uidetur  non-acr.  auctor,  quippe 

^i..,.    oalator'  u.  9  (ex  fab.  u.  1009)  deberet 

_  ^  .c  illinc  habeat  etiam  adiectiuum  'militaris' 

^.uti    positum.    Quod  si  recte  stataimus,   iam 

,    r:   alterum  cum   uoce   ipsa   etiam   mensuram 

,,..  ixTba  repetiuit  auctor  locis  his:  Most.  1:  *.  .  .  . 

.  .;*  Philolaches*  =  Pers.  1:  "... .  suos  amores 

^v»*t.  9:  'Requirit  quae  sint*  =  Merc.  3:  *Re- 

^jtae   sit';    Merc.  2:  *Emit  atque   adportat'  = 

bluiit  atque  curat'. 

Quaestio  7. 
De  re  prosodiaca  et  de  re  metrica, 

t^osodiacas  licentias  duas  potissimum  obseruamus :  Nam- 
.iv  in  prima  uersus  sede  syllabas  positionis  ui  uel  natura 
.i»iliictas  auctor  corripuit,  qua  in  re  non  ratione  mihi  uidentur 
ui»  qui,  si  quod  uocabulum  apud  antiquos  baud  inuenitur  ita 
^v»rreptum,  propterea  mutandum  esse  ceusent.  Immo  aucto- 
rom  minus  felicem  fuisse  in  imitatione  credemus :  Reperiuntur 
autem  haec  exempla:  1.  As.  2:  'Sub  imp6rio  uiuens*:  pleri- 
que  loci  apud  Muellerum  Pros.  Plant,  p.  343  nihil  ualent,  duo 
ultinii  incerti  sunt.  —  2.  Cist.  4:  *T5llit  atque  exponit':  sine 
exemplo,  cf.  MucU.  p.  443;  de  'tollit  atque'  uide  infra  p.  2(>r>. 
—  3.  Ep.  S:  *Sed  inu6nta  gnata'  Ritschel.  op.  II  p.  41.")  cor- 
reptionem  reiecit,  contra  quem  quae  attulit  Mueller  exempla 
p.  37)9,  prorsus  nil  ualent.  —  4.  Most.  1:  'Manumfsit  emptos' 
sine  exemplo^),  itemque  5.  Pers.  4:  'Subornata  suadet',  cf. 
Spengel.  T.  Maccius  Plautus  112sq.;  Muell.  p.  25N;  Ritsche- 
lius  *suadet,  subomat  et  q.  s.\  —  0.  Pers.  5:  *  Atque  ita  intri- 

1)  Comici  semper  adhibeut:  manu  (e)mittere. 


De  argamentorom  metricorum  latinoium  arte  et  origine.        263 

catum':  de  mensura  *atque'  cf.  Muell.  p.  292  sqq.  et  p.  436  sqq. 
Ritschelius  *  atque  intricatum  ita',  ubi  eoUocatio  uocabuli  '  ita* 
minus  placet.  —  7.  Poen.  1:  *Puer  siptuennis'  ex  ipso  Plauto 
(prologo). 

In  ceteris  uersus  sedibus  nusquam  auctor  syllabam  longam 
corripuit,  ut  de  tali  uersu  Rud.  1:  'reti  piscator  de  mari  ex- 
traxit  uidulum'  non  possit  cogitari.  Attamen  certa  qnaedam 
excepta  est  condicio:  si  in  tertii  pedis  arsi  post  caesuram 
ponitur  uox  pyrrhichia  in  consonam  desinens  ante  uocabulum, 
quod  incipit  a  consona,  positionem  neglegere  illi  libuit.  Quain 
licentiam  non  in  omnibus  uocibus  admiserunt  antiqui.  In  ar- 
gumentis  autem  certa  exempla  babemus  haec  tria:  Gist.  3: 
'Sicyonia  aeque  pdrlt  puellam';  'pdrlf  inauditum  est  apud  anti- 
quos  cf.  Muell.  p.  12S.  True.  9:  'Tandem  compressae  pdter 
cognoscit  omnia*,  unum  praeterea  exemplum  exstat  in  interiore 
senario:  Amph.  104  'ut  sit  pater  mens',  ubi  Fleckeiseni  trans- 
positio  'mens  pater'  commendatur;  cf.  Muell.  p.  i2S.  —  Men.  4: 
'Auos  paternus  fadt  Menaechmum  e  Sosicle':  in  senario  qui- 
dem  non  admissum  a  ueteribus  cf.  Muell.  p.  110.0  De  Most.  9: 
'  uit  *  uide  infra  p.  264.  Quod  autem  argumentorum  auctor  in 
solo  tertio  pede  praeter  primum  positionem  neglegi  posse  uide- 
tur  credidisse,  uel  hoc  licentiarum  illarum  naturam  indieat. 
Videmus  igitur,  quo  iure  quidam  propter  eas  ipsas  acrosticha 
saeculo  post  Plauti  mortem  primo  attribuant. 

Syllabae  autem  sine  dubio  productae  contra  posteriorum 
usum  nullae  inueniuntur.  Hue  referas  Gist.  10:  'Itique  lege  et 
rite\  At  apud  antiquos  quae  exstant  huius  mensurae  exempla 
(cf.  Muell.  p.  13  sq.)  in  senario  quidem  incerta  sunt  omnia  et 
facile  corrigi  possunt.  Scribendum  autem  est,  ni  fallor, '  illam- 
que\  quod  si  mutatum  erat  in  'litaque'  (ut  True.  a.  10,  ubi 
Schoellius  'istam*  elicuit),  prima  littera  acrosticho  repugnante 
ilia  corruptela  facile  potuit  irrepere.  Itaque  non  licet  ad  ser- 
uandum  u.  elumbem  banc  adhibere  productionem  Merc.  6: 
'Tradit  |  uicino  eum  |  putat  |  uxor  |  sibi',  uel  ad  hiatum  de- 

1)  Nouum  exemplum  coniectura  inferre  uoluit  0.  Seyffertus  PMlol. 
uol.  29  p.  396:  '^rOm  tabellis*. 


256  CortiuB  Riccardos  Opits 

quandam  necessitudinem  inter  Poenuli  et  inter  Menaecbmo- 
rnm  prologos  intercedere  doctos  niros  non  fugit,  cuius  tamen 
natnra  adhnc  latnit ,  at  Brixins  0  ad  Men.  prol.  u.  55  satis 
habet  illam  statnere,  ad  a.  autem  62  prologi  auctorem  ipsa 
'Poenuli'  nerba  imitatnm  esse  adnotat:  mea  qaidem  sententia, 
qui  'Poenuli'  prologum  scripsit,  Menaechmorum  ante  ocnlos 
babuit  indeque  cum  illos  locos  turn  ex  u.  24:  'Postqnam  iam 
pueri  septuennes  sudt,  pater  Onerauit  et  q.  s.\  id  qnidem 
inuitusy  Agorastoclem  quoque  septuennem  raptum  esse  finxit 

Persa  ed.  R.  u.  457:  'Nunc  ego  lenonem  ita  bodie  intri- 
catum  dabo'  =»  a.  5:  'Atque  ita  intricatum  ludit  potans 
Dordalum.  A.  3  in  codicibus  legitur:  'Rap  tarn  que  ui  emeret 
de  praedone  uirginem'  (nisi  quod  'vi'  cod.  G  exbibet),  ubi  iam 
Pius  scripsit,  quem  Ritschelius  secutus  est,  facillima  mnta- 
tione:  'raptamque  ut';  attamen  uix  de  lectione 'ui'  dubitare 
possumus,  si  comparamus  fab.  u.  SSO,  ubi  ex  cod.  Ambr.  scrip- 
tura:  ETUTUISURRUPTA  (cett.  praebent:  et  id  ut  surrupta) 
Ritschelius  hoc  recepit:  'et  ut  ui  surpta  (fueris)'. 

Qua  occasione  contrariae  conmutationis  exemplum  ad- 
feram:  Trin.  u.  681  codd.  exhibent:  'Meam  uissororem  tibi 
dem  suades  sine  dote  . .  .',  ubi  Ritschelius  Guyetum  et  Rei- 
zium  secutus  'uis'  omisit,  quod  Bothius  seruare  maluit  omissa 
uoce  'suades'  hunc  in  modum:  'Meam  sororem  uis  tibi  dem'. 
Verum  uidetur  hoc:  uoculam  'ut'  comiptam  in  'ui'  ex  se- 
quenti  uocabulo  litteram  s  ad  se  arripuisse:  'meam  ut  soro- 
rem tibi  dem  suades'. 

Rudens  Qi..Y\.  uox'eiectus'  in  fabula  nonnunquam  legi- 
tur, absolute  pro  'eiectus  e  naui'  pr.  73,  155;  uel  pro  'eiectus 
e  mari'  188,  409  ut  a.  5:  'Naufragio  eiecta  deuenit'.  — 
u.  1109  sq.:  '. . .  in  isto  uidulo,  ubi  sunt  signa';  u.  1130: 
'estne  hie  uidulus,  ubi'  »^  a.  Isq.:  'uidulum,  ubi  erant 
et  q.  s.'. 

Stichus  ed.  R.  'delenitur'  in  a.  4  ex  fab.  u.  457:  de- 
leniam'. 


1)  Ed.  3  a.  1880. 


De  argmnentorum  metricoram  latinormn  arte  et  origine.       265 

inserant.  Poen.  1:  'Puer  septuennis  8ur|ripTttir',  0  Cartha- 
gine'  haud  scio  an,  si  non  prolog!  auctor  u.  66,  at  argumenti 
auctor  scripserit  'surpitur*,  cum  breniorem  formam  'surpit' 
habeat  Aul.  8.  Contra  excnsandnm  uidetur  uocabnlum  ana- 
paesticum  in  claosula  ex  Planto  adsumpta  nomine  proprio 
Amph.  8:  '. .  .  .  Amphitruo  decernere'.  —  Prorsus  nullam 
probabilitatem  habet  Cist.  7 :  'Lemnique  natam  despondit  adu- 
lescentnlo':  iam  restituimus  'spondet*.  —  Singularem  sane, 
sed  satis  excnsatum  compositione  nidemns  dactylicae  uocis 
(ante  anapaestnm  positae)  usum  in  prima  sede  Cist.  1 :  '  Com- 
primit  adnlescens  Lemnins  Sicyoniam*.  Abicienda  est  contra 
XX.  4  mensura:  'tollit  atque'.  Restat  tertia  sedes:  falluntur  egre- 
gie  quimetinntur  Men.  4:  'Auos  patemus  facit';  de  Merc.  6: 
'  tradit  nicino  eftm  putat  uxor  sibi '  cf.  supra  p.  263 ,  quern  n. 
infra  ut  Ep.  3  sq.  de  hiatu  disputantes  sanabimus ,  nam  iis 
assentiri  nequeo,  qui  in  his  exemplis  uocabulum  iambicum 
admittunt.  Rud.  u.  4:  'Ea  in  clientelam  suipte  imprudens 
patris'  uel  propter  caesurae  defectum  condemnandus,  cf.  p.  266, 
iam  a  Fleck,  in  rectum  ordinem  redactus  est :  '  Ea  suipte  impr. 
in  cl.  p.'.  —  Separatim  loquimur  declausulis.  In  uocabulo 
quattuor  aut  plurium  syllabarum  auctor  sexiens  breuem  quinti 
pedis  thesin  admisit,  ante  creticum  uel  dactylicum  deciens 
quater.  Praeter  ceteras  debilis  est  clausula  Cas.  5:  'Nequam 
qui  dominum  mulcat  atque  uilicum',  quam  dubito  an  auctor 
euitauerit  scribens:  'aeque  <ut>  uilicum*.^)  Propter  artio- 
rem  uocabulorum  conexum  excusatur  Trin.7:  'ferre  se  a  patre', 
ut  nihil  obstet  transpositioni  Mil.  3:  'captust  ipsus  in  mari'. 
Artiorem  conexum  statuas  etiam  Men.  9 :  '  meretrix ,  uxor  e  t 
soror',  cum  absit  talis  excusatio  Poen.  2:  'Osor  mulierum 
emptum  adoptat  hunc  senex',  quare  hunc  u.  corrigendum  censeo 
cf.  p.  263  sq.  et  272  sq.  Ante  paeonem  quartum  cretici  men- 
suram  aequantem  exeunte  uersu  semper  longa  thesis  deprehen- 

1)  Sic  omne8  codd.  secundum  Ooetzii  colIatioDem. 

2)  Optime  conuenit  anctori  *aeque  —  ut%  quod  post  Horatium  et  Pli- 
nios  Apuleius  compluriens  habet:  de  deo  S.  22  p.  163  H.  cf.  Hildebr.  de 
Mag.  14  p.  475. 


JOG  Curdus  Riccardus  Opitz 

ilitur>  uimiram  ne  breues  coaceruentar ,  atque  alia  solutae  in 
i^uiiita  seile  arseos  exempla  cum  desint  omnino,  auctor  in  poly- 
syllabis  tantum  solntionem  admisitJ)  Quare  spemenda  est 
Gepperti  coniectura  Poen.  2:  "...  adoptat  sibi  senex'. 

Restant  caesurae:  Ex  omnibus  argnmentorum  uersibns 
166  caesuram  primariam  habent  161,  in  quibus .  etiam  Cist.  8 
numero:  'Amore  capto  illios'.    Quae  caesura  adiuuatur  semi- 
septenaria  omnino  in  54  nu.,  debilis  autem  uideatur  propter 
monosyllaba  in  his:  Amph.  8:  'Uter  sit,  non  quit';  Merc.  3: 
'Requirit,  quae  sit';  Most.  9:  'Requirit,  quae  sint',  ubi  tamen 
artum  monosyllaborum  conexum  animaduertas.  —  Pseud.  5: 
'  Dicens  Syrum  se  Ballionis  Pseudolus'  infirmam  semiquinariam 
nomina  propria  excusant.  —  In  duobus  autem  uersibiis  As.  3 
et  Cas.  2  compositorum  uocabulorum  diremptione  (re -latum, 
ad-legat)  caesuram  efficias,  in  duobus  aliis  defectus  uicariis 
expletur :  Aul.  3  et  True.  7 ,  quam  compensationem  etiam  in 
illis  statuas  et  in  hoc  coniectura  effecto :  Capt  4 :  '  Tantum 
studens  (mutatum)  ut  natum  recuperet  \    Etiam  Merc.  5 :  '  Amat 
senex  banc :  at  se  adsimulans'  et  Gas.  3  (e  coni.) :  '  Senem  ad- 
iuuat  sors:  uerum  ..."  optio  datur,  praefero  primariam  propter 
sententiae  incisionem.  —  Omnino  autem  caret  caesura  Rud. 
u.  4  uel  propterea  corrigendus.  —  Habiliorem  equidem  puto 
reddendum  esse  caesuram  Cist.  4;  'Tollit  atque  exponit  et| 
ex  insidiis  aucupat'  omissa  uoce  'et'  (ut  dittographia),  prae- 
sertim  cum  sic  ilia  anapaesti  diremptio  euitetur  inaudita ;  nam 
alia  non  offendunt  uelut:  Stich.  1:  'quod  eae*;  Mil.  2:  'Id  ero*; 
Rud.  2:  'Ubi  erant';  Aul.  9:  'ab  eo';  cf.  p.  212. 

Proceleusmaticum  bis  inuenimus  in  primo  pede:  As.  2 
et  3,  praeterea  semel  inter  duos  diuisum  Cist.  1:  'Com  prim  it 
adulescens  . . .'-),  a  quo  antiquorum  ars  abhorret  cf.  Ritschel. 
op.  V  p.  513  sqq. 

De  hiatu  ilia  quaestio  usque  ad  fastidium  paene  trac- 

1)  Cf.  p.  2l4adn. 

2)  Si  corrigere  liceret  per  prolog!  uerba  (cf.  p.  252),  proponerem: 
'Comprimit  adueniens  (aduectus)'.  At  imitator  ne  in  hac  quidem  re  Plauti 
artem  uidetur  mihi  perspexisse. 


De  argumentoram  metricoram  latinorum  arte  et  origine.       267 

tata,  quae  doctorum  airorom,  qui  in  studiis  Plautinis  uersan- 
iur,  ingenia  animosque  etiamnanc  mouet,  in  argumenta  quo- 
qne  cadit  acrosticba.  Itaque  ex  iis,  qui  post  renatas  litteras 
primi  Plauto  emendando  operam  dederunt,  cum  plerique  macu- 
1am  eradicare  conarentnr,  posteriores  quidam  omnibus  uiribus 
tuebantur.  Horum  ex  numero  Lingium  nomino  (de  hiatu  p.  21), 
Osannum  (1. 1.) ,  Spengelium  C  Plautus'  inprimis  p.  238  sqq.), 
Bergkium  (BeitrSge  z.  lat.  Gramm.  I  p.  IHsq.)^  Lorenzium, 
Ussingium  (in  editionibus).  Acerrimus  contra  hos  eorumque 
asseclas  castigator  exstitit  Ritschelius  (op.  n  inde  a  p.  414, 
denuo  Nou.  Exec.  p.  123),  quem  secutus  est  Mueller  in  'Pro- 
sodia  Plautina'.  Alii  dubitant  uerum  pr6  certo  amplecti  ut 
Brixius  ed.  Menaech.  a.  1880  p.  92,  Loewius  in  'Analectis* 
p.  151.  Quare  operae  pretium  uidetur  esse,  postquam  proso- 
diacam  metricamque  artem  cognouimus,  omnes  locos  hue  per- 
tinentes  coUigere,  disponere,  examinare,  num  tandem  aliquando 
maculam  illam  ex  editionibus  Plautinis  exturbare  possimns. 

Atque  quaesiuit  Bergkius  (p.  114),  cur  non  -  acrosticba, 
quae  eadem  fere  aetate  —  scil.  secundo  p.  Ghr.  saccule  in- 
eunte  —  orta  sint,  hiatum  non  exhibeant,  si  librariorum  in- 
curiae  eorundem  hiatum  acrostichorum  imputemus:  Cui  facile 
opponas,  ne  ilia  quidem  hiatu  carere  coll.  in  Merc.  u.  4 :  '  Pater 
aduolat  uisam  ancillam  deperit';  u.  6:  'ab  adulescente  matri 
emptam  ipsius';  u.  15:  'Orat  suo  cum  pdtre,  nato  ut  cederet' 
—  qua  labe,  quod  cetera  libera  sunt,  casu  quodam  felici  fac- 
tum est  — ;  praeterea  primas  argumentorum  uicissitudines  igno- 
ramus: nam  uidentur  non-acc.  multo  post,  quam  scripta  sunt, 
in  codices  illata  esse,  quoniam  in  Ambros.  quidem  quinto 
demum  uel  sexto  saccule  intrauerunt  (cf.  Studemund.  in  comm. 
in  hon.  Momms.  p.  803).  Quibus  autem  ad  id  tempestatibus 
acrosticha  adflictata  sint,  nescimus. 

Porro,  ut  miseram  acrostichorum  condicionem  detegamus, 
primum  hiatu  interim  neglecto  omnes  uersus,  qui  alia  certa 
corruptela  inquinati  sunt,  nunc  ante  oculos  ponemus:  Amph.  9: 
'Omnem  rem  gnoscunt  geminos  Alcumena  enititur';  As.  4:  'Nu- 
merari  iussit  seruo  Leonidae';   Gapt  4:  'Tantum  studens  ut 


Vv      ^'*''*  senem  adiunat,  uerum  decipi- 
tv^tuw  M^*tt|H^Tt^^^    1^^^  i?ge  et  rite  ciuem cognitam*;  Cist.?: 
t..,?  aoh'^.  vV^    '  *^^a*f«  adulescentulo';   Ep.  2:  'Persuasu 
I  cii'^tvt^'  ^^'T^s^  *  Mil-  5:  'Suom  arcessit  erum  Athenis 

^    v'v^erentis  cnstos  bos  uidet  de  tegulis'; 


V 

'•    *'*'*'  ^i-»  iuni  dicit  pignns  emptis  aedibns';  Merc.  6: 


pm  pntat  uxor  sibi ' ;  Rnd.  1 : '  Reti  piscator  de 
'''*'    '*      ^.^ulum';  Rud.  4:  'Ea  in  clientelam  snipte  im- 


^..•w"^  ■* 


_^    Alias  corruptelas  snpra  deteximus,  aliae  uer- 

,^  «M  repugnant.    Qaam  facile  autem  biatns  oriri 

i^ut*  Mil.  12,   ubi  Vet.:  'Senis  nicini  capiat  uxor 

^  '       v,W.  C:  'Senis  uicinis  uxor  et  q.  s.',  qui  u.  optimns 

^    .!%  <^^^  ^^^^  ^  ill^  spurio  laborat  biatu.    De  cuius  usu 

"^  .^^  scatuamus,  quod  argumentis  nequeat  demonstrari,  con- 

^^•M'^^  aduersariis  in  inscriptionibus  certa  hiatus   uestigia 

.^^oAti  —  quamquam  carmina  sepulcralia  ab  indoctis  con- 

^x««i  t't  horridas  uetustissimorum  tempomm  leges  consuetudine 

liiiitas  secuta  cum  nostris  lusibus  comparari  posse  iure  ne- 

^Aiur  — ;  item  concedamus  hiatum  uideri  posse  in  cormpto 

hauti  textu  repertum  auctori  placuisse.    Atqui,   quod  mode 

largiti  sumus,  statim  labefactatur ,  cum  nonnullis  locis  auctor 

aperte  deprehendatur  hiatum  euitans,  quam  rem  neminem  ad- 

hue   obseruasse   uideo:    Capt.  9:  'Indicio  quoins';    Cure.  S: 

sernom 

'Oratu  quoins';  Ep.  S:  'seruolum  emittit  manu';  Rud.  4:  'Ea 
suipte  imprudens'  (inaudita  forma!);  Triu.  3:  'Istoc  absente*; 
uerum  etiam  in  caesura,  quae  est  post  thesin  pedis  paenultimi: 
Mil.  G:  'Geminis  communem  clam  parietem  in  aedibus'  —  ubi 
iniuria  praepositionem  expulisse  mihi  uidentur  uiri  docti  — 
nee  minus  in  penthemimeri:  Aul.  8:  'Id  surpit;  illic  Euclioni 
rem  refert',  cum  ne  nomen  proprium  quidem  satis  excusatio- 
nis  praebere  uideretur.')  Itaque  hoc  merito  nobis  concedi 
putamus,  quod  iam  Ritschelius  iudicabat,  eos  uersus  maxime 
suspectos  esse,  in  quibus  sanam  causam  depreheudere  non 

1)  Qualia  uestigia  si  etiam  in  fabulis  Plauti  dedita  opera  coUigerentur, 
clara  lux  quaestioni  affcrretur. 


De  argumentorum  metricorum  latinomm  arte  et  origine.       269 

possimnB;  cur  poeta  facili  mutatione  et  maxime  transpositione 
hiatam  declinare  nolnerit.    Sed  uideamns  exempla  ipsa. 

Ac  primom  quidem  legitimns  ille  et  apnd  Plantam  usi- 
tatissimns  hiatus  (6|,  yjJ)  —  triciens  fere  redit  in  'Pseudulo*, 
cf.  Lor.  ad  Pseud,  arg.  I,  3  —  in  acrr.  certo  bis  inuenitur: 
Mil.  2:  'di]im  ero\  Men.  1:  'quoi  erant'. 

Ex  ceteris  primum  nouem  elegi,  qui  cum  non  insigni 
uersus  loco,  qualis  est  caesura  primaria,  inueniantur,  ne  a 
propugnatoribus  quidem  hiatus  obstinate  defenduntur. 

Emendationi  autem  a  me  probatae  quam  breuissime,  ne 
conspectus  obscuretur,  addam  uncis  circumclusas  aliorum  sen- 
tentiaS;  quae  quidem  dignae  uideantur,  ceterum  ad  editiones 
criticas  lectorem  relegans. 

1.  1.  Gas.  3:  'Sors  senem  adiuuat,  uerum  decipitur  dolis'; 
Bothius  recte:  'Senem  adiuuat  sors'. 

2.  Ep.  5:  'Imprudens  iuuenis.  compressae  ac  militis',  u. 
supra  condemnatum  sanaui:  'compressae (a  se)'  [Pylades:  'mox 
compressae']. 

3.  Merc.  5:  differunt  ipsi  codd.:  CD  exhibent: '  Amat  senex 
banc  se  adsimulans  uendere',  B:  'banc  ad  se  sim.\  quas  lec- 
tiones  R.  bene  conflauit  hunc  in  modum:  'ac  se  adsimulans' 
[Gruter:  'ac  se  sim.';  Gulielmius:  'at  se  sim.']. 

4.  Men.  8:  'Menaechmum  omnes  ciuem  credunt  aduenam' 
Pyladis  transpositione  'ciuem  credunt  omnes'  «uerborum  co- 
nexum  apertiorem  fieri  uidit  Mueller  p.  514. 

5.  Cure.  1:  'Curculio  missus  Phaedromi  it  Gariam'  hiatum 
in  arsi  molestissimum  expulit  Oulielm.  sic:  'iuitCariam'  (ante 
'it'  spat.  1 — 2  litt.  in  cod.  B)  ['it  in'  Pylades,  Goetzius]. 

6.  Cure.  2:  'Ut  petat  argentum.  Ibi  eludit  anulo',  Goetzius: 
'  clam  ibi  \  qua  ratione  simul  alter  hiatus  post '  argentum'  toUi- 
tur'  [alii:  'inibi';  cogitaui  etiam  de  'tum  ibi',  ut  'ibi  tum'') 
inuenitur]. 

Hie  monebo  aliquid,  quo  tota  quaestio  multum  illustratur: 
ut  prorsus  carent  hiatu  argumenta  Asinariae,  Persae,  Rudentis, 

1)  Ut  And.  106  saepius,  atque  illad  *tum  ibi'  ezstat  in  ipsa  'Curcu- 
lione  in  corrupto  uersu  648:  'turn  ibi  me  nescio  qois  arripit'. 


262  Curtias  Biccardus  Opltz 

—  a.  Aal.2:  'Vi  gumma  sernat,  miseris  adfectns  mo- 
dis'  cf.  n.-a.  4:  'Exsanguis  amens  sernat'. 

Denique  cum  in  Psendnli  argumentis  propter  nocem  'ca- 
cnla'  dnbitari  neqneat,  quin  alterum  pendeat  ab  altero :  illam 
ex  Trin.  u.  721  repetiaisse  mihi  nidetar  non-acr.  auctor,  qnippe 
qui  posito  nocabolo  'calator*  u.  9  (ex  fab.  u.  1009)  deberet 
oariare  orationem  et  illinc  habeat  etiam  adiectiuum  'militaris' 
ad  nocem  'calator'  positom.  Qnod  si  recte  statnimus,  iam 
paene  certum  fit  alternm  cnm  uoce  ipsa  etiam  mensuram 
(cacula)  suscepisse. 

Ipse  sua  nerba  repetiuit  anctor  locis  his :  Most.  1 :  ' . . . . 
suos  amores  Philolaches'  =  Pers.  1:  \  . . .  suos  amores 
Toxilus';  Most.  9:  'Requirit  quae  sint*  =  Merc.  3:  'Re- 
quirit  quae  sit';  Merc.  2:  'Emit  atque  adportat'  = 
Pers.  2:  'Emit  atque  curat'. 

Quaestio  7. 
De  re  prosodiaca  et  de  re  metrica. 

Prosodiacas  licentias  duas  potissimum  obseruamus:  Nam- 
que  in  prima  uersus  sede  syllabas  positionis  ui  uel  natura 
productas  auctor  corripuit,  qua  in  re  non  ratione  mihi  uidentur 
uti,  qui,  si  quod  uocabulum  apud  antiques  baud  inuenitur  ita 
correptum,  propterea  mutandum  esse  censent.  Immo  aucto- 
rem  minus  felicem  fuisse  in  imitatione  credemus :  Reperiuntur 
autem  haec  exempla:  1.  As.  2:  'Sub  lmp6rio  uiuens':  pleri- 
que  loci  apud  Muellerum  Pros.  Plant,  p.  343  nihil  ualent,  duo 
ultimi  incerti  sunt.  —  2.  Cist.  4:  'Tollit  dtque  exponit';  sine 
exemplo,  cf.  Muell.  p.  443;  de  'tolUt  atque'  uide  infra  p.  265. 
—  3.  Ep.  8:  'Sed  inu6nta  gnata'  Ritschel.  op.  II  p.  415  cor- 
reptionem  reiecit,  contra  quem  quae  attulit  Mueller  exempla 
p.  359,  prorsus  nil  ualent.  —  4.  Most.  1:  'Manumfsit  emptos' 
sine  exemplo  0>  itemque  5.  Pers.  4:  'Subomdta  suadet',  cf. 
Spengel.  T.  Maccius  Plautus  112  sq.;  Muell.  p.  25S;  Ritsche- 
lius  'suadet,  subomat  et  q.  s.\  —  6.  Pers.  5:  'Atque  ita  intri- 

1)  Comici  semper  adhibent:  manu  (e)mittere. 


De  argamentorum  metricorum  latinotum  arte  et  orlgine.        263 

catum':  de  mensura  'atque'  cf.  Muell.  p.  292  sqq.  et  p.  436  sqq. 
Ritschelius  'atque  intricatum  ita',  nbi  eollocatio  uocabuli  'ita' 
minus  placet.  —  7.  Poen.  1:  'Puer  s^ptuennis'  ex  ipso  Plauto 
(prologo). 

In  ceteris  aersus  sedibns  nasquam  auctor  syllabam  longam 
corripuit,  ut  de  tali  uersu  Rud.  1:  'reti  piscator  de  mari  ex- 
traxit  uidalum'  non  possit  cogitari.  Attamen  certa  qnaedam 
excepta  est  condicio:  si  in  tertii  pedis  arsi  post  caesuram 
ponitar  uox  pyrrbichia  in  consonam  desinens  ante  nocabuluni, 
qaod  incipit  a  consona,  positionem  neglegere  illi  libuit.  Quam 
licentiam  non  in  omnibus  uocibus  admiserunt  antiqui.  In  ar- 
gumentis  autem  certa  exempla  habemus  haec  tria:  Gist.  3: 
'Sicyonia  aeque  pArlt  puellam';  'pArit*  inauditum  est  apud  anti- 
quos  cf.  Muell.  p.  128.  True.  9:  'Tandem  compressae  pAter 
cognoscit  omnia',  unum  praeterea  exemplum  exstat  in  interiore 
senario:  Amph.  104  'ut  sit  pater  mens',  ubi  Fleckeiseni  trans- 
positio  *meu8  pater'  commendatur;  cf.  Muell.  p.  l28.  —  Men.  4: 
'Auos  paternus  fdcit  Menaechmum  e  Sosicle':  in  senario  qui- 
dem  non  admissum  a  ueteribus  cf.  Muell.  p.  llO.i)  De  Most.  9: 
'  ait '  uide  infra  p.  264.  Quod  autem  argumentorum  auctor  in 
solo  tertio  pede  praeter  primum  positionem  neglegi  posse  uide- 
tur  credidisse,  uel  hoc  licentiarum  illarum  naturam  indicat. 
Videmus  igitur,  quo  iure  quidam  propter  eas  ipsas  acrosticha 
saeculo  post  Plauti  mortem  primo  attribuant. 

Syllabae  autem  sine  dubio  productae  contra  posteriorum 
usum  nullae  inueniuntur.  Hue  referas  Gist.  10:  'Itaque  lege  et 
rite\  At  apud  antiquos  quae  exstant  huius  mensurae  exempla 
(cf.  Muell.  p.  13sq.)  in  senario  quidem  incerta  sunt  omnia  et 
facile  corrigi  possunt.  Scribendum  autem  est,  ni  fallor,  '  illam- 
que\  quod  si  mutatum  erat  in  Mitaque'  (ut  True.  a.  10,  ubi 
Schoellius  'istam'  elicuit),  prima  littera  acrosticho  repugnante 
ilia  corruptela  facile  potuit  irrepere.  Itaque  non  licet  ad  ser- 
uandum  u.  elumbem  banc  adbibere  productionem  Merc.  6: 
'  Tradit  |  uicino  eum  |  putat  |  uxor  |  sibi ',  uel  ad  hiatum  de- 

1)  Nouum  exemplum  coniectura  inferre  uoluit  0.  Seyffertus  Philol. 
uol.  29  p.  396:  "Mm  tabellis'. 


264  CurtioB  Riccardus  Opitz 

fendendum  Poen.  2:  'Osor  mnliemm  emptam  adoptat  hanc 
senex'. 

Contra  alia  qnaedam  antiquoram  consaetndo  late  patet 
in  argamentis:  synizesis  in  his  formis:  ei  Amph.  4,  Trin.  6, 
qnibuscnm  cf.  mensnram  'eidem'  Mil.  4  a  Ritschelio  anctori 
nindicatam  op.  11  p.  419,  et  iambicam  'ei'  Mil.  11,  de  qua 
Brixins  ad  Mil.  arg.  a.  5,  Neaios  11, 193;  'earn'  Pseud.  3  (siqni- 
dem'relicuo'legendumest);  *8ui*^Per8. 4,  'suipte*  Rud.4;  'suos* 
Most.  1,  Pers.  1 ;  'dub'  Gas.  1 ;  'ait'  Most.  9,  ubi  possis  etiam 
metiri  'iU'. 

Itaque  si  tres  argumentorum  auctores  comparamus,  Apolli- 
naris  licentiis  prosodiacis  colorem  antiquum  adpinxit  nullum, 
baud  multum  non-acrostichornm,  plurimum  acrostichorum  auc- 
tor.  Qui  crescens  usus  baud  scio  an  superandi  studio  natus 
sit,  ut  rursus  baberemus  banc  imitationis  seriem:  Terentiana 
argumenta:  non-acrosticba:  acrosticba.  Quodsi  0.  Seyffertus 
in  Pbilol.  uol.  25  p.  448  adn.  acrosticba  septimo  a.  u.  c.  sae- 
culo  non  orta  esse  non  posse  contendit  propter  praestantiam 
artis  metricae,  boc  unum,  quod  periocbae  Terentianae  Sul- 
picii  metricas  leges  secuntur  Plauti  et  Terentii  uel  seueriores 
his  —  ut  supra  exposui  — ,  quae  sit  uis  illius  argumenti,  lucu- 
1  enter  demonstrat. 

De  legibus  illis  cum  satis  dictum  sit,  nunc  ea  tantum, 
quae  abhorrent  uel  dubia  sunt,  tractabo :  Ac  primum  quidem, 
quam  seuere  euitauerit  auctor  uocabulum  spondiacum  sede  pari, 
declarat  coUocatio  Most.  11:  '  Ab  sui  sodale  gnati ',  ubi  con- 
sentaneum  erat  scribi  (cf.  p.  253);  'Ab  sui  gnati  sodale'.  Su- 
spectus  autem  uel  propter  biatum  est  Amph.  3  exitus:  'dum 
cernit  cum  bostibus'  et  accipienda  sine  dubio  syllaba  'de' 
('decemit'),  quam  man.  2  in  Vet.  addidit.  Ep.  5:  'Imprudens 
iuuenis.  compressde  ac  militis  Cognouit  opera  sibi  senex 
OS  sublitum',  qui  uersus  ipse  quoque  hiatu  laborat,  mihi  uel 
sententiae  causa  necessaria  uidetur  haec  emendatio:  'com- 
pre88ae(a  se)  0  ac  militis',   cum  alii  'mox'  ante  'compressae' 


1)  In  pronomine  'se*  nemo  offendet  coll.  Capt.  6;  Pers.  1 ;  Pers.  4. 


De  argumentomm  metricorum  latinonim  arte  et  origine.       265 

inserant.  Poen.  1:  'Puer  septuennis  8ur|ripTtiir| »)  Cartha- 
gine'  hand  scio  an,  si  non  prolog!  anctor  n.  66,  at  argnmenti 
anctor  scripserit  "snrpitur*,  cnm  breniorem  formam  'snrpit' 
habeat  AnI.  8.  Contra  excnsandnm  nidetnr  nocabnlnm  ana- 
paesticnm  in  clausula  ex  Plauto  adsumpta  nomine  proprio 
Amph.  8:  '. . . .  Amphitruo  decernere'.  —  Prorsus  nullam 
probabilitatem  habet  Gist.  7 :  '  Lenmique  natam  despondit  adu- 
lescentulo':  lam  restituimus  'spondet*.  —  Singularem  sane, 
Bed  satis  excusatum  compositione  uidemus  dactylicae  uocis 
(ante  anapaestum  positae)  usum  in  prima  sede  Cist.  1 :  '  Com- 
primit  adulescens  Lemnius  Sicyoniam'.  Abicienda  est  contra 
u.  4  mensura:  'tollit  atque'.  Restat  tertia  sedes:  falluntur  egre- 
gie  qui '  metinntur  Men.  4:  'Auos  patemus  facit';  de  Merc.  6: 
'  tradit  uicino  etim  putat  uxor  sibi '  cf.  supra  p.  263 ,  quern  u. 
infra  ut  Ep.  3  sq.  de  hiatu  disputantes  sanabimus ,  nam  iis 
assentiri  nequeo,  qui  in  his  exemplis  uocabulum  iambicum 
admittunt.  Rud.  u.  4:  'Ea  in  clientelam  suipte  imprudens 
patris'  uel  propter  caesurae  defectum  condemnandus,  cf.  p.  266, 
iam  a  Fleck,  in  rectum  ordinem  redactus  est :  '  Ea  suipte  impr. 
in  cl.  p.*.  —  Separatim  loquimur  declausulis.  In  uocabulo 
quattuor  aut  plurium  syllabarum  auctor  sexiens  breuem  quinti 
pedis  thesin  admisit,  ante  creticum  uel  dactylicum  deciens 
quater.  Praeter  ceteras  debilis  est  clausula  Cas.  5:  'Nequam 
qui  dominum  mulcat  atque  uilicum',  quam  dubito  an  auctor 
euitauerit  scribens:  'aequo  (ut>  uilicum'.^)  Propter  artio- 
rem  uocabulorum  conexum  excusatur  Trin.7 :  'ferre  se  a  patre', 
ut  nihil  obstet  transpositioni  Mil.  3:  'captust  ipsus  in  mari*. 
Artiorem  conexum  statuas  etiam  Men.  9:  'meretrix,  uxor  et 
soror*,  cum  absit  talis  excusatio  Poen.  2:  'Osor  mulierum 
emptum  adoptat  hunc  senex',  quare  hunc  u.  corrigendum  censeo 
cf.  p.  263  sq.  et  272  sq.  Ante  paeonem  quartum  cretici  men- 
suram  aequantem  exeunte  uersu  semper  longa  thesis  deprehen- 

1)  Sic  omnes  codd.  secandum  Goetzii  coUatioDem. 

2)  Optime  conaenit  auctori  'aeque  —  at\  quod  post  Horatium  et  Pli- 
nios  Apuleius  complorienB  habet:  de  deo  S.  22  p.  163  H.  cf.  Hildebr.  de 
Mag.  14  p.  475. 


266  Cur  tills  Riccardus  Opitz 

ditnr,  nimiram  ne  breues  coaceruentur ,  atque  alia  solatae  in 
quinta  sede  arseos  exempla  cum  desint  omnino,  auctor  in  polj- 
syllabis  tantum  solutionem  admisitJ)  Quare  spemenda  est 
Gepperti  coniectnra  Foen.  2:  "...  adoptat  sibi  senex'. 

Restant  caesnrae:  Ex  omnibus  argnmentorum  uersibus 
166  caesuram  primariam  babent  161,  in  qnibus.etiam  Cist.  8 
numero:  'Amore  capto  illius\  Quae  caesura  adiuuatur  semi- 
septenaria  omnino  in  54  uu.,  debilis  autem  uideatur  propter 
monosyllaba  in  his:  Amph.  8:  'Uter  sit,  non  quit';  Merc.  3: 
'  Requirit,  quae  sit ' ;  Most.  9 :  '  Requirit,  quae  sint ',  ubi  tamen 
artum  monosyllaborum  conexum  animaduertas.  —  Pseud.  5: 
'  Dicens  Syrum  se  Ballionis  Pseudolus'  infirmam  semiquinariam 
nomina  propria  excusant.  —  In  duobus  autem  uersibus  As.  3 
et  Cas.  2  compositor um  uocabulorum  diremptione  (re -latum, 
ad-legat)  caesuram  efficias,  in  duobus  aliis  defectus  uicariis 
expletur:  Aul.  3  et  True.  7,  quam  compensationem  etiam  in 
illis  statuas  et  in  hoc  coniectura  eflfecto :  Gapt  4 :  '  Tantum 
studens  (mutatum)  ut  natum  recuperet '.  Etiam  Merc.  5 :  '  Amat 
senex  banc :  at  se  adsimulans'  et  Cas.  3  (e  coni.) :  '  Senem  ad- 
iuuat  sors:  uerum  ..."  optio  datur,  praefero  primariam  propter 
sententiae  incisionem.  —  Omnino  autem  caret  caesura  Rud. 
u.  4  uel  propterea  corrigendus.  —  Habiliorem  equidem  puto 
reddendum  esse  caesuram  Cist.  4;  'Tollit  atque  exponit  etl 
ex  insidiis  aucupat'  omissa  uoce  'et'  (ut  dittographia),  prae- 
sertim  cum  sic  ilia  anapaesti  diremptio  euitetur  inaudita;  nam 
alia  non  oflfendunt  uelut:  Stich.  1:  'quod  eae';  Mil.  2:  'Id  ero*; 
Rud.  2:  'Ubi  erant';  Aul.  9:  'ab  eo';  cf.  p.  212. 

Proceleusraaticura  bis  inuenimus  in  prime  pede:  As.  2 
et  3,  praeterea  semel  inter  duos  diuisum  Cist.  1 :  '  Com  p  r  i  m  i  t 
adulescens  . .  .'^),  a  quo  antiquorum  ars  abhorret  cf.  Ritschel. 
op.  V  p.  513  sqq. 

De  hiatu  ilia  quaestio  usque  ad  fastidium  paene  trac- 

1)  Cf.  p.  2l4adn. 

2)  Si  corrigere  liceret  per  prolog!  uerba  (cf.  p.  252),  propoiierem : 
'Comprimit  adueniens  (aduectus)'.  At  imitator  ne  in  hac  quidem  re  Plauti 
artem  uidetur  mihi  perspexisse. 


\ 


De  argumentonun  metricoram  latinorum  arte  et  origine.       267 

tata,  quae  doctorum  airorom,  qni  in  studiis  Plantinis  uersan- 
tnr,  ingenia  animosqne  etiamnnnc  monet,  in  argomenta  quo- 
qne  cadit  acrosticba.  Itaqne  ex  iis,  qui  post  renatas  litteras 
primi  Planto  emendando  operam  dederunt,  cum  plerique  macu- 
1am  eradieare  conarentur,  posteriores  qnidam  omnibus  uiribus 
tuebantur.  Horum  ex  numero  Lingium  nomino  (de  hiatu  p.  21), 
Osannum  (1.1.),  Spengelium  CPlautus*  inprimis  p.  238  sqq.), 
Bergkium  (Beitr9ge  z.  lat.  Gramm.  I  p.  114sq.),  Lorenzium, 
Ussingium  (in  editionibns).  Acerrimus  contra  bos  eorumque 
asseclas  eastigator  exstitit  fiitscbelius  (op.  n  inde  a  p.  414, 
denuo  Nou.  Exec.  p.  123),  quern  secutus  est  Mueller  in  'Pro- 
sodia  Plautina'.  Alii  dubitant  uerum  pr6  certo  amplecti  ut 
Brixius  ed.  Menaech.  a.  1880  p.  92,  Loewius  in  'Analectis' 
p.  151.  Quare  operae  pretium  uidetur  esse,  postquam  proso- 
diacam  metricamque  artem  cognouimus,  omnes  locos  hue  per- 
tinentes  coUigere,  disponere,  examinare,  num  tandem  aliquando 
maculam  illam  ex  editionibus  Plautinis  exturbare  possimus. 

Atque  quaesiuit  Bergkius  (p.  114),  cur  non- acrosticba, 
quae  eadem  fere  aetate  —  scil.  secundo  p.  Chr.  saccule  in- 
eunte  —  orta  sint,  hiatum  non  exbibeant,  si  librariorum  in- 
curiae  eorundem  biatum  acrosticborum  imputemus:  Gui  facile 
opponas,  ne  ilia  quidem  biatu  carere  coll.  in  Merc.  u.  4:  'Pater 
aduolat  uisam  ancillam  deperit';  u.  6:  'ab  adulescente  matri 
emptam  ipsius';  u.  15:  'Orat  suo  cum  pdtre,  nato  utcederet' 
—  qua  labe,  quod  cetera  libera  sunt,  casu  quodam  felici  fac- 
tum est  — ;  praeterea  primas  argumentorum  uicissitudines  igno- 
ramus: nam  uidentur  non-acc.  multo  post,  quam  scripta  sunt, 
in  codices  illata  esse,  quoniam  in  Ambros.  quidem  quinto 
demum  uel  sexto  saccule  intrauerunt  (cf.  Studemund.  in  comm. 
in  hon.  Momms.  p.  803).  Quibus  autem  ad  id  tempestatibus 
acrosticba  adflictata  sint,  nescimus. 

Porro,  ut  miseram  acrosticborum  condicionem  detegamus, 
primum  hiatu  interim  neglecto  omnes  uersus,  qui  alia  certa 
corruptela  inquinati  sunt,  nunc  ante  oculos  ponemus:  Amph.  9: 
'Omnem  rem  gnoscunt  geminos  Alcumena  enititur';  As.  4:  'Nu- 
merari  iussit  seruo  Leonidae';   Capt.  4:  'Tantum  studens  ut 


268  CurtioB  Riccardus  Opitz 

natnm  recuperet ' ;  Gas.  3 : '  Sors  senem  adinuat,  aeram  decipi- 
tur  dolis';  Cist.  10:  'Itaque  lege  et  rite  ciaem  cognitam*;  Cist.  7: 
'Lemniqne  natam  despondit  adolescentnlo';  Ep.  2:  'Persoasn 
semi:  atque  condnctam';  Mil.  5:  'Suom  arcessit  emm  Athenis 
et  forat';  Mil.  8:  'Obherentis  cnstos  hos  nidet  de  tegalis'; 
Most.  8:  'Acceptum  turn  dicit  pignos  emptis  aedibns';  Merc.  6: 
'  Tradit  uicino.  earn  pntat  uxor  sibi ' ;  Rud.  1 : '  Reti  piscator  de 
mari  extraxit  aidolum';  Rnd.  4:  'Ea  in  clientelam  saipte  im- 
prudens  patris'.  Alias  cormptelas  supra  deteximus,  aliae  uer- 
sus  legibus  non  repugnant.  Quam  facile  autem  hiatus  oriri 
potuerit,  uide  Mil.  12,  ubi  Vet.:  'Senis  uicini  cupiat  uxor 
nubere',  Cod.  C:  'Senis  uicinis  uxor  et  q.  s.',  qui  u.  optimus 
est,  nisi  quod  sine  s  illo  spurio  laborat  hiatu.  De  cuius  usu 
ne  quid  statuamus,  quod  argumentis  nequeat  demonstrari,  con- 
cedamus  aduersariis  in  inscriptionibus  certa  hiatus  uestigia 
inueniri  —  quamquam  carmina  sepulcralia  ab  indoctis  con- 
fecta  et  horridas  uetustissimorum  temporum  leges  consuetudine 
traditas  secuta  cum  nostris  lusibus  comparari  posse  iure  ne- 
gatur  — ;  item  concedamus  hiatum  uideri  posse  in  corrupto 
Plauti  textu  repertum  auctori  placuisse.  Atqui,  quod  modo 
largiti  sumus,  statim  labefactatur ,  cum  nonnullis  locis  auctor 
aperte  deprehendatur  hiatum  euitans,  quam  rem  neminem  ad- 
huc   obseruasse   uideo:    Capt.  9:  'Indicio   quoius';    Cure.  8: 

seruom 

'Oratu  quoius';  Ep.  8:  'seruolum  emittit  manu*;  Rud.  4:  'Ea 
suipte  imprudens'  (inaudita  forma!);  Trin.  3:  'Istoc  absente'; 
uerum  etiam  in  caesura,  quae  est  post  thesin  pedis  paenultimi: 
Mil.  6:  'Geminis  communem  clam  parietem  in  aedibus*  —  ubi 
iniuria  praepositionem  expulisse  mihi  uidentur  uiri  docti  — 
nee  minus  in  penthemimeri:  Aul.  8:  'Id  surpit;  illic  Euclioni 
rem  refert',  cum  ne  nomen  proprium  quidem  satis  excusatio- 
nis  praebere  uideretur.')  Itaque  hoc  merito  nobis  concedi 
putamus,  quod  iam  Ritschelius  iudicabat,  eos  uersus  maxime 
suspectos  esse,  in  quibus  sanam  causam  deprehendere  non 


1 )  Qualia  uestigia  si  etiam  in  fabulis  Plauti  dedita  opera  colligerentur, 
clara  lux  quaestioni  afferretur. 


i 


De  argumentorum  metricorum  latinomm  arte  et  origine.       269 

possimnS;  car  poeta  facili  mutatione  et  maxime  transpositione 
hiatam  declinare  nolnerit    Sed  nideamus  exempla  ipsa. 

Ac  primum  quidem  legitimus  ille  et  apud  Plantnm  nsi- 
tatissimus  hiatus  i6\^  kjJ)  —  triciens  fere  redit  in  'Psendulo', 
cf.  Lor.  ad  Pseud,  arg.  I,  3  —  in  acrr.  certo  bis  inuenitur: 
Mil.  2:  'diim  ero',  Men.  1:  'quol  erant*. 

Ex  ceteris  primum  nouem  elegi,  qui  cum  non  insigni 
uersus  loco,  qualis  est  caesura  primaria,  inueniantur;  ne  a 
propugnatoribus  quidem  hiatus  obstinate  defenduntur. 

Emendationi  autem  a  me  probatae  quam  breuissime,  ne 
conspectus  obscuretur,  addam  uncis  circumclusas  aliorum  sen- 
tentiaS;  quae  quidem  dignae  uideantur,  ceterum  ad  editiones 
criticas  lectorem  relegans. 

1.  1.  Gas.  3:  'Sors  senem  adinuat,  uerum  decipitur  dolis'; 
Bothius  recte:  'Senem  adiuuat  sors'. 

2.  Ep.  5:  'Imprudens  iuuenis.  compressae  ac  militis*,  u. 
supra  condemnatum  sanaui:  'compressae (a  se)'  [Pylades:  'mox 
compressae']. 

3.  Merc.  5:  differunt  ipsi  codd.:  CD  exhibent:  'Amat  senex 
banc  se  adsimulans  uendere',  B:  'banc  ad  se  sim.\  quas  lec- 
tiones  R.  bene  conflauit  hunc  in  modum:  'ac  se  adsimulans' 
[Gruter:  'ac  se  sim.';  Gulielmius:  'at  se  sim.*]. 

4.  Men.  8:  'Menaechmum  omnes  ciuem  credunt  aduenam' 
Pyladis  transpositione  'ciuem  credunt  omnes*  .uerborum  co- 
nexum  apertiorem  fieri  uidit  Mueller  p.  514. 

5.  Cure.  1:  'Gurculio  missus  Phaedromi  it  Gariam'  hiatum 
io  arsi  molestissimum  expulit  Gulielm.  sic:  'iuitGariam'  (ante 
'it'  spat.  1 — 2  litt.  in  cod.  B)  ['it  in'  Pylades,  Goetzius]. 

6.  Gurc.  2:  'Ut  petat  argentum.  Ibi  eludit  anulo',  Goetzius: 
'clam  ibi',  qua  ratione  simul  alter  hiatus  post  'argentum'  toUi- 
tur'  [alii:  'inibi';  cogitaui  etiam  de  'tum  ibi',  ut  'ibi  tum'') 
inuenitur]. 

Hie  monebo  aliquid,  quo  tota  quaestio  multum  illustratur: 
ut  prorsus  carent  hiatu  argumenta  Asinariae,  Persae,  Rudentis, 

1)  Ut  And.  106  saepius,  atque  illud  'turn  ibi'  ezstat  in  ipsa  'Gurcu- 
lione  in  corrupto  uersu  648:  'torn  ibi  me  nescio  quia  arripit'. 


270  Curtius  Riccardus  Opitz 

Stichi,  ita  alia  quaedam  in  oomploribus  deinceps  nersibos  at- 
que  eodem  fere  loco  macnlam  illam  exhibent,  at  facile  coni- 
cias  bio  archetypam  maiora  damna  expertum  esse  uel  libra- 
rium  aliqoamdiu  dorminisse.  Tales  qaasi  nidi  hiatnum  sunt 
praeter  ilium  (Gore.  Isq.)  bice:  Ampb.  2sq.;  Gas.  1^3;  Most  4 
(aliter  corr.),  5 ;  Men.  2  sq.  et  8 ;  Mil.  3,  5 ;  Poen.  2  sq.  et  6 ;  in- 
primis  autem  Epid.  arg. : 

cf.  a.  2:  'Persuasu  semi  atqne  conductam' 
a.  3 :  '  Iterum  pro  arnica  ei  sabiecit  filii ' 
u.  4:  'Dat  erili  argentam.  eo  sororem  destinat' 
n.  5:  'Impradens  innenis  compressae  ac  militis' 
a.  7 :  '  Ut  ille  amicam,  baec  qaaerebat  filiam' 
et  Merc.  cf.  1:  'Missus  mercatum  ab  suo  adulescens  patre' 
5:  'Amat  senex  banc  se  adsimulans  uendere' 
6:  'Tradit  uicino.    eum  putat  uxor  sibi' 
7:  'Obduxe  scortum.   Turn  Gbarinum  ex  fuga* 
8:  'Retrabit  sodalis  postquam  amicam  inuenit' 

quae  deprauatio  etiam  in  alterum  argumentum  irrepsit.  Talia 
ne  in  ipsis  quidem  fabulis  desunt,  ut  As.  u.  756 — 760  in  quin- 
que  continuis  uersibus  biatum  inuenimus,  ad  quern  locum  bario- 
latur  Ussingius,  cuius  cf.  etiam  Prolegg.  p.  21 8  in.  Sed  pergo 
in  enumeratione : 

7.  Men.  3:  *Nomen  surrupti  illi  indit,  qui  domist*  pro- 
logum  secuti  transposuimus :  'indit  illi*  cf.  p.  254. 

8.  Aul.  7:  'Re  omni  inspecta  compressoris  seruolus*,  Muel- 
ler: '  inspectata',  cf.  Most.  10  fCamerarlus:  'reque*]. 

9.  Capt.  5:  'Et  inibi  emit  olim  amissum  filium':  iam  pri- 
dem  restitutum  est:  'in  i'bus'.  Gorruptela  mihi  uidetur  ex  coni- 
pendio  orta  esse:  'in  ib;'  cf.  True.  5:  'trucib;  morib;'. 

Quibus  absolutis  pergimus  ad  biatum,  qui  est  in  caesura 
post  paenultimi  pedis  tbesin  intercedente,  ubi  retardatione  qua- 
darn  aduersarii  ilium  defendi  autumant. 

II.  1.  Amph.  3:  'Pro  patria  Amphitruo  dum  cernlt  cum 
bostibus',  uersum  aperte  corruptum  supra  ex  cod.  B  restitui- 
mus  '  decernit  *  legentes. 


De  argumentoram  metricorum  latinorum  arte  et  origine.       271 

2.  3.  Merc.  7  sq. : '  Obduxe  scortum.  Turn  Charinum  ex  fuga 

Retrahitsodalis,  postquam  amicam  inuenit'. 
Poterat  auctor,  nisi  hiatum  in  deliciis  habebat,  in  altero  n. 
scribere : '  repperit  \  Malnit,  ni  fallor,  '  amicam  illam  (cf.  litam 
True.  10)  inuenit'  [R.  'ei  inuenit*].  Priorem  antem  uersum  me 
transpositione  restitnisse  spero:  'Turn  sodalis  ex  faga  Retrahit 
Charinum';  de  clausula  cf.  p.  265. 

4.  Cas.  1:  'Conseruam  uxorem  duo  conserui  expetunt*  ex 
fabula  supra  inserui*ui':  'conserui  <ui>  exp.*  [Mueller 'sibi* 
inseruit'  etiamque  alia  proposuit  p.  528,  Luchsius:  'una  expe- 
tunt*,  qui  poterat  aptius  'unam  exp.*]. 

5.  Aul.  1:  'Aulam  repertam  auri  plenam  Euclio\  Gausam 
corruptelae  indicaui  p.  250.  Ex  emendationibus  praefero  Bothii  : 
'Aulam  repertam  auarus  plenam  auri  Euclio'. 

6.  True.  4 : '  Clam  sibi  supposuit  clandestino  editum'.  Possit 
aliquis  auctori  '  clandestinod '  uindicare,  quales  formas  ante 
oculos  babebant  posteriores  in  antiquis  monumentis.  Nam  Rit- 
schelii  nequeo  assentiri  sententiae  censentis  Nou.  Exc.  123  pro- 
cul  habendam  esse  illam  medelam  a  posterioris  aetatis  opu- 
sculis.  Illic  tamen  aliud  quid  ultro  se  offert:  cum  u.  460  cod. 
Vet.  exhibeat:  'supposiui'  (cett.  supposui),  uerisimile  est  (iam 
Scaligero  uidebatur)  scriptum  fuisse:  'Clam  supposiuit 
sibi  cl.  ed.'.  Atque  quae  dubitandi  causa  est,  quoniam  anti- 
quitatis  amatores  etiam  non  moniti  illam  formam  adhibebant  ? 
Cf.  Apul.  in  fragm.  apud  Prise.  (Hildebr.  II  p.  637). 

7.  Poen.  6:  'Lenoni  obtrudit;  ita  eum  furto  adligat':  scri- 
bendum  est  'itaque*  sine  dubio  cf.  Mueller  p.  534,  in  cod.  B 
scriptura  'itae'  fortasse  uestigium  latet. 

Haec  igitur  septem  uel  potius  sex  fexempla  (nam  primum 
nihil  ualet),  si  paucitatem  emendationisque  facilitatem  respici- 
mus,  non  possunt  non  maxime  suspecta  uideri. 

III.  Nunc  dif&dentes  potius  quam  confidentes  codicum 
memoria  ad  tertiam  classem  transimus,  ad  hiatum,  qui  in  cae- 
sura penthemimeri  inuenitur.  Atque  de  uiginti  fere  illis  quae 
apud  Osannum  reperiuntur  exemplis,  statim  septem  detrahenda 
sunt,  quia  false  aut  ambiguo  fundamento  nitnntur.    De  emen- 


272  Curtius  Riccardus  Opitz 

dandi  autem  ratione  hoc  praemitto:  descripta  uersus  parte 
usque  ad  incisiouem  librarius  posteriorem  addens  uoculam  ad 
explendos  pedes  non  necessariam  neglegere  potuit  facillime. 

1 .  Plane  destituta  est  codd.  auctoritate  Osanni  lect.  Most  4 : 
'Terrifica  monstra  ait  uideri  in  aedibus*. 

2.  Neque  magis  certum  uidetur  Men.  3 :  '  Nomen  surrepti 
indit  illi  qui  domist  \  Nam  excidisse  aliquid  post  uocem  '  sur- 
repti *  docet  cod.  B  script. '  surreptiti  *  (CD  '  surrepit  *).  Itaque 
propono:  'Nomen  surrupti  cum  indit  —  facit  et  q.  s.'.  [R.  *ibi' 
inseruit,  Brixius  dubitanter  'tum\  Mueller  p.  490  de  forma 
*surreptici'  cogitat] 

3.  Ep.  2 : '  Persuasu  serui  atque  conductam'.  Supra  p.  253  sq. 
ex  fabulae  locis  quibusdam  restitui:  'Persuasu  serui  qui  ali- 
quam  conducticiam'.  [Goetz.:  'qui  aliam\  Gepp.:  'qui  aeque', 
Hasper  nuperrime  in  progr.  Dresd.  de  Epidico  1882  p.  8:  'P.  s. 
atque  is  (sic  Bothius)  conductam  mulierem'  uel  'seruoli  atque 
is  conducticiam'.] 

4.  Merc.  6 : '  Tradit  uicino.  eum  putatuxor  sibi'(CD:'cum*): 
mihi  CLAM  ante  CUM  excidisse  uidetur  coll.  fabulae  u.  807  sqq.: 
'Nam  uir  si  scortum  duxit  clam  uxorem  suam'  et  u.  815: 
'Si  quis  clam  uxorem  duxerit  scortum  suam'. 

5.  Mil.  5:  'Suom  arcessit  erum  —  Athenis  et  forat'  sine 
dubio  corruptus  est:  ex  cod.  B  lect.  'erumna  thenis'  elegan- 
tissime  Ribbeckius  elicuit:  '(Suom  arcessit  seruos)  erum  ab  A.\ 
Initium  iam  Ritschelius  sic  restituit:  'S.  a.  seruos  erum*.  [Gan- 
dino  in  Riuista  di  Filol.  I  p.  432  hoc  monstrum  uenditat:  'Suom 
ar  sese  arcessit  e.  A.  e.  f.*,  nee  melior  est  Ussingii  hie  uersus: 
'Suum  seruos  arcessit  erum  Athenis  et  forat*.] 

6.  Most.  5:  'Et  inde  primum  emigratum.  interuenit\  Hoc 
'primum'  cum  aperte  corruptum  sit,  pro  certo  testimonio  ne 
hunc  quidem  u.  habere  audeo.     Fortasse   latet  in  'primum' 

iam 

'pridem',  ut  scribendum  sit  'et  inde  pridem  iam  emigratum'. 
[R.  'esse'  inseruit,  quod  omittere  solet  noster,  uide  infra.] 

7.  Poen.  2:  'Osor  niulierum  emptum  adoptat  hunc  senex\ 
De  cuius  uersus  praeter  hiatum  morbo  quoniam  supra  p.  265 
disseruimus,  utimur  cum  Ritschelio  hac  transpositione:  'Osor 


De  argumentorum  metricorum  latinorum  arte  et  origine.        273 

molienim  adoptat  banc  emptum  senex'.   Quid  significet  cod.  B 
scr.  *mulierar  (sec.  Goetzii  coll.),  nondum  perspexi. 

8.  Men.  2:  'Ei  surrupto  altero  mors  optigit';  cf.  p.  254, 
nbi  banc  emendationem  uecessariam  esse  demonstrauimns : 
'Eorum  surrepto  altero  mortem  oppetit'  [R.  'illoram*,  Mueller 
p.  498  'ilico'  inseruenmt]. 

Secuntur  duo  loci,  quos  iam  supra  propter  alterum  bia- 
tum  sanauimus: 

9.  Aul.  1 :  'Aulam  repertam  (auarus)  plenam  auri  Euclio'. 

10.  Cure.  2:  'Ut  petat  argentum.    (Clam)  ibi  eludit  anulo'. 
Dimidio  sic  expedito  uideamus,  quae  restent: 

Tres  uersus  sola  transpositione  restituo: 

11.  Mil.  3:  'Legato  peregre,  ipsus  captust  in  mari'  scri- 
bens  cum  Pareo :  '  captust  ipsus  in  mari  *,  cf.  p.  265. 

12.  Merc.  1:  'Missus  mercatum  ab  suo  adulescens  patre* 
cum  eodem:  'Mercatum  missus'  [R.  'Misstis  adulescens'  contra 
auctoris  usum].  _ 

13.  Ep.  3:  'Iterum  pro  amica  ei  subiecit  filii*.  Ut  artius 
coniungantur  quae  cobaerent  notiones,  facillime  effieio  bac 
collocatione  unice  uera:  'Iterum  subiecit  ei  pro  amica  filii\ 
[Errant,  qui  'ei'  metiuntur  in  tertia  sede;  Brugmanus  (de  se- 
nario  p.  lOsq.)  in  perfecto  iniuria  oflfendit;  cf.  etiam  Hasperi 
progr.  p.  8.] 

14.  Ep.  4:  'Dat  erili  argentum.  eo  sororem  destinat'  cum 
Brugmano  (p.  11)  sanandum  censeo  pronomine  relatiuo  Cquo'), 
cf.  Capt.  9:  'Indicio  quoins';  Cure.  8:  'Oratu  quoins',  praeterea 
Trin.  u.  9 :  '  Ut  uenit  ad  aedes,  bunc  deludit  Cbarmides 

Senex,  ut  rediit;  quoius  nubunt  liberi'. 
Sed  cum  duae  illae  sententiae  a  ooninnctione  'ut'  incipientes 
nimis  molestae  et  ne  aptae  quidem  sint,  proponam:  'Senex, 
(q)ui  rediit;  eius  nubunt  liberi'. 

15.  Poen.  3:  'Et  facit  beredem:  eius  cognatae  duae',  ubi 
eadem  medela  praesto  est,  possis  etiam  'istius'  conicere,  coll. 
Aul.  3:  'istius  uitiat  filiam',  et  Trin.  5:  'soror  istius  poscitur'. 
Fortasse  scripsit '  stius'  ut  Fronto  solebat,  cf.  ed.  Naberi  p.  280. 
[Geppertus:  'eiusce'.] 

Leipsiger  Stadien.   YL  18 


274  Curtius  Riccardus  Opitz 

Quam  formam  non  dubito  adhibere 

16.  Amph.  2:  'Mutauit  sese  in  formam  eius  coniugis'  scri- 
bens:  'formam  stius  0  couiugis',  cum  recc.  codd.  apad  Osann. 
exhibeant  'illius'  et  docti  quidam  uiri,  in  his  Fleckeisenus, 
transpositione  uocabnloram  conexnm  malint  obscnrare  [Goetzios 
et  Loewius  in  ed.:  'in  formam  absentis  coniugis'J. 

17.  Ep.  7:  'Ut  ille  amicam,  haec  quaerebat  filiam'.  Ad- 
stipulor  Muellero  p.  685  'ita'  inserenti,  quippe  quod  facillime 
excidere  potuerit  post  'amica*  [Camer.  'quaeritabat*]. 

.  18.  Capt.  1 :  *  Captust  in  pugna  Hegionis  filius*.  Spero  me 
p.  251  extra  dubitationem  posuisse  banc  lectionem:  'Captust 
in  Alide  H.  f.',  ut  p.  268  ad  Aul.  8  demonstraui  nomine  pro- 
prio  hiatum  non  excusari. 

19.  Trin.  1 :  'Thensaurum  abstrusum  abiens  peregre  Char- 
mides'.  Muniui  p.  257:  Fleckeiseni  emendationem:  'abiturus' 
[Mueller:  'thensaurum  auri*;  Loewius  Anall.  Plaut.  p.  195: 
'abetens',  quia  cod.  Vet.  exh.  'abe  ens']. 

20.  Pseud.  6:  'Opemque  erili  ita  tnlit;  namSimmiae'  baud 
infelicem  Bothianae  coniecturae '  ita  (at)tulit'  me  propugnatorem 
exstitisse  (p.  255)  puto  [Camer.:  'ita  tetulit';  nuper  Tb.  Brau- 
nius  in  obss.  gramm.  et  critt.  Berol.  1882  p.  17:  'sic']. 

21.  Pseud.  4:  'Venientem  caeulam  interuortit  symbolo' 
mensuram  'cacula*  p.  262  (223  sqq.)  ita  uindicauimus,  ut  non- 
acrosticha  acrostichorum  auctori  ante  oculos  esse  uersata  pro- 
baremus.  Contra  si  cui  non-acrr.  auctor  imitator  esse  uidetur, 
in  acrostichis  hiatum  inuenisse  non  potest,  nam  si  inuenisset, 
non  tanta  fiducia  prauam  mensuram  adoptasset. 

Ad  finem  perueni.  Quod  autem  assecuti  sumus,  si  mecum 
reputo,  non  uideo,  quid  grauius  quidque  utilius  cogitari  possit 
ad  Plautini  hiatus  qui  dictitatur  quaestionem  illustrandam.  Nam 
si  concedendum  est  ex  166  uersibus  argumentorum  tantam  par- 
tem hiatu  inquinari  potuisse,  iam  desinent  in  Plauti  fabulis 
coniuere  et  tergiuersari. 


1)  De   iste*  pronominis  usu  (=  ille)  cf.  p.  281. 


Dc  argumentonim  metricorum  latinorum  arte  et  origine.        275 


Quaestio  8. 

I)e  argumentorum   metricorum   latinorum   origine  et   de  aero- 

stick  or  um  Vlaiitinomm  ait  dor  e, 

Quoniam  uidimus  propter  sermoDem  acrosticha  Antonino- 
rum  fere  aetati  esse  tribuenda  uec  metricae  artis  praestantiam 
repugnare,  nunc  de  origine  argumentorum  in  uniuersum  quae- 
rentibus  non  neglegenda  nobis  uidetur  uel  haec  deliberatio: 
argumentorum  quotquot  cognouimus,  nullum  certo  testimonio 
(nam  Donati  error  omittendus  est)  ex  antiquis  oriundum  esse 
temporibus  traditur,  contra  nonnuUa  in  posteriorem  aetatem 
relegamus  siue  propter  disertum  testimonium  sine  quod  ad 
scriptorem  pertinent  posteriorem,  cf.  Apollinaris  argumenta 
Terentiana  et  Vergiliana,  alia  ilia  Vergiliana,  Lucaniana,  Sta- 
tiana.  Sed  certius  res  i)otest  stabiliri.  Namque  fontem  mihi 
uideor  inuestigasse,  ex  quo  totum  hoc  poeseos  genus  emana- 
uerit.  Rhetores  nimirum  ut  in  aliis  poetis  ita  in  comicis  quo- 
que  satis  aptam  exercitationum  suarum  materiam  inueniebant. 
Sic  Donati,  qui  dicuntur  commentarii,  multa  rhetoricl  studii 
uestigia  demonstrant.  Atque  ad  Terentium  maxime  uidentur 
se  applicasse  rhetores,  simul  autem  ad  Vergilium  •) ;  quod  ut 
intellegas,  cf.  Eugraphii  in  comment.  And.  praef. :  '  Cum  omnes 
poetae  uirtutem  oratoriam  semi)er  uersibus  exsequantur,  turn 
magis  duo  uiri  apud  Latinos,  Vergilius  et  Terentius.  Ex 
quibus,  ut  suspicio  nostra  est,  magis  Terentii  uirtus  ad  ratio- 
nem  rhetoricae  artis  accedit;  cuius  potentiam  per  singulas  co- 
moedias,  ut  possumus,  explicabimus*.  Qua  re  sane,  qui  argu- 
menta nata  sint,  nondum  explicatur,  sed  mox  dilucidum  fore 
spero.  Gonferas,  cum  nostris  poematiis  themata,  quae  ante 
rhetorum  Senecae,  Quintiliani,  Calpurnii  Flacci  controuersias 
leguntur,  ut  hoc,  qupd  instar  omnium  est:  Sen.  exc.  contr. 
Ill,  3  p.  249  K. : 


1)  Notissima  est  Vergilii  uirtus  rhetorica,  de  qua  cf.  Comparettium, 
Vergil  im  Mittelalter  cap.  IV  p.  32  sqq. 

IS* 


276  Curtius  Riccardus  Opitz 

Cum  tricenario  filio  pater  patrimoninm  diuidat. 

Quidam  habuit  filium  frugi  et  luxuriosnm. 

Abdicauit  luxuriosum.   frugi  peregre  profectus  est; 

A  piratis  captus  est;  de  redemptione  scripsit  patri. 

Patre  cessante  luxuriosus  praeuenit  et  redemit. 

Rediit  frugi;  adoptanit  fratrem  suum.  abdicatur. 
Nonne  plane  eandem  agnoscis  naturam  eundemque  colo- 
rem  V  Porro  quam  saepe  redeunt  in  controuersiarum  themati- 
bus  comoediarum  argumenta;  inuenimus  enim,  ut  exempla 
proferam,  piratas  et  homines  ab  eis  raptos  ut  in  Mil.  glor.: 
Sen.  I,  Get  7;  excerpt.  Ill,  3  —  maritos  peregre  profectos, 
quorum  coniuges  a  patre  iubentur  illos  deserere,  ut  in  Sticho: 
Sen.  II,  2  (10)  —  non  speratos  patris  reditus,  ut  in  Most.  Trin.: 
Sen.  exc.  V,  2  et  4  —  filios  luxuriosos:  Sen.  exc.  Ill,  8;  exc. 
IV,  1  —  fratres ,  quorum  alter  frugi ,  alter  luxuriosus ,  ut  in 
Adelph.:  Sen.  exc.  Ill,  3  —  patres,  qui  luxuriante  filio  luxu- 
riari  incipiunt,  ut  in  Asin.  et  in  Bacch.:  Sen.  II,  6  (14)  —  ad- 
optiones,  ut  in  Adelph.  Men.  Poen.:  Sen.  n,  4  (12)  —  mere- 
trices,  ut  ubique:  Sen.  II,  4  (12);  IX,  25  —  adulteros  (depre- 
hensos),  ut  in  Cas.  et  in  Mil.:  Sen.  n,  7  (15);  exc.  IV,  7;  exc. 
VI,  6;  IX,  24  —  uestium  mutationes,  ut  in  Eun.:  Sen.  exc. 
IV,  1 ;  exc.  V,  6  —  furta,  ut  in  Aul. :  Sen.  X,  35  —  communis 
parietis  perfossiones,  ut  in  Mil.:  Sen.  VII,  5  (20);  X,  35  — 
uirginum  uitiationes,  ut  in  Eun.  Ilec.  Aul.  Cist.:  Sen. VII,  6  (21); 
exc. VIII,  6  —  expositos  liberos,  ut  in  Haut.  Cist.:  Sen.  IX,  3 
(26)  —  pauperis  filiam  a  diuite  petitam  in  indotatas  nuptias, 
ut  in  Aul. :  Sen.  VIII,  6  —  naufragia,  ut  in  And.,  Rud. :  Sen. 
exc.V,  1;  exc.  VIII,  0  —  bella,  ut  in  Amph.  Capt.:  Sen.  exc. 
IV,  4  et  S;  exc.V,  7;  exc.  VI,  5;  VII,  7  (22);  X,  3  (32)  —  cap- 
tiuos,  ut  in  Capt.:  Sen.  exc.V,  7;  VII,  7  (22);  X,  5  (34)  — 
legatos  missos  ad  redemptionem,  ut  ibidem:  Sen.  VII,  7  (22)  — 
manumissiones,  ut  saepe:  Sen.  VII,  6  (21). 

Haec,  quae  nunc  exhaurire  nolui  atque  aliorum  ex  con- 
trouersiis  augeri  posse  baud  ignoro,  argumentorum  thematum- 
que  affinitatem  satis  luculenter  demonstrant.  Quid,  quod  ipsa 
forma  baec  ad  ilia  accedunt,  cum  persaepe  numero  decurrant 


^ 


De  argumentonun  metricorum  latinonim  arte  et  origine.       277 

iambico?  quod  ut  demonstrem ,  rursns  unum  exemplnm  pro- 
ponam,  Sen.  exc.  VI,  4: 

Veneficii  sit  actio. 

Proscriptum  uxor  secuta  est.   quodam  tempore 
Secreto  poculum  tenentem  interrogauit, 
Quid  esset;  ille  dixit  uenenum  et  mori 
Se  uelle.   rogauit  ilia  ut  partem  sibi  daret 
£t  dixit  se  nolle  sine  illo  uiuere. 
Partem  bibit  ipse,  partem  uxori  dedit. 
Periit  ilia  sola,   testamento  inuentus  est 
Maritus  heres.   restitutus  arguitur  ueneficii. 

Quae  uide  quam  facile  in  senarios  redigantur,  licet  sane  non 
omnes  seneras  leges  sequantur: 

Proscriptum  uxor  secutast.   quodam  tempore 

Secreto  poculum  tenentem  interrogat, 

Quid  esset,  dixit  ille  uenenum,  nam  mori 

Se  uelle.    Rogauit  ilia,  ut  partem  sibi  daret, 

Et  dixit  nolle  se  sine  illo  uiuere. 

Partem  bibit  ipse  partemque  uxori  dedit. 

Perit  ilia  sola,   testamento  inuentus  est 

Maritus  heres.   arguitur  uenefici. 
Atque  etiamsi  non  omnia  themata  tam  constanter  iambis  de- 
currunt,  nonnuUos  tamen  in  iis  hie  illic  uersus  integros  in- 
ueni,  sententias  autem,  quae  leniter  correctae  uel  suppletae 
ad  senarii  normam  accommodari  possint,  plurimas. 

Quid  autem  ex  tota  hac  similitudine  coUigemus?  Duas 
res,  quantum  ego  intellego,  et  hoc  quidem  praeter  cetera: 
hand  modice  comoedias  expilasse,  qui*)  in  rhetorum  scholas 
induxerunt  controuersiarum  argumenta.  Itaque,  quamquam  suo 
iure  E.  Rohdius  (d.  griech.  Roman  p.  338)  eorum  iudicio  ad- 

1)  Cum  dubium  esse  nequeat  ex  Graecis  importata  ilia  esse  ad  Ro- 
manos  (ci.  Rohdli,  d.  griech.  Roman  p.  288  sqq.,  336  sqq.  com  adnott.,  prae- 
terea  Dirkseni  scripta  I  p.  254  sqq. ,  inprimis  p.  260) ,  tamen  ipsi  quoque 
rhetores  Latini  Graeca  exemplaria  augebant  et  imitabantur  (cf.  Dirksen. 
p.  260  cum  adn.  43,  p.  261  in.). 


278  Curtias  Riccardus  Opitz 

stipulatus  est,  qui  matrem  sophistarum  nominauenint  tragoe- 
diam,  hoc  uelim  non  omitti,  quantum  etiam  ex  >comoedia  ma- 
ter iae  illis  redundauerit. 

Alterum  autem  hoc  est:  cum  solerent  Latin!  rhetores  con- 
trouersiarum  argumenta  presse  et  concise  uersiculoram  modo 
proponere,  poetarum  similia  ex  parte  et  cognata  scripta  ad- 
euntes,  ut  Terentii,  horum  quoque  ut  summam  breuiter  con- 
derent,  uersibus,  ut  par  erat,  facile  commouebantur.  Atque 
si  ad  Terentium  primum  se  applicauit  haec  consuetudo,  quod 
uerisimile  est  propter  huius  uirtutem  rhetoricam,  uix  ante 
finem  primi  p.  Ch.  saeculi  incepit,  qua  aetate  resuscitatum  est 
acre  autiquarum  litterarum  studium.  Verum  etiam  aliorum 
auctorum  scripta  eodem  modo  excerpta  sunt,  inprimis  Vergilii 
—  epica  puto  aptius  uersu  heroico  —  atque  ex  ipsis  his  tem- 
poribus  totum  illud  epitomandi  studium  percrebrnit. 

Hie  alia  quaedam  poematia  comparabo,  quae  primo  p.  Gh. 
saeculo  orta  sunt  sat  singularia,  fabularum  Aesopicarum  iam- 
bicas,  quas  Phaedrus  fecit,  paraphrases,  quae  tamen  epito- 
marum  potius  pleraeque  quam  fabularum  speciem  praebent, 
ut  haec  I,  4  (Luc.  Mueller) : 

Canis  per  fluuium  carnem  ferens. 
AinUtit  merilo  propriumy  qui  alienum  ad  petit. 
Canis  per  flumen  carnem  dum  ferret  natans, 
Lympharum  in  speculo  uidit  simulacrum  suum, 
Aliamque  praedam  ab  altero  ferri  putans 
Eripere  uoluit:  uerum  decepta  auiditas. 
Et,  quern  tenebat  ore,  dimisit  cibum. 
Nee,  quern  petebat,  potuit  adeo  adtingere. 

Agnosco  in  his  quoque  rhetorum  themata,  cum  breuitate 
et  toto  colore  eorum  sint  simillimae  ac  saepe  ipsa  causae,  ut 
ita  dicam,  commemoratio  in  fronte  iuueniatur.  Nee  fugit  uiros 
doctos  mira  Phaedri  ilia  breuiloquentia  a  fabulae  natura  pror- 
sus  aliena,  cf.  Nachtr.  z.  Sulzers  Theorie  d.  schSnen  Kttnste  VI 
p.  73  sqq.  et  p.  76:  'Bey  weiten  in  den  meisten  Fabeln  unsers 
Phaedrus  ist  die  Erzahlung  durchaus  summarisch'.  Quod  autem 


De  argumentorum  mctricorum  latinorum  arte  et  origine.        279 

loogiores  quoque  fabulas  confecit,  a  ])ristino  consilio  abcrrauit, 
cf.  Ill,  epil.  u.  8;  IV,  epil.  7  sqq.;  Ill,  10  u.  60.  Quae  Phaedri 
poematia  cum  uerisimile  sit  nota  fuisse  inter  posteriores,  in- 
primis  inter  seholasticos  Oy  non  mirabimur,  si  certam  in  argu- 
mentis  imitationem  inueniemus,  of.  Most.  5sq.:  'Interueuit 
Lucripeta  faenus  faenerator  postulans'  cum  Ph.  II,  1,-2: 
'Praedator  interuenit  partem  postulans*. 

Itaque,  ut  comprehendam,  quae  sentio :  ubi  de  argumentis 
cuiuslibet  scriptoris  quaestio  oritur,  non  iam  quauis  aetate 
auctor  quaerendus  erit,  uerum  utique  ea,  quae  Augusti  tem- 
pora  secuta  est,  quippe  ex  quibus,  quamquam  declamatum  est 
iam  Gicerouis  aetate,  prima  declamatarum  controuersiarum 
testimonia  habeamus,  cf.  Sen.  contr.  I,  praef.  12:  'hoc  enim 
et  q.  s.',  praeterea:  24.  De  comoediarum  autem  argumentis  hoc 
dicendum  erit:  Plautina  orta  esse  post  Terentiana,  quia  ad 
horum  exemplar  uidentur  esse  conscripta,  ut  liceat  iam  cum 
aliqua  probabilitate  banc  proponere  seriem^),  qua  periochis 
Sulpicii  succedunt  non-acrosticha  (cf.  'insperato*  alia),  his  acro- 
sticha  (cf. 'cacula' alia).  Quam  imitationem  et  communem  tri- 
bus  illis  auctoribus  rei  metricae  seueritatem  si  specto,  nunc 
hoc  quoque  argumento  utor,  ut  dicam  acrostichorum  auctorem 
solum  admittere  hiatum  uoluisse  non  uideri  credibile. 

Atqui  perlustranti  ilia  tempera  ex  ipsis  Sulpicii  Apolli- 
naris,  si  non  discipulis,  attamen  aequalibus  quidam  idoneus 
mihi  uisus  est,  in  quem  acrosticha  conferremus  —  M.  Corne- 
lius Fronto. 

Hunc  ipsum  auctorem  ut  existimem,  satis  firmis  argu- 
mentis commoueor.  Namque  aetate  ilia  renascentis  antiquo- 
rum  scriptorum  studii  Fronto  quasi  antesignanus  exstitit: 

Primum  in  rebus  orthographicis,  ex  quibus  ut  ea  tantum, 
quae  in  argumentis  reperiuntur,  commemorem,  'ei'  semper 
pro  '7'  littera  uidetur  scripsisse  in  terminationibus :  corpusculei 
p.  90  1. 14;  Asianeis  p.  86,  XXXVI,  51  1.  6;  seruilei  233, 10; 
nataleis  p.  91,  LIV,  69  1.  4;  progredei  96,  6;   placard  210, 17 

1)  Quamquam  raro  laudantur. 

2)  Quam  iam  supra  uerisimilem  esse  cognouimus. 


280  Cortius  Riccardus  Opitz 

—  sed  etiam  in  mediis  uocibus :  Seisenna  114,4,  eimaginem 
46,18.  Quod  autem  in  acrosticho  poeta  formam 'Capteiaei' 
adhibuit,  contra  *  Miles  gloriosus',  puto  eum  nnnm  nersam  lacri- 
facere  uoluisse  in  longiore  argnmento.  Nam  hallucinatar  Osan- 
nns  ad  h.  1.  ut  ad  True.  u.  8,  ubi  forma  'uata'  est  in  acro- 
sticho. Porro  *o'  pro  littera  'u'  recentiore  legitur,  ut  'auom, 
nauom'  p.  226,  6;  'quom'  122,3  alibi;  'uolsus'  128,15;  'uol- 
garis'  151,6;  'uolgo*  214  laud.  Negl.  6;  'uolnera'  205,17; 
'uoltus*  234,  17;  Locretium  (?)  149,  III,  15.  Adde:  'surra- 
puisset'  227,9  ut  Men.  2,  et  alia  singula. 

Verum  etiam  formas  ueteres  uerborum  Fronto  usurpauit, 
cf.  'ipsus'  p.  84, 1,  ubi  ignarus  librarius  /  superscripsit,  cum 
Mil.  3;  Capt.7.  'Portendier'  220,4  =  As.  1:  'auxiliarier\ 
Ckim  illo  'obduxe*  Merc.  7  cf/indixtei'  227,  6.  Grauior  etiam 
uidetur  forma 'Patrice les'  p.  19,  5,  cum  plane  respondeat 
formae  '  Alcnmena'  in  arg.  Amph.  Praeterea  magna  multitude 
glossarum  Gornelii  studium  demonstrat,  quas  non  opus  est 
enarrare.  Ipse  disertis  uerbis  suum  antiquarum  uocum  amorem 
confitetur  identidem  ut  p.  151,  4  sqq.:  ' —  uerbis  interdum  sin- 
gularibus  requirendis?  ....  ut  de  uolgaribus  elegantia,  de 
contaminatis  noua  redderes  (cf.  'lucripeta'  Most.  6), 
imaginem  aliquam  accommodares,  figuram  iniceres,  prisco 
uerbo  ado'rnares,  colorem  uetusculum  adpingeres' 
(scil.  orthographia).  His  adde  Gellii  uerba  N.  A.  XIX,  S,  16: 
* —  ut  nobis  studium  lectitandi  in  quaerendis  rarioribus 
uerbis  exerceret  et  q.  s.\  Quo  pertinet  uocabulum  'subser- 
uire'  (Amph.  4),  quod  M.  Caesar  adhibuit,  cf.  huius  commen- 
tationis  p.  24Ssq.  Audaciorem  animaduerte  usum  substau- 
tiuorum  in  -or,  ut  haec  sunt  aVra^  etgrji^iiva:  'eductor*, 
'esor*,  *libator*,  'promulgator*  (cf.  Klussmann.  emendatt.  Fron- 
ton, ed.  Berol.  a.  1874  p.  75  sq.J,  ut  eidem  auctori  etiam  illud 
'compressor'  Aul. 7  possit  uindicari.  Singula  quaedam,  quae 
ad  syntaxin  spectant,  addo:  coniunctionem  'postquam' 
cum  praesenti  tempore  coniunctam  p.  237,  9sq.:  post- 
quam  id  frustra  orat,  cf.  Merc.  8:  'postquam  amicam  —  inuenit'. 
Vide  A.  Ebert.  Synt.  Front.  (Acta  sem.  Erlang.  II  p.  344);  Draeger. 


De  argumentorum  metricomm  latinorum  arte  et  origine.        281 

II  p.  557.  Ad  locutionem  'alitus  fuerat'  Men.  7  supra  p.  248 
duos  locos  M.  Caesaris,  discipuli  FroDtonis,  attulimus.  Prae- 
terea  cf.  banc  constructionem  particnlae  'iDuicem'  Men.  10, 
de  qua  diximus  p.  237  sq.,  Fronton,  p.  59, 15:  'neue  inuideant 
inuicem  amici  tui  sibi',  ubi  nullo  iure  Mains  pronomen  'sibi' 
omisit  Locution!  illi  'frustra  habere'  apud  Frontonem 
comparari  potest 'ins u per  habere'  =  neglegere,  cf.  Ebert. 
p.  331  sq.;  Hand.  Turs.  uol.  II  p.  3S6,  6.  —  De  frequenti  apud 
Frontonem  usu  pronominis  iste  =  ille  cf.  Ebert.  p.  327sq.: 
in  argg.  Aul.  3,  Trin.  5,  Amph.  2(?),  Trin.  3,  True.  3,  True.  10(?). 
—  Quod  ell ip sin  attinet,  docet  Ebert.  p.  351:  Praesens  uerbi 
'sum'  saepissime  apud  Frontonem  omitti,  item  infinitiuum'esse' 
post  adiectiua  et  participia  plerumque,  cf.  As.  6:  'Riualis 
amens';  Poen.  3sq.:  'Cognatae  —  raptae';  Ep.  6:  'cognouit  — 
sibi  —  OS  sublitum';  Most.  5:  'ait  —  emigratum';  ib.  8:  'accep- 
tum  dicit  pignus';  ib.  10:  'se  derisum  dolet';  Men.  8:  'ciuem 
credunt  —  aduenam';  Merc.  4:  'confingit  —  emptam';  Pseud.  5: 
'dicens  Syrum  se'.  —  Et  si  allitterationem  quaeris  (Eb. 
p.  353  sq.),  cf.  talia:  Pers.  4:  'Subornata  suadet  sui  parasiti 
filia';  Stich.  2:  'Tam  perseuerent  peregrinantes  pauperes'. 
Quatenus  omnino  antiquitatem  Fronto  affectauerit  iam  uidi- 
mus;  maxime  Planti  fuisse  ilium  ueneratorem  Stude- 
mundus  in  Klussmanni  emendatt.  Frontt.  p.  XXX  sqq.  accu- 
ratius  exposuit.  Et  bene  congruit  acrostichi  usus,  quem 
receptum  ab  Ennio,  ni  fallor,  ex  Pseudoepicharmeis  0  cum 
antiqui  haberent,  posteriores  renouauerunt,  si  quidem  post 
Italicum,  'Homeri  latini'  auctorem,  aequalis  Frontonis, 
lustinus  Faustinus  acrosticho  usus  est,  cf.  Anth.  Lat.  ed. 
Meyer  I  p.  252  c.  812;  Teuflfel.  litt.  R.»  c.  362, 1.  Atque  si  quis 
indignum  putet  argumentorum  lusum  celeberrimo  homine, 
hunc  de  '  Laudibus  Fumi  et  Pulueris'  et  de  '  Laudibus  Negle- 
gentiae',  praeterea  autem  de  Apollinaris  periochis  recordari 
iubeo.    Ceterum  ab  ipsis  Frontonis  discipulis  anti- 


1)  De  Ennii  cum  Epicharmeis  conexu  cf.  Bemhardil  litt.  Gr.  11^,2 
p.  521,  de  acrostichis  Epicharmeorum  Ritschel.  Par.  p.  XVI. 


282  Curtius  Riccardus  Opitz 

quarum  comoediarum  argumenta  confecta  esse  ex 
hoc  loco  coUigas:  ep.  M.  Caes.  p.  34  1. 13sqq.:  'Feci  tamen 
per  bos  dies  excerpta  ex  libris  sexaginta  in  quinqne  tomis: 
sed  cum  leges  sexaginta:  inibi  sunt  et  Nouianae  et  Atella- 
niolae  et  Scipionis  oratiunculae:  ne  tu  numeram  nimis  expa- 
aescas',  qno  indicare  Caesar  uidetur  se  Atellanarum  fiabnlarum 
paucis  uerbis  condidisse  argumentum  0^  cf.  Klussmanni  emendd. 
Frontt.  part.  (Gotting.  1871)  p.  20sq.  cum  adn.,  qui  recte  hoc 
subaudit:  Nouianas  et  alias  Atellaniolas. 

Quid?  hoc  quoque,  *quod  per  se  est  probabile,  Fron- 
tonem  italicos  fecisse  senarios  apparet  ex  hoc  nersu 
(frg.  6  Naber):  *Et  illae  uestrae  Athenae  Dorocorthoro'  —  quern 
adfert  L.  Mueller  de  re  m.  p.  97  ibidem  disputans  de  studio 
italici  uersus  resuscitato. 


Pars  III. 
De  argtimentis  VergilianiSy  LucanianiSy  Statiams^  ceteris. 

Quaestio  9. 

De  codicum  in  tradendis  aryuinentis  Vergilianis  fide  sine 

de  duplici  recensione, 

Tertio  loco  de  Vergilianis  argumentis  et  de  aliis  quibus- 
dam  uersu  heroico  conscriptis  breuius  disputare  proposuimus. 
Nam  ad  aetatem  definiendam  neque  metricas  leges  spinosas 
enucleare  refert,  quoniam  usque  ad  ultima  fere  tempora,  qui 
poetarum  classicorum  placita  sequerentur,  non  defuerunt,  ne- 
que ex  sermone  multum  elucebit,  quod  suam  naturam  hi  auc- 
tores  plane  exuerunt,  poetarum,  quos  excerpuut,  induerunt. 
Nihilo  minus  hie  quoque  nonnuUa  neque  ea  spernenda  inda- 
gari  posse  speramus.  Ac  primum  quidem  de  Sulpicii  argu- 
mentis Vergilianis  (Anth.  Lat.  ed.  R.  c.  653)  non  excuse,  quod 
adhuc  neglexi  L.  Muelleri  sententiam,  qui  in  Mus.  Rhen.  uol.  19 

1)  De  glossariis  cogitari  posse  censet  Ribbeckius. 


\ 


De  argumentorum  metricorum  latinorum  arte  et  origine.        283 

(a.  1864)  p.  114  sq.,  nomen  auctoris  prorsus  non  curans,  quinto 
uel  sexto  p.  Ch.  saeculo  ea  attribuit  (consentiente  Comparettio 
in  'Vergil  iin  Mittelalter'  p.  139  cum  adn.  S),  quam  senten- 
tiam  turn  restrinxit  ipse  ib.  uol.  23  (a.  1868)  p.  657  saec.  quar- 
tnm  uel  quintum  proponens.  Atque  banc  opinionem  ut  defen- 
deret,  nimis  acerbam  iudicium  de  opusculis  illis  tulit  illic 
p.  122:  'die  Erz^hluog  ntlmlich  ist  fast  ttberall  in  dem  ganzen 
sogenannten  Gedichte  ungeschickt,  und  hllufig  nur  dureb  ge- 
nauere  Kenntniss  der  Aeneis  verstandlieb.  Manches,  beson- 
ders  die  AnfAnge,  in  denen  immer  der  erste  Halbvers  des 
entsprecbenden  Bucbes  von  Virgil  paradirt,  ist  beinabe  un- 
sinnig  zu  nennen'.  Quod  ita  impugnabimus,  ut  singulos  locos^ 
qui  solius  Vossiani  Fol.  Ill  saec.  IX  auctoritate  nituntur,  ac- 
curate examinemus.  Sed  ut  bene  praeparati  ad  proelium  ac- 
cedamus,  altius  repetentes  initium  primum  ex  aliis  argumentis, 
quae  compluribus  codicibus  traduntur,  discamus,  quanta  fiducia 
possit  offerri  illi  Vossiano.  Eo  autem  libentius  instituimus  banc 
quaestionem,  quia  cohaeret  cum  alia  quadam,  quae  est  de 
duplici  recensione.  Cuius  naturam  demonstrabimus  in  inter- 
polatorum  of&cinam  penitus  introspicientes.  Itaque  euolue, 
quaeso,  carmen  illud,  quod  primo  loco  exstat  in  Antbologia 
Riesiana  [Poet.  Lat.  Min.  ed.  Baebrensius  uol.  IV  c.  176].0 

Statim  in  primo  uersu  (Monosticbo  I):  Voss.  E  exbibet 
aperta  interpolatione : 

'Aeneas  primo  Libyae  conpellitur  undis'. 

Nimirum  iam  tum  oflFensus  tradita  lectione  ceterorum 
'Libyae  depellitur  oris'  nescio  quis  earn  superscriptis  illis  uoca- 
bulis  corrigere  studuit  sat  infeliciter.  Adhibuit  autem,  ni  fallor, 
uerba  arg.  Ill,  6 :  '  compulsus  ab  undis'.  Itaque  ueram  scrip- 
turam  etiamnunc  quaerimus.  Potest  rectum  esse,  quod  Rib- 
beckius  coniecit:  'depellitur  eras'.    At  quam  facile  praepositio- 

1)  Cum  iam  probata  esset  haec  disscrtatio  summo  philosopborum 
ordini,  editum  est  fiaehrensii  Poet.  Lat.  Min.  uol.  IV,  ubi  inueniuntur  argu- 
menta  Vergiliana  iiide  a  c.  176.  Baebrensius  contra  nostram  sententiam 
codicis  E  lectiones  plerumque  praetulit  ceteris;  coniecturas  eius  breuiter 
addidimus. 


284  Curtias  Riccardos  Opitz 

nes  *de'  et'ac'  (=  at)  confundi  potuerunt,  et,  ut  hiatam  procnl 
habeas,  nide,  Dum  fortasse  Vergilinm  imitatus  scripserit  (coll. 
I,  377:  'Llbycis  teinpestas  adpulit  oris'):  'Libycis  adpelli- 
tur  oris',  quae  lectio  exstat  iam  in  edit.  Heynii  (cur.  a  Wag- 
nero)  nulla  addita  adnotatione  et  nuper  ex  Sangallensi  quodam 
saec.  IX  edita  est  ab  Huemero  (Studd.  Vindob.  uol.  n  p.  73). 

VII,  1:  'Hie  quoque  Caietam  sepelit,  turn  deinde 
profectus',  Voss.:  'H.  q.  C.  tumult  d.  pr/.  Particula  'turn' 
iam  librario  superuacanea  uidebatur.  Superscripsit  igitur  ex 
Aen.  VII  u.  6:  'Aggere  composite  tumuli'  uocem  'tumuli', 
unde  ortus  est  Vossiani  error.  At  minime  sollicitanda  est  con- 
iuDctio  particularum  'turn  deinde',  de  qua  cf.  M.  Hertzium 
Annall.  Pbill.  uol.  Ill  fa.  1S75)  p.  7S5sq.  Quare  omni  funda- 
mento  carent  coniecturae  Muelleri  Mus.  Rhen.  uol.  19  p.  117: 
'  tumulo  dat ' ;  Maehlii ,  qui  in  Ephem.  Gymn.  Austr.  uol.  22 
(a.  1871)  nonnuUas  coniecturas  edidit,  p.  332: 'tumulo  inde'. 

VIII,  10:  '(casusque  suorum)  Sortitus  clipeo  diuina 
intentus  in  arte  est',  quanaquam  rectus  per  se  uerborum 
sensus,  latere  poterat  hominem  minus  attentum.  Itaque  cor- 
rexit  anonymus  ex  Aen.  VIII,  619  et  730:  'Miratur'  atque  in 
sequentibus  'diuinam  natus  in  artem'. 

IX,  3:  *Teucrorum  naues  Rutulis  iaculantibus 
ignem'  (sc.  uersae  sunt):  cum  intra  huius  uersus  fines  se 
teneret  ille,  addidit  praepositionem  'in':  in  naues  sc.  iacul. 

IX,  S:  'Pandaron  alt  urn':  interpolator  oflFendens  in  epi- 
theto  rariore,  quo  exprimitur  Aen.  IX,  735  'ingens'  (cf.  Eibbeck. 
ProU.  Verg.  p.  375),  'acrem'  scripsit. 

X,  S:  Rc/X  exh.:  'Aeneas  perstat  Mezenti  caede 
piata',  ubi  sensu  carent  ultima  uerba,  nam  nimis  artificiosa 
est  Heynii  explicatio  '  caedes  sc.  a  Mez.  facta'.  Rectam  uiam 
ingressus  est  Ribbeckius  couiciens  'parata',  cui  emendatloni 
Maeblius  p.  333  male  praetulit  suum  inuentum:  'Pallantis  caede 
pianda'.  Ni  fallor,  ne  mea  quidem  coniectura  contemnenda 
est:  'M.  caede  petita',  quoniam  litterae  e  et  /  saepius  con- 
funduntur,  cf.  Ill,  10:  'Dripanis',  XI,  6:  'ligati'.  Eo  autem 
facilior  fuit  error,   si  librario   obuersabatur  exitus   u.  HI,  3: 


De  argumentorum  metricorum  latinorum  arte  et  origine.        285 

*Polydori  caede  piata'.  Contra  interpolatori,  qui  scripsit'M. 
caede  crnentns',  in  mentem  uenerat  clansnla  hie  non  apta 
Aen.  1,471: 'uastabat  caede  cruentus'.  [Ratione  non  uti- 
tur  Baehrens.  coniciens:  'Mezenti  caede  cruenti'.]  Videmus 
igitnr  atqne  uidebimus  satis  fortem  eius  fuisse  memoriam  in 
tenendis  uersibus  Vergilianis. 

Sed  interpolati  hi  qnoque  codices  sunt  bc/X  apud  Ries., 
qui  cum  inter  se  cognati  esse  turn  ad  eundem  ac  Voss.  arche- 
typum  redire  uidentur.  Quorum  nonnuUos  locos  aflFeram,  quia 
librariorum  rationem  ipsi  quoque  optime  ostendunt. 

[11,  5]: 'Somnum,  quo  monitus  acceperit  Hectoris 
atri'  mirum  per  se  epitheton,  sed  illustratura  Aen.  II  u.  272, 
cum  non  intellegeret,  nescio  quis  'atrum*  coniecit  (be;'). 

[IV,  8]:  'nee   iam  datur   ulla  facultas*;  cy:  'uUa 

loquendi 

loquendi\  Scriptum  erat:  'facultas'  et  spectat  fortasse  glos- 
sema  ad  Aen.  IV,  390:  '(Dido)  linquens  multa  metu  cunctan- 
tem  et  multa  parantem  dicer e*,  cf.  praeterea  similes  elau- 
sulas  apud  Verg.:  'data  copia  fandi*  Aen.  I,  520;  XI,  248. 

[V,  5]:  Voss.:  'Iris  item  Beroen  habitu  mentita 
senili'.  Quid  sibi  uelit  mira  seriptura  codd.  bX:  'Iris  nu- 
tricem  Beroen',  intelleges  comparans  hos  de  alia  ilia  Beroe 
locos  Ou.  Met.  3,  278:  'Ipsaque  erat  Beroe  Semeles  Epidauria 
nutrix'  et  Hyg.  fab.  107:  'luno  in  Beroen  nutrieem  Se- 
meles se  commutauit\  'Iris  tunc'  exhibent  codd.  quidam  apud 
Burm.,  'I.  tum'  scripsit  Ribbeckius,  'I.  anum'  Heinsius  et,  ut 
suum  uenditans,  Maehlius.  At  cum  cod.  c  'syllabam  te  ut  uid.' 
habeat 'erasam',  auctoris  manum  sic  restituemus:  'Iris  iam 
Beroen',  cf.  'iam'  U,  6;  IV,  1 ;  VHI,  8;  IX,  10;  XII,  1. 

[VI,  3]:  'Ramum  etiam  diuum  placato  numine 
portat',  y:  'ante  deum',  quod  per  se  rectius  est,  cf.  Ribbeekii 
adn.;  sed  glossema  esse  'ante'  apparet  ex  eo,  quod  X  et'ante' 
(c:  'antea')  et  (cum  cod.  c)  formam  'diuum'  seruat. 

[IX,  7]:  'Audaeem  Remulum  et  q.  s.':  Legimus  in 
codd.  RX:  'Romulum',  in  cod.  c:  'Rutilum'  puto  ex  Aen.  VII, 
409  initio:  'Audacis  Rutuli'. 

Videmus  igitur  inprimis  tum,  cum  tradita  lectio  offenderet. 


286  Curtins  Riccardus  Opitz 

aliam  esse  snperscriptam.  Ex  certissimls  antem  illis  locis  pro- 
fectos  indicare  licebit  etiam  in  iis  exemplis,  quae  ambigna 
uidentur  esse: 

Mon.  II  exh.  cod.  R  saec.V — VI:  *Funera  Dardaniae 
narrat  fleetaeque  secundo',  E:  ^defletque',  cui  scrip- 
turae  parum  credo;  aliam  coDiectnram  praebent  recentiores 
'fletnsque*,  quam  Riesius  recepit.  Si  quid  sentio  quondam  lege- 
batur:  'fledeq.',  scribendum  autem  est:  'clad em  que',  cf.  in 
monostichis  c.  634,  2  R.:  'Edocet  excidium  Troiae  cladem- 
que  (dadeq;)  secundus*. 

VII,  8:  'Concurrunt  dictis,  quamuis  pia  fata  re- 
pugnent'.  Locutio  *concurrunt  dictis'  —  non  intellecta  a 
Maehlio  p.  333  — ,  quae  apta  est  XI,  8*),  hie  minus  placet, 
quia  colloquium  non  erat  contra  fata  deorum.  Sine  dubio  for- 
tius aliquid  desideratur,  ut  Maehlius  scripsit  'coniurant  tre- 
pidi '.  Plane  aliam  uiam  ingressus  est  interpolator :  '  Rex  cedit 
funis'  coniciens.  Atqui  comparanti  Aen.VII,  520:  *  con  cur- 
runt  undique'  et  582  sqq.:  '  Undique  coUecti  coeunt  —  Ilicit 
infandum  cuncti  contra  omina  bellum,  contra  fata  deum 
peruerso  numine  poscunt',  haec  mihi  arridet  emendatio:  'Con- 

currunt  (a)  u  i  d  i ,   quamuis  etc ,  belli.     Causa  sc.  con- 

currendi  et  q.  s.*,  praesertim  cum  sententiarum  conexus,  in  quo 
Riesius  iure  ofiFendit,  sic  expediatur.  Praeterea  loco  illo  Ver- 
giliano  defenditur  traditum  'fata'  a  Muelleri  conamine  'uota' 
[Baehrensius :  an 'pacta'?],  eodem  refutatur  Baehrensii  coniec- 
tura:  'Rex  cedit  fatis'. 

XI,5:  'Corpora  caesa  uirum  passim  digesta  cre- 
mantur'  illustratur  uox' digesta'  Aen.  XI,  185  sq.  (cf.  Ribbeck.) 
et  204  sqq.  At  facile  suspicio  poterat  nasci  scribendum  esse 
'disiecta',  quod  habet  Vossianus. 

Neque  uero  semper  certa  interpolandi  causa  apparet,  immo 
saepius  sola  aliorum  locorum  memoria  ad  textum  corrumpen- 
dum  uidetur  inuitasse. 

1)  Spectant,  quae  antecedunt,  ad  Aen.  XI,  321  sq.:  'aequas  dicamus 
leges',  ut  Mueller  uon  debuerit  addubitare  'leges  aequante  Latino".  Cf. 
Mus.  Rhen.  uol.  10  p.  120. 


De  argumentorum  metricorum  latinoram  arte  et  origine.        287 

I,  4:  'lactatns  tandem  Libyae  pernenit  ad  oras'. 
Voss.:  'Naufragus  et  —  est  aduectus  ad  oras'.  Vocem 
'naufragus',  ad  quam  minus  quadrat  uerbum  'est  aduectus', 
sumpserit  auctor  ex  arg.  Ill,  6:  *Naufragus  utque  foret 
et  q.  s/,  clausulam  fingens  secundum  Aen.  Ill,  lOS:  ' —  primum 
est  aduectus  ad  oras'  (alii:  'in  oras*). 

111,7:  Variam  lectionem  sic  ortam  esse  conicio:  'Inde 

horrenda 

fugam  et  dirae  narrat  praecepta  Celaenus'  (Voss.: 
'I.  f.  et  d.  praecepta  horrenda  C/)  coll.  Aen.  Ill,  712  sq.: 
'Nee  uates  Helenus,  cum  multa  horrenda  moneret, 
Hos  mihi  praedixit  luctus,  non  dira  Celaeno'. 
Quare  Mueller!  coniectura,  quam  queritur  a  Ribbeckio  teme- 
rariam  nominatam  esse,  sc.  'percepta  oracla'  re  uera  teme- 
raria  est. 

MonostV:  'Quintus  habet  ludos  et  classem  cor- 
ripit  ignis'.  Hie  quoque  additamentum  esse  cod.  Voss.  lec- 
tionem 'ludos,  quos  concelebraret'  (cetera. uide  apud 
Bies.)  manifestum  est,  sed  quaeritur  de  eius  scriptura,  cum 
ultima  uerba  sint  euanida.  Multa  mutatis  mutandis  docti  uiri 
temptauerunt:  potestas,  Auerno,  Anchisae,  Acestes.  Mihi  pro- 
xime  ad  litterarum  ductus  accedere  uidetur  'quos  concele- 
brarit  (uel:  concelebrarut)  Teucri'. 

[V,  10]:  'Et  placida  Aeneas  Palinurum  quaerit 
in  unda'  cod. E;  'placidum  —  in  undis',  lectionem  codd. 
hoyXy  fortasse  rectam  esse  censet  Biesius.  At  si  reputamus, 
quantopere  Vergilius  hoc  extulerit  mare  serenum  fuisse,  cf.  Aen. 
V,  848 sq.:  'Mene  sails  placidi  uoltum  fluctusque  quie- 
tos  Ignorare  iubes?'  —  et  870:  '0  nimium  caelo  et  pel  ago 
confise  sere  no'  — ,  credibile  est  etiam  argumenti  auctorem 
hoc  commemorasse.  Corruptelae  autem  originem  banc  puto, 
quod  illato  semel  'in  undis'  ex  Aen.  V,  868  'rexit  in  un- 
dis' 'placidum'  sit  corrigendo  restitutum.  [Scripsit  Baeh- 
rens.  '  placitum'  cum  cod.  P.  Palat.  s.  X.] 

Bocios 

Manifestum  etiam  [VI,  1 0] :  'graditur  classemque  re- 
u  i  s  i  t ',  contulit  enim  iam  Bibbeckius  Aen.  VI,  899 : '  sociosque 


288  Curtius  Riccardas  Opitz 

renisit\  itaqne  cy  habent:  'sociosqne  reuisit',  aperte  inter- 
polationem  prodens  X  m.  2 :  't  socios*. 

Vn,  3:  'Mensis  en  nescimar  inquit';  Eb:  'Mensis 
iam',  nimirum  quia  propter  Aen.  VTI,  116:  'heus!  etiam  men- 

etUm 

sas  consumimns'  quondam  fuit:  'mensig  en\  [Maior  inter- 
polatio  indidem  repetita  exstat  in  cod.  Z  apud  Baehrens.  *^nien- 
sas  consumimus'.] 

Non  merito  mihi  uidetur  VIII,  5  Biesius  cum  cett.  editt 
[secutus  est  Baehrens.]  prae  cod.  E  lectione  'Arcadia  pro- 
fugum' -spreuisse  0  reliquorum:  'Arcadiae  profugum',  quae 
est  electior,  cf.  Kuehner  gramm.  II  p.  325,  qui  adfert  Tac.  A. 
15,1:'  profugus  regni  \ 

IX,  10:  'lamque  fatigatus  recipit  se  in  castra 
suorum',  Yoss.  'in  tuta  suorum'.  Monere  uoluit  inteipolator 
de  U8U  Vergiliano,  cf.  Aen.  IX,  366:  excedunt  castris  et  tuta 
capessunt,  praeterea  VI,  358;  Vm,  603;  XI,  871.  882. 

X,  3:  'Aduenit  Aeneas  multis  cum  milibus  he'ros*. 
Cf.  c.  600,  2  sq.  B.:  'auxiliis  instructus  Troius  heros  Aduenit'. 
Becepit  Baehrens.  ex  Voss.  'multis  cum  milibus  inde',  quod 
non  intellego;  ni  fallor,  superscriptum  erat  'umrfex*,  quod 
uersui  tum  est  accommodatum. 

X,  9:  'Et  Lausum  inuicta  perimit  per  uolnera 
d extra',  pro  quo  uersu  exstat  in  Voss.:  'Lausus  fata  patris 
praesenti  morte  redemit';  uersus  sat  elegans,  at  uix 
dubitabis  de  interpolatione,  si  disces,  quomodo  conflatus  sit: 
scil.  ex  Aen.  VI,  121:  'Si  fratrem  Pollux  alterna  morte  re- 
demit'  et  Vin,  495:  'Begem  adsupplicium  praesenti  Marte 
reposcunt'. 

XI,  2:  'Exanimumque  patri  natum  Pallanta  re- 
mitt  it'.  Quamquam  in  argumento  tam  accuratam  descriptio- 
nem  non  exspectas,  Voss.  habet:  'patri  feretro  Pallanta 
remittit'  ex  Aen.  XI,  64:  'feretrum  texunt'  et  ex  simili  exitu 
u.  149:  'feretro  Pallanta  reposto'. 


1)  Cf.  etiam  Addend,  uol.  II  p.  LYI. 


De  argumentorum  metricorum  latinorum  arte  et  origine.        289 

At  restant  qnattuor  maiorum  interpolationum  exempla,  ubi 
decernere  difficilius  est: 

V,  7:  duplicem  recensionem  in  archetype  faisse  inde  ap- 
paret,  quod  cod.  X  hos  duos  nersus  exhibet: 
'In  somnis  pater  Anchises,  quae  bella  gerenda 

(sc.  monstrat) 
Tunc  natum  Anchises  solatur  noctis  in  umbris*. 
Concede  prions  uerbis  'quae  bella  gerenda*  non  prorsus  reddi 
locum  Aeneidis  V,  730:  'gens  dura  atque  aspera  cultn  de- 
bellanda  tibi  est  Latio*.  At  multo  suspectius  est  in  altero 
'solatur',  quod  ex  Nautae  oratione  u.  708  Csolatus')  uide- 
tur  inlatum.  Locutio  'noctis  in  umbris'  orta  esse  mihi 
uidetur  ex  memoria  huius  loci  11,621:  'noctis  se  condidit 
umbris'. 

VII,  10:  'Turn  gentes  sociae  arma  parant,  fremit 

arma  iuuentus'. 

Voss.:    'Arma  ferunt  gentes  socia  dat  bella  iu- 

uentus'. 
Contendas  [cum  Baehrensio]  priorem  u.  ex  carminis  653  uersu 
48  R.  refictum  esse:  'fremit  arma  iuuentus';  atmagis  hoc 
cadit  in  alteram  recensionem,  cuius  uerba:  'ferunt'  'socia'  cf. 
cum  his:  'Tum  gentes  socia  arma  ferunt'.  Et  quid  sibi 
uolunt  uerba  ultima:  'dat  bella  iuuentus'?  In  quibus  si  latet 
'flat  b.  i.'  (cf.  Ries.  praef.  Anth.  11  p.  LVI),  habemus  explica- 
tionem  interpolatoris,  cui  fortasse  displicuit  duplex  illud  '  arma' 
in  tradita  lectione. 

VIU,  6: 'Accipit  auxilium:  huic  natum  et  socia 

agmina  iungit  Euander'. 

Voss.:    'Accipit  auxilia  hie.   natus  socia  agmina 

itingit  Euandri'. 
Cod.  b,   quamquam  priorem   recensionem   sequitur,   exhibet 

Eaandri  Eaaader 

tamen '  Euandri '.  Fuit  igitur  in  arch. : '  Euander'  «el : '  Euandri'. 
Repudianda  hie  quoque  uidetur  Voss.  lectio,  quia  argumenti 
auctoris  erat  patrem  efferre  auxilium  mittentem,  cf.  Aen.  VIU, 

Leipziger  StudiexL   YL  |9 


290  Curtius  Eiccardus  Opitz 

514  sq.  Ctnnc  tibi  praeterea  —  Pallanta  adinngam'))  interpola- 
toris  autem  filii  anxilia  addere  ex  u.  51 9 J) 

Restat  VI,  3  sq. : 
'Bamum  etiam  diuum  placato  numine  portat 
At  uates  longaeua  una  descendit  Auernnm'. 
Yoss.:  'Ad  uatis  tecta  adque  una  descendit  Auernam' 
(mixtae  ex  duabus  recensionibus  sunt  lectiones  codicum  cy: 
*at  uates*  —  'tecta  atque*). 

Potest  illic  'longaeua'  inlatum  esse  ex  Aen.  YI,  321  et 
628:  'longaeua  sacerdos^  potest  etiam  'ad  uatis  tecta'  ex 
Aen.VI,  211:  'et  uatis  portat  sub  tecta  Sibyllae'.  Hue 
equidem  incline,  quamquam  cod.  Yoss.  lectione  habiliorem  fieri 
rerum  conexum  non  nego.  —  Atque  baud  scio,  an  hunc  locum 
imitatus  sit  auctor  tetrastichi  c.  654  u.  26 :  '  Descenditque  do- 
mus  ^)  Ditis  comitante  Sibylla',  ut  contra  Muelleri  coniecturam 
'Auemo'  seruandum  sit'Auemum'  et  'comitante  Sibylla'  re- 
spondeat illi  'uates  una  descendit'.  Yidemus  igitur  fere  ubi- 
que  codicem  Yossianum  interpolationis  coargui.  Qua  macula 
num  antiquus  cod.  Yatic.  B  plane  liber  sit,  nunc  non  quaeri- 
mus:  id  unum  tamen  addam  paucos  locos  in  suspicionem  uocari 
posse  ut  n,  7:  'Et  regnum  Priami  fato  miserabile  semper',  sed 
sunt  minoris  momenti  talia.  Certa  interpolatio  est  carm.  2 
u.  17:  'Te  quoque'  pro  'Teque'  ex  Yergilio  inlata,  cf.  Georg. 
in  in.:  'Te  quoque  magna  Pales'.  Contra  u.  15  non  merito 
Ries.  uidetur  repudiasse  lectionem  codd.  Rc/X:  'descriptas- 
que'  —  'uites'  (=  digesta  6e.  n,  267)  [non  necessaria  est  Baeh- 
rensii  mutatio:  discr.  c.  551,  7],  quia  alterius  rec.  scriptura 
redolet  explicationem  sc.  'discretasque';  nee  u.  17  Riesio  as- 
sentior,  ubi  causam  desidero,  cur  ipse  auctor  Yergilii  notionem 
'memorande'  (Georg.  Ill,  1)  spreuisse  putandus  sit,  cum  altera 
lectio  inuito  librario  importari  potuerit,  ut  saepius  confun- 
duntur  haec  duo  uocabula,  cf.  Baehrens.  Annall.  Phill.  uol.  105 
(a.  1872)  p.  51. 

1)  Utique  corrigendum  censeo  'huic'  in  'hinc'  cum  Muellero,  quod 
latet  fortasse  in  cod.  £  lectione:  hie  (»  hie). 

2)  lure  Bpreuit  Ries.  Buech.  coni. :  'domum\  cf.  Ai'Sao  dofiovs  ap.  Uom. 


De  argumentonun  metriconun  latinoram  arte  et  origine.        291 

Explorata  interpolatornm  ratione  redimns  eo,  nnde  aberra- 
nimns  ad  c.  653  [c.  177  apad  Baehrensiam],  qaod  qaale  a  Riesio 
editnm  est,  mnlta  sane  continet,  quae  indigna  uideri  possint 
Salpicio  ApoUinare.  Itaqne,  quae  mutanda  censeamus,  aut 
aliena  ope  adhibita  aut  nostris  uiribus  confisi  breuiter  indice- 
mus,  uanos  autem  scrupulos  repellamus.  Ac  ne  in  ipso  limine 
haereas,  monemus  uerba '  lunonis  ob  iram'  pertinere  ad  sequens 
enuntiatum,  ut  propria  structura  sit:  *et  I.  ob  iram  —  turba- 
tum  aequor'.  Difficilior  in  u.  10  sq.  oritur  quaestio,  qui  locus 
est  satis  mirabilis:  corruptus  sine  dubio,  uel  propterea,  quod 
in  secundo  demum  libro  Aeneas  patriae  casus  enarrat,  neque 
tamen  excepto  pronomine  '  quo'  corruptum  uidetur  ullum  uoca- 
bulum.    Habet  enim  Yoss.: 

'Hospitium  Didus  casus  quo  gentis  et  annos 
Aenean  Troiae  fatumque  et  bella  referre*. 

Acquieuerunt  editores  in  hac  coniectura:  'Hospitium  Didus, 
casus  quo  g.  et  a.  Aeneas  —  referred,  parum  considerate. 
Namque  offendit  etiamnunc  '  quo'  et,  si  comparamus  ceterorum 
argumentonun  locos  c.  1:  1, 10:  Mussus  narrare';  c.  654:  I,  4: 
'Utque  —  casus  regina  requirat*;  c.  592, 1:  ^Cogitur  Aeneas 
bellorum  exponere  casus'  et  notissimum  ilium  uersum  Vergilii : 
'Infandum  regina  iubes  et  q.  s.',  hoc  quoque  loco  uerbum  ad- 
hortandi  exspectamus.    Itaque  scribemus: 

'Hospitium  Didus,  casusque  iubentis  et  annos 
Aenean  Troiae  fatumque  et  bella  referre'. 

Coniunctione '  que'  semel  corrupta  interpolatio  necessaria  eratJ) 

V,  12:  cum  cod.  Ries.  scripsit:  '(bella)  Quorum  pars  terrae, 
pelago  pars  addita  famae  est'.  At  melius  expeditur  sententia 
Francii  lenissima  mutatione:  'quorum  pars  terra  —  addita 
famae'  i.  e.  gloriose  gesta  est. 


[1)  Ribbeckius  monet  propter  tertium  illud  exemplam  ^  casus  cogentis* 
rectum  uiderL  Spemi  poterit  prae  Mb  Baehrensii  'casus  quae  gestit  et 
athla'.  De  uoce  'annos'  cf.  Aen.  I  u.  31.  Temeraria  in  sequent!  u.  dusdem 
mutatio  est  'uela  referre'.] 

19* 


292  Curtius  Riccardus  Opitz 

V.  1 4  sqq. :  '  Ora  tenent.  ac  ^)  turn  dolus  introducitnr  hostis 
Et  fallacis  eqai  damnosnm  munus  in  armis 
Perfidia  notusque  Sinon  amissaqae  coniax\ 

Possemus  ad  alterum  aersum  referre  'in  armis',  si  bellica  liomi- 
nis  uirtus  magis  appareret  Dabitanter  Riesias  proposait  'in 
aruis*.  At  inspice  Aen.  II,  67:  'Namqne  nt  conspecta  in  medio 
tarbatns  inermis  Gonstitit  et  q.  s/  scil.  Sinon,  nidesne  legen- 
dum  esse:  'inermis  perfidia  notusque  Sinon'?  [Baehrensins 
mauult  'ab  armis'  ==  'armatis'.] 

V.  18:  '(ablatus)  Anchises  honor  facilis  pietate  ferentis'. 
In  uoce  corrupta  latere  'oneri'  Scaliger  recte  diuinasse  mihi 
uidetur.  At  auctoris  manum  Ries.  demum  restituit:  'umero\ 
Deprehendimus  igitur  rursus  falsarium  'honeri'  (tritissimo  ab- 
usu)  interpolantem  ex  Aen.  II,  723  (et  729),  ubi  cod.  y  ipsum 
illud  'honeri'  exhibet. 

V.  26  sq. : 
'Ardet  amore  uiri.    clausum  ueneratur  amorem 
Dumque  capit  capitur:  sentit  quos  praebuit  ignes'. 

Traditam  lectionem  cum  improbet  suo  iure  Burmannus,  'uena- 
tur'  commendauit  multos  locos  afi^erens  ad  demonstrandum, 
quod  patet,  in  mulierum  amore  describendo  usurpari  posse 
uenandi  similitudinem.  Persuasisse  autem  Riesio  Burmannum 
miror,  neque  enim  scio,  quomodo  quis  clausum  in  pectore 
amorem  uenetur.  Sed  clause  amore  quid  fit?  Fatetur  eum 
Dido  Annae  sorori,  cf.  Aen.  IV,  20:  'Anna  fatebor  enim',  adde 
monost.  Ribbeckii  Proll.  Verg.  p.  377,  I  u.  4:  'flammasque  fate- 
tur'. Probabile  igitur  est  arg.  quoque  auctorem  scripsisse: 
'clausumque  fatetur  amorem'.  Adnotauit  autem  suo 
more  interpolator  'uenatur'  (cf  c.  1,  IV,  4:  'Itur  uenatum', 
c.  654, 18:  'uenatusque  petit',  Aen.  IV,  117sq.:  'uenatum  —  ire 

nenatar 

parant')  ita:  'clausumque  fatetur  amorem',  unde  factum  est: 
'clausum  ueuenatur'  (ueneratur).  [Mauult  Ribbeckius  'clause 
uenatur  amore',  idem  scripsit  Baebrensius.] 


1)  Fortasse:  'sic  turn*. 


De  argumentorum  mctricorum  latinorum  arte  et  origine.       293 

V.  29  sq. : 
^Exstrncta  regina  pyra  penetralibus  instat, 
Morte  fagam  praestare  morae  Dec  defuit  hora\ 
Absurdae  sunt  explicationes  Heynii:  'compensare  luere:  fugiente 
Aenea  mori:  solaere  quasi  poenam  morte'  et  Meyeri:  'pari 
facinore  (morte  uiolenta)  Aeneae  factum  (fugam)  imitari',  ne- 
que  hercule  locum  sanauit  Riesius  his: 

Sorte  fugam  praestare  mori;  nee  defuit  bora. 

E  uerbo '  instat '  qui  pendet  infinitiuus  consilium  significat  0 
ut  Aen.  X,  118  sq/ instant  cemere  et  q.  s/.  Itaque  'instat  prae- 
stare' i.  e. 'praebere'  quid  tandem?  'fugam',  et  quo  modo? 
'morte',  et  cui?  puto:  'animae',  unde  facile  'morae'  nasci 
potuit.  '  Fugiens  anima'  commemoratur  c.  655  in. .  Praeterea 
cf.  Aen.  IV,  385 : '  Gum  frigida  mors  anima  seduxerit  artns' ;  ib. 
651  sq.:  'dulces  exuuiae  — ,  accipite  banc  animam'.  [Baeh- 
rens.:  'Morte  fugam  pensare;  orsae  nee  defuit  bora'.] 

[V.  33  sq.:  'domus  manesque  parentis  —  celebrat'  Baeb- 
rensio  displicnerunt.  At  domus  nonnunquam  dicitur  sepulcrum 
(cf.  'tumulus'  c.  595,  2;  654,  22  R.)  ut  apud  Tib.  lU,  2,  22,  in 
Inscrr.  apud  Orell.  II  n.  4850.  Si  mutandum  esset,  proponerem 
'animas  manesque  p.'  coll.  Aen.  V,  81:  'animaeque  umbraeque 
patemae'.] 

V.  35  sq.:  'In  faciem  Beroes  —  lunonem  mentita 
d  0 1  o'  cum  Heynio  scribendum  esse  censeo :  '  In  faciem  B.  — 
lunonis  mutata  dolo',  cum  lectio  'lunonem  mentita'  ex  c.  1, 
V,  5:  'Iris  —  Reroen  —  mentita'  ab  interpolatore  repetita  esse 
mibi  uideatur.  [Audacius  Baehrens.:  'In  facie  Beroes  —  lunone 
inmittente:  doles  namque  ilia  mouebat',  cod.  'monebat'.] 

V.  44:  'Seruat  honos  nomen:  pietas  testatur  honorem' 
iucundam  antithesin  (cf.  u.  69)  sustulit  L.  Mueller  'amorem' 
coniciens.  In  seq.  u.  initio  'Causa  opus  insequitur'  Meyer 
frustra  tueri  conatur  sic:  'post  Gaietam  sepultam  disceptatio 
uel  lis  oritur'.  Mutatio  autem,  quam  Ries.  suam  nominat,  iam 
in  Heynii  ed.  exstat : '  causam  opus  insequitur'.    Frobare  tamen 


1)  Cf.  Kuehneri  gramm.  II  p.  492  c. 


294  CartioB  Riccardufl  Opitz 

nequeo,  qaia  nimis  uilis  haec  sententia  mihi  nidetnr:  'der  Ur- 
sache  folgt  die  Arbeit'  (Heynias  explicat  ' causa ,  occasione 
data,  pngna  fit').  Si  me  audies,  leges:  'Pansam  opas  ins.', 
^pansam'  soil,  per  sepalturae  tempus  fiEU^taniy  quod  uocabnlum 
offendere  nequit  apud  Apollinarem.  'Causa'  coniecerit  inter- 
polator ex  1,  VII,  9  'belli  causa  fuit  et  q.  s.',  cf.  Aen-VII,  481  sq. 

Ignorantiae  accusant  auctorem,  qui  u.  46  scripserit:  'Tyr- 
rhidae  iuuenum'  non  intellegens  nominatiuum  plural,  esse 
^Tyrrhidae'  Aen.  VII,  484:  quae  uox  cum  duobus  tantum  locis 
inueniatur  atque  ambigue  altero  quoque  Aen.  IX,  28 : '  Tyrrhi- 
dae  iuuenes',  etiam  grammaticus  in  errorem  incidisse  possit 
putari.  Neque  tamen  tacebo  bio  quoque  culpam  esse  posse 
librarii,  qui  pro  forma  'Tjrrrhidum'  —  admissa  in  nomine 
Oraecis  simili  —  ex  Vergilio  illam  alteram  refinxerit  aut  inter- 
polauerit  inde  'iuuenum',  ut  legendum  sit  fortasse  'Tyrrhi  na- 
torum'  (de  quo  cogitauit  etiam  Heynius),  cf.  Aen.  VII,  532. 
[Baehrens.:  'Tyrrhique  et  iuuenum'.] 

V.  47:  'Turnus  adest,  monet  arma  sibi  contraria 
sum  at',  si  comparamus  cum  u.  56,  uehementer  miramur  non 
tam,  quod  redit  eadem  lectio,  sed  quia  neutro  loco  quadrat, 
ut  in  posteriore,  cum  iam  corrupta  esset,  uideatur  librarii  in- 
curia  false  repetita.  OfiFendit  autem,  quod  neque  hie  neque 
illic  cognoscimus,  quis  sibi  sumat  arma  contraria.  Quern  de- 
fectum priore  quidem  loco  facile  restituimus  coniecturam  ab 
Heynio  propositam  accipientes:  'sibi  —  sumant'.  At  ne  cetera 
quidem  recte  se  habent,  nam  cum  'sibi'  prorsus  superfluum 
sit  ad  uerbum 'sumant',  desideratur  quoddam  supplementum 
ad  uocem  '  contraria'.  Totus  conexus  manifestus  fit  coll.  Aen. 
VII,  577sqq.:  'Turnus  adest  —  ilicet  infandum  cuncti  con- 
tra omina  bellum,  contra  fata  deum  peruerso  numine 
poscunt'.  Scribendum  igitur  erit:  'monet  arma  lout  con- 
traria sumant'. 

V.  49  sqq.: 
'Ut  belli  signum  cecinit  sociosque  uocauit 
Turnus,  et  in  uarias  turbatus  pectora  mentes 
Aeneas  Euandron  adit'. 


De  argumentorum  metricorum  latinoruni  arte  et  origine.        295 

Particnla  '  et '  sensu  caret ,  quia  uerbum  '  adit '  non  pendet  a 
coniunctione  'ut',  nee  bene  coniungitur  totus  locus  'uarias  — 
mentes'  cum  uerbo  'adit',  quia  spectat  ad  noctem  profectioni 
antecedentem.  Quod  autem  Ries.  coniecit  'turn'  satis  super- 
fluum,  non  nisi  alia  mutatione  'uaria  —  mente'  tueri  potest. 
Atqui  cf.  quaeso  Aen.VIII,  29:  'tristi  turbatus  pectora  bello* 
et  20 sq.:  (animum)  'in  partisque  rapit  u arias  perque  omnia 
uersat',  unde  hunc  licet  componere  u.:  'Tumus  it  in  (»=  init, 
quod  ipsum  quoque  possis)  uarias,  turbatus  pectora, 
mentes'.  [Idem  nunc  scripsit  Baehrens.,  qui  tamen  non  de- 
buit  mutare  'partes'  pro  cod.  lectione  'mentes'.] 

V.  53:  *Arma  rogat,  Cytherea  rogat,  mox  accipit  heros' 
rursus  uituperare  possis  auctorem,  quod  Aeneam  in  hoc  qui- 
dem  libro  non  rogare  ignorauerit.  At  uerbi  'rogat'  repetitio, 
nonne  manifesto  indicat  corruptelam?  Quodsi  medela  quae- 
ritur,  Heynii  conamini  'Anna  deum'  praefero,  quod  L.  Mueller 
coniecit  quodque  mihi  quoque  statim  in  mentem  uenerat: '  Arma 
rogat  G.  uirum'. 

Nimis  corruptus,  quam  ut  certo  restitui  possit,  est  u.  54: 
Tuque  opere  ars  piget  facti  lauor  efficit  artem'. 
At  unum  mihi  constat:  non  soUicitanda  esse  uerba  ultima  ad 
Yulcani  laborem  in  Aeneide  descriptum  spectantia,  ut  conicias : 
^Inque  opere  adspicitur  fatu,  labor  efficit  artem'y 
cf.  c.  1,  Vni,  9  sq.  [de  aliorum  conaminibus  cf.  Baehrens.]. 

V.  56  uerba  'monet  et  q.  s.'  ex  u.  47  iam  corrupto  puto 
esse  interpolata  [contrarie  iudicauit  Baehrens.  ad  u.  47]. 

Ad  u.  57:  'Gaeduntur  uigiles  et  mutua  corpora 
f  rat  rum'  Heynius  adnotat:  'discedit  a  Virgilio  Scholastici 
leuitas;  partim  uerborum  proprietatem  deserit '.  Neque  tamen 
rarus  est  ille  usus,  quo  'fratres'  nominantur  amici  (cf.  Hildebr. 
ad  Apul.  Met.  I  p.  53)  neque  inauditum  'mutua'  aduerbialiter 
adhibitum  sensu  uocis  '  contra',  ut  Lucr.  4,  324  sq.  L. : 

'Fiet  ita,  ante  oculas  fuerit  qui  dexter,  ut  idem 

Nunc  sit  laeuus,  et  e  laeuo  sit  mutua  dexter'. 
[Fertinet  igitur  ille  u.  ad  Aen.  IX,  314sqq.,  quare  Baehrens. 
non  debuit  traicere  eum,  Bitian  et  Fandarum  intellegeus.] 


296  CartiuB  Riccardus  Opitz 

Snnt  antem  alia,  qnibus  non  iam  Riesium  crucem  appo- 
STiisse  nequeo  satis  mirari.    Nimirum  hie  qnoqne  qnasois  in- 
eptias  anctori  impntari  posse  persuasnm  habuit.    V.  59 : 
'Dnmque  petunt  l^adem,  ninennt  contraria  fata' 
Baehrens.  rectum  restituit  loco  recondito  Annall.  Pbill.  aoL105 
(a.  1872)  p.  360:  'inn gun t  contraria  fata' J) 

V.  62sq.:  'Altemos  questus  Venus  ac  Satumia  promunt, 
Ilia  doles,  haee  bella  mouet,  sed  uineitur  ira 
Mater,  at  Aeneas  bello  non  segnior  instat' 
emendationem  etiamnunc  flagitant.  Nam  quae  mater  uincatur, 
et,  quomodo  ira,  frustra  quaeras.  Ex  editoribus  solus  Heynius 
se  quo  spectet  nescire  libere  fatetur.  Interpuugendum  est  sine 
dubio  post  uocem  Mra':  'sed  uineitur  ira'  scil.  litigantium,  ut 
c.  600  u.  1  sq.  R.:  'Placat  et  uxoris  dictis  et  iurgia  na- 
tae  luppiter'.  In  superfluo  autem  uocabulo  'mater'  latere  mihi 
uidetur:  'uictor':  'Victor  at  Aeneas  (sc.  Mezentio  fugato) 
bello  non  segnior  instat'. 

V.  69:  'Condit  humi  socles':  Temere  L.  Mueller  [quern 
Baehrens.  secutus  est]  coniecit  'humo',  cf.  Aen.  X,  558  cum 
Ribbeckii  adn. 

V.  71sq.:  'Et  contra  pugnat  secura  Camilla 

Femina  caede  potens,  casu  temeraria  tanto', 
ubi  ultima  uerba  nihil  significare  possunt,  nisi  hoc:  'temeraria 
cum  tanta  calamitate',  quod  satis  obscure  pertineret  ad  mortem 
in  argumento  non  commemoratam.  Itaque  aut  fallor  aut  scri- 
bendum  est  lenissima  mutatione:  'usu*  sc.  caedis  'temeraria 
tanto',  quantum  habebat,  ut  Liu.  42,  59  (2)  dicit:  'usu  belli 
et  ingenio  impauida  gens'. 

In  u.  75  sqq.  uiri  docti  paene  desperauerunt.  Atque  Ouden- 
dorpius  iam  in  locutione  'pectore  secrete'  offendit  nuUo  iure 
'sed  recto'  coniciens.  Ex  fundamento  autem  totum  locum  com- 
mutauit  Heynius  bunc  in  modum: 

1)  [Idem  in  ed.  traDspositione  sua  coactus  scripsit  'dam  quaeruDt 
laudem'  pro  cod.  lectione  'duraque  petit  (petut,  ni  fallor)  1.'.  At  recte 
sensit  in  u.  58  inconcinnitatem  uerborum  'raorte  et  pietate  fideles*  propo> 
nens  *pictate  in  morte  fideles",  ubi  ego  malim  'Marte  et  pietate  f.*.] 


De  argumentorum  metricorum  ]atinorum  arte  et  origine.        297 

(Percussa  intercipit  hostis) 
Foedera:  secreto  uiolatur  uulnere  teli 
Aeneas.    Canssa  est  illi  laturna:  neganti 
Affuit  obsequio.    lam  Mars  finiuerat  iram. 
Maeller  autem :  Pectora  secreto  niolantnr  uulnere  teli 

Aeneae.   causa  est  belli  lutuma,  nee  ante 
Defuit  obsequio  quam  mors  finiuerat  iram 
(uel  in  primo  u. :  *Pignore  despreto  uiolatur  uulnere  teli'). 

Nos  primum  u.  75  sq.  conexum  —  ubi  de  Tumi  uulnere 
uidetur  sermo  esse  (cf.  Aen.  XU,  950:  'ferrum  aduerso  sub 
pectore  conditOi  nisi  quod  offendit  'Aeneas  causa  est  — *  re- 
stituimus  facillime  hac  ratione:  'Pectore  secreto  uiolatur  uul- 
nere. Leti  Aeneas  causa  est  illi\  cf.  u.  916:  'letumque  in- 
stare  tremescit'.  Mox  tamen  ueri  speciem  prae  se  ferunt 
uerba  'lutuma',  'adfuit  obsequio*,  praeterea  [neg]  'ante*,  quia 
sequitur  '  quam\  At  cum  Aeneidos  uerbis  sententia,  quae  ori- 
tur, conciliari  non  potest,  quoniam  neque  ad  mortem  fratris 
usque ^)  adest  lutuma  nee  post  mortem,  quod  Ries.  effecit 
hac  coniectura:  'illi  lutuma  neganti  adfhit  o.  cum  m.  f.  i.'. 
Sed  est  quaedam  mulier,  cuius  propter  iram  aliquamdiu  Tumi 
causa  succedebat,  luno,  nam  cf.  Aen.  XII,  791  sqq.  inprimis 
793  sqq. : 

Quae  iam  finis  erit,  coniunx?   quid  denique  restat? 
Indigitem  Aenean  scis  ipsa  et  scire  fateris 
Deberi  caelo  fat  is  que  ad  sidera  tolli, 
et  u.  819,  831,  841,  unde  scribendum  est:  'luturna  nee  ante 
Defuit  obsequio,  quam  sors  finiuerat  iram',  sc.  lunonis.    Gui 
sententiae  aptissime  succedunt  uerba  ultima:  'Sed  sua  fata 
et  q.  s.'.  Itaque  hie  quoque  interpolatoris  manum  cognoscimus, 
quem  quantopere  in  argumentis  grassatus  sit,  satis  demon- 
strauimus.    Quo  tamen  obseraato  caue  credas  meam  de  Ver- 
giliano  epigrammate  sententiam  labefactari.    Nam  ad  eam  libi- 
dinem,  ut  sex  deinceps  uersus  commutarent,  ne  interpolatores 
quidem  progressi  sunt. 


1)  Cf.  Aen.  XII,  872  sqq.  et  918:  *nec  —  uidet  aurigamue  sororem*. 


Curtius  Riccardus  Opitz 

Quaestio  10. 
De  argumentorum  Vergiltanorum  arte  et  aetaie, 

Quoniam  sic  deteximus  infirmam  cod.  Vossiani  aactori- 
tatem  textornqne  pro  niribas  purganimas,  cur  de  Salpicio  ApoUi- 
nare,  auctore  carminis  653,  dubitemas,  causa  non  iam  esse 
mihi  uidetur.  Sed  eadem  qua  de  auctore  neglegentia  L.  Mueller 
de  aetate  c.  1  iudicium  sibi  finxit,  quod  mox  uidebimus.  In- 
terim de  auctore,  quid  censendum  sit,  breuiter  absoluamus. 
Etenim  Ouidius  Naso  in  superscripto  titulo  nominatur  et  Naso- 
nem  ipse  se  nominat  in  praefatione.  Atque  hoc  dubitari  ne- 
quit,  quin  celeberrimi  Ouidii  personam  simulet  poeta,  propter 
praefationis  u.  2 :  'Tantum  ego  Vergilio  Naso  poeta  meo\ 
cf.  Ries.  praef.  uol.  II  p.  LIV.  Quo  tamen  argumento  refutari 
nequit  Hagenus,  qui  Annall.  Phill.  uol.  99  p.  731  contendit  po- 
steriorem  ofioivvinov  nominis  aequabUitate  commotum  esse  ad 
dictionem  illius  imitandam.  Lnitatus  est  enim  auctor,  quod 
Riesius  monuit  primus  (cf.  praef.  uol.  I  p.  X  sq.  et  ad  1.)  Bern. 
Am.  u.  395  sq. : 

Tantum  se  nobis  elegi  debere  fatentur, 
Quantum  Vergilio  nobile  debet  epos, 
et  Trist.  Ill,  3,  74 :  'Ingenio  peril  Naso  poeta  meo\    Prae- 
terea  baud  scio  an  hoc  quoque,  quod  Riesius  omisit,  ex  u.  77: 
'Hoc  satis  in  titulo  est'  comparandum  sit  cum  praef.  u.  2  sq.: 
Nee  me  praelatum  cupio  tibi  ferre,  poeta: 
Ingenio  si  te  subsequor,  hoc  satis  est. 

Quibus  in  uerbis  una  difficultas  remanet,  de  qua  monuit 
praeceptor  meus  Ribbeckius:  nam  uox 'ferre'  quid  sibi  uelit, 
dici  uix  potest.  Quae  tamen  in  mentem  uenit  emendatio:  'flore', 
ipsi  non  certa  uisa  est.  Atqui  adsimulat  auctor  ille,  quam- 
quam  uerus  Ouidius  amicitia  non  utebatur  Vergilii ,  familiari- 
tatem,  cui  studio  tribuas  etiam  hoc:  'Nee  me  praelatum  cupio 
tibi,  care  poeta*  (cf.  er  =  a;  c.  1,  XU,  4:  contundit  «:  con- 
fundit).  Sed  ut  redeamus  ad  Hageni  de  auctore  sententiam, 
mentionem  facit  uir  doctus  Ouidii  Nasonis,  qui  est  in  schol. 
Bemens.  ad  eel.  3,  105,   cuius  tamen  nomen  ambiguum  est, 


De  argumentorum  metricorum  latinoram  arte  et  origine.        299 

cf.  Ann.  Phill.  snppl.  nol.  IV  p.  774.  Et  omnino  fandamento  caret 
Hageni  opinio,  auctor  enim  'Epicedii  Drusi*,  quod  P.  Ouidii 
Nasonis  nomine  inscribitnr  in  libris  manascriptis,  in  ipsios  car- 
minis  uersu  202  Oaidium  se  esse  finxit:  'Fnneris  exeqaiis 
adsumus  omnis  eques*,  et  Oaidii  elocutionem  ualde  imitator, 
cf.  M.  Hanptii  dissert  de  Epic.  Drasi  (Lips.  1S50)  p.  33  et  20, 
Huebner.  in  Herm.  nol.  XIU  p.  152.  Nam  inde  Oaidium  quen- 
dam  auctorem  esse  colligemus? 

Quid?  quod  idem  ille  poeta  prima  librorum  argumenta 
se  conscripsisse  gloriatur  in  praef.  n.  5,  nbi  cum  iam  Meyer 
^  parua'  dubitanter  proposuisset,  L.  Mueller '  priua'  coniecit.  At 
ex  ipsa  hac  iactatione  nebulonem  ilium  non  primum  argumenta 
fecisse  collegerim,  namque  aut  fallor  aut  propterea  uetus  nomen 
sibi  nindicauit,  ut  sua  opuscula  antiquiora  esse  alius  cuiusdam 
hominis  argumentis  conninceret.  Et  ex  pluribus,  quos  potuit, 
Ouidium  ideo  uidetur  elegisse,  quia  hie  in  scholis  principem 
post  Vergilium  locum  obtinebat,  cf.Teuflfel.  litt.  Rom.^  c.  251,1. 
Sic  Naso  factus,  cum  uideri  posset  excerpta  Aeneide  prodere 
inuidiam,  in  fine  praef.  hoc  quoque  afKrmat  se  illo  carmine 
(sc.  argumentorum)  inuidiae  titulum  («=  testimonium)  libris  Ver- 
gilii  praeponere  noluisse,  a  quo  loco  non  minus  manum  reti- 
nere  debuit  L.  Mueller.  Quae  sunt  tamen  huius  docti  uiri  de 
aetate  argumenta?  unum  onmino  et  satis  temerarium,  III,  6: 
'(canebat)  Naufragus  utque  foret  Strophadas  compulsus  ab 
undis*,  'foret'  positum  pro  forma  'sit'  tempera  ilia,  qui  bus 
populi  omnes  sedes  mutabant,  censet  indicare.  At  usurpata 
est  tota  locutio  pro  hac:  'ut  esset  compulsus',  quia  praecedit 
tempus  imperfectum,  et  haec  quidem  mutatio  iam  Augustea 
aetate  erat  in  usu ,  cf.  p.  248.  Alia  cautius  Mueller  reticuit 
u.  U,  4  mensuram  uocis  Laucontis,  quam  ipse  scit  (de  re  met 
p.  265)  iam  apud  Petronium  in  halosi  Troiae  u.  43  inueniri. 
De  qua  re  cf.  praeterea  Useneri  dissert.  Philol.  uol.  91  (a.  1865) 
p.  227  sqq.  (232).  Hue  accedit  in  praefationis  u.  8:  'Aeneidos 
totum  corpus  ut  esse  putent',  cf.  L.  Mueller  de  re  met.  p.  247. 
At  quis  monitus  dubitabit,  quin  rursus  ante  oculos  habuerit 
Ouidium,  qui  ex  Ponto  3,  4,  84  dicit:  'Aeneidos  uati  grande 


;jOO  Cortlos  Riccardus  Opitz 

faisset  opns\  Nescio  tamen  an  in  hoc  quoqae  exemplo  con- 
tractio  potins  qnam  correptio  sit  statuenda.  Item  Onidio  tri- 
buontnr  in  libris  fere  omnibas,  qaae  apnd  Biesiom  exstant 
sub  n.  2,  tetrasticha  Georgicon  et  Bucolicon,  at  bic 
praemittitnr  titnlus:  'Incipit  tetrastichon  Ouidii  Nasonis  car- 
men' in  Bernensi  b  saec.  IX,  in  quo  solo  secnntnr  et  Georgi- 
con et  Bncolicon  cnncta  cnm  ipsa  praefatione.  Quod  autem 
alii  codd.  partes  tantum  exhibent,  causa  non  est,  cur  haec 
opuscula  dirimamus  [ut  Baehrensius,  cuius  cf.  c.  178  cum  adn. 
ad  u.  9  et  c.  551]:  nam  omnibus  communis  cursus  celerrimus 
et  praefationi  cum  Georgicon  argumentis  (c.  2  u.  9 — 24  B.)  usus 
caesurae  trochaicae  frequentior,  cf.  u.  2.  4  —  u.  11. 14. 19.  24. 
Itaque  ne  Ouidii  quidem  illam  praefationem  ab  argumentis 
separabimus  propterea,  quia  librorum  non  omnium  nititur 
auctoritate. 

Sed  ex  trochaicae  caesurae  usu  certissimum  indicium  repe- 
timus  argumenta  Georgicornm  et  Bucolicorum  non  esse  Pseudo- 
ouidii:  nam  cum  in  illorum  24  uersibus  sexiens  posita  sit,  ne 
in  125  quidem  decastichorum  uersibus  saepius  adhibetur  et 
quanta  praeterea  cum  cautione!  etenim  in  nominibus  propriis 
IV,  2:  'consulitur  soror  Anna;  placet*;  X,  5:  'Interemit  Pal- 
lanta  potens*;  XII,  4:  'Hoc  Tumi  Intuma  soror*  (nix  VI,  5, 
ubi  codd.:  'Agnoscit  Palinurum  et  ibi*,  solus  Voss.:  'Palinuron 
ibi*).  —  Praeterea  VIII,  9  in  uerbis  Vergilii  (cf.  Aen.VI,  6S3): 
'Fataque  fortnnasque  uirum*;  VII,  10  in  uersu  cum  ApoUinaris 
uersu  VII,  6  plerumque  congruenti,  unde  probabile  fit  Pseudo- 
ouidium  esse  imitatorem,  cum  scribat:  'Turn  gentes  sociae  arma 
parant'.  Denique  praef.  u.  9:  *Adfirmo  grauitate  mea*  et  IV,  6: 
^Aeneas  classemque  fugae*.  At  ultro  oflferre  sese  uidetur  haec 
suspicio  [idque  Baehrensius,  ni  fallor,  opinatur]  esse  haec  tetra- 
sticha eiusdem,  qui  Aeneidos  tetrasticha  fecit  c.  654,  I — XII, 
praesertim  cum  haec  quoque  a  librorum  Vergilianorum  initiis 
incipiant  et  in  cod.  Voss.  exstet  hie  titulus:  'Tetrastica  in 
cunctis  libris  Vergilii*.  At  prohibenda  haec  quoque  opinio, 
nam  eidem  auctori  in  Vossiano  argumenta  ilia  non  tribuuntur 
alienaque  illata  esse  in  tetrasticha  Vossiani  mox  uidebimus  et, 


De  argumcntorum  metricorum  latinorum  arte  et  origine.       801 

quod  graaissimum  est,  Aeneidos  tetrastich orum  aactor  caesu- 
ram  trocbaicam  in  48  uersibus  semel  tantum  adhibait  eamque 
in  nomine  proprio  u.  19:  'Et  taedas  Hymenaee  tuas*.  Prae- 
terea  spondeorum  usu  tria  ilia  carmina  inter  se  differant,  qui 
ad  hos  numeros  reduci  potest:  50,  7:  Bucol.  et  Georg.  argu- 
menta;  56:  tetrasticha  Aen.;  5S:  decasticha  Aen.0  Bestat, 
ut  de  tetrasticho  illo  loquamur,  qaod  solitariam  legitnr  apad 
Eiesium  sub  num.  654  'Gedr'  in  Voss.  inscriptum:  Gontinetur 
duabus  partibus,  quarum  prior  conflata  est  ex  argumento  Geor- 
gicon  sub  num.  2K.,  cf.  maxime  banc  clausulam:  'et  dona 
Lyaei*  =  u.  15  et  hoc  initium:  'Et  pecorum  cultus*  = 
u.  18.  Posteriorem  non  apte  adiunctam  esse  quis  non  intel- 
legit  ?  Quod  autem  de  sententia  dicit  Heynius :  '  Spectant  for- 
tasse  ad  Aen.  lib.  II  et  III  uid.  Donat.  uit.  Virg.  §  60',  hoc  con- 
fidentius  affirmare  debebat.  Nam  ex  Seruii  loco,  quem  ad 
Donatum  adnotat  uir  doctus  (praef.  Aen.),  apparet  desiderasse 
quosdam  hunc  librorum  ordinem,  quo  secundum  et  tertium 
primus  sequeretur.  Una  autem  ad  banc  sententiam  proferen- 
dam  mntatione  opus  est,  scribo: 

'Principio  breuiter  uentura  uolumina  dixit 
Intercidit  opus  coepitque  referre  secundu' 
(sc.  uolumen) ;  cod. '  secunda*. 

Tria  igitur,  quae  adhuc  cognouimus,  argumentorum  Aenei- 
dos genera  sat  liquide  decurrunt  enarrationisque  sterilitatem 
rhetoricis  flosculis  habent  moUitam,  qui  aut  ex  auctorum  aut  ex 


1)  Ad  Aen.  tetr.  emendanda  pauca  affcram:  non  merito  mihi  uidetur 
Ries.  I,  2  Buecheleri  coniecturam  'lunonis  studio*  recepisse.  Eqoidem 
Buppleo:  'Iimonisque  odio*.  'Odiom'  lunonis  ubique  commemoratar,  par- 
ticula  *qae'  saepius  omittitar,  cf.  decast.  Ill,  10 ;  IV,  9  [idem  scripsit  Baeh- 
rensius].  —  Nemo  adhuc  sollicitauit  uocem  'impetrare',  quae  nusquam 
sensu  locaU  adhibetur,  u.  30:  'Impetrat  Aeneas  Latium  regnumque  Latini 
etq.  8.*,  ubi  scribendum  censeo:  'Intrat  et',  praesertlm  cum  uel  codicum 
lectio:  'impereat'  [teste  Baehrensio,  qui  mox  'r^emque  Latin iim'  pro  cod. 
lect.  'regnumque  Latinis'  (cf.  addenda)  minus  probabiliter  scripsit]  corrupte- 
1am  indicare  nideatur;  cf.  etiam  c.  874, 12,  ubi  scripserim:  ^Aeneas  Italas, 
Latii  simul  intrat  in  eras*  pro  codd.  lect.  'Aen.  Latium  Italas  s.  i.  i.  o.' 
Baehrens.:  'Aen.  laetus  Italas* s.i.i.o.',  cf.  c.  ISO]. 


802  Gurtius  Riccardus  Opitz 

Vergilii  penn  sunt  deprompti.  Exempli  cansa  conferas  tetr. 
m,  2 ;  IV^  3  allocntionem.  Luitationem  antem,  qnae  in  maiori- 
bns  potissimum  argnmentis  latissime  patet,  W.  Ribbeckius  in 
fratris  editione  ad  singnlos  Aeneidos  locos  adscripsit  Eo 
antem  processit  hoc  imitandi  stndium,  ut  in  hexastichis  et  in 
tetrastichis  semper,  in  decastichis  hie  illic  a  Vergilianorum 
librorum  initiis  singula  argumenta  incipiant  Cnius  consnetu- 
dinis  banc  quoqae  rationem  fdisse  censeo,  nt  discipnli  ipsa 
librorum  initia  semper  praesentia  haberent  in  memoria.  Ita- 
que  ut  ab  ApoUinaris  aetate  separare  decasticha  uel  tetrasticha 
nihil  cogit,  ita  baud  defuisse,  qui  sequerentur  ilium  ipsius 
temporibus  hac  in  re  maxime  uidetur  probabile.  Lnitationes 
quidem  certo  deprehendimus :  dec  IX,  7:  'Audacem  Remulum 
dat  leto  pulcher  lulus'  (Voss.  'leto  dat'  fortasse  ex  interpola- 
tione)  ex  hex.  IX ,  6 :  '  Audacem  Remulum  leto  dat  pulcher 
lulus';  dec.  Vn,  10:  'Tum  gentes  sociae  arma  parant,  fremit 
anna  iuuentus'  ex  hex.  VII,  6  sumpta  esse  uidentur.  —  Tetr. 
auctor  lY,  2 :  '  Venatusque  petit,  capitur  uenatibus  ipsa'  mu- 
tuatus  uidetur  esse  ex  hex.  IV,  3:  'Dumque  capit,  capitur: 
sentit,  quos  praebuit  ignes'. 

Praeterea  tamen  etiam  inter  se  quodammodo  coniuncta 
sunt  tetrasticha  et  decasticha.  Nam  quae  Vergilius  quarti  libri 
initio  posuit:  'At  regina  graui  iam  dudum  saucia  cura 
Volnus  alit  uenis  et  caeco  carpitur  igni',  ambo  auctores 
baud  ita  feliciter,  sed  uix  casu  hunc  in  modum  conflauerunt: 
*At  regina  graui  Veneris  iam  carpitur  igni\  Inde  autem  has 
imitationes,  quae  non  semper  ad  uerbum  factae  sunt,  ortas 
esse  puto,  quod  argumenta  in  ore  erant  omnium  scholasticorum. 

His  absolutis  iam  ad  aliam  scholam  aliamque  aetatem 
descendamus.  Fecerunt  enim  argumenta  etiam  duodecim  illi, 
qui  dicuntur,  Sapientes,  quorum  aetas  quamquam  ignota  est, 
tamen  ultra  quartum  aut  quintum  p.  Ghr.  saeculum  uix  potest 
prolatari,  cf.  Teuflfel.  litt.  Rom.^  c.  23, 2  addito  Ries.  Anth.  Lat 
praef.  uol.  II  p.  XIII  sq. .  Qui  certandi  cupiditate  cum  j9agra- 
rent,  unum  certamen  sic  instituerunt,  ut  suum  quisque  Aeneidos 
librum  argumento  instrueret.   Atque  quod  pentasticha  fecenmt, 


De  argumentorum  metricoram  latinornm  arte  et  origine.        803 

non  plane  casu  factum  est,  quia  a  monostichis  (of.  c.  495  gqq.) 
ad  loDgiora  carmina  paulatim  progress!  sunt.  Atque  penta- 
stichorum,  si  constaret  posteriori  aetati  esse  tribuenda,  ita  ex- 
plicares  originem,  ut  lacunam,  quae  erat  inter  tetrasticha  et 
inter  hexasticha,  explere  uoluisse  illos  opinareris  (cf.  c.  591 
— 602).  Pertinent  autem  ad  eorundem  hominum  studia  mono- 
sticha,  c.  634,  quae  quidam  codd.  Ouidio  Nasoni  tribuunt,  ut 
Paris.  7936  s.  XIV,  eodem  errore,  quern  iam  supra  deteximus. 
In  ceteris  libris  aut  in  Asmenium  aut  in  Basilium  uersiculi 
illi  conferuntur,  sed  sunt  sine  dubio  Basilii,  quippe  qui  in  cod. 
Paris.  8069  s.  X — XI  ^)  auctor  perhibeatur.  Dignum  hie  men- 
tione  (cf.  Ries.  Anth.  Lat.  II  p.  XII  sq.),  quantopere,  qui  com- 
posuit  certamina  ilia,  auctorum  honori  consuluerit  Nam  cum 
eodem  ordine  in  unoquoque  genere  illi  sese  excipiant,  ab  alio 
tamen  semper  incipit  series.  Gognoscimus  sic  rationem,  cur 
avlkoy^g  auctor,  si  quae  forte  erant  certamina  praeter  undecim 
prima,  Integra  recipere  noluerit,  sed  potius  duodecimo  loco 
ponere  diuersi  generis  poematia.  His  igitur  monostichis  similia 
sunt  ilia,  quae  in  quibusdam  codd.  praemittuntur  Ouidii  deca- 
stichis  ipsi  attributa  in  cod.  Bemensi  c.  Atqui  haec  mono- 
sticha  eiusdem  esse  certaminis  atque  ilia  arbitrati  fortasse  non 
iallimur.  Nam  posteriorem  aetatem  in  his  quidem  recte  iam 
cognouit  L.  Mueller  ex  contracto  'dubdecimo'  u.  10,  cf.  Mus. 
Rhen.  uol.  19  (a.  1864)  p.  120,  libri  'de  re  met'  p.  272. 

Iam  pauca  restant  suspicionem  posterioris  originis  mo- 
uentia,  quae  breuiter  absoluamus,  nam  taedet  morari  in  his 
ineptiis.  Ac  primum  par  est  monostichis  sterilitate  et  toto 
colore  c.  874  Ries.  [c.  180  Baehrens.],  nisi  quod  uersus  de  bu- 
colicis  deque  georgicis  huic  praecedunt  Quod  autem  libri 
Humerus  non  in  omnibus  uersibus,  sed  in  3.  tantum  et  in  5. 
Bominatur,  inconcinnitas  mihi  uidetur  ab  antiquis  argnmentis 
aliena.  Itaque  ab  antiquitate  abiudicandum  erit  hoc  carmen. 
[De  memoria  eiusdem  cf.  Baehrensium.]  ^) 

1)  Quo  codice  solo  omnia  haec  carmina  et  iusto  ordine  et  poetarum 
nominibuB  ubique  seruatis  contineri  Riesins  dicit^  cf .  uol.  II  p.  49  et  II  p.  Xin. 

2)  In  u.  16:  'Ultaque  dehinc  fertor  telo  mactata  Camilla'  'ulta'  pas* 


304  Curtius  Riccardus  Opitz 

lam  brenins  est  argamentum  illad,  qaod  post  Heyniam 
(p.  CLX:  ex  cod.  Vatic,  n.  1574)  nuper  Baehrens.  edidit  Mua. 
Rhen.  uol.  31  (a.  1876)  p.  90  ex  cod.  Paris,  lat.  9344  saec.  XI 
cam  hoc  titalo:  'Versus  Ouidii  Nasonis'  et  postea  ex  San- 
gallensi  saec.  IX  Huemer ,  cf.  Stadd.  Vindobb.  II  p.  73  [none 
apud  Baehrens.  c.  181]. 

Cuius  carmiuis  singulis  uersibus  binorum  Aeneidos  libro- 
rum  argumentum  continetur  hunc  in  modum:.  "Primus  habet 
pelagique  minas  terraeque  secundus  Tertius  errores  et  amores 
quartus  Elissae  Quintus  habet  ludos  sextus  deducit  ad  um- 
bras. Septimus  Ausonios,  Aeneam  octauus  et  armat  et  q.  s.'. 
Quo  in  exemplo  deminutionem  factam  aperte  uidemus.  Obser- 
uaui  enim  priorem  partem  fere  totam  confictam  ^sse  ex  mono- 
stichis  duobus,  quae  supra  cognouimus,  cf.  Bibbeckii  ProlL 
Verg.  p.  377  sq.:  Mon.  II  u.  1  sq.:  'Primus  habet  —  secundus', 
add.  mon.  1, 3:  'pelagi  terraeque'  —  tum  1, 3:  'Tertius  errores*, 
add.  II,  3sq.:  'Tertius  —  Elissae'  —  deinde  1,5:  'Quintus 
habet  ludos'  —  denique  II,  7:  'iam  septimus  armat',  add.  u. 
seq.  clausula:  'octauus  et  arma\  Qui  fons  indicari  uidetur  eo, 
quod  argumentum '  Asmenii  uersus'  inscribitur  in  cod.Vaticano. 

Etiam  inanius  est  carm.  717  R.  [182  B.],  cuius  uu.  6 — 12 
continent  summam  omnium  librorum  Vergilii.  Quae  autem  prae- 
cedit  (u.  1— 5)  de  numero  uersuum  (12847)  notitia,  non  con- 
gruens  ilia  cum  codicum  *)  numero  (12912),  librarii  uidetur  esse 
scribendi  mercedem  computantis.  Inest  autem  carmen  in  co- 
dice  olim  Sangerm.  s.  IX— X. 

Aliam  recenti  aetati  iam  Riesius  propter  paruam  codicis 
Meermann.  auctoritatem  tribuit,  breuissimam '  summam'  illam 


siue  sumptum  liceret  ad  Aen.  XI,  847  sqq.  referre,  nisi  enontiati  structura 
repugaaret  Proposult  L.  MueUer  'Yolsca',  sed  faciUima  et  aptissima 
simul  xnihi  uidetur  mutatio  'Altaque'  ut  supra  in  decast.  IX,  8  habulmus 
'Pandaron  altum'  [ceterum  cf.  Baehrensium  ad  ultimos  uersus]. 

1)  Cf.  Rics.  ad  h.  1.  et  Blrt.  'das  antike  Buchwesen'  p.  173  sq.  cum 
adn.  2.  In  u.  5  temere  expuleruut  cod.  lection  em  'fulmine  linguae'  Bue- 
cheler  (flumine),  Baehrens.  (lumine),  cf.  Sil.  7111,411  sq.:  'furialia  bella 
Fulmine  compescet  linguae'. 


De  argumentonun  metricomm  latinonim  arte  et  origine.        305 

Vergilii,  de  emus  qnattnor  uersibns  duo  primi  snmmam  Iliadog 
comprehendnnt:  cf.  Ries.  Anth.  n  p.  XLm  sq.  cum  adn.  31 
[Baehrensins  post  c.  182].    Sed  haec  hactenns. 

De  anctoribos  nna  restat  qnaestio,  qnam  Burmanni  mouent 
ad  libri  II  ep.  188  (c.  874  R.)  haec  nerba:  *Circumfenmtur  uero 
pleraque  (sc.  argg.)  tarn  in  membranis,  qnam  in  editionibns 
netnstis  nnlgo  snb  nomine  Modestini,  qnemadmodnm  ei  haec 
adscribi  in  antiqnissimo  Yirgilii  codice,  grandioribos  charac- 
teribus  exarato,  testatnr  Benedictns  Philologus  Florentinns  in 
praefatione  ad  Leonard.  Dathnm  Ganonicum  Florentinnm,  edi- 
tioni  lontinae  praefixa'.  Qnod  de  luntina  testimonium  nihili 
esse  affirmat,  qnamqnam  non  inspexit  cam,  Riesius  in  prae- 
fatione nol.  I  p.  X.  Verum  temere  agat  mea  quidem  sen- 
tentia,  qui  prorsns  uannm  illam  nimorem  existimet.  Immo 
hoc  potest  cogitari  Modestinum  quondam  aliquando  Yergiliana 
argumenta  fecisse  sat  conspicua  et  fama  digna.  Sane  Ictus, 
quern  Heynius  nominat,  uix  ille  erit  neque  cum  illo  carmine, 
quod  est  in  Anthol.  Lat.  273,  Modestini  nomine  inscriptum, 
si  metrica  placita  spectamus,  uUum  congruit  argumentonun 
nostrorum. 

Quaestio  11. 

De  ceteris  praeter  Vergiliana  argumentis. 

Denique  ne  ceteros  dactylicos  silentio  praetereamus  poe- 
tas,  qui  Vergilium  imitati  sunt,  quamquam  ad  hos  quoque  iam 
antiquiore  ilia  Sulpicii  aetate  argumenta  scribi  poterant,  tamen 
nostrae  de  argumentorum  origine  coniecturae  bene  conuenit, 
quod,  quae  exstant,  ex  posterioribus  demum  saeculis  sunt 
oriunda.  Atque  Lucaniana  decasticha  duo  habemus  secundi  et 
quinti  libri,  ex  scholiis  ab  Usenero  edita  (cf.  Lucani  Gommenta 
Bern.  Lipsiae  1869  p.  47et  151),  quorum  prius  sic  inscribitur: 
INGPT  ARGVMENTVM  LIBRI 
SEGVNDI  SIDONIUS  SUBDIAC  FUIT  C fecit'  Us.). 

Quae  ecclesiastica  studia  cum  per  se  infra  ApoUinaris 
aetatem  nos  deducant,  minus  elegantem  scriptorem  uel  bis 
posita  intra  sex  uersus  synizesis  indicat,  cf.  V,  10:  'Comeliam 

Leipziffer  Studien.   YI.  20 


806  Cnrtias  RiccardoB  Opits 

Magno  tutatur  Jnsola  Lesbos^  et  a.  5:  ^Qaem  solita  spemit 
mentis  constantia  Caesar',  nisi  hie  manis  tenninationis  ablatioi 
correptionem  agnoseere,  quae  ex  qnard  fere  saecnli  initio  apnd 
qnosdam  seriptores  innenitar  at  apnd  Inaenemn,  cf.  TenffeL  litt 
Rom.^  e.  403,  6.  Atqne  congroit  earn  his  indieiis  prodnctio 
syllabae  a.  10:  'tatatur  insula',  cf.  ibid.  e.  418,  2. 

Longins  licet  banc  prosodiae  corruptionem  perseqoi  in 
dodecastichis  Statianis,  quae  ex  editione  in  osom  Delph.  con- 
fecta  Londinensi  a.  1824  haosi  adhibita  etiam  Barthii  et  Cmcei 
editione  a.  1618  Parisina.  Textum  solum  dedit  Queckius.  De- 
est  autem  primi  libri  argumentum,  ut  saepe,  quae  in  fironte 
librorum  exstabant,  interierunt.  In  his  igitur  periochis  non 
premenda  uidetur  per  se  synizesis  in  uoce  ^Amphiaraum'  IV,  7; 
Vn,  11;  Vm,  2,  de  qua  cf.  Mueller,  de  re  metr.  p.  265.  Sed 
aceruatis  contractionibus  ultra  meliorum  poetarum  modestiam 
(cf.  de  re  metr.  p.  275  sq.)  auctor  egreditur  his  formis  luxurians: 

Tydei  11^  7:  'Deipylen  Tydei  Argiam';  Capanei  XI,  1: 
'Tunc  Capanei  ardentis';  Menoeceo  Xn,  2  in  fine:  ^persolult 
iusta  Menoeceo';  Dorcenm  IX,  12:  'Ule  cadens  Dorceum  allo- 
quitur';  Hopleum  X,  7:  \  . .  pietas  Hopleum  atque  Dymanta' 
(Statins  quidem  semper  'Hopleus',  non  'Hopleus'  habet)  et  — 
quae  magis  oflfendit,  Parthenopaeum  IX,  11:  'P.  stemit'. 

Hue  accedit  auctoris  in  metiendis  nominibus  propriis  ne- 
glegentia,  cf.  IV,  9:  'At  contra  Eteocles';  VI,  5:  'Exstitit  hoc 
Arion  (?)  uictor';  VI,  10:  'Tydeus  Agileum  superauit'  (Stat: 
'Agylleus');  V,  9:  'Excessi  geminam  linquens  de  lasone  pro- 
lem',  de  qua  bisyllaba  forma  cf.  de  re  metr.  p.  261. 

In  aliis  uocabulis  quamquam  seuerus  est  auctor,  tamen 
fortasse  VIII,  5:  '(dolor  angit)  amissi',  quod  Barthius  trans- 
positione  sustnlit,  admisit,  quoniam  apud  eundem  luuencum 
'amissae'  reperitur,  et  VI,  7  'postea  uictor',  cum  cogitaret  de 
hoc:  'post  ea'. 

lam  qui  comparabit  Statiana  argumenta  cum  Lucanianis, 
si  ex  paucis  exemplis  plus  colligere  licet,  ut  in  toto  colore 
ita  in  prosodiacis  placitis  simiiitudinem  quandam  cognoscet. 
Ac  fortasse  nouum  conexus  indicium  accedit:   Legimus  enim 


De  argamentorum  metricornm  latinorum  arte  et  origine.       307 

Luc.  arg.  11,1:  'Anxiam  interea  plebem  lactusqne  dolorque', 
ubi  hiatus  post  aocem  'anxiam'  nulla  re  excusatus,  num  im- 
putari  possit  auctori,  dubium  est,  ut  in  Stat,  argum.  unum  illud 
exemplum  XII,  1:  'Postquam  altemo*  facillime  corrigitnr  sic: 
'Altemo  postquam'.  Cetera  autem  excusationem  habent  XII,  6: 
'Repperit:  Antigone  Eteoclis  funera  quaerens'  et  II,  4:  '  Armari 
in  fratrem  diri^m  Eteocla  perurget '  (Barth.  crudelem),  of.  Christ, 
metr.^  p.  200  c.  235.  Itaque  mihi  arridet  Useneri  mutatio: 
'Anxius  interea'  —  qtiam  ipse  dubitanter  proposuit  — ,  maxime 
propterea,  quod  ipaum  illud  'anxius  dolor'  redit  in  Stat.  arg. 
VIII,  5:  'Anxius  Inachidas  uatis  dolor  aagit  amissi'.  Quae 
locutio  —  quamquam  similes  inueniuntur:  'anxiae  aegritudi- 
nes,  angores,  curae,  timores,  soUicitudines^  apud  ipsum  Stat.: 
^  spes,  sitis  anxia'  —  non  trita  est  neque  omnino  aliunde  mihi 
nota.  Quare  facile  suspiceris  duos  illos  locos  esse  eiusdem 
auctoris,  nisi  unus  scrupulus  oriatur:  namque  in  Lucanianis 
duobus  argumentis  ne  semel  quidem  synaloepha  apparet,  quod 
casu  factum  esse  potest,  ut  in  Stat.  arg.  VI  contra  auctoris 
consuetudinem  nullum  exemplum  habemus.  Sed  dubitabunt 
alii,  quare  in  medio  rem  relinquo.  Aetatem  certius  definire 
non  licet;  at  Sidonii  quidem  periochas,  quia  in  Bemensi  C, 
cod.  saec.  X,  fragmenta  tantum  seruata  sunt,  cum  quadam 
probabilitate  saeculo,  quod  sexto  non  posterius  sit,  tribuas. 
Eidem  aetati  quominus  Statiana  dodecasticha  attribuamus,  nihil 
impedit.  Nee  antiquiora  profecto  sunt  Statiana  monosticha, 
quae  'in  ueteribus  libris'  leguntur  et  sic  incipinnt:  'Associat 
profugum  Primus  Tydeb  Polynicen',  quorumque  in  u.  12  signi- 
ficatio  uocis'duodenus'  ='duodecimus'  satis  audax  est.  Immo 
deprompta  uidentur  haec  uersuum  initia  u.  2:'Tydea  lega- 
tum  docet'  ex  dodec.  11,9:  'Tydea  legatum  mittit'  et 
u.  10:  'Fulmine  percussus  Decimo'  ex  dod.  X,  12: 'Ful- 
mine  percussus  turrim'. 

His  adde  alia  ilia  monosticha '  ex  uetustissimo  codice  Tole- 
tano'  sublata:  'Sduitur  in  prime  fratrum  concordia  libro  et  q.s.\ 
Sed  iam  ad  nebulosas  regiones  peruenimus,  ubi  certa  indicia 
desunt.    Habemus  autem  Achilleidos  quoque  monosticha  quin- 

20* 


308  Curtios  Riccardus  Opitz 

que  ad  qainquepartitam  poema  spectantia.  Itemqae  tetrasticha 
secnndi;  tertii,  quinti  libri  ante  I^  198;  1, 397;  11^  2S7,  nam  in 
quinti  libri  argomento  quintum  aersom  delendom  esse  at  inter- 
polatum  pro  certo  habeo: 

'Naaigat  ad  Troiam  Quinto  £atalis  AchiUes 
Dardaniae:  memoratqae  Ithacns  primordia  belli. 
Ille  sed  Oenidem  nitae  mommqiie  docebat 
Cmda  mdimenta,  dederat  quae  seminir  acer 
Et  Laertiaden  fluctos  sulcante  carina'. 
Etenim  Oenides  solus  interrogate   of.  n  u.  372   (excipit 
Oenides)  et  solum  alloquitur  Achilles  u.  405:  'quid  nunc  tibi 
proelia  dicam  Siluarum?'.    Haec  igitur  argumenta  in  medium 
aeuum  relegantur  uel  diuisione  ilia  quinquepartita,  de  qua  dis- 
seruit  Eohlmannus  in  edit  AchilL  p.  XI.    Accedunt  eandem 
descriptionem  secuta  polysticha,  quorum  quattuor^  sine  dubio 
ex  uno  corpore,  seruata  sunt:  Initio  heptastichon;  antel,  198 
hexastichon;  ante  1.  II  octastichon;  ante  11,287  hexastichon. 
Quae   numerorum   diuersitas   me   ducit  ad  legem   quandam, 
quae  seuerissime  ab  antiquis  argumentorum  auctoribus  ser- 
uata esse  mihi  uidetur,  qua  nimirum  ducti  non  libidine  sed 
certa  semper  norma  —  ut  monosticha,  disticha,  tetrasticha, 
pentasticha,  hexasticha,  decasticha,  dodecasticha  habemus  — , 
omnium  librorum  argumenta  componerent,  nisi  forte  acrosticho 
aliquando  uersuum  numerum  moderari  maluerunt. 

Ilia  igitur  falsa  partitio,  cum  aliena  sit  ab  optimis  libris 
saec.  X  uel  XI,  nata  uidetur  non  multo  ante  haec  tempera. 
Quodsi  accuratius  circumspicias  et  reputes  ipsa  ilia  aetate  trac- 
tatam  esse  Statii  Achilleidem  in  scholis  Gerberti  Remensi  et 
in  Paderbomensi,  aliisque  (cf.  Kohlmanni  ed.  p.  VI),  si  quis 
ab  bis  studiis  et  diuisionem  illam  et  argumenta  repetat,  baud 
inani  coniectura  utatur. 

Nunc  etiam  de  Lucani  argumentis  iudicare  licebit  illis  sat 
inelegantibus  et  numero  uersuum  ualde  inter  se  differentibus, 
quae  primus  edidit  Casparus  Barthius  ex  codice,  quern  dicit 
ante  sexcentos  annos  scriptum ,  cf.  Anthol.  Lat.  ed.  R.  c.  930. 
Atque  hac  quidem  suspicione   hominem  omnibus  suspectum 


De  argumentorum  metricorum  latinonim  arte  et  origine.        309 

liberare  possum,  qnasi  codicem  illnm  prorsus  finxerit.  Nam 
Oadendorpins  in  edit.  Luc.  docet  ad  arg.  I  praeter  Barthianum 
duos  libros,  snum  et  Amstellodamensem  quendam,  ambos  emen- 
datiores  illo,  exhibere  ilia  argumenta,  quod  Riesium  plane 
uidetur  fugisse,  qui  nonnulla  Burmanno  tribuit,  quae  fuerunt 
in  Oudendorpii  codicibus,  ut  'transiit'  u.  31  alia.  Contra  hac 
in  re  notissimus  ille  nebulo  fortasse  consulto  decepit,  quod 
codicem  ante  sexcentos  annos  scriptum  asseuerat.  Sed  utcun- 
que  haec  res  se  habet,  antiquae  aetati  haec  argumenta  uin- 
dicari  nequeunt.  Atque  idem  statnendum  est  de  argumentis 
illis  decastichis  et  monostichis,  quae  Cortius  in  editione  Lip- 
siensi  a.  1726  publici  iuris  fecit  cum  hac  adnotatione  'Hoc 
argumentum  et  quae  singulis  libris  praefixa  sunt  ex  M.  S. 
Guelferbytano,  qui  olim  Rottendorf&i,  postea  Gudii  fuerat,  de- 
sumsimus ;  cum  aliae  edd.  lo.  Sulpicii  Summaria  exhibere  so- 
leant'.  Itaque  ilia  decasticha  hand  eleganter  conscripta  sunt 
neque  carent  uitiis,  cf.  YII,  2:  'Romani  theatri'.  Inaudita  est 
apud  antiques  uox  '  artificatus'  ^)  IX,  5,  ut  omnino  '  areniuagus' 
monost.  9.  Atque  utriusque  generis  hoc  proprium,  quod  con- 
sonant binorum  uersuum  clausulae  hunc  in  modum :  dec.  1 : 
'Gaesaris  in  prime  Gallis  ubicunque  subactis 
Italiam  reditus  describitur,  utque  coactis'. 
Sed  iam  contractis  uelis  in  portum  redeamus.  Gognoui- 
mus  adhuc  poeticorum  tantum  operum  argumenta  metrica,  at, 
cum  semel  inueterasset  ilia  consuetude  posterioribus  saeculis, 
etiam  pedestrium  scriptorum  periochae  sunt  confectae,  ut  ex 
Suetonii  de  regibus  libris  epitomen  composuit  Pontius  PaulinuSy 
cf.  Suet.  Reifferscheid.  p.  3i5sq. ;  hue  pertinent  etiam  Ausonii 
lusus  de  Gaesaribus.2) 


1)  Vox  'artificare'  =  modular!  semel  ex  aeuo  Garolino  adfertur,  cf.  Du 
Gang,  gloss,  med.  etinf.Lat.  I  p.  421  ex  carm.,  quod  inscr. 'Musica':  *Hic 
nam  reperies,  quo  constant  cuncta  tenore,  Organa  uel  ualeant  Artificare 
melos\ 

2)  Eiusdem  in  Diadem  et  Odysseam  periochae  pedestri  oratione  scriptae 
sunt;  sed  uidetur  hoc  condonasse  illi  studio,  ut  initia  quidem  uersibus 
redderet. 


310         Bicc&rduB  Opiti  De  argum.  metr.  lat  arte  et  origine. 

De  origine  antem  Latinorum  argnmentorum  fortasse  qois- 
piam,  cam  comprobet  coniecturam  meam,  cogitans  de  GraecU 
hypothesibus ,  qaae  Aristophanis  grammatici  nomine  circnm- 
ferontnr  in  editt.  scaenicorum  Graecc.,  iam  antiqniore  aetate 
illinc  hos  Insos  ad  Romanes  importari  potuisse  opinetur.  At 
probanit  ut  omnibus,  quantum  scio,  ita  mihi  Nauckius  (Aristo- 
phanis gramm.  frgg.  p.  256)  metrica  argumenta,  quae  ad  Aristo- 
phanem  comicum  pertinent,  a  grammatico  iilo  esse '  alienissima'. 
Quid?  quod  hoc  mihi  uidetur  demonstrari  posse  plerumque 
auctorem  eorum  adhibuisse  cetera  argumenta  pedestri  oratione 
conscripta,  in  errores  autem  incidisse  turpissimos,  ubi  ilia  de- 
ficerent,  quod  accuratius  exponerem,  nisi  longior  iam  esset 
dissertatio  mea.  Itaque  has  hypotheses  *)  sine  dubitatione  cum 
aliis  illis  scaenicis  (cf.  Dind.  schoU.  Soph.  uol.  II  p.  VI,  1 1  sq^ 
28  sq.,  114,  243,  406  sq.)  posterioribus  saeculis  attribuemiUy 
ut  certa  ex  his  habemus  exempla:  disticha  Nonni  Dionysia- 
corum  illamque  epitomen  carminis  Nicetae  Eugeniani. 

Ex  recentioris  autem  aeui  initio  duo  addere  mihi  liceat: 
Hermanni  Buschii ,  qui  saec.  XV  ex.  et  saec.  XVI  in.  fuit,  ar- 
gumenta ad  Silium  Italicum  quattuordecim  uersibus  condita, 
et  Ambrosiani  Nicandri  Toletani  baud  multo  recentioris  ad 
eundem  disticha,  quae  ipse  nominat  catalepses.  Hie  finem 
facio.  Rationes,  quae  sequendae  sint  in  digerendis,  emendan- 
dis  argumentis,  mihi  uideor  exposuisse.  Itaque  gaudeo,  auod 
integrum  aliquod  poeseos  genus,  quamuis  exile,  posui  in  luce 
clariore. 


tu. 


1)  Haec  quoque  poematia  argumentorum  sortem  (cf.  p.  202)  experta 
sunt,  cum  neglegenter  describerentur  grauiterque  corrumperentur. 


CONSPECTUS  CAPITUM. 


Praefatio p.  195 

Pars  I:  De  periochis  Terentianis  et  Plautinis  noK-acrostichis. 

Quaestio  1.  De  G.  Salpicii  Apollinaris  studiis  et  de  argomen- 

torum  in  libris  manuscriptis  condicione     ...        195 

2.  De  re  metrica  et  prosodiaca  argomentorum  Te- 
rentianorum  et  Plautinonim  non-acrostichomni       204 

3.  De  sermone  aigamentorum  Plautmoram  non-acro- 
Btichoram 216 

4.  De  uita  et  aetate  G.  Sulpicii  Apollinaris    .    .    .       229 

Pars  II:  De  acrostichis  Plautinis. 

5.  De  auctore  quid  adhuc  suspicati  sint  uiri  docti       234 

6.  De  sermone  acrostichorum 237 

7.  De  re  prosodiaca  et  de  re  metrica 262 

8.  De  argumentorum  metricorum  latinorum  origine 

et  de  acrostichorum  Plautinorom  auctore  .    .    .       275 

Pars  III:  De  argumentis  Yergilianis,  Lucanianis,  Statianis,  ceteris. 

9.  De  codicum  in  tradendis  axgumentis  Yergilianis 

fide  sine  de  duplici  recensione 282 

10.  De  argumentorum  Vergilianomm  arte  et  aetate       298 

11.  De  ceteris  praeter  Yergiliana  argumentis  .    .    .       305 


1 


312 


Cortius  Riccardus  Opitz 


INDEX  LOCORUM. 


Anecd.  Gr.  Bekk.  m, 

p.  236, 
Anthol.  Lat.  ed.  Riesias 
c.  1.  praef.  2 
5 

9  sq. 
I  monoBt 
1,4 

n  moDOst 
11,5 
7 

ra,7 

IV,  8 

y  monost. 
V,5 
7 

10 

VI,  3 

3Bq. 

5 

10 

VII,.l 

3 

8 

10 

vin,5 

6 

10 

IX,  3 

7 

8 

10 
X,3 

8 

9 
XI,2 

5 

7 


1461  adn.* 

c.  2, 

15 

p.  290 

237adikl.2 

17 

290 

c.  653, 

1 

291 

298 

10  sq. 

291 

299 

12 

291 

299 

14sqq. 

292 

283  sq. 

18 

292 

287 

26  sq. 

292 

286 

29  sq. 

293 

285 

33  sq. 

293 

290 

35  sq. 

293 

287 

44 

293 

285 

45 

293  sq. 

287 

46 

294 

265 

47 

294 

289 

49  sqq. 

294  sq. 

287 

53 

295 

285 

54 

295 

290 

56 

294  sq. 

300 

57 

295 

287  sq. 

58 

296  adn.  1 

284 

59 

296 

288 

62  sq. 

296 

286 

69 

296 

289 

71  sq. 

296 

288 

75  sqq. 

296  sq. 

289  sq. 

c.  654, 

4 

301 

284 

6 

301  adn.  1 

284 

26 

290 

285 

30 

301  adn.  1 

284 

c.  672, 

4  sqq. 

198  adn.  1 

286 

32  sqq. 

198  adn.  1 

288 

717, 

5 

304  adn.  1 

284  sq. 

734, 

5 

200  adn.  3 

288 

874, 

12 

301  adn.  1 

288 

16 

303  adn.  2 

286 

Anthol, 

.  Pal.  vn, 

181  237  adn.  2 

286  adn.  1 

489  237  adn.  2 

De  argamentonun  metricoram  latinomm  arte  et  origine.        313 


[Anthol.Pal.]XI,399  f 

».233 

[Plautus] 

421 

233 

Cas.arg.acr.  1 

P 

.252,271 

Apnl.  de  deo  Socr.  c.  I 

3 

269 

p.  113H. 

218 

5 

265 

Metam.  IX,  22  p.   807 

220 

Cist  I,  3,  20 

252 

XI,  21  p.  1066 

239 

arg.  acr.  1 

265, 266  adn.  2 

Arnob.  adu.  nat.  7,32 

224 

4 

262, 265  sq. 

Anctor.  belli  Hisp. 

7 

252  sq.  265 

23  m. 

221 

10 

263 

Cicero  Parad.lll,2(24) 

242 

Cure.  arg.  acr.  1 

258, 269 

Verr.  5, 27  (69) 

224 

2 

252, 269 

Cornelias    Nepos 

Epid.  arg.  acr.  2 

253, 272 

XX,  1.  4 

221 

3f 

jq. 

265, 273 

CornificiuB  rhet.   4, 

5 

264, 269 

50,63 

221 

7 

274 

Lamprid.  Alex.  5,  3 

224 

8 

262 

Heliog.  17,  9 

224 

Men.  arg.  acr.  1 

253  sq. 

Lucretius   V,    1315 

239 

2 

273 

Martialis  IX,  3,  13 

239 

3 

254, 270, 272 

Ouidius  ex  Ponto  4, 

4 

265 

3,44 

217 

8 

269 

PhaedruB  II,  1,  2 

279 

10 

238 

Plautus  Amph.  497 

223 

Merc.  arg.  acr.  1 

273 

819 

260  adn.  2 

5 

269 

828 

223 

6 

263, 265, 272 

arg.  acr.  2 

274 

7sq. 

271 

3    264,270 

non-acr.  1 

223 

9    239,250 

11 

212 

non-acr.  2 

221 

15 

206, 214 

7 

206 

Mil.  arg.  acr.  3 

265, 273 

Asin.  arg.  acr.  8 

250 

5 

272 

Aulul.  arg.  acr.  1    250 

Bq.271 

6 

245 

7 

270 

8 

242 

non-acr.  1 

212 

9 

244 

2 

214 

non-acr.  1 

226 

8 

214 

Most.  arg.  acr.  1 

262 

10 

210 

5 

272 

11  sq. 

221 

5sq. 

279 

Bacch.  26 

223 

Pers.  arg.  acr.  3 

256 

513 

243 

*                    4 

262 

Capt.  arg.  acr.  1    251 

,274 

w 

5 

262  sq. 

4 

251 

Poen.  arg.  acr.  1 

5 

270 

(—  prol.  66) 

255  sq.  265 

314 


Cartia8  RiccazdoB  Opits 


3 

6 

Pseud.  541 

706 

752 

4 


[Plautus] 

[Poen.  arg.  acr.]  2  p.  264, 265  sq.  272  sq. 

273 
271 
255 
255 
223 
arg.  acr.      4  274 

6  255,274 

7  246 
non-acr.      8          226 

10  205  adn.  1 

13  sq.      223  sq. 

1  263 

265, 266 

239 

226 

257 

256 

257, 274 

273 

258 

271 


Rud.  arg.  acr. 
Stich.  arg.  acr. 


4 

3 

7 

Trin.  149 

681 

arg.  acr.      1 

9 

True.  prol.    20  sq. 

arg.  acr.      4 


6    245,257 

8  242  sq. 

PliniuB  I.  N.  H.  II,  25    241 

PliniusILep.VI,20, 19    241 

Propertius  III,  11,27    247 


[Propertius]  IV,  3, 10  p.  197 
Quintilianus  I,  4,  3  224 
Scholl.  Veron.  ad 

Yerg.  Aen.  IX,  369    196 
Seneca  Oed.  803  224 

Spartianasy.Getae3,7  241 


Statian.  arg.  tetr.Y 
Suetonius  Nero  7 
Terentius  Ad.  142  sq. 


7 

4 

8 

10 

11 


per. 
And.  per. 

Eun.  per. 

Haut  per. 

Hec  per. 


Phorm.  172 
per.      7 


308 

224 

214  adn.  1 

209 

214 

215 

202 

201  adn.  3 
1  210,213 
4  209 

9  209 

4  211 

5  212 

6  209  sq.  212 
200 
213  8q. 
216 


Tragic.  Rom.  frg,  inc. 

inc.  96  R.     241 
Varro  sat.  Men.  £um. 

fr.  34  R.    221 
Veil.  Pat  2,  88,  2  259 


De  argumentornm  metricorom  latinorum  arte  et  origiDe.        315 


INDEX  VERBOBUM  ET  LOCUTIONUM. 


aduolat 

AenMdos 

aether 

Alcumena 

alitus,  altuB 

alias  SB  alter 

amissi 

anxius  dolor 

arenluagus 

artificatus 

asotus 

atque  (?) 

cacula 

cSlo 

clanculum 

clandestino 

clnenta 


p.  219 
299 
218  sq. 
280 

248  adn. 
244 
306 
307 
309 
309 
223 
263 
223  sqq.  262 
225 
225 
249 
225 


1 


compressor  238 
Cornelia,  constantia  (?) 

simUU  306 

capita  »  amata  220  adn. 

dSin,  dem  216 

Dem^a2U,  Demer  etc.  216 

domus  «■  sepolcnim  293 

dum  —  gereret  221  sq. 

doodecimas  303 

duodenns  307 

ei,  similU  215,  264,  eiei  260 

eidem  264 

efOictim  deperire  225 

eludere  anolo  (?)  252 

esse  omittitur  228 

et  «=  etiam  245 

Eteocles  306 

exspes  218 

forare  247 

forent  nactae  »  essent  n.  248, 299 


I 


formidat  aoro    (panet, 

pallet)  p.  246 

fratres  »  amici  295 

frnstra  habere  238 

fnerat  alitus  =»  erat  a.  248 

fulmen  linguae  304  adn.  t 

G.  »  Gains  196 

generare  24 1 

lason  spondeus  306 

illias,  ipsuis  215 
indigus  216  sqq.  indiguos  217  adn.  2 

insperato  222 

innicem  se  cognoscnnt  237  sq. 

is  superfluum  259 

itSqne  (?)  263 

iungi  cum  dat.  et  abl.  247  sq. 

Laucontis  299 

lucripeta  238 

ludum  dare  258 
mercatum,  militatum  supina  226 

mutua  aduerbium  295 

mutuo  deperibat  226 

nubunt  liberi  245 

obduxe  260 

oberrare  242 

obsecrat  —  cedere  221 

omissum  facere  245 

Patricoles  280 

pediseqnam  261 

perseuerent  sustinere  245 
persuasuSjSuasussubBtant.  215 

postea  306 

potitur  ^  226  sq. 

praemercari  223 

profugus  Arcadiae  288 

propensus  242  sq. 
protelare  222,»prolatare  222  adn.  1 


316         Riccardus  Opits  De  argum.  metr..lat.  arte  et  origine. 


PseadoloB,  PseadnliiB 

p.  235 

Btlasa  similia                   p.  215 

quirem 

260 

snbditicias,  subditiaas       223 

qnisque  —  uterqae 

245 

subsaniire                         248 

raptare 

246  sq. 

suipte                                260 

nmam,  roniui 

227 

Borpitar                             265 

senSz  eimilia  . 

214, 262  sq. 

sostinere  —  exspectare     238  sq. 

seraos  omittitur 

258 

tarn  »  ita                         259 

Boecophanta 

223  adn.  1 

terrificos  239  sq.  terrificare  240 

stias  (istias) 

273 

ThafdoB                             211 

studtos,  at 

247 

torn  deinde                       284 

snadere  oum  infin.,  onm  aco., 

orbe  »  in  urbe                 243 

cum  aoo.  c.  inf.,  passiue 

asarariuB                           225 

snasos  220,  persuasos, 

nterque,  qoisque  oum  plu- 

dissuasus 

221 

ral!  numero  226 

tBER  DIE  imECHTHEIT 


DER 


ERSTEN  REDE  GEGEN  ARISTOGEITON 


VON 


J.  HERMANN  LIPSIUS. 


Ueber  die  beiden  Reden  gegen  Aristogeiton,  die  miter 
Demosthenes  Namen  tlberliefert  sind,  schienen  nach  den  be- 
kannten  Untersuchnngen  von  Westermann  nnd  A.  SchUfer  die 
Acten  insoweit  geschlossen  zn  sein,  dass  Niemand  mehr  an 
die  Urheberschaft  des  Demosthenes  glaubte,  nnd  hOchstens  die 
Frage  noch  offen  geblieben,  ob  die  Reden  von  einem  seiner 
Zeitgenossen  oder  aber  von  einem  Rhetor,  etwa  der  Uteren 
alexandrinischen  Zeit,  geschrieben  sei.  Die  letztere  Ansicht 
yertraten  die  genannten  Gelehrten  nnd  die  grosse  Mehrzahl 
derer,  welche  vor  nnd  nach  ihnen  sich  in  der  Frage  ^.nsserten ; 
in  dem  anderen  Sinne  entschieden  sich  neuerlich  Cobet  (mi- 
scellanea critica  p.  574  ff.)  nnd  R.  Brann  in  einer  Greifswalder 
Dissertation  (de  dnabus  adnersus  Aristogitonem  orationibnSy 
qnas  Demosthenes  scripsisse  fertnr,  1873).  Znletzt  ist  aber 
Weil  (reyne  de  philologie  VI,  1  ff.)  mit  aller  Entschiedenheit 
fttr  Demosthenes  als  Verfasser  wenigstens  der  ersten  Rede  ein- 
getreten  nnd  hat  seine  These  mit  soviel  ScharJbinn  nnd  Ge- 
schick  zn  begrtlnden  gewnsst,  dass  das  Urtheil  des  Lesers 
leicht  gefangen  genonmien  werden  kann.  Um  so  mehr  scheint 
es  mir  an  der  Zeit,  die  Prflfang  der  Frage  fttr  diese  Rede 
von  einem  Gesichtspnncte  wieder  an&nnehmen,  der  in  den 
bisherigen  Untersnchnngen  nicht  entfemt  die  gebiihrende  Wiir- 
digong  geftinden  hat  '  II  est  incontestable ,  sagt  Weil  (S.  6), 
qne  Tantenr  de  notre  plaidoyer  se  montre  bien  inform^  des 
institutions  politiqnes  et  judiciaires  d'Athines.  U  ne  laisse 
6chapper  ancone  erreur  k  ce  snjet,  il  nons  fait  mgme  connattre 
certains  details  qne  nous  ignorerons  sans  Ini'  (folgt  ein  Bei- 
spiel,  anf  das  nnten  zurttckznkommen  ist).  Ganz  Hhnlich  lantet 
das  Urtheil  von  Cobet  (S.  575).    Was  beide  nur  behaupten, 


320  J-  Hermann  Ldpsias 

hat  Braun  in  ausftthrlicher  ErOrtenmg  zn  beweisen  versacht; 
er  gelangt  zn  dem  Ergebniss  (S.  41)  'accnrata  omnino  remm 
scientia  quam  in  iudiciis  oratorem  habuisse  cognouimos  ex 
tota  oratione  elncet'  nnd  sieht  darin  (S.  32)  'certissimam  in- 
dicium genainae  orationis'.  Ich  mass  meinerseits  so  ziemlich 
das  gerade  Gegentheil  von  alle  dem  fUr  riebtig  erklHren  mid 
denke  die  GrUnde  meines  Urtheils  im  Nachstehenden  mit  thmi- 
lichster  Efirze  darzulegen.  Wenn  ich  dabei  alles  bei  Seite 
lasse,  was  die  Form  der  Rede  betrifft,  so  geschieht  dies  nicht 
etwa  in  der  Meinung,  dass  nicht  auch  ihr  beweiskrSlftige 
Momente  sich  entnehmen  lassen^  sondem  lediglich  in  dem 
Wonsche,  die  Discussion  zunHchst  auf  das  Gebiet  zu  beschr&i- 
ken,  auf  dem  am  ersten  zu  objectiven  Eriterien  zu  gelangen 
und  somit  die  meiste  MOglichkeit  zu  einer  Versttodignng  ge- 
geben  ist. 

Ich  beginne  mit  zwei  Bedenken,  welche  iSngst  schon  er- 
hoben  sind ,  das  eine  von  Westermann  (quaest.  Demosth.  in 
p.  101),  das  andre  von  BOckh.  In  der  Prothesis  motivirt  der 
Sprecher  seine  Betheiligung  an  der  Anklage  gegen  Aristogei- 
ton  mit  dem  Verlangen  des  Volks:  §  13  kyw  yag  iv  Taig  Ix- 
yJ.rjGlaig  oqtov  vfxag  yMTardTTOvrdg  fx€  xal  7CQOX€iQi^Ofiivovg 
i7cl  TTjv  Toirov  '/MTijyoQlav  r^xd-of-ir^v  —  Ofxiog  de  avayyaiov 
rjyovfiirjv  elvat  jceid-eG^ai,  TOtg  vfuriQOig  (iovhfji.iaoiv,  Man 
hat  diese  Worte  allgemein  dahin  verstanden,  dass  der  Sprecher 
vom  Volk  zum  ovrijyoQog  gegen  Aristogeiton  bestellt  worden 
sei.  Die  Emennung  von  GwrjyoQot  in  einer  Endeixis  aber  ist 
mit  allem,  was  tlber  das  Verfahren  bei  dieser  und  verwandten 
Klagformen  feststeht,  unvereinbar  und  wird  auch  durch  die 
Gegenbemerkungen  von  Braun  (S.  40  f.)  in  keiner  Weise  ge- 
rechtfertigt ,  wie  bereits  Blass  (Att.  Ber.  Ill,  1  S.  362,  3)  mit 
vollstem  Rechte  erinnert  hat;  selbst  fUr  die  Eisangelien  der 
Zeit  ist  die  Bestellung  von  oivrjyoQoi  unerweislich  (Att.  Proc. 
S.  327).  H^chstens  das  eine  konnte  man  einwenden,  dass 
der  Redner  eine  solche  Beauftragung  nicht  unzweideutig  aus- 
spreche,  und  sich  daflir  auf  den  Plural  h  ralg  ixxh]alatg  be- 
rufen.    Indessen  ist  nicht  abzusehn,  in  welcher  andern  Weise 


Ueber  die  Unechtheit  der  enten  Bede  gegen  Aristogeiton.      321 

das  xoTaTOTTeiv  xal  TtQOxeiQl^ea&ai  inl  rrjv  xctrtjyoQlav  er- 
folgt  sein  soil  nnd  zwar  in  so  nachdrttcklicher  Weise,  dass 
Demosthenes  der  Willensmeinung  des  Yolks  sich  nicht  ent- 
ziehn  zn  k5nnen  glanbte. 

Einen  zweiten  Anstoss  hat  B5ckh  (Urkonden  tlber  das 
attische  Seewesen  S.  537  ff.)  in  klarstes  Licht  gestellt  Gegen 
den,  der  einen  Btlrger  fS^lschlich  in  die  Listen  der  Staats- 
schuldner  eintrug,  war  die  yQcccp^  ipevdeyyQaqrijg  bestimmt  nach 
der  Angabe  der  Lexikographen,  die  in  dem  Namen  der  Elage 
selbst  ihre  dentliche  BestHtignng  findet.  Nach  §  71  ff.  and  28 
nnsrer  Bede  aber  soil  wegen  des  gleichen  Yergehens  Aristo- 
geiton gegen  Ariston  yielmehr  eine  Elage  fiovlevaewg  ange- 
strengt  haben,  welche  nach  dem  nnanfechtbaren  Zeugniss  des 
Yon  B5ckh  a.  a.  0.  heransgegebenen  Psephisma  einen  ganz 
anderen  Inhalt  hatte,  gegen  den  gerichtet  war,  der  einen 
Staatsschnldner  nach  Leistong  der  Zahlnng  nicht  ans  der  Liste 
l()schte.  Nicht  in  Betra($ht  dagegen  kann  natttrlich  kommen, 
dass  auch  Harpokration  and  andre  Grammatiker  der  Elage 
fiovkevaecjg  den  gleichen  Inhalt  wie  der  ipevdeyyQagy^g  geben, 
da  jener  selbst  nnsre  Bede  als  Qnelle  seiner  Angabe  namhaft 
macht.  Als  yerschieden  hatte  beide  Elagen  anch  Lykorg 
(nach  Snidas  n.  ipevdrig  lyyqaqni)^  jedenfalls  in  seiner  Elag- 
rede  gegen  Aristogeiton  and  eben  in  Bezag  aaf  dessen  Elage 
wider  Ariston  bezeichnet,  wenn  anch  schwerlich  ihren  Unter- 
schied  nS^her  entwickelt,  wie  Schltfer  (Demosth.  ni,  2  S.  117) 
dachte ,  da  sich  dann  die  Unklarheit  der  SpS^teren  dartlber 
nicht  recht  begreift.  Sonach  schloss  schon  BOckh,  dass  anser 
Yerfasser  sich  eine  Yerwechslang  beider  Elagen  habe  za  Schnl- 
den  kommen  lassen ;  and  diese  Folgerang  wird  keinesfsdls  be- 
seitigt  darch  die  Aasrede  von  Braan  (S.  36),  Aristogeiton  habe 
in  der  That,  sei  es  ans  Irrtham  oder  mit  Absicht,  gegen  Ari- 
ston eine  Elage  fiovkevaewg  statt  der  zast&idigen  rpevdeyyQa- 
qrijg  anhSngig  gemacht,  —  als  ob  dann  der  Yerfasser  ansrer 
Bede  nicht  ganz  anders  gegen  ihn  hlltte  argamentiren  mtlssen, 
da  er  an  der  erstgenannten  Stelle  darchaas  nicht  bloss  *  obiter* 
die  Saohe  bespricht. 

Loipsigor  StndiMi.  YI.  2t 


322  J.  Hennann  Lipsius 

Die  BegiUndaDg  der  wider  Aristogeiton  erstatteten  En- 
deixis  fasst  §  28  zusammen ;  die  Redefreiheit,  die  er  sich  an- 
masse,  sei  ihm  aberkannt  Ttaai  TOlq  iv  Tfj  noXu  ivAaiovi^^ 
yvioaeoi  dixaOTriQliov  tQiwv,  iyyQagyfj  -dea/ao&etcoVy  k%iQq  Ttgce- 
•AzoQOJVy  Tj  TTJg  fiovXevosiog  —  YQ^^'  Von  dem  einen  Gte- 
richtshof  ist  Aristogeiton  Jtaqavofjioyv  in  eine  Strafe  von  flinf 
Talenten  verurtheilt  worden  wegen  seines  Antrags  gegen  Hiero- 
kles  und  die  Priesterin  der  Branronischen  Artemis  0 ;  anf  Ver- 
nrtheilung  darch  einen  zweiten  Gerichtshof  bemhte  mOglicher 
Weise  die  Schuld  an  den  Staat,  deren  Rechtskraft  Aristogeiton 
dnrch  die  Klage  gegen  Ariston  bestritt.  Die  dritte  Schuld  an 
den  Staat  besteht  nach  der  klSlgerischen  Behanptong  in  den 
tansend  Drachmen,  die  er  dnrch  das  Fallenlassen  seiner  Eisan- 
gelie  gegen  Hegemon  2)  verwirkt  hatte.  Aber  znr  Verh&Qgnng 
dieser  Busse  war  die  Beh5rde  competent,  die  in  dem  betreffen- 
den  Process  die  Gerichtsvorstandschaft  hatte;  eines  richter- 
lichen  Spruches  bednrfte  es  dazu  nicht,  sondem  dieser  wUre 
nnr  nnter  der  nicht  eben  wahrscheinlichen  Yoraussetzung  denk- 
bar,  dass  Aristogeiton  die  RechtsgUltigkeit  der  Basse  ange- 
fochten  hatte.  Aber  noch  auffUlliger  sind  die  folgenden  Worte. 
Es  war  Sache  der  BehOrde,  die  Geldbussen,  auf  welche  ein 
Gerichtshof  unter  ihrem  Vorsitz  erkannt  oder  welche  sie  selbst 
auszusprechen  gehabt  hatte,  den  Praktores  zur  Eintreibung 
anzuzeigen,  iyygacpetv  rolg  7tQaAT0QOi\  darum  ist  nicht  ver- 
standlich,  wie  der  Eintragung  der  Gerichtsbehorde  eine  an- 
dere  der  Praktores  gegentlbergestellt  werden  kann.  Denn 
beide  mit  B5ckh  (Staatsh.  I  S.  510)  auf  denselben  Fall  zu  be- 
ziehn  und  die  iyy^affrj  d-eo/no&eTOJv  als  den  Vermerk  in  den 
Acten  der  Thesmotheten  aufzufassen,  welcher  die  Bedingung 
der  lyyQacpi]  jcQaxroQwv  war,  verbietet  sich  durch  den  Sinn 


1)  Deinarch  g.  Aristog.  12  o  xara  rr^e  U^sias  t^  lt4^tfuSoe  tJ/^  B^av- 
otoviae  xai  tcjv  oixeioyv  avTTJs  roiavra  yQaxpai  xrX.    Den  Hierokles  nennt 

Libanios  in  der  Hypothesis  unsrer  Rede ;  mit  welcbem  Rechte  es  in  let£- 
terer  §  87  heisst  y^ay^ayrd  ae  Tcov  nokntov  r^ele  ax^irove  aTTOxreJvcci,  ent- 
zieht  sich  unsrer  Controlle. 

2)  Von  einer  yoaipTj  gegen  Hegemon  spricht  Libanios  a.  a.  0. 


V 


Ueber  die  Unechtheit  der  ersten  Rede  gegen  Aristogeiton.      328 

von  iriQijc.  In  andrer  Weise  woUte  Siegfried  (de  multa  quae 
iTti^oXri  dicitur  p.  68)  eine  Deutung  ermOglichen:  in  der  yqacpii 
7taQav6fi(x)v  wider  Aristogeiton  sei  die  Strafe  der  flinf  Talente 
ordnungsmSjBsig  von  den  Thesmotheten  ansgesprochen  worden, 
die  fallen  gelassene  Eisangelie  gegen  Hegemon  aber  sei  beim 
Bath  eingebracht  nnd  noch  nicht  an  die  Thesmotheten  ge- 
langt,  darum  aber  keine  BehOrde  vorhanden  gewesen,  welche 
die  Basse  den  Praktores  hatte  anzeigen  k^nnen.  Aber  ohne 
solche  Anzeige  war  anch  eine  Eintragung  dnrch  die  Praktores 
nnm^glich;  gegebenen  Falls  konnten  anch  die  Prytanen  eine 
solche  veranlassen,  wie  es  in  der  Gesetzeinlage  bei  Aisch.  g. 
Tim.  35  voUkommen  correct  heisst  eyyQaiparwaav  ol  TtqdeSqoi 

TOig   TtQCrATOQClV. 

Anch  an  den  beiden  andem  Stellen,  an  denen  der  Ver- 
urtheilung  Aristogeitons  in  der  yQCKprj  Ttaqavo^wv  n^here  Er- 
w3,hnnng  geschieht,  ist  der  Ansdruck  nicht  ohne  Anstoss. 
§  67  aXX^  on  TcaQavo^iov  ovtov  xariyvwre;  akk^  on  Ttivre 
takdvTwv  7CQoaenf,irjoccT€',  ist  TtQoanuav  im  Sinne  von  %i^av 
gebraucht,  was  sich  bei  keinem  Bedner  nachweisen  Tdsst  nnd 
von  Meier  (Att.  Proc.  S.  219  m.  B.)  als  Sprachgebrauch  der 
SpSteren  notirt  ist.  Vielleicht  soil  in  dem  Compositum  eine 
Beziehung  auf  das  voransgehende  yMnyvcore  liegen ;  aber  da- 
mit  wjlre  nicht  weniger  gegen  den  fest  begrenzten  Gebranch 
des  Worts  in  der  attischen  Bechtssprache  gefehlt.  Kaum  min- 
der auffSlllig  ist  der  Begriflf  rlfiri^a  verwendet  §  87  yqacpiiv 
aXiovai  7Caqav6^io}v  lial  diov  ae  Tedyavai  iizl  ravn]  Ti/^i'^^aroQ 
Tvxelv.  Anch  die  Todesstrafe  wtirde,  wenn  sie  ttber  Aristo- 
geiton verhangt  worden  wSre,  ihn  als  rli^irjfAa  getroffen  haben; 
also  soil  Tlfirji^a  hier  soviel  wie  rlfiTjfia  XQW^^"^  (§  ^2)  ^^'' 
denten,  ein  Gebranch ,  fttr  den  einen  zweiten  Beleg  ich  so 
wenig  wie  Meier  (Att.  Proc. -S.  211  A.  29)  beizubringen  im 
Stande  bin. 

Die  emstesten  Zweifel  betreffs  ihrer  rechtlichen  M6g- 
lichkeit  erweckt  aber  eine  andere  vorgebliche  Bestrafung 
des  Aristogeiton  y  deren  beil^nfig  gedacht  wird,  §  42  ovrog 
vfiiv    ovxl    TtQoarjld-e    Tcivre   hwv,    wv    enf^ij^rj   fifj    kiyeiv 

21* 


816 


Bieaodnt  Oplti  De  aignn.  ■elr..kt.  acto  at  m|g^ 


Pseodolni,  Ffeeudnli 

u    p.2S5 

HUum  liinilia                  p.  215 

qnfrsni 

260 

mbditidiis,  mbditiiiiu       228 

qniBqne  -•  utsqiie 

246 

tobseniire                        248 

nptare 

246  iq. 

nipte                              260 

niiiiiiiif  funiu 

227 

liupltltf                              265 

•en&L  rindlia  . 

214, 262  iq. 

gofltiiiere  —  eaapectare     288  sq 

saniOB  omittitiur 

258 

tarn  —  to                        259 

foeeqphuita 

223adn.l 

temfieni  289  iq.  temficaze  240 

itfau  (Mns) 

278 

Thafdos                           211 

•tndtes,  at 

247 

turn  ddnde                       284 

•nadere  earn  infin.,  ram  too., 

tube  —  in  tube               248 

earn  aoa  o.  inil, 

pMdne 

nsurariiis                         225 

BQBMoa  220,  pemuuniiy 

utsqne^  qoiaqae  mm  plu- 

221 

ndi  numeio  226 

tBER  DIE  UNECHTHEIT 


DER 


EESTEN  REDE  GEGEN  AEISTOGEITON 


VON 


J.  HERMANN  LIPSIUS. 


326  J*  Hermann  Lipsios 

satz  zu  dem  Hauptverbum  k^aixriaetai  gewinnt^)  Trotzdem 
wird  aber  §  58  als  Zeuge  fUr  die  Elage  der  Diaitet  citirt,  yor 
dem  sie  verhandelt  worden  sei,  in  eclatantem  Widerspruch 
mit  der  bekannten  Thatsache,  dass  nur  Privatklagen  an  die 
Diaiteten  gelangten.  Denn  der  Ausweg,  welchen  Dareste 
(Plaidoyers  politiques  de  Dem.  11  p.  344.  346)  mit  der  Ver- 
mnthnng  einschlng,  die  Klage  sei  eine  Privatklage "')  gewesen 
nnd  babe  bezweckt  die  HlUfte  des  von  Aristogeiton  einge- 
strichenen  Kaufpreises  zu  reclamiren,  wird,  abgesehn  von  ihrer 
sacblichen  Unzul^sigkeit,  durch  die  bestimmte  Ausdrucks- 
weise  in  §  55  abgescbnitten,  welcbe  Uber  den  Gregenstand  der 
Elage  jeden  Zweifel  ausschliesst.  Ueber  den  weiteren  Verlauf 
des  Processes  erfahren  wir  nichts. 

Auch  sonst  ist  der  Abschnitt  ttber  das  Vorleben  des  Aristo- 
geiton, der  einzige,  der  reichlicbere  thats3,chliche  Angaben 
macht,  nicht  frei  von  Anst5ssen.  Was  ttber  das  Verfahren 
gegen  Zobia  wegen  angeblicher  Nichterlegung  des  Schutzgelds 
erzahlt  wird,  stimmt  mit  dem,  was  wir  anderweit  ttber  die 
Sache  erfahren,  meist  ttberein ;  Bedenken  erregt  aber  die  Er- 
wS.hnung  eines  TtojkrjTrjQiov  tov  fieroLycloVf  zu  dem  Zobia  ab- 
gefUhrt  wird,  wahrend  in  einem  sehr  ahnlichen  Bericht  die 
Abfllhrung  zu  dem  f^ierol/uov  geschieht.  Letzteres  ist  ganz 
sachgemass,  dagegen  die  Existenz  eines  besonderen  Locals  flir 
VersteigeruDg  der  Einnahme  aus  dem  Schutzgeld  hSchst  un- 
wahrscheinlich ,  auch  wenn  nicht  anderweit  das  Bestehn  nur 
eines  TtiohjTriQiov  bezeugt  ware,  vgl.  H.  Schenkl  de  metoecis 
Atticis  (Wiener  Studien  II  S.  184).  Schon  Meier  (de  bonis 
damn.  S.  41)  strich  darum  in  den  fraglichen  Worten  §  57  Ttqof; 
10  7C(o'^Tr-Qiov  TOV  fieToi'/.lov  a/trjyays  den  Artikel  tov   und 


6)  Nicht  ins  Gewicht  kann  hiergegen  fallen,  dass  rijurip  von  den  Par- 
teien  sonst  nur  in  Verbindung  mit  dem  Reflexivpronomen  nachzuweisen 
ist,  [Demosth.]  g.  Zenoth.  15. 

7)  Dass  fyxXrifia  sonst  niemals  von  der  Klagschrift  in  6ffentlichen 
Klagen  gesagt  wird,  kann  der  Natur  der  Sache  entgegen  nichts  beweisen 
(vgl.  auch  SchcJmann  Att.  Proc.  S.  595  A.2  d.  1.  B.),  sondem  nur  ein  wei- 
teres  Bedenken  begrilnden. 


Ueber  die  Unechtheit  der  ersten  Rede  gegen  Aristogeiton.      827 

verband  den  Genetiv  mit  ani^yaye,  was  ohne  Frage  unzu- 
l&ssig  ist.  Sanppe  wollte  den  ganzen  Zusatz  tov  fAsrotTilov 
tilgen,  eine  Aenderung,  welche  Bekkers  Zustimmnng  fand  und 
jedenfalls  ansprechender  ist,  als  Sehenkls  kUnstliche  Dentung. 
Aber  der  Verdacht  liegt  tlberans  nahe,  dass  damit  ein  Fehler 
nicht  der  Abschreiber,  sondern  des  Verfassers  corrigirt  wtlrde. 

Bald  danach,  §60,  heisst  es  yon  dem  Tanagraier,  den 
Aristogeiton  im  GefUngniss  bestohlen  haben  soil,  er  sei  in  Haft 
gekommen  TtQog  Tcareyyvrjv,  Eeiske  und  jetzt  wieder  Dareste 
verstanden  'weil  er  ftlr  einen  andem  (Staatsp^chteiO  Btirgschaft 
geleistet*.  Aber  das  widerspricht  dem  technischen  Gebrauch 
des  Compositum  xarsyyvav  (das  Substantivum  scheint  nirgends 
sonst  vorzukommen),  welches  bei  den  Rednem  in  Verbindung 
mit  einem  persttnlichen  Object  nur  die  Forderang  von  Bttrgen 
fttr  das  Erscheinen  vor  Gericht,  mit  einem  sachlichen  Object 
die  Beschlagnahme  eines  Gutes  zur  Sicherstellung  einer  For- 
dermig  bedeutet.  Nur  das  erstere  kann  hier  in  Frage  kom- 
men ;  so  verstand  Meier  (de  bon.  damn.  S.  29)  uadimonii  causa, 
i.  e.  quia  uadem  iudicio  sistendi  causa  dare  non  poterat  In 
der  That  musste  ja  der  Nichtbttrger,  welcher  keine  Btlrgen 
iudicio  sistendi  causa  zu  stellen  im  Stande  war,  ins  Gefdng- 
niss  wandem.  Aber  wie  kann  jener  Sinn  in  7CQdg  Ticttsyyvrjv 
liegen?  Vielmehr  scheint  diesen  Worten  die  Voraussetzung  zu 
Grunde  zu  liegen,  dass  der  Bflrge  iudicio  sistendi  causa  selbst 
ins  Gef  ^ngniss  gehn  musste ,  was  sicher  falsch  ist  (Att.  Proc. 
S.  68  A.  70). 

In  den  bisher  nicht  bertthrten  Theilen  der  Rede  kommen 
rechtliche  Verhaitnisse  selten  zur  Erwahnung;  besonders  er- 
heblich  ist  ein  Anstoss,  der  auch  nicht  unbemerkt  geblieben 
ist.  In  §  S3  wird  die  UnmOglichkeit,  irgend  welche  Nachsicht 
dem  Aristogeiton  angedeihen  zu  lassen,  daraus  deducirt,  dass 
er  seinerseits  gegen  a  1 1  e  yon  ihm  Beklagten  den  Strafantrag 
auf  Tod  gestellt  und  zwar  noch  bevor  in  erster  Abstimmung 
ttber  die  Schuldfrage  entschieden  war,  olg  ovtoq  d-avaTov 
TtaOLv  Iztf^oTO  €v  rovToiai  rolg  dixaaTrjQloig  xai  Tavra  tcqIv 
Tjjv  TtQvirriv  xpficpov  dievex^vai.    Nun  steht  aber  fest,  dass  in 


328  J.  Hermann  LipaiaB 

schHtzbaren  Processen  der  Straf-  bez.  EntschlUligangsantrag 
sogleich  in  die  Elagschrift  anfznnehmen  war.  Darnm  notirte 
Meier  (Att.  Proc.  S.  213  A.  34)  jenen  dem  Aristogeiton  ge- 
machten  Vorwnrf  als  aoffUllig,  meinte  ihn  aber  (S.  229  A.  80) 
ans  seiner  Annahme  erklS^ren  zn  k5nnen,  dass  bei  Eisangelien 
der  Stra£antrag  erst  nach  der  ersten  Abstimmnng  gestellt  wor- 
den  sei.  Ans  den  nengefnndenen  Beden  des  Hypereides  ist 
aber  zn  hoher  Wahrscheinlichkeit  gebracht  worden,  dass  in 
der  Zeit,  in  welche  der  Process  gegen  Aristogeiton  f&Ut,  fttr 
die  im  Eisangeliegesetz  anfgeftihrten  Verbrechen  die  Strafe 
gesetzlich  festgestellt ,  jedenfalls  nicht  erst  dnrch  richterliche 
Schatzung  zn  finden  war  (Att.  Proc.  S.  328).  Nnr  fttr  die  Pro- 
bole  darf  als  wahrscheinlich  gelten,  dass  bei  ihr  ein  Strafan- 
trag  dem  El^ger  erst  nach  Bejahung  der  Schnldfrage  znstand 
(Att.  Proc.  S.  229  f.).  Aber  Niemand  wird  daran  denken  woUen, 
dass  Aristogeiton  gegen  die  Opfer  seiner  Sjkophantie  vorzngs- 
weise  das  Probolenverfahren  in  Anwendnng  bringen  konnte, 
znmal  bei  jenen  in  erster  Linie  an  die  tcoIXoX  IditSzaL  zn  denken 
ist,  welche  Aristogeiton  in  der  letzten  Zeit  seiner  5ffentlichen 
Thatigkeit  mit  Processen  verfolgt  haben  soil  (§  40.  38). 

Ich  kntlpfe  hieran  Bemerknngen  tlber  eine  Stelle,  welche 
anf  den  ersten  Blick  genane  Vertrautheit  mit  der  attischen 
Gerichtsverfassung  zu  verrathen  scheint,  bei  naherer  Prttfhng 
aber  gleichfalls  ein  gewichtiges  Bedenken  erweckt.  §  27  liest 
man:  vfnelg  avrol  ^cdvrwv  cxqtl  y.XrjQOvi^ivtov  ^d-r^vaUov  xal 
Ttdvrwv  ev  oid^  on  ^ovXoi-iivwv  eig  tovto  kax^lv  to  dixaarrj" 
QLOv  (iwvoi  dtxdCsd'^  fjf^lv'  did  tI;  otl  eXdxere,  elr  d7C€xXrj'' 
Qwd'rjTe'  ravra  8k  ol  vofiot  Xiyovotv.  Die  unzweifelhaft  rich- 
tige  Erklarung  der  Worte  ist  von  Schumann  (de  sortit.  iud.  ap. 
Athen.  S.  26  =  Op.  ac.  1,215)  gegeben:  ildxere  geht  auf  die 
Auslosung  der  Section,  die  die  Eichter  fllr  den  Process  des 
Aristogeiton  zn  stellen  hat,  d7C€yikrjQoj07jT€  auf  die  Aushebung 
der  Mitglieder  der  Section,  die  in  ihm  zn  Gericht  sitzen  solien. 
Es  hatte  also  nur  ein  Bruchtheil  einer  Section,  die  in  jener 
Zeit  nicht  einmal  die  Normalzahl  von  500  festen  Mitgliedem 
enthalten  haben  wird  (Att.  Proc.  S.  150),  das  Eichteramt  in 


Ueber  die  Unechtheit  der  ersten  Rede  gegea  Aristogeiton.      329 

jenem  Bechtsstreit  geUbt,  an  welchem  doch  nach  der  oben 
er5rterten  Stelle  das  Yolk  einen  ganz  besonderen  Antheil  ge- 
nommen  haben  soil.  Wie  wenig  das  glanblich  ist,  lehrt  ein 
Blick  auf  die  im  Attischen  Process  (S.  167  ff.)  zosammengestell- 
ten  Angaben  tlber  die  Zahl  der  in  verschiedenen  Elagarten 
beschS^ftigten  Bichter,  die  nie  nnter  201  herabgeht,  aber  be- 
reits  bei  verm(5gensrechtlichen  Streitigkeiten,  die  einen  Gegen- 
stand  Yon  wenigstens  1000  Drachmen  Werth  betrafen,  401 
betrSigt. 

Nach  nnsem  bisherigen  Ermittelnngen  wtirden  wir  berech- 
tigt  sein  anch  andre  Angaben,  mit  denen  die  Bede  allein  steht, 
mit  Misstranen  anfisunehmen,  selbst  wenn  sie  dazn  keinen  be- 
sonderen Anlass  b5ten.  Als  sch3,tzbare  Bereichemng  nnsres 
Wissens  sehen  Gobet  nnd  Weil  es  an,  dass  nach  §  23  der  Areo- 
pagitische  Bath  znweilen  in  der  E5nigshalle  seine  Sitzongen 
gehalten  habe.  Aber  die  Stelle  setzt  dentlich  die  KQnigshalle 
nicht  als  gelegentliches ,  sondem  als  regelmSU^iges  Sitzungs- 
local  des  Golleginms  vorans  und  das  kann  sie  nnm5glich  ge- 
wesen  sein.  Denn  die  Mordklagen,  mit  denen  es  vorzngsweise 
besch'dftigt  war,  mnssten  bekanntlich  nnter  freiem  Himmel  ver- 
handelt  werden  nnd  ftlr  eine  nicht  viel  9.1tere  Zeit  wird  das 
Tagen  anf  dem  Areshtigel  als  das  GewOhnliche  bezengt  ([De- 
mosth.]  g.  Neaira  20). 

Ein  Novnm  von  zweifelhaftem  Werthe  bringt  endlich  anch 
§  65  TTjv  iirixiqa  ovtov  oqtXovaav  anoaraalov  aTtidoad-e.  Dass 
der  aTtooTaalov  Verurtheilte  wieder  Sclave  wnrde,  sagt  Har- 
pokration  in  seinem  Artikel,  der  anf  die  besten  Qnellen  zu- 
rtlckgeht;  da  die  Klage  ihrer  Natnr  nach  nnr  EntschS^digung 
fUr  das  verletzte  Becht  des  Freilassers  bezwecken  kann,  ist 
mit  Platner  (Proc.  n.  Elag.  11  S.  80)  der  Btlckfall  des  Abtrttn- 
nigen  in  die  Sclaverei  des  Freilassers  voransznsetzen.^)     Der 

8)  Was  bei  Photios  a.  na>Xrjrai  ■=  Suidas  u.  naXijr^e  von  dem  ano' 
craclov  y^a^eis  gesagt  ist,  dass  er  den  Poleten  anheimfiel»  gait  in  der 
QueUe  der  Glosse  hOcbst  wahrscheinlich  vielmehr  dem  an^oaraclov  y^a- 
9></c,  da  in  den  folgenden  Worten  von  einem  Verkauf  zu  Gunsten  des 
FIbcos  die  Bede  ist,  der  bei  einer  Piivatklage  onmOglich  war.