Skip to main content

Full text of "Lexicon biblicum"

See other formats 


^ 


Digitized  by  the  Internet  Archive 

in  2011  with  funding  from 

University  of  Toronto 


http://www.arcliive.org/details/lexiconbiblicum02liage 


/  .r    ^.^ 


CURSUS 

SCEIPTURAE  SAGRAE 

AUCTORIBUS 
R.  COKNELY,  1.  KNABENIUUER,  Fl{.  DK  liUMMELAUER 

aliisque  Soc.  lesu  presbyteris 


s.  p.  Plus  X 

UT    SANCTITATI    SUAE   OPUS    HOC    DKDICARETUR,    BENIGNE    CONCESSIT 


PARS    PRIOR 

LIBRI    INTRODUCTORII 

V 
LEXIGON     BIBLIÇUM 

VOLUMEN    II 

\   D-L   \ 


PARISIIS 
SUMPTIBUS   P.  LETHIELLEDX,  EDITORIS 

10,    VIA    DICTA    u    CASSETTK    »,     lO 


LEXICON  BIBLICUM 


EDITORE 


MARTINO    HAGEN    S.    L 


II 


Cum  approbatione  Superiorum 


PARISIIS 
SUMPTIBUS  P.   LETHIELLEUX,   EDITORIS 

10,    VIA    DICTA    «    CASSETTE    »,     10 

1907 

Omnia  iura  vindicabuntur 


PIO  •  X  .  PONTIFICI  •  MAXIMO 

COMMENTARIOS    •    ISAGOGICOS    •    ET    •    EXEGETICOS 

IN    •     OMNES    •    VETERIS     •    NOVIQVE     •    TESTAMENTI     •    SCRIPTVRAS 

AD    •    SANCTORVM    •    PATRVM 

ET    •    VETVSTIORVM    •   SCHOLAE    •    DOCTORVM 

IVNIORVMQVE    •    INTERPRETVM 

NORMAM    •    EXACTOS 

ADHIBITIS    •   VBI    •    OPVS    •    FVERIT 

RECENTIORVM    •    SCIENTIARVM    •    SVBSIDIIS 

AVCTORES    •    OBSEQVENTISSIMI 

SVMMO    •  ATQVE    •  INERRANTI    •  DIVINAE    •  VERITATIS    •  INTERPRETI 

QYl    '    SINGVLARI    •    DIGNATIONE    •    BENIGNITATIS 

ID    •   QVIDQVID    •    EST    •    OPERIS 

NOMINI    •    SVO    •    INSCRIBI    •    PERMISIT 

PIETATIS     •    ET    •    IMMOBILIS    •    FIDEI    •    PIGNVS    •     EXHIBENT 

SEQVE    •    AC    •    SVA    •    STVDIA  .  •    OMNIA 

ADDICVNT    •    DEVOVENT 

SEDIS    •    APOSTOLICAE    •    DOCTRINAE    •    ADSERENDAE 

SACRARVM    •    LITERARVM    •    AVCTORITATI 

PRO    •    VIRIBVS    •    PROPVGNANDAE 


-4^ 


uLl^ 


r^ 


Cum  opus,  cui  titulus  est  «  Lexicon  hiblicum  »  editore  Martino  Hagen, 
S.  J.,  aliqui  ejusdem  Societalis  revisores,  quibus  id  commissum  fuit, 
recognoverint  et  in  lucem  edi  posse  probaverint,  facultatem  concedimus, 
ut  typis  mandetur,  si  ita  iis,  ad  quos  pertinet,  videbitur. 

In  quorum  fidem  has  litteras  manu  noslra  subscriptas  et  sigillo  muneris 
nostri  munitas  dedimus. 

Luxemburg,  die  23  Januarii  1904. 

L.  S.  P.  C.  SCHAEFFER,  S.  J. 

Prov.  Gerin.  Praepositus. 


IMPRIMATUR 

Parisiis,  die  16  Septembris  1904. 


t^  Franciscus,  Gard.  RICHARD, 
Arch.  Parisiensis. 


TAHIJLAE   GEOr.R APITICAE 


Columnae. 

Regio  ad  lacum  Genesareth 39l-^i 

Regio  Jerusalem-Jericho 65r!-H 

Jérusalem  antiqua 004-7  t  l 


TABELLAE  ET  SCHEMATA 


Schéma  chronologicum  dynastiae  herodianae 503-0 

Domus  herodiana .■JOT-8 

Vita  Jesu  Christi  chronologice  disposila  secunduin  qiiattuor  evangelia.  7-24-34 

Tabella  genealogica  familiae  Jesse 829-30 


XEXICON   BIBLICU 


D 


DABERETH  (miTH  cuni  articulo, 
Aa5tpo:)9  los.  19,12;  mi-T,  ^^?>U  los.  21, 

-  :  l'- 
as ;  mn,  TTjv  AsÇsp'i  xa\  Tr]v  AxSôJp  ex  du- 

plici  translatione  eiusdem  iiominis  1  Par. 
6,72  [57]),  urbs  tribus  Issachar  in  confi- 
nibus  Zabulon  sita,  filiis  Gerson  levitici 
generis  tradila  (los.  19,12;  21,28;  1  Par. 
6,72).  Apud  Flavium  losephum  AaSapirta 
(Bell.  iud.  II.  21,3;  Vita  62)  vicus  in 
extremis  Galilaeae  linibus  situs  in  Gampo 
magno;  apud  Eusebium  et  S.  Hierony- 
mum  (Onom.  éd.  Lag.  250,53;  115,20) 
AaSetpâ,  Dabira  in  monte  Thabor  regio- 
nis  ad  Diocaesaream  pertinentis.  Hodie 
Debûriye  ad  radiées  occidentales  montis 
Thabor;  ibidem  secundum  traditionem 
novem  apostoli  morabantur,  dum  lesus 
ctfm  Petro,  loanne,  lacobo  Thaborem 
ascendit. 

Cf.  Robinson,  Palaestina  III.  451;  Guérin, 
Galilée  I.  140-142;  J.  Fahrngrubei;  Nach 
Jérusalem  éd.  2  II.  165.  176;  Neubauer, 
Géogr.  du  Talmud  p.  265;  Liévin  de  H  anime, 
Terre  Sainte  1897  III.  110;  Legendre  apud 
Vigouroux,  Dict.  de  la  Bible  II.  1195-96; 
D.  Zanecchia,  La  Palestine  d'aujourd'hui 
1899  H.  626. 

DABIR.  1.  Dabir  (T)2"T,   AkSJv),  rex 

Eglon  urbis  in  canipestribus  luda  sitae 
(los.  10,3),  qui  cuni  aliis  qualtuor  regi- 
bus i'oederatis  a  losue  pcrcussus  et  sus- 
pensus  est. 

LEXICON   BIBLICUM 


2.   Dabir  (in,  ■^12^,  nii-;    AaSc'p), 

urbs  in  montanis  luda  inter  undecim 
urbes  meridianas  enumerata  (los.  15,49)  ; 
fuerat  urbs  regia  Ghananaeorum  (los. 
10,39;  12,13)  a  losue  expugnata  (10,38), 
ex  qua  losue  Enacim  exterminavit  (11, 
21  )  ;  secundo  expugnata  est  ab  Othoniel 
(15,15-17;  Iud.  1,11-12),  civitas  sacerdo- 
talis(Ios.  21,15;  1  Par.  6,58). 

Duplex  urbi  antiquitus  nomen  erat  : 
los.  14,49  njD-nnp  i.  e.  urbs  legis(?), 

urbs  palmaeC?),  urbs  Senna  herois(?). 
Vulgata  :  Cariathsenna,  LXX  j:oXiç  ypafi- 
fxaTwv  et  los.  15,15;  Iud.  1,11  12D~r"i1p 

i.  e.  urbs  libri  vel  forte  urbs  Sepher 
herois,  ut  aliqui  minus  probabiliter  con- 
iiciunt,  Vulgata  :  Cariath  Sepher  i.  e. 
civitas  litterarum,  LXX  los.  15,15  toXiç 
Ypa[x[j.àTwv,  Iud.  1,11  Kapta9a£çép,  tioXi; 
Ypa[j.(i.d-:wv.  Sed  de  archivis  vel  academiis 
urbis  Cariath  Sepher  ex  documentis  an- 
tiquitatis  hucusque  nihil  innotuit.  Magna 
cum  probabilitate  «ensetur  esse  vicus 
magnus  el-Dahariye  médius  fere  inter 
Hebron  et  Bersabee. 

Cf.  Survey  of  West.  Pal.  Mem.  III.  402. 
406  ss.  ;  Palmer,  Wùslenwanderung  305  ss.  ; 
G.  A.  S7nith,  Hist.  Geogr.  of  the  Holy  Land 
p.  279.  280.  670;  Buhl,  Alt.  Pal.  1896  p.  164; 
Legendre  apud  Vigouroux,  Dict.  de  la  Bi- 
ble II.  1197-1200;  D.  Zanecchia,  La  Pales- 
tine d'aujourd'hui  1899  If.  258.  259. 
—  T.  II.  —   I 


DABIR. 


DAliMONES,    DAEMOiMA. 


3.  Tonniniis  Daliir  ['^l'^h  "^123,  xà  o^ia 
Aaiôwv)  coiniiieinoraliir  in  doscribontlis 
teniiiiiis  trilms  (lad  los.  13,20  :  a  Manaim 
(Mahanaiini  usiiiii'  ad  loniiinos  Dalùr. 
liidicari  videtiir  tormiiiiis  seplemtriona- 
lis  niontarioriiin  (iad  ab  occidcnlc  orion- 
lem  versus;  allameu  niilliim  vcstij;iiim 
Inci  I)al»ir  exslat.  Forlassc  lexlus  ho- 
liracus  vei'londiisesl  :  lenniiius  Lidcldr; 
mule  aliqiii  conicctanl  Lideldr  non  dil- 
l'erre  a  I.odaJjar  2  IU'f.^  1),4  s.  el  17,27; 
sed  huais  quoque  loci  situs  ignoratur. 

DABRI  inil,  Aa£p£0,   vir  de   tribu 

Dan,  paler  Salumilh,  quae  viro  Aegyplio 
nupseral  et  cuiiis  iilius  lapidatus  est, 
quia  noincn  Domini  blasphemaverat 
(Lev.  24,11). 

DADAN,  DEDAN     "jTT;  AaSâv,  As- 

oâv,  Aatoxv), 

1.  Filius  Ucgma  filii  Chus  iGen.  10,7; 
I  Par.  1,9)  et  frater  Saba;  vide  inl'ra. 

2.  Filius  lecsan  filii  Abraham  et  Ce- 
turao.  (Gen.  25,3;  1  Par.  1,32)  et  frater 
Saba.  Filii  huius  Dadan  11.  ce.  recensen- 
tur  Assurim,  Latussini,  Faomim.  Prae- 
lerca  populus  Dedan  coiunienioratur  Is. 
21,13  ;  1er.  25,23  ,-49,8;  Ez.  25,13;  27,15. 
20;  38,13.  Ut  ev  his  locis  colligitur,  De- 
danitae  erant  vicini  Edoniitarum,  com- 
mercium  exercentes  cuni  Phoenicibus; 
per  conimeatus  merces  in  Syriam  et 
Palaeslinam  a  mari  Erythraeo  deferebant 
neque  desunt  indicia  quaedam  Dedanilas 
etiam  in  litore  et  insulis  sinus  Persici 
habitasse  {Movers,  Phoeaizier  II.  3  p. 
303).  Ouo  igitur  populi  Dedan  videntur 
distingucndi  esse,  aller  cushiticus  a  Do- 
dan  filio  Rcgma  oriundus  et  in  litore  in- 
sulisque  maris  Persici  habitans,  aller 
populus  Arabiae  septemtrionalis  a  lecsan 
filio  Ccturae  oriundus,  Idumaeis  vicinus 
et  illis  Arabibus  celuraeis  adnumeran- 
dus,  qui  parlcm  Arabiae  speclanlem  intor 
septemtrioaem  et  occideuiem  incole- 
bant;  de  melropoli  huius  populi  ceturaei 
notant    Euscbius    et    S.    Micronymus    : 

Aaiodtv,  Dedan  in  regione    Idumaea 

4  mil.  pass.  a  *l>avà,  a  métallo  Faeno 
(•outra  atiuilonem  (Onom.  éd.  Lag.  251, 
86;  116,26  ;  Faeno  aulem  i.  e.  Phunon 
Num.  32,41  non  nuiltum  al>eiat  a  Peha 
septcnitrionem  versus. 


Non  desurd  auclores,  qui  pulent  in 
onniibus  locis  biblicis  supra  cilalis  unuin 
eundemquc  pDpulum  Dedan  inlellegen- 
diun  esse,  piaescrlim  cum  ulcr»iue  De- 
dan dicatur  IVater  Saba  seu  Sabaeorum. 
ÎNecpie  impr(»l>abile  est,  si  supponamus 
Dedanilas  cushiticos  iuxta  sinuin  Pcrsi- 
cum  sedcs  lixisse,  poslea  ven»  lecsan  vel 
quentlam  ex  eius  fihis  nialiimonio  cum 
Dcdanitis  cushiticis  iuncliml  novam  Iri- 
bum  eiusdem  noniinis  cHormassc  scil. 
Dedanilas  ceturacos;  his  supposais  facile 
concijjilur  aiidiorum  fines  utpote  noma- 
dum  institoriuuque  more  a  sinu  Persico 
ad  Idumaeam  usque  patuisse  (cf.  Gese- 
nius,  Thésaurus  p.  322). 

DAEMONES,       DAEMONIA      (oî 

oaîijLOVEi;,  xà  oaijiovia)  sunl  mali  spiritus, 
qui  ob  reiiellionem  contra  Deum  visione 
beatifica,  ad  quam  destinait  cranl,  pri- 
vati  et  in  suppliciiuii  aetenium  dciecti 
sunl.  Elymon  vocis  ôaî|jnov  certo  défi- 
nir! nequit;  ex  opinione  quorundam 
derivandum  est  a  verbo  oâw  =  docere 
(SanjfAwv  =  doctus,  peritus),  ex  aliorum 
opinione  a  verbo  Safw  =:  dîvidere,  dis- 
tribuera, ita  ut  daemon,  daemonium 
sit  distributor  sortium  hunianarum  seu 
divinitas  quaedam.  Apud  scriptores 
classicos  ea  vox  deas  lum  bonos  lum 
nialos  désignât  et  etiam  Act.  17,18  de 
diis  gentilium  adhibelur.  In  libro  Tobiae 
malus  ille  spiritus  Asmodaous  daemo- 
nium Yocalur  et  remédia  indicantur, 
quibus  daemonium  (Vulgata  6,8  :  oninc 
genus  daenioniorum)  pellalur  3,8;  6,8 
s.;  8,3;  12,3.  14).  In  Novo  Testauiento 
mali  spiritus  passim  daemones,  dae- 
monia  appcllantur. 
Speciali     nomine    Satan  CriaÙJ  i.    c. 

adversarius   a    verbo  l'eu,'    =    adver- 

sari)  in  Vctere  Testamento  elfertur  isle, 
qui  in  rebellione  contra  Deum  primas 
parles  egcrat  (1  Par.  21,1;  lob  1,6. 
9.  12;  2,1.  2.  3.  4.  6.  7;  Zach.  3,1.  2); 
in  Vulgata  omnibus  his  locis  legitiu- 
Satan,  apud  LXX  6  otd6oXo;.  Aliis  quoqut> 
locis,     ubi    •j'C'ir    nomeu    appcllalivum 

est  et  adversariuni  qucndam  significal, 
Vulgata  rctinet  Satan  (2  Ueg.  10,22; 
3  Reg,  5,4),  sed  3  Heg.  11,14.  23  recle 
verlil    :  adversariuni,   diun    i.W   il,IV 


DAEMONES,    DAEMONIA. 


DAEMONES,    DAEMONIA. 


6 


Saxâv  liabent.  lu  Novo  Testamento 
Satavôtç,  Satanas  passini  principeni  dae- 
moniorum  désignât,  sed  etiam  ad  dae- 
mones  inferiores  refertur  :  si  Satanas 
Salanam  eiicit  (Mattli.  12,26;  cf.  Marc. 
3,23);  semel  tantum  appellativam  signi- 
ficationem  adversarii  induit  :  recède 
postme  Satana  (Matth.  16,23;  cf.  Marc. 
8,33). 

Aliud  nomen  biblicuni  principis  dae- 
moniorum  est  ô  otâSoXoç,  diabolus  (a 
verbo  oia6«Xxw  =  calumniari,  insidiari, 
faiso  accusare  in  iudicio).  Apud  LXX 
praeter  locos  supra  citatos  solum  Sap. 
2,24  spiritus  malus  iiac  voce  designatur, 
alias  autem  adversarius  quidam.  In 
Novo  Testamento  ô  ôtaSoXo?  plerumque 
idem  est  ac  Satanas  et  tribus  tantum 
locis  (1  Tim.  3,11; "2  Tim.  3,3;  Tit.  2,3) 
sensum  appellativum  habet,  quem 
Vulgata  exprimit. 

Quoad  alia  nomina  daemonum  v. 
ABADDON,  ASMODAEUS,  BEELZEBL'B, 
BELIAL. 

Daemones  exsi stère  et  agere  iam  in 
Vetere  Test,  clare  et  immédiate  signi- 
ficalur.  Id  statim  ab  initio  bistoriae  ge- 
neris  buniani  Gen.  3,1  ss.  manifestum 
est.  Serpcntem  non  qua  serpentem  ad 
Evam  loqui,  ex  ipso  textu  facile  patet. 
Etenim  s.  auctor  in  ipsa  narratione 
creationis  maximum  discrimen  inter 
animalia  et  homiuem  statuit  neque  ani- 
malia  ratione  et  lingua  praedita  sibi 
finxit.  Praeterea  repetitis  vicibus  in- 
culcavit  omnia  creata  esse  bona,  unde 
raalitia  ac  perversitas,  quae  ex  serpente 
loquitur,  non  potest  ipsi  serpenti  ad- 
scribi,  etsi  hic  ratione  praeditus  esse 
supponeretur.  Quare  legentes  ex  ipsa 
narratione  concludere  poterant  ac  de- 
bebant  serpentem  nonnisi  instrumentum 
esse  alterius  cuiusdam  inimici  callidi- 
tate,  perversitate,  odio  in  Deum  et  ho- 
mines  instrucli  et  armati.  Corroboratur 
haec  conclusio  aliis  locis  tum  Veteris 
tum  praesertim  Novi  Testamcnti  (Sap. 
2,24;  loan.  8,44;  Hebr.  2,14;  Apoc. 
12,9;  20,2).  Etiam  clades  futiira  diabolo 
et  semini  eius  i.  e.  reliquis  daemonibus 
et  omnibus  diaboli  adiutoribus  iam  Gen. 
3,13  annunliatur  (cf.  loan.  12,31;  Rom. 
16,20  graece). 

In  libro  lob  (1,6  ss.  2,1  ss.)  Satan  ipso 


nomine  primum  inducitur  et  accusatorem 
invidum,  inimicum  ulciscendi  cupidum, 
adversarium  subdolum  se  prodit.  lu 
reliquis  libris  Veteris  Test.  Satan  bis 
tantum  nominatim  commemoratur.  Per- 
missione  Dei,  qui  in  Israël  iratus  eral 
(cf.  2  Reg.  24,1),  Satan  concitavil  Davi- 
dem,  ut  numeraret  Israël  (1  Par.  21,1). 
Zacharias  prophcta  (3,1  ss.)  in  visionc 
contemplatur  sacerdotem  magnum  le- 
sum  (losue;  cf.  Esdr.  3,2)  stantem  coram 
Domino  vel  coram  angelo  personain 
Doinini  ducis  ac  rectoris  populi  gerente 
et  Satan  adversarium  a  dextris  ipsius 
sacerdotis  magni,  ut  prohibeat,  insidie- 
tur,  noceat;  sed  increpatio  Domini 
restricUo  potestatis  diaboli  est  [Alber- 
tus  Magnm).  —  In  visione,  quam  vidit 
Michaeas,  filius  lemla,  propheta  sama- 
ritanus  (3  Reg.  22,19  ss.  2  Par.  18,18  ss.) 
diabolus,  licet  non  nominetur,  verissime 
ut  spiritus  mendax  describitur;  tota 
enim  illa  visio  firmissimam  Israelilarum 
persuasionem  supponit  esse  malos  spiri- 
tus, qui  Deo  permittentc  mores  homi- 
num  pervertere  et  mala  excitare  stu- 
deant.  Quantopere  hominibus  nocere 
cupiant  daenïones  et  tamen  sine  Dei 
permissione  ne  corpori  quidem  hominis 
quidquam  mali  inferre  possint,  declara- 
tur  iis,  quae  liber  Tobiae  de  daemonio 
Asmodaeo  narrât  (3,8;  6,8  s.;  8,3;  12,3. 
14  et  V.  ASMODAEUS). 

Praeter  locos  citatos  Veteris  Testa- 
menti,  qui  clare  et  immédiate  de  dae- 
monibus agunt,  sunt  nonnulli  alii,  qui 
saepius  per  errorem  ad  daemones  re- 
feruntur,  quamquam  aut  nuUo  modo 
aut  solum  positis  quibusdam  restriclio- 
nibus  de  diabolo  vel  angelis  eius  intel- 
legendi  sunt.  Celebrem  quaeslionem  de 
Azazel,  cui  die  expiationis  caper  emissa- 
rius  mittebatur  (Lev.  16,8.  10.  26  hebr.) 
vide  s.  v.  CAPER  EMISSARIUS.  Spiritus 
malus,  qui  Saulem  exagltabat  (1  Reg. 
16,14  s.;  18,10;  19,9)  censetur  esse  me- 
lancholia,  quae  utique  a  diabolo  tenta- 
tore  vel  provocata  vel  aucta  esse  pote- 
rat.  Maledictio  in  diabolum  Eccli.  21,30 
probabilissime  est  maledictio  in  adver- 
sarium quendam,  non  in  diabolum. 
Apud  Is.  13,21;  34,14;  Bar.  4,33  non 
daemones  silvestrcs  et  campesLres  in 
desertis  locis  circumvagari  dicunlur,  sed 


DAEMONES,    DAEMONIA. 


DAEiMONES,    DAEMONIA. 


spccics  alqiic  iimhrac  e\  opinionc  po- 
piilari  ibidem  lialiilantes.  iMiiitiam  cacii 
in  excelso  Is.  2V,21  nonnulli  interprètes 
daomonia  inleliojjrunl,  sallt'iu  indirecte. 
Sensu  aci'oniinodato  duo  iili  loei  notis- 
simi  Is.  14,1-2  ss.  et  Ezecli.  28,2  ss.  ad 
supei'hiani  angeioruni  icl>elliuui  a  con- 
fionatni'ituis  Irequeuler  leleiunlur;  ao- 
fonnnodatio  aptissinia  est,  scd  sensu 
lilterali  prior  loens  ad  rejieni  liahylo- 
nis,  aller  ad  regetn  Tyri  directe  refei-tur. 
ConipUirilius  deni(iue  locis  Vulgatae  (et 
plerumque  etiani  LXX)  diaholus  vel 
daeniones  noniinantur,  duni  textus  lie- 
braicus  coruni  aut  nullani  mentioneni 
facit  (3  Reg.  21,13;  Ps.  90  [91],0;  108 
[109],6;  Hab.  3,:i;  1  Mach.  1,38  gracce 
36)  aut  indirectain  tantuui,  quatenus  de 
idolis  gentiliuni  agit  (Lev.  17,7;  Deut. 
32,17;  2  Par.  M,i:>;  Ps.  9")[9G],5;  105 
[100], 37  ;  Bar.  4,7).  Idola  enim  gentiliuni 
in  LXX  et  Vulgata  Ps.  95,5  dicuntur 
daemonia  (liebr.  vanitatesi,  non  quasi 
in  idolis  ipsis  daeniones  praesentes  fue- 
rint,  sed  quia  sacrificia  idolis  oblata, 
rêvera  in  daenionuni  honorem  cedehant 
iisque  olïerebantur,  ut  ex  1  Cor.  10,20 
elucet. 

In  libris  Novi  Test,  eadeni  doctrina, 
quae  in  libris  Vcteris  Test.-  de  daemo- 
iiibus  Iradita  est,  pluribus  cxplicatur. 

Quid  diabolus  contra  regnum  Dei 
moliatur,  per  nioduni  compendii  ipso 
nominc  continelur,  quo  sinipliciter  au- 
dit ô  ::ovyip6;,  nialus,  nequani,  nequissi- 
mus,  malignus  (Mattli.  13,19.  38;  Eph. 
6,16;  1  loan.  2,13;  5,18).  Iniprimis 
adversariuni  Christi  Doniini  se  prodit. 
Tentator  ad  euni  accedit,  quein  liliuni 
Dei  esse  suspicatur  et  a  voluntate  Dei 
sequenda  avertere  studet  (Matlli.  4,1  ss. 
Marc.  1,12  ss.  Luc.  4,1  ss.);  in  energu- 
menis  Christo  obviant  faclus  victoreni 
agnoscit  eiusque  indignationein  ac  po- 
tentiam  deprecatur  v.  L)AEM0NL\C1  ; 
queni  verum  tiliuni  Dei  esse  certis  te- 
stimonîis  cognovit  (Marc.  1,24.  34;  Luc. 
4,34.  41),  odio  Dei  inipulsus  usque  ad 
nïorleni  crucis  i)ersequitur,  ludae  Isca- 
riotae  consilium  proditionis  suggerit 
(loan.  13,2;  cf.  6,71)  et  in  ludani  in- 
troivil,  ul  eiun  plenius  possideret  et  ad 
perpetranduin  l'acinus  sccleslissiinuin 
perduceret  (Luc.  22,3;  loan.  13,27;  cf. 


Luc.  22, 'i3).  Quid  contra  Ecclesianï 
C-bristi  inacliinetur,  declaraliu'  paiabnlis 
seniinanlis  et  zizanioriun  (Matlb.  13,  19. 
2:1.  39;  Marc.  4,15;  Luc  8,12).  AI.  ini- 
tio  peccans  diabolus  peccatuni  adduccro 
conatur  (i  loan.  3,8).  Sicut  ad  ipsuni 
(ibristuni  tentator  accedere  ausus  est, 
ita  eos,  (pii  Cbrisli  sunt,  aggreditur 
(Act.  5,3)  idque  agit  magna  cuni  aslu- 
tia  (1  Cor.  .7,5;  2  Cor.  2,11;  1  Thess. 
3,5;  1  Tini.  3,6.  7;  6,9;  2  Tiin.  2,26), 
sesc  quoquc  transfigurans  in  angelum 
lucis  (2  i\ov.  11,14),  promovens  errores, 
doctrinas  faisas  (t  Tim.  4,1),  ileralo 
tentans  maiorc  vebementia,  licet  antea 
repulsus  sit  (Mattli.  12,43-45;  Luc. 
11,24-26).  Rabie  saevissima  illos  aggre- 
ditur, qui  ad  salutem  animaruni  procu- 
randani  vocati  sunt  (Luc.  22,31  ;  2  Cor. 
12,7;  1  Tbess.  2,18).  In  ipsa  denique  ho- 
minuni  corpora  ingrediens  potestatem 
adeo  extraordinariam  cxercel,  ut  bo- 
ulines quasi  inbabitet  atque  possideat 
(v.  DAEMONIACI). 

Regno  Dei  diabolus  ex  ad  verso  oppo- 
nitur  ut  princeps  buius  mundi  (loan.  12, 
31;  14,30;  16,11),  qui  se  mundi  donii- 
num  ac  deum  adorandum  gerit  (Mattb. 
4,9  ;  Luc.  4,6)  et  potestatem  suam  in  tc- 
nebris  idololatriae  manifestât  (Act.  26, 
18;  Col.  1,13).  Unde  etiam  vocatur  deus 
buius  saeculi  (2  Cor.  4,4) ,  princeps  po- 
testatis  aëris  buius,  spiritus  qui  nunc 
operatur  in  filios  difUdentiae  (Eph.  2,2), 

Regnum  autem  Satanae  per  Christum 
iani  funditus  deletum  est  (Luc.  10,18; 
loan.  12,31;  14,30;  16,11;  1  loan.  3,8): 
per  mortem  suam  Cbristus  destruxit 
euni,  tiui  babebat  niortis  imperiuni  i.  e. 
diaboluni  dlebr.  2,14)  et  liberavit  eos, 
qui  timoré  mortis  per  totam  vitam  ob- 
noxii  erant  servituti  (Hebr.  2,15;  cf.  Col. 
2,14.15).  Clades  igitur  Satanae  cruce 
Cbristi  obsignata  et  sancita  est,  sed 
usque  ad  consunimationem  buius  saeculi 
nobis  cum  bosle  maligno  coUuctandum 
est.  Exborlanlur  nos  ad  pugnam  ipsi 
principes  apostoloi-um  (1  Petr.  5,8.  9, 
Epb.  6,11.  12),  cui  exbortationi  statim 
accedit  promissio  virtutis  supernatui-alis, 
(pia  singuli  bostem  vincere  valent  (Epb. 
6,16;  2  Cor.  12,7-9;  Uom.  16,20  graece; 
lac.  4,7;  1  loan.  5,18). 

Ncque  lumen  diabolus  successu  quo- 


9 


DAEMONES,    DAEMONIA. 


DAEMONIACI. 


10 


dam  caret.  lam  tenipore  Christi  non  de- 
erant,  qui  ex  pâtre  diabolo  esseiit  et 
opéra  eius  facerent  (loan.  8,41.  44); 
eorum  exempla  secuti  sunt  in  ecclesia 
primitiva  Corinthiiis  ille  incestuosus  et 
duo  apostalae  Hynienaeus  et  Alexander, 
qui  sententia  excoramunicationis  Satanae 
traditi  i.  e.  ia  regnuni  Satanae  eiecti 
sunt  (1  Cor.  3,3;  1  Tim.  1,20).  Vicissi- 
tudines  pugnae  inter  Satanam  et  eccle- 
siam  Cliristi  describuntur  Apoc.  2,9.  10. 
13;  3,9;  9,1-11;  12,3  ss.;  16,13.  14. 
Clades  autem  Satanae  compléta  a  con- 
summatione  huius  saeculi  initium  sumet 
ac  perpetuo  durabit  (2  Thess.  2,3  ss.; 
Apoc.  19,20;  20,1  ss.;  cf.  1  Cor.  6,3). 
Atque  ita  totum  genus  humanum  usque 
ad  dieni  iudicii  in  duo  régna  divisum 
est,  quorum  alterum  filios  lucis,  filios 
Dei,  alterum  filios  tenebrarum,  filios 
diaboli  complectitur  (Act.  26,18;  Eph. 
5,8;  Col.  1,13;  1  Thess.  5,3;  1  loan.  3, 
10);  nulla  enim  est  participatio  inter 
iustitiam  et  iniquitateni,  inter  lucem  et 
tenebras,  inter  Christum  et  Belial  (2  Cor. 
6,14.  13). 

Interna  quoquc  regni  Satanae  consti- 
lutio  in  libris  Novi  Test,  adumbratur. 
Diabolo,  qui  ab  initio  peccat  (1  loan. 
3,8),  et  angelis  eius  ignis  aeternus  pa- 
ratus  est  (Matth.  23,41).  Angelis  peccan- 
libus  non  pepercit  Deus,  sed  rudentibus 
inferni  detractos  in  tarlarum  tradidit 
cruciandos  in  iudicium  reservari  (2  Petr. 
2,4);  in  iudicium  magni  diei  vinculis 
aeternis  sub  caligine  reservati  sunt  (tu- 
das  6).  Usque  ad  diem  iudicii  autem  col- 
luctatio  nobis  est  adversus  principem 
potestatis  aëris  (huius),  contra  spiritua- 
lia  nequitiae  in  caelestibus  (Eph.  2,2; 
6,12);  adversarius  diabolus  tamquam 
leo  rugiens  circuit  quaerens  quem  de- 
voret(l  Petr.  5,8).  Sed  post  diem  iudicii 
omnes  daemones  in  inferno  perpetuo 
conclusi  manebunt.  Quaerentibus  quo- 
nam  peccato  ex  Dei  gratia  exciderint, 
S.  ludas  (v.  6)  solum  dicit  angelos  illos 
non  servasse  suum  principatum  (trjv 
stpy^'v),  sed  dereliquisse  suura  domici- 
lium;  cum  praeterea  dicatur  Eccli.  10, 
13  :  ((  initium  omnis  peccati  est  super- 
bia  n  et  ex  natura  spiritual!  donisque 
praecellentibus  enasci  superbiam  valde 
sit  probabile,  communiter  censent  an- 


gelorum    peccatum    fuisse    superbiam. 

Multos  angelos  peccasse  utique  palet 
ex  respunsionc  daemonis  :  Legio  mihi 
nomen  est,  quia  multi  sumus  (Marc  3,9  ; 
cf,  Luc.  8,30).  Sedaudacius  est  asserere 
tertiam  partem  omnium  angelorum  ceci- 
disse,  cum  dicatur  Apoc.  12,4  :  «  et 
cauda  eius  trahebat  tertiam  partem  stel- 
larum  caeli  et  misit  eos  in  terram  »;  eo 
enim  loco  non  describitur  lapsus  ange- 
lorum neque  opus  est  assumere  ima- 
gine illa  proelii  caelestis  inter  Michaelem 
et  draconem  (Apoc.  12,7  ss.) ,  quae  tem- 
pus  futurum  adumbrat,  etiam  delineari 
eventum  quendam  olim  transactum  vel 
imaginem  eventus  futuri  depromi  ex  re 
antea  gesta.  Unde  satius  est  nos  de 
numéro  malorum  spirituum  ignoran- 
tiam  nostram  fateri. 

Illud  vero  certo  affirmari  potest,  in 
angelis  quoque  peccatoribus  aliquem 
quasi  oi^dinem  dignitatis  rcperiri.  Ca- 
lumnia  pharisaeorum  Christum  ope  Beel- 
zebub  principis  daemoniorum  eiicere 
daemonia  (Matth.  12,24;  Luc.  11.15) 
inter  ipsos  daemones  unum  velut  princi- 
pem eminere  supponit  et  aliis  quoque 
locis  Novi  Test,  omnino  suadetur  inter 
daemones  varios  esse  gradus  malitiae 
ac  potestatis  (Matth.  12,43;  17,20;  25, 
41;  1  Cor.  13,24;  Eph.  6,12;  Apoc.  12, 
7.  9  et  etiam  Marc.  3,9).  Regnum  igitur 
Satanae  (Matth.  12,26)  ex  una  parte  or- 
dinem  quendam  membrorum  exhibet  ob 
diversitatem  virium  naturalium  et  mali- 
tiae obduratae  in  singulis  daemonibus, 
ex  altéra  parte  unionem  quandam  ex 
communi  omnium  odio  in  Deuni  eiusque 
regnum  et  ex  mutua  oppressione,  qua 
fortioresquique  iugum  servitutis  aliis  im- 
ponere  conantur.  loti  autem  regno 
praeest  Satanas,  ô  lT/up6i,  fortis  iste 
(Matth.  12,29)  non  titulo  iuris,  sed  quia 
ipse  viribus  naturalibus,  astutia,  vio- 
lentia  reliques  daemones  superat  et  in 
scrvitutem  indignissimam  redigit. 

DAEMONIA  (Is.  34,14)  v.  DRACO  3. 

DAEMONIACI  seu  a  daemonio 
vexati,  daemonia  habentes(ôai[i.oviÇd|jL£voi, 
oatjjLOViaôÉVTEç,  oat[jL6vta  syovTe;). 

Quod  S.  lacobus  dicit  :  «  Daemones 
credunt  et  contremiscunt  »  (lac  2,19) ,  ad 
oculum  cernitur,  quotiescunque  Christus 


11 


DAEMONIACI. 


DAEMONIACI. 


12 


♦laemoniacis  oitviaiii  lacUis  csl.  llom'mes 
ItMitaro  ordiiiainuin  csl  qiiod  (laeiiioiiilnis 
a  Deo  concfdiliir;  hdinines  auteiii  jios- 
sidere,  corpora  eormn  inyredi,  iiieiiiltiis 
enruin  uli  et  (luae  vires  Iminanas  siipo- 
rant,  oflicrre,  lioiniiios  possessos  vaiiis 
modis  voxare  altpie  lorqiioir,  modo  ([iio- 
dam  cxtraortiiiiario  daeiiioniltus  a  Deo 
poi'iuittiliirad  tines  sanctissitnos  sapien- 
tiae  ac  providentiac  divinae  id([U(>  etiaiii 
sine  nlla  culpa  hoininis.  ([iieiu  daeiuoii 
possidel. 

Dacinones  rcvera  quaiidoque  in  cor- 
pora honiinum  ingredi  et  il»i  quasi  habi- 
lare  ex  Christi  eiusqiie  discipuloruni 
vcrbis  ac  modo  agendi  cITicilur  cerlissi- 
nuim.  Daemoii  in  hominom  ingredilur, 
ab  eo  exit,  eiicitur.  Interdum  complures 
daemoues  simul  unum  hominein  possi- 
deiit;  Maria  Magdalena  a  scplom  dac- 
moniis  liberata  est  (Marc.  16,9);  dae- 
moniacus  in  regione  Gerasenorum  toi 
daemones  in  se  habel>at,  ut  ipsi  noinon 
legionis  sibi  imponeront  (Marc.  ri,9;  Luc. 
8,30).  Quantopere  boc  domicilium  dae- 
monibus  arrideat,  facile  apparet  ex  illa 
descriptione  apud  Matth.  12,43  s.  (cf. 
Luc.  11,24  s.),  quae  ad  possessionem 
diabolicam  alludens  obdurationem  inti- 
delitatis  ob  oculos  ponit  :  «  Cum  autem 
iminundus  spiritus  exierit  ab  hominc, 
ambulat  per  loca  arida,  quaerens  re- 
quiem et  non  invenit.  Tune  dicit  :  Hc- 
vertar  in  domum  meam,  unde  exivi  »  etc. 

Possessionem  varii  morbi  consoquun- 
tur,  ut  furor  et  insania  (Matth.  8,28; 
Marc.  5,2-5;  Luc.  8,27.  29)  vel  privatio 
linguae  (Matt.  9,32),  caccitas  ac  privatio 
linguae  (Matth.  12,22;  cf.  Luc.  11,14), 
surditas  (Matth.  9,24),  contractio  ac  dis- 
tortio  mombrorum  (Luc.  13,11.  16). 
Interdum  in  daemoniacis  ea  cernuntur 
iîeri,  quae  epilepsiae  peculiaria  sunt 
(Matth.  17,16  s.  Marc.  9,13  s.  Luc.  9, 
37  s.  et  similia  narrantur  Marc.  1,23- 
28;  Luc.  4,33-37).  Hue  etiani  spectat, 
quod  daemon  lingua  daemoniaci  uliliu-, 
ita  ut  hic  loquatur,  acsi  ipso  daemon 
cssel.  Daemones  coram  Icsu  lamentabili 
voce  fatentur  se  lesum  agnovisse  lilium 
Del  Altissimi  et  llmorem  iudicii  sibi  in- 
stantis  aperte  pandunt  (Matth.  8,29; 
Marc.  l,2i.  34;  3,11.  12;  5,7;  Luc.  4,34. 
41;  8,28);  simile  testimonium  Philippis 


in  Macedonia  S.  Paido  et  Silac  socio 
eius  dédit  puelia  spii'itum  pythoncm 
habens  (Act.  16,16-18). 

(Ihrislus  daemoniacos  sanat  daemones 
eiicicuulo;  testimonium  daenvuium,  quo 
iHUu  Messiaui  et  lilium  Dei  piolilentur, 
ivpudiaKMarc.  1,2:'>.  34;  3,12;  Luc.  4,33. 
41;  cf.  .\ct.  16,14);  simul  |)alam  d(>cla- 
ral  se  in  Spiiihi  Dei  (Malth.  12,28  ,  in  di- 
gito  Dei  (Luc.  11,20)  eiicei-e  daemonia, 
quocahuuiuas  hidaeorum  se  iuHeelzeiiul» 
principe  daemoniorinu  eiiccre  dacmouia 
(Matth.  9,34;  12,2-4.  27;  Marc.  3,22;  Luc. 
11,1").  19)  refellat.  Exorcisnuis,  quo  uti- 
tur,  est  verbum  impei-ans  (Matth.  8,16; ; 
liliam  Syroplioenissae  a  daemonio  libe- 
lal  malri  asseverans  illud  e\iisse(Matlli. 
i:>,28;  Marc.  7,29.30).  Ex  modo,  quo 
daemones  in  regione  Gerasenorum  ex- 
pelluntur  (Matth.  8,28  s.  Marc.  3,1  s. 
Luc.  8,26  s.i,  quam  maxime  elucet,  quae- 
nam  sil  daemonum  malignitas,  vilitas, 
inqiotentia. 

E\  eadem  divina  sua  polestate,  qua 
Christus  ipse  daemones  eiecit,  aposlolis 
quoque  (Matth.  10,1;  Marc.  3,15;  6,7; 
Luc.  9,1)  necnon  septuaginla  duobus  di- 
scipulis  (Luc.  10,17  s.)  potestatem  eii- 
ciendi  daemonia  communicavit  eandem- 
que  omnibus  promisit,  qui  in  ipsum 
crederent  (Marc.  16,17).  Apostolos  et 
discipulos  bac  potestate  fréquenter  usos 
esse  discimus  in  Act.  5,16;  8,7;  19,12. 
Atlamen  eoriun  exorcismi  non  infallibi- 
liter  cum  etleclu  coniuncti  sunt,  cuius 
i-ei  causas  ipse  Christus  assignat,   pri- 

mam  :  «  ogeneratio  incredula prop- 

ter  incrcdulitatem  vestram  »  (Matth.  17, 
16.  19;  Marc.  9.18.  22;  Luc.  9,41),  allc- 
ram  :  «  hoc  genus  (daemoniorum)  non 
eiicitur  nisi  per  orationem  et  iciunium  » 
(Matth.  17,20;  Marc.  9,28). 

Tempore  Christi  erant  etiani  inler  lu- 
daeos  exorcistae,  qui  daemonia  eiicie- 
bant.  Cum  discipuli  Christo  indicarent 
alium  quendam,  qui  non  oral  discipulus, 
in  nomine  lesu  eiicere  daemonia,  Cliri- 
stus  eum  non  prohibet,  sed  potius  ve- 
lut  fautorem  et  atliulorem  suum  com- 
mcndat  (Marc.  9,37  s.;  Luc.  9,49.  50». 
Ex  verbis  quoque  Christi  :  si  ego  in 
Beelzebub  eiicio  daemonia,  lilii  veslri  (i. 
e.  discipuli  veslri)  in  (luo  eiiciunl? , Mallii. 
12,27;  Luc.  11,19)  concludcre  licet  quan- 


13 


DAEMONIACI. 


DAGON. 


14 


doque  saltem  exorcistas  ludaeorum  in 
nomino  Dei  ciccisse  daemonia.  Ceterum 
quam  firniilcr  Iiidaei  persuasum  habue- 
rint  esse  posscssiones  vcre  diabolicas, 
inde  etiani  colligitiir,  qiiod  loannis  Bap- 
tislae  severas  aniniadversiones  »xosas 
habentcs  eius  vilae  ralionem  ad  daemo- 
nern  auctorein  referebant  (Mattb.  11,18; 
Luc.  7,33).  De  circumeuiitibiis  ludaeis 
exorcistis,  quorum  mentio  fit  Act.  19,13. 
14  vide  s.  v.  EXORCISTA. 

Eiusmodi  posscssiones  diabolicas  tem- 
pore  Cbristi  fuisse  frcquentiores  sapienli 
Dei  consilio  perniissum  est.  Nani  fre- 
quenti  daemonum  eiectione  ea({iie  facil- 
lime  vcrbo  nutuque  voluntatis  facta  ad 
oculum  dcmonstratur  lesum  esse  illuni, 
qui  serpenlis  caput  contriturus  sit,  et 
inde  cognosci  poterat,  quod  lesus  pha- 
risaeos  monet  :  pervenit  in  vos  regnuni 
Dei(Matth.  12,28;  Luc.  11,20).  Praeterea 
dici  potest  daeniones,  eu  m  lesum  cernè- 
rent causam  Dei  promovcntem,  maximos 
quos  potueruni  exercuisse  conatus  ad 
ditionem  et  dominationem  suam  retinen- 
dam.  Illud  vero  ex  frequenti  daemonum 
eiectione  quam  maxime  elucet,  quantum 
beneficium  nobis  Dominus  noster  et  Sal- 
vator  lesus  Cliristus  contulerit,  qui  prin- 
cipem  huius  mundi  foras  eiecit  et  iuf^o 
servitutis  ablato  nos  libertate  liliorum 
Dei  donavit. 

Cf.  T>av.  Leisfte,  Die  Besessenheil  mil 
besonderer  Beriicksichtigung  der  hl.  Ynter, 
Dillingen  1887. 

DAGON    (pT,  Aayiiv).    Erat  idolum 

Philisthaeorum  (lud.  16,23;  IReg. 5,2 ss.; 
1  Par.  10,10;  1  Mach.  10,84;  11,4),  sicut 
ait  S.  Hieronymus  (ad  Is.  46,1)  :  Dagon 
est  idolum  Ascalonis,  Gazae  et  reliqua- 
rum  urbium  Philisthiuorum.  Victoriam 
de  Samson  Philisthaei  attribuerunt  Da- 
gon; at  Samson  concussis  columnis  mo- 
riens  tria  millia  domo  ruente  interfecit 
(lud.  16,23-30)  in  urbe  Gaza.  (]um  arca 
Domini  a  Philistbaeis  capta  Azotum  in 
templum  Dagon  esset  translata  et  iuxta 
Dagon  posita,  sequenti  die  idolum  reper- 
tum  est  iacens  pronum  ante  arcam.  Rc- 
stituerunt  idolum  in  locum  suum.  Verum 
altéra  die  idolum  iterum  iacuit  in  terra 
coram  arca  mutilatum,  nam  caput  et  duae 
palmae  manuuni  abscissae  crant  super 


limen.  Propterea  ingredientes  templum 
Dagon  non  calcabant  limen  (1  Reg.  'o,2- 
5).  Caput  Saul  affixerunt  in  templo  Da- 
gon. Etiam  tempore  Macbabaeorum  Azoti 
oral  templum  Dagon  (1  Mach.  10,84  ;  11, 
4;  et  quod  legitur  1  Mach.  10,83  :  et  in- 
traverunt  in  Bethdagon  idolum  suum, 
explica  :  indomum  seu  templum  Dagon). 
De  urbe  Bethdagon  vide  s.  v.,  ex  quo 
nomine  patct  cultum  Dagon  apud  Cha- 
nanaeos  (juoque  usurpatum  esse.  Apud 
Phoenicespariter  Dagon  in  honore  fuisse 
ex  fragmentis  Philonis  Byblii  patet  (cf. 
Mùller,  Fragmenta  Hist.  Gr.  III.  2,14.  16. 
20  p.  567.  568.  569).  Quod  aliqui  puta- 
runt  in  inscriptione  Eshmunazar  Dor  et 
loppevocari  terras  Dagon,  dubium  valdc 
est  ;  alii  enim  malunt  légère  et  interpre- 
tari  terras  frumenti  (UT).  Idolum  illud 
apud  Assyrios  quoque  et  Babylonios  no- 
tum  erat,  apud  quos  Dakan,  Dagan,  Bel- 
dagan  saepius  legitur  (cf.  Schrader- 
Whitefiouse). 

De  significatione  nominis  Philo  Byblius 
affert  :  Aaywv  3ç  lari  Sixwv  (1.  c.),  et  ^ayouv 
ÈTceior]  sups  aÎTOv  xa\  à'poTpov  IxXT^'ôr)  Zsùç 
'Aporpioç.  Unde  Dagon  frumentum  et  ava- 
trum  invenisse  dicit.  Communis  tamen 
explicatio  est  a  voce  2.1  piscis,  ut  deus 
pisciformis  significetur.  Gui  acceptioni 
imaginibus  quoque  in  nummissuffragium 
fertur  ;  nam  repraesentatur  apud  Phoe- 
nices  deus  quidam  piscem  dextera  te- 
nons; apud  Assyrios  haud  raro  apparet 
figura  in  superiore  parte  usque  ad  lum- 
bos  humana  et  inde  desinens  in  piscem. 
Ad  quam  explicationem  recentiores  ali- 
qui, uti  Wellhausen-,  etiam  pertinere  di- 
cunt  1  Sam.  5,5  quem  textum  legendum 
esse  aluntl^Sj;  INÙJ;  137  pi  solum  piscis 
eius  renianscrat in  eojubi  Vulgata  :  Dagon 
solus  truncus  remanserat  (cf.  F.  de  Hum- 
melauer,  Comment,  in  libr.  Sam.  p.  73). 
Negat  quidem  Schrader  vocem  derivari 
posse  a  21  piscis,  deprehendit  potius  in 
Dagan  typum  accadicum,  nihilominus 
deuni  pisciformem  agnoscendum  esse 
putat. 

Cf.  P.  Scholz,  Goetzendienst  und  Zau- 
berwesen  bel  den  alten  Hebraern  1877, 
p.  238  ss.;  Movers,  Phoenizier  I.  143  ss.; 
Starli,  Gaza  und  die  philislaeisclie  Kijsle  1852 
p.  248.331  ss.  ;  Sclirader-Whitehouse,  Cu- 
neif.  Inscript,  and  Old  Test,  I.  170;  Vigou- 


45 


DAGON. 


DAMASCUS. 


16 


rouj,  La  Uible  el  les  déc.  inod.  éd.  G  III. 
'J26-229;  M.-J.  Lagianqe,  Religions  séinil. 
1903  p.  131. 

DALAIA,  DALAIAS  (ni^.  ''T\'^^r. 

ÀaXocaîa,  AaXata,  AaXa(a;). 

1.  Sextiis  iiliiis  Elioenai  ex  posteris 
Zorobabcl  (1  Par.  3,24). 

2.  Princops  viccsimac  lertiac  classis 
sacerdotalis  tenipore  bavidis  ,1  Par.  24, 
18;  Vulgata  :  Dalaiau,  lAX  ABaXXaî). 

3.  Filii  Dahlia  cuinsdam,  ({ui  cuni  Zoro- 
babcl ex  exsilioredierunt,  origincin  suani 
israeliticain  ex  genealogiis  deinonslrarc 
non  potcranl  (Esdr.  2,60;  Neh.  7,02). 

4.  Pater  Semaiae  lempore  Neheniiae 
(Neh.  6,10). 

5.  Dalaias  filius  Semeiac,iinus  ex  prin- 
cipibus,  qui  regem  loakim  rogariint, 
ne  voliinien  oraculorum  lereniiae  com- 
bureret  (1er.  36,12.  25). 

DALAIAU  V.  DALAIA  2. 

DALILA    (hSiSt,    AaXiûâ),     millier, 

quae  in  valle  Sorec  habitabat  et  a  Sam- 
sone  amata  secrelurn  roboris  ei  extorsit 
euiiKiue  Philislhaeis  pro  5300  siclis  ar- 
genti  tradidit  (Iiid.  16,4-20).  In  ipso  textu 
non  explicite  indicatur,  utriim  fuerit 
Hebraea  an  Philisthaea,  utrum  uxor  Sam- 
sonis  an  meretrix.  Quidquid  dixeris,  non 
desunt  auctores,  qui  tocum  sentiant.  Sed 
vix  dubium  est,  quin  fuerit  meretrix  Phi- 
listhaea. «  Sanc  liducia  qua  Philisthaeo- 
rum  reguli  eam  mulierem  adeunt,  Phi- 
listhaeam  prodit,  uti  et  modus  despe- 
ctum  et  odium  redolens,  quo  eadem  v.  19 

cum  Samsonagit.  Praeterea non  lani 

fidenter  principes  adiissent  uxorem.  Non 
tam  facile  in  uxoris  domo  iterum  atque 
iterum  latuissent  Philisthaeorum  haud 
pauci  »  (F.  de  Hummelauer  in  h.  1.). 

DALMANUTHA  v.  MAGEDAN. 

DALMATIA  (Aa).;xaT(a).  regio  mon- 
tana  in  oriental!  litorc  maris  Adriatici, 
quae  inde  ab  anno  y  p.  Chr.  seu  tinitis 
bellis  ab  Octaviano  Augusto  et  Tibcrio 
ibidem  gcstis  erat  pars  provinciac  ro- 
manac,  quam  Illyricum  vocant.  lUuc 
Titus  S.  Pauli  discipulus  abierat  ad  prac- 
dicandiim  Evangelium  (2  Tim.  4,10). 
Ipsum  S.  Pauluui  nou  procul  a  Dalmatia 
Evangelium  annuntiasse  coiligitur  ex 
Rom.  15,10. 


Cf.  Mfnqnardt,  Roemische  Staatsver- 
>MiIltini^  rd.  2  I.  21)9  ss.  ;  //.  Cons,  La  pro- 
vince romaine  de  Dalmatie,  Paris  1882. 

DAMARIS  (Axjiapiç)  muUcr,  quae- 
ciiui  Itiimysio  Arcopagita  et  aliis  a  S. 
Paulo  Alhenis  conversa  est  (Acl.  17,34). 
NonnuUi  cum  S.  Ambrosio  (Ep.  ad  Ver- 
ccll.)  et  S.  C-hrysostomo  (De  saccrd.  4,7 
eam  Dionysii  Areopagitae  uxorem  esse 
opinati  sunt;  quod  ipso  textu  potius 
excluditur,  ([uain  suadotur.  Ecdesia 
graecaeius  festum  célébrai  die  4.  octobris 
(Acla  Sanctorum,  Oct.  IV.  697  s.  771  s.). 

DAMASCUS.  1.  Nomen.  Damascus 
hebraice  plerutnque  pirm  vocatur,  in 

libris    Paralipomenon   pà^an  (1    Par. 

18,S  s.;  2  Par.  16,2;  24,23;  28,5.  23), 
uti  in  lingua  syriaca    pionn   {Payne 

Smith  Thés.  933;  cf.  920);  semel  in 
hebr.   pircn  occurrit   (4   Rcg.   16,10), 

ubi  taincn   alii  libri  pÙTQT  legunt    (v. 

D.  Ginsburg  not.  in  h.  1.'^  el  alii  "!  ex  1 
superscripto  fluxisse  putan!  ;  sed  cf.  syr. 
NH^yniT  Payne  Smith  841.  Graece  ul 

plurimum  forma  Aaaaaxo'ç  legitur  (Act. 
9,2.  8  etc.);  pro  nomine  regionis  occur- 
rit t]  Aa[j.a(jvtrjvr5  (ludith  1,12:  Yulg.  V.  7 
Damascus),  quae  in  hobraeo  pitDT  D'^N 

Syria  Damasci  (2  Reg.  8,5  s.;  1  Par.  18. 
3  s.  hebr.),  vel  simpliciter  ms  Syria 

(3  Reg.  11,25;  15,18  etc.)  appellatur. 
Idem  cum  hebraico  nomen  efiam  in  lin- 
gua assyriaca  {Diîuashqi,  Dimashqa. 
Dimmashqa)  et  aegyptiaca  [Timatiqu,  Ti- 
ramaski)  habelur;  regio  vero  in  texti- 
bus  cuneiformibus  plenunque  mat  {slui-) 
imêrishu  audit,  quod  proprie  terram  asi- 
norum  dus  signiticat.  Hodie  urbs  Di- 
mishq  el-Shâm  vel  simpliciter  el-Shâm, 
regio  vero  damascena  Ghûta  s.  valiis 
ferliiis  vocatur.  —  De  Gon.  13,2  v.  Com- 
ment. Fr.  de  Hummelauer,  A.  DiU- 
mann  etc. 

Cf.  /.  D.  Michnelis,  Supplem.  ad  lex. 
hebr.  p.  452-(i;  W.  Ccsenius,  Thés.  345  s.; 
El).  Schrader,  Keilinschr.  u.  Gesch.  (>  s.  ; 
id.  Keilinschr.  u.  A.  T.  éd.  2,  138  s.;  Frd. 
Delilzsch,  Paradies  280  s.;  P.  Ilaiipt  in 
Ztschr.  f.  A>:s.  II.  1887,  321  S.;  cf.  ih.  'é62s.  ; 
A.  Lôwy  in  Proc.  Soc.  Bibl.  Arcb.  XI.  1889. 
237;    \V.  M.  Millier,  Asien  u.  Europa  nacli 


17 


DAMASCUS. 


DAMASCUS. 


18 


allaeg.  Deakmalern  162.  234  s.  ;  G.  Kampff- 
meyer  in  Ztschr.  d.  D.  Pal. -Ver.  XVI. 
1893,  36  s. 

2.   Descriptio.    Urbs    Damascus    ad 
radiées  Antilibani  sita  est  in  altitudine 
691   metrorum  super   mare  Mediterra- 
neum;  eiiis  situs    determinatur  gradu 
33°   30'    latit.  bor.   et   36"    18'  longit. 
orient.  Circumdatur  planitie  magna  et 
amoena,  quam  montes  Hermonis  et  An- 
tilibani versus  occidentem  et  septemtrio- 
nem  (cf.  Gant.  7,4),  minor  mons  Djebel 
el-MânVa  dictus  in  parte  australi,  lacus 
seu  paIudesBrt/i/''7^  el-'Ateibe  in  oriente 
circumscribunt.  Pluribus  fluviis  irriga- 
tur,  quorum  praecipuus  est  Nahr  Ba- 
radâ  (i.  e.  frigidus)  ex  Antilibano  de- 
scendons   et    variis    canalibus    divisus 
planitiem  totam  percurrens;  aller  flu- 
vius  'Nahr  el-A  'ivadj  ex  Hormone  oriun- 
dus  per  australem  planitiei  parleni  ad 
lacum  Bahr  el-Eidjâne  defertur.  Proba- 
biliter  isti  erant  «  Abana  et  Pbarpliar, 
fluvii  Damasci»,  quosmeliores  omnibus 
aquis  Israël  praedicat  Naaman  princeps 
militiae    régis    Syriae    (4    Reg.    5,12), 
quamvis  nomen  Pharphar  bodie  tertio 
lluvio   minori   Nahr   Barbar   inbaereat 
(V.  ABANA,  PHARPHAR).  —  Ager  aquis 
illis  irriguus  fertilitate  magna  celeber 
est  et  quasi  paradisus  floridus  urbem 
circumdat,  quae  praesertim  ab  orienta- 
libus  pulchra  prae  ceteris  oppidis  totius- 
que  orientis  oculus  praeclarus  praedi- 
catur,   ac    merito   «    civitas    laudabilis 
(hebr.  civitas  gloriae),  urbs  laetitiae  »  a 
propheta  dicitur  (1er.  49,25).  Hortorum 
illorum  iam   Salmanassar  II.,  Assyriae 
rex,   meminit   (859-825   a.   Chr.),   cum 
se  paradisos  Damasci  in  oppugnatione 
urbis   excidisse    refert    (fragm.  Annal. 
1.  16).  —  Urbs  tota  moenibus  olim  (Act. 
9,25;  2  Cor.  11,33)  sicut  et  bodie,  cir- 
cumdata  erat.  Magnum  in  ea  templum 
Dei  Remmon  memoratur  (4  Reg.  5,18), 
cuius  fundamenta  fortasse  etiam  nunc 
in  mûris  templi  maximi  damasceni  su- 
persunt.  Tempore  S.  Pauli  «  viens  re- 
clus »  in  urbe  exsislebal,  in  quo  domus 
ludae  ac  probabiliter  etiam  habilationes 
aliorum  ludaeorum  sitae  erant  (Ael.  9, 
11);  qui  etiam  bodie  urbem  fere  me- 
diam  usque  ad  portam  orientalem  (J5''(6 
el-Sherqï),    iuxta    partem     civitatis    a 


ludaeis  occupatam,  percurrens  eodem 
nomine  appellatur  {Derb  el-Mustaqïm). 
Ostenduntur  praeterea  domus  Ananiae 
et  ludae,  ac  vel  ipsa  domus  Naaman 
Syri,  locus  etiam,  in  quo  S.  Paulus  per 
murum  demissus  traditur,  atque  extra 
moenia  in  coemeterio  locus  conver- 
sionis  eius,  aliaeque  insuper  piae  me- 
moriae  :  quae  sane  vix  omnia  satis  firmo 
fundamento  historico  nituntur.  Certe 
locus  conversionis  Apostoli  secundum 
antiquiorem  traditionem  non  in  coeme- 
terio prope  urbem,  sed  sccus  viam,  quae 
Damasco  in  Galilaeam  et  lerusalem  du- 
cit,  probabiliter  prope  pagum  Kôkâb 
quaerendus  est,  ubi  coUis  vicinus  etiam 
nunc  »  collis  S.  Pauli  »  {Tell  Mâr-Bûlos) 
appellatur  atque  ruinae  ecclesiae  anti- 
quae  adhuc  apparent. 

Cf.  U.  J.  Seetzen,  Reisen  éd.  Fr.  Kruse 
1.29-34.  133-40.  264-85.  291-312;  item  aliae 
itinerum  palaest.  descript.  ;  E.  F.  K.  Rosen- 
mûller,  Bibl.  Alterlh.  I.  2,284-9.  317  s.; 
C.  Ritler,  Erdkunde  XVII.  2,  1272-1428; 
Kremer,  Topogr.  v.  Damaskus  in  Pliil.- 
hist.  Denkschr.  Wien.  Akad.,  B.  V.  u.  VI. 
1854-55;  R.  Porter,  Five  years  in  Damascus, 
2  voll.,  London  1855  (éd.  2  ib.  1870); 
E.  Robinson,  Neuere  bibl.  Forsch.  in  Pa- 
laest. 578-610;  J.  G.  Wetzstein  in  Ztschr. 
d.  D.  Morg.  Ges.  XI.  1857,  475-525;  J.  Sepp, 
Jérusalem  éd.  2,  II.  3.58-85;  /.  Fakrngru- 
ber,  Nach  Jérusalem  éd.  2,  II.  229-37; 
H.  Sauvaire,  Description  de  Damas  (ex 
arab.),  in  Journ.  Asial.  Sér.  IX.  T.  3-7,  1894- 
96;  Baedeker-BenzingeT,  Palaestina  éd.  5, 
328-56;  A.  C.  Dickie  in  Quart.  Stat.  1897, 
269-82;  R.  Ph.  Spiers  ib.  282-301.  —  De 
ioco  conversionis  S.  Pauli  cf.  Antonini  [Ano- 
nymi]  Plac  Ilin..  c.  46,  éd.  P.  Geyer  p.  217  ; 
S.  Willibaldi,  Hodoeporicon  a  Sanct.  Hey- 
denh.  c.  13.,  éd.  Tobler-Molinier,  Itinera 
I.  2,  260;  N.  C,  Radzivill,  Reyse,  Meynlz 
1603,  42;  Neuer  Weltbott  éd.  J.  Stocklein, 
T.  II.  pars  13,  Augspurg  und  Gratz  1729.  n. 
307  p.  87;  cf.  Slimmen  aus  M.  Laach  LUI. 
1897.  II.  215  s. 

3.  Historia.  Damascus  primum  tem- 
pore Abrahae  in  S.  Scriptura  comme- 
moratur,  qui  «  usque  Hoba,  quae  est 
ad  laevam  Damasci  »  devictos  reges 
orientales  persecutus  est  (Gen.  14,15). 
Postea  David  Syros  regionis  damascenae 
(Vulgata  :  Syriam  Damasci)  Adarezer 
régi  Soba  consociatos,  praelio  perçusses 
sibi  subiecisse  atque  praesidium  in  urbe 


19 


DAMASCUS. 


DAN. 


20 


posuisse  ICKitiir  [i  Rc^.  H,;j  s.;  1  l'ai-. 
18,5  s.).  At  ro;,'iiantt'  Salomoiit'  lilioi-la- 
toin  recuporavit  por  Hazoïi,  liliuiu  Llia- 
da,  <[ui  Dama^^i'i  a  sociis  sois  rcx  consli- 
tudis  in  Syria  rcfiiiavit  (3  Hej*'.  i  1 ,23-25). 
Successeriinl  oi  llozion,  Tahromon,  lle- 
luulad  1.,  qui  foedcrc  cuin  lUiasa,  roge 
Israël,  soliilo,  Asao,  rogi  luda,  socic- 
tate  coniuiu'tus  ost  i3  Reg.  l'1, 18-20; 
2  l»ar.  10,  2-4).  Sequonles  etiam  rcges 
Benadad  II.  (3  Ueg.  20,1  ss.  ;  4  Rcg. 
8,7  ss.),  Hazacl  (3  Rcg.  I0,lo-17;  4  Rcg. 
8,7  ss.;  10,32  ss.  ;  12,17  s.;  13,3  s.  24; 
Am.  1,3  s.),  Renadad  III.  (4  Reg.  13,3. 
24  s.)  varia  Ibrluna  ciiin  rogibus  Israël 
et  luda  dimicarunl.  Postquain  dcinde 
per  aliquot  annos  Damasciis  a  lero- 
boani  II.,  rege  Israël,  itermn  capta  et 
subiecta  est  (4  Reg.  14,28),  siib  Rasin 
prinuim  quidem  regem  Phacee  coatra 
Achaz  adiuvit  (4  Reg.  15,37;  16,5  s.;  Is. 
7,1  ss.),  niox  vero  per  Tbeglalhpbalasar, 
regem  Assyrioruni,  qui  precibus  Acbaz 
perniotus  asccndil,  capta  atquc  vastata 
est,  iuxta  vaticiniuiii  Isaiae  et  Amos; 
rege  Rasin  occiso  incolisque  in  e.xsiliuni 
abdiictis  urbs  sub  doniinio  régis  Assy- 
rioruni remansit  neque  postea  pro- 
prium  regem  habuit  (4  Reg.  16,7-9;  Is.  7, 
4-8;  8,4;  10,9;  17,1-3;  Am.  1,3-5,  et. 
5,27).  —  Nihilominus  etiam  postea  «  la- 
trunculi  Syriae  »  regnum  iudaicum 
vexarunt  (4  Reg.  24,2);  unde  denuo  per 
lereniiam  et  Zacbariam  Damasco  divina 
ultio  annuntiatur  ,Icr.  49,23-27;  Zacb. 
9,1),  ac  certe  ab  hostibus  sibi  succeden- 
tibus,  loties  Syriam  vastantibus,  etiam 
civitas  damascena  niulta  perpessa  est. 
—  Tempore  autem  pacis  incolae,  quo- 
rum urbs  in  via  directa  inter  Mesopota- 
miam  et  oram  maritimam  sita  erat, 
commercio  cum  Samaria  (3  Reg.  20,34), 
Tyro  (Ez.  27,18)  aliisque  urbiltus  con- 
iungebantur,  ([uibus  praesertim  vinum 
ytingue  de  C.helbon,  etiam  regibus  ba- 
byloniis  acceptissimum  ^^^v.  gr.  Nabucho- 
(lonosor,  Cyl.  Grotef.  col.  1,23  etc.),  et 
lanain  preliosani  (Ez.  27,18)  ac  pannum 
damascenum    pt^aT    Am.     3,12;     cf. 

/.  Knabenhauer  in  h.  1.)  afferebanl.  — 
Etiam  postea  in  libris  sacris  mentio  ci- 
vitatis  damasccnae  occurril  (Ez.  47, 
10  ss.;  48,1;  1  Macb.  11,62;  12,32),  ac 


teinpon*  S.  Pauli  autouoniiam  quamdam 
sub  Arcla,  Nabataeonini  rege,  adepla 
esl  (2  Cor.  11,32;  v.  ARKTAS  2).  Plurimi 
tune  in  illa  urbe  erant  ludatù,  ila  ut  plu- 
res  ibi  baberenl  synag-ogas  (Act.  9,2.  20; 
cf.  Ffav.  los.  Rell."  iud  II.  20,2;  VII.  8,7), 
atque  mox  etiam  ecclcsia  cbristiana  ibi 
llorebat  Act.  9,2.  10.  13  s.  19.  25  etc.), 
quae  praesertim  mirabiii  S.  Pauli  Apo- 
stoli  eonversione  coutoi-lala  esl. 

Plura  V.  in  art.  de  regibus  illis  damasce- 
nis;  cf.  riav.  los.,  Ant.  I.  C/i;  7,2;  VII. 
5/2;  IX.  i,r>;  12,3;  XI.  8,3  etc.;  /,.  Muller. 
Ad  originein  regni  dainasc.  temp.  Israelita- 
ruiii,  Lipsiae  1714;  /.  C.  I.  Walcli,  Anli- 
quitates  dainascenae,  lena  1757;  Cfi.  Aildi- 
son,  Damascus  and  Palmyra,  2  vol!.,  Lon- 
don  1838;  Giiij  le  Strange,  Palestine  under 
the  Mosicins,  ib.  1890,221-73;  E.  Schiirer. 
Gesch.  d.  jiid.  Volkes  iin  Zeitalter  J.  Chr. 
éd.  3,  Leipzig  1898,  II.  117-20. 

L.    FONCK. 

DAMNA  {r[2ni;  A  Aa^ivci,  B  omitt. 

nisi  forte  SsXXi  pro  Damna  haberi  po- 
test),  urbs  tribus  Zabulon,  levilis  de 
stirpeMerari  concessa  (los.  21,35  .  Vide- 
tur  eadem  esse  quae  Remmon  los.  19,13 
seu  Remmono  1  Par.  0,77[62];  v.  REM- 
MON 2. 

DAMULA  (melius  dammula)  vocalur 
a  S.  Hieronymo  bis  caprea,  hebr.   i2y 

dicta  (Prov.  6,5;  Is.  13,14),  quam  alias 
suo  nomine  appellat;  v.  CAPREA. 

DAN  (p,  Aiv).  1.  Dan,  filius  quintus 

lacob  patriarchae  et  primus  ex  Bala 
ancilla  Rachel  genitus  (Gen.  30,6  ;  35,25); 
origo  nominis  traditur  in  exclamatione 
Racbel  :  ludicavit  mibi  (i3JT  iudicavU 

me)  Dominus  et  exaudivit  vocem  meam 
dans  mihi  filium  et  idcirco  appellavit 
nomen  eius  Dan  (Gen.  30,6*  i.  e.  iudicem 
vel  forle  iudicatum  a  Deo,  ut  Flavius 
los.  (Anl.  I.  19,7)  explicat  :  Oe-JxpiTOv  dcv 
Tivs?  eiiTOtev  xaià  ttjv  'EXXrjviov  yXiôTTav. 
Idem  lusus  verborum  habelur  in  bene- 
diclionc  Jacob  :  Dan  iudicabit  popuUnu 
suum  (Gen.  49,10\  Dan  erat  fraler 
Nepblbali;  praclerea  bi  duo  utpolo  filii 
ancillae  Rachel  maiore  quadam  ratione 
cuui  losepb  et  Reniamin  libis  Rachel 
cnniuncti  erant.  De  ipso  Dan  niiiil  nobis 


21 


DAN. 


DAN. 


22 


traditum  est.  Unus  tantum  filius  ei  attri- 
liuitur,  qui  Gen.  46,23  Husim,  Niini.  26, 
4-2  Suham  nominatur. 

2.  Dan  tribus  Israël.  Sors  tribus  Dan 
circumscribitur  los.  19,40-46.  Terri to- 
rium  tribus  Dan  erat  extensione  mini- 
mum. Loco  citato  urbes  Dan  enumeran- 
tur,  termini  autem  non  delineanlur;  sed 
quia  tribui  Dan  sors  ultima  assignata 
est,  termini  iam  alibi  sufficienter  indioati 
crant  scil.  a  septemtrione  sors  Ephraim 
(les.  16,3.  5),  ab  oriente  sors  Beniamin 
\18,4),  ameridie  sors  luda  (15,9  s.)  ;  haec 
erat  pars  orientalis,  minor  et  montana. 
Maior  autem  pars  tribus  Dan  extendeba- 
tur  occidentem  versus  usque  ad  mare  et 
planitiem  occupabat,  quao  infra  loppen 
et  Lyddam  Sephela,  supra  loppen  autem 
Saron  nuncupatur;  banc  igitur  partem 
attingunt  a  meridie  Philistbaea,  a  sep- 
temtrione et  oriente  possessio  Epbraini. 
Urbes  Dan,  quae  maxime  orientem  spec- 
tant.suntAialon,  Saras  (Saraa),  Estbaol, 
Hirsetnes  (Betbsames);  urbes  maxime 
meridianae  Accaron  et  Gethremmon; 
septemtrionem  versus  regio  circa  loppen 
(ctsi  l'ortasse  non  ipsa  loppe)  in  finibus 
Dan  comprehendebatur  (19,46;.  Nimium 
igitur  limites  Dan  cxtendit  Flavius  los. 
(Ant.  V.  1,22)  asserens  Danitas  totam 
planitiem  occidentalem  adeptes  esse  ab 
Azoto  usque  ad  Doram  sub  Carmelo 
sitam. 

Territorium  Dan  commendatur  tum 
vicinitate  tribuum  potentissimarum  luda, 
Beniamin,  Ephraim,  tum  fertilitate  soli; 
est  enim  illa  regio  campestris,  qua  maior 
pars  Dan  constituitur,  campus  frumen- 
tarius  et  hortus  Palaestinae  meridionalis 
{Stanley,  Sinai  and  Palestine  p.  258). 

In  historia  Israelitarum  tribus  Dan 
non  multum  prominet.  Princeps  tribus 
anno  secundo  egressionis  ex  Aegypto 
erat  Ahiezer  filius  Amisaddai  (Num.  1, 
12).  Apud  montem  Sinai  de  Dan  nume- 
rabantar  62  700  viri  li^Uo  apti  (1,38.  39), 
qui  numerus  a  sola  tribu  luda  superatur 
(1,27),  postea  in  campestribus  Moab 
64400  viri  bellatores  (26,42.  43).  De  tribu 
Dan  erat  Ooiiab,  qui  fuit  socius  Beseleel 
in  extructione  tabernaculi  (Ex.  31,6).  In 
castris  Danitae  cum  Aser  et  NephthaJi 
ab  aquilone  tabernaculi  constituti  erant 
(2,25);  iidem  in   itinere  per  desertum 


novissimi  gradiebaritur  (10,25).  Oblatio- 
nes  Ahiezer  principis  Dan  in  dedicatio- 
nem  altaris  Num.  7,66-71  recensentur. 
Inter  duodecim  exploratores  terrae  Cha- 
naan  erat  de  tribu  Dan  Ammiel  filius 
Gemalli  (13,13),  inter  viros  ad  terram 
promissam  sorte  dividendam  electos 
Bocci  filius  logli  (34,22).  Post  ingressum 
in  terram  promissam  Dan  cum  Ruben, 
Gad,  Aser,  Zabulon,  Nophlbali  maledi- 
ctioiiem  in  monte  Hebal  pronunciavit 
(los.  8,33.  34),  ut  Moyscs  niandaverat 
(Deut.  27, 13).  Distributione  terrae  peracta 
Dan  filiis  Caath  quattuor  urbes  leviti- 
cas^tradidit  :  Eltheco,  Gabathon,  Aialon, 
Gethremmon  (les.  21,23.  24). 

Verum  planitiem  adeo  lertilem  antiqui 
habitatores  terrae  nullo  modo  Israelitis 
cedere  parati  erant.  Amorrhaei  Danitas 
e  planitie  in  uiontem  repulerunt  i.  e. 
penitus  fere  ex  finibus  tribus  Dan  exclu- 
serunt  (lud.  1,34);  immo  ne  ipsos  qui- 
deni  montes  iilis  intègre  cesserunt  (1,35). 
Domus  quidem  loseph  i.  e.  Ephraim  et 
Manasse  aggravaverunt  Amorrhaeos  et 
sibi  tributarios  fecerunt  (1,35),  sed  ip- 
sani  planitiem  non  recuperarunt  ;  disci- 
mus  enim  ex  historia  Samsonis  Phihs- 
thaeos  sicuti  antea  Amorrhaeos  islam 
regionem  occupasse,  Samsonem  ex  ca- 
stris Dan  (Mahane  Dan)  inter  Saraa  et 
Estbaol  positis  in  vineas  Thamnathae 
(Thamna,  Tihne)  et  in  vallem  Sorec  de- 
scendisse atque  post  certamina  illinc  in 
montana  ascendisse  (lud.  13,25;  14,1.  5. 
19;  16,4.  31).  Ex  bis  intelleguntur  lud. 
18,1  dicta  :  usque  ad  illum  diem  (tribus 
Dan)  inter  ceteras  tribus  sortem  non 
acceperat.  Ex  eadem  ratione  facilius  ex- 
plicatur,  cur  Danitae  monitis  Debborae 
et  Barac,  ut  contra  exercitum  Sisarae 
opem  ferrent,  non  obsecundaverint  (lud. 
5,17).  Finibus  igitur  angustioribus  com- 
pressi  novas  sedes  circumspiciebant  et 
in  regione  Palaestinae  maxime  septem- 
trionali  civitatem  Lais  (Lesem)  expedi- 
tione  bellica  occuparunt  abhinc  Dan 
nuncupatam  et  celebrem  ex  notissima 
illa  formula  :  a  Dan  usque  Bersabee  (lud. 
18,1-31);  vide  DAN  3.  Ex  2  Par.  2,14 
inferri  videtur  Danitas  istos  septemtrio- 
nales  cum  Phoenicibus  vieillis  matrimo- 
nia  iniisse.  Tempore  Davidis  adhuc  locum 
suum  inter  alias  tribus  occupât  Dan  (1 


23 


DAN. 


liAN. 


24 


Par.  12,35);  in  cnuiiirriilidiit'  1  Par.  27, 
22,  in  qua  Asci'  oiniltitiir,  princt'ps  lii- 
bus  Dan  Ezrilicl  coinmonioi-alur.  \U  lioc 
temporc  nonicii  Dan  non  aniplius  île  Iri- 
bii,  seii  lie  sola  ui-bc  Lais  usurpatur. 
Oniittitur  tribnsDan  inî^jeneaiogiis  l  Par. 
2-12;  ratio  l'orlasse  est,  (juia  inlcriorant, 
prat'serliin  cinn  niaj-'na  pars  triltus  sctlos 
suas  roliquerit  et  novae  urhi  longe  dis- 
sitae  nomen  suuin  inditleiit.  Dan  etiani 
omittiliir  a  S.  loanne  in  nuniei'o  sijiiiato- 
inni  ^Apoc.  7,.')-8'.  Praelerea  v.  svnibo- 
licani  cieseriplioneni  lerrae  sanclac  Ez. 

48.1.  2.  32. 

Indoleni  triiius  Dan  delineat  lacob  in 
]n\->phetia  Gen.  40,16-18  :  «  Dan  iudicabit 
populum  suum  sicut  cl  alia  tribus  in 
Israël  (i.  e.  quamquam  ex  ancilla  pro- 
genitus,  tanien  aliis  tribubus  nibil  cedet 
in  iuribus  populi  Israël  tuendis);  liât 
Dan  coluber  in  via,  cérastes  in  scmita, 
mordens  ungulas  equi,  ut  cadat  ascensor 
eius  rétro  vdescribitur  audacia,  callidilas, 
cupido  facinorum  arduorum,  ut  niani- 
festatur  in  expeditione  Danitaruni  contra 
Lais  et  in  bisloria  Sanisonis  Danitae 
praeclarissimi)  ;  salutare  tuuni  exspe- 
ctabo  Domine  »  Uessei^a  bellica  Danita- 
runi :  solus  Deus  bisce  in  proeliis  victo- 
riam  dabit^.  Simili  modo  iMoyses  Deut. 
33,22  efTert  l'ortitudinem  bellicam  Dani- 
taruni :  «  Dan  catulus  leonis,  tUiet  lar- 
giter  de  Basan  »,  liebr.  prosiliel  de  Basan 
i.  6.  sicut  leo  ex  cavernis  montium  Ba- 
san, ut  praedam  arripiat. 

3.  Dan  urbs  Palaestinae  maxime  se- 
ptemtrionalis  notissima  ex  ista  l'orniula 
loquendi  :  a  Dan  usque  Bersabee  (Ind. 
20,1;  I  Reg.  3,20;  2.  Reg.  3,10;  17,11; 

24.2.  15;  3  Reg.  4,25)  et  viceversa  :  a 
Bersabee  usque  Dan  (1  Par.  21,2;  2  Par. 
30,5;.  Nomen  urbis  primitivum  eral  Lais 
(lud.  18,29)  vel  Lescm  (los.  19,47).  Eius 
incolae  babilabant  securi  et  quieti  iuxta 
consuetudinem  Sidonioruni  in  regione 
magnis  opibus  allluente,  cui  nomen 
Rohob,  longo  tamcn  itinere  a  Sidoniis 
distantes;  banc  urbis  conditionem  dili- 
genter  explorai!  Danitae,  cum  novas 
sedes  sibi  quaeicrent,  urbeni  repenlina 
incursionc  captam  incendio  Iradiderunt 
et  rursum  exstruclam  novo  nomine  Dan 
appellaiimt;  in  bac.  urbe  Danitae  idoluni 
illud,  (|u<(d  in  monle  Epbraim  ex  dnmn 


Micliae  vi  asp<irlaveranl,  consliluei'unl 
et  lonalban  levilani  de  lamilia  Moysis 
descendenlem,  qui  ex  domo  .Micliae  se 
subducens  ipsos  scculus  fueral,  sibi  sa- 
cerdolem  clegerunt  (cf.  lud.  18,1-31). 
Ab  illo  igilur  lonalban  descendebat  fa- 
milia  sacerdolalis  a  sacerdolio  aaroni- 
tico  dislincla.  De  forma  et  nalura  islius 
idololatriae  legi  Moysis  contrariae  nibil 
ccrti  statui  polest.  l'ermanebat  autcm 
idolum  Micliat*  in  Lais-Dan  omni  lem- 
pore  <[uo  fuit  domiis  Dei  in  Silo  (18,31). 
tamdiu  ^cil.  quoad  Deus  repulil  taber- 
naculum  Silo  \Ps.  77,00),  (piod  faclum 
est  arca  a  Philislbaeis  capta;  post  tem- 
pus  igilur  Samuelis  istud  idolum  non 
exstilil.  De  loco  difticili  18,30  :  «  Posue- 
runt...  lonalban...  ac  lilios  eius  sacer- 
doles  in  tribu  Dan  us([ue  ad  diem 
caplivilatis  suac  »  cf.  F.  de  Hummc- 
Inuer,  Comm.  iaLibros  ludicum  et  Rulb 
p.  310-312.  Postea  leroboam  I.  in  Dan 
vitulum  aureum  coUocavil  ac  sacerdotes 
constiluit,  qui  non  erant  de  liliis  Levi 
(3  Reg.  12,29-31  ;  4  Reg.  10,29;  cf.  Amos 
8,14}.  Cum  aliis  urbibus  seplemtriona- 
libus  Dan  a  Benadad  L  rege  Syriae  pei- 
cussa  est  (3  Reg.  13,20;  2  Par.  16,4); 
brevi  post  tamen  iterum  regno  Israël 
subiecta  eral  (4  Reg.  10,29;  Ani.  8,14). 
Abblnc  nulla  eius  lit  mentio. 

Sita  eral  non  pi^ocul  a  Libano  et  mi- 
noris  lordanis  fontibus  {Flav.  los.  .\nl. 
V.  3,1),  iuxta  Paneadem  (Onom.  éd.  Lng. 
273,36;  136,15).  Nunc  Tell  el-Qôdi 
(i.  e.  coUis  iudicis)  ad  fontes  Nahr  Led- 
dân,  <[ui  est  médius  et  brevissimus  inter 
très  tluvios,  ex  ([uibus  lordanis  coalescit. 

Ad  eandem  Lais-Dan  a  plerisque  re- 
ferunlur  Dan  (ien.  14,14  et  Deut.  34,1 
at.iue  Dan  silveslria  2  Reg.  24,6.  Difli- 
cullatem  parit  duobus  locis  prioribus 
usurpatio  nominis  recentioris  Dan,  (piod 
nonnisi  aelale  ludicum  urbi  a  Danitis 
impositum  esse  asserilur.  Varia  suni 
([uae  ad  locos  ilj^s  recle  diiudicandos 
considerari  oportet.  Primum  quidem 
concedi  potest  a  iuniore  scriptore  no- 
men usitalius  Dan  substitutum  esse  an- 
tiquiori  nomini  Lais  obsoleto  {Conifh/, 
Introd.  IL  1  p.  91).  Alia  ^tlutio  difii- 
cuUatis  est  eonmi,  qui  dubilanl,  muii 
Dan  Cion.  14,14,  quousque  Abrabam 
persecutus  est  Cbodorlabomor  eiusque 


25 


DAN. 


DANIEL. 


26 


socios,  sit  Lais-Dan;  non  salis  eniin 
explicari  videtur,  cur  Cliodorlahomor  in 
Mesopotamiam  fugiens  pcr  illud  oppi- 
dum Dan  in  radicibus  niontis  Hernion 
ad  unum  ex  lordanis  fontibus  situm  itcr 
instituent  Damascum  versus.  Probal>i- 
lissima  denique  solutio,  qiiae  neque 
mutalionem  textus  neque  aliud  oppidum 
Dan  a  Lais-Dan  diversuni  statuit,  ex 
2  Reg.  24,6  petitur.  loab  enim  cum  cen- 
sum  populi  exciperet,  ex  terra  Galaad 
pervenit    in    Dan    silveslria   {VJi    HJT, 

AavtSàv  /.où.  Oùodcv).  lamvei'O  prope  ur- 
bem  Lais  Pan  deus,  qucm  Phoenices 
Baal  laan  vel  Dan  laan  i.  e.  dominum 
vel  iudicem  laan  appcllal)ant,  celeber- 
riniuni  possedit  fanum,  ut  colligitur  ex 
nummis  Caesareae  Philippi,  quae  prope 
Lais-Dan  sita  erat  atquc  in  desertae 
urbis  locum  successerat  (cf.  W.  Smilh, 
The  Pentateuch,  London  IStiS  p.  446- 
454).  Minime  igitur  dubitandum  est, 
quin  urbi  etiam  nomen  Dan  laan  fueril. 
Unde  Danitae  cum  urbem  Lais  occupa- 
tam  hoc  altero  nomine  in  memoriam 
patris  sui  Dan  nominarent,  nomen  urbis 
pristinum  restituerunt,  sed  aliam  nomini 
significationem  attribuerunt  (cf.  Cornely 
1.  c.  et  F.  de  Hummelnuer  ad  Gcn.  14,14 
et  ad  2  Reg.  2i,6).  Quodsi  Vulgata 
2  Reg.  24,6  vertit  :  Dan  silvestria,  ac  si 
legendum  esset  "i^i  n,  hoc  nomine  apte 

quidcm  describitur  haec  Dan  in  silve- 
stribus  sita,  attamennulla  ratio  sufficiens 
cernitur  lectionis  hebraicae  rclinquen- 
dae  neque  sufficienter  suadetur  emen- 
datio  pm  "JT  quam  Drive/"  ad  h.  1.  pro- 

ponit. 
4.  Dan  (pi)  legitur  Ez.  27,19   in  de- 

scriptione  commercii  Tyriorum  cum  Ara- 
bia;  LXX  autem  nihil  de  Dan  neque  de 
Vedan  legerunt.  Locus  est  satis  obscu- 
rus,  cum  de  genuina  lectione  non 
constet.  Movers  (Die  Phoenizier  II.  3 
p.  302)  valde  probabile  censet  Vedan 
urbem  commercio  celebrem  indicari, 
quae  hodie  Aden  vocatur,  putat  enim 
secundum  Phoenicum  pronuntiationem 
Aden  emporium  ni  Uden  vel  Oden 
scriptum  fuisse  pro  arabico  Ti'j.  Roedi- 
ger  {Gesenius,  Thesaur.  Appendix  p.  85) 
nihil  quidem  probabilius  liabet  quam  agi 


de  urbe  et  emporio  Aden,  sed  apud 
Ezechielem  censet  reponendum  esse 
\TJ  vel  n3;T,  nisi  forte  statuas  p  ortum 

esse  ex  'ITJ  Ayin  initiali  abiecto.  Gete- 

rum  animadvcrtit  Knahenhauer  ad  h.  1. 
illud  T  in  initio  non  esse  coniunctionis 
particulam  et  proinde  non  esse  legen- 
dum et  Ban,  cum  in  tota  enumeratione 
a  V.  12  nullus  versus  ab  hac  particula 
inchoetur.  Alii  alia  coniiciunt,  sed  textus 
mendosus  videtur.  Cornill  ad  h.  I.  pro 
■jlil  "jn  legit  p31X1  et  Arnahim  et  hoc 

nomen  refert  ad  sententiam  praeceden- 
tem,  ita  ut  regio  Arnaban  ceteroquin 
ignota  indicetur,  ex  qua  Tyrii  vinum 
importaverint;  laudatur  quidem  vinum 
regionis  Arnaban  in  inscriptione  Nabu- 
chodonosor  régis,  sed  emendatio  illa 
utpote  audacior  et  arbitraria  admitti 
nequit. 

5.  Dan  silvestria  v.  DAN  3.  Aliqui 
putarunt  Dan  laan  seu  silvestrem  for- 
tasse  esse  locum  a  Lais-Dan  distinctum 
scil.  Khirhet  Banian  ad  orientem  jRâs 
el-Wiqûra  seu  Scalae  Tyriorum  [Schrdtz, 
Couder;  cf.  Surveij  of  West.  Pal.  Mem. 
I.  152.  174);  sed  taies  coniecturae,  quae 
mera  similitudine  nominum  externa  ni- 
tuntur,  nullius  momenti  sunt. 

6.  Castra  Dan  prope  Carlathiarim 
(lud.  18,12),  inter  Saraa  et  Esthaol 
(lud.  13,25);  vide  CARIATHIARIM,  SA- 
RAA, ESTHAOL. 

DANIEL  Oii^2l,   AavtTÎX).    1.    Filins 

secundus  qui  Davidi  natus  est  in  Hebron 
de  Abigail  Carmelitide  (1  Par.  3,1  ; 
AajjLvtTiX,  A  AaXou(a).  Idem  2  Reg.  3,3  ap- 
peiiatur  Cheleab  (v.  s.  v.). 

2.  Sacerdos  ex  familia  Ithamar,  qui 
cum  Esdra  ascendit  de  Babylone  in  le- 
rusalem  (Esdr.  8,2).  Idem  nomen  legi- 
tur Neh.  iO,6  inter  signatores  foederis. 

3.  Daniel  propheta,  cuius  laus  prae- 
clara  iam  apud  Ezechielem  consignata 
est,  cum  simul  cum  Noe  et  lob  nomine- 
tur  (Ez.  14,14.  20)  et  eius  sapientia  ce- 
lebretur  (28,3);  eius  pietatem  laudat 
Mathathias  moriens  (1  Mach.  2,60),  eius 
vaticinium  de  abominatione  desolationis 
ipse  Christus commémorât  (Matth.  25,15). 

Anne  quarto  loakim  régis  luda  post 
pugnam   ad    Charcamis    factam    venit 


27 


DAM  KL. 


DANIEL. 


28 


Naldicliotlonosor  lerusalom  cl  abslulit 
spolia  et  caplivos  inisil  Babyloneni. 
Inlcr  eos  erat  Daniel.  Eiiin  fuisse  ox  iio- 
hiliore  l'ainilia,  iain  co  ])alct  (luia  eral 
iutor  piuM'os  (|ai  do  semine  rêjiio  et  ty- 
raiinoiuiii  (l)au.  !,:{)  cli;;oltantur,  iil 
oruditi  sa|»it'ntia  (".haklaeoi'uiii  laiideni 
luunora  ohirenl  in  jtalaUo  régis.  Ex 
t;encre  ie;;io  tuim  fuisse  aliqui  cxisli- 
niant  (Stinclius,  VorneUiis  a  Lapide,  Kau- 
len);  at  nbstat  Dan.  I,(i  :  liicnint  inlcr 
eos  de  liliis  luda  :  Daniel,  insigneni  lej^is 
mosaicae  observanliani  in  aula  regia 
cxhibuit,  quia  et  ipsc  proposuil  cl  1res 
socios  ad  idem  induxit,  ne  scil.  polkie- 
rcntur  do  niensa  régis  ;  iiuare  pelierunl 
sibi  legumina  et  aiiuain.  EL  cum  post 
doceni  dics  \ultus  coruni  apparercnt 
nieliores  et  coi'pnlcntiorcs  prae  oniniitus 
pueris  qui  vescebantnr  cibo  regio,  Ma- 
lasar,  qui  iis  praeorat,  facile  pio  illorum 
desiderio  acquievit.  D(mis  aulcni  his 
pueris  sapienUani,Danieli  intellogentiani 
visionuni  et  soninioruni  largitus  est. 
liane  sapienliani  Daniel  ogregie  ina- 
nifestavit  in  vindicalione  innocentiae 
Susannae  conlra  ealuniniam  duorum 
sonuni.  quani  narralionein  ab  initie  col- 
iocatani  babenms  secundum  Theodo- 
tioneni.  Eo  indicio  sapientissime  insti- 
tuto  niagnus  factus  est  in  conspectu 
populi  (Dan.  13,64);  mox  etiani  niagnus 
et  illuslris  factus  est  in  aula  regia, 
Nam  quod  niagi  et  sapicntes  praeslarc 
nulle  modo  poleranl  et  quod  neminem 
in  terra  praestare  posso  asscrucrunt, 
hoc  ipse  implorata  cum  sociis  divina 
protectione  pracstitit  :  somnium  régi 
quod  habuerat  et  indicavit  et  cxplana- 
vit,  somnium  illud  de  statua  (Dan.  2). 
Daniel  conslitutus  est  princeps  super 
omnes  provincias  Babylonis  et  prae- 
fectus  magislraluum  super  omnes  sa- 
picntes Babylonis  (Dan.  2,48).  Aliiid 
quoque  somnium  régis  quod  ipsius  régis 
conditionem  ac  pcr  aliquod  tempus 
punitionem  spécial,  ei  exposuit  (Dan.  4). 
Alque  regeni  per  aliquod  tempus  rêvera 
insania  quadam  zoantliropica  laborasse 
et  ibidem  narratur  et  eius  rei  vesligium 
deproliendilur  iu  fragmente  quodam 
Abydeni  de  Nabucliodonosor  (apud  Eu- 
sebium,  Praep.  evang.  9,41;  M.  21,761). 
Sub  Baltassar,  lilio  Nabonidi,  quem  Na- 


bonidus  regiae  poloslalis  parlicipcm  fc- 
cerat,  Daniel  exponil  scripluram  (juac 
in  pariele  apparuerat,  cimi  rex  et  opti- 
males deos  sues  laudantes  vasa  sacra 
templi  Doi  prDl'anarent,  et  regni  ruinam 
praedixit  iDan.  ai.  Habylon  a  Persis 
capta  est.  Sub  Dario  Modo  iT-vaxare  11. 
lilio  Aslyagis?)  Daniel  insidiis  invidorum 
impotitus  est,  qui  ei  coram  rege  invi- 
diani  croabanl  eo  quod  docrctutn  a  rcgc 
postulabanl,  (pio  sanciretur,  ne  quis  per 
Iriginla  (lies  (piid([uani  petoret  ab  nllo 
dco,  nisi  a  solo  rege,  ad  agnoscendam 
scil.  eius  dignitatem.  Vorum  Daniel,  qui 
a  rege  constitulus  erat  cum  duobus 
aliis  principibus  super  satrapas  ccntum 
viginti,  non  omisit  ter  in  die  apertis 
contra  lerusalem  fcneslris  procès  fun- 
dere  ad  Deuni.  Quarc  denuntiatus  poe- 
nam  decretam  subiil  ;  missus  est  in 
lacum  leonum;  sed  incolumis  scqucnti 
mane  a  rege  reperlus  est  (Dan.  0}. 

Etiam  apud  Cyrum  Daniel  eral  in  ho- 
nore (Dan.  14,1)  el  uti  regibus  anlece- 
denlibus  ostensa  est  per  Danielem  Dci 
veri  maiestas  et  potcntia,  ila  Cyro  quu- 
que.  Nam  Daniel  non  solum  régi  ad 
oculum  demonstravit  fraudem  sacerdo- 
tum  Bel  el  draconeni  quem  douui  vene- 
rabantur  impune  oecidi  oslendit,  verum 
etiam,  cum  postulanlibus  Babyloniis 
missus  esset  in  lacum  leonum,  per  sex 
dies  ibi  remansit  illae«us;  unde  rex 
admirans  Deo  dédit  laudem  (Dan.  14). 
Placuit  ilaque  Doo,  uti  anleactis  tompo- 
ribus  per  Abraham,  .Moysen,  per  indices 
et  prophetas  saepius  exlci-nis  nationibus 
suam  manifestavit  potentiam,  ita  etiam 
tempore  exsilii  per  Danielem  in  aula 
regum  suae  divinilatis  exhibere  docu- 
menta, lia  scil.  omnibus  darc  innote- 
scerc  polerat,  rognum  luda  esse 
proslratum  non  ob  ludaeoruin  numinis 
infirmitatem,  et  cladem  illam  non  esse 
reputandam  victoriam  deorum  bal»ylo- 
niorum. 

Et  Nabuchodonosor  quideîn  didicil  in 
magis  impotonliam  idolorum,  inDaniele 
omnisoieiiliam  Dei  eaoloruui,  in  seipso 
huius  Dei  \indielam  oxperlus  laudes  Dei 
publiée  annunlial;  iuiius  Dei  onmiscien- 
tia  iterum  agnoseitui-  quasi  ab  obli\ione 
revocala  in  aula  Ballhasar  régis;  agno- 
scitui'ot  pi aodicalur a  Dario  rege;  huius 


29 


DANIEL. 


DAPHNE. 


30 


Dei  potentiam  Cyrus  quoque  deprehen- 
dit.  ïali  vero  manifestalionc  IJei  lu- 
daeoruni  necessario  et'fici  del)uit,  ut  et 
Israelitae  eiiis  culliim  fidelius  araple- 
cterentiir  et  ut  apud  nationes  quoque 
ipsi  conciliaretur  exisliniatio  niaior  et 
honor.  Et  cum  Daniel  magna  polleret 
ancloritate  et  dignilate  in  aula  regia, 
conseqnens  profecto  erat,  ut  exsulibus 
niulta  commoda  obvenirent.  Ipse  Daniel 
insuper  iis  exiniium  exhibui*  pietatis 
exemplum. 

Etiam  anipliorem  dignitalem  nierito 
sibi  vindicat  Daniel  propheta.  Insignia 
cnim  plane  sunt  eius  oracula.  Nani 
cernit  quidem  regni  mundani  potentiam 
et  gloriam;  at  vidct  mente  prophetica 
omnia  il) a  régna  inter  se  subsequentia 
quomodo  collabanlur,  dum  regnum 
Dei  ex  parvis  initiis  ortum  orbem  ter- 
rarum  occupet;  edocetur  de  tempore 
instaurationis  messianae,  depopuli  sorte 
post  exsilium,  de  magna  quadam  impii 
régis  infestatione,  de  ope  divina,  de 
angelorum  proteclione,  de  resurrectione 
mortuorum  (Dan.  7-12,3). 

Cf.  R.  Cornehj,  Introductio  in  S.  Scr. 
éd.  1  II.  2  p.  466;  /.  Knabenbatier,  Comm. 
in  Dan.  p.  3  ss.  ;  Fabre  d' Envieu,  Le  livre 
du  prophète  Daniel  1888  I.  p.  Iss.;  Payne 
Smith,  Daniel,  London  1886;  H.  Deane, 
Daniel,  his  life  and  times,  London  1888; 
Sclwepfer-Pelt,  Histoire  de  l'Ancien  Test. 
éd.  3  H.  334  s.  349-352;  F.  Vigouroux,  La 
Bible  et  les  découv.  mod.  éd.  6  IV.  p.  174. 
176.  255  ss.  278  SS.  ;  F.  Kaulen,  Einleilung 
éd.  4.  n.  386  ss. 

DANNA  (n^T,  'Pevvâ) ,  urbs  in  monte 

luda  (los.  15,49).  Recensetur  in  prima 
provincia  i.  e.  in  parte  meridiana  montis 
luda;  hinc  vix  poterit  esse  eadem  quae 
Idhna  hodierna  seu  ledna  Eusebii  et 
S.  Hieronymi  6  mill.  pass.  ab  Eleuthe- 
ropoli  Hebronem  versus  sita  (Onom. 
éd.  Lag.  266,30;  132,22),  ut  opinatur 
Conder  (Survey  of  West.  Pal.  Mem.  III. 
303  et  apud  Hastings,  Dict.  ot  thc  Bible 
s.  V.);  Idhna  potius  eadem  est  quae 
Esna  (vide  s.  v.).  Danna  ubi  fuerit,  non- 
dum  liquet. 

DAPHCA     (np2T,     Tatpaxa),     statio 

Israelitarum  inter  desertum  Sin  et  Alus 
(Num.  33,12.  13);  omissa  est  in  Ex.  17, 


1  sicut  eliam  Alus.  Quaerendae  sunt 
stationes  Daphca  et  Alus  inter  deser- 
tum Sin  (planitiem  el-Markha)  et  Raplii- 
dim  {Wndi  Feirân).  Coniiciunt  nonnuUi 
{M.  Ebers,  M.  Jullien,  F.  de  Hummelaucr , 
Rendel  Harris)  Daphca  esse  Mafka,  quo 
nomine  aegyptiaco  regio  suffossionuni 
Sinai  designatur.  «  Mafka  erat  nomen 
gemmae,  quae  malachites  vocatur  et  re- 
gio Mafka  Aogyptiis  erat  ea  Sinaitidis 
pars,  ubi  illas  gemmas  frcquentissimas 
cxcavabant.  Qui  locus  hodie  audit  Wâdi, 
Maghûra,  ubi  etiamnum  Aegyptiorum 
inscriptiones  et  cuniculi  in  rupes  acti 
conspiciuntur  »  (F.  de  Hummelauer). 
Complures  alias  coniecturas  de  situ  sta- 
tionis  Daphca  recensent  .4.  Dlllmann  (ad 
Ex.  17,1)  et  Legendre. 

Cf.  M.  Ebers,  Durch  Gosen  zuni  Sinai 
1872  p.  135  ss.  539  ss.  ;  .17.  Jullien,  Sinaï  et 
Syrie  1893  p.  75;  F.  de  Hummelauer, 
Comm.  in  Ex.  Lev.  p.  179;  Rendel  Harris 
apud  Haslintjs,  Dict.  of  the  Bible  I.  617; 
Legendre  apud  Vigouronx,  Dict.  de  la 
Bible  II.  1291.  1292.  —  Praeterea  de  isla 
regione  Mafka  v.  W.  Max  Mnller,  Asien 
und  Europa  1893  p.  133;  F.  Vigouroux, 
Mélanges  bibliques  éd.  2  p.  265  ;  Baedeker- 
Benzinger,  Palaestina  und  Syrien  éd.  5 
p.  218  s. 

DAPHNE  (AiçvT)  i.  e.  laurus),  lucus 
Appollinis  et  Artemidis  prope  Antio- 
chiam  Syriae,  in  quo  asylo  Onias  pon- 
tit'ex  olficio  privatus  frustra  refugium 
ab  insidiis  Menelai  pontilicis  sibi  cpiae- 
sivit  (2  Mach.  4,33).  Loco  citato  vocatur 
liiçvr]  7]  Tipôç  'Avii6/£tav,  sicuti  apud  Fla- 
vium  los.  T)  ::pb;  AvTi6x.£iav  AaovT)  (Bell, 
iud.  I.  12,5;  17,3)  vel  Aâœvr)  -tî);  Avxio)(^£ta? 
(Ant.  XIV.  15,11);  e  converse  Antiochia 
describitur  t]  Ijt't  Aatpvr)  t%  Supîa;  (Ant. 
XVII.  2,1).  Daphne 'lucus  laurorum  a 
Seleuco  Nicatore,  cum  Antiocbiam  Sy- 
riae conderet,  AppoUini  dicatus  est 
{lusHn.  Hist.  15,4).  Describitur  ab  Am- 
miano  Marc.  19,12  :  amoenum  illud  et 
ambitiosum  Antiochiae  suburbanum. 
Teste  Strabonc  (XVI.  2,6)  octoginta  sta- 
dia  in  circuitu  habebat,  fontibus  irri- 
gabatur,  in  medio  luco  erat  asylum 
sacrum  et  templum  Apollinis  et  Ar- 
temidis. Templum  illud  statua  Apollinis 
ornatum  anno  362  p.  Chr.  tlammis  com- 
bustum  est  {Ammian.  Marc.  22,13).   Uli 


:u 


DAPIliNE. 


DARIUS. 


32 


Selouciilis  ita  posloa  noltililms  Ilonianis 
haplmo  oial  lociis  (luu'lis  ol  voliiplatis 
{Fhiv.  los.  BoU.  iiul.  I.  12,;');  17, :i).  — 
C.cnsotur  esse  lioilicrims  vicus  lieit  el-Mil 
(domux  (iquae)  ad  lipain  sinistiani  Ocon- 
lis,  «luo  ait  Antiocliia  urlie  st-paratui-. 

Cf.  Biess,  Bibel-Allas  éd.  3  p.  10;  Bae- 
delier-Bcnzingei\  Pal.  u.  Syrien  cd.  5 
p.  433;  E.  Le  Cdinus,  Noire  voyafje  aux 
l»ays  bibliiiues  1890  III.  CS-GG;  Legendre 
apud  Vitjouroux,  Dict.  de  la  Bible  II.  1292- 
1293. 

DAPHNIS  fons  V.  AIiN  1. 

DARA  (yii  et  in  toinpluribus  mss. 

yriT,  quam  leclionem  praesupponunt 
Targuin  ol  Peshitla;  cf.  /.  B.  de  Rossi, 
Variae  Lcct.  Vel.  ïest.  IV.  p.  170.  — 
LXX  Aapi),  qiiinlus  lilius  Zarae  filii  luda 
(1  Par.  2,7).  Idem  3  Keg.  4,31  hebr.  5,11 
scribitur  Dorda  (y^T],  B  AapaXâ,  A  Aa- 

paâ)  et  filiis  Mahol  accensetur.  Unde 
latiore  sensu  filius  i.  e.  ex  posteris  Zare 
fuisse  censetur. 

D ARGON    (l1p")"T,    Aapxwv,    Aopxtiv), 

iiniis  ex  servis  Salomonis,  cuius  filii 
duce  Zorobabel  ex  caplivilate  redierunt 
(Esdr.  2,56  Vulj-^ata  :  Dercon;  Neli.  7, 
58). 

DARICUS  (]1n3")l  Esdr.  2,69;  Neh. 
7,70  ss.;  pmx  1  Chron.  29,7;  Esdr. 
8,27)  nummus  aureus  persicus,  Sapaxoç; 
nomen  generatim  derivatur  a  Dario  qui 
eura  nunimum  excudendum  curavit. 
Pondus  eius  aestimatur  8,40  gr.  i.  e. 
fere  sexagesima  pars  niinae  babylonicae 
levions.  In  parte  anteriore  cernitur  sa- 
gitlarius  coronatus,  manu  sinislra  ar- 
cum  tenens,  lanceam  dextera.  Cum  eius 
nummi  iam  mentio  liât  ante  aetalcm 
Darii  Hyslaspis,  alii  nomon  non  ad  eum, 
sed  ad  antoriorem  qucndam  Darium  re- 
lerunl  (cogita  de  Dario  Medo,  Dan.  5,31  ; 
9,1);  et  alii  nomen  illud  non  ad  Darium 
speclare  dicunt,  vcrum  derivari  a  voce 
persica  darig,  dcrgah  (aula  rogia.^  ;  vel 
vocem  significaro  persice  arcum  régis, 
quia  rex  arcum  tonens  in  nummo  cer- 
natur.  Quae  si  considei-averis,  non  mi- 
rum  est  numnuim  hune  iam  nominari 
tcmpore  Cyri  (Esdr.  2,09).  Si  aulem  eius 
mentio  lit  1  Chron.  29,7  lempore  Davi- 


dis,  niillo  modo  erroris  ai-guendus  est 
aucbir,  sed  usus  est  nomine  ac  nummo 
aequalibus  noto,  ut  quantum  collatum 
esset  ad  opus  domus  Dci  aestimai'c  pos- 
sent,  quomodo  nos  (luoque  nummos  ve- 
teros  et  aliènes  expiicare  solemus  com- 
paratinne  cum  nostris  l'acta.  !n  Vulgala 
(larici  non  legunlur,  sed  solidi  1  Par. 
29,7;  Esdr.  2,09;  8,27  et  drachmaeNeh. 
7,70  (a  qua  voce  eliam  fucrunt  qui  no- 
men hebr.  derivarent).  Apud  LXX  le- 
guntur  ypuaot  1  Par.  29,7  et  Neh.  7,70; 
[xva(  Esdr.  2,09  ;  lectio  dubia  est  Esdr. 
8,27  [opayjAwvJ.  —  Vide  s.  V.  PEClJiMA. 

DARIUS  (Urim,  Aapetoç).  1.  Darius 

Medus.  Expugnata  urbe  Babylone  Cyrus 
Darium  Modum  regio  nomine  guberna- 
torem  instituit,  uti  logitur  Dan.  0,1  :  et 
Darius  Medus  accepit  regnum  natus  an- 
nos  62;  parilerhcbr.  9,1  qui  constitutus 
erat  rex  super  regnum  Chaldaeorum. 
Cum  in  aliis  historiae  lontibus  de  Dai-io 
Mcdo  altum  sit  silentium,  quaeritur, 
quisnam  eo  loco  intellegi  possit  Darius 
Medus,  de  quo  Dan.  0,1  ss.  Iam  si  nar- 
ratio  Xenophontis  inspicitur,  quae  de 
Cyaxare  II.  relert,  omnino  in  Darium 
.Medum  congruere  videntur  ;  Cyrus  enim 
bellum  gerit  contra  Babylonem  quasi 
dux  exercitus  Cyaxaris  ;  urbe  expugnata 
Cyaxari  munera  obtulit,  ci  significavit 
Babylone  palatium  osse  paratum,  ut  ibi 
quasi  domi  habitaret  (Cyrop.  V.  5,1; 
VI.  1,0;  VIII.  5,17).  Aetas  quoque  con- 
gruit;  dicil  Cyaxares  ^VI.  1,0)  se  esse 
Cyro  seniorem  ;  Cyrus  autem  eo  tempore 
erat  vir  00  annorum  (nam  anno  529  a. 
Chr.  diem  obiit  natus  annos  70).  Mores 
Cyaxaris  eo  modo  describit  Xenophon, 
ut  optime  perspiciatur,  qua  rationeDan. 
cap.  0  Darius  totus  a  primoribus  rega- 
tur  eorumque  voluntati  cuncla  concédât 
.sententias  alias  vide  apud  Knabenbauer, 
Comm.  in  Dan.  p.  172  s.'i.  Recentius 
statuit  FI.  de  Moor  Darium  .Medum  esse 
eum  qui  in  annalihus  Nabonidi  legitur 
Gubaruci  a  Cyro  sit  institutusguberna- 
lorurbis  cf.  Hevue  des  questions  hisl. 
Juillet  1894).  Quae  scntenlia  si  assumi- 
lur,  nullo  modo  iste  Guboi'u  idem  esse 
polesl  cum  (iobrya  de  »iuo  Herodotus 
narrât.  Xatïi  Cobryas  Herodoti  non  est 
Medus,  sed  unus  e.\  primoribus  Persa- 


33 


DARIUS. 


DARIUS. 


34 


rum  (3,70),  imus  ex  seplem  coniuratis 
qui  contra  Pseiido-Smei^dim  consurgiint, 
qui  dicit  rem  non  esse  ferendam,  ut  nos 
Persae  a  Medo  imperio  subigamur  (3, 
73)  ;  alia  quoque  quae  contra  Gobryani 
militant  vide  in  Comm.  in  Dan.  p.  175. 

Narratur  Dan.  6,1  Darium  conslituisse 
satrapas  centuni  viginti.  Ininierito  id  ut 
fictum  traducilur;  contendunt  quippe 
teste  Xenophonte  Cyrum  primum  satra- 
pas in  provincias  subicctas  misisse  et 
solum  sex  et  teste  Hcrodoto  Dariuni 
filium  Histaspi  primum  totum  regnum 
in  20  provincias  divisisse.  At  Xenophon 
loco  allcgato  VIII.  6,1.  7  nullo  modo  di- 
cit Cyrum  primum  satrapas  instituisse, 
solum  rei'ert  satrapas  ab  eo  esse  misses 
sex  in  Arabiam  et  Asiam  minorem;  ne- 
que  Herodotus  narrât  3,89  Darium  p/-i- 
mum  regnum  in  provincias  distinxisse. 
Ceterum  regnum  mai  us  in  provincias 
dividere  iam  diu  ante  Darium  in  usu 
erat.  Iam  Assyriiis  loquitur  apud  Isaiam  : 
numquid  non  principes  mei  simul  reges 
sunt(Is.  10,9)?  idem  elucet  ex  ils  quae 
losephus  ex  Beroso  afTert  (Ant.  X.  11, 
1;  c.  Ap.  1,19.  20;  cf.  Richter,  Berosi 
Chaldaeorum  hisLoriae  quae  supersunt 
p.  64).  Dein  regnum  babylonicum  sub 
Nabuchodonosor  esse  in  varias  provin- 
cias distributum  etiam  consequitur  ex 
Dan.  2,48.  49  et  3,2.  —  Daniel  apud 
Darium  magna  auctoritate  valebat  (6,2). 
Unde  odium  et  invidia  aulicorum  in  eum 
exarsit,  qui  utei  insidias  struerent  Dario 
persuadcbant,  utdccerneret:  quicumque 
intra  dies  triginta  rem  aliquam  petierit 
a  deo  vel  homine,  nisi  a  regc,  mittetur 
in  lacum    leonum  (6,4  ss.).    Decretum 

stud  non  tamquam  merum  figmentum 
explosissont  rationalistae,  si  duo  consi- 
dérassent. Prius  enim  ipsa  narratione 
indicatur  id  solum  excogitatum  fuisse 
ad  Danielem  perdendum  ;  ad  hoc  minime 
opns  fuisse  ut  in  toto  regno  promulgare- 
tur;  verum  plane  suffecisse,  ut  in  aula 
regia  Daniel!  innotesceret.Potuisse  eius- 
modi  rem  Dario  persuader!,  ex  iis  quae 
Xenophon  de  moribus  Cyaxaris  refert 
(Cyrop.IV.  1,13s.;  5,8;  V.  5,2.  38.  41  s.) 
facile  consequitur.  Dein  decretum  taie 
non  esse  a  priori  reiiciendum  quasi 
quod  fieri  nequeat,  patet  ex  re  plane 
simili  quam  tradit  Charlevoix  (Histoire 


du  Japon,  Paris  1736  111.  p.  401)  rêvera 
praeceplam  esse  a  Nobunanga,  impera- 
tore  Japoniac  (cf.  Delattre,  Les  deux  der- 
niers chapitres  de  Daniel  p.  57  ;  Knaben- 
bauer.  Comment,  in  Dan.  p.  7).  Ceterum 
notum  est  reges  haud  raro  in  numéro 
deorum  esse  habitos  et  a  Persis  quoque 
reges  inter  deos  coli  solcre  (^urtius  af- 
firmât (8,5. 11)  ;  quare  eiusmodi  decreto 
postulabatur,  ut  rex  tamquam  aliquod 
numen  agnoscerelur  et  honoraretur. 
Mitti  in  lacum  leonum  omnino  redolet 
mores  babylonicos  (cf.  Layavd,  Disco- 
veries  p.  138;  Transactions  of  the  Society 
of  Bibl.  Arch.  II.  1873  p.  362  ss.).  Accu- 
satores  falsos  seu  calumniatores  simul 
cum  eorum  familia  puniri,  a  moribus 
eius  temporis  non  erat  alienum;  vide 
praeter  epistulam  Artaxerxis  Esth.  16, 
18  etiam  Herodotum  3,119. 

2.  Darius  I.  filins  Hystaspis  nominatur 
Esdr.  4,5.  24;  5,5;  6,1  etc.  Is  enim  in- 
quisitione  facta  et  decreto  Cyri  reperto 
permisit  reducibus  abexsilio,  ut  templum 
aediflcaretur  in  lerusalem,  ad  quod 
opus  in  anno  secundo  Darii  régis  repe- 
tito  adhortati  sunt  Aggaeus  (1,1s.;  2,1  ; 
2,11)  et  Zacharias  (1,1)  prophetae.  Tem- 
plum completum  est  die  tertio  mensis 
Adar  anni  sexti  Darii.  Darius  quoque, 
uti  testibusinscriptionibus  reges  saepius 
faccre  solebant  diis  variarum  gentium 
(cf.  Brunengo,  LTmpero  di  Babilonia  e 
di  Ninive  II.  p.  253.  ^03.  404),  Deum  lu- 
dacorum  oblationibus  factis  honoravit 
(Esdr.  6,8  s.).  Regnavit  Darius  521-486. 

3.  Commemoratur  descriptionem  le- 
vitarum  et  sacerdotum  factam  esse  in 
regno  Darii  régis  Persarum  Neh.  12,22. 
Uter  Darius  intelJegendus  sit,  Darius  II. 
scil.  Nothus  (Ochus,  423-405)  an  Darius 
m.  Codomannus  (335-330) ,  disceptatur. 
Si  de  una  tantum  descriptione  sermo 
est,  uti  Neh.  12,26  videtur  asseri,  tum 
prior  Darius  intellegi  débet,  neque  loddoa 
inv.  22  ponlifex  erit,  sed  nominatur  so- 
lum ut  pronepos  Eliasib  ea  aetate  puer 
forlasse  annorum  decem.  Sin  autem  de 
quattuor  descriptionibus  esset  sermo 
(quae  tamen  nuUibi  commemorantur), 
quae  sub  quattuor  ponlificibus  essent 
faclae,  Darius  Codomannus  deberet  in- 
tellegi, cuius  scil.  aetate  leddoa  erat 
pontilex  (cf.  Flav.  /os.  Ant.  XI.  8,4).  De 


LEXICON    BIBLICLM.  —  T.    II.    —    2 


35 


DARIUS. 


DAVID. 


36 


loto  loco  vide  Corncti/,  laliod.  11.  I 
|).  360-:{01. 

4.  Darius  III.  Codoniaïuiiis  noiniiialui' 
l  Matli.  1,1  fjiuMn  sril.  porcussit  Alcxaii- 
der  l'hilippi  Macetlo,  somcl  apiid  Issuiii 
anno  33;{,  iloruiu  3:M  apud  (iauKiimola. 
Noniinatiir  1.  c.  Darius  rox  i'ersaruni 
et  Modorum,  quo  tilulo  ulebantur  roj^cs 
a  C.yro  ol  dcinceps;  cf.  Eslli.  1,13  etc. 
DaiL  :i,2S;  G, 10;  8,20. 

DATHAN   (]n"T,  AaOâv),  tilius  Eliah, 

Rubcnita,  priaceps  populi,  qui  partein 
haltuil  iu  scditione  Corc  (Ninii.  16,1-27; 
20,9;  Deut.  11,6;  Ps.  10o[106],17;  Eccli. 
45,22).  Vide  s.  v.  r.OIlE  2. 

DATHEMA  1  Mach.  5,9  :  in  Dallu!- 
mun  numilionem  (îi?  AiâOsfxa  to  oyùpio^iy., 
A  AâOsfxa,  N  Aa9at[j.a;  Svrus  :  Hamtiio). 
In  hoc  caslelluiu  ludaei  conlugerunl,  ut 
a  gcntibus  se  dofcndcrenl,  auxilium  a 
luda  Machabaeo  exspectaturi  (1  Mach. 
5,9);  noniine  proprio  oniisso  siiupliiiler 
niunitio  (tô  07,ûpto[j.a)  vocatur  5,11.  29.  30 
et  fortasse  etiam  2  Mach.  12,17  (vide  s.  v. 
CHARACA).  Apud  Flav.  losephum  (Ant. 
XII.  8,1  éd.  Niesc)  scribitur  AiâOrijxa  (Ata- 
6£[JLa)  TO  ïspoûpiov  (éd.  Dmc/O'/"  AâO£[j.a).  Sl- 
tus  ex  eo  coniici  potest,  quod  ludas  et 
lonathas  Machabaei  iu  Galaad  prol'ecti,' 
cum  Bosor  (Bostra,  hodie  Bo^rn  in  II((u- 
rân)  expuguasscnt  et  succendissent,  iti- 
nere  noclurno  ad  casteUuiu  a  ïimotheo 
oppugnatum  properarunt  illudque  obsi- 
dionc  liberarunt  (1  Mach.  5,28-34;  cf. 
Flav.  loseph.  1.  c.  8,3).  A  nonnuUis  cen- 
selur  esse  'Athamân  prope  Der'fit 
(Edrai)  a([uilonem  versus  {Furrer,Eiess\ 
ab  aliis  el-Iiemlhe  in  Via  Peregrinantiuui 
nec  procul  a  Der'ât  inter  uieridieni  et 
orieuteni  (Wilson),  cui  couieclurae  l'avet 
lectio  syi'iaca  Rauilho.  In  eadein  rcgione 
./.  P.  van  Kasteren  Dathenia  quaerembun 
esse  indicat  scil.  vel  in  el-Remlhe  vel  in 
el-llom  inter  meridiem  et  orientem  ab 
el-Remlhe,  praesertim  cum  el-Hosn  signi- 
ticct  munitionein  seu  castelluui  et  indu- 
bia  vestigia  antiquitatis  ibidem  cernan- 
tur;  quo  supposito  urbs  Bosor  1  Macli. 
5,28  uou  in  Bosti'a  {Bo^n'i)  ([uaereuda 
erit,  scd  cum  eodem  auclore  meridieui 
vej'susaeastello  nalbenui.  «leterum  non 
constat  castelhuu  Dallieiua  a  Cliaraea 
dilïerrc. 


Cf. Fiiner  ii>  Zeitsrhr.  tl.  D.  Pal. -Ver.  XIII. 
1890,  p. '20(1;  niess,  Uibl.  C.cogr.  187>.  p.  17; 
Wilson  apud  Sinit/i-ridlcr,  Dicl.  of  liic  Bi- 
ble s.  V.;  /.  P.  von  Kasleien  apud  Vifjoii- 
roux,  Dict.de  la  Hil)le  11.  1309.  Alias  con- 
iecluras  v.  apud  Sc/icn/ccl,  Hibellexikon  I. 
579;  Killo,  Cyclopat'dia  of  biblical  lilera- 
ture  1.  i\3l;'l{leliiii-Jiael/ii/i'n,  llandvvb.  des 
bibl.  Altcrt.  I.  299. 

DAVID    (Tn  vel  7"in  i.  e.  diicctus; 

Aa6fo,  Aauio)  nobili  génère  ortus  (lUith 
4,18  ss.)  et  octo  Isai  filiorum  uiinimus 
(1  Reg.  16,8;  cl'.  1  Par.  2,13)  tam  corpo- 
ris  robore  et  puh-liritudine  quani  animi 
prudenliaet  t'ortitudine  excellebat(l  Reg. 
16,12.  18;  17,42;  Eccli.  47,3). 

1.  A  Sanuiele  rex  loco  Saulis  a  Deo 
reieeti  clam  unclus  (1  Reg.  16,13),  ta- 
men  multo  post  regnum  adeptus  est. 

E  vila  pastoricia  ad  aulam  régis,  ([uem 
animi  aegrum  musica  canluque  deleni- 
ret,  arcessitus  et,  cum  probarelur,  ar- 
miger  régi  us  factus  est  (ib.  10,14  ss.). 
Belle  igitur  PhiJisthaeorum  exorto  in 
caslra  profeclus  Goliath  iinmanis  magni- 
ludiuis  hominem  singulari  ceriamine 
prostravit  clademque  bostibus  intulit 
iugenteni  (1  Reg.  17).  Quare  sieut  vulgi 
favorem  sibi  conciliavit,  ita  ex  epinicio 
mulierum  ineplo  iu  régis  suspiciosi  in- 
vidiam  venit.  Ut  ab  oculis  auferretur, 
cohorli  militum  praefectus  bellorumque 
casibus  oblatus  est;  sed  omnibus  rébus 
tribuuus  militum  féliciter  gestis  in  cou- 
spectu  populi  egressus  et  ingressus  gra- 
tiani  non  modo  retinuit,  verum  etiam 
aequisivit;  a  Micbole  euim  filia  regia 
amari  ooeptus  est.  Hanc  rex  adversario, 
utperniciemmoliretur,  condieionem  uxo- 
riam  detulit  ea  lege,ut  loco  sponsalium 
cculum  praeputia  Philisthinorum  adfer- 
ret.  David  autciu  fortuna  secuuda  usus 
periculuni  adiit  requc  praeslitaMicholem 
inmatrimouiiun  duxitd  Reg.  18).iNeque 
tainen  socerum  placavit,  sed  prosperis 
reruin  proventibus  adeo  irritavil,  ut  vo- 
luutatem  parricidalem  suis  aperiret. 
Quam  ob  rem  ipse  a  lonathan  sibi  fami- 
liarissimo  oumia  edoclus  aliquauullu  ab 
aula  abstinuit,  amiri  aiUem  opéra  in  gra- 
tiain  régis  l'estilutusest.  Sed  novam  lau- 
dembeilieamadeplusn^gisodium  intlam 
iiiavit  liasla((ue,  qua  tilluii-a  canens  eon- 
l'odieudusei'aUmolucorporis  declinata  in 


37 


DAVID. 


DAVID. 


38 


domum  suain  aufugit;  unde  a  satelliti- 
bus  ad  supplicium  qiiaesitus,  arte  vero 
coniugis  servatus  ad  Samiielem  Rama- 
tham  venit.  Ab  insidiis  lictornm  ipsius- 
que  reg-is  ope  divina  cavit  (1  Reg.  19) 
Gabaamque  reversus  epulis  neomeniae 
caruit,  ut  per  lonathan  animum  patris 
exploraret.  Odium  régis  implacabile  esse 
cognito  fuga  sibi  salutem  petendam  esse 
existimavit  (1  Reg.  20). 

Nobe,  ubi  ab  Achinielech  sacerdote 
cibo  gladioque  Goliath  subornabatur, 
parumper  commoratus  ad  urbem  Geth 
contendere  maturavit.  Periculosissimus 
autem  Philisthaeorum  hostis  cognitus  et 
ad  regcm  Achis  ductus  mentis  insania, 
quae  hoininem  antiquitus  reddebat 
inviolabilem,  sollerter  simulata  vitam 
servavit  (1  Reg.  21).  Cum  in  spelunca 
Odollam  versaretur,  quadringentos  ho- 
mines  sive  in  angustiis  cnnstitutos  sive 
condicionem  domesticam  indignâtes  col- 
legit,  quorum  princeps  parentibus  apud 
regem  Moab  in  tuto  collocatis  Gad  pro- 
pheta,  ut  videtur,  et  Abiathar  sacerdote 
comitatus  conrinium  ludaeae  perlustra- 
bat.  Hos  quadringentos  ut  compesceret, 
dexteritate  opus  erat  et  prudentia  atquc 
virtute  ;  qua  re  ad  futurum  regnandi  mu- 
nus  optime  instruebatur.  Cives  suos  non 
videlur  vexasse,  sed  ab  iniuriis  fmitimo- 
rum  strenue  défendit  (1  Reg.  22),  sicut 
Ceilam  oppidum  obsidione  Philisthiim 
liberavit.  Inde  cum  vagus  erraret,  a  Zi- 
phaeis  proditus  invasione  Philisthaeo- 
cum  inopinato  facta  e  manu  régis  per- 
sequentis  ereptus  est  (1  Reg.  23).  Ipse 
vero  cum  in  Engaddi  solitudine  delites- 
ceret,  vitae  inimicissimi  sui  sociis  invitis 
generosus  pepercit  (1  Reg.  24).  Crebris 
nomadum  incursionibus,  ut  suos  armis 
exercitaret,  usus  est.  Quibus  gladio  usui 
erat,  ut  ii  sibi  cibaria  praeberent,  aequum 
erat;  quare  Nabalem  hominem  gregibus 
ditissimum  cum  pueros  ad  victum  peten- 
dum  misses  ignominiose  reppulisset,nisi 
Abigail ,  uxor  prudentiae  plena,  pacem  de- 
precata  esset,  incastigatum  non  dimisis- 
set.  Eandem  morte  Nabalis  paulo  post 
viduatam  in  matrimonium  duxit  (1  lîeg. 
2o).  Ab  insidiis  régis,  quamquam  cum  eo 
reconciliatus  erat,  tutus  non  erat;  ser- 
vata  iterum  vita  eius  odium  restinxisse 
videbatur,   nihilominus    inconstantiam 


veritus  e  patria  discessit  (1  Reg.  26).  — 
A  rege  Geth  tum  bénigne  receptus  cum 
sexcentorum  satelhtum  familiis  oppidum 
Siceleg  incohùt,  ludaeos  autem,  a  quibus 
eum  Achis  in  perpetuum  disiungere  stu- 
duit,  expeditionibus  adoriri  fraude  inter- 
posita  omisit  ;  simulatis  enim  in  patriam 
incursionibus  fines  Amalecitarum  et  na- 
lionum  fmitimarum  petebat  captivisque 
omnibus,  ne  fallacia  patelicret,  trucida- 
tis  praedam,  cuius  rex  particeps  erat, 
agebat  opimam.  Hac  ratione  tam  lu- 
brica  animum  régis  amplius  annum  fe- 
follit  (1  Reg.  26.  27).  —  Tum  vero  Phili- 
sthaeis  bellumadversus  Israelitas  redin- 
tegrantibus  cum  cohorte  sua  in  castra 
proficisci  iussus  capitisque  custos  a  rege 
factus  in  eam  necessitatem  incidit,  ut 
aut  cum  civibus  suis  confligeret  aut  do- 
mino benefico  deesset.  Res  autem  pros- 
père cessit;  nam  cum  ceteri  reguH  ei 
diffiderent,  cum  suis  domum  rediit.  Op- 
pidum autem  se  absente  ab  Amelecitis 
succensum  mulieresque  captas  esse  vi- 
dit;  cuius  rei  ipse,  qui  hostes  crebris 
irruptionibus  lacessivisset,  auctor  deno- 
tatus  mortem  aegre  fugit.  Oraculo  autem 
consulto  persecutus  praedatores  inopi- 
nato oppressit  omniaque  sua  recupera- 
vit.  Ita  suis  reconciliatus  animes  quoque 
seniorum  ludae,  apud  quos  commoratus 
erat,  parte  praedae  distributa  sibi  de- 
vinxit  (1  Reg.  29-30). 

2.  Cladem  magnam  in  Gelboe  monte 
Israelitas  accepisscauditoaffectusingenti 
maerore  mortem  Saulis  régis  etionathae 
araicissimi  carminé  praeclarissimo  de- 
ploravit.  Homine  autem  Amalecita,  qui 
regem  a  se  interfectum  esse  gloriabatur, 
perempto  (2  Reg.  1)  egressus  exsilio 
Hebronenj  transmigravit.  Quo  seniores 
ludae,  quorum  animos  ad  suas  partes 
iam  duxerat,  convenerunt,  ut  eum  vé- 
nérantes regem  consalutarent,  cum  ce- 
terae  tribus,  quoad  aPhilisthaeis  oppres- 
sae  non  erant,  Isboseth,  filio  Saulis,  ad- 
haererent.  Septem  annorum  concertatio 
fuit  inter  haec  régna.  David  compluri- 
bus  coniugiis  initis  potentiam  augere 
studuit,  copiis  optime  exercitatis  pluri- 
mum  valuit.  Quare  regnum  eius  maiora 
in  dies  capere  incrementa  Abneris  ne- 
que  virtute  neque  nece  insidiosa  prohi- 
ber! potuit.  Tribus  septemtrionales,  quae 


39 


DAVin. 


DAVID. 


AO 


ad  Davidis  causaiii  iain  sti  acclinaltaiil, 
facinore  loaltis  iinpiiiiilo  sine  diihio  dv- 
tcrrilae  .suai,  laïueii  paulo  posl  IsIjoscIIi 
exstincto  et  innocenlia  régis  paldacla 
ad  liidarn  se  applicaveriml  (ib.  '2-4). 

3.  I)a\i(l  i^iliir  Holironc,  diiin  dics 
feslus  pcr  ti'idmim  agi(ur(l  Par.  12,39), 
rex  totiiis  Israël  constitidiis  est.  Inde  se- 
demHierosolyina  lebusaeis  ereptatrans- 
tulit,  (|uae  urbs  et  propter  lirniilalem  et 
propler  silum  capul  regni  oral  aptissi- 
niuni  ^2  Reg.  5,1-10). 

His  de  rébus  sollicili  Philislhaoi  om- 
nibus copiis  coaclis  invaserunl.  sed  in 
Haalpliarasini  (ib.  .ï,  17-21;  cf.  1  Par.  14,8- 
12)  ol  ilerurn  prope  (iabaani  (ib.  5,22-25; 
cf.  1  Par.  14,13-17)  devicti  siinl.  His  cla- 
dibus  doniinalio  eoruin,  quaniquani  bcl- 
luni  renovabant  (ib.  21,18-22;  cf.  1  Par. 
20,4-7),  in  perpctuuni  IractaesL;  vcl  pro- 
vinciani  Getli  cesserunt  (1  Par.  8,1).  — 
Item  Moabitarum  duae  partes  trucidalae, 
tertia  vectigalis  l'acta  est  (2  Reg.  8,2. 
12;  cf.  1  Par.  18,2.  4).  —  Graviiis  fuit 
belium  Ammonitarum.  Hi  legatos  He- 
braeorum,  qui  llanoni  regnum  adepto 
gratulatum  vénérant,  ignominia  afTece- 
rant  poenamque  veriti  cum  S\  rorum  re- 
gulis  foedus  inierant.  Duni  Amnionitae 
ex  Rabba  egressi  aciem  instruunt,  Syri 
obsidione  Medabae  relicta  hostem  a  tergo 
aggressuri  erant.  Hos  aolem  cum  loab 
lecta  manu  fugasset,  illi  praelio  declinato 
intra  moenia  urbis  se  receperunt.  Tum 
Israelitae  propter  anni  tempestatem  vi- 
dentur  redisse.  Anno  aiitem  insequenti 
ab  Adarezer  egregiam  victoriam  prope 
Hélani  adepti  singulis  civitatibus  devi- 
ctis  totam  fere  Syriam  subcgerunt.  Item 
Idumaeos,  (jui  in  regionem  auslralem 
irruperant,  ad  inlernecionem  fere  rede- 
gerunt.  Tertio  denique  anno  urbs  Am- 
monitarum capta  est  liominesque  in  ser- 
vitutem  redacti.  His  bellis  confectis 
quamquam  minores  sediliones  postea 
factae  sunt,  tamen  regnum  cxterno  pe- 
riculo  vacuum  crat  latissimeque  tum  a 
fluvio  Aegypti  usipie  ad  Kupiiratem,  a 
sinuArabico  uscpiead  l.ibanum  patebat. 
Thon  aulem  rex  Emalli  et  Hiram  Tyrio- 
rum  tyrannus  amicitiam  Davidis  petie- 
runt(2  Reg.  8;  10-11;  12,20-31;  3  Reg. 
11,15  s.;  1  Par.  14,1;  18,  1-13). 

Rex  arcem  Sion,  quam  ipse  oblinuit 


alque  Givilalem  l);i\i(l  vocavit,  opcribus 
munivil  et  ab  Hiram  adiulus  urbem,  ut 
dignum  regno  caput  esset,  aedificiis 
exornavit  (2  Reg.  5,9-11  ;  1  Par.  11,8). 
Splendorom  aulae  more  piincipum  orien- 
talium  grege  pelicum  aucto  ('xaggerari' 
studuit  (2  Wcg.  5,13).  Sedcm  etiam  re- 
rum  saci-arumillam  urbem  esse  decebat  ; 
quarc  arcam  ex  Gabaa  magno  cum  po- 
puli  coucursu  transportavit  et  in  novo 
labernaculo  collocavit  (2  Reg.  6);  tem- 
plum  aulem  aedilicare  Dci  intei'ventu 
velitus  est  (2  Reg.  7;  cf.  1  Par.  17).  — 
Universum  porro  Dei  cullum  constituit. 
Duos  voluit  esse  sununos  sacerdotes  : 
Sadoc  Gabaae,  Abiatliar  llicrosolymis  mu- 
nere  sacro  fungebatur  (1  Par.  10,39  ss.). 
His  aderant  sex  familiae  levitarum;  de 
quibus  iilii  Gerson  modérante  Asaph 
Ilierosolymis,  Iilii  (^,aalli  et  Merari  diri- 
gentibus  Heman  et  Iditliun  Gabaae  can- 
toreset  musicos  agebant  (1  Par.  0,18  ss.  ; 
15,5  ss.  ;  10,5.  41  ss.).  Ad  exitum  vitae 
sacerdotes  in  24  classes  distribuit,  qua- 
rum  sedecim  erant  e  génère  Eleazar, 
octo  e  génère  Ithamar,  singalasque  prae- 
fecto  subdidit.  Singulis  quoque  mille 
levitas  ad  sacra  peragenda  Iribuit.  Qual- 
tuor  milia  levitarum  in  24  classes  diviso- 
rum  cultumreligiosum  nuisica  cantuque 
illustrabant,  quatluor  milia  ianitores 
erant,  sex  milia  popidum  docuerunt  et 
iudicaverunt  (1  Par.  23;  24;  20).  Neque 
dubium  est,  quin  rex  ipso  psalmorum 
magnum  numerum  cantoribns  submini- 
straverit.  —  Nova  regni  forma  duabus 
potissimum  rébus  a  prisca  discrepat;  una 
est,  quod  omnes  maioris  momenti  res, 
quae  antea  a  senioribus  vel  legatis  Dei 
extraordinariis  niovebantur.ab  ipsorege 
administrantur.  Altéra  est,  quod  senio- 
ribus, qui  singulis  locis  ofticia  iudieum 
exsequebanlur,  levitae  logis  mosaicae 
studiosi  adsunt.  Rex  autem  ipse  horta- 
tore  extraordinario  utebalur  propheta, 
ministris  communibus  cancollario,  scri- 
ba,  vectigaliario  2  Reg. 8, 10 ss.;  20,23  ss. ; 
1  Par.  18,15  ss.  ;  27,32  ss.).  —  Israelitas, 
qui  arma  ferre  poterant,  in  duodecini 
partes  distribuit,  quaiaim  singulae  quot- 
annis  per  mensem  in  arniis  erant  (  1  Par. 
27,1  ss.).  Totius  exercitus  robur  ei-at 
illa  cohors  sexcentorumgiblvorim,  quam 
solio  patrio  cxlorris  iam  aluerat.  Porn» 


41 


DAVID. 


DAVID. 


42 


Cerethaeos  et  Phlethaeeos  videtur  ha- 
buisse  custodes  corporis. 

Ut  qaondam  de  Amalecita  isto,  qui 
unctuni  Domini  a  se  intercmptum  esse 
simulaverat,  et  de  percussoribus  Isbo- 
seth  aemuli  sui  suppliciuni  sumpsit 
l2Reg.  i  et  4),  ita  memor  iurisiurandi, 
quo  se  posteros  Saulis  et  lonathae  ser- 
vaturum  esse  promiserat  (1  Reg'.  20,15; 
24,22),  Miphiboseth  lonathae  filiuni  ad 
aulam  accersitum  summo  honore  tracta- 
vit  (2  Reg.  9,3  ss.);  postea  vero  a  Siba 
deceptus  eum  diniidia  parte  rei  familia- 
risprivavit  (ib.  16,1  ss.  ;  19,24ss.).Itemde 
slirpe  Saulis  filios  Merobis  quinque  et 
Resphae  duos  ad  famem  depellcndam  Ga- 
baonitis  trucidandos  tradidit  (2  Reg.  21). 

E  rébus  doniesticis  David  mala  pcrce- 
pit  rnaxinia.  Multas  enim  uxores,  quam- 
quam  vetitae  erant  (Deut.  17,17),  duxe- 
rat;hac  auteraratione  pulhdare  coeperat 
luxuria  (2  Reg.  19,33)  peccandique  peri- 
culum.  Gui  periculo  rex  succubuit.  Bello 
enim  Ammonitarum  exeunte  cum  Beth- 
sabee  Uriae  centurionis  uxore  adulterium 
comniisit  maritumque,  ut  suae  famae  et 
saluti  adulterae  consuleret,  in  acie  peri- 
mendum  curavit.  Quo  facto  complicem 
duxituxorem,quani  potissimum  amabat. 
Anno  fera  post  Nathan  proposita  de  ove 
pauperis  parabola  peccatum  régi  expro- 
bravit  poenaque  duplici  morte  liberorum 
et  coniugum  vitiatione  denuntiata  paeni- 
tentiam  iniecit.  Utraque  pocna  luenda 
erat;  infans  enim  ex  Bethsabee  nalus 
brevi  mortuus  est  (2  Reg.  11-12).  Porro 
Amnonem,  filium  régis  maximum,  qui 
Thamar  sororem  ex  eodem  pâtre  geni- 
tam  stupraverat,  Absalom  iniuriam  ultu- 
rus  in  convivio  cecidit  (2  Reg.  13).  Idem 
cum  aliquot  annos  exsulavisset,  populo, 
quem  regni  iam  piguisse  videtur,  conci- 
tato  rebellionem  fecit  urbeque  occupata 
dominationis  sanciendae  causa  cum  pe- 
licibus  regiis  paiam  concubuit.  Rex  sui 
studiosis  stipatus,  ab  alienis  (v.  SEME!) 
contumelia  affectus  trans  lordanem  fu- 
git,  quo  plurimi,  ubi  resipuerunt,  con- 
fluebant(2Reg.  14-16).Tripartito  aggres- 
sus  lurmas  seditiosas  in  saltu  Ephraim 
fudit,  ob  caedem  autem  filii  a  loab  con- 
tra mandatum  suum  factam  in  magnum 
luctum  incidit  (2  Reg.  16-18).  Auctore 
tumultus  sublato  septemtrionaies  tribus 


priores  ad  sanitatem  redierunt,  ludaei 
autem,  in  quorum  animis  altius  ira  vi- 
detur haesisse,  rogati  demum  obsequium 
praestiterunt.  Hi  vero  praeoccupaverunt 
eum  triumphantemque  reduxerunt.  Qui 
quod  regem  quasi  furati  essent,  aegre 
ferentes  tribus  septemtrionaies  graviter- 
que  oflfensae  ad  Sebam  Beniaminitam 
defecerunt.  Hos  ut  domaret,  Amasam 
venia  oblata  rex  copiis  praefecit.  Sed 
aemulo  interfecto  loab  seditionem  seda- 
vit  (2  Reg.  19-20). 

Duabus  calamitatibus  terra  vexata  est  : 
famé  trium  annorum,  quae  morte  poste- 
rorum  Saul  depulsa  est,  et  pestilentia 
trium  dierum  propter  recensionem  po- 
puli  vanam  immissa  (2  Reg.  21  et  24). 
Anno  vitae  postremo  senex,  qui  foveri 
non  iam  poterat,  coniuratione  Adoniae 
filii  afflictus  est;  hic  enim  regnum,  quod 
Salomoni  delaturus  erat,  loab  et  Abialhar 
sociis  appetivit.  Sed  opéra  Nathanis  et 
Bethsabee  Salomonem  stalim  regem  re- 
nuntiandum  curavit.  Poslquam  eidem 
loab  et  Semei  supplicium  commendavit, 
annos  40  (IOdo-IOIS)  regio  munere 
functus  e  vita  decessit  et  in  civitate  sua 
sepultus  est  (3  Reg.  1-2,11  ;  1  Par.  28.29). 

4.  David  sine  dubio  omnium  regum 
Israël  excellentissimus  fuit.  Quamquam 
ab  incontinentia,  crudelitate,  nimia  in 
suos  indulgentia  —  quae  vitia  condicio- 
nibus  principis  orientalis  et  moribus 
illius  aetatis  minuuntur  —  remotus  non 
erat,  tamen  maioribus  praestabat  virtu- 
tibus.  Optime  de  populo  suo  meritus 
est;  a  vexationibus  enim  finitimorum 
eum  liberavit  et  ad  summum  gradum 
potentiae  adduxit.  Porro  et  profanas  et 
sacras  res  sapienter  constituit  regiam- 
que  auctoritalem  primus  stabilivit.  De- 
nique  illud  effecit,  quod  Hebraeis  pro- 
missum  erat  fore,  ut  essent  regnum 
sacerdotale,  haberent  auctoritatem  et 
sacerdotalem  et  regiam  ab  ipso  Deo 
institutam.  Ob  haec  praeclare  gesta  ab 
Ecclesiastico  (47,2  ss.),  summis  laudibus 
effertur  et  in  sacris  litteris  regibus,  qui 
succedebant,  exemplar  proponitur.  — 
Cf.  H.  Weiss,  David  und  seine  Zeit, 
Munster  1880;  M.  Meignan,  David  roi, 
psalmiste,  prophète,  Paris  1889. 

U.    WIESMANN. 


43 


DERBASETU. 


DEBORA,  DEBBORA. 


DEBBASETH    ncn-],  BatOâpÇa,  A 

AaôâaOat\  iirlis  in  loriiiiiio  tribus  Zaliii- 
lori  (los.  19,11).  De  silu  conieclui-ai'  siinl 
variae.  C.  R.  Couder  proposuil  K/iirbet 
Dabshe  ruinas  in  ripa  sinislra  Wndi 
Qarn  sitas.  Setl  hic  locus,  médius  l'ère 
inter  Plolemaida  et  Gischala,  potins  ad 
Iribum  Aser  pertinet  nequc  ordini  enu- 
nirrationis  los.  19,11  ss.  corresponde^ 
Maiore  cum  probabilitate  B.  Riess  pro- 
ponit  Djebata  inler  meridieni  et  occi- 
denlein  a  Nazareth.  Ad  eundeni  locuin 
V.  Giu'rin  l'eferl  verba  S.  Hieronymi  : 
<i  est...  et  alia  villa  Gabatha  in  lînibus 
Uiocaesareae  iuxta  grandeni  canipum 
Legionis  »  (Ononi.  éd.  Lag.  128,17;  sed 
cf.  textuni  liraecum  Eusebii  paulo  di- 
versum).  F.  de  llummclauer  fad  los.  19, 
11),  emendanduni  esse  coniicit  nïL72"Ti  = 
'lyn^,  nomen  montis  seu  rupis,  quae 
ea  forma  in  altum  emineret,  ut  appella- 
retur  manus  Baal,  monumenlum  Baal, 
ressane  aptissima  ad  terniinum  definien- 
dum. 

Cf.  C.  R.  Conder  in  Pal.  Expl.  Fund, 
Quart.  Stat.  1883  p.  134-138  et  apud  Ha- 
stings,  Dict.  of  the  Bible  1.  .■)43;  R.  Riess, 
Bibel-Atlas  éd.  3  p.  10;  V.  Guérin,  Galilée 
1.  386. 

DEBBORA  V.  DEBORA  2  et  3. 

DEBELAIM  [wh^T],  ^lZr^xl^),  pa- 

ler  Gomer  nuilieris,  quani  Osée  pro- 
pheta  uxorem  accepit  (Os.  1,3). 

DEBERA  Cni2T  i.  e.  -|2"T  cum  He  lo- 
cali),  urbs  in  confinibns  luda  et  Benia- 
min  prope  vallem  Achor  (los.  lo,7). 
L.\X  vertunt  :  et  tendit  terminus  usque 
ad  quartam  partem  vallis  Achor  (iiù  ib 
TÉTapiov    T^;    (pdpaYYOç    'Ay^tôp)    pro   ."112" 

paya  legentes  pay  n^yzi;  hune  esse 
sensum  g-f^nuinum  loci  vix  credibiic  est. 
Dillmann  ad  h.  I.  libenlius  verteret 
nilT  retrorsum  i.  e.  occidentem  versus, 
si  hic  usus  vocis  geographicus  aliunde 
confirmari  posset.  Aliam  emendationcm 
suggerit  F.  de  Uionmelducr  :  terminus 
septemlrionaiis  hnium  luda  ascendit  de 
rupe  |{oen  T^yj  p'2V  n'»2~'2  ad  desertum 
vallis  Achor.  Vesligium  nominis  Debera, 
si  nomen  urbis  supponitur,  aliqui  dcprc- 


liendere  sibi  videnlur  in  Thoghret  el- 
Debr  prope  Qal'at  el-l)ûm  (Adomiiiiin) 
in  via  ierusalem-lericlio  vel  eliam  in 
Wâdi  Babcr;  cf.  Legendre  apud  Yigou- 
roux,  Dict.  de  la  Bible  II.  1328. 

DEBITOR  vide  s.  v.  CKEDITOR. 

DEBLATHA  (nS2T  et  cum    He  lo- 

cali  nnS2T;  A£6XaO(£)  legitur  Ez.  6,14  : 

et  faciam  terrain  desolatam  et  destitu- 
lam  a  deserlo  Dcblatiia  (hebr.  a  deserto 
usque  ad  Dibla).  Indicantur  termini  ex- 
Iremi  Pahicstinae.  Desertum,  ut  alias 
fro(|uenter,  terndnum  meridionalem  de- 
signal.  Dibla  aulem  est  ignota.  Unde 
iam  S.  Ilieronymus  (ad  h.  1.)  conieclavil 
pro  Bibla  legendum  esse  Ribla.  Idem 
scntiunt  Pradus,  Pintus,  Maldonatus, 
Sa,  Mariana,  Cornélius  a  Lapide  etc.  et 
recentiores  Michaelis,  Gesenius,  David- 
son etc.  Rebla  seu  Reblatha  in  lerra 
Emath  ad  Orontem  sita  ad  termininu 
septemtrionalem  Palaestinae  vago  modo 
indicandum  omnino  apta  est,  etsi  ipsa 
iam  extra  fines  terrae  promissae  sita 
erat  (v.  REBLA  2). 

DEBLATHAIM  (ainS2T  T\'^1,  Aat- 
eXaOaîix,  A  AE5XaOa([i.,  Vulgala  :  domus  De- 
blathaim),  urbs  Moab  iler.  48,22;  LXX 
31,22).  Eadem  est  quae  Num.  33,46.  47 
appellatur  Helmondeblathaini  (""{cSy 
nainS2'~,    TcXfAwv  AsoXaOafji),  stalio  Is- 

raelitarum  inter  Dibongad  et  montes 
Abarira.  Quaerenda  igitur  est  inter  Di- 
bon  (Dibân)  et  montem  Nebo,  quibus- 
cum  1er.  48,22  una  nomiuatur.  In  in- 
scriplione  lapidis  moabitici  Mesa  rex 
Moab  dicit  Belh  Diblathain  a  se  aedifi- 
catam  esse  (lin.  30).  Conder  (Heth  and 
Moab  p.  269J  suggerit  Khirbet  Deleynt 
inter  Wâdi  Môdjib  (.VrnoniMn)  et  Wâdi 
Zerqâ  Ma'ui  lum  propter  nominis  aliqua- 
lem  similitudinem  lum  propter  situm 
locis  citatis  congruenlem. 

DEBORA,  DEBBORA  (n"]i2'T  i.  e. 

apis). 

1.  Debora  (Asoopp*)  nulrix  Kebeccae. 
Rebeccam  ad  Isaac  marilum  suum  pro- 
liciscentem  comitata  est,  ut  cum  iis  ma- 
neret  (Gen.  24,59).  Eadem  nunliuni  il- 
luni,  de  quo  Rebecca  Gen.  27,43  loqui. 


45 


DEBORA,    DEBBORA. 


DECAPOLIS. 


46 


tiir,  ad  lacob  in  Mcsopolamia  exsulem 
detulisse  et  cum  eo  in  terrain  Chanaan 
revertisse  putatur  ab  aliquihus  rabbi- 
nis;  sed  vide  F.  de  Hmnmelauer,  Com- 
ment, in  Gen.  p.  514.  Mortua  est,  post- 
quam  lacob  ex  Mesopotamia  rediix  in 
Bethel  advenit  et  sepulta  est  prope  Be- 
thel  subter  quercum;  unde  nomen  loci 
illius  :  Quercus  fletus  (Gen.  35,8).  For- 
tasse  haec  quercus  Deborae  eadem  est 
ac  palma  Debborae  prophetissae  (lud. 
4,o).  Derelinquenda  autem  est  opinio 
eandem  quoque  esse  «[uercum  Thahor 
1  Reg.  10,3  commemoratam;  haec 
enim  erat  inter  sepulcrum  Rachel  et  Ga- 
baam  (Saulis)  i.  e.  e  parte  meridionali 
Gabaae,  dum  Bethel  est  e  parte  septem- 
trionali  Gabaae. 

2.  Debbora  (AeeSâipa)  prophetis,  uxor 
Lapidoth  viri  alias  ignoti,  veri  nominis 
index  post  Aod  et  Samgar.  In  poenam 
idololatriae  tribus  septemtrionales  op- 
pressae  sunt  a  labin  rege  Chananaeo- 
rum  septemtrionaliuni,  qui  regnavit  in 
Asor  a  parte  occidentali  lacus  HTile  (v. 
ASOR  1  et  lABIN  2).  Gravior  erat  haec 
oppressioprioribus  proptcrgraviora  pec- 
cata.  Servitutem  octo  annorum  Israelitis 
imposuerat  Chusan  Rasathaim,  abstule- 
rat  Othoniel  index;  servitutem  duode- 
viginti  annorum  imposuerat  Eglon  rcx 
Moab,  abstulerat  Aod  index;  servitutem 
viginti  annorum  eamque  gravissimam 
imposuit  labin  rex  Asor,  ad  quam  au- 
ferendam  a  Deo  excitata  est  Debbora 
prophetis.  Haec  filios  Israël  iudicabat  in 
monte  Ephraim  sub  palma,  quae  no- 
mine  illius  vocabatur  palma  Debborae, 
inter  Rama  Beniamin  (hodie  el-Rûm)  et 
Bethel.  Instinctu  prophetico  adacta  Ba- 
rac  filium  Abinoem  de  Cèdes  Nephthali 
advocavit  eique  imperavit,  ut  cum  de- 
cem  millibus  pugnatorum  peditum  de 
tribubus  Nephthali  et  Zabulon,  quae  ab 
Asorilis  plus  quam  ceterae  tribus  oppri- 
mebantur,  montem  Thabor  occuparet; 
aptissimus  copiis  coHigendls  Thabor  vi- 
sus  est,  utpote  in  extrema  tribu  Zabu- 
lon ad  austrum  situs  ncc  procul  a 
confinibus  Issachar  distans.  Monitis 
Debborae  et  Barac  obsecundantes  Neph- 
thahtis  et  Zabulonitis  opem  praestiterunt 
Ephraim,  Beniamin,  Issachar  et  Manas- 
saei  cisiordanici;  c  contra  Ruben,  Gad, 


Dan,  Aser,  Manassaei  transiordanici  sua 
privata  commoda  scctantes  opem  ferre 
neglexerunl  ;  nulla  mentio  lit  tribuum 
luda  et  Simeon,  quae  fortasse  pugnis 
cumPhilisthacis  nimium  distincbanturet 
generatim  magis  in  se  conclusae  et  a 
reliquis  separatae  erant;  cf.  s.  v.  lUDA  2. 
Asoritarum  exercitus,  qui  nongentos 
currus  falcatos  (hebr.  ferreos)  numcra- 
bat,  duce  Sisara  magistro  militiae  régis 
Asor  in  planitiem  torrentis  Cison  pro- 
gressus  est.  Barac  impetu  nocturno  de 
monte  descendens  castra  Asoritarum 
adortus  in  fugam  praecipitem  vertit; 
ipse  Deus  hostilem  exercitum  ingenti 
turbine  venli  perterrefecit,  quem  Israe- 
litae  a  tergo  flantem,  Asoritae  ex  ad- 
verse habuerunt.  Ingens  clades  secuta, 
Asoritarum  potestas  penitus  cxstincta 
est.  Ipse  Sisara  fugiens  a  label,  uxore 
Haber  Cinaei,  hospitio  exceptus,  sed  in- 
ter somnum  clavo  per  tempera  inflxo 
peremptus  est.  Huius  victoriae  laudes 
Debbora  et  Barac  celebrarunt  cantico, 
quod  tota  antiquitate  appellatum  est 
Canticum  Debborae,  cuius  carminis 
auctor  Debbora,  concentor  Barac  merito 
dicuntur  (lud.  4  et  5). 

3.  Debbora  (AsSSwpdt),  mater  Tobiel 
patris  Tobiae  (Tob.  l,8graece). 

DECAPOLIS  (rj  AExànoXi;)  erat  tem- 
pore  Christi  (Matth.  4,25;  Marc.  5,20; 
7,31)  confoederatio  politica  decem  ur- 
bium  hellenisticarum,  quae  sicut  aUae 
urbes  hellenisticae  ab  ethnicis  quoad 
maximam  partem  incolebantur,  suis  le- 
gibus  res  publicas  administrabant,  sed 
provinciae  Syriac  attributae  legato 
Syriae  parebant.  Originem  suam  Deca- 
polis  probabilius  actate  romana  habuit; 
pleraeque  enim  urbes  Decapoleos  sunt 
urbes  hellenisticae,  quas  Alexander  lan- 
naeus  subegerat,  Pompeius  autem  lu- 
daeis  ereptas  libertate  donaverat  et 
provinciae  Syriae  attribuerat  (Flav.  los. 
Ant.  XIV.  4,4;  Bell.  iud.  I.  7,7).  Illo  igi- 
tur  tempore  decem  urbes  hellenisticae, 
ut  coniicere  fas  est,  confoederationem 
quandam  inierunt,  quae  Decapolis  vo- 
cabatur. Singulas  urbes  enumerat  Pli- 
nius  (V.  18,  74)  :  «  Decapolitana  régie 
a  numéro  oppidorum ,  in  que  non 
onmes  eadem  observant,  plurimum  ta- 


47 


DEÇA  POLIS. 


DECIMAE. 


'|8 


mon  Damascmn IMiiladelphiam,  Ulia- 

plianam,   Scvthopoliiii......    (Jadara 

Hippon,     Dion,    Pcllaiii Calasarii 

(lego  :  Gerasain\  r.aiiatliaiii  ».  Docapo- 
lis  noiiion  suuiii  eliain  n'tiiuiit,  post- 
(juain  niimerus  urbiiim,  <[iiae  toedoii  se 
iiinfi-el>ant,  aiicUis  est.  Ptoleinaeus  (V. 
15,22.  2.{)  iirbes  Dccapolcos  recensens 
omnes  a  Plinio  nominalas  cnumerat 
excepta  Raphana,  sed  novein  alias  àd- 
dit,  quarum  plerae(iiie  in  scptenitrionali 
parte  teirae  transiordanicae  et  in  vici- 
nia  Damasci  .sitaeerant;  sed  notandiun 
est  in  oditione  MûUcr-Fischer  (Parisiis, 
Firmin-Didot  1883-1901)  apud  Ploie- 
maeiim  V.  14,48  letri  KofXï];  Sup(aç  xa\  ^z- 
xaTOÎ-îwçnrJXst;  atos,  duniin editione  Nohbe 
(Lii)siae  184:{Hilud  xa'i  deest.  —  Urbil)us 
a  Plinio  supia  nouiinalis  addendae 
sunt  Ahila  12  mil.  pass.  a  (iadara  oricn- 
tem  versus  {Euseb.  Oaom.  éd.  Ln(].  225, 
7;  Corp.  Inscript.  Graec.  u.  4501)  et 
etiam  Kanata  (hodic  liera k),  nisi  lorte 
haec  ad  tînes  Kanatlia  (hodie  Qanaiofit  in 
Hawân)  pertinet  neque  nrbs  distincta 
dici  débet  (v.  CANATH).  Omnes  urbes 
Decapoleos  erant  transiordanicae,  exce- 
pta Scythopoli  (Bethsan).  Cf.  Schiirer, 
Geschichte  des  jùd.  Volkes  etc.  cd.  3  II. 
p.  116  ss. 

DECIMAE.  Mos  dandi  décimas  est 
antiquissimus.  Ita  iam  Abram  dédit  dé- 
cimas ex  omnibus  Melcbisedech  régi  Sa- 
lem et  sacerdoti  Victoria  de  regibus 
reportata  (Gen.  14,20);  «  intuemini 
quantus  sit  bic  cui  et  décimas  dédit  de 
praecipuis  Abraham  patriarcha  »  (Hobr. 
7,4).  lacob  quoque  profecturus  in  Meso- 
polamiam  vovet  Domino,  si  res  prospère 
cessura  sit  :  cunctorum  quae  dederis 
mibi  décimas  olï'eram  tibi.  Lege  mosaica 
iste  mos  confirmalur;  quod  Ex.  22,20 
generalim  praecipitur  :  décimas  tuas 
non  tardabis  reddere,  accuratius  deter- 
minatur  Lev.  27,30-33  esse  scil.  déci- 
mas de  Irugibus,  de  pomis  arborum,  de 
armentis  et  gregibus  Domino  sancti- 
licandas;  décimas  i'ruginn  et  pomorum 
posse  redimi  addila  quiula  parle  pretii. 
Ouomodo  aulem  decimae  Domino  sanc- 
lilicenlur,  explicatur  Niun.  18,20  ss.  : 
liliis  Levi  dedi  omnes  décimas  Israelis  in 
possessionem  pro   ministerio  quo   ser- 


vinnt  mibi  in  labernaculo  toederis.... 
praecipc  Icvitis  aUpu^  denunlia  :  cum 
acceperitis  a  liliis  Israël  décimas  quas 
dedi  vobis...  deciniain  parteni  decimae... 
ott'erte  Domino  el  date  Aaron  sacerdoti, 
i.  e.  levitae  ex  decimis  quas  a  popido  ac- 
cipiebant  dabanl  décimas  sacerdolibus. 
Quae  vero  Deut.  14  pi-aecipiuntur, 
alia  suul  ab  iis  quae  Lev.  27  et  Num.  18 
Iraduntur.  Nam  ibi  legitur  :  decimani 
partem  séparai) is  de  cunctis  Iructibus 
luis  ([ui  nascuntur  in  terra  per  annos 
singulos  et  comcdes  in  conspectu  Do- 
mini  Dei  tui  in  loco  quem  elegerit,  de- 
cimam  fruuieuti  tui  el  vini  et  olei  cl 
primogenila  de  armentis  et  ovibus  tuis 
(14,22.23).  Ouodsi  ([uis  longius  abest  a 
sanctuario,  poterit  décimas  lias  venderc 
el  prelium  afferre  ad  sanctnarium  et  ex 
bac  pocunia  emere  ad  epulas  instituen- 
das  (14,24-26),  et  commendalur,  ne 
levitae  negleg-aulur.  Quae  ut  cum  ante- 
cedentibus  conciliarenlur,  ludaei  poste- 
riorcs  et  multi  interprètes  statuerunl 
hisce  praescribi  décimas  secundas,  quae 
praeter  decimam  primam  (Lev.  27  ;  Num. 
28)  quotannis  essent  solvendae  et  ex  qui- 
bus  primo  el  secundo  cuiusque  triennii 
anno  haberentur  convivia  apud  sanc- 
tnarium et  tertio  quoque  anno  dilaren- 
tur  egentes  (Deul.  14,28.  29).  Huius  ac- 
ceptionis  el  explicalionis  documentum 
habetur  Tob.  1,6-8;  et  ita  rem  concipil 
quoque  Flavius  losepbus  (Ant.  IV.  8, 
22).  Hanc  decimam  secundam  etiam  de- 
prehendunt  Deut.  12,11. 17. 

Verum  praecipua  difticullas  contra 
banc  decimam  secundam  oritur  ex  Deul. 
26,12,  quo  loco  ex  genuina  lectione  LX.\ 
décima  secunda  ea  vocatur,  quae  non 
quotannis  solvenda  est,  sed  semel  tan- 
lum,  tertio  scil.  anno  a  lempore  quo 
familia  quaeque  sua  possessione  potita 
est.  Unde  décima  illa  (Deul.  12.  14)  non 
potesl  esse  altéra  seu  secunda,  quia 
tand(>m  26,12  de  secunda  menlio  in- 
ferlur. 

Ad  rem  enodaudam  leges  bas  ad  alia 
et  alia  spectare  teuqtora  diceudum  erit. 
El  F.  de  Hummelmicr  quidam  lempore 
ludicuin  ob  bostium  incursus  el  populi 
pau|)eriem  legem  tie  decimis  >(»l\endis 
ita  usu  esse  attempei-alam  ceiisel,  uli 
Deut.  12.  14  legitur— ipsa  reriun  con- 


49 


DECIMAE. 


DEDICATIO. 


50 


ditione  mutata  miitari  loges  (cf.  Com- 
ment, in  Deut.  p.  332  ss.).  Aliis  placuit 
rem  inverlere,  scil.  legem  Dent,  esse 
priorem  et  antiquiorera ,  legem  Lev. 
Niim.  de  decimis  esse  posteriorem. 

Tn  instauratione  tempore  Neheniiae 
promittunt  reduces  ex  exsilio  se  datu- 
ros  décimas  levitis  et  levitae  iubentur 
decimam  partem  decimae  suae  offerre 
(Neh.  10,37.  38),  et  sicut  de  tempore 
Ezecliiae  régis  rel'ertur  oblatas  esse  dé- 
cimas omnium  quae  gignit  humus  (2 
Par.  31,0.  6),  ita  sub  Nehemia  quoque 
omnis  luda  apportabat  decimam  fru- 
menti,  vini  et  olei  (13,12).  Ad  décimas 
persolvendas  Sapiens  hortatur  :  in  omni 
dato  hilarem  fac  vultum  tuum  et  in  ex- 
sultatione  sanctitica  décimas  tuas  (Eccli. 
35,11).  Quam  sedulo  pharisaei  fuerint 
in  decimis  persolvendis,  constat  ex  evan- 
geliis.  Dabant  enim  décimas  corum  quo- 
que quae  lege  non  comprehendeban- 
kir  :  qui  decimatis  mentham  et  anethum 
et  cyminum  et  reliquislis  quae  graviora 
sunt  legis  (Matth.  23,23;  Luc.  11,42),  et  : 
décimas  do  omnium  quae  possideo  (Luc. 
28,12).  Atque  rabbini  legem  decimarum 
extendentes  ita  statuunt  :  régula  gene- 
ralis  traditur  de  decimis  :  quidquid  in 
escam  cedit  et  custoditur  et  incremen- 
tum  habet  e  terra,  ad  deci-mas  solvendas 
tenetur.  Porro  alla  etiam  traditur  ré- 
gula :  quidquid  ab  initio  et  in  fuie  etiam 
esui  idoneum  est,  quantumvis  servari  so- 
let  ut  esca  incrementum  capiat,  illud 
tenetur  et  dum  parvum  est  et  cum 
grande  evasit;  quod  autem  ab  initio 
edule  non  est,  tandem  vero  in  escam 
cedit,  id  non  tenetur  donec  esui  ido- 
neum fiat  (tract,  de  decimis  cap.  1  ;  Su- 
renhusius,  Mishna  I.  p.  245).  Praeterea 
vide  F.  de  Hummelauer,  Comment,  in 
Deut.  p.  328-331. 

DEGL.A    (nSpT,    AsxXâ)    recensetur 

septimus  inter  tredecim  fdios  Icctan 
(Gen.  10,27;  1  Par.  1,21).  Significatur 
itaque  tribus  quaedam  lectanidarum, 
qui  Arabiam  mcridionalem  incolebant 
(V.  lECTAN).  Ipsum  nomen,  quod  Chal- 
daeis  et  Syris  (xSp7)  palmam  vel  pal- 

metum  sonat,  l'egionem  prae  ceteris 
palmiferam  innuit.  Quare  Bochartus  in- 
tellegit  regioneiu  Minaeorum  palmarum 


proventu  maxime  fcracem  {Strabo  XVI. 
4,18;  PU71.  VI.  28,161).  Knobel  innuit 
accolas  Wâdl  Nedjrân  in  septemtrionali 
parte  Yemen,  ([ui  palmam  velut  sacram 
coluisse  feruntur,  vel  tribum  Khozaa, 
quae  a  Qakhtan  descendens  primitus  in 
Yemen,  postea  circa  Mekkam  habitabat 
et  palmam  Ozza  divinis  honoribus  pro- 
sequebatur.  Regionem  Nedjrân  cum 
Decla  etiam  F.  Lenormant  convenire  cen- 
set.  Sed  nihil  certi  constat. 

Cf.  Bochart,  Phaleg  2,22;  A.  Knobel, 
Vôlkertafei  der  Genesis  1850  p.  196;  F.  Le- 
normant, Histoire  ancienne  de  l'Orient 
1881  I.  p.  284. 

DEDAN  V.  DADAN. 

DEDICATIO.  1.  Est  dedicatio  sacra 
quaedam  caerimonia,  qua  res  usui  pro- 
fane subtractae  Deo  consecrajilur  et  ad 
obsequium  sacrum  destinantur.  Ita  cum 
tabernaculuni  omniaque  vasa  eius  et 
cuncta  supellex  essent  confecta,  Moyses 
mandatum  Domini  accipit,  ut  omnia 
oleo  unctionis  ungat  et  consecret,  ut 
sanctificentur  (Ex.  40,9-11);  quod  cum 
fecisset,  operuit  nubes  tabernaculuni 
testimonii  et  gloria  Domini  implevit 
illud,  quo  signo  Deus  illam  dedicatio- 
nem  comprobavit  (Ex.  40,32).  Cum  ritu 
unctionis  altaris  coniuncta  erat  oblatio 
sacrificiorum  (Ex.  40,25.  27;  Lev.  8,10. 
11.  28),  in  qua  altaris  dedicatione  pinn- 
cipes  tribuum  singuli  sua  otTerebant 
doua  (Num.  7,10-88).  Sollemni  modo 
templum  Salomonis  est  dedicatum.  Ce- 
lebrabatur,  sicut  prior  illa  consecratio 
(Lev.  8,33),  per  septem  dies  oblatione  plu- 
rimorum  sacrificiorum  cum  ingenti  po- 
puli  concursu  ;  prima  die  arca  foederis  in 
sanctum  sanctorum  inferebatur  et  Salo- 
mon  oratione  longiore  publiée  expansis 
manibus  fusa  Dei  gratiam  et  misericor- 
diamefflagitabat.  Etiam  ea  occasione  glo- 
ria Domini  implevit  domum  Dei  (3  Reg. 
8,1  ss.;  2  Par.  3,1-7,7).  Et  cum  post  exsi- 
lium  templum  iterum  esset  exstructum 
et  completum  sexto  anno  Darii  régis  die 
tertio  mensis  Adar,  fecerunt  dedicatio- 
nem  domus  Dei  in  gaudio  oblatis  sacri- 
flciis  multis  (Esdr.  6,13-17)  et  cum  dé- 
muni civitas  sancta  moenibus  esset 
munita,  ipsi  mûri,  quo  Deus  civitati  ci- 
vibusque  largiorem  suam  praeberet  pro- 


51 


DEDIt.ATIO. 


DEMAS. 


Icclioiii'rn,  levitis  uiidi(iiie  uccersUis  dc- 
ilicali.uiliir  in  aclionc  gratiariiiii  cl 
cantico  el  in  cviulKilis,  psalteriis  cl  ci- 
tharis  el  oblatis  saciiliciis  (Noli.  12, 
27-42). 

2.  Festmii  dcdicationis  lonipli  scii  eii- 
catMiiorinn.  Tenipluni  etallarc,  quod  An- 
liochus  Epipliancs  ciiltu  idololalrico 
pntl'anavcral  (1  Mach.  1,57),  ludas  Ma- 
cliabaeus  dt^vicUs  fiorfiia  et  I.ysia  d(>- 
nuo  ad  vcri  Dei  culluni  dcdicavil  oblatis 
saiTiticiis  secunduin  loKcm;  ipiae  dodi- 
catio  maxiina  omnium  laetilia  dicbus 
octo  celelii'ata  est  (1  Macb.  4,;):{-i)8;  2 
Macb.  2,20;  10,1-8);  ut  eius  bencticii  ac 
gaudii  poicnnis  maneret  memoria  et 
aclio  f^ratiarum,  «  slatuit  ludas  et  fra- 
tres  eius  et  universa  ccciesia  Israël,  ut 
agatui'  dies  dedicalionis  altaris  in  tem- 
poribus  suis  ab  anno  in  annum  pcr  dies 
octo  a  quinta  et  vigesima  die  mensis 
Casleu  cum  laetitia  et  gaudio  »  (I 
Macb.  4,59).  Ad  banc  festivitatem  an- 
nuam  seu  ad  scenopegiam  mensis  Cas- 
leu celebrandam  ludaci  palaestincnses 
invitant  ludaeos  alexandcinos  duabus 
Ulis  epistulis,  quae  2  Macb.  1,1-9  et  1, 
10-2,19  (graece  2,18)  leguntur.  Haec  ce- 
lebi'itas  annua  commemoralui'  quoque 
loan.  10,22  :  «  fada  sunt  encaenia  in 
lerusalem  et  biems  erat  ».  Est  scil. 
mensis  Casleu  tempus  Decembris.  Eo 
l'esto  lesus  docebat  in  porticu  Salomo- 
nis;  ludaei  eum  volebant  lapidare  quia 
adeo  clare  suani  asseruerat  divinitatcm. 
lesus  autem  inde  abiit  trans  lordanem 
(loan.  10,22-40).  Celebrabantur  encae- 
nia per  octo  dies  domibus  festivo  modo 
illuminatis.  P^lavius  losephus,  poslquam 
dedicationem  lenipli  a  luda  faclam  com- 
memoravit,  porgit  :  et  ex  eo  tcmpore  in 
hodiernum-  nsque  diem  celebramus  id 
sollenme  quod  dicilur  I.umina  (*I>wTa), 
bac,  ut  opinor,  appellatione  lestivitati 
indita,  quod  illa  nobis  c\  insperalo  af- 
fulserit  agendi  i)olestas  (Ant.  XII.  7,71. 
De  rationc  et  modo  lucernas  accendendi 
et  de  numéro  ([uem  ludaei  posteriores 
oliservare  solebaut  rclertur  apud  Ugo- 
Uni,  Thés.  IV.  p.  380  et  1057  ss.  — 
Quae  bistoriam  institutionis  enca<mio- 
rum  spectanl,  vide  s.  v.  ll'UAS  I. 

DELEAN  (pSl,  AaXdto),  urbs  trii»us 


luda,  in  secunda  provincia  Sepbelac 
enumerala  (los.  15,38).  De  situ  nonnisi 
coniecturae  exstant. 

DELPHON  (ps'^l,  AsXœiiv,  in  qui- 
liusdam  mss.  xa\  àôeXtpCiv  et  tôv  AeXcpiuv), 
secundus  ex  decem  liliis  Aman  (Esth. 

9,7). 

DELUBRUMponilurinVulgatanon 
solum  iis  in  locis  ubi  in  textu  originali 
de  tempiis  vel  sacrariis  idolorum  sermo 
est,  uli  1er.  43,12.  13;  Os.  8,14;  loel  3, 
5  et  de  locis  diis  sacris  2  Macb.  10,2  et 

11.3  (T£[j.évri),  verum  etiani  pro  hebr. 
Qi^Gn  qua  voce  designantur  columnae 

ad  aras  Baal  appositae  quae  dei  erant 
symbola  et  soli  sacra;  ita  Is.  17,8;  27,9; 
Ez.  6,6;  2  Par.  34,7;  legitur  quoque  Is. 

65.4  pro  hebr.  QmSfJ  (LXX  Iv  xotç  onr)- 

Xafotç);  videntur  inteilegi  specus,  loca 
abdita;  item  Is.  13,22  :  in  dclubris  (i.  e. 
in  palaliis)  voluptalis. 

DELITS  (A^Xoç)  insula  in  mari  Ae- 
gaeo  minima  iuter  Cyclades  recensetur 
1  Mach.  15,23  inler  illas  regiones,  qui- 
bus  Romani  anno  139  a.  Chr.  scripse- 
runt,  ne  ludaeis  mala  inl'errentur.  Erat 
sedes  piaecipua  cultus  Apollinis;  in  bac 
insuia  Apollo  eiusque  soror  Artemis 
(Diana)  nati  esse  credebantur.  Ibidem 
Antiocbus  IV.  Epiphanes  altare  lApol- 
linis)  slatuis  circiundedit  (Fohjb.  XXVI. 
10,12).  Ineunte  saeculo  2.  a.  Clir.  mer- 
catores  Tyrii  in  Delo  insula  coloniam 
condidisse  traduntur  (Corp.  Inscript. 
Graec.  2271).  ludaeorum  in  Delo  men- 
tio  lit  apud  Flav.  losephum  (Ant.  XIV. 
10,8.  14).  Unde  recte  supponitur  ludaeos 
iam  circa  a.  139  a.  Chr.,  de  que  1  Macli. 
15,23  agitur,  in  Delo  fuisse,  etsi  non 
quoad  singulas  minores  urbes  et  insu- 
las  1.  c.  nominatas  direda  testimonia 
all'erri  possunt.  Sufficit  sane  quod  de 
lempon^  SuUae  (c.  85  a.  Chr.)  Strabo 
teslalur  apud  Flav.  losephum  (Ant.  XIV. 
7,2)  orbem  lerraruin  a  gente  ludaeorum 
repleri  et  baud  facile  locum  in  toto  orbe 
inveniri,  quin  hoc  genus  bominum  sedi- 
bus  exceperit  et  ab  eo  tcneatur. 

DEMAS  (A^iia;)  adiutor  S.  l'auli 
(Col.  V,ri;  Pbilem.  24);  non  cral  lu- 
daeus,  si(iuidciii  una  cum  S.  Luca  op- 


53 


DEMAS. 


DEMETRIUS. 


54 


ponitur  iis  qui  ex  circumcisione  crant. 
De  eodem  S.  Paulus  in  caplivitate  ro- 
mana  altéra  scribit  2  Tim.  4,9  :  «  De- 
mas  me  reliquit  diligens  hoc  saeculum 
et  abiit  Tliessalonicam  »,  quae  verba 
alii  {S.  Epiph.  Haer.  51,6)  de  apostasia 
explicant,  alii  de  vita  peccatis  dedita, 
alii  denique  mitiiis  de  fuga  laborum 
apostolicorum  et  amore  quietis  in  urbc 
patria  (Thessalonica?)  consequendae. 

DEMETRIUS  (Ari[jiifÎTpioç).  1.  Deme- 
trius  I.  Soter,  decimus  rex  Syriae  (162- 
130  a.  Chr.;  aer.  Seleuc.  151-162),  filiiis 
Seleiici  IV.  Philopatoris,  successor  An- 
tiochi  V.  Ëiipatoris  (164-162  a.  Chr.).  A 
Seleuco  IV.  (187-175  a.  Chr.)  obses  Ro- 
mam  missus  erat.  Mortuo  Seleuco  An- 
tiochus  IV.  Epiphanes  frater  Seleuci  re- 
gnum  occupavit,  quod  Demetrio  debe- 
batur.  Post  mortem  Antiochi  IV.  (164  a. 
Chr.)  Demetrius  Ronia  aufugiens  ad  Tri- 
polim  Phoeniciac  urbem  appulit  (2  Mach. 
14,1;  Eiiseb.  Chron.  I.  40,15  apud  Mi- 
gne  19,261  vel  éd.  Schoene  I.  254).  An- 
liochus  V.  et  Lysias  tutor  eius  ab  exer- 
citu  suo  traditi  et  iussu  Demetrii  occisi 
sunt  (1  Mach.  7,1-4;  2  Mach.  14,1.  2). 
Demetrius  novitati  suae  otium  pcricu- 
losum  ratus  fmitiniorum  bellis  opes  au- 
gere  statuit  [lùstin.  33,1).  Bacchidem  in 
ludaeam  misit,  ut  vi  armisque  Alcimum 
pontificem  ludaeis  obtruderet  (1  Mach. 
7,5-20).  Cuni  Alcimus  propter  scelera 
sua  a  luda  Machabaeo  in  angustias  con- 
iectus  esset,  Demetrius  Nicanorem  mi- 
sit,  is  vero  duobus  proeliis  superatus 
ipse  interemptus  est  (1  Mach.  7,21-50; 
2  Mach.  14,3  ss.).  Sed  eodem  anno  101  a. 
Chr.  brevi  post  hanc  cladem  Bacchides 
a  Demetrio  I.  rursimi  in  ludaeam  mis- 
sus  ludam  Machabaeum  apud  Laisam 
devicit  (1  Mach.  9,1-18).  ludae,  qui  in 
ipso  proelio  occubuerat,  successit  lo- 
nathas  frater  eius.  Anno  158  a.  Chr. 
Demetrius  I.  iterum  Bacchidem  contra 
ludaeos  misit;  qui  cum  ni  bit  contra  lo- 
nalhan  valeret,  pace  composita  in  Sy- 
riam  rediit.  Demetrius  I.  igitur  per 
quinque  annos  insequentes  (158-153  a. 
Chr.)  rébus  ludaeorum  se  non  immi- 
scuit  (9,57-73).  Vcrum  cum  a.  153  a. 
Chr.  Alexander  Balas  thronum  Syriae 
appeteret,  Demetrius  I.  promissionibus 


multis  lonathan  sibi  devincire  studuit; 
at  frustra.  A  lonatha  derelictus  est  et 
anno  150  a.  Chr.  ab  Alexandro  victus  in 
proelio  occubuit  (1  Mach.  10,1-50). 

Cf.  F.  de  Saulcy,  Histoire  des  Macha- 
bées  1880  p.  201-233;  E.  SchUrer,  Ge- 
schichte  des  jùd.  Volkes  etc.  éd.  3  I.  p.  170  s. 

216  ss. 

2.  Demetrius  II.  Nicator,  rex  Syriae 
145-138  a.  Chr.  (aer.  Seleuc.  167-174)  et 
iterum  128-123  vel  124  a.  Chr.  (aer. 
Seleuc.  184-188) ,  lilius  Demetrii  I.  Anno 
147  a.  Chr.  Demetrius  II.  cum  Alexandro 
Bala,  qui  Demetrium  I.  regno  et  vita 
privaverat,  de  tlirono  Syriae  contendere 
coepit.  Ope  Ptolemaei  VI.  Philometoris, 
qui  Alexandrum  generum  suum  prope 
Antiochiam  devicit,  Demetrius  II.  re- 
gnum  obtinuit  (1  Mach.  10,67  ss.;  H, 
1-19).  Quamquam  lonathas  Machabaeus 
pro  Alexandro  Bala  contra  ApoUonium 
ducem  Demetrii  prospère  pugnaverat 
(1  Mach.  10,69  ss.),  tamen  Demetrius  II. 
lonathan  pontillcem  et  principem  agno- 
vit  eique  litleras  imnuuiitatis  a  tributis 
misit  (1  Mach.  11,20-37).  In  seditione 
Antiochensium  rex  auxilio  ludaeorum 
Victor  evasit  (11,38.  41-52),  sed  promis- 
sis  lonathae  factis  non  stetit  (11,53). 
Intérim  vero  Tryphone  duce  Antiochus 
VI.  filiolus  Alexandri  Balae  ex  Arabia 
reversus  Demetrium  II.  Antiochia  e\- 
pulit  (11,39.  40.  54-56)  et  cum  lonatha 
foedus  iniit  (11,57-59).  ludaei  ducibus 
lonatha  et  Simone  contra  Demetrium  II. 
felicia  bella  gesserunt  (11,60-74;  12,24- 
34) ,  donec  pertidia  Tryphonis  lonathas 
dolose  captus  et  occisus  est  (12,39-54; 
13,23).  Brevi  post  Tryphon  in  Syriam 
reversus  Antiochum  VI.  dolo  interfecit, 
ut  ipse  cum  Demetrio  II.  de  throno  con- 
certaret  (13,31.  32).  Ex  hoc  tempore  lu- 
daei duce  Simone  causam  Demetrii  II. 
sequebantur;  is  vero  ludaeis  non  solum 
tributa  rétro  débita  induisit,  sed  etiam 
plenam  ac  perpetuam  immunitatem  a 
tributis  concessit.  Hoc  igitur  anno  170 
aer.  Seleuc.  (143/142  a.  Chr.)  ablatum 
est  iugum  gentium  ab  Israël  (13,33-41). 
Post  diuturna  cum  Tryphone  certamina 
Demetrius  II.  in  Mediam  progressus  a 
Mithridate  I.  (Arsace  VI.)  Parthorum  rege 
captus  est  (14,1-3).  Decem  annis,  quibus 


DEMETRIUS. 


DERHE. 


56 


iu  caplivilalo  rcliMitiis  est  (138-128  a. 
Chr.),  Aiitiocliiis  Vil.  Sidoles  Tryplioiio 
vieil)  et  intori'inplo  reyiiavil  (v.  ANTIO- 
r.lU  S  0).  Diiiii  Aiilioeliiis  Vil.  Pai'liiis 
hf'lliiin  intVieiis  in  proelio  oeciditiir,  1)(>- 
inelrius  II.  e  captivilalc  Partlioruiii  d\- 
missus  regnum  denuo  occiipavil  (Ins- 
tin.  38,10;  Flav.  los.  Ant.  XIII.  8,4; 
FMseb.  Cliron.  I.  40,20  apud  Mignc  11», 
"263  vcl  cd.  Schoejie  I.  257).  Regiio  po- 
titiis  slaliin  eo  usqiie  superbiac  ac  levi- 
latis  progressas  est,  ut  Ptoleniaeo  VII. 
Physeoni  belluni  inferrct;  is  vero  iiive- 
neni  t[uendam  Aegyptium  in  Syriam 
misit,  qui  thronuni  arniis  pelcrcl,  coni- 
posita  tabula,  quasi  per  adoptionem  An- 
tiochi  VII.  in  t'aniiliani  regiani  esset 
receptus;  iuveni  nomen  Alexandri  im- 
ponitur;  a  Syris  cognomon  Zabinae  na- 
ctus  est,  quippe  qui  einptus  (àyopaatô?) 
a  Ptolemaeo  putaretur.  A  Zabina  De- 
mctrius  apud  Damascuni  victus  primuni 
Ptoleniaida,  dein  navi  Tyruni  aufugit  et 
ibidem  navi  egrediens  interfeetus  est  a. 
125  vel  124  a.  Chr.  {Flav.  los.  Ant.  XIII. 
9,3;  lustin.  39,1;  Euseb.  Chron.  I.  40, 
20  quo  loco  Zabinani  Alexandri  Balae 
lilium  diptitatuni  esse  legimus). 

Cf.  F.  de  Saulcy,  Histoire  des  Machabées 
1880  p.  233-278;  E.  Schilrer,  Geschichte  des 
jiid.  Volkes  éd.  3  I.  p.  172  s.  232  es. 

3.  Denietrius,  faber  argentarius,  la- 
cions aedes  argenteas  Dianae,  qui  scdi- 
tionem  Ephesi  in  S.  Pauiuni  oxcitavit 
(Ad.  19,23-40). 

4.  Denietrius,  christianus  fidelis  (3 
loan.  12). 

DEMOPHON  (Ati[xo9(uv)  ,  unus  ex 
praefeclis  rcgionuni,  ([ui  in  ludaeossae- 
virc  pergebant  (2Mach.  12,2),  postquain 
Lysias,  tutor  Autioclii  V.  Eupatoris, 
pacc  cuni  luda  Machabaeo  coniposita  in 
Syriam  rediit  (12,1;  cf.  11,1-15). 

DENABA  (ninJT,  A£vva6a) ,  urbs  ré- 
gla Bêla  (Baie)  régis  Edomitarum,  filii 
Beor  (Gen.  30,32;  1  Par.  1,43).  Eius  no- 
minis  lu'bs  in  Edom  assignai'i  luicusque 
ncipiit.  Est  autein  nomen,  quod  alibi 
Irequentius  invonitur.  Erat  Aâvaoa  in 
Syiia  palinyrcna  {PloL  V.  15,24)  [cil. 
MûUer-Fiscfwr  14,19]),  Aavd?/)  in  Baby- 
lonia  {'ioùmus,  llisl.  3,27).  Tiîstc  S.  Ilic- 


ronymo  crat  villa  hannaia  (Aawsâ  apud 
Eusebiuni)  8  mil.  pass.  ab  Areopoli  seu 
Ar  Moab  pergenlibus  Aruoncm  et  altéra 
Dannaba  super  niontem  Pliogor  7  mil. 
pass.  ab  Esbus  seu  Ilesebon  (Onom.  cd. 
Lag.  114,32;  cl'.  249,30  mutilatum  tex- 
luin  Eusebii),  sed  neutra  ad  Icrram  Edom 
rcl'crri  potesl. 

DENARIUS  (ôrjvaptov)  nummus  ar- 
genleus  romanus ,  ai^quivalcns  dra- 
chmam,  constans  deccm  assibus,  ab 
anno  217  a.  Chr.  sedecim  assil)us.  De- 
nario  merces  diurna  constituebatur 
(Matth.  20,2);  simili  modo  Tacitus  scri- 
l)it  de  militibus,  dénis  in  diem  assibus 
animam  et  corpus  aestimari,  ut  singulos 
denarios  mcrerent  postulare  milites 
(Annal.  1,17);  stipendium  militare  an- 
nuuni  pro  legionariis  tempore  reipubli- 
cae  romanae  constituebatur  denariis 
120,  a  Caesare  augebatur  ad  223,  à  Do- 
mitiano  ad  300  (cf.  Marqiiardt,  Hand- 
bucb  dcr  rom.  Alt.  III.  2  p.  76.  77). 
Centum  denarii  unam  faciunt  minam 
i.  e.  sexagesimam  partem  talenti;  unde 
intellegitur  durities  servi  cui  remissa 
erant  decem  millia  talentorum  et  qui 
tamen  conservo  noluit  remittere  centum 
denarios  (Malth.  18,24.  28).  Summa  du- 
ccntorum  denariorum  ut  minima  etïer- 
tur  Marc.  0,37,  qua  opus  esset  ut  ex 
quinque  millibus  virorum  unusquisquc 
aliquid  panis  acciperet.  Libram  unguenti 
prctiosi  quo  Maria  Dominum  unxit  in 
Bethania  potuisse  venumdari  plus  quam 
trecentis  denariis  existimat  ludas  Isca- 
riotes  (Marc.  14,  5;  loan.  12,5).  Olini 
insigniti  erant  denarii  imagine  deae 
Bomae,  postca  imagine  Caesaris  (Matlli. 
22,20;  Marc.  12,  16;  Luc.  20,24).  —  De 
valore  denarii  vide  s.  v.  PECUNIA. 

DER6E  (Aipor)),  urbs  Lycaoniae  ad 
quam  Paulus  apostolus  in  primo  snoiti- 
nerc  apostolico  pervenit  (AcI.  14,0.  19); 
ibidem  cum  Barnaba  praedicavit  et  mul- 
tosdocuil.  Inde  reversi  sunt  Lystraniol 
Iconium  et  Antiochiam.  Derbe  erat  pa- 
tria  Gaii,  juiius  ex  sociis  qui  comitati 
sunt  Pauluin  revertentem  ex  Graecia  et 
per  Macedoniam  proliciscentem  Troa- 
dem  (Act.  20,4).  Ex  Art.  15,36;  16,1 
elucet  apostobun  eliam  i>ost  concilium 
aposli^lorum    iterum    invisisse    coeUun 


57 


DERBE. 


DESERT UM. 


58 


fidelium  in  Derbe  conslilutiini.  Perpe- 
ram  aliqui  ex  Act.  20,4  collegerunt  Ti- 
motheum  fuisse  Dcrbeuni,  cum  tamen 
ex  Act.  10,1  pateat  cum  fuisse  ex  Lystra 
oriundum. 

DERCON  V.  DARCON. 

DESERTUM  in  usu  loquendi  biblico 
est  terra  plus  minusve  inculta.  Indolem 
regionum  descrtaruni  indicant  variae 
voces,  quibus  in  textu  primigenio  eae 
regiones  designantur. 

"I31D  (spripLoç,  Vulgata  :  desertum,  in- 

terdum  :  solitude,  rarius  :  erenius)  est 
regio  inculta  gregibus  pascendis  apta  (a 
rad.  12"  pascere,  sicut  germanice  Trift 
a  treihen]'.  Hac  voce  in  Vet.  ïest.  desi- 
goatur  praecipue  magnus  ille  terrae 
tractus,  qui  a  Sinai  septemtrioneni  ver- 
sus extenditur,  orientem  versus  a  sinu 
Aelanitico  et  montibus  Seir  includitur, 
in  qua  regione  Israelitae  duce  Moyse 
per  40  annos  peregrinabantur.  Itineris 
illius  pericula  describuntur  Deut.  8,15  : 
ductor  tuus  fuit  (Dominus)  in  solitu- 
dinc  magna  atque  terribili,  in  qua 
erat  serpens  flatu  adurens  et  scorpio 
et  dipsas  et  nullae  omnino  aquae,  qui 
eduxit  rivos  de  petra  durissima.  Quare 
apud  prophetam  Deufe  laudat  populi  fide- 
litatem,  qua  vocantem  Dominum  secu- 
tus  sit  in  desertum  (1er.  2,2  hebr.), 
quamvis  in  ipso  deserto  baud  semel 
tempore  migrationis  vario  modo  in  Do- 
minum peccaverint  et  ultionem  divinam 
sint  experti  (cf.  Ex.  16,2;  17,2;  Num. 
14,2;  16,2;  21,5;  25,1;  Deut.  1,26;  Ez. 
20,8  ;  Am.  5,25.  26).  Huius  magni  deserti 
partes  nominantur  desertum  Etham, 
Sur,  Sin,  Sinai,  Pharan,  Cades,  Sin;  de- 
sertum denique  Bersabee  terminât  illas 
terras  incultas  et  iam  regiones  cultas 
méridionales  terrae  promissae  attingit. 
Eodem  nomine  "ilTn  designantur  de- 
sertum luda  eiusque  partes  Maon,  Ziph, 
Engaddi,  Thecue,  Icruel,  deinde  in  tribu 
Beniamin  solitude  Bethaven,  desertum 
(in)  Gabaon,  ad  orientem  Palaestinae 
desertum  Idumaeae  (4  Reg.  3,8) ,  deser- 
tum Moab  (Deut.  2,8),  desertum  1er. 
25,24  scil.  arabicum  et  syro-arabicum, 
solitude  Cademoth,  desertum  Deblatha 
(sedvide  s.  v.),  solitudo  Gen.  36,24  scil. 
circa    Caliirrhoe,   solitudo    Gen.    37,22 


prope  Dotbain;  accedit  desertum  (ïpiQiJ-o;) 
Bosor(lMacb.5,28). 

nni?  (^Fi[J-o?,    etiara    l').o?,   7^   ofiôiaa, 

Vulgata  ■  :  desertum ,  solitudo ,  terra 
inhabitabilis,  arens,  déserta)  est  regio 
arida,  sterilis  eodem  fere  sensu,  quo 
inia  (cf.  Is.  33,9;  35,1.  6;  40,3;  41,19; 

51,3;  fer.  2,6;  50,12;  51,43  et  hebr. 
etiam  5,6),  unde  saepius  locis  citatis  in 
membris  parallelis  ponuntur  12~C  et 
n21".  Cum  articule  haec  vox  désignât 
vallem  depressiorem  el-'Araha  et  in 
forma  plurali  campestria  Moab  et  lericho 
(v.  ARABA). 

nzin,  plur.  ni2"in  (£pr)[j.oç,  £p7]p.o>atç, 

aî  T]pr)[jioj[ji£vai,  ^v£ioia[xdç,  àçaviCT[i.6ç,  oIy.otÀ- 
oov,  Vulgata  :  ruinae,ruinosa,  desertum, 
solitudo,  desolatio  et  Ps.  101  [102]  ,7 
domicilium)  désignât  siccitatem,  loca 
sicca,  vastationem,  loca  vastata;  cf.  Is. 
5,17;  44,26;  48,21;  49,19;  52,9;  58,12; 
61,4;  1er.  7,34;  22,5;  2o,9.  11.  18;  44, 
22;  Ez.  5,14;  13,4;  33,24.  27;  36,10.  33. 
"llai^^i   C^'p'^H^oîj  ï^  (îvyopor,   Vulgata  ; 

vasta  solitudo,  desertum,  inaquosum,  in- 
vium)  significat  vastitatem,  desertum 
(Deut.  32,10;  Ps.  67[68],  8;  77  [78],  40; 
105  [106],  14;  106  [107]  ,4;  Is.  43,19.  20) 
et  cum  articule  speciatim  partem  deserti 
luda  prope  Ziph  (1  Reg.  23,19.  24  ô  'ha- 
aai[A6ç,  26,1.  3  ô  'hcrasyié;,  Vulgata  23,24 
lesimon)  et  parvam  planitiem  circa 
Bethiesimoth  prope  mare  Mortuum  inter 
septemtrioneni  et  orientem  (Num.  21, 
20;  23,28). 

In  Novo  Test,  memorantur  desertum 
ludaeae  i,Matth.  3,1;  cf.  Marc.  1,4;  Luc. 
3,2),  desertum  in  quo  lesus  tentatus  est 
a  diabolo  (Matth.  4,1;  Marc.  1,12;  Luc. 
4,1)  ad  radiées  mentis  Quarantania  (Dje- 
bel Qarantal)  ut  antiqua  traditio  fert, 
desertum  iuxta  Ephrem  (loan.  11,54) 
seu  desertum  Bethaven,  si  Ephrem  agno- 
scitur  el-Taiybe  prope  BeitÎ7i,  déserta 
loca  in  vicinia  lacus  Tiberiadis  (Marc.  1, 
35.  45) ,  desertum  in  quo  prior  multi- 
plicatio  panum  facta  est  (Matth.  14,13; 
Marc.  6,35;  Luc.  8,12)  seu  planities 
prope  Bethsaidam  Iuliada,  desertum  in 
quo  altéra  multiplicatio  panum  facta  est 
(Matth.  15,33;  Marc.  8,4)  ad  orientem 
lacus  Tiberiadis. 


59 


DESERTUM. 


DEUS. 


()0 


Extra  PalaesUnam  iioininanliii-  descr- 
tiim  snperioris  Ai'gy|)li  (^Tolt.  8,3)  et 
Arabia  (Jal.  1,17},  ulti  S.  Pauliis  iii  so- 
litudiiio  ad  iminiis  a|iostolii'iiin  iiislilu- 
liis  csl. 

Desertuiii  in  S.  Soriptiira  oxhiholiir 
veliil  imago  inorlis,  (Irsolalionis,  vasta- 
tionistct'.  1er.  46,10;  40,13;  50,23;  Ez. 
20,0;  loel  3,10;  Sopli.  4,2)  et  doinici- 
liiitn  daemonuin  (Tob.  8,3  ;  Mallb.  12,43  ; 
Lui".  11,24;  Apoc.  18,2). 

DESPONSATIO.  Uti  ex  variis  nar- 
rationibus  colligitiir,  parentes  provi- 
dero  solebant  sponsam  filio  ;  cf.  Gen. 
24,3  ss.;  34,4;  38,6;  Ex.  21,0;  lud.  14, 
2;  exemplo  Esau  discirnus  quandoquc 
filios  etiam  invitis  parontibus  sponsas 
clegisse  (Gen.  27,46).  Patri  sponsac  cer- 
tiim  ([iiodiiani  pretiuni  solvcndiim  crat 
(Gen.  34,12;  1  Reg.  18,23)  vel  alia  erant 
obsequia  praestanda;  ita  lacob  servicbat 
pro  duabus  uxoribiis  suis  corum  fralri 
Laban  per  annos  quattuordecim  (Gen. 
20,18.  20.  27)  et  Caleb  promisit  se  da- 
turuni  Axani  filiam  uxorem  ei  qui  per- 
çussent Cariatb  Sepher  (los.  15,16\ 
Saul  filiam  ei  promisit  qui  percusserit 
Goliath  (1  Rcg-.  17,23)  et  David  ait  :  red- 
dc  niihi  uxorem  meam  Michol  quam 
despondi  mihi  centum  praeputiis  Phi- 
listhiim  (2  Heg.  3,14;  cf.  1  Reg-.  18,25). 
Quando  agebatur  de  desponsatione, 
etiam  fratres  sponsae  consulebantur; 
ila  lacob  notait  agere  cum  Hemor  absen- 
tibus  liliis,  sed  siluit  donec  redirent 
(Gen.  34,5).  Ex  Deut.  22,23.  24.25  con- 
sequitur  ipsa  iam  desponsatione  sponso 
et  sponsae  conferri  iura  inatrimonii. 
.\am  qui  puellam  desponsatam  violave- 
rit,  dicitur  humiliasse  uxorem  proximi 
sui  et  punitur  ut  adulter,  et  ipsa  quoque 
desponsata,  si  alium  admiserit,  punitur 
nior[i>  ut  adultéra,  (auu  itaque  despon- 
satione iam  acquirantur  iura  coniugalia, 
in  inysterio  Incarnalionis  Angélus  mit- 
lilur  ad  Virginem  desponsatam  viro;  ita 
enim  eius  consulitur  iionori  antequam 
tempus  esset  prodendi  myslerium  (Luc. 
1,27).  Ex  desponsatione  eo  Tiiodo  ac- 
cepta etiam  consequiliu-,  recte  loqiu 
propbelam  de  virgine  quae  lugeat  de 
viro  pubertatis  suae  (loel  1,8).  Si  quis 
puellam  nonduin  deponsatam  violaverit, 


dabil  patri  eius  50  sicios  argenti  et  Jia- 
bebit  eam  uxorem  neque  luupiam  pole- 
ril  eam  dimitiere  (Deut.  22,28.  20).  Cer- 
tum  pretiiuM  etiam  nominalur  Os.  3,2  : 
fodi  eam  mihi  (luimlrcim  argenlcis  et 
coro  hordei  et  dimidio  coro  iiordei. 

Cum  Messias  tamquam  sponsus,  Ec- 
clesia  ut  sponsa  consideretur  (Os.  1,10; 
Ps.  44;  Is.  61,10;  loan.  3,20),  scril»it 
apostolus  :  despondi  enim  vos  uni  viro 
virginem  castam  exliibere  Christo  (2 
Cor.  1 1,2\  Quae  consideratio  eo  niaiore 
iure  infertur,  quia  iam  vêtus  foedus  si- 
mili modo  tamquam  desponsatio  quae- 
dam  sacra  [jroponitur  (cf.  1er.  2,2;  Ez. 
1C),8). 

DESSAU  (Asaaaoû)  castellum,  xwfxr) 
(2  Mach.  14,16),  ubi  ludaei  audito  ad- 
ventu  Nicanoris  et  ope  divina  implorata 
cum  liostibus  congressi  sunt  (aujijiîayou- 
aiv  aÙToî?\  Ceteruni  pagus  hic  ignotus 
est;  ueque  iuvamur  eo  quod  ex  syriaco 
ly^î  vox  explicatur  tritura,  vel  potius 
ila  explicari  posse  coniectalur. 

DEUS.  Natura  Dei  sublimi  modo  de- 

claratur  :  ego  suni  qui  sum,  lydi  £Î[At  6  tôv 
(Ex.  3,14)  i.  e.  plenitudo  tou  esse  Dei 
est  illamque  habet  a  se  solo;  qua  decla- 
ratione  iam  continetur  infinita  Dei  per- 
fectio,  aelernitas,  immeusitas,  immuta- 
liililas,  potentia  illa  qua  omuia  quae 
esse  possuut  ac  sunt  ab  eo  habeant  xb 
esse  acceptum  eique  plenissime  subdan- 
tur.  Quae  singula  mul loties  varioque 
modo  in  s.  litteris  de  Deo  praedicantur. 
Ita  cuncta  quae  exsistant  ab  ipso  esse 
creata  eiusque  potentia  sustineri,  vide 
Gen.  1,1  ss.;Deut.  32,6;  Ps.  32,0;  148,5; 
Sap.  1,14;  11,18;  Eccli.  18,1;  Is.  40,28; 
42,5;  45,18  etc.;  omnia  quoque  ab  eo 
administrantur,  reguntur,  eius  provi- 
dentiae  subsunt;  cf.  lob  12,13-25;  23, 
13;  28,23-28;  Ps.  45,2;  46,0;  Sap.  8,1: 
12,13;  Eccli.  1,8  ss.;  Is.  28,26;  40,22-31  ; 
44,24-26;  45,7;  Am.  5,8;  0,5.  6.  8  etc.; 
ipse'  appellalur  et  est  Deus  fortis,  nii- 
sericors,  sanclus,  niagnus,  propitius, 
démens,  salvator,  ])rotector,  adiidoi'. 
excelsus,  mirabilis,  lerribilis,  in  miseri- 
cordia  dis|)onens  omnia,  lidelis,  sempi- 
ternus,  aeler-nus,  primus  et  novissinuis. 
scrutans  corda  et  renés,  iustus,  reve- 
ians    mysteria,     laudabilis,    gloriosus. 


61 


DEUS. 


DEUS. 


62 


Deiis  zelotes,  aenuilator,  qui  gloriam 
suatn  alteri  non  det,  cum  ipse  sit  Deus 
soins  (cf.  Ex.  20,0 ;  34,6.  14;  Dent.  7,9. 
21;  1  Reg.  2,3;  2  Par.  30,9;  Neh.  9,17; 
Esth.  16,4.  16;  lob  36,26;  Ps.  7,10.  12; 
30,3;  4o,2;  67,36;  77,33;  Sap.  15,1;  Is. 
44,6;  45,21;  Dan.  2,28:  3,52;  9,14;  13, 
42;  2  Mach.  1,24  etc.).  Quo  cognitio  Dei 
modo  etiani  rudioribus  apto  tradatur, 
eius  potentia,  scientia  aliaqne  attribnla 
describuntur  imaginibus  ex  ordine  coni- 
muni  depromptis  :  oculi  Domini  inulto 
plus  lucidiores  snnt  super  solem,  cir- 
cumspicientes  omnes  vias  hominum  et 
profnnduni  abyssi  et  hominum  corda  in- 
tuentes  in  alDsconditas  partes  (Eccli. 
23,28);  si  habes  brachium  sicut  Deus  et 
voce  simili  tonas  (lob  40,4);  ita  sormo 
fit  de  brachio  Dei  excelso,  de  brachio 
extento  et  manu  forti,  de  magnitudine 
brachii  eius  (Ex.  6,6;  15,16;  Deut.  5,15; 
7,19  etc.);  pariter  :  et  ernnt  oculi  mei 
et  cor  meum  ibi  cunctis  diebus  (3  Reg. 
9,3);  scapulis  suis  obumbrabit  tibi  et 
sub  pennis  eius  sperabis  (Ps.  90,4);  cum 
ceciderit  non  collidetur,  quia  Dominus 
supponit  manum  suam  (Ps.  36,24)  ;  ccce 
non  dormitabit  neque  dormiet,  qui  cu- 
stodit  Israël  (Ps.  120,4)  ;  Dominus  sicut 
fortis  egredietur,  sicut  vir  procliator 
suscitabit  zelum,  vociferabitur  et  clama- 
bit,  super  inimicos  suos  confortabitur 
(Is.  42,13)  etc.  Ut  eiusmodi  apla  sunt 
ad  cognitionem  Dei  ingerendam,  ita 
sine  ullo  periculo  proponi  poterant  quia 
Deum  esse  spiiituni  sine  ulla  corporis 
admixtione  iam  antiquitus  clare  doce- 
batur;  Moyses  enim  ulla  imagine  Deum 
repraesentari  prohibuit  (Ex.  20,4;  Lev. 
26,1  ;  Deut.  5,8)  et  de  Dei  manifestatione 
popuium  admonuit  :  vocein  verborum 
eius  audistis  et  formam  penitus  non  vi- 
distis  (Deut.  4,12).  Ex  operibùs  Dei  con- 
cluditur  et  explicatur  eius  magnitudo; 
cf.  lob 28,24  s.;  38,5-41,  23;  Ps.  18,1-7; 
Eccli.  43,1-37;  Is.  40,26;  eius  sublimi- 
tas declaratur  comparationibus  :  quis 
mensus  est  pugillo  aquas  et  caelos 
palmo  ponderavif?  quis  appendit  tribus 
digitis  molem  terrae?  ecce  gentes  quasi 
stilla  situlae  et  quasi  momentum  state- 
rae,  et  insulae  quasi  pulvis  exiguus; 
omnes  gentes  quasi  non  sint  et  quasi 
nihil  et  inane  coram  eo  (Is.  40,12-17), 


I  qui  extendit  velut  nihilum  caelos  et  ox- 
pandit  eos  sicut  tabernaculum,  exten- 
dens  caelos  solus,  stabiliens  terram  et 
nullus  mccum  (Is.  40,22;  44,24). 

In  Vetere  Testamento  peculiari  ra- 
tione  sibi  elegit  popuium  Israël,  quae 
electio  iam  praeparatur  Gen.  9,26,  dum 
lahwe  Deus  Sem  vocatur  et  quae  in  vo- 
catione  Abraham  et  in  promissionibus 
ei  datis  primum  nanciscitur  effectum. 
Haec  electio  porro  significatur  foedere 
cum  Abraham  inito  (Gen.  17),  vi  cuius 
foederis  Deus  se  vocat  Deum  Abraham, 
Isaac  et  lacob  et  posteros  patriarcha- 
rum  duce  Moyse  cducit  ex  Aegypto  et 
eos  sollemni  modo  in  Sinai  assumit  in 
peculium  de  cunctis  populis,  in  regnum 
sacerdotale,  in  genteni  sanctam  (Ex.  19, 
3.6;  cf.  1er.  2,3;  Ez.  16,8).  Ideo  Israël 
vocat  filium  suum  primogenitum  (Ex. 
4,22)  et  populo  singulari  ratione  leges 
praescribit  ad  omnem  vitae  rationem, 
domesticam,  civilem,  religiosam  ordi- 
nandam,  ita  quidem,  ut  ipse  esse  velit 
peculiari  modo  eius  populi  rex  (cf.  Num. 
23,21)  et  reges  luda  sedeant  in  throno 
regni  lahwe  super  Israël  (1  Par.  28,5). 
Praeterea  popuium  dirigit  continua 
missione  prophetarum  et  in  rébus  dif- 
ficilioribus  per  Urim  et  Thummim  in- 
terrogantibus  respondct.  Populo  legem 
observanti  adest  protector  ac  remune- 
rator  benignissimus;  recedenti  a  via 
Domini  exsistit  ultor;  revertenti  et  ve- 
niam  flagitanti  praesto  est  adiutor. 

Dum  ratione  plane  singulari  populi 
Israël  curam  gerit,  simul  tamen  se  ma- 
nifestât moderatorem  ac  dominum  om- 
nium populorum.  Etiam  reliquos  popu- 
los tamquam  suos  agnoscit  filios  (1er.  3, 
19);  lis  utitur  ad  sua  consilia  exse- 
quenda,  uti  in  vaticiniis  prophetarum 
de  nationibus  externis  pluribus  propo- 
nitur.  lis  quippe  oraculis  Deus  modo 
sollemni  declaratur  gubernator  ac  mo- 
derator  omnium,  a  cuius  nutu  ac  volun- 
tate  omnia  régna  pendeant  et  qui  ad 
sua  consilia  exsequenda  cuncta  dirigat 
et  qui  contra  idola  gentium  suam  mani- 
festet  maiestatem  ac  potentiam.  Uti  na- 
tionibus usus  est  ad  popuium  suum 
praevaricatorem  puniendum  et  demum 
in  exsilium  abducendum,  ita  Cyrum 
aliosque  reges  excitât  ad  popuium  re- 


63 


DEUS. 


DRUS. 


64 


clucendum   et  sancluariuni  ilcriiiii   l'ii- 
gendum. 

Noiiien  Dei  untiqiiissiiiiiim  et  niaxiinc 
coinnuine  vidoUir  esse  El,  apiid  Assv- 
rios  llii.  De  otvinoloj^ica  nolumc  vai'iao 
proposilae  siinl  scntentiao.  lia  de  La- 
garde  recurrens  ad  praepositioueiu  Sx 

ad,  versus,  El  ait  eum  dicere  ad  (lucni 
omnes  homines  tendant,  qui  sit  finis  ac 
terminus  desidcrii  oiunium.  Alii  ex  vo- 
cibus  et  phrasiliiis  coj^iiatis  potius  con- 
cludunt  subesse  radici  nolionem  polcn- 
liae  (cf.  noniina  iiebr.  pro  qucrcu, 
terebintiio  et  plu'asin  ili  '"^xS  U?''  est  in 
l)otentia  manus  ineae,  ej^o  possum);  ve- 
runi  reiecta  radiée  Six  ob  el  (ilu)  potius 
assumitur  n'^xesse  validuiu.  Inde  autenV 
dcrivari  quoque  consent  Elohini,  esse 
scil.  formani  pluralem  vocis  prions.  Ad 
El  saepius  additur  Sliaddai  (Gen.  17,1; 
28,3;  Ex.  G,3)  et  vocatur  Deus  eliani 
Shaddai(Ioel  1,15;  Ruth  1,20.  21  ;  saepius 
in  libre  lob);  LXX  :ravToy.pâTwp,  etiam  ô-uà 
râvxa  7:oi7]CTaç,  ô  txavôç,  Vulgata  conimuni- 
ter  Omnipotens.  Vocatur  Deus  quoque 
Altissinius,  Excelsus  (El  elion,  Gen.  14, 
22),  Sanctus,  Sanctus  Israël  (saepe  apud 
Isaiam).  Verum  nomina  frequentissima 
sunt  Elohim,  lahwe.  Discrimen  inter 
nomina  liaec  niultis  in  locis  adverti 
potest  lîoc  :  Elohim  nomen  Dei  est  qua- 
tenus  Creator  mundi  est  et  gubernator 
nalionum. 

Forma  pluralis  déclarât  excellentiam 
(pluralis  excellentiae,  uti  grammalici  lo- 
quuntur).  Nomen  hoc  etiam  quandoque 
atlribuitur  aliis  praeter  Deuni;  ita  iis 
qui  munere  suc  quasi  personam  Dei 
gerunt;  Ex.  21,6  :  ofleret  eum  dominus 
diis;  22,8.  28  (cf.  Deut.  19,18  :  stabunt 
ambo  quorum  causa  est  ante  Dominum 
in  conspectu  saccrdotum  et  iudicum); 
scd  nota  posse  vcrba  hebr.  melius  ita 
intellegi,  ut  (jui  disceptant  iubcantur 
adduci  ad  Deum  i.  e.  ad  sanctuariuni. 
Sed  Ps.  81,1.  6  indices  appellari  deos 
non  poterit  negari  (sed  Ps.  46,10  Vul- 
gata :  quoniam  dii  fortes  terrae  vehe- 
menter  elcvati  sunt,  LXX  Su  toS  Osou  o^ 
xparxiof;  licbr.  Dei  sunt  scuta  lerrae; 
valde  exallatus  est)  et  apud  i.XX  Kloliim 
quando(pic  de  angelis  exponiliu'  Ps.  s, 
0;  96,7.  Etiam  idola  gentium  eo  nomine 


desiguaulur  liaud  raro  (Gen.  31,30;  3."), 
2;  Ex.  12,12;  18,11;  20,3.  23  etc.). 

lahwc  mn")  (LXX -/.ûpioç,  Vulgata  :  Domi- 
nus) nomen  est  Deo  uni  jjroprium,  no- 
men incomnuuiicabilr,  cpiod  declaratur 
Ex.  3,14.  Uti  usu  liuius  uominis  Gen. 
2,4  ss.  et  9,26  (lahwe  Deus  Sem)  iam 
indicalur,  lahwe  pi'aepi'imis  Deus  diciliu' 
quatenus  peeuliari  foedere  vel  pacto  se 
hoMiinibus  manifestât,  (*st  quasi  nomen 
proprium  Dei  foederis.  Quare  in  foedere 
eum  Abraham  ineundo  apparet  lahwe 
(Gen.  17,1)  et  in  promissionibus  foede- 
ris adimplendi,  in  promissionibus  mcs- 
sianis  (in  te  benedicentur  omnes  génies) 
lalnve  loqui  perhibctur  (cf.  Gen.  22,16; 
26,2  ss.;  28,13^  Inde  quoque  lit,  ut 
eum  promissiones  illae  de  terra  danda 
essent  exseeutioni  mandandae,  Deus  pé- 
riode impletionis  nomen  illud  sollemne 
praelîgat,  quo  signihcet  se  qui  sit  6  wv 
foedus  illud  rêvera  exsequi,  se  pro  sua 
natura  foederis  constantiam,  immutabi- 
litatem  testari  et  sublimitalem  et  ulti- 
mum  foederis  illius  terminum  quo  ho- 
mines perducat  esse  visionem  et  frui- 
tionem  ipsius  essentiae  divinae.  Et  quia 
Deus  hoc  nomine  implelionem  promis- 
sionum  spondet,  frequens  est  ut  promis- 
sis  vel  etiam  minis  addatur  dictio  :  el 
seietis  quod  ego  sum  lahwe;  ita  iam  Ex. 
6,7;  postquam  enim  dixit  :  educani  vos 
de  ergastulo  Aegyptiorum  et  eruam  de 
servitute  ac  redimam  in  brachio  excelso 
et  assumam  mihi  vos  in  populum, 
adiungit  :  et  seietis  quia  ego  sum  lalnve 
Deus  vester.  lia  simul  clare  explicalur 
quo  sensu  dictuni  sit  v.  3  :  secundum 
nomen  nieum  lahwe  non  scitus  sum  eis 
(Abraham,  Isaac,  lacob)  i.  e.  illi  imple- 
lionem promissionum  non  videruni, 
me  non  experli  sunt  ut  lahwe,  qui  scil. 
rem  promissam  in  opus  iam  deduceret. 
Ea  sermonum  Domini  clausula  frequen- 
tissime  legitur  apud  Ezechiel. 

In  nominibus  eom|)ositis  nomen  Dei 
lahwe  apparet  in  forma  iahu,  ia,  i; 
porro  apud  Habylonios  iau  nomen  erat 
signi  i  quo  Deus  exprimilur.  L'nde  Schnt- 
der  eum  aliqua  haesilatione,  F.  Dc- 
litzsch  vtTo  sine  nlla  haesilatione  aflir- 
marunt  iau  esse  idem  ac  hebr.  iahu  et 
nomen  Dei  dei'ivari  a  Uabyloniis;  et  ad- 
dit  Dclitzsch  iahu  fuisse  scniper  nomen 


65 


DEUS. 


DEUS. 


66 


Dei  populare  apud  Israelitas,  qui  laliwe 
non  uti  soliti  essent;  verum  iahu,  quia 
ex  lingua  iiebraea  intcllcgi  non  posscl, 
esse  ai)  eruditis  sacerdotibus  et  prophe- 
tis  nmtatum  in  lahwe;  porro  deuin  iau, 
iahu  etiam  alj  aliis  esse  culluin,  uti  no- 
iniua  quaedam  piYjpria  apud  Phoenices, 
Philisthaeos,  Hetiiaeos,  Hamathenses, 
Animonitas  demonstrent  (cf.  Delitzsch, 
Paradies  p.  159-164;  Schrader,  Kcilin- 
schriften  und  A.  T.  ad  Gen.  2,4).  — 
Quae  tamen  sententia  nequaquam  aliis 
viris  doctis  probatur;  eain  oppugnabant 
Tiele,  Philippi,  Driver  (cf.  Studia  bi- 
blica,  Oxford  i885  p.  4  ss.).  Et  merito 
quidem.  Nam  nuUo  modo  ostendi  potest 
iahu,  non  auteni  lahwe,  fuisse  nominis 
formam  usitatam;  ubique  enim  legitur 
et  scribitur  lahwe,  immo  in  antiqua  illa 
inscriptione  quae  a  Mesa  rege  Moab  no- 
men  habet  Deus  Israelitaruin  scribitur 
mn^  ;  proinde  Moabitac  ipsi  sciebant 
nonien  Dei  apud  Tsraelitas  populare  et 
commune.  Porro  nomen  boc  in  verbis 
compositis  fuisse  apocopatum  in  iahu, 
ex  indole  linguae  facile  consoqui  Driver 
significat,  dum  e  contra  affirmât,  non 
posse  satis  explicari  quomodo  ex  baby- 
îonico  iau  oriri  potuisset  iahu;  ex  analo- 
gia  enim  et  norma  legum  phoneticarum 
debuisse  ex  iau  tîeri  iô,  quae  tamen 
forma  nunquam  in  Une  verborum  com- 
positorum  deprehendatur  ;  si  antem  iô 
in  initio  nominum  propriorum  legatur, 
id  nuUatenus  ei  opinioni  favere,  cum  ex 
regulis  linguae  hebraeae  eiusmodi  con- 
tractio  explicetur.  Insuper  contendit 
nondum  esse  sufficienter  probatum  i 
apud  Assyrios  nomen  fuisse  deitatis. 

Alii  aliunde  nomen  Dei  lahwe  repetunt. 
Et  Sayce  quidem  qui  omnino  negat  no- 
men quoddam  lahwe  in  mythologia 
babylonica  reperiri,  potins  ab  Hethaeis 
cius  originem  quaeri  posse  autumat; 
King  ultimam  eius  nominis  radicem  in 
accadico  an,  anu  deprehendi  coniectat; 
Stade,  Tiele  nomen  per  Moysen  fortasso 
a  Kenitis  esse  acceptum  censent  proba- 
bile  (cf.  Driver  1.  c);  alii  etiam  origi- 
nem esse  ex  Aegypto  quaerendam  ima- 
ginati  sunt  (de  ea  coniectura  vide 
Smith-Fuller,  Dictionary  of  thc  Bible 
s.  V.  lehovah). 

Ab  ea  nominis  explicatione  quae  E\. 


3,14  traditur,  haud  pauci  recedere  ma- 
lunt  et  formam  lahwe  tamquam  formam 
hiphilicam  accipiunt.  lis  iam  praeibat 
Clericus  ad  Ex.  6,3  explicans  :  mnt 
faciet  ut  sit;  <c  uno  verbo  graece  non 
ineleganter  dixeris  YevsatoupYov  exsisten- 
tiae  eflfectorem  »;  atque  simili  modo 
Gesenius,  Lagarde,  Kuenen,  Schrader, 
Baudissin,  Nestlé,  Schultz  H.,  Tiele  etc. 
Verum  bene  advertit  Driver  vix  in  ulla 
lingua  semitica  adhiberi  formam  causa- 
tivam  verbi  .-fn;  neque  ullam  esse  ra- 
tionem  ad  eam  recurrendi  formam  apud 
Hebraeos  plane  inauditam,  vide  quoque 
inZeitschr.  d.  D.  Morg.  Ges.  XXXIX.  188.5 
p.  566  ss.  ;  et  Delitzsch  quoque  ait  sine 
ulla  ratione  contradici  derivationi  Ex. 
3,14  propositae  (1.  c.  p.  161),  immo 
formam  hiphilicam  neque  in  usu  biblico 
neque  postea  reperiri,  uade  illam  ex- 
plicationem  plane  fieri  nullatenus  posse. 
Immoaliqui  adarabicuin  iin  recurrerunt 
nomen  illud  explicantes  de  oo  qui  facit 
cadere  scil.  pluviani,  fulgura;  ita  Ro- 
hertson  Smith;  mitto  ali^  explicationis 
portenta,  uti  quod  Luzzatto  proposuit 
nomen  esse  conipositum  ex  duabus  in- 
teriectionibus,  m  qua  designetur  poena 
et  ini  qua  gaudium  expriniatur,  inde 
vocari  Deum  aiictorein  boni  et  mali. 

Varia  quoque  proposita  sunt  de  quae- 
stione,  quomodo  m.""'  pronuntiari  de- 
beat.  Non  esse  pronuntiandum  lehova 
(de  quo  nomine  et  enuntiandi-  modo 
magnopere  iam  indignalus  est  Gene- 
brardus)  certuni  est  et  ipsa  quoque  no- 
minis explicatione  Ex.  3,14  dcmonstra- 
tur.  Ea  enim  palefit  nomen  derivari  a 
7\^ni  (rrri)  et  esse  similem  formationem, 
sicut  Isaac,  lacob  a  verbis  pniT,  2p'J  for- 
mantur;  unde  plane  fieri  nequit,  ut 
lehova  exoriatur.  Insuper  notum  est  in 
textu  mas.  voci  adscripta  esse  puncta 
vocalia,  quibus  Adonai  legerent,  cum 
mni  fuerit  nomen  ineffabile  saltem  tem- 
poribus  posterioribus.  Si  spectatur  illud 
ninx  Ex.  3,14,  forma  ^^-l"|  lahwe  omnino 

erit  praeferenda.  Pro  a  in  prima  syllaba 
etiam  testantur  formae  "l^^  H'  et  quod 

Theodoretus  et  Epiphanius  referunt  de 
nomine  'Ia6£.  Quare  minus  probabiles 
sunt  formae  lehewe,  lehwe,  liliwe,  quae 
etiam    propositae    simt;     alii    malunt 


LE\ICON   BinLICUM.   —  T.    H. 


67 


DEUS. 


DEXTRALE. 


08 


liiljwa,  lahawa;  quod  cliain  proposiUmi 
luit  laliwo  (cl'.  1  A  0  (inosUi'orimi),  re- 
cedit  oiimiiio  al»  aaalo^ia  vorl)oriiiii  in 
n"'^.  Meriti)  liodio  ooinimmiler  laliwc 
pronunlialiir. 

Myslcriimi  SS.  Tiiiiitalis,  seu  in  Dcô 
osso  pliu'cs  personas,  (piod  aliqui  liaiid 
bene  in  lornia  plurali  Kioliim  inniii 
cxistiniabant,  nudius  dici  poterit  aliquo 
modo  obsfiiro  significari,  cuni  Deus 
loqualiir  :  faciamus  liomincm  (Gen. 
1,20;  cl'.  3,22;  11,7),  quis  ibit  nobis 
(Is.  0,8)^  Uein  sapionlia  Ooi  ita  describi- 
tur,  ut  nihil  déesse  videatur  ad  illam  in 
propria  personacoiistiluondani  (d'.  Prov. 
8,12  SS.  ;  Sap.  7,22  ss.  ;  Eccli.  24,5  ss.). 
Vernia  revelalio  biiiiis  inysterii  oninino 
pcrtincl  ad  Noviini  Teslaniouliini.  (v. 
TRINITAS). 

Pariler  propriiun  osl  docirinae  a  Cliri- 
sto  uobis  allalae,  iit  Deus  a  nobis  ado- 
randus  sil  et  invocandus  sub  nomine  i)a- 
tris.  Quod  nomen  Deo  quidem  in  Vetere 
quoque  Teslamento  inditur  Deut.  32,6, 
ubi  pater  populi  Israël  dicitur,  simili- 
ter  Is.  63,16  et  04,8  (lob  34,36  legitur  in 
Vulgata  pater  rai,  sed  versioues  vcteres 
longe  aliud  praebent)  ;  at  Christo  tamen 
docente  hoc  nomen  suavissimum  ac 
consolatione  plénum  libéra  fulucia  a  no- 
bis usurpari  polest,  cuni  et  orare  nos 
iubeat  :  Pater  nostcr  etc.  et  loties  de  pa- 
ire nostro  caelesti  sermonem  inférât  (cf. 
Matth.  0,1.  4.  6.18;  7,11;  10,29;  18,14; 
23,9  etc.  etc.).  Quam  indolem  paternam 
S.  loannes  oplime  delineat  scribens  : 
Deus  caritas  est  (1  loan.  4,8).  Uti  in 
Vetere  Teslamento  Dei  cura  et  dilectio 
in  omnes  describitur  :  diligis  omnia 
quae  sunt  et  nihil  odisti  eoruni  quae 
fecisti  (Sap.  11,25),  ita  pariter  in  Novo 
leginuis  :  sic  Deus  dilexit  numdiim,  ut 
Fiiiuni  snum  unigenitum  daret,  ut  omnis 
qui  crédit  in  eum  non  pereat  sed  habeal 
vitam  aelernam  (loan.  ;i,10)  et  :  Deus 
vull  omnes  homines  salvos  fieri  et  ad 
agnitionem  veritatis  v(>nire  (1  Tim.  2,4). 
Neque  minus  a  C.hi-isto  disciiiuis  ([uanla 
cupa  et  providentia  Deus  singula  dis- 
ponat  et  qiiain  provide  bominibus 
prospiciat  (cf.  iMaltli.  6,20-32).  Ilomini- 
lius  malis  Deus  non  sublrahit  benelicia 
sua,  quo  excmplo  Christus  ad  dileclio- 
nem   inimicorum  nos    insliluil  (Matlb. 


;»,44  ss.).  Dei  in  peccalores  resipiscon- 
tes  misericordiam  depingit  in  parabola 
lilii  i»rodigi  (Luc.  l.'>,20);  scmI  ad  coer- 
ccndas  malas  qiiibus  in  peccalum  pro- 
pidiiiiilur  buiniacs  conciipiscentias  et  ad 
vinccndiun  iiian(>m  lerroicm  bominum 
t'Iiam  Deiim  llammis  gcbeniuie  j)iu:cata 
ulciscentem  uobis  depingit  (cf.  Maltb. 
.'i,29.  30;  10,28;  18,8);  Dei  in  peccalores 
ultionem  apostoli  quoque  verbis  gravis- 
simis  describunt  (Rom.  1,18;  2  Petr. 
2,4;  Apoc.  21,8). 

I.   KNABENlîAl'EH. 

DEUTERONOMIUM.  Ea  voce  red- 
dilur  Deut.  17,18  et  los.  8,32  hebr, 
nJ^*)D;  dicitur  quippe  in    lege  régis  : 

postquam  autem  sederit  in  solio  regni 
sui,  describet  sibi  deuteronomium  legis 
liuius  (LXX  To  8£UT£povo[xiov  ToîjTo)  in  vo- 
lumine,  et  los.  8,32  :  et  scripsit  super 
lapides  deuteronomium  legis  Moysi 
(LXX  To  o.,  v6[i.ov  Mwuarî),  quod  ille  di- 
gesserat  coram  liliis  Israël.  Unde  vox 
significare  videtur  exemplar  (transcri- 
plum),  vel  ut  alii  explicant  :  duplum, 
vel  iteralionem,  repetitiouem.  Sed  prier 
nolio  de  exemplair  praeferenda  videtur; 
etiam  in  Targum  cbald.  ":3ï;n2  exemplar 
transsumplum,  transcriptum  explicatur 
(Abschrifl,  cf.  Paul  de  hagarde,  Mitthei- 
lungeiiIV.  p.  190). 

In  editionibus  graccis  et  latinis  eo 
nomine  designatur  liber  quintus  Moysis 
(4iebr.  elle  haddebarim);  nomen  aliqui 
expUcant,  ((uia,  uti  in  syuopsi  Ps.-Alha- 
nasii  dicitur,  «  post  acceplam  in  tabulis 
scriptam  legem  Moysis  veluti  secundam 
legem  (ôsÛTspov  voixov)  serniones  buius 
libri  ex  divine  jiraecepto  Israelilis  pro- 
niulgavit  »  (apud  Migne  28,308);  potius 
est  legis  exi)lauatio  quaedam,  exhorla- 
tio  ad  legis  observationem  inducens  et 
eftîcax.  —  Quaestiones  lutroduclionis 
biblicae  tractare  non  est  buius  loci. 

DEXTRALE  se.  oi'namenlum;  quae 
vox  sigailicat  bracbiale,  arniillam.  Po- 
nitur  in  Vulgata  Ex.  33,22  pro  hebr. 
TQID  ((luam  vocem  Vulgata  Xuni.  3l,;iO 

reddit  unu-aenulas);  eam  vocen»  expli- 
cant de  glohulis  aureis  ex  quibus  orna- 
menta,  bracliialia,  armillae,  calellae 
conticiebanlur;  LXXTtspiosÇta.  Nuin.  31,50 


69 


DEXTRALE. 


DIANA. 


70 


in  Vulgata  eadem  voce  expriniitur  hebr. 

b'^yj  annulus  (eam  vocem  Vulgata  Ez. 

16,12  reddit  circiilum,  LXX  Tpoyt'aicov}. 
Eo  ornamenti  génère  etiani  ludith  usa 
est  (10,3\ 

DIABOLUS  V.  DAEMONES. 

DIACONUS  (otazovo;).   Praeter   no- 
tionem  generaleni  de  lamulis,  ministris, 
qua  ôii/.ovoç  haud  rare  in  texlu  graeco 
adhibotur,  diaconi  simul  cuni  episcopis 
nominantur  Phil.  1,1  el  i  Tira.  3,8,  quo 
loco    simul   praescribitur    quales    esse 
debeant   :    diaconos    similiter   pudicos 
a£[iLvo-j;  (ita  se    gérant,   ut  aliorum  re- 
■verentiam  mereantur),   non   bilingues, 
non  multo  vino  dedilos,  non  turpe  lu- 
crum    sectantes,    habentcs    mysteriuiu 
fidci  in  conscientia  pura;  et  hi  auteni 
probentur   primuni    et    sic    ministrent 
nuUum  crimen  habcntes  ;  diaconi  sint 
unius  uxoris  viri,   qui    filiis  suis  bene 
praesint  et  suis  domibus.  Comniuniter 
consent  Act.   6,3  institui  diaconos,  qui 
curam  gérant  pauperum.  Ad  eiusmodi 
ministrationem,  qua  subsidia  a  iideli- 
bus  collecta  indigcntibus  distribuuntur, 
etiam  accommodantur  monita  apostoli, 
quibus  diaconi  docentur,  ut  cum  gravi- 
tate  ac  dignitate  se  gérant,  ne  alla  apud 
alios  dicant  (aliter  loquantur  supcriori- 
bus,  inferioribus  aliter),  ne  duni  subsi 
dia  divitum  coUigunt  bibacitati    indul- 
geant,  ne  suum  ex  eleemosynis  lucrum 
quaerant,  ut  pura  mente  pauperibus  ut 
ipsi  Christo    ministrent  etc.    Praecipit 
porro  apostolus,  ut  bonus  habeatur  de- 
lectus  eorum  qui  ad  taie  ministerium 
assumuntur;  opus  esse    ut    bona  suae 
domus  administratione  probaveiint  se 
esse  huic  administrationi  aptos.  Erant 
taque  diaconi  adiutores  episcoporum  ; 
vcrum   eorum  munus   non    sola   cura 
pauperum  fuisse  circumscriptum,  iam 
ostendit  S.  Stephanus  Act.  6,8,  ostendit 
Philippus  Act.  8,0,  qui  praeterea  officio 
praedicandi  sedulo  incumbebant.  Unde 
concluseris  diaconos  iam  ab  initio  etiam 
in   ministerio    verbi    adiutores    fuisse 
episcoporimi  ;  eoscnimad  sacrum  quod- 
dam  ministerium  fuisse  electos  etiam  eo 
suadetur,  quod  orationc  et  impositione 


manuum  ab  apostolis  consecrabantur  ad 
munus  illud  obeundum  (Act.  6,6). 

Ad  curam  pauperum  habendam  etiam 
mulieres  pro  mulieribus  esse  electas, 
ostcnditur  Rom.  16,1,  ubi  Plioebe  no- 
minatur  ôiâxovoç  ecclesiae  quae  est  in 
Ccnchris.  Neque  tamen  de  eiusmodi 
feminis  diaconis  sermo  erit  1  Tim.  d,9  : 
vidua  eligatur  non  minus  sexaginta  an- 
norum  etc.  ;  nam  quae  sunt  ita  aetate 
provectae,  potius  ipsae  indigent  mini- 
stralioiie  aliarum  ;  sed  hae  accensendae 
erunt  iis  de  quibus  'apostolus  loquitur 
1.  c.  V.  16,  scil.  quibus  ut  vere  viduis 
ecclesia  providere  debeat,  quia  antea 
se  ministerio  pro  aliis  impenderint; 
proin  eas  videtur  describere  quae  antea 
fuerint  oiâxovot  et  quae  nunc  recipiantur 
in  numerum  eorum  quae  beneficio 
sustentationis  e  fidelium  oblationibus 
fruantur. 

DIADEMA  (SidSrijjLa)  ornamentum 
capitis  regium;  vox  ponitur  in  Vulgata 
pro  Tî:  2Reg.  1,10;4  Reg.  ll,12;2Par. 

23,11;   etiam  pro  nTcy  corona  2  Reg. 

12,30;  Gant.  3,11;  bis  quoque  pro  ï^ijs 

tiara,  fascia  capiti  circumvoluta  lob  29, 
14  etis.  62,3;  in  libro  Esth.  (1,11  ;  2,17; 
6,8)   ponitur  pro   "in3    (/.(-rapi;,   x(8apt;)   : 

cidarim  Persae  regium  capitis  vocabant 
insigne  ;  hoc  caerulea  fascia  albo  dis- 
tincta  circuibat  (cf.  Curtius  3,5).  Fre- 
quentius  legitur  ôtâôrj[j.a  1  Mach.  1,9;  6, 
15;  8,14  etc.  de  fascia  candida  quae  tia- 
ram  circuibat. 

DIANA  ("ApTEijLtç),  magna  Diana  Ephe- 
siorum,  ab  Artemide  Graecorum,  sorore 
ApoUinis,  distinguenda  Ephesi  praeci- 
pue  colebatur  (Act.  19,  24.  27.  28.  34. 
3o).  Eius  nomon  primitivum  erat  ~i.lr.ii 
seu  Olr.iq  {Macrob.  Saturn.  V.  22).  Tem- 
plum  celeberrimum  habebat  Ephesi  (vide 
s.  V.),  quod  artifices  imitatione  expres- 
serunt  confectis  parvulis  aediculis  argen- 
leis,  quae  tamquam  sacra  pignora,  amu- 
leta  et  phylacteria,  a  cultoribus  Dianae 
avide  emebantur  ac  gestari  solebant. 

Cf.  /.  T.  Wood,  Oa  the  antiquities  of 
Ephesus  having  relation  to  Christianity  in 
Trans.of  the  Soc.  of  Bibl.  Arch.  VI.  1878 
p.  328;  F.   ViQOuroux,  Le  Nouveau  Test,  et 


71 


DIANA. 


DIES. 


72 


les  découv.  anhéol.  inoil.  cd.  2  p.  282-287; 
Pauhi-Wissoira.  Ut;al-Encycl.  dor  klass. 
AlteiL  11.  1372.  1373. 

DIBON  Cj'zn;  LXX  Axt5iôv   ut   pliiii- 

imiiii  .  1.  l'rbs  Iransiordanica  priniuiii  a 
iMoal)ilis,d(Mniie  al)  Amorrliaeis  uccupata 
(Niim.  il, M)  cf.  v.  20),  sita  in  rcjiione, 
([Liain  Uuhcnilac  et  (iadilac  ad  pastum 
^irgiiin  siioium  ubi'rriiiuim  a  iMoyse  cx- 
postulai'unt  et  portiononi  acccpcrunl 
(Nuin.  32,3;  los.  13,9),  a  liliis  Gad  reae- 
diticata  (Niim.  32,34),  scd  tribiii  Kubcn 
assignata  (los.  13,17)  ;  notare  iuvabit 
teriuinos  intor  fines  Gaditanim  et  Ru- 
benitariim  uipotc  pastoriim  vi\  acciirate 
servari  potuisso.  Eadeni  recensetiii-  sta- 
tio  Israelitarum  Dibougad  "i'pn,  Aai- 

6wv  rdô)  intoi"  lieabarhn  et  llelmoiulebla- 
thaini  (Num.  33,  45.  40);  additum  Gad 
haud  dubie  eo  explicanduni  est,  quod 
Gaditae  iirbem  reacditicarunt.  ïempore 
Isaiae  et  lercmiae  a  iMoabilis  recuperata 
erat;  nam  sacpius  in  oraciilis  prophcti- 
cis  contra  Moai)  editis  commcmoratiir 
(Is.  io,2;  for.  48,18.22)  neque  alia  urbs 
qiiaiii  Dibon  iulellegalur  oportet  Is.  l;j,9 
(r^'T,  Asiawv,  Vulgata  :  Dibon'i,  ut  iani 

S.  Hieronymus  ad  h.  I.  monet  et  plerique 
propter  allusioneni  ad  □T   (sanguis)   a 

pi-ophela  intentam  censent.  Dibon  ut  urbs 
rcgia  inoabitica  etiani  conflrniatur  in 
insciiptione  Mesa  régis,  qui  se  vocal  Di- 
bonitam  (lin.  1  ;  cf.  lin.  21.  28).  In  eadem 
inscriptione  (lin.  3)  legitur  :  feci  hoc  ex- 
celsum  pro  Chamos  in  Qorcha;  explicant 
aiileni  Qorcha  ex  arabico  calvitieni,  lo- 
cum  excelsum  et  glabrum  illudque  su- 
nmnt  pro  antiquo  nomine  vel  sallein  pro 
parle  urbis  Dibon,  undc;  pi'opc  Dibon  vci 
in  ipsa  urbc  sanctuarium  Chaînes  in  colle 
positiun  fuisse  infertur,  uteliamls.  15,2 
aperle  innuilur;  cf.  6'.  Hieron.  ad  ii.  1. 
Describilurai)  Eiisebio  et  S.  Hieronynio 
villa  pergrandis  iuxta  Arnoneni  (Ononi. 
éd.  Larj.  2i9,43  ;  H  5,8).  Hodie  Uibân  hora 
et  dimidia  ab  Arnone  aquiloneni  versus 
dislans,  prope  Aroer  et  iuxta  viani,  ([ua 
ab  Ar  Moab  Ileseboneni  iluc.  In  ruinis 
Dibiin  celeberriina  illa  inscriptio  Mesa 
régis  Moab  reporta  est  (v.  MESA). 

^Cf.  Tristrtim,  Land  of  Moab  p.  132  ss. 
(sed  cf.  p.  105);  J.  FalinujniOer,  Nach  Jéru- 


salem éd.  2  II.  p.  132;  Zeitsclir.  d.  D.  Pal- 
Ver.  11.  1879  p.  S  ss.;  D.  Zaneccliid,  La 
Paleslint!  d'aujourd'hui  1899II.  p.  101.102; 
/'.  Ihihl,  Ah.  Pal.  18',»r,  p.  268;  Miss,  Ex- 
pédition lo  Moai»  and  C.ilead  in  l'ai.  Expl. 
ruiid.  Quart.  Slat.  Jul>  18'.».")  p.  227^228. 
J.  /*.  rail  hastcrcii  apud  Vigovroiix,  Dicl. 
de  la  Bible  II.  1409-11. 

2.  Dibon  (Neh.  11,25)  v.  DIMONA. 

DIBONGAD  v.  1)1  UON  1. 

DIDRACHMA  lôtopx/ixov)  est  nuni- 
nms  argenlens,  duas  conlinens  drach- 
nias  allicas,  etaequansdimidiumsiclum. 
Erat  tributuni  qnolannis  ab  Israelitis 
leinplo  Doniini  solvenduin;  de  quo  vide 
Knabenbauer  ad  .Malth.  17,23.  In  Vulgata 
de  didrachmis  (juoque  nientio  est  2 
Mach.  4,19;  10,20;  verum  graece  scri- 
bunlur  ilii  opa/;j.at.  —  De  valore  vide 
s.  V.  PECUMA.' 

DIDYMUS  cognominalur  S.  Thomas 
aposloius  !lo.  lt,l«;  20,24;  21,2);  v. 
THOMAS. 

DIES   (natCi,    'HfxÉpa),  nonicn  pri- 

mae  tiliac  lob,  quae  ei  post  sanationeni 
a  niorbo  nata  fuit  (lob  42, 14).  Appellari 
polerat  Dies  i.  e.  clara,  lucida,  pulchra 
ut  dies;  probabilius  autom  appellabatur 
Colunibaiarab.  Ycmâm};  v.  COLl'.MBA  3. 

DIES.  Dies  dupliciter  intellegitur. 
Modo  désignât  dieni  solis  luce  elaruin, 
modo  comprehendit  et  diem  et  noclem. 
Ulrumque  habetur  Gen.  1,14  :  «  Fiant 
luminaria  in  firmamento  caeliet  dividant 
diem  CoiTI)  ac  noclem  et  sint  in  signa  et 

tempera  et  dies  (DiD'')  et  annos  »  ;  quo 

loco  dies  opponiturlum  noctitum  anno. 
Allerum  autem  exprimitur  voce  wy^[l.B- 
pov  2  Cor.  11,25. 

Quando  dies  inceperit  tempore  palriar- 
charuin,  certo  sciri  nequit.  Sola  crea- 
lionis  narralio  allcjuid  indicat  nolissimis 
iilis  verbis,  quae  linilis  singulis  operi- 
bus  adduntur  :  <<  et  factuni  est  vespere 
et  mane  nph  M")"!  2yj  >nn)  dies  nnus» 

vel  «  secundus  >•  etc.  Ex  quo  dicendi 
modo  effici  videlur,  primo  mane  unum 
diem  absolntum  es.se,  allerum  incepisse. 
neque  (piidquam  refert  ad  uoslram  rem, 
utriun  vo\  diei  (DV)  pro|)ri(>  an  trans- 
late sensu  intellegalur. 


73 


DIES. 


DIES. 


Moysis  tempore  diem  vespere  incepissc 
in  Lege  clare  enimliatuni  est;  de  pas- 
chatis  sollemnitate  liaec  praecipiuntur  : 
Primo  mense,  qliarta  décima  die  meiisis 
ad  vesperam  comedetis  azyma  usquc  ad 
diem  vigesimam  priinam  ciusdem  men- 
sis  ad  vesperam  (Ex.  12,18)  et  de  die  festo 
expiationum  :  Avesperausque  ad  vespe- 
ram celebrabitis  sabbata  vestra  (Lev.  23, 
32).  Samsonis  sodales,  quilms  proposi- 
tum  problema  intra  septem  dies  convivii 
solvendum  erat,  dicuntur  id  septimo  die 
ante  solisoccubitum  suivisse  et  sponsio- 
nem  vicisse  (lud.  14,18).  VerbaPs.o4,18  : 
«  Vespere  et  mane  et  meridie  narrabo 
et  enuntiabo  »  candem  numeraudi  ratio- 
nem  exhibent. 

Qiio  autem  vespertini  temporis  mo- 
mento,  utrum  solis  occasu  an  prima 
nocte,  novus  dies  inceperit,  ex  litteris 
divinis  certo  cognosci  naquit.  Ex  locis 
Ex.  12,6;  Lev.  23,5;  Num.  9,3  apparet 
ludaeos  Phase  Domini,  quando  immolan- 
dus  esset  agnus,  célébrasse  D''315?n  ^2 

i.  e.  inter  duas  vesperas.  Tempiis  illud 
accuratius  definitur  Dent.  16,6  :  «  Im- 
molabis  Phase  vespere  ad  solis  occasum  » 
(ura'crn  nÏss  nys)  Ex  his  locis  colligit 

Corn,  a  Lapide  (in  Ex.  4,21)  primam  ve- 
speram esse,  cum  iam  sol  déclinât  ad 
occasum,  secundani  esse  ipsum  solis 
occasum.  Alii  proteruntsecundam  vespe- 
]'am  usquc  ad  linem  crepusculi  vesper- 
tini :  donec  egrediantur  astra  (cf.  Neh. 
4,'21).  Grespusculum  autem  produci  solet, 
quoad  sol  ad  scxtum  gradum  vel  sextum 
cum  dimidio  directe  infra  horizontem 
lapsus  est,  quod  spatium  Hierosolymis 
tempore  paschatis  erat  ferc  semihora. 
Ceterum  illa  temporis  dcterminatio  : 
hiter  duas  vesperas  a  variis  scctis  Tudaeo- 
rum  vario  modo  accipiebatur.  Samari- 
tani  ot  Karaitae  vcrbis  Dent.  16,6  innixi 
primam  vesperam  vocari  censebant  oc- 
casum solis,  alteram  crepusculum;  cl". 
Abe7i  EsrainEx.  12,6.  Pharisaei  vero  et 
Rabbanitae,  quorum  sententiam  Rabbi 
larchi  in  Ex.  12,6  exhibet,  primam  ve- 
speram intellegebant  tempus,  quo  sol  de- 
clinare  incipit  (arab.  vesperulam,  ubi 
vesperascerc  coepit,  graece  osiXriT.pwh), 
alteram  vesperam  solis  occasum  (graece 
ôst'Xr)  o'Ma).  Ex  iis,  quae  Flav.   losephus 


habet  (Bell.  iud.  VT.  9,3  et  Ant.  XIV.  4, 
3),  Pharisaeis  tempus  inter  duas  vespe- 
ras interiectum  erat  ab  hora  nona  diei 
usque  ad  undecimam  i.  e.  ab  hora  tertia 
pomeridiana  usque  ad  quintam.  De  sa- 
crificio  iugi  vespertino,  quod  etiam  inter 
duas  vesperas  offerenduni  erat(Ex.  29,39. 
41  ;  Num.  28,4. 8)  docet  3/is/t7irt,Pesachim 
5,1  :  «  Sacriticium  iuge  mactabatur  hora 
octava  et  média  et  offerebatur  nona  et 
média,  at  vespera  sabbali  mactabatur 
septima  et  média  ac  ofTerebatur  octava 
et  média  tam  die  profesto  quam  die  sab- 
bati  >K  Ad  quem  locum  notât  Maimo- 
nides  :  «Initium  temporis  sacrificii  iugis 
vespertini  est  a  média  hora  septima 
usque  ad  finem  diei  ;  estque  tempus  quo 
umbra  se  dilatare  incipit  et  unicuique 
ostendit  longitudinem  suam  »  et  Bartc- 
nora  :  «  Tempus  mactationis  sacrilicii 
iugis  est,  quando  se  inclinant  umbrae 
vespertinae,  quod  est  ab  hora  sexla  el 
média  ac  deinceps,  quando  sol  inclinât 
versus  occidcntem;  nam  média  sexta  et 
média  septima  consistit  in  medio  caeli 
et  umbra  non  inclinât  se,  sed  umbra 
hominis  totasub  illo  est.  Dilatabant  ergo 
tempus  mactationis  duas  horas,  propter 
vota  et  sacrificia  spontanea,  quae  offerri 
nonpoterantpostsacrificiumiugevesper- 
tinum  »  (apud  Surenimsium,  Mishna  II. 
p.  150).  Sed  in  bac  quaestione  notatu 
dignissima  sunt,  quae  D.  Chwolsoii  (Das 
letzte  Passamahl  Christi  u.  der  Tag 
seines  Todes,  St.  Petersburg  1892, 
p.  37  ss.)  ex  discussione  varioruni  tex- 
tuum  i^abbinicorum  erui  posse  existi- 
mat  scil,  tempus  inter  duas  vesperas 
fuisse  crepuscidum  ab  occàsu  solis 
(ineunte)  usque  ad  apparitionem  trium 
stellarum  mediac  magnitudinis  (quibus 
tamen  Venus  non  accensebatur)  et  huic 
crepusculo  ludaeos  in  Palaestina  assi- 
gnasse 1  i  —  1  -^  horas. 

Praeterea  in  S.  Scriptura  varia  diei 
teinpora  designari  soient  ex  iis,  quae 
ordine  naturae  per  decursum  diei  tiunt; 
ita  Gen.  19,15  hebr.  cum  ascenderet 
aurora;  32,24  usque  ad  ortuni  aurorae; 
19,23  sol  egressus  est  super  terram  et 
Lot  ingressus  estSegor;  32,31  ortusque 
est  ei  (lacob)  statim  sol,  postcjuam  trans- 
gressus  est   Phanuel;   Marc.   16,2  orlo 


DIES. 


DILIIVIUM. 


76 


iaiii  solo;(;i'ii.  1S,1  in  ipso  fervoi-e  diei; 
l  lloy.  11,11  in;^rcssiis  est  Saul  média 
casU'a  in  vii^ilia  iiialiilina  el  perTUssil 
Aminon  iisque  liiiiii  iacalescei-et  «lies 
(hebr.  usquo  ad  l'ervoreiu  diei,  iiti  (Jen. 
18,1);  Prov.  4,18  dies  perfeeliis,  hebr. 
Dlin  V\D2,  staliile  diei,  lueridies  scil.quo 

soi  videlur  stare  iimnotus,  vei  ul  aiii 
oxplicant,  creetiiin,  ul  scil.  distingiiatiii' 
a  tempore  diei  ascendeiile  ad  lueiidiem 
el  dcscendenle  ad  vesperain;  liid.  10,8 
doncc  inercscat  dies;  11), l»  dics  ad  occa- 
sum  deelivior  est  et  pi'(i[)iiiqiiat  ad  ve- 
sperum;  (îen.  2î-,(i;{  inclinata  iaui  die, 
licbr.  appropinquanle  vespera;  Gen. 
15,12  liebr.  sol  erat  prope  occasum 
(NiaS  ujnrn  "înii):  1 0,17   sol   occubuii 

etc. 

Dies  alicuiiis  saepius  diciliir  de  mortis 
die;  cf.  1  Reg'.  2(5,10;  lob.  18,20;  Ez.  21, 
29.  Apud  pi'oplietas  dies  Doinini  appeila- 
lur  teinpus,  qno  Deiis  iudiciiim  est  exer- 
citui'iis;  cf.  Is.  2,12  dies  Domiiii  exerci- 
luiim  super  omnem  siiperbum;  13,9  ccce 
dies  Domini  veniet;  Lament.  2,1.  22  in 
die  liiroris  Doinini;  Soph.  1,7  dies  Do- 
mini,  1,1 4  dies  Domini  magnus,  1,15  dies 
irae  dies  iila  etc.  Similiter  inNovo  Testa- 
mento  dics  Domini  dicitur  de  altero  ad- 
ventu  Christi  ad  iudicium  et  de  iudicio 
universali;  cf.  1  Cor.  3,1:5;  5,0;  2  Cor.  1, 
14;  Phil.  1,0  (usqnc  indiein  Christi  lesu; 
item  1,10;  2,10);  1  Thess.  5,2;  2  Thess. 
2,2;  vel  etiam  solummodo   dics  Hebr. 
10,25  :  tanto  magis  quanto  vidcritis  ap- 
propinquantem  diem.Sed  Apoc.  1,10;  lui 
in  spiritu  in  doininica  die,  Iv  xî)  xuptaxrj 
7j[jiÉpa  explicandum  est  de  die  primo  he- 
bdomadis,qui  illn<i  nomen  sortitus  estob 
resurreclionem    Christi.  Primum   cnim 
diem  hebdomadis  celel)rem  ac  sacrum 
esse  habituni  a  primordiis  rei  christia- 
nae,  iani  patet  Act.  20,7  et  1  Cor.  16,2; 
inepislidaquoquc  Darnabae  iegitur  cap. 
15  :  '<  agimus  diem  oclavum  in  laetitia, 
in  quo  lesus  e  morluis  surrexit  »\  el  cf. 
Dionys.  Corint.  apud   Euscb.  llist.  eccl. 
4,23. 

I.    (1.    UAliEN. 

DIEVI    (aram.   NIHI.    L.W   Aauarot) 

sunt   gims   Persarum    suiiiecta  impeiio 
Esd.  4,9  comMKMUorala.  .Vsenaphar  eos 


in  Samariam  (-(donos  deduxcrat  e\  |)i'o- 
priis  sedibus.  Ili  ludaeis  ab  exsilio  in 
palriaiii  rexersisel  iiioenia  Hierosoiymo- 
rinii  a(Mlihcanlibus  eliam  liltcris  ad  Ar- 
taverxi'n  regem  dalis  siiiud  cum  aliis 
[)opulis  obstitei'unl.  (Juod  inter  Susane- 
chacos  et  Aelamitas  recensentnr,  tribus 
susiana  vel  aelamitica  putantur.  Sintno 
Dievi  iidem  ac  Aâot  sive  Aâat  ab  Hero- 
d(»lo  (1,125)  (>t  Strabonc  (VII.  3,12),  vel 
Dahdc  a  Livio  (35,48)  et  Curtio  (8,3)  me- 
morati  [rahat(iue  ab  iis  sunm  nomen 
pro\incia  D«/*/.s'<cm,  magis  incerto  conii- 
cerc  quam  probal»iliter  oslendcre  vi- 
dentur. 

F.    ZORELL. 

DILUVIUM    (hebr.    Sl^G    forte    a 

rad.  assyr.  ^23  destniere;  LXX  xaTa/Xu- 
a[j.6î  a  xaTaxXûÇw  =  inundo)  appellalur 
ingens  illa  inundatio,  qua,  ([uemadmo- 
dum  refert  liber  Genesis,  aetate  .\oë, 
ulciscendorum  Iniinani  generis  scelerutu 
gratia  terra  contecta  est  universa  oni- 
nesque  homines  exstincli  sospitibus  No»' 
eiusque  familia;  unde  alibi  nuncupatnr 
«  a([uae  Noë  »  (Is.  54,9),  «  lempus  ira- 
cundiae  »  (Eccli.  44,17).  De  eo  in  libris 
divinis  agitnr  hisce  locis  :  fuse  narratur 
Gen.  6,1-9,19;  obiter  de  eo  aliquid  per- 
stringitur  Sap.  10,4;  14,6.  7;  Eccli.  16, 
8;  44,17-19;  Is.  54,9;  Malth.  24,37-39; 
Luc.  17,26.  27;  Hebr.  11,7;  1  Pet.  3,20. 
21;  2  Pet.  2,5.  —  iam  primum  ea  tra- 
clabimus  quae  immédiate  diluvium  prae- 
cesseruut,  dein  de  ipso  diluvio  dicemus, 
deniqne  subiungemus  ea  quae  slalim 
posl  linitum  diluvium  acla  sunt. 

I.  Ante  diluvium  (Gen.  6,1-7,9). 
Praecessit  tenipus  scelerum  corruplio- 
nisque  plénum  (Gen.  6,1  ss.).  Haec 
enim  Deo  fuit  ratio  tanta  poena  torram 
afticiendi,  quia  viderai  <«  (piod  mulla 
malitia  hominum  esset  in  terra  et  cuncta 
cogitatio  cordis  intenta  esset  ad  malum 
omni  lenqjore  »;  quo  versu  dihicide  im- 
probitas  liominum  desci-ibilnr  ut  inttMi- 
sive  el  exiensive  magna  i^"  nuilta  "">,  in- 
terna (<(  cogilaliocordis  ») ,  lotalis  (<<  cun- 
cta »),  radicalis  (yi  pi  nonnisi   malai, 

l)erpr(na  el  habilualis  ("  omni  lem- 
pore  "  ,  unde  non  mirinn  (juod  païuii- 
lebal    Deiun  l'ecisse  bominein  in  terra, 


77 


DILUVIUM. 


DILUVIUM. 


78 


non  utiqiie  eo  modo  quo  homincs  pae- 
nitet,  decrevitque  hoc  genus  peccanii- 
nosum  ex  terra  delerc.  Peccala  autem 
quibus  numen  irrilaverant  fuere  haec  : 
peccala  carnis  per  scelesta  atque  libi- 
dinosa  connubia,  violentia  et  iniustitia 
(DCn),  superbia  ac    contumacia   (Sap. 

14,6;  Eccli.  16,8),  frivola  propinae  sa- 
lutis  neglegentia  ciim  «  praeconem  iusti- 
tiae  »  Noë  contempserunt,  «  increduli 
fuorunt  » ,  «  exspectabant  (verliessen 
sich  auf,  se  reposaient  sur)  Dei  patien- 
tiani  » ,  '<  edebant  et  bibebant  :  uxorcs 
ducebant,  et  dabantur  ad  nuptias  usque 
in  diem  qua  intravit  Noë  in  arcani,  et 
venit  diluvium  et  perdidit  omnes  ».  So- 
ins Noë,  vir  iustus  et  perfectns  fideique 
plenus,  invenit  gratiam  coram  Deo  et  a 
commun!  exitio  cum  suis  domesticis 
cumque  animalibus  nccessariis  praeser- 
vabatur.  Instrumento  uti  ad  perdendos 
impios  Deus  voluit  aquarnm  inunda- 
tione,  ad  iustos  eruendos  arca,  i.  e.  na- 
vigio  quodam  permagno  ligneo,  quod  a 
Noë  construi  iussit,  indicatis  accurate 
materie,  forma,  dimensionibus  (cf.  art. 
ARCA  NOE). 
Maxima  hic  ea  quaestio  est  qui  fucrint 

«  filii  Dei  »  (DiniNn  •'32)  et  «  filiae  ho- 

minum  »  (DTXn  m'JS),  e  quorum  con- 

nubiis  generatio  tam  prava  ortaessc  per- 
hibctur.  Angeles  esse  fdios  Dei  ([uidam 
censuerunt,  quod  hi  alibi  eo  nomine  co- 
bonestentur  et  hoc  loco  propter  opposi- 
tionem  ad  natas  hominibus  fdias  aptis- 
sime  intellegi  videantur.  Tamen  cum 
fieri  prorsus  nequeat,  ut  purus  spiritus 
matrimonium  ineat  (nL-'NS  npS),  et  hic 

solorum  hominum  referantur  peccala  et 
soli  homines  puniti  esse  dicantur,  in- 
terpi^etes  catholici  nunc  vix  non  omnes 
"  fdios  Dei  »  interpretanlur  Sethitas,  se- 
cuti  Ephraem  Syrum,  Chrysostomum, 
Theodoretum,  Augustinum,  Procopium, 
Rupertum,   ahos,    et  DINH  n1::3.    fdias 

celeronan  hominum  scil.  qui  non  a  Seth 
originem  Iraxerunt  :  quam  sentcntiam 
eo  conlirmant  quod  Luc.  3,38  generatio 
Christi  per  Seth  et  Adam  ad  ipsum 
Deuni  reducilur,  sicut  Gen.  o,l.  3  Seth 
ad  iniaginem  Adae,  Adam  ad  imagincm 
Dei  l'actus  esse  perhibetur,  quae  Sothitis 


sufficiens  ratio  esse  poterat  sibi  inipo- 
nendi  noinen  fdiorum  Dei,  et  quod  ita 
planior  est  ratio  concxus  inter  Gen.  4-6; 
maxime  vero  si  Gen.  4,26  referri  dicas 
nalam  tempore  Enos  fdiorum  Dei  appel- 
lationem  (v.  F.  de  Himimelauer  in  ii.  1.), 
plana  erit  sententia  6,2,  nec  opus  erit 
ut  cum  Franz  Delitzsch  mediam  opinio- 
nem  excogites  dicasque  ftlios  Dei  seu 
deorum  fuisse  homines  ab  angelis  (uti- 
que  malis)  obsessos,  praeternaturalibus 
viribus  praeditos  a  daemonibusque  ada- 
ctos  ut  daemoniàcis  arlibus  ac  praesti- 
giis  mulieres  (^ffascinarent  sibique  co- 
pularent.  Ex  bis  igitur  Sethitarum  ad  id 
tempus  proborum  cum  stirpe  iam  de- 
pravata  matrimoniis  natum  est  genus 
moribus  corruptis  ac  mente  perversa 
Deoque  ipsi  infensa.  Ulrum  ad  hos  solos 
ex  mixtis  ut  ita  dicam  matrimoniis  or- 
tos  fdios  nomen  gigantum  (□iS''2J)  refe- 

ratur  an  ad  maiorem  partem  vel  etiam 
totum  genus  hominum,  quod  tum  in 
terra  erat,  minus  constat.  Nomen  (forte 
a  rad.  assyr.  Si2  =  potentem,  robu- 
stum  esse)  certo  significat  «  gigantes  », 
homines  statura  ac  robore  aliis  potiores 
(Num.  13,34),  ad  quales  progignendos 
matrimonia  coniugum  diversarum  pror- 
sus stirpium  idonea  esse  nonnunquam 
observalum  est. 

Hi  igitur  «  superbi  gigantes  »  cum 
replessent  terram  sua  iniquitate,  Deum 
taedere  quodammodo  suorum  operum 
coepit  et  iterato,  ut  videtur  (Gen.  6,3. 
7.  13),  cum  Noë  sua  consilia  communi- 
cavit.  Prima  quidem  sententia  (6,3) 
mitior  fuit,  sive  dicis  hic  Deum  tantum 
diuturnam  eousque  hominum  vitam  ad 
mensuram  annorum  120  redegisse,  sive 
interpretaris  eum  statuisse  genus  hu- 
manum  abolere  quidem,  sed  spatium 
120  annorum,  quo  resipiscere  poenam- 
que  avertere  possent,  dédisse.  Secunda 
sententia  (6,'?)  iam  est  clarior  atque 
universalior.  Tertio  (6,13)  Deus  Noë  pro 
eius  pietate  eo  remuneratur,  quod  eum 
ad  se  suosque  servandos  arcam  aedi- 
flcare  iubet.  Cum  homines  scelesti  Noë 
ne  fidem  quidem  praestarent,  nedum 
convertei^entur,  cumque  tempus  longa- 
nimitatis  eftUixisset,  Deus  tandem  exse- 
qui  quae  praedixerat  instituit,  praece- 


79 


DlLUVIl'M. 


DlLUVll'M. 


SO 


l>ilquo  pati'iarcliai',  iil  ciiin  {•oniiijir, 
tribus  (iliis  lilioiuiiKiiir  iixoriluis  anaiii 
ingredtTotur.  liiKi'fSsa  sunt  siiiuil  ani- 
malia  lumicro  tleliailo,  porlaiii  aicac 
ipso  claiulere  di^naliis  est  Dciis  iiicepil- 
que  posi  7  dios  ililiiviiiin. 

II.  Ipsum  diluvium  (Ccn.  7,10- 
8,14).  Aimo  vilac  Noë  000.,  meiise 
2.,  die  17.  incepit  diluvium,  initio  anni 
lomputato  ab  aulunino  au  a  v(3ro,  inloi- 
dorlores  non  convenit.  Tuui  rupti  sunt 
ornnos  Tontes  maris  majini  (iianc  cnim 
sifinilioalionem  ninp,  ut  vox  assyr.  ti- 

hamtu,  fore  haberc  solct  :  aliquo  ij^itur 
modo  a([ua  maris  super  continentcm  ir- 
ruissp  ocnsenda  est;  Vulgala  :  abyssi 
magrnae)  et  cataractac  caeli  apcrtae  sunt, 
i.  e.  nubes  atmosphaerae  torrestris  ol- 
fundi  coeptae  sunt  (cf.  Is.  24,18;  4  Reg-. 
7,2;  Mal.  3,10)  et  pluvia  cecidit  40  die- 
bus  totidemquo  noctibus.  Quo  factum 
est  ut  in  dics  inundatio  crcsccrct; 
«  multiplicatac  sunt  aquae  »  inimanem- 
que  arcae  molcm  «  elevaverunt  in  su- 
blime a  terra  »  (Gen.  7,17),  tandem 
«  omnia  repleverunt  in  superficie  ter- 
rae...  opertique  sunt  omnes  montes  ex- 
celsi  sub  universo  caelo,  15  cubitis  altior 
luit  aqua  super  montes  quos  operuerat  » 
(ib.  7,18-20),  mensura  sumpta  probabi- 
liter  ab  arca  undis  immersa.  Quo  effe- 
cit  Deus  id  quod  voluit  :  omnia  enim 
animalia,  quatî  extra  arcam  reli(*la  crant, 
nempe  praeter  aquatica,  universique 
bomines  exceptis  iis  qui  in  arca  Dei 
manu  gubernala  (Sap.  14,0)  erant,  in- 
terempti  sunt. 

Ea  aquarum  altitudo  demum  inde  ab 
IbO.  post  inceptum  diluvium  die  paula- 
lim  minuebatur.  Tum  enim  Deus,  re- 
cordatus  Noë,  adduxit  venlum  calidum 
vebomontem  super  terram,  ([uo  sensim 
acpiaruMi  copia  evanescebat,  nec  du- 
bium  quiu  sinud  etiam  aliis  uiodis  aipia 
dilTusa  ac  retnola  sit,  ita  ut  iam  17.  die 
mensis  septimi  arca  in  monlibus  .Vrarat 
(Vulgata  :  super  montes  Armeniae)  sult- 
sisterct  ac  primo  die  decumi  mensis 
moiilium  conspecta  siul  cacumina.  Post 
40  iiide  dies  iNoë  par  fenesti-am  corvuui 
emisit  ad  explorandum  i-erum  slalum, 
qui  in  ipsam  arcani  am|)lius  non  rediil  ; 
deinde  tei',    sopt(Mlis    inlerierlis   ditibus 


columbam  misil,  (|uae  iiriuunn,  cum  rc- 
sidere  nnsquam  potuisset,  reversa  est, 
luni  lamulum  olivae  llorenlem  ore  ret- 
tidit,  denique  cum  tertium  evolassel, 
reversa  iam  non  est.  l'nde  iui'o  iNoë 
animo  couiecit,  iam  extra  ai'caiu  in  terra 
rursum  vitam  agi  posse.  Ac  i-eapse  se- 
queulis  suae  vilac  anni  (601.^1  prinio  die 
Noë  ipse,  sublalo  pauliun  teclo,  vidit 
terram  esse  siccam  ;  secundi  dein  men- 
sis die  27.  omnino  arel'acta  erat,  ut  ian» 
incoli  iterum  posset;  quare  iussu  Dei 
ex  arca  .egressi  sunt.  De  hoc  diluvio  iam 
quacstiones  ponemus  et  quidem  1.  de 
narralione  biblica,  2.  de  ipsa  re  nar- 
rata  seu  di'  ipso  diluvio. 

1.  Narratio,  iaquirunt,  1)  sitne  una 
uniiis  auetoris  an  e  duabus  diversis  ab 
aliquo  «  redactore  »  composila  vol  con- 
tlata  iii  unum;  baec  enim  posterior 
sentenlia  (Iriticis  modernis  arrisit.  Unam 
esse  relationem  probari  ccrto  potest. 
Neque  enim  soluin  tota  illa  methodus 
s.  textum  discerpcndi  et  variis  auctori- 
bus  adscribendi  est  tam  arbitraria, 
subtilis,  ac  fundamenlo  destituta,  ut 
merito  reprobetur;  sed  hic  speciatim 
nullas  solidas  rationes  alïerunt,  quibus 
sua  placita  sustentent.  Duas  quidem  re- 
lationes  non  prodit  nomen  divinum  posi- 
tum  hic  lahwe,  illic  Elohim  :  nam  neque 
quod  (|U0([ue  loco  nomen  priuiitus  scri- 
pluni  l'uerit,  liquido  dicere  possunuis, 
neque  deest  nobis  ratio  ac  via,  cur  modo 
unum  modoalterumadbibitumvideamus, 
apte  explicandi  (v.  Cornelij^  Introd.  éd. 
2  II.  1  p.  105;  Hummelauer,  Comm.  in 
Gen.,  Ijitroductio). 

At  enim  omnia  aiunt  bis  relcrri  :  ergo 
duas  babeiM  narrationcs.  Nihilominus 
si  accuratius  exempta  ab  iis  aliata  iji- 
spiciantur,  deprehendimus  modo  non 
idem  dici  (v.  g.  6,  22  =  Noë  arcam  ae- 
dificavit,  7,5  =  proxime  imminente  di- 
luvio animalia  collegit  ingressumque  in 
arcam  pi'ae|)ai'avit) ,  modo  posteriore 
loco  aliquid  novi  addi  (7,0  et  7,1 1  e.  g.), 
modo  oadem  repeti  eo  modo  qui  et  nar- 
ratori  seni  et  testi  oculato  eveutus  tam 
grandis  abpie  borrendi  l'uei'it  admoduiii 
congruus.  Deprebeudiuuis  utrainque 
illam  narralionem,  elohislicam  et  iab- 
wisticam,  tore  soparatim  valde  mancam 
et  nuitilatam  (cf.  Cornchj,  Introd.  <•</.  2 


81 


DILUVTIM. 


DILUVIUM. 


82 


II.  1  p.  H:j}.  Quia  eliatn  adversarios  de- 
prehendimus  admirantes  banc  narratio- 
nem,  quae,  quamvis  sit  ex  frustis  con- 
suta,  sit  ('  exemplLun  siinplicitatis  cum 
maie&tatc  copulatae  grandisque  pulohri- 
tudinis  sine  adminiculis  arlis  »  ;  "  tau- 
tologiis  l'eiationis  depingi  terribileni  im- 
mensi  aequoris  vastitatem  tutoque 
supernatans,  terroiibus  mortis  circum- 
datum,  arcae  asyknn  »  (Franz  Delitzsch, 
Neuer  Commentar).  Habent  igitur,  quo 
explicent,  etiamsi  ununi  auctorcm  siip- 
ponant,  repetitiones. 

Contradictiones  quoqiie  sibi  reppe- 
risse  visi  sunt,  quae  duos  diversos  auc- 
tores  proderent.  Verum  quod  7,4  tan- 
tuin  pluvia  praedicilur,  sed  7,11  aliae 
insuper  causae  agunt,  baec  et  talia  non 
inter  se  pugnare  facile  patet,  neque 
quod  prinium  de  omnibus  animalium 
generibus  bina,  postca  accuratius  de 
animalibus  mundis  ac  de  volucribus 
septena  [paria]  in  arcam  Noë  inferre 
iubetur.  Imbrem  40  dierum  et  augmon- 
tum  inuudationis  usque  ad  150.  diem 
non  discrepare  evidens  est. 

Cetcrum  unam  esse  et  continuam  mo- 
saicani  relationem  unicuiquo  certo  por- 
suadebitur  inspecta  narratione  illius 
tabulae  cuneiformis,  qua,  si  ab  addita- 
mentis  poeticis  et  polytheisticis  abslra- 
has,  prorsus  eadem  eodemque  ordinc 
referuntur  quae  Gen.  G-9,  quo  elucct 
iam  ante  Moysen  bas  narrationis  partes 
hoc  ordine  in  traditione  fuisse  conexas, 
elohisticas  et  iabwisticas  (v.  tabellam  in 
Vigouroux,  La  Bible  et  les  découvertes 
niod.  éd.  6  I.  p.  310  ss.;  Zeitschrift  fiir 
kath.  Theol.,  Innsbruci^  1885  p.  635). 
Altéra  quoque  nuper  a  V.  Scheil  inventa 
tabula  babylonica  vetustissima  particuias 
«  elohisticas  »  et  «  iabwisticas  »  con- 
tinet. 

2)  Ex  quo  fonte  Ge^iesis  auctor  dlluvii 
narrationem  hauserit,  si  quis  interroget, 
optime  ei  et  probabihssime  responde- 
tur,  banc  depromptam  esse  ex  tradi- 
tione inde  a  fdiis  Noë  ad  posteros  trans- 
eunte,  initio  forte  tantum  verbis  ab 
ima  gencratione  ad  alteram  conservata, 
postmodum  ctiani  litteris  mandata;  nar- 
rationem Babyloniorum  ex  eadem  tra- 
ditione ortam  paulatim  erroribus  esse 
depravatam.  Sic  enim  et  similitudo  et 


discrepantia  ambarum  facillime  expli- 
cari  potest. 

2.  De  ipsa  re,  quae  narratur,  quae- 
rere  possumus,  1)  situe  diluvium  factum 
historicum.  In  qua  re  quid  sentiendum 
sit,  credentibus  narrationem  bibiicam 
esse  partem  libri  inspirati  scientib us- 
que rem  s.  libris  ac  maxime  verbis  Sal- 
vatoris  proponi  ut  vere  actam  neque 
unquam  aliter  a  quoquam  catholico  esse 
explicatam  vel  intellectam,  dubium  esse 
non  potest.  Accedit  hic  gravissima  eius- 
dem  traditionis  per  multos  populos  a 
religione  revelata  alienos  confirmatio. 
Etenim  inveniuntiir  tum  in  litteris  na- 
tionum  excultarum  (ut  Homanorum, 
Graecorum,  Babyloniorum,  Indorum) 
tum  in  mythis  barbarorum  traditiones 
de  quadam  inundatione  terrae  immensa, 
remotissimis  temporibus  facta,  magis 
minusve  similes  relationi  biblicae.  Enu- 
merat  von  Schivarz  (Sintfluth  und  Vôl- 
kerwanderungen  p.  8-18)  63  taies  my- 
tbos  a  narratione  biblica  suo  iudicio 
independentes,  indicatis  in  unoquoque 
casu  populis  qui  tradiderint  et  libris 
quibus  contineantur,  atque  adumbratis 
brevissime  fabularum  argumentis;  R. 
Andrée  (die  Flutsagen)  vero  inter  88 
gentium  fabulas  diiuviales  quas  excutit, 
censet  62  esse  a  narratione  Hebraeorum 
et  Chaldaeorum  independentes  :  qui  nu- 
merus  nescio  an  augeri  possit;  ubi  pri- 
mum  enim  in  aliqua  fabula  quidpiam 
est  relationi  biblicae  valde  siniile,  sta- 
tim  suspicatur,  etiamsi  aliundc  minus 
sit  probabile,  influxum  historiac  bibli- 
cae. Sunt  bi  mythi  (excepta,  ut  muiti 
dicunt,  forte  AfriCa,  quae  tamen  adbuc 
minus  nota  est,  quam  ut  de  ea  certum 
iudicium  ferre  possimus,  immo  secun- 
dum  alios  certo  habet  taies  mytbos  vel 
mythorum  reliquias)  per  omnes  partes 
terrae  dispersi  :  et  quamvis  variis  velut 
coloribus  picti  ac  quamvis  ridiculis  er- 
roribus depravati  sint,  tamen  mirum 
quantum  multi  in  id  fere  consentiunl, 
replesse  aliquando  aquam  totam  ter- 
ram,  paucissimis  hominibus  cxceptis  re- 
liquos  undis  intoriisse,  numen  inunda- 
tionem  hominibus  vel  inmiisisse  vel 
praedixisse,  rate  servatos  esse  super- 
stites,  cui  animalia  quoque  et  plantae 
impositae  quae<iue  in  monte  constiterit, 


83 


DILI'VIIM. 


DII.UVIUM. 


81 


liomiiios  illos  soivatos  oxslUissc  novi 
goncris  Iminaiii  aiicloivs.  Ac  licct  iioii- 
niillas  ex  liis  ral)iilis  ad  iniiiidationes 
quasdain  locales  iinius  gentis  rcvocari 
posso  conc(Hlaiiins,  luaiiot  iiiliiloniiiuis 
tantus  in  hanc  rem  lot  laiiKiiic  vai-ia- 
l'iiiu  ac  dissilaruiii  ot  a  mari  vcl  iiiaj;nis 
tliiviis  l'iuiKitanmi  iiationmn  consensus, 
Huanlus  casu  explicari  non  potcst,  sed 
sola  vcritate  roi  ila  traditao  :  ul  Lenor- 
manl  roclissinie  liane  Iraditioncm  ap- 
pellaverit  «  traditionem  univcrsaleni  xat' 
IÇox^iv  inter  eas  quao  ad  hisloriani  pri- 
mitivani  luimani  g(Micrls  roi'oruntur  »  et 
Fi^anz  Dclitzsch  aniniadverlat  senlen- 
tiam  eoruni  (jui  diluviuui  nihil  velinl 
esse  nisi  labulani  ijuandani  populareni 
de  Oceano  caelesti  orbi  terraruni  im- 
pliientc  esse  aequc  vidolicet  probabi- 
lein  ac  si  quis  asserat,  (piac  de  Alexan- 
dri  Magni  in  Oriontem  cxpeditione  nar- 
rentur,  esse  forniani  quandam  niyllii  de 
sole  tcnebras  nebulas(iue  nialuliiias  vin- 
cente.  —  Maximi  inter  onines  niomenti 
est  Iraditio  Cbaldaeoruni  tam  illa  quae 
ianidiu  nota  erat  Berosi  quani  ea  quae 
in  tabulis  cuneiformibus  nuper  inventa 
est,  quam  docti  anno  fore  700  a.  Cbr. 
ex  tabula  circiter  anno  2000  a.  Chr. 
confecta  Iransscriptani  esse  dicunt  (ini- 
nio  illam  labellani  eandeni  narrationem 
contlnenteni,  quam  V.  Schcil  postea 
invenil,  ipso  putat  scriptani  esse  anno 
ferc  2140  a.  Cbr.  n.). 

2)  Ad  alteram  iam  maxime  agitatam 
quaestionem  accedimus,  qui  et  quatenus 
diluvinm  fuerit  universale.  Alitiuam 
enim  universalitatem  verbis  s.  textus 
doceri  nemincm  fugit  legentem.  Très 
vero  univei'salitalis  modos  vel  gradus 
distinguere  possumus,  primam  absolu- 
tam  seu  geographicam,  ncmpe  si  dicas 
tolum  globum  îerrestrem  l'uisse  aquis 
circunidalum  usque  ad  verticem  suinmi 
montis  et  lo  cubitis  ultra;  —alteram, 
mixtam  seu  anthrojiologiann,  inunda- 
tam  quidem  fuisse  totam  teri-am  ab  lio- 
minibus  tune  inbabitatam  omnesque 
omnino  extra  arcam  liomines  exstinctos, 
ceterutn  regiones  reliquas  aquis  obru- 
tas,  saltem  omn(^s,  non  esse;  —  ler- 
liam,  jr/a/tw/m.inuiidatam  fuisse  terrani 
omnem  lamiliae  i\oë  cognilam  totum- 
que  lios  inha  limites  genus  bumanum 


exterminalum,  remolas  vero  aliquas 
patriarcbaiîque  ignotas  regiones  seu  na- 
tiones  forte  ab  lioc  tlagello  divino  fuisse 
piaeservatas.  Duabus  quaeslionibus 
banc  de  universalilate  dibivii  dispula- 
tionem  absolvemus,  niliil  ipsi  delinien- 
tes,  sed  simpliciter  potissinias  quibus 
cuiusque  sentenliae  patroni  nituntur  ra- 
tiones  proponentes. 

Quaestio  prior  :  Fuilne  diluvium 
geographice  universale  annon? 

Universalitas  absoluta  sine  ulla  fcre 
exceptione  asserebatur  per  complura 
annorum  milia,  donec  saec.  47.  a  stre- 
nuis  adversariis  oppugnari  coepta  est; 
littcra  s.  textus  maxime  ei  primo  aspectu 
favere  videtur  et  pcrsuasio  totius  an- 
tiquitalis.  Quae  res  notissima  est  nec 
fusius  exponenda.  Propterea  eliamnum 
a  quibusdam  docetur,  et  Kaulen  e.  g. 
eam  iudicat  lidc  divina  esse  credcndam 
utpole  a  Deo  nobis  revelatam  (Kircben- 
lexikon  éd.  2  XI.  3;)7).  Niliilominus 
proximorum  duorum  saecuiorum  inqui- 
sitione  scientifica  et  theologica  paula- 
tim  factum  est,  ut  a  longe  plurimis 
theologis  qui  ex  professe  de  diluvio 
tractant,  iam  sine  haesitatione  univer- 
salitas diluvii  geograpbica  dicatur  ne- 
gari  posse  atipie  esse  neganda.  Ratio- 
nes  eorum  sunt  fere  bae  : 

a)  S.  textus  admittit  restrictionem  geo- 
graphicam;  nam  vocibus  VISM  et  naiNH 

aeque  inest  significatio  terrae  particu- 
laris  seu  rcgionis  (pai/s,  Land),  quo  sen- 
su substituto  etiam  aliae  quaedam  ex- 
pressiones  universales  proportionaliter 
arctius  circumscribuntur;  insuper  inesse 
passim  in  S.  Scriplura  expressiones  hy- 
perbolicas  sensu  restrictiore  quam  so- 
nant  intellegendas  concedilur,  praeci- 
pue  ubi  agitur  de  vindicta  aliqua 
divina  inlimanda  vcl  describenda,  qua- 
lis  fuit  diluvium  vï.  Sopli.  1,2-4;  «îen. 
41,54.  61;  Ex.  8,17.  31;  10,4-6.  12-15. 
19;  Deut.  2,25;   2  Par.  20,29;  Act.  2,5). 

b)  5.  textus  etiitm  innuil  resfrictionefn 
geographicam.  Narratio  enim  ex  menle 
narratoris  explicanda  est  :  narralores 
ergo  diluvii,  Noe  ciusve  tllii,  diim  sua 
ipsorum  fata  narrant,  ccnsendi  sunt  lo- 
qui  de  lis  quae  ipsi  noverunt  ac  vide- 
riinl,  de  terra,  caelo,  monlibus,  anima- 


85 


DILUVIUM. 


DILUVIUM. 


86 


libus  ipsis  notis,  non  de  iv  quam  non 
viderunt  :  non  autem  viderunt  ex  arca 
totum  orbem  terrarum  inundaluin  nec 
omnes  terrarum  montes  oldectos,  nec 
dicunt  sibi  id  esse  caelitns  revelatum. 
Praeterea  intra  paucissimos  aliquos  dies 
aqua  a  summa  altitudine  cousque  de- 
crevit  ut  arca  in  monlilius  Armeniae 
consederit,  quorum  altissimus  est  fere 
3  700  metris  humilior  quam  sunimus  In- 
diarum  mens;  ergo  non  de  montilms  In- 
diarum  locutus  esse  censendus  est.  Item 
columba  propterea  dicitur  in  arcam  re- 
vertisse  quia  «  aquae  erant  super  uni- 
versam  terram  »  scil.  quatenus  illa  vola- 
verat;  aperto  quoque  tccto  Noë  vidit  ex- 
siccatam  superlîciem  terrae.  Ex  his  om- 
nibus apparet  patriarcham,  cum  diceret 
«  terram  »,  non  totum  orbem  terrarum 
in  mente  habuisse.  Loci  vero  extra  li- 
brum  Genesis,  cum  ad  Genesin  rcferan- 
tur  nec  novam  revelationcm  communi- 
care  .velle  censendi  sint,  non  ampliore 
sensu  quam  ipsa  genesis  explicandi 
sunt. 

c)  Non  obest  huic  restrictionl  traditio 
cathotica.  Operae  quidam  pretium  is 
facturus  est  qui  adhuc  accuratius  ac 
profundius  scrutabitur,  ecquac  condi- 
ciones  et  proprictates  consensum  Patrum 
et  generatim  traditionem  ecclesiasticam 
in  re  cum  tîde  aliquatenus  connexa  con- 
stituant talem,  ut  évadât  certum  crité- 
rium veritatis  eatliolicae.  Tamen  quam- 
vis  magnus  in  nostra  causa  luerit 
veterum  consensus,  eum  non  fuisse 
talem  qui  nos  ad  credendum  obliget,  ex 
ipso  facto  concludendum  est,  quod  iam 
passim  eorum  sententia  est  relicta. 

d)  Traditio  populorwn,  licet  constaret 
07nnes  item  tokim  terram  dicere  inunda- 
tam,  non  obeaset  :  sunt  enim  omnes  de- 
mum,  ubicunque  nunc  sunt.  posteri  No»'- 
arca  servati,  unde  plus  nos  docerc  quam 
Noë  nequeunt. 

e)  Ex  scientiis  variis  naluralihus  de- 
promuntur  rationes  quae  diitiriion  abso- 
lute  universale  non  admiltere  videntur. 
Nam  tandem  omnia,  spretis  legibus 
naturalibus,  per  miracula  acta  esse 
quis,  nisi  reveletur,  crediderit?  Pri- 
mum  arca  ad  omnes  animalium  orbis 
spccies  capiendas  censetur  fuisse  pror- 
sus  insufficiens;  nam  optiuiis  qui  nunc 


sunt  libris  zoologicis  solarum  v.  g.  avium 
plus  10000  specierum  exbibentur:  porro 
quantum  spatii  occupatum  esset  nutri- 
mento  annuo  huius  animalium  cxerci- 
tus?  (ceterum  cf.  art.  ARCA  NOE)  qui 
animalia  calidissimorum  et  frigidissi- 
morum  climatum  contra  naturam  ad 
arcam  commigrassent?  porro  ex  arca 
dimissae  mullae  species  interissent  par- 
tira a  feris  statim  devoratae  partira  ino- 
pia  nutriraenti  apti  consumptac;  quan- 
tus  etiani  labor  illis  8  hominibus  in 
arca  incubuisset!  Omissis  difficultatibus 
botanicis  alia  addimus.  Nisi  illa  aetate 
vel  saltem  illo  anno  superficiem  telluris 
alius  prorsus  formae  fuisse  supponis,  non 
habebis  in  «  fontibus  abyssi  »  et  «  cata- 
ractis  caeli  )>,  quales  intelleguntur  com- 
muniter,  satis  aquae  ad  montes  9  chilio- 
metra  altos  aqua  contegendos.  Sunt 
quoque  qui  asscrant  inventos  esse  colli- 
culos  cineris  vulcanicos  inde  a  periodo 
quam  tertiariani  vocant  certe  nulla 
aquarum  vi  disiectos. 

His  igitur  sirailibusque  rationibus 
consideratis  et  pro  certis  habitis,  cura 
etiara  vestigia  geologica  diluvii,  quae 
esse  dicebantur,  non  pro  talibus  habenda 
esse  in  comperto  sit,  iam  plurirai  exege- 
tae  et  theologi  iudicant  tuto  posse  a 
docenda  universalitate  diluvii  absoluta 
cessari,  et  boc  iudicio  supposito  tota 
eorum  disputalio  est  de  quaestione  al- 
téra. 

Quaestio  altéra.  Fuitne  diluvium 
anthropologice  universale  annon? 

Rationibus  quas  diximus  si  cui  per- 
suasora  est  universalitatcm  absolutam 
negandam,  iara  sic  condudet  légitime  : 
«  ergo  si  eo  temporc,  quo  diluvium  acci- 
dit,  genus  humanum  liinitibus  illius  ter- 
ritorii  quod  aquis  tegcbatur  contineba- 
tur,  fuit  diluvium  anthropologice  univer- 
sale; sin  tum  etiara  extra  hos  fines 
homines  vivebant,  non  fuit  nisi  relative 
universale  ».  Quoniam  vero  quo  praecise 
tempore  et  ubi  haec  acciderint  et  ubi 
terrarum  tum  homines  habitaverint,  nos 
latet,  directe  ultra  hanc  disiunctionem 
progredi  non  possuraus.  Alia  igitur  ad 
propositam  quaestionem  procedunt  re- 
solvendam,  quae  ad  hanc  alteram  reduci 
potest  :  «  fueruntne,  quo  tempore  dilu- 
vium accidit,  extra  terras  aquis  inunda- 


87 


DILIVIUM. 


DILUVIUM. 


88 


las  honiiuos  »?  (^Mii  t'iiiiii  unirersiilila- 
tcm  (dlitrii  (inlIiroyioUiijicam  (Icrciuliml, 
ostiMuliint  S.  Scripliira  ot  Iradiliono 
(■allioli(  a  iit'^ari  liomines,  excopLis  (M-Io 
illis,  ullos  inansisse  suporslites  :  ergo 
(lorisam  esse  qiiaostionoin  ncc  licoro 
eaUiolii-o  luuu-  universalitatein  antliro- 
polo^icain  nef-are.  Ad  siiain  senlonliam 
S.  Scriptura  lïilcicndam  urgent  oxprcs- 
sioncs  générales  »[uae  ad  honiines  rele- 
runtiir  :  «  honio,  universa  caio,  univeisi 
hoininos,  honiinein  ([iiciii  creavi  »  ;  «  so- 
lum  Noë  »,  «  pauoas,  i.  <•.  oclo  animas 
salvatas  »  ;  (c  origiriali  inundo  »  Dciiin 
non  pepercisse;  2  l*et.  3,5  aiunt  aperle 
doceri,  ut  olim  inundus  aqua  interierit, 
sic  fine  sacculorum  igné  consunipluni 
iri,  sine  dubio  loturn.  Addunt  Deuni 
elegisse  signuin  sui  cum  Aoë  postcris([ue 
l'oedcris  arcuin  caelesteni  qui  ab  onini- 
Itus  videatur;  si  auteni  cum  parle  iionii- 
num  lantum  foedus  initum  esset,  eli- 
gendum  fuisse  signum  aliquod  Noachitis 
proprium.  (ien.  9,19  porro  Vulgata  legit 
a  liliis  Noë  disseminatum  esse  <(  omne 
genus  hominum  super  universani  ter- 
ram  ».  Diiuvium  aiunt  a  Deo  missuni 
esse  ad  puniendos  peccatorcs;  ces  autem 
qui  peccassent,  fuisse  «  omnem  carneni  » 
i.  e.  omnes  homines  :  ergo  eatenus  sal- 
tem  terram  fuisse  inundandam,  ut  omnes 
omnino  périrent.  Porro  quid  tandem 
Oeus  promisit  Gen.  9,11.  lo"?  iNamque 
inundaliones  geographice  et  anthropoio- 
gice  non-universales  etiam  postea  faclas 
esse  scimus  :  ergo  ne  Deus  videatur  fidem 
fefellisse,  videtur  supponendum  diiu- 
vium fuisse  saltem  quoad  homines  uni- 
versale.  Denique  univcrsalis,  inquiunl, 
constansquc  in  ecclesia  calholicatraditio 
universalitatem  antliropologicam  diluvii 
proponitvelut  elementum  essenliale  ali- 
cuius  typi  ab  omnibus  agnili  et  eo  ipso  ut 
veritalem  cum  lide  cathtdica  counexam; 
etenim  non  potest  arca  esse  lypus  Eccle- 
siae  exli-a  quam  nulla  salus  est,  si  extra 
arcam  quidam  incolumes  evasei'unt. 

Ilae  lationes,  si  non  omnes,  al  aliquao, 
a  multis  tam  graves  ac  solidae  csso 
existimantiir,  ut  censeant  prorsus  tenen- 
dani  esse  universalitatem  authropologi- 
cam  et  ullerius  rccedi  ab  universalitale 
diluvii  non  i)osse.  Ac  pi'orsus  ila  iudica- 
mus,  eum  solum  i)0SS(;  lulo  iudicar-e  : 


«  antbi-opologica  uuiversalitas  ])olest 
salva  lide  uogari  >'.  cui  perspectum  sit 
omnes  modo  citatas  aliasque  quae  all'e- 
runtur  rationes  esse  faisas  et  inancs; 
item,  eum  solum  posse  insiq»er  iudicare  : 
«  diiuvium  non  fuit  anlhropoiogice  uni- 
versale  »,  (jui  solidis  ac  cerlis  prohat 
argumenlis,  fuisse  l(;mi)ore  diluvii  ho- 
mines extra  territoi'ium  inundationis, 
vel  alla  alfert  cerla  facta,  (juae,  nisi  hoc 
supposito,  aliter  rationaitililer  expliiari 
non  possunt.  Talia  facta  vel  argiuneuta 
cerla  adhuc  allata  sunt  nulla. 

Sed  utique  quaedam  ex  scientiis  variis 
difticultates  nascuntur  sul)ol)scui'ae, 
quae  tamen  omnino  facilem  solutionem 
Iiaberenl,  si  dihivium  non  fuisse  anthro- 
pologice  universaie  dicere  licerct.  V.  g. 
énorme  discriinen  quod  inter  Nigritas  et 
populos  iudo-Europaeos  intercedit  multo 
facilius  explicaretur,  si  ad  illud  elïicien- 
dum  totum  illud  tempus  quod  ab  Adamo 
creato  eltluxit  praesto  esset;  nam  illud 
intei'vallum  quod  inter  diiuvium  et  anli- 
quissima  Aegvpti  monumenta,  in  (juil)us 
iam  Nigritac  prorsus  taies  depinguntur 
qualcs  nunc  stmt  ad  hoc  vix  sulTicere  posse 
videtur.  Ad  eandem  suspicionem  alii  eo 
adducuntur,  (juod  in  multis  libris  legilur 
apud  veteres  Aegyptios  et  apud  omnes 
tribus  nigras  mylhum  diluvialem  nullum 
inveniri  :  id  «[uod  utique  esset  per  se 
cvidens,  si  hos  diiuvium  non  attigisset. 
Item  secundum  glossologos  linguae 
eorum  populorum  qui  certo  a  Noë  ori- 
gineni  habent  quorumque  idiomata  Ha- 
bylone  confudit  Deus,  omnino  aliter 
evolutae  esse  videntur  tiuam  e.  g.  Mon- 
golicorum.  Praeterea  quidam  populi 
item  certo  noachilici,  cum  suas  histori- 
cas  sedcs  occuparent,  legiuitur  alias 
iam  ibi  nationes,  quarum  originem  igno- 
ramus,  invenisse,  e.  g.  in  India  Arii 
Ihavidas,  Medi  «  Protomedicos  »,  Semi- 
tae  cl  Cushitae  in  C.lialdaea  Accadios. 
Insuper  (ien.  10,  ubi  populi  a  Noë 
oriundi,  sane  non  omnes,  enumeran- 
tur,  maxime  ii  ipsi  (Mongolii,  Nigi'itaei 
omissi  sunl  quos  eliam  physiologice 
et  philologice  a  Noaciiilis  muitum  dis- 
crepare  constat.  Denique  dicunlur  esse 
vel  fuisse  apud  ipiosdam  populos  Iradi- 
tiones,  ul  apud  Sinenses  et  .\egyplios,  a 
diluvio  illos  populos  esse  praesei-valos. 


89 


DILUVIUM. 


DILUVIUM. 


90 


Ob    taies    igitur    rationes    sunt    qui 
siispicentur,  diluvium  fortasse  non  fuisse 
anthropologice    universale,    et    solvere 
conantur  aliquas  difficultatcs  contrarias  : 
in  oadfiin  narratione,  aiunt,  expressiones 
('  omnis  terra,  oninia  animalia  »  accipere 
sensu  restricto,  «  omnis  liomo  »  contra 
sensu  prorsus  al:)Soluto  esse  duplici  pon- 
dère et   mensura    uti;   in    tota  diluvii 
narratione  ubi([ue  mente  esse  supplen- 
duin  «  in  terra  quatenus  Noë  innotuerat  » 
et  sic  omnes  expressiones  quantumvis 
universales  restringi  ;  sic  etiam  esse  ac- 
cipiendum    «    mundum    originaleni    », 
nempe  Noë  notum;  S.  Petrum  (2  Pet.  3, 
o)  non  compararc  et  preniere  universa- 
iitatem  destructionis  sed  certitudinem  : 
<<  tani  certo  qnam   quondam    iimndus 
aqua  periit,  olim    caeli   et  terra   igue 
coinburentur  »  ;  quoniam  reapse  «  intra 
limites  terrae  diluvio  mersae  »  nulli  extra 
arcam  Noë  salus  fuisset,  nianere  etiam 
sic  arcam  typum  Ecclesiae  extra  qnam 
nnlla   salus,  non  minus    (juam    domus 
Rahab  mcretricis  vel  serpens  aheneus 
idem  praefigurarunl,  licet  ea  tantum  pro 
certa  aliqua  multitudinc  médium  neces- 
sarium  salutis  essent  ;  quaedam  interdum 
elementa   alicuius   typi    magis    peti  ex 
modo  quo  ii  in  s.  litteris  exhibeantur 
quam  ex   rerum    veritate  :   sic   regem 
Melchisedech  pâtre  quidem  et  matre  et 
gcnealogia  non  caruisse  ac  certe  natum 
mortuumque  esse,  sed  his  in  V.  T.  silen- 
tio  pressis  factum  esse  ut  il  le  a  S.  Paulo 
diceretur  «  sine  pâtre,  sine  matre,  sine 
genealogia,  neque  initium  dierum  neqiie 
linem  habens  »,  eO([ue  «  assimilatus  filio 
Dei  ))  (Hel)r.  7,3).  Arcum  caelestem,  pi- 
gnus  illud  universale  diluvii  non  iterum 
luturi  dicere  forte  possint  ideo  a  Deo 
electum  esse  quia  reapse  hoc  promittere 
voluerit  omnibus  hominibus,  etiam  lis 
quos  tum  diluvium  non  exterminasset. 
Verum   cum    id  cum   ingentibus    quac 
postea  quofiue  acciderunt,  e.  g.  in  Asia 
orientali,  eluvionibus  vix  ullu  modo  con- 
ciliari   posse  videatur,   ullimum    huius 
sententiae  patronis  id  remansit  effugium, 
ut  illud  Dei  promissuni  negarent  ad  alios 
perlinere  populos  quam  eos  qui  a  Noë 
originem  traxisscnt.  —  Ceterum  consi- 
derandum  illis  est,  an  illae  difficultatcs 
non    possint    aliter    expcdiri.    Etenim 


nonne  e.  c.  si  diluvio  tcmpus  multo  prius 
ac  remotius  assignes,  illa  exceptio  a  dif- 
ferentiis  spccierum  humanarum  (diff'é- 
rencesdes  races,  Rassenverschiedenheiten) 
et  item  linguarum  petita  evanuerit,  et 
reliquae  fortasse  simul?  Nam  hoc  solum 
dicunt  se  vix  intellegere,  qui  ad  tanlas 
ditTerentias  in   corporibus    humanis  et 
idiomatis  efficiendas  sutfecerit  spatium 
temporis  tani  brève,  quantum  ab  aetate 
diluvii  secundum  usitatam  chronologiam 
computata  effluxit  :  concedinit  ergo  tolli 
banc  difticultatem,  si  hoc  tempus  fuerit 
longius,  i.  e.  si  diluvium  acciderit  prius. 
lam  vero    quominus  hoc  supponamus, 
nempe  diluvium  factum  esse   tempore 
priore,  quam  communiter  censetur,  non 
prohibemur.  Nccfue  enim  credere  debe- 
mus,  e.  g.  seriem  patriarcharum,  qualis 
in  Vet.  Test,  exhibetur,  esse  continuam 
aut  nullum  in  média  forte  série  omissum, 
aut  in  numreris  transscribendis  nullum 
unquam  errorem  accidisse  :  et  quae  in 
monumentis  hicroglyphicis  cuneiformi- 
bus((ue  litteris  scripta  sunt,  iis  fere  co- 
gimur,  utlongiora  teniporum  spalia  esse 
elapsa  supponamus.  Porro  quo  (juid  est 
magis  praeteritum  alque  antiqiunn,  eo 
facilius  e  memoria  excidit  tantoque  minus 
mirandum  est,  si  (jui  populi  hebetissimo 
iiigenio  mythum  diluvialem  amiserunt. 
Sed  eo  quoque  absentia  fabularum  dilu- 
vialium  apud  Aegyptios  et  Nigritas,  si 
probata  esset,  apte  explicaretur,  quod  in 
continente  torrida  al'ricana  ac  maxime 
in  Aegypto  inundationes  potius  beneficii 
loco  haberi  assueverant,  non  calamitatis. 
xMinus  tamen  certum  est  quam  (juidam 
existimant,  apud  illas  génies  memoriam 
esse  nuUam  diluvii.  De  ipsis  enim  Aegy- 
ptiis    antiquis    dubitant;    etiam    apud 
quosdam  Nigritas  repertus  est  mythus 
diluvialis  a  christiana  doctrina  indepen- 
dens  (Franz  Delitzsch,  Neuer  Commeji- 
tar,  suo  loco);  et  si  aliae  tribus  dicunt, 
suos  primes  parentes  e  feneslra  vel  ianua 
ad  terram  descendisse,  vel  simul  cum  ani- 
malibus  ex  quadam  caverna  ad  terram 
devenisse,  vel  propter  inundationem  ex 
alla  regione  hue  immigrasse  etc.  (v.  Lii- 
ken,  Die  Traditionen  etc.  p.  237   ss.), 
nonne  hae  sunt  reliquiae  huius  de  dilu- 
vio traditionis?  —  Ouamdiu  igitur  cerla 
facta,  quae  ad  negandam  universalitatem 


91 


DILUVIUM. 


niLUVIUM. 


92 


diluvii    ;mllirO|t(»lo|^ic;iin    codant,   luilla 
|iroliantiii',  slaiidiiiii  uiiiiiinii  est  in  ea. 

3)  Quandû  diluvium  terrum  inundai-it, 
quaeirs.  (".orluiu  est  consoiisu  oiiiniiim 
lextuiun,  aiiniiin  illuin  luisse  000.  vilae 
Noë.  A  creato  primo  lioinino  vero  crat 
annus  socuiuinm  toxtuiii  massorelhicuin 
1056.,  seciiiiilmn  Sainarilamiin  1307., 
secundtini  I.XX  2242.,  secmuluin  Flav. 
loscpliiiin  22;i(l.  ;  aille  Christiini  iialum 
vero  sei'iindum  Khiprolk  (Talileaii\  iiis- 
loriqiies  de  l'Asie  p.  11)  e\  lextii  liel>i'. 
2.350,  seciinduin  Lûken  ex  textu  liebr. 
22o3,  ex  Sam.  2903,  ex  LXX  3134.  Circa 
compulation(>s  tiMiiporiim  aiiliquoi'iun 
adliiic  inultasesse  qiiaestioiies  minus  ex- 
ploratas,  et  pro  certo  alque  indubio  vix 
quidquam  liabcri  posse  nolum  est.  Mi- 
rum  tamen  est,  ut  traditiones  quoque 
populares,  si  quid  de  ipso  tcmpore  di- 
luvii dixei'inl,  in  candem  fere  aclalem 
assipnandaiu  conspirarint  :  nani  Lnkcn 
(Tradiaonen  p.  267  ss.)  oslendit  Arnie- 
nos  turrim  baiiylonicam  acdificatam 
attribuisse  circiler  anno  a.  Cbr.  2200, 
Assyrios  vero  diluvium  circiler  anno 
2234  vcl,  2316,  Graecos  2300,  Aegy- 
ptios  2000,  Phoenices  2700,  Mexicanos 
lere  2900,  Indos  3100.  Sinenses  vero 
bistoriae  de  terribili  inundatione  (fluvii 
Hoang-bo)  anno  2297  a.  Cbr.  lacta  refe- 
runt.  Sed  ut  iam  innnimus,  testimoniis 
nionumentorum  aegyptiacorum  et  baby- 
ioniorum  satis  probabile,  ne  dicani  cer- 
tum,  factum  est,  initia  borum  populo- 
rum  et  eonsequenter  initia  recentis 
generis  bumani  a  Noë  orti  ipsumque 
diluvium  atlribuendum  esse  aetali  anti- 
quiori. 

4)  TJbi  fuerlt  diluvium  (suppositum  ut 
geograpbice  partiale),  S.  Scriptura  non 
dicit.  Id  solum  rct'ert  «  super  montes 
Ararat  »  seu  «  Armeniae  »  vonstitisse 
arcani.  Ergo  fere  carte  aliqua  pars  Asiae 
talis  inundata  fuit,  ex  qua  ipso  unda- 
rum  vel  ventorum  inqietu  versus  Arme- 
niam  arca  fcrebatur.  Babylonii  dilu- 
vium accidisse  dicunt  in  inferiorc  valle 
Euphratis  ac  Tigridis.  llaec  vero  quae- 
stio  intime  cobaeret  cum  sciiuenti. 

'))  (Jiiomodo  scu  quihus  caiisis  factum 
sit  diluvium,  S.  Scriplura  non  amplius 
exseipiitur,  nisi  quod  Deu  auclori  iilud 
tribuit   et   «  riq)tos   fontes   abyssi    ma- 


gnae  »,  «  apcrlas  catarat;tas  caeli  »,  ca- 
denlestiue  pluvias  |)er  40  dies  commé- 
morât; quae  iam  supra  explicavimus. 
Non  adversatur  s.  libro  is  qui  asserit, 
aliqua  omnino  naturali  causa  (a  Dco  ad 
iioc  praevisa  ac  praeordinata)  sine  im- 
mcdiata  actione  Dei  liane  inundationem 
ortam  esse,  et  cpio  melius  ea  quae  quis- 
que  aJlert,  tempori,  loc<»,  narralioni 
biblicis  congruunt,  eo  crit  bypotbesis 
probabilior.  Ab  assignanda  causa  expH- 
camluque  evenlu  diluvii  abslinuere  plr- 
rique.  (ieneratim  ii  qui  de  ea  rc  trac- 
tant, allegant  causas  vel  cosmicas  iut 
axin  terrae  cum  comcta  collisac  subito 
mutatara)  vel  vulcanicas  vcl  orogeneti- 
cas  (i.  e.  terras  ex  Oceano  émergentes 
aliis  mersis)  vel  sismicas  (terrae  motus). 
LInus  inter  altos  Ed.  Suess  (Das  Antlitz 
der  Erde,  1883)  repelilis  circa  sinum 
Persicum  tcrraemotibus,  et  lurbonibus, 
irruentibus  in  valleiii  Eupbralis  tlucti- 
i)us  marinis,  pi-olluenlibusque  ex  rupla 
terra  aquis  subterraneis  diluvium  bibli- 
cuni  seu  polius  narrationem  cbaldaicam 
explicabal.  Sed  salis  immeriloei  a  non- 
nullis  est  applausum  (ut  ostendilur  Stim- 
nien  aus  M.  Laach  XXVII.  p.  l  ss.)  :  nam 
ipsa  expositio  nec  est  verisimilis  nec 
cum  s.  textu  congruit;  facit  enini  dilu- 
vium valdc  brève,  arcam  in  valle 
Euphratis  deponit,  terriloiium  diluvii 
Iam  arctis  circumscribil  limitibus,  ul 
forsitan  ne  in  Nor  quidom  mente  «  tota 
terra  »  inundata  sil  ac  vix  inlellegi  pos- 
sit,  quomodo  baec  inundatio  aniinis  po- 
pulorum  omnium  Iam  aile  inhaeserit. 
—  Magis  in  bis  satisfaccre  primo  aspe- 
clu  alicui  videri  potesl  Fr.  von  Schwarz 
(Sinttlul  und  Volkerwauderungea  —  li- 
ber secus  in  multis  falsissimus  aUjue  in 
Sacram  Scripturam  blaspbemus),  qui  di- 
luvium explicare  conalur  clluso,  cum 
dirupli  terraemotu  essenl  montes  ab  oc- 
cidenle  adiacentes,  ingonli  mari  inlerno 
Môngolico  in  planitiem  Aralo-Caspiam 
ipiam  dicunt.  Fuisse  illud  mare  dicit 
Mediterraneo  exlensione  fere  aequab-, 
profundum  in  génère  {Dunhschnitlsticff. 
profondeur  moi/enne)  ciiciler  1350  me- 
Ira,  summis  circumdalum  monlibus,  in 
lanlaque  allitudine  silum,  ut  eiiis  su- 
perlicies  0000  ped.  angl.,  i.  e.  amplius 
ISOO  111.   supra   Oceaui   aeqnor  cl   5000 


93 


DILUVIUM. 


DILUVIUM. 


94 


ped.  supra  planitiem  ab  occidcnte  vici- 
nam  emineret.  Orla  est  igilur,  in  Iractu 
montium,  quibus  in  parte  occidentali 
hoc  mare  continebatur,  qiiodam  loco 
partim,  ut  opinatur,  terraemotu  partim 
prorumpente  aquà  fissura  ingens  usque 
ad  radiées  montium,  i.  e.  alla  ad  5000 
pedes  =  doOO  metra,  lata  20-30  chilio- 
metra,  per  quam  niaxima  pars  aquarum 
maris  (plus  3.000.000  km  cub.)  cum 
ingenti  impetu  prorupit  et  totam  late 
terram  a  septemtrione  Persiae,  Arme- 
niae,  Caucasi  undis  mersit,  donec  pau- 
latim  per  Pontum  Euxinum  et  mare  Me- 
diterraneum,  certe  vastatis  litoribus 
atque  insulis,  in  Oceanum  ALlanticum 
et  per  planities  in  maria  borealia 
diffluxit.  Supra  diximus  istam  hypolhe- 
sin  primo  aspectu  alicui  videri  posse 
magis  satisfacere.  Etenim  i^eapse  habes 
hic  «  ruptos  foiites  maris  magni  »,  ha- 
bes ingentem  vastae  regionis  per  com- 
plures  menses  inundationem,  in  dies  ex 
«  fontibus  abyssi  »  crescentem,  habes 
vere  horribile  spectaculum,  cerle  eorum 
qui  ei  superstites  erant  animis  alte  in- 
hxum,  habes  arcain  naturali  aquarum 
motu  versus  occidenteni  trans  lacum 
Oxianum  et  mare  Caspium  delatam  ac 
fortasse,  cum  maior  pars  aquae  Cauca- 
sum  a  borea  circumflueret,  versus 
«  montes  Armeniae  »  porJ:atam.  Adverti 
quoque  potest,  etiam  Persiam  antiquis 
temporibus  simili  mari  alte  sito  videri 
tectam  fuisse  quod  similiter  potuit  v.  g. 
versus  Tigrin  efïundi.  Verum  ex  altéra 
parte  hypothesis  Schwarziana  et  a  qui- 
busdam  viris  scientiarum  naturalium 
peritis  pro  improbabili  habetur  et,  quod 
ad  Sacram  Scripturam  attinet,  illa  eo 
excludi  videtur,  quod  eà  nequaquam 
explicatur,  quomodo  (ut  narratur  Gen. 
8,4.  5),  postquam  inde  a  ,die  17.  (27.) 
mensis  septimi  arca  consedit,  usque  ad 
Kalendas  decinii  mensis  nulla  conspecta 
sint  montium  (tara  videlicet  vicinorum 
tamque  altorum)  cacumina;  immo  Gene- 
sis  videtur  supponere  arcam  constitisse 
in  loco  altiore  quam  illa  cacumina.  — 
Aliis  hypothesibus  excogitatis  hic  pro- 
ponendis  supersedemus. 

6)  Typus  fuit  diluvium  et  umbra  lutu- 
rorum.  Ex  una  quidem  parte  peccatores 
pcrdidit,  ex  altéra  idem  arcam  susten- 


tavit  eosquc  qui  inerant  servavit  ac 
mundo  novum  genus  hominum  iusto- 
rum  reddidit.  Itaque  diluvium  et  divinae 
vindictae  signum  et  pignus,  et  aquae 
baptismalis  qua  salvantur,  purgantur, 
renascuntur  homines,  typus  evasit 
(2  Pet.  3,3;  1  Pet.  3,20.  21.) 

III.  Post  diluvium  (Gen.  8,15-9,17). 
Terra  exsiccata,  exspectato  acceptoque 
Dei  mandato  octo  homines  servati  arca 
excediint;  emittuntur  simul  animalia, 
quaecunque  in  arca  fuerant.  Ac  primum 
gratus  Deo  Noë  altare  aedificavit  et  sa- 
crificium  obtulit.  Quod  fuit  Deo  tam  ac- 
ceptum,  ut  statim  ad  misericordiam 
tlexus  erga  fragile  genus  mortalium  se 
non  iterum  tantam  peccatoribus  poenam 
inflicturum  poUicitus  sit  (8,15-22). 
.  Tum  Beus  benedictionem  ab  inilio 
Adamo  datam  renovato  generi  humano 
redintegravit ,  aptasque  generi  conser- 
vando  leges  tulit,  ut  a)  fecundis  matri- 
moniis  propagarentur,  b)  in  creaturas 
omnes  dominarentur,  c)  cibis  vesceren- 
tur  etiam  animalibus  (ante  diluvium  id 
non  licuisse  quidam  inde  inferunt,  at  ut 
videtur,  non  magis  recte  quam  si  quis 
ex  vetito  tune  expressis  verbis  homici- 
dio  demonstraret  hoc  antea  lieitum 
fuisse),  ne  tamen  carnem  comederent 
cum  ipso  sanguine  eoque  crudeliores 
évadèrent,  d)  hominum  vitam  sacrosanc- 
tam  haberent,  exceptis  auctoritate  di- 
vina  homicidis  qui  (a  legitimis  superio- 
ribus)  secundum  talionis  legem  puniri 
possent  (9,1-7). 

Denique  pactum  Deus  cum  Noë  imit 
ac  iureiurando  (Is.  54,9)  datoque  pignore 
confirmavit  :  etenim  id  quod  iam  post 
ipsum  primum  sacrificium  statuit  ac 
promisit  (8,11),  iam  sollemni  foedere 
paciscitur,  clarius  annuntiat  et  arcum 
caelestem  pignus  datae  lidei  désignât  : 
qui  ab  eo  tempore  toto  orbe  misericor- 
diam ac  fidelitatem  Dei  praedicat  (9,8- 
17).  Cf.  articulos  NOE  et  ARCA  NOE. 

LiTTERATUKA.  Vide  libres  citatos  apud 
F.  de  Hummelauer  in  Gen.,  Beusch,  Lil- 
ken,  Vigouroux,  alios.  Comnientarios  in 
Genesin  enumerat  Cornely,  Introd.  éd.  2 
II.  1  p.  161  s.  Praeterea  v.  Schûfer,  Das 
Diluvium  in  der  Bibel;  de  Regnon,  Le  dé- 
luge biblique  et  les  races  antédiluviennes; 
Reusch,  Bibel  und  Natur  éd.  4  Bonn  1876; 


95 


DILUVIl  M. 


DINA, 


96 


Schopfçr,  Gesth.  des  A.  T.,  cd.  3.  Hiixen 
iy02;  Schopl'er-Pell,  Histoire  de  l'Ancien 
Testament  cil.  3;  Cettn,  11  Diluvio,  Torino 
1886;  .1.  Schoh,  Die  KeilschiiftUrkiinden 
und  die  Cenesis;  G  Hitler,  Natuiforschung 
und  IJibel,  Fieilmrg  i.  H.  1877;  Lenurmant, 
Origines  de  l'Iiistoire,  Paris  188(i-84;  Tho- 
mas, Les  temps  primitits  et  les  orii;ines  re- 
ligieuses; Vujouroux.  Manuel  biblique, 
A.  T..  Paris. 

De  narratione  biblica  specialim  v.  Zeit- 
schrift  fiir  kalb.  Théologie  1877  y.  128  ss. 
(Bichell);  ib.  188.")  ]>.  595  ss.  [Flun/i);  Ha- 
lévy,  Reclierclies  bibliques  p.  115  ss.  ;  Loisij, 
Les  mythes  chaldéens  de  la  création  et  du 
déluge  p.  82  ss.  ;  Vigoiirou.r.  La  Bii)ie  et  les 
découvertes  modernes  éd.  G.  I.  p.  333  ss.  ; 
Les  livres  saints  et  la  critique  rationaliste 
ed-  4  IV.  p.  241  ss. 

De  mj'lho  babylonico  v.  Euseb.  Chroni- 
con  1.  1  c.  3;  Kaulen,  Ass>rien  und  Baby- 
lonien ed.  4  i>.  I6'.t  s.  ;  E.  Schrader.  Die  Keil- 
in.schriften  und  das  A.  T.  ed.  2;  G.  Smith, 
.\8syrian  discoveries  p.  184  ss.  ;  Chaldean 
account  of  Genesis  p.  263  ss. 

De  tradilionibus  populorum  v.  Liiken, 
Die  Tradilionen  des  Menschengeschlechls, 
Munster  1869  p.  189.  ubi  plures  alii  libri  re- 
censentur;  Lambert,  Le  Déluge  Mosaïque; 
H.  Andrée,  Die  Flutsagen,  elhnographi.sch 
betrachtet,  Braunschweig  1891  ;  F.  von 
Schirarz,  Sintllulh  und  Volkerwanderungen, 
Stuttgart  1894  p.  8-18;  de  Girard,  Le  Dé- 
luge devant  la  critique  historique;  Lenor- 
mant,  Histoire  ancienne  de  l'Orient  jus- 
qu'aux guerres  médiques  ed.  9  I.  p.  55. 

De  universalitate  v.  d'Avino,  Enciclope- 
dia  deir  Ecclesiastico  ed.  3  I.  p.  850;  Moi- 
gno,  Les  splendeurs  de  la  foi  IIL  p.  1118; 
Ubaldi,  Introd.  in  S.  Script,  ed.  2  I.  p.  753; 
Bosizio,  Die  Géologie  und  die  Siindfluth, 
Mainz  1977;  Westermayer,  Das  A.  T.  und 
.seine  Bedeutung,  Schaffhausen  1861,  l. 
p.  393  ss.  ;  Kanlen  in  Kirchenlexikon  ed. 
2  XL  p.  337;  Stimmen  aus  M.  Laach,  XVI. 
p.  31.  161.  395  [Hinnmelauer  :  cf.  eiusdem 
Gomment,  in  Gen.);  Zeitschr.  f.  kath.  Théo- 
logie 1887  p.  630  ss.  (Breitunfj);  Uevue  des 
questions  scientiliques  1886-88  {Briicker, 
Robert,  Motais)  ;  La  Controverse  1883-84 
[Lamy,  Motais,  .faufjeij,  de  Harlez),  1888; 
La  Science  catholique  I.  II.;  The  Tablet 
1884  passim  ;  Brucker,  L'universalité  du  dé- 
luge, Bruxelles  1886;  Motais,  Le  déluge 
biblique;  l'ianciani  in  Civiltà  caltolica  V'. 
4  (1862)  p.  35  ss. 

De  explicatione  physica  v.  Klee,  Déluge 
p.  83-123.  205-332;  de  Z-eon//a/-(/,  Géologie 
II.  p.  722;  Huyh  Miller,  Testimony  of  the 
rocks  p.  344-48;  Girard,  La  théorie  sismi- 


que  du  déluge  |i.  23;  E.  Suess,  Das  Anllitz 
(ier  Krde,  Prag  1883;  Gonzalez-Arintero, 
Kl  diluvio  universal  de  la  biblia  y  de  la  tra- 
dicion,  Vergara  1892;  Fr.  i\  Schwarz.  Sint- 
llulh unde  Volkerwaiulerungen  p.  423  ss.  ; 
Slirnmen  aus  M.  Laach  XV.  71.  173.  265. 
XXVII  1. 

F.   ZORELL. 

DIMONA  (n:ian,  TsYP-â.  AAt|j.wv(£!, 

iirbs  in  iiieridiana  plaga  tribus  liida 
(los.  15,22).  Onom.  snlum  noinon  com- 
mémorât. Probabillus  eadciii  est  qiiac 
Dibon  (pn,  LXX  omilt.)  a    filiis  luda 

postcxsilium  denuoliabitata(Neh.  1 1,25). 
Keil  et  Dillmann  in  \o<.  l;j,22  probabi- 
lein  opinionem  adiiiilliiiil  Diiiiona  =  Di- 
bon esse  Tell  el-Dhlb  prope  TeH'Arâd 
inter  orientem  et  septcnitrioneni.  Quoad 
inutationem  Diniona  in  Dibon  cf.  Is.  lo,9 
hebr.,  ubi  Dibon  altéra  transiordanica 
vocatur  Dimon,  de  qua  S.  Hieronynuis 
ad  Is.  15,9  nionet  :  «c  usque  hodie  indif- 
ferenter  et  Dimon  et  Dibon  hoc  oppidu- 
lum  dicilur  ».  Veruni  F.  de  Hummehiuer 
[ad  los.  15,22)  existitnat  Dibon  Neb. 
11,25  esse  Dabir  los.  15,40. 
DINA  iHjn,  Asfva)  lilia  lacob  ex  Lia. 

Cuni  lacob  moraretur  (reversus  a  Laban) 
prope  Sicbem,  Dina  egressa  est  ut  vide- 
rel  mulieres  regionis  illius.  Ea  occa- 
sione  vi  oppressa  est  a  filio  Hemor, 
principis  Hevaeorum,  noniine  Sichein, 
([ui  eam  uxoreni  accipere  desiderabat. 
Quare  Hemor,  pater  eius,  precibus  tilii 
acquiescens,  adiit  lacob  eique  et  filiis 
lacob  proposuit,  nt  et  Dina  daretur  filio 
in  uxorem  et  Hevaei  et  ipsi  inirenl  foe- 
dus  et  societalem.  Ipse  Sicbem  quoque 
suas  adiunxit  preces  et  promisit  se 
facturum  et  praestiturum  quidquid 
postulassent.  Filii  vero  lacob  irati  pro- 
pter  ignominiam  sorori  illatam  fraudu- 
lenter  conditionem  ponunt,  ut  si  velint 
Hevaei  ius  connubii,  circumcisionem 
assumant,  ('onsentiimf  Hemor  et  Sicbem 
et  etiam  populariluis  suis  persuadent, 
ut  circumcisionem  adoptent.  Sed  tertio 
die  post,  quo  vu  buis  ex  cii'cumcisione 
acceptum  gravissinuun  est,  Simeon  et 
Levi  urbem  ingressi  viros  Iruciilanl,  et 
reliqui  lilii  lacob  in  ultionem  slupri 
praedam  a^'unt.  Kacinus  hoc  reprehen- 
dit  lacob  (fien.  ;{t,l-:rn  et  Simeonis  el 


97 


DINA. 


DIOTREPHES. 


98 


(.cvi  furoreni  etiara  in  vaticiiiio  ante 
mortem  edito  denuo  reprobat  (Gen. 
49, b.  6)  ;  nam  elsi  iuste  cssent  indignati 
de  vi  sorori  illata,  lamcii  nullo  pacto 
iiiste  cgerunt,  immo  iniustissime  viros 
illos  qiios  fraude  deceperant  trucidando. 
Quare  iiiiniiu  est  aliquos  reperisse  con- 
tradiclionein  intcr  Gen.  34,7.  13.  31  et 
Gen.  49,0.  6.  Verbis  auteni  lacob  non 
licet  opponere  encomiiiin  Iiidith  9,2, 
quae  non  potest  denionstrari  Dco  inspi- 
rante esse  locuta,  ut  animadvertit  F.  de 
Hummelauer,  Comment,  in  Gen.  p.  jjl2. 

DINAEI   «""jn,  Astvaroi)  enumeran- 

tur  Esdr.  4,9  intcr  cas  gentes,  qiias 
Asenaphar  (vide  s.  v.)  de  Babylonia  in 
Samariam  transtulit;  erant  ludaeis  in- 
l'ensi  et  cum  aliis  Sainaritanis  apud  Ar- 
taxerxem  institerunt,  ut  ludaei  urbem 
lerusalem  aedificare  prohiberentur.  De 
Dinaeis  nibil  certi  constat.  Ewald  conii- 
cit  eos  nomen  gessisse  a  civilate  qiiadam 
Medornm,  quae  posterioribus  (jiioque 
temporibus  sub  nominc  Deinaver  niemo- 
ratur.  Franz  Delitzsch  confert  urbem 
Din-sharru  (h.  e.  Din  régis)  Susae  vici- 
nam  et  idem  réfutât  opinionem,  quam 
Schrader  proposuerat,  Dinaeos  esse 
Da-ja-e-ni  sive  Ba-ja-a-ni  in  inscriptio- 
nibus  Theglathphalasar  I.  aiiornmque 
regum  commemoratos  soi),  gentem  Ar- 
meniae  occidentalis,  quam  inter  gentes 
orientales  Esd.  4,9  rcccnsitas  non  ex- 
spectaveris.  Aiii  denique  suspicantur 
nomen  non  esse  gentilicinni,  sed  appel- 
lativum,  ita  ut  Dinaei  pimctis  mutatis 
potius  sint  Nijil  i.  c.  indices;  pari  ra- 

tione  Apliarsathachaeos  qui  cum  Dinaeis 
immédiate  iunguntur,  coniiciunt  esse 
iegatos  seu  comraissarios  [G.  Hoffmann). 

Cf.  Ewald,  Geschichle  des  Volkes  Israël 
éd.  3  m.  p.  727;  Franz  Deiilzsch  apud 
S.  Baer,  Libri  Dan.  Ezrae  et  Nehem.  Lipsiae 
1882,  Praefatio  p.  x.  ;  G.  Hoffmann  in 
Zeitschr.  fur  Assyriologie  11.  1887  p.  55. 

DIONYSIUS  (AiovûaioO,  atheniensis, 
Areopagita  i.  e.  iudicii  in  Areopago 
liabiti  assessor,  qui  cum  PauUis  in  Areo- 
pago praedicasset  ei  adliaesit  et  credi- 
dit  (Act.  17,34).  Vides,  v.  AREOPAGUS. 

DIORYX  (ôttJjpu?)  canalis  Eccli.  24,41 
(30  al.  28)  :  «  ego  quasi  lluvii  dioryx  »  j 


dicit  s.  auctor  ex  plenitudine  sapientiae, 
quasi  ex  tlumine  magno,  se  aliquid 
hausisse;  vcl  si  verba  haec  ab  ipsa  sa- 
pientia  dicuntur  futi  ex  Vulgata  conse- 
qui  videtur  et  ab  aliis  quoque  explica- 
turi,  sapientia  se  dicit  immensae 
sapientiae  parteni  quae  bominibus  con- 
tingat;  cf.  v.  40  :  ego  sapientia  effudi 
llumina. 

DIOSCORUS  nomen  mensis,  uti  ne- 
cessario  colligendum  est  ex  2  Mach. 
11,21;  epistula  enim  Lysiae  ad  ludacos 
ita  concluditur  :  bene  valete.  Anno  148, 
mensis  Dioscori  die  24,  Aïo^x.optvOfou 
£t/.oaT^  TSTaoTr).  Sed  cum  talis  mensis 
Atoçy.opivOi'ou  cetcroquin  sit  plane  inco- 
gnitus,  variae  prolatae  sunt  coniecturac. 
Probabilissima  ea  videtur  esse  qua  sta- 
tuitur  intellegendum  esse  nomen  mensis 
macedonici  Aroç,  Dius,  uti  in  subsequen- 
tibus  epistulis  v.  33.  38  etiam  nomen 
macedonicum  mensis  Xantbicus  reperi- 
tur.  Interpres  syrus  etiam  eum  exprimit 
mensem  qui  macedonico  Dio  respondet. 
Dioscorus,  Ai6;xopo;,  Aïoç/.oûpoç,  nomen 
mensis  erat  apud  Cretenses  usitatum; 
unde  versio  latina  sensu  non  caret,  quo  ' 
caret  textus  graecus.  Alii  nomen  mensis 
macedonici  Dystrus  substituere  malunt 
qui  mensi  Adar  respondet. 

DIOTREPHES  (AicTpEcarjc)  3  loan. 
9.10  :  scripsissem  forsitan  ecclesiae;  sed 
is  qui  amat  primatum  gerere  in  eis  Dio- 
trephes  non  recipit  nos;  propter  hoc  si 
venero  commonebo  eius  opéra  quae  fa- 
cit  verbis  malignis  garriens  in  nos  et 
quasi  non  ei  ista  sufliciant,  nequc  ipse 
suscipit  fratres  et  eos  qui  suscipiunt 
prohibet  et  de  ecclesia  eiicit.  —  Secun- 
dum  lectionem  codicum  meliorum 
lYpai^a  Tt,  cui  accedit  S.  Hieronymus 
(in  Tit.  1,9)  :  scripsi  etiam  ecclesiae, 
Diotrephes  epistulam  loannis  ad  eccle- 
siam  scriptam  ecclesiae  non  communi- 
cavit,  neque  fratres  quos  loannes  com- 
mendaverat  suscepit.  Erat  çpt>.o;cpwT£uwv, 
homo  superbus  et  primatum  gerere 
aflfectans.  Portasse  coetus  christiani  in 
eius  domo  agebantur;  ita  enim  facile 
intellegitur,  ([uomodo  aliquos  ex  eccle- 
sia, ex  coetu,  eiicere  potuerit.  Ccterum 
de  illo  nihil  notum  est. 


LEXICON   BIBLICUM.  —   T.    H.  —    4 


99 


DIPONDIUS. 


DIVERSORIUM. 


100 


DIPONDIUS,  (liipondhis,  niimmus 
t'sl  qui  aciiiKit  tliios  assos,  Luc.  12, (>  : 
uoiiiu- (iiiiiiqm'  passeros  vaonriml  (li|Hiu- 
ilio  (àaoap(f.>v  ôûo).  Doiuiriiis  prius  dcceiii, 
postoa  sedociiii  assibiis  coiislahal.  Assa- 
riiun  doiiiimilivuin  csl;  apiul  rabbiuos 
quoque   nuinnuis  ID^N'  assai'iiiin    nolus 

csl.  (lui  lanuMi  nunuiuilus  soliiui  vi^csi- 
mani  quarlaiu  pai'lein  diMiarii  constiUiorc 
dicitui';  cf.  Knabenbauer,  Coinincnl.  in 
Mallh.  rd.  2  I.  p.  417.  De  valore  vide  s. 
V.  PtlClINlA. 

DIPSAS  V.  SEUPENS. 

DISAN  im^n),     ultimiis   lilius     Seir 

llorraci,  pater  Hus  et  Aram  seu  Aran, 
princops  tribus  Disaii  (Gen.  36,21.  28. 
30    LXX    'Piativ;    1    Par.    1,38.    42   LXX 

DISCRETIO  SPIRITUUM  vide 
s.  V.  CllAUlSMAÏA. 

DISCIPULUS.  Eu  nouiinc  vocaiiUir 
in  evaiiKeliis  ii  qui  pro.xime  Cliristuni 
sequebaiitur  tauiquam  eius  comités  et 
socii.  Stricto  sensu  ita  appellantur  duo- 
decim  apostoli,  dein  alii  scptuaginta 
(Luc.  10,1)  et  sensu  generali  noniinatur 
discipulus  quicumque  in  Cbrislum  cré- 
dit eiusque  doctrinam  sequi  et  aniplecti 
vult  (cf.  Luc.  14,20.  27).  Quare  in  Act. 
noniinc  discipulorum  designantur  ii  qui 
edocli  ab  apostolis  et  evangelistis  fideui 
Christi  suscoperunt.  —  Eodem  modo  qui 
loanni  Baptislae  se  addixerunt  eiusque 
auslerum  vitae  genus  imilabanlur,  vo- 
cantur  discipuli  loannis  (cf.  Mallh.  9,14; 
11,2),  ex  ([uibus  fuerunt  Andréas  et 
loannes  (loan.  1,37  ss.),  ita  ut  Christus 
primos  suos  discipulos  a  loaune  i)rae- 
cursoi^e  accipere  volueril.  Ipse  loannes 
suos  discipulos  lesu  adiungere  desidera- 
bat  (cf.  loan.  3,27  ss.  ;  Matlh.  11,2). 

DISCUS  (ô(axoç)  est  orbis  lapideus 
vel  ex  métallo  factus,  quo  iaculando 
Graeci  se  exercere  et  inler  se  certare 
solebant.  Conqueritur  s.  auclor  2  Macb. 
4,14,  quod  sacerdotes  iam  non  circa 
aUaris  officia  dedili  essent,  sed  contem- 
pto  bMuplo  et  sacrilkiis  nej^leclis  festi- 
nai-ent  ad  palacstrani  [AEii  ttjv  toîi  Sbxou 
jîp6/.Xriaiv  (7tp6axX»)aiv)  adhortatione  ad 
discoboliam  facta.  Fortassc  ludi  iljiattïl^"" 

,y^  °' 

'''^*  Lie 


tici  incipi('l»ant  a  discobolia,  vcd  liaer 
niiiuiualur  iuslar  alinrum  e\empli  gr-alia. 
Discus  quo(|U(^  vocaliu'  lan\,  calinus; 
cf.  iVIallb.  14,8  :  da  milii  bic  in  disc(» 
capul  loaunis  iJaplislae  (cf.  Marc.  6,2o  s.). 

DisoN   (i^j-T,   liuj-T,  i^ùn,  lirn; 

Arjcrtôv).  1.  Quinlus  lilius  Seir,  dux  Hor- 
raeorum  in  Idumaca  (Gcn.  36,21.  26.  30; 
1  Par.  1,38.  41  ;  LXX  1  Par.  1,41  Aatotiv). 
Lcgitur  quideui  Gen.    36,26  lU^H;   sed 

hoc  mendum  esse  pro  Dison  suadent 
Vulgala,  LXX,  Pesbitla  et  poslulal  locus 
parallelus  1  Par.  1,41. 

2.  Filius  Ana  filii  Seir  (Gen.  36,2));  l 
Par.  1,40  bebr.  41;  LXX  1  Par.  1,41 
Aaïaiov). 

DISPERSIO  (ûtaaTcopâ)  |)raeprimis 
<licitur  de  Israelitis  inter  alias  giMites 
liabitantibus,  ([ui  scil.  dissipalione  l'egni 
eiecti  sinl  epalria  etdissipati  (cf.  luditli 
;i,23);  unde  precantur  :  congrega  dis- 
persionem  nostrani  (2  Macb.  1,27)  el 
ludaei  dicunl  de  Christo  :  numquid  in 
dispersionem  gentium  iturus  est  (loan. 
7,35)?  i.  e.  ad  ludaeos  qui  dispersi  sunl 
inter  Graecos  (sî;  tïjv  oiaa;:opàv  Twv  'EX- 
Xtjvwv).  Inde,  cum  Christiani  sint  veri 
lilii  Abrabam  et  Israël  Dei  (Gai.  3,29; 
6,16),  idem  nomen  Iransfertvu^  ad 
Ghristianos  inter  genliles  disperses;  ita 
lac.  1,1  ;  1  Petr.  1,1. 

DIVERSORIUM.  Ea  voce  verlitur 
^iSn  Gen.  42,27  et  43,21  et  Ex.  4,24  el 

1er.  2,9,  i.  e.  locus  quo  viatores  perno- 
ctaat,  sive  (piietem  nocturnam  capiuni 
sub  lenlorio  vel  in  aliquo  hospitio.  Ge- 
terum  b.ospitia  in  oriente  non  praebe- 
bant  vialoribus  nisi  locum  quendam 
leclum;  pro  cibo  ipsi  curam  suscipere 
debebant.  Eiusmodi  diversoria  lamen 
puteo  vel  fonte  instructa  esse  solebanl. 
l'ii  ex  1er.  41,17  (hebr.^  colligitiu-,  quan- 
doquc  a  viro  quodam  in  publicam  utili- 
tatem  diversorium  erigebatur  et  ab  eius 
nomine  vocabaltu'.  I,iberius  vertil 
S.  nieronymus  diversorium  Iiid.  18,3  c\ 
3  Iteg.  18,27.  l"]odem  sensu  Luc.  2,7  xa- 
TâXu[jia,  publicum  hospilium;  sed  Luc. 
22,11  diversorium  inUdlegilur  coenacu- 
lum,  conclave  in  dorii^ul  celebrandam 
f-tpe^îtmjiji^chalcm.  Teii§)oie  quippe  pas- 


'tv. 


101 


DIVERSORIUM. 


DIVINATIO. 


102 


chatis  cives  hierosolymitani  eiusinodi 
conclavia  vel  coenacula  instruere  et 
clocare  solebant. 

DIVINATIO.  Israelitis  omnia gênera 
diviiiationis,  aiigiirioruni  ceLerarnmque 
artium,  quibiis  res  futurae  vel  abscon- 
ditae  divinari  posse  apud  antiquos 
Orientis  populos  passini  credebantur, 
severe  inlerdicta  erant  :  Non  augurabi- 
mini  nec  observabitis  soninia  (Lev. 
19,26);  non  declinetis  ad  magos  nec  ab 
ariolis  aliquid  scisciteinini  (19,31  ;  cl'. 
20,6);  non  est  auguriuni  in  lacob  nec 
divinatio  in  Israël  (Num.  23,23).  Varia 
gênera  divinationis  recensentur  in  lege 
de  prophetis  Deut.   18,10  ss.    :   «  nec 

inveniatur  in  te qui  ariolos  scisçite- 

lur   (DiaDp  DDp)   et  observet  somnia 

atquo    auguria   (tt?nJQl  "|Jl3?a)    nec  sit 

maleficus     (s^u^Dm)      nec      incantator 

(■|3,n  12t\^)  nec  qui   pythones    consulat 

(lÏN   SnU)1)    nec    divinos    (ijVti'i)    aut 

quaerat  a  mortuis  veritatem;  omnia 
enim  haec  abominatur  Dominas Gén- 
ies istae,  quarum  possidebis  terram, 
augures  et  divinos  audiunt;  tu  auteni  a 
Domino  Deo  tuo  aliter  institutus  es  ». 
Scilicet  ut  Deus  homines  ad  eiusmodi 
arles  pronos  et  ad  sécréta  ac  dubia  ex- 
quirenda  maxime  propensos  efticaciter 
a  divinatione  retraberet,  munus  insti- 
luit  propbeticum,  ut  a  prophetis  exqui- 
rerent  voluntatem  Dei  in  rébus  dubiis  et 
ab  iis  quoque  edocerentur;  quo  munere 
prophetas  quoque  functos  esse  exemplis 
constat  (cf.  1  Reg.  9,  6;  23,2  ss.;  3  Reg. 
14,2;  22,7;  4  Reg.  1,2  ss.  etc.). 

lamvero  quodnam  genus  divinationis 
singulis  vocibus  significetur,  non  semper 
certo  statui  polest. 

DDp  vel   DDpD  sensu  generali  dici 

videlur  divinatio,  sortilegium,  [nx^-czia.  et 
DÇip  ariolus,  augur,  divinus,  incantator, 

[j.av-t?.  Adhibetur  ea  vox  de  Balaani  (los. 
13,22) ,  de  Pbilisthaeorum  divinis  (1  Sam. 
6,2),  de  prophetis  babylonicis  (Is.  44, 
25) ,  de  pythonissa  in  Endor  (1  Sam.  28, 
8),  generatim  de  falsis  prophetis.  Eius- 
modi divinationis  genus  describit  Eze- 
chiel  21,21  [26]  :  «  Stetit  enim  rex  Ba- 
bylonis    in    bivio,    in    capite    duarum 


viarum,  divinationem  quaerens,  commi- 
scens  sagittas,  interrogavit  idola  (Thera- 
phim),  exta  consuluit  (inspexit  iecur;  ». 
Ad  quem  locum  notât  S.  Hieronynius  : 
«  Stabit  rex  in  ipso  compile  et  ritu  gen- 
tis  suae  oraculum  consulet,  ut  mittal 
sagittas  suas  in  pharetram  et  commi- 
sceat  eas  inscriptas  sive  signalas  nomi- 
nibus  singulorum,  ut  videat  cuius  sagitta 
exeat  et  quam  prius  civitatem  delieal 
oppugnare;  hanc  autem  Graeci  p^Xoixav- 
xfav  sive  pa6ôo[xavT(av  nominant  ».  De 
Theraphim  vide  s.  v.  Praetcrea  inspicie- 
batur  iecur  victimae,  ut  ex  eo  augurium 
de  rei  eventii  caperetur,  qui  divinandi 
modus  apud  Graecos  rjTraToaxoTifa^  apud 
Romanos  extispicium  audiebat. 
tyriJ  plerique  veteres  interprètes  re- 

ferunt  ad  auguria  ex  avibus  capta  (oiw- 
vio[i6ç,  augurium,  omen)  ;  sed  divinatio 
ex  avium  observatione,  etsi  apud  Grae- 
cos Romanosque  usilata  [Xeiwph.  Mem. 
1,13;  Ovid.  Metam.  5,549  etc.),  in 
S.  Scriptura  commeaiorari  non  videtur 
neque  apud  Orientales  in  usu  erat  riisi 
forte  apud  ludaeos  graecissantes  aetatis 
posterions.  Alii  \i'm  interpretantur 
omen  ex  serpentibus  (uriJ)  petitum,  alii 

cum  Gesenio  (Thés,  p.  875  a)  generatim 
omen  a  carminé  magico  dictum,  quod 
levi  susurro  proferri  solebat.  Cf.  Gen. 
30,27;  Lev.  19,26;  Num.  23,1  s.  15.  23; 
24,1;  Deut.  18,10;  4  Reg.  17,17;  21,6; 
2  Par.  33,6.  Etiam  notione  ominis  boni 
eadem  vox  adhibetur  3  Reg.  20,33. 

Eadem  vox  t*nj  adhibetur  Gen.  44,5. 
15,  ad  quem  locum  notât  F.  de  Humme- 
làuer,  Comm.  in  Gen.  p.  561  :  «  Augu- 
rari  e  scypho  pertinet  ad  hydromantiam. 
Aliquos  accipe  modos,  quo  id  apud  an- 
tiquos fiebat  (P.  Scholz,  Gôtzendienst 
und  Zauberwesen  bei  den  altcn  Hebrâern, 
Regensburg  1877,  p.  71)  :  vase  aqua  re- 
pleto  apparebant  in  aqua  formae  quae- 
dam  futura  praesagientes  ;  coniectae  in 
aquam  gemmae,  aurum  et  argeatum 
varias  ibidem  formas  describcbant.  Ut 
patet,  hoc  losephi  augurium  interprètes 

torsit Sed  notanda    Grotii   solutio, 

agi  posse  de  praesagiis  divinitus  immis- 
sis.  Reapse  si  in  Vet.  Test,  pontifex  po- 
luitope  Urim  et  Thummim  oracula  edere, 
quod  nuncnon  sine  superstitione  possit 


103 


DIVINATIO. 


DIVITIAE. 


104 


([iiis  iinitai'i,  non  video  (Hiuuiein,  ciii-  non 
l)(itiieiiii(  esse  in  l'elijiioiic  priiniliva 
litiis  aii(|iii  t'iiliiroiiiiii  |ii';u'S<-ieii(loi'iiin 
il  cei'lis  qiiiljusdaiii  viiis  legiliine  adlii- 
Itendi  Deotiue  Uiin  probati,  (jui  non  mine 
solmn,  scd  vel  leye  mosaica  abrogali 
siid  nciiiio  inde  a  Moys(3  sino  inanis  su- 
peislilionis  nota  poluerint  adiiibcri  ». 

]jï;  qnid  pt'opi'ie  sijinilicel,  incerlnni 
est;  LX\  pleruinqne  interprelanlui-  x).r;- 
ooviaaoç,  xXrjOtôv,  Vidj^ala  :  aiijT[urai'i,  an- 
oures, divinaliones.  Alicpii  voceni  expli- 
canl  autiurinin  capere  ex  nuhiluis  {'tZV) , 

alii  cuni  Taliniidislis  l'ascinafe  |)er  aspc- 
cluin  iiialigniini  [yv)-  Oesimuari  videtiu- 

niodiis  quidam  ocoulla  inquirendi  ciini 
idololalria  coniiinclus.  Eiusniodi  divina- 
tio  deprehendilni'  apud  Chananaeos 
(Deiil.  18,14)  et  Philistliacos  (Is.  2,G). 
Teniporc  Altimelecii  erat  prope  Sicheni 
D'j;1yn   'îi'^X    scu    quercus   auguruni, 

quae  nonien  ab  artibus  augiiriim  chana- 
iiacorum  accepisse  mcrilo  putalur. 
Israelitas  de  hoc  génère  divlnationis, 
quod  Lev.  19,26  et  Dent.  18,10  severe 
inteixlictum  erat,  Isaias  prophela  arguit 
(2,(5;  57,3)  et  eiusdem  cliain  reus  erat 
Manasses  rex  impius  luda  (4  Reg.  21,6; 
2  Par.  33,6).  In  nova  theocratia  temporis 
niessiani  ea  qiioquc  divinalio  auferetur 
(Mich.  5,11). 

alKestspiritus  del'uncll,  ({iiem  necro- 
mantius  ex  inferis  cvocat  atque  de  re- 
luis futuris  consulit  Lev.  19,31  ;  20,6. 
27;  Dent.  18,11;  1  Sam.  28,3.  7  s.;  Is. 
8,19;  19,3;  29,4;  1  Par.  10,13;  2  Par. 
33,6.  Spiritus  pythonicus  vel  divinationis 
erat  in  viro  sive  nuilieie  necromanliam 
exercente  Lev.  20,27;  mulier  in  Endor 
erat   ilK~n'7î?2  =  magistra    pythonis, 

pytlioncm  habens.  Secundario  tantum 
ea  vox  adhibelur  de  arle  necromanliae 
vcl  de  iis,  qui  ncci'omantiam  exercent 
(1  Sam.  18,3;  4  Reg.  21,6;  23,24).  LX.V 
|iylbouein  interpi'ctari  scdeat  ÈyyaaTpf- 
[jLuOov,  unde  expiicari  videlur  arle  ven- 
tiiloqnoi'um  iiomines  ab  astutis  illis 
incanlatoribus  esse  dcccptos  cl  eo  modo 
necromanliam  esse  exercitam  plcrum- 
que;  vei'uin  iis  in  rébus  diabolum  eliarii 
suas  quandofiue  egisse  partes  ex  Acl.  16, 


16  ss.  de  puella  spirilum  pylbonem  ba- 
benle  ajterlum  est. 
C1UJ3    probabilius  est  incantatio   ma- 

gorum,  qui  formuiis  magicis  maleficia 
j)alrare  sludebaiil  (LXX  cpapij.ay.oc,  Vtd- 
gala  :  nuUelicus).  C-l".  Ex.  7,11;  22,17; 
Deul.  18,10;  4  Reg.  9,22;  Is.  47,9.  12; 
1er.  27,9;  itan.  2,2;  Mich.  5,11;  Nah. 
3,4;  Mal.  3,5.  Vide  s.  v.  MAUIA. 
13n  lin  est  lascinarc  fascinationem, 

incantarc  incanlationem  ;  vide  s.  v. 
MAGIA. 

lyjl'^   (LXX  È::aoiôd;,   yveiaTr]?,   Vulgata 

plerumque  ariolus)  désignai  spirilum 
divinationis,  qui  in  S.  Sciiptuia  cum 
spirllu  pylhonico  seu  necromanlia  con- 
sociari  solet.  Cf.  Lev.  19,31;  20,6.  27; 
Deul.  18,11  ;  1  Reg.  28,3.  9;  4  Reg.  21, 
0;  23,24;  2  Par.  33,6;Is.  8,19;  19,3  etc. 
Apud  Babylonios  Dan.  2,2  rccensen- 
tur  quattuor  ordines  sapientum  :  arioli 
(DiErin)  et  niagi  (D''2\:fN)  cl  nialetki 

(D''S'*i'3)3)  cl  Glialdeaci  (Dnirf^),  quibus 

additur  2,27;  4,4;  5,7.  11  quintus  ordo  : 
aruspices    ("[ilTa).   «  Sed  quid  singulis 

speciali  modo  attribui  oporleat  difficile 
dixeris.  Consent  D''Q"Q"in  incantatores 
fuisse  ad  nialos  genios  coercendos  et 
eorum  maleficia  avertenda,  D^SCN  vates 
qui  carmina  in  deorum  laudem  coni- 
ponerent,  oracula  interprelarentur  et 
consilia  deorum  manircslareut,  D'S'û'jC 
qui  formulas  mussilarent  magicas  ad 
mira  efficienda,  onirs  qui  ex  astris  va- 
ticinareutur,  denuim  2,27  etc.  ^nfa  qui 
ex  variis  signis  naluralibus  evenlibusque 
coniecturas  et  auguria  caperent  »  {Kna- 
henhauer  ad  Dan.  2,2).  Adverte  a'^S'Cin 
eliam  apud  Aegyplios  in  aula  Pliaraonis 
coinmcmorari  (ien.  41,8  (Vulgala  :  con- 
iectores,  LXX  ÈçriyrjTaç,  Aquila  xpuoia- 
ata;),  iibi  evidenter  designalur  tribus 
sapientum,  qui  somnia  inlerpretaban- 
tur.  Ex  somuiis  fréquenter  res  futurac 
coniicieltantur,  cuius  superstitionis  se 
reos  reddcbanl  i)seudoprophetae  (Deut. 
13,1;  1er.  23,25.  27;  29,8). 

DIVITIAE.  Ex  norma  vcteris  legis 
promittitur  observantiluis  praecepta  Do- 
inini  félicitas,  sccurilas,  abundanlia  bo- 
norum  et  fcrtilitas  terrae  (cf.  Deul.  28, 


lo:; 


DIVITIAE. 


DIVITIAE. 


106 


3  s.;  Ag'g.  2,20).  Quarc  diviliae  quoqiie 
considerantur  taiiiquam    merces  ([iiam 
Dens   servis  suis   fideliljus    tribuit.   lia 
divitcs   nobis    exhibentur    patriarchae, 
Abraham,  Isaac,  lacob;  divitiac  auteni 
in    eorum    vita   pastoricia   potissimum 
consistebant  gregibiis,  sicut  quoqiie  lob 
divcs  miiltitudine  pecorum  describitur. 
Posteriore  temporc  etiam  auro,  argeu- 
to,  lapidibus  pretiosis  divites  erant  Da- 
vid, Salomon.  Et  Salomoni  qui  sapicn- 
tiam    a   Deo    postiilavit,    Deiis    dicilur 
etiam  dédisse,  quae  non  postuiaverat, 
divilias  et  gloriam  (.3  Reg.  3,13),  ita  iil 
magnilicatus  sit  super  omnes  reges  ter- 
rae  divitiis  et  sapientia  (3  Reg.  10,23). 
Etiam  losaphat,  régi    pio,  factae  sunt 
iiiimitac  divitiae  et  multa  gloria  (2  Par. 
17, o)  et  de  Ezechia  rege  quoque,  qui 
placuit  Domino,  legimus   :   fuit  auteni 
dives  et  inclytus  valde  et  thesauros  sibi 
plurimos  congregavit  argenti  et  auri  et 
lapidis  pretiosi  et  aromatum  et  armo- 
rum  universi  generis  et  vasorum  magni 
prctii,  apothecas  quoque  Irumenti,  vini 
et  olei  et  praesepia  omnium  iumento- 
rum  oaulasque  pecorum  (2  Par.  32,27). 
Atque  divitias  tribui   tamquam  merce- 
dem  saepius  enuntiatur  :  spera  in  Do- 
mino et  fac  bonitatem  et  inhabita  ter- 
ram  et  pasccris  in  divitiis  cius  Ps.36,3 
vel  :  beatus  vir  qui  timet  Dominum... 
gloria  et  divitiae  in  domo  eius  Ps.  111,1- 
3;  et  de  sapientia  eiusque  donis  dici- 
tur  :  longitudo  dierum  in  dextera  eius 
et   in  sinistra   illius    divitiae  et  gloria 
Prov.    3,16,  et  :  mecum    sunt  divitiae 
Prov.  8,18  et  corona  sapientium  divitiae 
eorum  14,24  et  :  finis  modestiae  timor 
Domini,  divitiae  et  gloria  et  vita  22,4; 
neque  aliter  Sap.  8, y  :  et  si  divitiae  ap- 
petuntur  in   vita,  quid  sapientia  locu- 
pletius?  Sed  divites  monentur,  ut  pau- 
peribus  ferant   opem  :  oculos  tuos  ne 
transvertas  a  paupere;  rogalionem  tri- 
bulati  ne  abiicias  et  non  avertas  faciem 
tuam  ab  egeno  Eccli.  4,1  s.;  cf.  Prov.  14, 
21;  19,17;  22,9;  28,27  etc. 

Verum  in  divitiis  etiam  varia  laterc 
pericula  non  tacetur.  Id  iam  apparet 
ipsa  illa  laude  :  beatus  dives  qui  in- 
ventus  est  sine  macula  et  qui  post  au- 
rum  non  abiit  nec  speravit  in  pecunia 
et  thesauris;  quis  est  hic  et  laudabi- 


mus  cum?  fecit  enim  mirabilia  in  vita 
sua  Eccli.  31,8.  0.  Divitias  esse  vanas, 
incerlas,  fugaces  Sapiens  monet  (cf. 
Eccl.  0,9;  Eccli.  18,25);  ({uare  iis  non 
est  gloriandum  1er.  9,23;  neque  enim 
divitiac  proderunt,  sed  sola  iustitia  li- 
berabit  a  morte  Prov.  11,4;  Eccli.  5,10. 
Serio  quoque  s.  littorae  docent  ne  quis 
coniidat  divitiis  :  divitiae  si  affluant  no- 
lite  cor  apponere  Ps..  61,11;  cf.  Ps.  48, 
7;  51,9;  75,6  et  Prov.  11,28  :  qui  con- 
fidit  in  divitiis  suis  corruet.  Porro  divi- 
tias saepe  esse  incilamcnta  et  fomenta 
vitiorum  iam  co  elucet  quod  tôt  repe- 
riuntuF  contra  impios  divites  reprehen- 
siones;  nam  qui  festinat  ditari  non  erit 
innocens  Prov.  28,20;  unde  melior  est 
paupcr  ambulans  in  simplicitate  sua 
quam  dives  in  pravis  itineribus  Prov. 
28,6;  cf.  19,1;  et  quae  sint  haec  itincra 
prava,  pluribus  describit  Isaias  prophe- 
ta  5,8-23  et  Ezechiel  16,16  s.;  unde 
iam  Isaias  et  Amos  (6,1  vae  qui  opulenli 
estis  in  Sion)  divitibus  illud  ingeminant 
vae  quod  poslea  Chrislus  quoque  in  eos 
pronuntiavit.  Haec  divitiarum  pericula 
Sapions  ob  oculos  habet  dum  precatur  : 
mendicitatem  et  divitias  ne  dederis 
mihi,  tribun  tantum  victui  meo  neces- 
saria  Prov.  30,8.  Cum  in  legc  velere  ob- 
servationi  mandatorum  Dei  promittere- 
tur  prosperitas,  facile  evenire  poterat, 
ut  divitiae  et  félicitas  impiorum  essent 
offensioni  et  admirationi,  id  quod  prae- 
clare  describitur  Ps.  72,2;  sed  :  existi- 
mabam  ut  cognoscerem  hoc;  labor  est 
ante  me,  donec  intrem  in  sanctuarium 
et  intellegam  in  novissimis  eorum  etc., 
et  :  dormierunt  somnum  suum  et  nihil 
invenerunt  omnes  viri  divitiarum  in  ma- 
nibus  suis  Ps.  75,6;  cf.  51,9;  48,17. 

In  novi  quoque  foederis  libris  serio 
monemur  de  periculis  divitiarum;  vide 
s.  v.  AVARITIA.  Christus  eas  comparât 
spinis  quibus  semen  bonum  sufîocetur; 
fallacia  divitiarum  earumque  deceptione 
suffocatur  verbum  et  sine  fructu  eftici- 
tur  (Matth.  13,22;  Marc.  4,19).  Christus 
dicit  vae  divitibus,  iis  scil.  qui  in  iis 
suam  habent  consolationem  (Luc.  6,24); 
divitiis  earumque  amoro  iuvenis  ille 
retinetur  quominus  perfectc  Christum 
sequatur;  unde  Christus  docet  quam 
difficile  sit  ut  dives  intret  in   regnum 


107 


Divin  Ai: . 


DOCTOR. 


108 


l'aeloniiu  (Mallli.  1^,23  i<lt|iio  illiislral 
parabola  divilis  ol  Lazari  i\aic.  IC.,!!»  ss.) 
et  quain  i)eruiilosiini  sil  silii  Uicsauri- 
zare  ncqiu'  csst'  divilem  iii  Dcuin,  alla 
docet  parabola  (Luc.  12,10).  ^.Uiaie  iiiu- 
nel  ne  quis  silti  Lliesaurizel  tliosauros  in 
terra,  (pios  aeru^o  et  tinca  denioliliii- 
et  lïuvs  rurantur,  sed  ut  tliesauros  coi- 
ligat  in.caelo  (Malth.  0,20);  inonct  nc- 
ininom  posse  Deo.servire  et  luaminonae 
i.Maltli.  0,2'i).  Sed  siinul  declaratiir  itc- 
timias  il  lis  soluin  cssc  obslaculo  qui  in 
iis  conlidunt  iMarc.  10,24),  posse  (lueni- 
vis  eleomosyuis  sihi  lacère  aniicos  de 
niauunona  iai(iuilalis  (^Luc.  10,9)  qui  euin 
recipiant  in  aelerna  labernacula.  Alque 
rci'ti  usus  pecuniaruui  cxeinpla  pi'opo- 
nuntui'  in  piis  nuilieriltus  quae  iaculla- 
liluis  suis  niinistravei'unt  Domino  et  di- 
scipalis,  in  Zaehaco  (Luc.  19,8),  in 
Nicodenio  et  loseplio  ab  Arinialhaea  di- 
vitibus  (Mattli.  27,57  ;  loan.  19,39).  Quis 
sil  reclus  earuin  usus,  eodeni  modo 
docenl  Paulus  (2  Cor.  9,6)  et  lacobus 
(2,15.  16),  qui  quani  fluxae  sint  opes 
pluribus  prosequitur  (5,1-6). 

Sublimiore  sensu  diviliae  dicuntur  de 
bonis  spiritualiluis  (Hebr.  11,26);  Chri- 
slus  propler  nos  egenus  l'aclus  est,  ul 
illius  inopia  nos  divites  essemus  (2  Cor. 
8,9)  et  apostolus  vull,  ul  oinnes  évadant 
divites  in  omni  verbo  et  in  omni  scien- 
tia,  in  fide  et  caintate,  in  bonis  operibus 
(1  Cor.  1,5;  2  Cor.  8,7;  1  Tim.  6,18  . 
Denium  diviliae  (juoque  dicuntur  de 
Deo,  qui  est  divcs  in  onnies,  qui  invo- 
cant  ilhun  (Uoni.  10,12),  cuius  diviliae 
bonitatis,  diviliae  gloriae,  sapientiae  et 
scientiae,  diviliae  gratiae  celebrantur 
Rom.  2,4;  9,23;  11,33;  Eph.  1,7;  2,7; 
et  apostolus  glorialur  quod  ci  dala  sil 
gratia  haec  in  gentibus  evangelizare  in- 
vestigabiles  divitias  Cbrisli  lEpli.  3,8; 
cf.  Col.  1,271. 

1.    KNABENBAUER. 

DIZAHAB  (IHT  n,  Kaia/pûcrca,  Vul- 

gala  :  ubi  auri  est  pluriunun)  recense- 
Uu' Deul.  1,1  posl  IMiarau,  Thoi)bel,  La- 
ban,  Haserolli,  quibus  noininibus  regio 
inigrationis  Israelilaruui  a  Sinai  ustpie 
ad  loi'danem  dclinc^atur.  Ononi.  Eusebii 
et  S.  Hieronymi  cum  LXX  nouien  elTcrl 
xaTà  Ta  ypûosa  (éd.  Lcig.  269,19)...  Cala 


Cdu-ysea,  id  esl  ad  aurea,  suul  aulcin 
montes  auri  lerliles  in  deserlo  procul 
undeeini  uiansionibus  a  Clioreb  il09,4). 
Ob  noininis  siinililudineui  alicpii  (J.  7.. 
Burekhtirdl,  liobinson)  couiparant  |»or- 
tuin  })h(ih(ib  (Mersn  Dhahab,  Mina  Dlia- 
h(ib)  ad  orient  eui  uionlis  Sinai  situm  in 
lingula  sinus  Aelanilici,  alii  {L.  de  La- 
horde)  obiiciunt  Dhahab  nimis  meridieni 
versus  abesse  ab  ilinere  Israelilariun, 
alii  {Raumer,  Hummelaner)  coniiciunt 
Dizabab  fuisse  nomen  nalivuui  loci,  qui 
Nuni.  11,34  ab  evenlu  appellalus  est 
Sepulcra  concupisconliac. 

Cf.  /.  L.  Biirclihardt,  Ueiscii  in  Syrien, 
Palaeslina,  vd.  Ce.senius  II.  848;  Iiobinso)i, 
Palacstina  III.  160,  L.  de  Lahordc,  Com- 
mentaire géogr.  sur  l'Exode  et  les  Nombres 
1841  p.  8;  C.  V.  Haniner,  Palaestina  éd.  4 
p.  481;  F.  de  llinnmelaner  ad  Deut.  1,1. 

DOCH  (Awx\  arx  scu  nuiniliuncula 
tô-/upwii.!XTtov)  exstrucla  a  Ptoleniaeo,  (|ui 
erat  filius  Abobi,  gêner  Sinionis  Macha- 
baei,  dux  in  campo  lericlio  a  Siuione 
consUtutus  el  qui  in  artve  Hoch  Siuio- 
nem  eiusque  (ilios  Mallialbiani  el  ludaui 
vi  ac  dolo  interlecit  il  Mach.  16,14-lOj. 
Brevi  posl  IHoleniaeus  in  eadein  arce  a 
loanne  Hyrcano,  tertio  Sinionis  filio, 
oppugnatus  esl,  ut  Flav.  losepbus  nar- 
rai, qui  arcis  nomen  scribit  Aaywv  eam- 
qne  supra  (Oiilp)  lericho  silam  esse  dicil 
(Anl.  XIII.  8,1;  Bell.  iud.  1.2,3).  Anti- 
quum  nomen  merito  agnoscilur  in  'Ain 
el-Dûk,  qui  fons  ad  radiées  septemtrio- 
nales  monlis  Quarantania  (Djebel  Qa- 
rantah  scaturit,  0  km  a  lericbo  inler 
septemlrionem  et  occidenlem,  prope 
viam  romanam,  quae  lerichunle  in  Sa- 
mariam  ducil.  Sed  de  silu  ipsius  arcis 
delerminando  variae  sunl  opinioin^s. 
/.  P.  van  Kasteren  eam  couqionit  cum 
ruinis  castelli,  <iuae  in  summo  monte 
Quarantania  inveniuntur  cl  hodie  di- 
cuntur Tâhûnet  el-Haicâ  i.  e.  molae 
vcnli;  ideui  auclor  testimonia  adducit, 
([uibus  nions  Quarantania  el  anlc  et  posl 
occupationem  arabicam  nomine  Dûq 
(non  Di'ik)  insignilus  fuisse  evincilur.  Cf. 
Vigouroiix,  Dicl.  de  la  liible  IL  1454-6  el 
Uevu(>  bibUipie  VI.  1897  p.  99-104. 

DOCTOR.  llac  voce  quandoque  ex- 
plicalur  "^Dt*;  ita  IUmiI.  29,10;  31,28  et 


109 


DOCTOR. 


DOR. 


110 


2  Par.  20,11  ;  sed  vo\  Jiebr.  potins  ma- 
gislralum  qucndam,  praet'ecliim,  exac- 
torem  significat ;  etiam  lim  1  Par.  25, 

7  eo  modo  expriinitur,  uli  psJ  Eccl.  9, 

11,  ita  uL  intellegens,  sapiens  tàinquam 
doclor  habeatur.  In  libris  novi  foederis 
diciintur  legis  doctoi'es  iideni  ([in  alias 
scribae  nominantur  i.  e.  interprètes  et 
doctores  legis  niosaicae,  qui  a  losepho 
(Ant.  XVII.  (3,2;  cf.  XVIII.  3,5;  Tiaipfcjv 
èÇriY^iTal  v6[Aa)v  appellanlur  et  magna  pol- 
lebant  auctoritatc.  ïempore  Cbristi  iam 
litulo  rabbi  (domine  mi,  dominus)  bo- 
norabanlur.  Geterum  vide  s.  \.  SCRIBA. 
Inter  Christianos  vocantur  doctores  (jui 
in  coetibus  religiosis  doctrinam  Cbristi 
proponebant,  quam  studio  et  medita- 
tione  didicerant.  Distinguuntur  a  pi^o- 
phetis  qui  immediato  impulsa  et  inspira- 
tione  Spirilus  S.  loquebantur.  Ceterum 
vide  s.  V.  CHARISMATA.  —  Notione  .[ua- 
dam  exiniia  Paulus  dicitur  doctor  gen- 
liuni  (1  Tim.  2,7;  2  Tim.  1,11;. 

DOCTRINA.  In  praedicatione  apo- 
stolica  Paulus  distinguit  doctrinam  vel 
sermonem  incboationis  ab  altiore  qua- 
dam  sapientia,  uti  elucet  ex  1  Cor.  2,0; 
3,1  s.  et  Hebr.  6,1.  Doctrinam  commu- 
nem  describit  Hebr.  6,1-3  eamque  ex- 
ponit  quoque  1  Cor.  2,2  esse  scil.  lesum 
(-bristum  et  bunc  crucifixum,  sed  eliam 
doctrinam  de  eucbaristia  etc.,  uti  ex  epi- 
stula  colligitur.  Altiori  autem  doctrinae 
adscribit  id  quod  de  sacerdotio  melcbi- 
sedecbianoexponit(Hebr.  o,ll  s.;  7,1  s.). 
Gravissime  invebitur  in  eos  qui  aliqnam 
diversitatem  doctrinae  inducere  conan- 
tur;  cl".  Rom.  16,17;  1  Cor.  13,12;  2  Cor. 
11,13-15;  Gai.  1,6-9;  5,12;  Phil.  3,2; 
Col.  2,20  s.  ;  1  Tim.  1,19.  20;  4,1  ;  2  Tim. 
2,17;  4,3;  Tit.  1,11  ;  1  loan.  4,1  ;  2  loan. 
10.  11. 

DOCTRINA  et  VERITAS  v.  URIM 
et  THUMMIM. 

DODANIM    (D1J11)    populus   a   la- 

van  i.  e.  a  Graecis  oriundus  (Gen.  10,4). 
Praeter  lectionem  banc  ([uani  tuentur 
Vulgata,  parapbrasis  cbaldaica,  Syrus, 
Arabs,  invenitur  allei^a  Rodanim,  quae 
apparet  apud  LXX  'P6ôioi  et  Samarita- 
num  et  etiam  bebr.  legitur  1  Cbron.  1,7 
(quamvis  boc  loco  codiccs  33  etiam  l)o- 


danim  pracbeant).  Qui  alteram  banc  se- 
quuntur,  cum  LXX  vocinn  explicant  de 
Rhodiis;  qui  priorem,  de  Dardanis  ple- 
rumque.  De  Dodona,  Epiri  urbe,  non 
erit  cogitanduui,  quia  iu  ea  enumera- 
tione  populi  recensentur. 

DODAU  (irmiT,  Aroo{a),paterEliezer 

propbetae  '2  Par.  20, 37),  qui  Eliezor  re- 
prebendit  losapbat  regem  propter  foe- 
dus  cum  Ocbozia. 

DODO.   1.  Pater  ELCHANAN  2. 

2.  Pater  ELEAZAR  3. 

3.  Pater  THOLA  2. 

DOEG    (aXT,    Aroïjy),    Idumaeus,   qui 

praeerat  pastoribus  Saut  régis.  .  Cum 
David  veniret  in  Nobe  ad  sacerdotem 
(Vchimelecb  et  ab  eo  acciperet  panes  et 
gladium  Goliatb,  Docg  ibi  aderat  testis 
borum  (1  Reg.  21,7)  et  postea  Sauli  in- 
dicavit  et  iussu  Saulis,  qui  de  ope  Da- 
vidi  praestita  iralus  erat  valde,  irruit  in 
Acbimelecb  et  sacerdotes  et  Irucidavit 
ocloginla  quinque  vii'os  vestitos  ephod 
lineo  (1  Reg.  22,9.  10.  18).  Inscribitur 
psalmus  51  [52]  :  cum  venit  Doeg-  Idu- 
maeus et  nuntiavit  Sauli  :  venit  David 
in  donium  Acbimelecb. 

DOMINICA  DIES  Apec.  1,10  est 
primas  bebdomadis  dies.  Cum  eo  die 
Cbristus  gloriose  c  sepulcro  surrexisset, 
ille  dies  merito  dies  eius  i.  e.  gioriae 
eius  et  victoriae  appellatiu'.  Atque  enm 
diem  stalim  ab  exordio  rei  cbrislianae 
esse  sanctum  babitum  et  celebratum, 
elucet  1  Cor.  16,2  et  innuitur  ipioque 
Act.  20,7.  Vide  s.  v.  DIES  in  Une. 

DOMMIM  V.  PlIESDOMIM. 

DOMUS  vide  s.  v.  ARTES, 

DOR  V.  HAMMOTH  DOR. 

DOR  {liïï,  1N~;  i^wp),  urbs  antiqua 
reguli  cbananaei  a  losue  expugnata  (los. 
11,2;  12,23),  Manassitis  occidentalibus 
in  territorio  Aser  concassa  (los.  17,11; 
1  Par.  7,29),  ex  qua  filii  Manasse  Cba- 
nanaeos  non  exterminarunt  (lud.  1,27; 
cl".  los.  17,12. 13),  sedes  principalis  prae- 
fecturae  salomonicae  a  Benabinadab  ad- 
ministratae  i3  Reg.  4,11).  Eadem  est 
qnae  1  Macb.  15,11.  13.  25  vocalur  Dora 
(Aojpà),  in  qua  Trypbon  ab  Antiocbo  VII. 


Ht 


1)015. 


DOSITJIAEUS. 


112 


Sidele  incliisiis  ol  oi)|iiij;aatiis  est  in- 
f^eati  exerc'ilu  120000  poditum  et  HOOO 
eijuiliJin  att(uo  navibus  a  mari  Medilci- 
ranco  ui'l»om  oiiijicnlilms.  —  Lo-^itiir 
los.   M, 2  "ilT  niD:  (Viilgata  :  reîiiones 

Dor,  lAX  «I>3va£oo(ôp^,  los.   12,23  m  nE3 

(Viilgala  :  provincia  Dor,  lAX  «l'swsaX- 
oiôp),  a  ileg-.  4.11   TXT  riEJ  (Vulgata  : 

Nophatli  Dor,  LXX  Ne-fOaowp)  i.  e.  p\- 
irlsa  Dor,  divi  sou  colles  Dor;  colles 
Dor  ijieritd  ajiaosciiiitur  colles  inler 
Carnioluai  et  Caesareani,  iaiino  ;i  Uejjr. 
4,11  probabiliiis  etiani  i)laaities  Saron 
in  Neplialli  Doi-  coaiprclieaditur;  cf. 
etiam  s.  v.  NOPllETH. 

Sita  erat  Dor  'J  mil.  pass.  a  Caesarea 
aquiloneia  versus  (Onom.  cd.  Lag.  283, 
3;  142.13  et  250,:i6;  115,22);  hodierna 
Tantfira  (etiam  Tnrtûra)  a  ruiais  an- 
tiqui  situs  noimihil  meridieai  versus 
abest.  Stephaaiis  Byz.  (s.  v.  Aôipo;)  eam 
narrât  a  IMioeaicibus  esse  coaditam,  ((ui 
ob  plurima  coacliilia  ibi  reperla  urbem 
ac  portum  exslrnxeriat.  In  Tabula  Peu- 
lin,i;er.  liabehir  Thora  8  mil.  pass.  a 
Caesarea,  20  mil.  pass.  a  Ptolemaide 
quorum  numeroruai  j)rior  a  vero  haud 
aberrat,  aller  iuslo  miaor  est.  S.  Paula 
in  Peregrinalione  sua  est  "  mirata  rui- 
nas Dor  urbis  quondam  polenlissimae  ». 
Noaiina  sex  episcoporum  Dorensium 
nobis  inde  ab  anao  "il 8  p.  Clir.  innote- 
scunt  {Le  Qiùen].  Assyriace  Duru. 

Cf.  Jieland.  Palaeslina  p.  738-741  ;  Rou- 
iner.  Palaeslina  éd.  4  p.  154;  Hitler.  Erd- 
kunde  XVI.  607  ss.;  Guériu.  Sainarie  II. 
305-315;  Survey  of  West.  Pal.  Mem.  II.  7- 
11;  Le  Quieii,  Orien.s  cliristianus  III.  57'i 
ss.  ;  .S.  Paulae  Peregrinatio  5  apnd  Tabler 
et  Molinier,  llinera  hieros.  I.  p.  31;  Sclira- 
der-Whitehouse.  Ciineif.  Inscr.  and  OUI 
Test.  I.  p.  l.'iG;  Schurer,  Geschichte  des 
jùd.  Volkes  éd.  3  II.  108-110;  Baedelicr- 
lienzimjer.  Pal.  und  Syrien  éd.  5  p.  26 i. 
265. 

Quoad  nuinmos  cf.  Noris,  Annus  et  epo- 
chae  Syromacedoniun  IV.  5,5  (Lips.  1696 
p.  45;i-"4.-)8);  Kvhhel  Doct.  Nmn.  III.  362 
ss.  ;  F.  de  tiaulcij.  Numismatique  de  la  ïeirc 
Sainte  p.  r»2-148.  405,  pi.  VI.  n.  G-12. 

DORA  V.  ailic.  praeccd. 

DORCAS  (Aopxa;);  ila  j;raece  reclc 
vt'rlilur  ,\cl.  'J,;{G.  31»  nouien  cuiusdaai 


discipulac  Tabitlia  (TaotOd),  quae  insiyai 
ia  patqteres  beaelicenlia  eaiiaebal  in 
urbe  loppe  el  deluncta  a  S.  i'eli-o  vilao 
restilula  est  (Ad.  0,36-42).  .Nomen  Ta- 
bitlia scribitur  aramaice  Nni2T2,  liebr. 
nil2f  i.  e.  Bopxàç,  dorcas,  antilope.  Gau- 

debant  olim  mulieres  nominibiis,  quae  a 
|)lacidis  aaimaliims  pelebaaliir  (Buxtorf, 
Lexicou  cbald.  talm.  l'abb.  p.  848.  840  ; 
eodeia  quoqiu"  aomine  vocabalur  maler 
loas  régis  :  nilï,  Vulgata  :  Sebia  (vide 

s.  V.).  Idem  nomen  muliebre  etiam  apud 
Graecos  quando([uc  usurpabatur  (cf. 
Flav.  /os.  Bell.  iud.  IV.  3,5). 

DORDA  V.  DAUA. 

DORMIRE  (licitur  nolione  translata 
iïo     iuciuia,    noglegenlia,    tepore;     cl. 

1  Tliess.  5,0  :  igitur  non  dormiamus, 
sed  vigilemus  et  sobrii  simus,  et  simili- 
ter  Boni.  13,11  :  bora  est  iam  nos  de 
somno  surgere.  Alia  Iranslatione  usur- 
palur  de  morte;  ita  saepe  dormire  cuai 
patribus  i.  e.  mortis  quasi  somnum  dor- 
mire et  coniimgi  in  morte  cum  patribus 

2  Keg.  7,12;  3  Beg.  2,10;  11,21.43;  14, 
20.  31  ;  15,8.  24;  10,6.  28  etc.  etc.;  me- 
taphora  de  dormitione  mortis,  de  somno 
mortis  eliam  ideo  apta  est  quia  notionem 
resurrectionis  ad  vitam  suppeditat.  Eo 
modo  Christus  quoque  dicit  pnellam 
morluam  dormire,  Lazarum  mortuum 
dormire  (Matth.  9,24;  loan.  11,11^  el 
Christus  vocatur  primiliae  dormientium 
(1  Cor.  15,20).  In  libris  novi  loederis 
Paulus  frequcnler  ea  ulilur  mclaphora; 
cf.  1  Cor.  7,30;  11,30;  15,6. 18;  1  Thess. 
4,12  ss.;  1  Thess.  5,10  :  sive  vigilemus, 
sive  dormiamus  i.  e.  sive  in  adventu 
Chrisli  inter  vivos  eriinus  sive  inler  mor- 
luos;  2  Petr.  3,4  :  ex  quo  eniai  patres 
dormierunt  elc. 

DORYMINUS  (AopjjxÉvri;),  patorPto- 
lemaei  ducis  1  Macli.  3,38  el  2  Alacb.  4, 
45  graece.  Opinantur  alitjui  eum  esse 
eundem  Doryaieaem,  qui  contra  Antio- 
chum  Magnum  pugnavit,  cum  is  invade- 
ret  Coelen  Syriain  (cf.  Poti/b.  V.  61,9). 

DOS  vide  s.  v.  M.VTRlMONIl'iM. 

DOSITHAEUS  (Aoo(Oeo«),  qui  se  sa- 
ccrdolcai  et  levitici  geaeris  ferebat,  et 
Ptolemaeus  lilius  eius  aano  ([uarlo  rc- 


113 


DOSITIIAEUS. 


DRACO. 


114 


gnanlibiis  Ptolemaeo  et  Cleopalra  altii- 
lorunt  in  Aegyptum  versioncm  graecam 
libri  Esther.  Pillant  esse  eiindem  Dosi- 
theum,  de  qiio  Flav.  losephus  c.  Ap.  2,5  ; 
si  hoc  verum  est,  Ptolemaeus  Pliilome- 
tor  tum  erat  rex  et  versio  graeca  libri 
Esther  iam  exstititc.  an.  177  a.  Chr.;  cf. 
Esth.  11,1  et  subscript,  textus  graeci  in 
fîrie  cap.  10;  vide  Cornely,  Introd.  II.  1 
p.  419. 

DOSITHEUS  (AwaîOeoç).  1.  Diix  mili- 
liim,  qui  sub  luda  Machabaoo  pugnabat, 
et  contra  Tiniotheum  folici  successii 
arma  gessit  (2  Mach.  12,19-2i>). 

2.  Eques,  vir  lortis,  qui  erat  de  mili- 
tibus  Bacenoris  et  Gorgiara,  Syrorum 
ducem,  pallio  cius  arrepto  ducebat,  ut 
eum  vivum  caperet;  verum  eques  qui- 
dam de  Thracibus  brachium  Dositiiei 
amputavit  et  Gorgiam  ex  periculo  eripuit 
(2  Mach.  12,35\ 

DOTHAIN  Gcn.  37,17  vcl  DOTHAN 
4  Reg.   6,13  Cjni  et  Gèn.  37,17  etiam 

nJTlT  cum  He  locali;  AwOasfjj.  Gen.  37, 

17;  AwâaîfA  4  Reg.  6,13),  urbs  Samariae, 
septemtrionem  versus  a  Sichem  sita,  ubi 
Joseph  fratres  suos  pecora  pascentes  in- 
venit  (Gen.  37,17);  nequc  procul  a  Sa- 
niaria  urbe  aberat,  ut  ex  historia  Elisei 
elucet  (4  Reg.  0,13).  Praclerea  legitur 
Dothain  in  Yulgata  ludith  4,o;  7,3  et  in 
LXX  hidith  3,9  (1%  Awxaîaç)  ;  4,6  ;  7,3.  18  ; 
8,3  (AtoOaiji);  ex  quibiis  locis  eflicitur  Do- 
thain in  l'aucibus  positam  fuisse,  quae 
ex  planifie  Esdrelon  adituni  in  montana 
Ephraim  praebebant.  Tempore  Eusebii 
et  S.  Hieronymi  ostendebatur  Dothaim 
12  mil.  pass.  a  Sebastc  (Samaria)  aqui- 
lonem  versus  (Ononi.  éd.  Lag.  249,38; 
115,3).  Hodie  Dothain  agnoscitur  esse 
Tell  Dôtliânmicv  Sebastii/e  (Samaria)  et 
Djenm  (Engannim),  circa  18  km  a  Se- 
bastiye,  circa  8  km  a  Djenm. 

Cf.  yjoôîHSOHjNeuere  bibl.  Forsch.  p.  158; 
Van  de  Vclde,  Memoir  p.  308  et  Narrative  I. 
p.  364  s.;  Guérin,  Samarie  II.  p.  219-222; 
Survey  of  West.  Pal.  Mem.  II.  169.  215; 
Mess,  Bibel-Atlas  éd.  3  p.  9;  Legendre. 
Carie  de  la  Palestine  ;  /.  Fahrngrnber,  Nach 
Jérusalem  éd.  2  II.  161;  D.  Zanecc/iia,  La 
Palestine  d'aujourd'hui  1899  II.  p.  579  s.; 
Liëvinde  Hammc,  Terre  Sainte  1897  III.  71; 
L.  Heidet  apud    Vnjourntix,  Dict.dela  Bi- 


ble II.  1497-1501;  /.  A'.  Zenner,  Zeitschr. 
fur  kath.  Theol.  XII.  1888  p.  740.  741. 

DRACHMA,  nummus  argenteus 
eiusdem  cum  denario  ponderis(2  Mach. 
12,43;  Luc.  15,8.  9).  Denarius  autem 
tempore  Christi  merces  erat  pro  labore 
diurno  (Matth.  20,10.  13).  Drachma 
atheniensis  centesima  pars  minae  erat; 
drachma  phoenicea  paulo  minoris  pon- 
deris  erat.  Ceterum  drachmae  antiquio- 
res  maius  pondus  habebanl  quam  quae 
posteriore  tempore  cudebantur.  Aetale 
Christi  duae  drachmae  aequabant  siclum 
hebraeum  dimidium  (cf.  Matth.  17,24. 
27).  —  Neh.  7,70.  71.  72  nummus  per- 
sicus  daricus  (rODIT)  in    Vulgata  ver- 

titur  drachma.  Daricus,  nummus  aureus, 
acquabal  duas  drachmas  aureas  vel  20 
drachmas  argenteas  atticas.  —  De  va- 
lorc  vide  s.  v.  PECUNIA. 

DRACO  in  Vulgata  imprimis,  con- 
formiterusui  veterum  Graecorum  et  Ro- 
manorum,  non  animal  aliquod  fal)uln- 
sum,  sed  generatim  serpentem  signihcat 
(cf.  Ex.  7,9.  12.  15).  Praeterca  vero  va- 
rias alias  bestias  désignât,  quae  in  he- 
braeo  pluribus  nominibus  appellanlur. 
Breviter  singula  recenseamus. 

1.  Iijn  vel  etiam  DiJFl  (Ez.  29,3;  32, 

2),    plnr.  niji^n  (DJi^n)  explicatur   in 

Vulgata  draco  (i.  e.  serpens)  Ex.  7,12. 
15,  ubi  vv.  9.  10  coluber  dicitur;  simili- 
ter  Dcut.  32,33  «  fel  draconum  »  est  ve- 
nenum  serpenlum,  sicut  Sap.  16,10 
opax6vTwv  «  draconum  venenatorum 
dentés  »  (ie  serpentibus  dicitur.  Etiam  in 
Ps.  90[91],13  «  conculcabis  Iconem  et 
draconem  »  ai)te  serpens  intellegitur, 
sicut  in  verbis  Siracidae  «  commorari 
leoni  et  draconi  »  (opâxovxt)  (Eccli.  25,23 
gr.  16).  Draco  quoquc  magnus,  ([uem 
Babylonii  colebant,  quemque  Daniel  abs- 
que  gladio  etfuste  interfecit  (14,22.  25  s. 
27),  serpens  erat,  quem  etiam  picturao 
in  antiquissimis  hypogaois  christiano- 
rum  cum  Danielc  repraesentant;  alque 
serpenti  divinos  honores  a  Babyloniis 
Iributos  esse,  frustra  negarunt  plures 
aucLores;  nam  et  scriptores  veteres 
relationem  intimam  inter  cultum  Bel 
et  serpentis  testautur  et  inscriptiones 
cunéiformes  illum  culhiiu  apud  lîabylo- 


115 


KHACO. 


DRACONIS   FONS. 


116 


uios  iloniisse  conliniuuil  (cf.  11.  Ratrlin- 
soit  19,  13  s.;  E.  Scltrader  in  Hiehm- 
liaeth(/cn,  llaiidwl..  ai.  2  1.  328  s.U 

Seiiti'iilciii  iiiaj^mim  cliaiii  propliela 
intt'ilt'^it,  niiii  Naliiicliodonosor,  n'geiii 
Haliylonis,  draooui  assimilât  habilalio- 
ju'in  Sion  ilevoranti  (1er.  oI,34),  ol  pati 
siinililudiao  «  duo  draconos  inagiii  n 
intor  se  publiantes  in  lihro  Eslher  (10,7; 
11,0)  describunliir.  Simili  dratonis  i.  c. 
sei'ponlis  specie  vales  in  Ajtocalypsi  dia- 
bolimi.  miilieii  ac  lilio  ojiis  insidiantem, 
vidil  adnrari  ab  univoi'sa  lorra,  «  serpcn- 
teiii  illiiMi  anliquum  »,  cuiiis  invidia  inde 
ab  iniliii  mors  inlravit  in  oi-boin  leri-a- 
riun  (Apoc.  12,3  ss.;  13,2  ss;  16,3;  20,2; 
cl".  Gen.  3,1  et  Sap.  2,24\  V.  SERPENS. 

A  serpente  aliquo  niagno  etiam  fons 
draconis   ("j'^nn  yj)  prope  i)orlain  ur- 

bis  lerusalem  nomen  accepit  (Neh.  2,13;. 
Vide  artic.  seq.  —  Alio  sensu  idem  no- 
men liebraieum  '?';ri  pro  belua  marina 

adbibelur,  atque  ita  in  Vulgata  draco 
loco  ceti  ponilur  Ps.  148,7;  alibi  S.  Hie- 
ronymus  bene  cete  vel  cetum  inlerpreta- 
tur  (Gen.  1,21;  lob  7,12;  Is.  27,1).  V. 
CEÏL'S.  —  Denique  eodem  nomine  ap- 
pellatur  crocodilus  nilolicus,  qui  in  ser- 
monc  prophelico  figura  est  Aegypti; 
etiam  hoc  sensu  draco  occurrit  in  Vulgata 
Ps.  73[74],13;  Is.  51,9;  Ez.  29,3;  32,2. 

2.  Eadem  bac  ultima  signiticatione 
bebr.  ^nr'l,  quod  alibi  a  S.  Hieronymo 

relinetur  (lob  3,8;  40,20;  Is.  27, 1^  in 
Psalmis  73[74],14  et  103[104],26  draco 
redditur.  V.  LEVIATHAN. 

3.  Ex  magna  cuni  nomine  ran  simili- 

tudine  etiam  "jn  (plur.  w^T)  et  Lam.4,3 

Kethib  lt:n)  in  Vulgata,  sicut  a  LXX  in- 
tcrpretibus  plerumque  draco  explrcatur, 
quod  potius  de  cane  aurco  (Schakal) 
expon.'ndum  est.  V.  CANIS  AUUEL'S. 

4.  Praelerea  etiam  DiriN  a  S.  Hiero- 
nymo draconi's  dicunlur  (Is.  lii,21).  No- 
uien  boc  semel  tantum  in  S.  Scriptura 
occurrit  et  animal  ulidans,  v(;lul  bubo- 
nem  aliamve  noctuae  spcciem,  vel  etiam 
canem  aureum  vel  lupum  vel  aiiam  fe- 
ram  déserta  babitantem  vidctur  deno- 
tai'e,  quamquam  liocharto  lerarum  ulu- 
latum  tantum  significat  llieroz.  1.  80.">- 
7,  éd.  lios.  II.  212-4). 


5.  Denique  alii  ilesertorum  incolae 
D""!!?  seuiei   in  Vulgata  dracones  apitel- 

lantur  ibr.  oO,39i.  Aliis  in  locis  cxpli- 
cantur  Aetliiopes  (Ps.  71  [72], 9,  ubi  ex 
contexlu    fortasse    DilSf    inimici   cum 

OIshauscn  aliisquc  legendum  erit),  6e- 
sliae  (Is.  13,  21),  captivilas  (Is.  23,13), 
daemonia  (Is.  34,14).  Bocharto  1.  c.  801- 
5,  éd.  lios.  II.  200-11)  sunt  b'Ies  ferae, 
Arabibus  dajwan  diclae,  atque  hacc  e\- 
plicatio  etiam  recentioribus  non  vidctur 
spernenda.  Duae  felis  ferae  speeics  in 
Palaestina  conununiorcs  sunt,  FpHs  ma- 
nkulata  Rïippel!  et  F.  Chaux  Giildenstadt, 
quae  inter  incolas  locoriuu  desertorum 
bene  nuuierantur.  Fortasse  tamcn  etiam 
alia  animalia  in  desertis  dcgentia  no- 
mine a'iii'    designantur,   (luae  difficile 

erit  accuiatius  detcrminare.  Fr.  Homme! 
polissinuun  animal  Felis  caracal  Giilden- 
stadt (=  Lf/nx  caracal  Schreber)  voca- 
tum  signilicari  censet. 

De  ulliinis  cf.  Leiniis-Linlirig,  Synopsis 
I.  1  erf.  3  p.  183.  18G;//.  Ji.  Trislrain,  Nal. 
Hisl.  ot'  Ihe  Bible  éd.  8.  p.  66  s.;  «/.  Fauna 
and  Flora  of  Palest.  18  s.;  Fr.  Hoinmel. 
Namen  d.  Sangethieie  2ii9  nota  2.  322  s.  — 
De  draconibus  veterum  cf.  Bocliart,  Hieroz. 
H.  428-iO,  éd.  Itosenm.  111.  222-39,  cf.  775- 
84:  Sam.  Oedmann,  Venn.  Samml.  4,35-48; 
//.  O.  Lenz,  Zool.  d.  ait.  Griech  u.  Rônier 
432-74;  L.  Lewyso/i a,  Zool.  d.  Talm.  240  s.; 
A.  E.  Brehm,  Tierleben  éd.  3  VII.  223. 

L.    FONGK. 
DRACONIS  FONS,  (]ijnn  yV,  r.ri^i 

iwv  auxwv)  Nelî.  1,23  conimenioratur,  ubi 
Nehemias  refert  se  a  porta  vallis  ante  fon- 
tem  draconis  ad  porlam  slercoris  trans- 
iisse.  Ex  situ  liaruni  portarum  fons  iste 
in  superiore  parte  vallis  Hiunom  fuisse 
supponendus  est,  quam  etiam  losepbus 
nomine  vallis  fontis  (trjv  t%  rri-jfîî;  ^âpay-jra 
liell.  V.  12,2,  éd.  Niese  r.Oo)  videtur  de- 
signare (V.  lERLSALE.M  II.  2\  Idem  scri- 
ptor  ex  eadem  parte  occidentali  urbis 
piscinam  serpenlum  {zf\  tîôv  ôaswv  Imnx- 
Xou'AÉvr)  xoXu|j.6ïj0pa  Rell.  iud.  V.  3,2,  Niese 
108  cômmeuioraî.^v.  lEIU'SALEM  III.  ".). 

Cf.  Pal.  Expl.  Fund,  Quart.  Stat.  1899 
p.  57  The  Draj'oii  Well  i>y  l'/i.  lUildensper- 
ger  et  p.  57,58  Note  on  tlie  L)raj;on  Well  by 

J.    'J'IlODKlS. 

!..    FONCK. 


117 


DROMEDARIUS. 


DURA. 


118 


DROMEDARIUS  v.  CAMELUS. 

DRUSILLiA  (ApouafXXa),  filia  Agrip- 
pae  I.,  soror  Agrippae  IL,  qui  cam  Azizo 
Emesorum  régi  cuin  circuincidi  annuis- 
set  in  matrimoniuin  collocavil.  Qiiod 
tamen  connubiiim  dissolulum  est  liuius- 
modi  de  causa,  ut  Flav.  losephus  naiTat  : 
«  Félix  quo  tempore  procurator  erat  lu- 
dacae,  cum  forte  Drusillam  conspexisset 
(nanique  omncs  pulehritudinc  excelle- 
bat)  mulieris  desiderio  tenebatur,  et  ex 
amicis  suis  ludaeum,  nomine  Simonem, 
génère  Cyprium  qui  se  maguni  esse 
siniulabat,  ad  eam  mittens  suadere  nite- 
batur,  ut  relicto  marito  ei  nuberet  bea- 
tam  facturum  esse  pollicens,  si  ipsum 
non  fastidiret.  Atque  illa  haud  recte 
laciens  volensque  etîugere  sororis  Béré- 
nices invidiam  (nam  propter  pulchritu- 
dineni  suani  non  leviter  ab  ea  laesa  erat), 
ut  contra  patria  instituta  ageret  et  Felici 
nuberet,  se  persuaderi  sinit,  cumque  ex 
eo  peperisset  filium,  Agrippam  nomine 
vocavit.  Sed  quemadmodum  is  iuvenis 
cum  muliere  ista  perierit,  cum  inflam- 
maretur  nions  Vcsuvius  tempore  ïili 
Caesaris  posteadeclarabo  »  (Ant.  XX.  7,2). 
Antequam  Drusilla  Azizo  daretur  coniux, 
desponsata  erat  Epiphani,  Antiochi 
Commagenorum  régis  iilio,  qui  tamen 
eius  nuptias  recusaverat  ut  qui  ludaeo- 
rum  religionem  sua  relicta  amplecli 
noluerit,  licet  ita  se  facturum  esse  puel- 
lae  patri  olim  promiserat  (cf.  Ant.  XIX. 
9,1  et  XX.  7,1).  Félix  vocatur  a  Suetonio 
(Claud.  18)  maritus  trium  rcginarum. 
Cum  Drusillam  ad  adulterium  induxisset, 
intellegitur,  quomodo  disputante  Paulo 
de  iustitia,  castitale,  iudicio  future  tre- 
mefactus  noluerit  ultra  audire  oratio- 
nem;  cf.  Act.  24,24.  2.ï. 

DUDIA  (HIT,  Afjjo(a),  praefectus  se- 

cundae  turniae  exercitus  Davidis  1  Par. 
27,4;  sed  si  confertur  11,12  et. 2  Sam. 
23,9,  excidisse  videndur  verba  :  Eleazar 
films  Dodo  (Dudia),  Ahohites  i.  e.  ex 
posteris  Alice  (1  Par.  8,4).  lu  Vulgata 
1  Par.  11,12  et  2  Sam.  23,9  "nn  et  niT 
vertitur  appellative  :  patrui  eius.  Vide 
ELEAZAR  3. 

DUEL    (bNm.    Num.    2,14    S^iyT, 
TaYouïîX  ubique),  pater  Eliasapb  princi- 


pis  tribus  Gad  (iNum.  1,14;  2,14;  7,42. 
47;  10,20). 

DUMA.   1.   Duma  (naiT,  Aou(Aa)  re- 

censetur  Gen.  25,14  et  1  Par.  1,30  inter 
posteros  Ismael;  cL  Dumalha  {Steph. 
Byz.),  Domata  {Plin.  VI.  28,157),  Du- 
maitha  (Ptol.  V.  19,7  [éd.  Mûller-Fischer 
V.  18]  ;  VIII.  22,3).  Nomen  itaque  tribum 
et  regionem  significat  in  Arabia  spec- 
tante  inter  septcmtrionem  et  occiden- 
tem,  quae  regio  hodie  Duma  saxea  [Buma 
el-djandal)  appellatur.  Controvcrsia  est 
signiticetne  Duma  Is.  21,11  idem;  ple- 
rumque,  cum  dicatur  :  clamât  ex  Seir, 
intellegitur  ibi  Edom  vel  Idumaea,  uti 
iam  LXX  babent.  Fortassc  propbeta  eam 
rcgionis  appellationem  prae  communi 
elegit,  ut  ipse  vocis  notione  appellativa 
silentium,  locum  sUentli  (de  orco  Ps.  94, 
17;  115,17)  innueret,  ad  quam  conditio- 
nem  gens  et  regio  Edom  apud  Deum  iam 
esset  redacta. 

2.  Duma  urbs  montis  luda  (les.  lb,o2 
hebr.)  in  Vulgata  Uuma  dicilur  (v. 
RUMA). 

DURA  (Kin,  AsEipoc),   campus  pro- 

vinciae  Babylonis,  in  quo  Nabuchodono- 
sor  rex  slatuam  auream  erexit,  quam 
adorari  voluit  (Dan.  3,1).  Ex  inscriptio- 
nibus  cuneiformibus  très  regiones  Buru 
in  Babylonia  innotescunt.  Nomen  Buru 
ab  assyriologis  explicatur  vallum,  castel- 
lum,  arx  et  usque  ad  bodiernum  lempus 
fréquenter  usurpatur  ad  designandos 
colles.  Ipsum  locum,  in  quo  statua  illa 
erecta  fuerit,  a  se  repertum  esse  censet 
J.  Oppert;  inveniuntur  enim  Nahr  Bura 
i.  e.  fluvius  Bura  et  Tolul  Bura  i.  e. 
colles  Bura  ciiTiter  8  km  a  Babylone 
inter  meridiem  et  orientem;  ibidem  cer- 
nitur  collis  el-Mokhattat  (la  colline  ali- 
gnée), qui  6  m  in  altum  elevatur  supra 
basim  quadratam  14  m  et  substructio- 
nem  illius  statuae  aureae  efformasse  ab 
eodem  auctore  coniicitur. 

Cf.  Fr.  DelUzscJi,  Paradies  p.  216;  Sclrra- 
der-White/iovse,  Cuneif.  Inscr.  and  Old 
Test.  IL  p.  127.  128  ;  /.  Opperl,  Expédition  en 
Mésopotamie  L  238  ss.;  Brunengo,  L'impero 
di  Babilonia  e  di  Ninive  IL  p.  329  ;  /.  Menant, 
Babylone  et  la  Chaldée,  187.5,  p.  244  et  tabu- 
lam  geogr.  p.  261;  F.  Vigouroux,  La  Bible 
elles  découv.  mod.  éd.    6  IIL  p.  303.  .304- 


E 


EBAL.   1.  Ebal  (Sal!;,  EùdéX)  reccii- 

setur  iiiler  filios  leclan  Gen.  10,28; 
idem  1  Par.  1,22  scribitur  Hebal  (Ss"»!;, 

Tsaiâv  .  Sigiiificalui'  Itaque  stirps  qiiao- 
(lam  lectaiiiilanini,  qiios  Arabiaiii  nio- 
i*i(]ionalein  incoluisse  constat  (v.  lEC- 
TAN).  Etiain  hodie  iioinine  Abil  et  regio 
ot  varii  pagi  in  Yemen  designanliir  [Hn- 
lèv;/,  Mélanges  critiques  p.  86  ;  Dillmann, 
F.  (le  Hummelauer  ad  Gen.  10,28). 

2.  Ebal  [h-l^'j.  raiÇri'X,  Tai6»]'X},  e\  filiis 

seii  posteris  Sobal  lilii  Seir  Horraei 
(Gen.  36,23;  1  Par.  1,40). 

3.  Ebal  mons  in  Vulgata  scribilur 
Hebal. 

EBENINUS  V.  HEBENLXUS. 

EBRIETAS.  Isaias  propheta  vehe- 
menler  reprehendit  principes  Inda  ob 
ebrietateni  5,11.  22;  pariter  sacerdotes 
et  pseudoprophctas  28,7;  cf.  28,1.  3. 
Ebrietateni  carpit  Osée  4,  11  :  viniun 
et  ebrietas  anferinit  cor.  Ebrietalis  per- 
versilatem  plnribus  prosequnntur  îibri 
sapientiales;  Prov.  20,1  :  kixuriosa  res 
vinuin  et  tiiniultuosa  ebrietas;  qiiiciuu- 
que  his  delectalur  non  orit  sapiens; 
31,4  nullum  secretum  est  nbi  régnât 
ebrietas;  cf.  21,17;  23,30-33  describi- 
tur  ebrietas  et  quae  ab  ea  altérant ur 
mala;  item  Eccli.  31,38  :  vinum  mul- 
tum  potatiim  irrilationcm  et  irain  et 
ruinas  multas  facil  etc.  et  19,1  operarius 
ebriosus  non  locupletabilur  et  26,11 
nuilicr  cbiiosa  ira  magna,  et  conlumelia 
cl  liu-pitudo  eius  non  (egetur;  cf.  10,2; 
3l,;i0.  Ouaro  a|>ostohis  (juoque  ebrieta- 
teni iuler  opéra  carnis  rt>censet  (Gai.  ;>, 
21)  et  cbriosi  cbristiani  cousiicludincm 
iubcl  vitari  et  ebriosos  regruun  hei  mi- 


nime esse  posscssuros  aftirmat  (1  Cor. 
5,11;  6,10)  et  Cbristus  monel  :  attendite 
vobis,  ne  forte  graventur  corda  vestra 
in  crapula  et  ebrielate  et  superveniat  in 
vos  repentina  dies  illa  (Luc.  21,34;  cf. 
Matlli.  24,49).  Quandoque  ebrius,  inc- 
briatus  is  quoque  dicitur  qui  bausto  vino 
hiiarior  elfectus  est;  cf.  loan.  2,10. — 
Sensu  translato  dicitur  ebrietas  de  stu- 
pore  illo  quo  bomines  consilii  inopes 
in  maxima  quadam  adversilate  corri- 
piuntur;  cf.  Is.  29,9;  1er.  13,3;  Ez.  23, 
33;  lob  12,25  etc. 

EBUR  tempore  Salomonis  affereba- 
tur  navibus  Salomonis  et  Tyriorum  ex 
regione  Ophir  (cf.  3  Reg.  10,22;  neque 
obslat  quod  ibi  hebr.  dicuntur  naves 
Tbarsis;  nam  uti  22,49  hebr.  eUicet,  na- 
ves Tharsis  appel lantur  quoque  naves 
quae  navigabant  in  Opbir).  Ebur  adhi- 
l)ebatur  ad  domos  et  palalia  ornanda; 
undc  dicuntur  domus  eburneae  ^3  Ueg. 
22,39;  Ps.  44,11;  Am.  3,15).  Salomon 
babuit  thronum  ebore  obductum  (3  Ueg. 
10,18);  Amos  proplieta  invehitur  in 
luxuriosos  qui  dormiunt  in  lectis  ebur- 
neis  6,4;  cf.  Gant.  7,4;  Ez.  27,6.  15. 
Gelerum  v.  EI.EPHANTl'S  n.  3. 

ECBATANA  (Xn^ZnX,  h  r.ôlzu 
A  èv  'A[i.aOx  èv  rôXei  Esdr.  0,2  ;  'Ex6âTava 
Tob.  3,7;  6,6.  (8;  14,12.  14  graece; 
luditli  1,1  ss.;  1,14  graece;  2Mach.  9,3), 
urbs  et  caput  Mediae,  dislans  ab  Oronte 
monte  (hodie  l'^lvend)  stailia  duodecim 
(Diodor.  Sic.  11.  13\  eo  fere  loco  quo 
hodie  Hamadan.  (bi  tempore  aestalis 
leges  persici  et  parthici  degere  solebant 
[Slrttbo  XI.  13,1;  Atnoph.  Anab.  111.  5, 
15).  Apud  IbM'odotum  (1,98^  scribitur 
AyoâTava.  —  Suul  oliam  scri|)tores   v.  g. 


121 


ECBAïANA. 


ECCLESIASTES. 


122 


E.  Beurlier),  qui  solunimodo  Esdr.  0,2 
et  2  Mach.  9,3  ad  Ecbatana-Hamaf/a/i  iu 
Media  magna  référant,  reliques  aulem 
textus  Tob.  3,7  etc.  ludith  1,1  etc.  potius 
ad  Ecbatana  in  Media  septcmtrionali  seu 
Atropatene  (Ecbatana  secunda  apud 
Mosen  Chorens.  Hist.  Arm.  II.  84),  ubi 
hodie  Takd  Soleiman  [RaivUnson) . 

De  Tob.  5,8  (Vulgata  :  Rages  civitas 
Medorum,  quae  posita  est  in  monte 
Ecbatanis)  v.  s.  v.  RAGES. 

Cf.  Ritter,  Erdkimde  IX.  98-128;  Schra- 
der-Whitehouse,  Cuneif.  Inscr.  and  Old  Test. 
II.  p.  67  ;  DetUzsc/i,  Paradies  p.  248  ;  Bnujsch, 
Reise  nach  Persien  1.  363  ss.  -,  E.  Beurlier 
apud  Vigouroux,  Dict.  de  la  Bible  II.  1528- 
1532;  H.  Rawlinson'm  Journal  oftheGeogr. 
Society  X.  1841  p.  46-53. 

ECCETAN  ('l'CSn,  'Axaxav),  pater 
lohanan  de  filiis  Azgad  (Esdr.  8,12). 

EGCLESIA.  Ea  voce  (cf.  I-a-aoIù^) 
generatim  significatur  multitudo  liomi- 
num  convocala  et  congregata.  In  veteris 
foededs  libris  communiter  dicitur,  ut 
Snp,    de   coetu   populi    Dei,   de   coetu 

Israelilarum,  quae  ctiam  ecclesiaDomini 
vocatur  (Num.  20,4)  vel  ecclesia  populi 
Dei  (lud.  20,2)  vel  ecclesia  Israël  (3  Reg. 
8,14)  et  plerumque  coetus  intellegitur 
religiosus,  ad  cultum  Dei  coliectus.  Sed 
etiam  notionc  generali  de  aliqua  con- 
cione  adhibetur;  cf.  Eccli.  23,34;  33,19; 
38,37  et  Ps.  25,5  sermo  est  de  ecclesia 
malignantium.  In  libris  novi  foederis 
plerumque  dicitur  de  coetu  fldelium 
Christi  vel  in  universum  (Matth.  10,18; 
1  Cor.  12,28;  Eph.  1,22;  3,10;  3,23  s.; 
Phil.  3,0;  Col.  1,18.  24  etc.)  vel  de  coetu 
fldelium  in  aliqua  urbe  vel  regione;  unde 
de  ecclesiis  Galaliae  (Gai.  1,2)  etc.  mcn- 
tio  fit  et  de  ecclesiis  gentium  (Rom.  16, 
4).  Eodem  nomine  designantur  coetus 
fldelium  qui  celebrantur  ad  cultum  divi- 
num  cxercendum,  ad  eucharistiam  con- 
ficiendam,  ad  exbortationes  et  doctrinam 
tradendam  (1  Cor.  14,34).  Dicitur  dome- 
stica  ecclesia  alicuius  ecclesia  seu  fidèles 
qui  in  domo  alicuius  sunt  vel  ibi  congre- 
gantur  (cf.  Rom.  16,5;  1  Cor.  16,19; 
("ol.  4,15).  Notione  profana  de  multitu- 
dine  hominum  casu  collecta  et  tumul- 
luante  dicitur  Act.  19,32  s.  :  erat  enim 
ecclesia  confusa. 


Ecclesia  Christi,  ut  ex  locis  citatis 
colligitur,  est  societas  religiosa,  cui  fi- 
nem  proximum  appetendum  Christus 
proposuit  sanctiflcalionem  hominum,  fl- 
nem  ultimum  clariflcationem  Dei  per 
dcbitum  cultum.  Hanc  societatcm  Chri- 
stus dicit  regnum  suum,  quod  comparât 
cum  gregc  in  unum  ovile  colleclo;  ipse 
pastor  gregis  vicarios  pastorcs  Petrum 
et  sub  eo  reliques  apostolos  instituit. 
Nomen  autem,  quod  societati  superna- 
turali  a  se  fundatae  proprium  essel, 
Christus  clegitillud  ecclesiae.  Est  igitur 
ecclesia  Christi  coetus  hominum,  qui 
eiusdem  fldei  professione  et  corundem 
sacraraentorunicommunione  sub  aposto- 
licis  pastoribus  eorumque  primate  re- 
gnum Christi  in  terris  constituunt.  Cf. 
Ch.  Pesch,  Praelect.  dogm.  éd.  3  I.  n. 
305-310. 

ECCLESIASTES  ('E/.>cXrictaair]ç),  ti- 
tulus  Salomonis  (Eccl.  1,1.  2.  12;  7,28; 
12,8.  9).  Si  vim  vocis  graecae  spectave- 
ris,  explicabis  dici  de  eo  qui  ad  audien- 
dum  agendumve  in  concionem  venit  vel 
qui  concionem  convocavit.  Quam  notio- 
nem  S.  Gregorius  Nyssenus  (hom.  1  in 
Eccl.)  et  Olympiodorus  exprimunt  (initio 
comment,  in  Eccl.)  et  quam  S.  Hierony- 
mus  quoque  Iradit  addita  ulteriore  ap- 
plicatione  :  «  Ecclesiastes  graeco  ser- 
mone  appellatur  qui  coetum  i.  e. 
occlesiam  congregct,  quem  nos  nuncu- 
pare  possumus  concionatorem,  quod 
loquatur  ad  populum  et  sermo  eius  non 
specialiter  ad  unum,  sed  ad  universos 
generaflter  dirigatur  »  (in  Eccl.  1,1).  Si 
indolem  libri  consideraveris  qui  inscri- 
bilur  :  verba  Ecclesiastae,  certe  dicendum 
erit,  ecclesiasten  intellegi  de  oratore 
concionante  vel  de  scriptore  oratoria 
dictione  utente  (cf.  Gietmann,  Comment, 
in  Eccl.  p.  :)9).  Quae  sit  vocis  hebr. 
mn'p  vis  ac  notio  disceptatur;  explicant 

collectorem  proverbiorum,  alii  commu- 
nissime  concionatorem  (bnp  convocare 
et  in  coetum  cogère?  sed  de  tali  coetu 
in  ipso  libro  nulla  est  mentio);  alii  sta- 
luunt  notionem  Snp  primariam  esse 
damare,  vocare;  unde  Gietmann  censet 
etiam  in  voce  illa  interpretanda  non  esse 
neglegendam    exclamandi    notionem   : 


12:{ 


ECCLESIASTES. 


EDER. 


124 


«  Ecclesiasies  qinexcldmans  lanuMilaliir 
reiiini  oiiuiiiim  vauilalcm  (juasi  prae- 
c'onio  riin-^iliir,  cuiii  vnlontiliiis  nolonli- 
biiâ  doiuiiilial  alqiie  iiiciilcal  rem  loni;o 
jiravissiinaiii.  Empliasis  cniiii  qiiacdain 
iis  loi'is  i|uilius  id  noiiKMi  posiluin  est, 
mauiresto  soulitur,  evidonlius  quideni 
1,2;  7,28;  12,8;  sed  etiain  1,1.  12  et  12, 

0,  tuin  quia  appellatio  huiusinodi  non 
sine  consilio  prolocto  j^raviquc  ralione 
a>^sinnpla  lotiosqiic  ivpotila  est,  Uim 
quia,  si  exclaniaiidi  notioncin  subieccris, 
fit  mii'urn  in  iiiodum  aryuinento  lihri 
consontanea.  Atque  hoc  quodammodo 
pio  tirma  dcmonstralione  habeo,  vocein 
nSn'p  aliquo   modo  ad   declamatoriam 

contenlioncm  vocis  reicrendam  esse  » 
(l.    c.  p.   01).  Alias    cxplicationes  vide 

1.  c.  p.  63  et  Comeh/,  Inlrod.  éd.  2  II.  2 
p.  loo. 

ECHAIA    inSHN,    'A!a),  princeps  po- 

puli,  siynator  locdens  (Neli.  10,26  hebr. 
27). 

EGHI  enumeratur  Gen.  46,21  iuler 
lilios  Beniamin;  vide  s.  v.  AHIRAM. 

ECREBEL  (  'ExpsSTÎX) ,  oppidum  in- 
ler  meridicm  et  oricntem  Bethuliae, 
haud  procul  ab  altère  oppido  Chus  seu 
Clmsi  iuxta  torrente'm  Mochmur  sito 
(ludith  7,18  LXX;  Yulgala  ouiiltitnomina 
Chus,  Ecrebel,  Mochnmr;  Itala  scribil 
Chus,  Etrebel,  Machur).  Nomen  Ecrebel 
aliquibus  iuterpretibus  conservatum  esse 
videtur  in  'Aqrabe,  de  qua  urbe  s.  v. 
ACRABATHANE  diximus.  CI',  etiam  Sur- 
vey  of  West.  Pal.  Mem.  II.  389. 

EDDO  (i"TX;  LXX  omitt.),  primus  in 

pago  Cbasphia  haud  longe  ab  Ahava 
lluvio  (Esdr.  8,17).  Ad  eum  misit  Esdras, 
ut  pro  sua  auctorilate  levitas  et  Nathi- 
naeos  ad  iter  in  lerusalem  cum  Esdra 
iustituendum  induccrel;  neque  frustra; 
nani  k^vitae  quadragiula  et  iNathinaei 
ducenti  vigiuti  ex  ea  regione  ilev  cum 
Esdra  suscepcrunt  (cf.  8,18-20).  Ipse 
Eddo  fortasse  erat  levita,  neque  obslat 
quod  Nalhinaei  l'ratres  eius  vocantur; 
cinn  enini  et  levitae  et  INathinaei  mini- 
steria  sacra  obirent,  poterant  vocari 
liatrcs  eodem  modo  quo  v.  g.  Sadoc 
suuunus  sacerdos  et  sacerdotcs  l'ratres 
ap|»ellaiilur  I  Par.  I6,31>. 


EDEMA  (nms',  'Ap[j.at(0),  urbs  Neph- 

thali  iiiter  Cencrelh  et  Arama  enu- 
nierata  (los.  19,39).  Hodie  vcl  viens  e/- 
Damiye  intcr  Tiberiadcm  et  montem 
Thabor  {Siirvey  of  West.  Pal.  Mem.  I. 
36:'>.  384;  7Mnecchia,  La  Palestine  d'au- 
jourd'hui 1899  11.  03S)  vel  Khirhet  Adma 
ad  dexteram  ripant  lordanis  paulo  inl'ra 
lacum  Tiberiadis  [Legcndrc,  Carte  de  la 
Palestine). 

EDEN  (piT,   'EÔ£[a).  1.  Edcn  Ceu.  4, 

16  vide  s.  V.  PARAOISUS. 

2.  Filii  Eden  qui  erant  in  Tiialassar 
(4  Reg.  19,12;  Is.  37,12)  sunt  iidem,  qui 
apuil  Assyrios  in  inscriptionibus  appel- 
lantur  Bit  'Adùii,  domus  'Adini  et  qui 
habitabant  in  parte  quam  maxime  occi- 
dentali  Mesopotamiae  ad  utramque  Eu- 
phralis  ripam  ea  l'ère  in  regione,  ubi 
hodie  sitae  sunt  urbes  Aintâb  et  Urfa 
(cf.  Delitzscfi,  Paradies  p.  4.  263  s.  ; 
Schmder-Whitehouse,  Cuneif.  Inscripl. 
and  Old  Test.  IL  11).  Atque  eadem  regio 
Eden  Ez.  27,23  enumeratur,  ubi  scrmo 
est  de  commercio  Tyriorum  cum  Meso- 
potamia. 

3.  Beth  Eden  i^Am.  1,5;  Vulgata  : 
domus  voluptatis,  LXX  àvSps?  Xappâv) .  ut 
ex  conlextu  palet,  est  regio  quaedam 
Syriae.  Videtur  eadem  esse  ac  IlapâSstao; 
apud  Ptol.  V.  ir.,20  [14,16],  urbs  Lao- 
dicenes,  hodie  viens  Ehden  itinere 
unius  diei  distans  a  Ba'albek  nec  procul 
a  Bsherre,  ubi  cedri  abondant  [Ritter, 
C.  Th.  Fischer\.  Aliis  autem  Beth  Eden 
videtur  esse  Djusie  el-Kadl m ehând  longe 
a  Ribla  in  septemlriouali  termino  Coe- 
lesyriae  sita,  quam  cum  Ilapaôstato  Plo- 
lemaei  conq)ouunt,  aliis  viens  Beit  el- 
DJnnne  (domus  paradisi)  ad  radiées 
orientales  montis  Hermon,  aliis  Bit 
'Adini  seu  Eden  Mesopotamiae. 

Cf.  Ritter.  Erdkunde  XVII.  [>.  G50  ss.  ; 
C.  Miiller-C.  Th.  Fiseher.  Claudii  Ptol.  Geogr. 
1883-1901  I.  p.  '.177. 

4.  Levita  de  filiis  Gersom  lemporc 
Ezechiae  régis  (2  Par.  29,12);  idem  vi- 
detur nominari  2  Par.  31,15  (LXX  *'08ou.'». 

EDEH.   1.  Eder  (ny,   'ESip),  levita 

ex  [)osteris  Merari  tcmpore  Davidis,  U- 
liusMusi  (1  Par.  23,23;  2V,30K 


125 


EDER. 


EDOM. 


126 


2.  Edcr  0"V,   A   'Eôpaîv ,    ïî   omilt.), 

urbs  in  meridie  (Negeb)  Iiida  iu\ta  ler- 
minos  Edom  (los.  15,21).  Situs  ignora- 
tur.  Aliqui  eam  agiioscunl  in  Khirbet  el- 
'Adar  ad  meridiem  Gazae  {Survey  of 
West.  Pal.  Mem.  lil.  236) ,  alii  in  Khir- 
bet Umm  'Adre  in  Wâdi  el-Sheria  (cf. 
Biihl,  Alt.  Pal.  1896  p.  185),  alii  denique 
suspicabantiir  eam  non  differre  ab  Arad 
el  niera  transpositione  litterariini  "i  et  " 
cxortam  esse. 

EDISSA  (nD~n  i.  e.  myrtus) ,  nomen 

hebraicum,  qiio  Esther  appellabatur 
(Esth.  2,7;  omittitur  in  LXX).  Puellis 
haud  raro  nomina  florum,  plantariim 
indebantur  ;  cf.  Siisanna  (liliiini). 

EDNA    (NJ-y).    1.    Unus    ex    filiis 

Phahath  Moab,  qui  cum  Esdra  Babylone 
redierunt  et  iixores  alienigenas  duxerunt 
(Esdr.  10,30;  'Eovs). 

2.  Princeps  familiae  sacerdotali?  de 
slirpe  Harani,  tempore  loacini  pontifici?, 
iiiii  losue  pontificis  (Neb.  12,15  ;  Mawaç). 

EDNAS.  l.Ednas  {r\21V^  'Eovà), prin- 
ceps millium  ex  tribu  Manasse,  qui  cum 
aliis  Davidi  se  adiunxit,  cum  ab  Aphec 
in  Siceleg  rediret  (1  Par.  12,20).  In  Vul- 
gala  nomen  Ednas  h.  1.  bis  ponitur  per 
crrorem. 

2.  Ednas  (n3"î!;,  "Eovaç),  princeps  exer- 

citus  in  luda  sub  losaphat  rege  (2  Par. 
17,14);  praeerat  trecentis  millibus  viro- 
rum  robuslissimorum. 

EDOM  (m^N,    'EôoJij.)  cognomen  est 

Esau,  quod  sortitus  est  quia  lassus  ab 
agTO  redux  cum  vidisset  pulmentum  a 
fratrc  lacob  coctum,  exclamavit  :  da 
mihi  ut  degiutiam  (devorem)  rufum  hoc 
D~xn  (vel   ut  alii    consent  scribcndum 

□'"xn;  cf.  Dillmann  ad  Gen.  25,30).  Ce- 

tcrum  de  Esau  vide  s.  v. 

Dicitur  Edom  de  posteris  Esau,  de 
Edomitis.  Rcgionera  Seir  prius  incole- 
bant  Horraei  (Gen.  36,20  ss.);  verumfilii 
Esau  eam  occupabant  deletis  Horraeis 
(Deut.  2,22).  Diu  antequam  Israelitae 
liaberent  regem,  Edomitae  iam  regia 
dominatione  gubernabantur.  Eorum  re- 
ges  sat  mulli  recensentur  Gen.  36,31-39; 
reges  non  iure  nativitatis  sed  clectionc 


facta  inter  se  succcssisse  salis  apparet 
ex  modo  enumerationis.  Ex  Cades  misiL 
Moyses  nuntios  ad  regem  Edom,  ut  per- 
mitteret  fratri  Israël  transire  per  terram 
Edom;  verum  is  superbe  et  dure  rccu- 
savit  (Num.  20,14-21;  lud.  11,17.  18); 
unde  coacti  sunt  ex  latere  circuire  illam 
terram;  neque  enim  fratri  Edom  bellum 
inferre  Deus  tum  temporis  pei^misit. 
Sed  quo  animo  hostiliesset  Edom  contra 
Israël,  salis  iam  tum  declarabatur.  Ex 
tempore  losue  et  ludicum  nihil  de  Edo- 
mitis refertur.  Verum  Edomitas  saltem 
ultimo  ludicum  tempore  sese  inimicos 
praebuisse  palet  ex  eo  quia  Saul  confir- 
mato  regno  super  Israël  pugnabat  per 
circuitum  adversusomnes  inimicos  eius, 
contra  Moab  et  filios  Ammon  et  Edom 
et  reges  Soba  et  Philisthaeos  et  quo- 
cumque  se  verterat  superabat  (1  Reg. 
14,47  ).  David  quoque  Edomitas  tenuit  sub- 
iectos,  non  sine  caede  multorum  (loab 
enim  sex  mensibus  in  ea  regione  mo- 
ratus  est  et  omnis  Israël,  donec  interi- 
merct  omne  masculinum  in  Idumaea, 
3  Reg.  11,15.  16;.  David  autem  posuit 
in  Idumaea  custodes  statuitque  praesi- 
dium et  facta  est  universa  Idumaea  ser- 
vions David  2  Reg.  8,14.  Verum  ex  caede 
illa  principum  servatus  est  Adad  aliique 
de  servis  patris  eius;  isti  fugerunt  in 
Aegyptum.  Bénigne  suscepti  sunt  a  Pha- 
raone  et  cum  Adad  adolevisset,  Pharao 
ei  dédit  uxorem,  sororem  uxoris  suae 
germanam.  Mortuo  David  Adad  reversus 
est  in  Edom  et  cum  Salomon  a  via  Do- 
mini  declinasset,  suscitavit  ei  Dominus 
adversarium  ipsum  Adad  (3  Reg.  11,14). 
Atque  ex  eo  tempore  Edomitae  sese  do- 
niinio  ludaeorum  subtrahere  conaban- 
tur,  et  LXX  addunt  3  Reg.  11,25  Israeli 
ab  Adad  (Ader)  molestiam  esse  creatam 
ipsumque  in  terra  Edom  régnasse.  Cum 
contra  losaphat  regem  Moabitae  et  Am- 
monitae  belium  moverent,  eliam  Edo- 
mitae egressi  sunt  ut  pugnarent  contra 
ludam;  sedpercussi  sunt  (2  Par.  20,22); 
alias  rex  Edom  simul  cum  losaphat  rege 
et  loram  rege  Israël  egreditur  ad  bel- 
licam  expeditionem  contra  Moabitas  (4 
Reg.  3,9);  unde  vel  subiectione  vel  foe- 
dere  iunctus  eratcum  rege  luda.  Sed  cum 
sub  loram  filio  losaphat  Edom  recederet 
ne  esset  sub  luda  (4  Reg.  8,20;  2  Par.  21, 


1^27 


EDOM. 


UDOM,  IDUMACA. 


128 


H),  Etlomilaercgi  losaplial  subiocli  fuisse 
videntiir.  Kcliciler  oonlra  oos  ilciMiiii 
pu^navit  Aniasias;  ipse  porciissil  Kdoin 
in  vallo  saliiiaïuin  doct'iu  iniliia  cl  ceitit 
urboiii  pcaotipuaiii   l'clrain  {vhc,  Scia) 

vocavilqiic  noiiicu  ci  us  Icclcliel  (4  Reg. 
14,7)  et  Azarias,  lilius  ciiis  et  siicccssor 
refj:ni  ctiani  Aelatii.rcgiio  iudaico  rcsli- 
tuit  Edoiiiilis  iiidc  cxpidsis  (4  Kcj;.  li, 
22).  Vcruin  Kdoinitac  inox  viribus  l'c- 
sumptis  rcgninn  indaicnin  dcnuo  ag'- 
g:ressi  snnt;  nani  sub  Acliaz  vcgc.  vene- 
runt  Idnniaei  et  pcrcussernnt  nudlos  ex 
luda  et  cepcrunl  pracdain  magnam 
(2  Par.  28,171.  Atque  ex  co  tcinpore 
Edomitae  inininnos  luiss(>  vidontnr  a  do- 
minalione  régis  luda  et  cuni  Sedecias 
regesvicinos  adfoedus  contra  Chaldaeos 
ineundum  evocarel,  ctiam  nuntii  régis 
Edoni  ad  eiusniodi  foedus  ineundum  in 
urbc  lerusalcin  adcrant.  Al  ut  alii,  ita 
Edomitae  quoquc  resislere  Cbaldaeis  non 
poterant  (cf.  1er.  27,2  s.). 

Quantum  gesserint  Edomitae  odium 
in  ludacos,  testes  quoquc  sunt  commi- 
nalioncs  prophetarum  contra  eos.  lam 
loel  propbeta  Idumaeam  fore  in  deser- 
tum  perditionis  pracdixit  pro  eo  quod 
inique  egerint  in  filios  luda  (3,19).  Et 
Amos  :  super  tribus  sceleribus  Edom 
et  super  quattuor  non  convcrtam  euni  ; 
eo  quod  perseculus  sit  in  giadio  fratrem 
suum  cl  violaveril  misericordiani  eius  et 
lenuerit  ultra  l'urorcm  suum  cl  indigna- 
tionem  suam  servaverit  usque  in  fineni, 
mitlam  igncni  in  Tbeman  et  devorabil 
acdesRosrac  (1,11.  12).  Iniprimis  gravis 
est  Visio  Abdiae  contra  Edom  :  propter 
interfectionem  et  propter  iniquitatem  in 
fratrem  tnum  lacob  opcrict  te  confusio 
et  peribis  in  aeternum.  Quae  ab  istis 
prophetis  obiiciuntur  Edomitis,  Edomi- 
tae patrarunt  in  calamilate  illa  iudaica, 
de  qua  2  Par.  21,10  vel  2o,23.  24  et 
4  Reg.  14,13.  Parilcr  ciun  [erusalem  a 
Cbaldaeis  expugnaretur,  Edomilae  tri- 
pudio  et  cxsultationi  indulgebant  odium 
velus  in  ludaeos  explenles  (cf.  Ps.  136, 
7;  Lamenl.  4,21),  quarc  iterato  ab  Eze- 
chiele  propheta  lis  vindicla  iussu  Dci 
annuntiatur  (23,12  ss.),  praesertim  cutn 
tciTam  palacslincnsem  populo  Dei  in 
cxsiliuin  abduclo  occupare  vellent  (Ez. 


3;), 2  ss.  ;  30, il).  Et  vaslitas  illa  atque 
dcsti'uctio,  quam  praclcr  alios  Icrcmias 
(luociuc  Icrrac  Eclomilariun  valicinatus 
erat  (49,7-22),  conlirmalur  ab  ullimo 
proplictarum  ;  nam  dum  Israël  ex  exsilio 
r(ulu\  ilcrum  graliam  Dci  (îvperlus  est, 
Edom  a|)pcllalur  populus  cui  iratus  est 
Dominus  usquc  in  aelcrninn  (Mal.  1,3  s.">. 

Etiam  lemporc  Macbabaeorum  odium 
illud  invcleralum  in  ludacos  manifesla- 
bant.  Nam  Edomitae  quoquc  inler  eos 
erant  de  quibusnarralur:  ■<  ut  audieriuit 
g^entes  in  circuitu  quia  aedilicatum  est 
allare  et  sancluarium  sicut  prius,  iratae 
sunt  valde  et  cogilabant  tollere  genus 
lacob,  tpii  crant  inler  eos,  cl  coeperunt 
occidere  de  populo  et  pcrscqui;  cl  dc- 
bellabat  ludas  lilios  Esau  in  Idumaea  et 
eos  qui  crant  in  Acrabalbanc  quia  cir- 
cumsedebant  Israclitas  et  percussit  eos 
plaga  magna  »  (l  Mach.  5,1-3).  Occupa- 
l'anl  Edomitae  (Ihebron  quoque;  at  ibi 
pariter  a  luda  expugnati  sunt  (1  Macb. 
o,6o).  Et,  uti  2  Macb.  10,5  graece  refer- 
tur,  siniul  curn  Gorgia  vexarunl  ludaeos; 
cf.  2  Mach.  12,32.  Demum  Idumaei  ab 
loanne  Ilyrcano  subiccti  et,  si  vellent  in 
patria  niancrc,  coacti  sunt  circumcisio- 
nenisubire  et  legibus  iudaicis  uti;  «  illi 
vero  palriae  suae  amorc  tum  circumci- 
sioncm  admiserunt  tum  vitam  in  céleris 
simililer  ac  ludaci  agcrc  sustinuerunt  » 
{Flav.  los.  Ant.  XIII.  9,1;  XV.  7,9);  at 
irrisionis  causa  quandoquc  semi-Iudaci 
vocabantur  (cf.  1.  c.  .VIV.  1.^,2).  Tandem 
Antipater,  Idumacus,  a  Caesare  lolius 
ludaeae  procuralor  faclus  est  (Ant.  XIV. 
8,5)  cl  eius  filius,  Herodes,  rex  evasit 
ludaeoruni  et  post  Ipsum  Archelaus  (cf. 
Mattb.  2,22). 

Cum  Edomilae  conlinuo  inimici  esscnl 
populi  Dei,  Edom  ponitur  quoque  tam- 
quam  typus  omnium  corum  qui  rcgnum 
Uei  oppugnant  (cf.  Is.  34,0;  63, T  et 
cum  ex  altéra  parte  Edom  quoque  novo 
regno  messiano  dicatur  inscrcndus  esse 
(Is.  11,15;  Am.  9,12),  signilicantur  eius 
i-egni  messiani  arma  vicliicia  quibus 
bosles  (juoque  devicli  cvatlant,  quae  Dci 
est  clemcnlia,  pailicipes  bonorum  Mcs- 
siae. 

EDOM,  IDUMAEA.  ïermini  ItMiac 
Edom  in  Velere  Teslamcnio  non  indi- 


129 


EDOM,    IDUMAEA. 


EDRAI. 


130 


cantur,  secl  ex  obiter  dictis  aliqualenus 
defuiiri  possimt.  Noinina  Edom  et  mons 
Seir  fere  convertuntur.  Primitus  qui- 
dem  mons  Seir  illain  solam  regionem 
montanam  désignasse  videtur,  quae  valli 
el-'Araba  inter  mare  Mortuum  et  sinum 
Aelaniticum  e.xtensac  ab  occidentc  adia- 
cet  et  conter  mina  est  déserte  Pharan 
meridiem  et  occidcntem  versus,  deserto 
Zin  septeintrionem  versus  (Gen.  14,6; 
Deut.  33,2;  lud.  5,4).  Postmodum  vero 
iota  regio  montana  ab  occidente  et  ab 
oriente  eidem  valli  el-'Araba  adiacens 
appellata  est  terra  Seir,  nions  Seir 
(ct.  Deut.  2,1  s.  ;  Ez.  2o,8;  35, lo  et  forte 
etiam  Gen.  32,3).  Seiungebatur  itaque 
terra  Edom  Veteris  Testamenti  a  terra 
Moab  per  Wndiel-llasâ,  a  Negeb  (tractu 
australi)  luda  per  desertum  Zin  et  ex- 
lendebatur  usque  ad  sinum  Aelaniticum 
et  desertum  Pharan.  Cf.  etiam  s.  v. 
GEBAL.  Sine  dubio  regio  ad  orientem 
vallis  e/- '.4m6a  protensa  erat  pracstan- 
tior;  in  ea  enim  inveniuntur  complures 
urbes,  quae  in  Vetere  Testamento  ter- 
rae  Edom  adscribuntur;  celeberrima 
urbs  Petra  seu  Sela,  quam  Amasias  rex 
luda  cepit  et  lectehel  appellavit  (4  Reg. 
14,7  et  V.  lECTEHEL),  Phunon  (Num. 
33,42),  Bosra  (de  qua  diximus  s.  v. 
BOSRA  1),  Thophel  (Ueut.  1,1);  iuxta 
sinum  Aelaniticum  erant  duae  urbes 
cdomiticae  xVelath  et  Asiongabcr  (Deut. 
2,8;  3  Reg.  9,26). 

Aetate  Graecorum  et  Romanorum 
Edom  appellatur  Idumaea,  cuius  fmes 
multo  latius  extenduntur  quam  Edom 
Veteris  Testamenti.  Ipsa  Hebron  in  di- 
lione  Idumaeorum  erat,  donec  a  luda 
Machabaeo  rccuperala  est  (  1  Mach.  o,6o)  ; 
Bethsura  aquilonem  versus  a  Hebron 
sita  praccipuum  erat  munimentum  lu- 
daeorum  contra  Idumaeos  ludaeam  in- 
festantes (1  Mach.  4,)  5.  29.  61;  cf. 
textum  graecum  4,29  et  v.  BETHSUR). 
A  Flavio  losepho  in  Idumaea  etiam  Ama- 
Iccitis  coniprchenditur  (Anl.  II.  1,2)  et 
Iribui  Simeon  assignatur  Idumaeae  pars 
Aegypto  et  Arabiae  contermina  (V.  1,22). 
Ex  aliis  quoque  locis  (Ant.  .XII.  8,6;  XIII. 
9,1;  Bell.  iud.  IV.  9,7)  colligitur  ditioni 
Idumaeorum  subicctas  fuisse  urbes  He- 
bron, Ador,  Maresa,  Azotum.  Videtur 
itaque    terminus    septcmtrionalis   Idu- 


maeae assignari  posse  linea,  quae  ab 
Azoto  per  Eleutheropolin  {Beit  Bjibrîn) 
Hebronem  ducit. 

Cf.  Reland,  Palaestina  I.  p.  66-73; 
F.  Buhl,  Geschichte  dcr  Edomiter  1893; 
E.  HuU,  Mount  Seir  1889  p.  85  ss. 

EDRAI  iinix).  1.  Edrai  (LXX  "Eo- 
pâciv,  'Eopact[jL,  'Eôpai'jj.),  urbs  Og  régis 
Basan,  sacpius  cum  Aslaroth  urbe  princi- 
pali  regni  Basan  commemorata  (Deut.  1 , 
4;Ios.  12,4;  13,12.31),  propc  quam  Og 
ab  Israelitis  devictus  et  interfectus  est 
(Num.  21,33;  Deut.  3,1).  Erat  in  territo- 
rio  dimidiac  tribui  Manassc  transiorda- 
nicae  attributo  (cf.  Num.  32,33).  Recen- 
setur  Deut.  3,10  cum  Selcha  seu  Salecha 
in  extremis  finibus  Basan;  sunt  qui  h.  1. 
alteram  Edrai  statuant  ab  urbe  regia  Og 
diversam  (Knobel,  Keil  ad  Num.  21,33 
s.  et  Deul.  3,10),  sed  sine  ratione  co- 
gente,  nequc  probabile  est  praeter  ur- 
beni  sacpc  commemoratam  et  notissi- 
inam  hoc  uno  loco  alteram  designari. 

lu  Onomastico  Edrai  dicitur  Adra,  in- 
signis  Arabiae  civitas  24  mil.  pass.  a 
Bostra  {éd.  Lag.  253,30;  118,  3)  et  s.  v. 
Astaroth  ^213,35;  86,32)  :  Adraa  25  mil. 
pass.  a  Bostra  et  6  mil.  pass.  ab  Asta- 
roth. In  Tabula  Peutingeriana  Adraha 
ponitur  24  mil.  pass.  a  Bostra.  Ilodie 
nominatur  Edre'ât,  brevius  Der'ât  vel 
Bera'â,  urbs  5000  fere  incolarum  in 
planifie  montana,  quam  ab  oriente  et 
scptemtrione  Hieromax  {Yarmâk)  cir- 
cumfluit,  a  meridie  autem  mons  calca- 
rius  el-Zumle  superat.  Cavernas  subter- 
raneas  urbis  commémorât  Guillelmus 
Tyr.  (XVI.  10;  apud  J/zg-ne  201,650),  .pii 
praeter  antiquum  nomen  Adratum  etiam 
vulgarem  tune  temporis  appellationem  : 
civitas  Bernardi  de  Stampia  tradit.  Rui- 
nas late  extensas  et  cavernas  subterra- 
neas  descripserunt  Wetzslein  et  Schuma- 
cher. Aliqui  denique  agnoscunt  Edrai 
etiam  in  Otaraa  inscriptionum  aegyptia- 
carum  {Buhl,  M.  Midler). 

Cf.  miter,  Erdkunde  XV  838  ss.;  Wetz- 
stein,  Reisebericht  uber  Hauran  und  die 
Trachonen  p.  47  ss.  ;  Schumacher,  Across 
the  Jordan  p.  121-147;  F.  de  Sautcy,  Nu- 
mismatique de  la  Terre  Sainte  187i  p.  373- 
377;  Pal.  Expl.  Fuiid,  Quart.  Stat.  1890 
p.  188-189;  IF.  M.  Millier,  Asien  und  Europa 


LEXICON   BIBI.ICUM.    —    T.    U.    —    O 


131 


KURAF. 


EDUCATIO. 


i;{2 


iiacli  allao};.  Dciikmiileni  1893  p.  15λ;  /-'. 
Biilil,  Alt.  Pal.  IS'.Ki  p.  j:.!  ;  Letjcndre  apiid 
\  igourou.r,  Uict.  de  la  Hible  II.  1581)  ss. 

2.  Etli-ai  (lAX  'Aaoap() ,  urbs  Iribiis 
Ncphlhali  (los.  19,37).  (ienseiiir  esse  vi- 
ens Yiiter  ineclius  l'ère  inter  Tyruiu  et 
laciiin  Uûli'  {Survey  of  West.  Pal.  Mem. 
I.  2o;i;  Lctjendre,  Carie  de  la  Palestine; 
Zanecchni,  La  Palestine  (ranjounllmi 
18!»9  II.  71G).  Sed  e\  opinione  F.  de  llum- 
melaiicr,  (jui  los.  I9,3,ï-3S  non  nrbiuni 
^(>l>lltllali,  sed  arciinn  Tvriorum  elen- 
eliinn  esse  existiniat,  notissinia  illa  lùli-ai 
Iransiordanica  ll>,:n  aynoscenda  est. 

EDUCATIO.  Onae  enrae  infanti  nato 
adhiluM'iMiliii',  iu(lica\it  E/.  i().4;  pracci- 
(lehalnr  uniliiliciis,  lavahatiu',  sale  salie- 
Itatnr  ad  tirnianda  mend)i'a  (H  eiitem  el 
pannis  invohehatnr.  Fera  seniper  mater 
ipsa  infanlein  nutriel)at;  cl".  Gen.  21,7 
ita  Sara,  i  Weg.  1,23  Anna;  3  lie-.  3,21  ; 
Cant.  8,1  ;  et  satis  diii  laclabatur  inl'ans, 
nan»  2  Mach.  7,27  dicit  mater  :  lac  trien- 
nio  dedi  et  alui;  in  die  al)lactationis 
Abraham  fecit  grande  conviviinn  Gen. 
21,8  et  Anna  obtulit  sacrificium  1  Reg-. 
1,24;  unde  coniicere  liceteum  diem  sol- 
lemnem  esse  habitum.  I^uer  circnmeide- 
batnr  oetavo  die  post  nativitatem,  qna 
caerimonia  po])u!o  Dei  adniimerabantur 
et  quasi  vere  coram  Dec  vivere  inci- 
pii^bant;  inide  lum  iis  deinum  nomen 
imponebatur.  Spalio  40  dierum  elapso 
iv(>l  80  dieriMii  si  pnella  nala  erat)  nui- 
lier  sacriticium  otîcrebat  ad  (Mnundalio- 
nem  (Lev.  12,1-8);  pner  autcni  primo- 
genitus  sistendus  erat  Domino  et  quin- 
que  siclis  l'edimendus;  et".  Nnm.  18,15. 
16.  Etiam  menlio  fit  niitricis;  Debora 
vocabatnr  nutrix  Reboccae  Gen.  3b, 8; 
cf.  24,o9;  Ex.  2,9;  4  Reg.  11,2. 

("■ara  educandi  et  erudiendi  libcms 
incnmbit  parentibus.  Qnandoqnc  paeda- 
gogos  quocpie  ad  oriicinm  talc  esse  as- 
sumptos,  ex  ipso  nomine  p2N  concludi- 

nius;  cf.  Nnm.  11,2  et  4  Reg.  10,1.  U  et 
Is.  49,23;  Natban  proi)bcta  curam  Salo- 
monis  pueruli  sibi  commendalam  accepit 
2  Reg.  12,25.  Quod  sit  i)raecipnnni  pa- 
rentum  muniis  in  filiis  ediicandis,  Deus 
enuntiat  in  lande  illa  quam  dédit  Abra- 
bam  :  scio  cpiod  praec(>plurns  sit  liliis 
suis  et  dumui  snae  post  se,  iit  cnslodiani 


viam  Domini  et  l'aciant  iudicium  et  in- 
sliliam  (irn.  IS.lil.  Gum  enim  hoc  sil 
omnis  bomo  :  lime  Demn  et  mandata 
eius  obscu'va  (Eccl.  12,13),  a<l  id  |iraeci- 
pna  cura  cducationis  dirigatnr  oporlet. 
l'nde  parentibus  dicitur:  ne  oblivisca- 
ris  verborum  qnae  viderunt  oculi  tuiel 
ne  cxcidant  de  corde  tuo  cniictis  diebus 
vitae  luae,  doccbisquc  ca  liliosac  nepo- 
tes  tiios,  et  :  erunt  verba  haec  quae  ego 
praecipio  tilii  in  corde  tuo  et  narrabis 
ca  filiis  luis,  el  :  docete  tilios  vestros,  ut 
illa  medib-ntur  (Dent.  4,9;  6,7;  11,19}. 
I(leo(pu'  iultentur  ex|)licare  liliis  ([uid 
signiliceut  caerimoniae  illae  coenae  pas- 
chalis  et  quibus  beneliciis  olim  populus 
a  Deo  sit  donatus  Ex.  12,26;  13,8;  los. 
4,6.  21;  idqne  a  patribus  lactum  esse 
psalmista  tcslatur  :  patres  noslri  narra- 
verunt  nobis,  non  sunl  occultata  a  liliis 
eorumPs.  77,3.  4.  Similitcr  David  voluit 
ut  filii  luda  discerent  earmen  planctus 
de  Saul  cl  Jonathan  2  Reg.  1,18.  Incul- 
calur  filiis,  ut  honorent  parentes  Ex.  20, 
12;  21,17;  Prov.  20,20;  23,22;  28,24; 
Eccli.  3,6  ss.;  7,29;  23,18  etc.  et  ut  seni- 
biis  reverentiam  exhibeant  Lev.  19,32; 
Eccli.  8,11  s.  Parentes  vero  monentur, 
ut  severa  increpatione  vitia  lîliorum 
coerceanl  ac  puniant  :  virga  in  dorso 
eius  qui  indiget  corde;  livor  vulneris 
absterget  mala;  stultitia  eoUigata  est  in 
corde  pueri  et  virga  disciplinae  lugabil 
eam;  qui  pareil  virgae  odit  lUiunisuuni, 
(pir  autem  diligit  illuin,  instanter  eru- 
dit;  virga  alque  correplio  tribuit  sapien- 
tiam,  pner  autem  qui  dimiltitur  volun- 
lati  snae  confundit  matreni  suam  iProv. 
10,13;  13,24;  20,.30;  22,1:1;  23,13;  29, 
15)  et  :  tilii  libi  sunt?  erudi  illoset  curva 
illos  a  puerilia  iilorum:  tiliae  libi  sunt? 
serva  ((upus  illarum  et  non  ostendas 
iiilarem  faciem  luam  ad  illas;  qui  diligit 
liliuni  suum  assiilual  illi  llagella;  qui 
docel  lilium  suum  laudabilur  in  illo; 
super  liliam  luxuriosam  conlirma  eusto- 
diam  etc.  (Eccli.  7,25.  26;  30,1.  2;  49,9- 
11;  cf.  26,13  s.).  Atque  vij'gines  sese 
plerumque  domi  tenuisse  etiam  2  Mach. 
3,19  edieitur;  cas  quoque  iloctrina  legis 
esse  imbulas,  exemple  docemur  Susan- 
nae;  nam  parentes  eius  cuiu  essent  iusti 
erndiernnt  liliam  suamsecnndnm  legem 
.Moysi  (Dan.  13,2). 


133 


EDUCATIO. 


EGLON. 


134 


De  scholis  quidcni  lenipore  antiqiio 
non  fit  inentio.  At  nihiloniinus  artem  Ic- 
gendi  et  scribendi  non  fuisse  incognitam 
licet  concluderc  ex  lud.  8,14,  ubi  narra- 
tur  (in  textu  hebr.  et  graeco)  pueruni 
iyj:  vel  iuvenera)  ex  Soccolh  a  Gedeone 

interrogatum  ei  scripsisse  nomina  prin- 
cipuni  et  seniorum  Soccoth,  septiiaginta 
septem  viros.  In  Gemara  (F3al)a  batlira 
1".  21,1)  narratur  filium  Gamalielis  lesum 
induxisse  morem  instituendi  scholas 
puerorum  in  iirbibus  et  Flav.  losephus 
narrât  Herodem  pueruni  in  luduin  litte- 
rariuin  commeasse  (sî;  Stoaa/.dXou  oot- 
Twvia,  Ant.  XV.  10,3)  ;  se  vero  dicit  na- 
tum  annos  quattuordecim  ab  litteraruni 
ainore  laudeni  omnium  reportasse,  ita  ut 
summi  sacerdotes  et  primores  urbis  ad 
se  ventitarent  certius  aliquid  cognoscendi 
causa  de  legum  sensu  (Vita  2j.  —  Tem- 
pore  Antiochi  Epiphanis  ludi  gymnaslici 
Graecorum  ab  aliquibus  qui  moribus 
gentium  plus  aequo  favebant  inducti 
sunt,  contra  quos  tamen  s.  auctor  inve- 
hitur  \  Macb.  1,12-16;  2  Macb.  4,9-ly. 
—  Contra  filios  contumaces  graves  sta- 
tuuntur  poenac  :  maledictus  qui  non 
lionorat  palrem  suum  et  matreni,  et  ([ui 
percusserit  patreni  suum  aut  matrem 
nioriatur,  item  qui  ill  is  maledixcrit  (  Deut. 
27,16;  Ex.  21,15.  17;  Lev.  20,9;  Prov. 
20,20)  et  si  quis  coercitus  obedire  con- 
tempserit,  appréhendent  euni  et  ducent 
ad  seniores  civitatis  et  ad  portam  iudicii, 
et  cius  vitiis  declaratis  lapidibus  euni 
obruetpopuhis  (Deut.  21,18-21). 

EFFEMINATUS.  Ea  voce  plerum- 
que  redditur  in  Vulgata  *kù*ip  scorlum 

masculum,  cinaedus;  ita  3  Reg.  14,24, 
ubi  de  tempore  Roboam  refertur  eius- 
modi  fuisse  in  terra;  15,12  eos  ab  Asa 
rcge  pio  esse  ablatos  et  pariter  eiectos 
a  losaphat  22,47  et  a  losia  rege  4  Reg. 
23,7.  Verum  Is.  3,4  :  et  effeminati  do- 
minabuntur  eis,  hebr.  □''SlSvri  pueruli 

(ita  connnuniter).  Quod  autem  Prov.  18, 
8  in  Vulgata  legitur,  in  textu  massore- 
thico  non  reperitur.  Scorta  eiusmodi  in 
cultu  deae  Syriae  (v.  AÏARGATIS)  nc- 
fanda  sua  scelera  palrabanl. 

EGENUS,  EGESTAS  vide  s.  v. 
PALPER,  PAUPERTAS. 


EGEUSfNSn,  un,  ra(),eunuchusqui 

erat  in  civitato  regia  praepositus  et  cu- 
stos  mulierum  regiarum,  et  cuius  curae 
simul  cum  aliis  virginibus  Esther  ([uo- 
que  tradita  est,  quae  invenit  gratiam  in 
conspectu  eius  (Estii.  2,3.  8. 15).  LXX  no- 
men  omiltunt  2,3.  15;  insuper  legunt 
Ta'i  2,14  loco  Suzagazi.  Uti  Ctesias  re- 
lert  (Pers.  24)  Ephesius  (juidam  nomine 
'Hyloiç  cum  Xerxe  rege  versabatur. 

EGLA  (nSay,  AiyaX),uxorDavidquae 

ei  dum  in  Hebron  morareturpeperit  le- 
thraam  (2  Reg.  3,5;  1  Par.  3,3).  Cum 
1.  c.  dicatur  uxor  David,  qui  titulus  quin- 
quc  aliis  uxoribus  non  tribuatur,  aiiqui 
putarunt  eam  fuisse  uxorem  priniariam, 
fuisse,  ut  rabbini  volebanl,  Michol;  sed 
animadvertit  F.  de  Hummelauer  ad  2  Reg. 
3,5  uxoris  titulum  Eglae  ultimo  adiici,  ut 
affirmetur  omnes  illas  uxores  fuisse,  non 
concubinas. 

EGLON  ("jiSaî?,  'EY>,a)a).  l.RcxMoab, 

qui  Israelitas  per  duodeviginti  annos 
oppressif  regione  lerichuntina  occupata, 
sed  ab  Aod  indice  in  aestivo  coenaculo 
occisus  est  (lud.  3,12-25  et  v.  AOD). 

2.  Urbs  antiqua  Chananaeorum  (los. 
12,12;  LXX  AÎXaij.),  in  campestribus 
luda,  in  secunda  provincia  Sephelae  enu- 
merata  (los.  15,39;  LXX  R  omitt.,  A 
'EyXtuiJ.);  eius  rex  Dabir  cum  regibus 
urbium  lerusalem,  Hebron,  lerinioth, 
Lachis  foedere  iunctus  urbem  Gabaon 
oppugnavit,  sed  ipse  a  losue  interfcctus 
et  Eglon  in  ore  gladii  percussa  est;  de 
situ  urbis  docemur,  quia  losue  de  La- 
chis in  Eglon  progressus  est  et  de  Eglon 
in  Hebron  ascendit  (los.  10,3.  5.  23.  34. 
36.  37;  LXX  'OooXXajx).  Correspondere 
vidctur  in  Onom.  (éd.  Lag.  234,92;  103, 
22  s.  V.  Rethagla)  viens  Agla  10  mil. 
pass.  ab  Eleutheropoli  Gazam  versus  ; 
alibi  autem  Eusebius  et  S.  Hieronymus 
(1.  c.  253,45;  118,21)  Eglon  cum  Odol- 
lam  confundunt,  cui  confusioni  lectio 
LXX  los.  10,3  s.  ansam  praebuit.  Xo- 
inen  antiquuni  conservatum  ceruitur  in 
Khirbet  'AdjlOn  quattuor  boris  ai)  Eleu- 
theropoli occidentcm  versus. 

Cf.  Jiobinson,  Pal.  11.657;  Guérin,  ludée 

II.  297.  298;  Survei/  of  West.  Pal.   Mem. 

III.  261.   278-,   Riess,   Bibel-Âtlas  ef/.  3;    F. 


135 


EGLON. 


F.LCANA. 


lur. 


Buhl,  AU.  Piil.  18'Jtl  p.  192;  D.  Zunccchlfi, 
La  l'aleslint»  a'aujoiinrhui  1899  II.  285; 
Liévin  de  llammv.  Terre  Sainle  éd.  4  II. 
174:   Zeilsclir.   d.    D.   Pal. -Ver.   XVI.    18<»3 

EL. A  (hSx  l'I  3  Kog.  4,18  x'px;  'liXd;, 
llXâ  et    1    Par.   4,lti    'Aod,  0,8    'HXii). 

1.  Diix  Kdom  Ccn.  :U),il  ;  1  Tar.  I,:i2; 
cf.  diolas.  V.  AEIATIl). 

2.  Pater  Scinei,  unius  ex  diiodcciiii 
prael'octis  Salomnnis  \'^  Re|i'.  4,18). 

3.  Filins  Haasa,  ir\  Israël  in  Tliersa 
[ter  duos  1ère  aunos;  contra  eiun  rcbcl- 
lavit  Zanibri  dnx  eqniliini,  rei^eni  in 
convivio  tenuilcntum  occidil  onincniquc 
donuiin  Baasa  delcvitS  Reg.  16,6  et  16, 
8-14).  IJti  Haasa,  ita  Ela  rex  cratimpius 
et  idololalra. 

4.  Pater  Osée  ultinii  régis  Israël  (4 
Reg.  15,30;  17,1;  18,1.  9). 

5.  Uniis  e  filiis  ("aleh  filii  Ie|)liono  (I 
Par.  4,15). 

6.  Benianiinila  quidam,  IHiiis  Ozi 
(1  Par.  9,81. 

ELAD  ("îySx    "EÀsdô),   unus   ex  liliis 

Ephraiin,  t[Lios  occiderunt  viri  Geth  et 
quos  luxit  Ephraim  pater  multis  diebus 
(1  Par.  7,21.  22).  Cuni  adeo  explicite 
dicatur  :  Luxit  Ephraim  pater  eorum 
multis  diebus  etc.  (7,22),  assiunendum 
videtur  eo  loco  narrari  aliiiuid,  quod 
evenerit  superstite  Epliraim  (de  quo  v. 
20),  ergo  coloniam  Hebraeorum  in  Pa- 
laestina  fuisse  multo  aute  Exodum  lem- 
pore,  dum  maior  populi  pars  degerct  in 
Aegypto,  ut  pluribus  ostcndere  conatur 
FL  de  Moor  (cf.  Revue  bibl  I.  1892  p.  407. 
408;  Science  catholique  1894  p.  713); 
sed  V.  EPlllîAlM  1. 

EL  AD  A   :m"^N,  'EÀaoâ),    tilius   Su- 

thalae  tilii  Ephraim  (1  Par.  7,20). 

ELAI  (EXxîa?),  Simeonita  ex  maio- 
ribus  ludith  Judith  8,1). 

ELAM  V.  A  ELA  M. 

EL.ASA  (nil'v'^X;  'EXea^â,  "EXaaâ, 
'HXaoà,  'EXsaaiv).  1.  Uiuis  ex  posteris 
llesron  de  stirpe  luda,  tilius  llelles  et 
pater  Sisanioi;  enumeratur  noiuis  inler 
illos  tredecim,qui  ab  Oholai  tilia  Sesan 
descendunt,  quae  leraa  Aeg>ptii»,  serve 
Sesan,  nupseral  d  Par.  2,39.  VO  et  cf. 
2,31). 


2.  Filius  Raplia  seu  Raphaia  et  patei- 
A.sclex  postcris  Saul  (1  Par.  8,37;  9,43,. 

3.  Sacci'dos  de  liliis  Pheshur  tempore 
Esdrac  (Esdr.  10,22). 

4.  Filius  Saplian  (1er.  29,3)  et  proba- 
bilius  etiam  fratcr  Aliicam,  amici  lere- 
miac  (cf.  1er.  26,24)  ;  Elasa  et  (Jamarias 
a  Sedecia  rege  b^gati  ad  Nabuchodono- 
sor  missi  suiit,  per  quos  eadem  occa- 
sione  leremias  epistidam  ad  exsuies 
misit. 

ELATH  V.  AEl.ATH. 

ELCANA  (rizp'^ii.  'EXxavi).  1.  Filius 

secundus  Core  de  stirpe  (laath  (Ex.  6, 
24);  eius  fratres  nominantur  Aser  (Asir) 
et  Abiasaph.  Ad  eundem  Elcana  viden- 
tur  referenda  esse  1  Par.  6,23.  25.  36 
(hebr.  6,8.  10.  21).  Cf.  tabulam  XVIII.  in 
Concord.  Lat.  luiius  Cursus  p.  11  et 
P.  de  Broglie,  Les  généalogies  bibliques 
in  Congrès  scientili<iue  international  des 
Catholiques  I.  1888  p.  143. 

2.  Unus  ex  posteris  Core  (1  Par.  6,26. 
33;  hebr.  6,11.  20). 

3.  Pater  Samuelis  prophelae  et  lilius 
leroham  (1  Reg.  1,1;  1  Par.  6,27.  34; 
liebr.  6,12.  19).  Incolebat  urbem  Rama- 
thaim  Sophim  in  monte  Ephraim,  unde 
Epiu'ataeus  i.  o.  incola  tribus  Ephraim 
appellatur,  quamquam  origine  oral  le- 
vita  ex  génère  Caath  et  familia  Core. 
Vivebat  aetate  Heli  pontiticis;  quotannis 
vir  plus  ascendebat  in  Silo,  ut  adoraret 
et  immolarel  ;  .\nnam  uxorem,  quamvis 
esset  sterilis,  singulari  amore  proseque- 
batur  prae  Phenenna  allei'a  uxore,  quae 
ei  lilios  tlliasque  pepererat.  Prccibus 
Annac  Samuel  a  Oomino  donatus  est  et 
a  parentibus  Domino  oblatus,  praetei' 
(luem  Anna  1res  alios  filios  et  duas  tilias 
Elcanae  donavit.  Cf.  1  Reg.  1,1  ss.;  2, 
11.20.  21. 

4.  Unus  ex  maioribus  Harachiae  le\i- 
tae  in  Netopha  (1  Par.  9,16). 

5.  Vir  ex  posteris  (-ore  et  socius  Daviil 
in  Siceieg  fugitivi  [l  Par.  12,6). 

6.  Levita,  unus  ex  duobus  ianitori- 
bus,  qui  praecedebant  arcain,  cum  ex 
domo  Obededouj  Hierosolyma  Iransfei- 
retur  (1  Par.  15,23);  utrum  sil  iilem  al- 
que  Elcana  4,  non  constat. 

7.  Elcana  secundus  a  re!;e  Acliaz  i.  e. 


137 


ELCANA. 


ELEALE. 


138 


eius  ministor  primarias,  qui  a  Zechri, 
viro  forti  ephraimitico  in  piigna,  qua 
Phacee  rcx  Israël  de  luda  victoriam  re- 
portavit,  occisus  est  (2  Par.  28,7). 

ELiCESAEUS  (vc'pSxn,  ô  'Ely-cacnioç,) 

desisnatur  Naluim  propiieta  (Nah.  1,1) 
i.  e.  vir  ex  vico  Klcesi  (vel  Elqosh)  in 
Galilaea,  ut  iure  exponit  S.  Hierony- 
mus  :  «  Quidam  putant  Elcesaeum  pa- 

trem  esse  Nauni cuin  Elcesi  usque 

hodie  in  Galilaea  viculus  sit,  parviis 
quidcm  et  vix  ruinis  vetcruni  aeditîcio- 
rum  indicans  vestigia,  sed  lamen  notas 
ludacis  et  mihi  quoque  a  circurnducente 
nionstratus  »  (in  Prol.  ad  connnent.). 
Ncque  hoc  tcstimonium  S.  Hieronymi  rc- 
pudiari  potest  eo,  quod  iste  «  circuni- 
ducens  »  teniere  responderit  de  vico,  ne 
forte  ignoranliae  accusaretur,  uti  vult 
Gesenius,  Tiiesaurus  p.  1211;  etenim 
non  intorrogatur,  sed  sua  sponte  S. 
Hieronymurn  de  illo  vico  cdocuit.  Unde 
plerisque  Elqosh  est  vicus  hodiernus  el- 
Kauze  prope  el-Iinmc  (Rama,  Vulgata  : 
Arama)  in  Nephthali  {Legendre  apud  Vi- 
gouroux,  Dicl.  de  la  Bible  II.  1647). 

Veruni  aliae  quoque  opiniones  de  situ 
Elcesi  mentione  dignae  sunt.  Primum 
quidem  tradilio  quaedam  saeculo  10. 
exorta  fert  Nahum  in  Assyria  in  vico 
Alqush,  qui  duorum  dicrum  itinerc  a 
Mossul  ad  ripam  orientalem  Tigridis 
fere  seplemtrioncm  versus  a  Ivhorsabad 
situs  est,  natum  esse  vel  vixisse;  quae 
tradilio  quam  intirmis  argumcntis  nita- 
tur,  ostendit  Knabenbauer,  Comm.  in 
Proph.  iMinores  II.  p.  1.2.  Alii  (Hiizig, 
Knobel)  vicum  Nahum  {Kefar  JSahûm) 
i.  e.  Capharnauni,  urbem  ex  Novo  Te- 
stamento  celeberrimam,  prophetae  Na- 
huui  patriam  esse  opinati  sunt;  sed 
obslat  primo,  quod  in  Vetere  Test,  nulla 
nnquani  eius  vici  fit  mentio  et  secundo, 
quod  iNaum,  elementum  ailerum  vocis 
(^ap.harnaum,  non  certo  ad  nomen  Na- 
hum prophetae  referri  potpst.  Alii  deni- 
quc  suspicantur  Elcesi  esse  vicum  Qessiye 
(ouiisso  arliculo  arabico)  prope  Elcuthe- 
ropolim  (Beit  Djibrln,  Hethogabra)  inter 
mcridiem  et  orionteiii,  provocantes  ad 
Pseudo-Epiphanium,  De  vitis  propheta- 
rum  [Migne  43,409.  417)  et  ad  Paulum 
episcopum  Tellensem,  qui  annis  017  et 


018  Vêtus  Testamentum  ex  textu  gracco 
translulit  in  linguam  syriacam.  Et  apud 
Ps.-Epiphanium  quidem  in  textu  quetii 
edidit  Tischendorf  (Anecdota  sacra  et 
profana,  Lipsiae  1801,  p.  111)  legitur  : 
TXz£C£[i.  TTÉpav  Tou  BTjTaSaprju.  ouXrjç  Su!j.ewv. 
lamvero  pro  Belabarem  alii  codices 
praebent  Briyagap  et  Paulus  Tellensis 
Bet-Gabre.  Sed  Bet-Gabre  est  Betoga- 
bra,  hodie  Beit  Bjibrhi  (v.  ELEUTHEBO- 
POLIS).  Plura  de  textibus  allatis  ex- 
ponit E.  Nestlé  in  Zeitschr.  d.  l).  Pal.- 
Ver.  I.  1878  p.  222-225. 

ELCHANAN   (pnSx,     'EXeavdv). 

1.  Filius  lair,  in  Vulgata  Adeodatus 
(vide  s,  V.),  qui  in  bello  contra  Philis- 
thaeos  percussit  Laclmii  fiatrem  Goliath 
Gethaei  (2  Reg.  21,19;  1  Par.  20,5). 

2.  Filius  Dodo  (ilÏT,  Aouo(,  Awows; 
Vulgata  :  patrui  eius)  ex  Bethlehem, 
unus  e\  viris  fortissimis  in  exercitu 
David  (2  Reg.  23,24;  1  Par.  H, 20);  scri- 
bitur  Elehanan  in  Vulgata  2  Reg.  23,24. 

ELDAA    (.-lyrSiV,    'EXôayâ,    'EXoaoa), 

unus  ex  filiis  Madian  (Gen.  25,4;  1  Par. 
1,33).  Tribus  eius  nominis  hucusque 
non  innotuit.  Sed  in  inscriptionibus 
himyariticis  simile  nomen  Yediail  pro 
personis  usurpatum  invenitur;  cf.  Zeit- 
schr. d.  D.  Morg.  Ges.  XXVII.  1873, 
p.  048;  Delitzsch,  Genesis  1887  p.  348. 

ELDAD  (n\s%    'EX5do),  unus  ex  70 

illis,  qui  spiritu  prophetico  donati  sunt, 
ut  Moysen  in  populo  gubcrnando  adiu- 
varent.  Cum  Moyses  illos  ante  taberna- 
culum  stare  fecisset,  ut  de  spiritu,  qui 
in  ipso  Moyse  erat,  acciperent,  duo  ex 
illis  remanserant  in  castris  scil.  Eldad 
et  Medad.  Qui  cum  nihilominus  prophe- 
larent,  losue  eos  prohibendos  esse  cen- 
suit,  quod  non  mediantc  Moyse  spiri- 
tum  acceperint.  Sed  Moyses  :  Quid, 
inquit,  aemularis  pro  me?  quis  tribuat, 
ut  omnis  populus  prophetet  et  det  eis 
Dominas  spiritum  suuni  ?  (Num.  H  ,26-29). 

ELEALE  (nSySx,  'EXsaXïi),  urbs  tri- 
bus Ruben  in  regione  uberrima  ad  pa- 
stum  animalium  (Num.  32, 3j,  a  Rubeni- 
tis  reaedilicata  (32,37).  lam  saeculo  8. 
ante  Christum  a  Moabitis  occupata  est 
cl  saepius  in  propheticis  oraculis  con- 


i:{0 


ELEALK. 


ELEAZAR. 


140 


Ira  Moab  l'ililis  coiiimciiiuraliir  (Is.  l.i, 
i;  16,'.»;  1er.  48,34).  Teiiiporc  Euscbii  el 
S.  Hioronyini  ostcndcbaliii'  villa  j;raii(lis 
in  |iriinu  al»  Ksbiis  (llfsebon)  miliario 
(Onom.  éd.  Lag.  2"ùi,X\;  118,0\  llodie 
c'crminlur  ruinac  el-'Al  (i.  e.  clevala) 
septeiiilrioiUMii  versus  ab  Ilesbân  (Hcsc- 
bon)  in  colle,  qui  laluin  asi>fcluiii  pi-ae- 
bet  supra  nicridianani  parteiii  legionis 
Delqâ. 

Cf.  Buirhkardt,  Reisen  in  Syrien,  éd. 
Gesenius  p.  623;  Tristrom,  Land  of  Moab 
p.  339  s.  ;  Duc  de  Ltiynes,  Voyage  I.  14(;; 
Survey  of  t'ast.  Pal.  Mern.  1.  l(i-19-,  /'. 
Buhl,  Alt.  Pal.  1896  p.  266. 

ELEAZAR     (irAs%    "EXsa^ap). 

1.  Terlius  lilius  Aaron  (Ex.  0,2.3  ;  Num. 
3,2;  1  Par.  6,3;  24, 1\  niatrinionio 
iunclus  cuni  una  de  filiabus  Plniti(>l 
(Ex.  6,23).  Ipso  curn  pâtre  Aaron 
et  Iratribus  ad  sacerdotiuni  assuniptus 
est  Ex.  28,1;  unaque  cum  illis  conse- 
cratns.  Appellatur  princeps  principuin 
levitarum  et  erat  super  excubitores 
custodiac  sanctuarii  Nnni.  3,32;  4,10 1. 
l*ost  niortem  violentam  fratrum  suorum 
Nadab  et  Abiu  (Lev.  10,1  ss.)  ipse  erat 
filius  maior  natu  Aaronis  pontificis. 
Cum  illi,  qui  in  l'ebellione  Core  tenta- 
verant  incensum  oiïerre  Domino,  igné 
absumpti  essent,  Eleazar  iussus  est  thu- 
ribula  eollig'in'e  caque  in  laminas  pro- 
ducta  aflljiere  altari  (Num.  16,37  ss.  ; 
Deut.  10,0);  idem  rituni  parandi  aquam 
lustralem  perai^ere  debebat  (Num.  19,1 
ss.).  Morluo  Aaron  ips(;  sunuiius  sacer- 
dos  est  institutus  (Num.  20,26  ss.)  et  ut 
talis  in  variis  negotiis  adstitit  Moysi 
(Num.  26,1  s.;  27,2  s.;  31,6  s.;  32,2 "^s.) 
eiusque  successori  losue  (Num.  34,17: 
los.  14,1;  17,4;  19,51;  21,1).  Mors  cius 
refertur  los.  24,33  (v.  (iabaatb  Phinees 
s.  V.  GABA.V  10).  In  summo  sacerdotio  ei 
successit  Phinees  lilius  (Num.  25,11-13). 
De  pontificibiis  (W  familia  Eleazar  vide 
s.  V.  PONTIKEX. 

2.  Filius  Abinadab  in  Cariatbiarim, 
sanclilicatus  ad  arcam  Domini  ousto- 
diendam,  quae  tum  in  domo  patris  eius 
asservabatur  (1  Rcg.  7,1). 

3.  l'nus  ex  heroibus  David,  lilius  Dodo 
(ilif,  Awôaf,  Vidgata  :  palnd  ciust, 
Ahohilos,    l'ortiler    conlra    PliilisUiaeos 


pugnans  in  Pli(>sdonùm  (1  Par.  11,12. 
13»);  loco  paralhdo  2  Kcp'.  23,9  lia- 
betur  Kelhih  n~-p,  Vulgata  :  lilius 
palrui  eius,  L.\.\  EXEotvàv  uibç  ::aTpao£X2iou 
aÙTou  uib;  Ao'jô(.  Idem  videtur  esse  prae- 
l'eclus  sccundae  lurmae  in  excrcitu  David 
1  Par.  27,4);  v.  DUDIA. 

4.  Filius  Moboli  et  iraler  Cis,  levila 
tempore  Davidis  (1  Par.  23,21.  22;  24, 
28);  V.  CIS  3. 

5.  Filius  Pbinees,  sacerdos  tempore 
Esdrae  (Esdi-.  8,33);  etsi  non  explicite 
sacerdos  dicitur,  tainen  sacerdotibus  est 
adnumerandus,  quia  adeo  arcte  coniun- 
gilur  cum  Meremoth  sacerdote  et  ab 
bis  duobus  duo  levitae  distinguuntur, 
quibus  universis  officium  obtigit  ap- 
pendendi  argcntum,  aurum,  vasa  sacra 
ex  Babylonia  in  lerusalem  allata. 

6.  l'nus  de  liliis  Pharos,  qui  uxores 
alienigenas  dimittere  ab  Esdra  iussi 
sunt  (Esdr.  10,25);  in  Vulgata  scribitur 
Eliezer. 

7.  Levita,  ([ui  in  dcdicalione  mûri 
lerusalem  Neliemiae  adstitit  (Neh.  12,41 
[42]). 

8.  (Juartus  fdius  Malhathiae,  cogno 
minatus  Abaron  (vide  s.  v.),  qui  in  pugna 
ad  Rethzacharam  (vide  s.  v.)  nobilem 
mortem  occubuit  ,1  Mach.  2,5;  6,43-46). 
Idem  in  pugna  anteriore  apud  Emmaus 
commissa  ex  libris  sacris  ante  praelian- 
dum  legit,  ut  animos  inflanimaret; 
eiusque  nomen  :  Adiutorium  Dei  i.  c. 
Eleazar  milites  tamquam  signum  secuti 
sunt  ,2  Mach.  8,23;  Vulgata  :  Esdras, 
LXX   EXsâî^apo;)  ;  et.  1  Mach.  4,3. 

9.  Pater  lasonis  legati  Romam  niissi 
a  luda  Mach.  il  Mach.  8,17);  bunc  Elea- 
zarum  esse  liliuni  Malhathiae,  Abaron 
cognominatum,  citIo  allirmari  nequil. 

10.  l^nus  de  primoribus  scribavuin, 
nonagenarius,  qui  carneni  porcinam  ad 
imperium  Antiochi  IV.  Epiphanis  man- 
ducare  fortiter  rccusavit  et  durani  su- 
stinuit  mortem  pro  tide  ac  pietate 
(2  Mach.  0,18-31),  probabilius  in  urbe 
.\ntiochia  Syriae,  ubi  etiam  septem  illi 
Iratres  Macbal)aei  (2  Mach.  7,1  ss.)  mor- 
tem perpessi  sunt. 

11.  Filius  Eliud,  patcr  Mathan  inler 
proavos  loseph  sponsi  B.  V.  Mariae 
(Malth.  1,15}. 


141 


ELEAZAR. 


ELEEMOSYNA. 


142 


12.  Nomeii  Lazarus  abbreviatuni  est 
ex  Eleazar  (v.  LAZARUS).  Eodein  modo 
in  Talmiide  hicros.  habetur  "M'jh  abbre- 
viatuni ex  -iTîtSx  (cf.  Lightfoot,  liorae 
hebr.  II.  p.  646-647;  Levy,  Neubebr. 
und  chald.  Wôrtcrbuch  II.  515  b). 

EL.ECTA.  Altéra  S.  loannis  epistula 
inscribitiirl/.X£XT^  -/.upt'a  Electae  dominae. 
Quae  sit  Electa  controvertitur;  aliqui 
eam  matronani  nobilcm  fuisse  putant, 
quod  lanieu  valde  improbabile  est.  So- 
ror  eius  iterum  vocatur  Electa  :  salu- 
tant  te  filii  sororis  tuae  Electae  v.  13; 
scribit  apostolus  se  gauderc  quoniam 
de  filiis  tuis  ambulantes  in  veritate  in- 
venerit;  item  numéros  pluralis  in  v.  8. 
10.  12  etc.  aliaque  suadent  probabilissi- 
niam  esse  scntentiam  démentis  Alexan- 
drini,  Hieronymi,  Oecumenii  et  multo- 
rum  recentiorum  intellegi  eo  nomine 
ecclesiam  quandam  particularem  ;  nam 
etiara  a  S.  Petro  ecclesia  rouiana  voca- 
tur yj  Iv  Ba6uXS)viauv£/.Xs/.Trî  (1  Pctr.  0,13) 
et  cum  in  s.  littcris  habitude  inter 
Cbristum  et  Ecclesiam  tamquam  sponsi 
et  sponsae  describatur,  non  potest  videri 
mirum  cum  Cliristus  vocetur  dominus, 
Ecclesiam  appellari  dominam  (cf.  Cor- 
nely,  Introd.  éd.  2  III.  p.  682  s:). 

ELECTRUM  vocatur  in  prophetia 

Ezechiclis  (1,4.27;  8,2)  metallum  pretio- 
sum  hebraice  Sd^/'îI  dictum.  Cum  no- 
mine hebraoo  comparant  aegyptiacum 
aaem,  quod  pariter  electriun  désignât, 
et  hsmn,  quod  fortasse  nomen  erat  ae- 
ris  vel  aurichalci;  pariter  in  compara- 
tionem  adducimt  assyriacum  eshmarû, 
quod  metallum  aliquod  preliosum  vide- 
lur  denotare.  Cl.  Bochartus  docta  dis- 
sertatione  finali  in  opère  suo  de  anima- 
iibus  biblicis  multis  ostendere  conatur, 
^?2U7n  Ezechielis  esse  aurichalcum.  Sed 

non  videtiu'  probare,  discedcndum  esse 
a  significalione  quam  LXX  et  Vulgata  in- 
dicarunt,  quamque  praeferendam  ccn- 
semus.  Est  autem  electrum,  gr.  6  tîXsx- 
Tooç,  metallum  ex  auro  et  aj:"gento 
compositum;  plerumque  cum  duabus 
partibus  aiu^i  très  partes  argenti  con- 
iuuclae  apparent,  sed  etiam  aliis  variis 
modis  unita  reperiuntur,  cum  aiunim  in 
statu   naturali    fcre    semper   argentum 


vario  gradu  admixtum  babeat.  Cum 
duobus  iliis  metallis  preliosissimis  con- 
staret,  electrum  maximi  aestimabalur 
pulcliruni([ue  aspectum  praebebat,  ideo- 
que  verbis  Ezechielis  bene  convenit.  — 
Electrum  hoc  metailicum  non  est  con- 
fundendum  eum  elcctro  resinoso,  quod 
siicinum  (Bernsteùi,  Ambre  jaune)  vocant 
(gr.  To  r)X£-/.Tpov),  de  quo  in  S.  Scriptura 
non  videtur  esse  sermo.  —  Cf.  ME- 
TALLA. 

Cf.  Sam.  Bochart.  Hieroz.  II.  871-88  e<L 
Rosenm.  III.  876-900;  E.  F.  K.  Rosenmiil- 
ler,  Bibl.  Alterth.  IV.  1,59  s.;  M.  ScJieins, 
De  electio  veterum  inetallico,  Berolini  1871  ; 
R.  Lep.niis  in  Piiilol.  u.  Hisl.  Abli.  d.  Berl. 
Alvad.  1871,  13-49.  122  s.  129-43-,  .1.  Ennan, 
Aegypten  6H  ;  id.  in  Ztschr.  f.  aeg.  Spr. 
XXX.  1892,  31-5;  Frd.  Delilzsch,  Assyr. 
Handwb.  146  a  (eshmarû). 

L.    FONCK. 

ELEHANAN  scribitur  in  Vulgata 
2  Reg.  23,24  pro  Elchanan  (v.  ELCHA- 
NAN  2). 

ELEEMOSYNA.  Beneficentia  et  nii- 
sericordia  in  egcnos  uiultum  comnien- 
datur  in  s.  litteris;  Prov.  3,27  :  si  vales 
benefacere,  benefac;  et  22,9  :  qui  pro- 
nus  est  ad  misericordiam  benedicetur, 
et  28,27  :  qui  dat  pauperi  non  indigebit; 
qui  despicit  deprecantem  sustinebit  pe- 
nuriam.  Laudes  elecmosynae  singulari 
modo  celebrantur  in  libro  Tobiae  :  ex 
tua  substantia  fac  eleemosynam  et  noli 
avertere  facieni  tuam  ab  uUo  paupere; 
ita  enim  fiet  ut  nec  a  te  avertatur  faciès 
Domini...  eleemosyna  ab  omni  peccato 
et  a  morte  libérât  et  non  patietur  ani- 
mam  ire  in  tenebras  etc.  4,7  s.  et  :  bona 
est  oratio  cum  ieiunio  et  eleemosyna 
magis  quam  thesauros  auii  recondere, 
quoniam  eleemosyna  a  uiorte  libérât  et 
ipsa  est  quae  purgat  peccata  et  facit 
invenire  misericordiam  et  vitam  aeter- 
nam  12,8.  9;  cf.  14,11.  Daniel  quoquc 
admonet  Nabuchodonosor,  ut  iniquitates 
suas  redimat  misericordiis  pauperum 
4,24;  atque  eadem  est  doctriiia  Christi, 
si  iubet  parari  amicos  de  mammona  ini- 
quitatis  Luc.  16,9  et  si  dicit  :  verumta- 
men  date  eleemosynam  et  ecce  om- 
nia  munda  sunt  vobis  Luc.  11,41.  Pariter 
monet  Sapiens  :  pauperi  porrigc  manum 


Ii3 


ELElîMOSYNA. 


ELEPIIANTIJS. 


14i 


tiiani,  lit  pcrlicialiii-  propilialio  cl  bciic- 
(liclio  tua,  et  :  non  est  liono  olpcniosvnas 
non  ilanti  l'À-cli.  7,30;  12,3  s.  cf.  18,12  s. 
ot  :  i^noiu  ardcMlrni  cxstinjiiiit  aqua  cl 
eleeniosyiia  resistit  prccalis;  elcemosy- 
nani  panpciis  no  delraudes  etc.  Eccli.  3, 
33;  4,1  s.;  7,10;  17,18;  '20,ir>;  31,11. 
Et  quanti  liaec  misericordia  liabita  sit, 
inde  ([uoque  elucet  (luod  ipsa  vox  iusli- 
tia  ^p^îf  passim  in  nolionem  Iransiil 
henignitalis  ot  niisoricordiae  et  lil)cra- 
litatis  et  henelieentiae.  Ma  v.  fi'.  Gesenlus 
Thés.  p.  1151  eani  nolionem  assignai 
pro  Ps.  11,4;  24,5;  Prov.  10,2;  Midi.  0, 
5;  Dan.  4,24;  dein  iam  apud  LXX  ea  vox 
saepe  redditui-  iXcriijLoaûvTi  ;  ila  Dent.  6, 
25;  24,13;  Ps.  23,5;  32,5;  Is.  1,27  etc. 
et  in  dialecte  araniaica  Np"]»  vox  est 
pro  eleeinosyna. 

Uli  Christus  vitupérai  snperltam  osten- 
talioneni  in  eleeinosyna  daiula,  ita  elee- 
mosynain  coinniendat  et  laudal  MatUi.  <>, 
2-4;  eam  coininendal  in    parabola   de 
Samaritano  (Lnc.  10,33  s.)  et  :  vcndite 
quae  possidetis  et  date   eleemosynam, 
tacite  vobis  sacculos  qui  non  veterascuiit, 
thesaurum    non    deticientem   in   caelis 
(Luc.  12,33)  et  in  uUimo  indicio  niise- 
ricordiam  in  egeiios  et  openi  iis  praesti- 
lain    constiluit    lainquain   causam  bea- 
litatis,  duriliem  lamquam  causam  dam- 
nationis    (cf.    Matth.    25,35-46).    Atque 
primi  Clu-istiani  liane  ('.iiristi  doctrinam 
in  opus  slalim  deducebant;  diviles  opes 
suas  cum  egenis  communicabanl  ila  ut 
iam  nemo  egeus  inter  illos  esset  (Act. 
4,32.  34).  Eleemosyiiis  mullis  Cornélius 
centiirio  Deo   erat  acceptus  (Ad.  10,2. 
4.  31),  Tabitlia  laiidatur  plena  operibus 
bonis  el  cleemosynis  qiias  faciebal  (Ad. 
9,36).  Barnabas  et  Saulus  ab  Anlioche- 
nis  eleemosynas  delulerunt  egenlibus  in 
ludaea  (Ad.  11,29.  30);  Pauhis  aposto- 
lus    mullum    commendat,   ut   coilectae 
liant  (cf.  Uom.  15,25;  1  Cor.  10,1  s.;  2 
Cor.  8,1-9,15)  el  ipse  poslea  coram  Fe- 
licc  praeside  dicil  se  eleemosynas  fadu- 
ruin  in  gentcin  suam  lerusalem  venisse. 
Ad  opéra  misericordiae  graviler  adlior- 
tatiir  lacobus  (1,27;  2,13-16)  d   quanti 
eiusmodi  opéra  lial)ita  sint  al»  iiiilio  rei 
cbrislianac,  demonslralur  eleclione  el 
institntione  diaconoriim  i^Act.  0,1-6),  de- 
monslralur  quixl   cura    egcnliiuu    inter 


diarismala  recensdiir  (1  C(ir.  12,28  opi- 
lulationes,  àvTtXrJiA-^ji;)  t>t  quod  lanta  soi- 
liciludine  describit  aposloiiis  (piales  esse 
debeant  viduae  (piae  ad  ministeriiim 
pauiK'nim  admittanlui'  I  Tiin.  5,9.  10. 

ELEPH  (ï^Sn.-;;  15  oinitl.,  A  SrjXaXf^ 

([lia  \o(i'  in  unum  conlundiinlur  Sela  et 
Elepii),  iirbs  tribus  Beniamin  inter  ([uat- 
tuordeeim  url)es  occidentales  liiiius  tri- 
bus eiiumerata  les.  18,28).  Silus  est 
iguotiis.  Censel  F.  de  liummelnuer  ad  li. 
1.  Sela  lia-CI('|>h  nnicnin  iiomen  ellicere. 
ELEPHANTUS.  1.  Nomen.  Ele- 
pbas  (iXécpaç)  ([uo  noinine  in  iiebraeo 
appellatus  sit,  non  constat:  ipsum  enim 
animal  non  commemoralur  in  S.  Scri- 
ptura  nisi  in  libris  Machaliaeoriim  graece 
scriptis.  lu  lingua  clialdaea  et  hebraea 
iimiore  b^S  nominatur,   sicut  in  assy- 

riaco  pïru:  unde  simile  fuisse  nomen 
anliquum  liebraeum  aliqui  snpposiie- 
runt.   Alii    ex   nomine   cboris   Dizn^UJ 

(3  Reg.  10,22;  2  Par.  9,21),  quod  ex  ]"J,^ 

dens  et  Dinn  orlum  explicant  (cf.  assyr. 

shinni-jùri),    iioc    iiitimum    D^sn    esse 

nomen  hebraicum  elephanli  conchise- 
runl,  comparando  nomen  eleplianti  ae- 
gyptiacum  eb  et  indicum  ibha  (ex  lin- 
gua Tamil),  et  graecum  e\-ephas.  — 
Ebiir  praelerquam  nomine  memorato, 
diain  simplici  appellalione  7U.  dens  de- 

signalur;  semel  dentés  ebtirnei  ob  ex- 
lernam  quamdam  simililiidiiiem  cormut 
dentis  appellantur  (Ez.  27,15  ■jîy-nÏJIp, 
Vulgata  :  dentés  eburnei). 

Cf.  Pic/et.  Journ.  Asiat.  184;î.  Sepl.-Ocl., 
133-6G;  Chr.  Lasseu,  Hatiilb.  d.  ind.  Al- 
teilli.  1.  éd.  2,  Leipzig  1867,  363-7;  Fr.  Hom- 
mel,  Nanien  il.  Sauj^elliiere  324-7;  C.  H. 
Couder  in  Quart.  Stat.  1896,  168  s. 

2.  Textiis  S.  Scripturae.  Elophantus 
in  solis  libris  Macbabaeorum  occurril. 
Ueges  enini  Syrorimi,  quibuscum  Ma- 
diabaeis  pngnaiidiim  erat,  ad  belUnn 
iiiagno  elt>|ibanlonim  numéro  utel>au- 
tiir  (I  Madi.  1,18;  ,3 ,34;  0,30  ss.;8,0: 
2  Madi.  11.4;  13,2).  Quae  bestiae  spe- 
ciali  arte  e\  India  accepta  (1  Ma*'h.  0,37 
((  indus,  inagisler  bestiae  »)  ad  praelium 
edocrbantiir  (ib.  ('),30   £Îo6t£;  nôXsjiov   el 


145 


ELEPHANTUS. 


ELEPHANÏUS. 


146 


turri  lig-nea  firnia  proteclos  ali({U03  mi- 
lites praeliantes  portabant  (ib.  0,37,  ubi 
per  errorem  scribae  numerus  militum 
32,  fortasse  ex  numéro  32  elephanto- 
rum,  videtur  in  lexliim  irrepsisse).  In 
exa-citu  ita  distribuebantur,  ut  hinc 
inde  mille  pedites  et  quingenti  équités 
unamquamque  bestiam  circumdarent 
(ib.  6,35),  atque  dux  specialis,  nomino 
ÈXe-^aviâpyri;  curam  eorum  habebat  (2 
Mach.  14,12  ;  cf.  3  Mach.  5,4).  Ad  pugnain 
autem  incitabantur  potu  vini  generosi 
(cf.  3  Mach.  0,2)  vel  ostenso  saltom  «  san- 
guine uvae  et  mori  »  (1  Mach.  6,34),  for- 
tasse  ut  excitata  per  subtractioncm  po- 
tus  desiderati  ira  co  magis  «  acucrentur 
in  praeliuin  ».  In  bello  vero  propter  in- 
g:entem  suam  molem  saepe  niagnam 
dadem  infcrebant,  sed  audacia  et  forti- 
tudine  interdum  occidebantur,  uti  Elea- 
zari  exeniplum  ostendit  (ib.  6,43-46). 

3:  Dentés  elcphantorum  inde  ab  ao- 
tate  Salonionis  fréquenter  in  S.  Scriptura 
coinmemorantur;  Salomon  enim  prinuis 
sibi  ebur  comparasse  ac  praeserlim  so- 
liuni  eburneum  sibi  fecisse  legitur  (3 
Reg.  10,18.  22;  2  Par.  9,17.  21).  Etiam 
domus  regia  et  turris  ebore  ornabatur 
(Ps.  44[45],9;  Gant.  7,4),  ac  splendore 
huius  operis  eburnei  Sponsus  et  Sponsa 
in  Canlico  assimilantur  (Gant.  5,14;  7, 
4).  Successores  Salonionis  alquc  ditiores 
de  populo  mox  variam  supellectilem 
eburneam  sibi  comparabant  (3  Reg.  22, 
39;  Am.  3,15;  6,4;  cf.  Apoc.  18,12),  ac 
Tyrii  tantos  sumptus  in  naves  suas  im- 
pendebant,  ut  lignis  cupressinis  cbore 
decoratis  illas  ornarent  (Ez.  27,6).  In 
palatio  quoquc  Assueri  funes  byssini  at- 
que purpurei  «  eburneis  circulis  inserti  » 
dicuntur  in  Vulgata  (Esth.  1,6,  omitt. 
hebr.  et  LXX).  Optimum  autem  ebur  ao- 
stimabatur  indicum  (Ez.  27,6),  quod  lilii 
Dcdan  per  Arabiam  Tyriim  usque  dc- 
ferebant  (ib.  v.  13}.  —  Similiter  atque 
in  S.  Scriptura,  etiam  in  monumentis 
assyriacis  et  aegyptiis  ebur  inter  res 
prctiosissimas  memoratur  ac  variae  res 
ex  ebore  factac  vel  ebore  ornatae  le- 
guntur.  Aogyptii  autem  |)raesertim  ex 
Aethiopia  et  Nubia  ebur  suum  acccpe- 
runt.  Vide  etiam  EBUR. 

De  Assvriis  cf.  Sennncherif),  Prisrna  Col. 
3,3()  s.    (Ihronus,   lectus   eburneiis);  liaiii- 


mûn-NirUri,  Tab.  Kalach  1.  20  (lectus  eb.); 
Nabuchodoaosor,  Inscr.  tab.  rnagn.  col.  9, 
9-11  (portae);  Sargon,  Cyl.  1.  63  (palatia); 
Nabopolassar,  Inscr.  leinpli  Merodach  col. 
1,41-43  (varia  siipelle.x).  —  De  Aegyptûs  cf. 
Wilkinson-Bircli.  Manners  and  Customs  1. 
pl.  II.  A  et  B;  ib  p.  413  fig.  1X5  etc.;  A. 
Erman,  Aegypten  659  ;  /.  Lieblein  in  Ztschr. 
f.  aeg.  Spr.  XXiV.  1886,  12  s.  (ebur  ex  Puni). 
—  Pro  lempore  posteriore  cf.  11".  Heijd, 
Gesch.  d.  Levantehandels,  Stuttgart  1879, 
II.  588  s. 

4.  Patria.  Licet  autem  India  elephan- 
tis  atque  ebore  semper  fuerit  ac  sit  ce- 
leberrima,  nihilominus  temporc  Salo- 
nionis etiam  non  ita  procul  a  Palaestina 
elephanti  vivebant.  Nam  annales  régis 
Theglath-P/ialasar  I.  (c.  a.  1100  a.  Chr.) 
referunt,  regem  in  finibus  Harran  et  ad 
ripam  fluininis  Habur  decem  ingénies 
elephantos  occidisse  et  quattuor  vivos 
cepisse  eosque  et  pelles  ac  dentés  occi- 
sorum  ia  civitatem  suam  Assur  attulisse 
(Annal,  col.  6,70-75).  Etiam  in  obelisco 
nigro  régis  Salmanassar  II.  (859-825  a. 
Chr.)  eiephanli  ex  terra  Musri  in  tribu- 
tum  accepti  describuntur  (.1.  H.  Layard, 
Monuments  of  Mniveh  1,55);  nomine 
autem  Musri  hic  regio  Harran  vicina  vi- 
detur designari.  Salomon  igitur  non  ne- 
cessario  ad  Indiam  navigia  sua  pro  ebore 
niittere  debuit,  atque  eliam  siinias  et 
pavos  per  mercatores  Mesopotamiae 
obtinere  potuit. 

5.  Species.  Nostra  aetale  duae  ele- 
phanti species  distinguuntur  :  Elephas 
asiaticus  Blumenbach ,  qui  praesertim 
in  India  vivit,  et  £.  afrimnus  BI.,  Afri- 
cae  centralis  incola.  Ex  utraquc  specie 
ebur  habetur,  sed  indicum  etiam  nunc 
prac  ceteris  optimum  aestimatur. 

Cf.  Sam.  Bochart,  Hieroz.  I.  247-73,  éd. 
Rns.  I.  233-68;  Fr.  I.  Schoiler,  Hierozoici 
spécimen  I.  1-32  ;  G.  C.  P.  ab  Ilartenfells, 
Elephantographia  curiosa,  Erfordiae  1715; 
/-".  Ekerman,  Diss.  de  Elephante  turrilo, 
Upsaliae  1751;  E.  F.  h.  Rosenmiiller.  Blbl. 
Alterth.  IV.  2,103-10;  C.  Ritlcr,  Erdkunde 
IV.  1,903  ss.;  P.  Armandi,  Hist.  militaire 
des  Éléphants,  Paris  1843;  H.  0.  Lenz, 
Zoo),  d.  ait.  Gr.  u.  Romer  160-84;  L.  Lewij- 
solni,  Zoo\.  d.  Talm.  I'jS  s.;  C/ir.  Lassen, 
op.  cil.  354-67;  //.  B.  Tri.slrnm,  Nat.  Hist. 
of  the  Bible  éd.  8,81-3;  /.  G.  Wood,  Bible 
Animais  302-12;   P.  CuUreru,  Fauna  blbl. 


147 


ELEl'HANTUS. 


ELIABA. 


148 


79-84;  \V.  HougfUon  in  Tians.  Soc.  Uibl. 
Arch.  V.  1877,  3'i8-50;  id.  ib.  Vlll.  188i, 
123-31  ;  Leunis-Litiliiig,  Synopsis  1.  1  ed.'i 
p.  233-5;  .4.  E.  Breliin.  Tierlehen  éd.  3  111. 
1-37;  A'.  Mdhiiis  in  Sit/.iin^sber.  der  des.  na- 
tuif.  Frt'iuult'  18'.»G,  23  s;  G.  Loreta,  La 
zoologia  iieila  iiibbia  23(1-59. 

L.    FONCK. 

ELEUTHEROPOLIS  (  EXe uOepoTiô- 
Xiç)  in  S.  S(  ri|iliira  nun  iiivenitur,  sed 
apiul  Eiiseliiiini  et  S.  HiiM-onynmin  (Oiio- 
masliconi  et  in  commenlariis  Imii  Cliii- 
stianoruin  tiiiii  Iiulaeoniin  tain  rnH|iien- 
ler  coinnieiiiuraliir  praesertim  ad  situm 
urbiiiin  l»iblicai'uni  deteniiiuantliiin,  ut 
brevis  inenlio  bic  oinilli  non  debeat. 
.\pud  labnudioos  scriptores  appellatiir 
Bet  Ciibrin,  apud  Graecos  et  Homanos 
Eleulberopolis  {Relandus ,  Palaestina 
p.  Cil.  740  s.i.  Noinen  scrildtni'  a|)ud 
IHolemaeum  V.  10,0  [15,5]  BatxoYa6p£( 
i —  6pr]',  —  6pâ),  in  tabulis  Peutinge- 
riauis  Betogabri;  forlasse  apud  Flavium 
losepbuiu  (Boil.  iud.  IV.  8,1)  pro  B»]- 
Ta6piç  i[uae  in  média  Iduniaea  sita  est, 
cani  l\ulino  legendum  crit  Br^yaoptçi.  e. 
Baetogabra.  Hodie  Beit  Djibrln,  qui  vi- 
cus  est  lere  médius  inter  Hebron  et  Azo- 
tum  itemque  lere.  médius  inter  Bersabee 
et  Lyddam  (Diospolim). 

Cf.  miter,  Erdkunde  XVI.  p.  144;  Robin- 
son,  Pal.  II.  613  ss.  672  ss.  ;  Gnérin,  Judée 
II.  307-311;  331-340;  Survey  of  West.  Pal. 
Meni.  III.  257  ss.  266  ss.  ;  Xeuhauer,  Géogr. 
du  Talraud  122  ss.  ;  D.  Zanecchia,  La  Pa- 
lestine d'aujourd'hui  1899  IL  275  s.;  Liévin 
de  Hiinime.  Terre  Sainte  éd.  4  II.  159  ss.  ; 
Baedelier-Benzinqcr,  Pal.  und  Syrien  éd.  5 
p.  137. 

ELEUTHERUS  (  EXsûOspo;) ,  fluvius 
(|ui  PbixMiiciam  a  Syria  dividit  et  inter 
Tripnlim  et  .Vradum  in  mare  Mediterra- 
neuin  ellundilur.  l  sque  ad  lunic  llnvium 
lonatbas  Macb.  comitalus  est  Ptole- 
maeuiu  VI.  Pbilomelorem  regem  Aegypii, 
cui  in  urbcm  loppen  oecurrerat  (  I  Macb. 
11,0.  7);  postniddinn  cum  lonatbas. per- 
sc<iueretur  exercitnm  Demetrii  11.  Nica- 
loris,  non  comprebendit  eos;  transie- 
lant  enim  tlnmen  Eleutbernm  (1  Macb. 
12,30);  ipse,  ut  videtur,  in  regionem 
syriacain  arma  inferre  noluit.  Est  h(t- 
dieruus  Nuhr  et-Kebir  (fluriufi  mtninus  , 
ut  recentiores  consent. 


Cf.  Stralw  XVI.  2,12;  PHn.  V.  19,78; 
Flav.  Jos.  Ant.  XIII.  4,5;  5,10;  XV.  4,1; 
liell.  iud.  I.  18,5;  ïUiedelier- lîenziwjer,  Pa- 
laesl.  und  Syrien,  éd.  5  p.  395;  liuhl,  AH. 
Pal.  18%  p.  107. 

ELIA  (ni^N).  1.  Unuscx  se.\  liliis  Ic- 

robani  et  ex  posteris  Beniamin  in  leru- 
saleni  (I  Par.  8,17;  'Eptâ). 

2.  Saeerdos  (W  liliis  Harim  (EsJr.  10, 
21;  'EXta)  et 

3.  Vir  laicus  de  liliis  Aelan:  (Esdr. 
10,20;  'HX(a),  qui  uxores  alienigenas 
duxeranl. 

ELIAB  ;2.X"!"^N,    EXtâo).  1.  Filins  He- 

lon,  princeps  tribus  Zabulou  temporc 
quo  census  fiebat  in  dcserlo  Sinai  (Num. 
1,9;  2,7;  7,24.  29;  10,0). 

2.  Filins  Pliallu  e\  tribu  Ruben,  patcr 
Datban  et  Abirou  (Nuni.  10,1  ;  Deut.  H, 
G);  iilem  praelerea  habebat  liliiim  Sa- 
muel (iNum.  20,8). 

3.  Filius  Isai  natu  maximus  (1  Par. 
2,13)  quem  cum  vidisset  Samuel,  ait  : 
Num  coram  Domino  est  cbristus  cius"? 
Et  dixit  Dominus  ad  Samuelem  :  Ne  re- 
spicias  vultum  eius  ne^pie  altitiidinem 
staturac  eius  etc.  (1  Reg.  10,0).  Super- 
ba  cius  indoles  in  dura  reprebcnsionc 
conlra  David  fratrem  iuniorem  describi- 
tur  1  Reg.  17,13.  28.  Filiam  vel  potius 
neptem  Eliab,  cui  nomen  Abihail,  rex 
Roboani  uxorem  tluxit  (2  Par.  11,18\ 
Tribni  hida  |)raeeral  Eliab  Irater  David 
secundnin  LXX  1  Par.  27,18;  texUis  bebr. 
et  VulgaUi  praebent  Eliu,  qiiod  niendiiiii 
librarii  babelur. 

4.  Eliab  1  Par.  6,27  [12]  v.  ELIU  1. 

5.  Gadita  quidam  princeps,  qui  Davidi 
l'ugitivo,  cum  in  deserto  laleret,  se 
adiunxit  (1  Par.  12,9). 

6.  Levita,  cantor  seoundi  ordinis  a 
Davide  pro  ti'anslalione  arcac  constitu- 
tus,  (pii  nablis  buiebat  (1  Par.  1;'),1S. 
20;  10,0). 

7.  Filius  Nalbanael  in  genealogia  Mf- 
rari  palris  ludilb  hiditb  8,1;  Vulgata  : 
Enan^. 

ELIABA  (XZrr'^N.  'EiAaaoû,  "EXtaCâ), 

unus  ex  beroibus  Davidis  (2  Ueg:.  23,32; 
l  Par.  ll,;{2),  cognominatus  Salaboni- 
tes  IV.  S.VI.EBI.M). 


149 


ELIACHIM. 


ELIAS. 


150 


ELIACHIM  (□''piSN).  1.  Unus  e  sa- 

cerdotibus,  qui  in  dedicalione  mûri  le- 
rusalem  sub  Nehemia  tubis  cauebant 
(Neh.  12,40;  LXX  12,41  'EX-.a/.{a). 

2.  Sacerdos  magnus  in  libro  ludith 
(Vulgata  4,3.  7.  H);  LXX  4,6.  8.  14  'Iwa- 
x((jL.  Vide  lOAKIM  4. 

ELIACIM   (□ipiSN*,  'EXiaxt[i,    'EXia- 

x£f[A).  1.  Filius  Helciae,  vir  probus,  qui 
pro  Sobna  praefectus  palatii  eligitur, 
quem  Doniinus  servum  suum  appellat 
et  laudat  (Is.  22,20  s.).  Idem  cum  aliis 
egressus  est  ad  legatos  Sennacherib  ré- 
gis Assyriorum  eorumque  minas  etblas- 
phemias  Ezechiae  régi  relui it,  a  quo  si- 
nuil  cum  aliis  missus  est  ad  Isaiam 
prophetam  (4  Reg.  18,18  s.  ;  19,2  s.;  Is. 
36,3  s.;  37,2  s.).  Eadem  verba,  quibus 
Isaias  (22,22)  potestatem  Eliacim,  mi- 
nistri  domus  regiae,  describit,  a  S. 
loanne  ad  ipsum  Christum  transferun- 
lur  (Apoc.  3,7). 

2.  Filius  losiae  régis  luda  (4  Reg.  23, 
34;  2  Par.  36,4  Elialvim),  a  Nechao  rege 
Aegypti  rex  in  lerusalem  constitutus  et 
loakim  appellatus;  v.  lOAKIM  1. 

3.  Filius  (vel  ex  posteris)  Abiud  et 
pater  (vel  ex  maioribus)  Azor,  in  genea- 
logia  loseph  sponsi  B.  V.  Mariae  (Matth. 
1,13). 

4.  Eliacim  vel  Elialvim  in  genealogia 
Christi  (Luc.  3,30);  is  quattuor  genera- 
tionibus  distat  a  David  et  proinde  alius 
est  ac  Eliacim  ex  posteris  Zorobabel 
Matth.  1,13. 

ELIADA   (^TiSn).   1.  Unus  ex  filiis 

David,  qui  nati  sont  ei  in  lerusalem 
(1  Par.  3,8);  v.  BAALIADA. 

2.  Pater  Razon  régis  Damasci  et  ad- 
versarii  Salomonis  (3  Reg.  11,23;  LXX 

'EXtaoaé). 

3.  Unus  ex  ducibus  exercitus  losaphat 
régis,  Beniaminita  (2  Par.  17,17;  cf. 
textumhebr.;  LXX  'EXiaôà). 

ELIAM  (nyiSN;  'EXtâ6,  al.    'EXtâpi). 

1.  Pater  Bethsabee,  uxoris  Uiiae,  postea 
uxoiis  Davidis  (2  Reg.  11,3)  ;  idem  1  Par. 
3,5  vocatur  Ammiel  ;  v.  AMMIEL  4. 

2.  Unus  ex  heroibus  David,  filius 
Achitophel ,  Gelonites  ex  urbe  Gilo  ^2 
Reg.  23,34);  idem  1  Par.  11,36  mendose 
scribitur  Ahia  Phelonites. 


ELIAS     (HïiSx,    iniiSNI,     'IlXiou,     al. 

'HX(aç),  Thesbites  de  habitatoribus  Ga- 
laad,  prophcta  magnus  et  intrepidus 
magnisque  a  Dec  miraculis  insignitus. 
Vivebat  eo  tcmpore  quo  Achab  rex  Is- 
raël, incitatus  ab  uxore  lezabel,  filia 
Elhbaal  régis  Sidoniorum  (3  Reg.  16, 
31),  cultum  Baal  et  Astarthes  quam  maxi- 
me fovit.  Neque  id  solum;  verum  cul- 
tum Domini  plane  exstirpare  tentabat  eo 
connivente  lezabel  ideoque  prophetas 
Domini  occidit  et  (pii  ex  caede  illa  effu- 
gerant  in  speluncis  absconditi  degebant, 
quorum  centum  Abdias,  dispensator  do- 
mus regiae,  absconderat  eos  pascens 
pane  et  aqua  (3  Reg.  18,4.  13).  Cultori- 
bus  Dci  occisis  vel  expulsis  lezabel  suis 
sumptibus  alebat  prophetas  Baal  430  et 
prophetas  Astarthes  400  (3  Reg.  18,19). 
Quare  facile  patet  quantopere  idolola- 
tria  praevaluerit  eo  tempore  in  regno 
Israël.  Ut  eam  oppugnaret  missus  est 
Elias.  Et  primo  ([uidem  in  nomine  Do- 
mini annuntiat  fore  siccitalem  complu- 
rium  annorum,  quo  poenae  génère  (cf. 
Deut.  28,23)  Deus  errantes  ad  se  redu- 
cere  voluit.  Hac  itaque  calamitate  régi 
annuntiata  (3  Reg.  17,1)  Elias  se  abscon- 
dit  in  loco  torrentis  Carith,  quo  siccalo 
iubetur  ire  in  Sarephta  Sidoniorum,  ibi- 
que  apud  viduam  commorabatur  annona 
miraculose  nmltiplicata;  lilium  quoque 
viduae  mortuum  ad  vitam  revocavit  1.  c. 
3-24.  Pluvia  terrae  Israël  non  dabatur 
per  annos  très  et  menses  sex.  Quanta 
calamitate  regio  affligeretur,  une  osten- 
ditur  exemplo;  Achab  enim  iussit  Ab- 
diam  ire  ad  universos  fontes  et  in  cunc- 
tas  valles  :  si  forte  possimus  invenire 
herbam...  et  non  penitus  iumenta  inter- 
eant;  et  ipse  et  Abdias  diviserunt  sibi 
regiones  ut  circuirent  eas  (1.  c.  18,3.  6). 
Et  calamitate  ita  ingravescente  iam  ex 
longiore  tempore  Achab  rex  sedulo  in 
omnem  regionem  miserat  ut  Elias  ex- 
quireretur.  Cum  enim  Elias  ei  dixisset  : 
non  crit  bis  annis  ros  et  pluvia,  nisi 
iuxta  cris  mei  verba,  vehementer  cupie- 
bat  eum  reperiri,  ut  scil.  quavis  ratione 
ab  eo  impetraret  cessalioneni  calamita- 
tis.  Expertus  enim  erat  ipso  eventu 
verba  Eliae  non  carere  effectu.  Tempore 
statuto,   cum  aniini   omnium   iam  ipsa 


loi 


ELIAS. 


ELIAS. 


152 


inisci'ia  cssnnt  alit|iio  modo  cmolliti 
Klias  iubtUur  se  sistcre  ro^i.  Is  primo 
Huiilem  roprclicnsione  Eliam  stiidcl 
lenei'i' ;  at  audacler  Elias  irspoadit  : 
non  pf!0  liii'l»avi  Israël  sed  tu  ••!  doimis 
pali'is  lui  qui  dercliquistis  mandata  Do- 
mini  cl  seculi  estis  Haalim  (18,18).  Tum 
pro|)onil  i'e|:;i,  ul  ipso  eaeli  iudicio  diri- 
Miatur,  uter  sil  colendus,  laliwe  an  Haal. 
Consentit  rex  iul»ens  populum  et  pro- 
piictas  Baal  con^iregari  in  monte  Car- 
mel  ;  oiiedit  itacpie  proplietae  IVactus 
calamilale;  populum  quoque  miser-ia 
iam  esse  aliqualemis  edoctum  de  per- 
versitate  idololatriae,  manitVstalur  ver- 
liis  Eliae  :  usiiuecjuo  claudicatis  in  duas 
parles?  etc.  luhenteElia  sacerdotes  Haal 
invocaiil  nomen  Baal  de  mane  ustpie 
meridiem,  dein  incidunt  se  cultris  —  al 
frustra,  signum  de  quo  conventum  eral, 
non  apparet.  Tum  Elias  populum  ad  se 
advocat,  aeditleal  allare  ex  duodecim 
lapidilius  et  instruit  sacrificium  et  qual- 
tuor  hydris  aquae  memhra  divisa  bovis 
et  ligna  iul'undit.  Invocato  Domino  ceci - 
dit  ipnis  Domini  et  voravit  holocaustum 
et  ligna  et  lapides,  pulverem  quoque  et 
aquam.  Quo  signo  populus  cadens  in 
terram  clamât  :  lalnve  est  Deus.  Elias 
aulem  in  idololatras,  in  prophetas  Baal, 
iudicium  exercet  in  lege  praescriplum 
iDeut.  13,1  s.;  18,20),  iubet  eos  appre- 
hendi  et  occidi.  Statim  (luoque  precibus 
Eliae  impetrantur  imbres.  lezabel  aulem 
cum  audissel  caedem  proplietarum  irata 
caedem  quoque  minatur  Eliae.  Elias  l'u- 
git  et  venit  in  Bcrsabee  in  luda,  indeque 
perrexit  in  desertum.  Minis  lezabel  discit 
regem  animo  inconstanli  minime  luilu- 
rtun  esse  ctdtuin  Domini;  quare  popu- 
lum <iuo(pie  niitx  reversurum  esse  ad 
idcdolatriam  et  se  in  vanum  laborasse 
existimat;  unde  «  petivil  auimae  suae  ut 
moreretur  »  (19, 4i,  ex  qua  animi  deiec- 
tioue  apparitione  angeli  erigilur;  con- 
l'orlatus  pergit  ad  montem  Iloreb,  ibi- 
(|ue  apparitione  Domini  conscdationem 
accipit  et  iubctur  ire  Damascum,  ungere 
llazael  regem  siqier  Syriam,  et  lehu 
n^gem  super  Israël,  et  Eliseum  ungere 
proplielam  (19,5-21). 

l'ostquam  Achab  vineam  Nabolli  oc- 
cupavit  eumquc  suadenle  lezabel  lapi- 
dandum  curavil,  Elias  iubelur  ei  et  le- 


zabel poenas  Domini  dennntiare  (21, 
1-29).  Etiam  sub  filio  Achab,  Ocliozia 
rege  impio,  Elias  causam  Douiini  l'orli- 
ler  tucbatui'.  Ui'gi  aegrotanli  (pii  mise- 
rat  ad  considendum  Beelzebub  deum 
Accaron  iubet  nuntiari  morbum  esse  ad 
inorlem  quia  idolum  vohierit  considère 
et  eos  qui  ei  mandalum  régis  perferuni 
ut  descendal  ad  regem  ignis  absumit. 
lia  manifestât  Dominus  (pianlae  sibi 
sil  abondnalioni  idolulalria. 

Insigni  modo  Elias  a  Deo  honorât  us 
est,  (pua  cum  opus  eius  in  terris  ad 
llncm  vergeret,  liliis  prophetarnm  in 
Bethel  et  in  lericho  et  Eliseo  indicabat 
Eliam  esse  ab  lis  aufei-endum  et  ([uia 
videnle  Eliseo  Elias  |)cr  tnrbinem  curru 
igneo  ascendit  in  caelnm  i  Beg.  2,1-14; 
cf.  Eccli.  48,1-13.  Eum  ileriun  missum 
iri  anlc  iudicium  ultimum,  Malacbias 
prophela  vaticinatur  4,5.  0  :  cl  converlet 
cor  patrum  ad  filios  et  cor  tiliorum  ad 
paires  eoriun  i.  e.  populi  electi  conver- 
sionem  operabilur,  de  quo  mysterio 
apostolus  loquitur  (Rom.  11.25).  Idque 
Christus  quoque  contirmat  dicens  :  Elias 
venlurus  est  et  restituet  omnia  (Mallh. 
|7,11;  Marc.  9,12}  et  eo  modo  verba 
intellexerunt  multi  SS.  Patrum  et  Iheo- 
logi  (cf.  Knabenbaucr,  Comm.  in  Proph. 
min.  II.  p.  489  s.). 

Quod  legitur  2  Par.  21, 12  ab  Elia  pro- 
pbeta  litteras  allalas  esse  loram  fdio 
losaphat,  id  varie  explicari  potest.  Nam 
quando  Elias  translatus  sil,  non  assi- 
gnatur.  Narratur  eius  Iranslalio  4  Reg. 
2  posbpiam  1,17  diclum  est  loram  fra- 
Irem  Ochoziae  incepisse  regnare  anno 
secundo  loram  filii  losaphat  (loram 
enim  videlur  a  pâtre  in  regni  consor- 
tium esse  assumptus,  ctun  is  in  bellum 
contra  Syros  proticisci  pararet  ;  ita 
4  Ueg.  1,17  et  3,1  inter  se  conciliari 
posse  cerlum  est;  cf.  3  Reg.  8,16  et  22, 
;)2).  Quare  fieri  potest,  ut  Elias  eo  leni- 
pore  ctiam  esset  supei-stes.  Si  id  vero 
improbabile  videlur,  dici  potest  per  er- 
rorem  amanuensium  posiUun  esse  no- 
men Eliae  pro  Eliseo. 

Quo  sensu  loannes  Baptista  appellelur 
Elias  ,. Mallh.  17,12).  salis  dedaralur 
Eue.  1,17  :  ipse  praecedel  anle  illum  in 
spiritu  et  virtule  Eliae,  ul  convertat 
corda  palium  in  lilios  etc.  In  li-ansligu- 


1S3 


ELIAS. 


ELIEZER. 


154 


ratione  Christi  apparent  iMoyses  et 
Elias  :  «  legislaloi-  et  propheta  exiniius 
apparent  et  loquuntur  cuni  Domino,  ut 
ostendant  ipsiiui  esse  quem  cuncta  legis 
et  proplietariini  oracula  promiserunt  » 
{Beda  ad  Marc.  9,3). 

ELIASAPH    (=]DiSn',    'EXtaâ(p).l.Fi- 

lius  Duel,  princeps  tribus  Gad  temporc 
Moysis  (Nuni.  1,14;  2,14;  7,42.  47;  10, 
20). 

2.  Filius  Lael,  levita  de  stirpe  Gerson 
lempore  Moysis  (Num.  3,24). 

ELIASIB  (iv^fiSx;  'EXiaSf,  'EXiadt6, 
"EXtaoûS,  'EXtaa(cp ,  '£Xiaaou6,  'EXiaaîo, 
'EXtaoûs). 

1.  Princeps  classis  sacerdolalis,  quae 
erat  undeciuia  inter  Viginti  quatluor 
classes  a  Davidc  pro  ministerio  Domini 
desig-natas  (1  Par.  24,12). 

2.  Levita,  cantor  (Esdr.  10,24). 

3.  Virlaicusdefiliis  Zethua  (Esdr.  10, 
27). 

4.  Vir  laicus  de  tiliis  Bani  (Esdr.  10, 
36);  hi  très  modo  nominati  uxores  alie- 
nigenas  ex  mandato  Esdrae  dimiserunt. 

5.  Sacerdos  magnus  tempore  Nelic- 
miae  (Neh.  3,1.  20.  21),  filius  loacim  et 
pater  loiada  (12,10).  Difficultatem  facit, 
quod  12,11  legitur  :  Toiada  genuit  lona- 
than  et  12,23  :  lonathan  filius  Eliasib, 
dum  12,22  ordo  genealogicus  est  :  Elia- 
sib, loiada,  lohanan.  Communiter  bic 
ordo  12,22  reclus  esse  censetur;  undc 
12,11  legendum  est  :  loiada  genuit  loha- 
nan et  12,23  :  lohanan  (ut  textus  hobr. 
et  LXX  h.  1.  legunt  contra  Vulgatam)  fi- 
lius i.  e.  nepos  Eliasib.  Idem  Eliasib  cu- 
ram  habebat  gazophylaciorum  templi 
(Meh.  13,4)  et  cognato  suo  Tobiae  Am- 
monitae  magnum  concessit  gazophyla- 
cium  in  templo  absente  Nehemia,  id  quod 
Nehemias  redux  graviter  reprehendit 
{13,5.  7).  Eius  mentio  fit  13,28. 

6.  Eliasib  pater  (avus?)  lohanan  Esdr. 
10,6  a  nonnullis  existimatur  idem  ille 
sacerdos  magnus  (num.  u),  qui  ex  no- 
mine  nepotis  sui  lohanan  gazophylacium 
in  templo  appellaverit.  Sed  de  bac  re 
nibil  constat. 

7.  Idem  nomen  hebr.  gerit,  qui  in 
Vulgata  1  Par.  3,24  scribitur  Eliasub 
('EXiaasÇo'jv),  filius  Elioenai  ex  posteris 
Zorobabel. 


ELIASUB  V.  ELIASIB  7. 

EL.IATHA    (nniSx,  nnXiSN  ;   'EXta- 

Oâ),  levita  ex  filiis  Heman,  princeps  vi- 
gcsimac  classis  cantorum  (1  Par.  23,4. 

27). 

ELICA  (NpiSx,  B  omit!.,  A  'Evaxâ), 

unus  ex  Gibborim  Davidis  (2  Reg.  23, 
25),  oriundus  de  Harodi(vide  s.  v.);eius 
nomen  1  Par.  11  desideratur. 

ELICORUM  rex  Erioch  in  Vulgata 
ludith  1,6  oommemoratur,  sed  apud  LXX 
ô  l'iaaiXsuç  "EXufiaiVov.  Erat  igilur  rex  Aela- 
mitarum;  vide  ERIOCH. 

EL.IDAD    cnt^X,    'EXJâô),   princeps 

Beniaminitarum,  electus  inter  illos,  qui 
terram  Chanaau  dividerent  (Num.  34, 
21). 

ELIEL  (SniSn,  'EXtri'X,  'EXirjXf,  'EXs»]').). 

1.  Unus  ex  principibus  Manasse  ad 
orientem  lordanis  tempore  leroboam  II. 

régis  Israël  (1  Par.  5,24). 

2.  Eliel  1  Par.  6,34[19]  v.  ELILl  1. 

3.  4.  Duo  Beniaminitae  habitantes  in 
lerusaietn  (1  Par.  8,20.  22). 

5.  Vir  fortissimus  tempore  Davidis  (1 
Par.  11,46),  cognominatus  Mahumites 
(□"iinan,  6  Mawî),  quod  nomen  gentili- 

cium  aliunde  non  cognitum  est  [Gesenius 
s.  V.);  emendatione  textus  adhibita  alii 
explicant  :  de  Mahanaim  (Bertheau, 
Fûi'st),  alii  :  de  Hevaeis  (Kennicott,  Dis- 
sert. 231). 

6.  Vir  fortissimus  tempore  Davidis 
(1  Par.  11,46[47];  LXX  AaXiTJX). 

7.  Princeps  tribus  Gad,  quiDavidi  lu- 
gitivo  se  adiunxit  (1  Par.  12,11;  LXX 
'EXtcî6). 

8.  Princeps  levitarum  in  Hebron  tem- 
pore Davidis  (1  Par.  15,9.  11). 

9.  Levita  tempore  Ezechiae  régis  (2 
Par.  31,13). 

ELIEZER  n-yt'ix,  'EXtsÇEp).  1.  Ser- 

vus  Abraham  (Gen.  15,2),  quem  Abra- 
ham suum  fore  heredem  suspicatur,  nisi 
Dominus  filium  concesseril.  Communiter 
pulant  Eliezer  esse  quoquc  servum  illum 
seniorem,  quem  Abraham  in  Mesopota- 
miam  misit,  ut  filio  Isaac  uxorem  ex  co- 
gnatione  quaereret  et  qui  ad  Laban  di- 


155 


ELIEZER. 


ELIODA. 


156 


vorlensciussornrciii  Kcbeccain  sponsam 
acUluxil  lilio  Aliraluim  (it'ii.  24,2  s.);  scd 
in  s.  litleris  iioinrn  sorvi  luiiiis  oo  loco 
non  odiciliir.  Tuisso  Klio/tM-  iiule  siia- 
(iei'i  polosl,  quia  (.•uni  scrvus  illo  prao- 
ossi-l  omnibus,  quae  Ahraltam  halti'bal, 
itleni  illo  describi  vidctiir,  dr  quo  1^.2 
cl  ipii  iunior  oral  quani  Abrahani,  quia 
Abiaiiam  ipsuni  Ibrc  hcredcni  suuin  ar- 
bilrabaUir. 

Eliozor  ex  Damasco  oriunduui  esse  se- 
qui  videlur  ex  C.en.  i'6,'l  liste  Vamascus 
J':Uezer:  scd  in  explicanda  bac  dilficili 
oxpressione  inlerprtUes  niullum  labo- 
ranl.  Aliqui  vertunl  sine  scrupulo  :  Elie- 
zer  Daniascenus  {Gescn i us,  Knohel);  sed 
intextubabelur  pir72~  sine  addilo,  non 
^pirain  Damascenus.  Alii  apposilionem 
cernunl:  Damascusscil.  Eliezer(Dp/rt-sc/i, 
Jve//;,  quoil  sane  niiruni  videlur.  Alii  de- 
lenl  illud  :  istc  Bamascus  velul  j^iossani 
(Hitzig,  Tuch,  Olshaiiseii),  scd  quo  iure 
non  apparet.  Melius  explical  Diltmann: 
El  iieres  donius  nieae  eril  Daniascus 
Eliezeris,  oui  scil.  urbi,  ad  quam  Eliezer 
reversurus  est,  bona  Abrabani  prode- 
runl.  Aliler  nodum  solvit  F.  de  Humme- 
lauer  totuni  lexluni  ila  emendans,  ul 
Diimascus  omnino  evanescal  et  hoc  eo 
niagis  attenlione  dijinuni  esl,  ([uod  apud 
onines  constat  isluni  texluni  aliiiua  sal- 
Icni  coiTuptione  laborare;  ceteruui  idem 
auctor  adnolat  :  «  lAeslilulionem  textus 
prioris  inlerpretem  lenlare  oportet,  li- 
cet  rem  cerlo  delinire  nequeal  ». 

2.  Filius  Moysis  secundus,  e\  Sepbora 
in  terra  Madian  nalus,  quem  Moyses  hoc 
noniine  appellavil  dicens  :  Deus  palris 
mei  adiiUor  meus  eripuit  me  de  manu 
l'baraonis  (Ex.  2,22;  18,4;  1  Par.  23,15. 
17;  26,2o;  cl.  eliam  Ex.  4,20  ss.;  18,2. 
3.  6). 

3.  Beniaminita,  tilius  Bechor  (1  Par. 
7,8). 

4.  Sacerdos  ([uidam,  qui  coram  arca 
Dei  tuba  clangebat,  cuni  e  domo  Obede- 
dom  in  Icrusalem  translerrelur  1 1  Par. 
lo,2'0. 

5.  Princeps  tribus  Huben  tempore 
Davidis,  (iliiis  Zechri  (1  Par.  27,16). 

6.  Prophela,  lilius  Oodau  de  Maresa, 
qui  Ezechiae  régi  declaravil  propler  l'oe- 
dus  cum  Ocbozia  percussa   esse  opéra 


eius  navesquc  conlritas  (2  Par.  20. .17; 
cl.  eliam  3  Ueg.  22,:;0). 

7.  IMincops,  (pu^m  Esdras  a  lluvio 
Aba\a  ad  E(blo  misil  (Esdr.  8,10). 

8.  9.  10.  Sacerdos,  levita,  vir  de  po- 
pulo, (jui  u\ori>s  alicnigenas  dimittcre 
ab  EsdraiussisunKEsdr.  10,  18.  23.31). 

11.  Filius  lorim  inler  proavos  C-bi'isli 
(Luc.  3,21M. 

12.  Qui  Esdr.  10,2;i  in  Vulgata  Elie- 
zer scribitur,  hel)r.  et  graece  Eleazar 
appellalur;  v.  ELEAZAR  6. 

ELIHOREPH     (!]-|niSx,      EXiâo,  A 

'Evapsç),  tilius  Sisa,  scriba  Salomonis  (3 
Reg.  4.3). 

ELIM  (aSw  et  cum  He  bx"ali  naSiX  : 

AtXsfjx,  A?X([jl),  statio  Israelitarum  inter 
Mara  et  desertum  Sin  sita,  ubi  eranl  duo- 
decim  fontes  aquarum  et  septuaginta 
palmae  (Ex.  lo.27;  1G,1;  Num.  33,9;.  Ex 
opinione  communiter  recopia  Elim  hodie 
esl  Wâdi  Gharandcl  (Ghunuuki]  aquis 
et  arboribiis  eliamnum  abundans.  Cf. 
Legendre  apud  Vigouroux.  Did.  do  la 
Bible  II.  1080-1683;  Riess,  Bibel-Allas 
éd.  3  Tab.  II.  E  c. 

Alii  Elim  niagis  meridiem  versus  quae- 
runl  in  diroclione  ad  monlem  Sinai 
(quos  enumerat  Legendre  1.  c),  e  conli'a 
F.  de  Hummelauer  multo  niagis  septem- 
Irionem  versus  scil.  prope  Ain  Mûsâ 
seu  Fontoni  Moysis,  qui  quatluor  lanluni 
boris  a  Suez  dislat  :  «  Omnino  crcdidc- 
rim  'Ain  Mûsn  alterutrum  esse  locum, 
aut  Marani  aut  Elim  »  (Conimonl.  in  Ex. 
Lev.  p.  103  . 

ELIM  pnleus  v.  BEER  ELIM. 

ELIMELECH    ("j^^^-'^X,    'EXtfjLéXEx), 

Bollilehoniila.  maritus  Noemi,  qui  cum 
famés  essol  in  patria,  in  regionem  Moa- 
bilidem  profectus  est  cum  uxore  et  tiliis 
ibiquc  mortuus;  eius  consanguinous  oral 
Booz  Rulh  1.2.  3;  2,1.  3;  4.3.  9^.  Booz 
ol  Elimclech  in  priore  parle  aevi  iudi- 
cimi  vixisse  concludoro  oportet  ex  Matlli. 
1,1)  :  Salmon  genuit  Booz  de  Rahab,  quae 
alia  esse  non  potest  quam  dotiua  los.  2, 
1  ss.  cl  6,17  ss.  narralur;  cf.  F.  de  Hum- 
melauer, Cnnunenl.  in  lud.  <'t  Uutli 
p.  402. 

ELIODA,  lilius  David  v.  |{AAL1AI»\. 


loi 


ELIOENAI. 


ELIOENAI  C^J-iî/iiSN  ;  'EXiôevav , 
'EXiwvai.  "EX'.avâ,  'EXiturivai). 

1.  Filius  Naai'ia  e\  posleris  Zorobabcl 
(1  Par.  3,23.  24). 

2.  Princeps  quidam  tribus  Simcoii  (1 
Par.  4,36). 

3.  Bcniaminila,  filius  Bechor  (1  Par. 
7,8). 

4.  Beniaminila  de  filiis  Seniei  (1  Par. 
s, 20);  sed  hebr.  nomen  est  ■'jiyiSx. 

5.  Septimus  filius  Meselemiae  ex  po- 
stcris Core,  ostiarius  in  tem|)lo  (1  Par. 
2(),3.  12);  sed  hebr.  scribilur  iji^iniSx. 

6.  Filius  Zarelie  de  filiis  Phahath 
Moal),  Babylone  rcdux  cum  ducentis  vi- 
ris  (Esdr.  8,4);  hebr.  scribitur  sicut 
praecedens. 

7.  Sacerdos  do  filiis  Pheshur,  qui  uxo- 
rem  alienigenam  dimitterc  ab  Esdra 
iussusest  (Êsdr.  10,22):  probabiliusidem 
est,  qui  Nehemiae  adslitit  in  dedicatione 
mûri  lerusalem  (Neli.  12,40). 

8.  Israelita  de  filiis  Zelhua,  qui  uxo- 
reni  alienigenam  ex  mandate  Esdrac  di- 
misit  (Esdr.  10,27). 

ELIPHAL  V.  ELIPHELETII  1. 

ELIPHALETH  v-Q^EiSn',    in  pansa 

tC^S^Sx  ;    'EXtoaa9,     'EXtaaXà,    'EXicpaî-rjO, 

EXtcpaXIr). 

1.  L'itimus  lilius  David,  natus  in  Jéru- 
salem i2  Reg'.  0,10;  1  Par.  14,7);  idem 
1  Par.  3,8  scribitur  Elipheleth. 

2.  Alius  filius  David  (1  Par.  3,7  et  14,5 
([uo  loco  "C^s'^N  legitur);  sed  eius  no- 
men deest  2  Reg.  5,16. 

3.  Filius  Escc  ex  posteris  Saul  (1  Par. 
8,39). 

ELIPHALU(in'i£^Sx:  1  Par.  15,18 

'EÀ'.:iïva,A  'EXiaaXâ,  cod.  Friderico-Au- 
gust.  'EXEt'jîvà;  15,21  'EXicpaXoû,  A  'EXt- 
çaXat'aç,  cod.  Friderico-August.  'Evoa- 
vt'a:),  levita  in  secundo  ordinelevitarum, 
([ui  arcam  Dei  de  domo  Obededom  in 
lerusalem  deduxerunt(l  Par.  15,18.21). 

ELIPHAZ  (7£iSx,  'EXtcpàç).  1.  Filius 

primogenitus  Esau  ex  Ada  (Gen.  36,4. 
10.  11.  12.  15.  16;  1  Par.  1,3b.  36). 

2.  Primus  ex  tribus  amicis  lob,  The- 
manites  (v.  THEMAN)  ex  regione  Idu- 
maeae,  qui  statini  post  querelas  lob  eum 


ELISA.  158 

impotenlis  impatientiae  ac  simulatae 
pietatis  arguit  et  contendit  non  aftligi 
calamitatibus  nisi  scelestos(Iob  2,11  ;  4, 
I;  15,1  ;  22,1  ;  42,7.  9). 

ELIPHELETH  (TaSs^Sx;  'AXt-^aXÉO, 
'EXcpâx,  'EXtoaXaT,  'EXtcpaXÉx). 

1.  Unus  ex  heroibus  David,  filius  Aas- 
bai  (2  Reg.  23,34);  idem  1  Par.  11,35 
vocatur  Eliphal  filius  Ur. 

2.  Ultimus  filius  David  (2  i»ar.  3,8)  v 
EEIPHAEETH  1. 

3.  Unus  de  filiis  Adonicam,  Babylone 
reversus  duce  Esdra  (Esdr.  8,13). 

4.  Vir  de  filiis  Hasom,  (|ui  uxorem 
alienigenam  ex  mandate  Esdrae  dimisit 
(Esdr.  10,33). 

ELISA  (niiri^x,  Samaritanus  ^iSx: 

LXXGen.  et  Par.  'EXtaà,  Ezech.  'EXstaat; 
Syrus  Gen.  et  Par.  Elisha,  Ezecli.  Eles), 
unus  ex  filiis  lavan  (Gen.  10,4;  1  Par. 
1,7).  Cum  sine  dubio  lavan  sint  lones 
(v.  lAVAN),  Elisaquoquegens  graeca  sit 
necesse  est.  Tempore  Ezecliielis  pro- 
phetae  «  hyacinthus  et  purpura  de  insu- 
lis  Elisa  (n^J'iSN  "i^sn,  â/.  twv  vïjawv  'EXsi- 
tol)  l'acta  suiit  operimentum  »  Tyriorum 
(Ez.  27,7).  Flavius  losephus  (Ant.  1.  6,1) 
et  S.  Hioronymus  (Quaest.  hebr.  in  Gen. 
Migne  23,951)  interpretantur  Aeoles, 
Targum  lonathan  ad  Ez.  27,7  n:''!?^ 
N^SiDiN  scil.  Italiam  inferiorem  vel  Si- 
ciliam.  Talmudicis  Elisa  est  vel  Elis  vel 
Aeolis  (cf.  Neubauer).  A  recentioribus 
Elisa  intellegitur  vel  Carthago  {Stade, 
Meyer)  vel  Sicilia  respective  Italia  infe- 
rior  {Dillmann  ad  Gen.  10,4;  P.  de  La- 
garde)  vel  maiore  cum  iure  Pelopon- 
nesus  {Bochart,  Halèvy)  vel  generatim 
populatio  aeolica  Graeciae  europaeae 
{Knobel,  Lenormant,  Legendre,  F.  deUum- 
melauer  ad  Gen.  10,4).  Cum  Elisa  com- 
poni  posse  videturregio  Alashia  indocu- 
mentis  Tell  el-  'Amarna  conqjlurles 
memorata,  quam  coniiciunt  esse  Cyprum 

Cf.  .1.  Neubauer,  Géogr.  du  Talinud  p. 
424;  Stade,  De  populo  lavan  8  s.;  E.  Mener, 
Gesch.  d.  AU.  §  282;  P.  de  Lagarde,  Mit- 
tlieil.  2,9,61;  Bochart,  Pfialeg  3,4;  Ilalévy, 
in  Revue  des  études  juives  VIII.  14;  Knobel, 
Voelkertafel  p.  81  ;  F.  Lenormant,  Les 
origines   de  l'histoire  II.  2    p.   43;   Lerjen- 


Io9 


KLISA. 


ELISEUS. 


100 


(lie  apuil  Vitjottroux,  DkX.  de  la  Bible  11. 
1086-88. 

A.    nEIMlîL. 

ELISABETH.  1.  Elisabclh  (ynxUiSx, 

'EXiaaosO),  n\or  Aaroii,  lilia  Aiuinadab, 
soror  Naliassoii,  mater  Nadab,  Altiii, 
Elcazar,  Ithamar  (Ex.  (1,2:$). 

2.  l'xor  Zaïliaiiao  sacordolis,  Elisa- 
lielli  (EXEiadocT)  de  lilial>us  Aaroii  Luc. 
1,5),  qiiac  simul  cuiii  inarilo  laiidaliir  : 
erant  iusti  ambo  anle  Deum  incodcalos 
in  omnibus  niandatis  et  iiislilicalionibiis 
Domini  sine  quei-ela.  Elisal»elb  sterilis 
t'L  actale  iani  provoola  sinfiidari  Dei 
l'avorc  niatei-  cfrecta  est  ioannis  prae- 
cursoris  Domini.  Eam  invisitbeata  Virgo 
minlio  aniielico  recepto  ;  ad  cuius  in- 
troitum  et  saiiilalionem  Elisabi>tli  sensit 
infantem  in  utero  exsultantem  et  ipsa 
rcpleta  est  Spiritu  Sanclo  et  exclamavit 
voce  magna  :  benedictatii  inter  mnlieres 
et  benedictus  fructus  ventris  tui  etc. 
Luc.  1,  41-4b;  agnoscit  Mariam  nialreni 
Domini  et  eam  bealam  praedicat  ([uia 
crediderit.  L'nde  ci  quod  angélus  beatae 
Virgini  nuntiaverat  divinitus  patefactum 
est.  Ipsa  quoque  prima  est  inler  homi- 
nes  quae  laudes  Virginis  célébrât  el 
mysterium  Incarnalionis  indicat.  Neque 
silentio  pi*aetereundum  est  encomium 
Virginis  ab  ea  anuuntiari  quae  Spiritu 
Sancto  repUHa  esse  dicitur.  —  Ciun  in 
eo  csset  ut  infans  eius  circumcideretur, 
contra  cognatos  lirmiter  asseruit  nomen 
Ioannis  ei  esse  imponcndum  (Luc.  1,57- 
60). 

ELISAMA    •J'aC'Sx,  'EXicyaiAa,  'EXi- 

aa[jia!,  'EXiaaiiaÉ,  EXsaaâ}.  1.  Princeps 
tribus  Ephraim  (Num.  1,10;  2,18;  7,48- 
53);  censetur  idem  avus  losue  1  Par. 
7,26. 

2.  Unus  e  filiis  David  qui  ei  nati  sunt 
in  lerusalem  2  Keg.  5,10;  1  Par.  3,8  (3, 
6  legi  oportet  Elisiia,  non  Elisama;  v. 
ELISUA)  et  14,7. 

3.  Unus  c\  posteris  leramecl  itrimo- 
geniti  llcsron  d  Par.  2,41). 

4.  Sacertlos  t[uidam  quem,  uli  loram 
sacerdotem,  losapbat  rex  sinuil  cum  \r- 
vitis  compluribus  misil  ad  docendum 
populum  1,2  Par.  17,8.  9). 

5.  iNomen  lioc  etiam,  uli  in  lilio  Da- 


vid, postea  in  génère  regio  invcnitur; 
nam  Ismabei  ipii  pcrcussit  Godoliam 
meiise  septimo  i.  e.  secundo  posl  urbem 
a  (Ibaidaeis  incensam  mensc  (4  Reg.  2o, 
8)  vocalur  tilius  ÎSatbaniat!  lilii  Elisama 
de  scmine  regio  (4  Ueg.  25,25;  1er.  41, 
1).  ('um  aidem  in  genalogiis  non  i-aro 
mulli  inlermedii  omiltantur,  etian»  lieri 
possel,  ul  Elisama  eo  loco  idem  ille  Da- 
vid filius  sigmiicarelur. 

6.  Scriija  loakim  régis,  secundum 
quem  gazopbylacium  qnoiiue  lempli  ap- 
pcllabatur  1er.  30,12.  20.  21. 

ELISAPHAN     (^E]»"''^X.     "EXtaa-fav). 

1.  Filius  Ozicl  lilii  Caatli,  princeps  fa- 
miliarum  Caathitarum;  cum  Nadab  et 
Abiu,  lilii  Aaron,  offercntes  alienum 
ignem  ignc  essent  absumpli,  Elisaphan 
cum  Misaele  iussus  est  a  Moyse  eos  as- 
porlarc  extra  castra;  cl".  Ex.  6,22;  Lev. 
10,1-5;  Num.  3,30.  Etiam  postmodum 
tempore  Davidis  et  Ezecbiae  levitae  de 
posteris  Elisapban  memorantur  (1  Par. 
15,8;  2  Par.  29,13). 

2.  Elisaphan  filius  Pbarnach  ex  tribu 
Zabulon,  ad  terram  Israelitis  dividen- 
dam  electus  (Num.  34,25). 

ElilSAPHAT    (•!22^T''Ss%     'EXiaaaâv; 

al.-:pàT\  unus  ex  «luinque  illis  centurio- 
nibus  tiuos  loedere  inilo  loiada  misit 
per  ludaeam,  ut  levitas  et  principes  la- 
miliarum  in  lerusalem  advocarent.  quo- 
rum ope  loiada  tîlium  Oclioziae  loas  re- 
gem  construit  et  Athaliam  impiam 
reginam  occidit  (2  Par.  23,1  s.  el  cl". 
4  Reg.  11,4  s.). 

ELISEI  FONS,  cuius  aqiias  prope 
lericho  Elisciis  sale  inunisso  sanavil 
(4  Reg.  2,19  ss.)  vide  s.  v.  lERICHO. 

ELISEUS    iVr^Sx,     TXtaaie),   filius 

Sapliat,  oriundus  ex  Abelmehula  in  valle 
lordanis  in  regione  tribus  Issachar,  a 
Domino  per  Eliam,  qui  eum  pro  se  pro- 
plielam  ungt>re  iubetur,  ad  inunus  pro- 
phelicum  vocalus  est.  Erat  vir  salis  opu- 
lenlus;  nam  Elias  eum  reperil  aranleui 
in  duodecim  iugis  boum.  Elias  in  si- 
guum  \ocalionis  ad  nuuuis  itropbeticum 
misil  pallium  suiuu,  vt'stimenli  g(>nus 
scil.  propbetis  pi'oprium  (cf.  Zach.  13, i, 
super  eiuu,  qui  salulalis  [laivulibus  st>- 


161 


ELISEUS. 


ELIU. 


162 


ciilus  est  Eliam  et  ministrabat  ci  3  Reg-. 
19,16-21.  Antequam  Elias  currii  ig-neo 
raperetiir,  petiit  ab  eo,  ut  fieret  in  se 
duplex  spiritus  élus  (cf.  Deut.  21,17,  ut 
scil.  tamquam  fillus  primogenitus  prae 
aliis  prophetarum  filiis  dupliceiii  par- 
tem  hereditatis  accipcret).  Palliuni  Eliae 
sibi  tulit  et  ex  eo  lempore  nuilta  et  ma- 
g'iia  patrabat  mlracula  :  pallio  percussit 
aquas  loi^danis  et  divisae  sunt  et  trans- 
ilt  Eliseus,  iam  hoc  sig-no  tauiquam  suc- 
cessor  Eliae  a  Deo  coinprol)atus,  et  fi- 
lii  prophetarum  id  videntes  dixerunt  : 
requievit  spiritus  Eliae  super  Eliseum 
et  venientes  in  occursum  eius  proni  in 
terram  salutaverunt  eum  (4  Reg.  2,1- 
15);  prope  lericho  sale  inimisso  aquas 
sanavit;  cum  ascendenti  in  Bethel  pueri 
iljuderent,  iiltione  divina  Deus  altero 
signo  suum  comprobavit  propiietam.  Uti 
Elias,  ita  ipse  quoque  in  monte  Carmeli 
aliquo  tempore  morabatur;  deinde  Sa- 
mariam  reversus  est  (4  Reg.  2,16-2o). 
In  bello  moabitico  régi  losaphat  victo- 
riam  de  Moabitis  praedixit  4  Reg.  .3,1- 
27;  mulieri  viduae  niiraculo  olci  multi- 
plicati  providit  ea,  quibus  satisfaceret 
creditoribus;  mulieri  Sunamitidi,  apud 
quam  saepius  divertebat,  praedixit  eam 
habituram  esse  filium,  quem  post  com- 
plurcs  annos  mortuum  ad  vitam  revo- 
cavit;  cibum  veneno  infectum  reddidit 
innocuum,  panibus  paucis  magnam  pa- 
vit  multitudinem;  Naaman  leprosum 
iussit  lavare  in  lordane  et  mundatus 
est;  Giezi  famulum  avaritia  captum  pu- 
nivit  lepra;  aliaque  patravit  mlracula 
quae  4  Reg.  4,1-8,6  narrantur.  Eius  fama 
otiam  extra  Palaestinae  fines  propagata 
est;  ita  Benadad  rex  Syriae  per  Hazael 
eum  consuluit  de  sua  aegritudine,  qua 
occasione  Eliseus  praedixit  Hazael  quae 
rex  factus  commissiirus  esset  mal  a  in  Is- 
i^ael  (8,7  s.).  Per  unum  de  filiis  prophe- 
tarum lehu  unxit  regem  super  Israël, 
cuius  erat  ultionem  divinitus  decretam 
exsequi  in  domum  Achab  (9,1  s.).  Eli- 
seus iam  morti  proximus  praedicit  loas 
régi  Israël  ter  ab  eo  Syros  victum  iri; 
et  qui  vivus  lot  edidit  mira,  ne  mortuus 
quidem  cessare  videbatur,  nam  cum  ca- 
daver  fortuito  insepulcrunreius  coniec- 
tum  tetigissct  ossa  eius,  revixit  homo 
(13,14-21).  Quare  optime  dicit  Sapiens  : 

LEXICON  BIBLICUM. 


in  Eliseo  completus  est  spiritus  Eliae, 
non  pertimuit  principem  et  potentia 
nemo  vicit  illum;  mortuum  prophetavit 
corpus  eius,  in  vita  sua  fecit  monstra 
(Tspaia)  et  in  morte  mirabilia  oporatus 
est  Eccli.  48,14-15.  Deus  autem  per 
Eliam  et  Eliseum  tut  ederc  voluit  mlra- 
cula, ut  praeclaris  istis  suae  potentiae 
docunientis  plebem  quam  reges  impii 
ad  idololatriam  potenter  inducebant  po- 
tentius  ad  veri  Dei  agnitionem  cultum- 
que  invitaret.  Simili  modo  in  initie  rei 
christianae  insignia  edebantur  mlracula 
et  plurima,  ut  obcaecatis  illucesceret 
quid  iam  Deus  ab  iis  postularet. 

ELISUA  CJWihii:-,    'EXiaouÉ,    'EXtj^), 

unus  ex  filiis  David  (2  Reg.  5,15;  1  Par. 
14,5);  eius  loco  legitur  1  Par.  3,6  Eli- 
sama  (irauJtSN,  'EXtcra),  quod  mendo- 
sum  est. 

ELISUR  (TlJf^Sx  ,  'EXiooûp),  filius  Se- 
deur,  princeps  tribus  Rubcn  (Num.  1,5; 
2,10;  7,30;  7,35;  10,18);  Vulgata  10,18 
scribit  Helisur. 

ELIU  (iSI.T'Sx  et  1  Par.  26,7;  27,18 
IHiSn;  'HXtoû,  'ÉXtixouô,  'EXtoîj). 

1.  Proavus  Samuelis  prophetae  (1  Reg. 
1,1).  Idem  1  Par.  6,27[12]  vocatur  Eliab 
et  6,34[19]  Eliel;  sed  hae  variationes 
amanuensibus  deberi  videntur. 

2.  Unus  ex  principibus  millium  de  tri- 
bu Manasse,  qui  Davidi  in  Siceleg  sese 
adiunxerunt  eique  auxilium  praestite- 
runt  (1  Par.  12,20). 

3.  Levita  ex  familia  Core,  filius  Se- 
meiae,  ianitor  tempore  Davidis  (1  Par. 
26,7). 

4.  Frater  Davidis  (1  Par.  27,18);  sed 
LXX  praebent  'EXioi6.  V.  ELIAB  3. 

5.  Unus  ex  maioribus  ludith  (ludith 
8,1);  deest  in  Vulgata. 

6.  Eliu  ('EXioû;),  ultimus  interlocutor 
in  libro  lob,  filius  Barachel,  Buzites  (in 
inscriptionibus  cuneiformibus  reperitur 
regio  Bazu,  quam  Delitzsch,  Paradies 
p.  307,  prope  Hauran  sitam  esse  opina- 
tur;  ceterum  Buz  reconsetur  inter  filios 
Nachor,  fratris  Abraham  Gen.  22,21  ;  est 
tribus  arabica  1er.  25,23).  Eius  utique 
sermones  lob  32,1-37,24  a  rccentioribus 
plerisque  censentur  poemati  esse  additi 


103 


l'.LlU. 


ELON. 


1G4 


lompore  postciioro  i.  e.  non  perliiirro 
ad  ipsiim  pociiiii  (pialo  illiul  a  piiiiiit 
poeta  rondilum  lucrit.  Praetipiie  ar- 
giuml  t'\  divtM;?o  (liccadi  iionere.  Ilaoc 
iilinue  divorsitas  concedi  dcl>cl.  At  nonne 
rnerilo  i[iiaori  jiotost,  t'ui-  non  ips(^  poêla 
eani  consullo  ellinxisse  pnlotiir?  NaTii 
oniissis  oralionilms  Elin  nuUa  dalnr  in 
lilii'o  lob  responsio  ad  qiiaostiononi  agi- 
tatani.  Qnod  aniici  contendebant  adver- 
sitateni  onincni  esse  pocnani  poccalo- 
rum,  loli  oj^TCf^io  refulavit.  Cui'  v/dur 
iiisli  ([uoipie  aniigunlui'?  lob  quideiu 
ileinum  id  tieri  occnltis  Dci  consiliis  as- 
scruit  ;  at  innovalis  ([ud'elis  hanc  ro- 
sponsioneni  non  salisiacere  alipie  honii- 
nein  pins  velle  intellegcrc  itlem  clare 
ostendit.  Unde  lieri  ncqnit,  ul  carnicn 
hoc  loco  iiniainr,  nisi  quis  dicere  nia- 
hierit  carmen  relinqui  niancum.  Sernio- 
nos  vero  Elin  aptissiine  conf'orunl  ad 
carmen  perficiendum;  nam  in  ils  prae- 
slantnr  duo  quae  ad  rem  maxime  per- 
tiniml  :  1)  quae  lob  vehcmoulius  di\e- 
rat  et  quae  in  verbis  eius  facile  falso 
inlellegi  possont.  reprehendunlur  et  cor- 
rigimtur  et  ad  liinilcs  iustos  rediguntur; 
2)  rationos  cur  iusti  aftligantur  roddun- 
lur  :  ut  scil.  a  pcccandi  periculis  arcean- 
tur,  ut  a  defectibus  levioribus  i)Ui'g'enlur 
et  in  virtute  proticiant.  Adde  rationem 
quae  in  prologo  exponitur;  ila  demum 
carmen  didacticum  bene  in  se  concludi- 
tur  et  absolvitur,  in  quantum  id  pro  in- 
dole  veteris  foederis  necesse  est.  Cete- 
rum  vide  Knabenhauer,  Comment,  in  lob 
p.  308  s.;  J.  Hontheim,  D.  Bucli  lob  [Bibl. 
Sludien  IX.  1904,  Heft  1-3]  p.  10.  12. 
20-39. 

ELIUD  ('EXioûo)  in  genealogia  Chri- 
sli  DoMÙni  (Matth.  1,14.  lo). 

ELLASAR  {^D^H,    'EXXaaâp,  sed   in 

VulgataPontus)  rcgio  vide;  s.  v.  AIIIOCH 1 . 

ELMADAN   (  ~EX[jL7.oâ[i.)  in  genealo- 
gia Cbrisli  Itiimini  (Luc.  3,28). 

ELMELECH     (T^So'pN ,     'EXt|j.£X£/j, 

lubs  triiius  Ascr(los.  19,20).  Est  ignola. 
Vcsligium  lamen  nominis  l'orlasse  con- 
servât Wâdi  el-Malek,  qui  in  torrenteiii 
CIson  (Nfihr  el-Muqatia')  iidliiit  liaud 
procul  a  Ihiifil. 


ELMODAD  nn'l^Sx,    "EX[j.w5âo)  pri- 

nuis  inlei-  blios  leclan  rccenselur  ((îeu. 
10,26;  I  Par.  1,20).  Posteri  lectan 
peninsulam  arabicam  occuparunt.  lluc- 
usque  lanieu  tribus  arabica  eius  no- 
minis non  iunoliiit.  Pulavil  (piidcMi  Bo- 
chfirtufi  (Pbaieg  2.10)  Alniodad  nomeu 
dédisse  Almodaeis,  (jui  Graocis  'AXXou- 
[laiwTat  dicii  in  medio  Ai'abiae  lelicis 
prope  tontes  Ikivii  Lar,  qui  in  mare 
l'ersicum  exit,  babilaltaut  [Plol.  VI.  7, 
24);  sed  liaec  opiuio  liodie  dcrclicla  est 
(Zeitschr.  d.  I).  Moi-g.  Ges.  XXII.  180S 
p.  G^;8  et  cl".  XXXVll.  1883  p.  18  de  no- 
minis cxplicalione). 

ELNAEM  (D!;j''^N,    'EXXaàfx,  A  'EX- 

vaâp.),  pater  duonun  hcroum  Davidis 
(1  Par.  11,46). 

ELNATHAN      ('jn:bx,     "EXXavaaOâii. 

4  Reg.  24,8,  alias  IwvâOav).  l.  Pater 
Nobestae  matris  loachin  (Icchoniae)  ré- 
gis luda  |4  Reg.  24,8).  Idem  videtur  esse 
ille  Elnathan  tilius  Acbobor,  quem  loa- 
kim  (Eliakim)  rcx  luda  (pater  loacliin) 
ciim  aliis  misit  in  Aegyptum,  ut  Uriam 
prophetam  inde  eductum  ad  se  aildu- 
cercnt  (1er.  26,22).  Vocatur  idem  prin- 
ceps  1er.  36,12  et  erat  inter  eos,  qui  in 
gazophylacio  scribae  congregati  a  Mi- 
chaea  lilio  Ganumae  certiores  facli  sunt 
legisse  Baruch  scrniones  Icremiae  pu- 
bliée; eosdem  sermones  cum  ipsi  au- 
dissent  rem  atl  loakim  regeni  deferunt, 
qui  libruni  alTerri  et  legi  iubct,  sed  au- 
ditis  tribus  vel  t[uattuoi'  pagellis  scidil 
ac  combussil;  contradixerunt  (juidem 
régi  Elnatlian  et  Dalaias  et  Gamarias, 
ne  volumen  cond)ureret,  sed  non  audi- 
vit  eos  (1er.  30,12-2.3).  Qua  in  re  Elna- 
than se  magis  probum  praebuit  quam 
anlea,  cum  Uriam  ex  Aegyplo  adduce- 
ret,  ((uem  a  rege  ad  neceni  ({naeri  igno- 
rare  non  poteral. 

2.  iNominaulur  Esdr.  8,10  Ires  vlri  El- 
nathan (EXX  'EXvâOajJi,  MâOav,  'EXvâ9av\ 
([uorum  duo  vocantur  principes,  lerlius 
sapiens,  quos  Esdras  niisil  ad  Eildo  (vide 
s.  v.). 

ELOHIM  V.  HEl  S. 

ELON  nonien  pi'isonarum  e|  lubiuni. 
1.  Eltm  ("J'^in;   "EXiav  Gen.  20,34;  Ai- 


163 


ELON. 


ELYMAIS. 


166 


Xt{)[i.  36,2)  Hethaeus,  socer  Esaii;  filia 
Elon,  quam  diixit  Esau,  vocatur  Gen.  26, 
34  Basemath,  sed  36,2  Ada.  Ilaque  dici 
oportebit  vel  errorem  esse  amanueiisium 
vel,  uti  haiid  raro  moris  erat,  filiain 
dum  nialrimonium  inirot,  altorum  no- 
nieii  assumpsisse. 

2.  EIoii  ('ll'^Js',  'AXXoiVi  secundiis  filius 
Zabulon  (Gen.  46,14),  a  quo  faniilia  Elo- 
nilaruin  (Nuni.  46,26). 

3.  Elon  lud.  12,11  est  nomen  hebr. 
iudicis,  qui  in  Vulgata  scribiUir  Aliia- 
lon  'vide  s.  v.). 

4.  Elon    (]lSivS',    'EXo'jv),  iirl)S  tribus 

Dan  (los.  19,43j.  Enumeratur  iiitcr  Aia- 
lon  {Yâlô)  et  Tbenina  (Tibne).  Couder 
(Survey  of  West.  Pal.  Mem.  H.  293)  pro- 
ponit  Beit  EIlo  ad  septenitrionem  Betho- 
ron  situm,  sed  hoc  potius  ad  Epbraini 
quani  ad  Dan  pertinebat.  Eadeni  haud 
(lubie  erat  Elon  urbs  praefecturac  salo- 
moniae  a  Bendecar  administratae  (3  Rcg. 
4,9);  cuni  autem  hoc  loco  pro  Elon  et 
Bethanan,  ut  Vulgata  habet,  ex  heltrai- 
co  leg'endum  videatur  Elou-Beth-Hanan, 
nostra  Elon  probabilius  cadem  est  ac 
Bethanan  q.  v.  —  Alii  Elon  coniponunt 
cum  Khirbet  Wâdl  'Àlin  prope  'Ain 
Shems  seu  Bethsames  (et.  Zeilschr.  d.  D. 
Pal. -Ver.  X.  1887  p.  137). 

5.  Legilur  in  Vulgata  los.  19,33  ter- 
minum  Nephthali  coepisse  de  Heleph  et 
Elon  in  Saananim;  sed  pro  Elon  verten- 
dum  est  quercus  vel  quercetum  (in) 
Saananim;  legitur  in  Vulgata  lud.  4,11  : 
vallis  quae  vocatur  Sennim  et  erat  iuxta 
Cèdes,  queni  locum  F.  de  Hummelauer 
vertit  :  quercus  in  Sennim  scil.  nota 
illa  quercus  maxime  ex  facto  ibidem 
narrando.  lUud  igitur  quercetum  los. 
19,33  et  Sennim  (Saanaim,  Saananim) 
a  plcrisque  quaeruntur  propc  Oedes 
Nephthali,  quo  loco  ctiam  hodie  mullae 
([uercus  conspiciuntur.  Sed  idem  inter- 
pres  (Comm.  in  los.  p.  437)  banc  Cèdes 
agnoscit  in  Khirbet  Qedîsh  7  km  infra 
Tiberiadem  et  Saanaim  in  el-Sinnabra 
vel  Sinn  el-Nabra  prope  Tarichaeam, 
ubi  lordanis  e  lacu  Tiberiadis  egreditur. 


ELPHAAL 


'AXï 


'EX- 


oadtX;,  princeps  iamiliae  bcniaminiticae 
(1  Par.  8,11,12.  18). 


ELTECON  ("JpnSs,  0s-/.oû(ji),  urbs  tri- 
bus luda  in  quarta  provincia  mentis  si- 
mul  cum  Halhul  et  Bethsur  enumerata 
(los.  15,59).  Quaerenda  igitur  est  prope 
Hebron  septemtrionem  versus;  hucus- 
que  ignola. 

ELTHECE.     ELTHECO     npnSN!: 

'AX-/.aeà  los.  19,44;  n  'EX/.wOata  21,23), 
urbs  tribus  Dan  (los.  19,44),  levitis  de 
familia  Caath  Iradita  (21,23).  Situs  igno- 
tus  est,  sed  non  multum  a  ïhemna 
ÇTibne)  abesse  potest.  Nam  los.  19,44 
recensetur  Ellhece  post  Tbemna  et  Ac- 
ron  seu  Accaron.  lamvero  in  inscriptio- 
nibus  cuneilormilnis  Sennacherib  glo- 
riatur,  quod  urbes  Altaquu  et  Taamnaa 
(Tbemna)  expugnaverit  ac  deinde  contra 
Accaron  progressus  sit  [Schrader-Whi- 
tchouse,  Cuneil".  Inscr.  and  Old  Test.  I. 
p.  159.  282;.  Vix  dubium  est,  quin  Al- 
taquu sit  nostra  Elthece.  Coniiciunt  esse 
hodiernum  vicum  Beit  Likia  inter  leru- 
salem  et  Lyddam  (et.  Zanecehia,  La  Pa- 
lestine d'aujourd'luii  1899  II.  408). 

ELTHOLAD  CîSlnSx,  'EX5wuôâô   rt 

'Ep9ouXaj,  urbs  in  meridiana  plaga  tri- 
bus luda  (los.  15,30),  tribui  Simeon  at- 
tributa  (19,4),  adhuc  tempore  Davidis  a 
Simeonitis  habitata  (1  Par.  4,29;  hoc 
loco  nominatur  abiecto  "^N  Tholad).  Est 
ignota. 
ELUL  (SiSn,  6  "EXoûX),  nomen  raen- 

sis  sexti  anni  hebraici  (Neh.  6,15; 
1  Mach.  14,27);  vide  s.  v.  MENSIS. 

ELUZAI   (i-1î;Sn,    'A'Caf),    Beniami- 

nita,  qui  Davidi  in  Siceieg  se  adiunxit 
(1  Par.  12,5). 

ELYMAIS  ('EXu[;ia[;)  legitur  1  Mach. 
6,1  :  «  rex  Antiochus  (Epiphanes)  audi- 
vit  esse  civitatem  Elymaidem  in  Pei^side 
nobilissimam  ».  —  Hic  textus  corru- 
plione  laborat.  Urbs  huius  nominis  non 
innotuit.  Silentium  scriptorum  profano- 
rum  de  tali  urbe  eo  minus  explicari 
posset,  quo  l'requentius  loquuntur  de 
Elymaide  seu  Elymaea  regione  et  de 
populo  Elymaoorum.  Solus  Elav.  lose- 
phus  (Ant.  Xll.  9,1)  Elymaidis  urbis 
mentionem  facit,  sed  lectionem  1  Mach. 
6,1  secutus.  Mcliorlectio  in  compluribus 


U\l 


ELYMAIS. 


KMATII. 


168 


codicibus  g'i'accis  (A,  x  cl  so\  miiuisc.^ 
reperitur  :  èv  'EXu^us?,  èv  'EXuu.ai;.  Merilo 
igitur  oditiones  criticac  praobenl  èv 
'EXujiafôi.  Elymais  autcm  i.  e.  d^\s  eral 

l>i'oviiu'ia  le^ui  ])ersici.  Vido  s.  v.  AE- 
LAM  I. 

ELYMAS  ('EXû[jiaç)  Acl.  i;{,8  est  no- 
meu  ex  arabico  petituni,  qiio  se  vocabat 
Bariesu  (vido  s*,  v.).  Nomon  significat 
sapieiileiii  ;  (iiui  raliono  bacc  sapienlia 
lumiine  arabiro  desii;nata  fiun'it,  clare 
iiuncatiir,  cuiu  iiomen  illiid  expHcotur 
ô  [i-âyo;,  inagiis. 

ELZABAD  (TItSn,  'EXÇa6â6),  levila 

de  slirpe  Coro  et  familia  Obededom, 
ianitoi'  (  1  Par.  20,7). 

ELZEBAD  (127^X,  'EXta^Éo),  Gadila, 

qui  Davidi  in  Siccleg  se  adiiinxit  [[  Par. 
i2,12). 

EMALCHUEL  (EîfAaXxoua;),  dyna- 
sles  arabs,  cui  Alexaiider  Balas  liliohim 
suuni  Antiochum  tradiderat  educan- 
dum;  Tryphon,  qui  dux  copiarum 
Alexandri  l'uerat,  inultis  diebus  apud 
Arabcm  instabat,  donec  sibi  comniitte- 
ret  pucruluui,  quem  regem  Syriae  (An- 
liocliinn  VI.)  conslitnit  contra  Demc- 
triuiii  II.  Nicatcrem  (1  Mach.  11,39.40). 
Nomen  illius  dynastae  varie  eflertur 
'I[iaXy.ouÉ,  SivjAaXxouvf,  !it[i.aXxoué  (assum- 
pta  liltera  <j  vocabuli  Tipo'ç  praecedenlis), 
in  arabico  fortassc  ij'^a'^N»  i.  e.  regius, 
vir  reyius  val  probabilius  TjSq''  quod 
nomen  Icgituriii  inscriptionii»us  palniy- 
rehis.  Flavius loscphiis  (Ant.  Xill.  înI.S) 
et  Syrus  eum  vocant  Malchus,  Diodorus 
(apud  Millier,  Fragni.  Hist.  Graec.  II. 
p.  XVII.  n.  21)  auleni  InmbHchm,  quod 
idem  noujen  est  cuin  1dS>2V  CI'.  Schùrcr, 
Geschiciile  de  ji'idiscben  Volkcs...  éd.  3, 
I.  p.  234.  —  Praelerea  vide  s.  v.  AUA- 
BIA  n.  4  in  fine. 

EMAN  ("ra\~i).  1.  Unus  r\  |)osteris 

Zarae  lilii  luda  f  I  Par.  2,G,,  ;  v.  IIE.MAN  2. 

2.  Lcvita  canlor  sub  Davide  2  Par.  ;1, 
12;  v.  Il  EMAN  3. 

3.  Psalinus  quocpie  HT  (liciir.  88)  in- 
scribilur  Eman  Ezrabilae  (scd  LXX  Ai[jàv 

Tto  'laparjXdrj). 

EMATH  inan,  AiaâO,    "EaâO,    'lI(J.âÛ, 


'|[[xaO),  urbs  ad  Oronlein  fluviurn  sila, 
posluioduin  a  IfMUporc  inqterii  macedo- 
nici  apud  Graecos  Epiphania  appeilala 
{Flav.  los.  Ant.  I.  0,2).  iiodie  llamfi.  Eral 
urbs  praecipua  lerrae  Enialb.  In  inscri- 
ptiouibus  cunoirorniibus  plerunique  di- 
cilur  terra  llamatti,  raro  iwbs  (cf.  Schra- 
der-W/iitchousi',  Cuncif.  Inscr.  and  Oid 
Test.  I.  p.  DO;.  Gens  eius  regionis  rd'er- 
turGcn.  10,18  et  1  Par.  1,10  ad  Ania- 
tliacuni  liliuni  Clianaan.  Ea  rcgio  sacpc 
ut  terminus  seplemlrioiialis  Palaestinae 
assignatur  (ad  quem  It'rminum  explora- 
tores  a  Moyse  missi  pervenerunt  iNum. 
13,22);  cf.\\'um.  34,8;  los.  13,5;  lud. 
3,3;  3  Reg.  8,05;  1  Par.  13,5;  2  Par.  7, 
8.   Introitus  Emath  (nan  N2),  de  quo 

locis  modo  citatis  agitur,  certe  méri- 
dien! versus  ab  Ematb  quaeri  débet  et  a 
plerisque  inter  Emalii  et  Libanum  poni- 
tur  V.  g.  circa  urbem  Restan,  antiquaiii 
Aretliusam  Syriae  secundae,  ad  Oron- 
tem  inter  Hamn  et  HOms  (cf.  Zeitschr. 
d.  1).  Pal.-Ver.  VIII.  1885  p.  27);  sed 
si  cum  I.  P.  van  Kasteren  admittitur 
terminum  septemtrionalem  terrae  pro- 
niissae  infra  Libanum  ci  Hermonem 
maiorem  fuisse  (Revue  biblique  IV. 
1895,  p.  23-30),  etiam  introitus  Emalb 
cum  eodem  auctore  agnosci  poterit 
Mcrdj  'Aym,  planities  inter  ISahr  Litûni 
et  Nahr  Ilûsbraii,  per  quam  aditus  fil  ex 
Palaestina  in  Syriam  Coeb  n  seu  vallem 
Beq(Va{\.  c.  p.  29). 

Regnum  israeliticum  in  regionem 
Ematb  extendebatur  regnantibus  Davide 
(2  Reg.  8,9;  1  Par.  18,3.  9;  Vulgata  : 
Hemalli)  et  Salomone  (2  Par.  8,4).  Quae 
tamen  regni  exlensio  baud  diu  obtiniiil; 
nam  legimus  4  Reg.  14,25  leroboam  re- 
gem Israël  restituisse  lerminos  Israël  ab 
inlroitu  Ematb  usque  ad  mare  soliludi- 
nis.  Assyrii  quoque  repetito  eam  sibi 
subiecerunt  regionem  (cl".  Schrader\.  c.^. 
et  tempore  invasionis  Sennacherib  inter 
régna  ([uae  .Vssyrii  occuparant  Rabsace>; 
gloriabundus  Ematb  quoque  enumeral 
(4  Reg.  18,34;  19,13;  Is.  10,9;  30,19; 
37.13-"  cl'.  Am.  0.2).  lu  Reblalba  in 
ttîrra  Ematb  Nabucbodonosor  lilios  Se- 
deciae  régis  oceidit  et  mtbiles  luda  cl 
ipsi  régi  Sedeciae  ocidos  eriiil  uli  antea 
eodem   loco  iN'ecbao  rex  Aegypti  vinxe 


169 


EMATU. 


EMMAUS. 


170 


rat  loachaz  ne  regnaret  in  lerusalem 
(4  Reg.  23,33;  25,21;  1er.  39,6;  52,9. 
27).  Quae  oraciila  minaruni  pleiia  dicta 
T^unl  in  Damascum,  ea  Zacharias  quoque 
extendi  ait  in  Emath  quae  ei  contermina 
est  (9,2);  quae  oracula  ])arLini  impleta 
sunt,  cuni  Alexaader  politus  est  Syria 
r.oele. 

2.  Einatli  los.  19,35  vide  s.  v.  HAM- 
MOTH  DOR. 

3.  Emalli  Suba  2  Par.  8,3  a  Saloniouc 
subacta  legitur.  Quaenam  regio  illa  sil, 
interprètes  non  consontiunt.  Alii  expli- 
cant  de  Emath  1  ;  alii  de  alia  quadani 
Emath  ab  Emath  magna  (Am.  6,2)  distin- 
guenda,  aUi  de  regnis  Emath  et  Soba  illo 
tempore  fortasse  in  unum  regnum 
unitis. 

4.  Turris  Emalh  Neh.  12,38;  sed 
hebr.  legitur  hoc  loco  turris  riNEn  et 

idem  nomen  turris  habetur  hebr.  Neh. 
3,1,  ubi  in  Vulgata  nomen  expriniitur 
numérale  :  turris  centum  cubitorura. 
C-eterum  turris  Hammea  (vel,  ut  alii 
volunt,  turris  Mea)  sita  erat  inter  por- 
lani  oui  ab  ovibus  nomen  erat  et  angu- 
lum  urbis  aquilonarera;  cf.  Zeitschr. 
d.  D.  Pal. -Ver.  I.  1878  p.  80,  ubi  nomen 
Mea  dicitur  esse  canaaniticum  et  iam  a 
lehnsilis  usurpatum;  v.  lERUSALEM 
V.  6. 

EMER  (Esdr.  2,59)  regio  v.  EM- 
MER  2. 

EMIM     (a''a\S',      'O.ai^fv,      'Oaixatoi) 

prius  habitabant  terram  quae  postea 
Moabitarum  erat;  erant  giganles  et  a 
Moabitis  nomen  Emini  (terribiles?)  ac- 
ceperunt  (Deut.  2,10.  M).  Percussi  sunt 
Emim  a  Chodorlahomor  in  planitie  Ca- 
l'iathaim  (Gen.  14,5).  Ad  quam  stirpem 
pertinuerint,  dici  nequit;  nam  eorum 
nomen,  uti  ahoriun  ipioque,  non  legitur 
inter  gentes  quae  Gen.  10  a  filiis  Noe 
descendisse  dicuntur. 

EMINENTIA  explicaUir  iiebr.  r-i^a 
(lob  28,18),  quam  vocem  plerique  cry- 
stallum  exponunt,  alio  nomine  mp  di- 

ctum  (Ez.  1,221.  Cf.  E.  F.  K.  Rot^enmùUer, 
Bibl.  Alterth.  IV.  1,20. 

EMISSARIUS  V.  CAPER  (emissa- 
rius). 


EMMANUEL   (SxiJGy,  'E[i.[j.avou7ÎX) 

i.  e.  nobiscum  Dous  (Matth.  1,23).  Isaias 
vaticinatur  7,14  :  ecce  virgo  concipiet 
et  pariet  tiiium  et  vocabitur  nomen  eius 
Emmanuel,  nuis  eo  nomine  designetur, 
ipse  prophela  in  subsequentibus  clare 
explicat;  nam  8,8  terram  palaestinen- 
sem  quae  est  et  alias  vocatur  terra 
lahwe,  hereditas  lahwe  (cf.  14,2.  25;  47, 
fi;  Os.  9,3;  1er.  2,7;  12,14  etc.)  appel- 
iat  terram  Emmanuel,  et  etiam  clarius 
8,9.  10,  quibus  locis  dicit  omnes  conatus 
et  furores  et  consilia  populorum  iri 
prostratum,  quia  Emmanuel  (hebr.). 
Porro  idem  cxplicatur  9,5-7  :  hostium 
impetum  iri  confractum,  quia  parvulus 
natus  est  nobis  etc.;  iani  iste  filius  et 
plurimis  nominibus  et  regni  sui  descri- 
ptione  declaratur  Deus  et  Messias. 
Quare  in  contextu  valicinii  et  cap.  8  et 
9  quae  sit  natura,  indoles,  ofticium  Em- 
manuel praeclare  exponitur  (cf.  Knaben- 
baucr,  Comment,  in  Is.  I.  p.  167)  et  in 
capite  9  v.  5-7  et  res  et  vcrba  ita  con- 
formata  sunt,  ut  ea  quae  7,14  et  8,9.  10 
dicta  sunt  magis  ehicidentur. 

EMMAUS.  1.  Emmaus  ('E[x|j.aoij;j.), 
urbs  in  regione  campestri,  ubi  Ptole- 
maeus,  Mcanor,  Gorgias  duces  Syro- 
runi  cum  exercitu  40  millium  peditum 
et  septeni  millium  equitum  castra  po- 
suerunt  et  a  luda  Mach.  in  fugam  con- 
iecti  sunt  (1  Mach.  3,40.  57;  4,3).  Ean- 
dem  urbcni  Bacchides  in  bello  contra 
lonathan  Mach.  munivit  (9,50;  Vulgata  : 
Ammaum).  Emmaus,  ab  ineunte  saeculo 
tertio  p.  Chr.  Nicopolis  appellata,  sita 
erat  in  regione  tribus  Dan,  ubi  ludaeae 
provinciae  montana  assurgere  incipiunt, 
4  mil.  pass.  a  Gazer  seu  Gazara  (Onom. 
éd.  Lag».,  244,17;  127,11),  22  mil.  pass. 
a  lerusalem  et  10  mil.  pass.  a  Lydda 
[Illn.  Burdig.  apud  P.  Geyer,  It.  hier, 
p.  25).  Eiusdcm  urbis  'Aii.[xaou;,  'Eu.- 
ixaou;  frequens  mentio  est  apud  Flavium 
loscphum  (Bell.  iud.  I.  11,2;  II.  4,3;  5, 
1;  20,4;  III.  3,5;  IV.  8,1;  V.  1,6;  2,3; 
13,1;  VI.  4,2;  Ant.  XII.  7,3.  4;  XIII.  1, 
3;  XIV.  11,2;  XVII.  10,9).  In  Mishna  ap- 
pellatur  D'NGX  (Arachin  2,4:  Kcrithoth 
3,7),  apud  Ptolemaeum  'E|i.;j.aouç(V.  16, 
7  [éd.  Midler -Fischer  15,5]).  Hodie  viens 
Wmwâs. 


171 


EMMAUS. 


l'MMAlS. 


172 


Uo  iiltero  vico  Aiiiinaiis,  rcclius  Ama- 
lluis  (l'iav.  los.  edil.  Niese)  v.  s.  v.  HAM- 
Md'lll  liUU. 

Cf.  Helinul,  Palaestina  p.  758- 7C0; 
Litjhlfoot.  c'Iiorogr.  Lucae  praeinissa  c.  i, 
Opp.  II.  iT'J  s.;  Robinson.  N'eiiere  bibl. 
Forsch.  I'.t0  ss.  ;  Knlin.  Die  sliiillische  und 
burgei'l.  Verlassung  îles  roin.  Rciclis  1864- 
18(;d  II.  3."i(>  s.;  Sepp.  Ji'iiisalein  cd.  2  1. 
40  ss.  ;  Xeiibfiuer,  Géogr.  du  Talmud 
p.  100-102;  Guériii,  Judée  I.  21)3  ss.;  Sur- 
rey  of  West.  Pal.  Meui.  III.  14.  36  ss. 
63  ss.  ;  SchifJ'ers,  Ainwas,  das  Emniaus  des 
hl.  Lucas  1890  p.  6  ss.  ;  /.  P.  vfin  Kasteren 
in  Revue  biiil.  I.  1892  |).  80  ss.  ;  Schiirer, 
Gesch.  des  jiid.  Voll<es  éd.  3  H.  183.  184  et 
cf.  1.  (>io  in  nola  142  ;  Zeitsclir.  d.  D.  Pal.- 
Ver.  Vil.  1884  )).  209  s.;  Riickert  in  Theol. 
Quartaiscbrift  1892  p.  558  ss. 

2.Kinniaus('E[iji.aoj;!castelliim(xw[xr)), 
quod  oral  in  spatio  stadionmi  00  (sed 
160  legiiiil  ali(|ui  oodd.  el  cvaniielium 
syr.  hier.,  versio  ariu.)  a  lerusalem 
(Luc.  24,13).  Ubi  hoc  castelluin  quaeren- 
(hiin  sil,  multiini  controverliliir. 

Emniaus  Luc.  2 1. 13  esse  Nicopolim 
exphcite  Atîirinanl  Eusebius  et  S.  Hiero- 
uymus:  «  Emaus,  de  ([uo  loco  fuit  Cleo- 
phas,  cuius  Lucas  evangelista  ineminit: 
liaec  est  nunc  Nicopolis.  insigiiis  civilas 
Palaestinac  »  (Ononi.  eil.  Lag.  2a7,2l  ; 
121,6).  Et  S.  Hieronymus  pere^rinatio- 
neni  S.  Paulae  descrihens  :  «  repetito- 
que  itinero  Nicopolim,  quae  prius  Em- 
maus  YOcabatur,  apudquam  infractione 
panis  coiiiiilus  Dominus  Cleophac  do- 
mum  in  ecclesiam  dedicavil  »  (apud  To- 
bléret  MoUnier,  Itin.  hieros.  I.  p.  31.  32). 
Simili  ter  Theodosius  circa  ;>30  :  «  Em- 
inau  ([uae  nunc  Nicopolis  dicitur...  in 
([ua  Emmau  sanctus  (Ucopas  cognovit 
Domnnm  in  conl'ractione  panis;  ihi  el 
martyi'ium  portulit.  Ue  Emmau  usquo  in 
Diospolim  Lyddam)  milia  12  »  (De  situ 
Terrae  sanctae  apud  P.  (iei/cr,  li.\n.  hie- 
ros. p.  130). 

Hanc  sentenliam  antiqua  Icaditionc 
conunendatani  pecmulti  amplexi  sunt, 
ita  ([uidem  ut  Scinffers  (Amwas,  das 
Emmaus  des  hl.  Lucas  1890  p.  13-20) 
plurimis  Icslimoniis  allatis  ostendal, 
ah  Eusebio  usqu(^  ad  Rclandnm  lolius 
anliquilatis  suliiag:io  dcsignaci  Nicopo- 
lim eo  loco  esse  silam  ubi  anlea  Enunaus 


castelluin  apud  l.ucam  nominaliuu  liiecil 
(p.  2*)).  Kl  cum  S.  niernnvnuis  assi-nci 
Nicopolim,  interprètes  eum  secuti  suid 
sat  multi  (ita  Bedu,  S.Bon(ionilu7'a,  .hui- 
senius,  liaronius, Lucas,. /ansenius  ipren- 
sis,  Salmeron,  Maldonatiis.  Sa,  C.  a  La- 
pide, Mariana,  Tirinus,  Goj'donus  elc.) . 
Anti<iuae  huic  li'aditioni  eliam  lectio 
illa  de  stadiis  160  lestimonium  l'erl.  Ne- 
que  dici  piilcsl  eam  de  Nicopoli  senten- 
liam fxcludi  narcalione  Lucae.  Nam  ipsa 
nan'alionc  apparel  illos  duos  ahiisse  e\ 
lerusalem,  non  posl  meridiem,  uti  plc- 
runKiue  a.ssnmunl,  sed  iam  manc;  de 
sola  enim  angelorum  apjjarilione  quae 
nuilierihus  l'acta  est  menlioniMU  laciiuit; 
nihil  sciunt  de  apparilione  Chi'isti  qua 
manc  Mariae  Magdalenac  se  manifesta- 
vit,  nihil  de  apparitione  aliis  mulieribus 
facta.  Neque  cum  dicanl  :  mane  nobis- 
cum,quoniam  advesperascit  et  inclinata 
est  iam  dies,  de  hora  vespertina  cog:i- 
tandum  est;nam  e\  lud.  19,8  s.  eius- 
modi  verba  dicuntur,  simul  ac  sol  mé- 
dium cuisum  diei  peregit;  bene  enim 
ad  eum  locum  notai  F.  de  Hummelauer  : 
'<  dies  converti  incipit  meridie,  ([uando 
sol  ab  ortu  ad  occasum  vergere  incipit; 
sane  non  inlellegitur  vespertinum  lem- 
pus;  cum  enim  iler  exBelhlehem  in  Silo 
sit  septem  circiler  horarum  (immo  plus, 
ut  alii  ariirmanti,  non  poterat  profeclio 
in  vesperum  dillerri,  si  iter  esset  eo  die 
complendum  ».  I^roinde,  cum  iam  mane 
abierint  in  Emmaus,  fieri  potuit.  ut  eo- 
dem  die  reverterentur  in  urbem,  elsi 
Emmaus  statuitur  Nicopolis. 

Neque  obslat  urbem  illam  Enunaus. 
de  qua  in  librisMach.  et  aputl  losepluun 
sermo  lit,  fuisse  urbem  satmagnam,  quae 
tamen  xtutAr)  a  Luca  a{»pellatur.  Ita  recle 
appellalur,  cum  lempore  Christi  a  priore 
conditinni'  nudtum  recessisset  ;  t>tenim 
a  Cassio  Longino  in  servitulem  redacla 
et  postea  a  Quintilio  Varo  incendio  est 
deslructa  Fluv.  los.  Ant.  \IV.  11,2; 
XVIL  10,9;  Bell,  iud  1.  11,2;  11.  5.1). 
E\  recentioribus  hanc  sentenliam  luen- 
lur  Robinsoit,  Gucrin  (qui  anceps  haerel 
inter  raliones  pro  'AmivCts  et  Qu/ieibc), 
Schiffcrs,  Conder,  Guillemot, liassi  U.  .M., 
Kuabenbauer,  Xaiieechid,  L.Heidet. 

Alii  vero  casiellum  Emmaus  (juaerunl 
in  Qidoniije,  qui  viens  idim  lestt^  ria\io 


173 


EMMAUS. 


ENAC. 


174 


losepho  (Bell.  iud.  VU.  6,6)  Emmaus 
('Â[iij.aouç)  vocabatur,  sed  eodem  teste 
soluni  30  stadiis  ab  urbe  leriisalem  abe- 
r.at;  30  eniiii  sladia  (non  60)  feruntur 
iii  editiouibus  criticis  [éd.  Dindoff,  éd. 
Niese).  lu  QufonU/e  castellum  Emmaus 
fuisse  opinantur  Sepp,  Schultz,  Caspari, 
Bourqîienond,Keim,  Schûrer,  Buhl,  Savi 
(cum  aliqua  restiictione). 

Alii  deuique  castellum  Emmaus  quae- 
runt  in  vico  Qubeibe  occidentem  versus 
ab  el-DjJb  seu  Gabaone  et  60  stadia 
ab  urbe  lerusalem;  hanc  opinionem  de- 
l'endunt  Zschokke,  Schegg,  Holzammev, 
FilHon ,  Raiimer ,  Laurent,  Liévin  de 
Hamme,  R.  Buselli,  Domenichelli,  Rû- 
ckert,  Belser. 

Pio  situ  'Amwas  cf.  Robinxon,  Neuere 
bibl.  Forsch.  p.  191-196;  Conder,  Tentwork 
in  Palestine  I.  p.  14;  Guérin,  Judée I.  293  ss. 
Galilée  I.  94  ss.  et  cf.  Judée  I.  257  ss.  348  ss.; 
Schi/fers,  Amwas  das  Emmaus  des  hl.  Lu- 
cas 1890;  idem  in  Katlwlih  1893  p.  337  ss. 
398  ss.  et  in  Revue  biblique  II.  1893  p.  26-40; 
Knabenbauer  ad  Luc.  24,13;  Bassi  O.  M., 
Emmaus  città  délia  Paleslina  1888;  Guille- 
mot, Emmaus-Nicopolis  1886;  Zanecchia, 
La  Palestine  d'aujourd'hui  1899  II.  370  ss. 
394  ss.;  L.  Heidet  apud  Vigouroux,  Dict. 
de  la  Bible  II.  1748-1763. 

Pro  situ  Quloniije  cf.  Sepp,  Jérusalem  éd. 
2  I.  54-73;  Caspari,  Chronologisch-geogr. 
Elnleitung  p.  207;  Schullz  in  Real-Encycl. 
f.  prot.  Tlieol.  éd.  1  XI.  p.  771;  Keim,  Ge- 
schichte  lesu  III.  555;  Bourquenoud  in 
Études  rel.  liist.  et  litt.  1863  p.  526;  Schiirer, 
Geschichle  des  jLidischen  Volkes  cd.  3  I.  641. 
642  in  nota  142;  Bulil.  Alt.  Pal.  1896  p.  166. 
186;  Savi  in  Revue  biblique  II.  1893  p.  223- 
227  (qui  castellum  Emmaus  circa  Amosam 
inter  Quloniije  et  Qubeibe  quaerit). 

Pro  situ  Qubeibe  cf.  Zsc/ioh/ie,  Das  neu- 
lest.  Emmaus  1865;  Holzammerin  Kirchen- 
Lexicon  éd.  2  s.  v.;  Haumer,  Palaeslina  éd. 
4  p.  187;  Laurent,  Peiegrinatlones  medii 
aevi  qualtuor  éd.  2  p.  77;  Liévin  de  Hamine, 
Terre  Sainte  éd.  4  II.  248  ss.;  R.  Buselli, 
L'Emmaus  dimostrato  e  difeso  60  stadi  dis- 
tante da  Gerusalemme  1882;  idem,  L'Em- 
maus evangelico  1885-1 886;  Domenichelli, 
L'Emmaus  délia  Palestina  1889;  Riickert  in 
Tlieolog.  Quartalschrift,  Tubingen  LXXIV. 
1892  p.  558  ss.;  Belser,  ibidem  LXXVIIl. 
1896  p.  193  ss.;/'.  Barnabe  0.  F  M.,  Deux 
questions  d'archéologie  palestinienne  I.  L'É- 
glise d'^Vmwas,  TEmmaus  Nicopolis  II.  L'É- 
glise de  Qoubeibeh,  l'Emmaus  de  St.  Luc. 
Jérusalem  1902. 


EMMER  (ias%  'E[jL[j.rip').  1.  Filius  Mo- 

sollamitb  (l  Par.  9,12)  seu  Mosollamolh 
(Neh.  11,13),  princeps  classis  sacerdoia- 
lis,  quao  erat  décima  sexta  inter  viginti 
quattuor  classes  a  Davide  sorte  distribu- 
tas  (1  Par.  24,14).  Ex  eo  sacerdotum  or- 
dine  cum  Zorobabel  Babylone  redierunl 
mille  quinquaginta  duo  (Esdr.  2,37;  Neh. 
7,40).Sadoc  de  liliis  Emnier  partem  mûri 
lerusalem  aediticavit  contra  domum 
suam  (Neh.  3,20).  Duo  ex  eodem  ordine, 
Hanani  et  Zebedia,  enumerantur  inter 
eos,  qui  uxores  alienigenas  duxerant 
(Esdr.  10,20).  Phassur  quoque  sacerdos 
et  praefectus  primarius  templi  1er.  20,1 
dicitur  filius  Emmer;  utrum  ea  appella- 
tione  solum  liliis  seu  faniiliae  Emmer 
adnumeretur  an  rêvera  eius  pater  desi- 
gnetur,  non  constat. 

2.  Regio  chaldaica,  dequa  aliqui  duce 
Zorobabel  in  ludaeam  redierunt,  qui 
originein  suam  israeliticam  ex  genealo- 
logiis  demonstrare  non  poterant  (Esdr. 
2,59  Emer;  Neh.  7,61  Emmer).  Illa  regio 
ignota  est;  v.  ADON. 

EMONA  (i^l'ajrn  ISS  i-  e.  vicus  Am- 

monitarum ,  Qeri  T\Tiy2V^  ;  LXX  Kstpipà 
•/.a\  Movt),  urbs  tribus  Bcniamin,  inter 
duodecim  urbes  orientales  enumerata 
(los.  18,24).  Portasse  Kefr  'Ana  ad  sep- 
temtinonem  Bethel  [Zanecchia,  La  Pa- 
lestine d'aujourd'hui  1899  II.  304). 

EMOR,  pater  Sicheni  (Iud.  9,28);  v. 
HEMOR. 

EMUNCTORIA  sunt  instrumenta 
apta  lucernis  candelabri  aurei  septem- 
plicis  cmungendis  ;  formam  habebant 
forcipis,  unde  nomen  hebr.  fQrmatur  a 
np'^  capere,  sumere;  facla  sunt  ex  auro 
purissimo  (Ex.  25,38;  37,23;  Num.  4,9). 

ENACfp:!;  et  los.  21,11  pir;  ;  'Evàx, 

'Evâyj,   ENACIM       (D'^p-y.       'Evazîu.), 

stirps  virorum  procerae  staturae,  qui 
meridionaleni  partem  terrae  Chanaan 
incolebant,  cum  Abraham  illuc  inimi- 
grarct  et  cum  losue  eam  expugnaret. 
Appellantur  stirps  Enac,  lilii  Enac,  Ena- 
cim,  tilii  Enacim.  Ex|)loratores,  quos 
Moyses  in  Hebron  misit,  très  ibi  invene- 
runt  lilios  Enac  seu  principes  familia- 
rum,  Ahiman,  Sesai,  ïholmai  et  Israe- 


17o 


ENAC. 


KNDOR. 


176 


lilis  nunliaiunl,  se  vidisso  inonstra 
(|uaoilaii»  lilioriim  Enac  de  yeiiere  ^i- 
^anli'O,  quilius  compaiali  ipsi  quasi  !u- 
ciislat'  vidt'ronliir  (iNiiiii.  13,23.  -i'.i.  :ti  ; 
Dont.  I,  28;  0,2^.  At  exploratoros  niajina 
ciiin  o\a;:|^t'ialioue  esse  lociitos,  ut  pu- 
(tuluiii  (It'lcrri'rcnt,  <'x  oo  quoquc  palcl, 
qiKnl  C.aleli  pustoa  tilios  Kiiac  in  llchrou 
(quorum  piogenilor  luit  Arliec  lioino 
ina^nus  inter  Enacini  los.  ii,i5;  111,13; 
21,11)  externiinavit  (los.  14,12;  l;j,14; 
hul.  1,20)  et  quod  losue  inlerlecil  Ena- 
eiin  de  niontanis  Hebron,  Dabir,  Auab 
et  de  onini  monte  luda  et  Israël  urbes- 
(juc  oorum  delevil  los.  11,21.  22).  lis 
comparantur  Einim,  populusiaiii  excel- 
sus,  ut  de  iMiacini  stirpe  quasi  i;i,i;;uil(!S 
crcderentur  iDt'ul.  2,10.  Il)  et  Zomzom- 
uiiin,populus  procerae  longiludiiiis  sicut 
Knacini  (l)eut.  2,20.  21).  Eorum  leliquiae 
in  urbiiuis  (ùv/.a,  llelh,  .\.zoto  los.  1 1 ,22) 
cum  Pbilisthaeis  coaluerunt  ncqui^  ani- 
plius  in  s.  litteris  commemofantur. 

ENADAD  (Neh.  3,18)  v.  HENADAI). 

ENAIM  (□:''7ri  quae  est  raiior  dua- 

lis  nunieri  forma  :  duo  fontes  seu  dupb^x 
Ions;  Maiavt,  A  'HvastjA),  urbs  in  cauipe- 
stribus  luda,  in  prima  provinoia  Sephe- 
lae  enumerata(Ios.  15,34).  l'robabilius  de 
eodemloco  agiturGen.  38,14  (D"»:''^  nrs 

i.  e.  ostiuni  fontium,  LXX  at  rûXaiAîvâv, 
Vulgata  :  bivium)  et  38,21  ;  ex  conte.xtu 
hic  locus  erat  inter  OdoUani  [Kh.  Id  el- 
Mâ  prope  Eleutheropolini)  et  ïlianina 
{Tibne).  De  situ  accuratius  deterniinando 
variae  sunt  coniecturae. 

ENAN  ('i;''".  Aivâv).    1.   Pater  Aliira 

principis  tribus Nephthali(Num.  1,15;  2, 
29;  7,78.83;  10,27). 

2.  Filins  Nalhaniae  et  pater  Melciiiae 
de  tribu  Simeon  recensetui'  inter  niaio- 
res  luditli  dudith  8,1  ;  lAX  'EXiâS). 

3.  VillaEnan  ("jry  lïn,  'Apaevaîv)  as- 

signatur  lamquam  terminus  septemtrio- 
nalis  terrae  promissionis  iNum.  34,9.  10) 
ita  (|ui(iem,  id  ibidem  terminus  scplem- 
li'ioiialis  et  orientalis  conveniant;  item 
ex  Ez.  47,17  et  48,1  discimus  atrium 
Enan  iuxta  Unes  Damasei  fuisse  (47,17 
legilur     i^yj  ■>i'n.     Vulgala    :    atrium 

Enon,  r,  aiXrj  xou  Aîvdv).  Censebalur  esstï 


Ions  Lcbue  in  ]U'(j('i'(i,  silus  in  divortio 
inter  Oronlrui,  qui  septemti'ionem  ver- 
sus et  Leonlem  (pu  meri<liein  versus 
Huit  [Ki'U  ad  \um.  ;{4,9)  \eleliaiu  Ai/fin 
cl-l)av(i  in  desci-usu  orienlali  .Vntilibani 
(cf.  Dllliiiaitii  ad  Num.  34,9:.  Sed  reciMi- 
tiore  tempoi'c  /.  P.  van  Kasleroi  in  Ue- 
vue  bibli(iue  IV  1895  p.  23-3(1  defendil 
lerminnui  septendriniialem  tcrrae  pro- 
missaeinlVa  LibanunietHern)onem  maio- 
rem  fuisse  et  villain  Enan  seu  atrium  Enon 
quaerit  ad  orientent  Bûniijâs  (Caesareae 
Philippi),  ubi  duo  vici  lltiznrc  et  el-Ilndr 
ali(piam  similitudinem  nominis  ciun 
lyn  i)rae  se  ferunt,  etsi  nomen  IJazfire 

potius  bebr.  "liiTI  supponere  videtnr 
(1.  c.  p.  31). 

ENCAENIA  V.  DEDICATIO  2. 

ENDOR  (lll-j'y.  IXf-J"'"  fons  Dor; 

'AïMowpi,  urbs  in  territorio  Issachar,  sed  . 
tribui  Manasse  li-ibuta  (los.  I7,  11),  ex 
qua  tilii  Manasse  Cbananaeimi  expellcre 
non  valebanl  (17,12).  Psalmista  victo- 
riam  a  Barac  de  Sisara  duce  Asoritarum 
reportatam  refert  ad  Endor  (Ps.  82  [83], 
11  ,  siquideni  haec  urbs  est  terminus 
orientalis  planitiei,  quam  torrens  Oison 
percurrit;  pugna  illa  comniissa  erat 
iuxta  torrentem  Cison,  cuius  undis  ca- 
davera  bostium  caesoi'um  devolveban- 
tur  [d.  lud.  4,7;  il, 21).  Celebris  fada 
est  Endor  a  muliere  pythonem  babente. 
quam  ibidem  Saul  ante  pugnam  in  pla- 
nilie  Esdrelon  et  ad  monteni  Gelboe 
connnissam  consuluit  (1  Reg.  28,7). 
Apud  Eusebium  et  S.  Hieronymum  de- 
scribitur  gpandis  viens  4  rail.  pass.  a 
monte  Thabor  meridiem  versus  et  iuxta 
oppidum  Naim  silus  i^Onom.  éd.  Lag. 
220,25;  259,70).  Hodie  lùndûr  in  de- 
scensu  seplemtrionali  collis  vulcanici 
Tell  'AdjfilAih'i  plurimae  cavernae  intei- 
rupes  adbuc  conspiciuntur. 

Cf.  Gnériti,  (lalilée  1.  118-121  ;  Uai'deker- 
lienzUujer,  Pal.  u.  Syrien  éd.  5  p.  271  ;  Snr- 
vci/of  West.  Pal.Mem.  11.83.  84;Zeilsclir. 
d.D.  Pal. -Ver.  .W.  1892  p.  111;  XVI.  18y;< 
p.  55;  Fahrntjrulier,  Nacli  Jeiusalein  éd.  2 
11.  p.  182;  Liéinii  de  W««jme,  Terre  Saiiile 
éd.  t  111.  117;  /unecchin,  La  l'alesline 
d'aujourd'hui  IS'CJ  11.  G2i  s.;  Biifil,  .Vit. 
Pal.    181>(1   p.  21G.  —  Dubium   iiiovcl    F.  de 


l: 


ENDOR. 


ENGANNTM. 


178 


Hummelauer  (Conini.  in  los.  p.  393),  refera- 
turne  nomen  Endor  los.  )7,11  ad  illarn  En- 
dor  prope  montein  Thabor,  quae  in  texlu 
parallèle  lud.  1,27  non  îegitur  et  coniicit 
prope  Dor  urbem  aseiiticani  fuisse  fontem 
et  viciim  nomine  'Ain  Dor  seu  Endor  et  Ma- 
nassaeis  obtigisse  non  solum  urbein  aseriti- 
cam  Dor,  sed  eiiam  fonlein  et  vicum  Endor 
prope  Dor. 

ENGADDI  (na  yj  i.  c.  fous  hoedi, 

'EYYaoot  plerumque  saltem)  urbs  primi- 
tus  erat  Amorrhaeorum,  quos  Chodor- 
lahomor  devicit  (Gen.  14,7),  anliqiio  no- 
mine   appellala     Asasonthamar    ("[ïïn 

l'Dn.  ""nu  "jiïïn  i.  e.   amputatio  pal- 

niae  ;  "Aaaaov6a(j.(io ,  'Aaaaàv  ©apiâp  cf. 
2  Par.  20,2)  ;  postea  nomine  Eagaddi 
inter  urbes  dcserli  luda  reeensita  (les. 
lo,62i,  mari  Mortiio  adiacens  (Ez.  47, 
10).  In  deserto  Engaddi  David  fugilivus 
<ielitescebat  (1  Reg.  24,1.  2)  super  l'a- 
cieni  riipiiim  ibiciiin  (hcbr.)  i.  e.  super 
petras  solis  ibicibiis  pervias  (Vulgata), 
quod  etiam  intellegi  potest  nomen  pro- 
prium  utiqiie  a  loci  nalura  derivaUim 
{F.  de  Hummelauer  in  b.  1.).  llluc  Am- 
monitae,  Moabitae,  Edomitae  convene- 
runt  contra  losaphat  rogem  luda  (2  Par. 
20,2),  ut  inde  per  clivum  Sis  (20,16)  le- 
rusalem  versus  ascenderent.  De  vineis 
Engaddi  loquitur  sponsa  Gant.  1,13  [14], 
de  pabnis  Engaddi  fortasse  Eccli.  24,18 
[14]  :  quasi  pabna  exailata  sum  in  Ga- 
des  (Èv  aiYtaXor?).  Teste  Flavio  losepbo 
(Ant.  IX.  1,2)  croscunt  illic  paimae  pul- 
cherrimae  et  opobalsamum.  Plinius  (V. 
17,73)  vocat  Engada  oppidum  secundum 
ab  Hierosolymis  fertililate  palmetorum- 
que  nemoribus.  Apud  Eusebium  et  S. 
Hieronymum  (Onom.  cd.  Lacj.  2o4,G(3; 
119,12)  dicitur  vicus  pergrandis  iuxta 
mare  Mortuum,  unde  et  opobalsamum 
venit.  —  Hodie  'AiriBjidï  fere  in  medio 
litore  occidentali  maris  Mortui  ad  radi- 
cem  rupium,  quae  20  fere  minutis  a  li- 
tore distantes  praerupte  in  altum  as- 
surgunt;  fons,  a  quo  nomen  loci,  ex 
altitudine  65  m  quasi  per  varies  gra- 
dus  descendit  et  antiquitus  borlos,  pal- 
meta,  vineta  irrigabat. 

Flavius  losepbus  asserit  (Ant.  IX.  1,2) 
Engaddi  ab  Hierosolymis  300  stadia 
distare;  de  qua  assertione  cf.  Relandum, 


Pal.  p.  449.  S.  Hieronymus  (in  Ez.  47, 
10)  videtur  Engaddi  ibi  coliocare,  ubi 
aquae  lordanis  plane  cum  mari  Mortuo 
miscentur,  ita  ut  lUivins  dici  possit  fi- 
niri  et  consumi;  sed  eius  verba  obscu- 
riora  sunt.  Vide  etiam  s.  v.  BENEDIG- 
TIONIS  VALLIS. 

Cf.  G.  A.  Sinit/t,  Hislorical  Geograpliy  of 
the  Holy  Land  p.  269  s.  ;  Survejj  of  Wesl. 
Pal.  Mem.  III.  384-386;  F.  Bulil,  Alt.  Pal. 
1896  p.  41.  164.  165;  Zancccfila.  La  Pales- 
tine d'aujourd'hui  189911.  110.  111;  Fa/irn- 
(jruber,  Nach  Jérusalem  éd.  2  II.  64.  77. 
106;  Liévin  de  Hainme,  Terre  Sainte  éd.  4 
II.  283;  Duc  de  Luynes,  Voyage  d'explora- 
tion à  la  mer  Morte  1.  83  ss.  ;  Thomson, 
The  Land  and  the  Book  1.  312  ss.  ;  liaedeker- 
Benzinfjer,  Pal.  und  Syrien  éd.  5  p.  198. 

ENGALLIM  (D''S:y~]''y  i.  e.  fons 
duorum  vitulorum;  'Evayaî^XEifx)  legitur 
Ez.  47,10  una  cum  Engaddi;  hi  duo  ter- 
mini  in  litore  maris  Mortui  a  propheta 
statuuntur,  inter  quos  piscatores  sage- 
nas  suas  extendent  ad  plurimas  species 
piscium  ibi  capiendas,  ubi  antea  mortis 
imperium  longe  laleque  extcndebatur. 
S.  Hieronymus  in  Ez.  47,10  notât  : 
«  Engallim  in  principio  est  maris  Mor- 
tui, ubi  lordanes  ingreditur  ».  Fortasse 
'Ain  Feshkha  i.  e.  fons  stercoris  in  supe- 
riore  litore  occidentali  maris  Mortui  ex 
humo  palustri  inter  canneta  prosiliens; 
aliquae  ruinae  fonli  adiacent.  Hic  situs 
contextui  Ez.  47,10  omnino  congruere 
videtur. 

ENGANNIM    (□'^::-[iy   i.    e.    fons 

bortorum). 

1.  Urbs  tribus  luda  in  superiore  parte 
Sephelae  sita  (los.  i;j,34).  Texlus  LXX 
ita  corruptus  est,  ut  nomen  discerni  vjx 
possit;  Vulgata  :  Aengannim.  Hodie 
Khirbet  Umm  Dj'tna  prope  'Ain  Shems 
(Betbsames  i)  occidentem  versus. 

Cf.  Survey  of  West.  Pal.  Mem.  III.  42; 
Zanecchia.  La  Palestine  d'aujourd'hui  1899 
II.  323;  Legendre  apud  Vigoiiroux.  Dict. 
de  la  Bible  II.  1802;  G.  A.  Smith,  Hisl. 
Geogr.  of  the  Holy  Land,  Plate  I  et  IV; 
Biihl,  Alt.  Pal.   1896  p.  195. 

2.  Urbs  tribus  Issachar  (los.  19,21  ; 
'lewv  ■/.'x\  ïoiJL[j.âv,  A  'HvYavv([JL),  filiis 
Gerson  levitici  generis  tradita  (los.  21, 


179 


KNdANNIM. 


ENNOM. 


180 


29;  LX.\  r.r]Yri  Y?5(ii.[j.0(Ta)v).  Pl'obahilius 
haec  Enj-aniiiin  est  illa  dnimis  lioi'ti 
4  i\e^'.  1>,27)  ialoi-  lezreol  ol  asoousimi 
(iavcr  sila  ;vido  s.  v.  (JAVEU).  Praderea 
(liiliiiiiii  est.  silnc  Anoin  oadeiu  nrlis 
atciiio  l'^ii^aiiniiii  (v.  ANEMi.  Apiul  Fla- 
viuiii  losopluiin  Enganniiii  csl  Ciiiara  (t'd. 

Nicse   /.(ôar);    l'ivarj;   el   Trivsuj;)   ill  COnflIli- 

liiis  Saïuariae  cl  Mai;iii  cain|>i  sita  (Anl. 
XX.  0,1  ;  Bell,  iiiti.  111.  3,4).  llodic  voca- 
tiii'  Djenln,  (iiii  vicus  non  niiiltiini  supra 
duas  lioras  a  Zer'ln  (Iczreel)  ineridicm 
versus  dislal.  Antiqua  ti-adilio  chrislia- 
iioruni  palaPsUnensiuiM  lert  decem  le- 
pi'osos  a  Douiino  sanalos  esse  in  hoc 
oppido  (cf.  Luc.  17,11);  altauieii  dubl- 
tari  potcsl  do  ori^iinc  istius  tradilionis, 
siquidoni  Hurcliardus  de  Monlr  Sion  de- 
scribens  (iiniiiii  [Djenln)  oppidum  niura- 
tum  quidem,  sed  collapsuni,  siluni  ia 
pedo  niontis  Etfrayin  (Qualtuor  percgri- 
nationes  niedii  aevi,  éd.  Laurent  p.  .^2) 
eaiu  prorsus  tacet;  iamvei'o  iter  liur- 
chardi  per  Palaestinam  anno  1283  la- 
ctuui  est. 

Notatu  dijinum  est,  quod  G.  Maspero, 
Sur  les  noms  géoi;Taphiques  de  la  liste 
de  Thoutmos  III.  qu'on  peut  rapporter 
à  la  Galilée,  1880,  p.  9  probabile  censel, 
nomen  Ganôton  Asjiah,  hortos  Asnali, 
esse  novani  desijinationem  pro  Entian- 
nim,  praesertim  cum  Aïoiah  (Vuljiata  : 
Asena)  sit  nomen  viri  (Esdr.  2,50). 

Cf.  liobitison.  Pal.  III.  385  s.  ;  Guérin, 
Sainarie  I.  327-332;  Swven  of  West.  Pal. 
Mern.  II.  44.  45.  116;  Zeitschr.  d.  D.  Pal.- 
Ver.  XVI.  1893  p.  1.  55;  Fulirnfjnilier,  Nach 
Jérusalem  éd.  2  II.  161;  Buhl,.K\l.  Pal.  1896 
p.  202;  Zanecchia,  La  Palestiiio  d'aujour- 
d'hui 1899  II.  583  s.;  Liévin  de  Jlamnie, 
Terre  Sainte  rf/.  4  111.  74  s. 

ENHADDA    n~n~'[''î:  i.  e.  fons  acer 

seu  velo.v;  Aiaaps/.,  A  Uvaôôâ)  urbs  tri- 
bus Issachar  (los.  19,21).  Portasse  Kefr 
Adnn  prop(>  Djenln  (En;;annini  2)  inter 
septenitrionem  et  occideulcni. 

Cf.  Sunu'n  of  West.  l'ai.  Mem.  11.  45; 
Legendre  apud  Vigouroux,  Dlct.  do  la  Bible 
II.  1806;  G.  .1.  Hiiiilh,  llisl.  C.eoyr.  of  ttio 
Holy  Land,  Plate  1.  VI;  Zaneccliia.  La 
Palestine  d'aujourd'hui  1899  11.  p.  587. 

ENHASOR  (-|ii*n  yj  i.  0.  Ions  pagi, 


Trrjyr)  'Aaop),  urbs  uiuiiila  Nepldbali  (los. 
19,37).  (lensflur  esse  Khirbet  llazlre. 
qiiae  ruinae  suiil  l'ère  mcdiae  inter  Sca- 
lam  Tyriiiruni  {lias  rl-Ni'ir/ûnt)  et  lacuni 
IJiHe.  (lonti-a  banc  opinionem  iain  a 
Renan  propositani  obiicil  (;(/(>;•/»  (Galilée 
II.  118),  prope  istas  ruinas  nullum  l'on- 
lem  re|)eriri,  a  quo  ui'bs  nomen  suuni 
duxeril.  Nihilominus  plei-ique  Enhasor 
cum  Kli.  llazJre  componunl  (Explora- 
tores  anglici;  G.  A.  Smith,  Legendre, 
Zanecchia).  Sed  F.  de  llummelauer,  qui 
los.  19,:{:)-38  interprelatur  ebmchnm  ar- 
cium  Tyriorum  per  (ialilaeam  et  trans- 
iordanicam,  coinponit  Enbasor  cum 
villa  Enan  ad  orientem  Bâniyâs  (Caesa- 
reae  f'bilippii. 

Cf.  Renan,  Missipn  de  Phénicie  1864 
p.  674;  .Sîirrey  of  West.  Pal.  Mem.  I.  204; 
G.  A.  Smith,  Hist.  Geogr.  oflhe  Holy  Land, 
Plate  I;  Legendre,  Carte  de  la  Palestine; 
Zanecchia,  La  Palestine  d'aujourd'hui  1899 
II.  708 

ENNOM  vallis.  1.  Geennoni  i.  c.  val- 
lis  Enaoni  vocatur  in  S.  Scriptura  val- 
lis  «  e.\  latere  lebusaei  ad  ineridiem, 
haec  est  lerusalenr  »  (los.  lo.S;  18,16; 
latus  lebusaei,  hebr.    "îDl^in   =1112,  cli- 

vuni  australem  collis  occidentalis  iirbis 
hierosolymitanae  videtur  desij;nare;  v. 
lERUSALEM  VI.  o)  ;  leremias  eam  dicit 
esse  «  iuxta  inlroiluni  portae   fictilis  » 

(19,  2  niDinn  ^vur;  v.  ierusalem  v. 

3).  Terminus  tribuum  luda  et  Beniamin 
per  hanc  vallem  asccndil  «  ad  verticeni 
montis  (jui  est  contra  Geennom  ad  oc- 
cidentein  in  summitate  vallis  Rapliaim 
contra  a([uilonem  »  ilos.  15,8).  Etiani 
post  exsilium  babylonicum  filii  luda  di- 
ciuitur  habitasse  «  in  (hebr.  a)  Bersabee 
usque  ad  vallem  ICnnom  »  (Neh.  11,30; 
LXX  Iv  BsripaâSs:  lantum).  Sid)  impiis  re- 
gil)us  Achaz,  Manasse  aliisque  populus 
in  bac  valle  in  loco  Topbelh  lilios  siios 
per  ignem  idolo  Moloch  inimolaverunt 
(i-  Ueji'.  23,10;  2  Par.  33,6;  1er.  32,35  . 
(Jiiare  losias  illam  containinavit  '4  Ueg. 
23,10)  et  Dominus  per  lereniiam  gravis- 
simam  incidis  cladeni  luiiialiu',  ita  ul 
IV////.S    interfectionis    s.    occisionis    iNU 

nannn)  apptdlauda  fort>t  (ler.  7,31  s.; 

19,2.  0;  tl".  31,39). 


181 


EN NOM. 


ENSEMES. 


182 


Nomen  quo  hisce  in  locis  vallis  appel- 
latur  est (xeeîMîom  (los.  15,8;  18,16),  val- 
lis Ennom  (nin~''5  [s.  -,S'ia]  : 'fapay?  'Ovo[i. 

B,  cp.'Evvop.  A;  etiam  Fatswa  B  los.  18,16, 
ra\  'Ovvô[j.  A  ib.),  vel  vallis  (s.  convallis) 
filn  Ennom  nin-p   U  [s.  «"ta]  ;  --pâpay? 

uîou  'EvvOjU.;  semel  yà  pava  'Evv^ji.  B,  y^ 
B£svv6|x  A  2  Par.  33,6,  ubi  Vulgata  vallis 
Benennom.  4  Reg'.  23,10  Kethib  habet 
"n  1J2  U,  ubi  Qeri  "n   p  u  cum  LXX 

Peshitta,  Vulg'ata  postulat),  et  semel  in 
sola  Vulgata  vallis  filiorum  Ennom  (los. 
18,16).  Etiam  convallis,  N"ian  sine  addito 
([er.  2,23;  cf.  porta  vallis,  NUn  TjXà, 
de  qua  V.  lERUSALEM  V.  3)  et  vcdlis  ca- 
daverum  et  cineris  (]iir"Tm  D^I^Sn  pDÎ/ 

1er.  31,39)  vocatur.  In  N.  T.  nomen  ex 
bac  valle  derivatum  gehenna  (yÉewa 
Matth.  0,22.  29  etc.)  ad  infernum  desi- 
gnandum     adhibetur,     sicut    Dil^j    in 

scriptis  talmndicis;  pariter  auctor  lilnn 
Henoch  banc  valiem  maledictam  aetor- 
lunnque  maledictorum  habitaculum  vo- 
cat  (c.  27,1;  cf.  26,4).  FI.  losephus 
valiem  banc  nominc  «  vallis  fontis  » 
videtur  designare  (x^jv  Tîjç  tïit^;  çâpayya 
Bell.  iud.  V.  12,2  mese  505). 

2.  Ex  dcscriptione  libri  losue  satis 
apparot,  valiem  Ennom  illam  esse  quae 
latus  australe  et  occidentale  urbis  hie- 
rosolymitanae  attingit,  quaeque  bodie 
Wndi  el-Rabnhi  appellatur;  at(iue  buic 
etiam  geograpbus  arabs  Idrlsïc.  a.  1 154, 
et  incolae  hierosolymitani,  saltem  sae- 
culo  elapso,  nomen  Wndi  Djahannum 
Iribuunt  {E.  Robiiison,  Palaestina  II.  38; 
./.  Gildemeister  in  Zeitschr.  d.  1).  Pal.- 
Ver.  VIII.  1885  p.  127;  sed  cf.  T.  Tobler, 
Topogr.  von  lerus.  II.  p.  17  n.  8).  Ali 
bac  opinione,  quae  bodie  satis  commu- 
niter  admittitur,  dissentiunt  Eusebius, 
S.Hieronj/mus,  Eucherius,  ViMi.Beda  alii- 
quc  scriplores,  etiam  arabes,  qui  val- 
iem orientalem  s.  Cedron  esse  Geennom 
contendunt;  quamquam  S.  Hieronymus 
in  commentariis  in  leromiam  7,31  et  32, 
35  (Aligne  24,735  A.  897  D)  valiem  filio- 
rum Ennom  «  subiacerc  Siloe  fontibus  » 
ab  iisque  irrigari  dicit.  —  Ab  opinione 
utraque  dissentientes  R.  ./.  Schivarz  et 
postea  W.  F.  Birck  aliique  valiem  En- 


nom  intra  moenia  veteris  urbis,  scil. 
partem  inferiorem  vallis  Tyropocon 
fuisse  censent;  quod,  licot  nonnullis  ar- 
riserit,  parum  solidis  argumentis  vide- 
tur inniti. 

De  aliis  v.  lERUSALEM  II.  2.  —  Cf.  Fii- 
scbins-Hieronijmits,  Onomastica  sacra,  éd. 
P.  de  Lagarde  300,13  ss.  128,9  ss.  ;  Eu- 
cherius, De  situ  hierusoliinitanae  urbis,  éd. 
P.  Gei/er,  p.  127,9  ss.;  Ven.  Beda.  De  lo- 
cis sanctis,  ib.  p.  309.9  ss.  ;  Fr.  Qiiaresmius, 
Elucid.  T.  S.  IV.  per.  7.,  c.  17  s.,  éd.  Venet. 
II.  p.  210-12:  /.  Lightfoot,  Centuria  choro- 
giaphica  Maltliaeo  praemissa  c.  39;  H.  Re- 
landus ,  Palaestina  p.  353  ;  /;'.  F.  K.  Ro- 
senmiiller,  Bibl.  Alterth.  II.  1  p.  155  s. 
164  s.;  E.  Robinson.  Palaestina  II.  p.  3S-41 
et  p.  32,  nota;  Rabbi  J.  Schicarz.  Das  h. 
Laud  p.  189  s.;  T.  Tobler,  Topogr.  von 
Jerus.  II.  p.  39-50;  Liévin  de  Hatiinie, 
Guide  indicateur  éd.  4,  1.  p.  420  s.;  D.  Zo- 
necchia,  La  Palestina  d'Oggi  I.  p.  341-8; 
Raedeker-Benzinger,  Palaestina  u.  Syr.  éd. 
5,  p.  100-3;  ir.  F.  Bircli,  Pal.  Expl.  Fund, 
Quart.  Stat.  1882,  p.  55;  1889,  p.  38;  1893, 
p.  330;  1897,  p.  72. 

L.    FONCK. 

ENOCH  (ludas  14)  v.  HENOCH. 

ENON  vicus  V.  ENAN  3. 

ENOS  Cu;1:n,  'EviGçi  ,  fllius  Setb  filii 

Adam,  pater  Cainan  (Gen.  4,26;  5,6.  7. 
9.  11;  1  Par.  1,1).  Iste  coepit  invocare 
nomdn  Domini  (Vulgata  et  LXX  Gen.  4, 
26;  sed  textus  bebraicus,  Samaritanus, 
Syrus  :  tum  coeptum  est;  Chaldaeus  er- 
ronée :  tum  profanatum  est;  cf.  F.  de 
Hummelauei'  ad  b.  1.).  Eidem  utae  anni 
905  adscribuntur  (Gen.  5,11).  In  Vulgata 
Luc.  3,38  scribitur  Hcnos. 

ENSEMES   ('î27n^^*-1•'y,   Vulgata  in- 

terprctatur  :  Fons  Solis  ;  î]  nrjyr)  xou 
r)>.îou,  r/jyr)  Ba'.O'TaiJ.u?} ,  foiis  per  (juem 
tendebat  terminus  aquilonaris  luda  (los. 
15,7)  et  australis  Beniamin  (18,17); 
utroque  loco  recensetur  inter  fontem 
Bogel  et  ascensum  Adommim,  ordinc 
utique  inverso.  A  recentioribus  agno- 
scitur  esse  Hôd  el-'Azar'iye  seu  'Ain  cl- 
Hôd  (gall.  la  source  de  l'auge;  gcrm. 
Trogquclle),  qui  fons  a  cbristianis  etiam 
fons  Apostolorum  dicitur  et  viginti  mi- 
nutis  a  Bethauia  lordanem  versus  abest; 
aquae  Ensemes  igitur  erunt  Wâdi  el- 


1H3 


ENSEMES. 


EIMIA. 


18-i 


IhxJ  (vallis  loci  aqiialioiiis,  (|iia('   vallis 
a  loiile  noiiii'ii  liabi'l). 

Ali  hac  njtiiuoiio  salis  (Oiiiiiiiini  rcco 
(lil  /.  /'.  can  Ktistcrcn,  ((iii  rontoiii  'Ain 
t'I-Hau'il/ii'  iiixla  anli(|iiain  viain  it'riclmn- 
liiiaiii  irpciil  el  hanc  viaiii  iiiia  cuiii 
\V<l(ii  el-l{((irill)f  l'iiisse  Uu'iiiinmii  iiitoi' 
iiula  ol  Hi'iiiaiuiu  siispicaliir  iZcilsclir. 
il.  1).  Pal. -Ver.  Xlll.  1800  p.  116);  mule 
ctiam  Bu/il  (AU.  Pal.  1896  p.  08)  piitat 
Enscmcs  potius  in  'Ain  cl-kawâbe qivdm 
in  'Ain  el-IIôd  ((uaori  ilcbere. 

Pro  opinione  commun!  cf.  Van  de  Velde, 
Memoir  p.  310;  Ciiéri)!.  Sainarie  I.  159.  IGO; 
Siirvcij  uf  U>,s7.  PnJ.  Mcm.  111.  42;  G.  A. 
SmUli,  Hist.  Geogr.  ol  the  Holy  Land,  Plate 
1.  IV;  Hieas,  Ribel-Allas  éd.  3;  Fahrngnt- 
bei\  Nach  Jérusalem  éd.  2  II.  p.  01;  Za- 
necchia,  La  Palestine  d'aujourd'hui  1899  II. 
iî;  Baedeker-Bcnzinger,  Pal.  und  Syrien  éd. 
.'i  p.  lis  (cuiii  dubio). 

EPAENETUS  ('EîrxiveTÔ;',  ('hrislia- 
nus  queni  S.  Paul  us  saliilat  Hoin.  16,5  : 
«  dilecluni  mihi,  <]iii  osl  primilivus  (seu 
l)riinitiae)  Asiae  in  Christo  iniclius  :  in 
('hristum)  ».  Graecus  textns  receptus  cuin 
erronée  vocal  Achaiae  pi'imilias  (cï. 
1  Cor.  16,1;")).  Asia  inielieg-itur  non  Iota 
Asia  minor,  sed  rornana  jirovincia  Asiae, 
cuius  uri)s  praecipua  erat  Ephesus.  In 
hac  iii'itur  provincia  priinus  i'iiil,  (jui 
liaplisnio  in  C.ln'isliun  inserereliir.  Ex 
eo  «[uod  eiiis  inenlio  lil  immédiate  post 
.\quilani  el  Priscam  (16,3),  haud  iminc- 
rilo  coneludilur  eum  ad  lidem  addii- 
ctum  esse  al)  Aquila  el  Prisca,  qui  iam 
ante  lertiuin  Pauli  iler  aposlolicum 
Ephesi  viam  Doniini  diligenlius  e.\po- 
sucrunt  (cf.  Ad.  18,24-26);  eum  eliam 
simul  eum  Aquila  el  Prisca  Romain  pro- 
l'ecluin  esse  valde  prohabile  esl.  «  Quid- 
quid  aulem  de  hac  opinione  est  »,  in- 
quit  R.  Cornelji  ad  Uom.  16,5,  «  iiioderni 
crilici  (Weiss  elc.^  prot'ecto  non  nisi  ri- 
dicule ex  eo,  quod  Asianus  fuerit,  colli- 
'^Qvc  volnnl,  eum  eliam  in  Asia  continuo 
habitasse  pericopemiuc  nostram  Ephe- 
siis  esse  deslinalam,  acsi  Asianis  Roinam 
venii'C  non  licuissel  aut  Paulus  singu- 
lorum  quos  nominal  ilinera  indicare 
debuissel  ».  Epaenetus  in  (iraecorum 
Menologiis  cornmemoralur  die  M.  lulii, 
in  lalinis  die  15.  lulii. 


EPAPHRAS  (Enatppà?),  Colossensis 
ci  elhMicci-cliiisliaiuis  ((iid.  4,12:  cl",  i-. 
Il  ,  qucm  S.  Paulus  describil  carissi- 
mum  siuim  conservum  et  lidelem  pro 
Colossensihus  iniuislrum  C-hrisli  lesu 
,1,7.  Hi.  liaud  duhie  Epaphras  ecclesiam 
lundaverat  ('-(dossis  cl  prohahilius  eliam 
Laodiceae  i^t  lliera|)oli  ('i,1.3i,  quae  siinl 
urbcs  Phrygiae  Colossis  vicinae  cl  in 
valle  Lyci,  qui  in  Maeandrum  intluil,  si- 
lae;  islae  ecclesiae  faciem  Pauli  in  carne 
nondum  viderant(2,l\  Epaphras  se  valde 
sollicitum  exhibet  pro  islis  tribus  eccle- 
siis  (4,12.  13)  el  S.  Paulus  Colossensihus 
contra  lallacias  philosophmum  in  me- 
moiiam  revocat,  quae  ab  Epa|)hra  didi- 
cerant  (1,7;  cf.  2,6.  7).  Undc  apparet 
Epaphram  propter  islas  turbationes  ec- 
clesiarum  ad  S.  Paulum  (Komain,  ex  opi- 
nione aliorum  Caesaream)  venisse  nequc 
rcdiisse,  eum  epislnla  per  Tychicum  (".o- 
lossas  iniltei'ctur.  A  S.  Paulo  appellalur 
«<  concaptivus  meus  in  Christo  lesu  " 
iPhilem.  23)  i.  e.  qui  sponte  se  Paulo 
adiunxerat  in  caplivilale  rornana  vel  ex 
opinione  aliorum  caesariensi.  —  Sunt 
qui  putent  Epaphram  e,sse  eundem  at- 
que  Epaphroditum  (sed  v.  s.  v.). 

EPAPHRODITUS  (  ET:a3p6oiTo;), 
chi'i^tianus  ecclesiae  philippensis,  quem 
S.  Paulus  describil  «  fratrem  et  coope- 
ratorem  etcommililonem  meum,  veslrum 
aulem  aposlolum  et  ministrum  necessi- 
tatis  meae  »  (Phil.  2,25i.  Is  apostolo  in 
caplivilate  rornana  degcnti  dona  Philip- 
pensium  altuleral  el  gravi  morbo  lliimae 
vix  superalo  episliilam  S.  Pauli  Philip- 
pos  redilurus  secum  asporlavil  (Pliil.  2, 
25-30;  4,10-18).  —  Valde  impiobabileest 
Epaphroditum  eundem  esse  at(iue  Epa- 
phram. NouKMl  'E:îa9p'jôtTo;,  'Er;a9poô?.iio; 
(Venuslus^  eral  salis  f requens '(Tac/^ 
Ann.  15,55;  ^»c/.Domil.  ik\¥lav.  loscph. 
Vila761.  Epaphras  eral  Colosst^isis,  Epa- 
phrodilus  ad  ecclesiam  Philippeusium 
pertinebal.  Craluito  deniquc  assei'itur 
S.  Pauhun  in  epislula  ad  Coloss.  usum 
esse  forma  nominis  abbreviata,  in  epi- 
slula ad  Pliilipp.  foiina  plena  el  lon- 
giore. 

EPHA  (HE^y;  l'jÇ-âp,  Poci^â).  1.  Pri- 
inus iider  lilios  Madian  emuneralus 
(Cen.  2:.,'k  1   Par.  1,33);  populus  Epha 


185 


EPHA. 


EPHESUS. 


180 


uegotiationem  exercens,  camelis  abun- 
daus,  aurum  et  lliusev  Saba  i.  e.  Arabia 
felice  afferens  nominatur  Is.  (10,0  iina 
cum  Madianitis,  qui  in  lilore  orientali  si- 
nus Aelaniticibabitabant,  Codarenis,  qui 
grèges  pascebant  iuter  Syriam  et  Baby- 
loniam,  et  Nabataeis  (Nabaiotb)  isinaeli- 
licis  candein  l'ercregionein  incolcntibiis. 
Delitzsch  (Paradics  p.  304)  et  Schrader- 
Whitehouse  iCAmeU.  Inscr.  and  Old  Test. 
1.  p.  132.  133)  ex  inscriptionibus  cunei- 
(brniibus  pro  coniparatione  atïorunt  Ha- 
Japa,  Haipa,  quae  est  tribus  Arabiac 
septemtrionalis  Irequenter  commemo- 
rata;  Halévy  etiam  putat  Epha  nomen 
pcrsonae  legendum  esse  in  inscriptioni- 
bus Sala  (cf.  DiUmann  ad  Gen.  2d,4). 

2.  Epha  concubina  Caleb  lilii  Hesron 
(1  Par.  2,46);  v.  CALEB  2. 

3.  Epha  in  gencalogia  luda  recensetur 
quintus  filius  lahaddai  (1  l*ar.  2,47); 
cuiusnam  filius  lahaddai  tueril  tacctur. 

EPHEBIA  V.  GYMNASIUM. 

EPHER  OSy).  1.  Secundus  intor  fi- 

lios  Madian  enumeratus  (Gen.  25,4  Atostp, 
Vulg.  Opher;  1  Par.  1,33  '(bép).  Sedes 
posterorum  Epher  pro  certo  assignari 
ncqueunt.  Delitzsch  ei  DiUmann  ad  Gen. 
25,4  Wetzstein  secuti  pro  conipara- 
tione adducunt  'Ofr,  qui  locus  est  inter 
Abân  et  montes  Tihâma,  a  qiio  tola  cir- 
cum  regio  nomen  Nedjed  'Ofr  habot. 
Antiquiorem  opinioncm  de  tribu  (^uadam 
arabica   Ghifàr,  quod    nomen    ad  12" 

quam  maxime  accedit,  Dî7/wflrmi  1.  c.  re- 
probandam  esse  censet. 

2.  Filius  Ezra  cuiusdam  ignoti  in  ge- 
nealogia  luda  (1  Par.  4,17;  LXX  "A'fsp). 

3.  Unus  ex  principibus  cognationum 
Manasse  ab  oriente  lordanis  (1  Par.  5, 
24;  LXX.  %ïp). 

4.  Epher  terra  (isn  VIK,  ^  yî)  '09£p) 

una  cum  urbe  Socho  constituebat  prae- 
fecluram  salomonicam  tertiam  a  Ben- 
hesed  in  Aruboth  administratam  (3  Reg. 
4,10).  Urbs  principalis  terrae  Epher 
videtur  esse  urbs  illa  Opher  (ISn,  'Ocplp), 

cuius rcgulum  chananaeum losue  percus- 
sit  (los.  12,17).  iamvero  urbes  los.  12, 
17.  18  cnumeratae  inerito  accensentur 


urbibus  Ciianaan  meridionalis  vel  rcc- 
tius  Chanaan  mediae;  inseruntur  enim 
post  urbes  in  Chanaan  meridionali  c\- 
pugnatas  los.  12,10  s.  et  ante  urbes 
Chanaan  septonilrionalis  los.  12,19  s. 
Unde  probabilissiiuimi  fit  urbem  Socho 
una  cum  terra  Epher  coniunctam  non 
esse  illam  Socoth  monlis  luda  (los. 
15,48;  hodie  Shuweike  infra  Hebron), 
sed  potius  altei-am  Socho  in  campestri- 
bus  luda  (los.  15,35;  Shuweike  in  septem- 
trionali  parte  Sephelae).  Terra  Epher 
igitur  in  septemtrionali  parte  Sephelae 
quaerenda  est;  desunt  autem  ulteriora 
vestigia  nominum  Epher  (Opher)  et  Aru- 
both    (nl2"IX,   'Apa6w6). 

EPHES  DAMMIM  v.  PHESDOMI.VI. 

EPHESUS  ("Eoeot;;,  metropolis  lo- 
niae,  sita  ad  ostium  Caystri  fluminis  et 
mare  Icarium  inter  Smyrnam  et  Mile- 
lum  ;  ab  anno  41  a.  Chr.  et  deinceps  sub 
Romanorum  erat  imperio  et  evadebat 
caput  Asiae  proconsularis.  Portu  duplici 
instructa  urbs  frequentissimo  commer- 
cio  celebris  erat,  sed  multo  magis  cele- 
bris  templo  Dianae  ([uod  inter  septem 
mundi  miracula  i-ecensebatur.  Templum 
antiquum  Herostratus,  ut  nomen  suum 
eo  facinore  innotesceret  postcritati,  in- 
cenderat  anno  355  a.  Chr.,  et  partim 
flammis  absumplum  est,  at  mox  splen- 
didius  inslauratum.  Colebatur  in  eo 
ayaÀ[j.a  oiottst-'î,  sinmlacruin  quod  caeli- 
tus  dclapsum  esse  ferebatur,  confectum 
ex  ligne  ccdrino  {Vitruvius  2,  9)  velviteo 
{Flinius  XVI  40,213)  et  auro  obductum 
(cf.  Xenoph.  Anab.  5,3.  12),  quo  Diana 
repraesentabatur  dea  multimammia.  Ad 
eius  cultum  undique  homines  maxima 
frequentia  contluebant.  Urbs  ipsa  gere- 
bat  honoris  titulum  vewzopo?  t^;  [xsydlXrj; 
'ApT£[xtoo;,  cultrix  niagnae  Dianae,  quia 
in  ea  eximius  cultus  Dianae  constitutus 
erat.  Templum  eius  imitatione  exprime- 
batur  aediculis  argenteis,  quae  argenta- 
riis  non  modicum  praestabant  quaestum 
(Act.  19,24.  35).  Paulus  apostolus,  cum 
in  secundo  itinere  apostolico  a  Corintho 
in  urbem  lerusalem  proficisceretur,  de- 
venit  Ephesum  cum  Priscilla  et  Aquila 
et  ingressus  synagogam  disputabat  cum 
ludaeis  ;  mox  tamen  reliquit  Ephesum  ; 
remanserunt  autem  Priscilla  et  Aquila, 


187 


EPHBSUS. 


RPllOD. 


18S 


(|iiihiis  sest^  iulimixil  Apollo,  vii'elo(|uons 
et  potens  iii  Sciipliiris.  lia  seiiiina  n'i 
christianai^  Hpliosi  iacta  simt  (AcL.  18, 
19  ssJ,  ([iiao  maxime  exiulla  siiiit  ab 
aposlolo  Paiilo  ciini  is  in  tertio  siio  ili- 
ncre  apostolico  plus  diiobus  aniiis  Kplicsi 
inoraretiir  (cf.  Act.  19,1  ss.),  ila  "1 
omnes  qui  habilabant  in  Asia  audii-ent 
verttum  Domini,  ludaei  altiue  gentilos. 
Praedicalio  a|iostoli  insij;iiibus  quoque 
mii'aculis  a  Deo  cduuneutlabatui'  et  v(>r- 
bum  Dei  forliier  crescebat  el  eoutirma- 
batui-  (Aet.  19,11. 12.  20.  2())  et  ipse  apo- 
slolus  testaliu'  Epbesi  sibi  apci'tum  esse 
osliuMi  maiinum  l'I  e\ideiis,  sed  siniul 
adversarios  esse  mullos  (1  (;or.  16,9). 
Quorum  t'urorcm  expertus  est  in  perse- 
eulione  quarn  Demetrius  arj::entarius 
suscitavit,  quia  praedicatione  Pauli  im- 
minutus  essel  cultus  Dianao  et  argenta- 
riis  lucrum  ereptum  ;Act.  19,24  ss.). 
Apostolum  in  fundaudaecclesiacphcsina 
piui'ima  exportum  esscpericulasatis  indi- 
caturcum  scribat  se  Ephcsi  ad  Itestias 
pug'uasse  (t  Cor.  lit, .32),  se  talem  suitiisse 
in  Asia  tribulationem,  ut  supra  luodum 
iïravatus  esset  et  iam  de  vita  desperas- 
set  (2 Cor.  1,8  graece).  Cum  postca  apo- 
stolus  a  Graecia  in  lerusalem  itcr  face- 
ret,  Epliesum  quidcm  transnavigavit,  at 
a  Milelo  mittcns  Ephesum  vocavit  maio- 
res  natu  ecelesiae  eosque  de  perieulis 
iraminenlibus  cdocuit.  Ex  captivitate  ro- 
mana  epistulam  dédit  ad  Ephesios.  Post 
eam  consuluit  eidem  Ecelesiae  tum  sua 
ipsius  praesentia  tum  per  ïimollieum 
quem  ibi  reliquit,  ut  iiaereses  nascentes 
suppt'imeret,  tum  per  Tyeliicum  (juem 
in  secunda  captivitate  l'omana  Epliesum 
niisil  (1  Tim.  l,:i;  2  Tim.  1,18;  4,12). 
Quae  fuerit  conditio  ecelesiae  ephesinae 
lenipore  Domitiani  discinuis  Apoc.  2,1-7. 
Quod  eo  loco  apostolus  miualur  :  «  nio- 
vcbo  candelabrum  tuuni  de  loco  suo, 
nisi  poenitentiaiH  egeris  »,  poslea  in 
urbe  implclunï  est;  bodie  enim  urbs 
plane  destrucla  esl;prope  eius  ruinas 
non  cxstat  nisi  viiis  pagus  Ajasoluk  no- 
niine. 

1.    KNABENBAUEU. 

EPHI  vide  s.  v.  MENSUKAE. 

EPHOD  (itN,   -oucp(),  paler  llanniel 
ex  tribu  Manasse  (Nuni.  :i'k,2:\). 


EPHOD  niEN,  "TÈN;;  LXX  et  Vulgata 

modovocem  retinenl  'Eotio,  'Ecpoû8,modo 
cam  explicant  IrM^il^sL,  superbumerale, 
humerale.  Epiioil  sunimi  sacerdotis  ex 
auro,  purpura,  rocco  et  b\sso  artiliciose 
(•«mtexlum  erat;  cf.  Ex.  28,6  s.  ;  epliod 
aliud  (piod  sacerdotes  reliqui  gestabani 
(1  Ueg.  22,18),  Sauuiel  minisirans  corani 
arca  (1  Ueg.  2,18)  et  ipse  ([uoque  l)a\i(l, 
cuMi  eoram  Domino  sacrum  ducerelcho- 
rum  (2  Ucg.  6,14;  1  Par.  15,27),  erat  li- 
neum.  Constabal  epbod  duabus  plagulis 
et  inducbalur  ferc  sicul  casula  nostra  sa- 
ccrdotalis,  CLÙ  satissimile  erat;  carebat 
manicis;  duae  illac  plagulac  in  parlem 
corporis  anieriorem  et  posleriorem  de- 
pendentcs  in  bumero  til»ulis  connexae 
erant,  corpori  auteni  ciugulo  adslringe- 
liantur  (Ex.  29,5).  Ad  divinum  respou- 
sum  exquircudum  David  iubet  ponti- 
licein  applicare  epbod  (1  Reg.  23,9;  30, 
7)  i.  e.  induere  epbod  el  per  Urini  et 
Thununim  consulere  Dominum.  Nam  in 
(epliod  pontiticis,  in  parte  anleriore  lia- 
bebatur  ornamentiun  pectorale  (Vulgata  : 
ralionale)  forma  quadrala  ex  opère  plu- 
mario  factum  mensuram  habens  palmae 
et  duodecim  genimis,  quibus  nomina 
Iribuum  insculpta  eranl,  insignitum;  in 
eo  ponebatur  doclrina  et  veritas  i.  e. 
Urini  el  Tbummim  (lalior  ciusornamenti 
descriplio  modique  quo  cum  epbod  iuu- 
gcbatur  legitiu-  Ex.  28,i:)-30i.  Eodem 
autem  moilo  divinum  rcs|)onsum  ut  ex- 
petatur  praescribitur  Num.  27,21  bebr. 
—  Ex  spoliis  Madianitarum  Cedeon  con- 
fecit  e|)bod  ^lud.  8,27}.  Proprietale  vocis 
retenta  cogitandum  eril  de  veste  sacer- 
dolali  valde  preliosa,  uti  ex  v.  26  patel. 
Ephod  confecisse  videlur  Gedcon  in  me- 
moriam  victoriae  et  tamquam  sacrum 
quoddam  donarium.  Alii  eo  sinuilacrum 
designari  volebant  (uti  eo  loco  iam  ver- 
lunl  S\  rus  et  Arabs  ita  ut  statua  vel  si- 
uudacruiu  ab  amictu  aiu-eo  vel  argenleo 
lamquam  a  veslimentn  (piodam  nomina- 
retur  (Gt'seniiis,  Tbes.  p.  135).  Verum  id 
a  notionr  vocis  longius  recedit;  neque 
obstatquod  ilicitiu' 1.  c.  :  el  posuil  ilbid 
in  civitale  sua  l^iibra;  iiam  verlnun  idem 
iiebr.  aï""!  dicilur  6,37  de  vellere  e\pau- 

dendo  in  area.  Praelerea  eliam  l7,3-:> 
praeter  epbod   menlio    lit  sculptilis  el 


189 


EPIIOD. 


El'HRAIM. 


190 


Iheraphim;  crgo  epliod  non  intellegitur 
simiilacrum.  Cum  ephod  esset  vestis  sa- 
cerdotalis  et  adhiberetiir  a  pontiticc  ad 
divinum  responsiim  exquirendum,  facile 
evenire  polerat,  ut  Israelitae  ephod  illud 
a  Gedeoii  confectiini  siiperstitiose  vene- 
rarentur  (cf.  de  Hummelauer  ad  lud. 
8,27). 

I.    KNABENBAUER. 

EPHRA.   1.   Eplira    (mEy,    'Ei^paOoé, 

sed  apud  Flav.  lox.  Aiit.  V.  6,5  'Eopâ), 
urbs  familiae  Ezri  seu  rectiiis  Abiezrita- 
rum,  civitas  patria  Godooiiis  ;  il)idein  Ge- 
deon  in  sanctuario  suo  ephod  iliud  con- 
stituit,  qiiod  postoa  occasio  siiporstitionis 
ac  ruinae  factuiii  est;  ibi  etiain  sepiiltus 
est  in  sepulcro  loas  pati-is  siii  (hid.  6,11. 
24;  8,27.  32;  9,î)).  Ut  ex  contextii  appa- 
ret,  sita  erat  Epln\a  in  sorte  cisiordanica 
seuoccidentali  tribus  .Manasse  idque  con- 
firmatur  los.  17,1.  2.  De  situaccuratiore 
nonnisi  coniecturae  exstanl.  L.  Heidet 
(apud  Vigouroux,  Dicl.  de  la  Bible  II. 
1870)  situm  quaorit  in  WâdiFara'a  haud 
procul  a  Tallûza  in  vicinia  Sicheni. 
2.  Ephra  (m^y,  TooEpà)  1  Kcg.  13,17 

eadem  urbs  esse  censetur  atque  Ophera 
tribus  Beniamin  les.  18,23),  Ephraim  (2 
Reg.l3,23),Ephron(2Par.  13,19),  Apliai- 
renia  (1  Mach.  11 ,34  graece),  Ephreni  (lo. 
11,54),  nunc  eZ-Tat^/ièe  prope  Beitin  (Be- 
thel)  inter  septemtrionem  et  orientera. 
Contextus  1  Reg.  13,17  oniuino  indicat 
viam  Ephra,  qua  Philisthaei  ex  castris 
in  Machmas  positis  palabantur,  aMach- 
mas  septemtrionem  versus  quaerendani 
esse.  Cf.  F.  de  Hummelauev  ad  h.  1.  et 
Guérin,  Judée  III.  45-ul. 

EPHRAIM     CCISN,      'Etopat'iA). 

1.  Ephraim  fdius  natu  niinor  loseph 
patriarchae  ex  Aseneth  iilia  Putipharc  in 
Aegypto  genitus  ante  septem  annos  fa- 
mis;  eius  frater  primogenitus  erat  Ma- 
nasse (Gen.  41, oO;  46,20.  27i.  Noraen 
lilii  minoris  pater  vocavit  Ephraim  i.  e. 
fertHitas  duplex  dicens  :  Grescorc  me 
fecit  ('':'!Er!j  Dcus  in  terra  paupertatis 

mea(^  (Gen.  41,o2).  Primum  indicium  su- 
perioritatis,  qua  Epliraim  posteriore 
temporc  Manassen  primogenitum  anlc- 
cedebat,  habetur  in  benedictionc ,  qua 


lacob  aegrotans  Ephraim  et  Manassen 
in  tilios  sibi  adoptât  et  invito  loseph 
fratrem  natu  rainorem  maiori  praeponil. 
videlicet  commutatis  nianibus  dextcram 
illi  imponens,  qui  a  sinistra  adstabal, 
sinistrani  illi  qui  a  dextera  adstabat 
(Gen.  48,1-20).  Ante  morteni  loseph  pa- 
triarchae familia  Ephraim  iam  usque  ad 
tertiam  generationcm  propagata  erat 
(Gen.  50,22  [2.3]).  Ex  vita  Ephraim  id 
unum  traditur,  quod  filios  suos,  qui  in 
campestria  descenderant  ad  capicnda 
pccora,  a  viris  Geth  occisos  multis  die- 
bus  luxit;  unde  ad  uxorem  ingressus  fi- 
lium  ex  ea  susceptum  vocavit  Beria,  oo 
quod  in  malis  (nym)  domus  suae  ortus 

esset  (1  Par-.  7,21-23);  sed  notatu  di- 
gnum  est  inter  posteros  huius  Beria 
eininere  Ephraimitam  ceieberrimum  lo- 
sue  filiuin  Nun  (1  Par.  7,27).  Praelerea 
ex  toto  conlextu  1  Par.  7,21-23  eruunt 
recentiores  multo  tempore  ante  Exo- 
dum  Moysis  coloniam  Hebraeorum  in 
Palaestina  fuisse;  cf.  De  Moor  in  Revue 
biblique  1.  1892  p.  407.  408;  Science 
catholique  1894  p.  713.  Sed  facilioreni 
eiusdem  narrationis  explicationem  prac- 
bet  F.  de  Hummelauer,  Comment,  in 
Numéros  p.  182  :  «  Quo  teniporo  loseph 
a  Pharaone  summo  honore  babebatur... 
beno  potuit  Pharao  Ephraira  fdiuni  lo- 
sephi  constituere  cuiusdam  in  ludaea 
urbis  pracfectum  ducemque  expeditionis 
praedatoriae  in  Gethaeos  suscipiendae, 
cum  exercitu  non  necessario  e  solis  He- 

braeis  collecto Haec  hypothesis  ple- 

nam  rationem  reddit  verbi  descenderunt 
neque  opus  est  alla  effnigere  de  He- 
braeis  palaestinensibus  praemosaicis  ». 
Genealogia  Ephraim  traditur  Num.  26, 
35-37  ;  1  Par.  7,20-28. 

2.  Ephraim  tribus  Israël.  Termini 
Ephraim  los.  16,1-8  describuntur.  Ac  pri- 
mum quidem  16,1-4  describilur  termi- 
nus australis  territorii  loseph  (Ephraim 
et  Manasse)  a  lordane  et  aquis  lericho 
per  Bethel,  Luzam,  Bcthhoron  inferio- 
rem  et  Gazer  usque  ad  mare.  Deinde  16, 
3-8  secundum  F.  de  Hummelauer  (ad  los. 
16.1  ss.)  habetur  descriptio  mulilafinium 
Ephraim,  in  qua  desideratur  terminus 
orientalis  et  prior  pars  termini  austra- 
lis, describitur  autem  altéra  pars  termini 


191 


rniiRAiM. 


EPIIRAIM. 


192 


ausli'alis  iistiiR-  ad  mare  et  teniiiiius  aciiii- 
liiuaris,  qui  a  |»iincto  l'oi'o  luodio,  Ta- 
[)luia  |ii'0|ii'  SicliiMH,  oliliqiie  dodiicitiir 
|iitiiiiiiii  ail  InidaniMU,  poslca  ad  marc. 
Idem  intoipies  los.  l •),'.»  cernit  uiltiiim 
Kpliiaim  eleiicliiim  imilihim  vel  potins 
solaiii  iiiseiiplioiu'in  elenclii,  qui  e  (exiii 
exeidei'it;  in  ipia  inscriplione  ariinnan- 
tiir  urbes  Kpliraiin  delractae  esse  ex  pos- 
sessione  Manasse,  (juia  seilicel  pridein 
tolius  donius  loseph,  ciiius  priinatiiin  olt- 
tiiiebat  Manasse  primogcnitus,  una  fue- 
rat  possessio,  a  qiia  postraodum  urbes 
Kpliraiin  propriae  separatae  sunt.  Acce- 
dit  enumeralio  possessionuni  Ephraim 
I  Par.  7,28  et  descriptio  conlîniuni 
Ephraim  el  Manasse  los.  17,7-10.  Oi'ien- 
lem  lerritorii  Ephraim  terminât  lorda- 
nis  lluvius,  meridiem  tribus  Beniamin 
et  Dan,  occidenteni  extrcmitas  Dan, 
brevis  tractus  orac  maritimae  et  cxtre- 
niitas  Manasse,  septemtrionein  Manasse. 
Flavius  losephus  Ant.  V.  1,22)  tribum 
Ephraim  porrectam  esse  dicil  a  lordane 
tluvio  usque  ad  Gazaram  (aypt  FaÇâpoiv 
éd.  Niese)  et  a  Bethel  usque  ad  campuni 
magnum;  quodsi  losephus  campum  ma- 
gnum, ut  alias,  intellegit  planitiem  Es- 
drelon,  lerminum  septemlrionalem  non 
recte  indieavit;  eo  usque  enim  Manasse, 
non  Ephraim  exlendebalur. 

Tribum  Ephraim  quoad  maxiniam 
partem  montana  implent.  Unde  valles 
torrentibus  rivulisque  irrigatae  abuu- 
dant;  imprimis  fertilissimae  sunt  valles, 
quae  occidentem  versus  in  planitiem 
Saron  descendant.  Fertilitati  terrae  ad- 
debatur  sccuritas  ab  hostium  incursio- 
nibus  maxima,  cuni  ex  nulla  parte  adi- 
tus  facilis  in  montana  Ephraim  pateret. 
Ceterum  vide  inlVa  (n.  :{.  Ephraim 
nions). 

Inhisloria  Israelitarum  tribus Ephi'aim 
maiores  partes  egit  et  nonnisi  a  tribu, 
luda  potestate  et  auctoritate  superalur. 
l*rinceps  tribus  anno  secundo  egressio- 
nis  ex  Aegyplo  erat  Elisama  (ilius  Anj- 
miud  (Num.  1,10\  Apud  montem  Sinai 
de  Ephraim  numerabantur  40 "100  viri 
bcllatores  (Num.  1,:{2.  X\  ,  posl(\v  in 
campestribus  Moab  32'')0O  tantum  ;20, 
:{7),  quo  numéro  soli  Sinu^onilae  infe- 
riores  orant.  In  castris  Ephraim  cum 
Manasse  et  Beniamin  acl  occidcnlalem 


plagam  tabcruaculi  eral  (2,lH-24);  cae 
dem  Iribus  in  ordine  itinei'is  tertio  loco 
proliciscebanlur  10,22-24;  cf.  Ps.  79 
[80],  ;}i.  Oblaliones  Elisama  principis 
Ephraim  in  dt^dicalionem  allaris  die 
septinio  l'actae  sunt  anle  oblaliones  (i- 
liorum  .Manasse,  ([uibus  dies  oclavus 
obligit  (7,48-"»3).  lnl(>r  duodecim  cx|)lo- 
l'atores  a  Moyse  in  terrain  (Ihanaan 
missos  eininet  dccus  et  ornamentum  tri- 
bus Ephraim,  Osoe  filins  Nun,  a  Moyse 
appellatus  losue  (13,0.  17;  14,0).  Inter 
viros  ad  terram  promissam  sorte  divi- 
dendam  electos  praeter  losue  erat  Ca- 
muel  tîlius  Sephlhan  de  tribu  Ephraim 
(34,17.  24\  Post  ingressum  in  terram 
promissam  loseph  (Ephraim  et  Manasse) 
cum  Siineon,  Levi,  luda,  Issachar,  Ben- 
iamin benediclionem  in  monte  Garizini 
prouunliarunt  (los.  8,33.  34),  ut  Moyses 
maudavi'rat  (Dent.  27,12).  Hereditatem 
cisiordanicam  priniae  ingressae  sunt 
tribus  luda  et  loseph  vEphraim  et  Ma- 
nasse), post  illas  septem  reliquae  (los. 
cpp.  lo;  16;  17;  18).  Eevitis  de  stirpe 
Caath  in  Ephraim  concessae  sunt  Si- 
chem  urbs  confugii.  Gazer  (Gazara),  lec- 
maam  (seu  Cibsaim',  Belhoron  (les.  20, 
7;  21,5.  21;  1  t\\r.  0,0().  67  hebr.  6, 
51.  52^. 

Hucusque  Ephraim  et  Manasse  fré- 
quenter coniunclim  nominantur  et  com- 
muni  noniine  loseph  reliquis  tribubus 
opponuntur  iGen.  49.22;  Deul.  33,13; 
los.  17,14-18;  18.5;  Ind.  1.22)  ac  domui 
loseph  etiam  ceterae  generationes  filio- 
rum  loseph  accensentur  (Gen.  48,6)  ; 
immo  etiam  post  distinctionem  posses- 
sionuni (los.  21,5)  filii  Ephraim  cum 
tiliis  Manasse  niixtiin  habitabant  ;  habe- 
bant  enim  urbes  in  inedio  possessionis 
Manasse  (los.  16.9)  et  m  conlinibus  urbs 
Taphua  Epbraimitis  adscribebatur,  etsi 
terra TaphuaManassitaruni erat  ilos.  17. 
8  cf.  texl.  hebr.  .  Altanien  brevi  postea 
Ephraim  |)rincipaliores  partes  agere  coe- 
pil.  EranI  enim  in  eius  territorio  Si- 
choin,  ubi  loseph  patriarcha  sepullns 
est  (los.  24,32)  el  oiiuiis  Israël  congre- 
gari  consuevil  (los.  2'i-,l;  3  Beg.  12, ti. 
Silo  sedes  arcae  loederis  el  centrum  re- 
ligiosuni  Israël  usque  ad  morlein  lleli 
(los.  21.2;  lud.  18,31;  1  lleg.  1,3;  3,21; 
4,3;   1er.    7,12;    Ps.    77,60),    praetorea 


193 


EPÏÏRAIM. 


EPHRAIM. 


194 


Thamnathsare  urbs  losiie  (los.  19,49)  et 
Gabaath  Phinees  urbs  Eleazari  lllii 
Aaron,  in  qua  et  sepultus  est  (los.  24, 
33).  Multitudo  popiili  tanta  videtur 
fuisse,  ut  aliqui  extra  termines  Epbraim 
peregrini  sedes  quaererent  (lud.  19,10). 
Accedit  quod  Ephrainiitae  cum  tribubus 
fortissimis  Manasse  et  Beniamin  intime 
coniuncti  erant;  cf.  supra  et  2  Reg.  19, 
20  ubi  omnes  très  nomine  communi 
domus  losepb  comprebenduntur. 

Statim  al3  initio  Ephraimitis  magna 
certamina  subeunda  erant  cum  Chana- 
naeo  (los.  17,14-18);  sed  cum  populus 
multus  et  magnac  fortitudinis  essent, 
adeo  praevaluerunt,  ut  Chananaeus  in 
sola  urbe  Gazer  seu  in  extremis  finibus 
Ephraim  tributarius  babitaverit  (los.  16, 
10;  lud.  1,29;  3  Reg.  9,16).  Egregiae 
fortitudinis  ac  roboris  documenta  Ephrai- 
niitae ediderunt  tempore  iudicum  Aod 
(lud.  3,27),  Debborae  (4,5;  5,14  cf.  F. 
de  Kummelauer  in  h.  1.),  Gedeonis  (7, 
24),  Tholae  (10,1).  Praerogativam  auc- 
toritatis  suae  tanta  aemulatione  tue- 
bantur,  ut  contra  Gedeonem  tumerent, 
quod  in  bello  madianitico  se  contemptos 
putarent  (lud.  8,1-3);  a  Gedeone  qui- 
dem  blandis  verbis  demulsi  sunt,  sed 
eo  mortuo  lotam  fere  eius  domum  ex- 
terminarunt  (lud.  9,1-5).  Simili  aemula- 
tione adversus  lephte  conquesti  sunt  se 
ad  bellum  contra  Ammonitas  non  fuisse 
vocatos  et  cum  illius  verbis  pacificis 
probra  obiicerent,  insigni  clade  a  lepbte 
afïecti  sunt  (lud.  12,1-6). 

Ephraim  inler  tribus  Israël  principa- 
tum  tenebat  tempore  Samuelis,  qui,  etsi 
origine  levita,  tamen  civili  altributione 
crat  Ephraimita  (1  Reg.  1,1).  Saul  quo- 
que  ex  ea  tribu  erat,  quae  cum  domo 
loseph  intime  coniuncta  erat.  Unde  fa- 
cile intellegitur,  cur  Saule  mortuo 
Ephraim  cum  reliquis  tribubus  Isboseth 
lilium  Saulis  regem  agnoverit  contra 
David  et  domum  luda  (2  Reg.  2,9.  10). 
Occiso  Isboseth  inter  quinquennium 
subsequens  omnes  reliquae  tribus  pau- 
latim  ad  partes  Davidis  transierunt  (2 
Reg.  2,8-5,5)  et  cum  David  Hebrone  rex 
ab  universis  tribubus  agnosceretur,  de 
filiis  Ephraim  aderant  20  800  viri  fortis- 
simi  robore  (1  Par.  12,30).  In  aula  regia 
duo  Ephrainiitae  inter  principes  duode- 


cim  erant,  qui  singulis  mensibus  24  mil- 
libus  singuli  praeerant  (1  Par.  27,10. 
14)  ;  eo  tempore  princeps  tribus  Ephraim 
crat  Osée  lilius  Ozaziu  (1  Par.  27,20). 
Verum  antiquae  querelae  virorum  Israël 
contra  viros  luda  rcvixcrunt  occasione 
triumphalis  reditus  Davidis  in  lerusa- 
lem  i2  Reg.  19,41-43).  Salonione  ré- 
gnante leroboam  Ephraimita  rebellio- 
neni  movebat  et  idem  post  mortem 
Salomonis  ex  Aegypto,  quo  aufugerat, 
redux  a  domo  luda  defecit  ac  regnuni 
septemtrionale  decem  tribuum  consti- 
tuit  (3  Reg.  11,26-12,20).  Abhinc  histo- 
ria  Ephraim  est  historia  regni  Israël; 
atque  tanta  erat  auctoritas  Ephraim  in 
regno  Israël,  ut  nomina  Ephraim  et  Is- 
raël apud  prophetas  fréquenter  conver- 
terentur  (Is.  7,2  s.;  11,13;  1er.  31,20; 
Ez.  37,16.  19;  Os.  4,17;  5,3  s.;  6,4;  12,1 
et  passim). 

Neque  tamen  désuni  indicia  unionem 
theocraticam  cum  luda  saepius  ab 
Ephraimitis  saltem  nounullis  renovatam 
esse.  Asa  in  luda  régnante  etiam  de 
Ephraim  sicut  de  Manasse  advenae  in 
lerusalem  venerunt  ad  foedus  theocra- 
ticum  renovandum  (2  Par.  15,9).  Eze- 
chias  rex  ad  Phase  in  lerusalem  cele- 
brandum  etiam  Ephraim  et  Manassen 
invitavit  (2  Par.  30,1  s.)  et  apud  illos 
quoque  idola  demolitus  est  (31,1).  Post 
interitum  regni  Israël  idola  in  urbibus 
Ephraim  subvertit  losias  rex  (2  Par.  34, 
6)  eique  reliquiac  de  Ephraim  sicut  de 
aliis  tribubus  pecunias  ad  templum  in- 
staurandum  subministrarunt  (34,9). 

In  vaticinio  lacobaeo  ad  Ephraim  po- 
tissimum  referenda  est  benedictio  illa 
longior  et  facundior  in  loseph  pronun- 
tiata,  cuius  progenies  in  duas  tribus 
Ephraim  et  Manasse  eflloruit  (Gen.  49, 
22-26)  ;  triplex  benedictio  loseph  conce- 
ditur  :  numerosae  prolis,  victoriae  de 
hostibus,  affluentiae  bonorum;  et  eius 
principatus  inter  fratres  explicite  com- 
memoratur,  attamen  non  promittuntur 
losephi  florentes  permansurae  res  usque 
ad  Messiae  adventum  (cf.  F.  de  Hum- 
melauer  ad  h.  1.).  Eadem  effemmtur  in 
benedictione  Moysis  (Deut.  33,13-17), 
quae  apte  concluditur  verbis  :  «  hac 
sunt  multitudines  (myriades)  Ephraim 
et  haec  millia  (chiiiades)  Manasse  ». 


LEXICON   BIBUCDM.   —  T.    H.  —    7 


195 


El'lIRAlM. 


EPURATUA. 


190 


3.  Ephiaiin  mous  (los.  17, dS;  20,7; 
2i,30.  33  ;  Uni.  2,0;  3,27;  4,5;  7,24  elc.) 
osL  noincii  royioiiis  inonlanae,  tiuae  a 
planilie  Esdrolou  usciiic  ad  inonlana  Ic- 
nisaloin  porrigilnr.  Eliain  vocatur  nions 
Israël  Jos.  11, IC»,  21).  Oppouilui-  monli 
luda  (los.  H,21  ;  20,7 W  Limes  inter  mon- 
lem  Kphraiiii  et  monleiii  luda  cerlo  as- 
signari  uei|uit;  hoc  tatneii  conslal  tii- 
biiin  Beniamin  sallem  qiioad  inaioreni 
partem  nioiili  Ephraim  accensoiulam 
osse;  nain  regio  inter  Rama  et  Belliel 
erat  in  monte  Ephraim  (Iiul.  4,5),  Scba 
Benianiinita  erat  de  monte  Ephraim 
(2  Kog.  20,1.  21).  Unde  limes  assignari 
poteril  nions  Nelû  Samwîl  (895  m)  aqui- 
lonem  versus  a  lerusalem  situs.  Mons 
Ephraim  3  Ueg.  4,8  dicitur  praefectura 
salomonica  a  Benhur  adminislrala;  quo 
loco  intellegunlur  sola  niontana  tribus 
Epliraim  tribu  Beniamin  cxclusa,  quippc 
quac  propriam  praelecluram  ';cf. -4,18) 
constiluebat.  In  monte  Ephraim  specia- 
tiin  recensentur  mons  Selmon  prope  Si- 
ihem  lud.  9,48),  montes  Hebal  et  Gari- 
zim  (vide  s.  v.  GARIZIM),  illc  a  septem- 
trione,  hic  a  meridie  vallis  Sichem, 
mons  Gaas,  a  cuius  septemtrionali  parte 
erat  Thamnalhsare  urbs  losue  (los.  24, 
30;  lud.  2,9),  mons  Amalec  (lud.  12,15), 
ubi  Abdon  iudex  sepultus  est  in  Phara- 
thon  {Far'ata)  urbe  haud  procul  Sichi- 
mis  loppen  versus  sita,  mons  Semeron, 
apud  qucm  leroboain  I.  ab  Al)ia  roge 
luda  devictus  est  (2  Par.  13,4).  Montes 
altissimi  sunt  Garizim  (868  m),  Hebal 
(938  m).  Tell  'Asi'ir  ,1011  m).  Fertilitas 
mentis  Ephraiiii  effertur  1er.  50,19  et 
regionis  circa  Samariam  Is.  28, 1  s.  Ipsa 
montana  olivetis  et  licetis  consita  sunt, 
vallcs  torrentibus  rivulisque  irrigalae 
vinetis  abundant  et  campos  frumcnta- 
rios  etformant;  occidentcm  versus  ubi 
montana  paulalini  in  planitiem  Saron 
descendunt,  pinguedo  soli  augescit; 
orienlcm  versus,  ubi  montana  praeru- 
ple  in  deprcssioncin  lordanis  descen- 
dunt, vallcs  sunt  broviores  et  stériles. 
Cf.  Stanley,  Sinai  and  Palestine  p.  220. 
234.  235.  Hanc  opulentiam  atque  abun- 
danliam  domui  loscph  praetlixerat  la- 
(■(»b  in  benedictionc  sua  Gen.  40,22  : 
«  Filius  accrescens  loseph,  hlius  accro- 
scens  cl  dccorus  aspcctu,  tiliae  disciir- 


rcrunl  super  muiiun  »  elc.  (cf.  F.  de 
Hummclmwr  in  li.  1.^  et  Moyses  Deut. 
33,13-17. 

4.  Epliraim  saUus  (2'Reg.  18,0).  Absa- 
lom  in  terra  Galaad  castra  posuerat  (2 
Reg.  17,2(5!,  David  in  Mahanaim  (17,24. 
27  hebr.);  exercitus  Davidis  ait  urbe 
egressus  est  in  campum  et  factum  est 
proelium  in  sallu  Ephraim  il8,G).  Ergo 
saltus  Ephraim  non  cis  lordanem  quae- 
rendiis  est  ;cum  Keil  in  h.  1.  et  Winer), 
sed  trans  lordanem,  ubi  rcx  adhuc  ver- 
sabatur  (cf.  19,15).  Nomine  Ephraim 
hune  saltum  designari  aliqui  pulant, 
quod  reapse  aliquo  modo  ad  tribum 
Ephraim  pertinuerit  {Vafablus  ad  h.  1.), 
alii  quod  ibi  Ephraimitae  a  lephtc  insi- 
gnem  cladem  (lud.  12,4)  acceperint  {Ti- 
riims  ad  h.  1.),  alii  quod  hic  saltus  e  re- 
gione  oppositus  sit  termino  septemtrio- 
nali montis  seii  tribus  Ephraim  (Mùhiait), 
alii  quod  in  hoc  ipso  proelio  Ephraimi- 
tae princLpalior  pars  exercitus  Absalo- 
mis  fuerint  et  clade  sua  originem  novo 
nomini  dederint  (Grove-Wilson),  alii  ali- 
ter V.  g.  a  vicinitate  urbis  Ephron  (v. 
EPHRON  4)  vel  a  colonia  quadam  Ephrai- 
mitarum  in  Galaad  (.4.  Henderson). 

Cf.  Winer,  Bibl.  Roalwb.  éd.  3  I  334.  II.  675  : 
M  aillait  apud  Riehm-Buetli'jen,  Handwb. 
des  bibl.  Alteit.  I.  405;  Grave- Wihon 
apud  Smith'FuUer,  Dict.  of  ttie  Bible  I. 
976;  A.  Henderson  apud  ffasiings,  Dict.  of 
tlie  Bible  I.  728  provoeans  ad  lud.  12,4. 

5.  Ephraim  urbs  (2  Reg.  13,23)  v. 
APHAIREMA  et  BAALHASOR. 

6.  Porta  Ephraim  (4  Reg.  14,13  ;  2  Par. 
25,23;  Neh.  8,10;  12,39)  est  una  ex  por- 
tis  urbis  lerusalem,  sine  dubio  septem- 
Irionem  spectans,  ut  ex  nomine  conclu- 
dere  licet,  ferlasse  eadem  ac  hodierna 
porta  Damasci;  cf.  lERUSALEM  V.  2. 

EPHRATHA       seu       EPHRATA 

(nmEx  cl  mDx;  'Ecppa9i  et  'Efppâe),  se- 
cunda'uxor  Caleb  (v.  CALEB  2)  lllii  Hes- 
ron,  mater  Hur  (1  Par.  2,10.  24.  50;  4, 
4).  Hur  autom  dicitiu'  paler  Belhlehem 
1  Par.  4,4;  inde  \iiletur  explicari,  cui- 
incolae  Belhlehem  Ephratliaci  appellen- 
tur  (cf.  Rutli  1,2;  1  Reg.  17.12)  et  ipsum 
oppidum  Betbhîhcm  eo  designetur  no- 
mine (Gen.  35. IG.  10;  48,7;  Riitli  4,11; 
Mich.    5.2).    Idem    cognomen    Ephrala 


197 


EPHRATHA. 


EPUREE. 


198 


oLiam  altcri  oppido  esse  attribulum  col- 
ligilur  ex  Ps.  131[132],6  :  Ecce  aiidivi- 
iiius  eam  in  Ephrata,  inveninuis  eam  in 
campis  silvae  ("lîTi  ''~tt;3).  Intclleg'i  cam- 
pes silvac  Cai'iathiarini,  in  cuius  loco 
cxcelso  arca  Domini  et  sanctuarium  erat 
(cf.  1  Reg.  7,1),  ceiiiim  est.  lainvero 
Sobal  fiiius  Hur  et  nepos  Ephratae  dici- 
tur  patcr  Cariathiarim  (1  Par.  2,50)  eo- 
deni  modo,  que  Hur  et  eiiis  filiiis  Salma 
dicuntur  patres  Bethlehem  (1  Par.  2,51  ; 
4,4).  Unde  inferre  licet  sicut  oppido 
Bethlehem,  ita  huic  quoque  urbi  Ca- 
riathiarim cognoliien  esse  additum 
Ephrata. 

Sunt  etiani  interprètes,  qui  putent 
Gen.  35,16.  d9  et  48,7  Ephratani  intel- 
legi  debere  de  Cariathiarim  et  addita- 
mentum  illud,  quo  Ephrata  45,19  et  48, 
7  de  Bethlehem  explicatur,  esse  glossam 
ex  tcxtu  delendam;  arguunt  enim  ex 
1  Reg.  10,2  sepuicrum  Rachel  non  pro- 
pe  Bethleiiem  fuisse,  sed  prope  Ramam 
tribus  Bcniamim  in  via  quae  a  Bethel 
ducit  Ephratam  i.  e.  Cariathiarim;  sed 
haec  ratio  non  videtur  esse  eflicax  (.vide 
s.  V.  RACIIEL). 

Ephrataeus  interdum  quoque  idem 
est  ac  Ephraimita  (lud.  12,5;  1  Reg.  1, 
1;  3  Reg.  11,26). 

EPHREE  (yiSn, Oùaçpr]), fiIiuS Psam- 

metichi  II.  (594-589),  rex  Aegyptiorum 
(589-570  a.  Chr.)  ex  dynastia  vigesima 
sexta  (saitica)  oriundus,  a  Manelhonc 
vocatus  Uapliris,  in  monumentis  aegy- 
ptiacis  Uachabra,  apud  Graecos  {Herod. 
Diodor.)  Apries.  Eius  nomen  in  S.  Scri- 
ptura  nonnisi  1er.  44,30  occurrit,  plura 
tamen  de  eo  aliis  locis  habentur.  Cum 
Nabuchodonosor  Palaestinam  invaderet, 
Hophra  (Epliree)  rex  Aegyptiorum  ma- 
gno  cum  exercitu  contra  Babylonios  pro- 
fectus  est  atque  efTecit,  ut  ab  obsidione 
urbis  lerusalem  pro  aliqiio  tempore  re- 
cédèrent; quare  Sedecias  ultimus  rex 
luda  iugi  babylonici  impatiens  iam  opi- 
nabatur  adesse  opportunitatem  Chal- 
daeorum  dominationem  evertendi  atque 
idcirco  legatos  misit  ad  leremiam,  ut 
apud  Dominum  intercederet  (1er.  37,3. 
4).  Verum  Aegyptii  proelio,  ut  videtur, 
a  Babyloniis  victi  in  terram  suam  rc- 
dieru'nt;  lerusalem  maiorc  impetu  ab  ho- 


stibus  obsessa  et  cxpugnata  est  (1er.  37, 
5  s.;  cf.  Ez.  17,15  s.;  29,1  s.;  30,20  s.). 
Proelii  istius  inter  Aegyptios  et  Babylo- 
nios, de  quo  in  succincta  narratione  S. 
Scripturae  nihil  Icgitur,  mentionem  facit 
Flav.  losephus  (Ant.  X.  7,3).  Ceterum 
etiam  post  illam  calamitatem,  qua  regno 
luda  destructo  Aegyptiis  maius  periculum 
imminebat,  Ephree  rex  ludaeis  amicus 
erat  eorunique  fugitives  recepit  in  par- 
tes septemtrionales,  immo  etiam  in  inte- 
riores  regiones  Aegypti  (1er.  41,16-18; 
43,1  s.).  Quae  cum  contra  mandatum 
Dei  fièrent,  leremias  Aegyptiis  expugna- 
tionem  per  Nabuchodonosor  et  multi- 
plicem  ruinam  annuntiare  iubetur  (1er. 
43,8  s.;  cf.  Ez.  29,17  s.).  Non  deerant 
qui  contendercnt  haec  oracula  non  fuisse 
impleta  [Buncker,  Volney,  Hitzig,  Oraf, 
Ebers);  lacent  enim  Herodotus  et  Dio- 
dorus  de  expugnatione  et  depraedatione 
Aegypti  per  Nabuchodonosor  facta.  At 
hodie  ex  monumentis  aegyptiacis  et  ba- 
bylonicis  constat  Nabuchonosor  anno  37. 
regni  sui  (circa  annum  568  a.  Chr.)  ex- 
peditionem  in  Aegyptum  suscepisse  et 
usque  ad  Syenen  progressum  esse  (cf. 
Wiedemann,  Bnmengo,  Knabenbauev). 
Quare  testimonia  Berosi  et  Megasthenis 
apud  Flav.  losephum  (cont.  Ap.  1,19, 
20)  de  expeditione  aegyptiaca  Nabucho- 
nosor plane  flde  digna  sunt.  Ex  eo  igitur 
quod  Herodotus  (2,161-163.  169)  et  Dio- 
dorus  (1,68)  testantur  Apriem  prospère 
régnasse  et  féliciter  contra  Sidonem,  Ty- 
rum,  Cyprum  dimicasse,  argui  nequit 
contra  expeditionem  aegyptiacam  Nabu- 
chodonosor. 

De  ultimis  denique  fatis  huius  régis 
exstat  oraculum  Domini  :  Ecce  ego  tra- 
dam  Pharaonem  Ephree  regem  Aegypti 
in  manu  inimicorum  eius  et  in  manu 
quaerentium  animam  illius,  sicut  tra- 
didi  Sedeciam  regem  luda  in  manu  Na- 
buchodonosor régis  Babylonis  inimici 
sui  et  quaerentis  animam  eius  (1er.  44, 
30).  Notandum  est  bis  vcrbis  non  prae- 
dici  Pharaonem  traditum  iri  régi  Baby- 
lonis neque  eum  morteni  vi  illatam  su- 
biturum;  poterat  oraculum  irapleri  ac 
ludaeis  signum  et  pignus  exhiberi  in  in- 
signi  aliqua  clade  et  calamitate.  lam- 
vero  secundum  Herodotum  (2,162  s.)  et 
Diodorum  (1,68)  Apries  postquam  infe- 


199 


EPnREE. 


EPIMENIDES. 


200 


licilcr  coiilra  Cyronen  apiul  viciiin  Ii'asa 
pugnavil,  ab  Aniasi  diioc  niililaii  in 
vincula  coniofliis  vl  llirono  spolialus 
est,  poslea  aiiloni  poimlo  inorlern  fins 
iiuporlunc  posliilanle  sutTocaliis.  Vcruin 
liaec  nanalid  non  satis  concordat  cnni 
aliis  teslitnoniis  aegypliacis,  qnilms  pi'o- 
luu'i  videUir  Anui^^in  el  Aprion  siniul  in 
Acgyplo  régnasse.  Unde  vcrsimilc  csl 
Aprien  insigni  dadc  a  Cyrenensibus  in- 
llicta  coacliim  fuisse,  ul  Ainasin  in  ro- 
gni  consorliuni  assuincret.  Pcr  sex  au- 
nos  ;370-oG4  a.  Chr.)  una  vidcnlur 
régnasse;  lia  enini  discrimen  annorum 
explicari  polest,  que  Hcrodotus  ci  an- 
nos  regni  25,  Africanus  19  assignat. 
Quo  niorlis  génère  Hophra  (Ephree)  in- 
lerierit,  in  monumenlis  non  prodilur. 

Cf.  Wicdemonn,  Aegypt.  Geschichte  p.  636 
ss.  ;  Bvunengo,  L'iinpero  di  Babilonia  e  di 
Ninivell.  p.  308-322;  Knabenbaiier,  Comm. 
in  1er.  p.  4*,t4.  495-,  Vigonroux,  La  Bible  el 
les  déc.  mod.  éd.  6  IV.  p.  244-253,  qui 
Aprien  a.  572  vel  571  morluinn  esse  dicit. 

EPHREM  Icgilur  Ps.  77[78],9  pro 
Epliraini  :  Filii  Ephrcm  (□''13N',  'Ecppaiiil 

intendantes  et  mittentes  arcum  conversi 
sunt  in  die  belli. 

EPHREM  ('Eopa{[jL)  urbs,  ad  (juam 
Christus  paulo  ante  passioneni  se  rece- 
pit  (loan.  11,54).  Vide  s.  v.  APHAIREMA 
et  BAALHASOR. 

EPHRON  ("lilSîT,  'Ecppwv).  1.  Ephron 

Hethacus,  lilius  Seor,  qui  Abrahae  400 
siclis  argenti  vendidit  agrum  prope 
Macabre  ^Hebron)  situm  cum  spelunca 
duplici,  in  qua  Sara  uxor  Abrabae  se- 
pulta  est  ^Gcn.  23,8-17;  25,9;  49,29.  30; 
50,13).  Vide  etiam  HEMOH. 

2.  Epbron  nions  in  continibns  Iribuum 
luda  et  Bcniamin  inter  fonleni  aquae 
Nephtoa  (hodie  'Ain  Liftâ)  et  url)eni 
Carialhiarim  (bodie  Qarynt  el-'Enah) 
enumeratur  (los.  15,9).  Haud  dubie  de- 
signantur  iuga  monlium,  ([uibus  ab 
oriente  adiacet  Wi'idi  Ikinlnâ  (vallis 
terebinllii  ex  opinionc  Iraditionis  anti- 
(juac),  a  nieridie  via  llierosolymis  lop- 
l)en  dncens  (cf.  DUlmann  in  b.  I.).  Alia 
supposilio,  (|uani  llondcr  (Pal.  Jixpl. 
Fund,  \)\\dvi.  Stal.  1879  p.  95-99)  dé- 
fendit, Nepbtoa  esse  Etani  CAin    Atnn) 


et  ("uiriathiarim  esse  KInrhel  'Ermû 
pi'ope  Beit  'Atnh,  vix  probabilis  dici 
pote  st. 

3.  Epbron  urbs  {Kethih  "jnEi;,  Qeri 
risy),  quani  Abia  rcx  luda  leroboain 

régi  Israël  cripuit  (2  Par.  13,19);  v. 
APHAIREMA  et  BAALHASOR. 

4.  Ephron  lU'bs  transiordanica,  quani 
ludas  Macbabaeus  al)  Astarotbcarnaim 
iler  Betlisan  versus  faciens  cxpugnavil 
ac  delevil  (1  Macb.  5,46-52;  2  Macb.  12. 
27).  Priore  loco  describitur  «  civilas  ma- 
gna in  ingressu  posita,  niunita  valde  et 
non  crat  decbnare  al»  ea  dextra  vel  si- 
nistra,  sed  per  mediaui  iler  crat  ».  Apud 
Elavium  loseplium  (Ant.  XII.  8,5)  dicitur 
in  via  ita  posila,  ut  in  alterutrani  par- 
leni  decUnandi  potestas  non  fuerit.  Vi- 
detur  itaque  in  angusta  ([uadani  valle 
fuisse.  Fortasse  eadem  est  ac  Gephrus 
apud  Polyb.  V.  70,12.  Situs  ignoratur. 
A  nonnullis  censetur  esse  Kefrendje 
iuxta  Wndi  'Adjlûn  {Riess,  Bibel-Atlas), 
ab  aliis  niagis  seplemtrionem  versus 
quaeritur  (cf.  Legendre  apud  Vigou- 
roux,  Dict.  de  la  Bible  II.  1892). 

EPICURAEI  (ETTizoupctot),  philoso- 
pbi  qui  doctrinis  ab  Epicuro  (qui  natus 
(M'at  341  a.  Cbr.)  et  discipulis  eius  tra- 
ditis  addicti  sunt.  Cum  apostolus  Paulus 
Atbenis  commoi'aretur,  aliqui  ex  bis 
pbilosopbis  cum  eo  disserebanl  Act.  17, 
18.  Epicuraei  conlendebant  animam  si- 
mul  cum  corporc  mori,  summum  bomi- 
nis  bonum  esse  voluptatem,  quam  Epi- 
curus  quidem  teste  Seneca  (ep.  85,18) 
ex  virtute  natam  esse  voluit,  sed  quam 
plerique  alii  delectationibus  corporis 
conlincri  et  baberi  malebant;  nam  ul 
idem  advertil  :  non  dico,  quod  plerique 
nostrorum,  sectam  Epicuri  flagitiorum 
magistram  esse,  sed  illud  dico  :  maie 
audit,  infainis  est  ;Vit.  beat.  13,1).  Cum 
Epicuiaei  immorlalilateni  animi  nega- 
rent,  inter  eos  qui  autlientes  resurrc- 
clionem  mortuorum  irridebanl  certe 
quam  maxime  isti  eranl.  Celerum  de  ea 
sccta  vide  Zeller,  Pbilosopbie  der  Grie- 
chen  III.  1  p.  3G3  ss.  ;  praeserlim  p.  420. 
446  {edit.  3);  il/.  Guyau,  l.a  morale  ifE- 
picurc,  Pai-is  1886. 


;^j:PIMENIDJi;§ 


i  crelOTsis,  eu- 


201 


EPIMENIDES. 


EPISTULA. 


202 


ius  verba  allegat  S.  Paulus  Tit.  1,12; 
cf.  s.  V.  CRETA. 

EPISCOPUS  (Ma-AOT.oi).  Ea  vocc  red- 
ditur  Xch.  i  1 ,22  T^ps  quac  vox  alias  in 

Vulgala  vertitur  praepositus,  praefecUis 
cf.  Gen.  41,34  et  4  Reg.  25,19  et  apud  LXX 

-or.ip■/r^ç,  ÈTrcardcTT]?.  MlUlUS  vero   vel   offl- 

ciuni  eiiismodi  magistratiis  vel  praepositi 
dicitur  mps  quod  vocabulum  vertitur 

episcopatus  Ps.  108,8,  unde  verba  de- 
SLimpta  sunt  Act.  1,20  :  et  episcopatum 
eius  accipiat  aller  i.  e.  officium  eius  et 
munus  accipiat  aller,  in  locum  ac  mu- 
nus  quo  ipse  excidit  aller  eligatur.  In 
Novo  autem  Testamento  dicitur  ipse 
Cbristus,  Dominus  et  pastor  bonus,  epi- 
scopus  animarum  noslrarum  1  Petr.  2, 
25  qui  scil.  nobis  praepositus  est  nostri- 
que  curam  gerit.  Porro  dicuntur  epi- 
scopi  qui  ab  apostolis  conslituti  sunt 
praesides  coetuum  fidelium.  Eos  auteni 
constitui  ab  apostolis  mandate  divino, 
impositione  manuum  qua  gratia  Spiri- 
tus  sancti  conferatur  iisque  veram  com- 
petere  potestatem  regendi,  indubie  sa- 
cris  litteris  declaratur;  ita  enim  eos 
alloquitur  Paulus  :  attendite  vobis  et 
universo  gregi,  in  quo  vos  Spiritus  san- 
ctus  posuit  episcopos  regere  Ecclesiam 
Dei  (TcoifjiatvEtv,  pascere,  praeesse  tam- 
quam  pastores,  quae  vox  de  imperio  ré- 
gis quoque  usurpatur;  cf.  hebr.  2  Sam. 
5,2;  7,7;  Ps.  78,71  etc.);  id  munus  au- 
tem conferri  impositione  manuum  con- 
sequitur  ex  eo  quod  Paulus  monet  Timo- 
theum,  ne  neglegat  gratiam  (charisma) 
quae  ipsi  data  sit  impositione  manuum 
presbyterii;  quo  munerc  quac  officia  et 
iura  contineantur  quaeque  in  episcopis 
cxigantur,  in  epistulis  quas  pastorales 
vocant  satis  describitur;  cf.  Act.  20,28; 
i  Tim.  4,14;  2  Tim.  1,6;  1.  Tim.  1,3;  3, 
1-7;  4,11;  5,1  ss.  ;  Tit.  1,5-14.  Ipsos  au- 
tem episcopos  debere  si  opus  est  alios 
constituere  episcopos  vel  presbyleros 
(nam  utriusque  nominis  eadem  est  no- 
tio  in  sacris  literis  novi  foederis)  de- 
monstratiir  rébus  gestis  et  monitis  apo- 
stoli;  cf.  Act.  14,22;  Tit.  1,5  :  reliqui  le 
Cretae  ut  ea  quae  desunt  corrigas  et 
constituas  per  civitates  presbytères  si- 
cut  et  ego  disposui  libi.  Atque  eiusmodi 
praesides  cum  vera   regendi   potestate 


esse  constitutos  ex  variis  locis  epistula- 
rum  elucct;  cf.  1  Thess.  5,12;  Hebr.  13, 
17;  1  Petr.  5,1-4. 

I.  KNABENBAUER. 

EPISTULA.  Commercii  per  epistu- 
las  facti  vel  nuntii  aut  mandati  per  epi- 
stulas  missi  rara  est  mentio  tempore  an- 
tiquiore.  David  scribit  epistulam  ad  loab 
ducem  exercitus  eamque  raittit  per 
Uriam  mandans  in  epistula,  ut  Urias 
percussus  intereat  (2  Reg.  11,14).  loab 
autem  non  per  epistulam  sed  per  nun- 
tium  Davidi  indicat  se  iussa  fecisse. 
Quod  David  imperavit,  secreto  opus  ha- 
bebat.  lezabel  scripsit  litteras  ex  no- 
mine  Achab  et  signavit  eas  annule  eius 
et  misit  ad  maiores  natu  et  optimales, 
quibus  indicavit  qua  ratione  Naboth  ca- 
pitis  damnandus  sit  3  Reg.  21,8-10.  lehu 
litteras  bis  dédit  ad  optimales  Samariae 
4  Reg.  10,1.  6.  Prophetas  quoque  per 
litteras  munere  suo  esse  functos,  unum 
saltem  exemplum  refertur  :  Elias  (Eli- 
seus?)  per  epistulam  reprehcndit  loram 
regem  impium  eique  poenas  a  Domino 
infligendas  annuntiat  2  Par.  21,12-15. 
Ezechias  rex  scribit  epistulas  ad  Ephraim 
et  Manassen,  ut  venirent  ad  domum  Do- 
mini  in  Jérusalem  et  facerent  phase  ;  et 
insuper  perrexerunt  cursores  cum  epi- 
stulis a  rege  et  principibus  (cf.  hebr.  et 
graece)  in  universum  Israël  et  ludani,  in- 
vitantes omnes  ut  redirent  ad  Dominum 
2  Par.  30,1.  6-9.  Cum  Sedecias  rex  léga- 
les mitteret  ad  Nabuchodonosor,  per 
eosdem  leremias  misit  epistulam  ad  ex- 
sules  1er.  29,1  s.  Etiam  exteros  reges 
misisse  epistulas  refertur;  ita  Hiram  re- 
gem Tyri  ad  Salomonem  2  Par.  2,11; 
regem  Syriae  ad  regem  Israël,  qua  indi- 
cat a  se  mitti  Naaman  ut  a  lepra  curelur 
4  Reg.  5,5;  Sennacherib  regem  Assyrio- 
ram  ad  Ezcchiam  4  Reg.  19,14;  Is.  37, 
14;  ad  eundem  ([uoque  Merodach  Bala- 
dan4  Reg.  20,12;  Is.  39,1. 

Frequentior  usus  litterarum  reperitur 
tempore  posteriore.  Repetito  in  libro 
Esther  epistularum  est  mentio  quae  mit- 
tuntur  ad  gentes  varias  scriptae  prout 
quaeque  gens  légère  poterat  et  annulo 
regio  signatae  et  earum  quoque  exem- 
plaria  perscribuntur  1,22;  3,12;  8,5  s.; 
9,20.29;  13,1-7;  16,1-24.  Item  in  libris 


'i03 


EPISTULA. 


EQUUS. 


-20  ^ 


Esdrae  ol  Nehoiuiae  Ksilr.  4,7.  Il  s.;  ."l, 
6;  7,H.  Nt>li.  2,7;  0,:).  17. 19.  Etiaiii  Iro- 
tiuentiiis  t'|»istulat'  (•niniiitMiioi'anlur  in 
libris  Macli.  Occasiono  dala  pioplor  iili- 
litatein  cl  iiislidiliout'in  lidoliiiiii  apo- 
stoli  <|iioqii('  SI  ribobaril  epislulas  l'I  ad 
ecclesias  ot  ad  sin|i:iilos  quoiiue.  l't  o|)i- 
stiila  Pauli  a  licla  ot  supposila  ])Ossil 
discorni,  Thessaloniocnsihiis  sua  manu 
seribit  in  fine  salutalioneni  :  salutatio, 
mea  manu  Pauli,  quod  est  sijjnum  in 
onmi  epistula,  ita  scribo  (2  Tliess.  3,17; 
cf.  Gai.  0,11);  apostolum  dictasse  epi- 
slulas eliain  palet  Rom.  10,22  :  saUilo 
vos  ego  Tei'tius  qui  sccipsi  epistulam. 
Primo  iam  tempore  inter  Christianos 
epislulas  commendatitias  in  usu  fuisse, 
quibus  inter  se  cognosccbanlur  et  l'ami- 
liariter  suscipicbanlur,  paritcr  discimus 

2  Cor.  3,1. 

Dum  in  epistulis  leniporis  auliquioris 
solum  paucis  verbis  ar^umentum  indi- 
catur,  epistulae  temporis  posterioris 
multo  magis  accedunt  ad  formani  epi- 
stularem  quae  inscriptionc  cl  saluta- 
tione  continetur;  v.  g.  Dario  régi  pax 
omnis  ;Esdr.  5,7);  Rex  maxinuis  Ar- 
taxerxes...  principibus  et  ducibus  salu- 
tem  (Eslh.  13,1);  Rex  Anliocbus  senalui 
ludaeorum  et  céleris  ludaeis  salulem  il 
Mach.  11,27).  Quam  lormam  apostoli 
modo  ad  rem  chrisliaiiam  maxime  ac- 
commodalo  exUilerunt  :  Paulus...  Eccle- 
siae  Dei...  gralia  vobis  et  pax  a  Deo  Pâ- 
tre noslro  cl  Domino  lesu  Chrislo. 

I.    KNABENBAUER. 

EPISTYLIA.  Ita  in  VuJgala  vertitur 

3  Reg.  7,6  hebr.  2Î7,  quam  voeem  LXX 

r.i/oq,  Targum  cl  recenliorcslimen  expli- 
canl.  Paritcr  in  Vulgata  2  Par.  4,12.  13 
reddilur  niS;,  LXX  relincnl  ywXdO,  re- 

cenliuros  explicant  de  supcriore  pai-le 
columnacquae  in  modurn  sj)liacrae,  glo- 
buli  lormala  sil,  vcl,  ul  aliis  placcl,  in 
modum  nodorum. 

EPULARI  ponitur  in  Vulgata  liaud 
raro,  iibi  in  lii'i)r.  dicitur  n^Ù*  laelari, 

gauderc;  ila  Deut.  12,12;  14,20;  1(1,11. 
14;  26,11;  27,7  etc.  epulari  coram  Do- 
mino i.  6.  laelari,  cum  iaclilia  diem 
agcrc  feslum  coram  sanctuario  Domini; 
ponitur  paritcr  pro  ::n  Ps.  41,5  (bebr. 


42,5)  sonus  epulanlisi.  c.  Iripudium  cc- 
lebranlis  diem  l'eslum.  Ponilui'  ([uoquc 
eadem  ralione  pio  éopTiJ^siv  1  Cor.  5,11; 
sed  rre(|ui'atius  pro  sùapafveuôat;  cf.  Eccli. 
30,37  (gr.  31);  Luc.  12, lU;  15,23.  24.  20. 
32;  10,10;  ctiarn  pru  èrpuor^aart  lac.  5,5 
cpulati  eslis,  uli  Sap.  10,11  tou-^t},  epu- 
lalio. 

EQUUS.  1.  Nomen.  Equus  bebraicc 
comnuuiiler  D1D  (aram.   nidic,  assyr. 

slsfi)  appellatur;  nominis  elymologiam 
aliqui,  invilis  pbilojogis,  a  regione  Su- 
siana  equorum  palriae  vicina,  derivani, 
alii  ignolam  supponcrc  malunl.  Allero 
nomine  w*1S,  Arabibus  al((ue  .Vctbiopi- 

bus  cum  Hebracis  conmuiui,  in  S.  Scri- 
plura  plerumque  eques,  sed  eliam  equus 
designalur  (1  Reg.  8,11;  3  Reg.  5,6;  Is. 
21,7.  9;  28,28  Vulgata  :  ungula;  locl 
2,4  etc.)  ;  eius  eliam  vocis  etymon  a  Per- 
sia  duclum  a  pliilologis  reicitur,  alia 
vocis  cxplicatione  indubia  non  propo- 
sita.  Nomen  minus  consuetum  equi  est 
XSJDI,  quod  in  Vulgata  3  Reg.  4,28  (^bebr. 

5,8)  iumentum  (Sikh.  1,13  stupor)  expli- 
catur;  eliam  331,  quod  plerumque  cur- 

rum  désignât,  aliquibus  locis  videtur 
potius  equum  significare  (2  Reg.  8,4 
Vulgata  iugalis;  10,18  Vulgata  ctin-m; 
1  Par.  18,4  Vulgata  :  quadrigae).  —  In 
anliqua  lingua.sumerica  equus proprium 
nomen  non  videtur  habuisse,  cum  asi- 
nus  montium  orienlalium  appellelur. 

Cf.  Fr.  Hommel,  Namen  A.  SHugelhiere 
'i'»-46.  49.  .53  .s.;  id.  Die  Serniten  1,402; 
Th.  yohlehe  in  Ztschr.  d.  D.  Morg.  Ges.  XI. 
1886,719.  739;  0.  Schrader  ap.  F.  Helin. 
Kultui|in    u.  Hauslh.  éd.  G,  53  etc. 

2.  Textiis  S.  Scripturae.  .Vpud  Is- 
raelitas  equus  in  S.  Scriplura  usque  ad 
lempora  Davidis  non  memoratur.  Prima 
eorum  mcnlio  tamquam  de  fiilura  re- 
gum  possessione  in  loge  Deuleronomii 
occurril,  ubi  respeclu  babilo  ad  reges 
acgyplios  proliibctur,  ne  rex  constiluen- 
dus  nuilti|)lici'l  sibi  equos  ^Deul.  17,16\ 
Apud  .\egyplios  vero  nuilto  antea  equo- 
rum mcnlio  lit  (Cen.  47,17;  50,0;  Ex. 
0,3  etc.),  ([uibus  praesertim  ad  belliun 
ulebantur  ^Ex.  14,9.  23;  15,1.  21  elc). 
Conformiler  eliam  ex  monumontis  anti- 


20o 


EQUUS-. 


EQUUS. 


206 


quis  apparet  Aegyptios  saltem  indc  a 
dynastia  décima  septima  el  sequenLibiis 
multos  ac  pulcherriinos  equos  habiiisse, 
quamquam  temporc  anleriore  iisdem 
vidontiir  caruisse. 

Populi  vero  chanaiiaei,  quibuscum  Is- 
raelitac  diii  dimicabant,  equis  instructi 
erant,  quibus  praesertim  ad  Irabendos 
currus  bellicos  utebantur  (Deiit.  20,1; 
los.  11,4  ss.  ;  lud.  4,3  ss.  ;  5,22  etc.);  sed 
lilii  Israël  ne  equos  proelio  caplos  qiii- 
dem  sibi  servabant,  verum  iussu  Domini 
ciirribus  igné  combustis  equos  subner- 
vatos  ad  cursum  inutiles  reddebant  (los. 
11,6.  9).  Etiani  Syri  (2  Reg.  8,4;  3  Reg. 
20,1.  20  ss.;  4  Reg.  6,14  ss.  etc.)  atque 
Babylonii  et  Assyrii  (Is.  5,28;  1er.  6,23; 
8,16*^;  Ez.  26,7;  Hab.  1,8  etc.),  Mace- 
dones  (1  Macb.  3,39;  6,33  etc.)  aliique 
populi  israelitici  hostes,  exceptis  genti- 
bus  Arabiae  septcmtrionalis  ac  vicino- 
rum  desertorutn  (cf.  Num.  31,32  ss.; 
lud.  6,5;  i  Reg.  27,9;  1  Par.  3,21  etc.) 
semper  praeter  pedites  etiam  magnum 
numerum  ex  curribus  et  equis  pugnan- 
lium  ad  bellum  leguntur  attulisse. 

Israelitae  aulem  sub  regno  Davidis 
equos  alere  coeperunt  (2  Reg.  8,4;  15, 
i),  sed  ctiam  tune  haud  admodum  ma- 
gno  numéro,  cum  inter  "  principes  sub- 
slantiae  régis  David  »  praepositus  su- 
per boves,  camelos,  asinos,  oves,  non 
vero  super  equos  recenseatur  (1  Par. 
27,29-31).  Sub  Salomone  vero  eiusqu" 
successoribus  tum  regcs,  tum  privati 
plurimos  sibi  equos  comparabant  (3  Reg. 
4,26  ss.  ;  10,25  ss.  ;  18,3;  Is.  2,8;  30, 
16  etc.),  eisquc  maxime  ad  usus  belli- 
cos, sed  ctiam  ad  Irabendos  currus  (4 
Reg.  9,21.33)  utebantur.  In  colendo  au- 
tem  agro  bos  primum  locum  servabat 
et  rarius  tantum  equi  opéra  videtur 
etiam  in  bis  laboribus  pacis  adbibita 
esse  (et.  Is.  28,28).  Unde  ctiam  rex  pacis 
non  equo,  sed  pacifica  asina  vectus  civi- 
latein  suam  ingredi  voluit  (Zacb.  9,9). 
In  celeberrima  quoque  e([ui  descriptione 
in  libro  lob  (39,19-25)  potius  usus  bel- 
licus  equi  respicitur  (cf.  Homer.  II.  6, 
506-514;  Vergil.  Georg.  3,83  ss.). 

Praestantissimi  vero  equi  ex  Aegypto 
adducebantur  (3  Reg.  10,28  s.  ;  2  Par.  1, 
16  s.;  Is.  31,1;  36,9;  Ez.  17,13),  ubi 
equus  temporc  Salomonis  centum  quin- 


quaginta  siclis  et  quadriga  sexcentis  si- 
clis  constabat  (3  Reg.  10,29;  2  Par.  1, 
17);  fortassc  tamen  regio,  unde  Salo- 
mon  equos  accipiebat,  potius  terra 
Musri  in  Syria  septerotrionali  prope  Ci- 
liciam  intellegenda  est,  cuius  nomine 
postea  Misraim  i.  e.  Aegyptus  substitue- 
batur  (cf.  AEGYPTUS).  Maxime  etiani 
equi  Armeni  célèbres  erant  et  de 
«  domo  Tbogorma  »  Tyrum  nsque  affe- 
rebantur  (Ez.  27,14;  cf.  Strnbo  XI.  13, 
7;  14,9;  éd.  Cas.  325.  529).  Arabici  au- 
tem  equi,  nostra  aetate  celeberrimi,  ne- 
que  in  S.  Scriptura  neque  in  scriptori- 
bus  antiquis  profanis  memorantur 
(Hehn  o.  c.  28  s.),  probabiliter  quia 
soli  fere  Arabes  regionum  septemtriona- 
lium  et  maritimarum  antiquis  noti  erant 
(Hommel,  Namen  d.  Saugeth.  46-8). 

Praeter  usum  bellicum  S.  Scriptura 
de  equis  non  ita  multa  refert.  Comme- 
morantur  ungulae  firmissimae  equi, 
praesertim  antiquitus  maxime  necessa- 
riae,  cum  nondum  ferro  protegerentur 
(Is.  3,28),  flagellum  quoque  et  frenum 
ad  impellendum  et  regendum  animal 
(Prov.  26,3;  lac.  3,3).  Variorum  quidem 
colorum  equi  memorantur,  sed  praeci- 
pue  candidi  aestimabantur  (Apoc.  6,2; 
19,11.  14  etc.),  quibus  etiam  duces  ac 
principes  uti  solebant  {Herod.  9,62  ; 
Verg.  Aen.  3,537  etc.).  Ab  impiis  regi- 
bus equi  iuxta  morem  paganum  Medo- 
rum  etiam  in  sacrificium  Soli  consecrati 
leguntur  (4  Reg.  23,11);  qui  mos  Israe- 
litis  eo  magis  invisus  esse  debuit,  quia 
equus,  utpote  animal  salacissimum  (Ez. 
23,20),  ad  animaliaimmunda  pertinebat. 
3.  Auctores  profani.  Quae  ex  aucto- 
xibus  profanis  atque  ex  variis  historiae 
nionumentis  tum  apud  Babylonios  et 
Assyrios,  tum  apud  Aegyptios  aliosque 
populos  liabentur,  ea  quae  in  S.  Scri- 
ptura de  e([uis  referuntur,  omnino  con- 
firmant. Comniuniter  admittitur,  equum 
[Equus  caballus  Linné)  a  spccie  quadam 
silvestri  in  Asia  central  i  origineni  du- 
cere  atque  inde  paulalim  ad  Babylonios 
et  Assyrios,  ad  Syros  et  Palaestinenses 
vicinosquc  populos  atque  ad  Aegyptios 
esse  propagatum,  ac  praccipue  apud 
omnes  populos  antiques  ad  usus  bellicos 
esse  adbibitum.  Quacpluribus  liic  expo- 
nere  non  vacat. 


207 


EOl'US. 


ERICIL'S. 


2U8 


Cf.  Som.  liocliart,  llicroz.  I.  '.tG-181,  al. 
Rosenm.  I.  ai-l'i?;  J.  D.  Michaelis,  Etwas 
von  (I.  ait.  Gescli.  d.  Tforde  u.  d.  Pfer- 
dezucht  in  Palaesl.,  in  Append.  ad  Mosai- 
schcs  Ufcht  c(l.  '2,  vol.  111;  i:.  F.  h'.  Ro- 
senmiillvr,  \\\h\.  AIUmUi.  IV.  t>, 26-41  ;  H.  O. 
Aen;,  Zool.  d.  ail.  Griecii.  u.  Riuii.  19'.t-'208; 
L.  Lcwijsohn,  Zool.  d.  Talm.  i:i('.-9;  //.  B. 
Tristràin,  Nat.  Hist.  oftiic  Bible  éd.  S.lO'i- 
7;  i(l.  rauna  and  Flora  of  Pal.  2;  /.  G. 
Wood,  Hihic  Animais  2'i8-G3  ;  Fr.  Huunnel, 
Naincn  d.  SiUigeth.  4'i-ll'.l.  35G  s.  384;  ]>. 
Cultrero,  Fauna  bibl.  59-65;  LeuniS'Lud- 
wi(j,  Svnopsis  1.  1,  éd.  .?,  p.  269-71;  .1.  E. 
BreJim,  ïierleben  éd.  A,  111.  38-59;  Pli.  L. 
Martin,  Naluigesch.  d.  Tbiere  1.  1,427-44; 
/'.  Sc/ie(j(j,  Uibl.  Arcb.  92-5;  A.  Otto,  7.ur 
Gesch.  d.  ait.  Ilausliero,  IJreslau  1889,  73- 
7;  A.  Zeller,  Das  Pt'eid,  d.  Esel  u.  d.  llund 
in  d.  h.  Schiift,  Plauen  1890;  V.  Hehn  op. 
c.  19-51.  527-9;  0.  Sclirader  ib.  51-5;  L.  An- 
deiiind  in  Ztschr.  d.  D.  Pal.-Ver.  XVIII. 
1895,  1-33;  A.  Sociii  ib.  183-8;  G.  Loreta, 
La  zoologia  nella  Bibbia  191-4.  —  De  equis 
ap.  Assyiios  et  Aegyplios  cf.  li.  Lep.iius, 
Denkmiiler  3,10.  92.  93;  F.  Chabas,  Études 
sur  ranti(|uilé  historique,  Paris  1873,421-57; 
M".  Houghton  in  Trans.  Soc.  Bibl.  Arcb.  V. 
1877,  50-2;  6'.  liawlinxon,  Five  great  Mo- 
narchies éd.  4,  1,232  s.;  Wilhinson-Birc/i, 
Manners  and  Customs  I.  pi.  11.  B  ;  I.  190-3: 
III.  299;  A.  Ennan,  Aegypten  649-52;  J. 
Duemic/ien  ap.  Brelini  1.  c.  39  s. 

L.    FONCK. 

ERASTUS  ("Epaoïoç).  1.  Discipulus 
quein  S.  Paiilus  simul  ciim  Timotheo  ex 
Epheso  niisit  inMaccdoniam(Act.  19,22). 
De  eodein  videturesse  sci-iuo  2  Tim.  4,20  : 
Erastus  rotnansit  t'orinlhi. 

2.  Discipulus  qui  Roui.  10,23  salutal 
Chrislilidelos  Romae  degeules  Eral  ar- 
carius  scu  quaeslor  dilissimae  civilalis 
Coriulhi,  qui  trihula  et  pecunias  puhli- 
cas  administrahat.  Quarc  adnumcrandus 
est  illis  non  niullis  nobililuis  [[  Cor.  1, 
26)  qui  Cliristo  nomon  dcdcrunl.  Sunt 
qui  putent  de  uno  codiniiquc  Erasto 
agi  tribus  locis  citalis,  Erasluni  sciliccl, 
qui  olitn  crat  arcarius,  oj'licio  suo  renun- 
liasse  et  .se  Paulo  coniileui  adiunxisse 
alque  Rom.  16,23  noiniuari  soluni  ex 
muncrc  antea  gesto.  Vcruinox  modo  lo- 
qucndi  id  non  vidcturprohabile;  elenim 
cum  Rom.  16,23  dignilalis  mentio  fiât, 
non  autem  aliis  locis,  salis  clare  indica- 
liu'  de  altero  esse  s(>rnionein.  ("elernm 
nomeu  Erasli  IVequiMilissimum  ei'al. 


ERCHUAEI  (K1121K,    Ap/uaroi)    no- 

minantui-  Esdr.  4,9  inter  eos,  quos  Asena- 
pliar  (vide  s.  v.)e\  regionibus  orientali- 
l)us  in  Samar-iam  lianslulit.  Llti  ex  voce 
concludei'e  licel,  isli  erant  oriundi  ex 
regione  ui'bis  Aracii  (vide  s.  v.). 

ERICIUS.  1.  Ericius  in  Vulgala  dici- 
tur  animai  iicbr.  isp  appellatum  (Is.  14, 

23  ;  34,1 1  ;  Sopli.  2, 14).  IX\  pariter  èyrvo; 
vertit,  Pcsliilta  ii'^ïi^p  [Payne  Smith  iiSHl 
s.).  Inter  animalia  nominatur,  quac  in 
soliludinibus  ac  descrlis  locis  degunt,  ne- 
(pie  aliade  eo  in  S.  Scriplura  rcferuntur. 
Quamquam  in  diversissimas  partes  abie- 
runt  interprètes,  pracsertim  antiquio- 
res,  ex  quihus  alii  ericium  vel  hystricem 
in  terra  viventem,  alii  testudinem  vel 
castorem  vel  lutram  aquae  amantes,  alii 
volucrem  per  aéra  volitantem  exposue- 
runt,  nulla  tamen  videtur  ratio  ab  inter- 
pretatione  seniorum  et^.  Hienmymi  d\>- 
cedendi.  Itaque  nomine  ~2p    impriuiis 

ericium  (gcrm.  Igel,  gall.  hcrisson),  for- 
tasse  eliam  hystricem  {Stachelschwein, 
porc-rpic)  significari  censemus.  Ratio 
prima  est  auctoritas  veterum  versionum, 
a  qua  sine  rationabili  causa  non  est  dis- 
cedendum  ;  altéra  est  nomen  arabicum 
qunfud,  quod  idem  est  cum  hehr.  qippod 
et  spccies  ulriusquc  animalis  désignât  ; 
tertia,  quia  et  tvù'm.s-  (Ericius  europaeus 
Linné,  et  alia  species  minor,  ord.  Insecti- 
vora)  et  hi/strix  (Hysfrix  cristata  L.  et 
H.  hirsiitirostris  Brandt,  ord.  lïodentia) 
in  Palaestina  vicinisque  provinciis  fré- 
quenter invcniuntur,(,'t  solitudinissilen- 
liique  maxime  amantes  verbis  prophe- 
ticis  optinie  con\eniunl. 

Cf.  Soin.  Bocliart,  Hieroz.  I.  1035-42,  éd. 
Rosenm.  U.  454-<i2;  E.  F.  K.  Rosenmiiller, 
Bibl.  Allertb.  IV.  2,227  s.;  //.  O.  Lenz,  Zool. 
d.  ail.  Griech.  u.  Rom.  81-83.  156;  A.  Lewij- 
.fo/in,  Zool.  d.  Talm.  100  s.;  J.  C.  Wood, 
Bible  Animais  80-6.  462-8;  /•'/•.  Hominel,  Na- 
nien  d.  Siiegeth.  339.  365;  //.  B.  Tristram, 
Nat.  Hist.  of  thc  Bible  <ul.  8,101  s.  125  s.; 
id.  Fauna  and  Flora  ofPal.  U)  ;  P.  Cultreia. 
Fauna  bibl.  2{'t:  Lennis-I.udiriij,  Synopsis 
1.  i,ed.  3,  p.  207.  226;  ^1.  /.'.  Brehm.'TieiW- 
ben  éd.  3,  H.  358-70.  558-64;  G.  Loreta.  La 
zoologia  nella  Bibbia  425-7. 

2.  ÎNequt>  oiislani  ai'gumenla,  quibus 
Tristnitii  cum  aliis    Chci/ne:  Hitzi;/;  cf. 


209 


ERICIUS. 


ESAU. 


210 


Guthe  ap.  Kautzch.  Alt.  Test.  Is.  14,23, 
contra  Is.  34,  11;  Rothstein  ib.  Soph.  2, 
14)    iDp  esse  avem  palustrem  [Ardea 

stellaris  LiniiL'  =  Botaurus  stellaris  Ste- 
phens,  germ.  Rohrdommel,  gall.  butor, 
angl.  hittern)  evincere  nititar.  Nam  tex- 
lus  Is.  14,23  non  requirit  animal  in  pala- 
dibus  aquarum  habitans,  multoque  minus 
avem  palustrem,  cum  bene  de  variis  par- 
tibus  immensae  Babylonis  exponatur  : 
pars  erunt  ruinae,  ibique  habitabit  eri- 
cius,  pars  altéra  in  paludes  aquarum. 
Verbaautem  cap.  34,11  et  Soph.  2,14  om- 
nino  excludunt  avem  vel  aliam  bestiam 
palustrem,  cum  ipsae  ruinae  desertae  et 
nimio  solis  ardore  exustae  habitatioani- 
malis  isp  dicantur,  quae  avi  palustri  mi- 
nime conveniunt.  Quod  aliqua  saltem 
ratione  etiam  patroni  huius  sententiae 
videntur  animadvertisse,  cum  in  variis 
locis  variam  proférant  opinionem. 

Cf.  H.  D.  Trixlram,  Nat.  Hist.  243  s.; 
Fauna  and  Flora  10,  ubi  nomini  liystricis  addit 
«  heb.  ~l2p'  generic  »;  ib.  111,  ubi  similiter 
nomini  Botauii  stellaris  idem  nomen  addit; 
Guthe  1.  c.  Is.  14,23  Rohrdommel,  ib.  34,11 
Icjel.  —  De  ave  bac  cf.  Leunis-Ludwig  1.  c.  p. 
i79  s. 

3.  In  eodem  capite  34.  Isaiae  atque  in 
eodem  contextu  S.  Hieromjmus  cum  plu- 
ribus  versionibus  antiquis  in  v.  15  ite- 
rume?'tcm/?i  vertit  pro  hebr.  fisp,  quod 

una  tantum  littera  a  nomine  ericii  dif- 
l'ert.  At  iterum  "îDp   cum  illis  interpre- 

tibus  hic  supponere  prohibet  contex- 
tus,  qui  ericium  jam  nominavit  et  îisp 
animal  oviparum  describit  (iDScm  et  ova 

parit,  Vulg.  et  enutrivit  catulos).  Quare 
"î^Dp  retinendum  est,  quod  probabiliter 

serpentem  laculum  (arab.  qiffCizeh)  dési- 
gnai. V.  SERPEiNS. 

L.    FONCK. 

ERIOCH  legitur  in  Vulgata  ludith 
1 ,0  :  iu  campo  Erioch  régis  Elicorum,  sed 
apud  LXX  :  /at  TîEofo)  Eipto)/  6  [EaatXsu;  'E- 
XujjLafwv.  Textus  videtur  esse  corruptus. 
Aliqui  putant  Erioch  non  esse  nomen 
régis,  sed  campi  (0.  Wolff,  IJas  Buch 
ludith  1861,  p.  oH).  Plerique  tamen  illud 
nomen  régis  Aelamitarum  esse  admit- 


tunt  et  campum  explicant  de  campeslri 
eius  regni  parte,  quae  parti  montanae 
opponatur. 

ERUCAv.  LOCUSTA. 

ESAAN  {yJ^ài^,    Soadt),  urbs    tribus 

luda  (los.  15,52);  recensetur  in  secunda 
provincia  montis  luda.  Fortasse  el-Si~ 
mlâ  inter  meridiem  et  occidentem  a  Y2itt(l 
(Iota)  eiusdem  provinciae  (Survey  of 
West.  Pal.  Mem.  III.  313.  378);  Zanec- 
chia,  La  Palestine  d'aujourd'hui,  1899  II. 
p.  261). 

ESAU  (Tir",    'Haau),  filius  Isaac  et 

Rel)eccae  primogenitus  (cf.  Gen.  25,25), 
venator  et  agricola,  dum  frater  eius  la- 
cob  vir  simplex  habitabat  in  tabernacu- 
lis;  Isaac  amabat  Esau  eo  quod  de  vena- 
tionibus  iUius  comederet  et  Rebecca 
diligebat  lacob.  Indoles  Esau  profana 
(Hebr.  12,16)  satis  declaratur  eo  quod 
ius  primogeniturac  pro  lentis  edulio 
cessit  fratri  maxima  levitate  et  incuria 
solum  ad  brevem  illam  famis  sedandae 
voluptatem  attendons  :  en  morior,  quid 
mihi  proderunt  primogenita?  comedit  et 
bibit  et  abiit,  parvipendens  quod  primo- 
genita vendidisset  (Gen.  25,29-34).  Indo- 
lem  profanam  pariter  ostendit  eo  quod 
quadragenarius  uxorcsalienigenas  duxit, 
mulieres  Helhaeas  (Gen.  26,34  et  36,2) 
quae  olfenderunt  animum  Isaac  et  Rebec- 
cae,  ila  ut  Rebecca  diceret  :  taedet  me 
vitae  meae  propter  filias  Heth  ;  si  accepe- 
rit  lacob  uxorem  de  stirpe  huius  terrae, 
nolo  vivere  (Gen.  27,46).  Esau  quideni 
iuramento  interposito  primogenituram 
in  lacob  transtulerat;  verum  cum  sibi 
benedictionem  patris  primogenito  debi- 
tam  videret  praoreptam  a  fratre,  euni 
levitatis  suae  poenituit,  irrugiit  clamore 
et  magno  cumeiulatu  etfletu  benedictio- 
nem a  paire  postulavit;  sed  hereditatem 
benedictionis  patriarchalis  iam  non  con- 
secutus  est  :  lacob  factus  est  pater  po- 
puli  Dei,  Esau.eiusque  posteri  excludun- 
tur  a  stirpe  ex  qua  demum  Messias  pro- 
diturus  erat.  Indolem  a  Deo  alienam 
Esau  etiam  eo  manifestât  quod  odio  in 
lacob  stimulatus  apud  se  cogitabat  et 
aperte  quoque  minabatur  :  venient  dies 
luctus  patris  mei  et  occidam  lacob  fra- 
trem  meum  (Gen.  27,1-43).  Quare  Rc- 


I 


211 


ESAU. 


ES BON. 


212 


becca  hu'oli  (iiicm  dilii^'obal  l'iiruii  oius 
siiltlralicro  sludiiil  siuuliMis,  ut  altircl  in 
Haran  ad  l,al>an;  qiiod  iler  ut  Isaac  pa- 
ir! pi'obai(>lui',  Rebecca  vehernentci-  de 
uxoribus  Ksau  coiiqucsta  se  uolle  viver-e 
ait,'si  lacobacciperet  uxores  Chananaoas. 
Quart'  Isaac  ([U0(iue  lacobum  ad  iler  illud 
i'aoionduni  el  uxoteni  ex  sua  slirpc  acci- 
picudaui  horlalus  est  ( —  (piac  narialio 
aplissimein  se  coiicluditur,  ila  ul  ruiruru 
sit  orilicos  quosdani  in\ cuisse  conlra- 
diclioueui,  scil.  ab  uuo  iiarralore  assi- 
gnai'i  caMsani  itineris  odium  Ksau,  ab 
allero  uialriuiouiuni  cuni  coijnala  ineun- 
dum  — ).  Duui  lacob  per  annos  complu- 
res  abest,  eliam  ira  Esau  subsedit  atque 
eo  magis  pro  sua  indole  benediclioneni 
patriarcliabMH  vel  oblivioni  dédit  vel  sibi 
esse  ablalaui  uou  mullum  cura\it,  quia 
valde  dives  elTectus  csl.  lacobo  rcdeunli 
oecurril  cum  quadringentis  viris  cl  lacol» 
adoravil  pronus  in  terrain  scpties,  do- 
uce appropinquaret  fraler  eius;  tanta 
reverentiae  cl  animi  domissionis  signitî- 
catione  Esau  phuie  deniulcetur  et  posl 
longani  absenliani  sensus  amoris  fra- 
terni  aninium  eius  pervadit  :  currens 
Esau  obviam  fratri  suo  auiplexatus  est 
eum  stringensque  collumeius  et  osculans 
tlevit  (Gen.  3H,4)  et  dona  oblata  solum 
accepit  quia  lacob  eum  urgebal  ut  acci- 
peret.  lacob  vcro  qua  erat  prudenlia 
tamen  non  adeo  conrulel)al  affectui  amo- 
ris et  benevolenliae  quem  subito  et 
inexspeclalo  Esau  oslenderal,  sed  no- 
scens  indolem  Esau  mulabilcm  noluil 
cum  habere  socium  ilineris,  et  Esau  re- 
versus  est  in  viam  Seir  versus,  ubi  de- 
mum,  uli  ex  Gen.  36,6.  7  patet,  sedeni 
suam  fixit;  nam  divites  erant  valde  cl 
simul  liabitare  non  poterant  nec  susti- 
nebat  cos  terra  peregrinalionis  corum 
prae  nudtiludine  grcgum. 

Esau  nomine  allero  vocatur  (|uoque 
Edoni.  Prioris  nominis  ralio  indicatur 
Gen.  2"},2r>  :  qui  prier  egressus  est  rul'us 
erat  et  tolus  in  morcm  pellis  hispidus 
vocatumquc  esl  nomen  eius  Esau.  Ipsum 
aulem  nomen  lO  Zcnncr  cxplical   ex 

araltico,  unde  nolio  nominis  babelur 
qua  ruiis  pilis  \cstitus  signilicalur  (et. 
Tbeol.  Ouarlaiscbr.,  Tiibingcn  18S'.)  p. 
630).  Nomen  ail  cru  m  Edom  cxpUcalur 


(ien.  2;>,.'}0  :  da  mihi  de  coclione  bac  rut'a, 
i.c.  belu'.  promittc  miiiidevorarccxruro, 
rul'o  boc  DTXn,  quod  nomen  Edom  fac- 

lum  est  nomen  gcnlis,  (piare  Esau  otiam 
vocatur  palcr  E(b>ni  in  monte  Seir  (Gen. 
36,*)  .  Cclcrum  vi.h-  s.  v.  EDOM. 

In  lacol»  et  Esau  dcmonstrat  S.  Pau- 
lus  Deum  pro  sua  libiualitatc  gratias 
distribuere;  nam  cum  nondum  nati  l'uis- 
sent  aut  aliquid  boni  egisscnt  aut  mali, 
dictum  esl  :  maior  serviet  minori  i.  e. 
ex  sola  Dei  voluntate  aliquid  excellcnline 
collatum  est  minori;  idquc  etiam  mani- 
lestaluui  est  in  utroque  populo,  nam 
uli  apud  Malacbiam  1,2  babelur  :  lacob 
dilexi,  Esau  aulem  odio  babui,  i.  e.  uli 
ex  contexlu  apud  Mal.  consequitur  : 
u troque  populo  peccante  gens  lacob  ex 
cxsilio  revocatact  reslitula  est;  verum 
Edomilac  poenis  mcrilis  depulali  ma- 
nent;nam  :  quodsi  dixerit  Idumaea  : 
destructi  sumus,  sed  revertentes  aedifi- 
cabimus...  hacc  dicit  Dominus  exerci- 
tuum  :  isti  aedificabunl  et  ego  destruam 
et  vocabuntur  termini  impietatis  et  po- 
pulus  cui  iralus  est  Dominus  usque  in 
aeternum  (Mal.  1,H.  lacob  utiqueidsinc 
uUo  suo  nierilo  nactus  est  ut  a  Deo  eli- 
geretur  pater  populi  electi,  ut  tieret  pa- 
triarcba  prae  Esau  primogenilo,  ut  Deus 
diceretur  Deus  Abrabani,  Isaac  et  lacob 
[\\0ï\  Esau);  unde  in  duobus  bisce  fra- 
tribus  rêvera  adumbratur  quomodo  Deus 
pro  sua  volunlate  libcrrima  dona  sua 
praeclariora  distribuât  cui  volucril  nuUa 
liabita  ratione  excellentiae  naluralis, 
quae  propter  ius  primogenilurae  in  Esau 
reperiebalur.  Ceterum  Esau  pro  sua  le- 
vilale  ipse  ius  illud  abiecit  et  matrimo- 
nio  conlracto  cum  nuilieribus  Hetbaeis 
progeniem  electam  Abrabam  miscens 
cum  gente  idololatrica  se  reddebat  uidi- 
gnum,cuidarelur  promissio,  (piae  lacobo 
data  est  :  benediccntur  in  te  el  in  se- 
mine  tuo  cunclac  lrii»us  lerrae  (Gen. 
■28,1V). 

ESBAAL    (^ynUTN,     'AuaoâX),     lilius 

Saulis  régis  (1  Par.  8,33;  9,39);  idem 
alque  Isbosetb  (v.  s.  v.\ 

ESBON  ("riSïN,  'E(js6tôv),  unus  cxpo- 

steris  i>ela  jirimogenili  Heuiamin  {[  Par. 

7,7). 


213 


ESCOL. 


ESDRAS. 


214 


ESCOL.     1.    Escol    (SàtJNS    'EaxwX), 

Irater  Mainbre  Amorrhaei  et  Aner  (Gen. 
14,13.  24)  ;  lîi  très  ciiin  Abraham  foedere 
iuncli  eum  inpcrsecutioneexercitus  Cho- 
dorlahomor  adiuverimt.  In  textu  hebr.  et 
Vulgata  ordo  fratrum  est  :  Aner,  Escol, 
Mambre  (14,24);  sed  apud  LXX  habetiir 
Escol,  Aner,  Mambre  atque  hune  ordi- 
nem  exhibet  Flavius  losephus  (Ant.  I. 
10,2  :  "'Ea/^wv  6  r.pMzoi  éd.  Niese). 

2.  Escol  vallis  {SiD'iTX  SilJ;  Vulgata  : 

N'ehelescol,  torrens  botri,  vallis  botri  ; 
LXXcpâpay?  Poipuo?)  fortasse  nomen  ducit 
ab  Escol  Amorrhaeo,  sicnt  ab  eius  l'ratre 
Mainbre  nomen  habet  convallis  Mambre, 
immo  ipsa  uibsHebron,quae  Gen.  23,19 
et  3o,27  Mambre  appellalur.  Neque  ob- 
stat,  qnod  Num.  13,2o[24]  nomen  vallis 
ex  eo  explicatur,  quod  bolruni  portas- 
sent Inde  filii  Israël;  poterant  enim  Is- 
raclitae  per  modum  paronomasiae  cum 
nomine  antiquo  novam  significationem 
coniuugere,  quaeventusillein  memoriani 
revocaretur.  Ceterum  nota  derivationem 
nominis  Nohelescol  ab  Escol  Amorrhaeo 
non  esse  nisi  contecturam.  Ab  Eusebio 
(Onom.  éd.  Lng.  300,93)  haec  vallis 
quaeritur  apud  Gophnam  iDjifnâ)  1;3  mil. 
pass.  a  lerusalem  Neapolim  (Sicheni) 
versus  cum  dubitatione,  a  S.  Hieronymo 
(Peregrinatio  S.  Paulae,  apud  Tohler  et 
Molinier,  Itinera  hieros.  I.  p.  3oj  intcr 
Hebron  et  Bethsur.  A  ludaeis  Hebronem 
hodie  incolentibus  agnoscitur  esse  Wndi 
Tuffu,  quae  vallis  Hebrone  Eleutlieropo- 
lim  spectat  et  vinetis  abundat;  ineadem 
fere  directione  paucis  minutis  ab  urbe 
Hebron  invenitur  fous  inter  vineta  sca- 
turiens  ''Ain  Esknli  seu  'Âin  Kashkala, 
quo  nomen  Escol  conservari  putatur 
{Van  de  Velde,  Guérin,  F.  de  Saulcy., 
Liévin  de  Hamme,  Zanecchia).  In  cadem 
l'ère  regione  Baedeker-Benzinger  et 
F.  Buhl  vallem  Escol  quaerendam  esse 
consent  scil.  in  valle  Wâdi  Beit  IshÂhil 
inter  septemtrionem  et  occidenteni  a 
Hebrone. 

Cf.  Van  de  Velde,  Meinoir  p.  310;  Gué- 
rin, Judée  m.  215.  216;  F.  de  Saulcij, 
Voyage  en  Terre  Sainte  1865  1.  152;  Liévin 
de  Hamme,  Terre  Sainte  éd.  i  IF.  109;  Za- 
necchia, La  Palestine  d'aujourd'hui  1899  II. 
229-231;  Baedeker-Benzinger,  Pal.  und  Sy- 


rien éd.  5  p.  134.  137;  Buhl,  AU.  Pal.  1896- 
p.  89. 

ESDRAS  (XTtîr,  "Edopa;). 

1.  Celeberrimus  est  Esdras  sacerdos 
et  scriba  doctus  in  lege  Domini  qui  anno 
septimo  Artaxerxis  régis  favente  regc 
et  varia  subsidia  concedente  multos  ex 
exsilio  adduxit  in  urbem.  Quibus  itaque 
placuit  cum  eo  ascendere,  hos  congre- 
gavit  ad  Ahava  tluvium;  cum  autem  ex 
levitis  nemo  advenisset,  misit  Esdras 
viros  nobiles  ad  Eddo  (vide  s.  v.),  ut 
eius  ope  levitis  quoque  et  Nathinaeis 
persuadèrent  ut  se  accingerent  ad  iter. 
Quod  etiam  perfecerunt.  Esdras  ibi 
praedicato  ieiunio  Dei  openi  pro  itinere 
implorari  iussit;  «  erubui  enim  petere  a 
rege  auxilium  et  équités  qui  defende- 
rent  nos  ab  inimico  in  via,  quia  dixera- 
mus  régi  :  manus  Dei  nostri  est  super 
omnes  qui  quaerimt  eum  in  bonitate  » 
(Esdr.  8,22).  Aurum,  argentum,  vasa 
consecrata  domus  Dei  commisit  duode- 
cim  sacerdotibus  et  decem  levitis  aspor- 
tanda  in  urbem.  Profecti  a  lluinine  Ahava 
duodecimo  die  mensis  primi  advenerunt 
in  lerusalem  primo  die  mensis  quinti  et 
obtulerunt  sacrificia.  Esdras  multo  fer- 
vore  in  id  incumbebat,  ut  vita  colono- 
rum  moresque  ad  normam  legis  compo- 
nerentur.  Cum  dolore  magno  advertebat 
non  solum  honiines  plebeios,  sed  levitas 
quoque  et  sacerdotes  non  paucos  ma- 
trimonia  iniisse  cum  alienigenis;  quae 
uxores  ut  dimittercntur  magna  constan- 
tia  eftccit  (cf.  Esdr.  7,1-10,44).  Quid 
egerit  usquc  ad  adventum  Nehemiae 
anno  vigesimo  Artaxerxis  régis  quamvis 
libro  eius  non  referatur,  tamen  facile 
concludi  poterit  tum  ex  eius  studio 
obscrvandac  legis  tum  ex  decreto  Ar- 
taxerxis, quo  dicitur  missus,  ut  visitaret 
ludaeam  et  lerusalem  in  lege  Dei,  ut 
constituât  indices  et  praesides,  ut  iudi- 
cent  omni  populo  et  ut  animadvertanl 
severe  in  omnes  qui  non  fecerint  legem 
Dei  et  legem  régis  (7,14.  25.26).  Prac- 
terea  polestate  a  rege  accepta  urbem 
lerusalem  e  ruinis  instaurare  incepit. 
Eum  autem  ciusmodi  potestatem  acce- 
pisse  sequitur  ex  9,9  :  Deus  inclinavit 
super  nos  misericordiam  coram  rege 
Persarnm  ut  daret  nobis  vitam  et  subli- 


215 


ESDRAS. 


ESDRAS. 


21G 


marel  (loiiuiin  Dei  noslri  cl  exslrucrel 
soliliuliiit's  ciiis  t'I  darol  iiobi.s  scpcni  in 
liida  ot   lorusalein.   (lum  oniiii   tloniu? 
Dei  iam  esscl  oxslnicta  alqiie  comph^la 
aiino  so\lo  rcgni  Darii  rej^is  (0,11»),  rla- 
rmii  est  amio  septimo  Arlaxcrxis  isliid 
K  sublimarc    doiiuint    Dei  ol  exslriiere 
soliliidinos,  eiiis  »  non  pos?o  intelloj;i  do 
ipsa  aedificalione  tcnipli.   Neqiie  cnini 
(luidtliiaiu    l'onslal    tic    teniplo    ilerinn 
(loslriiclo.  Pi'oiiidc  snliliidinos  ciiis  erunl 
soliliidiiios  quao    circa    Icinpluin    sunl, 
ruinac  iirbis;ct   suhliinare  donium   Dei 
idem  crit  ac  novuni  addere  splendorem 
tcniplo  urbc  aedificata  et   munita.  Ad 
hanc  aodifîcationcni  et  munitionem  ur- 
his  spoctat  eliam  illud  «  ut  darel  nobis 
sepem  ».  Porro  inocnia  rêvera  esse  ae- 
diticata,  sed   inacbinationibus   inimico- 
rum  iteruni  destructa,   elarc  indicatur 
Neh.   1,2  ss.;  nain  anno  vigesinio  Ar- 
laxcrxis cuin  Hanani  ex  Iiidaea  venisset 
ad  Nchemiam  isquo   de  condilione  lu- 
dacoruni  inlerrogassel,  respondit  Hanani 
inter  alia  :  nuirns  lerusaleni  dissipatus 
est  et  portae  eius  combustac  sunt  igni. 
Quo  audito  Nebcmias  llel  et  luget  die- 
bus  miiltis.  Iam  plane  improbabile  est 
Hanani  loqui  de  destriictionc  a  Chaldaeis 
anno  580  facta,    quant    Nehemias  non 
potuit   ignorare,    et   Nebemiam    tanlo 
corripi  dolore  de   re  quani  iamdudum 
cognilam  babebat.  Sed  utrunique,  et  re- 
sponsio  Hanani  et  luctus  Nebemiae,  plane 
necessario  evenil,  si  Esdras  nioenia  et 
urbeni  aedificare  coeperil  et  opus  eius 
ab  inimicis  fucrit  destructuni  (cf.  4,7- 
23).  Postquani  Nebeniias  anno  vigesinio 
Artaxer.xis  advenit,    nioenia    urbis    ex- 
structa  sunt  et  Esdras  die  primo  niensis 
septimi  universo  populo  legit  legeni  Dei 
et  celebratuni  est  festuni  tabernaculo- 
rum  (Neh.  8,1-18)  et  die  vigesinio  quarto 
separalum  est  scmen  tlliorum  Israël  ab 
omni  lilio  alienigena  et  soUemni  spon- 
sione  principes,  sacerdotes,  levitae  vo- 
verunt  foedcre    percusso  obscrvaturos 
se  esse  legcm  Dei  ^Ncb.  0,1-10,39).  Fer 
Esdram   igitur    sludium    legis  maxime 
promotum  est  et  ipse  scriba  velox  in 
Icge  Dei  (^Esdr.  7, G)  quasi  palcr  et  pa- 
rcns  ccnscndus  est  scribaruni  vel  doclo- 
rum  logis,  quorum  crat  legi  Dei  oporaui 
darc,  cam  explicaro,  docere,  ad  varias 


vilae  conditiones  applicarc.  Quod  Es- 
drae  oITicium  t'alnilis  quoque  exornalum 
est  v.  g.  oum  omncs  libres  sacros  e 
memoria  rcsliluisse  multos([ne  alios 
divina  inspirationc  dictasse  (4  Esdr. 
14,40  ss.).  Eum  curam  exbibuisse  pnv 
collcclione  ot  conscrvalione  sacrorum 
librorum,  ex  raliou(^  eius  muncris  stu- 
diique  cl  ex  Iradilione  salis  conslal 
(cf.  Cornely,  Introd.  l.  éd.  2  p.  43  ss.). 

Usquc  ad  nostra  lempora  roccptum 
oral  apud  onmes  Esdram  venisse  in 
urbeni  anno  septimo  Arlaxcrxis  I.  i.  e. 
circaannuni457  a.  Cbr.  et  anno  vigesinio 
eiusdcm  régis  venisse  Nchemiam,  qui 
cum  Esdra  instaurationcm  rcligiosaiu 
pcrfeceril.  Iam  vero  hodie  tcnipus  Es- 
drae  et  Nebemiae  in  quaestionem  voca- 
lur  ab  aliquibus  et  varie  detcrminaUir. 
Nam  Van  Iloonacker  Nchemiam  quidem 
sub  Artaxerxe  I.  anno  445  in  Icrusaleui 
advenisse  tenel;  at  contendit  Esdran» 
non  advenisse  nisi  anno  septimo  Ar- 
laxcrxis II.  Mnemonis  i.  e.  anno  398 
(cf.  Nébémic  et  Esdras;  nouvelle  hypo- 
thèse... Muscon  1800;  cf.  Zorobabcl  et 
le  second  temple,  Muséon  1892).  Alii 
utrunique  Esdram  et  Nehemiam  ad 
tenipus  Artaxerxis  II,  reiiciunt;  lia  Kau- 
len  (Einleitong  éd.  4  num.  247  ss.), 
de  Saulcy,  Havet,  Imbert  (quorum  libres 
enumerat  Ch.  Huyghe  in  periodico  : 
Revue  des  questions  historiques  II.  1803 
p.  G).  Mcntione  digna  vix  est  opinio 
quani  Bellangé  proposuit  intellcgendum 
esse  Arlaxerxen  III.  Ochuni  qui  regnavit 
358-337;  nam  Neh.  13,6  annus  niemo- 
ratur  32.  Arlaxcrxis;  sed  Ochus  solum 
regnavit  per  annos  21.  Vcriuii  aliqua 
notanda  sunt  contra  alias  scnlcnlias. 

Et  priorem  quidem  non  possc  consis- 
lere  bene  dcmonslravit  Ch.  Huyghe\.  c. 
Atque  rêvera  plane  improbabile  est  ea 
quaede  Esdra  narrantur  cap.  7  cl  seq. 
accidisse  post  Nchemiam.  Nam  lemporc 
Nehcniiae  ludaci  ipsi  rcbus  pro  cullu 
necessariis  providcnl  (Neh.  10,32  ss.); 
sed  cum  Esdras  itcr  insliluil,  colonia 
ludacorum  ila  pauper  crat,  ut  rogia 
libcralilate  d(^buerit  provideri  Esdr. 
7,20.  Iam  vero  Nebcmias  Eccli.  40,15 
laudalur  lamquaui  is  (jui  rcmpublicam 
roslilucril  el  tirmam  stabileiuipie  ell'e- 
ccril;  ergo    lieri    uequil.    ul   quae    de 


217 


ESDRAS. 


ESDRAS. 


218 


Esdra  1.  c.  referuntur  post  Nehemiam 
facta  siut.  Cuin  Esdras  venit  in  lerusa- 
lem,  ab  aliis  forluito  audit  de  matrimo- 
niis  cum  alienigenis  conli'actis  quarto 
démuni  mense  post  adventum  (9,1  ;  10,9,\ 
Sed  ?i  antea  cum  Nehemia  iam  eiusmodi 
matrimonia  repudiasset,  certc  in  altcro 
suo  adventu  ipse  statim  inquisivisset, 
utrum  liaec  lex  esset  observata  necne, 
neque  par  quattuor  menses  exspectas- 
set,  donec  tandem  ab  aliis  dqceretur. 
Neque  probabile  est  Esdram  iuvenem 
qui  eousque  nihil  fecisset  tanta  auctori- 
tate  valuissc,  sicuti  in  tota  illa  narratione 
Neh.  8,2  ss.  apparet;  pariter  impro- 
babile,  Esdram  demum  in  senectute 
decrepita  iter  illud  laboriosum  7,9  etc. 
suscepisse;  si  enim  anno  445  cum 
Nehemia  pro  populo  laboravit,  legem 
explicavit  populo  et  ita  apud  omnes  in 
aestimatione  erat,  ut  principes  familia- 
rum,  sacerdotes,  levitae  ad  eum  conve- 
nirent  explicationis  legis  accipiendae 
causa  (Neh.  8,13),  certissime  plus  annos 
30  natus  erat;  ergo  octogenarius  fere 
iter  molestum  instituit?  INonnc  cuncta 
melius  et  aptius  inter  se  connectuntur, 
si  ille  ordo  temporis  servatur  qui  in 
imo  libro  Esdrae  et  Nehemiae  ipsa  nar- 
rationis  série  indicatur?  olim  enim  et 
ab  origine  exstitit  unus  liber  et  solum 
postea  a  ludaois  unus  ille  in  duas  partes 
est  divisus. 

Neque  altéra  sententia,  Esdram  et 
Nehemiam  tempore  Artaxerxis  II.  (403- 
3b8)  ea  agisse  quae  narrantur,  sustineri 
potest.  Nam  ratio  quae  a  Kaulen  alTertur 
immerito  profertur;  contendit  enim  : 
Sanaballat  de  quo  Neh.  2,10  ss.  et 
14,28  mentio  fit  a  Dario  Codomanno 
salrapen  Samariae  essenominatum  eum- 
que  postea  ad  partes  Alexandri  Magni 
transisse  {Flav.  los.  Ant.  XI.  7,2  s.); 
quarc  fieri  non  posse  ut  Artaxerxes  in 
libro  Neh.  intellegatur  primus  eius  no- 
minis.  Cum  Darius  Codomannus  regna- 
ret  anno  336-330,  haec  conf^lusio  con- 
sisleret,  si  apud  losephum  idem 
Sanaballat  posset  intellegi,  de  quo  Ne- 
hcmias  refert.  At  utriusque  narratio  ita 
instituilur,  ut  de  eodem  Sanaballat 
nequeal  explicari.  Nam  ille  Sanaballat 
apud  losephum  dicitur  missus  in  Sama- 
riani    satrapes   a   Dario    ultinio    rcgc; 


proinde  venit  in  Samariam  Dario  rage; 
Sanaballat  vero  in  libro  Nehemiae  iam 
est  in  Samaria  adveniente  Nehemia.  Ex 
Neh.  13,28  unus  ex  filiis  loiadae  fihi 
Eliasib  sacerdotis  magni  erat  gêner 
(înn)  Sanaballat;  sed  Nehemias  sacer- 

dotem  hune  qui  malrimonium  iniit  cum 
filia  Sanaballat  Horonitis  fugavit  a  se 
(hebr.).  Apud  losephum  vero  Manasses 
frater  leddoa  et  filius  lonathan  (vel 
loannis;  cf.  Neh.  12,11)  filiam  Sanabal- 
lat in  matrimonium  ducit.  Proin  qui 
matrimonium  iniit  cum  filia  Sanaballat 
est  secundum  Neh.  fihus  Joiadae  et  fra- 
ter lonathan  (vel  loannis);  secundum 
losephum  vero  est  filius  lonathan  et 
frater  leddoa;  proin  non  est  sermo  de 
eodem  matrimonio,  sed  de  matrimonio 
in  subséquente  generatione  et  alio  pror- 
sus  tempore.  Aliud  tempus  designari 
etiam  consequitur  ex  eo  quod  in  matri- 
monio uno  Nehemias  intervenit  13,28, 
in  altero  vero  apud  losephum  pontifex 
et  seniores  hierosolymitani  aegre  fe- 
runt  fratrem  pontificis  uxorem  habere 
genaris  externi;  nihil  apud  losephum  de 
Nehemia,  de  quo  alio  prorsus  tempore 
agit  scil.  tempore  Xerxis.  Neque  omit- 
tandum  est  indoleni  Sanaballat  diverso 
modo  describi  :  apud  Nehemiam  cerni- 
tur  inimicus  ludaeorum  qui  eos  subsan- 
nat  et  daspicit  et  cogitât  malum  Nehe- 
miae (Neh.  2,10.  19;  4,1;  C,2.  10  s.); 
apud  losephum  vult  sibi  conciliare  be- 
nevolentiara  ludaeorum;  apud  Nehe- 
miam Sanaballat  ait  :  quid  ludaei  faciunt 
imbecilles?  et  Tobias  corani  co  dicit  : 
si  ascendant  vulpes,  transsiliet  muruni 
eorum  lapideum;  apud  Josephum  Sana- 
ballat scit  (cfôw?)  praeclaram  Xa|j.jrpàv 
urbem  esse  Hierosolyma;  ibi  vocatur 
Horonites,  hic  Chuthaius  gênera  ex 
quibus  etiam  Samaritani  sunt.  Quae 
omnia  si  consideraveris  dices  non  de 
eodem  Sanaballat  esse  sermonem. 

Tempore  Nehemiae  sacerdos  raagnus 
erat  Eliasib  (Neh.  3,1).  Iam  séries  poii- 
tificum  haec  est  :  losue  qui  cum  Zoroba- 
bel  rediit  in  urbem  genuit  loacim, 
loacim  genuit  Eliasib  (Neh.  12,10).  Iam 
valde  improbabile  est  ab  losue  qui  circa 
annuni  520  pontifex  erat  (Agg.  1,1) 
usque  ad  annum  38o  i.  e.  ad  annum  20. 


:>19 


ESDRAS. 


ESTIIAMi». 


220 


Artaxerxis  II.  i.  e.  per  spaliiiin  aiuKiriiiii 
135  inimo  pcr  mains  spaliimi  soliiiii  tiTS 
exstilisse  poulilices.  (Juodsi  t'tiaiii  pi'O- 
haliilc  l'xisliiuaveris,  inspiciendiirn  est 
id  qiiod  Neh.  12,24-20  habelur;  eiuiine- 
rantur  ibi  Icvitae  et  ianilores  qui  vi\e- 
runt  in  dichiis  loacim  filii  losue  et  in 
diebus  Neheniiae  diicis  et  Esdrae.  Certe 
dici  oportet  iovilas  eos  fuisse  aequales 
et  loaciui  cl  Neheniiae  ducis  et  ulrinsque 
tenipore  officio  esse  l'unctos  (cf.  v.  24 
ut  laudarent  etc.).  Sed  e\  Icge  niosaica 
Icvitae  non  funjiebanlur  nisi  ab  anno 
aetatis  âo.  usquc  ad  30.  (Niun.  8,24.  23) 
vel  ab  anno  30.  us(iue  ad  îiu.  (Nuin.  4,30). 
lam  pei'([nain  iniprobabile  est  intcr  loa- 
cim lilium  losuc  et  annum  38;j  ne  viginti 
quinquc  (inidem  annos  intcrccssissc. 
Pater  enim  eius  losue  erat  pontifex  anno 
520,  immo  iani  538  ;  unde  tieri  nequit 
ut  anno  385  eius  fdius  in  sacerdotio  sit 
constitutus  i.  e.  post  spatium  annorum 
143.  Quarc  de  tempore  Esdrae  et  Nehe- 
miae  sententia  antiqua  connnunis  reti- 
nenda  est,  quae  nuUi  difticultali  est 
obnoxia  et  in  qua  singula  bene  conncc- 
tuntur  et  explicantur. 

I.    KNABENBAUER. 

2.  Saccrdos  qui  cum  Zorobabel  Baby- 
Jone  in  Icrusalem  rediil  (Neh.  12,1 1; 
eius  l'amiliae  princeps  erat  MosoUam  in 
diebus  loacim  pontificis  (12,13). 

3.  Unus  ex  principibus  luda,  qui  in 
dedicatione  mûri  lerusalcm  Neheniiae 
adstiterunt  (Neh.  12,33). 

4.  Esdras  in  Vulgala  2  Mach.  8,33 
mendose  scribitur  pro  Eleazar  (v.  ELEA- 
ZAR  8.). 

ESDRELON  (ludilh  1,8;  4,5;  7,3; 
'E<iopriX(/)[jL,  'Eaopr|Xwv  1,8;  3,9;  4,6;  7,3), 
nonieu  urbis  et  planitiei,  quac  alias 
lezracl,  lezrahel  (vide  s.  v.). 

ESDRIN  ("Eaôpiv),  dux  militum  in 
proelio,  quo  ludas  Machabaeus  Gorgiam 
fug'avit(2  Mach.  12,30  :  ol:c£p\Tbv  "Eooptv, 
Vulgata  :qui  cum  Esdriu  erant).  Nomen 
videtur  idem  esse  ac  my  (1  Par.  27,20; 

LXX  "EcjôpO. 

ESEBAN  (p:i7X;     'Aaoâv,     'AoeCwv), 

princeps  llorraeus,  lilius  Oison  filii  Seir 
(Gen.  30,20;  I  Pai-.  1,41). 


ESEBON    i]hsrN,    Haoaodtv),    quartus 

lilius  Gad,  enumcratus  inter  illos,  qui 
cum  lacob  Aegyptum  ingrcssi  sunt  (Gen. 
40,10).  Idem  Num.  26,10  nominatur 
Ozni  (•'Ifx,  'A?evO,  progenitor  Oznita- 
rum. 

ESEC(p;^y,  'Aa^iX),  Beniaminita  ex 
posteris  Sanl  (1  Par.  8,39). 

ESELIAS  v.  ASLIA. 

ESEM  uibs  V.  ASEM. 

ESEQ  puteus  v.  CALUMNIA. 

ESER  (li\s(,    'Adâp,     'Qadtp),     sextus 

filius  Seir  Horraei,  pater  Balaan,  Zavan 
et  Acan  scu  lacan,  unus  ex  ducibus 
Horraeorum  in  monte  Seir  (Gen.  30,21. 
27.  30;  1  Par.  1,38.  42). 

ESNA(nJU%S%  'lavai,  urbs  tribus  luda 

in  teiiia  provincia  Sephelae  (los.  15,43> 
Correspondere  videtur  ledna  Eusebii  et 
S.  Hieronymi  (Ononi.  éd.  Lag.  260,30; 
132,22)  0  mil.  pass.  ab  Eieutlieropoli 
Hebron  versus  sita;  haec  autem  sine 
dubio  est  hodiernus  vicus  Idhnâ  inter 
Beit-Djibnn  seu  Eleutheropolim  et  He- 
bron, nt  iam  Guérin  (Judée  II.  304-305) 
indicavit,  etsi  eam  non  ad  los.  15,43  re- 
tulit. 

Distingui  débet  ab  altéra  urbe  eius- 
dcm  aomiiiis  hebraici,  quae  in  Vulgala 
vocatur  Asena  (vide  s.  v.). 

ESPHATHA  (NilSDK,   «taoyâ),   ler- 
tius  lilius  Aman  (Eslb.  9,7). 
ESRIEL  v.  ASRIEL. 
ESRON  v.  HESHON. 
EST  AOL  v.  ESTUAOL. 
ESTHAMO  (y>2nCN',  'Ea6ai[jit6v\  qui 

fuit  de  Machalbi  (1  Par.  4,19),  secundum 
Vulgatam  est  lilius  uxoris  Odaiae  soro- 
ris  Naham  palris  Ceila.  Sed  textus  he- 
braicus  explicari  potest  :  Filii  Odaiae 
eiusque  uxoris,  iiuac  est  soror  Naham. 
sunl  paler  urbis  Ceila  cognominatus  Gar- 
mita  c.t  (paler)  urbis  Eslhamo  Macha- 
thita  i.  e.  fortassc  ex  |)osteris  Maacha 
concubinae  Caleb  (1  Par.  2,48).  Aliam 
eiusdem  texlus  inlerprelationem  vide  s. 
V.  GAUMI. 

ESTHAMO,  ESTHEMO,  ISTEMO 


221 


ESTHAMO. 


ESTHER. 


222 


(!;ariir7Ni  cl  los.  I5,o0  nariîirN,  'EaOat- 

[jLtiv,  'EaOajJwi  et  etiam  T£(J.a  'EaOté,  "Eç 
xatMav),  urbs  tribus  luda  in  prima  pro- 
vincia  montis  sita  (los.  lS,oO),  cuins 
palcr  dicitLir  lesba  filius  Mered  et  Be- 
thiae  (1  Par.  4,17  et  vide  BETHIA),  ci- 
vitas  sacerdotalis  (los.  21,14;  1  Par.  6, 
58[42]);  recensetur  inter  urbes,  ad  quas 
David  post  cladein  Amalecitarum  redux 
iu  Siceleg-  dona  de  praeda  misit  (1  Reg. 
30,28);  de  1  Par.  4,19  vide  articuliim 
praecedentem.  Tempore  Eusebii  et  S. 
Hieronymi  (Ononi.  éd.  L«g.  234,70;  119, 
18)  'EaSsiAdt  describitur  pergrandis  vicus 
in  Daroma  ad  Eleulberopolcos  perti- 
nens  regionem.  Hodie  vicus  el-Semu'a 
tribus  horis  a  Hebron  nieridiem  versus. 

Cf.  Gn&rin,  Judée  III.  173-176;  Riess.  Bi- 
bel-Atlas;  Si/?-yey  of  TFes^.  PrtL  Mem.  403. 
412.  413;  Zeitschr.  d.  D.  Pal.-Ver.  XVI.  1893 
p.  19.  20;  Zcmecchia,  La  Palestine  d'aujour- 
d'hui 1899  II.  250. 

ESTHAOL,     ESTAOL      (SlNntTN, 

'AatacôX,  'Aaa,  'Ea6a6X,  'Eaôaaij.),  urbs 
tribus  luda  in  prima  provincia  Sephelae 
sita  (los.  15,33),  tribui  Dan  assignata 
(los.  19,41)  ;  inter  Saraa  et  Estliaol  erant 
Castra  Dan  seu  Mahane  Dan  (lud.  13, 
23  et  cf.  18,12),  sepulcrum  Samsonis 
i,Iud.  16,31)  et  sine  dubio  etiam  habita- 
lio  parentum  cius.  De  Saraa  et  Esthaol 
exploratores  missi  sunt  a  Danitis  quin- 
que  viri  l'ortissimi,  qui  in  monte  Ephraim 
et  in  terra  Lais  novas  sedes  pro  Danitis 
angustiore  territorio  pressis  circumspi- 
cerent  (lud.  18,2.  8.  11).  In  genealogiis 
luda  Esthaolitae  sicut  etiam  Saraitae 
referuntur  ad  cognationem  Cariathia- 
rim  (1  Par.  2,o3).  Omnibus  locis  cilatis 
Esthaol  una  cum  Saraa  nominatur.  Ex 
testimonio  Eusebii  et  S.  Hieronymi  sita 
orat  10  mil.  pass.  ab  Eleutheropoli  aqui- 
lonem  versus  in  via,  quae  Nicopolim 
ducit  (Onom.  éd.  Lag.  255,87;  119,32). 
His  respondet  vicus  Eshû'a  a  lerusalem 
occidentem  versus  et  paulo  infra  Nico- 
polim C-^in^^'(^fs)  situs.  Vide  etiam  SA- 
RAA. 

Cf.  Guérin,  Judée  II.  12-14  et  382;  Siir- 
vey  of  West.  Pal.  Mem.  III.  25;  G.  A. 
.Smith,  Hist.  Geogr.  of  Ihe  Holy  Land  p.  218 
in  nota;  Zanecchia,  La  Palestine  d'aujour- 


jourd'hui  1899  T.  109;  Buhl,  Alt.  Pal.  1896 
p.  195;  Legendre  apud  Vùjouroux,  Dict.  de 
la  Bible  II.  1971;  Zeitschr.  d.  D.  Pal.-Ver. 
X.  1887  p.  134.  135. 

ESTHER  (inox,  'EaOrÎp)  nomen  per- 

sicum  (Stella)  puellae  quae  hebr.  nD7n, 

in  Vulgata  Edissa  (vide  s.  v.)  vocabatur. 
Erat  filia  Abihail  ex  tril)u  Beniamin  fra- 
tris  Mardochaei;  mortuis  parentibus  a 
Mardochaeo  in  filiam  adoptata  est  et 
educata.  Postquam  Xerxes  (Assuerus) 
rex  uxorem  Vasthi  repudiavit,  puellae  vir- 
gincs  speciosae  undique  quaerebantur, 
ut  ex  iis  unam  eligeret  rex  reginam. 
Inter  eas  erat  Esther  quoque  quippe 
quae  esset  pulchra  nimis  et  décora  fa- 
cie  (Esth.  2,7).  Cum  insigni  venustate 
insignem  coniunxit  modestiani;  non 
quaesivit  muliebrem  cultum,  sed  quae- 
cumque  voluit  Egeus  cunuchus,  haec  ei 
ad  ornatum  dédit  (2,15)  et  adducta  est 
ad  regem  mense  decimo  anno  septimo 
régis,  quae  ita  ei  placuit,  ut  diadema 
regni  poneret  in  capite  eius  eamque  fa- 
ceret  reginam.  Esther  autem  non  pro- 
diderat  cuius  esset  gentis;  hoc  enim  ei 
iniunxerat  Mardochaeus,  cuius  monitis 
etiam  regina  facta  plane  obsequebatur 
ut  eo  tempore  solita  erat  quo  eam  par- 
vulam  nutriebat  v2,20). 

Inter  nobiles  in  aula  régis  Mardo- 
chaeus quoque  erat  (2,21;  11,3),  qui 
cum  nollet  genua  flectere  coram  Aman, 
principe  in  régis  favore  et  amicitia, 
maximam  eius  in  se  iram  concitavit,  et 
quia  utpote  ludaeus  religionis  causa  re- 
nuit flectere  genua  et  sese  prosternere 
coram  Aman,  Aman  odio  flagrans  in 
eiusmodi  gentis  religionem  et  superbia 
elatus  omnes  ludaeos  quos  pariter  sui 
contemptores  aestimabat  perdere  sta- 
luit.  Pro  superstitione  gentili  exquisivit 
sorte  quo  die  et  quo  mense  caedes  ac 
perditio  ludaeorum  sibi  prospei^e  eve- 
niret.  Sorte  designatus  est  dies  tertius 
decimus  mensis  duodecimi.  Aman  vero 
régi  persuasif  esse  in  regno  gentem  di- 
spersam  iussa  régis  contcmnentem  et 
regno  imminere  periculum  génie  illa 
per  licentiam  insolesccnte;  «  si  tibi  pla- 
cet  décerne  ut  pereat  et  decem  millia 
talentorum  appendam  arcariis  gazae 
tuae  »  (3,9).  Annuit  rex  et  tradidit  an- 


223 


ESTllEH. 


ETAM. 


224 


nuliiin  siiiini  Aman,  ut  decrela  coiiri- 
cicnda  ac  inillciula  ciirarol.  Atqiie  sla- 
liiii  lillorac  ad  imiversas  proviiioias 
missae  suai  (|uil)iis  praccipichalur  ut  die 
statuto  UuUioi  oceidorciitur  ot  boua  co- 
rum  diripercntur.  ludaci  luctu  ingenti 
taboscebant  ;  Mardochaeus  quoque  sacco 
iudutus  el  cinerem  in  capite  gorcns  cla- 
luorc  niagno  et  eiulatu  usque  ad  fores 
aulao  regiao  processit,  ita  ut  Esther  ea 
de  re  a  suis  puellis  et  euuuchis  ccrtior 
facta  per  Atbach  eunuchuni  causaiii  lu- 
ctus  a  Mardochaeo  exquireret.  Hic  re 
iudicata  et  regio  dccreto  misse  cam  mo- 
nuit  ut  ad  regem  intraret  et  doprecare- 
tur  cum  pro  populo  suo  (4,1-8).  Cum 
autem  poena  mortis  proposita  neniiui 
licerel  ad  regeni  intrare,  nisi  esset  vo- 
catus,  Esther  haesil;  Mardochaeus  vero 
iteruni  instabat  nionens  eani  providen- 
tia  divina  esse  factani  rcginani,  ut  saluti 
populi  sui  prospiccret;  quod  si  omilte- 
ret  certissime  fore  ut  sibi  ipsi  interi- 
tum  adscisceret.  Esther  monitis  acquie- 
scit;  postulat  ut  omnes  ludaei  in  urbe 
Susan  pro  se  orcnt  et  ieiuniuni  agant 
triuni  dicrum  ad  Dei  misericordiani  im- 
plorandam;  ipsa  quoque  eodem  modo 
ieiunat  et  ferventi  oratione  Deuni  de- 
precatur  (4,9-17;  14,1-19)  et  die  tertio, 
quamvis  non  esset  vocata,  ad  regem  in- 
gredilur  regio  ornatu  décora.  Bénigne 
suscipilur  Deo  scil.  spiritum  régis  in 
mansuetudinem  convertente  et  magna 
utens  prudentia  solum  a  regé  petit,  ut 
ipse  et  Aman  veniant  ad  convivium  quod 
paraverit.  Ideni  quoque  pro  altero  die 
postulat;  prudenter  onim  magnum  in 
se'  excitare  studuit  régis  amoreni  et  se 
in  eius  familiaritatem  insinuare,  quo 
certior  esset  pro  régis  indole  pelitioncm 
suam  non  iri  ncgatum.  Ita  enim  simul 
cum  maxima  in  Deuni  populi  prolecto- 
rem  hducia  subsidia  quoque  humana 
diligenter  esse  adliibendarccte  existima- 
vil.  Altero  ilaque  die  couvivio  celebrato 
rex  iterum  quaorit  quao  sit  petitio  eius. 
Sermone  apposito  a  regc  pelil,  ut  sua 
ipsius  vita  et  gcntis  suae  vita  servetur, 
ne  crudclitas  in  regem  redundet  et  auc- 
torem  pessimi  consilii  prodit  Aman  qui 
convivio  intercrat.  Uex  furore  iuccnsus 
c  cubiculo  cgreditur;  Aman  corruit  co- 
ram  Esther  i)ro  se  dcprecans,  cum  ex 


ira  régis  iam  inlellexisset  suani  ruinam; 
quae  utique  ci  imminebal.  lu  locuni 
.Vman  élevai ur  Maidocluieus  qui  iam  an- 
tca  optimc  de  regc  merilus  crat  con- 
iuratione  duorutn  cunuchoruni  in  régis 
vitam  indicala.  Pro  more  persico  quo 
decretum  regium  rcvocarc  non  licet,  sa- 
luti ludaeorum  suadente  Esther  ita  pro- 
spiciebatur,  ut  aliis  litteris  in  onmes 
provincias  missis  ludaei  iuberentur  stare 
pro  animabus  suis  et  omnes  inimicos 
suos  intorlicere  et  bona  eorum  diripere. 
Quae  litleraç  missae  sunt  mense  tertio; 
hisce  litteris  ludaeis  nova  lux  oriri  visa 
est,  gaudium,  bouor  el  Iripudium  (5,1-8, 
10;  16,1  s.),  lia  Esther  regiua  exstitit  sua 
apud  regem  inlercessione  salvatrix  po- 
puli et  eius  in  reginam  eleclione  Deus 
ilerum  se  praestitit  prolectorem  populi 
ostendens  ,se  machinaliones  inimicorum 
pro  sua  providentia  reddere  posse  irri- 
tas, ut  eorum  malitia  in  ipsos  re- 
dundet. 

Referri  rem  vcre  geslam,  non  conhc- 
tam,  etiam  ex  festo  die  patet  qui  in 
niemoriam  liberationis  huius  institutus 
est  et  qui  tamquam  Mardochaei  dies  no- 
tus  supponitur  [-2  Mach.  lî>,37);  soUem- 
nitales  enim  instituunlur  ad  res  memo- 
rabiles  celebrandas.  Porro  ca  quae  in 
libro  Esther  referuntur,  ad  iadolem 
Xerxis  régis  eiusque  mores  et  ad  con- 
suetudines  persicas  onmino  cougruere 
demonstrat  pluribus  Corne/y,  In trod.  II. 
1  p.  426  ss.  Notari  oportet  textum  hebr. 
libri  esse  incompletum,  id  quod  expli- 
catur  ex  eo  quia  liber  in  celebritate  illa 
praelegebalur;  verum  cum  celebritas 
illa  mox  liberiore  modo  agerelur,  ea 
quae  pietatem  precesque  continebant, 
e  texlu  removebant  eumque  ad  legen- 
duni  brcviorem  reddobanl.  Cetcrum  de 
lexlibus  cf.  Inlroductioues  in  S.  Scri- 
pt uram. 

I.  KNABENBAUER. 

ESTHON     (]1nrN!,     'AaaaOtiv),    lilius 

Mahir,  t(ui  oral  fdius  Caleb  fratris  Sua, 
ex  posleiitale  luda  (1  Par.  4,H);  Esthou 
genuil  Brlhi'apiia  (4,12)  i.  e.  donnuu 
seu  familiam  Rapiia. 

ETAM  (D"I2iy;  Aixâv,  \hi\i  .  1.  l'ibs 

tribus  Simeou  (1  Par.  4,;i2);  decsl  loco 


-29? 


ETAM. 


ETIIAM. 


226 


parallèle  los.  19,7.  Hodie  Khirbet  'Ai- 
tîin  ab  Eleutheropoli  novem  ferc  leucas 
anglicas  nieridieni  versus.  Cf.  Survey  of 
West.  Pal.  Mem.  III.  2(31. 

2.  Urbs  Iribus  luda,  quam  Roboam 
simul  cum  Belhlehem  et  Thecue  ex- 
struxit  i.  e.  amplificavit  et  munivil 
(2  Par.  11,6).  Eadem  recensctur  inter 
undecim  iirbes,  qiias  LXX  insérant  post 
los.  15,39  tamquani  quintam  provinciam 
montis  luda  et  quae  in  textu  niassore- 
thico  desideranlur.  Ad  eandeni  haud 
dubie  référendum  est,  quod  Flavius  lo- 
sephus  (Ant.  VIII.  7,3  et  cf.  10,1)  nar- 
rât Salonionem  curru  gcstatuin  et  veste 
candenti  amictum  prima  luce  solitum 
esse  urbe  egredi  in  Etam  locum  duobus 
schoenis  ab  Hierosolymis  dissitum,  hor- 
tis  et  aquarum  laticibus  amoenuni  et 
copiosum.  Praeterca  Talmudici  testan- 
tur  a  fonte  Etam  in  via  Hebronem  in- 
ter et  lerusalem  aquacductus  fuisse  in 
templum  (cf.  Lightfoot,  Disquisitio  cho- 
rogr.  loanni  praemissa  c.  5,  §.  5).  Me- 
rito  igitur  urbs  Etam  quaeritur  prope 
fontem  'Ain  'Atân,  qui  est  unus  ex 
quattuor  fontibus  in  vicina  regione  la- 
cuuni  Salomonis  sitis  prope  Urtâs  paulo 
infra  Bethlehem. 

Cf.  Zeitscbr.  d.  D.  Pal.-Ver.  I.  1878  p.  152; 
Guérin,  Judée  111.  118.  303;  Baedeker-Ben- 
zinger,  Palaestina  und  Syrien  éd.  5  p.  129  s.; 
Zanecchia,  La  Palestine  d'aujourd'hui  1899 
II.  197-199:  F.  de  Saulcy,  voyage  en  Terre 
Sainte  1865  I.  148.  165.  11.  35  s. 

3.  Quod  legitur  in  genealogia  luda 

1  Par.  4,3  :  Ista  quoque  stirps  Etam, 
hebr.  :  Et  hi  patris  Etam  (vel  Abi  Etam), 
sensu  caret  et  textus  certe  est  corru- 
ptus.  Utrum  Abi-Elani  sit  nomen  perso- 
nae  an  appellativuni  :  pater  Etam  i.  e. 
conditor  Etam  vel  cuius  posteri  in  Etam 
habitabant,  vix  decidi  potest.  Quodsi  de 
urbe  sermo  est,  sola  Etam  tribus  luda 

2  Par.  11,6  intellegenda  erit. 

4.  Etam    petra  {n'CV  vSd,   t)    r.i-zpa 

'Hxdtfx,  Vulgata  :  petra  Etam,  silex  Etam), 
in  cuius  spelunca  Samson  300  canibus 
aureis  in  segetes  Philisthaeorum  immis- 
sis  se  abdidit  (lud.  13,8);  cum  Pbili- 
sthaei  ultionem  capturi  terram  luda 
invadcrent,  descenderunt  tria  millia  vi- 
rorum  luda,  qui  a  Philisthacis  immi- 

LEXICON   BIBLICUM. 


nentibus  lerrili  erant,  ad  illam  spelun- 
cani  et  Samson  permisit,  ut  duobus  novis 
funibus  ligatus  de  spelunca  educerctur 
(15,9-13).  Ex  15,9  coUigitur  banc  petram 
in  tribu  luda  fuisse;  Flavius  losephus 
(Ant.  V.  8,8)  dicit  AiTâv  fuisse  petram 
natura  munitam  iTrsTpa  oyupd)  in  tribu 
luda.  —  De  situ  eius  determinando  va- 
riae  fuerunt  opiniones.  In  regione  Ar- 
tûf,  quae  in  linea  recta  quinque  horas 
Hierosolymis  occidentcm  versus  abest, 
petram  Etam  eiusque  speluncam  inve- 
nisse  se  existimat  Schick;  ibidem  haud 
longe  a  Khirbet  Marmita  orientem  ver- 
sus est  peti'a  ' Arâk  hma'm  iuxta  Wâdi 
Isma'ïn-  a  septemtrione  sita,  quae  habet 
magnam  speluncam,  ad  quam  descendere 
(cf.  lud.  15,8.  H)  oportet  ex  quacunque 
demum  regione  veneris;  idem  auctor 
pluribus  réfutât  opinionem,  quam  Con- 
der  proposuerat,  petram  Etam  esse 
prope  Beil  'Atâb  magis  Bethlehem  ver- 
sus quaerendam.  Nihilominus  Condei- 
(apud  Hastings),  Zanecchia  et  alii  prope 
Beit  'Atûb  petram  Etam  fuisse  proba- 
bilius  habent.  Alii  (Guérin,  Liévin  de 
Hamme)  quaerunt  petram  Etam  prope 
Win  'Atân  seu  fontem  'Atân,  quem 
cum  urbe  ETAM  2  componimus. 

Cf.  Schick  in  Zeltschr.  d.  D.  Pal.-Ver.  X. 
1887  p.  144.  145;  Couder  in  Pal.  Explor. 
Ficnd,  Nanie  Liste  p.  286  et  apud  Hastings, 
Dict.  of  the  Bible  L  776'';  Guérin,  Judée 
III.  118;  Liérin  de  Hamme,  Terre  Sainte 
éd.  4  II.  91  ;  Zanecchia,  La  Palestine  d'au- 
jourd'hui 1899  I.  110. 

ETHAI  (inN).  1.  Gethaeus,  qui  flde- 

liter  David  fugienti  adhaerens  exem- 
plum  pulcherrimum  lidelitatis  praebuit 
eo  tempore,  quo  Absalom  adeo  infide- 
liter  et  turpiter  egit  in  patrem  (2  Reg. 
15,19  ss.;  18,2.  5.  12;  LXX  'E6(). 

2.  Unus  ex  heroibus  David,  filius  Ri- 
bai  de  Gabaath  filiorum  Beniamin  (1  Par. 
11,31;  LXX  Aipt);  idem  2  Reg.  23,29 
scribitur  Ithai  ('Eaôal). 

3.  Elhai  (inj;,   'hxOi),  lllius  Roboam 

ex  Maacha  filia  Absalom  (2  Par.   11,20). 

ETHAM  (Dnx;  LXXEx.  13,20  'OOtiix, 

Num.  33,6  BouOiiv,  33,8  omittunt),  ca- 
strametatio  Israelitarum  inter  Socoth  et 
Mara,  in  extremis  finibus  solitudinissita 


227 


KTIIAM. 


KÏIIBAAL. 


228 


(Lx.  13,20;  Niiin.  3;i,(i),  (juao  soliliulo 
Num.  33,8  ilcsi'rlum  Etliain,  Ex.  15,22 
generaliore  noiiiino  desertutn  Sur  audit. 
Deserluui  Elliaui  sal  magiuun  fuisse  ex 
iNum.  33, H  coHiKiliir.  Sine  dubio  KUiaiii 
urbs  vol  arx,  a  qua  deserluui  uomon  ha- 
bet,  (juacreuda  est  in  conliuiluis  Ao- 
jiypti  ol  deserti  Sur,  quod  ad  Arabiani 
perliiiet.  Ex  iis,  quae  7*'.  de  Ikimmelauer 
ad  Ex.  13,19.  20  oxpouil,  Elliani  (aegy- 
ptiace  Chelem  =  circuuivallatio)  crat 
arx  oxstrucla  propo  osliuui  illlus  cana- 
lis,  qui  a  iNihi  apud  Hultaslou  {)er  Wûdi 
Tumllât  llucns  in  iacuni  Timsâh  ducit; 
antiquitus  autein  mare  RubruniseuSupb 
longius  ad  septouilrioneni  patebat, 
quani  nunc  palet  scil.  usque  ad  lacum 
Timsâh.  Inde  merito  infert  F.  de  Hum- 
melaiier  :  «  Erat  ea  (Ethani)  Âegypti  da- 
vis,  qua  parte  terra  Gesscn  desertum 
prospiciebat,  oui  eliani  nomen  inditum 
deserti  Ethani  iNuni.  33,8);  crat  simul 
emporiuni  maris  Rubri;  nihilque  magis 
erat  obvium,  quam  ut  Hebraei  terra 
Gessen  egressuri  per  Etbam  transirent. 
Sod  aliud  decrevit  Deus,  qui  non  popu- 
lum  solum  liberare,  sed  Pharaonem 
confundere  in  aniino  babebat  ».  Haec 
generalis  indioatio  situs  t'undamento 
satis  firmo  nititur. 

Varias  coniecturas  de  situ  accuratius 
determinando  enumeraiDiV/wann  ad  Ex. 
14,2  :  Etham  esse  Bîr  Abu  Ruq  {Schlei- 
den,  Die  Landenge  von  Sues  1838 
p.  191),  Blr  Maktal  {Ebers) ,  Daphnae  seu 
Dn:snn  apud  1er.   et   Ezeoli.  [Brugsch, 

L'Exode  p.  25  ss.),  Blr  Sues  {du  Boi/s- 
Aymé,  Heyigstenberg).  Sunt  etiam  qui 
putent  Etham  non  esse  urbem  vel  ar- 
cem,  a  qua  desertum  nomen  traxerit, 
sed  regionem  iilam,  quam  papyrus  Ana- 
stasi  VI.  appellat  Atuma  ;  ila  Naville, 
qui  regionem  Atuma  a  laou  Timsi'ih  oc- 
cidentem  et  mcridiem  versus  extensam 
l'uisse  existimat.  ('f.  Tlie  Store  City  of 
Pilhom  and  tbe  Route  oC  thc  Exodus 
éd.  3,  1887,  et  summarium  liuius  operis 
in  Egf/p.  Explor.  Fund,  An  Atlas  of  An- 
•  iont  Egypt.  éd.  2,  189i  p.  13-14. 

ETHAN  CjnW*,  raiOâv,  AtOâa,   AïOâv). 

1.  Elhan  Ezrabita  3  Rcg.  Î,3I  (bebr. 
1  i{0'^.  5,11)  laudatur  ob  sapicntiam, 
oum  Salomon,  ut  oius  sutuma  su[»ientia 


oomnuiudiîlur,  illo  sapiontior  esse  di- 
catur.  Qui  eo  loco  simul  oum  Elban  sa- 
pientes  nominantur  :  lleman,  Cbalool, 
Rorda,  iidem   1    Par.  2,0  tilii  Zare  (m", 

Zapâ)  dicuntur.  Undc  Ezrabita  ("in"i7Nn, 
ô  Zapbr);)  vocatur  tamquam  ex  posteris 
Zare.  In  titulo  Ps.  88[89]  eius  nomen 
memoralur  :  Intollectus  Etlian  Ezrabi- 
tae.  Filius  Elban  est  Azarias  1  Par.  2, s 
(V.  AZAI^IAS  8). 

2.  Etban,  levita  ex  faniilia  Gersom  ol 
ex  maioribus  Asaph  oanloris  (1  Par.  d, 
42[27])  ;  in  genealogia  inversa  liliorum 
Gersom  pro  Etban  legitur  loab  6,21  [0]. 

3.  Etban,  filius  (>usi  ex  posteris  Me- 
rari,  princeps  levilarum,  oui  una  cum 
duobus  aliisprincipibusHeman  et  Asaph 
oantus  sacer  et  ministerium  saorum 
tempore  Davidis  commissum  erat  (1  Par. 
G,44[29];  13,17.  19}.  Sunt  qui  putent, 
liunc  levitamesse  sapienteni  illuni  Etban 
Ezrabitam  (3  Rcg.  4,31)  eumquc  dioi 
Ezrabitam  non  ideo,  quod  a  Zare  de- 
scenderet,  sed  (juod  inter  posteros  Zare 
babilaret;  quae  opinio  improbabilis  vi- 
dctur. 

Probabilius  autcm  Etban,  qui  simul 
oum  Asaph  et  Heuian  cantor  erat  in 
oymbalis  aeneis  conorcpans  i^l  Par.  15, 
19),  idem  est  atque  Idithun,  cuius  filii 
oum  filiis  Asaph  et  Heman  a  David  in 
ministerium  segregati  sunt,  ut  propbe- 
larent  in  cilharis  et  psalteriis  et  ovm- 
balis  a  Par.  25,1);  v.  IDITHl  X. 

4.  Legitur  Ps.  73[74],  15  :  tu  siooasti 
tluvios  Elhan  ('HOâjx)-,.  sed  explioa  Triix 

(uti  simililor  Dent.  21,4;  Am.  5,24;  lob 
33,19)  in  hune  sensum  :  tu  sicoasfi  fluvios 
perennes  i.  e.  qui  semper  tluunt,  etiam 
tempore  aestatis,  quo  torrentes  siocan- 
lur;  alluditur  eo  loco  ad  transitum  per 
iordanem  (cW  los.  3,15-17). 

ETHANIM  (Qi^nsn,  'AOavi'v)  mensis 

j!  Reg.  8,2)  i.  c.  mensis  rivorum  tluen- 
tium,  qui  est  mensis  sepUmns,  alias 
Tisbri  ;  v.  MENSIS. 

ETHBAAL    (Sv^nx.   'IsOsoaâX,   'E6- 

oaâX) ,  rex  Sidoniorum,  ouius  bliaui 
lozabol  Aobab  rc\  Israc^l  in  niatrimo- 
niiun  duvil  (3  Reg.  1(5,31^.  .\pud  Kla- 
viuiM    losephuui    soriiiiliu'    EtOwoaXo;   et 


229 


ETHBAAL. 


ETHNARCIIA. 


230 


appellatur  rex  Tyrioinim  et  Sidonioruni 
(Ant.  VIII.  13,1);  ex  relalionc  Menandri 
Ephesii  (cont.  Apion.  1,18)  crat  sacer- 
dos  Astarthes,  qui  Phelclem  fratrem 
suum  ac  throni  usurpaloreni  interfecit 
et  cum  vixisset  68  annis,  repnavit  annis 
32.  In  inscriptionibus  cuneiformibus  re- 
peritur  idem  nomen  i^egis  cuiusdam  si- 
donii  sub  forma  Tu-bo-lu  {Schroder- 
Whitehouse,  Cuneif.  Inscr.  aud  Old  Test. 
I.  p.  87.  190). 

ETHEEL    ('^NintN,    'EOiti'X),   Benia- 

minita  ex  maioribus  Sellum  (Nch.  11,7). 

ETHEI  (ini;,  'E9f),  filius  leraa  servi 

Aegyptii,  ex  filia  Sesan  gcnilus  d  Par. 
2, .35.  36). 

ETHER,  ATHAR  (iny),  urbs  tri- 
bus luda  in  tertia  provincia  Seplielae 
enumerata  (los.  13,42;  'I6àx) ,  Lribui  Si- 
nieon  tradila  (19,7;  'Ieôe'p).  In  enumera- 
tione  urbiuni  Sinieon  1  Par.  4,32  eadem 
alio  nomine  vocatur  Thochen  (ph,  ©ox- 

xâ);  cf.  Kell.  ad  h.  1.  et  nota  vestigium 
nominis  Tboclien  etiam  los.  19,7  haberi 
apud  LXX  insérantes  0aXxa  inter  'Ep£[j.- 
[jitiv  et  'leôÉp.  Praeterea  Ether  lectio  g-c- 
nuina  pro  Athacli  1  Reg.  30,30  esse 
censetur  (v.  ATHACH).  Apud  Eusebium 
et  S.  Hieronymum  (Onom.  éd.  Lag.  25o, 
78;  119,27)  Ether  dicitur  villa pergrandis 
nomine  lethix'a  l/lsOapi)  in  interiore 
l>aroma  iuxtaMalatham  (MaXatiÔoiç);  sed 
confundere  videntur  urbem  Sinieon 
cum  letlier  in  australi  monte  luda  (los. 
la, 48).  Nostra  Ether  a  recentioribus 
agnoscitur  in  Khirbet  el-Wtr  prope 
Beit  Bjibrin  seu  Eleutlieropolim. 

Cf.  Survey  of  West.  Pal.  Mem.  III.  261. 
279;  Mess,  Bibel-Atlascf/.  3  p.  \2;Legendre, 
.Carte  de  la  Palestine;  G.  A.  Smith,  Hist. 
(Jeogr.  of  the  Holy  Land,  Plate  I.  IV;  Za- 
necchia,  La  Palestine  d'aujourd'hui  1899  II. 
279,  c[ui  provocans  ad  Onom.  (v.  supra) 
exislimat  Ether  curn  Kh.  el-'^Afr  componi 
non  posse. 

ETHI  (>n:-,  'kÔO,  Gadita,  qui  Davidi 

fugitivo  se  adiunxit  (1  Par.  12,11). 

ETHNAN   Cjjnx,  'Ea9avd{i),unusex 

posteris  luda,  filius  Assur  patris  The- 
cuae,  ex  Halaa  gcnitus  (1  Par.  l-,7). 


ETHNARCHA     (èOvapyriç) ,    in  Vul- 

gata  princeps  gentis,  praepositus  gentis. 
Eo  nomine  appellantur,  qui  praefecli 
sunt  alicui  genti,  sed  dignitate  regia 
non  sunt  insignili.  Taii  auctoritate  pol- 
lebant  Simon  Machabaeus,  qui  a  magno 
conventu  saccrdotum  et  populi  et  prin- 
cipum  gentis  et  seniorum  regionis  (die 
18.  Elul  anni  172  aer.  Seleuc.  seu  mense 
Sept.  141  a.  Chr.)  declaratus  est  sum- 
mus  sacerdos,  dux  et  princeps  (lOvâpy^rj;) 
ludaeorum  in  acternuni,  donec  surgat 
propheta  fidelis  (1  Mach.  14,47;  cf.  13,1 
et  otiam  14,27  de  quo  loco  v.  ASARA- 
MEL)  et  ethnarclia  ille  Damasci,  qui  no- 
mine et  auctoritate  régis  Arabum  Aretae 
administrabat  civitatem,  quem  ludaei 
induxerant,  ut  ad  comprehendendum 
Paulum  apostolum  custodes  ad  poiias 
civitatis  poneret  (2  Cor.  11,32;  cf.  Act. 
9,24). 

Munus  ethnarchae,  qui  ludaeis  alexan- 
drinis  magnam  partem  urbis  Alexandiù- 
nae  seorsum  incolentibus  praeerat,  hisce 
describit  Strabo  apud  Flav.  losephum 
(Ant.  XIV,  7,2)  ;  «  suus  illis  ethnarcha 
est,  qui  gentis  res  administrât  et  iudi- 
cia  exercet  curatque  contractus  et  man- 
data, quasi  esset  reipul)licae  suis  legi- 
bus  utentis  princeps  »  (cf.  Ant.  XIX.  5,2 
de  ethnarchis  alexandrinis  et  Schiu'er, 
Geschichte  des  jiidischen  Vollves  etc. 
éd.  3  III.  p.  40.  41).  In  Palaeslina  quo- 
que  Romani  interdum  ethnarchas  con- 
stituerunt.  Decreto  Caesaris  a.  47  a.  Chr. 
Hyrcanus  II.  ethnarcha  ludaeorum  cum 
iure  hereditario  successionis  declaratus 
est  (Ant.  XIV.  8,5;  10,2  s.).  Caesar  Au- 
gustus  Archelaum  filium  Herodis  Magni 
ludaeae,  Samariae,  Idumacae  elhnar- 
cham  constiluit  pollicitus  regii  nominis 
honorem,  si  dignam  rege  virtutem  prae- 
stitisset  (Ant.  XVII.  11,4;  Bell.  iud.  II. 
0,3);  immerito  autem  adnotat  Schûrer 
1.  c.  I.  450  éd.  3,  Archelaum  a  Matthaeo 
2,22  indiligenter  (ungenau)  appellari 
PaaiXeuçsicuti  etiam  a  losepho  Ant.  XVIII. 
4,3  (vide  s.  v.  ARCHELAUS). 

Quae  Origenes  in  Epist.  ad  Africanum 
§  14  [M.  1 1 ,82.  83)  de  sua  aetate  testatur  : 
"  Certe  nunc  cum  ludaei  Romanis  impe- 
rantibus  didrachma  pendant,  quantam 
concédante  Caesare  inipsos  auctoritatem 
habeat  ethnarcha,  ut  nihii  différât  ab  co, 


231 


ETONARCIIA. 


ETllMCUS. 


232 


qui  regnuin  oblinerot  "m  ^eiilem,  scimiis 
(luisuimisoxporli  .i,prociil  tliibiononcUi- 
nart'hain  proprio  dicUuu  coiisliliiliim 
esso  ar^uiuit,  scd  poliiis  l'cronmlui'  ail 
illud  consiliuin  lamiiieiise,  quod  syiiedrio 
antiquo  successeval  ol  Uoinanis  conce- 
dentibiis  iuinsdiclioiicin  in  lililuis  civili- 
hus  excrccbat,  i'orlc  cliain  in  criminali- 
Itus  usurpabal. 

ETHNICUS,  gcnlilis,  geiilos.  Hisce 
iioininibiis  designanlur  qui  non  sunt 
originis  iudaicac  cl  qui  cultuni  unius 
vcri  Dei  ignoi\ant,  qui  dediti  sunt  idolo- 
latriae.  Potuisse  gcnte?  acquirere  cogni- 
tionom  veri  Dei  et  proinde  homines 
athcos  vel  idoU)latras  non  sine  sua 
culpa  ignoraie  Douni,  clare  docetur  in 
s.  litteris.  Id  praeprimis  exponitur  Sap. 
d3,l  s.  et  14,15  quaedam  de  occasione 
qua  oriri  poterat  idololatria  tanguntur, 
quae  quani  stulta  sit  perstringitur  Is. 
44,12  s.  1er.  10,3  s.  Bar.  6,1-72.  Gentes 
cognovisse  Deum  totidem  vcrbis  affir- 
mât Paulus  aposloUis;  at  siniul  déclarât 
quoniodo  ad  turpissiniani  idololalriani 
pervenerint  :  quia  cum  cognovissenl 
l)eum,  non  sicut  Deum  glorificaverunl 
aut  gralias  egerunt  (cf.  Rom.  1,19  s.); 
Deum  non  sine  testimonio  semetipsum 
reliquisse,  verum  sesc  satis  opère  crea- 
lionis  gentibus  manifestasse  neque  longe 
abesse  ab  unoquoque,  ita  ut  inveniri 
possit,  idem  repetito  docet  (Act.  14,16; 
17,27;  Rom.  1,19.  20);  sed  idem  negle- 
ctum  cultum  Dei  assignat  causam,  cur 
in.  tenebras  mentis  et  in  abominanda 
scelera  dcvenerint  (Rom.  1,21.  24.  26). 
Idem  clare  affirmât  daemonem  suas 
agere  partes  in  idololatria  :  quae  immo- 
lant gentes  daemoniis  iunnolant  (1  Cor. 
10,20).  At  simul  asscrit  gentçs  lege 
quadam  naturali  in  cordibus  inscripla 
doceri  quid  sit  rectum,  bonum,  malum 
et  proin  iustc  a  Deo  puniri,  siquidem 
veritatcm  in  iniuslitia  detinent  (Rom.  2, 
14-16;  1,18);  nam  ex  prava  voluntatc 
procedere  ait  tenebras  Intel lectus  adco- 
quc  gentes  co  devenisse,  ut  desperantes 
semetipsos  tradiderint  impudicitiao  in 
operationem  immundiliac  onmis  (Epli.  4, 
18.  19)  et  scelei'um  sal  longum  (exil  ca- 
talogum  (Uom.  I,2(i-;i2;  1  Cor.  6,9.  10). 

Populus  Dei  ipsa  sua  regione,   legi- 


bus,  instilulis  a  commcrcio  cum  genti- 
bus arcebatui'.  Ingrcssuri  Palacstinam 
iubentur  aras  et  statuas  deorum  do- 
slruore;  tauKiuam  qui  missi  sunt  vindi- 
ces  Dei  ad  scelera  ingontia  punienda 
iubentur  gentes  illas  (juam  maxime 
peccatrices  pcrculerc  usque  ad  intcrnc- 
cioncm  (Dcul.  7,2;  Sap.  12,0  s.);  «  non 
inibis  cum  eis  foedus,  neque  sociabis 
cum  eis  coniugia  »  (cf.  Ex.  23,32;  34,15. 
16;  Dcut.  7,2.  3).  Etiam  a  superstitioni- 
bus  variis  et  artibus  magicis  gentium  ul 
sibi  caveant  serio  moncntur  (Deul.  18,9- 
14).  Quotiescumquc  autem  a  loge  et 
cultu  Dei  defecerunt,  traditi  sunt  in  po- 
testatem  et  servilutem  gentium,  cuius 
rei  perpetuum  quasi  cominenlarium 
praebent  libri  historici  secundum  minas 
Deut.  28,47  s.  iam  propositas.  Si  autem 
ad  Deum  conversi  fuerint,  dabit  Domi- 
nus  inimicos  corruentes  in  conspectu 
eorum  (Deut.  28,7);  quare  prohibet 
quoque  ne  foedcra  ineant  cum  alieni- 
genis  ad  se  contra  bostes  tutandos.  Eius- 
modi  foedera  severe  reprehendunlur  a 
prophetis  (cf.  Is.  30,1  s.;  31,1  s.;  quam 
perversum  id  sit,  expcrtus  est  Achaz  Is. 
7,17;  8,6  s.;  2  Par.  28,20.  21  ;  1er.  2,18; 
Ez.  16,28  etc.^;  Deus  enim  ipse  populum, 
si  lideliter  legem  servaverint,  tueri  vo- 
luit  ab  bostibus;  quare  Ezechiae  régi 
ceteroquin  pio  maie  cessit  amicitia  cum 
Babyloniis  (4  Reg.  20,12-18;  Is.  39,1  s.) 
et  frustra  tempore  obsidionis  urbis  ex- 
spectarunt  auxilium  ab  Aegyptiis  (cf. 
1er.  37,6-10). 

Neque  tamen  istis  probibitionibus  do- 
cetur odium  in  alienigenas.  Verum  e 
contra  lege  praescribitur  :  advenam  non 
contristabis  neque  aftliges;  perogrino 
molestus  non  eris  ;  sit  advena  inter  vos 
t[uasi  indigena  et  diligetis  eum  quasi 
vosmetipsos  (Ex.  22,20;  23,9;  Lev.  19, 
33;  Deut.  10,17-19)  et  sicut  patriarcbae, 
Abrabam  et  Isaac,  pactis  cutn  alienigo- 
nis  ad  paccm  babendam  ulebantur  (Gen. 
21,27.  32;  26,28).  ila  Da\id  quoque  ol 
Salomon  emolumenla  baud  exigua  deri- 
vabant  ab  amicitia  ciuu  lliram  rege 
Tyriorum,  cuius  ope  praeprimis  usus 
est  Salomon  ad  tomplum  magnifiée  ex- 
struendum  (cf.  2  Reg.  i>,ll;  3  Reg.  5, 
1  s.);  eodem  modo  sinml  cum  ïyriis  in- 
slituendam  curavil  classem  quae  ibat  iu 


233 


ETHNICUS. 


ETHNICUS. 


234 


Ophir  et  iude  portabat  auruni,  ligna 
thyina,  gemmas  prctiosas  (3  Reg.  9,26; 
10,11;  2  Par.  8,18;  9,10)  etc.  Pariter 
teste  Ezcchiele  luda  et  terra  Israël  in- 
stitores  erant  Tyrioriim  in  frumento 
primo;  balsamum  et  mel  et  oleum  et 
resinam  proposuerunt  in  nundinis  eo- 
rum  (27,17;  cf.  Act.  12,20).  Negotiatio 
itaque  cum  alienigenis  prohibita  non 
erat;  immo  Deut.  15,6  promittitur  po- 
pulo fideli  observatori  legis  :  faenerabis 
gentibiis  multis  (Deut.  15,6)  et  ab  alieno 
faenus  accipere  et  usuram  licebat  (Deut. 
20,23).  Tempore  quoque  Nehemiae  Tyrii 
vendebant  pisces  filiis  luda  in  leriisalem 
(Neh.  13,16). 

Quamdiu  stetit  regnum  israeliticum 
et  regnum  iudaicum,  filii  patriarcharum 
exemplo  gentium  in  multiplicem  idolo- 
latriam  inducebantur  et  in  scelera  ei 
adiuncta,  de  qua  iniquitate  pleni  sunt 
libri  historici  et  prophetarum.  Poena 
condigna  iis  inflicta  est  ruina  regni  et 
abductione  in  regiones  alienigenarum. 
Etiam  multi  ex  iis  qui  ex  exsilio  redie- 
runt  connubiis  cum  alienigenis  initis 
fatalem  illam  cum  vitiis  genlium  fami- 
liaritatem  iterum  fovere  velle  videban- 
tur.  Huic  periculo  vchementer  atquc 
féliciter  sese  opposuerunt  Esdras  et  Ne- 
hemias;  mulieres  alieuigenae  cxpulsae 
sunt  (Esdr.  9,1-10,44;  Neh.  9,1.  2  .  Di- 
sciplina legis  ita  eruditus  est  populus, 
ut  tempore  Machabaeorum  quamvis  non 
deessent  apostatae  tamen  fortiter  contra 
aggressores  legis  dimicatum  sit.  Et  quae 
fuerit  postea  multorum  ludaeorum  in 
alienigenas  mens  ac  sententia,  nobis 
describit  apostolus  :  confidis  te  ipsum 
esse  ducem  caecorum,  lumen  eorum 
([ui  in  tenebris  sunt,  eruditorcm  insi- 
pientium,  magistrum  infantium  (Rom. 
2,19.  20);  cui  opinioni  testimonium  quo- 
que reddit  Petrus  :  vos  scitis,  inquit, 
quoniodo  abominatum  sit  vire  ludaeo 
coniungi  aut  accedere  ad  alienigenam 
lAct.  10,28),  et  ludaeo-Christiani  discep- 
tabant  adversum  eum  :  quare  introisti 
ad  viros  praeputium  habentes  et  man- 
ducasti  cum  illis  (Act.  11,2.  3)?  Hisce 
illustratur  quid  sibi  velit  illud  :  si  eccle- 
siam  non  audierit,  sit  tibi  sicut  cthnicus 
et  publicanus  (Malth.  18,17). 

Singularem  utique   curam   et  provi- 


dentiani  Deus  populo  suo  impertivit  (cf. 
Ex.  19,5;  Ps.  147,20;  Rom.  9,4.  5),  sed 
et  gentibus  quoque  Deus  pro  sua  boni- 
tate  opem  tulit;  diligit  enim  omnia  quae 
sunt  et  nihil  odit  eorum  quae  fecit  (Sap. 
11,25).  Cuius  curae  argumenta  in  s.  lit- 
teris  reperiuntur  sat^.  multa.  Nam  prae- 
ter  documenta  illa  generalia  quibiis  as- 
scritur  gentibus  non  defuisse  auxilia 
Deum  cognoscendi  (Sap.  13,1;  Act.  14, 
16;  Rom.  1,19  s.),  Deum  velle  omnes 
homines  salvos  fleri  et  ad  agnitionem 
veritatis  pervenire  (1  Tim.  2,4),  multa 
sunt  quibus  haec  Dei  cura  demonstra- 
tur.  Ita  gentes  quoque  numerantur  in- 
ter  filios  a  Deo  eo  quod  Israël  vocal  fi- 
lium  suum  primogenitum  et  eum  inter 
tilios  dicit  voluisse  exaltare  (cf.  Ex.  4, 
22;  1er.  3,19);  neque  desunt  occasiones 
quibus  Deus  se  et  suam  potentiam  et 
dominium  rerum  omnium  gentibus  ma- 
nifestât; ita  praeprimis  per  Moysen  in 
Aegypto  (Ex.  cap.  5  s.)  et  quae  Deus 
])ro  suis  patravit,  etiam  aliis  nationibus 
innotuerunt  (cf.  Ex.  15,14.  15)  et  Rahab 
dicit  :  audivimus  quod  Dominus  siccave- 
rit  aquas  maris  Rubri  ad  vestrum  introi- 
tum  etc.  et  fatetur  :  Dominus  Deus  ve- 
ster  ipse  est  Deus  in  eaelo  sursum  et  in 
terra  deorsum  (los.  2,10  s.).  Eliseus, 
louas,  Daniel  maiestatem  Dei  gentibus 
quoque  annuntiabant  (cf.  4  Reg.  5,8  s. 
Ion.  1,2;  3,2  s.  Dan.  2,28  etc.);  porro 
vaticiniis  prophetarum  contra  gentes 
cditis  Deus  se  manifestât  regem  ac  gu- 
bernatorem  omnium  ,'cf.  Is.  13,1  s.  1er. 
25,19  s.;  46,1  s.  Ez.  25,1  etc.),  ostendit 
in  iis  a  suo  nutu  et  voluntate  régna  ter- 
rae  pondère  et  se  ad  sua  consilia  exse- 
quenda  uti  gentibus.  Cumprimis  autem 
Dei  consilium  salutarc  de  gentibus  ehi- 
cet  in  vaticiniis  messianis.  Promissio 
enim  de  regno  Dei  in  terris  stabiliendo 
et  de  bonis  divinis  hominibus  communi- 
candis  ab  initio  omnes  spectat  gentes; 
in  universum  per  semen  mulieris  pro- 
mittitur Victoria  de  insidiatore  (Gen.  3, 
15),  lapheth  habitabit  in  tabernaculis 
Sem,  cui  benedictio  confertur  (Gen.  9, 
27),  in  Abraham  §t  semine  eius  omnes 
gentes  benedicentur  (Gen.  12,3;  18,18; 
22,18;  26,4);  régi  Messiae  in  hercdita- 
tem  dantur  gentes  et  fines  terrae  (Ps. 
2,8;  21,28;   71,8  s.),    ad    montem  Dei 


235 


ETIINICUS. 


EUMENES. 


236 


elev.iluin  ascondriit  i>a|iiili  iiiulti;  tciia 
repleta  eril    sciontia    Doinini,   Messiaiii 
deprecabunlur  génies,  illo  eril  lux  }ren- 
tium,  ul  sit  salas  Dei  iisqiic  ad  exlre- 
mum  lerrae,  génies  ambiilabunt  ia  lii- 
niino  gloriao  Doinini  (cf.  Is.  2,2;   11,9. 
iO;  42,6;   49,6;  60,3);   lune  dicentUun 
eril  :  benediclus  popnlus  Dei  Ai'gypliis, 
opus  maïuiuin  Dei  Assur  (Is.  19, 2o);  tuni 
congregabunluf  ad  civilalein  Dei  oiiuies 
génies  (1er.  3,J7);  ipso  Messias  loquelur 
pacein  gentibus  cl  poleslas  eiiis  a  mari 
nsque  ad  mare  cl  a  lliiminibus  usqiu>  ad 
fines  lerrae  (Zach.  9,10)  elc.  elc.  Hisce 
oraculis   congruunt   verba  et   mandata 
Chrisli    (Mallh.     28,19;     Marc.    16,13; 
loan.  10,16;  Acl.  1,8),  congruil  praedi- 
catio    apostoloruni;    immo    cvenit,    ut 
gantes  qnae  non  sectabantur  iustiliam 
appréhendèrent  iuslitiam,  Israël  vero  in 
legcm  iusliliae  non  pcrveneril  (Rom.  9, 
30.  31).  ludaei  enini,  cum  gentes  admit- 
terentur  in  regnum  Messiae  sine  lege 
mosaica  média,  sine  ciixumcisione,  re- 
pleti  sunt  zelo  blasphémantes  ;  vanitate 
sua  nalionali  et  odio  in  gentes  conceplo 
se  ipsos   excluserunt  a  regno  .Messiae 
(cf.  Acl.  13,4a}  et  cum  audirenl  Paulum 
narrantem  Dominum  sibi  dixisse  :  vade 
quoniam  ego  in  nationes  longe  miltam 
te,  levaverunl  vocem   :  toile  de  terra 
huiusmodi;  non  cnim  fas  est  euni  vi- 
vere;  proiiciunt  vcstimenta  quasi  iam- 
iam   eum    lapidaturi     (Act.    22,21    s). 
Atque  gentes  priores  in  regnum  Messiae 
ingressuras    esse    ludaeis   renuentibus 
Isaias  iam  praedixerat  (Is.  65,1  2;  Rom. 
10,20)  et  Christus  claris  verbis  et  para- 
bolis  significavit  (cf.  Mallh.  8,11;  21,43; 
22,8  .  lia  igitur  Deus,  qui  est  Deus  om- 
nium, dives  in  onuies  (Rom.  10,12   fecit 
génies    cohercdes,   mediiun    .parietem 
solvil,  ul  génies  iam  non  sinl  hospiles  et 
advenae,  sed  cives  sanclorum  et  domc- 
stici  Dei  (Eph.  2,14  s.)  et  lamquam  laies 
cernunlur  in  gloria  :  vidi  turbam  ma- 
gnam  ({uani  dinunierare  nemo  polerat 
ex  omnibus  gentibus  et  tribubus  et  po- 
pulis  et  linguis  slantes  anle  thronum  et 
in  conspeclu  Agni,  amicli  slolis  albis  et 
palmae  in  manibus  eorum  (Apoc.  7,9  . 
iloc  itaquc  consilium  est  Dei.  qui  omnia 
conchisil  in    incredulitale,   ut   omnium 
miserealur  (Roui.   11,32);  nain   an  lu- 


daeoriuii  Deus  tanluin?  noimo  et  gen- 
lium?  imniii  el  genliuni  (Rom.  3,29). 

I  .  KNABENUAUER. 

ETROTH    ("jEiur    mOi?  ;    Vulgala  ; 

Lltrothel  Sophau;  -o'fap,  cod.  Ayr)v  Lut^ip 
omissa  priorc  parle  nominis),  urbs  a  fi- 
liis  (iad  roacdificala  (Num.  32,2'ô).  Secun- 
diun  Icxluni  heltraicum  nonnisi  una  urbs 
Alrolli  Shophan  indicalur,  quae  addilo 
Shophan  ab  urbc  Alrolh  {likirbet  'Attû- 
rûs)  V.  34  dislinguitur.  Silus  accuralior 
ignoratur.  Si  vero  propler  nominis  simi- 
Jiludinein  in  vicinitato  Djebel  Wttnrûs 
sila  esse  supponilur,  iis  urbibus  accen- 
senda  eral,  quae  postea  iiliis  Ruben  tra- 
dilae  sunl   cf.  los.  13,16.  17). 

EUBULUS  (Eu6ouXoç),  Chrislianus 
Uomae  degens,  de  quo  S.  Paulus  scri- 
bit  :  salutant  le  Eubulus  et  Pudens  etc. 
(2  Tim.  4,21).  Ceterum  nihil  de  eo  inno- 
luit. 

EUERGETES  (  EÙEpyéxrjç) ,  cogno- 
nien  Plolemaei  III.  el  l'iolemaei  VII. 
vIX.)  regum  Aegypli.  Quae^lio  de  Euer- 
gete,  cuius  menlio  fil  in  Prologo  ad  Ec- 
clesiaslicum,  intime  connexa  est  cum 
altéra  quaeslione  de  summo  sacerdote 
Simone  Oniae  filio  (cf.  Eccli.  50,1-21); 
quare  v.  SIMON  2. 

EUMENES  (EùîjLivriç)  II.  rcxPergami 
(197-159  a.  Chr.),  lUius  Attali  I.,  eral  so- 
cius  Romanorum  contra  Anliochum  III. 
Magnum,  praecipue  in  proelio  ad  Ma- 
gnesiam  (189  a.  Chr.i;  quare  Antiocho 
III.  deviclo  accepil  a  Romanis  d*^  regno 
eius  Indiain,  Mediam,  Lydiam  (l  Macli. 
8,8).  Texlus  il  a  emendandus  osse  aliqui- 
bus  videlur,  ut  pro  India  substilualur 
lonia  {Grotius)  et  pro  Media  Mysia  {Mi- 
chaclis);  Antiochus  III.  enim  Indiain 
nunquam  posséderai  et  Mediam  Roma- 
nis cedere  non  coaclus  est;  ea  vero, 
quae  Eumeni  II.  de  regno  Anliochi  III. 
a  Romanis  data  sunt,  indicat  IJvius  37, 
55  :  «  ut  cis  Taurum  uionlem,  quae  intra 
regni  Antiochi  fines  fuissent,  Eumeni 
attribuèrent ur,  praeter  Lyciain  Caria in- 
que  usque  ad  Maeandrum  ainnein  ■■.  Ce- 
terum ad  verte  s.  auctorem  1  Macli.  8,1 
s.  referre,  quae  ludas  Mach.  de  Romanis 
audivit,   ut    nobis    cxplicet,  cur  ludas 


-237 


EUMENES. 


EUPURATES. 


238 


l'oedus  cuni  Romanis  inire  quaesierit; 
quare  mirum  non  est  ibi  aliqua  narrari, 
quae  rumore  quideni  et  lama  ferehantui\ 
sed  rébus  vere  gestis  ex  veterum  scrip- 
torum  lestimoniis  non  comprobantur. 
—  De  Eumene  II.  cf.  Livius  37,39.  41. 
55.  56;  38,38.  39;  Epitome  46;  Appian. 
Syr.  31  s.  44;  Strabo  XIII.  4,2;  lustin. 
31,8;  Polyb.  XXI.  8,1  s.;  13,5;  14,3  s. 
XXII.  7,7. 

EUNICE  (Eùvfxri),  mater  Timothei 
discipuli  Pauli  apostoli  (2  Tini.  1,5), 
quae  vocatur  Act.  16,1  mulier  ludaea 
fidelis  et  quae  ante  Timotheum  fide  sin- 
cera  Christo  nomen  dederat,_uti  ex 
2  Tim.  1,0  consequitur;  ab  ea  sine  du- 
bio  Timotheus  ab  infantia  in  sacris  lit- 
teris  instructus  est  (2  Tim.  3,15). 

EUNTJCHUS  (eùvoGyoç)  proprie  qui 
cubiculum  curât,  cubicularius  qua  voce 
hebr.  d^ID  vertitur.  Spadones  apud  ex- 

teras  gentes  custodes  erant  mulierum  ; 
cf.  Esth.  1,10;  2,3.  14;  4,4  etc.;  Dan.  1, 
3.  7  eunuchi  quoque  educationi  puero- 
rum  praeficiuntur.  Verum  Israelitis 
eiiismodi  mutilatio  lege  erat  interdicta; 
neque  qui  eam  passus  erat  populo  Dei 
poterat  aggregari  (Deut.  23,1).  Si  itaque 
in  aula  et  in  servitio  regum  Israelitarum 
menlio  fit  eunuchorum,  hi  vel  alienige- 
nae  sunt  i^^Ier.  38,7  Abdemelech,  vir  Ae- 
thiops  eunucbus)  vel  vox  DtlD  adbibetur 
notione  quadani  generali  de  aulico  et 
ministro  regio.  Neque  unquam  apud 
ludaeos,  quantum  ex  libris  bistoricis  col- 
ligi  potest,  isti  qui  appellantur  eunucbi 
adcustodiam  gynaeceiadbibentur.  Porro 
nequit  dubitari  quin  vox  D^ID  etiam  di- 
catur  de  eo  qui  non  sit  spado;  exemplum 
habes  Gen.  37,  36;  39,1  ss.;  nam  Puli- 
pbar  dicitur  eunuchus  et  tamen  habct 
uxorem,  quod  exemplum  qua  notione 
apud  ludaeos  vox  valuerit  probat,  etsi 
quis  falso  diceret  cum  aliquibus  criticis 
narrationcs  ibi  diversas  esse  coniunctas. 
Praeterca  eunuchi  variis  funguntur  mi- 
nisteriis,  sunt  belli  duces  (4  Rcg.  18,17; 
25,19  eunuchus,  qui  erat  praefectus  su- 
per bellatores  viros)  et  ad  varia  officia  a 
regibus  dcputantur  (cf.  3  Reg.  22,9  ;  4 
Reg.  8,6);  unde  facile  explicatur  cur  no- 
men démuni  latiore  sensu  de  ministris 
aulicis  regum  sit  usurpatum. 


Quamvis  qui  vere  erant  eunuchi  non 
possent  intrare  ecclesiam  Domini  (Deut. 
23,1),  tamcn  uberes  ipsis  promittuntur 
favores  etbenedictiones  Dei,  si  pietatem 
coluerint;  cf.  Is.  56,  4.  5  ;  Sap.  3,14.  Dé- 
muni per  quandam  analogiam  dicuntur 
eunuchi  a  Christo  Domino  illi,  qui  sua 
sponte  propter  regnum  caeloruni  vitani 
eligunt  caelibem,  quod  verbum  utique 
non  omncs  capiunt,  sed  quibus  datuni 
est;  qui  potest  caperc  capiat  (Matth.  19, 
11.  12). 

EUPATOR  (EÙTîdtTwp)  V.  Antiochus  V. 
s.  V.  ANTIOCHUS  4. 

EUPHRATES   (DIS,  Eù^pàiviç) ,  flu- 

vius  maximus  Asiae  occidentalis,  assy- 
riace  Pura-nunu  i.  e.  fluvius  magnus  vel 
Puni  i.  e.  fluvius  et  cum  suffixo  feminino 
Purat  vel  Puraltu,  persice  Ufrâtu,  ara- 
bice  Frat.  Uti  apud  Assyrios,  ita  in  sa- 
cris libris  quoque  fluvius  magnus  appel- 
latur  (Gen.  15,18;  Deut.  1,7;  11,24;  los. 
1,4;  Apoc.  9,14;  16,12),  per  antonoma- 
siam  etiam    simpliciter   '\r{^r\,    flumen 

(Gen.  31,21;  Ex.  23,31;  Nuni.  22,5;  los. 
24,2;  2  Reg.  10,16;  3  Reg.  4.21.  24;  14, 
15;  1  Par.  19,16;  2  Par.  9,26;  Neh.  2,7. 
9;3,7;Ps.  71[72],8;79[80],12;Is.  8,7;li, 
15;  27,12;  de  Gen.  36,37  et  1  Par.  1,48 
V.  ROHOBOTH  I).  Euphrates  est  fluvius 
quartus  paradisi  (Gen.  2,14).  Terra,  quae 
posteris  Abraham  promittitur,  designa- 
tur  terra  a  fluvio  Aegypti  usque  ad  Eu- 
phraten  (Gen.  15,18;  Ex.  23,31;  Deut. 
1,7;  11,24;  los.  1,4),  quani  latitudinem 
regnum  Salomonishabuisse  dicitur  3  Reg. 
4,21.  24  [hebr.  1  Reg.  5,1.4];  2  Par.  9, 
26.  Praeterea  v.  2  Reg.  8,3;  4  Reg.  23, 
29;  24,7;  1  Par.  5,9;  18,3;  2  Par.  35,20; 
ludith  1,6;  2,14;  1er.  13,4-7;  46,2.  6.  10; 
51,63;  1  Mach.  3,32.  37.  Symbolice  no- 
minatur  Euphrates  ad  designandum  ho- 
stium  impetum  (Is,  8,7;  11,15;  cf.  1er. 
2,18}.  Sapientia  Salomonis  aquis  Eu- 
phratis  comparatur  (Eccli.  24,36). 

Euphrates  in  montanis  Armoniae  ex 
duobus  fluviis,  qui  ab  oriente  occiden- 
tem  versus  fluunt,  coalescit  scil.  ex  Eu- 
phrate  orientali  {Murad-st'i),  qui  oritur 
iuxta  Ala  Daglimonicm  3125  m  altum  et 
ex  Kâra-su,  qui  prope  Erzerum  prosilit. 
Brevi    post    coniunctionem   Euphrates 


239 


EUIMIRATES. 


RVANGELIUM. 


240 


niin  inultis  IloviouilmsTatii'iiin  nioridiein 
versus  pecriiiiipil,  a  lU'xlera  pailc  li-i- 
bulariimi  Sndjûr  recipU  paiilo  iiilVa 
DjeràhJs-\i\\vo\)o<,  (Cliarcaniis),  mo\  Mo- 
sopotamiam  |)crcinTons  ina;,'is  iiia,i;is([iio 
inter  ineridiein  et  orienlein  dirij^iliii',  a 
sinisira  parle  Irilmlarios  recipit  Belikk 
prope  Rakka  (Nicephoriiini)  cl  Khahûr 
(llabor,  Cliaboi-as)  prope  iva»Aww((Ui'cc- 
siiiin),  deimmi  liaiid  prociil  a  vico  Korna 
euin  Tigride  eoiiiuncliis  Shatt  el-'Arab 
i.  e.  lUimen  Arabiiin  audit  el  iu  sinum 
Persicuin  etïuuditur. 

Atlaineu  onluiuilus  oslia  Kuplu'atis  ac 
Tigridis  iulor  se  tlistabaut,  ut  l'iinius 
(VI.  27,i;U)'  lestatur  et  docuuieuta  eu- 
ncit'orniia  coulirnianl.  Notuiu  est  illam 
regioneui,  ([uain  Sluitt  el-'Arab  nunc 
peruieat,  nouuisi  paulatiui  ortam  esse, 
cum  marc  continuo  recesserit  ac  novos 
alhivii  tractus  litori  concesseril. 

Cf.  Schracler-Whitehouse,  Cuneif.  In- 
script, aiul  Old  Test.  I.  p.  34  s.;  DelUzsch,  Fa- 
rad ies  p.  109  s.;  Hitter,  Erdkuiide  X.;  A.  H. 
Layard,  Niniveh  and  Bab\lon  p.  19.  467. 
47i.  475.  492;  C//es/te//,  The  Expédition  of 
tlie  Survey  of  Ihe  rivers  Euphiates  and  Ti- 
gris,  London  1850;  Loft  us,  Clialdaea  and 
Siisiana  p.  282;  //.  Katriinsoii  in  Journ.  of 
the  R.  Geogr.  Soc.  XXVII.  p.  186. 

EUPOLEMUS  {Kùr.àlvxoi^  lilius 
loannis  lUii  lacob  (^'Azz-ojç),  siniul  cum 
lasone  legafus  Rouiam  missus  a  luda 
Machabaco,  ut  amicitia  el  societas  cum 
Komanis  conslituerelur  (1  Alacb.  8,17;  2 
Macb.  4,1  IK  Fortasse  idem  est  atque 
Eupolemus  ille  liistoriographus,  qui  de 
ludaeae  regibus  scripsil  a.  158/157  a. 
Chr.  vel  brevi  post,  cuius  Iragmenta 
exhibent  AlexanderPolybislor  (cf.  C  Mul- 
ler,  Fragm.  Ilist.  Gr.  ill.  207  s.  fragm.  3. 
13.  18.  20.  2'0,  Clemcus  Alex.  (Stromata 
I.  21  et  23  apud  Mignc  8,  877.900),  Eu- 
sebius  (Praep.  evaiig.  9, H.  26.  30-31 
apud  M/f/zic  21,705.  728.  748-753),  Chro- 
uicon  paschale  [cd.  Dindovfl.  117),  Geor- 
gius  (^.tîdreuus  (éd.  liekko'  I.  87);  quem 
ethnicum  fuisse  opinaturquidem  Flavius 
losepluis  (cont.  Ap.  I,23j,  sed  ludaeum 
asserunl  Eusei)ius  (Ilist.  ceci.  VI.  13,7)  et 
S.  Hieronymus  (De  viris  iliustr.  c.  38). 

Cf.  E.  Schiller,  Geschiclile  des  judischen 
Volkesctc.  éd.  3  I.  220.  III.  351-354  el  quae 


ibidem    de    Kupolemo    iiistoriograplio  allc- 
gantur. 

EUROAQUILO,  nomeii  venti  llanlis 
ex  n^gioue  a([uilouari  Act.  27,14,  ventus 
typbonicus  (i.  e.  ventus  procellosus),  uli 
ibidem  vocatur,  (|ua  navis  abi'ipiebatur 
el  ad  insulam  Gaudam  (vide  s.  v.)  appei- 
lebalur.  Lectio  graeca  feilur  varia;  vo- 
catur cnim  ventus  sùpuxXûôov  quasi  laie 
lUictuaus,  vel  apud  alios  EÙpo/.Xûorov  Eu- 
rus  lluclus  excilans(?)  vel  eùpaxûXwv  quae 
vox  est  ipsailla  (juam  b.  1.  praebel  Vul- 
gata. 

EUTYCHUS  (EuTuyoç),  iuvenis  qui 
dum  PauUis  apostolus  Troade,  profectu- 
rus  incrastiuuin,  sermonem  protralieret 
nsque  ad  mediam  noctem,  souino  op- 
pressus  e  feneslra  terlii  coenaculi  dcci- 
tlit,  quem  sublatum  mortuuin  Paulus 
descendens  el  (uli  olim  Elias)  incubans 
super  cum  ad  vitaui  revooavit  (Act.  20,7- 
lOV 

EVA  V.  HEVA. 

EVANGELIUM  (sùaYYÉXiov)-;  voce 
etymologice  designatur  nuntius  bonus, 
laetus;  noniine  EÙay^e^fî^Eiv  LXX  reddide- 
runt  "itrn  laetum  atTerre  nuntium  (cf.  1 

Sam.  31,9;  2  Sam.  1,20;  18,19)  et  iam 
adhibetur  vox  de  laeta  annuntiatione  be- 
neticiorum  messianorum  Is.  40,9  ;  52,7  ; 
00,0;  61,1.  Atque  eo  sensu  polissimum 
usurpatur  in  libris  sacris  novi  foederis. 
Est  quippe  evangelium  laetus  nuntius  de 
regno  Dei,  de  Messia,  de  sainte  nies- 
siana,  de  doctrina  et  benelkiis  Messiae. 
Dicitur  evangeliuu)  Dei  de  Filio  suo  (Rom. 
1,1.  3-,  qiialeuus  Deus  est  auctor  et  lar- 
gilor  bonorum  in  illo  ntnitio  bomiuibus 
oblatorum  el  ([ualenus  Deus  hune  lum- 
tiuui,  hoc  praeconium  laetum  ac  salutarc 
bomiuibus  miltit;  dicitur  evaugelium  (k- 
Filio  quatenus  Filius  Dei  illo  nunlio 
praedicalur  scil.  quis  sit,  quae  egerit, 
quae  bona  atlulerit,  ([uae  docuerit.  Eo- 
dem  sensu  dicitur  evangelium  Filii  Dei, 
Christi,  Domiui  nostri,  regni  Dei  vel  re- 
gni  i.  e.  de  Cbrislo,  de  regno  (cf.  Mallb. 
4,23;  9,35;  Marc.  1,1.  14;  Hom.  15,19; 
1  Cor.  9,12;  2  Thess.  1,8  etc.  elc.  ; 
evangeliuui  salutis  noslrae  (Eph.  1,13\ 
pacis(6,15),  ([uia  im)  praeconio  salus  el 
pax  nobis  annuntiatur  el  nunlio  illo  ac- 


241 


EVANGELIUM. 


EXCELSA. 


242 


cepto  saliis  et  pax  in  nobis  elTicitur; 
evangeliuin  gratiae  Dei,  gloriae  Christi, 
gloriae  beat!  Dei  (Act.  20,24;  2  Cor.  4, 
4;1  Tini.  1,  11),  quia  in  eo  praeconio 
haec  nobis  manifestantur  et  in  rébus  illo 
nuntio  nobis  patefactis  haec  eximio  modo 
relucent.  Dicitur  spes  evangelii  i.  e. 
spes  quae  nuntio  illo  messiano  contine- 
tur  et  fovetur  (Col.  1,23),  veritas  evan- 
gelii, quae  ea  annnntiatione  docetur, 
vera  doctrina  quae  ibi  continetur  (Gai. 
2,0.  14);  ûdes  evangelii  lirma  persuasio 
quaquisnuntiumillumamplectitur(Phil. 
1,27).  Porro  si  Paulus  dicit  evangeliuni 
meum,  nostruni  (Rom.  3,16;  16,25;  2 
Cor.  4,3  etc.)  intellegit  praeconium  suum 
et  modum  quo  ipse  tradit  evangelium  ; 
si  loquitur  de  evangelio  circumcisionis,' 
praepulii  (Gai.  2,7),  quod  Petro,  sibi 
commissumsit,  dicit  salutem  messianam 
quae  annuntianda  sit  ludaeis,  gentibus, 
proin  munus  et  officium  praedicationis 
ludaeis  et  gentibus  faciendae.  Adverten- 
dum  itaque  est  in  sacris  libris  evange- 
lium nunquam  dici  de  libro  scripto,  qui 
usus  vocis  ad  tempora  posteriora  perti- 
net. 

Ex  notione  evangelii  colligitur  quo([ue 
significatio  evangelistae  ;  est  evangelista 
in  sacris  litteris  is  qui  nuntium  illum 
laetum,  evangelium,  pert'ert  et  annun- 
tiat.  Eo  nomine  in  libris  novi  foederis 
appellantur  praedicatores  evangelii  qui 
non  accensentur  apostolis.  Ita  vocatur 
Philippus  qui  erat  unus  de  septem  (Act. 
21,8);  cl".  Eph.  4,11  et  Timotheo  scribit 
apostolus  :  opus  fac  evangelistae  (2  Tim. 
4,5). 

EVI    (''IN,    Eùi'ç),    unus    ex    quinque 

principibus  Madianitarum ,  qui  occisi 
sunt  in  proelio,  quod  contra  Madianitas 
propter  seductionem  Israelitarum  com- 
missum  est  (Num.  31,8;  cf.  25,1  s.). 
Idem  los  13,21  scribitur  in  Vulgata 
Hevaeus  ;  LXX  Eût. 

EVILMERODACH    (^"1)3  SUN;    4 

Reg.  25,27  E\)cù^[xa.ç,tx>oiy.,  1er.  52,31  OùXai- 
[xzoâyap),  filius  et  successor  Nabuchodo- 
uosor,  qui  teste  Beroso  Chaldaeo  (apud 
Flav.  los.  Cont.  Ap.  1,20)  duos  annos 
regnavit  (vel  accuratius  562-359  a.  Chr.) 
«■t  anno  trigesimo  septimo  transmigra- 
lionis  loacbin  i.  e.  anno  quo  ipse  Evil- 


merodach  regnare  coepit,  loacbin  e 
carcei"e  liberavit  eumque  ad  suam  men- 
sam  adhibuit  (4  Reg.  25,27-30;  1er.  52, 
31-34);  quae  exaltatio  erat  quasi  augu- 
rium  quoddam,  quod  Deus  populum 
suum  iterum  ad  meliorem  conditionem 
esset  adducturus.  Nomen  régis  babylo- 
nicum  est  Avil  {Amil,  ut  alii  legunt) 
Marduk  i.  e.  servus  Marduk  dei,  uti 
multa  alia  nomina  similia  reperiuntur 
Amil-Assur,  Amil  Ea,  Amil  Bel  etc.  (cf. 
Strassmaier).  Amil  autem  vel  Avil  ara- 
maice  transscribitur  SlN  (v.  Corpus 
inscript,  semit.,  Paris  1889,  I.  2  p.  66), 
quare  Evilmerodach  nomen  nequit  dici 
cum  Geseitio  (Thésaurus  p.  41),aliisque 
a  ludaeis  ad  linguae  suae  similitudinem 
essedetorlum,  utexeo  Uultum  (cultorem) 
Mcrodachi  elTicerent. 

Cf.  Strassmaier,  Die  babyl.  Inschriften  ini 
Muséum  zii  Liverpool,  Leide  1885  p.  34; 
Inschriften  von  Nabuchodonosor,  Leipzig 
1889  p.  24;  F.  Vigotiroux,  La  Bible  et  les 
déc.  mod.  éd.  6  IV.  339-340. 

EVODIA  (Eiioî5ta);  de  ea  scribit  Pau- 
lus :  Evodiam  rogo  et  Syntychen  de- 
precor  idipsum  sapere  in  Domino  Phil. 
4,2;  illas  laborasse  cum  apostolo  in 
evangelio,  etiam  dicit  in  v.  3;  ex  quo 
simul  elucct  cas  esse  rêvera  mulieres 
(aÙTaî'i;,  a'tTtvs;),  non,  ut  aliqui  putarunt, 
viros;  insuper  Eù6oio;  nomen  est  viri. 
Eas  itaque  instanler  adhortatur  apostolus 
ad  concordiam.  Qua  in  re  fuerint  non 
unius  sententiae,  frustra  inquiritur. 

EXCELSA,  nlT32,  dicuntur  altaria, 

sacella  in  montibus  et  coUibus  erecta, 
in  quibus  Israelitae  sacrificare  solebant 
vel  Deo  vel  idolis.  Antequam  templum 
exstrueretur  i.  e.  antequam  Deus  unum 
eligeret  locum  quem  in  una  tribu  se 
electurum  promiserat  (cf.  Deut.  12,13. 
14),  valuit  lex  data  Ex.  20,24  :  altare  de 
terra  facietis  mihi  et  offeretis  super  eo 
holoca'usta  et  pacifica  vestra  in  omni  loco 
in  quo  memoria  fuerit  nominis  mei  i.  e. 
ubicumque  Deus  singulari  modo  se  ma- 
nifestaverit.  Ita  Gedeon  iubetur  accepta 
revelatione  :  aedificabis  altare  Domino 
Deo  tuo  in  summitale  petrae  huius  super 
quam  antea  sacrificium  posuisti  (lud.  6, 
26)  et  David  quoque  iubetur  constituere 
altare  ibi,  ubi  angclus  Domini  percutions 


-243 


EXCELSA. 


EXCOMMUNICATIO. 


244 


ui'bein  peste  steteral  (2  Ueg.  '25,18;  1 
l'ar.  '21,15).  Veniiii  eliam  Icinplu  eiocto 
popiiliis  non  cessaltal  ciiUuni  oxercere 
illitiUiin  in  excelsis.  In  regno  Israël  liie 
cuUus  a  l'ogc  ieroboam  maxime  proino- 
tiis  est  :  l'ecit  fana  in  excelsis,  eonslilnil 
in  Bellicl  saccnlolcs  exeelsonun,  l'eeil  de 
novissimis  populi  sacerdoles  cxcclsonini 
i3  Ucg-.  12,31.  32;  13,33^  et  Israelitae 
aedificaverunt  sibi  excelsa  in  eunetis 
in-bibiis  suis  (4  Reg.  17,9;  23,19);  ibi 
idololatriain  et  vitia  ei  coniuncta  esse 
exenita  ex  Osée  propheta  et  ex  rébus 
geslis  Eliae  abundc  constat.  Etiani  in 
regno  iudaico  excelsa  retinebantur  et 
sicut  populus  ante  erectionein  templi  in 
excelsis  iinnuilabat  (3  Reg.  3,2  et  ipse 
Salonion  quoque  (3  Reg.  3,3),  ita  teniplo 
erecto  pergebaiit.  Nam  continue  in  hi- 
storia  sacra  usque  ad  Ezcchiani  regeni 
dicitur  de  unoquoque  fere  rege  :  excelsa 
auteni  non  abslulit  3  Reg.  15,14  de  Asa, 
22,44  de  losapbat,  4  Reg.  12,3  de  loas, 
14,4  de  Amasia,  15,4  de  Azaria,  15,35 
de  loathani;  1(),4  Achaz  imniolabat  victi- 
nias  et  adolebat  incensuni  in  excelsis. 
Ezechias  autcni,  uti  idololatriam  exstir- 
pare  studuit,  ita  excelsa  quoque  dissipa- 
vit  (18,4.  22);  verum  impius  eius  filius 
Manasses  ea  iteruni  aedilicavit  et  idolo- 
latriam summopere  i'ovit  i21,3;,  quas 
abominationes  losias  rex  démuni  sustulil 
;23,5)  qui  contaminavit  excelsa  de  Gabaa 
usque  Bersabee  et  excelsa  quae  erant  in 
lerusalem  ad  dexteram  partem  montis 
offensionis  quae  aeditîcaverat  Salomon 
et  exceisuui  in  Botbel  et  omnia  fana 
excelsorum  in  civitalibus  Samariae  abs- 
lulit et  occidit  sacerdotes  excelsorum 
et  combussit  ■  super  altaria  excelsorum 
ossa  bumana,  ut  scil.  ca  loca  redderen- 
tur  impura  (23,8.  13.  15.  19.  20;  2  Par. 
34,3). 

In  istis  excelsis  et  Domino  esse  sacri- 
licalum,  in  aliis  autem  idolis  elucet 
quoque  ex  iis  ((uae  narrantur  v.  g.  2 
Par.  14,2  Asa  subvertit  altaria  peregrini 
cultus  et  excelsa  et  17,5  losapbat  excelsa 
et  lucos  de  luda  abstulit;  alibi  dicitur  eos 
ipsos  non  abstulisse  excelsa,  ut  supra 
vidinms  (cf.  2  Par.  20,34)  i.  e.  excelsa 
quae  Domino  dedicala  erant  non  abstu- 
lerunt;  excelsa  autem  idolorumdestnixe- 
runt.  {)[ii\c  acceplio  inde  quoque  coulir- 


malui',  quia  2  Par.  14,2  cl  17,5  excelsa 
comuiemoranlur  siuml  ciim  cullu  pere- 
grino  et  staluis  vel  symbolis  idoloriuu 
(17,5  asberim).  In  cultum  hune  excel- 
sorum i)ropbetae  quoque  invebebantur; 
cf.  Is.  57,5-7;  05,7;  Icr.  2,20;  3,6;  7,31  ; 
17,  2.  3;  19,5  :  et  aedilicaverunl  excelsa 
Baalim  ad  comburendos  fllios  suos  igni 
in  bolocaustum  Baalim;  Ez.  (1,13;  16, Id. 
31  :  excelsum  tuum  fecisli  in  ouuii  pla- 
tea,  unde  simul  discimus  altaria  erecta 
in  quovis  loco  paulukun  editiore  vocata 
esse  nlG2   20.28;  22,9;  Os.  10.8;  .Mich. 

l,ti). 

Cur  eligantur  montes,  colles  vel  etiam 
construantur  loca  paulum  editiora  ad 
.cultum  divinum,  explicari  potest  ex  sen- 
tentia  omnibus  fere  gentibus  communi, 
cum  numen  divinum  habitet  in  excelso 
caelo,  regiones  caelo  propiores  cullui 
eius  esse  aptiores  et  ad  cultum  divinum 
opus  esse,  ut  quis  e  rébus  terrenis  et 
infimis  emergat.  Est  scil.  ille  cidtus  res 
quaedam  sublimis,  regione  terrestri 
eminontior;  quare  omnino  decere  vide- 
lur,  ut  haec  sublimilas  cxprimatur  loco 
selecto  qui  a  communi  regione  sit  remo- 
tus  et  habitaculo  divine  quasi  appropin- 
quet.  Praeterea  bic  cogitandi  modus 
quasi  sancitur  et  commendatur  eo  quod 
Abrabam  sacrificium  ofîerre  iubetur 
super  unum  montium  quem  monstravero 
tibi  (Gen.  22,2)  et  quod  iam  antea  in 
monte  erexit  altare  Domino  jGen.  12,8 
et  quod  lacob  iuunolavit  victimas  in 
monte  (Gen.  31,54). 

I.  KNABENBAUER. 

EXCELSA  redditur  bis  hebr.  nlDNI 

lob  28,18  et  Prov.  24,7  (cf.  Ez.  27,16 
Vulgata  :  sericum),  vox  dubiae  signifi- 
cationis,  quam  plerique  corallia  expli- 
cant. 

Cf.  ir.  Cescnius,  Thésaurus  r>il»;  J.  M  «•//- 
liaiisett.  Reste  arab.  Heidenluiiis  vd.  2,  Ber- 
lin 1897, lti3;  Cesenius-Bii/il.  Uandwb.ed.  iô, 
75'i  a. 

EXCOMMUNICATIO.  In  s.  lilteri> 
vox  (piidL'm  excouuuunicalionis  non  le- 
gilur,  at  res  quaui  ea  voce  desiguauuis 
iiulicatiu'.  De  excouununicatiouc  syua- 
gogali  vide  s.  v.  AN.\TIIEMA.  l  ti  etlinici 
cl  publicaui  a  coelu  icligioso  ludaeorum 


245 


EXCOMMUNICATIO. 


EXERCITUS. 


246 


exclusi  erant,  ita  Christus  déclarât  Mat  th. 
18,17  s.  excomnuinicandum  esse  eiiin, 
qui  Ecclesiae  iudicio  non  acquievcril  et 
Ecclesiae  sententiam  apud  Deum  quoque 
lalam  haberi.  Eiusmodi  sententiam 
exclusionis  pronuntiavit  apostolus  con- 
tra incestuosiun  iilum  Corinlhiiim  (I 
Cor.  5,3  s.),  quem  tanien  acLa  pocniten- 
tia  ab  omnibus  iterum  magna  oaritate 
suscipi  vult  (2  Cor.  2,8) ;  a  commercio 
exclusum  vult  fratrem  i.  e.  hominem 
christianum  qui  publiée  notus  sit  forni- 
cator,  avarus,  idolis  servions,  maledicus, 
ebriosus,  rapax  (1  Cor.  o,ll,'.  Simile 
quid  iniungit  Thessalonicensibus  magna 
cum  auctorilate,  scil.  in  nomine  Domini 
nostri  lesu  Christi  :  ut  subtrahatis  vos  ab 
omni  fratre  ambulante  inordinate  et  non 
secundum  traditioneni  quani  acceperunt 
a  nobis  (2  Thess.  3,6)  et  :  si  quis  non 
obeditverbo  nostro  per  epistulam,  hune 
notale  et  ne  commisceamini  cum  illo  ul 
confundatur  (v.  14).  Ncque  aliter  scribit 
S.  loannes  ^  si  quis  venit  ad  vos  et  liane 
doclrinam  non  atïert,  nolite  recipere  eum 
in  domum  nec  Ave  ci  dixeritis  (2  loan. 
10).  Cf.  etiam  1  Tim.  1,20;  Tit.  3,10. 

EXEDRA.  Ea  voce  vertitur  in  Vulr 
gala  n3UJS,  conclave,   cella;    eiusmodi 

cellae  complures  cranl  in  atriis  templi, 
in  quibus  asservabantur  quac  ad  lem- 
plum  pertinebant  et  in  quibus  sacerdotes 
quo([ue  et  levitae  morabantur  (cf.  4  Reg. 
23,11;  1  Par.  9,26.  33;  23,28;  28,12; 
1er.  3o,2\  Alias  n3'U;S  vertitur  tricli- 
nium  1  Reg.  9,22,  gazophjlacium  1er. 
36,  12;  Ez.  40,17.  45;  42,1  etc.  Pseli.  10, 
.38. 

EXERCITUS.  De  re  bellica  v.  BEL- 
LUM. 

Deus  vocatur  Dominus  excrcituum, 
Dominus  Deus  exercituum  in  libris  Re- 
gum  sedecies,  ter  in  Paralip.  et  in  libris 
propheticis  ducenties  quadragies  quin- 
quies  (cf.  Zeitschrift  fiir  alttestamentliche 
Wissenschaft  1886  p.  17):  in  Pentateu- 
cbo,  in  libris  losue  et  ludicum  istud  Dei 
nomen  non  reperitur.  Si  de  eius  notione 
•{uaeritur,  primum  quod  occurrit,  est 
iîlud  hebr.  mxiï  plerumque  dici  de 
agminihus  Israël  (cf.  hebr.  Ex.  G, 26;  12, 
17.  51;  INum.  1,3  etc.)  et  Ex.  7,4  dici 


fllios  Israël  a  Domino  exercitum  meum 
et  12,41  exercitum  Domini.  Praeterea 
exercitus  Israël  vocatur  acies  Dei  viven- 
tis  1  Reg.  17,26.  36  et  17,45  dicit  David 
ad  Philisthaeum  :  ego  venio  ad  te  in 
nomine  Domini  exercituum,  Dei  agmi- 
uum  Israël;  bella  quae  Israël  gessit  di- 
cuntur  bella  Domini,  prociia  Domini 
(Num.  21,14;  1  Reg.  25, 28};  ipse  Domi- 
nus dicitur  pugnare  pro  populo,  esse  in 
medio  exercitu  Israël  et  contra  adversa- 
rios  dimicarc  (Ex.  14,14;  Deut.  20,4), 
egredi  ante  faciembellatorum,  ambulare 
in  medio  castrorum  (Deut.  23,14;  2  Reg. 
5,24;  Ps.  43,10;  59,12;  107,12);  qui  ad 
bellum  opem  ferre  renuerunt,  maledic- 
tione  obruuntur,  quia  non  venerunt  ad 
auxilium  Domini,  in  adiutorium  fortissi- 
morum  eius  (lud.  5,23).  Ex  hisce  conse- 
quitur  Dominum  exercituum  dici  utpole 
ducem  agminum  Israël.  Verum  in  bac 
notione  minime  est  sistenduni  ;  immo  ea 
ne  praecipua  quidem  est  et  in  sermone 
prophetico  ea  vix  multis  locis  aptari 
potest.  Unde  alla  quoque  quaercnda  est, 
quae  eo  ipso  offcrtur  quod  agmina  quo- 
que caelestia,  angeli,  exercitus  Domini, 
exercitus  caelorum  appellantur.  Ita  an- 
gélus qui  losuc  apparet  se  vocat  princi- 
pem  exercitus  Domini  (los.  5,13);  Mi- 
chaeas  ait  :  vidi  Dominum  sedentem 
super  solium  suum  et  omnem  exercitum 
caeli  assistentem  ei  a  dextris  et  a  sinistris 
(3  Reg.  22,19)  et  Ps.  148,2  in  membris 
parallelis  :  laudate  eum  omncs  angeli 
eius,  laudate  eum  omnis  exercitus  eius 
(hebr.)  et  item  Ps.  102,21  et  quantis 
agminibus  Dominus  sit  circumdatus,  nos 
docet  Daniel  :  millia  millium  ministra- 
bant  ei  et  decies  millies  ccnlena  millia 
assistebant  ei  (7,10).  Praeterea  hebr. 
dicitur  exercitus  xii'  caelorum  de  agmi- 
nibus stellarum  et  de  toto  ornatu  caeli; 
cf.  Gen.  2,1;  Is.  34,4;  40,26  :  levate  in 
excelsum  oculos  vestros  et  videte  quis 
creavit  haec;  qui  educit  in  numéro  mili- 
tiam  corum  et  omnes  ex  nomine  vocat; 
45,12  etc.  Quarc  nomine  Domini  exerci- 
tuum praeclare  declaratur  maieslas  et 
potentia  Dei,  cui  praesto  sunt  copiae 
militares,  agmina  angelorum  omnisque 
ornatus  caelorum.  Unde  soUemne  est 
apud  prophetas  eo  uti  titulo  Domini,  quo 
eius  potenlia,  maiestas,  gloria  describi- 


247 


KXERCITUS. 


EXI'IATIO. 


248 


liir,  tiiiu  iii  iiiiiiis,  i'epit'lieiisionil»ii.s  liiin 
iii  proiiiissiuiiiluis;  iilrisijiic  eniiii  ex  illa 
inaiesliile  el  [loleslalc  inaxiiiitmi  acci'dil 
pdiuliis. 

'riliiliis  isle  :  l>oininiis  sabaotli  (zûpio; 
aaoawO,  saepius  LXX)  cxpriniiUir  iii  Vul- 
{i^ala  qiio(|iie  Domiiuis  virtiiliim,  praescr- 
liin  in  Psahnis  (\.  j^-.  23,10;  40,8.  12; 
47,9;  58,6;  08,7;  79,3  etc.);  apud  LXX 
vai'ie  :  xûptoç  Twv  ouvâfistov,  jîavTOXpdrwp. 

EXORCISTA  (iÇopxiaTuJç)  vi  vocis  is 
dicitur  t|ui  adiuralione  vol  ohtestationc 
(èÇopxfÇetv)  dacmoiics  c  corporibus  cx- 
pollit;  Act.  19,13.  14  naiTalur  scplem 
lilios  Scevae  principis  sacerdoliim  invo- 
casse  super  energumcnos  nomen  lesu 
dicentcs  :  adiuro  vos  (^ôpxîÇw)  per  lesum 
quem  Pauliis  praedicat;  quibus  tameii 
adiuratio  maie  ccssil.  Dicuntur  fuisse  de 
circumeuntibus  ludaeis  cxorcistis.  Quale 
exorcistaruni  genus  circuniiverit,  nos 
docet  Flav.  losephus  (Ant.  VIII.  2,5)  nar- 
rans  Salomonom  reliquisse  «  l'ormas  ad- 
iuralionum  quibus  vinela  daemonia  ita 
eiiciuut,  ut  nunquam  revcrtanlur;  atque 
hoc  sau^tionis  gcuus  etiamuum  apud  nos 
pluriuiuin  valet;  vidi  enim  ex  populari- 
bus  mois  quendam  Eloazarum  coram  Ve- 
spasiano  et  filiis  eius  et  Iribunis  reliquis- 
que  mililibus,  ex  daomouum  polostate 
ab  iis  obsessos  liberantem.  Modus  cura- 
tionis  erat  talis  :  naribus  daomoniaci 
admoto  aunulo,  cuius  pala  una  ex  radici- 
bus  inclusa  erat  quas  indicavorat  Salo- 
mon,  paulo  post  ex  naribus  odorantis 
extrahebat  daemonem  »  etc.  (radicem 
illam  doscribit  Hell.  iud.  VII.  6,3).  Ve- 
rum  fuisse  apud  ludaeos  qui  non  arte 
magica,  sed  nomine  Dci  invocato  dae- 
mones  expellerent  dixiuuis  siqira  s.  v. 
DAEMOMACI. 

EXPIATIO.  1.  Voce  ^.rpta/'e  plerum- 
que   verLitur   123    etc.  ;  quae  sit  notio 

vocis  elucet  v,  g.  Lev.  16,16.  18. 19  hebr. 
ubi  in  membre  parallelo  expiare  (1E3) 
redditur  emundare,  sanctiticare  (item  v. 
20.  30;  2  Par.  29,i:i.  17).  Dicitiw  de 
hominibus  quorum  culpa,  immundities 
levitica  et  legalis,  sacrificio  oblato  vel 
lustralione  facla  auferliu';  eodemque 
modo  ipsa  quoiiue  culpa  dicitur  cxpiari. 
Ilos  qiioque  oxpiantur,  ila  altarc!  i.  o. 
usui   profauo  sublrahi,  omiuidari,  con- 


secrari  signilicalur  oblato  sacrificio  et 
sanguine  sacritioali  asperso  (Ex.  29, 3G; 
Ez.  43,20).  iMtdom  modo  dicitur  sanctua- 
rium  expiari  ab  imnuuidiliis  tiliorum 
Isracd,  quatonus  aspersione  sanguinis 
sacrificalis  sancluarium  concipitur  mun- 
dari  et  consecrari,  quod  praevaricatio- 
nibus  Israël  quasi  macidatum  cogitatur 
00  fore  modo  quo  terra  dicitur  poUui  et 
profanari  peccalis  habitantium  (cf.  Lev. 
16,16;  Ez.  45,20).  Victima  cxpialionis 
dicitur  v.  g.  aries  qui  ad  expiandum  oi- 
ferendus  est  (Num.  5,8);  simili  modo 
vocatur  calamitas  quae  iani  averti  nc- 
([ucat  calamitas  quae  non  possit  expiari 
i.  e.  poena  pro  cuius  ablatione  iam  non 
accipiatur  a  Deo  sacrificium  (cf.  Is.  47, 
11).  Saepius  quoque  hebr.  a.mn  reddi- 
tur in  Vulgata  expiare  i.  o.  luere  pec- 
catuni,  auforre  peccatuni,  immunditiem 
(cf.  Num.  19,19.  20;  31,20;  Ez.  43,20). 
Demum  aqua  expiationis  dicitur  aqua 
illa  lustrationis,  de  qua  Num.  19,13.  21  ; 
31,  23;  hebr.  r\l2  ^Î2  i.  e.  a([ua  impuri- 

tatis,  qua  scil.  impuri  (lovitice)  omun- 
dantur. 

2.  Sollomnis  dies  expiationis  celebran- 
dus  erat  singulis  annis  mense  septimo  dé- 
cima die  niensis.  Eo  die  iciunandum  oral 
^'quare  Act.  27,9  dicitur  dies  ille  ioiu- 
nium,  et  apud  Flav.  losephum  dies  ieiu- 
nii  Ant.  XIV.  4,3;  16, 4^  abstiiiendum  a 
laboro,  sacer  coetus  in  templo  coiobran- 
dus  et  plura  sacrihcia  offerenda  (cf.  Lev. 
23,26-32;  Num.  29,7-11).  Maxime  autcm 
propria  erunt  diei  ea  quae  Lev.  16,1-34 
praescribunlur  de  sacrificio  expiationis 
quod  pontifex  pro  se  et  domo  sua  et 
quod  pro  toto  populo  offerre  debebal. 
de  ingressu  in  sanctum  sanctorum,  do 
expiatione  sanctuai-ii,  do  capro  emissa- 
rio  etc.  Somel  in  anno  i.  e.  hoc  solum 
die  licuit  pontifici  cum  Ihuribulo  et  san- 
guine sacrilicali,  ([uem  sopties-  spargo- 
bat  ad  propiliatorium,  ingredi  in  sancla 
sanctorum.  In  hoc  sacrilicio  diei  expia- 
tionis cernit  apostolus  typuni  expia- 
tionis per  Christuin  factae  :  Christus 
(napa^EvofAEvoç)  ponlifox  futui'orum  bono- 
runi  per  amplius  et  perfeclius  taltorna- 
culum  non  manulactum,  id  est  non  hu- 
ius  crcationis,  neque  per  sanguinom 
hircorum  aut  vilulorum,  sed  per  pro- 


249 


EXPIATIO. 


EXSUL. 


250 


prium  sanguincm  introivil  semel  iii 
sancta  aeterna  redemptione  inventa 
(Hebr.  9,11.  12). 

EXPLORATORES.  Cum  filii  lacob 
patriarcliae  Iruinenti  enicndi  causa  ve- 
nissent  in  AegypUim,  loseplius,  ut  eos 
probai^et  et  exploraret,  eos  alloquitur  : 
exploratores    estis,    ut    videatis    inftr- 
mioi'a  (loca  aperta,  nuda,  non  munita,  cf. 
hebr.)  terrae  venistis;  immunita  terrae 
huius  considerare  venistis  (Gen.   42,9. 
12);  idque  eo  maiore  verisimilitudine  di- 
cere  poterat,  quia  in  regionem  Aegypti 
inferiorem  adeo  fertileni  fréquentes  fie- 
bant  nomadum  incursus;  simul  iis  ver- 
bis  quid  velint  exploratores  satis  decla- 
ratur.  Ut  terrani  Chanaan  considerarent, 
qualis  essct,  et  popuhun  qui  liabitator 
i^st  eius,  utrum  fortis  esset  an  infirmus, 
si  pauci  numéro  an  plurcs,  misit  Moyses 
duodecim  exploratores,  qui  insuper  rc- 
ferrent  esselne  terra  bona  an  mala,  es- 
sentne  urbes  muralae  an  absque  mûris, 
luimus  essetne  pinguis  an   sterilis,  ne- 
morosa   an  absque    arboribus;  quibus 
quid  sit  explorare  terrain  accurate  de- 
scribit  (Num.  13,17-20).  Qui  terram  lu- 
strarunt  a  deserto  Sin  usque  Rohob  i. 
e.   usque   ad    partem    septemtrionalem 
Palaestinae  conterminam  ditioni  Emath 
(Epiphaniae  ad  Orontem  sitae).  Reversi 
sunt  post  quadraginta  dies;  verum  ex- 
ceptis  Caleb  et  losue  detraxerunt  terrae 
quam  inspexerant  (Num.  13,33).  Via  illa 
per  desertuni   Sin   Palaestinam   versus 
vocatur  via  exploratorum    Num.   21,1. 
Cum  essent   in    terra   Amorrhaeorum, 
misit  Moyses  qui  explorarent  lazer  (Num. 
21,32).  losue  quoque  misit  exploratores 
duos  :  ite,  considerate  terram  urbemque 
lericho  (los.  2,1),  quos  Rahab  sucepit 
et  in  solario  abscondit,  ne  a  rege  leri- 
cho comprehenderentur  et  quibus  mo- 
dum  revertendi  ad  suos  ostendit  (2,3- 
24).  Hi  ad  populum  reversi  iis  animos 
addiderunt  :  tradidit  Deus  omnem  ter- 
ram banc  in  manus  nostras  et  timoré 
prostrati  sunt   cuncti  liabitatores  eius 
(v.  24).  De  lericho  misit  losue  explora- 
tores contra  Hai  quae  est  iuxta  Bethel, 
qui  regionc  explorata  nuntiarunt  suffi- 
cerc  duo  vol  tria  millia  virorum  ad  ci- 
vitatem  delendam  (los.  7,2).  Paritev  mi- 


serunt  exploratores,  viros  quinque,  fdii 
Dan,  dum  sibi  exquirere  vellent  posses- 
sionem  (lud.  18,2).  David  quoque  per 
exploratores  didicit,  ubi  Saul  in  deserto 
Ziph  castrametatus  esset  (1  Reg.  26,4). 
Quam  frequens  fuerit  adhibila  ars  ista 
explorandi,  discimus  quoque  ex  eo  quod 
principes  Ammonitarum  et  Hanon  rcx 
statim  conatum  explorationis  suspicati 
sunt,  cum  David  misisset  ad  regem,  ut 
eura  consolaretur  de  morte  patris  (2  Reg. 
10,2  s.;l  Par.  19,3).  Explorandi  subsi- 
dio  usus  est  etiam  ludas  Machabaeus 
(1  Mach.  li,38)  et  lonathas  «  misit  specu- 
latores  in  castra  ducum  Demetrii  et  re- 
versi nuntiaverunt  quod  constiluunt  su- 
pervenire  illis  nocte  »;  quare  lonathas 
suos  vigilare  ajmiatos  iussit  (1  Mach. 
12,26  s.). 

EXSEQUIAE.  Haec  vox  aliquotics 
legitur  in  Vulgata;  sed  in  hebr.  soluni 
sermo  est  de  planctu  qui  institui  sole- 
bal;  ila  Gen.  30,10  :  célébrantes  exse- 
quias  planctu  magno,  hebr.  et  planxe- 
runt  eum  planctu  magno  et  gravi  valde; 
item  2  Sam.  3,31  :  plangite  ante  exse- 
quias  Abner,  hebr.  plangite  coram  Ab- 
ner;  2  Par.  21,19  :  et  non  fecit  ci  (loram) 
populus  sccundum  morem  conibustionis 
exsequias,  sicut  fecerat  maioribus,  hebr. 
et  non  feccrunt  ei  combustionem  secun- 
dum  combustionem  palruni  eius  (i.  e. 
ad  eius  funus  aromata  non  sunt  combu- 
sta);  2  Par.  32,33  :  et  celebravil  eius 
exsequias  uni  versus  luda,  hebr.  :  hono- 
rem  fecerunt  ei  in  morte  eius  universus 
luda.  Ceterum  v.  SEPULTURA. 

EXSILIUM  tamquam  poena  assi- 
gnatur  Esdr.  7,26  decreto  Artaxerxis  in 
eos  qui  non  fecerint  legem  Dei  et  régis. 
Alias  inter  poenas  in  transgressores  sta- 
tuendas  eieclio  e  palria  non  reperitur 
apud  Israelitas.  Aliquo  sensu  dici  potest 
Agar  cum  filio  Ismael  ista  poena  esse 
afflicta  (Gen.  21,10),  sicut  lephte  quo- 
que eiectus  est  ex  patria  (lud.  1 1 ,2).  Nos 
quoque  loqui  solcmus  Israelitas  esse  in 
exsilium  abductos  ;  in  s.  litteris  eo  sensu 
mentio  fit  captivitatis,  transmigrationis; 
vide  s.  V.  CAPTIVITAS  et  TRANSMI- 
GRATIO. 

EXSUL.  Exsuies  vocantur  in  Vulgata 
Num.  35,26.  32  ii  qui  propler  caedem 


2ol 


EXSUL. 


E/.EClilAS. 


252 


L'oiiiinissain  coarugeiuiil  in  ali((iiain  ur- 
1)0111  refuyii.  (-11111  a  doiiio  pateiiia  cl 
nrbc  ]talria  abcsse  délièrent  (usque  ad 
iiiortoni  ponliticisi,  ut  scciirc  dej^crent, 
aliqiio  ^;ellsu  cxsiiles  vocari  jiossuiit.  In 
Icxiii  liclir.  soliini  sornio  est  de  l'ii}j;a. 

EZECHiAs   onijpfn,  n^ipTn;   'Eî^e- 

j4Îaç).  1.  Filins  Achaz  régis  luda,  rex 
hida;  nalus  annos  23  incopit  regnare  cl 
i'0}xnavil  vipinli  novoni  annis  (i  Keg.  18, 
2;  -2  Par.  2fi,l  .  iMalis  illis  quibns  sul» 
Achaz  rege  inipio  rcgnuni  alfligcbalur 
medcri  slniUiil  co  modo  qno  ex  b'gi?  1110- 
saicae  nornia  cl  Dei  proniissione  prosper 
lenun  ovenlus  spcrari  poluil.  idololalriae 
Itcibim  indixil,cins  locael  vasadesiruxit, 
cultnni  diviiunn  rcsUluil,  saccrdoles  et 
levilas  olficii  scrio  admonuit  et  >ollein- 
nilalein  paschalem  ab  uni  verso  populo 
celebrandam  curavil.  Eius  pielas  in  s. 
litteris  multis  laudibus  coinmendalur 
(4  Reg.  18,3  s.;  2  Par.  19,2  s.;  et  Eccli. 
48,1 9-2o).  Doniinus  erat  cum  eo  et  in 
cunclis  ad  quac  procedcbal  sapicnler 
agcbat  ;  ipsc  pcrcussil  Philislhaeos  usque 
ad  Gazani  cl  omnes  lerminos  coi'uni 
['t  Ueg.  18,7.  8;;  cf.  Is.  14,29.  Cum  ac- 
grolarel  et  Isaias  iam  ul  doniui  suae 
prospiceret  eum  admonuissel,  lacrimis 
et  precibus  (.4  Reg.  20,3;  Is.  38,1-22  a 
Oeo  impetravit,  ut  vilae  eius  adderen- 
tur  anni  quindecim.  Proinde  anno  de- 
cijno  <[uarto  regni  in  morltum  incidil. 
Signum  autem  promissioncm  divinam 
confirmans  accepit ,  ut  in  horologio  so- 
larinimbra  regrederetur  decem  lineis. 

Post  sanationem  advcnerunt  legali  ré- 
gis Merodacl)  Baladan  ex  Babylonia, 
cerle  non  lantuni,  ut  ci  acceptam  sana- 
lioneni  gratularcntur,  verum  ul  cum  eo 
locdus  concluderent  ad  cxcuticndum  iu- 
iium  rcgis  Assyriorum.  Ezecliias  enim 
iam  se  l3clli  pcrilum  l'orteniquc  proba- 
verat  et  Merodacli  Haladan  qui  conspi- 
ralionem  quandam  generalem  in  Assy- 
rios  excilare  conabatur,  ne  suspicionem 
legis  Assyriorum  provocarct,  alias  ralio- 
nes  Jegationis  miltendae  practendit  (cf. 
is.  39,1  ;  2  Par.  32,31).  Lactus  de  tali 
honore  Ezechias  univcrsa  quac  habuil 
Jcgatis  osiendit,  divitias  et  ajiparalMin 
bcllicum,  ul  simul  patcfaccrci  s(!  vali- 
duni  l'sse  belli  sociuni,  nci|ne  recorda- 


lur  rcx  thcocralicus  Dcum  per  prophc- 
tas  scmpcr  repiobasse  l'ocdei-a  cum 
exi rancis.  Ouarc  mox  a  prophcla  Isaia 
reprehenditur  cl  poena  condigna  domum 
suam  esse  afiicicndam  audit  animo  sub- 
misso.  Moi'bum  auleni  Ezechiae  conti- 
gisse  antc  invasioncm  Scnnaclierib  régis 
Assyriorum  ex  s.  litteris  iudubic  coUigi- 
tur,  quam\is  ex  ordine  nai-rationis  con- 
trarium  suaderi  vidcatur.  Nam  régi  ae- 
groto  fit  promissio  :  de  manu  régis 
Assyriorum  libcrabo  le;  quac  pronùssio 
cerle  datur  eo  lempore  quo  invasio  in- 
slabal  adhiic,  non  quando  cladc  accepta 
Sennachcril)  iam  non  cxpcdilioncm  in 
Palaestinam  uiedilabalui'.  Dcin  niorbo 
superato  adveniunt  legali  ([uibus  llic- 
sauros  suos  ostendit;  scd  cum  Senna- 
cherib  IciTam  invaderet  et  civitates  mu- 
nilas  capcret,  Ezechias  omnes  thesauros 
non  solum  domus  suae  sed  lempli  quo- 
que  exbausil  ad  legeni  placandum  (4 
Reg.  18,1a.  16).  Cur  aulem  hi  duo  evcn- 
lus  ordine  narrentur  inverso,  ratio  rc- 
pcti  débet  ex  libro  Isaiac,  ubi  cap.  28-33 
tempus  describitur  antc  invasioncm  cl 
modus  quo  prophcla  regem  populumque 
ad  eam  jiraeparabat;  bine  ipsa  narralio 
slatim  subiungilur.  Quia  vero  superbia 
illa  régis  occasione  legationis  babyloni- 
cae  factum  est,  ut  exsiliuin  praedicere- 
tur  babylonicuni,  propheta  eam  naria- 
tionem  de  morbo  et  sequenli  iegalione 
praemisit  alteri  libri  parti  (cap.  40-60), 
in  t[ua  de  libcratione  ex  exsilio  agere 
incipit. 

Sennacherib  anno  701  Palaestinam  in- 
vasil.  Adquas  anguslias  Ezechias  redai"- 
lus  sit  tuni  ex  s.  litteris  tinn  ex  inscrip- 
tionibus  cuneiformibus  palet;  narrai 
quippe  Sennacherib  (cf.  Schvader,  Bru- 
nengo)  ipiadraginta  sc\  urbes  munitas 
cl  oppida  innumerabilia  a  se  esse  cxpu- 
gnala,  plurimos  in  captivilatoui  abilu- 
ctos,  rcgem  in  urbe  sua  lerusalem  esse 
inclusum  siculi  avem  in  cavea.  Eze- 
chiam  suivisse  tributum,  triginta  lalenta 
auri  et  octingenta  lalenta  argenti  alias- 
que  res  pretiosas.  Verum  de  sua  cladc 
lacet  et  Iribnlum  referens  iiltimo  loco 
(quod  lanien  solutum  est  inox  ab  inilio 
invasionis,  4  Reg.  18,13.  16)  quasi  viclor 
absccssisscl  callide  rem  ordiuc  alio  ili- 
sponil.  In  sunimis  rcrum  angusliis,  ipiae 


253 


EZECBIAS. 


EZIÎCIIIEL. 


254 


ad  vivum  describuntur  4  Rcg.  18,17  s.; 
Is.  36,2,  Ezechias  rex  duce  el  hortatore 
Isaia  propheta  se  praebet  fiducia  in 
Deuni  aniraatum  ;  qua  fide  id  apud  Deum 
consecutus  est,  ut  poste  in  cxercitum 
Assyriorum  immissa  centum  octoginta 
([uinque  millia  Assyriorum  occuhuerint 
et  Sennaclierib  re  infecta  ex  rcgione  dis- 
cesserit.  —  Ne.urbs  penuria  aquae  la- 
boraret  in  obsidione  Ezechias  obturavit 
exitum  aquarum  Gihon  superioris  et 
avertit  eas  subter  ad  occidentem  urbis 
David,  fecit  piscinam  et  aquaeductum 
et  introduxit  aquas  in  civitatem,  in  quo 
opère  rupes  quoque  ferro  cral  fodienda 
(cf.  4  Reg.  20,20;  2  Par.  32,30;  Is.  22, 
H  ;  Eccli.  48,19).  Vide  GIHON  et  lerusa- 
lem  III.  5  et  6. 

Cf.  Schrader-Whitehouse,  Cuneif.  Inscr. 
and  Old  Test.  1.  p.  278  s.  II.  p.  1  s.  ;  Bru- 
nengo,  L'impero  di  Babilonia  e  di  Ninive  II. 
p.  16  ss.  —  De  inscriptione  Siloah,  qiiae  anno 
1880  prope  piscinam  Siloe  reperta  est  et  a 
multis  ad  aquaeductum  Ezechiae  referlur, 
cf.  Zeitschr.  d.  D.  Pal.-Ver.  III.  1880  p.  54; 
IV.  1881  p.  102  s.  250-271  ;  V.  1882  p.  205-218. 

2.  Filius  Naariae  ex  posteris  Zoroba- 
bel  (1  Par.  3,23). 

3.  Filius  Sellum  ex  tribu  Ephraim,  vir 
princeps  qui  cum  aliis  hortante  Oded 
propheta  verbis  gravibus  effccit,  ut  cap- 
livi  ludaei  ab  Israelitis  vicloribus  di- 
mitterentur  liberi  (2  Par.  28,12). 

4.  Ezechias,  a  quo  descendunt  tllii 
Ather,  qui  98  numéro  duce  Zorobabel 
ex  exsilio  redierunt  (Esdr.  2,16;  cf.  Neh. 
7,21  :  filii  Ater  fiUi  Hezeciae)  et  inter 
signatures  foedeins  nomine  Ater  prin- 
cipis  comprehenduntur  (Neh.  10,17[18]. 

5.  Eiusdem  nominis  vir  est  Hezecia 
:  Vulg.),  princeps  populi,  qui  cuni  Ater 
inter  signatores  foederis  recensetur  Neh. 
10,  17[18]. 

EZECHIEL.    1.    Ezechiel    (S^^*p"î^^ 

'IcÇsxirjX),  propheta,  fiUus  Buzi,  sacerdos 
(  Ezech.  1,3;  24,24  ;Ps.  64,1;  Eccli.  49,10). 
In  terram  Chaldaeorum  captivus  abduc- 
tus  est  undecimo  anno  ante  expugna- 
tionem  el  deslructionem  urbis  i.  e.  anno 
399  vel  secundum  alios  o97,  quando  scil. 
loachin  cum  nobilibus  a  rege  Nabucho- 
donosor  translatus  est  in  Babyloniam  (cf. 
i  Reg.  24,10  s.;  2  Par.  30,10";  1er.  29,2). 


Anno  quinto  transmigrationis  (394  vel 
592)  magnifica  tlieophania  ad  munus  pro- 
pheticum  vocalus  est;  Deuscnim  pro  sua 
in  exsuies  benevolentia  el  in  documen- 
tum  fidelitatis  etiam  inter  exsuies  et  in 
terra  alienigenarum  prophetam  susci- 
tare  voluit.  Morabatur  Ezechiel  in  Tel 
Abîh  iuxla  fluvium  Chobar  in  terra  Chal- 
daeorum i.  e.  in  Babylonia  (v.  CHOBAR). 
Cum  eo  tcmpore  et  inter  exsuies  el  in- 
ter ludaeos  in  ludaea  spcs  vigeret  et  a 
pseudoprophetis  foverelur,  fore  ut  regno 
babylonico  mox  everso  exsuies  brevi 
redirent  (cf.  1er.  28,3.  4;  27,9;  29,4), 
prophetae  in  id  incumbendum  erat,  ut 
oslenderet  spem  illani  esse  falsam  et 
inanem,  exsilium  esse  poenam  propter 
scelera  inflictam ,  neque  ruinam  r-egni 
iudaici  posse  iam  averti.  Quare  scelera 
populi  exagilal,  ruinam  regni  iudaici  non 
solum  verbis,  sed  quo  sensus  omnium 
vividius  percellanlur  actionibus  quoque 
symbolicis  annuntiat,  obsidionem  urbis, 
lïigam  Sedeciae,  caedem  plurimorum  re- 
praesental.  Ratio  muneris  cius  est  salis 
pro  ipso  dura  el  difficilis;  mittitur  ad 
contumaces  et  perverses  qui  quidem  au- 
diunt  sermones  eius,  at  non  faciunt  eos 
(33,30);  salis  dura  quoque  peragere  iu- 
betur  et  in  se  quasi  parlem  poenae 
suscipere  (4,4  s.)  et  ad  calamitalem  obsi- 
dionis  Jérusalem  praesignandam  par- 
cissimo  victu  sustentare  vitam  el  mortem 
uxoris  sine  uUa  doloris  signihcatione 
ferro,  quod  sit  exsulibus  portenlum  fore 
ut  iliisne  lugere  quidem  liceat  de  caede 
et  ruina  carissimorum.  Saltem  perannos 
22  officio  prophetico  functus  est;  nam 
oraculum  ultimum  quod  in  libro  consi- 
gnatum  est,  pronuntiatum  fuit  anno  vi- 
gcsimo  septimo  transmigrationis (29,17). 
Reliqua  quae  de  eo  feruntur  apud  Ps.- 
Epyyhanium,  Isidorum{Miff ne i^,iOl  ;  83, 
143)  plane  incerla  sunl;  cf.  in  Actis  Rol- 
land. April.  I.  p.  8S7. 

Argumentum  valiciniorum  eius  sym- 
bolice  iam  conlinetur  in  theophania  qua 
ad  munus  prophelicum  vocatur.  Dominus 
onini  se  ei  ostendit  iis  circumdalum  si- 
gnis  el  imaginibus  quibus  se  manifestât 
vindicem  foederis  violati  el  exseculorem 
pacti  initi  fidolem.  Undc  propheta  quo- 
que in  parte  libri  priore  effert  iudicia 
Dei  in  ludaeos  et  génies  exleras  (cap. 


255 


EZECIllKL. 


lî/KL. 


256 


1-32),  in  allera  iiislaiiialionem  el  e\se- 
ciitioïKMii  |iromissioiiiim  tcap.  33-48). 
PotMiam  a  Dco  intri;^i'iitlani  el  causas 
pociiae,  scclera  popiili,  priiicipuin,  psou- 
dopioplu'lariiin  pi'Oso(iuUiir  lolo  lein- 
pore  iisum^  ad  oxpu^^iialiunein  uritis  lo- 
nisaloin.  Qua  iirbe  dcslructa  iiicipil 
mentes  dirigere  ad  instaiiralioneni; 
oslenditquomodo  vera  resipiscenlia  opus 
sit  ut  ad  eain  praeparcntnr;  niodum 
déclarai  quo  Dons  inslaurationem  sit 
operalurus;  auleret  paslorcs  nialos,  po- 
puliun  dispersum  conj^re^ialtit,  bonum 
|)raeticiel  pastoreni,  spiritu  siio  imbuet 
|)opuhini,  advcisarios  repriniel.  Uti  li- 
ber incipil  a  visione,  ila  quoque  clau- 
ditm'  visione  qua  ipsa  instanralio  syni- 
bolice  repraesenlatui'  tribus  illis  rébus 
ad  eam  nccessariis  :  novo  tenipio,  novo 
Dei  cullu,  nova  populi  in  terra  sancta 
habitatione  beala. 

2.  Idem  nomen  hcbr.  gerit,  qui   in 
Vulgata  scribitur  Hezechiel  i,v.  s.  v.^. 

3.  Ezecbicl    6x170%   LXX  B  omitt.) 

legilur  Esdr.  8,5  :  «  De  filiis  Secbeniae, 
tilius  Ezccbiel  et  cum  eo  Irecenli  viri  » 
scil.  cum  Esdra  de  captivitale  redierunt. 
Sed  nomen  proprium  videtur  omissum 
esse  et  cum  cod.  A  LXX  legendum  :  De 
filiis  7Mthoe  Sechenias  filius  Ezccbiel  [^z- 

EZECIAS  (n^p7n.   'EÇïzta-,) ,  umis  e 

progenitoribus  Sopboniae  propbetae 
(Sopb.  1,1).  Censent  haud  pauci  eo  no- 
mine  (lesignari  Ezecbiam  rcgem  et  pro- 
phetam  rcgio  sanguine  esse  clarum.  Al 
id  iniprobabile  est;  nam  in  libris  liislo- 
ricis  non  solum,  sed  etiam  in  prophe- 
ticis  ii  qui  reges  fuerunt  nomine  régis 
apposito  designari  soient.  Quod  cum 
boc  loco  non  bat,  gratuito  regem  nolari 
asseritur;  alque  quoniam  nomine  Eze- 
chiae  plures  appellantur,  eo  magis  ex- 
spcctandum  erat,  ul  régis  nomen  ad- 
derclur,  si  dignilas  regia  buic  Ezeciae 
uu(iuam  propria  luisset.  Neque  vetcres 
(cf.  Ps.-Epipli.)  nomen  hoc  ad  genus 
regium  retulerunt;  retulerunl  autem 
rabbini;  quod  tamen  ligmentum  rabbi- 
norum  videtur  esse  conlemnendum.  — 
Alii  tamen  monent  ex  omisso  nomine 
concludi  falsonon  designari  regem,  cum 


in  genealogiis  id  nomen  non  apponatur, 
uti  a|iparel  1  Par.  2,1-lS;  3,1  s.;  alque 
nomine  Ezeciiiae  audilo  omnes  de  rege 
illo  pio  debuisse  cogilarc,  nisi  apposi- 
lione  quadam  ali  eo  dislinguerelur  :  fa- 
vere  quoque  locum,  ubi  valicinatus  si! 
Soplionias  tenqnisciue;  lerosolymis  enim 
tempori»  losiae  qui  inlegro  l'ère  saeculo 
ab  Ezecbia  disiel  Sopiioniam  munere 
prophelico  l'unctum  esse. 

Ëzeciam  esse  Ezechiam  regem  censent 
Aben  Ksru;  Huetius,  Denionsir.  evang. 
Prop.  IV.  p.  325;  A.  Sc.'iolz.  Einleilung  111. 
p.  604  ss.  ;  Vigniiroujc,  Manuel  biblique  <'f/. 
9,  n.  1102;  Ilolzammcr,  Handbuch  (1er 
bibl.  Geschicbte  éd.  4.  I.  p.  760;  Zschokke, 
Ilist.  sacra  Ant.  Test.  éd.  5  p.  267;  Schenz, 
Einleitiing  p.  285;  Cornely,  Introduclio  in 
S.  Script,  éd.  2,  II.  2,  n.  315;  Haevernich, 
Einleilung  II.  2  p.  393;  Keil,  EinteiUing 
p.  332  el  Comment,  p.  454;  Klelnert,  Oba- 
dlah  etc.  p.  159;  Gandell.  Speaker's  Comm. 
VI.  159;  Hitzig,  Die  kleinen  Propheten 
p.  248;  Has(i)ig.s,  Dict.  of  llie  Bible  II.  376  a. 

Ezeciam  esse  Ezecbiam  regem  negant  Ri- 
beira,  de  Casti'o,  Corn,  a  Lapide,  Calmet, 
Reinke  (Der  Propbet  Zephanja  p.  47), 
P.  Schegg,  Trochon,  Knabenbauer  {Comm. 
in  Propb.  min.  II.  p.  123),  Schoepfer, 
Geschichle  des  .\llen  Testaments  éd.  3 
p.  385. 

EZEL.  (Stn'h  "p-Hri:  Vulgata   :   lapis 

cui  nomen  est  Ezel  ;  LXX  xb  'Epyào  l/.z'î- 
vo).  luxta  lapidem  Ezel  David  a  lonalba 
sedere  iubelur  et  absconditus  exspe- 
ctare,  donec  lonatbas  Irium  sagittarum 
signo  ipsi  mentem  Saul  régis  manit'esla- 
verit  (l  Reg.  20,19:.  Gumradix'^TN  si- 
gnilicet  abire,  discedere,  non  improba- 
bilis  est  explicalio  (Lyramnf,  Vatabhts, 
F.  de  Hummelauer  ad  h.  1.)  designari 
lapidem  viatorium,  quo  via  indicelur, 
lapidem  abitus  ceu  discessus.  LXX  hoc 
loco  pro  pN  legebant  linx  (èeu   2il 

a  radice  25r\^  acennis  lapidum  et  pro 
Stxh  legebant  "xSn  Ule;  bine  :  iuxta 

acervum  illum.  —  Porro  de  eodem  lapide 
Ezel  Icgitur  20,41  :  surrexit  David  de  loco, 
qui  vergebat   ati   austrum  (lajn  ^V^*- 

i.  e.  de  iuxla  austrum.  LXX  ànô  toC»  'A:- 
Ï^S). 

Driver  (Notes  on  tlie  liebrew  text  oflbe 
Books  of  Samuel  ISDO)  emendat  20,10  : 


<3!.s-: 


EZEL. 


EZRinEL. 


258 


{"nihr])  -Sn  isixn  '^2:n  et  20,4 1  :  Sïnq 
naiNH.  E  conlra  H.  A.  Poels  (Le  Sanc- 
tuaire de  Kirjath-Jearim  1894  p.  32) 
censet  pro  S"îN'  emendandum  esse  "i7î?  ac 
proinde  lapideni  Ezel  eundem  esse  ac  la- 
pidem  adiutorii  (v.  LAPIS  ADIUTORII). 

EZER  (I7î?\   1.  Inter  tllios  Iliir  filii 

Ephratha  patris  Bethlehem  recensetur 
Ezer  (LXX  'laî^iip),  pater  Hosa  (I  Par.  4, 
4);  Hosa  videtur  nomeii  et  personae  et 
iirbis  esse. 

2.  UiiLis  ex  tiliis  Ephraim,  quos  occi- 
derunt  viri  Getli  et  quos  liixit  Ephraim 
pater  niultis  diebus  (1  Par.  7,21;  LXX 
!\^£p);  vide  s.  v.  EPHRALM  1. 

3.  Princeps  ex  tribu  Gad,  qui  Davidi 
in  Siceleg  iïigitivo  se  adiunxit  (I  Par. 
12,9;  LXX  ACi). 

4.  Levita  tempore  Neheniiae  (Neh.  12, 
41  [42];  LXX  B  omitt.  An»  'leÇoûp). 

EZIEL  (Sni^î?;  LXX  omittunt) ,  lilius 

Araia,  aurifex,  qui  partem  mûri  lerusa- 
lem  aedificavit  (Neh.  3,8). 

EZRA  (.11"^,   'Eap(),    pater    lether, 

Mered,  Epher,  lalon  ex  posteris  luda 
(1  Par.  4,17);  de  hoc  textu  vide  s.  v. 
BETHIA. 

EZRAHITA  vide  s.  v.  ETHAN  et 
EMAN. 

EZREL  (SnIT^,     'ECptï]X),    unus    de 

fiUis  Bani,  qui  uxores  alienigenas  man- 
dante Esdra  dimiserunt  (Esdr.  10,41). 


EZRI  {iT^J,  'ECTopt).  1.  Quod  in  Vul- 
gata  legitur  lud.  6,11  :  pater  iamiHae 
Ezri  et  6,24;  8,32  :  familia  EzH,  videtur 
ex  hebraico   (iiT'jn   UX)    explicandum 

ita,  ut  loas  pater  Gedeon  dicatur  Abie- 
zrita  scii.  ex  posteris  Abiezer  (v.  ABIE- 
ZER  1;. 

2.  Filius  Chelub  operi  rustico  et  agri- 
colis  a  David  rege  praepositus  (1  Par. 
27,26). 

EZRICAM  (Dj^nTÎ?,  'E^pixap.,   'EÇpi- 

■/.âv).  1.  Unus  ex  posteris  Zorobabel 
(1  Par.  3,23). 

2.  FiUus  Asel  ex  posteris  Saul  (1  Par. 
8,38;  9,44). 

3.  Levita  ex  familia  Merari  (1  Par.  9, 
14);  idem  in  Vulgata  Neh.  H,l.o  Azari- 
cam  vocatur. 

4.  Princeps  domus  Achaz  régis  seu 
praefectus  palatii,  qui  a  Zechri  Èphrai- 
mita  interfectus  est  in  pugna  illa,  qua 
bellatores  Phacec  régis  Israël  120  000  lu- 
daeorum  occiderunt  (2  Par.  28,7). 

EZRIEL  (SiNtilfSr.)  1.  Unus  ex  princi- 

pibus  in  diinidia  tribu  Manasse  trans 
lordanem  (1  Par.  5,24;  LXX  Isrpirîx). 

2.  Pater  Saraiae  principis  in  aula 
loaivim  (Ehacim)  régis  luda  (1er.  36,26; 
LXX  'EaptriX). 

EZRIHEL    (bNiri,    'A^aptrjX),    filius 

leroham  et  piinceps  tribus  Dan,  quando 
David  populum  numerabat  (1  Par.  27, 

22). 


LEXICON   BIBLICUM.    —   T.    II.    —  9 


FABA  iiiler  cibaria  Davidi  tïigicnti 
riiis([ue  c'oiuilihiis  ohlata  reccnseliii- 
(2  Kcg-.  17,28  alque  cuni  IVunieiito 
aliisquc  friigiltiis  ad  iaciondo?  panes 
adhibenda  pi-opbctao  praecipiliir  (Ez. 
4,9).  SignilicalMi  uomiiiis  bobraici  ,^13) 
non  est  diibia,  quod  eliaiu  mine  Arabilius 
fabam  désignai;  niagno  «luoque  con- 
sensu  ab  interprclibas  voteril)us  (LXX 
xûa[i.oç,  Pesbitta  xaia,  Cliald.  nSi2  etc.) 
pariler  ac  recentioribns  relinetur.  — 
Planta  eo  nomine  dcsignata,  Faba 
viilifaris  Mônch  (=  Vicia  Faba  Linné), 
ord.  Legiiminosae,  ab  antiquissimis  tein- 
poribus  in  variis  regionibus  eolebalur 
{Homer.  II.  13,589;  Herod.  2,37;  Vhania» 
ap.  Athen.  2  p.  oi;  Cato,  De  re  rust. 
27;  Cohmclla,  De  rc  rnst.  IL  lO,:");  Plin. 
XVIIL  12,117-122  etc.),  eiiisque  seniina 
tuni  in  sepuicris  aegyptiacis,  tuni  in 
l'uinis  iliacis,  tum  in  construrlionibus 
subliciis  {P f ait t haute n)  inventa  sunl.  Ci- 
bum  satis  vidgarem  praestabat  atque 
eliam  in  paneni  utilis  erat.  Confundenda 
non  est  ciun  l'aba  aegyptiaca  s.  loto 
indico  (^xûaixoç  aiYÛ^Tioç)  scil.  seniinibus 
Nelumbii  spcciosi  Willdenow  (^  Nym- 
phaea  Nelumbo  Linné  i,  quac  ex  India 
oriiinda  fortasse  a  Persis  in  Acgyptum 
inirodncta  est.  Licet  posteriore  lempore 
doctores  taimudici  etiani  de  iiac  nSi2 
N*''''"!Ï12  loquanliir  (I.  LOiv,  Arani.  Pli. 
l».  313),  S.  Siriptiiia  lanien  eaiu  non 
videtur  respicere. 

Cf.  lui-  Alexnndrinus,  Epistola  apologc- 
lica  de  Fabis  veteium,  Francof'urti  158'i; 
[.  \'<-sti.  De  symbolo  Pythayorae  :  Fal)is 
abstiiielo,  Erfordiae  1G94;  /.  H.  Ursiitvs, 
Arboreli  bibl.  Cont.  96-8;  ^1.  M.  Isin/,, 
Disi).  i>hil()l.  de  Fabis,  Groningon  1712; 
M.  JlUler,  Hioroph.Nt.  il.  129  -s.;  O.  Cel- 
sius, lliciobol.  IL    106  s.;   Mciil.e,    De  le- 


guininosis  planîis  velermn,  G;>ttingen  1814; 
H.  0.  Lenz,[iol.  d.  ait.  Griech.  n.  Rom.  726-9; 
P.  CuUn'Vd,  Flora  Bibl.  220;  7/.  B.  Trisiram, 
Naf.  Hisl.  of  tlie  Bible,  éd.  8,  i22  s.  ;  l.eunia- 
Frrntli,  Synopsis  II.  2  éd.  3  p.  122-4;  A.  de 
Candolle,  Origine  des  pi.  cuit.  2.J3-7;  1. 
Hehn,  Kuikurpll.  n.  Hauslh.  éd.  6.  214  s.  ;  (1. 
Schireinf'iirth  in  Bull,  de  l'Insl.  Ég.  1884 
(extr.  p.  5  s.);  Fr,  ]\'neni(j.  Die  Ptlanzea  ini 
ait.  Aeg.  34-46.  212  s.;  V.  Loret,  Flore  pha- 
raon, éd.  2,  93  s.  111-13;  Engler-PranIL  Na- 
lïirl.  Ptlauzonfam.  II.  13,352;  etc. 

L.    Fd.NCK. 

FABULA    ponilui-    in    Vulgala  pro 
bebr.  H-^ZUT  :  eris  in  provcrbium  el  la- 

Imlam  i.  e.  in  irrisioneni  Deut.  28,37; 
ileni  3  Keg.  9,7;  siniiliter  apud  Latines 
dieilui-  l'abiilaui  lieri  vel  esse,  labulani 
tota  iactari  in  urbe.  Eodeni  sensu  Tob. 
3,4  :  Iraditi  sunius...  in  fabiilam  omni- 
bus nationibus  iLXX  sî; -apaooXrJv,  arani. 
NI^pS'.  Porro  ea  voce  redditur  jjluÔoç 
Eeeli.  20,21  et  saepius  l  'l'ini.  1,4;  4,7; 
2  Tim.  4,4;  Tit.  1,14;  2  Petr.  1,10,  qui- 
bus  locis  docet  apostolus,  ne  intendant 
quidam  labulis  et  genealogiis  intermi- 
natis;  ineptas  et  aniles  fabulas  esse  vi- 
tandas;  qui  a  veritate  sese  averlant 
converti  ad  fabulas,  non  esse  intenden- 
dinn  iudaicis  fabulis  etc.  Quinani  sini 
luiiusmodi  [j.uOot,  varie  explicare  tentant  ; 
al  iirctbabilissimuni  est,  cum  de  genealo- 
giis (piO(pie  nirnlio  iniiciatur,  intellegi 
commenta  quaedam  gnostica  v.  g-,  de 
émanât  ionibus  aeonuni.  iNe(]ue  obstat 
quttd  d(>  iudaicis  fabulis  sermo  sil  ;  nam 
primi  baeretici  gnoslici  ex  ludaeis  erant 
el  prima  semina  eri'orum  gnoslicorum 
iam  iacta  esse  temporc  apostolico  etiam 
aliunde  constat  (cf.  Col.  2,8;  vide  llenh', 
Der  Evangelisl  Jobanncs  |>.  30.  42'. 
.Minus  probabile  est  intellegi  narraliones 


261 


FABULA. 


FAMES. 


262 


confictas  de  Cliristo  quales  in  apocrypliis 
evangcliis  contiiieantur,  vel  figmenta 
ludaeorum  de  Messia,  midtoque  minus 
narralioncs  Graecorum  de  diis  etc. 

In  arte  poetica  species  quaedam  nar- 
rationis  dicitur  fabula.  Ad  eam  ferc  ac- 
cedere  videtur  narraLio  illa  de  ariiori- 
bus  quae  regiam  dignitateni  récusant  etc. 
lud.  9,8-1  Jj  et  quod  respondiL  loas  rex 
Israël  Amasiac  régi  luda  :  carduus  Li- 
liani  misit  ad  cedrum  etc.  4  Reg.  14,9, 
nisi  utrumque  ad  parabolas  propius  ac- 
ccdere  existimaveris,  quoniani  minae  et 
reprehensiones  istis  parabolis  exprinuin- 
(ur  (cf.  Zeitschr.  d.  D.  Morg-.  Gcs.  XIV. 
1860  p.  586). 

FABUL.ATORES  ((xuOàXoyot)  Bar. 

:î,23;  plerique  voceni  cxplicant  vel  de 
sapientibus  qui  proverbiis  et  parabolis 
propositis  docebanl,  vel  de  ils  qui  res 
divinas  se  docere  protitentur.  Melius 
tamen  voceni  accipiendam  esse  de  iis 
qui  narralionibus  alios  délectant,  nio- 
nuit  Zenner  (Zeitschrifl  lïir  katbolische 
Théologie,  Innsbruck  1894,  p.  :)87)  ;  nam 
in  variis  inscriptionibus  simul  cuni  nogo- 
tiatoribus  et  viatoribus  memoralur  nar- 
rator   reruni  iucundaruni,   ludicrarum. 

FACULA.  Uti  apud  alias  gentes,  ita 
apud  ludaeos  quoque  geslalione  facula- 
rum  sollemnia  celebrari  solebanl;  ita 
festive  consalutatur  et  suscipitur  ludiih 
(13,16)  et  2  Mach.  4,22  magnifiée  ab 
lasone  et  civilate  susceptus  Antiochus 
cum  facularum  luminibus  (oaoou/fa,  fa- 
cularum  gestatione)  et  laudibus  ingres- 
sus  est  lerusalcm.  Ad  sollenmitateni 
quoque  nuptiarum  gestatio  similis  lumi- 
num  pertinebat  (cf.  Matth.  2;j,l).  Sicul 
apud  antiquos  Graecos,  ita  probabiliter 
eîiam  apud  Hebraeos  faculac  consiste- 
bant  sarmentis  pice  illitis;  vel  etiam 
sluppa,  panni,  funes  pice  obducla  adhi- 
bebantur;  eiusniodi  cogitandae  cruul 
faces  quas  Samson  ligavit  ad  caudas 
vulpium  vel  potius  canum  aureorum 
lud.  15,4).  Lumen  facularum  aptarn 
praebet  comparationem  :  verbum  Eliae 
i[uasi  faculaardebat-(Eccli.  48,1):  cf.  Is. 
62,1;  Dan.  10,6;  Apoc.  8,10  cl  Zacb.. 
12,6  ponam  duces  luda...  sicut  facem 
ignis  in  facno  i.  e.  facillime  superabunt 
((uidquid  obstaculi  repererint. 


FAENUM  v.  FOENUM. 

FAENUS  V.  FOENUS. 

FAEX.  Sors  ([uae  alicui  contingit, 
saepius  metaphora  calicis  exprimitur. 
Ita  si  quis  irani  Domini  in  se  experitur, 
calicem  Domini  bibere.  dicitur.  Unde 
calicem  Domini  bibere  usque  ad  faeces 
i.  e.  usque  ad  imum  exhaurire  signi- 
ficat  maxiniam  Doi  iram  experiri  ne- 
((ue  uUam  poenae  inlliclac  imminutio- 
nem  posse  cxspectare;  cf.  Ps.  74,9;  Is. 
;)1,17;  Ez.  23,34  :  et  bibes  illum  et  epo- 
tal»is  usque  ad  faeces.  Alla  quoque  ap- 
plicatio  a  faecibus  suniitur.  Vinum  enim 
quod  diu  super  faeces  suas  imperturba- 
tum  in  dolio  residet,  efficitur  purum, 
suave,  generosum;  unde  si  Deus  dicit  : 
visitabo  super  viros  defixos  in  faecibus 
suis  (qui  congelantur  super  faeces  suas) 
eos  désignât  ([ui  in  magna  tranquillitate 
viventes  nullaque  adversitalc  agitati 
impiam  suam  indolcni  plane  excolue- 
runt;  résidera  super  faeces  est  itaque 
vitam  agere  impcrturbatam  ideoque  in 
vitiis  perseveranleni  eisquc  in  dies  magis 
inhaerentem  (cf.  1er.  48,11;  Soph.  1,12). 
Quod  Is.  49,6  in  Vulgata  habetur  :  fae- 
ces Israël,  explica  secundimi  hebr. 
servatos  ex  Israël  (LXX  t?]v  ôiajTOpàv  xou 
'lapayjX). 

FALCATI  CURRUS;  ita  vertilur 
in  Vulgata  lud.  1,19;  4,3.   13  Snn  231 

i.  e.  currus  ferri,  uli  in  Vulgata  quoque 
legitur  los.  17,16  :  non  poterimus  ad 
montana  conscendere,  cum  ferreis  cur- 
ribus  utantur  Ghananaei  i.  e.  curribus 
ligneis  quideni,  sed  qui  ferro  vincti  erant 
et  quadamtenus  obducti,  quos  cur- 
rus ferratos  vocant.  Eiusmodi  curribus 
Aegyptii  quoque  utebantur.  Currus , 
falcatos  i.  e.  currus  qui  temones,  axes, 
radios  curvaturasque  rotarum  falcibus 
lanceisque  prominentibus  instructa  ha- 
bebant,  quales  apud  scriptores  graecos 
latinosque  describuntur,  sccum  adduxit 
contra  ludaeos  Lysias  (2  Mach.  13,2). 

FAMES.  Famem,  penuriam  alimen- 
lorum  contigisse  in  Palaestina  et  in 
regionibus  vicinis  saepius  narratur  in 
s.  litteris;  ita  Gen.  12,10  sub  Abraham, 
26,1  sub  Isaac;  maxime  celebris  est  illa 
in  Aegypto  quam  loseph  praedixit  sep- 


263 


FAMLS. 


KAK. 


264 


ItMii  aiiiiniiiiii  (Ion.  U,27  oLc.  In  Ae- 
^\|)l(i  est  leiTiio  slei'iliUis,  si  quando 
;i(iiiat'  iMli  non  salis  assurgunt,  ut  rogio- 
nein  pciliianl ;  in  Palacstina,  si  iinbres 
vcl  li'inpoi'anei  vcl  serolini  dt>licinnl 
vol  si  ri'gio  locuslis  dovaslaliir  {cf.  loel 
I.  2\  Dons  popnlu  poccalori  niinilatnr 
so  ranu'ni  missnrnin  esso  (ci".  Dent.  2H, 
"10.  48;  :V2,24)  ol  inlor  casligaliones  ro- 
lii'lliluis  inilictas  sinuil  onni  gladio  ol 
pesle  t'anios  noniinalni-  (of.  Is.  :il,19; 
lor.  :i,i2;  14,12;  IC.,4;  27,13;  Ez. 
0,11  oto.';  qui  fanic  iiilorennl,  sagiltis 
l'aniis  dicunluf  occidi  Ez.  5,10.  —  Do 
lame,  ([uatn  Agabns  prophcta  Hieroso- 
lymis  Antiochiani  vouions  chrislianis 
praedi\it,  vide  s.  v.  AGABUS.      ' 

Aliudfainis  genus  Am.  8,11  nioniora- 
tur  :  Oous  scil.  lempore  oalamitatis 
subtraliel  oonsolalionem  per  verbum 
proplioliouni  «luani  alias  iniUoro  solebal, 
niiltel  l'anioni  audiendi  \crbnni  Doi  iii 
terrani;  cl'.  Ps.  73,9  :  iani  non  est  pro- 
l>heta  ol  nos  non  oognoscil  amplius. 

FAMILIA  ponilur  in  Vulgala  pro 
licbr.  nis;  V.  g.  Gon.  30,4  familia  Pha- 
laonis  (donuis  Ph.)  et  siniililer  47,24; 
dein  pro  wniy  v.  g.  Gen.  45,10  gavisus 

est  Pharao  et  onniis  familia  eius  (servi 
oins);   item  pro  m^"  Gon.    20,14;  lob 

1,3  familia  i.  e.  famuli,  servi.  Fret[uen- 
lissinK^  vero  ea  voce  rcddilnr  liebr. 
nnSÏJa  gens,  cognatio;  ctiam  aliquotios 

ni2N  ni;!  domus  palorna.  Tribus  enim 

dividobantur  in  faniilias,  familiae  in 
domos  paternas;  cf.  los.  7,10.  17  :  in- 
venta est  tribus  luda  quae,  cum  inxta 
faniilias  suas  esset  oblata,  inventa  est  fa- 
milia Zare;  illani  per  domos  offerens 
(losue)  reperit  Zabdi,  cuius  domum  in 
singulos  dividens  viros  invenit  Achan. 
Slridioro  sonsu  voce  familiae  designan- 
tnr  (pii  in  ima  domo  liabilanl  vel  omnes 
alicuiuslicri  famuli;  lalioi'o  ([ui  ad  unam 
cogna  lionom,  gcnlem  pertinent. 

FAMULUS,   hebr.  liy,     adliibotur 

ni  lionniilica  appoUalio;  ita  famulus 
Doinini  appellalur  Moyses  (los.  1,13.  15; 
8,31.  33;  11,12  etc.),  losue  (lud.  2,8), 
David  (3  l\c<^.  8,'25  etc.).  Qui  loquitur, 
do  so   lamcpiam  famuio  eius  ad  (luom 


scrmo  dirigitnr  loqui  soh^l,  praeseilim 
si  ad  viruin  niagnac  anctoritatis  lil 
oratio  vel  si  kuiuons  aninium  domis- 
snm  signilicaro  vull;  cf.  Gon.  42,11  noc 
<iuid(|nam  famuli  lui  maciuuanlur  mali: 
ne  irascaris  famuio  luo  44,18;  on  fanndi 
tui  llagellis  cacdinuu'  K\.  5,10  (ita  prao- 
posili  lilioi'um  Israël  ad  PliaraoniMu);  dos 
nobis  fauudis  luis  etc.  Nnm.  32,5  lo- 
quunlnr  Uubonilao  ol  (iadilao  ad  .^l(>y- 
scn.  EodouKiuo  modo  do  alio  ({uodam 
sernio  infertur;  ita  ludas  loquilur  ad 
losepb  :  cum  orgo  ascondissemus  ad  fa- 
mulum  tnum  patrcm  noslrum  etc.  Gen. 
44,24.  Quando([ue  famulus  dicilur  no- 
lione  servi  cf.  Gen.  41,12;  Dont.  12,12; 
Uh\  34,11;  vide  s.  v.  SERVUS. 

FANUM  ponilur  plcrumque  in  Vul- 
gala, ubi  in  bebr.  do  tomj)lo  idoli  legi- 
lur  rri^  idomus);   ila    Deul.   3,29;  lud. 

9,4.  27.  40;  1  Par.  10,10.  Sed  ea  voci' 
roddilur  (juoque  r\'D2  oxcolsum  :   Salo- 

mon  aedilicavit  fanum  (bebr.  oxcol- 
sum) Chamos  3  Reg.  11,7;  cuius  ioci 
tamen  sensus  est  :  aedilicavit  sanctua- 
rium,  templum  in  loco  editiore  qui 
Cbamos  sacer  crat,  uti  aliis  in  locis  di- 
cilur rins  nil,  Vulgala    :  fana  in  ox- 

colsis  3  Reg.  12,31  et  4  Reg.  17,29.  32 
vel  in  plurali  3  Reg.  13,32  (bebr.  1  Reg. 
13,32)  et  4  Reg.  23,19.  In  2  Par.  14,5 
fana  babenlur  in  Vulgala,  in  hebr. 
□"J-Dn  slatuae  scil.  quae  Baal  solari  con- 

socratae  orant  vol  columnae  quibus  Baal 
solaris  ropraosenlabalur;  demum  2  Par. 
24,7  in  Vulgala  abundal  fanum  quod  in 
hebr.  non  logitur.  In  1  Macb.  5,43.  44  ol 
2  Mach.  1,15  fanum  exprimit  graecuni 
T£;i.Evoi;,  ([ua  voce  proprie  desiguatur  lo- 
cus  profane  iisu  exomptus  et  diis  sacer; 
2  Mach.  14,33  fanum  roddit  graecum 
cr^y.!Ji  (slabulum,  sacellum). 

FAR.   1.  Kar,  lirbr.  T\'2D2,  cum   Iri- 

lico,  bordeo,  liiio  in  .\ogyplo  colobalui', 
etquia  sorolinum  eral,  sicut  et  trilicum, 
grandine  laosum  non  est  (E\.  9,32\  In 
Vulgala  oliam  Lov.  2,10  inler  oblalionos 
.primarum  frugum  spicao  "  in  inoroin 
farris»  conlVactao  et  pars«  farris  fracti» 
commomoranlur,  ubi  loxlusbobraicus go- 
noralius  frugos  comminulas  ("''2"'^  'Ol) 


265 


FAR. 


FAR. 


266 


habet.  E  contra  vox  hebraica  diiobiis 
aliis  locis  cuiu  variis  frumenti  ot  legu- 
miiium  speciebus  occurrit  (Is.  28, 2o; 
Ez.  4,9  pi.  D'CD^.  cf.  5.  Hieron. inh.L], 

ubi  Vnlgata  viciam  explicat.  Ex  verbis 
Isaiae  naD3  inmarginibus  agrorum  post 

Iriticum  serebatur,  et  ex  Ezechiele  ad 
panificium  utile  erat.  LXX  in  libris  Exodi 
et  Ezechielis  oXûpa,  in  Isaia  séav  verluaL, 
ac  similiter  Aqiiila,  Symmacbus,  Theo- 
dotion,  Peshitta  quoque  et  Targiim 
(xri^lD)  ador  scu  speltani  inlci-pi-elanlur. 
Eodem  sensu  a  S.  Hieionymo,  sicut  ab 
aliis  scriptoribus  far  pro  farre  adoreo 
s.  spelta  adbibetur.  Ex  versionibus  po- 
sterioribus  Graecus  Venetus  6  atytXé'}  i. 
e.  avenae  speciem  habet. 
2.  Significatio  vocis  naDD  multisjani 

antiquitus  satis  dubia  visa  est,  aliis  inter 
leguminuni,  aliis  inter  frumenti  species 
eam  quaerentibus.  At  certuni  iniprimis 
videtur,  n?2DD  non  inter  legumina,  sed 

cum  frumento  ponendum  esse,  ac  non 
nisi  ex  confusione  euni  ~:*w13  pro  \  iciae 
spocie  haberi  (I.  Loto  contra  Wetzstein, 
hagarde,  Fleischer  al.  ;  cf.  Low,  Aram.  Pli. 
n.  72  et  170,  approbante  Fleùcher  ib.  p. 
lOo,  revocala  priore  sua  opinionei.  Cer- 
tuni insuper  videtur,  nDD3  tritici  spe- 
ciem designare,  ac  probabiliter  eam, 
quam  versiones  anliquae  intellexerunt 
Triticum  speltam  Lhmé.  Ratio  dubitandi 
de  hoc  ultimo  inde  habetur,  quod  haec 
species  frigidiori  potius  caelo  apta  vide- 
tur (Plin.  XVIII.  8,83  «  far  contra  hiemes 
firmissimum,  patilur  l'rigidissimos  lo- 
cos  »),  et  quod  neque  in  sepulcris  et 
monunientis  antiquis  Aegypti  (A.  de 
Candolle,  G.  Schioeinfurth),  neque  in  an- 
tiquissimis  constructionibus  subliciis 
(0.  Heer)  ullaindicia  eius  culturam  anti- 
quam  testantur.  Quare  A.  de  Candolle 
[jotius  Triticum  monococcum  Linné  desi- 
gnari  censuit,  niutala  tamen  postea  opi- 
nione  hanc  quidem  speciem  inter  spol- 
ias vetustissimam  originemque  reliqua- 
rum  agnovit,  de  n*2D3  rem  in  medio  ro- 

linquens.  Portasse  non  oinnino  impro- 
babiliter  quis  Triticum  dicoccum  Schrank 
esse  PiODS  et  àXûpav  'aegyptiacam  suspi- 

cetur,  cum  species  haec  et  speltae  maxime 


aftlnis  et  in  monunientis  aegyptiacis  at- 
que  in  constructionibus  subïiciis  inventa 
sit.  At  non  minus  probabiliter  multi 
iuxta-  signilicationem  propriam  vocis  et 
auctoritatem  antiquorum  rêvera  Triticum 
speltam  L.  designari  consent,  eandcm- 
que  speciem  esse  AXûpav  et  î^éav,  adoreum 
ac  far,  de  qui  bus  scriptores  profani  fré- 
quenter loquuntur,  quamquam  velerum 
auctorum  descriptiones  accuratiorem 
variarum  specierum  determinationem 
non  admittunt  (cf.  Homer.  II.  .^,196;  8, 
50*;  Od.  4,41.  G04;  Herod.  2,36.  37; 
Thcophr.  Hisl.  pi.  II.  4,1  ;  VIII.  1,3;  4,1; 
9,2  etc.;  Varro,  De  re  rusl.  1,03;  Colu- 
mcUa,  De  re  rust.  2,6.  8.  9;  Dioscur.  iMat. 
uied.  2,111-115  ;  Pliti.  XVIII.  7,30.  n6.  61; 
8,81-4;  30,298  etc.). 

Cf.  0.  Heer,  Pllanzen  der  Pfahibauten, 
Ziirich  1865,  6;  ë.  Boissier,  Flora  orient.  V. 
()72s.;^.  de  Candolle,  Origine  des  pi.  cuit. 
291-4;  G.  Schweinfarlli.  in  Bull,  de  l'Inst. 
Kiivpt.  1886  (exlr.  p.  2.5-8)  ;i(/.  in  Verhandl. 
d.  Ges.  f.  Anthrop.  1891,  654;  G.  E.  Post, 
Plora  of  Syrla  89'.». 

3.  A  farre  dicitur  farina  adorea,  quae 
saporl  grata  laudatur  {Diosc.  1.  c.  111) 
alque  praesertim  Aegyptiis  cibum  prae- 
slabat  [Herod.  I.  c.).Sunt  qui  etiam  fa- 
rinam  illam  optimam  in  loge  oblationum 
praescriptam    (rSb,  Vulg.   simila)  ado- 

ream  fuisse  censeant  (P.  Schegg,  Bibl. 
Arch.  134).  Ex  farina  autem  crassiore, 
e  zea  et  tritico  parata  et  crimnon  dicta, 
pultem  vulgarem  ficri  Dioscurides  auctor 
est  (1.  c.  112).  —  Nostra  aetate  Triticum 
spelta,  licet  non  admodum  fréquenter, 
in  Aegypto  et  Palaestina  atque  in  reliquo 
Oriente  colitur,  quod  immerito  negat 
A.  de  Candolle  (1.  c.)  et  post  ipsum 
E.  Levefique. 

Cf.  P.  Forskal,  Flora  aeg.-arab.  p.  26; 
C.  Ritter,  Erdkunde  XVI.  1,483;  XVII.  2, 
I3j8;   H.  Steudnpr  in  Petermanns  Mltteil. 

1861,310;  Boissier  l.  c.  672 E.  Levesque 

in  F.  Vigourouj',  Dict.  de  la  Bible  II,  1821- 
4,  qui  ralionibus  non  satis  firmis  tritici  spe- 
ciebus reiectis  sor^r/iuw  praefert,  nulliscrip- 
ti)ri  anle  aeram  cbristianam  nolum  neque 
uUibi  in  Syiia,  Palaestina,  Arabia,  Aegypto 
spontanée  crescens  in\enlum(À.  de  Candolle 
o.  c.  306;  V.  Hehn,  Kulturptl.  u.  Hausth., 
éd.  6.,  492  s.)  neque  uUo  nionumenlo  anli- 
quitatis  in  Aegypto  certoprobalum  {de  Can- 


-2(J7 


FAR. 


FEL. 


2GS 


doUe  I.  c;  G.  Schireiiifurt/i,  Veiliaïull.  d. 
Ges.  f.  Anthroj».  1891,  (jf)'!,  contra  F/-.  W'oc- 
ni(j,  rilanzeii  im  ait.  Aeg.  171-4  et  V.  Loiel, 
Flore  pharaon,  éd.  '2,  p.  25  s.). 

Df  faire  (f.  |iraelerea  /.  //.  Ursinus,  Ar- 
lioreli  bibl.  cont.  100- '2;  M.  IliUcr,  Hiero- 
phyt.  11.  120  s.;  O.  Celsius.  Ilierobol.  11.98- 
^oi■,E.  f.  K.  Itosenmiitlcr.  Bibl.  Allerlli.  IV. 
1,83  S.;  C.  .Spreiigel,  Conuiieiit.  inDioscur. 
'J,  Il  1-5;  C.  Fraas,  Synopsis  Florac  c.lass., 
Miinchen  1845,  307;  H.  O.  Lcuz,  IJot.  cl.  ail. 
Grieih.  ii.  Uiiin.  42.  62.  252  s.  257-9;  /'.  Cul- 
trera,  l'Iora  bibl.  151  s.;  Leunis- Frank, 
Synopsis  II.  Icd.  3,  p.  828;  11.  2  p.  854; 
]Voe)iig  op.  cit.  165.  167  s.;  ./.  Aliirr.  Die 
Pflanzenwelt  in  der  griech.  Mythologie,  Inns- 
bruck  1890,  151  s.  156;  //«'An  op.  cit.  538  s. 
5i2.  —  Cr.  FRUMENTUM. 

L.    FONCK. 

FARINA,  uiiod  iu  Vulgala  ;legitiii' 
fien.  40,10  :  ego  vidi  soinniiim  qiiod  tria 
canistra  farinao  habcrem  super  capiit 
meiim,  explica  ex  hebr.  iin  de  pane  si- 

milagineo,  non  de  larina;  LXX  rpfa  :<avdt 
■/ovoptTcov.  Et  quod  liabetur  E\.  12,34. 
39  farina  conspersa  et  2  Reg.  13,8  fa- 
rina, hchr.  pï3,  explica  de  massa  fari- 

nacea  aqiia  subacta.  Ceteruni  vide  arl. 
praec.  n.  3  et  s.  v.  MOLA. 

FASCIA  PEGTORALIS;  ita  reddi- 
liir  Is.  3,24  S"'3'r2  quam  vocem  alii  de 

pallio  eleganli  accipiunt;  siniiliter  iam 
LXX  yiTwv  [Asaoropcpupo;  ;  et  1er.  2,32  fa- 
scia  pectoralis  hebr.  D^TC'p,  I.XX  aTrj6o- 

ôiaaî;  nominatur  inter  ornamenta  spon- 
sae;  vocem  hebr.  explicant  cingulum; 
eani  reddidit  S.  Hieronymus  Is.  3,20 
murenulas  (LXX  £[ijiX6/.tov)  i.  e.  genus 
torquis. 

FASTI  1  Par.  27,24  Dia^l  n^"  acta 

diiirna,  commentarii  de  rébus  gestis. 
Eiusmodi  commentarios  de  rébus  gestis 
regum  luda  et  Israël  esse  scriptos  et  ex 
ils  multaesse  assumpta  in  lil^rosUeguni 
et  Paraltponienon,  ipsibi  libri  lestantur; 
cf.  4  Reg.  13,8.  12;  15,15.  21.  31.  36; 
16,10;  20,20  etc.  ;  2  Par.  16,H;  25,26; 
27,6;  28,26;  33,18;  35,27.  Multi  puta- 
l)antres  gestas  regum  litteris  consignare 
fuisse  eins  qui  nominatur  Ti37a  (Vul- 
gala :  a  commentariis),  quam  vocem  de 
cancellario,  liisturiograplio  acci|iicbant  ; 


at  liaec  cxplicatio  cei-ta  non  est  (vide  s. 
V.  CO.VI.ME.MARILIS). 

FAUNI  FICARII,  i.  c.  proprie  dii 
([uidam  silveslres,  dicitur  a  S.  Ilieronymu 
1er.  50,39  pro  liebr.  niix,  (luod  speciem 

aninialis  ululantis  al([ue  in  dcsertis  locis 
degenlis,  probabilitei'  ctinem  aureum, 
désignât,  et  alibi  ab  eodem  sancto  Doc- 
lore  ululae  (Is.  13,22)  et  onocenlauri 
cxplicatur  (Is.  34,14).  V.  CANIS  AUREl'S. 

FAX  vide  s.  v.  FACULA. 

FEL.  1.  Kei  a  S.  llieroiiymo  dicitur 
bebraiciuii  "kl'N;"!  (s.  wH"!  Ueul.  22,32),  quod 
in  Vulgata  bis  etiam  amttritiulo  (Os.  10, 
4;  Am.  <),t3;,  semel  vciienum  ^Deut.  32, 
33)  ilemque  semel  <>l)simililiidincm  vocis 
bebraicac  caput  evplicatur  (lob.  20,16; 
cf.  Eccli.  25,22  gr.  15).  —  Ex  antiquis 
versionibus  nibil  certi  de  significatione 
bui^is  vocis  videtur  erui  posse,  nisi  quod 
pleraeque  amaritudinem  siguilicatam 
intellexerunl.  L?{X  enim  plerumque  yolr, 
vertunt  (I)cul.  29,18;  32,32;  Ps.  68  [69], 
22;  1er.  8,14;  9,15;  Lam.  3.9),  aliquando 
6uiJi6;  (Deut.  32,33;  lob  20,16;  Am.  f., 
12),  semel  r.ixpdç  (1er.  23,15),  semel 
à'Ypwoxiç  (i.  e.  graminis  species  in  agro 
crescens  Os.  10,4).  Peshitta  ut  plurimum 
amaritudinem  indicat  (xm^,  N'T1?2, 
xma  Deut.  29,18;  32,32;  lob  20,16;  Ps. 
68l(')9],21  ;  1er.  8,14;  9,5;  23,15;  Lam.  3, 
5.  19  ;  Am.  6,12),  semel  vero  caput  (Nïrn 
Deut.  32,33)  ac  semel  vepretum  (Nny 
Os.  10,41.  Itala  similiter  aut  fel  (Deut. 
29,18;  32,32;  Ps.  68,22;  1er.  8,14)  aut 
fnrorcm  (Deut.  32,33;  lob  20,16;  Am. 
6,13)  aut  amaritudinem  (1er.  23,15  aqua 
amara)  aut  gramen  agri  (Os.  10,4)  ex- 
primit.  Easdem  fere  signituationes  in 
reliquis  veisionibus  invenimus. 

2.  E\  ils  quae  S.  Scriplura  de  u?Nl  re- 
fert,  imprimis  concludere  po.ssumus,  her- 
ham  aiiquam  am</raoi  ■^ignilicari  ;  herbu 
enim  supponilur  Deut.  29,18  iradix  ger 
iniuans 'krN"l),et  praesertim  Os.  10,4,  ubi 
"  super  sulcos  agri  germinare  »  dicitur; 
amarnm  vero  esse  islam  berbain,  ex 
omnibus  ferereli(juislocisapparet  (Dcul. 
32,32  ;  Ps.  68  [69],  22  ;  1er.  8.14  ;  9, 1 5  ;  23, 
15;  Lam.  3,5.  19;  Am.  6,13.  Cf.  .Maltb. 
27,  34),  iu  quibus  u?N")  aucloribus  sacris 
figura  est  misoriae  amarissimae  alque 
iniuriae  acerbae,  ita  ut  i»ro  quacumqne 


269 


FEL. 


FELIX. 


270 


re  ainara  adhilteaUir.  Propric  Laniou 
herbain  amaram  significari  eliani  ex  co 
collig-imus,  qiiod  fi^equenter  simiil  cum 
absinlhio  nominatnr  (Deiil.  20,18;  1er. 
0,15;  23,15;Lani.3,10;  Am.G,13).  Prac- 
terea  cum  Deut.  32,32  «  uva  fellis  » 
(y?iT  iiya)  nominetur,    aliqui    friictuni 

huiiis  herbae  amarac  supponunt  simib^m 
esse  uvis  vel  baccis  {Rosenmùller ,  Winer, 
Tristram)  ;  quod  minus  necessarium  vi- 
detur,  eum  potius  amaritudo  uvarum,  si- 
cut  in  membro  parailelo,  respiciatur.  — 
Plerique  insuper  herbam  illam  veneno- 
sam  censenl,  eo  quod  eadem  voce  vene- 
nuni  aspidum  appelletur  (Deut.  32,33; 
lob  20,16).  At  in  aliis  locis  (cf.  praeser- 
tim  Deut.  32,32;  Ps.  68,22;  1er.  0,1S; 
23,  15;  Lam.  3,5.  19)  quabtas  venenosa 
videtur  excbidi  atque  amaritudo  berbae 
sola  indicari,quae  ad  quamcumque  rem 
amaram  et  iniucundam  designandam 
inservit,  adeoque  etiam  ad  venenum 
aspidum  transferri  potuit. 

3.  Quodsi  ulterius  quaerimus,  quaenam 
potissimum  herba  nomine  isto  designe- 
tur,  varias  a  variis  aucloribus  proposi- 
tas  videmus.  Cl.  0.  Celsius  cicutam  [Co- 
nium  maculatum  Linné) ,  utpote  maxime 
venenosam,  nominal.  Michaelis  vel  hijo- 
sciami  speciem  vel  LoLium  temulentum 
L.,  et  Oedmann  colocynthidem  {Cucumis 
colocynthis  L.)  pracferendam  censenl. 
Pro  bac  ullima  Oodmanni  coniectura, 
quae  etiam  viro  rei  berbariae  orientalis 
peritissimo  G.  E.  Post  satis  arridet, 
praeter  alia  afferri  posset,  quod  colo- 
cynthis etiam  in  lingua  syriaca  prae 
ceteris  berbis  tamquam  amara  designa- 
tur  (iS"in  mia  amaritudo  agri,  vel 
inn  ■';2  et  v^n  nj2,  tllii  et  liliae 
amari).  —  Rosenmùller  autem  varias 
plantas  liJXT  appellatas  supponit,  puta 
Os.  10,14  /o/mm  (approljante  P.  Schegg, 
Bibl.  Arcb.  275),  Deul.  32,32  aliquam 
ex  ordine  Solanearum  speciem,  alibi  in- 
certas  alias.  W.  Gesenius  papaveris  spe- 
ciem cius  loco  supponit,  quam  opinio- 
nem  ceteris  probabiliorem  assumunt 
Tristram  et  Henslow. 

Cum  ncque  ex  verbis  S.  Scripturae 
ncquo  ex  veterum  auctoritatc  ncque  ex 
vocis  in  linguis  hodiernis  similitudine 
quidquam   certi  de  plantac  uni  specie 


coneludi  possit,  recentiores  plerique  rem 
in  incerto  relinquunt. 

Cf.  0.  Celsius,  Hierobot.  II.  46-52;  /.  D. 
Michaelis,  Fragen  an  eine  Gesellsch.  gelehr- 
ter  Manner.  Fiankfurt  a.  M.  1762,  144-6; 
id.  Supplem.  in  Lex.  hebr.  p.  2220-4;  Sam. 
Oedmann,  Verni.  Samnil.  4,83-93;  E.  F.  h. 
Rosenmilller ,  Bibl.  Alterth.  IV.  1,118  s.; 
W.  GescHiMS,  Thésaurus  1251  ;  G.B.  Winer, 
Bibl.  Realwb.  éd.  3,  I.  427;  H.  B.  Tris- 
tram, Nat.  Hist.  of  the  Bible  éd.  8,447  s.; 
G.  Hensloir,  Plants  of  the  Bible  39  s.  ; 
G.  E.  Post,  Flora  of  Syria  324. 

4.  Alia  notione  magis  propria  fel,  yoXr], 
dicitur  Tob.  »i,5.  0;ll,4.  8.  H  de  felie 
piscis,  ([uod  Tobias  servare  iubetur  et 
quo  oculos  palris  linit,  ul  visumrecipiat. 
Felli  quidem,  uti  patet,  eiusmodi  virtus 
per  se  non  inest;  attamen  a  veteribus 
salutiferum  et  efficax  remedium  in  ae- 
gritudine  ocuiorum  censebatur,  quod  de 
felle  siluri  affirmari  ostendit  Sam.  Bo- 
charl  (Hierozoicon  II.  1.  5,  c.  14,  éd.  Ro- 
senmidler  III.  701).  Angélus  itaque  ex 
communi  hominum  opinione  loquitur, 
sicut  comes  iuvenis  loculus  fuisset.  Sa- 
nalio  autem  ocuiorum  simili  modo  el'fi- 
citur  quo  Cliristus  saepius  luto,  lotionc 
vel  alia  re  tam([uam  instrumeulo  ad 
lumen  oculoi'um  restituendum  usus  est. 

L.    FONCK. 

FELIS  V.  CATTA  et  DRACO  n.  5. 

FELIX  praeses,  ad  quem  Paulus  a 
Claudio  Lysia  in  urbem  Caesaream 
missus  est  (Act.  23,24.  26;  24,1-27). 
Coram  eo  Pauli  causa  agebatur  Ter- 
tullo  causidico  accusante.  Paulus  defen- 
sione  sua  id  elï'ecit,  ut  praeses  per- 
spicerctnon  agi  de  crimiue  quodam  sed 
de  doctrina;  unde  dixit  Félix  se  rem  dif- 
ferre,  donec  Lysias  descenderet.  Paulus 
in  cuslodia  mansit;  sui  tamen  libère  ei 
poterant  ministrare.  Félix  quoque  mox 
apostolum  vocavit  et  audivit  ab  eo  fidem 
Christi;  sed  cum  Paulus  disputaret  de 
iustitia  et  castitate  et  iudicio  futuro, 
Félix  tremefactus  noluit  audire  ;  aposto- 
lum abire  iubet  addens  :  «  tempore  op- 
portune accersam  te;  simul  et  sperans 
quod  pecunia  ei  daretur  a  Paulo,  propter 
quod  et  frequenlei'  accerscns  eum  loque- 
batur  cum  eo  »  ;  nec  tamen  eum,  cuius 
probitatem  perspectam  babebat,  liberum 


i>71 


FELIX. 


lEMlNA. 


272 


(limisil,  sod  volons  jiialiam  pracsiare 
ludacis  roluiiiit  l*aiiliiiii  siiioluin,  riiiii 
biennio  twplelo  accopil  siiccessorem 
Portium  Kl-sIiiiii. 

Antoiiiiis  lù'lix,  IValer  l'allaiilis,  li- 
borliis,  a  C.laiulin  C.aosare  provinciao 
ludaeae  pra('[)osilus  est  :  Claudiiis,  ni 
Tacitus  scribil,  liidaeaiii  proviiKiain 
(Mpiitibus  romanis  aul  libertis  i)erniisit, 

0  quibiis  Anlonius  Félix  per  omiieiu  sae- 
vitiam  ac  libidinein  iiis  regium  servili 
ingenio  exercuil  (Hisl.  o,9;  cf.  Suetonius, 
('daudius  cap.  28;  Flav.  /on.  Aiil.  XX.  7, 

1  et  alio  loco  Tacitus  do  oc  incmoriae 
tiadidil  :  cuncla  nialofacta  sibi  inipune 
l'atus  tanla  potcntia  (scil.  Pallanlis  fra- 
Iris)  siibnixo  (Annal.  12, "ii).  lonalliaa 
ponlifex  eum  a  Caosare  in  ludaeani  pi'o- 
ciiratorein  niiltonduni  potieral  ol  posl- 
modnm,  cum  Félix  res  niale  adininis- 
trarel  cum  saepe  admonuit,  qui  lamen 
pontificem  per  sicarios  occidondum  cu- 
ravit  (losepkus  1.  c.  8,o).  Praetorea  vide 
s.  V.  DRUSILLA.  Cur  Félix  voluerit  gra- 
tiàm  praestare  ludaeis  (Act.  24,27),  pa- 
let ex  eo  quod  saevitia  sua  odiuni  lu- 
daeorum  sibi  concitaverat  ;  unde  morito 
timuit  ne  ab  iis  de  malaadministrationo 
apud  Neronem  acousaretur.  Atque  rê- 
vera «  primores  ludacorum  Caesaream 
incolcntium  Romani  asccndunt  et  accu- 
salionem  contra  Felicom  inslituunt: 
dedisselque  oninino  poenas  iniuriaruni 
([uibus  ludaoos  aHecerat,  nisi  Xero  fra- 
tris  Pallanlis  qui  lum  maxime  apud  eum 
in  honore  erat,  precibus  supplicibus 
mulla  indulsisset  «  {lofiephus  1.  c.  8,9; 
cf.  <ie  Felice  Boll.  iud.  II.  12,8-13,7).  De 
quaestione  chronologica  vide  Schùrer, 
Geschichte  des  jiidischon  Volkes  éd.  3, 
I.  p.  577,  nota  38,  ubi  scripta  sat  mulla 
de  ea  re  salis  conirovcrsa  rcoitantur; 
ipse  cum  plerisqu(^  Folioein  munore  de- 
functum  esse  censet  anno  60;  aliter 
Kcllner  m  Ivirclienlcxicon  éd.  2  s.  v.  et 
cf.  Knabenbaucy  m  Arl.  Ap. 

FEMINA.  Ajiud  liebraeos  femina  non 
subiioit'lialur  diu'ao  sorviUili  ac  lurpi, 
ut  apud  alias  goûtes  fore  moris  oral, 
llebraci  enim  s.  librisdc  dignilate  femi- 
nac  cdocebanlur.  Quao  eius  dignilas  iam 
in  narralione  de  crcationc  olfertur. 
Dcus  enim  qui  homincm  ad  suam  inia- 


ginom   creavil,    uuisculum  ol   fominam 
crcavit  cos  ot  utriquo   benodixil   ((ien. 
1,27.  28)  ol  nudioi',  o\  cosla  viri  formata, 
ei  lanKpiam  adiulorium  additur  ol  Adam 
oandom  secum  in  ea  agnoscil  uatiu-am 
summamquo  cognatiouom  :  hoc  nunc  os 
ex   ossibus  nieis   olc.   et  quam  inlimo 
amore    vir    dcbeat     adhaorere     uxori, 
([uacum  unum  (juoddam  ci>nsliluat.  clare 
onunliat  (tien.   2,18-24).    Mulicr  itaque 
non  est  serva  nequc  l'amula    viri,  sed 
socia  eius  vitaeque  cornes;   vir  lamon 
priorem  dignilatis    locum    oblinet,   uli 
l)ariter  ex  ordine  modoque  crealionis  el 
viri  natura  elucel,  prout  etiam  Paulus 
ex  crealioue  officioquo  mulicris  arguil  : 
mulior  gioria  viri  est;  non  enim  vir  ex 
nudiore,   sed    mulier   ex   viro;   otonim 
non  est  croatus  vir  propler  muliorom, 
sed  mulicr  proptor  virum  (1  Cor.  11,7- 
9);  indc  dignilas  viri   prac  muliero  in- 
ferlur;  sed  ne  luioc  praocellentia  vorgal 
in  suporbam  dominationem  addil  :  vo- 
rumtamen  neque  vir  sine  muliere,  ne- 
que  mulicr  sine  viro,  in  Domino;  nam 
sicut  mulier  de  viro,  ila  et  vir  per  inu- 
lierem  (v.  11.  12).  Est  itaque  mulier  sub 
viri  potostale  (Gen.  3,16),  sed  lamquam 
socia  ol  adiutrix,  quao  viro  adiuncta  est 
ad  tincm  generis  humaui  obtinendum. 

Al([ue  haec  dignilas  feminac  satis  in 
historia  populi  Doi  servalur.  Haec  olucet 
in  Sara,  Rebccca,  Rachol;  Dcbbora  mu- 
nere  iudicis  fungitur  siuudque  esl  pro- 
pholis  el  ca  hortanle  Barac  insignom 
reportai  victoriam  (Iud.  4,o  ;  pari  modo 
Holda  dignitale  prophelica  insignita 
erat  (4  Reg.  22,14',  (piam  llelcias  pon- 
lifex aliique  nobiles  consulcbanl.  Gum 
aulem  Deus  prophelica  m  dignilatem 
mulicribus  quoque  largiretur,  lolum 
sexum  honore  quodam  atîccil,  similitoi- 
alque  in  nova  lege  per  Mariac  excellen- 
tiam  sublimissimam  aliquid  splendoris 
sexui  conlulit.  Ad  proplioticam  dignila- 
tem Anna  quoquo  canlico  suo  b'ro  ac- 
cessit il  Rog.  2,1-10  .  Feminae  in  IVstiva 
celebi'ilalo  choios  ducunl  ol  canlu  sol- 
lomnilalom  augonl  :  sumpsit  Maria 
propholissa  Ivmpauum  in  manu  sua. 
egressaoquo  sunl  omut^s  mulioros  posl 
oam  cum  lympanis  ol  choris  [E\.  i;i,20  ; 
ila  parilor  Iud.  ll,34ol  1  Reg.  ls.6  ot 
Ps.   67,26.   Insigni  encoiuio  praodioaliM- 


273 


FEMINA. 


FEMINA. 


274 


inulicr  bona  Prov.  31,10-31  cl  Eccli.  26, 
1  :  mulieris  bonae  beatus  vir;  iDulier 
lortis  oblectal.  virum  suum  et  annos 
vitao  illius  in  pace  iniplcbil;  pars  bona 
nuilirrbona;  in  parte  timentiuni  Deum 
(labilur  viro  pro  factis  bonis  etc.  v.  18- 
24;  cf.  Eccli.  7,21;  9,1.  Neqiie  minus 
dignitati  mulieris  consultum  est  legibus. 
Vir  non  potuit  uxorem  pro  libitu  re- 
pudiare  ;  verum  solum  proptcr  causam 
gravem  (proptcr  rem  turpem)  et  scripto 
libcllo  repudii  (Dent.  24,1);  si  quis  se- 
duxci'it  virginem,  dotabit  eam  et  habe- 
biteam  uxorem  (Ex.  22,26;  Deut.  22,29  : 
non  poterit  dimittere  eam  cunctis  die- 
bus  vitae  suae)  ;  pariter  consulitur  filiac 
i[uam  pater  paupertate  prcssus  vendidil 
in  famulam  (Ex.  21,7-11)  et  femina 
quo(juc  alicnigena,  quae  belli  iure  cap- 
tiva erat,  bene  erat  adhibenda  (Deut. 
21,11-15);  sedulo  quoqnc  lege  cavetur, 
ne  fdius  j)rimogenitus  uxoris  minus  di- 
iectae  (si  cui  essent  uxores  duae)  propter 
amorem  aiterius  uxoris  suc  privaretur 
iure  (Deut.  21,15  ss.).  Feminae  tamen 
non  scribebantur  heredes,  si  aderant 
filii  (cf.  Num.  36,1  ss.)  nequc  uxori  li- 
cebat  dimittere  virum  seu  libellum  re- 
pudii dare.  Ea  in  rc  mulier  non  eodem 
(;um  viro  iure  utebatur.  Quae  acqualitas 
in  re  niatrimoniali  in  nova  lege  perfecte 
constituta  est  (cf.  1  Cor.  7,3.  4.  10.  11). 
Pariter  verae  mulieris  dignitati  pro- 
spiciebatur  quoque  gravissimis  illis  re- 
prehensionibus  quibus  femina  impu- 
dica,  rixosa  perstringitur  (cf.  Prov.  5, 
lss.;6,26;  7,5-27;  11,22;  19,13;  21,19; 
Eccl.  7,27;  Eccli.  9,2-13;  23,28-30  etc.). 
Sublimem  rationcm  cur  viri  diligant 
uxores  attulit  Paul  us  eam  repetens  ex 
amorc  quo  Christus  dilexit  Ecclesiam 
(Eph.  b,2o),  sed  simul  nionet,  ut  mu- 
lieres  debito  contineantur  ordine.  Cum 
cnim  apostolus  docuisset  in  Christo 
lesu  non  esse  masculum  neque  fcminam 
Tial.  3,28)  et  in  re  matrimonial!  eodem 
inre  uti  virum  ac  muliercm,  videntur 
mulieres  quaedam  eandem  iuris  aequa- 
litatcm  etiam  aliis  in  rébus  appetiisse; 
ita  Corinlbi  in  coetibus  religiosis  se  si- 
stebant  capite  non  velalo.  Quam  maio- 
rcm  bbcrtatcm  apostolus  reprehendit 
docens  nnilierem  natura  ek  conditione 
sua  viro  esse  subicctam  ideoque  symbo- 


lum  subiectionis,  velamen,  gerere  de- 
bere  neque  in  ecclesia  docere  (1  Cor.  11, 
3  s.;  1 4,34)  saepiusquc  in  cpistulis  monet, 
ut  mulieres  subditae  sint  viris  (Eph.  5, 
22;  Col.  3,18);  idem  docetur  1  Petr. 
3,1  :  sicut  Sara  obedicbat  Abrahae  do- 
minum  eum  vocans  (v.  6) ,  atque  ut  ca- 
veant  ab  ornatu  exquisitiore  monet  prin- 
ceps  apostolorum;  idemque  Paulus 
(1  Tim.  2,9)  qui  mulierum  et  viduarum 
officia  pluribus  proscquitur  (1  Tim.  2, 
H  s.;  3,11;  4,4.  9-16;  Til.  2,3-5).  Uti 
Christo  et  discipulis  eius  ministrabant 
piae  mulieres  facultatibus  suis  (Luc.  8,'. 
3),  ita  apostolus  quoque  ad  similia  mi- 
nisteria  viduas  advocari  vult  :  vidua  eli- 
gatur...  in  operibus  bonis  testimonium 
babens,  si  bospitio  recepit,  si  sanctorum 
pedes  lavit,  si  tribulationem  patientibus 
subministravit,  si  omne  opus  bonum 
siibsecuta  est  (1  Tim.  5,9.  10).  Idem 
apostolus  qui  dignitatem  matrimonii 
tamquam  mysterii  magni  praedicat(Eph. 
5,32),  praestantiam  virginitatis  pluribus 
commendat  (1  Cor.  7,7.  8.  32.  34.  35); 
ex  utraque  autom  doctrina  consequitur 
dignitas  feminae.  Quae  eo  quoifue  com- 
mendatur,  quia  in  piis  illis  mulieribus, 
quae  Christo  servierunt,  cruci  adstite- 
runt  fortes  et  de  mortuo  atque  sepulto 
adeo  sollicitae  erant,  praeclaro  exemple 
cernitur,  cuius  pietatis,  devotionis,  amo- 
ris,  fortitudinis  capax  sit  sexus  qui  di- 
citur  fragilior,  utique  non  sine  ope 
divina.  Demum  uli  loel  vaticinatus  est  : 
effundam  de  spiritu  meo  super  omnem 
carnem  et  propiietabunt  filii  veslri  et  fi- 
liae  vestrae  et  quidem  super  serves  meos 
et  super  ancillas  meas  effundam  de  spiritu 
meo  et  prophetabunt  (3,28  ;Act.  2,17. 
18),  Deus  dona  sua  et  charismata  etiam 
feminis  non  negat,  prout  iam  cernebatur 
in  mulieribus  compluribus  veteris  foe- 
deris  (Maria,  Debbora,  Anna,  Holda,  lu- 
dith)  et  etiam  multo  magis  eluxit  in 
regno  et  tempore  messiano,  de  quo 
loelis  oraculum  agit.  Iam  vero  si  Deus 
tali  honore  sexum  feminarum  ornât, 
consequens  est  quod  in  ditione  christiana 
habetur,  ut  scil.  sua  mulieri  dignitas 
serveturet  agnoscatur.  Etquamvis  Deus 
nulli  unquam  feminae  donum  contulisset 
charismatis     extraordinariuni,      tamen 


27o 


FEMINA. 


rilRIlUM. 


^270 


foniinae  sua  conslaiol,  digiiitas  o\  ore.i- 
lionis  et  l'cdeiuptioiiis  Itoiioliciis. 

I.    KNABENBAUKR. 

FENESTRA;  ila   Cru.    CM;    hicimIo 
\crliUii'   -iHï;    proprio  :  liiincii      \iaiii, 

roranien  luininis,  lenestram)  in  aira 
Jacies.  INoiiien  iiuifiis  iisilaluin  csl  ■ji^n 
vid  qiiod  porIVii-aluin  os(  i  el  cmii  roiu>- 
strae  non  vitro  clandeiTutur,  sed  can- 
cellis,  clathris,  otiam  noniine  nl^ix  i. 

e.  cancelli  designantur  (cf.  Is.  60,8,  qiio 
colundjariiun  clathris  clausiun  inlelloi:!- 
tur\  Kliani  6ûpa  Ecoli.  21.26  cxplicatiir 
foncstfa  ;  yiiias  Oûpi;  Eccli.  t4,24;  2  Macli. 
a, 19;  Ad.  20,9.  In  Vulyata  loel  2,8  Ir- 
gitur  :  per  fenestras  cadent,  lidir-.  uS'C 

(iaculuni,  missile,  iiti  alias  S.  Hicronv- 
nuis  eani  vocem  verlit  gladiuni  Neli.  4, 
il;  lob  3:i,18;  30,12,  pugioneni  2  Par. 
23,10,  arnialiirani  2  Par.  32,5S  unde 
explicanl  :  pone  gladios  cadnnl,  rnunt 
(cf.  Knahenhauer  ad  loel  2,8).  In  tVag- 
mentis  hobr.  Eccli.  43,11  praecipitur  de 
custodia  filiac  :  iu  loco  ubi  nioralur  ne 
sit  feneslra. 

FERMENTUM.  Israelilae  cinn  fc- 
stinato  egi'odcrcnfur  ox  Aegypto,  tulc- 
runt  massani  larinaceam  i  farinam  con- 
spersani  i.  e.  aqua  snbacta;n)  antequain 
ferrncntaretur  et  coxernnt  panes  azynios 
(Ex.  12,  34.  39);  qnare  in  conimeniora- 
lione  egressiis  ex  Aeg-ypto  i.  e.  in  lestivi- 
tate  paschali  per  sepleni  dies  non  licebat 
comedere  fermentatum  (Ex.  12,15  s.; 
vide  s.  V.  AZYMAi.  Pariter  abesse  debebal 
fernientum  ab  oblationibus.  Inlcr  cetera 
quae  in  regno  samaritano  peccabanlur, 
Amos  propheta  etiam  re])rehendit,  t[uud 
sacrilicent  de  l'ernientalo  (4,o^.  Si  apo- 
stohis  vult,  ut  expurgemus  velus  l'er- 
inenlum,  ne  in  fermento  nialiliae  el 
nequiliae  festos  agamus  dies,  sed  in 
azyniis  sincerilalis  et  verilalis  (1  Cor.  :», 
7.  8),  inde  sinud  discinius  ([uid  l'ermeu- 
tuin  syinbolice  signilicel  cl  cur  a  sacri- 
liciis  abesse  debuerit.  Alqiie  fernientum 
esse  imaginem  corruplionis  etiam  elu- 
€et,  si  discipuli  iubenlur  cavere  a  fer- 
mento pharisaeorum  et  sadducaeorum  i. 
c.  a  pei'versa  eoruni  doctrina  (Matth.  I(>. 
0.    12;   Marc.   8,15),   vel   si  fernientum 


pharisaeorum  dicitur  hypocrisis  (Luc. 
12,1).  Vini  vero  illam  l'ermcnti,  qiia  sue 
sapiire  massam  larinaceam  peneirat  el 
iiilicil,  etfert  Chrislus,  diini  regnuiii 
<"iolorum  comiiaral  fermenio,  (juia  scil. 
ddctrina  Chrisli  apla  est  quae  allicial, 
immutet,  elevet  omncs  coiidilioues  vilac 
humanae  cl  quia  dummodo  suscipiatur 
eiiismodi  elfectus  créai.  Utramquc  ra- 
lionem,  corruptionem  scil.  el  efficaciam 
penetrandi  et  inliciendi,  videtur  aposto- 
lus  spectare,  dum  monet  Corinthios  mo- 
dicum  ferment um  lolam  l'ermentare  mas- 
sam (1  Cor.  ;i,0}  idemquc  (îalalis  incul- 
cat  (0,9),  ut  scil.  caveaut  a  iudaizantiluis 
qui  lanlo  sliidio  et  aviditale  illis  ritus 
([iiosdam  iudaicos  itersuadere  volunt. 

FERRUM,   bebr.  Sf^Z.  gr.  afôr.pcç, 

iiiter  metalla  post  auruni,  argentum,  acs 
locuin  habet  (Num.  31,22;  los.  22,8; 
2  Par.  2,7;  Is.  60,17  elc).  Licet  illis  vi- 
lius  haberetur,  satis  magni  tamen  ae- 
slimabatur,  ita  ut  in  praeda  ab  hoslibus 
capta  specialis  eius  menlio  tieret  (Num.. 
los.  11.  ce).  —  Inveniebalur  inipsa  terra 
promissa  (l)eut.  8,9,  (.[uae  verba  nuiHi 
receutiores  de  lapidibus  durissimis  ba- 
saltes,  ferriun  contiuentibus,  interpre- 
lantur'i,  ubi  etiam  nunc  in  monlibus 
ïJbani,  praeserlim  in  provincia  Kesmân, 
et  inregione  transiordanica  (Wdci/  'Adj- 
lûn)  ferrum  rude  abundal.  Praeterea 
Tyrii  ex  Arabia  et  Hispania  ferrum  cum 
aliis  metallis  accipiebant  (Ez.  27,12.  19). 
Etiam  ferrum  ab  aqiiUone  commeniora- 
liir  in  textu  massorethico  et  antiquis  ver- 
sionibus  1er.  15,12,  ubi  tamen  H.  Wivck- 
ler  loco    "{lESa    bna    Sf12     legendum 

censet  ':iEy~Sî?2  S't'12,  explicans  verba 
de  ferro  montium  Anlilibani,  «pii  assy- 
riace  Ba'abapuna  vocantur  el  ferro  in- 
signes erant  (Alttestam.  Unlersuch., 
Leipzig-  t892,  180,  cL  131).  Alii  ferrum 
ab  aquilone  retinentes  textum  de  ferro 
oplimo  et  durissimo  interprelantur, 
quod  a  populo  Chalybum,  regionem 
septemtrionalem  prtqte  Ponlum  iulia- 
bilanle,  nonien  c/iali/bis  accepit  icL 
/.  Kuabenbawr  in  1er.  15,12).  Èanilem 
banc  oplimam  terri  speciem  nuilti  iu>- 
mine  m^E  ipL  rïlSs  Nab.  2,3  bebr.  i 
\ulg.  /labt'nae)  designalani  censent;  st>d 


277- 


FERRUM. 


-"ESTIVITATES. 


278 


explicatio  huius  vocis  et  textiis  satis  du- 
bia  vidotur. 

Ferriim  autcin  rarissime  in  statu  puro 
invenitur;  plerumque  variis  mineralibus 
inlerinixtum  est,  ideoque  per  ignem  in 
fornace  ferrea  (Deut.  4,20  ;  1er.  11,4)  pur- 
gari  et  probari  débet  (cf.  Eccli.  31,31 
Vulg.  ;  cf.  34,26  gr.)  ;  taies  fornaces  etiam 
mine  in  Libano  ad  obtinendiim  ferrum 
in  forma  satis  simpliei  et  primitiva,  sed 
lignis  Libani  funestissima,  in  usu  sunt. 
—  Metallum  hoc  a  Siracida  cum  «  initio 
necessariae  rei  vitae  hominum  »  (Eccli. 
39,31  gr.  26)  eniimeratur;  licet  fortasse 
usus  eius  aeris  posterior  sit,  in  S.  Scri- 
ptura  tamen  pi'imus  "  malleatoc  et  l'a- 
bcr  in  cuncta  opéra  aeris  »  simul  et 
ferri  appellatur  Tiibalcain  (Gen.  4,22). 
Etiam  apud  Aegyptios  usum  fcrri  anti- 
quissimum  fuisse  et  iam  primis  eius 
historiae  saeculis  viguisse  ex  monumen- 
tis  anliquis  constat.  Ad  vasa  tabernaculi 
ferrum  non  Icgitur  adhibitum  esse;  sed 
iam  tune  ferrum  in  omnium  usu  ac  no- 
tissimum  fuisse,  verba  Moysis  saepius 
indicant  (Lev.  1,17;  26,19;  Num.  35,16; 
Deut.  19,5;  27,5  etc.).  In  constructione 
templi  hierosolymitani  autem  cum  aliis 
metaliis  ferrum  quoque  plurimum  im- 
pensum esse  refertur  (1  Par.  22,2.  14. 
16;  29,2  etc.).  Pariter  in  usu  profano 
ferrum  ad  varia  instrumenta,  securcs 
(Deut.  19,5;  27,5;  4  Reg.  6,5),  «  ferrata 
carpenta  »  (2  Reg.  12,31,  hebr.  serrae), 
cultros  (ib.),  manicas  ac  vincula  "et  ca- 
tcnâs  (Ps.  149,8;  Dan.  4,12),  arma(l  Reg. 
17,7;  2  Reg.  21,16;  23,7  etc.),  vectes 
(Ps.  106[107],16),  stilum  scriptorium 
(lob  19,24;  1er.  17,1)  aliaque  adhibe- 
batur. 

De  aliis  v.  METALLA.  Cf.  E.  F.  K.  Roseii- 
muller,  Blbl.  Alterth.  IV.  1,60-3;  Leunis- 
Senfl,  Synopsis  III.  1  p.  297-9.  .404-23; 
Naumunn- Zirliel,  Elemente  d.  Minéralogie 
cd.  13  p.  407-9.  466-9;  R.  Lepsivs,  Die  Me- 
talle  in  d.  aeg.  Inschr.,  Philol.-histor.  Abli. 
Berl.  Akad.  1871,  102-12.  120;  Willdnson- 
Birclt,  Manners  and  Customs  II.  247-51;  Ad. 
Erman,  Aegypten  611;  kl.  in  Verhandl.  d. 
Ges.  f.  Antbrop.  1888,  180. 

L.    FONCK. 

FESTIVITATES  seu  dics  festi. 
Agemus  in  hoc  articulo  primum  de  lem- 


poribus  cultus  divini,  dein  de  tribus 
praecipuis  festis  annuis  in  génère,  de- 
nique  de  minoribus  quibusdam  festis 
post  exsilium  exortis. 

1.  Ac  primum  quidem  de  temporibus 
cultus  divini.  Populusfoedere  cum  lahwe 
unitus  quotidio  cultu  publico  Deum  pro- 
scquebatur  (v.  SACRIUCIUM  lUGE  matu- 
tinum  et  vespertinum).  Sed  ex  ipso  cultu 
divino,  ex  vita  naturali  ac  sociali  populi 
theocratici  quasi  natura  duce  dies  festi 
maiores  oriuntur,  quorum  plurimi  ab 
ipso  Deo  Israelitis  praescripti  sunt.  Très 
classes  dierum  festorum  apud  Israelitas 
facile  distinguunlur  :  \)  cyclus  dierum 
festorum  salibaticus;  2)  tria  praecipua 
festa  annua  scil.  paschatis,  pentecostes, 
tabernaculorum  ;  3)  dies  propitiationis 
(dies  10.  mensis  Tishri).  Quorum  festo- 
rum id  peculiare  est,  quod  numéro  sep- 
tenario  reguntur.  Etcnim  cyclus  dierum 
festorum  sabbaticus  exordium  surait  a 
sabbato,  die  septimo  hcbdomadae  et 
gradatim  evolvitur  ad  mensem  sabbati- 
cum  i.  e.  mensem  septimum  Tishri  (v. 
Neomenia  mensis  septimi  s.  v.  NEOME- 
NIAE),  ad  annum  sabbaticum  i.  e.  se- 
ptimum quemque  annum  quieti  conse- 
cratum  (v.  SABBATICUS  ANNUS),  ad 
annum  iubilaeum  i.  e.  quinquagesimum 
quemque  annum,  qui  post  septenas  heb- 
domadas  annorum  seu  post  septies  se- 
ptenos  annos  ab  ultimo  iubilaeo  cele- 
brandus  erat  (v.  lUBILAEUS  ANNUS). 
Praeterea  festum  pentecostes  (vide  s.  v.) 
seu  hebdomadum  post  septem  plenas  a 
paschate  hebdomadas  celebrabatur, 
festa  paschatis  et  tabernaculorum  per 
septenos  dies  agebantur,  dies  propitia- 
tionis et  festum  tabernaculorum  in 
mense  septimo  Tishri  locum  habebant; 
septem  denique  dies  festi  practer  sab- 
batum  cessationc  ab  opère  et  sacra  con- 
vocatione  sanctiticandi  erant  :  dies  prima 
et  septima  paschatis  (dies  15.  et  21. 
mensis  JNisan),  dies  pentecostes,  Neo- 
menia mensis  septimi,  dies  propitiatio- 
nis, dies  prima  festi  tabernaculorum 
(dies  15.  mensis  Tishri)  et  dies  22.  men- 
sis Tishri,  quae  septem  diebus  festi  ta- 
bernaculorum superaddita  erat  quasi 
clausula  omnium  totius  anni  festorum. 
In  lege  de  cessatione  operis  id  discrimi- 
nis  advertitur,  quod  pro   die  sabbati  et 


279 


FESTIVITATES. 


FESTIVITATES. 


280 


(litMwpialionis  oinno  rtpus,  labor  qiiivis, 
omiie  ne^olimn  proliilu'aliir  (cf.  Kx.  20, 
iO;  Kev.  2:{,;j.  31;  Uoiil.  :i,14  cl  Niiin. 
29,7  holir.  et  I.XX),  pro  aliis  dielius  IV- 
slis  soliiin  onino  opus  servilo  (cf.  Lcv. 
23,7.  8.  21.  2.;.  35.  36;  Num.  28,18;  29, 

Ciim  in  libi'is  liistoricis  rarissime  fiai 
aliqua  inenlio  dicnini  fesloriim,  non 
ilcfnenint,  qui  negarenl  fcslos  illosdies, 
quos  niosaicos  dicinms,  esse  instilutio- 
nis  mosaicac.  Vcriun  advcrli  dcbel, 
([uam  pauca  de  pliirimis  annis  in  libris 
liistoricis  referantur;  iinde  minini  esset, 
si  festos  dics  osse  cclebratos  saepiiis 
coninieniorareliir,  cuni  fanion  fcsfnm 
cclobrarc  non  sit  neque  evenlus  niaxiini 
Mionienli  neque  res  fore  inaudita.  Al  ni- 
hiloniinus  salis  eius  quoque  rei  ingeri- 
tur  mentio.  Rcferlur  les.  5,10  phase 
esse  celebratum  die  statuto  el  Iiid.  21, 
19  soUeninilas  Domini  in  Silo  annivei^- 
saria  menioralur;  Elcana  statulis  die- 
bus  ascendil,  ut  adoraret  el  sacrilicarcl 
Domino  in  Silo,  ubi  arca  Domini  erat 
1  Reg.  1,3.  21.  Salomon  otTerebal  tribus 
vicibus  per  annos  singulos  bolocausta 
ol  paciticas  victimas  3  Keg.  9,23  cl  2  Par. 
8,13  :  in  sabbatis  el  in  caiendis  el  infe- 
slis  diebus,  ter  per  annum,  id  est,  in 
sollemnitale  azymorum  el  in  soUemni- 
tate  bebdomadarum  el  in  sollemnitale 
labernaculorum.  leroboam  conslituil 
dieni  sollemnemin  mense  oclavo  die  15. 
mensis  in  similitudinem  soUemnitatis 
quae  celebrabatur  in  luda  (3  Reg.  12, 
32).  Uti  maiorum,  ila  minorum  quoque 
festorum  non  deest  mentio  v.  g.  calen- 
darum  i.  e.  novilunii  1  Reg.  20,5.  18 
ss.;  4  Reg.  4,23;  1  Par.  23,31;  2  Par. 
8,13;  31,3.  Eliam  plura  intlicia  repe- 
riunlur  apud  propbetas;  Is.  1,13.  14 
nominanlur  neomcnia,  sabbatum,  fesli- 
vilates  aliac;  29,1  singulis  annis  ordine 
suo  celebi'ari  dicunlur  solltnnnitales  el 
39.29  fil  alhisio  ad  noctem  sanclificalae 
solleninitatis,  ad  pliase;  cf.  Os.  2,11  ;  9, 
5;  Am.  5,21;  8,5.  10.  Neque  ullo  pacto 
asseritur  4  Reg.  23,22  (cf.  2  Par.  35, 
18)  phase  a  diebus  ludicum  usque  ad 
losiam  non  esse  celebratum,  sed  dicitur 
solum  :  non  faclum  est  sicut  phase  hoc 
(hobr.)  i.  c.  ut  Vulgata  bene  habet  :  nec 
onim  faclum  est  phase  tnif  (cf.  eliam 


2  Par.  30,20;  Neh.  8,17),  quo  modo  lo- 
quendi  non  ipsa  sollcmnitas  nogatur, 
sed  modus  quidam  peculiaris  maximae 
feslivitatis  ac  laetiliae  et  concursus  to- 
tius  populi  incomparalionemadducitur. 

•  2.  De  tribus  praecipuis  feslis  annuis 
in  génère. 

Ter  in  anno,  in  festis  pascbatis,  pen- 
tecostes,  labernaculorum  legs  slalu- 
tum  oral,  ul  onuie  masculinum  corani 
Domino  appai^eret  (Ex.  23,14-17;  34,23; 
Deul.  16,10;  cf.  2  Par.  8,13;  Ez.  46,9; 
lo.  4,45;  7,8;  11,50;  12,12;  Act.  2,5). 
Puerum  ab  anno  aetalis  duodecimo  cx- 
plelo  banc  legeni  implore  consuevisse 
innuilur  Luc.  2,42  et  ex  placilis  quoque 
rabbinorum  posleriorum  confirmatur, 
qui  puorum  ab  ea  aelate  ad  ieiunandum 
el  ad  observalic  nom  legis  maturum  esse 
censebant  cl  filiinn  legù  appellabanl  (cf. 
Lightfoot,  Horie  hobr.  ad  Luc.  2,42; 
WeUlein,  Nov.  Test,  ad  Luc.  2,42;  Patri- 
tius.  De  Evanf..  lib.  3,  diss.  38,  cap.  1). 

Attamen  oMigatio  iani  anle  aelatem 
duodecim  arnorum  adosse  censebalur 
in  Mishnae  tractatu  de  sacris  soUemni- 
bus  (Chagiga  1,1)  :  «  Omnes  lenentur 
comparore  excepte  surdo,  stulto  et  mi- 
norcnne  (]*cp),  obturalo,  hermaphrodita, 
mulioribus,  servis  non  libertate  donatis, 
claudo,  caeco,  infirmo,  sene  et  qui  pe- 
diles  advenire  non  polerant.  Quinam  est 
minoreiinis?  quicunque  nequit  insidere 
humeris  palris  sui  el  lerusolymis  ascen- 
dere  montem  lempli,  sunt  verba  scholae 
Shammai.  Schola  llillelis  dicit  ;  quicun- 
que tenere  nequit  manum  palris  sui  el 
lerusolymis  ascendere  montem  tenipli, 
uti  scriplum  est  Ex.  23,14  :  tria  festa  » 
(apud  Suroihusium  IL  p.  413).  Cf. 
E.  Scliùrer,  Gesch.  d.  jiid.  Volkes  éd.  3 
IL  425  s.;  .4.  Eder^heim,  The  life  and 
limes  of  lesus  L  235  ss. 

Ouanta  fucrit  multiludo  eoiauu,  qui  ad 
tria  illa  festa  Hierosolyma  ascenderent, 
lestanlur  Pliilo  J>e  monarchia  2,1  éd. 
Mtdtgeg  II.  223)  et  Klav.  loscplius,  qui  ad 
festum  pascbatis  2700000  (liell.  iud.  VL 
9,3)  vel  ail  3000000  (II.  14,3)  bominiuu 
atlfuissc  lefert,  quo  in  numéro  uliquc 
incolae  urbis  com|U'cbiMidunlur. 

Tahnudici  tria  illa  lesta  sollcmuia  dicc- 
banl  D'Sil,  quia  onuies  Israelitae  mas- 


281 


FESTIVITATES. 


FESTUS. 


282 


CLili  tenebantiir  asccndcrc  ad  ea  pedi- 
bus  suis  [Buxtorf,  Lexicon  chald.  taltii. 
rabb.  p.  2204). 

3.  De  minoribus  quibusdam  feslis 
posl  exsilium  cxortis.  Ut  liberatio  ludaco- 
rurn  per  Estherem  l'acLa  celcbrarelur, 
inslituebalLir  dies  sortiura,  Phurini  (vide 
s.  V.).  ludas  Machabaeus  festuni  dedica- 
tionis  templi  seu  encaenioruin  instituil 
V.  DEDICATIO  2  et  lUDAS  1).  Praeterea 
die  13.  nicnsis  Adar  celebrabaliir  me- 
moria  victoriae,  quam  ludas  Mach.  de 
Nicanore  reportaverat  (1  Mach.  7,26-49; 
2  Mach.  15,1  ss.  ;  cl'.  Flav.  loseph.  Ant. 
XII.  10,5).  Simon  Machabaeus  constituit, 
ut  die  23.  mensis  secundi  Ijjar  agerelur 
meraoria  expugnationis  arcis  in  lerusa- 
lem  (1  Mach.  13,50-52).  Secundum  Vul- 
gatam  ludith  16,31  ille  quoque  dies,  quo 
Hololernes  a  luditii  occisus  est,  in  nu- 
méro sanctorum  dieruni  habebatur  et 
ex  illo  tempore  a  ludaeis  colebatur. 

Accedit  deniquc  festum  Ligniferii 
(ïj  Twv  ÇuXocpopfwv  Éopir}),  cuius  meminit 
Flav.  losephus  (Bell.  iud.  II.  17,6)  :  «  in 
quo  mos  est  omnibus  magnani  lignoruni 
vim  ad  aram  comportare,  ne  quo  tem- 
pore ad  alendos  ignés  materia  deesset 
(nunquam  enim  exstinguuntur)  ».  Eius 
festi  in  S.  Scriptura  mentio  non  fit;  an- 
tiquitus Gabaonitae  (Hevaei)  perpétue 
famulatu  ligna  pro  domo  Dei  caedendi 
adstricticrant  (los.  9,23);  post  exsiUum 
vero  Nehemias  oblationem  lignorum  inter 
sacerdoteSjlevitas  populumque  sorte  dis- 
tribuit,  ut  ex  ordine  cognationum  sta- 
tutis  temporibus  in  doinum  Dei  inferren- 
tur  (Neh.  10,34;  13,31);  eam  autem  li- 
gnorum oblationem  quasi  sponte  cum 
laetitia  festiva  l'actam  esse  facile  conci- 
pitur.  losephus  festo  Ligniferii  assignat 
diem  14.  mensis  syro-macedonici  Aùo; 
(cf.  loc.  cit.  cum  II.  17,7)  seu  mensis 
quinti  hebraici  Ab;  sed  in  Mishna  (Taa- 
nith  4,5)  novem  dies  spéciales  in  anno 
rccensentur  ad  hoc  destinati,  ut  novem 
familiae  in  illis  ligna  afferrent.  Ex  testi- 
moniis  rabbinicis  (Megillath  Taanith  §. 
11  ;  Mishna,  Taanith  4,4.  5.  8,  Megilla  1, 
3;  Gcmara  hieros.  Taanith  68.  69.  Me- 
gilla 70;  Gemara  bab.  Taanith  28-31) 
apparat  diem  principalcm  Ligniferii 
fuisse  diem  15.  mensis  quinti  Ab  (non 
diem  14.  quem  Flav.  losephus  assignat). 


Plura  de  hoc  festo  vide  apud  Otho, 
Lexicon  rabbin,  p.  380;  P.  Scholz,  Die 
heiligen  Alterthûmcr  des  Volkes  Israël 
II.  105-106;  E.  Schûrer,  Gesch.  d.  jiid. 
Volkes  éd.  3  11.  260.  261. 

FESTUS  ;<I>r]atoO.  Antonio  Felici  in 
procuratione  ludaeae  successit  Porcius 
Festus  a  Nerone  missus  (cf.  Flav.  los. 
Ant.  XX.  8,9;  Bell.  iud.  II.  14,1).  Cum  a 
Caesarea  Hierosolyma  ascenderet,  adie- 
runt  eum  principes  sacerdotum  et  no- 
biles  ludaeorum  rogantes,  ut  Paulum 
Hierosolyma  duci  iuberet,  quo  in  itinere 
ei  insidias  struere  volebanl.  Verum  ab- 
nuit  Festus  iubens  accusatores  Pauli 
Caesaream  vcnire,  ubi  Panlus  servare- 
tur.  Reversus  post  aliquot  dies  Festus 
pro  tribunali  sedit;  contra  accusationes 
Paulus  demonstrat  se  ne(iue  in  legcm 
neque  in  templum  neque  in  Gaesarcm 
peccasse.  Sed  cum  Festus  ludaeis  gratiam 
praestare  volens  Paulum  Hierosolyma 
mittere  velle  videretur,  Paulus  probe 
intellegens  fore,  ut  traderetur  ludaeis  ini- 
micisinfensissimis,  iuresuo  civis  romani 
utens  Caesarem  appellavit.  Festus  om- 
nino  perspexit  nullum  in  Paulo  crimen 
esse,  sed  agi  solum  de  quaestionibus 
religionis;  verum  cum  ipse  quoque  gra- 
tiam praestare  vellet  ludaeis,  Paulum 
non  liberum  dimisit;  at  cum  Paulus  ci- 
vis  romanus  coram  tribunali  procurato- 
ris  i.  e.  Caesaris  esset  aocusatus,  eum 
invitum  ad  tribunal  provinciale  amandare 
non  potuit;  undc  quaerit  :  vis  lerosoly- 
mam  ascendere  et  ibi  de  bis  iudicari 
coram  me?  a  synedrio  scil.  me  prae- 
sente?  Sed  quid  ludaei  contra  se  moli- 
turi  essent,  Paulus  satis  cognovit;  unde 
respondit  :  ad  tribunal  Caesaris  sto... 
nemo  potest  ine  ludaeis  donare;  Caesa- 
rem appelle  (Act.  24,27-25,11).  Consilia- 
rii  Festi  vel  assessores  (Suetonius,  Tib. 
33)  consenserunt  appellationem  posse 
admitti.  Sed  quo  elogio  scripto  Paulus 
niitti  poterat?  De  quo  cum  Festus  dubi- 
taret,  Paulum  produxit  ad  Agrippam 
regem,  qui  post  aliquot  dies  cum  Bernice 
uxore  advenerat  Festi  salutandi  causa 
(25,12-27).  Coram  hisce  itaque  Paulus 
vitae  suae  ac  praedicationis  rationem 
reddidit,  et  cum  sermonem  inferret  de 
Christi    resurrectione,    insanis     Paule, 


283 


FESTUS. 


Finis. 


284 


iii(|iiil  Fosliis,  iiuilliic  te  litlcraoail  iiisa- 
niam  convcrliinl.  A.nrippa  autoiu  Keslo 
dixit  :  diiiiilli  polorat  liorno  hic  si  non 
appellassol  C.aosaioni  (2o,28-:52).  —  Do 
eius  adininistralion(^  vi(ii>  Ant.  X\.  8,'.»- 
U,l  ;  ex  <|iia  narraliono  se([ni  vidoliir 
Fesliini  pcr  lu'cvc  l(Mii[tiis  iniiiius  ges- 
sisst'. 

FICUS.  1.  Kicns  (Ucotiim,  lii-ulnca) 
liebr.   dicilur  njxn,  gTacoe   vcro    auy.TJ 

ci  auxov;  IVuclus  praecoqui  priini  tem- 
poris    misa    audiunl,   ininialiiii    vero 

nas  (Gant.  2,13  Vulj^'.  grossi),  qiiani  vo- 

cem  alii  dv  licis  tenerioribiis  inlellegen- 
dani  consent  {P.  Schcgg,  Bibl.  Arcli. 
101,  collalo  etiam  Ez.  27,17  ;jD,  de  quo 

V.  BALSAMUM  1).  Significalio  noniinis 
liebraici,  llniiuis  seinilicis  cornmunis, 
dubia  non  est  oninibusqiie  arboreni  tici 
^Fiais  carica  Linm'-,  ord.  Uriicaceae)  eius- 
([ne  fi'uctus  désignai. 

De  variis  fici  nominibus  cf.  /.  Loir,  Aram. 
Pflanzennamen  n.  335;  P.  de  Lagarde.  Mit- 
leilungen  1.58-75;  Fr.  Ho)iimel,  AufsiUze  u. 
Abhandl.,  Miinchcn  1892,  93.  100-6;  F. 
Hehn,  KuUurpll.  u.  Haiisth.  éd.  G.,  94-7. 
560s.;  0.  Schntder  ib.  99-101. 

2.  Fici  palria  satis  probabiliter  Ara- 
bia  nieridionaiis  censetiii%  unde  saltem 
2500  fere  annis  ante  Ciiristum  in  Aegyp- 
luni  translata  atqiie  in  alias  quoqiie 
regiones  praesertini  circa  mare  Mcdi- 
terraneuni  invecta  est.  Hodie  pluribus 
varietatibus  ibidem  ubique  colitur  atque 
ctjam  non  culla  in  variis  locis  in  statu 
silvestri  invenilur. 

Cf.  C.  Ritter,  Erdkunde  XI.  537-49;  Graf 
zu  Solms-Laiibacfi  in  Abhandl.  d.  Ges,  d. 
Wissensch.  zu  Oiittinf^en  XXVIII.  1882  ;  £. 
Boissier,  Flora  orient.  IV.  1154;  Leituis- 
Franli.  Synopsis  II.  2  éd.  3.  p.  537  s.;  A. 
de  Coiidolle,  Origine  des  pi.  cultivées  235- 
8;  Frz.  ]\oenifj,  Pflanzen  ini  ait.  Aeg.  292-7; 
L.  Andertind  in  Ztsclir.  d.  D.  Pal. -Ver.  XI. 
1888,  79-81;  G.  Svliweinfurtli  in  Verh.  d. 
Berl.  Ges.  f.  Anthrop.  1891,  657;  F.  Loret, 
Flore  pharaonique  éd.  2,  47  s.;  ,1.  F.ntjler 
in  Hehn  op.  c.  97-9;  G.  E.  Post,  Flora  of 
Syria  730.  —  De  ficu  ap.  Assyrios  cf.  A.  H. 
Layard,  Monuments  ol  Nin.  II.  14.  15.  22. 
23.  2^1  ;  E.  Ilonavia,  Flora  of  tiie  Ass.  Mo- 
num.,  London  1894,14. 

3.  S.  Scripliira    iidci    IVucliis    priic- 


slanlissinuis  b^rrac  ]»ronussae  licos  l're- 
(|ticntei'  commémorât.  Fxploratores  a 
.Moyso  missi  <'  de  (icis  loci  illius  Inle- 
runt  ad  demonstrandam  lerrae  uberta- 
tem  »  (Num.  i;{,24),  ([uam  ol  Moyscs  e\ 
licis  coniniondal  (i)tnil.  8,8);  parilor 
Leinporo  Fsdrae  Hiei'osolymis  vénales 
aU'erebanUir  (Noli.  \^^,[l'))  alqiic  eliam 
propholae  signum  sont  t'olicilatis  terrac 
(lool  2,22)  ol  a  SpoiiSM  inler  delicias 
borli  rcgii  onumerantur  (Canl.  2,13]. 
Cuni  ficulnea  largis  loliis  suis  ramisque 
expansis  iucundam  praebeat  in  ardo- 
ribus  umbram  (cf.  lo.  1.48.  TiO),  frue- 
tuque  suo  dulcissimo  omnibus  gratis- 
sima  exsistat  (cf.  lud.  9,10  s.),  imago 
pacis  et  securitatis  sacpius  dicitur  liabi- 
tare  suit  iîcu  sua  (3  lleg.  4,2.'»  ;  Mich. 
4,4;  Zach.  3,10;  IMacli.  14,12)  et  comc- 
dere  de  IVuctibusoius  (4  Reg.  18,31;  Is. 
30, IG).  E  contrario  iocus  pessinuis  Is- 
raelilis  est  dosortum,  quia  «  nec  ficum 
gignit  nec  vineas  »  (Num.  20,5),  et  inter 
calamitates  poenasque  divinitus  inllictas 
recensctur  ([uod  '^  alienus  comedct  li- 
cum  luain  »  (1er.  5,17)  et  grando  per- 
cussit  ficulneas  eorum  (Ps.  104, 33J  el 
defuit  l'olium  de  ftcu  (Is.  34,4)  et  non 
sunt  ficus  in  ticulnea  (1er.  8,13)  et  cor- 
rumpitur  ficus  (Os.  2,12  hebr.  14)  et 
decorticatur,  unde  elanguit  (loel  1,7. 
12;  cf.  Am.  4,1»;  Hab.  3,17;  Ag.  2,20). 

Praeslantissimac  aulom  consebautur 
tiens  praocoquac  (Is.  28,4  Yulgata  tein- 
poraneuin;  1er.  24,2;  Os.  0,10;  Mich. 
7,1  ;  Nah.  3,12);  ac  licet  etiam  ficulnoao 
spontanée  crescentes  aliquos  fructus  fo- 
rant, cura  tainen  et  labore  servaro  ficum 
oportef,  ut  (juis  friictuum  suavilate  el 
dulcedine  fruatur  (l*rov.  27,18;  cf.  Luc. 
13, (>  ss.).  —  Etiam  in  comparationibus 
biblicis  saepe  tum  ficus  bonae  tum  ma- 
lae  adhibcntur  (1er.  24,1-8;  29.  17; 
Matth.  7,10;  24,32;  Marc.  13,28;  Luc. 
6,',.*;  21,29;  lac.  3,12;  Apoc.  6,13\  ac 
piaosorlim  in  lieu  illa  slorili  foliis  orna 
la  Domiiuis  imaginom  populi  roligiono 
ac  [(iolato  caronlis,  sed  cultus  liluum- 
([ue  pompam  servanlis  ostouilil  (Matli. 
21,10  ss.  ;  Marc.  11,13  ss.\  Nam  cum  !i- 
culnoao  l'olium  serins  nascalur,  quam 
pomiim  ilMin.  .W'I.  20,113),  videns  Do- 
minus,  moro  homiiHim  agons,  licum  ha 
bcnloHi  lolia,  ralioiiabilili'i'  IVuclum  iii 


283 


FICUS. 


FIDES. 


286 


oa  exspectarc  potuit.  —  Remcdiis  quo- 
(lue  aplus  fructus  fici  censel^atur,  ac 
sicLit  iiissu  Isaiae  imposita  massa  de 
ticis  curavit  ulcus  Ezechiae  régis  (4  Reg. 
20,7;  Is.  38, 21),  ila  etiain  postea  usiis 
eius  medicinalis  cognitus  erat  atque 
lîodieduni  remansit  [Dioscur.  Mal.  med. 
1,  183-6;  P/m.  XXIII.  7,117-30). 

4.  De  foliis  fici,  quae  consuerunt 
|jrimi  parentes,  ut  facerent  sibi  perizo- 
iiiata  (Gen.  3,7)  aliqui  diiljiiim  movc- 
riiiit,  vcrane  ficus  an  alia  arbor  in  textu 
sacro  intellegenda  sit,  ac  par  uni  quidein 
probabile  censentes  ficuin  in  horto  pa- 
radisi  cxstitisse  plures  potius  arboreni 
indicain,  Musa  sapie^itum  Linné  vel  M. 
paradisiaca  L.  dictam  (de  qua  ci".  Leu- 
nis-Fmnk  o.  c.  768-70),  Adahio  eiusqae 
(•oniugi  foiia  praebuisse  existimarunt. 
At  dubium  mère  negativuni  non  sufficit, 
iil  eidcm  nomini  ronT]  aliani  in  boc  loco 

significationem  fingamus,  neque  folia 
arlioris  iliius,  2-4  metra  longa,  apta  ap- 
parent quae  ad  perlzomala  consuanlur. 

De  cibi  specie  ex  ficis  paiati,  quam  mas- 
sam  caricarum  elpalathas  S.  Hieronyinus 
vocavit,  V.  CARICAE,  PALATHA.  —  Ficela 
1  Par.  27,28  ponitur  pro  hebr.  □iGpîî?.  i-  e. 

sycomori.  V.  SYCOMORUS. 

De  ficu  praeter  auct.  cit.  cf.  /.  H.  Ileideg- 
(jer.  De  Ficu  a  Christo  rnaiedicta,  Amslelo- 
dami  1657;  /.  H.  Ursinus,  Arboret.  bibl. 
424-55;  il/.  Hille?:  Hierophyt.  I.  150-70;  C. 
V.  Linné,  De  ficu,  L'psaliae  1744;  O.  Celsius, 
Ilierobot.II.  368-99  ;£".  F.  h'.  Rose» millier, 
Bibl.  Alterth.  IV.  1,285-92;  H.  O.Lenz,  Bot. 
d.  ait.  Griech.  u.  Rom.  421-7;  P.  Cultrera, 
Flora  bibl.  386-96-,  H.  B.  Trisiram,  Nat. 
Hist.  of  the  Bible  éd.  8,350-3;  P.  Sclieyg, 
Bibl.  Archaeol.  189-91;  L.  Schneller, 
Kennst  du  das  Land  éd.  16,  Leipzig  1899, 
104-7,  278-88. 

L.    FONCK. 

FIDEIUSSOR.  I)e  sponsione,  cau- 
tiono  qua  quis  se  pro  altero  obstringat 
nibil  quideni  reperitur  In  lege  mosaica; 
sed  ciusinodi  sponsionem  esse  consue- 
ludine  inductani  apparet  e\  variis  quae 
in  libi'is  Prov.,  lob,  Eccli.  leguntur.  Data 
dextera  liebat  sponsio  et.  lob  17,3 
hebr.;  Prov.  11, lo;  17,18;  22, 2C,,  hebr.). 
Si  débiter  non  potuit  vel  noluit  debilum 
solvere,  créditer  rem  a  lideiussere  repe- 
tebat;  imme  eum  veslimento,  lecte  spo- 


liare  potuit  :  telle  vestimentum  eius  qui 
fideiusser  exstilil  alieni  et  pro  extraneis 
aufer  pignus  ab  ee  (Prov.  20,16)  et  22, 
26  s.  :  neli  esse  cum  bis  qui  defigunt 
manus  suas   (i.^  e.   qui    dexteras    dant, 
sponsione  se  ol3slringunt)  et  qui  vades 
se  efferunt  pro  delîitis  ;   si   enim  non 
habes  unde  restituas,  cur   auferet  lec- 
tum  tuum'  sub  te  (hebr.  ;  Vulgala  :  quid 
causae  est  ut  tellat  operimentum  de  cu- 
bili  tue).  Unde  dicitur  multos  cautione 
intcrpesita  perdidisse  rem   familiarem 
et  e  patria  fugere  debuisse  :  repromis- 
sio   (ÈYyûr))    multos   perdidit   dirigentes 
(•/.atcuôûvovxaç)  et  coinmovit  il] os  quasi 
tluctus   maris;   vires  potentes  migrare 
tecit  et  vagati  sunt  in  gentibus  abenis 
(Eccli.  29,24.  2o).  Quare  sapiens  menet  : 
fili  mi,  si  speponderis  pro  amico  tue,  (si; 
defixisti  apud  extraneuin  nianum  tuam 
(i.  e.  si  pro  alie  dexteram  dedisti  spen- 
sienis,  cf.  hebr.),  illaqueatus  es  verbis 
oris  tui...  fac  erge,  qued  dico,  fili  mi, 
et  temetipsum  libéra  etc.  Prov.  6,1  s. 
et  :  affligetur  malo  qui  fidem  facit  pro 
extranee;  qui  auteni  cavet  laquées  (i.  e. 
qui  cavet  a  sponsione,  cf.  hebr.)  secu- 
rus  erit  Prov.  11,15;  quare  Prov.  17,18 
hebr.  stultus  vecatur  qui  pro  alie  cau- 
tionem  interponit  et  dexteram  dat  et  si- 
militer  22,26  datur  monitum,  ne  quis  se 
vadem  praestet  pro  alie,  cum  sit  pericu- 
Uim  ne  se  ipsum  lionis  suis  privet;  cf. 
Prev.^27,13.  Simul  tamen  indicatur  boni 
viri  esse  sponsione  sese  pro  alie  obstrin- 
gere;  proin  soluni  menotur  ne  quis  id 
inconsiderate    faciat;    vir  bonus  fidem 
facit  (lYT'J^'<3£TraO  pro  proximo  sue  Eccli. 
29,19;  selum  is  qui  omnem  abiecit  pu- 
dorem    derelinquet    eum;    quare    qui 
eiusmodi  beneficium  accepit,  menetur  : 
gratiam  fideiussoris  ne  obliviscaris  ;  de- 
dit  enim  pro  te  animam  suam  Eccli.  29, 
20.  At  is  queque  reprehenditur  qui  sta- 
lim  fideiusserem  spoliât  :  bena  repro- 
missoris   (âyYÛou)  sibi  ascribit  peccater 
(29,22i.  —  Sponsor  pro  Beniaminexstitit 
ludas  Gen.  43,9;  44,32. 

FIDES.  In  Vetere  Test,  saepe  poni- 
tur pro  hebr.  n:i]2N*;  ita  v.  g.  1  Sam. 

26,23  :  Deminus  autem  retriJjuet  uni- 
cuique  secundum  iustitiam  suam  et  fi- 
dem i.  e.  fidelitatem;  similiter  4  Reg.- 


287 


FIDES. 


FIDES. 


i8H 


12, Tj,  iibi  dicilur,  cos  qui  accepissent 
pecuniain   t>ain  in  lido  i.  e,  curn  lideii- 
tate,   uli  praeseTipliuii  oral,   Iraclasso; 
ileni  22,7  :  veiumtainoa  non  suppuleUir 
eis  argenUun  quod  accipiuni,  sed  in  pn- 
leslale  liabeant  el  in  fuie;  simili  noUoni' 
i  Par.  9,22  et  Ps.  32,4  Uci   lidclitaloiii 
exliiberi  dicitiir  in  eiiis  npci-ibus;  pari- 
ler  Is.  11,5  fides  i.  c  lldclitas  appella- 
tur  cincloriuni  renuni  Messiac  ;  ciusmodi 
lides,  lîdelitas  et  constanlia  in  lege  Dci 
observanda    pracdicalur    de    tempore 
messiano  Is.  33,6;  eam  abesse  de  suo 
tempore   conquerilur  lereniias  5,1.   3; 
7,28;  verimi  seit  niullam  osse  lidelita- 
tem  Dei,  unde  speni  conoipit  inisericor- 
diae  Lament.  3,23  et  si  Deus  de  tempore 
futuro  promittit  :  et  sponsabo  te  milii  in 
fide  (Os.  2,20),  l'oedus  noviim  oonstitu- 
tum  iri  asserit  fidelitate  et  conslantia  et 
firmitale.  Si  Hab.  2,4  dicilur   :  iuslus 
autem  in  lide  sua  vivct,  notio  ex  ora- 
tione    contexta    est    :    vivet    quia    et 
qualenus  fideli  anrmo  Dei  promissioni- 
bus  tidcm  adhibeat  el  spe  inde  conce- 
pta  animum  gerat  excelsum  mediis  in 
calamilatibus;    quare    hoc    loco    notio 
credendi  verbis  Dei  indeque  lîdeliter  ei 
adhaerendi  polissimuni  subest,  quae  si- 
gnificatio  verbo  "j'aNn.  incst  (cf.  Gen. 
15,6;  Ex.  14,31;  Is.  7,9;  53,1  etc.).  Si- 
gnificatione  lidelitatis  praeterca  legitur 
Os.  0,9;  Eccli.  6,15  :  amico  fideli  nulla 
est  comparatio  et  non  est  digna  ponde- 
ratio  auri  et  argenli  contra  bonitatem 
fidei  illius:  ilera   22,28;  27,18;  40,12; 
45,4;  46,17;  1  Mach.  10,27.  37.  Vcrum 
aliis  in  locis  cum  désignât  aninii  aclum 
aut  habitnm  quo  alteri  crediUir  Eccli. 
25,16;  49,12  et  2  Mach.  15,11,  ubi  de 
somnio  fide  digno  sermo  infertur  (ôvstpov 
àÇtontcîTov)  ;   ex   qua  notione  facile    alia 
conscquilur,  qua  alteri  liditur,  ei  fidu- 
cia  exliibelur;  cf.  Eccli.  27,17.  Ei  signi- 
licalioni  cognatum  est,  si  fides  ponitur, 
ubi  graece  legitur  suvoia,  uli  2  Mach.  U. 
26;  11,19  et  similiter  12,8.  Aliquibus  in 
locis  legitur  in  Vulgata  lides,  quos  S. 
Hicronymus  libère  ad  sensum  verlit;  ila 
(ien.  39,16;  Lcv.  0.2;  Tob.  2,18;  Eslh. 
6,3;   16,13.  23.  Alia  quacdain  uli  lideni 
ràcere  Eccli.  29,19  vide  s.  v.  l'IDEllS- 
SOR. 


In  libris  Novi  Testatnenli   lides  plc- 
l'umque  occurrit  ca  signilicalioniN  qua 
alteri  credilur,  qua  rcs  quaedam  proplci' 
auclorilatem  alterius  assumilur,  credi- 
lur; luule  lides  saepissime  dicit  lirmam 
persuasioucm    de    aliipia    rc.  Si    haec 
iirnia  persuasio  habetur  de  Dei  miseii- 
cordia,  bonitate,  polcntia,  de  lesu  Cliri- 
sli  polentia,  lienignilale,  pcr  se   ex  ea 
oritur  cerla  «inaedam  el  iirma  liducia: 
([uarc  haec  fiducia  ipsa  eliam  voce  tidei 
connolatur.   Ad  rectam   fulei   noliouem 
hauriendam  haec    perpendenda  sunt   : 
centurie  dixit  :  tantum  die  verbo  cl  sa- 
nabitur  puer  meus;  lesus  respondet  : 
non  inveni  lantam  hdem  in  Israël  ;  vade 
et  sicut  credidisti,  fiât  tibi  (Matlh.  8,S- 
13).  Caecis  sanationem  petenlibus  dicil 
lesus  :  credilis  ijuia  hoc  possum  faci'iv 
vobis   (Matlh.    9,28;?   Mulier   sanguinis 
lluxu  laborans  lantam  concepil  persua- 
sionem  de  ('hristi  potenlia,  ut  cogilaret  : 
si   leligero  tantum    veslimontum    eius, 
salva  ero  ;  et  lesus  ei  dicil  :  lides  tua  te 
salvam  fecit  (Matlh.  9,20  s.)  cl  ila  in 
plurimis  narrationibus  evangelicis  de- 
prehenditur   firma   quaedam  persuasio 
de  Christi  polcntia,  cui  fiducia  ulique 
adiuncta  est.  Praeclaram   fidei  descri- 
ptionem  nobis  dat  Paulus  lidem  Abra- 
ham laudans  Rom.  4,9.  18  s.;  Abraham 
autem  Deo  loquenti  et  rem  promittenli 
([uae  creditu  erat  difficillima  crcdidit: 
haec  est  fides  eius  (deii.  15,6;  Rom.  4. 
3);   et  ciarani   fidei  descriplionem  no- 
bis proponit   Hebr.   11,1.   3,   lidem  di- 
cens  firnuiin  lundamcnlum  vel  lirmam 
persuasionem    rerum    sperandarum   el 
argumenlum  vel  probationem  cerlam  de 
rébus  quae  sensibus  non  appareanl.  Fi- 
dem  dicere  firmam  animi  persuasionem 
elucel  quoque  ex  Rom.  14,  1.  23;  ubi 
docetur    eum   qui  cuni    dubio  licealne 
necne  manducet  peccarc,  quia  non  ex 
fide,  omne  aulem  quod  non  est  ex  fide 
peccalum  esl.  Quid  sit  lides  pariler  elu- 
cel ex  Acl.  13,7  s.;  Sei-gius  Paulus  desi- 
derabat  audire  verbum  Dci  quod  Rarna- 
bas    cl    Saulus    annuutiabant;    Elynia- 
aulem  resislebat  illis  quaerens  averlcrr 
proconsulem  a  fide  i.  e.  ne  crederet,  nv  ta 
iirma  animi   adliaesi(in(>   aiu|)leclerrlii- 
(piae  ipsi  tauuiuam  verba  Dei  propou»'- 
baului'.  Fides  quoque  egregie  describi- 


289 


FIDES. 


FIDUCIA. 


29U 


(iir  tamquam  persuasio  qua  quis  rem 
aliquam  animo  conlplectatiir  Hebr.  Il, 
()  :  sine  fide  impossibile  est  placere  Dco; 
credere  eniin  oportet  accedentem  ad 
Dciim  quia  est  et  inquirentibus  se  rc- 
immcrator  sit:  unde  dicitur  fides  ad 
Deum  1  Thess.  1,8;  Hebr.  0,1,  fides  in 
Deiim  (1  Pelr.  1,21  gr.)  etc.  vel  ros  quae 
creditiir  exprimitur  genetivo;  ita  saepe 
fides  lesu  Christi,  lides  Flii  Dei  i.  e. 
tirnia  persuasio  4c  lesu  Messia,  laela 
animi  adhaesio  (jua  quis  lesum  Dei  Fi- 
lium  crédit;  cf.  Rom.  3,22;  Gai.  2,20; 
ex  qua  ildo  vel  per  quam  fidem  home 
docente  apostoio  iustificatur  (Rom.  3,28. 
30;,  quia  iiaec  fides  est  initium,  radix, 
fundamentuni  iustificationis,  eu  m  remis- 
sio  peccatorum  et  reconciliatio  cum  Deo 
liabeiM  nequeat  nisi  ab  eo  qui  in  lesum 
credens  pretio  sanguinis  eius  expiatur. 
Uuam  in  lesum  fidem  tamquam  unicum 
salutis  l'onlem  apostolus  operibus  legis 
(ea  fide  destitutis)  opponit.  Haec  animi 
de  Deo  eiusque  Filio  et  generatim  de 
rébus  a  Deo  revelatis  persuasio  et  firma 
adliaesio,  utretineatur,  confirmetur,  au- 
geatur  et  crescat,  sacrao  litterae  admo- 
nent  (cf.  Act.  14,21;  2  Cor.  10,lo;  Epli. 
4,29;  Col.  1,23;  2,7;  2  Thess.  1,3  etc.). 
(Jui  fidem  habent  dicuntur  esse  ex  fide 
(Gai.  3,7).  Fidem  autem  banc  non  innili 
sapientlae  humanae,  sed  eam  effici  virtute 
divina  et  eam  praeslari  Dco  loquenti, 
apostolus  clare  docet  :  et  sermo  meus  et 
praedicatio  mea  non  in  persuasibilibus 
humanae  sapientiae  verbis,  sed  in  osten- 
sione  spiritus  et  virtulis,  ut  fides  vestra 
non  sit  in  sapientia  hominum,  sed  in 
virtute  Dei  (1  Cor.  2,4.  o;  et  :  cum  acce- 
pisselis  a  nobis  verbum  auditus  prac- 
dicationis)  Dei,  accepistis  ilkid,  non  ut 
verbum  hominum,  sed  (sicut  est  vere) 
verbum  Dei  qui  operatur  in  vobis  qui 
credidistis  (1  Thess.  2,13).  Quae  fides 
est  lux,  illuminatio  mentis  a  Deo  facta 
quam  apostolus  creationi  lucis  compa- 
rât (2  Cor.  4,3-6). 

[lace  firma  animi  persuasio  nccessa- 
rio  gignit  fiduciam,  spem,  obsequium 
erga  Deum  quod  observatione  mandato- 
rum  bonisque  operibus  consistit.  Quam 
arcte  fides  et  fiducia  inter  se  connectan- 
tur,  apparet  e\  modo  loquendi  et  exhor- 
tandi  quo  utitur  apostolus  Hebr.  10,19. 


35-1 1,1.  Fidem  illam,  qua  homo  non 
imi»ellatur  ad  bona  opéra  praestanda, 
S.  lacobus  mortuam  appellat,  et  ex  ope- 
ribus ostendi  fidem,  quae  si  operibus 
careat  non  possit  salvare  hominem 
(lac.  2,17-20).  Cum  fides  itaque  sit  per- 
suasio, agnitio,  cognitio,  poterit  fides 
eo  modo  usurpari  quo  eiusmodi  vocabula 
notione  quadam  argumenti  cognitione 
contenti  adhijjentur;  ila  dicitur  :  nunc 
ovangefizat  fidem  quam  aliquando  cx- 
pugnabat  (Gai.  1,23),  uti  Estius  expli- 
cat  :  quia  Christi  fidelibus  extorquere 
fidem  persequendo  nitebatur.  Eodem 
modo  dicitur  lidei  obcdire,  audire 
lidem,  fidem  tradi  (Act.  6,7;  24,24;  lu- 
das  3),  uti  dici  solet  cognitionem  tra- 
dere  etc. 

Uti  in  Vetere  Testamento,  ita  quando- 
que  in  Novo  quoque  fides  induit  notionem 
fidelitatis;  ita  de  Deo  Rom.  3,3  :  num- 
quid  incredulitas  eorum  fidem  Dei 
ovacuabit?  item  de  humana  fidelitate 
Gai.  :i,22  tamquam  fructu  Spiritus  sancti 
et  Tit.  2,10  :  non  fraudantes,  sed  in 
omnibus  fidem  bonam  oslendentes  et 
simiUter  notione  iidei  datae  1  Tim.  S, 12  ; 
primam  fidem  irritam  fecerunt.  —  Cete- 
rum  vide  s.  v.  CHARiSMATA,  CREDERE. 

T,    KNABENBAUER. 

FIDUCIA.  Ea  voce  in  Vet.  Testa- 
mento plerunique  redditur  ncB,  etiam 
yjVZ  (fulciri,  fulcrum  suum  habere,  re- 
putare).  Ut  toto  corde  confidentiam  po- 
namus  in  Deo  monemur  :  habe  fiduciam 
in  Domino  ex  toto  corde  tuo  (Prov.  3,5) 
et  Asa  rex  oravit  :  adiuva  nos,  Domine 
Deus  noster;  in  te  enim  et  in  tuo  nomine 
habentes  fiduciam  venimus  contra  banc 
niultitudinem  (2  Par.  14,11).  Pariter  :  in 
limore  Domini  fiducia  fortitudinis  (Prov. 
14,26).  Tafi  fiducia  Susanna  in  periculo 
gravissimo  confortata  est  :  fiens  suspexit 
ad  caelum;  erat  enim  cor  eius  fiduciam 
habens  in  Domino  (D9n.  13,3o  .  Saepe 
fit  admonitio  ne  confidentia  et  spes  po- 
nalur  in  hominibus,  multo  minus  in 
idolis;  ubi  sunt  dii  eorum,  in  quibus 
habebant  fiduciam  (Deut.  32,37)?  Et  Ha- 
nani  propheta  dicit  ad  Asaregem  luda  : 
quia  habuisti  fiduciam  in  rege  Syriae  et 
non  in  Domino  Deo  tuo,  idcirco  evasit 
Syriae   régis    exercitus    de    manu   tua 


LEXICON   BIBLICUM.    —  T.    H.  —    10 


501 


FIDUCIA. 


FILIUS. 


2î)2 


(2  Par.  10,7).  Hius  qui  Deuin  obliviscilur 
liducia  est  sicut  tela  aranoarum  (lob 
8,14).  Propliclae  reprehcndunl  eos  qui 
liiluciain  suain  poiuinl  in  auxilio  cxlra- 
neoruin  ;  ita  Isuias  involiitur  in  eos  qui 
liduciam  liahent  in  unibra  Aegypli,  iu 
quadiit^is  cius,  quani  in  if-noniiniani 
lorc  dicit  (30,2.  3;  31,1);  pariter  nionet 
Icronuas  conlritum  iri  urbes  in  quibus 
habuei'int  fiduciain;  monet  ne  conlidant 
vane  in  Icmplo  (5,17;  7,14).  Tempore 
Ezochiac  rcj^is  Raltsaces  dux  régis  Assy- 
riorum  irridcl  ludaeos  eo  quod  in  Do- 
mino tiduciani  iiabeaut;  Isaias  aulem 
regem  et  popuiuiu  iubet  firmam  in 
Domino  habere  iiduciam,  in  cuius  fidu- 
ciac  praeinium  e  pericnlo  eropti  sunt 
(4  Heg.  18,19  ss.  Is.  36,4  ss.). 

In  Novo  Teslamenlo  oa  voce  exprimi- 
tur  Océpaoç  Act.  28,i:i,  item  OapaErte 
Matth.  14,27  i.  e.  bono  vel  l'orti  animo 
estole;  item  jtsnoîOrjai?  2  Cor.  3,4,  oui 
noiioni  quoquc  congruit  rajioiOoTsç  Pliil. 
3,3  :  gloriamur  in  Christo  non  in  carne 
fiduciani  iiabentes.  Verum  plerumque 
ea  voce  redditur  :i;appria(a  ([uae  proprie 
est  libertas  in  dicendo  et  quaedam  au- 
dacia,  seu  alacris  quaedam  et  imper- 
territa  contklentia;  ita  Act.  4,29  :  da 
servis  tuis  cnin  omni  liducia  loqui  ver- 
bum  Dei;item  Act.  4,31;  2  Cor.  3,12  : 
habentes  igitur  talem  spem  niulla  lidu- 
cia utimur  et  7,4  :  multa  niihi  liducia 
est  apud  vos.  In  Christo  lesu  nos  ha- 
bere fiduciam  apostolus  saepius  affirmai 
(Eph.  3,12;  Hebr.  10,19  in  sanguine 
Christi;  1  Thess.  2,2  in  Deo;  1  Tim. 
3,13  in  fide  Christi)  non  autem  in  carne 
(Phil.  3,3  TtETOtOoTsç)  ;  cf.  Hebr.  3,6  et 
4;i6.  Eodem  modo  monet  S.  loannes  : 
et  nunc,  lilioli,  manetein  eo  (in  Christo), 
nt  cum  apparueril  habcamus  fiduciam 
et  non  coul'uudamur  ab  eo  in  advcntu 
eius  (1  loan.  2,28)  et  si  cor  ni>struni  non 
reprehenderit  nq_s,  liduciam  hahemus 
ad  Deum  3,21  ;  ciC  4,17  et  o,14  :  haec  est 
liducia  ([uam  habemus  ad  cum,  (juia 
quodcumque  petierimus  secundum  vo- 
iuntatem  eius  audit  nos.  Eadem  notionc 
etiam  ÈjiapprjaKitÇeaOai  redditur;  ita  Act. 
19,8  :  cum  fiducia  loquebatur  vcrbum 
Dei  per  très  mcnses  (Pauliis  Kphesi)  et 
cf.  1  Thoss.  2,2.  —  Hisce  salis  docenuir, 
in  quo  liducia  ponenda  sit,  in  quo  voro 


non,  cur  et  (luibus  conditionibus  alacri 
c:onlidenlia  nos  araiarc  debeamus. 

I.     KNABENHAUEH. 

FIGULUS.  Modus  operandi  (îguli 
describitui'  Eccli.  38,32  ss.  :  ligulus 
sedens  ad  opus  suum  convcrtens  pedi- 
bus  suis  rotam,  ([ui  in  solliciludine  po- 
situs  est  seni]ior  propter  opus  suum..., 
in  brachio  suo  formabit  luliun  et  antc 
pedes  sues  curvalùt  vii'Uitem  suam  (i.  c 
pedii)us  rigoreni  luti  emolliti;  cor  suum 
dabit  ut  eoiisummet  linitionem  cl  vigilia 
sua  mundabit  fornaceni.  Simililcr  Sap. 
"1;'>,7  :  tigulus  mollem  lerrani  prenions 
laboriose  lingit  ad  iisiis  nostros  unum- 
quodque  vas.  Prius  enim  lutum  pedibus 
calcabatur  (cf.  Is.  41,25)  donec  satis 
molle  etïiceretur;  dein  rota  figulariopus 
suum  formavit,  quac  rota  figularis  dua- 
bus  rôtis  constabal,  maiore  inferiore, 
minore  superiore  (unde  1er.  18,3  :  opus 
faciebat  ligulus  D''J2N'n  h"!!)  simili  niodn 

uti  in  niola  manuaria.  Vasa  formata, 
vasa  liguli  probat  fornax  Eccli.  27,6.  Ex 
Prov.  26,23  licet  concludere  tigulis  ar- 
lem  ohducendi  vasa  materia  quadam 
splendida  non  fuisse  ignotam;  legitur 
enim  ibi  hebr.  argentum  scoriaruin 
obductum  super  testam  (vas  fictile). 
Figulos  etiam  instrumenta  idololatriae. 
idola,  quando(iue  fecisse  Sap.  Kl, 8  indi- 
catur  :  labore  vano  deum  lingil  de  eodem 
luto.  —  De  figulis  quorum  mentio  lit 
1  Par.  4,23  vide  quae  disputai  De  Moor 
in  periodico  La  Science  catholique  1894 
p.  714.  —  De  agro  liguli  ville  s.  v.  IIA- 
CELDA.MA. 

FILIUS.  Uaec  vox  modo  multiplici 
adhibelur. 

Nolione  primaria  is  dicitur  lilius  qui 
a  paire  genilusesl.  Filiis  praecipitur,  ul 
honorent  patrem  et  matrem  [K\.  20,12; 
Deut.  5,16;  Matlh.  15,4;  Eph.  6,2)  et 
severe  animadvertilur  in  eos  i|ui  paren- 
tibus  debitam  reverentiam  el  obedien- 
tiain  negant;  qui  percusserit  palreui 
suum  aut  inati-em,  morte  moriatui'; 
item,  (pii  ils  maledixerit  (E.\.  21, io.  17; 
Lcv.  20,9;  Prov.  20,20;  Mallh.  15,t); 
lilius  contumax  et  prolervus  lapidandus 
erat  (Deul.  21,18-21).  —  Kilii  heredes 
sunt  bonorum  parcntum,  ita  tamen  ui 


293 


FILIUS. 


FILIUS. 


294 


filius  priniogeiiitus  partem  duplicem  ac- 
cipiat  (etsi  fuerit  filius  uxoris  odiosae; 
cf.  Deut.  21,17);  v(3rum  ob  scelus  com- 
missLiin  ius  primogeniti  in  alium  potuit 
transfcrri;  cf.  1    Par.   5,1.  Filii  autem 
nothi  ab  heredilate  excliidcbaiitur,  uti 
in  cxemplo  lephle  patet  lud.  M,l  s.  — 
Habeix^    filios    referebatur   ad  divinam 
benedictionem  ;  iis  carere  opprobrio  ver- 
tebatur  et  taniquam  casligatione  divina 
inflictum  considerabatur;  cf.  Gen.  15,2; 
30,2.3    Rachel    pariens    filium    dicit    : 
abstulil  Deus  opprobrium  meuin;  1  Reg. 
1,6;  Ps.    112,9;  126,3;  Prov.   17,6  :  co- 
rona  senum  filii  filiorum;  Eccli.   3,6  : 
qui  honorai  patrem  suum  iucundabitur 
in  filiis;  Deut.  7,14  -.non  erit  apud  te 
sterilis  utriusque  sexus  ;  Is.  47,9;  Luc. 
1,7  etc.  Inde  quoque  intellegitur  lex  le- 
viratus  (Gen.  38,8;  Deut.  25,5  s.).  Sed 
melior  est   unus  (filius)    timens  Dcum 
quam  mille  lîlii  impii  et  utile  est  mori 
sine  filiis  quam  relinquere  filios  impios 
Eccli.  16,3.  4  et  Sap.   3,13  felix  dicitur 
sterilis  et  quac  nescivit  Ihorum  in  deli- 
cto,  dum  maledictae  et  insensatae  ap- 
pellantur  quae  ex  adulteriis  filios  con- 
cipere  gestiunt.  —  Quamvis  in  utroque 
testamento  obedientia  filiis  erga  parentes 
saepius    graviterque    iniungatur    (Lev. 
19,3;  Prov.    1,8;    Eccli.   3,1-18;   Marc. 
7,10;  Eph.  6,1-3;  Col.  3,20;  1  Tim.  3,4), 
tamen  etiani  significalur  accidere  posse, 
ut  filii,  ne  servitio  divino  desint,  paren- 
tes debeant  relinquere  vel  iis  obsistere 
(cf.    Matth.     10,37;    19,29;    Luc.   9,59; 
14,26).  —  Ex  una   parte  dicilur  Deus 
visitare  iniquilatem  patrum  in  filios  in 
tertiain  et  quartam  generationem  eorum 
qui  oderunt  me  (Ex.  20,5;  Deut.   5,9; 
Os.  4,6;  1er.  32,18;  Am.  7,17),  ex  altéra 
parle   autem    :  non   occidentur  patres 
pro   filiis  nec   filii    pro    patribus;    sed 
unusquisque  pro  peccato  suo  morietur 
(Deut.  24,16;  cf.  1er.  31,30;  Ez.  18,20  : 
filius  non  portabil  iniquilatem  patris  etc. 
cf.  18,1-18).  Quae  duo  facile  inter   se 
conciliantur.  Ubique  eniin  terrarum  no- 
tuni  est  posteros  in    se    experiri  mal  a 
quaemaiorescommiserint;  si  pateropcs 
suas  dissipaverit,  filii  in  détériore  sunt 
conditione;  si  paler  criminibus  honorem 
civium    perdideril,    tota    familia    subit 
ignominiam.  Porro  facillime  fil,  ut  in- 


doles  patris  impii  eliam  in  filiis  quasi 
renascatur;  unde  consortes  et  partici- 
pes pravilalis  paternae  merito  puniun- 
lur  ;  insuper  quos  Deus  puniturus  sit 
additur  lawh  odientes  me  «  et  faciens 

misericordiam  in  millia  bis  qui  diligunt 
me  »  (Deut.  5,9.  10  hebr.). 

Laliore  significalu  filius  quandoque 
dicitur  pro  nepote;  ila  Gen.  29,5  Laban 
vocatur  filius  Nachor,  cum  sit  filius  Ba- 
thuel,  nepos  Nachor;  simililer  Esdr.  5,1 
cf.  Zach.  1,1.  Dein  generalim  filii  di- 
cuntur  posleri  ;  ita  filii  Israël,  filii  Levi, 
filii  Ammon  i.  e.  Israelitae  etc.  ;  homi- 
nes  dicuntur  filii  Adam  Eccl.  3,21  ;  Eccli. 
40,1  :  iugum  grave  super  filios  Adam. 
Simililer  sermo  infcrtur  de  filiis  Sion 
(Is.  66,8),  filiis  lerusalem  (Matth.  23,37). 
Filii  Abraham  vocantur  et  ii  qui  ab 
Abraham  slirpe  descendunt  et  ii  qui 
indolcm  Abraham  iniitantur  :  cognoscite 
ergo,  quia  qui  ex  fide  sunt  ii  sunt  filii 
Abrahae  Gai.  3,7;  immo  eani  rationem 
esse  longe  potiorem  apostolus  indicat  : 
neque  qui  semen  sunt  Abrahae  omnes 
filii  Rom.  9,7.  Porro  nomen  filii  usur- 
palur  etiam  de  eo  qui  erga  alium  sub- 
icclionem,  obedientiam,  amorcm  i.  e. 
eos  animi  sensus  quos  filius  in  patrem 
habet  exprimere  vult.  lia  Achaz  misit 
nunlios  ad  Theglathphalasar  dicens  : 
servus  tuus  et  filius  luus  ego  sum  4  Reg. 
16,7;  discipuli  dicuntur  filii,  quia  ma- 
gistros  observantia  et  amore  prosequun- 
tur  qui  quasi  parenlum  officie  fungentes 
et  parentum  partes  supplentes  eos  eru- 
diunt;  ita  filii  prophetarum  (3  Reg. 
20,35;  4  Reg.  2,3  etc.);  ita  Paulus  vo- 
cal Timotheum  filium  suum  carissi- 
mum;  eos  quos  praedicatione  sua  ad 
lesum  adduxit,  quos  spiritualiter  genuil, 
filios  appellat  (i  Cor.  4,17;  Gai.  4,19.; 
1  Tim.  1,2.  18;  2  Tim.  1,2;  Tit.  1,4; 
Philem.  10  :  obsecro  te  pro  meo  filio 
quein  genui  in  vinculis,  Onesimo  ;  1  Pelr. 
5,3  :  Marcus  filius  meus  etc.).  Quare 
magister  discipulum  alloquitur  :  fili  mi; 
exempta  habes  plurima  in  libris  Prov. 
et  Eccli.,  et  Ghrislus  quoque  discipulos 
eo  nomine  alloquitur  :  filioli  (Marc. 
10,24;  loan.  13,33;  21,5  raiSfa),  uti  alios 
quoque  ad  consolationem  dandam  el 
amorem  suum  exhibendum  compellat  : 


±15 


l'ILIUS. 


FILIUS. 


290 


conlide,  lili  iTézvov  Mallli.  9,2)  oie.  Nolio 
siibiecUonis  ollcrliir  iii  lilio  morlis,  lilio 
irao  Ole.  quo  uoiniae  appt'llaliir  qui 
iiiorli  est  doslinaliis,  irac  Dei  olmoxius; 
similikT  niiiis  -relionnae,  tiliiis  pcniilio- 
iiis  (d.  i  lleg.  'icai;  2  Urg.  12,:;; 
Miillh.  23,15;  loan.  17,12;  K|.li.  2.3). 

SimiliUicline  quadain  ciiiii  goncialioiio 
i|iia  natura  propagatiir  ii  qui  aliruitis 
virlulis  vel  vilii  naluraui  cl  indoleiu  in 
se  oxi)rinuuit  lilii  vocanlui-  v.  g.  tilii 
mhoris,  sapionliat\  lucis,  oheiliculiar ; 
tilii  iuiquilatis  (i.  (\  Beliali,  superinac 
(2  Uog.  7,10;  Malth.   11,19;  li.pli.  :i,8; 

1  Petr.  1,14  etc.).  Simililer  lilii  diaboii 
(1  loan.  3,10). 

Sensu  subliniiorc  dicuiiLur  lilii  Dei  qui 
a  1)60  creati  peculiari  quadam  digni- 
tatc  in  oius  regno  praediii  sunt.  Ua  ap- 
|)eilanlur  tilii  Dei  angeli,  nobilissimae 
Dei  creaturae  i,lob  1.6;  2,1;  39,7;  Ps. 
28,1;  88,7);  populus  Israël,  quem  Deus 
siugulari  modo  sibi  elegit  in  peculium, 
in  regnuui  sacciilotale,  in  genleui  san- 
etain  Ex.  19,5.  6),  vocatur  «  lilius  meus 
primogenitus  »  (Ex.  4,22);  et  Deus  dici- 
lui'  patei"  populi  et  genuisse  populum 
.Dent.  32,0,18)  et  Deus  conqueritur  : 
lilios  enulrivi  cl  exaltavi,  ipsi  auteni 
spreverunt  me  (Is.  1,2;  cf.  Is.  30,1.  9; 
43,6;  1er.  3,14)  et  apud  Osée  dicit  :  ex 
Aegyplo  vocavi  iilium  meum  (11,1)  et 
Ephraim  dicitur  a  Deo  filius  lionorabi- 
lis  (1er.  31, '20  ;  etiam  uno  loco  alii  po- 
puli lilii  appellautur,  Deo  de  Israël 
dicente  :  quomodo  ponam  te  in  lilios 
(1er.  3,19).  Si  totus  populus  tbcocraticus 
vocatur  lilius  Dei,  non  mirum  est  pecu- 
liari modo  eam  appellationem  attrilnii 
régi  tbeocratico  qui  sedet  super  soliuui 
Doniini  et  qui  ])ascil   populum  Dei;  ita 

2  Ucg.  7,14  :  ego  ero  ei  in  palrem  et 
ipse  erit  mibi  in  Iilium  (quae  verba 
proxime  de  Salomone  dicunlur;  cl'. 
1  Par.  22,10)  et  Ps.  88,28  de  Davide  : 
ego  primogenitum  ponam  illum.  Pariter 
eo  noinine  lionoranlur  indices  :  ego 
dixi  :  dii  oslis  et  lilii  excelsi  omnes 
(Ps.  81,0)  et  etiam  bomines  pii  culto- 
rcsque  Dei  eximii  eo  nomine  designan- 
lur;  cf.  Ps.  72.i;i;  Prov.  lî,26;  Sap. 
2.13. 

Oiio  ulliino  excmplo  iam  ad  id  deve- 
ninuis,  ([uod  in  iusiis  onuiibus  ([ui  scil. 


gralia  sanctilicanle  ])raedili  sunt  oltti- 
net;  bi  enim  sunt  propler  gratiam  banc, 
quae  est  partici|)atio  quaedam  naturae 
divinac  (2  Petr.  1,4),  semen  Dei  (1  loan. 
3,9),  lilii  Dei.  utiquc  per  adoptioncm 
ivide  s.  V.  ADOPTIO);  sed  cum  ornali 
sint  illa  gratia  et  nali  ex  I)(?o  dicantur 
(loan.  1,13;  I  loan.  3,9)  et  Deus  cos 
genuerit  verbo  veritatis  (lac.  1,18;  cf. 
liian.  3,Li).  elucet  iustos  modo  mullo  ex- 
celientiore  ])rae  populo  tbeocratico  vo- 
cari  lilios  Dei  accepto  spiritu  Dei  et 
spiritu  adoptionis  liliorum  (Uom.  8,14. 
i;i;;  quare  in  !Novo  Teslamento  iubcmur 
orare  ad  Deum  :  pater  noster  et  lesus 
saepe  Deum  vocat  patrcni  nostrum 
iiosque  borlatur,  ut  sinius  lilii  patris 
nostri  caelestis,  ut  scil.  eius  sanctitatem 
quantum  possumus  imitatione  exprima- 
mus  (Mattb.  ;),4o;  Luc.  6,3j);  undc  pe- 
culiari modo,  quia  Deus  est  Deus  pacis, 
pacilicatores  vocantur  lilii  Dei  (Matlb. 
■.\.9).  Ut  lilii  Dei,  sunt  etiam  iidem  bere- 
des  Dei  (Rom.  8,17  ,  quibus  bona  Dei 
obvenient.  Ilaec  tandem  glorilicatio  ap- 
pellatur  revelatio  liliorum  Dei  iRom. 
N,19);  nunc  enim  lilii  Dei  sumus,  sed 
nondum  apparuit  quid  erimus;  cum 
apparuerit,  similes  ei  erimus,  quoniam 
videbimus  eum  sicuti  est  (1  loan.  3,2). 

Alio  omnino  modo  lesus  appellatur 
lilius  Dei.  Discrimen  iam  apparet  in  eo 
quod  vocatur  lilius  Dei  unigenitus,  filius 
proprius.  Quo  sensu  sit  Filius  Dei  erui- 
tur  ex  omnibus  locis  quibus  diviua  eius 
natura  probatur.  Vide  s.  v.  lESL'S 
CHRISTUS  n.  3. 

Ipse  lesus  plerumque  se  nominat  Iilium 
bominis.  Quod  nomen  ex  Danielc  7,13 
pelitum  Messiam  désignât;  vide  s.  v. 
lESt'S  CHRISTIS  n.  2. 

Alias  lilius  bominis,  tilii  bominum 
modus  estlo(iuen(U  in  Vetere  Teslamento 
vel  in  parallelisnio  ad  bominem  vel  ut 
designetur  bomo  fragilis,  niorlalis.  de- 
l)ilis,  qui  ipsa  sua  origine  ab  boinine 
naturam  fragilem,  miscriis  morti((ue  sub- 
icctam  manifestot.  Ita  Ps.  8,5  :  quid 
est  bomo  quod  memor  es  eius  aut  lilius 
bominis  quoniam  visitas  eum  (Ps.  8,^))? 
quanlo  magis  bomo  puti'edo  et  tilius 
lininiuis  vermis  (lob  25.0).  Qui  moilus 
loquendi  saepius  cernitur,  quando  Deo 
oppcuiilur  bomo   :  non  est  Deus  quasi 


297 


FILIUS. 


FIRMAMENÏUM. 


298 


homo  ut  meiiliatur,  nec  ut  filius  hoiiiinis, 
ut  inutetur  (Num.  23,19);  si  Dominas 
incitet  te  adversum  me,  odoretur  sacri- 
ficium;  si  autem  filii  iiominum,  male- 
dicti  sunt  in  conspectu  Domini  (1  Reg. 
26,19);  similiter  Ps.  10, o  :  oculi  eius 
(Dei)  in  pauperem  respiciunt;  palpebrae 
eius  interrogant  tilios  iiominum  ;  Ps.  32, 
13  :  de  caelo  respexit  Dominus,  vidit 
omncs  filios  Iiominum;  Ps.  106,8  :  con- 
fiteantur  Domino  misericordiae  eius  et 
miralîilia  eius  filiis  Iiominum  etc.  Vcl  : 
quis  es  tu,  ut  ti mères  aii  liomine  mor- 
tali  et  a  filio  hominis  qui  quasi  faenum 
itaarescet  (Is.  51,12)?  Ezecliiel  propheta 
ab  angelo  vel  Deo  compellari  solet  :  fili 
hominis  (2,1;  3,1.  4.  10.  17.  23;  4,1. 
16;  5,1;  6,2  etc.i,  qua  compellationc 
admoneatur  conditionis  iiumanae  tragi- 
lis  et  per  se  impotentis  ad  res  altiores. 
Vult  enim  Deus  ut  animo  demisso  mu- 
nus  obeat  propheticum  et  ut  sibi  con- 
scius  sit  omneni  vim  et  eflîcaciam  deri- 
vari  ab  ope  divina. 

Praetereanon  erit  inutile  notare  quos- 
dam  modos  loquendi  hebraeos  :  ad 
designandam  aetateni  dici  solet  :  Noe 
filius  quingentorum  annorum  i.  e.  500 
annos  natus  (1  Reg.  13,1  in  Vulgata  Ic- 
gitur  :  filius  unius  anni  erat  Saul;  in 
textu  hebr.  numerus  iniuria  temporum 
excidit,  unde  :  filius  ...  annorum  erat 
Saul).  Dicitur  filius  senectutis  patris  vel 
iuventutis  filius  a  pâtre  sene  vel  iuvene 
genitus  (Gen.  37,3;  Ps.  127,4  hebr.). 
Dicitur  lucifer  filius  aurorae  (Is.  14,12; 
in  Vulgata  :  qui  mane  oriebaris)  ;  sagittae 
dicuntur  filii  pharetrac  Lament.  3,13, 
filii  arcus  lob  41,20  hebr.;  ariotes  filii 
Basan  Deut.  32,14;  populus  appellatur 
filii  areae  meae  i.  e.  populus  aniictus 
et  quasi  miseriis  trituratus  Is.  21,10; 
vinea  facta  est  in  cornu  filio  olei  i.  e.  in 
colle  pingui,  ubere  Is.  5,1;  filii  olei  i.  e. 
uncii  a  spirilu  Domini  ad  munus  theo- 
craticum  obeundum  Zach.  4,14;  filius 
noctis  appellatur  Ion.  4,10  ricinus,  qui 
fit  et  jierit  una  nocte  ;  stcllae  comités 
appellanlur  filii  (lob  38,32)  etc. 

De  filiis  Dei  et  filiabus  Iiominum  Gen. 
6,2  ss.  vide  s.  v.  DILUVIUM  I.  (col.  77). 

FIMUS.  Tamquam  res  immunda  c 
castris  debuit  finius  removeri;  quando 


agitur  de  hostiis,  praecipitin-,  ut  cum 
pelle,  intestinis  extra  castra  comburatur 
(Ex.  29,14;  Lev.  4,11  ;  8,17;  16,27  ;  Num. 
19,5).  Notum  est  in  regione  orientali 
fimum  siccatum  adhiberi  ad  igneni  alen- 
dum  ;  et  igné  e  fimo  boum  accenso  Eze- 
chiel  sibi  panem  at'flictionis  coquere  iu- 
betur  (4,  15).  In  maxima  victus  penuria 
fimus  columbarum  comedebatur;  facta 
est  famés  niagua  in  Samaria  et  tamdiu 
obsessa  est  donec  venumdaretur  quarta 
pars  cabi  stercoris  columbarum  quinque 
argenteis  (4  Reg.  6,25)  ;  turpi  exaggera- 
tione  Rabsaces  civibus  hierosolymitanis 
exprobrat  quod  iam  ad  eam  miseriam 
redacti  sint,  ut  comedant  stercora  sua. 
Sacerdotibus  nialis  Deus  summani  décla- 
rât indignationem  qua  sacrificia  pollula 
exsecratur  :  dispergam  super  vultum 
vcstrum  stercus  sollcmnitatum  vestra- 
rum  (cf.  Lev.  4,11  ;  8,17)  et  auferent  vos 
cum  eo  (Mal.  2,3  hebr.  i.  e.  siniul  cum 
stercore  eiicientur  e  templo).  Quod  le- 
gitur  3  Reg.  14,10  :  et  mundabo  reli- 
quias  domus  Jéroboam,  sicut  mundari 
solet  fimus  usque  ad  purum,  destructio- 
nem  déclarât  usque  ad  internecionem. 
—  In  iirbe  lerusalem  porta  stercoris 
saepius  commenioratur  (Neh.  2,13;  3, 
14  porta  slorquilinii;  12,31),  quae  ex 
Neh.  3,^13-15  sita  erat  inter  porlam  val- 
lis  et  portani  fontis;  proin  in  parte  me- 
ridionali  urbis.  Vide  lERUSALEMV.  3.5. 

FIRMAMENTUM.  In  rébus  natu- 
ralibus  saci'ao  Htlerac  modo  loquunlur 
populari  sicut  res  sensibus  exhibentur. 
Unde  in  narratione  quoque  creationis 
sermo  est  de  firmamento,  uti  sensibus 
deprehenditur  :  fiât  firmamentum  (Î?''p1 

expansum);  fiant  luminaria  in  firma- 
mento... et  posuit  stellas  in  firmamento 
caeli  (Gen.  1,6.  14.  17)  et  :  extcndens 
caelum  sicut  pellem  (Ps.  103,2;  cf.  Is. 
40,22).  Secundum  aspectum  quem  prae- 
bet  firmamentum  dcscribihir  ut  opus 
lapidis  saphir,  utcrystallum  (cf.  Ex.  24, 
10;  Ez.  1,22).  In  firmamento  praeclara 
cerni  opéra  Dei,  unde  Deus  laudandus 
sit,  psalraisenuntiatur  (Ps.  18,2;  150,1); 
gioria  sanctorum  in  resurrectionc  com- 
paratur  splendorifirmamenli  :  fulgebunt 
quasi  splendor  lirmamcnti  Dan.  12,3. 
In  tiieopliania  quae  Ezechicli  exhibclur, 


nm 


KIRMAMRNTUM. 


KOEDUS. 


300 


apparot  super  capila  rlienibim  l'orina 
i|uaetlam  vcl  spocies  quasi  lirmamoii- 
lum  (jund  rrystalh»  siniilc  oral  (K/..  I, 
22). 

CeloiUMi  in  N'ukala  liruiaiuonluin  va- 
rias voies  liehr.  e\i)iiinil;  ila  2  Itc^.  22, 
tt  l'aclus  esl  Doniinus  lirnuiniculuni 
inouni  "J^-)2  (fulcrum)  et  iu  Ps.  I7,;{ 
V^D,  itoin  1*3.  70,3  (peira);  3  Ucg.  8, 43 
oxaudics  in  (irmainento  (]13a)  iuihita- 
ruli  tui;  item  v.  49;  et  onino  firmamcn- 
tum  (n:2a)  panis  contrivil;  posuisti  lir- 
niainoiilinii  ("lïiQ)  eius  forniidinciii;  et 
ci'il  lii'MKiMiouluMi  (in  nD3.  abundantia 
IruMicnti  in  terra  (l*s.  tO4,t0;  S8,41; 
71,10);  tirniamentuni  (IID)  est  Dominus 
timcntibus  cuni  Ps.  24,14  etc.  Sap.  4,3 
rirniamenluni  expriuiit  |3d(cjtv,  Ecoli.  3,34 
<zz-/ipiyiL(x;  item   Ercli.    3't,19;  49,17;  43, 

1.    9  CTT£p£tO[Jia. 

FISTULA  verlilur  a  S.  Hicronyiiio 
imprimis   hebr.    n:p,  quod   Gant.    4,14 

inter  aromata  recensetur  et  alias  rectius 
calamus  expUcatur.  V.  CALAMUS.  — 
Praeterca  listula  est  instrumcntuni  mu- 
sicum,  scilicel  anindo  pasloruiu  (aupty^\ 
quae  etiani  nunc  in  l*alaes(ina  fréquen- 
ter audilur;  enumeratur  inter  varia  in- 
strumenta mûrira  Dan.  3,;i.  7.  10.  15 
(chald.  NriipiTC'Q  et  v.    10  f^DipTCa). 

—  Ex  similitudine  etiam  ossa  magni  Bc- 
bemotb  lisUdae  i.  e.  canales  aoris  dicun- 
tur  lob  40,13   hebr.   18  (.nkl^inj  ''p^SN). 

—  Salis  vexatus  est  textus  qui  legitur  in 
historia  caplae  arcis  hierosolymitanae 
2  Reg.  5,8  "  propos uerat  David  in  die 
illa  praemium  (jui  percussissel  lebu- 
sacuni  et  Ictigisset  domatum  fistulas 
(liJï2  )J^^1^)  »  ;  de  que  cf.  commenlalo- 

res  (F.  de  Hummehiuev  et  al.i  et  arl.  lE- 
RUSALEMYI.  et  Vil. 

L.    FONCK. 

FLAGEiiLUM  propi'ic  est  inslru- 
uu'nluni  ad  »aodon(bun  inris  confcrtum. 
Lex  plagariun  scu  llagtdlationis  baec 
crat  :  si  euru  qui  pcccavit,  iudices  di- 
gnuni  viderint  plagis,  |trostoiiient  cl 
coram  se  facieni  veri»erari,  ita  dutniaxal, 
ut  quadragenariiun  uuuïerum  non  iwee- 
danl,  ixo  \(.Mn\c  lacerai  us  anle  oculos  luos 
abeal  IValcr  luiis  (Drut.  25,2.  3i.  Pustea 


ne  uumrnis  isle  excedatur  a  labliinis 
slatutum  fuil,  id  solum  plagac  tiiginla 
iiovein  iullig(M'(>nltu';  Id  quod  iaui  leui- 
poro  apostolorurn  usu  inductum  fuisse, 
ex  2  Cor.  1 1 ,24  disiinnis.  Durior  llagel- 
lan(b  modiis  indicalur  3  Ueg.  12,11.  14 
el  2  Par.  10,11.  14  :  paler  meus,  inquil 
Itoboam,  oecidil  vos  llagellis,  ego  v(>ro 
caedam  vos  scorpionibus  (fusiibus  spi- 
nosis,  flagi-isaculeatis)  el  lud.  8,7  :  con- 
leram  carnes  vestras  cuin  spinis  Iribu- 
iisque  deserti.  Crucialu  llagclloruni 
eliam  saevilum  est  al)  Antioclio  i-ege  in 
lideles  Dei  servos,  quos  flagris  et  taureis 
caesos  compellere  studebat  ad  edendas 
contra  legem  carnes  porcinas  (2  Macb. 
7,1).  In  synagogis  quoque  poena  llagel- 
lationis  infligebatur;  cf.  Matlh.  10,17; 
23,34;  Act.  .'),40.  (^rudelior  erat  llagella- 
tio  more  Homanoium  facta,  cum  ci  nullus 
ccrlus  [)lagarum  numerus  esset  prae- 
stilutus;  instrumenta  constabant  loris, 
aculeis,  funiculis;  etiam  nodi  plumboi 
flagellis  addebanlur,  aciculae,  uncinuli, 
aculei  ferrei  sculicis  inserebantur,  qui- 
bus  miserorum  cutis  ad  costas  nsque  et 
ossa  lacerabatur.  Et  lesum  quideni  cru- 
delissimo  fuisse  tlagellatum,  iam  ex  eo 
concluseris  quod  Pilatns  eius  aspect u 
spcrabat  fore,  nt  féroces  ludaeorum  ani- 
mi  emollirentur.  Cives  romani  lege  Por- 
cia  et  loge  Sempronia  ab  eiusmodi  poena 
qua  solum  servi  et  alienigenae  castiga- 
bantnr  omnino  erant  imnuuies;  quare  ea 
voce  :  civis  romanus  sum,  apostolus  fla- 
gella a  se  avertit  (AcI.  22.25  s.)  et  alias, 
cum  se  flagellari  permisisset,  ea  voce 
magistratibus  timorem  incussit  (Act.  10, 
37  s.).  —  Obvia  translalione  llagelUun 
dicitur  de  magna  calamitate.  ([ua  »iuis 
vel  a  Deo  vel  ab  homine  aflicitur.  Ita 
sermo  lit  de  flagelle  linguae  (lob  5,21) 
et  Ecdi.  20,9  :  in  muliere  zelotypa  fla- 
gelluni  linguae;  Ps.  31,15  :  congregala 
suni  super  me  flagella. 

FLUMEN.  Solo  nomine  lluminis  de- 
signalur  in  libris  Vel.  Test,  vel  lluviiis 
Aegypli,  Nilus,  vel  iMipbrales  vel  eliani 
Tigris  (v.  s.  vv.). 

FLUXUS  vide  s.  v.  IMMINOITIA  el 
MOUlU. 

FOEDUS.  Ceuci'aiiui  bu'dus  esl  pa- 
ctum   cerlis    condiliniiibus  iuiluui.    Iam 


301 


FOEDUS. 


FOEDUS. 


302 


Abram  liahebat  focdus  cuin  Manibre 
eiusque  fralribus,  qui  eum  in  piigna 
(.■uni  regibus  vi  foederis  adiuvabant  (Gen. 
i4,13.  24);  foedus  cum  eo  expeliil  Abi- 
melech,  ne  sibi  ab  Abrabatn  damnuni 
inferi-etiir,  id  quod  Abraham  spopondit 
poslulans  no  servi  eius  sibi  puteum  eri- 
perent.  Donis  acceptis  Abimrdech  se  ol)- 
strinxit  ad  foedus  fideliter  servandum 
(Gen.  21,22  s.)-  Simililer  l'oedus  inituni 
est  inter  Isaac  et  Abinielcch,  quod  con- 
vivio  celebrato  sancitum  est  iureiurando 
(Gen.  2(3.29  s.);  foedus  quod  inierunt 
Laban  et  lacob  iuramenlo,  sarrificiis, 
epulis  sacrificalibus  conclusuni  est  (Gen. 
.31,44.  54).  Israelitae  severe  probibentur 
ne  foedus  ineant  cum  gentibus  terrae 
Chanaan  (E\.  23,32;  34,io;  Deut.  7,2); 
eiusniodi  foedera  cum  extraneis  etiam 
a  prophelis  acriter  reprehenduntur,  ut- 
polc  populo  Dei  indigna  ({ui  lotam  tidu- 
ciam  in  Deo  ponore  debeat;  cf.  Is.  28, 
14  ss.;  30,1  ss.;  31,1  ;  1er.  2,18;  2  Par.  20, 
37.  Quam  sancta  habita  sint  foedera  se- 
mcl  inila,  exemple  est  modus  agendi 
losue  cum  Gabaonitis  qui  mendaciis  suis 
foedus  ab  losue  impctrarunt,  quod  foe- 
dus acceptis  ab  eis  cibariis  inilum  est. 
Fraude  enim  détecta  foedus  tamen  ser- 
vandum esse  losue  censuit  :  iuravimus 
illis  in  nomine  Domini  Dei  Israël  et  id- 
circo  Jion  possumuseos  contingere  (los. 
9,6  s.).  (^)ua  narratione  simul  edocemur 
de  modo  foedus  ineundi  :  <'  susceperunt 
igitur  de  cibariis  eorum  »  ;  valebat  ita- 
que  60  iara  tempore  quod  hodie  apud 
tribus  eius  regionis  obtinot;  quocum 
cibum  semel  capiel»ant,  eum  tamquam 
socium  et  amicum  habent  et  tuentur. 
Inde  quoque  explicalur  foedus,  pactum 
salis  (Num.  18,19;  2  Par.  13,5),  quia  in 
convivio  quo  quis  in  socium  et  amicum 
suscipiebatur,  necessarium  illud  condi- 
mentum  non  dcerat.  Alius  modus  foe- 
dus ineundi  cernitur  ia  lonatha  qui 
paciscens  cum  Davide  partem  vestimen- 
torun)  Davidi  dédit  (1  Reg.  18,3.  4). 

Sublimius  foederis  g-enus  est  quod 
Deus  inirecum  hominc  dignatur.  Prima 
eius  menlio  fit,  cum  Deus  indicto  dilu- 
vio  Noe  cum  sua  familia  se  servaturum 
promillit;  ubi  itaque  illud  :  ponamque 
foedus  meuni  tecum,  Dei  promissionem 
et  sponsionem  salutis  conlinet.  Noe  ex 


sua  parte  débet  arcam  fabricare  el  ce- 
tera quao  Deus  iubet  praestare.  Post 
diluviuni  Deus  statuit  pactum  :  nequa- 
quam  omnis  caro  ullra  interficietur  aquis 
diluvii  et  in  huius  foederis  signuni  accipi 
iubet  arcum  suum  in  nubibus  (Gen.  G, 
18;  9,9  s.).  Postea  Deus  ex  génère  liu- 
mano  ununi  elegit,  in  quo  omnes  gentes 
demuin  essent  benedicendae  et  qui  pater 
esset  fulurus  populielecti.  Cum  eo  Deus 
soilemniore  modo  foedus  pepigil  Gen. 
15,9  s.;  cernitur  enim  ibi  modus  pan- 
g'ciidi  foedus  qui  simili  ratione  apud 
alios  quoque  populos  celebrabatur  ;  im- 
molatae  quippe  victimae  dividebantur  in 
duas  partes  et  inter  eas  contra  se  positas 
pacisceiiles  medii  transibant,  cuius  rei 
significatio  declaratur  1er.  34,18  :  dabo 
viros  qui  praevaricantur  foedus  iiieum 
(sicut)  vitulum  quem  conciderunl  in  duas 
partes  et  transierunt  inter  divisiones 
eius.  Proinde  isto  transitu  fidelem  obser- 
valioneni  foederis  spondebant  et  ut  in 
trusta  conciderentur  si  non  observarent 
sese  devovebant.  Promissio  vero  quam 
Deus  foedere  sancivit  erat  :  semini  tuo 
dabo  terram  hanc  etc.  Gen.  18,18.  Quod 
foedus  Deus  mox  confirmavit  mutans 
Abram  iionien  in  Abraham  :  patrem 
multarum  gentium  conslilui  te  (Gen.  17, 
5)  et  poslulans,  ut  signum  foederis  ado- 
ptetur  circunicisio,  quae  sit  sponsio  ob- 
servalionis  foederis  (Gen.  17,9  s.)  :  am- 
bula  corani  me  et  esto  perfectus  (Gen. 
17,1).  Vi  huius  foederis  initi  cum  Abra- 
ham et  Isaac  (Gen.  17,19)  Deus  populum 
ex  Aegypto  liberavit  :  ego  audivi  gemi- 
tum  filiorum  Israël  quo  Aegyptii  oppres- 
serunl  eos  el  recordatus  sum  pacti  niei 
(Ex.  6,5;  cf.  2,24).  Quod  foedus  démuni 
in  Sinai  ita  est  completum,  ut  cum  toto 
populo  iniretur  :  si  audieritis  voceni 
meam  et  custodieritis  pactum  meum", 
erilis  mi-hi  in  peculium  de  cunctis  po- 
pulis,  in  regnum  sacerdotale  et  gens 
sancta  (Ex.  19,5.  6)  et  populus  spopon- 
dit :  cuncta  quae  locutus  est  Dominus 
faciemus  (v.  8).  Deus  itaque  dédit  leges 
quibus  omnes  populi  condiliones  oplime 
constituerentur  et  proniisil  quamdiu  foe- 
dere fideliter  stetissenl  se  illis  adfuturuni 
esse  cum  onini  benedictiouum  copia; 
foederis  vero  violationem  se  esse  ultu- 
rum.    Atque  utrumque  per  totam  populi 


SO'A 


KOKDUS. 


FOEUUS. 


304 


liislDriaiii  <orniliir.  Fdeihis  autcni  sinai- 
liciiiu  olilatis  sarriliciis  sanciliiin  csl; 
uti  Abraham  vit-liiuas  divisil  in  diias 
parles,  ita  .Movses  sanfîuincm  sacriCica- 
leni  in  diias  ilivisit  parles;  uiiain  parteiu 
fiidil  super  allare,  allerain  luisil  in 
(t'atcras  et  ex  ca  aspersit  po{ui)uMi  di- 
cens  :  liif  est  sanf;ais  loederis  ([iiod  pe- 
pifjil  Doniinus  voldseum  super  cunctis 
scnnonibus  liis  (Kx.  24,8^.  Alquc  veliit 
signnni  peculiare  hniiis  loederis  eonsi- 
deratiii'  ceiebi-atio  sal)bali  Ex.  31,  K)); 
et  sanctiiariuni  a  Deo  conslitnlum,  quo 
in  niedio  popidn  suo  versari  ennujue  iil 
Deus  loederis  rejiere  vult,  appcllatiir 
tabernaculuni  foederis,  arca  loederis. 
lUi  apiid  honiines  toediis  confirmatnr 
oonvivio,  itasanela  illacuniDeo  socielas 
expriinitur  epulis  sacriliealibiis  ;  quare  de 
hoc  foedere  quoqiie  iisurpatur  loeiitio  : 
salfoederis  (Lev.  2,13;  Nuni.  18,10  etc.)- 

Praeterea  iliaqnae  slabiii  modo  insti- 
tuta  sunt,  etiam  nomine  loederis  qiian- 
doquc  désignant  11 r.  lia  ({uod  posteris 
Levi  sacrum  ministerium  commissum 
est,  dicilur  paclum  Levi  (Mal.  2,8);  ius 
sacerdotum  ])ercipiendi  certas  sacriticio- 
rum  partes  et  primitias  dicilur  paclum 
salis  sempiternum  coram  Domino  (Num. 
18,19);  pariter  :  et  erit  tani  ipsi  (Phi- 
nees)  quam  semini  eius  pactum  sacerdolii 
sempiternum  quia  zelalus  est  pro  Deo 
suo  et  expiavit  scelus  liliorum  Israël 
(Num.  23,13).  Pariter  quod  Deus  Davidi 
promisit  2  Reg.  7,14  de  regno  aeterno, 
David  appcllat  itaclum  aeternum  quod 
Deus  secum  inierit  (2  Ueg.  23,3).  —  Po- 
pulus  ulique  foedus  illud  inituni  saepe 
violavil,  praeserlim  idololalria  i^vide  s. 
V.);  neque  tamen  deerant  qui  populum 
ab  apostasia  rcvocarenl,  immo  qui  foe- 
dus renovanduni  et  redintegrandum 
curarenl  ;  ila  losue  (los.  24,23  s.);  loiada 
4  Reg-.  11,17;  lempore  losiae  4  Reg.  23, 
3;  1er.  11,1;  Esdr.  10,3;  Neh.  9,38. 

lam  propiietae  rationem  foederis  quo- 
que  annuntiant  pro  lempore  inslaura- 
tionis  gloriosae  regni  Dei,  i.  e.  pro  lem- 
pore messiano.  Ita  de  servo  Domini,  de 
Messia  dicitur  a  Deo  apud  Isaiam  :  dedi 
te  in  foodiis  popuii  (Is.  42,0;  49,8)  i.  e. 
ut  sis  medialor  foederis  pro  popido,  ul 
foe(his  denuo  rcstituatur;  eodemcpie 
modo  vocalur  .Messias  anirehis  testamcnli 


i.  c.  nuntius  foederis  (Mal.  3,1  hebr.). 
Et  foedus  messiani  lemporis  pariler  lan- 
gilur  promissionc  :  fei-iam  vobiscum 
pacliun  sempiternum,  misericordias  Da- 
vid lidelcs  (Is.  i);;,3)  i.  e.  secundum  pro- 
missa  lirma  Davidi  data,  quae  legunlur 
2  Reg.  7,14;  pariler  cf.  Is.  34,10;  39,2!  ; 
01,8.  Idem  foedus  lanniuam  novum  an- 
nunliat  leremias  31,31  s.  t[ui  sicut  Isaias 
quoquceius  foederis  naluram  etindolem 
spiritualcm  clare  elfert;  cf.  1er.  32,40; 
33,20  ilem(|ue  Ez.  1(),02;  34,23;  37,20. 
Porro  uti  velus  foedus  saepius  tamquam 
foedus  matrimoniale  proponitur  (cf.  Is. 
50,1;  1er.  2,2;  Ez.  10,8  s.;  Os.  2,2  etc.;, 
ita  novum  quoque;  iinde  Os.  2,19  spon- 
sabo  te  milii  in  sempiternum  et  Messias 
tamquam  sponsus  praedicatur  in  Ps.  44 
et  gens  Messiae  tamquam  sponsa  (Is.  61, 
10). 

llisce  plane  concordant  ea  quae  Chri- 
stus  et  apostoli  slatuunt.  Et  Christus 
quidem,  simili  modo  uti  Movses  sanguine 
sacrificiali  foedus  sinailicum  vêtus  inau- 
guravit,  sanguine  nudto  pretiosiore  no- 
vum foedus  condidil  dicens  cum  clara 
ad  illa  Moysis  verba  aliusione  :  hic  est 
sanguis  meus  novi  leslamenli  ^Matth.  26, 
28).  Apostolos  esse  ministros  novi  testa- 
menti  S.  Paulus  asseril  (2  Cor.  3,6  et 
quomodo  a  ratione  foederis  ipsa  testa- 
menti  indoles  non  sit  aliéna,  immo  foe- 
dus hoc  sit  verum  testamenlum,  vera 
dispositio  mortis  causa,  a[)Ostolus  docet 
Hebr.  9,16;  scribimur  enim  heredes  caeli 
morte  Christi;  et  haec  leslamenli  ratio 
iani  in  vetere  foedere  erat  indicala,  i[uia 
illud  quoque  in  sanguine,  ergo  morlo 
victimae  inlercedenh»,  dedicatum  est 
(Hebr.  9,18  s..  Quanlopere  auleni  foedus 
novum  praestet  prac  vetere,  multis  e\- 
plicatur  niodis.  Idenini  iam  olucetex  eo 
quod  velus  sit  umbra,  figura,  novum 
autem  habeat  i|)sa  bona  messiana  ;  palet 
ex  dignitale  eius  (jui  sponsor  est  novi 
foederis,  lesii  Chrisli,  qui  ut  Filins  Dei. 
dignilatem  angclorum  et  Moysis,  inlinile 
superat  Jlebr.  1,4  s.;  3,2;  7,22);  palet  ex 
dignitale  ministerii  eius  quod  versatur 
circa  sanctuarium  caeleste  (Hebr.  ><.l. 
6i,  ex  pi-etio  sanguinis  sacnficalis  piM- 
qucm  iulravil  in  sancta  aeterna  redem- 
ptioiic  inventa  (I.  c.  9,11  s.\  Hoc  porro 
foedere     couscienlia     emundalur,     una 


305 


FOEDUS. 


FONS. 


306 


oblatione  consummantur  sanctificati,  fit 
accessus  ad  Sion  montem  et  civitatciu 
Dei  viventis,  lerusaleni  caelestem  cl 
multoruni  milliuni  angelorum  frequen- 
tiam  et  ecclesiam  primitivorum  et  iudi- 
cem  omnium  Deum  et  spiritus  iiistorum 
perfectorum  et  testament!  novi  mediato- 
rem  lesum;  hoc  foederc  via  ad  sanctua- 
rium  caeieste,  ad  ipsam  Dei  visioncm 
apertaest(Hebr.  9,8. 14;  10,10;  12,22  s.); 
hoc  foedere  tilii  evadimus  lenisalem 
caelestis,  cives  sanctorum,  domesticiDoi, 
heredes  Dei,  coheredes  Christi  (Gai.  4, 
26;  Eph.  2,19;  Rom.  8,17).  —  Notanil^ 
reddi  foedus,  pactum,  testamentum  (cf. 
Ps.  Eccli.).  —  Vide  etiam  ARCA  FOE- 
DERIS. 

I.    KNABENBAUER. 

FOENUM  accipi  débet  in  Vulgala 
notione  graminis,  herhae  viridis.  Pouitur 
enim  pro  hebr.  2ii7î?  Dcut.  11,5;  4  Reg. 

19,26;  Ps.  71,16  florebunt  de  ci  vitale 
sicut  foeniim  terrae;  Ps.  91,8;  101, o. 
12;  104,.3b;  105,20;  Prov.  27,26;  Is.  37, 
27;  Dan.  4,22.  29;  aliis  in  locis  pro 
liïPI  lob  40,10;  Ps.  36,2;  102,13;  103, 

14  producens  foenum  iumentis;  128,6; 
146,8;  Is.  40,6.  7.  8;  31,12  quasi  foenum 
arescet.  Etiam  ponitur  pro  "i^CÎT  (mani- 

pulus)  1er.  9,22;  Am.  2,3;  Mich.  4,12; 
Zach.  12,6.  In  libris  Novi  Test,  ponitur 
pro  -/ôpioç  quac  vox  plerumque  pro  gra- 
mine  viridi  adhibetur.  Notione  generali 
graminis  etiam  foenum  esse  a  nostro 
interprète  .acceptum  patet;  nam  dicitur 
viride  foenum  (Marc.  6,39;  Apoc.  8,7), 
nos  foeni  (lac.  1,10;  1  Petr.  1,24).  Gra- 
men  calore  solis  cite  arescit,  si  secatur; 
quare  ut  imago  fragilitatis  humanae, 
gloriae  citissime  transcuntis  adhibetur. 
Gramen  aridum,  siccum  ad  alimentum 
ignis  inserviebat  fMatth.  6,30;  Luc.  12, 
28). 

FOENUS  hici'um  est  quod  crcditor 
idtra  pecuniae  summam  quam  commo- 
davit  oxigit.  Israelitis  interdictum  erat 
foenus  exigere  a  fratre  i.  e.  ab  Israelila 
(Deut.  23,19);  ab  alicnigcnis  autcm  cum 
maius  esset  periculum  sortis  accipcre 
licuit.  Immo  recensctur  inter  benedi- 
cliones  quae  legis  observantiam  conse- 
quuntur  :  foenerabis  gentibus  multis  et 


ipse  a  nullo  accipies  mutuum  i.  e.  eris 
valde  dives  (Deut.  15,6;  28,12)  et  inter 
maledictiones  :  advena  Ibenerabit  tibi  et 
tu  non  foenerabis  si  i.  e.  eris  indigens 
et  pauper  (Deut.  28,44).  Foenerari  et 
accipere  mutuum  saepe  esse  causam 
iurgiorum  et  inimicitiarum  indicat  lere- 
mias  13,10.  Gommendatur  prudentia  in 
foenerando  Eccli.  8,13  :  noli  foenerari 
homini  fortiori  te;  ([uod  si  foeneraveris, 
quasi  perditum  habe;  talisenim  cogi  vix 
potest  ad  reddendum  debitum.  Verum 
indigenti  succurrei'e  oportet  et  darc 
mutuum  :  qui  facit  misericordiam,  foe- 
neratur  proximo  suo;  foenerare  proximo 
tuo  in  tempore  nccessitatis  iilius  (Eccli. 
29,1.  2).  Perfcctionis  cvangelicae  est  do- 
cente  lesu  :  mutuum  date  nihil  inde 
sperantes'(Luc.  6,35).  Utilissimum  foene- 
randi  gcnus  assignatur  :  foeneratur  Do- 
mino qui  miseretur  pauperis  et  vicissi- 
tudinem  suam  rcddet  ei  (Prov.  19,17). 
Samuel  puer  quem  mater  Anna  Domino 
consecravit  vocatur  ab  Heli.  sacerdote 
foenus  quod  connnodavcrit  Domino  (1 
Reg.  2,2i)  —  explica  h.  1.  foenus  credi- 
tum,  pecuniam  crcditam,  sortem.  Aliter 
in  hebr.  :  reddat  tibi  Dominus  semen 
de  mulicre  bac  pro  re  petita  quae  a 
lahwe  postulata  est). 

FONS.  Comparatione  instituta  cum 
Aegypto  terra  Chanaan  merito  laudatur 
tamquam  terra  rivorum  aquarumque  et 
fontium  (Deut.  8,7).  Multa  oppida  a  fon- 
tibus  vicinis  nominata  esse  v.  s.  v.  AIN. 
Praeterea  in  S.  Scriplura  memorantur 
fons  in  via  Sur  in  deserto  seu  puteus 
Agar  (V.  VIVENTIS  ET  VIDENTIS  ME 
scil.  puteus),  duodecim  fontes  in  Ehm, 
fons  in  Rebla  (v.  AIN  1.),  fons  Rogel, 
fons  aquae  Nephtoa,  fons  Taphua,  fons 
Haracl,  fons  invocantis  de  maxilia  iv. 
RAMATH  LECHI),  fons  prope  lezrahel 
(V.  APHEG  4  et  HARAD),  fons  Elisei  (vide 
s.  V.  lERICHO),  fons  Gihon,  fons  draco- 
nis  (V.  DRAGONIS  FONS),  fons  (puteus) 
lacob  (V.  SICHAR);  prope  Haran  in  Me- 
sopotamia  erat  fons  (puteus) ,  ubi  Re- 
becca  aquam  hauriebat  (Gen.  24,11  s.). 

Gum  aqua  tantae  sit  necessitatis,  non 
mirum  est  inter  pastorcs  iurgia  exorta 
esse  de  possessione  fontium  (Gen.  26,19. 
20)  ;  quare  fodere  et   quaerere   fontes 


.{07 


l'ONS. 


FORMICA. 


308 


maj;ni  cial  inoiiiiMiti  et  aqtia  invrnla 
L'iiaiu  raniiino  colt^oaltadir  (Niirn.  21, 
17;,  Temjtoi'o  lielli  l'onlos  (|iiaii(lu(iiir  (>\>- 
turabantiir,  iil  liosles punuiia  at|uat'  labu- 
raronl;  cf.  i  Ucg-.  3,19.  25;  2  Par.  32,3. 
4.  30;  ila  l-lzooliias  obluravil  superioreiii 
roaleiii  aquaruin  Gilion,  ne  Assyriis  pro- 
(lessent  aipiac,  aquas  autoiii  occnllo 
a(|uai>diiclii  ad  occidonleiii  iiilds  David 
addiixit.  Hololernos  quoque  posiiil  cii- 
slddes  ad  fontes,  in  vicinia  Bolludiae,  iil 
liidaoi  oli^ossi  siti  adijiCi'eiiliir  ad  dedi- 
lionoin  Uiiditli  7,()-lO).  —  Uti  Is.  48,1 
dicitiir  :  ([iii  de  aqiiis  Inda  existis,  ita 
Ps.  67,27  de  fonliluis  Israël  i.  e.  ([ui  ah 
Israël  jionus  ducunl. 

(4un  fons,  aqiia  viva,  qiiae  nunqiiaiii 
deliciat,  res  sit  yralissinia  et  exoplalis- 
sima  praesertini  in  rejj;ionibus  validiori- 
bus,  facile  usns  vocis  translatas  explica- 
tur  :  ila  Dcus  dicitur  Ions  aquae  vivae 
(Ter.  2,13),  fons  sapientiac  (Bar.  3,12); 
ita  sermo  fit  de  fontibus  salutis  (Is.  12, 
3),  de  fonte  \'itae  qui  sit  limor  Dniniui 
(ProY.  14,27)  vel  lex  sapientis  (Prov.  13, 
14^  vel  de  fonte  vitae  qui  sit  api,id  Deuui 
(Ps.  3o,101.  Eodein  modo  lesus  ciim 
sederet  ad  foiiteni  lacob  loiiuitur  de  fonte 
aquac  s^ilientis  in  vitam  aeternam  (loan. 
4,6.  14),  et  Apoc.  21,6  :  ego  sitienti  dabo 
de  fonte  aquae  vilae  gratis.  —  Ad  abun- 
dantiae  significatioucm  adbibetur  v.  g. 
Prov.  6,11;  si  impiger  fueris,  veniet  ut 
fons  uiessis  tua. 

FORMICA.  1.  Formica,  liebr.  rhnz, 

bis  in  Proverbiis  a  provida  sua  diligentia 
atque  sollertia  iaudatur,  «pia  sine  duce 
aut  praeceptore  aut  principe  «  parât  in 
aestate  cibum  sibi  cl  congregal  in  messe 
quod  comedat  »  (Prov.  6,6-8),  populus 
(juidem  inbrmus,  seil  sapientior  sapien- 
libus  I  ib.  30,25).  De  siguillcatione  nomi- 
nis  iiebraici  quod  Syris,  Cdialdaeis, 
Arabibus  cuni  Heltraeis  couimune  est, 
versiones  anlii(uai>  i\U[\\o  interprètes 
ouines  consentiuut.  En  auleui  tpiae  ab 
auctoi-e  sacro  laudaulur,  ipiod  sollertes 
sint  ac  providae,  atque  sine  capite  in 
republica  ordinale  vivant,  et  lempore 
incssis  cil)um  sibi  congrcgenl  in  liorrea 
sua,  appi-iuie  formicis  conveniunt,  cpia- 
ruui  variae  species,  jjraecipue  A  (la  seu 
Ajihtienogasler  struclor  et  A.  barbu  m, 


iinunneratMliliu>    luruiis    in    Palacslina 
\ivuiit. 

2.  Kerum  natiu-ilium  pcrili,  cuin 
cetera  facile  adiniserinl,  indc  a  medio 
saeculo  18.  fere  usque  ad  nostram 
paenc  ai^tatem  illud  unum  inler  fabulas 
reiciendum  censuerunt,  formicas  granis 
ac  seminil)us  vivere  eatpic^  in  nidos  suos 
congregare.  Nam  cum  in  nostris  regio- 
nibus  frigidioribus  furmicaepcr  liiemem 
torpoi(^  inertes  iuvciiianlur,  et  pci'  reli- 
qiuun  tempus  animalem  potius  cibuui 
sibi  conquirant,  simile  quid  de  orienta- 
libus  speciebus  gi-atis  supponenles,  au- 
dores  eliam  gravissimi  (v.  gr.  P.  A. 
l.atreiUi',  P.  Hiiber,e[c.)  errorem  popu- 
larem  in  istis  codicis  sacri  verbis  suspi- 
cali  sont.  AI  imprimis  Iota  anliquitate 
omnibusque  saeculis  anterioribus  usque 
ad  18.  illud  ipsum  de  formicis  cre- 
ditum  esse  scriptores  omnium  genlium 
(Muniumque  temporum  teslanlur,  nec 
facile  quis  consensum  adeo  generalem 
erroneum  dixeril.  Dein  bac  nostra  ae- 
late,  immo  ullimis  lusce  decenniis  veri- 
las  facti,  (juod  supponunt  ,verba  textus 
sacri,  a  viris  doclis  variarum  nalionum 
{Lespcs,  I.  T.  Moggridge,  Forel,  H.  C 
Me  Cook,  ai.)  ita  variis  observalionibus 
contirmata  est,  ut  iam  non  nisi  ab  igno- 
rautia  vel  obcaecata  stuliitia  in  dubium 
vocari  possil.  Omnino  igitur  constat, 
neque  unquam  negari  debuit,  varias 
lormicarum  species  palaestinenses  et 
seminibus  vivere  et  graua  frumenti  lem- 
pore messis  in  nidos  suos  congregare 
iisque  per  hiemem  et  aeslatem  suslen- 
tari.  Quod  veianuo  salutis  tS03  a  Uiehtii- 
Baethgen  ignorari  (llandworlerbuch  éd. 
2  I.  80  b)  sane  mirum  est. 

Totani  qiiaostionem  egregie  traclavit  E. 
Wasmann  in  dissertalione  «  Die  getreide- 
sammelnderi  Ameison  in  aller  u.  neiier  Zeit  ». 
Stiinmen  ans  Maria-Laacli  XXXIll.  1887  (U.) 
360-7 i.  Praeler  aucloros  ab  ipso  citatos,  ex 
({uibns  S(im.  Bocliaiius  more  sno  rem  clo- 
ctissime  exposuit  illieroz.  11.  588-G02,  éd. 
lioscnm.  m.  478-97),  cf.  A".  F.  h.  Rosen- 
miiller.  \V\h\.  Alterlh.  IV.  2  i38s.;  //.  O. 
Lenz,  Zool.  il.  ail.  Griecli.  n.  llôin.  5M-ii; 
L.  Leirysolin.  Zool.  d.  Taimnds  ;{>8-31  :  // . 
li.  Tristraiii.  Nat.  liisl.  of  llie  Bible  éd.  s. 
3iy-21  et  lyc-S;  /.  G.  Uood.  Bible  Animalâ 
61fi-22-,  P.  Citltreni.  Fanna  bibl.  41i-(l; 
.1.    E.    lirehm.   Tierleiten    (■(/.    3    l'ev/mel- 


309 


FORMICA. 


FORUM. 


310 


Loesc/ielX.  270-91  (praes.  284);  D.  Zanec- 
cliia,  La  Palestina  d'oggi,  Roma  1896,  I.  63; 
G.  Loreta,  La  zoologia  nella  Bihbia,  Fornio 
1901,  387-42.  —  De  errore  opposito  recentio- 
rurn,  qui  formicae  speciebus  quibusdam  ame- 
ricanis  non  modo  factum  in  Proveibiis  lau- 
datum,  veriim  etiani  rationalem  agriculturam 
concedebant,  et",   Wasmann,  I.  c.  370-2. 

L.    FONCK. 

FORNAX  (]m3)  Geii.  19,28  dicilui- 

de  magna  fornacc,  calcaria,  liquandis 
metallis  apta;  item  Ex.  19,18  (et  liebr. 
9,8.  10);  eadem  notione  "nr  fornax  ad 
metalla  cxcoqiicnda  et  ad  separandas 
scorias.  Quarc  in  iisu  translate  :  vos 
l'duxit  Dominus  de  lornace  ferrea  Aegy- 
pti  (Deut.  4,20;  3  Reg-.  8,51  ;  1er.  11,4)  et 
lamquam  aurum  in  fornace  probavitillos 
Sap.  3,6;  similiter  Prov.  27,21  :  quo- 
niodo  probatur  in  fornace  aurum,  sic 
probatur  homo  ore  -laudantis.  Eadem 
notione  adhibetur  lins*  Dan.  3,6  s.  ;  cf. 

Eccli.  27,6  vasa  figuli  probat  fornax 
(xdcjxivoç  ;  ;  38,29.  34;  ardorem  fornacis 
triplicilcr  superat  ardor  solis  Eccli.  43, 
3.  4. 

FORNICATIO  et  voces  similes  for- 
nicari,  fornicator,  dicuntur sensu  proprio 
de  vitio  (cf.  Gen.  38,24;  Deut.  22,21; 
Eccli.  9,10;  26,12;  41, 2o;  1  Cor.  (),i8); 
vcrinn  frcquentius  de  idololatria  et  apo- 
slasia  a  Deo.  Quia  enim  foedus  Dei  cum 
[)opulo  lamquam  sacrum  quoddam  con- 
nubium  considerabatur  (cf.  Is.  oO,l; 
1er.  2,2;  Ez.  16,8  s.;  Os.  2,2  etc.),  ido- 
lolatria et  generatim  intidelitas  contra 
Deum  nomine  fornicationis,  adulterii 
designabantur;  quae  nomina  eo  quoquc 
aptiora  erant,  quia  cum  idololatria  sae- 
pissime  varia  immunditiei  gênera  coniun- 
gebantur  et  ad  ipsum  cultum  Astarlhes 
fovendum  cxercebantur.  Inde  fréquentes 
siint  locutiones  fornicari  cum  diis  alie- 
nis,  cum  Baalim,  post  deos  populorum 
lerrae;  fornicari  cum  universis  regnis 
(i.  6.  commercium  et  societatem  inire), 
lornicari  cum  filiis  Aegypti  (foedus  cum 
cis  inire,  quod  scil.  idem  est  ac  confu- 
gere  ad  opem  deorum  implorandam), 
lornicari  a  Domino  etc.  cf.  Ex.  34,15; 
Lev.  17,7;  20,6;  lud.  2,17;  8,33;  1  Par. 
:i,2o;  Is.  23,17;  1er.  3,1.  6;  Ez.  16, lo  s.; 
23,3  s.;  Os.  1,2  s. 


Controvertitur  ([uo  sensu  foruicalio 
dicatur  Maltb.  o,32;  19,9  et  Act.  15,20. 
29;  21,25.  Alii  enim  apudMattb.  cum  de 
vinculo  matrimonii  sermo  sit  fornicatio- 
nem  intellegunt  de  eo  casu  ubi  nuUum 
exsistit  matrimonium,  ergo  de  coniun- 
ctione  fornicari  a,  vel  de  matrimonio 
attentato  (in  gradibus  iure  divino  inter- 
dictis)  ;  unde  Christus  diceret  tum  solum 
uxorem  posse  dimitti  quando  nullum 
exstitisset  matrimonium.  Alii  autem  vo- 
ccm  explicant  de  peccato  quovis  carnali, 
([UO  commisse  marito  ius  sit  uxorem 
quoad  torum  et  babitationem  dimittendi 
manente  vinculo  (([uiaquidimissam  duxe- 
rit  moecbatur);  vide  utriusque  loci  expli- 
cationem  apud  Knabenbauer,  Comment, 
in  Matih.  —  Similis  quaedam  controver- 
sia  de  notione  vocis  agitât ur  in  décrète 
apostelorum.  Nam  alii  censent  inlerdici 
fernicationem,  quippe  quae  apud  '^en- 
tiles  fere  rcs  indifferens  sit  babita,  unde 
fuisse  necesse  ut  explicite  proliiberetur. 
Aliis  mirum  videtur  enumerari  fernica- 
tionem eedem  ordine  que  esus  carnium 
diis  immolalarum,  suffocati,  s.anguinis. 
Unde  putant  ea  voce  inlerdici  matrimo- 
nia  in  gradibus  illicitis,  matrimenium- 
que  incestuosum  ea<  voce  designari  (cf. 
Cornelj/,  Comment,  in  1  Cor.  p.  120). 

FORTUNA  V.  GAD  4. 

FORTUNATUS  ((t»opToûvaToç1,  Ce- 
rintbius,  qui  simul  cum  Stepbana  et 
Achaico  legatus  missus  est  Ephesum  a 
Cerinthiis  ad  S.  Paulum  eique  litteras 
Corintbiorum attulitfl  Cor.  16,17 ;  quoad 
16,15  Y.  ACHAICUS). 

FORUM  Ez.  27,14  dicitur  de  loco  in 
que  res  vénales  exponuntur  :  et  mules 
adduxerunt  ad  forum  tuum.  Alias  adhi- 
betur vox  de  loco  urbis  vel  vici  publiée, 
valde  frequentato,  ubi  cives  conveniuut 
(Act.  17,17),  ubi  pueri  ludunt  (Mattb. 
11,16;  Luc.  7,32);  in  eiusmedi  locis  pu- 
blicis  et  ab  bominum  multitudine  fre- 
quentatis  pharisaei  salutari  desidera- 
bant  :  amant  salutatienes  in  foro  (Luc. 
20,46;  Matth.  23,7);  ibi  queque  stabant 
qui  ad  labergm  diurnum  conduci  vole- 
banl  (Mattli.  20,3  ss.).  Lecus  queque 
publiciis  intellegi  videtur  Marc.  7,4  :  et 
a  fore  (reversi)  nisi  baptizcntur  non  co- 
medunl;  alii  tameu  de  loco  commercii 


311 


FORUM. 


FHATKR. 


31-^ 


fiuandoquo  accipiiint.   In  l'oro  dcniqiie, 
iil  in  lofo  |iiililif(),  .'tiani  iudicia  liahc- 
lianlni-  (Acl,  10, JU). 
De  A|i|iii  Foro  vide  s.  v. 

FRATER.  inlrrlValres  prinio-icniliis 
piidieni  «tblinebat  lociiin,  id  ([uod  inrc 
lioi'cdilalis  quoqiie  a^noscebatui';  hif 
enini  prac  Iralribiis  dupliconi  parlcin 
accipiebat  (Denl.  21,17.  Si  agebatur  de 
sorore  in  malrinionio  collocanda,  fralres 
quoi[iie  ariscntiri  debei>anl  iden.  24, oO; 
34,13).  Maxime  oonimendaliir  el  lauda- 
Inr  concordia  inler  fralres  :  ecce  qiiani 
boniiin  el  quam  iiicunduni  babilare  fra- 
lres in  unum  elc.  Ps.  132,1  et  :  fraler 
qui  adiuvatur  a  fratre,  ([uasi  civilas 
llrnia  (Prov.  18,19)  el  inler  tria  quae 
probala  sunl  coram  Ooo  et  honiinibiis 
primo  loco  enumeratiir  concordia  fra- 
trum  (Eccli.  2o,2)  el  :  sex  sunt  quae  odil 
Dominus  et  septimum  detestalur  anima 
eius...,et  hoc  septimum  est  :  detestalur 
eum  qui  séminal  inter  fralres  discordias 
(Prov.  0,16.  i9.\ 

Maxime  proprie  vox  dicilui'  de  fralri- 
bus  germanis,  ulerinis;  sed  eliam  de 
iis  qui  ab  eodem  paire,  al  diversis  ma- 
tribus,  vel  ab  eadem  maire,  al  diversis 
palribus  sunt  editi  (cf.  (len.  42,15  Ben- 
iamin  falrer  dicitur  aliorum  tlliorum 
lacob;  lud.  9,5  21).  Dein  latiore  sensu 
dicitur  de  propimiuis;  ita  de  tllio  fra- 
tris,  uli  Lot  vncatur  fraler  Aliraliam 
(îen.  14,14;  fllii  Aaron,  Nadab  et  Abiii, 
vocanlur  fralres  Misaelis  et  Eiisaphan 
tlliorum  Oziel  patrui  Aaron  Lcv.  10,4; 
simililer  in  locis  v.  g.  de  filiis  Zara  : 
lehuel  et  fralres  eorum  sexcenti  nona- 
ginta  (1  Par.  9,6  etc.).  Fralres  quoque 
dicuntur  qui  sunt  contribules;  ita  David 
loipiitur  ad  maiores  natu  luda  :  fralres 
mei  vos,  os  meum  el  caro  mea  vos  (2 
Reg.  19,12),  et  qui  de  tribu  Reniamin 
sunt,  dicuntur  fralres  Saul  1  Par.  12,2. 
Sensu  eliam  latiore  fraler  dosignalur  is 
qui  est  ex  eodcMU  populo;  ita  Hebraci 
dicuntur  fralres  Moysi  K\.  2,11  ;  cf.  lud. 
14,3;  cum  enim  omnes  Israelitae  appel- 
lentur  (ilii  .\brabam,  filii  Israël,  conse- 
quens  est,  ut  inler  se  vocentur  fralres. 
Eodem  porro  fratris  nomine  designantur 
posteri  Isaac  cl  Ismael  (îen.  16,12;  Edo- 
mitae    frati-es   dicuntur  llebraooi'um   : 


Iransibilis  per  lerminos  Iratrum  vostro- 
rum  lilioruni  Esaii  Deut.  2,4.  8;  cf.  Am. 
1,11;  Abd.  10. 

Porro  IValris  ndiiiiiic  a|>pellantur  cpio- 
(jue  socius,  ii  qui  i'ncdcre  iuncti  sunt, 
amici,  comités,  qui  a  parlibus  alicuius 
stanl.  Ita  losue  eus  (|ui  eum  ipso  explo- 
ratores  eranl  fralres  dicil  (los.  14,8)  et 
David  lo(iuilur  ad  milites  suos  :  non  sic 
faciotis,  fralres  mei,  etc.  (l  \\o^.  .30,23) 
et  dolet  David  de  lonalha  :  doleo  super 
te,  fraler  mi  lonalha  (2  Reg.  1,26);  Ty- 
rii  qui  Idumaeis  bellum  inliderunt  dicun- 
tur non  recordati  esse  foedcris  fralrum 
(Am.  1,9);  socii  et  asseclae  lehu  fralres 
eius  nominanlur  4  Reg.  9,2  etc.  Nolus 
est  hebraismiis  :  dixit  vir  ad  fratrem 
suum  i.  e.  unusadalterum,  vel  dixerunt 
inler  se;  item  :  non  docebit  ullra  vir 
fratrem  suum  dicens  :  cognosce  Domi- 
num  i.  e.  alius  alium  non  docebit  (cf. 
1er.  31,34). 

Quare  denuim  eum  omnes  homines 
descendant  ab  uno  protoparenle  el  Deum 
habeant  crealorem  et  patrem,  nomen 
fratris  ita  extendilur,  ut  designetomnem 
qui  eiusdem  nalurae  humanae  est  par- 
ticeps;  ita  Gen.  9,5;  Matth.  5,22;  7,3; 
Hebr.  2,11. 

Fratris  nomine  eliam  similitudo  quae- 
dam  declaratur;  ita  lob  propter  clamo- 
res  lugubres  ([uos  edere  cogitur  dicil  : 
fraler  fui  draconiun  30,29  (i.  e.  lugubres 
sonos  edidi,  uli  canes  aurei;  cf.  Mich. 
1,8)  vel  Prov.  18,9  :  ([ui  mollis  et  disso- 
lutus  est  in  opère  suo  fraler  est  sua 
opéra  dissipanlis.  Inde  iam  facile  fluit, 
cur  fralres  vocentur  qui  eadem  lide 
animos  habeant  coniunctos;  ita  in  libris 
Novi  Test.  Chrisliani  tlicunlur  fralres, 
idque  iure  poliore  quia  eadem  regene- 
ratione  ex  aqua  et  Spirilu  Sancto  tilii 
Dei  facti  sunt,  semcn  Dei  in  se  habent 
loan.  3,5;  1,13;  l  loan.  3,9.  10;  5, F, 
unde  inter  se  fralres  sunt.  insuper  Chri- 
st us  iam  vocavit  aposlolos  suos  fratres 
et  fratres  quoque  eos  qui  in  eum  cre- 
dunt  (Matth.  12,48-50;  25,40:  28,10); 
quai'e  eos  esse  inter  se  fratres  clare  af- 
lirmat.  l'nile  oo  nomine  saepissime  et 
Hdcles  salutantur  el  ii  (pii  socii  sunt 
(Musdem  muneris  aposlolici.  Uli  lideUs 
inter  se  vocanlur  fralres,  ita  ipioque 
fratres  Cluisti  appellantur;  nam   Cliri- 


3i:i 


FRATER. 


FRUMENTUM. 


314 


stiis  cos  iam  eo  aomine  honoravit  (uli 
modo  dictuni  est),  eos  sacrameiilo  ba- 
ptismietTecit  filios  Dei  (adoptivos  utiqnc) 
et  secum  colieredes  gloriac  (Rom.  8,17), 
ita  ul  ipso  sit  primogenitus  in  muJtis 
fratriluis  (Rom.  8,29). 

FRATERNITAS.  1  Mach.  12,10  : 
maluimtis  mittere  ad  vos  renovare  fra- 
teniitatein  et  amicitiam;  ila  scrrbit  loiia- 
thas  Spartiatis  fratribus;  qui  enim  foe- 
dere  iiincli  siint  tVatros  qiiandoquc  di- 
cuntiir.  lusLiper  Ariiis,  rex  Spartiatanim, 
olim  scripserat  Oniac  iiivcntum  esse  in 
aliquo  scripto  de  Spartiatis  et  ladaeis 
"  qiioniam  siint  fratres  et  quod  sunt  de 
génère  Abraham  »  (1  Mach.  12,21).  Ve- 
riini  de  liac  cognatione  praeter  varias 
coniecturas  nihil  certi  atterri  potest.  — 
Utitur  ea  voce  S.  Petrus  ad  coetuin  tîde- 
liiim  designandum,  (piippe  qui  sint  fra- 
tres (1  Petr.  2,17  :  fraternilateui  diiigite; 
0,9).  Alias  fraternitas  ponitur  in  Vulgata 
pro  o'.XaosXaia  i.  e.  amor  in  fratres,  amor 
fraternitatis  Rom.  12,10;  1  Thess.  4,9; 
Hebr.  13,1;  1  Petr.  1,22;  2  Petr.  1,7. 

FRATRES  lESU.  Noniine  fratrum 
lesu  recensentur  Malth.  13,55  ex  modo 
lo(iuendi  Nazarcthanorum  :  nonne  hic 
est  l'abri  tîlius?  nonne  mater  eius  dici- 
lur  Maria"?  et  fratres  eius  :  lacobus,  et 
loseph  et  Simon  et  ludas?  item  Marc.  6, 
3  (pro  losoph  etiam  legitur  lose).  Prae- 
terca  de  fratribus  eius  sermo  fil  Mattli. 
12,46;  Marc.  3,31;  Luc.  8,19;  loan.  7,3. 
:;.  10;  Act.  1,14;  1  Cor.  9,4.  Non  posse 
eos  esse  fratres  germanos  lesu  i.  e.  li- 
lios  Mariae,  etsi  dogma  de  perpétua  vir- 
ginitate  Mariae  intérim  omittamus,  iam 
iudc  patet,  quod  mater  duorum  explicite 
statuitur  Maria,  soror  matris  Domini, 
.Maria  Cleopbae;  hi  duo  sunt  lacobus  et 
loseph  (Matth.  27,25;  Marc.  15,40;  16,1; 
[oan.  19,25).  Unde  pater  horum  fratrum 
est  Cleophas, mater  Maria,  soror  (cognata) 
matris  Domini.  Ita  iam  probatum  est 
fratres  iilos  non  esse  fratres  germanos. 
Si  enim  lacobus  et  loseph  non  sunt  pro- 
prie fratres,  qui  primo  loco  nominantur, 
eliam  duo  alii  non  possunt  censeri  fra- 
tres. Insuper  lacobus  apostolus  vocatur 
lacobus  Alpliaci  (tllius),  apostolus  autem 
lacobus  erat  teste  Paulo  frater  Domini 
(Matth.  10,3;  Gai.  1,10);  inde  concluderc 


oportet  vel  eius  patrem  habuisse  nomina 
duo  (Cleophas,  Alphaeus  —  id  quod  non 
fuisset  inusitatum)  vol  Alphaei  nomen 
esse  idem  quod  K>,w;:à  i.  e.  isSn  modo 

lenius,  modo  durius  esse  pronuntiatum, 
qiiae  est  multorum  sententia  (cf.  Cornely, 
Inlrod.  III.  p.  597;  Knabenbauer  ad 
Matth.  10,3).  Huius  autem  lacobi  frater 
est  ludas  (cf.  Luc.  6,16;  et  in  initie  epi- 
stulac  se  vocat  fratrem  lacobi).  Unde 
iam  pro  tribus  pater  et  mater  assignari 
potest.  Et  cum  in  catalogis  apostolorum 
cum  lacobo  Alphaei  et  luda  etiam  Simon 
enumeretur,  non  videtur  a  vcro  alicnum 
intellegi  Simonem  fratrem  Domini.  Quid- 
quid  est  sallem  duo  certc  inter  aposto- 
los  enumerantiu'.  Atque  fratres  Domini 
aliquos  apostolis  annumerari,  etiam  col- 
ligitur  ex  modo  ([uo  apostolus  Paulus 
lo([uitur  :  alium  autem  apostolorum  vidi 
neminem,nisi  lacobum  fratrem  Domini 
((jal.  1,19)  et  :  céleri  apostoli  et  fratres 
Domini  et  Cephas  il  Cor.  9,5;  ubi  ipsa 
gradatione  et  collocatione  fratres  aposto- 
lis annumerantur)  et  :  visus  est  lacobo, 
deinde  apostolis  omnibus  (1  Cor.  15,7). 
Neque  fratres  lesu  idco  ab  apostolis  se- 
parantur,  quod  loanncs  scribit  7,5  :  ne- 
que  enim  fratres  eius  credebant  ineum. 
Nam  quid  hoc  loco  vocct  evangelista  non 
credere,  aliud  non  est  nisi  illos  non  ha- 
buisse rectam  de  lesu  Messia  notionem. 
Adeo  enim  eius  potentiam  et  dignitatem 
credebant,  ut  voilent  opéra  eius  tieri 
manifesta  in  ludaea,  ut  ei  dicerent  :  ma- 
nifesta te  ipsum  mundo  !  Sed  in  recta  de 
lesu  notionc  eo  tempore  reliqui  quoque 
apostoli  dcfecerunt.  —  Si  itaque  lacobus 
hlius  erat  Clopae,  fratres  Domini  erant 
eius  consobrini;  idem  testatur  Hegesip- 
pus  {cï.  Euseb.  Hist.  eccl.  4,22;  M.  20, 
380),  qui  eliam  asscrit  Clopam  fuisse 
fratrem  loseph  faliri  (cf.  Euseb.  Hist. 
eccl.  3,11;  M.  20,248:  Epiph.  Haer.  78. 
7;  M.  42,708). 

FRUMENTUM.  1.  Genoraliter  fru- 
nientum  dici  possunt  omnes  planlae, 
unde  farina  ad  panilicium  apta  praepa- 
ralur;  immo  etiam  gcneralius  frumen- 
lum  in  Vulgata  adhibctur  pro  omni  cibo 
(Sok  Gen.  44,1  ;  ÈTîtaaiaaoç  ludith  2,9  gr.  ' 

18),  cuius  partem  praccipuam,  maxime 
orientalibus,  frumenlum  constituit.  Sen- 


:U5 


FRUMENTUM. 


FRUMENTUM. 


:iu\ 


su  specialiol'c  rriimoiilmn  (licimtiir  plau- 
lae  tirainiiieae  céréales,  qiianim  ;;iiina 
inateriara punis  piaeslaai.  \[i\frumc)itt(in 
in  Viilgala  recle  cxplicaiiUir  iiomina  lie- 
l>raica  12  s.   in,    |3T',  11U7  et  {^racca 

otTo;  el  otTfov.  Sensu  vero  specialissinio 
IVuiuentuni  in  Vulf;ala  dicilur  praecipua 
eius  species  li'iticuni    (rrcn,  pi.   D^isn, 

elialil.  D"':2:n  et  ]it:jn,\  inorc  etianinum 

variis  populis  usilalo  (ilal.  formenlo  el 
frumento,  f>all.  froment). 

Cf.  J .  J.  Clément  Mullet,  Les  noms  des 
céréales  chez  les  anciens, Paris  1865;  V.Helin, 
Kullurpll.  éd.  6,537). 

2.  Spet'ics  frumenli  noniinibus  istis 
gencialibuseoinprehensae  eac  snnl,  quae 
in  campis  Palaeslinae  r(^gionuni([ue  vi- 
cinaruni  coiebantur  vel  forte  aiiunde  eo 
affercbantur.  In  S.  Scriptura  ([uattuor 
praecipue  occurrunl   :    triticwn    (îTcn, 

xupôç),    hordeum  l,^'lyiI^   "/-ptô^'},    fctr    s. 

spelta  (naDS,  5Xûpa  s.  Çéa),  milium  (vni. 

x^Yypoç,  quod  alii  sûrghum  esse  volunt)  ; 
de  quibus  cl",  sing.  artic.  —  Sccale  at- 
que  avenu  in  libris  sacris  non  conime- 
inorantur,  quorum  eultura  populis  orien- 
lalibus  nec  anii([uilus  coiiuila  erat  neque 
nunc  accepta  est  ;  parilcr  oryza  et  zea 
{Maïs),  quae  nunc  in  Oriente  fréquenter 
coluntui",  incolis  antiquis  notae  non 
erant.  Probabiliter  aulem  noraine  tritici 
et  fan-is  praeter  varias  tritici  culli  spe- 
cies etiani  Triticum  monococcum  Linné  et 
Tr.  dicoccum  Sclirank  cotnprelienduntur. 

3.  Frumenli  culturani  inde  ab  exor- 
diis  generis  huniani  exstitisse  ex  pluri- 
bus  S.  Scriplurae  locis  mcrilo  deduci- 
lur;  neque  enini  honiines  priiiii  tempo- 
ris  solummodo  pastores  gregum  erant, 
more  nomadum  vagabundi  ac  domicilia 
sua  iiinc  inde  mutantes,  sed  in  poenam 
peccati  ipsi  Adae  posteiisque  eius  ini- 
ponilur,  ut  in  laboritius  comcdal  ex 
terra  maledicla,  et  in  sudore  vullus  sui 
vescatur  pane  (Gen.  3,17-i9),  alque  ex 
ipsis  primorum  parentum  filiis  aller 
pastor  ovium,  aller  vero  agricola  descri- 
bitur  (il).  4,2;  cf.  5,29;  8,22;  9,20).  Pa- 
riler  aetate  patriarcliarum  Isaac  non 
solum  gregcs  magnos  pasceital,  verum 
eliam  frumentinn  «  sevil  in  lorra  illa  el 


invenil  in  ipso  anno  ceuluplum  »  (ib. 
2(»,i2),  et  cnm  liliis  lacob  losepii  per 
sonuiiiun  pnlabat  se  «  ligare  manipules 
in  agro  »  (ib.  37,7).  Ne(|ue  biscc  sacrac 
bisloriae  l'actis  scienlia  ullo  modo  refra- 
gatur.  Licet  enim  de  origine  ac  palria 
variarum  frumenli  specierum  liaud  fa- 
cile quis  cerli  aliquid  definiat,  salis 
communiler  lamcn  praecipuae  species 
in  ca  regioae  indigenae  supponunlur, 
unde  Abrabam  cum  familia  sua  iussu 
Dei  egressus  est.  Praeterea  prima  vetu- 
slissimarum  nationum  mouumenla  iii- 
slorica  frumenli  culluram  florenlcMi 
apud  Babylonios  at([ue  Aegyj)tios  alios- 
que  populos  leslantur,  atque  ipsa  pri- 
mordia  scriplurae  anliquissimae  idem 
pro  Babylonia  coniirmant. 

Cf.  .1.  de  Candolle,  Origine  des  Plantes 
cultivées  284-319;  Fr.  Koerniclic,  Arien  ii. 
Varielalen  des  Gelreides  {Kurnicke-Werner . 
Handb.  des  Getrcidebaues  I.),  Bonn  1885, 
praes.  p.  17-9;  G.  Schireinfurth  in  Ver- 
handl.  d.  Ges.  f.  Anihrop.  1891,  651;  id.  ib. 
1897,  267;  Engler-Prantl,  Nalûrl.  Pflanzen- 
fam.  H.  2,80-6,  al.  —  De  Babyloniis  cf. 
Urnina,  Inscr.  I.  col.  3,7-9;  Gudea,  Inscr. 
B,  col.  1,8-11;  Entena,  Inscr.  I.  col.  4,1-5; 
Singashid,  col.  3,15-20;  ffammurabi,  Inscr. 
Louvre  I.  col.  1,23-26  etc.  ;  Frd.  Delitzscli, 
Entslehung  d.  ait.  Schriftsysteins,  Leipzig 
1897,  125  s.  —  De  Aegyptiis  cf.  .1.  Braun  in 
Ztschr.  f.  Ethnol.  IX.  1877,  295;  Wilkinson- 
Birch,  Manners  and  Cusloms II.  387-428  etc.; 
,1.  Crwm/^Aegyplen  566-91;  G.  Schweinfurth 
in  Bull  de  llnst.  Égypt.  1884  (extr.  p.  2); 
id.  ib.  1886  (e.vtr.  p.  2-8)  etc.;  Fr.  WoenUj, 
Die  Pllanzeniin  allen  Aeg.  164-74;  V.  Loret, 
Flore  pharaonique  éd.  2,  21-6. 

4.  Frumentum  in  S.  Scriptura  fro- 
quentissime  inter  optimas  terrae  pro- 
missae  fruges  laudalur  ac  praeserlim 
cum  vino  et  oleo  taniquam  praecipua 
eius  dos  celebratur  ;(ien.  27,28.  37; 
Num.  18,12;  Deul.  8,8;  11,14  etc.;  2 
Par.  3i,:i;  32,28;  Neb.  5,1 1  etc.;  ludilb 
11,12;  Ps.  4,8;  Is.  36,17;  1er.  31,12; 
41,8;  Os.  2,8;  loel  2,19.  24).  Ex  variis 
Palaeslinae  provinciis  maxime  Cîalilaea 
el  planifies  marilima  a  Carmelo  usqiie 
ad  nrbeni  Gazain  frumenli  fcracissima 
erat  alque  salleni  ex  parle  bodiedum 
est;  praelcrea  eliam  regio  Iransiorda- 
nica  iani  antiipiitus  optimum  fruineu- 
liim   ferebal   [i  Par.   27,:;;    El.  27,17). 


317 


FRUMENTUM. 


FUGA   lESU. 


318 


Ferlilitas  autem  soli  palaestinensis 
maxinia  erat,  ita  ut  merito  Dominus  in 
parabola  evangelica  semeii  dixerit  fruc- 
tum  dare  aliud  centesiiiium,  aliiid 
sexagesimum,  aliud  trigesimum  (Matth. 
■13,8;  cf.  Gen.  26,12);  quod  nemo  mira- 
bitur,  qui  novcrit  etiam  nostris  diebus 
solumpertot  saeculaneglectuni  eiusdeni 
esse  fertilitatis. 

5.  Tanta  autem  copia  frumenti  in 
terra  habebatur,  ut  ludaei  finitiniis  quo- 
que  nationibus  eibaria  praeberent,  prae- 
sertim  Phoeniciis,  angustam  in  litore 
maris  regioncm  inhabitanlibus;  quod 
iam  in  benedictione  lacobi  moricntis 
de  Issachar  et  Aser  innuitur  (Gen.  49, 
15.  20),  et  de  Salo'mone  expresse  narra- 
tur,  qui  Hirani  Tyriorum  régi  per  sin- 
gulos  annos  «  coros  tritici  viginti  millia 
in  cibum  donius  eius  misit  »  (3  Reg.  5,11  ; 
cf.  2  Par.  2,10.  —  Eupolemos  ap.  Euseb. 
Praep.  evang.  9,33),  iterumque  de  terra 
régis  Herodis  in  Actibus  Apostolorum 
refertur,  quae  Tyriorum  ac  Sidoniorum 
provinciam  frumento  suo  alebat  (Act. 
12,20).  Idem  de  urbibus  Dor  et  loppe, 
in  planitie  maritima  sitis,  inscriptio 
Eshmunazar,  régis  Sidoniorum,  testa- 
tur.  —  Nihilominus  non  defuerunt  anni, 
quibus  magna  in  terra  famés  oi'iretur, 
eo  quod  messis  defecisset  sive  cessante 
pluvia  sive  locustis  omnia  vorantibus 
sive  hoste  cuncta  vastante  seu  alia  de 
causa;  tune  Palaestina  quoque  a  fmiti- 
mis  regionibus  ac  praesertim  ex  Ae- 
gypto  alimenta  sibi  quaerere  cogebatur, 
uti  iam  lacobo  et  filiis  eius  videmus 
accidisse  (Gen.  42  ss.). 

Cf.  F.  C.  Movers,  Phoenicier  II.  1,307-10; 
III.  1,209-14;  C.  muer,  Erdkunde  XVI. 
1,283;  XVII.  2,1746;  H.  B.  Trislram,  Nat. 
Hist.  of  the  Bible  éd.  8,489;  P.  Sc/iegcj, 
Bibl.  Archaeol.  131-40. 

6.  Inter  varias  inopiae  frumenti  cau- 
sas S.  Scriptura  saepius  nDT^;  et  lipl"" 

commémorât;  in  Vulgata  primum  vel 
aerugo  explicatur  Ç2  Par.  6,28,  LXX  àvs- 
[jLocp6op(a),  vel  aer  corruptus  (Dent.  28,22, 
LXX  id.]  3  Reg.  8,37  LXX  l[A:iupi(j|j.6ç), 
vel  ventus  urens  {km.  4,9,  gr.  Tiupto^t?; 
Ag.  2,18  gr.  dçopta);  alterum  autem  di- 
citur  pariter  aerugo  (3  Reg.  8,37),  vel 
aurugo  (2  Par.   6,28,   gr.    txTspoç;  Ag. 


2,18,  gr.  id.  ;  Am.  4,9,  ubi  cod.  Aniiatinus 
rectius  aurigo  scribit;  LXX  àv£[j.o!p6op(a  ; 
cf.  1er.  30,6)  vel  deniquc  rubigo  (Deul. 
28,22,  gr.  ôr/pa).  "jisïïUT  scilicet  est  mor- 

bus,  quo  segetes  praesertim  adultae  cl 
spicis  ornatae  (Gen.  41,6.  23.  27)  fiante 
euro  (DHp)  afliciuntur,  (jui  in  Palaestina 

saepe  vcbemeutissimus,  exaridis  desertis 
adveniens  «  calidus  et  urens  »  plantas 
et  segetes  exsiccat  (Ion.  4,8;  Ez.  17,10; 
19,12)  atque  ctiam  hominibus  multas 
affert  molestias.  "[ipTi  vero  alium  mor- 

bum  désignât,  quo  segetes  ante  tempus 
llavescunt  et  stériles  manent;  probabi- 
liter  est merfo  segetam  (cf.  4Esdr.  15,13), 
qua  scil.  spicae  frumenti  fungis  mini- 
mis  invaduntur  et  corrumpuntur;  no- 
mine  scientifico  fungi  isti  Puccinia 
graminis  Persoon  vocanlur  {Leunis- 
Frank,  Synopsis  II.  1  éd.  3.  p.  508  s. 
11.3  p.  538  s.). 

De  aliis  v.  AGRICULTURA.  —  De  morbis 
frumenti  v.  monographias  cit.  ap.  G.  A. 
Pritzel,  Thésaurus  litt.  bot.,  éd.  nova, 
Lipsiae  1872-77,  p.  444. 

L.  FONCK. 

FRUTETUM  in  Vulgata  respondet 
imprimis    liebr.  niiS"T  i.   e.  rami,  LXX 

oî  y.Xaooi,  1er.  11,16.  Praeterea  frutetum 
dicitur  pro  hebr,  VITJJ  (Is.  7,19),  quod 

alibi  (ib.  55,13)  saliunca  explicatur. 
V.  SPINA. 

FUCUS  semel  nominatur  in  descrip- 
tione  idoli,  cuius  colorem  fuco  («pûy.£0 
rubicundum  facere  dicitur  arlifex  (Sap. 
13,14). 

FUGA  lESU  in  Aegyptum.  Eius  oc- 
casio  narralur  Alattb.  2,13  s.  Evenissc 
censenda  erit  post  praesentationem  in 
templo  et  statim  post  discessum  mago- 
rum.  Magi  autem  certe  non  advenerunl 
statim  post  nativilatem  ;  verum  adventus 
tempus  dimetiendum  potius  erit  secun- 
dum  tempus  quod  indicatur  Mattb.  2,16; 
occidit  enim  Herodes  pueros  a  bimatu  et 
infra,  et  id  secundum  tempus  quod  ex- 
quisierat  a  magis;  nam  diligenter  di- 
dicit  ab  eis  tempus  stellae  quae  ap- 
paruit  eis  (v.  7).  Ex  qua  inquisitione 
itaque  conclusit  puerum  esse  aetatis  plus 


.•{ht 


FUGA    lESU. 


FULLO. 


320 


iiiiiiis  anui  loiiipoiv  (juo  pueros  occiili 
iussil.  Maiidalimi  aiiU'in  hoc  al)  eo  os;^o 
ediluin  inox  p(islt|uain  inagi  altioiaiil 
ex  HelhU'lu'ui  corliiin  videtur.  Nain  iiia- 
gos  esse  pi-olectos  lalere  non  poluil,  eos 
non  ossc  ad  regeiii  reversos  in  iirhcin, 
paiilei-  slaliin  innotiiit;  qiiare  pariler 
non  eril  dubilanduin  (|iiinHerodessiniiil 
attjue  innotuil  siios  in  Hellileliein  satel- 
lites miscrit.  —  lain  Tatianus  in  cvan- 
t;elioruni  harmonia,  ciii  nomcn  est  dia- 
tessai'on,  fiiiiani  post  oblalioneni  in 
toniplo  posiiil;  /-rus^/y/us  quocfuc  ex  teni- 
pore  quod  Ilerodes  a  inagis  exqiiisierat 
argiiit  hienniuiu  elapsum  esse  a  nativi- 
tate  usque  ad  magoruiii  advonliim 
(Quaest.  evang.  adSleph.  ([U.  10;  M.  22, 
93:$);  idem  lenipus  assignatur  in  Chro- 
nico  Eus.  apiid  S.  Hieronynuim  [M.  27, 
oC)2),  idem  apud  S.  Epiphanium  (Haer. 
51,9;  M.  41,904).  Huic  sentenliae  con- 
forniis  est  niodus  (jiio  in  antiqua  Eccle- 
sia  adoratio  magoruin  imaginibus  re- 
praesentatur,  in  quibus  scil.  lesus  ap- 
paret  grandiusculus  vel  etiam  sedens 
soins  in  throno  (cf.  Garrucci,  Storia 
dell'  arte  tav.  213.  45:i;  Jvmî^s,  Real- 
Encyclop.  derchristl.  Alterth.  II.  p.  350^. 
Ciir  aulem  infans  fuga  debuerit  sub- 
Irahi  insidiis,  ciim  alia  inuUa  Deo  praesto 
essent  subsidia,  S.  Cbrysostoimis  (in 
homilia  ad  b.  1.)  explical  pertinere  ad 
Dei  polentiani  etiam,  ut  hostes  facile  de- 
cipiat;  dein  cum  Filius  Dei  voluerit  ap- 
parere  in  infanlili  aetate,  conveniens 
luit,  ut  eo  modo  quo  puei"ulus  subtrabi 
solel  insidiis  servaretur  etpuerulus  iam 
suo  docet  exemplo  quod  postea  dicturus 
est  :  cum  vos  persecuti  fuerint  in  una 
civitale  fugite  in  aliam  (Matth.  10,23,. 
Haec  fuga  prolusio  quaedam  est  perse- 
rutionis  et  odii  in  Messiam;  iain  porten- 
ditui-  Messiam  a  populo  suo  iri  reieclum  ; 
iam  ccrnitur  oraculuiu  Simeonis  im- 
pleri  :  positus  est  in  signum  cui  contra- 
dicetur.  lubelur  fugcre  in  Acgyptum; 
eo  temi)ore  mulli  ludacorum  ea  in  re- 
gione  incolebanl,  ita  ul  losepb  facile  ibi 
subsidium  invenire  |)ntuei'it.  Sed  potior 
ratio  altius  erit  repetenda.  l*atnarcbae 
iam,  uti  Abraham  et  lilii  lacob,  vilae  ser- 
vandae  causa  descenderunt  in  Aegy- 
ptiim;  urbe  a  Chaldaeis  deslructa  niiilti 
ad  Aegyplios  confiigerunl,  item  lempiui- 


bus  subseciuentibiis.  \elus  aiUem  Testa- 
mentum  est  iimbra,  corpus  vero  (juod 
illam  i>roiecerit umbram  est  (Ihiisti  (Col. 
2,17);  ([uarc  merito  illa  commoralio  ex 
alio  eventu  pnqihetice  dicitur  praefigu- 
rata  :  ex  Aegyplo  vocavi  filium  nieuni 
(Os.  11.1  ;  Matth.  2,15).  lesus  hac  sua 
commorationeregionein  Deo  consecrasse 
videtur;  unde  haud  immerito  adnotat 
iam  S.  Chrysostonius  in  deserto  Aegypti 
exstitisse  solitiidinom  quovis  paradiso 
|u\aestanlioiein,  sexcentos  scil.  angelo- 
niin  choros  humana  forma,  virginum 
coelus.  Et  cum  regio  alicnigenaruni  id 
praeslet  Messiae  quod  apud  suos  non 
inveneril,  merito  censent  Beda  Yen., 
S.  Thomas  aliique  praefigurari  in  ea  fuga 
transilum  regni  Mossiae  ad  gentes. 

Ad  quam  autein  regionein  in  Aegyplo 
sacra  familia  se  receperit  incerlum  est. 
Assignant  alii  terram  Gessen,  in  qua  olim 
Israelitae  commorali  erant,  quae  regio 
ex  ipso  situ  haud  incong-rua  videri  po- 
test.  Ex  traditione  salis  antiqua  ebri- 
stiani  indigenae  locum  commorationis 
S.  Familiae  venerantur  in  parte  mori- 
dionali  urbis  veteris  Cairo  \Masr  el-'atl- 
fjah)  e  conspectu  Memphcos  et  in  vico 
Matamieh  prope  ruinas  Heliopoleos;  de 
((ua  traditione  v.  M.  lullien,  L'Egypte, 
Lille  1891,  188-2ol;  id.,  L'arbre  de  la 
Vierge,  éd.  A,  Le  Caire  1904. 

FULLO  bene  dicitur  hebr.  Ci"!:  scil. 

pedibus  calcans,  qui  scil.  vestes  sordi- 
das  lavât  et  pannes  récentes  condensât 
pedibus  calcando  adhibito  nitro  (cf.  lor. 
2,22).  Prope  lerusalem  erat  ager  fullonis 
ad  extremum  aquaeductus  piscinae  su- 
perioris  (4  Reg.  18,17;  Is.  7,3;  36,2);  de 
quo  V.  lERUSALEM  III.  ">.  Fullones  extra 
urbem  negoliis  suis  vacaltant;  eos  usos 
esse  nitio  vel  sale  lixivii,  concludere  licet 
ox  1er.  1.  c.  ;  quibus  it>lius  aliis  usi  sint, 
incertum  est  ^ct.  Hnrtmahn,  Die  Ilebiiio- 
lin  am  Putztiscb  I.  p.  liiOs.V  Eos  vestes 
reddidisse  candidas  valde,  elucet  ex 
ciMuparatione  quam  adhibel  evangelisla 
ex  ore  Pelri  :  et  vestimenta  eius  (lesu  in 
transtigurationc)  facta  siint  splendenlia 
et  candida  niinis  volut  nix,  qualia  fullo 
non  potesl  super  terram  candida  facero 
(Marc.  9,2).  Etiam  fons  Uogel  satqte  ex- 
plicalui-  f(ms  fiilbuiis. 


321 


FUNDA. 


FUNICULUS,    FUNIS. 


322 


FUNDA.  Ea  iitcbautur  ad  iaciendos 
lapides  non  soliini  pastores  (1  Heg.  17, 
40)  et  venatores  (lob  41,19),  sed  milites 
qiioque,  qui  fundibularii  vocabantur 
(4  Reg.  3,2o;  ludilh  6,8;  1  Macli.  9,11). 
Ea  in  arte  eximii  erant  Beniaminitae, 
intcr  quos  erant  «  sic  fundis  lapides  ad 
certuni  iacientes  .ut  capillum  quoqiie 
possent  percutere  et  nequaquam  in  al- 
teram  partem  ictus  lapidis  defcrretur  » 
(lud.  20,16)  ;  etiani  ad  David  cum  essel 
in  Siceieg,  se  adiunxcrunt  egregii  pu- 
gnatore?  ex  Benianiin  tendentes  arcuin 
et  utraquc  manu  fundis  saxa  iacientes 
(1  Par.  12,2).  Quidipse  David  fundaprae- 
stiterit  contra  Goliatb  (1  Reg.  17,49.  50), 
Sapiens  quoijue  célébrât  :  numquid  non 
occidit  gigantcm  et  abstulit  opprobrium 
do  gente?  in  tollendo  manum  saxo  fun- 
dae  dciecit  ex&ultalionem  Goliae  (Eccli. 
47,5.  6)  et  mulieres  praecinebant  :  per- 
cussit  Saul  mille  et  David  decem  millia 
1  Reg.  18,7).  Etiani  in  oppugnatione 
urbium  fundibularii  suas  praestabant 
partes  (4  Reg.  3,25).  Alias  hi  et  sagit- 
tarii  praeibant  exercitum  (1  Mach.  9,11). 
Petitur  quoque  a  lunda  comparalio  : 
erit  anima  domini  mei  custodita  quasi 
in  fasciculo  vivcntium  apud  Dominum 
Deum  tuum;  porro  iniraicorum  tuoruni 
anima  rotabitur  quasi  in  impetu  et  cir- 
cnlo  fundae  (1  Reg.  25,29). 

FUNICULUS,  FUNIS.  Sub  ima- 
gine tabernaculi,  cuius  clavi  non  aufc- 
rentur  in  scmpiternum  et  cuius  funiculi 
non  rumpentur,  Isaias  describit  lerusa- 
leni,  civitatem  Dei;  utique  illam  urbem 
in  qua  repraesentatur  regnum  Dei,  rc- 
gnum  messianum  (33,20);  de  qua  alibi 
quoque  dicit  :  dilata locum  tentorii  lui... 
longos  fac  funiculos  tuos  et  clavos  tuos 
consolida  (54,2).  Gerere  funiculos  in 
capite  ^ignum  est  supplicationis  et  de- 
ditionis  ;  dicunt  enim  servi  ad  Benadad, 
regem.  Syriae,  qui  devictus  se  abscon- 
derat  :  ecce  audivimus  quod  reges  do- 
luus  Israël  clémentes  sint;  ponamus 
itaque  saccos  in  lumbis  nostris  et  funi- 
culos in  capilibus  nostris  et  egrediamur 
ad  regem  Israël  ;  forsitan  salvabit  ani- 
mas nostras(3  Reg.  20,31).  Funes  adbi- 
bebantur  ad  meliendum;  unde  funiculus 
saepius  intellegitur  mensorius  ad  sortes 


vel  hereditates  meusurandas  et  dividen- 
das  (cf.  2  Reg.  8,2;  Am.  7,17;  Mich.  2, 
5;  Zach.  2,1.  2).  Quare  sensu  translato 
dicitur  pro  parte,  sorte,  bereditate  : 
pais  Domini,  populus  eius;  lacob  funi- 
culus hereditatis  eius  (Deut.  32,9)  etfilii 
loseph  expostulant  cum  losue  :  quare 
dedisli  mihi  possessionem  sortis  et  fu- 
niculi unius,  cum  sim  tantae  multitu- 
dinis  (los.  17,14)?  cf.  los.  19,9;  Ps.  15, 
6  :  funes  cecideriuit  mihi  in  praeclaris 
i.  e.  funes  mensorii  mihi  regionem  prae- 
claram  metiebantur  (unde  in  membro 
parallelo  :  et  hereditas  mea  praeclara 
est  mihi;  cf.  Ps.  77,54;  104,11  et  in  Vul- 
gata  138,3  funiculum  meum  investigasti 
i.  e.  partem,  sortem);  item  1  Par.  16, 
18';  Esth.  13,17.  Quare  fnniculus  ctiam 
pro  regione  dicitur;  Soph.  2,5  :  vae  qui 
habitatis  funiculum  maris  et  hebr.  Deut. 
3,4  et  4  Reg.  4,13.  Funiculus  seu  régula 
et  mensura  etiam  ponitur,  ut  ad  eam 
opus  destructionis  exigatur  :  et  exten- 
dain  super  lerusalem  funiculum  Sama- 
riaeet  delebo  etc.  4  Reg.  21,13;  Lanient. 
2,8  :  cogitavit  Dominus  dissipare  murum 
filiae  Sion;  tetendit  funiculum  suum  i.  e. 
extendit  regulam,  ut  plane  destruatur 
et  complanetur  (|uasi  ad  filum,  ut  solo 
aequetur  ad  libellam;  quae  locutio  il- 
lustratur  Is.  34,11  hebr.  :  extendet  su- 
per eam  lineam  tohu  (vastitatis)  et  per- 
pendiculum  bohu  (confusionis). 

Porro  funes  etc.  dicuntur  translatione 
obvia  de  insidiis  (juibus  homines  ca- 
piuntur  :  funes  peccatorum  circumplexi 
sunt  me  i.  e.  laquei;  item  sermo  fit  in 
hebr.  de  funiculis  i.  e.  laqueis  inferni 
(Ps.  17[i8],6;  cf.  2  Reg.  22,6)  ;  pariter  de 
iis  (juibus  animi  hominum  adstringun- 
tur  et  capiuntur  Os.  11,4  :  in  funiculis 
Adam  traham  eos  (i.  e.  quibus  homo 
trahi  solet),  in  vinculis  charitatis;  ita 
sensu  malo  Prov.  5,22  :  iniquitates  suac 
capiunt  impium  et  funibus  peccatorum 
suorumconstringitur;  cf.  Is.  5,18;  simili 
modo  lob  36,8  vinciri  funibus  pauper- 
tatis.  Miseriam  quoque  minatur  Isaias, 
cum  dicat  :  erit  pro  zona  funiculus  (3, 
24).  Demum  symbolum  servitutis  qua 
cultui  deae  adstringuntur  mulieres  etiam 
cernitur  Rar.  6,42  :  mulieres  circumda- 
tae  funibus  in  viis  sedent;  ad  quem  lo- 
cum cf.   Herodotux  1,199,  ubi  funiculum 


L 


LEXICON   BIBUr.UM.  —  T.    H.    —    11 


;{23 


I-IMCULUS,    FUNIS. 


KL'SUS. 


'M't 


pcr  moduni  inruiuie  capili  ciiciiiiivolu- 
luni  trerere  mulieros  ca  occasione  tlicil. 


FUNUS   vitio 
SKl'll.Tl  lU. 


s.    V.    EXSKOUIAK    ol 


FUR,    FURTUM.  Dcus  loge  liieliir 
posscssiuiu'iii  :  non  rurtimi  lacies  (Kx. 
20,i:i;  Lev.    19,11;  Denl.   ;;,1'J),  lueluf 
tluo(|uc  pocnis  in  rmeni  sancilis.  Kiireiii 
qui  noclu  doniuin  ingrcdiliir  liccbal  oo 
ciderc,  non  veio  si  orto  sole  hoc  l'cceril. 
Graviter  aniniadvertehalur  in  ciun  qni 
iunienlavel  pecora  Inrabatur.  Giiin  eniin 
ea  saopc  in  pascuis  libère  vagarenlm' 
et  insuper  heris  essent  quam  maxime 
utilia,    innno    necessaria,    opportuniim 
erat  ea  graviore  poena  proposita  lueri. 
Ita  qui  bovem  vel  ovem  l'uratus  occide- 
nt vel  vendiderit,  reddet  quinque  bovi>s 
pro   uno,  (luattuor  oves  pro  una;  mi- 
nore vero  poena  delictum  expiabatiir, 
si  inventum  fuerit  apud  eum  ([uod  l'u- 
ratus est  vivens,    sive  bos,  sive  asinus, 
sive   ovis;  duplum    restituet.    Si   vero 
non   habet,   unde   restituai,  venunida- 
bitur  ipse  fur  (Ex.  22,1-4).  Furtum  au- 
tcni  aliaruni  rerum  vel  lïaudem  com- 
missam  reus   expiare    debebat  intégra 
restitutione    faota    et    addita    insuper 
quinta  parle  pretii;  ilasi  ([uis  deposilum 
accepluni  negaveril,  vi  quidquam  iniuste 
extorserit;  rem  inventam  non  possessori 
reddideril,  vel  traude  aliqua  damnum 
intulerit  (Lev.  6,2  s.  ;  >'um.  5,7.  8)  ;  «  sin 
autem  non  l'uerit   qui  recipiat,  dabuul 
Domino  et  erit  sacerdolis  •>  (Num.  5,8). 
Pro  peccato  suo  debebal  insuper  offerre 
arietem  inimaculalum  de  grege,  ul  sa- 
erificio  oblalo  oret  sacerdos  ad  remis - 
sionem  peccali  impetrandam  (Lev.  0,6. 
.7).  Principes  et  indices  qui  inunera  ac- 
cipiunl  ad  ius  supprimendum  cl  iniusti- 
tiam    l'ovendam     Isaias    merito    vocal 
socios  l'urum  (1,23)  ;  uli  Osée  4,2  con- 
tribules  suos  l'urtorum  accusât,  ita  Pau- 
lus  «luoque  (Koni.   2,31}.    Capitis  dam- 
nabatur  qni   l'uratus  luerit  hominem  et 
vendiderit  eum  (Ex.  21,16).  Hem  saci-am 
vel  analhemale  devotam   l'uiari,   grave 
crimen  reputabatur  (cf.  los.  7,2't;  1  Par. 
2,7).    Cum    ludaeis    interdictum    essel 
concupiscere  aurum  et    ai-genlum   ido- 
lorum,  merito  i»aulus  ludaeis  c\[)i'obral 
To  UpoouXerv  (Hom.    2,22).    Furcs  exclu- 


sum  iri  a  regno  Dei  apostolus  docci 
1  Cor.  6,10;  similitcr  iani  docuit  Sa- 
pitms  :  qui  cum  t'iirc  participât,  odit  ani- 
mam  suam  (Prov.  29,24").  —  Malos  do- 
ctores  Gbristus  appellat  lures,  ([uia  isti 
sua  solum  cmolumenta  «luaeiunl  eaque, 
iniuste  sibi  vindicant;  quare  addit  :  lin- 
non  venit  nisi  ul  liirelur  el  mactcït  et 
perdat  doan.  10,1.  lOj;  tpio  loco  apei't(> 
alludit  ad  descriptiouem  malorum  pa- 
slorum  apud  Ez.  34,2.  —  Ut  indicet  le- 
sus  se  venlurum  tempore  quod  nescia- 
tur  ab  hominibus,  similitudinein  sumit 
a  patrelamilias,  qui  vigilarct  utique  si 
scirelquahora  fur  venturuscssel  (\laUii. 
24,43);  unde  apostolus  scribit  Thessa- 
lonicensibus  :  ipsi  diligeuter  scitis,  quia 
dies  Domini  sicul  fur  in  nocte,  ita  vé- 
niel (1  Tbess.  .^,2);  item  2  Petr.  3,10; 
Apoc.  3,3;  16,lo. 

FURNUS  cf.  s.  V.  FORNAX).  Tnri-is 
furnorum,  cuius  mcnlio  lit  Neh.  3,11  et 
12,37,  sita  erat  inter  inunun  latissimum 
et  porlam  vallis,  forlasse  prope  portam 
anguli  (cf.  4  Reg.  14,13);  innno  Kfil  su- 
spicatur  turrim  hanc  esse  portam  anguli 
(ad  Neh.  3,11);  inde  enim  optimc  ex- 
plicari,  car  in  ea  descriplione  porta 
anguli  non  commemoretur,  quae  tanien 
porta  etiam  post  exsilium  exstiterit  (et. 
Zach.  li,10). 

FUSUS  2  Reg.  3,29  :  nec  deficiat  de 
domo  loalj...  leprosus  et  tenons  lusum: 
quo  tamen  loco  Tj^S  explicari  oporlebit 

de  baculo,  de  scipione  :  innixus  baculo 
prae  morbo  pedum  et  inlirmitate,  uti 
praeter  recenliores  etiam  iam  Mariana, 
Goi'donus  aliique  slatuunt.  Qui  fusum 
retinent,  explanant  :  qui  vili,  muliebri 
opilicio  vitani  debcant  sustentare.  Setl 
cum  vox  iam  a  LXX  reddatur  eo  loco 
a/.uTâXr),  certe  non  opus  est  de  fuso  et 
colo  et  de  nendi  arte  cogitare.  In  laudi- 
bus  mulieris  forlis  Prov.  31,19  haec 
nendi  ars  nierito  eUei-tur  :  manum  suam 
misil  ad  fortia  (bebr.  lit?'';,  ad  colum, 

uli  iam  Mariann,  Gordonim  aliique  ex 
veteribus  el  recenliores  inlerprctanlur 
el  digiti  ciiis  afq)relicndcrunt  fusum  i.  c. 
Iractanl  laiiam,  diligcnter  opcri  slamina 
ducciidi  \eisalo  t'uso  incumbit. 


G 


GAAL  (Via,  TaâX),  filius  Obcd,  dux 

Sichimitarum  contra  Abimclech  iudiccm 
in  apertam  rebellionem  prorumpentium 
([ud.  9,26-41).  Apiid  Flavium  losephum 
nominatur  ô  FuaXrj;  (Ant.  V.  7,3.  4  éd. 
Niese).  Videtur  fuisse  homo  vagus  neqiie 
Sichimis  oriundus,  cuiiis  adventu  et  ar- 
iiiato  praesidio  Sichimitae  aiiimis  ab 
Abimelecli  alienati  aiidaciores  efTocti 
simt.  Reliqua  vide  s.  v.  ABI.MELEGH  2. 

GAAS   CiZrya,  raa;   et  los.  24,30  ra- 

laao),  mons  in  montanis  Ephraim  situs, 
a  cuius  septemtrionali  parte  erat  Tbain- 
nalhsare  urbs  losue,  in  cuius  finibus 
ipse  sepultus  est  (los.  24,30;  lud.  2,9; 
cf.  losue  19,49.  50).  Intcr  Gibborim  da- 
\  idicos  recensetur  Heddai  (Hurai)  de  tor- 
rente  Gaas  (2  Reg.  23,30;  1  Par.  11,32) 
vel  devallibus  Gaas  illi  menti  subiectis; 
utrumque  voci  bebraicae  satisfacit.  Situs 
inontis  celeroquin  ignoti  nonnisi  ex  situ 
Thamnathsare  urbis  determinari  potest; 
liane  esse  Khirbet  Tibne  (16  km  a  Bethel 
inter  septemtrionem  et  occidentem) 
ostendit  Guérin  (Samarie  il.  89  ss.),  qui 
ibidem  inter  multas  caméras  sépulcra- 
les ex  rupibus  excavatas  sepulcrum  lo- 
sue detexissc  sibi  visus  est  anno  1863. 
Contradicit  Séjourné,  cui  praeplacet 
Khirbet  el-FakhakIûr  10  km  aquilonem 
versus  a  Khirbet  Tibne  (Revue  bibl.  II. 
1893   p.   608-626);  v.  THAMNATHSARE. 

GABA  v.  GABAA  2. 

GABAA  nomen  est  tum  oppidorum 
tum    collium.  Nomina   hebraica  nyia, 

K"2a,  Via  (Vulgata  :  Gabaa,  Gaba,  Gabae, 

Gabee,  Geba)  secundum  Geseninm  (Thé- 
saurus ling.  hebr.  259.  260)  dérivant ur 
a  radice  inusilata  yia,  cuius  propria  vis, 

quoad  ex  derivatis  colligilur,  erat  :  in- 


star gibbi  monlisvc  elatus  est,  ita  qui- 
dem  ut  modo  altitudinis  modo  formae 
rotundae  vis  magis  conspicua  sit.  — 
Satis  difficilis  est  distinctio  oppidorum 
et  locorum,  quibus  in  S.  Scriplura  no- 
men Gabaa  (Geba)  vel  nomen  cum  Gabaa 
compositum  tribuitur. 

1.  Gabaa  (nî73a,  Faoaâ),  urbs  in  monta- 
nis tribus  luda,  inter  dccem  urbes  tertiae 
provinciae  post  Maon,  Carmel,  Ziph  etc. 
enumerata  (los.  15,57).  Sita  igitur  erat 
a  Hebrone  inter  meridiem  et  orientem. 
Onom.  (éd.  Lag.  128,18  et  246,55)  duos 
viculos  Gabaa  et  Gabatlia  contra  orien- 
talem  plagam  Uaronnie  sitos  esse  dicit; 
horum  autem  nullum  vestigium  exstat. 
—  Praeterea  in  genealogialuda  1  Par. 
2,49  Sue  vocatur  pater  (dominus,  pos- 
scssor)  Gabaa  (Xîrn:  rai6dtX);  haec  for- 
tasse  eadem  est  quae  los.  15,57.  Sed 
etiam  alia  erat  Gabatha  villa  12  mil. 
pass.  ab  Eleutheropoli  distans  et  sepul- 
cro  Habacuc  prophetae  celebris  (Onom. 
éd.  Lag.  246,67;  128,32),  cui  respon- 
dere  videtur  vicus  Bjehâ'a  inter  Eleu- 
Iheropolim  et  Bethlehem;  is  quidem  a 
nonnullis  (Conder  in  Survey  of  West. 
Pal.  Mem.  III.  p.  25;  Gucrin,  Judée  III.' 
382)  perperam  Gabaa  los.  15,57  dicitur, 
quae  potius  in  vicinia  Maon,  Carmel, 
Ziph  etc.  quaerenda  est;  sed  nihil  ob- 
stat  quominus  Djebâ'a  sit  illa  Gabaa 
1  Par.  2,49.  S.  Hieronymus  quoque  de 
Gabatha  iuxta  Bethlehem  in  tribu  luda 
loquitur  (Onom.  éd.  Lag.  128,21). 

2.  Gabaa,  Gaba,  Gabae,  Gabee,  Geba 
(723  et  interdum  72a  propter  pausam; 
LXX  ra6aa,  sed  etiam  TaSal,  VkU,  Fcc- 
6£9  etc.),  urbs  inter  duodecim  urbes 
orientales  tribus  Beniamin  recensita 
(los.   18,24),  sacerdotibus  tradita  (los. 


;}27 


GABAA. 


21,17;  l  Par.  G, GO  [4:i|,  terminos  sup- 
tciiilrioualos  rcgni  liula  (lesii;nans  (4 
Ueg.  23,8;  Zach.  14,10  hebr.).  L>c  (îaba 
sou  Goba  noslra  ploriquc  auclores  iii- 
liM'pivtanfiii-  \  ileji.  i;i,;i  :  tM  |teiTiissil 
loualbas  stalionnn  Pliiiislliinoiiiin,  (|ua(' 
(M'ai  in  (iabaa  (lAX  èv  tio  pouvôj)  vol  sc- 
cuntliiin  alii[uos  auclores  inonumentuin 
quoiklaui,  cippum  (pioudaui  a  iMiilis- 
Ihaeis  iu  sigiuun  piloris  aliouius  viclo- 
riao  eri^ctum.  lu  iiltcrioie  liisloria  cius- 
deni  belli  philislhaici  sitas  rupiuui 
Boses  et  Sene  1  Reg.  14,4.  li  ita  descri- 
bitur,  ut  Machinas  a  seplcintrione,  Gabaa 
(Goba)  autoin  a  ineridie  iu  latere  Wâdi 
Smoeinit  colIocoUir.  (Uiui  iiis  plene  con- 
cordat descriptio  itineris  Assyriorum  Is. 
10,28.  29  :  apud  Macluiias  deponuul 
sarciuas,  Irauseunt  Irausituni  (Wfnli 
Siiweinit)  clamantes  :  Gaba  divcrsoriuni 
noslrum  (ad  pernoctanduni)  ;  quarc  Irc- 
mit  Rama  occidontem  versus  a  Geba  di- 
stans, fugiunt  incolac  Gabaa  Saulis,  quo 
Assyrii  meridiem  versus  progressuri 
sunt.  Propter  situm  rei  bellicae  tanlo- 
pere  utilem  Asa  rex  luda  munivit  Goba 
Bcniamin  ex  lapidibus  et  lignis,  quac 
Baasa  rex  Israël  niuniendae  urbi  Rama 
praeparaverat  (3  Reg.  iri,22;  2  Par.  10, 
6).  Ex  captivitate  rcdicrunt  lilii  Rama  et 
Geba  021  numéro  (Esdr.  2,26;  Neh.  7, 
30)  ;  Geba  denuo  a  Reniaminilis  habila- 
batur  (Neh.  11,31).  Eiusdem  urbis  men- 
tio  fit  1  Par.  8,6;  2  Par.  13,2:  Neh.  12, 
29.  Eadem  quoquc  inteliegi  videtur  2 
Reg.  o,2o  :  Percussit  (David)  Philislhiim 
de  Gabaa  (scd  LXX  Paoaojv)  usque  Gezer; 
loco  autem  parallelo  1  l'ar.  14,16  omnes 
lextus  legunt  :  de  Gabaon;  res  igitur 
dubia  est.  Loci  1  Reg.  10,5.  10.  13,  de 
({uibus  etiam  dubitatum  est,  rectius  ad 
Gabaam  Saulis  referuntur;  v.  GABAA 5. 
Nomen  antiquum  Geba  conservai  viens 
Djeba'  a  Makhmils  (Machinas)  meridiom 
versus  distans  et  inleriocto  Wiidi  Su- 
weinit  separatus. 

Cf.  Robinson,  Palaeslina  II.  324  ss.;  Gué- 
rin,  Judée  III.  G7-70;  Survcy  of  West.  Pal. 
Mcm.  m.  9.  94;  D.  Xonecchia.  La  Palestine 
d'aujourd'hui  1899  II.  p.  465.  46G. 

3.     Gabaa     lîeniamin     l"i;:^S     ny2:n 

]a^:iS,  scd  lud.  20,10  lam  iraa;  i'^- 


GABAA.  3:28 

/ 

6aà  TT)ç  B£vta[ji(v).  Maxime  nota  est  haec 
urbs  a  scoloro  uel'audo,  quod  oius  inco- 
lac (lilii  holial)  perpetrarunt  in  levilani 
(Musipio  uvorom  a  liolhlohom  luda  do- 
Munn  scil.  ad  latus  luontis  Ephraim  re- 
vortenlos  (lud.  19,12.  14.  16  s.);  ex  con- 
textu  sita  cral  inter  lerusalcm  et  Rama  ; 
habobat  plateam  sou  forum  quoddam 
publicum  (19,l!j.  17.  20);  inter  habita- 
tores  suos  numorabat  700  viros  forli- 
tudinc  ac  dexleritate  boUica  egregios 
(20,i:i.  16).  A  Flavio  losepho  (Ant.  V.  2, 
8  ubi  eundem  eventum  narrât)  haec  ra6a 
Hierosolymis  20  stadia  abesse  dicitur; 
Rama  aulom  Hierosolymis  40  stadia  abe- 
rat  (Ant.  VIII.  12,3).  Poona  Beniaminitis 
ob  illud  scolus  inllicta,  urbis  Gabaa  ex- 
pugnalio  et  incendium  narratur  lud. 
20,1-48.  —  Do  Gabaa  Beniamin  iterum 
sermo  est  in  historia  belli  philislhaici 
1  Reg.  13,2.  13.  16;  14,2.  16.  Ex  ipso 
textu  haec  eruilur  séries  eventuum  : 
Saul  cum  2000  virorum  in  Machinas  et 
monte  Bethel  caslrametatur,  lonathas 
filius  Saul  cum  lOOOviris  in  Gabaa  Ben- 
iamin (13,2);  lonathas  a  Gabaa  Benia- 
min contra  Geba  (Djeba')  progreditur 
ibique  stationom  (monumenlurn)  Philis- 
Ihaeorum  destruit  (13,3);  Philislhaei 
vero  undique  ad  arma  convolantes  exer- 
cilum  Saul  ex  Machinas  et  Bethel  eiiciuiit 
et  per  fauces  montiuin  usque  ad  Galgala 
prope  lericbo  dopellunt  (13,4.  7i;  Phi- 
listhaeis  apud  Machmas  castrametanti- 
bus  Saul  et  Samuel  de  Galgalis  Gabaam 
Beniamin  ascendunt  (13,13.  16),  quam 
lonathas  toto  tempore  intermcdio  occu- 
passe merito  censetur;  lonathas  eius- 
que  armiger  apud  (ieba  [Djeba')  in  sal- 
lum  (W(7d/  Smoeinit)  descendunt  et 
contra  Machinas  in  septemtrionali  sallus 
latere  ascendunt  castra  Philisthaeorum 
adorturi  (14,1  ss.);  seciuitur  clades  Phi- 
listhaeorum. 

Omnibus  hisco  loxlibus  satislieri  vide- 
tur, si  Gabaa  Beniamin  média  fore  inler 
lerusalom  cl  Rama  agnoscitur  Tuleil  el- 
Ffil  (co///,s'  fabannn  ;  huuc  situm  Gabaao 
Beniamin  \indicaut  pleriquo  cum  Yali'u- 
liner  in  Zeitschr.  d.  I).  Morg.  lies.  .Vil. 
1838  p.  161;  aliqui  lanien  pracforuul 
Râs  el-T(Hvil  inlor  Titleil  cl-Fi'il  ol  Dje- 
ba'. Dil'licullas  aliqua  in  oo  osl,  quod 
spoculaloros  Saul,  cuius  castra  oranl  ii; 


329 


GABAA. 


GABAA. 


330 


Gabaa  Beniamin  (14,2.  16),  pertiirbatio- 
nem  ac  tumultuni  in  castris  Philistliaeo- 
rum  apud  Machmas  exortum  discernere 
potuerint;  sed  supponere  licet  castra 
Israelitaruni  a  Gabaa  Beniamin  per  de- 
scensiini  montiiun  fuisse  cxtensa  versus 
Geba  et  primani  eorum  stationem  {avant- 
garde)  ab  ipso  saltu  non  niultum 
abfuisse,  speculatores  auteni  variis  in 
stationibus  dispositos  signis  vel  nuntiis 
inter  se  coramunicasse. 

De  Gabaath  fiiiorum  Beniamin  oriundi 
erant  Ithai  (Elbai)  filius  Ribai  (2  Reg. 
23,29;  1  Par.  11,31)  et  Samaa  (Somaa) 
Gabaathites,  pater  Ahiezer  et  loas  Ben- 
iaminitarum,  qui  Davidi  in  Siceleg  l'u- 
gitivo  se  adiunxerunt  il  Par.  12,3).  Fa- 
cinus  indignissimum  Beniaminitarum 
in  Gabaa  commissum  in  niemoriam  re- 
vocatur  Os.  9,9  ;  10,9.  De  eadem  Gabaa 
signum  periculi  instantis  veluli  de  spé- 
cula in  regionem  late  personare  cxbibe- 
tur  Os.  5,8. 

Gabaa  (lud.  20,31  ;  in  textu  hebraico  : 
Gabaa  in  agro)  ab  aliis  explicatur  aliqua 
Gabaa  canipi  distinguenda  a  Gabaa  mon- 
tis  {Cassel  :  Feldgibea  und  Berggibca'), 
ab  aliis  ipsa  Gabaa  Beniamin,  prope 
quam  a  loco  certaminis  aliqua  via  in 
agruni  ducebat  {Kell  ad  h.  1.),  ab  aliis 
Geba  {Djeba'),  ita  ut  Israelitae  a  Gabaa 
Beniamin  fugerint  partim  versus  Bctbel, 
partim  versus  Geba.  Apud  F.  de  Hum- 
melauer  ad  h.  I.  istae  duae  viae  seu  se- 
mitae  explicantur  duo  ascensus,  unus 
Gabaa  descendens  aquilonem  versus, 
alter  post  desoensum  rursus  ascendens 
versus  Betbel  ;  additur  m  agro,  in  campo 
scil.  patenti,  per  quem  Beniaminitae 
vagabantur  Israelitis  in  saltibus  adiectis 
delitescentibus.  Ex  variis  blsce  interpre- 
lalionibus  colligitur  Gabaam  (in  agro) 
aut  esse  ipsam  Gabaam  Beniamin  aut 
ferlasse  Geba,  de  qua  diximus  num.  1. 

De  lud.  20,33  (Syrus  :  spclunca  Gabaa; 
Targum  lonathan  :  desertum,  planities 
Gabaa)  cf.  F.  de  Hummelaner. 

4.  Gabaa  Saulis  (SlX^;  n72i;  LXX  2 
Reg.  21,6  ra6atov  SaoiX,  Is.  10,29  TciXtç 
SaoûX,  alias  solum  ra6aâ)  haud  dubie 
eadem  est  quae  Gabaa  Beniamin,  ut  ex 
locis  citandis  patebit.  Hoc  nomen  non 
adbibctur  nisi  post  Saulis  publicam  elec- 


lionem,  quando  abiit  in  domum  suam 
in  Gabaa  (1  Reg.  10,26;  cf.  Flav.  los. 
Ant.  VI.  4,6  :  et?  FaSaOrjv  l'z  ^ç  urîjpys). 
Brevi  post  nunlius  alFcrtur  in  Gabaam 
Saulis  de  urbe  labes  Galaad  ab  Ammo- 
nitis  obsessa  (1  Reg.  11,4).  SequunUu- 
bellum  ammoniticuni,philisthaicum  etc.; 
ob  inobedientiani  bello  amalcciticb  ad- 
missam  Saul  a  Deo  reiectus  ascendit  in 
domum  suam  in  Gabaa  (1  Reg.  13,34). 
In  Gabaa  (scil.  Saulis)  soUemne  conci- 
lium  sub  terebintho  in  colle  (hebr.)  a 
Saule  habetur.  Ad  Saulem  in  Gabaa  Zi- 
phaei  bis  ascenderunt,  ut  Davidcm  in 
deserto  Ziph  latentem  prodercnt  (23,19; 
26,1).  Initio  regni  davidici  scptem  viri 
de  familia  Saul  in  ipsa  Gabaa  Saul  sus- 
pensi  sunt  a  Gabaonitis  (2  Reg.  21,6  et 
V.  GABAON).  In  descriptione  ilineris 
Assyriorum  Is.  10,29  incolae  Gabaath 
Saulis  fugitivi  perbibentur,  quoniam 
Sennacherib  a  Gaba  {Djeba')  et  Rama 
méridien!  versus  progrediens  lerusalem 
petit.  —  Multum  denique  lucis  affundit 
Flavius  losephus  (Bell.  iud.  V.  2,1),  qui 
iter  Titi  versus  lerusalem  describit;  a 
Caesarea  per  Samariam  Titus  Gophnam 
{Djifnâ)  pervenerat  ibique  noctem  mora- 
tus  est;  inde  progressus  cum  statum  diei 
iter  confecisset,  castra  posuit  in  loco, 
quem  ludaei  Spinarum  vallem  appella- 
bant  apud  vicum  Gabath  Saul  (raoàO 
liaoûX)  dictum  ab  Hierosolymis  circiter  30 
stadia  distantem.  Ibidem  Tito  coniuncta 
est  legio  ex  Amaunte  (Nicopoli)  appro- 
pinquans  (1.  c.  V.  2,3)  scil.  per  viam 
Bethoron  et  Gabaon;  iam  vero  hodie 
quoque  illae  duae  viae  a  septemtrionc  et 
ab  occidente  convergentes  paulo  supra 
Tuleil  el-Fûl  conveniunt.  Hinc  pro  Gabaa 
Saulis  citra  dubium  commendatur  situs 
Tuleil  el-Fûl  vel  fortasse  Khirbet  Ras 
el-Tawil  una  leuca  anglica  remotior  ab 
Hierosolymis.  Vallis  illa  Spinarum  quae- 
nam  sit,  utrum  ad  dexteram  an  ad  sini- 
stram  itineris  Titi,  dcterminari  nequit. 

Loci  dubii  sunt  1  Reg.  10, d.  10.  13; 
probabilius  tamen  a  Gabaa  Saulis  non 
differt  collis  Dei  (10,5  LXX  6  pouvbç  toû 

0£ou,  DinSNn  nyia),  collis  (io,io  LXX 
tk  xbv  i3ouv6v,  nnyian),  excelsum  (10,13 
LXX  £îç  Tov  ^ouvov,  nann). 

5.  Gabaa  legitur  in  Vulgata  1  Reg.  7, 


331 


GAIÎAA. 


GAllAA. 


:{3:i 


I  ;  2  lU'ji'.  r),;{.4a(i  ilelfrniiiiandum  situiii 
doniiis  Aliiiiadul»,  in  (iiiaiii  viri  (laiialli- 
iarim   arcain    Doi   iiiluleiunl.  Sed  cura 

XX  (èv  Tiu  (iouvo))  vertendiiin  est  :  in  colle. 

onius  Ahinadai)  in  colle  seii  loco  suhli- 
miore  piope  (îariathiariin  vel  in  ipsa 
ui'be  pcominens  di^iia  videhaliir,  qiiae 
arcae  Dei  hospitiuni  praeberel.  Cf.  JF.  de 
llummelauer  ad  1  Rcg.  7,1. 

6.  (Jaltaa  (Paiôaf,  n  TatSâv,  A  Tat6à)  le- 
gitiii-  ludith  3,14  (LXX  3,10).  Sccnndum 
LXX  lloloIVrnes  caslia  jjosuit  inler  Gaibai 
etSoylhopolin  (Bellisan).  Vulgata  vertit  : 
venil  ad  Idinnaeos  in  leriam  Gabaa. 
Correspondore  videtur  viens  Bjcba'  circa 
.%  km  a  Saniaria  (Sebaste)  seplondrio- 
nem  vci-sns  distans  {Sivrci/  ofWest.  Pal. 
Me  m.  II.  Ido). 

7.  (iabaa  Hachila  v.  HACIIILA. 

8.  (labaath  {nyiÀ]  ra6«w6,    'Iap{{j.,  A 

TaoaàO  xa\  -oXiç  "lapfiji,  B  ra6ato6iapst[j.), 
urbs  inlcr  qualtuorflecini  iirb(>s  occiden- 
tales tribus  Beniainin  enunierata  (los. 
18,28).  Dillmati»  et  F.  de  llummelauer 
ad  11.  1.  putaut  Gabaani  Beuiamin  indi- 
cari.  Alii  liebraicum  rrilp  HÎTia  de  una 

aliqua  urbe  Gibeatb-Qiriath  interpretan- 
tur;  sed  hoc  adniisso  numerus  quattuor- 
decim  retineri  nequit.  Alii,  supponentes 
nomen  sequcns  Cariatli  esse  corruptuni 
ex  Cariatbiariin,  interprelanlur  Galjaatli 
collem  scil.  istum  colleni  in  Cariatliia- 
rim,  de  quo  1  Weg.  7,1;  2  Reg.  6,3.  4 
(vide  GABAA  3).  Exploratores  anglici 
pro  Gabaath  assignant  DJibia  très  leucas 
anglicas  a  Qaryat  el-'Ënab  aquilonein 
versus  {Swvey  of  West.  Pal.  Mem.  III. 
43).  Ceterum  "cf."  s.  v.  CARIATH. 

9.  Gabaatli  filioruni  Benianiin  (2  Weg. 
23,29;  i  Par.  11,31)  v.  Gabaa  Benianiin 
(supra  n.  3). 

10.  Gabaalh    IMiinces  (Dn:i2    nvi;. 

faSaàp  tPtvclç),  urbs  in  inonle  K|)hraini, 
in  qua  Eleazar  lilius  Aaron  sepultus  est; 
nonien  sorlita  est  a  ï'binecsEleazari  lilio, 
cui  ab  Israelitis  in  possessioneni  tradita 
crat  (los.  24,33).  Urbeni,  non  collem 
designari  suadet  pi-aepositio  a  (secus  hv 

exspcctanda  oral).  Apud  Flaviuni  losc- 
pliuMi  (Ant.  V.  1,2'J)  vocalur  Tagaûd.  En- 
scbius  et  S.  HitM'onynnis  (Onoin.  rd.  Lag. 
246,67;    128,32)   eaiii    appellant    TaSad;, 


Gabialh  in  tribu  Benianiin  el  indicanl 
\iilani  Gabalba  12  mil.  pass.  ab  Eleulbe- 
ropoli  distanlein  et  sepidcro  Habacuc 
prophetae  celebreni  ;  sed  hic  sitiis  intra 
lines  tribus  Inda  continerelur  et  respon- 
dere  posset  urbi(iabaal  Par.  2,49  coni- 
nienioratae,  ut  dixinuis  sub  GABAA  2. 
Veruni  alibi  Onoin.  (éd.  Lag.  248,3; 
130,1))  nicnilnit  vici  Geba  5  mil.  pass.  a 
Gophna  Sichem  versus  distantis,  ubi 
hodie  viens  DjïbVa  ctKInrbet  Seiâ.  Hune 
esse  situm  Gabaath  Phinecs  ostendil 
Guùrin,  Samarie  II.  108  praescrtim  e\ 
S.  Hieronymo  (Peregrinatio  S.  Pauhu' 
13);  S.  Paula  a  Bethel  Sichem  versus 
progressa  in  monte  Ephraim  sepulcra 
losue  in  Thanmathsare  et  Eleazari  in  Ga- 
baath Phinecs  e  regionc  venerata  esse 
dicitur;  iamvcro  Tbamnathsare  agnosci- 
tur  Khirbet  Tibne  (Guén'n  1.  c.  p.  89  ss.); 
vicus  DjJbl'a  a  Tibne  non  nmltum  abesl 
orientem  versus,  in  colle  posilus  sicut 
Tibne  in  proclivitate  montis,  in  niediis 
montanis  Ephraim;  pleno  igitur  sensu 
illud  e  regione  venerata  est  verum  esse 
probatur  in  hac  opinione  (cf.  etiam  Gué- 
rin,  Judée  III.  37).  Recentius  negavit 
Séjourné  sepulcrum  losue  esse  in  Tbam- 
nathsare, sed  intactam  rehquit  opinio- 
nem  de  situ  Gabaath  Phinees,  cum  indi- 
cationes  S.  Hieronymi  de  utroque 
sepulcro  satis  vagae  sint  nequc  situm 
vicinum  postulent. 

Cf.  S.  Hier.  Percgr.  S.  Paulae  15  apud 
Tobier  et  Molinier,  Itinera  hieros.  I.  37;  P. 
M.  Séjourné  in  Revue  bibl.  II.  1893  p.  625. 
Opinion!  supra  expositae  de  situ  Gabaath 
pfiinees,  quam  cum  Guérin  approbant  A. 
DiUinann  et  F.  de  Huinmelauer  (ad  los.  24. 
33),  opponitur  tradilio  iudaico-samaiitana  a 
Maliommedanis  quoque  adoplala,  Tiahaatli 
Ptii nées  esse  vicum  Wwarta  prope  Sichem  a 
mendie  (cf-  Zcitschr.  d.  D.  Pal. -Ver.  II.  187'.* 
p.  11-17;  Vî.  1883  p.  195-19«t;  E.  Cartiioh/. 
Itinéraires  de  la  Terre  Sainte  1847  p.  186. 
212.  386.  445);  quam  traditionein  sequuntur 
/.  ScJitrarz.  Das  heilige  Land  1852  p.  US. 
355;  Surreij  of  West.  Pal.  Mem.  11.  288. 

11.  Gabaath  Saulis  (Is.  10,29)  v.  Ga- 
baa Saulis  (supra  n.  4\ 

12.  In  Vulgata  nvi:i  seu  nvia  saepiu> 

verlitur  collis,  ubi  non  urbs,  sed  locns 

editus  indicari  videtur  : 

a.  Collis  atiuae  (inclus  v.  AMMAII. 


333 


CABAA. 


GABAON. 


334 


II.  Oollis  Dei  coiiinuiniter  ccnseliu'  esse 

Gabaa  Saulis  val  locus  sacer  proxinie 

extra  Gabaani  Saulis  situs  (1  Reg.  10, 

5.  10.  13);  V.  supra  n.  4. 
c  Collis  Gareb  v.  GAREB. 
(1.  Collis    excelsus   (lud.   7,1)  v.  MOIΠ

collis. 
e.  Collis  praeputioruni  (los.  5,3),  in  ([uo 

losue  îilios  Israël    circumcidit;   inde 

vocatuni  est  noiiien  loci  illius  Galgala; 

V.  GALGALA  1. 
r.    Collis    Hacliila    seu    Gabaa    Hadiila 

(supra  n.  7). 

13.  Apud  Flaviuiu  losepbum  (Bell, 
iud.  III.  3,1)  coniiiiemoratur  Gaba  urbs 
equituin  (ra6aà  jcoÀi;  mr.iiùv)  inoiiti  Car- 
nielo  adiaeens,  in  qua  equiles  ab  Herode 
regc  diniissi  doniicilium  habebant.  Ho- 
die  Djeba'  nonprocul  a  litore  infra  Car- 
rnelum. 

GABAE  V.  GABAA  2. 

GABAEL  ;;ra6aï]X,  A  VoL[xoLr,l),  anus 
ex  niaioribus  Tobiae  (Tob.  1,1  graece 
tantum). 

GABAON  {yiVIÀ  i.  e.  ad  coUem  per- 

tinens  vel  in  colle  exstructuui  ;  FaSao'jv), 
urbs  Hevacoruni  (los.  11,10;  cf.  2  Reg. 
21,2  nbi  Gabaonitae  vocanlur  reliquiae 
Amorrhaeoruni,  quo  nomine  conimuni 
incolae  primigenii  terrae  Chanaan  desi- 
gnantur),  capul  urbium  foederatarum, 
quaruni  incolae  siniulatioiie  longi  il  inc- 
ris losue  et  principes  Israël  deceperunt, 
ul  iuramento  horum  principum  interpo- 
silo  salvarentur,  sed  perpetuo  famulatu 
caedendi  ligna  et  comportandi  aquas 
adstringebaatur  (los.  9,3-27;  11,19); 
foedere  hoc  Gabaonitarum  cum  Israël 
vehcnienler  conimotus  est  Adonisedec 
rex  lerusaleni,  quoniam  urbs  magna 
erat  Gabaon  et  una  civitatum  régal ium 
el  maior  oppido  Hai  omnesque  bcllato- 
reseius  fortissimi  (10,1.  2);  sed  quinque 
reges  duce  Adonisedec  Gabaon  urbem 
obsidcntes  dcvicti  sunt  celebri  illa  pu- 
gna,  qua  losue  soli  imperavit  :  Sol  con- 
tra <iabaon  ne  movearis  (10,3-12). 
Gabaon  erat  terminus,  a  quo  losue  in 
prima  sua  expeditione  Palaestinam  me- 
ridionalem  us([ue  ad  Cadesbarne  sube- 
git  (10,41);  postmodum  recensetur  inter 
14  urbcs  occidentales  tribus  Beniamin 
(18,25)  et  sacerdotibus  traditaest  (21,17i. 


iuramentuiu  illud,  quod  losue  Galiaoni- 
is  praeslilit,  primus  violasse  videtur 
Saul  iniustitia  illa,  propter  quam  initio 
regni  davidici  famés  saeviebat  et  po- 
scentibus  Gabaonitis  septem  filii  Saul  in 
Gabaa  Saul  (v.  GABAA  4)  suspensi  sunt 
(2  Reg.  21,1-6).  luxta  piscinam  Gabaon 
(cf.  1er.  41,12  aquas  niultas,  quae  sunt 
in  Gabaon)  locuni  habuit  ccrtamen  bel- 
licum  singulare  inter  duodecim  Benia- 
minitas  ex  Abneri  exercitu  et  duodecim 
bellatores  davidicos,  a  quo  vocatum  est 
nomen  loci  illius  Ager  robustorum  (LXX 
apprehendcntium)  in  Gabaon;  et  a  cer- 
lamine  singulari  ventum  est  ad  proelium 
générale,  quo  Abner  a  loab  devictus  est 
ac  fugiens  Asaelem  fratreni  loal)  confo- 
dit  (2  Reg.  2,12-23;  3,30).  Ibidem  iuxta 
lapidem  grandem,  qui  est  in  Gabaon 
(vide  s.  V.  AMMAH),  Amasa  filius  Abigail 
a  loab  modo  perfido  interfectus  est 
(2  Reg.  20,5-10).  Verum  utriusque  san- 
guinem  loab  ibidem,  ubi  fuderat,  san- 
guine suo  luit;  fugitivus  in  tabernaculo 
Doniini,  quamvis  cornu  ajtaris  appre- 
hendisset,  iubente  Salomone  a  Banaia 
filio  loiadae  occisus  est  (3  Reg.  2,28-34). 
lUo  enim  tempore  tabernaculum  erat  in 
excelso  Gabaon;  David  cum  arram  in 
lerusalem  reduceret,  illud  in  Gabaon 
Iranstulit  et  Sadoc  sacerdotem  ciusque 
fratres  ibidem  constituit,  ut  super  altare 
holocautomatis  coram  tabernaculo  Do- 
mini  iugiter  mane  et  vespere  holo- 
causta  offensent  (1  Par.  16,39.  40;  21, 
29).  Super  altare  illud  in  Gabaon  Salo- 
mon  quo(iue  mille  hostias  in  holocau- 
stum  obtulit  cum  universa  multitudine 
Israël  et  cum  Dominus  in  ipsa  nocte  ei 
appareret,  sapientiam  sibi  postulavit  et 
obtinuit  (2  Par.  1,3-17;  3  Reg.  3,4  s.; 
9,2).  Templo  exstructo  Salomon  taber- 
naculum illud  ab  excelso  Gabaon  accer- 
situm  una  cum  arca  foederis  in  novam 
domum  Dei  intulit  (3  Reg.  8,4).  Ex  ca- 
ptivitate  duce  Zorobabel  25  filii  Gabaon 
redierunt  (Neh.  7,25;  cf.  Esdr.  2,20  ubi 
Gebbar  pro  Gabaon  legitur)  ;  viri  de 
Gabaon  in  mûris  lerusalem  aedificandis 
opem  praestiterunt  (Neh.  3,7).  AUusio 
Is.  28,21  :  sicut  in  valle  quae  est  in  Ga- 
l)aon  irascetur  (Deus),  refeilur  ad  vi- 
ctoriam  losue  apud  Gabaon,  ubi  Deus 
lapidibus    grandinis    hostes    prostravit 


Xio 


GABAON. 


CABIM. 


;{;{(•. 


(cf.  Kiiab('nb((iier  a<l  Is.  2S,2i).  —  l»ro 
(îabaoïi  1  Par.  14,16  lej;ilur  loco  pa- 
rallelo  2  Rcg.  Ji.i.'i  (iabaa  (scd  l-.\X  l'a- 
6acj[)v),  l'oilassc  Ccha  (v.  (i.VHAA  2  . 
Tcni|iort'  hi'lli  iiidaici  |»i'0|»e  Gabaon 
Costius  (iallus  Uotnanorurn  dux  a  lu- 
(laeis  clade  alleclus  est  {Flav.  loseph. 
Holl.  iud.  IL  11), 1);  loco  cilato  FI.  lose- 
phus  Gabaou  Hierosolymis  distarc  dicit 
50  stadiis,  alibi  (Aiù.  VII.  11,7)  40 
sladiis.  iXomeii  hodiernum  est  el-DjJb, 
qui  viens  inler  leriisaleiu  et  Betboron 
sitiis  est  a  Nebi  StimwJl  sepleiidiioncm 
versus. 

De  Gabaon  oriundi  in  S.  Sci'iptura 
receiisentiir  Saiiiaias  IVu-tissiinus  inter 
Iriginta  et  super  tiigiuta.  qui  Davidi  in 
Siceleg  se  iunxit  (1  Par.  12,4^  Meltias 
qui  cuni  aUis  Gabaonilis  in  luuris  leru- 
saleni  aediiieaudis  opem  piaestilit  (Neh. 
3,7),  Hananias  pseudopropbeta,  lilius 
Azur  (1er.  2«,1-17}.  Ex  niaioribus  Said 
habitabat  in  Gabaon  lebiel  pater  i.  e. 
dominus  ac  possessor  Gabaon  cum  uxore 
sua  Maacha  (1  Par.  9,3o),  qui  1  Par. 
8,29  Abigabaon  vocatur. 

Cf.  Robinson,  Pal.  II.  350  ss.;  Guérin, 
Judée  I.  385-391  ;  Survey  of  West.  Pal. 
Mem.  III.  10.  94  ss.  ;  Fahnujniber,  Nach 
Jérusalem  éd.  2  11.  95;  I).  Zanecchia,  La 
Palestine  d'aujourd'hui  1899  II.  356  ss.; 
Liévin  de  Homme,  Terre  Sainte,  éd.  4 
III.  11  s.;  Legendre  dL\nïA  Vigouroux.  Dïci. 
de  la  Bible  III.  15-21,  qui  examinât  ac  diiu- 
dicat  rationes  pro  Gabaon  :=;  Nebi  Samwil 
allatas  a  L.  Heidet  in  Revue  Bibl.  III.  1894 
p.  321-356. 

GABATHON,    GEBBETHON 

(]1nna;  PaSaOïiv,  BeyeGwv,  reOEÔâv),  urbs 

tribus  Dan  (los.  19,44),  filiis  Caalb  le- 
vitici  generis  tradita  (21,23);  brevi  posl 
scissioneni  regnoruui  hula  et  Jsrael  in 
potestaleni  PhiHstbaeorurn  redacla  est. 
Eam  obsederunt  Nadab,  secundus  rex 
Israël  (3  Reg.  i:;,27)  et  poslea  Amri 
princeps  militiae  Israël,  qui  in  castris 
ante  portas  Gel)b(>tbon  rex  declaratus 
est  pro  Zauibri  usin'palor-e  (3  Heg.  IG, 
15-17).  Amri  ab  obsidione  (iebbelbon 
cessavit,  ut  Zaïubri  in  Tbersa  oppugna- 
ret;  ex  3  Reg.  10,15  luerito  infcrtur  tolo 
teuipore  Raasa  et  Ela,  regum  Israël  ter- 
lii  et  quai'ti,  idenlid<;m  de  (iebbelbou 
diiuicafum  esse.  Pbilislbaeis  nonvidelur 


esse  erepla.  llodie  foi'tasse  Qibblyc\\\Wv 
Lyddaui  et  KInrbet  Tibne. 

Cf.  Survey  of  West.  Pal.  Mem.  II.  297; 
D.  Zanecchia,  La  Palestine  d'aujourd'hui 
1899  II.  425. 

GABBATHA  (ra66a0à,  aramaice 
xrzi)  i.    »;.   bx'us  cniinens;  eo  nouiine 

designabatur  locus  prope  praeloriiun 
in  leru.salcin,  ubi  Pilatus  sedit  pro  Iri- 
bunali.  Noiuine  gr-aeco  ap|)eilahalur 
JvtÔôaipuiTo?,  <|uac  non  est  e\plicatio  no- 
niinis  arauiaici,  sed  eiusdeni  loci  desi- 
gnatio  non  ex  eius  altituiiiiie  petita,  sed 
ex  eo  quod  soluni  vel  pavinientum  eius 
lapidibus  vel  tabulis  lapideis  eral  slra- 
tum  tloan.  19,13). 

GABEE  V.  GABAA  2. 

GABEL.US  (PaSar^X).  1.  Unusex  niaio- 
ribus Tnbil  seu  Toltiae  senioris  (Tob. 
1,1  L.W). 

2.  ludaeus  babitans  in  Hages  civilate 
Medorura,  qui  decem  talenta  argenli  a 
Tobia  seniore  sub  cbii-ograpbo  accepta 
Tobiae  iuniori  lîdeliter  restituit  (Tob. 
1,17;  4,21;  5,8.  14;  9,3.  6.  8;  10,2;  11, 
18;  12,3;  LX.\  1,14;  4,1.  20;  5,6;  9,  2. 
5;  10,2).  Erat  Nepbthalita  sicut  Tobias 
et  egestate  pressus  (Vulgata  1,17). 

GABER  ("lia,  PaeÉp),  fdius  Uri,  prae- 

fectus  a  Salonione  constitutus  in  terra 
Galaad  scil.  in  terra  Sehon  régis  Amor- 
rbaeorum  et  Og  régis  Basan  (3  Reg.  4. 
19)  i.  e.  in  tota  terra  Iransiordanica 
exceptis  praefecturis  a  Bengaber  et  .Vlii- 
nadab  (4,13.  14)  aduiinistratis. 

GABIM  (D'iian,  rtoosfp),  vicusasep- 

teuitrione  lerusaleui  situs,  de  quo  in 
descriplioue  iitineris  Assyriorum  Is.  10. 
31  :  habilalores  Gabiin  confortainini 
(Vulgata)  vel  :  congregabunt  se  (bebr. 
scil.  non  ad  resistenduiii,  sed  ad  fugien- 
dum.  Enuuieralur  posl  Gabaaui  Sauiis  et 
Analbolb.  Eral  igitur  oppidum  tribus 
Beniaiuin  ab  iliuere  Sennacberib  non 
muKum  distaus  iub-r  lerusaiem,  Gabaani 
Sauiis  et  Anatliotb.  Silus  accuratior  igno 
ratui'.  Viens  Geba  5  mil.  pass.  a  (lopbna 
Sicbem  versus  dislans,  queni  Onom.  >. 
V.  (îebin  indicat,  ordini  enumeratiouis 
Is.  i0,31  non  lespondet,  sed  referoudus 
est  ad   Gabaaili  IMiinees;  V.  G.MiAA    10. 


337 


GABIUAS. 


GAD. 


338 


GABRIAS  (TaSpfa;),  frater  Gaholi 
(Tob.  1,14  LXX);  scd  4,20  LXX  pater 
Gabeli. 

GABRIEL  V.  ANGELUS. 

GAD  {li,  (Tio).  1.  Gad  iilius  sepli- 

mus  lacob  patriarchae,  genitus  ex  Zel- 
plia  ancillaLiae,  frater  nalu  maior  Aser 
(Gen.  30,11-13;  35,26;  46,16.  18).  Expli- 
catio  nominis  Gad  continetur  verbis  Liac, 
quae  filio  ex  Zelpha  genito  dixit  :  Félici- 
ter (132  seciindum  Kelhib;  LXX  iv  tu/y))  et 

idcirco  vocavit  nonien  eius  Gad  (Gen.  30, 
11).  Legunt  quidem  Massorethae  la  tS'2 

i.  e.  venit  fortuna,  quam  lectionem  com- 
mendanl  Targumim  et  Pesliilta;  eandeiii 
adoptarunt  Aquila  (tjXGev  eùÇwvta)  et  Syni- 
machus  (^X0£v  Fao).  Verum  lectio  LXX 
traditionem  antiquam  videtur  conservare 
et  sensum  optimum  praebet  :  féliciter, 
profelicitate  mea,  miïii  hic  éventas  fau- 
stu^  est.  Temporequo  Licobcumfiliis  suis 
in  Aegyptum  descendit,  septem  filii  Gad 
recensentur  (Gen.  46,16;  cf.  Ex.  1,4; 
Num.  26,lo-17).  Genealogia  filiorum  Gad 
traditur  1  Par.  2,2;  o, 11-16  simul  cuin 
descriptione  sedium,  qiias  incolebant. 

2.  Gad  tribus  Israël.  Possessio  Gad  ab 
oriente  lordanis  sita  partem  septem- 
trionalem  regni  Sehon  Amorrhaei  com- 
prelieridebat.  Regnum  Amorrhaeorum, 
quod  inter  tribus  Ruben  et  Gad  divisum 
est,  extendebatur  ab  Arnone  (Wddi 
Môdjib)  usque  ad  torrentem  laboc 
(Nahr  el-Zerqâ)  et  insuper  totam  orienta- 
lem  depressionem  lordanis  a  mari  Mor- 
tuo  usque  ad  mare  Ceneroth  (Genesareth) 
obtinebat  (Deut.  3,12.  16.  17;  les.  12,2. 
3).  A  septemtrione  torrentis  laboc  pa- 
tebat  regnum  Og  Amorrhaei  dimidiae 
tribui  Manasse  attributum  (Deut.  3,13; 
les.  13,29-31).  Gad  igitur  média  erat  in- 
ter Ruben  et  Manasse  transiordanicam  ; 
ipsa  regionis  formatione  dividebatur  in 
duas  partes  scil.  depressionem  lordanis 
orieutalem  a  mari  Mortuo  usque  ad  la- 
cum  Genesareth  et  regionem  monla- 
nam,  cuius  terminum  septemtrionalem 
indicat  Mahanaim  a  dextera  regione  tor- 
rentis laboc  (los.  13,26),  orientalem 
Aroer  quae  est  contra  Rabba  (Rabbath 
Ammon,  hodie  'Amman},  meridionalem 
Hesebon,  occidentalem  depressio  lorda- 


nis. Tota  regio  (Jad  ubcrrima  erat  ad 
pastum  animalium  (Num.  32,4). 

De  historia  Gad  admodum  pauca  tra- 
dita  sunt.  Princeps  tribus  anno  secundo 
egressionis  ex  Aegypto  erat  Eliasaph 
lîlius  Duel  (Num.  1,14).  Apud  monlem 
Sinai  de  Gad  numerabantur  43  6oO  viri 
bellatores  (1,24.  25),  postea  in  campe- 
stribus  Moab  40  500  viri  (26,18).  In  ca- 
stris  Gad  cum  Ruben  et  Simeon  ad  me- 
ridianam  plagam  tabernaculi  erat  (2,14. 
15  ;  cf.  ordinem  itineris  per  desertum 
10,20.  Oblationes  Eliasaph  principis  Gad 
in  dedicationem  altaris  Num.  7,42-47 
recensentur.  Inter  duodecim  explora- 
tores  a  Moyse  in  terram  Chanaan  missos 
erat  de  tribu  Gad  Guel  filius  Machi  (13, 
16).  Gaditae  sicut  ctiam  Rubcnitae  et  di- 
midia  tribus  Aïanasse,  cum  cssent  pa- 
stores  et  pecoribus  abundarcnt,  portio- 
nem  suam  in  regione  transiordanica 
acceperunt;  nihilominus  fratres  suos  in 
terram  promissionis  subigendam  armati 
praecessenmt,  finita  autem  terrae  occu- 
pationc  a  losue  ad  sedes  suas  remissi 
sunt  (Num.  .32,1-36;  34,14.  13;  los.  1, 
12  ss.  ;  4,12;  22,1-34).  Post  ingressum  in 
terram  cisiordanicam  Gad  cum  Ruben, 
Ascr,  Zabulon,  Dan,  Nephthali  maledi- 
ctionem  in  monte  Hebal  pronuntiavit 
(los.  8,33.  34),  ut  Moyses  mandaverat 
(Deut.  27,13).  In'territorio  Gad  urbs  re- 
fugii  designata  est  Ramoth  Galaad  (Deut. 
4,43;  los.  20,8  et  v.  RAMOTH  GALAAD); 
Içvitis  de  stirpe  Merari  concedebantur 
Ramoth  Galaad,  Manaim  seu  Mahanaim, 
Hesebon  urbs  prius  rubenitica,  postea 
gaditica,  laser  seu  lazer  (los.  21,7.  37; 
1  Par.  6,63.  80.  81  hebr.  6,48.  63.  66). 
In  cantico  Debborae  Gad  comprehendi- 
tur  nomine  Galaad  et  carpitur,  <[uod 
trans  lordanem  quiescens  opem  non  tu- 
lerit  (lud.  5,17).  David  fugitivo  in  Sice- 
leg  se  adiunxerunt  de  tribu  Gad  viri 
rol)ustissimi  et  pugnatores  optimi,  te- 
nentes  clypeum  et  hastam  :  faciès  eorum 
quasi  faciès  leonis  et  veloccs  quasi  ca- 
preae  in  montibus  (1  Par.  12,8-14).  Apud 
Gadilas  praesidium  sibi  quaerebat  Isbo- 
seth  tilius  Saulis,  rex  in  Mahanaim  de- 
claratus  (2  Reg.  2,9).  Cum  autem  David 
in  Hebron  rex  ab  universo  Israël  agno- 
sceretur,  de  Rubenitis,  Gaditis  et  dimi- 
dia  tribu  Manasse  aderant  120000  bella- 


:\:\[) 


GAI), 


r.AD. 


340 


Itiros  (I  Par.  d2,;n\  Poslmodimi  ipso 
David  l't'i^no  puisus  in  Icriiloiium  (iad 
se  irci'pil  (2  Koji.  17,22  s.).  Inssii  Davi- 
dis  luinisloria  luiii  sacra  lum  civilia 
apiul  Uidienilas,  (iaditas,  et  diniidiam 
Irihiim  Manassi-  procurahanliir  a  2  700 
llebionitis  (1  Par.  26,32  t>t  v.  IIK- 
lillO.N  1  ).  Inter  principes  lril»uuiii  Umii- 
pore  Davidis  det'st  princops  (iad  sicut 
oliam  Aser  (1  Par.  27,lt)  s.);  cur  dosint, 
iiiaoï-alur.  lerohoani,  prinuis  rex  Israël, 
iil  traus  tordanein  qiUK[iit>  roiiiuiiu  siuim 
slaliiiircl,  iii-hein  yaditicaiu  Pliaiuiel 
iimniti(inil)iis  tiiinavil  (3  Reg.  12,2:»). 
Ne\us  (iaditaruin  tum  regno  Israël  ccr- 
nitur  régnante  lehu,  cuni  Hazael  rex 
S.vriae  fines  oi'ientales  Israolitarum  Gad, 
Uuiien,  Manasse  percuteret  (4  Ueg-.  10, 
X\)  et  regnanlc  leroboain  II.,  qui  in 
censu  filioruni  Uuhen,  Gad  et  dimidiae 
tribus  Manasse  44760  bellatores  nunie- 
ravit  (1  Par.  5,17. 18).  Brevi  autem  posl, 
cum  rcgnuni  luda  regnantibus  Ozia  et 
ïoatbain  retloresceret,  eacdem  tribus 
regao  luda  pro  aliquo  tenipore  videntur 
paruisse,  ut  1  Par.  5,17  innuitur.  Ex 
1  Par.  îj,ll.  16  discimus  territorium 
Gad  orienteni  versus  extensum  esse  us- 
([ue  ad  Selcha  seu  Salecha  (hodie  Sal- 
lihad)  urbem  a  ineridie  Djebel  Haiinln 
sitam.  Bclluni  ({uo  Agareni  (vide  s.  v.; 
cum  Isniaelitis  locdere  iuncti  a  (iaditis, 
Rubenitis,  iVlanassitis  transiordanicis  de- 
vieti  sunt,  describilur  1  Pai'.  ;>, 19-22; 
quanto  .lemporc  ante  Theglalliplialasar 
hoc  bellum  iÏKM-it,  determinari  nequit.  A 
Theglathphalasar  Gaditae  captivi  in  Assy- 
riam  abducli  sunt  una  euni  Rubenitis  et 
iManassitis  transiordanicis  (1  Par.  o,26}; 
ea  opportunitate  usisunt  Auiinonitae,  ut 
terram  Gad  occnpai-ent,  quod  Douiinus 
iiiis  exprobrat  at'lirinans  ^lek•honl  deuui 
Aminonitaruni  iniuria  sibi  arrogasse  rc- 
giones  Gadilaruni  ,1er.  i'.»,l).  Praelerea 
Gad  (.oinnieuioratur  in  syndjolica  deseri- 
ptione  terrac  sanctae  et  novae  lerusa- 
leiu  Ez.  48,27.  28.  34  et  in  Apoc.  7,;». 

Ex  dictis  indoles  (ladilaruni  facile  de- 
piehcndilur  :  erant  0|>ulenti  pasloies  et 
bellatores  robusti.  Excellenlia  bellica 
praedicitur  in  vaticinio  lacobaeo  :  Gad 
accinctus  proeliabilui'  ante  euni  et  ipse 
accingelur  retrorsum  ((ien.  49,1'.)\  quo- 
inodociuujue  demum  liic  texlus  in  paro- 


noMiasia  ludens  interprelandus  est  (F. 
de  Hammrlatier  ad  h.  I.).  Lalitudiucm 
pascuoi'urn  et  l'orliludinein  benicaui  el- 
lerl  Moyses  Deut.  33,20  :  Reuedictus  in 
lalitudine  Gad  (liebr.  Renedictus  qui  la- 
titudinein  dédit  Gad  i.  e.  Deus);  quasi 
leo  requievit  cepilque  brachium  et  vei- 
ticeni. 

3.  Gad  Videns  (.iThn,  6  [îXetcwv,  ôôpûiv) 

erat  prophcla,  qui  Davidi  cinu  lateretin 
praesidiii  Ôdollani,  vidctur  se  iunxisse 
ei(|ue  auctitr  lïiit,  ul  reliclo  praesidio 
veuiret  in  saltuni  Haret  (1  Reg.  22,:Vi. 
Idem  Davidi  ob  numeratum  populimi 
pocuam  aDeo  intligeadam  intimât  (2  Reg. 
24,11-19;  1  Par.  21,9-19).  Sine  dubio 
régi  aconsiliis  erat:  scripsit  volumen  de 
gestis  Davidis  (1  Par.  29,29)  et  opem 
praestitit  in  constituendis  ac  disponen- 
dis  levitis  in  domo  Dduiini  cum  cymba- 
lis  et  psalleriis  et  citharis,  cuius  rei 
memoria  lempore  Ezechiae  adhuc  vi- 
gens  erat  (2  Par.  29, 2o). 

4.  Gad  (Vulgata  :  Forluua,  LXX  oai- 
ii.6vtov)  legitur  in  descriptione  impiorum 
Is.  65,11  :  et  vos  (jui  dereli((uistis  Do- 
niiuum,  ([ui  obliti  estis  nionleu!  sanctum 
mcum,  i[ui  ponitis  Fortunae  mensam  et 
libatis  super  eam  ;  —  aliis  verbis  :  a 
Domino  alieni  et  aversi,  montis  Sion 
diviuarumque  promissionum  obliti  men- 
sam ponuut  i.  e.  lectisternia  parant  pro 
Gad  et  pro  .\Ieni  libamen  im])lent  (bcbr.). 
Gad  ut  nomen  appellalivum  fortunam 
dicit  (cf.  Gen.  30,11  L.XX  h  Tuyr,);  ut 
idolum  (cf.  Raal  Gad  los.  11,17;  12,7) 
explicant  de  deo  fortunae  et  in  eo  cer- 
nuut  planetam,  cui  a  love  nomen  esl, 
quam  stellam  Arabes  maioreni  fortunam 
appcllabaut,  dum  stellam  cui  a  Venere 
nomou  esl  inditum,  vocant  minorem 
fortunam;  liinc  lit,  ul  Meui  dt>  liac  stella 
et  de  dea  eius  stellae  praeside  accipiaut 
conununiter.  lu  inscriplitMiibus  e\ 
Phoenice  et  Pahnyra  servatis  uomeii 
Gad  saepius  occurrit. 

Cf.  Ktiahcndain-rin  Is.  65,11;  P.  Sv/iolz. 
GoelzonJifiist  uiul  Zauberwesou  bei  deii 
allen  Hi'braeeri»  1877,  j».  40'.»  ss.  ;  F.  ilf 
Suidcy,  Nuinisinaliqae  de  la  Terre  Saintt* 
1874  p.  i.  5.  373.  374.  pi.  -XXIU  1-3. 

5.  Gad  vallis  2  Reg.  24,5  :  cnmque  per- 
li-ausisseul  lordauem,  venerunl  iii  Aroer 


su 


GAD. 


GADOR. 


342 


ad  (lextoram  urbis,  qiiae  est  in  valle  Gad 
scil.  loab  et  principes  exercitus,  ni  nu- 
iiicrarcnt  populum  Israël.  Videlur  esse 
sorino  de  Aroer  Arnonis  (v.  AROER  1). 
Textus  auteni  hebraeus  ita  verteiidus 
est,  ut  Gad  ad  seqiienteni  voccni  traha- 
tiir  :  «  veneruut...  in  Gad  et  us([uc 
lazer  »>,  t^nae  urbs  in  média  fere  tribu 
Gad  sita  erat;  in  bac  cxpHcatione  di- 
l'ectio  itincris  indicatur  ab  Aroer  urbe 
rubenitica  versus  tribuin  Gad  conti- 
nuati.  Ex  quorundain  opinione  vallis 
Gad  est  valUs  laboc  superioris  (Nahr 
'Amman), 

GADARA  vide  s.  v.  GERASENl. 

GADDEL  V.  GEDDEK. 

GADDI    (na,  TaôSt),     tiUiis   Susi   de 

tribu  Manasse,  expbjrabtr  terrae  pro- 
niissae  (Num.  13,12  [11]). 

GADDI  1  Par.  12,8  et  GADI  2  Ueg. 
23,36  in  Vulgata  velut  noiiieu  loci  poni- 
lur;  sed  in  hebraico  habetin-  njn  i.  e. 

(iadita. 

GADDIS  (Kaooiç,  A  TaOûiç),  C0g"UO- 
men  loaanis  Macbabaei,  ((ui  inler  ([uiu- 
(|ue  lilios  Mathathiae  sacerdotis  priuuis 
recensetur  (1  Mach.  2,2).  Apud  Flaviuiu 
losepbum  (Ant.  XII.  6,1)  :  ô  xaXoufAEvo; 
FaôSy);  (sed  Ant.  XIII.  1,2  :  xbv  /.a\  Fâo- 
oiiv  Xeyofxsvov  éd.  Niese]  ;  losepbus  igitur 
ç  finale  pro  terminationc  graeca  babuit, 
sicut  etiam  Syrus  :  Gaddi.  Respondere 
videtur  nomen  na  (cf.  Nuni.  13,12  [11]) 

denominativnni  a  Ta  (fortuna),  bine  for- 

tuiiatus. 

GADER   (Tra,  raoép),   urbs    cisiorda- 

uica,  cuius  rex  recensetur  inter  reges 
31  a  losue  pcrcussos  (los.  12,13).  Enu- 
nieralur  una  cum  Dabir,  Herma  (Hornia), 
Hered  (Arad);  bine  in  regione  austral  i 
PalaesLinae  quaerenda  est.  Probabilitor 
eadem  est  ac  Betbgader  1  Par.  2,51. 
Silus  ignoratur  neque  uUum  indicium 
adest,  ex  quo  cum  una  ex  urbibus  Ga- 
deroth,  Gador,  Gedera,  Gedor  certo 
componi  possit. 

GADEROTH,  GIDEROTH  (nil^i), 

m-its  tribus  luda  in  secuiida  provincia 
Sephelae  (los.   13,41  ;  LXX  rsootôp  Vul- 


gata :  Gideroth),  tempore  Acbaz  régis  a 
Pbilisthaeis  occupata  (2  Par.  28,18). 
LXX  FaXrjpo';,  Vidgala  :  Gaderotb).  For- 
tasse  eadem  est  ([uae  Cedron  (1  Mach. 
16,9)  et  Gedor  (1  Mach.  lo,39.  40); 
V.  CEDRON  (vol.  I.  col.  797). 

GADEROTHITES  (imT^n,  6  Paoa- 

pa6i{[x)  cognominatiu-  lezabad  Beniauiinita 
(1  Par.  12,4  cf.  .12,2);  eius  patria  igitur 
erat  Gadera  seu  Gedera  quaedam  nus- 
quam  alias  nominata  in  tribu  Beuiamin. 
iS'omen  antit[uum  prae  se  fert  viens 
Bjedlre  propc  Gabaou  et  Rama  (Survey 
of  West.  Pal.  Mem.  III.  9).  Keil  in  1  Par. 
12,4  cognomen  explicat  de  Gedera  tri- 
bus luda  dos.  i;j,36),  cum  uon  repugnet 
abijuas  familias  extra  fines  tribus  suac 
habitasse.  Vide  s.  v.  GEDOR  2. 

GADGAD  ("TaTan  in   i.    e.    caverna 

Gidgad;  Vulgata  :  nions  Gadgad,  LXX  -b 
opoç  raSydo),  statio  Israël itarum  in  de- 
serto  (Num.  33,32),  enuuierata  post 
Moserolh,  Beneiaacan  et  ante  letebatba. 
Eaedem  <[uattuor  stationes  ordine  non- 
nihil  mutato  reeeusentur  Dent.  10,7  : 
Berolh  liliorum  lacan,  Mosera,  Gadgad 
(matan,  ra^yâô),    lelebatha.    Conferri 

potest  Wâdi  GhudhûgJddh  ab  occidente 
vallis  'Araba  {Riess,  Bii)el-Atlas  Tab. 
II  DEe)  ;  bunc  silum  admiUit  Ewald 
(Gescbichte  des  Volkes  Israël  éd.  3  II. 
284);  Billmann  ad  Num.  33,32  praefert 
regionem  montis  Hor. 

GADI    (na,  FaSod),   pater  Manahem 
régis  Israël  (4  Reg.  15,14.  17). 
GADI  (2  Reg.  23,36)  v.  GADDI. 
GADOR  (lia,  PÉpapa).  Tempore  Eze- 

chiae  régis  luda  aliqui  principes  Simeoni- 
taruni  profecti  sinit  ad  introitum  Gador 
us(pie  ad  orieutem  vallis  (1  Par.  4,39), 
ut  ({uacrerent  pascua  gregibus  suis  et 
inventis  paseuis  uberrimis  ibidem  ta- 
bernacula  sua  fixerunt,  postquam  Cha- 
mitas  inde  expulerunt.  Ali(iui  coniieiunt 
banc  Gador  non  ditTerre  a  Gader  urlie 
reguli  Chananaei  los.  12,13;  v.  GADER. 
Atlamen  lectio  LXX  rspapa(cod.  B  et  A), 
si  praeferenda  est,  polius  snadet  Gera- 
ram  {Khirbet  Umm  DJ/iirar)  a  Gaza  mc- 
ridiem  versus  sitam  iu  planilie  paseuis 
ulierrima;  v.  GERARA. 


k 


;ri;{ 


CAIIAM. 


GALAAD. 


:}'('( 


GAHAM     cn:i,  '''««ijl},   lililis   Nachor 

lialiis  Ahraliain,  ex  Itoma  conciiltiiia 
lii'iiilus  ((ion.  22, 'ii.  I>c  genlc  ("laliaiii 
iiitiil  innoUiil.  Narlioridac  j^i'iioraliin 
oimirs  vel  salteiii  i)l('i'i(|iio  circa  llamaii 
iiicoliiisso  (liceiuli  sunl  (cl".  F.  de  Jliim- 
mclauer  ad  h.  I.).  Hc|:;ioiiCMi  Èieni  Djuhnn 
iiilcr  tluvios  Yatinûk  et  lahoc  silain,  de 
t[ua  loquitur  I.  L.  iturckhdvif t  {\{c\^en  in 
Syi'ien,  Palaesliua  etc.  rd.  W.  Gesenius, 
Weiinar  1823  1.  p.  423  ss.  449),  nonnulli 
ciim  gcide  riahani  compoiiiinl,  sed  alii 
duliilanl  Jliehni-Baelhgen  llandwl».  des 
IjihI.  Altci't.  I.  4(51))  vel  nMiciiiiil  (v.  ;;■. 
Dillmann  ad  h.  1.). 

GAHER  ("ina,  radp)Nathinacus,nrms 

lilii  duce  Zoroliabtd  ex  raptivitale  red- 
ieriinl  ,Esdr.  2,47;  7,40}. 

GAIUS  (râvoç).  1.  (laius  Macedo, 
S.  Pauli  coiiios,  quem  siinul  cuin  Aii- 
slai'cho  |)lebs  epliesina  vi  compivlieudil 
r[  iii  theatniiu  sei'iiiu  abripuit  ;Act.  10, 
29  . 

2.  Gains  Dei'beus,  S.  Pauli  cornes, 
iiiuis  t'x  illis  septein,  tiuos  Paulus  ex 
tertio  itinere  aposlolico  redituriis  Troa- 
dem  praeinisit,  ut  iude  ipsuni  in  uibem 
lerusaleni  coniitarentur  (Act.  20,4). 

3.  Gaie  carissimo  S.  loannes  epistulain 
suam  tertiam  scribit  (3  loan.  i).  Gonii- 
oiuutali([ui  eundein  esse,  i|ui  in  Vulgata 
srribitur  Caius  (vide  s.  v.). 

GALAAD  nv^i,  raXaâoi.    1.    Filins 

Madiir  lilii  Manassc  (Nuni.  2(i,20.  30; 
27,1;  30,1;  les.  17,1.  3;  1  Par.  2,21. 
23;  7,14.  17}. 

2.  Pater  lepbte  iudicis  (kui.  11,1.  2). 

3.  Gadita  tpiidain  (1  Par.  .">,14). 

4.  Galaad   (lySan,    f.   TaXaâo},   terra 

Galaad,  nions  Galaad.  In  Vetere  Testa- 
inento  Galaad  sensu  lalissiino  inlerdnni 
désignai  lotain  terrani  transiordanicani, 
([uatenns  ab  Israelilis  ineolebatnr,  in 
oppositiiinc  ad  Clianaan  terrani  eisior- 
danicani;  sensu  arlissinio  icgionein 
inirr  fkivios  laboe  et  Yarmftk:  sonsii  au- 
Iciii  maxime  usitato  regionem  inler 
Arnonem  et  Yarmûk.  Galaad  lioc  lalioie 
el  maxime  usitato  sensu  accepta  in  duas 
parles  dividilur  per  vallcni  lluvii  laboc 
{Nftkr  el-Zerqil),  a  que  meridieni  versus 


uscpiii  ad  Arnonem  extendilur  regio 
lielqii,  septenitiionem  versus  usque  ad 
Yunnûk  regio  Djebel  'Adjlûn;  cf.  s.  v. 
lAHOG.  Dnae  istac  parles,  in  (|uas  lola 
(lalaad  per  lluvinni  laboc  dividilur, 
aperlc  distinguindiii'  Henl.  3,12.  13; 
los.  12,2. 

Conspeclus  bislniiae  (ialaad  breviler 
adumbiandus  est.  Montis  Galaad  prima 
nienlio  lit  in  liistoria  lacob,  (piem  e  Me- 
sopolamia  in  terrain  Cbanaan  reverlen- 
leniLaban  assccutns  est  in  monte  Galaad 
i^Gen.  31,21  ss.);  ea  occasione  Unnulus 
creclus  est,  (pieni  lacob  appellavit  : 
acervnin  teslimonii  {TJ  Sa),  unde  nomen 

(îalaad.  111  inc  Ismaelitae  venerunt,  ({ui- 
bus  losepb  venditus  est,  alTcrentes  aro- 
mata,  resinam  et  stacten  in  Aegyptum 
(Gen.  37,2ij).  Erat  terra  uberrima  ad 
paslum  gregum,  in  qua  Israelilae  per- 
cnssis  Amorrbaeis  nuiltam  praedam  fe- 
ceriinl  (Num.  31,1.  20.  39.  40;  Deul. 
2,36;  3,10.  12.  13.  15;;  Ammonitae  aii- 
leni,  ([ui  ab  Amorrbaeis  ex  ea  regione 
pulsi  fuerant,  ad  orienlem  Galaad  circa 
laboc  superiorem  sedes  lixerunl  (Dent. 
3,16),  a  quibus  Deus  arma  Israelitarnni 
prohibuit  (vide  s.  v.  lABOC  et  lAZER  . 
Ex  tribus  refugii  urbibus  trans  lordanem 
a  Moyse  designatis  duae  eranl  iu  Galaad 
scil.  Bosor  in  planitie  tribus  Rnben  el 
Ramolli  cum  addilo  :  in  (ialaad  urbs 
gadilica  (Dent.  4,43;  los.  20,8);  Ramolli 
in  Galaad  levitis  de  stirpe  Merari  con- 
cessa  est  (los.  21,37}. 

Moysi  anleqnam  morerelur,  Domimis 
a  Nebo  culmine  montis  Pbasga  oslendit 
omnem  terram  Galaad  usque  Dan  i  Deut. 
34,1);  hoc  loco  Galaad  sensu  latissimo 
accipilur,  siquidem  Dan  >;Lais-Dan)  ad 
radiées  montis  Hermon  sita  est.  In  dis- 
tributione  terrae  promissae  pars  inferior 
r.alaad  inler  Arnonem  et  laboc  seu  reg- 
nuin  SebonAmorrliaei  régis  Hesebon  Ku- 
beniliset  Gadilis  concessa  estscil.  Rube- 
nilis  ab  Arnone  Hesebon  usque,  Gadilis 
a  Hesebon  iisipie  ad  Malianaim  pauln 
supra  laboc  tluvinm  Jos.  12,2.  ri;  13, 
H.  2"i.  31);  pars  snperior  Galaad  inler 
laboc  el  Yoriiiûk  llnvios,  tpiae  ad  rcg- 
nuni  ()g  Amorrliaei  régis  Masan  pcrti- 
nebat,  dimidiae  tribni  Manasse  altribula 
est,  dummodo  advertus  Gadilis  acciMi- 


345 


GALAAD. 


GALAAD. 


346 


sendam  esse  regioneni  a  laboc  Mahanaim 
usque  et  totam  depressioiieni  lordanis 
usque  ad  mare  Galilaeae  dos.  l?,!-»-^). 
Très  illae  tribus  hereditateni  siiam  trans- 
iordanlcani  ingressae  sunt  post  iinitam 
terrae  cisiordanicae  subiectionein  (los. 
22,9.  13. 15.  32).  In  cantico  Dcbborac  vi- 
luperium  adversus  Galaad  prolatum  oni- 
nes  Israelitas  transiordanicos  compre- 
hendere  videtur  (lud.  5,17).  De  monte 
Galaad  lud.  7,3  cf.  F.  de  Hummelauer  ad 
h.  1.  In  terra  Galaad  erant  Havoth  lair 
seu  oppida  lair  (v.  lAIR).  Attamen  Amor- 
rhaei  ibi  adhuc  praevalebant  (lud.  10, 
8)  et  Ammonitac  in  Galaad  fixerunl  ten- 
toria  principibus  Galaad  bellum  illaturi 
(lud.  10,17.18).  In  pugnis  Galaaditarum 
cum  Ammonitis  primas  partes  egit  leplile 
(ialaadites  (lud.  11,5.  8.  11.29).  Ammo- 
nitis  devictis  proelium  propter  querelas 
Ephraimitarum  exarsit,  quo  Galaadilae 
occupatis  lordanis  vadisfugientes  Ephrai- 
mitas  dialecto  agnitos  conciderunt  (lud. 
12,4  ss.).  Inimicitiis  autem  compositis 
(ialaaditae  cum  omni  Israël  in  Maspha 
Beniamin  congregati  sunt  (lud.  20,1)  ex- 
ceptishabitatoribus  labes  Galaad,  qui  ob 
infidelitatem  suani  gladio  percussi  sunt 
(lud.  21,8-14).  Galaaditae  dcnuo  ab  Ani- 
monitis  infestati,  sed  egregio  facinore 
Saulis  apud  labes  Galaad  liberali  sunt 
(v.  lABES  1).  Cuius  beneficii  memores 
lilium  Saulis  Isboseth  regem  agnoverunt 
(2  Reg.  2,9);  quo  mortuo  Davidi  se  subie- 
cerunt  et  artius  adiunxerunt,  pracser- 
tim  postquam  loab  urbem  Rabbath  Am- 
nion  expugnavit  (cf.  2  Reg.  11,1  ;  1  Par. 
20,1).  A  facie  Absalomis  fugilivus  David 
in  tcrram  Galaad  se  recepit  ibique  in 
saltu  Ephraim  prope  Mabanaim  Absalom 
rcgno  etvitaprivatusest(v.  EPHRAIM4). 
Gcusus  regni  davidici  a  loab  exceptus 
terram  Galaad  comprehendebat  (2  Reg. 
24,6).  A  Salomone  Galaad  (latissimo 
sensu  accepta)  in  très  dividebatur  prae- 
fecturas  (3  Reg.  4,13. 14.  19).  Elias  Tbes- 
bites  erat  de  babitatoinbus  Galaad  (3  Reg. 
17,1).  Achab  régnante  Ramotb  Galaad 
in  polcslate  régis  Syriae  detinebalur; 
quam  urbem  cum  recuperare  vellet,  ipse 
Achab  in  proelio  occubuit  (3  Reg.  22,3  s.; 
2  Par.  18,2  ?.).  In  diebus  lehu  omnis 
(ialaad  a  Hazael  rege  Syriae  vastata 
(4  Reg.  10,  32.  33;  Am.  1,3),  sed  a  lero- 


boam  II.  regno  Israël  restiluta  est  (cf. 
4  Reg.  14,25).  In  diebus  Phacee  régis 
Israël  Theglathphalasar  incolas  terrae 
Galaad  in  captivitalem  abduxit  (4  Reg. 
15,29;  cf.  1  Par.  5,6).  Post  exsilium  Ga- 
laad ab  ethnicis  quoad  maximam  partem 
habitabatur,  attamen  ludaei  quoque  ex 
captivitate  reduccs  salis  niagno  numéro 
illis  intermixti  crant,  ut  apparet  ex  nar- 
ratione  bellicae  expeditionis,  qua  ludas 
Machabaeus  et  lonathas  ludaeos  in  Ga- 
laad iugo  gentium  liberarunt  et  in  lu- 
daeam  adduxerunt  (1  Mach.  5,9  s.);per 
Galaaditim  etiam  ïryphon  dux  Syrorum, 
cum  nihil  contra  lerusaleiu  valoret,  in 
Syriam  rediit  (1  Mach.  13,22  in  textu 
graeco). 

Reliqua  quae  in  S.  Scriplurade  Galaad 
referuntur,  multum  conferunt  ad  huius 
regionis  descriptionem.  Grèges  Israelita- 
rum  in  Galaad  multiplicabantur  et  usque 
ad  desertum  Euphratis  pascebantur  (1 
Par.  5,9.  16).  Infestationes  Arabum  non 
deerant;  tempore  Saulis  tribus  arabica 
Agarenorum  a  Rubenitis  féliciter  reiecta 
et  sedibus  puisa  est  (1  Par.  5,10)  ;  aliquo 
posteriore  tempore  iidem  Agareni  de- 
nuo  a  Ruben,  Gad,  dimidia  tribu  Manasse 
devicti  sunt  (1  Par.  5,19-22).  Tempore 
Davidis  Galaaditae  ob  fortitudinem  bel- 
licam  célèbres  erant  (1  Par.  26,  31).  Da- 
vid terram  Galaad  suam  esse  magna  cum 
liducia  enuntiat  (Ps.  o9[60],9  ;  107[108J9). 
A  Salomone  coma  Sponsae,  cuius  caput 
monti  confertur,  describitur  delluens 
({uasi  grèges  caprarum  cingentium  ver- 
licem  montis  Galaad  (Gant.  4,1  ;  6,4[5]). 
leremias  célébrât  resinam  Galaad  (1er. 
8,22;  46,11)  i.  e.  resinam  lentisci  seu 
mastichen  ;  idem  propheta  arcem  regiam 
luda  appellat  Galaad  (1er.  22,6)  val 
propter  silvas  Galaad  excelsas  et  ma- 
gnilicas  vel  propter  unguenta  et  aro- 
mata  ex  herbis  pascuorum  Galaad  con- 
fecta.  Galaad  recensetur  inter  regiones, 
in  quibus  populus  Israël  post  divinam 
de  Rabylone  ultionem  liberatus  pasce- 
luret  saturabitur  (1er.  50,19).  Eiusdem 
mcntio  fit  Ez.  47,18,  ubi  propheta  lorda- 
nem  terrae  sanctae  terminum  orientalem 
définit.  In  regione  Galaad  (vcl  in  urbe 
Ramoth  Galaad  ex  opinione  multorum 
interpretum)  Osée  increpat  cultum  ido- 
lolatricum  vel  si  mavis  idolorum  fabri- 


;{i7 


(;alaad. 


CALA  AD. 


:{ '(« 


oalittaom  ol  saiij^uinis  iiiaculam  i.  (>. 
cacdos,  oppressionos  (Os.  0,8;  1:2,11). 
Cnulelitalos  Syroriini  (Hazacl)  in  (ialaa- 
dilas  plaiislris  l'orreis  discissos  alqiio 
dissectos  et  Amiiinnilarum  ciusdem  for- 
tasse  leinporis  iii  praeynantes  (lahiad 
perslrinjiit  Ainos  (1,.^.  13).  Lalaiii  novae 
tlieocratiae  diil'nsionein,  ipiae  douuii  la- 
coli  i.  e.  hulae  el  Bcniainin  pioiiiiltilur, 
illustrât  iikul  :  Henianiin  possidcliit  Ga- 
laad  (Abd.  10).  Excellons  sanclilas  coc- 
tiis  ilieocratici  pasciiis  C-arineli,  Basan, 
Galaad  IVrlilissiniis  eonlrrlur  Micli.  7, 
14).  Mnltoruni  doiiiqiie  exsulum  reditii 
terra  (iaiaad  liabilaluriiius  ita  iiiiplenda 
esse  praedicitur,  lU  ullra  lerminos  oliiii 
occupatos  sedes  sinl  fixuri  (Zach.  10,10). 
Uiterior  liistoria  (îalaa<l  ex  scriptori- 
bus  prolanis  supplenda  est.  lam  supi\i 
vidinnis  Iiidaeos  a  g^entibiis  oppresses  ex 
lialaad  in  ludaeam  reduclos  esse  a  luda 
Machabaeo  (cl",  l  Macb.  5,45).  Postea 
liidaei  iteratis  vicibus  bellum  rcgioni 
(Jalaad  intulerunl.  lam  loannes  Hyrca- 
nus  1.  JH5-10o),  qui  Sinioni  Macb.  suecc- 
dobal,  ilbic  prolectus  Medabani  urbein 
posl  sex  nienses  obsidionis  cepit  [Flav. 
los.  Ant.  XIII.  9,1;  Bell.  iiid.  I.  2,6). 
Alexander  lannaeus  (104-78)  urbes  Ga- 
daram  et  Amalhimtem  expugnavit  (Ant. 
XIII.  13,3;  Bail,  ind,  I.  4,2) ,  altéra  expc- 
dilione  Galaaditis  tributum  imperavit  et 
AmaUumteni  castelhim  destruxit,  sed  ab 
Obeda  Arabuni  regc  in  angustias  redac- 
tus  iïigilivus  Hierosolynia  rediit  (Ant. 
XIII.  1.3,5;  Bell.  ind.  I.  4,3.  4);  felicins 
per  très  annos  (84-81  a.  Chr.)  bellnni  re- 
novans  urbes  galaaditicas  Pellani,  Diuni, 
Gcrasam  expugnavit  et  viclor  Hierosoly- 
mis  cuni  bonore  exceptus  est  (Ant.  XIII. 
15,3;  Btdl.  ind.  I.  4,8);  diem  suprenium 
obiit  in  (ialaad  ante  nnn-os  Ragaliae  ca- 
stelli,  tiuod  bello  iteruni  rcnovato  obsi- 
debat(Ant.  XIII.  lo,5;  Bell.  iud.  I.  4,a). 
Sed  iam  régnante  Aristobulo  II.  (69-03) 
Ponipeius  urbes  transiordanicas  a  lu- 
daeis  aetate  macbabaica  subactas,  ut  Ga- 
darani,  Pellani,  Diuni,  libertate  donavit 
et  provinciae  Syriae  alli-ibuit  (Ant.  XIV. 
4,4;  Bell.  iud.  I.  7,7).  Régnante  llyrcano 
II.  (03-40) Gabinius  proconsul  Syriae  Pa- 
laestinam  in  (|uin([ue  synedria  seu,  ut 
videlur,  convenlus  iiiiidicos  distriiiuil, 
qunriun  capila  l'raid  cis  bu-danein  leru- 


saleni,  (iaziua,  lericbo,  Seppboris,  trans 
lordaneni  Ainatluis  (Ant.  XIV.  5,4;  Bell, 
iud.  I.  8,5;  pro  (ia/.ara  losepbus  utro((ue 
loco  citato  scribit  (î(i(lara,svA\  de  Gadara 
urbe  bellenistica  trans  lordaneni  a  Poni- 
pcio  provinciae  Syriae  attributa  et  liber- 
tate donata  non  esse  serinonem  per  se 
patel}.  Moituf»  llerode  Magno,  cui  etiain 
Peraea  panibat,  eius  tilius  lleritdt>s  ,\nti- 
pas  (ialilaeain  et  Pcraeani  oblinuil  (.Vnl. 
XVIl.  11,4),  (juae  duae  partes  Decapoli 
veluti  cuneo  iniecto  dislincbantur.  Pe- 
raea auteineiusdeni  lere  e\teusioniserat 
ac  Galaad  anti(iua;  terinini  eniin  Peracae 
eranl  ab  occidcnt(>  lordanis  tluvius,  a  nie- 
ridie  Macliaerus  j)aulo  supra  Aiiioneni, 
ab  oriente  Pbiladelpbia  seu  Kabbalb 
Amnion,  a  septemtrione  Pella  ^Bell.  iud. 
III.  3,3)  ;  rectius  tanien  fines  Peraeae  sep- 
tenilrionales  usque  ad  Ynrmûk  lluviuni 
exleuduulur,  quia  Gadara  (bodie  17mm 
Qeis  seu  Mqeis)  nietropolis  Peraeae  ab 
eodeni  losepbo  dicitur  (Bell.  iud.  IV.  7, 
3.) 

Peraea  a  losepbo  describitur  pleraque 
quidcin  aspera  atque  déserta  et  agre- 
stior,  (juani  ut  Iructus  niansuetiores  alat, 
laudalur  tainen  ab  eodein  propter  soluin 
molle  et  admodum  ferax,  irrigatum  tor- 
rentibus  e  proximis  montibus  multisque 
aqaac  perennis  lontibus,  consitum  va- 
riis  arboribus,  maxime  verooleis,  vineis, 
palmis  (Bell.  iud.  III.  3,3).  Ruinae  ui'bium 
aediumque  romanarum,  quae  hodie  in 
terra  transiordanica  cernuntur,  floren- 
tissimum  eius  regionis  statum  aetale 
romanoriun  imperatorum  l'iiisse  demon- 
slrant  (Boedeker-Bcnzitujfv,  Palae>tina 
und  Syrien  éd.  5  p.  161.  Kîi-  ss.i. 

5.  Galaad  urbs  agnoscitur  a  nudtis 
intei'prelibus  Ps.  6,8  et  12,11,  duni  alii 
non  urbem,  sed  regionem  (ialaad  inlel- 
legunt.  Si  prius,  erit  Ramoth  Galaad, 
quam  vocem  vide;  cf.  Knabenbauer  ad 
Os.  6,8.  Aliqui  cogitant  de  ruinis  Ujil'ild, 
quae  10  km  ab  el-Salt,  alii  de  ruinis 
DjUTid,  quae  13  km  ab  el-Salt  aipiilo- 
nem  versus  inveninntur,  alii  de  labt  s 
Galaad. 

De  aliqua  urbe  nomiuis  Galaad  Iud. 
10,17  menlionem  tiei-i  nulla  ratio  suadel. 
Neque  Iud.  12,7  de  alii|ua  ui'be  Galaad, 
in  ipia  leplile  sepullus  sit,\idelur  inter- 
prelandiJMi  esse,  sed  jiotius  cum  Ihiifn'- 


'M9 


GALAAD. 


GÀLATIA. 


350 


rio  verlcïidiim  :  ni  urbe  sua  Galaadilidis 
(cf.  F.  de  Hummelauer  ad  h.  !.)• 

GALAADITIS  (raXaaoîxt?)  1  Mach. 
."),17  s.  et  13,22  appellatur  regio  trans- 
iordanica,  quae  alias  (1  Mach.  8,9.  55  et 
alibi  in  Vet.  Test.)  terra  Galaad  desi- 
.unatur. 

GALAL    (SSa,  raXaaX).  1.  Levita  de 

filiis  Asaph,  incola  lerusalem  post  capli- 
vitatem  (1  Par.  0,lo). 

2.  Levita  de  stirpe  Idithun  (1  Par.  1», 
16;  Neh.  11,17;  LXX  Neh.  11,17  noincn 
omittunt). 

GALALAI   (iSSa;   T>XX  pro  noniini- 

biis  Malalai,  Galalai,  Maai  corrupte  le- 
giint  rsXwX,  'Ia[xa,  'Aia),  levita  et  mosi- 
cus  in dedicatione  mûri  lerusalem  (Neh. 

12,3o[36]). 

GALATAE  (PaXâ-uat),  nomen  i^ecen- 
lius  pro  antiquiore  KiX-ot  vel  KÉXxat.  lani 
ab  ineunte  saeculo  quarto  a.  Chr.  muUae 
turbae  celticae,  sedibus  suis  in  Gallia  re- 
lictis;  partim  in  Italiam  irruperanl,  par- 
lim  in  Pannonia  et  Illyria  nova  sibi  do- 
micilia quaesierant.  Exinde  in  Macedonia 
et  Graecia  praedam  agebant;  aliquac 
turmae,  viginti  millia  hominum  ducibus 
Leonnorio  et  Lulhario,  praedae  facien- 
dae  causa  Byzantium  peiTexerunt  et 
inde  in  Asiam  minorem  transfretarunt 
ope  Nicomedis  régis  Bithyniae  qui  iis  uti 
volebatin  bello  contra  Iratrem  suum  (a. 
279  a.  Chr.).  Ab  iis  adiutus  Xicomedes 
victoriam  reportavit.  Galatae  autem  in 
très  tribus  divisi,  Trocmi,  Tolistoboii, 
Tectosagi,  incursionibus  suis  Hellespon- 
tum,  Aeoliam,  toniam  et  mediam  Asiae 
minoris  regionem  devaslabant,  donec 
tandem  ab  Atlalo  I.  rege  Pergami  gravi 
clade  afflicti  c.  annum  229  in  eo  terrae 
tractu,  cui  ab  iis  nomen  est  Galatia, 
stabiles  figere  sedes  cogerenlur.  Ita  fac- 
tum  est,  ut  magna  pars  Phrygiae  et  ali- 
(|uae  regiones  Cappadociae  et  Ponti  no- 
men sortirentur  Galatiae.  Regio  eratfer- 
lilis,  irrigata  ab  Haly  et  Sangario  tlumi- 
nibus.  Trocmorum  tribus  occupabatpar- 
lem  ad  orientera  et  septemtrionem  ver- 
gentem,  cuius  urbs  praecipua  erat  Ta- 
vium  ;  Tectosagi  in  média  parte,  in  qua 
urbs  Ancyra  erat,  sedem  fixerunt;  Toli- 
stoboii regionem  ad  occideulem  et  mé- 


ridien) spectantem,  cui  caput  Pessinus 
erat,  sibi  elegerunt.  Cum  Celtis  sese 
adiunxissent  etiani  Galli  Graccique,  re- 
gio illa  etiam  Gallograecia  vocabatur.  In 
bello  Antiochi  Magni  contra  Romanos 
régi  opem  tulerant;  quareManlius  Vulso 
ditionem  eorum  ingressus  eos  devicit 
(anno  189  a.  Chr.)  et  reipublicac  roma- 
nae  subiecit  (1  Mach.  8,2)  ita  tamen,  ut 
propriis  suis  legibus  regercntur.  Notum 
est  duos  Galatarum  principes,  Deiotarum 
et  Amyntam,  titulo  regio  a  Romanis  esse 
ornatos.  Immo  Amyntas  adeo  usus  est 
favore  Antonii,  dcin  Augusti,  ut  praeter 
Galatiam  etiam  Pisidiam,  Isauriam  et 
partes  Lycaoniae,  Pamphyliae,  Phrygiae, 
Ciliciae  regno  suo  additas  acciperet.  Ve- 
rum  eo  mortuo  Romani  ditionem  eius 
exceptis  partibus  Pamphyliae  et  Ciliciae 
in  provinciam  romanam,  cui  Galatiae 
nomen  inditum  est,  converterunt  (a.  25 
a.  Chr.);  Ancyra  urbs  facta  est  sedes 
propraetoris. 

Non  defuerunt  qui  Galatas  originis 
germanicae  fuisse  contenderent,  ita  ul 
epistula  S.  Pauli  ad  tribum  germanicam 
scripta  ab  iis  censeatur  ;  ex  catholicis  Hug 
in  eam  concessit  sententiam,  complures 
ex  protestantibus  :  OUhausen,  Baumgar- 
len-Crusius,  Ruckerl,  Wieselcr,  Holsten, 
Me/jer,  Hilgenfeld.  Verum  haec  opinio  a 
nullo  qui  archaeologiae,  philologiae,  i-e- 
bus  celticis  etgermanicis  studium  suum 
impendit  sustinetur;  quare  merito  de- 
relictaest,  ita  ut  non  opus  sit  argumenta 
quae  pro  ea  prolata  sunt  refutare  et 
ostendere  pluribus,  vetcres,  uti  Livium, 
lustinum,  Strabonem,  eos  semper  Gallis 
vel  Celtis  accensuisse,  a  Germanis  dis- 
tinxisse.  Utrumque  salis  ostenderunt 
Grimni  in  Studien  u.  Kritiken  1876 
p.  211  ss.  ;  Hertzberg  ibidem  1878  p.  625; 
Cornely,  Introd.  III.  p.  417.  —  Celtis 
obiicit  Caesar  mobililatem  et  levitalem 
ingenii,  subita  et  rep(;ntina  consilia.  le- 
merilateniinnatam,  ut  levem  auditioneui 
habeant  pro  re  comperta  (Bell.  gall.  2, 
I  ;  3,8  ;  7,42)  ;  quam  indolem  eos  cum  hii- 
tio  rei  christianac  haud  penitus  exuisse, 
epistula  S.  Pauli  sufllcienter  demonslra- 
tur. 

I.  KNABENBAUER. 

GALATIA  TaXaifa),  etiam  Gallograe- 


x\\ 


(;.SLATIA. 


CALHA.NUS. 


Xrl 


(ia  vocatiic;  vido  s.  v.  (iAI.ATAli.  K\  iis 
([iKic  do  Calalis  iv\|»osita  siiiil,  a|)|)aiot 
Galaliaimisiirpari  sensu  slriclioio  cl  la- 
tiore.  Hlo  sensu  conipleclitur  regioncni 
Asinr  ininoris,  qnae  sit  continis  l'aplila- 
iioniae,  Ponto,  Cappadociae,  Plir.v;ji:iao, 
Lycaoniae,  Hitliyiiiao  i.  e.  (lalalia  |>ni- 
|iric  dicla  a  (lalatis  potissinnini  inliahi- 
lata.  Sensu  latiore  désignai  lu-uvinciani 
illani  tinani  lioinani  (ialaliani  a|)|)(>lla- 
lianl,  ita  ni  praeler  (lalaliani  in'opiiarn 
eliani  illas  coniitleclerelur  partes  (piae 
irgno  Ainynlae  additae  eraul,seil.  parles 
Lycaoniae,  Pisidiae,  l'ainpliyliae,  Isan- 
l'iam.  Unde  qnaesUo  oiia  est,  sintne 
«  ecclesiae  Galatiae  »  qniUus  epistulani 
seribit  apostolns,  ecclesiae  (ialatiae  jn'O- 
prie  dictae,  an  potins  ecclesiae  Lycao- 
niae, Pisidiae,  Paniphyliae,  quas  aposto- 
lns in  primo  itinere  apostolico  lundavc- 
rat  (Act.  1:5,13  s.;  14,0.  23).  Pleriqne 
prioreni  teiient  sententiam,  ([uae  ipsa 
appellatione,qua  eos  ntpote  (ialalas  al- 
lo([uitnr,  salis  conimendatnr  ;  eiusniodi 
enim  allocnlio  aple  iis  soluni  lit,  qui  na- 
tione  sunt  Galatae.  Neqne  vernm  est, 
Paulnni  seniper  adoptare  in  nominibus 
reti'ionuni  morem  loqueinli  roinannm  ; 
nam  Syria  (ial.  1,"21  non  adbibetur  eo 
sensu  quo  provincia  Syriae  apud  Uo- 
inanos  nsurpatur.  Insnper  in  ipsis  nio- 
numentis  publicis  ([uae  a  niagistratibus 
romanis  condila  sunt  Galatia  adhibelur 
non  solum  de  provincia  romana,  verum 
saepius  de  regioue  Gellarum  (exempta 
praebet  Sicffert  in  comment,  ep.  ad  (ial. 
p.  lO:. 

Nihilominns  alii,  e  recentioribus  Per- 
rot,  Renan,  Hau^rath,  Weizsaecker,  Zahn, 
Wendt,  lacobsen  (cf.  Sieffert  1.  c.  j).  »">}, 
Corncl/j  (Introd.  111.  éd.  2  p.  410  s.i,  Bam- 
say,  V.  Wcber,  Belser,  al'lirmanl  nomine 
(ialatiae  apud  S.  Paulnm  designari  Ly- 
caoniam  etc.:  quorum  argumenla  vide 
npud  (^ornely\.  c.  Contra  eam  sententiam 
scripserunt  (rrwîw  1.  c,  Aaner,  Wlescler, 
]lolstfn,  Sicffert. 

S.  Petrus  pi-iorem  suam  epislulam  de- 
(licat  cleclis  advenis  dispersionis  Pouli, 
(ialatiae,  Gappatlociae,  Asiae  et  Billiy- 
niae  (1,1);  mide  lanien  non  sequitin- 
rum  bas  ccclesias  lundasse;  id  (|uud 
ipsa  cpistula  exclmli  videlur  (et'.  1,12. 
2ii  ;  li,12).  Galcltiae  regio,  l'aXaTt/.»)  /ojp*? 


Act.  ltt,0  l'I  1S,23,  de  (ialalia  pniprie 
dicla  ei-il  inlelirgenda.  Nam  postquam 
Derben  cl  Lyslram,  civi laies  l.ycaoniae 
(Act.  10,1  ;  cl".  14,0)  visitavit,  Phi-ygiam 
et  Galatiae  rcgionem  perlransiit.  Frusti'a 
conlrarium  contendit  Ramsay,  contra 
(lurm  cf.  Expofiitoi'  lKi)4. 

I.    KNAUENBAUER. 

GALBANUS  (in  Vnlgala  ;  alias  gul- 
banum),\\çhr.  ni^Sn,  /aXoâvrinominalnr 

inlerqnattnoraromalaad  praeparandnm 
tiiymiama  sanctnm  necessaria  (Ex.  30, 
34)  iterunniue  inter  praeconia  sapientiac 
lEccli.  24,21  gr.  la),  ubi  eadcin  ([uattuoi' 
aromata  cum  aliis  commemoranlur. 
S.  Hleroni/mus  in  priore  loco  cum  L\.\ 
aliisque  versionibus  «  galbanum  boni 
odoris  »  coniungit  :  t[uod  neque  natu- 
rae  galbani  satis  conforme  videlur  ne- 
(jue  lectioiii  massorelhicae,quae  accentu 
dislinctivo  Zôqef  qatôn  haec  duo  mem- 
bra  disiungit;  at  accipiendo  bebr.  D^SD 

non  pro  odore  bono,  sed  média  signifi- 
catione  pro  acri  odore,  fortassis  loco 
textus  massorelbicicum  antiquis  versio- 
nibus legi  poteril  DiQDn  "piT]  (cf.    Mi- 

chaelis,  Supplem.  ad  le.x.  bebr.  7o4  s.  ). 

Nomen  bebraicum  galbani  ab  anti- 
quis versionibus  1ère  relinetur,  et  a  re- 
centioribus communiter  admiltitur  si- 
gniticare  y^aXCâvr^v  s.  ijLîTto-tov  Graecorum 
et  galbanum  s.  stagonilim  Latinorum, 
scilicet  succum  seu  laci-imam  fcrulae 
(vap6r,xoç)  vel  panacis  (Tzavdzouç)  in  Syria, 
ac  praesertim  in  Amano  monte  nascen- 
tis  (T/ieophr.  Hist.  pi.  l.\.  1,2;  7,2;  9,2; 
Dioscur.  Mat.  med.  3,87  al.  97  ;  Plin. 
XII.  23, 120),  quae  fréquenter  connne- 
inoratui-  et  ail  varias  medicinas,  ad 
suflitum,  prasertim  serpentibus  noxiis- 
que  animalibus  fugamlis,  atque  ad  alios 
usus  inserviebat  (T/feop/tr.,  D/osc,  Plin. 
11.  ce;  Vergil.  (ieorg.  3,415;  ColumeUa 
Vin.  5,18;  P/ùkXIX.  10, 180;  .X.XIV.  3,21  s.; 
Pallad.  1.  33,8,  al.).  Non  quidem  suavis, 
sed  gravis  polius  odoris  describilnr,  vo- 
rnm  eliam  ab  Aegyptiis  aliisque  populis 
unguentis  addebalur  (,/V</i.  Xlll.  1.8),sive 
«  ad  conlinendum  odorem  in  corpore  " 
{Plin.  il».),  sive  ut  i'  aromatnm  aliorum 
odorem  acueret  »  {M.  Uiller,  llieropliyl. 
I.  4;iO). 


353 


GALBANUS. 


GALGAL. 


liU 


De  planta  ipsa  galhanifera  diu  hacsi- 
taliim  est,  atquo  omnino  erronée  Bubon 
galhanum  Linné  ex  Africa  nicridionali 
oriundum  etiani  nunc  ab  aliquibus  aiic- 
toribus  creditur.  Eiiis  loco  alia  potins 
planta  vere  galbanil'eraatque  in  regione 
oriental!  indigena,  niedio  fere  saeculo 
elapso  a  Buhse  ad  radiées  et  in  latere 
australi  montis  Bemavend  in  Persia  bo- 
rcali  reperta,  a  recentioribus  conimuni- 
ter  tamquam  galbani  biblici  parcns  ad- 
niittitur,  scilicet  Ferula  gnlbaniflua  Bois- 
sier  et  Buhse.  Pars  inferior  caulis  crassi 
et  basis  petioloruni  huius  plantae  e\  or- 
dine  Umbelliferarmn  gunimi  galbanmn 
dictiim  exsudant. 

Cï.  B.  Albert.  Magn.  De  vegetabilibus  VI. 
1,21  éd.  C.  .lessen  392  s.;  I.  H.  Ursinus, 
Aiboreti  bibl.  cont.  236  s.;  0.  Celsius,  Hie- 
robol.  I.  267-71;  /.  D.  Mlcliaelis,  Supplem. 
art  lex.  hebr.  753-6;  E.  F.  K.  Rosenmilller. 
Bibl.  Alteiih.  IV.  3,151-3;  G.  B.  Winer, 
Realwôrterb.  1.  386;  E.  Boissier,  Flora 
orient.  II.988;Z.  Jlaynald,  Szenliriisi  Mez- 
gak  es  Gyantak  lermonovenyei  (De  planlis 
biblicis  gummiferis),  Kolozsvàrt  1871),  32-6, 
qui  inter  tabulas  egregiam  imagineni  colori- 
bus  pictam  speciei  affinis  [Ferula  erubescens 
s.  rubicaulis  Boissier)  praebel;  /.  Loïc, 
Aram.  Pflanzennamen  n.  115;  Pi  Scliegg, 
Bibl.  Archaeol.  219  s. 

L.   FONCK. 

GALEA.  Cum  eaput  niilitis  galea 
esset  tegendum  et  protegendum,  galcae 
ex  aère  conficiebantur.  Ita  salteni  sta- 
tuitur  de  galea  Goliath  (1  Reg.  17,5),  de 
galea  Saul  (1  Reg.  17, .38)  et  de  galeis 
quas  milites  Anliochi  Eupatoris  habe- 
bant  (1  Mach.  6,35).  Quia  2  Par.  26,14 
narratur  Oziam  regeni  cuncto  exercitui 
praeparasse  galeas,  aliqui  concluserunt 
anie  eum  non  milites  gregarios,  sed  so- 
lum  reges  et  duces  ils  usos  esse.  At  id 
certe  ex  eo  loco  non  sequitur.  Nam  alias 
dicendum  esset  et  clypeos  et  hastas  et 
loricas  et  arcus  et  fundas  militibus  an- 
tea  del'uisse. 

GAIiEM  (FaXÉfjL,  A  FaX^i'iji)  recense- 
tur  inter  urbes  quintae  provinciae  montis 
luda,  quae  desideratur  in  textu  masso- 
rethico  et  Vulgata,  sed  conservata  est 
in  LXX  los.  15,59  et  oppida  propc  Beth- 
lehcm  et  lerusalem  continet.  Coniicitur 
esse  Beit  Bjâln  prope  Belhlehcm  [Siir- 

LEXICON   BIBLICUM 


veij  of  West.  Pal.  Mcm.  III.  20;  Riess, 
Bibel-Atlas  cl.  3  p.  13). 

GALGAL,  GALGALA  ("^a^an  i.  e. 

rota   a   rad.  'iSa    =   volvere;    PâXyaXa 

forma  pluralis),  nomen  complurium  lo- 
coruin  Palacstinae. 

1.  Galgala  contra  orientalem  plagam 
urbis  lericho,  ubi  Israelitac  castra  po- 
suerunt  prima  noctc  post  transitum  lor- 
danis  et  duodecim  lapides,  quos  de  lor- 
danis  alveo  sumpscrant,  erexerunt  (los. 
4,19.  20);  ibidem  populus,qui  in  deserto 
natus  erat,  circumcisus  est  in  colle  prae- 
putiorum,  a  quo  eventu  nomen  loci  vo- 
catum  est  Galgala  secundum  verbum  Do- 
mini  ad  losue  :  Hodie  absluli  (>niSa 
devolvi)  opprobrium  Aegypti  a  vobis  (5,9); 
ibidem  primum  phase  in  terra  Chanaan 
celebratum  est  (5,10).  In  Galgala  erant 
castra  Israelitarum  eo  tem|jore,  quo 
partes  Palaestinae  méridionales  subige- 
bantur  (9,1  ;  10,6.  7.  9.  15.  43;  14,6).  De 
eadem  Galgala  agiturlud.  2,1.  Tempore 
Saillis  inter  praecipua  sanctuaria  eral 
Galgala;  illuc  enim  Samuel  quotannis 
ibat,  ut  Israël  iudicaret  (1  Reg.  7,16); 
ibl  holocausta  et  victimae  pacificae  of- 
i'crri  consueverant  (1  Reg.  10,8;  11,  14. 
15;  13,4-15;  15,12.  21.  33).  David  rex 
mortuo  Absalome  ex  terra  transiorda- 
nica  rediens  lordane  traiecto  Galgalam 
vonit,  que  omnis  luda  régi  occurrerat 
(2  Reg.  19,15.  40).  Vêtus  huius  loci  reli- 
gio  Galgalam,  ut  videtur,  superstition! 
et  idololatriaecommendavit,sin  aliter  ad 
hanc  Galgalam  referenda  sunt  Os.  4,15; 
9,15;  12, H;  Am.  4,4;  5,5,  quibus  locis 
principales  idololatriae  scdes  comme- 
morantur;  alii  tamen  his  locis  oppidum 
a  Silo  non  longe  dissitum  (vide  inlra  n.  3) 
intcllegunt,  ut  notât  Knabenbauer  ad 
Os.  4,15.  lier  Israelitarum  de  Setim  us- 
que  ad  Galgalam  tamquam  insigne  Dei 
Iteneficiuminmemoriam  revocatur  Mich. 
6,5. 

Notandum  est  in  textu  sacro  nihil 
haberi,  quo  Galgala  urbs  vel  oppidum 
fuisse  suadeatur  neque  eam  ullibi  sacer- 
dotibus  vel  levitis  attribui,  ut  Bethel, 
Sichem  etc.  ;  erat  locus  castrorum  cl 
propter  religionem  venerandus.  Quare 
cautius  videntur   recipienda  esse,  quae 

—  T.  n.  —  12 


GALGAL. 


GALILAEA. 


;Îo() 


lie  silii  loci  Iradiml  KUiv.  loscpluis  (Ant. 
V,  1,4)  :  50  stadiis  a  lordanc,  10  sladiis 
a  lericho,  Euseliiiis  el  S.  Hieionyiiuis 
(Ouom.  éd.  Lag.  233,  6o;  i02,  2:>)  :  2  mil. 
pass.  seii  circiler  16  stadiis  a  lericho 
{(•r.  I.  f.  243,  88.  94;  126,  14.  22.  29). 
Eius  uominis  locimi  anno  186:»  delcxit 
H.  Zscfiokke  scil.  Tell  DjUdjûl  scplein- 
Irionem  versus  a  M'ildi  Qclt  cl  45  iniiiu- 
lis  orieiileni  versus  a  Rlhû,  ({ueui  siluin 
plerique  pro  dalgala  admit  huit. 

Cl".  Jl.  Xschoklic,  Ik'itrUî^o  /ur  Topogra- 
phie der  wesllichen  lordansaiie  1866  p.  26 ss.  ; 
Pal.  Expl.  Fiind.  Quart.  Slal.  1874,  p.  36; 
1894,  p.  182;  Surrcu  of  West.  Pal.  Mein. 
m.  173-175;  181-184;  191;  Guérin.  Samarie 
I.  117  ss. ;  Liévin  de  lfa))inie.  Terre  Sainte 
éd.  4  II.  292;  F.  Biihl,  Alt.  Pal.  1896,  p.  180. 

Scd  alium  silum  pro  Galgalis  poslu- 
larc  videlur  descri[)tio  liniuui  luda  (los. 
15,7)  scil.  e.x  adverso  asceiisionis  Adom- 
mim;  in  descriptione  termini  meridio- 
nalis  tribus  Beniamin  (los.  18,18)  pro 
(Talgalis  scribilur  Trh'hz.  (FaXiXwO,  Vul- 
iiata  :  usque  ad  tumulos).  Ouare  F.  de 
Hummelauer  (Comm.  in  los.  p.  149.  150. 
333)  Galgala  quacrit  in  iaucibus  lericho, 
ubi  duae  de  montibiis  valles  iiuii;untur 
et  iimctae  in  Arabam  etfundunlur  : 
Wâdi  el-Qelt  et  Wâdi  Tnl'at  el-hâm  seu 
ascensus  Adommim;  duriorem  autem 
illani  expressioneni  :  in  exlremitate 
orientis  lericho  (los.  4,19)  emendandani 
esse  coniicil  :  in  extremilate  faucium 
(12îr^2)  lericho.  Kalendum  est  has  fauces, 
quae  aquas  habohaut  ahundanles  laci- 
Icmque  in  moutana  acccssuin,  apliores 
Inisse  pro  castris,  ubi  Hehraei  i)luribus 
annis  subslituri  esscnt,  quam  agrum  in- 
ter  lericho  et  lordaueui  intolerabilibus 
aeslalis  ai-doribus  exposilum.  Acccdit, 
quod  Galgala  lud.  3,19  ex  contcxtu  ad 
occidentcm  lericho  cpiaerenda  est,  si- 
quidcm  .Vod  index  a  lei-icho,  ubi  Eglon 
rex  Moab  lesidebal,  locum  idoloruui  seu 
Pesilim  prope  Galgala  praeteriens  in 
Seirath  niunlis  Kpliraim  aid'ugil. 

2.  Ue\  geutlum  (ialgal  rccensctur  in- 
ler  reges  a  losue  perçusses  los.  12,23. 
Hanc  urbeui  Eusehius  et  S.  Ilieronv- 
mus  (Onoru.  éd.  Lag.  244,  ;M  ;  127,  24) 
agnoscunt  iu  villa  (ialgulis  6  mil.  pass. 
ah  Antipaliid(!    contra  sepleiutiioniMJi. 


(^hiodsi  Autipatris  hodierno  Râs  d-'Ain 
corresj)ondct,  viens  Galgulis  erit  Djildjfi- 
lii/e  vel  ev  opinione  quorundam  altec 
vicus  (JilqUii/e  paulo  niagis  ah  Anti|)a- 
tridc  seplemtrioneui  versus  dislans.  Itc 
eadem  Galgala  (DjUdjfilii/c)  in  [(laniLic 
Saron  interpietandus  est  lextus  1  Macli. 
9,2,  ul  (liximns  s.  v.  AUBELA. 

Vernui  LXX  los.  12, 2!}  aliam  interpre- 
talioneui  suggerunt  vertentes  (îaaiXéa  Yù 
T^;  PaXiXafa;.  Uudc  F.  de  Hummelauer  ad 

h.  1.  pro  S;^iS  Diia  corrigendum  putal 

SaSaS  D"'  ''5  =  vallis  maris  apud  (iilgal 
i.  e.  vallis  inter  mare  Génère I h  et  mou- 
les Galilaeae  ad  occidentem  maris;  Sjbi 
in  hac  hiterpretatione  est  aut  altéra 
lorma  pro  SiSi  aut  eadem  forma  dcpra- 
vata. 

3.  Galgala,  unde  Elias  et  Elisons  de- 
scenderunt  in  Bethel,  ut  per  viani  leri- 
cho lordanem  traiicerentbrevi  anle  Eliao 
assumplionem  (4  Reg.  2,1),  non  polesl 
esse  Galgala  in  planitie  lerichunlina, 
sed  a  plerisque  agnoscitur  vicus  magnus 
Bjildjliyn  inter  Belhel  et  Sichem  nec 
procul  a  Silo  ex  montanis  Ephraim  su- 
pcreminens;  etsi  enim  Djildjlli/â  (744  m) 
altitudine  a  Bethel  (881  m)  superctur, 
tamen  ab  isto  vico  montano  desccnsus 
tîebat  in  Wâdi  el-Dj'tb,  ut  perveniretur 
Bethel  versus.  Eadem  Galgala  erat  sedes 
scholae  prophetarum;  ibidem  Eliseus 
pul menti amaritudinem  farina  infusa abs- 
tulit  (4  Reg.  4,38;.  EadiMU  quoque  a  ple- 
risque agnoscilnr  Galgala,  quae  Dent.  1 1 , 
30  e  regione  montium  Gari/.im  et  llehal 
esse  dicitur;  alii  tamen  (idDillmaiin  ad 
h.  I.)  aniuiadvertunt  nomen  Gilgal  (i.  e. 
circulus  lapiduni)  compluribus  per  re- 
gionem  locis  edilis  et  saxosis  indiluui 
esse  potuissc.  Probabilins  eliam  douuis 
Galgal,  quae  Neh.  12,29  inter  regiones 
recensetur,  ex  quibus  cantores  ad  dedi- 
cationem  mûri  lerusalem  contluxerunt. 
eadem  est  cum  hac  (ialgala  Fliae  el 
Elisei. 

GALILAEA  (raXiXaîa).  In  Vet.  Te- 
stauiento  (ialilaea  (raXiXa(a)  legitur,  ubi 
in  hcbraic(^  '^^Sa  i.  e.  circulus,  regio  a 
rad.  SSa  (volvere)  vel  iorma  plnralis 
niS^^a  i.  e.  l'Cgiones,  tenuini.   Gelilotli 


:J57 


GALILAEA. 


GALILAEA. 


358 


Philislhaeorum  commcmorautiir  los.  13, 
2  (scd  V.  F.  de  Hiimmelauer  ad  h.  1.)  et 
loel  3,4  (hebr.  4,4).  Galil  los.  20,7;  21, 
32;  1  Par.  6,76[61]  désignât  regioncm 
son  planitiem,  in  qua  Cèdes  Nepiithali 
sita  crat;  cf.  1  Mach.  11,63  :  Kâoïi;  t]  Iv 
T^  rxXiXafa.  Galil  3  Reg.  9,11  vocatur 
regio  septemtrionalis  tribus  Nephthali 
ciini  viginti  urhibus,  qiias  Salomon  Hi- 
ram  régi  Tyriorum  dono  dédit.  Eadem 
(ialil  4  Reg.  15,29  tamquam  diH.tincta 
regio  enunieratur  inter  regiones,  qua- 
rinn  incolas  Theglallq)halasar  in  Assy- 
riani  transtnlit.  Haec  regio  maxime  sep- 
temtrionalis Palaestlnae,  cuius  terraini 
accurate  non  definiuntur,  ({uoad  ma- 
gnam  partem  a  gentilibus  (l'boenicibus) 
habitabatur,  unde  apud  Is.  9,1  [8,23] 
vocatur  Qtian  SiSa,  Oalilaea  gentium; 

cf.  xMalth.  4,15.  Tempore  exsilii  tota  illa 
regio  ab  ethnicis  occupabatur  neque 
postea  explicite  docemur  Israelitas  re- 
duces ibi  sedem  fixisse.  Vestigium  dis- 
tinctionis  in  Galilaeam  supei'iorem  et 
inferiorem  apparet  Tob.  1,1  et  Judith 
1,8  (graece). 

AetaLe  machabaica  Galilaea  iam  clare 
a  ludaea  et  Samaria  distinguitur,  sed 
paucos  tantum  ludaeos  numerabat 
ethnicis  inlermixtos  et  ab  illis  oppres- 
sos,  quos  Simon  Machabaeus  a  iugo  gen- 
tium libérâtes  secum  in  ludaeam  pro- 
prie dictam  abduxit  (1  Mach.  5,14  s.  . 
Eodem  tempore  Palaestina  in  quatluor 
partes  adminislrativas  a  Seleucidis  di- 
visa erat  scil.  ludaeam,  Samariam, 
Coelen-Syriam ,  Phoenicen  (Flav.  los. 
Ant.  XII.  4,1.  4);  Gahlaea,  quae  non 
nominatur,  vel.  ad  Coelen-Syriam  vel 
ad  Phoenicen  accenseri  merito  creditur. 
In  Galilaea  lonathas  Machabaeus  Syros 
devicit  (1  Mach.  11,63)  et  in  dolos  a 
Tryphone  paratos  incidens  captus  est 
(12,47.  49).  Cum  praeterea  eo  tempore 
très  civitates  (vojxoî)  ex  Samaria  ludaeae 
propric  dictae  attributae  fuisse  legantur 
(i  Mach.  10,30.  38),  omnino  probabile 
est  Samariam  et  Galilaeam  cum  re  pu- 
blica  ludaeorum  nonnisi  a  loanne  Hyr- 
cano  (135-105)  eiusque  successoribus 
coniunctas  fuisse.  Hyreani  fdius  Aristo- 
bulus  I.  (105-104),  quamvis  Graecorum 
iuuator,  tamen  eo  praesertim  amorem 


patriae  manifestabat,  quod  Iluraea  de- 
bellata  mullam  eius  regionis  partem  lu- 
daeae addiderit  et  incolas,  si  in  sua  re- 
gione  manere  vellent,  circumcidi  et  ad 
ludaeorum  leges  vivere  coegerit  {Flav. 
Jos.  Ant.  XIII.  11,3  ex  auctoritate  Stra- 
bonis  et  Timagenis);  vix  dubium  est, 
quin  haec  de  Galilaea  imprimis  dicta 
valeant.Anno  47  a.  Chr.  Antipatera  Iulio 
Caesare  procurator  ludaeae  constilutus 
Herodem  filiuni  suum  Galilaeae  prae- 
fectum  (arpairiYév)  constituit  (Ant.  XIV. 
9,2;  Bell.  iud.  I.  10,4)  eratque  Galilaea 
pars  regni,  quod  Augustus  Herodi  con- 
firmavit.  Herode  I.  mortuo  Herodes  An- 
tipas  tetrarcha  Galilaeae  et  Peraeae  con- 
stilutus est  (Ant.  XVII.  8,1;  11,4;  Bell, 
iud.  II.  6,3),  qui  bas  regiones  usque  ad 
a.  39  p.  Chr.  obtinebat  ;  cf.  Luc.  23,7. 
Cum  autem  a  Caligula  imperatore  regno 
privatus  in  exsilium  mitteretur,  Hero- 
des Agiippa  I.  Galilaeam  cum  Peraea 
obtinuit  (Ant-  XVIII.  7,1.  2;  Bell.  iud. 
II.  9,6)  et  asque  ad  morlem  suani 
(44  p.  Chr.)regebat.  Ab  illo  autem  tem- 
pore tota  Palaestina,  sicut  iam  antea 
ludaea  et  Samaria,  a  procuraloribus 
romanis,  qui  legatis  Syriae  parebant, 
administrabatur  (Ant.  XIX.  9,1.  2;  Bell, 
iud.  II.  11,6).  Is  rerum  status  permansit 
usque  ad  bellum  iudaicum;  sed  aliquae 
partes  Galilaeae  et  Peraeae  a  Nerone 
imperatore  Herodi  Agrippae  II.  conce- 
debantur,  videlicet  Tiberiaâ  et  Tari- 
cheae  in  Galilaea,  Iulias  cum  quattuor- 
decim  vicis  in  Peraea  (Ant.  XX.  8,4;  Bell. 
iud.  H.  13,2). 

Tempore  Christi  Galilaea  erat  provin- 
cia  septemtrionalis  Palaestinae  cisior- 
danicae  (Luc.  17,11;  Act.  9,31),  quae  in 
S.  Scriptura,  apud  Flavium  losephum  et 
in  Mishna  constant!  usu  loquendi  distin- 
guitur a  ludaea  et  Samaria,  sicuti  etiam 
a  Peraea.  Complectitur  territoria  Aser, 
Zabulon,  Nephthali  et  partem  septem- 
trionalem  Issachar.  Termini  sunt  a  rae- 
ridie  Samaria  seu  montana  Ephraim,  ab 
oriente  lordanis  et  lacus  Tiberiadis  seu 
mare  Galilaeae  (cf.  Matth.  4,18;  15,29; 
Marc.  1,16;  7,31;  lo.  6,1),  a  septem- 
trione  Leonles  fluvius,  supra  quem 
mons  Libani  assurgit,  ab  occidente  ora 
phoenicia  seu  fines  Tyri  et  Plolemaidis. 
Intra  hos  limites  Flavius  losephus  (Bell. 


3:iî) 


G.VLILAEA. 


GALILAEA. 


;{('.(  I 


iiul.  m.  3,1)  (lislini^uil  Galilaoani  siipc- 
rioroin  et  iiilVrioriMii. 

Galilaea  siipcrior  sccuudiiin  Flav.  lo- 
sepliuiii  proltMulilur  a  ïliella  vico  lor- 
dani  |tro\iino  orculeulcin  vci-siis  iisqiu' 
ad  Meiolli  et  a  Haca  vico  Tyrioriiiu  tiiii- 
bii»  vicino  liieridicm  vei'sus  iisque  ad 
Bcrsalte,  (|iii  vicus  snperinreiii  al)  inlo- 
riore  (Jalilaea  distiiiî,niit.  Quinain  illi 
vici  sint,  vix  ciim  aliqiia  ptohaitilitale 
dirinii  polest.  In  Misiina  (Slinbiilli  9,2 
limes  (ialilacao  superioris  cl  inrerioris 
assiguatur  Capliaranania  seii  vicus  Ha- 
nania,  hodie  Kefr  'Amln  ab  Acclio  (Pli»- 
li'inaide)  recla  linea  orientem  versus 
ncc  prociil  ali  cl-Hâmr  el  Saffd.  Superio- 
reni  igiliu-  (ialilaeam  l'erc  littaiu  iniplet 
nions  Nephlhali  (los.  20,7),  qui  a  Liliano 
iuxta  vallein  Leonlis  usquc  ad  lacuni  Ti- 
beriadis  exleuditur,  orientem  versus 
abrupte  ad  lordanem  descendit ,  occi- 
denteni  versus  multis  vallibus  hac  iilac 
sine  cerlo  ordine  intersecatur  el  pau- 
latim  ad  orani  niaritimam  tribus  Aser 
deprimitur.  Hinc  facile  intellegitur,  cur 
viae  publicae  Galilaeam  superiorem  ut- 
pote  imperviam  circuierint,  ut  magna 
via  quae  a  Tyro  Caesaream  l'bilippi  du- 
citet  altéra  quae  a  lacu  Tiberiadis  inter 
monlem  Nepbthali  et  lordanem  ad  atiui- 
lonem  vergit.  Urbs  principalis  est  Stif'ed, 
a  qua  tertia  via  per  Gischalam  [l'I-Djlsh] 
et  Cèdes  Nephtbali  ad  angulum  rectum 
Leonlis  fluvii  ducit.  Aquilonem  versus 
emincnt  Djebel  Hîinln  (900  m)  el  Bjc- 
l>cl  Djamle  (800  m},  meridiem  versus 
Djebel  Safed  (838  m)  et  nions  altissimus 
terrae  cisiordanicae  Djebel  Djermnq 
(1199  m);  d".  Zeitschr.  d.  1).  Pal.-Ver. 
XI II.  1890  Tab.  2. 

Galilaea  inlerior  secundum  losephum 
1.  c.  extonditur  a  Tiberiade  occidentem 
versus  usque  ad  Cbabulou  (\a[îouAo'jv  éd. 
Niese,  nunc  Kabul;  v.  CABUL)  in  conli- 
nibus  Ptolcmaidiset  ab  Exalotli  \  'EEaXwO 
éd.  Niese,  bodic  Iksnl;  v.  CASAI.»  »TII  et 
CESELETHTIIAHOU)  in  planilie  Esdre- 
lon  septemtrionem  versus  usipie  ad  Ber- 
sabce.  Alibi  (Ant.  XX.  6,1  ;  Bell.  iud.  III. 
3,4)  terminum  meridionalem  Galilaeae 
inlerini'is  fuisse  dicit  Ginaeam  (bodie 
Djenln;  v.  ENGANNIM  2)  vicum  in  con- 
liniidis  Samariae  et  Galilaeae.  Indolem 
(.ialilaeae  infei'ioris  vai-iae  planities  frii- 


giferae  et  pulcberrimae,  alliludine  in- 
ter se  (listinclae,  dot(>rminant.  Prima 
est  |)lanilies  Ilamae  (ct-linme)  cii'ca  i-00  m 
allitudinis  liabens,  de  qua  per  iuga  col- 
liuni  descensus  fit  ad  planitiem  Ptoie- 
maidis.  Pi'imae  meridiem  \ersus  adiacet 
planities  secunda  Sahel  el-BoitaufyW.)- 
150  m)  seu  magna  planities  Asocbis 
nuncupata  (Vita  41)  a  vico  bodie  ignoto. 
A  planilie  Asocbis  occidentem  versus 
lit  descensus  ad  tertiam  planitiem  intra 
Seppborim,  Bclhlcbem  zabulonilicam  et 
Shefn  'Amv  sitani,  ex  qua  W'âdi  cl- 
Melek  versus  Cisonem  inferiorem  dccur- 
rit.  .\  planilie  Asocbis  orientem  versus 
assurgit  Djebel  Tur'ûn  (541  m},  a  quo 
fere  usque  ad  litus  lacus  Genesarelb 
inferioris  se  extendit  planities  vulcanica 
S((hel  cl-Ahmâ  (circa  300  m);  ad  sep- 
temtrionem Sahel  el-Ahmâ  sunt  cornua 
Hattln  (310  m)  prope  vicum  Haltln 
(113  m),  ubi  ex  traditione  posteriore 
sermo  montanus  Cbristi  Domini  babitus 
esse  dicitur.  Inter  Seppborim  et  Ciso- 
nem iuga  collium  ascendunt  usquc  ad  al- 
titudinem  Nebl  Sa'ln  (488  m)  cl  Djebel 
el-Slh[oÔO  m)  circa  Nazaretb  (349  m  ,  a 
quibus  orientem  versus  seiunctus  prostat 
inons  Thabor  (562  m).  Deniquc  a  colli- 
bus  circa  Nazareth  et  monte  ïbabor  us- 
que ad  montana  Ephraim  seu  Samariam 
se  extendit  magna  planities  lezrael  seu 
Esdrelon,  ex  (jua  duae  valles  ad  depres- 
sionem  lordanis  ducuni,  scil.  W<'fdi 
Sharrnr  inter  montem  ïbabor  et  Her- 
nion  minorem  et  M^ûdi  Djalûd  inter 
Hermon  minorem  et  montes  Gelboe  in 
magnum  campuni  Bcthsan  seu  Scytbo- 
polis  desinens.  Ab  occidcntc  banc  infi- 
mam  Galilaeae  partcm  terminal  Carmc- 
lus  <'  olim  quidem  (ialilaeorum,  nunc 
autem  Tyrioi-um  nions  »  [Flav.  Iùs.  l.c.V 
Cf.  Zinlscln'.  d.  I).  Pal.-Ver.  XIII.  1900 
Tab.  2. 

Galilaea  inlerior  aptissima  eral  \iis 
mercalorum  el  exerciluum.  .\b  Accbo 
;Ptolemaide)  via  in  ipso  fere  liniile  su- 
perioris  el  inferioris  Galilaeae  ducebat 
Bamain  el-Râtne)  et  inde  proceden> 
apud  Safed  iungebatur  viae  Galilaeam 
superiorem  permeanli.  .Vlia  \ia  ab  \ccli(i 
petebal  Seppborim  et  Tiberiailem.  Krii- 
meiitum  ex  terra  Iransiordanica  el  Aii- 
ranilide    {>er  viam   Belbsan,   b'zrael   el 


3('.J 


GALILAEA. 


GALILAEA. 


362 


planitioni  Esdrelon  usqiie  ad  mare  Me- 
ditcrrancum  vchebalur.  Magiia  via  mer- 
catoria  inter  Aegyplum  et  Damascum  a 
planifie  Saron  divei'gens  et  apiid  Ma- 
geddo  planiliem  Esdrelon  ingressa  ad 
lacuni  Genesarelh  ducebat  et  indc  Via 
maris  nuncupata  lordane  infra  lacuni 
Hi'de  traiecto  Damascum  petebal. 

In  Alishna  (Shebiith  9,2)  Galilaea  tri- 
lariam  dispescitur  in  superiorem,  infe- 
riorem  et  vallem,  quarum  supcrior  com- 
pleclitur  quidquid  supra  Capharana- 
niam  {Kefr  'Atiân),  quod  sycomoros 
non  sustinet,  inferior  quidquid  infra 
Capharananiam  quod  fert  sycomoros, 
vallis  territorium  Tiberiadis.  Verum 
hacc  vallis  iuxta  litus  occidentale  lacus 
Tiberiadis  merito  Galilaeae  inferiori 
adnameratur. 

Fertilitas  Galilaeae  a  Havio  losepho 
(Be!l.  iud.  III.  3,2.  3)  summis  laudibus 
celebratur  :  universa  enim  culta  est  et 
passim  fructuum  ferax,  nulla  eius  pars 
otiosa,  tota  pinguis  et  pascua  et  omne 
genus  arboriljus  consita,  ita  ut  ubertate 
sua  vel  minime  studiosos  agriculturae 
alliciat.  Oleo  quod  magni  aestimabatur, 
abundabat  regio  circa  Gischalam  in  Ga- 
lilaea superiore  (Bell.  iud.  II.  21,2;  Vita 
13).  Imprimis  auteni  regio  Gennesar  seu 
planities  iuxta  litus  occidentale  lacus 
Tiberiadis  dcscribitur  natura  simul  et 
pulchritudine  admirabilis,  proférons  ar 
bores  omnigenas,  ponia  varia,  licus,  nu- 
ces,  palmas,  uvas,  oleas,  quae  nullam 
arborem  pro  ubertate  sua  recuset  et  pu- 
gnantia  in  unum  compingat  (Bell.  iud. 
111.10,8). 

Incolas  Galilaeae  fuisse  numéro  co- 
piosos  ex  Evangeliis  satis  colligitur. 
Teste  Flavio  losepho  (Bell.  iud.  III.  3,2) 
urbes  erant  fréquentes  et  crebri  vici 
ubique  populosi  propter  soli  bonitatem; 
exaggerare  tamen  videtur  losephus  ad- 
dens,  vicum ,  qui  sit  minimus,  supra 
1  5000  incolarum  habuisse.  Copia  inco- 
larum  permagna  etiam  ex  eo  colligitur, 
quod  losephus  exercitum  ad  100  000  ti- 
ronum  et  amplius  e  Galilaea  conscripsit 
et  urbes  vicosque  204  esse  dicit,  in  qui- 
bus  quindecini  loca  niunita  enumerat 
(Bell.  iud.  II.  20,6;  Vita  37  et  4S).  Indo- 
les  incolarum  erat  pugnax  et  audax; 
Galilaei   enim  tôt  gentibus  alienigenis 


circumdati  omni  semper  belli  periculo 
resislebant  neque  formido  unquam  vi- 
res ab  infantia  pugnaces  occupavit  (Bell, 
iud.  III.  3,2);  cuius  fortitudinis  bellicae 
egregia  documenta  iam  Zabulon  et  Neph- 
thali,  eiusdom  regionis  antiqui  culto- 
res,  ediderunt  tcmpore  Debborae  (Iud. 
5,18).  Hac  indole  adeo  imbuti  erant,  ut 
seditionibus  gauderent  rerum  novarum 
appetentes  et  natura  apti  ad  mutationes 
(Bell.  iud.  I.  16,5;  Vita  17);  alla  exem- 
pta vide  s.  v.  lUDAS  9  (ludas  Galilaeus). 
Galilaei  erant  et  haud  dubie  rebelles, 
quorum  sanguinem  Pilatus  miscuit  cum 
sacriticiis  eorum  (Luc.  13,1).  Galilaea 
erat  fomes  seditionis,  ex  qua  bellum  iu- 
daicum  exarsit.  Intra  muros  urbis  leru- 
saleni  a  Tito  oppugnatae  Galilaei  cae- 
dium  civilium  nuignam  partem  egerunt, 
quorum  facile  princeps  erat  loannes  de 
Gischala  oriundus  (Bell.  iud.  IV.  2,4  s.). 

.Mores  quoque  Galilaeorum  in  rébus 
minoribus  non  erant  iidem  ac  ludaeo- 
rum.  Mishna  commémorât  discrepantias 
quoad  iura  matrimonii  (Kethuboth  4, 
12),  quoad  sponsum  et  sponsam  (leba- 
moth  4,10;  Kethuboth  1,5),  quoad  pon- 
déra et  nummos  (Terumoth  10,8;  Ke- 
thuboth 3,!);  Ghullin  11,2).  Dialectus 
quoque  Galilaeorum  a  iudaica  discrepa- 
bat  (Matth.  26,73;  Marc.  14,70;  Luc.  22, 
o9;,  quam  discrepantiam  etiam  Talmu- 
dici  variis  oxemplis  illustrant;  cï  Bux- 
torf,  Lexicon  chald.  talm.  rabb.  col. 
434  s.;  Lightfoot,  Centuria  chorograph. 
Matthaeo  praemissa  cap.  87.  Hinc  intel- 
legitur,  cur  Galilaei  ab  incolis  ludaeac 
proprie  diclae  minore  aestimatione  di- 
gni  habiti  sint  (cf.  lo.  1,46;  7,52);  erant 
quidem  incolae  Galilaeae  et  Peraeae 
etiam  genuino  sensu  ludaei ,  attamen 
multipliciter  cum  alienigenis  permixti, 
ita  ut  iudaismus  perfectus  et  diuturno 
magisterio  Scribarum  ac  Pharisacorum 
plene  imbutus  in  sola  ludaea  viguerit. 

Maximam  autem  gloriam  huic  regioni 
attulit  lesus  Galilaeus  (Matth.  26,69).  In 
Nazareth  Galilaeae  puer  lesus  proficie- 
bat  sapientia  et  aetate  et  gratia  apud 
Deum  et  homines  (Matth.  2,23;  Luc.  2, 
32).  In  Cana  Galilaeae  lesus  fecit  ini- 
tium  signorum  (lo.  2,11  ;  4,46.  54).  Maio- 
rem  partem  vitae  publicae  in  Galilaea 
peregit.   Capharnaum  ad  lacum   Gène- 


3(i3 


CALILAEA. 


GALLIO. 


:\{\'l 


saretli  oiNitas  cius  appoUabaLur  ^Mallli. 
9,1\  In  Galilaea  eniul  civitatcs,  in  qui- 
bus  lac'lae  sunt  pluiiniac  virtutcs  eiiis 
(Mallh.  H,20  s.)  cl  il. idem  discipiilis  se 
nianifestavit  post  resurredionein  suani 
(Mallh.  28,7.  16;  io.  21,1).  Duodcciiu 
eius  apostoli  crant  (ialilaei  (Ad.  1,11; 
2,7);  prohabiliiis  excipicndiis  est  hidas 
Iscariolos,  ciiiiis  nonien  oxpiicaliirrir  de 
Carioth  oppido  Iriltus  luda  (v.  CA- 
UIOTH  1  el  ISCAHIOTES}. 

Post  deslriiolionoiu  urbis  lenisahMn 
(ialilaea  ei-al  sedes  pi'aocipua  scholaruin 
iiidaicannn  et  rabbinonun  doctissinio- 
riini.  Synodriiini  Hierosolyniis  priniuin 
labncn  seu  lamniam  Iranslalnin  est, 
postea  voro  Seppborim  et  iude  Tiberia- 
deni  migravit  {Lighlfoot,  Pareriion  de 
excidio  m-bis  etc.  Seot.  3  s.  et  7;  0pp. 
II.  p.  141.  144).  Tiberiade  in  liicein  pro- 
dierimt  .Mishna  a  Rablti  lehuda  Sanrio 
conipilala  circa  anniim  100  vel  ex  alia 
supputatione  220  p.  Chr.  et  postea  oirca 
annmn  230  p.  Chr.  (îeinara  quae  dieilur 
hierosolyniitanavBw.ï«o//,  Tiberiasp.  21. 
22).  Post  haec  tenipora  auleni  studia 
litlerarum  in  Babyloniani  translata  sunt, 
uld  Çeniaia  babylonica  prodiit.  Hodie 
quoqiie  cernant ur  riiinae  synagogarum 
ex  saeculis  2-4,  imnio  fortasse  ex  primo 
saeculo  p.  Chr.  in  Calilaea  superiore 
(Kasium,  Kefr  Birùn,  el-Djlsh,  Meiron, 
Nahartein,  Qedls?)  et  prope  lacum  Gene- 
sareth  (Tell  llnm,  Kemze,  Irbid);  cf. 
Gucrin,  Galilre  I.  198-201;  227-231; 
241  s.;  II.  9r>;  100  s.;  357  s.  (?);  429  s.; 
447-449;  Survey  of  West.  Pal.  Mem.  I. 
p.  224  ss.  240  ss.  251  ss.  390  ss. 

GALLIM.  1.  Gallim  {dM\  patria 
Phalli  seu  Phaltiel,  cui  Saul  dédit  Michol 
fdiam  suam,  uxoiem  David  (1  Weg.  25, 
44;  LXX  'PojjLjjià);  eadem  recensetur  in- 
ter  urbes  beniaminiticas,  quae  ab  exer- 
citibus  Sennacherib  lerusalem  versus 
properantibus  terrore  pcrcellebantur 
(Is.  10,30;  LXX  raXXstV).  Situs  ignoratur. 
Eusebius  et  S.  llieronynuis  (Onum.  247, 
78;  129,10)  mentionem  lacinnl  vici  Gal- 
laia  seu  Galla  prope  Accaron;  sed  con- 
textus  Is.  10,30  omnino  postulat  urbem 
tribus  Bcniamin,  a  qiia  fines  Accaron 
niniium  absuid. 

2.  Gallim  (D''^ax  i.    e.    duo    stagna; 


Wya.'kzl^),  locus  in  Moab  (Is.  15,8,.  In 
descriptione  vastilatis  Moab  ululatus^ 
oins  usque  ad  Gallim  et  damor  eius 
usque  ad  putcum  Elim  personarc  dici- 
tur.  .\pud  Eusebiiun  et  S.  Hieronynuun 
(Ononi.  228,01;  98,10)  assignatiir  \i(us 
Aigalloim  seu  Agallim  8  mil.  pass.  al» 
Areopoli  (IJabbalh  Moab)  ausirum  ver- 
sus; ibi  aidem  hodie  non  viens  eius 
nominis,  sed  urbs  Kcra/i  (Qir  Moal))  in- 
venilur.  (Juibusdam  eadem  visa  est  quae 
Agalla  ab  Alexandro  lannaeo  Ai-abibus 
crepta  apud  Flavium  losephum  (Anl. 
XIV.  1,4);  verum  editio  Niese  pro  Agalla 
et  Athone  priorum  editionum  Icgil  Ta- 
Xav6(j[)vr],  qua  lectionc  supposita  omnis 
similitudo  nominum  evanescit.  Hodiei- 
nus  igitur  situs  Gallim  seu  Egiaim  nobis 
non  innotf^scit.  Hoc  lainen  nierito  asseri 
videtur  ab  Isaia  nominari  et  locum  in 
parte  meridionali  Moab  scil.  Egiaim  cl 
locum  in  parte  seplemtrionali  scil.  pn- 
teum  Elim  (v.  BEER  ELIM);  cL  Iwahen- 
hauer  ad  Is.  15,8. 

Distingue  Gallim  (Egiaim)  ab  Engal- 
lim  "En  Egiaim)  Ez.  47,10. 

GALLIO  (FaXXfwv);  proprio  nomine 
appellatur  Marcus  Annaeus  Novatus; 
sed  postquam  per  adoptionem  transiit 
in  familiam  Lucii  lunii  Gallionis  rhet<i- 
ris,  nomen  Gallionis  assumpsit.  Frater 
erat  Lucii  Annaei  Senecae  philosophi. 
morum  suavitate  et  amabilitate  dulcis 
appellationem  sortitus  apud  Stalium  et 
Senecam.  Erat  proconsul  (àvOûnaioç^ 
Achaiae  Act.  18,12,  qua  designatione 
ostendit  auctor  Act.  se  de  rerum  couili- 
tione  bene  esse  edoclum.  Cum  enim 
Achaia  primo  luerit  provincia  senatoria. 
dein  Tiberio  régnante  imperatoria,  sub 
Claudio  ilerum  senatoria,  dein  alia  ite- 
rum  .\chaiae  conditio  sub  Nerone,  alia 
sub  Vespasiano  (cf.  Tacitus,  .\nnal. 
1,70;  Sueton.  Claud.  25:  Nero  24;  Vesp. 
8;  Felten,  Apostelgeschichte  p.  344), 
opus  erat  accurata  rerum  cognilione, 
ne  magistratus  romanus  tifulo  falso  de- 
signaretur.  ludaei  Paulum  ad  eius  tri- 
bunal Corinlhi  atldiixerunt  eum  violala'' 
legis  accusantes.  Veruui  simulac  (iallin 
advei-til  agi  de  lege  iudaica,  eos  a  lii- 
bunali  abegit  (Act.  18,12-17).  Coutemp- 
lum   luilaeoium  vi-rliis  suis  ostendit  et 


365 


GALLIO. 


GALLUS. 


:3G() 


eo  quoque  quod  ci  niliil  curae  fuit,  quod 
Sosthenes  princeps  synagogae  ante  tri- 
bunal percutiebatur.  Sicut  Seneca  fra- 
ter,  ita  ipse  quoque  ludaeos  probabilis- 
sime  habuit  gentem  sceleratissimam. 

GALLUS  (àXéxTwp).  1.  In  historia 
evangelicagallus  saepius  memoratur.  liii- 
primis  Doniinus  negationem  Pétri  prac- 
dicens  tempus  indicat  galli  cantu  (Marc. 
14,30;  Matth.  26,34;  Luc.  22,34;  lo. 
13,38);  praedictionem  impletam  pariter 
omnes  evangelistae  testantur  (Marc. 
•14,68.  72;  Matth.  26,74  s.  ;  LuCx  22,60  s.  ; 
lo.  18,27).  Simililer  Christus  discipulos 
ad  vigilandum  monens,  gallicinio  noctis 
partem  déterminât  :  «  Vigilate  ergo, 
nescitis  enim  quando  dorainus  domus 
veniat  :  sero  an  média  nocte  an  galli 
cantu,  an  mane  »  (Marc.  13,35).  Etiam 
gallina  locuni  in  Evangelio  habet,  ubi 
Dominus  charitatcm  cordis  sui  erga  ci- 
vitatem  ingratam  pulcherrima  compa- 
ratione  exprimit  :  «  Jérusalem,  lerusa- 
lem...,  quoties  volui  congregare  tilios 
tuos,  quemadmodum  gallina  congregat 
pullos  suos  sub  alas,  et  noluisti  »  (Matth. 
23,37;  cf.  Luc.  13,34;  gr.  cîpvu). 

2.  Galli  cantus  (àXsxTopootovfa),  uti  iu 
verbis  Ghristi  apud  Marcum  (13,35)  iudi- 
catur,  proprie  tempus  médium  inter 
mediam  noctem  et  auroram  désignât. 
Eo  enim  temporc  gallos  magna  voce 
cantare  omnes  norunt,  atquc  inde  par- 
titionem  temporis  nocturni  desumi  etiam 
scriptores  profani  testantur  {Censorinus, 
De  die  natali  c.  19;  Macroh.  Saturnal. 
1,3;  Plin.  X.  21,46,  al.;  cf.  Bochart).  In 
Oriente  autem  iam  circa  mediam  noctem 
galli  prima  vice  cantai^e  soient  multoque 
accuratius,  quam  alibi,  tempus  suum 
custodiunt  (cf.  Tristram).  Unde  etiam 
veteres  auctores  fréquenter  de  secundo 
gallicinio  (Marc  14,30.  72)  loquuntur. 
Sed  cum  tempus  gallicinii  piimi  ferc 
cum  média  nocte  coïncidât,  ubi  siuipli- 
citer  de  galli  cantu  sermo  est,  illud  se- 
cundum  gaUicinium  intellegitur.  Atque 
ita  Marf'us  de  hoc  secundo  gallicinio 
expresse  loquens  cum  aliis  evangelistis 
oplime  cohaeret. 

Cf.  praeler  comirentatores  in  Evang.  11. 
ce.  (praesertim  v.  /.  Knabenbauer  in  Matth. 
26,34)  Sam.  Bochart,  Hierozoic.  II.   119-2 i, 


éd.    Rosenm.  II.  688-95;  H.  B.    Tristram, 
Nat.  Hist.  of  Ihe  Bible  éd.  8,  221  s. 

3.  Gallina,  ex  qua  Dominus  compara- 
tionem  illam  ad  demonstranduin  chari- 
tatis  suae  affectum  desumpsit,  in  Evan- 
gelio Lucae  simpliciter  avis  dicitur 
(13,34);  graecus  textus  in  utroque  loco 
Spviç  exhibet,  quo  nomine  plerumque 
aves  generatim  appellantur.  Ât  haud 
inepte  in  versione  Vulgata  gallina  cx- 
ponitur,  cum  opvt;  etiam  a  profanis 
scriptoinbus  {Aristot.  Hist.  anim.  IX. 
37  al.  30,1  etc.)  sensu  magis  speciali 
pro  gallinis  usurpctur  et  comparatio  illa 
praesertim  ex  nbvio  gallinarum  exemplo 
vim  magnam  habeat  (cf.  4  Esdr.  1,30. 
—  V.  Bochart.  1.  c.  123  s.,  éd.  Ros. 
695-7). 

4.  Gallum  domesticum  temporo  Ghristi 
Domini  apud  ludaeos  introductuni  fuisse 
omnes  concedunt,  neque  nugac  talmu- 
dicae  eum  Hierosolymis  defuisse  pro- 
bant (cf.  Reland,  Hosenmùller) .  Originem 
suam  praecipue  ducit  a  specie  Gallus 
hankiva  Temminck  (=  Gallm  ferrugineus 
Gmelin)  dicta,  Indiae  septemtrionalis  ac 
vicinarum  insularum  indigena.  Babylo- 
nii  atque  Persae  primi  eum  ex  India 
acceperunt  et  tamquam  avem  sacram 
venerati  sunt;  inde  fere  tompore  bello- 
rum  medicorum  et  pcrsicorum  in  Asiani 
anleriorem  ac  probabiliter  etiam  tune 
demum  in  Syriam  et  Palaestinam  vide- 
tur  translatus  esse. 

Cf.  H.  Belandi  Oralio  de  galli  cantu  Hie- 
rosolymis audito,  Rotterdam  1709;  E.  F. 
K.  Rosenm idler,  Bibl.  Allerth.  IV.  2,353; 
Leunis-Ludwig,  Synopsis  I.  1  éd.  3  p.  449; 
A.  E.  Brehm,  Tierleben  éd.  3  V.  573-5; 
Ph.  L.  Martin,  Naturgesch.  d.  Thiere  I.  2, 
426  s.;  V.  Hehn,  Kulturpd.  u.  Hausth.  éd. 
6,314-27;  0.  Schrader  apud  Hehn  1.  c.  ib. 
327-9. 

De  Babyloniis  cf.  W.  Hoiighton  in  Trans- 
act.  Soc.  Bibl.  Arch.  VIII.  1884,  97-100. 
Apud  Aegyptios  figura  galli  in  monumentis 
non  occurrit,  sed  gallina  inter  signa  hiero- 
glyphica  pro  littera  iv  locum  accepit;  cf. 
F.  Chabas,  Études  sur  l'antiq.  hist.,  Paris 
1873,  407;  Willdnson-Birch,  M&nners  3ind 
Customs  III.  319  s. 

5.  Ex  dictis  vix  mirum  videbitur,  gal- 
lum in  Vetere  Testamento,  si  textum 
primigcnium  respicias,  non  commemo- 


:{(i 


GALLUS. 


C.AMALIEL. 


:{(;« 


vari.  Forlasse  gencrali  illa  exprossioao 
volalilium,  (luac  cimi  aliis  cibis  Nclic- 
iniae  ad  elislrihaoudiiiu  |)aral)antiir 
(Neli.  0,18  nnss)  eliaiu  i;alli   inli'llei;i 

potcriiiit  ;  t'uin  cliaiii  inlor  aves  alti- 
h'S  Salninonis  (:\  Wc^.  4,2:<  lu'hr.  '^,^^) 
lociiiii  lialtuisse.  \ix  prohahilo  videlur. 
Yuli;ala  laincii  ((uatliinr  aliis  loi'is  inen- 
tionem  galli  facit.  Iiiipiiinis  in  libro 
Tobiae  8,H  «  circa  piillonmi  cautuiu  » 
habet,  ubi  in  tcxtu  j^raeco  iitriiisquc  ro- 
censionis  socimduni  codiccm  Vaiicanuiii 
et  Sinailicum  (ap.  Swcte)  niliil  simile 
legitur;  loi-tasse  id  qiiod  habet  Syriis 
«  aniequam  illucexcat  »  meutionis  de 
puUorum  canin  occasinneni  dédit.  — 
Oeinde  in  libro  lob  38, MG  Dominas  inter 
alia  quaerit  «  quis  dédit  gallo  intellc- 
jicnliani?  »,   nbi  in  hebfaeo  est  "'■'.DC- 

Rabbini  eo  noniine  galluni  domesticuni 
inlellegunt,  einsque  inlellegenliam  in 
eo  esse  censent,  qiiod  diem  a  nocte 
discernât,  vel  quod  laudet  Domininn 
suum,  ul  vult  paraphrasta  chaldaens 
(V.  Bochart  1.  c.  II.  11".,  éd.  Ros.  II.  682 
s.);  probabilité!"  eliain  S.  Hieronynuis 
Rabbino  magistro  suani  interprelalionem 
debuit.  At  ludaeus  ille  nugas  videtur 
vendidisse,  cum  signilicationeni  nominis 
ilDiZJ  et  interprètes  et  scriptores  pror- 

sus  ignorent,  atque  galluin  domesticum 
ludaeis  tempore  lil.ri  lob  notum  fuisse 
nulla  ratione  probetur.  —  Praeterea  in 
libro  Proverbiorum  30, lU  inter  «  tria 
([uae  bene  gradiuntur  »  cum  Leone  et 
ariete  s.  hirco  etiam  «  gallus  succinctus 
lumbos  »  nominatur.  Expressio  hebraica 
D^ZDQ  l^'T»  proprie  «  succinctus  lum- 
bos >)  sonat,  prout  etiam  Syinmachus 
vertit  (nsptEacptYfAÉvov  TTjv  ojçuv).  Addendo 
vero  gallum  S.  llioronyMuis  rationeni 
habuitaliarum  versionum  j.riorum,  quae 
prorsus  praeter  vei'ba  texlus  primigenii 
de  «  gallo  qui  inter  feininas  alacriter 
incedit  »  loquunlui'  (àXÉ/.uop  i[j.::ep'.7:aTGJv 
OrjXst'ai;  eu'^u/o;  LXX,  similiter-  Peshitla, 
paraphrasis  chaldaica;  itemposteaversio 
arabica;  cf.  liocluirt  1.  c.  lU»,  éd.  Hos. 
684  s.);  etiam  Aquila  et  T/teodollon  gal- 
lum intcrpretati  sunl  (iXsy.Tpuwv  vwTto\ 
(,|uoiiutdo  vero  gallus  surcinctus  lumhoii 
vocetur,  baiid  l'acile  (piis  dixerit,  neqiic 


constat,  cuinam  auimali  denoininalio 
liaec  sinipliciter  Iribuatur.  ("lum  auteni 
positioni  intei-  leoneni  vA  arielem  s.  hir- 
cum  polius  animal  quadrupes  videatur 
respondere,  plures  cum  Bocharto  de  cquo 
exponerc  malunt  (1.  c.  I.  102  éd.  Ros. 
I.  40  s.),  alii  de  cane  venatico  {Frz.  De- 
litzscli,  C.onunenl.  in  Prov.  l.  c.)  vel  de 
zébra  (F.  J.  Sckoder,  llierozoici  speciincu 
3,99  s.)  vel  de  alio  animali.  De  gallo 
autem  non  videtur  esse  sermo.  —  Deni- 
(juc  in  loco  Is.  22,17  Vulgata  gallum  gal- 
luiaceuiii  vocal,  (pu  ex  conununi  accei>- 
lioiie  vocis  hebraicae   lia  vir  dicendus 

loiet;  id  S.  Hieronynuis  ipse  in  commen- 
tario  11.  1.  testatur,  addcns  :  «  Hebraeus 
qui  nos  in  velcris  Instrumenti  lectione 
erudivit,  gallum  gallinaceum  transtulit  ». 
Etiam  hic  Hebraeus  ille  minus  tide  dig- 
nus   videtur,   cum  izi  lautum  in  Tal- 

mude  aliquoties  gallum  signiticcl,  atque 
etiam  tempore  Isaiae  nihil  de  çallis 
apud  ludaeos  constet. 

Cf.  praeler  auct.  cit.  H.  0.  Lenz,  Zool. 
d.  ait.  Griechen  u.  Rorner  326-39;  L.  Leinj- 
sohn,  Zool.  d.  ïalmuds  194-9;  H.  B.  Tris- 
tram,  Nat.  Hist.  of  the  Bible  cd.  8,  221-3; 
/.  G.  Wood,  Bible  Animais  421-4;  F.  Ciil- 
Irero,  Fauna  biblica  274-8;  G.  Lorela,  La 
Zoologia  nella  Bibbia  531-4. 

L.  FONCK. 

GAMALIEL  lSx"'Saa,  TatiaXiiiX). 

1.  Filins  Phadassur,  princeps  tribus 
Manasse(Num.  1,10;  2,20;  7,54.  59;  10. 
23). 

2.  Legis  doctor  honorabilis  universae 
plcbi  (A.ct.  5,34),  secus  cuius  pedes 
Pauliis  apostolus  se  dicit  erudituni  iuxta 
verilatem  paternae  legis  (22,3).  Secun- 
dum  rationeni  temporis  idem  eril  Ga- 
maliei,  tpii  in  Mishna  (Orla  2,12;  Rosh 
ha-shana  2,5;  lebamoth  10,7;  Sola  9, 
15;  (litlin  4,2-3)  (iamaliel  senior  appel- 
latur,  distinguendus  a  Gamaliel  U.,  lilio 
Simonis  tilii  (lanialielis  1.,  unus  ex  se- 
ptem  illis  celeberriniis  doctoribus,  qui 
cognomiiie  <•  rabban  »  (magisler  nosler ' 
bonorobanlur.  Cum  syniHlrinm  aposto- 
los  inlerlicere  vellel,  ('.amaliel  unus  ex 
synedrislis  (non  praeses  synedrii.  ul 
nonnuUi  opinautur),  consilium  dedil. 
ut  dimilliMcnUii-  liberi  ;  si   opus  bomi- 


3G9 


GAMALIEL. 


GARIZIM. 


370 


nuni  esset,  fore  ut  sicut  alla  per  se 
dissolveretur;  si  vero  ex  Deo.  non  posse 
dissolvi  (AcL.  b,34-o9).  Traditione  chri- 
stiana  cf.  Clément.  Recogn.  1,65  s.)  fer- 
tur  rei  christianac  postniodiim  nomen 
dédisse. 

De  Gamaliele  I.  generatim  cf.  Surenlni- 
sivs,  Mishna  I.  315;  II.  331;  III.  308.  31/ 
n.  13,314  n.  19,  315  ii.  20;  Gruunii  Historia 
Gamalielis  Viteb.  1687;  ^yolf,  Bibliolh.  He- 
braea  II.  821  s.  ;  idem.  Curae  philol.  in  Nov. 
Test,  ad  Act.  5,34;  Eirakl,  Geschichte  des 
Volkes  Israël,  éd.  3  VI.  9.56  s.  ;  Ginshurg 
apud  .Smith  and  Wace,  Dict.  of  Christian 
Biography  II.  (1830),  p.  602-604;  Dercnbourt/. 
Essai  sur  l'histoire  et  la  géographie  de  la 
Palestine  1867  I.  p.  341  s.;  E.  Schiller, 
Geschichte  des  jiidischen  Volkes  etc.  cd.  3 
II.  p.  364. 

De  traditione  christiana  cf.  Epistola  Lii- 
ciani  ad  omneni  Ecclesiam  de  revelatione 
corporis  Stephani  martyris  prinii  et  aliorum 
(v.  3-4)  apud  .Suriiim,  Vitae  Sanclorum  IV. 
502  s.  [3.  Aug.],  apud  Bdronium,  Annal, 
ad  ann.  415,  apud  Migne,  41,807  s.  in  tonio 
VII.  S.  Augustini,  Appendix  ;  eandem  epi- 
stularn  commennorat  Gen/(a(^/(U5  Massiliensis, 
De  scriptoribus  ecclesiasticis  cp.  46.  47  apud 
Mifjne.  58.1084.  1085.  Praeterea  cf.  Fabri- 
e.ius,  Biblioth.  graeca  éd.  Hcules  X.  327. 
725.  XI.  623;  Photi,us.  Bibliotheca  cod.  171 
apud  Mignc  103,  500-501;  Nilles,  Kalenda- 
rium  manuale  (éd.  2,  1896)  I.  p.  232  s. 

GAMARiAS  (nnaa,  innaa,  Faaa- 
pîa;).  1.  Filius  Helciae  a  Sedecia  rege 
simul  cum  Elasa  Babylonem  missus  ad 
Nabiichodonosor  ;  occasione  huius  leg'a- 
tionis  etiam  leremias  per  eosdem  epi- 
stulain  ad  exsuies  niisit  (1er.  29, .3). 

2.  Filius  Saphan  scribae,  unus  ex 
principibus  in  aula  régis  loakim;  ex 
eius  nomine  vocabatur  cubiculum  in  ac- 
dificio  templi  (1er.  30,12.  13.  23). 

GAMUL    [h^m,    rajjLoûX),    princeps 

familiae  sacerdotalis,  cui  sors  vigesinia 
secunda  a  Davide  designata  est  (1  Par. 

24.17). 

GAMZO  (^Taa,  TixiLÇ(h),  urbs  quae 
(•uni  viculis  suis  Achaz  régi  luda  erepta 
est  a  Philisthaeis  (2  Par.  28,18).  Hodie 
vicus  Djimzû  prope  Lyddam  (Diospolim) 
inter  meridiem  et  orienteni,  paulo  infra 
viam,  quae  a  loppe  et  Lydda  lerusaleni 
versus  ducit. 


Cf.  Robin.soii,  Palaestina  111.  239.  27o.  271. 
279;  Guérin.  Judée  I.  S35.  ZB6;  Survey  of 
West.  Pal.  Mem.  II.  297  Zeitschr.  d.  T. 
Pal. -Ver.  XVI.  1893  p.  34  I).  Zanecchia, 
La  Palestine  d'aujourd'hui  1899  I.  103;. 
.1.  Neubmier,  Géogr.  du  Talniud  p.  98. 

GAREB  (na,  rrpi6,rap756),  héros  da- 

vidicus  (2  Reg.  23,38;  1  Par.  il,40); 
cognominatur  lelhraeus  seu  lethrites 
(V.  lETHRAEUS  et  lETHER  6). 

GAREB   collis,   na  n!;ia,   vocatur 

nionticulus  prope  lerusalem  semel  coni- 
menioratus  in  prophetia  leremiae  (31, 
39;  LXX  raprî6),  ubi  vates  urbeni  leru- 
salem denuo  aedificandam  praedicens, 
primo  extensionem  urbis  scptemtrionem 
versus  describit  :  «  a  turre  Hananeei  us- 
quo  ad  portam  anguli  «  ;  deinde  partem 
occidental em  addit  :  «  a  porta  anguli 
funicukis  mensorius  ulterius  exlcnditui' 
recta  super  collem  Gareb  et  vertitur 
Goab  versus  »  (hebr.);  mox  latus  au- 
strale ex  parte  vallis  Ennom  adiungit. 
Unde  collis  Gareb,  de  quo  nil  aliud  tra- 
dituni  est,  ab  occidente  lerusalem  quae- 
rendus  apparet,  ibique  probabiliter  mon- 
tem  illum  désignât,  «  qui  est  contra 
Gecunom  ad  occidentem  in  summitate 
vallis  Raphaim  contra  aquilonem  »  (los. 
lo,8;  18,16),  qui  altitudinem  796  me- 
trorum  attingit;  sola  pars  austraiis  pro- 
prio  nomine  hodie  Djebel  abu  Tôr  vocatur 
a  peregrinis  communiter  mons  mali  con- 
silii  dictus  (v.  lERUSALEM  II.  4). 

Cum    2i:i    speciem    leprae   signiiicet 

(Lev.  21,20;  22,22;  Deut.  28,27.  Vulg. 
.^cabies),  multi  collem  Gareb  a  leprosis 
appellatum  consent,  quibus  ibi  extra  ur- 
bem  (Lev.  13,46)  manendum  fuerit.  Ho- 
die etiam  in  dicto  colle  occidenlali  nova 
leprosorum  domus  («  auxiliuni  lesu  » 
dicta)  miseris  refugium  praebet. 

Cf.    .1.    Xeubauer,  Géogr.    du    Talmud 
p.  150  s.  (=  Wâdi  Gurab). 

L.    FONCK. 

GARiziM  (ama,  rapiÇtv)  et  heb  al 

(Si'y,   TaiêâX)  sunt    duo   montes  vicini 

amoenissiraa  valle  Sichem  seiuncti,  Ga- 
rizim  meridiem,  Hebal  aquilonem  spec- 
tans,  qui  Deut.  11,30  pro  Israelitis  in 
Palaestina  orientali  versantibus  descri- 


.{71 


(iAHlZIM. 


CAlîIZIM. 


:^7-^ 


liimliir  esse  :  Irans  loi'ihmoiu,  post  \iaiii 
occasiis  solis  seii  viarn,  (|iiae  a  nieridie 
aiiiiiloiii'in  versus  Palacstinain  occiden- 
talein  pornit^at,  in  terra  Chauanaci  Ara- 
bain  i^planitieni,  dosertuin)  liabitanlis,  e 
regiono  (îalgala  (v,  GAIJJALA  3) ,  iuxla 
vallem  (qiiercus)  More,  [n  monte  Gari- 
ziiii  henediclionem  lidelibus  f.ogis  custo- 
(libiis  proniissani  pronunliariint  loi-dane 
lrai(>cto  Simcon,  Levi,  liidas,  Issacliar, 
loscph  (Kpbraiin  et  Manassc),  Benia- 
niin,  in  inonlo  Hebal  nialcdiflioneni  ini- 
piis  intiinalani  pronuntiarunt  liuben, 
Gad,  Aser,  Zabulon,  Dan,  Nephtbaii,  ut 
Moyses  antea  mandaverat  (Deut.  11,29; 
27,^12.  13;  los.  8.33).  Qiiod  bt'mxlictio 
in  monte  Garizim,  maledictio  in  monte 
Hebal  pronuntiata  est,  Rosenmùllet' 
(Scboiia  ad  Deut.  11,29)  ex  co  explica- 
verat,  quod  Hebal  sterilis  esset  et  saxo- 
sus,  Garizim  loutibus,  bortis,  vineis,  oli- 
vctis  instructus  et  sic  ipsa  ulriusque 
montis  faciès  bene  et  maie  preoandi 
ritum  in  eo  peragendum  Inculenter  ex- 
primeret,  Sed  liaec  diversilas  bodie  sal- 
tem  taata  non  est,  ut  islam  interpreta- 
tionem  fulcire  valeat.  Melius  dicemus 
Israelitis,  qui  orientalium  more  in  re- 
gionibus  diseernendis  orientem  respi- 
ciunt,  montem  Hebal  ad  sinistram  fuisse, 
Garizim  ad  dextcram  partem,  quam  fau- 
stum  quid  sonare  ex  Gen.  3."i,18  constat. 
Accedit  quod  in  monte  Hebal  ex  mandate 
Moysis  losue  primum  terrae  cisiordani- 
cae  altare  Domino  erexit,  holocausta  et 
bostias  pacilicas  oblulit,  Deuterouomium 
legis  Moysis  lapidibus  insculpsit  (Deut. 
27,4  s.  ;  los.  8,30  s.).  De  Hebal  nihil  am- 
plius  in  S.  Scriptura  legitur. 

De  monte  (iarizim  pauca  aiidenda. 
loatbain  fiiius  minimus  Gedeonis  in  ver- 
ticc  ([uo(bim  montis  Garizim  stans  fabu- 
lam  de  arboribus  regem  quaerentibus 
Sicbimitis  proposuit  (lud.  9,7).  In  monte 
Garizim  castellum  seu  munitionem 
fuisse,  cui  Antiochus  IV.  Epipbanes  An- 
dronicum  praefecit,  docemur  2  Mach. 
3,23.  Templi  in  monte  Garizim  cvslructi 
mentio  fit  2  Macb,  0,2  et  Samarilanos 
m  monte  hoc  adorare  solitos  lisse  dicit 
mulier  Samaritana  cuin  Domino  coUo- 
(|uens  (.lo-  4,20.21}.  Templum  ilhnl  per- 
iJiittente  Alexandre  Magno  Sanabaiieles 
nalioiie    Gutiiaeus,    sali'apa    Samariai', 


qui  posl  puguam  apud  Gaugauiflani  a. 
331  a  Darid  defecerat,  exstruxit  et  sa- 
cerdoteni  fins  tenq)li  conslituit  Manas- 
sen  ponliticis  liierosolymitani  fratrem, 
qui  liliam  Sanaballetis  uxoi-eni  duxeiat 
et  ob  hoc  (•onuui)ium  a  ludacis  honore 
sacerdotali  privatus  erat  {Fliiv.  los. 
Ant.  XI.  8,2-4;  cf.  XIH.  3,4).  Eusebius 
quoque  Ab^xandri  M.  aetate  hoc  tem- 
plum a  Maiiasse  in  monte  Garizim  con- 
stitutum  esse  lestatur  (Gbronic.  II.  apud 
M.  19,488).  AI)  Anliocbo  IV.  Kpiphane 
templum  lovis  Hospilalis  (2  Mach.  (J,2) 
vel  lovis  Hellenii  (Anl.  XII.  ;>,:;)  cogno- 
minatum  est,  a  loanne  llyrcano  autem 
devastatum  et  in  ruinas  redaclum  (Ant. 
XIII.  9,1).  Sed  hodie  quoque  reliquiae 
Samaritanorum  in  monte  Garizim  pas- 
cha  celebrare  soient.  Ab  antique  enim 
tempore  provocant  ad  Deut.  27,4  quo 
loco  in  Pentateuobo  Samaritano  (îarizim 
pro  Hebal  legitur;  suspicantur  autem 
plerique  critici  Samaritanos  textum  nui- 
tasse  ob  dogmaticam  quandam  ratin- 
neni  scil.  ut  templi  sui  auctoritatem 
contra  ludaeos  defenderent.  Pei-peram 
quoque  Samaritani  montem  Moria,  in 
quo  Abraham  filium  Isaac  in  holocau- 
stum  oblaturus  erat,  Garizim  esse  aflir- 
marunt. 

A  communi  traditionr  de  situ  Garizim 
et  Hebal  recedunt  Eusebius  et  S.  Hie- 
ronymus(Onom.  éd.  Lag.  242,  79;  126,4», 
asserentes  hos  montes  esse  iuxla  Jéricho 
non  iuxta  Neapolim  (,Sichim).  Unde  con- 
cludendum  esse  opinatur  F.  de  Hummc- 
lauer  lad  Deut.  1 1 .29)  praeler  montes  He- 
bal et  Garizim  prope  Sichem  fuisse  alios 
montes  eiusdem  nominis  Hebal  et  Tiarizim 
prope  lericho  ex  opposite  Galgalae  i\. 
GALGAL.\  l)  et  rationem  ex  ipso  s.  textu 
alTert  :  ^  Tarn  Deut.  27,4  quam  los.  S, 
30  (cf.  9,0)  suggerunt  montes  fuisse 
prope  lordanem  in  ipsa  Araba  ->. 

Garizim  hodie  vocatur  Djebel  eî-Ti'ir 
(868  m),  Hebal  Djebel  Es! ilmlye  (938  m>, 
ille  meridiem,  iiic  septemtrionem  versus 
a  Sic  lie  m  (ynblits)  et  Sicliar  [el-'Askay"!. 

Cf.  Kobinsun,  Palaestina  111.  314  ss.  ;  /; 
de  Sanlci).  Voyat^e  eu  Terre  Sainte  IStiô  II. 
246  ss.  ;  Voyage  autour  tle  la  mer  Morlf 
1853  11.  ioO  ss.  ;  (liiériii,  Samarie  I.  424  .ss.; 
Surreij  of  West.  Pal.  Mcin.  11.  148.  149. 
187  ss.;  l'a  II  ni  (jr  liber,  Nach  Jérusalem  ni.  '! 


37.3 


GARIZIM. 


GAZA. 


37  i 


II.  155.  156;  D.  Zanecchia,  La  Palestine 
d'aujourd'hui  1899  II.  521.  535-537;  Liévin 
de  Hammc,  Terre  Sainte  éd.  4  III.  37  ss. 

GARMI  (inian  cum  articulo;rap[x(), 

nomen  gentilicium  in  textu  obscuris- 
simo  1  Par.  4,19  :  «  Et  filii  iixoris 
Odaiae  sororis  Nahani  patris  Ceila,  Gar- 
rni,  et  Esthanio,  qui  fuit  de  Macliatlii  ». 
Sut»  V.  ESTHAMO  diximus,  quomodo  tex- 
tus  liebraicus  melius  cxplicari  possit. 
Aliani  interpretationem  attentat  F.  de 
Humtnelauer  (Comm.  in  Num.,  p.  202- 
203),  qui  1  Par.  4,17-19  de  Mered  eius- 
que  uxoribus  interpretalur  et  4,19  ver- 
lit  :  <■(  Et  filii  uxoris  iudaeae  alterius  : 
Nahani  pater  Ceilae  Garmi  et  Esthamo 
Macliathi  et  Simon  ».  Idem  interpres 
aniniadverlit  p.  203  :  «  Voces  articuluin 
liabentes  iman  et    irij^Qn  crediderim 

l'sse  appositiones  ad  nomina  sive  viro- 
runi  (Naham  —  pro  altero  viro  scriptum 
nomen  urbis  Esthamo)  sive  urbium 
(Ceila  —  Esthamo),  ut  ab  bis  duobus 
viris  non  omnes  duarum  urbium  incolae 
sint  orti,  sed  aliqui  tantum  ».  In  qua- 
cunque  demum  interpretatione  Garmi 
est  nomen  gen.tilicium,  de  cuius  origine 
nihil  innotcscit. 

GASPHA (XB'klÙ,  LXX  omitt. ,  X  Tsaça), 

princeps  Nathinaeorum  in  Ophel  post 
instaurationem  urbis  lerusalem  (,Neh. 
11,  21). 

GATHAM,  GATHAN  (Dliya,  ToGoV 

et  1  Par.  1,36  rotoOaa),  quartus  filius 
Eliphaz  tihi  Esau  et  dux  tribus  cuius- 
dam  edomiticae  ceteroquin  ignotae  (Gen. 
36,11.  16;  1  Par.  1,36). 

GAULON  seu  GOLAN  (^Sli,  h  Tau- 

Xwv,  7j  r^Xav),  urbs  confugii  tribus  Ma- 
nasse  Iransiordanicae,  filiis  Gerson  levi- 
tici  generis  tradita  (^Deut.  4,43;  los.  20, 
8;  21,27;  1  Par.  6,71  [36]).  Tempore  Eu- 
sebii  adhuc  exstabat  villa  pergrandis 
(iaulon,  a  qua  regio  circumiacens  nomen 
sortita  erat(Onom.  éd.  Lag.  242,75).  Vi- 
detur  esse  vicus  hodiernus  Sahem  d- 
Djôlân  18  leucas  anglicas  ab  oriente 
lacus  Tibcriadis  situs  (Schumacher, 
Across  thc  Jordan  p.  92).  Apud  Flavium 
losephum  (Bell.  iud.  I.  4,4.  8;  cf.  Ant. 
XIII.  lo,3)  vocalur  PauXavr].  Ab  bac  urbe 


nomen  (raxit  provincia  Gaulanitis.  Apûd 
Flavium  losephum  distinguitur  Gaula- 
nitis superior  et  inferior  atque  inferiori 
adscribitur  Gamala  urbs  ad  ripam 
orientalem  lacus  Genesareth  sita  (Bell. 
iud.  IV.  1,1);  praeterea  Gaulanitis  Gali- 
laeam  ab  oriente  terminât  (Bell.  iud.  III. 
3,1).  Unde  Gaidanitis  eadem  1ère  regio 
est  ac  bodie  Bjôlnn  scil.  planilies  iuxta 
ripam  lordanis  orientalem  a  fontibus 
lordanis  usque  ad  lacum  Genesareth  in- 
feriorem  protensa.  Descriptionem  regio- 
nis  Djnldn  exhibet  Schumacher  in  Zeit- 
schr.  d.  D.  Pal.-Ver.  IX.  1886  p.  165  ss.; 
anglice  The  Jaulan,  London  1888,  Vide 
etiam  s.  v.  BASAN. 

GAVER  Cnj-n'^ya,  ascensus  Gaver, 
£v  Tw  àv«6a(vsiv  Taî),  ascensus  iuxta  leb- 
laam  situs,  in  quo  Ochozias  rex  luda 
ab  urbe  lezrael  (Zer'în)  meridiem  versus 
fugiens  per  milites  lehu  apprebensus 
est  et  vulnus  lethale  accepit;  inde  vero 
îugam  alla  via  usque  ad  Mageddo  pro- 
secutus  et  ibi  mortuus  est  (4  Rcg.  9,27). 
leblaam  [Bîr  Bel'ame)  ad  meridiem  En- 
gannim  {Dje7ihi)  sita  est.  Ochozias  fu- 
gam  a  lezrael  per  viam  domus  horti 
Cnn  r\i2,  Bai0Yàv)  arripuit;  baec  igitur 

domus  horti  ex  contextu  non  pars  quae- 
dam  hortorum  regiorum  erat,  sed  po- 
tius  ab  ipsa  urbe  aliquantum  distabat. 
lamvero  Engannim  seu  fons  hortorum 
{Djenhi)  hon  multum  supra  duas  horas 
a  Zer'în  distat.  Unde  domus  horti  videtur 
ipsam  Engannim  designare.  Ascensus 
autem  ab  Engannim  ad  leblaam  currum 
Ochoziae  tantopere  relardavit,  ut  milites 
lehu  tandem  Ochoziam  assequi  potuc- 
rint. 

Cf.  /.  Doller,  Geogr.  u.  etlinogr.  Studien 
z.  III.  u.  IV.  Bûche  d.  Kônige  1904  p.  255. 

GAZA    ir\TJ    i.    e.   valida,    munila; 

VaCcu),  ex  quinque  urbibus  praecipuis 
Philisthaeorum  maxime  meridiana  et 
munitissima.  Antiquissimi  eius  incolae 
erant  Hevaei  (Deut.  2,23)  et  Enacim, 
quorum  reliquiae  in  Gaza,  Gcth  et  Azoto 
remanserunt  (los.  11,22\  Postea  Cha- 
nanaei  seu  Phoeniccs  fines  suos  Gazam 
usque  extenderunt  (Gen.  10,19).  losue 
terram  promissam  occupaturus  usque 
ad  eandem  urbem  progressus  est,  ipsam 


X 


CAZA. 


GAZA. 


370 


tuincii  iidii  siil)i\i;il  (los.  10,41;  11,22; 
lii,3\  Trilmi  Imlit  assi>^iiala  dos.  15,47) 
él  a  tiliis  luda  occiipala  (liul.  1,18\  scd 
bn>vi  posi  a  Pliilislhaeis  rociiporata  est 
(Iiid.  ;i,;{;  13,1);  inlroitiis  (Jazae  liid. 
r>,4  oxtrcmos  lines  Israël  iiulicat.  (limi 
Saiiison  popiihim  Isi-acl  posl  qiiadia- 
j;inta  aiiiios  oppi'essionis  do  IMiilislluicis 
idciscen'lur.  (laza  cral  llioalniiii  ooiii- 
j)liiiiLiin  (uus  j^osloruni,  triumplii  ultiini 
ac  niortis  gloriosae  in  teiiiplo  Dai^oii 
(liid.  Ulol  10).  TfaditioMidianicdanoriirn 
cl  (llu'islianoriiiii  adhiic  locmii  indiral, 
id)i  ainbas  poctao  loics  cum  poslibus  ot 
sera  appivliendil  biimeris([ue  iinposilas 
portavil  ad  verliceni  niontis,  (jui  respi- 
cil  Hel)i'on;  bic  inons  merito  couseUir 
esse  D'cbel  el-Muntnrpro[)c  Gazaiu  inler 
orieiileiii  et  meridieni.  Sepuîcfiiiu  vcro 
Sainsonis,  qiiod  Mubamedani  in  vicinia 
Gazae  ostendiint,  tcsle  S.  Scriptura 
(lud.  16,31)  interSaraa  cl  Kstbaol  ([iiac- 
rcndiun  est.  Gaza  ut  urbs  IMiilislbaco- 
r-inn  nonimatur  1  Reg.  0,17;  sed  post- 
quam  David  PbiHstbacos  siibiecit,  in 
linibus  extremis  regni  salomonici  com- 
prcbendebatur  (3  Reg.  4,24).  Postmoduni 
Pbilistbaci  deniio  insurrexenint,  unde 
propbctae  vaficinia  adversus  Gazain  et 
rebquas  urbes  Penlapoleos  pronuntiant 
(Am.  1,6.  7;  Sopb.  2,4;  1er.  25,20;  47,3; 
Zacli.  9,3);  pro  aliquo  saltem  tempore 
Ezechias  rex  luda  Philistbaeos  deviclos 
usque  ad  Gazani  subegorat  (4  Reg.  18,8). 
In  bellis  Acgyptioruni  cuni  Assyriis 
et  Rabyloniis  et  Macedonuni  cum  Pcrsis 
multum  et  acritcr  de  Gaza  urbe  muni- 
tissima  concertatum  est.  Tempore  Icre- 
miae  unus  ex  Pbaraonibus,  probabilis- 
simc  Necbao  II.,  cam  cxpugnavit  (\v.v. 
47,1).  Alexander  M.  eam  post  obsidio- 
ncm  duoruni  mensium  cepit  {Diodor. 
17,48;  Vlnv.  los.  Ant.  XI.  8,3.  4;  Arrian. 
2,26.  27;  Curt.  4,6).  Inde  ai»  boc  lempcre 
Gaza  magis  niagisquc  urbs  bellcnistica 
ficbal  {Flav.  los.  Anl.  XVII.  11,4;  Bell, 
iud.  II.  6,3).  Proelia  Plolcuiaei  Kagi 
cum  abis  diadocbis  de  Gode  Syria  oc- 
ciqianda  ctiani  Gazam  imprimis  attingc- 
l)ant;  anno  31î>  a.  Glu-,  ab  Antigono  capta 
est  (l)iodor.  19,;>9).  Anno  312  a.  <;br. 
Ptolemacus  Lagi  hcmetrio  filio  Anligoni 
apud  Gazam  doviclo  urbem  in  dilioncni 
siiam  redegit  {Diodor.  10,84).  l*ost  varias 


regnoi'um  vicissiludines  Gaza  ciun  reli- 
qua  Paiaeslina  in  poti'stalcm  Seleucida- 
ruiu  traiisiit  (198  a.  Gbi'.).  Giun  in  rcgno 
Syriac  Demeirius  II.  Nicalor  et  Antio- 
cbus  VI.  icuius  tutor  eral  Trypbo)  de 
Ibrono  dcccrlarenl  (14;)-143  a.  Gbr.), 
(Jaza  Antiocbo  l'cstilil;  qua  de  re  lona- 
tbas  Macb.  socius  Anliocbi  VI.  urbem 
oliscdit  et  omncm  circa  l'Cgionem  vasta- 
vil;  (iazaci  vcro  missis  ad  lonatban 
nuntiis  et  obsidibus  amicitiam  et  armo- 
rum  societateni  Antiocbo  promiscrunl 
(1  Mach.  11,61.  62;  Flav.  los.  Ant.  XIII. 
;i,;>).  Practerea  secundum  omnes  textus 
[\\X,  Vulgata,  Syrus)  Gaza  a  Simone 
Macb.  expugnata  est  (1  Mach.  13,43-48); 
vcrum  pro  Gaza  legendum  videtur  Ga- 
zara  (cl.  H.  v.  los.  Ant.  XIII.  6,7;  Bell, 
iud.  I.  2,2);  V.  GAZARA.  Anno  90  a.  Chr. 
Gaza  ab  Alexandre  lanna.o  evcrsa  est 
et  a  ludaei^  teaebatir  (Ai:t.  XIII.  13,3; 
i;),4;  Bell.  iud.  1.  4,2).  A  Pompcio,  cum 
Syriam  occuparet,  libertate  donala  ^^Ant. 
xlv.  4,4;  Bell.  iud.  I.  7  7)  et  a  Gabinio 
reaedificata  est  (Ant.  XIV.  3,3).  lUo  igi- 
tur  tempore  secundum  opinionem  pro- 
babilissimam  vêtus  Gaza  derelicta  et 
nova  urbs  paulo  magis  meridiem  versus 
exstructa  est;  cf.  S.  Hieronymi  Onom. 
cd.  I.ag.  123,24  :  antiquaecivitatis  locum 
vix  lundamcntorum  praebere  vestigia, 
banc  autem,  quae  nunc  ccrnitur  in  alio 
loco,  pro  illa  (juac  corruit  aedificatam. 
Anno  30  a.  Chr.  Gaza  regno  Ilorodis 
Magni  (Flav.  los.  Ant.  XV  7,3;  Bell.  iud. 
I.  20,3)  coque  niorluo  itcrum  provinciac 
Syriae  adiuncta  est  (Ant.  XVII.  H. 4; 
Bell.  iud.  II.  6,3).  Tempore  Claudii  Im- 
peratoris  Gaza  a  Pomponio  Mêla  géogra- 
phe commemoratur  :  in  Paiaeslina  esl 
ingens  et  munita  admodum  Gaza  (Mehi 
1,11).  Anno  00  p.  Chr.  a  ludaeis  rebclli- 
bus  vastata  est  (Flav.  los.  Bell.  iud.  11. 
18,1).  Aetate  Eusebii  et  S.  Hicronymi 
(Onom.  éd.  Lag.  242,06;  123,22)  erat 
r.oXii;  sTrbrjtjLoç,  insignis  civitas  Palacstinac. 
S.  Antouinus  Martyr  vel  potius  Anony- 
nuis  circa  a.  370  p.  Gbr.  urbem  descii- 
bil  :  Gaza  autem  civitas  splcndida.  dcli- 
ciosa.  bomincs  bonestissimi,  onuii  libe 
lalitalc  decori,  amalores  pcrcgiinorum 
(lliner.  33  apud  M.  72,  910  vel  apud 
P.  (Ipyer,  Itin.  hier.  p.  180). 
Restai  ex  NovoTi>sl.  uaicus  locus  Ad. 


377 


GAZA. 


GAZARA. 


378 


8,26  :  Angélus  auteni  Doniini  loculns 
est  ad  Pliilippum  dicens  :  Surge  et  vade 
contra  meridianinn  ad  viam,  quae  de- 
scendit ab  lerusaleni  in  Gazani;  haec  est 
déserta.  Relandus  (Palaestina  p.  787) 
haec  ultinia  verba  non  de  via,  sed  de 
urbe  Gaza  intellcgit;  pleriqiie  tanien 
rectius  ea  verba  de  via  accipiunt,  prae- 
sertim  cuni  angélus  Philippum  non  de 
Gaza,  sed  de  via  eunuchi  iter  facientis 
docere  voluerit;  vide  etiani  s.  v.  BETH- 
SUR.  —  Primas  episcopus  Gazae  fuisse 
dicitur  Philemon,  ad  queni  S.  Paulus 
epistulam  scripsit  [Le  Quien,  Oriens 
christianus  t.  III.  p.  604)  ;  in  persecu- 
tione  Diocletiani  Silvanuni  (iazae  urbis 
episcopuni  niartyrio  coronatuni  esse 
testatur  Eusebius  (Hist.  eccl.  8,13). 

Situm  urbis  describit  Arrianus  ^'Ale\. 
2,26)  :  «  Abest  Gaza  a  mari  stadiis  sum- 
mum viginti  et  accessus  ad  eam  est 
sabulosus  et  prol'undus  et  mare  urbi 
propinquum  limosum  est  ».  Ab  urbc 
distinguendus  est  portus  Gazae,  Majuma 
Graecis  dictas,  quem  Constanlinus  M. 
de  nomine  filii  sui  Constantiam  appella- 
vit  et  arbem  esse  declaravit  (Euseb.  Vila 
Constant.  4,38;  Sozom.  Hist.  eccl.  2,:i), 
Iulianus  autcm  isto  nomine  abolito  ite- 
rum  portum  Gazae  nominavit  (Sozom. 
Hist.  ceci.  5,3).  Ceterum  ea  erat  condi- 
tio  huias  portus,  at  Gazaei  nunquaiii 
commercio  maritimo  multum  se  dcde- 
rint;  llorebat  autem  apud  illos  commer- 
cium  mediterraneum. 

Gaza  probabilius  eadem  est,  quae  apud 
Herodotum  (2,159;  3,5)  Kâou-tç  magna 
urbs  Syriae  appellala  Sardibus  haud 
minor  esse  dicitur.  In  inscriptionibus 
cuneiformibus  scribitur  Khazzatii.  Urbs 
hodie  vocatur  Ghazze,   portus   el-Mhie. 

Cf.  de  Gaza  :  Fcl.icis  Fabri  Evagatoriuin, 
éd.  Hassler  18^3  II.  p.  378-379;  fichind, 
Palaestina  787-800;  Robinson.  Palaestina  II. 
(1841)  p.  6.34-648;  Ritter,  Erdkunde  XVI. 
p.  45-6.5;  Raumer,  Palaestina  éd.  i  p.  192- 
19i;  Sepi),  Jérusalem  éd.  2  p.  617-627; 
Guérin,  Judée  II.  p.  178-211.  219-221;  Sur- 
veij  (if  West.  Pal.  Mern.  III.  p.  234  ss.  et 
Couder  and  Kitchener,  Large  Map,  sheet 
XÎX,  Reduced  Map,  sheet  13;  G.  A.  Siiiith. 
Hist.  Geogr.  of  the  Holy  Land  1894  p.  181- 
189;  Zeitschr.  D.  Pal.  Ver.  VII.  1884 
p.  1-14;  XI.  1888p.  149  l.")9;  Ctennonl-Gaii- 


neau,  Aichaeologicai  Researches  in  Palestine 
II.  (1896)  p.  379-437;  Scliiirer,  Geschichle 
des  judischen  Volkes  éd.  3  II.  p.  84-89  ; 
./.  Dôller,  Geogr.  u.  ethnogr.  Studien  z.  III. 
u.  IV.  Bucho  d.  Kônige  1904  p.  98-101. 

Accedunt  denique  monographiae  A'.  B. 
siar/t,  Ga/a  und  die  pliilistaeische  Kiiste, 
lena  1852;  Alb.  von  Hormann,  Gaza,  Sladt, 
Umgebung  und  Geschichte  1876  (Prograinm 
des  Knabenseminars  der  Diôzese  Brixen  zu 
Rothholz). 

GAZABAR   (Esdr.  1,8   i^'an    cnni 

articulo  i.  e.  thesaurarius)  v.  MITHRI- 
DATES  1 . 

GAZAM    {U^A,     Pa^éa),  Xathinaeus, 

cuius  filii  duce  Zorobabel  ex  captivitate  ' 
redierunt  (Esdr.  2,48);  idem  Neb.  7,51 
scribitur  in  Vulg.  Gezem  (LXX  PTjÇaa). 

GAZARA  seu  Gazer,  Gazera,  Gezer, 
Gezeron  (175  et  saepius  "i"a  propter  pau- 

sam;  FaÇlp,  rsÇs'p,  Pâ^apa,  FdÇy.pa  et  ali- 
ter), urbs  antiqua  Chanaiiacorum  (los. 
12,12),  cuius  rex  Horam,  cum  régi  La- 
chis  opem  ferret,  a  losue  percussus  est 
cum  ouini  populo  suo  (los.  10,33),  in 
terinino  meridionali  tribus  Ephraim  sita 
inter  Betboron  inferiorem  et  mare  Me- 
diterraneum dos.  16,3;  1  Par.  7,28;  cf. 
Flav.  los.  Ant.  V.  1,22),  ex  qua  filii 
Ephraim  Chananaeum  non  extermina- 
runt(Ios.  10,10;  lud.  1,29;  3  Reg.  9,16), 
urbs  levitica  liliorum  Caath  (los.  21,21  ; 
1  Par.  6,67  [52]).  Usque  ad  hanc  urbem 
David  Philisthaeos  persecutus  est  (2  Reg. 
5,25;  1  Par.  14,16);  aliud  bellum  cum 
Philisthaeis  in  Gazer  commissum  recen- 
setur  1  Par.  20,4;  loco  parallelo  2  Reg. 
21,18  legitur  Gob  pro  Gazer.  Illo  tem- 
pore  urbs  Israelitis  non  videtur  subiecta 
fuisse;  nam  Pharao  eam  expugnatam 
ignc  succendit  et  filiae  suae  uxori  Salo- 
nionis  in  dotem  dédit;  Salomon  autem 
eam  statim  reaedificavit  (3  y\eg.  9,15- 
17). 

Eadem  est  urbs  munitissima  temporc 
Macbabaeorum  tum  a  Syris  tum  a  lu- 
daeis  occupata  et  acriter  defensa 
a  Mach.  4,15;  7,45;  9,52  etc.;  2  Mach. 
10,32).  De  eadem  sunt  intellegenda, 
«luae  1  Mach.  13,43-48  narrantur,  quam- 
quam  LXX,  Syrus,  Vulgala  legunt  Gaza; 
id  evincunt  tum  locus  parallelus  apud 
Flav.  losephum  (Ant.  XIII.  6,7;  cf.  Bell. 


37î) 


(iAZARA. 


GEBAL. 


:{«() 


iiid.  1.  2,2),  liiiii  alii  luci  ilc  (iazara 
agenlcs  (1  Macli.  13,54;  14,7.  34;  ir),2S. 
3:1  ;  1(),  I.  10.  21),  qui  ad  i  Macli.  13, 
43-48  respicere  vldenfurel  apliiis  cvpli- 
cantur,  si  leclio  geiuiina  13,43  est  (ia- 
/.aia. 

Apiid  Eusel)iiiin  el  S.  llieronviiniin 
Oaoïn.  éd.  Lag.  244,16;  127,10)  (iazara 
villa  4  mil.  pass.  a  Nicutpoli  scplemlrio- 
nom  vorsiis  distare  dicitiir.  Nuno  Tell 
bjfzo'  10  kni  a  Lydda  inciidieiii  versus, 
a  Nicdpoli  ('Annvûs)  autfiii  inaiiis  occi- 
«U'iiteiii  ([iiaiii  se|»tcmtrioiiein  vei'sus  di- 
staiis.  liiinc  situiii  omiiino  eontiniiaiit 
liim  loci  citati  e  prioribus  Jibris  Vet. 
Test.,  lum  1  Mach.  4,15;  7,45  (vide 
.\I>AUSA);  14,34  (fines  Gazarae  et  Azoli 
facile  contigiîi  esse  poterant).  In  doeii- 
inentis  Tell  el-'Amarnu  appellatiu  Gazri, 
Gaazri.  Mcdio  aevo  iuilitil»us  eiiristianis 
aiuliebal  Moiis  (lisardiis  (Gisarl,  Gis- 
sart). 

De  inscriptionil)Us,  quae  limites  Gezer  in- 
dicant,  V.  Revue  biblique  VIII.  1899  p.  109- 
117.  422-427.  Praetcrea  cf.  Surcei/  of  ^^'est. 
Pal.  Mem.  II.  il7.  428-439;  If.  Max  Mill- 
ier, Asien  und  Europa  nacb  altagypt.  Denkm. 
p.  160;  Clennont-Ganneau.  Recueil  d'ar- 
chéologie orientale  1.  351-391:  III.  116-120; 
2f54-268  ;  D.  Zanecc/na,  La  Palestine  d'au- 
jourd'hui 1899  I.  lO.j;  ]'igoiirouj,  La  Bible 
et  lesdéc.  mod.  éd.  6 III.  269;  B  A.  Stewart- 
Macalister,  The  history  and  site  of  Gezer 
in  Pal.  Ejcpl.  Funcl .  Quart.  Stat.  1902 
p.  227-232;  i(l .  Report  ofthe  Excavation,  of 
Gezer  in  Quart.  Stat.  1902  p.  317-375;  1903 
p.  7  ss.  107  ss.  195  ss.  299  ss.  ;  Clermoiit- 
Ganneau,  A  newh  discovered  Hebrew  and 
Greek  inscription  relating  to  tbe  boundary 
of  Gezer  in  Pal.  Ej pi.  Funcl,  Quart.  Stat. 
1899  p. 118-127;  ./.  Dollcr,  Geogr.  u.  ethnogr. 
Studien  z.  lit.  u.  IV.  Bûche  d.  Konige  1904 
p.  39-40. 

GAZER  (1  Mach.  5,8)  v.  lAZKR. 

GAZERA  V.  r.AZARA. 

GAZOPHYLACIUM  mprS,  .IDU?:) 

diciliu-  de  cubiculis,  de  cellis  quae  in 
alriis  lempli ,  et  ad  portas  exsti-uctae 
cranl ;  in  lis  asscrvabanlur  (piae  ad 
cultiun  requirebaiiUir;  ibi  (juoqiie  iiiiiii- 
slii  sacri  coiiimMiabantiir ;  quare  coin- 
phira  g;i7.opliylatia  noinine  (iamariae, 
Klisaiiiae,  iilioriirn  ilanan  desijiiiautur 
((■r.  lor.  35,4;  3(1,10.20).  Supellex  lem- 


pli el  0|>es,  lliesauri,  iii  iis  pariter  le- 
eondebantur,  cl  uli  e.\  libris  Mach.  di- 
scimus,  cliam  piiblica  litterarum  monii- 
menla  ibi  asscrvabanlur  (1  Mach.  14,4'J 
^r.,  Vulgala  :  in  acrai'io)  et  praeter  pe- 
cuniam  ad  lcm|)lnm  speclantem  ibi 
quoque  recondebanliii'  (d  custodiel);tidiir 
opes  et  pecuniae  \iiluarum  cl  piq)illu- 
rum(2  Mach.  3.0.  10  s.). 

In  iNovo  Test,  commemoralur  Marc.  12, 
41  ;  Luc.  21,1  ;  loan.  8,20  cl  quidcm  uli 
videlui'du|)lici  modo.  Hesifinalurlocus  in 
alrii»  mulitMiun,  in  que  secunduin  rai)- 
binos  Iredecini  arulac  posilac  cranl  ad 
nunimos  qui  oflerrentur  suscipiendos; 
arulae  hae  vel  cistae  vocabanlur  miEiw? 

tubae,  quia  tubarum  in  modum  forma- 
lae  erant.  Dein  liaec  ipsa  reconditoria 
pecuniarum  cliam  gazophylacii  nomine 
appcUabantur.  Gaza  vox  est  persica  110- 
lione  thesauri  ;  "i  apud  rabbinos  quoque 
in  usu  eral  eadem  nolione.  —  Ex  diclis 
elucel,  quomodo  dici  possil  Christum 
docuisse  in  gazophylacio,  sedisse  contra 
gazophylaciuni  el  vidisse  quomodo  tur- 
ba  iactarei  acs  in  gazophylacium.  — 
Flavius  losephus  quoque  scribit  de  ga- 
zophylaciis  in  alrio  mulierum  templi 
(Bell.  iud.  V.  5,2;  VI.  5,2  :  quin  el  ga- 
zophylacia  combusla  eranl,  in  quibus 
infinita  pecuniae  vis,  inlinilae  etiam  vt>- 
stes  et  alia  ornamenla  alque  ut  breviler 
dicam,  omnis  ludaeorum  congesla  eral 
opulenlia;  cl".  AnI.  XI.X.  6,1). 

GEBA  V.  (iABAA  2. 

GEBAL  (Szi  i.  e.  nionlanum  a  rad. 

"^2;  =  conlorsit,  inde  ^"izi  t'unis,  finis, 

terminus,  séries  niontiuin  ulpote  regio- 
nem  lerminans;  rsoâX)  recensetur  Ps. 
82[83J,  8  inter  populos  seu  regiones  Is- 
raelilis  hostiles.  Eiusdem  regionis  no- 
men  apud  Flavium  losephum  est  (îobo- 
lilis,  nomcn  populi  (Jabalitae;  Gobolilis 
et  Ainalecilis  ut  duae  parles  Idumaeac 
lecensentur  Ant.  II.  1,2  (cf.  III.  2,1);  e\ 
.\nt.  l.\.  9,1  discimus  al»  Amasia  rege 
lutta  in  valle  Salinaruin  non  solum  Edo- 
mitas  (4  l\eg.  14,7)  scu  lilios  Seir;2l'ar. 
25,11),  sed  etiam  (iabalitas  TaSaX-Tai) 
devictos  esse.  Apu<l  Eiisebium  (tMiom. 
fréquenter  regin  monlana  Idumaeac 
(puic  circa  l'eliam  urbem  est,  Gebaleiu' 


'sm 


GEBAL. 


GEDEON. 


382 


nuncupatur  {éd.  Lag.  264,84  :  ian  51  -h 
à'X'ii  T7)v  IliTpav  reSaXrjVT)  xaXoujxÉvT)  et 
ci".  277,64;  211,89);  alihi  laincn  Euse- 
l)iiis  vocibus  Idumaeae  et  Gebalcncs  ut 
eiusdeni  valons  ac  latitiicliuis  iititur 
241,48  :  £V  ifi  'Ioou[xa(x  t^  vûv  rsoaXrjvf) 
/.xXoujxÉvri  et  cf.  291,78;'  264,87).  Accedït 
(juod  Targiim  lonathan  ad  Pentateu- 
chum  pro  monte  Seir  seii  terra  Edoni 
seinper  substituit  montcni  Gab.'a  seu 
(;ehal  (Gen.  14,6;  33,16;  36,8;  Num. 
24,18;  Deut.  1,2;  2,1);  similiter  Targuai 
liieros.,  Targum  Chron.  et  Pentateuchus 
Saiiiarit.  non  raro  legunt  Gobai  pro 
monte  Seir  textus  bebraici.  —  Regio 
igitur  illa,  quae  in  Vet.  Test,  terra 
Edoni  seu  nions  Seir  vocatur,  apud  lu- 
daeos  aliud  qiioquc  nomen  arabicum 
(iebal  seu  montanum  sorlita  erat,  quod 
in  usa  permansil.  Hodie  noniine  Dje- 
bal  designatur  regio  montana  a  mari 
Morluo  meridicm  versus  patens,  quae  a 
septemtrione  per  Wndi  el-Hasd,  a  meri- 
die  per  Wddi  el-Ghuiveir  circumscribi- 
tnr. 

GEBAL  urbs,  quae  Graecis  est  By- 
blos,  vide  s.  v.  GIBLII. 

GEBBAI    (ina,    rrjSÉ),   Beniaminita, 

incola  Icrusaleui  post  instaurationeni 
(Ncb.  11,81. 

GEBBAR  (123,  reoEo)  legitur  Esdr. 
2,20  pro  Gabaon  (cf.  Neh.  7,25). 

GEBBETHON  v.  GABATHON. 

GEDDEL.  (Sia).  l.Nathinaeus,  cuius 

liiii  duce  Zorobabel  ex  captivitate  re- 
diei'unt  (Esdr.  2,47  Vulgata  :  Gaddel, 
lAX  TcoôriX;  Neli.  7,49  LXX  Tao^l). 

2.  Familia  quaedam  servorum  Salo- 
inonis,  quae  duce  Zorobabel  ex  captivi- 
lale  rediit  (Esdr.  2,56  LXX  Tîor'ik  ;  Neh. 
7,58  Vulgata  :  leddel,  LXX  raoxrjX). 

GEDDELTHI  (1nS^a,  roooXXxGîf,  To- 

oo[j.aOcii  unus  ex  filiis  Heman  cantoris  de 
stirpe  Caatb  (1  Par.  25,4;  cf.  6,33), 
praefectus  vicesimae  secundac  vicis  seu 
divisionis  canlorum  (25,29). 

GEDDIEL    (bNna,    rouoi7]'X),    filius 

Sodi,  princeps  ex  Iribu  Zabulon,  et  unus 
ex  duodecini  exploratoribus  terrae  pro- 
missac  (Mum.  13,11  [10];. 


GEDELIAS  (in''Sia,  roooXîaç),  lilius 

Pbassur,  unus  ex  illis  principibus,  qui 
Sedcciae  régi  luda  auctores  fuerunt,  ut 
leremias  in  lacum  (cisternam  vel  fo- 
veam)  coniiceretur  (1er.  38,1).  Aliqui 
conicctant  Gedeliam  esse  fdium  illius 
Pbassur,  qui  erat  praefectus  primarius 
templi  et  lereniiam  in  nervum  miserai 
(20,1).  Sed  res  est  incerta;  nomen  enim 
Pbassur  liaud  infrequens  fuit  (cf.  21,1). 

GEDEON.  l.Gedeon  ('):y-a,  PaoEwvO, 

Beniaminita,  pater  Abidan  principis  tri- 
bus Beniamin  (Xum.   1,11;   2,22;  7,60. 
65;  10,24). 
2.  Gedeon  ("jiîna,  PsoEtiv),  lud.  6  ss. 

(cf.  Hebr.  11,  32),  fdius  loas  Mauassaei, 
([ui  incolebat  Epbram  civitatem  cis  tlu- 
men  silam.  Irruebant  tum  quotannis  in 
eam  terrae  sanctae  partem  Madianitae, 
Amalecitae  désertique  nomades,  sege- 
tesque  et  grèges  abigebant.  Gedeon  ab 
angelo  Israelis  liberator  designatus  pri- 
muni  aram  Baal  subvertit,  atque  ab  eo 
facinore  nomen  lerobaal  nanciscitur. 
Dein  convocat  Manassaeos  cisiordanicos, 
Aseritas,  Zabulonitas,  Nepbthalitas.  A 
Deo  duplici  signo  confortatur  :  vellus 
rore  madescit,  dum  omnis  circum  hu- 
mus sicca  permanet;  rursunique  omni- 
bus circum  madentibus,  solum  vellus 
siccum  reperitur.  lubente  Deo  ab  exer- 
citu  dimittit  Gedeon  timidos  omnes,  mox 
praeterea  eos  omnes,  qui  prostrati  c 
fonte  biberunt,  lU  solos  tandem  trecen- 
tos  secum  retincat,  timoris  expertes  fide- 
quc  insignes,  sed  qui  prae  aliis  pluribus 
aeque  audacibus  non  ob  maiorem  forti- 
tudinem  maiusve  robur,  sed  arbitrario 
ut  ita  dicam  indicio  essent  selecti.  Hi 
noctu  tribus  cuncis  castra  hostium  in- 
gressi,  sine  gladiis,  faces  ardentes  la- 
genis  inclusas  manu  gestantes,  altéra 
vcro  manu  tubas,  hostes  sopitos  iagena- 
rum  confractione,  facium  fulgore,  tuba- 
rum  clangore,  ita  terruerunt  et  pertur- 
barunt,  ut  se  fugae  omnes  dederint  et 
fugientes  inter  se  confoderint.  Fugientcs 
Gedeon  trans  lordanem  procul  insecutus 
et  secundo  inopinantes  adortus  est 
atque  fudit,  captis  Madianitai'um  qui- 
busdam  regibus  Zebee  et  Salmana.  Rc- 
vertens  destruxil  turrim  Phauuel,  cuius 


;m;{ 


GEDEON. 


GEDEKOTIIAIM. 


;wi 


iiicolmi  i|tsi,  lUiiu  cfis  i'Oj;es  inso(|Ut'lia- 
liir,  annoiiain  praf^lK'i'e  insolenler  rccii- 
saveraiil.  Vocavcrat  aiiloiii  posi  priiuam 
Madiaailanirn  cladern  (Icdcon  Kpliiai- 
iiiitas,  (|iii  ocoiipatis  vadis  lordanis  iiilri' 
alios  plures  cliaiii  duos  Madiaiiilaniiii 
pciiuipes  Oi'tîb  el  Zeh  oiiprcssmiiiil. 
C.oiuiuosti  se  prius  ad  pnj:nain  non  ess(; 
vocatos,  Idandis  vcrhis  a  (icdcont'  l'o 
laciliiis  composcelianlur,  qiiod  tandoiii 
vifloi'iao  ot  pracdae  |iarli'm  haiid  spor- 
nondani  suis  inanilms  ai'ripiiissciil. 
Epliran»rodii\  (ieilcoii  Zehee  cl  Salniana 
oh  tnu'iilalos  pridcni  cius  IValrcs  inorli 
liât,  liei-editariani  oldalani  doniinatio- 
neni  récusai,  scd  e  pracda  sibi  expetens 
annulos  aureos,  quos  auribus  vol  nari- 
bus  inscrtos  f^esscrant  liostes,  conticit 
pn^tiosum  epliod  ponliticiuni,  que  i[ise 
et  post  ipsuni  tilii  iadui'ientur  in  cultu 
lahwe  (lud.  8,2:i),  sechisis  sacerdolibus 
aaronilis,  ac  ponliticali  et  sacerdolaii 
bonore  Iruerentur.  Post  eius  vero  uioi- 
tem,  qui  a  vero  saceidotio  ante  delece- 
i-ant,  mox  ipsum  veruui  Ueuni  deserue- 
runt  et  cum  Baal  foedus  ieeruut.  lu- 
dicis  oflieio  functus  est  Gedeou  annis 
quadraiiinla.  (îenuit  filios  plurimos, 
quorum  imus  famosus  Abimelech. 

Adtypicani  velleris  Gedeonis  rationeni 
quod  attinet,  roreni  ïbeodoretus  et 
S.  Augustinus  (Lib.  de  peccato  originaii 
cap.  25;  M.  44,400)  interpretali  sunt 
spiritualia  dona,  quac  prinium  Hebraels 
(velleri)  dabantur  exclusis  gentibus, 
postea  in  gentes  transt'erebantur  exclu- 
sis  ad  tenipus  Hebraeis.  VA'.  Oi-ig.  (In 
lud.  hoin.  8;  M.  12,  983  ss.;,  Aug. 
^Quaestiones  in  Hept.  VII.  49;  .)/.  34, 
813  s.  —  Enarr.  in  Ps.  415  et  71;  M. 
36,  321.  907),  Ps.  Aug.  lUe  mirab.  S.  Scr. 
II.  6;  M.  3'),  2177),  Ambr.  (De  vidais  cap. 
3  et  DeSp.  S.  lib.  I.;  M.  10,  240.  705), 
Hier.  (Epist.  58;  M.  22,  581),  ProcojK, 
Isidor.,  Ps.  Beda,  Rhabanus,  Ruperl. 
Porro  cuni  dona  spiritualia  praepriinis 
incaruatione  vei-bi  l)ei  consistant,  recte 
at'lirnial  Anibrosius  »  i)luviam  illani 
Verbi  roreni  esse  divini  ».  Qui  ros  cum 
in  utero  Virginis  liieril  |tiimuin  abundan- 
lissime  et  perl'eclissiine  rece|ttus,  rursuiu 
vcllus  recipiens  imago  est  B.  Virginis 
Mariais  concipienlis  Vei-bum.  (".('.  Petr. 
('hrijSid.  (Serm.    143;   .1/.  52,  583),  Ber- 


nard. (Supei-  missus  est  llomil.  2  cl  In 
Naliv.  B.  V.;  M.  183,  64.  441). 

3.  (ledeoii  Simeonita  ex  maioribtis 
ludilb  (Vulgala  hidilli  8,1  ;  LXX  B  omitl., 
A  rsoEiôv,  apud  Sactcti  ri  X  rsoawv). 

GEDERA  m-an  cmn  articule  i.  e. 

mucus  uibis,  maccria  vineae,  caula  seu 
mandra  ovium;  Tâoripa^  nrbs  tribns 
luda  in  f>rima  série  nrbiuin  Sepbelae 
sila  dos.  15,30)  i.  e.  in  provincia  S('- 
pbelae  mediterr-anea  septenitrionali. 
Eiusdem  ui'bis  menlio  lit  I  Par.  4,23 
bebr.  :  Isti  sunt  tiguli  babitanles  in  Ne- 
laim  et  (iedera  [Va.oipi,  apud  Swde  H 
TaSa/ipâ,  A  Paoripti),  ubi  Vulgata  vertit  : 
lli  snnt  llguli  bal)itanles  in  plantationi- 
bus  et  in  sepilnis.  .\(l  banc  urbem  reb'ri'i 
videnlur,  ipiae  Onom.  {éd.  Lag.  245,39: 
127,32)  de  Gedur  in  tribu  luda  adnotat: 
«  bodiequc  vocatiir  (iedrus  viens  pcr- 
grandis  in  décime  miliario  Diospoleos 
pergentibus  Eleulberopolim  ».  Corrc- 
spondere  videtur  Khirbet  Bjedlre  a  Dios- 
poli  (Lydda)  inter  ineridiem  ot  oriontoni 
nec  procul  ab  'Amwâs  {Conder,  Wtlson, 
Hiess,  SeTbie,  G.  A.  Smith).  Ex  aliorum 
autem  opinione  ijatra{de  (|U0  loco  di\i- 
mus  s.  v.  CEDRON  in  vol.  I.  coi.  797-8) 
inter  meridiem  et  orientem  a  lainnia  cum 
(Jedcra  componi  débet  {Van  de  Veh/c, 
Guérin,  Fitlion,  Biihl,  Legendre. 

Cf.  Surveij  of  West.  Pal.  Mem.  III.  i3; 
U  tison  apud  Smith-Fuller.  Dict.  of  the 
Bible  I.  Il  iO;  Hiess,  Bibel-Allas  éd.  3  p.  13  ; 
Selbic  apud  Hastings,  Dict.  of  Ihe  Bible  II. 
118;  G.  .1.  Smitli,  Hist.  Geogr.  of  Ihe  Holy 
Land,  Plate  I.  IV. 

Pro  situ  Qalrn  cf.  Van  de  Velde.  Menioii- 
p.  313;  C.itérin,  Judée  II.  35;  FiUion.  Allas 
géogr.  delà  Bible  1890p.  26;  /'.  Buhl,  Alt. 
Pal.  1898  p.  188;  Leijendve  apud  Viijou- 
roux.  Dirt.  de  la  Bible  111.  150. 

GEDERITES    (man ,    ô    ViùM^l-r^t) 

cognominatur  Balanan,  qui  a  Davido 
siqier  oliveta  et  ticela.  quao  orant  in 
campostribus  ;^in  Sepbela\  positus  erat 
{i  Par.  27,28);  oriundus  igitur  orat  tic 
aliqua  lU'be  nominis  (iotloi-. 

GEDEROTHAIM     (DTima     i.      o. 

duac  caulae),  nrbs  tribus  luda  in  siqio- 
riore  parte  Sepbelae  sita  ^los.  15,30  , 
una  cum  Godera  enumorata  (I.W  Tâor^pa 


:3sri 


GEDEROTUAIM. 


GELBOE. 


386 


7.0X7.1  ir.aJiktiç,  a'jT%).  Vestigium  Gedero- 
tliaim  urbis  a  Gedera  distinctae  non  c\- 
stat.  F.  de  Hiimmclaucr  (Conim.  in  los. 
p.  42.  271)  censet  nomen  Gederothaim 
esse  epexegema  Gederae  adscriptuni  et 
coniicit  fuisse  in  eadem  regione  dnas 
iirbes  contiguas  seu  duas  unius  urbis 
partes,  Calebitarum  unam,  Zaraitarum 
alteram,  utramque  Gedor  vel  Gedera 
appellatam,  quaeque  iunctiui  appella- 
rentur  Gederotbaini  seu  duae  Gedor. 
Gui  coniecturae  l'avet,  quod  in  genea- 
logiis  luda  appellalur  1  Par.  4,4  Pba- 
nuel  Galebita  et  4,18  lared  Zaraita  pa- 
ter  (possessor)  Gedor  ("Tia,  rsSwp). 

GEDOR   ("1175,  reoojp),    fdius    lebici 

pcitris  (possessoris,  domini)  Gabaon  in- 
ter  maiores  Saul  (1  Par.  8,31  ;  9,37). 

GEDOR  ("liTS)  nomen  urbium.  1.  Ge- 
dor tribus  luda  (los.  l;J,o8;  rsûoûv,  A 
Fsowp),  in  quarta  provincia  montis.  Teni- 
pore  Eusebii  et  S.  Hieronymi  (Onom. 
éd.  Lag.  245,37;  127,30)  appellabatur 
Fiocopsc,  Gadora,  villa  in  finibus  Aeliae 
(lerusaleni)  prope  tercbinllium.  Nunc 
Khirbet  Djedûr  inter  Betblebcni  et  Ile- 
iiron  a  via,  quae  bas  duas  urbes  iungit, 
occidentem  versus  distans  [Guérin,  Ju- 
dée III.  380;  Surveyof  West.  Pcd.  Mem. 
III.  313.  354). 

2.  Gedor  1  Par.  4,4.  18  vide  s.  v. 
GEDEROTHAIM. 

3.  Gedor  patria  lerobam  Beniamini- 
tae  cuius  fdii  loela  et  Zabadia  David  in 
Siceleg  se  iunxerunt  (1  Par.  12,7; 
"li~an~r2,  LXX  /.cù  o\  tou  TeôSwp).  KeUin 

h.  I.  défendit  banc  esse  Gedor  in  nionta- 
nis  luda  (GEDOR  1),  cum  non  repugnet 
aliquas  familias  unius  tribus  in  finibus 
aliarum  tribuum  habitasse.  Inter  maio- 
res Saul  enumeratur  Gedor  fdius  leliiel 
(1  Par.  8,31;  9,37);  sed  urbis  beniami- 
niticae  ab  eo  forte  conditae  mentio  nul- 
libi  fit.  Neque  confundenda  est  haec 
(iedor  (si  forte  erat  urbs  Beniamin)  cum 
Gadera  seu  Gedera,  cuius  exsistentiam 
ex  cognouiine  viri  (vide  s.  v.  GADERO- 
ÏHITES)  et  ex  noniine  hodierni  vici  DJe- 
dlre  cum  probabilitate  statuimus. 

4.  Gedor  urbs  ludaeac  (1  Mach.  15, 
39.  40;  Keôpiiv)  v.  CEDRON.  (vol.  I.  col. 
797). 

LEXICON    BIULICI.M. 


GEENNOM  i.  e.  vallis  Ennom  (los. 
15,8;  18,16,1  v.  ENNOM. 

GEHENNA  v.  ENNOM  et  INFERNUS. 

GEHON  ("lin^a,  rswv,   rrjôiv),  secun- 

dus  fluvius  paradisi  (Gen.  2,13;  Eccli. 
24,37j.  LXX  etiam  1er.  2,18  vertunt 
rr,wv  pro  lintlf,   quam  vocem  de  Nilo 

communiter  explicant.  Quae  de  Gehon 
fluvio  dici  possunt,  vide  s.  v.  PARADI- 
SUS. 

GELBOE  (îriiSa,  TeXeoué)  nions  in  tri- 

Ini  Issachar,  qui  inferiorem  partem  pla- 
nitiei  Esdrelon  a  campo  Bethsan  sépa- 
rât. Notissimus  est  clade  Saulis  (1  Reg. 
28,4;  31,1.  8;  2  Reg.  1,6;  21,12;  1  Par. 
10,1.  8);  Philisthaei  castrametati  erant 
iuxta  Sunam  (Sôlem),  Israelitae  super 
fontem  prope  lezrahel  ('Ami  Djâli'id  vel 
forte  'Ain  el-Maitc  ad  orientem  Zer'Jii 
seu  lezrahel)  ;  Philistbaei  Israelilas  fuga- 
tos  in  ipsa  montana  Gelboe  persecuti 
sunt  et  ibidem  Saulem  eiusque  tresfdios 
occiderunt;  cf.  APHEC  4.  David  plan- 
gens  Saulem  et  Jonathan  montibus  Gel- 
boe tantam  imprecatur  sterilitatem,  ut 
cohibitis  rore  et  pluvia  ne  primitiae  qui- 
dem  progerminent  (2  Reg.  1,21);  quodsi 
Wellhausen  obiicit,  montes  Gelboe  con- 
stare  sterilibus  rupibus,  parum  ergo  illis 
adaptari  imprecationem  sterilitatis,  no- 
tandum  est  eos  montes  tempore  Saulis 
non  stériles,  sed  silvis  consitos  fuisse, 
ut  ex  los.  17,11.  15  s.  merito  coUigitur; 
ceterum  ut  monet  F.  de  Hummelauer  ad 
2  Reg.  1,21,  montes  Gelboe  ex  licentia 
poetica  nonnihil  latius  accipi  poterunt 
scil.  inclusa  ea  parte  campi  lezrahel, 
ad  quam  se  proelium  porrexerat.  Insu- 
per los.  17,12  s.  et  lud.  1,27.  28  do- 
cemur  Chananaeos  ex  silvis  illis  non 
fuisse  expulsos,  sed  tributarios  factos 
ab  Israelitis. 

Describuntur  «  Gelboe  montes  alieni- 
genarum  in  sexto  lapide  a  Scythopoli, 
in  quibus  et  viens  est  grandis  qui  adpel- 
latur  Gelbus  »  (Onom.  éd.  Lag.  129,14; 
247,81).  Idem  vicus  Gelbus,  qui  nomen 
antiquum  Gelboe  conservât,  bodie  voca- 
tur  DjelbOn.  Nomen  hodiernum  montis 
est  Djebel  Fuqû'a  usurpatuni  a  vico  Fu- 
qû'a,  qui  médius  fere  ex  montanis  Gel- 

T.  u.  —   13 


387 


IJELBOE. 


GENEALOGIA. 


:WH 


boe  cmiiu'l  iu  racuinine  posiUis.  Djebel 
Fuqu'a  (518  m)  hodie  sterilem  aspc- 
iliiin  juacbcl,  in  descensn  nieridionali 
noniiiliil  ciiltus  (st,  seplemtrionom  ver- 
sus autein  praeruplus  ot  saxosus. 

Cf.  Siinu'ii  of  We$l.  Pal.  Mein.  II.  75. 
79-88.  90.  i»l  ;  Guérin.  Samarie  1.  335.  33G; 
Hiess.  Bibol-Atlas  Tab.  X.  Dc;  F(ilirn(/ni- 
ber,  Nach  JtMiisalem  rd.  >  II.  p.  1G3;  D. 
Zanecc/iia.  La  Palestine  d'aujourd'liui  1S99 
II.  588-590;  Liévinde  Hamme,  Terre  Sainle 
éd.  4  III.  78  ss. 

GELONITES  v.  (ULO. 

GEMALLI  (iSna,  ra[i.aX()  pater  Ain- 

mioi  exploratoi'is  de  tribu  Dan  (Num.  13, 
13[12]:l 

GEMMA  Y.  LAPIDES  PRETIOSI. 

GENEALOGIA.  Tola  narratio  Ge- 
neseos  innililur  et  quasi  sustcntatur  ixc- 
nealogiis.  Decies  quippe  recurrit  eo  iu 
libre  formula  :  bac  sunt  generationes  : 
eoque  modo  por  gcnealogias  texitur  lii- 
storia  ab  Adam  usquc  ad  Noe  enumera- 
tis  posleris  Caiii  et  Seth  ;  pariter  a  iNoe 
usque  ad  Abraham,  cnumeratis  genti- 
bus  quae  ex  laphetb,  Cham,  Sem  origi- 
nem  ducunt.  In  ipsa  quoque  stirpe  electa 
narratio  genealogiis  pertexitur,  ita  qui- 
dem  ut  posteri  Ismael  ante  historiam 
Isaac,  generationes  Esau  ante  historiam 
lacob  enumcrentur.  A  filiis  lacob  genus 
illud  originem  ducit  quocuni  Deus  foe- 
dus  sinaiticum  iniit.  Genus  illud  secun- 
dum  tribus  et  l'amilias  quomodo  a  ftliis 
lacob  descenderit,  exponitur  Num.  2G, 
5-51. 

Praeter  bas  genealogias  singulari 
cura  stemmata  nobilium  virorum  de- 
scribebantur.  Ita  Moysis  et  Aaron,  Bese- 
lecl,  Ooliab  lEx.  0,1  G  s.;  35,30.  34),  Sal- 
phaad  (Num.  27,1);  plurima  stenunata 
reiensentur  I  Par.  in  primis  octo  capi- 
libus.  Al  in  enumcrationo  maiorum  va- 
rietas  quaedam  d(>prciienditur.  Non  raro 
euim  membra  (piatulam  interm(>dia 
omittunlur;  ita  a  Lcvi  us(|ue  Moysoji  so- 
lum  reccnsenlur  Caatli  tilius  Levi,  Am- 
ram  rtlius  Gaatb  et  pater  Moysis;  dum 
ab  Ephraim  usque  losue  enumcrantur 
Thaïe,  Thaan,  Laadan,  Elisama,  Nun 
(1  Par.  7,25-27);  1  Par.  20,24  nomiualur 
Subael  qui  lempore  Davidis  cral  piae- 


positus  thesauris;  sedstemma  eius  \nv- 
vissime  dcscribilur  :  Subael  filius  Ger- 
som  filii  Moysi,  In  genealogia  Esdrae 
Esdr.  7,1,  si  conreraliu'  cum  1  Par.  0,4- 
15,  deprebendetur  sat  multa  membra 
esse  omissa  (ila  inter  Azariam,  (pii  dici- 
tur  tilius  Maraioth  et  Maiaioth  dcsunt 
sex  membra).  Notum  pariter  est  in  ge- 
nealogia Matlh.  1  inter  loram  et  O/.iam 
omissos  esse  très  reges  (Ochozias,  loas, 
Amasias).  Legimus  los.  7,1  :  Achan  ti- 
lius Charmi,  tilii  Zabdi,  filii  Zare  de 
tribu  luda.  Verum  qua  ratione  Imc 
stemma  confectum  est?  Agitur,  ut  de- 
prehendatur  sorte  ijui  contra  praece- 
ptum  Domini  ex  spoliis  sibi  aliquid  reti- 
nuit.  losue  ilaque  applicuit  Israël  ner 
tribus  suas  et  inventa  est  tribus  luda; 
quae  cum  iuxta  l'amilias  suas  essel  obla- 
ta,  inventa  est  familia  Zare;  illa  pcr 
domos  applicalur  et  reperitur  Zalxli, 
cuius  domum  in  singulos  viros  dividens 
losue  invenit  Aclian  lllium  Charmi. 
Unde  quod  habelur,  hlii  Zabdi,  tilii 
Zare,  nihil  aliud  signihcat  nisi  eum  de- 
scendere  ex  illa  cognatione  t^eu  familia 
quae  Zare  nomen  gerit,  ex  illa  domo 
cui  est  nomen  Zabdi.  Qua  ratione  in 
stemmate  non  enumerantur  avus,  proa- 
vus  etc.,  sed  solum  ad  quam  douium, 
cognationem,  tribum  aliquis  sit  adscri- 
bendus.  Sed  pleracpie  stemmata  tamen 
aliter  esse  confecta,  ut  rêvera  avus, 
proavus  etc.  recenseientur  certiun  esse 
videtur  ex  ipsa  série  nominum,  quil>us 
scil.  non  ampla  quaedam  cognalio,  fami- 
lia, domus,  sed  viri  privati  plerumquc 
designantur;  confer  v.  g.  genealogiam 
David  :  Phai-es  genuit  Esron,  Esron  ge- 
nuitAram,  Aramautem  Aniinadah,  Ami- 
nadab  genuit  Nahasson,  hic  Salmon,  Sal- 
mon  Hooz,  Booz  genuit  Obed,  Obed  Isai, 
Isai  David.  Verum  hic  quoque  complura 
membra  i>sse  omissa,  iam  ex  eo  pal"l 
<Iuod  Nahasson  erat  princeps  tiliorum 
luda  in  egressu  e\  .\eg\pto  Num.  1,7; 
2,:t;  7,12;  10,14)  et  quod  Salmon  geuui! 
Booz  de  Raliab,  Booz  autem  Ol>ed  i'\ 
Ruth(Matth.  1,5). 

Stemmata  autem  magna  cura  esse  as- 
servata,  iam  elucet  ex  nudtis  illis  qua(> 
in  s.  litteris  icctMisentiU',  palet  quo(|iu> 
ex  eo  (luod  conuiuuiissimo  .•^alloui  pat  ris 
nomen  adscribilur.  Qui  reduces  e\  e\si- 


389 


GENEALOGIA. 


GENERATIO. 


300 


Ho  scriptura  genealogiac  probare  non 
poterant  se  esse  ex  génère  sacerdolali, 
ciecti  sont  de  sacerdotio  (Esdr.  2,62).  Al- 
que  Flav.  losephus  quoque  dicit  se  afferre 
generis  sui  successioneni,  prout  cam 
in  tabulas  publicas  relatani  invcncrit 
(Vital)  et  cont.  Ap.  1,7  oslcndit  qnanto 
studio  genus  sacerdotale  servetur  puruni 
et  impermixtum  et  quomodo  sacerdotes 
in  regionibus  alionigenaruni  degentes 
in  urbcni  Jérusalem  mittant  descripta 
nomina  parentum  et  maiorum  additis 
testiuni  nominibus.  Eius  studii  argu- 
menta quoque  cernunlur  in  genealogiis 
apud  Mattbaeum  et  Lucam,  co  quod 
«  ibant  omnes  ut  protîterentur  singuli 
in  suam  civitatem  »  (Luc.  2,3)  et  quod 
memoriae  tradi  potest  fuisse  Annam  de 
tribu  Aser,  Paulum  de  tribu  Beniamin 
iLuc.  2,36;  Rom.  11,1;  Piiil.  3,5),  Za- 
cliariam  sacerdotem  de  ordine  seu  classe 
Abia  (Luc.  1,5). 

De  genealogiis  Mattli.  1  et  Luc.  3  baec 
notanda  sunt;  utraquc  est  genealogia 
loseph.  Fuerunt  quidem  qui  putarent  a 
Luca  referri  genealogiam  b.  Virginis; 
qui  itaque  Luc.  3,23  explicarent  :  et  Ic- 
sus...  erat  fiiius,  ut  putabatur,  losepbi 
(rêvera  autem)  Heli  i.  e.  erat  nepos  Heli, 
patris  b.  Virginis.  Quae  tamen  explica- 
lio  Icxtui  non  consentanea  est;  nam 
[ojaTjcpxou  lixsi  aliter  concipi  nequit  quam 
wvutbî...  'Iwarjcp  utoij  'HXst  etc.  Et  si  Lucas 
dicere  voluisset  lesum  fuisse  quidem 
putatum  lilium  loseph,  rêvera  autem 
fuisse  nepotem  Heli,  certissime  id  cla- 
rius  expressisset.  Nul! uni  eius  senten- 
tiae  indicium  reperitur  apud  interprètes 
ante  saec.  16.  (cf.  Patritius,  De  evangeliis 
III.  p.  87.  92),  quamquam  S.  Hilarius  in 
opusculo  a  Gard.  Maio  reperto  et  édite 
(Nova  Pair.  bibl.  I.  p.  477)  asserit,  mul- 
tos  velle  generationem  quam  enumeret 
Lucas  deputari  Mariae  (cf.  Corneîy,  In- 
trod.  III.  p.  197). 

Ut  autem  utriusque  genealogiae  diver- 
sitas  explicetur,  ad  legem  leviratus  erit 
recurrendum,  qua  lege  scil.  quis  duos 
patres  habere  poterat,  alterum  natura- 
lem  a  quo  esset  genitus,  legalem  alte- 
rum, in  cuius  nomen  et  bona  succede- 
ret.  lani  Iulius  Africanus  (ex  ineimte 
saeculo  3.)  ad  Domini  sccundum  carnem 
consanguineos  provocans  eos  baec  tra- 


di disse  ait  :  lacob  et  Heli  fuisse  fratres 
utcrinos  ex  eadem  matre  Estha,  quae  ex 
priore  marito  Matlian  (ex  linea  Salomo- 
nis)  conceperit  lacobum,  ex  altero  ma- 
rito Matthat  (ex  linea  Nathan;  autem 
Heli.  Cum  Heli  mortuus  esset  uxore  sine 
liberis  relicta,  eius  fratrem  lacob  ex  vi- 
dua  Heli  secundum  legem  leviratus^  ge- 
nuisse  loseph,  qui  proin  filius  exstiteril 
naturalis  lacobi  ex  posteris  Salomonis, 
legalis  autem  Heli  ex  posteris  Nathan 
(cf.  Euseb.  His.  eccl.  1,7;  M.  20,89  ss.  ; 
Patritius  1.  c.  p.  94  s.;  Cornely  1.  c. 
p.  198;  Knabenbnuer  Comment,  in  Luc. 
3,23).  Eandem  legem  leviratus  agnosces 
intervenisse,  dum  Salatliiel  a  Matthaeo 
quidem  filius  dicitur  lechoniae,  a  Luc;i 
filius  Neri. 

Quaenam  sint  genealogiae  quibus  nv 
intenderent  apostolus  monet  (1  Tim. 
1,4;  Tit.  3,9)  aliter  ab  aliis  concipitur 
vel  de  theogoniis  gentium  vcl  de  genea- 
logiis angelorum  apud  Essenos,  vel  de 
emanationibiis  spirituum,  aeonuin  apud 
Gnosticos,  vel  de  genealogiis  lesu  vel 
solum  de  genealogiis  in  Vet.  Test,  de- 
scriptis,  ex  quibus  occultae  quacdani 
doctrinae  deducantur.  Iterum  alii  pro- 
vocantes ad  xb  ysvcaXoY'.y.ov  apud  Philo- 
nem  cernunt  doclarari  varias  de  patriar- 
chis  et  Moyse  narrationes  et  fabulas  (cf. 
Hort,  Judaistic  Christianity  1894  p.  136). 

I.  KNABENBAUER, 

GENERATIO,  generatioiies.  Poni- 
tur  vox  in  Vulgata  pro  hebr.  n1~Sln  et 

"li"T.  Unde  variam  induit  notionem.  In 
Genesi  enim,  ubi  saepius  legitur  :  istae 
sunt  generationes  caeli  et  terrae,  Noe, 
Thare,  tsmael,  Isaac,  Esau,  communi- 
ter  explicant  :  baec  est  historia  (cL 
F.  de  Huinmelauer,  Comment,  in  Gene- 
sim  p.  40)  ;  alias  vox  désignât  flhos,  po- 
steros,  progeniem,  stirpes  quae  ex  una 
aliqua  familia  exortae  sunt  (Num.  1, 
20  s.).  Saepissime  ponitur  pro  li"; 
unde  significat  homines  qui  aliqua  ae- 
tate  vivunt,  aequales;  v.  g.  Gen.  7,1  :  te 
vidi  iustum  coram  me  in  generatione 
bac.  Eodemque  sensu  propter  hebr.  ex- 
plicari  oportet  Is.  53,8  :  genei-ationeni 
eius  quis  enarrabit?  quasi  prophcta  di- 
cat  :  quis  explicct  pravitatem  homiuuoj 


:«)! 


GENEHATIO. 


GKNESARETQ. 


392 


illiiis  tcmpoiis  (cl  imillos  ila  rite  cxpli- 
rare,  vide    Knabcubauer,   C-omment.   iii 
Is.  II.  p.   310).  Dein  rreqiienlor  dicitiir 
(le  posterilale,  de  succcssione,  qiia  una 
aetas   lioinimiin   ab  alia   excipitur;  ila 
Gcii.  13,10  :  generalione  quarta  revcr- 
tentur  hue;  Ex.  3,15  :  hoc  nieinorialc 
ineum  in   generationcm   et   jioneratio- 
lU'in;   29,42   :    saeriMeiuin   est  Ooinino 
oldalione  perpétua  in  geuerationes  ve- 
slras.  —  Dicitur   porro   wneratio   pro 
potestalc  generandi;  ila  Is.  (U),9  (Vulga- 
ta)  :   si  ego  qui  generalionein    céleris 
Iribuo  sterilis  cro?  aliter,  nolione  pas- 
si  va  Ez.   16,3  :  radix  tua  et  generatio 
tua  de  terra  Chanaan  i.  e.  orlus  tuus, 
origo  tua.  Eo  modo  quoque  accipi  po- 
test   liber  generationis,  p(6Xo?  yevscteco;, 
liber    originis,    quo     scil.     genealogia 
seu  catalogus  progenitorum  describitur 
(Matth.  1,1;  cf.  Gen.  5,1).  A  qua  acce- 
ptione  non  est  alienuiu  quod  Hebr.  7,6 
in  Vulgata  habetur  :  cuius  aulem  gene- 
ratio  non  annumeratur  in  eis,  décimas 
sumpsit  ab  Abraham  i.  e.  Melchisedech 
qui  non  habel  originem  (genealogia m, 
ô  os  [xr]  Y$v£aXoYO'jjisvo;  ki  aÙTÔJv)  e\  stirpe 
elecla.  Sensu  sublimiore  legitur  1  loan. 
5,18  :  sed  gcneratio  Dei  conservai  eum, 
6  Ysvvrjôstç  £•/.  Tou  BeoC  TripEÎ  aÙTo'v;  est  ila- 
que  idem  ac  natum  esse  e\  Deo.  Demum 
ponitur  nolione  procrealionis  1  Tim.  2, 
15  :  salvabilur  aulem  per  liliorum  gene- 
rationcm ôià  -r^i  T£xvoifOv(aî. 

GENESAR  V.  GENESAKETH  (sta- 
gnum  et  terra). 

GENES ARETH.  1.  Genesarelh  sla- 
gnuni  T)  Xî|i.vrj  rcw/jciapÉT)  appellatur  Luc. 
5,1  lacus  ille  ccleberrimus,  <iui  alias  vo- 
catur  mare  Galilaeae(Matth.  4,18;  15,29; 
Marc.  1,  16;  7,31;  lo.  0,1)  vel  mare  Ti- 
beriadis  (lo.  6,1  ;  21,1), vel  mare  sine  ad- 
dito  (Marc.  2,13  et  saepius),  in  Vetere 
Teslamenlo  (Num.  34,11;  Deul.  3,17; 
los.  H,  2;  12,3;  13,27)  mare  Cenereth 
(m:3,  XsvEpÉOlseu  mare  Cenerolh  (nilJD, 

ni"lJ3 ,  KevEptôO ,  XEVEpwO) ,  dcnique 
1  Mach.  11,07  aqua  Genesar  (l'Ewriaxp)  ; 
cl",  eliam  Is.  9,1  et  Mattli.  4,15  :  via 
maris  scil.  maris  Galilaeae  vel  Tiberia- 
dis. 
A  Flavio  losepho  [ik-ll.  iiid.  111.   10,7) 


lacus  Geiiesar  (rEwrjaâp)  describitur  sta- 
dioi'um  40  lalitiidine  païens,  140  lougi- 
tudine,  ;ii[iiao  dulcis  et  maxime  polabi- 
lis,  limpidus  undique  in  arenam  ad  lilus 
ilesinens,  varia   alens  piscium  gênera, 
ligura  el  saporc  ab  allerius  loci  pisci- 
busdivcrsa.  Plinius  (iNat.  hisl.  V.  15,71) 
ciu'sum   lordanis  amnis  describens  di- 
cit  :  «  Ubi  prima  convallium  fuit  occa- 
slo,  in   lacum    se   fundit  queni   plurcs 
(ienesaram  vocanl   10  mil.  pass.  longi- 
tudinis,  amoenis  circiuusei)Uim  oppidis, 
al)  oriente  Iuliade  el  Hippo,  a  meridie 
Tarichea,  quo  nomine  aliqui  el  lacum 
appellant,  ab  occidente  Tiberiade  a([uis 
calidis  salubri  ».  A  modernis  explora- 
toribuslacuialtribuilur  longitude  21  km, 
latiludo    maxima   12    km,    profundilas 
circa  44  m,  deprcssio  infra  mare  Medi- 
terraneum  208  m.  Litori  orieutali  immi- 
nel  planilies  monlana  Gaulanilidis  (plus 
quam  300  m  alla),  lilori  inter  meridicm 
et  occidenlem  pianities  vulcanica  Sahel 
el-Ahmâ   (usque   ad  300  m);  inter  se- 
ptcmlrionem  et  occidenlem  colles  sunt 
liumiliores  el  eliam  a  litore  remoliores. 
ulpole  per  terram  Genesarelh  seiuncli, 
de  qua  vide  infra.  Aspeclus  lacus  cae- 
rulei  inter  montes  modicae  altitudinis 
conclusi  nuiltum  abest  a  Irislitia  maris 
Mortui  et  potius  amoenitatem   lacuum 
Helveliae  aliquatenus  in  memoriam  re- 
vocat.  Aequor  ut  plurimum  est  pîacidum, 
interdum  lamen  ingentibus  sed- non  diu- 
turnis  procellis  exagitatum ,  praeserlim 
quando   venti    ab    aquilone   el    austro 
tianles  inlra  circulum  montium  undique 
tenenlur  ;  Evangelislae  compluries  islas 
procellas  ingénies  el  repenlinas  paucis 
ad  verum  exprinumt  i.Mallh.  8,24;   14, 
24;  Marc.  4,37;  0,48;  Luc.  8,23;  lo.  6, 
18 1.    Navigatio    frequens    eral,    ut    ex 
Ëvangeliis  discimus;  pugnam  navaleui 
Komanorum,  qui    rates    construxerant 
conlra  scaphas  parvas  et  piralicas  lu- 
daeorum,    dcscribit    Flavius    losephus 
(Bell.  iud.  III.  10,9);  hodie  paucissimae 
laulum  cymbae  piscatoriae  iuxta  lilus 
cernunlur.  FMscium  gênera  adluic  sunt 
varia  et  eliam  rariora,  quae  alias  non- 
nisi  in  vogionibus  calidioribus  inveniun- 
tur;    cl".    Klavii    losephi    verba    supia. 
Aqua  est  sahdtris  ad  bibendmu;  ab  in- 
colis liloris  passiin   bibilur,  {«oslquam 


393 


GENESARETH. 


GENESARETU. 


394 


per  noctcm  in  situlis  foraminosis  aëri 
exposita  est,  iit  fi-ig-escat;  calor  eniiii  in 
illa  quasi  pelvi  montana  multuni  prae- 
valct  propter  regionis  depressionem  su- 
pra indicatam. 

Hodie  lacus  vocatur  Bahr  cl-Tabarh/e 
ab  urbe  Tabarîye  (Tiberias),  quae  sola 
nomen  urbis  meretur  ex  multis  tloren- 
tissiniis,  quibus  olini  ciugebalur;  v.  TI- 
BERIAS. Dimidiae  horae  spatio  infra 
Tiberiadem  inveniuntur  thermae  el- 
EammCm;  v.  HAMMOTH  DOR.  Prope  istas 
thermas  sicuti  ctiani  prope  aquas  salsas 
aquiionem  versus  ab  'Ain  el-Tâbigha 
aqua  lacus  minus  iucundo  sapore  infi- 
citur. 

Cf.  Ritler,  Erdkunde  XV.  281  ss.  ;  Fahrn- 
(jruber,  Nach  Jérusalem  éd.  2  II.  186  ss.  ; 
Baedelier-Benzinger,  Palaestina  und  Syrien, 
éd.  5  p.  280  s.;  BuhL  AU.  Pal.  1896 
p.  113  s.  ;  D.  Zanecchia,  La  Palestine  d'au- 
jourd'hui 1899 II.  644  .ss.  ;  Liévin  de  Hamme, 
Terre  Sainte  éd.  4  III.  126  ss. 

2.  Genesarelb,  Genesar  terra  (Tsv- 
vriffapÉT)  Matth.  14,34  et  Marc.  6,5:1  est 
illa  regio,  quae  3  Reg.  15,20  appclla- 
tur  universa  Cenneroth  (ni"!33~S2 ,  lïàaa 

71  XevvspÉO).  Praeterea  inter  civitates  mu- 
nitissimas  los.  19, 3o  enumeratur  Ccne- 
relh  (m^D  in  pausa  pro  n"!32,  KevEpâô). 

Huius  urbis  nullum  vestigium  exstat; 
refert  quidem  S.  Hieronymus  (Onom. 
éd.  Lag.  112,30)  aliquam  tradilioneni 
Cbennereth  antiquum  nomen  Tiberia- 
dis  oppidi  fuisse;  verum  tenuis  illa  tra- 
ditio  merito  relinquitur,  et  a  plerisque 
urbs  illa  Cenereth  magis  aquiionem 
versus  quaeritur  scil.  in  terra  Ce- 
neroth  seu  Genesareth,  de  qua  nunc 
agendum  est.  Utrum  haec  regio  no- 
men habeat  a  lacu  an  lacus  a  regione, 
dirimi  non  potest;  neque  enim  constat 
lacum  a  forma  citharae  (liar)   nomen 

accepisse.  Terra  Genesareth  hodie  com- 
muniter  agnoscitur  planities  el-Ghuweir 
(seu  parvum  Ghôr),  quae  a  medio"  litore 
occidentali  paulo  infra  Medjdel  (Mag- 
dala, Magedan)  aquiionem  versus  usque 
ad  Khân  Minye  paulo  infra  Tell  Hûm 
(Capharnaum)  protenditur.  Florentissi- 
mum  eius  regionis  slatum  Flavius  lose- 
phus  elato  animo  describit  (Bell.  iud. 


III.  10,8)  :  '<  Gennesar  autem  lacuui 
praetendit  eiusdem  nominis  regio  na- 
tura  simul  et  pulchritudine  admirabilis. 
NuUam  enim  ipsa  arborem  pro  ubertate 
sua  récusât  atqiie  omnigenas  consevere 
agri  cultores;  aerisque  teniperies  etiam 
diversis  est  accommodata.  Nam  et  nu- 
ces,  quae  arborum  maxime  frigoribus 
gaudent,  magna  islhic  crescunt  copia; 
ubi  etiam  palmae,  quae  calorc  vigcnt, 
iuxtaque  bas  ficus  item  et  oleae,  quibus 
aura  mollior  designata  est.  Naturae 
dixerit  aliquis  ambitionem  esse,  quae 
viin  sibimet  adhibuerit,  ut  in  ununi 
compingat  pugnantia;  annique  tempc- 
statum  gratam  quandam  contentioncm, 
unaquaque  earum  regionem  illam  veluti 
sibi  propriam  vindicante.  Neque  modo 
alit  praeter  opinionem  poma  varia,  sed 
et  diu  conservai;  nam  et  omnium  prae- 
stantissima,  uvas  sanc  et  iicus,  per  de- 
cem  menses  sine  intermissione  suppedi- 
tat,  ceteros  vero  fructus  per  totum  an- 
aum  cum  illis  consenescentes.  Ad  aeris 
etiam  lemperiem  accedit,  quod  et  fonte 
irrigatui.'  uberrimo,  qui  Capharnaum 
(Kacpapvaoûtx  e(f.  Nie.-ie)  ab  indigenis  ap- 
pellatur.  Hune  nonnulli  vonam  esse  Nili 
existimarunt,  quod  générât  pisces  Cora- 
cino  (qui  in  Alexandrina  palude  alitur) 
similes.  Longitudine  autem  regio  iuxta 
litora  lacus  cognominis  30  stadiis  exten- 
ditur  et  latitudine  20  ».  Vix  dubium  est, 
quin  haec  omnia  plus  minusve  conve- 
niant  planitiei  el-Ghuweir,  quae  intra 
terminos  supra  descriptos  longitudinem 
unius  saltem  horae  et  latitudinem  20 
vel  30  minutarum  habet.  Maxima  qui- 
dem eius  pars  hodie  est  quasi  desertum 
alto  gramine,  carduis,  vepribus,  olean- 
dris  consitum;  attfimen  iuxta  litus  adiu- 
vante  hominum  manu  et  opéra  etiam 
gignuntur  triticum,  hordeum,  milium, 
citreum,  melo,  palmula,  malum  medi- 
cum,  oryza,  tabacum,  arundo  sacchari, 
xylon,  indigofera.  Duo  fontes  in  hac 
planitie  sunt  'Ain  el-Txne  iuxta  KMn 
Minye  et  'Ain  el-Mudamoara  paulo  su- 
pra Medjdel.  Uter  est  fons  ille  uberri- 
mus  a  Flavio  losepho  (1.  c.)  Capharnaum 
dictus?  Aliqui  cum  Robinson  respon- 
dent  :  'Ain  el-Tlne,  alii  cum  F.  de  Saul- 
cy  :  'Ain  el-Mudamoara.  Felicius,  ut  vi- 
detur,   V.   Guèrin  fontem   Capharnaum 


:i\):\ 


HENESAREÏU. 


t'.KNTIUiM    TABULA. 


y!)(i 


a^iiosoit  'Ain  Tdbiglia  (=  :  llt'iil;i|M'jiOiî 
sou  «  st'plem  funlos»)  in  |)l;iuili(^  iioiini- 
liil  aIlK>rc  ciuscieiii  iiominis  Tâbigha, 
(juae  inloi'  Kkân  Miiiye  et  Tell  IJftm  v\- 
tenclilui';  ub  hoc  cnim  fonte  altioi-o 
aquae  iii  ma^nam  partom  ri'^ionis  Gene- 
sai-eth  (lilîundi  potoraiit  ope  aqiiaodiu-- 
tus,  cuiiis  ruinai'  adluic  cernuulur.  Prae- 
lorea  plauilies  cl-Ghuweiy'  v\  collibus, 
quibus  ab  occidente  oiuiiilur,  trcs  lor- 
rcntos  cxcipil  :  Winii  l'I-Winfid,  Wddi 
l'I-liabadli/c,  Wndi  el-Uammmn,  qui  eaui 
irrigani  et  in  lacuni  (Jenesaretb  dosi- 
nunt.  Urbeni  Cenercth  los.  19,35  V.  Gui'- 
nn  agnoscit  Khirbet  Abu  Sliâshe  iuxta 
Wddi  el-lî((badlye,  duni  Talnuid  liicros. 
eain  prope  Ennabrim  FI.  losepbi  (Bell, 
iud.  III.  9,7)  30  stadia  seu  circa  S, 3  km 
infra  Tiberiadem  collocat  (Nenbauer). 

Cf.  Itobinson,  Palaestina  111.  |>.  535  ss.  ;  F. 
de  Saulcii,  Dict.  des  Antiquités  bibl.  1859 
p.  330  s.  (apud  Mujne.  Encycl.  III.  vol.  45); 
Gnrrin,  Galilée  I.  207  ss.  ;  Xeiibauer, 
Géogr.  du  Talmud  p.  214.  215;  Faliingru- 
ber,  Nach  Jérusalem  éd.  2.  II.  189;  liultl, 
Alt.  Pal.  1896  p.  114.  225;  X>.  Zanecchia, 
La  Palestine  d'aujourd'hui  1899  II.  651  ss.  ; 
Haedeker-Benzinger.  Palaestina  und  Syrien, 
éd.  5  p.  283. 

GENNAEUS  (rEwato;),  pater  Apol- 
lonii  C-i  Mach.  12.2);  v.  APOLLONIUS  3. 

GENTHON  (]in:a,  sed   Neh.    12,4 

lina;),  saccrdos,  qui  cum  Zorobabel  ex 

caplivitate  rcdiii  (Neh.  12,4);  eius  fami- 
liac  princeps  in  diebus  loacim  i)ontificis 
erat  MosoUam  (Neh.  12,10);  idem  no- 
men  inter  signatures  foederis  legitur 
(Neh.  10,6  [7];  TawaStov,  A  raawaOtiv,  N 
'AvartGO). 

GENTILIS  V.  EÏHlNICUS. 

GENTIUM  TABULA  Cen.  10,1-31 
est  calalogus  non  indi\iduorum,  sed  po- 
pulnrum,  in  quo  recensentur  «  gentes, 
non  iiornines  »  [S.  Aug.  Civ.  Dei  16,3 
.ipuii  Migne  41,481).  Non  omnes  mundi 
gentes  in  liae  tabula  enunn^rari  manife- 
stum  est.  «  Ne  illud  quidcm  demon- 
sti-ari  potcst  voluisse  s.  auctorem,  sive 
is  Moyscs  l'uerit  sive  auctor  eo  reccn- 
Lior,  omnium  quas  ipso  noral  gvnlium 
oleuchum  texere.  Motissimi  <piippe  vel 
Moysis   lcnq)Ore,   maxime    in    Aogypto, 


erant  Nigi-itae,  ([ui  et  iilurimi  munero 
iliidem  degebani  et  depicli  in  nmris  sat 
rrc(iucnter  conspiciebaulur.  Dcsideran- 
tur  item  Amalec^itae  et  aliae  quaedam 
gentes,  quarum  in  Pentatcucho  sat  fre- 
quens  babetur  mentio.  Reapsc,  licet  ali- 
qua  elenchi  nomina  nondum  sint  plane 
pcrspecta,  alTirmare  lamen  iam  licet, 
auctorem  solas  recense i-e  gentes  ftimi- 
line  caucasiae,  quae  anliquitus  Asiam 
anteriorcm  et  adiaccutes  Euro])ae  el 
AlVicae  Iraclus  incolebant  »  (F.  de  Uuiii- 
mehnier,  C.oiiun.  in  (len.  p.  293). 

Secundum  Iriplicem  ralionem  sacer 
texlus  Gen.  10, a.  20.  31  dicit  gentes  esse 
divisas  :  secundum  cognalioncs  suas 
(momentum  ethnographicum),  secun- 
dum linguas  suas  (momentum  linguisli- 
cum),  in  regionibus  suis  (momentum 
geographicum).  Primarium  est  momen- 
tum ethnographicum,  uti  iam  indicat 
nalivus  sensus  verborum  filii  et  genuit. 
Exbibetur  vcra  genealogia  aflinitatem 
genlium  et  ex  uno  capite  Noe  origincm 
describcns. 

I.  Ad  lamiliam  iapbelhicam  rel'erun- 
tur 

1.  Gomer,  probabilitcr  Cimmerii,  Gi- 
niirrai.  A  (iomer  dcscendunt  1)  Ascenez, 
fortasse  Armenia  occidentalis;  2)  Ri- 
phat,  Paphlagones  (Rhebas  tluvius  Bi- 
tliyniae,  Rhebantia  ad  Bosporum  Tlu-a- 
cicum);  3)  Thogorma,  Armeni. 

2.  Magog,  Scythae  (?). 

3.  Madai,  Medi. 

4.  lavan,  lones  vel  Graeci.  Ad  fami- 
liain  lavan  pertinent  1)  Elisa,  Aeoles;  2) 
Tharsis,  proijabiliter  Tyirbeni  (dicli  an- 
ti(piitus  Tursani,  Tyrseni,  Tursni,  posl- 
modum  Tursci,  Tusci,  Etrusci)  et  forte 
ctiam  ïartessii  in  Hispauia;  3)  Cetlhim. 
sensu  strictiore  Cyprus,  latiore  insulae 
maris  Mediît>rranei  orientalis  et  etiam 
regiones  maritimae  adiacenles;  4)  Do- 
danim,  Dardanii  (?)  vel  forte  Rhodii, 
ut  coniiciunt. 

5.  Thubal,  Tibareni,  assyr.  Tabal. 

6.  Mosoch,  Moschi,  assyr.  MusAi,  lini- 
timi  C.olchis  (assyr.  Kaski). 

7.  Tbiras,  Thraces  (?)  vel  forte  T\r- 
rheni  (Tyrseni)  de  génère  Pelasgornni, 
non  iili  quidem  italici,  ipù  Elrusci  \<<- 
«•antur,  sed  aceolae  maiis  .\egaei,  piia- 
lae  fauiDsi. 


397 


GENTIUM    TABULA. 


GENUA   FLECTERE. 


398 


H.  Ad  farailiam  chamiticam  referun- 
liir 

1.  Chus,  Aethiopes.  A  Chus  descen- 
dunt  1)  Saba  in  insula  Meroe  (?)  vel 
ibrte  orientem  versus  in  litore  maris; 
2i  Hevila,  gens  Avalitaruin  et  sinus  Ava- 
lites,  hodie  Zeila;  3)  Sabalha  iuxta  Asta- 
borani  (liodie  Alhara)  Nili  tributarium 
vel  forte  in  Sabbatha  (Sabota)  metropoli 
Atramitarum  (Chatramotitarum)  ;  4)  Rés- 
ina, Rhammanitae  (?)  inter  Minaeos  et 
Chatramotitas  vel  probabilius  Rhegma 
urbs  in  litore  arabico  sinus  Persici  (ho- 
die Bedjam  in  conlinibus  Oman  et  Ba/i- 
rein)  ;  ad  famiiiam  Regnia  pertinent  a) 
Saba,  Sab.aei  in  Arabia  felice  (cuius 
urbs  primaria  erat  Saba  seu  Mariaba)  et 
passim  in  Arabia;  b)  Dadan  in  litore  et 
insulis  maris  Persici;  5)  Sabatacha  (?). 

2.  Mesraim,  Aegyptii,  quibus  accen- 
sendi  sunt  \)  Ludim,  aegyptiace  Lutu, 
Rutu,  Aegyptii  proprie  dicti;  2)  Ana- 
mim,  Anu  in  tota  fcre  valle  Nili  dis- 
persi;  3)  Laabim,  Libyes;  4)  Nephthuim, 
incolae  Aegypli  mediae  (?)  scil.  na- 
Phthah  i.  e.  pertinentes  ad  Phthah  deum 
Mempheos  ;  5)  Phetrusim,  incolae  Aegy- 
pti  superioris;  6)  Chasluim,  Cassiotis  (?) 
inter  Pelusium  et  torrentcm  Aegypti; 
7)  Caphtorim,  probabiliter  Creta  vel  se- 
cundum  P.  de  Cara  ora  maritima  Phoe- 
niciae  sensu  lato  i.  e.  Palaestinae  et 
Syriae. 

3.  Phuth,  gens  Punt  in  litore  Africac 
Somali  et  in  obiecto  Arabiae  litore. 

4.  Chanaan,  Palaestinenses  et  Phoeni- 
ces,  e  quibus  enumerantur  1)  Sidonii, 
([uorum  urbs  in  nammis  dicitur  mater 
Tyri,  mater,  Aradi;  2)  Hethaei  tum  extra 
lum  intra  terrain  sanctam,  praesertim 
in  montanis  luda;  3)  lebusaei  circa  ai^- 
cem  lebus  (postea  lerusalem)  ;  4)  Amor- 
rhaei,  incolae  montium  ois  et  trans 
lordanem;  b)  Gergcsaei  ad  occidentem 
lordanis;  6)  Hevaei,  ramus  Amorrhaeo- 
rum;  7)  Aracaei  circa  Arca'^  inter  Tri- 
polim  et  Antaradum  ;  8)  Sinaei  iuxta 
Aracaeos,  ab  Arcis  aquilonem  versus; 
9)  Aradii  incolae  Aradi  insulae;  10)  Sa- 
maraci  inter  Aracaeos  et  Aradios;  li) 
Amathaei  incolae  Eniath  ad  Orontem. 

III.  Ad  famiiiam  semiticam   referu  n 
Inr 
1.  Aelam,  Aelamitae. 


2.  Assur,  Assyrii. 

3.  Arphaxad,  probabiliter  Chaldaei. 
Ab  Arphaxad  descendunt  per  Sale  et 
Heber  1)  Phaleg  (eiusque  posteri  Reu, 
Sarug,  Nachor,  Thare,  Abraham);  2) 
lectan  in  Arabia  meridionali;  lectanida- 
rum  tredecim  tribus  recensentur  :  El- 
modad,  Saleph,  Asarmoth,  Iare,Ado- 
ram,  Uzal,  Decla,  Ebal,  Abimael,  Saba, 
Ophir,  Hevila,  lobab. 

4.  Lud,  Lydi  (?). 

5.  Aram,  Aramaei,  ad  quos  pertinent 

1)  Us,  Trachonitis  (?)   et  Damascus  (?); 

2)  Hul,  Armenia  circa  montem  Ma- 
sium  (?)  ;  3)  Gether  in  Mesopotamia  (?)  ; 
4)  Mes,  fortasse  Mesanaei  in  regione  ad 
Tigridis  Euphratisque  ora,  quae  postea 
Mesene  audiebat,  assyr.  terra  Mas. 

GENUA  FLECTERE.  In  oratione 
ad  Deum  quandoque  ad  maiorem  osten- 
dendam  reverentiam  flectebantur  ge- 
nua;  ita  narratur  3  Reg.  8,54  de  Salo- 
mone  orante  in  dedicatione  templi  : 
utrumque  genu  in  terram  tixerat  et  ma- 
nus  expanderat  in  caelum.  Esdras  quo- 
([ue  orat  curvatis  genibus  et  expansis 
manibus  (Esdr.  9,5);  cf.  2  Par.  6,13;  29, 
30.  Daniel  autem  tribus  temporibus  in 
die  flectebat  genua  sua  et  confitebatur 
corara  Deo  (6,10).  Isque  corporis  habi- 
tus  tamquam  signum  adorationis  a  Deo 
postulatur  dicente  :  mihi  curvabitur 
omne  genu  (Is.  45,24)  et  qui  non  adora- 
verunt  Raal,  de  ils  dicitur  :  et  derelin- 
quam  mihi  in  Israël  septem  millia  viro- 
rum,  quorum  genua  non  sunt  incurvata 
s^nte  Raal  (3  Reg.  19,18:  Rom.  11,4). 
lesus  ipse  in  horto  ante  passionem  posi- 
tis  genibus  orabat  (Luc.  22,41);  positis 
genibus  orat  Stephanus  (Act.  7,59),  Pe- 
trus  ponens  genua  oravit  et  oratione 
fusa  Tabilham  mortuam  ad  vitam  re- 
vocavit  (Act.  9,40);  Paulus  oratione  ha- 
bita ad  presbyteros  positis  genibus  suis 
oravit  cum  omnibus  illis;  pariter  Tyri 
in  litore  ipse  et  omnes  qui  eum  ad  li- 
tus  deduxerant  positis  genibus  orarunt 
(Act.  20,36;  21,5).  Quem  orandi  modum 
Paulus  etiam  in  epistulis  commémorât 
Eph.  3,14  :  flecto  genua  mea  ad  Patrem 
Domini  nostri,  et  Phil.  2,10  lesu  digni- 
tatem  et  exaltationem  ita  describit,  ut 
in  cius  nomine  omne  genu  flectendum 


399 


GENUA    FLECTEHE. 


GERAHA. 


100 


esse  (lical    (•aelcsliiiin,  Icri'i'sli'iuiii,  iii-   ' 
IViiKinim.  —  Sinj^iilaroin  oraiuli  tiioiliiiii  j 
adliihiiil    Elias    in  vertice    Carmeli,   iil 
[liiiviam  t^tla^itai'cl  a  J)ornin()  :  promis 
in  terrain  posiiil  lacioin  suani  inler  j;\'- 
niia  sua  (3  Kej>'.  18,42). 

Flexis  genibiis  honor  qnandoque 
('.hiisto  quoquc  exliibel>aliir  cl  petitio 
benelicii  co  dcniissionis  actu  el  studio 
oi  oiïercliatur;  ila  Mallli.  17,14  accessit 
ad  eiMu  liomo  j;eniluis  provoluliis  ante 
cum  dicens  :  Domine,  misei-ere  tilio 
nieo;  pariter  genu  llexo  leprosus  petit 
sanationeni  et  iuvenis  ille  tlexo  genu 
rogat  :  nuigister  bone,  quid  laciam,  ut 
vitam  aeternam  percipiam  (Marc.  1,40; 
10,17). 

Hominibus  qunque  nobilibus  flexis 
genibus  honor  exhibctur.  Cum  in  Aegy- 
plo  loseph  esset  publiée  honorandus 
tamquam  secundus  a  rege,  regio  curru 
per  civitatem  vectus  est  clamante  prae- 
cone,  ut  omnes  coram  eo  genu  flecterent 
(Gen.  41,43;  atque  eo  modo  explicant 
"jiax  vocem  aegvptiacam  :  proiice  te; 
cf.  Gesenius-Buhl,  Handwoerterbuch  éd. 
13  p.  8;  /".  de  Hummelauev  ad  Gen.  41, 
43).  Princeps,  missus  ad  Eliam  et  timens 
similem  sortem  sicut  acciderat  aliis  ante 
eum,  curvavit  genua  ad  Eliam  et  preca- 
tus  est  eum  (4  Reg.  1,13).  Coram  Aman 
cuncti  servi  régis  tlectebant  genua  ;  Mar- 
dochaeus  auteni  hune  honorem  quem 
soli  Deo  exhibendum  pulavit  noluit 
transferre  in  bomincm  (Estti.  3,2  s.;  13, 
12-14).  Solebant  reges  (luoque  salutari 
in  regia  dignilale  flexis  genibus,  prae- 
sertim  in  oriente;  quare  milites  regiam 
lesu  dignitalem  ludilirio  babentes  genu 
tlexo  ante  cum  iiludobanl  ei  dicentes  : 
ave,  rex  ludaeorum  (Matth.  27,29;  Marc. 
i:),19). 

GENUBATH  (nua,   ravrjoâô),   tilius 

Adad;  mater  eius,  uxor  Adad,  erat  soror 
uxoris  Pharaonis;  (juare  Genubatb  in 
domo  regia  cum  liliis  régis  ediu'atus  est 
(3  Reg.  11,20  el  v.  ADAD  3). 

GENUS  vide  s.  v.  GENEALOGIA. 

GERA  (Nia,  ripx).  1.  Quartus  tilius 

Beniamin  (Gen.  46,21);  sed  LXX  li.  I. 
cum  faciunl  lilium  \Wh\  primogcniti  Ben- 


iamin; ileni  1  Par.  8,3  liliis  Bêla  accen- 
selur. 

2.  l*alei'  Aod  iudicis  ex  Iribu  Benia- 
min (bid.  3,15). 

3.  Benianiinita  tjuidam,  quo  duce  et 
auctorc  aliquac  cognationes  bcniamini- 
licaecx  Gabaa  (Geba)  in  Manahath  (vide 
s.  V.)  al»duclae  sunt  il  Par.  8,').  7);  de 
islo  eventu  niliil  |)i'aet(M'ea  notum  est. 

4.  Pater  Semei  Beniaminitae  et  adver- 
sarii  Davidis  (2  Reg.  10,5;  19,16.  18; 
3  Reg.  2,8). 

Nomen  Géra  igitur  apud  postei'os  Ben- 
iamin perseverabat.  Cf.  taJtidam  genea- 
logicam  in  Concord.  Lat.  buius  Cursus 
p.  9. 

GERARA  n"l5i  l'epapâ)  urbs  nomina- 

tur  una  cum  Gaza  in  determinando  ter- 
mine Chanaan  meridionali  ad  occiden- 
leni  vergenlc  (Gen.  10,19).  Abraham 
cum  inter  Cades  et  Sur  habitaret,  pere- 
giinatus  est  in  Geraris  et  cum  Abi- 
melech  rege  Gerarae  foedus  pepigit 
(Gen.  20,1.  2  s.),  ad  quem  textum  F.  de 
EummeUiucr  nolat  Geraram  non  neces- 
sario  inter  Cades  et  Sur  quaerendam 
esse.  Postmodum  Isaac  primum  Gera- 
rae, deinde  in  valle  toirentis  Gerarae 
commoratus  cum  altère  Abimelecb  rege 
Gerarae  foedus  pepigit  (Gen.  26,1.  0.  17. 
20.  26);  cf.  s.  v.  ABIMELECH  1.  Post 
proelium  in  valle  Sephata  prope  Mare- 
sam  Asa  rex  luda  Aethiopes  Geraiwm 
usque  persecutus  est  et  omnes  urbes 
])er  circuitum  Gerarae  percussit  ^2  Par. 
14,13.  14).  Vix  dubium  est,  quin  ad 
eandem  urbcm,  quam  loci  citati  exlrc- 
niam  Palaestinae  esse  evincunt,  eliam 
referendi  sinl  Gerreni  (ol  reppiqvoi,  lect. 
var.  r£papr)vo(\  qui  2  Mach.  13,24  cf. 
1  Mach.  11,;>9)  terminum  inter  régna 
Seleucidarum  et  Aegvpliorum  indicaut; 
anli(piior  enim  opinio,  qua  Gerreni 
comparabantur  cum  Gerrbon  {Plolem. 
IV.  5,11;  éd.  Midler- Fischer  5,  5)  seu 
Gerrha(.S7ra6o.\Vl.  2,33)  urbe  inler  Pe- 
lusium  el  Ubinocoluram ,  merito  dere- 
licla  est,  quoniam  ipsa  Rhinocolura  {el- 
'Arlsh  ad  ostium  lorrtMitis  Aegypli^  eo 
tempore  non  Seleucitlarum,  sed  Aegvp- 
liorum iH'gno  conq)rebendebatur.  In 
Onom.  ;>'(Z.  Lay.  240.28;  12V,  iriWlescii- 
liilur  :  Gerara,  c\  ciiius  nomine   luuu' 


401 


GERARA. 


GERGESAEIS. 


402 


Geraritica  vocatur  regio  Irans  Daronia, 
procul  ab  Eleutheropoli  25  mil.  pass.  ad 
meridiem.  Aegyptiace /vrwrw  (cf.  A.  Ma- 
riette, Maspero,  W.  M.  MùUer).  Hodie  a 
plcrisqiic  agnoscitur  in  ruinis  Umm  Dje- 
rar  10  km  a  Gaza  moridiem  versus  el 
iiixta  torrentein  Wâdi  Ghazze,  qui  ab 
hocloco  etiani  W<ldiDjerara.iidU{Gucrin, 
Hiess,  Surcey  of  \Vest.  Pal.,  Zanecchia, 
Lcgendre,  Kampffineyer).  Aliis  vcro  Ge- 
rara  videtur  quaerenda  esse  in  W''tdl 
Bjerar  a  Gadesbanie  inter  meridiem  et 
occidentem  {Trumbidl,  Guthe). 

Cf.  Guérin,  Judée  II.  257-2G2;  Riess, 
Bibel-Atlas  éd.  3  s.  v.  ;  Survey  of  West. 
Pal.  Mem.  III.  389;  D.  Zanecchia,  LaPales- 
tined'aujourd'huil899II.29G;  Legendre  apai 
Vigoitroux,  Dict.  delà  Bible  III.  197-200; 
Kanipffmeyer  in  Zeitschr.  d.  D.  Pal. -Ver. 
XVI.  1892  p.  34;  Trumbull,  Kadesh  Barnea 
1884  p.  61-65;  H.  Guthe  in  Zeilschr.  d.  D. 
Pal. -Ver.  VIII.  1885  p.  215;  A.  Mariette, 
Les  listes  géogr.  des  pylônes  de  Kainak  1875 
p.  36;  G.  Maspero,  Sur  les  noms  géogr.  de 
la  liste  de  Thoutmos  II.,  qu'on  peut  rap- 
porter à  la  Judée  1888  p.  8  ;  TV.  M.  Mill- 
ier, Asien  u.  Europa  nach  altaegypt.  Denkm. 
1893  p.  159. 

GERASENI;  ila  habctur  in  Vulgata 
constanter  Malth.  8,28,  Marc.  o,l,  Luc. 
8,26.  37.  In  graeco  legitur  ex  meliori- 
bus  codicibus  apud  Matth.  FaSapyivcov, 
apud  Marc.  Tepacirivâiv,  apud  Luc.  edidit 
Tisc/fendor/' rspy£cjr]vtov.  Uti  losephus  ba- 
bet  (Bell.  iud.  IV.  7, .3),  Gadara  est  me- 
tropolis  Peraeae  valida  et  distat  a  Tibe- 
riade  stadiis  sexaginta;  hodie  eo  loco 
Vmm  Qeis  oppidum  situni  est.  Unde  lec- 
tione  Gadareni  régie  illa  describitur  ac 
nominatur  ex  urbe  maiore.  Verum  Ge- 
rasa  (hodie  Djerash)  haud  procul  a  la- 
Ik)c  septemtrionem  versus  sita  nimis 
distat  quam  ut  regio  ad  lacum  possei 
appellari  regio  Gerasenorum.  Locum 
quo  discipuli  appulerunt  muiti  quaerunt 
ibi,  ubi  hodie  exstant  ruinae  nomine 
Kersa,  Kursi  designatae  prope  lacum  ; 
co  quoque  loco  praecipitia  sunt  crebra 
(cf.  Schumacher,  Der  Dscholan,  Leipzig- 
1886  p.  177) ,  quem  locum  Origenes  quo- 
que describere  videtur  eum  vocans  Gcr- 
gesa  (cf.  Knabenbauer,  Gomm.  in  Matth. 
cd.  2  I.  p.  345).  Aliter  tamen  de  quae- 
slione  hac  censet  invesligatione  ipsius 


illius  rcgionis  accuralissime  facla  Neu- 
mann  (Qurn  Dscheradi,  Freiburg  i.  Br. 
1894);  secunduni  ipsum  urbs  illa,  de 
qua  evangelistae  loquuntur  est  Hippos, 
a  ludaeis  Susitha  vocata,  hodie  Smiye; 
regio  quae  hodie  Dscheradi  vocatur  est 
illa  de  qua  narralio  evangelica  tradit  et 
homines  qui  incolebant  terrae  tractum 
inter  Wâdi  Scmak  et  Wâdi  NqPh  voca- 
les esse  opinatur  Geradaeos,  ex  quo 
nomine  transpositione  litterae  unius 
explicatur  lectio  Gadareni  et  lenui  as- 
piratione  litterae  d  lectio  Geraseni  (cf. 
1.  c.  p.  21.  31.  44;.  Cum  opère  citato  cf. 
M.-J.  Lagrange  in  Revue  bibl.  IV.  189'> 
p.  512-522,  ubi  evincitur  lectio  Geraseni 
criticis  rationibus  probata,  lectio  Gergc- 
seni  errore  Origenis  orta  et  componitur 
illa  urbs  in  regione  Gerasenorum  cum 
iJaVat  el-H6m  (=  Gamala)  inter  Sûsige 
(Hippos)  et  lacum  Genesarelh. 

GERGESAEUS  (virjlj,  rcpysaaroç), 

gens  chanaanitica  a  Chanaan  filio  Gham 
descendens  (Gen.  16,16;  1  Par.  1,14). 
Gentis  huius  regio  promittitur  Abraham 
posteris  possidenda  (Gen.  15,21).  Enu- 
mcratur  proindo  inter  illasstirpes,  ([uas 
Israelitae  in  Chanaan  ingressi  delerc 
debent  (Deut.  7,1;  los.  3,10;  24,11; 
>ieh.  9,8).  Sedes  huius  stirpis  accuratius 
determinari  nequit;  solum  ex  los.  24,11 
palet  eam  gentem  simul  cum  Amor- 
rhaois ,  Pherezaeis ,  Chananaeis ,  He- 
thaeis,  Hevaeis,  lebusaeis  ad  occidentem 
lordanis  incoluisse.  Vestigium  Gerge- 
saeorum  fortasse  conservatur  in  frag- 
mento  quodam  tabulae  cuneiformis  (K. 
261  British  Muséum),  in  quo  commemo- 
rantur  Kirkishâti  ac  saepius  designantur 
rabbâti  i.  e.  numerosi  (cf.  Pinches).  Eos 
tempore  losue  in  Armeniam  eniigrasse 
fert  traditio  iudaica  (cf.  Knobel).  Gerge- 
sacos  apud  Alexandrum  M.  in  Palae- 
stina  commorantem  conquestos  esse, 
quod  suis  sedibus  pulsi  terrore  losue  in 
Africam  se  recepissent,  et  de  prioribus 
sedibus  repetundis  cum  Iiidaeis  dispu- 
tasse infelici  tamen  successu  narratur 
in  Talmude  (cf.  Otho).  Opinantur  aliqui 
(Wilson),  Gerasenos,  qui  etiam  Gada- 
reni, Gergeseni  appellantur,  fortasse 
reliquias  quasdam  stirpis  Gergesaeorum 
fuisse. 


Wli 


GEHGESAEUS. 


GESSEN. 


404 


Cf.  Pinclics  ai)ud  Hoslings,  D'ivA.  of  the 
IJible  11.  178;  hnobel,  Volkcrlafol  1850 
p.  333;  Otho,  Lexicon  iabbinico-pliilolo;i;i- 
runi  p.  3ii.  31;  W'ilson  apiid  Smith-Fulh'r, 
Dict.  of  the  Hible  I.  1099.  1196. 

GERRENI  :2  Macli.  i;i,24  viilc  s.  v. 
<;KI{A|{A  ri  CIlUZI. 

GERSAM   (Cth:,   Di^ki^"':;  l'^ip^^^iJ-, 

seil  lud.  18,30  rrpatuv,  jipud  Swete  B  rT)p- 
■36(x,  A  r£pa(i[i),  lilius  Moysis  t-x  Sepliora 
uxore  (Ex.  2,22;  18,3);  Moy^es  nomen 
tilio  imponcns  iiiterprelalur  :  advena  fui 
in  terra  aliéna.  «  i:;  advena,   Dû*  ilii. 

Explicatio  corle  non  est  otymologica,  sed 
mneinoneuliea.  Si  nomen  a  radiée  cia 
derivetur,  lial>e])itur  signiticatio  exsul, 
([uo  noniine  Moyses  pulchre  ex])rimebat 
suae  gentis  desideriuni  eiusque  repeten- 
dae  voluntateni  >«  (F.  de  Hummelauer  ad 
Ex.  2,22).  Idem  i  Par.  23,i;i.  16;  20,24 
in  Vulgata  scriljitur  Gersoui,  paler  Su- 
Iniel  seuSu})ael.  Eiusdem  mcnlio  tlt  Ex. 
4,24-20  tacito  noiiiinr.  Praelerea  lud. 
18,30  dicitur  levita  lonalhan  filins  (i.  e. 
ex  posteris)  Gersam  lilii  Moysî  {Qeri 
riC2,  Kethib  nr:'2  . 

GERSOM.  1.  Filius  Levi  (1  Par.  6, 
20.  43.  02.  71  :  lo,7;  2  Par.  29,12),  alias 
Gerson;  v.  (;EHS0N. 

2.  Filius  -Moysis  ^1  Par.  23,15.  16;  26, 
24)  ;  V.  GERS.VM. 

3.  Gersoni   (□"whi,  Tripawv),  princeps 

familiae  saeerdotalis  ex  posteris  Phi- 
nees,    cum    Esdra    Babylonc    reversus 

(Esdr.  8,2-. 

GERSON,  GERSOM  (]rc^l.  Dtha, 

DiU/'ia;  r7;pac)v,  rsôacov),  tilius  primoge- 

nitus  Levi  (Gen.  46,11;  Num.  3,17;  26, 
:i7;  1  Par.  0,1.  10),  pater  Lohni  et  Se- 
mei,  a  quibus  doscendunt  duae  familiae 
Gersonitarum  Ex.  0,10.  17;  .Num.  3,18. 
21;  1  Pai'.  0,17.  20;  20,:j7),  .piariun 
numeratus  est  populus  sexus  maseulini 
ab  uuo  mense  et  supra  7500  (Num.  3, 
22).  Eorum  officium  describitur  Num. 
4,22.  24-28;  cf.  7,7;  10,17.  Numerati 
sunl  a  Moysc  lilii  Orson  a  30  annis  et 
supra  us((ue  ad  ((uiufiuagcsiiiuun  annuni 
2030  (Num.  4,38-41).  Filiis  (icrson  assi- 
gnatae  siml  civitatcs  13  in  Issachar, 
Ascr,  Nephtliali    diiiiidia(|ue    liilui   Ma- 


uasse  in  Uasan  (los.  21,6.  27-33;  1  Par. 
6,02.  71-70).  Temiiitre  Davidis  ex  posle- 
l'is  (iei'son  constilutus  est  Asapli  super 
cantoros  tlomus  noniini  (1  Par.  0,39.  43) 
et  loel  princeps  cum  130  fratribus  ad 
transporlandam  arcam  de  domo  Obede- 
dom  in  lerusalem  (1  Par.  13,7).  De  Ger- 
sonilis  cf.  praeterea  1  Par.  23,0-11;  20, 
21  ;  2  Par.  20,12. 

GERSONNI  in  Vulgala  1  Par.  20,21 
est  nomen  patronymicum  :  de  fanulia 
Gerson.  Textus  corruptione  laborat. 

GERZI  (nia  vel  nia,  Qeri  n":)  no- 
men gentis,  de  qua  David  profectus  de 
Siceleg  praedas  egit  sicut  de  Gessuri  et 
de  Amalecitis il  Rcg.  27,8 ;  LXX  B omilt., 
A  xbv  rcÇoatov),  Sedcs  gentis  conterminae 
erant  parti  meridionali  ludaeae,  ut  ex 
responsione  David  ad  Achis  27,10  colli- 
gitur.  Unde  relinquenda  est  opinio 
nonnulloruni  [Grotius ,  Eicald)  incolas 
Gazer  los.  10,33)  designari.  Alii  cum 
Bonfreno  coniiciunt  esse  eandem  gen- 
tem,  de  qua  postmodum  2  Mach.  13,24 
nominc  (jerrenorum  mentio  fiât,  qui 
probabiliter  ad  urbem  Gerara  (v.  s.  v.) 
referuntur.  Alii  cum  Gesenio  (Thésaurus 
p.  301)  opinantur  Gerzitas  ad  radiées 
montis  Garizini  consedisse  montique  no- 
men dédisse  ac  postmodum  raeridiem 
versus  eniigrasse. 

GESAN  ('rtt/'^a,  ^wyâp),  vir  ex  posteris 

Calel.  lilii  Hesron  (1  Par.  2,47). 

GESSEN  Cjca,  TstiÉpL}  regio  Aegypti, 

quae  lacob  et  filiis  eius  ad  habitanduii! 
assignata  est  et  in  qua  Israelitae  sedes 
habebant  usque  ad  exitum  ex  Aegypto. 
Regio  erat  una  ex  optimis  Aegypti  (cf. 
Gen.  45,10;  40,28.  34;  47,1  s.  27;  30,8; 
Ex.  8,22;  '.t,20\  Sila  erat  sine  dubio  ad 
orienlem  Nili,  cum  Hebraei  egressi  llii- 
men  traiecisse  nullo  modo  narrentur  et 
urbes  (|uae  in  s.  litteris  ci  regioni  altri- 
buuulur,  Uamesses,  Pithom  (Gen.  47,11  ; 
Ex.  1,11;  12,37)  ad  orienlem  Nili  silat> 
sunl.  Insuper  LXX  rsaèjj.  "Apaoîaî  (Gen. 
45,10i  dicunt;  unde  indicant  silam  esse 
in  parte  arabica  i.  e.  orienlali  Aegypti 
inferioris.  Gomparari  potest  nomen  \i- 
cesimi  nomi  (vouiou)  .Vegypti  inlVrioiis 
(pidd  in  iiinnuuicnti>  repcrtiuu  est  esse 


m\ 


GESSEN. 


.GETU. 


406 


Keseni  orientis,  cui  Tz<^i[x  LXX  plane  con- 
griiit.  Rcgio  haec  occidenlem  versus 
contermina  erat  ei  parti  Nili  qiiae  tani- 
tica  vocatur,  sepLemptrioncm  versus 
pertingebat  usquc  ad  eum  locum  quem 
hodie  iacus  Menzaieh  occupai  ;  in  parte 
meridionali  erat  Heliopolis  (cf.  Ebers  ; 
jF.  de  Eummelauer  ad  Gen.  45,10).  — 
Eadem  terra  commemoratur  luditli  1,9  : 
lesse  (Vulgata). 

Cf.  G.  Ebers,  Durch  Goseii  zum  Sinai 
1872  p.  21.  488  ss.;  G.  Naville,  The  shrine 
of  Sait  el-Henneli  and  the  land  of  Goshen, 
Londoii  1887;  idem,  The  store-city  of  Pi- 
thom  1885;  Baedeker-Sleindorff,  Aegypten 
1897  p.  159;  M.  Jullien,  L'Egypte  1891 
p.  105-128;  Le  Camus,  Notre  voyage  aux 
pays  bibliques  1894  p.  131-150;  Yigotiroux, 
La  Bible  et  les  déc.  mod.  éd.  6  II.  p.  215- 
23  i. 

GESSUR  Cnyja  ;  rsacrtp,  rsoaoup)  terra 

seu  GESSURI,   quod  proprie  nonien 

est  g-entis  (miiran  ;  rapyaaf,  Tapysaf,   Vi- 

aip(),  etiam  2  Reg.  13,8  Gessur  Syriae 
(hebr.  Gessur  in  Aram).  Gessur  i  et  Ma- 
chati  eranl  terinini  seplemtrionales  re- 
gni  Og  régis  Basan  (Deut.  3,14;  los.  12, 
a)  ;  utraque  regio  a  losue  Manassitis  in 
parte  orientali  lordanis  attributa  (los. 
13,11),  sed  ab  Israelitis  non  subacta  est 
(Deut.  3,14;  los.  13,13);  immo  gens  Ges- 
sur cum  aliis  Aramaeis  Ibedere  iuncta,  ut 
1  Par.  2,23  narratur,  oxpugnavit  oppida 
lair,  quae  antea  a  lair  Manassita  in  Ga- 
laad  occupata  erant  et  postmoduin  sub 
iudice  lair  Galaadite  iterum  ab  Israelitis 
possidebantur  (v.  lAIR)  et  pagum 
C.anath.  Tcmpore  Davidis  Gessur  erat 
regnum,  cui  praeerat  Tholmai  rex; 
huius  régis  filia,  Maacba,  uxor  erat  Da- 
vid régis  et  mater  Absalom  (2  Reg.  3,3  ; 

1  Par.  3,2);  unde  intellegitur,  car  Absa- 
lom occiso  Amnone  fratre  fugerit  ad 
Tholmai  regem  Gessur  (2  Reg.  13,37. 
38;  14,  23.32;  13,8).  Praeterea  legimus 

2  Reg.  2,9  [initio  regni  davidici  Isboseth 
filiuni  Saul  constitutum  esse  ab  Abncr 
regem  super  Galaad  et  super  Gcssuri 
(Vulgata,  Peshitta;    sed  hebr.    nv»i\s'n 

quod  cerle  corruptum  est,  cum  neque 
de  Assur  neque  de  tribu  arabica  Assurim 
ex  Gen.  23,3  textus  apte  explicari  possit 
neque    regio    quaedam    alias    prorsus 


ignola  hic  noininari  ceiisenda  sit;  LXX 
6  0aaip();  aliqui  cum  Keil  negant  uo- 
stram  Gessiui  designari,  quippe  quae  eo 
tempore  propriuin  regem  (2  Reg.  3,3) 
habuerit;  alii  afiirmant  (T/tenius,  Énald, 
Wellhausen) ,  praesertim  cum  Gessuri 
ex  locis  supra  cilalis  inter  Galaad  et 
Hermonem  sita  fuerit  et  noslro  loco  cum 
Galaad  iungatur.  Quodsi  hoc  alterum 
admitlatur,  coniicere  licebil,(cum  F,  de 
Uummchuier  ad  h.  1.)  regem  Gessur  a 
Saule  vel  Abner  regno  fuisse  eiectum,  a 
Davide  exceplum  et  in  regnum  reslitu- 
lum.  — Ex  textibus  allatis  colligitur  re- 
giones  Gessuri  et  Machati  et  montem 
Hermon  fuisse  teriiiinos  aquilonares  Pa- 
laestinae  orientalis;  Machati  probabilius 
e  regione  tribus  N'ephthah  ipsum  lorda- 
nem  altingefiat  et  a  monte  Hermon  mé- 
ridien! versus  extcndebatur,  ut  s.  v. 
MAACHA  1  dicemus;  Gessuri  igitur  ma- 
gis  orientem  versus  a  Machati  quae- 
renda  est  in  ea  fere  regione,  quae  hodie 
Bjeidûr  audit. 

GESSURI  (mtLUn,  ô  -Pscjtpf),   regio 

ad  méridien!  Pentapolcos  philisthaicae 
(los.  13,2);  eadem  gens  1  Reg.  27,8  no- 
minatur  una  cum  Gerzi  et  Amalecitis, 
de  quibus  David  ex  Siceleg  contra  me- 
ridiem  excurrens  praedas  egit.  Coniicit 
F.  de  Eummelauer  (ad  los.  13,4)  banc 
Gessuri  eundeu!  esse  tractum,  in  quem 
Philisthaei  reliquias  Hevaeorum  (D^lî;" 

Deut.  2,23)  expulerunt;  commernorantur 
enim  iidem  Hevaei  los.  13,4  [3]  inter 
Pentapolin  philisthaicam  et  torrentem 
Aegypti. 

GETH  (ns    i.  e.  torcular;    LXX  Pie, 

Flavius  los.  PfTrri,  r(xira),  una  ex  urbi- 
bus  Pei!tapoleos  philisthaeae  (los.  13,3). 
lam  tempore  quo  Ephraim  patriarcha 
superstes  erat,  indigenae  Geth  duos 
filios  eius  Ezer  et  Elad  occiderunt  (1  Par. 
7,21).  A  losue  reliquiae  Enacim  in  urbi- 
bus  Gaza,  Geth,  Azoto  non  deletae  sunt 
(los.  11,22).  Cuinam  tempori  adscri- 
benda  sit  pugna,  qua  Beniaminitae  Baria 
et  Sama  habitalores  Geth  fugaverint 
(1  Par.  8,13),  dici  nequit.  Gethaeis  arca 
Dei  in  Philisthaeamasportata,  sicut  etiam 
Azotiis  et  Accaronitis,  causa  plagarum 
erat  (1  Reg.  3^8.  9;  G, 17).  Samuel  urbes 


i07 


GETll. 


GKTIIER. 


4UH 


a  Pliilislluifis  raplas  Israclilis  rocuix'- 
ravit  ab  Accaron  usqiic  (lelli  (I  Iteg. 
7,14),  (luiltiis  vcrbis  (irlli  el  Accarou 
non  ilicunlui'  ipsae  in  polestatoni  lii- 
(iaooruni  reilaclac,  scd  linca  descril»i- 
lur,  qiiae  prius  soparavoral  el  nmic 
l'ui'suni  separabat  Pliilislliaeani  cl  Iii- 
daeain  (cf.  F.  de  Uumnielaucr  ad  h.  1.). 
I»o  Geth  oriiuidus  erat  (ioliaUi  (1  Ko^-. 
17,4.  23),  quo  a  David  percusso  Israoli- 
tao  Philislhaoos  persociUi  siint  usquc  ad 
ipsiim  inf^rossiini  poilariiiu  (lelb  el  Ac- 
caron  el  pariiiii  abliiil,  quin  ipsac  iirbes 
caperenlur  I  Uej:.  17,;r2;  de  lc\tii  qiioad 
vocem  (ietb  cf.  Hummelauer  ad  b.  l.i. 
Ad  Acbis  regem  Gelb  David  exsul  bis 
<ontii-it  (1  Reg.  21,10.  12;  27,2.  3.  4. 
H;  cf.  1»^.  3:.[;J6],1  et  vide  s.  v.  ACHIS) 
et  in  planctu  siio  de  morte  Saulis  el 
lonalbae  duas  Pentapoleos  urbes  (ielb 
et  Ascalon  speciatirn  elTert,  quibus  nun- 
tius  iste  Philislliacis  gratissinius  cclan- 
dus  sit  (2  Reg-.  1,20).  (Jctb  a  David  rege, 
cum  iuguni  Pbilislbaeoruni  exciiteret, 
expugnala  est  d  Par.  18,1;  ef.  2  lieg. 
5,17-2o;  8,1);  eiusdein  iirbis  lit  mentio 
in  summario  belloriim  euni  Pliilisthaeis 
gestorum  (2  Reg.  21,10.  20.  22;  1  Par. 
20,5.  (').  7;  de  tUictualione  leclionis  Oeth 
vide  s.  V.  GOB  et  cf.  F.  de  Hummelauer 
ad  2  Reg.  21,18). 

De  Obededom  Gelbaeo  vide  s.  v. 
OBEDEDOM. 

Getliaei  duce  Etbai  Davidi  fideliter 
adbaerebant  contra  Absalom  rebeliem 
(2  Reg.  lo,18.  19.  22;  18,2).  Primis  regni 
salonionici  annis  ilermn  conimemoi-atur 
Acbis  rex  Getb  (3  Reg.  2,39.  40.  41), 
qui  forte  idem  est  ac  prior  ille  Acbis,  ad 
t[uem  David  bis  eonf'ugeral,  sed  cerle 
Iributarius  Salomonis.  Getb  a  Roboam 
munimentis  lirmala  est  (2  Par.  11,8), 
régnante  loas  ab  Hazael  rege  Syriae 
capta  (4  Reg.  12,17),  ab  Ozia  rege  Pbi- 
listliaeis  erepla  (2  Par.  20,0;  Ani.  6,2); 
verum  non  diu  sub  ludaeorum  imperio 
vidctui-  remansisse  (Midi.  1,10.  14).  A 
priore  dignitate  urlus  regiae  ac  munitae 
i'elcritci'  decidisse  merilo  diciUir,  ([uo- 
niam  |)i'opbelae  recensilis  abis  qualluor 
urbibiis  l'enlapob'os  pbilislbacae  cain 
silcnlio  prémuni  (bn-.  25,20;  Am.  l,G-8; 
Sopli.  2,'t;  Zarli.  9,5.  6  . 

I>e  situ  (ii'lb  iaru  Kusel)ius  et  S.  Hie- 


rouMiKis  nibil  certi  sciiiut,  iuimo  erronea 
cl  rtipuguarilia  tradunt  (Ouom.  éd.  Lay. 
244,20;  24(1,73;  S.  Hier,  in  Midi.  1,1  Oi 
ucque  i-ecentiores  consentiunt.  Aliis 
praephicet  Khirbet  Diknn  7  Ivui  ab  Eleu- 
tberopoli  Lyddam  versus  (Guérin,  Judi'-e 
IF.  108-113),  aliis  Tell  el-Si'tfliic  \^!xn\i^ 
remotius  ab  Eleutberopoli  in  eadeni  di- 
rectione  (Survey  of  We^^t.  Vol.  Mcm.  il. 
415.  440;  liiess,  Bibd-AlJas  éd.  3  s.  v.); 
Zanecchid,  La  Palestine  daujourd'luii 
1890  11.  313  ss.);  prioreui  opinioneui 
adoiilat  Legcndre,  etsi  velut  dubiam 
laulum  (Carte  de  la  Palesline).  De  allero 
situ  cf.  E. ./.  Bliss,  Beport  on  tbe  Exca- 
vations at  Tell  el-Sil/î  m  Pal.  Exjd.  Fund. 
Quart.  Stat.  1899  p.  188  ss.  317  ss.: 
1900  p.  16  ss.  et  R.  A.  Stewart  Maca- 
lister,  Tbe  rock-cuttings  of  Tell  el-S'lfl. 
ibidem  1900  p.  29  ss.  Alii  suspicantur 
Gelh  esse  Elcutberopolin  {Beit  D/ibr'ui, 
Betogabra  i.  e.  domus  seu  urbs  gigan- 
tum\  quae  alias  in  S.  Scriptui-a  non 
memoratur;  cf.  J.  Daller,  Geogi'.  u. 
etbnogr.  Sludien  z.  III.  u.  IV.  Budie  il. 
Kônige  1901-  p.  27-31. 

GETH  (Micb.  1,14  :  bcredilas  Getb. 
Moreshetb  Gath)  vide  s.  v.  MORASTHI- 
TES. 

GETH  (piae  est  in  Opher  v.  tJETH- 
HEPHEli. 

GETHAIM  (Dir!;  i.  e.  duo  lorcula- 

ria;  TeGafa,  FcOÔîijl),  oppidum  in  quo 
Berotbitae  propler  perseculionem  a 
Saule  urbibus  Gabaonilarum  inilidam 
(cf.  2  Reg.  21,2)  refugium  quaesiveruni 
(2  Reg.  4,3).  idem  videtur  esse  oppidum, 
quod  post  exsilium  a  Beniaminilis  babi- 
tabatur  (Neh.  11,33).  Ex  hoc  tameu  in- 
ferri  non  potest  hoc  oppidum  iam 
antiquitus  ad  tribum  Beniamin  perli- 
nuisse.  Poteral  Getbaim  vcl  Getb  aliud 
nomen  esse  pro  (ielbremmon  urbe  levi- 
lica  Danitis  primitus  allribula,  quae  a 
Uni  bus  Beniamin  certe  non  longe  disla- 
bal,  l'isi  silus  accuratioi-  ignoratur;  v. 
GETllUKMMON. 

GETHER  ("im;   TaOép,    rarép),     tei'- 

lius  e\  qualluor  liliis  Aram  lilii  Sein 
(Geu.  10,23);  iilem  1  Par.  1,17  cuui  fia- 
Iriitus  suis  inler  liiitts  Sem  rccenselur. 
Vesligium  populi  a  (ietber  desctMidculis 


i09 


GETHER. 


GETHSEMANI. 


410 


nondum  repertum  est.  Coniecturas  va- 
rias referu.nt  Bochartus  (Phaleg.  2,10], 
Winer,  Biblisches  Realwb.  éd.  3  I.  423. 
—  Flavius  losephiis  (Ant.  1.  6,4)  assi- 
;:iiiat  Bactriam,  sed  perperam,  ut  ostcn- 
dit  F.  de  Hnmmelauer  ad  Gen.  10,23. 
30  addens  :  '<  Si  quaeras  ulji  tandem 
scdes  Gether  liabuerit,  eas  illi  libenter 
intra  ipsam  Mesopotamiani  concederem, 
ea  quippe  regio  Araniaeorum  tribubus 
pullulabat  ». 

GETHHEPHER  ("isn  n5,  nspin  na 
i.  e.  torcular  putei;  Ve^tpé,  Tt^yo^ip), 
urbs  in  descriptione  finium  Zabulon 
commemorata  (los.  19,13),  patria  lonae 
prophetae  (4  Reg.  14,25;  Vulgata  : 
Geth  quae  est  in  Opher).  Ex  S.  Hiero- 
nymo  (Prolog,  in  lonam)  Geth  in  se- 
cundo Saphorim  milliario,  quae  hodie 
appellatur  Diocaesarea,  euntibus  Tibe- 
riadem  baud  grandis  est  viculus,  ubi  et 
sepulcrum  cius  ostenditur  ».  His  respon- 
det  vicus  el-Meshhed  prope  Nazareth 
inter  septemtrionem  et  orientem. 

Cf.  /.  Schwarz,  Das  heilige  Land  1852 
p.  62;  Robinsoii.  Palaestina  III.  4'i9.  450; 
A.  Neubauer,  Géogr.  du  Talinud  \k  200; 
Carmoly,  lUnéraires  de  la  Terre  Sainte 
1847  p.  256;  Survey  of  West.  Pal.Uem.  I. 
365;  Guërin,  Galilée  I.  165-168;  Lerjendre., 
Carte  de  la  Palestine;  /.  DôUer,  Geogr.  u. 
elhnogr.  Studien  z.  III.  u.  IV.  Bûche  d.  Ku- 
nige  1904  p.  272.  Sed  varia  dubia  contra 
hune  silum  movet  F.  de  Hummelauer, 
Comm.  in  los.  p.  416-419.  422.  42.*^. 

GETHREMMON     ("Jiai  na     i.     c. 

torcular  mali  granati  vel  forte  torcular 
excelsum;  re9pcfj.ji.wv),  urbs  tribus  Dan 
(los.  19,4o),  levitis  de  gênera  Caath  con- 
cessa  (los.  21,24;  1  Par.  6,69  [54]j.  Ab 
Eusebio  et  S.  Hieronymo  dicitur  villa 
pergrandis  12  mil.  pass.  a  Diospoli 
(Lydda)  Eleutheropolim  versus  (Onom. 
éd.  Lag.  246,58;  128,23).  Verum  hic 
situs  admitti  naquit,  quia  tribus  Dan  non 
eo  usque  meridiem  versus  protcndeba- 
tur.  Melius  congrueret  vicus  Gatham 
(rt86â[ji),  qui  sacunduni  Onom.  (246,74; 
129,7)  inter  Antipatridam  (Kefr  Sf(bâ 
vel  forte  Rûs  el-'Ain)  at  lamriiam  ai^at; 
nuUum  autem  vastigium  eius  repertum 
est.  Aliqui  insuper  coniiciunt  Gelhrem- 
mon  non  difterre  a  Gethaini. 


GETHREMMON  los.  21,25  men- 
dose  legitur  pro  leblaam  q.  v. 

GETHSEMANI  (r£6arijj.ava',  rsO^/;- 
;jiav^),  villa  seu  praedium  (ywpfov),  quo 
lesus  post  ultimam  coanam  se  contulit 
opus  redemptionis  oratione  inauguratu- 
rus  (Matth.  26,36;  Marc.  14,32).  Nomen 
communiter   explicatur    "igu;  na   i.    e. 

torcular  olei  ;  aliter  S.  Hieronymus  loco 
r\Â  lectionem  N'a  supponens  :  vallis  pin- 

guedinum  (Onom.  éd.  Lag.  61,22);  re- 
cantius  Schegg  na  contractum   ex  m:» 

assumons  :  locus  editus  pinguedinis. 

Ex  co  quod  lesus  saepe  illuc  se  con- 
farra  solitus  erat  (Luc.  22,39;  lo.  18,2), 
marito  infertur  possessorem  illius  prae- 
dii  vel  fundi  fuisse  discipulum  Christi  ; 
aliqui  praetarea  opinantur  fuisse  prae- 
dium Mariaa  matris  Marci  (cf.  Exposi- 
tor,  ser.  IV.  vol.  III.  1891  p.  222),  sed  hoc 
plane  incertum  est  nequeexMarc.  14,31 
suadetur,  etsi  adolescens  ille  amictus 
sindona,  qui  lesum  illuc  secutus  est, 
censeatur  Marcus.  Idem  praedium  de- 
scribitur  lo.  18,1  :  tràns  torrentem 
Cedron,  ubi  erat  hortus  (/.^ttoç)  et  ex 
Luc.  22,39  ad  radices  montis  olivarum 
fuisse  indicatur.  Suburbana  urbis  leru- 
salem  fuisse  pulcherrima,  arboribus 
etiam  mansuetis  consita,  hortis  lucisque 
ornata  refart  Flavius  losephus  (Bell, 
iud.  V.  3,2;  VI.  1,1).  Hodie  ad  ripam 
sinistrara  torrentis  Cadron  ostenditur 
hortus  quadratus  muro  cinctus,  in  quo 
octo  olivae  antiquissimae  cernuntur, 
quas  ex  tempore  Christi  ibi  esse  multo- 
rum  opinio  fort.  Istum  horlum  et  sin- 
gula  monumanta,  quibus  memoria 
orationis  et  agoniae  Christi  adnexa  repu- 
tatur,  accurate  describit  Ollivier,  La 
passion  p.  64.  Cf.  etiam  Guérin,  Jérusa- 
lem 1869  p.  288  ss.  qui  omnino  proba- 
bile  habet  illas  octo  olivas  vel  testes 
immediatos  orationis  Christi  fuisse  vel 
saltem  ex  seminibus  testium  immedia- 
torum  germinatas;  hoc  alterum  addit 
propter  verba  Flavii  losephi  (si  adeo 
pramanda  sunt),  qui  1.  c.  narrât  omnes 
arbores  prope  larusalem  in  obsidione 
urbis  caesas  esse.  Eundem  locum  haud 
dubie  respicit  Onom.  [éd.  Lag.  130,22 
cf.  248,18  textuni  Eusebii  paulo  minus 


ii  1 


GETIISKMANI. 


GIGANTKS. 


4l:i 


(lislincliiiu)  :  «  «Jolliseinani...  ost  aiitcin 
ail  racli((>s  mentis  oliveti  iiimc  ccclcsia 
(losiipiT  ai'dilicala  ». 

GEZEM  V.  r.AZAM. 

GEZER,  GEZERON  \.   (iA/AKA. 

GEZEZ  ("îTa,  reloué).  1.  Filins  Caleb 
lilii  Hesi'oii.  tv\  Kplia  conciihina  genitiis 
(1  Par.  2,46). 

2.  Filins  Haran  lilii  Cah^li  el  Ephac 
(I  Par.  2.40). 

GEZONITES     (i:iTan,    Ô    rt^wvfxr^;), 

nonien  ^cntilicinMi  1  Par.  11,3:{[34]  :  Fi- 
liiAssem  (iezoniles.LocD  parallèle 2 Roy. 
23,32  legiUir  :  Filii  lasseii  et  oniillilnr 
nomen  gcntiliciuin.  (iezon  aliunde  non 
innotcscit.  Texlns  LXX  tam  niisorc  cor- 
ruptns  est  (cf.  Swrtc,  Tlic  0kl  Test,  in 
Grcek  II.  p.  27),  ni  potins  legendnni  vi- 
deatur  6  l'ouvt  cnni  cod.  Aloxandrino, 
praesertim  qnia  textus  lAX  Lnciani 
praebet  1  Par.  11,34  6  IVjvt  et  2  Reg. 
23,32  6  PouviS.  Undi?  Kloslerman^i,  Drivei\ 
alii  légère  malunt  t:ian,  Gnniles  et  no- 
men refernnt  adl'amiliam  Gnnitarum  de 
tribu  iS'ephthali  (cl".  Num.  20,48).  Cl'. 
Driver,  Notes  on  the  Hebrew  Text  of  the 
Books  ol'  Samnel  1890  p.  283.  Quoad 
nomen  Assem  vel  lasscn  v.  lASSEN. 
GIBLII  (a"''^25n,  otrfoX'.oivel  BfoX'.oi) 

laudantnr  peritissiini  l'abri  in  cxstru- 
ctione  templi  salomonici  (3  Reg.o,!  8  hebr. 
32);  in  descriptione  opulentiac  Tyri 
(Ez.  27,9)  senes  Giblii  (S2:  '':p~)  el  pru- 
dentes eius  (urbis)  dicnntur  resarcientes 
rimam  tuam  (hebr.)  i.  c.  reficienles  si 
qnid  rimosum  esset  in  navi  Tyriorum 
gubcrnatorum,  principatnm  inter  Pboe- 
nices  gercntium.  (iiblii  siinl  incolae  Ge- 
bal,  quae  nrbs  aptul  Gi'accos  est  Bi/ltlos 
inter  Berytuni  et  Tripolim  non  procul  a 
mari  in  colle  sita  {Strabo  XVI.  3,18); 
hodie  Djebcil.  —  Praeterea  in  enume- 
rationc  regionum  a  losue  snbigendarum 
(les.  13,1"'>)  menlio  fit  eiusdem  Gobai 
0^231},  Vulgata  :  conlinia,  LXX  TaXiàO 
«l>uXiaTi£([jL) ;  scd  ostendil  F.  d<'  Jlumme- 
Inuer  ad  b.  1.  textum  esse  forrupUnn 
ucque  de  Gebal  seu  Byblos  posso  sor- 
moncm  esse  in  descriptione  limilnm 
terrac  promissae. 


In  inscriptionibus  comniemorantiir 
urbs  Gunbli,  Guida  et  incolae  eius  Guu- 
blaai,  (iubalai  {,vï.  Schradei',  Kcilinscbr. 
Bibliolli.  II.  148;  Schrader-Wlnù-house, 
Guneir.  Inscr.  and  Old  Tiîsl.  I.  p.  174), 
in  documenlis  Tell  cl-'Amarna  Guida. 
Kuubli  (cf.  Schrader,  Keilinsclir.  Bi- 
bliotb.  V.  124  ss.),  in  inscriptionibus 
acgyptiacis  Ku|)n,  Kupni,  Kiipuna  i.  c. 
(iubl  seu  Byblos  (cf.  W.  M.  Mùllrr, 
Asion  u.  Europa  p.  188-191). 

GIDEROTH  V.  GADEROTH. 

GIEZI  (i~nia,  rie'Cf),  servus  Elisei  pro- 

plietae.  Duabus  vicibus  ab  Eliseo  nun- 
tius  ad  mulierem  Sunaniitidem  mis- 
sus  est  (4  Reg.  4).  Idem  avarilia  captus 
nuniera,  quae  Eliseus  repudiaverat,  a 
Naanian  Syro  mendacio  extorsit,  ([uam 
ob  causam  ab  Eliseo  dimissus  abiit  le- 
prosus  quasi  nix  audita  poenali  senten- 
tia  :  Lepra  Naaman  adhaerebit  tibi  el 
semini  tuo  usque  in  sempiternum  V 
Reg.  S).  AJ3  eodeni  Giezi  loram  rex  luda 
exquisivit,  quaenam  niagnalia  fecisset 
Eliseus;  de  quibus  illi  animo  grato  el 
veraci  testimonium  perbibens  criminis 
antea  commissi  ignominiam  expiavit  (  i- 
Reg.  8,4.  :i). 

GIGANTES  appellantur  bomines 
proceriores  et  praesertim  mullum  supra 
niensuram  commnnem  statura  emi- 
nentes.  Homines  priscos  qui  teste  Scri- 
ptura  per  plura  saecula  vitam  produxe- 
runt,  etiani  corporismole  insignes  fuisse 
Gen.  0,4  indicatnr  :  «  gigantes  autein 
erant  super  terra  m  in  diebns  illis  »  i.  e. 
a  mnndo  condito  usque  ail  diluvium, 
«  et  etiam  postmodum,  quando  ingressi 
sunt  fllii  Dei  ad  tilias  hominum  iliaeque 
genuerunt,  isti  sunt  beroes  anliqui,  viri 
lamosi  »  i.  e.  etiam  quando  filii  Dei  i.e. 
fllii  Setb  commixti  sunt  malediclae  stirpi 
Gain,  non  ideo  dégénères  robore  ac  mole 
corporis  prognati  sunt  lilii,  sed  etium 
ipsi  cxstiterunt  gigantes,  qui  quodrob(U'e 
ad  violentiam  abutei'enlnr,  magnum  sibi 
nomen  in  mumlo  comparanuit  (cf.  F.  de 
Hwnmi'laufi', Comincn[.  in  Gencs.  p.  21K; 
(jui  dcmonslrat  lilios  Dei  vocari  Selhi- 
las  1.  c.  p.  iOa.  212  ss.).  —  Etiam 
temporibus  posterioribus  senno  est  de 
gigaiilibus.    lia    al'lirmaid    exploralons 


il  3 


GIGANTES. 


GIHON. 


414 


.\um.  13,34  :.  ibi  vidimus  monstra  quac- 
dam  filiorum  Enac  de  génère  giganteo; 
quibiis  comparati  quasi  locustae  videba- 
miir,  sed  uti  patet,  loquuntur  byperbo- 
lice;  cf.  Deut.  2,11.  20;  3,11.  13;  item 
2  Reg'.  21,18  nominatur  Saph  de  génère 
gigantum  i.  e.  ex  filiis  Rapha  (vide  s.  v. 
RAPHAIM  .  Ceterum  vide  s.  v.  EMI.VI, 
EXACIM.  ZLZIM. 

GIHON  ipnu  et  l'ina;  h  rsiuSv  b,  6 

Fiwv  A).  1.  Textus  S.  Scripturae.  Gi- 
hon  prope  lerusalem  ter  in  S.  Scriptiira 
commenioratur.  Imprimis  in  libris  Re- 
gum  Salomon  in  Gihon  deductus  et  in 
regem  iinctus  esse  refertur,  postquam 
Adonias  prope  fontem  Rogel  regiani  di- 
gnitateni  iisurpavit  (3  Reg.  l,33-4o). 
Praeterea  Ezechias  in  Chronicis  dicitur 
obturasse  <(  superiorem  fontem  (NïiG, 

exitum)  aquarum  Gihon  »  et  eas  aver- 
tisse «  subtcr  ad  occidentem  urbis  Da- 
vid »  (2  Par.  32,30)  et  Manasses  narra- 
tur  aedificasse  «  murum  extra  civitatem 
ad  occidentem  Gihon  in  convalle,  ab  in- 
troitu  portae  piscium  per  circuitum  us- 
que  ad  Ophel  »  (2  Par.  33,14).  Ad  eadem 
vel  similia  opéra  Ezechiae  referuntur 
lextus  4  Reg.  20,20;  2  Par.  32,3  s.;  Ec- 
cli.  48,19  (liebr.  17^. 

2.  Situs  Gihon  inferioris.  Ex  lexli- 
bus  citatis  Gihon  désignai  aquas  sive  ex 
fonte  manantes  sive  in  piscina  ex  aquae- 
ductu  vel  ex  pluviis  collectas;  neque  ex 
etymologia  vocis,  quam  ortum  vel  stre- 
pitum  aquarum  designare  volunt,  signi- 
ficatio  veri  fontis  necessario  deduci  po- 
test.  Duplex  autem  Gihon  distinguenda 
videtur,  <'  superior  »  ('riiSyn)  et  inferior 

'<  in  convalle  »  (Srij!::). 

Pro  situ  inferioris  Gihon  delerminando 
haec  ex  verbis  S.  Scripturae  vidcntur 
constare  :  1  )  Gihon  inferior  in  una  ex  val- 
libus  ur})i  adiacentibus  sita  erat;  nam 
Salomon  ex  palatio  regio  ad  eam  de- 
ducitur  (3  Reg.  1,33.  38)  et  magna  mul- 
titudine  comitante  inde  ascendit  in 
urbem  ;ib.  40.  4o),  et  appositio  «  in  con- 
valle »  2  Par.  33,14  probabiliter,  quam- 
vis  non  necessario,  cum  voce  Gihon 
immédiate  praecedente  est  coniungenda. 
—  2)  Vallis  haec  non  potest  esse  nisi 
aut  vallis  Cedron  aut  vallis  Hinnom;  ne- 


(|uaquam  voro  vi  vocis  briji!  sola  vallis 

Cedron  significatur.  —  3).  Ex  historia 
unctionis  Salomonis  et  Adoniae  (3  Reg. 
1,9-45)  sequitur,  Gihon  et  Rogel  tanto 
intervallo  ab  invicem  separata  fuisse,  ut 
quae  in  uno  loco  fiehant,  in  altero  neque 
videri  neque  facile  audiri  potuerint; 
nam  ftnito  demum  convivio,  cum  uni- 
versa  multitudo  in  comitatu  Salomonis 
ex  Gihon  in  urbem  ascenderet  et  tibiis 
ac  tuba  canerent  et  insonaret  terra  a 
clamore  eorum,  Adonias  cum  sequaci- 
bus  suis  prope  Rogel  sonitum  et  clamo- 
rem  audivit  neque  tanien  rem  gestaiii 
nisi  ex  verbis  lonathae  nunlii  cognovil 
(1.  c.  40-45).  —  4)  Situs  autem  fontis  Ro- 
gel ex  los.  15,7  s.  et  18,16  s.  necessario 
ita  determinandus  est,  ut  aut  fons  Do- 
minae  Mariae  ['Ain  Sitti  Maryam)  aut 
puteus  lob  {Blr  Eiyîib)  dicatur.  Etiamsi 
vero  cum  opinione  salis  communi,  quae 
minime  videtur  probari  (v.  ROGEL),  al- 
ler hic  situs  putei  lob  eligeretur,  Gihon 
nullatenus  fons  Dominae  Mariae  dici 
posset.  Nam  aller  locus  ab  altero  nou- 
nisi  650  metris  distat  atque  aspecLus 
hinc  inde  per  vallem  amplissimam  recta 
via  patet,  ita  ut  quae  illic  llebant,  hic 
necessario  videri  et  facillime  audiri  po- 
tuerint ac  debuerint;  praeterea  pro 
maxima  illa  multitudine  populi  Salomo- 
nem  comitantis  (3  Reg'.  1,40)  iocus  con- 
gregationis  non  in  angustissima  vallis 
parte  superiore,  sed  potius  in  ampla  pla- 
nifie infra  fontem  versus  piscinam  Siloe 
sita  assignandus  foret,  id  quod  indoli 
narrationis  vel  maxime  contrarium  est. 
—  5)  Quare  opinio  hodie  satis  commu- 
niter  admissa  relinquenda  et  situs  fontis 
Rogel  in  fonte  Dominae  Mariae,  situs 
vero  Gihon  inferioris  in  valle  Hinnom, 
et  quideni  in  parte  vallis  suporioris, 
quae  hodie  Wâdi  el-Mt's  audit,  quaeren- 
dus  videtur  ac  fortasse  idem  dicendus 
erit,  qui  nomine  «  fons  draconis  »  a  Ne- 
hemia  (2,13)  designatur  (v.  DRACOMS 
FONS,  supra,  col.  116).  Quamvis  autem 
fons  proprie  dictus  ibi  hodie  non  exsi- 
stat,  tamen  variae  piscinae  et  plures 
aquaeduclus  antiquitus  certe  aderanl, 
sicut  et  hodie  ex  parte  ibi  habentur,  et 
verum  fontem  ibidem  fuisse  ipsis  adver- 
sariis  haud  improbabile  apparet  (cf.  Ou- 


415 


GIUON. 


UlTH. 


ilO 


tke  ap.  llerzog-lUdicIi,  licalcncvlvlopitilic 
cd.  a  Vm.  071  s.V 

3.  Situs  Gihon  superioris.  l'ro  silii 
alteriiis  (iilioii,  (luam  ipsa  S.  Scriptiua 
«  siii)oriorem  »  a[)pollat,  t'\  verbis  Icx- 
tiis  sacii  vix  quitlquam  corti  liabeliir. 
1(1  iiiuim  ex  liac  (Icnoiiiinalioue  «  supe- 
rioris »  ot  ex  dictis  videliir  constai-c, 
rain  non  in  l'onto  hoininae  Mariae  iu>(|ii{' 
in  Siloo  noqnr  ia  vallc  C.edron  aul  lliu- 
nom  qiKKM'ondain  osso.  E\  natiirali  aii- 
lein  conditions  locornni  snperior  illc 
cxitns  atiuarnin,  nndc  canalis  snl)terra- 
ncus  in  urbeni  ducebalur,  probabilins 
aut  in  parte  ocridenlaii  aut  in  scpleni- 
trionali  situs  eral.  Quodsi  pressius  ca- 
naleni  liunc  «  ad  occidenteni  urbis 
David  »  (2  Par.  32,30)  ductum  esse  con- 
sideranius,  non  ex  occidente,  sed  potius 
ex  aquilone  euni  ortuni  esse  dicenius. 
In  utraque  vero  parle,  sive  occidonlali 
sive  seplenitrionali,  antiquitus  plures  ex- 
slitisso  aquaeduc'tus  cl  piscinas,  ex  rui- 
nis  superstilibus  constat  eaque  opéra 
saltcni  ex  parte  iatn  aetati  régis  Eze- 
chiac  adscril)i  posse  doctis  haud  inipro- 
babile  videtnr  (ci".  Fwrer  ap.  Schenkel, 
Bibel-Lexikou  II.  464). 

Ex  scriptis  veteiiim,  ilinerariis,  commen- 
tariis  iiihil  fere  pro  situ  (Uiion  habetur.  E\ 
versioiiibus  Targum  clialdaicuiv  atque  inter- 
pres  Syrus  et  Arabs  «  Siloe  »  (xmS^C)  ex- 

plicant  (3  Reg.  1,33.  38).  —  FI.  losephiis 
praeter  nomen  Tsiiôv  (Ant.  VII.  14,5  n.  355; 
cf.  357)  nilill  commémorât;  cum  aulem  Ado- 
niam  explicite  «  napà  Tr)v  Ttriyriv  tt;v  èv  T(ij 
^a(7i>,f/ià)  TiapaSsîffw  »  convivium  suum  regale 
habuisse  referai  i^ib.  14,4  n.  347),  profecto 
vix  in  eodein  borto  regio  prope  alterum  fon- 
lem  nuspiain  alias  commemoratum  unclio- 
nem  et  proclamationem  Salomoiiis  coUocasse 
dicendus  erit.  —  In  Onomastico  Eusebii  et 
S.  Hieronynii  praeter  nomen  l'suôv  et  addi- 
tum  «  ubi  Salomon  est  iinctus  in  regem  » 
nihil  de  Gibon  habetur  [t'cl.  E.  Kloster- 
mann  [1904]  p.  72,2'i).  Similiter  in  ilinera- 
riis usque  ad  tinem  saeculi  XIII.  ne  vesti- 
gium  quidem  tradilionis  de  situ  Gihon 
invenitur;  nam  quod  Tlicodosius  (c.  a.  530) 
dicit  Gcoii  iiirigare  terrain  Evilath  et  trans- 
ire  iuxla  llierusalein  ;De  situ  terrae  sanctae 
c.  IC),  c(l.  Geiji'r.  145,1  s.),  eamdem  absen- 
tiam  omnis  traditionis  potius  oslendit.  Inde 
ab  exeunle  saecub)  XIII.  post  Bitrcfiantuin 
et  Marintim  Sanutuni  peregrini  et  auclores 
gcograpbi  fre([nont('r  de  monte,  valle,  foule 


(.ilion  ad  occidentem  prope  Ilierosoluna  si- 
tis  lo<iuunlnr  (cf.  T.  Tobler,  Die  Siloab- 
quelle  und  der  Oelberg  p.  50  s.;  K.  Jtnuincr, 
Paliistina  ^v/.  4  |).  .'305  s.);unde  |)raesertim 
piscina  quae  hodie  Birhvt  Mâmilla  audit, 
multis  est  ipsa  Gihon  snperior,  aut  saltem 
cum  ea  intime  connexa  supponitur  [Tobler, 
Topographie  von  Jeru.salem  11.  62  s.).  — De- 
nique  opinio  satis  communiler  recepta,  quae 
Gibon  dicit  fontem  Dominae  Mariae  aquae- 
duclu  cum  Siloe  inl'eriore  innctum,  post 
auctores  antiquiores  ludaeos  praesertim  pro- 
posita  est  a  K.  Funer  ap.  Schenlwl,  Bibel- 
Lexikon  11  (18K9)  p.  4C3-5  et  post  ipsum 
multos  fautores  obtinuit. 

Cf.  BuOinson.  Palaeslina  II.  164-6;  id. 
Neuere  bibl.  Forschungen  p.  317-20  (maie 
nn!ra  2Par.  33,14«  ab  occidente  «explicat); 

Survey  of  Western  Pal.,  Jérusalem  p.  366  ;  II . 
M.  T/iomsoH.  The  land  and  tbe  book,  Sou- 
thern Palestine  p.  447-50;  G.  Grore  et  C/i.  W. 
Wilson  ap.  SmUli-Fv.ller,  Dict.  of  tbe  Bible 
éd.  2  I.  2,1186  s.;  Giesehrecht  ap.  Bielim- 
Baethgen,  Handworterbuch  éd.  2  1.  529; 
D.  Zanecchia,  La  Paleslina  d  oggi  I.  177-9; 
F.  Buhl,  Alt.  Paliist.  p.  93  s.;  Giithe  ap. 
Herzofj-Haudi,  llealencyklopadie  e^/.  3  VIII. 
670  s.;  id.  Kurzes  Bibelwiirterbuch  p.  217; 
H.  Lesélre  ap.  Virjourouj-,  Dict.  de  la  Bible 
III.  239-41;  ./.  Doller.  Studien  zum  III. 
und  IV.  Bûche  der  Konige  p.  7-10. 

L.    FONCK. 

GIL.O  (n'^a.  TriÀwiA,  ToiXâ),  urbs  tribus 

luda  (los.  lo,51);  recensetur  in  prima 
provincia  montis.  Eadeni  erat  palria 
Achitophel  consiliarii  Davidis  et  asseclae 
Absoioniis  rebellis  (2  l\eg'.  15,12).  Inter 
heroas  davidicos  enunieratur  Eliara  ti- 
lius  Acliitophel  (ielonites  (2  Heg.  23,34), 
qui  1  Par.  11,36  niendose  scribilur  Ahia 
Phelonites.  Gilo  censelur  esse  Khirbet 
DJâln  prope  Ilalhûl  inter  septemtrioneni 
et  occidentem  iSwvey  of  We&t.  Pal. 
Mem.  111.  313\  Sed  obstal.  quod  UalhCd 
pertinet  ad  c[uartam  provinciam  montis 
luda  ab  a<iuilone  llebronis  sitani,  dum 
(lilo  in  prima  pro\incia  maxime  meri- 
dionaii  montis  recenselur. 

GINETH  (na'ia,  rtovd(ô),paterTliebni 

usui'patoris  (3  Reg'.  16,21.  22). 

GITH   dicitur  a  S.  Hieronyino  ni'p. 

(|Uod  Isaias  2S,2"i  cum  cumino  et  reji- 
i|uis  in  agro  sereudis  enumeral,  et  non 
li'ibula  trilurauduni,  sed  virga  excidien- 


83" 


Beit-  JJfefvn 


ei  Hume 

Ramac 


Hhirbet  Huxiair 

1  ° 


DeirJùjiuui 


r-abet  est-BtUfaix/  ' 

O 

sis 


(7,1,1'       W  '  Khirbet. 

as" 


tie^ 


e/  Safùie- 


M^ 


i56  -'»' 

o  Tùr'ûn 


^he,l^   ytin-ÇA. 

r,à 

tpher.fsé 

^oj  Dj.elSih. 

/ 

lOtù-bcl 

O 

° 

f       ■           1^^- 

./A/yt// 

./-f. 

i4o 
JkSaJ. 

Ceseleth 
Casai  oth 


0ebtirû/e.- 

Dabereth      jBs 


l^/ebeL  el  -Tor^ 

Mons  Thabo^ 


Pcti-is. 


''^^''" 


R Heûri  .-tsijud. 


./  .  »,u,h.j 


/  tory:..  -I-IM  J     *^ 

)  -UjV/,-",,',  a^       ''   „,      \ 


""""''.*.,./,;  ^''"'■■' •'"'"' 


'h'l,.,i„l   .l/,„ur 


J}  Ail  11  4.A 


.Va^'-'itl'eS  **  i    ei-h.,-,,,. 

Pl»"'  I  '-'  .i„„-, 


\. 


//«//Al    fij^lii°  '■     '""X 

IMirn  finllin  M  \ 

>  EtthM'lo"     .Tal,«ri/% 


r  ABATUTE 

(-■JI)K>  -i-L 


(   I       in 


EusAorfs  lia 


■îis^eihj 


■■'  "■"■'"■"'     .'-x^^  /l^n,"  o-> 
I  ,„'„',"v,'ii,l  h.-il i:  .,, 


^"^^.id2&t\ 


o/' 


Taf.^clitai v^. -    ,, 


""Am,- 


WVA.Ui 

AD  LACUM  GENESARETH 

Motlulus  l:e5ooa<> 


lOuiDut,,/,/.  jt.    /J„,,. 


£ 


K  LETHIEUXIIX  .  Ertitoi  ,  /t,Wj- 


Lmp.J)u/i-enjOij  -  Ftu-Lt. 


417 


GITU. 


GODOLIAS. 


118 


dum  descrihit  (ib.  v.  27).  LXX  tieXâvOtov 
vcrtiint,  Targum  xnïp  rclinel,  Peshitta 
N*:i22xy  (s.  N^mw")  habet  i.  e.  nigella 
[Brun).  Hancplantam,  sdlicei  Nigella  sa- 
liva Linné,  ord.  Raniinculacearum,  Grae- 
cis  [jieXâvÔtov  seu  [AsXàvancpixov,  Latinis 
gith  (s.  git)  dictam,  noniine  hebraico 
designari  auctores  communiter  adniit- 
tiint.  Semina  eius  nigra  condimentuni 
cibi,  ac  maxime  panis,  reniediumque 
gratiim  antiquis  erat  {Columella  VI.  34,1; 
Dioscur.  Mat.  med.  3,83  al.  93;  Plin.  XIX. 
8,167;  XX.  17,182-4,  al.).  Etiam  Aegy- 
ptiis  notum  exstilit  (A.  Braim  in  Ztschr. 
f.  Elhnol.  IX.  1877,  290),  et  hodie  qiio- 
que  in  Syria  et  praesertim  in  Aegyplo 
ad  condiendum  panom  adhibetur.  A  rab- 
binis  insuper  cum  cumino  atque  anetho 
aliisque  herbis  inter  olera  decimanda 
(Matth.  23,23;  Luc.  11,42)  enumeratur. 

Cf.  /.  H.  Urslnus,  Arboreti  bibL  Cont. 
118  s.;  0.  Celsius.  Hierobot.  II.  70-2;  E.  Bois- 
sier,  Flora  orient.  I.  68  ;  /.  Loïc,  Arain.  Pdan- 
zennamen  n.  314;  P.  Scheç/g,  liihl.  Archaeo- 
logie  160;  V.  Helm,  Kulturpfl.  u.  Hausth. 
éd.  6,205. 

L.    FONCK. 

GNIDUS,  GNYDUS  (Kv£oo;)  noini- 
natur  1  Mach.  15,23  inter  istas  res  pu- 
blicas,  quibus  Romani  ludaeos  sibi  foe- 
dere  iunctos  commendarimt  anno  139 
a.  Chr.  et  Act.  27,7  in  itinere  romano 
S.  Pauli,  qui  a  Myra  (Vulgata  :  Lystra) 
urbe  Lyciac  maritima  tardo  cursu  inter 
Rbodum  et  Asiam  minorem  vectus  est 
contra  Gnidum,  sed  prohibente  vente, 
qui  a  septemtrione  et  occidente  flabat, 
Cretae  insulae  adnavigavit.  Cnidus  est 
urbs  maritima  Cariae  sita  in  peninsula 
Gnidia,  quae  inter  Rliodum  et  Coum  insu- 
las  in  mare  porrigitur  et  sinu  Ceramico  a 
septemtrione,  a  meridie  mari  Rhodio  al- 
luitur.  Cernuntur  hodie  ruinac  Cnidi  in 
proiuontorin,  ciii  nomen  Crio. 

GOATHA   (nnyà  cum   He  paragog. 

i.  e.  Goah  versus;  L.XX  I?  èx.Xsxtôjv  Xt'Owv) 
commemoratur  una  cum  colle  Gareb  in 
descriptionc  urbis  lerusalem  denuo  acdi- 
ficandae  1er.  31,39.  Quaeri  débet  ad  la- 
tus  urbis  occidentale  et  quidem,  ut  vi- 
detur,  meridiem  versus  a  colle  Gareb 
(vide  s.  v.j.  Apud  Syruni  Goah  redditur 


Ramtha  i.  e.  locus  editus,  collis;  in  Tar- 
gum  lonathan  autem  piscina  rotunda 
vel  forte  piscina  vitulae.  Quid  tandem 
Goah  sit,  ex  ipso  textu  non  liquet.  Situs 
accuralior  detcrminari  nequit.  Relin- 
quenda  autem  est  opinio  {Vitringa, 
Hengstenberg)  Goatha  esse  Golgotha; 
obstat  enim  tum  etymon  (cf.  GOLGOTHA) 
tuni  ratio  topographica,  ut  apparet  ex 
dictis  s,  v.  GAREB. 

GOB  (2T:i  et  ai)  assignatur  locus 
duarum  pugnarum  inter  milites  Davidis 
et  Philisthaeos  (2  Reg.  21,18.  19).  In 
V.  18  textus  hebraicus,  Vulgata,  Chal- 
daeus  legunt  Gob,  LXX  réG,  Syrus  Gath; 
loco  parallclo  1  Par.  20,4  textus  hcbr. 
Gezer,  Vulgata  Gazer,  LXX  FaÇÉp,  Syrus 
Gaza;  Flavius  losephus  (Ant.  VII.  12,2) 
Fa^apa.  In  v.  19  textus  hebraicus,  Vul- 
gata, Chaldaeus  legunt  Gob,  LXX  T6[jl, 
cod.  A  Foo,  Syrus  nullum  locum  assi- 
gnat; loco  parallelo  1  Par.  20,5  nomen 
loci  tacetur  ab  onmibus.  Praeterea  non- 
nuUi  codices  hebraici  2  Sam.  21,18  s. 
pro  Gob  legunt  Nob.  Cum  textus  adeo 
dubius  sit,  de  Gob  nihil  statui  potest. 
Portasse  Gob  non  est  nisi  mendum  pro 
Geth  vel  etiam  pro  Gazer. 

GODOLIAS  (n^Sia,  in^Sia  ;  FoooXi'aç). 

1.  Levita,  filius  Idithunin  citharapro- 
phetans,  praefectus  secundae  classis 
cantorum  lemporc  David  (1  Par.  2.^, 
3.  9). 

2.  Filius  Ahicam  filii  Saphan,  a  Chal- 
daeis  post  expugnationem  lerusalem 
(588  a.  Chr.)  praepositus  populo  in 
ludaea  remanenti  (1er.  40,5  ss.j;  sedem 
suam  figebat  in  Masphath  oppido  Benia- 
min  antiqua  religione  sacro;  ad  eum 
undique  conflucbant  reliquiae  populi 
dispersi,  ii  nempe  qui  tempore  invasio- 
nis  Chaldaeorum  diffugientes  periculo 
captivitatis  se  subduxerant.  Aliqui  (  v.  g. 
Clieyne)  contradictionem  cernunt  in  eo 
quod  40,1  leremias  cum  reliquis  captivis 
Ramam  abductus  et  Ramae  a  Nabuzar- 
dan  magistro  militiae  catenis  solutus  ac 
liberatus  esse  dicitur,  dum  39,14  pro- 
pheta  de  vestibule  carceris  (in  lerusa- 
lem) a  Nabuzardan  liberatus  et  curac 
Godoliae  commendatus  esse  legitur. 
Varias    interpretum    solutiones    recen- 


LEXICON    BIBUCUJI.   —  T.    II.  —   14 


4 19 


C.ODOLIAS. 


OOLIATU. 


iil) 


set  Knabenbiiui'r  ;u[  30,14,  iiilcr  qiias 
niaxime  obvia  vulelur  soiilenlia  Cornclii 
a  Lap.  l't  l'irini  il,l  s.  fuse  cl  eniiclcalf 
doscrilti,  qiiae  31), 14  brevitor  laiiliim 
iiulicala  sint  scil.  leix'iniaiu  cancre 
ediu'liim  eiim  aliis  caplivis  llaiiiaiii  ile- 
porlalimi  et  ilii  landeni  c  inedioaliorum 
eateuis  solutiiiii  esse,  (iodolias  lereniiae 
consilia  secutus  oinnes  adborlatur,  ul 
ordini  rcruni  a  ('baldacis  iiisLilulo  ac- 
quiesçant, siimd  spondens  se  eorum 
causain  apud  Gbaldaeos  acturum  esse  ac 
permi liens,  ut  nicssem  colligant  cl  in 
urbibus  habitent  ubicunque  voluerint 
(40,9  s.)-  Sed  niox  (iodoliae  viro  probo 
et  candido  insidiae  parabantur  ab  Isma- 
hel  ex  tamilia  re^ia  luda  oriundo;  de 
insidiis  monitus  «lodolias  beue  quideni 
egit  prohibens,  ne  Isinahel  clam  occide- 
retur,  al  prudeutiae  et  circumspectioni 
defuit  totam  rem  pro  mendacio  habens 
ncque  saluti  propriac  populique  prospi- 
cicns  (40,13  s.)-  Ab  Ismahel  eiusque 
sociis  ad  convivium  in  Maspbath  invila- 
tis  interficiuntur  ipse  salrapa  et  ludaei 
qui  cum  eo  erant  et  satellites  babylonici 
tribus  post  urbeni  expugnatam  mensi- 
Ims;  corpora  autem  eorum  proiecla 
sunt  in  cisternam  illam,  quam  Asa  rex 
luda  bellum  gerens  cum  Baasa  regc  Is- 
raël in  média  civitate  Maspha  fodien- 
dam  curaverat  (41,1  s.).  Reliquiae  au- 
tem ludaeorum,  cum  furorem  et  ultio- 
nem  Chaldaeoruui  ob  necem  Godoliae 
satrapae  limèrent,  ima  cum  leremia 
eoque  vêtante  in  Aegypto  reliigium  quae- 
■sierunt  (43,5-7;  cf.  4  Reg.  25,22-26). 

3.  Sacerdos  qui  uxoreni  alienigenam 
Esdra  iubente  dimisit  (Esdr.  10,18;  LXX 
l'aôaXfa). 

4.  Avus  Soplioniae  prophetae  (Sopli. 

1,1). 

5.  Vide  GEDEl.IAS. 

GOG  (iij,  Voûy),  lUibcnila  ex  maiori- 
bus  Béera  (1  J*ar.  îi,4). 

GOG  V.  MAGOG. 

GOLAN  \.  GAUI.ON. 

GOLGOTHA  (l'oXyoOà  Matth.  27,33; 
Marc.  15,22;  ioan.  19,17),  nouien  loci 
ubi  Christus  crucifixus  est.  Locus  erat 
prope  Icrusalem  (Ioan.  19,20),  exlra  ur- 
bcm  (Hebr.  13,12).  Eius  interpretatio- 
ncm  oplime  tradil  lAicas  23,33  îiXOov  lz\ 


Tov  z6r,oy  TÔv  xaXo6[i£vov  Kpavfov,  Galva- 
ria,  Granium,  hebr.  nS  Sa.  Nomen  lo»-i 

velercs  multi  ex  eo  explicaut  quod  fue- 
rit  ibi  locus  quo  mortis  rei  plccteban- 
tur  et  quo  tlecoilatorum  crania  iacô- 
bant.  lia  iam  Hi(U'onymus  (in  Conuh.  in 
Matth.)  locum  decollatorum  vocem 
signilicare  ail  (piam  explicalionem  se- 
quuntui'  licda,  Pascliasius,  lU'uno  aslen- 
sis,  Alberlus  Magnu?^,  Gaietanus,  Mai- 
donat,  Sahueron,  a  Lapide,  Galmel. 
Nonîen  veteres  etiam  nierunl  ad  cra- 
nium  Adaui  qucm  ibi  sepultum  esse 
opinabantur;  ita  iam  Oi^igencs,  auclor 
carminum  adversus  Marcionem,  Am- 
brosius,  Epiphanius,  aliique  (cf.  Knabcn- 
bauer,  Comm.  in  iMatth.  27,33).  Verum 
patet  utramque  explicalionem  esse  relin- 
quendam.  Prior  iam  eo  refutatur,  quia 
veteres  certum  locum  ad  supplicia  inle- 
renda  non  habere  solebant;  insuper  se- 
cundum  ludaeorum  leges  nuUatenus  fieri 
potuit,  ut  crania  decollatorum  eo  in  loco 
publico  prope  urbem  congesta  lacèrent. 
Altéra  explicatio  refutatione  non  in- 
diget. 

Recentiorum  explicatio  probanda  erit 
locum  accepisse  nomen  cranii  ex  forma 
([uae  aspectui  praebebalur;  si  locus 
erat  aliquantulum  elevatus,  rotundus, 
facile  populari  loquendi  modo  id  eftici 
poterat,  quod  in  collibus  et  montibus 
fréquenter  factum  esse  scimus,  scil.  ut 
appellarentur  ox  llgura  quadam  et  simi- 
litudine  quam  cum  aliis  rébus  habere 
videbantur,  uti  v.  g.  a  Strabone  (17,3) 
promontorium  KsoaXaf  nouiine  comme- 
moralur.  De  situ  Galvariae  vide  Zeilschr. 
d.  D.  Pal.-Ver.  VIII.  1885  p.  272.  X. 
1887  p.  118.  XVIl.  1894  p.  221;  ?id. 
Expl.  Fund,  Quart.  Stat.  1901  p.  273- 
299  (et  cf.  1902  p.  03);  1902  p.  06  ss. 
142  ss.  282  ss.  376  ss.  1903  p.  51  ss. 
140  ss.  242  ss. 

GOLIATH  (n-Sa,  ToXiâO)  notissimus 

ille  gigas  Philislbaeus  de  Gelh,  in  qua 
urbe  reliquiae  Enacim  cum  IMiilisthai-is 
coalueranl  (los.  11,22),  a  Davide  in\alle 
terebinlhi  occisus  (1  \Wy:.  17,4  s.;  Eccli. 
47,4.  5);  eius  caput  David  atlulil  in  le- 
rusalen»  (l  Reg.  17,54),  uliciue  postquam 
rex  arce  Sinn  potitus  est,  gladiuui  v^io 


/ril 


GOLIATH. 


GORGIAS. 


422 


in  tabernaculo  foederis  pallio  involuUim 
post  ephod  reposLiit,  donec  Achimelech 
pontifex  illunti  Davidi  fiigitivo  restitiiit 
(21,9;  22,10).  Frater  Goliath  Gethaei 
erat  Lachirai,  quem  Adeodalus  (vide 
s.  V.)  seu  Elchanan  (vide  s.  v.)  occidit 
(2  Reg.  21,19;  1  Par.  20,5).  Ps.  143  in- 
scribitur  :  Psalinus  David  adversiis  Go- 
liath. Eius  altitLido  erat  6  cubitorum  et 
palmi  (2,984  m),  lorica  squainata  5000 
sicloriim  aeris  (81,830  kg);  hastile  ha- 
stae  eius  erat  ([iiasi  liciatorium  texen- 
tium,  ipsum  ferriim  hastae  600  siclos 
terri  habebat  (9,822  kg).  Cl'.  F.  de  Hum- 
melauer  s,d  1  Reg.  17,4-7.  Similia  de  gi- 
gantibus  quibusdam  narrant  Herodotus 
1,68;  7,117;  9,83;  PUiiius  VII.  16,73  s.; 
Flav.  losephiis,  Ant.  XVUI.  4,3.  Ceterum 
nostra  aetate  reliquiae  huinanoriini  cor- 
poriim  repertae  sunt,  quae  altiludinem 
Goliath  fere  exaequant  vel  etiam  supe- 
rant  (cf.  Ausland  1839  Nr.  19,70;  Schlie- 
manii,  Mykenae,  1878,  339). 

GOMER  (lai,  Poij-ép  ra(i.5p).  1.  Pri- 
mas inter  septem  fllios  laphet  recense- 
tur  Gomer;  eius  filii  nominantur  Asce- 
nez,  Riphath,  Thogorma  (Gen.  10,2.3; 
1  Par.  1,3.  6)  ;  in  exercitu  Gog  régis  Ma- 
gog  ex  posleris  laphet  et  Cham  conflato 
enumerantur  Gomer  et  universa  agmina 
eius,  domus  Thogorma  etc.  (Ez.  38,6). 
Gomer  esse  Cimmerios  iam  Tirinus  et 
Calmetus  censuerunt  et  ex  recentioribus 
plerique  admittunt.  Cimmerii,  gens  an- 
liquis  iam  nota  [Homer.  Odyss.  11,14), 
sedes  habebant  septemtrionem  versus  a 
Ponto  Euxino  et  lacu  Maeotide  (Herod. 
4,11  s.;  Strabo  III.  2,12);  a  Graecis  au- 
tem  posteriore  tempore  cuni  Cimbris 
confundebantur  (cf.  Strabo  VII.  2,2).  A 
Scythis  pulsi  in  regiones  Asiae  minoris 
migrarunt  (Herod.  1,  6.  15.  103;  4,1. 
M  s.  100;  StraboXl.  2,5);  immoveteres 
historiographi  referunt  Thraces  asiati- 
cos,  Bithynios,  Maryandynios,  Paphla- 
gonos,  Phryges  origine  esse  Thraces 
(TprjoEç),  (jui  antiquissimis  lemporibus 
Hosporo  traiecto  in  Asiam  minorem  im- 
migraverint  atque  hos  ipsos  esse  Cim- 
merios (Strabo  I.  3,21  ;  XII.  8,7  ;  XIII,  1,8; 
XIV.  1,40;  Lenormant,  Les  origines  de 
l'histoire  II.  332  s.).  In  inscriptionibus 
runeiformibus  indo  a  tempore  Asarhad- 


don  (081-068 1  commemorantur  Gmùvai 
i.  e.  Cinnnerii  qui  saeculo  7.  in  Asiam 
minorem  irruperant  (Schrader-  While- 
house,  Cuneif.  Inscr.  and  Old  Test.  I.  62; 
Sc/ira(/er,Keilinschriften  und  Geschichts- 
forschungp.  137  s.).  Aliqui  Gomer  etiam 
agnoscunt  in  Cappadocia,  quam  Armcni 
Garnir  appellabant  (cf.  Schrader-Whi- 
lehouse  II.  p.  124).  Ps.  lonathan  et  Tar- 
gum  hieros.  Gomer  Phrygiam  dicunt, 
Flav.  losephus  Galalas  (Ant.  I.  6,1) 

2.  Gomer  filia  Debelaim,  quam  Osée 
propheta  ex  mandato  Dei  matrimonio 
sibi  iunxit  (Os.  1^3;  cf.  Knabenbauer 
ad.  h.  I.). 

GOMOR  V.  MENSURAE. 

GOMORRHA  :, "11721;,  r6[xoppa),  urbs 

Pentapoleos  in  termino  terrae  Chanaan 
(Gen.  10,19),  in  valle  Siddim  (13,10) 
sita,  cuius  rex  Bersa  cum  quattuor  regi- 
bus vicinis  foedere  iunctus  a  Chodorla- 
homor  devictus  est  (14,2-11).  In  celeber- 
rima  illa  catastrophe,  qua  quattuor  urbes 
Pentapoleos  scil.  Sodoma,  Gomorrha, 
Adama,  Seboini  dcletae  sunt,  nomina 
Sodomae  et  Gomorrhae  coniunguntur  et 
prae  reliquis  efîeruntur  (18,20;  19,24. 
28) ,  sicuti  alias  quoque  saepius.  Ad 
eandem  catastrophen  vel  ad  malitiam 
Gomorrhaeorum  referuntur  ûeut.  29,23; 
32,32;  Is.  1,9.  10;  13,19;  1er.  23,14;  49, 
18;  50,40;  Am.  4,11;  Soph.  2,9;  Matth. 
10,17;  Rom.  9,29;  2  Petr.  2,6;  ludas  7. 
De  situ  probabili  vide  s.  v.  ADAMA  et 
SIDDIM. 

GORGIAS  (Topyi'aç),  dux  Syrorum 
tempore  Antiochi  IV.  Epiphanis  et  An- 
liochi  V.  Eupatoris,  vir  in  rébus  bellicis 
peritissimus.  Gorgias  et  Nicanor  aLysia, 
qui  pro  Antiocho  IV.  regnum  cis  Eu- 
phratem  administrabant,  in  ludaeam 
missi  cum  luda  Machabaeo  prope  Em- 
maus  (Nicopolim)  conilixerunt  a.  166/165 
a.  Chr.  ;  Nicanor  dux  maioris  partis 
exercilus  fugatus  est,  Gorgias  vero,  qui 
nocturna  expeditione  ludam  Mach.  cir- 
cumvenire  frustra  tentaverat,  ubi  castra 
Syrorum  combusta  esse  conspexit,  proe- 
lium  evitans  in  Philistaeam  se  recepit 
(1  Mach.  3,38-4,25;  2  Mach.  8,9-36).  Post 
banc  cladem  in  Philistaea  remansit,  ut 
ex  proelio  prope  lamniam  commisse 
manifestum    erit.   Etenim  loseph  filius 


4:>;i 


GORCIAS. 


r.RAni's. 


AM 


Zacluiriae  cl  Azai-ias  a  Iiula  Macli.  Hif- 
rosol.ymis  diiccs  rclicli  n-anl,  diiiii  liidas 
cl  lonalhas  in  (Jalaail,  Simon  in  (iali- 
laca  lu'lla  ycri'hanl  (  I  Macli.  ;»,1H.  19}; 
conlra  niamlaliMii  Imlac  losopli  et  Aza- 
rias,ul  olipsi  sil»i  nomon  facrront,  lam- 
niani  agî^ressi  sunt;  sed  ddifjias  ex  iirbo 
pi'orumpens  eos  devicil  (1  Macli.  î),.')5- 
62).  Tenipore  Antiochi  V.  Eiipaloris  Gor- 
gias  Ptoleniaco  defunclo  suirectus  est 
praeleclus  Coolcs  Syriae  et  Phoonices  et 
una  cum  vicinis  Idiiniaeis  tVe(iii»^nter  lu- 
daeos  del)cllabat  (2  .Ma<li.  10,12-14i. 
Inimo  cliani  post  pacem  a  Lysia  et  liuia 
initain,  ciun  Indaei  quiote  Iriii  vellcnt, 
(îorgias  cum  ils  maniis  conseruit,  sed 
ipse  in  proelio  tVre  caplus  c^^t  et  cxor- 
citu  suo  f ugato Maresam  aulLigit  (2'Mach. 
i2,;}2-:n). 

GORTYNA  (TôpTuva),  urlis  Cretaere- 
censctur  inter  civitates,  quibns  senatus 
romanus  (139/138  a.  Chr.)  Iiidaeos  Ibe- 
dere  cum  liomanis  iunclos  per  epistu- 
lam  commendavit  (1  Mach.  15,23).  Sup- 
ponendum  igilur  est  iilo  tempore 
magnum  numerum  ludaoorum  it)i  l'uisse. 
Sita  erat  in  média  fereinsula  versus  litus 
australe  iuxta  Lethaeum  tluvium,  50 
fere  stadia  in  circuitu  habens;  ad  eam 
pertinebant  duo  porlus  Malalon  et  Le- 
bena  [Strabo  X.  4,11}.  Eius  ruinas  cer- 
nuntur  prope  vicum  Hagia  Dheka  a  monte 
Ida  méridien!  versus. 

GOSEM  Neh.  2,19  alias  in  Vulgata 
scribitur  Gossem  (v.  s.  v.). 

GOSEN    (]\ra,    roaoïx),   oppidum   in 

meridiana parte  montis  ludailos.  lu, 51); 
situs  ignoratur.  Praeterea  terra  Gosen 
los.  10,41;  11,16  enumeratur  inler  re- 
giones  a  losue  in  Palaeslina  meridionali 
cxpugnatas.  Hacc  regio  sine  dubio  la- 
tius  patebat  quam  Unes  aiicuius  urbis; 
nomen  lortasse  ducebat  ab  illo  oppido; 
quaenam  pars  Palaestinae  meridionalis 
designetur,  dici  nequil.  Coniicit  F.  de 
Hummelaiier  àû  los.  10,40  Iraclum  (ioscn 
11.  ce.  snl'lici  pro  Asedoth  (v.  ASEDOTH 

GOSSEM   (Dura,    ri^aâpL),  Arabs  ([ui 

ima  cum  Sanaballat  lloronile  et  Tobia 
servo  Ammanite  aedilicationem  (enqili 
impedire  frustra  nitebatui'  lîNeb.  2,19; 


6,1.   2.  6;  nomen   6,6  scribitur  IGt^a). 

Gossem  liaud  dubie  accensendus  est  illis 
duciiuis  regionis  trans  Humen,  (|ui 
magna  cum  consternatione  audiernni 
Nehemiam  advenisse,  ut  quaererel  pro- 
speritatem  liliorum  Israël  (cf.  JNeli.  2, 
9.  10);  li'ibusenim  illae  ad  orientem  i'a- 
laestina(!  discursionibus  pracdatoriis  de- 
dilae  insLaurationem  metiiebaiit. 

GOTHONIEL  l'oOovirjX) ,  pater  Clui- 
liri,  unius  m  Iribus  principibus  seu  pres- 
byteris  Bethuliae  (luditli  6,15  LXX).  In 
Vulgata  6,11  mendose  legitur  :  Cbarmi 
qui  et  Gotlioniel. 

De  alio  Gotboniel  1  Par.  27,15  v. 
OTHONIEE. 

GOZAM  (Is.  37,12)  v.  GOZA.N. 

GOZAN  ("|"1m,  rwÇâvj,  regio  in  (juani 

regcs  Assyriae  Phul  seu  Thcglathpbala- 
sar  et  Salmanassar  (vel  Sargon)  parlem 
Israelitarum  captivorum  abduxcrunt 
(4  Keg.  17,6;  18,11;  1  Par.  5,26).  Etiam 
Sennacberib  in  altéra  ad  Ezecbiam  re- 
geni  legatione  potentiam  Assyriorum 
iactans  gloriatur  Gozan  ab  Assyriis  ca- 
ptam  esse  (4  Reg.  19,12;  Is.  37,12  ubi 
Vulgata  legit  Gozam}.  Eadem  communi- 
ter  agnoscitur,  quae  apud  P/o/em.  V.  17 
[18]  ,4  Gauzanitis  Chaborae  {Khahfir 
flumini  adiacens,  in  inscriptionibus  cu- 
neiformibus  Gnzana  inter  Eupbratem  el 
Tigrideni  {Delitzsch,  Schnider) ,  hodie 
Kanshan  {Hitter,  Riess). 

Cf.  Delitzsch,  Paradies  p.  184.  185;  schia- 
der-While/iouse,  Cuneif.  Inscr.  and  Old 
Test,  i  p.  207  ;  Ritter,  ErdkunJe  X.  •>'i8  ss., 
Riess.  Bibel-Allas  cd.  3  p.  14  ;  Vigouroiu . 
La  Bdde  et  les  déc.  mod.  éd.  6  III.  p.  561- 
565;£'.  Sclirader,  Kcillnschriftl.  Bibliothek 
I.  208  ss. 

GRABATUS(xpcé56aTo;,  xpâ6aTTo;)  le- 
etus  quidam  vilior,  qui  facile  portari, 
auferri  potesl  sponda  simplici  constans, 
supra  quam  stragulum  erat  expansum 
(cf.  Marc.  2,4  ss.  ;  6,5;!  ;  loan.  5,8  s.  ;  Act. 
)l,i;);  9,33\  Attamen  in  Vulgata  Am.  3, 
12  vo\  adhibetur  de  lecto  maiore  lu\u 
instructo  :  in  Damasci  grabalo;  te\tum 
hebr.  explicant  :  in  panno  damasccuti 
lecli  isirali). 

GRADUS.  ^Juindecim  psalmis  prae- 
ti\a   (>st  inscriptio  :  canticum  graduum 


425 


GRADUS. 


GRAECI,    GRAECIA. 


426 


(niSvGn  ']W,  to5r)  twv  àva6a6[Awv)  scil.  Ps. 

H 9-1 33.  Quae  sit  inscriptionis  signifi- 
catio,  incertum  est.  Inlerpretcs  vctcres 
iiidaici  quos  sequuntnr  nonnulli  anti- 
quiores  nomen  inde  explicant  qiiod  a 
levitis  in  festo  tabernaculorum  decan- 
tari  solebant  in  quindecinigradllxis  sca- 
lae  qua  in  templo  ah  atrio  nuilicrum  in 
atrium  virorum  ascendebalur.  Videtur 
esse  commentunirabbinicum,  cui  tanicn 
ex  recentioribus  subscripsit  Hitzifj. 

Alii  explicant  de  carminibnsquae  can- 
taverint  ascendentcs  in  lerusalcni  ad 
testa  in  templo  celebranda,  ita  ut  sint 
carmina  ascensionum  i.  e.  peregrinan- 
tium  in  urbem.  Ter  enim  quotannis  se- 
cundum  legem  se  sistere  debebant  Israe- 
litae  Domino.  Vêtus  opinio,  quam  Syrus 
in  inscriptione  complurium  psalmorum 
indicat  et  quae  fortasse  etiam  ab  Aquila, 
Symmacbo,  Theodotione  exprimitur  (s?; 
■:«?  àvaoâticti;)  et  a  S.  Chrysostomo,  Tbeo- 
doreto  indicatur,  canfica  liaec  eonini 
esse  statuit  qui  ex  Babylone  reduccs  in 
urbem  et  patriam  redierint.  Varie  tem- 
pore  turraae  eiusmodi  ascenderunt  in 
urbem,  uti  ex  libris  Esdrae  et  Nebemiae 
patct.  —  Recentiores  nonnulli  vocem 
referre  malunt  ad  pcculiarem  carminum 
formam;  quae  scil.  gradatim  quasi  pro- 
cédant, ita  ut  antecedentis  sententiae 
pars  ab  initie  subsequentis  fere  repeti, 
augeri  et  quasi  ascendere  videatur.  id 
quod  tamen  minime  eodem  modo  in  om- 
nibus deprehenditur;  neque  quod  in  ali- 
quibus  deprehenditur,  lis  solis  proprium 
est.  Xam  simile  quid  iam  cernitur  in 
cantico  Debborae  et  in  psalmis  quoque 
aliis  (exempla  collegit  Riehm  ad  Ps.  29, 
1).  Ceterum  vide  Cornely,  Introd.  II. 
2  p.  23  s.  97. 

GRAECI,  GRAECIA  (oî  'i:Ur]vs;, 
Tj  'EXXaç).  His  vocibus  redditur  hebr. 
pi  ;  vide  s.  v.  lAVAiN. 

Hoc  loco  de  iisdem  vocibus  dicemus, 
prout  in  libris  Mach.  et  in  Novo  Test. 
adhibentur. 

Uti  Dan.  8,21  rex  Graecorum  ille  di- 
citur  qui  deiecto  regno  Persarum  ma- 
gnum quoddam  regnum  Graecorum  in 
oriente  condit,  ita  i  Mach.  1,1  et  6,2 
dicitur  :  Alcxauder  primus  regnavit  in 
Graecia   i.    e.    imperium    macedonico- 


graecum  fundavit.  Simili  modo  vocatur 
regnum  Graecorum  regnum  syro-mace- 
donicum  quod  Seleucus  Nicator  funda- 
vit (1  Mach.  1,11  anno  137  regni  Grae- 
corum i.  e.  secundumepochenvelaerani 
Seleucidarum;  8,18,. 

Quoraodo  lason,  summus  sacerdos, 
Graecorum  mores  ludosque  inducere  stu- 
duerit  refertur  2  Mach.  4,9  s.;  11,24;  cf. 
I  Mach.  1,12  s.  Inipsa  quippe  Palaestina 
ludaei  habitabant  permixti  cum  accolis 
qui  lingua  graeca  et  moribus  graecis  ute- 
bantur;  eiusmodi  accolae  fréquentes 
erant  in  regione  maritinia,  in  Galilaea 
(unde  nomen  :  Galilaea  gentium),  in  re- 
gione a  lordane  orientali  (in  l)ecapoli)at- 
que  sat  multae  urbes  maximam  partem ab 
eiusmodi  accolis  habitabantur.  lia  urbes 
Philisthaeorum  et  Phoenicum  appellan- 
turrôXei;  'EXXr,vt03;2Mach.  6,8(Vulgata  : 
gentilium  civitates) ,  quae  scil.  a  tempore 
Alexandri  Magui  mores  graecos  ado- 
ptaverint.  Taies  urbes  praeprimis  erant, 
ut  plerumque  iam  ipsis  nominibus  pan- 
ditur.  Gaza,  lope,  Anthedon,  ApoUonia, 
Gaesarea,  Ptolemais,  Samaria,  Scytho- 
polis,  Paneion  (Paneas,  Gaesarea  Phi- 
lippi),  Hippus,  Gadara,  Pella,  Dium, 
Philadelphia,  Areopolis  etc.  (cf.  Sclm- 
rer). 

In  Novo  Testamento  Graeci  non  una 
notione  dicuntur.  Quandoque  videtur 
totum  genus  humanum  designari  in  lu- 
daeis  et  Graecis;  cf.  Rom.  1,16;  2,9;  3, 
9;  10,12,  1  Cor.  12,13;  Gai.  3,28;  Col. 
3,11.  Alias  dicuntur  Graeci' omnes  gen- 
tiles  qui  graecis  moribus  imbuti  ludaeis 
opponuntur;  ita  Graeci,  "EXXrjvEç,  appel- 
lantur  non  solum  qui  -in  Graecia  habi- 
tant (Act.  17,4.  12;  18,4),  sed  etiam  qui 
degebant  Iconii  (Act.  14,1),  Ephesi  (Act. 
19,10.  17  graece;  21,28  graece).  Cum 
enim  ex  tempore  Alexandri  Magni  lingua 
graeca  moresque  graeci  et  lilterae 
graecae  longe  lateque  per  Asiam  essent 
disseminata,  facile  nomen  quoque  Grae- 
corum iis  factum  est  commune  qui  na- 
tione  non  erant  Graeci.  Verum  ab  his 
omnino  distinguere  oportet  eos  qui  di- 
cuntur 'EXX»]vtaTa{  (Vulgata  utique  : 
Graeci)  Act.  6,1;  9,  29.  Eo  nomine  de- 
signantur  natioue  ludaei  qui  apud  exte- 
ras  nationes  nati  graece  loquebantur, 
et  Act.  6,1  idem  nomen  etiam  iis  ex  Hel- 


427 


GRAECl,    GRAECIA. 


GHATIA. 


'rlH 


It-nislis  inditiir  (|ui  iam  Clirislo  noiut'ii 
ilCHli'i'iint  ;  scd  11,20  'lvXX»)viaTâç  coi'li^r 
"EXXrjvaç. 

Dp  Ilt'lltMiisino  cf.  Droi/seii,  (iescliiclite 
des  ll.'llciiisiiuis  cd.  •>,  Gotha  1877-1878; 
WiUrUli,  JudtMi  undGriechen  vor  der  inak- 
kaliaeisihen  Erliobiin^  1895;  E.  Schiirer. 
Gesclùchte  dos  jiidischen  VolUes  cil.  3.  I. 
j).  187  ss.  11.  p.  21  ss.  et  de  urbibus  helle- 
nisticis  in  specie  II.  p.  72-175;  F.  île  Saiil- 
(ij.  Histoire  d'IIérode,  roi  des  Juifs,  1S67, 
]i.  17'.>  ss. 

De  Hellenistis  cf.  Liglilfoot,  Horae  liebr. 
in  Act.  t),l  s.  éd.  1.  Leusden  II.  p.  704  ss.; 
Knabenbauer,  Comm.  in  Act.  p.  111.  116- 
203. 

GRANATUM  scil.  inaluiii  -raiialiim 
V.  M.\LOr,RANAÏUiM. 

GRATIA.  In  Vetere  Testainenlo  ple- 
l'uinqiie  respondet  voci  hebr.  m-  Fi'c- 

quens  est  dictio  invenire  gratiam  in  ocii- 
lis,  in  conspectii  alicuius,  vel  Dei  vel  lio- 
minis  i.  e.  consequi  l'avorem,  poliri  be- 
nevoh^nlia,  bone  ac  bénigne  suscipi.  Qu\ 
submisse  petunl,  rogant  uL  inveniant 
gratiam,  ut  alii  sibi  faveant;  cf.  (icn. 
30,27;  32,5;  33,8.  10;  34,11;  39,4.  Inde 
gialiam  dare  idem  est  ac  favoreni  ali- 
cuius cuiquani  conciliare  ;  ita  Deus  di- 
citur  gratiam  dédisse  losepho  in  con- 
spectu  prlncipis  carceris  (Gen.  39,21), 
eodem([ue  modo  :  dabo  gratiam  populo 
huic  coram  Aegyptiis  (Ex.  3,21;  11,3; 
12,36);  inde  factuin  est  ut  Aegyptii  vasa 
ar-gentea  et  aurea  libenter  traderent 
Tsraelitis.  Rcddere  gratiam  idem  csl  ac 
favorem  alicui  praestare,  ei  bonum  re- 
tribuere  cf.  2  Reg.  2,9.  Porro  gratia 
7n  etiam  ea  dicuntiir  quibus  favor  facile 

conciliatur;  vel  ea  quae  placent',  scil. 
suavitas,  venustas  :  diU'usa  est  gratia  in 
labiis  tuis  (Ps.  44,3);  ut  addatur  gratia 
capiti  tuo  (Prov.  1,9;  cf.  3,22;  4,9;  22, 
11);  ita  Prov.  11,16  mulier  gratiosa 
(hcbr.  mulier  gratiae  i.  e.  venusta)  et 
31,30  fallax  gratia. 

Sed  aliae  (juoque  voces  in  Vulgata 
veibo  gratiae  roddunlur;  ita  saepius 
ipn;  2  Reg.  15,20  dicit  David  ad  Eliiai  : 

Dominus  laciet  tecum  misericordiam  et 
veritatem,  quia  oslendit  gratiam  et 
fidem;  in  David  ostendit  amorem,  pie- 
tatem,  misericordiam.   Item  2  Reg.  Ic, 


17;  3  Reg.  2,7:  1  Par.  19,2;  Estb.  2,U. 
Etiam  lijn  ita  i-edditur  :  (jui  Itonus  tist 

hauriet  gratiam  a  Domino  i.  e.  habebit 
beneplacitum  Domini  (EÙBoxt'av)  Prov.  12, 
2;  item  14,9  :  inler  iustos  morabitui- 
gratia.    Semel    gratia  ponitur  pro  npS 

(doctrina)  Pi'ov.  16,23  :  labiis  élus  addel 
gratiam.  Practerea  ponitur  gratia,  ubi 
legitur  ofopEâ  Sap.  16,25,  y.pîî'îi?  Eccli.  18, 
7,  eùyapia-cfa  2  Macll.  2,28,  y^apiOTTÎpiov 
2Macli.  12,45. 

lu  Novo  quoque  Testamento  gratia, 
yàp^i  dicitur  de  benevolcntia,  favore; 
praecipue  de  Dei  et  lesu  rjiristi  l)eni- 
gnitatc  et  favore,  cui  onmia  bénéficia 
debemus,  ita  ut  propensam  Din  in  nos 
voluntatem,  liberalitatem,  clementiam 
designet  quam  gratiiilo  ex  niera  beni- 
gnitate  nobis  impiMulit.  Ita  gratia  induit 
notionem,  ut  ali([iiid  libère  ac  gratuito 
praestetnr  ils  qui  id  minime  meruorint. 
Unde  interseoppouuntur  secundiiiu  gra- 
tiam, secundum  debitum.  Deinde  dicitur 
sacpe  gratia  id  quod  ex  gratia  i.  e.  ex 
benignissima  Dei  voluntale  datur,  auxi- 
lium  divinum,  quo  animi  hominum  il- 
lustrantur,  ad  Deum  couvertuntur,  ro- 
boranlur,  ad  omne  bonum  confortantur. 
Huic  dono  maxime  proprium  est,  ut  gra- 
tuito detur  secundum  illud  S.  Pauli  :  si 
autem  gratia,  iain  non  ex  operibus; 
alioquin  gratia  iam  non  est  gratia  (Rom. 
11,6).  Huic  gratiae,  opi  divinitus  prae- 
stitae,  hominem  oportet  cooperari  :  e\- 
bortamur,  ne  in  vacuam  gratiam  Dei 
recipialis  (2  Cor.  6,1);  gratia  Dei  suiu 
id  quod  sum  et  gratia  eius  in  me  vacua 
non  fuit  (1  Cor.  13,10).  Didiiur  quoquo 
gratia  ipsa  illa  animi  conditio  qua  Deo 
grati  et  accepti  eius  gratia  etlecti  sunt 
iusti  ;  ita  slare  in  gratia  (Rom.  5,2; 
2  Petr.  3,1S  crescite  in  gratia).  Uti  in 
Vetere  Testamento,  ita  in  .Novo  quO(jue 
dicitur  practerea  de  iieneticio  bumano  ; 
ita  de  eleemosyuis  l  Cor.  16,3;  2  Cor. 
8,6.  19;  porro  adliibetur  uotione  gratia- 
ruiu  actionis  1  Cor.  10,30  et  Luc.  17,9  : 
numqiiid  gratiam  liabet  serve  illi,  quia 
fecit  quae  ei  iiuperaverat?  1  Tim.  1,12 
yâpiv  Ï-/IJLO  gratias  ago  et  2  Tim.  1,3  et 
Luc.  6.32  :  et  si  diligitis  eos  qui  vos  di- 
ligunl,  quae  vobis  est  gratia,  et  sim. 
V.  33.  34,  ubi  aliqui  propler  Maltb.  5,'i6 


429 


GRATIA. 


GUTTA. 


430 


gratiam  notione  remunerationis  acci- 
piunt. 

I.    KNABENBAUER. 

GROSSUS  ponitur  Gant.  2,13  no- 
tione ficus  immaturae  quae  per  hieniem 
succrescit;  LXX  SXuvOo;;  at  Nah.  3,12 
grossi   exprimant  nni^n  ficus  primuni 

maturescentes,  praecoces,  quae  in  deli- 
ciis  haberi  solebant  (cf.  Is.  28,4;  Os.  9, 
10;  Mich.  7,1).  Sensu  priore  legitur 
quoque  Apoc.  6,13  (6'7.uv9o;).  Vide  FICUS. 

GRYPS,  auctoribus  profanis  aies 
quadrupes  fabulosa  (Herod.  3,116;  Plin. 
X.  49,136;  Greif,  griffo7i),S.  Hieronymo 
est  avis  liebr.  DIS  dicta,  primum  post 

aquilam  tenens  locuni  inter  aves  im- 
niundas(Lev.  11,13;  Deut.  14,12).  Eam 
LXX  in  Lev.  iuxta  codicem  Alexandri- 
num  -(ÛTzn  i.  e.  vultureni  dicunt,  codice 
Vaticano,  Ambrosiano  (F  ap.  Swete)  aliis- 
que  'Ypuza  legentibus,  id  quod  etiam  A 
in  Deut.  habet.  Ex  aliis  versionibus  On- 
kelos  1i?  i.  e.  aquilae  specicin,  saniari- 
tana  .1X72  i.  e.  accipitrem,  Targ.  liieros. 
N'iy  i.  e.  probabiliter  aquilam  nigrdm, 
graeca  veneta  àXiaUxov  interpretantur. 
—  Cum  praeter  nonien  nihil  de  DIS  in 

S.  Scriptiira  memoretur,  libéra  variis 
coniecturis  via  relicta  est.  Plerique  ety- 
mologiam  vocis  a  rad.  D"IE  frangere, 
findere  secuti  aquilam  ossifragam  intel- 
legunt,  eamque  ve\  Haliaetum  albidllam. 
Gray  dicunt,  in  Palaestina  vix  inventam, 
vel  Pandion  haliaetum  Guvier,  piscibus 
tantum  victitantem,  vel  potiore  aliqua 
T?ilione Gi/paetum  harhatum  Guvier  (L«m- 
mergeier)  qui  ex  ossibus  rostro  suo  ro- 
bustissimo  fractis  medullam  quaerit  at- 
que  fréquenter  in  Palaestina  invenitur. 
Ex  eadem  etymologia  etiam  speciem 
vultwis  alicuius,  qui  rapido  volatu  aéra 
lindat,  peti  posse  monet  F.  de  Hmnme- 
lauer  (in  Lev.  11,13),  vulturemque  a  LXX 
et  Vulgata  indicari  non  videtur  impro- 
babile,  dummodo  loco  grypis  fabulosi 
yûra  cum  codice  Alexandrino  etiam  a 
S.  Hieronymo  retentum  supponas. 

Cf.  Sam.  Bochart,  Hieroz.  IL  185-8,  éd.  Ro- 
senvi.  IL  770-3;  E.  F.  K.  Rosenmilller, 
Bibl.  Alterth.  ÏV.  2,279-81  :  L.  Lewysofin, 
Zool.  d.  Talm.  167;  H.  B.  Tristram,^ait 
Hist.  of  the  Bible  éd.  8,170-2;  .L  G.  Wood, 


Bible  Animais  333-8;  P.  Cultrera,  Fauna 
bibl.  292  s.  ;  Leunis-Ludwig,  Synopsis  I.  1 
éd.  3  p.  422.  431;  A.  E.  Brelim,  Tierleben 
éd.  3  VI.  415-37  ;  cf.  437-62  ;  G.  Loreta,  La 
zooiogia  nella  Bibbia  p.  115-7. 

L.  FONCK. 

GUBERNACULUM  ponitur  in  Vul- 
gata Prov.  1,5  et  20,18  pro  hebr.  niinnn 

qua  voce  iis  in  locis  ars  gubernandi,  con- 
silium  prudens  designatur.  Eadem  vox 
hebr.  alias  redditur  in  Vulgata  guberna- 
tor  (Prov.  11,14;  sim.  lob  37,12),  consi- 
liuin  (Prov.  12,5),  dispositio  (Prov.  24, 
6).  De  gubernaculo  navis  legitur  Act. 
27,40  et  lac.  3,4  :  ecce  et  naves,  cum 
magnae  sint  et  a  ventis  validis  minen- 
tur,  circumferuntur  a  modico  guberna- 
culo, ubi  impetus  dirigenlis  voluerit. 

GUBERNATOR  legitur  in  Vulgata 
Ez.  27,8.  27-29  ubi  hebr.  solum  de  nantis 
sermo  est;  Prov.  23,34  quasi  sopitus 
gubernator  amisso  clavo,  hebr.  sicuti 
iacens  (dormiens)  Ssn  ,;Z7N"I2  quam  vo- 

com  communiter  de  fune  ancorario,  alii 
de  malo,  de  antenna  interpretantur.  De 
Prov.  11,14  vide  s.  voce  antécédente. 
Gubernator  i.  e.  dominus  nautarum 
Ion.  1,6  accessit  ad  lonam  inter  tempe- 
statem  dormientem  eumque  monet,  ut 
invocet  deuni  suum.  Gubernator  -/.uSspvri- 
■u/)?,  qui  clavum  tenet  cursumque  navis 
dirigit,  legitur  Act.  27,11;  Apoc.  18,17. 

GUELi  (biSINU,  ro'jôi7]X) ,  Gadila,  unus 

ex  duodecim  exploratoribus  terrae  pro- 
missae  (Num.  13.16[lo]). 

GUNI  {i2'Z;  Twvf,  Pauvf,  1   Par.  o,l.^ 

Pouvî).  1.  Unus  ex  filiis  Nepbthali,  pro- 
genitor  familiae  Gunitarum  (Gen.  46,24; 
Num.  26,48;  1  Par.  7,  13). 
2.  Gadita  quidam  nobilis  (1  Par.  5,15). 

GURBAAL  ('^y^'Tia  i.  e.  hospitium 

Baal;  tj  Tiéxpa) ,  scdes  Arabum,  quos  Ozias 
rex  luda  Deo  iuvante  devicit  (2  Par.  26, 
71,  ex  contextu  inter  Palaestinam  et  pe- 
ninsulaniArabiae  quaerenda,  ceteroquin 
ignota.  LXX  fortasse  de  Petra  urbe  prae- 
cipua  Edomitarum  cogitarunt.  Targum 
pro  Gur  legit  Gerar. 

GUTTA  in  Vulgata  ponitur  pro  hebr. 


A'M 


GUTTA. 


ni^lN  in  Ps.  44  [4:1],  0,  uli  LXX  (iiiuli' 
hic  lUixilVulKata)  aTaxTrJv  habeiil;  pariUu' 
iu  Whvo  Ecclcsiiistici  24,21  pro  araxir^ 
gidta  It'-^iUir,  al(iiuî  ea  vorsio  nalurae 
hiiiiis  ri'sinao  odoiilocao  salis  convcnil. 
Vide  STACTl'].  De  ni^lS,  quod  Vul^ala 
Gant.  4,14  bcne  aloe  vcrlil,  v.  ALOE. 


(;VMNASIIIM. 


/i32 


GYMNASIUM  (p[xvâatov) ,  palae- 
slra,  lociis  i)uljlicus,  ubi  varii  liidi  el 
certaniina  et  exercilia  cor[ioris  obiban- 
tur.  ludaei  qui  mores  (ji-aocorum  imi- 
tabanlur,  eiiismodi  palacslrani  in  Icni- 
salem  aedilieabanl  1  Mach.  1,15[141; 
cf.  4,',t.  12. 


H 


HABA  {Kethib  nnni,  Qeri  nim  i.  e. 

et  Haba;  xat  'Q6a6),  filius  Soraer  de 
stirpe  Baria  tribus  Aser  (1  Par.  7,34). 

HABACUC.  1.  HabacucCplpan,  'A,u.- 

Sa/.oûij.) ,  octavus  in  ordine  prophetarum 
minorum.  Quo  ternpore  prophetaverit, 
aliis  dociimentis  deficientibus  ex  eiiis  li- 
bello  colligenduin  erit.  Eo  aiitem  disci- 
mus  babylonium  exercitum  nondum 
terram  Israël  invasisse  ;  imnio  Cbaldaeos 
siiscitari  a  Domino  ad  scelera  popuii 
luda  iilciscenda  tamquam  res  lere  incre- 
dibilis  annuntiatur  (1,3).  Porro  inter  ea 
qiiae  acri  reprehensione  vates  prosequi- 
Inr  nulla  fit  mentio  idololatriae.  Ex  biisce 
itaque  magna  probabilitate  elTicitUr, 
prophetam  vaticinatumesseultimis  annis 
i-egis  Manasse,  quo  ternpore  scil.  a  ca- 
plivitate  redux  Manasses  et  a  viis  suis 
prioribuspessimis  conversus  (2  Par.  33, 
12  ss.)  idololatriam  publiée  ac  palam 
tieri  certe  pro  viribus  prohibuit.  Eo  tern- 
pore pariterintellegitur,  quomodo  incur- 
suni  Chaldaeorum  ut  rem  plane  novam 
et  inauditam  describere  potuerit  Haba- 
cuc  (l,;J).Quare  merito  illudtempus  as- 
signant et  veteres  multi  et  recentiores 
aliqui  (ita  iam  Seder  Olam,  «  neque  pauci 
neque  indocti  »  apud  Sanchez;  ita  com- 
munior  opinio  apud  Cornelium  a  La- 
pide:  ita  Kaiden,  Trochon,  Corneh/).  Alii 
cum  ternpore  Ezechiae,  losiae,  loakim 
vixisse  statuerunt  (cf.  Cornely,  Introd.  II. 
2  p.  378;  Knabenbauer  in  Propli.  min.  II. 
p.  52);  ad  quae  tamen  tempora  duo  illa, 
quae  dicta  sunl,  minime  congruere  viden- 
tur.  Deeius  vitanihil  notum  est.  Rcferlur 
quidem  apud  Ps.  Epiphanium  eum  fuisse 
ex  agro  Br)6Çoy>]p  ex  tribu  Simeon,  urhe 
a   Chaldaeis  eversa  fugisse  in  Ostraci- 


nem,  mox  regressum  esse  in  patriam 
(il/.  43,417  s.);  verum  haec  incerto  au- 
ctore  dicta  ad  fabulas  iure  amandantiir. 
In  libelle  Chaldaeos  a  Deo  niitti  ultores 
improbitatis  popuii  Dei  descriltit;  verum 
virgam  banc  qua  Deus  ad  ultionem  uta- 
tur  mox  a  Domino  iri  confractum;  in 
populo  Dei  iustum  in  fide  sua  fore  sal- 
vum.  Sublimi  carminé  (cap.  3)  Deura  iu- 
dicem  describit,  qui  impios  deiiciet,  piis 
salutem  largietur  eximiam. 

2.  Habacuc  x\u.6a/.oû[i.)  propbeta  no- 
minatur  quoque  Dan.  14,32,  qui  scil. 
dum  messoribus  cibos  fert,  iubetur  ab 
angelo  prandium  ferre  Danieli  in  lacu 
leonum  apud  Babylonem  et  aU  angelo 
illuc  transfertur.  Hune  propbetam  esse 
alium  a  priore,  iam  ratione  temporis 
suadetur;  nam,  uti  supra  dictum  est, 
argumente  vaticinii  prohibemur  ne  pro- 
phetam aequalem  faciamus  Danielis. 
Apud  LXX  titulus  cap.  14  legitur  :  ex 
prophetia  Ambacum  filii  lesu  ex  tribu 
Levi.  Fuerunt  quidem  qui  hune  Habacuc 
eundem  putarent  cum  priore  (ita  S.  Hie~ 
ronymus,  Mariana,  Calmet,  Vlgouroiix); 
at  nisi  eum  vixisse  dixeris  multo  ultra 
consuetam  hominum  aetatem,  id  assumi 
nequit.  Interprètes  protestantes  eam 
translationem  rident  tamquam  rem  por- 
tentosam,  fabulosam.  Rationalistas  ita 
agere  nemo  niirabitur.  Verum  iure  mi- 
raberis  eos  quoque  ridere  qui  librorum 
sacroruni  protocanonicorum  Novique 
Testamenti  auctoritatem  sartam  tectam- 
que  esse  volunt.  Sed  hi  monendi  sunt, 
ut  legant  3Reg.  18,12  et  4  \{eg.  2,11.  16 
et  Matth.  4,3.  8;  Luc.  4,3.  9  et  Act.  8,39. 
40.  Si  liaec  non  sunt  monstrosa,  cur 
illud  ut  absurdum  traducunt? 

I.  KNABENBAUER. 


'iX\ 


llAHER. 


IIACELDAMA. 


W(i 


HABER    "lin,  Xa6ép),8eillc  CinatMis, 

iiiarilus  lalit'l.qiiac. Sisa!'am,(luccui  exer- 
citus  refais  labia,  occiilit  (hid.  ijl.  17. 
21;  î),24).  (jciis  Cinacuium  a  llohab  co- 
j;nato  Movï^is  (loscciulciis  in  oxlrcmo 
mei'idie  teirao  Clianaan  sedcs  tixcral 
(Cl',  liul.  1,10);  Haber  aiitcni  Ciuacus 
scptomh'ionein  versus  pi'oft'ctus  taber- 
nacula  lelcndei'al  iisqiit?.  ad  vallem  Sen- 
nln  iuxtaC-edos  Neplilbalicl  l'oodusquod- 
dam  pcpigeial  cuin  lahiii  rcge  Asor 
(V.  lAlUN  2  et  lAHEL).  ConiiciL  F.  de 
Hummelauer  (ad  los.  19,33)  suporstite 
losiic  et  Danilas  emigrassc  in  Dan-Lais 
paguni  Nepbibalilariini  el,  Nopbtlialitis 
concessuni  osso  paiinni  coninuikiloriuni 
ad  auslruni  lacus  Tilteriadis  cl  Cinaeos 
secessisse  alios  in  exlrcniuin  Negeb, 
alios  dnce  Habcr  in  istiini  pai^um  corn- 
iniilaloriiini  a  Nephtbalilis  invilatos. 
HABIA     innn,    T6£ta),    sacerdos, 

ciiius  posleri  duce  Zorobabel  ex  capti- 
vitateredierunt,  seda  saccrdotio  cxchisi 
sunt,  cuni  genus  suum  sacerdotale  ex 
tabulis  genealogicis  demonstrare  non 
possent  (Neh.  7,63).  Idem  Esdr.  2,01 
scribitur  Hobia  (niin,  AaSsid). 

HABITATIO     PULCHRA     (Mich. 
i,H)  V.  SAPHIR. 

HABOR    (Tian,  'Aot.'ip  el  1  Par.  o,20 

Xa6wp) ,  lluvius  Mesopolaniiae  superioris, 
quo  Salnianassar  (vcl  Sargon)  parlem 
Israelitarum  captivorum  abduxit(4  \\e\i. 
17,6;  18,11;  1  Pai'.  5,20).  A  plerisque 
agnoscitur  idem,  qui  apud  auUquos  vo- 
catur  Aborrhas  (StrahoW\.  1,27),  Abu- 
ras  [Isidor.  Char.  4),  Aitora  {Zositiim  3, 
12),  (:bai)oras  (7Vo/em.  V.  18,3  [éd.  Mn(- 
ler-Fischer  17,3]),  Cbabura  [Plin.  XXXl. 
3,37),  iiodic  auleni  Khahîir.  Is  originem 
ducit  a  monte  Masio  (Kharadja  Dagh)  el 
apud  (^ircesium  (Karkesia)  in  Eupiu'atem 
influit;  a  parle  sinistra  (orienlali)  recipit 
Mygdonium  lluvium  (cf.  Uiess,  Bibel-Âllas 
éd.  3  Tab,  lY.  et  V.).  Plura  vid.^  apud 
Ritter,  Erdkunde  X.  p.  120.  130.  244. 
246  s.  1148.  —  Aliis  paucioribus  prae- 
placet  aller  Khabûr,  (pii  ab  oi'ienle  in 
Tigrideni  superiorem  inlliiit;  sed  cf. 
Schrader-Whitehouse,  Cuneil".  Inscripl. 
and  Uld  Tesl.  I.  p.  207.  Pi-aeierea  v,  {',()- 
ZAN.  —  Ab   iili'iKHie  Ibivio   K/iabilr  iWa- 


lingutMidiis  est  (Ibobar  E/.ecbielis,qui  llu- 
vius in  Habylonia  quacriMidus  est. 

Ex  luulloi  uni  opiniont^  Khiibùv  Iribu- 
lariiis  Eupbialis  est  etiam  ille  lorrens  in 
Mesopolamia,  qui  liidilb  2,24  LXX  appel- 
lalur  Aiironas,  2,14   Vulg.  Mambrc   (cf. 

s.    V.). 

HABSANIAS  (niJïin,  XaSaaefv)  vi- 

detur  fuisse  capul  alicnius  familiac  de 
génère  Reclmbilartun;  eius  iiepos  lezo- 
nias  lempore  lei'cmiac  prophelae  prae- 
cipuus  erat  inler  Uecbabitas  (1er.  3.">,3). 

HACCUS  v.  ACCOS  1. 

HACELDAMA  ('AxeXôapLâ/^)  i.  e.  ager 
sanguinis    (chald.  xm  Spn)  a  ludaeis 

hierosolymilanis  appellatus  est  ager  li- 
guli,  quem  principes  sacerdotum  pro  Iri- 
ginta  argenteis  a  luda  Iscariote  in  lem- 
pbun  proiectis  cnierunt  in  sepullurani 
peregrinorum  (Mattb.  27,8;  Act.  1,19). 
Ager  iste  tlguli  (ô  àypb;  loîj  x£pa[j.Etoç)  om- 
nibus noius  esse  supponilur,  fortasse 
(juia  etiam  post  vcnditionem  externa  \e- 
stigia  indicabant  in  eo  fundo  argillam 
ad  vasa  conficienda  a  ligulo,  qui  agrum 
posséderai,  fuisse  etTossam. 

Aliqui  recentiores  in  narrationi'  Evan- 
gelistae  cuni  verbis  S.  Pétri  Act.  1,18 
collata duplicem  eiusdem  rei  traditionem 
depreiiendere  sibi  videntnr,  sed  imme- 
rito.  Dicit  quidem  S.Pelrus  1.  c.  de  luda  : 
et  hic  quidem  possedit  (ÈxtrJaaTo  i.  e.  ac- 
quisivit)  agrum  de  mercede  iniquitatis. 
Verum  apostolus  de  re  loquens  cuncUs 
nota  ita  id  unum  elîerl,  quod  ludas  pro 
apostolatu,  ad  quem  vocatus  eral,  sibi 
acquisierit  idcpie  offert  modo  oratorio  : 
acquisivit  agrum,  quia  de  pecunia  pro- 
(iitoris  emptus  est;  dein  addit  alterum 
quod  sibi  acquisivit  :  suspensus  scil.  ce- 
cidit  pronus  in  terram  et  crêpait  médius. 
Alii  modum  loquendi  explicant  liclione 
(piadam  iuris,  quia  scil.  pecunia  luda(> 
emptus  sit  ager,  ludam  censeri  posse 
agrum  acquisivisse.  Cf.  Knabenhaacr, 
Comm.  in  Mattb.  éd.  2  H.  p.  ,')02el  Comm. 
in  Act.  p.  34. 

Oslendilur  iiodie  locus  ille  llaqq  fl- 
T)âm  vocal  us,  a  meridie  urbis  lerusalem 
inascensu  australi  vallisRenennom  ^\\'\n- 
noni);  iuv(>ninnlur  ibidem  camerae  sé- 
pulcrales   el    sirala    lerrae   ai'gillosae. 


437 


HACELDAMA. 


UACUILA. 


438 


Traditio  hune  situm  assijinans  iisque  ad 
S.  Hieronymum  ascendit,  qui  Haceldama 
ponit  ad  australem  plagam  montis  Sion 
(Onom.  ccl.  Lag.  99,21)  corrigens  textuni 
Eusebii  iv  popsfoii;  tou  Stwv  ô'po'ji;  (1.  c.  229, 
87).  Eandem  traditionem  refert  S.  Anto- 
ninus  Martyr  vel  potius  Anonymus  circa 
annum  370  :  «  Exeuntibus  nobis  de  Si- 
bia  venimus  in  agrum,  qui  coraparatus^ 
est  de  pretio  Domini,  qui  vocatur  Achel- 
demach,  hoc  est  ager  sanguinis  in  quo 
sepeliuntur  omnes  peregrini.  Inter  ipsas 
sepulturas  ccllulas  servorum  Dei;  viri 
niulti  virtutum.  Poma  et  vineas  inter 
ipsa  monumenta  per  loca  ».  Circaa.  G70 
Adanmanus  (Arculfus)  «  hune  parvum 
agelluUun  ad  australem  mentis  Sion  par- 
fera situm  saepe  frequentans  visitabat  » 
et  saeculo  8.  ineunte  Beda  refert  : 
"  Porro  Acheldemaeh  ad  australem  pla- 
gam montis  Sion  peregrinos  et  ignobiles 
mortuos  hodie  quoque  alios  terra  tegit, 
alios  inhumatos  putrefaeit  ». 

Cf.  Antonini  [Anonymi]  Placentini  Iti- 
nerarium  26  ;  Adamnaui  De  locis  sanctis  li- 
bri  très,  1.  I.  19;Beclae  Liber  de  locis  san- 
<lis  3;  apud  P.  Geyer,  Itinera  hieros.  p.  177. 
243.  307.  Praetereav.  Bobinson,  Palaestina 
II.  178  s.;  T.  Tobler,  Topographie  von  Jéru- 
salem II.  260  ss.;  Scheç/i/,  Pilgerreise,  1867 
I.  p.  392;  Schick  in  Pal.  Expl.  Fund,  Quart. 
Stat.  1892  p.  283-289. 

HACHAMONI  C^iajn-p  i.  e.filius 

Hachamonitae,  Vulg.  lilius  Hachamoni; 
•jîo;  AyajjLctv  1  Par.  11,11;  ô  Tou  ^Vy.afxJ  1  Par. 
27,32).  Hachamon  vel  Hachamoni  haud 
dubie  erat  caput  alieuius  familiae,  ad 
quam  pertinebant  Iesbaam(l  Par.  11,11) 
et  lahiel  (27,32).  Ex  1  Par.  11,11  etiam 
emendandus  est  textus  eorruptus  2  Sam. 
23,8   :    "i:'22nn  TCr^b'-l  T*ri  Vulg.  sedens 

in  cathedra  sapientissimus  (princeps); 
vertendum  erat  :  lesbaam  filius  Hacha- 
moni (F.  de  Hummelauer  ad  h.  1.). 

HACHELAI    (niSjn,    'AyeXtct^,  pater 

Nehemiae  ^'Neh.  10,1);  idem  Neh.  1,1 
scribitur  Helchias  (XsXxstcé). 

HACHILA  (nSonn  nvia;  Vulg.  eol- 

lis  Haehila  et  Gabaa  Hachila;  6  jEouvbç  ô 
'EysXa  et  Tou  "Ey^sXà),  eollis  in  dcserto, 
ubi  David  eum  600  viris  delitescebat, 
quando  Ziphaei  eius  latebras  Sauli  dua- 


bus  vicibus  indicarunt.  Priore  occasio- 
ne  (1  Reg.  23,19)  David  de  colle  descen- 
dons meridiem  versus  in  desertum  Maon 
se  reeepit  (23,24.  25).  Altéra  oceasione 
(26,1  ss.)  Saul  in  eoUe  Haehila  castra- 
metatus  est,  David  autem  colle  relicto 
penitius  in  desertum  (Ziph)  se  abdidit  et 
noctn  in  castra  Saulis  penetrans  hastam 
et  scyphum  abstulit;  dcinde  ex  adversa 
rupe,  quae  sine  dubio  valle  interiecta  a 
colle  Hachila  seiungebatur,  somno  so- 
pitos  compellans  iram  divinam  iis,  qui 
regem  in  se  incitaverant,  imprecatus  est 
et  in  terram  Geth  ad  Philisthaeos  abiit. 
Situs  erat  eollis  ad  dexteram  deserti 
(23,19)  seu  ex  adverso  (hebr.  a  facie) 
solitudinis  (26,1).  Ex  contextu  intelle- 
gendum  est  desertum  Ziph,  quod  est  in- 
ter urbem  Ziph  {Tell  Zlf)  et  mare  Mor- 
tuum;  is  igitur,  qui  ex  colle  Ziph  facie 
ad  orientem  versa  prospicieltat,  coram 
se  cernebat  desertum  Ziph  et  ad  dexte- 
ram seu  meridiem  deserti  collem  Ha- 
chila (F.  de  Hummelauer  ad  1  Reg.  23, 
19).  A  vero  sine  dubio  aberrant  Euse- 
bius  et  S.  Hieronymus,  quibus  Echela 
est  viens  7  mil.  pass.  ab  Eleutheropoli 
distans  (Onom.  éd.  Lag.  256,3;  120,15); 
is  viens  nimitim  abest  a  Ziph  et  Maon 
nec  respondet  contextui  biblico,  quare 
Relandus  (Palaestina  p.  745)  suspicatur 
Echelam  confundi  cura  Ceila  (cf.  Onom. 
éd.  Lag.  109,19).  Ad  orientem  Zî/"  inve- 
nitur  eollis  Dahr  cl-Kôlâ ,  quem  nonnuUi 
{Couder,  Buhl)  cum  Haehila  componunt. 
Reeentius  vero  Khirbet  Khoreisâ  ad  me- 
ridiem Zîf  censetur  esse  illa  arx  'é^7^ 
(naJin),    quam  David    in    vicinia  Ziph 

occupavit  (1  Reg.  23,15.  16.  18.  19)  et 
cuius  mentio  etiam  fit  apud  Flav.  lose- 
phum  (Ant.  XIV.  13,9;  Bell.  iud.  I.  13,8; 
15,4),  ut  A.  Schlatter  existimat;  atta- 
men  non  constat  ujin  locis  citatis  esse 
nomen  proprium  arcis  cuiusdam,  cum 
possit  etiam  signifieare  silvam,  dume- 
tum  ;  nomen  proprium  in  ea  voce  latere 
suadent  utique  LXX  et  Flav.  losephus 
(Ant.  VI.  13,2)  interprétantes  rj  Ka-.vT]  (= 

nï7in). 

Cf.  Couder  in  Survey  of  West.  Pal.  Mem. 
III.  313  et  apud  Hastincjs.  Dict.  of  the  Bi- 
ble II.  273;  Buhl,  Alt.  Pal.  1886  p.  87;  .1. 
Schlatter,   Einige   Ergebnisse   aus    Niese's 


i.-J!) 


IIACIIILA. 


UAEKESIS. 


44(> 


Ausgalie  des  losepliiis  in  Zeitsilir.  il.  I).  Pal.- 
Ver.  XIX.  IS'.tG  p.  •.)jy. 

HACUPHA  uXElpn;  'A^eixà  Esdr.  "2, 
51  ;  A/si-^â  Neli.  ~,.")3),  Nalliinaeus,  cii- 
iiis  posttîri  (iiae  Zorobahol  o.\  caplivilato 
rt'ilieiiinl  (E.sili'.  2,'ol  ;  iNcli.  7,o3;. 

HADAD    ,"TTn,   Xovoiv)    reconsetiir 

octaviis  inlor  lilios  Isniaelis  (l  Par.  1, 
HO).   Eius    uomen    Icgitiir  Hadar    (nn 

vol    melius    Trn,   XoJSâv)   Gcn.  25, lo. 

Loctionem  Trn  confirnianl  Samarita- 
niis  et  Flav.  losepluis  (Aiit.  I.  12,4 
Xôoapio;,  Xooôa;  el  X6ôa5oç  éd.  Niese). 
De  Hadad  vel  posteris  eius  nihil  notnin 
est. 

HADAIA    CnnV,     "Eosii,  A    'hoooi), 

patci-  Ididae  niatris  losiae  régis,  oriun- 
diis  de  Besecalh  4  Reg.  22,1);  v.  BAS- 
CATH. 

HADAR  V.  HADAD. 

HADASSA   (n'it""!!  nova  scil.   urbs, 

Aoadâv),  Lirbs  tribus  luda  in  secimda 
provincia  Sephclae  (los.  15,37).  Eusobius 
confundit  Hadassa  cum  Adarsa  seii  Ada- 
zer(vide  s.  v.).  Teste  Misbna  (Eriibin  5, 
0  cum  notis  Bartenorae  et  Maiuionidis 
apud  Surcnlîusiuni  II.  p.  105)  Hadassa 
50  habitationes  numerabat  eratque  urbs 
minima  in  ludaea  seu  Iota  terra  luda. 
Hodie  fortasse  vicus  Wbdis  prope  Asca- 
lon  orienlem  versus  (Survey  of  Vs'est. 
Pal.  Mem.  II.  409)  nec  procul  a  Magdal- 
gad  {el-Medjdel),  quae  los.  15,37  simul 
cum  Hadassa  nominatur.  Alii  [Billmann 
ad  11.  1.)  situm  ignotum  esse  dicunt. 

HADID  urbs  v.  ADIADA,  ADDUS. 

HADRACH  (^TTn  ;  -Hopâ/,,  A  Zio^iv.) 

legitur  Zach.  9,1  :  Onus  verbi  Domini  in 
terra  Hadracb  ;  —  quo  nomine  desi- 
gnantur  regio  el  oppida,  quae  ad  ma- 
iorem  urbcni  scu  melropolim  lladi'ach 
pertinent.  Praotermissis  signilicationi- 
bus  symbolicis  el  coniecluris  innunieris 
tuin  veterum  tum  recentiorum  (quarum 
praecipuas  recensel  Kua/iciihaHcr  ad  li. 
I.)  iuval  notare  id,  (piod  assyrioh)gi  ad 
vocem  exi)licandaiu  allcrnul.  Hadracb, 
(piae  Zacli.  9,1.  2  una  cum  Damasco  el 
Ematli  (Hamatb)  nominatur,  videlur  ea- 


dem  e.sse  urbs  et  rcgio,  (piac  in  inscri- 
ptionibus  cuneil'ormibus  llatariKa,  IJa- 
tarikkfi ,  llaldrakkd  appellahu'   et  cuius       A 
mentio  lit  simul  ciuu  Daiiuisco,  Hamatb       " 
(Ematb),  Zol»a  (Soba),Zcmai'  (Samaraci), 
Arka  (Aracaei)  ;  expeditiones  Assyriorum 
iu  lerram  Ilalurika  conunemoranlur  o\ 
auuis  772,  7()5,  755  a.  C.lir.  ;  ex  conlexlu 
inscripliomnn  (puuM'cmda  est  baud  pro-      '• 
cul  a  monte  Eibano  septemtiionein  ver-       • 
sus.  —  Aliqua   dtdjia  contra  banc  opi- 
nionem   assyriologorum,  quae    reliquis 
coniecturis  de  Hadracb  linem  imponere 
videbalur,  movit  W'olf  Batidissin  et  pro 
comparatioui^  cum  Hadrach  alïert  alium 
([uendam  locum  in  Assyria,  quem  Pto- 
leuuieus  (VI.   1,6)  Xarpî^^apia  appellat. 

Cf.  Schrader-  Whitehouse,  Cuneif.  In- 
script, and  Oid  Test.  11.  p.  153.  190.  192; 
Pelilzsc/i,  Paradies  |>.  '279;  //.  Winlder, 
Alttestani.  Untersuchungen  1892  p.  126-134; 
Wolf  Baiidissin  in  Real-Encycl.  fur  pro- 
lest. Theol.  éd.  2  et  etiani  éd.  3,  VII.  p.  300. 
301,  ubi  cpiniones  variae  de  Hadrach  enu- 
nierantur  et  maxima  probabililas  pro  Ha- 
drach '^=  Hatarika  concedilur. 

HADRIEL  (SiS'my,  AooiTi'Xj'EcjopiTÎX), 

lilius  Berzellai  Molalbiles  seu  de  Mola- 
thi  (vide  s.  v.),  maritus  Merob  Iiliae 
Saul  (1  Reg.  18,19;  2  Reg.  21,8  ubi  pro 
Micbol  legendum  est  Merob);  quinque 
lilii  quos  Merob  Hadrieli  genuerat,  a 
Gabaonitis  in  patibulo  suspens!  sunt  (v. 
GAB.\0>J  et  GABAA  4). 

HAERESIS,  HAERETICUS    Vo\ 

graeca  a'ipsotç  et  a  verbo  activo  atpsîv 
demptionis,  expugnationis,  et  a  verbo 
medio  atpîtaôai  eleciionix,  optionis  signi- 
licationem  habet  apud  scriptores  profa- 
nos.  Pçr  metonymiam  etiani  sententia 
aliqua  vel  opinio  philosophica,  quam  ali- 
qui  sibi  luendam  ac  protiteiulam  optant, 
et  porro  ipsa  quoque  scbola  sive  secta 
eorura  qui  lalem  senteutiam  reiectis  aliis 
ampb'cUmtur,  vocabulo  atpîasw;  appel- 
lauliu-  a  Polybio,  Diodoio  Siculo,  Cicé- 
rone, Diogene  Laërlia<le,  aliis.  l't  ex 
Klavio  losepbo  constat,  illae  factiones 
seu  sectae  ludaeorum,  i(uae  in  rébus 
rt'ligiosis  et  politicis  sua  quaeque  pla- 
cila  sequebanlur,  a^psaa;  nuncupabantur 
^Ant.  XHI.  5,9;  Bell.  iud.  11.  HA.  2).  Pba- 
risaei,  Sadducaoi,  Esseni,  el  si  qui  e\si- 


441 


IIAERESIS. 


IIAI. 


44-2 


stebant  alii.  llidem  in  Novo  Test,  pha- 
risaicae  (Act.  li->,5;  26,5)  et  sadducaicae 
(ib.  0,17)  alpeasojç  mentio  lit,  nec  ulla 
ipso  atpsacwç  vocabulo  nota  vituperii 
inuri  scctae  alicuius  asseclis  videtur,  ut 
maxime  ex  verbis  Pauli  (Act.  26,5)  pa- 
let. Ab  ludaeis  etiam  cbristiana  religio, 
cum  oreretur,  pro  tali  secta  seu  hae- 
resi  habebatur  (28,22)  et  utpote  a  faiso 
Messia  fimdata  contemnebatur  (ib.  24,5)  ; 
sed  S.  Paulus  palam  eam  esse  dunitaxat 
haeresin  i.  e.  scholam  aliquam  religio- 
sam  novae  alicui  doctrinae  inhaerentcin 
negabat,  esse  eam  potius  xrjv  oohy  aflir- 
mabat,  eam  nempe  viam  ac  rationem 
Deum  colendi,  quae  et  esset  unice  vera 
et  omnibus  ad  salutem  necessaria  (ib. 
24,i4j. 

In  regno  messiano,  in  Christi  ecclesia 
doctrinaque  christiana  taies  haereses 
exsistere,  nisi  contemptis  Christo  et  Spi- 
ritu  veritatis  ecclesiae  promisse  et  in- 
fallibili  magisterio  apostolico,  non  pos- 
sunt.  Unde  in  Novo  Test,  pro  rc  nelaria 
atque  abominanda,  pro  opère  carnis 
(Gai.  5,20),  pro  re  perniciosa  (2  Pet. 
2,1  babentur,  et  ita  soliim  quadamte- 
nus  prosunt,  ut  qui  Cbristiani  pro- 
bati  sint,  manifestent  (1  Cor.  11,19).  Ea- 
rum  perversitas  in  eo  potissimum  sita 
est,  quod  ecclesiae  ac  lidei  unitati  essen- 
tiali  (Eph.  4,5)  adversantur;  quo  lit  ut 
a'tpsjtç  évadât  synonymum  vocabulorum 
or/oataafa  et  a/^{ajj.a,  a  quorum  priore  eo 
differrc  videtur,  quod  in  re  religiosa 
versatur,  ab  altero  eo  quod  est  dissi- 
dium  magis  diuturnum  ac  pertinax  quo 
haeretici  a  reliquis  lidelibus  se  séparant 
(1  Cor.  11,18;  Gai.  5,20;  cf.  loan.  7,43; 
10,19).  «  Haereticum  bominem  »  (aîpsTt- 
xbv  à'vOpwTcov,  Tit.  3,10)  S.  Paulus  eum 
nuncupat,  qui  doctrinam  veritati  con- 
trariani  propagat.  Videmus  igitur  ait 
ipsa  iam  aetate  aposlolica  haec  vocabula 
haereseos  et  haeretici  eum  sensum  ha- 
bere  coepisse,  quo  traditio  catholica  ea 
accipit.  In  versionc  Vulgata  Act.  24,5. 
14;  26,5  ;  28,22;  Gai.  5,20  ;  2  Petr.  2,1  in- 
tcrpres  graecam  vocem  in  sectam  vertit, 
reliquis  locis  ipsam  retinuit. 

F.    ZORELL. 

HAGAB  (zan,  AyâS),  Nalhinaeus,  cu- 
ius  posteri  duce  Zorobabel  ex  captivi- 


tale  rcdierunl  (Esdr.  2,46);  loco  paral- 
ielo  Neh.  7,48  hoc  nomen  omissum  est. 

HAGABA   (nian  Esdr.  2,45;    Nian 

Neh.  7,48;  AYa6à),  Natbinaeus,  cuius 
posteri  duce  Zorobabel  ex  captivitate 
redierunt. 

HAGGI  (lan,  '^y■rdi,   ^yy^O,  secun- 

dus  filius  Gad  (Gen.  46,16);  idem  in 
Vulgata  Num.  26,15  scribitur  Aggi  et 
Aggitarum  progcnitor. 

HAGGIA  (n^ian,  'X^ii),  levita  de 
stirpeMerari  (1  Par.  6,30[15]). 

HAGGITH  (n^an,  AyysO  et  2  Rcg. 
3,4  (Ptyyd^),  una  ex  uxoribus  David, 
mater  filii  eius  quarti,  Adoniae,  qui 
Davidi  natus  est  in  Hebron  (2  Reg.  3,4  ; 
3  Reg.  1,5.  11;  2,13};  eadem  in  Vulgata 
1  Par.  3,2  scribitur  Aggith. 

HAI.  1.  Hai  ',1'J  semper  cum  articulo 
lyn  1.  e.  acervus  ruderum;  'Ayy'''^  ^'^^i 
sed  etiam  'Aïa,  'AÎ),  urbs  regia  Chana- 
naeorum,  quae  iam  tempore  Abraham  ex- 
sistebat  (Gen.  12,8;  13,3),  quam  losuc 
expugnavit  et  anatbema  fecit  (los.  7,2. 
5;  8,1  ss.;  9,3;  10,1.  12,9);  eadem  haud 
dubie  est  Aiath  {T]^y  'AryaO,  quae  in 
descriptione  itineris  Sennacherib  nomi- 
natur  ante  Magron  et  Machmas  (Is. 
10,28).  Ex  captivitate  redierunt  viri  Be- 
thel  et  Hai  223  (Esdr.  2,28)  vel  solum  123 
(Neh.  7,32).  Inter  urbes  a  Beniaminitis 
post  exsilium  denuo  inhabitatas  recen- 
sentur  Alechmas,  Hai  (xij?,  'Aïw)  et  Be- 

thel  (Neh.  11,31).  Locis  citalis  describi- 
tur  esse  ex  latere  Bethel  (los.  12,9), 
iuxta  Bethaven  ad  orientalem  plagam 
oppidi  Bethel  (los.  7,2;  cf.  Gen.  12,8), 
a  Bethel  separata  per  vallem,  in  qua 
quinque  miilia  virorum  in  insidiis  positi 
erant  (los.  8,9.  12),  alteram  vallem 
adiacentem  habens  septemtrionem  ver- 
sus (8,11),  urbem  Machmas  autem  méri- 
dien! versus  (Is.  10,28).  S.  Hieronymus 
(Onom.  ed.Lag.8i,^  cf.  Eusebium209,59) 
scribit  :  «  Agai  vix  parvae  ruinae  rési- 
dent et  locus  tantummodo  demonstra- 
tur  ».  —  Nunc  probabilius  el-Tell  (cf. 
los.  8,28  :  fecit  eam  DSl5;-Sn  acervum 

aeternitatis)  prope  Beitln  (Bethel)  inter 


iV,\ 


IIAI. 


IIAI.C.AÏII,    IILLCATU. 


A\\ 


lULTidit'iii  et  oru-aloin  seii  plciiiurc  iio- 
iniiie  Tell  l'I-lladjar  i.  e.  coliis  lapidimi 
{Van  (le  Velde,  Wilson,  l).  Zanecclua  cl 
V.  iiilVa).  Aliis  prai'placet  Khirbel  llidi/ân 
liaiid  prociil  a  priore  situ  iiitoi'  incridicin 
t'I  oik'iitoin  {Condi'r,  Biihl,  D.  Zaïircchûi), 
aliis  Khirbct  el-Kudcire  iii  radoin  vicinia 
iiieritlieiu  versus  {(iucrin),  aliis  dcniquc 
iiiimis  l'elicitcr  Khirbet  cl-Haiye  iutcr  luc- 
ridiein  t4  orienlem  a  Mahluuâs  (Krafft, 
H.  Kitchener). 

Cf.  Van  de  Velde.  Meinoir  1858  p.  282; 
eh.  Wilson  in  Survey  of  West.  Pal. 
Mein.  II.  372;  idem  apiid  Smith-Fuller, 
Dict.  of  tlie  Bil)le  I.  p.  78;  Conder,  Teiit 
Work  in  Palestine  1880  p.  253;  idem  in 
ral.Ejplor.  Fund,  Quart.  Stat.;i881p.  254; 
F.  linlil.  Alt.  Pal.  189r>  p.  177;  I).  Zanec- 
chia,  La  Palestine  d'aujourd'hui  1899  II. 
469  s.  49C  ss.,  qui  in  el-Telt  agnoscit  urbein 
antiquam  liai,  in  Kliirbel  Haiijan  urbein 
Esdr.  2,28  reaedidcatam,  iuxta  quani  ina- 
gnilica  necropolis  bene  conservata  cernitur; 
V.  Guérin,  Judée  III.  59  ss.  G(;  provocans  ad 
liobinson;  sed  qualein  situm  ex  tribus  vici- 
ais el-Tcll,  Kli.  Haiyûn,  Kh.  el-Kndeire 
Rohinson  (Palacstina  II.  331.  340.  368.  557. 
562  ss.)  urbi  Hai  assignaverit,  non  salis  li- 
quet;  Krafft,  Die  Topographie  Jerusalems 
1846  p.  9;  H.  Kitchener  in  Pal.  Explor. 
Fund,  Quart.  Stat.  1878  p.  10.  75.  132  et 
Survey  of  West.  Pal.  Mem.  III.  33. 

2.  Hai  (iî;;  Taî.  Ka(,  code.v  B  omittit), 

urbs  .Vmmoiiitaruin  (ler.  49,3);  ex  con- 
textu  patet  fuisse  urbem  quandam  prac- 
cipuam,  quae  ab  lioste  invadenle  prima 
deiicialur  et  reliquis  urbibus  ruina  sua 
Luctum  et  idulatum  indicet.  Est  plane 
ignota. 

HALA  (riTl,    'AXai)  reiiio,  in  quaui 

rex  Assyriae  parteni  Israelitaruin  capli- 
vorum  abduxit  4  Keg.  17,6;  18,11  et 
1  Par.  y, 20,  quo  ioco  Vulgala  scribit 
Lahela,  LXX  Xaâ/,  A  XaXdt),  omnino  dis- 
linguenda  a  Chale  (Gen.  10,11.  12).  A 
inullis  (cf.  Schrader,  Vigouroùx,  Pan- 
nier)  censetur  esse  Chalcitis  (XaXxîrtç) 
Mesopolamiae  iuxta  (lauzanilini  (v.  GO- 
ZAN)  in  linibus  lUivioruni  Ghaboras 
(Haltor)  et  Saokoras  (Mygdonii)  sita,  de 
qua  Plol(!inaous  (V.  18,4)  :  «  Obtinct  au- 
Icni  eius  tcrrae  parles  prope  .Vnneuiain 
.Vntbeinusia,  inIVa  ([uani  est  Glialeitis  el 
iidra  iiauc  (iau/.anitis  al(iue    ad  Tigri- 


deni  lUiviuiii  Adiabenc  ».  E\  inscriptio- 
nibus  euneil'orinilius  in  conqjai-alioneni 
adducitui'  Ihilalj-lju  urbs  Mesiqiotaniiae 
cuni  Kesepb,  Gozan,  Nisibe  enumerala  ; 
vcstigiuni  aidiqui  noniinis  prae  se  l'eric 
videnltu'  ruinae  (i/a  seu  Kalah  iu\ta  sii- 
pcrioreni  Kluibfir  dlaboi').  Altanien  re- 
cenlissiuius  editm-  Geoyrapbiae  Ptole- 
maci,  Cwtius  Theod.  Fischer  (Parisiis, 
Firmin-Didot,  vol.  1.  p.  1002)  ad  V.  17 
[18],  4  adnolat  :  «  Gbaleilini  alius  nenio 
comineniorat.  Nonien  eorruptuin  esse 
pro  certo  babeo  cuni  Midlcro,  qui  Xa^pî- 
Ti?  coniecit  ratione  parum  probabili. 
Scribas  velini  BaXi/trtç.  Regio  denomi- 
nata  a  BaXi'ya  tluvio,  bodic  Bellkh  (cf.  ■ 
Ritter,  Sachau)  ».  lamvero  etiani  LXX 
4  Rcg.  17,6  Iv  'AXaè  xat  iv  'Aowp  TioTaptotç 
fluvium,  non  rcgionem  innuunt.  Quibus 
perpensis  commendatur  einendatio  a 
nonnullis  {H.  Winckler,  Maspero)  pro- 
posita  n^2  pro  n'7n,  ut  sensus  sit  :  col- 
locavit  eos  in  r^i  (Belîkh)  et  Habor  lUi- 
viis  Gozan,  quem  sensum  etiam  Vulgata  ' 
4  Reg.  18,11  exprimit. 

Cf.  Schrader  apud  Riehm-Bocthgen ,  Hand- 
wb.  des  bibl.  Altert.  I.  569  et  Keilinschrif- 
ten  und  Geschichtsfoischung  p.  167;  Schra- 
der-Whitehotise.  Cuneif.  Inscript,  and  Old 
Test.  I.  p.  268;  /'.  Viijouroux.  La  Bible  et 
les  découv.  mod.  éd.  6 III.  561.  562  ;  Pannier 
apud  Vigouroùx,  Dict.de  la  Bible  III.  401;  ■ 
H.  Winchler,  Alttest.  Untersuchungen  1892 
p.  408.  109  (sed  opinionem  suam  ipse 
Winc/iler  dereliquit  in  AllorientaliscJie  For- 
schungen  p.  292);  Maspero,  Histoire  an- 
cienne de  l'Orient,  1S99  III.  p.  216.  De  tluvio 
Beli/di  V.  Rilter,  Erdkunde  XI.  250  ss.  ; 
E.  Sachau,  Reise  in  Syrien  uiul  Mesopola- 
mien  1883  p.    230  s. 

HALAA    nx'in,   'Awôdt),  iina  ex  u\i>- 

ribus  Assur  patris  (possossoris)  Tbo- 
cuac  (1  Par.  4,5);  eius  très  filii  reccn- 
sentur  (4,7;  LXX  nomina  uxoriim 
confunduid). 

HALCATH.     HELCATH     (npSn; 

'EÇeXexéO,  \;XxâT),  urbs  tribus  Ascr  (los. 
19,25),  civitas  levitica  lilioruni  Gerson 
(les.  21,31);  eadeni  1  Par.  0,75  [00) 
scribitur  llucac  (p'pTI,  'Axâx).  Goniici- 
tui-  esse  bodiernus  viens  Yerhâ  inters('|i- 
tenilrioneni  el  orienlem  ah  Acelio. 


HALCATll,    IIELCATH. 


UAMMOTH    DOR. 


-446 


Cf.  Guérin,  Galilée  II.  16,17;  /.  Sclnrrirz, 
Das  heilige  Land  1852  p.  152. 

HALHUL   (SinSn,  Mlo'ji),  urbs  Lri- 

Llis  luda,  iu  quaita  provincia  niontis 
(los.  lo,58).  S.  Hieronymus  :  est  et  lio- 
die  in  regione  ad  Aeliam  pertinente 
villa  nomine  Aliila  iuxta  Chebron  (Onoin. 
éd.  Lag.  119,7).  Hodie  Halhûl  a  Hebron 
seplemtrioneni  versus  et  prope  Bethsiir. 

Cf.  Guérin,  Judée  III.  284-287,  qui  etiam 
documenta  adducit  de  opinione  rabbinica 
Gad  Videntem  ibi  esse  sepultuni;  Robinson, 
Palaestina  I.  359  ;  Carmobj,  Itinéraires  de  la 
Terre  Sainte  1847  p.  242.  388.  435;  D.  Za- 
necchia,  La  Palestine  d'aujourd'hui  isyo  II. 
•M6.  217. 

HAL.IAEETUS  tertiuni  inler  avos 
immundas  locum  tcnet(Lev.  11,13  ;  Deut. 
14,12),  nomine  hebraico  n^2'V  et  graeco 

àXtafsToç  i.  e.  aqiiila  maris  dictas;  necpie 
alla  de  bac  ave  mentio  in  S.  Scriptura 
occiirrit.  Onlcelos  N17Î7  explicat,  quod 
ïarg'.  hieros.  pro  D13  babet(v.  GRYPS)  ; 

idem  Targuin  hic  NTai^  exponit,  versio 
samaritana  riTI!;,  Graecus  venetus  yûjra. 
De  aliis  testibus  antiquis  non  satis  vide- 
lur  constare.  —  Nomine  hebraico  aqiii- 
lae  vel  vulturis  specicm  significari  e\ 
contextii  apparet.  Quaenam  vero  in  i»ar- 
ticulari  designetur,  ex  solo  nomine  haud 
facile  quis  dixcrit.  Nominis  etyn;plogiam 
iuxta  interpretationem  Hebraeorum  se- 
culus  Bochartm  r\i2VJ  (cum  j  epenthi'- 
tico  formatum)  et  xn!;  (n"t1")  Chaldaeo- 
rimi  ad  radicem  "y  revocat  atque 
ai[uilam  validam  scu  valeriam,  nigram 
scilicetgraeco  nomine  [j-EXavaistov  dictam, 
exponit.  Quam  cum  Aristoteles,  flinma, 
al.  interaquilas«minimam  magniludine, 
viribus  praecipuam,  colore  nigrican- 
tem  »  describant  {Aristot.  Hist.  an.  IX. 
22  al.  32,2;  Plin.  X.  3,6;  cf.  Homer.,  II. 
21,252  s.),  haud  improbabiliter  quis 
eam  Pandion  haiiaetum  Cuvier  esse  dixe- 
ril,  non  quidem  omnino  minimam  aqui- 
larum,  sed  plerisque  minorem  atque  in 
Palaestina  satis  frcquentem.  Hoc  igitur 
sensu  Hebraeorum  cxplicatio  cum  LXX 
inlerpretum  et  S.  Hieronymi  auctorilate 
consentiens  r\izvj  esse  haiiaetum  proba- 
bile  ostendit.  Falso  autem  allerum  ha- 
iiaetum, a  Graij  albicUlam  dictum  quis 


intellegeret,  quae  in  Palaestina  vix  in- 
venitur.  Similem  vero  Pandionispeciem, 
omnium  aquilarumpalacstinensium  com- 
munissimam,  Circaetum  galUcum  Boie 
(^  C.  fjrachtjdactijlus  Temminck),  etiam 
eodem  nomine  significari  haud  impro- 
babile  videtur.  Aliae  aquilarum  species, 
qiias  Trislram  simul  comprehensas  sup- 
ponit,  eodem  vel  potiore  iure  sub  nomine 
l'kTJ  inlelleguntur. 

Cf.  Sam.  Bocharl,  Ilieroz.  II.  188-90,  éd. 
Rosenm.  II.  774-6;  /.  D.  Michaelis,  Siip- 
plem.  ad  lex.  hebr.  p.  1879  s.;  E,  F.  K. 
RoseiuniUler,  Handb.  d.  bibl.  Alterth.  IV. 
2,281;  L.  Leinjsohu,  Zool.  d.  Talmuds  167; 
H.  B.  Tristrani,  Nat.  Hist.  of  the  Bible  éd. 
8,184-6;  id.  Fauna  and  Flora  of  Palest.  101. 
107;  ./.  G.  Wood,  Bible  Animais  354  s.; 
P.  Culfrera,  Fauna  bibl.  293  s.;  Leunis- 
Ludwicj,  Synopsis  I.  1  éd.  3  p.  431;  Ph.  L. 
Maiiiti,  Naturgesch.  d.  Thiere  I.  2,516-9. 
522  s.;  .1.  E.  Brehm,  Tierleben  éd.  3,  Yl. 
307-11.315-28.332-6;  G.  Loreta,  La  zoologia 
nella  Bibbia  p.  117. 

L.    FONCK. 

HALICARNASSUS     v.     ALICAR- 

NASSUS. 

HAM,    urbs   praecipiia   Zuzim  (vide 

s.  V.). 

HAMATHAEUS  v.  AMATHAEUS  et 
EMATH. 

HAMDAN   (l'ran,     'Aaaoct),    primus 

filius  Dison  filii  Seir  Horraei  (Gen.  30, 
26);  idem  1  Par.  1,41  scribitur  Hamram 
(pnn,  'E[A£poV).    Aliis    nomen  Hamran 

videtur  esse  mendosum  {Gesenius-Buhl, 
Handwb.  éd.  13),  aliis  autem  nomen  ge- 
nuinum  {J)iUmanna.d  Gen.  36,26). 

HAMMATH  (nan,  Aîixàô,  Yulgata  : 

Calor),  pater  domus  Rechab  (1  Par.  2, 
55),  de  gente  Cinaeorum  secundum  Vul- 
gatam  :  Hi  sunt  Cinaei,  qui  venerunt  de 
Calore  patris  domus  Hechab.  Sed  F.  de 
Humrnelaucr  (Comm.  in  Num.  p.  190. 
197)  hune  textum  emendat  :  «  Hi  sunt 
hastati,  quorum  pater  est  Machmath  pa- 
ter Bcthrechal)  )>. 

HAMMOTH  DOR  (INT  DÉn  i.  e. 
thermae  Dor;  .\3[i.[xâ9,  A  'Eio-aGoiôp),  civi- 
tas  levilica  lilioruui  Gerson  in  tribu 
Nephthali  (los.    21,32).   Eadem   videtur 


U7 


IIAMMOTII    Doli. 


IIANAN. 


V4H 


(|ii;i('  lus.  I0,3ii  aiipellatur  l'jiialli    n'2n  ; 

"tiixaOaôaxs'O  o.\  rusioiie  noiiiiiiiKii  Kiiialli 
et  Reccalli;  A  "A[i.âO),  oadcrii  (|iioqii(' 
([uae     I     l»ar.   r.,7()[(»l]     llaniun  ,"ri72n, 

\a[ji(')Oi.  Atldiltiiii  Dor  (|iioino(lo  o\|)li- 
caiuliim  sil,  (liriicile  dictu  est.  —  Ely- 
inon,  ut  (li.viiiuis,  llicrtnas  indiral.  lain- 
vero  apiid  Klaviuin  los.  (Aul.  XVIII.  2,3; 
IJell.  iud.  IV.  1,3)  coniniernoraliir  vicus 
'A[i.|xaOoûs  (eilit.  Nii'se;  (\[1(h\  iioiiioii  ipso 
losepiiiis  iulcrprclaliii'  aqiias  calidasi 
prope  TilMM'iadnm  sitiis.  Idem  vicus  apud 
Talinudislas  audit  llaniatlia  xrD^n};  cl'. 
Nenbauer,  (Irographic  du  Taiinud  p.  207. 
Hoiiic  invcniuutur  cacdeui  tlieruiae  el- 
llommâm  iuxta  iacuni  Tiliciiadis  diuii- 
diae  fero  liorac  spatio  intVa  Tiiicriadeni 
{ Lightfoot.  Furrer,  Gurn'n,  Buhl,  Legen- 
dre). 

Verum  ex  lis,  quac  F.  de  Hummelauev 
de  linibus  Ncphthali  exponit,  Haninioth 
Dor  mullo  magis  aquiloncm  versus  quac- 
renda  est  lu  extremis  finibus  terrao 
proinissae  :  «  Augustiae  erant  prope 
illam  iiiter  Libauum  et  Hermonem,  ap- 
peiialae  Aditus  Hamatii,  rr^"  Niz'^  ". 

Cf.  Ligidfoot.  Centuria  chorographica 
Malthaeo  piaemissa  cp.  74,  0pp.  éd.  Leiis- 
(len  1699  11.  p.  224-225;  Furrer  iii  Zeitschr. 
d.  D.  l'ai. -Ver.  II.  1879  p.  5.5;  T'.  Guériii, 
Caillée  1.  270-273;  F.  Buhl,  Alt.  Pal.  I89fi, 
p.  114.  115;  Letjendre  apud  Vigouroux, 
Dict.  de  la  Bible  III.  408;  F.  de  Hiimme- 
lauer,  Comin.  in  los.  p.  441. 

HAMON  1  Par.  G,70[6I]  v.  HA.M- 
MOTH  DOR. 

HAMON  (^i^2n.  'E[j.£(j.awv),  urbs  tri- 
bus Aser  (los.  19,28).  ('eiisetur  es.se 
Khirbet  Umm  el-' Awnmid  ad  sepleni- 
trionem  Scahie  Tyriorum  (  Kâ$  el-^Sâqûra) 
et  prope  litus  uiaris  Mediterranci  (Guc- 
rin,  Buhl);  meridiem  versus  ab  istis 
ruinis  Wddi  el-Hi'imfil  et  'Ain  el-IIâ- 
mùl  vestigiuui  nominis  anliqui  Hamori 
prae  se  lei-re  pulanlur  {Van  de  Velde, 
liobinson,  <iui  vicum  Ilnmfd  celcroquiu 
ignotuui  in  Wi'idi  t'/-7/'7>w»/ uieuiorani  ; 
lUihl,  Legendre). 

Sed  F.  de  lliimmelancr  ad  los.  l'.t,2S 
llauiou  inlrr|)rt'lalur  lauces  KiiuUli  =^ 
llaniMiolii  Dor  inter  Lii)anuni  el  llernio- 
ueiii,    praeserlini   cinu    in    descriplioru' 


liiiium  .\s(;r  puuctuui  maxiim^  srpliMii- 
Irionale  tori'ae  [tromissae  igiiorari  \i\ 
potuerit;  ad  nbiectionem  llammotli  Dor 
esse  urbeui  iNepiilliali.  non  Aser,  idem 
iaterpres  resporidet  llamoii  ii.  I.  non 
dici  pertinuisse  ad  Aser,  sed  lermiuum 
Aser  pertigisse  usque  llamon. 

Cf.  Cuérin,  Galilée  II.  p.  lil-148.  173; 
Buhl,  Alt.  Pal.  189<)  |).  229;  Van  de  Velde. 
Meinoir  1858  p.  318;  liohiiisoii.  INeuere  bibl. 
Forscliunt;en  p  84;  Legendre  apud  Vigou- 
roux, Dict.  de  la  Bible  lll.  408-411. 

HAMRAM  V.  HAMDAN. 
HAMUEL     i/^Xian,    A     "A[xouï5X,     B 

omitt.),  liliusMasma  Simeonitae  (1  l*ai'. 
4,26). 

HAMUL.  Ç^ron,  l£[i.ouYÎX),  filius  mi- 
ner uatu  Phares  tilii  luda  ex  Thamar 
geniti  (r.en.  46,12;  1  Par.  2, a)  et  proge- 
uitoi"  llaumlitarurn  (Num.  26,21).  Eius 
posteri  1  Par.  nullibi  recensentur. 

HANAMEEL      (SxaJH,      '.Vva[JL£TÎX), 

lilius  Sellum  et  palruelis  leremiae  pro- 
phetae  (1er.  32,7.  8.  9.  12);exlocis  ci- 
latis  apparet  Sellum  et  patrem  leremiae 
fuisse  l'ratres  ;  unde  S.  Hieronymus  32,7 
ad  seiisum  rite  vertit  :  tilius  Sellum  pa- 
truelistuus;  hehr.  autem  legitur  :  tilius 
Sellum  palrui  tui.  lubente  Domino  ager 
Hanameel  a  leremia  propbeta  emitur  eo 
tempore,  quo  iam  exsilium  instat,  sed 
emitur  iu  signum  terrain  palaestinensem 
ludaeis  a  Domino  non  aul'erri,  sed  ser- 
vari.  De  qiia  emptione  agri  cf.  Knaben- 
bauer  ad  1er.  32,7  s. 

HANAN  q:n,  'Avâv).   1.  In  Vulgala 

1  Par.  't,'20  inter  lilios  Simon  recenselur 
Hinna  tilius  Manan,  sed  ex  hebr.  intelle- 
geiidus  est  Benhanan  filius  Simon  e\  gé- 
nère luda. 

2.  l'nus  ex  prinripibus  cognationum 
Heniamin,  qui  llierosolymis  habilabanl 

1  Par.  8,23). 

3.  Ultimus  inter  sex  tUios  Asel  ex  po- 
steris  Saul  (I  Par.  8,38;  9,44). 

4.  llauan  tilius  Maaclia,  fortasse  .Maa- 
cballiites   i.  e.  vel  ex  regno  Maaeba   vi'. 

2  Heg.  10,6)  vel  ex  urbe  Alxd  lîetbmaa- 
flia,  unus  ex  fortissimis  viris  iii  exer- 
ciiii  David  (1  Par.  11,43^. 

5.  l'iiiillanaii  recensenliu- iuler  Nalld- 


449 


HANAN, 


UANANIA,    IIANANIAS. 


i-50 


naeos,  qui  duce  Zorobabel  ex  caplivilate 
redierunt  (Esdr.  2,46;  Nch.  7,49). 

6.  Levitaqui  Esdrae  assisLebat  in  pu- 
blica  legis  leclione  (Neh.  8,7);  idem  forte 
est,  qui  iuter  signatorcs  foederis  enii- 
meratur  (Neh.  10,10[11]). 

7.  Unus  ex  principibus  populi,  qui 
foedus  ciim  Domino  renovatum  signa- 
runt  (Neh.  10,22[23]). 

8.  AliusHanan  (sed  LXX  Aîvav)  ex  iis- 
dem  principibus  populi  et  signatoribus 
(Neh.  10,26[27]}. 

9.  Filius  Zachur  fllii  Mathaniae  a  Ne- 
heuiia  constitutiis  super  horrea,  in  ([ui- 
bus  decimac  Irumcnti,  vini,  olei  conge- 
stae  erant,  ut  iuvaret  Selemiam  sacer- 
dotem,  Sadoc  scribam,  Phadaiam  levi- 
tani  praefectos  horreorum  (Neh.  13,13). 

10.  Filius  legedeliae  hominis  Dei 
(Vulg.),  rectius  homo  Dei  i.  e.  propheta, 
qui  fihos(probabilissimediscipulos)  sues 
erudiebat  in  gazophylacio  (1er.  3b, 4); 
additur  1.  c.  hoc  conclave  fuisse  prope 
conclave  principum  et  super  conclave 
Maasiae,  quae  descriptio  aequalibus  le- 
remiae  rem  clare  exhibebat,  nobis  autem 
non  multum  lucis  alTcrt. 

HÂ.NANEEL    (S^Jan    S'i^Z,     r.ûpyoç 

'.\vavsYjX,  Vulg.  turris  Hananeel),  lurris 
în  muro  lerusalem  septemtrionali  iuxta 
turrim  Eniath  seu  Hammea  posita  (Seh. 
3,1  ;  12,39),  ita  quidem  ut  a  porta  pi- 
scium  seu  a  termino  occidentali  per 
turrim  Hananeel  et  turrim  Emalh  ad 
portam  ovium  seu  terminum  orientalem 
perveniatur  icf.  Rïess,  Bibel-Atlas,  Tab. 
VIII).  Praetei  oa  turris  Hananeel  designa- 
tur  ut  terminus  urbis  instaui^andae  (1er. 
31,38)  et  nova  terrae  complanatione 
exaltandae  (Zach.  14,10). 

HANANI    iJin,   'Avavt,   rarius   Ava- 

vloii).  1.  Unus  ex  filiis  Heman  cantoris 
el  Videntis  David  régis,  praefectus  duo- 
deviccsimae  classis  cantorum  Domini 
(1  Par.  23,4.  251. 

2.  Propheta  qui  Asa  rogem  luda  re- 
prehendit,  quod  fiduciae  in  Deum  im- 
memor  amicitiam  Benadad  I.  régis  Da- 
masci  auro  et  argento  sibi  coëmerit 
(2  Par.  16,7);  ob  hoc  vituperium  pro- 
pheta ab  Asa  in  nervum  missus  est  (16, 
10).  Idem  ferlasse  est  : 

LEXICOIV   BIBLIC 


3.  Hanani  patcr  illius  lehu  Videntis, 
qui  contra  Baasa  regem  Israël  prophe- 
tavit  (3  Reg.  16,1.  7)  et  losaphat  regem 
luda  reprehendit  (2  Par.  19,2;  20,34;. 

4.  Sacerdos  qui  tempore  Esdrae  duxe- 
rat  uxorem  alienigenam  (Esdr.  10,20). 

5.  Fraler  Nehemiae,  qui  anno  vige- 
simo  Artaxerxis  Longimani  Hierosolymis 
Susa  ad  Neliemiam  profectus  est  euni- 
que  de  aftlictione  ludaeorum,  qui  ex 
captivitate  redierant,  certiorem  fecit 
(Neh.  1,2;;  idem  postea  a  Nebemia  con- 
slitutus  est  praefectus  custodum,  qui 
portis  lerusalem  invigilabant  (Neh.  7,2). 

6.  Levita  quidam  tempore  Nehemiae 
(Neh.   l2,3o[36]). 

HANANIA,      HANANIAS     (.HJ^n 

etîni;;n;    Avavfa,  Avavîa;). 

1.  Unus  ex  principibus  cognationum 
Beniamin,  qui  Hierosolymis  habitabant 
(1  Par.  8,24). 

2.  Unus  ex  filiis  Heman  cantoris  et 
Videntis  David  régis,  praefectus  deci- 
mae  sextae  classis  cantorum  Domini 
il  Par.  25,4.  23). 

3.  Unus  ex  praecipuis  ducibus  milita- 
ribus  Oziac  régis  luda  (2  Par.  26,11). 

4.  Pater  Sedeciae  principis  cuiusdam 
sub  loakim  (Eliacim)  rege  luda  (1er 
36,12). 

5.  Filius  Azur,  Beniaminita,  oriundus 
de  Gabaon  urbe  sacerdotali  ac  proinde 
ipse  forsitan  sacerdos,  pseudopropheta 
tempore  Sedeciae  régis  luda  (1er.  28, 
1-17).  Is  anno  quarto  Sedeciae  in  templo 
vaticinatur  post  duos  annos  contrituni 
iri  iugum  babylonicum.  leremias  ad 
critérium  de  prophetis  Deut.  18,22  da- 
tum  provocans  eius  oraculum  suspectum 
reddit.  lUe  vero  suum  vaticinium  con- 
tlrmat  actione  symbolica  scil.  tollens 
catenara  seu  iugum  (symbolum  iugi 
babylonici  1er.  27,2)  de  \'olIo  leremiae 
illudque  confringens.  Sed  leremias  ser- 
mone  Domini  accepto  denuo  praedicit 
iugum  babylonicum  esse  subeundum  et 
Hananiae  mortem  eodem  anno  futuram 
annuntiat.  Mortuus  est  pseudopropheta 
eodem  anno  mense  septimo  i.  e.  altero 
post  fictum  illud  oraculum  (cf.  1er.  28, 
1.  17). 

6.  lerias  fUius  Selemiae  filii  Hana- 
niae erat  custos  portae  Beniamin,  quae 

UM.  —  T.  u.  —  i:> 


V5l 


IIANANIA,    IIANANIAS. 


IIANON, 


a:>> 


ia  imiri»  aniiqiio  (socumlo;  ivspondubal 
liodifTiiae  porlac  ilainasccnae  in  soptom- 
Irioiiali  iirliis  paitc;  islo  Icreiniaui  ap- 
prelu'udit  dicens  :  ad  Chaldaoos  prol'iigis 
(1er.  .S7,i2[l3]).  Aliqui  piitant  istiim 
custoiloin  portae  fiiis>^e  nopotciu  llaiia- 
niae  psciul(ipi'0[>liolac  (28,1  ss.)  ac  proiii 
('\  spirilu  vindiclac  egisso  conlra  icrc- 
miam;  res  forsitan  ita  se  liabel,  sed  est 
incerta. 

7.  Filius  Zorobabel  (1  l»ar.  3,19.  21). 
Siispicaliir  Hervei/  {Smith-FuUer,  Dicl. 
ot'  tho  Bible  I.  1275)  eundoni  esse  loanna 
('Itoavvâv  SCU  'Iioavvài;)  filium  Resa  filii 
Zorobabel  in  genealogia  Cdnisli  (Luc.  3, 
27),  Resa  aulem  (chaUl.  N'kZJn  princeps) 

esse  glossani  c\  niargine  in  tcxtuin  trans- 
lalam  et  noniini  Zoi^obabel  praoiixam. 

8.  Unus  de  filiis  Bebai,  qui  uxorcs 
alienigenas  duxerant  tempore  Esdrae 
(Esdr.  10,28). 

9.  Filius  Selemiae  in  aedificando  muro 
lerusaiem  occupalus  iNeh.  3,30). 

10.  Princeps  donius  seu  arcis  hioro- 
solymitanae,  quae  erat  a  septemtrione 
templi;  is  una  cuin  Hanani  ;v.  HANAM 
5)  a  Xehemia  conslitutus  est  praefectus 
custodum,  qui  pm-tis  lerusaiem  invigi- 
labant,  quoniani  quasi  vir  vcrax  et  ti- 
inens  Dcum  plus  céleris  videbatur  (Neh. 
7,2). 

11.  Unus  ex  principibus  populi,  qui 
foedus  cum  Deo  renovatum  signarunt 
(Neh.  10,23[24]). 

12.  Princeps  familiae  sacerdotalis  le- 
remiaein  diebus  loacini  pontificis  (Neh. 
1"2,12). 

13.  Sacerdos  tuba  canons  in  dedica- 
tiono  mûri  lerusaiem  (Neh.  12,40[41]). 

HANATHON  (]h3n,   'AfxciO ,    A    'Ev- 

vaûtôO;,  urhs  in  lormino  seplemtrionali 
tribus  Zabulon  (los.  10,14);  hodic  viens 
Kefr  'Anan  ad  orientem  el-Râme  seu 
Ramae  Galilaeae  ot  in  tinibus  utriusque 
(ialilaeae,  superioris  et  int'erioris. 

Cf.  Stirviuj  of  Weat.  Pal.  Mem.  I.  205; 
Itiess,  Bibel-AUas  éd.  3  p.  15;  Legendre, 
Cartedo  laPalesline.  Practerea  v.  /.  Sc/iirarz, 
Das  hoiligo  Land  1852  p.  148;  Cannolij. 
Itinéraires  de  la  Terre  Sahite  18-17  p.  2C(). 
382.  i53;  A.  Neubauer,  Géogr.  du  Tairnud 
p.  178.  189.  22G;  V.  Giicrin,  Galilée  II. 
'l.')?;  F.  (le  Hionmelaiier  ad  los.  19,1  i. 


HANES  (0:r\)  legilur  Is.  30,4  :  prin- 
cipes eius  luerant  in  Zoan  (Tanis)  cl 
nuntii  eius  perveniunt  ad  Hanos  (hebr.); 
aliter  l^.X.X  ott  siVtv  h  Tâvst  ipyr]-^o\  <2yy^' 
Xoi  îcovr]pot.  His  verbis  Isaias  reprcliendit 
primores  illos  ludaeoruni,  qui  tempoir 
Ezechiae  a  parlibus  Aegvptioruin  sta- 
bant  et  spreto  Dci  consilio  opom  tlagi- 
taturi  Aegyplios  adierant.  Tanis  (hebr. 
Zoan,  hieroglypliice  Tan  vel  Ta)  est  urbs 
teriae  (iosen.  Textus  hebraicus  videtur 
indicare  aliquos  nuntios  (principes)  iain 
Tanim  pervenisse,  alios  aulem  adhuc  in 
itinere  Hanes  versus  occupari.  L'ndc 
Hanes  a  plerisque  censetur  urbs  in  mé- 
dia Aegyplo  inter  Nilum  et  canalem  Baljr 
Yussuf  sita,  apud  antiquos  Aegyptios 
appellata  Khinensii,  assyriace  K/iinriniihi, 
coptice  Hnes,  apud  Graecos  Heracleo- 
polis  magna,  apud  Arabes  Ahnâs  [Schra- 
der,  Dnigsch  ;  eadem  creditur  quae  "Avu- 
atçapud  Herodotum  ,2,137).  Duabis  istis 
urbibus  Tanis  et  Hanes  nominatis  a  pro- 
pheta  indicatur  ludaetDS  auxilium  eftla- 
gitasse  apud  reges  Aegypti  tum  inferio- 
ris  tum  mediae. 

Cf.  Schrader-Whitehouse,  Caneif.  lu- 
script,  and  Old  Test.  II.  103;  Brngsch, 
Geogr.  Inschriften  altaegypt.  Denkmaler  I. 
p.  233;  idem,  Dict.  géogr.  de  l'ancienne 
Egypte  p.  691. 

HANIEL   (Sxi^n,   'AvstrjX) ,  princeps 

et  dux  bcUicus  in  tribu  Ascr  (1  Par.  7, 
39).  Idem  nomcn  hebr.  gerit,  qui  in 
Vulgata  scribitur  HANNIEL. 

HANNI  {Kethib  12^,   Qeri  i:!?:  l.XX 

omittunt,  cod.  x  'lavà),  levila  tempore 
Zorobabel  (Neh.  12,9).  Idem  nomen hebr. 
gerit,  qui  in  Vulgata  scribitur  ANI. 

HANNIEL    ('■^Xi:n,     'Avcir^X),    tilius 

Epliod  de  tribu  Manasse,  unus  ex  viris 
ad  dividendam  terram  cisiordanicam 
electis  (Num.  31,23). 

HANON  {yiT\,    'Avvwv,    "Aviv.   tililis 

Naas,  rex  Ammon,  qui  legatos  David 
ipsum  de  morte  Naas  patris  consolât uros 
ignominiosc  tractavit  atque  tali  igno- 
minia  giavissimum  illud  liellum  amm<>- 
niticum  concilavil  liliis  Animon  maxime 
exitiosum  ,2  Ueg.  10,1-4;  1  Par.  19, 
2-6). 


453 


liANUN. 


UARAN. 


454 


HANUN  Cj'ljn).   1.  Vir  qui  cuin  lui- 

bitatoribus  Zanoe  porlam  vallis  et  mu- 
rum  lerusalem  usqiie  ad  portam  sterqui- 
linii  instauravit  (Neh.  3,13;  LXX  'Avoûvl. 
3.  Filius  sextus  Seleph  in  iiiuro  leru- 
salem instaurando  occupatiis  (Neh.  3, 
30;  LXX  'Avo')|x). 

HAPHAM   (DSn,    /Uœsîv) ,  lilius  Hir, 

lieniaminita  (1  Par.  7,12);  v.  HAPPHIM. 

HAPHARAM  (ansn;  'Ayt'v,  A  'Acps- 

paeta),  urbs  tribus  Issachar  (los.  19,19). 
Onôra.  (éd.  Lag.  94,28  et  223,  61)  assi- 
gnat vicuni  Apharea  ('Âcûpa(a)  6  mil.  pass. 
aLegioue  [Ledjdjûn)  septemtrionera  ver- 
sus. L'nde  agnoscitur  esse  Khirbet  el- 
FarrJye  inter  Legionem  et  montem  Car- 
me! [Conder,  Riess,  Biihl).  Sed  Wilson 
et  Legendre  dubia  movent  contra  hune 
situm,  qui  nimiuin  occidentem  versus 
absit  a  reliquis  urbibus  una  cum  Ha- 
pharaim  nominatis. 

Cf.  Conder  la  Siirveij  of  Wesi.  Pal.  Mein. 
II,  48.  58;  Eie^s,  Bibel-Allas  éd.  3  p.  15; 
F.  Biihl,  AU.  Pal.  1896  p.  210;  Wilson 
apud  Smith-Fuller,  Dict.  of  Ihe  Bible  I. 
1283;  Legendre  apud  Vigouroux,  Dict.  de 
la  Bible  III.  420. 

HAPHSIBA  (ni-ii'ETl  i-  e.  benepla- 

cituni  meum  in  ea;  A|i6d£),  uxor  Ezeciiiae 
et  mater  Manassis  regum  luda  (4  Reg. 
21,1);  loco  parallelo  2  Par.  33,1  eius 
mentio  non  fit.  De  eius  indole  nihil  tra- 
ditum  est.  Exeoquod  uxor  Ezechiae  régis 
piissimi  erat,  aliqui  arguunt  ipsam  quo- 
que  eiusdem  fuisse  indoiis  et  ad  eam 
fortasse  alludi  verbis  quibus  Isaias  Sion 
alloquitur  :  tibi  dicetur  beneplacitum 
meum  in  ea  (Is.  62,4);  rectius  forte  dici- 
tur  prophetam  allusisse  ad  Ps.  15[16],3. 

HAPPHIM  (Disn,  'AiJLcp£(v)  1  Par.  7, 

15  idem  estacHaphaniBeniaminital  Par. 
7,12.  Nam  textus  1  Par.  7,lo  rorrigen- 
dusest,  ut  legatur  :  EtMachir  duxit  uxo- 
reiu  sororem  Hapham  etc.  Cf.  F.  de 
Hummelauer,  Comm.  in  Num.  p.  178. 

HARAD  {i-\n  yj,  r.r^yri   'Apâo,   Vulg. 

tons  qui  vocatur  Harad),  fons  iuxta  quem 
Gedeon  castrametatus  est  ante  proeUum, 
quo  Madianitas  confecit  (lud.  7,1).  A 
plerisque  ccnsetur  esse    Ain  Djâlûd  ad 


orienteni  url)is  lezrael  {Guérin,  liiess, 
Fahrngruber,  Liévin  de  Hamme,  Zanec- 
chia,  Buhl). 

Idem  probabilius  est  ille  fons  1  Reg. 
29,1  in  lezrahel;  v.  APHEC  4.  Praeterea 
v.  HARODI. 

Idem  fons  apud  équités  christianos 
medii  aevi  audiebat  Tubania  {Guilelm. 
Tyr.  22,26),  apud  milites  Saladini  (v. 
Bohaeddin,  Vita  Saladini  p.  33)  'Ain 
DjalCd  i.  e.  fons  Goliath.  Traditio  erro- 
nea,  quae  ferl  Goliath  iiiidcm  a  Davidc 
esse  occisum,  usque  ad  saeculum  4.  as- 
cendit  (Itiner.  Burdig.). 

Cf.  ]'.  Guérin,  Samarie  I.  308-310;  Riess, 
Bibel-Atlas  éd.  3  p.  15;  /.  Fahrngruber, 
Nach  Jérusalem  éd.  2  II.  163.  164;  Liévin 
de  Hamme,  Terre  Sainte  éd.  4  III.  79.  80; 
D.  Zanecchia,  La  Palestine  d'aujourd'hui 
1899  II.  608;  Biihl,  Alt.  Pal.  1896  p.  106; 
lliner.  Burdig.  :  Chilus  Stradela...  ibi  est 
campus,  iibi  David  Goliat  occidit  (P.  Geyer, 
Iliner.  hieros.  p.  19). 

HARAM  Neh.  12,13  v.  HARIM  1. 

HARAM   Is.   37,12.  Vide    s.  v:    HA- 
RAN  1 . 
HARAN  (pn).  l.Urbs  anliquissima 

Mesopotamiae  septeratrionalis  ad  occi- 
dentem vergentis  (Gen.  11,31.32;  12,4. 
3;  27,43;  28,10;  29,4)  ;  ad  hanc  urbem 
Abraham  primo  profectus  est,  cum  de 
Ur  Chaldaeorum  in  terram  Chanaan  mi- 
graret;  in  eadem  posteri  Nachor  fratris 
Abraham  sedes  suas  fixerunt,  unde  etiam 
vocatur  urbs  Nachor  (Gen.  24,10  ;  cf.  27, 
43).  Sennacherib  in  altéra  ad  Ezechiam 
regem  legalione  potentiam  Assyriorum 
iaclans  gloriatur  Gozan  et  Haran  et  Re- 
seph  etc.  ab  Assyriis  fuisse  subactas 
(4  Reg.  19,12;  Is.  37,12  ubi  Vulgata  le- 
git  Haram).  In  praeclara  descriptione 
commercii  Tyriorum  etiam  Haran  recen- 
setur  inter  emporia  Mesopotamiae  (Ez. 
27,23).  —  "Nomen  urbis  est  apud  LXX 
Xapp^v  (Xappa  Ez.  27,23),  apud  Assyrios 
Harran,  apud  Graecos  Kappai  [Ptolem. 
V.  18,12  [éd.  Mûller-Fischer  17,7]  et  alii), 
apud  Latines  Carrae,  Carrhae,  Charra 
{Plin.  V.  24,86  Garrhas  oppidum  Crassi 
clade  nobile  vocat;  Dio  Cassius  40,23  et 
alii);  erat  sedes  deae  Lunae  Sin;  ab 
Edessa(Orfa)  distabat  26  mil.  pass.  (Tab. 
Peuting.  XI  d);  sita  erat  iuxta  tluvium 


io: 


llAlUiN. 


IIAHIM. 


/l.M) 


Bilecham  {Balilji,  hodie  Betikh),  qui  in 
Euphralcin  iiifliiit;  regio  ui-bis  descrilii- 
liu-  iVuiuenlo  almudans  et  aiili(iuiliis 
t»ono  ciilta  |iraesoi'tiin  ope  canaliimi  o\ 
lluvio  (iediaioriiin  ((i"i«'/e//H,  Ti/r.  10/29; 
cf.  Ammian.  Mate.  XVIII.  7,3  s.);  coin- 
iiiercio  orat  aplissitna,  cnm  illuc  viae 
stratae  o\  Hal>\ionia  ol  a  siiui  IVrsico, 
altéra  Eiiplu'alis,  altéra  Tiiiiidis  ripam 
sequeiis  convergeient  el  indo  itcr  in  Pa- 
laestinain  pateret;  ([iiare  l'reqiientissi- 
niiis  ibidem  erat  iiiercatiis.  Eadem  urbs 
commenioratui-  Judith  r),l)(  Vulg.)  et  Act. 
7,2.  4;  sed  his  locis  Viilgata  scribit  Cha- 
ran. 

Cf.  Ritter,  ErJkimde  XI.  291  ss.;  W.  Àins- 
irorth,  Researchesin  Assyiia,  Babyloniaand 
Chaldaea  1838  p.  153;  1).  Clnrolson.  Die 
Ssabier  imdder  Ssabismiis  18.")f)  I.  p.  301-471: 
7<.  A.  Chesnei/,  Expédition  for  tlie  Survey 
of  Ihe  rivers  Euphrates  and  Tigris,  1850  I. 
p.  48.  lOG  s.  II.  p.  401.  426^  433.  460; 
Movcrs,  Phoenizier  II.  3,2')7;  .Sc/irader- 
Whitehoiise,  Cuneif.  Inscript,  and  Old  Te.st. 
1.  119;  Proc.  Soc.  Bibl.  Arch  XIII.  1891 
p.  385-391  ;  F.  Vigouroux.  La  Bible  et  les 
découv.  mod.  éd.  6  I.  p.  447  ss.;  £.  Sachaii, 
Keise  in  Syrien  und  Mesopotamien,  1883 
p  217  ss.  cum  tabulis  ruinarurn;  J.  Daller, 
Geogr.  u.  elhnogr.  Studien  z.  111.  u.  IV. 
Bucbe  d.  Kônige  1904  p.  308-310. 

2.  Haran  (/Appdtv),  ftlius  CalebAlii  Hes- 
ron,  ex  Epha  concubina  acnilu.'*  (1  Par. 
2,46). 

3.  Haran  (Neh.  I0,27[28])v.  H.\RI.M  2. 
HARBONA     (Esth.     1,10    K:i2in, 

0appâ  et  7,9  nii^in,  BouyaOâv),  tertius 

ex  septem  eunuchis  Assueri  i.  e.  Xerxis, 
qui  régi  suggessit,  ut  Aman  in  eodem 
patibulo  suspenderetur,  quod  Mardo- 
cbaco  paravcrat. 

HAREM  V.  IIAIIIM  2. 

HAREPH  ;^-in,  =]nn,    'Apsb),  prin- 

cops  popiili,  cuius  posteri  duce  Zoro- 
liabel  ex  captivitate  redierunt  (Neh.  7, 
24)  ;  joco  parallelo  Esdr.  2,18  scribitur 
lora  (mil,  Mwpâ).  Idem  nomen  Hareph 

legitur  inler  principes  populi,  qui  una 
cum  Nehemia  Ibedus  renovatum  signa- 
runt  (iNch.  10,10[20]). 
H  ARES    ascensus    (Dinn  n''^VG'^C. 


^vaSâaewç  'Apé?,  sed  Vulg.  ante  ortuni  so- 
lis)  vidctur  csse  nomen  loci  propc  Soc- 
colh  ab  oi'icnle  lordanis  (lud.  H,  13  et 
V.  SOCCOTII  T.  Peshitia  quoiiue  prae- 
bel  :  ab  ascensu  Din,  Theodotion  i-h 
àvaoâacw;  Woi;  (vel  ^pouç),  Symuiaeluis 
1X7:0  àva6âa£w;  tGjv  opôjv,  A(pulaà;;b  àvxooc- 
asto;  Tou   opu^aou.  Notiicn   hcbr.  est  DIH, 

propler  pausam  D"in.  Transsci-iptio  Hu- 
res sequilur  LXX  et  analogianicum  monte 
Hares  in  Vulgata  lud.  1,3"). 

RARES  mons  \.  BETHSAMES  1. 

HARET    nin  "IP,  propler  pausam 

mn;  Vulg.   saltus  Haret;  LXX  èv  -S/.u 

-aptV.   legentcs   VJ  pro  yjt;  Flav.   los. 

Ant.  VI.  12,4  et;  Idtpiv  Tzàlvi)^  sallus  in 
que  David  ex  consilio  Gad  prophetae 
spelunca  Odollam  rclicta  se  abscondit 
(1  Reg.  22,3;  F.  de  Hammelauer  ad  22, 
3);  erat  hic  saltus  in  terra  i.  e,  tribu 
luda  l'cf.  Flav.  los.  1.  c).  Opinantur  ali- 
qui  hune  saltum  non  difîerrc  ai)  ista 
silva  ad  oricnlem  Hebron  (1  Weg.  23,16. 
19;,  de  qua  diximus  s.  v.  HACHIL.\;  sed 
Onom.  {éd.  Lag.  96,27;  226,21)  dicit 
Arith  ubi  sedil  David  esse  vicum  Arath 
ad  occidentem  Aeliae  (Ieiiisalem\  No- 
men fortasso  oouservatur  in  vico  A7(rtr((s 
inler  Odollam  ['Id  el-Mû)  et  Halhfil  seu 
a  Hebrone  inter  septemtrionem  et  occi- 
dentem {Survcyof  West.  Pal.  Mem.  111. 
305  V 

HARHUR   p-^mn,     Apo-jp,     Agoûjl  . 

Nathinaeus,  cuius  posteri  duce  Zoroba- 
bel  ex  captivitate  redierunt  (Esdr.  2,51  ; 

Neh.  7,53). 

HARIM    (Din).    1.  Nomen  l'amiliae 

sacerdotalis.  Harim  (Xapi^6)  erat  princeps 
classis  sacerdotalis  lerliae  inler  21  a 
Davidedesignatas  (1  Par.  24,8).  Filii  Ha- 
rim Babylone  redierunt  1017  sacerdoles 
(Esdr.  2,39  codex  A  'Hpéji,  H  omitlit: 
Neh.  7,42  Vulg.  Arem,  LXX  HpâjiV 
Eiusdem  nomine  duobus  aliis  locis  Iota 
lamilia  designari  videlur  :  Esdr.  10.21 
quinque  lllii  Harim  ("llpâ[A)  sacerdoles 
uxores  alienigenas  dimittcre  iubeuhii- 
et  Neh.  10,5  inler  sacerdoles,  qui  uua 
cum  Nehemia  loedus  l'enovalum  sigua- 
luiil,    niimin.dui'    llariMii   iKipia).    Idem 


IIARIM. 


HASABIA,    UASABIAS. 


458 


nomen  iam  legitur  in  numéro  sacerdo- 
Uim  tempore  Zorobabel  et  losue  ponli- 
ficis  (Neh.  12,3  :  DHI,  Rlieum,  B  omit- 
lit,  N  Tsoûjji,  qiiod  nomen  mendo  lihra- 
rii  pro  Harim  positum  est)  et  item  m 
tempore  loacim  filii  losue  (Neh.  12,i:j 
Vulg'.  Haram,  x  'Opsiz,  B  omittit). 

2.  Nomen  familiae,  cuius  filii  320 
duce  Zorobabel  ex  captivitate  redierunt 
(Esdr.  2,32  Vulg.  Harim;  Neh. 7,35 Vulg-. 
Harem  ;  LXX  utroque  loco  'Hpaii.)  ;  nomen 
Harim  videtur  esse  loci,  sicul  etiam  no- 
mina,  quae  praecedunt  et  sequnntur. 
Octo  eiusdem  familiae  Herem  ('UçA[x) 
uxores  alienigcnas  dimittere  iussi  sunt 
(Esdr.  10,31).  Idem  nomen  (Vulg.  Haran, 
I.XX  'Hpajj.)  legitur  inter  signatures  foe- 
deris  (Neh.  10,2?[28]\  Inter  eos  qui 
Nchemiam  iuverunt  in  mûris  lerusalem 
aedificandis,  eral  Melchias  filius  Herem 
(Neh.  3,11). 

HARIPH  (=]nn,  'ApHiV),  filius  Hur,  fi- 
lii Caleb  et  Ephralha,  pater  (possessor) 
Bethgader  urbis  luda  (1  Par.  2,oi). 

HARMA  urbs  v.  HORMA  1 . 

HARNAPHER     (HEJin,     'Avaptpâp), 

unus  ex  filiis  Supha  de  tribu  Aser  (1 
Par.  7,36). 

HARODI  ("i-'inn,  o  Touoaroç)  cogno- 

menSemma  et  Elicaheroum  ex  triginta 
septem  Gibborim  David  (2  Reg.  23,25); 
vide  ARORITES  2.  Indicari  videtur  urbs 
Harod,  ex  qua  oriundi  erant.  Aliqui  su- 
.•^picantur  talem  urbem  fuisse  prope  fon- 
lem  Harad  (hebr.  Haiod),  iuxta  quem 
Gedeon  castrametatus  est  ante  proelium, 
quo  Madianitas  confecit  (lud.  7,1)  ;v.  HA- 
UAD.  Scd  nulla  urbs  eius  nominis  inno- 
(escit. 

HAROMAPH  (s^ann,  'Epojsj.aô),  pa- 
ter ledaia  tempore  Nehemiae  (Neh.  3, 
10). 

HAROSETH     (n'kZTin,      'ApiatoS)    seu 

plenius  Haroseth  gentium  erat  arx  mu- 
nila,  in  qua  Sisara  dux  militaris  a  labin 
rege  Asor  constitulus  est,  ut  Israël  itas 
opprimeret  (lud.  4,2)  ;  Sisara  cum  cxer- 
citu  valido  et  900  curribus  in  planiliem 
torrentis  Cison  profectus  est  (4,13);  illuc 
eius  exercitusa  Baracfusus  fugam  arri- 


puit  (4,16).  A  plerisque  Haroseth  agno- 
scitur  vicus  el-Hnrith/e  ad  ripam  dexte- 
ram  torrentis  Cison  {el-Mugatta')  siius 
in  angusliis,  quibus  planifies  Esdrelon  a 
planifie  Ptolemaidis  (Accho)  seiungitur. 
Contextui  biblico  certe  multo  minus  sa- 
tisfacit  opinio  aliorum,  qui  Tell  Uarra 
inter  lacuni  Hâle  et  Cèdes  Nephthali 
praeferunt.  —  Vide  SISARA  et  BARAC. 

Cf.  Siirvcy  of  West.  Pal.  Mem.  I.  270; 
Tlwmson,  The  Land  and  Ihe  Book  II.  p.  14.3; 
D.  Zaneccliki,  La  Palestine  d'aujourd'hui 
1899  II.  678. 

HARSA    (xy;"in,     'Apriaoc,     'Aoauxv), 

Nathinaeus  cuius  posleri  duce  Zoroba- 
bel de  captivitate  redierunt  (Esdr.  2,52; 
Neh.  7,54). 

HARUPHITES  {Kethib  iS^HH, 
Qeri  ''2''"inn;  ô  Xapa-.oirjX)  cognominatur 

Saphatia  Beniaminita,  qui  Davidi  in  Si- 
celeg  fugitivo  se  adiunxit  (f  Par.  12,5). 
Indicari  videtur  eius  urbs  patria  Ha- 
ruph  vel  Hariph.  De  urbe  quoque  intel- 
legi  potest  Neh.  7,24  :  filii  Hareph,  sicut 
7,25  filii  Gabaon  etc.  Conder  {Suney  of 
West.  Pal.  Mem.  III.  313)  urbi  Haruph 
correspondere  pulat  Kkù-bet  Kharuf  ad 
meridiem  'Id  el-Mft  (Odollam)  in  mon- 
tanis  luda;  hoc  supposito  ille  Beniami- 
nita oriundus  erat  ex  oppido  tribus 
luda. 

HARUS  (ynn,  'Ap°"Oi  pater  Messa- 
lemeth  matris  Amon  régis  luda,  oriun- 
dus de  leteba  (4  Reg.  21,19). 

HASABA  (HTklJn,  'AaouSâ) ,  unus  de 
filiis  Zorobabel  (1  Par.  3,20). 

HASABIA,    HASABIAS    (mï?n, 

inilîîJn;   'A3£6(,  'Aaa6fa?, 'Aaa6(a,  'AcjeSta; 

Vulgata  etiam  Hasebia,  Hasebias  1  Par. 
9,14;  Neh.  3,17;  10,11;  12,21.  24). 

1.  Levita  de  stirpe  Merari  ex  génère 
Ethan  cantoris  (f  Par.  6,45[30]). 

2.  Levita  de  stirpe  Merari  (1  Par. 
9,14). 

3.  Levita,  filius  Idithun,  praefectus 
duodecimae  classis  cantorum  tempore 
Davidis  (1  Par.  25,3.  19). 

4.  Hebronita  i.  e.  ex  posteris  Hebron 
filii  Caath,  dux  1700  virorum  cognatio- 
nis  suae,  qui  iussu  Davidis  procurabant 


450 


UASAlilA,    IIASABIAS. 


IIASEROTU. 


i(>() 


minisleiia  liiin  sacra  liim  civilia  liaiis 
(123?.-  lordanciii  1.  <>.  hoc  loco  in  Palae- 

slina  occidciilali  [i  Par.  26,30).  Ab  lioc 
lortasse  non  dillerl 

5.  Filins  Camiicl  priiiceps  tiilms  Lcvi 
lempoi-e  Uavidis  (1  Par.  27,17). 

6.  Princcps  (luiilam  levitai-iim,  oClicio 
fimgens  in  soll(>iiini  pascliale  a  losia 
rcge  cclebralo  (2  Par.  35,9  . 

7.  I.ovila  ex  stirpe  iVIcrari,  qui  Esdra 
duce  a  Chaspiiia  Hierosoiyma  asccndit 
(Esdr.  8,19)  et  in  ipso  itinere  cuslodiani 
donoruni  pro  tcniplo  oblalorum  g:ercbat 
una  cuiii  Sarabia  seu  Serebia  (8,24); 
idem  est  cum  Hasebia  principe  levita- 
rum  iNeh.  10,1 1[12]  et  12,24. 

8.  Princcps  dimidiac  partis  vici  Cci- 
lae,  qui  partcm  nniri  lerusalem  aedifi- 
cavit  (N'eb.  3,17). 

9.  Filius  Boni,  levita  post  instauralio- 
nem  (Neb.  11,1;;). 

10.  Avus  Azzi  episcopi  levitarum,  qui 
post  instaurationem  in  templo  ministra- 
banl.Neh.  11,22;. 

11.  Sacerdos  ex  famiiia  Helciae  in 
diebus  loacim  pontificis  i.  e.  in  genera- 
tione  post  reditum  ex  captivitale  (i\eb. 
12,21). 

HASADIA  (nnon,  'Aaaôta),  unus 
de  filiis  Zorobabel  (1  Par.  3,20;. 

HASARSUHAL,      HASERSUAL 

{^'J"C  "lÂ*n  i.  e.  pagus  vulpis;  XoXaaatoXa, 

'ApaioXâ,  "EaspoouâX,  'EaepaoacX),  urbs  in 
meridiana  plaga  tribus  luda  sita  (los. 
15,28;,  tribui  Simeon  attributa  (los.  19, 
3;  1  Par.  4,28;,  post  exsilium  a  liliis 
luda  habitata  (Neh.  M, 27).  Situs  est  du- 
bius.  Aliqui  coniiciunt  Khirhet  Tha'll 
(ruinae  vulpis),  quem  locum  commémo- 
rai Robinson,  Palaestina  IH.  8G2. 

HASARSUSIM .  H ASERSUSA 
(HD'D  ■'Vn,  D'CC  ■'ïn  i.  c.  i)agu3  equo- 

rum;  Sapaouafv,  'll(jn(îou(3îtoa{v),  urbs  tri- 
bus Simeon  in  plaga  meridiana  tri- 
bus luda  sita  (los.  19,5;  1  Par.  4,31). 
Guèrin,  Judée  III.  172  suggerit  ruinas 
Kliirbet  Sùsit/e  a  meridie  Hebron  nec 
procul  ab  Esliiemo  et  Maon  sitas.  Sed 
adverte  inter  urbes  méridionales  tribus 
luda  los.  15,31  loco  llascrsusa  cnume- 
raii  Sensenna.  Unde  conciuib^-c  pi'onum 
est  nomcn  inbis  fii'iiiiilivuin  l'iiisse  Sni- 


senna,  pro  lioc  aulem  pMsImiKhmi  iio- 
njen  allerum  piujus  equorum  substilu- 
lum  esse;  aetatt;  enim  salomonica 
mentio  lit  civilatum  curruum,  equi  et 
quadrigae  ex  Aegy[)to  coemcbantur; 
unde  mutalio  iioniinis  antiijui  in  jxigum 
equorum  facile  ex|)[icatur;  cl",  s.  v.  BETII- 
MAUCllAMUTli  et  vide  SENSENNA. 

HASBADANA  (^:^3^;^,  B  omittit, 

A  'Aaaoaapiâ),  unus  e  viris,  qui  Esdrae 
verl)a  legis  rccitanti  a  latere  steterunl 

(Neli.  8,4). 

HASEBIA.  HASEBIAS  v.  HASA- 
BIA,  HASAHIAS  2.7.  8.  11. 

HASEBNA  ;n:2\:;n,  Taa6avâ),  prin- 

ceps  populi,  qui  una  cum  Nebemia  foe- 
dus  renovatum  signavit  (Neh.  10,25[26]). 

HASEBNIA    (njJlC^n,    LXX    omit- 

tunl),  levita  tempore  Esdrae  (Neh.  9,5\ 

HASEBONIAS  (n''32w^n,  'Aaoavâfi), 

pater  Battus  tempore  Nehemiae  (Neh. 
3,10). 

HASEM  V.  HASLM. 

HASERIM       (nnÏM,      'Aar,owO,     A 

'Aar^ptoÔ,  Itala  :  Asaroth)  legitur  Deul. 
2,23  :  Hevaeos  qui  habitabant  in  Hase- 
rim  ùsque  Gazam,  Cappadoces  (Caphto- 
rim)expulerunt.  Verum  niisn  sunt  se- 

pla  i.  e.  pagi,  viculi.  Unde  Hevaei  incolae 
primigenii  orae  Philisthaeae  designan- 
tur  agricolae,  qui  non  in  urbibus  et  op- 
pidis,  sed  in  se[)tis  bal>ilabanl:  v.  HE- 
VAEI 2. 

HASEROTH  (ni"iïn,  n'iïn  ;   'AarjpujO 

et  Deut.  1,1  AùXwv),  secunda  statio  Is- 
raelitarum,  postquam  de  monte  Sinai 
profecli  sunt  (Num.  ll,34[35];  13,1  [12, 
11>J;  33,17.  18);  prima  statio  eranl  So- 
pulcra  concupiscentiae,  lertia  Kethnia. 
Haserolh  communiter  censetur  esse 
'Ain  Khadra  a  moule  Sinai  18  horis  ili- 
slans  inter  septemtrionem  et  orientem 
nec  procul  a  sinu  Aelanitico  in  via,  quae 
versus  'Aqaba  (Aelalh)  ducit  (Burvh- 
hardt,  liobhison,  Stanley,  Pahner,  l\iess, 
Eiviild,  Lagntnge,  Yit/ouroiix);  buic 
oi)inioni  lavet  tum  simililudo  nomiui- 
Iniu  copia  atjuae,  quae  il>i  babetui'. 
PraiHerea  llaserolli  leyilur  Deul.    I.l 


i61 


HASEROTH. 


IIATTUS. 


462 


in  textu  illo  satis  vexato,  quo  Moyses 
inlegram  regionera  peregrinationis  deli- 
neat;  quattuor  prioribus  dictionibus 
(trans  lordanem,  in  deserto,  in  Araba,  o 
regione  maris  Rubri)  totam  peregrina- 
tionem  in  memoriam  rcvocat;  deinde 
aliis  nominibus  (Pharan,  Tbophel,  [La- 
ban],  Haseroth,  Dizabab)  cadeni  pere- 
grinationis regio  accuratius  definitur. 

Cf.  BurckJiardt,  Reisen  in  Syrien,  Palae- 
stina  etc.  éd.  Gesenius  II.  p.  808;  Robin- 
son,  Palaestina  I.  248  s.  111.  160.  170;  Slan- 
ley,  Sinai  and  Palestine,  1866  p.  81-83; 
Palmer,  The  désert  of  Ihe  Ex.odus  1871  II. 
312.  321.  322;  Riess .  Bibel-Atlas  éd.  3 
p.  15;  Eivald,  Geschiclite  des  Volkes  Israël 
éd.  3  II.  p.  270.  271  ;  LcKjramje  in  Revue  bibl. 
IX.  1900  p.  276  ;  F.  Vigouroiix,  La  Bible  et  les 
découv.  niod.  éd.  6  II.  p.  564,  565.  Sunt  qui 
hune  situm  pro  Haseroth  non  admittant  : 
Dillmann  ad  Num.  11,35;  H.  G.  Trumbull, 
Kadesh-Barnea  1884  p.  314. 

HASERSUAL  v.  HASARSUHAL. 
HASERSUSA  v.  HASARSUSIM. 

HASIM    [UXÔn,  B    omitt.,   A    'Aa66), 

cognalio  beniaminitica,  cuius  pater  erat 
Aher(l  Par.  7,12). 

HASMONAEI  v.  MACHABAEI. 

HASOM  v.  HASUM. 

HASOR  (1  Reg.  12,9)  v.  ASOR  1. 

HASRA  2  Par.  34,22  v.  ARAAS. 

HASSEMON  (]1a"^n,  LXX    omilt.), 

urbs  in  meridiana  plaga  tribus  luda 
(Jos.  15,27)  ;  enunieratur  inter  Molada 
et  Bersabec.  Est  ignota.  A  quibusdam 
putatur  eadem  quae  Asemona;  differt 
aiiteni  a  Hesmona  (vide  s.  vv.) 

HASSUB  V.  HASUB. 

HASUB    (li'a^n,    'Ajouo).    1.    Filins 

Phaliat  Moab  in  aediflcando  muro  Jéru- 
salem occupatus  (Neh.  3,11). 

2.  Alter  eiusdem  temporis  in  alia 
parte  mûri  aedificandi  occupatus  (Neh. 
3,23). 

3.  Signator  foederis  ex  principibus 
populi  (Neh.  10,23;  B  '.\cjoûO);  fortasse 
alteruter  ex  prioribus. 

4.  Lcvita  de  fdiisMerari  (Neh.  11,13); 
idem  scribitur  1  Par.  9,14  in  Vulgata 
Hassub,  LXX  'Aati6. 


HASUM  (D^irn,   'A<js[ji,  'Haâ(A).  1.  Fi- 

lii  Hasum  223  duce  Zorobabel  de  capti- 
vitate  redierunt  (Esdr.  2,19;  sed  Neh. 
7,22  :  Fini  Hasem  328).  Septem  de  filiis 
Hasom  uxores  alienigenas  dimittcre 
iussi  sunt  Esdr.  10,33).  Princeps  eius- 
dem familiac  inter  signatures  foederis 
recensetur  (Neh.  10,1S[19]^. 

2.  Unus  e  viris,  qui  Esdrae  verba  legis 
recitanti  a  Jalere  steteru)it  (Neh.  8,4;  B 
omitt.). 

HASUPHA  (NSIÙrn,  NSirn;  'Aaouçé, 

Aacpâ),  Nalhinaeus,  cuius  posteri  duce 
Zorobabel  de  captivitate  redierunt  (Esdr. 
2,43;  Neh.  7, 47 [40]). 

HATHATH      (nnn,      'AGaO),      filins 

Othoniel  filii  Cenez  in  genealogia  luda 
(1  Par.  4,13). 

HATIL   (Sit:n,    'Ateiiz,    'EyrjX),  unus 

de  servis  Salomonis,  cuius  posteri  duce 
Zorobabel  de  captivitate  redierunt  (Esdr. 
2,57;  Neh.  7,59). 

HATIPHA  (Nî:"it:n,  'ÂToucpd,  Wxzvjjik), 

Nalhinaeus,  cuius  posteri  de  captivitate 
redierunt  (Esdr.  2,54;  Neh.  7,36). 

HATITA    («"Clisn,     'AiriToc,    'Âtsitoc). 

Inter  ianitores,  qui  duce  Zorobabel  de 
captivitate  redierunt,  recensentur  filii 
Hatita  (Esdr.  2,42;  Neh.  7,46[45]^. 

HATTUS    (Urvcn;    Xariouç,    'Attou:, 

'Attouô).  1.  Sacerdos,  qui  cum  Zoroba- 
bel et  losue  ex  captivitate  rediit  (Neh. 
12,2);  ab  eo  nomen  videtur  habere  fa- 
milia  sacerdotalis,  quoniam  Hattus  re- 
censetur inter  signatores  foederis  (Neh. 
10,4[5]). 

2.  Hattus  de  filiis  David  cum  Esdra  ex 
captivitate  redux  (Esdr.  8,2).  Idem  for- 
tasse  est 

3.  Hattus  qui  1  Par.  3,22  inter  poste- 
ros  Zorobabel  (Vulgata,  LXX)  vel  saltem 
inter  posteros  David  (hebr.)  recensetur. 
Textus  Vulgatae  et  LXX  1  Par.  3,19  s. 
erroneam  lectionem  praebent,  textus 
hebraicus  ab  aliis  aliter  explicatur  et  for- 
tasse  corruptus  est  ;  sed  hoc  salteni  con- 
stat in  toto  contcxtu  1  Par.  3,19-24  nihii 
legi,  quo  liber  1  Par.  aetate  Esdrae  et 
Nehemiae  rccenlior  esse  demonstretur. 
Cf.  Cornely,    Introd.  II.  num.  110. 


\Cù\ 


11ATTI.;S 


IIEBDOMAS. 


464 


4.  llalUis  liliiis  llascltdniuo  in  aeili- 
lioamlo  nuiro  liMiisaleiii  occiipalus  Neli. 
H, 10);  iitriiiu  l'iieril  e\  faiiiilia  sacci'dd- 
lali  Haltiis  an  imila  (eiiis  paler  llaselio- 
nia  lorlassi^  est  llasfl>nia  lovita  Ncli.  '.i,;i) 
an  alius  virciusdcni  noniinis,  dirimi  ne- 
qnit. 

HAVOTH  lAIR  v.  lAIH  1  et  2. 

HAZAEL  ,^NTn,  SxnTn;   'A^ar;X),  l'CX 

Svriae.  Cum  Elias  versarclur  in  dcsorto 
prope  Horeb,  dixit  ci  Doniinus  :  vade  et 
revertcrc  in  viam  tuam  por  deserluni  in 
Daniascum,  cunique  pervencris  illuc,  ini- 
jics  Hazael  royem  siii)Ci'  Syriam  (3  Ite^j;-. 
19,15).  Uli  e\  4  Rej;-.  8, 13  collii^iUir,  Eli- 
seus  istnd  Doniini  mandaluni  exseqiiilnr 
anuuntians  Hazaol  :  «  oslendit  niihi 
Doniinus  te  re.neni  Svriae  fore  ».  post- 
quani  Hazael  missus  crat  a  Bcnadad 
rege  ad  Eliseum,  ut  de  ae;^rolalione 
prophelani  consulerel.  llazael  sequenli 
die  stragulo  niadelacto  Renadad  regem 
spiritu  intercluso  exstinxit  (4  Reg.  8,1j) 
et  se  regem  constiluit.  Quod  Eliseus  viso 
Hazael  tlLnis  praedixit  fore  ul  ille  plurinia 
mala  inferret  fdiis  Israël  (1.  c.  v.  12), 
abundc  implcluni  est.  Devicit  loram 
filium  Achab  in  pugna  apud  Ramoth 
(■alaad  et  ipse  lorani  vulneraius  est; 
lehu  quoque  ab  Hazael  vietus  est;  nam 
Uoniinus  coepit  taedere  super  Israël  et 
percussil  eos  Hazael  in  univorsis  tînibus 
Israël  a  lordane  contra  orientalem  pla- 
gam,  onineni  lerrani  (ialaad  et  Gad  et 
Ruben  et  Manasse,  ab  Aroer  quae  est 
super  torrentem  Arnon,  et  (Ialaad  et 
Basan  (4  Reg.  10,32.  33}.  Has  igitur 
regiones  Hazael  regno  Israël  eripuit. 
Etiani  loachaz,  lUio  leiui,  régnante  iratus 
est  furor  Domini  contra  Israël  et  tradi- 
dit  eos  in  manu  Hazael  régis  Svriae  et 
in  manu  Renadad  lilii  Hazael  (4  Reg'. 
13,3)  et  quantopere  regnum  Isi-ael  a 
rege  Syriae  oppressum  sit,  docemur  I, 
c.  V.  7  :  «  et  non  sunt  derolicti  loaebaz 
de  populo  nisi  quin([uaginla  équités  et 
decem  currus  et  decem  niillia  pcditum; 
inlerfecerat  eniin  eos  re\  Syriae  et  rede- 
geral  (juasi  pulverem  in  tritura  areae  ». 
lis  in  bellis  facla  sunt  quae  Eliseus 
praevidens  deflevit  dicens  ad  Hazael  : 
civilales  nuniilas  igné  succendes,  iuve- 
nes  interllfies  gladio  et  parvulos  elides 


et  praegnantes  divides  (1,  c.  8,12,.  IMi- 
gnavit  llazael  cpioque  contra  regnum 
luda  ;  cepit  cnim  (letli  urbem,  quam  Ro- 
boam  muniverat  et  quae  co  lempore 
ipinque  ludaeorum  fuisse  videlur;  insu- 
per dii(>\il  faciem  suam  ut  ascenderet 
in  lerusalem.  Qua  in  expeditione  inter- 
fecit  tunclos  principes  po|)uli  et  ingen- 
tem  egit  praedam.  Ut  ipsam  urbem  leru- 
salem ab  expugnatione  servaret,  loas 
rcx  tbesanris  templi  et  donuis  regiae  ad 
Hazael  missis  obtinuit  ut  Hazael  recede- 
rct  a  lerusalem  (cf.  4  Reg.  12,17.  18;  2 
l'ai'.  24,23.  24).  Nomine  ipsius  et  lilii 
oius  Amos  dynastiam  regum  Syriae  dési- 
gnât :  et  mittam  ignem  in  donnun  Azael 
et  devorabit  domos  Bcnadad  (Ani.  1,4). 
Etiam  in  inscriplionibus  cuneiformibus 
eius  fit  mentio;  narrât  qui|)pe  Salma- 
nassar  II.  :  anno  18.  regni  mci  transivi 
vice  décima  sexta  Eupbralen;  Haza-ilu 
de  regno  Damasci  ad  pugnam  mihi 
obviam  venit;  mille  centum  viginti  cur- 
rus eius  et  470  équités  eius  et  commea- 
tum  eius  cepi.  Pariter  narrât  anno  21. 
regni  sui  se  urbes  Hazael  régis  Damasci 
expugnasse. 

Cf.  Schrader-WIntehouse,  Cuneif.  In- 
script, and  Old  Test.  I.  197  s.  ;  Vigouronx, 
La  Bible  et  les  découv.  raod.  éd.  6  III.  479  s. 

HAZAIA,     HAZIA    ,nnn.     'O^sicî), 

vir  de  stirpe  Phares  in  genealogia  luda 
(Neh.  11,5). 

.     HAZIR  (nnn,  ""HÇi'p),  princepspopuli 

inter  signalores  foederis  uNeh.  10,20 
[21]).  Idem  nomen  liebr.  gerit,  qui  in 
Vulgata  scribiturHezir  (1  Par.  24,15). 

HEBAL  mons  v.  GARIZIM. 

HEBAL  (1  Par.  1,22)  v.  EBAL  1. 

HEBDOMAS.  Oinnes  fere  nationes 
praetcr  menses  et  dies  aliud  quiddain 
lixum  slatuere  cogebantur.  Apud  Baby- 
lonios  hebdoma's,  apud  Aegyptios  Grae- 
cos([iie  decas.  apud  Romanos  octas  in 
iisii  crat. 

Tempore  Patriarcliariiiii  iaiii  vestigia 
invcniuntur  lu'bdoniadis.  Si  Noe  non 
observasset  licbdoniadom,  cur  passus 
essetseptem  dies  Iransire  inter  einissio- 
nem  primac  et  sccundae  columbae  et 
ilerum   septem    dies    inter  enùssioaen> 


-165 


HEBDOMAS. 


HEBENINUS. 


466 


secimdae  et  teiiiae  columbae?  (Gcn. 
8,10.  12).  Clariora  hebdomadis  iiidicia 
simt  in  historia  lacob  patriarchac.  Ad 
([iicm  Laban  dixit  Gen.  29,27  :  Impie 
iiebdomadam  dierumbuiiis  copiilac  i.  c. 
nuptiarum  septiduum  CJ2'\à   quae     vox 

idem  valet  ac  graeca  s6ôo[i.aç).  Post  eius 
inortem  loseph  et  fratres  eiiis  célébran- 
tes exsequias  patris  in  area  Atad  impie- 
veriint  septeni  dies  (Gen.  50,10).  Cele- 
rum  quaestio  de  origine  hebdomadis 
intime  cohaeret  cum  quacstione  de  ori- 
gine sabbati,  quare  vide  plura  s.  v. 
SABBATUM. 

Inde  ab  aetate  Moysis  in  dubiiim  vo- 
cari  nequit  quin  ludaei  semper  hebdo- 
niadem  habuerint,  tum  ob  tertium 
mandatum  in  monte  Sinai  promulgatum 
(Ex.  20,8),  cuiiis  observantiae  postea 
iterato  monebantur  (Is.  o6,2;  58,3;  1er. 
17,24;  Lament.  2,6;  Ez.  20,16;  22,8) 
tum  ob  ca  quae  in  Novi  Test,  libris  le- 
gimus. 

In  omnibus  Veteris  ac  Novi  Test.  libris 
uni  tantum  eique  septimo  sive  ultimo 
hebdomadis  diei  proprium  nomen  indi- 
tum  est  sabbatum.  Ceteros  hebdomadis 
dies  verisimile  est  distiogui  solitos  esse 
numeris  co  modo  quo  fit  et  in  creationis 
descriplione  et  in  Novi  Test,  libris;  cf. 
Ex.  5,22  :  die  sexto;  Marc.  16,2  :  -fi  [iii 
Twv  dxooartov  et  lo.  20,19  :  tt]  [xtà  CTaê6d- 
Tojv,  insuper  Marc.  15,42  :  TrpoaâoSaTov. 
Sabbatum  et  in  Vetere  et  in  Novo  Test, 
saepius  totam  hebdomadem  désignât. 

Cf.  Giovanni  Schiaparelti,  L'astronomia 
neir  Antico  Te^tamento,  Miiano  1903;  éd. 
germ.  Die  Astronomie  in  Allen  Testament, 
iibersetzl  von  W.  LiUUhe,  Giessen  190i, 
p.  114-121. 

I.  G.  HAGEN. 

HEBENINUS  (minus  bene  ebeninus). 

1.  Hcbeninus  semel  tantum  in  Vulgata 

occurritEz.  27,15,  ubi  Tyrii  a  filiis  Dedan 

Tooîwv  LXX  cod.  B  Q,    'Apaot'wv  cod.  A 

ap.  Swete)  atque  ab  insulis  vel  oris  multis 

dentés  eburneos  et  hebeninos  [TC    nijlp 

ai^Z.T,  Kethib  □ijl\-;)    leguntur   mcr- 

catu  accepisse.  Dentés  S.  Hieronymus 
etiam  cum  D''J2n  haud  maie  coniungit, 
quia  Trusta  ligni  hebenini  duritic  ac 
splendore,  licet  non  colore,  aliquam  cum 


dentibus  similitudinem  retinent  ;  alii 
ni:np    solummodo   ad    "jur   referunt   et 

n'':in  «  ligna  seu  frusta  hebenina  »  ver- 

tunt.  Nomen  aliqui  cum  Gesenio  (Thés. 

s.  V.)  ad  pN'  (,=  pNj  revocant  et  liçjna 

îapidea  significari  volunt;  at  potius  exo- 
ticum  videtur,  in  linguam  hebraeam, 
sicut  postea  in  graecam  et  latinam 
translatum.  —  Versiones  antiquae  prae- 
ter  Symmachum  et  Vulgatam  expressio- 
nem  hebraicam  aut  non  intellexerunt, 
aut  corruptam  legerunt  :  LXX  Tor?  siaa- 
Yo;i.Évot?  {=  D\V2ln),  Peshitta  xnJllS 
thus  (=  n:2S),  Chaldaeus  yorc  pava- 
nes etc.  ;  Symmachus  vero  et  S.  Hiero- 
nymus à'6£voç,  lignum  hebeninum  inter- 
pretati  sunt,  id  quod  post  Bochartum  et 
Nie.  Fullenim  auctorcs  recentiores  com- 
muniter  admittunt. 

Cf.  Sam.  Bocliart,  Hieroz.  II.  140-5, 
éd.  Ho.senm.  II.  714-20;  Nie.  Fiiller,  Mi- 
scell.  Sacr.  6,14;  /.  H.  Ursinus,  Arboret. 
bibl.  572-5;  M.  Hiller,  Hierophyt.  I.  437-9; 
O.  Celsius,  Hierohot.  1.327. 

2.  Lignum  hebeninum  verum  est  os 
variarum  arborum  in  India  orientali  et 
insula  Ceylon,  atque  etiam  in  Africa 
orientali  crescentium,  ex  ordine  Ebena- 
cearum,  ex  quibus  praesertim  Diospyros 
ebenum  Retzius,  D.  melanoxylon  Rox- 
burgh,  D.  ebenastev  Retzius  aliaeque 
lignum  istud  pretiosissimum  praebent, 
quod  materiam  operis  torno  facti  atque 
intestini,  nigrore,  tlrmitate,  levore,  gra- 
vitate  maxime  insignem  suppeditat. 
Simile,  sed  minoris  pretii  est  lignum 
arboris  Dalbergia  melanoxylum  Perottet, 
ex  ordine  Leguminosarum,  quod  ex 
Africa  occidentali  in  Europam  afferlur. 
Praeterea  arbor  americana  in  insulis 
Antillis  crescens,  Brya  ehenus  De  Can- 
dolle,  eiusdem  ordinis,  lignum  hebeni- 
num viride  seu  falsum  praestat,  rubrum 
vero  seu  fuscum  frutex  in  insula  Creta 
indigena,  Ebenus  cretica  Linné,  ex  eo- 
dem  ordine. 

Cf.  C.  Sprengel,  Comment,  in  Dioscur. 
1,129;  E.  Boissier,  Flora  orlentalis  II.  554; 
Leunis-Frank,  Synopsis  II.  2  éd.  3  p.  120. 
134  s.  567. 

3.  Scriptores  antiqui  fréquenter  de 
ligno  hebenino  loquuntur,  quod  ex  India 


'é67 


iiebi;ni.\l's. 


IIEURAKUS. 


'H\H 


[Thcopki-.  Hi^L.  plaiil.  IV.  1,0;  cf.  1.  ;;,i 
s.;  6,1;  V.  3,1  etc.;  Dioscur.  Mat.  mod. 
1,129,  al.)  alqiic  etiam  praeslanlius  o\ 
Aethiopia  proveairo  pruL-tlicaiil  (Hnod. 
3,97.  11  i;  Diosc.  I.  c).  VcrgiUtts  ((Joorg. 
2,1 17j  solaiii  Indiain  nigriiin  hoitemiin 
l'eiTc  canit,  lortassc  Aetliidpiam  inttd- 
leyens  (cl",  (icoi-g.  4,292;  l'Un.  Xll.  4, 
17-20).  AegvplUs  pariler  ii;;iuiiii  hoc 
j^Taliun  erat  itcinqiie  As^ytiis  iiolum 
laisse  ac  nomine  usliû,  qiio  et  ligiium 
preliosisr^inuim  ri  lapis  niger  (doleriles) 
appcllaliir,  dosignatiim  esse  liaiid  im- 
probabililer  siippnnilur. 

Cf.  .1.  //.  Ldijanl.  MonuiiuMits  ot  Nineveh 
1.  55.  56  (ebiir  cl  ligna  in  tribuluin  afferun- 
tur);  Williinson-BircJi,  Manneis  aiid  cu- 
sloms  I.  413;  V.  Loret  in  Recueil  de  travaux 
VI.  1885,  125-30;  kl.  Flore  pharaonique  éd. 
2  p.  60  .s.;  A.  Er))tnn,  AegypU'n  f)59;  P.  Jen- 
sen  in  E.  Schruder,  Keilinschr.  Bibliolh.  III. 
1,36  s.  ;  Frd.  Delitzscfi,  Assyr.  Hdwb.  144  a. 

4.  Quaenani  ligni  hobeiiini  spccies  ab 
Ezechiele  intellegatur,  haud  facile  dixc- 
ris.  Plerique  indicum  supponuiit,  eo 
quod  lilii  Dedan,  tribus  scilicel  Arabiaiii 
meridionalem  Indiam  versus  habitantes, 
Tyrum  illud  dicantur  allulisse.  Sed  eo- 
dem  iure  aelhiopicuni  fuisse  diceretur. 
Dubium  etiani  movet,  quod  loco  Dedan 
LXX  Rhodios  hal)ent  eaque  lectio  pluri- 
bus  {Stade,  Coniill  al.)  videlur  praefe- 
renda,  cum  prophela  in  te\lu  citato  a 
septemtrionalibus  exorsus  ad  méridiona- 
les progredialur  et  v.  20  inter  alias  Ara- 
bum  tribus  denuo  Dedanilas  commemo- 
ret;  Rhodios  antem  (p""  pro  ni,  cf. 
Syr.  "jn)  facilius  quis  supponerel  ex  vi- 
cina  insula  Creta  lignuui  hebeninum 
fuscuni,  quani  nigruni  ex  reniola  Aelhio- 
pia  aut  remotiore  India  Tyruni  allulisse. 
At  cum  in  verbis  propbelicis  hebeninum 
lignum  ebori  addatur,  sicut  etiam  ab 
Herodoto  (1.  c.)  et  alibi  (cf.  inscript, 
cuneif.  Gudea,  Inscr.  R  col.  tj, 20-40; 
Noàuchodonosor,  col.  9,11.  —  Tribut, 
aelhiop.  in  sepulcro  liehhmara  ap.  Wil- 
klnson-Birch  op.  cil.  1.  pi.  II  A  el  Belc) 
iitrumque  coniuiigitui-,  nibil  obslal  quo- 
niinus  cum  obore  etiam  lignum  hebeni- 
num vcrum  c\  India  vel  Aethiopia  per 
mercalores  arabicos  Tyrum  allalum  di- 
camus. 


Cf.    A'.    /•'.  A'.    Roseniiiiiller,    llandb.   d. 
bibl.  Alterlh.  IV.  1,254  s.;  //.  O.  Lcnz,  Bol. 
d.  ait.  Gricch.  u.  Itonier550  s.  ;  /'.  Cullrera, 
Flora  bibl.     îGl  ;    /•'.   llamillon,  La  botani-        ■ 
que  de  la  Bible  136  s.;  //.  /{.  Trisiram,'S&\.        I 
Ilist.  of  tlic  Bible  éd.  8,349;  J.  H.  Balfoui\        1 
The  plants  of  llic  Bible,  éd.  nova  117-9.  1 

L.    FONCK. 

HEBER  nzn;    Xoowp,  Xa6cp,  "A6ap). 

1.  Filins  Raria  (Heria,  Brie)  «[uaili  lilii 
Aser,  progenitor  familiac  lleberilaruiii 
(Gen.  46,17;  Nuni.  20,4-J;  1  Par.  7,31); 
eius  ])osteri  enumerantur  1  Par.  7,32  s. 

2.  Filius  Mered  ex  tribu  luda,  genilus 
ex  uxore  ludaia  vel  polius  iudaea,  pater 
Socho  urbis  mentis  luda  (1  Par.  4,18; 
ASsioâ,  A  'AoÉp;  de  hoc  textu  vide  s.  v. 
BETHIA). 

3.  Princeps  cuiusdam  cognalionis  Gad 
inBasan(l  Par.  5,13;  'iî5r;ô\ 

4.  Unus  ex  posteris  Elphaal  de  tribu 
Beniamin  (1  Par.  8,17). 

5.  Unus  ex  posteris  Sesac  de  tribu 
Beniamin  (1  Par.  8,22;  "iiSôr),  A  "IÎ0150). 

HEBER  (127,    'Epsp).  1.  Filius  Sale 

lilii  Arphaxad,  pater  Phaleg  et  lectaii 
(Gen.  10,24.  25;  11,14  s.;  1  Par.  1,18. 
19.  25;  Luc.  3,35).  Etiam  Gen.  10,21 
Vulgata  et  LXX  nomen  propriuin  intclle- 
gunt.  Attamen  larchi  nomen  accipit  tam- 
quam  appcllalivum  :  transitus;  lilii 
autem  transitus  interpretandisuntTrans- 
euphratenscs  (cf.  F.  de  Ilummdaui'.r  ad 
h.  I.). 

2.  Filius  Elphaal  in  genealogia  Rfuia- 
min  (1  Par.  8,12;  LXX  'Ù^à). 

3.  Princeps  familiae  saeerdotalis  Amoc 
lempore  loacim  pontificis  (Neh.  12,20; 
R  t>l  A  omilt.). 

HEBRAEUS  (  E5paro;\  Eo  nomine 
iam  appellatur  Abram  Gen.  14,13  : 
Abrani  Hebraeus,  niy,  LXX  ô  rspâtrj;. 

(juam  vocem  plerique  explicant  :  advena 
li'anseuphralensis.  Quae  explicatio  si 
assumilur,  poslrri  Abiaham denominan- 
Inr  eregionc,  ex  quain  liM-ram  Ghanaan 
.\braham  iuunigravit.  .Vllera  explicationc 
nomen  derivatur  ab  llcber,  lilio  Sale, 
ita  ul  Abraham  eius(|ue  posleri  nomi- 
nenlur  descendeides  ab  Heber.  Isus 
nominis  llcbraei,  lifbraeorum  in  Vetere 
Teslamt'ulo   hic  est  :  usurpatiu'  iiumiMi 


469 


HEBRAEUS. 


HEBRON. 


470 


ab  alienigenis,  Gen.  39,14;  41,12;  Ex. 
J,16;  2,6;  1  Reg.  4,6.  9  etc.;  vel  etiam 
si  Israelita  cum  extraneis  loquitiu^  Gcn. 
40,13;  Ex.  1,19;  2,7;  3,18  otc.  vel  com- 
paratione  et  oppositionc  instituta  cum 
alla  iiatione  extranea  Gen.  43,32;  Ex. 
1,15;  2.11  ;  21,2  etc. 

In  librisNovi  Testamcnti  nomen  adlii- 
beUir  de  honiine  iudaicae  gentis;  cf. 
2  Cor.  11,22  Hebraei  sunt,  et  ego;  Pliil. 
3,0  Hebraeus  ex  Hebraeis.  Sed  strictiorc 
sensu  usurpatur  de  ludaeis  Palaestinam 
inbabitantibus  Act.  6,1,  qui  ita  distin- 
guuntur  ab  Hellenistis.  Vocabula  Beth- 
esda,  Gabbatlia,  Golgotha  quae  lie- 
braica  dicunlur  loan.  3,2;  19,13.  17  ad 
dialectum  aramaicam,  quae  Christi  tem- 
père lingua  erat  vulgaris,  referenda 
sunt;  itemquc  lingua  bebraea  Act.  21, 
40;  22,2;  26,14  aramaica  erit  intelle- 
genda.  De  antiqua  lingua  sacra  hebraica 
vox  adbibetur  in  Prologo  in  Eccli.  ;  alias 
liaec  lingua  vocatur  lingua  Chanaan  (Is. 
19,18)  et  iudaica  C4  Reg.  18,26;  Is.  36,11; 
Neh.  13,24). 

Quinam  sint  illi  Hebraei,  quibus  epi- 
stula  ad  Hebraeos  missa  sit,  recenti  tem- 
père multum  est  disceptatum  et  vix  est 
ulla  e  celebrioribus  ecclesiis  sive  in 
oriente  sive  in  occidente,  quae  non  ab 
uno  alterove  interprète  illam  epistulam 
missam  accepisse  dicatur.  Verum  si 
ea  ipsa  quae  in  cpistula  leguntur  serio 
examinantur,  dubiuni  esse  nequit  quin 
palma  danda  sit  ei  sententiae,  quae  con- 
stanli  quoque  totius  antiquitatis  suffra- 
gio  commendatur,  epistulam  esse  missam 
ad  ludaeocbristianos  palaestinenses, 
praeprimis  hierosolymitanos.  Nam  vix 
alibi  totus  coetus  e  Tudaeochristianis 
constabat,  nullis  admixtis  neophytis 
cthnicis;  coetus  iste  iam  ex  longo  tem- 
père exsistebat  (cf.  5,12);  primi  eius 
magistri  et  praepositi  lidem  martyrio 
listati  erant  (13,7);  olim  ipsi,  ad  quos 
scribitur,  magnas  experti  erant  perse- 
cutiones  (10,32)  ;  imminet  periculum,  ne 
aliqui  splcndore  cultus  levitici  in  tem- 
ple allecti  coetus  christianorum  deserant. 
Quae  omnia  apprime,  immo  unice  ad 
ecclesiam  hierosolymitanam  congruunt. 
Gur  stante  templo  et  vigente  cultu  an- 
liquo  exponi  debuerit  quantopere  digni- 
tale  novtim  foedus  emineat  prae  vetere. 


facile  intellegitur,  praesertim  si  con- 
sideratur  aliquem  leporem  irrepsissc 
in  illum  coetum  (cf.  2,1  s.  ;  6,1-4;  10,26  ; 
12,25)  et  christianos  persecutionibus 
esse  obnoxios  (12,1-13;  13,13). 

I.  KNABENBAUER. 

HEBRI  (ni!?,  'A6a(),  levita  de  stirpe 
Merari  tempore  Davidis  (1  Par.  24,27). 
HEBRON   (^linn;   XsSpcjv,    X£gptô[jL). 

1.  Tertius  filius  Caath  fîlii  Levi  (Ex.  6, 
18;  Num.  3,19;  1  Par.  6,2.  18;  23,12). 
Quattuor  filii  Hebron  :  leriau,  Amarias, 
lahaziel,  lecmaan  i^ecensentur  1  Par.  23, 
19.  Eadem  quattuor  nomina  leguntur 
1  Par.  24,23  in  enumeratione  classium 
leviticarum,  quas  David  variis  minisle- 
riis  designavit,  sed  vox  i21^  illis  quat- 
tuor nominibus-praemittitur;  itaquc  aut 
supplendum  erit  nomen  palris  Hebron 
post  1^31  aut  interpretandum  erit  :  et 

tîlii  istorum  quattuor  filiorum  Hebron 
secundum  familias  suas  sorte  designati 
sunt  ad  ministeria  sua;  verum  nomina 
singularum  familiarum,  quae  ab  istis 
quattuor  filiis  Hebron  desceudebanl,  in 
textu  desiderantur  neque  in  versionibus 
leguntur.  —  Tota  familia,  quae  a  He- 
bron descendit,  saepius  vocatur  familia 
Hebroni  seu  Hebronitarum  (Num.  3,27; 
26,38;  1  Par.  26,23).  Eius  familiae  prin- 
ceps  tempore  Davidis  erat  Eliel  (1  Par. 
13,9).  Ex  iussu  Davidis  1700  Hebronitae 
duce  Hasabia  in  Palaestina  occidental i 
et  2700  Hebronitae  duce  leria  in  Palae- 
stina orientali  ministeria  tum  sacra  tum 
civilia  procurabant,  quae  praeter  mini- 
steria templi  levitis  subcunda  erant 
(1  Par.  26,30-32);  scil.  ministeria  scri- 
barum  et  iudicum. 

2.  In  genealogia  luda  1  Par.  2,42.  43 
Hebron  dicitur  fllius  Maresa  de  génère 
Caleb  tllii  Hesron  et  pater  Core,  Taphua, 
Recem,  Samma.  Ex  bis  nominibus  Ma- 
resa et  Taphua  alias  leguntur  ut  nomina 
urbium,  Core  et  Samma  personarum, 
Recem  personarum  et  urbis  beniamiiii- 
ticae.  Hinc  aliqui  putarunt  Hebron  et 
alia  esse  forte  nomina  urbium.  Sed  cum 
in  V.  44  addatur  :  Samma  genuit....,  Re- 
cem genuit...  dubitandum  non  est,  quin 
nomina  sint  personarum.  Ceterum  tex- 


'.71 


HEltRÛN. 


iii;nHON. 


17-2 


tus  •2,4i  :  <c  el  lilii  \laicsa|)alrisilc|ji'..ii  ., 
Nideturcorriiplione  laborarc;  cf.  Ki'ihul 
h.  1. 

3.  Ilchron  iii'hs  iu  iiKuilr  liula  (  los. 
i:i.o4;  20,7;  21,11),  aedilifala  septcm 
aiinis  aille  Tanim  (Zoan)  iii-lieiii  A(>};ypli 
Niiiii.  13,2;i[22j)  et  sccnn.hiiii  Flaviiim 
luse|)luiiii,  (jui  annos  dus  ad  2  :{()()  ooni- 
pulari  dicil,  ipsa.Vleiiiphi  in  Aegypto  an- 
litiuior  Rell.  iud.  IV.  9,7  .  Al>  Ênacilis, 
tjui  uriiem  Holliilisoripuei'unl,  vocahalur 
Cariatharhe  (yznN-nnp;  7:6Xtç  'XpQôy., 
Kapia0ap56x,  KaptaOapSoxas^sp)  seu  civitas 
Arboe  (v.  ARBK).  Etiain  appellatur  Main- 
l)re  (Gon.  23,  IU;  ;Ui,27) ,  quo  iiomine  au- 
diebatfonvallispropo  Hehron  eli>rinccps 
Amorrhacoriun  aniicus  Abraham  patriar- 
cbae  ibidem  habitans  (v.  MAMBRE).  Ce- 
leltcrrima  est  Hebron  ex  histoi-ia  patriar- 
charum.  Ibi  Abram  commoratus  est, 
postquain  Botliel  reiiquit  (Gen.  13,18); 
ibi  eiiis  nomen  Abram  mutalum  est  in 
Abraham  (17..">)  ;  il)i  tres.angeli  a  patriar- 
cba  hospitio  susoepii  sunt(Ï8,l  s.) ,  Isaac 
natus  (21,3),  Sara  morlua  et  sepulta  est 
(23,2-20).  Erat  etiam  ad  tempus  domici- 
lium  Isaac  (3;;,27)  et  lacob  (37,14).  Inde 
lacob  cum  filiis  suis  in  Aegyptuni  des- 
cendit (37,14;  cf.  46,1);  ibi  très  patriar- 
chae  eonimque  iixores  Sara,  Rebecca, 
Lia  (non  vcro  Rachel)  sepulti  simt  (49, 
30.  31  ;  50,13;.  llluc  duodecim  explora- 
tores  a  Moyse  missi  pervenerunt  (Num. 
13,23[22]}.  losue  Obam  rogem  Hebron 
interfecit,  urbem  in  ore  gladii  porcussit 
ac  vastavit  (los.  10,3-39;  11,21;  12,10) 
eamque  tradidit  in  possessionem  Caleb, 
qui  Enacim  incolas  exterminavit  (,Ios.  14, 
13;  13,13.  14;  Iud.  1,20)  et  urbi  nomen 
antiquum  Hebron  restituisse  censetur. 
Erat  urbs  refugii  (los.  20,7)  et  sacerdo- 
tum  (los.  21,11.  13;  1  Par.  6,oo.  57). 
Eius  mentio  lit  in  historia  Samsonis 
(Iud.  16,3).  David  in  Philistbaea  degens 
senioribus  Hebron  amicisufebatur  (1  Reg. 
30,31).  Novnm  vcro  sph-ndorcm  adepta 
est  urbs,  qnando  David  per  septeni  annos 
et  dimidium  re\  liida  in  ea  residebat  ^2 
Reg.  2,1 .  3.  1 1 .  32  ;  cf.  3  Reg.  2,1 1  ;  1  l>ar. 
29,27)  ibique  re\  universi  Israël  agnitus 
cl  unclus  est  (2  \\c<^.  5,1.  3;  1  Par.  Il, 
1.3;  12,23.38);  sex  filii  ci  nati  suni  in 
llcbron  (2  Reg.  3,5;  I  Pai-.  3.1.  i).  Ibi- 


dem Aimer  a  loab  occisus  et  sepullus 
est  (2  Reg.  3,27.  32),  Baana  et  Recliab 
super  piscinam  suspensi  pro  caedc  Isbo- 
seth  ])oeiias  dederunt  (4,12).  Hebronc 
Absalom  inaperlam  rebellionem  proiii- 
|nl  (i:»,7-10).  Roboam  rex  ui'bem  muni- 
meulis  lirinavit  (2  Par.  11,10).  Posl  ex- 
silium  a  liliis  kida  habitabatur  (Neh.  11, 
25);  deinde  in  ditionem  Edomilarum 
cessit,  donec  a  luda  Macb.  recuperala 
est  (1  .Mach.  5,05;  Vnlg.  Chebron;  Flav. 
los.  Ant.  XII.  8,6).  Poslquam  Romani 
(ialilaeam  subegerimt,  Simon  BarGioras 
génère  Gerasenus,  faniosus  iste  latro  el 
dux  bellicus,  urbem  cepit;  mox  autem 
Cerealis  unus  ex  ducibus  Vespasiani  eam 
expugnavit  el  combussil  (Flav.  los.  Bell, 
iud.  ÏV.  9,7.  9). 

Dislabat  Hebron  a  lerusalem  22  mil. 
pass.  (Onom.  p//.  Lag.  209,69) ,  a  Ber- 
sabee  20  mil.  pass.  (1.  c.  234,1).  Ilodier- 
num  nomen  est  el-KhalU  i.  e.  amicus 
scil.  Dei,  quo  nomine  Abraham  a  Mulia- 
medanis  a{)pellatur  (cf.  Is.  41,8;  lac.  2, 
23);  équités  quoquechrisliani  medii  aevi 
urbem  vocant  castellum  seu  praesidium 
ad  sanctum  Abraham.  Adnumeratur 
(juatluor  sacris  urbibus  ludaeorum  (le- 
rusalem, Hebron,  Tiberias,  Safed).  In- 
colarum  numerus  ab  aliis  aliter  indi- 
calur  :  18-19  000  inter  quos  1  aOOIudaei 
{Baedeker-Benzinger) ,  vel  8020 inler  quos 
1  020  ludaei  {Lirvin  de  Hanmit);  reliqui 
fere  ouuies  sunl  Muhamedani.  Sila  est 
ad  radiées  el  partim  in  ascensu  monlis 
Djebel  Dja'âbre.  Utrum  anliqua  urbs 
fueril  in  monte  et  quo  in  monte  posita 
an  ad  radiées  montis,  geographi  non 
conveniunl. 

Hodierna  urbs  qualtuor  vel  etiam 
septem  parlibus  seu  Ilâret  constat.  Opi- 
nantur  aliqui  etymon  Gariatharbe  ex- 
plicandum  esse  urbs  quatluor  scil.  par- 
tiiun;sed  nimi  anliqua  urbs,  de  cuius 
situ  disputant,  ([ualtuor  partes  distinctas 
habuerit,  plane  ignoratur.  Paulo  alitei' 
Lagrange  (Le  livre  des  Juges  i).  »>)  :  ci- 
vitas quatluor  scil.  urbium  loederata- 
riun.  S.  Hiei'onymus  etymon  interpreta- 
ius  est  d(^  (piatluor  scil.  .Abraham,  Isaac, 
lacob.  Adam  ibi  sepidtis  (OniMU.  cd. 
L(ig.  8V,10);  tradiliones  iudaicae  quar- 
lum  vel  Adam  vel  Esau  vel  loseph  esse 
.liclitabaut  ;  in  Vulgata  (îen.  23,2;  35,27 


il 


473 


HEBRON. 


IIEDERA. 


elymon  explicalur  civitas  Arhe  (cf.  los. 
lo,13;  21,11). 

Maxima  attentione  digniim  sine  dubio 
est  Harfim  seu  sacrum  aediPicium  super 
sepulcra  patriarcharuni  exslructuni, 
quod  adiré  licet  solis  Muhainedanis;  ilii 
ex  antiqua  traditione  eral  speluiica  du- 
plex (nSs^GH,   "^0    a::7iXa:ov    tô   oi-Xouv) , 

quam  Abraham  ab  Ephrone  Hcthaeo  silù 
acquisivit  (Geri.  23,9  s.V  Prope  Harâm  in 
eadem  principali  urbis  parte  {Hnvet  el- 
Harâm)  duo  stagna  invcniunlur  :  Birket 
el-Qazzûzîn  et  Bivket  el-Sultnn  (40  m-)  ; 
hoc  alterum  maius  stagnum  traditio 
componit  cum  illa  piscina  de  qua  2  Reg. 
4,12.  Praeterea  ostenduntur  puteus 
Abraham,  sepulcra  Abner  et  Isa!  patris 
David  et  circiter  4  kmaquilonem  versas 
ail  urbe  sanctuarium  Abraham  Hanlm 
Râmet  el-KhalU.  Dimidiae  fere  horac 
spatio  ab  urbe  inter  septemtrionem  el 
occidentem  ostenditur  quercus  (seu  ut 
quidam  minus  recte  loquunlur  :  tere- 
binthus)  Abraham  (vide  s.  v.  MAMBRE  . 
Ager  Hebron  (los.  21,12)  seu  possessio 
Caleb  sine  dubio  totum  complexum  con- 
vallium  circa  urbem  comprehendebat; 
una  autem  est  vallis  praecipua  et  per- 
longa,  quae  Wâdi  el-KhalU  audit  et  in 
ulroqueascensu  (binas)  urbis  partes  sibi 
adiacentes  habet;  in  directione  austro- 
orienlali  per  urbem  decurrens  paulo  in- 
l'ra  urbem  austrum  versus  deflectit.  Prae- 
terea V.  Nehelescol  s.  v.  ESCOL  2. 

De  difficultate,  quae  ex  nomine  Hebron 
contra  antiquitatem  Pentateuchi  peteba- 
lur,  vide  Cornely,  Introd.  éd.  2  II.  1  p.  90. 

Cf.  Robinson,  Palaestina  II.  701  s.;  Gué- 
rin,  Judée  III.  214-275;  JRosen  in  Zeitschr. 
d.  D.  Morgenl.  Gesellsch.  XII.  1858  p.  477  ss.; 
Surveij  of  West.  Pal.  Mem.  III.  305-309; 
.T.  FalinKjruher,  Nach  Jérusalem  éd.  2  H. 
9l)-106;  Buhl  Alt.  Pal.  1896  p.  UiO-162; 
D.  Zanecchia,  La  Palestine  d'aujourd'hui 
1899  II.  227-242;  Liévin  de  Ha  m  me,  Terre 
Sainte  cd.  4  II.  99-127;  W.  M.  Thomson,  The 
Land  and  the  Book  I.  (Southern  Pal.)  p.  268 
ss.;  C.  Schicli,  Hebron  and  ils  neighbour- 
hood  in  Pal.  Expl.  Fund,  Quart.  Slat.  1898 
p.  232-238;  Ballon,  Note  on  the  Hebron 
Haram  in  Quart.  Stat.  1897  p.  53-61  ;  ./.  Dal- 
ler, Geogr.  u.  ethnogr.  Studien  z.  III.  u.  IV 
Bûche  d.  Kônige  1904  p.  14-17;  Baedeker- 
Benziacjer,  Pal.   u.  Syrien  éd.  5  p.  133  ss. 


HEBRONA  (,1:127,    'Eopwvà;,  statio 

Israelitarum  inler  letebatha  et  Aslonga- 
ber  (Num.  33,34.  3o);  ex  enumeratione 
hoc  ununi  constat  Hebrona  fuisse  se- 
ptemtrionem versus  ab  Asiongaber  (seu 
'Aqaha,  ({nae  est  iuxla  termiuum  se- 
ptemtrionalem  sinus  Aelanilici). 

HEBRONI,  HEBRONITAE  v.  HE- 
BRON 1. 

HEDDAI   (1-n,    A  "A89ai,  B    omitt.), 

unus  ex  Gibborim  David  (2  Reg.  23,30), 
de  torrente  Gaas  (vide  s.  v.).  Idem  1  Par. 
11,32  scribitur  Murai  (ilin,  Oups!)- 

HEDER  (l-y,  in  pausa  TTî:,  "Qôrj^), 
tilius  Baria,  Beniaminita  (1  Par.  8,1  o). 

HEDERA.  1.  Hedera  dicitura  S.  Hie- 
ronymo  planta  celebris  '!i''p''p  inhistoria 

lonae  (4,o-10),  ([uam  Symmachus,  Aqui- 
la,  Theodolion  siinilihn^  ziaaô;  (al.  ku- 
■/.£wva)  appellarunt  ;  LXX  eandcm  v.oko-M^i- 
Orjv  et  vêtus  Lalina  cucurbitam  nominant, 
ac  pariter  Peshilta  NX"ip,  eandemque 
explicationem  Mahometus  pseudo-pro- 
pheta  in  Corano  sequitur  (Sur.  37,146); 
Chaldaeus  vero  paraphrasta  vocem  he- 
braeam  retinet.  In  commentario  toxtus 
citati  S.  Hieronymus  nequc  hederam  ne- 
que  cucurbitam  proprie  intellegendam 
esse  déclarai,  scd  caui  «  (juae  lingua 
syra  etpunica  elkeroa  dicitur  o  ;  ubi  codi- 
ces  secundum  Hitzig  habent  ciceia  loco 
elkeroa,  atque  ita  citatur  ab  I.  D.  Mi- 
chaelis  (Supplem.  p.  218o);  ciceia  autem 
vel  elkeroa  est  Ricinus  communis  Linm'', 
ex  ordine  Euphorbiacearum. 

2.  Ex  verbis  lextus  sacri  habetur  im- 
primis,  prophetam  sibimet  umbraculuin 
fecisse  (nSD),  procul  dubio  haud  dissi- 

mile  tuguriolo,  quod  custodes  in  vineis 
et  in  cucumerario  sibi  construebant  (Is. 
1,8;  cf.  lob  27,18)  hodieque  construunt; 
atque  cum  lonas  <<  sederet  subter  illud 
in  umbra  »  (v.  5),  antequam  planta 
ascendit,  necessario  supponendum  est, 
tectum  aliquod  in  tuguriolo  a  prophe- 
ta  factum  ncque  ad  hoc  ]Vp'''p  a  Deo 
praeparatum  esse,  ut  desuper,  susten- 
tantibus  forte  palis  a  lona  ereclis,  te- 
ctum formaret.  M  more  orientali  tugu- 
rium  parietibus    ccrte  carebat,  saltem 


'(7:i 


IlKllURA. 


lIEDI^nA. 


470 


(•\  parle;  luule  \alt's,  pcr  aliqiiam  dii'i 
paitom,  protocUis  U-clo  desiipor,  iii  mu- 
bra  sedens,  al  lis  horis  sole  perciissus 
c'sl  (v.  8;.  Conlra  hoc  autein  salis  pro- 
tegfbaUir,  si  planta  inlor  palos  tiiyu- 
rioli  vcl  iuxla  eos  ascciiderct  ac  foliis 
sal  largis  solem  arceret.  —  Deinde 
p''pip    diciliir  pracparalus    a   Deo,   lit 

ascendei-el  supei-  capiit  loiun'  et  prote- 
geret  eum,  atque  tam  cclcriler  crevit, 
ut  «  filius  uuius  noctis  «  appelletur 
(V.  10);  sed  a  vermo  vol  vcnnibus  (nySin 

eollective,  cf.  Deut.  28,30;  Is.  14, H),  vo- 
leiile  Deo.  ante  ortuin  solis  percussus 
exaruit,  ita  ut  etiani  <c  fdius  unius  no- 
ctis »  poriret  (v.  7.  10).  Ahsque  omni 
miraculé  verbis  textus  non  vidclur  sa- 
lisfieri.  At  convenienter  talis  intellegi- 
lur  planta,  quae  velociter  crescens, 
etiam  velociter  exarescit;  admisse  cnim 
lune  aliquo  miraculo  in  eo  quod  Deus, 
auctis  nalurae  viribus,  incrementum 
unius  noctis  sulTiciens  reddiderit  ad 
obumbrandum  capiit  lonae,  alla  omnia 
absqiie  miraculo.  quamvis  non  absque 
speciali  Doi  providcntia,  explicantur. 

3.  S.  Hieronymus  locum  cucu)-bitae, 
quae  in  vetere  Vulgata  ubique  lepeba- 
tur,  quaeque  etiam  in  hypogaeis  pri- 
morum  christianorum  innumeris  vi- 
cibus  picta  apparet  (cl".  Stimmen  aus 
Maria-Laach  XLIX.  1895  II.  133  s.),  in 
nova  versione,  auctoritatem  veterum 
translatorum  secutus,  hederae  prudenter 
concessit,  timens  grammaticos,  ne  no- 
mine  bebraico  latinis  ignoto  retento 
«  quaedam  poi'lenta  contingereut  » 
(Comment,  in  Ion.  4,0.  M.  25,1202-1204). 
At  lugiens  grammaticos,  plebis  adiuira- 
tionem  magnam  movit  atque  bedera 
sua  celcbrem  illam  litem  cucurbilariam 
excitavit  lanlumquc  in  ecclesiis  prac- 
serlim  africanis  lumullum  adduxit,  ut 
«  propter  unius  vcrbi  dissonanliam 
episcopus  paene  sacerdotium  perdidis- 
set  ))  (S,  Hieron.  ep.  112  al.  89  ad  Au- 
gustin, n.  21  s.;  cl".  S.  Augustin,  ep. 
ad  Hieron.  inter  opist.  S.  Hier.  104  al. 
S8  n.  5.  M.  21,920-31  ;  833  s.).  —  Nostra 
vero  aetate  ex  ti-ibus  illis  eandidatis  he- 
dem  \i\  ac  ne  vix  (luidcm  patronum 
invcnit;  nam  ut  bene  notant  candidati 
Ugurini    in   tbesibus    de    pliytugiaplda 


sacra  sporiali  jjraeside  lohanne  Gesnent 
dclendendis  (a.  1773,  pars  III.  p.  27) 
«  repugnare  videtur  lenlum  buius  plan- 
tac  incrementum  et  perennilas  ac  pcr- 
sisteidia  maior,  quam  ut  a  radice  ver- 
nie laesa  postridie  exaruerit».  De  cu- 
curbita  vero  et  ricino,  licet  periculum 
perdendi  sacerdotium  cessaverit,  disso- 
nantia  tamen  et  controversia  inler  au- 
ctores  remansit.  Ciœiirbilae  enim  lavent 
praeter  alios  Trisiram,  Dans,  J.  Smith, 
liiehm-Baeth(ji'n  etc.;  multo  phires  au- 
tem  ricino  sullragantur  post  veteres 
ilJos  rei  naturalis  sacrae  scriptores  Bo- 
chartum,  Urxinum,  Cari/ophilum,  Hille- 
rum,  Celsium;  quibus  assentiuntur  Mi- 
chaelis,  Rosenmûller,  Gesenius,  Cultrera, 
ac  reliqui  auctores  recentiores  satis 
conununiter,  ita  ut  pluribus  res  omnino 
doQnita  videatur  (Fillion)  ;  immo  iam  Bo- 
chartus  hune  in  sensum  scripsit  :  «  Et 
iam  nemo  est  paulo  bumanior,  qui  non 
habeat  comperlissimum,  kikajon  esse 
xpÔTwva  seu  ricinum  ».  Ac  re  vera  potis- 
sima  quae  pro  curcurbita  et  conlra  ri- 
cinum atïertur  ratio  falso  supponit,  ki- 
kajon debuisse  tectum  tugurioli  lorma- 
re,  ut  caput  prophetae  sedentis  a  sole 
protegeret,  quod  verbis  sacris  contraria- 
ri  supra  notavimus. 

Cf.  Sian.  Bochart,  Hierozoic.  II.  .293  s. 
623,  éd.  liosenm.  III.  41  s.  523;  /.  H.  Vrsi- 
nus,  Arboieti  bibl.  cont.  111  s.;  Blas.  Ca- 
ryophilus  {Garofnlo),  Dissert,  miscell.  pars 
I.,  Romae  1718,  257-74;  31.  lliUer,  Hicro- 
phyt.  I.  i53-6;  O.  Celsius.  Hierobot.  II.  273- 
82;  /.  D.  Micimelis,  Suppleni.  p.  2185-90; 
E.  F.  K.  Ro.senmiilIe/\  Bibl.  Altertli.  IV.  1, 
123-5;  W.  Gescnius,  Thcs.  1214;  P.  Cul- 
trera, Flora  bibl.  381-6;  H.  B.  Trisiram, 
Nat.  Hisl.  of  tlie  Bible  éd.  8,  448-50;  /. 
Dinis,  Bibl.  Nat.  Science  II.  540  s.  ;  J.  Sniit/t. 
Bible  plants  56  s.;  L.  Cl.  Fillion,  Atlas 
d'hist.  nat.  de  la  Bible  16,47;  Hietim-Raetfi- 
(jeu,  llandwbch.  éd.  2,  I.  894. 

4.  Rationes  aulem  pro  ricino  hae  lere 
merito  alTeruntur.  Imprimis  Bicimiscom- 
munis  Linné  est  arbuscula  in  variis 
Orientis  regionibus  salis  eommunis,  ce- 
lerrime  crescens  atque  alliludinem  ([iial- 
tuor  metrorum  atliiigens,  (jua''  largis 
foliis  suis  iucuudam  umbi'am  [uaebel. 
A  vermibiis  percussa  celeriime  ai-escil, 
ita   ut   intra  paucas  boras  oinuia  tolia 


477 


HEDERA. 


HELBON. 


478 


concidant,  sicut  intra  horac  spalium  lo- 
lia  dccerpta  marcescere  experientia  pro- 
pria et  aliéna  testatur.  Ipsa  ig-ilur  planta 
liislorlae  sacrae  omnino  convenit.  Acce- 
dil  nominis  hebraici  cum  aegyptiaco 
kiki  affmitas,  qiio  ricinus  ex  auctoritalc 
veterum  scriptoruni  ab  anli<|LÙs  Aegy- 
pliis  appellabatnr  (cf.  Herod.  2,94;  Dio- 
scio:  Mat.  med.  4,161  ai.  164;  cf.  1,38; 
Plin.  XV.  7,2o;  XVI.  22,8b,  al.),  sicut 
oleum  ricini  in  Talmude  pip  VQXâ  ap- 

peliatur  (Lôw).  Affniis  etiani  videlur  de- 
nominatio  plantae  cuiusdain  assyriaca 
kukkânJtum  (cf.  iâquqanu.  Fr.  Délit zsch, 
Hdwb.  327  b.  50  a).  Certe  antiquis  Ac- 
g'vptiis  planta  haec  optime  nota  crat  ac 
pi-opter  oleum  ad  varia  remédia  utile  in 
hortis  et  agris  fréquenter  colebatur. 

Cf.  P.  Forskal,  Flora  aeg.-arab.  164;  E. 
Boissie?;  Flora  orientalis  IV.  1143;  A. 
Braua  in  Ztschr.  f.  Ethnol.  IX.  1877,  300; 
Wilkinson-Birch,  Manners  and  Customs  II. 
400:  /.  Lbw,  Aram.  Pflanzennamen  n.  298; 
Fr.  Woenig,  Pflanzen~^im  ail.  Aeg.  337-40; 
Ch.  E.  Moldenke,  Die  in  altaeg.  Texlen 
erw.  Baume  120-3;  F.  Loret,  Flore  pharao- 
nique éd.  2,  p.  49.  —  Cf.  praeterea  H.  0. 
Lcnz,  Bot.  d.  ait.  Griech.  u.  Romer  657  s.  ; 
E.  Hamillon,  Botanique  de  la  Bible  168  s.; 
./.  H.  Bal  four,  Ttie  Plants  of  the  Bible,  éd. 
nova,  215-8;  A.  de  Candolle,  Origine  des 
Plantes  cuit.  339-42  ;  G.  E.  Post,  Flora  of 
Syria  727. 

5.  Ipsa  heclera,  gr.  -/.taaoç,  commemo- 
ralui'  in  historia  Machabacorum,  cum 
(udaei  per  ducem  a  rege  Antiocho  Hie- 
rosolymam  missum  cogerentur,  in  sacris 
dionysiacis  «  hedera  coronati  Libero  cir- 
ciiire  »  (2  Mach.  6,7;  cf.  3  Mac  h.  2,29). 
Libero  enim,  qui  etBacchus  et  Dionysius 
vocatur,  praetcr  vitem  praesertim  he- 
dera sacra  erat  [Homer.  Hymn.  in  Dio- 
nys.  V.  40;  Plin.  XVI.  34,'l44;  35,155; 
Tacit.  Hist.  5,5  etc.),  unde  et  tliyrsum 
hedera  redimitum  gestans  in  veterum 
monumcntis  atque  in  ipsis  etiam  num- 
niis  civilatis  hierosolymilanae  in  colo- 
niam  romanam  redactae  figuratur  {Mad- 
den).  Planta  autem  xtoadç  a  Graecis  dicta 
est  Hedera  hélix  Linné  ex  ordine  Ara- 
liacearum,  quae  in  Libano  aliisque  mon- 
libus  Syriae  et  Palaestinae  atque  in  pla- 
nilie  litorali,  sicut  in  nostris  regionibus 
oommunis  est. 


Cf.  0.  nudbeck  fil..  De  Hedera,  Upsaliae 
1707;  M.  Hitler,  Hierophyl.  1.  460-2;  P. 
Cultrera,  Flora  Bibl.  263  s.;  F.  W.  Mad- 
den,  History  of  Jewish  Coinage,  London 
1864,  p.  215.  224.  230;  id.  Coins  of  the 
Jews,  in  Numismata  orient,  éd.  nova  II. 
London  1881,  p.  252.  26.5.  274;  E.  Boissier, 
Flora  orient.  IL  1090  s.;  ■/.  Lôw,  Arara. 
Pllanzennamen  n.  100;  G.  E.  Posî,  Flora 
of  Syria  37^. 

L.    FONCK. 

HEGEMONIDES  ('HysiJLovîôriç),  dux 
quidam  Syroruni,  quem  Lysias  in  Palae- 
stina  reliquit,  cum  ad  dobellandum  Phi- 
lippum  usurpatorcm  anno  162  a.  Clir. 
Antiochiam  rediret  (2  Mach.  13,24).  Vul- 
gata  quidem  vertit  :  fecit  eum  (scil. 
ludam  Mach.)  a  Ptolemaide  usque  ad 
Gerrenos  ducem  st  principem;  sed  tex- 
tus  graecus  habet  :  ■/.a.-:éXir.s  atparrjpv 
àjîb  nToXc[iatooc  l'coç  twv  rspprjvôiv  fiysfio- 
vîoriv.  Videtur  itaque  Hegemonides  no- 
men  proprium  esse  et  in  versione  syriaca 
velut  nomen  proprium  exhibetur. 

HEGLA     tnSjn,     'EyXa)     tertia    ex 

quinque  filiabus  Salphaad  (Num.  26,33; 
27,1;  36,11;  los.  17,3). 

HELAM  (dSio,   ÂîXa[jL),   urbs   inter 

lordanem  et  fluvium  i.  e.  Euphratem, 
apud  quam  Adarezer  rex  Soba  a  David 
dcvictus  est  (2  Reg.  10,16.  17).  Vulgata 
solum  10,17  nomen  Helam  expressif.  De 
varietate  toxtuum  lege  F.  de  Uumme- 
lauer  ad  2  Reg.  10,16.  —  Situs  urbis 
ignoratur;  fortasse  eadem  est  qnae  Ala- 
matha  prope  Nicephorium  {Ptolem.  V. 
15,25  [éd.  Mùller-Fischer  14,19]). 

HELBA  (nnSn,  XsÇSâ),  urbs   tribus 

Aser,  ex  qua  Ghananaei  non  sunt  ex- 
pulsi  (lud.  1,31).  Est  ignota.  Eiusdem 
urbis  nomen    videtur   latere   in   textu 

hebr.  les.  19,29  Sinn,  'AtoXéS,  Vulgata 

de  funiculo  ;  cf.  F.  de  Hununelauer 
adh.l. 

HELBON     qi^Sn,     XsXÇtov),     urbs 

Syriae,  de  qua  in  descriptione  com- 
niercii  et  opum  Tyri  legitur  Ez.  27,18  : 
Damascenus  ncgotiator  tuus...  in  vino 
Helbon  (hebr.,  LXX,  Aquila,  Tlieodot.)  ; 
Vulgata  et  Symmachus  :  in  vino  pingui. 


79 


iiiaiio.N. 


JlELEIMl. 


i8U 


l»esij,'n;Uiir  regio  propc  lindi(M'nuin  \i- 
vy[m  llalbûn  eirca  20  km  a  Daiiiasco  in- 
ler  septcintrionein  cl  occidt'nleiii  iii 
ascensu  Aalililtani.  Viniiin  n^pionis  ////- 
bûnu'm  textibus  ciinoilormiltus  laiidatiii' 
((■!'.  Schrdder,  DclitzscU)  cl  l'O^iluis  Prr- 
saruiii  iucuiKJi  saporis  oral,  iil  velcros 
li-adnnl  [.Slraho  XV.  3,2'2:  Atkewieus, 
Deipnosoph.  I.  51[28]  cd.  Teubncr  1887 
I.  p.  64;  IHutarch.  Do  Alexandri  M.  t'or- 
liina  aiit virilité  11.  11,  éd.  Firmin-Didot, 
Plutai'ch.  Moral.  I.  p.  U9;  Posidonii 
Apamensis  Fragmenta  ;>8  apiul  Midler, 
Fragm.  liist.  graec.  III.  p.  276).  Eadem 
regio  hodie  quoque  vini  gcnerosi  ferax 
est. 

Cf.  mtlcr,  Eidkund.'  XVII.  2,1319-1322; 
Hohinson  in  Zeilschr.  d.  D.  Morgenl. 
Gesellsch.  VII.  1853  y.  Cfl.  70;  idem, 
NeuLMC  bibl.  1-orsch.  p.  Gl3.  G14;  Gesenius. 
Thésaurus  ling.  hebr.  j).  46-i;  Movcrs,  Phoe- 
nizier  H.  3  p.  268.  269;  L.  Porter.  Five 
years  in  Damascus.  185.5  II.  333  s.;  Schra- 
der-Whiteliouse,  Cuneif.  Inscript.  and  Old 
Test.  II.  121.  122;  Delilzsc/i,  Paradies 
p.  281. 

HELCATH  V.  HALCATH. 

HELCATH  HA-SURIM  (npSn 
nnsn)  nominatur  2  Sam.  2,16  campus 
iuxla  piscinam  Gabaon.  Vulgata  inlor- 
pretatur  :  Agcr  robustorum,  LXX  lM£p\? 
Twv  £-i6o'jXwv    seu  porlio   iiisidiosorum 

HELCHIAS  V.  HAldlELAI. 

HELCI  (^p^^M,  B  et  A  omitt.),  sacer- 
dosdefamilia  Maraiotb.  tcmpore  loacim 
pontifiei^  tibi  losue  (Neb.  12, la). 

HELCiAS  (n;ip''^n  et  'n^^p'^n;  ^■-^^- 
vAxi).  1.  Palcr  Eliacim  praepositi  domiis 
Ezccbiac  régis  (4  Reg.  18,18.  20.  37; 
Is.  22,20;  36,3.  22). 

2.  Ponlit'ex,  qui  anno  18.  losiae  régis, 
cum  pecuniam  ad  instaurandum  tem- 
plum  ex  aei-ario  desumere  vellet,  librum 
Legis  inveuil  et  per  Sapbau  scribam 
i-egi  tradidit  (4  Reg.  22,4  s.;  23,4.  24; 
2  Par.  34,9  s.;  33,8;  de  bis  cf.  s.  v. 
lOSIAS  1);  idem  erat  bliu?  Sellum  (Mo- 
sollam,  Salom)  de  génère  Sadoc  ol  intcr 
maiores  Esdrac  recenselur  (1  Par.  (..i:t 
[a,39];  '.),U;  E:*dr.  7,1;  Neb.  11.11: 
I5ar.  1,7). 


3.  Lcvila  de  stirpe  Merari,  unus  e\ 
nuiioribus  Elban  ^1  Par.  0,45  [30]). 

4.  Levila  de  stirjte  Merori,  lilius  llosa, 
iauilor  domus  Dcuuini  lem|ior(^  Davidis 
(t  Pai'.  20,11). 

5.  Paler  lei-emiao  propbeiae,  sacer- 
dos  in  Analbotli  (1er.  1,1). 

6.  Pater  (lamariae  legati  a  Scdecia 
rege  Babylonem  missi  (1er.  29, 3l 

7.  Unus  ex  maioribus  Harurb  iliar. 
1.1). 

8.  Pater  Susannae  (Dan.  13,2.  29.  03  . 

9.  Aequalis  Esdrae,  stans  ad  dexle- 
ram  Esdrae  Legem  populo  cxplicantis, 
probabilius  sacerdos  (Esdr.  8,4  . 

10.  Princeps  classis  sacordotaUs,  qui 
duce    Zorobabel    ex    captivitale    rediil 

Nch.  12,7.  21). 
HELEC  (pin,  \iltv,  KéXe^),  unus  t>x 

tiliis  Galaad  etprogenitor  familiac  Hele- 
cilarumiNum.  20,30;  les.  17,2). 

HELED  i2  Reg.  23,29  zSn,  B  omitt., 
A  'Miz.:  sed  1  Par.  11,30  "îSn,  XOaôô,  A 

'Ekio),  niius  Haana,  Netophatbiles, 
unus  ex  Gibborim  Davidis. 

HELEM  (n""").  1.  Unus  ex  posleris 
Aser  (1  Par.  7,33;  BaXaâjji  ;  videlur  idem 
esseacHOTHAM  1. 

2.  Unus  ex  tribus  legatis,  qui  Baby- 
lone  a  ludaeis  exsulibus  donaria  in  ur- 
bem  Jérusalem  attuleruut  (Zacb.  0,14: 
LXX  appellative  explicanl  to^  u::oaivoj- 
(jiv).  Idem  Zacb.  6,10  scribitur  Holdai 
^tSm,  LXX  xapà  Twv  àp-/6vTwv).  Videlur 

fuisse  binominis;  alia  ratio  mulati  im- 

minis  ignoralur. 
j        HELEPH  {^^n;  Moolâa,  A  Miliz,  in- 
I   clusa  praepositione  "la),  urbsaqua  ler- 

!   minus   tribus  Nepbtbali   initium    sumil 

'   (los.    11,33).    Van    de    Yeldc    (Memoir 

p.  320)  proponit  vicum  Beit  Lîf;  cf.  Sur- 

vfi/  of  West.  Pal.  Mem.  I.  204.  Kundem 

situm   indicant  alii.  Sed  F.   de  numnie- 

,   laiier  ad  los.  19,33  animadverlit  'n'^r;  in- 

]   duerc  sensum   subslilucudi,  liinc  ^^TIC 

'    siguiricarc*  locum  substilulionis,  pagum 

commutatorium  ad  auslrum  lacus   l'ibe- 

riadis  Nepblbalilis  ctuicessum,  quia  l>a- 

nilae  pagiun   eirca    Dan-Lais  in    tinibiis 

Xi'[)iilli;ditarum  occupas  cran I. 


4SI 


IlELES. 


IJELlOrOLIS. 


482 


HELES  V.  HELLES  i. 

HELI.  1.  Heli  (tSî;,  'HXi),  ponlifex  et 

iudex  Israelitarum  (1  Reg.  1,3  ss.;  2, 
U  ss.  :  3,1  ss.;  4,4  ss.;  14,3).  Erat  de 
génère  Ilhamar,  uL  colligitur  ex  1  Heg. 
14,3;  22,20;  1  Par.  24,3  intcr  se  collatis; 
cum  ante  ipsuni  aliiis  poiitit'ox  de  domo 
Ilhamar  non  innotescat,  suniniuin  sacer- 
dotiiim  per  Heli  a  domo  Eleazar  in  do- 
mum  Ithamar  transiisse  censetur.  Mor- 
tuus  est  senex  98  annorum  (1  Reg.  4,15) 
et  iudicaverat  Israël  40  annis  (4,18); 
legunt  qiiidem  LXX  :  20  annis,  sed  aliae 
versiones  et  Fiav.  losephus  retinent  40 
et  vix  credibile  esset  Heli  senem  78  an- 
norum ad  iudicis  ot'ficium  esse  assuni- 
ptum.  Indoles  pontiticis  in  sacro  textu 
paucis  bene  delineatur.  EfTeruntiir  eius 
hdelitas  in  officio,  dignitas,  affabilitas, 
sapientia  sermonis  (cf.  1  Reg.  1,12-17; 
2,20).  Sed  etiam  describitur  nimia  eius 
lenitas  et  indulgentia  in  filios  praevari- 
catores  (2,22-25),  quam  vir  Dei  ad  ponti- 
ticem  divinitus  missus  acriter  reprehen- 
dit  simul  praenuntians  ruinam  domus 
Ithamar  (2,27-36);  huiusvaticinii  confir- 
mationem  praebet  visio  Samuelîs  pueri 
(3,11-14).  Verba  autem,  quibus  Heli  inti- 
mationempoenae  recipit  :  Dominus  est; 
([uod  bonum  est  in  oculis  suis  faciat  (3, 
18;,  pietatem  et  resignalionem  spirant, 
qua  culpam  âgnoscit,  condèmnationi  se 
submittit,  ab  ipso  Deo  puniente  miseri- 
cordiam  exspectat.  Eiusdem  pietatis  do- 
cumentum  edidit  moriens;  tulit  nuntium 
cladis  et  mortis  liliorum  suorum  de 
arca  Domini  unice  sollicitus,  sed  iactu- 
ram  arcae  comperiens  subita  morte 
opprimitur  (4,17.  18).  Virtutes  igitur 
merito  laudandae  in  Heli  cernuntur,  sed 
maiores  in  pontifice  exigebantur,  in  qui- 
bus ex  propria  culpa  deficiebat.  Appo- 
site  F.  de  Hummelaiier  ad  h.  I.  notât 
eius  mortem  a  Samuele  cum  sensu  pie- 
tatis, non  horroris  describi.  De  ruina 
domus  Ithamar  cf.  1  Reg.  22,16-18; 
3  Reg.  2,27.  35  et  v.  ACHMELECH  1  et 
ABIATHAR. 

2.  Heli  ('HXst,  'Hll),  pater  loseph 
sponsi  B.  V.  Mariae  in  genealogia  Chri- 
sli  Luc.  3.23.  In  altéra  genealogia  Matth. 
1,16  legimus  :  lacob  autcm  genuit  loseph 
virum  Mariae.  Ex  antiqua  traditione  Pa- 


trum  Heli  et  Jacob  erant  fratres  uterini; 
Heli  mortuus  est  uxore  sine  liberis  re- 
licta,  quare  secundum  legem  leviralus 
Deut.  25,5.  6  lacob  viduam  assumpsit, 
ut  fratri  suo  semen  suscitaret  et  ex  ea 
genuit  loseph  virum  Mariae;  erat  igitur 
loseph  filius  naturalis  lacobi  (ex  poste  ris 
Salomonis),  filius  legalis  Heli  (ex  poste- 
ris  Nathan).  —  Plura  v.  apud  Cornely, 
Introd.  III.  num.  54  et  Knabenhauer  ad 
Luc.  3,23  et  s.  v.  GENEALOGIA. 

HELIODORUS  ('HXtôowpo;),  qui  erat 
super  negotia  (ô  i£i  twv  ::pay[xaTwv)  Se- 
leuci  IV.  Philopatoris,  a  rege  in  lerusa- 
lem  missus  est,  ut  thesauros  templi  ra- 
peret  et  Antiochiam  (Syriae)  afferret; 
sed  apparitione  equitis  caelestis  perter- 
refactus  et  a  duobus  iuvenibus  fulgen- 
tibus,  qui  cum  équité  apparebant,  fla- 
gellatus  corruit;  hostia  autem  salutari 
per  Oniam  pontificem  oblata  vitam  ser- 
vavit  et  Antiochiam  reversus  regem  ad- 
monuit  :  Si  quem  iiabes  hoslem  aut  re- 
gni  lui  insidiatorem,  mitte  illuc  et 
tlagellatum  eum  recipies,  si  tamen  eva- 
serit  (2  Mach.  3,1  ss.;  4,1;  5,18).  Helio- 
dorus  censetur  esse  idem,  qui  teste  Ap- 
piano  (Syr.  45)  brevi  postea  regem 
interfecit  et  regnum  sibi  arripere  fru- 
stra conatus  est. 

HELIOPOLIS  (^X,  p\s;  'HXtoÛ7:oXi?), 
urbs  celeberrima  et  perantiqua,  metro- 
polis  nonii  tertii  decimi  in  Aegypto  in- 
feriore,  praecipua  sedes  sacerdotum, 
qui  ibidem  templum  solis  celeberrimum 
habebant,  bibliothecarum  divitiis  ac  stu- 
dio litterarum  maxime  florentes,  quo- 
rum discipuli  erant  permulti  philoso- 
phi  graeci  (cf.  Herodot.  2,3;  Strabo 
XVII.  1,29).  In  libris  copticis  appellatur 
Un,  On,  quod  liicem  et  improprie  solem 
significasse  vix  dubium  est.  In  docu- 
mentis  hieroglyphicis  appellatur  An, 
Anu  et  accuratius  Anu-mhit  i.  e.  Anu 
septemtrionis,  ut  distinguatur  ab  A7i-res 
i.  e.  Anu  meridiei  (Hermonthis  in  Aegy- 
pto superiore).  Inter  deos,  quos  ibi  co- 
lebant,  imprimis  Aium  seu  Tum  (sol 
occidens)  frequentissime  dominus  Helio- 
poleos  nominatur,  item  Ra  (sol)  etsi  ra- 
rius  quam  Atum  (Bnigsch).  Putipliare 
sacerdos  Heliopoleos  (Gen.  41,45.  50; 
46,20)  iam  ipso  nomine  sacerdos  dei  Ra 


LEXICON    BIBLir.UM.   —  T.   H. 


IG 


483 


UELIOPOLIS. 


IlEMAN. 


Wï 


fuisse  ilesi^nalur  (Pclipara  i.  e.  dcvotiis 
Ha).  Depopulatio  Aef;\|ili  exliibeliii-  E/. 
30,17  :  «  luvencs  Hcliopoleos  (•j\si)  et 
Bubasli  gladio  cadent  et  ipsae  captivao 
ducenlur  ».  Ex.  1,11  :  "iiv  f,  èitiv  'HXioû- 
TtoXiç  est  addilamonlmn  I.XX.  De  1er. 
43,13  vide  BETHSAMES  4.  .\lia  esl  llelio- 
polis  in  Coelesyria,  de  tiua  diximus  s.  v. 
BA'ALBEK  et  AVEN  1  ^Am.  1,5). 

Cf.  Brugsch,  Geograph.  Inschriflen  alt- 
aegypt.  Denknialer  I.  p.  251  s.  et  Dict.  géogr. 
de  l'ancienne  Egypte  p.  41  ;  Gesenius,  Thé- 
saurus ling.  hebr.  p.  :)2;  Baedeker-Stein- 
(lorff,  Aegypten  éd.  i  p.  100-102. 

HELISUR  V.  ELISUR. 

HELL.AS  ('EXXâ;)  legitur  1  Macii. 
8,9,  quo  loco  rumores  referuntur,  qui 
de  bellis  inter  Graecos  et  Roinanos  ge- 
stis  ad  ludaeos  allati  fuerant.  Qua  occa- 
sione  o'i  i/.  tî];  'EXXâoo;  (Vulgata  :  qui 
erant  apud  Helladam)  Romaiios  tollere 
decreverint,  non  liquet;  coniecturas  de 
aliquo  fundatnento  illius  rumoris  v. 
apud  Keil  et  Grimm  ad  h.  1.  Ceterum 
nota  agi  de  rumoribus  allatis,  non  de 
historica  narratione. 

HELLÉNISMUS,  HELLENI- 

STAE  vide  s.  v.  GRAECI,  GRAECIA. 

HELL.ES  (ySn,  IChron.  11,27  ybn. 

in  pausa  ySn;  Xe'XX»]?,  XsaXr,;  et  2  Reg. 

23,26  SeXXt5ç).  l.Unus  ex  Gibborim  Da- 
\idis,  Phalonites  seu  dePhalti  (2  Reg.  23, 
36  Vulg.  Heles;  1  Par.  11,27;  27,10). 

2.  Unus  ex  posteris  Hesron  de  stirpe 
luda,  fiiius  .\zariae  et  pater  Elasa;  enu- 
meratur  octavus  inter  illos  tredecim, 
qui  ab  Oiioiai  lîlia  Sesan  descendunt, 
quae  leraaAegyptio,  serve  Sesan,  nupse- 
rat  [[  Par.  2,39). 

HELMONDEBLATHAIM  v.  DE- 
BLATHAIM. 

HELON,  nonien  viri  el  Iriuin  ur- 
bium. 

1.  Helon  i]Sn.   XaiXiôv),    pater    Eliab 

principis  tribus  Zabulon  (Nuin.  1,9;  2.7; 
7,24  29;  10,16). 

2.  HeJon  urbs  1  Par.  6,o8[43]  v.  HO- 
LON. 

3.  Helon  urbs  1  Par.  6,69[:i4]  v.  AIA- 
LON  1. 


4.  Helon  ("riSn,  XeXcôv),  oppidum  Moab 
inler  oppida  ex  l'egione  septeuitrionali 
ab  Arnon  lUivio  sila  (1er.  48,21).  Ononi.  . 
(éd.  Lag.  1 14,3  ;  303,  74)  :  «  Cbelon,  quae 
et  Elon,  oppidum  Moab,  ut  in  leremia 
seribitur».  Situs  ignoratur. 

HEM  (":n)  sccundumVulgalamZacii. 

0,14  est  Illius  Sopboniae  cuiusdam  iiie- 
i-osolymitani.  Sed  est  appellativum,  ni 
iam  EXX  indicant  :  d;  /(^pixa.  Sensus 
illius  loci  est  :  coronas  in  lemplo  repoiii 
in  memoriam  favoris  a  lilio  Sophoniae 
peregrinis  et  liospitibus  praestiti  (ef. 
Knabcnhauer  ad  h.  1.). 
HEMAN,  nouien  virorum. 

1.  Heman  (catH,  -Vijxav),  Illius  Lotaii 

lilil  Seir  Horraei  (Gen.  36,22).  Idem  1  Par. 
1,39  seribitur  Homam  (oain). 

2.  Heman    icn,  Aîvâv)  enumeratur 

inler  sapientes,  (juibus  Salomon  sapien- 
tior  praedieatur  (3  Reg.  4,31  ;  hebr.  5,11'; 
idem  erat  ex  posteris  Zare  lilii  luda  \^\ 
Par.  2,6;  Vulg.  Eman;  Aiftouiv,  AAlu.âv). 

3.  Heman  {'y2^T\,  Âi[jLdtv),filius  loel  ex 

posteris  Caath,  cantor  qui  tempore  Da- 
vidis  coram  labernaculo  ministrabat  (  1 
Par.  6,33[18];  15,17;  16,41;  25,6); 
enumeratur  inler  eos,  qui  in  cymbalis 
aeneis  concrepabani  il  Par.  13,19);  sed 
l  Par.  16,42  nomina  Heman  et  Idithun 
cum  LXX  erunt  delenda;  nam  le\ilae  non 
canebant  tuba,  sed  solum  sacerdoles. 
Erat  Heman  princeps  cantorum,  a  <iuo- 
rum  dextris  slabant  Asaph  eiusque  tilii 
cantores  et  a  quorum  sinisiris  Elban 
cum  cantoribus  suis  cf.  1  Par.  6,39.  4t; 
hebr.  24.  29)  ;  cantum  autem  comitaban- 
turinstrumentis:  propbelabanlii.  e.  Deo 
laudes  canebani)  ineylharis  et  psalteriis 
et  cymbalis  il  Par.  2o,l).  Appellatur  ([uo- 
que  Heman  vidons  régis  (David)  in  ser- 
monibus  Dei  i.  e.  qui  vere  propbela  erat 
et  saepius  mandala  Dei  ad  Davidem  per- 
ferebat.  Ei  quoipieDeusdignitatem  auxil 
donans  ei  qualtuordecim  filios  et  Ires 
lilias  (1  Par.  25,4.  5).  Cantores  nomine 
ac  duce  Heman  etiam  in  dedicalione 
lempli  Salomonis  suo  fungebanUir  uii- 
nisterio  i2  Par.  5,12);  ordo  canlorum 
sub  nomine  filiorum  Heman  eliam  com- 
memoralur  lempore  Ez(>chiae  régis  cl 
losiae  régis  ^2  Par.  29,14;  35,15). 


485 


HEMATU. 


HENOCU. 


480 


HEMATH  V.  EMATH  1. 

HEMOR  nicn,    'E[x[xtop),  Hevaeus, 

princeps  urbis  Sicheni  et  regionis  eius. 
A  filiis  eius  émit  lacob  partom  agri,  in 
quo  redux  c  Mesopotamia  taberiiacula 
fixerat.  Postquani  Sicheni  filius  Hemor 
violavit  Dinani  filiani  lacob,  Hemor  ro- 
gatus  a  filio  adiit  lacob  et  filios  eius  ils 
proponens,  ut  Dina  filio  suo  daretur  in 
coniugem  et  ut  connubia  iungerentur 
inter  eos  et  Sichimitas.  Verum  tîlii  lacob 
irati  propter  iniuriam  sororis  fraudulen- 
ter  postularunt,  ut  ad  ineundum  foedus 
assumèrent  circumcisionem.  Consensit 
Hemor;  ipse  et  filius  eius  idem  aliis  quo- 
que  persuaserunt  ;  sed  tertio  die  quando 
gravissimus  vulnerum  dolor  est,  Simeon 
etLevi  occiderunt  Hemor  etSichem(Gen. 
33,19;  34,1-26).  In  isto  agro  ossa  loseph 
patriarchae  sepulta  sunt  (los.  24,32).  Viri 
Hemor  memoriam  diu  esse  conservalam 
elucet  ex  lud.  9,28,  ubi  viri  Sichcm  ur- 
bis designantur  tamquam  viri  Hemor 
(Vulg.  Emor)  patris  Sichem.  In  oralione 
Stephani  Act.  7,16  dicitur  Abraham 
émisse  agrum  a  filiis  Hemor;  de  quo 
textu  cf.  Knabenbauer  ad  h.  1.  et  vide 
s.  V.  SICHEM  2. 

HENADAD    (n:n,     Hvaoao),   caput 

alicuius  familiae  levitarum  ;  filii  eius  si- 
mul  cum  aliis  aediticationi  lempli  prae- 
fecti  erant  et  operamdabant  (Esdr.  3,9^; 
filius  eius  Bennui  ad  moenia  exstruenda 
operam  contulit  (Neh.  3,24)  et  enumera- 
tur  quoque  inter  eos  qui  signatures  foe- 
deris  nominantur  (Neh.  10,9).  Aller  eius 
(Vulg.  Enadad)  filius  Bavai,  princeps  di- 
midiae  partis  Ceilae  vici,  pariter  in  ae- 
dificandls  moenibus  occupatus  erat  (Neh. 
3,18). 
HENOCH  i;T]i:n,  'EvoV/j.  Eo  nomine 

complures  viri  vocantur,  ex  quibus  ce- 
lebcrrimus  est 

1.  Henoch,  filius  lared  et  pator  Ma- 
thusalae  quem  genuit  annos  65  natus. 
Post  eius  nativitatem  vixit  annos  tre- 
centos  (Gen.  5,18  s.;  1  Par.  1,3;  Luc.  3, 
37).  Insigni  encomio  eius  laudatur  pie- 
tas  :  ambulavit  cum  Deo  et  non  apparuit 
quia  tulit  eum  Deus  (Gen.  5,24).  Cum 
ad  reliquos  omnes  addatur  clausula  :  et 
mortuus  est,  quae  deest  apud  Henoch, 


satis  indicatur  eum  non  esse  mortuum. 
Id  insuper  apparet,  cum  dicatur  :  quia 
tulit  eum  Deus,  quae  dictio  pariter  adhi- 
betur  4  Rcg.  2,3.  9.  10  de  EUa.  Et  con- 
firmatur  Eccli.  44,16  :  Henoch  placuit 
Deo  et  translatus  est  (in  paradisum,  ad- 
ditur  in  Vulg.)  et  49,16  :  nemo  natus 
est  in  terra  qualis  Henoch;  nam  et  ipse 
reccptus  est  a  terra  (àvEXrfoOr)  à^  tî;;  yî]?, 
dum  44,16  dicitur  sensu  eodem  -/.où  {xs-te- 
TÉâr)).  Clarissime  quoque  loquitur  apo- 
stolus  :  fide  Henoch  translatus  est  ne  vi- 
deret  mortem  et  non  inveniebatur,  quia 
transtulit  eum  Deus  ;  antc  translationem 
enim  testimonium  habuit  placuisse  Deo 
(Hebr.  11,5).  Eius  traditionis  vestigium 
deprehenditur  quoque  apud  Berosum, 
qui  de  Xisuthro  scribit  eum  iam  non 
esse  visum,  vocem  autem  ex  aëre  factam 
esse  dicentem  eum  propter  pictatem 
ivisse  et  cum  diis  habitare,  oiusdemque 
honoris  et  uxorem  eius  et  filiam  et  na- 
vis  gubernatorem  participes  esse  (cf. 
Hichter,  Berosi  quae  supersunt  p.  57; 
F.  de  Hummelauer  in  Gen.  5,24).  S.  lu- 
das  nos  docet  quomodo  Henoch  pro- 
phetaverit  annuntians  iudicium  Dei  in 
impios  (lud.  v.  14.  15),  quae  verba  ex 
apocrypho  libre  Henoch  deprompta  esse 
veteres  quidem  aliqui,  uti  Tertullianus, 
Priscillianus,  Augustinus,  Hieronymus, 
et  recentiores  non  pauci  affirmant;  at 
merito  id  negatur.  Nam  verba  illa  in  li- 
brum  apocryphum  potius  ex  epistula 
ludae  inserta  sunt;  carent  enim  in  textu 
aethiopico  apto  nexu  ;  illud  :  iudicium 
exercet  de  lis,  non  habet  ad  quid  ex  an- 
tecedentibus  referatur;  insuper  non  con- 
stat librum  illum  apostolica  aetato  iam 
exstitisse  (cf.  Cornelij,  Introd.  I.  n.  76, 
éd.  2  p.  222).  Quare  dicendum  erit  lu- 
dam  verba  illa  ex  traditione  ludaeorum 
orali  hausisse  (cf.  Cornely,  Intiod.  III. 
p.  657). 

2.  Filius  Gain;  Gain  aedificavit  civita- 
tem  quam  in  honorem  filii  appellavit 
Henoch  (Gen.  4,17.  18).  Quandonam 
Gain  urbem  aedificaverit,  curnon  suum, 
sed  filii  nomen  ei  imposuerit,  ubinam 
Babylonii  urbem  Henoch  exstitisse  re- 
putaverint,  vide  apud  F.  de  Hummelauer, 
Gomm.  in  Gen.  p.  187-9. 

3.  Nepos  quidam  Abraliam,  filius  Ma- 
dian  (Gen.  25,4;  1  Par.  1,33). 


487 


IIENOCIJ. 


IIERBAE. 


4.  Filins  lUibeu  i)riinoyoiiitus,  iiti  vi- 
(Icliir,  ciim  ubiqiio  primo  inlor  tilios 
ioco  roccnseatiir  ((icn.  40,9;  Ex.  0,1V;  1 
l*ar.  ^i,:}),  a  (|no  l'amilia  dosceiulil  Heno- 
cliitai'iiia  (Niiiii.  26,5). 

HENOS  V.  E.NOS. 

HEPHER  ("isn,   'OaÉp).   1.    Uiilis  ex 

posleris  Manasse,  filiiis  Galaad  et  paler 
Salphaad,  pi-ogenilor  Hcplieritarum 
(Num.  26,32.  33;  27,1;  los.  17,2.  3). 

2.  IJnus  ex  filiis  Assur  et  Naarac  in 
-onealogia  luda  1  Par.  4,6  (LXX  'HïdiX). 

3.  Umts  exheroibiis  davidicis,  qui  co- 
gnominatiir  Mecheratliiles  (1  Par.  11,36; 
LXX  ©jpo^âp  par  rusioncin  duoriim  no- 
mimini)  et  cuius  iioiucu  Ioco  parallelo 
21\eg.  23,34  cxcidil  \\.  AASBAl). 

HER  pîT,    'Hp).  1.  Filius  prinioge- 

nitus  luda  palriarchae  ex  filia  hominis 
Chananaei  Sue,  matrimonio  iunctus  ciim 
Thamar,  sed  nequam  in  conspectu  Do- 
mini,  quapropter  a  Domino  occisus  est 
(Gen.  38,3-7;  1  Par.  2,3,"!;  mortem  obiit 
in  terra  Chanaao,  antequam  Israël  in 
Aegyptum  desccnderet  (Gen.  46,12; 
Num.  26,19).  Quae  eius  nequitia  fuerit, 
non  indicatur,  sed  forlasse  colligi  po- 
test  ex  eo,  quod  matrem  ciiananaeam 
habuit;  Chananaei  enim  abominationi- 
bus  idololatriae  dedili  erant. 

2.  Heri  vel  Her  (nîT.  'Ar]ôtç,  'âooï(),  fi- 
lius Gad,  progenitor  Herilarum  (Gen. 
46,16;  Num.  26,16). 

3.  Filius  Scia  tilii  luda  (1  Par.  4,21). 

4.  Her,  qui  fuit  lesu  in  genealogia 
Christi  (Luc.  3.28). 

HERACLITUS  ('Hpa/.XstToç),  philo- 
sophus  graecus,  Epheso  oriundus,  circa 
annum  500  a.  Cbr.  ad  quem  referlur 
locutio  proverbialis  2  Pclr.  2,22  ô;  Xou- 
aaïA^vr]  e?ç  xûXiajxa  popoôpou. 

Cf.  P-  Wendlaml,  Ein  Wori  des  Heiaclil 
iin  Neuen  Teslamenl  fSitzungsber.  d.  Akad. 
clerWissenscliaftcnzulJerlin  1898  p.  788-796]  ; 
G.  A-  Mullach,  Philosophorum  Graecoruin 
Fragmenta,  éd.  Firmin-Didot  1.  310  ss. 

HERAN  (py,    "Eoiv),   (iliiis  Suliiala 

tilii  Epbraim,  progenitor  familiac  llera- 
nitarum  (Num.  26,36).  Eius  nomen  in 
gencalogiis  Epbraim  1  i»ar.  7,20  s.  dosi- 
deratur. 


HERBAE.  1.  llerba  vcl  l)erbae  in 
Vuigata  variis  nominibus  liebraicis  et 
graccis  respondent  :  nhs,  Sl3,  NUn. 
vsr},  Sii\  pT_,  nyin,  ma,  li:^, 
chald.  20;  po-cdlvr),  yàpxo;;  quae  sensu 

generaliorc  varias  berbas  agrestes  et 
proventus  Icrrae  désignant  neque  bic 
pluribus  exponenda  sunt. 

2.  Seciindum  cxlrinsecam  inler  ar- 
Itores  hcrbasque  distinctionem,  in  S.  Scri- 
ptura  saepius  indicatam  (Gen.  1,11  s. 
29;  Ex.  9,2b;  10,1^  etc.),  brevem  bcr- 
barum  bildicarum  conspectum  addimus 
iuxta  modum,  quo  arbores  frutices(iue 
supra  recensuimus  (v.  ARBORES). 

AUium  n"0' 

Anethum  àvr;Oov. 

Arundo  nip  ;  /.âXaiAo;. 

Boritb  ni")2. 

Caepe  Sï2. 

Calamus  n;3p;  xâXaixo?. 

Carectum  inx  ;  =]1D. 

Cicer  tSp. 

Circulus  lia:ilS!  Is.  o8,3;  v.  ARUNDO. 

Colocynthides  nvpS. 

Coriandrum   ~a. 

Crocus  0312. 

Cucumeres  a^X'i'p. 

Cyminum  p'S^;  xûpiivov. 

Faba  SlE. 

Far  i:*i:;  Sg"I3  tna  Lev.  2,14.  16; 
naD2. 

Fervens  paaN  lob  41,20;  v.  ARUNDO. 

Fistula  n:p. 

Foenum  "iii'n;  xiSD^;  "f^V:  -t'ï. 
chald.  airy  ;  tfAi^tiov  Eccli.  14,18  gr.  17  ; 

■/6pT0?. 

Frumentum  ^3S  ;  12  {12};  ]il;  nipn 
D^T2n,  pirn.  chald.  ]"'r::n;  Sais;  isu*; 

l::njtTii[i6;  ;  oiTta  ;  attoî. 
Fucus  «puxo{. 
Galbanus  n:"l'^n;  ytjxXZi^ri. 


489 


UERBAE. 


UERBAE. 


490 


Gramen  pli;  airy. 
Herba  fulloniim    DiD33n    nnà    Mal. 
3,2;  V.  BORITH. 
Herbae  mSn  lob  30,4. 

Hordeum  .-nirir,  anvù?;  xpteaf. 

Iimciis  xaà;  ï^lD. 

Lactucae  a''l""ia. 

Legumina  □ty'i",  nij'"17. 

Lens  Diuriî?. 

Liiium  nSïin;  nis;  "[riuj,  ^'iirixzj, 
n-itt?i\lT;  xpfvov. 

Linum     12,     Dna;     n^3,     nri'iyB, 

CinirS;    Xtvov;  ù)[jLdXivov;   lineiis    yaU/'Il 

Ex.  28,4. 
Mandragorae  D''KTI"T. 

Mentha  r]o\joj[i.ov. 

Migma  SiSa. 

Miliora  'jn-r;  "jaD:. 

Mimdissimae  ^i  lob  9,30;  v.  BORITH. 

Nardus  TiJ,  QiTlJ;   vâpoo;. 

Olus  p1\  plt;  Xa/_avov. 

Papyrio  r|"iD. 
Papyrus  ndJ. 

Pelagus  =ilD. 
Pepones  DinisiN. 

Porriis  T>ïn. 

Purum  12  Is.  1,23;  v.  BORITH. 

Ref'renans  lia:iN  Is.    9,13;  19,15;   v. 

ARUNDO. 

Ruta  ::r5yavov. 
Scirpus  NQà. 

Triticum  h^k;  12  (13);  U.^nj  (acervus 

trilici);  pT;  man,  Diipn;  tlU?  ;  ^^xo;. 

Vicia  nçDS,  D^nDS. 

Zizania  i^i^âvia. 

Auctores  de  herbis  biblicis  tractantes 
V.  in  art.  PLANTAE. 

3.  Herbae  sensu  magis  particulari  cx- 
plicantur  in  Vulgata  bebr.  m^G,  quae 

in  libre  lob  cibus  hominum  miserrimo- 
rum  dicuntur   (lob  30,4);  pro  eo  quod 


Vulgata  habet  «  mandebant  hci-bas  cl 
arborum  corlices  »,  ex  textu  primigenio 
proprie  vertendum  foret  «  carpcnles 
niSa  in  frutetis.»  (nfÙJ-iSîT).  Cum  LXX 
intcrpretibus  plerique  aXijxa  exponunt, 
herbas   scil.   salsas  (rh'û,   SAç)  ;  ex  or- 

dinc  Salsolacearum  seu  Chenopodincea- 
riim,  quarum  caules  tcneriorcs  ac  folia 
a  pauperibus  in  saiatae  modum  niandu- 
cantur  (cf.  Theophr.  Hist.  pi.  IV.  16,5; 
Caus.  pi.  V.  13,4;  VI.  10,5;  Dioscur.  Mal. 
med.  1,120;  Antiphanea  ap.  Athen.  4 
p.  1(31,  al.).  Ex  variis  speciebus,  quae 
ila  in  cibum  adhibentur,  in  Oriente 
praesertim  inveniuntur  Chenopodium 
album  Linné  et  Atriplex  halimus  L.,  illa 
quidem  ubique,  sicut  in  nostris  regioni- 
bus,  communissinia,  haec  vero  in  litore 
maris  Mediterranei  et  circa  mare  Mor- 
tuuni  haud  rara,  atque  etiam  in  Coele- 
syria  reperta  {Boissier,  Post).  Praeter 
caules  et  folia  autem  nostra  aetatc 
maxime  etiam  semina  variarum  specie- 
rum  Chenopodii,  et  praesertim  tempore 
famis,  in  Rossia  cibum  pauperum  suppe- 
ditant,  atque  in  America  méridional! 
(Cbile,  Bolivia,  Peru  etc.)  propter  bunc 
seminum  usum  Chenopodium  Quinoa 
Linné,  Chenopodio  albo  simillimum, 
ubique  colitur  et  vel  tritico  aequipara- 
tur.  Eundem  vero  usum  Chenopodii  albi 
etiam  antiquis  notissimum  fuisse,  ex 
maxima  copia  seminum  huius  speciei 
concludere  licet,  quae  in  constructioni- 
bus  sublimiciis  helveticis  inventa  est 
atque  ad  panes  conficiendos  inserviebat. 
Quare  verba  lob  vel  de  caulibus  ac  fo- 
liis,  vel  de  seminibus  Chenopodii  albi 
vel  similis  speciei  salis  probabiliter  ex- 
ponuntur. 

Cf.  E.  Boissier,  Flora  orient.  IV.  901 
916';  Lcunis-Frank,  Synopsis  II.  2  éd.  3 
p.  300.  307  ;  A.  de  CnndoUe,  Origine  des 
Plantes  cuil.  282;  Rud.  Virchow  in  Ver- 
handL  d.  Ges.  f.  Anthrop.  1892,  506-8; 
Buschan  ib.  1893,  228,  qui  citât  R.  Forrer 
et  H.  Messi/iommer,  Praehistorische  Varia 
(1889)  p.  9;  n.  A.  Philippi  ib.  552  s.; 
K.  Halpern,  Die  Bestandlheile  d.  Samens 
d.  Ackermelde,  Chenopodium  album,  etc., 
Halle  1893;  G.  E.  Post,  Flora  of  Syria  678. 
683. 

Explicatio  data  ceteris  videtur  probabilior, 
quae     malvam    (j^aXâ/ri)    vel    Corchorum 


'»9l  IIEHBAE. 

olUorium  L.  vel  «  sapida  »  vel  «  ex  lupi- 
luts  »  (U'n'O)  vel  aliu  expoiiunl;  de  quilius 

V.  plura  ap.  Sam.  /iot7/«/7,  ilioroz.  I.  87 '2-7, 
cd.  Rosrinn.  11.  223-9;  /.  Jl.  Ursinus,  Ar- 
lioret.  bibl.  3">6  s.;  M.  Ililler,  llierophyl. 
I.  457-9;  0.  Celsius,  Hierobotan.  11.  90  s.; 
1.  l).  Michuelis,  Supi»lein.  ad  lex.  hebr. 
p.  1Vj:>  s.  1509-12;  Sam.  Oe(lnianti,\(iru\. 
Saniml.  3,91-4;  E.  F.  K.  Kosouniiller,  Com- 
iiieiU.  in  lob  30,4;  id.  Handb.  d.  bibl. 
All.Tlh.  IV.  1,114  s.;  //.  J{.  Tristnim,  Nal. 
Hist.  of  tho  Bible  éd.  s,  4G5  s.  ;  F.  Uamil- 
lon.  Botanique  de  la  Bible  172;  /.  Smith, 
llisl.  of  Bible  Plants  73-6;  /.  Knabcnbauer, 
Comment,  in  lob  30,4. 

L.    FOXCK. 

HERCULES  ( 'lI?a)c)vTÎ;\  ileiis  prae- 
(•i[)iius  Tyriorum,  a  Tyriis  vocaUis  Mel- 
qart  i.  e.  re.x  urbis  ^mp  "^^'2)  vel  Baal 
Tyi'i  i.  e.  domiiuis  (conditor)  Tyri,  in 
cuius  honorem  quiiito  quoque  anno 
agones  Tyri  celeWraltanliir.  Cuin  Antio- 
fluis  IV.  Epiphanes  quiiiqiiennali  agoni 
ipse  adessel,  lason  impiiis  ludaeoruni 
pontil'ex  (oirca  174-171  a.  Chr.)  Tyriim 
misit  spectatorcs  a  lerusalom,  qui  An- 

tiochcnses  Crant  (Osiopol»;  à-b  'IïpoaoXû;xa>v 

'AvTioysfç  Svxa;  i.  e.  incoias  lerusalem 
civitate  Antiochensiiim  donatos),  qui 
agonibus  intéressent  et  trecentas  argent! 
didraclinias  in  sacriticium  Herculis  offer- 
rent;  sed  ipsis  logatis,  quos  tanti  scele- 
ris  puduit,  precantibus  liaec  pecimia 
non  in  sacrificium  Herculis,  sed  in 
fabrioain  naviuni  triremium  erogata  est 
(2  Macli.  4,18-20;  Vulgata  non  legit 
speclatores,  sed  peccatores  et  omittit 
'Avitoyeî';  i'vxaç).  E\  scriptoribus  profanis 
discinius  a  coloniis  Tyriorum  v.  g.  a 
Cartbaginiensibus  legatos  Tyrum  mitti 
solitos  esse,  qui  niagnis  festivitatibus 
spectalores  intéressent  cl  in  honorem 
Herculis  dona  offerrent. 

Cf.  P.  Scfiolz,  Goetzendienst  iind  Zaïi- 
berwesen  1877  p.  197  ss.  (§  19);  Movers, 
Die  Phoenizier  I.  385  ss.  ;  T.  Bernard,  De 
l'origine  des  cultes  accadiens,  Paris  1894 
p.  253  ss. 

HERED  (Nuiii.  26,40)  idem  atque 
Addar  [\\de  s.  v.). 

HERED  nri)S  V.  AllAI». 

HEREDITAS,  HERES.  Soiiun  lilii 
ex  uxoriljus  iiberis  nali  lioredes  bonoidui 


HEREDITAS. 


49^2 


palcinoruni  esse  poleranl.  Id  iam  e.\ 
liisloria  Abraham  colligilui-;  Sara  cnim 
dicil  de  Ismael  :  non  eril  hercs  lilius 
ancillac  cum  (ilio  meo  (Gen.  21,10); 
Isaac  est  hercs  (lien.  24,36;  25,5);  liliis 
auleni  concubinarum  largilus  est  Abra- 
ham munera  (den.  2;"), 6).  Simililer  filii 
legitinù  Galaad  dicunt  ad  lephte  :  iicres 
in  domo  patris  nostri  esse  non  poleris, 
quia  de  altéra  matre  natus  es  (lud.  11,2; 
erat  quippe  Icphle  filius  uudieris  mere- 
liicis).  Filii  quidcm  lacub  omues  viden- 
tur  habili  esse  pares;  nam  tribus  secun- 
dum  eorum  nomina  dosignatae  non  inter 
se  gradu  quodam  dignilatis  distingue- 
bantur.  Sed  ratio  esse  potcst  quod  u.\o- 
res  eius  liberae,  Rachel  et  Lia,  ipsae 
marito  suo  famulas  suas  tradiderunl 
uxores  (Gen.  30,3.  9),  ut  lîlii  famularum 
censerentur  quasi  fdii  uxorum,  sicul 
Rachel  dicit  :  ut  habeam  ex  illa  filios. 
Inter  filios  heredes  primogenitus  am- 
pliorem  accipiebat  partem,  scil.  dupli- 
cem  eius  quae  aliis  contingebat;  atque 
lege  provisum  crat,  ne  filius  priniogeni- 
tus  uxoris  minus  dilectac  sua  duplici 
parte  privaretur  in  utilitalem  filii  uxoris 
dilectae  (Deut.  21,13-17).  Sed  primoge- 
nitus propter  crimen  palratum  suo  iure 
excidere  potuit;  ita  v.  g.  Ruben  amisit 
primogenita  (1  Par.  5,1):  Esau  illa  ven- 
didit,  quae  utique  postea  rccuperare 
desideravit ;  at  frustra;  qua  in  re  lamen 
peculiaris  Dei  ordinatio  intervenit  (cf. 
Gen.  25,23.  31;  27,34;  Rom.  9,10-15). 
Quo  ordine  hereditas,  si  filii  non  ades- 
sent,  ad  propinquos  devolvenda  sit, 
exponitur  Num.  27,8-11  ;  et  primo  qui- 
dem  hères  est  filia;  ea  déficiente  succe- 
dunt  fratres  patris,  qui  si  non  adsunt. 
succedunt  patrui.  Filiae  itaque  lum 
solum  heredes  scribuntur,  si  pator  non 
filios  reliquerit;  quae  filiae  heredes  iu- 
bentur  nubere  viris  suae  tribus  et  co- 
gnationis,  ne  commisceatiu-  possessio 
tiliorum  Israël  de  tribu  in  tribum  (iNum. 
27,1  ss.;  36,6-12;  los.  17,3).  Verum  po- 
terant  accipore  munera  a  paire,  cum  da- 
renlurin  matrimonium  (cf.  los.  13,18  s.); 
immo  filiabus  lob  data  est  a  pâtre 
hereditas  inter  fratres  suos  (lob  42,13  . 
Quare  videlur  ])atribus  relicta  esse  li- 
bertas  quacdam  do  bonis  ac  possessione 
dispouendi;  id  (piod  iMiam  iiuuii  videtin* 


493 


UEREDITAS. 


HERMOGENES. 


494 


dictione  illa  :  disponc  doniui  tuae  (Is. 
38,1  ;  cf.  2  Reg'.  17,23).  In  libris  Vcteris 
Testamenli  non  fit  mentio  testamenli 
scripti;  veruin  qiiac  qiiis  post  morlem 
siiam  fiein  vult,  lilio  mandat  (cf.  3  Reg. 
2,1  s.);  in  novo  foedere  testanionta 
scripta  nota  esse  indicatm'  (Hebr.  9,17; 
cf.  Gai.  3,15).  Si  quis  absque  libcris 
mortuus  fuit,  tamen  non  statini  fratres 
eius  in  hereditatcm  succedel>ant;  sed 
qiiando  spes  crat  fore  ut  uxor  mortiii 
posset  parère,  frater  mortui  eam  rlebuit 
ducere,  ut  suscitaret  mortui  semen  et 
heredem,  quae  est  lex  leviratus  (Deut. 
25,5;  cf.  Mattlî.  22,24;  Marc.  12,19;  Luc. 
20,8). 

Porro  terra  quam  Deus  populo  suo 
tradit  appellaturquoquc  iiereditas;  item 
pars  illa  regionis  quae  alicui  Iribui  con- 
tigit;  cf.  Lev.20,24;  Num.  32,18;  33,54; 
Deut.  3,18  etc.,  quibus  in  locis  Iieredi- 
tas, uti  re  ipsa  patet  et  ex  hebr.  conse- 
quitur,  notione  possessionis  usurpatur. 
Eadem  notione  popuius  quoque  Israël 
et  terra  Chanaan  dicitur  hercditas  i.  e. 
possessio,  propinetas  Domini  Deut. 
4,20;  9,26.  20;  1  Reg.  26,19;  2  Reg. 
20,19  etc.  Atque  ipse  quoque  Dominus, 
utpote  bonorum  omnium  largitor,  dici- 
tur pars  et  hereditas  suorum.  lia  im- 
primis  ratione  habita  sacerdotum  et 
levitarum  :  dixit  Dominus  ad  Aaron  : 
in  terra  eorum  (filiorum  Israël}  nihil 
possidebitis  nec  habebilis  parlera  in  ter 
eos;  ego  pars  et  hereditas  tua  in  medio 
filiorum  Israël  (Num.  18,20)  et  :  Dominus 
ipse  est  hereditas  eorum  (Deut.  18,2); 
similiter  :  sacerdotium  Domini  est  eorum 
hereditas  (los.  18,7).  Dein  etiam  eodem 
nouiine  vocatur  a  piis  Isi'aelitis  :  Domi- 
nus pars  hereditatis  meae  (Ps.  15,5}. 
Inde  consequitur  quod  filii  Dei  etiam 
appellantur  heredes  Dei  :  si  autem  filii 
et  heredes,  heredes  quideni  Dei,  cohe- 
redes  autem  Christi  (Rom.  8,17;  Gai. 
4,7)  et  Ghristus  idco  mortem  dicitur 
deglutivisse,-  ut  vitae  aeternae  heredes 
efficeremur  (1  Petr.  3,22).  Eodem  modo 
bona  caelestia,  gloria  aeterna  dicitur 
hereditas;  ita  hereditas  salutis,  aeterna 
hereditas,  divitiae  gloi'iae  hereditatis, 
hereditas  incorruptibilis  (Eph.  1,18; 
Hebr.  1,14;  9,15;  1  Peir.  1,4).  Et  quod  in 
Vulgata  dicitur  Matlh.  5,4  :  beati  mites. 


quoniam  ipsi  possidebunt  terram,  graece 
aptius  •/.Xrjpovo[j.7Îaouatv,  hereditabunt  (re- 
gnum  scil.  messianum,  cuius  pignus 
erat  terra  Chanaan;  cf.  Ps.  36,9.  11.  22. 
29;  Is.  57,13;  65,9). 

I.  KNABENBAUER. 

HEREDITAS  GETH  vide  s.  v. 
MORASTHITES. 

HEREM  (Esdr.  10,31;  Neh.  3,11)  v. 
HARIM  2. 

HERES    ascensus  (D"inn     nSyn)  ad 

orientem  Jordanis  haud  procul  a  Soccoth 

(lud.  8,13).  Vulgata  vertit  Dinn  nSyaSn 

ante  solis  ortum,  LXX  omo  I;:dtvw0cv  [tî]? 
TiapaxdtÇeojç]  'Aps'ç,  ,A  àm  àva6à'3£w$  Aplç, 
Aquila  àizo  (JvaCàaew;  tou  opujAou,  Symma- 
chus  àrcb  àvaSaaswç  twv  ôpwv,  Theodotion 
OLTZO  àvaSdastoi;  'Apiç  (?  ôpouç). 

HERI  (Gen.  46,16)  v.  HER  2. 

HERINACEUS  (melius  erinaceus, 
ai.  irenaceus)  dicitur  in  Ps.  I03[104], 
18  hebr.  'î2;L%  quod  alibi  choerogryllus 

(v.  s.  V.)  explicatur. 

HERMA  urhs  v.  HORMA  1. 

HERMAS  ('Ep[xà;)  Christian  US  Ro- 
mae  degens,  quem  S.  Paulus  salutat 
Rom.  10,14;  eius  nonien  originem  grae- 
cani  innuit.  Hune  aliqui  Patres  (S.  Ire- 
naeus,  Tertull.,  Origenes)  putaverunt 
esse  auctorem  libri  Paator  Hermae,  de 
cuius  canonicitate  gravis  quaestio  age- 
batur  exeunte  saeculo  secundo,  sed  teste 
Fragmento  Muratoriano  (lin.  73-77) 
Pastor  conscriptus  est  Romac  ab  Herma 
fratre  Pii  I.  Summi  Pontificis,  qui  circa 
a.  150  p.  Clir.  calhedram  romanam  oc- 
cupabat  et  hanc  sententiam  muiti  recen- 
tiores  amplectuntur  aliis  contradicen- 
tibus.  Sed  haec  quaestio  hisloriae 
ecclesiasticae  relinquenda  est.  Hermas 
a  S.  Paulo  salutatus  in  Martyrologio 
romano  Sanctis  accensetur  die  9.  Maii. 

HERMES  ('Ep[i.^ç)  christianus  in  eo- 
dem versu  cum  Herma  a  S.  Paulo  salu- 
tatus (Rom.  16,14).  Addit  Calmetus, 
Diction.  :  «  e  72  discipulorum  numéro 
et  Dalmatiae  episcopus,  si  Graecis  cre- 
damus  ». 

HERMOGENES  CEpiJ.oyhri<;),  cliri- 
stianus  ex  Asia  minore,  de  quo  S.  Paulus 


495 


IIKRMOGENES. 


IIERMON. 


i!>() 


ex  caplivilaU'  roinaïui  scrihil  :  Avci>i 
sunt  a  mo  onines,  qui  in  Asia  siint,  ex 
qiiibus  esl  IMiij^cliis  cl  Heniiogenes  (2 
Tiin.  l,i:i'. 

HERMON  li^rin,    "Vepatôvi.  Elytlion 

a  Gfsoiio  cxplicaliir  proiuiiieiis  nioiilis 
vcrtex  ex  aral».  klnirmun.  Aliiid  etynion 
a  devovcndo  legiliir  apiul  S.  lliiariiim  in 
Ps.  133  :  «  HcriiKui  nions...  ciiiiis  inler- 
pretatio  Anathema  est...  Ferlur  aiilom 
iil,  de  quo  ctiam  nescio  cuius  lilter 
exstat  (scii.  liber  Ueiioch  G),  qiiod  An- 
geli  concupiscentes  tilias  tiominuin,  cuin 
de  caelo  descendorent,  in  hune  niontem 
maxime  excelsuni  convencrint  ».  —  In 
Vet.  Teslamento  Hermon  nions  consti- 
tuitur  terminus  septemtiionalis  Palae- 
slinae  transiordanicae  longe  lateque  con- 
spicuus  (l)eut.  3,8;  4,48;  los.  11,17; 
12,1;  13,5;  1  Par.  S,23),  ita  quidem  ul 
ipse  Hermon  comprehcndatur  intra  tuies 
Og  régis  Basan  (los.  12,4)  et  ctiam  intra 
Unes  Israelitarum  seu  dimidiae  tribus 
Manasse  (los.  13,11).  Ad  radiées  montis 
Hermon  Hevaeos  habitasse  docemur 
los.  11,3.  De  quibusdam  locis  modo 
citatis  V.  BAALGAD  et  BAAL  HERMON. 
—  Aliis  nominibus  Hermon  vocatur 
Dent.   3,9  apud  Sidonios  Sarion  {Vl^, 

laviwp),  apud  Amorrhaeos  Sanir  ("l'îji:,*. 

Savsfp)  ;  utrumque  etymon  explicandum 
videtur  thorax,  lorica  a  montis  similitu- 
dine  cum  thorace  vel  lorica  {Gesenius). 
Terlium  nomen  adiicitur  Deut.  4,48  : 
Sion  (■js"'ir  i.  e.  eiatus,  Srjwv),  quod  cum 

Sion  (7iiï)  hierosolymitano  nihil  com- 
mune habet.  Nomen  "finiz;  ctiam  le- 
gitur  Ps.  29,6  hebr.  :  Et  saltare  fecit  eos 
sicut  vitulum  Libanum  el  Shiiion  sicut 
hlium  unicornium  (aliter  Vulgata  et 
LXX).  Utrum  assyriacum  Sirara  (cf. 
Schradcr)  sit  nions  Hermon  necne,  du- 
bitari  polcst.  Aliud  nomen  Sanir  Icgitur 
Ez.  27,5  et  praetcrea  ctiam  iuxta  nomen 
Hermon  ab  coque  distinctum  1  Par. 
5,23  cl  Cant.  4,8;  est  igilur  Sanir  [tars 
Anlilibani  caque  septeiiilrionalis,  quaiii 
Arabes  {Abulfedâ,  Tab.  Syriac  e((.  Kohler 
|).  I(»4)  Sonir  a|)pellaiit,  a  seplemlrioiie 
l)amasci  sila  iiiter  Heliopolim  {lia'albek) 
el  Emcsain  (//oms).  Apud  Assyrios  Sa- 
nir letj-itur  Sanù'ii  et  dcsisnalur  vcrlex 


in  introitu  l.ibani  [DcHlzsch,  Schnidcr). 
Hermon  hodie  vocatur  Djebel  el-Sheikh 
i.  e.  mons  aetate  provecti  siui  albis  ca- 
pillis  ornati,  alio  nomint>  Djebel  el-Teldj 
i.  e.  mons  nivis.  Ab  Antilibano  per  pro- 
lundam  vallem  Wâdi  el-Qarn  separatur 
cl  inde  per  se|»tcm  l'ère  lioras  mci'idiem 
el  nomiibil  occidenlem  v(M'sus  pri)ten- 
(litur.  (luliiien  très  vertices  dislinctos 
habet  quorum  septemlrioiialis  el  meri- 
dionalis  circa  500  passibus  inbu'  se  di- 
stant et  fere  2800  m  supra  mare  asceii- 
diint;  occidentalis  vertcx  aliis  duobus 
circa  30  m  inferior  est.  Hiemc  Hermon 
multa  nivc  tcgilur,  quae  aestate  qiioque 
in  faucibus  reconditis  conscrvalur;  teste 
S.  Hieronymo  (Onom.  éd.  Lag.  90,14) 
aestivae  nives  de  monte  Hermon  Tyrum 
ob  delicias  deferri  solebant  et  Israelilas 
iisdem  rel'rigeriis  fruitos  esse  innuitur 
Prov.  25,13  :  sicut  frigus  nivis  in  die 
messis,  ita  legatus  fidelis  etc.  A  monte 
Hermon  descendunl  aquae  lordanis  el 
Pharphar  {Nohr  el-A'wadj).  Celebralur 
quoque  Ps.  132[133],3  ros  Hermon,  cu- 
ius iucunditate  illustrai  Psalmisla,  quam 
iucundum  sit  habilare  l'ralres  in  unum. 
Ex  inullis  el  variis  arboribus,  quae  ho- 
die Hermonem  contegunt  (ut  quercus, 
amygdalus,  prunus,  cerasus,  pirus,  iu- 
niperus  cxcelsa  et  quae  rarior  est,  iuni- 
perus  drupacea  praeter  virgulla  pluri- 
ma),  in  S.  Scriptura  nominatur  sola 
cypressus  de  Sanir,  quae  a  Tyriis  na- 
vium  tabulatis  adhibebalur  (Ez.  27,5  ; 
Sapienlia  quO(jue  Eccli.  24,1 7[1 3]  descri- 
bitur  exaltata  quasi  cypressus  in  monte 
Sion  (h  ô'pEaiv  'Aepfiwv).  Leones  et  pardi 
cubilia  habebanl  in  Sanir  cl  Hermon 
(Cant.  4,8);  leones  quidem  disparuerunU 
sed  inveniuntur  pardus,  ursus  syriacus, 
lupus,  vulpes  aliaeque  ferae.  In  Ps.  88 
[89], 13  Thabor  (in  terra  cisiordanica)  et 
Hermon  [in  terra  transiordanica)  cum 
aquilone  et  meridie  associantur,  ut 
enarrent  gloriam  Creatoris. 

Ruinae,  quae  in  vertice  meridionali 
ccrnuntur,  vcstigia  sunt  templorum  Baal. 
(juibus  mons  cl  Iota  circum  n^gio  abun- 
dabant.  Hue  spécial  quod  Eusebius 
Onom.  éd.  Lag.  217,49)  àuditu  romper- 
tum  referl  Hermonem  ab  elhnicis  sa- 
i-ruin  liaberi  ;  hune  Eusebii  loeiun  reddit 
S.   ilieronynuis  (I.  c.  90,21)  :  -  Mieilur 


497 


UERMON. 


HERODES. 


498 


esse  in  vertice  eius  insigne  teniplum, 
quod  ab  etlinicis  cultui  liabetur,  e  rc- 
gione  Paneadis  et  Libani  ».  Ad  hune 
cultum  falsorum  numinuin  respicerc 
videtnr  S.  Hilarius  in  Ps.  133  :  «  Cerle 
hodie  gentes  montem  hune  profana  re- 
ligione  venerantur  et  inlerpretationem 
nominis  sui,  quod  est  Anathema,  ipsa 
illa  impiae  superstitionis  sede  testan- 
tur». 

Prospectus  a  vertice  Hermon  latissinie 
patet;  orientem  versus  complectitur  pla- 
nitiem  Damasci  et  magnam  partem  Sy- 
riae,  meridiem  versus  extenditiir  usque 
ad  Djebel  Hanrân  et  montana  Moab, 
magnifico  circuitu  fertur  super  lacum 
Tiberiadis,  Sama'riam,  Galilaeani  usque 
ad  Carme] um,  attingit  orani  maritimam 
a  Carnielo  Tyrum  usque,  conquiescit  in 
Libano,  Coele  Syria,  Antilibano. 

A  monte  Hermon,  cuius  mentio  est  in 
S.  Scriptura,  distinguendus  est  Hermon 
miner,  hodie  Djebel  Duljï  (c.  560  m)  in- 
ter  montes  Gelboc  et  Thabor.  Nomen 
Hermon  minor  e\  multorum  opinione 
originem  débet  lalsae  interpretationi 
Ps.  88[89],13,  quo  loco  Tliabor  et  Her- 
mon una  nominantur  et  nions  alter  in 
vicinia  Thaboris  quaerendus  videbatur. 

Cf.  Gesenius,  Thésaurus  ling.  hebr.  s.  v.  ; 
Reland,  Palaestina  I.  p.  322-336;  Sclirader- 
Whitehoiise,  Cuneif.  Inscript,  and  Old  Test. 
I.  p.  146.  173;  DelUzsch,  Paradies  p.  lOi; 
V.  Guérin,  Galilée  II.  290-295;  D.  Zanec- 
cMa,  La  Palestine  d'aujourd'hui  1899,  II. 
740.  741;  F.Buhl,  Alt.  Pal.  1896  p.  110  s.; 
Merrill,  East  of  Jordan  p.  43 1  ;  Neubauer, 
Géogr.  du  Talmud  p.  39;  Baedeker  - Ben- 
zinger.  Pal.  u.  Syrien  éd.  5  p.  323  ss.  ; 
/.  Dôller,  Geogr.  u.  ethnogr.  Studien  z.  III. 
u.  IV.  Bûche  d.  Konige  1904  p.  117. 

HERMONIIM  (D'':1n"in,  'Ep{xwv'.s(p.) 

Ps.  41  [42], 7    est    forma   pluralis   vocis 
■jiain  significans  montana  Hermon. 

HERODES  (/Hpcoô/iç;  in  inscriptio- 
nibus  reperitur  Hpwior]ç  et  Etymologicum 
magnum  habet  sub  eo  nomine  lyzi  va  t 
7îpoçy£YP*l^!^^'''°'^î  quam  scribendi  ratio- 
nem  adoptarunt  Lobeck,  Westcolt  et 
Hort  :  'UpdiSr^ç;  cf.  Schùrer  Geschichte 
desjiidischen  Volkes  éd.  3  l.  p.  375;  Gre- 
gory,  Prolegomena  p.  109;  nomenquippe 
contractum  est  ex  llo'otorjç.  Verum  iota 


subscriptum  in  codicibus  uncialibus  non 
habetur,  sicuti  etiam  in  inscriptionii»us 
iunioribus  et  in  nummis  non  reperitur, 
in  quibus  itaque  constanter  scribitur 
HpwSrjç).  In  Novo  Testamento  quattuor 
viri  eius  nominis  commemorantur  :  He- 
rodes  qui  dicitur  Magnus,  Herodes  An- 
tipas,  Herodes  Agrippa  T.,  Herodes 
Agrippa  II.,  de  quibus  itaque  ea  tractan- 
da  sunt,  quae  ad  i^es  in  sacris  libris  nar- 
ratas  spectant.  De  Herode  Philippo  v. 
PHILIPPUS  7. 

I.  Herodes  Mag^nus,  fllius  Antipatri 
Idumaei,  postulantibus  Antonio  et  Octa- 
viano  a  senatu  romano  rex  Palaestinae 
nominatus  est  circa  fmem  anni  40  a. 
Chr.  Adiutus  a  Romanis  anno  37  expu- 
gnavit  lerusalem  et  occiso  Antigono  ad- 
versario  regnum  capessivit.  Exorto  inter 
Antonium  et  Octavianum  bello  stetit  a 
partibus  Antonii.  Antonio  in  pugna  ad 
Actium  devicto  Herodes  l^hodum  navi- 
gavit  et  Octavianum  Caesarem  adiit  sine 
diademate  veste  etcuitu  privato;  verum 
qua  erat  prudentia  ita  sibi  Octavianum 
conciliavit,  ut  Octavianus  ei  diadema 
imponeret  et  poslea  etiam  regno  eius 
adderet  regionem  fertilem  circa  lericho 
(quam  scil.  antea  debuerat  Cleopatrae 
cedere)  et  Gadara  et  Hippon  et  Sama- 
riam  et  Gazam  et  Anthedona  et  loppcn 
et  Stratonis  turrim  (cf.  Flav.  los.  Bell, 
iud.  I.  20,1-3;  Ant.  XV.  6,7).  Ex  eo  tem- 
père Herodes  iam  non  potest  censeri  rex 
socius,  sed  rex  restitutus,  ([ui  regnum 
suum  debuit  gratiae  et  amicitiae  Caesa- 
ris.  Omnes  enim  reges  qui  Antonium 
adiuverant,  si  iis  régna  reddebantur,  al) 
Augusto  in  ordinem  regum  restitutorum 
rcdigebantur  (cf.  Suetonius,  Octav.  48). 
Erat  igitur  rex  titulo  aniici  Caesaris  et 
quidquid  possidebat  ex  sola  gratia  Cae- 
saris possidebat.  Eiusmodi  reges  amici, 
vel,  uti  quoque  appellabantur,  socii  non 
aequo  foedcre,  generatim  censebantur 
procuratores  Caesaris,  vocantur  apud 
Strabonem  Otitîxooi,  inservientes  apud 
Tacitum,  in  fide  et  cliente  la  apud  Sallu- 
stium  (cf.  Aberle,  Theolog.  Quartal- 
schrift  1874  p.  668).  Quae  res  attendenda 
est;  inde  enim  patet  omnino  falsum  esse 
(juod  aliqui  contendunt  descriptionem 
ab  Augusto  imperatam  (Luc.  2,1)  non 
potuisse  extendi  ad  Palaestinam  quippe 


499 


llliKOUES. 


UEHODES. 


500 


i|iiaf  Oeruili   legi    socio  essul  ullril»ii(a 
(Scfnirer   1.  c.  p.  r)2o.   526).  Vcnmi    in 
tliianluin  Herodcs  siibicctiis  fiiorit  milui 
ol  arbilrio  (Uiesaris,  ex  aliis  quoijue  sa- 
lis olucet  :  (lobebaiit  Iiidaci   iiii-are  se 
Caesaris  rébus  lauturos  esse  (Aiil.  XVII. 
2,4);  non  inveniuntui-  ntiinnii  ab  Horoile 
ciisi  nisi   a(>rei,  uli  Schuri'i-  I.  c.  p.  403 
toncodil;  iam  vero  si  ci   non  loneedc- 
lialur  ius  cudondi    nunnnos   anreos  ol 
argentées,  docuniento  esl    euin    fuisse 
Caesari    subieetuni;  porro    sine    venia 
C.aesaris   ci  non  licuil   belluni   j-erere, 
ueque  in  fiiios  rebelles  animatlvertere  ; 
debnit   Iributum  solvere;  teslanientum 
eiiis  debnit  auetoiitate  Caesaris  confir- 
inari  ;  insuper  si  teste  Philonc  (légat,  ad 
Cai.  36.  40)  sacritieinm  quotidianum  pro 
Augusto  in  temple  oU'erebatur,  eo  ipso 
protitebantur   ludaei    se    esse   Augusto 
subieclos  (cf.  Esdr.  6,10;  Bell.   iud.  II. 
17,2;  Wieselrr,  Beitraege  p.  92;  Knaben- 
hauer,  Comment,  in  Lucam  p.  108  ss.). 
Cum  ad  eum  venissenl  magi  ab  orien- 
te dicentes  :  ubi  est   (jui  natus  est  re\ 
ludaeorum?  turbatus  est  et  omnis  lero- 
solyma  cum  ipso  (Matlh.  2,2.  3).  Quae 
narratio  plane  congruit  eius  luoribus. 
Xeque  enim  erat  insciussuam  dominandi 
rationem  multis  esse  exosam.  Quare  ab 
initie  regni  caedibus  in  adversarios  sae- 
vire  non  cessabat.  Ita  urbe  poiitus  qua- 
draginta  quinquc   viros  nobiles  ex   iis 
((ui  a  parlibus  Antigoni  steterant  inter- 
fecit;   mox   Aristobulum,   fratrem   Ma- 
riammes  uxoris  suae,  in  balneo  exstin- 
guenduni    ciiravit,  dein  Hyrcauum     II. , 
immo  eliam  uxoren>  Mariammen  intere- 
mit  et  Alexandram,  Hyrcani  filiam,  et 
(ilios    Babae    et    Costobarum;    nltimis 
quoquc  vitae  annis  saeviebat  in  eos  (pios 
sibi  insidias   slruere    suspicabatur;  ita 
fdios   sucs    Alexandrum,   Aristobulum, 
Antipatrum  perimi  iussit  {Flav.  los.  Aiit. 
XV.  1,2;  3,3;  0,3;  7,4-6.  8;  7,10;  XVI. 
11,2-7;  XVII.  7);  pariter  occidil  mullos 
pharisaeos    qui    fore    praedixerunt    ut 
ips(^  et  eius  progenies  decreto  Doi    im- 
perium  amitterent  aliosque  ex   sua  fa- 
milia  qui  cum   iis   consenserant   (1.   c. 
XVII.  2,4).  Qui   igitur  tôt  caedes  com- 
misit,  suspicione   induclus  ne  (juis  sibi 
Ibronum  eripert>t,  is   profeclo  eliam  eo 
modo   egisse  censendus  est    quo   apud 


Mallhacnm   nairatur.  Sinudalioue   usus 
a  magis  postulat,  ut  sibi  pucrnm  regem 
quem  rcperissent  indicareiiL   Tum  quo 
ceiliiis  eum  perimerel,  ornnes  pueros  a 
bimatu  et  inira   secundmn  tenipus  stel- 
lae  a  magis  visae)  in  Bi'thlehem  et  re- 
gionc  circumiacenle  occiili  iussit  (Matlli. 
2,8-16).  De  bac  puerorum  caede  losc- 
pbus  (juidem   nihil  relert;    verum   eius 
silenlium     tacib»    explicatur.    Nam     ea 
([uac  ad   Cbrisluni  speclant   generatim 
silenlio  premit;  dein  inter  cèleras  régis 
crudclitales  haec  caedes  paucorum   in- 
lanlium  non  tanti  aestimari  potesl,  ni 
eius   memoria    debuerit   ceteris    rébus 
geslis    inseri;    insuper   ultime    Herodis 
tempore  toi  saevitiae  eius   et    furoris 
insani  documenta  édita  sunl,  ut  eius  rei 
memoria  maioribus  illis  facinoribus  dc- 
leta    esse    videalur    (cf.    Knabenbauer, 
Comment,  in  Matlh.  éd.  2  I.  p.  113). 
"   II.  Herodes  Antipas,  lilius  Herodis 
Magni  et  MaUliaces,  cum  regnum  Hero- 
dis palris  dividerelur,  titulo  tetrarchae 
accepit  Galilaeam  et  Peraeam.  Duxerat 
uxorem    filiam  Aretae  régis  Arabuin; 
verum  captus  aniore  Herodiadis,  uxoris 
fratris  sui  Philippi,  lîlii  Herodis  ex  Ma- 
riamme  filia  Simonis  pontilicis,  filiam 
Arelae    eiecit  et    Herodiadem    incestis 
nupliis  sibi  copulavit.  De  quo  scelere  a 
loanneBaptislareprehensus  Herodes  eum 
tenuit  et  posuit  in  carcere  in  arce  Ma- 
cbaerunle  [cL  Flav.  los.  Ant.  XVIII.  5,1. 
2).  Mortem  Baplistae  Herodias  postula- 
bal;  diulius  resistebal  Herodes,  partim  li- 
mens  populum,  (pii  loanni  ul  proplielae 
adhaerebat,parlimscienseiunvirumsaii- 
ctum  quadam  eius  reverentia  et  timoré 
relinebatur,  ne  mulieris   odio    caedem 
concederet,  immo  libenter  loannem  au- 
diebat  eiusque  monitis  de  multis  quae 
fecerat  rt^ddebalur  anxius  irjjîôpsi,  .Marc. 
6,20;   cf.   Maltli.    I4,5\   Sed    odiura  el 
aslulla  muliebris  explora  vil  opportuni- 
latem  qua   induceretur  licet  reluctans. 
ul  censorem  molesluni  interimerel  ;  île 
qua  occasione  narrant  Mattli.    li,6  et 
Marc.  6,21.   Herodes   vim>  el  voluplalo 
lemulenlns  insanam  dedil  [tuetlae  salla- 
Irici  promissionem  :  quidquid  petieris. 
licet  dimidium  regni  moi  etc.,  eamqm> 
iuramenlo  tirmavil  el  faiso  pndore  du- 
clus    ne  verbnm    relraclare   viderelnr, 


501 


HERODES. 


HERODES. 


50^2 


iiiipiae  postulationi  mulieiis  acquievit. 

Quoraodo  de  co  facinore  conscientiae 
stiraulis  agitaretar,  plane  apparuit  ciini 
audiens  de  lesii  niiraciilis  existimaret 
loannem  a  mortuis  resurrexisse  (Matth. 
14,  2;  Marc.  6,14;  Luc.  9,7);  aulicis  au- 
tem  varia  de  illo  miraculorum  palratore 
indicantibus  quaerebat  lesuni  vidcre 
(Luc.  9,9),  neque  tamen  vidit;  immo 
mox  lesuni  quoque  interimere  voluisse 
videlur;  lesus  enim  pharisaeis  id  affir- 
mantibus  respondit  :  dicite  vulpi  illi  etc. 
;Luc.  13,32).  lesuni  tandem  vidit,  cum 
Pilatus  lesuni  captivum  ad  euni  mitteret, 
ut  de  Galilaeo  princeps  Galilaeae  seii- 
tentiam  ferret  ;  at  quia  lesus  multis  eius 
interrogationibus  ne  unum  quideni  ver- 
bum  reposuit,  euni  sprevit  cuni  aulicis 
el  illusit  induluni  veste  alba  et  reniisit 
adPilatum(Luc.  23,11).  Uticedens  postu- 
lationi Herodiadis  sanguine  loannis  fuso 
crimine  se  maculavit,  ita  eiusdeni  mu- 
lieris  iniportunitate  exitiuni  ci  paralum 
est.  Nani  illius  ambitione  inductus  ab 
Imperatore  Caligula  titulum  sibi  reg'ium 
expetiit;  sed  accusatus  apud  Iniperato- 
rem  damnatus  estperpetuo  exsilio,  Lug'- 
duno  Galliae  oppido  ei  ad  habitanduni 
assignato  (cf.  Flav.  los.  Ant.  XVIII  7, 
2).  Vide  s.  v.  HERODIAS. 

III.  Herodes  Agrippa  I.  filius  Ari- 
slobuli  et  Bérénices  (iiliae  Costobari  et 
Salonies,  Ant.  XVIIL  5,4;  et  neposHero- 
dis  \lagni,  Roniae  educatus  convictore 
(juotidiano  et  familiari  usus  est  Druso, 
Tiberii  Imperaloris  filio.  Mortua  niatre 
Bérénice  facultates  suaspartim  luxuriose 
vivendo  prodegit  partim  imniodica  lar- 
gitione  profudit;  ad  inopiam  redactus 
Roma  decessit.  Ope  Herodiadis  sororis 
suao  ab  Herode  Antipa  ajiquid  nactus  est 
subsidii  ;  inimicitiis  autem  cuni  co  exor- 
tis  se  contulit  Antiochiani  ad  Flaccuni, 
qui  tune  S\Tiam  administrabat.  Mox  re- 
petiit  iter  ronianuni,  propter  pluriniuni 
aes  alicnuni  a  creditoribus  vexatus.  Ab 
Imperatore  Tiberio  in  secessu  Gaprea- 
rum  bénigne  susceptus  familiaritatem 
iniit  cum  Caio  Caligula  et  apud  eum 
plurimuni  in  gratia  profecit  ;  quare  spc- 
rans  fore  ut  a  Caligula  divitiis  et  bene- 
ticiis  iuvarctur  dixit  se  Deumprecari  ut 
Til)crius  Caio  omnino  digniori  quam 
primum  imperio  ccderet.  Id  quod  Tibe- 


rio nunliatum  est,  qui  Agrippani  vincirl 
et  in  carcerem  detrudi  iussit.  Veruni 
post  sex  menses  Tiberius  obiit  et  Cali- 
gula Agrippam  non  soluni  vinculis  sol- 
vit,  sed  etiani  tetrarchiam  Philippi  et 
Lysaniae  et  titulum  regium  ei  contulit 
et  pro  catena  fcrrea  ei  auream  eiusdem 
ponderis  donavit.  Et  cum  Antipas  a  Ca- 
ligula esset  exsilio  multatus,  Agrippa 
tetrarchiam  eius  pariter  accepit  circa 
annuni  40  p.  Chr.  (cf.  Ant.  XVIIL  6,1  s.). 
Agrippa  qui  eousque  vitani  salis  dis- 
solutam  degerat,  cum  rex  Hierosolyma 
pervenisset,  victimas  pro  gratiaruni  ac- 
tione  immolavit,  ita  ut  nihil  lege  prae- 
scriptum  omiserit,  unde  et  niultos  nasi- 
raeos  tonderi  praecepit  et  illamcatenam 
auream  intra  conseptum  tenipli  supra 
gazophylacium  suspendit,  ut  documento 
esset  Deum  solere  ea  quae  ceciderant 
erigere  (Ant.  XIX.  6,1)  et  se  legis  obser- 
vantem  exhibuit;  «  libenter  et  assidue 
Hieçosolymisdegebat  et  palriorum  insti- 
tutorum  custos  erat  religiosus  adeoque 
se  Ipsum  in  omnibus  munduni  servabat 
neque  diem  unquam  unum  inlermittebat 
quin  sacrificium  ex  lege  oflerret  »  (1.  c. 
7,3).  Hac  ostenlatione  pietatis  ludaeo- 
rum  animos  qui  Idumaei  imperium  ae- 
gre  fcrebant  sibi  conciliare  ac  devincire 
studuit.  Eadem  ratione  Christianos  per- 
sequi  et  vexare  coepit;  nam  Act.  12,1 
misit  Herodes  rex  nianus.  ut  aftligeret 
quosdam  de  ecclesia;  pccidit  autem  la- 
cobuni  fratrem  loannis  gladio;  videns 
autem  quia  placeret  ludaeis,  apposuit 
ut  apprehenderet  et  Petrum  etc.,  qui 
eius  polestati  miraculo  estereptus.  Quam 
niortem  obierit  narratur  Act.  12,20-23, 
atque  simili  modo  refert  losephus  (Ant. 
XIX.  8,2)  :  in  urbe  Caesarea  spectacula 
edidit  in  honorem  Caesaris;  secundo 
spectaculorum  die  veste  indutus  tota 
ex  argento  admirabili  opère  contexta 
processit  in  theatrum  primo  diluculo. 
Ibi  argentum  solarium  radiorum  ictibus 
illustratuni  mirum  in  modum  resplen- 
descebat;  moxque  adulatores  alii  aliunde 
acclamabant  Deum  appellantes  dicentes- 
que  :  propitius  nobis  esto  et  licct  hacte- 
nus  te  veluti  hominem  reveriti  sumus, 
in  posterum  te  mortali  sorte  maiorem 
habcbimus.  At  rex  neque  illos  obiurga- 
vit  neque  impiani   eorum  adulationem 


503 


IlEHOliES. 


IIEHODES. 


5(>.'l 


l'cioril...  mo\(iiie  cordiciliis  ddlubal; 
accesserunt  veatriscruciatus  a  principio 
vohcmenlissimi...  conlinuis  pur  qiiiii([ii(' 
dios  venti'is  doloribus  conleclus  vitaiii 
linivit  annum  agcus  !i4.  Posl  eiiis  mov- 
lom  a  Caesare  missuscst  Cuspiiis  Faillis 
(|iii  Tiidaeae  lolius(|iie  l'c^ni  praeses 
osset  (Anl.  Xl\.  9,2);  l'alaostina  a  pi-o- 
ciiratoi'e  roinaiio  deinceps  administra- 
lialiir  altributa  piovinciae  Syriac. 

IV.  Herodes  Agrippa  II.,  liliiis 
Ag:i'ippae  I.,  eiiin  patcrdioiii  ol»irel,  amios 
natus  crut  s('|)lenul('ciin.  Claudiiis  Cac- 
sar  qiiidein  in  aiiiino  haliiiil  ci  refiimm 
Iradere  paternuni;  at  liberti  et  aiuici 
dissuaserunt  monentos  poriculosum 
esse  adolescentiilo  ooniinitlere  tantuiii 
i-egnum  (Anl.  XIX.  9,2).  Claudius  poslea 
c.  an.  ;iO  ei  dcdit  parvinn  regniim  ad 
montcm  Libanmn,  regntim  scii.  Chalci- 
dis,  quod  Herodes,  eiiis  palriuis,  Lenue- 
lat.  Veniin  mox,  anno  '.ï.i,  pro  boc  regno 
accepit  tetrarchiam  Philippi  (i.  e.  Bala- 
naeam,  Traebonitidem,  Gaulanitidcm) 
et  tetrarchiam  Lysaniae  lAbilani)  et 
eparchiani  Vari  iBell.  iud.  II.  12,8;  Anl. 
XX.  7,1),  quae  qiiaedam  ad  inontem  Li- 
banuni  regio  fuisse  vidctur.  Praeterea  a 
Neroneimperatore  accepit  partem  quan- 
datn  Galilaeae,  Tiberiadem  et  ïaricheas, 
Iidiada  Peraeae  urbein  et  vicos  qiiat- 
tiiordecitn  in  vicinia  eius  positos  (Anl. 
XX.  8,4)  et  Abilam  in  Peraea  (Bell.  iud. 
11.  13,2).  De  co  eiusque  sorore  Bernice 
mentio  fit  Act.  25,13.  Cum  enim  Agrippa 
venissel  Cacsareani  ad  salulanduui  Fe- 
stuin,  procuratoreni  ludaeae,  Festus, 
igiiorans  quid  de  Paulo  Romain  scribe- 
ret,  Agrippam  consuluit.  Agrippa  ipsc 
Pauluin  videre  cupiebatelcoram  Agrippa 
et  Feslo  Paulus  de  vita  sua  et  doctriiia 
(-hrisli  reddidit  ralionein  (Acl.  23,13-20, 
32).  Paulus  argumenlatione  sua  id  elle- 
cit,  ut  Agrippa  diceret  :  in  modico 
suades  me  cbristianum  lieri.  Feslo  autem 
dicebat;  dimitti  poterat  homo  hic,  si 
non  appellasset  Caesarem.  Celerum  vide 
s.  V.  BERNICE. 

I.  KNABENBAUER. 

V.  Schéma  chronologicum  dy- 
nastiae  herodianae. 

1.  Initia  dynastiae.  Cl'.  Flar.  los. 
Anl   XIV.  1,3-10,4;  Bell.  iud.  I.  0,2-IH,:t. 


Allais  07-03  a.  Clir.  (087-091  ab  U.c.) 
Aiislobulo  II.  régnante  Anlipaler,  lilius 
Antipae  (Anli|)alri)  praclecti  Idumaoae 
lempore  Alexaadri  lannaei  et  pater  lie- 
rodis  Magni,  lavet  partibus  Hyrcani  II., 
(jui  erat  Ira  ter  Arislobuli  II. 

Aniio  03  (091)  Poaq)eius  Ilierosolyma 
occupai. 

Annis  03-40  (091-714)  Hyrcaao  II.  ré- 
gnante ad  honores  ascendant  Anti|>aler 
eiusque  tilii  Phasael  et  Herodes.  Post 
pugiiam  ad  Pharsalam  (die  9.  Aug.  anni 
48)  et  niortem  Pompeii  (die  28.  Se[)l. 
anni  48)  Ilyrcanusll.  eteiusamicus  An- 
lipaler statini  partibus  Caesaris  lavent. 

Anno  47  vel  40  (707  vel  708)  Phasael 
Hierosolyinis,  Herodes  in  Calilaea  duces 
(ffTpaxrjYot)  conslituuntur.  Herodes  Coele- 
syriae  praehcitur  a  Sexto  Caesare  Syriac 
praesidc  et  ilerum  a  Cassio  (post  neccia 
Caii  lulii  Caesaris  die  io.  Martii  aiiai  44). 

Anno  43  (711)  Antipater  veneuo  inter- 
llcitur. 

Posl  pugnam  ad  Philippos  (autumno 
anni  42)  Phasael  et  Herodes  coram  An- 
tonio a  ludaeis  accusantur,  sed  ab  eo- 
dem  Antonio  tetrarchae  ludaeae  noini- 
naatur  autumno  anni  41. 

Anno  40  (714)  magna  invasio  Partho- 
rum.  Hyrcanus  II.  mulilatur  et  captivus 
al)ducilur;  Phasael  morte  violenta  abri- 
pitur;  Antigonus  lîlius  Arislobuli  11. 
rex  et  pontifex  dcclaratur.  Herodes  au- 
fugiens  ad  Anloniuni  et  Oclavianum  Ro- 
main conlendil  et  a  senatu  roiaaao  rex 
ludaeae  creatur. 

Aanis  40-37  (714-717)  Antigono  ré- 
gnante Herodes  bellum  gerit,  in  quo 
ipsius  frater  loseph  ab  Antigono  victus 
occiditur;  anno  37  dum  Hierosolyma  ob- 
sidet,ÎHerodes  Samariam  profedus  nup- 
tias  célébrai  cum  .Mariamme  nepli  Hyr- 
cani II.;  Hierosolyma  expugnat  (circiter 
mcnse  lulio).  Antigonus  Antiochiae  se- 
curi  percutitur  ex  mandalo  Antonii  (cl". 
Anl.  XV.  1,2). 

2.  Regniim  Herodis  Magni.  Cl. 
Flav.  los.  Anl.  XV.  1,1-XVll.  8.1;  Bell, 
iud.  I.  18,4-33,8. 

Aano  37  i717)  Ileroiles  primos  aaiico- 
rum  Aaligoni  interlicil. 

Anno  30  (718)  Hyrcanus  II.  a  Parlhis 
dimissus  ad  Herodem  rediil  et  hoinu'i- 
ticeaiissime  excipiliir. 


503 


UERODES. 


UERODES. 


o06 


Anno  3o  (719)  ineuiiLc  Herodes  Aristo- 
biiluin  III.,  Maxiammes  uxoris  suae  fra- 
trem,  pontificein  consUtuit  et  exeunte 
eodein  anno  mox  posl  festum  taberna- 
culonim  lerichunte  in  piscinam  immer- 
sam  occidit. 

Anno  34  (720)  loseph,  maritns  Salo- 
nies  sororis  Herodis,  necari  iubetur. 
(Ueopatra,  cum  ab  Antonio  oram  phoe- 
niciam  Tyro  ac  Sidone  exceptis  et  partes 
Arabiae  ac  ludaeae  impetrasset,  Hero- 
dem  invisit. 

Anno  31  (723)  post  victoriam  Octaviani 
Augusti  ad  Actium  (die  2.  Sept.)  illius 
partes  tuetur  Herodes  contra  gladiato- 
res  Antonii. 

Anno  30  (724)  Herodes  Hyrcanum  II. 
occidit,  Rhoduni  contendit  ad  Augustuni 
ab  eoqiie  rex  conlirmatur,  Augiistum  in 
Aegyptum  proficiscentem  apud  Plole- 
inaida  honorifice  excipit;  autunino  eius 
anni  in  Aegyptum  iter  facit  et  ut  amiciis 
colloquitur  cura  Augusto,  qui  ei  lericho 
restituit  eiusqne  regno  addit  Gadaram, 
nippon,  Samariam,  Gazam,  Anthedona, 
loppen,  turrim  Stratonis  (Caesaream 
Palaestinae). 

Anno  29  (725)  exeunte  Mariamme  uxor 
Herodis  supplicie  capitis  afficitur. 

Anno  28  (?)  Alexandra  filia  Hyrcani  II. 
i^t  mater  Mariammes  supplicio  punitur. 

Anno  2o  (729)  morte  muUantur  Co- 
stobarus,  secundus  maritus  Salomes  so- 
roris Herodis,  et  fiiii  Babae,  qui  cum 
familia  Hasmonaeorum  videntur  con- 
iuncti  fuisse. 

Anno  circiter  24  (730)  Herodes  uxorem 
ducitMariammenfiliam  sacerdotis,  qucm 
eodem  tempo.re  pontificem  nominal. 

Anno  23  (731)  Alexander  et  Aristobu- 
lus  tilii  Mariammes  prioris  Romam  mit- 
tuntur. 

Anno  20  (734)  Pheroras,  frater  Hero- 
dis, tetrarcha  Peraeae  nominatur. 

Anno  18  vel  17  Herodes  prinium  iter 
romanum  instituit  et  filios  reducit. 

Anno  14  (740)  incipiunt  discordiae 
intcr  Herodem  et  filios  Mariammes, 
Alexandruin  et  Aristobulum.  Anlipater, 
fiiius  Doris,  primae  uxoris  Herodis, 
patri  reconciliatus  ad  aulam  regiam  ite- 
rum  admittitur. 

Anno  13(741)  Antipatcr  Romam  mit- 
litur. 


Anno  12  (742)  Herodes  secundum  iter 
romanum  instituit  cum  filiis  suis  Alcxan- 
dro  et  Aristobulo,  quos  coram  Augusio 
accusât.  Aquileiae  Augustus  litigantes  ré- 
conciliât. Antipater  cum  illis  inludaeam 
revertitur. 

Anno  10  vel  9  Herodes  lertium  iter 
romanum  instituit. 

Anno  8  (?)  Herodes  Alexandrum  et 
Ainstobulum  in  vincula  coniicit,  litteris 
eos  laesae  maiestatis  apud  Caesarem 
accusât  eoque  annuente,  ut  de  flliis  pro 
arbitrio  statueret,  illos  Samariae  (Se- 
baste)  strangulari  iubet. 

Anno  6  (?)  Antipater  Romam  proflci- 
scitur.  Herodes  primo  testamento  succes- 
sorem  sibi  conslituit  Antipatrum  vel,  si 
bic  ante  ipsum  moriatur,  Herodem  (Phi- 
lippum)  fllium  Mariammes  alterius. 

Anno  5  (749)  Pheroras  frater  Herodis 
moritur;  Antipater  in  ludaeam  reverti- 
tur, accusatur,  in  vincula  coniicitur. 
Herodes  morbo  correptus  secundo  te- 
stamento successorem  sibi  constituit 
Antipam  lilium  natu  minimum  ex  Mal- 
thace  Samaritana  genitum. 

Anno  4  (750)  Herodes-,  potestate  ab  Au- 
gusto accepta  de  fllio  suppiicium  su- 
mendi,  Antipatrum  interfici  iubet;  tertio 
testamento  Archelaum,  filium  natumaio- 
rem  Malthaces  Samaritanae,  regem  con- 
stituit, eius  fratrem  Antipam  tetrarcham 
Galilaeae  et  Peraeae,  Philippum  filium 
Cleopatrae  Hierosolymitidis  tetrarcham 
Gaulanitidis,  Trachonitidis,  Batanaeae, 
Paniadis;  quinto  post  occisum  Antipa- 
trum die  Herodes  lerichunte  moritur. 

3.  Successores  Herodis  Magni.  Cf. 
Flav.  los.  Ant.  XVII.  9,1-XX.  9,7;  Bell, 
iud.  II.  1,1  ss. 

Annis  4  a.  Chr.  —  6  p.  Chr.  Archelaus 
ethnarcha  administrât  ludaeam,  Sama- 
riam, Idumaeam  ;  Romam  vocatus  ab 
Augusto  in  exsilium  mittitur  Viennam 
Galliarum  urbem. 

Annis  6  p.  Chr. -41  p.  Chr.  ludaca 
a  procuratoribus  romanis  administratur. 

iVnnis  4  a.  Chr. -34  p.  Chr.  Philip- 
pus,  fiiius  Cleopatrae,  tetrarcha  admini- 
strât Batanaeam,  Trachonitidem,  Aura- 
nitidem,  Gaulanitidem,  Paniadem  et 
Ituraeam  (Luc.  3,1).  Philippo  mortuo  te- 
Irarchia  haec  provinciae  Syriae  attributa 
est  annis  34-37  p.  Chr. 


507 


HERODES. 


-a 


Kl 


03 

<l 

^ 

ci 

<î 

fcT 

'S 

M 

CD 

T3 

Q 

"c6 

d 

o 

.S" 

'S 

S 

ni 

co 

_^ 

& 
s 

"S 

-5^ 

CI 

-a 

o 

en 

Q 

3 

— < 


^1  l"H 


u 


o 


(M 

irJ    -1— 


.5  r 


-H 


'os 

.2 

'S- 

S 
_>> 

S 

--< 

E 
S 
.2 

o 

s 

CD 

2 

Q 
O 

a; 

^-i- 


[ 


j=:    o 


a. 


a. 

2 

3 

>ï 

Oh 

o 

j^ 

-^ 

O 

cS 

^ 

.2 

ni 

S 

^4 

S 

-T3 

C 

ce 

co 

M 

^ 

-2 

^ 

^ 

'C 
o 

b 
O 

g 

•C 

=1 

ai 

rt 

"S, 

>-j 

M 


HERODES. 


508 


< 

ce 

Q 
O 


* — 1 


-es 

;h 

"t 

td 

3 

_! 

O 

-J 

;:4 

00 

t4 

Ch 

13 

tn 

>< 

Q 

3 

NI 

a -S 


^ 

w 

o 

o 

X 

z 

o 

w 

^ 

CC 

t/:i 

w 

CD 

ca 

K    Oi 


M 


-H 


S      I    i 


:\o\) 


iii:noi»i;s. 


UEHODIAS. 


:»io 


Aunis  4  a.  (llii.-it'J  p.  (ilir.  Ilciodcs 
Anlipas  tclrarclia  (ialilaeain  ri  l'ciai-ani 
administrai. 

Anno  ;{0  p.  Clir.  Anlipas  a  Cali}j;iila  iii 
oxsiliuni  perpetiium  miltiliir  Liigdiiniiin 
Calliae  oppidum. 

Aano  37  p.  (",lir.  IIlm-oiIcs  A;^rippa  I. 
tilius  Arislobuli  filii  Herodis  Magiii  a 
C.aligula  Ictrarchiam  lMiilip|)i  (cl  Lysa- 
niae)  cum  lilulo  i-cgio  impclral. 

Anno  ;{9  vel  prohalùliiis  40  |».  VAw. 
Agrippa  I.  cliain  Icliarchiam  Herodis 
Antipae  a  Caligula  accipit. 

Anno  41  p.  Chr.  Agrippa  1.  a  Claudio 
im|)eralore  rtw  conlirmalur  el  insupor 
ludaeam  ac  Samariam  accipit. 

Anno  44  p.  Chr.  Herodes  Agrippa  I. 
inoritur. 

Annis  44-66  p.  Chr.  Palacstina  a  pro- 
curatoribus  romanis  adminislralur. 

Anno  48  p.  Chr.  Herodes  rex  Chalci- 
dis,  iraler  Agrippae  T.,  moritur. 

Anno  50  p.  Chr.  Herodes  Agrippa  H. 
lilius  Agrippae  I.  a  Claudio  accipit  Chal- 
cidem  in  Libano,  regnum  patrui  sui 
Herodis. 

Anno  53  p.  Chr.  Agrippa  II.  Chalcidi 
i-enuntians  a  Claudio  accipit  tetrarchiain 
Philippi  (Batanaeam,  Trachonitidem, 
Gaulanitideni)  et  telrarchiam  Lysaniae 
(Abilam),  quibus  postea  Nero  imperalor 
aliquas  partes  Galilacae  el  Peraeae  ad- 
didit. 

Annis  66-73  in  magno  bello  iudaico 
Agrippa  II.  est  fidclis  socius  Romano- 
rum. 

Anno  100  p.  Chr.  Agrippa  II.  moritur 
eiusque  regnum  proviiuiae  Syriae  attri- 
builur. 

HERODIANI  ''Hpiooiavot)  ex  ipso 
nomine  siint  ii  quia  partibus  dynastiae 
hfrodianae  slabant,  asseclae  et  iautores 
l'amiliae  herodianae,  (jui  ilaque  banc 
dynastiam  idumaeam  et  proin  alienige- 
nam  et  moribus  gentilium  deditam  {)0- 
pulo  iudaico  dominari  volebant.  Quae- 
l'unt,  fuerinlne  amici  vel  inimici  Roma- 
norum.  Opus  eril  distinctione.  Cum 
lotam  regionem  iudaicam  vcUcnl  sub- 
csse  Herodi,  certc  Romanorum  domi- 
nalionem  abolere  cupiebant  ;  sed  cum 
pênes  Romanos  esscl ,  quantum  il(> 
regno  Ib^rodis  Magni  velleni  eius  postc- 


ris concedere,  certc  parali  (pioque  erant 
Romanis  adidari,  si  adidatione  cl  siimi- 
iata  subicclione  ad  id  quod  volebant 
pertingere  posscnt.  Cum  alienigenae 
famiiiae  faverent,  a  phai-isaeis,  acnuila- 
loribus  legis,  odio  habebantur.  Verum 
quo  isli  eranl  intlammati  odio  in  lesum, 
minime  dubitabaut  cum  Herodianis  con- 
siliuui  inire  adversus  lesum,  ut  ctun 
perderent  (Marc.  3,6).  Uti  Herodes  Anti- 
pas  loaiuiem  lîaplislam  carcere  inclu- 
seral,  ita  speranl  pharisaei  tici'i  posse 
ut  per  Herodianos,  amicos  Herodis,  ipse 
Herodes  iuducerelur  ad  manus  in  lesum 
iniiciendas,  qui  in  eius  ditione  vcrsaba- 
tur.  Pariler  piiarisaei  uiittunl  discipulos 
suos  cum  Herodianis  in  urbe  ad  lesum, 
ut  interrogent  :  licetnc  dari  tri[»utum 
Caesari  (Matth.  22,16;  Marc.  12,13).  Si 
enim  lesus  sua  responsione  accusatio- 
nem  apud  procuratorem  evaderet ,  in 
odium  inciderel  et  invidiam  apud  Hero- 
dem,  quippe  qui  subieclionem  Homanis 
esse  praestandam  protiteretur. 

I.    KNABIÎNBAUER. 

HERODIAS  ('Hpwô-.â?),  filia  Arislo- 
buli et  Bérénices,  soror  x\grippae  I.,  ne- 
plis  Herodis  Magni,  matrimonio  iuncta 
eral  Herodi  Philippe,  viro  privato,  tilio 
Herodis  Magni  et  Mariammes  tiliae  Si- 
monis  pontificis.  Mulier  auibitiosacondi- 
lione  humili  mariti  minime  contenta  fa- 
cile aurcs  praebebal  Herodi  Antipae, 
qui  iter  Romam  lacturus  apud  l'ralrem 
Philippum  diverterat.  Anlipas  amore  mu- 
lieris  caplus  ei  proposuit,  ut  statim  at- 
que  ipse  Roma  rediissel  ad  se  venii-et  ; 
illa  consensit  el  ita  nuptiae  illae  ince- 
slae  initae  sunt,  de  quibus  loannes 
Baptisla  Herodem  Antipam  reprehcndil. 
Reprehensione  ca  Herodias  in  l'urorem 
acta  est  simul([ue  timuit  ne  tandem  An- 
lipas monilis  liaptislae  quem  l'cvercba- 
tur  obsequens  se  dimillcrel.  Quare  ouuii 
conalu  loannem  inlerimere  sUuluit.  Diu 
Anlipas  midicris  importunitati  se  oppo- 
suil  el  loannem  tuebalur  ne  ab  ea  inter- 
ticeretur  (Marc.  6,20),  donec  tandem 
astulia  muliebri  Herodias  opporlunita- 
tem  nacta  est  qua  odiiun  létale  expleret 
et  pei-  liliam  saltatricem  petcrel  caput 
loaimis  Baptistae  ,c\:  .Mallh.  14,S;  Marc. 
6,24).   I>enuuu  Herodias   su;i   auiliitionc 


511 


IIERODIAS. 


IIERODIO. 


512 


Anlipam  perdidit;  eum  eniin  iastigavit, 
ut  Romam  proficisceretur  rcgiiiin  Litu- 
lum  ab  Imperatore  elflagitaturus.  Su- 
perba  enini  nudier  ferre  non  poterat 
Agrippam  Iralrcni  noniinc  regio  esse 
honoratum,  diini  su  us  niariUis  solum 
tetrarcha  appellaretur. 

Verum  Agrippa  nunlium  misit  ad 
Imperatorem  Caligulani  et  Antipani  re- 
bellionis  accusavit,  ad  quara  iani  pluri- 
ma  sibi  arma  comparasset.  Cuni  is  se 
copiam  arniornm  sibi  parasse  negare 
non  posset,  tetrarcbia  spolialus  et  Lug- 
dunum  in  exsiliuni  missus  est.  Hero- 
dias  sua  sponte  eum  in  cxsilium  socula 
est  animum  eo  in  infortunio  ostendens 
generosum,  eum  nollet  eum  deserere 
quem  sua  ambitione  perdideral. 

I.  KNABENBAUER. 

HERODIO.  1.  Herodio  seu  herodius 
appellalur  in  Vulgata  avis,  quae  inter 
immundas  atque  vitandas  a  lege  recen- 
setur  et  hebr.  miDn  nominatur   (I.ev. 

11,19).  In  Deuteroiiomio  idem  nomen 
hebr.  a  S.  Hieronymo  onocrotalus  reddi- 
tur  (Deut.  14,18i,  herodius  vero  ibidem 
pro  hebr.  Dl3  ponitur,  quod  noctuae 
speciem  désignât  (v.  NOCTUA).  Pennis 
eiusdem  avis  in  libro  lob  pennae  slru- 
thionis  compai\antur,  ila  ut  in  sigailica- 
tione  vocis  n~''Dn  i.  e.  'pia  lusus  verbo- 

rum  habealur  (lob  39,13).  Praeterea  in 
Ps.  103(104',  17  abietes  (Di^nn,  Vul- 
gata dux  est  eorum;  cf.  S.  Hieron.  ep. 
106  ad  Sun.  et  Fret.,  M.  22,861)  dicun- 
tur  domus  herodii,  eum  avis  haec  ni- 
dum  suum  in  arboribus  allis  collo- 
cet.  Denique  in  prophetia  leremiae 
m^Dn  primum  inter  aves  migratorias 

locum  tenet,  a  S.  Hieronymo  hic  milvus 
dicta  (1er.  8,7),  et  in  visione  Zachariae 
alae  duarum  muherum,  quas  vidit  pro- 
pheta,  quasi  alae  n"T"'Dn  describunlur, 

ubi  S.  Hieronymus  iterum  milvum  inter- 
pretatur.  —  Similis  confusio  in  versions 
huius  nominis  apud  seniores  apparet; 
quippe  in  Lev.  et  Ps.  Ipwo-.ov  (Lev.  cod. 
B*  A  apwôio;,  item  A  in  Ps.),  in  Deut. 
T.zkv/.à^oc,  in  lob  et  Isaia  àiioâ,  in  Zach. 
ïnor.oç,  exponunt.  Parilcr  reliquae  ver- 
sioncs  aliae  ab  aliis  dissentiunt,  quamvis 


quacdam  in  eadem  interpretationc  se- 
cum  ipsis  sint  constantiores  :  Pesliilta 
ubique  .S*mn  i.  c.  ciconia  {Brun  otis) 
reddit,  excepto  textu  lob,  ubi  veniens 
habet;  Aquila  ilein  ubique  ipwotôv  ver- 
tit,  eundemque  nominant  Theodotion 
in  Lev.,  Deut.,  Zach.  et  Symmacbus  in 
Zach.;  idem  Symmacbus  iii  Ps.  et  1er. 
i/.xrvov  i.  e.  milvum,  in  lob  /.û/.vov  inler- 
pretatur  (pro  ([uo  Bochartus  tV.TÎvov  le- 
gendum  censct)  ;  Onkelos  vero  in  Penta- 
teucho  etTargum  ibidem  et  in  lob  atque 
1er.  Nnmn  xnn  vel  simpliciter  N'nmn 
exponunt,  quod  aUi  milvum  al/mm,  alii 
ciconiam  expUcant;  iidem  vel  alii  Chal- 
daei  in  Zacli.  N"IU?j  i.  e.  aquilam,  m  Ps. 
NTII  vel  xn"'  i.  e.  fortasse  milvum,  et 
Samaritanus  in  Pcntateucho  NnijlJD 
i.  e.  hifundinem  habent.  Deni(jue  vcrsio 
graeca  veneta  in  Lev.  et  Deut.  Èpwôtov 
proponit,  qucm  saltem  in  Lev.  ex  LXX 
pariter  retinont  versio  coptica  aliaeqiie. 

2.  In  tantoveterum  dissensu  sane  mi- 
rum  non  est,  recentiores  quoque  in  di- 
versas  partes  abiisse.  At  aliis  avibus 
reiectis,  plerique  de  duai)us  tantum  in 
dubio  vcrsantur,  utrum  scilicet  miDn 

sit  potius  herodius  i.  e.  ardea  (germ.  Rei- 
her,  gall.  héron],  an  vero  ciconia.  Hanc 
quidem  praesertim  Bochartus  tuetur,' 
eumque  muili  nostra  aetate  sequuntur; 
ardeam  pracl'ert  Michaelis  pluribusque 
défendit  Oedmann.  Argumentum  praeci- 
puum  pro  ciconia  ex  etymo  vocis  rn^Dn 

habetur,  quae  pium  avem  désignât  : 
fama  vero  anti([uissima,  iam  Aristophani 
(~Aves  1353)  et  Stagi/ritae  (Hist.  Anim. 
IX.  14  al.  13,1)  nota  atque  a  Plinio  (X. 
23,63)  aliisque  conhrmata,  pietatem  ci- 
coniae  prae  ceteris  avibus  laudat  eique 
nomen  avis  piae  prae  ceteris  tribuit  [S. 
Ambros.  in  Hexaem.  o,16).  At  similiter 
ardeae  pietatem  laudat  Aelianus  (Hist. 
anim.  3,23).  —  Omnia  autem  in  S.  Scri- 
ptura  memorala  aeque  bene  de  ciconia 
atque  de  ardea  praedicari  poterunt.  Nam 
utraque  avis  inter  migratorias  (1er.  8,7) 
magnitudine  reliquis  praestat  atque  in 
Palaestina  variis  speciebus  invenitur 
[Ciconia  alha  Linné  et  C.  nigra  L.;  Ardea 
cinerea  L.,  A.  purpurea  L.,  A.  alba 
L.  etc.),  utraque  magnas  alas  habet 
(Zach.  5,9)  et  pennas  varii  coloris,  qui- 


LEXinON   BIBLICUM.    —  T.    U.  —    17 


13 


IIERODIO. 


IIESEBON. 


M 


l)iis  pennae  slrulliionis  tuiii|>;u;iii  |Mts- 
sHjI  (lob  30,13^,  al(|iiP  niiliiiii  siiuiii 
cliani  in  ai-lioribiis  follocal  d's.  loii 
[iO't],  17),  qiiamvis  cicoiiia  luri-imii  ac 
tlomoriim  ruinas,  ubiadsint,  arcb\i  vero 
in  Palaoslina  loca  paludosa  prarlr- 
rai  [Tristram).  Utraqiie  avis  pi'acsertini 
parvis  repUiibus,  piscibus  aliisqno  bi'- 
sliolis,  etiain  vencnosis,  vesciliii',  unde 
ralio  impni'italis  Ic^alis  larib!  apparel. 
Cuni  ])raotoi't'a  ciconia  cl  ai'doa  ad  cun- 
dein  ordineni  Ciconianan  porlincanl  al- 
qnc  oandcnVIerc  liabcanl  ina^niliidinem 
siniib^mque  vivendi  nioreni,  salis  difficile 
erit  determinare,  iilra  potissinuim  no- 
mine  bebraeo  designetur,  ncc  iinproba- 
biliter  utraque  codem  coniprchondilur. 

Cf.  Sinn.  Bochart,  Hieroz.  II.  327-34, 
éd.  Koseniii.  III.  85-90;  /.  D.  Micliaclis, 
Suppl.  ad  lex.  hebr.  p.  857-61  ;  Snm.  Oed- 
mann.  Verni.  Sainml.  5,58-GG;  E.  F.  K. 
nosenmiiller,  Bibl.  Alterlh.  IV.  2,3i9-21; 
//.  O.  Lenz.  Zool.  d.  ait.  Griech.  ii.  Humer 
373-6;  L.  Leinjxohn.  Zool.  d.  Talm.  169- 
72;  H.  B.  Tristram,  Nat.  Hist.  éd.  8,2U-9; 
id.  Fauna  and  Flora  of  Pal.  109-12;  /.  G. 
Wood.  Bible  Animais  468-74.  i78-84;  P. 
CuKrera,  Fauna  bibl.  321-3;  Leunis-Lud- 
wUj,  Synopsis  I.  1  éd.  3,  p.  479.  486  s.;  .1. 
E.  Brehm,  Tlerleben  éd.  à  VI.  480-93.  606- 
17;  Ph.  L.  Martin,  Naturgescli.  d.  ïhiere  I. 
2,548-50.556-8;  G.  L'ireta.  La  zoologia  nella 
Bibbia  125  s.  —  Eliam  Assyriis  el  Aegyptiis 
ciconia  el  ardea  bene  notae  erant  ;  cf.  H'. 
Hou<jhtoH  in  Trans.  Soc.  Bibl.  Arch.  VIII. 
1884,  88-91  ;  J.  DiiiJticIien,  Hist.  Inschr.  II. 
lab.  29;  id.  Resultate  I.  tab.  3;  ]\'ilkinson- 
Birch,  Manners  and  Cusloms  II.  114;  Hi. 
325  s. 

L.  FO^'^,K. 

HERODION  ('ilpwotojv),  vif  cliristia- 
nus  Uoniac,  qiiein  S.  Paulus  Rom.  10, 
1 1  salutal  ut  cognalnm  smim  (auyY^''^ 
(XQu)  i.  0.  conU'il)nlciii.  Cf.  Acta  Sanct., 
April.  1.  p.  171. 

HESEBON  CjiZttrri:  "Easocôv,  'Ea5wv), 

urbs  principalis  Sehon  régis  Amorrbao- 
orum,  qni  Moabilis  anstrnni  versus  rc- 
pulsis  usquead  ripani  Arnonis  de.vloi-am 
regnum  snum  exlendil  (Niim.  21,2o-3i-; 
Deul.  t,4(i;  los.  12,;);  13,27);  uli'uni  ipsa 
lloselton  ui'bs  MoabilaiHim  l'ud'il  neono, 
ex  locis  cilalis  dirimi  n('(piil.  In  polosla- 
b'in  Israclilaruni  liansiil  posl  pugnam 


apiid  lasaC.Ninn.  21,23;  Deul.  2,32),  qna 
Solioii  a  Moyse  deviclus  mortcm  oppe 
liit  iNum.  21,25;  Deul.  1,4;  2,2'k  20. 
30;  3,2.  0;  29,7;  los.  'J,10;  lud.  I1,1'J. 
20;  Neii.  0,22;  ludilli  !),20  L.\.\  V.\). 
Sila  oral  in  regione  uberrima  ad  paslnm 
aninialinin,  ([iiain  (iadilae  et  Rnl)enila(' 
pecoribiis  altundanles  a  Moyse  sibi  ef- 
llagitarunl  (Niim.  32,3).  Tradita  est  Ru- 
benilisdos.  13,10.  17.  21),  (pii  eam  re- 
aedilicarnnl  Nnm.  32,37);  sed  cum  in 
confinibus  Ruben  et  (lad  sila  cssel  (los. 
13,20),  poslea  Gaditis  altribula  est,  qui 
eam  levitis  de  slirpe  Merari  concessc- 
rnnt  (los.  21,37;  1  Par.  0,81  [00]).  Tem- 
père Isaiae  a  Moabilis  reeuperata  eial 
cl  saepins  in  prophelicis  orvacnlis  contra 
Moab  oditis  commeinoralnr  (!s.  15,4; 
10,8.  9;  1er.  48,2.  34.  M\;  49,3).  De  il- 
Uistri  Sponsae  laudatione  Cant.  7,4  : 
oculi  lui  sicut  piscinae  in  Hesebon  cf. 
Gietmnnn  ad  h.  1.  —  Pulant  aliqui  He- 
sebon esse  eandem  quai^  1  Maeli.  o,20 
('-aspbor  et  5,30  (".asbon  appellatur  (v. 
CASPHOR);  sed  dubitari  debel,  num 
ludas  Machabacus,  qui  in  regione  Irans- 
iordanica  aquilonari  potissinuim  diini- 
cabat,  eo  usque  auslrum  versus  abieril. 
Flavius  losepbus  ullcriora  fala  Hesebon 
enarrat  lAnt.  XIll.  15,4;  XV.  8,5;  Bell, 
iud.  II.  18,1).  Tempore  Kusebii  vocaba- 
lur  Esbus  ('EaSou;)  el  describilur  urbs 
insignis  Arabiae  in  montibus  co'nlra  le- 
riclio  20  mil.  pass.  a  lordane  distans 
(Onom.  éd.  Lag.  253,27;  117,32\  Cer- 
nunlur  hodic  ruinae  llesbân  in  colle 
posltae  infra  Wâdi  Uesbân  et  ab  oriente 
buius  loti  piscina  magna  arefacla  el 
magnam  partcni  dirula.  cuins  aspeclu 
piscina  in  ilcsebon  Cant.  7,4  in  nie- 
moriam  revocatur. 


Cf.  Ucland,  Palaeslina  p.  719  s.;  Seetzen, 
Relson  éd.  Knii^e  I.  407.  IV.  220  $.;Bureh- 
hardt,  Reisen  éd.  Gesenius  H.  623  s.  1063; 
Hilter,  Erdkunde  XV.  1176-1181;  Rnumer, 
Palaeslina  cd.  4  p.  262;  De  SauJcij.  Voyage 
en  Terre  Sainte  I.  279  s.  ;  Duc  de  Liiyne.'i, 
Voyage  aiitonr  de  la  Mer  Morle  1.  liT; 
hiilin.  Die  sladiische  u.  biirgerl.  Verfas- 
sung  des  rcim.  Reiclis  M.  337.  3S6  s.;  Hil- 
des/ieiiner,  Bidlrage  zur  C.eograplde  Pa!. 
(188C)  p.  65  s.;  Sitreei)  of  East-  Pal.  Mom. 
I.  lOi-109;  /•;.  Scliiirer,  Ceschiclile  des  jiul. 
Volkes  p</.  :i  II.  155    156;  lUldvker-lienzin- 


513 


UESEBON. 


UETH,    UETUAEUS. 


516 


(je)\  PalaesUna  ii.  Syrien  éd.  5  p.  173; 
/'.  Bulil,  Alt.  Pal.  266;  D.  Zaneccliia,  La 
Palaesline  d'aujourd'liiii  1899  11.90.  91. 

HESERurbs(3Reg.  9,io)  v.  ASOB  1. 

HESLI  ('EtXsî)  in  genealogia  Christi 
Luc.  .3,2o). 
HESMONA  (n:i2ï?n,-s^[Atovi),  slalio 

IsraelUai'um  inler  Methca  et  Moserolh 
(Niim.  33,29.  30).  Situs  dclerminarPne- 
quit,  nisi  in  quantum  Moserotli  slalio 
proxime  sequens  prope  mouteni  Hnr 
fuisse  iure  asseritur. 

HESRAI    {Kethib  n^n,    Qeri   -nïn  ; 

'Aaapa(),  vir  fortissimus  in  cxercitu  Da- 
vidis  de  oppido  et  monte  Carmel  in  mon- 
tanis  luda  (2  Reg.  23,35).  Idem  i  Par. 
11,37  scrihitur  Hesro  (Tlïn,   'HaspÉ). 

HESRO  V.  HESRAI. 

HESRON,  ESRON  Cjiiïn,  psn ; 

'Aaptov,  Aapti)[Ji,  'Aatootov,  'Aaeptjjv,  'Ea$- 
p(/)v),  nomen  virorum  et  urbiuni.  1.  Fi- 
lius  Ruben,  progenitor  familiae  Hesro- 
nitarum  (Gen.  46,9;  Ex.  6,14;  Num.  26, 
6;  1  Par.  5,3). 

2.  Filius  Phares  tîlii  luda  patriarchae 
(Gen.  46,12;  1  Par,  2,5.  9.  18.  21.  2'k 
25;  4,1),  progenitor  alterius  familiae 
Hesronitarum  (Num.  26,21),  recensitus 
in  genealogia  David  (Ruth  4,18.  19)  et 
Christi  (Matth.  1,3;  Luc.  3,33). 

3.  Oppidum  in  termino  méridional  i 
tribus  luda  inter  Cadesbarne  et  Addar 
(los.  13,3).  Putantaliqui  oppidum  Hesron 
latere  in  villa  Addar  ("nî^-lïn),  quae 

Num.  34,4  inter  Cadesbarne  et  Asemona 
legitur  et  duo  oppida  vicina  uno  nomine 
comprehendi  {Dillmann  ad  h.  ].).  Situs 
nonnisi  generali  aliquo  modo  determi- 
nari  potest;  vide  s.  v.  ADAR  1. 

4.  De  los.  15,25  :  Carioth  Hesron  haec 
est  Asor  v.  CARIOTH  1. 

HETH,  HETHAEUS  {T\n  vel  Tin, 

XIt  vel  XsTTaïoç) ,  gens  a  Chanaane  pro- 
gnata  Gen.  10,15;  1  Par.  1,13).  Tempore 
Abrahae  Hcthaei  erant  in  Hebron  Gen. 
23  (cL  25,9  s.;  49,29  s.;  50,13).  Esau 
duxit  Hethaeas  uxores  (Gen.  26,34;  36, 
2;  27,46;.  Hethaei  Num.  13,30  dicuntur, 
uti  lebusaei  et  Amorrhaei,  montana  in- 
coluisse  (cf.   los.    11,3).  Aevo  mosaico 


videntur  utique  Hethaei  c  potioribus 
fuisse  terrae  sanctae  popuiis.  Ubi  enim 
recensentur  po[)uli,  quorum  fines  He- 
braeis  sint  ccssuri,  Gen.  15,19  quidem 
populi  vel  temere  vel  ordiue  geogra- 
phico  recensentur;  in  Exodo  autem  He- 
thaei nonnisi  33,2  et  34,11  (item  los.  11, 
3;  24,11)  tertium  post  Chananaeos  et 
Amorrhaeos,  secus  secundum  inter  illos 
locum  obtinent  (Ex.  3,8.  17;  13,3;  23, 
23.  28;  cL  los.  3,10;  11,2;  lud.  3,5; 
Esdr.  9,1;  Neii.  9,8:  cum  3  Reg.  9,20 
cf.  2  Par.  8,7  ;  nonnihil  aliter  ludith  5, 
20).  Primum  locum  obtinent  Dt'ut.  7,1; 
20,17;  los.  9,1;  12,8.  Tamen  nullus 
eorum  rex  nominatim  eiïertur,  nulla 
gentis  pars  exterminata  narratur;  ut 
credideris  Hetiiaeos  illos  nativas  sedes 
habuisse  extra  terrae  sanctae  limites, 
nonnisi  aliquos  in  ipsam  ramos  proten- 
disse, qui  ab  Hebraeis  pressi  ad  suos  se 
receperint  (cf.  lud.  1,26).  Qui  superfue- 
runt,  cum  aliarum  gentium  reliquiis  a 
Salomone  facti  sunt  tributarii  (3  Reg. 
9,20;  2  Par.  8,7).  Hethaeos  Davidis  he- 
roas  habes  1  Reg.  26,6;  2  Reg.  11,3  s.; 
23,39;  3  Reg.  15,5;  1  Par.  11,41. 

Quod  de  Hethaeorum  extra  terram 
sanctam  nativis  sedibus  dicebamus,  egre- 
gie  contirmatur  los.  1,4  (cL  tamcn  LXX), 
ubi  tota  regio  a  mari  Mediterraneo  ad 
Euphraten  «  terra  Hethaeorum  »  audit. 
Rem  2  Reg.  24,6  secundum  probabilem 
textus  emendationem  regio  ad  aquilo- 
nem  terrae  sanctae  (v.  HODSI)  «  terra 
Hethaeorum  »  appellabatur.  Reges  He- 
thaeorum et  Syriac  3  Reg.  10,29  et 
2  Par.  1,17  Salomoni  equos  divendebant. 
Inter  gentes  finitimas,  e  quibus  sibi  Sa- 
lomon  uxores  selegit,  3  Reg.  11,1  fue- 
runt  etiam  Hethaei.  Syri  4  Reg.  7,6  ab 
obsidenda  Samaria  desistunt,  veriti  ne 
reges  Hethaeorum  et  Aegyptiorum  Israe- 
litis  opcm  laturi  prope  adsint. 

Conflrmantur  eadem  monumenlis  Ae- 
gyptiorum. Thotmes  III.,  18»'^  dynastiae 
pharao,  anno  regni  33.  dona  accepit  a 
principe  gentis  Chela,  quae  tum  prope 
Amanum  montem  videtur  incoluisse. 
Verum  iam  sub  Thotmes  IV.  prope  Oron- 
tem  llumen  incolebat  ad  septcmtrionem 
Emath.  Ramses  L,  cum  Sapalelemregem 
Cheta  subigere  non  posset,  foedere  illum 
sibi  copulavit.  Ramsis  filius  Seti  L,  qui 


.il' 


IIETU,    IIETIIAEUS. 


UETll,    IIETIIAEUS. 


51  S 


|)riiniis  10"'  (lynastiac  pliarao  scrihiliir, 
secundo  re^iii  anao  ciini  codoin  Sapaleli' 
dimicavit,  scd  poslea  ciim  ciiis  uopoto 
iVlaiilciuire  pacein  coinposuil.  Caiiiis  suc- 
ccssor  Hamses  [I.  aniio  n>^ni  ipiinlo 
obviuin  lialtuit  cuiulein  Maiitomtre,  ciii 
se  sociaveranl  Aradii,  (ier^osaoi,  Ara- 
maei  aliiqiie  pliires.  Diioiiiin  dii'iiiiii 
proelio  illtim  dcvicil  prope  Cades  ad 
Oronlein.  Sod  aniio  re^ni  21.  eius  fratri 
Cihetasar  lioïK^stissimaiu  paconi  conces- 
sit,  pei'potiuiin  miiluae  del'ensionis  loe- 
diis  consUtuit,  filiam  acccpit  uxorem, 
(piam  poslinoduni  Chotasar  in  Aegypto 
invisens  honorilice  est  receptus.  Scxa- 
j^inta  fere  annis  post  gentes  pluros  terra 
inariqne  adveclae  Syriaui  et  Phoenieiam 
siibegerunt,  llelhaeoruiii  plurcs  ut  sibi 
sociarentur  adeg(>runt,  sed  a  l\amse  III., 
20^''  dynastiae  pharaone,  anno  regni  8. 
in  ipsisAegypti  conlinilmscoutrilae  saut. 
Haec  est  suprema  gentis  Hetbacoruin 
in  documentis  Aegyptiorum  mentio.  Kuit 
ca  gens  praepotens,  quam  ne  valentis- 
simi  quidem  pbaraonts  frangere  potue- 
rant.  De  cuius  moribus  cf.  Fr.  Lenov- 
wrm/,  Les  origines  de  l'histoire  II.  267  ss., 
Parisiis  1884;  et  W.  M.  Millier,  Asien 
u.  Europa  p.  319  ss.,  Leipzig  1893. 

Est  praeterea  perquain  probabile  fuisse 
Hethaeos  socios  vel  etiamdu"es  iiifinitae 
illius  bellaloruni  multitudinis,  qui  Hyksos 
appellantur  et  extreina  l4-i  dynastia  in 
Aegypluni  irruperunt  eique  diu  inipera- 
verunt.  Praeter  alia  nionienta,  quae  apud 
C.  A.  de  Cara  iGli  llylvsôs  o  re  pastori 
di  Egilto,  in  Civillà  (■attolicii  ser.  XIII. 
vol.  VI.  ss.,  Roniae  1887  ss.)  coHecta  et 
discussa  reperies,  illud  est  potissiniuin, 
numen  supremuin  gentis  Ciicla  fuisse 
Set  vel  Sutekh,  eundeni  noniine  deum 
([ui  in  Aegypto  inferiore  coleretur  tam- 
tiuam  advenarum  ex  Asia  advectorum 
numen.  Ubi  aliqui  suggerunt  Aogyptios 
scribas,  a  (piibus  solis  banc  niuuinis  ap- 
pellalioncin  accepiinus,  nuniinis  nativo 
apud  Hetbaeos  nuniini  substiluisse  eius 
numinis  nonien,  (piod  etiani  in  Aegypto 
inferiore  ait  Asianis  polissiniuni  colere- 
tur. Veruni,  donec  lii  auclores  alii[uod 
suae  opinionis  argumentiuii  pcnitMant, 
tutius  luei>iinur,  ideo  idem  utroliicpi'' no- 
men  iiaberi,  qnod  i(bMn  cuni  Asiani  iu 
Aegypto   l(un    in  Syria    nethaei   numen 


culucrint.  Pocro,  uti  singukie  fere  ('.lia- 
naanilicUs  et  Plioeniciac  civitates  suum 
lialu'bant  IJaal,  ila  singulae  Helliaeoi'iun 
civitates  suum  liabel»anl  Set  vel  Sutel\b. 

Novum  cum  llelliaeorum  tum  lie- 
braeoi'um  rébus  lumen  atfuderunt  re- 
cenler  in  Aegypto  apud  Trll-el-'Amanui 
reperlac  e|»istulae  ciiaracleriluis  cunei- 
fonnituis  exaratae,  ae([uales  Amenbotep 
IlL-et  IV.,  qui  pliaraoni  Tbotmes  IV.  im- 
médiate successerunt,  quae  pandunt, 
quibus  artibus  pbaraones  Iletliaeos,  ne 
rursum  Aegyptum  adorirenlur,  praeve- 
nerint,  immo  fortasse  iam  antea  eorum 
ex  Aegypto  eiectionem  macbinati  fue- 
rint.  Hethaeos  et  a  sociis  et  etiam  intcr 
se  diviserunl,  foedera  cum  quibusdam 
civitatibus-stabilientes,  civitatum  discor- 
dias  foventes,  reges  Babyloniae  aliosquc 
sibi  foederibus  et  coniugiis  devincicntes, 
qui  Heliiaeos,  si  opus  esset,  a  tergo 
adorirentur.  His  arlibus  lii,  magis  for- 
tasse  quam  pbaraonum  armis,  ut  Ae- 
gypto primuni,  Chanaanilide  postmodum 
excédèrent,  compulsi  sunt.  His  factum 
est,  ut  Hethaei  illi  etiani,  qui  in  Clia- 
naanitide  aliquas  retinuerant  civitates, 
ad  suos  in  Syriani  se  recipere,  quam 
Hebraeis  obstinatius  resistere  maluerinl. 
Hinc  tandem  effectum  est,  ut  Hebraeis 
Iractus  montanos  Chanaanilidis  primum 
occupantilnis,  aditum  vero  Plioeniciae  et 
Syriae  secus  mare  iMedilerraneum  mi- 
nime occludentibus  nequaquam  se  ob- 
iecerint  Aegyptii;  Chananaei  quippe 
tanlo  minus  contra  Aogyptios  quidquam 
erant  molituri.  quod  sii)i  ab  Hebraeis 
limeront.  Mox  interiectis-Pbilistbaeis  Ae- 
gyptii abAsia  penitus  excludebanlur.  Ha 
providebat  Deus,  ut  lirmas  radiées  agere 
posset  Hebraeorum  res  publica. 

lidem  Hethaei  vel  Cheta  in  Assyriorum 
monumenlis  vocantur  Chntti.  Pluribus 
ante  18»"'  Aegyptiorum  dynastiam  sae- 
culis,  Sargon  1.  rex  Accad  bellum  ha- 
buit  cum  Hethaeis.  ïempore  Tlieglatb- 
phala^ar  I.  c.  1100  imp(M'abant  al» 
Euphrate  ad  Lihanum,  pluresque  Asiae 
Minoris  popubts  liabelianl  tribularios. 
(laput  iuiperii  eral  (iargamis  seu  C.har- 
camis  [[ov.  4(i,2  ,  poslea  Kuiopus  [Djcri'i- 
/j/.s)  dicta,  ad Eupluab-n  sila,  ab  Assyriis 
nccessario  (»ccu[)aiula,  quod  davis  esscl 
Svriae,    Plioi-iiiciar,   Palaeslinar.   ^^>uare 


519 


IIETH,    HETDAEUS. 


IIEVA. 


o2Ô 


eius  rcgein  Sangar  subef>erunt  regcs 
Assyriac  Assurnasirpal  ^884-859)  et  Sal- 
inanassar  II.  (8o9-82o;.  Aniio  738  Thc- 
glathphalasar  (III.)  II.  regnum  Emalh  in 
pi'oviaciac  assyriacae  ordinem  rcdogit; 
item  Sargon  717  regnum  (larganiis  et  708 
regnum  Kummudm  seu  Comniagcnem. 

Linguam  Hcthacorum  quae  fucrit 
ignoramus.  Inscriptiones  nondum  sunt 
cxplicatae,  sola  praesto  sunt  nomina 
propria.  Causatur  F.  Lenormant  1.  c. 
p.  270  ss.  nomina  quae  S.  Scriptura 
habcat  Hethaeorum  cs.se  prorsus  semi- 
tica,  nomina  a  monu  mentis  tradita  ne- 
que  scmitica  esse  neque  arica.  Nomina 
helhaea  recenset  Scriptura  novem  (Gen. 
23,8;  26,34;  36,2.  4;  1  Reg.  26,6;  2 
Reg.  H,3),  non  omnia  certae  lectionis  ; 
potuerimt  Hethaei  Chananaeis  permixti 
nominibus  vocari  hebraeis  aut  sono  he- 
braea  imitantibus;  Urias  =  «  lumen 
labwe  »  cerle  non  erat  nomcn  iie- 
thaenni.  Itavero  transcriptionibus  assy- 
riacis  et  imprimis  aegypliis  transfor- 
mantur  et  deformantur  nomina,  ut  do 
eorum  nativa  indolc  vix  certi  quidquam 
statut  possit.  Neque  necesse  est,  omnes 
tribus  vasta  Hethaeorum  foederationc 
sociatas  origine  fuisse  chamitas  aut  ea- 
dem  lingua  usas  esse. 

Cf.  praeter  ea,  quae  supra  allegata  sunt, 
praesertiin  F.  Vir/ouroux,  Mélanges  bibl. 
éd.  2  p.  329  ss.  ;  c.  de  Cara,  Gli  Hethei- 
Pelasgi,  Roina  1894;  A.  H.  Sayce,  The  mo- 
nurnenls  of  the  Hittites  in  Trans.  Soc.  Bibl. 
Arch.  1881  (Jidy);  idem,  The  Hittites  1888; 
idem,  The  races  of  the  Old  Test.  1891; 
(F.  HrtY//^^,  The  empire  of  the  Hittites  1884; 
L.  de  Lantsheere,  Hittites  et  Omoriles, 
Bruxelles  1887;  idem.  De  la  race  et  de  la 
langue  des  Hittites  in  Compte  rendu  du  con- 
grès scientifique  international  des  catholiques 
1891  p.  171  ss.  ;  Ed.  Meyer,  Gesch.  des 
Altert.  1.  p.  213  s.;  P.  Jensen,  Grundlagen 
fiir  eine  Entziiferung  der  (hatischen  oder) 
cilicischen  (?)  Inschriflen  in  Zeitschr.  d  D. 
Morg.  Gesellsch.  XLVIH.  1894  p.  :535-35'2. 
429-485;  idem,  Hiltiter  u.  Armenier  1898. 

HETHALON  CjSnn  rQl,  Vulgata  : 

via  Hetbalon,  LXX  nomen  proprium  non 
cxprimit,  sed  vertit)  Ez.  47,15;  48,1. 
Terminus  septemtrionalis  terrae  sanctae 
describitur  a  mari  magno  i.  e.  Mediter- 
raneo  per  viam  Hethalon,  qua  venitur 


in  Sedada,  Emath,  Bcrolba  etc.  Undc  via 
Hethalon  ea  ccnseri  consuevit,  quae  ad 
septemtrionem  Libani  a  mari  Mediterra- 
neo  versus  planitiem  Emath  ducit  et 
quodammodo  est  introitus  Emath  (cf. 
Num.  13,22;  los.  13, li;  lud.  3,3;  4  Reg. 
14, 2o).  Furrer  proponit  Heitela  inter 
Nahr  el-Kebîr  et  JSahr  'J/xkâr.  Verum  ex 
opinione,  quam  I.  P.  van  Kastercn  défen- 
dit, terminus  septemtrionalis  al)  Eze- 
chiele  descriptus  quaerendus  est  infra  Li- 
banum  et  Hermonem  maiorem  ab  ostio 
Leontis  (luvii  {Nahr  el-Qdsimiye)  orien- 
tem  versus  et  nomen  Hethalon  conserva- 
tum  videtur  in  'Adlûn  a  Leontc  aquilo- 
nem  versus  intcr  Tyrum  et  Sidonem. 

Cf.  Furrer  in  Zeitschr.  d.  D.  Pal. -Ver. 
VIIF.  1885  p.  27;  /.  P.  vaii  Kastercn  in  Re- 
vue bibl.  IV.  1895  p.  27. 

HETTHIM  (lud.  1,26)  terra  i.  e.  He- 
thaeorum; v.  HETH. 

HEVA  (nin,  EO'ajiiiYO,  prima  mulier 

et  parens  generis  humani  :  et  vocavit 
Adam  nomen  uxoris  suae  Heva,  eo  (juod 
mater  csset  cunctorum  viventium  (Gen. 
3,20;  mn,  rrri  vivere).  Postquam  Adam 
creatus  est,  Dominus  Deus  ei  providit 
adiutorium  simile  Adamo,  «  non  est  bo- 
num  esse  hominem  solum  »  (Gen.  2,18). 
Ex  Dei  creatoris  consilio  genus  huma- 
num  debuit  propagari,  homo  sociahs 
est;  quare  duplici  ratione  opus  creatio- 
nis  hominis  nondum  erat  absolutum  an- 
tequam  exsisteret  mulier.  Quare  dicitur  : 
non  est  bonum.  Ipso  autem  modo,  quo 
producta  exhibetur  Heva,  conditio  desi- 
gnatur  mulieris,  quam  apostolus  décla- 
rât :  caput  mulieris  est  vir;  mulier  glo- 
ria  est  viri,  at  cum  esse  scribatur  ex 
viro  et  simul  cum  eo  integrum  consti- 
tuât principium  propagationis  generis, 
est  socia  viri,  non  serva;  «  nam  sicut 
mulier  de  viro,  ita  vir  per  mulierem  » 
(1  Cor.  11,3.  7-12).  «  Immisit  Dominus 
Deus  soporem  in  Adam  ;  cumque  obdor- 
misset  tulit  unam  de  costis  eius  et  re- 
plevit  carnem  pro  ea  et  aedificavit  Do- 
minus Deus  costam  quam  tulerat  de 
Adam  in  mulierem  et  adduxit  eam  ad 
Adam  »  (Gen.  2,21.  22).  Nota  quae  ad  ea 
verba  scribit  S.  Augustinus  (de  Gen.  c. 
Manich.   12)  :  '<  Sive  ergo  ista  figurate 


:i:>l 


IIEVA. 


lIliVA. 


522 


(licla  siiit,  sivc  cliaiii  liyiiralc  l'acta  sint, 
non  fi'iislra  lux;  modo  dicta  vel  l'acta 
siint;  scd  siint  piano  inystoi'ia  et  sacra- 
nionla,  sivc  hoc  modo  qno  Icniiilas  no- 
slra  (•(•natiir,  sivc  aliiiiio  alio  mcliore, 
scciindiim  sanam  lamcii  lidem,  siinl  iii- 
Iri'prelanda  tM  inlcilcycnda  ».  Cl'.  F.  de 
llKintiielnuer  et  Hobevg  ad  (ion.  2,21. 
Sopor  ille  a  LXX  dicilur  sy.dTaat;  al([ue 
l»robal)ile  est  Adajn  in  illa  conditionc 
vidisse  istud  symholiim  lorinationis  Ho- 
vae;  statini  cnim  rci  conscius  exclamât  : 
hoc  nunc  os  ex  ossihiis  meis  et  cai-o 
de  carne  mea;  haoc  vocabitnr  virago 
(inoniani  de  viro  sumpta  est  ((Jen.  2,23). 
ICI  ([uid  liac  llevae  ad  Adam  adductione 
Lknis  inslituorit,  saccr  aiictoi'  déclarât  : 
(luamohrom  l'olinqnet  liomo  patrein 
suum  et  matrcm  cl  adhaerebit  uxori 
suae  et  ernnt  duo  in  carne  una  (cf. 
Matth.  19,5).  Institiiitur  matrimonium  a 
Dec  ipso  quasi  nymphagogo,  sed  tam- 
quani  monogamia.  Qiiod  aliqni  recentio- 
res  opinantur  Adam  fuisse  creatum  an- 
drogynum,  utraquo  narratione  Geneseos 
excluditur  :  1,27  masculum  el  feminam 
creavit  eos  (Dns')  et   2,21.  Esse  mulie- 

rem  sociani  viri,  eliam  indicatur  eo  quod 
utrique  aeque  benedicit  Deus  :  bene- 
dixitqiie  illis  Dens  et  ait  :  crescite  et 
multiplicamini  et  replète  terram  et  snb- 
iicite  eam  et  dominamini  etc.  (Gen. 
1,28). 

Vorum  a  muliere  initium  factum  est 
peccali  (Eccli.  25,33);  serpens  Hevam 
seduxit  È^r,xâTr)3£v  valdo  decepil  astutia 
sua  (2  Gor.  11,3).  Et  scrpons  ille,  homi- 
cida  ab  initio,  diabolus  iSap.  2,24)  mu- 
lierem  aggreditur  lamqiiam  quae  faci- 
lius  expugnetur  :  cur  praecepit  vobis 
Deus  ut  non  comederetis  de  omni  ligno 
paradisi?  i.  e.  (ut  iam  Suarez  explicat) 
ut  ex  nullo  ligno  comederetis.  Hamum 
quem  lonlalor  proiecit  llcva  iam  eo  ipso 
fera  arripit  (piia  i-espondet  explicans 
Deum  soluni  ith-oliiltuisso  osum  fructus 
unius  ai'boi'is  in  modio  paradisi  ><  ne 
moriannu'  ->  (illiid  forte  qiiod  iiabot  \  ul- 
gata  nequc  in  hebraeo  aequo  in  graoco 
liabotur;  ((uarc  non  iam  iiic  cum  ali<|ui- 
bus  ll(>va  est  accusanda  (juasi  commiaa- 
lion(Mn  Dei  in  <lid)iiim  vocmssoI  ).  Diabo- 
lus, palcr  mendacii,  prn  sua  naliica  im- 


pudeulor  monlilur  :  ne(iua(|uam  morlo 
m<iriomini.  Dein  praecei)lum  tiatum  esse 
alTirmat,  ((uo  ab  ali(|ua  scicntia  arce- 
ronlur,  al([ue  eo  modo  loquiUir  ([uo  in- 
sinuot  ac  si  Di'us  illis  eam  inviderot 
scientiam  :  scil  onim  Deus  quod  in  quo- 
cumquo  dio  comcdoritis  ex  eo  aporion- 
tur  oculi  vosti'i  et  eritis  sicut  Elohim 
scicntes  bonum  et  maliun  ((Ion.  :t,4.  .■)). 
At(iue  inilium  omius  peccati  est  supcr- 
bia  (Eccli.  10,15)  et  in  superbia  inilium 
sumpsit  omnis  perdilio  (lob  4,14).  Nam 
hisce  tentaloris  v(n^bis  Heva  concepil 
appetitum  similitudinis  cum  Deo  et  su- 
perbe id  suo  conatu  acquirere  voluit 
(juod  promittebatur  ipso  nomine  arbo- 
ris  scientiae  boni  et  niali  (Gen.  2,17). 
Vidit  ita(iue  nndior  quod  bonum  essol 
lignum  ad  vescendum  et  pulchrum  ocu- 
lis  aspecluque  doleclabile  —  hebr.  vci'li 
omnino  potest  :  et  desiderabilo  ad  scien- 
tiam scil.  dandam;  cf.  S^silM  Prov.  1,3; 

21,10;  1er.  3,1;>  —  proin  ipsa  arboris 
forma  et  fructus  pulchritudine  cgregia 
bonum  illud  (juod  noniino  conlineri  vi- 
debatur  posse  acqiiiri  suadebatur.  Sug- 
gcslione  itaque  daemonis  in  lalem  su- 
perbiam  excitala  tulit  de  frucUi  illius  et 
comcdil,  deditquo  viro  suo  qui  coniedit. 
Verum  statim  deprehendit  quam  insi- 
gniter  decepta  sil  suggestionc  diaboli  et 
sua  ipsius  superbia  :  pudore  et  confu- 
sione  sull'undunlur  ambo;  rebellione  in 
Deum  fada  eliam  in  se  ipsis  ordinem 
illum  et  plenam  appetitus  subieclionem 
a  gralia  iustitiae  originalis  procedentem 
turbarunt  et  amiserunt.  Cousuerunt  fo- 
lia  liens  cl  fecerunt  sibi  perizomata  et 
sese  absconderunl  a  facie  Dei.  In  (jua 
absconsione  prodilui-  quo(iuo  liunen  in- 
telleclus  osse  obfuscalum.  Inlerrogala  a 
Deo  mulior  vore  faletur  :  scrpons  me 
decepil;  sed  plenius  dicendum  oral  ex 
sua  ipsius  superbia  faclum  esse  ut  scr- 
pons potuorit  docipoi-e.  Poccatum  sctiui- 
Inr  alla  quoquo  pocna  :  mulliplicabo 
aorumnas  tuas  et  concoptus  tuos;  iii 
dolore  paries  filios  cl  ad  virum  erit  de- 
sidorium  tuum  (socundinn  hebr.  cf.  4,7 
appotilus,  Gant.  7,10  convorsio,  ila  rod- 
ditur  np"'w''r,    I.XX  àjcoiJTpotpij,  ljtiaTpoy»î) 

ol  ipso  dominaiiilur  lui  (Gon.  ;t,l(r.  lu- 
slam  ilaquo  inciirrit   suporbiac  pooiKuii 


o23 


IIEVA. 


UEVAEI. 


oU 


ipsopudore,  illo  ad  virum  desidcrio  qiio 
suani  talcliir  infirmilatem,  et  doiiiina- 
tione  viri  ciii  siibditiir;  commodi  vero 
seusuum  poenani  luit  doloribiis  parlus. 
Sed  diiin  Deus  iuste  punit  niisericoiditer 
Hiioque  remediuin  apponit  :  seinen  nm- 
lieris  conlei^H  caput  serpcntis.  Proiiiil- 
titur  fore  ut  tandem  per  natuni  de  mu- 
liere  plena  de  dialDolo  victore  Victoria 
reportetur  et  proinde  daninum  per  eum 
illatuni  reparetur.  Qua  proniissione  ac- 
cepta Adam  \ocat  nomen  uxoris  suae  : 
Heva,  eo  quod  mater  esset  cunctorum 
viventiuni.  Ea  enim  promissione  etiam 
continebatur  poenam  mortis  non  slatiiii 
exactum  iri,  vcrum  manere  benedictio- 
nem  dalam  pro  generis  humani  proi)a- 
gatione. 

Ex  narratione  Gen.  3,4  s.  et  verbis  He- 
vac  V.  13  etiam  intellegitur  ({uod  scri- 
bitur  1  Tim.  2,14  :  Adam  non  est  dece- 
ptus  oùy.  TjTzxTïjOr),  nuilier  autem  decepla 
in  praevaricatione  l'acta  est  IÇa7:aTr;6£r7a 
yÉ^ovj.  Nani,  ut  Estius  explicat,  proprie 
nemo  decipitur  nisi  a  decipicnte  i.  e.  ab 
eo  qui  proprie  et  formaliter  decipit, 
quod  non  facit  nisi  qui  fallendi  anime 
falsum  ei  persuadct;  hoc  modo  serpens 
mulierem  decepit;  mulier  autem  etsi 
lalsum  viro  persuasit  hoc  fecit  decepta, 
non  decipiens,  quia  non  faciebat  animo 
lallendi;  putabat  enim  verum  esse  quod 
suadebat. 

Heva  cuni  pareret  primum  filium  lae- 
tabunda  exclamât  :  possedi  (nacta  sum, 
vel  produxij  hominem  per  Dominum, 
vel  cum  Domino,  ope  Domini;  ex  "'n'':p 
nomen  Gain  explicatur.  Rursumque  pe- 
perit  fratrem  eius  Abel  Sin  quam  vo- 

cem  saepe  exponunt  halitum,  quasi 
Heva  iam  vitam  mortalem  esse  fluxam 
exprimere  voluisset.  Verum  recentioi^s 
vocem  interpretantur  potius  filium  de- 
rivatione  ex  lingua  assyriaca  deprom- 
pta.  Dubium  non  est  quin  uti  Adam,  ila 
Heva  quoquc  poenitenlia  acta  vcniam  et 
salutem  sit  cousccula  (cf.  Sap.  10,2). 

I.    KXABENBAIER. 

HEVAEI,  nomen  gentilicium. 

1.   Hevaei  (nn,  o  Eùaîb;),  gens   Gen. 

10,17;  1  Par.  1,15  Ghanaane  orta,  e 
sola  jiucusque  S.  Scriptura  uobis  nota. 


Videntur  pars  aliqua  fuisse  eius  gentis, 
([uae  generaliore  nominc  Amorrhaei  i.  e. 
monlium  incolae  appellabatur,  cimi  Ga- 
l)aonitae  et  Sichemitae  Hevaei  (los.  11, 
19  ;  Gen.  34,2)  iidem  2  Reg.  21,2  et  Gen. 
48,22  dicantur  Amorrhaei.  Ubi  terrae 
sanctae  gentes  enimierantur,  vix  non 
semper  Hevaei  paenultimum  locum  ob- 
tinent,  agmen  claudentibus  lebusaeis  : 
Ex.  3,8.  17;  13,o;  23,23;  33,2;  34,11; 
Deut.  7,1  ;  los.  9,1  ;  12,8;  20,17;  24,11  ; 
lud.  3,5;  3  Reg.  9,20;  2  Par.  8,7.  Alio 
loco  ieguntur  Gen.  10,17;  1  Par.  1,15; 
Ex.  23,28;  los.  3,10;  Judith  5,20.  Omit- 
tuntur  Gen.  15,19  ss.  (nisi  ibi  fortasse 
sub  alio  nomine  lateant)  et  Neh.  9,8. 
Hemor  Hevaeus  tempore  lacob  Gen.  33, 
18  ss.  erat  princeps  Salem,  urbis  Sichi- 
morum,  cuius  fdius  Sichem  Dinae  stu- 
prum  intulit.  Lectio  «  Hevaei  »  Gen. 
36,2  incerta  (cf.  v.  20).  Hevaei  los.  11,3 
habitantes  ad  radiées  montis  Hermon  in 
valle  (v.  8)  Maspha  foedere  iuncti  sunt 
labin,  régi  Asor,  et  cum  eo  a  losue  de- 
victi.  Quod  factum  attingitur  los.  9,1; 
24,11.  Gabaonitae  Hevaei  les.  9  dolo 
apud  losue  effecerunt,  ut  incolumes 
servarentur;  perpetuis  tamen  angariis 
fuerunt  addicti.  Quos  contra  promissa 
interimere  aggressus  est  Saul  (2  Reg. 
21);  in  cuius  rei  poenam  famés  sub  Da- 
vide  saeviit,  donec  divine  oraculo  mo- 
nitus  rex  septem  vires  domus  Saul  illis 
tradidit  extremo  supplicio  perimendos, 
Post  losuen  supererant  Hevaei  lud.  3,3 
in  Libano,  a  monte  Hermon  usque  ad 
urbem  Emath  seu  Hamatb.  Tempore 
David  2  Reg.  24,7,  qui  Tyro  pergebant 
in  Bersabee,  transibant  per  terram  pri- 
mum Hevaeorum,  dein  Chananaeorum. 
Quorum  reliquias  3  Reg.  9,20;  2  Par. 
8,7  Salomon  fecit  Iributarios. 

2.  Hevaei  in  Vulgata  et  Eùaroi  in  ver- 
sione  graeca  etiam  scribuntur  ii,  qui 
Deut.  2,23  et  les.  13,4[3]  scribuntur 
l3"'1V.  Quos  eandem  esse  gentem  atque 

Hevaees  Diin,  nulle  argumente  demon- 
stralur.  Habitaverunt  illi  in  tuguriis, 
non  in  urbibus  munitis,  in  ea  quac 
postmodimi  fuit  Philisthaea.  Quos  ex- 
pulerunt  Pliilisthaei  e  Creta  insula  ad- 
!  vecti,  non  tamen  deleverunt,  cum  tem- 
,  pore    losue    tradantur     incoluissc    ad 


IIKVAKI, 


lIII'.liAl'OLIS. 


5i(i 


iiiL'i'iilu'iii  i>eiila|ml('os  iis(nu'  ad  torieii- 
Icm  Aef^ypli. 

3.  llcvaei  ;\  Wv^.  il, 'M)  incdiac  iirliis 
Ava;  V.  AVA. 

4.  llovaiMis  «'(Mldiliir  iii  Viil^ata  Ins. 
13,21  iionicn  propriiim  tlvi  (vide  s.  v.). 

HEVILA.      HEVILATH       l^rn  ; 

EùïXdt,  EÙEiXoî,  IvLvXcît).  1.  Tcri'a  llevilaili 
(l'iiam  circuit  IMiisoii  lluvius  [laradisi  el 
in  ([lia  iiivcniiiiitiir  ani'iiin  optiiiiiim, 
lidi'llium,  lapis  onvciiiiuis  ((icn.  2,11. 
12);  v.  IWU.VniSUS^ 

2.  Seciiiidiis  iiiler  (|iiiii([iie  lilios  ("dius 
tilii  Gl)ani  ((ien.  10,7;  1  Par.  1,9). 
Vcstigium  f,'-cnUs  ciisiiilicac  llavila  prac 
so  forre  videnlur  siiuis  Aval i les  ^xôXtzoç 

AùaXÎTrj.;  SCII  "A6aXtTr((;)  cl  S'CHS  Avalita- 
riiin  (  AoaXîTai)  a  moridiciVcLiiia/K'/- .!/««- 
deb  in  litore  Africae  {Ptol.  IV.  7,10.  27. 
39  [éd.  Mûller-Fischer  7,3.  10.  11];  cf. 
Plin.  VI.  29,174);  sinus  Avalitcs  hodie 
Zeila  appellatur  ab  urbe  ciusdcni  nonii- 
nis. 

Cf.  Gesenius,  Thesaur.  p.  i:>1\  F.  de 
Jlummclauer  ad  Gen.  10,7;  Knohcl,  Vôl- 
kerlafel  1850  p.  261.  2G2;  Lenornmnt,  His- 
toire ancienne  de  l'Orient  1881  I.  p.  267. 

3.  Unns  ex  tredcoini  filiis  lectan  (ilii 
Ilcber  (Gen.  10,29;  1  Par.  1,23). 

leclanidae  Arabiam  nieridionalem  in- 
colebant  (v.  lECTAiN).  Nihilominus  Hevila 
lectanidarurn  eadem  gens  esse  potest, 
quae  Hevila  cushitica  Gen.  10,7  el  ipsa 
oxsistenlia  Ilevilac  al'rii-anae  el  arabicae 
innuil  Ciishilas  ouni  leclanidis  in.unain 
genlem  coaluisse,  quani  aequc  Gusli  et 
leclano  progenitam  scriberc  l'as  luit,  ul 
nolal  F.  de  Hummelaiier,  Goinm.  in  Gen. 
p.  333.  Huic  gonli  Uun  noinine  huu  situ 
correspondet  regio  Khaulân  iu  Yemoi 
{Bochart,  Ro.^enmûHer,  Knobel).  Eiusdeni 
gontis  ut  videtur,  menlio  fit  Gen.  2a,  18  : 
Habilavit  (Ismael)  ab  Ilcvila  up(|ue  Sur, 
quae  rcspicit  Aegypluni  introeunlibus 
Assyrios,  heltr.  vcrlc  :  usque  ad  niui-um, 
<iui  est  ad  introiluni  Aegypli,  si  i)crgas 
Assyriam  versus;  el  1  Ueg.  15,7  :  Per- 
cussit  Saul  Anialec  ab  Hevila  donec 
venias  ad  Sur,  cpiae  est  c  regione  Ae- 
gypli. Goin|>lures  interprètes ai'gunnl  liis 
saltein  loris  désignai'!  aliquani  licvilani 
non  in  aiisti'O,  scd  intei'  srplendrioneni 


et  orionlcni  Araliiae,  unde  (îe.^eniiis  in- 
tellegil  XauXoTa(ouç  Strabonis  (.\VI.  4,2) 
Nabatliaeis  el  llagrensibus  vicinos,  ad 
sinuni  Persicinn  habitantes,  in  euius 
litoi'e  JSicbultfius  Gliawilae  oppidum  re- 
gioneinve  i-ecenset.  Neque  pi-ofeclo  nii- 
rurn  videri  polesl,  (|uod  cadetn  gens 
variis  in  locis  vestigia  sua  rcliipiil.  Al- 
tauien  alii  interprètes  (ut  lioseumuller, 
Ktio/>e/)  pulant  etiain  Gen.  2;'),  18  Ilevi- 
lani  in  ausli-o  Arabiae  seu  Khuulûn  in 
Yemen  inlellegendain  i>sse. 

Cf.  Gesenius.  Tliosaurus  liiig.  Iiebr.  p.  452; 
Mehu/ir,  ncsc'.neibung  von  Arabien  1772 
p.  342;  /inr/idit,  Ptiales  2,28;  Itosenmiil- 
lei\  Scliolia  in  Cou.  10,29  et  25.18  el  liilil. 
Allert.  III.  p.  157.  158;  Knobel,  Volkcrtafel 
1850  p.  186. 

HEZECHIEL    i^Xp-^^    6  ^EUv-^l), 

sacerdos,  oui  viccsima  sors  in  ministe- 
rio  Doinini  a  David  designata  esl  (  1  Par. 
24,10. 

HEZECI  {^"pyri,   WÇcny.l),  uuus  ex  po- 

steris  Elphaal  de  li'ibu  Beniamin    1  Par. 

8,17). 

HEZECI  A  V.  EZECHIAS  4  el  ">. 

HEZION   tpnn,    'A^îv),    rex  Syriae 

(Arain),  paler  Tabremon  et  avus  Bena- 
dad  I.  (3  Reg.  15,18). 

HEZIR  (inn,  à  Xr,Çe(v),  sacerdos  oui 

deeinui  septima  i^^rs  in  niinisterio  Do- 
inini a  Davide  designata  est  (I  Par. 
24,11)).  Idem  noinen  hebr.  gcrit  Hazir 
vvide  s.  V.). 

HIEL  (Sn^îI,    "A'/.iiîX),     oi'iuutlus     de 

Belliel,  qui  in  diebus  Achab  urbem  le- 
rielio  nuuiinienlis  tirniare  aggri>ssus  est, 
sed  iuxta  impreealioneni  losue  (cf.  los. 
6,26)  graves  luiius  facinoris  poeuas  luit: 
elenini  cuni  fundamenla  iacerel,  eius 
priniogenitus  Abirain  luorle  sublatus  est 
et  cuni  portas  poneret,  Segub  lilius  no- 
vissinius  caudem  sortem  priuiogeniti 
subiil  (3  Reg.    16,34).   Appellatur  rri 

l'^xn,  (piod  nonien  gentiliciuni  .Vi-absel 

Syrus  perperam  reddidciunt  donuun 
idoloi'uni,  inaledii'ti(tnis,  stnl  recte  I.W 
ô  HxtOTjXfTr,;. 

HIERAPOLIS       ('lepâroXii),      urbs 


:i27 


IlIEnAPOLTS. 


niRAM. 


528 


Phrygiae  maioris  [Ptol.  V.  2,26  [éd.  Mûl- 
ler-Fischcr  2,17];  Plin.  V.  29,103),  Co- 
lossis  et  Laodiceae  vicina  (Col.  4,13  et 
V.  EPAPHRA.S).  Sila  erat  ad  seplenitrio- 
nem  Lyci  fluvii,  qui  in  Maeandnim  in- 
cidit,  in  regioue  terrac  niotibus  facile 
concussa  (Strabo  XII.  8,17;  éd.  Cas. 
■J79).  luxta  urbem  erant  aquac  calidae 
et  Plutonium  scil.  sub  parvo  supercilio 
montis  supra  incumbentis  foramen  mo- 
diciim,  oppletum  nebuloso  et  crasso 
vapore  {Strabo  XIII.  4,14;  éd.  Cas.  629), 
Matris  tantuni  Magnae  sacerdoti  inno- 
xiuni  (Plin.  II.  93,208).  Ruinae  iirbis  cer- 
nuntur  apud  vicum  Patnbuk  Kalessi. 

Cf.  Chandler,  Trav.  in  Asia  Minor,  1817 
1.  264  s.;  IlamiUon,  Researclies  in  Asia 
Minor,  1842  I.  507  s.;  IF.  M.  Raynsay,  Ci- 
liés and  Bishoprics  of  Phrygia  I.  1  p.  84  s.  ; 
C.  Humann,  C.  Cichorius  W.  Jucleic/i, 
Fiz.  Winter,  Alleiiuiner  von  Hlerapolis, 
IJcilin  18',i8. 

HIEREMIAS  scribitur  in  Vulgata 
Ps.  64,1;  136,1  pro  lercmias. 

HIERONYMUS  ( 'Ispwvjaoç),  unus 
ex  pracfectis  regioaum,  qui  in  ludaeos 
saevire  pergebant  (2  Mach.  12,2),  post- 
quani  Lysias  tutor  Antiochi  V.  Eupa- 
toris  pace  cuni  luda  Mach.  compositain 
Syriam  rediit  (12,1;  cf.  ll,l-lo). 

HIN  V.  MENSURAE. 

HINNULUS  dicitur  imprimis  de  ca- 
tulis  cervi  et  capreae  (Gant.  2,9.  17; 
4,5;  7,4;  8,14);  v.  CAPREA,  CERVUS. 
—  Semel  S.  Ilieronymus  hebr.    'in-riS:?'' 

vertit  gratissimus  hinnulus  (Prov.  5,19); 
nSyi  est  feminina  forma  nominis  SJ^^ 

quod  probabiliter  ibicem  désignât;  v. 
IBEX. 

HIR  ("ni!;,  "Hp),  primus  ex  filiis  Ca- 

leb  lilii  lephone  (1  Par.  4,13).  Nomen 
hebr.  probabilius  est  i"ty  et  Waw  addi- 

lum  potius  ad  nomen  proprium  scquens 
irahendum  est  ut  Waw  copulativum. 

HIR  :-ii"i/'Qp,  B  Tatôij.),  Beniaminita, 

pater  Sepham  et  Hapham  et  Maachae, 
qiiam  Machir  uxorem  duxit  (1  Par.  7,12). 
Cf.  F.  de  Huminelauer,  Comm.  in  Num. 
p.  178.  183. 

HIR  A  V.  IRA  3. 


HIRAM,  nomen  proprium,  quo  in 
Vulgala  nomina  diversa  bebraica  red- 
duntur. 

1.  Hiram  (Dl"'",  Zatpwiv)  enumeratur 

ultimus  inter  undecim  duces  Edomita- 
rum,  qui  Horraeis  exstirpatis  totam  re- 
gioncm  Edom  occupaverant  (Gen.  36, 
43;  1  Par.  1,54).  In  lectione  LXX  Zxcpuîv 
Ewald  putat  nomen  ducis  duodecimi 
iSÏ  ex  Gen.  36,11.  15  latere,  unde  con- 

cludit  in  textu  primigenio  duodecim 
nomina  adfuisse  (Geschichto  des  Voikes 
Israël  éd.  3  I.  p.  330);  sed  haec  ratio 
vix  sufficiet  ad  numerum  duodenarium 
Iribuum  Edom  stabiliendum.  Inter  reges, 
qui  Sennacberib  tributum  solvebant, 
commemoratur  Xirnmmu  mat  TJduum- 
maai  {Taylor  Gylinder  2,o4j  ;  eundem 
esse  nostrum  Hiram  regionis  Edom  cen- 
set  C.  I.  Bail  in  Smith-Fuller,  Dict.  of 
tbe  Bible  I.  1441. 

2.  Hiram  (Dltn,  n^lin,  D-lin  ;  XsipâjjL, 
Xtpd[j.),  rex  Tyri,  qui  ligna  cedrina  et 
artifices  Hierosolyma  misit  ad  aedifican- 
dam  domum  régis  David  aniici  sui  et 
iterum  ud  acdificandam  domum  Domini 
et  domum  régis  Salomonis,  quocum 
foedus  pepigerat.  Classis  Salomonis  cum 
classe  Hiram  coniuncta  commercium 
agebat.  Nautae  Salomonis  a  nantis  Ty- 
riorum  adiuti  de  Asiongaber  in  sinu  Aela- 
nitico  usque  in  Opbir  navigabant  inde- 
que  aurum,  ligna  thyina,  gemmas 
pretiosas  afferebant.  Neque  vinculum 
foederis  remissum  est,  cum  Hiram  illas 
viginli  civitates  Chabul  a  Salomone  sibi 
donatas  illi  redderet,  quod  minus  sibi 
placuissent.  Cf.  2  Reg.  3,11;  3  Reg.  5,1 
ss.;  9,11  ss.;  10,11.  12;  1  Par.  14,1;  2 
Par.  2,1  ss.;  8,2.  18;  9,10.  21;  de  civila- 
tibus  Chabul  vide  s.  v. 

Ex  testimonio  Dit  Phoenicum  histo- 
riographi  et  Menandn  Ephesini  (apud 
FUiv.  losephum,  Ant.  VIII.  5,3;  cent. 
Ap.  1,17.  18)  Hiram  (Etp(o[i.oç)  erat  filius 
Abibali  régis  et  annos  34  regnavit  vita 
ad  annum  quinquagesimum  tertium  pro- 
ducta,  plurima  templa  exstruxit  ac  do- 
nariis  ornavit,  Tyrum  urbem  amplio- 
rem  reddidit  aggeribusque  munivil,  in 
bello  prospéra  fortuna  usus  est,  cum 
Salomone  certamen  solvendi  aenigmata 
subiit,  quo  in  certaminc  Hiram  primum 


ri^io 


IlIKAM. 


IIIRCANUS. 


)30 


\  ictus  luajAiiaiii  i)eciiiiiae  viin  pro  miilcla 
SalûiiiMiii  popoii'lit,  postoa  voro  pcr 
AlKlciiioiii'in  T\  riiiiu  quoiulain  non  soliiiu 
ai-nigiiiala  pniposila  solvit,  sed  alla 
proposiiit,  (piae  ifise  Salornon  solvcro 
non  valons  ninllinn  peciniiat'  legi  Ilirain 
pepcndit.  Epislnlas  (puxiiic  Saloiiionis 
ad  Ilirain  i-l  Ilirain  ad  Saloinononi  cxlii- 
l.ol  Flav.  losopluis  (Anl.  VIII.  -i.C.-S) 
assorons  iiaruiii  epislulaium  ovcinplaria 
apuil  Tvriosiiuoqiic  in  piiblicis  tabulariis 
conservaii.  ^}uod  Tatianus  (adv.  Grac- 
ros  37,  il/.  C, 880)  c\  hisloriis  Phocnicuin 
rcfert  Ilirain  re;4'ein  liliain  suam  Salo- 
moni  in  inatriinoninm  dédisse,  aliunde 
non  contirmatnr;  inter  nuilieres  alieni- 
genas,  quas  Salornon  adainavit,  rcccn- 
senliir  3  Heg.  11,1  Sidoniae,  non  vero 
Tyriac. 

E\  lestinionio  Mcnandri  de  34  annis 
regni  Hirain  (Ant.  VUl.  5,3)  dilTicuUas 
chronologica  oritur,  quao  illud  Monandri 
asscrtum  dubimn  reddil.  Discimns  eniin 
ex  3  llog.  0,1  et  9,10  teinplnm  Salomonis 
aedilicari  coeplum  esse  anno  quarto 
regni  Salomonis,  et  opère  viginti  annis 
post  coinpleto  regem  Hirani  adhuc  su- 
perstitem  fuisse.  Kegnavit  igitur  Hiram 
una  cuin  Davide  ad  suninuun  per  decem 
annos,  imino  si  Flav.  losephus  (Ant. 
VIII.  3,1;  cont.  Ap.  1,18)  recte  asserit 
templuni  aedilicari  coeptuni  esse  anno 
duodeciino  regni  Hirani,  solummodo 
per  octo  annos.  lainvero  David  doinuin 
cediinain  aeditîcavit  régnante  Hirain, 
iila  aediticata  cogitavit  de  teinplo  ex- 
struendo,adulterinnicuniBethsabe  coin- 
inisil,  Salomonein  genuit.  Ergo  Salonion 
adhuo  infans  regnuin  adeptus  esset;  lioe 
aulein  adinilti  nequit,  etsi  ignorainns 
quot  prat'cise  annos  natus  Salornon 
rcgnare  coeperlt.  Unde  patet  longius 
Icmpus  requiri  pro  regno  Hiratn  quam 
Menander  assignat. 

Fuerunl  (pii  duos  rcges  Hirain  distin- 
guèrent, ainicuin  Davidis  et  ainicuui 
Salomonis.  Contra  quos  iam  F.  C.  Mo- 
vers  (Phonizier  II.  1  p.  147  ss.)  urget  Z 
Par.  2,3  Hiram  amicuin  Salomonis  ex- 
liiberi  eundein,  qui  fuerit  amicus  Davi- 
dis. Ipse  Movers  existiinat  in  libiis 
Sainuolis  non  servari  ab  auctore  sacro 
ordinein  clironologiciim  et  eo  tempore, 
qiK»  David   domo  cedrina  aediticata  do 


templo  ('\sliiioiido  cogilaverit,  Salomo- 
nein iaiii  natiiin  fuisse;  eandem  opinio- 
nem  approbat  ./.  F.  Stenning  apud 
Hastings,  Dicl.  of  Ihe  Bible  II.  389  b. 
Yei'um  nbstal,  ((iiod  Natiian  propliefa, 
qui  tempium  a  Saloiiioiie  cxstru(;tum  iri 
Davidcm  docet,  loqui  videalur  de  Salo- 
inone  nondiim  nato,  sed  nascituro; 
neque  liacc  diflicultas  a  Movers,  qui 
eam  ipse  sensil,  suflicienter  soluta  dici 
potest  (1.  c.  p.  149). 

Nomen  Hiram  régis  liodie  <[uoque 
conneclitur  cum  sepulcro  Hirain,  Qafrr 
Uh'tlm  (vel  Hairân,  ut  alii  se  audivissc 
aftirmant)  una  hora  et  4.o  minutis  a 
ïyio  inter  meridiem  et  orienlem;  mo- 
numentum  est  plioeniciurn,  sed  inscri- 
ptionibus  carens,  t[uare  anliquitas  certo 
deterininari  nequit.  Cf.  Baedeker-Ben- 
zinger,  Pal.  u.  Syrien  éd.  5  p.  288. 

A  nostro  Hiram  distinguendus  est  al- 
ler Hiram  rex  Tyri,  qui  per  viginti  an- 
nos regnavit  et  cuius  anno  decimo  quarto 
Cyrus  rex  Persarum  imperium  accepil 
[Flnv.  los.  cont.  Ap.  1,21). 

3.  Hiram  (OTn  vel  QTin,  Xtpâti),  arti- 

fex  a  rege  Hiram  Salomoni  inissns  ad 
porficiendam  variam  teinpli  supellecti- 
lem  (3  Reg.  7,13-4o;  2  Par.  2,13.  14;  4, 
H-16);  habebat  patrem  Tyriuin,  matrem 
autem  Danitam,  quae  etiam  vidua  de 
tribu  Ncphtbali  vocatnret  hinc  prioreni 
inaritum  Neplitbalitam  babuisse  cen- 
senda  est.  Singularis  tituius  3N  (in  con- 

textu  lax  et  mx)  ei  tribuitur  2  Par.  2, 
13  et  4,16  i.  c.  pater,  magister,  consi- 
liarius. 

HIRAS    m'-n.    Etpâç)    Odollamitos. 

amicus  luda  patriarchae  (Gen.  38,1.  12. 
20).   Pro  amico  eius  (inyï)  Vulgata  et 

I.XX  reddunt  pastorcm  eius  (inyï). 

HIRCANUS  I /Vpxavô;),  lllius  Tobiae 
cuiusdam,  vir  vaUle  eininens,  qui  ma- 
gnos  tbesauros  in  aerario  leinpli  depo- 
sitos  habebat  eo  tempore,  quo  Helio- 
doi'us  lemplum  direptiirus  ex  Syria 
adveiiit  2  Mach.  3,11).  Apud  Flav.  loso- 
pluim  (Ant.  XII.  4,2  s.;  \\,l)  comineino- 
rantur  iilii  Tobiae,  «pii  ex  sororo  Oniao 
II.  pontilicis  iiali  erant  et  poslmoduin 
Meiudao  iinpio  |>oiilitici  adliaerobaiit  cl 


i31 


UIRCANUS. 


UIRUNDO. 


532 


iiiter  illos  anus  loscplius  nomine,  qui  ex 
l'ratris  sui  filia  gcuiiiit  Hyrcaniiin,  virum 
in  pertLirbationibus  piihlicis  illiiis  tein- 
poris  satis  celebrem.  Noster  igilur  Hir- 
oanus  2  Mach.  3,11  a  nonnullis  ceiisetiir 
unus  ex  illis  filiis  Tobiae,  ab  aliis 
i^Givtius,  Calmet,  Riehm-Baethgen,  Hand- 
wôrterbiich  des  Bibl.  Altert.  s.  v.) 
HyrcauLis  fdius  losepbi  filii  Tobiae;  in 
hac  altéra  interprelatione  elJipsis  : 
Hircaniis    Tobiae    (toî5   To6(ou)    suppleri 


debel  addendo  :  nepos,  ciini  taïucn  ex 
communi  usu  loquendi  supplendum  sit 
filius  scil.  Tobiae  vel  ut  Ewald  (Gescli. 
des  Volkes  Israël  éd.  3  IV.  p.  333)  opi- 
natur,  filii  illius  losephi  etiam  voca- 
bantur  fdii  Tobiae  scil.  ab  avo  suo. 
£.  Schiirer  {(W'èch.  des  jiid.  Volkes  éd.  3 
I.  p.  19o.  19Ô)  coniiciens  inter  filios 
losepb  unum  nomine  Tobiae  fuisse  ge- 
nealogiain  faniiliae  Tobiae  hoc  rnodo 
construit  : 


Tobias  niaritus  sororis  Oniac  II. 
loseph 


' — — — \ 

7  lilii  (inter  quos  Tobia*;?)  Hyrcanus 

[Ant.  XII.  4,  6]  I 


Hyrcanus  o\  Tw6['ou  T.aXozç, 

[2  Mach.  3,  M] 


HIRCUS  V.  CAPER. 

HIRSEMES  urbs  v.  BETHSAMES  I . 

HIRUNDO.  1.  Vox  hirundo  in 
Vulgata  tribus  noniinibus  textus  primi- 
genii  respondet.  In  libre  Tobiae  dicun- 
tur  '■  ex  nido  hirundinum  dormienti  cali- 
da  stcrcora  super  ocalos  »  incidisse  (Tob. 
2,11),  ubi  textus  graecus  nomine  gene- 
raliore  arpo'jôfa  utitur,  quod  varias  aves 
minores,  vel  ut  passeres  et  hirundines 
aliasque  significat.  Deinde  in  epistula 
leremiae  ad  ostendendam  idolorum 
vanitatcm  inter  alia  exenipla  additur 
«  supra  corpus  eorum  et  supra  caput 
eorum  volant  noctuae  et  hirundines  », 
ubi  in  graeco  habetur  ysXioo'vsç  (Baruch 
6,21).   Denique    bis  hehr.  D1D  vël  D''D 

{Qeri  1er.  8,7)  a  S.  Hieronymo  hirundo 
exponitur,  scilicet  in  prophetia  leremiae, 
ubi  cum  ciconia,  turture,  grue  inter 
aves  migratorias  nominatur  (1er.  8,7j,  et 
in  cantico  Ezechiae,  ubi  gemitus  aegro- 
tantis  voci  hirundinis  pipientis  compa- 
ratur   ("nr^   D1D3    Is.    38,14,    Vulgata 

sicut  pullus  hirundinis  ;  de  "iljs;  cf.  CICO- 
NIA). —  Ex  versionibus  antiquis  LXX  et 
Theodotion  vocem  hebraicam  in  utroque 
loco  similiter  ut  Vulgata  ysXiciojv  i.  e 


hinuidinem   explicant;    Synimacho  D^D 

in  1er.  est  cicada  (S.  Hieron.  in  1er.),  in 
Is.  autem  pariter  yeXiowv,  eandemque 
avem  Arabs  désignât;  Targum  chaldai- 
cum,  si  ordinem  vocum  considéras,  D^D 

gruem     (xidiId)     et    Tiiy     hirundinem 

(Nn"-'!JD)  appellat;  at  haud  improbabi- 
lis  videtur  explicatio  Bocharti,  ordinem 
vocabulorum  a  paraphrasta  esse  inver- 
sum,  ita  ut  ipso  quoque  cum  reliquis 
D>D  hirundinem    interpretetur,    quam- 

quam  Hebraei  ex  verbis  lonathae  occa- 
sionem  sumpserint  gruem  exponendi. 
Idem  de  versione  syriaca  siniplici  vide- 
tur dicendum  esse,  quae  in  verbis  Eze- 
chiae simpliciter  hirundinem  (xn''-1JD) 
exponit,  item  in  epistula  leremiae  pro 
gr.  -/cX'.BtJjv,  in  altero  vero  leremiae  loco 
(8,7)  inverso  ordine  gruem  et  hirundinem 
habet  (xn>Ji:D1  XiDIID). 

2.  Satis  igitur  magnus  interpretuni  an- 
tiquorum consensus  quoad  hirundinem 
habetur.  Ac  certe  imprimis  ysXiowv  sine 
dubio  est  vera  hirundo,  cuius  variae 
species  regionem  orientalem  fréquentant 
(Hirundo  Savignii  Stephens,  H.  rustica 
Linné,  H.  rufula  L.,  Chclidon  urbica  L., 
Cotyle  ri-paria  L.,  C.  rupesli'is  L.,  al., 


r.33 


IIIHL'NDO. 


IIISI'AMA. 


:>u 


oinnesox  uitliiio  l'asscrum).  Ilaïul  inople 
vcro  oliam  aipouOîa  Uhri  Tohiao,  qiiao 
Syro  item  sunt  aves  sonsii  goncrali 
(NIES),  quac(iiie  in  iiiuro  liiisse  texliis 
graociis  ot  syriacus  dicil,  a  S.  Ilioro- 
nyiuo  liiriindint's  vooaiitur,  qiiainvis  aliac 
avcs  minores  a  sijiiiificalione  voeis  p:rae- 
cae  non  dohoant  cxcliidi.  Praotcrea 
oliani  C"iD,  quac  ipso  noniine  voccm  hi- 

rundinum  per  acrcni  voianliiim  videtur 
iniilari,  aliquo  modo  hiruiidinibns  certe 
adnumeranda  est.  At  duo  vidontur  ob- 
slare,  quominus  ipsas  verac  hiriindinis 
species  eo  nomine  inlellcsanuis  :  nam 
liirundincs  in  Palacslina  ex  parle  tan- 
lum  migrare  soient,  nuiltis  in  calidiori- 
bus  ternie  partibns  remancnlibus;  imde 
minus  apte  a  leremia  inieraves  mii^i'ato- 
rias  tamquam  excmpluni  adducerentur. 
Deinde  nomen  sis  ab  liodiernis  quoque 
terrae  incolis  usurpalur  non  ad  ipsam 
birundinem  (arali.  sunânû],  scd  speciem 
al'tinom  designandam,  quae  nomine 
scientifico  nunc  Cypselus  audit  (germ. 
Mauerschwalbe,  gall.  marlinet,  angl. 
swift),  olim  a  Linneo  Hirundo  dicta. 
Huius  quoque  generis  variae  species 
vere  migratoriae  in  Palaestina  inve- 
niuntur  (Ci/pselus  apus  Illiger,  C.  melba 
111.,  C.  af finis  Gray),  liirundinibus  in 
habitu  exteriore,  volatu,  vocibus  satis 
similes,  quanivis  ad  aliuin  ordinem 
Cypselomorphanim  pertineant.  Probabi- 
liler  in  S.  Scriptura  vaiiae  avcs  similes 
eodem  nomine  appellanlur.  —  Alio 
denique  nomine  bebraico  plerisque  vera 
hirundo   videtur   designari,    scil.  liiT, 

quod  bis  tanlum  occurrit  et  in  Vulgata 
semeljîrts.ser  Prov.  2fi,2),  alia  vice  tur- 
/ur  dicitur(Ps.  83[84],4';  de  quo  v.  PAS- 
SER. 

Cf.  Sam.  Bocharl.  Hieroz.  H.  ."iJ-GS,  éd. 
Rosenm:  U.l\02-\i;  E.  F.  K.  KosonmitHer. 
Bibl.  Alterth.  IV.  2,3 iO  s.;  //.  <).  Lenz, 
Zool.  d.  ail.  Griech.  u.  lloin.  '>;»8-302; 
L.  Letri/solin.  Zool.  d.  Talinuds  206-9; 
H.  B.  Tristraiii.  Nat.  Hisl.  cd.  8,204-8;  id. 
Fauna  and  Flora  of  Pal.  00-3.  82-i  ;  J.  G. 
nood,  Bihle  Animale  381-'.H  ;  P.  Ciilhera, 
Fauna  bibl.  267  s.  ;  Leitnis-Liidiri/j,  Synop- 
si.s  I.  1  éd.  3,  p.  360.  386;  A.  E.  Brc/im, 
Tierleben  cd.  3,  IV.  518-33;  G.  Loreta,  La 
zoologia  nella  Hibbia  224-6.  —  Kliain  in 
rnonuinentis  assyiiacis  el  aegypiiis  iiinindo 


liaiid  laro  occurrit;  ci.  l'rd.  Dclilzsrli,  As- 
f.yr.  Tiiii'rnaiiit'ii    101   s.;    II'.   Ilougltlon  iii 
Trans.   Soc.    IJibl.   Arcli.    VIII.    I88i,   72- i;         _ 
Wilkinson-Binh,  .Manners  and  Cusloniâ  II.        B 

L.    KONCK. 


tl4;  III.  319. 


HISPANIA  'bnavfa,  Ï7:av(a).  Alicpia 
rcgio  iiicridiMiialis  llispaniae  in  Velere 
Tcstamento  conimomoratin'  nomine 
Tharsis  (vide  s.  v.),  Hispania  scil.  bae- 
lica,  cui  llumon  Haetis  nomen  dédit, 
ludas  .Vlachaltaeus  inter  alia  de  rébus 
gestis  Romanorutn  etiam  fama  accepit  : 
quanta  l'ccerunt  in  regione  Hispaniae  cl 
quod  in  potestatem  redegerunl  nietalla 
argenti  et  auri  quae  illic  sunt  et  posse- 
derunt  omnem  locum  consilio  suo  et 
l)alientia  d  .Macli.  8,3 1;  atque  Romani 
post  bellum  secunduin  puiiicum  diutur- 
nis  et  acribus  pugiiis  Hispaniam  sibi 
subiicere  adnitebantur.  Apostoliis  Pau- 
lus  in  Hispaniam  proficisci  statuil, 
postquam  in  .\sia  et  .Macedonia  et  Grae- 
cia  cootus  Cdiristianorum  fundaverat. 
Proficisci  voluit  per  Romam  et  a  Roma- 
nis sperabat  se  iri  illuc  deductum  Rom. 
15,24.  28).  Eum  iter  illud  post  priorem 
suam  captivitatem  rêvera  suscepisse, 
documento  est  quod  habet  Clemens  ro- 
manus  {epist.  1  ad  Cor.  cap.  3)  Paulum 
venisse  usque  ad  occidentis  terniinum 
[iTà  TÔ  TÉpaa  T^?  ôûaaw;'  ;  accodit  Fragmeii- 
tum  .Muratorianum  (lin.  37.  38),  quo 
rfticitur  de  <'  profectione  Pauli  ab  urbe 
ad  Hispaniam  proficiscenlis  »  niedio  sae- 
culo  secundo  in  ecclesia  lomana  nullum 
dubiuin  tuis.se. 

.Multitudinem  et  praeslantiam  melal- 
lorum  in  Hispania  1  Macli.  8,3)  célébrât 
Posidonius  rlietor  (apnd  Strabonem  111. 
2,9;  cd.  Caa.  147)  quasi  instinctu  ([uo- 
dam  poetico  raptus  :  non  cnim  dives 
modo,  inquit,  terra  illa  est,  sed  et  infra 
se  opes  habet  conditas;  el  rêvera  apud 
islos  homines  infra  terrain  non  Hades, 
sed  Plulo  (sive  Dis  qxmsi  dives)  habitai. 
Quae  Posidonius  ilc  Hispania  ineridionali 
(Turdelania),  eadem  Pliniiis  ,in.  3.30 
de  univci'sa  liis|)ania  testalur  :  Metalli^ 
plumbi,  terri,  aeris,  argcnli.  auri  lola 
ierme  Hispania  scaltd,  cilei-ior  el  specu- 
laris  la])idis,  Raelica  el  minio;  sunt  el 
marmoium  lapicidinae.  Gf.  Diod.  Sic. 
;i,3:i;  Fhiv.  los.  it.li.  iud.  11.  IC..4. 


o3o 


UOBA. 


IlOLDA,    OLDA. 


536 


HOBA   n2in,  Xo6d),  quae  esL  ad  lac- 

vam  i.  e.  ad  scptcmtrioiiem  Damasci,  iirbs 
ad  quain  usquc  Abraham  persecuLus 
est  Chodorlahomor  einsque  socios  (Gen. 
14, lo).  Eusebius  (Ononi.  éd.  Lag.  301,32) 
asserit  locum  Xw6â  in  illis  rcgionibiis  suo 
lempore  exstilisse,  quem  Ebionitae  in- 
colnerint.  Censetiir  esse  viens  hodierniis 
Qâbân  ad  radiées  Antilibani  dimidia  fere 
hora  a  Daniasco  septemtrionem  versus 
[Furrer]  vel  minus  probabiliter  viens 
Hoha  20  horis  a  Damaseo  septemtrionem 
versus  [Wetzstein).  —  Hoba  nostra  a 
nonnullis  supponitur  esse  Choba  (Iiidilli 
io,o  graece),  qiiare  v.  CHOBA  2. 

Cf.  Furrer  in  Zeilschr.  d.  D.  Pal. -Ver. 
VIII.  1883  p.  40;  ^\et:istein  apud  Franz 
DelUzsc/i,  Genesis  1887  p.  561. 

HOBAB  (nin,   '05â6,    'IwÇâg),  filius 

Uagnel  Madianitae  et  fraler  Sepliorae, 
uxoris  Moysis,  cognatus  Moysis  (7nn) ,  a 

Moyse  indnclns  est,  ut  Isi^aelitis  se 
adinngeret  ductor  viarum  per  deser- 
tnm  :  «  noli  nos  relinqnere;  tu  enim 
nosti  in  quibus  locis  per  dcsertum 
castra  ponere  debeamus  et  eris  ductor 
noster;  cumque  nobiscnm  veneris,  quid- 
qnid  optimum  fuerit  ex  opibns  qnas 
nobis  traditurus  est  Dominus,  dabimus 
tibi  »  (Nnm.  10,31.  32).  Fiiii  eius  et 
poster!  habitabant  cum  filiis  luda  (lud. 
1,16)  sub  nomine  Cinaeorum  (cf.  lud. 
4,11).  Sacerdos  Madian,  cuius  filiam 
Moyses  duxit  uxorem,  appellatur  modo 
Raguel,  modo  letbro  (cf.  Ex.  2,16.  18- 
21;  3,1;  4,18;  18,1),  quare  probabilis- 
simnm  est  sacerdotem  illum  duo  ha- 
buisse  noniina  et  lethro  nomen  esse 
dignitatis.  Alii  nodnm  ita  solverc  ma- 
lunt,  ut  Raguel  faciant  patrem  letbro 
et  avum  Hobab  et  Sepborae;  sed  prior 
sententia  facilius  accommodatur  ad  Ex. 
2,16.  18.  21;  Nnm.  10,29.  Post  egres- 
snm  ex  Aegypto  lethro  adduxit  ad  Moy- 
sen  uxorem  et  duos  filios  eique  sapiens 
dédit  consilium  ad  gubernationem  po- 
puli  (Ex.  18,1-23).  lethro  abiit  in  regio- 
nem  snam;  Hobab  autem  Israelitas  co- 
mitatns  est  (cf.  Ex.  18,27;  Nnm.  10,31. 
32;Iud.  1,16);  quare  nullomodoaudiendi 
sunt  qui  lethro  eundcm  esse  velint  at- 
que  Hobab;  neque  obstat  quod  uterque 


dicitur  "inn  Moysis  ;  nam  vox  latiore  si- 
gnificatu  de  cognato  adhibetur  (cf.  inn). 

HOBIA  V.  HABIA. 

HOD  (lin,  "Qo],  unus  ex  filiis  Supha 
de  tribu  Aser  (1  Par.  7,37). 

HODES  (yjin,  "Aôa),  uxor  Saharaini 

Beniaminitae,  quae  in  regione  Moab 
septem  fdios  genuit,  principes  in  fami- 
liis  suis  (1  Par.  8,9), 

HODSi  (^;y"Tn   ainnn  y^x,    Vui- 

gata  :  terra  inferior  Hodsi,  LXX  yî]  0a- 

êaatbv  r5  laitv  'Aoaaa()  in  censu  populi  per 
loab  facto  recensetur  inter  terrani  lazer 
in  Galaad  et  Dan  silvestria  seu  Lais-Dan 
(2  Reg.  24,6).  Textus  sine  dubio  cor- 
ruptusest.Legendum  videtur  DTinn  VIN 

H'élp  terra  Hethaeorum  usque  Cades; 

cf.  F.  de  Hummelauer  ad  li.  I.  qui  défen- 
dit intellegendam  esse  Cades  seu  Cèdes 
tribus  Nephthali,  dum  alii  (Vigouroux, 
Driver)  praeferunt  Cades  urbem  princi- 
palem  Hethaeorum  ad  Orontem  fluvium 
sitam  haud  longe  ab  Emesa  (Hôms)  me- 
ndiera versus.  Emendationem  textus 
supra  proposilam  confirmât  recensio 
Lucianca  :  de,  y^v  XstTiàtj.  Ka^'r^ç. 

De  urbe  Cades  Hethaeorum  seu  Qodshic 
in  hieroglyphis  aegyptiacls  vide  Lepsius, 
Denkmiiler,  Abth.  III.  158.  159.  164  ;  W. 
Max  Millier,  Asicn  und  Europa  nach  alt- 
aegypt.  Denkmalern  1893  p.  213  s.  —Cf.  Vi- 
gouroux, Dicf.  de  la  Bible  II.  367-369  et 
eiusdem  Mélanges  bibl.  éd.  2  p.  340  ss. 
351  s. 

HOLDA,OLDA  (n^Sn,  npbç'm^av), 

prophetis,  uxor  Sellum  custodis  vestium 
(sive  sacerdotal ium  sive  regiarum) ,  quam 
losias  rex  per  legatos  consuluit  de  libro 
Legis  ab  Helcia  sacerdote  reperto  (4  Reg. 
22^14;  2  Par.  34,22)  ;  liabitabat  in  leru- 
salem  inSecunda  i.  e.  in  parte  quadam 
urbis  secunda  seu  urbe  inferiore  in  colle 
Acra  sita  (cf.  Soph.  1,10;  Flav.  los. 
Ant.  XV.  11,3  :  t)  à'XXri  r.àlii).  Eo  igitur 
tempore  i.  e.  anno  18.  losiae  régis  haec 
prophetis  maxinia  fruebatur  auctoritate , 
imnio  maiore,  ut  videtur,  quam  leremias 
qui  anno  13.  losiae  ad  munus  prophe- 
ticum  vocatus  est  admodum  iuvenis.  Ali- 
qui  interprètes  censent  eo  tempore  le- 
remiam  ab  urbe  Icrusalcm  abfuisse. 


HOLDAI 


IlOLUAl. 


lloLOCAUSTUM. 


;;{H 


l'riiici'lis    liii'- 

mao  24000"viroriim,  quac  iiicnse  iluoilr- 
ciino  rcjii  iiiinistial)al,  Nelophatliilcs,  de 
slii'pe    (lollioiiicl    \ol    poliiis    Ollioniel 
(l  Par.  :i7,i:i). 
2.   Vide  llh:Lb:M2. 

HOLOCAUSTUM,  HOLOCAU- 
TOMA.  Afliis  praecliii'issiimis  reli^io- 
nis  i.  c.  culliis  cl  adoralionis  Dci  est 
sacriliciiim,  «jiio  Deiis  lain([iiani  siipre- 
inus  ivriiin  oiimiiim  doininiis  agnoscitiu' 
et  coliUir  eiusqiie  j;ialia  elllajjiilalur.  In 
holocauslo,  uti  noinoii  dicil,  viclima 
tola  igné  sacrificali  consuniebaUir,  (jiio 
rilu  inlcgra  liominis  ad  Deum  subiectio 
perfecte  signilicatiir.  Prima  holocausti 
nientio  fit  post  diluviuni  Gen.  8,20),  sed 
iam  sacrificiuni  Abcl  ila  describitur,  ut 
holocaustinn  fuisse  videatur  (Gen.  4,4), 
Abraham  iussus  est  holocauslum  oH'erre 
et  obtulit  holocaustinn  arielem  pro  filio 
(Gen.' 22,2.  i'.i),  lob  quoqiie  oflerebat 
holocausta  dob  l,:i;  42,8  . 

De  (luibus,  quo  l'ita,  quando  liolocausta 
sint  otlercnda,  lege  mosaiea  accurate 
determinatur.  Offerri  polerant  animalia 
immaculata  masculina  de  armento,  de 
pecoribus  (ovibus,  capris  ;  in  Inrtui-ibus 
et  columbis  genus  masculinum  non  ex- 
poscitur  (Lev.  1,3.  10.  14).  Ritus  is  est  : 
ponet  manum  (offerens)  super  caput 
hostiae  et  acceptabilis  erit  atque  in  ex- 
piationem  eius  proficiens;  immolabitque 
coram  Domino  et  lilii  Aaron  sacerdoles 
offerent  sanguinem  eius  fundentes  per 
altaris  circuitum,  detraetaque  pelle  ho- 
stiae arlus  in  Trusta  concident  et  inte- 
stinis  pedibusqueaqua  lotis  frusta  cum 
capite  et  adipe  adolebit  sacerdos  super 
altai-e  (Lev.  1,4  ss.);  sacerdos  qui  ott'ert 
babebit  pellem  viclimae  (Lev.  7,8).  Hitus 
in  offerendis  columbis  describitur  Lev. 
1,14-17.  Simul  cum  bolocausto  fertura 
(pioquc  olîerendum  erat. 

Lege  praescribebantur  haec  holocau- 
sta :  singulis  diebus,  manc  et  vcspere 
agnus  anniculus  erat  offerendus  cum 
l'erlo  ex  simila  oleo  conspersa  et  vino 
(Ex.  29,38-42;  Num.  28,3-8);  die  vcro 
sabbato  duo  agni  cum  lerto  pariler  du- 
plicato  (Num.  28,9.  10).  Praeterca  ca- 
lendis,  diebus  septeni  sollemnitalis 
azyiiionim  el  die  pcnlecostes  ollVri-i  de- 


bebanl  diebus  siuj.'iilis  \iliiii  duo,  uries 
unus,  agni  annicidi  septem,  similiter 
cum  lerto  Num.  28,11-31.  Porro  primo 
die  et  decimo  die  mensis  septimi  <H 
ultimo  die  l'esti  tabernaculorum  offerri 
debcbanl  vitulus  unus,  arics  unus,  agni 
anniculi  septem  cum  ferto  (Num.  29,1- 
11.  35-38,;  singulis  septem  diebus  l'esli 
tabernaculorum  siuis  quoque  assignalur 
numerus  holocaiistorum  :  duo  arietcs, 
agni  duo  et  viluli  trcdccim  die  prinm. 
duodecim  die  altero,  undecini  die  tertio 
et  ita  porro  ^Num.  29,13-34)  cum  l'erlis. 
Insuper  eiusmodi  sacrilîcia  praescribe- 
bantur puerperis  Lev.  19,0-8,  leprosis 
mundatis  Lev.  14,4  s.,  iis  qui  variis  la- 
borant  immunditiis  Lev.  lo,i4.  15.  29. 
30,  Nasiraeis  Num.  6,10-21. 

Offerebantur  quoque  holocausta  ad 
arbitrium  piorum  in  dedicatione  taber- 
naculi  Num.  7,2  s.,  in  transiationc  arcae 
1  Reg.  6,14;  2  Reg.  6,17;  3  Wei;.  8,5; 
1  Par.  16,1  etc.,  in  dedicatione  templl 
3  Reg.  8,64;  2  Par.  7,5,  et  generatim 
relinquebatur  pielati  singulorum,  ut  in 
quovis  evenlu  vel  laeto  vcl  Irisli  Dei  l'a- 
vorem  sibi  sacrificio  conciliarenl;  id 
quod  factum  esse  pluiima  demonstrani 
exempta  (cf.  los.  8,31  ;  lud.  6,26;  11,31  ; 
20,26;  1  Reg.  7,9;  13,9;  15,12;  3  Reg. 
3,4;  1  Par.  29,21;  2  Par.  29,27;  Esdr. 
6,17;  8,35;  Judith  16,22  etc.  etc.).  Verum 
prophctae  sedulo  monebant  non  haec 
sacrificia  per  se  Domino  placere,  sed 
Deum  requirere  obedienfiam  animorum, 
pietatem,  devotionem;  ita  Samuel  :  num- 
ijuid  vult  Deus  holocausta  et  \ictimas  el 
non  potius  utobediatur  voci  Domini?  mo 
lior  estenim  obedientia  quam  victimaeel 
auscultare  (obedire)  magis  quam  oiïerre 
adipem  arietum  (1  Reg.  15,22);  cf.  Ps. 
39,7  s.;  49,8  s.  ;  50,18.  19;  Is.  1,11s.; 
1er.  6,20;  et  7,22  docet  bona  foederis 
esse  obedientibus  promissa  et  in  libera- 
tione  ab  Aegypto  l'oedus  esse  iniluui 
promissione  obedientiae  a  populo  dala 
Ex.  19,5.  6.  Quae  admonitiones  eo  ma- 
gis necessariac  erant,  quo  proniores 
erant  ludaei  ritibus  el  caerimoniis  e\- 
ternis  acipiiescere  et  praestalionibus 
illis  legalibus  conlidere  quasi  in  iis  solis 
cardo    reium   verleietui'    (cf.    Luc.    18, 

H.  12). 

I  .  knaiu;ni!aui:u. 


539 


UOLOFERNES. 


HOMO. 


540 


HOLOFERNES  ('OXotpspvr;?) ,  dux 
régis  Assyrionini  et  princeps  mililiac 
eiiis,  qui,  uli  in  libro  ludith  2,4  etc. 
narratur,  cum  ing-enti  exercitu  cgredilur 
ad  terras  régi  Assyriorum  subiicieudas, 
qui  demum  contra  ludaeos  belligerans 
Retliuliam  (vide  s.  v.j  obsidet,  sed  a 
luditli  interimitur,  cum  ebrietate  op- 
pressas doi^miret.  Nomen  Holofernes 
multis  videtur  originem  prodore  persi- 
cam  (cf.  Dataphernes,  Artapbernes,  Ti- 
saphernes  etc.).  Neque  id  mirum  videri 
potest;  cum  enim  Persac  diu  Assyriis 
(postea  Médis)  essent  subditi,  nobiles 
Pei'sarum  variis  functos  esse  muneribus 
in  regno  assyriaco  per  se  liquet  (cf.  De 
Moor,  Le  livre  de  ludilh  p.  37}.  Nomen 
hoc  Holofernes  vel  Orophernes  in  histo- 
ria  quoque  profana  reperitur;  cf.  Polyb. 
III.  5,2;  XXXII.  20,4.  9;  XXXIII.  12,2.  3. 
9;  Appian.  Syr.  47;  Diodor.  Sic.  31,19. 
32.  34. 

HOLON,     OLON,     HELON     ï|Sn, 

iS^n;  XaXoû,  fj  FcXXâ,  ScXvdt),  urbs  sacer- 

dotalis  dos.  21,13;  1  Par.  6,58  hebr.  43, 
LXX  b7),  quae  in  prima  seu  meridiana 
provincia  montis  luda  recensetur  (los. 
15,01).  Situs  est  ignotus. 

HOMAM  v:  HEMÂN  1. 

HOMICIDIUM.  Cura  singulari  pro- 
videtur  vitae  hominis;  nam  utquivis  de- 
terreatur  a  caede,  iam  in  primordio 
statuitur  lex  :  quicumque  clYuderit  hu- 
manum  sanguinera,  fundetur  sanguis 
illius  (Gen.  9,6);  proinde  sanctione  gra- 
vissima  cavetur  ne  quis  vitam  alterius 
impetat;  simulque  ratio  affertur  subli- 
mis,  cur  homini  non  competat  ius  in 
alterius  vitam  :  ad  imaginem  quippe  Dei 
factus  est  homo.  Porro  eadem  lex  ac 
sanctio  repetito  inculcatur;  ita  in  deca- 
logo  :  non  occides  (Ex.  20,13;  Deut.  o, 
17j;  dein  :  ({ui  percusserit  bominem  vo- 
iens  occidere  morte  moriatur  (Ex.  21,12; 
Lev.  24,17,  et  (|ui  percusserit  muliereui 
praegnantem  ita  ut  mors  sil  snbsecuta, 
rcddet  animam  pro  anima  (Ex.  21,23) 
et  :  ne  pollualis  Icrram  habitationis  ve- 
strae  quae  insontium  cruorc  maculatur, 
noc  aliter  expiari  putcst  nisi  per  eius 
sanguinem  qui  alterius  sanguinem  fudc- 
rit(Num.  35,33).  Immo  quo  magis  decla- 


raretur  liorror  houiicidii,  ipsum  quo(iue 
animal  quod  bominem  ôccidit  iubctur 
occidi  (Gen.  9,5)  et  bos  qui  cornu  per- 
cusserit virum  aut  mulierem  si  mortui 
fuerint,  lapidibus  obruetur  etnon  come- 
dentur  carnes  eius  ;  immo  si  herus  co- 
gnoverit  bovem  esse  cornupctam  neque 
tamen  eum  recluserit  isque  occiderit 
aliquem,  et  bos  lapidibus  obruolur  et 
dominum  eius  occident  (Ex.  21,28.  29). 
Iterum  pocna  mortis  proponitur  :  si 
quis  ferro  percusserit  et  mortuus  fue- 
rit  percussus,  si  lapidera  iecerit  et 
ictus  occubuerit,  si  ligno  percussus 
interierit,  percussoris  sanguine  vin- 
dicabitur;  propinquus  occisi  homici- 
dam  interficiet,  statim  ut  appréhendent 
cum  interficiet;.  Atque  ci  qui  ex  odio 
alteri  insidias  struxerit  eumque  occide- 
rit nihil  profuerunt  civitates  refugii  ;  ve- 
rum  arripient  cum  de  loco  effugii  tra- 
dentque  in  manu  proximi,  cuius  sanguis 
elîusus  est  et  morietur  (Num.  35,16-21; 
Deut.  19,11-13);  immo  ab  altari  meo 
avelles  eum  ut  moriatur  (Ex.  21,14;  cf. 
3  Reg.  1,50;  2,28).  Sod  si  quis  fortuito, 
sine  insidiis  et  absque  odio,  alium  occi- 
disset,  ille  defendebatura  vindicta;  nam 
pro  eo  constituebantur  urbes  refugii  ;  ibi 
a  senioribus  causa  eius  diiudicabatur, 
et  innocentia  eius  statuta  securus  ibi 
degebat.  Mortuo  demum  sacerdote  magno 
licuit  ei  in  terram  suamregredi.  Quodsi 
autem  ante  mortem  pontificis  extra 
fines  urbis  refugii  fuerit  inventus,  potuit 
ultor  sanguinis  absque  noxa  eum  inter- 
ficere  (Ex.  21,13;  Num.  35,11-28;  Deut. 
19,1-13).  Civitates  refugii  decernuntur 
los.  20,1-9.  Si  quis  autem  servum  suum 
vel  ancillam  percusserit  virga  et  mortui 
fuerint  in  manibus  eius,  «  vindicta  vin- 
dicabitur  »  (hebr.  Ex.  21,20)  i.  c.  con- 
veniente  poena  a  magistratu  illius  seve- 
ritas  reprimenda  erit;  si  autem  sorvus 
uno  alterovc  die  supervixerit,  non  sub- 
iacebit  herus  poenae;  nam  ipso  damno 
punitur  (Ex.  21,21). 

I.    KNABENBAUER. 

HOMO.  Constare  bominem  corpore 
ex  rébus  iam  exstantibus  formato  et 
anima  a  Deo  immédiate  producta  ([uae 
vitam  det,  in  narratione  de  creatione 
Adam  (vide  s.  v.)  clare  docetur.  Digni- 


oii 


IKiMO. 


IIONOR. 


ri/i<^ 


las  Imiiiiiiis  i|isa  illa  iian'aliono  iain  sa- 
lis ctlVrUir;  iiiipriiiiis  \ero  vcii)is  Dei  : 
faciaimis  liomiiioiii  ad  imaf^inoin  cl  si- 
inililiidiiioiii  iiosU'aiii  (C,ci\.  1,20),  ([iiae 
similitinlu  iiti  in  anima  ralionali  cl  ini- 
niorlali  tclucet,  ita  qiioque  cornitur  in 
doniinaliono  :  et  praesit  universae  ler- 
rae  ((ien.  1,2(3.  29;  cl".  1  Cor.  11,7  vir 
imago  et  j;loria  Dei  est,  millier  gloria 
viri,  cui  scil.  vir  dominalnr),  Honiinem 
fuisse  crealum  ad  imniortalilatcm,  salis 
dedaralur  (leii.  2,17  et  Sap.  2,23.  24; 
item  fuisse  ciealum  ea  animl  conditione, 
ut  appctilus  inferiores  piano  subiecti 
cssenl  raiioni,  elucel  ex  Gen.  2,25  et 
Eccli.  7,30  :  hoc  inveni  quod  fecerit 
Deus  liominem  reoluni.  Culpa  auteni 
sua  e\  i'elici  illa  condiiionc  excidit, 
quam  psalmisla  célébrai  :  minuisti  eum 
paulo  minus  al»  angelis;  gloria  et  ho- 
nore eoronasli  eum  etc.  Ps.  8,6-9.  Mé- 
rite ilaque  pergit  Sapiens  :  ipse  se  in- 
linitis  niiscuit  quacstionibus  (Eccle.  7, 
30;  hebr.  7,29  :  ipsi  quaesierunt  multa 
commenta).  Ut  autcm  homo  nialas  rc- 
frenet  concupiscentias,  Deus  leges  sta- 
tuit  et  scelera  variis  poenis  et  iudiciis 
prosequilur,  cuius  rei  exenq)la  iam  ha- 
bentur  in  Gain,  in  diluvio,  in  lege  de 
homicidio  (Gen.  9,0),  in  decalogo  etc. 
Hominem  libero  arbitrio  esse  praedi- 
tum  et  ei  opem  praestari  a  Deo,  ni 
possit  bene  agere,  iam  consequitur  ex 
eo  quod  Deus  honiini  praecepla  et  ad- 
hortationes  dat  vel  lege  scripla  et  per 
legatos  misses  vel  ipsa  natura  ralionali 
magistra  (Rom.  2,14)  :  si  volueris  man- 
data servare,  scrvabunt  te  ;  apposui  tibi 
aquam  et  ignem  ;  ad  quod  volueris,  por- 
rige  manum  tuam;  anle  hominem  vita 
etmors,  bonum  et  malum;  quod  pla- 
cuerit  ei,  dabitur  illi  (Eccli.  15,16-18). 

Perperam  aliqui  asserunt  à  S.  Paulo 
doceri  Iricholomiam,  eum  corpus,  ani- 
mam,  spirilumcommemorel  cf.  1  Thess. 
;j,23).  Sed  altendi  oportel  in  enumera- 
tione  oratoria  ea  posse  distincte  efferri 
quae  aliquo  modo  varie  sese  manife- 
stent; unde  spiritus  et  anima  referri 
possunt  ad  varias  unins  animae  vires  et 
facultatcs  et  appetitus;  alias  spiritus 
etiam  dicitur  mens  hominis  gralia  Spi- 
ritus sancli  illuslrata  et  imbula. 

(Uiae  sil  Dei  in  genus  lumiaiium  i»ro- 


videnlia  l'I  tuia,  brevissime  Sapiens  de 
clarat  :  misereris  omnium,  quia  omnia 
potes  et  dissimulas  peccala  liominum 
propler  poenitcnliam  ;  diligis  rnim  om- 
nia quae  sunt  et  niliil  odisti  eorum  ([uac 
fecisti;  nec  eiiim  odiens  aliquid  con- 
stituisti  et  fecisti  (Sap.  11,24.  2o)  cl 
siddimi  modo  explicatur  :  sic  Deus  dilexit 
mun^um,  ut  Fiiium  suum  unigenitum 
daret  doan.  3,10),  quomodo  non  etiam 
eum  illo  onniia  nobis  donavil  (Rom.  8, 
32)  et  :  vull  Deus  omnes  boulines  sal- 
vos  fieri  et  ad  agnilionem  verilatis  venirc 
(1  Tim.  2,4)  ;  pariter  eo  quod  lesus  do- 
cuit  Palrem  esse  Deum  et  tam([uam  Pa- 
trem  invocandum. 

I.  KNABENBAUER. 

HON  ("|ix.  "'Auv),  hlius  Pheleth  de 
filiis  Rnben  erat  eum  Core,  Datban, 
Abiron  inter  eos  qui  surrexerunl  centra 
Moysen  et  conquesti  sunt,  quod  Moyses 
et  Aaron  sibi  arrogarent  aucloritalem 
(Num.  16,1  ss.).  Eius  nientio  in  subsé- 
quent! narratione  et  in  interitu  Gore,  Da- 
tban, Abiron  et  duceutorum  quinqua- 
ginta  virorum  iam  non  fil;  unde  forte 
concludere  licet  eum  môx  a  rebellione 
recessisse  et  eum  Deo  esse  reconcilia- 
tum,  antequam  alii  iusto  Dei  iudicio  ab- 
sumerentur.  Probabilius  vero  textus 
hebr.  ita  emendandus  est,  ut  très  tan- 
tum  archirebelles  habeantur  et  tertius 
Abiron  dicalur  filius  Eliab  lilii  Pheleth 
(vel  potins  Phallu)  filii  Ruben;  cf.  F.  de 
Hummchnier ,  Gomment,  in  Num.  ad  b.  1. 

HONOR.  In  commercio  hominum 
inter  se  ratio  communissima  honoris 
exhibendi  consistil  in  salutatione.  Gon- 
suetus  salutandi  modus  erat  :  pax  tecum 
(lud.  19,20;  1  Par.  12,18);  David  iussit 
salulari  Nabal  modo  sollenmiore  :  sit  fra- 
Iribus  meis  et  tibi  pax  et  domui  tuae 
pax  et  omnibus  quaecumque  habes  sit 
pax  (1  Reg.  2:1,6).  Alias  utobanlur  quo- 
que  verbis  :  Dominus  tecum,  Dominus 
vobiscum  (cf.  lud.  6,12;  Uuth  2,t)  et 
eum  Rooz  ita  messores  salutasset,  isli 
respondent  :  benedicat  tibi  Dominus. 
Quod  in  Vulgala  legilur  :  salutavcrunl 
se  verbis  pacificis,  ex  hebr.  est  inlerro- 
gare  de  sainte  (pace,  scil.  ((uomodo  va- 
hMt;  cf.  Gen.  43,27;  Ex.   18.7;  lud.  18, 


i 


)43 


UONOR. 


HOR. 


do).  Sensu  altiore  Christiis  suos  salu- 
tat  :  pax  vobis  eosqiie  iiibet  paccm  aliis 
apprecari,  illam  videlicet  paceni  quam 
ipse  dat  et  quam  mundus  nequit  dare 
(cf.  loaii.  14,27).  Cum  autem  salutalio- 
nes  et  variae  interrogationes  fieri  sole- 
rent  prolixius,  si  erat  festinandum,  iniun- 
gebatur  :  nemineni  per  viam  salutaveri- 
tis  i.  e.  non  brevis  illa  formula  consueta 
interdicebatur,  sed  solum  ne  maius 
temporis  spalium  collocutionibus  insu- 
meretur  (cf.  4  Reg-.  4,29;  Luc.  10,4). 
Hanc  honoris  et  caritatis  significationem 
omnibus  exhiberi  vult  Chrislus  :  si  salu- 
taveritis  fralres  vestros  tanlum,  quid 
aniplius  l'acitis?  nonne  et  elhnici  hoc 
faciunt(Matth.5,47)? 

Ad  maiorem  honoris  significationem 
salutalioni  addebatur  profunda  corporis 
inclinatio,  immo  prostratio  ;  ila  Abra- 
ham se  prosternit  in  tcrram  (Gen.  18, 
2;  23,7),  item  Lot  (Gen.  19,1);  immo 
lacob  coram  Esau  quem  timet  sibique 
vult  reconciliare,  «  adoravit  pronus  in 
•  terram  septies  »  (Gen.  33,.3)i.  c.  se  pro- 
stravit;  Abigail  cum  vidisset  David  de- 
scendit de  asino  et  procidit  coram  Da- 
vid super  faciem  suam  et  adoravit  super 
terram  et  cecidit  ad  pedes  eius  (1  Reg. 
I  25,23).  Ad  honoris  significationem  Re- 
becca  conspecto  Isaac  descendit  de  ca- 
melo  (Gen.  24,64);  item  si  quis  sedebat, 
ad  honorem  alteri  exhibendum  surgen- 
dum  erat;  ila  senes  honorandi  erant  : 
coram  cano  capite  consurge  et  honora 
personam  senis  (Lev.  19,32)  et  cum 
Bethsabee  mater  Salomonis  intraret  ad 
Salomonem.rex  Salomon  surrexit  in  oc- 
cursum  eius  adoravitque  eam  positus- 
que  est  Ihronus  matri  régis  quae  sedit 
ad  dexteram  eius  (3  Reg.  2,19);  etiam 
lob  se  honoralum  dicit,  quia  cum  pro- 
cederet  ad  portani  civitatis,  senes  as- 
surgentes  slabant  (lob  20,8).  In  ratione 
loquendi  honor  alteri  exhibcbatur,  cum 
loquens  se  diceret  servum  alterius  : 
domine,  ne  transeas  servum  tuum  (Gen. 
18,3;  cf.  19,2);  ita  lacob  quoqiie  loqui- 
tur  ad  Esau  :  parvuli  sunt  quos  donavit 
mihi  Deus  serve  tuo  (Gen.  33,5)  et  Mi- 
phiboseth  loquitur  ad  David  :  quis  ego 
sum  servus  tuus,  quoniaui  respexisU 
super  canem  morluum  similem  mei 
(2  Reg.  9,8;  cf.  4  Reg.  8,13).  Quomodo 


honorari  debcat  quem  rex  volucrit  ho- 
norari,  exponit  Aman  (Esth.  6,8  ss.). 

Rex  qui  victor  redibat  a  pugna  can- 
ticis  et  choreis  honorabalur  (cf.  1  Reg. 
18,6.  7).  Cum  rex  novus  proclamaretur, 
buccina  cecinerunt  et  clamaverunt  :  vi- 
vat rex  (3  Reg.  1,40);  etiam  unusquis- 
que  tollens  pallium  suum  posuit  sub 
pedibus  régis  incedentis  (4  Reg.  9,13), 
qui  honor  Christo  quoquc  exhibitus  est; 
in  tali  pompa  festiva  flores  quoque  ra- 
mique  spargebantur  et  facularum  lumi- 
nibus  et  cantibus  celebritas  habebatur 
(2  Mach.  4,22;  Matth.  21,8).  Baltassar 
rex,  filius  Nabonidi,  honora  vit  Danie- 
lem  :  indutus  est  Daniel  purpura  et  cir- 
cuhidata  est  torques  aurca  collo  eius  et 
praedicatum  est  de  eoquod  haberet  po- 
testatem  tertius  in  regno  (Dan.  5,16.  29). 
Uti  iam  apparet  ex  3  Reg.  2,19,  qui  ho- 
norandus  erat,  collocabatur  ad  dexteram 
(cf.  Ps.  44,10;  109,1).  Genua  curvare, 
quae  est  saepius  exhibitio  adorationis 
Deo  factae  (3  Reg.  8,54;  Esdr.  9,5;  Is. 
45,24),  princeps  ille  quinquagenarius 
etiam  timoré  perculsus  coram  Eha  non 
dubitavit  (4  Reg.  1,13). 

I.    KNABENBAUER. 
HOPPHA   (nsn,  'O/yo-ffflâ,  A  '0«pçpdc), 

sacerdos,  cui  tertiadecima  sors  iii  mini- 
sterio  Domini  a  Davide  designata  est 
(1  Par.  24,13). 

HOR  (inn  lii).  1.  Mons  Hor  Ç'Qp  xb 

ôpo;)  in  quo  Aaron  mortuus  est,  castrame- 
tatio  Israelilarum,  qui  de  Cades  ad  mon- 
tem  Hor  in  extremis  flnibus  terrae  Edom 
situm  profecti  sunt  et  inde  in  stationem 
Salmona  per  viam,  quae  ducit  ad  mare 
Rubrum,  ut  terram  Edom  circumircnt 
(Num.  20,22.  25.  27;  21,4;  33,37.  38. 
41;  Deut.  32,50).  Flavius  losephus  ex 
antiqua  traditione  collocat  montem  ex- 
celsum,  in  quo  Aaron  mortuus  est, 
prope  «  locumquem  Arabes  metropolim 
suam  putarunt,  qui  prius  quideni  .Vrce 
("Âpy.T))  nominatus  est,  nunc  vero  Petra 
appellatur  »  (Ant.  IV.  4,7).  IdeuT  tra- 
dunt  Eusebius  et  S.  Hieronymus  (Onom. 
éd.  Lag.  303,  88;  144,14)  :  «  Or  mons... 
iuxta  civitatem  Petram,  ubi  usque  ad 
pracsentem  diem  ostenditur  rupcs,  qua 
percussa  Moyses  aquas  populo  dédit  ». 


LEXICON   BIBLICUM.  —  T.    U. 


18 


:iio 


UOR. 


UURA. 


oiO 


Ibi   lioilio   i|iiO(iue   Djebel  iV«6/"  llarun, 
nions  proplii'lae  Aaron,  oslendllur. 

Vcruin  liaiic  Iradiliouoin  erronoam 
cssc  conleiuliuit  el  c\  ipsis  tcxtihiis  al- 
lalis  t'iiiiiul  rccenliores  [Knodel,  F.  do 
Uummi'l(tuei\  Tnimfmll,  Gulhe ,  La- 
(jrange  ,  qui  iiioiiltMii  llor  pittius  pi-opc, 
Cadeshat'iie  ([iiuoreiidiiiii  rccle  censent 
vel  ut  Laifninge  acciiraliiis  dolinit  :  oc- 
cidouli'in  vi'i'siis  a  vallo  'Araba,  ineri- 
diem  versus  a  Nogcb,  sopUMulrioiioni 
versus  a  Cades,  in  exlrcniitale  occiden- 
lali  vel  scplenitrionali  lerrae  Edoni. 

Cf.  Knobel  ad  Niim.  20,22  s.;  F.  de  Hum- 
melauer.  Coinm.  iii  Nuin.  p.  238:  //.  Clay 
Trumbull,  Kadcsh  Baniea  1884  p.  127  s.; 
Giitlie  in  Zeilschr.  d.  D.  Pal. -Ver.  VIII. 
1885,  p.  213.  214;  Lagranije  in  Revue  l>ibl. 
VllI.   18«.)0  p.  37G-378  et  IX.  1900  p.  280-282. 

2.  Hor  (tb  opoç  To  opo;,  V'ulg.  inons 
alUssimus),  mous  in  termine  seplcmtrio- 
nali  lerrae  Clianaan  inter  mare  Modi- 
letraneum  et  introitnm  Emath  (Num. 
34, 7\  A  plei'isque  introilus  Emath  aqui- 
lonem  versus  a  Liljano  quaereltatur  et 
mons  Hor  in  extrême  1/iliano  septomtrio- 
nali  (Ci".  Zcitschr.  d.  I).  t>al.-Ver.  Vlil. 
1 88o p.  27V  Sed  J. P.  van  Kasteien  termi- 
num  septemtrionalem  torrac  promissae 
infra  Lil)anuin  et  Hermenem  maierem 
tlgit  at(iue  montem  Hoi-  ceuset  esse  ex- 
tremum  Lil>anum  meridionalem  seu  DJe- 
be,l  el-Shuqïf,  inlroitum  vero  Emath 
planitiem  inter  Nah-  Litâni  et  ISahr  Hâs- 
bânl,  quae  liedie  Merdj  'Ayûn  audit. 
Atque  huic  monti,  qui  lere  directe  570 
m  supra  Nahr  el-Qdsimiyc  assurgit, 
optime  convonil  interpretatio  etymolo- 
"ica  Relandi,  qui  Hor  non  nomen  pro- 
prium,  sed  appcllativum  esse  suspicans 
cxplicàt  inn  "in  xb  assurgerc  mentis. 
Quodsi  eaedem  voces  non  lier  mons,  sed 
i'orsau  Hor  mentis  vcrteudae  essenl. 
rorrespondei'ent  in  eadcm  regione  vel 
Khirbet  Hur  ad  meridiem  thivii  Qilsimii/c 
vel  Khirbet  Uurn  ad  orienlem  auguli 
recti,  (iito  thivius  versus  mare  Mcdilc!- 
raiii'uui  lli'clilnr. 

Cf.  lUdand,  Palaeslinu  1714  p.  11',»;  /.  P. 
van  kastcrni  \\\  Uevue  bibl.  IV.  1895  p.  27- 
29  et  tahiilaui  geogr.  p.  2i. 

HORA.  Horac  ul  |)artis  diei  iu  nulle 
lijjio  aille  e.vsilium  scripto  inenlie  lit. 


Poslea  verahule  nyu?,  quod  propri(^  si- 

gnilicare  oeulorum  ohtutum  pleriquc 
le\iciii;ra|)hi  censent,  liera  designaha- 
liu'.  Saei)ius  illa  vox  in  libre  DaniiMis 
occurril,  ul  in  illo  iNahiichodouoseris 
decrelo  Dan.  ;{,(i  :  «  Si  ([uis  autiMii  n(ui 
|»roslratus  adoravcrit,  eadem  liera  (i.  e. 
slatim)  mittetur  in  fernacem  ignis  ar- 
dentis  ».  Eadem  signilicatione  vox  legi- 
Inr  4,30  et  o,5.  Daniel  ipse,  ut  ex|)lana- 
rel  somnium  régis  Nahuchodenosor, 
ceepil  intra  semelipsum  tacitus  cogilare 
(juasi  una  hora  (Dan.  4,10)  vel  petius  : 
lune  Daniel  ebslupuit  nyu?2,  quam  vo- 

cem  aliqui  eliam  recentiores  cum  LX\, 
Theedotione,  S.  llieronymo  vertunl  : 
circiter  per  unam  horam  (Trochon,  Hil- 
ziij,  Zoeckler,  Mcuïhold\,  alii  :  quasi  per 
unum  momentuni  [Rohling,  Keil);  sed 
cum  ex  una  parle  Daniel  vix  per  hoirie 
spatium  coram  rege  censtilisse  censen- 
dus  sit,  ex  altéra  parte  iongior  mémen- 
to niera  requiratur,  ut  rex  Danielem 
conturbatum  advertei'it  et  monenduiii 
esse  duxeril  ne  timeat,  contextui  maxi- 
me censomim  est  ea  voce  notionem  ali- 
cuius  morae  vel  gênerai ini  alicuius  par- 
lis  temi)oris  ingeri  (cl.  Knabenbauer  ad 
Dan.  4,16). 

(<entum  circiter  et  viginli  annis  anle 
exsilium  Hieresolyuiis  horelogium  sola- 
rium exstitisse  notuni  est,  quod  Eze- 
chias  piissimus  rex  a  pâtre  suo  Achaz 
hereditarium  acceperat  et  in  que  plus 
viginti  gradus  crant.  Régi  enim  cum  es- 
set  nierli  proxiinus,  Isaias  prephela 
iussu  Doniiiii  dixit  :  «  Draecipe  domui 
tuae  :  uiorieris  enim  tu  et  non  vives  ". 
Sed  prophela  antequam  «  egrederetur 
niediam  parlem  alrii»,  a  Deo  remissus 
est,  ut  declararet  regeni  sanatum  iii 
dieque  tertio  templum  Deniini  ascensu- 
lum  esse.  «  Cui  »  signum  pelenti,  qin) 
|iiaediclienem  veram  esse  inlellegerot. 
«  ait  Isaias  :  Hoc  crit  signum  a  Domino, 
(juiid  l'aclurus  sit  Dominus  sermonem, 
qui'ni  locutus  est:  Vis  ul  asceiidal  {"pX 

uMii)ra  decem  lineis  (ni'^î?'^)  an  ul  re- 
verlalui'  ^21X1'^)  tolidem  gradibus?  Kl 
ail  Ezechias  :  Facile  est  umbram  crt>s- 
rrie  111:2:"^)  decem  lineis  :  nec  hoc  vob» 
ul  liai,  seil  ut  reverlalur  relinu-sum  de- 


547 


HORA. 


nORA. 


348 


ceni  gradibiis.  Invocavit  itaque  Isaias 
propheta  Doininum  et  reduxit  umbrain 
per  lineas,  quibus  iam  descenderat 
(mil)  in  horologio  Achaz  relrorsiuii  de- 

cem  gradibns  »  (4  Reg.  20,1-11;  cf.  Is. 
38,8;  Eccli.  48,26,  graece  48,23).  Quo 
poitento  etiam  Merodach  Baladan,  rex 
Babyloniorum,  alif[uam  causam  pi'ae- 
Icndil,  ut  ad  regcni  iiiitteret  legatioiicm 
priiicipum  Babylonis,  qui  interrogarent 
de  portento,  quod  acciderat  super  ter- 
rain (2  Par.  32,31;  cf.  4  Reg.  20,12  s.). 
Cur  eiusmodi  causam  praetendere  po- 
tuerit,  quasi  voilent  Babylonii  certiores 
fieri  de  solarii  miraculo,  facile  intclle- 
gitur  ex  Herodoti  verbis  (2,109)  :  «  Naiii 
poluni  quidem  et  gnomonem  et  duode- 
cim  diei  partes  a  Babyloniis  Graeci  ac- 

ceperunt  »  (t^o'Xov  [j.sv  yàp  xai  yv(o[xova  y.ai 
là.  O'jojÔEza  fAEpEX  Trj;  T)ji.£prj$  7:apà  Ba6'jXoj- 
vîwv  £[j.a8ov  01  "EXXtjveç). 

Ex  iis  quae  in  sacris  libris  narranliu', 
non  constat  quale  fuerit  illud  solarium 
régis  Achaz.  Apud  Herodotum  1.  c.  po- 
lus  videtur  fuisse  clavulus  axi  caclesti 
parallelus,  gnomon  vero  virga  aliqua 
erecta. 

Vitruvius,  qui  incastris  lulii  Gaesaris 
militans  machinis  bellicis  praefcctus 
erat,  in  suo  opère  :  De  Architectura, 
éd.  Hermann  Miiller-Strûbing ,  Lipsiae 
1867,  lib.  IX.  cap.  VI.  (ix.)  multa  et  va- 
ria enumerat  solaria,  ut  :  «  Hemicyclium 
excavatum  ex  quadrato  ad  enclimaquc 
succisum  Berosus  Chaldaeus  dicitur  in- 
venisse;  scaphen  sive  hemisphaerium 
Aristarchus  Samius,  idem  etiam  discuin 
in  planitia;  arachnen  Eudoxus  astrolo- 
gus,  nonnuUi  dicliut  Apollonium  «. 
Praeterea  commémorât  :  «  plinthium... 

Jtpbç  Ta  îiTopoufiEva...  -pbç  -àv  /.Xr[jLa...  pe- 

lecinum...  conum...  pharetram...  cona- 
rachnen...  conicum  plinthium...  antibo- 
reum...  viatoria  pensilia...  ». 

Apud  Graevium,  Thésaurus  Graec. 
Ant.  (vol.  IX.  p.  1278)  concha  hemicy- 
clia  memoratur. 

Magnum  gnomonem  eumque  in  pu- 
blico  positum  describit  Plinius  (XXXVI, 
10,72)  :  «  Ei  (obelisco),  qui  est  in  cam- 
po  (Marlio),  divus  Augustus  addidit  mi- 
rabilem  usum  ad  deprcndendas  solis 
umbras  dierumque  ac  noctium  ita  nia- 


gnitudincs,  strato  lapide  ad  longitudi- 
iiem  obelisci,  cui  par  fieret  umbra 
brumae  confectac  die,  sexta  hora  pau- 
latimque  per  régulas,  quae  sunt  ex 
aère  inclusae,  singulis  diebus  decresce- 
ret  ac  rursus  augesceret,  digna  cognitu 
res  ». 

Neque  plus  certi  aflirmari  potest  de 
graduum  vi  ac  potestate  quam  de  forma 
solarii  régis  Achaz.  Omnia  enim  quae 
diximus  solaria  non  partes  modo  diei 
indicant,  verum  anni  etiam  lempora. 
Nain  ut  gnomonis  umbra  meridie  bre- 
vior  est  quam  sole  vel  oriente  vel  occi- 
dente,  ita  etiam  longior  est  hiemis  tem- 
père quam  aestatis.  yuare  non  necesse 
est  gradus  quos  diximus  intellegantur 
partes  diei.  Sed  si  sunt  partes  diei,  in- 
ter  solis  ortum  et  occasum,  modo  Eze- 
chias  solarium  bene  intellexerit,  plus 
viginti  gradus  erant. 

Quibus  praemissis  addere  iuvat,  quae 
Knabenbauer  ad  Is.  38,8  adnotat  :  «  Voce 
ipsa  graduum,  dein  quod  umbra  dicitur 
descendere,  sese  extendere,  quod  LXX 
habent  àvaoaôtjLOuç  ouç  -AOiTiBr]  tj  crxtd,  eo- 
rum  commendari  videtur  sententia,  qui 
censent  in  fastigio  collis  rotundi  colum- 
nam  vel  obeliscum  fuisse  positum,  ita 
ut  eius  umbra  in  gradus  ;per  qpos  qua- 
quaversus  ascendeltalur  ad  summitalem) 
proiiceretur  et  variae  diei  partes  ex  lon- 
gitudi'ne  et  loco  umbrac  indicarentur... 
Nostro  autem  loco  Ghaldaeus  praebet 
umbram  lapidls  horarum,  qua  expres- 
sione  potius  horologium  alio  modo  con- 
structum  innuitur,  quod  ad  horologia 
solaria  accédât.  Atque  rêvera  voces  ae- 
que  bene  ad  gnomonem  eiusque  caesu- 
ras,  quibus  horae  indicantur,  adaptari 
possunt.  Nam  caesurae  illae  et  lineae, 
per  quas  umbra  gnomonis  transit,  pos- 
sunt gradus  vocari  ;  tolum  autem  horo- 
logium facile  ex  parle  hac  idem  nomen 
per  synecdochen  soriiri  poterat.  Neque 
obstat,  quod  de  descensu  umbrae  sermo 
(it;  cum  enim  descendere  dicatur  de  diei 
tempore  ad  finem  vergente,  eadem  vox 
ad  umbrae  motum,  qualiscumque  dé- 
ni um  in  horologio  apparebat,  facile  ap- 
plicabatur  (cf.  lud.  19,11)...  Gum  aulem 
viginti  gradus  commcmorentur,  gradus 
vel  lineae  non  horis,  sed  minoribus  tem- 
poris  spatiis  correspondebant  ;>.  —  Prae- 


549 


UORA. 


IIORA. 


550 


tei'oa  vide  Adulf  MtUltr,  liiliol  ii  (inr>- 
iiionik  [Kine  apold^'clischo  SUiilic  lilicr 
dio  Soiuii'iiulir  des  Koni|j:5  Aclia/.|  iii  \\c- 
riodict»  Naliii'  u.  OtTouhariinp  XLVIll. 
1902  p.  -SM-Hli.  :M0-3o5.  40a-i-ll>,  \\W\ 
ojj^rejiie  reriifaiiliir,  quai;  Camilliis  hlam- 
mtiriun  aslniiiuimis  conlra  iiiiraciiliiiii 
iii  S.  Scriplura  narralmii  prolulorat  liii 
Ut>vuc  d'Aslroiiomie  populaire  de  Mv~ 
U'orologie  et  de  Pliysi<[iie  du  gloljc  tSS.'i 
p.  321  ss.};  eliain  .1.  Mùllcr  animadvoi- 
lil  (I.  c.  p.  410j  verliis  S.  StripUiiae 
omnino  salislicri,  elsi  lioi-ologiiun  Acliaz 
non  solarhnn  proprie  dictuin  fuisse  sup- 
ponaUir,  sed  chronomeli'uui  quoddam 
valde  simplex  (^l  iniperfectuin. 

Cerli  aliquid  scinuis  de  horis  lenipore 
Chrisli.  In  parabola  patrislainilias  ul- 
timi  operarii  circa  horam  undeciuiain 
conducti  er^se  et  unani  horain  lahorasse 
dicuatur  (Maltli.  2U,l-12i.  loannes  (1,39) 
dcciniani  diei  lioram  coniuieniorat  et 
lesus,  aiitequani  Lazaruni  a  uiorte  ad 
vilaui  revocai-el,  disoipulos  suos  iuler- 
rogabal  :  «  Nonne  duodecini  sunt  iiorae 
diei?  »  (lo.  11,9).  Ex  ([uibus  intellegi- 
tur  finito  labore  diurno  fuisse  boram 
duodeciniam. 

Quae  dicta  sunt,mutabiles  inconstan- 
tesquc  boras  videntur  indicare.  Idem  ex 
aliis  aucloribus  coUigitur.  Vitruvius,  De 
Arcliitectura  lib.  IX.  cap.  v.  (vni.)  ea, 
quae  de  borologioruni  rationibus  et  um- 
bris  gnonionuni  aequinoctiali  teinpore 
expouit,  bis  verbis  absolvit  :  <■  Ouniium 
auteni  bgurai'um  descriptionunuiue  ea- 
l'uni  effectus  unus,  uti  dies  aequiuoctia- 
lis  bruuialisque  iteuique  solstitialis  in 
duodecim  partes  aequaliter  sitdivisus  ». 
Ktiani  ex  Vergilii  Georg.  lib.  I.  apparet 
boras  diei  cerlis  tantuin  anni  teuq)0i'i- 
bus,  puta  tempore  autumni  et  veris,  in- 
ter  se  aetjuales  esse  : 

«  Libra  die  soinniqiie  pares  ubi  fecerit  bo- 
ras »  (v.  208). 

Erant  igilur  pco  hilitudiue  geogra- 
|)bica  urbis  lerusakMn  borae  leinpoi-c 
aestatis  deceni  fcre  niiinitis  longioces 
nosti'is  boris,  bieiuis  autem  tc^niporc  to- 
tidcm  minutis  liirviores. 

l'iaetei'  banc  diei  in  duodecim  boras 
partilioiiriii  cliam  altéra  iu  (pialluor 
pai'tcs  nouuullis  vidcluc  in  iisu  rui>sc. 


cum  iidi'arum  teitiae,  se.vlae,  nonae 
saepc,  r('li(piarum  ut  decimac,  undrci- 
uiae  rarissime  uientio  (iat.  In  parabola 
de  deuario  diurno  (Mattb.  20,  i.  3.  l\) 
paterl'amilias,  ut  conduccret  opeiarios, 
exiisse  (licilur  primo  uiane,  deinde  circa 
boi-aiu  terliaui,  itei'uui  autem  circa  sex- 
lam  et  nouaui  boi-am;  ([uoilsi  iiora  uu- 
decima  adilitui'  boc  factuui  est  proplcr 
id,  quod  i)raecipue  bac  parabola  intea- 
ditur.  In  narrationc  l'assionis  Cbrisli 
bora  tertia  (Marc.  lo,2;))  et  bora  quasi 
sextado.  19,14)  commemorantur.  S.  Pe- 
trus  in  ea,t(uam  die  pentecostes  babuit, 
orationc,  dicit  boraui  esse  diei  tertiam 
lAct.  2,15.  Pelrus  et  loannes  ascende- 
bant  in  templuui  ad  boraui  orationis  no- 
naui  (Act.  3,1  ;.  Petrus  cum  bospitaretur 
apud  Simonem  coriarium  in  loppe,  as- 
cendit  insuperiora,  ut  oraret  circa  boram 
sextam  i^Acî.  10,9)  et  Cornelio  centurioni 
apparuit  angélus  bora  nona  (Act.  10,30). 
Ilis  tribus  locis  borae  sexta  el  noua  ma- 
nifeste dicunlur  esse  borae  precationis. 
Trium  autem  precandi  temporum  iam  in 
veteribus  librismentiofU,  atibi  nondum 
bora  tertia,  sexta,  nona  dicuntur.  Psal- 
mista  Deum  precabatur  vcspere  et  mane 
et  meridie  ^Ps.  54,18).  Daniel  «  fcnestris 
apertis  in  coenaculo  suo  contra  lerusa- 
lem  tribus  temporibus  in  die  llectebat 
genua  sua  et  adorabat  »  (Dan.  0,10\ 
ludaei  ([ui  ex  captivitate  redierant,  le- 
gerunt  iu  volumine  legis  Domini  Dei 
sui  quater  in  die  et  quater  conliteban- 
tur  et  adorabant  Dominum  Deum  suum 
(Neb.  9,3)  vel  ut  textus  bi>braicus 
babet   ai"."?  rtyin   i.  e.  quartam  diei 

partem.  Haec  autem  tribus  precandi 
temporibus  fada  diei  «livisio,  (|uae  iaui 
in  Veteris  Test,  libris  uititur,  bodie  quo- 
que  iu  oflicio  ecdesiastico  adbibelur. 
Sed  uirum  bae  très  borae  lerlia,  sexla, 
nona  designtMit  accuratas  lemporis  par- 
ticulas  an  etiaui  tcuipoi-a  iuteriecla,  ex 
paucis  sacrarum  lilteraruni  locis  vix  ac 
ne  vix  quidem  diiudicari  potost. 

Ut  ipse  dies,  ita  nox  eliani  in  com- 
plures  partes  dividebatur.  In  vigilia  uia- 
lutina (Ex.  14,24:  1pn~  n"i'2U*X'  factum 

est,  ul  Domiuus  inlerliceret  exerciluui 
Aegyptiorum.  (iedeon  el  livceuti  \iri, 
ipii  eraul  cum  eo,  ingfressi  sunl  iu  par- 


551 


IIORA. 


UORDEUM. 


552 


lem  castrorum  Madian  incipientibus  vi- 
giliis  noctis  mediae  (lud.  7,19  :  îI/'n'i 
ruiDinn  ma*i'xn  i.  e.  initio  custodiac 

mediac,  ex  quibus  verbis  coniphires  in- 
terprètes ialcrunt  ab  antiquioribus  Hc- 
braeis  très  vigilias  noctis  esse  numera- 
las..  Saul  ingressus  est  média  castra 
Ammoii  in  vigilia  matiitina  (1  Reg.  i\, 
11).  Psalmista  ad  Dominuni  precatur  Ps. 
118,148  :  Praevenerunt  oculi  mei  ad  te 
diluculo,  sed  hebr.  119,148  :  Praevene- 
runt OQidi   mei  vigilias    (ni"iau,\S').    Et 

leremias  bortatur  :  Consurge,  landa  in 
nocte  in  principio  vigiliariim  (Lanient. 
2,19). 

Quot  l'iierint  vigiliae,  ex  Vetcris  Test, 
libris  certo  cognosci  nequit,  qiiamquam 
constat  eas  saltem  très  fuisse.  Sub  Ro- 
manorum  imperio  quattuor  vigilias  in 
usu  fuisse  ex  libris  Novi  Test.  coUigitur. 
lesus  quarta  vigilia  noctis  (TSTapT/i  os 
çuXaxr)  zTji  vuy.-o'ç;i  venit  ad  discipulos 
ambulans  super  mare  (Matth.  14,25). 
Herodes  rex  Petrum  apprehensum  in 
carcerem  misit  tradens  quattuor  qua- 
ternionibus  militum  custodiendum  (Act. 
12,4);  singuli  quaterniones  singulas  vi- 
dentur  egisse  vigilias.  Nomina  autem 
quattuor  vigiliaruni  continentur  verbis 
(-hrisli  apud  Marc.  13,35.  36  monentis  : 
«  Vigilate  ergo,  nescitis  enim,  quando 
dominus  domus  veniat  :  sero  an  média 
nocte  an  galli  cantu  au  manc  [à'ys  ï]  [Aeao- 

vuy.riov  r,  àXs/.topoïiwvîa;  r^  'T.pu)''i),  ne  cum  VC- 

nerit  repente,  inveniat  vos  dormientes  ». 
Quibus  verbis  quattuor  vigilias  signiii- 
cari  intellegitur  ex  simili  apud  Luc.  12, 
38  loco  :  "  Et  si  venerit  (dominus)  in  se- 
cunda  vigilia  et  si  in  tertia  vigilia  vene- 
rit et  itainvenerit  :  beati  sunt  servi  illi  ». 
Quodsi  hoc  loco  secunda  vigilia  mediae 
noeti  confertur,  id  ostendere  videtur 
très  priores  vigilias  dictas  esse  vigilias 
noctis,  quartam  autem  vigiliam  matuti- 
nam. 

I.   G.  HAGEN. 

HORAM    (nin,     'EXâa)  rex  Gazer, 

qui  cum  omni  populo  suo  a  losue  per- 
cussus  est,  cum  opem  ferret  urbi  La- 
chis,  quam  Israelitae  oppugnaliant  (los. 
10,33;  cf.  12,12).  Utrum  ante  an  post 
expugnatam  Lachis  Horamadvenerit,  ex 


textu  non  ePficitur;  fortasse  losue,  qui 
altero  iam  die  post  coeptam  obsidionem 
Lachis  expugnavit,  celeritate  sua  consi- 
lium  Horam  irritum  fecit  et  post  devi- 
ctos  reliques  reges Horam  sero  advenien- 
tem  facile  superavit. 

HORDEUM.     1.    Hordeum    (mvil?, 

■/.ptôrî)  ab  horridis  spicis  dictum,  inter 
species  frumenti  in  S.  Scriptura  fré- 
quenter commemoratur.  Quaenam  vero 
ex  variis  hordei  culti  speciebus  potissi- 
mum  designetur,  ex  sacro  textu  non 
elucet.  Quodsi  ex  iis  quae  hodie  in  Pa- 
laeslina  et  Syria  coiuntur  speciebus  an- 
tiquas  detcrminare  liceret,  Hordeum 
distichum  Linné  et  H.  vulgare  L.  (tetra- 
stichum)  et  H.  hcxastichum  L.  nominan- 
dae  forent;  ultimum  licet  rarius  cultum 
commemoratur  a  C.  Ritter,  Erdkunde 
XVII.  1,081.  Très  istae  species  etiam  an- 
tiquis  cognitae  erant  (Tlieophr.  Hist.  pi. 
VIII.  4,2;  Plui.  XVIII.  7,78).  Hordeum 
tetrastichum  et  hexastichum  fréquenter 
in  monumenlis  aegyptiis  inveniuntur, 
atque  in  anti(iuissimis  constructionibus 
subliciis  H.  hexastichum  communiter, 
inlerdum  etiam  H.  distichum  occurrit. 
Hordeum  distichum  in  Arabia  petraea 
ac  circa  montem  Sinai  et  in  aliis  Asiae 
anteriorispartiiuis  spontaneum  crescere 
dicunt  (A.  de  Candotlc,  Woeiiig);  alii 
(C.  Koch  apud  Boissier;  Post)  potius 
//.  ithaburensc  Boissier  in  Arabia  pe- 
traea et  in  monte  Thabor  ac  prope 
Damascum,  atque  alibi  haud  raro  inven- 
tum,  typum  spontaneum  H.  distichi  sus- 
picantur.  Satis  certo  autem  hordeum  in 
Asia  anteriore  censetur  indigenum. 

Cf.  O.  Heer,  PUanzen  der  Pfahlbauten, 
Zurich  1865,  éd.  sep.  p.  4-6.  11-13;  .1.  de 
Candolle,  Origine  des  plantes  cuit.  294-7,  qui 
immerito  negat,  Hordeum  vulgare  in  monu- 
menlis aegyptiis  inventum  esse:  E.  Boissier, 
Flora  orient.  V.  686;  G.  Schiveinfurlh  in 
Berichte  d.  d.  bolan.  Ges.  zu  Berlin  1884, 
362.  370;  id.  in  Bull,  de  l'Instlt.  Égypt.  1886, 
éd.  sep.  p.  2  ;  Fr.  Korniche,  Die  Arten  u. 
Varietalen  d.  Getreides  (in  Korniche-  Wer- 
ner,  Handb.  d.  Getreidebaues  L),  Bonn  1885, 
19.  129-91;  Leunis-Franh-,  Synopsis  II.  2  éd. 
3,  p.  859-61;  Fr.  Woenig,  Pilanzen  im  ait. 
Aeg.  168-70;  V.  Loret,  Flore  pharaon,  éd.  2, 
23  s.;  0.  Schrader  in  V.  Helin,  Kullurpfl. 
u.  Hausth.  éd.  6,539  s.;  Engler-Pranll,  Na- 


533 


IIOHDEUM. 


lORDKUM. 


lurl.  Pllan/fiifam.  11.  2,86-8;  L.  WiHinach 
in  Sitz.-lit-r.  tl.  G.'s.  iiaturf.  Frcuiulo  1896, 
70-5. 

2.  In  s.  Scriptiiiii  liordiuuii  iiiAc^NpIi 
(Ex.  0.31)  ;ic  l*al;ioslinae  agris  rrei|iirii- 
ter  c'iiUmu  exliibcliii'  (Uciit.  8, S;  \\\\[\\ 
;{,2.  i:i.  17;  lob  31,40;  Is.  28,2;i;  loel 
1,11  etc.);  adoo  comimiiie  oral,  lU  in 
loge  de  consecraliono  agri  soliim  lioi-- 
deuni  in  e.\eni|diini  addiicaliir  (Lcv.  27, 
1G,\  Eliani  poslca  magna  alnnidanlia 
pracsertiin  in  Palaeslina  et  in  rcgione 
transiordanica  crescelial;  undc  Saloino 
Hiramo,  Tyrioruni  rcgi,  cnni  tritico 
etiam  liordei  coros  viginti  niillia  mi^^it 
(2  Par.  2,10.  lo)  cl  Animonitac  loatlia- 
nio  régi  deceni  iniilia  coros  liordei  in 
triluiliim  anuuiim  solvebanl  (ib.  27,5); 
Davidi  quoquc  Irans  lordanem  fugicnti 
((  frnnuniLnni  et  hordeuin  »  cniii  reliqnis 
cibariis  oblata  sunt  (2  Ueg.  17,28;  cf. 
14,30;  4  Ueg.  7,1.  16.  18;  1  Par.  11,13; 
1er.  41,8).  Fréquenter  etiam  messis 
hordcacca  cnninienioratur,  qiiae  statuto 
tempore  oninibiis  note  qiiotannis  ha- 
benda  in  describendis  leniporibus  et 
evcntil)usadliib(^batiir  lUitli  1,22;  2  Reg. 
21,9;  hidilli  S, 21;  nostra  aelate  fere 
mense  Aprili  vcl  priniis  Maii  diebns  ha- 
betur  et  tribus  lere  licbdoniadis  antc 
niessem  triticeain  finita  est;  in  planilie 
vero  hicricluinlina  iani  mense  Martio 
fieri  solet. 

Cf.  E.  liobinson,  Palaoslina  11.  597.  649  s. 
668;  H.  n.  Trislrani,  Nat.  Hist.  cil.  8, 
420  s.,  etc.  Cf.  /'////.  XVIII.  7,80. 

3.  Inter  primitiàs  Iriigiun,  ([nae  in  Legc 
gcneraliter  lanlniii  praeci|>iiintur,  Eze- 
cliiel  expressiiis  etiam  bordenm  com- 
mémorât (Ez.  411, 13).  l'arina  autem  hor- 
deaceain  paniticinm  utilissima  erat(hid. 
7,13;  4  Reg.  4,42;  Ez.  4,9.  12;  cf.  13,19; 

10.  »),9.  13.  —  Cf.  Plin.  XVIII.  7,74;  11, 
103;  XXII.  2o,13o),  ac  pariter  iiodic  est 
{Tristram  1.  c.  421  s.);  quare  a  pauperi- 
l»us  liordei  spicac  in  agro  post  messores 
colliguntur  (Rutb  2,3  ss.  17.  23).  Licet 
antem  «  antiquissimiim  in  cibis  hor- 
dcnm  »  censeatm'  (Plin.  .WIII.  7,72), 
tritico  tainen  viliiis  aestimatur  cibiisque 
|>auperibns  ciim  i>rutis  commnnis  lial»e- 
tur  (3  Wo.^s.  4,2H  bcbr.  :i,8.  —  CW  llom. 

11.  3,190;  Plin.  XVIII.  7,74;  X.Will.  20, 


264;  Flav.  los.  iieli.  iiid.  V.  10,2;  Athen. 
7  p.  304,  al.).  Inde  cibus  iste  contem- 
ptiliilis  evasil,  ideoqiie  fortasse  farina 
Imrdeacea  in  sacriiicio  zolotypiae  otl'c- 
renda  eral  (Num.  13.15;  cf.  Os.  3,2), 
eodemqnc  sensu  plei-isque  panis  hor- 
deaceus  in  soinni)  Madianitae  imago  est 
po|)uli  liebraici  reliquis  nalionibus  con- 
liMiiplibilis  (lud.  7,13);  quod  alii  potius 
laniquam  symbolimi  popuii  agriculturac 
dediti  intellegunl  (P.  Schegg,  Ribl.  Ar- 
(•liaeol.  133).  —  Pretium  liordei  diqdn 
vol  triplo  minus  habeliatur  quani  Iri- 
tici  :  ita  4  Reg.  7,1.  16.  18  «  modiiis 
similae  (triticeae)  uiio  stalere,  et  duo 
modii  bordei  stalere  uno  »  fuisse  in 
porta  Samariae  rcferuntur,  prctio  sane 
minimo  propter  abuudantem  ex  caslris 
Syrorum  praedam.  In  Apocalypsi  6,6 
vero  audivil  vates  vocem  dicenlium 
«  Ri!i])ris  (/.otvi?)  Iritici  denario,  et  très 
bilibres  bordei  denario  »,  ita  ut  pretium 
tritici  triplo  maius  sit.  Qnodsi  ex  appre- 
tiationc  in  legc  statuta  (Lcv.  27,16) 
valorem  liordei  dcterminare  licerct, 
unum  chômer  i.  c.  circa  360  titra  (Vulg. 
trigiiila  )nodii)  tempore  Moysis  fere  uno 
siclo  argenteo  =  c.  2,30  Mark)  stetisse 
ilicerenuis,  quod  pretium  esse  agni 
iuxta  appretiationeui  sacram  in  Mishna 
asseritur  i.Menacli.  13,8;  cf.  P.  Schegg 
1.  c.  137  s.  .\litcr  Fr.  de  Hummelauer , 
Comm.  in  Levit.  p.  345). 

4.  Practer  panem  aliosque  cibos  ex 
liordeo,  sicutex  tritico  praeserlim  etiam 
polenta  parabatur  (  v.  POLENTA).  Praetc- 
rea  Aegyptii  aliique  popuii  antiqui  ex 
bordeo  ceivisiam  coiiuebanl,  monumen- 
tis  anti(iuilatis  usuque  nostrae  aetalis 
celeberrimam.  Oui  p(dus  a  rabbinis 
aliisijue  etiam  antiquis  ludacis  haud  igao- 
tus  fuisse  atijuc  in  S.  Scriptura  uomine 
"ij'kl^  sicfra  inter  alia  inlellei!:i  censetur 
(cf.  Is.  l'.Mi»  LXX  s'jOov,  massoretb.  iDÇ, 

Vulg.  Incunns):  at  de  hoc  ex  sacris  libris 
nibil  certi  videtur  constare. 

Cf.  V.  Ilchn.  Knllui|ill.  u.  Uauslli.  éd. 
6,141-r)3;  O.  Sckiader  ib.  157  s.;  Dcath, 
Tiie  béer  of  tlio  llible,  Lonilon  1887  (cil. 
ib.).  —  De  liortlco  praclor  auctoros  sui>t'riii-- 
ct  in  art.  FULMENTUM  citatos  et.  /.  //.  // 
sinus.  Arborcti  bit)!.  Conlin.  lO'i  s.;  M-  Hil 
It'i:   llienipliyl.  11.  r.!l-i;   O.  Celsius.   Un- 


\ 


HORDEUM. 


IIORMA. 


006 


robot.  II.  239-47;  K.  F.  h.  Jiosenniilller, 
Bibl.  Alleith.  IV.  1,85-8;  P.  CuUrera,  Flora 
bibl.  96-102;  /.  Low,  Aratn.  Pflanzeniiamen 
n.  222;  /.  SmWi,  Hist.  of  Bible  Plants  23  s.  ; 
/.  B.  Balfour,  The  plants  of  the  Bible,  éd. 
nova,  211-3. 

L.    FONCK. 

HOREB  (2in  el  nin,  Xwpr;6),  mon? 

Del,    ubi    Dominus    Moysi   ovcs    lelliro 
pascenli  in  rubo  ardente  apparaît  (Ex. 
3,1);   sed    eadem   apparitio    Act.    7,30 
fada  esse  legitur  in  deserto  montis  Sina. 
Idem  dosignatiir   desertum  iuxta  mon- 
teni  Dei,  quo  lethro  se  conlulit  ad  Moy- 
sen  (Ex.  18,5).  Ibidem  in  monte  Horeb 
Deiis  apparens  iubet  Moysen  aliquando 
sacrificare  «  in  monte  hoc  »   E\.  3,12), 
qno  mandato   sacrificia   in   Sinai  offe- 
renda  indicari  videnlur.  Vitulus  aurons 
Ps.  10o[106],19   in    monte   Horeb   con- 
fectus  esse  dicitur,  Ex.  32,1  ss.  in  monte 
Sinai,  sed  etiam  Ex.  33,')  pro  Sinai  le- 
gitnr  Horeb.  Accedit  quodmons  legisla- 
tione  mosaica  celeber  designatur  Sinai 
in  libris  Ex.  Lev.  Num.,  sed  Horeb  in 
Deut.   (1,2.  6.   19;   4,10.  IS;   5,2;  9,8; 
18,16;  29,1;  uno  loco  33,2  legitur  Sinai) 
et  compluribus  libris  iunioribus  (3  Reg. 
8,9;  2   Par.   5,10;  Mal.  4,4  [3,22]).  No- 
mina  Sinai  et  Horeb  esse  synonyma  in- 
dubie  evincit  parallelismus  Eccii.  48,7  : 
in  Sina  —  in   Horeb,   quo  theophania 
Eliae  3  Reg.   19,8  in  monte  Horeb  con- 
cessa  celebratur.  Reiinquenda  igitur  est 
opinio  Sinai  esse  nomen  unius  montis, 
Horeb  nomen  totius  tractus  montani.  — 
Attamen  uno  loco  Ex.  17,6  Horeb  a  Sinai 
distinguitur;    etenim    Israelitae,    ante- 
([uani  in  desertum  Sinai  venirent,  ca- 
stranietati  sunt  in  Raphidim  prope  pe- 
tram  Horeb.  Unde  inl'erendum  videtur 
ab  altiore  tractu  montano  Sinai  distin- 
guendum    esse    tractum    minus   altum 
septemlrionem   versus   protensum,   oui 
spéciale  nomen  Horeb  sensu  artiore  tri- 
bucbatur.  Alias  Horeb  et  Sinai  conver- 
tiMitur.  V.  SINAI. 

HOREM  (Din  ;  LXX  nomina  Magdalel 
et  Horem  in  unum  confundunt  MsyaXaa- 
p{[i.j,  urbs  munita  (los.  19,38)  inter 
illas,  quae  los.  19,33-38  post  descriptio- 
nem  finium  NephUiali  inseruntur  et  ar- 
ces    Tyriorum    esse    censentur    (F.    de 


Hummelcuer  ad  19,35).  Coniicitur  esse 
jF/a?vc  inter  lacum  Hûle  et  Tyrum  {Van 
de  Velde,  Legendre,  Buhl,  Conder)  vel 
Harra  inter  lacum  Hûle  et  Cèdes  Neph- 
thali  {Zanecchia). 

Cf.  Van  de  Velde,  Memoir  1858  p.  322; 
Legendre  apud  Vigouroux,  Dict.  de  la 
Bible  III.  1753.  1754;  Buhl,  Alt.  Pal.  1896 
p.  233;  Conder  apud  Hastings,  Dict.  of  the 
Bible  II.  415;  Zanecchia,  La  Palestine 
d'aujourd'hui  1899  II.  714. 

HORI  ("lin,  Xoppoî,  Xopp{),  tiliusLotan 

tilii  Seir  Horraei  (Gen.  30,22;  1  Par. 
1,39);  uti  nomen  et  genealogia  indicant, 
pertinebat  ad  Horraeos,  Trogloilylas, 
quibus  nomen  fuit,  ut  videtur,  a  "iin 
specu. 

HORMA.  1 .  Ilornia  seu  Harma,  Herma, 

Arama  (na"in  i.  c.  anathema,  devotio  a 

mn  devovci'e;  'Epjxâv,  'EpatiO,  'Ep[i.a, 
'Icp[jLou9)  eadem  est  urbs,  quae  primitus 
vocabatur    Sephaath  (nSï,  ^soéô  .    Eral 

urbs  regia  Chananaeorum,  prope  quam 
Israelitae  Palaestinam  contra  Dei  volun- 
tatem  ingressuri  ab  Amalecitis  et  Cha- 
nanaeis  caesi  sunt  (Num.  14,43;  Deut. 
1,44;   priorc   loco  cum  articulo  nainn 

unde  Targum  lonathan  :  usquc  ad  inter- 
necionem);  ibidem  postea  cum  a  Cades 
per  exploralorum  viam  i.  e.  per  deser- 
tum Sin  ad  montem  Hor  progrederen- 
tur,  regem  (urbis)  Arad  devicerunt 
eiusque  urbes  anathemati  devoverunt 
(Num.  21,3).  A  losue  expugnata  (los. 
12,14),  deinde  a  luda  et  Simeon  denuo 
percussa  et  anathemati  devota  est  (lud. 
1,17).  Recensetur  inter  urbes  maxime 
meridianas  tribus  luda  immédiate  ante 
Siceleg  (los.  15,30),  postea  Simeonitis 
attributa  est  (los.  19,4;  1  Par.  4,30);  ad 
eandem  David  in  Siceleg  moralus  dona 
misil  de  praeda  Amalecitis  erepta  (1  Reg. 
30,30). 

Ex  textibus  citatis  colligitur  Horma 
fuisse  inter  Cadesbarne  et  Arad.  Nomi- 
nis  Horma  hucusque  nullum  vestigium 
repertum  est.  Yerum  nominis  antiquio- 
ris  Sephaath  lud.  1,17  indicium  aliqual 
cernitur  in  Sebata,  Enbata,  Sebaita,  quae 
ruinae  inveniunlur  circa  40  km  ab  'Ain 
(Jadis  aquilonem  versus  et  circa  26  km 
a  Khalasa  (Elusa)  meridiem  versus.  Atque 


ai)/ 


iORMA. 


Il  OSA. 


ooH 


liic  siliis  locis  liiltlicis  ineliiis  rongiMiorc 
vidolui',  (|iiiiiii  saillis  moulamis  el-Sufe 
iii  \ia  Hiiliroiio  Polraiii  versus,  qucm 
Hubiitsoii  (l'alaosliiia  111.  p.  1071)  ciitn 
Scphaatii-liorina  componil. 

Cf.  Hotrlands  apud  Williams,  The  Holy 
Cily  1849  I.  4Gi;  Palmer,  DcstMt  of  thc 
Evoiiiis  1871  11.  p.  ;J73-380  et  t^ermanicc 
Wuslt'invancleruiig  p.  '286-29?.;  Jiiller,  Erd- 
kiiiulo  XIV.  1085;  /tiess,  lUbel-Allas  ed.'i 
p.  16;  JAKjrcuifje  lii  Revue  bibl.  IX.  lyOÛ 
p.  282. 

2.   Iku'iiia  (rî*2"!n  cmn    ai'ticulo  i.   e. 

excelsa,  'Pa[xd),  urbs  tribus  Asor  (los. 
19,29).  GenscUir  esse  viens  liâmc  16  km 
a  Tyro  inler  nieridieni  et  orieiiteiu 
{Guérin,  Zanecchia)  vel  alius  viens  Rame 
5  km  a  Tyro  inler  meridiem  el  orienlem 
{Van  de  Velde,  Robinsony  Dillmann  ad 
h.  1.).  Vernm  F.  de  Hummelauer  ad  h.  1. 
pro  niZlT]  corrigil  riGM  i.  e.  occiden- 
lem  versus  cl  ralionem  addit  :  quia  ver- 
bum  21t*  (revertitur)  in  descriptionibus 
linium  semper  adscriptam  babet  deler- 
minalionem  direetioiiis.  Terminus  Aser 
descril)ilur  ab  extrême  aquilone  revcr- 
tens  oeeidenlem  versus,  mox  redilurus 
ad  auslrum. 

Cf.  GHerJH,  Galilée  II.  125;  I).  Zanecchia, 
La  Palestine  d'à  ujoii  ni  lui  i  1899  !I.  708;  Van 
de  Velde,  Meinoir  p.  342;  Robinson,  Neuere 
bibl.  Forsch.  p.  8i.  8:>. 

HOROLOGIUM   Aeliaz  ("riN  T\Tjp2 

i.  e.  gradus  Achaz;  LXX  àva6a6[i.o(,  paO[j(.ot) 
vide"^s.  v.  IIORA. 

HORONITES  vide  s.  v.  S.\NABAL- 
LkJ. 

HORRAEI,     HORRHAEI     (nnn, 

Xoppatot),  prisci  liabilatores  regiouis  Seir. 
Nomen  aeeepisse  videntur  ex  more  liabi- 
landi  in  specui)us  nin,  iri),  quibus  ré- 
gie illa  al)undal;  eranl  igitur  Tro- 
glodylae.  lam  nominantur  (ieii.  14,0  (in 
Vulgata  Ciiorraei);  tcmpore  igitur  Abra- 
ham in  monlanis  Seir  a  mari  .Mortuo 
usque  ad  El  Piiai'an  seu  Aelalii  portum 
sinus  Aelanitici  liabilabant.  De  origine 
[lorracorum  ccrti  nibil  scimus.  Videnlur 
ranuis  aTupiis  magnae  lliMliaeorum  (v. 
HKTll  i'amiliae  fuisse.  Hecensentur  (ieu. 
30,20-28  et  1  Par.  l,;iH-42  lilii  et  nepo- 
Ics  Seir  priiuipis  cuiusdam  llorraeorum, 


Gen.  30,29.  30  seplem  tribus  llorraeo- 
rum, (puiruui  dures  eranl  seplem  lilii 
Seir.  Kamilia  Ksau  cum  l'amilia  Seir 
llorraei  malrimoniis  couiunela  erat 
(Gen.  36,2  ss.  el  v.  SEIR  1  ;  advcrle 
Gen.  30,2  pro  Sebeon  Hcvaeo  probabi- 
lius  legendum  esse  tlorraeum).  Postmo- 
duin  vero  Edomiiae  iiorraeos  exslirpa- 
ruut  (Ueul.  2,12.  22;  liebr.  2,12  scribun- 
lur  Diin);  recensenlur  Edomitaruui 
post  subactos  Horraeos  reges  et  duces 
(îen.  30,31-43  et  1  Par.  1,43-54. 

HORTUS.   Hortorum    cullura    apud 
Hebraeos  minime  erat  ignota.  Menlio  lit 
hortorum  olerum  (Deul.   11,10;  3  Ueg. 
21,2),  multitudinis  hortorum  (Am.  4,9) 
et  fructuum  eorum  (Am.  9,14)  el  lere- 
mias  exsuies  quoque  in  Babylonia  ad- 
hortalur  :  plantate  hortos  et  comedile 
IVuolum  eorum.  Ecclesiastes  quoque  di- 
cit  :  l'eci  borlos  el  pomaria  et  consevi 
ea  euncii  generis  arboribus  (2,o!.  Talis 
horli    amoenitas    deseribilur   Gant.    4, 
12  s.,  hortus  scil.  malis  punicis  ornatus, 
in  quo  florent  cyprus,  nardus,  crocus, 
calamus,   myrrlia,  aloe,   cinnaniomuui 
cum  Jignis  Ihuris  et  qui  fonte  aquarum 
ubertim  irriguas  est;  cf.  Gant.  5,1;  0, 
10.  Hor-lus  bene  irriguus  imago  est  fe- 
cunditatis    et   prosperitatis   Js.  58,11; 
1er.  31,12);  hortus  ahsque  aqua  vastita- 
lem  et  niiseriam  delineat  (Is.  1,30).  L'ii 
Israelilae    quandoque    accusantur    sub 
omni    ligne   viridi    idololatriae  dédisse 
operam  (1er.  2,20),  ita  in  borlis  quoque 
culltii  eiusmodi  vacabant;  cf.  Is.  1,29; 
65,3;  00,17  et  insuper  cf.  3  Reg.  14,23; 
4  Reg.  10,4;  17,10.  lu  liorlis  eliam  quan- 
doque morlui  sepelifhantur;  ita  Manas- 
ses  sepullus  est  in  horto  donuis  suae,  in 
horto  Oza;  item  Amon  (4  Reg.  21,18. 
26).  loseph  ab  Arimathaea  in  horto  suo 
sibi    e   i)elra   exciderat   nionumentum. 
ubi  Gnristus  sepultus  est  (cf.  Matth.  27, 
00;  loan.  19,41).  lesus  saepius  se  contu- 
lit  in  horlum  Getlisemani  Irans  torren- 
lem  Getiron,  ibique  oravit.  in  quo  horto 
eliaiH  anle  passionem  oravit  et  ex  quo 
captivus    abductus    esl    iloan.    18,1.2». 
llorlidani  (pioque  menlio  habeliu-  loan. 
20,15. 

HOSA,  MOMifU  jocoruui    ?)  cl  pciM)- 
naiiuu. 


559 


UOSA. 


HOSPES,    nOSPITALITAS. 


560 


1.  Hosa  (non,  'laab),  urbs  tribus  Aser 

(los.  19,29),  in  descriptione  tcrminorum 
Aseriu.xtaTvTum  cnumerata.  Conder  eain 
agnoscit  in  Khirbet  Ezziya  a  Tyro  méri- 
dien! versus  (Survey  of  West.  Pal.  Meni. 
I.  31);  Wilson  (in  Smith-Fuller,  Dict.  of 
the  Bible  I.  1393)  hune  situin  valdc  du- 
bium  esse  censel.  Alii  alia  coniioiunt. 
Sed  F.  de  Hummelauer  ad  h.  1.  emendal 
nsn  vel  'r\'^^'î^  i.  e.  ad  litus  maris;  ter- 
minus Aser  iam  litori  adhaeret,  secus 
litus  decurrit. 

2.  Hosa  (niL^^n,  'Qaâv)  legitur  in  genea- 

logia  luda  1  F^ar.  4,4  :  Ezer  pater  Hosa. 
Utrum  Hosa  sit  nomen  personae  an  loci, 
ex  textu  erui  necjuit;  fortassc  ulrumque 
est.  Vide  etiam  HUSATHITES. 

3.  Hosa  (non,  'Oaaâ,  'locaâj,  levita  ex 

posteris  Merari,  ianitor  templi  tempore 
Davidis  (1  Par.  16,38;  26,10.  11.16). 

HOSANNA.  Vox   deprompta  est  ex 
Ps.    118,25  N3   -•iiu;in,  LX.X  aSJjov   ori; 

proin  :  opitularc  quaeso.  Cum  losus  sol- 
lemni  modo  in  urbem  Jérusalem  intra- 
l'-et,  turbae  clamabant  :  hosanna  filio 
David  i.  e.  opem  divinam  adprecantur, 
ut  scil.  ei  a  Deo  salus  ac  félicitas  obtin- 
gat.  ut  Deus  in  altissimis,  caolitus,  de 
tlirono  suo  salutem  det.  Psalinus  ille 
cum  ad  magnum  Hallel  pertineat  in 
coena  paschali  recitari  solebat;  prao- 
terea  in  neomeniis  quoque  et  in  festo  en- 
caeniorura,  si  rabbinis  est  fides  adhi- 
benda.  Paritcr  cani  solebat  hosanna  in 
festiva  pompa  habita  diebus  septem 
festi  tabernaculorum.  uti  asseritur  in 
tractatu  mishnico  de  tabernaculis  (cf. 
Suren/iushis  II.  p.  274)  ;  et  verbis  illis 
Ps.  118,26  (hebr.)  sacerdotes  Israelitas 
ad  teniplum  adeuntes  salutare  consueve- 
runt,  uti  refertur  (cf.  Knabenbaue)\ 
Counn.  in  Maltb.  éd.  2  II.  p.  213  s.).  Quare 
explicalur,  cur  turbae  eo  modo  lesum 
salutarint;  cf.  Mattli,  21,9  s.;  Marc.  11, 
'.t.  10;  loan.  12,13.  Modus  scriiiendi  an- 
liquusw^avva  fuit,  uii  Tischendorf  cd'uVil 
et  conlirmatur  codici!)us  latinis  :  ozanna, 
ossana,  ossanna;  Wordsicorth  pro  iMallh. 
et  Marc,  nullum  affert  codicem  latinuui 
qui  prabeat  hosanna  ;  pro  loan.  duo  co- 
dices  Vulgatae  (foro-iulicusis  et  toleta- 
nus)    habent    hosanna.    Cum    tempore 


Christi  certe  forma  aramaica  in  usu 
esset  NjyuJiN,  scriptio  ojaawa,  osanna 
utique  videtur  esse  genuina. 

HOSIEL     (Sxnn,     'Isi>iX,   a     'AÇtrj'X), 

unus  ex  fdiis  Seuiei,  levita  de  stirpe 
Gerson  tempore  Davidis  (1  Par.  23,9). 

HOSPES,    HOSPITALITAS.    Iam 

ex  tempore  patriarcharum  nobis  prae- 
clara  exempta  hospitalitatis  modique  re- 
cipiendi  peregrinos  offeruntur.  Ita  Abra- 
ham cernens  très  viros  ab  ostio  taber- 
naculi  ils  occurrit,  salutat,  invitât  ut 
sibi  praestent  gratiam  intrandi  ad  se 
servum  ipsorum;  aquam  ad  pedes  la- 
vandes alTert  et  panes  carnesque  uxo- 
rem  parare  iubet  (Gen.  18,2  ss.).  Simili- 
ter  Loi  invitât  et  recipit  viros  quos 
putat  ;  immo  cum  illi  vellent  in  platea 
manerc,  «  compulit  eos  ut  diverterent 
ad  eum  »  (Gen.  19,3)  et  hospites  suos 
tuetur  ab  aggressoribus;  immo  potius 
filias  duas  vult  tradere  opprobrio, 
«  dummodo  viris  istis  nihil  mali  faciatis 
quia  ingressi  sunt  sub  umltra  culminis 
mei  »  (Gen.  19,8).  Adeo  sacrosancta  ha- 
betur  iiicolumitas  et  vita  bospilum. 
Etiam  Rebecca  ei  quem  bominem  habet 
peregrinum  ofl'ert  hospitium  :  «  palea- 
rum  et  foeni  plurimum  est  apud  nos  et 
locus  spatiosus  ad  manendum  »  (Gen. 
24,23).  Raguel  autem  reprehendit  tîlias, 
quia  Moysen  non  invitassent  :  «  quare 
diinisistis  bominem?  vocale  eum  ut 
comedat  panem  »  (Ex.  2,20).  Lege  quo- 
que Israelitae  iubentur  advenis  et  pere- 
grinis  sese  cxhibere  benevolos  :  «  sit 
intcr  vos  (advena)  quasi  indigena  et  dili- 
getis  eum  quasi  vosmetipsos  »  (Lev.  19, 
34;  cf.  Deut.  10,19;  26,11).  A  quo  officio 
hospitalitatis  utique  longe  recesserunt 
Gabaa  incolae  Beniaminitae,  ita  ut  le- 
vita dicat  :  nullus  sub  tectum  suum  nos 
vult  recipere  (lud.  19,18).  Verum  homo 
senex,  qui  ut  pcregrinus  ibi  habitavit, 
praeclare  praestat  quod  illi  neglexe- 
rant  :  «  ego  praebcbo  omnia  quae  ne- 
ccssaria  sunt,  tantum  quaeso  ne.  in  pla- 
tea maneas;  introduxitque  eum  in 
donium  suam  et  pabulum  asinis  prae- 
buit,  ac  poslquam  laverunt  pedes  suos 
recepit  eos  in  convivium  «  (lud.  19,20. 
21)  et  pariter,  uti  Lot,  hospitem  suum 
ab  iniuria  tuetur  quam  pessimi  illi  cives 


rifil 


lloSI'i;s,    IIOSPITALITAS. 


IIOSTIA. 


m  12 


infcno  ri  voliint.  l'occaliirn  qiioqiie 
Aegyptioi'iim  i'.\  en  aiiclmii  esse  Sapiens 
indioat,  (piia  lionos  Imspiles  ([iios  antea 
fuiii  laelilia  icccpiM-aiil,  |iosliiindiiin  in 
soi'viUitein  ivdijivhanl  iSai).  IU,I3.  15). 
Exiininni  liospitalilalis  exenipiiini  prae- 
l)Ol  lob  v31,;{2). 

llospitalilas  repelUo  praecipitur  in  li- 
Itiis  novi  lucdcris.  Ipse  lesus  laniquam 
unain  ex  causis  cur  aeterna  vila  obtin- 
gat  benodielis  allert  :  hospes  eram  (^é- 
^'oç)  ol  i-ollogislis  me,  du  m  maledicti 
eliani  oo  iiibentur  discedere  ab  ipso  in 
igneni  aeternnin  :  qnia  hospes  crarn  et 
non  collegislis  me  (Malth.  2o,3ii.  43}. 
Unde  docldnae  Chi-isti  insislens  Paulus 
Uomanos  monct,  ut  iiospilalilatem  (?tXo- 
Çsvt'av)  sectontiir  (Rom.  12,13)  et  He- 
braeis  scrihit  :  Iiospilalilatem  nolite 
oblivisci  liehr.  13,2)  monens  aliqiios  in 
eius  virlulis  (>xercilio  mcruissc  angelos 
lîospitio  recipere;  et  ecclesiae  praeposi- 
tos,  episcopos,  intcr  aiia  iubet  esse  ho- 
spitales  (c?tXo?£vouç,  1  Tim.  3,2;  Tit.  1,  8). 
Quae  hospitalilas  cum  Christifidcles 
persecutionibus  et  bonorum  spoliationi- 
bus  essent  expositi  plane  erat  necessaria, 
quare  Petriis  quoque  scribit,  ut  sint 
hospitales  invicem  sine  murnuiratione 
(1  Petr.  4,9).  Quid  hospes  haud  imme- 
rito  exspeclare  possit,  lesus  phansaeo 
exponit  (Luc.  7,44  s.). 

Hospes,  ?ivo;,  peregrinus  abest  a 
domo,  a  patria.  Cum  patria  nostra,  ubi 
est  Pater  noster,  sit  caelum,  hospites 
sumus  ac  viatores  hiscc  in  tenis.  Eo 
modo  iam  de  se  sensisse  patriarchas 
scribit  apostolus  «  conhtenles  quia  pere- 
grini  et  hospites  sunt  super  terram;  ([ui 
enim  haec  dicunt  signiticant  se  patriam 
inquirere  »  Hebr.  11,13.  14).  —  Si  vero 
gentes  dicuntur  hospites  testamentorum 
ÇÉvot,  tamquam  alieni  a  locderc  Dei  et 
expertes  promissionum  l'oederis  desi- 
gnaiitur.  —  Demum  ?£voç,  hospes  is  quo- 
que dicitur,  (pii  aliquem  hospitio  exce- 
pit;  ita  Pauhis  scribit  :  saliitat  vos  Caius 
hospes  meus  (Rom.  lti,23i. 

I.  hWABENBAUER. 

HOSPITALIScognomiuatur2  Mach. 

6,2  lii|iilei'  (\ide  s.  v.). 

HOSTIA.  In  Vidgala  hac  voce  expli- 


catur  "Jilp  Ia'v.  1,2;  4,23;  '.i,7;  saepius 

quoque  nSv  l^ev.  1,4.  0;  4,33;  '.),I3; 
Deut.  12,14;  2  Par.  1,6  (vide  s.  v.  IIU- 
I.OCAUSïUM)  ;  ctiam  nnzQ  donum,  sa- 

crilicium  ferti  2  Par.  32,23;  Ps.  9a, 8; 
item  n-rr  tUN  hostias  Domino  (olTerce) 

Lev.  21,21  et  Dir-p  2  Par.  35,13.  Sed 

frequentissime    declaratnr  ni"    saci-ili- 

cium  cmentum,  quatenus  al>  holocausto 
disliuguitur.  Kiusmodi  sacrificia  sunt 
hosliae  pacillcae  ^dt'^IT),  gratiariuii 
aciionis  vel  huidis  (min),  liostia  pn» 
peccato  iriN^sn),  hoslia  i)ro  dclicto 
(□rx). 

Hosliae  pacillcae  et  gratiarum  actionis 
laudisque  et  ([uas  pro  sua  quisque  pie- 
tate  vel  voto  oll'erre  volebat,  dcscribun- 
lur  Lev.  3,1  ss.;  7,12  ss.;  9,4;  22,18  ss. 
Victimam  sumere  licebat  de  bobus  ma- 
reni  sive  fcminam,  item  de  pecoribus; 
pro  oblatione  voluntaria  etiam  bovem  et 
ovem  aure  et  cauda  amputatis  (Lev.  22, 
23).  Modus  oblationis  usquc  ad  asper- 
sionem  sanguinis  idem  esl  qui  in  liolo- 
causto  observabatur  (Lev.  3,2);  partes 
pingues  in  allari  holocaustorum  adole- 
banlur  Lev.  3,3-5.  0-11.  14-16;  9.18  s.; 
pectuscuhnn  et  armus  dabantur  sacer- 
doli  Lev.  7,31.  32;  10,14;  reliqua  car.i 
ad  epulas  sacrilicalcs  adhibebatur  Lev. 
7,l.j  s.;  22,30.  Epulis  sacrilicalibus,  ad 
quas  homo  quasi  a  Deo  invitatur,  signi- 
licatur  Dei  in  hominem  benevolentia  el 
quaedam  bonorum  divinorum  cum  ho- 
mine  communicalio  (cf.  1  Cor.  10, 
18.  20). 

In  hoslia  pro  peccato  iuvencus  eral 
immolandus  in  consecratione  sacerdo- 
tum  et  li'vilarum  E\.  29,10.  36;  Nnm. 
8,8;  in  die  expialionis  Lev.  16,3;  si  sa- 
cerdos  peccaverit  delinquere  l'aciens  po- 
puluin  Lev.  4,3  et  si  lotus  populus  ex 
ignorantia  peccaverit  Lev.  4,13.  llircus 
autem  debuit  olVerri  in  noviluniis  eldie- 
bus  festis  pro  populo  Nnm.  28,15.  22. 
30;  29,").  11.  16  ss.;  item  bircus  pro  pec- 
cato oiïerebatur  in  dedicatione  laberna- 
culi  Nnm.  7,16.  22.  28  et  templi  lempnrc 
Esdrae  (Esdr.  (>.17);  item  si  pecca\erit 
princeps  Lev.  4,22  ss.  Si   vero  qnis  de 


563 


nOSTIA. 


liOZAI. 


561 


populo  tcrrae  per  ignorantiam  peccave- 
rit,  caprarn  vel  ovem,  agnam,  debuit 
offerre  Lev.  4,28.  32;  5,6;  ovem  autem 
anniculam  nasiracus,  agnum  leprosus 
pro  peccato  iubenUir  o.tferre  (Nuni.  0, 
14;  Lev.  14,13).  Demnm  victima  prae- 
scribehatur  pro  peccato  turliir  vel  piillus 
columbae  pro  miiliere  post  partum  Lev. 
12,(3,  pro  semiaifluo  Lev.  15,14  et  hae- 
morrboissa  Lev.  15,29,  pro  nasiraeo  qui 
propter  mortuum  immundus  factus  est 
Num.  6,10.  H  ;  item  turtiu^  vel  pull  us 
columbae  tamquam  bostia  pro  peccato 
dari  potuit  a  pauperibus  pro  peccato 
ignorantiae  et  a  leproso  pauperc,  qui 
scil.  ob  pauperiem  capram  vel  ovem  of- 
ferre non  poterant  Lev.  5,7.  8;  14,22; 
immo  si  pauper  ad  expiationem  non  po- 
terit  offerre  duos  turtures  aut  duos  pul- 
los  columbarum,  offeret  pro  peccato 
similae  partem  ephi  decimam  Lev.  5, 
11.  12. 

Modus  ofTerendi  pro  peccato  iuvencum 
is  est,  ut  de  sanguine  septies  aspergatur 
contra  vélum  sanctuarii  et  de  eodem 
sanguine  ponatur  super  cornua  altaris 
tbymiamatis  et  reliquus  sanguis  effun- 
datur  ad  basin  altaris  bolocausti  ;  de 
sanguine  aliarum  victimarum  ponebatur 
solummodo  ad  cornua  altaris  bolocau- 
sti et  reliquus  sanguis  pariter  ad  eius 
basin  effundebatur.  Dein  partes  pingues 
in  altari  cremabantur.  Caro  autem  ea- 
rum  hostiarum  quarum  sanguis  in  san- 
ctum  (vel  die  expiationis  in  sanclum  san- 
ctorum)  inferebatur,  simul  cum  pelle, 
capite,  intestinis  extra  castra  (civitatem) 
igné  absume'batur  ;  caro  vero  aliarum 
bostiarum  a  sacerdotibus  in  loco  sacro 
comedebatur  (cf.  Lev.  4,5-6,23;  16,27). 
Ritus  offerendi  columbam  describitur 
5,8  ss. 

In  bostia  pro  delicto  victima  erat  aries 
(Lev.  5,15.  18.  25  ;  bebr.  19,21)  vel  agnus 
(Lev.  14,12;  Num.  6,12  bebr.).  Ritus 
ublationis  describitur  Lev.  7,1-7;  san- 
guis funditur  per  gyrum  altaris;  partes 
pingues  adolentur  super  altare;  caro  a 
sacerdotibus  in  loco  sancto  comeditur. 
Sacrificium  pro  delicto  erat  offerendum, 
si  quis  in  iis  quae  Domino  sancta  sunt 
peccaverit,  ergo  in  primitiis,  decimis 
(Lev.  5,15);  dein  in  variis  peccatis  con- 
tra rem  et  proprietatcin  proximi  (Lev. 


6,1  ss.;  5,20  bebr.;  Num.  5,8  bebr.) 
item  si  quis  servam  alterius  vi  oppres- 
sent (Lev.  19,20.  21).  Praeterea  leprosus 
mundatus  et  nasiraeus  qui  in  mortuo 
erat  pollutus,  eiusmodi  sacrificium  of- 
ferre iubentur  (Lev.  14,12;  Num.  6,12 
hebr.), 

Sacrificium  autem  acceptissimum  Dco 
Palri  obtulit  Cbristus,  qui  «  Iradidit  se- 
metipsum  pro  nobis  oblalionem  et  ho- 
stiam  Deo  in  odorem  suavitatis  »  (Eph. 
5,2);  ipscenim  ad  deslitutionem  peccati 
per  hostiam  suam  apparuit  et  unam  pro 
peccatis  offerens  liostiam  (r.poivdy.(Xi) 
sedetin  dextcra  Dei  (Hebr.  9,26;  10,12). 

Cum  bostiam  seu  sacrificium  offerre 
sit  cultum  Deo  exhibere  exccUentissi- 
mum,  per  facilem  vocis  translationem 
etiam  alii  modi  Deum  honorandi,  qui- 
bus  homo  Deo  sese  devovet  eique  quasi 
aliquid  de  se  offert,  bostiae  nomino  de- 
signantur  quandoque;  ita  monemur  : 
per  ipsum  (Cbristum)  offeramus  ho- 
stiam laudis  semper  Deo  Hebr.  13,15  et 
S.  Petrus  spiritualcs  hostias  offerre  nos 
iubet  (1  Petr.  2,5).  Huic  cognatum  est, 
ut  obsequium  Deo  cxhibitum  eodem  no- 
mine  appcUelur;  quare  monet  aposto- 
lus,  ut  exliibeatis  corpora  vestra  lio- 
stiam viventem,  sanctam,  Deo  placentem 
(Rom.  12,1).  Pariter  obsequium  aliis  per 
eleemosynam  praestitum  idem  sortitur 
nomen;  ita  apostolus  ea  quae  ipsi  Pbi- 
lippenses  miserant  vocat  hostiam  acce- 
ptam,  placentem  Deo  (Phil.  4,18)  et 
Hebr.  13,16  scribit  :  beneficentiae  nolite 
oblivisci  ;  talibus  enim  hostiis  promere- 
tur  Deus. 

I.    KNABENBAUER. 

HOTHAM   (anin).    l-  Filius  Heber 

de  familia  Baria  in  tribu  Aser  (i  Par.  7, 
32;  LXX  XwOâv);  videtur  idem  esse  qui 
7,35  scribitur  Heleni  ;  v.  HELEM  1. 

2.  Pater  Samma  et  lediel  heroum  in 
exercitu  Davidis,  Arorites  (1  Par.  11,44; 
LXX  KtoOcEv);  v.  ARORITES  3. 

HOZAI   inin,   in   pausa  nin),   pro- 

pheta  quidam  ignotus,  in  cuius  sermo- 
nibus  scripta  erant  oratio  et  exauditio 
et  peccata  Manasse  régis,  antequam  poe- 
nitentiam  ageret  (2  Par.  33,19).  LXX 
vertunt  twv  ôowvtwv  legentes  D^Tin. 


5»;:; 


m'CAC. 


IIUMILIS,    UUMILITAS. 


560 


HUCAC  iiil.s  1  Par.  (i,7;i[G0|  v.  IIAI,- 
C.VTII. 

HUCUCA    (ppn;    Max.avâ,   A    M/.m/.), 

lii'bs  iii  rùutiiiiltus  Zabiilon  et  Neitlilliali 
(los.  10,34).  Onitin.  {cd.  Laij.  -Joi^HL»; 
i:{4,7)  oani  collocal  iii  Irilm  .Ncplilliali 
ac  sinuil  iii  contiuin  Iriinii  Irilnuiiii,  id 
est  in  Irihii  Zaluiluii  ad  aiistraleiii  [»la- 
iiain,  iii  trilui  .Vser  ad  occidontein,  pnrro 
iu  Iribu  liida  ad  solis  ortiiiii  (?);  soil  de 
luda  ad  lonlancm  contra  ortum  solis 
les.  19,34  et  do  cniendationc  liuius  tox- 
tns  V.  lUDA  3.  —  A  plei'isiiue  Hucuca 
agnoscilui'  liodiornns  viens  Yriqûq  10 
Ivin  a  Caphai-nanni  occidentcm  versns." 

Cf.  Ilohinsmt,  PalaesUna  III.  883;  Neiiere 
bibi.  Forschunfîeii  104;  /.  Schirarz,  Das 
lieiligo  Luiul  p.  Ii4;  Guérin.  Galilée  I.  3.54 
ss.  ;  G.  A.  Sinilli.  Hisl.  Geogr.  of  tlie  Holy 
Land,  Plate  1  et  VI;  Legendre.  Carte  de  la 
Palestine;  Riess,  liibel-.\llas  éd.  3  p.  16; 
D.  Zaneccliin.  La  Palestine  d'aujourd'hui 
I8'.t9  11.  712;  F.  de  Hummelnuer  ad  h.  !. 

HUL  i.'^in,  O'JX  et  1  Par.  1,17  code.v  A 
Ouo;,  sccnndns  filius  Aram  tilii  Sein  (Gen. 
10,23;  1  Par.  1,17).  Eins  posteris  Fiav. 
losephus  (Ant.  I.  0,4)  Arnicniam  assignai 
i.  e.  ut  F.  de  Hummelauer  tComin.  in 
(icn.  p.  331)  censet,  circa  niontcm  Ma- 
sinm  tractutn  al)  .\rainaeis  occupatnni. 

HUMANITAS.  Ea  voce  cxpriniitnr 
çtXavOpf.)::ta,  ainoi',  bencvolcntia,  beni- 
goitas  in  boniinos;  cf.  Estb.  16,11  (grae- 
ce  8,13);  '2  Macb.  4,11;  6,22;  14,9;  Ad. 
28,1.  Dicitnr  quoque  de  bencvolentia  ac 
clcmenlia  Salvatoiis  Tit.  3,4. 

HUMERALE  (Lev.  8,7;  Eccli.  4d,10) 
vide  s.  V.  !:i'ii<»l)  (col.  188). 

HUMERUS.  Ciiin  Innnero  onera  ge- 
stantnr,  luiinenis  quoque  dicitur  ad  sor- 
vitutein  expriinendain  vol  subiectionein  , 
ita  de  Issachar  :  snpposuit  Imineruni 
suuin  ad  portandum  ((ien.  49,1:»);  cf.  vir- 
ga  bumeri  et  onus  : Is.  9,4;  10,27).  At([U(^ 
ut  nécessitas  s(>rvitulis  dedaretur,  di- 
citur :  inclinate  Inunerinn  veslrinn  (I5ar. 
2,21),  duiii  e  contra  reliellio  et  contii- 
rnacia  exprimitui'  :  ipsi  dederunt  ininie- 
ruin  recedenlein  i.  e.  ibebr.)  rebelleui 
Neh.  9,29  et  Zacb.  7,11  :  averlunt  sca- 
pulain  (luiinerum)  reccdenteni  i.  e.  nio- 
iciii   .ucrcre   reeusabanl.  E  contra  uno 


liiuiK'ro  scrvire  So|)b.  3,9  ii  dicuntur 
(|ui  viilute  coiicordi,  uno  consensu  Deo 
serviiud.  Insigina  dignitatis,  uti  pur- 
pura, palliuui,  aliquo  modo  sccplruin 
(|uoqiie,  JuMuero  geruutur;  quarc  prin- 
cipatus  super  bunieruin  l'actus  esse  di- 
citur; vel  consideratur  principatus  tani- 
quaui  onus  quoddam  regiminis  ([uod 
quasi  Iniuiei'o  sustentât ur  (Is.  9,6)  et  eo- 
deni  sensu  Is.  22,22  dabo  claveni  David 
super  bunierum  dus;  clavis  enini  est 
syuiboluin  potcslatis  Iraditae. 

Demuin  uli  bumerus  diciliir  de  latere 
aediticii,  de  latere  inonlis  (bebr.  los.  15, 
8.  10;  18,12  etc.),  ita  quoque  de  re- 
gione;  v.  g.  Is.  11,14  bumerus  Pliili- 
stliiim  versus  mare  exjjlicatur  a  nudlis 
de  regione  mare  versus  descendente;  si- 
militer  Ez.  25,9  aperiam  bunierum  Moab 
i.  e.  latus  vel  adilum  ad  Moab,  tines 
Moab. 

Quia  bumero  onera  sustenlantur, 
eliam  luimerulus  dicitur  de  parte  vasis 
qua  vas  l'ulciri  et  portari  videtur  (3  Reg. 
7,30.  34);  bumeruli  vestibuli  Ez.  41,2("i 
dici  videntur  parietes  latérales  vesti- 
buli. 

HUMILIS.  HUMîLITAS.  In  Vul- 
gata  ponitur  bnmilis  pro  '?2*kî?  i.  e.  de- 

pressus,  exiguus,  ignobilis;  ita  2  Reg. 
6,22  ero  bumilis  in  oculis  meis;  lob  5,11 
ponit  bumiles  in  sublime;  Prov.  29,23 
liumilein  spiritu  suscipiel;  Ps.  137,6; 
Is.  37,15;  Ez.  17,14;  21,26;  29,14  etc. 
Dein  ponitur  pro  ~"T,  N3T  i.  e.  contri- 

lus,  at'tlictus,  miser;  ita  Ps.  10,18  iudi- 
care  pupillo  et  bumiii;  Ps'.  33,19  bumi- 
les spiritu  salvabit  et  Ps.  73,21  ;  pro  ■'ly 

miser,  pauper,  nnlis;  Ps.  17,28  populum 
bumilem  salvum  lacies;  Ps.  81,3;  Is.  10, 
2;  pro  1:î;  afilictns  Am.  2,7;  pro  liny 

iiiops,  pauper  Ps.  101,8  et  4  Reg.  19,26 
bumiles  manu  T^  nsp  impotentes,  de- 
biles.  In  Eccli.  d  in  Novo  Testamento 
bumilis  -xr.ti^à;  plerumque  bal)etur. 

Inde  iam  varia  vocis  notio  colligitur. 
Dicitur  scil.  de  locis  depressis,  île  cou- 
dilione  misei'a  et  artlida,  sed  diam  de 
animo  deinisso,  (jui  d(^  se  modeste  sen- 
tit et  iudicat  omneinque  lastum  d  su- 
l)erbiam  a  se  longe  amandal;  cl'.  Eccli. 
3,21;  10.18;  12,6;   13,10.  25.  27;  25,34; 


r.o: 


IIUMILIS,    nUMILITAS. 


H  US. 


568 


29,11  ;  1  Mach.  14,14;  Matlli.  11,29;  Luc 
1,52;  Rom.  12,16;  2  Cor.  7,6;  10,1;  lac. 
1,9;  4,6;  1  Petr.  5,5  :  superbis  Deus  re- 
sistit,  humilibus  dat  gratiain. 

Huniilitasplerumque  iJ!;  explicat;iiide 

potissimuni  significat  afflictionem,  mise- 
riam,  oppressionem  ;  cf.  Deut.  26,7;  Ps. 
0.14  vide  hiimilitatem  meam  de  inimicis 
meis;  Ps.  24,18;  30,8;  118,50.  92  elc; 
etiam  mjy  i.  e.  modestia,  aninii  deinis- 

sio  Prov.  15,33  et  Prov.  11,2  71:2:  de- 

pressus,  modestus.  Graece  /.â/.wcriç,  Ta::£(- 
vto3;;  plerunique  ponitiir,  qiiibiis  vocibus 
pariter  exprimitur  conditio  afflicta,  igno- 
bilis,  sed  etiam  mentis  habitudo  ab  ela- 
tione  aliéna.  —  Eadem  notione  iisurpa- 
tur  humilinri  (hcbr.  nJ"nn,  yJ3J,  S":), 
praosertim  de  oppressione  hostili;  cf. 
lud.  3,30;4,23;8,28;11,33;  1  Reg.  7,13; 
2  Reg.  8,1;  1  Par.  17,10;  18,1;  20,4; 
2  Par.  13,18;  dein  etiam  de  subiectione 
quae  hero  debeatur;  ita  dicitur  ad 
Agar  :  revertere  ad  dominam  tuam  et 
humiliare  sub  manu  illius.  Praeterea  ad- 
hibetur  vox  de  oppressione  virginis  vel 
mulieris;  ita  Deut.  21,14;  22,24.  29; 
lud.  19,24.  Sed  etiam  usurpatur  de  ani- 
mi  demissione  et  contritione;  ita- Achab 
qui  propter  Domini  minas  «  scidit  vcsti- 
menta  sua  et  opcruit  cilicio  carnem 
suam  ieiunavitque  et  dormivit  in  sacco 
et  ambulavit  demisso  capite  »  dicitur 
humiliatus  coram  Domino  ;3  Reg.  21,27- 
29)  et  principes  Israël  et  rex  agnoscen- 
tes  culpam  suam  et  iustam  Domini 
poenam  sibi  esse  intlictam  dicuntur  hu- 
miliati  (2  Par.  12,7;  cf.  32,26;  34,27). 
Atque  generatim  qui  se  Deo  subdit  suae 
sibi  conscius  intirmitatis  et  afflictiones 
patienter  fert,  humiliare  se  dicitur;  hu- 
miliavil  quoque  (".hristus  semetipsum 
factus  obediens  i.  e.  animo  et  voluntate 
humana  se  plane  Deo  subiecit  (Pliil.  2, 
8).  Dicitur  denique  humiliari,  qui  ex 
dignitate  et  conditione  seu  statu  nobili 
deiicitur,  secundum  illud  :  qui  se  exal- 
tât humiUabitur  (Luc.  18,14). 

HUPHAM  (DEin,  LXXomitt.),  unus 

ex  filiis  Beniamin,   progenitor  familiae 
iiuphamitarum  (Num.  26,39).  Idem  Gcn. 
46,21  scribitur  Ophim. 
HUR  Cnn,  '0?).  1.  Vir  insignis,  qui 


cum  Aarone  sustentabat  manus  Moysis 
orantis,  duui  Israciitae  pugnarent  con- 
tra Amalec  (Ex.  17,10.  12)  et  quem  Moy- 
ses  in  montcm  Dci  ascensurus  seniori- 
bus  proposuit,  ut  ad  eum  et  Aaronem 
quaestiones  exortas  referrent  (Ex.  24, 
14). 

2.  Filius  Caleb  filii  Hesron,  ex  Ephra- 
tba  genitus  (1  Par.  2,19)  et  avus  Bese- 
leel  artificis  (Ex.  31,2;  35,30;  38,22; 
1  Par.  2,20;  2  Par.  1,5).  Eius  posteri 
enumerantur  1  Par.  2,50  s.;  4,1-4.  Fiav. 
losephus  (Ant.  III.  6,1)  illum  Hur,  qui 
cum  Moyse  et  Aaron  commemoratur  (v. 
HUR  1),  eundem  esse  pronuntiat  atque 
filium  Caleb  et  avum  Beseleelis  idque 
cum  aliqua  probabilitato;  quo  iure  au- 
tem  eundem  Hur  fccerit  maritum  Ma- 
riae,  sororis  .Moysis  (Ant.  III.  2,4),  non 
apparet.  De  loco  1  Par.  2,20  :  «  Porro 
Hur  genuit  Uri  et  Uri  genuit  Beseleel  » 
vide  s.  V.  BESELEEL  et  CALEB  2. 

3.  Unus  ex  quinque  regibus  Madiani- 
tarum,  qui  a  Moyse  dcvicti  sunt  (xNum. 
31,8)  et  cum  Sehon  rcge  Amorrhaeorum 
foedere  iuncti  erant  (los.  13,21);  LXX 
O'jp. 

4.  Pater  Raphaia  tempore  Nehemiae 
(Xeh.  3,9). 

5.  Nomen  Hur  etiam  latet  in  Benhur 
(3  Reg.  4,8)  ;  v.  BE.NHUR. 

HURAI  V.  HEDDAI. 

HURAM  (D"lin,  '«{[x),   nonus  filius 

Baie  priuiogeniti  Beniamin  (1  Par.  8,5). 

HURI.  1.  Huri  (iiin,  ^oupst),  Simeo- 

nita,  pater  Saphat  exploratoris  (Num. 
13,6r5]). 

2.  Huri  (nin,  Oupsî),  Gadita,  pater  Abi- 
hail  principis  (l  Par.  5,14). 

HUS  (yr>-,  03Ç,  ■■•Çii). 

1.  Filius  Aram  (Gen.  10,23;  1  Par.  1, 
17;  Vulg.  Us  Gen.  10,23),  progenitor  tri- 
bus alicuius  aramaeae,  cui  Flav.  lose- 
phus (Ant.  I.  6,4)  Trachonitidem  et  Da- 
mascum  assignat. 

2.  Filius  primogenitus  Nachor  exMel- 
cha  (Gen.  22,21).  Utrum  fuerit  progeni- 
toralicuius  tribus,  non  constat;  cf.  F.  de 
Hummelauey  ad  h.  I. 

3.  Filius  Disan  ex  postcris  Soir  Hor- 
raei  (Gen.  36,28;  1  Par.  1,42). 

4.  Terra  Hus  (lob  1,1  LXX  kWmç,  1er. 


:■)(•>!) 


IlLS. 


IIYACINTIIUS. 


:>70 


2o,20  Viil^.  Ausilis,  hchr.  y"JT.  :  La- 
nienl.  i,'21t.  lM»iiiaiii  Irria  Mus,  palr-ia 
lob,  sila  l'iierit,  non  conslat  iiiler  oinuos. 
Ex  lor.  2:'). 20  ot  Laiii.  i,21  alitiui  couii- 
fiijiit  It'iraiii  lliis  propo  liiKS  aejiyplia- 
cos  ri  Kddiii  silaiii  l'nisso,  sotl  iminerilo. 
liii|>iiinis  ex  loi»  1,3  cerliini  est  lobuiii 
liliis  oi'ienlis  accensoj'i,  qiio  nomine  po- 
lissimuiu  Arabes  dcsi^iiaiiiar.  Deiiule 
regio  Uns  ila  eollocaliir,  ni  l'acilc  et  Sa- 
baei  ex  parle  soptomUnouali  Arabiae  et 
C.baklaei  latrones  irrueir  poluerint  doli 
1,13.  171.  Àpiul  LXX  in  addilaniento  ad 
ealceni  libri  addito  eadeni  l'Cgio  in  tini- 
Itus  biuinaeae  et  Arabiae  esse  dicitur. 
Simili  modo  Alexandcr  Polyhistor  ex 
Aiistaeo  ret'ert  b^bum  sedcm  sibi  in  Au- 
silide  regione  apnd  ipsum  Idumaeae  et 
Arabiae  confiniiim  delegisse.  Apud  IHo- 
lemainmi  (V.  iy[18],2  commemorantur 
Aisitae  (éd.  Miiller-Fischer  Ausilae)  in 
orientalibiis  deserli  Ai-abiae  linibus  ver- 
sus Eupluatem.  Onom.  Eusebii  et  S.  Hie- 
ronymi(erf.  La^.  2(>8,100;  108,i9)domum 
lob  in  Astaroth  Carnaim  fuisse  ex  tra- 
ditione  refert.  In  Peregrinatione  S.  Sil- 
viae  Aquitanae  (n.  13;  apud  P.  Geyer, 
Uin.  bier.  p.  o6et  cf.  p.  oo.  y9)  legitur  : 
«  Carneas  autem  dicitur  nunc  civitas 
lob,  (luae  antea  dicta  est  Dennaba  [?]  in 
terra  Ausitidi,  in  linibus  Idumeae  et 
Araliiae  ».  Secundum  S.  Epbraem  Sy- 
runi  «  lobi  patria  urbs  fuit  in  fuiibus 
Idumaeae  et  Arabiae  in  terra  Matbanin, 
ipiam  poslmodum  Moyses  inlerfeclo  rege 
Og  dimidiae  tribus  Manassis  dilioni  adie- 
cit  positaque  erat  e  regione  lordanis 
orientem  versus  ».  Barhebraeus  autem 
in  suis  Sclioliis  nomine  Ausitidisomnem 
terrain  ab  inlroitu  Aegypti  usque  ad  Da- 
nuiscum  comprebendi  censet. 

Recentiores  cum  Wctz.stcin  lobi  pa- 
triam  ibi  fuisse  conlendunl,  ubi  usque 
ad  nostra  tempora  nionaslerium,  qnod 
lobi  vocatur,  cxstat  i.  e.  prope  Nimui 
in  regione  ^'uqra  in  llaurrni.  Ali((ui  ter- 
ram  Hus  ali(pianlum  magis  orientem 
versus  quaerunt  in  regione  el-TeUul  ad 
orienlalem  plagam  montium  llaurân 
(W.  Pries),  alii  vero  intcr  seplcmlrio- 
uem  et  orientem  ab  llaurûn  srii.  prope 
Tadmor-Pabnyram  [Friedr.  Dclitzscit). 

Cf.  Alexander   l'oh/h.   fragin.  r>  l'X  Aii- 


slapo  do  Iitboai>n(l  C.  Mûlli'r.  Fragin.  Hisl. 
Graec.  III.  '>:H>\  mullcr-Fisc/icr,  Ploleinaei 
('■eosr.  Vol.  1.,  PaYÏ&'ùs,  Fil-mi n-Di(lol\H8,i- 
1900,  |).  1013;  .s.  l'.phraem  Sijr.  Prol.  in  lob, 
0pp.  oiniiia,  Hoinae  1740,  II.  p.  1.  2;  Bnr- 
hebrueiis,  Scliolia  in  lobiiin  ex  eius  Ilorreo 
inyslerioruin  a|>uil  Kirsckium,  Clireslorn. 
syr.  éd.  Bcrnstein.  p.  187;  }yelzslein  apud 
Delilzscli,  CJOU^u^enlàr7.u  Iliob  <v<.  'ly.  5.51- 
604  :  Das  lliobsklosler  im  liauran  nml  da^ 
Land  Uz;  H'.  Fries  in  Stiidicn  und  Kiili- 
ken  WVll.  1854  p.  'îOO  ss.;  Friedr.  Dc- 
litzscit in  Zeilsclir.  fur  Kciischriftfoischung 
II.  1885  |).  87-98;  Knnbenbauer,  Coinin.  in 
lob  p.  34. 

HUSAM    ,Drn,  DÇin.     "Acr^iJi),    rex 

Edom  d(^  lerra  Tbemanorum,  (jui  post 
lobab  regnavit,  antequam  filii  lsra(^l  re- 
gem  babercut  (.(jCU.  36,34;  1  Par.  1,43. 

46). 

HUSATHITES      seu      do      Ilusati 

("TTi'nn,    "Tl'tJ'nn:     o    Aa-raTwOîf,   6    AOst. 

OwaaOsf,  ô  'IcaOsî)  cognominatur  Sobo- 
cbai,  unus  ex  heroibus  Davidis  (2  Reg. 
21,18;  23,27;  1  Par.  11,29;  20,4;  27,11; 
pro  Sobocbai  2  Reg.  23,27  mendose  le- 
gitur Mobonnai).  Portasse  hoc  nomen 
patronymicum  référendum  est  ad  Hosa 
ingencalogia  Iiida  1  Par.  4,4;  v.  HOSA  2. 

HUSI   (v^nn,   Xoua^î),  pater  Baana, 

praefecti  salomonici  (3  Reg.  4,16).  Pro- 
babilius  est  idem,  qui  alias  in  Vulgata 
scribitur  Cliusai   vide  s.  v.). 

HUSIM.  1.  llusim  (Qiurn,  Aoù[jl).  ti- 

lius  Dan  ^(ien.  46,23).  Idem  Num.  26,42 
scribitur  Subam   (anvi»,  Sa[x=(),  a  quo 

familia  Subamitarum. 

2.  Husim  (ait:in,  C^rn;  -watv,  'Ùat- 

ixh),  altéra  ex  uxoribus,  quas  Saharaim 
Bcniaminila  dimisil,  mater  Abitob  et  El- 
pbaal  (1  Par.  8,8.  11).  Vulgata  1  Par.  8.1 1 
scribil  Melmsim,  confundeiis  praeposi- 
lionem  "[^2  seu  a  cum  nomine   proprio. 

Sed  F.  de  llummelouer  (Comni.  in  Num. 
p.  186. 187)  vertendum  esse  putat  1  Par. 
8,8  :  Sabaraim  genuit  in  regione  .Moab 
de  concubina  sua  lanoiiMiia)  Meliiisini  et 
Haria,  duos  bos. 

HUZAL  (I  l'ar.  1,21)  \.  V/.M. 

HYACINTHUS.  1.  ilva<iiilbii>  tlici- 


1 


HYACINTHUS. 


JIYAEiXA. 


572 


lur  iinprimis  color  hebraice  ni-n     di- 

clus,  i.  e.  purpurae  species  caenilea  seii 
polius  violacea,  quae  ad  corlinas,  vêla, 
ephod,  vestes  pontificias  et  regias  alia- 
qiie  adhibebatur  :;E\.  2o,4;  26,1  ss.;  2 
Par.  2,7.  14;  3,14;  1er.  10,9;  Ez.  23,6; 
27,7.  24  etc.).  V.  PURPURA. 

2.  Praeterea  hyacinthus  vocatur 
gemma  graece  ja/.'.vOo;  appellata,  quae 
undccimum  fundamentuiii  civitati.5  cae- 
leslis  in  Apocalypsi  constiLuit  (Apec.  21,  • 
20j.  In  S.  Scriptura  eo  noniine  hoc  uno 
loco  commemoratur  ;  nam  quae  in  Vul- 
gata  Gant.  3,14  dicitur  hyacinliiiis,  in 
textu    priniigenio    est    U^iùin,    quam 

S.  Hieronymusalibi  melius  chrysolilhum 
exposuit  "(v.  CHRYSOLITHUS).  At  iiaud 
iniprobabiliter  alio  nomine  in  Vctere 
Testamento  eadem  gemma  appellari 
'•ensetur,  scil.    WC^,  a   senioribus    et 

S.  Hieronymo  Xiyûo'.ov,  licjurius    vocata, 
([iiae  in  rationali  pontiflcio  primuni  ter- 
lii  ordinis  locum  occupavit    Ex.  28.19; 
39,12..  Nomen  ligurii  seu  potius/yncw/'it 
(XuYyoûp'.ov  et  X-jYy.o'jf'.ov)  ex  fabula  anti- 
i[ua  huic  gemmae  inditum  est,  quasi  ex 
lyncis    urina    terra    cooperta  oreretur 
T/ieophr.  De   lapid.  (Fragni.  II.)  5,28; 
l'Un.  VIII.  38,137;  XXXVIÏ.  3,32  s.);  de 
quo  PHnius  :  «  ego  falsum  id  totiim  ar- 
liitror  nec  visam  inaevo  nostro  gemmam 
ullam  ea  appellatione  »   'XXXVII.  3,33). 
Merito  igiturloco  huiusnoininis  fabulosi 
in  Apocalypsi  hyacinthus  commemora- 
tur. quae  gemma  et  antiquis  nolissima 
et  nostra  etiam  aetate  in  honore  est. 
Colore  quidem  amethysto  vicina  a  Plinio 
describitur,  ea  tamen  differentia  notata, 
"  quod  ille  emicans  in  amethysto  fulgor 
violaceus  diluitur  hyacintho,  primoque 
aspectu  gratus  evanescit  antequam  sa- 
liet  X   XXXVII.  9,123);  Aethiopiam  prae- 
cipue  et  Indiam  hyacinthos  mittere  idem 
auctor   testatur  (ib.   126;.    Probabiliter 
hyacinthus  ille  antiquorum  eiusdem  mi- 
ueralis  species  est,  quae  etiam  nunc  hya- 
cinthus seu  zlrcon  nobile  vocatur,  (juae 
licet  non  ad  primum  gemmarum  ordi- 
nem  pertineat,  satis  magni  tamen  aesti- 
matur  et  potissimum  ex  Iiidia  orientali, 
msula  Ceylon  et  provincia  Cambodja, 
in  nostras  regiones  affcrtur.  Color  va- 
riât,  plerumquo  in  liilvum  vcl  subru- 


brum  transiens,  vel  etiam  gennua  trans- 
lucida  est  et  coloris  expers,  quales  prope 
S.  Mariam  ad  lacum  inveniuntur;  reli- 
quae  quoque  huius  gencris  gemmae, 
intenso  calori  et  lumini  exposilae,  co- 
lorem  amittunt  et  haud  raro  loco  pre- 
tiosi  adamanlis  falso  siipponuntur.  Hanc 
vero  gemmam  nomino  nurS  designari, 

post  S.  Epiphanium  aliosque  recentiores 
communiter  admitlunt;  nomen  hebrai- 
cum  Fr.  Hominel  idem  esse  censet  cum 
aegyptiaco  neshem  (Altisr.  Ueberlief. 
28.3). 

Cf.  S.  Epiphan.  De  12  gemmis  n.  7; 
Fr.  Rueus,  De  gerninis  2,12;/.  Braun,  De 
veslitu  sacerd.  Hebr.  II.  14  n.  544-56; 
/. /.  Bellermann,  Die  Urim  u.  Thummim, 
Berlin  1824,  49-52;  E.  F.  A.  nosenmiiller, 
Handb.  d.  bibl.  Alterth.  IV.  1,37  s.;  K.  E. 
Kluge,  Handb.  d.  Edelsteinkunde,  Leipzig 
1860,  292-9;  Leunis-Senft,  Synopsis  III.  1 
p.  668-71  ;  Xaiiinann-Zir/iel,  Elein.  d.  Mi- 
néralogie éd.  13,  p.  480  s.  ;  M.  Bauer,  Lehrb. 
d.  Minerai.,  Berlin  u.  Leipzig  1886,  p.  345  s. 
—  Gemmaiii  haud  raro  etiam  granatum  co- 
loris hyacinthini  pro  hyacintho  vendunt. 

L.    FONCK. 

HYADES  V.  STELLAE. 

HYAENA.  1.  Eccli.  13,18  textus 
graecus  cum  hebraeo  legit  -U  sipTjvr)  ûaivri 
-pb;  xûva  (hebr.  'J^^2s)^,  in  Vulgâta  v.  22) 
eius  loco  habetur  :  "  quae  communicatio 
mncto  homini  ad  canem?  ...  confusione 
exorta  vel  ex  E-iaco^  in  versu  praecedenti, 
vel  ex  Icclione  corrupta  ayt'w  pro  uaJvr,; 
Peshitta  cum  textu  graeco  concordat 
(N"2N).  Sensus  est,  quod  sicut  nulla  est 
pax  neque  communicatio,  sed  inimici- 
tiae  perpeluae  inter  hyaenam  et  canem, 
ita  dives  impius  pauperem  vexât  et  op- 
primit  (cf.  versum  s.).  Quae  hyaenae  et 
canibus  in  Oriente  optime  conveniunt; 
uam  hyaenae  in  agris  locisque  desertis 
morantes  noclu  etiam  ad  domos  et  pa- 
ges procedunt  et  morticinis  ossibusque 
cadaverum  vescuntur,  canes  vero  orien- 
tales in  statu  semisilvestri  in  vicis  et 
circa  urbes  victitantes  ex  iisdem  mor- 
ticinis cibum  sibi  conquirunt;  unde  na- 
luraliter  inimiciliae  perpetuae  nascun- 
i  tur,  in  quibus  byaeua,  cane  maior  ac 
i  fortior,  tamquam  divr-s  jjauperis  oppres- 
I   sor    Victor    exsisiit.    Praeterea   hyaena 


573 


IIYAKNA. 


IIYSSOI'US. 


eliam  caiiiluis  iiisidialur,  ul  carnibiis 
ossibusqiio,  occisorum  vescaliir,  imilta- 
que  ilo  iiiitnkiliis  hyacnao  ad  canoin 
narrant  scriplorcs  prolani  {Aristot.  Hist. 
an.  VIII.  7  al.  o,2;  Plia.  VIII.  ;îO,10(5  elc.^. 
Maj^no  aulem  numéro  liyacnao  [Hi/dena 
stridta  Linni-,  ord.  Cnrnivora)  in  l'aiac- 
slina  ol  .\ogy|)lû  inveninnlur  aUiiiceliani 
Mnlitinitiis  invcniehantiir  inulliscjuc  l'a- 
liidis  et  siiperstilioniltiis  linn  pênes  an- 
tu|uos  Uini  apud  liodiernos  incolas  fa- 
niosae  sunt,  sinuil  «nnnihus  ob  liguram, 
odorem.  viotum  odiosae  ac  dclesLablles. 
2.  Mulli  auctores  cuni  LX.\  inlerpreti- 
biis  eliain  1er.  12,9  noinine!;''2ï  hyaenani 

inlelleiriint,  quippc  quae  in  lextii  hebr. 
Eccli.,  siciil  in  lingiia  hebraioa  poste- 
riore  (.yhs;  et  in  arabica  [dab'  sive  dabu') 
eodem  vel  simili  nominc  appcllatur. 
Licet  nomen  fortasse  satis  convcniens 
appareal,  obsfal  lamen  conlexlus,  <iui 
de  avibiis  loquiliir  atque  :;"2ï  "t2'j*  po- 
tins cum  S.  Hieronymo  avem  variis  co- 
loribus  pictam  intcllcgendam  esse  innuit 
[V.  Avis  discolor  s.  v.  AVES  n.  4).  —  No- 
men vero  'jTs  pro  liyaena  occurrere  vi- 

delur  in  noinineproprio  vallis  Diyiii'n  ''3 

(i  Reg.  13,18  Vulg.  Sfboim)  et  loci 
□^î?b.jk  in  Iribu  Benianiin     Neh.    11,34, 

Vulg.  Seboim);  v.  SEBOLM. 

Cf.  Sam.  Bocliarl,  Hieroz.  I.  830-41,  éd. 
fiosen»!.  H.  163-"9;i.  O.  Michaelis,  Sup- 
plem.  ad  lex.  hebr.  p.  2064  s.  ;  Fr.  I.  Scho- 
dei-,  Hierozoici  Spécimen  I.  123-8;  K.  F.  K. 
Jiosenmiiller,  Handb.  d.  bibl.  Allerth.  IV. 
2,  147-50;  //.  O.  Lenz.  Zool.  d.  ail.  Griecb. 
u.  Rom.  123-0:7,.  Li'wijsohii,  Zool.  d.  ïal- 
muds  76  s.  ;  //.  £.  Trislratii.  Nat.  Hist.  éd. 
8,107-9;  id.  Faiina  and  Flora  of  Pal.  19  s.; 
J.  G.  )Vood,  Bible  Animais  62-4;  Leunis- 
Ludtriy,  Synopsis  1.  1  éd.  3.  p.  186  s.; 
/"/•.  Hommel,  Namen  d.  Saugeth.  307-10. 
327.  381;  A.  E.  Breinn,  Tierleben  éd.  3. 
II.  1-16.  —  Etiani  in  monumenlis  Assyrio- 
rum  et  Aegyptiorum  haud  laio  hyaena  oc- 
currit;  cf.  W.  Hoitghton  in  Trans.  Soc. 
Bibl.  Arch.  V.  1877,  328;  WU/.iiison-Bireh. 
Manners  and  Cusloms  II.  78  lig.  346;  W  fig. 
356  n.  15;  92  lig.  3r.7  n.  3  el  6;  III.  284  S.; 
A.  Ennoii,  Aegyplen  510-2  (ex  Papyro  Ana- 
slasi  I). 

L.    lONCK. 


HYDASPES  liidilli  1,0  graece)  v. 
I.\I).\SUN. 

HYMENAEUS  Cï'ixÉvatoç),  vir  liac- 
reliciis  ipieni  i'auliis  iis  accenset,  qui 
bonam  couscienliam  repellenles  circa 
tidcm  nauiVagaverunt.  Eum  simul  cum 
quodain  .Vlexandi'o  tradidil  satanae,  ut 
discat  non  blas|)liemare  1  Tim.  1,1'J.  20. 
Poena  ab  aposlolo  Intlicla  eum  non  ad 
resipiscentiamadduxit;  iinmoeiuserrore 
alii  quoqne  seducti  sunt;  nam  2  Tim. 
2,17.  18  scribit  :  »  sermo  eorum  ut  can- 
cer serpit,  ex  quibus  est  Hymenaeus  et 
Philetus,  qui  a  veritate  cxciderunt  di- 
centes  resurredionem  ésse  iam  faclam 
et  subverterunl  quoriinidam  iidem  ». 
Hic  itaque  doctrinam  de  resurrectione 
carnis  leiecit,  eain  de  sola  animi  rege- 
neratione  quae  fiai  in  baplismo  expli- 
cans,  fortasse  abusus  verbis  Pauli  Rom. 
6,4  :  ut  quomodo  Cbristus  resurre.xit  a 
morluis,  ita  et  nos  in  novitale  vitae  am- 
bulemus  vel  Col.  3,1  :  si  consurrexistis 
cum  Christo,  quae  sursum  sunt  sapite. 

HYPOCRITA.  In  Vulgata  haec  vox 
legiturlob  8,13:  13,16;  i:i',34;  17,8;  20, 
o;'27,8;  34,30  et  Is.  1),17  el  33,14;  qui- 
bus  locis    exprimitur  liebr.   ^zn,    qua 

voce  generatim  designatur  homo  impius 
et  improbus  ;  LXX  àasCr^ç,  àvoao;,  zapâvo- 
[Ao;,  sed  etiam  unoxptTrS;,  quam  nolionem 
vox  in  dialecto  aramaica  induit.  Etsi  ita- 
que hypocritain  libris  lob  et  Isaiae  sensu 
latiore  de  viro  iniquo  explicari  débet, 
lamen  in  libris  novi  loederis  signilica- 
tione  simulatoris  retineri  débet.  Eius- 
modi  simulatores  pietatis,  cum  sint  sce- 
lerum  pleni,  describil  Cdirislus  scribas 
et  pliarisaeos  ^.Matth.  6,2  ss.;  lo,7;  22, 
18;  23,l4ss.;  cf.  24,51).  lure  quoque  Si- 
mulator appellatur,  qui  cum  ipse  graves 
habeat  defectus,  studium  prae  se  fert 
minimum  alterius  naevum  corripiendi 
iMatth.  7,5;  Luc.  C,42).  Praeterea  vide 
.Marc.  7,6;  Luc.  i2,o6;  13,15.  —Sapiens 
quoque  monet  Eccli.  1,37  :  Ne  fueris  hy- 
pocrita  in  conspectn  bominum,  [at]  u7:o- 
xptô^ç  èv  aTÔ|jiaCT'.v  (serviliter  secundum 
hebr.  ^;E2''  àvOpwrrtov. 

HYSSOPUS  1.  llyssopus  in  texiu 
liebraico  ubique    est    217^5;    item   apud 

LXX  interprètes  et  in  te\tu  graeco  .Novi 


I 


575 


UYSSOPUS. 


HYSSOPUS. 


576 


Testamenti  scmper  uaawTîoç  Icgitur,  quod 
etiam  Graecus  Veneliis  in  locis  Penta- 
teuchi  exhibet.  Similiter  Chaldaeus  om- 
nibus in  locis  NlTiN  inlerpretalur,  siciit 
Peshitta  N217,  pro  quo  in  hodierno  lextu 
syriaco  3  Reg.  4,33  NElS  i.  e.  sempervi- 
vum,  herba  scil.  parietaria,  legitur,  sed 
fortasse  eu  m  Bocharto  NSI"  legcnduni 
erit  (Hieroz.  I.  o88  éd.  Rosenm.  I.  072). 
In  versione  arabica  similiter  zûfâ'  in  Ps. 
50[51],9  et  Hebr.  9,19,  ac  pariter  in 
aethiopica  ^azâb;  in  Pentateucbo  autcm 
Arabs  in  Polyglottis  vulgatus  {Saadias) 
m'tav  i.  e.  thymum  vel  origanum  inler- 
pretalur. 

2.  Usus  hyssopi  praesertim  in  immo- 
latione  Agni  paschalis  (Ex.  13,22)  atque 
in  lustrationibus  sacris  a  Lege  praeci- 
pitur(Lev.  14,4.  6.  49.  51.  S2;  Num.  19, 
6.  18.  Cf.  Ps.  aO[51],9;  Hebr.  9,19),  in 
quibus  fasciculo  hyssopi  sanguine  tincto 
leprosus  vel  domus  infecta  vel  aliae  res 
lustrandae  aspergebantur.  Praeterea  bis 
tantum  hyssopus  in  S.  Scriptura  occurrit, 
ubi  in  laudibus  sapientiae  Salomonis 
«  hyssopus  quae  egreditur  de  pariete  » 
tamquam   lignorum  (Diïyn)    minimum 

"  cedro  quae  est  in  Libano  »  opponitur 
(3  Reg.  4,33  hebr.  5,13),  et  cum  inEvan- 
gelio  loannis  spongia  aceto  plena  ôri 
crucifixi  Domini  oblata  narratur  «  hys- 
sopo  circumposita  »  (uaaw-w  7:£ptO£VT£? 
lo.  19,29),  cuius  caulis  ab  aliis  Evange- 
listis  arundo  sive  calamus  dicitur  (TisptQà? 
■/.aXâ[ia)  Matth.  27,48;  Marc.  15,36). 

3.  Quaenam  planta  nomine  hyssopi  in 
S..  Scriptura  intellegatur,  celebris  est 
inter  auctores  veleres  et  recentiores 
quaestio.  Octodecim  candidatos  ex  regno 
vegetabili  cl.  0.  Ce/.sù<s  in  Hierobotanico 
enumerat,  de  quibus  qui  plura  scire 
cupit,  eiusdoctissimam  commentationem 
adeat  (Hierobot.  1.  407-48),  vel  etiam 
alios  auctores  infra  citandos.  Similis  in- 
ter recentiores  invenitur  dissensus,  cum 
alii  eandcm  in  omnibus  textibus  plan- 
tam  supponant,  alii  diversam  velinthys- 
sopum  Legis,  Salomonis,  Evangelii.  Fa- 
vent  alii  Hj/ssopo  officmaliLinné  {Kinzler, 
Riehm-Baethgen)  vel  H.  orlentali  Adams 
[Cultrerà)  ;  ex  eodem  ordine  Labiatarum 
alii  assumunt  genus  Origani,  quoad  spe- 
cies  in  varias  parles  abeuntes,  alii  Sa- 


tureiam  thi/mbram  Linné  praefcrunt,  vel 
Salviae  vel  Marru/nl  vel  Thi/mi  vel  Thi/m- 
brae  vel  Micromeriae  speciem  vel  aliam 
labiatifloram.  Ad  alium  omnino  ordinem 
transeunt,  qui  cum  Roijle,  Tristram, 
Balfour  hyssopum  dicunt  Capparim  spi- 
nosam  Linné  vel  qui  Sorghum  vulgare 
Persoon  cligunt  (J.  Smith)  vel  Parieta- 
riam  officinalem  Linné  vel  Musci  speciem 
yHamilton)  vel  cum  Kitto  et  Knight  Phy- 
tolaccam  decandram  L.  désignant,  ex 
America  orientali  oriundam  atque  ulti- 
mis  saeculis  in  varias  regiones  intro- 
ductam  {E.  Boissier,  Flora  orient.  IV. 
893). 

Cf.  Lev.  Lemnius,  Herb.  bibl.  expllcatio 
c.  26;  Sam.  Bochart,  Uleroz.  I.  587-y'i,  éd. 
Rosenm.  1.  C70-8;  /.  H.  Vrsinus,  Arboreti 
bibl.  Contin.  126-8-,  .1/.  Hiller,  Hierophyt. 
II.  41-6;  W.  Gesenius,  Thésaurus  57  s.; 
E.  F.  K.  Rosenmûller,  Handb.  d.  bibl.  Al- 
lerth.  IV.  1,108-11;  C.  Sprcngel,  Comment, 
in  Diosc.  3,27;  P.  Cultrerà,  Flora  bibl. 
173-7;  H.  B.  Tristram,  Nat.  Hist.  éd.  8, 
455-8;  A.  Kinzler,  Bibl.  Naturgesch.  éd.  9, 
215  s.;  F.  Hamilton,  Botanique  de  la  Bible 
161  s.;  /.  Smith,  Bible  Plants  211-20:  /.  H. 
Balfour,  Plants  of  the  Bible,  éd.  nova,  44- 
1\  A.  E.  Knight,  Bible  Plants  and  animais 
33-5;  G.  Hensloir,  The  Plants  of  the  Bible 
34-6;  Riehm-Baethgen,  Ilandwbch.  éd.  2,  II. 
1799-1801. 

4.  In  tanto  scriptorum  veterum  ac  re- 
centiorum  dissensu  probabilius  tenen- 
dum  videtur  imprimis  ii~N*  certe  plan- 

tam  significare,  cui  nomen  ucrawro;  et 
hyssopus  conveniat;  id  ex  auctoritatc 
S.  Pauli  Apostoli  (Hebr.  9,19)  et  ex  con- 
sensu  veterum  interpretum  indubie  con- 
stat. Neque  ulla  apparet  ratio,  cur  in 
aliquibus  textibus  hanc,  in  aliis  omnino 
aliam  alterius  ordinis  plantam  eodem 
nomine  indicatam  intellegamus.  Deinde 
satis  certe  etiam  constat,  nomine  hys- 
sopi a  veteribus  {Columella  VII.  3,22; 
XII.  33  s.;  BiosGur.  3,27  al.  30;  5,50; 
Plin.XXW.  11,136;  XXVL  4,23,  al.)  desi- 
gnari  plantam  ex  ordine  Labiatarum  et 
ex  tribu  Sati/reinearum,  ac  probabilius 
species  eius  gencris,  quod  a  Linneo  Ori- 
ganum dictum  est.  Eam  (juam  idem  au- 
ctor  Hyssopum  officinalem  vocavit  plan- 
tam hyssopum  biblicam  dicere  vetat 
quod  in  dilione  orientali  non  invenitur 


LEXICON   BIBLICUM.    —    T.   II.   —    19 


.'177 


UYSSOl'US. 


IIYSSOI'US. 


578 


niî^i  iii  l'ogidiiiliiis  Taiiriac  et  Caucasi  ac 
Transcaucasiac  l»cisiaeqiu>  boroalis  (/:. 
lioissier,  Flora  (uient.  IV.  5H4  s.);  eam 
autcm  anfiqiiiliis  in  PalacsUna  aiit  Ao- 
j,''yplo  oxslitissc  luilla  raliom-  pinltaliir. 
Etiain  aiictorcs  ralihiaici  MaiinojiUlcfi. 
AbiilwoUdes,  Tanchitm,  al.  (cf.  /.  Lùw, 
Aram.  Pfl.  n.  1)3  cl  193)  Origani  spociom 
intequ'ctantur,  eandeniquc  Saadùts  no- 
mine  m'tar  intollcgil.  Variae  aiilcm 
Origani  species  hodic  in  Syria,  Palae- 
slina,  Acgyplo  invcniuntur  (oclo  apud 
G.  E.  Post,  Flora  of  Syria  6i:)-8;  23 
species  orientales  ap.  Boissier  ï.  c.  'itG- 
54);  antiqiiitus  eliani  Origanum  maio- 
rana  Linné  rre([Lienter  in  Aegypto  cole- 
liatur  (Fr.  Wornig,  Pllanzen  ini  ait.  Aeg. 
227;  V.  Loret.  Flore  pharaon,  cd.  2  p. 
55).  Ex  his  Origanum  maru  L.  poUore 
iure  hyssopi  hiblici  nomen  et  locuni  vi- 
(letiir  obtinere;  nani  et  in  niiiris  rupi- 
busqne  Palaestinae  comniiiniter  crescit 
et  maioreni  praeceteris  altiUidineni  triuni 
vel  qiiatluor  pedum  attingit  et  in  basi 
l'ruticosuni  ad  ligna  licet  minima  perti- 
net  ac  lirniilatoni  arnndinis  habcl;  prae- 
ferea  ab  Arabibus  noniine  za'tar  spe- 
cialiler  appellalur  et  in  Talniude  (tract. 
Shabb.  109  b)  expresse  pro  hyssopo 
conimemoratur  [Boissier  1.  c.  533;  Post 
1.  c.  517;  Li'nr  1.  c.  n.  193).  Quare  dictis 
S.  Scripturae  optime  vidoliir  convcnire, 


cinii  non  modo  sicid  rcliqiii  candidali 
usni  in  Loge  |)raescripto  aplel.ur,  s(mI 
et  lignis  propicr  basom  Irnlicosam  reclc 
admmierelui-  (3  Reg.  4,;i;{)  et  calamum 
sat  longiim  ac  lirtmim  ad  porrigendaiii 
Crucilixo  spongiam  aceto  plcnam  lia- 
beat.  Neque  opus  est,  in  narratione  S. 
loannis,  qui  codeni  verbo  (jrepiOsfs)  atqiie 
ulii  Evangolislae  utitur,  ad  aliam  expli- 
cationcm  longius  petitam  et  verbis  ipsis 
contrai'iam  confugere,  quasi  milites  in 
supremo  calamo  arundinco  herbam  hys- 
sopi atquc  in  hac  herba  tamquam  sus- 
tealaculo  S[)ongiam  posucrint  :  iibi  certe 
non  spongia  hyssopo  sed  hyssopus  po- 
tins spongiae  circumposila  haberetur; 
multo  autem  minus  contradictionem  ali- 
quam  inter  loannem  et  synopticos  ad- 
struere  oportet. 

Cf.  praeter  auctores  citâtes  Cl.  Saumaise, 
De  liyssopo  in  ciuce  Chrisli  epistulae  très 
adThomam  Rartholinum,  Lugduni  Bat.  164(); 
id.  Responsio  in  quaestionem  Reverovicii 
de  Hyssopo  Evangelii,  Roterodanii  1654; 
Ov.  jMontalbanus,  Dell'  Issopo  di  Salomone, 
Bologna  1671  ;  G.  Tl'.  Wedel,  De  Hyssopo 
l-IH,  lenae  1692;  Blas.  Carijophilus  [Garo- 
falo),  Dissertai,  niiscell.  pars  I.,  Romae 
1718,  167-256  (origanum  essc)  ;  G.  S.  Voila, 
Lettera  suU'  Isopo,  in  Opusc.  scelti  5,397-408. 

L.   FONCK. 


lAASIA  (nnn%  AaCEii),   lilius  TI18- 

cue,  aequalis  Esdrae  (Esdr,  10,ll>). 

lABEL  (b^i,  IwSrîX),  filius  Lamecli, 

pater  habitanliuni  in  lentoriis  atqiie  pa- 
storam,  ex  Ada  maire  genitus  (Gen.  4, 
20);  eius  frater  ex  eadem  niatre  natus 
erat  lubal  pater  canentium  cithara  et 
organo  (4,21)-  Ut  notai  Bochartus  (Hie- 
roz.  I.  lib.  2.  cp.  44  éd.  Uosenmidler  I. 
517),  labal  non  fuit  primus  auctor  co- 
geudi  pecoris;  nam  Abel  fiierat  pastor 
ovium  et  haud  dubie  patrum  plurinii 
idem  vitae  institutiim  secuti  fuerant;  at 
vitae  pastoriciae  labal  aliquid  insigne  ex 
opinionc  Bocharti  addidit,  nempe  ut 
grèges  e  loco  in  locum  migrarent  pro 
ratione  pascuorum  et  sub  lentoriis  tam- 
quam  in  caulis  ab  inclementia  oaeli  se 
protégèrent.  Sed  baec  artiliciosius  exco-  | 
gitata  sunt  a  Bocharto.  label  enini  non 
dicitur  pater  omnium  habitanlium  la 
lentoriis,  sed  describitur  arlem  paslo- 
rum  exercens,  quam  a  parentibus  didi- 
cerat. 

lABES.  1.  labes  seu  labes  Galaad 
(;^l^  etiam  U7'»3i,  plcrumque  cum  ad- 

dilo  ~ySa;   'la^sf?  FaXaao,  'Ia6{(;),  urbs  in 

terra  Galaad.  Prima  urbis  nientio  lit 
Iiid.  21,8-14;  cum  eius  incolae  Israelilis 
cum  tribu  Beniamin  bellum  exitiale  ge- 
rentibus  opem  ferre  neglexissent,  ana- 
Ihemale  punili  sunt  exceptis  400  virgi- 
nil)us,  quae  viri  tborum  nescierant  et 
Benianiinitis  superstilibus  ad  servandam 
tribum  tradilae  sunt.  Postmodum  autem 
Saul  Beniaminita  cum  universo  Israël 
urbera  labes  Galaad,  quam  Naas  Ammo- 
nites oppugnabat,  ab  interitu  servavil 
(1  Reg.  11,1-11).  Neque  beneficii  accepti 
iminemores  eranl  labesitae;  posl  func- 


stam  pugnam  ad  montem  Gelboe  cada- 
vera  Sauiis  eiusque  lilioriim,  quae  Phi- 
listhaei  in  muro  Bethsan  affixerant,  viri 
fortissimi  labes  Galaad  nocturno  itinere 
ablata  combusscrunt  et  ossa  scpelierunt 
sub  lerebintho  (Vulgata  in  nemore) 
prope  labes  (1  Reg.  31,11-13;  cf.  1  Par. 
10,11-12).  Quod  faciniis  insignis  grati- 
tudinis  David  legatis  in  labes  missis  col- 
laudavit  (2  Reg.  2,4.  5)  et  postea  ad 
finem  perduxit  asportatis  ossibus  Saul 
eiusque  filiorum  de  labes  in  Sela  urbem 
Beniamin,  ubi  in  sepulcro  Gis  patris 
Saul  ea  condidit  (2  Reg.  21,12). 

Situs  in  S.  Scriptura  indirecte  tantum 
determinatur,  quatenus  1  Reg.  H, 8.  9 
a  Bezech  Issachar  itinere  fere  unius  diei 
(ut  videtur)  et  31,12  a  Bethsan  itinere 
unius  noctis  abesse  dicitur.  Flavius  lo- 
sephus  (Ant.  VI.  S,l  ;  14,8)  dicit  'laSî? 
esse  urbem  primariam  Galaaditarum, 
quae  viros  corpore  robustes  animoque 
féroces  alat.  Tempore  Eusebii  ostende- 
batur  vicus  trans  lordanem  6  mil.  pass. 
a  Pella  super  montem  euntibus  Gerasam 
(Onom.  ed.Lag.  268,81;  134,17).  Nomen 
conservari  creditur  in  Wâdi  Yûbis,  qui 
torrens  ab  oriente  in  lordanem  desinit 
haud  longe  infra  Beisnn  (Bethsan).  Utrum 
urbs  antiqua  quaercnda  sit  in  ruinis 
el-Beir  a  meridie  torrentis  Yabîs  (Ro- 
binson)  an  prope  Kefi'  "Abll  a  septem- 
trione  eiusdem  torrentis,  dubium  est. 


Cf.  Robinson,  Neiiere  bibl.  Forsch. 
p.  418  s.;  G?/enn,  Sainarie  I.  290;  Zeitschr. 
(1.  D.  Pal. -Ver.  XIII.  1890  p.  211  ;  Schuma- 
cher, Across  the  lordan  p.  278  s.  ;  Oliphant, 
Land  of  Gilead  p.  174  (labes  =  Mirijamin)  ; 
D.  Zanecchia,  La  Palestine  d'aujourd'hui 
1899  II.  602.  603;  Buhl,  Alt.  Pal.  1896 
p.  259. 


:;8i 


lABES. 


lABOC,    lEBOC, 


58^2 


2.  laites  (Y2y%    'lâS'.ç),  oppidum   in 

(juo  hahilabaut  cognationcs  scribaiiim 
(1  Pur.  •2,S'l),  qui  inltM-  filios  Saliiia  li-i- 
biis  luda  iillinii  irceiisentiir  et  in  1res 
ramos  dislingiiimUir  seil.  cantîulesalquc 
résonantes  cl  in  lahernaculis  coniiiio- 
i-anles  (Vulf^ala)  seu  in  Thiralliaeos, 
Shiniealliaeos,  Sui'lialliaeos  diclir.); 
iideni  ivreriMilni'  ad  (liiiaeos  ((  T.  liid.  1, 
U))  et  oinii  Uccliahilis  eiindem  piogeni- 
toreni  Clianinialh  (ncn,  Vulgala  Calor) 

habuisse  dicnnlur.  ïolus  lextus  salis 
obscurus  esl.  Vide  s.  vv.  CLNAEl  et  UE- 
CHABITAE. 

3.  labcs  (ysy^,  'lyaG^ç)  noniinatiir  in 

genealofria  luda  1  Par.  4,9  :  Fuit  labes 
inclytus  prae  Iratribus  suis  et  mater 
eius  vocavit  nonien  illius  labes  dicens  : 
Quia  peperi  eum  in  dolore    (25."").  Ad 

nouKMi  iteruni  alludilur  in  voto,  quo  la- 
bes immunitalem  a  dolore  pro  se  a  Deo 
Israël  inipelrat  (4,10).  Ex  textu  non  li- 
quet,  utruni  nexum  habeat  cuni  Cos  (4, 
8),  cuius  vel  filius  vel  fraler  fuisse  a 
nonnullis  putatur  neque  certo  affimari 
potcst  eum  esse  patrem  seu  dominum 
oppidi  labes  'n.  2).  Quomodo  Talmu- 
dici  nomen  labes  explicaverint,  rel'ert 
Buxtorf  (Lex.  cliald.  talnnid.  rabb. 
965.  966). 

4.  labes  (•J;a^    'laSfç},  pater  Sellum 

régis  Israël  (4  Reg.  15,10,  13.14). 
lABIN  {yi\  'Ia6îv),  duo  reges  .\sor. 

1.  Prior  labin  erat  rex  praepotens  et 
caput  foederis,  quo  reges  chananaei  in 
Palaeslina  septemtrionali  et  média  con- 
iuncti  Israelilis  tcrram  promissam  oc- 
cupantibus  resliterimt.  losuc  illos  ad 
aquas  Merom  devicil,  deinde  civitatem 
Asor  captam  incendio  delevit  ac  regem 
gladio  percussit  (los.  11,1-11).  Seil  Aso- 
rilae  urbem  eversam  mox  reaeditica- 
ruiit,  ut  ex  sequenlibus  (n.  2)  elucel. 

2.  Tcmpore  Debborae  aller  erat  la- 
bin, rex  Asor,  ([ui  lotis  viribus  id  age- 
bat,  ut  regiones  jjrogenitori  suo  per  lo- 
sue  ereptas  recuperaret  et  potestab-m 
priorem  restitueret.  is  per  Sisaram  dii- 
cem  mililarem,  qui  in  arce  Harosctli 
genlium  residebat,  Israelitas  polissimum 
seplciulrionalcs    in    servitutem    viginli 


annoi'um  redegil;  babebal  enim  in  excr- 
cilu  suo  nongentns  currus  falcatos 
(liebr.  lei-rcos),  (piibus  ilcbraei  pediles 
resistere  non  valebant.  Etiam  bic  labin 
alios  reges  cliananaeos  Ibedere  iunctos 
babuit.  C.um  eodeni  amicitiam  vel,  si 
mavis,  aliquod  veri  nominis  foedus  inie- 
rat  parva  gens  Maber  Cinaei,  qui  eo 
lempore  liaud  procul  a  Cèdes  Nephlliaii 
tentoiia  fixerai.  Sed  post  insignem  cla- 
dem  Sisarae  a  Debbora  cl  IJarae  inlli- 
l'iam  lilii  Israël  in  dies  fortioi-es  l'acli 
sunt  el  potestalem  labin  paulalim  ad 
mhilum  irdegerunl  (lud.  4,2-24;  5,19; 
Ps.  82[83],10).' 

lABNIA  (n:i%  'lagvTÎp),  urbs  (2  Par. 

26,6)  V.  lAMNIA. 

lABOC.IEBOC  (pi");   'Ia6(i)y,,   laôô/.), 

fluvius  qui  ab  oriente  in  lordanem  in- 
fluit  et  terrain  Galaad,  si  latiore  sensu 
accipilur  (v.  G.^LAAD  4),  mediam  lere 
intersecat.  luxla  ripam  eius  lacob  pa- 
triarcba  eum  angelo  luclans  benedictio- 
nem  ac  nominis  mutai ionem  adeptus  est 
(Gen.  32,22).  Idem  lluvius  ei'at  terminus 
septemtrionalis  Anunonitarum,  quorum 
Unes  antiquitus  inter  lordaiiL'm,  Arno- 
nem,  desertum  orientale  fluviumque  la- 
boc  conlinebantur  (lud.  11,13).  Postea 
vero  Sebon  Amorxiiaeus  totum  hoc  ter- 
rilorium  occupans  Ammonitas  orieutem 
versus  in  desertum  laboc  superioris, 
Moabitas  génère  et  amicitia  eum  Am- 
monitis  coniunctos  meridiem  versus  in 
ripam  Arnonis  sinistram  reieeit;  unde 
illo  lempore  laboc  eral  terminus  inter 
régna  Sebon  régis  llesebon  et  Og  régis 
Basan  (los.  12,2;  lud.  11,22).  Ilaec 
Amorrbaeorum  régna  Moyses  destruxit; 
quodsi  igilur  terminus  orienlalis,  a  quo 
Deus  arma  Israelilarum  probibuil,  in- 
dicantur  lerra  Ammon  et  laboc  toirens 
Num.  21,24;  Deut.  2,37),  inlellegendus 
est  laboc  suiterior  [y<ihr  'Amman},  qui 
propc  urbem  Kabbatb  Ammon  ['.[in- 
mân^  originem  ducens  vallem  desertam 
percurrit,  quam  .Vmmonitae  a  Selion 
Amorrliaeo  antiquis  sedibus  pulsi  inco- 
liMianl.  Inde  etiam  termiiuis  orienlalis 
tribus  (iad'dicilur  esse  laboc  (Dent.  3, 
16)  i.  e.  laboc  superior.  Ex  bis  inlellegi- 
lui'  tjuu  sensu  laboc  l>eul.  3,16  et  los. 


o83 


lABOC,    lEBOC. 


lAGOB. 


12,2  terminus  filiorum  Ammon  vocetur. 
ionien  illi  est  T^ahr  'Amman  iisque  ad 
(.•astellum  QaVat  el-Zerqâ;  ibi  vero  cur- 
sum  suuni,  qui  hucusque  inter  septem- 
trionem  et  orientem  spcctabat,  magis 
magisque  ad  occidentem  intlectit  et  no- 
vum  quoque  nomen  Nahr  el-Zerqà  (flu- 
vius  seu  torrens  caerulcus)  assuniit. 
Brevi  post  a  parte  dextera  recipit  trihu- 
tariuiii  Wftdi  Djerash  (Gerasa)  et  occi- 
dentem petit,  donec  montibus  relictis  ad 
meridiem  vergons  lordani  coniungitur 
prope  pontem  Damiye  et  e  regione  mon- 
tis  Qarn  Sartabe.  Nahr  el-Zerqd  hodie 
séparât  provinciam  meridiei  Belqâ  a 
provincia  septemtrionis  'Adjlân. 

Medio  acvo  laboc  magis  aquilonem 
versus  quaerebatur.  Sed  secundum 
Onom.  Eusebii  [cd.  Lag.  263,80)  laboc 
tluit  inter  Amman  i.  e.  Philadelphiam  et 
Gerasam  (addit  S.  Hieronymus  éd.  Lag. 
130,31  :  in  quarto  eius  miliario)  et  ultra 
procedens  lordani  fluvio  commiscetur. 

Cf.  Chr.  Cellarius,  Notitiae  orbis  anli- 
qui  1.  3.  c.  13,  Leipzig  1806,  H.  p.  650; 
F.  de  Saulcij,  Dict.  des  antiquités  bibl. 
1859,  col.  365;  Biess,  Bibl.  Geogr.  p.  30  et 
Bibel-Atlas  éd.  3  p.  16:  V.  Ancessi,  Atlas 
bibl.  1877  p.  15;  J.  Fahrngruber,  Nach 
Jérusalem  éd.  2  II.  p.  126.  127;  D.  Zanec- 
cliia,  La  Palestine  d'aujourd'hui  1899  II. 
596.  597;  Bîlhl,  AU.  Pal.  1896  p.  121.  122; 
—  Opiniones  erroneas  medio  aevo  praeva- 
lentes  enuineiat  L.  Heidel  apud  YUjouroux, 
Dict.  de  la  Bible  III.  1056-1058. 

lACAN  (1  Par.  1,42)  v.  ACAN  et 
BENEIAACAN. 

lACAN  (Deut.  10,6  Beroth  filiorum 
lacan)  v.  BExNElAACAN. 

lACHAN     C]pv\    'Iwayâv,   A    Ix/.âv), 

princeps  cuiusdam  cognationis  Gad  in 
Basan  (1  Par.  5,13). 

lAGHANAN  v.  lECNAM. 

lACHIN  (^31;  'Ayefv,  'laysfv,  'la/îv). 

1.  Quartus  inter  sex  filios  Simeonis 
Gen.  46,10;  Ex.  6,15),  progenitor  la- 
chinitarum  (Num.  26,12).  Eius  loco  le- 
gitur  1  Par.  4,24   larib    (m%    'I*pf6), 

quod  liaud  dubic  corruptum  est  ex  la- 
chin.  In  enumerationc  Num.  26,12  et 
1  Par.  4,24  lachin  (laribj  est  tertius  in- 


ter quinque  tilios  Simeonis;  omissus 
enim  est  Ahod  tertius  lilius,  l'ortasse 
quia  eius  posterilas  iam  fere  exstincta 
erat. 

2.  Princeps  vigesimae  primae  classis 
sacerdotalis  tempore  Davidis  (1  Par.  24, 
17). 

3.  Sacerdos  post  exsilium  Hierosoly- 
mis  habitans  (1  Par.  9,10;  Neli.  11,10) 
vel  probabilius  familia  sacerdotalis. 

lACHIN  columna  v.  COLUMNAE. 

lACIM  (D''p^  'Iay.£t[/).  1.  Beniaminita 

de  iiliis  Semei  (1  Par.  8,19). 

2.  Princeps  duodecimae  classis  sacer- 
dotalis tempore  Davidis  (1  Par.  24,12). 

lACOB.  1.  lacob  (Ipî^V  'Iaxo'.6),  filius 

Isaac  et  Rebeccae,  quasi  «  plantae  pre- 
hensor  »  dictus,  quod  fratris  Esau  plan- 
tam  manu  tenens  ex  utero  prodierit. 
Porro  Esau  factus  est  venator,  lacob  pa- 
stor;  hic  matri,  ille  patri  carior.  Huic 
prae  fratre  primatus  Gen.  25,23  fuerat 
promissus.  Quod  ipsi  indubie  igitur  erat 
obventurum,  id  fraude  praeripere  stu- 
duit  lacob,  et  ita  infinitis  se  implicuit 
quaestionibus.  Reverlentem  de  vena- 
tione  atque  exhaustum,  ut  sibi  primo- 
geniturae  iura  pro  lentis  edulio  diven- 
deret,  induxit.  Postea  fratris  nomen, 
vocem  pellemque  hirsutam  ementitus, 
hoedulum  ferens  a  Rebecca  venationis 
instar  conditum,  patris  caecutientis  be- 
nedictionem,  quam  primogeniturae  iura 
consequebantur,  furatus  est.  lacobo,  quo 
fratris  iram  evaderet  simulque  uxorem 
suae  stirpis  nancisceretur,  suasit  Re- 
becca, ut  ad  fratrem  Laban  in  Haran 
Mesopotamiae  proficisceretur.  lacob  igi- 
tur in  Bethel  visione  scalac  renovatisque 
divinis  promissionibus  recreatus  venit 
in  Haran.  Gui  Laban  paclus  est,  ut  pro 
septennii  servitio  Racheleni  filiam  acci- 
peret  uxorem.  Verum  nuptiarum  nocte 
Racheli  Lia  supponitur  minus  venusta. 
Alterius  igitur  septennii  suscepto  servi- 
tio optatis  Rachelis  nuptiis  potitur  la- 
cob. Vult  porro  Deus,  ut  qui  fratrem  dece- 
pisset  patrisque  amore  esset  frustratus, 
ipse  et  a  patruo  deciperetur  et  uxorum 
constantem  experiretur  zelotypiam.  Igi- 
tur Lia  peperit  Ruben,  Simeon,  Levi, 
luda.  Racbel  infecunda  sororisque  in- 


585 


lACOB. 


lACOBUS. 


iS(; 


vida  lacobo  Balaiii  concossit  ancillain, 
qiiae  ci  gcniiil  lilius  Dan  et  NepiiUiali. 
Lia  novis  parlubus  se  imparoin  experta, 
concessit  aiiciilam  Zelpliam,  e  qiia  uali 
sunt  (iad  et  Asoi".  Practorea  Uachol  pro 
iiiantirayoris  Riiliea  Liao  ponnisil  uiiiiis 
noctis   concubiluni,  (luo   iiaec  concepil 
Issachar,  et  aliquanlo  posl  Zaltiiloiiem. 
Racliol  tamleni  ;j:('niiil  loscph,  qui  uia- 
tris    impiimis    diieclae    inluitu    lacobo 
semper  exstitit  céleris  liliis  carior.  Ab 
angolo  nionitus,  ut  (post  viginti  annos) 
in  terrain  suani  riîverteretur,  lacob  eu  ni 
Laban  de  merccdo  sox  annovuni  agit, 
deceptus  primum  dcceptorcni  dccipit  at- 
que  cum  pluriinis  gregibus,  uxoribus  et 
liberis  clam  se  suLxkicit.  Racbel  palris 
idola  fuiatur.  Laban  fiigicntes  in  monte 
Galaad  consecutus  ad  res  amice  compo- 
nendas  a  Dec  monctur;  idolis  frustra 
quacsitis  perpetuam  cum  Lacob  pacem 
couslituit,  lumub)  in  memoriam  erecto. 
Cbanaanitidis  linibus  appropinquanti  la- 
cob duo  angclorum  agmina  se  conspi- 
cienda  ofTerunt,  traiecto  vado  laboc  cum 
angelo  luclatur  et  ab  eo  benedictionem 
nanciscitur  novumque  nomen  Israël  (v. 
ISRAËL),  fratri  Esau  reconciliatur,  al- 
taria  exstruit  in  Sicbem  et  in  BetheL 
Prope  Belhlehem  Racbel,  edito  primum 
in  lucem  Beniamino,  moritur  et  sepeli- 
tur.  Patrem  Isaac  prope  Hebron  revisit 
ac  postmodum    cum    Esau    sepuiturae 
dat.  Propter  losepb,  quem  a   fera  dis- 
ccrplum  existimat,  in    summam   deve- 
nit  tristitiam,  allato  nuntio  eum  in  Ae- 
gyplo  honestissimo  loco  vivere  reviviscil. 
Divina  in  Bersabee  confortatus  visione 
in  Aegyptum  proficiscitur,  loscphum  am- 
plectitur,  Pbaraonem  salutal.  Vaticinio, 
quod  lacobaeum  dicitur,  singulorum  ti- 
liorum  aliqua  fata  praenuntiat  nec  ta- 
men  faccre   potest,   quin  praetermisso 
loseph  prinuitum  futuri  temporis  ludae 
attribuât.  Tamen    principatum  et  iura 
primogeniturae  ioseplio  in  Aegypto  exer- 
cenda  paterna  auctoritate  attribuit.  iMo- 
ritur  senex  Li7  annonun,  et  soilemnibus 
in  spclunca  Maciqjela  liouestaLur  oxse- 
(|uiis.  V.  lOSEIMI  1.  Eius  acta  liabes  Gen. 
25,15-;iO,Li.  Ct".  ios.  24,4.  32;  1  l\eg.  12, 
8;  1  Par.  16,17;  luditb  8,13;  Mal.  1,2; 
Matth.  1,2;  Luc.  3,34;  Act.  7;  Rom.  9, 
13;  Hebr.  11,20  s.  Uli   porro  Deus   no- 


men assurnil  <■  Deus  Abraiiam,  Isaac  et 
lacob  'I,  ila  etiam  nomen  "  D(uis  lacob  »  ; 
2  Rog.  23,1  et  in  psalmis  et  propbelis 
passim.  Populus  clectus  dicitur  «  lacob  » 
Num.  23;  Deul.  33,4.  10.  28;  ludilb  13, 
31  et  in  psalmis  et  pnqtbelis  passim; 
IVfqucnlius  tamen  «  filii  lacob  »  vel  «  se- 
men  lacob  .>.  Veritas  bistoriae  lacob 
contirmatur  veritate  actorum  liinc  Abra- 
bac,  illinc  narrât ionis  Exodi  et,  ubi  Ae- 
gyptiorum  res  altingit,  coruni  monu- 
mentis  egregie  illustratur. 
De  puteo  lacob  v.  SICHAR. 

2.  lacob  (  A/./.ci;),  pater  [oannis  ct  avus 
Eupolemi  legati  a  luda  Macb.  Romam 
missi  (1  Macb.  8,17). 

3.  lacob  ('Iaxu)6),  qui  genuit  losepb 
\'iium  Mariae  (Mattb.  1,15.  10);  vides,  v. 
HELI. 

lACOBA    (n2py\.    'Iw/.(x6a'),   unus   ex 

tredecim  principibus  cognationum  Si- 
meon,  qui  tempore  Ezechiac  régis  pasto- 
res  cbananaeos  ex  terra  Gador  expulc- 
runt  (1  Par.  4,36). 

IACOBUS  ('lâ/.oioo;),  nomen  duorum 
apostolorum. 

1.  lacobus,  filius  Zebedaei,  frater  loan- 
nis,  apostolus.  Cum  pater  eius  in  opère 
piscatorio  adbiberet  mercenarios  (Marc. 
1,20)  et  mater  eius,  Salome  (cf.  Mattb. 
27,56  et  Marc.  13,40)  esset  inter  mulie- 
res  «  quae  secutac  cranl  lesum  a  Gali- 
laea  ministrantes  ei  »  (Mallh.  27,05), 
lacobus  ex  familia  erat  salis  opulenta, 
saltem  non  paiipere.  Vocalur  a  lesu  ad 
eius  sequelam  simul  cum  fratre,  quando 
ambo  sinud  cum  Simone  in  stagne  Ge- 
nesaretli  opère  piscatorio  occupati  erant 
(Luc.  5,10).  Cum  enim  post  miraculo- 
sam  piscationem  relia  retkerent,  etiam 
ipsi.  ut  antca  Simon,  vocati  sunt  a  Do- 
mino :  «  Et  reliclo  paire  suo  Zebedaeo 
in  navi  cum  mercenariis  secuti  sunt 
eum  »  (Marc.  1,20;  Mattb.  4,21).  In  albis 
apostolorum  recensetur  secunilo  loco 
(Marc.  3,17),  tertio  (Mattii.  10,3;  Luc.  6, 
14;  AcL  1,13);  in  evaiigeliis  anle  fra- 
trem,  in  Act.  post  eum  ysaltem  secuu 
dum  testes  plerosipie).  Ipse  et  frater 
eius  cum  Peiro  erant  discipuli  maxime 
Domino  familiares;  bi  1res  admilluiitui- 
ad  resuscilatit»nem  tiliae  lairi  (Mair.  :•, 
37),  testes  sunt  Iransligurationis  (Marc. 


387 


lACOBUS. 


lACOBUS, 


t 


9,2;  Matth.  17,1;  Luc.  9,28),  testes  quo- 
que  agoniae  lesu  iu  horto  :  assunipto 
Petro  et  duobus  tiliis  Zebcdaei  coepit 
contristari  et  moestus  esse  (Malth.  26, 
37).  Ipse  et  IVatcr  eius  appellati  sunt  a 
Domino  :  boanerges,  fîlii  tonitrui  (Marc. 
3,17);  ing'cnii  quippe  erant  fervidioris; 
nani  cum  Saniaritani  Icsiim,  quia  faciès 
eius  erat  euntis  in  lerusaleni,  non  rcci- 
perent  hospitio,  dixeriint  ad  Dominuni  : 
Domine,  vis  ut  ignis  descendat  de  caelo 
et  consumât  illos  (Luc.  9,54)?  Ab  iis  in- 
citata  mater  petit  a  Domino  :  die  ut  se- 
deant  hi  duo  filii  mei  unus  ad  dexteram, 
aller  ad  sinislram  in  regno  tuo  (cf.  Marc. 
10,35  et  Mattb.  20,20).  Ibi  praedixit  eis 
Dominus  fore,  ut  calicem  passionis  bi- 
berent.  Atque  lacobus  primus  est  apo- 
stolorum  qui  mortem  Christi  causa 
obiit;  Herodes  enim  Agrippa  occidit  la- 
cobum  fratrem  loannis  gladio  (Act.  12, 
2).  Vocari  quoque  solet  lacobus  maior, 
ut  disting'uatur  ab  altero  lacobo  qui  mi- 
nor  dicitur  (Marc.  15,40). 

S.  lacobum  maiorem  praedicasse  in 
Hispania  excludi  videtur  tum  sententiis 
illis  quas  scribit  Paulus  Rom.  15,20-24 
tum  ratione  chronologica,  quoniam  Hie- 
rosolymis  iam  anno  circiter  44  p.  Chr. 
martyrium  passus  est.  Ceterum  vide 
Acta  Sanctorum,  lulii  t.  VL  (1729)  p.  73- 
114;  Gams,  Kirchengesch.  von  Spanien, 
Regensburg  1862;  sed  cf.  etiam  Fidel 
Fila  in  Revista  mensual  :  Razôn  y  Fe, 
Madrid  1901  L  p.  70  ss.  200  ss.  306  ss.  ; 
1902  IL  p.  35  ss.  178  ss.;  1902  IIL 
p.  49  ss.  314  ss.  475  ss. 

2.  lacobus,  filius  Alphaei  et  Mariae, 
sororis  (seu  cognatae)  matris  lesu,  co- 
gnominatus  minor,  ô  tjii/.p6ç,  apostolus, 
frater  Domini.  Praeprimis,  cum  agite- 
tur  quaestio,  sintne  duo  vel  très  lacobi 
distinguendi,  bene  oportet  attendere,  a 
Paulo  clarissime  lacobum  fratrem  Do 
mini  adnumei^ari  apostolis  sensu  stricto. 
Nani,  ut  se  verum  esse  apostolum  pro- 
be!, scribit  inter  alia,  ne  videatur  ab 
bominibus  edoctus  esse  :  neque  veni  le- 
rosolymam  ad  anlecessores  meos  apo- 
stolos  (Tipb;  Touç  Ttpb  è[i.ou  à-oaré^^ouç),  sed 
abii  in  Arabiam...deinde  post  annos  très 
veni  lerosolymam  videre  Petrum  ;  alium 
autem  Apostolorum  non  vidi  nisi  la- 
cobum fratrem  Domini  (Gai.  1,17-19).  Si 


apostolus  latiore  sensu  intellegcretur, 
asserlio  apostoli  esset  falsa;  nam  vidit 
in  urbe  etiam  Barnabam,  a  quo  ad  apo- 
stolos  est  ductus,  et  Barnabas  erat  sensu 
latiore  apostolus  (Act.  14,4.  13)  et  ante 
Paul u m  ad  apostolalum  vocatus.  Pariter 
elucet  ex  modo  narrandi  et  Pauli  et  Lu- 
cae,  eos  nullo  modo  très,  sed  solum 
duos  lacobos  agnoscere.  Postquam  enim 
lacobus  frater  loannis  ab  Herode  occi- 
sus  est,  iidem  qui  ante  eius  mortem  se- 
dulo  addiderunt  epitheton  ad  certum 
lacobum  designandum,  iam  scribunt  de 
lacobo  sine  ulla  ulteriore  designatione. 
Ita  Paulus  Gai.  1,19  nominal  lacobum 
fratrem  Domini,  quia  eo  tempore  etiam 
aller  lacobus  frater  loannis  superstes 
erat;  sed  Gai.  2,9.  12  lacobum  solum 
scribit,  quia  eo  tempore  aller  iam  erat 
ab  Herode  occisus.  Eodem  modo  scribit 
Lucas;  postquam  enim  narravit,  laco- 
bum fratrem  loannis  esse  occisum  gla- 
dio (Act.  12,2),  in  subsequentibus  refert 
de  Lacobo  sine  ulteriore  designatione 
12,17;  15,13;  21,18;  id  quod  non  fecis- 
sent,  si  duo  lacobi  fidelibus  noti  fuis- 
sent. 

Pater  igitur  eius  est  Alphaeus  (Matth. 
10,3;  Marc.  3,18;  Luc.  6,15);  mater  eius 
Maria  (Marc.  15,40)  quae  loan.  19,25 
vocatur  :  soror  matris  lesu.  Maria  Cleo- 
phae  vel  potius  î)  tou  KXw;tà,  vel  ut  alii 
codices  habent  KXo7:a.  Iam  Alphaeus  et 
KIopas  facile  ad  unum  nomen  isSn  re- 
ducuntur,  quia  littera  n  ab  aliis  durius, 
lenius  ab  aliis  pronunliabatur;  vide  s. 
V.  ALPHAEUS  2.  losephum  fratrem  CIo- 
phae  fuisse  referunt  Hegesippus  (apud 
Eus.  H.  e.  3,1 1)  et  Epiphanius  (Haer.  78, 
7).  Iste  lacobus,  frater  Domini,  cogno- 
minabatur  ô  [i.txp6ç,  minor  (Marc.  15,40) 
eratque  frater  ludac  vel  Thaddaei  (lu- 
das  1),  quocum  in  albis  apostolorum  in 
ultime  quaternione  recensetur  (Matth.  . 
10,3;  Marc.  3,18;  Luc.  6,16;  Act.  1,13 
ludas  lacobi,  scil.  frater).  Dominus  eum 
peculiari  apparitione  post  resurrectio- 
nem  dignatus  est  (1  Cor.  15,7).  Eum  vi- 
dit Paulus  (Gai.  1,19);  in  concilie  Apo- 
stolorum proposuit  moduni  quo  facilius 
ludaeochristiani  cum  ethnicochristianis 
vitae  communis  consuetudincm  inire 
possent  (Act.  15,13-21).  Ipse  et  Ccphas 


oH\) 


lACOBlS. 


lADON. 


590 


fl  loannes  eraiil  etiam  apiul  liidaizanlcs 
oî  ooxouvTe;,  et  oî  ooxoùvte;  «riuXot  sTvai 
(Cîal.  2,2.  y  ;  iinino  iudaizanles  ad  ci  us 
auclorilaloiii  provocassc  videnlur  (et'. 
(ial.  2,12  ,  aain  propler  eos  qui  a  larolto 
(àr.à  'laxiioou)  oiant,  Pctrus  liincus  eos 
se  sulttraxit  a  mensa  cthnitocliristiano- 
rum.  Erat  episcopu^;  hierosolyniitaïuis 
pcr  aunos  triginla;  Ananus  poulilox 
post  Festi  procuratoris  inorliMU  et  anto 
Alhini  succossoris  advontum  "  opporlu- 
iium  sibi  leiupus  adesso  ralus  syiiodrio 
coaclo  lacobuin  Iratroin  illius  Icsu  qui 
dicebalur  Cbrislus,  cum  iioimullis  aliis 
velut  legis  violalae  rcos  accusavil  sla- 
linique  lapidaudos  Iradidit  »  [Flav.  Io$. 
Ant.  XX.  9,1).  Aliquantum  aliter  eius 
martyrium  rel'ert  Hegesippus  (apud  Eii- 
seb.  Hisl.  occl.  2,23). 

Idem  apostolus  lacobus  scripsit  epi- 
slulam  «  duodeoim  tribubus  quac  sunt 
in  dispersione  ».  Epislulam  ilaque  dirigi 
ad  Cliristianos  extra  Palaeslinam  de- 
rentes,  ipsa  voce  h  ttj  o'.aaTcopà  indicatur. 
Dirigi  autem  ad  Chrislifideles,  non  ad 
ludaeos  infidèles  (ut  aliqui  pulabant) 
elucet  ex  eo,  quod  adhortatio  fit  non  ad 
fidem  suscipiendam,  sed  ad  fidem  iani 
susceptam  operibus  et  vita  saneta  de- 
monstiandain  et  exhibendam;  adnionen- 
tur  ad  rerÂu/n audiendum  ;  iubonturpres- 
byteros  ecclesiae  advocare  (1,23;  5,14). 
At  controvertitur,  sitne  epistula  directa 
ad  ludaeochristianos  i.  e.  ad  ecclesias 
quaruni  longe  maxima  pars  ex  ludaeis 
constabat,  vel  ad  onines  Cbrislianos  qui 
soli  verunipopulum  Dei  constituunt,  sed 
ita,  ut  pro  auctoritate  qua  lacobus  apud 
ludaeochristianos  poUebat  proxime  hos 
ob  oculos  habuerit.  l*ro  priorc  sententia 
cf.  Al.  Schaefer,  Einleitung  p.  304;  pro 
altéra  Comely,  Introd.  III.  p.  651.  Ubi 
vero  illae  ecclesiae  quaerendae  sunt? 
r.um  in  epistula  certi  cpiidam  defectus 
reprebendanlur,  pauperes  certo  modo 
contcmni,  munusdocendi  avidius  appeli 
etc.,  non  possunt  oinnes  ecclt^siae  intel- 
Icgi.  Cogitalum  est  de  ecclesiis  Syriae, 
Phoeniciae,  Asiae  minoris.  Quando  epi- 
stula scripta  sit,  cuui  alia  desint,  ex  eius 
argumente  coniicieadum  est.  Cuni  gra- 
ves defectus  repiehcndantur,  ad  prinuim 
Icmpus  suscepti  cvangelii  epistula  certe 
non  erit  refcrenda.  Ex  altéra  parle  niliil 


occurrit  in  epistula  (juo  nccesse  essel 
cani  dici  scriptam  post  annuni  tJO-01. 

lADA  (711,   laZie,  'Ii5ou5(i),ftliusOnain 

et  Iratei'  Sernei  in  genealogia  lerameel 
priiuogeniti  Hcsrondestirpe  Iuda(I  Par. 
2,28.  32;. 

lADAIA  V.  II).\IA  I. 

lADASON  ('Vodta;:/);)  est  nomen  flu- 
vii,  cuius  accolae  una  cum  accolis  Eu- 
phratis  et  Tigridis  a  rege  Assyriorum 
Nabucbodonosor  (Asurbanipal)  ad  arma 
vocabantur,  ut  contra  Arpbaxad  regem 
Medorum  (v.  ARPHAXAD  2;  pugnarenl 
iludilh  1,6).  Qualis  lluvius  ladason  sit, 
incertum  est.  Ilaud  dubie  Hydaspes  in 
India,  notissimus  ille  tributarius  Indi, 
nimium  abest,  quam  ut  in  quaestionem 
venire  possit.  Syrus  vertit  Ulai  (iSlN); 

quodsi  in  textu  primigenio  legebatur 
Ulai,  inlellegendus  erit  lluvius  Eulaeus 
auctorum  classicorum,  de  quo  s.  v. 
ULAI. 

lADDO    {ii\    'laooaO,  filius  Zacha- 

riae,  princeps  tribus  Manasse  ad  orien- 
tem  lordanis  tcmpore  Davidis  i,l  Par.  27, 
21). 

lADIAS   /nnn',  'laoîa?),    cognomi- 

natus  iMeronathites  i.  e.  de  oppido  ^le- 
ronoth  (v.  MERO.NATHITES),  a  Davide 
super  asinos  constitutus  (1  Par.  2", 30). 

lADIEL,  lADIHEL  Ôh'J1-1;  'lotr.X, 

'icôir;).,  'laôcTjX  .  1.  Princeps  cognationum 
benianiiniticarum,  ex  quibus  tempore 
Davidis  numerabantur  17200  viri  fortis- 
simi  (1  Par.  7,6.  10.  11).  Recensctur  in 
V.  6  tertius  inter  très  filios  Beniamin, 
unde  interprètes  multi  probabile  habent 
eundeni  esse,  qui  (ien.  40,21  et  Num.  26, 
38  Asbcl  vocatur  (v.  ASHEL);  sed  for- 
tasse  propler  numerosam  stirpem  no- 
stro  loco  tilius  Beniamin  vocatur,  etsi  so- 
lum  ex  eius  posleris  fuit. 

2.  Lcvila  de  (iliis  Core,  ianitor  teni- 
pore  Davidis  (i  Par.  26.2). 

Alios  vii'os  ciusdem  nomiuis  hebr. 
vide  s.  v.  lEDIIIEL. 

lADON  ("lili.  LXX  omitl.),  cognoini- 
nalus  Meronathitcs  (vide  s.  v.\  vir  qui 


591 


lADON. 


lAUIEL. 


592 


cum  viris  do  Gabaoïi  et  Maspha  Nehe- 
miam  adiuvit  in  mûris  lerusalem  ex- 
struendis  (Neli.  3,7 1. 

lAGUR  (1U1,  'Aawp,  A  'layoûp),  urhs 

in  meridiana  plaga  tribus  luda  dos.  la, 
21  ).  Est  ignota. 

lAHADDAI  (nni,   in    pausa   iini; 

'Aooat,  B  'I/iaoij,  A  'laoaQ,  vir  in  genealo- 
gia  Calcb  filii  Hesron  (1  Par.  2,47;  cf. 
Sel.  Baer  ad  h.  1.).  Quo  vinculo  cum  bac 
genealogia    connectatur,  non   apparet. 

lAHALA  (nSy%     'kXTJX),    unus    de 

servis  Salomonis,  cuius  posteri  duce 
Zorobabel  ex  captivitate  redierunt  (Neb. 
7,58).  Idem   Esdr.   2,b6    scribitur    lala 

lAHATH  :r\n^).  1.  Filins  Lobni  fi- 
lii Gersom  filii  Levi  (1  Par.  6,20[5]  ;  LXX 
làO),  unus  ex  maioribus  Asaph  (6,43 
[28]  ;  Vulg.  leth,  LXX  ~H/ai. 

2.  Filius  Raia  filii  Sobal  in  genealo- 
gialuda  [\  Par.  4,2;  LXX  "M). 

3.  Levita,  filius  Salemotb  de  stirpe 
Caath,  tempore  Davidis  (i  Par.  24,22; 
LXX  'IvctG). 

4.  Levita  ex  familia  Merari,  unus  ex 
praepositis  operantium,  cum  losias  rex 
templum  instauraret  (2  Par.  34,12;  LXJÎ 
'lé). 

Idem  nomen  liebr.  gerit,  qui  in  Vul- 
gata  1   Par.  23,10.  11  scribitur  Lebeth. 

lAHAZIEL  (Sxnni).  1.  Levita  filius 

Hebron  filii  Gaath  (1  Par.  23,19;  LXX 
'OÇiTi'X).  Eiusdem  nomen  ilerum  legitur 
1  Par.  24,23  (LXX  'laarî),  quo  loco  de 
classibus  levitarum  tempore  Davidis 
sermo  est;  de  corruptione  huius  textus 
vide  s.  V.  HEBRON  1. 

2.  Filius  Zacbariae  et  levita  de  génère 
Asaph,  propbeta  qui  spiritu  Domini  re- 
pletus  regem  losaphat  adbortatus  est  ad 
proelium  contra  Ammonitas,  Moabitas, 
Edomitas  confidenter  subeundum  (2  Par. 
20,14;  LXX  'CXtrj):).  De  isto  proelio  vide 
s.  v.  BENEDICTIONIS  VALLIS  in  vol. 
I.  col.  60G-7.  Genealogia  lahaziel  1.  c. 
reducitur  usque  ad  Mathaniam  de  filiis 
Asaph  :  filius  Zacbariae  filii  Banaiae,  fi- 
lii Ichiel  filii  Mathaniae  levitae  de  filiis 
Asaph;  hic  Mathanias  distinguendus  est 


aMatbania  levita  actatis  davidicacfl  Par. 
25,4.  16),quippc  qui  fuerit  filius  Heman; 
sed  fortasse  idem  est  ac  Nathanias  de 
filiis  Asaph  levita  davidicus  (1  Par.  25, 
2.  12),  siquidem  C  et  :  facile  commutari 
poterant. 

Idem  nomen  hebr,  gerunt  lEHEZIEL, 
lAZIEL,  EZECHIEL  (Esdr.  8,5i;  vide 
s.  vv. 

lAHEL  (Sp,  'la^i?^),  uxor  Haber  Ci- 

naei.  Hacc  Sisaram  ducem  miUtarem 
labin  régis  Asor  a  Debbora  et  Barac 
devictum,  cum  fugiens  ad  tabernacula 
Haber  Ginaei  pervenisset,  hospitio  cxce- 
pit;  erat  enim  Haber  focdere  iunctus 
cum  labin.  Ubi  primum  autem  Sisara 
nihil  adversi  suspicans  somno  se  dédit, 
label  clavum  tabernaculi,  quo  vêla  ex- 
tensa  firmabantur,  assumpsit  malleoque 
per  tempora  in  cerebrum  dormientis 
defixit  (lud.  4,17-22).  —  Eadem  est  la- 
bel in  cantico  Debborae  5,6  nouûnata, 
non  ignotus  quidam  index  label,  ut  ali- 
qui  volunl.  Eius  facinus  celebratur  in 
cantico  Debborae  5,24-27  :  «  Benedicla 
inter  mulieres  label  uxor  Haber  Ginaei 
et  benedicatur  in  tabernaculo  suo...  » 
Quaestioni,  iustenc  intcremerit  label  Si- 
saram, respondet  F.deEummelauer,  ad 
4,17  :  «  celebrari  lahelem  primum,  quod 
fuerit  instrumentum  divinae  providen- 
tiae  et  implendi  vaticinii  4,9;  secundo 
quod  suo  facinore  insigne  Hebraeis  be- 
neficium  contulerit,  quo  abunde  fuerat 
promerita,  ut  bona  quaeque  illi  Hebraei 
apprecarentur;  utrum  vero  in  eo  faci- 
nore peccaverit,  Scriptura  non  dirimit. 
Potuit  sane  peccato  carore,  vel  quod 
foedus  cum  labin  fuerit  coactum,  non 
voluntarium,  vel  quod  ipsa  instinctu 
egerit  divino,  vel  quod  innocenter  puta- 
verit  sibi  licere,  quod  re  nefas  erat». 

lAHELEL  (SnShi),  tertius  filius  Za- 

bulon  (Gen.  46,14;  LXX  'A/orîX);  idem 
Num.  26,26  scribitur  in  Vulgata  lalel 
(LXX  AXXri'X),  progenitor  familiac  laleli- 
tarum. 

lAHIEL  (SN1^^  'Is'.MX).  l.  Unus  ex 

levitis,  qui  in  nablis  arcana  cantabant, 
cum  arca  de  domo  Obededom  in  mon- 
tem  Sion  transferretur(l  Par.  15,18.20); 


503 


lAIIIEL. 


lAIR. 


:?,)\ 


idoiii  coram  ;irra  Doniiai  cdiislitiilus  est 
in  iiiinisleriuiii  (16,5). 

2.  1, évita  do  sUrpe  derson,  priuceps 
liiioriim  F.ocdan  tcinpore  Davidis  (I  Par. 
23,8),  tliosauris  ddiiiiis  Domini  pracposi- 
liis  (-20,8);  l'iiis  l'aiiiilia  'H'>,  -Jl.  22  voca- 
Uir  li'iiioli  i.  c.  Icliiclitaiiiin. 

3.  laiiiel  liliiis  llat^liamoiii  (vide  s.  v.) 
eral  cum  liliis  régis  David  (1  Par.  27,32), 
quod  inlerprclanlur  :  erat  magislcr, 
praeceplor  liliorum  régis. 

4.  Umis  ex  liliis  losaphat  régis  Iiida, 
(|UOs  lorani  priniogenilus  losaphat  huius- 
tliie  succossor  occidit  (2  Par.  21,2). 

5.  et  6.  Duo  Icvitae  tempore  Ezcchiae 
régis  (2  Par.  20,14;  31,13). 

7.  llniis  e\  principibus  donius  Domini 
tempore  losiae  régis  (2  Par.  3a, 8). 

8.  Pater  Obedia  Babylone  i^eversi  cum 
218  viris  (Esdr.  8,9). 

De  aliis  viris  eiusdem  nominis  hehr. 
V.  lEHIEL  11;  de  alio  quodani  lahiel 
(Viilg.)  V.  lEHIEL  7. 

lAIR  (1"i»S'\  Taip).   1.  Bellator  prae- 

clarus,  lilius  Segub;  Segub  autem  pa- 
Irem  habebat  Hcsron  tilium  Phares  tilii 
luda,  matrem  autem  tiUam  Machir  tilii 
Manasse  ;  unde  etiam  lilius  Manasse  ap- 
pellatur  (Num.  32,41;  Deut.  3,14;  los. 
13,30;  1  Par.  2,21-23  ;  3  Reg.  4,13).  Maxi- 
mam  gloriam  lair  sibi  acquisivit  in  oc- 
cupatione  lerrae  promissae;  etenim  ut 
ex  textibus  allatis  colligitur,  viginti  très 
civitates  in  Galaad  cepit  cisque  nomen 
Havoth  lair  (n^n  viculos)imposuit,quae 

nomcn  hoc  etiam  aetate  ludicura  (lud. 
10,3-5)  et  Uegum  retinuerunt;  praeterea 
in  Argob  tractu  regionis  Basan  alias 
sexaginta  urbes  expugnavit  mûris,  por- 
tis,  vectibus  munitas,  ([uibus  nomen 
idem  Havoth  lair  vel  Basan  Havoth  lair 
impositum  est,  sed  mox  disparuit;  bis 
cnim  civilatibus  Argob  vel  Basan  nomen 
Havoth  lair  nonnisi  Deut.  3,14  et  los.  13, 
30  tiibuitur,  aliis  vero  locis  supra  cita- 
lis  idem  nomen  ad  urbes  (ialaad  refer- 
tur.  Plura  de  lud.  10,3-5  vide  infra  sub 
2.  —  iSomcn  llaroth  lair  i.  e.  pagi  seu 
viculi  lair  |»er  iocum  istis  urbibus  mii- 
nilis  impositum  esse  censetur,  cpio  lair 
bclialor  fortissimus  bostibus  devit-.tis  il- 
luderet.  Inler  posb'r-os  buius    laii'  l'or- 


tassc  reconsendus  est  Ira  lairites  saccr- 
(ios  David  (2  Reg.  20,26),  si  sacerdos 
Cjns  —  minister,  administrator)  latioro 

illo  sensu  sumitui',  quo  2  Reg.  8,18  etiam 
tilii  David  sacerdotes  vocanlur. 

2.  lair  (ialaadiles,  qui  Israël  per  22 
annos  iudicavit  et  seiniltus  est  in  Oa- 
mon  (lud.  10,3-5)  ;  is  habebat  triginta 
lilios,  qui  super  triginla  pullos  asina- 
rum  equitare  solel)anl  i.  e.  uobiliorum 
ritu  in  publicum  procedebant  et  prin- 
cipes crant  triginta  civitatum  in  teira 
Galaad,  quae  (Vulgata  addit  :  ex  noiuino 
cius)  sunl  appellalae  Havoth  lair  i.  e. 
oppidalair.  Notandum  est  in  lextu  bebr. 
non  asseri  eas  urbes  nomen  a  indice 
lair  traxisse;  si  vero  assereretur  (cf. 
textum  Vulgatae),  dicendumestex  1  Par. 
2,23  oppida  illa  non  sempcr  in  Israeli- 
tarum  polestate  mansisse,  recuperatis 
autem  a  iudicc  lair  pristinum  nomen  , 
restitutum  esse.  Nihil  sane  impedit  quo-  § 
minus  nomen  Havoth  lair  fuerit  monu-  '- 
mentum  duorum  lair  longo  intericcto 
tempore  ibidem  imperanlium,  pracser- 
lim  siturbatis  ilhs  temporibus  pristinum 
nomen  pro  aliquo  tempore  oblivioni  da- 
tum  fuerit.  —  Altéra  difhcultas  in  nu- 
méro 30  urbium  di^prehenditur,  dum 
antiquioriste  lair  Manassita  solummodo 
viginti  très  urbes  in  Galaad  cepisse  (1 
Par.  2,22)  et  Havoth  lair  appellassc  le- 
gitur.  Sed  nihil  obstat,  quominus  nume- 
rtis  viginti  trium  urbium  decurrente 
tempore  usque  ad  triginta  excreverit, 
praesertini  si  etiam  index  lair  aliqnas 
ipse  cepit  et  addidit  ;  praeterea  Galaad 
interduni  latissimo  sensu  totam  transior- 
danicam  désignât,  unde  lair  index,  cum 
pro  30  hliis  triginta  urbes  eligeret,  istis 
23  «  Havoth  lair  in  Galaad  »  oppida  ali- 
qua  de  Havoth  lair  in  Basan  (Argob)  ad- 
didisse  supponi  potest,  ut  numerum  30 
coinplerct.  —  Ceterum  de  Havoth  lair 
cf.  Comeli/,  Introd.  H  n.  24  et  26;  F.  ih' 
Uummeluuer  ad  lud.  10,4. 

3.  lair  ("1"'!;^)  pater  Elchanan  herois; 
pro  :  Elchanan  lilius  lair  Vulgala  legil  : 
Adeodatus  lilius  Sallus.  Y.  ADKODATIS 
et  EI.GllANAN  1. 

4.  Beniaminila  de  slirpe  Gàs,  paler 
Mardocliaei  vEsIber  2,5;  11,2;  lAX  2.5 
^laîpou). 


595 


lAIRITES. 


lAMNIA. 


596 


lAIRITES  V.  IRA  1. 

lAIRUS  ('Idtsipoç,  forma  graeca  no- 
minis  hebr.  liNt),  cuius  fUiam  lesus  a 

mortiiis  resuscitavit,  vocatur  Matth.  9,18 
princeps  unus,  Marc.  5,22  quidam  de 
archis}nagogis,Liic.  8,41  princeps  syna- 
gogae  scil.  in  Capharnaum,  ut  ex  con- 
lextu  elucet.  Archisynagogus  appellaiur 
tum  is  qui  toti  synagogae  praeest  tum 
etiam  is  qui  inter  primores  totius  coelus 
ad  consilium  praesidis  pertinet.  Cum 
igitur  lairus  fuerit  unus  de  arcliisyna- 
gogis,  admittendum  erit  aut  plures  in 
Capharnaum  synagogas  fuisse  aut  lai- 
rum  fuisse  unum  de  primoribus  et  con- 
siliai'iis.  Cf.  Knabenbauer  ad  Marc.  .^,22. 

ÎALA  V.  lAHALA. 

lALALEEL     (SkS^H"';     'Vko:€k-/i\,     A 

"laXXrj'X),  pater  Azariae  levitae  de  slirpe 
Merari  tempore  Ezechiae  régis  (2  Par. 
29,12).  Idem  nomen  hebr.  gerit  lALE- 
LEEL. 

lALEL,  lALELITAE  v.  lAHELEL. 

IAL.ELEEL  ("iNb-'n%  Yz(zir\\),  vir  in 

genealogia  luda,  cuius  quattuor  filii 
enumerantur  (1  Par.  4,16);  quo  vinculo 
cum  genealogia  luda  connectatur,  ex 
texUi  non  liquet. 

lALON  CjiSi,  'l3t[j.wv,  A  'laXtivi,  filius 

Ezra  ex  posteris  luda  (1  Par.  4,17). 

lAMBHI  ('Ia(x6p().  Brevi  post  mortem 
ludac  Machabaci  exierunt  filii  lambri  ex 
Madaba  (ad  orientem  maris  Morlui  su- 
perioris  sita)  et  comprehenderunt  loan- 
nemMach.,  qui  in  terram  transiordani- 
cam  properabat,  ut  senes,  muheres, 
pueros  omnesque  res  ludaeorum  apud 
Nabatacos  in  tuto  collocaret  ;  sanguinem 
loannis  ulti  sunt  eius  fratres  lonathas 
et  Simon,  qui  ex  insidiis  in  filios  lam- 
bri, dum  nuptiali  comilatu  sponsam 
ducunt,  irruerunt,  multos  occiderunt, 
alios  fugarunt,  spolia  acceporunt  (1  Mach. 
9,36-41).  Nominis  lectiones  sunt  variae 
in  codicibus  :  'lat^SpEiv,  'AjjiSpf,  'A[jL6poi, 
apud  Syrum  :  Ambri,  apud  Flav.  lose- 
phum  (Ant.  XIII.  1,2)  :  ot  'A[xapa(oj  Ttatôsc. 
Ex  his  lectio  'AaSpî  utgenuina  probatur. 
Verum  eius  nominis  gens  nobis  non  inno- 
^escit.  Aliqui  {Drusius,  Michaelis,  Grimm 


ad  h.  1.)  coniiciunt  in  texlu  hebr.  ad- 
fuisse  i"i)2N  ij^  et  posteros  Amorrhaeo- 

rum  designari,  qui  antiquitus  in  Madaba 
seu  Medaba  habitaverant  (cf.  Num.  21, 
30);  alii  hanc  coniecturam  reiiciunt 
{Kell,  Kautzsch). 

lAMIN  (]1C;  'laaEtv,  'la[Jc([i.,  'lafjifv). 

1.  Filius  secundus  Sinieon  et  progeni- 
tor  familiae  laminitarum  (Gen.  46,10; 
Ex.  6,15;  Aum.  26,12;  1  Par.  4,24). 

2.  Vir  de  tribu  luda  et  de  génère 
Hesron,  secundus  filius  Ram  filii  lera- 
meel  (1  Par.  2,27). 

3.  Unus  ex  levitis,  qui  Esdrae  et  Ne- 
hemiae  assistebant  et  sih^.ntium  facie- 
baiit  in  populo  ad  audiendam  legeni 
(Neh.  8,7;  LXX  omilt.  eius  nomen). 

lAMNEv.  lEMNA  1. 

lAMNIA  ('Iâ|j.v£ia,  'Ià[AVta)  in  libris 
Machabaeorum  est  cadem  urbs,  quae 
los.  13,11  lebneel  (SnJ2\  AsSvti),  2  Par. 

26,6    labnia  (nJ2i,  'Ia6v7)'p),   ludilh  2,28 

'leavaa  appellatur.  Recensetur  in  ter- 
mino  septemtrionali  tribus  luda  inter 
montem  Baala  et  mare  Medilerraneuni 
(lo.s.  15,11).  Merito  dubitatur,  num  un- 
quam  a  tribu  luda  occupata  fuerit;  Fla- 
vius losephus  (Ant.  V.  1,22)  eam  Danitis 
attribuit  et  idem  implicite  indicatur  los. 
19,43,  quia  Accaron  lamniae  vicina, 
sed  a  mari  remotior  Danitis  a  luda 
concessa  est,  ergo  etiam  lamnia.  In 
historia  tribus  Dan  dixlmus  planitiem 
maritimam  Danitarum  primum  ab 
Amorrhaeis,  dcinde  a  PhilisLhaeis  occu- 
patam  esse;  cum  his  congruit  quod  2 
Par.  26,6  legimus  urbem  ab  Ozia  rege 
luda  Philisthaeis  ereptam  eiusque  mu- 
res destructos  esse.  Eadem  enumeratur 
inter  urbes,  quae  appropinquantc  Holo- 
ferne  terrore  perculsae  sunt  (ludith  2,28 
LXX).  Aetate  machabaica  erat  urbs 
munita.  ludas  Mach.  post  victoriam  apud 
Emmaus  reportatam  Syros  lamniam 
usquc  persecutus  est  (1  Mach.  4,15)  et 
brevi  tempore  post  purificationem  tem- 
pli  impetu  nocturno  lamniam  cepit  eius- 
que portum  cum  navibus  succendit,  ita 
ut  lumen  ignis  Hierosolymis  a  stadiis 
240  appareret  (2  Mach.'  12,8.  9.  40). 
Neque  tamen  urbs  in  possessionem  lu- 


597 


lAMMA. 


tlacoriiiii  Iransiil  (1  Much.  o,;i8;  10,09; 
lo,40);  oorrijicndus  itaquc  vidolur  Fla- 
vius loseplms  assereiis  cani  a  Siniono 
Mach.  captaiu  esse  (Ant.  XIII.  0,7;  Bell. 
iud.  1.  2, '2).  Scd  rej^naiitr  Aii-xandio  lan- 
iiaeo  (104-78)  Iiidai'is  parobal  (Aiit.  XHI. 
15,4).  UUoriora  eius  lata  nai-ranliii- Aiit. 
XIV.  4,4;  XVII.  8,1;  il, a;  XVIII.  -2.2; 
6,3;  Bell.  iud.  I.  7,7;  8,4;  II.  0,3;  9,1. 
l)(>scribilur  modo  ut  lU'hs  inaritima 
(Anl.  XIII.  15,4),  modo  ul  medilorranoa 
(Anl.  XiV.  4,4;  Bell.  iud.  I.  7,7;.  Lon- 
giorc  inlervallo  a  lilorc  distabal,  sed 
bonum  porluin  habebat  (Ptolem.  V.  10, 
2.0  [et/.  MuUer-Fischer  V6,2.  5];  Plin. 
V.  13,09  :  lanuicae  duae,  altéra  intus). 
Portus  ille  apud  Latinos  vocabalur  Maju- 
mas  lamniae  (cf.  Majumas  Ascalonis, 
Gazae),  bodie  Mhiet  Hûbhi  paulo  inl'ra 
ostium  Nahr  Riibhi.  Urbi  medileri-aneae 
respondct  vicus  Yebna  tum  quoad  no- 
mea,  tum  quoad  silum;  dislabat  enim 
lamnia  12  mil.  pass.  a  Diospoli  seu 
Lydda  et  20  mil.  pass.  ab  Ascalono 
(Itiner.  Antonini),  12  mil.  pass.  a  loppe, 
10  mil.  pass.  ab  Azoto,  22  mil.  pass.  ab 
Ascalono  (Tabul.  Peuting.).  Notandum 
denique  est  distantiam  240  stadiorum 
inter  portum  lamniae  et  urbem  lerusa- 
lem  (2  Mach.  12,9'  esse  iusto  minorem; 
Relandns  (Palaestina  p.  430)  legi  vult 
340  stadia,  sed  Guérln  hune  numeruni 
reducit  ad  280  stadia. 

Cf.  generatim  Reland,  Palaestina  823  s.; 
Raumer.  Palaestina  p.  203  s.;  Ritter,  Erd- 
kunde  XVI.  125  ss.;  Tobler,  Drille  Wande- 
riing  p.  20-25;  Guc'rin,  Judée  11.  53-65; 
Survey  of  West.  Pal.  Mem.  11.  iI4.  441- 
443;  Guy  le  Strange,  Palestine  under  the 
iloslems  p.  553;  Clermonl-Gunncau,  Ar- 
chaeol.  Researches  in  Palestine  II.  (189fi) 
p.  167-184;  Sc/iiirer,  Geschiciite  des  jùdi- 
schen  Volkes  éd.  3  il.  p.  98-99;  IS'eiihauer, 
Géogr.  du  Talniud  p.  73-76;  Bu/il,  Alt.  Pal. 
1896  p.  188;  Fahnujruber.  Nach  Jérusalem 
éd.  2  II.  121;  D.  Zaneccfiia,  La  Palestine 
d'aujourd'luii  1899  11.  310-312;  Liérin  de 
llamme.  Terre  Sainte  éd.  i  11.  p.  237  ss.  ; 
Itinerariuin  Antonini  Augusti  et  Hieros.  éd. 
Parlheij  et  Pinder  1848  p.  69. 

lAMNOR  (ludilh  8,1;  l.W  omitt.), 
uniis  t'\  iiiaioribus  luditli. 

lAMRA  (,-nn%  'I[Aap»5},  quiulus  lilius 

Suplia  (le  tribu  Aser    1  Pai'.  7,30). 


lANITOR,  598 

lAMUEL  iSn^CI,  'h(JLou7;X),  lilius 
piimogeuilus  Simeonis  lilii  lacob  (Gcn. 
4(),10;  E.\.  0,1b).  Idem  Niuii.  20,12  et 
1    Par.    4,24    vocalur   Namuel    (Sxiaj, 

NafiouriX);  ab  eo  descendit  l'amilia  Na- 
miielitarum. 

lANAI  C^yi,   'lavïfv),  priiucps  cuiiis- 

dam  cognationis  Gad  in  Hasan  (1   Par. 
:i,12;. 

lANITOR.  lanilores,  custodes  introi- 
tus,  portarum  sanctuarii.  E.v  1  Cbron. 
9,10  (texlu  hcbr. )  discimus,  maiores 
Sellum  ex  donio  Abiasaph  Coritae  fuisse 
custodes  introitus  tabernaculi  Domini. 
Ex  quo  loco  (sicut  etiam  ex  v.  17)  com- 
perimus  etiam  antiquo  tcmpore  consli- 
tutos  fuisse  eiusmodi  custodes,  quam- 
quam  mentio  eorum  non  habealur. 
David, uti  splendorem  ordinemquecultus 
divini  multum  proniovit,  ita  quoquc 
officium  ianitorum  levitis  accurate  as- 
signavit.  lanitores  erant  ex  liliis  Core  et 
Merari  (I  Par.  20,19).  David  regem  in 
ea  quoque  re  exsecutum  esse  consilium 
olim  a  Samuele  propbeta  acceptum,  de- 
claratur  1  Par.  9,23,  cum  ianitores  di- 
cantur  constituti  a  Davide  et  Samuele. 
A  Davide  auteni  quattuor  millia  ianito- 
rum numerata  accepimus  1  Par.  23,3  ; 
eorum  divisiones  recensentur  1  Par. 
26,1  ss.,  ex  qua  recensiono  colligunlur 
nonaginta  Ires  principes  ianitorum,  seu 
totidem  divisiones  ianitorum.  Sorte  au- 
teni singulis  singula  officia  assignaban- 
tur.  Ita  custodia  portae  orientalis  conti- 
gil  Selemiae,  Zachariae  portae  septem- 
trionalis,  Obededoni  portae  australis, 
Sepbim  portae  occidentalis.  In  porta 
orientali  seni  custodes,  in  septcmtfionali 
quaterni,  in  meridionali  quaterni  et  in- 
super in  aedificio  adiecto  biui  et  bini, 
in  parte  occidentali  seni  constitucndi 
eiant  ^1.  c.  v.  12-18).  l'nde  continuo  vi- 
ginti  quattuor  custodes  agebant  vigilias. 
Ouando  arca  transferebalur,  constituti 
erant  ianitores  arcae  1  Par.  15,23.  24 
i.  e.  custodes  ai'cae  qui  ne  quis  ad  ar- 
cam  accederet  caverenl.  Etiam  Salotnon 
iuxta  dispositionem  patris  sui  David 
constituit  ianitores  in  divisionil>us  suis 
per  portam  et  poitam  2  Par.  S.l  V.  Niune- 
niiM  iiinitoi  uni  aliuni  fiiisst^  alio  tem|>oi-e 


599 


lANITOR. 


lANOE. 


600 


liquet;  ita  1  Par.  9,22  soluni  ducenli 
duodecini  nuniecantur,  qui  habilabant  iii 
villis  et  veniebant  ad  templuin  ofticii 
peragendi  causa.  Ex  exsilio  cum  Zoro- 
babele  redierunt  iaiiitores  centum  tri- 
ginta  noveni  Esdr.  2,42;  ^eh.  7,4b;  nu- 
merantur  autem  Neh.  H, 19  centum 
septuaginta  duo.  Etiani  anno  septimo 
Artaxerxis  régis  cum  aliis  liliis  Israël 
ianitores  quoque  ascenderunt  Jérusalem 
Esdr.  7,7. 

lANNE  ('lavvat)  in  genealog'ia  Christi 
(Luc.  3,24). 

lANNES  et  MAMBRES  ('lavvîi,- x.ai 
'Ia(j.6pri;,  al.  MajjLopfiçj,  magi  aegyptiaci, 
qui  incantationibus  suis  coram  Pharaone 
Moysi  et  Aaron  restiterunt;  his  nomini- 
bus  appellantur  a  S.  Paulo  (2  Tim.  3,8), 
in  Vet.  Testamento  autem  neque  iiunie- 
rus    neque    nomina    eorum    traduntur 
(Ex.  7,11).  Eadem  nomina  ortliographicc 
plus  minus  diversa  leguntur  apud  au- 
ctores    iudaicos,    ethnicos,   christianos. 
Targum  lonathan   ad   Ex.    1,1.");  7,11; 
Num.   22,22   scribit  Dnaan  D^:\   Tal- 
mudici  scribunt   lochane  et  Mamre  vel 
lonos  eilombros  (cf.  Buxtorf,  Schoettgen, 
Levij).  Inter   ethnicos  auctores  Pl'mius 
(XXX.   1,11)  et  medio  fere  saeculo  se- 
cundo p.  Chr.  Apuleius  (Apolog.  vel  De 
Magiac.  90  éd.  Hlldebrand)  inter  magos 
post  Zoroastren  illustres  recensent  prio- 
rem  ex  illis,  cui  nomen  lanne  vel  Pan- 
nes ;  utrumquc  autem  (  'law^;  /.où  'Ia[j.6pi^ç) 
Moysi  coram  Piiaraone  restitisse  narrât 
Numenius    Neoplatonicus    apud    Euseb. 
Praep.  evang.  9,8;  cf.  Orig.  contra  Gels. 
4,51.  Ex   scriptoribus  christianis  impri- 
mis  Ovigenes  ad  Matth.  27,9  (M.  13,1769) 
de  nostro  loco  2  Tim.  3,8  notât  :  quod 
ait  '<-  sicut  lannes   et  Mambres  restite- 
runt Moysi  »,   non  invenitur  in  publicis 
scripturis,  scd  in  libre  secrète  qui  su- 
prascribitur  :  lannes  et  Mambres  liber; 
—  et  ad  Matth.  23,37  (i¥.    13,1637)  ex 
eodeni  Apostoli  textu  concludit  allegari 
in   Novo    Test,   quaedam  ex   scripturis 
non  canonicis  :  Nec  enim  scimus  in  Ji- 
bris  canonizatis  historiam   de  lanne  et 
Mambre  resistentibus  Moysi.  —  Accedit 
decretum  Gelasil  :  Liber,  qui  appellatur 
Poenitentia  Lamnae  et  Mambrae,  apocry- 
phus  {M.  o9,163).  Apte  Theodoretiis  ad  2 


Tim.  3,8  :  Horum  autem  nomina  didicit 
divinus  apostolus  non  ex  divina  scri- 
ptura,  sod  e  non  scripta  ludaeorum  do- 
ctrina  (M.  82,847), 

Originem  nominum  quod  attinet, 
difficile  dictu  est,  quaenam  fuerint  for- 
mae  primigeniae,  cum  tanta  sit  ortho- 
graphiae  fluctuatio  supra  indicata.  Re- 
centiores  plcrique  originem  semiticani 
agnoscunt  [Steiner,  Riehm,  Orclli,  Schil- 
rer);  originem  nominum  aegyptiacam 
defendunt  C.  Hole,  Ewald,  Freuden- 
thal,  Vigouroux. 

Cf.  Buxtorf,  Lex.  chald.  talm.  rabb. 
945  s.  ;  Sdtcertis,  Thesaur.  eccl.  s.  v.  'lavv^ç; 
Schoettgen,  Horae  Hebr.  ad  2  Tim.  3,8; 
Wetstein,  Nov.  Test,  ad  2  Tim.  3,8;  Levy, 
Chald.  Wôiterbuch  1881  1.  337  et  Neuhebr. 
Worterbuch  1883  II.  226;  Zeitschr.  fiir  wis- 
senschaflliche  Théologie  1894  p.  321-326; 
Steiner  apud  Schenkel,  Bibel-Lexicon  s.  v.  ; 
Riehm-Baethgen,  Handwb.  des  bibl.  Allert. 
I.  679-680;  Ore/ii  apud  Herzog-PlUt,  Real- 
Encycl.  fiir  prolest.  TheoL  éd.  3  s.  v.  ; 
Schurer,  Geschichle  des  jiidischen  Volkes 
éd.  3.  III.  292;  C.  Hole  apud  SmWi-Fuller, 
Dict.  of  the  Bible  s.  v.  ;  Ewald,  Geschichle 
des  Volkes  Israël  éd.  311.  128;  Freiidenlhat, 
Alexander  Polyhislor  p.  173;  Vigouroux, 
Dict.  de  la  Bible  III.  1119-1121. 

lANOE.    1.   Lanoe   (nnij"',    Tavwzcé), 

oppidum  in  termine  septemtrionali  tri- 
bus Ephraim  orientem  versus  (los.  16, 
6.  7).  ApudEusebium  et  S.  Hieronymum 
(Onom.  éd.  Lag.  207, o9;  133,20)  dicitur 
vicus  Tavw,  Lanon  in  Acrabittena  regione 
12  mil.  pass.  a  ÎNeapoli  (Sichem)  contra 
orientem.  Hodie  invenitur  Khirbet  Yânûn 
inter  orientem  et  meridiem  a  Nâhliis 
(Sichem)  nec  procul  ab  'Aqrabe;  di- 
stantia  quidem  inter  Yânûn  et  Nàblus 
2  J-  horas  non  excedit,  scd  Eusebium 
saepius  in  describendo  situ  liberiorem 
esse  multis  eiusmodi  discrepantiis  com- 
probatur.  Insuper  notandum  est  no- 
stram  lanoe  ab  Eusebio  et  S.  Hieronymo 
1.  c.  confundi  cum  lanoe  4  Reg.  13,29. 

Cf.  Guérin,  Samarie  II.  6.  7;  Survey  of 
^yesl.  Pal.  Mem.  II.  387;  D.  Zanecchia,  La 
Palestine  d'aujourd'hui  1899  II.  514;  Buhl, 
Alt.  Pal.  1896  p.  178;  Zeitschr.  d.  D.  Pal.- 
Ver.  XVI.  1893  p.  43. 

2.  lanoe  (^i3^  AvtoV/)  recensetur  in- 


()01 


lANOE. 


lANUM. 


(i02 


lep  ui-bos,  ([lias  Tlio^lalliplialasar  in 
(lalilaoa  suporium  cl  iu  U'ira  .Ne[>lithali 
cepit  It'inpnrtî  Phacce  rogis  Israël  (4 
Re}i'.  ir),2'J).  (ioi'ivspouderi'  videUir  viens 
Yiinfth  ad  oiionlciu  Tvri. 

Cf.  Siirvci/  nf  West.  Pal.  Mem.  I.  5K  96; 
D.  Zdiu'ccliid,  La  Palestiiu'  d'aujourd'hui 
1899  II.  718;  Legendre.  Carte  de  la  Pales- 
liiie;  Hii'ss.  Bibel-Allas  cd.  3  p.  17;  G.  A. 
Smith.  Hist.  Geogr.  ot  llie  Holy  Land,  Plate 
I;  ./.  DOller,  Geogr.  u.  etlinogr.  Sludien 
zum  III.  u.  IV.  B.  d.  Kôiiige  190i  p.  282-'i; 
sed  aliter  sentiunt  Giiérin,  Galilée  II.  372; 
liu/il.  Alt.  Pal.  p.  229.  237. 

lANTHINUS  i.  c.  coloris  violacci 
fiov,  viola)  e.vplicalur  iu  Vulyata  voca- 
bulum  obscui'Lim  t^nn.  (luod  fero  sem- 

por  cum  "lij;  pellis  coniimcluni  oi-iunit 
ad  desigiianda  legiimenta  oxteriora 
tabernaculi,  arcae  l'ocderis,  ceterae  su- 
pellectilis  sacrae  (a'*çnn  ril'J  Ex.  23,5; 

26,14;  35,7.  23;  36,11».  D^îL^nnn  niVEx. 

39,33.  ■CJnn  "liy  Num.  4,6.  8.  10.  H.  12. 

14.  xâUT)  ib.  V.  25);  praeterea  ex  eadem 

pelle  calceaiuenta  muliebria  pretiosa 
confecta  ab  Ezecbicle  desciibuntur  (Ez. 
16,10  *krnn).  Matina  aiilem  circa  sigiiitica- 

tionem  huius  vocabuii  conlroversia  habe- 
tur.  Veteres  interprètes  plerique  colorem 
exposuerunt,  alii  liyacinthinum  (•jx-/.fv6ivov 
LXX;  in  Ez.  uâxtvOov),  alii  atïincm  ianthi- 
num  (lavSivov  Aquila,  Symmaclius,  quos 
secutus  est  S.  Hieronymiis),  alii  pariter 
affinem  bysginuin  scii  coccinum  (NiiaDD 
Ghald.  et  Syr.  ;  v,  Bochart),  alii  nigrum 
(Samarit.,  Saadias  et  al.  arab.  apud 
Bochvt.).  Opinionem  hanc  veterum 
aiictoritate  coinmondabileni  amplectun- 
tur  BochariHS,  Oedmitnn,  Rosenmiiller, 
Vultrera  al.  E  contra  recenliores  pleri- 
que animal  iioniinc  *i*nn  inlollegcudum 

censent,  de  specie  in  diversas  partes 
abeiintcs.  Mniti  cnini  delphino  patroci- 
nantur  {Deipiniiiis  <(eiphi>:  Linné),  ^^''* 
(luod  arabicc  tuchas  vcl  duchas  appelle- 
liir;  alii  piiocas  seu  \itiilos  marinos 
praelcruut  {Phoca  vitulinn  Linné)  vel 
virgiiu'in  niarinaca  (Halicore-  dugong 
Quoy  et  Gaim  =  il.  cetacea  Illig:ei-), 
qiiae  eodcm  nomine  arabico  simul  com- 
prchcndi  censenUir;  alii    mclibiis   siii 


taxis  lavent  (Mêles  laxus  Pallas),  Ibrlasse 
nominis  taxi,  veteribus  ignoti,  cuni 
tachash  at'tinitate  seducti.  Alii  cnni 
Frd.  Drlitzsch  [tolins  aflinitaleinin  lingua 
assyriaca  se(|inintiir,  in  qua  tachshû 
pellcni  vervccinain  et  vervccein  videtin* 
designare,  vel  cinn  /.  H.  Bondi  aegy- 
pliaciirn  fhs  i.  e.  coriuin  comparant, 
quaniquaiii  de  pellibii.'i  e  corio  laclis  S. 
Scripliira  \iv  loqiierelur. 

Cf.  Sam.  /iochart,  Uieroz.  I.  98G-92  cd. 
noseiim.  11.  387-97;  /.  D.  Mivhuelis.  Fra- 
gen  an  eine  Ges.  gel.  Munner  etc.,  Fraiikfurl 
a  M.  17G2,  16  s.  112-8;  Sam.  Oedmanii. 
Verm.  Samnil.  3,26-3.'J;  £.  F.  K.  Hoseu- 
/««V/t;/-,  Bibl.  Alterth.  IV.  2,238-43;  VV.  Ge- 
senins-.ieiu.  Hoediger.  Thésaurus  1500  s.  ; 
L.  Lewysolni,  Zool.  d.  Tamulds  95-8;  H.  Ji. 
Tristram,  Nat.  Hist.  éd.  8,  43-5  ;  A.  Kinzler, 
Bibl.  Nalurgesch.  éd.  9,  59  s.;  J.  G.  Wood, 
Bible  Animais  70-5;  J>.  Ctiltrera.  Fauna 
bibl.  141  s.:  Frd.  Delitzsch,  Prolegoinena 
p.  77  s.;  id.  Assyr.  Handwbch.  705  a;  ./.  H. 
Bondi,  Aegyptiaca  p.  1  ss.  —  De  animalibus 
menioratis  cf.  Lcunis-Ludwig.  Synopsis  I. 
1  éd.  3,  p.  198.  205.  27G  s.  279. 

Argumenta,  quibus  conlroversia  diri- 
matur,  vix  videntur  siippetere.  Contra 
colorem  veterum  praeseiiim  arguant  ex 
forma  plurali  in  textibus  sacris  saepius 
adbibita  att|ne  cum  statu  constructo  TTTJ 
coniuncta.  Ex  animalibus  autem  certe 
reicienda  videntur  mêles,  quia  difficile 
in  paeninsula  sinaitica  salis  magno  nu- 
méro pelles  taxoninae  praeslo  fuisse 
suppouuntur,  el  delphinus,  cuius  pellis 
fini  in  S.  Scriptura  indicato  vix  conve- 
nit.  Etiam  contra  phocam  difticultas 
exsurgit,  quia  in  mari  Méditerranée  iam 
rarior,  iii  mari  Rubro  vix  invenitur.  Ha- 
licore autem,  licet  ad  tegumenta  taber- 
naculi et  supelleclilis  sacrae  pellem  opli- 
mam  praebeat,  calceamenlis  delicatis 
muliebribus  vix  aptam  maleriam  suppe- 
dilarel.  Quodsi  igilur  animal  intellegen- 
dum  est,  polius  de  vervece  vidctur  e\- 
ponendum,  cuius  pellis  cum  arietiun 
pellibus  (Ex.  25,5)  bene  conq>onitur  el 
calceis  pulchris  salis  apta  est. 

L.    FONCK. 

lANUM  ;□'':"•  (Jueri,  D';"!  Kdhih  : 
'l£|jLa(v),  nrhs  Iribus  luda  in  .secunda 
pi'ovincia  mniilis  (los.  15,53).  Iiaud  pro 


003 


lANUM. 


lAPHIE. 


604 


cul  a  Hehron  quaerenda.  Goniicitur  cssc 
viens  magiuis  Benï Na'mpvo^e  Hcbron 
orienlom  versus  (Survei/  of  West.  Pal. 
Mem.  III.  304),  qui  ab  indigenis  etiam 
vocatur  Kefr  Bereik  (Capharharicha  S. 
Hicronymi  et  S.  Epiphanii);  scd  contra 
hanc  coniecturam  quaedam  dubia  nio- 
venlur  (cf.  Zanecchia,  La  Palestine  d'au- 
jourd'hui i899  II.  244). 

lAPHETH.  1.  lapheth  (nSV   'la-^sOj, 

tilius  Noe,  frater  Sem  et  Cham.  Ex  opi- 
nione  communiter  recepta  lapheth  erat 
natu  minimus  inter  filios  Noe;  ubicun- 
que  enini  onines  très  filii  simul  enume- 
rantur,  ordo  idem  servatur  Sem,  Cham, 
lapheth  (Gen,  5,31[32];  6,10;  7,13;  9,18; 
10,1  ;  1  Par.  1,4).  Obstarc  videtur  primo 
quod  Gen.  10,2  et  1  Par.  1,5  genealogia 
lapheth  proponitur  ante  genealogiam 
Cham  et  Sem,  ita  ut  ordo  fratrum  inver- 
tatur;  sed  ratio  inversionis  petenda  est 
ex  fine  aucloris,  qui  generationes  la- 
pheth et  Cham  éliminât  et  excludit,  ut 
generationem  Sem  usque  ad  Thare  eius- 
que  filium  Abraham,  in  cuius  semine 
omnes  gentes  benedicendae  sunt,  per- 
ducat  (cf.  Cornelij,  Introd.  II.  1,  p.  7). 
Obstare  videtur  secundo,  quod  Gen. 
10,21  Sem  appellari  videtur  frater  la- 
pheth maioris  (LXX,  Symmachus);  sed 
cum  Vulgata  vertendum  est  :  Sem,  frater 
lapheth  maior  idque  merito  additum  est, 
ne  Sem,  cuius  genealogia  post  generatio- 
nes lapheth  et  Cham  evolvilur,  natu  mi- 
nimus esse  putetur.  Maiorem  difflculta- 
tem  aliqui  in  eo  cernunt ,  quod  Gen.  9,24 
duobus  aliis  Sem  et  lapheth  opponitur 
Cham  filius  minor  ('rT2pn);  censent  qui- 

dem  multi  recentiores  hac  voce  Cham 
lilium  natu  minimum  designari  [Tuch, 
Knohel,  Baur,  Délit zscli.  Bunsen  etc.),  alii 
vero  solummodo  minorem  (LXX  6  vewts- 
por,  Vulg.  minor)  respectu  Sem  [Exoald, 
Keil,  Schrader  etc.).  Sine  dubio  rationes, 
quibus  laphelb  natu  minimus  fuisse 
suadetur,  omnino  praevalent.  Natus  est 
autem  ante  diluvium  (Gen.  6,10;  7,13) 
et  longo  quidem  tempore  ante  illud; 
Noe  enim  cum  quingentornm  esset  an- 
norum,  genuit  Sem,  Cham  et  lapheth  (5, 
31  hebr.  32),  primogenitum  autem  Sem 
centum  fere  annis  ante  diluvium  (11, 
10);  cf.  Flav.   îo.s.  An  t.  I.   4,1   :  Sem, 


lapheth,  Cham  cenlum  annis  ante  dilu- 
vium nati. 

Celeberriuius  est  lapheth  benedi- 
ctione  illa,  quani  verecundia  patri  exhi- 
bita  (Gen.  9,23)  sibi  promeruit  :  Dilate! 
(nS"!)  Deus  lapheth  ethabitetin  taberna- 

culis  Sem  sitque  Chanaan  servus  eius 
(9,27);  cf.  F.  de  Hummelauer  ad  h.  1. 
A  lapheth  descendunt  progenitores  se- 
ptem  populoruni  :  Gomer,  Magog,  Madai, 
lavan,  Thubal,  Mosoch,  Thiras  (Gen. 
10,2;  1  Par.  1,5). 

2.  lapheth  ('laosO)  regio  ad  quam 
usque  Holofernes  cum  exercitu  suo  pro- 
gressus  est  (ludith  2,15  :  a  Cilicia  usque 
ad  fines  lapheth,  qui  sunt  ad  austrum; 
LXX  2,23  é'oj?  opfrov  'lâopeS,  xà  7:pb?  votov 
•/.atà  ::pô(7oj7:ov  t^ç  'ApaSîaç).  Scholz  ad  h. 
1.  regionem  lapheth  censel  esse  Persiam 
et  fortasse  Indiam  quoque,  Wolff  (Bas 
Buchludithp.  104)  planitiem  montanam 
Szaffehuet,  Szahuet,  Szapltel  (lapheth?) 
a  monte  Alsadamo  (Haimm)  septemtrio- 
nem  versus.  Vigoiiroux  (La  Bible  et  les 
déc.  mod.  éd.  6  IV.  p.  118)  alias  conic- 
cturas  recenset,  sed  nihil  certi  statnit. 

lAPHIA  CiiDi).  1.  Rex  Lachis  urbis, 

unus  ex  quinque  regibus  Amorrhaeorum, 
qui  a  losue  per  ascensum  et  descensum 
Bethoron  fugati  et  iuxta  speluncam  ur- 
bis Maceda    interfecti  sunt  (los.   10,3; 

'lE-fOà). 

2.  Filius  David  decimo  loco  enumera- 
tus  inter  illos  tredecim,  qui  ei  nati  sunt 
in  lerusalem,  postquam  illuc  Hebrone 
sedes  regni  translata  est  (2  Reg.  5,lo; 
1  Par.  3,7;  14,6;  LXX  'IsçtÉç,  'laoïl);  2 
Reg.  5,15  locum  octavum  occupai,  quia 
nomina  septimi  et  octavi  deficiunt  (cf. 
Drivei-  et  F.  de  Hummelauer  ad  h.  1.). 

lAPHIE    ('^121,    (Pay^af).   Terminus 

Zabulon  ascendit  a  Dabereth  contra 
laphie  et  inde  pertransit  usque  ad  orien- 
talem  plagam  Gethhepher  (los.  19,12). 
Ab  Eusebio  et  S.  Hieronymo  (Onom.  éd.. 
Lag.  267,69;  133,32)  laphie  agnosci  vi- 
detur oppidum  maritimum  Sycaminuni 
(Hepha,  Haifâ)  ad  radiées  Carmeli  pro- 
montorii  situm;  assentitur  Relandus 
(Palaestina  p.  826).  Attamen  neque  ety- 
mon  neque  indicia  topographica  huic 
opinion!  favent.  A  recentioribus  agno- 


()05 


lAl'UlE. 


lAREB. 


IU)G 


scitiir  vii'us  Yitf'â  propo  Nazaiclli  iiilor 
meriiliem  fl  occulenlcin.  Idem  pulalur 
t'sse  laplia  ("lx?â)  viens  (Jalilacae  info- 
rioris  inaxiiiuis,  inoenibiismimilissirnus, 
plénum  inrolaruin,  qiicm  Flavius  In^o- 
phiis  (Hell.  iiul.  11.  iO,»!;  Vita  V.\  .f. 
37.  52)  (lux  hulaeoriiiii  oceiipavil  et 
Titus  cxpiigiiavil  (Hell.  iud.  111.  7,31). 
Quaresmiiis  reforl  palciaiii  Zobedaci 
eiusque  lilionim  lacolii  et  ioaiuiis 
fuisse  viculum  Saffa  3  mil.  pass.  a  Na- 
zareth iiiter  meridicm  et  oceidcnlcm. 
Verum  haee  opinio  Quarrsmii,  seciin- 
dum  quam  Saffa  ponitur  ibi,  ul)i  hodie 
est  viens  Yâfà,  vidctur  esse  crronea  et 
pallia  Zebedaei  scil.  Saffa  vcl  Saffm 
ici".  Adrichomiiis,  Theatruni  Terrae 
Sanctae,  Zabulou  83)  potins  componenda 
cnm  vico  SItefn  'Amr  inter  Nazareth  et 
Accho.  De  qna  quaestione  vide  J.  P.  van 
Kasteren,  De  Geboorteplaats  der  Boa- 
nerges  in  periodieo  :  De  Wetenschappe- 
lijke  iNederlander,  Amsterdam  1890 
(complnres  dissertationes.) 

Cf.  Qiiaresmiits,TGrr&o  Sanctae  Elucidalio 
éd.  Cypr.  de  Tarvisio  1881  II.  p.  03i;  Ro- 
binson.  Palaestina  III.  439.  882;  /.  Sc/itrorz, 
Dasheilige  Land  1852  p.  135;  Guérin,  Gali- 
lée I.  103-106;  Surreu  of  West.  Pal.  Mem. 
1.  353.  354;  D.  Zaneccina,  La  Palestine 
d'aujourd'hui  1899  II.  075.  076;  Legcudre 
apud  Virjourou.r.  Dict.  de  la  hible  III.  1126. 
1127.  —  Sed  contra  liunc  situm  laphie  = 
Yâfà  obiecliones  movent  Dillmunn  ad  los. 
19,12;  Buhl,  Alt.  Pal.  1896  p.  215. 

IA.QE  (Prov.  30,1  hebr.),  pater  Agur 
(V.  AGUR). 

lARA.  1.  tara  'nilV  'Bat),  nnus  ex 
maioribus  Abibail  principis  tribns  Gad 
(1  Par.  5,14). 

2.  tara  (m"\   'laoâ),  lilins  Aliaz  e.v 

posteris  Mcribbaal  sen  Miphiboseth  (1 
Par.  9,42).  Idem  1  Par.  8,30  scribitur 
loada  (nivinv   \y.oi). 

lARAMOTH  (mCTi;    'PcixaâO,     Uc,- 

[i(.')6),  nrbs  Issachar  levitis  de  stirpe 
Gerson  concessa  (los.  21,29).  Eadem  los. 
•19,21  appellalnr  Uanieth  (np';^,  'PsjijAâ; 
et  1  Par.  G,73[Ji8]  Uamolh  (ri>2Nn, 
TaïKÔO).  Proponitur  viens  td-H'linc  10 
kin'aS^'6((S/(//e  Samai'ia)  aipiiboiein  ver- 


sns(A'à'ss,  IJibri-Allas  fv/.  3  p.  17  et  27; 
Surveij  of  ^Vcst.  Pal.  Mem.  il.  155).  Sed 
recte  animadvertit  Uut'rin  (Sarnarie  II. 
215-210;  tribum  Issacliar  vix  eo  us(pii' 
pi'olensam  fuisse  et  Uameth  (Remelb, 
iaramolh)  qnaerendam  esse  magis  in 
vicinia  Enganniin,  qiiocnm  simnl  nonii- 
natni';  item  F.  df  llummcUrucr  ad  los. 
19,21  :  "  an  eo  pertingebant  Unes  Issa- 
char »? 

lARE   irîi%     ï^tpâ/),    quartns    inler 

Iredecim  lilios  leclan  (Gen.  10,20;  1  Par. 
1,20;  LX.X  omillimt  1  Par.  1,20-,  qni 
peninsnlani  arai)icam  ocenparunt.  Popn- 
lus  a  lare  deseendens  nondnm  certo 
repertus  est.  Bocharlus  (Phaleg  2,19) 
Alilaeos  intellegit  ad  mare  Rnbrnm  in 
regione  aurifera  habitantes  eornmqne 
vernm  nomen  fuisse  coniicit  filiorum  lu- 
nae  propter  cultum   lunae  (ni^  lumi). 

Sed  cnm  lare  (îen.  10,20  iungatnr  cnm 
Asarniolh  Hadrainaut  ,  Mkhaelis  (Spi- 
eil.  2.00  praeferendnm  du\it/('fMS  lunae 
et  moatcm  lunae  in  oricnlali  parte  regio- 
nis  Hadramaut  ;  cf.  Gesenlus,  Thesaur. 
p.  030.  Vernm  haec  dubia  snnt,  praeser- 
iini  cnm  cultns  Innae  apud  Arabes  au- 
strales late  propagatus  fuerit.  />.  ^. 
Margoliûuth  (apud  Hastings,  Dict.  of  the 
Bible  II.  568)  in  comparationem  addncit 
Yuriikh  in  Yemen,  Yarah  in  Hedjas  et 
Warâ/Ji  in  Yemen,  quac  loca  apud  gco- 
graphos  arabicos  Yûqût  et  Hanidûni 
niemorantur. 

lAREB  (211,  'lapsifi),  in  Vulgala  ullor 

;0s.  5,13;  10,6)  designalnr  rex  xVssyrio- 
rnm,  ut  indoles  eius  deseribatur.  Israe- 
litac  in  calamilatibus  ab  Assur  anxiliuni 
stulte  iniplorabant  ;  sed  rex  Assur  in 
ultionem  et  vindictam  propensus  poenas 
ab  iis  extremas  exegit.  W.  M.  Mnller 
pro  ni  ^S'2  legendum  censet  21  ilS^ 

scil.  liluhnn  in  inscriptionibus  assyria- 
cis  nsitatnin  régis  nutgni.  Alii  {M.  II. 
Soyce,  A.  yeulauev)  coniiciunl  larel» 
fnisse  nomen  Sargon  régis,  antequam 
tbronuni  ascenderet.  Sed  explicalio  de 
rege  ultore  lexlni  satisfacere  vidctur. 
Kodem  lere  sensu  11.  Gu(he  germanicc 
vertit  «  Kampfbabn  ■•. 

rf.   U.    M.  Miillrr  in  Zeilsclir.  furailli- 


607 


lAREB. 


lASER. 


608 


stain.  Wissenschaft  XVII.  1897  p.  334  ss.; 
M.  H.  Sayce  in  Babylonian  and  oriental 
Record,  1887-1888,  II.  p.  18  s.  127.  146  et 
Higher  Crilicism,  1894  p.  147;  A.  Neubauer 
inZeitschr.  fur  Assyriologie  III.  1888  p.  103; 
H.  Gutke  apud  £■.  Kautzsch,  Die  H.  Schrift 
d.  Allen  Test. 

lARED  (n%  in    pausa  ~"i^;  LXX    ut 

plurimum  'I^psô).  1.  Setliita,  filiu.s  Ma- 
laleel,  pater  Henoch,  annos  vilae  962 
adeptus  (Geti.  3,15-20;  1  Par.  1,2;  Luc. 
3,37);  cf.  s.  V.  IRAD. 

2.  In  genealogia  luda  1  Par.  4,18  no- 
minatur  larcd  pater  (possessor)  Gedor; 
V.  GEDOR  1.  Eius  mater  1.  c.  dicitur 
ludaia,  quam  non  uxoreni  Ezra,  sed 
uxorem  Mered  filii  Ezra  esse  ostendimus 
f  s.  V.  RETHI.^,  ubi  emendatio  textus  in- 
dicata  est. 

lAREPHEL.  (SnSIV;  Ka^âv,   A      ha- 

.;ar)X),  urbs  Benianiin  inter  14  (LXX  13) 
urbes  occidentales  huius  tribus  enume- 
rata  (los.  18,27).  Hodie  fortasse  vicus 
Rafât  prope  Gabaon  aquilonem  versus 
{Survey  of  West.  Pal.  Mem.  III.  13.  lo4). 

lARIBdni,  'lap(o).  1.  VidelACHIN  1. 

2.  Princeps,  qui  cum  Esdra  ex  capti- 
vitate  rediit  et  ab  Esdra  missus  est  ad 
Eddo  (vide  s.  v.),  ut  levitae  quoque  red- 
euntibus  se  adiungerent  (Esdr.  8,16); 
utrum  larib  fuerit  sacerdos  an  laicus, 
ex  contextu  non  liquet. 

3.  Sacerdos  de  faniilia  losue  filii  lo- 
sedec  reccnsetur  inter  eos,  qui  uxores 
alienigenas  Esdra  iubente  dimiserunt 
(Esdr.  10,18). 

4.  Mathalhias  pater  quinque  heroum 
Machabaeorum  dicitur  1  Mach.  14,29 
esse  ex  filiis  larib,  sed  rectius  1  Mach. 
2,1  ex  filiis  loarib,  qui  sine  dubio  est 
loiarib  princeps  familiae  sacerdolalis 
(V.  lOLlRIB  1). 

lARIM  (D-ilVinn,  iToXiç  'Iap(v,  Vul- 

gala  :  nions  larim),  mons  in  termino  se- 
ptcmtrionali  tribus  luda  occidentem 
versus  (los.  15,10).  Est  ille  mons,  in 
cuius  latere  seu  huraero  vicus  Cheslon 
[Kcdâ)  situs  est;  v.  CHESLON.  Sed  F.  de 
Hummelauer  interpretatur  larim  ipsum 
montem  silvarum,  in  quo  erat  Cariath- 
iarim  et  emendat  15,10    :  Circuit  ter- 


minus de  Baal  (Cariathbaal,  Cariathia- 
rim)  transitque  secus  vcrticem  montis 
silvarum  Masphonam,  haec  est  Cheslon. 

lASA,  lASSA  (yn^  Ts.  15,4;  1er.  48, 

34;   alias  n'Sni  quac  forma  Num.  21,23 

et  Dent.  2,32  locativus  prioris  explica- 
tur;  'ladcjot,  'lacrâ),  urbs  transiordanica, 
apud  quam  Sehon  Amorrhaeus  rex  He- 
sebon  a  filiis  Israël  pcrcussus  est  (Num. 
21,23;  Deut.  2,32;  lud.  11,20),  tribui 
Ruben  attributa  (los.  13,18),  postealevitis 
de  stirpe  Merari  concessa  (1  Par.  6,78 
[63];  los.  21,36  qui  versus  in  textu  he- 
braico  recepto  déficit;  v.  lASER  1).  A 
Mesa  rege  iMoabitarum  recuperata  (Inscri- 
ptioMesa  lin.  19.  20)  saepius  in  propheti- 
cis  oraculis  contra  Moab  editis  commemo- 
ratur  (Is.  15,4;  1er.  48,21.  34).  Tempore 
Eusebii  urbs  ostendebatur  inter  Medaba 
et  Debus  (Onom.  éd.  Lag.  264,97)  ;  pro 
Debus  (ArjCoijç)  legendum  esse  Hesebon 
('Ea6oîj;)  suspicabatur  Rekmdus  (Palae- 
stina  p.  825),  probabilius  autem  intelle- 
gitur  Dibon.  Situs  nondum  repertus  est; 
coniecturae  sunt  variae.  Aliqui  urbem 
magis  orientem  versus  quaerunt  in  de- 
serto,  quoniam  Num.  21,23  Sehon  Israe- 
litisobviam  egressus  esse  legitur  in  de- 
sertum;  atlamen  ex  1er.  48,21  sita  erat 
in  ipsa  planifie  montana  Moab.  Restât 
igitur,  ut  inter  Dibon  et  Medaba,  sed 
magis  versus  orientalom  partem  planitiei 
quaeratur.  Nulla  denique  ratio  est  duas 
urbes  lahaz  et  lahza  propter  diversitatem 
scriptionis  hebraicae  distinguendi,  ut 
-vohieruni  Hitzig  (Isaias  p.  187  s.),  Kneii- 
cker  (apud  Schenkel,  Bibellex.  s.  v.). 

lASER.  1.  laser  in:in\  'loïKnp)  legi- 
tur los.  21,36  in  Vulgata,  LXX  et  in 
plerisque  hebraicis  mss.  et  editionibus 
anno  1525  antiquioribus,  deest  autem 
in  multis  hodiernis  editionibus,  post- 
quam  R.  lacob  Ben  Chajim  propter  au- 
ctoritatem  R.  Kimchi  et  Massorae  nia- 
gnae  in  Biblia  rabb.  anni  1528  versus 
36.  et  37.  ut  spurios  expunxil.  Cf.  de 
Rossi,  Var.  Lect.  Vet.  Test.  11.  96-106. 
Est  autem  baec  laser  eadem  urbs  quae 
lasa,  lassa  (vide  s.  v.). 

2.  laser  (los.  13,25;  21,37)  v.  lAZER. 

3.  laser  [TùJl,  'Iwaaxp),  unus  ex  filiis 


LEXICON   BIBLICLM.  —   T.    U.    —  20 


()09 


lASER. 


lASON. 


CAO 


Calel»,  lilii  Hosion,  e\  Aziiha  geiiiliis 
(1  Par.  2,181. 

lASI  CO"'.  Qo'i  ■'irV),  uiiiis  (le  (iliis 
Baui,  cjui  iixoros  alionijjenas  in  lixsilio 
duxcraiil  (Esdr.  10,37).  LX.\  aliis  piiii- 
ctis  Icgcrunt  /.al  È7:o(riaav —  lUIW. 

lASIEL.     1.  lasicl    ('i><ïni,    'Aair^X), 

primiis  inlor  qualluor  tilios  Neplithali 
(Gen.  40,24),  progcnilor  fainiliac  losie- 
litariim  (Niini.  26,48;  Vulgata  :  lesiel). 
Idem  1  Par.  7,13  scribilur  laziel  et  la- 
Siel  6N''Sn\  'lacjtriX). 

2.  la^îiel  ('^Niirî;"',  'UagirJX),  iillimiis 
iater  heroas  davidicos  enumeraliis 
(1  Par.  il,4G[47]).  Describitur  lasicl  de 
Masoltia  (.T'IlïGn,  ô  MsaioCia);  cum  liaec 
forma  hcbraiea  non  sil  nominis  gentili- 
cii,  Belandus  (Palaestina  p.  899)  pulavil 
eam  esse  conipcndium  vocis  Migdal  Ze- 
baia,  quo  nomine  rabl)ini  locnm  qnen- 
dam  circa  Hebron  vel  cirea  Bersabee 
designabant;  Bertheau  (in  h.  1.)  articulo 
delelo  formam  n2i*a  (2  Sam.  23,36; 
Vulgata  :  de  Soba)  deprebendi  posse  in- 
nuit, quam  ipsam  valde  dubiam  esse 
F.deHummelauer  (in  2  Sam.  23,20)  os- 
tendit.  Alii  alia  coniiciunt. 

3.  lasiel  (SN"iil"i>,  'laairîX),  filins  Ab- 

ncr,  princeps  Iribns  Bcniamin  tempore 
David  régis  (i  Par.  27,21 1. 

IA.SON  ('làawv),  nomen  inter  Graecos 
usilalnm,  quod  fréquenter  etiam  usur- 
pabantludaei  bellenizantes  pro  nomine 
lesus  tum  propter  soni  similitudincm 
tum  forte  propter  simih'm  signilicatio- 
nem  (tàcOai,  mederi). 

1.  Filins  Eleazari,  a  iuda  Matliabaeo 
legatus  una  cum  Eupolemo  Romain  mis- 
sus  a.  161a.  Cbr.  (l  Macli.  8,17).  Videtiu' 
idem  esse  lason,  cuius  filins  .\ntipater 
una  cum  Nnmenio  a  lonallia  legatus  ad 
Lacedaemonios  et  Bomanos  missus  est 
(1  Macb.  12,16;  14,22). 

2.  lason  Gyrcnaeus,  auctor  operis  hi- 
stoi'iciquinquc  libi-is  comprebensi.  Opus 
hoc  dcpi'rditum  est,  sed  libci-  2  Macli. 
teste  auctorc  sacro  (2  Macli.  2,24-29  Vul- 
gata; 23-28  gr.)  epiiomen  operis  a  lasone 
compositi  continel .  ICpilomc  liaec  comple- 
ctitur  spatium   Kl  aiuiorum  (170-161  a. 


Cbr.);  narrât  irriliun  conatum  tem|)li 
spoliandi  factum  ScNnico  IV.  Pbilopatoïc 
(187-175  a.  Gbr.)  adbuc  supiu'stite,  pei'- 
secutionem  al)  Anliocbo  IV.  Epipbane 
excilatam,  bisloriam  Machal)aeoium 
usque  ad  proelium  prope  Bctboron  com- 
missum,  quo  Nicanor  a  Iuda  Maclui- 
i)aeo  victus  interiit  anno  161  a.  Gbr.  — 
Hacc  sunt,  quae  2  Mach.  3,1-15,38  (gr.  37) 
ex  opère  lasonis  excerpta  babentur.  Loci 
paralleM  sunt  2  Macb.  4,7-15,38[37]  cl 
1  .Macb.  l,ll[U)]-7,:iO. 

De  lasone  nibil  aliud  traditum  est. 
Probabilitate  non  caret  opinio  auctorem 
operis  dcperdili  fuisse  lasonem  Eleazari 
tilium,  quem  ludas  Macbabaeus  post 
iNicanorisinteritum  (ut  contcxtusl  Mach. 
8,17suadet)  legatum  Romam  misit.  Ete- 
nini  legatum  hune  litterarum  graecarum 
peritum  fuisse  satis  innuunt  eius  legalio 
l'omana  et  nomen  graecum  ;  neque  eau-  . 
sam  ludaeorum  Romanis  aptius  com-  I 
mendare  poterat,  quam  documento  * 
bistorico,  quo  persccutio  ab  Antiocho 
Epipbane  excitata  et  ludae  gesta  prae- 
clara  Romanis  ob  oculos  ponerentur. 
Huic  hypothesi  non  obstat  pietas,  quam 
liber  2  .Mach.  passim  spirat;  non  enim 
agitur  de  epitomatoris  libre  canonico, 
sed  de  opère  lasonis  primitivo,  quod 
utique,  si  Romanis  destinatum  erat,  in- 
doleni  a  libro  nostro  canonico  prorsus 
alienam  prae  se  ferre  poterat.  —  Id 
vci'O  satis  certo  affii-mai-e  licet,  opus 
lasonis  Gyrenaei  completum  fuisse  ante 
niortem  ludae  Machai)aei,  quae  eodem 
anno  161  a.  Ghr.  brevi  post  ^Nicanoiis 
interitum  accidit.  Etenim  2  Macb.  15,38 
[37]  affirmatur  civitatem  sanctam  post 
Nicanoris  obitum  in  potestate  ludaeo- 
rum numsisse;  id  lason,  cuius  opus 
aucior  sacer  in  epitomen  redaclum  no- 
bis  tradit,  iurcnunilo  affirmare  potuit 
anle,  nullo  modo  post  ludae  interitum  : 
cf.  1  Macb.  9,27.  33.  53.  Praelerea  de- 
sci'iptio  operis  lasonis  2  Mach.  2,20-24 
[19-2;i]  data  elîert  nomina  Antiochi  IV. 
Epiphanis,  Antiochi  V.  Eupatoris  et  li- 
berationeni  civitatis  (quae  anno  primo 
Demetrii  I.  Soteris  per  ludam  facta  esb  ; 
ergo  pronum  est  concludere  bis  plura  in 
opère  lasonis  non  inluisse.  Denique  lason 
tôt  lanliscjne  de  Iuda  narratis  eius  nior- 
l(un  gk)riosam  brevi   post  seculam  non 


611 


lASON. 


lASPIS. 


612 


lacuisset,  nisi  antea  librum  suum  fmivis- 
set;  eam  vero  mortem  ludae  lacuissc 
iure  iiiferimus  ex  silentio  auctoris  sacri, 
de  quo  eadem  valet  ai'gumentatio. 

Cf.  Cornely,  Introd.  in  S.  Script.  II.  n.  155. 
Quoad  notas  bibliographicas  consulei".  Schil- 
rer,  Geschichte  des  jûdisclien  Volkes  im  Zeit- 
alter  lesu  Cliristi  éd.  3  III.  p.  359-364,  sed 
adverte  hune  auctorem  in  rébus  2  Mach. 
narratis  haud  pauca  detegere,  quae  sint  in- 
diligenter  dicta,  erronea,  fabulosa. 

3.  lasou  ('laawv),  filiiis  Simonis  II.  el 
frater  Oniae  III.  pontificum  (2  Mach.  1,7  ; 
4,7-27;  5,5-10).  lesus  ei  nomen  palrium 
fuerat;  sed  Graecorum  morihiis  favens 
nomen  graecumipse  sibiimposuit  (Flav. 
los.  Ant.  XII.  5,1).  Ah  Antiocho  IV.  Epi- 
phane  multis  pecuniis  promissis  sihi  émit 
summum  sacerdotium  cum  potestate 
instituendi  gymnasium  et  ephehias  civi- 
husque  hierosolymitanis  vendendi  hono- 
res et  iura  Antiochensium.  Onia  III.  re- 
moto ipse  pontifex  erat  per  très  annos 
(circa  174-171  a.  Chr.).  Sub  ipsa  ai'ce 
Hierosolyniorum  gymnasium  erexit,  opti- 
mos  quosque  iuvenes  in  ephehiis  Grae- 
corum more  instruendos  curavit  atque 
hoc  modo  effecit,  ul  ipsi  sacerdotes  alta- 
ris  oi'ficia  neglegenles  exercitiis  palae- 
strae  et  disci  delectati  sint.  Immo  cum 
Tyri  quinquennalis  agon  rege  praesente 
celebrarelur,  lason  per  legatos  trecentas 
argenti  didrachmas  in  sacrificium  Hercu- 
lis  misit;  sed  ipsis  legatis,  quos  tanli 
sceleris  puduit,  precantihus  haec  pecu- 
nia  non  in  sacrificium  Herculis,  sed  in 
fahricam  navium  triremium  erogata  est. 
Antiochus  lY.  cum  ipse  Hierosolyma  ve- 
niret  (ante  primam,  ut  videtur,  in 
Aegyptum  expeditionem),  a  lasone  et 
civitate  cum  t'acularum  luminil)us  sum- 
misque  laudibus  exceptus  est.  lasoni 
summum  sacerdotium  eripuit  Menelaus 
eo  modo,  quo  lason  Oniae  III.  ei-ipuerat 
scil.  maioribus  tributis  rogi  promissis. 
lason  ad  Ammonitas  aufugit.  Rediit  (|ui- 
dem  cum  mille  viris  et  capta  uri^e  im- 
manem  civium  cladem  fecit  anno  170  a. 
Chr.,  cum  falsus  rumor  exisset  Antio- 
chum  IV.  in  secunda  adversus  Aegy- 
ptum expeditionc  vita  excessisse;  sed 
ubi  primum  regem  viclorem  ex  Aegypto 
reverti  comperit,  iterum  ad  Ammonitas 


aufugit.  AI)  Areta  Arabum  principe  fini- 
bus  expulsus  primum  in  Aegyptum,  dein 
Lacedaemona  se  contulit  et  ibidem  dicm 
supremum  obiit  <'  illamentatus  et  inse- 
pultus  »  i2  Mach.  5,10). 

4.  Christianus  Thessalonicensis,  ad 
quem  S.  Paulus  in  secundo  ilinere  apo- 
stolico  divertit  (Act.  17,5-9). 

5.  Christianus  a  quo  S.  Paulus  Corin- 
thi    scribens    salutem     Romanis    misit 

Rom.  16, 21  j.  Portasse  idem  ac  IAS0N4. 

lASPIS  in  lextu  Vulgatae  locum  he- 
braici  n^H''  occupât,  quae  gemma  sexta 
nominatur  inter  lapides  pectoralis  ponti- 
ricii(Ex.  28,  IR;  39, 11)  atque  indescrip- 
tione  magnificentiae  régis  Tyriorum 
tertio  loco  occurrit  (Ez.  28,13).  Praete- 
rea  pro  hebr.   ^i!^2  ponitur  Is.  54,12, 

quod  alibi  (Ez.  27,16)  retinetur  (v.  CHOD- 
CHOD).  Denique  in  Apocalypsi  sedens  in 
Ihrono  dicitur  «  similis  aspectui  lapidis 
iaspidis  »  (îâani'îo;  Apoc.  4,3)  et  civitas 
sancta  lerusalem  describilur  «  habens 
claritatem  Dei  :  et  lumen  eius  simile  la- 
pidi  pretioso  lamquam  lapidi  iaspidis, 
sicut  crystallum  »  (5  ©waxTjp  aÙTîî;  ojaoio; 
)a9oj  xijJLtwrâTw,  wç  Xt'Ow  lianioi.  xpuataX- 
XtÇovTt  Apoc.  21,  11);  etiani  structura 
mûri  eius  ex  lapide  iaspide  (ib.  v.  18) 
et  primum  fundamentum  iaspis  fuisse 
exhibetur  (ib.  19).  — Cum  inter  nomina 
hebraica  gemmarum  alterum,  graeco 
atque  latino  iaspidis  nomini  simillimum, 
nE'ki?'»  occurrat,  quod  in  texlu  Exodi  (28, 

20;  39,13)  ultimo  loco  ponilur,  fuerunt 
qui  hoc  potius  nomine  iaspidem  desi- 
guari  atque  in  textu  Vulgatae,  sicut  in 
versione  LXX  interpretum,  ordinem  gem- 
marum mutatum  esse  censuerint;  unde 
oSm  potius  lapillum  onychinum  signi- 

ficareputarunt,  cui  LXX  locum  n^'éi  tri- 
buunt,  vel  beryllum,  qui  in  Vulgala  ul- 
timo loco  enumeratur.  At  quamvis  haec 
opinio  nominis  affmitate  satis  probabilis 
appareal,  difficultalem  itamen  facit,  quod 
etiam  in  textu  Ezechielis,  ubi  alius  om- 
uino  ordo  in  textu  massorethico  serva- 
tur,  S.  Hieronymus  eodem  modo  nEtt?"! 

beryllum  et  □'^n''  iaspidem  vertit,  se- 
niores  vero  similiter  sextum  locum  ia- 
spidi,  ultimum   onychi  tribuunt.   Undo 


(il  3 


lASPlS. 


lAVAN. 


G14 


eliain  hoc  loco  oïdinom  mulatiiin  esse 
dicendiun  (M-U.  loscpluis  Flavius  aiitrrn 
iteniin  aliiiin  ordiiioin  cxliibel,  iaspidein 
qiiinto  loco  nomiiiaus  (Anl.  111.  7,0  ;  \U'\\. 
iud.  V.  5,7),  ulliino  vero  illic  bcryllum 
(Anl.  1.  c),  hic  chnsolilhiiin ,  praccc- 
denlo  bcryllo  iBell.  iud.  I.  c).  ^^  Epi- 
p/uuiins  in  Iractatu  De  tluodecini  gcmniis, 
siMiiores  secuUis,  sexlo  loco  de  iaspide, 
ullinio  de  onyciic  disserit. 

lain  vero  de  iaspide  salis  cerliim  vi- 
delur,  n(>que  in  S.  Sci'ipliu'a,  neque  ab 
aucloribus  anli(iuis  protanis  eani  geni- 
inam  intellegi,  quae  a  recenliorlbus  ia- 
spis  vocaliir.  Nam  iaspis  in  Apocalypsi 
vocalur  zpuaTalXîÇwv,  i.  c.  translucidiis 
iiti  cryslalhim,  et  propler  banc  qualita- 
leni  praeseiiim  in  descriptione  caelcslis 
Jérusalem  «  habentis  claritalcm  Dei  »  in 
coniparalionem  adducitur  (Apoc.  21,11). 
Pariter  a  Plinio  iaspis  dicitur  saepe  tra- 
lucere  et  species  nobiliorcs  refulgenles 
describuntucel  in  colore  virens  vocalur, 
oplinia  autem  quae  purpurae  aliqnid 
habet,  secunda  quae  rosae,  «  lertia  quae 
smaragdi  »,  alia  etiam  species  caerulea, 
alla  aërizusa  etc.  (XXVII.  8,  115  s.;  cf. 
Theophr.  De  lapid.  4,23;  6,35).  Atqui  ia- 
spis recenlioruuiest  quarzi  species,  non 
translucida,  coloris  tlavi,  rubri ,  fusci. 
Quae  sane  neque  verbis  Apostoli  neque 
dcscriptioni  Plinii  videtur  satisfacere. 
Eliam  niedio  aevo  v.  gr.  in  cantu  a  Ni- 
helungis  diclo  iaspis  tamquam  gemma 
translucida  viridisque  describiUir.  Spe- 
ciem  autem  huius  gemmae  antiquae  de- 
lerminare  diltlcile  erit;  probabiliter  ad 
lapillos  perliuebal,  qui  liodie  conmdus 
vel  spinellufi  appellanlur,  Iranslucidi  va- 
riisque  coloribus,  etiam  viridi,  fulgentes. 

Cf.  S.  Epiph.  De  12  genunis  n.  6;  Fr. 
Riieus,  De  genunis  2,1;  ./.  Braxin,  Vestit. 
sacerd.  Hebr.  H.  13  n.  .533-i3;  19  n.  604-10; 
F.  C.  Lesscr,  Litholheologie  p.  354  ;  J.  J. 
Bellennann,  Die  Urim  u.  Thuminim,  Berlin 
1824,47-9.  69-73  ;  E.  F.  K.  Rose innii lier,  Bibl. 
Alterth.  IV.  1,36  s.  43  s.;  h.  E.  KliKjc.  liandb. 
d.Edelsleinkunde,  Leipzig  1860,  259  ss.  284 
ss.  384-6;  Letiiiis-Scn/'t,  Synopsis  III.  1  p. 
395-9.  562;  NanmnnnZirhel.  Elem.  d.  Mi- 
néralogie éd.  13.  p.  464-6.  477.  511  s.  —  Cf. 
LAPIDES  PRETIOSI. 

L.    FONCK. 

lASSA  v.  lASA. 


lASSEN  ["^l  1:2,  Vulg.  Filii  lassen, 
LXX  uîo\  Aadtv)  legilur  in  calalogo  beroum 
Davidis  (2  i{eg.  23,32).  i.ocn  |)aiallelo 
1  Par.  11,33(34]  babelur  :  Filii  Assem 
(DUN~I  12:1)  (i(^zoniles.  De   uomine  gen- 

lilicio  v.  GFZOMTFS.  LXX  1  Par.  11,34 
nomen  pioprium  exhibent  Bewafaç ,  n 
Bswéaç,  A  uto"i  'Aad([j.  (cf.  Sivete,  Tho  Old 
Test,  in  (ircek).  Praeterea  textus  LXX 
Luciani  Icgit  2  Heg.  23,  32  'haaat  et  1 
Par.  11,34  Eîpaaaf.  Linde  concludendum 
videtur  nonicn  herois  fuisse  "t^ài  et  illud 
^12  fifii  in  ulroque  texlu  ortuni  esse  ex 

ditlographia  ob  nomen  praecedens  Sa- 
laboni  [il-ihyc).  —  Cf.  Driver,  Notes  on 

Ibe  Hebrew  Text  of  the  Books  of  Samuel 
1890  p.  283. 

lASUB  {irc:\  'Iaaou6).  1.  Tcrtius  fi- 

lius  Issachar,  progenitor  faniiliae  lasu- 
bitarum  (Num.  20,34;  1  Par.  7,1  Qe?'i). 
Idem  (ien.  46,13  vitiose,  ut  videtur,  scri- 
bitur  lob  {IV,  sed  LXX  Aaoûti.). 

2.  Unus  de  filiis  Bani,  qui  tempore 
Esdi'ac  uxores  alienigenas  dimittere  iussi 
sunt  (Esdr.  10,291. 

3.  Filius  Isaiae  prophetae  ils.  7,3). 
Nomen  filii   symbolicum  est  ^VC*^  INliT 

i.  e.  reliquiae  converte^itur,  LXX  6  xxTa- 
XsioÔEt?  'lajoûo,  Vulg.  qui  derelictus  est 
lasub.  De  prophetica  nominis  significa- 
tione  vide  Knobenbauer  in  h.  1. 

lATHANAEL  (^Xi:n\  'hvoariX),  le- 

vita  de  slirpe  Core,  quartus  fUius  Mese- 
lemiae,  ianitor  domus  Domini  (i  Par. 
26,2). 

lAUS    {'CVJ1,  'Iwa;\  levita  de  stirpe 

Gersou,  lertius  lilius  Semei  (1  Par.  23. 
10.  1 1)  ;  ipse  et  Baria  frater  eius  in  unani 
faniiliam  coniputati  sunt. 

lAVAN  Cj-v  Mwûav;  sed  apud  Is.  E?.. 

Dan.  Zach.  (iraecia,  Graeci,  'EXÀ<4;,  "EX- 
XrjVEç). 

1.  Unus  ex  filiis  lapheth,  pater  Elisa. 
Tharsis,  Cetthim,  Dodanim  (den.  10,2. 
4;  1  Par.  l,îi.  7).  Idem  uouu^n  Is.  66,19 
una  cum  Tharsis,  PhuI,  Lud,  Thubal  et 
insulis  remotis  ad  designaudas  nalioues 
genlium  longiu(pias  legitui-.  Ex  lavan 
((iraecia)  ïyrii  serves  et  vasa  aerea  ac- 


615 


lAVAN. 


lAZER. 


616 


quirehant  (Ez.  27,13).  Eodeni  nomine  de- 
signantiir  Dan.  8,21  et  10,20  Macedones, 
11,2  Gracci  a  regibus  Persarimi  impu- 
gnati,  Zach.  9,13  regnum  Alcxandri  Ma- 
gni  et  varia  iila  régna  ex  eius  imperio 
exorla.  Item  loel  3,6  hebr.  4,6  filii 
Graecorum  (DiJITl  iJ2,  ol  ulol  -wv   'EX- 

Xrîvwvl  de  loniis  vel  Graecis  explicantur. 
Dubium  non  est  qiiin  lavan  sint  lones 
('lâFovsç)vel  Graeci(F/r;v./os.  Ant.I.  6,1), 
in  inscriptionibus  cuneiformibus  vocan- 
tiir  laamiaai,  laavanu.  Sargon  rex  Assy- 
riorum  gloriatur,  qiiod  incolas  terrae 
lavan,  qui  habitent  in  medio  mari,  velut 
pi  secs  extraxerit.  Sennacherib  navibus 
suis  nautas  de  Tyco,  Sidoae,  lavan  im- 
ponit;  conferre  lie  et  quod  ex  Abi/deno 
rcfert  Eusebius  (Chron.  I.  9;  M.  19,123 
vel  éd.  Schoene  I.  p.  33)  classem  Grae- 
corum a  Sennacherib  protligatam  esse 
prope  oram  Ciliciae.  Pluries  in  inscri- 
ptionibusDariiHystaspis  commenioratur 
terra  lavanu  vel  laavanu;  notare  tamen 
iuvat,  in  istis  inscriptionibus  agi  de 
Graecis  (loniis)  Asiae  minoris  et  insula- 
runi  Asiae,  non  de  Graccia  propria. 

Cf.  F.  de  Hummelauer  ad  Gen.  10,2; 
Schrader-Withehouse,  Cuneif.  Jnscript. 
and  Old.  Test.  I.  63.  64;  DelUzsc/i,  Paradies 
248.  249;  Fr.  Lenormant,  Histoire  ancienne 
de  l'Orient  1881  I.  p.  296  et  Les  origines 
de  l'histoire  1884  II.  2,  p.  1-29;  W.  Max 
Millier,  Asien  und  Europa  nach  altaegypti- 
schen  Denknialern  1893  p.  370. 

2.  lavan  (Vulg.  Graecia)  legitur  Ez. 
27,10  in  descriptione  conimercii  Tyrio- 
rum  cum  Arabia.  LXX  pro  lavan  viden- 
tur  legisse  'j''"'   vinum.  Locus  est  admo- 

dum  obscurus,  cum  de  genuina  lectione 
non  constat.  lavan  hoc  loco  utique  non 
est  Graecia;  ab  aliis  putatur  regio  Ara- 
biae  felicis  {Kamus  p.  1817  apud  Gesen., 
Thesaur.  p.  388  :  lavan  oppidum  lema- 
nae,  lavan  oppidum  in  porta  Tspaha- 
nensi),  ab  aliis  colonia  mercotorum  lo- 
niae  in  Arabia  méridional!  (?).  De  emen- 
datione  huius  textus  a  Cornill  inducta  v. 
DAN  4. 

lAZER,  in  Vulgata  etiam  laser,  le- 
zer    0VJ1 ,  li'T,  "yipi  :    'la^Tlp  plerum- 

que),  urbs  transiordanica  in  Galaad  (1 
Par.  26,31  :  lazer  Galaad),  a  qua  regio 


circumiacens  vocabatur  terra  Iazer(Num. 
32,1.  3;  cf.  2  Reg.  24,3),  haud  dubie 
pars  aliqua  praecipua  Galaad  inferioris, 
cum  locis  citatis  terra  lazer  a  Galaad 
distingui  videatur.  Ab  Israelilis  expu- 
gnata  est,  postquam  devicto  Sehon  rege 
Hesebon  terram  Amorrhaeorum  occupa- 
runt  (Num.  21,32);  ex  hoc  aulem  non 
etficitur  lazer  extra  fines  regni  Sehon 
fuisse,  sed  contextu  potius  innuitur  la- 
zer utpote  regionem  magis  dissitam  eius- 
dem  regni  nova  aliqua  expeditione  subi- 
gendam  fuisse.  Sunt  tamen  interprètes, 
qui  putent  a  mâiore  regno  Sehon  distin- 
guendum  esse  aliud  regnum  amorrhaeu  m 
minoris  extensionis  in  terra  lazer,  prae- 
sertim  cum  iam  Num.  21,24LXX  legant  : 
lazer  erat  terminus  Aimmnitarum  i.  e. 
terminus  inter  regnum  Selion  et  deser- 
tum  Ammon,  quam  lectionem  contra  tex- 
tum  massorethicum  :  flrmus  erat  termi- 
nus Jmmonitarum  praelerunt  Dillmann 
ad  h.  1.,  F.  de  Hummelauer  ad  h.  1., 
Eioald,  Geschichte  des  Volkes  Israël  éd. 
3  II.  p.  289  et  alii. 

lazer  a  flliis  Gad  reaedificala  (Num. 
32,35),  tribui  Gad  attributa  (los.  13,25), 
postea le vitis de  stirpe Merari concessa est 
21,37;  1  Par.  6,81[66]V,  tempore  autem 
Davidis  Hebronitae,  qui  erant  levitae  de 
génère  Caath,  ibidem  ministerium  Dei 
et  régis  procurabant(l  Par.  26,31). Eius 
mentio  fit  in  oraculis  propheticis  contra 
Moab  editis  (Is.  16,8.  9;  1er.  48,22).  Ex 
potestate  Moabitarum  postea  in  manus 
Ammonitarum  transiit;  nam  ïudas  Ma- 
chabaeus  urbem  'laÇrjp  (Vulg.  Gazer; 
Flav.  los.  Ant.  XII.  8,1  :  -rjv  'laÇwpwv 
r.ôli^  éd.  Niese)  ab  Ammonitis  occupatam 
cepit(l  Mach.  3,8). 

Teste  Eusebio  (Onom.  éd.  Lag.  264, 
98  s.)  lazer  distabal  10  mil.  pass.  a  Phi- 
ladelphia  ÇAmm('in)  occidentem  versus 
et  13  mil.  pass.  a  Hesebon  (ffes6^1?i)  erat- 
que  ibidem  fons  magni  fluvii  ad  lordanem 
tendentis;  teste  S.Hieronymo  (Onom.  éd. 
Lag.  86,23  s.  v.  Azor)  viens  lazer  solum 
8  mil.  pass.  a  Philadelphia  occidentem 
versus  aberat.  His  distantiis  satisfaciunt 
vel  Khirbet  Sâr  vel  Khirbet  Sir,  ruina 
prior  a  sinistris,  altéra  a  dextris  Wâdi 
el-Slr,  qui  ex  ea  regione  in  Wâdi  el- 
Kefrein  decurrcns  raagnus  ille  lluvius 
Eusebii  ag.nosci  potest. 


«17 


lAZER. 


IHIS. 


018 


Cf.  Scetzeti,  Reisen  diircli  Syrien,  Palatvs- 
lina  etc.  cd.  hnisc  I.  ;{97  s.;  Sarrey  of  l.'asi. 
Pal.  Mein.  1.  p.  163;  Zeilsclir.  d.  D.  Tal.- 
Ver.  XV.  1892  p.  '2i;  L('gendiea\md  Vitjau- 
roiu-,  Dict.  (le  la  Bible  111.  18r.0-18r)2.  —  Alias 
(oiiiecluias  de  silupiopo.sueruiit  /.  A.  Biircli- 
liunlt.  Ueisen  in  Syrien,  Palaestina  éd. 
Gesi'nius  11.  p.  60'.),  scd  cf.  Kir.i.  ioG2;  Oli- 
phant. The  Land  of  Gilead  1880  p.  231, 

lAZIEL.  1.  laziei  ^^SK"!"^  Qeri  Sn'it*; 

'I(or)X,  A  AÇir^X),  Benianiinila,  qui  Davidi 
in  Siceleg  se  adiunxit  il  Par.  12,  3),  filius 
Aziiioth  (viri  vel  urbis);  \\.AZMAVETH  .3. 

2.  laziel  ('^Ni7y\  'OÇtrîX),  lovila  tein- 

pore  Davidis  (1  Par.  15,18).  Idem  vide- 
tiir  esse,  qui  1  Par.  13,20  scribilur  Oziel 
6x^7,  'O-CeiTÎX). 

3.  laziel  (Sn^Hi,  'O'CtrîX),  sacerdos 
lemporc  Davidis  (1  Par.  16,6). 

lAZIZ    ("nv    'laÇs(Ç),  Agareus,    qui 

tempore  Davidis  super  oves  praepositus 
erat  (1  Par.  27,31). 

IBEX  recte  exponiturin  Vulgata  ani- 
mal hebr.  hv''  (tanlum  iii  plur.  D"''^!/*'') 

dictuni,  quod  saepius  taniquaiu  incola 
petraruni  abruptarumdescribitur(l Reg. 
24,3;  Ps.  i03[104],  18  Vulg.  cems;  lob 
39,1),  ubi  in  locis  inaccessis  degens  ho- 
minibus  satis  ignoluni  uianet  (lob  1.  c.v, 
cum  sit  animal  pulcbrum  atque  elegans, 
in  Provcrbiis  ad  dcscribendam  uxorem 
bonam  in  comparalionem  adducitur  una 
cum  cerva  ("jnTlSîr^  Vulg.  gratissimus 

hiniiulus).  illae  petrae  autcm,  «  quae 
solis  ibicibus  perviae  sunt  »  (1  Reg.  24,3 
D^'îyin  ''712?),  prope  desertum  Engaddi 

iuxta  mare  Mortuum  sitao  erant. —  Si- 
gniiicatio  vocis,  quam  seniorcs  varie  in- 
lerprelali  sunt  ('Eôoauij.  vel  sini.  1  Reg. 
1.  c;  èXaaoïç  Ps.,  xparsXdtotov  lob;  raoXo; 
Prov.),  satis  constat  tum  ex  voce  arabica 
wa'al,  quae  ibiccni  aralncum  désignât, 
tum  ex  nota  in  sacro  textu  addita  (juod 
sit  altissimarum  petraruni  incola  ele- 
ganlia  insignis,  tum  ex  etymo  vocis  ^ys 
ascendit,  quod  il>ici  prae  ceteris  convc- 
nit.  Significatur  autem  ea  ibicum  species 
quae  in  Palaestina  et  rcgionibus  vicinis 
satis  comnumis  est  ac  nomine  scienlilico 
Capra  heden  Wagner  audit  (ord.  Artio- 
dactyla);  praeserlim  in  altissimis  rupi- 


bus  circa  marc  Mortuiun  et  .\rabiae 
petraeae  IVeipiens  invenitur,  cl  toi-ma 
clcganli  insignis  eliam  ab  Aiabilius  in 
(lescribcndo  lioinine  nobili  ac  pulchro 
in  coiiq)arati(Mi('m  adducitur. 

Praeterea   eliam    nomine  ipx,  quod 

semel  tanlum  in  S.  Scriptura  occurrit 
(D(Hit.  I4,:i)  et  a  LX.Xac  Vulgata  tragobi- 
plnia explicalur, piobal»ililer ibex  inlelle- 
gendus  est  (v.TUA(ib]LAPHUS).At  imme- 
rito  eliam  '^IN,  qucm  vcleres  recte  ccr- 

vuni  explicarunl,  de  ibi(e  cxjxjiiilur. 

Cf.  Sam.  Bochart,  Hieroz.  I.  91.")- 20,  cd. 
Rose  II  m.  II.  289-97;  Fr.  I.  ScJioder,  Hie- 
rozoici  Spécimen  3,41-7;  /.  D.  Mic/iaelis, 
Suppleni.  p.  1121-4;  Sam.  OcrZ/waîm,  Verra. 
Samnil.  5,46-54;  E.  F.  K.  RosenmiiUer,  Bibl. 
Allerth.  IV.  2,205-7;  L.  Leiri/sohn,  Zool.  d. 
Talm.  115;//.  /?.  7rt.s^/-am,'Nat.  Hist.  ed,  8, 
95-7;  id.  Faunaand  Flora  of  Pal.  6  s.  (cum 
pulchra  eflTigie  colorata);  A.  Kinzlei-,  Bibl. 
Naiurgesch.  éd.  9,33-5;  J.  G.  }yood,  Bible 
Animais  203-7;  Fr.  Hommel,  Namen  d.  Siiu- 
geth.  279-87.  391-3.  438  s.;  Cl.  R.  Conder, 
Tent  Work  inPalest.,London  1879,  2,139s.; 
P.  Cultrera,  Fauna  bibl.  252  s.;  Leunis- 
Liidwig,  Synopsis  1.  1  cd.  3,  p.  250  s.;  A.  E. 
Brefim,  Tierleben  éd.  3,  III.  172-90;  0.  Kel- 
Icr,  Thiere  d.  klass.  Alterth.  36-52.  333-42. 
—  Eliam  in  monumentis  assyriis  et  aegy- 
ptiacis  figura  ibicis  fréquenter  occurrit  :  cf. 
A.  H.  Layard,  Monuments  of  Nlnevehl.  30; 
35;  43,2.7;  47,1.  2;  W.  Houghton  in  Trans, 
Soc.  Bibl.  Arch.  V.  1877,310-2;  G.  Rawlin- 
son,  Five  great'  monarchies  éd.  4,  1,221  s. 
521  S.;  G.  A.  Ho.^liins,  Travels  in  Ethiopia, 
London  1835,  p.  327  ss.  tab.I.  1  (ex  sepulcro 
Relihmara)  ;  J.  Duemichen,  Resultate  I.  lab. 
9.  12;  R.  Hartmann  ib.  p.  29;  Wilkinson- 
Bircli,  Manners  and  Customs  II.  88  lig.  354.5. 
6;  90  fig.  3.56,1;  92  lig.  357,7  etc.;  W.  M.  FI. 
Pétrie,  Medum,  London  1892,  lab.  9.  14.  24 
{ex  4.  dynastia). 

L.    FONCK. 

IBIS  appellalur  avis  immunda  hebr. 
ïiTC?:"'  dicta  (Lev.   11,17;  Deut.   14,16), 

quae  etiam  in  ruinis  Idumaeae  dicilur 
liabilaturavls.  3't,l  l  î]iu:i);  si  ordinem 

bdtlicrnum  considères,  in  Icxtu  Deut.  po- 
tius  cygniim  pro  îiittjji    verli  dices;  al 

coiiq>aratis  \.c\.  11,17  et  Is.  34,11.  eliam 
in  Deut.  ibin  pro  îiixyji  et  ci/gniim  pn» 
rSXT^n  [»oni  concedendum  est.  Vulgalae 


619 


IBIS. 


ICHABOD. 


620 


explicatio  cum  versiouc  LXX  inlcrpre- 
tum  (l'6iç)  plane  consentit;  alla  versio 
yraeca  posterior  veneta  6  ècpiâXt/j?  expo- 
nit.  Peshitta  vero  et  paraphiasis  chal- 
daica  N'SISp  verlunt  (Is.,  atque  inde 
eliam  Lev.  et  Deut.,ubi  ordo  in  Peshitta 
mutatur),  quam  avcm  veteres  varie  ex- 
plicant,  recentiorcs  plerique  noctuam 
diciint  (cf.  Payne  Smith,  Thés.  3685).  — 
Siiinitîcatio  nominis  hebraici  controver- 
titur.  Etymolog'iani  vocis  a  =lïj*j    crepu- 

sculum  secutus  Bochart  avem  noctiirnani 
ac  specialiter  buhonem  intcilegit,  quae 
maxime  ruinas  et  loca  déserta  incolit; 
atqiic  hanc  opinionem  multi  recenliores 
amplexi  sunt  {Leivjjsohu,  Tristram,  Kinz- 
ler,  Wood,  Frd.  Delitzsch,  Riehm-Baeth- 
geneic).  E  contra  interpretationem  se- 
niorum  et  Vulgatae  alii  tiientur  {Oedm««y<, 
(/ullrera),  eo  qiiod  avis  haec  cum  aliis 
pahistribus  enunieretur,  etquod  nominc 
ibidisnon  sola  avis  religiosa  antiquorum 
Aegyptiorum,  verum  etiam  aUae  affines 
designentur.  Atque  haec  altéra  sententia, 
auctoritate  interpretis  graeci  in  Pentateu- 
cho  et  alterius  in  prophetia  Isaiae  ac 
S.  Hieronymi  commendata,  praeferenda 
videtur,  cum  etymologia  vocis  pariter  in 
alleram  partem  trahi  possit  (cf.  Gese- 
nius,  Thés.  923)  et  rationes  contra  ibin 
aegyptiacam  praesertim  in  textu  Isaiae 
adductae  in  aliis  avibus  affmibus  non 
valeant.  Itaque  non  sola  ibis  illa  sacra 
{Threskiornis  religiosa Gray =Z6is  aethio- 
pica  Latham  =  Ibis  religiosa  Savigny), 
sed  praeterea  vel  Ibis  falcinellus  lAnm 
{=  Falcinellus  igncus  Gray),  vel  Ardea  hu- 
hulcus  Savigny  {=  Ardea  ibisL.)  vel  si- 
milis avis  ex  ordine  Ciconiiformium  no- 
minc î^TtJJ"'  probabilius  videtur  intelle- 

genda,  quae  etiam  in  Palaestina  frequens 
invenitur  atque  etiam  ab  Isaia  inter  inco- 
las solitudinum  Idumaeae  cum  pelecano 
(nNp)  et  corvo  atque  ericio  haud  inepte 

enumeratur,  si  tamen  verba  prophetae 
non  de  solis  rupibus  et  montibus  saxo- 
sis,  sed  etiam  de  vallibus  et  paludibus 
prope  mare  Mortuum  expliccs;  neque 
cnim  ipse  Tristram,  qui  haec  saxa  dé- 
serta cum  noctuis  praefert,  pelicanum 
aul  botaurum  steliarem  (quem  pro  eri- 
cio supponit)  in  rupibus  illis  umquam 
inveniet. 


Cf.  Sam  Bochart,  Hieroz.  II.  281-5,  éd. 
Rosenm.  III.  24-30;  Sam.  Oedmann,  Verni. 
Samml.  6,27-38;  E.F.K.  Uoseumiiller,  Handb. 
d.  bibl.  Alterth.  IV.  2,310-3;  L.  Lewijsohn, 
Zool.  d.  Tahn.  163;  H.  B.  Tristram,  Nat. 
Hist.  éd.  8,192  s.  249-51  ;  id.  Fauna  and  Flora 
of  Palest.  110.  tl2  s.;  A.  Kinzler,  Bibl.  Na- 
turgescii.  éd.  9.  72.  84;  /.  G.  Wood,  Bible 
Animais  373-5.  485-90  ;  P.  Cultrera,  Fauna 
bibl.  316-8;  Leunis-Lxidwirj,  Synopsis  I.  1 
éd.  3,  p.  484;  A.  E.  Brehm,  Tieileben  éd.  3, 
VI.  491  s.  534-8;  Ph.  L.  i»/a7-<tn,Naturgesch. 
d.  Thiere  I.  2,551  s.  558.  —  De  ibide  sacra 
Aegyptiorum,  monumentis  antiquis  celebri, 
cf.  G.  L.  Cuvier,  Mémoire  sur  l'ibis  des  an- 
ciensÉgyptiens,  in  Annales  du  Muséumd'hist. 
nat.  T.  IV.  p.  116  ss.;  ./.  C.  de  Savigny,  His- 
toire naturelle  et  mythologique  de  l'Ibis, 
Paris  1805;  «/.  in  Description  de  l'Egypte, 
éd.  C.  L.  F.  Panckoiidie,  t.  XXIII.,  Paris 
1828,431-42;^.  O.  Lenz,  Zool. d.  ait.  Griech. 
u.  Rômer  377-81;  WiU,inson-Birc h.  Manners 
and  Customs  III.  321-5;  IF.  Houghton  in 
Trans.  Soc.  Bibl.  Arch.  VIII.  1884,  90  s. 

L.   FONCK. 
ICAMIA  (niap\  'hiB[i.lo:i),   unus  ex 

posteris  Hesron  de   stirpe   luda,  filius 
Sellum  et  pater  Elisama,  descendens  ab 
Oholai  filia  Sesan,  quae  leraa  Aegyptio, 
serve  Sesan,  nupserat  (1  Par.  2,41). 
ICHABOD  (-l23-\x  i.  e.  inglorius, 

decurtatuni  ex~7"'N  ;  OùaiSapyaSwô,  'Iwx,a- 
67ÎÔ),  tilius  Phinees  filii  Heli  pontificis  ; 
mater  parturiens  cum  nuntium  accipe- 
ret  de  captura  arcae,  de  morte  Phinees 
mariti  et  Heli  soceri  sui,  tilium  peperit 
et  moribunda  isto  nomine  vocavit  di- 
cens  :  Translata  est  gloria  de  Israël  (1 
Reg.  4,21);  cur  hoc  nomen  ei  indiderit, 
explicat  sacer  auctor  addens  :  ob  ca- 
pturam  arcae  Dei  et  ob  socerum  eius  et 
maritum  eius  (ita  verte  ex  hebr.).  Notât 
F.  de  Hummelauer  ad  h.  I.  essentialem 
gloriae  ablationemin  arcae  iactura  con- 
stitisse,  eius  aulem  accidentalc  quoddam 
complementum  reperiri  in  trium  viro- 
rum  (Heli,  Ophni,  Phinees),  qui  in  ordine 
sacerdotali  essent  primi,  simultanée  in- 
teritu  ;  idem  interpres  monet  non  neces- 
sarium  esse,  ut  ipsa  mulier  praeter  ia- 
cturain  arcae  etiam  iacturam  mariti  et 
soceri  nomine  Ichabod  exprimere  volue- 
rit,  sed  suflicere  ad  textum  explicandum, 
ut  alii  postliac  eam  significationem 
adiunxerint.  His  perpensis  nuUa  erit  ra- 


021 


u:iiAi{uD. 


IDITULN. 


(".2-^ 


tio  e  toxlii  oliininaudi  illa  vcrba  :  «  cl 
pro  socoro  siio  r[  pio  viro  siio  »,  ut  tlu- 
bigunfiits  voliiil.  Derivationoin  noiuinis 
iilleriiis  (lisrulit  F.  de  Hummelancr  ad 
h.  1.  Kx  1  Wc'^.  14, ;î  disciiniis  IValiciii 
Ichabod  l'uissc  Acliilob  (v.  ACIilTOlJ  1). 

ICONIUM  ('I/.0V10V),  urbs  praecipua 
Lycattniao.  S.  Pauliis  ia  primo  siio  ili- 
ncre  ciim  Barnaba,  postqiiam  a  hidaiûs 
Antiocbia  l'isiiUar  pnlsus  osl,  Iconiiim 
\eiiit  iltiqiuMiiiillos  Iiidacoruni  et  (irae- 
coruiu  couvcrlit,  sod  iiiipetu  ludaeormn 
ot  p:entiliuin  coactus  Lyslraiu  abiil  (AcI. 
l.<,5i;  14,1);  Lysli'ac  aiitcni  iiistiganli- 
bus  ludaeis,  qui  ab  Antiocbia  et  Icunio 
supervenerant,  lapidalus  et  velut  inor- 
tuus  e\lra  eivitatem  tractus  est  (14,18). 
Nibiloininus  a  Derbe  terinino  pritni  iti- 
neris  Lystrani,  Iconiuni,  Antiocbiani  re- 
dire non  dubitavit  ad  iliscipulos  iu  tide 
confirmandos  (14,20).  Persecutionum, 
quas  Antiochiae,  Iconii  et  Lystris  susti- 
nuit,  .\postolus  uieminit  2  Tira.  3,11.  in 
secundo  itinere  apostolico  S.  Paulus  et 
Silas  per  Ciliciam  profecti  Derben  et 
Lystrani  ac  sine  dubio  eliam  Iconiuni 
venerunt  (Acl.  16,2;  cf.  4).  ProbabiUus 
in  tertio  quoque  itinere  Aposlolus  Ico- 
niuni altigit  (cf.  18,23). 

Iconiuni  apud  Xenoph.  Anab.  1.  2,19 
dicitur  urbs  Phrygiae  maxime  orientem 
versus  sita,  apud  Ammian.  Marc.  14,2 
urbs  Pisidiae,  qui  error  ex  vicinilate 
Pisidiae  et  Lycaoniae  explicari  potest, 
apud  reliquos  {Strabo  XII.  6,1;  Cic.  ad 
Div.  1.^,4)  urbs  praecipua  Lycaoniae; 
apud  Plin.  V.  27,9.j  a  Lycaonia  presse 
sumpta  distingui  videtur  ut  urbs  celc- 
berrima  et  caput  tetrarcbiae  qualtuor- 
deciin  civitatuni.  Hodic  Konia  in  regione 
frugifera  ad  radiées  Tauri. 

Apocrypba  Acta  Pauli  et  Tbeclae  re- 
ferunt  S.  Theclani  virginem  iconiensem 
a  S.  Paulo  iconii  convcrsani  esse. 

Cf.  Rosoimuller,  Bibl.  Ailert.  I.  2,  p.  201; 
Ranisay,  llist.  Geogr.  of  Asia  Minor  181)0 
p.  332.  377  s.  393  s. 

ICUTHIEL  (^XimpV  6X£0t7ÎX),(irms 

Mered  et  ludaiae  (cf.  s.  v.  BETHiA)  in 
geneaiogia  luda  et  paler  (possessor,  do- 
minus)  Zanoe  urbis  ia  monte  luda  (1 
Par.  4,18);  V.  ZANOE  2. 


IDAIA  noiiHMi  proprium,  fpiod  in 
Vulgala  interdiun  eliam  scrii)itufiadaia, 
Icdaia,  ledei,  lodaia. 

1.  Idaia  (.T'in"';  'hoîa,  'hoouâ,    Mwoas, 

'Iû£(a;  et  aliter  sine  ulla  scriplionis  coii- 
rormitale),nomen  complurium  sacerdo- 
tuni.  Secunda  classis  sacerdotalis  ex  24 
classibus  a  Davidc  distriiiutis  nomine 
Idaia  a  primo  capilc  suo  vocal)atur  (1 
Par.  24,7;  Vulg.  ledei).  Duce  Zorobabcl 
ex  captivitate  redierunt  sacerddtes  liiii 
idaia  in  donio  losue  97.3  numéro  (Esdr. 
2,36  Vulg.  ladaia;  Neh.  7,30);  bis  locis 
vel  intelicgenda  erit  eadem  classis  sa- 
cerdotalis secunda,  cuius  pars  aliqua  a 
iosue  cetero([uin  ignoto  nomen  liabueril 
vel  illa  lamiiia  sacerdotalis,  ad  quain 
Iosue  pontifex  (H  aequalis  Zorobabelis 
perlinebat.  Duac  familiae  .sacerdotales 
Idaia  conimemorantur  in  diebus  Iosue 
pontificis  (Neh.  12,6.  7)  et  ilcrum  in  die- 
bus ioacim  ftlii  Iosue  (Neh.  12,10.  21  ; 
Vulg.  12,10  lodaia).  Hierosolymis  babi- 
tabat  familia  sacerdotalis  ledaia  (1  Par. 
0,10)  seu  Idaia  (I\eb.  11,10;  pro  Idaw 
filins  loiarib  lege  Idaia,  loianb). 

2.  Idaia  (n'»!?T'' ;  LXX  appcUative  ex- 

plicant  ot  InsyvojxoTe;),  unus  ex  tribus 
legatis,  qui  Babylone  a  ludaeis  etiani- 
num  exsulibus  donaria  in  urbem  attule- 
runt  pro  templi  aedilicatione  vel  gene- 
lalim  pro  re  divina  (Zacb.  6,10.  14). 

3.  idaia  (.T'"î\  'hoii),  Simeonita  qui- 
dam ex  maioribus  Ziza  principis  ré- 
gnante Ezechia  pascua  Gador  occupantis 
(1  Par.  4,37). 

4.  ledaia  (nn%  'h5a-a),  filius  Haro- 

niapli  in  muro  lerusalem  aedilicaado 
operam  praestans  (.Neb.  3,10). 

IDIDA  (mni,    "hota\   mater   losiae 

régis  luda,  tilia  Hadaia  de  Besecalli  (4 
Hcg.  22,1)  seu  Bascatb.  Apud  Klavium 
losephuni  (Ant.  .\.  4,1)  nomen  est  'hôi;. 

IDITHUN  {"Jinni  ctinterdumKX/tiV» 

pri^T';  'loEiôoûa,    lôtOoûji,    'IBctOoûv,  'lo-.- 

Ooûv,  "lôiOwiji  etc.),  levila  et  cantor  cele- 
brrrimus  lempore  Davidis,  in  eodein  oi- 
dine  cum  .\sa|)li  et  lleman  collocalus  1 1 
Par.  0,16;  16,38.  41.  42;  2:i.l.  3.  6;  2 
Par.  -^ri;  20,14;  35,15;  Neb.  11,17;  P>. 


623 


IDITHUN. 


IDOLOLATRIA. 


624 


38,1;  61,1;  76,1).  Probabilius  idem  est 
atque  Ethaii  princeps  levitarum  et  can- 
toi'um  de  stirpe  Merari  (v.  ETHAN  3). 
Advoite  denique  1  Par.  16,42  noniina 
Hemau  et  Idithim  in  priore  parte  versus 
cum  LXX  esse  delenda. 

IDOLOLATRIA.  Vox  idolum  (etow- 
Xov)  proprie  significat  imaginem ,  sta- 
tuam,  symbolum  falsi  nuiiiinis  et  in 
S.  Scriptura  saepe  etiani  ipsos  deos  fal- 
sos. 

1.  Idola  vel  simulacra,  ([uae  in  s.  lit- 
teris  commemorantur,  siinl  Adonis  (ïam- 
muz),  Adramelech,  Amon,  Anamelech, 
Asima,  Astarthe,  Atargatis,  Baal,  Bel, 
Castores  (Dioscuri  Castor  et  Pollux  vel- 
liit  insigne  navis),  Clianios,  Dagon,  Diana 
("ApTS[xtç),  Fortuna  (Gad),  lupiter  (Olyni- 
pius  et  hospitalis),  Liber  (Ai6vu<toç,  Bac- 
chus),.Luna,  Melcbom,  Alercurius  (Ep- 
[x%),  Mei'odach,  Militia  caeli,  Moloch, 
Nanea,  Nebahaz,  Nergcl,  Nesroch,  Pho- 
gor  (Bcelpbegor),  Priapus  (sed  hebr. 
Asherai.  e.  Astartbe),Regina  caeli  (i.  e. 
Astartiic  vel  tamquam  praeses  stellae 
Veneris  vel  tamquam  dca  Luna),  Rem- 
mon,  Saturnus  (Kaivvaa  Am.  o,26),  So- 
chothbenotb.  Soi,  Tliartbac,  Zodiacus 
(duodecim  signa  vel  proprie  deversoria, 
bospitia  scil.  solis).  —  Accedunt  quae- 
(lam  idola,  quorum  nomina  in  composi- 
tis  nominibus  propriisdeprebenduntur  : 
Adad  (Hadad)in  nomine  urbis  Adadrem- 
mon  et  in  nominibus  regum  Adarezer 
(Adadezer)  et  Benadad,  Assur  in  nomine 
régis  Asarbaddon,  Nabo  in  nomine  régis 
Nabuchodonosor  et  principum  babylo- 
nicorum  Nabusezban  et  Nabuzardan. 

2.  In  Vulgata  Veteris  Testamenti  vox 
idolum  (vel  interdum  simidacrum)  pro 
variis  vocabulis  hebr.  adbibetur,  quo- 
rum praecipua  recenscre  non  erit  inu- 
tile, quia  ex  vocibus  bebr.  simul  quae- 
dam  discuntur  de  opinionc,  in  qua  gen- 
tium  dii  babebantur. 

Conteraptiis  deorum  declaratur  voce 
px  inane,  vanum  Num.  23,21  ;  1   Reg. 

15,23;  Is.  66,3;  1er.  4,15;  Os.  4,15  (Be- 
thel  contemptim  nominatur  Bethaven  i. 
e.  domus  iniquitatis;  item  5,8;  10,5); 
6,8;  10,8;  12,11  [hebr.  12]. 

Deosgentium  esse  plane  aliquid  inane, 
esse  nihil  declaratur  appellatione  S^Sx 


Is.  10,10  et  forma  plurali  Qt'li'^N  Lev. 

19,4;  26,1;  1  Par.  16,26;  Ps.  95i96],5; 
96[9-],7  (Vulg.  simulacra);  Is.  2,8.  18. 
20;  10,11;  19,1.  3  (simulacra);  31,7;Ez. 
30,13;  Hab.  2,18  (simulacra). 
Semel  diSin*  tercbintiii  (quercus),  sub 

quibus  scilicet  sicut  sub  omni  ligno 
frondoso  fornicabantur  i.  e.  Astarthen 
colebant,  in  Vulgata  redduntur  idola  Is. 
1,29  :  confundentur  ab  idolis. 

Valde  fréquenter,  praesertim  apud 
Ezechielem,  contemptim  dediis  inanibus 
adbibeturvox  DiSlSa  i.e.stipites,trunci, 

caudices  vel,  ut  alii  cxposuerunt,  ster- 
coi-a,  stercorea.  LXX  vertunt  slowXa, 
£vO'j[;.rjp.ara,  £-iOuij.7)[j.aTa,  i::tTr,ùE'j;Aa-:a, oia- 
voTJfAaTa,  j3o£>.jy[jLaTa.  Vulgata  interdum 
vcrtit  :  immunditiae  4  Reg.  17,12;  21,11 . 
21;  23,24;  Ez.  14,4;  33,25;  simulacra 
Ez.  6,5;  30,13;  plerumque  autem  :  idola 
Lev.  26,30;  Deut.  29,17  (sordes  i.  e. 
idola;  hebr.  16);  3  Reg.  15,12  (sordos 
idolorum);  21,26;  îer.  50,2;  Ez.  6,4.  6. 
0.  13;  8,10;  14,  3.  6.  7;  16,36;  18,6.  12 
et  passim. 

Vanitatem  idolorum  et  idololatriaead 
vivum  depingit  vox  Si."!  halitus  4  Reg. 

17,15;  1er.  2,5  et  in  forma  plurali 
□  l'iin  Deut.   32,21;  3   Reg.  16,13.  26; 

Ps.  30[31],7;  1er.  8,1.9;  14,22;  Ion.  2,9. 
Vulgata  vertit  1er.  14,22  sculptilia,  alias 
^militâtes;  LXX  plei'umque  [Aâta-.*,  etiam 
etoojXa,  [AatatotriTEç. 

Idola  in  exsistenlia  et  in  potentia  ni- 
hil esse  nisi  mendacia  indicatur  voce 
013*3  Am.  2,4  (Vulg.  idola,  LXX  xà  [xd- 

Taix)  et  Ps.  39[40],5  (Vulg.  insanias  fal- 
sas,  LXX  jJiavb;  '^suost;). 

Deos  falsos  cultoribus  suis  esse  plane 
inutiles  declaratur  per  locutioneni  li- 
totes :  "hvv  nS  i.  e.  non  prosunt  1er.  2, 

8  (Vulg.  idola,  LXX  «vwoeXou;);  cf.  2,11. 

Idolis  quam  maxime  congruit  desi- 

gnatio  n^yln  abominatio,  res  abomina- 

bilis  Deut.  27,13;  4  Reg.  23,13;  Is.  44, 
19;  1er.  16,18;  Ez.  7,20;  11,21;  16,36 
(Vulg.  abominatio,  Is.  44,19  idolum; 
LXX  (3o£W-Y!JLaTa,  àvo[A(a)  et  yip'kZJ  abomi- 

nandum,  res  abominanda,  horrcnda, 
foedissima(frequentiusin  forma  plurali) 


0-25 


IDOLOLATRIA. 


IDOLOLATRIA. 


(»2); 


Deut.  29,17[10J;  3  Kej;.  11,3.  7;  4  Rejr. 
23,in.  24;  2  Par.  15,8;  Is.  00,3;  1er.  4, 
l;7,30;  13,27;  10,18;  32,34;  Ez.  r.,H  ; 
7,20  ;  1 1 ,18.  21  ;  20,  7.  8.  30;  37,23  ;  Dan. 
9,27;  11,31  ;  12.11;  Nah.  3.0;  Zacli.  1>,7 
(VuIk-  al>Mminali(.nos,  ofTcnsioiu's,  ollon- 
diciila,  siiiuilacra,  idola;  I.XX  (JôsXÛYtiara, 
j:po'jo/0((3;xaTa,  ijLtâjijiaTa,  etJwXov). 

Vocem  D^2in,  quadiidoinesti('i,(iuasi 

pénates  dcsif^nanUir,  Viili,Mta  iiilerdiiin 
retinet  (  v.  TlIKUAl'llI.MK  iiiteiduiii  veilil 
idola  Gcn.  31,19.32. 3V;  lud.17,5;  18,18. 
20;  4  Uej^.  43,24  (fi;;ui'as  idoloiuin;  Ez. 
2 1.21 [20]. 

Alla  nomiiia  statuas,  seulptilia,  simu- 
lacra  signilieant;  sed  in  Vulg.  saepius 
eoriim  loco  idola  leg-untur;  ita  pro 
Sps,  DiSiDB  Deut.  12,3;  lud.  3,19.  26; 

18,31  ;  4  Reg.  17,41  ;  21,7;  2  Par.  33,22; 
Is.  44,9;  et  pro  2Ï!;  1  Reg.  31,9;  1  Par. 

10,9;  Is.  48,5;  Os.  4,17:  8,4;  13,2;  14, 
9;  Mich.  1,7;  et  pro  SsD  Ez.  8,3;  et  pro 

n^y  Am.  5,20.  Praetcrea  in  Yulgata  sae- 
pius deprehendimus  idola,  ubi  vox  in 
hebr.  non  legitur,  at  sensu  facile  liabe- 
tur;  ita  Lev.  20,2  si  quis  dederit  de  se- 
minc  suo  (idolo)  Molocli,  morte  morla- 
tur;  iNum.  25,18;  lud.  10.0.  10:  2  Par. 
30,14;  34,5;  Is.  05,4;  1er.  44,23. 

3.  De  modo  quo  idola  conliciebantur 
vide  quae  devitulo  aureo  narranlurEx. 
32,2  s.  (cf.  s.  V.  VITUEUS);  itemque  quae 
leguntur  Is.  44,10-20;  1er.  10,3-5:  Rar. 
0,7  s.;  Sap.  13,10-19;  14,15-22.  Quibus 
iocis  siniul  edicilur  <;entes  adorasse  au- 
rum,  argentuni,  lignum  i.  e.  idola  aurea, 
ar}ientca,  uti  idololatras  v.  g.  leremias 
quoquc  descrihit  :  dicentes  ligno  :  pa- 
ter  meus  es  tu,  et  lapidi  :  tu  me  ge- 
nuisli  (2,27).  Eranlne  ita([ue  idoiolatrae 
adeo  stupidi,  ut  auiiiin  el  lignum  ado- 
rarent?  Notare  oporlt^t  apologctas  pri- 
raorum  saeculoriun  eodom  modo  loqui, 
quorum  locos  vi(l(^  apud  hnaltcnbaucr, 
Connu,  in  Is.  II.  p.  163.  l'nde  accusatio 
non  potest  non  esse  vera.  Verum  qui- 
dem  est  oppositum esse quando(|ueillu(l: 
deos  per  simulaci'a  veneramur  (cf.  Ar- 
nobius,\d\.  gentes  0,9;  M.  5,1180);  ve- 
rum ([uae  Arnobius  de  se  et  sua  sen- 
tiendi  ralione  narrât,  rem  explanant 
al(pi(!  illam  accusalionem   merito  lieri 


ostenduut;  censebanlur  enim  dii  liabi- 
tai'e  in  simuliicris  et  sinndacris  ipsis 
consecratione  lacta  vim  quandam  seu 
numen  inesse.  Prorsus  similia  ([uoquc 
rel'eiuulur  iii  cpistula  ad  Diognetum, 
apud  Tt'ilnlliauum  aliosque  quos  vide 
1.  c.  p.  104,  quihus  adde,  <[U(imodo  Lu- 
cianus  lin  love  tragocdo)  deorum  statuas 
intime  cum  ipsis  diis  coniungat. 

4.  Hisloria  idolojatriac  inter  Israeli- 
tas  grassantis,  Idololatria  proprie  est 
cuitus  supremus  alii  cuidam  ac  vero 
Dco  exiubitus.  Dicitur  tamen  etiam  cui- 
tus illegitimo  syndiolo  numinis  praesli- 
tus  v.  g.  cuitus  simulacroi-um. 

Inter  maiores  Abraham  idololatriam 
serpsisse,  indul)ie  affirmalur  los.  24,2  : 
trans  lluvium  lialdtavenuit  paires  vestri 
ab  initio  ser\ierunlque  diis  aiienis;  tuli 
ergo  (iiebr.  et  tuli;  patrem  vestrum 
Abraham  etc.  Unde  salis  clare  indicatur, 
cur  Abraham  iussus  sit  egredi  de  terra 
sua  et  de  cognatione  sua  et  de  domo  _ 
patris  sui  (Gen.  12,1);  nam Thare,  pa-  W 
1er  Abraham,  servisse  diis  aliis  expli-  ■ 
cite  dicitur  (los.  24,2)  ;  atque  id  de  vera 
idololatria  esse  intellegendum  (et  non 
de  servitute  sub  gente  idob^latra,  ci'. 
1er.  10,13'  etiam  ex  eo  palet,  quod  La- 
ban  teraphim  habuit  et  coluit  et  hanc 
superstitionem  cultui  Dei  veii  adiunxit 
(cf.  Gen.  31,24.  29.30.  49;  24,50).  In- 
super lacob  redux  a  Laban  iubet  suos 
abiicere  deos  alienos,  el  «  dederunt  ei 
omnes  deos  alienos  quos  habebant  et 
inaures  quae  erant  in  auribus  eoi-um, 
at  ille  infodit  ea  sublcr  terebinthum  « 
(Gen.  35,2-4).  Verum  posteros  lacob  in 
Aegypto  quoque  idololatriae  aegyptiacae 
induisisse  constat  ex  reprebensione  Ez. 
20,7-10  ;  eandem  in  deserto  esse  exerci- 
tam  Ez.  20,13  et  Am.  5,20  atlirmatur  el 
iusuper  constat  ex  narratione  de  vitulo 
aureo  (Ex.  32,1  ;  vide  s.  v.  VITULL'S)  et 
Num.  25,2.  3  :  initiatusque  est  Israël 
Reelpiiegor.  Gravissima  quidem  iis  ilata 
sunt  praecepta,  ut  destruereiitur  ouuiia 
idololatriae  documenta  et  incitamenta 
in  lerra  Ghanaan,  ne  iuugerentur  l'oe- 
dera  cum  gentibus,  additaei]ue  minae 
transgressoribus  el  pocna  lapiilalionis 
proposita,  si  quis  ad  idololatriam  alios 
invitasset  (cf.  Deut.  12,1-13,17;  28.15: 
Ex.  20,3.  4;  22,20  qui  inunolal  diis  oc- 


M27 


IDOLOLATRIA. 


IDOLOLATRIA. 


628 


cidctur);  at  quani  parum  funcsla  illa  ad 
idololatriam  propcnsio  sit  exstiiicta,  Iota 
populi  historia  usque  ad  exsilium  testa- 
tur.  Incitamento  eraiiLet  excmpluin  gen- 
tiuin  vicinariiin  et  cumprimisvoliiptatc's 
illae  quae  cum  cidiu  Baal  et  Aslarthes 
erant  coniiinctae.  Quantopere  dii  geii- 
tiuni  iis  facti  sint  in  ruinam  (lud.  2,3), 
iam  satis  superque  ex  iis  apparet,  quae 
ex  tempore  ludicum  narrantar;  itcruni- 
que  ad  cnltumBaal  etAstarthes  declina- 
bant  neque  ab  eo  revocabantur  nisi  du- 
rissima  sei-vitute  etalllietione  (lud.  2,11 
ss.;  3,0  ss.;  4,1  s^s.;  0,1  ss.  etc.)  Cultuin 
Domini  simul  cum  idololatrico  cultii  esse 
cxercitum  etiam  elucet  ex  narratione 
1  Rcg.  4,1-7,6;  iiam  adducunt  arcam 
Domini  in  castra  et  admonentur  ;i  Sa- 
muele,  ut  ablatis  diis  alienis  revertan- 
tur  ad  Dominum  in  toto  corde.  Idem 
monitum  Samuel  populo  dédit  valedi- 
cens  1  Reg.  12,12  et  Saul  varia  divina- 
tionis  gênera,  quae  cum  idololatria 
coniungi  solebant,  poena  mortis  statula 
abolere  studuit  (cf.  1  Reg.  27,9). 

Salomon  nuptiis  cum  alienigenis  con- 
tractis  exemple  pessimo  praeivit  et  in 
ipsa  urbe  in  qua  templum  Domini  erexe- 
rat  et  ipse  coluit  idola  et  fana  idolis 
aedificavit(3  Reg.  11,3-8).  leroboam  vero, 
ne  populus  ad  adorandum  Dominum 
pergeret  in  lerusalem,  cultum  Domini 
edixit  esse  exhibendum  in  Bethel  et  Dan, 
utrobique  vitulo  aureo  constituto.  Itain 
regno  utro(iue  simul  cum  Dei  cullu  qui 
modo  superstitioso  etiam  in  «  excelsis  » 
(vide  s.  V.  EXCELSA)  exercebatur,  ido- 
lolatria et  scelera  ei  cognata  grassaban- 
tur.  quemadmodum  libris  historicis  con- 
tinuo  memoriae  proditum  est  (3  Reg.  14, 
22-24;  15,3;  16,2o-33);  at  tempore  quo- 
que  maxime  calamitoso  non  defuisse 
multos  in  populo  veri  Dei  cultores,  ipse 
Elias,  cum  putaret  se  solum  esse  rcli- 
ctum,  a  Domino  est  edoctus  (3  Reg.  19, 
14-18).  Quantopere  invaluerit  idololatria 
in  Israël  instigante  lezabel  colligitur  ex 
numéro  prophetarum  Baal  et  Astarthes 
scil.  850  (3  Reg.  18,19).  Prophelas  Baal 
Elias  poena  in  idololatras  constilula  af- 
fecit,  et  populus  labwe  Deum  suum  alla 
voce  agnovit,  sed  mox  idololatria  iterum 
serpebat;  Ochozias  quippe  lilius  Achab 
scrvivit  Baal  et  adoravit  cum  (3  Reg.  22, 


54).  In  luda  quoque  loram,  filius  losa- 
pliat  régis,  ambulavil  in  viis  regum  Is- 
raël,   sicul    domus   Acbab;    filia   enim 
Achab  ci-at  uxor  eius;  item  fdius  eius 
Ocbozias  (4  Rcg.  8,18.  27).  Uti  igitur  Sa- 
lomon per  mulieres  ad  cultum  idolorum 
est  seductus,  ila  duae  mulieres  lezabel 
in  Israël,  Athalia  in  luda,  quam  maxime 
idololatriam  propagabant.  Athalia  autem 
interfecta  foedus  cum  Deo  instauratur 
et  arae  Baal  et  simulacra  deslruuntur 
(4  Reg.  11,17. 18).  In  Israël  lehu  pariter 
interfectis  loram,  lezabel,  filiis  Achab 
sacerdotes  Baal  occidit,  aedem  et  simu- 
lacrum  Baal  destruxit;  sed  cultum  vitu- 
lorum  aurcorum  retinuit  (4  Reg.  10,18- 
30),  sicut  reges  quoque  post  eum,  qui 
non  recesserunt  a  peccatis  domus  lero- 
boam; insuper    Ashera    permansit    in 
Samaria(4  Reg.  13,6.  H  ;  14,24;  15,9. 18. 
24.  28;  17,2);  de  cunctis  «juippe  regibus 
dicitur:fecit  malum  corani  Domino,  non 
recessit  a  peccatis  leroboam.  Ad  quam 
regni  israeliticiconditionem  etiam  aptan- 
tur  reprehensiones  Osée  prophetae  1,2. 
9;  2,2.  5.  13;  4,12.  13;  6,10;  9,1  etc.  et 
Amos  prophetae  3,14;  4,4;  5,5;  7,9.  Me- 
liore  loco  erant  res  regni  iudaici  a  rege 
loas  usque  ad  loatham;  de  quibus  sin- 
gulis  scil.  dicitur  :  fecit  rectum  coram 
Domino;  at  simul  additur,  excelsa  non 
esse  abolita,  verum  populum  immolasse 
et  incensum  adolevisse  in  excelsis  (cf. 
4  Reg.  12,2.  3;  14,3.  4;  15,3.  4.  34.  35). 
Verum  Achaz,  tilius  loatham,  ambulavit 
in  viis  regum  Israël  et  statuas  fudit  Baa- 
lim;  inde  idololatria  longe  latcque  ser- 
psit,  id  quod  ex  Isaia  quoque  satis  colli- 
gitur; cf.  2,6.  8  repleta  est  terra  idolis; 
2,18.  20.  Magna  quidem  fortitudine  Eze- 
chias  rex  contra  eam  impietatem  dimi- 
cavit  :  dissipavit  excelsa,  statuas  contri- 
vit,  simulacra  vel  arbores  Asherae  suc- 
cidit  (4  Reg.   18,4);   at  filius  eius  Ma- 
nasse  iterum  totam  idololatriae,  Baal, 
Astarthes,  spurcitiam  reduxit  et  in  ipso 
templo  Domini  aras  idolorum  et  simula- 
crum  Asherae  collocavit  (4   Reg.  21,3- 
7;  2  Par.  33,3  ss.);  atque  per  eum  adeo 
altas  egit  impietas  haec  radiées  in  luda, 
ut  propter  scelera  Manasse  tandem  re- 
gnum  luda  et  thronus  David  concideret 
(4  Reg.21,10  ss.;  1er,  15,4).  Instauratio- 
nem  quidem  morum  serio  ui'gebat  lo- 


i\î>d 


IDOLOLATRIA. 


IDOLOTllYTUM. 


6:{() 


sias;al  conaliisroyis  cl  .lereiiHao,S(iplio- 
niae  alioruriKiiie  prophelarum  paniiii 
valueiiinl  ad  aniinos  sinccra  pielatc  iiii- 
biieiidos,  uti  liK'ulonlcr  ex  leremiae  li- 
bre appai'ct,  ciiin  lot  ac  taiitas  contra 
itlololatras  coiiiininationcs  et  rcprelieii- 
sioiics  Icrcinia.s  prolcral  et  popiiliis  urltc 
iaiii  destnicta  perlraclc  ciillLii  idolorum 
inhacreat(cr.2,10ss.;3,2ss.;  17,2;44,i:i- 
25);  idetiique  tcstatiir  Sophonias  i,o. 
Quaiv,  tpiod  pi'0|»liclae  commiiialiantui" 
conlimu),  i)opiiliis  tandem  in  sij^nuni 
focderis  violati  c  terra  Domini  est 
eiectus. 

Uti  ex  libris  bistoricis  colIi,<;iliir,  ciil- 
tus  idolorum  simui  cum  cultu  Domini 
exercebatur.  Colebanlur  aulem  dii  gen- 
tium  vicinarum;  freqnentissime  comme- 
morantur  Baal  et  Astarthe  (Ashera;  vide 
s.  V.  HA  Al/;  dein  etiani  Melchoin,  deus 
Ammonitarum,  Cbamos  deus  Moab  (cf. 
3  l\eg.  11,0.  7;  4  Reg.  23,13).  item  mili- 
tiacaeli,  et  Astarthe  sub  nomine  reginae 
caeli  {1er.  7,18;  44,17)  ({uo  nomine  Istar 
apiid  Assyrios  appellabatur  (cf.  Zeitsclu*. 
fur  Assyriologie  1885  p.  353  et  1889  p. 
74).  Adorabant  militiam  caeli  super 
tecta,  adorabant  et  iurabant  in  Domino 
etiurabantinMelcbom,  uti  habeturSopb. 
1,5.  Varios  idololatriae  modos  nobis 
exhibet  Ezechiel  8,5  ss.,  cultura  scil. 
aegyptiacum,  cultum  Adonidis  (Tam- 
muz),  cultum  solis  (Baal);  placentas  re- 
ginae caeli  oblatas  esse  a  mulieribus  1er. 
7,18  docemur. 

5.  Idololatria  a  propbetis  semper  ex- 
-hibetur  tam([uam  apostasia  a  Deo  qui 
eduxit  populum  ex  Aegypto,  tamquam 
fornicalio,  quatcnus  scil.  foederc  sinai- 
tico  plebs  quasi  sponsa  Domini  est  con- 
stituta.  Unde  modo  ([uo  prophetae  lo- 
quuntur  aperte  refcUitur  opinio  quorun- 
(lam  recentiorum  veteres  Israelitasnibil 
novisse  de  lahwe  Deo  uno,  neque  Moy- 
sen  unum  Deum  docuisse,  verum  a  pro- 
pbetis tandem  monotbeismtun  esse  pro- 
positum. 

Idololalras  inexcusabiles  esse  atque 
veriun  Deum  poluisse  cognoscere  ex 
opère  creationis  docet  et  auctor  libri 
Sapientiae  13,1-19  et  Paulus  apostolus 
Rom.  1,19.  (^biomodo  ad  idololatriam 
perventum  sit,  idem  apostolus  l.c.doc(>t; 
verilatcm  quippc  cognitam  bomines  iiii- 


iiuitalc  sulTocabant,  Deo  cultum  debitum 
non  exliihebanl;  inde  in  vitia  prolapsi 
culliii  lurpissimose  tradcbant.  Simililcr 
statuit  Sapiens  :  adinvenlio  idolorum 
coi'ruptio  vilae  est,  et  exemplis  demon- 
strat  originem  variam  cullus  perversi; 
V.  g.  pater  lugens  de  morte  filii  eius 
imagine  proposila  sacra  et  sacrificia 
conslituit  etc.  Sap.  14,12  ss.  Quod  apo- 
logetae  primorum  sacculorum  saepius 
ell'erunt,  daemones  coli  in  idolis,  dae- 
mones  suas  agere  in  idololatria  partes, 
Paulus  (luoque  indicat  scribens  :  quae 
immolant  gentes  daemoniis  iumiolant, 
non  Deo  (1  Cor.  10,20).  Idem  cnuntia- 
tiir  apud  LXX  et  in  Vulg.  Ps.  95,5  :  quo- 
niam  omnes  dii  gentium  daemonia,  et 
Ps.  105,37  :  et  immolaverunt  tllios  suos 
et  filias  suas  daemoniis:  in  hebr.  vero 
priore  loco  a''Si^X  (nihil,  inania),  altero 

Di~C,   uti    Deut.    32,17  immolaverunt 

daemoniis;  similiter  2  Par.  11,15;  Bar. 
4,7. 

6.  Sensu  translato  Paulus  avaritiam 
appellat  simulacrorum  servitutem  Col. 
3,5;  Eph.  5,5  -Xsovr/.Tr,;,  o  iaiiv  EiôtoXoXa- 
tpr^;),  quatcnus  avarus  aurum  et  pecu- 
niam  quasi  deum  colit  serviens  scil. 
mammonae  ita,  ut  Deo  dfîbite  nequeat 
service  (cf.  Matth.  0,24),  uti  pari  ratione 
de  aliis  dicit  :  quorum  deus  venter  est 
(Pbil.  3,19).  Eodem  modo  iam  1  Reg. 
15,23   "lïsn    obtundere    animuni,  esse 

obtusum,  confumacem,  noUe  obedire 
(Vulg.  noUe  acquiescere)  appellatur  scc- 
lus  idololatriae,  hebr.   D^Eim  "|1N.  Al 

vero  quodam  sensu  accuinbere  epulis 
sacriticalibus  gentilium  vocalur  idolo- 
rum cultura  1  Cor.  10,14  sîôwXoXaTssfa. 

IDOLOTHYTUM,  c'c;io>.ÔÔ'jtov  i.  o. 
id  ipiod  est  idolis  immolatum.  Eo  nomine 
designantur  carnes  ex  sacriliciis  genti- 
lium relictae,  quae  vel  iu  epulis  sacriti- 
calilnis  comedebantur  vcl  in  macello 
vendebantur.  Decreto  apostoloriun  fra- 
Ires  ex  gentibus  qui  crani  Antiochiae, 
Syriae,  Ciliciae,  iidtebantur  abstinciv  ab 
immolatis  simulacroium  (Act.  15,29 
doioXoOÛTov ;  Act.  21,25).  De  ils  Paulus 
(^.uriulliiis  scribit  eos  ulique  pcccaro  (jui 
ea  coni^daut  cum  conscitMitia  usqtic 
uuiic  idoli  ;  probihcl  m-  quis  cpuli-;  Na- 


631 


IDOLOTUYTUM. 


lEBUS. 


632 


ci'ificalibus  accumbal;  mandat  ut  quae 
in  macello  vaeneunt  nianducent  nihil 
interrogantes  propter  conscienliam;  si 
quis  vero  mensae  accumbens  alterum 
monet  afferri  imraolatum  idolis,  «  nolitc 
nianducare  propter  illuni  qui  indicavit 
el  propter  conscienliam  alterius  »  (cf.  1 
Cor.  8,1.  7;  10/25-29).  lieprehenditur 
ecclesia  Thyatirae  constilula,  quod  ibi 
sint  qui  idolotbyta  manducare  non  ve- 
reantur  Apoc.  2,20. 

IDOX  ("Q^),  unus  ex  maioribus  lu- 
dith  (ludilb  8,0). 

IDUMAEA  V.  EDOM. 

lEABARIM  V.  IIEABARIM. 

lEBAAR,  lEBAHAR  (nni%  £5sap, 
'E6aap,  Badép)  unus  ex  filiis  David,  qui 
nati  sunt  ei  in  lerusalem  (2  Reg-.  o,15; 
i  Par.  3,6;  14,5). 

lEBANIAS    {r\^2:i\    'h[jivat',    B    Ba- 

va'.â,  A    'lïSxvaat'),  Beniaminita  (1  Par. 

9,8). 

lEBLAAM  (DS;Sl^    'Is6Xaa[jL),   urbs 

tribus  Manasse  cisiordanicae  in  lerrito- 
rio  tribus  Issacbar  sita,  ex  qua  Manasse 
Chananaeosnon  delevit  (los.  17,11;  lud. 
1,27).  luxta  leblaam  erat  ascensus  Ga- 
ver, ubi  Ochozias  rex  luda  a  militibus 
lehu  vulnus  lethale  accepit,  ex  quo  in 
fuga  Mageddo  usqueconlinuala  mortuus 
est  (4  Reg.  9,27).  Nonien  leblaam  con- 
servatum  esse  putatur  in  Bîr  Bel'ame  ad 
méridien!  Djenïii  (Keil  ad  los.  17,11; 
Riess,  Legendre,  Zanecchia,  Buhl,  Dôller). 
In  inscriptionibus  aegyptiacis  transscri- 
bitur  Ibra'amu  [W.  M.  Mûller)  vel  Yab- 
lu'amu  (Maspero).  —  Haud  dubie  leb- 
laam eadem  est  ac  urbs  levitica  Balaam 
1  Par.  6,70  ;  eius  loco  los.  21,25  Gethrem- 
monlegitur;  sed  hic  lapsus  librariorum 
lacile  expiicalur  aberratione  oculi  in 
Gethremmon  versus  praecedentisIos.21, 
24.  Probabiliter  leblaam  eadem  quoque 
est  ac  Belamon  (in  tcxtu  graeco  ludith 
8,3)  prope  Dolbain  (Dothan)  in  montibus 
Ephraim  et  Belma  ludith  7,3  (v.  BELMA 
etBAALHAMON). 

CA.  Riess,  Bibel-Allas  éd.  .3  p.  17;  Legen- 
dre, Carte  de  la  Palestine;  D.  Zanecchia, 
La  Palestine  d'aujourd'hui  1899  II.  582; 
Buhl,  Alt.  Pal.  1896  p.  201.  202;  F.  Guérin, 


Samarie  I.  339-341,  qui  Belamon  et  Bolina 
cuin  Bel'ame  coinponit,  non  leblaam; 
/.  Dôller,  Geogr.  u.  etlinogr.  Studien  zum 
m.  u.  IV.  B.  d.  Konige  1901  \>.  255-6; 
W.  Max  Minier,  Asien  und  Europa  nach 
altaegypt.  Denkmalern  1898  p.  195;  G.  Mas- 
pero, Sur  les  noms  grogr.  de  la  liste  deThout- 
mos  III.,  qu'on  peut  rapportera  la  Galilée 
1886  p.  9. 

lEBNAEL  (Sn:1\  'hïïGafjiat,  A  'Ia6- 
vrjX),  urbs  Nephthali  (los.  19,33),  enu- 
merata  post  Adami  Neceb  et  ante  Le- 
cum;  inde  egressus  termini  Nephthali 
usque  ad  lordanem  pertransirc  dicuntur. 
Agnoscitur  in  ruinis  Yemmâ  intcr  mon- 
teni  Thabor  et  lacum  Genesareth  infe- 
riorcm  {Legendre,  G.  A.  Smith,  Riess, 
Zanecchia).  Idem  vicus  in  Talm.  hieros. 
(Megilla  70  a)  vocatur  Kefr  Yama  (et. 
Neubauer,  Schiuarz).  Eundem  situm  ap- 
probat  F.  de  Hummelauer,  qui  urbes  los. 
19,33  adscribit  page  commutatorio  Neph- 
Ihalitis  ad  austrum  lacus  Genesareth 
concesso.  Derelinquenda  videtur  opinio 
aliorum  (Fwrer,  Wilsoii,  Buhl)  labneel 
los.  19,33  esse  urbem  in  Galilaea  supe- 
riore  prope  lacum /fr«/e  sitam,  quaeapud 
Flavium  losephum  vocatur  'làjxvta  (Vita 
37)  seu  'Ia[xv(9  (Bell.  iud.  II.  10,6;  cf.  6,3 
lâyivta). 

Cf.  Legendre  apud  F/(;o»?-oMa;,  Dict.de  la 
Bible  III.  1208;  G.  A.  Smith,  Hist.  Geogr. 
of  the  Hoiy  Land,  Plate  I  et  VI;  Riess,  Bi- 
bei-Atlas  éd. 3p.  17;  D. Zanecchia,  La  Pales- 
tine d'aujourd'hui  1899  II.  635  ;  A.  Neubauer, 
Géogr.  du  Talmud  p.  225;  /.  Schwarz,  Das 
heilige  Land  1852  p.  144  ;  F.  de  Hummelauer, 
Comm.  in  los.  p.  435-438;  Furrer  apud 
Riehm,  Handwb.  des  bibl.  Altert.  I.  p.  665; 
Wilson  apud  Smith-FuUer,  Dict.  of  the  Bi- 
ble I.  1497;  Buhl,  Alt.  Pal.  1896  p.  218. 

lEBNEEL  (SnJIi,  AeSvcc),  urbs  in  ter- 

mino  aquilonari  tribus  luda  (los.  15,11) 
v.  lAMNIA. 

lEBOC  V.  lABOC. 

lEBSEM  (D'!^2^  'Iîp.«c7av),  quintus 
inter  fihos  Thola  lilii  Issachar,  qui  erant 
principes  per  domos  cognationum  sua- 
rum  (1  Par.  7,2). 

lEBUS  {D^•3.\  'IsSoûs)  v.  JERUSALEM 
I.  2. 


e.j.-j 


lEBUSAEUS. 


lËCNAM. 


VhW 


lEBUSAEUS   CD12*,  ''Dli    ploriitn- 

([UC  tiiiii  arliiulo  ^Dliin  ;  o   'h6ouaarc;, 

o\  'lEÔouaaî'oi,  los.  18,16  'h6ou<ja{,  lud.  l'J, 
il  ci  Esdr.  0,1  6 'hoojaf),  nnnion  gcnti- 
liciinn  qiio  i-aiiiiis  l'ainiliao  Clianaaii  ah 
iino  ov  liliis  Chanaau  notniiialiis  dcsi- 
gnatur  (Gen.  10,16;  1  Par.  1,14).  Seinini 
Abraham  promitliinlur  fines  etiam  lehii- 
saconiin  sicut  aliorum  Chanaanitarum 
(Gen.  lo,21;  Neh.  9,8)  caihMuquf  pro- 
niissio  l'requenlcr  repetilur  (Ex.  3,8. 17; 
13,5;  23,23;  33,2;  34,11;  Dent.  7,1;  20, 
17;  los.  3,20).  E\  relatione  ihiodecim 
expldraloruni  lerrae  promissae  habila- 
banl  Helliaeus  ot  Icbusacus  et  Amor- 
rhaeus  in  niontanis  (iNuni.  13,20).  lebii- 
saeorum  praccipua  scdeseratarx  lebus, 
poslea  civitas  David  in  lerusalcni,  tril)ui 
Benianiin  atlrihuta,  in  confinibus  luda 
et  Benianiin  (los.  18,16.  28).  Adonisedec, 
regeni  Icrusaicin,  losuc  cepit  et  occidil 
(los.  10,1.  27),  altéra  expeditione  lilii 
luda  urhem  lerusalem  percusserunt 
(liid.  1,8),  multispugnis  losue  lebusaeos 
sicut  alios  Chananaeos  subegit  (los.  9,1; 
11,3;  12,8;  24,11  ;  Judith  5,20).  Attanien 
arceni  lebusaeoruni  filii  Benianiin  non 
occuparunt  (lud.  1,21),  quia  lebusaeis 
inferiores  erant  robore,  neque  filii  luda 
delere  poterant  (los.  15,63),  quia  extra 
fines  tribus  luda  sita  erat.  Aelate  indi- 
en m  lebus  in  potestate  lebusaeoruni 
permanebat  (Indilh  19,10-14)  et  lebu- 
saeoruni quoque  sceleribus  Israelitae 
conlaniinati  sunt  (3,5).  Tandem  David 
arce  lebusaeoruni  expugnata  ibidem  sc- 
deni  regni  sui  fixit  (2  Reg.  5,6-8  ;  1  Par. 
11,4-6)  neque  tamen  lebusaeos  cxstir- 
pavit  (2  Reg.  24,16.  18;  1  Par.  21,15.  18. 
28;  2  Par.  3,1  et  v.  AREUNA).  Reliquias 
lebusaeorum  Salomon  tributarios  iecil 
(3  Reg.  9,20;  2  Par.  8,7).  lidem  etiain 
post  exsilium  recensentur'  intcr  alieni- 
genas,  quibuscum  israclitae  matrimonia 
mixta  contra  logeni  inieranliEsdr.  9,1). 
Divinam  circa  lebusaeos  providentiam 
célébrât  Zacharias  prophela  (9,7);  etcnim 
lebus  a  Davide  expugnata  facta  est  caput 
regni  et  theocratiac  atquc  ipsi  lebusaei 
inter  populum  electum  commorantes  be- 
neliciorum  focderis  iiarlicipes  enVcli 
sunt. 


lECEMIA  (n^cpi,  'lexsvii),  filius  le- 

clioniar  lilii  loakini  (1  Par.  3,18). 

lECHELIA    (niSDi,  "ini'^Si;     XaXeii, 

Xaaiâ),  u\or  Aiiiasiae  régis  luda  et  ma- 
tt'i"  Azariac  seu  Oziae  régis,  hicrosoly- 
mitana  (4  Reg.  l.'),2;  2  Par.  26,3). 

lECHONIAS,  lECONIAS  v.  lOA- 
CllI.N. 

lECMAAM,  lECMAAN.  1.  lec- 
maani,   lecniaan  (Djapi;  3  \W'^.  4,"12 

Aou/.â[ji,  1  Par.  6,68  tj  'lEx[xaâv),  urbs  tri- 
bus Ephraim,  levitis  de  génère  Caatb 
conccssa  1  Par.  6,68[53].  Eius  loco  Icgi- 
tur  21,22  Oibsaini  (D''i'2p,  A  K*6aa£{[x), 

quae  probabilius  eadem  est  cum  ieo- 
niaam.  Situs  quaerendus  videtur  lorda- 
nem  versus  in  ori(Mitali  parle  Ephraim, 
ut  ex  obscura  indicatione  3  Reg.  4,12 
aliqui  inlorunt. 
2.   lecmaam,   lecniaan  (D^api;  "Ihxc- 

[i.{a;  "h/.fAoâii.),  levita,  filins  Hebron  filii 
Gaath  (1  Par.  23,19;  24,23);  de  texlu 
mendoso  24,23  vide  s.  v.  HEBRON  1. 

lECNAM  (□:;Jp^  T)  Madtv),  urbs  tri- 
bus Zabulon,  levitis  de  stirpe  Merari 
concessa  (los.  21,34);  omittitur  in  ca- 
lalogo  1  Par.  6,77[62].  Eadem  sine  du- 
hio  est  los.  12,22  lachanan  Carmeli 
(SaisS  DV2p\  'l£xb(jL  TQu  X£p[j.éX)  urbs  re- 

guli  chananaci  et  los.  19,11  leconani 
(D"-p\  T£ziJLâv)propetorrenteni adqueni 

terminus  Zabulon  pervenit.  His  locis  bi- 
blicis  satislacit  Tell  Qaimi'tn  ab  oriente 
Carmeli  inter  Gisonem  et  Wâdi  el-Milh: 
torrens  ille  in  lermino  Zabulon  erit  aut 
Gison  aut  l'orlasse  Wâdi  el-Millj  ab  occi- 
diMite  urbis  lecnam  (quod  Dillmann  ad 
h.  1.  praetert,  ne  lecnani  ex  liniluis  Za- 
bulon excludatur).  Tell  Qaimân  aulem 
est  viens  Kaaawvâ  Eusebii  seu  Cimona 
S.  llieron\nii  (i  mil.  pass.  a  Legione 
{J.edjdjfin)  septeintrionem  versus  per- 
gentibns  Pti>lemaida  in  campo  niagno 
(Esdrelon)  silus  (Ononi.  éd.  Lag.  272, 
66;  110,20).  Praeterea  v.  GlIELMOiN. 

Cf.  Vn»  de    VeUle.  Mernoir    1858  p.  3>(î  ; 
liohiiison,  Neiiere  bibl.  Forsrh.  p.  141);  C.  A 
Smilti,  Ilist.  (îeogr.  of  tlic  lloly  Laïul,  Finie 
I.  VI  ;  dueriu,  SaiDiuie  11.  24l-2i4  (ciun  du- 
bilatioHc)  ;  D.  Xanecchia,  La  rulestiiic  d  au- 


635 


lECNAM. 


lEDALA. 


636 


joiird'hui  1899  II.  679;  Sepp,  Jérusalem  und 
das  hl.  Land  éd.  2  II.  551;  Buhl,  Alt.  Pal. 
1896  p.  '210  et  cf.  102.  103;  Legendre  a'^mA 
Vicjouroux,\i\ci.  de  la  Bible  III.  1213-1214 
(cum  dubitatione).  De  textu  difficili  los.  19, 
11  V.  F.  de  Hummelauer,  Conim.  in  los. 
p.  414.  41.'). 

lECONAM  V.  lECNAM. 

lECSAN  (^urpi ;    "IsÇâv,    "IsÇav),  filins 

Abrahae  ex  Cetura  gcnitus,  pater  Saba 
et  Dadan  (Gen.  25,2.  3;  1  Par.  1,32).  Ge- 
ncalogi  arabici  counectunt  lecsan  cum 
tribu  Yâqîsh  in  Yemen  (Zeitsclir.  d.  D. 
Morgenl.  Ges.  X.  1836  p.  31). 

lECTAN  ("|"9p\   'Isy.Tcév),  lilius  Heber 

et  pater  tredecim  liliorum  seu  tribuum 
(Gen.  10,25.  26.  29  ;  1  Par.  1,19.  20.  23). 
Eius  nomen  apud  Arabes  Iraditur  Qach- 
tan  isque  habeturpro  parente  Arabuni 
proprie  dictornm,  qui  tum  ab  indigcnis 
prioiMbus(Af/,  Thamud,  Djadis  etc.)  tum 
ab  IsmaeJitis  supcrvenicntibus  distin- 
guuntur;  boc  nomen  idem  esse  putatur 
quod  Katauitarum  apud  Ptol.  VI.  7,20. 
23  et  pagi  cuiusdam  (Jachtan  prope  J^edj- 
ran  in  aquilonari  parte  regionis  Ycmen 
{Knobel,  Vôlkertafel  p.  184.  185).  Ex  no- 
minibus  istorum  tredecim  filiorum  ali- 
qua  haud  explicari  possunt;  ex  reliquis 
tamen  clare  perspicitur  tribus  bas  lec- 
lanidarum  Arabiam  meridionalem  inco- 
luisse  etreapse  fine?  obtiuuissc,  qui  Gen. 
10,30  describuntur  :  Et  facta  est  habita- 
tio  eorum  de  Mesa  pergentibus  usque 
Sepbar    (niED)     montem    orientalem. 

F.  de  Hummelauer,  ad  h.  1.  fines  lecta- 
liïdarum  bis  verbis  déterminât:  «  Messa 
est  eadem  quae  v.  23  Mes  audiebat,  Me- 
ï  sene  ad  ora  Euphratis  et  Tigris;  ibi  lec- 
[  tanidae  Aramaeos  contingebant.  Inde 
i  protendebantur  usque  Sepbar.  Sugge- 
runt  urbem  regiam  Homeritarum  et  Sa- 
baeoruni  ilx-oapx  (Ptol.  VI.  7,25.  41  ; 
Plin.  VI.  26  [VI.  23,104]);  eral  et  alia 
luiis  Sapharhaud  procul  iitore,  ad  orien- 
tem  pagi  Hadramaut.  Verum  adverte 
nibil  in  textu  urbem  demonstrare  neque 
Messa  urbs  erat  sed  pagus;  agitur  de 
monte.  lamvero  est  etiamnum  mons  Za- 
bura  in  ipso  pago  Hadramaut.  Quem  si 
11.  1.  intellegi  detendas,  sequetur  v.  26- 
30  scriptos  prirauni  esse,  quo  tempore 


lectanidae  de  Babylonia  descendentes 
in  medio  pago,  qui  nunc  Hadram.aut 
audit,  substitissent  necdum  in  exlremum 
Arabiae  occidentaleni  angulum  péné- 
trassent, quem  tum  profecto  Cusbitae 
V.  7  dicendi  sunt  obtinuisse.  Potuit  ta- 
men et  alius  esse  mons  Sapbar.  Cf.  lùio- 
hel.  Quamdiu  vero,  quis  mons  intellega- 
tur,  non  accurate  scimus,  ne(|ue  ubi  sin- 
gulae  tum  tribus  incoluerint  accurate 
defmire  possumus,  licet  pagos,  quibus 
nunc  tandem  earuni  nomina  adbaerent, 
demonstrare  valeamus.  Porro  vocatur 
ille  mons  mons  orientis  aiîD,  quo  nomine 
iiniversim  designari"  consuevit  i^egio, 
quam  obtinent  nomades  aramaei  et 
arabes  ».  —  De  singulis  tribubus  lecta- 
nidarum  :  Elmodad,  Saleph,  Asarmotb, 
lare,  Adoiam,  Uzal,  Decla,  Ebal,  Abi- 
mael,  Saba,  Opbir,  Hevila,  lobab,  vide 
s.  vv. 

lECTEHEL  (S'-;npi  i.  e.  aDeo  suba- 

ctum  vel  forte  bravium  Dei  vel  protectio 
Dei  ;  IsGoriX)  est  nomen,  quod  Amasias 
rex  luda  imposuit  urbi  Edomitarum  Pe- 
traseu  Sela  vi  armorum  captae  (4  Reg. 
14,7),  ut  dominalionem  suam  symbolice 
significaret.  Loco  parallelo  2  Par.  25,12 
insuper  discimus  decem  miiiialdumaeo- 
rum  praecipitatos  fuisse  de  summo  ali- 
cuius  petrae  praeruptae,  quae  in  vicinia 
urbisPetraquaerendaesse  piitatût'.  Plura 
<le  isto  bello  edomitico  vide  s.  v.  AMA- 
SIAS 1  et  de  urbe  s.  v.  PETRA. 

lECTHEL  (SNnpi,  Ta/apsTiX,  apud 
Swete  B  "laxapET^X,  A  'h-/^6a7)X),  urbs  tri- 
bus luda  in  secunda  provincia  Sephelae 

(los.  15,38).  Situs  ignoratur. 

lEDAIA  V.  IDAIA  1  et  4. 

IEDAL.A  (nSxT',  in  aliquibus  mss. 
n'iX"!"'  ;  'lipty.w,  A  laôrjXâ,  Pesliitta  :  Arala, 
Vulg^  etiam  lerala),  urbs  Zabulon  (los. 
19,15).  Apud  Talmudicos  \wa.im-  Hii'lije 
(cf.  Neubauer).  Situs  ab  aliis  aliter  de- 
terminatur  :  vel  Khirbct  Kire  ad  meri. 
diem  collis  Tell  QcUmCcn  seu  lecnam 
(Schwarz,  Neubauer)  vel  muito  probabi- 
lius  Djeida  circa  5  km  a  Beit  Lahm  seu 
Betblebeni  zabulonitica  meridiem  versus 
[Vau  de  Velde,  Guérin,  Zanecchia  qui 
scribit    Bjelda),   vel    ruina    el-Himara 


(•.:{■ 


IKDALA. 


lEOBAA. 


O.'^S 


intcr  Bcit  Lahin  et  Bjc'ula  {Surve/j  of 
West.  Pal.,  0.  A.  Smith,  liuhl). 

Cf.  Kennikotl,  Vet.  Test.  I.  p.  470;  1.  B. 
de  Itossi,  Var.  Lecl.  Vot.  Test.  II.  |).  'J4;  Vei- 
ci'Uo)H\  Var.  Lecl.  \wh^.  lat.  11.  |).  .''iQ;  Ncu- 
baiiiT,  Géonr.  du  Taliiiud  p.  18'.»  ;  l.  Srhirnrz, 
Das  lieilise  Laiid  185'.?  p.  l.J?;  Von  lie  Veille. 
Memoir  18.58  p.  'i2l;  Cnérin,  Galilée  I.  .'{Oï; 
D.  Zaneechia,  La  Palestine  d'aujourd'hui 
18'.)y  U.  677;  Surveij  of  Uest.  l>cil.  Meni.  1. 
288;  r;.  A.  Sinit/i,  llist.  Geogr.  of  the  Holy 
Land,  Plate  1.  Vi;  Buhl,  AU.  Pal.  1890  p. 
216. 

lEDDEL  V.  (;y:i)DEL  2. 

lEDDO  (i"Tn\    'Isoôai)     Gadila  filins 

Buz  '1  Par.  5,14}. 

lEDDOA  (VTî^;   'laooû,   "looûa),  filiiis 

loiiathau  son  lolianaii  pontificis  eiusqiic 
iii  poulilicatii  successor  (Neli.  12,11.22), 
ad  qiiciii  usque  séries  pontiliciiin  Vele- 
ris  Test,  apud  Neh.  12,10.  H  perdiicitiir 
iiicipiendo  a  losue  aeqiiali  Zorobabelis. 
Erat  leddoa  aeqiialis  Alexandri  Magni, 
cui  lerusaleiu  in^n'essiiro  obviam  ivisse 
lertur  [\.  ALEXANDER  1);  mortuus  est 
codem  fere  ternpore  quo  Alexander; 
eius  filins  erat  Onias  I.  pontifex,  eius 
l'ratcr  auteni  ille  sacerdos  Manasses,  qui 
ob  connubiuin  ciim  filia  Sanaballetis  sa- 
Irapae  ab  Hierosolymitanis  iïigatiis  ad 
Samaritauos  Iraasiit  et  templuin  in 
monte  Garizim  in  vante  Sanaballete  o\- 
strnxit  {Flav.  los.  Ant.  XL  7,2  ;  8,2.  5. 1\. 
—  Dillicnltas  inovelnr,  qnomodo  Nehe- 
niias  auctor  libri  sacri  ponliticem  tern- 
pore Alexandri  M.  llorentem  novisse  po- 
luerit.  lam  respondit  Cor»,  a  Lapide  (in 
h.  1.)  aut  vv.  11  et  22  non  esse  scriplos 
a  Nehemia,  sed  post  eius  niortein  libro 
insertos  a  synagoga  vel  ab  aliquo  hagio- 
graplioadost(MKlendain  conlinuain  pon- 
tincnm  succossionem  usqnc  ad  Alexan- 
drum  M.,  a  cuius  gestis  iniipiant  libri 
Macbabaeoruin  aut  Nebeiniani  vidisse 
Icddoa  pueruin,  sed  non  i)ontiticein. 
Lltruinque  responsuin  probabilitatc  non 
caret;  prius  I amen  a  plerisciue  modernis 
calhoiicis  int('ipretil)us  merito  praeter- 
lur;   cf.  Cor)iely,  Introd.  11.  nnni.  121. 

lEDDU  (TT\  Qeri  i']\  "laoaO,  uiuis 
de  filiis   Nebo,  qui   uxorcs    alienigeiias 


dimilterc  ab  l'.sdia  inssi  suiit  (Esdr.  10, 
•ilt). 

lEDDUA  (yn\  'hoâoiix    A    leoSoûz) 

unus  ex  piiiu;i|)ibus  po|)uli,  ([iii  simul 
cuin  Nebemia  focdus  nmovatum  signa- 
rnnt  (iNeb.  1(),21[22]).  biciii  iioincn  Uvhv. 
gerit  lEDDOA. 

lEDEBOS    ,rm\    'laÇdç),    unus    dt! 

stirpe  Klam  in  genealogia  Iiida  (1  Par. 
4,:!);  V.  etam;?. 

lEDEI  V.  IIUIA  1. 

lEDIEL  (SN"'■T^^  'hoiïiX),  vir  fortis- 

simus  et  potens  ex  principibus  cogna- 
lionum  Manasse  trans  lordanem  (1  Par. 
:>,24). 

lEDIHEL    vSx'J'iT').  1.  Filius  Samri 

in  calalogo  beroum  davidicorum  1  Par. 
11,45  (LXX  'hoirjX),  l'ortasse  idem  est  ac 
2.  lediliel  (LXX  'PwoiirîX),  unus  ex  prin- 
cipibus millium  in  Manasse,  qui  ante 
pugnam  ad  montem  Gelboe  Davidi  se 
iunxerunt,  cum  ab  Aphec  inSiceleg  rcd- 
iret  (1  Par.  12,20).  —  Alios  viros  eius- 
dcm  nominis  licbr.  vide  s.  v.  IADIEL, 

lvdihel. 

IEDL.APH  C^'^l\   'hXoio),  filius  SCp- 

tinuis  iNachor  ex  Melclia  (Gen.  22,22). 

lEGAAL  c^x;',  'lojr;x),  filins  Semeia 

ex  regia  domo  luda  (1  Par.  3,22).  Idem 
nomen  hebr.  gerunt  IGAL  et  IGAAL. 

lEGBAA  (-nz:';    lud.  8,11  :    'IsfE- 

6d(X),  nrbs  Iransiordanica  a  filiis  Gad 
reaedificala  (Nnm.  32,33  ;  LXX  xat  ui](w- 
aav  aÙTa;);  eiusdem  urbis  nientio  fit  in 
actis  Gedconis  contra  Zebec  et  Salmana 
Madianitarum  rcges  (lud.  8,11).  His  sa- 
tisfacit  Khirbet  Djubchat  12  km  a  Rab- 
balb  Ainmoii  inlcr  seplemtrionem  et  oc- 
cidenlem  [Iliess);  nomen  Djubehat  in 
forma  plurali  est  collectivum  pro  tribus 
ruinis  urbi  antiquae  correspondenli- 
bus. 

Cf.  liiess.  Bibel-Allas  éd.  3  p.  \- ;  Siirreii 
of  hast.  Pal.  Mem.  I.  111;  Oliphant,  Tlie 
land  of  Gilead  1880  p.  .!3'.!;  <;.  .\.  Smith. 
llist.  Geogr.  of  llie  Holy  I-and  p.  585  et  Plaie 
I;  />.  Zaneechia,  La  Palestine  daujourd  liui 
18<t',»  H.  87. 


639 


lEGEDELIAS. 


lEHU. 


640 


lEGEDELIAS     (in''S'Ta\     roooXfaç, 

pater  Haiiaii  prophetac  tempore  lere- 
miae(Ier.  35,4);  v.  HANAN  10. 

lEHEDEIA    (innnv    'IsSsfa),    levita 

de  filiis  Siibael  tempore  Davidis,  Gerso- 
nita  (1  Par.  24,20).  Idem  nomen  hcbr. 
geritlADIAS. 

lEHEZIEL.    ('"ixnni,    'H-ql,    IsÇiriX), 

Beniaminita,  qui  Davidi  in  Siceieg  se 
adiunxit  (1  Par.  12,4).  Idem  nomen 
heljr.  gérant  lAZIEL  et  lAHAZIEL  et 
EZECHIEL  (Esdr.  8, .5). 

lEHIAS  in>ni,   'Ida),    ianitor   arcae 

in  lerusalem  nna  cum  Obededom  (1  Par. 
lo,24\ 

lEHIEL  (Sni""!;    'Iw/jX,     'h-ql,    'h(r\\, 

'EXeït]').,  larjX).  1.  Princeps  in  tribu  Ru- 
ben  de  tiliis  loel  (J  Par.  o,7). 

2.  Possessor  Gabaon  et  princeps  in 
tribu  Beniamin  (1  Par.  9,3o  ;  K/ietib 
SnTJi);  V.  ABIEL  1  et  ABIGABAOX. 

3.  Filins  Hotham  Arorites  (I  Par.  11, 
44;  Kethi/j  ^ii"Ji}  i.  e.  de  Aroer  tribus 
luda,  ut  videtur. 

4.  Levita,  ianitor  et  canlor  tempore 
Davidis  (1  Par.  lo,18.  21;  16,S). 

5.  Levita  ex  génère  Asaph  inter  ma- 
iores  laliaziel  tempore  losaphat  prophe- 
tantis  (2  Par.  20,14). 

6.  Scriba  qui  cuni  Maasia  doctore  nu- 
merabat  cxercitum  Oziae  régis  luda 
(2  Par.  26,1 1  ;  Kethib  Sxiy';). 

7.  Levita  tempore  Ezechiae  régis 
(2  Par.  29,13;  Kelhib  ^aVJ^;  Vulgata 
lahiel). 

8.  Unus  ex  principibus  levitarum  tem- 
pore losiae  régis  (2  Par.  35,9). 

9.  Unus  de  principibus  familiarum, 
qui  cum  Esdra  Babylone  redierunt; 
erat  de  (Uiis  Adonicam  (Esdr.  8,13;  Ke- 
lhib '-^arjv- 

10.  Unus  de  filiis  Nebo,  qui  Esdra 
iubente  iixores  alienigenas  dimiserunt 
(Esdr.  10,43). 

11.  Idem  nomen  duorum  vel  trium 
virorum  legitur  Esdr.  10,2.  21.  26  in 
Vulgata,  scd  bebr.  hii'^Ui. 

lEHIELI  v.  lAHIEL  2. 

lEHOVA  V.  DEUS. 

lEHU  (>s^•^^  hù  'lr,QÛ). 

LEXICON   BIBLICLM 


1.  Decimus  rex  Israël,  conditor  dy- 
nastiae  quintae  eiusdem  regni,  filius 
losaphat  filii  Namsi  (4  Reg.  9,2.  14). 
Eius  gesta  narrata  erant  in  deperdito 
libro  verborum  dierum  regum  Israël 
(4  Reg.  10,34).  lam  régnante  Achab  in- 
ter comités  regios  eminebat  (4  Reg.  .9, 
25;  cf.  9,20)  et  in  sermone  Domini,  qui 
Eliae  in  monte  Horeb  factus  est,  rex 
Israël  futurus  praenuntiatur  (3  Reg. 
19,16.  17).  loram,  filius  Achab  et  rex 
Israël  post  Ochoziam  tratrem  suum, 
cum  in  bello  contra  Syros  apud  Ramoth 
Galaad  vulneratus  esset,  constituit  lehu 
ducem  exercitus  sui,  dum  ipso  in  lezra- 
hel  revertit,  ut  curaretur.  Tum  Eli- 
seus  vaticinii  Eliae  inemor  per  unuui 
de  filiis  prophetarum  lehu  in  castris 
commorantem  regem  unxit  eique 
mandavit,  ut  domum  Achab  deleret. 
Mandate  obtemperans  lehu  loram  re- 
gem Israël  una  cuin  Ochozia  rege  luda 
in  lezrahel  interfecit,  corpus  lezabel  in 
agro  lezrahel  canibus  proiecit  et  univer- 
sam  domum  Achab  delevit.  Insuper 
omnes  sacerdotes  Baal  insidiose  ad  ho- 
locausta  facienda  convocatos  occidi  et 
statuam  Baal  comburi  iussit,  aedem  Baal 
destruxit  ciusque  situm  latrinis  et  cloa- 
cis  destinavit.  Samariam  urbein  regiani 
elegit  et  28  annos  regnavit.  Verumta- 
men  a  peccatis  leroboam  non  recessit 
et  vitulos  aureos  in  Bethel  et  Dan  non 
dereliquit.  Laudatur  quidem  a  Domino 
ob  fldelitatem,  qua  divina  consilia  con- 
tra domum  Achab  exsecutus  est  et  filiis 
eius  usque  ad  quartam  generationem 
thronus  Israël  promittitur.  Sed  in  poe- 
nam  idololatriae  Dominus  Israelitas  Ha- 
zaeli  régi  Syriae  tradidit  percutiendos, 
qui  regno  Israël  totain  regionem  Galaad 
usque  ad  Arnonem  eripuit.  Cf.  4  Re"-. 
9,1  ss.;  10,1  ss.;  12,1;  13,1;  14,8;  15^ 
12;  2  Par.  22,7.  8;  25,17. 

Ininscriptionihus  cuneiformibus  lehu 
bis  commemoratur  nomine  laua  filius 
Amri,  tributum  auri  et  argenti  solvens 
Sahnanassar  IL  régi  Assyriae  (cf.  Sc/ira- 
der,  Vigouroux). 

Ut  ex  narratione  S.  Scripturae  colli- 
gitur,  erat  lehu  electus  a  Domino,  ino- 
pinato  ac  subito  ad  regiam  dignitatem 
evectus,  magno  irapetu  incedens  (4  Rc"-. 
9,20),  in  agendo  praeceps,  tacens,  dis- 
—  T.  n.  —  21 


Cil 


lEIlLI. 


lEIUNIUM. 


0i2 


siiuulans,  iinporliiniis.  Ex  eius  vc^in)  28 
aniioi'imi  iiiliil  lutMilioiiodif^iiiiiiit'Il'ertur, 
praolcrtiiiaiii  (iimcl  (loiiuiiii  Aoliali  ol 
culUiiii  l)aali'\tcnninavt'ii(,  idololaliiaiii 
auloin  non  aholovoril.  (Juoil  Osée  l,i 
lejiiliu"  :  «  visilabo  saiijçiiinein  Iczraliol 
super  doinum  lelui  »,  non  osl  inlerprc- 
laïuUun  de  strage  illa  in  domum  Acliab 
édita,  sod  de  cacdibus,  iustorum  oppres- 
sionibus,  iniiistitiis,  quas  cum  idolola- 
Iria  plerumque  sociari  libri  sacri  passiiii 
probant. 

Cf.  Knabenbnuer  ad  Os.  1,4  ;  Schrader- 
WhUehouse,  Cuneif.  Inscripl.  and  Old  Test. 
1  p.  199  s.  ;  Vigouroux,  La  Bible  et  les  dé- 
couv.  mod.  éd.  6  III,  481-i85. 

2.  Filius  Hanani,  prophcta,  qui  contra 
liaasa  re{j;em  Israël  propbctavit  (3  Reg-. 
16,1.  7)  et  triginta  fore  annis  postca  lo- 
saphat  regcm  luda  reprebendit  propter 
foedus  cum  Achab  inituin  (2  Par.  19,2. 
3).  Idem  régi  losaphat  superstes  eius 
regni  liisloriam  conscripsit  (2  Par.  20, 
34).  Eimi  non  a  Baasa  occisum  esse,  ut 
Vulgata  3  lleg.  16,7  habet,  diximus  s.  v. 
lUÂSA. 

3.  Unus  ex  posteris  Hesrou  de  stirpe 
luda;  enumeratur  sextus  injter  illos  tre- 
decim,  qui  ab  Oholai  lilia  Sesan  descen- 
dunt,  quae  leraa  Aegyptio,  servo  Sesan, 
nupserat(l  Par.  2,38). 

4.  Unus  ex  tredecim  principibus  co- 
gnationum  Simeon,  qui  in  diebus  Eze- 
cliiae  régis  luda  pascua  terrae  Gador 
occuparunt  (1  Par.  4,35);  erat  filius  lo- 
sabiae  lllii  Saraiae  (ilii  Asiel. 

5.  Beniaminila  de  Analbolli  urbe 
oriundus,  qui  David  in  Siceleg  lugitivo 
se  adiunxit  (1  Par.  12,3  ;  I/joûX). 

lEHUEL  (SNr<;\    'EneiïiX),   princeps 

liliorum  Zara  ex  posteris  luda  posl  ca- 
ptivitatem  (1  Par.  9,0 1. 

lEHUS  [xi!VJ\    leoûç,     'hoûX,     'laoû;, 

1.  Filius  Esau  ex  Oolibania  genitus  in 
terra  Cbanaan  (Gen.  30,3.  14.  18;  1  Par. 
l,35;,Ke//(i6  saepius  UJi^i). 

2.  Filius  Balan  ex  tribu  Beiiiamin, 
bellatorrorlissimus  et  numerosae  cogaa- 
lionis  princeps  (1  Par.  7,10). 

3.  Filius  Escc  ex  posteris  Saul  (1  Par. 
8,30;. 


4.  Filius  Botioam  régis  bida  ex  Abi- 
bail  (2  Par.  11,19  et  vide  ABIIIAIL  4). 

5.  lebus  (riy,    'leSoiiç),  Beniamiuita 

lilius  Sabaraim  de  Hodes  uxore  genitus 
iii  terra  Moab  (1  Par.  8,10). 

bleni  nitmeii  liebr. gerit  laus (vides,  v.). 

lEIUNIUM.  In  lege  mosaica  unus 
ieiunii  dies  per  annum  eratpraescriptus  : 
decimo  die  mensis  septimi,  dies  expia- 
tionum  orit  celebcrrimus  et  vocal)itur 
sanctus;  af'fligetisque  animas  vestras  in 
eo  (allligere  animam  bebr.  i.  e.  ieiunare; 
Lev.  23,27;  ci".  16,29;  Num.  29,7).  Eius 
diei  et  ieiunii  quoque  mentio  babetur 
Ad.  27,9  :  iam  non  erat  tuta  navigatio, 
eo  quod  et  ieiuuium  iam  praeteriissel. 
Ad  illud  ieiunium  (a  vespera  usqu(>  ad 
vespei'am,  uti  consuetudinis  erat)  eliam 
advenae  qui  peregriuabantur  i.  e.  Iiai)i- 
tal)anl  in  terra  obligabantur  iLe.v.  16,29). 
Praeterea  in  lege  dictum  est  posse  lieri 
votum  que  quis  se  ad  ieiunium  adstrin- 
gat;  uxor  tanien  id  solum  vovere  potest 
marito  consentiente  (cf.  Num.  30,14-16). 
Insuper  ieiunium  saepe  celebrabatur  et 
propter  calamilates  publicas  et  propter 
luctumet  infortunia  privata.  Ita  iam  lud. 
20,26  legimus  :  (clade  accepta)  fiUi  Israël 
vcnerunt  in  domum  Dei  et  sedentes  fle- 
bant  coram  Domino  ieiunaveruntque  die 
illo  usque  ad  vesperam.  Et  Saui  adiura- 
vit  populum  :  maledictus  vir  qui  come- 
derit  panem  ad  vesperam,  donec  ulciscar 
de  inimicis  meis  (1  Beg.  14,24);  losa- 
pliat  quoque,  cum  Moabitae  et  Ammoni- 
tae  et  Syri  contra  eum  bellinn  move- 
rent,  «  totum  se  contulit  ad  rogandum 
Dominum  et  praedicavit  ieiunium  uni- 
verso  luda  »  i2Par.  20,3)  ;  in  anno  quinlo 
loakim  mense  nono  praedicaverunt  ieiu- 
nium (1er.  36,9'.  Esdras  praedicavit 
ieiunium,  ut  iter  tutum  in  patriam  con- 
seipierenlur  (Esdr.  8,21);  in  bellis  quo- 
([ue  macbabaicis  ieiunabatur  ad  opem 
divinam  iuiplorandam  icf.  1  Vlacli.  3,47; 
2  Macb.  13,12).  Praeter  publica  populi 
ieunia  reperiuntur  ieiuuia  singulis  urid- 
bus  imposita;  babilalores  labes  Galaad 
propter  mortem  Saul  ieiunaverunt  se- 
ptem  diebus  (1  Reg.  31,13);  propter 
tdaspbemiam  in  Deum  et  regeni,  cuius 
Nabotb  falsû  accusabatur,  scniores  |)rae- 
dicaverunt    ieiunium    (3    Reg.    21,12). 


643 


lEIUNIUM. 


lEMNA. 


leiunabant  ad  communem  calamitatcm 
avertendam  ludilli,  Eslher. 

Fréquenter  menlio  fit  ieiunii  ob  lu- 
ctum  privatum  vel  ad  opem  diviiiam  im- 
plorandam,  ut  calamitas  avertatur; 
nain  «  bona  est  oratio  cum  ieiunio  » 
iTob.  12,8);  ita  David  ieiunavit  ieiiinio 
ad  vitam  parvidi  a  Deo  obtinendam  (2 
Reg.  12,16  ;  Achab  audltis  comminatio- 
nibiis  ieiunavit  et  dorniivit  in  sacco 
(3  Reg.  21,27);  ieiunatur  in  luctu;  cf. 
1  Reg-.  1,7;  20,34;  2  Reg.  1,12;  Ps. 
34,13;  108,24;  Bar.  1,5;  Dan.  9,3;  loei 
1,14;  Ion.  3,3.  Post  exsilium  statuta 
erant  ieiunia  ad  quosdam  dies  nefaslos 
et  calamitosos  recolendos,  mense  quarto 
die  9.  ad  recolendani  urbis  expugnatio- 
nem  fier.  52,6),  mense  quinto  die  10.  ol» 
urbis  templique  destructionem  (1er. 
52,12);  mense  septimo  ob  occisionem 
Godoliae  (1er.  41,2);  mense  decimo  die 
10.,  quo  obsidio  Jérusalem  coepta  est 
(1er.  52,4);  de  hisce  diebus  sermo  est 
Zach.  7,3.  3  et  8,19.  —  Qua  autem  mente 
ieiunandum  sit,  ut  ieiunium  sit  Deo  ac- 
ceptum,  docetur  apud  Isaiam  58,3  ss.  ; 
([ui.  ieiunant  animis  in  malo  obfirmatis 
neque  a  peccato  recedere  volunt,  de  iis 
valet  illud  :  cum  ieiunaveritis,  non  exau- 
diam  (1er.  14,12). 

Pharisaeos  iciunasse  eorumque  disci- 
pulos,  uti  etiam  discipulos  Baptistae, 
discimus  ex  evangeliis  (Matth.  9,14  ;  Marc. 
2,18;  Luc.  5,33;  18,12  :  ieiuno  bis  in 
liebdomada,  dicit  pharisaeus);  verum 
quale  fuerit  pharisaicum  ieiunium,  scil. 
ad  laudem  pietatis  captandam,  docet 
r.hristus  :  exterminant  faciès  suas,  ut 
appareant  hominibus  ieiunantes  (Mattb. 
6,16).  Uti  Moyses  per  40  dies  ieiunavit 
(Ex.  34,28;  Deut.  9,9),  ita  Christus  quo- 
que  ;  Matth.  4,2).  Suos  quidem  discipu- 
los, dum  apud  ipsum  erant,  non  coegit 
ieiunare;  at  simul  praedixit  (et  conse- 
quenter  id  voluit)  :  venient  autem  dies, 
cum  auferetur  ab  eis  sponsus  et  tune 
ieiunabunt  (Matth.  9,15).  Proin  rationem 
ieiunii  suorum  unam  hanc  assignat  lu- 
ctum  et  tristiliam  de  absentia  Sponsi, 
desiderium  ad  cum  perveniendi.  Et  quo- 
modo  suos  velit  ieiunare,  indicat  dicens  : 
tu  autem  cum  ieiunas,  unge  caput  tuum 
et  faciem  lava,  ne  videaris  hominibus 
ieiunans,  sed   Patri  tuo    qui  videt   in 


abscondito  et  Pater  tuus  reddet  tibi 
iMatth.  6,17.  18j.  Immo Christus loquitur 
de  génère  daemoniorum,  quod  «  non 
eiicitur  nisi  per  orationem  et  ieiunium  )> 
I Matth.  17,20).  Unde  satis  constat  lesum 
voluisse  ut  ieiunium  et  magni  aestiment 
et  rever-a  hoc  quoque  abnegationis  genus 
exerceant.  Quare  videmus  ab  incunabu- 
lis  rei  christianae  ieiunium  esse  adhi- 
bitum;  ita  legitur  Act.  13,2.  3  :  mi- 
nistrantibus  autem  illis  Domino  et 
ieiunantibus  dixit  illis  Spiritus  sanctus: 
segregate  miiii  Saulum  et  Barnabam  in 
opus  ad  quod  assumpsi  eos;  tune  ieiu- 
nantes et  orantes  imponentesque  eis  m,a- 
nus  dimiserunt  illos.  Eodem  modo  Act. 
14,22  constituuntur  presbyteri  cum  ora- 
tionc  et  ieiunationibus.  Et  Paulus  apo- 
stolus  commendat  ieiunium  :  exhibea- 
miis  nosmelipsos  ut  Dei  ministros  in 
multa  patientia...  in  ieiuniis  (2  Cor.  6,5) 
et  quod  commendavit,  ipse  opère  adim- 
plevit;  nam  «  in  ieiuniis  multis  »  munus 
suum  apostolicum  exercuit  (2  Cor.  11, 
27). 

I.  KNABENBAUER. 

lEMAI  (V2n%  Ettzâv),  quartus  inter 

fdios  ïhola  hlii  Issachar,  qui  erant  prin- 
cipes per  domos   cognationum  suarum 

(1  Par.  7,2). 

lEMINEUS,  lEMINI  v.   BENIAMI- 

MTA. 

lEMINI  terra  (1  Reg.  9,4)  est  terri- 
torium  triluis  Beniamin  vel  aliqua  eius 
pars. 

IEML.A  (nSai,  xSat;    'hiwiz,    'Ispâ, 

l3[j:ad£;,  'l£[Aaâ),  pater  Michaeae  prophe- 
tae  cuiusdam  in  diebus  Achab  et  losa- 
phat  (3  Reg.  22,8.  9;  2  Par.  18,7.  8). 

lEMLECH  (■jSa^  'Ie[j.oX6/J,  unus  ex 

tredecim  principilnis  cognationum  Si- 
meon,  qui  tempore  Ezeciiiae  régis  pa- 
scua  terrae   Gador  occuparunt  (1  Par. 

4,34). 

lEMNA  (njai,   'lapa,    'Ia[i(v).    1.  Fi- 

lius  primogenitus  Aser,  progenitor  lem- 
naitarum  {Gen.  46,17  Vulgata  lamne; 
Num.  26,44;  1  Par.  7,30). 

2.  Pater  Core  levitae  et  ianltoris  tem- 
pore Ezechiae  régis  (2  Par.  31,14). 


(ii:i 


IICMNA. 


IKI'IITE,    IKPIlTlli:. 


O'il 


3.  l'iliiis  llek'iu  de  slirpo  Aser,  muis 
t'\  piiiK'ipibiis  loj^iialioimin  (1  Par.  7, 
;{o;  sod  liebr.  y:i2\  \\\   liJiavâ). 

lEMNAA  (lîavai  kidilli  2, 28  graece) 
V.  lAMMA. 

lEPHDAIA     :^'^'-yl:^,    'hçjpsti),    lîlius 

Scsec,  iimis  o.\  pcincipilms  ropiialinmim 
IJcniainin,  t{ui  lliLTOsolvinis  liahilahanl 
1  l'ai'.  S. 2:;.. 

lEPHLAT  (l:^£i,  'iy.-^M-),  lilius  Hc- 

hev  e\  posleris  Aser  (1  Par.  7,32.  33). 

lEPHLETI  (i"i2Sî:in  i.  0.  laphlclita; 

AjrTaXijjL,  Atou  h-^foiX-i .  Terminus  loplileli 
scii  rectiiis  lepUletita  oral  in  conlinibiis 
Epliraini  cl  Beniamin  prope  Hethoron 
inrerioiein  (los.  10, 3,).  Quisnam  illeleph- 
lelita  tïiei'it,  dici  nequil.  Duo  com- 
menioranlur  viri,  <[uoruni  nomiua  simi- 
litudinem  '  cuni  patroiiymico  lephloti 
prae  se  ferunl  :  lephlal  lilius  Heber  ex 
posteris  Aser  1  Par.  7,32.  33  et  Phalti 
filins  Raphn  de  tribu  Beniamin,  nnus  ex 
duodccini  exploratoribus  terrae  proniis- 
sae  Num.  13.1û[y].  De  priore  vix  cogilari 
potest,  cuni  Aser  longe  distet  a  confini- 
bus  Ephraiin  et  Beniamin.  Ulrum  aller 
nonien  suum  indiderit  stirpi  euidani  re- 
gionem  pro])e  Betiioron  incolenli ,  du- 
bium  relinquilur. 

ïEPHONE  (n3£\\  1.  Pater  Caleb  ex- 
pi  oi-atoris  de  stirpe  Cenez  (v.  CALEB  1); 
LXX    Isaovvïj. 

2.  Filius  letlier  principis  cognationis 
aseriticae  (1  Par.  7,38;  LXX  Tsstvâ)  ;  cf. 
lETllEB  o. 

lEPHTAHEL,  lEPHTHAEL  vai- 
lis  (SnTIHE"'  'a  i-  e.  vallis  quam  Deus 

aperit;  los.  19,14  Fat^xr^X,  11», 27  'Exyar 
xat  «POatriX;  A  Foù  'IviùxiqX}  in  conlinibus 
Zabulon  et  Aser  (los.  19,14.  27).  Ad 
banc  vallem  cuni  aliqua  probabilitate 
rcfertnr  lotapala  lu'bs  a  Flavio  loseplio 
nnuiila  et  a  Vespasiano  expugnata  (Bell, 
iud.  II.  20,0;  III.  6,1;  7,3  s.;  Vila  37), 
quae  apud  rabbinos  vocatur  Gophalata, 
(iopaphta,  Papbla  3  mil.  pass.  a  Tzip- 
pori  dislans  (lie  I  and  us.  Pal.  p.  816  et 
923),  iiodie  aulem  ruina  Khirhet  Ljefat 
2[  boras  a  Seppbori  aquiloneni  versus 
in  colle  posita;  lepbtabel  igilur  cril  vcl 


vallis  a  Djcfat  in  |)lanitieni  Zabulon  (Aso- 
cbis,  el-lialtnuf  dcsinens  vcl  l'orlo  Wâdi 
A/jctl'in  ad  <iccideiilein  eiiisdem  |ilani- 
tiei. 

Magis  aquilonein  versus  eandeni  val- 
lem (luaerendam  esse  censel  F.  de  Hum- 
melauer  (ad  los.  19,14.  27)  scil.  inter 
Calilaeam  inferiorem,  quae  collibus  im- 
l>letur,  et  superiorem,  quae  altior  est. 
l)ivi(lit  enim  ("lalilaeam  inreriorem  a  su- 
piH'iore  conlinua  illa  ab  oriente  ad  occi- 
denlem  vallis,  cuius  clavis  vcluti  csl 
liama  Galilaeae.  llbi  nalura  i|)sa  deluii- 
vit  limilein  (ialilaeae  inferioris  et  supe- 
rioris,  ibi  erat  lei'minus  septendrionalis 
Zabulon;  Galilaea  superior  pcrtinebat 
ad  Aser  et  Nephthali. 

De  Kliirbet  Djcfal  cf.  Hitler,  Erdkundc 
.\V1.  767.  768;  Zoitsclir.  der  Deulscheii 
-Morgenl.  Gesellschaft  III.  1849,  .51.  52; 
Hobinson,  Neuerc  bibl.  Forsch.  p.  13G  ss.; 
Guéri)},  Galilée  I.  476  ss.  ;  Surveij  of  IV'es^ 
Pal.  Mem.  I.  311  s.;  Xeiibauer,  Géogr.  du 
Talmud  p.  203;  Biihl,  Alt.  Tal.  1896  p.  223. 

lEPHTE,    lEPHTHE   (^n£^     Is^- 

Oâï)  Galaadites,  paire  Galaad  (v.  GA- 
LAAD2),  maire  meretrice  nalus,  a  patris 
filiis  legilimo  toro  natis  spretus  ideoquc 
c  domopalerna  profugus,  collecta  vago- 
rum  bominum  manu  brevi  forlitudinis 
lama  inclaruil  (lud.  11).  Contra  Ammo- 
nitas  Hebraeos  opprimentes  princeps 
electus,  exercitu  e  transiordanicis  col- 
lecto,  antequam  ad  proelium  egredere- 
tur,  votum  vovit  Deo  se  eam  personain, 
quae  post  partani  victoriam  revertenli  e 
domo  obviani  prima  csset  occursura, 
bolocausto  esse  immolaturum.  Viclori 
prima  occurrit  lllia,  unica  proies,  quam 
ipse  infando  sacrificio  post  1res  menses 
immolavit.  Hoc  planis  verbis  textus 
narrât;  itaeundem  inlellexerunl  versio- 
nes,  Patres,  interprètes  calliolici  vix 
non  omnes.  Tamen,  praeler  protestantes 
nonnullos,  catbolici  etiam  interprrtes 
aliqui,  niiserali  innocentis  virginis  sor- 
lem  et  horrore  acti  sacrificii  lunnani, 
sensum  obviuin  deseruerunl  :  Lyranus, 
Arias  Mont.,  VatabL,  Marianii,  Estius, 
L.  Reinke  (Beitriige  zur  ErUlarung  des 
A.  T.  I.  470  ss.,  iVIiuister  18:>l\  G.  Schov- 
iwn  (Tbeol.  Quartalscbrirt,  Tiibingen  1,1. 
1860  p.  I>31  ss.),  F.  Kault'ii  (C-onnneula 


I 


647 


lEPIITE,    lEPmUE. 


lEREMIAS. 


G48 


lio  de  rébus  Icphtae,  Bonnae  1895). 
«  Holocausliim  »  hi  auctores  laliore  ali- 
qiio  sensu  accipiunt,  virginem  aut,  san- 
ctuarii  pontificisve  famulatui  adscribunt, 
aut  in  aliquam  virginum  societatem  et 
(juasi  coenohium  relegant.  Porro  Ephrai- 
initae,  iiU  in  Gcdeonem  quondani  Manas- 
saeuni,  ita  in  lephthen  conquesti  sunt  se 
ad  pugniam  non  esse  vocatos,  sibi,  qui 
principatum  domus  losepli  vindicarent, 
primas  victoriae  et  praedae  partes  esse 
praereptas.  Epliraimitae  proelio  fusi  et, 
qui  vada  lordanis  traiicere  conarentur, 
dialecto  agniti  intcrempti  sunt  (lud.  12, 
]-6).  ludicis  officio  leplithe  trans  lorda- 
nem  functus  est  sexennio  (lud.  12,7). 
Cf.  1  Reg.  12,11;  Hebr.  11,32. 

lEPHTHA  (nUEi,  B  omitt.,   A    'Isa- 

Oâ),  urbs  tribus  luda,  in  tertia  provincia 
Sephelae  (los.  15,43).  Est  ignota. 

lERAA  (î;^1^  'Iw7.i^>>),  servus  aegy- 

ptiacus  Sesanlerameeiitae,maritus  Oho- 
iai  filiae  Sesan,  pater  Etliei,  progenitor 
numerosae  stirpis  (1  Par.  2,34);  inter 
eius  posteros  aliqui  illustriores  viri  re- 
censentur,  ut  Zabad  lieros  davidicus  (cf. 
1  Par.  11,41)  et  Azarias  centurie  teni- 
pore  Athaliae  reginae,  qui  2  Par.  23,1 
filius  Obed  vocatur. 

lERALA  V.  lEDALA. 

lERAMEEL.  (Sxam''  i.  e.  Deus  amat  ; 

'l£pa[ji£T;X).  1.  Primogenitus  Hesron  filii 
Pliares  filii  luda  (1  Par.  2,9).  Eius  po- 
steri  recensentur  2,23-33;  incolebant 
meridianam  parteni  tribus  luda  (1  Reg. 
27,10);  eorum  urbibus  David  in  Siceleg 
reversus  dona  misit  de  praeda  ab  Ama- 
lecitis  reportata  (1  Reg.  30,29). 

2.  Levita  tempore  David,  fdius  Cis 
filii  Molioli  de  stirpe  Merari  (1  Par.  24, 
29;  cf.  23,21). 

lERCAAM   (ayp"l\    'IszXav)  vel   est 

noiiien  viri  ex  posteris  Caleb  Filii  Hesron 
vel,  ut  Jarchi  statuit,  nomen  oppidi, 
cuius  pater  (possessor,  dominus)  erat 
Rahain  (1  Par.  2,44)  ;  si  hoc  alterum 
obtinet,  quaerendum  erit  prope  Hebron 
(cf.  2,43). 

lEREMIAS  (injai%  nimi  i.  e.  laii- 
w'c  deiicil  vel   excelsus  est  laliwe  vel 


Jahwe  conslituit,  élevât;  cf.  linahcn- 
bauer.  Comment,  in  1er.  p.  3;  LXX  'hpz- 
11.1.x,  'l£p£[i.{a;).  1.  leremias  de  Lobna  tri- 
bus luda,  pater  Amital  uxoris  losiae 
régis  luda  (4  Reg.  23,31;  24,18; 
1er.  52,1). 

2.3.4.  Très  bellatores,  qui  David  in 
Siceleg  fugitivo  se  iunxerunt,  quorum 
primus  erat  Beniaminila  (1  Par.  12,4), 
duo  alii  Gaditae  (1  Par.  12,10-13). 

5.  Princeps  in  dimidia  tribu  Manasse 
transiordanica  (1  Par.  3,24). 

6.  Princeps  familiae  sacerdotalis,  a 
quo  tota  familia  nomen  accepit  (Neh. 
10,2;  12,1.  12). 

7.  Unus  ex  principibus  luda  tempore 
Nehemiae  (Neh.  12,33[34]). 

8.  Pater  lezoniae  principis  Rechabita- 
rum  tempore  leremiae  prophetae  (1er. 
35,3). 

9.  leremias  propheta,  filius  Helciae 
de  sacerdotibus  qui  fuerunt  in  Anathoth 
in  terra  Beniamin  (1er.  1,1);  pater  eius 
Helcias  alius  censeri  débet  ac  Helcias 
pontifex  (4  Reg.  22,8)  ;  pontifices  enim 
in  urbe  lerusalem  habitabant.  leremias 
admodum  iuvenis  anno  tertio  decirao 
losiae  régis  luda  ad  munus  propheticum 
a  Deo  vocatus  est.  Ad  Dei  vocanlis  vo- 
cem  haesitavit  et  munus  declinare  ten- 
tavit.  Neque  id  mirum  est  ;  nam  idolola- 
tria  et  vitia  ei  coniuncta  sub  Manasse  et 
Amon  altissimas  egerant  radiées,  losias 
rex  quidem  anno  duodecimo  regni  sui 
mundavit  ludam  et  lerusalem  ab  excel- 
sis  et  simulacris  (2  Par.  34,3);  at  haec 
externa  idolorum  destructio  nequaquam 
animos  hominum  moresque  mutavit. 
Quare  iuvenem  trépidasse,  cum  bellum 
inferre  iuberetur  vitiis  longe  lateque 
grassantibus,  facile  intellegitur.  Verum 
divina  promissione  auxilii  superni  ac- 
cepta statim  obsecutus  est  Deo  vocanti. 
Uti  temporum  conditione  requirebatur, 
constituitur  «  ut  evellas  et  destruas  et 
disperdas  et  dissipes  et  aedifices  et  plan- 
tes ))(1,10);  vitia  erant  impugnanda,  ur- 
bis  templique  ruina  annuntianda,  regni 
casus  praedicendus  simul  cum  servitute 
populi  sub  imperio  Chaldaeorum;  sed 
ex  ipsis  ruinis  Dcum  pro  sua  fidelitate  no- 
vum  longeque  meliorem  rerum  statum, 
regnum  scil.  messianum ,  demum  esse 
suscitaturum,  uli  prophetae  ante  1ère- 


6W 


lERblMIAS. 


lEIiKMIAS. 


050 


iniuin  iain  pracdixeraul,  ilu  ipso  qnoquo 
pximiis  oraculis  est  prosocutus  (cap. 
:\0  ss.). 

Miinore  pro|)lioli('(t  t'imcliis  est  l'CgiLuis 
losia,  loachaz,  loakiin,  loaeliin  ;leclio- 
nia),  SiMlecia  et    aliquo    leinpore    post 
urhoiii  (Icstraictam  etiam  in  Aegypto.  In- 
trépide ac  l'ortilcr  vitia  oninitim  ordi- 
ninn  repreliendit,  uti  ci  dictum  erat  a 
Domino  :  ego  dedi  te  in  civitatcin  niuni- 
tani  et  in  colinnnani  fen-eani  et  in  nm- 
rum  aereuni  snper  omnem  Icrrani  regi- 
bns  luda,  principibus  cius  et  sacerdoli- 
bns  et  populo   tei-rae  (1,18;  cf.   6,27). 
Regem  loachaz  iam  non  esse  reversuruni 
ex  Aegypto  quo  euin  Necliao  rex  Aegypti 
abduxerat  praedicit  (22,11.  12;  cf.  4  Reg. 
23,34);    in    loalvini    rege     rcprehendit 
avaritiam,    pompani,   iniustiliani,    op- 
pressioneni  eique  mortetn  ignominiosam 
praedicit  (22,14-10);  in  initie  cius  regni, 
cuni     destructionem     templi     urbisque 
praedixisset,  sacerdotes  et  pseudopro- 
phetae    euni    ad  |)rincipes    adduxerunt 
mortem  eius  postulantes  (26,6  ss.).  Affir- 
mât pi'opheta  S(^  missum  a  Deo;  monet 
ne  sauguineni  fundant  innocentem;  do- 
cet  si  mores  emendati  fuerint  Dominuiii 
non  exsecuturum  esse  malum  quod  mi- 
natus  sit;  unde  principes  eum  a  furore 
sacerdolum  et  pseudoprophetarum  tuen- 
tur.  Anno  quarto  regni  loakim  vaticina- 
tur     annos     septuaginta     dominationis 
Chaldaeorum,  cui  ludaei  se  debeant  sub- 
iicere  Deo  iabente  quia  non  rcversi  sint 
a  sua  via  mala.  Qua  annuntiatione  cui 
lirmiter  deinceps  insistebat  varias  gra- 
vesque  sibi  creavit  molestias,   cum   in 
aula  regia  essent  multi  qui  fortiter  con- 
tra Cbaldaeos  pugnandum  esse  existima- 
bant,   ideoquo   prophelam  ul   liomineiii 
reipublicae  maxime  noxium  el  prodilo- 
rem  odio  habebant  et  prosequebantur. 
Eodem  anno  leremias  clausus  in  carcere 
iussus  est  a  Domino   scribere  in  volu- 
miiie  onniia  oi-acula  eousque  sibi  com- 
municata;  vocavit  Haruch  eique  sermo- 
nes  Domini  dictavil  quos  Baruch  in  teni- 
plo  publiée  legit.  Anno  sequenli,  quinlo 
anno  loakim,  mensc   nono   die    ieiunii 
iterum  legit  IJarucb  ex  illo  libro  in  tem- 
plo.  Huod  cum    j-egi   esset   nuntiatnm, 
ipse  iussit  libiann  all'erri  tît  sibi  Icgi;  sed 
pagellas  lectas    rex   scalpello    scidit  et 


combussit  et  praece[)it,  ut  leremias  et 
liaruch  compridienderentur.  lîlos  tamen 
Dominus  protexit  ne  reperiivntur.  le- 
remias auiem  inssu  Domini  sermones 
iterum  dictavit  additis  minis  contra 
loakim  (36,1-32). 

Uti  cives  biei'osolymilanos  el  populuiu 
ad  sollemnilatcs  conlluenliMn  verbis  et 
lectione  sermonum  cpios  antea  iam  lia- 
buerat  emendare  studebal,  ita  exsnlibus 
ipioque  consuluil.  Nam  i)0stquam  lecbo- 
nias  abdnctus  est  Babylonem,  misit  cpi- 
stulam  ad  exsuies  qua  cos  monet  ne 
falsis  pseudoprophetarum  prondssis  li- 
dem  adhibeant  (29,1  ss.).  Contra  vanam 
einsmodi  spem  fore  ut  dominatione 
Chaldaeorum  mox  exstincta  iugum 
eorum  non  sit  subeundum,  prophctac 
domi  quoque  acriter  erat  dimicanduni. 
Cum  enini  Sedecias  initio  regni  foedus 
concludere  tentaret  cum  Edom,  Moab, 
Ammon,  Tyriis,  Sidoniis,  ut  essent  socii 
belli  contra  Babylonios,  leremias  legatis 
eorum  qui  vénérant  in  urbem  vincula  e( 
calenas  tradere  inbetur,  syml>ola  scil. 
servitutis  quam  iam  non  liceat  etîugere 
(27,2  ss.).  Idem  pariter  asseruit  contra 
llananiam,  qui  ausus  est  vaticinari  post 
duos  annos  vasa  templi  iri  relatum  ex 
Babylone  et  lecboniam  quoque  et  exsu- 
ies reversuros  et  ([ui  simul  catenam  tulit 
de  coUo  leremiae  (symbolnm  servitutis 
certae)  eamque  confregit.  Quod  lamen 
maie  cessit  pseudoprophetae  :  hoc  anno 
morieris,  adversinn  enim  Dominum  lo- 
cutus  es,  ei  leremias  denunliare  iube- 
tur. 

Sedeciae  (pioque  régi  repetito  Dei 
noniine  déclarât  fieri  non  posse,  ut  se 
et  urbem  liberet  a  Cbaldacis  ^34.1  ss.\ 
praedicit  frustra  sperari  auxilium  ab 
Aegyptiis  (37,1  ss.).  Quibus  oraculis 
principes  qui  Chaldaeis  esse  resisten- 
dmn  pulabant  ii-ati  leremiam  caesum  in 
carcerem  miserunt,  in  quo  multis  die- 
bus  detinebatur.  Durante  obsidione  Se- 
decias clam  eum  consuluit,  ([ua  occa- 
sione  li>remias  iterum  ei  aperte  tan\- 
([uam  Dei  sermonem  indicat  :  in  manus 
régis  Babylonis  Iraderis,  ei(|ue  denuo 
fraudem  pseiulopropbetarinn  in  memo- 
riam  revocat  :  uld  sunl  pi-ophelae  ve- 
slri  ([ni  prophelabant  voi>is  et  dice- 
bant  :  UdU   véniel  ii'X    lîabyloiiis  sujk'c 


651 


lEREMIAS. 


lEREMIAS. 


652 


VOS  et  super  terrom  liane?  Quam  durnm 
carcerem  susliniierit,  patet  eo  quod 
simul  regem  obsecrat,  ne  remittatur  in 
carcei^em,  cum  ibimoriendum  sibi  esset. 
Permittit  ei  rex  mancre  in  atrio  custo- 
diae,  ubi  scil.  milites  in  palatio  regio 
ciistodias  agebant.  Vcrum  cum  non  de- 
sisteret  mortem  praedicere  iis  qui  ré- 
sistèrent Chaldaeis,  principes  a  rego 
postularunt  ut  occideretur.  Sedecias  re- 
spondet  :  ecce  in  manibus  vestris  est; 
l'eremias  proiicitur  in  cisternam,  ibique 
coeno  immersus  periisset,  nisi  Abde- 
melech  Aethiops  annuente  rege  eum 
eruisset  (38,1  ss.)- 

Quod  lercmias  toties  régi  et  populo 
praedixerat  et  quod  eodem  teste  aver- 
tere  potuissent  si  verbis  Domini  obse- 
quentes  emendassent  mores  (21,1  ss.  ; 
22,1  ss.),  tandem  undecimo  anno  regni 
Sedeciae  evenit;  urbs  a  Chaldaeis  capta 
et  combusta  est.  leremias  cum  ceteris 
captivis  vinctus  catenis  adducitur  in 
Rama;  sed  statim  a  jNabuzardan  duce 
libertati  redditur  eique  permittitur  ut 
eligat  quod  sibi  placuerit.  Praeceperal 
enim  Nabuchodonosor,  ut  Nabuzardan 
poneret  oculos  suos  super  eum  eique 
faceret  quod  voluisset.  A  transfugis  enim 
et  ab  ipso  Sedocia  certe  audierat  rex, 
dum  in  culpam  principum  et  Sedeciae 
inquireret,  quale  consilium  leremias 
constanter  dedisset;  unde  cum  tamquam 
amicum  Chaldaeorum  haberi  voluit.  le- 
remias eligit  manere  in  ludaea  et  se 
confert  ad  Godoliam  qui  a  Chaldaeis 
praepositus  erat  regioni.  Quo  occiso  lu- 
daei  metu  Chaldaeorum  in  Aegypluni 
fugere  statuunt  invito  leremia  qui  iis  in 
sermone  Domini  mala  annuntiat  lugien- 
tibus  in  Aegyptum.  Ilii  autem  contuma- 
ces se  conferunt  in  Aegyptum  secumque 
duxcrunt  quoque  leremiam  et  Baruch. 
Ibi  quoque  propheta  testis  est  idolola- 
triae  popularium  ([uam  frustra  cohibere 
conatur  (42-44).  Ubi  et  quomodo  mor- 
tem obierit  non  constat.  Eum  lapidatum 
esse  a  ludaeis,  quia  illis  et  terrae  Aegypti 
novam  cladem  praedixisset  TertuUianus 
et  5.  Hieroni/mus  tradunt  (cf.  Scorp.  8; 
adv.  lovin.  2,37;  M.  2,137;  23,350);  id 
factum  esse  apud  Taphnas  in  Aegypto 
dicunt  Fs.  EpiphaniKS  et  5.  Isidprus 
hisp.  (De  vitis  proph.  8;  De  obitu  et  vita 


Patr.  38;  M.  43,400;  83,142;  haec  et  alla 
V.  apud  Corndij,  Introd.  II  2  p.  3G1  s.). 

Quid  leremias  egerit,  senserit,  susti- 
nuerit,  ipse  clare  exponit  in  libro  sue. 
Acriter  in  vitia  invehitur  ;  magna  \i  quam 
ingratus  populus  sit  erga  Dei  bénéficia 
prosequitur  ;  in  una  morum  emendatione 
reponi  salutem  constanter  inculcat. 
Sed  cum  magno  aninii  dolore  advertit 
animos  esse  obduratos  adeoque  rui- 
nam  iam  non  posse  averti.  Luctum  et 
sortem  populi  fatalem  in  se  ipso  et  in 
modo  Vivendi  exprimere  débet  :  «  noîi  ac- 
cipies  uxorem;  ne  ingrediaris  domum 
convivii  ut  sedeas  cum  eis  et  comedas  et 
bibas»  (16,2  ss.).  Quam  graviter  munere 
suo  functus  sit  et  praedicaverit  in  templo, 
in  portis  urbis,  in  domo  regia,  in  atrio 
custodiae,  symbolicis  actionibus,  epistu- 
lis  missis,  lectione  scrmonum  per  Ba- 
ruch, luculcnter  ex  ipso  cius  libro  elu- 
cet.  At  eum  quoque  haud  semol  difficul- 
tatem  muneris  esse  expertum  et  tristitia 
deiectum  pariter  proditur  (20,7  s.  14  s.); 
ab  ipsis  eius  civibus  insidiae  struuntur 
vitac  eius  (11,18  ss.),  omnibus  odio  et 
exsecrationi  esse  videtur  :  vae  mihî, 
mater  mea  quare  me  genuisti,  virum 
rixae,  virum  discordiae  in  universa 
terra;  omnes  malcdicunt  mihi  (13,10); 
quare  factus  est  dolor  meus  perpetuus 
(15,18  etc.)?  factus  sum  in  derisum  tota 
die,  omnes  subsannant  me;  factus  est 
mihi  sermo  Domini  in  opprobrium  (20, 
8);  neque  solum  verbis,  sed  verberibus 
quoque  impetitus  est  :  percussit  Phas- 
sur  leremiam  prophetam  et  misit  cum 
in  nervum  (20,2).  Cum  itaque  nihil  ef- 
ticeretur  emendationis  et  praedicandi 
munus  tôt  obseptum  esset  molestiis, 
quandoque  ab  eo  desistere  voluit  :  «  et 
dixi  :  non  recordabor  sermonis  Domini 
neque  loquar  ultra  in  nomine  illius  » 
(20,9);  at  Deus  moerentem  consolatus 
est  et  confortavit  (12,5  s.;  15,19  s.)  ne- 
que  sermonem  Domini  cohibere  potuit  : 
factus  est  in  corde  meo  quasi  ignis 
exaestuans  claususque  in  ossibus  mois 
et  defeci  ferre  non  sustinens  (20,9). 
Quanta  sustinuerit,  etiam  ab  auctore 
Eccli.  memoriae  proditur  :  maie  tracta- 
verunt  illum  qui  a  ventre  matris  couse- 
cratus  est  propheta  (49,9).  Uti  vivus 
maximam  curam  habuit  salutis  civium, 


o.");{ 


lE  HE  MI  AS. 


lEIUCIKt. 


054 


ihi  iiiorliiiis  (iiio(|iii:  exIiibcUir  suiiuin»- 
pero  sollifiliis  pro  populo  Dei  eiqiie 
optMii  l'crcus;  apparuit  eniin  in  visu  lu- 
dao  ([ui  proolia  Douiini  lempore  Mailia- 
banoi'uui  prooliahaLur,  lercniias  j^loiia 
uiiraliilis  :  liic  est  IValruni  anialoi'  cl 
populi  Israël  ([ui  uiullum  oral  pro  po- 
pulo et  univorsa  saiicla  tivilalf^;  cl  ipse 
cxltMulil  dexieram  deditquc  iudae  gla- 
diuni  auroum  dicens  :  accipo  sancluni 
{^ladiuni  munus  a  Deo,  in  quo  deiicics 
adversarios  populi  nici  Israël  (2  Macli. 
i:),13.  14).  Et  (juanto  in  honore  habilus 
sit  temporibus  posleriorihus  eliani  col- 
liiiitur  ex  epistula  ludaeorum  liiero- 
solymitanorum  data  ad  ludaeos  in  Aegy- 
pto  (2  Macli.  2,1-9)  et  ex  opinione 
multorum  tcmporc  Christi  qui  lesum 
lot  niiracula  patranlcni  existimabanl 
esse  lereniiam  ex  mortuis  rcducem 
(Malth.  16,14).  Ad  cius  quoque  gloriam 
perlinel  quod  inter  alia  praeclara  ora- 
cula  niessiana,  quibus  et  iMessiam  et 
bona  messiana  describit,  tempus  hoc 
messianuni  iam  eo  désignai  noniine 
quod  ei  maxime  proprium  est  et  sol- 
lemne,  appellatione  scil.  foederis  novi 
(31,31  ;  cf.  Hebr.  8,8). 

lEREMIEL  (Sxam^    'lepeii-ET^X).  fi- 

lius  Amelech  (sed  vide  s.  v.),  a  loakim 
rege  luda  iussus  leremiam  prophetam 
et  Baruch  scribam.  comprehendere  (1er. 
36,26). 

lERIA   (.■m^    Oùp(aç)  princeps    He- 

bronitarum  tempore  Davidis  (1  Par.  26, 
31);  V.  HEBRON  1. 

lERIAS  V.  HANANIAS  6. 

lERIAU  (intT';  'l£pt(4,0ùp(a;),levila, 

lilius  Hebron  filii  Caath,  unus  ex  prin- 
cipibus  Hebronitarum  (1  Par.  23,19;  24, 
23);  de  textu  mendoso  24,23  vide  s.  v. 
I1EBR(3N  1. 

lERIBAI  (uni,  'lapigef),  filius     El- 

naem,  lieros  in  cxercitu  Davidis  (1  Par. 
11,46). 

lERiCHO  (1m\  inn\  r^wv  i.  e. 

regio  Iragi'ans  a   radiée    inusitata  nn 

spirare,  rmn  olfacere,  vel  ex  opinione 

veterum  :  nrbs  lunae  a  m^  Inna;  LX.\ 


'Ispi/w,  Vlav.  los.  'i;p7ou;),  urbs  nobilis 
Palaestinae  in  lri[)u  Bcniamin  sila  liaud 
procul  a  mai'i  iVlortuo  et  lordanc  inl'e- 
riore.  Fréquenter  conimcmoratiu-  ad  de- 
scribenda  campestria  Moab,  quae  dicun- 
tur  supra  lordanem  contra  lericho  sila 
(iNum.  22,1  ;  26,3.  63:31,12;  33,48:  35,1  ; 
36,13;  los.  13,32  cf.  20,8;  21,36;  1  Par. 
6,78[63]).  OescrildUir  opposila  sorti  diia- 
rum  semis  Iribuum  transiordanicarum 
(Num.  34,15)  et  monli  iNebo  (l)eut.  32, 
49;  34,1),  ex  quo  Moyses  tcri-am  pro- 
missam  contcmplans  vidit  lalitudinem 
canipi  lericho  civitatis  palniarum  usque 
Segor  (Deul.  34,3).  Erat  urbs  munila  rc- 
guli  Chananaoi;  a  losue  expugnata  et 
combusta  est  omnesque  incolae  occisi 
sunt  excepta  Baliab  merelrice  eiusqnc 
lamilia;  cl',  los.  2,1-12,9  passiin  et  v. 
lOSUE  l.Malediclio  autem,  ([uae  los.  6, 
26  fertur  in  viruni  qui  aediticaverit  leri- 
cho, merito  intellegitur  de  urbis  muni-  i 
nitiono,  non  de  raera  reacdilicatione; 
urbs  enim  ipsa  tribui  Beniaminatlribula 
est  (los.  18,12.21;  cf.  c'iam  dcscriptio- 
nem  terminorum  tribus  Ephraim  los.  16, 
1.  7).  Civitas  palniarum  lud.  1,16  et  3,13 
haud  dubieest  lericho,  ctsi  forlasse  non 
eodem  loco  exstructa  quo  prior  fuerat. 
Eiusdem  mentio  fit  in  historia  Davidis  - 
2  Reg.  10,0  et  1  Par.  19,5.  Cum  autem 
Hielde  Bethel  urbemmunimentis  firmare 
aggrederetur,  Abiram  primogenitus  eius 
iuxta  imprecationem  losue  morte  subla- 
tus  est  (3  Reg.  16,34).  Prope  lericho  fi- 
lii prophetarum  degebant;  inde  Elias 
Irans  lordanem  profectus  igneo  curru 
in  caelum  raptus  est;  ibi  Eiiseus  aquas 
lericho  pessimas  et  slerililatem  ierrae 
sale  immisso  sanavil  (4  Reg.  2,1-22). 
Commemoratur  in  historia  Achaz  (2  Par. 
28,13)  et  Sedeciae,  qui  in  planitie  leri- 
cho a  Chaldaeis  captus  est  (4  Reg.  25,5; 
1er.  39,5;  52,8).  Duce  Zorobabel  ex  ca- 
ptivitate  redierunt  345  lilii  lericho  (Esdr. 
2,34;  Neh.  7,36)  et  sine  dubio  in  lericho 
habilarunt,  si(pndem  viri  lericho  Nehe- 
miam  adiuverunl  in  aediticandis  mûris 
lerusalem  (Neh.  3,2).  lericho  a  ludaeis 
contia  Holofernem  munilionihus  firmata 
(>st  (luililh  4,3;  gi'aece  4,1).  Aetatt>  nia- 
chaliaica  Bacchides  dux  Syroi'um  castel- 
lum  prope  Icrii-ho  munivil  (I  Mach.  9, 
50)  el  ibidem  in  caslcllo  Di>ch  Simon  .Ma- 


B 


xf 


0        -3'     E  ô/rii; 


JiMi''f/' 


hJiànr/ .!/„>, 
/                 r/i7u}nejf-SiiJu/ 

o'.-.'i- 

n;^^ 

(hiihet  Dp'nijjis 

—  r.!f-û,n 

i          "^ 

\li^.A1^3ys 

B 


ni'iiu  luiijuro  muatîi  l.ksih»  ._.v,.i,,i.^  lu.^c-    i   icyiu.   yuiii   ei    lert   ulJUlJ^ll^allImlI,    qui 
phum  filium   Simonis  administralorem      pretiosissimiis  est  omnium  qui  illic  suiit 


ol.Gj.î-8  19 


K«;uinot  ,/./..„    /•<„,.. 


p.  LETHIÏXl J:I  X.Kditor    /'n,i.y 


Imp .  Du/^furit 


655 


lERICHO. 


lERICHO. 


656 


chabaeus  cum  duobus  filiis  MathaUii.i  et 
Iiida  dolo  interfectus  est  (1  Mach.  1(3,11. 
14).  Sapientia  descrihitur  Eccli.  24,18 
1 14]  :  quasi  plautatio  rosae  iu  lericlio. 
Ex  Evangeliis  hue  referuntur  sanationes 
caecorum  (Mattli.  20,29  ss.;  Marc.  10, 
29  ss.;  Luc.  18,35  ss.),  narratio  parabo- 
lae  de  Samarilano  (Luc.  10,30),  comnio- 
ratio  Domini  in  domo  Zachaei  (Luc.  19, 
1  is,.).  Ad  expugnationem  urbis  per  lo- 
sue  alludunt  2  Mach.  12,15  et  Hebr.  11, 
30. 

Romani  lerichuntem  primum  perve- 
nerunt  duce  Pompeio,  qui  una  nocte  ibi 
castrametatus  duo  urbis  castella  de- 
struxit,  quibus  nomina  Threx  et  Taurus 
(Strabo  XVI.  2,40).  Gabinius  res  publi- 
cas  ludaeae  instaurans  lerichuntem  fecit 
ununi  ex  quinque  conventibus  iuridicis, 
a  quibus  ludaei  tota  gente  in  quinque 
partes  aequales  divisa  iuspeterent  [Flav. 
los.  Ant.  XIV.  5,4;  Bell.  iud.  I.  8,5). 
Maiorem  splendorem  urbi  addidit  He- 
rodes  Magnus,  qui  ope  Ronianorum  eam 
occupavit  (Bell.  iud.  1. 15,6)  eiusque  pro- 
vcntum  ab  Antonio  Cleopatrae  conces- 
sum  pretio  roderait  (Ant.  XV.  4,2);  An- 
tonio apud  Actium  devicto  Herodes 
ipsam  urbem  ab  Augusto  dono  accepit 
(Ant.  XV.  7,3;  Bell.  iud.  I.  20,3).  Brevi 
post  supra  lerichuntem  castellum  secu- 
ritate  et  amoenitate  conspicuum  erexit, 
matris  suae  nomine  Cypros  appellatum 
(Ant.  XVI.  5,2;  Bell.  iud.  I.  21,9)  et 
multa  alla  in  urbe  palatia  de  amicorum 
nominibus  appellata  rBell.  iud.  I.  21,4). 
Magnae  quoque  piscinae  aulam  Herodis 
lerichuntinam  circumfluebant,  in  qua- 
rum  una  atrox  tyrannus  Aristobulum 
adolescenlem  mergendum  curavit  (Ant. 
XV.  3,3).  Ibidem  etsi  non  semper  resi- 
debat,  mortem  tristissimam  obiit  (Bell. 
iud.  I.  33,0-8).  Domus  regia  Herodis  a 
Simone  homine  seditioso,  qui  Herodis 
servus  fuerat,  cremala  et  tota  regio  leri- 
chuntina  direpta  est  (Ant.  XVII.  10,6); 
Archelaus  vero  palatium  magnifice  re- 
fecit,  vicum  Archelaidem  nuncupatum 
construxit  et  dimidiam  aquam,  qua 
Neara  viens  irrigabatur,  in  campum  le- 
richuntinum  divertit,  quem  palmetis  to- 
tum  conseverat  (Ant.  XVH.  13,1).  In 
boUo  iudaico  ludaei  Cestio  devicto  lose- 
phum  fdium   Simonis  administratorem 


lerichuntis  constituerunt  (Bell.  iud.  II. 
20,4);  recensetur  inter  undecim  topar- 
chias  ludaeae  (III.  3,5)  ;  Vespasianus  cum 
exercitu  appropinquans  eam  ab  incolis 
desertam  invenit  ';IV.  8,2)  et  lerusalem 
cincturus  praesidium  apud  lericho  col- 
locavit  (IV.  9,1).  iNarrant  Eusebius  et 
S.  Hieronymus  (Onom.  cd.  Lag.  265,13; 
132,1)  lericho  eo  tempore  quo  lerusalem 
oppugnabatur,  a  Romanis  propler  per- 
iidiam  civium  captam  atque  destructam 
esse,  postea  vero  reaedificatam.  Aetate 
christiana  erat  sedes  episcopalis  (Le 
Quien,  Oriens  christianus  III.  p.  654). 

lericho  hodie  est  viens  exiguus  el- 
Blhtl.  Attamen  situs  urbis  antiquae  ma- 
gis  occidentem  versus  quaerendus  est 
ne([ue  cum  omnimoda  certitudine  defi- 
niri  potest.  Ex  Flavio  losepho  (Bell.  iud. 
IV.  8,3)  discimus  urbem  antiquam  sitam 
fuisse  prope  fontem  copiosum  rigan- 
disque  arvis  uberrimum,  postea  fontem 
Elisei  nuncupatum;  hic  autem  fons 
agnoscitur  'Ain  el-Sultân  ad  radiées 
montis  Quarantania  {Qarantal)  et  a  vico 
el-RJM  inter  septemtrionem  et  occiden- 
tem situs.  lericho  autem  Herodiana  seu 
romana  descrihitur  a  Flavio  losepho  1. 
c.  8,2  in  planitie  sita,  cui  imminet  mons 
longissimus  inter  regiones  Scythopolis 
(Bethsan)et  Sodomorum  protensus,  nu- 
dus,  asper,  inaequalis,  oh  sterilitatem 
ineultus  et  a  Strabone  XVI.  2,41  campus 
montibus  veluti  Iheatrum  ex  parte  cin- 
ctus,  palmis  imprimis  aliisquc  arboribus 
frugiferis  consitus,  hortis,  rivulis,  habi- 
tationibus  abundans.  Erat  igitur  lericho 
Herodiana  complexus  domorum  et  villa- 
runi,  quae  inter  palmeta  et  hortos  hue 
illuc  spargebantur. 

Fertilitatem  campi  lerichuntini  egre- 
gic  describit  Flav.  losephus  (Bell.  iud. 
ÏV.  8,3)  :  «  Amplius  quam  fontes  ceteri 
omnes,  spatium  irrigat  (scil.  ille  fons 
Elisei)  et  per  campum  quidem  labitur 
70  stadiis  longum,  20  vero  latum  atque 
in  eo  alit  hortos  amoenissimos  et  fre- 
quentissimos,  palmarum  item  varia  sa- 
pore  et  appellatione  gênera.  Ex  istis 
pinguiores  pressae  etiam  mel  emittunt 
copiosum,  quod  suavitate  alteri  vix  ce- 
dit  :  quamquam  et  mellis  altrix  est  illa 
regio.  Quin  et  fert  opobalsamum,  qui 
pretiosissimus  est  omnium  qui  illic  sunt 


G5" 


IKHICIIO. 


IllIilMOTlI. 


058 


ri'ucluuiu,  (iiiti'uia  ilem  ft  iii}i'olial;i- 
uuni,  ita  iil,  fini  divimiin  dixcrit  illiim 
lorrae  Iraclum,  non  valde  aberravcrit, 
\il|)oto  (jiiac  alibi  siint  preliosissiina  et 
rarissiina,  copiose  istic  nascantiir.  Sud 
no(iue  aliormn  IViictuuni  rcspeclu  telius 
ulla  per  oriteiu  universiiiu  ei  Incrit  fa- 
cile coinparanda;  adeo  qimd  saluiiiesl, 
niullipruatuiii  rcddil.  Causa  aulein  luiiiis 
inilii  videlurt'sse  àrris  caliM-cl.  aiiiiarnni 
feounditas,  cuin  ilie,  ([iiac  nata  l'iierinl, 
proliciat  atque  dillïmdal,  liqiiur  aiileni 
facial,  ut  sinj^ula  tirinilor  radicos  aganl 
vircsquo  aeslivo  leniporc  suppeditet. 
Adno  auleni  pcrusta  est  illa  regio,  ut 
vix  quidiiuain  ({uotannis  pullulât  cre- 
scalque.  Aqua  auteni  ante  solis  ortum 
hausta  ol  aëri  exposila  fripcscit  natu- 
ramquc  aëri  ambieiUi  contrariant  sumit  ; 
hicme  vei-o  lepcscit  et  niitissima  lit  illis, 
qui  in  eani  nierguntur.  Ouin  et  tanta  est 
aëris  cii'cumfusi  teniperies,  ut,  cum  in 
aliis  ludaeae  partibus  niugit,  bic  linea 
veste  ulanUif  indigenae.  Distat  autem 
Hierosolyniis  liiO  stadiis,  aloidane  vero 
60totuniqne  inde  usqucad  Hierosolyma 
spatiuni  desertum  est  et  saxosum;  ad 
lordaneni  vero  et  lacuni  Aspliallitin  bu- 
milius  quideni  est  sobun,  acque  tamen 
desertum  atque  iufrugiferuni».Similiter 
lustinus  30,3  :  «  Est  vallis,  quae  continuis 
montibus  velut  niuro  quodam  ad  instar 
castrorum  clauditur.  Spatium  loci  du- 
centa  iugcra  nomine  Hierichus  dicitur. 
In  ea  valle  silva  est  et  ubertate  et  amoe- 
nitate  insignis  :  siquideni  palnieto  et 
opobalsanieto  dislinguitur...  Sed  non 
niinor  loci  eius  apricitatis  ([uani  uberta- 
tis  adniiratio  est  :  quippe  cuni  toto  orbe 
regionis  eius  ardentissinius  sol  sit,  ibi 
tepidi  aëris  naturalis  quaedam  ac  per- 
pétua apricitas  inest  ».  Et  Plinius  V.  14, 
70  describil  Uiericunleni  palmelis  con- 
sitam,  fonlibus  riguain. 

Hodic  tauien  illa  regio  palniis  omnino 
fere  caret  et  nonnisi  myrobalanuui 
(arab.  zakkàm)  profert;  naturalis  qui- 
deni conditio  soli  mutata  non  est;  ve- 
runi  pbuiinoruin  bclbtruui  vaslationes, 
rapinac  IJeduinoiiini  cnntinuae,  indo- 
lentia  et  pigr'ilia  iucolaiiim  urbeui  et 
caMi[)Uui  in  sterililateui  egeslaleun[U(^ 
couiecerunt.  Eliani  llos  ille  buiuilis,  qui 
l)cre;^rinantibus  audil  msa  Icricbo,  Ara- 


bibus  kafl'  Manjdiii,  bolanicis  anastalica 
bierocbunlica  (Linn('!),noiuiisi  valde  exi- 
guum  spécimen  rosaruui  Icricbo,  (piac 
Eccli.  24,18[14]  celebrantur,  babcri  [)o- 
test. 

Cf.  /;o/>m.von,  Palaestina  II.  r)lfi-5[>5;  To- 
bler.  Topographie  von  Ifrusalein  11.  642  ss.; 
Mislin,  Les  Saints  Lieux  18.")8  111.  p.  128- 
163;  Guérin,  Saniaric  I.  46-52;  132-149; 
Surveij  of  West.  Pal.  Mem.  JII.  173.  175. 
222  s.;  F.  (Je  Saulci/,  Voyage  en  Terre  Sainte 
i.  326-342  ;  Scpp,  Jernsaleni  und  das  heilige 
Land  éd.  2  1.  720-734;  F(ihrngrubn\  Nach 
Jérusalem  éd.  '}.  11.  64  ss.;  Liévin  de  Iftimme, 
Terre  Sainte  ed.k  II.  294  ss.;  D.  Zanecchiu, 
La  Palestine  d'aujourd'hui  1899  II.  17  ss. 
37.39  s.;/-.  Ileidet  apud  Vigoid-oin,  Dict. 
de  la  Bible  III.  1282-1298. 

lERIEL  ('^N"i"i%  'P£i'i>>),  tertius  inter 

lilios  Tbola  lilii  Issachar,  princeps  co- 
gnationis  (1  Par.  7,2). 

lERiMOTH  ^^^^n^  nicni;  'ispt- 
[xoûO,  "laptatoO,  ■'hpitAojOjSedetiam  "ApifAoûO, 
'ApifxcoO,  'Ap[jL(ô9,  lappitfjLwO).  l.Filius(vel 
unus  ex  posleris)  Bêla,  princeps  familiac 
beniaminilicae  (1  Par.  7,7);  ferlasse 
idem  est  ac 

2.  lerimutb  qui  Davidi  in  Siceleg 
fugitive  se  iunxit  (1  Par.  12, S). 

3.  Filius  Becber  et  princeps  familiac 
beniaminilicae  (1  Par.  7,8). 

4.  Beniaminita  ex  posteris  Baria  filii 
Elphaal,  in  lerusalem  degens  (I  Par. 
8,14). 

5.  Filius  Musi,  princeps  familiae  levi- 
ticae  de  stirpe  Merari  tempore  Davidis 
:i  Par.  23,23;  24,.30). 

6.  Filius  Heman  et  princeps  quinlae 
decimae  classis  musicorum  davidicorum 
(1  Par.  25,4.  22). 

7.  Filius  Ozriel,  princeps  tribus  Ncpb- 
tbali  leuipore  Davidis  (1  Par.  27,19). 

8.  Filius  David  régis,  pater  .Mabaialh 
uxoris  Roboam  (2  Par.  11,1S);  pio 
Ket/iib  :  Mabalatb  lîlius  (p)  leriiiiotb  le- 
gendumest  :  lilia  (T)2)  cuni  Qcri,  multis 

mss.,  LXX,  Vulgata.  Inlcr  lilios  David 
1  Par.  3  cl  14,4-7  lerimoth  non  legilin-, 
unde  filius  ex  aliqua  concubina  Davidi-^ 
esse  ccnsetur  (i's.-//(>/'o».,  Quaost.  bebr. 

ad  b.  1.). 

9.  Unus  ex  Icvitis,  ([ui  ab  Kzecbia  i  t'gi> 
primiliis  cl   decimis   tcuiplo  volis  pi\u>- 


659 


lERIMOTH. 


lEROBOAM. 


660 


positi  simt,  quorum  praefccti  erant  Cho- 
neiiias  levita  et  Semei  l'raler  eius  (2  Par. 
31,13). 

10.  Unus  ex  filiis  Aelani,  qui  uxores 
alienigenas  iubentc  Esdra  diiniseruiii 
(Esdr.  10,20). 

11.  Uiuis  ex  filiis  Zethua,  qui  uxores 
alienigenas  iuhente  Esdra  dimiseruni 
(Esdr.  10,27;  Vulgata  leriniuth). 

12.  lerimoth  (mD"!%    'Upiixouô,     'hp- 

[xoûO),  urbs  tribus  luda,  in  prima  pro- 
viucia  Sephelae  enumerata  (los.  15,35), 
cuius  rex  Pharam.  cum  aliis  quattuor 
regibiis  Gabaon  oppugnavit  et  a  losue 
interiectus  est  (los.  10,3.  5.  23;  12,11), 
a  filiis  luda  ex  captivitate  reducibus 
denuo  habitala  (Neh.  11,29;  Vulgata  le- 
rimuth).  Apud  Eusebium  et  S.  Hierony- 
mum  (Onom.  éd.  Lag.  266,38;  132,31) 
vocatur  lernuis  et  agnoscitur  villa  Isp- 
[jLo/^wç,  lermucha  10  mil.  pass.  ab  Eleu- 
tlieropoli  lerusalem  versus  sita.  Hodie 
Khubet  el-Yarmûq.  Quodsi  apud  Euse- 
bium et  S.  Hieronymum  s.  v.  Maosu, 
larimuth  (1.  c.  266,24;  132,10)  de  nostra 
urbe  sermo  est,  error  admittendus  erit 
in  distantia  his  locis  notata,  siquidem 
dicunt  "laoEï";,  larimuth  4  mil.  pass.  ab 
Eleutheropoli  distare  et  esse  iuxta  villam 
Esthaol,  quam  villam  tamen  alibi  10  mil. 
pass.  ab  Eleutheropoli  abesse  dicunt. 

Cf.  RoOinson,  Palaestina  II.  599;  Guérin, 
Jirdée  II.  371-374;  Sttrveij  of  West.  Pal. 
Mein.  III.  128;  D.  Zaneccllia,  La  Palestine 
d'aujourd'hui  1899  II.  270;  B>ihl,  Alt.  Pal. 
1896  p.  194;  G.  A.  Smith,  Hist.  Geogr.  of 
the  Holy  Land,  Plaie  I.  IV. 

lERIMUTH  V.  lERIMOTH  2  et  11  et 

12. 

lERIOTH      (m'"n';      'lepiwS,     apud 

Swete  B  'EXu.'jO,  A  hpioSO),  lilius  Caleb 
lilii  Hesron,  ex  Azubagenitus  secundum 
Vulgatam  1  Par.  2,18.  Sed  textus  hebrai- 
cus  ita  emendandus  videtur,  ut  legatur  : 
Caleb  lilius  Herson  accepit  uxorem  Azu- 
bam  liliam  lerioth.  Cf.  F.  de  Hiimme- 
lauer,  Comm.  in  Num.  p.  189. 

lERMAI  ("ID11,  'l£pa[j.E([x),    unus    de 

liliis  Hasom,  qui  uxores  alienigenas  di- 
mittere  ab  Esdra  iussi  sunt  (Esdr.  10,33). 

lEROBAAL  v.  GEDEON. 


lEROBOAM  (DîmV   'hpoÔoérj.),  no- 

men  duorum  regum  Israël. 

1.  leroboam  I.  erat  filius  Nabat, 
Ephraimita  de  urbe  Sareda,  vir  fortis 
et  potens,  quem  Salomon  rex  vidons 
esse  bonae  indolis  et  industrium  consti- 
tuerat  praefectum  super  tribula  univer- 
sae  domus  loseph  (3  Reg.  1 1,20.  28)  i.  e. 
super  servitia  quae  ab  Ephraimitis  prae- 
standa  erant  (hebr.  super  omne  onus 
domus  loseph).  Cum  Salomon  aedifica- 
ret  MeJlo  et  occlùderet  rupturam  (val- 
lem)  civitatis  David,  videtur  iam  aliquam 
movisse  rebellionem  contra  Salomonem  ; 
Ephraimitae  enim  aegre  ferebant  quod 
onera  et  servitia  sibi  a  rege  tribus  luda 
imponerentur;  conquerebantur  enim  de 
iugo  durissimo  (3  Reg.  11,27;  12,4). 
Cum  Salomon  sese  idololalriae  dedisset, 
Ahias  propheta  in  nomine  Domini  an- 
nuntiavit  leroboam  ipsum  fore  regem 
super  deèem  tribus,  quia  Doininus  scis- 
surus  esset  regnum  de  manu  Salomonis, 
ita  ut  eius  filius  solum  futurus  esset  rex 
tribuum  duarum;  simul  promisit  lero- 
boam, si  fidelem  cultorem  Domini  se 
praestaret  fore  ut  domus  eius  regiam 
retineret  dignitatem  (3  Reg.  11,29  ss.). 
Cum  Ahias  diceret  :  regnabis  super  om- 
nia  quae  desiderat  anima  tua,  dubium 
non  est  quin  eo  iam  tempore  leroboam 
animo  volverit  quomodo  contribules  suos 
aservitio  régis  luda  liberaret.  Eiusmodi 
quoque  conatus  non  defuisse  videntui', 
sicut  de  uno  mentio  fit  :  levavit  manuni 
contra  regem  (3  Reg.  11,20).  Quare  facile 
intellegitur,  cur  Salomon  eum  voluerit 
occidere.  leroboam  autem  fugit  in  Aegy- 
ptum  ad  Sesac  regem  ibique  mansit 
usque  ad  mortem  Salomonis.  Secundum 
enim  Domini  verbum  pcr  Ahiam  prophe- 
tam  non  futurum  erat  ut  regnum  ei 
contingeret  nisi  mortuo  Salomone.  In 
codice  Vaticano  LXX  legitur  Sesac  dédisse 
illi  uxorem  Ano  sororem  seniorem  uxoris 
suae  (ad  3  Reg,  12,24).  Ephraimitas 
mortuo  Salomone  spem  suam  posuisse 
in  leroboam,  ut  eius  ope  a  servitiis  li- 
berarentur,  indicatur  eo  quod  ad  eum 
miserunt  et  eum  vocarimt  in  Sichem,. 
ubi  Roboam  ab  iis  consalutari  l'ox  vo- 
luit.  Veruin  antequani  ei  obsequium 
sponderent,  post'ularunt  ut  imminuerel 


C(H 


lEHOHOAM. 


lEROIIAM. 


60^2 


(le  iiijio  g-i'uvissiiiiu  (|iiu(l  Salonioa  im- 
posuisset.  (Jiiotl  l'iiin  illo  diirisolas|M'ris 
vpi'ltis  jip;4aiot  minis  additis,  tciltiis  dc- 
ctMii  rccosseriuil  a  doiiin  David  ol  loro- 
boaiii  caiislilutus  est  ro\  Israël.  Voliiil 
([uidoni  Roboain  Itollica  cxpedilione  sla- 
tiiii  omnes  sihi  siihiiccre;  at  cuni  Se- 
mcias  propheta  nomiiie  Dci  belluin 
prohibcrot  si'initicans  Doiiin  parlom 
ret;ni  ahstulisse  tloimii  David,  liidaei  Dco 
obseqiienlos  in  suaiu  (|uisqiie  domuiii 
rcversi  siint. 

leroboam  auteni  Siclicm  inunivit,  iir- 
beni  sitam  inter  montes  Ilebal  et  Gari- 
zim,  ibitiue  habitavit;  pariter  munivit 
Plianiiel  trans  lordanem  prope  laboc 
lluviiini.  Ut  rej^iuini  suum  stabiliret, 
eobibendos  esse  putavit  Isi-aelitas,  ne 
asccnderent  in  lerusaleni  ad  adoranduni 
Doniinum,  ne  converLercntur  corda 
eoruni  ad  regeni  Iiida,  et  plane  oblitus, 
sibi  mandata  Dei  dum  servaret  promis- 
sam  esse  dominationem  stabilem,  hu- 
mana  uti  volait  prudentia  instituens 
eultum  Domini  sub  symbolo  vituli  aure 
in  Betbel  et  Dan,  i.  e.  in  regni  parte 
méridional!  et  seplemtrionali;  praeterea 
i'ecit  fana  in  excelsis  et  abicctis  sacer- 
dotibus  Domini  et  levilis  ex  stirpe  a 
Domino  electa  qui  in  ludam  et  lerusa- 
leni migrabant  sacerdotes  constituit  ex 
plèbe  (cf.  3  Reg.  12,31;  13,33;  2  Par. 
11,13-16)  et  diom  sollemnem  celebrari 
iussit  quintadecima  die  mensis  octavi. 
Verum  culln  boc  contra  legem  institnto 
qui  in  ipsa  vitulorum  imagine  iam  ad 
idololatriam  vergebat  lerol)Oam  ruinam 
domus  suae  invexit,  quae  ei  statiin  prae- 
dicta  est  a  viro  Dei,  cum  in  Betbel  die 
illo  sollemni  adoleret  incensum  (cf.  3 
Reg.  13,1-6).  Frustra  admonitus  a  pro- 
pheta  leroboam  in  inceptis  perstitit  et 
peccare  fecit  Israël  et  eius  exemplum 
[tossimum  quasi  iiire  (piodam  beredita- 
rio  in  regno  Israël  ita  invaluil,  ut  rcges 
Israël  in  via  leroboam  andtulare  et  a 
peccatis  leroboam  non  recedei-e  saepe 
dicantur  (cf.  3  Reg.  10,2.  19.  26.  31  ;  22, 
:i3;  4  Reg.  3,3;  10,2!).  31  ;  13,2.  6,11  etc.). 

Cum  lilius  lîius  Abia  aegrotarct,  nusil 
uxorcm  suani  ad  pr()|ilielam  Abiam, 
ipiae  eum  babilu  con)inutalo  ne  coiiiut- 
sceretur  consuleret  <le  nioi-bo  lilii.  Al 
propbeta  admonilus  a  Domino  ei  annun- 


liavit  ruinam  donuis  leroboam  et  mor- 
lem  lilii  (3  IXo'^.  14,1  ss.);  eo  tempore 
leroboam  babitavit  in  Tliersa  (v.  17). 
Regnavit  per  annos  viginti  duos;  sed 
postquain  a  Domino  recessil  et  idolola- 
triam fovit,  regnuni  eius  bellis  turbatum 
est  (2  Pai'.  12,15);  uti  a  Roboaui,  ita 
([uoque  al)  eius  lilio  Abia  inq)ugnatus 
est.  Abia  magnam  ei  cladcui  intulit;  cor- 
rueruut  vulnerati  ex  Israël  (punginita 
millia  virorum  fortium  et  Abia  persecu- 
tus  est  fugientem  leroboam  et  cepit 
Betbel,  lesana,  Epbron  ciun  oppidis  vi- 
cinis  (2  Par.  13,16  s.).  Qua  clade  accepta 
non  valuit  ultra  resistere  leroboam  in 
diebus  Abia.  «Juo  mortis  génère  obierit 
non  indicalur,  sed  dicitur  :  quem  percus- 
sit  Dominus  et  mortuus  est  (2  Par.  13, 
20);  unde  morte  praematura  in  poenam 
scelerum  abreptus  est.  Nadab  lilius  eius 
regnavit  pro  eo  (3  Reg.  14,20K 

2.  Ierol)oam  II.  tUius  loas  régis  Israël     m, 
regnavit   in  Samaria  annis  quadraginla     ï 
et  uno.  Féliciter  pugnavit;  nam  regnum 
Israël  usque  ad  eos  extendit  terminos 
quos  regnum  luda  sub  Davide  et  Salo- 
monc  babuerat;  ipse  restituit  terminos 
Israël  ab  introitu  Ematb  usque  ad  mare 
solitudinis,  iuxta  sermonem  Domini  per 
lonam  propbetam  (4  Reg.  14,23;  cf.  Am. 
6,13).  Prosperam  banc  regni  conditionem 
ad   Dei    misericordiani    refei-ri    debere 
s.  auctor  monet  :  vidit  enim   Dominus 
affliclionem  Israël  amaram  nimis...  sal- 
vavit  eos  in  manu  leroboam   lilii   loas 
(4  Reg.  14,26.  27).  Verum  regem  et  po- 
pulum  se  praestitisse  postea  valde  in- 
gratos  et  idololatria  et  variis  sceleribus 
se  maculasse,  luculenter  patet  ex  pro-     ■ 
phctia  Osée   et  Amos,  qui  propler  ea      ■ 
tlagitia  ruinam  regni    fuiuram  annun- 
tiant.  Et  de  leroboam  fertur  iudicium  : 
fecit  quod  malum  est  coram  Domino; 
non  récessif  ab  omnibus  peccatis  lero- 
boam lilii  Nabat  qui  peccare  fecit  Israël 
(1.  c.  V.  24).  (^)uod  Amos  praedixeral  no-      i 
mine   Dei    :    consurgam  super  domum      ^ 
leroboam  in  gladio  ^7,0),  implelum  est 
in  lilio  eius  Zacbaria  (4  Reg.  i:>,IOK 

1.  KNAUKNBAUKK. 


lEROHAM      ariTi;     1A.\     IspsfAEiiX, 
'ispoSodtu.,    "lpod(|jL,     IpaâjA,    'lptod(6,     l'opdix. 


603 


lEROHAM. 


JERUSALEM. 


664 


"hpoa[i.).  1.  Paler  Elcana  palris  Samuelis 
de  génère  Caath  (1  Reg.  1,1;  1  Par. 
6,27.  34). 

2.  Princepslamiliac  beniaminilicae  in 
lerusalem  (  1  Par.  8,27)  ;  idem  videlur 
esse  ac 

3.  leroham  pater  lobaniae  principis 
cognationis  beniaminilicae  in  lerusalem 
(1  Par.  9,8). 

4.  Sacerdos  de  domo  Melchiae,  patcr 
Adaiae  Babylone  reversi  cum  242  patri- 
bus  lamilias  (1  Par.  9,12;  Neh.  11,12). 

5.  leroham  Beniaminita  de  Gedor 
(v.  GEDOR  2),  cuius  filii  Davidi  in  Sicelo^g 
se  iunxerunt  (1  Par.  12,7). 

6.  Danita,  cuius  iilius  Ezrihel  erat 
princeps  tribus  Dan,  quando  David  po- 
pulum  numcrabat  (1  Par.  27,22). 

7.  Paler  Azariae  centurionis  a  loiada 
ponlifice  edocti  de  rationc,  qua  Athalia 
essel  regno  privanda  et  loas  rex  consli- 
tuendus  (2  Par.  23,1). 

lERON  Cïixi").  Ktpod,  A  'lapiwv),  urbs 

munila  (los.  19,38)  inter  illas,  quae  los. 
19,35-38  post  descriptionem  finium  Ne- 
phthali  inseruntur  et  arces  ïyriorum 
esse  censentur  (F.  de  Hummelauer  ad 
h.  1.).  Coniiciunt  esse  Yûrùn  medio  fere 
intervalio  inter  lacum  Hfde  et  Scalam 
Tyriorum.  Utrum  Yârûn  in  finibus  Aser 
an  Neplithali  conlineatur,  non  satis  11- 
quet. 

Cf.  Guériii,  Galilée  II.  105-107;  Siirveij 
of  West.  Pal.  Meni.  I.  204.  258  s.;  D.  Za- 
necchia,  La  Palestine  d'aujourd'hui  1899 
II.  709;  Buhl,  Alt.  Pal.  1896  p.  233. 

lEROSOLYMA  v.  JERUSALEM. 

lERSIA  (.T'wnV''.  "b-aapxia)  Benia- 
minita,  unus  ex  filiis  leroham  (1  Par. 

8,27). 

lERUEL.    solitudo    (SnTII    "l3.Ta,    n 

£pr);xc;  'hotrjX),  pars quaedam  deserti  luda 
inter  Engaddi  et  desertum  Thecue  (2 
Par.  20,16).  Reliqua  vide  s.  v.  BENE- 
DICTIONIS  VALLIS. 

lERUSA    (N'w'lli,    nril"';      'Ispouaâ), 

fdia  Sadoc,  uxor  Oziae  régis  luda  de- 
cimi,  mater  loatham  régis  luda  unde- 
cimi  post  scissionem  regnorum  (4  Reg. 
lo,33;  2  Par.  27,1). 


lERUSALEM.  1.  Nomina.  1.   Hie- 

rosolyma,  civitas  et  ludaeis,  et  Christia- 
nis  et  Mahometanis  prae  céleris  sancta, 
atque  ipsis  paganis  «  longe  clarissima 
urbium  Orientis,  non  ludaeae  modo  » 
{Plin.  V.  14,70)  et  «  famosa  urbs  »  {Tacit. 
Hist.    5,2),    in    libris   sacris   hebraicis 

D^\yi"!i  (pro  n^ki?"!"!'')  et  rarius  nibu;ni 

(l  Par.  3,5;  2  Par.  25,1;  1er.  26,18; 
Eslh.   2,6)   et   oSarni    (Ps.   79,3  et  in 

pausa)  appellatur.  Idem  nomen  in  co- 
gnatis  linguis  semiticis  sub  eadem 
fere  forma  occurrit  (chald.  DSiimi  et 
D^îTlT';  syr.  D'^ïirTiN';  assyr.   Urusalim 

in  tab.  Tell-el-'Amarna  n.  180.  181.  183. 
185  éd.  Winckler,  al.  Ursalimmu;  arab. 
Unshalam)  et  similiter  in  versionem 
graecam  V.  T.  textumque  N.  T.  atque  in 
versionem  latinam  transi  il  sub  duplici 
forma  'IepoyaaXï][i  (in  LXX  et  in  N.  T.  ; 
al.  'hpouaaXïîji) ,  lerusalem  (communior 
forma  in  Vuigata,  maxime  in  V.  T.  ;  in 
multis  codicibus  Hierusalem),  et  'hpo- 
nôluiia  (1  Mach.  1,14;  10,43;  11,34; 
2  Mach.  et  N.  T.;  al.  'Ispoa6Xu[jia),  lero- 
solyma  (Vuigata  ib.  ;  plerique  codices 
HierosoU/ma).  Utraque  forma,  commu- 
nius  tamen  'Ispo'jaaXTJix  et  lerusalem^ 
etiam  in  Onomasticis  (cf.  P.  de  Lagardc, 
Onomastica  sacra)  et  in  Itinerariis  fré- 
quenter occurrit;  losephus  vero  aliique 
scriptores  'hpocjôXuaa,  HierosoUjma  prae- 
ferunt. 

In  exponendo  hoc  nomine  auctores 
magnopere  dissentiunt.  Certe  audiendi 
non  sunt,  qui  vestigia  losephi  premen- 
tes  (.\nt.  I.  10,2,  éd.  Niese  180;  Bell, 
iud.  VI.  10,1,  Niese  438)  graecam  sta- 
tuant vocis  Hierosolymorum  originem 
(quasi  tepbv  SoXu[jLà),  cum  manifeste  ea- 
dem sit  atque  antiquior  forma  hebraica 
lerusalem.  At  neque  indubium  ex  he- 
bi^aica  lingua  proponitur  etymon.  Quod 
antiquis  maxime  placuit  «  visio  pacis  » 
(111  =  ikSii  «  vident  »)  (S.  Hieronymus, 

Liber  interpret.  hebr.  nom.,  éd.  Lagarde 
p.  50,9  s.  etc.),  a  recentioribus  commu- 
niter  reicitur  post  Hadr.  Relandum,  qui 
nomen  «^  possessionem  hereditariam 
pacis  ))  (nS^y  tij'n"')  interpretatur.  Alii 

polius  «  fundationem  pacis  s.  salulis  et 


605 


IKRU SALEM. 


lERUSALEM. 


()0G 


iiicoliiinilalis  »  Gesenius)  vel  «  fiindalio- 
nem  Salem  »  i.  f.  dei  pacis  [Grill)  expli- 
caudimi  n'iiseiil  ^scil.  D^U  mi^l.  I*luri- 

hiis  ex  comparaliono  ciun  assyi'.  Urusa- 
liiii  twpositio  «  iirbs  (dei)  Salem  »  {Sayce, 
Jastruu')  seu  potins  «  civilas  pacis  »  vci 
«  urbs  lirina  »  placuil. 

2.  Praotoi-  nomou  iioc,  ciuod  plus 
([uam  ocliu^entit's  in  saeris  libris  ime- 
iiiliir,  aliiidiiccurril  lebus  (D12%  'I£6oj:), 

quo  urbs,  iam  aille  occupationem  israe- 
liticam  leiusalem  dicta,  ab  incolis  lebu- 
saeis  (^Dl2i  Gen.  10,10;  15,21  etc.;  idem 

los.    18,28    pro    lerusalem,    sicut    t" 

^D13^■^  lud.  19,11)  videturappellata  esse 

(lud.  11). 10  s.;  1  Par.  11,4  s.  In  Vulgata 
etiam  los.  18,28  et  lud.  19,14). 

Suai  qui  etiam  Salem  tOen.  14,18), 
regiam  .Melcbisedech ,  eamdem  dicant 
atque  leriisalrm ,  aucloritate  losephi 
nixi  Cil.  ce).  Al  quamquam  in  Ps.  75,3 
(hebr.  76,3)  ferlasse  illud  dSïJ2,  quod 

Vulgala  cum  LXX  in  pace  vertit,  in  Sa- 
lem exponendum  et  de  lerusalem  intel- 
leg-endum  est,  priorem  illam  Salem  pro- 
babilius  ab  bac  dislinguendam  esse  exi- 
stimamus.  Ceterum  vide  SALEM  1. 

In  libris  poeticis  et  propbeticis  insu- 
per nomen  Sion    ("|iiï,  2i£tti.v  et  Zié^), 

quod  proprie  arcem  lebusaeorum  signi- 
licabat,  ad  dcsignandam  totam  urbem 
adhibetur  iPs.  50,20  ;  Is.  10,24  etc.  V.  in- 
fra  VI  .  In  iisdem  libris  varia  appellativa 
Hierosolymis  specialim  allribuuutur  :  di- 
citur  civitds  pi"  Is.  60,6  et  li'jn  Ez.  7, 

23  ;  pro  --'H*  TV  2  Par.  25,28  legendum 
m  yy  cum  LXX,  Syr.,  Vulgata  et 
4  Reg.  14,20),  civitas  sancta  et  c.  sancti 
(U?"îpn  T'y  Neh.  11,1;  Is.  52,1.  Cf. 
T]^"ip  T'y  urbs  mncta  tua  Dan.  9,24;  ï) 
ayt'a  no'Xi;  Alallh.  27,53),  civitos  Dei 
(□in'lNn  l^'J  Ps.  8G[87],  3;  cf.  4o[46],  5), 
dvitas  Domî^t  (ni.i^  T'y  Is.  60,14).  Vo- 
catur  etiam  .Ine/ S^nx  Is.  29,1  s.  7; 
'\piïîX),  quod  communiler  cum  A([uila  et 
Symmacito  «  leo  Dei  »,  ab  aliis  cum 
parapbraste  cbaldaeo  «  altare  Dei  »  cx- 
ponilur. 


3.  Variis  aliis  nominibus  a  scriptori- 
bus  profanis  designalur.  yVeliiis  lladria- 
uus  Inii»eiat()r  urbem  posl  novam  sub 
Bar  Kocbba  lebellionem  a.  135  p.  Cbr. 
caplam  et  in  coloniam  romanam  conver- 
sam  (]oloniaiii  Aeliam  C.apitolinam  ap- 
pellavil,  (pio  muninc  in  nummis  romanis 
secundi  et  lerlii  saeculi  l'reiiuenter  desi- 
gnatui'.  Inde  uomtm  Aclia  (A?Xta;  item 
arab.  lliyi't)  per  plura  saecula  l'ère  unice 
in  usu  eral,  ila  ut  anliquum  nomen  le- 
rusalem a  paganis  fera  ignoraretur  (cf. 
Kuseh.,  De  mari.  Pal.  c.  11.  Migne,  P. 
G.  20,1504  s.);  quamquam  in  Onoma- 
sticis  saeris  et  Itinerariis  scriptoribus- 
que  ecclesiasticis  etiam  nomina  biltlica 
adhibebantur,  uli  in  caria  gcograpliica 
niadabena  saec.  G.  r)  àyia  r.àXiz  'hpouaa- 
(Xt^ij.]  legimus.  Scriplores  arabes  medii 
aevi  urbem  el-bcit  el-muqaddas  (al.  beit 
el-maqdÀs)  «  domum  sanctam  »  appel- 
lare  soient;  incolae  vero  bodierni  el-Quds 
«  sanctam  »  vel  el-Qudfi  el-Shertf  <■  san- 
ctam, nobilem  »,  licet  Christiani  atque 
ludaei  etiam  Yernsalhn  adbibeant. 

Similem  appellationem  iam  antiqui- 
tus viguisse  praeter  textus  citatos  Scri- 
pturae  iuxta  aliquos  etiam  nomen  urbis 
Cadytls  (KaouTt;,  quasi  =  aram.  xn^Tp 
=   bebr.  uilp)  pênes    Herodotum    (2, 

159;  3,5)  indicat,  quam  eamdem  esse 
atque  Hierosolyma  existimant.  Alii  e 
contra  eo  nomine  potius  Gath  vel  Ga- 
zam  significari  censent. 

Cf.  Hadr.  Relandi  Palaestina,  Trajecti 
Bat.  1714,  p.  207  (Aelia).  668-70  (Cadytis). 
832-5  (Jérusalem);  E.  F.  K.  Roseumiiller. 
Bibl.  Allerth.  II.  2  p.  202  ;  T.  Tobler,  To- 
pogr.  von  Jérusalem  I.  p.  1  s.;  Jul.  Grill, 
Ueber  Entstehung  und  Hedeutung  des  Na- 
inens  Jérusalem  in  Zeilscbr.  f.  alttest.  Wiss. 
IV.  1884,  p.  134-48;  V.  Giiérin,  Jérusalem 
cil.  1,  p.  1-6;  .1.  //.  Sayce.  Tlie  higher  Criti- 
cism  and  Uie  verdict  of  the  Monuments  éd. 
5,  p.  176;//.  Ziiiimeni  in  Zeitschr.  f.  Ass. 
VI.  18>U,  p.  262  s.  ;  M.  Jastrow  in  Journ.  ol  J 
Bibl.  Lit.  XL  1892,  p.  105;  J.  miler,  Slu-  ^ 
dien  zumlll.  u.  IV.  Buclie  d.  Kôn.  p.  18-20. 
—  Praelorea  v.  Gesenius,  Thés.,  Fr.  Broivn 
et  al.  It'x.  hebr.  s.  v.. 

Discriuien  formae  nSu?!"!^  et  qS"  potins 

pronunlialioni  tribuendum  censel  Kelandus 
(I.  c,  835),  (piaïKvis  vulgo  diratur  i)rioicm 
esse  dualem,  eo  tpiod  lerusalem  in  su|>erio- 


667 


JERUSALEM. 


JERUSALEM. 


668 


rem  et  inferiorem  divisa  sit;  recentiores  vero 
eam  poilus  formationera  localem  agnoscunt. 
Forma  n"'St"'iT'  oliam  in  nummis  raacha- 
baicis  invenitur;  cf.  Levy,  Gescli.  d.  jiid. 
Munz.  p.  42  s.  —  Hierosolyma  plerumque, 
sicut  'Ispoa6Xuna,  est  neutrum  jjlur.  ;  inter- 
dum  in  Vulgata  (1  Mach.  1.22;  2  Mach.  3,9: 
Matlh.  2,1  etc.)  est  fem.  sing..  sicut  graecuin 
Mallli.  2,3.  Eius  loco  etiam  Solijma  a  poetis 
i  Martial.  XI.  94,.5)  et  scriptoribus  eccle- 
siasticis  adhibetur  (cf.  etiam  losepli.  11.  ce. 
et  Ant.  Vil.  3,2,  éd.  Niese  67;  Tacit.  Hist. 
5,2).  —  'l£pou(7a)>-^[jL  ia  N.  T.  est  communior 
forma  lu  scriptis  S.  Lucae  et  S.  Pauli  et  in 
Apocalypsi  S.  loannis,  qui  in  Evangello, 
uti  S.  Matthaeus  (exe.  23,37)  et  S.  Marcus, 
'l£poaôÀu(Jia  scribit. 

II.    Situs.  Vallès  et  Colles. 

1.  Urbs  Hierosolymorum  hodie,  sicut 
olim,  fere  in  centro  antiqiiae  provinciae 
ludaeae  .sita  est,  «  umbilicus  terrae  »  a 
quibusdam  haud  incongrue  appellata 
{Flav.  los.  Bell.  II.  3,5  N.  52.  Cf.  Ez. 
5,5).  A  mari  Mediterraneo  52  kilome- 
Iris,  a  lordane  30  km  distat,  situmque 
occupât  geograpliice  pro  ecclesia  S.  Se- 
pulcri  determinatum  31°  46'  45"  lat. 
]3or>  et  35°  13'  25"  long,  orient.  Green- 
wich.  (sec.  C.  R.  Conder).  Altitudo  ur- 
bis,  si  ambitum  eius  hodiernum  consi- 
deramus,  minima  est  720  nietr.  (prope 
Bûh  el-Moghâribe) ,  maxima  790  m  (propc 
angulum  inler  septemtrionem  et  occa- 
sum  solisj. 

Colles  bierosolymilani  ad  eam  rcgio- 
nis  montanae  Palaestinae  meridionalis 
partem  pertinent,  (piae  a  vertice  mon- 
tium  (818  m)  orientem  versus  gradalim 
in  depressionem  prol'undam  maris  Mor- 
tui  ( —  393,8  m)  descendit.  Urbs  ad 
ipsum  aquarum  inter  mare  Mediterra- 
neum  vallem([ue  lordanis  divortium 
quam  proxime  accedit,  quippe  quod 
iuxta  piscinam  quam  dicunt  Âlamillae 
collemque  vicinum  septemtrionalem  Rils 
el-Meshârif  (817  m)  seu  Scopum  transit. 
Omnis  regioadmodum  aridaalquesaxosa 
est  variisque  torrentiuni  faucibus  di- 
se! nditur,  ex  quibus  hodie  vix  unus 
aiit  altor  tempore  pluviarum  aquae  ri- 
vuluni  cxhibet.  Geologice  considerata 
ad  lorniationem  quam  vocant  cretosam 
perlinet,  et  in  vicinia  urbis,  inimo  in- 
Ira  ipsa  eius  moenia,  optimos  lapides 
calcai'ios  atquc  marmoreos  suppeditat. 


aediflciis  exstruendis  aptissimos,  ex  qui- 
bus strala  inferiora  ab  incolis  bodiernis 
melehe  (v.  gr.  in  lapicidinis  regiis  prope 
portam  damascenam),  média  vero  mlzzi 
(V.  gr.  in  monumentis  Absalom  et  losa- 
phat),  superiora  ka'kûle  (v.  gr.  in  monte 
Oliveti)  appellantur;  praeterea  species 
nûr't  praecipue  pro  focis  construendis 
inservit.  Etiam  pyritao  (Feuersteine)  in 
regione  abundant,  praesertim  in  latere 
septemtrionali  et  occidentali  montis 
Oliveti,  ubi  clivus  et  putcus  et  vallis  a 
pyritis  {el-sûwân)  nomen  acceperunt. 

2.  Ut  accuratius  coUiuni  quibus  urbs 
superstruitur  formam  atque  naturam 
cognoscamus,  varias  regionis  valles  bene 
distinguamus  oportet.  Itacjue  duae  val- 
les prol'undae  urbem  extrinsecus  ita 
cingunt,  ut  in  uno  latere  septemtrionali 
quasi  isthmo  quodam  cum  regione  cir- 
cumiacento  cohaereat.  Altéra  eaque 
praecipua,  anliquilus  torrens  Cedron 
dicta,  in  parte  borcali  urbis  occidentem 
versus  ex  pluribus  minoribus  valliculis 
{Wâdi  Lûqâ,  Wâdi  el-djôz)  ortum  du- 
cit,  quae  in  unara  coniunctae  (hodie 
Wâdi  'aqabet  el-sûwân)  in  orientem  di- 
riguntur;  dein  vero  ad  radiées  inontis 
Olivarum  cursum  prorsus  australem  no- 
raenque  novum  Wâdi  Sitti  Marymn  (i.  e. 
vallis  Dominae  Mariae)  et  in  parte  infe- 
riore  etiam  Wâdi  Sihvân  a  pago  vicino 
assumens,  orientalem  urbis  partem  ab 
eodem  monte  Olivarum  et  a  monte  Scan- 
dali  seiungit,  atque  mox  cum  altéra 
valle  occidentali  coniuncta  et  nomine 
communi  Wâdi  el-nâr  i.  e.  vallis  ignis 
appellata,  inter  mcridiem  et  ortum  solis 
ad  mare  Mortuum  descendit.  Altéra  au- 
tem  haec  vallis  ab  occidente,  haud  longe 
a  priore,  orta  et  per  piscinam  Mamillae 
transiens,  in  orientem  directa  ad  murum 
occidentalem  urbis  accedit;  prope  por- 
tam eius  principalem  a  loppe  dictam  in 
austrum  conversa,  sed  mox  iterum  ad 
orientem  vertens  partem  occidentalem 
et  australem  urbis  attingit,  in  parte  su- 
periore  Wadi  el-mès  (ab  arbore  Celtis 
australis  L.,  arab.  mrs),  mox  Wâdi  el- 
rabâbi  dicta,  donec  priori  valli  unita 
unum  cum  illa  nomen  Wâdi  cl-nâr  as- 
sumit. 

Prior  vallis  in  libris  sacris,  sicut  in 
scriptis  FI.  Josephi,  toirens  s.  convaUis 


cr/j 


IKiaSALEM. 


IHUSALKM. 


<i7() 


Ccdron,  iii  parle  inloiiore  cliam  campi 
Cedron  au. lit  (v.  CKDRON).  Praelcrea 
traditione  liulaeonim,  Clii'istianorum , 
MalioiiK'tanuriiin  o^ivallis  losaphat,  ipso 
noniinc  locum  imiicii  f^cnci'alis  desi- 
j:naiis  (v.  lOS.VlMlAT  7).  Allt'ra  autem 
vallis  comiminiler  Geennom  i.  c.  valHs 
Ennom  (Viili:ala  los.  18,10)  esse  dicitur 
(v.  KNNOM  \allis),  in  qiia  oliin  al)omi- 
naliones  culliis  Moloch  celelirabanliir  in 
loco  Toplielh  iv.  TOlMIKTIl;.  loscphus 
liane  alteram  vallcni  ipiaiii  \a  descri- 
plione  urltis  coininemoial  (Anl.  XV.  11, 
5,  N.  410;  Hell.  iiid.  V.  4,1,  N.  136. 
141\  nomine  «  vallis  fonlis  »  vidctur  de- 
signare (-Tiv  TÎ)ç  7:r)Y^;  ç.âpayN'X  IJell.  illd. 
V.  12,2,  N.  50b). 

Haiid  procul  a  loco,  ubi  vallis  austra- 
lis  et  orientalis  in  ununi  coniluunt,  130 
•fere  melris  siiperius,  alia  terlia ^vallis 
cum  hac  orienlali  coniungitur,  quae  in 
eadem  regione  septemtrionali  inter 
Wâdi  Lûqi't  et  \V.  cl-im's  orla,  colles  a 
duabiis  prioi'ibiis  vallibus  extrinsecus 
circunulatos  niodios  a  septemtrione  in 
ansiriim  fere  porrecta  pertransiens  in 
diias  parles  dislingiiil,  occidentalem  el 
orienlalem.  Ubi  haec  vallis,  quae  ab  in- 
colis nomine  communi  el-Wfid  «  vallis  » 
appellatur,  l'ère  cursum  suum  médium 
altingit,  alia  vallis  lateralis  ab  occasu 
veniens  se  illi  adiungit,  quae  collem 
occidentalem  iterum  in  duas  dividit 
partes,  auslralem  et  septemlrionalem. 
Siniiliter  collis  orientalis  parva  quadam 
vallc  laterali,  quae  ab  occasu  in  torren- 
tem  Cedron  descendit  et  a  nonnullis 
Caphetctha  1  Mach.  12,37)  vocatur,  in 
partem  mcridionalem  ctborealem  seiun- 
yitur. 

3.  Itaque  urbs  hicrosolymitana  super 
duos  colles  principales  aediticata  est, 
id  quod  FI.  losephus  (Bell.  iud.  V.  4,1,  JV. 
130  aÙTT)  [AÈv  [rj  7:6X1;]  unsp  oûo  Xo'fwv  àv- 
■ziT.pôiuyr.oi  £/.f.cî-uo  [lÉari  odpa-yyi  oiï,pr][i.£va)v) 
etc.  Tacitus  (Hisl.  o,ll  «  duos  colles 
immensum  edilos  daudebant  mûri  »} 
di)  antiqua  ui'bc  pari  1er  testantur.  Cum 
loci  situs  ab  occasu  ad  orientem  versus 
et  ab  aquilone  in  austi'um  gradatim  de- 
sceudat,  collis  occidenlalis  el  partes  bo- 
réales orienlalem  clivimi  parlesque  au- 
strales altiludine  superaul.  Si  spalium 
aiilitiuae  civitalis  tempore  C.lu'isti  consi- 


deranuis,  allissima  urbis  pars  iu  C(die 
occidentali  (777  metra)  super  Icmpliiiu 
in  medio  colK^  orienlali  (744  m)  siluiu 
33  melris  eminebal,  super  vallem  vero 
interiorem  in  parte  eius  liiedia  (c. 
700  m)  77  m,  in  parle  infima  (025  m) 
prope  fontem  Siloe  1">2  m,  atque  super 
valles  cxleriores  in  média  earum  parte 
100  fere  metris. 

In  S.  Scriptura  lerusalem  dicitur  luii- 
data  «  in  moutibus  sanctis  »  (Ps.  80 
[87], 1  ;  cf.  Ps.  47[48],  2),  et  «  a  coUi- 
bus  »  urbis    (nlyaana)      conlritioiiem 

magnam  fuluram  in  poenam  incolaruni 
propbeta  pracdicit  (Soph.  1,10).  E\  bis 
collibus  celeberriinus  erat  inons  Sioii, 
de  quo  mox  specialius  inquirendum 
erit,  cum  de  partibus  urbis  agemus  (n. 
VI).  Collis  orientalis,  in  quo  lemplum  a 
Salomone  aedilkatuni  est,  a  Chronisla 
nions    Moria    appellatur    (nin'Qn    1" 

2  Par.  3,1;  v.  MORIA);  pars  eius  me- 
ridionalis  dicebatur  Op/iel  (^EVn  2  Par. 

27,3  etc.;  v.  OPHEL).  Extra  ambitum 
antiquae  urbis  tempore  Chrisli,  ab 
Agrippa  autem  in  eum  inclusus,  erat 
monticulus  prac  céleris  venerabilis  Cal- 
varin  s.  Golgotha  (v.  CALVARIA,  GOL- 
GOTHA),  quem  immerilo  nonnulli  cum 
loco  Goath  a  leremia  commcinoratu 
componunt  (1er.  31,39;  v.  GOATH.V). 

4.  Quamvis  colles  urbis  respeclu  val- 
lium  circumiacenlium  salis  emineanl, 
undiquc  tamen  aUioribus  monlibus  cir- 
cumdati  sunt  :  «  lerusalem,  montes  in 
circuitu  eius  »  (Ps.  124  |^12o],2;  cf.  «  ba- 
bitatrix  vallis  »  1er.  21,13  el  /.  Knaben- 
baiier  in  b.  1.;  Is.  22,1.  5;  Soph.  1,11). 
Ab  oriente  moiia  olivarum  s.  oliveti,  bo- 
die  Djebel  el-Tûr  vel  etiam  Dj.  zeitûn 
nominal  us,  ad  altiludinem  818  m  exsur- 
gil,  vallem  Cedron  fere  130  collemque 
orienlalem  urbis  74  metris  excedens; 
pars  auslralis  ipsius  ab  incolis  Djchel 
batn  el-haiva,  a  peregrinis  communilei- 
mo7is  scandali  appellatur  nec  improbabi- 
liter  ilicilur  esse  ille  mo«s  offrnsionh,  ad 
cuiu  dexteram  parlem  Salomon  excelsa 
idobu'um  Aslarotb,  Cbamos,  .Melcboui 
erexerat  (4  Wvii.  23,13;  v.  OFFENSlo- 
MS  MONS.  OLIVARI M  MONS). 


Ab 


occasu    sol  h 


ille   enuiu'l, 


671 


lERUSALEM. 


lERUSALEM. 


672 


«  qui  est  contra  Gecnnom  ad  occiden- 
tem  in  summitate  vallis  Raphaim  contra 
aquilonem  M  (los.  13,8;  18,16),  altitudi- 
nem  796  m  attingens,  qui  liaud  imme- 
rito  ccnsetur  esse  collis  Gareb  a  leremia 
conimemoratus  (1er.  31,39;  v.  GAREB); 
pars  eius  australis  (777  m) ,  in  cuius 
ascensu  declivi  ager  Haceldama  osten- 
ditur  (V.  HACELDAMA),  Arabibus  Djebel 
abu  tôr  vocatur,  peregrinis  vero  est  mons 
mali  consilii,  eo  quod  ibi  villa  Caiphae 
pontificis  putatur  fuisse,  in  qua  «  consi- 
lium  dederat  ludaeis  :  quia  expedit 
unum  honiineni  mori  pro  populo  »  (lo. 
11,49  s.;  18,14). 

Inter  aquilonem  et  occasum  colles 
prope  moenia  800  metra  superant  et 
haud  procul  ad  818  m  assurgunt  {Karm 
Ahmed  QiRns  el-nâdir),  eandemque  alti- 
ludinem  montes  septemtrionales  anti- 
quitus  Scoims  vocati  attingunt  (Sxo7i6ç 
Flav.  los.  Ant.  XI.  8,5,  iV.  329  [a  ludaeis 
Saostv  dictus];  Bell.  iud.  II.  19,4.  7,  JV. 
528.  542;  V.  3,2,  N.  106.  108). 

Urbs  sancta,  cuni  hisce  montibus  un- 
dique  circumdata  sit,  nonnisi  ex  locis 
propinquis  ipsisque  coUibus  vicinis  vi- 
deri  potest,  ex  quibus  peregrinis  medii 
aevi  celeber  erat  «  7nons  gaicdii  »  iuxta 
viam  inter  aquilonem  et  occasum  situs, 
«  e  quo  diu  desiderata  conspicitur  lero- 
solyma  »  (S.  Theotonii  peregrinatio  a. 
1112,  ActaSS.  Febr.  III.  p.  114). 

5.  De  celeberrima  controversia  quoad 
colles  a  FI.  losepho  in  descriptione  pa- 
triae  urbis  memoratos  verbum  addere 
iuvabit.  Textus  praecipue  considerandus 
est  initium  illud  notissimum  descriptio- 
nis  Bell.  iud.  V.  4,1  et  2  {éd.  Niese  n. 
136-141  et  149). 

lam  vero,  ut  a  notioribus  incipiamus, 
quattuor  intra  moenia  urbis  colles  au- 
ctor  iudaeus  distinguit  :  primus  «  ille 
cui  superior  civitas  insidet,  longe  erat 
excelsior  et  in  longitudinem  directior, 
adeoque  propter  munitioneni  castellum 
(s.  spécula,  opoûpiov)  quidem  a  rege  Da- 
vid appellabatur,  a  nobis  auteni  forum 
superius  (fj  àvw  àyopdt)  »  {N.  137).  Satis 
constat  primum  hune  colleni  esse  au- 
straleni  partem  collis  occidentalis,  quam 
super  clivum  orientalem  33  metris  emi- 
nere  diximus.  Aller  paritcr  satis  notus 
est  collis  Bezetha  (BsÇsOa  =  xmn  nu, 


■/aiv6jroXi;  vel  =  Nni")  HH,  «  domus  oli- 
vae  »),  quarto  loco  a  losepho  comme- 
moratus,  borealis  scil.  collis  orientalis 
pars,  e  regione  templi  et  arcis  Antoniae 
(v.  infra)  sita  et  parva  valle  naturali  ac 
profunda  fossa  ab  ea  disiuncta,  quae 
post  Christi  aetatem  a  rege  Agrippa 
urbi  addita  est  [N.  148  s.). 

Dissentiunt  vero  auctores  praecipue 
in  duobus  aliis  collibus  deflniendis ,  qui 
a  losepho  secundo  et  tertio  loco  enume- 
rantur,  Acra  scil.  <(  qui  inferiorem  sus- 
tinebat  civitatem  »  et  huic  ex  adverso 
situs  tertius  collis.  lam  consideranti 
auctorem  nostrum  in  describenda  urbe 
specialiter  ad  varia  ipsius  moenia  atten- 
dere,  templum  autem  altissimis  mûris 
undique  circumdatum  ab  eodem  semper 
taftiquam  urbi  oppositum  et  in  proprio 
clivo  coUocatum  designari,  satis  proba- 
bile  videbitur,  montem  templi  alteru- 
trum  istorum  collium  necessario  censen- 
dum  esse;  at  non  Acram  :  ergo  tertium 
illum  collem  buic  ex  adverso  situni. 

Porro  Acra  sive  collis  secundus,  qui 
inferiorem  sustinebat  civitatem,  a  tem- 
ple olim  lata  vallc  separabatur  {■jzka.Tdix 
cpdtpaYyi  oi£tpY6u.£voç) ,  quae  ab  Hasmo- 
naeis  aggeribus  ingestis  compléta  est, 
eo  animo,  ut  civitas  cum  templo  coniun- 
geretur  :  itaque  eo  tempore  quod  in 
descriptione  nostra  consideratur,  vallis 
illa  iam  non  apparebat.  Praeterea  collis 
ille  secundus  natura  altior  erat,  quam 
tertius,  templumque  superemincbat; 
sed  ab  iisdem  Hasmonaeis,  scil.  a  Si- 
mone Macbabaeo  (f  135  a.  Chr.),  ingenti 
trium  annorum  labore  in  planum  de- 
ductus  est,  ita  ut  templum  iam  altitudi- 
nem  illius  superaret  {N.  139.  Cf.  Ant. 
XIII.  6,7,  N.  215-217;  Bell.  iud.  I.  1,4 
2,2,  N.  39.  50).  Facto  huius  demolitionis 
fidem  negare  idem  videtur  atque  omnem 
losephi  auctoritatem  historicam  ever- 
tere.  A  primo  autem  colle  fori  superio- 
ris  secundus  ille  inferiorem  sustinens 
civitatem  média  valle  seiunctus  erat, 
quae  usque  ad  fontem  Siloe  descendens 
Tyroipoeon  (îr\  tCjv  xupo7:otôJv  Tipoaayopsuo- 
|j.£vri  cpâpay?  «  vallis  caseos  conficien- 
tium  »)  appellabatur  (JV.  136.  140); 
forma  denique  huius  collis  secundi 
àfxcpfxupTo?  dicitur  (iV.  137)  i.  e.  probabi- 
lius    utraque   extremitate   curvatus  ad 


LEXICON   BIBUCUM.   —  T.    U. 


22 


673 


lERUSALESI. 


lERUSALEM. 


C74 


inodiun  luuae  crosconlis  (cf.  11.  Iklaiid 
Palacst.  p.  81)2). 

lani  voro  hisce  indiciis  omnilnis  al(|nt' 
reliquis  loxlibus,  ubi  losopluis  do  Acra 
seu  iirbo  inrei'iorc  loquitur  (cf.  Ant.  XII. 
5,4;  9,3,  JV.  252.  302  ss.  ;  Bell.  iud.  IV. 
9,12,  iY.  581;  V.  6,1,  JV.  253;  Vi.  6,3,  N. 
354  s.  etc.),  maiore  cuin  probabililalc 
vidotur  satisficri  dicondo,  ui'beni  iufe- 
riorem  scu  Acrain  sensu  latiore  a  lose- 
pho  vocari  illain  iu-i)is  paiieni,  quae 
clivo  meridionall  coUis  (iricutalis  et  se- 
ptcmlrioiiali  iugo  collis  oecidculalis  in- 
sidebat  :  quac  quideni  colliuni  parles, 
naluralitcr  quideni  scparatae,  inipleta 
tanicn  superiore  parle  vallis  el-ivâd  in- 
ter  templum  et  opposiluni  clivuin  collis 
occidenlalis  inleriacenlis,  et  ipso  temple 
allô  niuro  a  reliquo  monte  disiuncto, 
tauKjuaiu  unus  collis  utraque  extremi- 
lale  ad  modum  lunae  crescenlis  curva- 
tus  (à;a.9(y.ypToç)  considerari  potuernnt. 
Sensu  autem  slrictiore  Acra  videtur  in- 
tellegendum  de  arce  seir  acropoli  in 
parle  illa  septemlrionali  collis  occiden- 
lalis olim  sila  (v.  infra  VII.  4).  Vallis  vero 
Tyropoeon,  quae  Acrani  sensu  laliore  a 
foro  superiore  dividebal,  el  ipsa  à[jLç(- 
xupToç,  probabilius  secundum  hanc  opi- 
nionem  erit  inferior  pars  vallis  inlerio- 
ris  el-wnd  ad  fonlem  Siloe  descendentis 
el  vallis  illa  laleralis  ab  occasu  venions, 
quani  collem  occidentalom  in  parlera 
auslralem  et  septemlrionaleni  discer- 
nere  et  niediae  valli  el-ivnd  se  adiun- 
gere  superius  diximus. 

In  magna  buius  controversiae  obscu- 
ritalc  lantaipie  opinionimi  varietate  sen- 
tenliaeexposilao,  quae  fore  cum  opiniono 
comilis  de  Vogué  et  cl.  Ch.  Warrcn  el 
A.  Schulz,  alque  ex  parte  eliani  cum 
E.  Robinson,  C.  Schick  aliisque  concor- 
dat, tamquam  probabiliori  adhaoren- 
dum  censemus,  quamquam  noque  hanc 
onmi  diflicullale  carcre  libenler  conco- 
dimus. 

Praeter  auctores  inferius  citaiulos  cf. 
C.  Zinniienitann,  Karloii  und  Pliiiie  zur 
Top()gra|iliie  des  altcn  Jenisalciii.  Base!  187G, 
cum  «  Degleilsclirift  »:  C.  Scliick-I.  Jîoizin- 
ijer,  Karlc  dcr  nilheren  rmsebunj;  von  lerii- 
salcin,  in  Zisclir.  d.  1).  Pal. -Ver.  XVIll.  1895, 
Tab.  i.  —  !)(•  cnnditionibus  j^cologicis  cf. 
0.   Froas,  Aus   dein   Orient  (I),    SluUsart 


18(j7,  [t.  'i[\-')9;  M.  liluncliOilioni  in  Zlschr. 
d.  D.  Pal.-Ver.  .W.  1892,  p.  .^6  s.;  XIX. 
1896,  p.  19-23  el  lab.  3,  Profil  I  et  II.  — 
De  re  dimatica  v.  V.  Guérin,  Jéru- 
salem p.  188-90;  Th.  Chaplin  et  0.  Kcr- 
sten,  Das  Klima  von  Jérusalem,  Zlschr. 
d.  D.  Pal.-Ver.  XIV.  1891,  p.  93-112; 
,/.  niaisher  in  Quart.  Slat.  1896  et  ss.  — 
De  collibus  geueialim  cf.  H.  Jtelandi  Pa- 
laest.  p.  850-5  ;yi'f/.  /{o/^inson,  Palaestina  II. 
p.  12-17.  Sl-'iS;  71.  Kilter,  Erdkunde  XVI. 
p.  315-27;  T.  Tobler,  Topogr.  von  Jerus. 
I.  p.  14-52;  F.  Guérin,  Jérusalem  p.  181-92; 
F.  Buhl,  Geogr.  d.  ait.  Palaest.  p.  93-6. 
132  s.  —  De  topographia  FI.  losephi  cf. 
E.  Hobinson  1.  c.  p.  45-53;  W.  Kiafft,  Dit- 
Topographie  Jerusalems,  Bonn  1846,  p.  1-13. 
i9-52;  r.  lobler  1.  c.  p.  29-39;  Ciir.  Ed. 
Cnspari  in  Theol.  Stud.  u.  Krit.  1864, 
p.  309-28;  F.  Spiess.Q-AS,  Jérusalem  des  Jo- 
sephus,  Berlin  1881;  v.  Klaiber  in  Ztschr. 
d.  D.  Pal.-Ver.  III.  1880,  p.  189-213;  IV. 
1881,  p.  18-56;  XI.  1888,  p.  1-37;  G.  Gatt 
ib.  X.  1887,  p.  182-7;  id.  in  Theol.  Quar- 
lalschr.  LXVI.  1884,  p.  34-84;  LXXI.  1889, 
p.  77-125;  id.,  Die  Hùgel  von  Jérusalem, 
Freiburg  i.  B.,  1897;  M.-J.  Lagrange  in 
Rev,  bibl.  I.  1892,  p.  18-25:  Alf.  Schulz  in 
Theol.  Quartalschr.  LXXXII.  1900,  p.  356-89. 

III.  Aquae.  1.  Aquaruni  copia. 
Strabo  urbem  Hierosolymorum  ^<  inlus 
aquis  abundanlem,  exterins  omnino  sic- 
cam  »  scribil  (Ivxbç  [lèv  suuopov,  èxtôç  5à 
jcavTsXôJç  oiiïjpôv  XVI.  2,40,  éd.  Casaiib. 
p.  7(52;  item  n.  36,  ib.  p.  761).  Simililer 
Timochares  pênes  Eusebium  (Praep. 
evang.  9,35,  Migne  21,756  B)  civilalom 
ipsam  aquis  lluere,  ita  ut  etiam  ad  lior- 
los  irrigandos  sufticerenl,  regionem  vero 
circumiacenlem  usque  ad  40  sladia  ina- 
quosam  esse  asseril.  Unde  cl  FI.  losephus 
Syros  sub  Antiocho  urbom  obsideiiles  el 
Dio  Cassais  Bomanos  sub  Tilo  et  Guilcl- 
mus  Ti/rius  Francos  sub  (iodofrodo  ma- 
gna aquaruni  penuria  laborasse  narrant 
(los.  Ant.  XIII.  8,2,  N.  237;  Dio  Cass. 
66,4;  Guil.  Ti/r.  8,4.  7.  24.  Migne  201, 
410  D.  414  s.  432  B) ,  incolas  voro  neqiie 
in  Scriplura  nequo  in  liisloriaruni  libris 
umquani  vel  ipsogi-avissimae  obsiilionis 
lemporo  aquaruni  inopiam  passos  esse 
logimus;  imino,  urbo  capla  crucig'M'i 
«  aquae  ingénies  copias  »  in  domibus 
invenorunl  {Ihtil.  Tyr.  8,24.  M.  20l, 
432  B). 

l'orro  quinqu('  |)olissinuun  nuxlis  an- 


675 


lERUSALEM. 


lERUSALEM. 


676 


tiquitus,  sicut  ex  parte  etiam  hodie,  in- 
colis aquae  suppeditabantur  :  fontibus 
scilicet,  puteis,  cisternis,  piscinis,  aquae 
ductibns. 

2.  Fontes  intra  ambitum  ipsius  urbis 
haberi  non  satis  videtur  constare.  In 
sermonc  prophetico  describilur  quidem 
fons  aquae  abundantis  subter  limen  tem- 
pli  ad  oinentem  egredientis  (Ez.  47,1- 
12.  Cf.  loel  4/18;  Zach.  13,1;  14,8);  sed 
inde  verus  fons  in  monte  templi  exsistens 
probari  nequit.  Ea  vero  quae  in  epistida 
Aristeae  (n.  88-91)  et  in  ïalmude  de 
aquis  templi  referuntur,  potius  de  cister- 
nis et  aquaeductibus  videntur  intellc- 
genda.  At  Tacitus,  «  templum  in  mo- 
dum  arcis  »  porticusque  eius  (c  egregium 
propugnaculum  »  describens  addit  : 
«  Fons  perennis  aquae,  cavati  sub  terra 
montes,  et  piscinae  cisternaeque  scr- 
vandis  imbribus  »  (Hist.  5,12)  :  ubi  «  fons 
perennis  aquae  »  fortasse  de  iisdem 
aquaeductibus  interpretandum  eril, 
quamvis  ab  ipso  scriptore  pro  vero  fonte 
sumatur  (v.  infra). 

Nomen  tamen  fontis  ab  aliquibus  tri- 
buitur  aquis  quae  hodie  'Ai7i  el-shep'i 
i.  e.  «  fons  salutis  )>  audiunt  quaeqne 
balneis  salutaribus  Hammam  el-shefâ 
iuxta  latus  occidentale  templi  propc 
Sûq  eî-qattnnm  inserviunt  (cf.  Robinson; 
Tabler);  at  neque  ibi  fons  proprie  talis, 
sed  potius  puteus  {Bîr  Hammâm-el  shefâ) 
aquis  paulatim  percolantibus  excipien- 
dis  accommodatus  videtur  inveniri  (cf. 
Schick).  Fuerunt  autem  qui  ibidem  aquas 
intermittentes  piscinae  Bethesdae  sup- 
posuerint  (v.  infra). 

Etiam  aquae  Siloe  a  nonnullis  auctori- 
bus  "  fons  Siloe  »  appcllantur  {Flav.  Io>i. 
Bell.  iud.  V.  4,1  et  2;  9,4.  N.  140.  145. 
,409  s.)  atque  hodie  quoque  'Ain  Silwfin 
dicuntur,  quamquam  potius  os  canalis 
aquam  a  fonte  extra  moenia  sito  co  per- 
ducentis  ibidem  inveniatur  (v.  SILOE). 

Extra  urbem  idem  hic  fons,  'Ain  Sitti 
Maryam  «  Fons  Dominae  Mariae  »  vcl 
'Ain  umm  d-daradj  «  Fons  graduum  » 
dictus,  hodie  unicus  fere  est  cui  appel- 
latio  fontis  merito  competat.  Ad  austrum 
templi  in  latere  dextro  seu  occidentali 
vallis  Cedron  situs  est  sub  clivo  Ophel, 
et  aquam  suppeditat  a  losepho  aliisque 
«  dulcem  et  abundantem  »  dictam  (Bell. 


iud.  V,  4,1,  iV.  140),  sed  quae  hodie  sal- 
sum  potius  et  iniucundum  saporem  ha- 
beat  et  vario  atque  intermittente  fluxu 
neque  adeo  abundante  ex  interiore  rupe 
profluat. 

Cum  in  libris  sacris  fons  Rogel  (los. 
15,7  etc.;  v.  ROGEL)  et  fons  draconis 
(Neh.  2,13  ;  v.  DRACONIS  FONS)  et  aquae 
Gihon  (2  Par.  32,30  etc.  ;  v.  GIHON)  in 
vicinia  urbis  commemorentur  (cf.  2  Par. 
32,3  s.) ,  fons  ille  Dominae  Mariae  ab 
aliis  Rogel,  ab  aliis  Gihon,  nec  non  etiam 
fons  draconis  existimatur;  probabilius 
Rogel  dicitur. 

Praeter  dictum  fontem  Virginis  très 
temporanei  fontes  aquis  pluvialibus  per 
aliquam  annipartem  nutriti  in  vicinia 
urbis  inveniuntur  :  'Ain  el-lôze  infra 
Blr  Eiyitb  in  vallc  Cedron  inferiorc, 
'Ain  el-mudauwara  et  'Ain  el-mwnn  in 
latere  septemtrionali  montis  Oliveti. 

Etiam  antiquitus  prope  urbem  plures 
exstitisse  fontes  patet  ex  historia  Eze- 
chiae,  qui  «  inito  cum  principibus  con- 
silio  virisque  fortissimis,  ut  obturarent 
capita  l'ontium   (niJ^Î?n  inip~nN),  qui 

erant  extra  urbem,...  congregavit  plu- 
rimam  multitudinem  et  obturaverunt 
cunctos  fontes,  et  rivum  qui  fluebat  in 
niedio  terrae  )>  (LXX  tôv  Tzoxafjibv  -rbv  ôio- 
pJÇovta  otà  1% 7:6X£ojç  2  Par.  32,3  s.).  Ubi- 
nam  fuerit  ille  rivus  (Snsn),  non  con- 
stat (cf.  E.  Robinson,  Neue  Untersuch. 
liber  die  Topogr.  Jerus.  p.  111;  H.  v.  Riess, 
Atlas  S.  Script.,  1896,  p.  H).  Similiter 
FI.  losephus  plures  fontes  in  regione 
suburbicaria  commémorât  (Bell.  iud.  V. 
9,4,  jY.  410  XTjV  TE  SiXwàv...  xat  xà;  rpb  xou 
à'axEoç  ajraaaç  [Tîrjyaç]) ,  et  vallem  hodie 
Wâdi  el-Rabâbi  dictam  (vallis  Hinnom) 
vallem  fontis  (x»jv  t%  ^»iy%  csdEpay-fa)  ap- 
pellat  (Bell.  iud.  V,  12,2,  N.  '505). 

3.  Putei  (arab.  bïr,  hebr.  1N*n),  mé- 
dium locum  inter  fontem  et  cisternam 
lenentes,  etiam  in  antiqua  urbe  proba- 
biliter  haud  rari  inveniebantur.  Ampli- 
tudinc  haud  adeo  magna  ex  ipsa  rupe 
excisa,  aquis  per  varia  strata  percolan- 
tibus excipiendis  inserviebant;  quas  ta- 
men ubi  neglegenter  constructae  erant, 
propter  fissuras  rupis  non  valebant  con- 
tinere  (1er.  2,13).  Os  talis  putei  lapide 


G77 


JERUSALEM. 


JERUSALEM. 


G7H 


magno,  pleruiiuiucroluiido,  ciaiulchaliii' 
(Gen.  2l»,2  s.  ;  Lain.  3,o;5}. 

In  '[[isà  iirbc  nolissiiiuis  est  piileiis  ilh; 
salulis  quein  modo  coinmemoravimus 
{Bîr  luimmâm  el-shefâ).  Kliani  in  non- 
niillis  doniibus  privatis  antiquilus,  siciit 
hodie,  piileos  fuisse  exemplo  viri  illius 
in  Baluirim,  ([ui  habebal  i)atciun  in  vc- 
slibulo  SLio  (2  Reg'.  17,18  s.),  doconiur. 
Eliani  in  area  lempli  [Ilarâm  el-sherlf) 
pliives  putei  inveniuntiir. 

Extra  niocnia  vero  celcbor  est  puleus 
loi)  (BJr  7u//(7è;Iudaeis  puteiis  loab)  inIVa 
Siloe  situs,  a  percj^rinis  (inde  a  saec.  10.) 
saepe  «  puteus  Nehen^iae  »  vel  «  pufeiis 
ignis  »  (cf.  vallis  ignis,  Wâdi  el-nâr)  di- 
ctas, eo  qiiod  puteus  ille  altus  et  siccus 
credebatur,  in  quo  Nehemias  igneni  tem- 
père exsilii  a  sacerdotibus  ibidem  abs- 
conditum  reperit  (2  Mach.  1,19  ss.). 
Altitudinem  38  m  attingit,  et  per  totum 
annum  aquam  opliniam  praebet,  quam 
aestivo  tempore  otiam  Hierosolymis  ven- 
dant. Post  pluvias  abundantes  aqua 
haud  raro  redundat  rivulumque  in  valle 
torrcnlis  format,  id  quod  incolae  lam- 
quam  futurae  fertilitatis  omen  laeti  exci- 
piunt. 

Interpreti  arabi  textus  los.  15,7  in  Po- 
lyglottis  vulgato  multisque  auctoribus 
recentioribus  est  fons  Regel ,  sed  potius 
ille  puteus  prefundus  videtur  dicendus 
esse,  quem  lehannes  III,  patriarcha  hie- 
rosolymitanus,  anno  518  p.  Chr.  ex- 
slruxissc  aCyrilloScythepelitano,  ceaeve 
scriptere,  narratur  (Vita  S.  Sabae  c.  67). 
Quare  alteram  epinionem  praeferendam 
et  fontem  Regel  eumdem  cum  fente  De- 
minae  Mariae  dicendum  esse  arbitramur 
(V.  ROGEL). 

4.  Cisternae  in  urbe  plurimae  haben- 
tur  scrvandis  imbribus  vel  etiani  aquis 
aliunde  adduclis  acconmiodatae;  nam 
cum  fontes  intra  urbinn  non  iuvenian- 
tur,  ncquc  ]niici  sulTicoront,  imbres  vere 
aiensibus  bibcrnis  tantum  ab  Octebri 
vel  Novembri  ad  Aprilem  vol  Maium 
cadant,  quavis  aetate  incelao  praecipue 
cisternis  magnis  et  multis  censtruendis 
sibi  aquao  copiam  pre  tempore  aestivo 
precurare  dobuorunt.  Quare  iam  Moy- 
ses  Israclitis  inter  alia  bona  tcrrae  pro- 
inissae  cum  doniibus  j)leuis  cimctarum 
opum,  quas  non  exslruxerinl,  etiam  ci- 


sternas  (juas  non  foderint  pioniillil 
(Deut.  6,11).  Atque  re  vera  vix  uUa  in 
urbe  invenielur  domus  quae  cisterna 
careat  (cf.  Prov.  5,15;  Is.  36,10,  etc.), 
et  in  maieribus  aedificiis  perimiltae  et 
magnae  ingcjitem  eplimae  atque  frigidae 
(cf.  1er.  6,7)  aquac  copiam  praebent. 

Antiquiores  communiter  in  ipsa  rupo 
excisai-  sunt,  parictibus  boue  laovigatis 
et  caiMuonto  coopertis;  r(>ceutieres  vere 
plei'umque  mûris  et  concameratiene  artc 
factis  construuntur.  Ferma  et  magnitu- 
dine  diversissimao  sunt,  modo  eblongae, 
modo  ([uadratae,  mode  rotundae,  maio- 
res  vol  minores,  prout  loci  conditie  per- 
miserit  atque  nécessitas  postulaverit. 
Ut  plurinmm  duo  vel  etiam  plura  ora 
babent,  lapidibus  clausa,  quorum  alte- 
rum  excipiendis,  hauricndis  allerum 
aquis  inservit.  Imbres  vero  ex  tecte  et 
vestibulo  atque  impluvio  in  unum  cel- 
lecti  in  cisternas  ducuntur. 

Praecipue  area  tcmpli  permultis  in- 
gentibusque  cisternis  instructa  erat  (cf. 
Aristeas,  Tacitus  1.  cit.)  ;  ibi  prebabiliter  M 
maxima  cisterna  in  diebus  Simenis,  sa-  ^ 
cerdetis  magni,  constructa  est  (Eccli.  51, 
3  hebr.),  atque  hodie  in  eadem  34  ci- 
sternae variae  capacitalis  puteique  in- 
veniuntur  (C.  Schick,  Tompel  in  lerusa- 
lem,  p.  292-305  et  Tab.  IV  et  IX). 

Cisternae  siccae,  versus  iinem  aestatis 
non  iam  aquam  sed  lutum  continentes, 
etiam  in  carcerem  adhibebantur,  uti  in 
historia  leremiae  leginuis  (1er.  38,6-13. 
Cf.  Lam.  3,53;  Ps.  68,3;  Zach.  9, H; 
Vulg.  lacus).  Quae  cisterna  leremiae  ei'at 
in  dôme  Melchiae  filii  régis  (Vulg.  fUii 
Amelech)  in  vestibulo  carceris  (cf.  Nch. 
3,25);  peregrinis  olim  estendebatur 
prope  piscinam  Siloe  et  pertam  civilatis 
{Theodosiiis  c.  8;  Anonymus[Antoninus] 
c.  24,  éd.  P.  Gei/er,  p.  142.1  s.;  175,20  . 
s.)  vel  etiam  iuxta  aream  templi  in  loco 
putei  salutaris  {llammâm  el-shefâ.  Cf.  /). 
Zanecchia,  La  Palestina  d'eggi  I.  p.  244), 
hodie  vere  extra  urbeni  ante  pertam  da- 
mascenam  iuxta  cavernam,  quae  ab  eo- 
dem  propheta  nemen  accepit  {Fr.  Lié- 
vin  de  Jlamme,  Guide  indicateur  de  la 
Terre  Sainte,  cd.  4,  I.  p.  481). 

5.  Piscinae  eedem  fero  modo  ac  ci- 
sternae consiructae  suni,  sed  plerumque 
maiorem  ampliludineni  habent  el  leclo 


679 


lERUSALEM. 


JERUSALEM. 


680 


vel  concameratione  carent.  Communitcr 
ex  rupe  excisae,  sed  in  vallibus  etiam 
mûris  aggeribusque  formatae,  imbribus 
colligendis  vol  aquis  aliunde  adduclis 
excipiendis  inserviebant. 

Hodie  in  urbe  quattuor  piscinae  niaio- 
res  visuntur  :  Birket  Hammam  el-Batraq, 
B.  el-Burak,  B.  Isrâ'în,  aliaquc  recen- 
ter  prope  ecclesiam  S.  Annae  détecta; 
extra  moenia  in  vicinia  urbis  quinque 
aliae  inveniuntur  :  duae  prope  Siloe,  ex 
quibus  inferior  Birket  el-Hamrn  appella- 
tur;  praeterea  Birket  el-Sultân,  B.  Mn- 
milla,  B.  Sitti  Maryam  seii  B.  el-Asbât. 
Praeterea  etiam  in  regione  septemtrio- 
nali  extra  urbem  reliquiae  veterum  pisci- 
narum  apparent. 

In  libris  sacris  commemorantur  ira- 
primis  piscina  Siloe  et  Bethsaida  sive 
Bethesda  (v.  SILOE,  BETHSAIDA  pisci- 
na). Eadem  cum  piscina  Siloe  videtar  esse 
piscina  régis  ClS^ri  n312,  xoXu(jL67]6pa  xoîJ 

paat>.Éwç;  Vulg.  aquaeductus  régis  Neh.  2, 
14),  ad  quam  Nehemias  a  porta  vallis 
egressus  post  fontem  draconis  et  portam 
stercoris  ac  portam  fontis  pervenit.  Mi- 
nus vero  probabiliter  etiam  lacus  (mpQ) 

inter  duos  muros,  ad  quem  aquac  pisci- 
nae veteris  (nJîyM  n3"ian)  colligeban- 

tur  (Is.  22,11),  et  piscina  inferior  ("an 
rîjinnnn;   LXX  tj  àpyixla,  ■/.oXu[j.6r]6pa.   Is. 

22,9)  cum  piscina  Siloe  identiflcantur; 
quae  ubinam  fuerint,  non  satis  videtur 
constare.  Idem  valet  de  «  piscina  quae 
grandi  opère  constructa  est  »  ("2."! 
niWirn,  y]  xoXu[j.6rîGpa  7)  -^B^owla.),  quae  in 

aedificatione  murorum  prope  sepulcrum 
David  et  domum  fortium  commemoratur 
(Neh.  3,16). 

Neque  etiam  de  piscina  superiore  ("3,n 
n3ii^j7n,  h  xoXufxSrjOpa  t]  àvto)  operibus- 

que  Ezechiae  régis  quidquam  certi  vide- 
tur affirmari  posse.  Laudatur  imprimis 
Ezechias  quod  «  fecerit  piscinam  et 
aquaeductum  et  introduxerit  aquas  in 
civitalem  »  (4Reg.  20,20),  et  quod  appro- 
pinquantibus  Assyriis  obturaverit  cun- 
ctos  fontes  (jui  erant  extra  urbem  et  ri- 
vum  q'ui  fluebat  in  medio  terrae  (2  Par. 
.32,3  s.);  eadem  laus  repetitur  in  eodem 
capite  cum  speciali  mentione  aquarum 


Gihon  :  <(  Ipse  est  Ezechias,  qui  obtura- 
vit  superiorem  fontem  aquarum  Gihon, 
et  avertit  eas  subter  ad  occidentcm  ur- 
bis David  »  (2  Par.  32,30;  v.  GIHON) 
atque  iterum  inlibro  Ecclesiastici  :  «  Eze- 
chias muni  vit  civitatem  suam  et  intro- 
duxit  (hebr.  introducendo)  in  médium 
ipsius  aquam,  et  fodit  ferro  rupem  et 
aedificavit  ad  aquam  puteum  »  (hebr.  et 
obstruxit  montes  [ad]  lacum,  DIDrT'l 
mpa  Dnn)  (Eccli.  48,69  gr.  17).  Quam- 
quam  nomen  piscinae  Ezechiae  hodie 
communiter  piscinae  Birket  Hammam  el- 
Batraq  tribuitur,  quae  per  aquaeductum 
antiquum  imbres  in  piscina  Mamillae 
coUcctos  excipit,  minime  tamen  extra 
dubium  versatur,  opéra  illa  Ezechiae 
tribuenda  osse,  licet  tune  etiam  piscina 
superior  facile  reperta  videatur.  At  ne- 
que  id  satis  probatur,  quod  pluribus  re- 
centioribus  placuit,  piscinam  et  aquae- 
ductum Ezechiae  in  piscina  et  canali 
Siloe  haberi,  neque  certum  est  ea  ex 
parte  septemtrionali  quaerenda  esse 
(v.    GIHON). 

Piscina  vero  superior  solummodo  tam- 
quam  terminus  aquaeductus  nominatur 
in  via  agri  fuUonis  (4  Reg.  18,17;  Is.  7, 
3;  36,2);  sed  ex  verbis  Scripturae  haud 
certe  apparet,  utrum  terminus  a  quo  an 
terminus  ad  quem  illius  aquaeductus  in- 
tellegendus  sit,  neque  utrum  ipsa  piscina 
(Vulg.  quae  est  in  via;  LXX  t]  ÈcjTtv;  sed 
hebr.  "HIJN)  an  vero  aquaeductus  in  via 

agri  fuUonis  indicetur,  nec  denique  ex 
qua  parte  ille  ager  reperiatur.  Quare 
minime  mirum  videbitur  quod  alii  pisci- 
nam extra  uiijcm,  alii  cum  /?.  Riess  intra 
eam  quaerant,  aut  quod  ager  fullonis  et 
aquaeductus  ex  parte  occidentali  (com- 
munius)  et  septemtrionali  [Ricss)  et 
orientali  vel  austraU  {M.-J.  Lagrange  in 
Rev.  bibl.  I.  1892,  p.  33  s.)  locentur.  At- 
tamen  ex  textibus  citatis  illud  saltem 
cum  aliqua  probabilitatc  concludere  pos- 
sumus  latus  occidentale  et  septemtrio- 
nale  urbis  potius  quam  australe  et  orien- 
tale in  bac  quaestione  considerandum 
esse  :  nam  nuntii  a  rege  Assyriorum 
ex  Lachis  cum  exercitu  magno  Hiero- 
solymam  missi  et  cum  legalis  Ezechiae 
atque  populo  super  murum  sedente  col- 
loquentcs,  probabiliter  in  angulo  occi- 


681 


lERUSALEM. 


lERUSALEM. 


682 


(l(Mitali  vol  in  liûûiv  soploiiili'ion;ili  cnn- 
stitoriiiit,  iilti  fl  l'acuUas  iiropins  ad 
niiii'os  aci'odriuli  cl  oppoi'timitas  caslra 
inolamli  mililibiis  dahaliir  (4  Rc;,'.  18, 
17  ss.;  Is.  :{0,2  ss.);  simililci'  lortio  tox- 
liii  (Is.  7,3)  eadem  royio  coiiiormior  ap- 
parol.  Atquo  sub  hoc  saltem  respcclu 
aatiqua  seiitontia,  qnao  piscinam  supo- 
riorcni  esse  Birket  MnmiUd ,  a.^\\n\v^\\\- 
ctiiin  voro  cius  caualein  iinbrcs  iiidc  ad 
lUrket  Uamimm  el-B(tlraq  adduceuteiu 
siipponebal,  tcxlibiis  satis  coiiformis  iii- 
venitur. 

Piscinam  aidom  iliam  supcriorem  et 
aqiiaediicliim  iam  Icmpoi-e  Achaz  ab 
Isaia  commemorala  (Is.  7,3)  nihiloininus 
opiis  esse  Ezcchiae,  siiccessoris  Achaz, 
aliqui  censent,  ciini  prophcta  postea 
coaevis  Ezechiae  nuiitium  suuni  ad  re- 
gem  Achaz  describens  facile  illam  de- 
tcrminalionein  rogionis  adderc  potueiit. 
In  scriptis  FI.  losephi  praeterea  com- 
niemorantur  -piscina  Salomonis  propc 
Siloe  (Bell.  iud.  V.  4,2,  N.  14:i),  Struthion 
prope  arcem  Antoniam  (Bell.  iud.  V. 
11,4,  N.  467;  =z  Birket  Isrû'ïn  vel  alia 
piscina  prope  aream  tenipli,  nunc  domi- 
bus  occupata;  cf.  Schick),  Amygdalon 
i.  6.  piscina  turrium  CriSiaQ)  (Bell.  iud. 
1.  c,  N.  468;  =^  Birket  Hamnnnn  el-Ba- 
traq),  piscina  serpentuin  (r)  tGv  ôaswv 
ÈjitxaXouasvy)  xoXu[i.5ifî6pal  iuxta  monumen- 
tum  Herodis  in  superiore  parte  vallis 
Hinnom  (Bell.  iud.  V.  3,2,  N.  108;  for- 
tasse  =  Birket el- Sultan;  alii  =  B.  Mâ- 
milla.  Cf.  DRACONIS  FONS). 

6.  Aquaeductus  plures  urbi  maioreui 
aquarum  copiam  adduxerunt,  cuni 
praesertim  pluviis  delicientibus  neque 
piscinae  ne([ue  cisternae  neque  .fontes 
puleive  sufficerenl.  In  libris  sacris  coni- 
inemorantur  a([uaeduclus  piscinae  su- 
perioris  et  aquaeductus  Ezechiae,  de 
quibus  diximus  (cf.  etiam  GIHON').  Finis 
utriusque  erat,  ut  a(piae  fontiuni  in  vi- 
cinia  extra  urbem  nianantium  hostibus 
subtraherentur  et  civibus  prodessent. 
Canalis  Ezechiae  subterraneus  erat 
(2  Par.  32,30)  et  fodiendo  ferro  rupem 
(Rccli.  48,19)  conslructus;  simili  ra- 
tione  aquaeductum  piscinae  superioris 
facluni  esse  ex  aliis  canalibus  anliquis 
probabililcr  supponinuis,  nefpie  opus 
est,  ut  cuin  R.  lliess  euni  a|)ertuin  illuin 


rivuin    fuisse   dicanius,  qui   lUiebat   iu 
Miedio  lerrae  (2  Par.  32,4;  L\X  oià   tîî? 

At  praeler  illos  duos  iani  in  autii|ua 
urbe  plures  alios  aquaeductus  exstilisse 
constat.  Ini])riniis  in  templum  a([uae 
variis  canalibus  adducebanlur;  sepleni- 
trionalein  intellegere  videtur  Aristeas 
(n.  91  apud  E.  Kautzsch,  Apokryi)lien 
und  Pseudepi;<i'aphcn  II.  13),  austi'alem 
vtM'O  indicant  Talnuidistae,  qui  de  foule 
Etaui  in  lempkun  adducto  saepe  loquun- 
tur  (cf.  Lightfoot,  Schioarz,  Neubauer). 
Etani  vero  inter  Betbleheni  et  ïhecue 
sita  erat  (2  Par.  11,6),  probabiliter  ubi 
bodie  Khirbet  cl-Khôkh  invenitur  (T.  Ta- 
bler, Dvïllc  Wanderunji- p.  89;  C.  Schick, 
Ztschr.  d.  D.  Pal. -Ver.  1. 1878,  p.  132  s.) 
atque  etiam  nunc  duplici  aquacductu 
cum  urbe  coniungitur  (v.  infra). 

FI.  losephus  vero  Salomonem  eunidem 
locum  Etam  ('Hiâv)  hortis  fontiumque 
rivis  amoenum  fréquentasse  narrât  (Ant. 
VIII.  7,3,  N.  186),  Pilatum  autem  expen- 
sis  thesauri  sacri  (xop6covc{ç)  aquaeducluni 
ducentorum  (Ant.  XVIII.  3,2,  N.  60)  vel 
quadringentorumstadioruni  (Bell.  iud.  II. 
9,4,  JV.  175,  ubiantiqua  versiolalinael  tex- 
lus  Eusebii  300  exhibent)  Hierosolymam 
usque  exstruxisse.  Idem  regem  Herodem 
maximis  sumptibus  afjuam  e  longinquo 
ad  caslellum  suuui  Herodium  adduxissc 
refert  (Ant.  XV.  9,4,  N.  325;  Bell.  iud.  I. 
21,10,  N.  420),  atque  eliani  turrim  Hip- 
picam  aquaeductum  proprium  habuisse 
(Bell.  iud.  V.  7,3,  N.  304). 

Iam  si  reliquias  veterum  aquaedu- 
ctuum  consideramus,  septem  vel  octo 
hucusque  noli  sunt.  Duo  vel  très  canales 
ad  aquas  fontis  'Ain  Sitti  Mwyarn  intra 
ambitum  antiquae  urbis  adducendas 
olim  inserviebant  (v.  SILOE);  alius, 
quem  magniticentissimum  describunl, 
ex  paHe  seplemtrionali  ad  urbem  et 
templum  accedebat  (cf.  C.  Schick)  \  duo 
ab  occasu  solis  inventi  sunt,  quorum 
aller  etiam  nunc  imbres  ex  Birket  Mâ- 
mitla  ad  piscinam  Ezechiae  adducil. 
Praeterea  aquaeductus  duplex  e\  W'uli 
'Arrfih  el  W.  clBiytlr  inWv  Bethlebmi 
et  Hcbron,  per  Elaui  el  piscinas  a  Salo- 
moiie  dictas  transiens,  ui-beui  attiugit, 
et  usque  hodie  aller,  ubi  non  nimis  uc- 
glegilur,    aquam    silientibus    piaebet; 


683 


lERUSALEM. 


lERUSALEM. 


084 


canalis  vero  lateralis  ex  iisdem  piscinis 
in  Wâdi  Urfâs  sitis  ad  Djebel  Fureidls 
descendit,  ubi  ruinae  casLelli  Herodium 
repertae  sunt.  Denique  in  excavationi- 
biis  naper  in  colle  occidentali  factis 
aquaeductiis  vetustissimus  ibidem  re- 
pertus  est,  qui  fortasse  cum  dicto  canali 
ex  Wi'idi  el-Biyâr  olim  coniunctus  erat 
(cf.  F.  J.  Bliss). 

De  aetale  auctoribiisqiie  horum  ope- 
rum  controvertitur.  Satis  comniimiter 
aquaeductusinferiorlongiorque  ex  Wûdi 
'AiTûb  Herodi  adscribitur,  cum  eius- 
deni  sit  formae  et  constructionis  atque 
canalis  lateralis  ad  Herodium  descen- 
dens.  Pilato  autem  multi  reparationem 
tantum  huius  longioris  et  alterius  bre- 
vioris  aquaeductus  ex  Wildi  Blyn'  attri- 
buunt,  ex  quibus  illo  inferior  400  fere, 
supeinor  200  stadiorum  long'itudinem 
attingit  ;  auctorem  vero  brevioris  cana- 
lis et  piscinarum  esse  Salomonem  baud 
pauci  affirmant  (cf.  Eccl.  2,5  s.),  aliis  e 
contrario  contendentibus  hune  Roma- 
norum  esse  opus,  sub  Septimio  Severo, 
duodecim  fere  saeculis  post  magnum 
illum  regem  Israelis  exstructum  [Germer- 
Durand;  cf.  ïlev.  bibl.  X.  1901,  106-9). 

Cf.  Joh.  Lightfoot,  Disquisitio  chorogr. 
Joanni  praemissa  5,5,  éd.  Leusden  II. 
p.  589  s.  ;  Fr.  Quaresmius,  Elue.  Terrae  S.,  1. 
VI.  peregr.  7.,  c.  1.,  éd.  Venet.  II.  p.  575  s.; 
//.  Relaudi  Palaest.  p.  299-301.303  s.; 
E.  Bobinson,  Palaest.  II.  p.  124-69;  id. 
Neuere  bibi.  Forsch.  in  Pal.  p.  317-27;  los. 
Schwarz,  Das  h.  Land,  p.  220-9;  W.  Krafft, 
Die  Topographie  Jerusalems,  p.  120-38;  A'. 
Rilter,  Erdkiinde  XVI.  p.  272-81.  441-56: 
T.  Tobler,  Denkblatter  aus  Jérusalem  p.  35- 
87;  id.  Diitte  Wanderung  nach  Palaest. 
p.  212-26;  K.  r.  Ranmer.  Palaest.,  éd.  4. 
p.  332-7.  Ad.  Neubauer,  Géogr.  du  Taimud 
p.  146  s.;  F.  Guérin,  Judée  III.  p.  110-9. 
303-9  ;  /.  Sepp,  Jérusalem  und  d.  h.  Land, 
éd.  2,  I.  p.  321-47;  Rich.  V.  Riess,  Bibl. 
Géographie  p.  75-8;  id,  Bibel-AUas  éd.  3 
p.  25-7  ;ù/.  Atlas  S.  Script,  p.  11;  C.Sckick, 
Die  Wasserversorgung  der  Stadt  Jérusalem 
in  Ztschr.  d.  D.  Pal.-Ver.  I.  1878,  p.  132-76 
et  lab.;  id.  ib.  VIII.  1885,  41-5;  XIII.  1890, 
229;  F.  J.  Bliss,  Excavations  at  Jérusalem 
p.  11.  53-6.  332-4'j. 

IV.  Moenia.  1.  Urbcm  hierosolymi- 
tanam  et  situ  naturali  et  moenibus  lurri- 
busque  superstructis  flrmissimum  laisse 


munimentum  auctores  sacri  pariter  et 
profani  lestantur  (cf.  Strabo  XVI.  2,40 
éd.  Casaub.  p.  763  ;  Tacitus,  Hist.  5,11  s.  ; 
FI.  losephus,  Bell.  iud.  V.  4,1  s."  etc.  ;  Dio 
Cass.  66,4;  Fragm.  Hist.Graec-,  éd.  Didot 
III.  p.  228,  etc.).  Coramuniler  post  FI. 
losephum  triplicem  murum  distingutint, 
non  quasi  urbs  undiquc  triplice  muro 
cincta  fuerit,  sed  quod  primitivo  muro 
a  Davide  et  Salomone  constructo  postea 
ex  parte  septemtrionali  aller  et  tertius 
murus  superadditus  sit.  Praeterea  vero 
area  templi  propriis  moenibus  circum- 
data  aliisque  aula  regia  munita  erat 
[Tacitus  1.  c.  ;  FI.  loseph.,  Bell.  iud.  V.  4, 
4,  A^.  177). 

In  S.  Scriptura  varii  circa  moenia  ur- 
bis  labores  commemorantur;  quibus  il- 
lustrandis  iuvabit  ambitum  urbis,  qualis 
variis  saeculis  fuerit,  singillatim  consi- 
derare,  comparatis  inter  se  auctorum 
sacrorum  et  profanorum  relationibus 
atque  iis  quae  ex  situ  naturali  et  ex  re- 
liquiis  in  ruinis  repertis  apparent  con- 
ditionibus. 

2.  LIrbs  lebusaeorum  quousque  se  ex- 
tenderit,  ignoramus.  Tempore  losue 
sub  rege  Adonisedec  erat,  qui  quattuor 
Amorrhaeorum  reges  urbium  Hebron, 
lerimotb,  Lachis,  Eglon  ad  foedus  con- 
tra Gabaonitas  et  contra  Israelem  secum 
ineundum  invitavit  (les.  10,3);  ceteris 
vero  urbibus  in  circuitu  expugnatis,  le- 
rusalem  diutius  aggressoribus  resiste- 
bat  (cf.  Iud.  19,11  s.),  et  quamvis  filii 
luda  urbem  postea  ceperint  (Iud.  1,8), 
tamen  superior  civitatis  pars  cum  arce 
in  potestate  lebusaeorum  remansit  (2  Reg. 
5,6  s.;  1  Par.  11,4  s.),  ita  ut  lebusaei  et 
lilii  luda  in  lerusalem  simul  habitarent 
(los.  15,63).  Unde  id  saltem  apparet, 
urbem  iam  tune  satis  amplam  fuisse  at- 
que firmissimam,  duasque  liabuisse  par- 
tes distinctas,  arcem  et  inferiorem  civi- 
tatem.  FI.  losephus  duplicem  hanc 
lebusaeorum  urbem  (xrjv  -/.àxw  —  r\  -/.aOû- 
T^spôsv)  expresse  distinguit  et  superiorem 
«  murorum  firmitate  et  natura  loci  dif- 
liculter  expugnabilem  fuisse  »  refert 
(Ant.  V.  2,2,  N.  124).  Ex  iis  vero  quae 
tabulac  in  Tell  el-'Amarna  inventae  de 
'Abd-Khiba,  rege  urbis  Urusalim,  exhi- 
bent, id  unum  iure  concludimus,  leru- 
salem ea  aetate  (c.  1400  a.  Chr.)  salis 


085 


lEflUSALEM. 


lERUSALKM. 


680 


coiispiciiain  inler  iiilies  palai'stiiicnsos 
re^is  Aoj,''y|tli  luisse. 

Ex  naliirali  loci  conditione  atque  o\  iis 
quao  (If  ari'.e  Sion  ol  civilalo  David  vc- 
rorunliir  (v.  iiifra),  iirbtnn  lobusaeoi'uiii 
iii  parle  aiistrali  collis  occidoiilalis  po- 
lissiiiuim  silarn  l'iiissc  proliahilius  siip- 
poiiimus,  cui  deiiidc  panlalini  inlorioi- 
iifbis  pars  in  valle  adiaceiile  cl  clivo 
(ii'ionlali  adiiiiU'Ia  fiicril.  Salloiu  ui'hom 
siiporiorcin  luocuibus  ciiiclaiu  l'uissc,  ex 
eiiis  lirmitate  et  ex  verbis  Moysis  cou- 
ci  udimus,  qui  Israelcin  traiccio  lordane 
possessuruni  dicit  «  naliones  niaxiiuas  el 
l'orlioros  te,  civitatcs  iugentes  et  ad  cac- 
liun  usque  muratas  »  (Dent.  9,1).  Exca- 
valiones  nuper  (1894-1897)  ab  Anglis  in 
parte  australi  illonim  collium  peractae 
in  utroque  vetustissimas  babitationes  in 
ipsa  rupe  cavatas  miicorumque  reliquias 
ex  variis  saeculis  delexcrunt;  babitatio- 
nes illas  partim  ad  lebusaeorum  aetatem 
perlinere,  cl.  F.  J.  B/iss,  excavationum 
praefecto,  haud  improbabile  videtur  (cf. 
Excavations  at  Jérusalem  p.  334)  ;  muros 
vero  lebasaeoruni  ex  parte  in  eadcm 
linea  exstitisse,  quam  postea  moenia 
Davidis  occuparunt,  ex  coniectura  sup- 
ponere  liceat. 

3.  Rex  David,  arce  lebusaeorum  ca- 
pta, regiani  suam  ex  urbe  Hebron  Hie- 
rosolymam  transtulit  «  aediticavitque 
urbem  in  circuitu  a  Mello  usque  ad  gy- 
rum;  loab  autem  reliqua  urbis  ex- 
truxit  »  (1  Par.  11,8;  2  Reg.  3,9  «  a 
Mello  et  intriusccus  ».  CL  Flav.Ios.  Ant. 
VU.  3,2,  N.  66).  Salomon,  crescente  in 
dies  ambilu  urbis,  et  colle  templi  ad 
eam  adiuncto,  anipliores  etiam  muros 
construxit  (cf.  3  Reg.  3,1;  9,15;  los. 
Ant.  Vlll.  2,1  ;  6,1  ;  7,7,  A^.  21.  150.  205  . 
Moenia  haec  Davidis  et  Salomonis  Kl.  lo- 
sepbus  nomine  «  mûri  autiqui  »  (rb  àp- 
xatov  Tsty^oç)  primo  loco  describit,  simul 
ratione  operuni  posteriorum  babita 
(Bell.  V.  4,2;  cf.  6,1,  N.  142-5.  152).  Ex 
reliquiis  murorum  in  australi  latcre  nu- 
per inventis  aliquas  ad  prima  illa  moe- 
nia pcrtin(!re  haud  im|)i'(djabile  videtur. 

Secunduni  loscpbuin  priinus  bic  mu- 
rus  in  latcre  suo  boreali  iuilium  babuil 
a  lurre  llippica,  ab  lierodo  propiî  lio- 
diernam  i)ortam  a  lalfa  dictam  con- 
slructa,  atque  indc  iuxta  vallem  interio- 


rem  laleralem  suporius  memoi'atam 
(11.  2)  ferc  linea  l'ccta  ad  Xystum  au- 
lamque  consilii  dcscendens  niuro  templi 
occidentali  coniungebatur;  (|ui  murus 
templi,  tolam  aream  sanctuarii  ciugens, 
anli(piitus  etiam  urbem  inter  aquilnnem 
et  orlum  solis  claudebat,  nisi  l'orle  ([uis 
mui'iim  urbis  iam  [uimitus  paidum  extra 
ambilum  Iciupli  circuiuivisse  ciun  rc- 
centioribus  statucre  mallet  (cf.  Schlck). 

Ab  angulo  itMupli  iutei'  orient(Mn  et 
austrum  pi'imus  ille  munis  pi'obabilitcr 
sui>criorem  partcm  clivi  Opiiel  ambiens 
Iraiecla  valle  Tyropoeon  adcollem  occi- 
deutalem  adscendit  eumque  in  latere  au- 
strali et  occidentali  cingcns  ad  turrem 
Hippicam  rcdiit. 

4.  Sub  regibus posterioribus  ileratis  vi- 
cibus  murireparandi  et  ampliandi  erant. 
In  libris  sacris  imprimis  Ozias,  post- 
quam  loas,  rex  Israël,  pâtre  ci  us  Ama- 
sia  capto  «  destruxit  muruni  lerusalem 
a  porta  Ephraim  usque  ad  portam  an- 
guli  quadringentis  cubitis»  (i.  e.  circiter 
190  metris)  (4  Reg.  14,13;  2  Par.  25,23. 
Cf.  Flav.  lûs.  Ant.  IX.  9,3;  JV.  201),  re- 
fertur  «  turres  in  lerusalem  super  por- 
tam anguli  et  portam  vallis  et  reliquas 
in  eodeni  mûri  latere  »  aedilicasse  (2  Par. 
26,9.  Cf.  los.  Ant.  IX.  10,3,  N.  218).  Fi- 
lius  vero  eius  loatham  «  in  muro  Opbel 
niulta  construxit  »  (2  Par.  27,3.  Cf.  los. 
Ant.  IX.  ll,2,iV.  237). 

Prae  ceteris  autem  Ezechias  el  Manas- 
ses,  instante  periculo  ex  parte  Assyrio- 
rum,  moenia  urbis  lîrmaverunt  et  extou- 
derunt.  Ezecbias  <>  aedificavit  omnem 
murum,  qui  fuerat  dissipatus,  et  ex- 
struxit  turres  desuper,  el  toriusecus  al- 
terum  murum,  instauravitque  Mello  in 
civitale  David  »  (2  Par.  32,5.  Cf.  Is.  22, 
9-11).  Manasses  vero  «  aedifica\it  mu- 
rum extia  civitatem  David  ad  occidcn- 
lem  Cibon  in  convalle,  ab  introitu  por- 
lae  piscium  per  circuitum  usque  ad 
0[dicl  et  cxaltavit  illum  vehementer  » 
(2  Par.  33,14).  Murus  ille  Ezechiae,  cuius 
pars  erat  «  murus  latissimus  »  (Neh.  12, 
37  [38];  3,8),  idem  fere  videtur  esse  al- 
(jue  is  quem  los-epluis  nomiiie  umri  se- 
cuudi  describit  a  i)orta  (ieuath  yrsvà')! 
orlum  suburbium  boréale  circuuulau- 
lem  et  ad  arccm  Antoniam  transi'uulem 
(liell.  iud.  V.   4,2,  N.  146).   Praeserlim 


687 


lERUSALEM. 


lERUSALEM. 


688 


opéra  cl.  C.  Schick  satis  videtur  proba- 
tum  esse,  hune  muriim,  qui  tempore 
Domini  Nostri  fines  urbis  in  latere  sep- 
temtrionali  designabat,  ita  fuisse  dire- 
ctum  ut  loca  sacra  Calvariae  et  S.  Se- 
pulcri,  quae  hodie  coluntur,  vere  extra 
portam  civitatis  fuerint  (cf.  Hebr.  13, 
12),  quamquani  hodie  intra  murorum 
ambitum  continentur. 

Moenia  autem  a  rege  Manasse  <'  extra 
civitatem  David  ad  occidentem  Gihon  in 
convalle  »  constructa  videntur  fere  li- 
neam  illam  esse  secuta,  quae  in  parte 
australi  urbis  per  récentes  excavationes 
anglicas  iteruni  reperta  est;  altéra  vero 
pars  ad  portam  piscium  in  latere  se- 
ptemtrionali  et  usque  ad  Ophel  dirige- 
batur.  Etiam  losephus  mûri  primi  seu 
antiqui  latus  méridionale  secundum 
eumdem  fere  tractum  describit  (1.  c.  iV. 
145),  quem  Nehemias  quoque  in  resti- 
tuendis  moenibus  videtur  secutus  esse. 
Urbe  enim  a  Babyloniis  capta  murus  om- 
nis  in  circuitu  destructus  fuerat  (4  Reg. 
25,10;  2  Par.  36,19;  1er.  39,8;  52,14; 
.Neh.  1,3;  2,13-15;  4,2.  Cf.  Flav.  los. 
Ant.  X.  8,0,  iV.  146. 149;  XI.  5,6,  iV.  161); 
quem  Nehemias,  postquam  nocte  ruinas 
inspexit  (Neh.  2,13-15),  assiduo  quinqua- 
ginta  duorum  dierum  labore  cum  tribu- 
libus  suis  instauravit  (Neh.  3,1-6,15.  Cf. 
los.  Ant.  XI.  5,7  s.,  N.  168-179  :  duobus 
annis  et  quattuor  mensibus)  et  sollemni- 
ter  dedicavit  (Neh.  12,31-39;  cf.  infra}. 

Dubium  videtur,  utrum  piscina  Siloe 
intra  an  extra  moenium  illorum  ambi- 
tum fuerit.  Sed  cum  posteriore  aetate 
sub  Tito  extra  muros  fuerit  {Flav.  los. 
Bell.  iud.  V.  9,4,  TV.  410),  neque  appa- 
rcat,  cur  post  Nehemiae  tempera  ex 
ambitu  urbis  exclusa  sit,  probabilius 
videtur  assumendum,  Nehemiam  eam 
intra  muros  suos  non  comprehendisse 
(Cf.  etiam  los.  Bell.  iud.  V.  4,2,  JV^.  145). 

5.  Ambitus  urbis  post  Nehemiam  idem 
fere  mansit  usque  ad  Herodem  Agrip- 
pam,  quaraquam  mûri  identidem  et  a 
Simone,  summo  pontifice,  Oniae  filio 
(Eccli.  50,1-4  hebr.)  et  tempore  Macha- 
baeorum  (1  Mach.  4,60;  13,10)  et  post 
destructionem  aPompeio  factam  [Strabo 
XVI.  2,40,  éd.  Casaub.  p.  76.3),  ex  facul- 
tate  C.  Caesaris  [los.  Ant,  XIV  10,5, 
iV.   200)  restaurati  sunt.  Agrippa  vero. 


cum  in  parte  septemtrionali  urbs  in  dies 
magis  augeretur,  novis  ibi  moenibus 
exstructis  et  coUem  Bezetham  atque  ad- 
iacentem  partem  collis  occidentahs  civi- 
tati  adiunxit  {los.  Ant.  XIX.  7,2,  N.  326 
s.;  Bell.  II.  11,6,  iV.  218.  Cf.  Tad^^Hist. 
5,12).  Qui  quidem  Agrippae  murus, 
quem  nomine  tertii  losephus  describit 
(Bell.  V.  4,2,  N.  147-155),  eamdcm  fere 
directionem  ■  videtur  habuisse,  quam 
moenia  hodierna  sequuntur,  quamquam 
nonnuUi  auctores  {Robinson,  Williams, 
Schiiltz,  Fergusson,  Trupp,  Tobler,  Gatt, 
al.)  cum  ad  septemtrionem  versus  usque 
ad  ea  quae  regum  dicuntur  sepulcra 
{Qubûr  el-Salâtîn)  extendunt. 

In  latere  vero  australi,  urbe  cum 
moenibus  a  Titi  militibus  anno  70.  p. 
Chr.  penitus  destructa,  Hadrianus  impe- 
rator,  ludaeis  iterum  a.  135  devictis 
atque  expulsis,  muros  eo  tantum  ambitu 
restituit,  ut  partes  méridionales  utrius- 
que  collis  extra  portam  relinquerentur. 
Post  varias  dein  sequentium  saeculorum 
mutationes  urbs  anno  1517  in  potesta- 
tem  Turcarum  redacta,  ab  eorum  prin- 
cipe Soliman  annis  1536-39  (cf.  Tobler, 
Schick)  eumdem  fere,  quem  sub  Ha- 
driano,  moenium  ambitum  accepit  atque 
ad  nostram  usque  aetatem  retinuit,  plu- 
riniis  tamen  extra  muros  novis  coloniis 
atque  suburbiis  hodie  ad  urbem  adiun- 
ctis. 

De  variis  circa  ambitum  urbis  opinionibus 
cf.  C.  Zimmermann,  Karten  und  Plane  zur 
Topographie  des  alten  Jérusalem,  Tab.  IV, 
in  qua  16  auctorum  recentiorum  sentenliae 
delineantur.  —  Praeterea  cf.  E.  Robinson, 
Palaest.  II.  p.  99-115;  id.  Topogr.  Jerus. 
p.  52-68.  131-5;  id.  Neuere  bibl.  Forsch. 
p.  283-7;  W.  Kraffi,  Topogr.  lerus.  p.  13- 
52;  /.  Schwarz,  Das  h.  Land  p.  197-209; 
T.  Tobler,  Topogr.  Jerus.  I.  p.  52-144; 
Drille  Wanderung  p.  265;  J.  N.  Sepp,  Jéru- 
salem u.  d.  h.  Land,  éd.  2,  I.  p.  220-48; 
C.  Schick  in  Pravoslavnyj  Paleslinskij  Sbor- 
nik  III.  1884,  fasc.  1;  kl.  el  H.  Guthe  in 
Ztschr.  d.  D.  Pal. -Ver.  VIII.  1885  p.  245-87 
et  lab.  VI-XIII,  praeserlim  lab.  VIII  ;  C. 
Schick  ib.  I.  1878  p.  15-23;  XIII.  1890,  p. 
31-6  et  lab.  I;  XIV.  1891  p.  41-62  eltab.  II; 
XVI.  1893  p.  237-46;  XVII  1894  p.  1-24  et 
tab.  I.  75-88.  165-79.  251-76;  F.  Spiess  ib. 
XI.  1888  p.  46-59;  //.  Guthe  ib.  XVII.  1894 
p.  128;  V.  Guérin,  Jérusalem,  p.  258-67; 
P.  M.  Séjourné  in  Revue  bibl.  IV.  1895  p. 


(>S!> 


lERUSALEM. 


lERUSALEM. 


090 


37-47;  F.  J.  Bliss,  Excavations  al  Jérusa- 
lem, piaeserlim  p.  'iSG-XUi  cl  lab.  XXIX. 

V.  Portae.  Turres.  1.  «  Couicctii- 
ris  l'tno  nituntuf,  in([uiebat  cl.  Ha- 
drianus  ReUindiis  (Palaosliaa  p.  855), 
quacciimqiie  do  portis  Ilierosolymao 
carumque  noniinibus  Iradi  soient  ».  Qiiae 
(liiain([iiaiii  oliani  mmc  saltoin  ex  parte 
vera  sunt,  hrevitiM-  taineii  ea  quae  in 
S.  Scriptura  de  variis  portis  conuiiemo- 
rantur  referemus,  simul  indieando  ea 
qnae  de  nonnuUis  cum  arK[iia  probabi- 
litate  statui  possunt. 

Generatini  disting:uamus  oportet  por- 
tas civitatis  a  portis  templi  et  aidae  re- 
S'iae.  Ad  hanc  videntur  pertinere  porta 
Sur  [TD  "lyuj  4  Reg-.  11,0},  porta  fiinda- 

nienti  ("îiD'n  "r  2    Par.    23,5),    porta 

scutariorum    (□"'inn  "UJ    4  Reg.  11,19; 

cf.  V.  6);  in  atrio  templi  autem  tum  in- 
teriore.  tum  exleriore  variae  portae  in 
singulis  lateribus  erant'l  Par.  26,13-18; 
Kz.  40.1  ss.),  e\  qnibus  praesertim  com- 
nieniorantur  porta  superior  seu  excelsa 
seu  sublimissima  ("ri-Syn  ""d  2  Par.  23, 

20;  27,3;  4  Reg.  15,35),  porta  régis 
(l  Par.  9,18:  cf.  4  Reg.  16,18),  porta 
orientalis  (Ez.  10,19;  11,1),  porta  spe- 
ciosa  (Act.  3,10),  aliae. 

Portae  vero  civitatis  aliae  erant  in 
muro  exteriore,  aliae  in  interiore  seu 
primo,  per  quas  ex  urbe  antiqua  in  sub- 
urbium  septemlrionale  per  murum  se- 
cundum  civitali  adinnctum  Iransitus  pa- 
tebat.  Prope  portas  saepe  plateae 
maiores  convcmtibus  populi  aptum  lo- 
cum  praebebant  (cf.  Neh.  8,1.  16  etc.). 

2.  In  libris  Veteris  Foederis  sexdecim 
nomina  portarum  occurrunt,  ex  quibus 
plura  fortasse  eamdem  portam  dési- 
gnant. In  Novo  autem  Teslamento  prae- 
tcr  portam  ferream  quae  ex  carcere 
ducebat  ad  civitatem  (Act.  12,10)  sccun- 
dum  opinionem  communiorcm  solius 
portae  probalicae  mentio  occurrit  (lo. 
.-),2  Itù  TTJ  ::po6aTtx.îî,  suppl.  r.dlri;  cf. 
porta  gregis  Neh.  3,1.  31;  12,38),  quam- 
(juamalii  non  portam,  sed  piscinam 
(suppl.  xoXua6r)0pa)  al»  altéra  piscina 
Betbsaida  distiiutam  inlelleguul  (v.  15K- 
TllSAIDA  piscina). 
l'ieracque  portae  aNcbemia  in  doscri- 


bonda  miii-orum  acdiUcatione  et  dcdica- 
tionc  noiniiianlur  (Neli.  3,1-31  ;  12,30- 
38).  Ordinem  capilis  lei'lii  Nehemiae 
sequendo  prima  occurrit  porta  gregis 
(]X3rn  lyu?   Neh.  3,1.  31;  12,38),  quae 

probabililer  in  laterc  septemtrionali 
areae  templi  oral,  prope  eam  quae  bo- 
die  a  S.  Stepbano  appellatur.  Inde  ad 
occasum  transeundo  secunda  nominatur 
porta  piscium  (D"'a"Tn"ï;  Neh.  3,3;   12, 

38;  2  Par.  33,14;  Soph.  1,10),  in  eodom 
tractu  septemtrionali  mûri  secundi,  in 
quo  deinde  tertio  loco  commémorai ur 
porta  vêtus  s.  antiqua  (n;]U7\"i  'ïj  Neli. 

3,0;  12,38). 

Ad  idem  latus  septemlrionale  viden- 
tur pertinere,  quamquam  in  bac  enume- 
ratione     non    commemorantur,    porta  " 
Ephraim  (Dn2N"U7),  quae  iam  in  primo 

muro  (4  Reg.  14,13;  2  Par.  25,23)  et 
postca  probabililer  etiam  in  secundo  in- 
veniebatur  (Neb.  8,16;  12,38);  praetcrea 
porta   Beniamin   (•jia^:2'''CJ   1er.  37,12: 

38,7;  Zach.  14,10),  quam  aliqui  eamdem 
volant  esse  cum  porta  gregis  vel  etiam 
cum  porta  Epbraim,  atque  porta  prior 
(liurN"in"w*  Zach.  14,10),  quae  nonnul- 

lis  eadem  est  ac  porta  velus  (cf.  I.  Kna- 
benbauer,  Gomm.  in  Zach.  14,10),  et 
porta  anguli    (nJîSn'';^*  4  Reg.    14,13; 

2  Par.  25,23  [mendose  njisn  pro  naS"]; 
26,9;  1er.  31,38)  vel  porta  angulorum 
(DiJSn  ""é  Zach.  14,10),  quae  quadrin- 

gentis  cubitis  a  porta  Ephraim  in  muro 
primo  distabal  (4  Reg.  14,13:2  Par.  25, 
23)  et  communiter  in  angulo  intor  aqui- 
lonom  et  occasum  supponitur  fuisse, 
(piamquam  aiii  potius  angulum,  quem 
nuu-us  ille  antiquus  cum  moenibus  tem- 
pli formabal,  inlellegunt  P.  M.  Séjourne 
in  Rev.  bibl.  IV.  1895  p.  39.  43). 

3.  In   latere  occidentali    praecipuus 
exitus  erat  porta  vallis  (N>an  "V  2  Par. 

26,9;  Nidi.  2,13.  15;  3,13),  quae  a  de- 
scensu  in  vallem  Hinnom  nomon  accepil. 
Ab  ipsa  usque  ad  portam  stercoris  seu 
slerquilinii  inD^NH  "r  .Noh.  2,13;  3.14; 
12,31  et  nSU,^^  "U?  ib.  3,13)  mille  culùti 
ii.  e.  circiler  475  motra'  numerahanliu 
(Neh.  3,13).  Quodsi  porlam  hanc  sler- 


I 


691 


lERUSALEM. 


lERUSALEM. 


692 


quiliuii  eamdeni  dicimus  ac  portam  Es- 
senoriim  (t/jv  'Eacr7]va)v  7:ûXr)v),  quam  lo- 
seplîus  prope  partem  urh\s  Bethso  (Br]e- 
adi,  al.  BriOaou)  seu  «  domum  stercoris  » 
dictain  commémorât  (Bell.  iud.  V.  4,2, 
N.  14o\  eamque  fere  in  eo  loco  sitam 
fuisse  supponimus,  quo  Angli  nuper  re- 
liquias  portae  vetustissimae  prope  an- 
gnlum  austro-occidentalem  mûri  antiqui 
inveneruiit  (F.  /.  Bliss,  Excav.  at  Jerus, 
p.  16-20.  322-24  et  tab.),  prior  porta 
vallis  paulo  infra  hodiernam  portam  a 
laffa  dictam  supponenda  erit,  quam- 
quamsatis  communiter  fere  in  loco  huius 
portae  censeatur  fuisse  (cf.  praesertim 
C.Schick'm  Ztsclir.  d.D.  Pal.-Ver.  XIII. 
1890  p.  31-6  et  tab.  I). 

Post  portam  sterquilinii  in  latere  au- 
stral! occurrit  porta  fontis  Ci'srn  "tZJ  Neh. 

2,14;  3,15;  12, 3o),  quae  ex  sententia 
communi  a  fonte  Siloe  nomen  sortita  est 
atque  in  angulo  austro-orientali  proba- 
biliter  in  eo  loco  inveniebatuf,  ubi  re- 
liquiae  portae  cum  triplice  limine  variis 
tempoi^ibus  usitato  repertae  sunt  (F.  /. 
Biiss,  Excav.  at  Jerus.  p.  88-93.  327- 
9.  349  s.  et  tab.).  Haud  procul  inde  erat 
porta  inter  duos  muros  (nTinnn  "jia  "127 

4  Reg.  25,4;  1er.  39,4;  52,7),  per  quam 
exitus  ad  hortos  regios  infra  Siloe  pate- 
bat. 
Etiam  porta  fictilis  (niDinn  "ttT  [Qeri; 

ni"  Kethib]  1er.  19,2)  in  latere  australi 
vel  occidentali  in  exitu  ad  vallem  Hin- 
nom  videtur  fuisse;  quae  a  nonnullis 
eadem  cum  porta  vallis  vel  cum  porta 
stercoris  dicitur. 

4.  Orientem  versus  Nehemias  impri- 
mis  portam  aquarum  (DiDn  ""é  Neh.  3, 

26;  8,1.  3.  16;  12,36)  nominal,  quae 
probabiliter  supra  fontem  Virg'inis  (Ro- 
gel)  aditum  ad  aquas  hauriendas  dabat. 
Altéra  porta  equorum  (n^DIDn  ""é)  ante 

ruinam  urbis  cum  domo  regia  Salomo- 
nis  coniuncta  erat  (4  Reg.  11,16;  2  Par. 
23,15);  post  exsilium  autem  a  Nehemia 
et  leremia  in  angulo  austro-orientali 
areae  templi  commemoratur  (Neh.  3,28  ; 
1er.  31,40). 

Aditus  praecipuus  in  eamdem  aream 
sacram  videtur  fuisse  per  portam  iudi- 
cialem  (ipsan  ''xâ  Neh.   3,30);    porta 


enim  orientalis  in  versu  praecedenti  no- 
minata  (v.  29)  potius  ad  atrium  inte- 
rius  pertinebat,  cui  a  nonnullis  etiam 
illa  porta  iudicialis  tribuitur.  Ex  hac 
vero  per  coenaculum  anguli  ad  portam 
gregis  Nehemias  redit  (v.  31);  prope 
quam  in  cap.  12,38  aliam  portam  custo- 
diae  (ni"Ean  "XÔ  ;  omit.  LXX)  commémo- 
rât, quam  alii  in  atrio  templi  exteriore 
inler  ortum  solis  et  septemtrionem,  alii 
in  latere  australi  aulae  regiae  Salomo- 
nis  ponendam  censent. 
Praeterea  porta  média  Ciinn  ""é  1er. 

39,3)  et  porta  filiorum  populi  {UV  "îj^  "ïj 

[nvr\  QoH],  fort.  liD^Jl?  1er.  17,19)  no- 

minantur,  quae  aliunde  notae  non  sunt. 
In  visione  autem  Ezechielis  (48,31-34) 
sicut  in  Apocalypsi  S.  loannis  (21,12) 
civitati  sanctae  duodecim  portae  tri- 
buuntur. 

5.  FI.  losephus  praeter  dictam  Esse- 
norum  portam  imprimis  portam  Genath 
commémorât,  a  qua  initium  habuit  mu- 
rus  secundus  (Bell.  iud.  V.  4,2,  N.  146), 
quaeque  probabiliter  haud  procul  ab 
hodierna  porta  occidentali  aditum  ad 
hortos  in  suburbio  septemtrionali  sito 
praebebat,  unde  et  nomen  videtur  ha- 
buisse  (cf.  F.  Spiess,  Jérusalem  des  Jos 
p.  18;  ici.  in  Ztschr.  d.  D.  Pal.-Ver.  XI. 
1888  p.  46-59).  Praeterea  bis  iuxta 
turrim  Hippicam  portam  commémorât 
absconditam  (Bell.  iud.  V.  6,o,  JV.  284) 
et  sub  qua  aquaeductus  ad  turrim  acce- 
debat(ib.  7,3,  JV.  304).  Septemtrionalem 
insuper  portam  ex  adverso  monumenti 
reginae  Helenae  (probabiliter  =  Qicbûr 
el-Salâtîn)  sitam  (ib.  V.  2,2,  N.  55)  et 
portas  superiores  (ib.  8,1,  N.  336)  com- 
mémorât. 

In  libris  talmudicis  una  tantum  porta 
stercoris  commemoratur  {A.  Neubauer, 
Géogr.  du  Talmud  p.  139  s.).  A  peregrinis 
medii  aevi  antiquioribus  communiter  sex 
portae  urbis  hierosolymitanac  enume- 
rantur  :  porta  David,  villae  fullonis, 
sancti  Stephani,  Beniamin,  portula  ad 
vallem  losaphat,  Tecuitis  {Adamnanus 
1,1  et  S.  Beda,  éd.  P.  Geyer  p.  224,9  ss. 
303,2  ss.  Cf.  Theodosius  c.  1,  Eimherms  ib. 
p.  137,1;  126,5);  porta  S.  Stephani  vo- 
catur  etiam  porta  Galilaeae,  porta  nea- 


f.93 


lERl'SALEM. 


IKRl'SALKM. 


G94 


poliUuia  (Iliii.  hiinlig-.  \b.  p.  22,20);  pro- 
babiliter  cliani  porta  luaior  (Anlomnux 
[Anonyniiis,  IMacentiiiiis  27,  ib.  |).  177, 
20);  Theodosius  otiain  porUiiii  pui'fiii  s. 
turris  commeinonil  (c.  3,  ib.  p.  138, i;{). 
De  aliis  v.  auclores  cilaiulos. 

Urbis  hodiernae  scptcni  porlao  sunl  : 
porta  occidcntalis  a  lafTa  dicta  (Bi'tb  el- 
Khallt),  porta  nova  in  angiilo  scpteni- 
trionali  versus  ocoidcnlem  (B.  Abdu'l 
Hamîd),  porta  dainasccna  [B.  cl-'Amûd), 
p.  Herodis  (B.  el-Sâhire),  p.  S.  Stephani 
{B.  Sitti  Manjam),  p.  stercoris  {H.  d- 
Mughnribe),  p.  Sion  {B.  cl-Nebi  Dâûd). 
Praeterca  porta  miirata  in  mocnibus 
orientalibiis  areae  templi  celebris  est 
nomine  portae  aureae  {Bâb  el-Dâhiru/e). 

6.  Portis  ad  maiorem  firmitatem  ple- 
rumque  addebantur  turres,  quariim  al- 
titiidinein  et  puicbritudinem  etiam 
Romani  intcr  laudes  urbis  sanctae  célé- 
brant {Tacitus,  Hist.  o,H).  In  S.  Scri- 
plura  très  tantum  turres  spécial ibus 
nominibus  designantur  ad  portas  et 
muros  Hierosolymorum  pertinentes  : 
turris  furnorum  (Dniann  bliQ  Neh.  3, 

11;  12,  38)  prope  portam  vallis,  quam 
postea  Herodes  rex  fortassis  in  turre  Hip- 
pica  instaura  vit;  turris  Mea  (nxan  "C 
Neli.  3,1  Vulgata  «  turris  centum  cubi- 
torum..;  12,39  Vulgata  «  turris Emath  »; 
V.   E.MATH   4)  et  Hauaneel    (lazzn   "^ 

Neh.  3,1;  12,39;  1er.  31,38;  Zacb.  14, 
10),  quae  inter  portam  piscium  et  por- 
tam gregis  inter  aquilonem  et  ortum 
solis  videntur  constructae  fuisse,  for- 
tasse  ad  «  turrim  domus  »  i.  e.  arcem 
templi  pertinentes  (Neh.  2,8). 

Praeterea  vero  turris  magna  «  quae 
eminet  de  domo  régis  excelsa,  id  est  in 
atrio  carceris  »,  in  muro  Opbel  connng- 
moralur  (Meli.  3,25-27).  Ozias  rex  «  tur- 
res in  lerusalem  sup(>r  portam  anguli 
et  super  portam  vallis  et  reliquas  in  eo- 
dcui  mûri  latere  »  aedificasse  et  Ar- 
masse legitur  (2  Par.26,9.  lo),etsimiliter 
Ezcchias  turres  supei'  murum  cnnstruxit 
(2  Par.  32,5),  quas  Cbaldaei  postea  com- 
busserunt  (ib.  36,19);  etiam  ludas  Ma- 
chabaeus  civilalem  David  et  dein  mon- 
leui  Sion  (i,  c.  arcain  templi)  uiuro 
lurribusque  munivissc  narratur  (\  Macii. 


l,3o;  4,t)0),  ac  saepius  generaliui  turres 
liicrosolyuiitanae  cominemorantur  (Ps. 
47,13;  121,7;  Lam.  2,7).  In  Evangelio 
auleui  <'  turris  in  Siloe  »  (ô  xôpyo?  ^''  "^«V 
SiXtoâii.)  .super  deccni  et  octo  liomincs 
cecidisse  eosque  occidisse  legitur  (Luc. 
13,4). 

FI.  losephus,  qui  in  tertio  muro  ab 
Agrippa  constructo  nonaginta  turres 
fuisse  rcfert  (Bell.  V.  4,3,  N.  1:58),  prae- 
sertim  sex  nominibus  propriis  describit: 
turres  mulierum  (ot  yyvaîxaoi  r-ôpyoi) 
prope  portam  septemlrinualem  (Bell.  V. 
2,2;  3,3,  iV.  :i5.  110);  turrem  Sti-atonis 
in  arce  Antonia  (ô  SrpâTwvo;  Xey'V^^'os 
utSpyo;  Ant.  XIII.  11,2,  X  309.  313  ;  Bell. 
I.  3,4.  3,  JV.  77.  80);  Psephinum  (5  W-Z^-^i- 
voç  ivûpYoç)  in  angulo  mûri  tertii  inter 
aquilonem  et  occasum  solis,  ubi  hodie 
ruinae  arcis  Goliath  {Qasr  Djnlûd)  in 
domo  fratrum  scholarum  christianarum  - 
visunlur  (Bell.  V.  2,2;  3,5;  4,2.  3,  N.  55.  É 
133.  147.  159  s.);  très  denique  in  aula 
regia  ab  *Herode  magniricentissimc  cx- 
structae  et  in  memoriam  amicorum  jt 
uxorisque  ab  ipso  occisae  Hippicus  ('I;:-  "^ 
TTixoç),  Mariamme  (Maptàp-fAr)),  Phasaelus 
rOaaârjXoç)  vocatae  (Bell.  V.  4,3,  iV.  MM- 
170  et  saepius),  quas  Titus  urbe  capta 
posteris  intégras  relinqui  iussit  (Bell. 
VII.  1,1,  N.  1),  quaeque  partiui  etiam 
hodie  superstites  sunt  (in  arce  el-QaVa 
iuxta  portam  occident alem). 

Ex  bis  tribus  turris  média,  quae  vide- 
tur  esse  Phasaelus,  communiter  turris 
David  appellatur  (cf.  Gant.  4,4),  atque 
in  ea  re  vera  antiquissimae  constructio- 
nis  reliquiae  inventae  sunt,  quae  a  non- 
nullis  auctorilius  aetati  Davidis  tribuun- 
tur. 

Pit^rique  auctores  sub  n.  IV.  de  luoeni- 
bus  cilali,  etiam  de  portis  et  tiinibiis  agunt 
locis  cilatis.  Praeterea  cf.  /•;</.  Jiobinson, 
Palaesl.  II.  p.  92-9.  115-2i;  Topogr.  Jeras. 
p.  41-51.  115-25;  Neucre  l)ibl.  Forscli.  p.  277- 
83;  T.  Tabler.  Topogr.  Jerus.  1.  p.  144-yG; 
if.  V.  niess,  liibl.  Geogr.,  p.  89  s.  ;  C.  Schick 
inZIsclir.  d.  D.  Pal.-Vor.  1.  1878,  p.  226-37 
et  lab.;  F.  Spicss,  Jerus.  d.  Jus.  p.  24-8. 

VI.  Arx  Sion.  1.  Intra  moenia  et  por- 
tas ad  interiores  urbis  parles  acceib-n- 
libus  in  ipso  liiuine  conti'oversia  fund;i- 
mentalis  nec  non  aduiodum  spiuosa  se 
ollcrt,    sciliccL   de    situ    auliquissimae 


695 


lERUSALEM. 


lERUSALEM. 


696 


partis  seu  urbis  lebiisacorum  arcisque 
illins  Sion,  quae  a  reye  David  capta  et 
«  civitas  David  »  appeliata  est.  Usque 
ad  ultima  fera  decennia  saeciili  elapsi 
communissime  admittebatur,  arceni  il- 
lani  in  parte  austraii  collis  occidentalis 
positam  fuisse;  immérité  Ch.  Ed.  Cas- 
pari  aliique  traditionem  hanc  omnium 
praeteritorum  saeculorum  negantes  S. 
Hieronymum  aliosque  scriptores  anti- 
ques in  favorem  collis  orientalis  invo- 
cant.  Sed  postquam  /.  Fergiissoji  1847 
(saltem  ex  parte)  et  /.  Fr.  Thrupji  1855 
Sion  et  civitatem  David  colli  orientali 
attribuerunt,  primiis  Ch.  Ed.  Caspari 
1864  arceni  Sion  et  acropolim  Syrorum 
(Acra)  in  parte  austraii  huius  collis 
(Ophel)  coUocandam  censuit.  Atque 
hanc  opinionem  R.  v.  Biess,  C.  Schick, 
W.  F.  Birch,  V.  Alten,  v.  Klaiher,  H.  Gu- 
the  recentioresque  communiter  sccuti 
sunt,  exceptis  G.  Gatt,  Fr.  Liéviii  de 
Hamme,  C.  R.  Conder,  J.  Fahrngruber, 
K.  Rùckert,  A  Schulz  (qui  cum  Ch.  TVa/"- 
ren  probabilius  arceni  Sion  in  parte  se- 
ptemtrionali  collis  occidentalis  coUocan- 
dam censet)  paucisque  aliis. 

Breviter  argumenta,  quae  in  favorem 
utriusque  sententiae  afferuntur,  innuis- 
se  atque  ea,  quae  maiorem  videntur  ha- 
bere  probabilitatem,  indicasse  sufficiat. 

2.  Pro  situ  orientali  in  clivo  austraii 
Ophel  recentiores  tu  ni  ex  naturali  con- 
ditionc  loci ,  tum  ex  textibus  nonnul- 
lis  sacrorum  librorum  argumentantur. 
Clivus  ille  dicitur  magis  idoneus  arci 
fortissimae  eo  quod  undique  abruptis 
praecipitiis  cinctus  sit  atque  a  paucis 
militibus  facile  defendi  possit;  etiam  in 
latere  septemtrionali  inter  Ophel  et 
aream  templi  olini  vallem  latam  et  pro- 
fundam  fuisse  plures  contendunt,  sed 
minime  probant.  Tempore  belli  ea  prae- 
sertimrationeliuncclivum  maxinii  fuisse 
dicunt  emolumcnti  quod  aditum  ad  uni- 
cum  regionis  fontem  dominaretur. 

Ex  S.  Scriptura  vero  praecipue  affe- 
runt  textus,  qui  ex  arce  et  ex  regia  da- 
vidica  ascendi  dicunt  in  templum  et  in 
palatium  Salomonis,  in  latere  austraii 
templi  situm  (2  Reg.  24,18  s.;  3  Reg.  9, 
24;  1  Par. 21, 18s.,  etc.);  praeterea  verba 
Ezechielis  43,7-9,  quibus  Dominus  im- 
properat  regibus  luda  (juod  «  fabricati 


sunt  linien  suum  iuxta  limen  meuni,  et 
postes  suos  iuxta  postes  meos  :  et  mu- 
rus  erat  inter  me  et  eos,  et  polluorunt 
nomen  sanctum  meum  in  abominationi- 
bus,  quas  fecerunt  »  et  cadaveribus  re- 
gum  defunctorum;  insuper  historiam 
Ezechiae,  qui  «  obturavit  superiorem 
fontem  aquarum  Gihon  et  avertit  eas 
subter  ad  occidentem  urbis  David  » 
(2  Par.  32,30),  quae  tantum  de  Siloe  in 
latere  occidcntali  clivi  Ophel  intellegen- 
da  forent.  Maxime  autem  narrationem 
Nehemiae  urgent  (Neh.  2,13-15;  3,13-16; 
12,31-36),  qui  portani  sterquilinii  in 
latere  occidentali  vallis  ïyropoeon,  por- 
tani vero  fontis  in  opposite  latere  orien- 
tali i.  e.  in   clivo  Ophel  indicet  (13ï;k1 

et  transi vi  2,14)  et  post  hanc  portam  ci- 
vitatem et  sepulcrum  David  comme- 
moret. 

3.  At  defensores  sententiae  oppositae 
imprimis  animadvertunt,  liaec  argumen- 
ta rem  minime  evincere.  Etenini  natu- 
ralis  loci  conditio  clivuni  Ophel  multo 
minus  idoneum  reddit  arci  fortissimae 
sustinendae,  quippe  cum  tum  ex  parte 
septemtrionali  a  monte  templi  et  a  rupe 
posterions  arcis  Antoniae  60-80  metris 
superetur,  tum  in  latere  occidentali  a 
colle  opposite  80-100  metris.  Neque  fons 
Virginis  in  latere  eius  orientali  situs 
tanti  erat  emolumenti,  cum  antiquitus 
plures  fontes  prope  urbem  exstiterint 
(v.  supra),  et  ipse  fons  Virginis  num- 
quam  admodum  copiosus  videatur  fuisse 
{M.-J.  Lagrange  in  Rev.  bibl.  I.  1892 
p.  37),  et  incolae  urbis  tum  antiquae 
tum  hodiernae  fere  unice  ex  imbribus 
undique  in  puteos  et  cisternas  ac  pisci- 
nas  collectis  aquae  copiani  sufficienteni 
et  abundantem  acquirant  (v.  supra). 
Praeterea  clivus  iste,  omnibus  ui^bis  col- 
libus  humilier,  profecto  niniis  angustus 
maiori  arci  et  superiori  urbis  parti  susti- 
nendae apparet,  praesertim  si  quis  in 
eodem  clivo  praeter  varias  domos  Da- 
vid et  locum  tabernaculi  pro  arca  foede- 
ris  et  palatium  Salomonis  domumque 
reginae  etiam  domum  fortium  et  pisci- 
nam  régis  aliamque  arte  factam  et  se- 
pulcrum David  regumque  luda  et  extra 
illud  sepulcrum  régis  Asae  (2  Par.  16, 
14)  et  Ioas(2  Par.  24,25)  et  Oziae  (2  Par. 


697 


ÏERUSALEM. 


JERUSALEM. 


(198 


26,23)  et  Aclia/  i4  Wcg.  10,20  coll.  2  Par. 
28,27)  et  Ainoii  (4  Heg.  21,26)  ol  Manas- 
sis  (2  Par.  33,20)  et  losiae  (4  Key.  23, 
30;  2  Par.  35,24),  ac  praelorea  omiios 
miiros  Neli.  3,16-27  conuneinoralos  cl 
habitaliones  sacerdoluin  et  lovilaruiii 
servorumque  lempli  al(iue  alla  (luaedain 
coUocare  vohu-rit.  Ncque  extra  anyu- 
stiim  illiul  clivi  auslralis  spaliiiin  ad 
soptemtrioiicin  urbeiii  lebiisaeorum  se 
exteiidere  poUiisse  apparel  ex  area 
Arcunas.  Oman  lebusaci,  quac  ex  more 
orienlali  iuxta  agros  ipsius  aclate  Da- 
vidis  ibidem  in  ioco  templi  invcnieba- 
tiir  (2  Reg.  24,16  ss.  ;  1  Par.  21,15  ss.). 
Textus  vero  S.  Scripturae  etiam  in 
senleulia  opposita  convenienler  exponun- 
tur.  Nam  asccndere  dici  potcst  cliam  ille 
qui  ex  alliorc  Ioco  veniens  prius  in  val- 
lem  prof'undam  descendere  débet,  unde 
ad  terminum  viae  iterum  ascendat;  ac 
praeterea  nSj;  «  ascendit  »  sensu  quo- 
dam  generaliore  adhiberi  consuevit  de 
itinere  ad  locum  sanctuarii  (Ex.  34,24; 
1  Reg.  1,3;  10,3  etc.)  atque  ad  aulam 
princi|)um  (Gen.  46,31;  Num,  16,12.  14; 
Deut.  17,8  ;lud.  4,5;  20,3;  Rutli  4,1  etc.) 
atque  de  transitu  ([uocumque  (cf.  K. 
RUckert,  Sion  p.  32  s.).  Verba  autem 
Ezeclîielis  (43,7-9)  satis  verificantur  de 
palalio  Salomonis  et  donio  reginae  et 
de  cadaveribus  regum  in  Jérusalem  sed 
extra  civitatem  David  sepultorum.  Opéra 
Ezechiae  ubinam  lacta  fuerint  minime 
constare  iam  diximus,  lontemque  Gibon 
probabilius  nequaquam  in  fonte  Virgi- 
nis  quaerendum  esse  alibi  ostendimus 
V.  GIHON,  ROGEL). 
Denique  in  verbis  iNehemiae  ad  trans- 
eundum  de  Ioco  in  locum  minime  re- 
quiritur  vallis  interiacens,  et  porta  fon- 
lis  satis  probabiliter  in  eo  Ioco  erat,  ubi 
cl.  F.  J.  Bliss  reliquias  vetustissimae 
porlae  invenit  (v.  supra)  :  quaein  latere 
occidentali  vallis  Tyropoeon  reportai^ 
sunt.  Ex  hac  vero  porta  descriptio  INe- 
hemiae sequi  videtur  moenia  anliqua  in 
eodem  latcrtî  occidentali  huius  vallis  ex- 
strucla,  ubi  probabiliter  tum  in  ipsa 
valle,  tum  ex  ulroque  colle  adiacento 
«  gradus  »  descendebanl,  quibus  a  civi- 
lah'  David  in  eo  latere  nomen  imposi- 
tiuii  erat,  in  quo  luiec  civilas  invenicba- 
tur,  ([uin  silum  ex   ipsis  verbis  aut  ex 


gradibus  ab  eodem  cl.  Bliss  invenlis  du- 
lerminare  possinms.  In  hoc  «  torrenle  » 
ruinae  ex  utrotiuc  colle  decidentes  pro- 
babiliter vallein  ila  impleverant,  ut  non 
fuerit  «  locus  iumenlo,  cui  sedebam,  ut 
Iransirct  )>  (Neh.  2,14).  Chorus  vero  pri- 
nms  in  dcdicatione  moenium  (Neh.  12, 
36)  ex  illis  gradibus  ad  orienlein  ooa- 
versus  pcr  parteiii  clivi  Ophel  ad  porlam 
aquarum  videtur  per'venisse  (cf.  A'.  Rûc- 
kert,  Sion  p.  64-87,  et  quae  de  moenibus 
in  hac  parte  austral!  supra  notavimus;. 

4.  Praeter  ista  argumenta  negativa  in 
favorem  situs  antiqui  in  meridionali 
parte  collis  occidcnlalis  pluros  rationes 
positivae  adducuntur.  Atque  imprimis 
situm  ipsum  naturaliter  multo  tîrmiorera 
urgent,  neque  inimerito,  cimi  ceteris 
collibus  altior  atque  ex  tribus  lateribus 
profundis  praecipitiis  circumdatus  sit. 
CoUcm  autem  hune  iam  ante  tempora 
Davidis  habitatum  fuisse  etiam  récentes 
excavationes  anglicac  satis  probabiliter 
ostenderunt,  invenlis  ibidem,  sicut  in 
colle  opposite,  reliquiis  domorum  primi- 
tivarum  ex  ipsa  rupe  eflossarum. 

Deinde  in  favorem  huius  situs  stat  an- 
tiquissima  traditio,  quam  saltem  inde  a 
saeculo  quarto  usque  ad  nostram  fore 
aetatem  unanimem  fuisse  in  comperto 
est  et  a  plerisque  advorsariis  ultro  con- 
ceditur.  Sed  etiam  ultra  saeculum  (luar- 
tum  ad  primum  ascendere  possumus, 
cum  FI.  lûsephus  satis  aperte  hanc  sen- 
tentiam  lueatur;  quem  innnerito  quidam 
in  suas  partes  trahere  volunt.  Etenim 
iam  in  antiqua  lebusaeorum  civitate 
duas  partes  diversas  saepius  distinguit, 
quarum  alteram  inferiorem  i^ttjv  xâxw) 
vel  etiam,  ex  usu  loquendi  postea  re- 
cepto,  Acram  (ttjv  àV.pav,  nisi  textus  sit 
corruptus)  appellat,  alteram  superio- 
rem  (iriv  àvw  uôXtv)  vel  dcsuper  silam  (^ 
zaGÛTtEpOev),  quam  et  nuirornm  tirmitate 
et  nat.ira  loci  difficile  expugnabileui  de- 
scribit  (Anl.  V.  2,2,.iY.  124;  Ml,  3.2, 
iV.  65  s.);  gratis  autem  in  his  lextibus 
sensus  eornmdem  verborum  el  expres- 
sionum  prorsus  diversus  ab  eo  suppo- 
ailur,  quem  idem  auctor  alitii  iulendit. 
ubi  TTjY  ètvto  7:6Xiv  mauifestissiine  de  parle 
austral!  collis  occidentalis  adhibet  (A'd- 
XIV.  16,  2,  iV.  477;  XV.  0,3,  N.  318; 
Rell.  V.  4,1,  N.  137  etc.).  Neque  parlom 


699 


lERUSALEM. 


lERUSALEM. 


700 


qualemcumque  urbis  antiquac  hanc  su- 
perioreni  fuisse,  sed  praecise  eam,  in 
qua  arx  antiqua  a  David  capta  reperie- 
batur,  idem  losephus  clare  videtur  in- 
dicare,  cum  dicat  collem  qui  superio- 
rem  civitatis  partem  sustinebat  «  prop- 
ter  lirmitalem  çpoûpiov  (i.  e.  speculam  s. 
castellum)  a  Davide  regc  esse  appella- 
tuin  »,  qui  losephi  aetalc  forum  supe- 
l'ius  [t]  avw  àyopi]  audiebat  (Bell.  V.  4,1, 
N.  137).  Considerata  veterura  Onomasti- 
corum  explicaiidi  ratione,  opouptov  (a  k^'q- 
opSv),  uti  bene  notât  ./.  K.  Zenner  (Die 
Cborgesânge  im  Buchc  der  Psalnien  1, 
p.  34),  hoc  loco  est  lilteralis  expositio  no- 
minis  Sion,  quippe  quod  axoTiEuxTÎpiov  et 
speculam  illa  Onomastica  sacpissime 
interpretantui*  (Onomastica  sacra,  éd. 
P.  de  hagarde,  p.  39,25;  43,12;  30,25; 
75,2;  78,15;  81,17;  174,90;  198,63  s.). 
Unde  vix  videtur  in  dubium  vocari 
posse,  losephum  antiquam  arcem  Sion 
in  australi  parte  collis  occidentalis  sitam 
supposuisse.  Neque  ad  infringendam  hu- 
ius  testimonii  auctoritatem  valet  quod 
dicunt  losephum  in  iis  tantum  quae  de 
sua  aetate  tamquam  testis  de  visu  refe- 
rai fide  dignum  esse.  Nam  primum  qui- 
dem  praecipua  huius  testimonii  vis  in 
eo  est  quod  sententiam  traditionalem 
iam  in  primo  saeculo  viguisse  ostendat. 
Dein  vero  losephus  etiam  pro  situ  civi- 
tatis David  arcisque  Sion  vero  quodam 
sensu  est  testis  de  visu,  tum  quia  de  na- 
turali  loci  conditione  optime  iudicare 
potuit,  tum  maxime  quia  monumentum 
aliquod  insigne  et  situs  illius  fidissimum 
indicium  quotidie  prae  oculis  habuit  : 
sepulcrum  enim  David,  certissime  in 
antiqua  civitate  David  exstructum,  in 
urbe  supererat  (Act.  2,29)  et  non  modo 
veneranda  anliquitate,  verum  etiam  ra- 
pina  llyrcani  [Flav.  los.  Ant.  VU.  15,3, 
N.  393;  XIII.  8,4,  N.  249;  XVI.  7,1,  N. 
279)  mulloque  magis  Herodis  facinoroso 
conatu  cunctis  notissinunn  erat,  quippe 
■  -  qui  ad  expiandam  sceieslam  sepulcri 
'  "  violationem  magnificentissimum  in  eius 
ostio  erexit  monumentum  ex  lapide 
albo,  cuius  etiam  Nicolaus  Damascenus 
historiographus  meminit  (Ant.  VU.  15,3, 
N.  394;  XVI.  7,1,  N.  179-183). 

5.  In  libris  sacris  ipsa  prima  mentio 
ui'bis  lebus  haud  spernendum  praebet 


argumenlum  pro  colle  austro-occidentali. 
Nam  in  libro  losue  terminus  inter  tribus 
ludam  et  Beniamiu  dicitur  a  fonte  Rogel 
ascendere  per  convallem  fdii  Ennom  in 
latere  meridionali  humeri  seu  montis 
lebusaeorum  (2aja  toi^in  =]n3~SN)  et 
inde  se  erigere  ad  verticcm  montis  qui 
est  contra  Geennom  ad  occidentem  in 
summitate  valhs  Raphaim  contra  aqui- 
lonem  (los.  15,8;  18,16).  Iam  vero  con- 
sideranfei  naturalem  coUium  valliumque 
configurationem  (cf.  v.  gr.  tab.  I  «  Ter- 
rainkarte  »  a  cl.  C.  Zimmermann  edi- 
tam)  impossibile  videtur,  verba  illa  tex- 
tus  clarissima  de  altéra  valle  quam  de 
Wâdi  el-Rabfibi  et  de  altero  colle  quam 
de  austro-occidentali  interpretari  :  hic 
igitur  est  ille  humérus  lebusaeorum,  a 
quo  tune  arcem  ipsorum  omnino  gratis 
in  angustum  humilemque  clivum  orien- 
talem  deici  dicendum  erit.  Sane  mirum 
videbitur  elîugium  eorum,  qui  in  gra- 
tiam  huius  collis  orientalis,  propter  illa 
ipsa  verba  textus  sacri,  vallem  Hinnom 
dicunt  inferiorem  partem  vallis  Tyro- 
poeon  :  quomodo  lerminum  per  istas 
ambages  ad  verticem  montis  qui  est 
contra  Geennom  in  summitate  vallis  Ra- 
phaim contra  aquilonem  perducant,  ipsi 
videant. 

Itaque  probabilius  antiquae  traditio- 
ni  standum  esse  censemus.  Neque  ob- 
stat  quod  nomen  arcis  antiquae  Sion 
postea,  sanctuario  in  colle  Moria  erecto 
arcaque  foederis  illuc  translata,  praeci- 
pue  ad  designandum  hune  montemte'm- 
pli  ac  deinde  etiam  pro  iota  urbe  sancta 
adhibitum  fuerit,  uti  maxime  in  libris 
propheticis  et  poeticis  et  in  primo  libro 
Machabaeorum  apparet.  Quaestio  enim 
tota  circa  situm  antiquae  arcis  versatur 

:v.  SION). 

Cf.  /.  Fenjusson,  An  Essay  on  the  ancien t 
Topography  of  Jérusalem.  London  1847; 
/.  Fr.  Thrupp,  Ancient  Jérusalem,  Cam- 
bridge 1855;  Cil.  Ed.  Caspuri  in  Theol. 
Stud.  und  Krit.  1864  p.  309-28;  R.  v.  Bies.s. 
Bibl.  Geogr.  p.  93-9  ;  Bibel-Atlas,  éd.  3,  p.  34; 
W.  F.  Bircli  in  Quart.  Stat.  1878  p.  129-32. 
178-89;  1880,  167-70;  1882,  55-9;  1883,150-'i 
et  saepe  in  sequenlibus  annis;  immerito 
G.  A.  Smith  et  W.  R.  Smith  ap.  Cheyne- 
Blacli,  Encyclop.  bibl.  II.  p.  2418  huic  cl. 
Birch  primitias  opinionis,  quae  colli  orientali 


701 


lERUSALEM. 


IKKLSALEM. 


702 


patrocinalur,  allribiiunt;  v.  Alten  inZlschr. 
li.  D.  Pal. -Ver.  11.  1879  p.  18-47;  III.  1880 
|>.  116-76;  V.  Klaiber  \h.  111.  p.  18'J-213; 
IV.  1881  |).  18-56;  XI.  1888  p.  1-37;  H.  Gli- 
tke  ib.  V.  1882  |).  ;tl3-32  (~  Aus^rab.  bei 
Jerus.  I).  2U-60);  r.  Svhich  ap.  (' .  Ziinmrr- 
mnnn,  Karlen  u.  Pliiiie,  Tab.  IV,  n.  16;  id. 
iii  Ztschr.  d.  D.  Pal. -Ver.  XIV.  1891  p.  54  s. 
ol  tab.  2:  XVII.  1894  p.  1-24  et  tab.  1; 
(i.  Gatl,  Heschreibung  liber  Jérusalem  u.  s. 
l'mgebunii  p.  176-88;  hl.  in  Theol.  Quar- 
talschr.  LXVI.  1884  p.  34-84;  u/.,  Die  llùgel 
von  Jérusalem  p.  42  s.  ;  id.  Sion  in  lerusa- 
lem,  was  es  war,  und  \vo  es  laji,  lirixen 
1900;  Fr.  Liévin  de  Homme,  Guide  indica- 
teur, éd.  4,  I.  p.  179;  C.  R.  Couder  in  Quart. 
Stat.  1883  p.  194;  id.ln  .ï.  llaslings,  Dict. 
of  the  Bible  II.  591;  J.  Falirngruber,  Jéru- 
salem éd.  2,  I.  p.  104;  M.-J.  iJigrange  in 
Rev.  bibl.  I.  1892  p.  25-35;  P.  M.  Séjourné 
ib.  IV.  1895  p.  45  s.;  D.  Zaïiecchia,  La 
Palestina  d'oggi  I.  p.  173-81;  A'.  Rucliert, 
Die  Lage  des  Berges  Sion  (Bibl.  Studien 
111.  1),  Freiburgi.  B.,  1898;  Ch.  Clermont- 
Ganneau,  Recueil  d'archéol.  orient.  II,  p. 
254-94;  A.  Scliulz,  Zur  Sion-Frage,  in 
Theol.  Quartalschr.  LXXXII.  1900  p.  356-89. 

VII.    Reliquae    partes    urbis.     1. 

Arcem  Sion  captani  David  in  liabitatio- 
nem  regiam  sibi  elegit  et   <'   civitateni 

David  »  ("TTî  "iiy,  rj  7:6Xiç  lauEfo)  appel- 

lavit  (2  Reg.  5,9;  1  Par.  H,7),  quo  no- 
niine  etiam  postca  taniquam  pars  urbis 
lerusaleni  saepius  coinmeinoratnr  (cf. 
3  Reg.  2,10;  3,1;  8,1  ;  9,24;  H, 27;  1  Par. 
13,1.  29;  16,1;  2  Par.  5,2;  8,11;  32, 
5  etc.).  Sed  non  de  sola  arce,  verum 
etiam  de  parte  urbis  adiacente  nonien 
hoc  civitalis  David  intellegendum  vide- 
tur,  cum  praetcr  varias  domos,  quas  Da- 
vid ibidem  sibi  construxit,  et  domum 
fortium  (Neh.  3,161  etiam  locum  sepa- 
ratuni  atque  tabernaculum  arcae  foe- 
deris  (1  Par.  15,1)  et  sepulcrum  David 
(3  Reg.  2,10)  regumque  luda  compre- 
benderit,  ex  quibus  plures  sepulcra  se- 
parata  habucrunt  (ci.  supra  n.  VI.  3). 

In  civilale  David  vel  prope  eam  erat 
munitio  vel  turris  Mello  (NlSa),  quam 

l'ortasse  iam  David  aut  certe  Salomon 
aediticavit  (2  Reg.  5,9;  3  Reg.  9,15.  2-4; 
11,27;  1  Par.  11,8)  et  Ezechias  instaura- 
vit  (2  Par.  32,5);  iu.xta  ipsam  probabi- 
liter  erat  «   domus  Mello  »  (xSa  T\i2), 

quac  sccundum  Vulgatam  et  aiiquos  co- 


dices  LX.\  dicilur  fuisse  «  in  descensn 
Sella  »,  èv  Tî)  ■/aTa5iia£t  2e>dt  (4  Rcg.  12, 
20,  cf.  F/t'^/;bebr.  N^D  Tl'H).  Sed  idtra 

coniecturas  circa  baec  vix  quidquam  sta- 
lui  poterit.  LXX  interprètes  pro  Mollo 
semel  lô  àvàXr)[x[jLa  (2  Par.  32,5) ,  alias 
dtxpa  vcrtunt. 

2.  A  Salomone  praecipue  in  colle 
oiientali  inagniliccntissiuia  urbis  pars 
eiecta  est,  scii.  templum  Iota  antiquitate 
colebcrrimuui,  de  quo  in  arliculo  spe- 
ciali  traotandum  erit  (v.  TK.VIPLUM). 

l'raeterea  vero  in  eodem  colle,  in  la- 
Icre  austral!  sancluarii  splendida  aula 
wg'và  ab  eodem  regc  aedilicabalur  (3  Reg. 
7,1;  9,1.  10.  15)  et  cum  illa  domus  sal- 
tus  Libani  cedrina  (3  Reg.  7,2-6)  et  por- 
ticus  solii  (3  Reg.  7,7).  Etiam  pro  filia 
Pharaonis,  quam  uxorcra  duxerat,  do- 
mum propriam  iuxta  palatium  suum 
construxit  (3  Reg.  3,1  ;  2  Par.  8,11). 

Qua  vero  aetate  «  turris  domus  »  seu 
Bira  (Neh.  2,8;  cf.  7,2)  et  «  coenaciilum 
anguli  »  {r\23n  T\^hv  .Neh.  3,30  s.,  hebr. 

31  s.),  quae  videntur  ad  aream  templi 
pertinere,  et  «  turris  quae  cminel  de 
domo  régis  excelsa  »  (Neh.  3,25  s.),  pri- 
mitus  exstructa  sint.  non  satis  constat 
;v.  infra  n.  4). 

Infra  domum  regiam  autem  in  eodem 
clivo  pars  Ophel  erat,  ubi  praecipue 
sacerdotes  et  levitae  ac  Nathinaei  seu 
servitio  templi  addicti  habitabant  .Neh. 
3,20.  V.  OPHEL). 

3.  Pars  illa,  quae  inter  colleni  orien- 
talem  et  occidentaltm  urbis  in  valle 
intermedia  sita   erat,    nomine   UJriDC, 

Vulg.  pila  in  prophetia  Sophoniae  vide- 
tur  designari,  ubi  vales  clamorem  et 
ululatum,  Chaldacis  irruenlibus,  undi- 
que  per  totam  urbem  oriri  describit 
iSoph.  1,11).  Praeter  colles,  quibus 
niaior  urbis  pars  insidcbat,  ibidem 
etiam  «  secunda  »,  n:u?an,  nominatur, 

quae  etiam  alibi  taniquam  pars  urbis 
occurrit  (Soph.  1,10;  4  Reg.  22,14; 
Neh.  11,9);  probabiliter  ea  pars  erat, 
quae  inter  uiurum  primum  t^l  secundum 
in  latcre  seplemtrionali  coiuprehenile- 
batur,  quaetpie  civilali  prlmae  ([uasi 
altéra  quaedam  pars  addita  erat.  Ouam 
si  ab  aliis  partibus  lu  eodem  vatiriiiio 


703 


lERU SALEM. 


lERUSALEM. 


704 


commemoralis  prorsus  distinctam  volii- 
miis,  pilam  int'eriorem  tantum  vallis 
Tyropoeon  parteni  intra  ambitura  primi 
mûri  comprehensam  dicemus.  Geterum 
incertum  esse  bene  notât  I.  Knabenbauer 
(in  Soph.  1,11),  utrum  hoc  nomen  pilae 
in  usa  fuerit,  an  a  propheta  e  loci  re- 
gione  et  incolarum  sorte  sit  formalum 
(cf.  S.  Hieronymus  in  eumdeni  locum). 

In  hac  autem  parte  rorum  rerum  ve- 
nalium  domosque  mercatorum  fuisse,  ex 
iisdem  prophetae  verbis  haud  improba- 
biliter  concluditur  (Soph.  1,11.  Cf.  Neh. 
13,16). 

Etiam  Thecua  et  Bethacar(?m  in  vati- 
cinio  leremiae  (6,1;  cf.  Neh.  3,3.  14), 
quae  communiter  de  vicis  tribus  luda 
explicantur,  a  cl.  C.  Schick  de  parlibus 
urbis  intelleguntur,  quarum  altéra  prope 
muruni  secundum  in  laterc  septemtrio- 
nali,  altéra  in  australi  versus  vallem 
Hinnom  sita  fuerit  {C.  Schick  in  Ztschr. 
d.  D.  Pal.-Ver.  XIV.  1891  p.  47.  53  et 
tab.  2). 

Ad  occidentem  vero  tenipli  erat  pars 
quaedam  adstructa,  quae  nomine  Par- 
bar  appellabatur  (1213   1    Par.   26,18, 

Vulg'.  cellulae;  DiTTlSn  4    Reg.  23,11, 

Vulg.  Pharurim);  quani  aliqui  etiam 
tamquam  partem  urbis  considérant  (cf. 
C.  Schick,  1.  c.  XVII.  1894  p.  13  et  tab.  1). 

4.  Ex  eodenilatere  occidentali  templi, 
sed  in  parte  septemtrionali  coUis  oppositi 
ex  opinione  multorum  erat  Acra  seu 
Acropolis  c.  a.  167  a.  Ghr.  a  Syris  sub 
Antiocho  Epiphane  prope  templum  aedi- 
ficata  (1  Mach.  1,3.^;  Flav.Ios.  Ant.  XII. 
rj,4,  N.  232 ;  Bell.  iud.  I.  1,4,  JV.  39). 
Attanien  etiam  circa  situm  huius  Acrae 
acerrima  et  difficillima  habetur  contro- 
versia,  de  qua  breviler,  praeter  ea,  quae 
supra  (n.  II.  5)  de  Acra  losephi  tetigi- 
mus,  pauca  notemus. 

Ex  magna  opinionum  varietate- quin- 
que  potissimum  sententiae  videntur 
commemorandae.  Prima  est  corum  qui 
hanc  Acram  eamdem  dicunt  cum  anti- 
qua  arce  Sion  (praesertim  ex  1  Mach. 
1,33;  2,31;  7,32;  14,36)  eamque  in  clivo 
australi  coUis  orientalis  collocant;  quod 
ex  dictis  minus  videtur  probabiie.  Altéra, 
eamdem  identitatem  retinendo,  Acram 
in  parte  meridionali  oppositi  collis  occi- 


deutalis  reponit;  contra  quam  merito 
observari  poterit,  etiam  ex  textu  sacro 
arcem  illam  Syrorum  potius  iuxta  tem- 
plum vel  in  eius  vicinia  sitam  fuisse 
(1  Mach.  1,37-39;  4,41;  6,18;  14,36;  cf. 
12,33),  FI.  losephum  vero  adeo  ab  hac 
opinione  discrepare,  ut  aperte  Scriptu- 
rae  contradicere  nullamque  in  hac  quae- 
stione  fldem  mereri  supponendus  foret. 
Tertia,  adhuc  identitatem  illam  servan- 
do,  arcem  parti  septemtrionali  collis 
occidentalis  insedisse  censet  ;  sed  anti- 
quam  civitatem  David  arcemque  Sion 
non  in  hac  parte  septemtrionali,  verum 
in  australi  parte  fuisse  cum  tanta  pro- 
babilitate  ex  Scriptura  et  traditione 
videtur  constare,  ut  huic  tertiae  opinioni 
vix  aliqua  probabilitas  relinqualur. 

Quare  distinctione  inter  antiquam 
arcem  Sion  et  Acram  Syrorum  admissa, 
quarta  opinio  hanc  Acram  in  ipso  monte 
templi  in  latere  septemtrionali  fuisse  di- 
cit;  verum  huic  quoque  losephus  aperte 
contradicit,  neque  ex  Scriptura  magno- 
pere  commendatur.  Itaque  sententia 
quinta,  pariter  distinguens,  arcem  Sy- 
rorum in  parte  septemtrionali  collis  oc- 
cidentalis, iuxta  templum,  sed  valle  in- 
teriacente  ab  eo  separatam,  arcem  vero 
Sion  in  australi  parte  eiusdem  collis 
supponit  fuisse. 

Difflcultas  praecipua  contra  hanc  ul- 
timam  sententiam  ex  eo  habetur,  quod 
auctor  libri  primi  Machabaeorum  illam 
arcem  in  loco  civitatis  David  collocat 
(1  Mach.  1,35;  2,31;  7,32;  14,36).  At 
ccrte  auctor  ille  sacer  usum  loquendi 
anliquitus  receptum  non  iam  sequitur, 
cum  aperte  arcem  Sion  a  civitate  David 
distinguât  (1  Mach.  7,32  s.),  quae  olim 
prorsus  confundebantur  (2  Reg.  5,7  ;  3 
Reg.  8,1  ;1  Par.  11,5;  2  Par.  3,2);  sicut 
autem  «  montem  Sion  »  sensu  novo  deter- 
minate  de  monte  templi  intellegit,  ita  for- 
tasse  etiam  «  civitatem  David  »  latiore 
aliqua  ratione  ab  antiqua  diversa!  acce- 
pisse  supponi  poterit,  quamvis  contex- 
tus  (praesertim  1  Macli.  1,32-40)  diffi- 
cultatibus  non  careat.  At  saltem  id 
videtur  affirmari  posse,  sententias  op- 
positas  circa  positionem  huius  Acrae 
multo  maioribus  difficultatibus  laborare. 

Ut  civitatem  ab  oppressoribus  Syris, 
([ui  ex  arce  sua  insidias  introeuntibus 


LEXICON   BIBLICUM.  —   T.    H.  —    23 


70o 


lERUSALEM. 


lERUSALEM. 


700 


in  teiiii>lnin  itarabanl  imiltos([uc  occido- 
baul,  liliLTaiot,  loiiallias  Macliabaeiis 
altissiinis  imiris  inter  lucdiura  arcis  et 
civilalis  aotlilicatis  eam  a  civilalc  scpa- 
ravit  (1  Macli.  12,36;  Flav.  los.  Aal. 
XIII.  a,li,  N.  481  s.).  Cuiii  ita  prohibo- 
rcntur  «  egrotli  et  ingredi  regionem  et 
cmerc  ac  veuderc  >>,  orla  est  l'amcs 
salida  in  arce,  qua  coacti  a  Simone, 
lonathac  fralre  ac  siiccessore,  eiecti 
sunt  vl  Mach.  13,49  s.;  14,36).  Arce 
mandata,  Simon  «  viros  ludaeos  ad  tu- 
tamentum  regionis  »  in  ea  collocavit 
l  .Mach.  14,37);  postea  vero,  ex  rela- 
tiono  losephi  ,cf.  i  Mach.  16,20),  arcem 
ipsam  et  collrm,  in  que  cxsti'ucta  fue- 
rat,  penitus  dolendum  vallemque  inter  • 
collem  et  tenq)lum  explendam  curavit 
{Flai-.Ios.  Ant.  XIII.  6,7,  N.  215-217.  Cf. 
Bell.  I.  1,4;  2,2,  N.  39.  'M;  V.  4,1,  N. 
139). 

Etiani  in  secundo  libro  Machabaco- 
rum  iam  pro  tempore  arcis  Syrorum 
aedificalionem  praecedenle  acropolis 
Hierosolx  morum  comniemoratur  (tj  àzoô- 
7:oXi$  2  Mach.  4,12.  27;  5,5;  t)  àV.pa  IS, 
31.33S  qiiae  in  loco  arcis  antiquae  in 
superiore  parte  civitatis  el  non  in  vici- 
nia  templi  videtur  sita  fuisse,  ouni  la- 
son  «  sub  ipsa  arce  »  lO;:'  au-:riv  ày.p6no- 
Xiv)  gymnasium  constituisse  logatur 
(2  Mach.  4,12). 

Rursus  alia  erat  arx  illa  quae  lie- 
braice  JBim  appellatur  (n^aS  lUJN  mian, 
Vulgata  «  turris  domus  »  Neh.  2,8; 
nS^Tl^'Sy  7\y2r\,  t%  ptpàlv  'IspouoaXrJ^ji, 

Vulgata  «domus  de  lerusalem  »  ib.  7,2), 
probabiliter  in  angulo  areac  [enq)li  in- 
ter soptemtrionem  et  occasum  sita,  ad 
quam  ferlasse  turres  Hananeel  et  Mea 
pertinebant.  Haud  improbabiliter  cense- 
lur  inteilegi  in  textu  1  Mach.  12,li3  :  «  et 
munivit  (Simon)  niontem  templi,  qui 
erat  secus  arcem  (xat  rtpoacoyûpwasv  rb 
ôpoç  Tou  Upou  xb  7:<xph.  tï)V  àxpav)  ot  habita- 
vit  ibi  ipse  et  qui  cum  eo  erant  »  ;  nam 
altissimam  coUis  templi  partem  occupa- 
bat  et  ad  templum  pertinere  aestima- 
batur  (cl.  Megillalii  ta'anith  9,1),  et 
iuxla  illam  ai-ccm  Syiorum ,  de  qua 
diximus,  sita  erat.  Eamdcm  arcem  tem- 
pli, quae  ni  iam  in  epistula  Aristeae  vi- 
detur   commemorari    (n.    100-104.    P. 


Wendiand  ap.  E.  Knutzsch,  Apokryphen 
1>.  3.  14),  Fi.  losepluis  hai'ini  ([îàpiç)  ap- 
pclial,  quaui  prius  ab  Hasuionacis,  et 
praesertim  ati  llyrcano  primo  muuilam, 
postea  vero  ab  Merode  magnilicentis- 
sime  exstructam  et  in  honorcm  Marci 
Antonii  Antoiiiam  ('Aviwvfa)  appellatam 
esse  refert  (Anl.  xîll.  11,2,  N.  307;  XV. 
11,4,  N.  403.  409;  XVllI.  4,3,  N.  91  s.; 
Bell.  iud.  I.  3,3;  5,4,  N.  75. 118;  V.  5,8, 
N.  238-246  etc.). 

5.  Secundum  mullos  auclores  jiars 
huius  arcis  Antoniae  erat  praetorium 
Pilati,  ubi  Cilu'islus  Dominas  a  indice 
romano  audilus  et  post  llagellationem 
el  derisionem  crudelissimam  capitis 
damnatus  est.  Quacstionem  de  hoc  aliis- 
quo  locis  passione  dominica  sacratis 
pluribus  tractare  non  huius  loci  esl. 
Circa  praetorium  id  unum  notemus,  tra- 
ditionem  a  primis  peregrinis  expressam 
haud  adeo,  uli  aliqui  recentiores  {Tô- 
lier, Sepp,  Zanecchia)  voluerunt,  a  tra- 
dilione  hodierna  inde  a  saeculo  fere  de- 
cimotertio  vigente  discrepare  (cf.  Fahrn- 
gruber,  Lagrange). 

Paritcr  quoad  Coenaculum  in  monte 
Sion,  sicut  etiam  pro  loco  Calvariae, 
traditio  antiqua  et  hodierna  conformes 
inveniuntur.  Prope  Coenaculum  iam 
saeculo  quarto  ostendebatur  locus  do- 
mus Caiphae  pontilicis,  et  inde  a  sae- 
culo septimo  domus  B.  Mariae  Virginis, 
ubi  locus  dormilionis  eius  coJebatur.  - 

Aula  vero  Herodis,  ad  quam  Salvator  a. 
a  praetorio  adductus  est  (Luc.  23,6  ss.),  ■ 
secundum  alios  antiquitus  erat  palatium 
Hasmonaeorum  {Flav.  ïos.  Ant.  XiV. 
1,2;  4,2:  13,4,  N.  4.  59.  338;  XX.  8,11, 
N.  189  s.;  Bell.  11.  16,3,  N.  344  etc.)  in 
auslrali  parle  collis  occidentalis  contra 
templum  silum,  secundum  alios  vero  in 
colle  seplemlrionali  Bezelha  reperie- 
batur. 

Flav.  losephus  praeterea  varia  aedi- 
licia  urbis  commémorai,  magna  ex 
parte  ab  Herode  erecla,  ex  quibus  aula 
consilii  {n  PouXt^  Bell.  V.  4,2,  JV.  144; 
TÔ  pouXsuTTJpiov  Bell.  VI.  6,3,  N.  354),  ar- 
chivum  (-rà  àpysta  Bell.  II.  17,6,  N.  427; 
VI.  6,3,  N.  354),  Xystos  (Ant.  XX.  8.11, 
iV.  189;  Bell.  II.  16,3,  N.  344;  VI,  3,2; 
6,2;  8,1,  N.  191.  325.  377.  Cf.  gymna- 
sium 1  Mach.  1,14;  2  Mach.  4,12)  ad  oc- 


707 


lERUSALEM. 


JERUSALEM. 


708 


cidenleni  templi  in  média  fero  nrbe  ex- 
structa  erant,  prope  pontein,  qui  Irans- 
ituni  ex  templo  in  urbem  praebebat 
(Ant.  XIV.  i,2,  N.  58  etc.). 

Praeter  auctores  sub  n.  II.  et  VI.  citatos 
et.  de  arce  Antonia  v.  Allen,  Die  Antonia 
und  ihie  Umgebungen,  in  Ztsclir.  d.  D.  Pal.- 
Ver.  I.  1878  p.  61-100  et  lab.  —  De  praeto- 
rio  cf.  Itin.  burdigal.,  Theodos.  c.  7, 
Anonymas  [Antoninus)  c.  9.  23,  éd. 
P.  Geijer,  Itin.  hieros.  p.  22,22  ss.  141,10 
ss.  165,13.  175,3  ss.;  Sophron.,  Anacreont. 
20,  V.  73-83,  3Iigne  P.  G.  87,3,  3821.  — 
Fr.  Quaresmius,  Elucid.  Tenae  S.,  1.  IV, 
peregr.  6,  c.  3,  éd.  Venet.  II.  p.  140  s.;  T. 
Tabler,  Jérusalem  L  p.  220-31  ;  /.  N.  Sepp, 
Jérusalem,  éd.  2,  I.  p.  184-93  ;  D.  Zanec- 
chia,  La  Palestina  d'oggi  I.  p.  249-57  ;  J. 
Fahrngruber,  Jérusalem  éd.  2,  I.  p.  154-6; 
M.-J.  Lagramje  ia  Rev.  bibl.  VI.  1897 
p.  455  s. 

VIII.  Brevis  historiae  conspectus. 

1.  De  bisloria  iirbis  Hicrosolymorum 
cum  in  rébus  populi  iudaici  regunique 
[srael  et  luda  accuratius  tractandum  sit, 
summa  tantum  capita  liic  delineasse 
sutTiciat. 

De  prima  urbis  origine  variae  fabulae 
pênes  scriptores  profanes  vulgatae  erant 
(cf.  Slrabo  XVI.  2,34-36,  éd.  Casaub.  p.  760 
s.;  Tacif.  Hist.  5,3;  Flav.  los.  c.  Apion. 
1,14  ss.  N.  73  ss.;  Pliitarch. ,  Is.  et  Osir. 
31,  etc.);  ex  liistoria  vero  nihll  de  illis 
primordiis  constat.  Pariterincertum  est, 
utrum  Melchisedech  aetate  Abrahae  Hic- 
rosolymorum an  potius,  id  quod  proba- 
bilius  aestimamus,  alterius  urbis  Salem 
rexfuerit  (v.  SALEM  1). 

Israelitae ,  cum  duce  losue  terram 
promissam  occupabant,  urbem  lerusa- 
lem  laniquam  caput  regni  lebusaeorum 
sub  rege  Adonisedec  invenerunt  (los. 
10,1),  qui  foedere  cum  quattuor  aliis  re- 
gibus Amorrhaeorum  inito  hostibus  se 
opponens  a  losue  devictus  est  (los.  10). 
Monumenta  vero  profana,  scil.  tabulae 
cunéiformes  in  Tell  el-Amarna  invenlae, 
oslendunt  urbem  ante  ingressum  Israe- 
litarum  sub  potcstate  rcg'is  Aegypti 
fuisse.  Princeps  tribiitarius  'Abd-Khiba 
a  Pharaone  Hierosolymis  praeposilus, 
iteratis  epistulis  instantissime  auxilium 
a  rege  petit  contra  Habiri  invasores, 
quos  iam  totam  fere  regionem  occupasse 


describit  (H.  Winckler,  Die  Thontafeln 
von  Tell  el-Amarna,  n.  179-185,  in  E. 
Schrader,  Keilinschr.  Bibl.  V.  p.  302-15). 
Rege  Adonisedec  cum  sociis  devicto, 
urbs  ipsa  diu  aggressoribus  resistebat  ; 
postea  vero  sub  Adonibezec  «  oppu- 
gnantes  filii  luda  Jérusalem  ceperunt 
eam  et  percusserunt  in  ore  gladii,  Ira- 
dentes  cunctam  incendio  civifatem  » 
(lud.  1,8).  Nihilominus  tamen  «  Icbu- 
saeum,  habitatorem  lerusalem,  non  po- 
tuerunt  filii  luda  delere  »,  ita  ut  lebu- 
saei  et  Israelitae  simul  in  urbe  habita- 
rent(Ios.  15,63;  lud.  19,11  s.),  quoniam 
pars  superior  civitatis  sive  arx  Sion  us- 
que  ad  aetatem  David  a  lebusaeis  tene- 
batur. 

Quamquam  autem  filii  luda  contra 
lebusaeospugnasse  et  lerusalem  cepisse 
leguntur,  in  distributione  terrae  urbs 
tribui  Beniamin  attributa  est,  uti  ex  de- 
scriptioneterminorum  clare  apparet(Ios. 
15,7  s.;  18,16  s.);  neque  controversiae 
ex  variis  Scripturae  textibus  de  hac  at- 
tpibutione  olim  acriter  agitatae  hic  diu- 
tius  immorandum  est  (cf.  H.  Relandi 
Palaest.  p.  839-46). 

2.  David  poslquam  in  Hebron  rex  su- 
per totum  Israël  unctus  est,  abiit  cum 
exercitu  suo  in  lerusalem  et  cepit  arcem 
Sion  eamque  civitatem  David  appellavit 
(2  Reg.  5,6-9;  1  Par.  11,4-S),  et  caput 
totius  regni  constituit.  Splendorem  ur- 
bis regiae  auxit  moenibus,  palatio  va- 
riisque  domibus  aedificatis  et  taberna- 
eulo  cum  altari  pro  arca  Dei  erecto  (2 
Reg.  5,9-H;  6,17;  3  Reg.  2,28  s.;  1  Par. 
11,8;  14,1;  15,1), quam  magna  cum  sol- 
lemnitate  in  locum  praeparatum  adduxit 
(2  Reg.  6;1  Par.  13).  lebusaei  autem 
etiam  nunc  simul  cum  filiis  luda  in  ci- 
vitate  habitarunt,  agrosque  suos  reti- 
nuerunt,  uti  ex  area  Areuna  s.  Oman 
apparet  (2  Reg.  24,16-24;  1  Par.  21,15- 
25). 

Sub  Salomone  urbs  cum  tolo  regno 
ad  culmen  prosperitatis  pervenit.  Rex 
sapientissimus  atque  potentissimus  tum 
firmitati  urbis  moenibus  ac  munitioni- 
bus  (3  Reg.  3,1;  9,15.  24;  H,27),  tum 
pulchritudini  ac  dignitati  eius  splendido 
templo  domibusque  regiis  in  colle  orien- 
lali  erectis  (3  Reg.  5-7;  2  Par.  2-5)  ma- 
gniflcentissime  providit. 


(Oî) 


lERUSALEM. 


lEHUSALEM. 


710 


Quanta  vero  tune  tïiocil  rivilatis  opu- 
lontia,  ciun  t'\  aliis  rolaliouilnis,  luia 
f'X  liisloria  iW  rojiina  Saba  concluilcre 
lïcet  yi  \W'j;.  10,1-13;  2  Par.  9,1-1  21;  cl 
cnin  (|uotannis  alVen-entiir  ad  regom  Sa- 
loniuntMU  sexcenla  sexayiuta  sox  lalenla 
auri,  et  Iriliula  alia  inunora(|nc  iniiii- 
nierà,  «vasa  arycnlea  et  aurea,  vestes 
l't  arma  bellica,  aroinala  (luoijne  »  cl 
cqni  et  niuli,  tanta  eral  abundanlia  ar- 
l^enti  in  lerusalem,  quanta  et  lapiduui 
et  cedrorum  nuiltitudo  quasi  sycomoro- 
runi,  quac  nascunlur  in  canipcstribus 
(3  Reg.  10,14.  2:i.  27;  2  l'ar.  9,13.'  24. 
27). 

3.  Sed  niortuo  Salonionc  regnoque 
diviso,  urbs  brevi  ab  hac  prosperitate 
deiecta  est.  lam  quinto  anno  regni  Ho- 
boam  asocndit  Sesac  rex  A.egypti  in  le- 
rusalem et  tulitlbesauros  domus  Domini 
et  Ihesauros  regios  et  universa  diripuit 
(3  Reg.  14,23  s.;  2  Par.  12,2-9).  Post 
quietiora  régna  Abiae  et  Asac  ac  losa- 
phat  sub  impio  rege  loram  civitas  a  Pbi- 
listhinis  et  Arabibus  iterum  vastalur 
(2  Par.  21,16  s.),  nec  ita  multo  post, 
Amasia  inRethsames  a  Ioas,rege  Israël, 
devicto  et  caplo,  denuo  vi  capitur  et 
diripitur,  destructa  magna  parte  moe- 
nium  a  porta  Epbraim  ad  portam  anguli 
(4  Reg.  14,11-14;  2  Par.  25,21-24). 

Ozias  s.  Azarias,  lilius  Amasiae,  mu- 
rum  destructum  restauravit  lurresquc 
et  munitiones  in  eo  erexit  (2  Par.  26,9  ; 
los.  Ant.  IX.  10,3,  N.  218).  Sed  in  die- 
bus  eius  terribilis  terraeniotus  aocidit, 
ita  ut  inoolae  prae  timoré  civitatcm  fu- 
gientes  reliqucrint  (Zach.  14,5  ;  Am.  1,1; 
Flav.  los.  Ant.  IX.  10,4,  JV.  225).  Repa- 
rato  sub  loatham  praeserlim  muro  par- 
tis Opbel  (2  Par.  27,3),  régnante  Achaz 
lerusalem  iterum  obsidebatur  a  Rasin, 
rege  Syriae,  et  Pbacee,  rege  Israël  ;  sed 
nuntiis  ad  Tbeglathphalasar,  regem  As- 
syriorum,  cum  muneribus  missis,  Achaz 
auxilium  obtinuit  urbemquc  ab  obsi- 
dione  libei-avit  (4  lieg.  10,5-9). 

4.  Assyrii  ab  Achaz  in  auxilium  vocali 
iam  sub  filio  eius  Ezecbia  gravissimum 
urbi  periculum  pararunt,  cum  Senna- 
cherib  anno  quartodecimo  rogis  Eze- 
chiac  (a.  701  a.  Chr.)  ascenderit  et  uni- 
vcrsas  civilates  luda  munilas  ceperit, 
Hicrosolymis  quoque  excidium  ininatus 


(4  Reg.  18,13;  2  P;ir.  32,1;  Eccli.  48, 
20;  Is.  36,1).  P('ii(  idum  primo  quidem 
numcribus  ab  Kzocliia  missis,  mox  clade 
maxima  exeicilui  Ass_\rioi'um  pcr  Ange- 
limi  Domini  illala  aversum  est  (4  Reg. 
18,14  ss.;  19;  2  Par.  32,2-22;  Is.  36.37; 
cf.  Tob.  1,21;  Eccli.  48,21-24;  1  Macli. 
7,41;  2Mach.  8,19). 

Manasses  vero,  inq)ius  hlius  Ezecliiae, 
captus  ab  cxercitu  régis  Assyriorum  et 
vincLus  catenis  atijuc  compedibus  in  Ha- 
bylonem    ductus   est,   probabiliter   sub 
Asarhaddon  vel  sub  Assurbanipal  (2  Par. 
33,11;  Flav.    los.  Ant.  X.    3,2,  iV.  40). 
l*oslquam    autem   «  egit   poenitentiam 
valde  coram  Deo  patrum  suorum,...  re- 
duxiteum  lerusalem  in  regnum  suum  » 
(2  Par.  33,12  s.),  ubi  mox  moenia  urbis 
diligenter  auxit  atquemunivit  lib.  v.  14i. 
Post  tranquillum  pii   losiae   regnum 
sub   ultimis    rcgibus   loachaz,   loakim, 
loachin,    Sedecia   pracparabatur    urbis 
ruina,  quae  compléta  est  anno  undecimo 
regni  Sedeciae  (587  a.  Chr.)  per  Nahu- 
chodonosor  (Nebukadnezar  IL),  regem 
Babylonis;  qui  post  biennem  obsidionem 
urbem  cepitregemque  et  populum  in  Ba- 
bylonem  e.xsules  abduxit,  templo  et  ault^ 
regia  domibusque    civilatis    combustis 
atque  moenibus  in  circuitu  penitus  de- 
structis  (4  Reg.   25,1-21;  2  Par.   36,17- 
21;  1er.  39,1-9;  52,4-13;. 

5.  Anno  primo  Cyri  régis  Persarum 
(336  a.  Chr.)  ludaeis  edicto  regio  redi- 
tus  in  patriam  permittebatur,  simulque 
praeceptum  est,  ut  lemplum  Domini  in 
lerusalem  instaurarent  (Esdr.  1,1-4). 
Praecepto  oboedientes  losue  et  Zoroba- 
bel  mox  super  ruinas  lempli  altare 
erexerunt  (Esdr.  3,2  s.)  domumque 
ipsam  anno  scquenti  (533  a.  Chr.)  aedi- 
ficare  coeperunt,  quae  post  varias  dif- 
tlcultates,  Aggaei  et  Zachariae  prophc- 
tarum  oxhorlatione  et  Uai'ii  régis  docrelo 
superatas  anno  sexto  regni  Darii  (515 
a.  Ciu'.)  .  l'eliciter  pcrCecta  est  lEsdr. 
3-6). 

Mûri  vero  urbis  el  douais  per  Nehe- 
miam  restituta  sunt,  qui  t'I  numerum 
incolarum  eius  auxit,  accersilis  unilique 
ex  aliis  civitatibus  lamiliis  (Neh.  2-12; 
Eccli.  49,15),  i|uamquam  numerus  (m>- 
rum  idtra  20,000  illa  aelate  vi\  ascen- 
derit.   Sequenlibus    vero    saeculis  sub 


711 


IERU3ALEM. 


lERUSALEM. 


71^2 


tranquilla]  Persarum  dominalione  urbs 
prospcrabat  alque  adeo  aucta  est,  ul  ae- 
tale  Alexaudri  Macedonis  ex  testinio- 
nio  Hecataei  Abderitae  iam  ad  120,000 
incolarum  pervenerit(F/rty.  los.  c.  Apioii. 
1,22,  N.  197). 

Mortiio  aulein  Alexandre  Hierosolyina 
et  Syria  universa  Ptolemaeo  Lago  Ae- 
gyptio  attribiita  est  {los.  Ant.  XII.  1,1, 
iV.  3  s.}.  Post  diuturna  deinde  iiiter  Pto- 
lemaeos  et  Seleucidas  bella,  bi  Syriac 
principes  reruni  in  Iiidaea  et  lerusalem 
potili  sunt  sub  Antiocho  Illustri  (Epi- 
phane),  qui  civitatem  sanctam  invasit, 
et  facta  caede  magna  vasisque  sacris 
ablatis  urbem  incendit,  insuper  legem 
idololatriae  ludaeis  imposuit  multosquo 
impies  a  patria  religione  abduxit 
(1  Mach.  1  ;  2  Mach.  4-7;  Flav.  los.  Ant. 
XII.  5,1  ss.,  N.  237  ss.). 

Crudelissima  Antiocbi  persecutione 
accensi  miseramque  patriae  sortem  do- 
lentes Mathatbias  ex  familia  Asamonaei 
seu  Hasmonaei  ac  quinque  fdii  eius,  inter 
quos  ludas  Macbabaeus  céleris  praesta- 
bat,.  fortiter  pro  religione  patrum  et 
arbe  dimicantes,  mortem  pro  fide  et  pa- 
tria obierunt  (1  Mach.  2  ss.;  2  Mach.  8 ss.). 
lUorum  aetate  urbs  ipsa  novis  munitio- 
nibus,  praesertim  in  monte  templi,  in- 
structa  est,  Syris  per  multos  annos  no- 
vam  arceni  iuxta  templum  occupantibus 
(v.  supra  VII.  4)  ;  varia  autem  belli  for- 
tuna  et  iteratis  obsidionibus  cives  cum 
civitate  midtis  nialis  erant  obnoxii. 

Maiora  post  mortem  liliorum  Matha- 
thiae  sub  ultimis  Hasmonaeis  passi  sunt, 
cum  continuae  dissensiones  internae 
urbem  vexarent.  Quae  Romanis  deinde 
occasionem  interveniendi  praebuerunt, 
qui  duce  Pompeio  a.  63  a.  Clir.  prima 
vice  urbem  et  templum  occuparunt  et 
moenia  destruxerunt  (Flav.  los.  Ant. 
XIV.  4,1  ss.,  N.  34  ss.;  Tacit.  Hist.  5,9). 
Mûris  auctoritate  I.  Caesaris  a.  47  resti- 
tutis,  novisque  discordiis  ortis,  Herodes 
Idumaeus,  a  Romanis  rex  ludaeae  et 
Hierosolymorumconstitutus,  a.  37  a.  Chr. 
urbem  postdiuturnam  obsidionem  expu- 
gnavit  {Flav.  Jo.s.  Ant.  XIV.  10,1  ss.,  N. 
468  ss.;  Bell.  iud.  I.  18,1.  ss.,  N.  347  ss.). 

6.  Herodes  rex  (37-4  a.  Chr.)  urbem 
suam  regiam  tcmplumque  magnificen- 
tissime  reslituit  et  exornavit  eamque  illi 


formam  dédit,  quam  tempore  Christi 
Domini  habebat.  Defuncto  Herode,  Ar- 
chelaus  ludaeam  et  lerusalem  obtinuit. 
Sed  iam  a.  7  p.  Chr.  a  Romanis  depo- 
situs  est,  qui  ludaeam  provinciae  Syriae 
sub  procuratore  spécial i  administran- 
dam  attribuerunt  ;  qui  reliquo  anni  tem- 
pore Caesareae  résidons  (cf.  Act.  23,23; 
25,1  ) ,  circa  festum  paschae  Hierosolymis 
commorabatur;  Herodis  autem  suc- 
cessoribus  species  quaedam  regni  tan- 
tum  relicta  est. 

Incolae  urbis  aetate  Christi  nume- 
rum  200,000-230,000  attigisse  censentur 
(cf.  C.  Schick  in  Ztschr.  d.  D.  Pal  .-Ver. 
IV.  188J  p.211-'21);  in  sollemnitate  vero 
paschali  decemplex  fere  numerus  in  ur- 
bem confluxisse  refertur  (los.  Bell.  VI. 
9,3,  N.  420  ss.). 

Post  mortem  Christi  Domini  sub  Agrip- 
pa (41-44  p.  Chr.)  nova  pars  septemtrio- 
nalis  urbi  addebatur,  constructo  tertio 
muro,  qui  post  viginti  fere  annos,  inci- 
piente  iam  rebellione  contra  Romanos, 
iînitus  est. 

Vexationibus  continuis  irritati,  ludaei 
hac  rebellione  patriam  liberare  conati 
sunt;  sed  interitum  urbis  et  templi  et 
patriae  adduxerunt,  a  Christo  civitati  in- 
gratae  praedictum,  qui  ab  exercitu  Ro- 
manorum  duce  Tito  a.  70  p.  Chr.  con- 
suramatus  est.  Tota  urbs  funditus  deleta 
est,  ita  ut  «  accedentes  vix  crederent 
eam  umquam  habitatam  fuisse  »  [Flav. 
les.  Bell.  VII.  1,1,  N.  3),  tribus  tantum 
turribus  aulae  regiae  conservatis. 

Post  63  annos  ab  Aelio  Hadriano  ite- 
rum  aedificala  et  Aelia  Capitolina  dicta, 
sub  Constantino  Magno  novum  splendo- 
rem  adepta  est.  Sed  a  Persis  a.  614  et 
ab  Arabibus  a.  638  capta,  in  potestate 
Mahometanorum  deinceps,  brevi  inter- 
valle regni  crucigererum  (1099-1187) 
excepte,  usque  ad  nostra  tempera  re- 
mansit. 

Generatim  de  uibe  lerusalem  cf.  Chr. 
Adrichomius,  Theatrum  Terrae  S.  p.  148- 
81;  Fr.  Quaresmius,  Elucidatio  Terrae  S. 
1.  IV  et  V,  éd.  Venetiis  1881,  II.  p.  22-446; 
Hadr.  Relandi,  Palaestina  p.  832-61  ;  E.  F. 
K.  Eosenmuller,  Handbuch  der  bibl.  Alter- 
tliumskunde  II.  2,  p.  202-73;  Ed.  Robinson, 
Palaestina  II.  p.  1-313;  id.  Neue  Untersu- 
chungen  ûber  die  Topographie  lerusalems, 


7i;{ 


lERUSALEM. 


IIîSlilHENOU. 


71 


Halle  1847;  id.  Noiiere  bibl.  l'orschungen 
in  Palacsliiia,  ]).  211-3i4;G.  Williams,  Tlic 
lioly  City,  Loniion  »si:>;  K.  G.  Scltitttz,  3e- 
rusâlt'in,  lU'ilin  18ir);  M'.  yv>«//y,  Die  ïopo- 
m-aphie  .Icnisaleins,  Wonn  1846;  J.  Scinraiz. 
Das  11.  Laii.l  |>.  1S9-239;  T.  Tohler,  Die  Si- 
loah(|ii(lli'  uiid  d.  Oelberg,  St.-Gallen  1852; 
id.  DfiikbIaUer  ans  Jérusalem,  ib.  I8j;{; 
id.  Zweï  niiclier  ïopogiapliie  von  Jeriisa- 
lein,  :!  voll.,  Uerliii  1853  s.;  id.  Drille  Wan- 
aeriiiig  naeh  Palaest.  p.  206-361;  Pli.  Wolff. 
Jérusalem,  Leipzig  1857  [éd.  3,  1872);  A'. 
liaumcr,  Palaeslina  cd.  4,  p.  285-360;  F.  de 
Saulcij,  Voyage  eu  Terre  S.,  Paris  1865, 
I.  p.  3il-410;  II.  p.  1-217;  ./.  -Y.  Sepp,  Jé- 
rusalem uuil  (l.  h.  Land,  éd.  2,  I.  p.  81-696. 
856-*.)iy;  G.  Gntl.  Beschreibung  iiber  Jéru- 
salem und  seine  Umgebung.  NValdsee  1877; 
W.  M.  ThomsoH,  The  Land  and  tbe  Book, 
London  1881,  1  (Soulbern  Palestine)  p.  il5- 
567;  V.  Guérin,  Jérusalem,  son  histoire,  sa 
description,  ses  établissements  religieux, 
Paris  1889;  F.  Bu  fil,  Geogr.  d.  alten  Palae- 
slina p.  132-55;  C.  Mommerl,  Topographie 
des  alten  Jérusalem  1900-05,  I.-III. 

De  excavationibus  recenlioribus  cf.  Ch. 
Warren  and  C.  H.  Conder,  Jérusalem,  in 
Survey  of  Western  Palestine  (London  1884), 
et  variae  relationes  in  Quarterly  Statements 
of  Ihe  Palestine  Exploration  Fund  (1869  ss.)  ; 
H.  Gulhe,  Ausgrabungen  bei  Jérusalem,  in 
Ztschr.  d.  D.  Pal. -Ver.  V.  1882,  p.  7-204. 
271-378  (et  separatim,  Leipzig  1883);  F.  J. 
Bliss,  Excavations  at  Jérusalem  1894-1897, 
London  1898. 

De  urbe  hodierna  cf.  Fr.  Liévin  de 
Hamme,  Guide  indicateur  des  sanctuaires 
et  lieux  historiques  de  la  Terre  Sainte,  éd.  4, 
Jérusalem  1887,  I.  p.  162-500;  J.  Fahrngr li- 
ber, Nach  Jérusalem,  éd.  2,  I.  96-275;  D. 
Zaneccfiia,  La  Palaeslina  d  oggi  I.  p.  82- 
373;  Biideker-Heitziiiger,  Palaeslina  und 
Syrien,  éd.  5,  p.  21-108;  La  Palestine,  Guide 
historique  et  pratique,  Paris  [1904],  p.  52- 
214. 

Alla  scripta  v.  ap.  R.  Rohricht,  Biblio- 
iheca  geographica  Palaestinae,  Berlin  1890, 
et  in  notis  bibliographicis  ephemeridis 
«  Zeitschrift  des  Deutschen  Palaestina-Ver- 
eins  »  et  «  Orientalische  Bibliographie  ». 

L.    FON'CK. 

lESAAR  V.  1S.\..VU. 

lESAIA  (iny-^Ç'i),  iinus  de  liliis  Idi- 
Uiiin,  princcps  octavae  classis  caiilo- 
nim  (i  Par.  25,3  Viilgala  leseias,  'lasaç; 
2o,lo  Vulgala  Icsaia,  'Iwafa). 

lESAMARI  piau;i,    "ba(Aap(),   iimis 


(1(!  niiis  lilpluuil,  pi'iiicc[)S  rognaliouis 
Ijcniaminiticac  (1  Par.  8,18). 

lESANA  (n:t,^\  ï)  'hiuvâ)  urbs,qLiani 

Allia  ie.v  iiula  k'idboam  régi  Israël  eri- 
piiil  uua  ciiin  Belliol  et  Ephron  (2  Par. 
i;i,i'J).  Coniiciiiiil  aliqui  de  eadeni  lesana 
agi  1  Rcg.  7,12  (Vidgala  Sen;  v.  SE.\).  * 
Apiid  l'Maviiim  loscplmm  ricribiliir  'bava 
(  Anl.  \  III.  l  l,;i)  etosl  eadoin,  apiid  qiiam 
HiTodcs  .MagiuisPapi)iim  diicein  in  exer- 
cilu  Aiiligoni  dcvicil  (Aut.  .\IV.  15,12; 
sed  Bell.  iiid.  I.  17,5  inondose  scribiUir 
Ivavà}.  Icsana  agnoscilur  'Ain  SiniacÀvnm 
5  km  a  Hethel  aquilonein  versus  {Cler- 
mont-G  anneau). 

Cf.  Clermont-Gonneau  in  Jojirnal  asial. 
IX.  1877  p.  490-501;  idem,  Archaeological 
Uesearches  in  Palestine  II.  1896  p.  287-294; 
Pal.  Expl.  Fund,  Quart.  Slal.  1877  p.  206. 
207;  Sxrveij  of  West.  Pal.  Mem.  II.  291. 
302;  E.  Scliiirer,  Geschichle  des  jiidischen 
Volkes  éd.  3.  I.  p.  357.  358;  Gticrin,  Sa- 
marie  II.  38  (situm  vici  indicat). 

lESBA  (n2C%  "I3<ï8ct),  paterseii  pos- 

sessor  Esthamo  urbis,  filius  Mered  et 
Bethiae  (1  Par.  4,17);  v.  ESTHAMO  el 
BETHIA. 

lESBAAM  {DVIM^i,  'hazZaZâ.),  filius 

Uachamoni,  princeps  inter  triginta,  qui 
ievavil  haslani  suam  super  Irecentos 
vulneratos  (confossos)  una  vice  ,1  Par. 
11,11);  eiusdein  uomeii  oliam  lalet  in 
textu  corrupto  2  Sam.  23,8  (v.  HACHA- 
MOM).  Idem  l'ortasse  est  lesbaaui  ,L.\.\ 
Io6oxâ[j.),  qui  Davidi  in  Sioeleg  fugilivo 
se  iunxit  et  de  postcris  Corc  eral  il  Par. 
12,6).  Idem  quoque  noroen  hebr.  babet 
lesboam  (LX.\  laooâÇ),  qui  in  aulaDavi- 
dis  praeerat  lurmae  primae  24000  bella- 
lorum  mense  primo  (1  Par.  27,2). 

lESBACASSA  (;nçp2ï;\  'hooaar/.à, 

Bxxaia),  unus  de  tiliis  Heman,  princeps 
decimae  septimae  classis  cantoruin  (1 
Par.  25,4.  24). 

lESBIBENOB  '^221  *2''C\  Qcri 
'l  "'3L'''  i.  e.  babilalio  mea  in  Nob;  LXX 
"hj5(  et  cod.  A  addil  èv  No5\  gigas  de 
génère  Araplia  sen  Rapba.  haslam  gé- 
rons 300  siclornin  ponderis  aeris.  i|ui 
cuui   Davidcin    pei'culei-e    nilerelur,   ab 


715 


lESBIBENOB. 


lESIMON. 


716 


Abisai  occisus  est  (2  Reg.  21,16.  17). 
Recentiores  nomen  propinum  non  agno- 
scunt,   sed  légère  malunl  :iiil  l^U/'iiT   et 

morohantur  in  Gob  et  haec  verba  inse- 
riint  posl  Idï?  cum  eo  inversa  15  (Well- 

hausen;  Driver,  Notes  on  the  Hebrew 
Text  of  tbe  Books  of  Samuel  ad  h.  I.). 
Sed  animadvertit  F.  de  Hummelauer  ad 
h.  I.  :  «  Certe  eae  lextus  mutationes, 
qnas  proponit  Wellhausen,  fundamento 
critico  destiluuntur  ». 
lESBOAM  V.  lESBAAM. 

lESBOC  Cpi-éi  ;  l£a6(()/.,  2o6dtx),  filius 

Abrahae  ex  Cetiira  genitus  (Gen.  25,2; 
1  Par,  1,32).  Putant  tribum  lesboc  in 
inscriptionibus  cuneiformibus  designari 
Domine  lasbuq;  anno  primo  regni  soi 
(859  a.  Chr.)  Salmanassar  II.  Orontem 
in  Syria  septemtrionali  traiecit,  ut  bel- 
lum  gereret  contra  Sapalulme  regem 
Patinai  eiusque  socios  Sagara  (Sangara) 
regem  Karkeniish,  Pikhirim  regem  Cili- 
ciae,  Buranate  regem  terrae  lashuq. 

Cf.  Friedr.  Delilzsch  in  Zeitschrift  fur 
Keilschriftforschung  II.  1885  p.  92  ;  E.  Schra- 
der,  KeilinschriftI.  Bibliothek  1889  I.  158; 

E.  Glaser,  Skizze  der  Geschichte  und  Geogr. 
Arabiens  1890  II,  p.  446. 

lESCHA    (n2D%    'l£ax.(i(),    filia  Aran 

fratris  Abraham  et  soror  Me.chac  et  Lot 
(Gen.  11,29).  In  traditione  iudaica 
(Ps, -Jonathan,  Targ,  hieros,,  Flav.  los. 
Ant,  I.  6,5,  S.  Hier.  Quaest.  in  Gene- 
sim  etc.)  lescha  eadem  est  ac  Sarai 
idque  senti unt  plerique  interprètes.  Ali- 
qui  eam  binominem  fuisse  aiunt.  Proba- 
bilius  vero  nomen  lescha  ex  corruptione 
nominis  Sarai,  quae  in  antiqua  scriptura 
facile  fieri  poterat,  originem  duxit.  Cf. 

F.  de  Hummelauer  ad  h.  1. 

lESEIAS  in  Vulgata  est  nomen 
(v.  ISAIAS)  duorum  virorum. 

1.  leseias  (n"'ytt;i,  'Isafaç,  apud  Swcte 

B  'laaSii,  A  'Isascà),  vir  ex  posteris  Zoro- 
babel,  secundum  Vulgatam  et  LXX  filius 
Phalliae,  secundum  textum  hcbr.  frater 
Phaltiae  filii  Hananiae  (1  Par,  3,21), 

2,  leseias  (1  Par.  25,3)  v.  lESAIA, 

lESEMA  (xau;i  ;  'l£(j[iâv,  B  Tayfidt, 
A  'l£a[j.â),  unus  de  slirpe  Etam  in  ge- 


nealogia  luda  (1  Par,  4,3)  ;  v,  ETAM  3. 

lESER    (llf»;     'Idoiap,  'Isaip,    'Aavîp), 

filius  tertius  Nephthali,  progenitor  Ic- 
seritarum,  qui  in  campestribus  Moab 
inter  cognationes  Nephthali  recensenlur 
(Gen,  46,24;  Num.  26,49;  1  Par,  7,13), 

lESESI  {WWi,  'laaf),  imus  ex  ma- 

ioribus  Abihail  principis  tribus  Gad 
(1  Par.  3,14), 

lESHURUN  ("l'nW'ï)  quod  nomen  LXX 

interpretantur  riyan-q^ho-^,  Vulgata  Deut. 
32,15  dilectum,  Deut,  33,5.  26  ;  Ps,  44,1 
rectissimum,  est  appellatio  Israelis 
blanda  et  honorifica,  Formam  plerique 
volunt  esse  diminutivam  vocis  ']'é\  ita 

ut  populus  significetur  bonus  et  frugi, 
Cf,  Knabenbaner,  Comment,  in  Is.  44,2 
et  F.  de  Hummelauer,  Comment,  in  Deut. 
32,15, 

lESI  {^y'éi).  1,  VirdefamihaHesron, 

filius  Apphaim,  pater  Sesan  (1   Par.  2, 

31  ;  LXX  'Iae|JnrîX). 

2.  Pater  Zoheth  in  genealogia  luda 
(1  Par.  4,20;  LXX  Sei). 

3.  Quattuor  filii  lesicuiusdam  :  Phal- 
tiam,  Naariam,  Raphaiam,  Oziel  cum 
viris  quingentis  de  tribu  Simeon  expe- 
ditionem  fecerunt  in  montem  Seir,  Ama- 
lecitas  expulerunt  et  ibidem  sedes  suas 
fixerunt  (1  Par.  4,42;  LXX  'leaf), 

4.  Unus  ex  principibus  cognationuin 
Manasse  ad  orientem  lordanis  (1  Par. 
^,24;  LXXSsf-). 

lESIA,  lESIAS  (niiuri,  i:]^];  h- 
a(a,  'Irjaouvf,  'Ia(a,  'leaîaç).  1.  Princeps 
quidam  in  Issachar  tempore  Davidis 
(1  Par,  7,3). 

2.  Vir  de  posteris  Core  et  socius  Da- 
vid in  Siceleg  fugitivi  (1  Par,  12,6). 

3.  Levita  de  génère  Caath  et  familia 
Oziel  tempore  Davidis  (1  Par.  23,20; 
24,25). 

4.  Princeps  familiae  Rohobiae  filii 
Eliezer  filii  Moysis  (1  Par,  24,21);  idem 
1  Par,  26,25  in  Vulgata  vocatur  Isaias 
(iniyUJl,   'lwa(aç), 

5^  lesia  (Esdr,  10,23)  v,  lEZIA. 
lESIELv,  lASIELl, 

IESIMON  ("jini^Tin,   ô    'haaaip';)    i 


717 


lESIMON. 


lESLlS    CHRISTUS. 


■\H 


Refi'.  23,24  non  est  iioinen  propiiiim  Uni 
vol  (lesLTli  ciiiiisilaiii,  ni  Viil^ala  cl  LXX 
supponunl,  sod  appullativum  (vide  s.  v. 
DESERTl'M). 

lESMACHIAS  (^^^^DnD^    ^^J.7.yU), 

unus  e\  Icvitis,  (jui  ab  Ezccliia  rege  pri- 
niiliis  etdeciiiiis  liMiiplo  volis  praepositi 
suut,  quorum  prael'octi  erant  Chouenias 
et  Semei  fratres  (2  Par.  31,13). 

lESMAIAS   (MiyaUrV    :Sa[i.a(aç),    fi- 

lius  Abdiae,  princeps  tribus  Zabulon 
tempore  Davidis  (1  Par.  27,19). 

lESPHA  (nDU^%  Sacpdv),  filius  Baria, 

Beiiiaminita  (l  Par.  8,16). 

lESPHAM  ("JSUJI,    'laçâv),   uniis    ex 

posleris  Sesac  de  tribu  Beniamin  (1  Par. 
8,22). 

lESSE  (Psaî»  terra  (ludith  1,9)  v. 
G ES S EN. 

lESSE,  alia  forma  nominis  Isai  (vide 
s.  V.)  palris  David. 

lESSUI  (ilttJI,  'lioûX,  'haoû,  'laouf  et 
1  Reg.  14,49  'leaotoûX).  1.  Tertius  filius 
Aser,  progenitor  lessuitarum  (Gen.  46, 
17;  Num.  26,44;  1  Par.  7,30). 

2.  Secundus  filius  Saul  ex  Achinoam 
(1  Reg.  14,49). 

lESUA.    1.   lesua  (muri,   'haaaf,  'h- 

aouâ,  'Idouâ),  secundus  filius  Aser  (Gen. 
46,17;  1  Par.  7,30). 

2.  lesua  (î7itt/*%  'Iî^/iou;),  sacerdos  tem- 
pore Davidis,  cui  nona  sors  in  ministerio 
Domini  designata  est  (1  Par.  24,11). 

3.  lesua  (inï?"',  'Irjaou),  levita,  qui  cum 

Zorobabel  ex  captivitatc  rediit  (Neh. 
12,8);  videtur  ad  illam  i'amiliam  perti- 
nere,  de  qua  s.  v.  lOSUE  7. 

lESUE    C'JWi).    1.   Lcvita  tempore 

Ezechiae  régis  (2 Par.  31 ,15  ;  LXX  'Ir,aoùç). 
2.  Una  ex  urbibus,  quae  a  filiis  luda 
ex  captivitatc  rcducibus  denuo  incole- 
bantur  (Neb.  11,26;  LXX  Irjaoù).  Est 
ignota;  sed  quoniam  una  cum  Molada, 
Hasersual,  Bersabcc  enumeralur,  quae- 
rcnda  eril  in  mcridiana  plaga  ti-ibus 
luda.  Conder  suggerit  Khirbet  S'awe 
orientem  versus  a  Bersabee  [Survey  of 
We^t.  Pal.  Mcni.  IlL  404.  409). 


lESUS  ('l7]aouç),  1.  Eu  iioiuiue  apprl- 
laliu'  iinprimis  lostic  Eccli.  40,1  ;  1  Macb. 
2,53;  2  Macb.  12,15  (Vulg.  li.  1.  losuej; 
Act.  7,45;  Hebr.  4,8  :  «  nam  si  eis  lesus 
requiem  praestitisset,  nuuquam  do  alia 
loqueretur  poslhac  die  »  ;  vide  s.  v.  10- 
SUEl. 

2.  lesus  sacerdos  magnus,  filius  lôse- 
dec,  qui  Zorobabel  quam  maxime  allabo- 
ravit,utrcducese\exsiliotempbiiii  Domi- 
ni exslruerent.  Nomen  eius  etlcrtur  lesus 
apud  Aggaeum  et  Zacbariam  i)rophetas 
in  Vulgata,  losue  auteni  vocatur  in  libris 
Esdrae  et  Nehemiae  (Esdr.  2,2;  3,2.  8; 
4,3;  5,2;  Neb.  7,7;  12,1).  Vide  lOSUE  2. 

3.  Eodem  nominc  vocatur  quoque  in 
lexlu  graeco  auclor  libri  Ecclesiastici  : 
doctiinam  sapientiae  et  disciplinae  scri- 
psit  (?/âpaÇa,  scripsi)  in  codice  isto  lesus 
filius  Siracb  lerosolymita  (Eccli.  50,29), 
quod  idem  in  prologo  ab  eius  nepole 
asserilur.  Studio  sapientiae  deditusmulta 
instituil  itincra.  Quando  vixerit,  ex  pro- 
logo colligi  débet,  quae  lameu  indicia 
non  sunl  adeo  certa,  ut  non  plures  opi- 
niones  sint  propositao  et  quae  50,1-21 
de  Simone  Oniae  filio  dicuntur,  ab  aliis 
referuntur  ad  priorem  eius  nominis  sa- 
cerdotem  magnum  (310-291  a.  Cbr.),  ab 
aliis  adalterum  (219-199)  :  undelibrum 
esse  compositum  alii  circa  an.  290  vel 
280,  alii  c.  190  staluunt,  quae  ultiiiia 
opinio  praeferenda  erit  (cf.  Cornely,  In- 
trod.  éd.  2  II.  2  p.  251  s.),  uti  generatim 
a  recentioribus  praefertur;  cf.  Knaben- 
bauer,  Comm.  in  Eccli.  p.  2  ss. 

4.  In  genealogia  lesu  Luc.  3,29  com- 
memoratur  lesus  quidam  (ubi  tameii 
longe  plerique  codices  graeci  luxjr)  prae- 
bent). 

5.  Inler  Pauli  socios  recensetur  lesus 
cognomine  luslus,  ludaeus,  quem  Pau- 
lus  dicit  adiutorom  suum  in  rcgno  Dei 
i.  c.  in  praedicalione  evangelii  et  sibi 
fuisse  solalio  in  prioro  caplivilate  i"0- 
mana  (Col.  4,11). 

lESUS  CHRISTUS.  1.  lesus.  no- 
men  proprium  Christi.  Vox  bebr. 
inUT")  est  forma  apocopata,  tempore  po- 

steriorc    usitata   pro   prislina  plenioro 
rcini  vel  ytyini  i.  e.  bibwe  est  salus. 

Hoc  nomen  gerebat  losue   tilius   Niui, 
apud  LXX   'ir.aou;  et  in  Vulgata  quoipir 


719 


lESUS    CHRISTUS. 


lESUS   CHRISTUS. 


720 


interdum  lesus  appellaLus,  de  qiio  Eccli. 
46,1.  2  :  qui  fuil  niagnus  secuiidam  no- 
nien  siiiini,  maxinuis  in  salutem  electo- 
rum  Dci  (graece  46,1  :  o;  è-^ÉveTo  xxxà  xb 
ôvofjia  aiiTou  [Jiéyaç  ln\  acoir7)p{a  |-/.X£y.Twv  aù- 
Toû).  Idem  losue  lilius  Nun  Neh.  8,17 
forma    breviore   VWi    vocatur;    simili 

modo  losue  (lesus)  ponlifex,  aeqiialis 
Zorobabelis,  modo  forma  pleniore 
ymi^  (Ag-g.   1,1.   12;  Zach.   3,1;  6,11) 

modo  breviore    yi^Ti   (Esdr.   2,2;   3,2; 

Neh.  7,7.  39;  12,1. 10.  26)  vocatur;  quae 
nominis  forma  brevior  posteriore  tem- 
pore  crebro  viris  indebatur.  Est  igitur 
nomeu  compositum  ex  appellatione  apo- 
copata  r\i  =  lahwe  cl  "JW  {rwW"^  et 
yyji)  =  salus,  liberatio,  auxilium.  Unde 

Philo  rite  exponit  nomen  'Iriaou?  (losue) 
c(jL)Tr]p(a  xupfou  (De  iiominum  mutatione, 
§  21  ;  Opéra  Philonis  éd.  Pfeiffer  IV. 
374)  et  Eusebius  nomen  'Iojœoué  explicat 
'law  awTrjpta  i.  e.  0£ou  awTrîptov  eandem- 
que  significationcm  nomini  lesu  altri- 
buit  (Demonstr.  ev.  IV.  in  fine,  apud 
Migne  22,333).  Ex  Graecis  aliqui  nomen 
explicarunt  a  voce  ?âo[jiat  =  sanare  ;  ita 
Clemcns  Alex.  (Paedag.  3,12  a.])udMigne 
8,677)  et  S.  Cyrillus  Hieros.  qui  tamen  ad- 
dit  significationcm  nominis  ex  hebraico 
esse  owxrjp  (Catech.  10,13  apud  Migne 
33,677).  Etiam  S.  Chrysostomus  monct 
nomen  non  esse  graecum  sed  hebrai- 
cum  et  significare  awiïîp  (Hom.  2,2). 
Eadem  nominis  significatio  dcclaratur 
ab  angelo  :  ipse  enim  salvum  faciet 
(atiaet,  hebr.  yu;!  in  Hiph'il)  populum 

suum  a  pcccatis  eorum  (Matth.  1,21),  qua 
explicatione  munus  Messiae  Salvatoris 
nostri  designatur.  Nomen  hoc  ab  ipso 
Deo  electum  et  per  angelum  manifesta- 
tum  est  matri  virgini  (Luc.  1,31)  eiusque 
sponso  S.  losepho  (Matth.  1,21).  Cf. 
Knahcnhauer  iià  Matth.  1,21. 

2.  Filius  bominis,  quodammodo  no- 
men proprium  Cliristi. 

Ipse  lesus  plerumque  se  nominat  fi- 
liam  hominis  (septuagics  octies  in  Evan- 
gehis  vel  omissis  locis  parallclis  quin- 
quagies).  A  nuUo  autem  ita  vocatur,  si 
Act.  7,oii  exceperis,  quo  loco  S.  Stepha- 
nus  alludens  ad  ipsa  Christi  ver  ha  Matth. 
26,64  exclamât  morti  proximus  :  Ecce 


video  caclos  apertos  et  Filium  hominis 
stantem  a  dextris  Dci. 

Quod  nomen  ex  Dan.  7,13.14  petitum 
Messiam  désignât  :  «  aspiciebam  ergo  in 
visione  noctis  et  ecce  cum  nubibus  caeli 
quasi  filius  hominis  veniebat  et  usque 
ad  antiquum  dierum  pcrvenit  et  in  con- 
spectu  cius  obtulcrunt  eum  et  dédit  ci 
potestatem  et  honorem  et  regnum  et 
omnes  populi,  tribus  et  linguae  ipsi 
servient;  potestas  cius  potestas  aeterna 
quac  non  auferetur  et  regnum  eius  quod 
non  corrurnpetur  ».  Ad  quem  locum  no- 
tai Knabenbauer  :  «  Hic  Messiam  induci 
ex  iis  quae  alii  prophetae  iam  antc  Da- 
nielem  tradiderunt  dubium  esse  nequit. 
Ei  enim  soli  praeter  lahwe  génies  dan- 
lur  in  hereditatem;  ei  soli  regnum  et 
potestas  in  orbem  universum  adscribi- 
tur(cf.  Gen.  49,10;  Ps.  2,6;  44,5  s.;  71, 
1  s.;  Is.  11,10;  49,6;  33,11.  12;  1er.  23, 
o;  30,21;  Ez.  34,23;  Mich.  3,4  s.  etc.). 
Hic  vero  nobis  proponitur  quasi  filius 
hominis,  ccrnitur  in  natura  humana, 
quam  poslmodum  assumplurus  erat... 
Vcnil  cum  nubibus  caeli  i.  e.  eo  modo 
quo  Deusipse  in  s.  litteris  apparere  dici- 
lur,  quo  Israelitas  ab  Aegyptiis  défendit, 
in  monteni  Sinai  descendit,  in  taberna- 
culo  suam  oslendit  praesentiam,  in  tem- 
ple se  manifcstàvit,  inpsalmis  tamquam 
orbis  terrarum  dorainus  ac  index  descri- 
bitur...  ex  quibus  locis  apparet  venire 
cum  nubibus  caeli  atlribui  divinitali, 
cum  in  sacris  litteris  loties  apparitio 
Dei  in  nube  ficri  dicatur.  Unde  is,  qui 
quasi  filius  hominis  venire  dicilur,  simul 
uli  in  natura  humana  nobis  ostenditur, 
ita  in  natura  quoque  divina  clare  exhi- 
belur...Hoc  nostro  loco  non  describilur 
eius  ad  iudicium  advenlus,  sed  quomodo 
angelorum  comilatu  magnifico  cum 
pompa  adducalur  ad  Deum  Palrcm,  qui 
inimicis  deviclis  ei  tradit  regnum  plane 
gloriosum  ». 

Ad  hoc  valicinium  danielicum  Chri- 
slus  verbis  explicitis  nos  remittit  loan. 
5,27  :  et  (Pater)  potestatem  dédit  ei  iudi- 
cium facere,  quia  Flius  hominis  est. 

Ad  idem  valicinium  danielicum  clare 
alludil  Christus  respondens  Caiphae  : 
amodo  videbitis  Filium  hominis  seden- 
leni  a  dextris  virlulis  Dei  cl  venientem 
in  nu])ibus  caeli  (Matth.  26,64)  ;  eodem 


7^21 


lESL'S    CIIRISTIS. 


lESUS   CllRISTUS. 


722 


modo  se  ;\(l  iiiilu'iinii  ulliimiin  vciiluruiii 
esse  praetlicit  (Mallli.  24,30;  Marc.  13, 
26;  cf.  Apoc.  1,7).  yuo  noininc  salis  do 
claravil  scriltisel  Pliai'isaeis,  qiiiscssel; 
absUnclial  autcm  so  vocaii>  Mcssiam 
proplcr  falsas  illas  po|<idi  opinioncs 
et  oxspcclationcs  de  Mcssia;  uade  eliain 
proliihiiit  apostolis,  ne  tlicetent  plel)i 
se  esse  Messiam.  Clirisliis  igiUir,  siculi 
exuna  parte  ea  agit  et  dicil,  qiiae  non 
poterant  convenire  riisi  in  Mossiam,  ex 
altéra  parte  tanien  non  ai)erle  se  proti- 
tetur  Messiam,  ila  nonien  Filii  liominis 
sibi  (piodannnodo  propi'iuin  allribuit, 
qiiod,  quamvis  dignitaleni  Messiae  si- 
gnilicaret  iis,  qui  valicinium  danielicuni 
perspeclum  haberent,  tamen  eani  enun- 
liabat  modo  non  omnibus  aperlo. 

De  Filio  hominis  cl".  Zeitsc]n\  f.  kath. 
Tbeol.  XVI.  1892  p.  a09;  l\eviu^  bibl.  IX. 
1900  p.  172  s. 

3.  Divinitas  Christi.  lesum  Cbristum 
esse  veiinn  Filium  Dei  et  verum  Deum 
iam  indicalur  in  Velere  ïestamenlo, 
clare  proponitur  a  seriptorilnis  Novi 
Teslamenti,  maxime  a  S.  Paulo,  consilio 
propuynalur  a  S.  loanne.  Plenior  igitur 
huius  doclrinae  evoliitio  in  sacris  lil)ris 
admittenda  est. 

In  psalmis  dicitur  Messias  (vide  s.  v.) 
ab  aeterno  a  Dec  genitus  (Ps.  2,7;  cf. 
Hebr.  1,5),  sedens  a  dextris  Dei  ipse 
Deus  (Ps.  44,7.  8  et  cf.  Hebr.  1,8;  Ps. 
109,1.  3  et  cf.  Mattb.  22,41  ss.). 

In  libris  sapientialibiis  describilur 
Sapientia  increata  ut  persona  divina  ah 
alla  persona  divina  cria  et  dislincla 
Prov.  8,22  ss.  ;  Sap.  7,21  ss.  ;  Eccli.  2i. 
Sapientiam,  de  qua  locis  citalis  sermo 
est,  esse  Christum  patet  ex  loan.  1,1  ss. 
et  Hebr.  1,3. 

In  libris  propheticis  Messias  promissus 
sacpe  vocatur  Deus  :  Is.  7,14  et  9,6  (cf. 
Matlh.  1,23);  Is.  35,4;  40,3.  10  (cf. 
Marc.  1,3);  Mich.  5,2  (cf.  Matth.  2,6); 
Zach.  12,10;  13,7;  Mal.  3,1  (cf.  Matth. 
11,10). 

In  evangeliis  synopticis  divinitas  lesu 
(liiristi  clare  enuiitiatur.  Evangelistae 
synoptici  ad  Christum  a|)piicant  lextus 
Velcris  Testamcnli,  (juibus  Messias  di- 
citur Deus  (cf.  Matlh.  1,23;  2,0;  Marc.  1, 
2;  Luc.  7,27);  lo(iiuMilur  de  divinitate 
C-hristi  ut  de  re  nota;  exhibent  C.iu'i- 


sluin  opponentem  se  omnibus  creaturis 
tainquam  perbîctionibus  excellenliori- 
bus  inslructum  et  intime  cum  Dco  con- 
iunctum,  cui  soli  intima  Patris  cognilio 
est  naturalis,  sicut  soli  Patri  naturalis 
est  intima  Kllii  cognilio  (Mattii.  11,27; 
Luc.  10,22).  Ex  narratione  Matth.  Ki, 
13  ss.  coUigitur  Christum  esse  alliorem 
omnibus  prophelis,  esse  Filium  Dei  vivi, 
posse  dare  claves  l'egni  caelorum  atque 
ex  divina  tantum  reveiatione  sciri  posse, 
quis  sit.  Nullus  prophetaruui  lalem  cul- 
lum  sibi  poslulavit,  qualem  (uhristiis 
(Matth.  10,37;  Luc.  14,26).  Christus  uiil- 
iil  apostolos  ad  baptizandum  in  nomine 
Patris  et  Filii  et  Spirilus  Sancli,  proli- 
tetur  sibi  datam  esse  omneni  potestatein 
in  caelo  et  in  terra,  se  futurum  esse 
cum  ecclesia  sua  usque  ad  consumma- 
tionem  saeculi  (Mal  th.  28,18  ss.  ;  cf.  Marc. 
16,15  ss.),  se  missurum  esse  angelos  et 
venturum  in  nubibus  caeli  ad  iudicium 
universale  (Matth.  24,30  ss.).  Christus 
est  Flius  Dei  altiore  sensu  quam  reliqui 
prophetarum,  ut  ex  parabola  de  infide- 
libus  agricolis  elucet  (Matth.  21,23; 
Marc.  12,6;  Luc.  10,9);  est  Filius  Dei  eo 
sensu,  quo  nullus  homo  ex  ludaeorum 
iudicio  sine  blasphemia  se  Filium  Dei 
profiteri  poterat  (Matth.  26,64;  Marc,  l't, 
61  ;  Luc.  22,70);  est  Filius  Dei  naturalis, 
cui  Pater  caelestis  testimonium  exhi- 
bet  :  Hic  est  Filius  meus  dilectus,  iu 
quo  mihi  complacui  (Matth.  3,17;  17,5; 
Marc.  1,11;  9,6;  Luc.  3,22;  9,35). 

In  Actibus  apostolorum  Christus  prae- 
dicatur  Filius  Dei  (8,37),  in  cuius  virtute 
patrantur  miracula  (3,6),  in  cuius  no- 
mine baptisma  conftn*tur  (2,38;  8,16; 
10,48),  in  quem  credere  débet,  qui  vult 
salvus  lieri  (16,31),  cui  omnes  prophe- 
tae  testimonium  perhibent,  remissio- 
nem  peccatorum  acciperc  per  nomen 
eius  omnes,  qui  credunt  in  eum  (10,43), 
qui  sua  auctoritate  apostolos  constituit 
(26,16  s.)  eisque  praecipit  praedicare 
populo  et  testilicari,  quia  ipse  est  qui 
constitutus  est  a  Deo  index  vivorum  (  l 
mortuorum  (10,42). 

In  epislulis  S.  Pauli  divinitas  lesu 
Christi  passim  nota  siq)|)onilur  et  spe- 
cialim  in  epislula  ad  llcbraeos  de  indu- 
stria  docelur.  Christus  ut  Dei  Filius  iam 
exsistebat,  antequaui  iu  hune  iiuuuiuni 


I 


723 


lESUS    CDRISTUS. 


JESUS   CHRISTUS. 


724 


venisset  (Rom.  8,3);  semper  erat  et  est 
«  super  omnia  Dcus  benedictus  in  sae- 
CLila  >'  (Rom.  9,5  et  cf.  Corneltj  ad  h.  l.\ 
Christo  utpote  Deo  tota  vita  dedicaiida 
et  ratio  actionum  nostrarum  reddenda 
est  (Rom.  14,6  ss.).  In  nomine  lesu  tle- 
ctitur  omne  genu  caelestium,  terrestrium 
et  infernorum  et  omnis  lingua  confile- 
lur,  quia  Dominus  lesus  Christus  in  glo- 
ria  est  Dei  Patris  (Phil.  2,10.  11).  Cliri- 
stus  est  laliwe,  qui  Israelitas  duxit  per 
desertum,  eis  aquam  e  petra  largitus 
eorumque  dil'fidenlia  tentatus  est.  Chri- 
stus quasi  nomine  proprio  vocatur  ô  xû- 
ptoç,  quod  nomen  est  usitata  versio 
graeca  tetragrammati,  quo  appellaba- 
tur  Deus  foederis;  Christus  Dominus  est 
Deus  novi  foederis.  «  Unus  Dominus  le- 
sus Christus,  per  quem  omnia  »  (1  Cor. 
8,6).  «  Qui  cum  in  forma  Dei  esset  [i.  e. 
eiusdem  naturae  ac  Deus]  non  rapinam 
arbitratus  est  esse  se  aequalem  Deo  » 
(Phil.  2,6).  Eidem  Christo  etiam  summos 
angelos  esse  subicctos  inculcat  aposto- 
lus  in  epistula  ad  Colossenses  (1,15.  16. 
17;  2,8.  9.  10.  18).  In  epistula  dcnique 
ad  Hebraeos  S.  Paulus  praeclare  dc- 
monstrat  lesu  Christi  excellentiam  prae 
Moyse  ac  prae  ipsis  angelis  eiusque  cum 
Deo  consubstantialitatem  et  coaeterni- 
tatem  (Hebr.  1,1  ss.;  3,2  ss.;  5,5;  13,8). 
—  Haec  igitur  est  magna  dignitas  reli- 
gionis  cliristianae ,  quod  ipsum  Deum 
incarnatum  habet  fundatorem  (Tit.  2,11- 
13;  cf.  3,4). 

S.  loannes  in  conscribendis  evangelio, 
apocalypsi,  epistulis  divinitatem  lesu 
Cliristi  docet  contra  eos,  qui  «  ex  nobis 
prodierunt,  sed  non  erant  ex  nobis; 
nam  si  fuissent  ex  nobis,  permansissent 
utique  nobiscum  ...  quoniam  omne  men- 
dacium  ex  veritate  non  est.  Quis  est 
mendax  nisi  is,  qui  negat,  quoniam  le- 
sus est  Christus  [i.  e.  Messias  et  Deus]?  ' 
Hic  est  antichristus,  qui  negat  Patrem 
et  Filiura...  Et  omnis  spiritus,  qui  solvit 
lesum  [i.  e.  non  confitetur  eum  esse 
Deum],  exDeononest...Quisquis  confes- 
sus  fuerit,  quoniam  lesus  est  Filius  Dei, 
Deus  in  eo  manet  et  ipse  in  Deo  )>  (1  lo. 
2,19.  21.  22;  4,3.  lo}.  Christus  enim 
est  ipsa  «  vita  aeterna,  quae  erat  apud 
Patrem  et  apparuit  nobis  »  (1  lo.  1,2). 
Intcgrum  cvanaelium  S.  loannis  in  eum 


(înem  dirigitur,  ut  praeprimis  lesu  mes- 
sianitas  ac  divinitas  demonstretur  ac  fi- 
des  in  lesum  tamquam  in  Christum  et  Dei 
Filium  necessaria  praedicetur  (cf.  Cor- 
nely,  Introd.  éd.  2  111.  n.  63).  In  apoca- 
lypsi denique«vix  unam  pcricopen  inve- 
niemus,  quae  divinitatem  Domini  N.  lesu 
Christi  nobis  non  magniPice  rcvclet... 
Apocalypsis  Filium  Dei  nobis  ostendit 
exaltatum,  cui  datum  est  nomen,  quod 
est  supra  omne  nomen...  Evangeliorum 
est  complementum...  est  canticum  trium- 
phale  atque  nuptiale  Christi  post  victo- 
riam  de  omnibus  hostibus  nuptias  cum 
sponsasua  Ecclesia  celebrantis»  (Corne/?/ 
1.  c.  n.  250). 

De  divinitate  Christi  cf.  Chr.  Pesch, 
Praelectiones  dogmaticae  T.  IV.  éd.  2, 
num.  8-23  :  Argumentum  ex  S.  Scri- 
ptura. 

4,  Vita  lesu  Christi  chronologice 
disposita  secundum  quattuor  evangelia. 

Christi  nativitas  et  infantia. 

Inscriptio  evangelii  Marc.  1,1. 

Praefatio  Lucae  evangeiistae  Luc.  I , 
1-4. 

Prooemium  de  Verbo  aeterno  et  mys- 
terio  incarnationis  lo.  1,1-18. 

Genealogia  lesu  Christi  Matth.  1,1-17; 
Luc.  2,23-38. 

Annunciatio  et  conceplio  S.  loannis 
Baptistae  (anno  747  u.  c.  =  7  ante  aor. 
Dion.)  Luc.  1,5-25. 

Annunciatio  et  incarnatio  Verbi  ac- 
terni  (anno  748  u.  c.  =  6  ante  aer.  Dion.) 
Luc.  1,26-38;  Matth.  1,18. 

B.  Virgo  Maria  invisit  Elisabeth  Luc. 
1,39-56. 

Nativitas  S.  loannis  Baptistae  (anno 
748  u.  c.  =  6  ante  aer.  Dion.)  Luc.  1, 
57-80.      ' 

Haesitatio  S.  loseph  de  accipienda  Ma- 
ria coniuge  sua  Matth.  1,19-24 

Iter  S.  loseph  et  B.  Virginis  Mariae  in 
Bethlehem  Luc.  2,1-5. 

Nativitas  lesu  Christi  (anno  748  u.  c. 
=  6  ante  aer.  Dion.)  Luc.  2,6.  7;  Matth. 
1,25. 

Pastores  ad  Christi  praesepe  vocantur 
Luc.  2,8-20. 

Christus  circumciditur  et  lesus  voca- 
tur Luc.  2,21;  Matth.  1,25. 


7:J5 


lliSUS    ClIHISTl'S. 


IlîSUS    CllRISTUS. 


720 


l'raL'Scnlatio  lesii  "m  leiiipio  cl  piui- 
lii-atio  B.  Vii'j>inis  Marine  Luc.  2,22-;{8. 

S.  Fainilia  |)rolicist'ilU!'  Nazarelli  (iii- 
(lequc  rolius  composilis  rcvciiihir  Belli- 
K'IitMii,  iil  ilVi  sedein  li;?at)  Luc.  2,39. 

.Ma^i  lesuni  atloranl  (aiuio  749  u.  c.  = 
:;  aille  aer.  Dion.)  Maltii.  2,1-12. 

Fuga  lesu  ia  Aefiyptuni  et  cacdcspuc- 
roruni  Mallli.  2,13-18. 

Mors  Ilerodis  Maj^ui  et  reditus  ex  Ae- 
gypto  (aimo  750  u.  c.  =  4  aute  aer. 
Dion.)  Mallli.  2,19-22. 

S.  Kainilia  sedeni  suain  tigit  in  Naza- 
relli Mallli.  2,23.  lesus  iu  Nazareth  oc- 
cullam  vitani  agit;  duodecim  annos  na- 
ins cum  parentibus  suis  Hierosolyma 
ascendit  ad  pascha  celebranduni  Luc.  2, 
40-52. 

Praeparatio  ad  vitam  publicam. 

Anne  15.  Tiberii  Caesaris  i.  e.  exeunle 
anno  778  u.  c.  S.  loannes  Baptista  poe- 
nitentiam  praedicare  et  F.hristuni  niox 
venturum  annuntiare  coopitLuc.  3,1-18; 
Marc.  1,2-8;  Matth.  3,1-12. 

lesus  baptizalur  Luc.  3,21.  22;  Marc. 
1,9-11;  Matth.  3,13-17. 

lesus  in  deserto  ieiunat  et  a  diabolo 
tontatur  Luc.  4,1-13;  Marc.  1,12.  13; 
ALatth.  4,1-11. 

ludaei  legationem  ad  loannem  Bapti- 
stam  miltunt  lo.  1,19-28. 

Vita  publica  usque  ad  primum 
pascha. 

lesus  a  S.  loanne  Baptista  demonstra- 
lur  Agnus  Dei,  primos  discipnlos  vocat, 
in  Galilaeani  rovertitur  lo.  1,29-51. 

lesus  in  Cana  Galilaeae  prinuun  nii- 
raculum  facit  lo.  2,1-11. 

Descendit  Capharnauni  ibiipie  paucis 
diebus  manet  lo.  2,12. 

A  primo  paschate  usque  ad  se- 
cundum. 

lesus  lerosolyina  ascendit  ad  pascha 
lo.  2,13. 

Ncgotialores  e  lemplo  ciicit  lo.  2, 
14-25. 

Nicodenuim  nocle  ad  se  vcnienlem 
docol  lo.  3,1-21. 

ilicrosolyinis  egressus  in  ludaca  per 
disci|»ulos  baplizat;  (jua  de  re  conque- 
l'onlibus  loaniiis  ilaptislae  discipulis  illo 


ilcruin  de  Christo  testinioniinn  rcddil. 
loannes  B.  ab  Herodc  (Anlijja)  in  vincula 
coniicitur,  lesus  relicla  ludaea  in  Gali- 
laeani proliciscitur  lo.  3,22-30;  4,1-3; 
Luc.  3,19.  20;  4,14;  Marc.  1,14;  Matth. 
4,12. 

ïransiens  per  Sainai'iam  convertit  nui- 
licreni,  praedicit  discipulis  divilcni  se- 
geteni  intcr  ethnicos,  in  (ialilaca  secun- 
duni  niiraculuni  i)atrat  sanans  lilium 
rcguli  capharnauniitac  lo.  4,4-34. 

Incipit  uiiiiisterium  galilaicum  Luc.  4, 
14.  15;  Marc.  1,14.  15.  Docct  in  syna- 
goga  nazarethana  Luc.  4,16-30. 

Eligit  sibi  Capharnauni  domiciUum 
Luc.  4,31.  32;  Marc.  1,21;  Matth.  4, 
13-17. 

Simoncni  et  Andreani,  lacobuni  et 
loannem  ad  continuam  suain  sequelani 
vocat  Marc.  1,16-20;  Matth.  4,18-22. 

Sabbato  in  synagoga  Capliarnaum  eii- 
cit  spirilum  imniunduni  Luc.  4,33-37; 
Marc.  1,21-28.  Eodem  die  socrum  Si- 
monis  Pétri  sanat  Luc.  4,38.  39;  Marc. 
1,29-31;  Matth.  8,14.  15.  Vespcre  eius- 
dem  diei  multos  intirmos  curât  Luc.  4, 
40.  41;  Marc.  1,32-34;  Matth.  8,16.  17. 

Postero  die  totam  Galilaeani  pera- 
grare  incipit  docens  et  signa  faciens  Luc. 
4,42-44;  Marc.  1,35-39;  Matth.  4,23.  24. 

De  navi  Sinionis  turbas  docet  Luc.  5, 
1-3.  Discipuli  post  miraculosam  in  hicu 
Gonesareth  piscationem  lesum  constan- 
ler  sequuntur  Luc.  5,4-11. 

Sanat  Icprosuni  quendam  Luc.  5,12- 
16;  Marc.  1,40-45;  Matth.  8,2-4. 

Capharnauni  reversus  sanat  paralyti- 
cuni  per  tcctum  deniissuni  Luc.  5,17-26; 
Marc.  2,1-12;  Matth.  9,1-8. 

Vocat  Malthaeuni  (Levi  Alphaei)  et  in 
cius  donio  convivio  interest  Luc.  5,27- 
39;  Marc.  2,13-22;  Matth.  9,9-13. 

A  secundo  paschate  usque  ad 
tertium. 

lesus  Hierosolyma  ascendit  ad  pascha, 
sabbato  liebdomadis  feslivae  sanat  ae- 
grotum  ad  probaticam  ])iscinani  iacen- 
teni,  se  Filium  Dci  prolitelur,  provocal 
ad  lestimonia  S.  bvinnis  Baplistae,  mi- 
raculoruui  suorum,  Palris  sui  lo.  5, 
1-47. 

Reversus  in  (ialilacani  discipnlos  sab- 
bato s|)icas  vcllenles  conlra  Pharisacos 


fil 


lESUS   CHRISTUS. 


lESUS    CHRISTUS. 


728 


défendit    Luc.    6,1-5;    Marc.    2,23-28; 
Matth.  12,1-8. 

Curât  manum  aridam  sabbato,  quo 
miraculo  odiuni  Pharisaeorum  et  Horo- 
dianoruni  auget,  quare  comitantibus  tur- 
bis  ad  mare  Tiberiadis  secedit  Luc.  6, 
6-11;  Marc.  3,1-12;  Matth.  12,9-21  et 
cf.  4,25. 

Eligit  duodecini  apostolos  Luc.  6,12- 
16;  Marc.  3,13-19;  Matth.  10,2-4. 

Sermonem  in  planitie  montana  ad 
apostolos  et  ad  turbas  habet  Luc.  6,17- 
49;  Matth.  5,1-7,29. 

Capharnaum  reversus  servum  centu- 
rionis  sanat  Luc.  7,1-10;  Matth.  8,1. 
0-13. 

Civitatem  Naim  ingrediens  iuvenem 
mortuum  excitât  Luc.  7,11-17. 

Quibus  de  rébus  loannes  Baptista  in 
carcere  certior  factus  legationem  ad 
Christum  mittit  Luc.  7,18-23;  Matth. 
11,2-6. 

lesus  loannis  Baptistae  laudes  prae- 
dicat,  eius  testimonium  respuentes 
vitupérât  Luc.  7,24-33;  Matth.  11,7-19. 

Mulieri  peccatrici  in  domo  Simonis 
Pharisaei  peccata  remittit  Luc.  7,36-50. 

Galilaeam  peragrans  cum  discipulis  et 
ministrantibus  miilieribus  proponit  pa- 
rabolas  de  seminante,  de  semine  germi- 
nante,  de  zizaniis,  de  grano  sinapis,  de 
fermente,  de  thesauro  abscondito,  de 
pretiosa  margarita,  de  sagena  missa  in 
mare  aliasque  multas  Luc.  8,1-18;  Marc. 
4,1-34;  Matth.  13,1-52. 

Cum  turbas  doceret,  veniunt  mater  et 
fratres  eius  quaerentes  loqui  ei  Luc.  8, 
19-21;  Marc.  3,31-33;  Matth.  12,46-30. 

Trausfretans  lesus  procellam  sedat 
Luc.  8,22-23;  Marc.  4,33-40;  Matth. 
8,18.  23-27. 

In  regione  Gerasenorum  duos  homi- 
nes  a  daemonibus  libérât  Luc.  8,26-39; 
Marc.  3,1-20;  Matth.  8,28-34. 

Capharnaum  reversus  discipulos  loan- 
nis Baptistae  de  ieiunio  interrogantes 
edocet,  a  lairo  vocatus  mulierem  hae- 
morrhoissam  sanat  et  tiHam  lairi  a 
mortuis  excitât,  duobus  caecis  visum 
reslituit,  daemoniacum  mutum  sanat 
Luc.  8,40-36;  Marc.  5,21-43;  Matth.  9,1. 
14-34. 

lesus  iterum  venit  in  patriam  suam 
.Marc.  6,1-6;  Matth.  13,53-38. 


Peragrat  castella  Galilaeac  Marc.  6,6; 
Matth.  9,33-38. 

Apostolos  ad  praedicandum  mittit 
Luc.  9,1-6;  Marc.  6,7-13;  Matth.  10,1. 
5-14. 

Herodes  Antipas,  qui  paulo  ante  occi- 
derat  loannem  Baptistam,  audiens  de 
miraculis  Christi  timet,  ne  loannes  a 
mortuis  rosurrexerit  Luc.  7,7-9  ;  Marc. 
6,14-29;  Matth.  14,1-12. 

Apostoli  a  prima  missione  redeunt, 
lesus  cum  eis  transfretavit  Bethsaidam 
lo.  6,1  ;  Luc.  9,10;  Marc.  6,30-32;  Matth. 
14,13. 

lesus  magnam  turbam,  quae  eum 
trans  lacum  Genesareth  secuta  erat, 
quinque  panibus  saturât,  discipulos  na- 
vim  conscendere  iubet,  parte  noctis  in 
orationc  peracta  supra  mare  ambulans 
ad  eos  venit  et  cum  eis  Capharnaum 
redit  lo.  6,2-21;  Luc.  9,11-17;  Marc.  6, 
32-33;  .Matth.  14,13-34. 

Turbis  ipsum  secutis  sequenti  die  in 
synagoga  capharnaumitana  sermonem 
habet  de  pane  vitae  et  panem  euchari- 
sticum  promittit  lo.  6,22-72. 

A  tertio  paschate  usque  ad  sce- 
nopegiam. 

lesus  in  Galilaea  manens  et  terram 
Genesareth  perambulans  multos  sanat 
lo.  7,1;  Marc.  6,54-56;  Matth.  14,35.  36. 

Pharisaeos  hierosolymitanos ,  qui  di- 
scipulos lesu  ob  non  observatas  traditio- 
nes  vituperarunt,  increpat  et  discipulos 
de  iisdem  edocet  Marc.  7,1-23;  Matth. 
15,1-20. 

In  Phoeniciam  profectus  sanat  liliam 
daemoniacam  mulieris  syrophoenissae 
Marc.  7,24-30;  Matth.  15,21-28. 

Inde  in  Decapolim  iuxta  lacum  Tibe- 
riadis regressus  sanat  sui^do-mutum 
Marc.  7,31-37. 

Prope  lacum  Genesareth,  postquam 
multos  aegrotos  sanavit,  altéra  vice 
panes  multiplicat  Marc.  8,1-9;  Matth. 
13,29-38. 

Inde  navi  in  fines  Magedan  prope 
Dalmanutham  abiens  Pharisaeis  signum 
petentibus  signum  lonae  datum  iri  prae- 
nuntiat  et  discipulos  monet,  ut  sibi  a 
Pharisaeis  et  Sadducaeis  caveant  Marc. 
8,10-21;  Matth.  15,39;  16,1-12. 


■2î) 


IKSUS    CliRISTUS. 


lESUS    CliRISTUS. 


(IJO 


nellisaidaiii  appulsus  cacco  visiiiii 
rosliliiit  Marc.  S,22-2(). 

Exiiule  Cat'saroani  IMiilippi  veniens 
l'elro  Clirislum  JJoi  Kiliuiii  proHleiUi 
liriiuatiiiii  Ecdesiae  pruiiiiltil,  passionom 
siiaiii  prima  vice  pracilicil,  uccessitateni 
al)iR'j;alioniïi  inculcal  Luc.  'J,IH-27;  Marc. 
«,27-3'J;  Mallli.  JO, 13-28;  10, 3H.  39. 

Post  sex  dios  lesus  in  monte  transli- 
j^nralur  Iaic.  9.28-30;  .Marc.  9,2-12: 
Matlh.  17,1-13. 

Ue  monte  iloscenden.s  sanat  pueiann 
daeinoniacum  et  passionem  suani  iterum 
pracdicit  Lue.  9,37-45;  Marc.  9,13-31; 
.Maltli.  17,14-22. 

r.apliarnaum  reversus  solvit  didra- 
chma  Matlh.  17,23-26. 

Discipulos,  qui  in  \ia  inter  se  conten- 
deiant.  ([uis  eorum  esset  maior,  domi 
corripit  et  loannis  zclotypiam  reprimit, 
monet  vitandum  scandai um  Luc.  9,46- 
50;  Marc.  9,32-49;  iMaltli.  18,1-14. 

A  scenopegia  tertii  anni  usque 
ad  encaenia. 

lesus  cum  cognatis  ad  lestum  sceno- 
pegiae  Hierosolyma  ascendere  récusai, 
sed  mox  relicta  Galilaea  in  ludaeam 
proficiscitur,  a  Samaritanis  hospitio  non 
excipiturlo.  7,2-10;  Luc.  9,51-56;  Marc. 
10,1;  Malth.  19.1. 

Exponil  conditiones  suae  sequelae 
quibusdam  ipsum  sequi  volenlibus  Luc. 
9,57-62;  Mattli.  8.19-22. 

Eligit  sepluaginla  duos  discipulos,  qui 
ipsi  viam  parent,  obstinatis  civitatibus 
comminatur,  reversis  discipulis  Patrem 
gloriticat  Luc.  10,1-24;  Matth.  10.15. 
16.  40-42;  11,20-30. 

Legisperitum  tentantem  docet  manda- 
tum  magnum  dilectionis  oique  parabo- 
lam  boni  Samaritani  proponit  Luc.  10, 
25-37. 

Bethaniae  a  Martha  et  Maria  hospitio 
excipilur  Lue.  10,38-42. 

Medianle  festo  lesus  in  templum  as- 
cendit  et  pulilice  docet  lo.  7,11-36; 
ultimo  die  i'esto  scenopegiae  se  populo 
manifestât  lo.  7,37-53. 

Postero  die  mulierem  adulteram  absol- 
vit  lo.  8,1-11, 

Post  lestum  scenopegiae  in  templo 
ihvinam  suam  ori;;inein  ilignitalemque 
prolitelur  lo.  s.  12-59;  caecum  a  nalivi- 


tate  sabbalo  sanat  io.  9,1-41;  vcrurn 
pastorem  se  esse  déclarât  lo.  10,1-21. 

lesus  discipidos  suos  orarc  docet  Luc. 
11,1-13;  Mail  h.  6,9-13;  7,7-11. 

Eieclo  daeiiionio  muto  coni'utat  Plia- 
risaeos  calumuiantes  et  signum  postu- 
hmtes  Luc.  11,14-36;  Matlh.    12,22-45. 

invitatiis  a  Pharisaco  vitupérai  iiypo- 
crisin  Pharisaeorum  et  scribarum  Luc. 
11,37-54. 

ludacam  peiagraiis  varia  praecepta 
monilaque  discipulis  tradit  Luc.  12,1-53  ; 
Matth.  10,26-33;  6,25-34;  6,19-21;  24, 
't3-51  ;  10,34-36;  turbas  exhorlatur  ut 
poenilentiam  agant  Luc.  12,54-59;  13, 
1-9. 

Sabbato  in  synagoga  sanat  mulierem 
incurvatam  Luc.  13,10-17. 

Parabolis  de  grano  sinapis  et  fermenlo 
illustrât  naturam  regni  Oei  Luc.  13,18- 
21;  Marc".  4,30-32;  Matth.  13,31-33. 

Revertitur  Hierosolyma  Luc.  13,22. 

Ab  encaeniis  usque  ad  hebdo- 
madem  passionis. 

Temporc  encaeniorum  in  templo 
aperte  Filium  Dei  se  dicit  lo.  10,22-39. 

Secedens  in  Peraeam  lo.  10,40-42 
Israelitas  reiiciendos,  gentes  vocandas 
esse  praedicit  et  Pharisaeis  perlidis 
suam  quidem  mortem,  at  simul  urbis 
lerusalem  eversionem  praedicit  Luc. 
13,23-35. 

Sabbato  sanat  hydropicum  in  domo 
cuiusdam  principis  Pharisaeoi'um,  invi- 
tâtes docet  huniilitatem,  iisdem  parabo- 
lam  coenae  magnae  proponit  Luc.  14, 
1-24. 

Discedens  docet  eos.  qui  ipsum  se- 
quuntur,  omnia  esse  relinquenda,  pro- 
ponit parabolas  de  aediticaturo  turrim 
et  de  rege  bellum  paraturo  Luc.  14,25- 
35;  murmurantil>us  Pharisaeis  de  pec- 
catoribus  bene  receptis  proponit  para- 
bolas de  ove  perdita,  de  drachma 
amissa,  de  fîlio  prodige  Luc.  15.1-32. 

Discipulis  proponit  parabolam  de  vil- 
lico  iniusto,  Pharisaeis  illudentibus  pa- 
rabolam de  paupere  Lazare  et  divite  in 
geliennam  eieclo  Luc.  16,1-31. 

Docet  discipulos  quomodo  scandala 
vilaiula  et  proxiunis  corrigendus  iis- 
dt'inqiie  tradit  potestateui  solvendi  et 
lii;andi  Luc.  17,1-4;  Matth.  18,15-22. 


I 


731 


lESUS   CHRISTUS. 


lESUS    CHRISTUS. 


732 


Qaomodû  aliis  iynoscendum  sit,  osten- 
dil  parabola  de  rege  cuni  servis  suis 
rationem  ineuiite  iMattli.  18,23-35. 

Apostolos  docet  fidei  efficaciam  eisque 
parabolam  servi  arantis  proponit  Luc. 
17,5-10. 

Relicla  Peraea  Iiidaeam  petit,  Laza- 
nini  a  mortuis  excitât,  in  oppidum 
Kphrem  se  recipit  lo.  11,1-54. 

Inde  per  Saniariam,  Galilaeam  (et  Pe- 
raeam)  longo  circuitu  proficiscitur  Hiero- 
solynia  Luc.  17,11;  in  itinerc  sanat  de- 
cem  leprosos,  ex  quibus  unus  Saniari- 
tanus  Luc.  17,12-19;  docet  inopinatum 
fore  adventuni  regni  Dei  Luc.  17,20- 
37;  commendat  orationem  perseveran- 
tem  paraboia  de  indice  iniusto,  oratio- 
nem liumilem  parabola  de  pharisaco  et 
publicano  Luc.  18,1-14. 

Trans  lordanem  in  fines  ludaeae  ve- 
nions docet  indissolubilitatem  matri- 
monii  et  commendat  virginitatem  Marc. 
10,1-12;  Matth.  19,1-12;  5,31.  32;  be- 
nedicit  infantibus  sibi  oblatis  Luc.  18, 
15-17;  Marc.  10,13-16;  Matth.  19,13-15; 
iuveni  diviti  paupertatem  commendat 
Luc.  18,18-23;  Marc.  10,17-22;  Matth. 
19,16-22;  exponit  pericula  divitiarum, 
bona  volunlariae  paupertatis  Luc.  18, 
24-30;  Marc.  10,23-31;  Matth.  19,23-30; 
proponit  parabolam  operariorum  in  vi- 
nea  laborantium  Matth.  20,1-lG. 

Tertia  vice  praedicit  passionem  pro- 
xime  futuram  Luc.  18,31-34;  Marc.  10, 
32-34;  Matth.  20,17-19;  respondet  peti- 
tioni  matris  fdiorum  Zebedaei  Marc.  10, 
33-45;  Matth.  20,20-28. 

Urbem  lericho  ingrediens  sanat  cae- 
cum Luc.  18,35-43;  Zachaeum  publica- 
num  invisit  et  parabolam  de  domino 
servis  suis  decem  mnas  distribuente  nar- 
rât Liic.  19,1-28;  egrediens  e  lericho 
duos  caecos  sanat  Marc.  10,46-52;  Matth. 
20,29-34. 

Hebdomas  passionis. 

Sexto  die  ante  pascha  (i.  e.  i'eria  sexta) 
lesus  Bethaniam  venit  et  (sabbato)  in 
domo  Simonls  leprosi  inter  coenam  a 
Maria  ungitur  lo.  11,55.  56;  12,1-11; 
Marc.  14,3-9;  Matth.  26,6-13. 

Bethania  profectus  lesus  die  Dominica 
sollemni  pouipa  urbem  et  templum  in- 
greditur,    miracula   patrat,    sacerdotes 


iratos  increpat,  Bethaniam  revertilur 
lo.  12,12-19;  Luc.  19,29-44;  Marc.  11,1- 
11;  Matth.  21,1-11.  14-17. 

Mane  (feria  secunda)  ad  templum  re- 
vertens  in  via  maledicit  (icui  sterili,  in 
templo  vendentes  et  ementeS  eiicit  ibi- 
que  docet,  vespere  e  civitate  egreditur 
(revertitur  Bethaniam)  Luc.  19,45-48; 
Marc.  11,12-19;  Matth.  12,18.  19.  12.  13. 

Revertens  (feria  tertia)  ad  templum 
discipulos  efficaciam  fidei  docet  a  ficu 
arefacta  Marc.  11,20-26;  Matth.  21,19- 
22.  Templum  ingressus  et  interrogatus, 
qua  potestate  (heri)  egerit,  respondet 
aha  interrogatione  de  missione  loan- 
nis  Baptistae  ac  narrât  parabolas  de 
hlio  obediente  et  inobediente ,  de  vini- 
toribus  filium  domini  sui  occidentibus, 
de  coena  nuptiali  Luc.  20,1-19;  Maix. 
11,27-30;  12,1-12;  Matth.  21,23-46;  22, 
1-14.  Confundit  Pharisaeos  et  Hero- 
dianos  interrogantes  liceatne  Caesari 
tributum  solvere,  Sadducaeos  de  re- 
surrectione  interrogantes ,  respondet 
scribae  tentanti  eum  de  primo  mandato 
legis,  opponit  quaestionem  de  Messia 
Davidis  filio  et  Domino,  Pharisaeos  et 
scribas  carpit,  laudat  munus  a  paupere 
vidua  oblatum  Luc.  20,20-47;  21,1-4; 
Marc.  12,13-44;  Matth.  22,15-46;  23,1- 
39.  Gentilibus  eum  videre  cupientibus 
clarificatur  voce  de  caelo  delapsa  et 
mortem  suam  brevi  futuram  praedicit 
lo.  12,20-36.  ludaeis  incredulis  lo.  12, 
37-50  relictis  egressus  e  civitate  praedi- 
cit eversionem  urbis  et  tiuem  miindi, 
proponit  parabolas  de  decem  virginibus 
et  de  talentis,  praenuntiat  sententiam 
iudicis  aeterni  Luc.  21,5-36;  Marc.  13,1- 
37;  Matth.  24,1-51;  25,1-46.  Eadem  die 
principes  sacerdotum  et  magistratus 
consilium  inierunt,  ut  lesiim  dolo  tene- 
rent  et  ludas  eum  ipsis  paciscitur  Luc. 
22,1-6  ;  Marc.  14,1.  2.  10.  11  ;  Matth.  26, 
1-3.  14-16.  lesus  vero  abiit  et  abscondit 
se  ab  eis  lo.  12,36. 

Mane  (feria  quinta)  lesus  mittit  Pe- 
trum  et  loannem,  ut  coenam  paschalem 
praeparent  Luc.  22,7-13;  Marc.  14,12- 
16;  Matth.  26,15-29.  Vespere  eum  disci- 
pulis  coenae  accumbit  lo.  13,1-38;  14,1- 
31;  Luc.  22,14-18.  21-34;  Marc.  14,17- 
21;  Matth.  26,20-25.  Post  discessum 
ludae    finita   coena   lesus  instituit   SS. 


(33 


lESUS   CIIIUSTUS. 


lETEHA. 


734 


Euchaiisliain  Luc  22,10.  20;  Mair.  14,  1 
22-25;  Mallh.  20,26-29,  adinngit  lon- 
giorom  exliorlalioncm  cl  sublimem  illam 
orationom  pi'o  discipulis  (nniiibiistiu^i 
lidciihus  lo.  TJ, 1-17,20.  Exil  ciim  disci- 
jndis  ad  hoiiiiin  (lellisoinani,  oial  in 
agonia ,  osculo  ludae  prodiUir,  caplus 
ducilur  ad  Amiani  et  ('.aiphain,  negatur 
a  Petro,  a  salellilihiis  illiiditur  lo.  18,1- 
27;  Luc.  22,3:1-05;  Marc.  14,20-5 1.  05- 
72;  Malth.  20,30-58.  07-75. 

Mane  i^l'eria  sexla)  lesus  a  Caiplia  et 
synedrio  condeinnatur  Luc.  22,00-71  ; 
Marc.  14,55-04;  iMatth.  20,59-60.  Addu- 
citur  ad  Pilatiim  lo.  18,28;  Luc.  23,1; 
Marc.  15,1;  .Mallli.  27,1.  2.  ludas  despe- 
rat  Mallh.  27,3-10.  lesus  coram  Pilalo 
accusalur  lo.  18,29-38;  Luc.  23,2.  3; 
Marc.  15,2-5;  Mallh.  27,11-14;  ad  Hcro- 
dem  iniltilnr  Luc.  23,4-12;  revorsus  ad 
PihiUuu  lîarabbac  poslponilur  lo.  18,39. 
40;  Luc.  23,13-23;  Marc.  15,6-15;  Malth. 
27,15-26;  flagellaUu',  spinis  coronalur, 
luinulluanlibus  ludacis  crucifigendus 
tradilur  lo.  19,1-10;  Luc.  23,24.  25; 
Marc.  15,10-19;  Mallh.  27,20-30.  Educi- 
tur  in  montem  Calvariae  cl  médius  in- 
Icr  duos  latrones  crucifigilur  Lilulo  cruci 
intixo  lo.  19,10-22;  Luc.  23,20-33.  38; 
Marc.  15,20-23.  25-28;  Mallh.  27,31-34. 
37.  38.  In  criice  blasphematur,  septem 
verba  proloquilur,  exspiral  lo.  19,23- 
30;  Luc.  23,34-37.  39-40;  Marc.  15,24. 
29-37;  Mallh.  27,35.  39-50.  Fiunl  signa, 
lalronuni  crura  frangunlur,  Icsu  Chrisli 
latus  lancea  aperilur,  corpus  sepelilur 
lo.  19,31-42;  Luc.  23,45.  47-56;  Marc. 
15,38-47;  Malth.  27,51-01. 

Sabbalo  inchoato  pharisaci  sepulcrum 
Chrisli  obsignanl  et  miUlibus  cuslo- 
diunt  Mallh.  27,02-00.  Mulicres,  quae 
paraveranl  aroniata  (anlc  inchoalum 
sabbatum),  sabbalo  siiuerunt  secundum 
mandalum  Luc.  23,56.  Posl  solis  occa- 
suni  Maria  Magdalcne  aliaeque  mulieres 
eniunl  aroniata  Marc.  10,1. 

lesu  Christi  resurrectio  et  as- 
censio. 

Die  Doniinica  valde  dilucnlo  exeunt 
mulicres  ad  sepulciuni  lo.  20,1;  Luc. 
24,1;  Marc.  10,1;  Malth.  28,1.  Inleritn 
lei-rac  motus  l'aclus  est  cl  angélus  revol- 
yil  lapidoni  a  monumenlo  Malth.  28,2- 


4.  Maria  Magdalenc  vidcus  hi|)ideni  rc- 
voluluin  et  sepulcrum  vacuuni  properal 
ad  Pelrum  et  loanncni  lo.  20,2.  Midie- 
res  ab  angclis  docenlur  faclam  resui- 
reclionem,  rcgressae  ol»  limorcm  silcnt 
per  aUquod  tempus,  postca  rel'erunl  di- 
scipulis,  (|ui  mm  creihuit,  Luc.  24,2-11; 
Marc.  10,3-8;  Maltii.  2S,5-8.  Inlerea  Pe- 
Irus  et  loannes  a  Maria  Magdalcne  ac- 
cersili  accurrunl  et  rem  invciiiunt,  sicul 
mulieres  dixerant  lo.  20,3-10;  Luc. 
2i,12.  Rcvertenlibus  illis  Maria  Magda- 
lcne remanet  et  lesus  ei  apparel  lo.  20, 
11-18;  Marc.  16,9-H  ;  reliquis  quoque 
mulieribus  sese  ostendit  in  via  Malth. 
28,9-10.  Cusl.odibus  pccunia  datur,  ni 
mcntianlur  Matlh.  28,11-15.  Apparel  le- 
sus duobus  discipulis  in  Emmaus  eunti- 
bus  Luc.  24,13-34;  xMarc.  10,12.  13;  Pe- 
tro soli  Luc.  24,35;  vespcre  congregalis 
discipulis  excepte  Thoma  lo.  20,19-25; 
Luc  24,30-43;  die  Dominica  sequente 
congregalis  discipulis  cum  ïhoma  lo. 
20,20-29. 

In  Galilaeam  profeclis  apparel  in 
monte  et  conferl  missioncm  in  univer- 
sam  lerram  Matlh.  28,16-20;  Pelro, 
loanni  et  lacobo  filiis  Zebedaei,  Thomae 
Didymo,  Nathanaeli  et  duobus  aliis  ap- 
parel ad  lacum  Genesarelh  et  Petro  pri- 
matum  conferl  lo.  21,1-24.  Eliam  visus 
est  plus  quam  quingcntis  fratribus  si- 
mul,  dcinde  lacobo  minori  1  Cor.  15,0. 
7.  Reversis  Hicrosolyma  promitlil  doua 
SpiritnsSancti  Marc.  10,14-18;  commen- 
dal  ut  Hierosolymis  maneanl  usque  ad 
adventum  Spirilus  Sancti  Luc.  24,44-49; 
Acl.  1,4.  5.  Educit  discipulos  in  monlem 
Oliveti  iisque  benedicens  ascendit  in 
caelum  Luc.  24,50.  51;  Marc  10,19; 
Acl.  1,3.  0-12. 

Discipuli  lerosolymis  se  praeparanl 
ad  adventum  Spirilus  Sancli  Luc.  24,52. 
53;  Matthias  aposlolus  eligilur  Acl.  1,13- 
26.  Accepte  Spirilu  Sancto  Acl.  2,1  ss. 
profecti  praedicavcruut  ubique  Marc 
10,20. 

Multa  alia  l'ecit  lesus,  (piae  scripta 
non  sunt  lo.  20,30;  21,25. 

lETA  V.  IOTA. 

lETEBA     (r\2']2\     'IsTîôa)  ,     palria 

Messalcmclh  uxoris  Manasse  et  matris 
Amiin  regum  luda  (,4  Ucg.  21,19).  A|uul 


col.  66^-713  .  22 


» 


roi    Bb*-?!.'!    2Z 


JERUSALEM  ANTIQUA 

ModuluM  I:86oa 


sjturu^  pnmtu  DatiiUa  et  Saf^nwnî^ 

^^^ 


P.  I.KTHIELLElTX.Edihjr .  Pa, 


tnip  DitfTvjuty^Bu^ 


735 


lETEBA, 


lETREB. 


736 


Flavium  losepluim  (Ant.  X.  3,2)  'laÇaSaxT] 
éd.  Niese;  capud  S.  Hieronymum  :  iirbs 
antiqua  ludaeae  (Onora.  éd.  Lag.  i34,30,\ 
Btess,  Bibel-Atlas  éd.  3  s.  v.  suggerit 
Yetma  7  km  a  Seilûn  (Silo)  aquilonem 
versus.  Non  est  confundeada  cum  lete- 
batha  statione  Israelitarum ,  ut  vult 
Guthe  (Bibehvb.  p.  336).  Cf.  J.  Doller, 
Geogr.  u.  ethnogr.  Studien  mm  III.  u. 
IV.  B.  d.  Kônige  1904  p.  324. 

lETEBATHA     (nn3TD%      'ET£6ao<it), 

statio  Israelitarum  inter  Gadgad  et 
Hebrona  (Num.  33,33.  34),  in  terra  aqua- 
rum  atque  torrentium  (Deut.  10,7).  Ex 
enumeratione  quaeri  débet  septemtrio- 
uem  versus  ab  Asiongaber.  Situs  igno- 
ratur;  descriptio  illa  Deut.  10,7  :  «  in 
terra  fluviorum  aquarum  »  pluribus 
convenit  locis  in  occidentali  parte  Wâdi 
'Araba,  ubicunque  aliae  valles  latérales 
cum  Wâdi,  'Araba  iunguntur.  Apud  Re- 
landum  (Palaestina  p.  533)  lwTa6r]  re- 
censetur  sedes  episcopalis  una  cum 
Elusa,  Gaza,  Petra. 

lETH  V.  lAHATH  1. 

lETHELA  (nSr\  StXaGdE,  Onom.  éd. 

Lag.  'Is8Xav),  urbs  tribus  Dan  (les. 
19,42).  Portasse  Beit  Tûl  prope  Yâlô 
(Aialon)  Jérusalem  versus  {Survey  of 
West.  Pal.  Mem.  III.  43).  Alii  (Km  bel, 
Keil)  nomen  antiquum  conservari  pula- 
runt  in  Wâdi  'Atalla  occidentem  versus 
a  Yâlâ. 
lETHER  (■|n\    'IsôÉp).   1.  Primoge- 

nitus  filius  Gedeonis  (lud.  8,20);  post- 
quam  Gedeon  Madianitas  devicit  et 
urbcs  transiordanicas  Soccoth  et  Pha- 
nuel  ob  iniuriam  sibi  illatam  punivit, 
lether  a  pâtre  suo  iussus  est  gladio 
percutere  Zebee  et  Salmana  captivos 
reges  Madianitarum;  sed  exhortationi 
patris  obsecundare  non  ausus  est  prae 
timoré,  quia  adhuc  puer  erat  i.  e.  ado- 
lescens  non  omnino  impar,  qui  reges 
illos  ad  maiorem  ipsorum  ignominiam 
sua  manu  occideret  simulquc  gladium 
stringere  disceret  in  hostes  Israël  sibique 
partem  laudis  in  Victoria  vindicaret.  Ge- 
deone  mortuo  occisus  est  ab  Abimelech 
una  cum  fratribus  suis  in  Ephra  (v. 
ABIMELECH  2). 

2.  Maritus  Abigail  sororis   David  et 


pater  Amasa  ducis  militaris  (3  Reg.  2,5. 
32);  idem  2  Reg.  17,25  hebr.,  chald., 
syr.  dicitur  Israelita,  in  Vulgata  letra  de 
lezrabeli,  apud  LXX  ô  'leÇparjXftr];  quae 
tamen  lectio  non  est  sufflcientis  aucto- 
ritatis,  cum  aliqui  codices  Ismaelitam 
scribant.  Genuina  lectio  haberi  videtur 
1  Par.  2,17  Ismaelita  (hebr.  Vulg.  LXX 
'Io9bp  ô  'lŒixariXfTrii;)  ;  id  enim  reapse 
notatu  dignum  erat  alienigenam  uxo- 
rem  duxisse  cognationis  David  (F.  de 
Uiimmelauer  ad  2  Reg.  17,25).  Vide  ABI- 
GAIL 2. 

3.  Filius  lada  ex  posteris  Hesron, 
moiiuus  absque  liberis  (1  Par.  2,32), 
quam  obreni  successio  genealogica  in  fa- 
niiliam  lonathan  fratris  minoris  transit. 

4.  Filius  Ezra  ex  posteris  luda  M  Par. 
4,17;  de  hoc  textu  vide  s.  v.  BETHIA). 

5.  Princeps  cognationis  aserilicae  for- 
titudine  praeclarae  (1  Par.  7,38;  Az^o)■, 
idem  1  Par.  7,37  vocalur  lethran  (pn\ 

'hOpi,  apud  Swete  B  Qtpi,  A  'léOsp). 

6.  lether   (^1n^    "ini;    'IsQsp,    'leôap, 

rsOop),  urbs  tribus  luda,  ad  primam  seu 
uieridianam  provinciam  montis  luda  per- 
tinens(Ios.  15,48),  sacerdotibus  concessa 
(los.  21,14;  1  Par.  6, 58  [42]);  recensetur 
inter  urbes,  ad  quas  David  post  cladem 
Amalecitarum  redux  in  Siceleg  dona  de 
praeda  misit  (1  Reg.  30,27).  Tempore 
Eusebii  et  S.  Hieronymi  erat  villa  per- 
grandis  lethira  a  Christianis  habitata  20 
mil.  pass.  ab  Eleutheropoli  in  interiore 
Daroma  iuxta  Malatham  (Onom.  ed  Lag. 
266,42;  133,3  et  etiam  s.  v.  Ether  255, 
78;  119,27).  Agnoscitur  hodie  Khlrbet 
'Attir  fere  inter  Hebron  et  Bersabee; 
sed  notandum  est  distantiam  ab  Eleu- 
theropoli in  Onom.  indicatam  esse  iusto 
minorem  et  4  mil.  pass.  augendam  (Gué- 
l'in). 

Sunt  qui  putent  de  lether  oriundos 
esse  heroas  davidicos  Ira  et  Gareb  ;  sed 
V.  lETHRAEUS.  Alius  quidam  Ira  sacer- 
dos  David  2  Reg.  20,26  vocatur  lairites 
seu  de  familia  lair,  Peshitta  :  de  lathir; 
verum  lectio  Syri  aliundc  positive  con- 
firmari  nequit  et  Ira  sacerdos  gratuite 
idem  supponitur  cum  Ii^a  heroe;  d.Di'i- 
ver  ad  h.  1. 

Cf.  Robinson,  Palaestina  U.  422  Gnérin, 
Judée   III.   197-199;  Survey  of  West.  Pal. 


LEXICON    BIBLICUM.  —  T.    II.    —    24 


737 


I  ET  LIER. 


lEZABEL. 


738 


Mein.  III.  'lOi.  i08;  D.  Zanecchia,  La  Pales- 
tine d'aujourd'luii    18yi)    II.   p.    256;    />»///, 
Alt.  Pal.   IS'.iG  p.  ItJi. 
lETHETH  ,nni,  "UOep)  ciiumeratur 

terliiis  inter  undeciin  ducos  Edoinila- 
ruin.  *|iii  Horraeis  exslirpalis  tolain  ro- 
{^ioiiom  Edoni  occupaveranl  (Gen.  36,40; 
1  Par.  i,oli.  Elyinon  a  (Jese^jw  (Thesaur. 
p.  644  secundiim  Simonis)  explicatur 
mni  i.  t^  clavus,  paxillus  tentorii,  nie- 

taphoricc  princeps,  ex  quo  omnis  civi- 
tatis  cura  quasi  pendct.  Vcstigiuni  tribus 
[clhetli  luicusque  non  ropcrluni  est. 

lETHMA    :nan%   'EOsfj-d)   Aloabites, 

héros  in  exercitu  Davidis  (1  Par.  11,46). 

lETHNAM    (]Jn%     'Aaopitovafv     quo 

nomine  Asor  et  lellmam  in  unum  con- 
l'unduntur),  urbs  in  mcridiana  plaga 
tribus  luda  (los.  13,23).  Est  ignota. 

lETHRAAM ,         lETHRAHAM 

(D3?"ljn\   'IsOspaâij.,   'hOpaa[jL),  ultimus  in- 

ler  sex  filios  David  Hcbrone  natos  (2  Reg. 
3,3;  1  Par.  3,3);  eius  mater  erat  Egla. 

lETHRAEUS,    lellireus,    lellirites 
(nniin).  Hoc  nomen  referlur  ad  aliquam 

cognationem  tribus  luda  a  Sobal  pâtre 
(domino)  Cariathiarim  descendentcm 
(1  Par.  2,33;  LXX  AÎÔaXfjx).  Ad  eandem 
cognationem  pertinent  Ira  et  Gareb  duo 
lieroes  davidici  (2  Reg.  23,38  LXX  ô 
'Eôtparoç,  ô  EOsvatoçet  1  Par.  11,40  LXX 
ô  'hbpQ,  quos  aliqui  de  lether  urbe 
môntis  luda  oriundos  esse  supponunt  ; 
sed  de  nexu  inter  urbem  letlier  et  co- 
gnationem lethraeorum  nihil  innolescit. 
Neque  Ira  lairites  (Syrus  :  de  latliir) 
(]uid(iuam  cum  lothraeis  commune  lia- 
b.'l  ;  vide  s.  v.  lETHER  0. 

lETHRAI  (nnNi,  "IsQpsO,  Icvila  de 

stirpe  Gersom  (1  Par.  6,21  [6]). 

lETHRAM  scribitur  in  VulgataGen. 
36,26  pro  lelhran  1. 

lETHRAN   (]"!n'').    1.  Filius    terlius 

Dison    niii   Seir    Horraei    (Gen.   36,26; 
I  Par.  1,41  ;  LXX  reOpdJ|jL,  'hOpdtv). 
2.  letiiran  (\   l»ar.  7,37)  v.  lETIlER  3. 

lETHREUS,    lETHRITES   v.   lE- 
THIUEUS. 


lETHRO  n"!n\  "Io06p),  sacerdos  Ma- 

dian,  palcr  iiobab  et  Scpliorae  uxoris 
Moysis  (Ex.  3,1;  4,18;  18,1.  3.  6.  9.  12). 
Idem  Ex.  2,18;  Num.  10,29  appcllatur 
Raguel  (SnIVI,  l^ayour^X).  Videlui'  lethro 

esse  nomen  dignitatis.  Sunt  qui  pulcnt 
Raguel  essepatrcni  letliro  ot  aviun  Iiobab 
et  Sephorae;  immo  nonnulli  volunt 
letliro  eundem  esse  atque  Hobab;  sed 
v.  s.  V.  HOBAH. 

lETHSON    legitur  in   Vulgata    los. 
2t,36     niendose    pro    Cademoth    (vide 

s.  V.). 

lETHUR  v.  ITLRAEA. 

lETRA  V.   lETHER  2. 

lETUR  v.  ITURAEA. 

lEZABAD   (-STii,     'ItoaÇa6<46,  A   'Iw- 

Ça6âo),Beniaminita,  quiDavidi  inSicelcg 
se  adiunxit,  Gaderothites  d  Par.  12,4). 
Idem  nomen  lielir.  gerunt,  qui  in  Vul- 
gata scribuntur  lozabad. 

IEZABEL  (Sirx,    "hÇâeEX).  1.  Filia 

Etlîbaal,  régis  Sidoniorum,  quam  uxo- 
rem  duxit  Acliab  rex  Israël  (vide  s.  v. 
ACHAB  1  )  3  Reg.  1 6,31 . Haec  regemjjotis- 
sinuun  impellebat  et  incitabal  ad  cultum 
idololatricum  in  Israël  fovendum  et  ad 
varia  crimina  committenda.  Et  quanta 
licentia  lezabel  grassata  sit  rege  conni- 
vente  vel  saltem  permittente,  elucet  sa- 
lis ex  eo  quod  impune  prophetas  lahwc 
interfecit;  ex    caede   communi   Abdias 
s  ervavit  centum  eosque  abscondit  quin- 
quagenos  et  quinquagenos  in  speluncis 
et  pavil  (3  Reg.  18,4.  13).  Duni  itaque 
lezabel  adeo  fureret  in  prophetas  lahwe 
eorumque   discipulos,  cullum    Baal    et 
.\slarthes  quam  maxime  promovit  ;  alebat 
enim.  lezabel  suis  sumptibus  prophetas 
Baal  quadringenlos  quinquaginla  et  pro- 
phetas Asiarthes  quadringentos  (v.  19). 
Cum  Elias  projjheta  iudicium  divininn  in 
hosidololatras  exercui>sel(cl'.  Deut.  13,3 
ss.;  3  Reg.  18,40),  lezabel  per  deos  iura- 
vit  postero  die  occisum  iri  Eliam;  veruni 
Elias  abiit  in  Bersabee,  inde  in  desortum 
et  ad  monlemHoreb(3Reg.  19,2-0).  .Mu- 
lieris  impudentia  et  perversilas  eiusquo 
in  Achab   regem  dominatio  ilhislratur, 
cum  Achab  aogrc  l'errel  (luod  Nabolh 


739 


lEZABEL. 


lEZONIAS. 


740 


I 


noilet  ipsi  cedere  vineam.  Nam  irridet 
Achab  regem  eo  quod  noinit  vi  eripere 
vineam  :  grandis  aucloritatis  es  et  bene 
régis  regnum  Israël  (3  Reg.  21,7);  dein 
iubet  eum  esse  bono  animo  :  ego  dabo 
tibi  vineam  Naboth.  Id  quod  insigni  cri- 
mine  perfecit.  Scripsit  enim  litteras  no- 
mine  Achab  et  signavit  eas  annulo  eius 
et  iussit  seniores  civitatis  Naboth  i.  c. 
urbis  lezrahel  (hodie  Zer'ïn)  subornare 
falsos  testes  qui  testarentar  contra  Na- 
both :  maledixitDeo  et  régi;  tum  <(  edu- 
cite  eum  et  lapidate  sicque  moriatur  » 
(v.  8-10).  Quantopere  perversitate  mu- 
lieris  corrupti  sint  mores  optimatum 
apparet  quia  scelestam  iussionem  sine 
mora  exsecuti  sunt  :  miseruntque  ad 
lezabel  dicentes  :  lapidatus  est  Naboth 
et  mortuus  est.  Neque  Achab  rex  crimini 
obstitit,  verum  descendit  in  vineam,  ut 
eius  caperet  possessionem.  Elias  autem 
mittitur  a  Domino  ad  regem ,  ut  ipsi 
poenam  annuntiet,  et  de  lezabel  quoque 
locutus  est  Dominus  :  canes  comedent 
lezabel  in  agro  lezrahel  (v.  H-23).  Sen- 
tentiam  banc  in  lezabel  latam  exsecutus 
est  lehu,  filius  losaphat  fdii  Namsi.  Oc- 
ciso  enim  lorara  rege,  tîlio  Achab,  in- 
gressus  est  lezrahel  urbem.  lezabel  au- 
tem depinxit  oculos  stibio  et  ornavit 
caput  suum  et  respexit  per  fenestrani, 
eum  lehu  ad  palatium  régis  appropin- 
quaret.  At  lehu  iussit  eam  praecipitari 
deorsum,  «  aspersusque  est  sanguine 
paries  et  equorum  ungulae  conculcave- 
runt  eam  «  (4  Reg.  9,33).  Et  convivio 
celebrato  misit  lehu  servos  dicens  :  ite 
et  videte  maledictam  illam  et  sepelite 
eam,  quia  tilia  régis  est.  At  canes  cada- 
ver  eius  iam  devoraverant,  ita  ut  solum 
invenirent  servi  calvariam  eius  et  pedes 
et  summas  m  anus.  Agnovit  lehu  comple- 
tum  esse  sermonem  Domini  factum  pei- 
Eliam  de  lezabel  (v.  34-37). 

Cur  lezabel  se  ornaverit,  eum  lehu 
appropinquarct,  aliqui  explicant  ex  eo 
quod  voluerit  arte  meretricia  capere 
lehu;  at  merito  advertit  Estius  obstare 
quod  sequitur;  excipit  enim  lehu  eum 
exprobratione  eum  vocans  Zambri  eius- 
que  qui  dominum  suum  occidit-sortem 
ei  in  memoriam  revocans  et  quasi  ean- 
dcm  ei  minilans  (v.  31).  Quare  dicendum 
erit    eam    depinxisse    faciem    seseque 


ornasse  ex  superbia  et  procaci  quadam 
animositate  ut  quia  videret  sibi  esse  mo- 
riendum  dignitatem  regiam  et  cultum 
usque  ad  mortem  tueretur  (ita  iam 
Estius,  SancHus,  Tirinus  aliique).  Eam 
potissimum  fuisse  in  culpa,  ut  Achab 
evaderet  adeo  impius,  sacer  auctoi^ 
aperte  déclarât  :  igitur  non  fuit  alter 
talis  sicut  Achab  qui  venumdatus  est  ut 
faceret  malum  in  conspectu  Domini; 
concitavit  enim  eum  lezabel  uxor  eius 
(3  Reg.  21,25). 

2.  Quia  lezabel  cuUu  Baal  et  Astar- 
thes  quem  adeo  promovit  Israelitas  se- 
duxit  et  ad  impuritates  cultui  illi  con- 
nexas  induxit,  nomen  ipsius  transfertur 
Apoc.  2,20  ad  mulierem  quandam  ïhya- 
tirae  degentem  quae  se  dicebat  prophe- 
ten  et  quae  sua  doctrina  seducebat  ser- 
vos Dei  ad  fornicationem  et  esum  idolo 
thytorum.  Cum  adeo  explicite  dicatur 
Trjv  yuvatxa,  ri  Xéyouaa  etc.  non  videtui' 
probabile  intellegendam  esse  personifi- 
cationem  quandam  synagogae  vel  hae- 
reseos  Nicolaitarum,  sed  polius  sensu 
proprio  aliquam  mulierem  perversam, 
illius  erroris  fautricem. 

lEZATHA  (N*n~i1,  Za6ou9aro?),  deci- 

mus  inter  lilios  Aman,  quos  ludaei  occi- 
deruntCEsth.  9,9). 

lEZER,  lEZERITES.  1.  Vide  s.  v. 
ABIEZER  1. 

2.  Saniaoth  princeps  quintus  ex  duo- 
decim  illis  davidicispraefectisduodecim 
turmarum  1  Par.  27,8  vocatur  lezerites 

(nn^in,  0  'iepaaÉ)i.  e.  tni^n  cf.  27,11. 13 

seu  de  slirpe  Zara  filii  luda  patriarchae. 

3.  lezer  urbs  v.  lAZER. 

lEZlA   (nni,  'AÇetd),  unus  de   fihis 

Pharos,  qui  uxores  alienigenas  dimit- 
tere  ab  Esdra   iussi  sunt  (Esdr.  10,25). 

lEZLIA  (."INiSti,  'l£ÇX(aç,  B  Zapstd,  A 

'EÇXiâ),  unus  de  fiUis  Eiphaal,  princeps 
cognationis  beniaminiticae(l  Par.  8,18). 

lEZONIAS     (in^iJ]N\  n;j7Ni,    con- 

tractum  in^JTi  1er.  40,8,  iT»:"")  1er.  42,1; 

'lEÇov{aç,    "EÇov(aç,     'lEyovfaçet    1er.  42,1 

'AÇap(a;). 

1.  Filius  Maachali  seu  iVIaachathitac 
i.  c.  viri  ex  Maacha  oriundi,  unus  ex 


741 


lEZONIAS. 


lEZRAEL,    lEZRAIlEL. 


742 


priucipibus  CMM'cUus,  (|iii  post  cxpu^na- 
tiûiiein  lornsaleiii  ad  tiotloliam  roli([iiiis 
Israël  praoposiliiiii  in  Masplia  Beniaiiiin 
se  conluleniul  (4  Ueg.  25,23;  1er.  40,8); 
idem  liaud  diibie  i)artcs  cgit  in  i)i'aeda 
al)  Isniahel,  pertido  occisoi'e  Godoliae, 
recuperanda  (1er.  41,11).  l'oslca  inler 
pnncii)es  bcllaloriun,  qui  leremiam  ro- 
gabanl,  ul  Doniinuia  consulerel  de  iti- 
nerc  aegyptiaco  inslituendo,  nominaliii' 
lezonias  (LXX  'AÇap(aç)  lilius  Osiae  (1er. 
42,1)  et  inter  principes,  (lui  responso 
acceplo  leremiam  mcndacii  arguunt  et 
contra  Dei  mandaliun  tugam  in  Aegy- 
pluni  esse  suscipiendain  populo  persua- 
dent, impriniis  eminet  Azarias  filius 
Osaiae  (1er.  43,2).  Sine  dubio  idem  prin- 
ceps  intellegitur  42,1  et  43,2.  Unde  ali- 
qui  auctores  his  duobus  locis  legunt  : 
Azarias  filius  Omioe  et  hune  Azariam 
utique  a  lezonia  distinguunt.  Alii  vero 
V.  g.  Keil  iisdem  duobus  locis  legunt 
lezonias  filius  Osaiae,  ([ui  idem  sit  ac 
lezonias  filius  Maachathitae. 

2.  Rechabila,  filius  leremiae  filii  Hab- 
saniae  cl  praecipuus  inter  Rechabitas 
tempore  leremiae  prophetae  (1er.  3o,3). 

3.  Filius  Saphan,  dux  septuaginta  se- 
niorum  Israël,  quos  Ezechiel  in  imagine 
symbolica  cernebat  idololatriae  aegy- 
ptiacae  operam  dare  (Ez.  8,11);  septua- 
ginta seniores  totum  populum  reprae- 
sentant;  de  lezonia  nihil  notum  est  ne- 
que  dici  polesl,  cuiusnam  Saphan  filius 
f  ueri  l . 

4.  Filius  Azur,  princeps  populi,  con- 
tra quem  Ezechiel  vaticinari  iubetur  (Ez. 
11,1);  erat  igilur  praecipuus  fautor  et 
suasor  eorum  consiliorum,  quae  in  con- 
textu  improbantur  scil.  cacdium  iniusta- 
rum  et  idololatriae;  eiusdem  socius  in 
consiliis  improbis  promovendis  erat 
Pheltias  filius  Banaiac. 

lEZRA  (m"n],  'EÇipâ,  A  'IsÇpîa?),  sa- 

cerdos  ex  posteris  Emmcr,  unus  ex 
màioribus  Maasai  seu  Amassai  (1  Par.  9, 
12).  Idem  scribitur  Neh.  11,13  Aliazi. 

IEZRAEL,     IEZRAHEL    (^S71T\ 

Swifi  ;  'kÇpaéX,  'le^pai^X  et  saepe  aliter) 

nomen  proprium  virorum  et  locoruVn. 

l.lczrahel  de  stii'pe  Etam  ingeuealo- 
gia  luda  1  Par.  4,3;  ibidem  rccenseiilui- 


eius  fratres  lesema,  ledcbos  corumque 
soror  Asalelpliuni;  vide  ETAM  3. 

2.  lezi'aiiel  filius  Osée  prophetae  et 
(lonier  liliae  Debclaim  (Os.  1,4);  ei  hoc 
nomen  a  lezrahel  urbe  Issacliar  deri- 
vandum  impositum  est  ipso  Domino 
iubenlc  :  c  quoniam  adhuc  modicum  et 
visitabo  sanguinem  lezrahpl  super  do- 
mum  lehu  ».  Sanguis  lezrahel  caedem 
rcl'ert  iniustissimam  Nabofh  lezraheli- 
lae  ab  Achab  et  Iczabel  illatam  et  simi- 
les  caedes  a  regibus  domus  lehu  ])erpe- 
tratas  indicat.  Nomen  nativa  sua  signifi- 
catione  Deum  commémorât  seminantem, 
res  etevenlus  praeparanlem,  dirigentem 
et  addita  rerum  in  lezrahel  gestaruni 
notione  scelera  damnât,  ultionem  indi- 
cat {Knabenbaucr  ad  h.  1.). 

3.  lezrael  montis  luda,  in  tertia  pro- 
vincia  montis  luda  (les.  15,36);  eadem 
erat  patria  Achinoam  lezrahelitidis, 
uxoris  David  (1  Reg.  25,43  et  v.  ACHI- 
NOAM). 

4.  lezrael  (los.  19,18),  alias  lezrahel 
seu  nomine  recentiore  Esdrelon  (ludith 
4,5;  7,3;  'EaôpriXtiiJ., 'EaopriXwv  3,9;  4,6; 
7,3),  urbs  tribus  Issachar  (los.  19,18), 
haud  facili  negotio  Chananaeis,  qui  cur- 
ribus  ferreis  multum  valebant,  ab  Israe- 
lilis  erepta  ,Ios.  17,16).  Celebrior  fada 
est,  cum  Achab  eam  eligeret  sedem  re- 
giam  pro  se  ac  dorao  sua  (3  Reg.  18,43 
s.;  21,1  ss.;  4  Reg.  8,29;  9,10  ss.)  praeter 
Samariam,  quae  ex  tempore  Amri  fuerat 
sedes  regum  Israël.  Prope  vel  probabi- 
lius  intra  lezrahel  ab  Achab  exstructum 
erat  templum  Baal  cum  idolo  Astarthes 
(3  Reg.  16,33);  verum  domus  eburnea 
ab  eodem  aedificata  (3  Reg.  22,39)  pro- 
l)abilius  Samariae  quaeronda  est  (cf. 
Am.  3,13).  Ex  narrationibus  de  vinea 
Nabofh  lezrahelitae  (3  Reg.  21,1  ss.),  de 
morte  Achab  (22,31-38),  de  morte  loram 
et  Iezal)el  (4  Reg.  9,10  ss.;  cf.  2  Par.  22, 
7.  8)  aliqua  colligunlur  pro  descriptionc 
urbis  lezrahel.  Ad  orientem  urbis  sita 
erat  vinea  Naboth  lezralielifae  ab  Achab 
in  bortuui  olerum  mulata;  ibidem  lehu 
ab  orienfc  scil.  a  Rauioth  (lalaad  urf>i 
appropinquans  obviam  babuit  Oclioziaiu 
regem  luda  et  loram  regem  Israël  atque 
liunc  allerum  sagifla  Iransfossum  in 
agro  Nabofli  proiiciendum  curavif.  Hic 
agerseu  boilus  palatio  Achab  et  Iczabel 


743 


lEZRAEL,    lEZRAlIEL. 


lEZRAEL,    lEZRAnEL. 


744 


i 


vicinus  erat.  Palatium  muro  urbeni  cin- 
genti  contiguum  erat,  siquidem  lezabel 
per  fenestram  palatii  respexit  lehii  per 
portam  orientalem  vix  ingressuni  et 
deorsum  praecipitata  ungulis  equoriim 
ingredieiitium  conciilcata  est.  In  eadem 
urbis  parte  erat  turris  lezrahel  seu  spé- 
cula, ex  qiia  prospectus  lordanem  versus 
latepatebat;  eandem  ipsi  palatio  fuisse 
coniunctam  supponit  Flavius  losephus 
(Ant.  IX.  6,4)  narrans  lezabel  ex  ipsa 
turri  fuisse  praecipitatam.  Praeterea 
Guérin,  Samarie  I.  315.  316  défendit 
currum  sanguine  Achab  tinctum  lotuni 
esse  non  in  piscina  Samariae,  ut  3  Reg. 
22,38  legitur,  sedin  fonte  Izara,  ut  Fla- 
vius losepbus  (Ant.  VIII.  15,6)  refert,  seu 
fonte  lezrahel,  ita  ut  canes  sanguinem 
Achab  prope  lezrahel  lingerent,  ubi 
etiam  sanguinem  Naboth  linxerant; 
verum  notare  oportet  poenani  Achab 
régis  Reg.  21,19 intimatam  non  plénum 
efîectum  habuisse,  sed  propter  régis 
spontaneam  demissionem  ab  ipso  Deo 
dilatam  fuisse  in  dies  loram  filii  Achab 
(3  Reg.  21,29)  et  horrendum  in  moduni 
completam  esse,  cum  lehu  in  lezrahel 
capitaseptuaginta  filiorum  domus  Achab 
iuxta  introitum  portae  duobus  acervis 
collocaret  omnesque  notos  et  optimales 
illius  domus  deleret  (4  Reg.  10,6-11).  De- 
leta  domo  Achab  gloria  urbis  lezrahel 
mox  decrescebat.  Etiam  reges  de  stirp"^. 
lehu  caedes  et  iustorum  oppressiones 
commiserunt,  unde  Oseepropheta  mina- 
tur  instare  interitum  regiae  domus  lehu 
et  regni  israelitici  dissolutionemadhibito 
nomine  lezrahel  (Os.  1,4.  5  et  vide  su- 
pra n.  2),  simul  tamen  instaurationem 
promittit  eamque  illustrât  eodem  nomine 
lezrahel  usurpato  tamquam  augurio  sa- 
lutis  (Os.  1,11;  2,22).  —  Praeterea  lez- 
rahel commemoratur  1  Reg.  29,11;  3 
Reg.  4.12. 

Apud  Eusebium  et  S.  Hieronymum 
(Onom.  éd.  Lag.  267,52;  133,I4)descri- 
bitur  ut  pergrandis  vicus  in  campo 
maximo  inter  Scythopolim  et  Legionem  ; 
Eusebius  1.  c.  vicunivocat  "EiopariXà  et  a 
'hÇpaéX  distinguit,  S.  Hieronymus  autem 
eundem  locum  vertens  distinctionem  ab 
Eusebio  inductam  expunxit.  In  Itinera- 
rio  Burdigalensi  appellatur  civitas  Stra- 
dela  10  mil.  pass.  a  Maximianopoli,  12 


mil.  pass.  a  Scythopoli  distans.  Medio 
aevo  vulgari  appellatione  dicebatur  Par- 
vum  Gerinum  (Gulielmus  Tyr.  22,26). 
Hodie  vicus  ler'm  in  descensu  occiden- 
tali  montis  Gelboc  situs  et  amplissimum 
prospectum  praebens  occidentem  versas 
super  planitiem  lezrahel  et  orientem 
versus  per  campum  Bethsan  usque  in 
terram  Galaad. 

Cf.  Robinson,  Pal.  III.  391  ss.;  Guérin, 
Samarie  I.  311  ss.;  Survey  of  West.  Pal. 
Mem.  II.  88.  131;  Thomson,  The  land  and 
the  book  II.  177-191;  G.  A.  Smith,  Hist. 
Geogr.  of  the  Holy  Land  1894  p.  356.  381; 
Zanecchia,  La  Palestine  d'aujourd'hui  1899 
II.  609  s.;/.  Fahrngruber,  Nach  Jérusalem 
II.  163;  Liévin  de  Hamme,  Terre  Sainte 
éd.  4  III.  78  s.;  Baedeker-Benzinger,  Pal. 
u.  Syr.  éd.  5  p.  270;  F.  Bithl,  Alt.  Pal. 
1896  p.  204-5;  Kampffmeijer  m  Zeitschr.  d. 
D.  Pal. -Ver.  XVL  1893  p.  42;  J.  Daller, 
Geogr.  u.  ethnogr.  Studicn  zum  III.  u.  IV. 
B.  d.  Kônige  1904  p.  66-7. 

5.  Planities  lezrahel  in  Vet.  Test,  va- 
riis  nominibus  commemoratur  :  vallis 
Iezrael(Ios.  17,16  hebr.  ;  lud.  6,33),  val- 
lis  lezrahel  (Os.  1,5),  etiam  lezrahel  sine 
addito  (2  Reg.  2,9),  campus  Mageddo 
(2  Par.  35,22;  Zach.  12,11),  campus  ma- 
gnus  Esdrelon  (ludith  1,8),  campus  ma- 
gnus  iuxta  Dothain  (ludith  4,5,  graece 
4,6),  campus  magnus  scil.  Galilaeae 
(1  Mach.  12,49);  apud  Flavium  lose- 
phum  10  [iéya  TCcôfov,  camp  US  magnus 
(Ant.  XII.  8,0 ;  Bell.  iud.  III.  3,1  etc.); 
apud  Eusebium  et  S.  Hieronymum 
grandis  campus  Legionis  seu  Ledjdjûn 
(Onom.  éd.  Lag.  246,54;  128,18)  et  maxi- 
mus  campus  alibi  passim;  hodie  voca- 
tur  Merdj  Ibn  'Amir  i.  e.  planities  filii 
Amir. 

Circumscribitur  inter  septemtrionem 
et  orientem  montanis  Galilaeae,  inter 
meridiem  et  occidentem  collibus  monti 
Ephraim  praeiacentibus;  ab  oriente 
planitiem  tangunt  montes  Gelboe  et  Her- 
mon  minor,  ab  occidente  Carmelus  in- 
ferior.  Orientem  versus  iungitur  per 
Nahr  Djâlûd  cum  campo  Bethsan  et  de- 
pressione  lordanis,  occidentem  versus 
per  Cisonem  torrentem  angustiis  mon- 
tium  compressum  cum  planifie  mari- 
tima  Ptolemaidis  seu  Accho.  Irrigatur 
tempore  hiemali  multis  rivulis,  qui  in 


ICZHAEL,    lEZRAllEL. 


IGNIS. 


746 


(lisoaem  lonniU'in  contluimt,  ciiius  Ibn- 
tes  praocipui  vol  iii  monte  ïliabor  vel 
piope  Bjenln  (Eiiitaiiiiirn)  et  Ledjdjân 
(LogioïKMii,  Maycddo)  osse  putanliif.  Do 
fonte  celchi'i  pi-opo  [ezraliol,  qui  agiio- 
scitui-  'Ain  Djnliui  2o  miniitis  ad  orion- 
loin  urlii^  Zcv"ni  vel  ab  aliis  'Ain  Malte 
iirhi  paulo  propinquior,  vide  dicta  s.  v. 
AIMIEC  4  et  IIAUAD.  —  Urbes  praeci- 
piiai^  in  ascensu  coliiiun  planiliem  cin- 
^vntiuin  sitae  erant  :  lecnam  son  lacha- 
nan  Canneli,  Mageddo,  Thanach,  En- 
yanniin,  lezraliel,  Suneni,  Naim,  Endor, 
Daberelh,  Ceseletlithabor,  Hai-oselhgen- 
liiim,  Gaba  nrbs  equitum  (v.  GABAA.  13). 
Memorabilis  est  haeo  planities  tuin 
duabiis  victoriis,  quas  reportarunt  Ba- 
rac  de  Sisara  diicc  labin  régis  Asor  apud 
lorrenlem  Cison  (lud.  4  et  5)  et  Gedeon 
de  Madianitis  prope  lezraliel  (Iiid.  7, 
1  ss.),  tum  etiam  diiabus  cladibus  scil. 
Saulis  ad  montem  Gelboe  a  Pliilisthaeis 
caesi  (1  lleg.  31,1  ss.)  et  losiae  régis  apud 
.Mageddo  a  Pharaone  Necliao  devicti  ac 
lethaliter  vulnerati  (4  Reg.  23,29;  2  Par. 
35,22).  Aliqui  interprètes  etiain  cum 
campo  Esdrelon  coniponunt  viclorias  ab 
Achab  de  Benadad  II.  et  a  loas  de  Ben- 
adad  III.  reportatas;  sed  vide  APHEC  5. 
De  l'uga  Ochoziae  régis  luda  per  infe- 
riorem  partem  planitiei  Esdrelon  vide 
s.  V,  GAVER.  Holofernes  Bethuliam  op- 
pugnaturus  castra  sua  usqué  ad  Chel- 
mon  [Yamân),  qui  locus  est  contra  Es- 
drelon (ludith  7,3),  extendebat.  In 
campo  Esdrelon  Tryphon  dux  Syrorum 
aciem  inslruxit  contra  2000  sociorum 
lonathae  Machabaei  captivi,  sed  a  proe- 
lio  committendo  destitit  (1  Mach.  12,49), 
Ibidem  fréquentes  pugnae  erant  in  belle 
iudaico  et  ad  radiées  montis  Tliabor 
ludaei  a  Placido  duce  equitum  Romano- 
rum  devicti  sunt  {Ftav.  los.  Bell.  iud. 
IV.  1,8).  Accedunt  proelia  inter  Sara- 
cenos  et  équités  christianos  medii  aevi 
ibidem  commissa  et  Victoria  a  Napo- 
leone  I.  de  Turcis  reportala  prope  mon- 
tem Thabor  anno  1709. 

lEZRAHELI   (2    \\<:'^.   17,25)  v.  lE- 
TIIER  2. 

lEZHAIA   (n^nni,  LXX  OMiill.),   la- 
vila,  praefeclus  cantoriim  in  dedicatione 


mui'i  lerusalom  leinpore  Nehemiac  (Ncb. 

12,  41  [42]). 

IGAAL  (Snjii,  r«(4X),  fllius  Nathan  de 

Soba,  héros  in  exercitu  Davidis  (2  IXc^. 
23,30).  Idem  appellalur  1  Par.  11,38 
loel  cSnI",  'IwriX)  f rater  (LXX  uîo's)  Na- 
than. De  texlu  emendando  cf.  F.  de 
Hitmmelauer  ad  2  Reg.  23,30. 

IGAL   (Sxfi,    'lXaa,A     IfiX),  lilius 

loseph  de  tribu  Issachar,  unus  ex  duo- 
decim  exploratoribus  (Num.  13,8[7]). 

IGNIS.  Inter  ea  quae  teste  Sapiente 
necessaria  sunt  ad  liominis  vitam  se- 
cundo loco  recensetur  ignis  (Eccli.  39, 
31);  inservit  enim  ad  cibos  parandos, 
ad  carnes  panesque  coquendos  (cf.  Ex. 
12,8)  et  ad  frigus  depellendum,  uti  v.  g. 
loakim  rex  in  domo  hiemali  in  arula 
ignem  habebat  (1er.  30,23)  et  servi  et 
ministri  stabant  ad  prunas,  quia  frigus 
erat  (loan.  18,18).  Die  sabbali  aulem 
ignem  accendere  (ad  cibos  coquendos) 
prohibitum  erat  (Ex.  35,3)  ;  quae  coquen- 
da  erant,  ante  sabbatum  praeparare 
oportebat  eo  scil.  modo,'  sicul  iam  in 
deserto  Moyses  praeceperat  (Ex.  16,23). 
Ignem  caute  esse  adliibendum,  iam  pri- 
sca  lege  monentur  :  si  egressus  ignis 
invenerit  spinas  et  comprehenderit 
acervos  frugum  sive  stantes  segetes  in 
agris,  reddet  damnum  qui  ignem  suc- 
cenderit  (Ex.  22,6).  Ad  usum  sacrum 
requirebatur  ignis  conlinuo  ardens  in 
altari  holocaustorum  :  ignis  in  altari 
semper  ardebit  quem  nutriet  sacerdos 
subiiciens  ligna  mane  per  singulos  dies  ; 
ignis  est  iste  perpeluus  qui  nunquam 
deliciet  in  altari  ^Lev.  6,12.  13).  Inde 
dicitur  :  Domini  ignis  est  in  Sion  et  ca- 
minus  cius  in  lerusalem  (Is.  31,9). 
Ignem  hune  sacrum  de  altari  occulte 
esse  absconditum  in  valle,  quando  sa- 
cerdotes  abducti  sunl  in  Babyloniam, 
narratur  in  epistula  hidaeorum(2  Mach. 
1,19).  Cum  cullus  sacrilicalis  instaurare- 
lur,  ignem  adhibueiainl  non  aliunde  ac- 
ceplum,  sed  noviler  e\  lapidibus  olici- 
luin  (,2  Mach.  10,3).  In  crematione  cl 
oblatione  sacri  tliymiamalis  minime  li- 
cuit  ignem  assumere  profanum,  seii  so- 
luin  igntMu  de  altari;  ob  igiuMii  idienuin 
assumptum  Nadab  cl  Abiu,  lilii  Aaron, 


747 


IGNIS. 


IIEABARIM,    lEABARIM. 


7i8 


a  Deo  puniti  svint,  egressusque  ignis  a 
Domino  devoravit  eos  et  mortui  sunt 
coram  Domino  (Lev.  10,2;  Num.  3,4;  26, 
61).  Gentes  quandoque  ignem  ut  dcum 
colebant  (Sap.  13,2);  in  sacris  litteris 
apparot  igiiis  tamquam  indiciiim  maie- 
statis  diviuae.  Ita  Deus  apparaît  Moysi 
in  flamma  ig'nis(Ex.  3,2,  etsimiliter  iam 
sese  manifestavit  Abraham,  Gen.  15,17); 
item  in  igné  descendit  in  montem  Sinai 
(Ex.  19,18  r-  et  species  gloriae  Domini 
erat  quasi  ignis  ardens  super  verticem 
montis  24,17);  de  medio  ignis  loqueba- 
tur  ad  populum  (Deut.  4,12.  lo.  36);  in 
columna  ignis  Deus  populum  suum  per 
noctem  duxit  atque  protexit  (Ex,  13,21. 
22;  14,24).  Etiam  in  tempestate  fulgu- 
rum  ignis  dicitur  a  facie  eius  exarde- 
scere  (Ps.  17,9)  et  igné  de  caelo  misso 
Deus  punit  civitates  scelestas  (Gen. 
19,24),  grando  et  ignis  mista  fereban- 
tur  ad  Aegyptios  puniendos  (Ex.  9,  24)  ; 
ignis  Domini  devoravit  extremam  ca- 
strorum  partem  murmurantium  (Num. 
11,1);  ignis  egressus  a  Domino  interfe- 
cit  rebelles  (Num.  16,35).  Zelus  quoque 
Domini  accenditur  velut  ignis  (Ps.  78,5), 
ut  ignis  est  eius  indignatio  (1er.  4,4;  Ps. 
88,47;  Nah.  1,6),  in  igné  furoris  sui 
sufflabit  in  adversarios  (Ez.  21,31);  ignis 
succensus  est  in  furore  Domini,  et  ipsa 
Domini  verba  sunt  quasi  ignis  (1er.  17, 
4;  23,29).  Immo  Deus  ipse  dicitur  ignis 
consumons  (Deut.  4,24). 

Cum  igui  insit  maxima  vis  ad  de- 
struendum  et  ignis  nunquam  dicat  : 
sufficit  (Prov.  30,16),  ignis  metapho- 
rice  adhibctur  ad  summum  discrimcn 
describendum  (Ps.  65,  12;  Is.  43,2)  et 
surama  supplicia  dicuntur  poena  ignis 
infligi  (Ps.  10,7;  20,10;  139,11;  Is.  26, 
H)  et  Christus  ipse  loquitur  de  igné 
inextinguibili ,  de  igné  gehennae,  de 
igné  aeterno  (Matth.  5,22;  18,8;  25,41; 
Marc.  9,42  etc.).  Quia  vero  igné  metalla 
purgantur  et  sordes  ac  scoriae  removen- 
tur,  etiam  probatio  ignis  quasi  exami- 
nationc  fieri  cxhibetur  (cf.  Ps.  16,3; 
Prov.  17,3)  et  eodem  modo  vis  et  effica- 
cia  virtutis  Dei  declaratur,  ita  baptizare 
in  spiritu  sancto  et  igni  (Matlh.  3,11); 
talem  ignem  purgationis,  separationis, 
destruction!  s  vitiorum  lesus  venit  mit- 
tere  in  terram  (Luc.  12,49).  Nam  lege 


praeceptum  erat  :  omne  quod  potest  tran- 
sire  per  flammam  igné  purgabitur  (Num. 
31,23),  qua  purgatione  vasa  et  utcnsi- 
lia  et  metalla  idololatrarum  in  usum 
populi  electi  consecrabanlur.  Quae  pur- 
gatio  cum  iam  etïici  nequeat  symbolum 
est  summae  atque  inveteratae  impieta- 
tis  (Ez.  24,11  s.).  Quae  purgandi  et  con- 
secrandi  ratio  quoque  exprimitur  in  rilu 
superstitioso ,  quo  per  ignem  transitu 
vel  ipsa  quoque  concrematione  filii  et 
flliae  idolo  Moloch  dedicabantur  (1er. 
7,31;  19,5;  4  Reg.  16,3;  17,17.  31;  21, 
6;  23,10;  2  Par.  28,3  etc.). 

Ob  quandam  cum  vi  ac  virtute  ignis 
similitudinem  legimus  de  dileclione  et 
de  zelo  aemulationis  :  lampades  eius 
lampades  ignis  atque  (lammarum  (Gant. 
8,6),  et  similiter  de  iniquitate  scortatio- 
nis  et  adulterii  :  ignis  est  usque  ad  per- 
dition em  devorans  et  omnia  eradicans 
genimina  (lob  31,12),  et  de  sermone  for- 
nicariae  :  colloquium  illius  quasi  ignis 
exardescit  (Eccli.  9,11)  et  de  mala  cupi- 
ditate  :  anima  calida  quasi  ignis  ardens. 
Item  :  succensa  est  quasi  ignis  impietas 
(Is.  9,18),  cuius  veliementia  ac  longe  la- 
teque  propagatio  incendie  comparatur. 
Tali  inccndio  etiam  lingua  calumniatrix 
confertur  :  in  labiis  impii  ignis  ardescit 
(Prov.  16,27);  lingua  ignis  est  (lac.  3,6). 

Non  quidem  apud  ludaeos,  verum 
apud  alias  gentes  facinorosi  addiceban- 
tur  morti  per  poenam  ignis  (cf.  1er.  29, 
22  :  Sedeciam  et  Achab  frixit  rex  Babylo- 
nis  in  igné)  ;  ita  decrevit  Nabuchodono- 
sor  :  si  quis  non  prostratus  adoraverit, 
eadem  hora  mittetur  in  fornacem  ignis 
ardentis  (Dan.  3,6);  poena  ignis  torque- 
bantur  fidèles  legis  cultores  (2  Mach. 
7,5).  lure  belli  urbes  et  turres  simul 
cum  incolis  vel  bellatoribus  igné  com- 
burebantur  (Deut.  12,3;  lud.  20,38; 
1  Reg.  .30,1;  4  Reg.  8,12;  Neh.  1,3; 
1  Mach.  1,33;  5,5.  28.  35.  65;  6,31;  10, 
84  etc.). 

I.    KNABENBAUER. 
IHELOM,  IHELON  (dS^i,  'Ist^o[ji), 

filius  Esau  ex  Oolibama  genitus  in  terra 
Chanaan(Gen.  36,5.  14.  18;  1  Par.  1,35). 

IIEABARIM,      lEABARIM      ÇiVJ 

□nayn  i.  e.  liim  terrac  transioi^danicae, 


7'i9 


iiKAiiAiUM,   ii::auai;im. 


ILLYinci'M. 


?:io 


lit  tlislingualiir  ali  iiim  seii  lini  Iribus 
liala  los.  15,20),  castrainclalio  Israelila- 
iiim  in  lormiiio  Moab  son  afciiralius  in 
soliliuline,  iiiiae  respicil  iMoab  conlra 
orienlaleni  plagain  (Nuni.  21,11;  33,44. 
4a;  in  v.  43  Qi^V).  LXX  'X/oLXyai  h  tou 

7:épav  21,11  et  FaV  Iv  tw  itÉpav  33,44,  Fa! 
33, 43;  et  explicant  Euscbius  et  S.  Hie- 
ronynuis  :  «  Gai  castra  in  soiitndine  fi- 
liornm  Israël  ;  et  iisquc  liodie  (iaia  urbs 
dicitur  Palaeslinae  iuxta  civitalem  Pe- 
tram  »  (Onom.  éd.  Lag.  241,57;  125,11). 
(Unn  Gaia  Eusebii  et  etiam  cum  Ata  in 
labula  gcoj^îTaphica  Medabae  M.-J.  La- 
i/range  componit  Khirbet  M  t  inter  Kerok 
et  Wâdi  el-Ahsâ  (Revue  bibl.  IX.  1900 
p.  286.  287.  443).  Fueritnc  ibidem  statio 
leabarim,  dubium  est. 

IIM  (Dity  i.  e.  rudera,  ruinae;  Baxiox, 

A  AÙ£{[jl),  urbs  in  extrema  parte  nieri- 
diana  tribus  luda  (los.  15,29).  Est  ignota. 
Eodem  nomine  appellatur  lieabarim  in 
textu  hebraeo  Num.  33,45;  cf.  supra. 

ILAI  {'h'^y,  'HXsî),  héros  in  exercitu 

Davidis  (1  Par.  11,29),  cognominatus 
Ahohites  (vide  s.  v.).  Idem  scribitur 
2  Reg.  23,28  Selmon  (pQ^Ï,  ^EXXtbv, 
A  Zaïdi^). 

ILEX  semel  occurrit  in  prophetia 
Isaiae  44,14,  ubi  cum  cedro,  quercu, 
pino  enumeratur  inter  ligna,  quibus  ar- 
tifex  ad  idola  facienda  utitur.  Vocem 
hebraicam  n7in  LXX    interpi-etes    non 

explicant,  Aquila  et  Theodotion  àyp'.oSi- 
Xavo;  exponunl.  Ex  recentioribiis  Vrsinus 
cum  Kimchio  et  Saadia  pinum  vel  cum 
Tremellio  cupressum  intellegit,  Hiller 
potius  tiliam  esse  censet,  alii  abietem 
velfagum  vel  esculumvel  etiam  Cerato- 
niam  siliquam  (Schegg)  praeferunt.  At 
abies  nomine  berûsh  désignai ur,  esculus, 
fagus,  tilia  inter  arbores  palaestinenses 
non  inveniuntur,  pro  ceratonia,  ou- 
presso,  pino  argumenta  nimis  inlirma 
afTerunlur.  Oiiaro  praeslal  ciiin  S.  Hie- 
ronymo  iiuillisquerecenlioribus  {Celsius, 
Rosenmidler,  CuUrera,  Groser,  al.)  vo- 
cem de  ilice  inlorpretari,  (juae  etiam  ab 
Aquila  et  Theodotione  videtnr  designari, 
et  contextui  satis  convcnit,  cum  lignnni 
durum  statuisquc  idoneum  praebeat  et 


inter  cedrum  ac  qucrcuiii  benc  locum 
inveniat;  etiam  elymon  vocis,  quod  qui- 
busdam  placuit,  a  radicc  ,171  durus  fuit 
buic  arbori  bene  congrueret.  Intelle- 
genda  autem  est  non  Ilcx  illa  aquifo- 
lium,  quam  Linné  nomine  ilicis  appella- 
vit,  sed  ilex  antiquorum  seu  species 
generis  quercus,  ioliis  non  deciduis 
semperque  virentibus.  Quaenam  vero 
ex  variis  luiius  generis  spcoiobus  pa- 
laeslinensibus  in  S.  Scriptura  quercus, 
et  quaenam  ilex  appellelur,  difficile  ([uis 
determinaverit.  V.  ULEI\CUS. 

Eadcm  vero  arbor  etiam  graeco  no- 
mine Tzpî'voç  designatur,  quam  aller  ille 
senior  iniquus  lestem  sceleris  contra 
Susannam  invocavit  (Dan.  13,58);  ubi  in 
Vulgata  nomen  graecum  retinctur. 
V.  PRLNUS. 

Cf.  de  tirza  biblica  /.  //.  Ursinus,  Arb. 
bibl.  122-35;  i»/.  Ilillcr,  Ilierophyt.  L  431-4; 
0.  Celsius,  Hierobot.  II.  269-71;  E.  F.  K, 
RosenmHlle7-,  Handb.  d.  bibl.  Alterth.  IV. 
1,312  s.;  P.  CuUrera,  Flora  bibl.  407  s.; 
H.  B.  Tristram,  Nat.  Hist.  éd.  8,3i8  s.; 
A.  Kinzler,  Bibl.  Naturgesch.  éd.  9,232; 
./.  Sviith,  liible  Plants  129-31  ;  W.  H.  Groser. 
ïhe  Irees  and  plants  mentioned  in  Ihe  Bible 
53  s. 

L.   FÙXCK. 

ILLEL  (■'^'^,1,  "EXXrJX),  pater  Abdon 

iudicis  ex  urbe  Pharatbon  (lud.  12,13; 
hebr.  et  LXX  etiam  12,15). 

ILLYRICUM  ("IXXuf.>'.6v),  regio  ma- 
ritima  ud  litus  orioutale  mains  Adrialici. 
Eam  assignat  Paulus  ut  terminum  ex- 
tremum,  ad  quem  ab  lerusalem  per  cir- 
cuilum  pracdicatio  evangelii  ipsiiK*; 
pervenerit  usque  ail  annum,  quo  epistu- 
lam  Romanis  scripsit  (15,19).  Illyricum 
apud  Romanos  anliquitusabanno  229  a. 
Clir.  regio  vocabatur  inter  Epirum  et 
Dalmatiam,  quae  Macedoniae  provinciae 
est  attributa.Posteavero  lllyiicum  sensu 
elbuographico  et  geographico  amplio- 
rem  tractnm  lerrae  comprehendebal. 
«  lliyrios  Graeci  vocant,  quicunque  su- 
pra .Macedoniam  ac  Tbraciam  a  (Uiaonia 
at(|ue  Tbesprotia  ad  Islrum  usque  tlu- 
men  inrolunt.  lli  regionis  in  longiludi- 
nom  fines.  Latitudo  a  Maredmiia  et  mou- 
lanis  Tliracibus  ad  Pannonios  ol 
AdiialiiiMii  mare  et  l'adices  Alpium  pri>- 


751 


ILLYRICUM. 


IMMUNDITIA,    IMMUNDUS. 


752 


I 


tenditiir  »  {Appian.  lUyr.  1).  Cf.  Tacit. 
Hist.  1,76.  Ab  anno  167  a.  Chr.  Illyri- 
cum  crat  provincia  romana  (cf.  Livius 
4o,26;  AppiaH.  Maccd.  16,1;  Illyr.  9). 
C.  I.  Caesar  lUyricum  Galliamque  adrai- 
nistrabat'  (cf.  Bio  Cass.  38,8;  Sueton. 
Caesar  22;  Caesar,  De  bello  gall.  2,35; 
5,1).  Anno  27  a.  Chr.  Illyricum  provin- 
cia senalui  tradita  est  (cf.  Dio  Cass. 
53,12),  anno  11  a.  Chr.  imperatori  (cf. 
Dio  Cass.  54,34).  Quaecunque  regiones 
orientera  versus  a  mari  Adriatico  a  Ro- 
manis occupabanlur,  ad  Illyricum  acce- 
debant.  Anno  autem  10  p.  Chr.  cum 
Augustus  Pannoniam  subigerct,  provin- 
cias  duas  constituit  Pannoniam  et  Illyri- 
cum, cuius  parsaustralis  erat  Dalmatia; 
sed  post  Augustum  nomen  Dalmatiae 
pro  lUyrico  paulatim  substitutum  est 
(cf.  Plin.  III.  21,139;  25,147;  Strabo  VII. 
0,1  ss.  :  ora  illyrica).  Ptolemaeus,  Geogr. 
II.  16,1  ss.  Illyricum  descripturustitulum 
capiti  16  praefigit  :  lUyrici  sive  Libur- 
niae  et  Dalmatiae  situs;  ad  quem  titu- 
lum  adnotat  C.  Millier  (Ptolem.  Geogra- 
phia,  Parisiis  1883,  Vol.  I.  pars  1, 
p.  302  b)  :  «  Quara  Ptolemaeus  non  sui 
aevi,  sed  antiquiorem  usum  secutus  Illy- 
ridem  provinciara  dicit,  ea  in  ...  titulo 
(n.  1741)  Dolabellae  (14  p.  Chr.)  vocatur 
superior  provincia  Illyricum,  ut  distin- 
guatur  se.  a  Pannonia  tamquani  lUyrici 
provincia  inferiorc.  Ptolemaci  tempore 
Dalmatia  seu  Delmatia  de  populo  regio- 
nis  praecipuo  appellari  solebat  ». 

IMMARCESCIBILIS.  Cura  S.  Pe- 
trus  fidelibus  proraittat  «  immarcescibi- 
lem  gloriae  coronara  »  (-cbv  àtjLapdcvTivov 
TTji;  ooÇy);  aTÉcpavov  1  Petr.  5,4;  cf.  1,4), 
expressio  proprie  desuraitur  a  coronis 
ex  floribus  iramarcescibilibus  factis,  qui 
nomine  florura  immorlalium  {immortel- 
les) appellantur  et  praesertim  ad  gênera 
Gnaphalium,  Helichrysum,  Xeranthemum 
pertinent  in  Europa  praesertim  meri- 
dionali  atque  in  Oriente  diffusa. 

Cf.  Leunis-Frnnli,  Synopsis  éd.  3  II.  2 
p.  702-4.  724;  G.  E.  Post,  Flora  of  Syria 
418-20.  447  s.  —  G.  Ilensloiv  in  Expository 
Times  IX.  1897-98,  381. 

L.   FONCK. 

IMMORTALITAS  animae  v.  s.  v. 
ANIMA,  vol.  I.  col.  265-6. 


IMMUNDITIA,  IMMUNDUS.    Ut 

varia  illa  de  immunditia  quadara  legali 
rite  concipiantur,  haec  consideranda 
sunt  :  mundities  corporalis  symbolum 
quoddam  est  et  quasi  admonitio  mun- 
ditiei  animi  purilatisque  morum;  ita 
Deut.  21,6  in  signum  et  documentum  se 
esse  immunes  a  scelere  iubcntur  senio- 
res  et  iudices  lavare  manus,  et  Isaias 
quoque  monet  1,16  :  lavamini,  mundi 
estote,  auferte  malum  cogitationum 
vestrarum.  Dein  cum  Israelitae  sint  po- 
pulus  Dei  electus  et  qua  talis  sint  sin- 
gulari  quadam  dignitate  praediti,  omnino 
convenit,  ut  huius  dignitatis  quaedam 
relucentia  et  assertio  etiam  in  consue- 
tudine  externa  appareat.  Ita  enim  pro 
hominum  raore  fieri  assolet.  Qui  digni- 
tate quadam  prae  aliis  eminet,  etiam 
veste  elegantiore,  nobiliore  habitu  utitup 
atque  a  ministeriis  abiectioribus  absti- 
net.  Praeceptis  illis  haec  quasi  dignitas 
asseritur;  id  quod  aperte  quoque  affir- 
matur  Deo  dicente  Lev.  11 ,43  s.  :  «  Nolile 
contaminare  animas  vestras  (i.  e.  vos), 
nec  tangatis  quidquam  eorum  (anima- 
lium  immundorum),  ne  immundi  sitis; 
ego  enim  sum  Dominus  Deus  vester; 
sancti  estote  quia  ego  sanctus  sum  ;  ne 
poUuatis  animas  vestras  in  omni  reptili 
quod  movetur  super  terram;  ego  enim 
sum  Dominus  qui  eduxi  vos  de  terra 
Aegypti,  ut  essem  vobisin  Deum;  sancti 
eritis  quia  ego  sanctus  sum  ».  Quibus 
verbis  immunitas  ab  illa  contarainationc 
externa,  legali,  quae  attactu  aniraalium 
immundorum  contrahitur,  aperte  con- 
nectitur  cum  populi  electione  et  cum 
illo  favore  quo  Deus  vult  esse  Deus  eo- 
rum. Eadem  ratione  mandatur,  ut  sordes 
arceantur  a  castris  :  Dominus  enim  Deus 
tuus  ambulat  in  medio  castrorum  et 
sint  castra  tua  sancta  et  nihil  in  eis 
appareat  foeditatis,  ne  derelinquat  te 
(Deut.  23,14).  Quare  haec  quoque  lex 
suo  modo  erat  paedagogus  in  Christum; 
insuper  multis  illis  praeceptis  et  lustra- 
tionibus  necessariis  continuo  admone- 
bantur  se  esse  parvulos  servientes  sub 
démentis  mundi  (Gai.  4,3),  iugo  legis 
subditos. 

Tria  potissimum  gênera  immunditia- 
rura  quibus  quis  lege  redditur  immun- 
dus  distinguuntur. 


uVS 


IMMUNDiriA,    IMMUNDL'S. 


Piiimiiii  ;;oiiiis  spécial  cadavcr  et  ho- 
ininis  el  auiinalis.  (^Hiicuin([ae  enim 
inoilicina  animaliuin  laagil  vel  porlal, 
iniiiiiiuiliis  d'il  iisqiio  ad  vesporam  cl 
lavabil  vesliinoiila  sua.  Eliani  in  ipsas 
res  Iranslcrtiir  iinmmulilia  cv  altaoUi 
iiiorlicinorum  iiuorinulain  animalhim 
(Lev.  11,24-40).  Honiinis  auloni  cailavero 
laclo  vcl  osse  vel  sepulci-o  lacto  eflici- 
lur  quis  iinmiindus  por  ï^eptem  dies;  in- 
siiper  omncs  qui  ingiediunlur  lento- 
rium  (doinumi  in  quo  moi-tuus  iaccl  ef- 
liciuntur  immundi,  cliam  vasa,  quae  ibi 
sunt,  por  seplem  dies.  Ad  quam  im- 
munditiem  auferendam  et  honiines  et 
res  die  tertio  et  seplimo  aqua  lustralio- 
iiis  aspergi  iubentur;  et  homines  se  et 
veslimenta  die  seplimo  lavare  debebanl 
(Xum.  19,11-19;  31,19).  Ab  eiusmodi 
imnuindilia  sibi  cavere  debei)at  sacer- 
dos  excepta  morte  consanguineorum 
[l.e\.  21,1-4;;  pontifex  vero  ne  ad  pa- 
rentes quidem  mortuos  accedere  pote- 
rat  (Lev.  21,11),  sicut  nec  nasiraeus 
(Num.  G. 6.  7;  si  quis  coram  eo  subito 
mortuus  fueril,  polluitur;  cf.  Num.  G,9- 
12).  Immo  qui  a  mortuo  erat  immundus, 
reddebat  immundum  quidquid  teligisset 
elquicumquehorum  quidpiam  teligisset, 
immundus  erat  usque  ad  vesperam 
(i\um.  19,22). 

Alterum  genus  constituitur  iis  quae  e 
genitalibus  profluunt.  lia  etfusione  se- 
minis  el  involuntaria  et  in  coi  tu  mari- 
tali  fada  vir  et  uxor  immundi  fiebant 
usquc  ad  vesperam  et  debebanl  lavare 
corpus  (Lev.  lo, 16-18;  Deut.  23,10.  lli. 
Unde  pariter  immundus  erat  qui  patie- 
batur  fhixum  seminis,  gonorrhoea;  isle 
omnia  quae  teligit  reddidit  immunda; 
qui  eum  teligisset,  immundus  liebal  us- 
que ad  vesperam  et  debebat  se  et  vesti- 
menla  lavare  (Lev.  15,2-12;  de  eius  post 
sanationem  expiatione  vide  F.ev.  15,13- 
15).  Mulier  quae  menstrua  patilur  im- 
munda est  por  seplem  dies;  ((ui  eam 
teligisset  et  quae  ipsa  teligerit  ol  qui 
res  ab  ea  taclas  teligerit,  immundiliem 
conlrahunl  us([uc  ad  vesperam  ;  lolione 
corporis  el  vestium  immundilia  est  au- 
ferenda  fLev.  15,19-23);  si  vero  intor 
coitum  menstrua  inciperenl,  vir  immun- 
dus liebat  seplem  diebus  (Lev.  15,24. 
Mulier  denuun   (|iiac  patilur  sanguinis 


IMMUNDITIA,    IMMUNDUS.         li'tA 

lluxum  seu  baemorrhoissa  paiiler  im- 
munda esl  aliaquo  allaclu  rcddil  im- 
munda (Ltn.  15,25  ss.).  De  immundilie 
puerp(n>ae  ciusciiie  cmundalione  agilur 
Lev.  12,2-8. 

Tertium  genus  consislil  in  lepra,  quae 
inveniri  polerat  in  bomine,  in  domo,  in 
veslimenlis;  vide  s.  v.  LEPUA. 

Oriunlurila(|ue  immumliliaeex  morte, 
ex  profluviis  sexualibus,  ex  lepra.  Cui- 
aulem  haec  tria  homines  reddant  im- 
mundos,  aptae  explicandi  raliones  non 
•désuni.  Hisce  enim  memoria  peccali 
conlinetur.  Mors  hominis  per  peccatum 
inducla  poena  est  peccali;  et  quamvi^ 
in  animalibus  non  sit  mors  ex  peccalo 
orla,  nihilominus  morticina  foeda  quae 
iam  naluralem  incutiunt  horrorem  in  se 
quasi  exbibere  videnlur  parlem  male- 
dictionis  quae  in  rerum  quoque  natu- 
ram  proptcr  hominem  enuntiala  est;  vel 
sallem  omnino  convenil,  ut  populus  Deo 
sacer  ab  iis  recédât;  cf.  Deut.  14,21  : 
quidquid  morticinum  esl,  ne  vescamini 
ex  eo,  quia  tu  populus  sanctus  Domini 
Dei  lui  es.  —  Primum  quod  peccalo 
commisso  parentes  experti  sunt,  erat 
pudor  et  erubescentia;  insuper  ut  poena 
peccati  proponitur  :  in  dolore  paries 
(Gcn.  3,16^;  unde  alterum  genus  appo- 
site  esse  slatutum  elucel.  —  Lepra  vero 
est  corruptio  quaedam  et  dissolulio 
membrorum  quae  cum  corruptione  mor- 
tis  similitudinem  prae  se  fert,  ita  ut 
leprosus  iam  fere  ut  mortuus  vel  sub 
dominio  mortis  consistons  reputelur; 
Num.  12,12  dicilur  de  sorore  Moysis  le- 
pra percussa  :  ne  fiat  haec  quasi  mortua 
el  ul  abortivuni  quod  proiicitur  de  vulva 
matris. 

Ceterum  illud  quoque  efficiebatur 
quod  Tertullianus  (adv.  Marc.  2,19)  ef- 
fort, ut  istis  legalibus  disciphnis  occur- 
rentibus  ubique  ne  ullo  momento  vaca- 
rent  a  Dei  respeclu.  Et  bene  de  iis 
disputai  S.  Thomas  il, 2  qu.  102  a.  5  ad 
4)  ;  istarum  immunditiarum  eral  ralio 
el  litteialis  et  liguralis.  Lilteralis  qui- 
dem propter  reverenliam  eorum  quae 
ad  diviniun  oullum  pertinent,  tum  (|ui;i 
homines  preliosas  res  conliugere  non 
soient,  cum  fuerinl  immundi;  tum  oliain 
ul  ex  raro  accossu  ad  sacra  ea  magis 
venerarentur.  Cum  enim  omnes  huius- 


755         IMMUNDITIA,    IMMUNDUS. 

modi  immiindilias  raro  aliquis  cavere 
possit,  conting'ebat  quod  raro  poteraiit 
homines  accedere  ad  attingendum  ea 
quae  ad  cullum  divinum  pertinebant  el 
sic  quaiido  accedebant,  cum  maiore  re- 
verentia  accedebant...  Ratio  figuralis 
iuit  quia  figurabantur  diversa  peccata. 

I.  KNABENBAUER. 

INCENDENS.  Ita  J  Par.  4,22  nomen 
alicuius  principis  in  Moab  ex  posteris 
Sela  tilii  luda  secundum  aliquam  eius 
nominis  explicationem  etymologicam  ef- 
t'ertur;   vocatur  quippe   niiïJ;    verbum 

îiliir  notionem  habet  comburendi;  eo 
quoque  vocabulo  notantur  qui  in  Vul- 
gata  serpentes  igniti,  tlatu  adurentes  di- 
cuntur  (Num.  21,6;  Deut.  8,15);  pariter 
Serapliim.  (Is.  6,2).  Apud  LXX  nomen 
Sapi^cp  retentuni  est.  Enumeratur  inter 
eos,  qui  olim  aliquid  dominii  exerce- 
bant  in  regione  Moab,  LXX  o'J  xaT(/ixr)CTav 
£V  Mwa6. 

INCENSIO  (mVin,   'EvTtuptajAoç)  ap- 

pellatur  locus  ille  inter  montera  Sinai 
et  Sepulcra  concupiscentiae,  in  quo 
niurmur  populi  subortum  est  ob  re- 
sumptum  peregrinationis  laborem.  Erat 
iste  locus  non  statio  proprie  dicta,  sed 
brevis  tantum  commoratio  in  itinere 
trium  dierum  a  monte  Sinai  ad  primam 
stationem  scil.  Sepulcra  concupiscen- 
tiae. Deus  murmurantes  punivit  extremo 
agmini  incendium  intligens  igné  ab  arca 
vel  enube  instar  fulguris  prorumpenle, 
quod  incendium  Moyse  orante  exstin- 
ctum  est.  Unde  vocabatur  nomen  loci 
illius  Incensio  (Num.  11,3). 

INCENSUM.  1.  Ad  ineensuni  sacrum 
(hebr.   ni'Cp),   quod  in  Vulgata  etiam 

graeco  nomine  thymiama  (9uji.(aixa)  ap- 
pellatur,  ex  praecepto  Domini  (Ex.  30, 
34-38]  quattuor  aromata  sumenda  erant, 
quae  a  S.  Hieronymo  stade,  onyx,  galba- 
num  boni  odoris,  thus  lucidissimum  di- 
cuntur  {V.  singulos  articulos).  Ex  tradi- 
tione  ludaeorum  hisce  quattuor  septem 
alia  admiscebantur  :  myrrha,  cassia, 
spica  nardi,  crocus,  cinnamomum,  co- 
stus,  calamus  odoratus;  praeterea  duac 
aliae  specics  minus  notae  adhibebantur, 
quarc  Flavius  losephus  de  tredecim  aro- 


INCENSUM. 


756 


matibus  incensi  sacri  loquitur  (Bell, 
iud.  V.  5,5).  Similis  quaedam  suffitus 
sacri  compositio  apud  Aegyptios  in  usu 
erat,  pênes  quos  celeberrimum  illud 
kyphi  ex  sexdecim  variis  elementis  mix- 
tuni  incensum  ofTerebatur.  Quattuor  au- 
tem  illa  aromata  in  lege  praescripta 
aequali  pondère  sumenda  ac  diligenter 
mixta  opère  unguentarii  in  unum  thy- 
miama componenda  ei^anl;  eandem  vero 
compositionem  etiam  in  usu  profano 
adhibere  nefas  erat  mortis  poena  luen- 
dum  (Ex.  1.  c).  In  compositione  huius 
thymiamatis  sacri  ex  traditione  talmu- 
dica  praesertim  domus  Abtinae  (DJ"'l21f<) 
excellebat. 

2.  Usus  incensi  tum  profanus  tum  sa- 
cer  fréquenter  in  S.  Scriptura  comme- 
moratur.  Ac  profanum  quidem  usum 
apud  Israelitas,  quemadmodum  apud 
fmitimas  gentes,  iam  tempore  Moysis 
viguisse  ex  ipsis  verbis  legis  citatae  at- 
que  etiam  ex  mentione  «  thymiamatis 
alterius  compositionis  »  (Ex.  30,9)  ap- 
paret.  Postea  in  Psalmis  (Ps.  44,9),  Pro- 
verbiis  (Prov.  7,17)  et  in  Cantico  (Gant. 
3,6)  idem  usus  saltem  ditioribus  com- 
munis  supponitur  (cf.  AROMATA).  In 
cultu  religioso  autem  imprimis  quoti- 
diana  incensi  sacri  oblatio  mane  et  ve- 
spere  peragenda  in  lege  praecepta  erat 
(Ex.  30,7  s.),  ac  praeterea  in  variis  sa- 
crificiis  siraul  cura  holocausto  incensura 
in  altari  comburendum  erat(Lev.  2,1  s. 
16;  6,15).  Munus  offerendi  incensura, 
sacerdotibus  proprium  (cf.  1  Reg.  2,28  ; 
2  Par.  26,18),  sorte  inter  ministros  sa- 
cros  distribuebatur  (Luc.  1,9);  populus 
autem  hora  incensi  in  atriis  sanctuarii 
orans  exspectabat,  donec  a  sacerdote, 
oblatione  peracta,  benedictus  dimitte- 
i^etur  (Luc.  1,10.  21  s.).  Sola  oblatio  in 
loco  a  Deo  electo,  atque  inde  ab  aetate 
Saloraonis  in  templo  hierosolymitano 
facta  légitima  censebatur;  unde  saepe 
reges  ac  populus  reprehenduntur  quod 
in  excelsis  incensa  adolebant  (3  Reg.  3, 
3;  22,44;  4  Reg.  12,3;  15,4;  16,4  etc.). 
Sed  etiara  in  cultu  idololatrico  tum  gen- 
tium  externarum  tum  populi  israelitici 
praecipua  fere  sacriiiciorum  pars  in 
oblatione  incensi  constabat  (3  Reg.  H, 
8;  4  Reg.  23,5;  2  Par.  25,14;  28,3  etc.), 
([uemadmodum  etiam    ex   monumentis 


757 


INCENS UM. 


INDU. 


7:i8 


prolanis  liiin  apud  alias  nalioiies,  luiii 
maxime  apiul  Aegyplios  manifeslum  est. 

Cf.  /.  JJeier  et  JJan.  Weimar,  De  siillilu, 
in  Uijolini,  Thos.  ant.  XI.;  R.  Abraham 
beii  David,  Coiniiu'iit.  de  suriitii  elc.  ib.  ; 
Sclilichier,  De  suffilu  sacro  llebracoriim] 
llalae  17.".4;  G.  B.  Winer,  Realvvorterbucli, 
éd.  3  II.  303-5.  —  De  Aegypliis  cf.  Wilhin- 
son-Birch,  Manners  and  Cusloms  111.  397-9. 
41'i-(J;  F.  Woenig,  Die  Pflanzeii  im  alteii 
Aeg.  35.5-(i2;  A.  Erman,  Aegyplen  (J67-79; 
F.  Loret,  Le  Kyphi,  parfum  sacré  des  an- 
ciens Égyptiens,  in  Journal  Asiat.  VIII.  Sér., 
T.  X.  1887,  76-132;  G.  Maspero  in  Revue 
de  l'hist.  des  religions  XXXV.  1897,  I.  281  s., 
cf.  294-6.  Alia  v.  in  art.  AROMATA,  THUS. 

L.    FONCK. 

INCESTUS  legilur  in  Vulgata  Lev. 
18,17  pro  licbr.  HGT  eoque  vocabulo  de- 
signalur  hoc  loco  llagitium,  quod  qiiis 
committeret,  si  copulam  liaberet  cum 
lîlia  uxoris  suae  aut  cum  lilia  fUii  eius 
vol  liliae  eius.  Alibi  verlitiu-  na~  piacu- 

lum  Lev.  19,29,  nefas  lud.  20,6,  iniqui- 
tas  Ps.  23,10,  scelus  1er.  1.3,27;  Ez.  10, 
27;  22,9;  nefaric  Ez.  22,11  etc.  —  Leges 
contra  incestuosos  statutas  vides,  v.  MA- 
TRIMONIU.VI. 

INCIRCUMCISUS  V.  s.  v.  CIRCUM- 
CISIO,  vol.  I.  col.  041. 

INCREDULITAS,  INCREDU- 
L.US.  In  Vulgata  Vet.  Test,  increduli 
appellantur  non  tam  ii  qui  tideni  Dco 
denegant,  quani  récalcitrantes,  contuma- 
ces, rebelles  in  Deum  (ita  hebr.  ni^2 
Num.  20,24;  Dont.  1,26;  "mo  Is.  65,2" 
1er.  5,23;  21D  Ez.  2,6)  et  hostes  qui  do- 
lose  agunt  132  Is.  21,2  et  Hab.  2,4  is  di- 
citur  in  Vulgata  incredulus,  cuius  ani- 
ma ex  hebr.  designalur  tumida  (superba, 
arrogans).  In  Novo  ïestamcnto  ca  voce 
exprimuntur  àmarfa  (cf.  Matth.  13,58; 
Marc.  6,6;  9,23;  16,14;  Hom.  3,3;  11,20. 
23;  1  Tim.  1,13;  Hebr.  3,12.  19)  quibus 
locis  vera  notio  incredulitatis  exprimi- 
lur,  V.  g.  iMarc.  16,14  :  exprobravit  in- 
crcdulitatem  eorum,  quia  iis  qui  vide- 
rant  eum  resurrexisse  non  credidcruni 
i.  e.  iis  qui  testimonium  omni  tide  di- 
gnum  cxhibcbant  lidom  non  adhibue- 
runt;  et  eadem  notione  dicitur  incredu- 
lus ôimaToç  (Matlli.  17,16;  Marc.  9,18; 
loan.  20,27;  Ap(M-.  21,8).  Porro  incredu- 


litas  etiam  habotur  in  Vulgata  ubi  graecc 
It'gitur  àTcstOeta  i.  c.  inobcdientia.  Descri- 
bitur  onini  is  qui  Deo  crederc  non  vult 
merito  tani([uam  is  qui  Dco  obedientiain 
et  obsoquium  denegat  et  sose  divinac 
auctoritati  ot  volunlati  opponil.  lia  l\vu- 
lus  eos  quos  de  àTîtaiîa  roprebcndoral, 
cosdeni  repreliendit  de  ànsiOEla  :  Hebr.  3, 
18.  19;  4,6.  11)  eos([ue  àTïsiOr^aavTaç  ap- 
pellat,  uti  alias  quoque  loquitur  de  obe- 
dicnlialidei  (Rom.  1,5;  2  Cor.  10,5).  Eo- 
demque  modo  incredulitas  tamquam 
inobcdientia,  contumacia  appellalur 
Rom.  11,30.  32;  Col.  3,6  et  increduli 
àjiEiOerçvocantur  non  obtempérantes  (sibi 
persuaderi  non  patientes)  Luc.  1,17; 
loan.  3,36;  Act.  14,2;  Tit.  3,3;  Hebr.  3, 
18;  11,31;  1  Petr.  3,20.  Et  recte  qui- 
dem  ;  nam  si  Deus  lo([uitur,  etiam  vult 
ut  sibi  fides  adhibeatur.  Unde  qui  lldcm 
denegat,  inobediens  est  et  contumax. 

INDAI  ("iTh,  Tj  "Ivotxrî) nominatur  i)ro- 
prie  regio  ad  Indum  lluvium.  Nomen 
hebraicum  originem  ducit  ab  Hindu, 
Hcndu,  Hidlui  lapud  Persas),  que  prisco 
nomine  Sindhu  fluvius  Indus  designa- 
batur.  Assuerus  i.  e.  Xerxes  régnasse 
dicitur  ab  India  usque  Aelhiopiam  Esth. 
1,1;  8,9;  13,1;  16,1.  lam  Darius  I.  Hys- 
laspis  Indiam  i.  e.  regionem  ad  partem 
inferiorem  Indi  fluminis  regno  Persarum 
adiunxit,  uti  inscriptione  prima  {)erse- 
polilana  Iraditur.  Et  Herodotus  quoque 
Indos  fuisse  Xerxi  subicclos,  ci  tributa 
solvisse,  in  eius  exercitu  stipendia  me- 
ruisse  narrât  (7,9.  97-98;  8,65.  69).  In 
textu  hebr.  lob  28,16  legitur  Opliir, 
([uam  regionem  S.  Ilieronymus  ibi  de 
India  explicavit;  ceterum  vide  s.  v. 
OPHIR,  quae  vox  in  aliis  Vulg.  locis 
retenta  est  (cf.  3  Reg.  9,28;  10.11; 
1  Par.  29,4  etc.).  Legimus  in  Vulgata 
Ez.  27,6  ex  ebore  indico,  hebr.  solum 
ex  ebore.  Sed  cum  elephautes  in  India 
reperirentur  et  ex  India  elepbantes  et 
ebur  in  alias  transpoitarenlur  regiones, 
recte  vocatur  ebur  indicum.  Eadem 
ratione  redores  elephanloiuin  appclla- 
bantur  Indi,  cuius  nominis  exemphuu 
habes  1  Macli.  6,37  :  Indus,  magistci- 
bestiae  (ô  'Ivoôç  aùtoO).  De  regione 
Indorum  1  Mach.  8,8  vide  s.  vv.  EU.ME- 
NES  ot  lONlA. 


759 


INFERNUS,    Ii\FERUS. 


INFERNUS,    INFERUS. 


760 


INFERNUS,  INFERUS,  INFERI 

(SnwS  «ûr;ç)  in  Vet.  Test,  omnium  mor- 

tuorum,  in  Novo  Test,  damnatorum  do- 
micilium  est. 

1.  Veteris  Testamenti  de  inferis 
doctrina,  initio  exilis,  quo  propius  ap- 
petebat  aetas  Messiae,  eo  pianior  facta 
est. 

Pentateuchiis  infernuni  désignât  lo- 
cum  siibterraneum  (Niim.  16,30),  quo 
omnes  mortui  descendunt  (Gen.  37,33  ; 
Num.  16,30.  33)  et  a  sepulchro  diver- 
sum  (Gen.  25,8;  37,35;  Deut.  32,22). 
Hic  locus,  cum  mors  sit  peccati  poena 
(Gen.  3,3. 19),  et  ipse  pocnalis  liabetur; 
quare  eo  descendere  omnes  borrent 
r.Num.  16,30.  33;  32,22).  Nihilominus  bo- 
norum  condicio  minus  dura  videtur; 
congregari  enim  ad  populum  suum 
(Gen.  25,8;  35,29;  49,29.  33;  Num. 
20,24;  27,13),  dormire  cum  palribus  suis 
(Deut.  31,16),  ire  ad  patres  suos  in  pace 
(Gen.  15,15)  dicuntur.  Quin  etiam  ap- 
peti  mors  iustorum  potest  (Num.  23,10)  ; 
salutare  enim  Domini  exspectant  (Gen. 
49,181. 

Ceteris  libris  historicis  (protocano- 
nicis)  vix  quicquam  continetur,  quod 
iis  quae  ex  Pcntateucho  hausimus,  lu- 
cem  afferre  possit,  nisi  ex  Samuele 
suscitato  (1  Reg.  28)  mortuos  suae 
mentis  compotes  esse  colligas. 

Libri  poetici  et  ea  quae  diximus,  il- 
lustrant et  nova  quaedam  adiciunt.  In- 
fernum  depingunt  in  ima  terra  situm, 
quo  mortui  delabuntur  (Ps.  48,18; 
54,16;  62,10;  138,8;  85,13;  87,7;  lob 
17,16;  Prov.  9,18),  amplam  cavernam  et 
tenebrosam  (lob  10,21.  22;  17,13;  Ps. 
48,20;  87,13),  domicilium  omnium  mor- 
talium  (Eccl.  12,5;  lob  30,23),  quod 
nemo  effugere  potest  (Ps.  88,49)  — 
quare  infernus  personificatione  quadam 
«  insatiabilis  ■»  vocatur  (Prov.  27,30)  — 
et  quo  qui  descenderit,  redire  non 
potest  (lob  7,9  s.;  16,23;  38,17).  Appel- 
latur  pTiN  perditio  (lob  26,6;  28,22; 

31,12;  Ps.   87,12;  Prov.  15,11;  27,20), 
n^ttrj   Y1}<  terra  oblivionis  (Ps.  87,13), 

npTT,    siientium    (Ps.    93,17;    113,17) 

TjïJn,  tenebrae  (Ps.  142,3).  Qui  ibi  com- 


morantur,  DiN3-|  i.  e.  débiles  nominari 
soient  (Ps.  87,11;  Prov.  2,18;  9,18; 
21,16;  lob  26,5);  quae  in  terris  agan- 
tur,  ignorant  (lob  14,21  ;  Eccl.  9,5.  6.  10), 
imprimis  Deum  non  laudant  (Ps.  6,6; 
29,10;  87,11  ;  113,7).  Sortem  malorum  a 
bonorum  differre  non  clare  enuntia- 
liir. 

Librorum  propheticorum  proprium 
est  efferre  poenas  malorum;  pessimus 
enim  quisque  in  imis  vel  mediis  inferis 
collocatur  (Is.  14,15;  Ez.  32,21).  A 
Daniele  (12,2  s.)  poenam  et  mercedem 
aeternam  fore  significatur. 

Libri  deuterocamnici  praeterquam 
quod  supplicia  iniquorum  (Eccli.  7,19) 
et  praemia  iustorum  (Eccli.  1,43;  Sap. 
4,7  ss.)  clarius  enuntiant,  duo  potissi- 
mum  adiciunt:  unum  bonos  precationes 
ad  Deum  pro  vivis  facere  (2  Macb. 
15,12),  alterum  iustos  quosdam  purga- 
tionis  causa  poenas  dare  precationi- 
busque  uti,  ut  a  peccatis  solvantur, 
laude  dignum  esse  (2.  Macb.  12,42  ss.). 
nia  igitur  aetate  tria  gênera  mortuorum 
distinguuntur  :  damnatorum,  qui  cru- 
ciatibus  afliciuntur,  beatorum,  qui  con- 
dicione  satis  tolerabili  utuntur  in  ea 
parte  inferni,  quae  a  Luc.  16,23  sinus 
Abrabae  vocatur,  iustorum,  qui  pecca- 
torum  quorundam  poenas  Juunt,  quibus 
tanien  liberari  possunt. 

2.  In  Novo  Testamcnto  infernus 
praeter  paucos  locos,  quibus  vel  de 
inferis  Veteris  Testamenti  agitur  vel  ad 
opiniones  vulgares  et  usque  ad  as- 
censioncm  Christi  veras  oratio  ac- 
commodatur  (Luc.  16,19  ss.  ;  Act. 
2,24;  Eph.  4,9;  1  Petr.  2,19),  est  sedes 
spirituum  et  hominum  damnatorum. 
Plerumque  gehenna  (vide  s.  v.  ENNOM) 
appellatur,  rarius  So/];  (Luc.  16,23), 
tartarus  (2  Petr.  2,4),  abyssus(Luc.  8,31  ; 
Apoc.  9,11;  20,1.  3),  caminus  ignis 
(Matth.  13,42.  50),  stagnum  ignis  ar- 
dentis  sulphurc  (Apoc.  19,20;  20,9; 
21,8).  Ibi  igitur  damnati  aeterna  pec- 
catorum  supplicia  perpetiuntur.  Haec 
poena  delictis  singulorum  par  (Matth. 
10,15;  11,22;  Luc.  12,47;  Rom.  2,6; 
Apoc.  18,7)  est  duplex  :  negativa  (poena 
damni)  et  positiva  (poena  sensus). 

Privationem  beatitudinis  esse  poenam 


7G1 


IN'PERNUS,    INFERUS. 


INIMICITIAE,    INIMICUS. 


762 


daiiinaliu'iiin  in  paraltola  decem  virgi- 
nuin  iiiilicaliir  (MatUi.  2:\,\Ù).  li,  qui 
intrare  pcr  anyustain  porlam  neglexc- 
rinl,  aiiilient  illiul  «  Noscio  vos  »  cl  se 
expelli  l'oras  cum  tlotii  vidolnml  (Luc. 
13,24  ss.)-  Matiiisni  loonain,  qui  vocaUis 
aroeilore  recusavcril ,  iieiuo  yiislahil 
(Luc.  14,10  ss.).  Iniqui  reyiuini  Dei  non 
possidebunt,  scd  audicnl  illud  iudicis 
«  Discedite  a  me  »  (Mallh.  7,23;  25,41). 
Hacc  poena  privativa  vocalur  interilus, 
perdilio,  corniptio  (Malth.  7,13;  Phil. 
3,10;  1  Tim.  6,9:  Gai.  6,8),  secunda 
mors,  cuius  nulla  est  rcdemplio  (Apoc. 
2,11;  20,0.  14;  21,8). 

Ad  positivam  poenam  portinct  ipse 
locus  dannuiloi'um  proprius  (Acl.  l,2o) 
et  tenehrisobduclus  (Mallh.  8,12;  22,13; 
25,30;  2  Pelr.  2,17;  lud.  13.).  Omnium 
aulem  summa  sunl  tormenla  ij^nis  (  Mallh . 
5,22;  13,42.50;  18,0;  Luc.  10,24;  loan. 
15,6;  Apoc.  19,20;  .20,15;  21,8),  inex- 
slinguibilis  (Marc.  9,43  ss.;  Luc.  3,17), 
aeterni  (Mallh.  18,8;  21,41;  vide  s.  v. 
AETERMTAS).  Ibi  esl  tletus  et  stridor 
denlium  (Matlh.  8,12;  13,42.  50;  22,13; 
24,51;  50,30;  Luc.  13,28)  et  vermis 
eorum  (i.  e.  damnalorum  angores 
conscienliae)  non  moritur  (Marc.  9,43. 
45.  47).  Bibenl  damnati  de  vino  irae  Dei 
(Apoc.  14,9)  nec  habent  re([uiem  die  ac 
nocte  (Apoc.  14,11)  nequc  ullam  do- 
lorum  levalionem  (Luc.  10,24-28).  (^)uare 
Chrislus  banc  miserrimorum  sorlem  in- 
tuilus  non  polest  quin  horrendnm  illud 
vae  exclamel  (Matlh.  11,21;  18,7; 
23,13-16;  26,24). 

Cf.  L.  Àtzberger,  Die  christHche  Escha- 
tologie in  den  Sladien  ihrer  Ofifenbarung  im 
Allen  und  Neuen  Testamente,  Freiburg, 
1890. 

H.    WIESMANN. 

INIMICITIAE  Gen.  20,21  est  no- 
men  putei  prope  Gcraram,  quem  pa- 
stores  Isaac  l'oderunt,  postquam  cum 
pasloribus  régis  Abinielech  de  puteo 
Calumnia  (v.  s.  v.,  vol.  I.  col.  722)  rixati 
sunl.  Sed  eliam  de  novo  puleo  iurgium 
exslilit,  quaro  Isaac  oum  vocavit  Inimi- 
cilias  (n:"CÙ,*  i.  c.  accusalio,  adversalio; 

LXX    lv/,Op(a).    Apuil    Flav.    loscphum 
(Anl.  1.  18,2)  pulcus  appellatur  SiTswâ 


{cd.    Dindorf)   \ol   -ûaiva  {éd.  Niese)  rX 
addilur  :  e/fipav  à7:oayj|ia(vEt  tô  fivojia. 

INIMICITIAE,  INIMICUS.  Gerere 
inimicilias,  allerum  odio  iiahere,  ultio- 
nom  capere  variis  s.  lillorarum  senlcn- 
liis  inlerdicitur;  immo  praccipilur,  ut 
inimici  ([Moque  diliganlur,  qui  nobis 
iuiuriam  inluieiunl.  Kius  rei  cxemplum 
iam  cxhibclur  in  iiisloria  loseph  qui 
non  modo  nuUam  capit  ultionem,  sed 
laesus  quam  maxime  a  fratribus  bénéfi- 
cia ils  rependil  (cl'.  Gen.  45,4  ss.;  50,19- 
21).  Praescribitur  Ex.  23,4  :  si  occurre- 
ris  bovi  inimici  lui,  aut  asino  erranti, 
reducad  eum;  si  videris  asinum  odientis 
te  iacere  sub  onerc,  non  pertransibis, 
sed  sublovabis  cum  eo  (cf.  Deul.  22,1) 
cl  Lev.  19,17  :  non  oderis  fratrem  tuum 
in  corde  luo;  non  quaeras  ullionem  nec 
momor  eris  iniuriae  civium  luorum.  Id 
diligenler  a  se  observalum  esse  testa- 
tur  lob  :  si  gavisus  sum  (i.  e.  iuro  me 
non  gavisum  esse)  ad  ruinam  eius  qui 
me  oderat  et  exsullavi  quod  invenissel 
eum  malum;  non  enim  dedi  adpeccan- 
dum  gutlur  meum  ut  expeterem  male- 
dicens  animam  eius  (lob  31,29.  30).  Si- 
militer  Prov.  20,22  :  ne  dicas  :  reddam 
malum;  exspecta  Dominum  et  liberabit 
te;  quam  doctrinam  repolit  Paulus  : 
nulli  malum  pro  malo  reddentes  (Rom. 
12,17)  et  :  videte  ne  quis  malum  pro 
malo  alicui  reddat  (1  Thess.  5,15  idem- 
que  1  Pelr.  3,0.  Item  Prov.  24,17  :  cum 
cecideril  inimicus  tuus,  ne  gaudeaset  in 
ruina  eius  ne  exsultet  cor  tuum,  et  2"i, 
21  :  si  osurierit  inimicus  tuus,  cibaillum; 
si  sitiorit,  da  ci  aquam  bibere  cf.  Rom. 
12,20)  et  Eccli.  8,8  :  noli  de  mortuo  ini- 
mico  gaudere. 

Verum  hiscc  praeceplis  contradiccre 
videntur  maledictailla  in  nonnullis  psal- 
mis  conli'a  inimicos  prolala;  cf.  Ps.  34. 
51.  54.  57.  58.  08.  108.  130.  Ad  quae  ex- 
plicanda  alia  ab  aliis  proferuntur  (cf. 
Corneiy,  Inlrod.  II.  2  p.  120  ss.).  Saepe 
illa  dirigunlur  conlra  inimicos  Dei  el 
peccalores;  unde  explicanda  sunleodem 
modo  quo  hodie  quoque  Ecclesia  preca- 
lur  :  ut  inimicos  sanctae  Ecclrsiae  hu- 
miliaro  digiicris,  le  rogamus,  audi  nos! 
Alia  polius  ut  vaticinia  et  minac  pcrca- 
luribus  proposila  accipipossuni  ;  in  aliis 


763 


TNIMICITIAB,    TNIMICUS. 


lOAB. 


764 


cei^nere  licet  zelum  iustitiae  divinae  et 
honoris  Dei,  quo  exigitur  ne  scelesli 
maneant  impuniti,  et  Deus  imploratur, 
ut  inimicis  repressis  adiuvet  pios. 

Carilas  ininimicos  quam  maxime  com- 
mendatur  et  praescribitur  a  Cliristo  : 
ego  autem  dico  vobis  :  diligite  inimicos 
vestros,  benefacite  his  qui  oderunt  vos 
et  orate  pro  persequentibus  et  calum- 
niantibus  vos  (Matth.  5,44;  Luc.  6,27) 
atque  haec  opponit  sententiae  :  diliges 
proximum  tuum  et  odio  habebis  inimi- 
cum  tuum.  Et  ipse  Patrem  rogans  pro 
carnificibus  :  Pater,  dimilte  illis  etc.  op- 
timum praebet  exemplum  eius  amoris 
(Luc.  23,34).  Idem  amorpraeclare  mani- 
festatur,  cum  pro  impiis  et  inimicis  mor- 
tem  subiit  (Rom.  2,6-10),  qua  morte 
etiam  solvit  et  abstulit  inimicitias  inter 
ludaeos  et  gentes,  utrosque  reddens  ci- 
ves sanctorum  et  domesticos  Dei  (Eph. 
2,14.  19).  Uti  Siracides  dicit  :  homo  ira- 
cundus  incendit  litem  et  vir  peccator  tur- 
babit  amicos  et  in  medio  pacem  haben- 
tium  immittet  inimicitiam  (Eccli.  28,11), 
ita  apostolus  quoque  inimicitias  inter 
opéra  carnis  recenset  (Gai.  b,20).  Caven- 
dum  esse  ab  inimicis  Sapiens  monet:  non 
credas  inimico  tuo  in  aeternum...  cu- 
stodi  te  ab  illo...  amico  et  inimico  noli 
narrare  sensum  tuum  (Eccli.  12,10-d2; 
19,8).  Ceterum  Christus  iubet  nos  eos 
adiré  qui  habeant  aliquid  adversum  nos 
et  reconciliationem  cftîcere  (Matth.  5,23. 
24);  nam  ut  apostolus  quoque  docet, 
quantum  ex  nobis  est,  cum  omnibus 
pacem  habere  debcmus  (Rom.  12,18; 
Hebr.  12,14). 

Saepe  inimicus  dicitur  notione  hostis; 
ita  si  Deus  populo  legem  servanti  pro- 
mittit  :  persequemini  inimicos  vestros  et 
corruent  coram  vobis  (Lev.  26,7;  Deut. 
28,7)  etc. 

INSANUS  vide  s.  V.  MORBL 

INSCRIPTIO.  Legitur  tifuU  inscri- 
ptio  praefixa  Psalmis  15.55-59;  hebr. 
□riDG,  LXX  aT/iXoypacpfa.  Sed  de  notione 

parum  constat  (cf.  Cornely,  Introd.  II. 
2  p.  24  ss.j.  Veteres  saepe  explicarunt 
ex  UTû  aurum,  carmen  aureum,  pretio- 

sum  ;  alii  ex  1er.  2,22  insculpendi  notio- 
nem    dérivantes     exponunt   £7c(Ypa[;L[xa , 


carmen  quod  'm  perpetuam  rei  memo- 
riammonumento  sitinsculpendum,  menti 
alte  imprimendum.  Quae  acceptioa  LXX 
commendatur.  Alii  ex  arabico  inferunt 
notionem  carminis  occulti,  quod  scil. 
ignotum  fuerit,  donec  in  psalterium  in- 
sereretur,  vel  quod  sensum  includat  oc- 
cidtum,  typicum,  mysticum.  Uti  aliae 
inscriptiones  Psalmorum,  ita  haec  quo- 
que plane  incerta  est. 

INSULA,  INSULAE.  In  Vulgata  ita 
exprimitur  hebr.  ix,  D'"iN,  qua  voce  de- 

signantur  insulae,  sed  etiam  ora  mari- 
tima,  regio  ad  mare  sita  (cf.  Is.  20,6; 
23,2.  6),  Saepius  eo  nomine  terrae  vel 
regiones  longinquae  in  mari  sitae,  vel 
ultra  mare  Hebraeis  notum  sitae  indi- 
cantur;  cf.  Ps.  71,10;  Is.  24,15;  42,4; 
60,9  etc. 

lOAB  (^Nii,  'Iwoc6).  l.FiliusSarviae, 

sororis  David  (1  Par.  2,16),  dux  exerci- 
tus  David.  Prima  eius  mentio  ht  2  Reg. 
2,13,  cum  contra  Abner  et  serves  Is- 
boseth  tilii  Saul  pugnaret  ad  thronum 
David  stabiliendum.  Quando  vero  ad 
partes  David  accesserit,  certo  dici  ne- 
quit.  Eius  quidcm  fraler  Abisai  cornes 
erat  David  commorantis  in  deserto  et 
fugientis  a  Saul;  verum  in  s.  litterisni- 
hil  eo  tempore  de  loab  comité  David 
indicatur.  Contra  Abner  et  milites  Isbo- 
seth  féliciter  pugnavit  (2  Reg.  2,13-32); 
eo  in  proelio  Abner  occiderat  Asael  fra- 
trem  loab;  unde  postea  loab  dolose  in- 
terfecit  Abner  (2  Reg.  3,27),  quamobrem 
David,  ad  quem  Abner  se  adiunxerat, 
tristisde  eius  caedc  diras  in  loab  impre- 
catus  est  (2  Reg.  3,28-30),  conquestus 
quoque  :  isti  filii  Sarviae  (loab  et  Abisai) 
duri  sunt  mihi  (v.  39).  Egregium  autem 
pugnatorem  se  exhibuit  loab,  cum  David 
lebusaeos  oppugnaret.  Nam  cum  David 
dixisset  :  omnis  qui  percusserit  lebu- 
saeuminprimis,eritprincepsetdux,  loab 
ascendit  primus  et  factus  est  princeps  (1 
Par.  11,6).  Ea  itaque  re  fortiter  gesla  no- 
vam  et  maiorem  dignitatem  nactus  est; 
nam  dux  bclli  iam  exstitisse  censendus 
est,  cum  contra  Abner  et  Isboselh  turmam 
militum  duceret  (2  Reg.  2,13);  verum 
inde  minime  sequitur — quodaiiqui  obii- 
ciunt  —  id  quod  1  Par.  11,6  narretur 


'05 


10AH. 


lOAB. 


70(5 


iii>n  posso  consistore.  Insuper  nola  ioco 
priorc  niilluin  honoris  tiluliuii  ci  indi; 
sed  ])osl  expiiKiialam  arcem  Sion  legi- 
imis  :  loab  oral  su|ter  exercilimi  (2  Uei!. 
8,16;  '20,23!.  Simiinus  bclli  dux  loalt 
quoqiic  oerniliir  in  l)elio  contra  Syros, 
quos  Aninionitae  inauxilium  vocavcranl 
contra  David  iratiini  de  iniuria  legalis 
illata  ;2  Rcg-.  10,7  ss.).  Quo  in  cerlainine 
i|)se  loal»  parteni  exercitus  duxit  contra 
Syros;  alteram  partem  tradidit  Abisai 
Iralri  suo  contra  Ammonitas.  Utriqiie, 
et  Syri  et  Annnonitac  i'usi  fugatique  sunt 
(2  Reg.  10,9-14).  Moxioabrogioneni  Am- 
monilaruni  vastavit  et  urbem  coruni  pri- 
inariani  obsedit  Rabba;  dum  urbem  op- 
pugnaiet,  David  ei  per  epistulam  man- 
davit  :  «  ponile  IJriam  ex  adverso  belli, 
nbi  fortissimuni  est  proeliumet  derelin- 
quile  euMi,  ut  percussus  iutereat  »,  id 
quod  loab  exsecutus  est  (1.  c.  11,14  ss.). 
lia  autem  loab  Davidi  régi  addictus  erat, 
ut  gloriam  urbis  expugnatae  non  sibi, 
scd  régi  adscribi  vellet.  Cuni  itaque  res 
iam  eo  processisset  ut  urbs  caperelur, 
misit  nuntios  ad  regem,  ut  ipse  veniret 
et  urbem  caperct,  «  ne  cum  a  me  vastata 
fuerit  urbs,  nomini  meo  adscribalur  Vi- 
ctoria »  (12,27  s.). 

Per  loab  quoque  factum  est,  ut  David 
induceretur  ad  Absalom  tilium  ex  exsi- 
lio  revocandum  —  quem  loab  ex  Gessur 
in  Jérusalem  adduxit —  et  cum  Absalom 
non  admitterelur  ad  regem,  usus  est 
loab  intercessore  qui  Davidi  persuasit, 
ut  filium  ingratiamreciperet  (14,19  ss.). 
Cum  autem  Absalom  rebeliasset,  loab 
causam  Davidis  contra  ipsum  Davidem 
tueri  desiderans,  Absalom  filium  rebel- 
lem  interfici  iussit  quamvis  rex  omnibus 
praecepisset  :  servale  mihi  puerum  Ab- 
salom (18,0.  10  ss.).  Eandem  curam  uti- 
litatis  régis  oslendit  eum  reprehendens 
quod  propter  luctum  de  Absalom  suos 
neglegerct  (19, S  ss.).  David  eain  re  mo- 
nitis  eius  acquievit  :  surrexit  ergo  rex 
et  sedit  in  porta  et  omni  populo  nuntia- 
lum  est  quod  rex  sederet  in  porta  (v.  8); 
at  ollensus  eo  quod  loab  non  pepercisset 
Absalomi,  loab  e  dignitale  deiicere  sta- 
tuit,  promiltens  Amasae  :  hacc  facial 
mihi  l)cus  et  haec  addat,  si  non  magi- 
ster  niililiae  lueris  coram  me  omni  lem- 
pore  pro  loab  (i9,i:i).  (Juare  cum  Seba, 


tilius  Rochri,  l'cbellassct,  Amasa  iussus 
est  convocare  ludam.  Verum  Amasa  ofli- 
cio  suo  segniU'r  fimclus  est;  (piare  Da- 
vid iussit  Abisai  fralreni  loab  milites 
educere  contra  rebellem.  Cum  usque  ad 
Gabaon  pcrvenissent,  eliam  Amasa  ve- 
nions occurrit  eis.  loab  autem  simulans 
lilandam  salulationem  eum  gladio  per- 
cussil.  Cureum  occident,  explicari  pote- 
rit  et  ex  invidia  ([uod  David  in  eum 
transtulerit  summam  belli  cl  ex  indi- 
gnatione  quod  adeo  neglegenter  bellum 
gereret.  Eo  enim  occiso  omnes  secuti 
sunt  loab  persequenles  rebellem  et  res 
ad  prosperum  exitum  perducla  est.  loab 
autem  iteruni  luit  super  omnem  exerci- 
tuni  Israël  (20,1-23).  Quando  contra  Idu- 
maeos  usque  ad  internecionem  pugna- 
verit  (3  Reg.  11,1  G)  non  clare  indicatur; 
ex  2  Reg.  8,14  ferlasse  colligi  polesl  eam 
slragem  Idumaeisesse  illatam  Ammoni- 
lis  Syrisque  devictis.  loab  prudenter 
se  opposuit  Davidi,  cum  numerari  vellet 
Israël  et  ludam;  at  rex  ei  minime  ac- 
quievit et  loab  per  novem  menses  cl  vi- 
ginti  dies  in  numerando  populo  cum 
aliisprincipibus  mililum  occupatus  erat. 
loab  a  parlibus  stetit  Adoniae,  dum  is 
Davide  superstite  regnum  atïectaret 
quod  David  iam  Salomoni  destinaverat 
(3  Reg.  1,7.  19).  Demum David  moriturus 
iniunxit  Salomoni,  ne  caedes  impunilas 
relinqueret  quas  loab  commisisset  do- 
lose  intcrficiens  Abner  et  Amasam  (3 
Reg.  2,5).  Cum  Salomon  occidisset  Ado- 
niam  et  Abiathar  qui  eum  adiuveral 
sacerdolio  eiecisset,  loab  quoque  sibi  ti- 
muil  et,  ut  vilam  servaret,  fugit  in  ta- 
bernaculum  Domini  et  apprehendit 
cornu  altaris.  Al  frustra.  lussu  Salomo- 
nis  ibi  a  Banaia  occisus  est  (3  Reg.  23- 
33).  Laudanda  in  loab  est  tidelitas  et 
sedulitas  qua  causam  Davidis  iuvit  et 
promovit;  vituperanda  eius  ferocitas. 
Cf.  1  Par.  19,8  ss.;  20,1;  21,2;  20,28; 
27,24.  34. 

2.  loab,  lilius  Saraiae  ex  posteris  Ce- 
liez, pater  vallis  arlilicum  (1  Par.  4,14), 
quae  vallis  erat  in  regione  prope  Lod  et 
Ono  (Neh.  13,35).  Cum  pater  nominetur, 
posteri  eius  ibi  incolebanl. 

3.  Princeps  familiae,  cuius  posteri 
duce  Zorobabel  ex  cai)tivilale  redierunl 
(Esdr.  2,6;  8,9;  Neh.  7,11). 


767 


lOAB. 


lOAH. 


768 


4.  Corona  domiis  loab  (1  Par.  2,54 
V.  ATAROTH  (3. 

lOACHAZ  (înxTni,  'Itoaya^}.  1.  Fi- 

liiis  Icliu,  rex  Israël,  qui  anno  23.  loas 
régis  Iiida  regnare  incepit  et  decem  et 
scpteiTi  annis  super  Israël  in  Samaria  re- 
gnavit  (4Reg.  J0,3o;  13,1).  Fecit  malum 
coram  Domino  secutus  peccata  leroboam 
i.  e.  idololatriam  fovit  et  eo  scelere  etiam 
populumpeccare  fecit.  In  cuius  pocnam 
velienienleraftliclus  estpcr  reges  Syriae 
Hazaei  eiusque  filium  Benadad;  cladibus 
variis  intlictiseirelicti  sont  soluni  quin- 
quaginta  équités  et  decem  currus  et  de- 
cem millia  peditum.  In  afllictione  sua 
conl'ugit  ad  Dominum,qui  eum  audivit  in 
tantuni,  ut  regnum  Israël  ab  ulterlore 
ruina  servarctur  (4  Reg.  13,2-9).  Se- 
pultus  est  in  Samaria. 

2.  Filius  losiae,  quem  losia  roge  in 
proelio  ad  Mageddo  occiso  populus  re- 
gem  sibi  constituit  nalum  annos  viginti 
très.  Verum  brevi  regnavit  fecitque  ma- 
lum coram  Domino  i.  e.  uti  complurcs 
ex  regibus  antecedentibus  idololatriae 
operam  dédit.  lam  post  très  menses  re- 
gni  a  Nechao  regc  Aegypti,  victore  in 
pugna  ad  Mageddo,  regno  est  privatus 
et  in  Rebla  quac  est  in  terra  Emath  ca- 
tenis  vinctus  est  (4  Reg.  23,30-33  ;  2  Par. 
36,l-3j.  Abductus  est  captivus  in  Aegy- 
ptum  ibique  mortuus  est,  uti  clare  id 
enuntiat  1er.  22,10-12;  cf.  Ez.  19,2-4. 
Icremias  1.  c.  eum  vocat  Sellum,  quod 
nomen  ei  proprium  fuisse  videtur,  eum 
ctiani  1  Par.  3,15  eo  nomine  recenseatur. 
Unde  nomen  alterum  loachaz  sibi  attri- 
buisse  videtur,  eum  regnum  capesseret, 
sicut  Eliacim  l'ox  factus  loakim  nomina- 
tur  et  Matthanias  in  regnum  provectus 
Sedecias  appcllatur  (cf.  4  Reg.  23,34; 
24,17). 

3.  Eo  nomine  appellatur  quoque  2 
Par.  21.17;  25,23  filius  minimus  natu 
loram  régis  (hebr.  et  Vulg.)  qui  alias 
norainatur  Ochozias,  uti  2  Par.  22,1  et 
4  Reg.  8,24  etc.;  vide  s.  v.  OCHOZIAS  2. 

4.  Pater  loha  scribae  régis  losiae  2 
Par.  34,8  ("?nNn>,   'I^a/J. 

lOACHiN  (";''^^i^^  "(idiv,  1^;:^^ 
n^J3%  etiam  1,11:2  1er!  22,24.  28;  37,1  ; 

'lojayftj-,  'Isyovta:,  'Iioa/.s([j.),  filiuS  loakim. 


qui  octodecim  annos  natus  coepit 
regnare  in  lerusalem;  verum  regnavit 
solum  per  très  menses  (4  Reg.  24,8;  et 
decem  dies,  uti  additur  2  Par.  36,9)  et 
fecit  malum  coram  Domino.  Cum  Na- 
buchodonosor  octavo  anno  regni  sui 
ascenderet  in  lerusalem  et  urbem  op- 
pugnaret,  loachin  ad  cum  egressus  est, 
sed  ipse  et  mater  eius  et  uxores  et  prin- 
cipes etdecem  millia  militum  et  artifices 
abducii  sunt  in  captivitatem  in  Babylo- 
nem.  De  qua  ruina  regiae  familiae  lo- 
quitur  leremias  13,18  et  22,24-30  neque 
de  eius  semine  fore  qui  sedeat  super  so- 
lium  David.  Mansil  in  captivitate  babylo- 
nica—  neque  tamen  semper  carcere  erat 
inclusus;  cf.  Par.  1,3  — ;  anno  tandem 
transmigrationis  trigesimo  septimo,  die 
25.  mensis  duodecimi  elevavit  Evilnie- 
rodach  rex  Babylonis  caput  loachin 
régis  luda  et  cduxit  eum  de  domo  car- 
ceris  et  locutus  est  cum  eo  bona!  et 
posuit  thronum  eius  super  thronos  re- 
gum  »  etc.  ;  prae  aliis  regibus  subiectis 
qui  aderant  in  aula  honorabatur;  prae- 
terea  ad  mensam  regiam  conviva  adhi- 
bebatur  quotidie  et  eius  familiae  vel 
comitibus  quoque  commeatus  a  rege 
assignabatur  (1er.  52,31-34;  4  Reg. 
25,27-30).  Omnino  licet  supponere  loa- 
chin longa  illa  captivitate  (597-560)  ab 
iniquitate  sese  toto  corde  convertisse 
adDeum;  quare  tandem  levamen  nactus 
sit.  Honor  autem  eius  simul  potuit  esse 
pro  ludaeis  exsulibus  praesagium  quod- 
dam  quod  Deus  promissionum  memor 
misericordiam  suam  a  suo  populo  non 
auferat.  —  Nominatur  in  Vulgata  quoque 
lechonias  1  Par.  3,16;  1er.  22,24.  28; 
24,1;  27,20;  28,4;  37,1;  Bar.  1,3;  Esth. 
2,6;  11,4;  Matth.  1,11.  12. 

lOACIM  V.  lOAKIM  3  et  4. 

lOADA  V.  lARA  2. 

10  AD  AN  (]lî;ini,  'Iwaôffj.,   'Iwaoasv), 

uxor  loas  et  mater  Amasiae  regum  luda, 
hierosolymitana  (4  Reg.  14,2;  2  Par. 
25,1). 

10 AH  (nxii).  1.  Levita  de  stirpe 
Gersom  (1  Par.  6,21  ;  LXX  'Itoa6). 

2.  Levita  de  stirpe  Gerson  tempore 
Ezechiae  régis  (2  Par.  29,12;  A  'Iwâ). 
Nomen  loah  1.  c.  bis  legitur:  loah  filius 


LEXICON   BIBLICUM. 


25 


700 


lOAII. 


lOAKIM. 


7-JO 


Zeinina  cl  Kdeii  lilius  [oah  ("Iwayâ);  sihI 
iliiainqiiam  I.XX  iioinina  diverso  modo 
loileliiiit,  idi'in  levita  desi-iiiari  videlur 
lilius  Zeiiiina  et  pater  Etleii. 

lOAHA  (.nxi>,  'IwâO,  A  'Iwaâ),  levita 

do  stii'pc  (^.orc,  lertiiis  (ilius  Ohededom, 
ianilor  domus  Domini  (1  Par.  20,4). 

lOAHE  ^^N^^  'iwdtç,  'iwâ-/^),  liiius 

AsapU  et  refj;i  «  Ezecliiao  a  commenta- 
riis  »  (vide  s.  v.  COMMKNTAKIlJSs  le- 
gatiis  simul  ciiiii  Eliaciin  et  Sobua  ad 
duces  Sennacherib,  régis  Assyrioruin, 
missus,  oum  isti  iiixta  aquacductum 
piscinae  superioris  stetissent  et  postu- 
larcnt,  ut  lerusalein  traderetur  (4  Ucg. 
18,18.  26.  37;  Is.  30,3.  11.  22). 

lOAKIM  (□"tp^in%  "Iwax.([i.).  1.  Fi- 
lins losiae  régis  hida  cl  IValer  loachaz 
régis.  Nechao  re\  Aegypti  ioacliaz  regem 
regno  privavit  et  in  eius  locum  consti- 
luit  Eliacim,  cuius  nomen  in  documen- 
tum  suae  dominationis  vertit  loakim 
simulque  imposuit  niulctam  lerrae,  cen- 
tum  laleulis  argenti  et  talento  auri.  Hoc 
itaque  tributum  colligere  et  régi  Aegy- 
ptiorum  solverc  loakim  rex  tamquam 
rcgni  inilium  sorlitus  est.  Viginti  quinquc 
annorum  erat  oiun  rcgnare  coepisset  et 
undecim  annis  regnavit  in  lonisalem  et 
iecit  malum  coram  Domino  (4  Reg. 
23,33-37).  Cnm  popuius  losia  rege  in 
proelio  ad  Mageddo  occiso  fratrem  loa- 
kim iuniorem  constituisset  regem,  vid. 
loachaz  natum  vigin.ti  1res  annos,  eon- 
cludi  potest  loakim  mores  iam  tiim  eos 
fuisse  quibus  regno  benc  adminislrando 
ineptus  esse  merito  iudicaretur.  Nequc 
evenlus  hanc  populi  opinionem  felcllil. 
JNam  qualis  fuerit  rex,  satis  declaratur 
querelis  Icremiac  :  «  vae  qui  aedificat  do- 
iiium  suamin  iniustitia  et  coenacula  sua 
non  in  iudicio  >-  etc.  22,13  ss.  ;  palatium 
sibi  aedificat  splendidum,  ad  cuius  sum- 
ptus  opprimit  subdilos  neque  opilicibus 
mercedem  solvit;  «  lui  oculi  ad  avaritiam 
et  ad  sanguinem  innoceulcm  l'unden- 
dum  et  ad  calumniam  (i.  e.  oppi-essio- 
nem  et  vexalionomi  et  ad  cursum  mali 
operis  »  (1er.  22,17).  Ouantae  csset  im- 
pietalis,  documenta  cdidit,  dum  Uriam 
proplietam  gladio  percuteret  et  occisum 
quoque  ignominia  alîicerct  (1er.  26,20- 


23),  dum  leremiam  et  Hai'ucb  proplie- 
tas  persequt^retur  et  librum  oracnlorum 
Domini  scinderel  et  combureret  (1er. 
30,22  ss.).  Ouarto  aniio  regiii  eius  Na- 
bueboilonosor  in  pugna  ad  Cliareamis 
devieit  Meeiiao  regem  Aegypti  (1er.  4(),2)  ; 
qua  vicloria  dominalio  in  Syiiain  (|U0(iU(^ 
ac  Palaestinam  ad  l?ai)ylonios  translata 
est.  Eudem  aniio  leremias  iudaeis  aliis- 
que  genlibus  denunliat  servitutcm  quam 
l)er  annos  sepluaginta  Babyloniis  prae- 
stare  debebunt  (25,1  ss.)  eodemque 
aiino  scrmones  sucs  iussu  Domini  volu- 
mine  comprehendit,  qnod  sequenli  anno 
Harucli  publiée  legit  et  rex  impius  com- 
bussit.  Uti  leremias  praedixerat,  Nabu- 
cbodonosor  venit  ad  urltcm  et  obsedit 
cam  et  tradidit  Dominus  loakim  regem 
in  manu  eius  et  vinxit  eum  lex  catenis, 
lit  dueeret  eum  eaptivum  Dabylonem, 
id  quod  lamen  exsecutus  non  est;  al 
l)artem  vasorum  templi  asportavit  el 
posuit  ea  in  templo  dei  sui.  loakim 
autem  ut  regem  sil)i  subiectum  in  urbt^ 
lerusalcm  manerc  permisit  (cl'.  4  Reg. 
24,1;  2  Par.  30,6.  7  hebi\;  1er.  35,11; 
30,29;  Dan.  1,2).  Per  très  annos  loakim 
imperio  Babyloniorum  obedivil,  verum 
postearebellavit.  Underegnum  iudaicum 
magnis  periculis  obiecit;  nain  ut  re- 
bellem  puniret,  Nabuchodonosor  mi- 
lites Chaldacos  in  Syria  rclictos  et  Moa- 
bitas  Ammonitasque  ad  praedam  ex 
ludaea  agendam  semper  promptes  con- 
tra loakim  imnusit;  in  iis  ccrtaminibus 
ipse  loakim  modo  ignominioso  interiil, 
uti  leremias  praedixerat  (22,18.  10: 
30,30).  .Mox  ipse  Nabuchodonosor  lu- 
daeam  petiit  ad  rebelles  puniendos  et 
lilius  loakim  régis  loachin  luit  patris 
perlidiam,  ductus  in  caplivitatem  baby- 
lonicam  (4  Reg.  24,11  ss.). 

2.  Sacerdos,  lilius  Helciae  lilii  Salom, 
ex  lamilia  pontilicia  (cf.  1  Par.  ;j,39; 
liebr.  0,11),  ad  qucm  quinte  anno  posl 
urbem  a  Clialdaeis  incensam  exsuies  ex 
Habylouia  pccuniam  miserunl  .har.  1,7). 
ul  sacriticia  otl'errenlur  ad  aram  Domini 
in  ruinis  urbis.  C.um  1.  c.  loakim  sacer- 
dos prai!  aliis  nomimudl'eralur,  aliorum 
princeps  censendiis  erit,  qui  scil.  \ices 
gcsseiil  ponlilicis  evsulis;  l'orlasse  con- 
slilutus  eral  in  dignitale  sacerdolis  se- 
cundi  (vide  ad  1er.  22,2»)  vel  ducis  in 


771 


lOAKIM. 


lOANNES. 


772 


domo  Domini  (cf.  1er.  29,26;  1  Par.  9,11 
hebr.;  2  Par.  31,13;  Neh.  11,11). 

3.  loacim  vocatus  est  pontifex,  filius 
Tosue  et  pater  Eliasib  (Neh.  12,10.  12. 
26). 

4.  loacim  pontifex,  qui  de  Icrusaieni 
venit  in  Betluiliam,.  cum  universis  prcs- 
bytcris  suis,  ut  videret  ludith  (13,9).  Hic 
4,0.  11  appellatur  Eliachim  (inVulgata; 
graece  4,6.  8  retinetur  'Iwajtcjj.),  quem 
aliqui  eundeni  esse  atque  Eliacini  putant 
de  quo  4  Reg-.  18,18  et  Is.  22,20  (cf.  Cor- 
neli/,  Introd.  II.  1  p.  403). 

5.  loakini  etiani  appellatur  maritus 
Susannae,  vir  valde  dives,  habitans  in 
Babylone,  ({ui  inter  ludacos  exsuies 
magna  auctoritate  pollebat  et  in  cuius 
domo  iudicia  habebantur  ;  Dan.  13,1. 
2.  4.  6).  Innocentia  Susannae  manifestata 
loakim  maritus  cum  aliis  cognatis  Deum 
laudavit  quia  non  esset  inventa  in  en 
ces  turpis  (Dan.  13,63). 

lOANNA.  1.  loanna  (  'Iwavav)  in 
genealogia  Christi  Luc.  3,27;  v.  HANA- 

MAS  7. 

2.  loanna  (Iwavva,  "lo^ava),  uxor 
Ghusae  procuratoiis  (IjïtipoTcou)  Herodis 
Antipae;  una  ex  piis  mulieribus,  quae 
curatae  erant  per  lesum  a  malignis  spi- 
rilibus  et  infirmitalibus  et  (juae  ei  et 
discipulis  ministrabant  de  facultatibus 
suis  (Luc.  8,3).  loanna  lesum  quoque  ex 
Galilaea  in  ludaeam  sccuta  est  et  erat 
cum  lis  quae  sumnio  mane  ad  sepulcrum 
vcnerunt,  ut  ungerent  corpus  lesu  et 
quibus  angeli  lesum  iam  resurrexisse 
nuntiabant  (Luc.  24,10). 

lOANNES    ("Iajavvr]ç,     'IwaVT];),  quod 

nomen    idem   est  ac   hebr.    7:nini     et 

"ilUV  i.  e.  lahwe  dédit  gratiam.  Nomen 

est  salis  frequens.  Verum  hoc  loco  ii  so- 
lum  enumerandi  sunt  qui  in  Vulgata  no- 
mine  loannes  efferuntur  (  alios  vide  s.  v. 
I  OH  AN  AN). 

1.  Pater  Mathathiae  (1  Mach.  2,1), 

2.  Unus  0  liliis  Mathathiae,  qui  primo 
loco  recensetur,  cognominatus  Gaddis 
(1  Mach.  2,2).  Hic  captus  et  occisus  est 
a  liliis  lambri  (vide  s.  v.);  eius  sang-ui- 
nem  ulti  sunt  lonathas  et  Simon  fralres 
eius  (1  Mach.  9,33  ss.). 

3.  loannes,  pater  Eupolemi  (1  Mach. 


8,17;   2  Mach.  4,11)  legati  a  luda  Ma- 
chabaeo  Romam  missi. 

4.  loannes  Hyrcanus,  filius  Simonis, 
fortis  proelii  vir,  quem  pater  posuit  du- 
cem  exercilus  inGazaris  (1  Mach.  13,34u 
Ei  et  iratri  eius  ludac  Simon  paler  se- 
nex  commisit  bellum  gerendum  contra 
Cendebaeum,  ducem  Antiochi  VIL;  quo 
bello  loannes  se  prudentem  et  fortem 
praebuit.  Cum  enim  eius  exercitus  tre- 
pidaret  ad  trans'fretandum  torrentem. 
qui  médius  erat  Inter  castra,  ipse  trans- 
fretavit  primus  suoque  exemplo  aliis 
omnibus  animum  addidit.  Pugna  exorta 
fugatus  est  Cendebaeus,  fugientes  loan- 
nes insecutus  est  usque  Cedronem  et 
usque  ad  turres  quae  erant  in  agris 
Azoti,  quam  urbem  igni  succendii.  Parla 
Victoria  reversus  est  in  ludaeam  in  pace 
(1  Macii.  15,38-16,10).  Ptolemaeus  filius 
Abobi  et  gêner  Simonis,  qui  Simonem 
et  eius  filios,  Matliathiam  et  ludam, 
convivio  exceptos  in  Doch  trucidavil, 
etiam  misit  qui  loanncm  Gazaris  inter- 
flcerent.  Sed  loannes  ea  de  rc  certior 
factus  viros  illos  comprehendit  et  occi- 
dit  (1.  c.  V.  11-22).  Pro  ceteris  rébus  ab 
eo  gestis  remittimur  v.  23.  24  ad  librum 
dierum  sacerdotii  eius.  Qui  liber  cum 
iam  non  exstct,  reliqua  de  loanne  ox 
Flavio  losepho  (Ant.  XIII.  8-10;  BelL 
iud.  I.  2,2  ss.)  petenda  sunt.  Sunt  au- 
tem  breviter  haec  :  loannes  pontificatum 
gessit  per  annos  31  (133-104  a.  Chr.); 
Ptolemaeum  fugere  coegit;  oppugnatus 
ab  Antiocho  VII.  tributum  soJvere  coa- 
ctus  est  et  urbem  lerusalem  a  praesidio 
alienigcnarum  immunem  servavit  datis 
obsidibus  et  solutis  argenti  talentis 
quingentis.  Aperto  sepulcro  Davidis  tria 
millia  talentorum  argenti  inde  cxtulit  et 
primus  ludaeorum  coepit  exLernum  mi- 
lilem  pecunia  conduccre.  Inita  amicitia 
cum  Antiocho,  cum  is  in  Parthos  expe- 
ditionem  susciperet,  eum.comitatus  est. 
Eo  mortuo  loannes  expeditionem  fecit 
in  urbes  Syriae,  deslruxit  tempUim  in 
Garizim  et  Idumaeos  ad  circumcisionem 
assumendam  coegit  et  cum  Romanis 
amicitiam  renovavit.  Tum  Samaritanis 
bellum  intulit  urbemque  deslruxit  Sa- 
mariam.  Cum  diu  a  parlibus  Pharisaeo- 
rum  stetisset,  tandem  ab  iis  ottensus  ad 
Sadducaeos    transiit.    Asserit    Flavius 


77;{ 


lOANNES. 


lOANNES. 


77  i 


losephus  (1.  c.  10,7)  eiiin  optiinc  (tbv 
àpiarov  Toinov)  per  aiiiios  li'iginla  cl. 
uiium  iin|)eno  praeliiisse  tria  inaxiina 
conseciiliiiu  a  Dco  principaUiin  yenlis, 
pontilicaleni  Ikiikucih  et  valicinatio- 
nein  (?). 

Cf.  de  loanne  llyrcano  Eirald,  (lesch.  d. 
Volkes  Israël  éd.  i  IV.  ''i46-502;  Griltz, 
Gfsch.  d.  ludi'iK'rf.  4  111.  64-117;  Werner, 
loliami  Hyrkaii,  ein  Bcilrag  ziir  Geschichte 
ludat-as  iin  zweilen  vorchrisll.  laliihundert 
1877;  J.  WcUliausen,  Die  Pharisiier  u.  die 
Sadducaer  1874  p.  89-95;  £.  SchUrer,  Gesch. 
d.  jûd.  Volkes  éd.  3  I.  256-273.  —  Quoad 
nunimos  vide  Madden,  Coins  of  the  Jews 
1881  p.  74-81. 

5.  Uniis  e  legatis  qiios  ludaei  ad 
Lysiam  duceni  Syrorum  miserunt  (2 
Mach.  11,17). 

6.  loannes  Baptista,  praecursor  Do- 
inini.  Eius  nativilas  pcr  Gabriel  angelum 
annuntialur  patri  Zachariac  offerenli 
incensiim  ad  allare  aureum  in  sacro  : 
iixor  tua  Elisabeth  pariet  tibi  liliiini  et 
vocabis  iioinen  eius  loannem...  erit  ma- 
gnus  coram  Domino  et  vinuni  et  sicerain 
non  bibet  et  Spiritu  sancto  replobitur 
adhuc  ex  utero  niatris  suae  et  multos 
tiliorum  Israël  convertet  ad  Dominum 
Deum  ipsorum  et  ipse  praeecdet  antc 
illum  in  spiritu  et  virtuto  Eliac  (Luc.  1, 
13-17).  Quibus  verbis  quantus  qualis- 
quc  futurus  sit  Zachariae  lilius  adum- 
bratur.  Quod  angélus  promisit  fore  ut 
Spiritu  Sancto  replerctur  adhuc  ex 
utero  matris  suae,  interventu  Mariac 
Virginis  niatris  Messiae  completum  est 
testante  Elisabeth  :  ecce  enim  ut  facta 
est  vox  salutalionis  tuae  in  auribus  ineis 
cxsultavit  in  gaudio  infans  in  utero  meo 
(Luc.  1,44).  Cum  Luc.  1,80  clare  statua- 
lur  :  puer  erat  in  descrtis  usque  in 
diem  oslensionis  suae  ad  Israël,  facile 
explicatur,  quomodo  loannes  lesum  non 
cognoverit  facie  ;  «  ego  nesciebani  euin  » 
(loan.  1,33)  neque  quidquam  valet  quod 
rccentioruni  aliqui  obiiciunt  :  si  ex 
synopticorum  narratione  tain  aria  in- 
lercessit  cognatio  inter  Elisabeth  et  Ma- 
riani,  cogitari  nequit  pucros  non  inter  se 
nosse  atque  proindc  oxsistere  contradi- 
ctioncni  inter  synopticos  et  ((uartiini 
evangi'lium.  Verum  separali  erant  loco 
habitationis  :  Icsus  adoloscebat  in  Naza- 


reth,  loannes  a  puei'o  in  desertis  hi- 
daeae. 

Anno   deininn   (luuitodecinio   iin|)erii 
Tiborii  Caesaris  factuin  est  verbuin  Do- 
mini  ad  loannem  (Luc.  3,1.  2),  qua  di- 
ctione  iam  dodaratur  euia  a  Deo  mitti 
proplu^lam.  Habitii  quoqiie  et  more  pro- 
phetae  se  turbis  exhibuil.  Vestitus  erat, 
ut  olim  Elias;  vitae  austeritatem  quani 
turbae  seniper   magna  cum  rcvcrenlia 
suspiciunt  eximiam  prae  se  tulit;  more 
propiietarum  inlrepidc  ac  severe  in  vilia 
omnium  ordiuum  inveiiebatur  et  emen- 
dationcm  veram  et  sinceram  oxpostula- 
bal.  Edidit  qnoque  vaticinium   de  for- 
tiore    qui    venturus    sit;    quod   eventu 
comprobatum  est.  Ergo  ea    etiam   ra- 
tione  se  probavit  prophclam  a  Deo  mis- 
sum  (cf.  Deut.  18,21.  22,\  Per  plura  iam 
saecula  non  surrexerat  in  Israël  pro- 
pheta    quamvis   talis   exspectarctur   et 
dcsiderarclur  (cf.  1  iMach.  4,46;  9,27; 
14,41).  Unde    quoque    inlellegitur    cur 
tanta  omnium  ordinum  facta  sit  com- 
molio,  cum  subito  propheta  more  anti- 
que a  Deo  populo  excitaretur  :  exibal 
ad  eum  lerosolyma  et  omnis  ludaea  et 
omnis  regio  circa  lordanem  (Malth.  3, 
o).  Sentiebant  omnes   in  eo   peculiare 
Dei  consilium  apparere  et  revelari;  et 
quale  illud  esset,  eius  concione  pande- 
balur  :  appropinquavit  regnum  caelo- 
rum;  parate  viam  Domini  (Matth.  3,2; 
Marc.  1,2);  qua  regnum  instare  mcssia- 
num,  novam  illam  theocratiam  a  pro- 
phetis  annuntiatam,  omnibus  palam  he- 
bat.  Ouare  synedrium  misit  sacerdotes 
et  levitas,  ut  interrogarent  eum  essetne 
ipse  Christus;  respondit  :  ego  vox  cla- 
mantis  in  deserto   :  dirigite  viam  Do- 
mini; i.  e.  se  profitetur  nuntium  Domini 
venturi.  Quem  ut  ipse  viderot  certe  ma- 
gno  desiderio  exspectabat.  Scivit  reve- 
Jatione  divina  Christum  ad  se  venturum 
esse  (loan.    1,19-34).  Quare   ('hrislum, 
qui  sane  toto  habitu  et  vultu  sunimain 
quandam  prae  se  ferebat  modestiam  di- 
gnitati  coniunclam,  sinud  ac  ad  bapli- 
smuni  accessit,  statim   cognovil  proii- 
tens  :  ego  a  te  debeo  baptizarl  et   lu 
venis  ad  me  (Mallh.  3,14);  neque  nlla 
est  contradiclio  inter  eani  narralionem 
et  loan.  1,33.  Dein  signo  caelitus  dab». 
de  quo  revelationem  accepeiat.  ili\ini- 


775 


lOANNES. 


lOAN'NES. 


776 


tus  comprobatus  est  lesus  ut  Christus 
et  Filius  Dei  :  «  super  quem  videris  Spi- 
ritum  descendentem  et  manentem  super 
eum,  hic  est  qui  baptizat  in  Spiritu 
sancto  ;  et  ego  vidi  et  testimonium  per- 
hibui  quia  hic  est  Filius  Dei  »  floan.  1, 
33.  34).  Quod  teslimonium  audientibus 
discipulis  saepius  lesu  reddidit;  videiis 
enim  lesum  ait  :  ecce  agiius  Dei,  ecce 
qui  tollit  peccatum  mundi;  hic  est  de 
quo  dixi  :  post  me  venit  vir  etc.  (loan. 
1,29.  30.  36).  Ab  eo  lesus  etiam  primos 
suos  accepit  discipuios.  Et  cum  aliqui 
ex  discipulis  loannis  aegre  ferrent,  quod 
maior  populi  concursus  ad  lesum  fieret, 
iterum  praeclarum  edidit  testimonium 
de  Christo  sponso  Ecclesiae  loan.  3, 
26  ss. 

Sortitus  est  Baptistae  nonien,  qui  no- 
vum  quendam  baptismi  ritum  divinitus 
edoctus  (qui  misit  me  baptizare  in  aqua, 
loan.  1,33)  populum  subire  docuit.  Iste 
enim  erat  baptismus  poenitentiae;  sus- 
cipiebatur  in  signum  poenitentiae  et 
emendationis  vitae  cum  spe  remissionis 
peccatorum  a  Deo  obtinendae;  ut  docu- 
mentum  ederetur  detestationis  peccato- 
rum, singuli  qui  riluni  illum  subibant 
confitebantur  peccata  sua  (Matlh.  3,6. 
11;  Marc.  1,5).  Unde  apparet  iumc  ba- 
ptismum  longissime  difTerre  a  lotione 
quam  ludaei  faciebant  ad  immunditiem 
leviticam  amovendam.  Differebat  quo- 
que,  quia  a  loanne  baptizabantur.  Quare 
interrogarunt  qui  missi  erant  a  syne- 
drio,  cur  novum  induceret  ritum  (loan. 
1,25).  Ab  omnibus  postulabat,  ut  dignos 
poenitentiae  facerent  fructus;  singulis 
ordinibus  congrua  tradebat  documenta 
et  monita.  Pharisaeos  monebat  ne  fidu- 
ciam  suam  ponerent  in  carnali  ab  Abra- 
ham descensu;  milites  et  publicanos 
hortabatur,  ut  ab  omni  abstinerent  iniu- 
stitia.  Uti  a  prophelis  iam  erat  annun- 
tiatum,  déclarât  simul  cum  ortu  regni 
messiani  fore  iudicium  in  contumaces  : 
iam  securis  ad  radicem  arborum  posita 
est...;  in  manu  Messiae  esse  vcntila- 
brum  :  permundabit  aream  suam,  pa- 
leas  comburet  igni  inexstinguibili  (Malth. 
3,7-12;  Luc.  3,7-18).  Ncque  pepercit 
Herodi  Aillipae,  peccatori  nobilissimo, 
qui  Herodiadem  uxorem  fralris  sui  adul- 
terio    sibi   copulaverat.    Audacter  sce- 


lus  castigavit  :  non  licet  tibi  habere 
uxorem  fralris  tui  (Matth.  14,4;  Marc. 
6,18).  Quare  ab  Herode  instigante 
adultéra  loannes  missus  est  in  carce- 
rem,  in  castello  Machaerunte.  Timoré 
populi  Herodes  impediebatur  quominus 
cederet  Herodiadi  mortem  importuni 
morum  censoris  postulanti;  praeterea 
Herodes  sciens  loannem  esse  virum  san- 
ctum  et  iustum  eum  religioso  quodam 
timoré  prosequebatur,  eum  ab  insidiis 
Herodiadis  tuebatur  et  cum  saepe  audi- 
ret,  ex  eius  colloquiis  de  multis  quae 
fecerat  reddebatur  dubius  et  anxius 
(Marc.  6,19.  20  graece  rir.ôpzi;  vide  Kna- 
bejihauer,  Comm.  in  Marc.  p.  169).  Cum 
i laque  Herodes  ita  erga  eum  esset  affe- 
ctus,  non  est  mirum  habuisse  discipuios 
loannis  liberum  ad  eum  accessum. 
loannes  autem  certe  praesagiens  mor- 
tem sibi  instare,  etiam  e  carcere  voluit 
testimonium  reddere  Christo  et  suos  di- 
scipuios et  populum  monere,  ut  Christo 
fide  intégra  adhaererent.  Quare  ex  car- 
cere misit  duos  ex  discipulis  ad  lesum, 
qui  eum  interrogarent  :  tu  es  qui  ven- 
turus  es  an  alium  exspectamus?  Qua 
interrogatione  omnibus  exemplo  praeit 
declarans  affirmationi  lesu  de  se  ple- 
nam  adhibendam  esse  fidem  simulque 
iterum  munere  suo  parandi  Domino 
plebem  perfectam  fungi  vult  quantum 
potest  (Matth.  11,2  ss.;  Luc.  7,18.  19). 

Ex  eo  eventu  aliqui  concluserunt 
ipsum  loanncin  dubitasse  esselne  lesus 
Christus.  Verum  hi  ad  Iria  quae  omnino 
considerare  oportet  non  attenderunt. 
Primo  enim  loannes  divinitus  erat  edo- 
ctus eum  super  quem  videret  Spiritum 
descendentem  esse  Christum,  esse  eum 
ad  quem  annuntiandum  et  demonstran- 
dum  ipse  esset  missus  (loan.  1,33).  Iam 
nonne  maxima  infertur  loanni  iuiuria, 
si  dicitur  dubitasse,  num  Deus  sibi  ve- 
rum revelasset?  quomodo  sine  scelere 
posset  in  dubium  vocare  quod  Deus 
alTirmavit?  Dein  explicite  narrât  Mat- 
thaeus  :  loannes  cum  audisset  in  vin- 
culis  opéra  Christi,  mittens  duos  de  di- 
scipulis etc.  (M, 2);  ergo  audit  et  agno- 
scit  opéra  Christi,  et  ut  omnes  ad  illa 
reddat  attenlos,  eam  palam  fieri  vult 
quaestionem.  Tertio  perpendenda  est 
laus  eximia  conslantiae  et  magna  illa  di- 


777 


lOANNF:- 


IDA  N  NES. 


(H 


giiilus  quani  ChrisUis  inililite  ci  ;itlril>iiil 
ca  ipsa  occasionc,  ne([uc  minus  advci-- 
lenduin,  qiiani  acritei-  ludaeos  lepro- 
hemlat  eo  quod  loanai  non  credidissonl 
(Maltii.  11,7-18.  Qiiibiis  omnihiis  plane 
cxcludiUir  ulluni  loannis  de  (Ihrislo  du- 
l»iiiiu;  praeterea  lali  ihibilationc  tolam 
suani  missioncin  el  pracdicationoni  cl 
minlstci'iiim  ad  dcccptiononi  cl  Iraudcni 
reiccisset  el  rcpndiasscl.  Declaralur  a 
(llirislo  maximus  inlcr  onincs  Veleris 
Tesl.  sanctos  et  prophclas,  ciii  illud 
quoquc  singnlai'O  cl  cximiuin  conligil, 
ni  cius  advenlus  oraculo  prophclico  an- 
mmliarelur  (Mal.  3,1;  Mallh.  11,10: 
Marc.  1,27)  et  nativitas  el  praedara  vir- 
tus  et  oflicium  ministcrio  angelico  patri- 
indicarelur. 

Hcrodias  assidue  ei  insidiabatur.  Dé- 
muni  nacla   est    opporlnnilalcni  quani 
diu  iam  expctebat.  Herodes  vino  teniu- 
lentus  et    voluptale  incensus  filiae  He- 
rodiadis    saltalrici    iureiurando    corani 
insigui  convivarnm  corona  proiuiseral  : 
quidquid  pelieris  dabo  libi  lioel  dimi- 
diuni  regni  mei.  Puella  lantapromissionc 
attonila    consulit    inalrem.    Quac   sane 
gaudio  Iripudiavit!  Herodes  suis  verbis 
captus  est!  Et  puella    a  maire  edocta 
redit  cum  festinationc  ad  rcgem  :  volo 
ut  prolinus  des  mihi  hic  in  disco  caput 
loannis  Baptistae  (Marc.  6,21  ss.;  Mattb. 
14,6  ss.).  Rex  quidem  ea  petitione  coii- 
tristatus  est;  at  propter  iusiurandum  el 
propter  siniul  discumbentes  noluit  puel- 
lam  conlristare.  loannes  décollai  us  est 
in  carcere;  caput  cius  in  disco  allatum 
est  puellae,  quae  illud  dedil  malri.  Di- 
scipuli  aulem   loannis  lulerunl  corpus 
eius  et  posuerunt  in  monunienlo  (1.  c.\ 
loannem  ab  Hcrode  iussuni  esse  necari 
Flavius   losephus  quoque  rct'crl;  vocal 
loannem  cognomento  Baptislani  «  virum 
bonuni,  qui  ludaeos  ad  virtulis  studium 
excitarit  praeci pions,    ut  iusle  quidem 
inler  se,  erga  Deum  autem  pie  agentes 
ad  lavacrimi  accédèrent.  Cumciuc  niulli 
ad  eum   undiquc  conlluerent,  llcrodes 
verilus  ne  lanta  bominis  auctorilas  sub- 
ditos  ad   deleclionem  impelleret  (vide- 
banlur  enim    otnnia    do    consilio    eius 
lacturi  esse)  salins  esse  duxit,  piiusquam 
novi  aU<iui(l  ex  illo  oriielur,  illum  e  nie- 
dio    loUcrc,    (luaiu    ul    ipso    nuUalionc 


rcriuii  l'acla  in  discriincn  adduclus  ])n(' 
nilcnliam  agcrcL.  At([ue  ille  quidem  ob 
banc  Herodis  suspicionem  in  vincula 
conieclus  nnssus([ue  ad  caslcllum  Ma- 
chacruulem  ibidem  caesus  est;  liidaei 
vcro  persuasum  liabebant  in  ultionem 
necis  eius  delelum  esse  exercilum  (ab 
Arela)  Deo  proplerca  llerodi  inl'enso  » 
(Ant.  XVIII.  5,2).  (Juae  Flavius  lose|»bus 
dicil,  l'acile  ex  iis  conscquunlui',  quae 
evangelislae narrant.  Cumcnini  Haplisla 
adullerium  Herodis  reiirebendercl,  He- 
rodes pro  eius  apud  populum  auclorilalo 
baud  immerito  sibi  timoré  polerat  ne 
subdili  illa  denunliationc  sceleris  a  se 
avei'terenlur. 

Inilio  quidem  loannis  praedicatione 
magna  populi  conimotio  est  etl'ecta;  ipsi 
quoque  nobiliores  ad  horam  volucrunl 
exsultare  in  luce  eius,  qui  erat  lucerna 
ardens  et  lucens  (loan.  5,35).  At  scribae 
et  Pharisaei  non  crediderunt  ei  neiiue 
poenitentiam  agebanl;  immo  ausleram 
eius  vitae  rationem  Iraducebant  dicen- 
les  :  daemonium  babet  (Mallb.  1 1,18)  el 
interrogati  a  Christo,  undc  bai)lismus 
loannis  luissct,  e  caelo  an  ex  bominibus, 
nolunt  dicerc  eum  e  caelo  fuisse,  nequo 
audent  propter  populum  -asserere  ex  bo- 
minibus fuisse.  Apud  nobiliores  ilaque 
loaimes  parum  elTecil,  verum  Chrislo 
teste  :  publicani  et  nierelrices  credide- 
runt ei  et  isti  praecedent  illos  in  regnum 
Dei  (Mallh.  21,31.  32). 

7.  loannes,  discipulus  ille  quem  Jésus 
diligebat,  aposlolus.  Filius  erat  Zebedaei 
et  Salomes  (cf.  Marc.  15,40  cum  Mallh. 
27,56;.  Zebedaeus  eral  piscator  qui  ha- 
bebat  mercenarios  (Marc.  1,20),  Salome 
inler  eas  enumeralur  pias  nudieres, 
([uae  Dominum  seculac  eraut  a  lialilaea 
ei  ministranles  de  facultalibus  suis 
(MatUi.  27,55;  Marc.  15,41);  (juare  loan- 
nes a  familia  forlunala  vel  salis  divile 
ortus  est.  Aliqui  pulabant  loan.  19,25 
«  soror  malriscius»  conqiaralione  fada 
cum  Mallb.  cl  Marc.  1.  c.  inlellegi  posse 
de  Salome;  unde  aria  exsislcrel  inlei 
lesum  el  loannem  propinquilas;  quae 
lamen  loci  illius  acceplio  nullabMuisesl 
ptobabilis;  nam  graminalice  «>  Maria 
C.leophae  »  esl  apposilio  ad  «  soror  ma- 
Iris  eius  »  quia  el  anle  cl  posl  singulae 
enunlialiones    nomiuum    /Si    inler    se 


779 


lOANNES. 


lOANNES. 


780 


iunclae  sunl  ;  insiiper  /tr/ec'acccplio  suf- 
fragio  antiqnitatis  eL  pkirimorum  inter- 
pretiim  commciidatur.  Dicitiir  [oannes 
■<  notus  ponlitici  »  (yvojcjtôi;,  Toan.  18, la) 
i.  e.  cognilus  ei;  unde  pariter  colligunt 
eius  familiain  non  fuisse  ignobilem.  Ipse 
loannes  discipulum  se  addixerat  Bapli- 
slae;  cum  audisset  Baptistam  tostirno- 
niuni  perhibentem  lesu  :  ccce  agnus  Dei, 
simul  cum  Andréa  sccutus  est  lesuni  et 
invitatus  bénigne  a  lesu  cum  eo  mansit 
illo  die  (loan.  l,3o  ss.).  Ad  continuam 
sequelam  lesu  invitatus  est  simul  cum 
tratre  lacolio  post  miraculosam  pisca- 
tionem  (Luc.  5,1  ss.  ;  cf.  Matth.  4,21; 
Marc.  1,19);  postea  electus  est  apostolus 
(Luc.  0,14).  In  albis  apostolorum  semper 
enunieratur  in  primo  quaternione  et 
quidem  loco  secundo  (Act.  1,13),  tertio 
(Marc.  3,7),  quarto  (Matth.  10,3;  Luc. 
6,14).  Est  ille  discipulus,  quem  lesus 
prae  ceteris  diligebat,  qui  in  coena 
ultinia  paschali  «  in  sinu  »  lesu  recubuit, 
unde  6  Ir.iiTr'fiioi  a  Patribus  appellatus, 
qui  unus  ex  apostolis  ad  crucem  adsti- 
tit  et  cui  lesus  moriens  matrem  suam 
commondavit  (loan.  13,23;  19,26.  27). 
Simul  cum  fratre  lacobo  nactus  est  a 
Domino  cognomen  tîlii  tonitrui,  Boaner- 
ges  (vide  s.  v.).  Quae  sit  eius  nominis 
ratio,  pierumque  explicant  vel  ab  indole 
ferventiore  vel  ab  eloquentia  quasi  to- 
nante.  1 1 la  u tique  cernitur  Marc.  9,37; 
10,3b  et  Luc.  9,54  et  in  epistulis  loannis 
(1  loan.  2,22;  3,8  et  2  loan.  7-11)  et  in 
variis  locis  Apoc.  ;  ex  qua  indole  eliam 
consequilur  praedicatio  ardens. 

loannes  quoque  erat  inter  très  illos 
qui  Christo  maxime  erant  famiJiares, 
qui  soli  a  Christo  assumebanlur,  ut 
intéressent  resuscitationi  filiae  lairi, 
transfigurationi,  agoniae  Christi  in  horto 
(Marc.  5,37;  9,1;  14,33).  Simul  cum 
Petro  missus  est  ad  parandam  coenam 
paschalem,  in  qua  recumbens  in  sinu 
lesu  ab  eo  exquirit  et  signo  dato  intel- 
legit  quis  sit  proditor  (loan.  13,23-28). 
Sequitur  Christum  in  atrium  pontificis, 
testis  est  mortis  eius  et  transfixionis  la- 
teris.  Die  resurrectionis  nuntio  de  vacuo 
sppulcro  accepto  cum  Petro  currit  ad 
monumentum  et  primus  apostolorum 
crédit  lesum   resurrexisse;    ad    lacum 


Tiberiadis    primus    Dominum    agnoscit 
(loan.  18,15;  19,35;  20,2.  8;  21,7). 

Post  pentecosten  cornes  Pétri  erat  cum 
is  sanaret  claudum;  simul  cum  eo  lo- 
quebalur  ad  turbam  et  cum  eo  a  magi- 
stratu  templi  positus  est  in  carcere; 
postero  die  testimonium  magna  constan- 
tia  reddiderunt  corani  synedrio;  iussi 
autem  nonamplius  loqui  in  nominelesu 
ulli  iiominum  responderunt  Deo  esse 
obediendum  :  non  enim  possumus  quae 
vidimus  et  audivimus  non  loqui.  Simul 
cum  Petro  Samariae  neophytis  manuum 
imposilione  sacramentum  contulit  con- 
flrmationis  (Act.  3,1  ss.  ;  4,3  ss.;8,14). 
In  concilio  quod  dicunt  apostolorum 
simul  cum  Petro  et  lacobo  «  Ecclesiae 
columnis  »  accenselur  et  Pauli  ad  gentes 
apostolatum  approbat  (Gai.  2,6  ss.). 

Ex  eo  tempore  in  sacris  libris  de  eo 
rebusque  ab  eo  gestis  iam  non  lit  men- 
tio;  solum  Apoc.  1,9  legimus  :  ego 
loannes  frater  vester  et  particeps  in  tri- 
bulatione  et  regno  et  patientia  in  Christo 
lesu,  fui  in  insula  quae  appellatur 
Patmos,  propter  verbum  Dei  et  testimo- 
nium lesu. 

De  Joanne  tamquam  auctore  Apoc.  et 
evangelii  et  epistularuin  atque  de  reli- 
qua  vitae  eius  historia  vide  Cornely, 
Inlrod.III.  p.  207  ss.  657  ss.  689  ss.  ; 
Belser,  Einleitung  in  d.  Neue  Test.  1901 
§  21-32. 

Ultimis  hisce  decenniis  multum  agita- 
tur  quaestio  de  loanne  presbytère,  cui 
critici  moderni  evangelium,  epistulas, 
Apocalypsin  loannis  adscribunt.  Obii- 
ciunt  enim  loannem  apostolum  nunquam 
in  Asia  minore  fuisse  et  alterum  quen- 
dam  loannem  presbyterum  erronée  ab 
illis  testibus,  qui  scripta  ioannea 
S.  loanni  apostolo  adscribunt,  habitum 
et  nominatum  esse  loannem  apostolum. 
Sed  illum  presbyterum,  quem  Eusebius 
(Hist.  eccl.  3,29)  ab  apostolo  loanne 
distinguere  voluit,  antiquitas  christiana 
ignoravit.  De  qua  quaestione  cf.  Kna- 
henbauer,  Comm.  in  loan.  p.  3-7;  Pog- 
gel,  Der  2.  und  3.  Brief  des  Apostels 
lohannes  p.  7-51;  F.  S.  Gutjahr,  Die 
Glaubwurdigkeit  des  Irenâischen  Zeug- 
nisses  iiber  die  Abfassung  des  vierten 
kanonischen  Evangeliums,  Graz  1904 
(cum    plurimis    notis    bibliographicis); 


7S1 


lOANNES. 


lOAS. 


78^2 


J.  Labotoi,  De  la  valeur  du  l('iiioi^nai:e 
(le  S.  hvnt'-c  dans  la  (|iu>slion  Joliaiiirmc 
in  Ueviip  bild.  VII.  189S  p.  :i'.i-7:i; 
A.  Cami-rh/nck,  De  (iiiarli  Evangolii  aii- 
olore  dissertalio,  Lovanii  ISUl»;  id.  La 
question  Johannine  in  Ueviie  dllislttire 
ecclésiastique  I.  l'.XH)  p.  201-11.  41<,i-21>. 
r.;«-i4. 

8.  loannesMareus,  vide  s.  v.  MAIU-US. 

9.  Pater  Pelri  apostoli,  tpii  vocatur 
Simon  loannis  (loan.  21,1  ii.  U>.  17); 
V.  PKÏUUS. 

10.  loannes,  unns  ex  synedrislis,  sa- 
cerdos,  corani  quo  Petrus  et  loannes  die 
post  sanationeni  clandi  leslinioniuni  de 
lesu  reddiderunl  (Ael.  4, G). 

lOARIB  (Neh.  11,10;  1  Macli.  2,1} 
V.  lOIARIIÎ. 

lOAS  (UNi%  'h-oâi).   1.  Filins  Oeho- 

ziae,  rex  hula.  Cum  Athalia  onine  se- 
men  regiuni  interficeret,  unus  loas 
parvulus  cura  et  induslria  losabae,  so- 
roris  Oehoziae,  et  uxoris  loiadae  sacer- 
dotis,  servatus  est  et  per  sex  annos  clam 
educatus  (4  Reg.  11,2  ss.  ;  2  Par.  22, 
11  ss.).  Dein  cum  esset  septem  anno- 
rum,  per  loiadam  regina  impia  est  occisa 
et  ipse  rex  constitutus  et  per  40  annos 
regnavit.  Praedare  cdoclus  per  loia- 
dam sacerdotem,  quamdiu  eius  ulebatur 
superslitis  consiliis,  fecit  rectum  eoram 
Domino.  Excelsa  quideni,  in  quibus  po- 
pulus  immolabat  et  adolebat  incensum, 
non  abstulit,  at  pro  inslauratione  lem- 
pli,  quod  Athalia  pessime  traclaral 
(2 Par.  24,7),  sedulam  adhibuit  curani  el 
pecuniam  coUectam  iussit  sacerdoles 
impenderc  ad  domum  Domini  in  statum 
pristinum  cum  debito  ornatu  restituen- 
dam  (4  Reg.  12,1  ss.  ;  2  Par.  24,  1  ss.), 
immoneglegentiam  vel  larditatem  sacer- 
dotum  sua  reprehensione  et  fervore  ca- 
stigavit  et  excussit.  lia  studio  ac  pietate 
régis  cultus  Dei  retloruit.  Verum  mortuo 
loiada,  optimo  régis  consiliario,  princi- 
l)es  luda  impetrarunt  a  rege,  ut  idolo- 
latriam  toleraret,  «  el  dereliquerunt 
lemplum  Domini  Dei  palriun  suorum 
servieruntque  lucis  et  sculplilibus;  el 
lacta  est  ira  contra  luda  et  Jérusalem 
propter  hoc  peccatum;  miltebatque  eis 
proplictas,  ut  reverlerentur  ad  Domi- 
num,  quos  protestantes  illi  audirc  nole- 


banl  »  (2  l»nr.  24,18.  19).  Sed  scelns 
hoc  Zacharias  plus  loiadae  lilius,  pr-o- 
plieta,  vebcmenler  rcpreliendit.  Verum 
censorem  molesliun  imperio  régis  in 
atrio  donuis  Domini  lapidaveriml  ;  «  et 
non  est  recoidalusloas  rex  misericordiae 
({uam  l'ecerat  loiada  paler  iliius  secum, 
sed  intcrlecit  filium  eius;  qui  cum  mo- 
rerctur  ail  :  videat  Dominus  et  requi- 
ral  ..  (2  Par.  24,21.  22).  Atque  mox  iiilio 
divina  ingruil.  Post  annum  eniu)  Hazael 
rex  Syriac  cxpugnala  urbc  (ieth  ascendil 
contra  lerusalem  et  proelio  facto  occi- 
si  sunl  muiti  ex  principibus  luda;  loas 
aulem  pretio  ingenli  solulo  ex  tliesauris 
lempli  et  palatii  sui,  ut  rex  Syriae  rece- 
derel,  impetravit.  Postea  l'acinoris  poe- 
nam  aliani  quoque  rex  luit;  coniuialione 
fada  loas  in  domo  Mello  in  lectulo  suo 
occisus  est  et  sepullus  in  civilate  David, 
sed  non  in  sepulcris  regum  (4  Reg.  12, 
18  ss.;  2  Par.  24,23  ss.\  Praeterea 
eius  nomen  legitur  4  Reg.  13,1.  10;  14, 
1.  13.17.  23;  1  Par.  3.11;  2  Par.  25,23. 
23. 

2.  Filius  loachaz,  rex  Israël;  sedecim 
annis  regnavit  in  Samaria,  rex  tertius  ex 
familia  leliu,  ambulavil  in  omnibus  pec- 
catis  leroboam  filii  Xabal,  qui  Israël  ad 
idololalriam  perduxeral  i4  Reg.  13,'.) 
ss.).  Nihilominus  pielate  quadam  pro- 
secutus  Elisenm  prophelam,  cum  is  ad 
morlem  aegrolaret,  ad  eum  descendit  et 
tiens inclamavit  :  paler  mi,  paler  mi,  cur- 
rus  Israël  et  auriga  eius.  El  Eliseus  ei 
praedixit  victoriam  de  Syris  reportan- 
dam.  Hazael  enim  aftlixerat  populum 
Israël  cunctis  diebus  loachaz;  sed  loas 
ter  devicit  Benadad,  filium  Hazael,  rc- 
geni  Syriae  et  recuperavit  urbes  (pias 
Hazael  lulerat  de  manu  loachaz  iure 
proelii.  .Vloabilae  quocpie  regionem  in- 
feslabant  i4  Reg.  13,14-2bK  Cum  eum 
Amasias  ad  cerlamen  provocaret,  loas 
(piidcm  non  sine  insolenti  iaclantia  ei 
bellum  dissuasit,  et  cum  Amasias  neu- 
tiquamac([uiesceret,  belle  inilo  magnam 
cladem  ludaeis  inlulil,  ipsum  Amasiani 
caplivum  du\it  in  lerusalem,  cuius  mu- 
rum  spalio  quadi-ingenlorum  cubilorum 
inlerrupit.  Cum  ingenli  praeda  auri  rt 
argenli  et  vasorum  tcmpli  et  palalii 
regii  i-eversus  est  Samariam  4  l{e^. 
14,1.   8-16;  2  Par.  23,17-24).  IV>sl  eum 


783 


lOAS. 


lOB. 


regnavit  leroboam  filius  eius  (4  Reg. 
13 J3;  14,17.  23.  27;  Os.  1,1;  Am.  1,1). 

3.  Pater  Gedeonis,  vir  potens  ex  fa- 
niilia  Abiezritarum,  cuius  iirbs  patria 
erat  Ephra  in  sorte  cisiordanica  seu 
occidentali  tribus  Manasse  (lud.  6,11- 
32;  7,14;  8,13.  29.  32). 

4.  Princeps  in  Saniaria  tempore  Achab 
régis  (3  Reg.  22,26;  2  Par.  18,25).  In 
Vnigata  legitur  :  loas  filiiis  Amelech, 
sed  LXX  u'.b;  To5  ^xaiT^Éro;,  hcbr.  TjSsn'p  ; 

unde  vel  filius  iunior  ipsius  Achab  vel 
princeps  ex  consanguineis  régis  fuisse 
censetur. 

5.  Filius  Samaa,  Gabaalhites,  qui  cum 
fratre  suo  Ahiezor  Davidi  in  Siceieg  l'u- 
gitivo  se  adiunxit  (1  Par.  12,3). 

6.  Unus  ex  praefectis  Davidis,  super 
apothecas  olei  constitutus  (1  Par.  27, 
28;. 

7.  loas  (1  Par.  4,22),  Vulgata  :  Secu- 
rus  (vide  s.  v.,\ 

8.  Filius  Bechor,  princeps  cognatio- 
nis  beniaminiticae,  quae  Davide régnante 
florebat  (1  Par.  7,8);  sed  nomen  hebr. 
est  "àyv. 

lOATHAM,  IOATHAN(Dnii,    Iwa- 

6aa,  'IwâOav).  1.  loatham  filius  Gedeonis 
natu  minimus,  qui  solus  ex  internccionc 
fratrum  suorum  ab  Abimelech  facta  ser- 
vatus  est  et  parabola  in  monte  Garizini 
contra  Abimelech  pronuntiata  in  urbem 
Bera  (vide  s.  v.)  aul'ugit  (Iiid.  9,5.  7.  57). 
2.  Filius  Oziae  seu  Azariae  régis  luda 
et  lerusae  filiae  Sadoc;  is  Ozia  lepra 
perçusse  gubernabat  palatiuni  et  popu- 
lum  iudicabat,  pâtre  auteni  mortuo 
thronum  adscendit  25  annos  natus  et 
sedecim  annos  regnavit.  Fecit  quod 
rectum  erat  coram  Domino;  verumta- 
men  excelsa  non  abstulit  et  adhuc  po- 
pulus  delinquebat.  Ipse  portam  templi 
cxcelsam  aedilicavil,  muro  Jérusalem 
munitiones  quasdam  addidit,  in  variis 
regni  parlibus  urbes ,  castella,  turres 
exslruxit;  Ammonitas  devicit  et  coegit, 
ut  sibi  tributum  solverent,  sicut  iam 
Oziae  solverant.  Versus  finem  regni  eius 
iam  Rasin  rex  Damasci  et  Phacee  rex 
Israël  expcditionem  bellicam  contra  luda 
aggrediebantur,  quani  régnante  Achaz, 
filio  loathan,  continuarunt  (4  Reg.  15,5. 


7.  30  s.;  16,1  ;  1  Par.  3,12;  5,17;  2  Par. 
26,21.  23;  27,1-9;  Is.  1,1;  7,1;  Os.  1,1  ; 
Mich.  1,1;  Matth.  1,9;  in  Vulgata  sae- 
pius  loathan). 

3.  Filius  lahaddai  in  genealogia  luda 
(1  Par.  2,47;  Vulgata  :  loathan). 

lOB  (Gen.  46,13)  v.  lASUB  1. 

lOB  (2i\s%    'I(i6) ,  vir   ditissimus   in 

lerra  Hus  (vide  s.  v.),  cuius  in  Deum 
pietas  acerbissimo  morbo  exploratur. 
Cum  lande  commemoratur  Ez.  14,14; 
Tob.  2,12;  lac.  5,11.  Totum  quod  de  eo 
scimus,  libre  lob  continctur.  In  eius 
prologo  (cp.  1.  2)  res  ita  disponitur,  ut 
slatim  pateat  Deum  permisisse  calami- 
tatcs  lebi  sincerae  eius  pietatis  preban- 
dae  et  exercendae  causa.  Huius  consilii 
ignari  sunt  et  lebus  et  amici  eius.  Cuni 
enim  lobus  têtus  ulceribus  plenus  humi 
sederet,  très  amici  ad  eum  accedunt; 
verum  tanta  miseria  conspecta  prae 
stupore  tacent,  donec  lobus  acerbissi- 
mis  querelis  doleris  magnitudinem  de- 
claret.  Inde  eritur  disceptalio  de  ori- 
gine et  causa  calamitatis  lobi.  Tribus 
disputantium  quasi  congressibus  haec 
quaestio  discutitur  eo  ordine,  ut  singuli 
lobo  respondeant.  Et  in  primo  quidem 
congressu  Eiiphaz  contendit  non  affUgi 
nisi  improbos;  quare  lobum  monet,  ut 
ab  impiètate  ad  Deum  revcrtatur.  Cum 
indignatione  eam  accusatiouem  lobus 
repellit;  doloris  magnitudinem  testatus 
cum  Deo  expostulat,  cur  tantas  a  se 
exigat  poenas.  Hisce  oggerit  Baldad, 
filios  lobi  iuste  esse  punitos,  sapientia 
maiorum  constare  soles  impies  pro- 
sterni,  pies  non  affligi.  Opponit  hic,  ex- 
perientia  constare  pies  queque  ai'fligi, 
imnie  impies  saepe  agere  prospère;  se 
vero  ultra  omnem  nermam  a  Deo  cru- 
ciari.  Id  Sephar  aegerrime  ferons  affir- 
mât eum  poenas  dare  minores  quam 
pro  impietate  meritus  sit.  lobus  autem 
pluribus  suam  sententiam  défendit  et 
suam  innocentiam  coram  Deo  iudice  af- 
firmât. In  altère  congressu  Eiiphaz  duas 
has  assertiones  impugnat  :  lobum  affligi 
innocentem  et  impies  prospère  agere  ; 
insuper  acriter  in  lobum  invehitur.  Qui- 
bus  expostulationibus  lobus  ad  impa- 
lienliam  provecatur  et  eo  magis  suam 
iactat  integritatem.  Contra  quam  Baldad 


:85 


I0I5. 


lOli. 


im 


ilispiitans  loliimi  impielalis  ar^;iiit.  Fru- 
ïitra  lobiis  aiiiiooniin  inisei-alionom  im- 
plorai; spoiii  laiiieii  lifinain  onuiitial 
loi'c  ut  Dons  caiisaiu  suani  liioatiir.  At- 
laiiKMi  Siipliar  maioro  vehenieutia  loltuiii 
soolci'uni  accusai  cl  niinaiii  iiiipioriiiii 
necossariain  oxaggcral.  Coulia  (|iiod 
lobiis  asseril  iinpios  inulliplici  IViii  pro- 
>piM  italo  el  raro  conlingere  eversionem 
iiiipii,  iinmo  oosscrvariiinmuiiesinalio- 
iiiiu  calainitate  el  posl  morleiu  ([uoquo 
nancisci  honores.  Voriim  inlcrloculores 
a  sua  sonlenlia  inipios  scnipcr  ac  solum 
al'lligi  non  recedunt,  quod  in  lertio  con- 
gressu  palel,  lobus  vero  cursu  vilae 
suac  coniincinoralo  se  purum  et  innocen- 
teni  proijat;  cur  allligalur,  nescil;  l'alsa 
aniicos  prolerre  conlendit.  Sod  oui-  boni 
tjuoque  aniigaiitur,  nequit  explioare. 

In  hac  conditione  quarlus  exsurgil  in- 
tcrloculor  Eliu,  ([ui  lobi  cum  Deo  ex- 
])Oslulalioneni  audaciorcni,  qua  a  Deo 
sibi  dari  rationeni  voluei-il,  acerbe  re- 
prehendil  cl  déclarai  calamilales  esse 
bonis  salulares,  quibus  scil.  erudianlur, 
ne  in  peccata  ruant  el  ul  in  bono  pro- 
ficianl.  Huniili  animi  submissione  oni- 
nia  esse  a  Deo  accipienda  ;  quem  in  tinem 
maiestatem  Dei  sublimi  modo  praedicat. 
Tacet  lobus,  Deus  vero  disccplalioni  ab 
Eliu  proposilaecalculumadiicil  ellobum 
magniludine  sapientiao  ac  potentiae  di- 
vinae  edocet  modeste  scnlire.  — Prologo 
itaque  el  sermonibus  Eliu  aliquae  pan- 
dunlur  raliones,  cur  pii  quoque  afdi- 
ganlur.  Qua  ralione  sinud  palet  haec 
minime  abesse  posse,  nisi  quis  totam 
dispulalionem  plane  inaneni  ac  sine  uUo 
exilu  esse  volueril. 

lobus  q'uamvis  quandoquc  vebemen- 
lius  loqualur  alque  nimium  suam  iaclel 
inlegritatem,  Doo  pictalom  ac  lidelitateni 
serval;  cdocelur  lamcn  non  esse  bomi- 
nis  rationem  a  Deo  cxigere,  verum 
abiecla  omni  supcrba  de  sua  innocontia 
opinionc  occullis  Dei  consiliis  maxima 
animi  demissione  esse  acquicscendum. 
lia  lobus  se  occulta  superbia  laborasse 
edidicil. 

Merito  tanien  conunendatur  eius  pa- 
lienlia,  quam  SS.  Talrcs  el  scriplores 
ecclesiastici  laudibus  célébrant  (cf.  Kita- 
bcnbf(ue)',  C-omm.  in  lob  p.  12  s.\  Nam 
iacluram  bonorum,    morlem    lilioiiim, 


morbum  foedissinuuu  ac  moleslissinunn 
sunuiia  in  Deuin  piclate  ac  patient ia  ac- 
ce|)il,  quamvis  conditiones  calamitatinu 
([uasi  data  opei'a  laies  esscnl,  quilms 
laciliime  ([uivis  ad  iracundiam  provo- 
caretur;  uiio  enim  ([uasi  ictu  onmia  con- 
cidunt,  piagam  innnediate  sequitur  el 
excipit  plaga,  uiudium  subsequilur  nun- 
lius,  semper  unus  soliun  evadil  incolu- 
niis,  ut  perlerai  uuntium  priore  vix  au- 
dito.  Al  lobus  dolore  uliquc  pei'cuisus 
signa  moeroris  sunmia  edil;  verum 
animi  sensus  pandit  praedaros  :  Domi- 
nus  dcdil,  Dominus  abstulil;  sicul  Do- 
mino placuit,  ila  factuni  est;  sil  nomeii 
Domini  benediclum  (1,21).  Immo  cum 
ipse  elephantiasi  foedissiina  aeque  ac 
acerbissima  cruciarelurel  ab  ipsa  uxore 
de  pietateimpeterelurconviciis,  animum 
ostendil  plane  generosum  el  heroicum  : 
si  bona  suscepimus  de  manu  Dei,  mala 
quarc  non  suscipianius  (2,10)?Si  postea 
vehementius  loquitur,  ipsi  amici  inculpa 
sunl;  primo  enim  lacilurni  lugenl  per 
septem  dies  quasi  mortuum;  ipse  ille 
tacilurnus  eorum  consessus  ac  diutur- 
nns  molestiam  lobiauxit;  dein  conslan- 
ter  acperfracte  contendunt  solos  impies 
aftligi,  neque  conti-aria  experientia  ({uani 
lobus  repetito  urgel,  a  sententia  rece- 
dunt, immo  lobum  criminum  gravissimo- 
rum  reum  ac  plane  impium  esse  véhé- 
ment er  affirmant.  Ita  lobum  provocant 
isque  in  poslulanda  ralione  a  Deo,  in 
asserenda  sua  integritate  iuslos  mode- 
stiae  limites  excedil  quidem  conquestus 
de  accrbo  Dei  secum  agendi  modo,  at 
simul  aperte  romovel  omnem  iniustitiam 
a  Deo  (cf.  10,3  ss.)  et  eius  consilia  in- 
scrutabilia  veneralur  opponcns  divinae 
maiestali  hominis  fragilitalem  et  mise- 
riam  et  efllagitans  levamen.  Denuun  ad 
spem  praeclaiam  assurgit  (10,23')  cl  inde 
multo  pacatius  loquitur  spe  illa  sullultus. 
I.ibrum  lob  arte  poetica  excellere 
omnes  concedunt.  Eum  stropiiis,  au- 
listrophis,  alternis  stropiiis  (listinctuiu 
exliibel  J.  llonlheim  in  periodico  Zcit- 
schrifl  far  Katli.  Thcoloijic,  Innsbruck 
1000  et  1001  el  in  libro  :  Das  lUich  l<d. 
als  strophisclies  Kunstwerk  nachgewii^- 
scii,  iibcrsetzl  u.  erklivrl  [Bibl.  StuditMi 
1\.  lOOi,  llett  1-3J. 

I.    KNABENBAUKR. 


787 


lÛBAB. 


lOEL. 


788 


lOBAB  (2n>,  'I'o6â6).  1.  Ultimus  ex 

iredociin  tiliis  Icctan  filii  Heber  (Gcii. 
10,'29;  1  Par.  1,23  qiio  loco  LXX  'ii?â;j.). 
Ex  opinione  Bocharti  (Phaleg  2,29;  lo- 
babitae  iidem  sunt,  qui  apud  PLolcin. 
VI.  ',24  scribimtur  'lojSapr-irat  ad  mare 
Indicuin  iiixta  Sachalilas  incolenles. 
Gelerum  nulliim  eius  gentis  vestiguim 
hucLisque  repertum  est. 

2.  Filins  Zarae  de  Rosra,  secundus  in 
eniimeratione  regiini  Edoni,  aiilequam 
lîlii  Israël  regeni  haberent  (Gcn.  36,33. 
34;  1  Par.  i,4i.  45).  LXX  lob  42,18  (ad- 
ditameiitum)  eiim  faciuiil  euiidem  ac 
lob. 

3.  Rcx  Madon  eu  m  labin  rege  Asor 
contra  losue  t'oedere  iunctus  (los.  11,1). 

4.  Beniaminita,  lilius  Sabaraini,  de 
Hodes  uxorc  genitus  in  terra  Moab  (1 
Par.  8,9). 

5.  Beniaminita  de  filiis  Elphaal  (1  Par. 
8,18). 

lOBANIA      (^''J2^      'l£[;ivaa,      apud 

Sivete  B  Bavaâji.,  A  'kSvax) ,  filius  lero- 
hani,  Beniaminita  in  lerusaleni  babilans 
(1  Par.  9,8). 

lOCHABED  ni3ii,    'Iwyaosô),  uxor 

Amram  et  mater  Aaron  et  Moysis  (Ex. 
6,20;  Num.  26,59).  Eral  filia  Levi  in  Ae- 
gypto  nata  neque  tamen  immédiate  a 
Levi  procréai  a  dici  débet. 

lODAIA  (Neh.  12,19)  v.  IDAIA  1. 

lOED    (~!ri^     'Icoa^),    Beniaminita, 

unus  ex  maioribus  Sellum,  incolae  le- 
rusalempost  instaurationem  (Neh.  11,7). 

lOEL  (SnIi,   "MX),  Vulgata  1  Par.  6, 

33.  36  et  7,3  loliel. 

1.  Filius  primogenitus  Samuel  pro- 
phetae  et  pater  Heman  cantoris  (1  Wq^,^. 
8,2;  1  Par.  6,33[18];  15,17).  Praeterea 
1  Par.  6,28[13]  Icgitur  :  Filii  Samuel, 
primogenitus  Vasseni  et  Abia;  quo  loco 
nomen  loel  excidit  et  Vasseni  (iJUJi  i.  e. 

et  secundus,  LXX  Savî)  velut  nomen  pro- 
prium  habebatur;  potius  lege  :  Filii  Sa- 
muel, primogenitus  loel  et  secundus 
Abia. 

2.  Princeps  cognationis  in  tribu  Si- 
meon,  unus  ex  illis  tredecini,  qui  ad  in- 
troitum  Gador  (fortasse  Gerara)  proiecti 


I  Chamitas  inde  cxpuleruut  (1  Par.  4,35). 

3.  Rubenita,  cuius  prosapia  per  se- 
ptem  generationes  usque  ad  tempus  ca- 
ptivitatis  assyriacae  recensetur  (1  Par. 
0,4);  sed  a  quonam  ex  quattuor  filiis 
Uuben  ipse  loel  descendat,  incertum  est. 
Idem  nominari  videtur  5,8. 

4.  Princeps  quidam  (iaditarum  in  Ba- 
san(l  Par.  5,12). 

5.  Unus  ex  posteris  Caatii  filii  Levi 
et  ex  maioribus  Heman  cantoris  (I  Par. 
6,36[21]),  distinguendus  a  loel  paire  He- 
man cantoris. 

6.  Filius  Izrahia  de  tribu  Issachar 
(1  Par.  7,3). 

7.  Unus  ex  beroibus  davidicis,  frater 
Nathan  de  Soba  (IPar.  ll,38i;  sed  v, 
IGAAL. 

8.  Princeps  filiorum  Gersom  tempore 
Davidis,  qui  se  sancliticarunt,  ul  arcam 
Domini  de  domo  Obededom  in  lerusa- 
lem  afTerrent  (1  Par.  15,7.  11). 

9.  Levila  de  tîliis  Gersom,  filius  lehieli 
(v.  lAHIEL  2)  ex  posteris  Leedan  super 
thesauros  templi  a  Davrde  positus  (1  Par. 
23,8;  26,22);  fortasse  idem  est  ac  prae- 
cedens. 

10.  Filius  Phadaiae,  princeps  tribus 
Manasse  cisiordanicae  seu  occidentalis 
tempore  Davidis  (1  Par.  27,20). 

11.  Filius  Azariae  de  filiis  Caath  tem- 
pore Ezechiae  régis  (2  Par.  29,12 1. 

12.  Unus  de  ïiliis  Nelto,  qui  uxores 
alienigenas  mandante  Esdra  dimiserunt 
(Esdr.  10,43). 

13.  Filius  Zechri,  Beniaminita,  prae- 
positus  Beniaminitarum  in  lerusalem 
post  captivifatem  (Neh.  11,9). 

14.  loel  propheta,  filius  Phatuel,  qui 
secundus  est  in  ordine  duodecim  pro- 
phetarum.  De  eius  origine,  patria,  vita, 
tempore  nihil  nobis  traditum  est,  nisi 
id  solum  quod  ex  eius  libro  colligi  po- 
test.  In  eo  autem  prius  maximam  quan- 
dam  calamitatem  per  locustarum  turbas 
inductam  describil,  quae  maior  sit  omni 
aUa  cuius  exstat  memoria  et  posteris 
quae  sit  enarranda;  ingenti  quippe  va- 
stitate  ac  desolatione  cuncta  iacere 
prostrata,  ita  ut  ne  sacrificium  quidem 
et  libalio  offerri  possit.  Quare  ad  plan- 
ctum  et  poenilentiam  agendam  admo- 
net;  admonitionemque  ulteriore  cala- 
mitatis  descriptione  fulcit  et  precatione 


789 


lOEL. 


lOllANAN. 


m) 


iii  oxcmplum  aliis  pracil  (l,-2-20).  Nain 
nisi  converti  l'iierinl,  liaec  calaniitas 
imiUo  iiiaiorc  oxcipielur  :  Dons  qiiippe 
hostes  piano  horrendos,  institiae  suae 
vindifes,  iis  inunillct.  Ouoil  ut  averta- 
lur,  iis  dclinoal  uiodnin  aiivadi  poeni- 
tcntiani,  tiiiat'  sit  inlorna  cuni  spe  in 
heiiin  niisi'ricordtMU  cl  (luae  exlernis 
oliani  acliliiis  cxiiibcaliir  (2,1-17). 

Dons  populo  nui  rosipnil  honigne  pe- 
percil  eiqu(>  bona  |)roiuiltil  et  (luidcni 
Itona  leniporalia  pro  Icniporc  praesenli 
altundautissiina,  quibus  larî2;e  resti- 
tuanlur  quae  calaniilale  amisissent  (2, 
10-27  -,  proniillil  pi'o  l'uturo  dona  spiri- 
tualia  et  salulcni  invocanlibus  nonien 
Domini;  proinillitse  capturum  vindictam 
de  hostibus  qui  oppresserinl  populum 
suuin;  praepriniis  île  Tyro,  Sidone,  Phi- 
listliaea  et  generaliui  sanctuni  bellnm 
uiotuni  iri  contra  onincs  adversarios, 
(luibus  protligalis  Deus  eritbonoruin  lar- 
gitor  pro  luda  et  lerusalem  (2,28-3,21). 

Eum  in  luda.  in  lerusalem  praedi- 
casse,  ex  vocibus  Sion,  niontis  sancti, 
vestibuli  et  altaris  et  ex  adliortalione  et 
dcscriptione  vocibus  illis  adiuncta  patet. 
Quando  vero  pracdicaverit,  incertuni 
est.  Sententiae  maxime  oppositae  sunt  : 
tempore  loas  régis,  immo  ante  regni 
divisionem,  et  tempore  aliquo  post  Ne- 
hemiam!  Verum  aliquod  traditionis  ve- 
stigium  habetur  eo  ipso  ordine  quo  in 
libro  duodeoim  propbelarum  coUocatur. 
Cum  enim  apud  ceteros  ordo  temporis 
observatus  videatur,  cur  non  in  loele? 
Ergo  vel  uequalis  Osée  erat  vel  forte 
paulo  ante  Osée  ;  ante  Amos  cei-te,  quippe 
qui  saepius  ad  plagam  locustarum  verbis 
loelis  alludat  (1,2;  4,9;  9,11-15).  Ad 
Oziae  régis  initia  ilaiiue  loelis  praedica- 
tio  referenda  erit.  —  Ad  valiciuium  eius 
de  effusione  Spirilus  S.  provocat  Petrus 
(Act.  2,12);  Paulus  (Rom.  10,13)  verbis 
ioel  ostcndit  in  regno  messiano  non  esse 
distinetionem  ludacos  inter  et  gentes. 

lOELA  (nSNyiV   "lïXîa),  lilius  Icro- 

hani  de.  Gedoi',  vir  l'ortissimus,  qui  Da- 
vidi  in  Siceleg  se  adiunxit  (1  Par.  12,7). 

lOEZER  (T^y1^    "IwÇapct,  N  et  A  "l'o- 

Çadtp),  vir  de  posleris  Core  et  sorius  I*a- 
vid  in  Siceleg  fugilivi  (1  Par.  12,0). 


lOGLI  (i^ji,  "EyXi'!,  paler  hocci  |)rin- 
cipis  tribus  Dan  (Num.  34,22). 

lOHA  (xn1\  'Iwoà  1  Par.  8,16;  'loj- 

W  i  Par.  ll,4;i). 

1.  Unus  ex  liliis  Uaria  neaianiinitae 
(1  Par.  8,10). 

2.  Ibu'os  davidicus,  lilius  Sauiri,  co- 
gnomiualus  Tbosaites  (1  Par.  11,45); 
([uacnam  urbs  vel  cognatio  boc  cogno- 
minc  designctui',  non  liquel. 

3.  loba  (nxii,  "loudt-/),  lilius  loacbaz  a 

commentariis,  a  losia  rege  conslitutus, 
ut  cum  Saphan  scriba  et  Maasia  prin- 
cipe tcmplum  Domini  instauraret  (2  Par. 
34,8).  Erat  a  Commentariis,  de  qua  di- 
gnitate  diximus  s.  v.  COMMENTAIUUS. 

lOHANAN    ("j:ni\    "jznini;    'iwvâ, 

'Iwâvav,     lojavâv,   'lojvàv). 

1.  Filius  Caree,  unus  ex  principibus 
militiae  iudaicae,  qui  slrenue  tueban- 
tur  partes  (iodoliae,  quem  Nabucbodo- 
nosor  reliquiis  populi  praefecerat;  cum 
Godolias  in  Maspbalh  ab  Ismabcl  occisus 
esset,  lohanan  occisorem  persecutus  est 
et  omnem  populum,  quem  Ismabel  ca- 
ptum  abduxerat,  in  Masphalli  reduxit; 
deinde  vero  contra  praeceplum  lere- 
miae  ipse  et  reliquiae  ludaeorum  in  Ae- 
gypto  rcfugium  quaesierunl,  ubi  lere- 
mias  iis  iterum  l'unesla  vaticinai ur 
(4  Reg.  23,23;  1er.  40,8.  13.  15.  10;  41, 
H.  13.  14.  15.  16;  42.1.  8;  43,2.  4.5,^; 
abbinc  nulla  eius  inentio  lit. 

2.  Primogenitus  losiae  régis  (1  Par. 
3,1 5i,  praematura  morte  abreptus,  ut  ex 
eo  colUgere  licet,  quod  non  ipse,  sed 
fratres  eius  loakim,  Sedecias,  Sellum 
tbronum  patris  aliquo  tempore  obtine- 
l)ant. 

3.  (^Uiintus  niius  Elioenai  de  regia 
domo  David  descendons  per  Zorobabel 
(1  Par.  3,24). 

4.  Pontilex  inter  duos  Azarias  enume- 
ratus  {\  Par.  6,9.  10[5,35.  36]),  quorum 
prior  Salomone  régnante  pontilex  erat, 
aller  tempore  Asa  régis  luda  (v.  AZA- 
RIAS 1  et  2). 

5.  Reniaminita,  ([ui  Raviili  in  Siceleg 
se  adiunxit    I  Par.  12,1). 

6.  Princeps  ex  tribu  r.ad.  qui  Davidi 
in  Siceleg  se  adiunxit  ^1  Par.  12,12. 

7.  Sextus  inter  tilios  .Meselemiae  seu 


791 


lOUANAN. 


lOIARlB. 


792 


Moàollamiae  (vide  s.  v.)  Coritae  de  filiis 
Abiasaph,  ianitor  domus  Domini  (1  Par. 
26,3;  LXX  l'ovâ6av). 

8.  Dux  belliciis  in  exercitu  losapliat, 
qui  280  000  viroriim  praeerat  (2  Par.  17, 
15). 

9.  Pater  Ismahel  centurionis  cum 
loiada  contra  Athaliam  conspiraulis 
(2  Par.  23,1). 

10.  Pater  Azariae  principis  Ephraini 
tempore  Achaz  (2  Par.  28,12;  LXX  tou 
'iwavou). 

11.  Filius  Eccetan  de  filiis  Azgad,  e 
captivitate  redux  cum  110  viris  (Esdr. 
8,12). 

12.  Filius  Eliasib,  ceteroquin  ignolus, 
qui  ex  noniine  suo  appellaverat  quod- 
dani  novi  templi  cubiculum,  in  quo  Es- 
dras  malrirnonia  cum  uxoribus  alienige- 
nis  facta  lugebat  (Esdr.  10,6);  fortasse 
erat  ex  posteris  Eliasib  1  Par.  24,12. 

13.  Unus  ex  filiis  Bebai,  qui  uxores 
alienigenas  iubente  Esdra  dimiserunt 
(Esdr.  10,28). 

14.  Filius  Tobiae  Ammonitae,  niatri- 
monio  iunctus  cum  filia  Mosollam  filii 
Baracbiae  (Neh.  6,18). 

15.  Sacerdos  tempore  loacim  ponti- 
ficis  post  captivitatem,  princeps  familiae 
sacerdotalis  Amariae  (.Neb.  12,13). 

16.  Unus  ex  pontificibus  post  capti- 
vitatem, quorum  bic  est  ordo  tum  ge- 
nerationis  tum  successionis  in  pontifi- 
catu  :  losue,  loacim,  Eliasib,  loiada, 
lohanan  (lonatban),  leddoa  (Neb.  12,11. 
22.  23);  adverte  12,11  legendum  esse 
lohanan  pro  lonatban  et  12,23  in  Vul- 
gata  mendose  baberi  lonatban,  dum 
textus  bebr.  et  LXX  ibi  legunt  :  loha- 
nan. 

17.  Levita  tempore  Nebemiae  (Neh. 
12,41  [42]). 

lOHEL  (  1  Par.  6,33.  36  ;  7,3)  v.  lOEL 
1  et  5  et  0. 

lOIADA      (y-îiin",      îniii;      'Iwoaé). 

1.  Pater  Banaiae,  sacerdos  (v.  BA- 
NAIAS  1). 

2.  Princeps  domus  Aaron  (non  sum- 
mus  sacerdos),  qui  Davidi  in  Hebron 
3  700  viros  bellatores  adduxit  (1  Par. 
12,27;  LXX  'Iwaoaç);  fortasse  idem  est 
ac  pater  Banaiae. 

3.  Filius  Banaiae,  consiliarius  Davidis 


post  mortem  Acbitophel  (1  Par.  27,34); 
suspicantur  aliqui  pro  loiada  filio  Ba- 
naiae in  texlu  adfuisse  Bauaiam  filium 
loiadae  scil.  nolissimum  illum,  sed  suf- 
ficiens  ratio  coniecturae  déficit. 

4.  Summus  sacerdos  tempore  Atha- 
liae  et  loas  régis  luda;  cius  uxor  erat 
losabelh  lilia  régis  loram  et  soror  Ocho- 
ziae,  quae  loas  filium  Ocboziae  de  me- 
dio  filiorum  régis  furata  est  et  abscon- 
dit,  ne  ab  Athalia  intertîceretur  ;  loiada 
vero  loas  seplennem  regcm  luda  fecit, 
Athaliam  occidi  iussit,  cultum  Dei  re- 
stitua, régi  loas  consiliarius  erat  et  in 
regno  administrando  adiutor  (2  Par.  24, 
6  :  princeps),  donec  130  annos  natus 
diem  supremum  obiit  et  in  civitate  Da- 
vid cum  regibus  luda  sepultus  est.  Cf. 
4  Reg.  11,4  ss.  ;  12,2  ss.  ;  2  Par.  22,11  ;23, 
1  ss.  Eius  filius  Zacharias,  qui  idolola- 
triam  post  mortem  loiadae  reviviscen- 
tem  fortiter  arguebat,  in  atrio  domus 
Domini  lapidatus  est  iuxta  loas  régis 
imperium  (2  Par.  24,20-23);  hune  esse 
illum  Zachariam  filium  Baracbiae,  de 
quo  Matth.  23,35  (cf.  Luc.  11,50)  agitur, 
est  sententia  apud  veteres  satis  pervul- 
gata  et  communis  recentiorum,  de  qua 
vide  plura  apud  Knabcnbauer  ad  Matth. 
23,35  et  s.  v.  ZACHARIAS  34. 

5.  Sacerdos,  praefectus  templo  tem- 
pore vel  saltem  initio  regni  Sedeciae 
(1er.  29,26;  Vulgata  :  pro  loiade). 

6.  Filius  Phasea  in  aedificanda  porta 
vetere  Jérusalem  occupatus  (Neb.  3,6; 

'ItDtSâ)). 

7.  Pontifex  post  captivitatem,  filius 
Eliasib  et  pater  lohanan  (v.  lOHANAN 
16)  pontificum  (Neh.  12,10.  11.22;  13, 
28;  LXX  12,22  et  13,28  'Iwaôâ). 

lOIADE  V.  lOIADA  5. 

lOIARIB  (2iT'i%  plenius  1  Par.  9,10 

et  24,7  m^in'';    'Iojap(6,   'Iwapfjji). 

1.  Princeps  primae  classis  sacerdota- 
lis ex  24  a  Davide  constitutis  (1  Par. 
24,7).  Eius  posteri  Hierosolymis  habita- 
bant  post  exsilium  (1  Par.  9,10;  Neh. 
11,10,  quibus  locis  nomina  Idaia,  loia- 
rib,  lachin  probabilius  familiam  sacer- 
dotalem  significant).  In  diebus  loacim 
lilii  losue  pontihcis  princeps  familiae 
loiarib  erat  Mathanai  (Neh.  12,6.  19).  Ex 


793 


lolAUlH. 


ION  AS. 


7«)'i 


liliis  loiai'ib  eranl  Malluilhias  fl  qiiiiKiiic 
horofs  Maclial.ari  1  Maili.  i,l  ;  14,-2iM. 
liliain  Flavius  losopluis  j^lorialur  so  non 
snlnni  c\  sacordolnni  ^oncro,  seil  ex 
classe  prima  inlor  iilas  2i  (trinndnni 
(Vital.  — Vnlji-alaNeli.  11,10  el  I  Macli. 
2,1  sciiliil  loarih  cl  1  Macli.  li,29  laiih 
('lap(S). 

2.  Unus  ex  illis,  quos  Esdras  misit  ad 
Kddo  in  pa^o  Chaspiiia,  ul  levilas  et  Na- 
Ihinacos  ad  itor  liiei'osolyniilaninn  indn- 
cerol  (Estlr.  8,16  -,  duo  ex  illis,  loiarib 
cl  Elnalhaa,  dcsij;nanUu'  sapicntcs,  re- 
liqui  principes. 

3.  Unus  ex  posleris  Phares  et  maio- 
libus  Maasiae  (Neh.  11,5). 

lONA.  1.  lona  (  Iwvâa),  lilius  Eliakim 
in  î^eneologia  Chrisli  (Luc.  3,30). 

2.  lona  vMaUh.  10,17;  lo.  1,42)  v.  BAR 
ION  A. 

lONADAB  {11ZV,  -""''"ÎV  'Iwvaoâ6). 

1.  FiliusSemmaa  fralris  David,  amicus 
Anmon,  vir  pi-udens  valde,  (lui  pessi- 
muni  consiliuni  Aninon  dedil,  ut  Tha- 
mar  soro.-eni  oppriniercl  (2  Reg-,  13,3. 
T).  32.  3o). 

2.  Filins  Rechab ,  conies  ac  socius 
Icliu  régis,  cuni  hic  sacerdotes  Baal 
insidiose  trucidarel  i4  Roji'.  10, lo.  23); 
ab  eodeni  lonadab  origineni  et  nonien 
ducunt  Rcchabitae  (1er.  :{o.2  ss.   et  v. 

rechabitae:. 

lONAS  {r\:V,  'Iwvàf-,  tilins  Aniathi, 
propheta,  oriundns  ex  (iclhhepher  in 
regionc  tribus  Zabulon  (cf.  los.  19,13). 
Esl  scil.  ille  propheta  qui  leroboam  II. 
pracdixerat  in  sermone  Domini  fore  ut 
ipse  reslitueret  terminos  Israël  (cf.  4 
Rcg-.  14,2.")).  Propheta,  qui  in  ordine 
duodecini  prophetaruin  (juinlus  est,  pa- 
riter  est  lonas  lilius  Ainatlii  ;  ([uin  hic  de 
cuius  niissione  ninivilica  libellas  narrai 
idem  ille  propheta  a[)ud  lei-oboam  sil 
nemini  est  dubium  (cf.  Cornchj,  Inlrod. 
H.  2,  éd.  2,  p.  Sli").  De  hoc  aulem  pro- 
pheta eiusque  hisloria  et  missionc  ni- 
nivilica imprimis  allendonda  sunt  verba 
Chrisli  :  sicut  enim  fuit  lonas  in  ventre 
celi  tribus  diebus  et  tribus  noclibus, 
sic  eril  Filius  hominis  in  corde  tei-rae 
tribus  diebus  et  tribus  noclibus;  viri 
Ninivilae  surgenl  jn    iudicio  cum    ge- 


neralione  isla  et  condenniabunl  eam, 
(|uia  iioenilenliam  egeiunl  in  praodica- 
lione  binae;  et  ecce  plus  (|uam  louas 
hic  (Mallh.  12,39.40;  cf.  10,4;  Luc.  11, 
29.  30).  Ouibus  v(>rbis  ajx'rle  r(!s  vere 
gesla  indicalur  eodcm  moilo,  (|uo  Chri- 
slus  conliuuo  adiuugit  aliud  exemplum 
vere  liisloricum:  regina  auslri  surgct 
in  iudicio  etc.  (Matth.  12,42;  Luc.  11,31; 
cf.  3  Reg.  10,1;  2  Par.  9,1).  Quare  li- 
bellum  lonae  ad  mylhum  vel-  allegoriain 
reiicere  nefas  est. 

Deus  Dominus  eliam  in  Velei-e  Tesla- 
menlo  se  Deum  aliarum  quoipie  gen- 
lium  exhibuit,  dum  cl  prophetas  ad 
illas  mitlerel  et  varia  valicinia  de  iis 
a  prophetis  cdenda  curarel.  Uli  Elias, 
Eliseus,  et  postea  Daniel  cum  exlera 
gente  conversait  sunl,  ita  lonas  initti- 
tur,  ut  Ninivitis  jjraedicet.  Frustra  man- 
datum  Domini  declinare  vull;  puni- 
lione  resipiscil,  obedit,  Ninivitac  agiuil 
poenitcntiam,  iis  parcitur;  ipse  vero 
propheta  de  immiti  sua  indole  a  Do- 
mino reprehenditur.  Miraculum  sane 
est  lonani  per  longius  tempus  (rabbini 
dicunt  per  horas  36)  —  conter  tempus 
quo  Chrisli  corpus  in  sepulcro  erat  — 
servari  vivum  in  ventre  magni  alicuius 
piscis.  At  miracula  multa  ipioquc  de 
Elia  et  Eliseo  narrantur;  unde  ([uod 
miraculum  de  lona  refertur,  non  po- 
lest  esse  ratio,  cur  narratio  in  nicram 
redigatur  parabolam.  .Nequc  quod  de 
ÎNinivilis  refertiu-,  per  se  est  improba- 
bile.  Nam  prophelam  uutli  ad  exleram 
gentem,  alias  quoque  habetur.  iVlissio 
aulem  lonae  incidil  in  tempus,  quo  im- 
perium  assyriacum  ab  anliquo  splen- 
dore  recedere,  peste,  seditionibus,  im- 
pelu  hoslili  graviter  conculi  cocplum 
est;  conliuuae  fere  eranl  Armenionnu 
rebelliones  contra  Salmanassar  III. 
(782-773\  frequentiores  aliorum  popii- 
lorum  reoelliones  contra  .\sur-|)an  III. 
(772-755);  eius  landem  successori  Asur- 
Nirari  II.  (754-745)  imperium  ereptum  esl 
a  Chaldaeo  Phul  (Theglalbpiialasar)  ; 
lem[»ore  Asur-Dan  III.  [)rai'ler  |)erlur- 
bali<mes  internas  bis  quocpie  gravi 
pestilenlia  regionem  esse  afilictam  in- 
colas(|ue  solis  eclipsi  perlcrritos  esse 
ex  calalogo  eponymorum  discimus  cf. 
(lovnelij  1.  c.  5fj9).  Hisce  ilaquc  Mnivitae 


79o 


lONAS. 


lONAïUAN,  lONATHAS. 


796 


iii  angiistias  acti  facile  imperii  ruinaiii 
numinisquc  supremi  in  se  iram  suspicari 
poterant;  quare  satis  facile  cxplicatiir, 
Clic  prophetac  voces  ac  niinae  tantuia 
lis  iiicusserint  tiniorem;  acide  ipsuiii 
Deiim  cuni  praedicationc  prophetac 
siiam  coniunxisse  gratiam  ad  animos 
commoveados.  Pcaeterea  inscriptionibus 
quoque  constat  honiines  valde  pronos 
fuisse  ad  fidem  adhibendani  verbis  ac 
praedictionibus  magorum  et  vatum. 

Assyrii  iam  anle  leroboam  II.  regno 
Israël  mala  intuleriint.  Unde  explicatiu- 
prophetam  aegre  tulissc  quod  mitterc- 
tur  ad  praedicandum  hostibus  popiili 
siii;  vel  etiam  tiniuit  molestias  et  labo- 
res.  Quare  se  mandato  Doniini  subducece 
conabatiir.  In  eo  quod  irascitur  de 
venia  poenitentibus  concessa  manifesta- 
tur  indoles  illa  alienigenis  inimica, 
ludaeis  satis  familiacis,  et  insupec  ri- 
gida  illa  animi  dispositio,  quae  suni- 
mopere  postea  in  Pharisaeis  apparu it, 
peccalores  non  ad  conversionein  invi- 
tandi  scd  abiiciendi  et  despicicndi  et 
interitui  devovendi.  bedocctur  a  Dec. 
Nam  propheta  dolet  de  planta  solis 
ardore  adusta,  gémit  plantae  interitum  ; 
unde  mérite  audit  :  tu  doles  de  planta 
in  qua  non  laborasti,  quam  crescere 
non  fecisti,  et  ego  non  parcam  Ninive 
civitati  magnae,  in  qua  sunt  plus  quam 
cenluni  viginti  millia  hominum  qui 
nesciunt  quid  sit  inter  dexteram  et  si- 
nistram  suam  et  inmenta  multa?  (4,11). 
—  Collis  quidam  ruinarum  Mnive  ap- 
pellalur  Nebi  Yunus  in  memoriam  lonae 
prophetac;  v.  NINIVE. 

I.  KNABENBAUER. 

lONATHAN,  lONATHAS  CfriJinV 

■jrili'  i.  c.  lalnvc  dédit  cf.    Theodorus; 

Ituvaôav;. 

1.  Filius  Gersam  lilii  Moysis,  levita  de 
Bethlehem  luda,  qui  domicilium  quac- 
rens  prinium  a  Micha  in  monte  Ephraim 
velut  sacerdos  pro  idolis  suis  exceptus 
est,  dcinde  cum  Danitis  in  Lais-Dan  (v. 
DAN  3)  profectus  et  ibidem  olTicio  sacer- 
dotisfunctusesl(Iud.  18,30;  cf.  17,  7  ss.), 
quod  utiquea  sacerdotio  aaronitico  dis- 
linctum  et  legi  Moysis  contrarium  eral. 

2.  lonathas  filius  Saul  natu  maximus. 


Iniprimis  in  bello  philisthaico  audacis- 
simum  ac  fortissimum  sese  praestitit. 
Mille  viris  in  Gabaa  Beniamia  praefectus 
contra  Geba  (Dy'e^^i'r)  progreditur  ibique 
stationem  (monumentum)  Philisthaeo- 
rum  destruit;  paulo  post  ipse  solus  cum 
armigero  apud  Geba  in  saltum  (Wâdi 
Suwei7ilt)  descendit  et  contra  Machmas 
ascendens  stationem  Philislhaeorum  ibi- 
dem positam  adortus  percussit;  prae- 
clarum  faciaus  secuta  est  magna  con- 
fusio  et  insignis  clades  Philisthaeo- 
rum;  temerarium  votum,  quo  Saul  ex 
occasione  populum  adstrinxerat,  lona- 
thas iascius  traasgressus  aiorti  addici- 
turet  sola  populi  deprecatione  servatur; 
eiusdeai  iuramenti  discussione  effectuai 
est,  ut  post  victoriani  partani  tempus 
tereretur  et  hostium  pcrsecutio  cessaret 
(1  Heg.  13,2  ss.;  14,1  ss.).  Praeterea 
celeberrimus  est  vera  illa  et  maxime 
gencrosa  erga  Davidem  amicitia,  cuius 
praeclara  documenta  narrantur  1  Reg. 
18,1  ss.;  19,1  ss.;  20,1  ss.  ;  23,16-18. 
Indolem  eius  bene  depingit  jF.  de  Hum- 
melauer  (Comment,  in  11.  Samuelis 
p.  1.33-154)  :  «  Vir  fuit  robustus  corpore 
et  mente.  Spirabat  lidem  et  fiduciam 
in  Deum  salvatoreaî  Israël  :  hac  tessera 
Machmis  dimicavit.  Ipse  apud  patrem 
unius  factioais  princeps,  quam  theocra- 
ticaai  vel  prophetariun  appellabis  :  nam 
factiones  ibi  erant  omnino;  dum  altéra 
factio,  commodis  doinus  Saul  unice  in- 
tenta, ipso  rege  ulebatur  et  capite  et 
instruaiento.  Ipse  in  aula  primus  eorum 
consiliorum  patronus,  <juae  Samuel 
constanter  inculcaverat,  quae  post  con- 
tinuam  prophetarum  serieai  diflicilliaiis 
teaiporibus  novissiaii  Isaias  et  lereaiias 
apud  reges  propugnaverunt  quaeque 
bac  una  formula  consignantur  :  Domi- 
nus  salvator  Israël.  Ipse,  primogenilus 
régis,  divinum  transferendi  a  dorao  Saul 
regui  decretum  aequo  et  generoso 
suscepit  animo;  Davidem  quanto  magis 
in  eo  caelestia  charismata  et  divina 
praeordinatio  elucerent,  tanto  sincerius 
adamavit  et  fovit.  Ipse  prae  ceteris 
utiquc  suggessitcoasilium  sororis  Davidi 
nuptui  daadae,  velut  planissimam  viam 
qua,  domo  Saul  quam  minime  obscu- 
rata,  imperium  in  vii'um  a  Deo  designa- 
lum  transferrctur  ». 


797 


lONATllAN,    lOiNATIlAS. 


lONATllAN,    loNATIlAS. 


7î>8 


Ubiil  lonalhas  euin  Saule  cl  l'ialiibus 
suis  in  piij;na  ad  monlein  (Jelboe  (de 
quoniin  cadavcrihus  el  sepiiltura  vide 
s.  v.  HKTllSAN,  lAHKS  1,  SEIA  ;  David 
aulciu  ainiciiin  praeclaro  oncoinio  cele- 
bi'avil,  l'iiisque  lilin  Mipbilioselii  (\Ie- 
ribltaah  inisericordiaiii  el  i>eiievolenliain 
exbibiiil  pritpler  loiialhaii  (1  Ueg'.  31,2; 
2  Rcji'.  1,4  ss.  ;  4,4;  9,1  ss.;  21,7.  12. 
13.  14).  Praclerca  cf.  1  Par.  8,33.  33; 
9,39.40;  10,2;  1  Macli.  V,30. 

3.  lonalbas,  lilius  Abialhar  suinini 
sacerdotis,  lUividi  ab  Absaloin  lugienli 
nunlians,  quae  in  leriisalem  aj^ebantur 
(2  Rog.  lo,27.  36;  17,17.  20)  et  altéra 
occasione  Adoniae  usurpatori  nuntians 
Salomoncm  unctum  esse  regcni  (3  Reg. 
1,42.  43);  ex  verbis  Adoniae  :  «  Ingrcdere 
quia  vir  fortis  es  et  l>ona  nunlians  »  fer- 
lasse inferre  licet  lonatham  exemple 
patris  suiAbialbar  parles  Adoniae  usur- 
paloris  tuilum  esse. 

4.  Kilius  Saniaa  fralris  David,  celeber 
quod  giganleni  de  origine  Arapha  in 
(ielli,  qui  senos  in  manibus  pedibusque 
liabebatdigilos,  pcreussit  (2H('g.  21.21  ; 
1  Par.  20,7).  Coniiciunl  nonnulli  eundeni 
1  Par.  27,32  noininari. 

5.  Filius  Sage  Ararites,  héros  davidi- 
eus  (2  Reg.  23,32;  1  Par.  11,33[34]). 

6.  Filius  natu  minor  lada  ex  posteris 
Hesron,  pater  Phaleth  et  Ziza  (1  Par.  2, 
33). 

7.  Filius  Oziae  a  Davide  thesauris  qui- 
busdain  in  urbibus,  vicis,  turribusque 
praefectus  (l  Par.  27, 2o). 

8.  Palruus  (liT)  Davidis.  consiliarius, 
vir  prudens  el  lilleratus  (1  Par.  27,32). 
Vox  li-  significal  fralrein  patris;  pulanl 
noniudli  eani  latiore  sensu  accipi  posse 
et  noslro  loco  designari  illuni  lilium 
fratris  David,  de  quo  sub  n.  4  dixinuis. 

9.  Levila  lempore  losaphat  régis 
(2  Par.  17,8). 

10.  Scriba,  praepositus  carceris,  in 
queni  lereinias  a  principibus  populi  ré- 
gnante Sedecia  coniectus  est  (1er.  37,14. 
10  hebr.  lo.  20;  38,20). 

11.  Filius  Careeiler.  40,8);  sed  vide 
s.  V.  CAUEE. 

12.  lonatiian  Neli.  12,11  el  in  Vul- 
gataetiam  12,23  v.  lOllANAN  10. 

13.  Pater  Abed  de  liliis  Adan  (Esdr. 
8,0). 


14.  Filius  .Vzaliel,  aequalis  Esdrae 
(Esdr.  10,15). 

15.  Sacerdos  in  diebus  loacini  ponti- 
licis,  lilii  losue  ponlilicis,  princeps  fa- 
niiliae  Milicho  (Ncli.  12,14). 

16.  Sacerdos  in  diebus  loacim  ponli- 
licis, lilii  losue  ponlilicis,  princeps  l'ami- 
liae  Sernaia  (Neli.  12,18  . 

17.  i'ater  Zacliariae  lempore  Nehe- 
miae  (Neli.  12,34[3:»]). 

18.  Filius  Absalomi,  qui  a  Simont' 
Macli.  missus  loppen  occupavil  (1  Macli. 
13,11);  eral  l'raler  Mallialbiae  (1  Macb. 
11,70). 

19.  Sacerdos  oralionem  l'aciens  apud 
sacrilicium,  quod  iN'ebemias  reperto  sa- 
cre igné  obluiisse  legitur  in  epislula  lu- 
daeorumhierosolymitanorum  ad  alexan- 
drinos  (2  Mach.  1,23). 

20.  lonathas  ('Iw^^âOav),  lilius  Mallia- 
lbiae sacerdotis,  ultimo  loco  enumera- 
tus  inler  fratres  machabaicos  (1  Mach. 
2,5;  cf.  2  Mach.  8,22),  cuius  i"es  gestae 
,101-143  a.  Chr.l  narranlur  1  Mach,  9, 
23-13,30.  Cognominalur  1  Mach.  2,5 
Apphus,  'A-9ou;(vide  s.  v.). 

Morluo  luda  Machabaeo  inipii  el  ini- 
qui  in  ludaea  dominabautur,  Baccbides 
dux  Syroruin  et  Alcimus  pontifex  pios 
opprimebant  (1  Mach.  9,23-27).  Hi  au- 
teni  lonathan  principem  et  duceni  ele- 
gerunt  i9, 28-31).  Dum  lonathas  trans 
lordanem  in  desertum  Thecuae  se  reci- 
pil  et  niinoribus  proeliis  cum  hoslibus 
contendit  (,'9,32-49),  Baccbides  varias 
urbes  munivit  el  obsides  ludaeorum  in 
arce  hierosolymilana  inclusit  (9,50-53  . 
Morluo  intérim  Alcimo  (v.  s.  v.)  Bac- 
cbides in  Syriam  rediilanno  160  vel  159 
a.  Cbr.  (9,54-57).  Per  seplem  fere  an- 
nos  insequentes  (160-153  a.  Chr.)  lona- 
thas pauialim  vires  faclionis  machabai- 
cae  restiluit;  inlia  hoc  lempus  eliam 
Baccbides  cum  exercilu  in  ludaeam  a. 
158  a.  F.hr.  rediit,  sed  cum  nihil  conlia 
lonathan  valeret,  pace  composita  lu- 
daeam reliquit  nunquam  reversurus  (9, 
57-73). 

Verum  multo  plus  lonalhas  invaluil, 
cum  Alexander  Balas  a.  153  a.  Chr.  De- 
melrio  I.  Ihroni  aeinulus  se  opponerel  ; 
ulenpie  euim  auiiciliam  el  socielaleni 
lonalhae  anibicbal.  Demelrio  I.  conseu- 
tiente   lonalbas    lliei'os(dyma  occupavil 


i 


799 


lONATUAN,    lONATllAS. 


lOPPE. 


800 


atque  iirbeni  et  montem  Ifempli  muni- 
tionibus  inslriixit  (10,1-14).  Sed  brevi 
post  ab  Alexandro  Bala  pontifex  consti- 
tutus  ad  eius  partes  transiit  et  anno  153 
a.  Chr.  die  festo  tabernaculorum  stola 
pontificali  se  induit  (10,rô-21).  Novis 
Demetrii  I.  proinissis  lonathas  a  re  Ale- 
xandri  dimoveri  non  potuit  (10,22-47). 
Neque  spes  eum  fel'ellit.  Alexander  Balas 
regno  potitns  (10,48-50)  eum  Cleopatram 
filiam  Phiiomeloris  régis  Aegypli  Ptole- 
maide  uxorem  diiceret,  lonathan  ponti- 
(icern  illiic  invitavitet  purpura  indutuni 
ducem  et  participcm  principatus  (aipa- 
Tr)Ybv  /.a\  [xspioâpyjjv)  constituit  (10,51-66). 
Neque  tune  finis  bellorum  erat.  Cuni 
Denietrius  II.  a.  147  a.  Chr.  Alexandro 
se  opponeret,  lonathas  Alexandri  Balac 
partes  luebatur  et  Apollonium,  prael'e- 
ctum  Coeles  Syriae,  qui  ab  Alexandro 
defecerat,  apud  Azotum  devicit  (10,67- 
89).  Nibilominus  a  Demetrio  II.  qui  ope 
etauxilioPtolemaci  Philomoto  ris  regnuni 
Syriae  arripuil  (11,1-19),  lonathas  dc- 
nuo  pontifex  et  princeps,  sicut  antca 
fuerat,  agnitus  est  et  littoras  ininiunita- 
tis  a  tributisaccepit  (11,20-37). 

Etiani  Demetrio  II.  régnante  lonathas 
perturbationibus  syriacis  implicatus  est. 
Rex  eum  Anliochenses  sibi  infensos  vi- 
deret,  ludaeis  arcem  hierosolymitanam 
et  praesidia  reliqua  se  traditurum  pro- 
misit,  si  ipsuni  iuvarent  ;  quare  lonathas 
tria  millia  virorum  Antiochiam  misit, 
qui  seditionem  civiuni  armis  oppresse- 
runt  (11,38.  41-52).  Demetrius  II.  pro- 
missis  non  stetit  (11,53).  Intérim  Try- 
phon  Antiochum  VI.,  filiolum  Alexandri 
Balae,  regem  constituere  (11,39.  40. 
54-56)  et  eum  lonalha  foedus  pangere 
(11,57-59)  conabatur.  Demetrii  perfidiam 
perspiciens  lonathas  eum  Antiocho  VI. 
toedus  iniit,  urbes  Ascalon  et  Gaza  ut 
Antiocho  VI.  obsequerentur  coegit,  De- 
metrii ducem  in  campo  Asor  Galilaeae 
septemtrionalis  devicit;  Simon,  j'rater 
lonathae  pontificis,  Bethsuram  in  parte 
ludaeae  meridionali  Demetrio  eripuit 
(11,60-74);  variis  expeditionibus  hellicis 
féliciter  gestis  urbibusque  munitis  lona- 
thas arcem  hierosolymitanam  a  reliqua 
urbe  muro  exstructo  separavit  et  muni- 
menta  roboravit  (12,24-38).  —  Neque 
gladio  tantum,  sed  etiam  legatis  Romam, 


Spartam  et  ad  alia  loca  missis  lonathas 
se  flrmavit,  ut  foedus  eum  Romanis  a 
luda  Machabaeo  initum  renovaret,  eum 
Spartiatis  aliisquc  nova  foedera  iniret 
(12,1-23). 

Tandem  ipse  per  fraudes  et  ambitio- 
nem  Tryphonis  occubuit.  Timebat  enim 
ïryphon,  qui  Antiochi  VI.  diadema  sibi 
impositurus  erat,  ne  lonathas  ipsi  ad- 
versarius  esset;  eum  exercitu  in  Palae- 
stinam  profectus,  sed  amicitiam  fingens 
Tryphon  lonathae  persuasif,  ut  exercitu 
suo  dimisso  eum  mille  tantum  electis 
viris  secum  Ptolemaida  veniret;  urbem 
ingressus  lonathas  dolo  captus  est  et 
omnes,  qui  eum  eo  erant,  interfecti 
sunt  (12,39-54).  Loco  lonathae  Simon 
frater  eius  a  populo  dux  electus  est.  Ut 
fratrem  redimeret,  Simon  pecuniam  a 
Tryphone  petitam  et  filios  lonathae  ob- 
sides  misit;  Tryphon  vero  patrem  et 
filios  apud  Bascamam  in  terra  transior- 
danica  perfide  interfecit.  Simon  lonathan 
in  Modin  civitate  patruin  suorum  iuxta 
Mathathiam  patrem  et  fratres  suos  sepe- 
livit  ac  postea  patri  et  fratribus  monu- 
mentum  magnificentissimum  ibidem  ex- 
struxit  (13,1-30). 

lONIA  (Tojvîa)  in  sacro  textu  non  le- 
gitur,  sed  ab  aliquibus  censetur  substi- 
tuenda  esse  1  Mach.  8,8  pro  regione 
Indorum  (f,  'Ivoix»5) ,  quam  Antiochus  III. 
a  Romanis  devictus  Eumeni  II.  régi  Per- 
gami  cessisse  fertur;  vide  s.  v.  EU- 
MENES. 

lOPPE  (isi,  'lôr.r.ri  et  apud  auctores 
profanos  etiam  'Iotit;),  celeberrimus 
portus  ludaeae,  hodie  Jaffa,  Jafa  et 
apud  Arabes  Yâfâ.  Eraturbs  peranliqua 
(Plin.  V.  13,69  :  lope  Phoenicum,  anti- 
quior  terrarum  inundatione,  ut  ferunt). 

Iuxta  terminum  aquilonarem  tribus 
Dan  sita  (los.  19,46)  a  Danitis  non  vide- 
lur  esse  occupata,  etsi  in  cantico  Deb- 
borac  lud.  5,17  innuitur  Danitas  merca- 
turam  in  portubus  exei^cuisse.  Ad  portum 
loppe  ligna  cedrina  de  Libano  ratibus 
applicabantur,  ut  inde  Hierosolyma 
transferrentur  pro  cxstruendo  teniplo 
Salomonis  (2  Par.  2,16;  cf.  3  Reg.  5,9) 
et  iterum  pro  secundo  templo  (Esdr. 
3,7).  loppen  descendit  lonas  mandatum 
Dei   efï'ugiens  ibique  navim  euntem  in 


LEXir.ON   BIBLICUM.    —   T.    II. 


26 


801 


iiM'i'i:. 


umAM. 


S()2 


Tliarsis  iTarlossmu  llispaiiiae)  iaveiiit 
(loii.  1,3).  Aolale  Pcisaruiii  loppe  royi 
Sidonioniin  Lslmuinazar  duiiala  est  (Iii- 
scriplio  llsluiuinazar  lin.  18.  l'J  in  Cor- 
pus Inscript.  Scniil.  I.  p.  9-20).  Aelalc 
diadoclioi'uin  Auligoniis  nrbeni  Ptolo- 
niaeo  Lagianno  315  cripnit,  Ptolcniaeus 
l.ajii  recuperatani  solo  aoquavit  anno 
312  a.  Clir.  {Diodor.  10, oO.  03).  Aclate 
machahaica  niultuni  de  ea  diinicalum 
est.  Anliochus  IV.  lipiphancs  llieroso- 
lynia  pi'ofeclurus  loppen  visihivil  (2  Macli. 
4,21).  Intel'  elhnioos  iudaci  (inu([iie  ihi 
sedein  lixeranl;  etenini  proptoi'  diicentos 
ludaeos  a  loppitis  dolo  in  altuni  mare 
subniersos  Iiidas  Macli.  inii)eta  uoclnrno 
poi'tuni  et  classcm  urbis  incendio  dele- 
vit  (2  Mach.  12,3-7).  Anno  147  vel  146 
a.  Chr.  lonatlias  Macb.  loppcn  aggressus 
a  civibiis  sponte  exceptas  est  (,1  Mach. 
10,75.  76).  Ibi  lonathas  et  Ptoleniaeus 
Pbilonielor  aniice  congressi  invicem  se 
salnUu'unt^l  Mach.  11,6}.  Ab  hoc  tem- 
pore  nsque  ad  Pompeii  advenlum  urbs 
Indaeis  parebat  et  iudaicis  quoque  nio- 
rilnis  iinbuebalur.  Cuni  ahqiiot  annis 
post  occupalioneni  a  lonalha  factani  lop- 
pitae  iteriuupaiiibiis  S\roi'uin  faverent, 
Simon  IVater  lonathae  praesidium  in 
urbe  posuit  (12,33.  34)  et  assectatores 
Syrorum  eiccit  (13,11^;  postea  portum 
quoque  et  urbem  munivit  (14,5.  34);  et 
cum  Anliochus  VII.  Sideles  pi-aeler  alias 
urbes  ctiam  loppen  Syris  reddendam 
esse  clamaret,  Simon  centum  talcnta 
pro  loppe  etGazara  solvere  paralus  alia 
postulala  reiecit  (15,28-30.  35j.  A  Pom- 
peio  ludaeis  crepta  {Flav.  los.  Ant.  XIV. 
4,4;  Bell.  iud.  I.  7,7),  a  Caesare  rcsti- 
luta  est  (Ant.  XIV.  10,6).  Intra  an- 
nos  34-30  ui'iicm  possidebal  Cleopatra, 
postea  Hci'odes  eoque  morluo  zVrcbelaus, 
donrc  regnum  Archelai  a  Romanis  pro- 
vinciae  Syriae  annexum  el  pcc  pi'ocura- 
lores  romanos  administratum  est. 

Christianis  autem  loppen  celeberri- 
mam  reddiderunt  commoratio  S.  Pétri, 
qui  ibidem  Tal)itham  disci|)uiam  resusci- 
tavil,  mullos  dies  in  donio  Simonis  co- 
riarii  degebat,  visionem  de  genlibus  ad 
evangeiiimi  admitlendis  habuit  et  a  Cor- 
nelio  ccnturionc  invilalus  inde  Caesa- 
ream  profccUis  est  (Act.  0,36-43;  10,5. 
8.23.  32;   11,5.  13).   Nolat  Quaresmius 


(Eiucidalio  'lt>irae  Sanctae  éd.  Cypr.  de 
Torvisio,  N'cueliis  1881  II.  p.  7)  :  «  Non 
longe  a  riiinis  toppos  versus  icrusaleni 
eundo  monsliantur  lundamenlum  el  re- 
siduum  donuis  Taliithac  ».  Altéra  tradi- 
lio  pro  donio  Simonis  coriarii,quac  eral 
iuxta  mare(Act.  10,0)  assignat  sanctua- 
l'ium  muhamedanum,  cuinomen  :  acdes 
sacra  propugnaculi  {mosqw'e  du  Bastion). 
Praeterea  nota  loppen  a  Plinio  per- 
pcram  inler  undecim  toparchias  lii- 
daeae  recenseri  (v.  IL'DAEA).  \Iagni  ile- 
nique  niomenli  sunt  vestigia  Ilellenismi 
lum  antiquitus  lum  eiiam  aelalc  iudaica 
cum  iiac  urbe  connexa.  Mylbus  de  .\u- 
dromeda  vincuîis  in  saxo  loppensi  ligata 
et  a  Perseo  iiberata  apud  loppenses  dui- 
lissimc  vigebat,  ut  testantur  Scylax, 
Strabo,  Mêla,  Plinius,  Flav.  losephiis, 
Pausania.^,S.  Hieronymus  ad  Ion.  1,3). 
Ipse  Cepheus  pater  Andromedae  urbem 
condidisse  et  a  lope  uxorc  sua  ei  nonien 
dédisse  a  Graecis  traditur  {Stephanus 
Bi/^.  s.  V.  'lÔTir,).  Addil  Piùiius  V.  13,60  : 
«  colitur  illlc  fabulosa  Ceto  » ,  quae  alias 
vocatur  Dercelo  et  Atargatis(vide  s.  v.). 
De  his  mythis  cf.  Schûrer,  Geschichte  des 
jud.  Volkes  etc.  éd.  3,  II.  p.  25.  26. 

Cf.  generatlm  Reland,  Palaestina  p.  864- 
8671;  lUtler.  Erdliiinde  XVI.  p.  574-580; 
Raumer,  Palaestina  e»^/.  4  p.  20i  s.;  Toblev. 
Topographie  von  lerusalem  H.  p.  576-637  : 
Sepp.  lerusalem  éd.  2.  I.  1-22;  Mislin,  Les 
Saints  Lieux  1858  II.  p.  127  ss.  ;  Guériti. 
Judée  1.  1-22;  Surveif  of  Wext.  Pal.  Mem. 
II.  254-255.  275-278;  Baedeher-Benzintjcr, 
Pal.  und  Syrien  cd.  5  p.  9  ss.  ;  Ginj  le  Slraugc, 
Palestine  under  the  Mosleins  p.  .i5!»  ss.  ; 
Se/daller,  Zur  Topographie  und  Geschichlf 
Palaestinas  IS'JS  p.  1-28.  321-324;  Schurer. 
Geschichte  des  jiidischen  Volkes  éd.  3  11. 
'J9-103;  Biild,  Alt.  Pal.  p.  187;  Zeitschr.  d. 
D.  Pal. -Ver.  III.  1880  p.  44  ss.  ;  Liévin  de 
Haut  me.  Terre  Sainte  1897  1.  90  ss.  ;  L.  Hei- 
det  A\md  Y'ujuuroux,  Dict.  île  la  liiblelll. 
I(i31-i0. 

lORA  V.  llAUlilMl. 

lORAI  plii,   'Iwpsi,  A    'Iiopsç),  prin- 

ceps  cuiusdam  cognationis  Gad   in  Ba- 
san  (1  Pai-.  5,13). 

lORAM  (Dlinv  mv,  'Iwpâix).  1.  Fi- 
lins Thou  régis  Hemalli  (2  Iteg.  8,10\ 
idem  ac  Adorain  2. 


803 


^   lORAM. 


lORDANlS. 


804 


2.  Levita  ex  niaioribus  Selemilh  a 
Davide  supei-  thesaui^os  sacros  praepo- 
siti  (1  Par.  26,23;  hebr.  DT). 

3.  Sacerdos,  qui  régnante  losaphat 
cunctas  urbes  luda  circiiniie,ns  populum 
legcni  Doniini  docebat  una  ciini  Elisama 
sacerdote  aliisque  (2  Par.  17,8). 

4.  Filius  losaphat,  rex  Iiida;  triginta 
duos  annos  natus,  taniquam  primogeni- 
tus  fiIius  losaphat  regnuni  accepit  ex 
patris  disposilione  (2  Par.  21,3)  et  octo 
annis  regnavit  in  lerusalem.  Uxor  eius 
erat  Athalia,  filia  Achab  ;  ipse  quoque 
ambulavit  in  viis  domus  Achab  et  fecit 
makim  coram  Domino.  losaphat  pater 
aliis  filiis  suis  sex  dederat  nuiltuin  auri 
et  argenti  eosque  duces  urbium  inunita- 
rum  constituerat.  Verum  loram  quara 
primum  se  vidit  satis  confirmatum  in 
regno,  fratres  suos  aliosque  principes 
occidit.  Cuni  fratres  eius  dicantur  a 
propheta  Domini  «  meliores  te  »,  hos 
removisse  videtur  et  ob  avaritiam  et 
quia  ipsi  obsistebant.  lorani  enini  inno- 
vavit  scelera  idololatriae  et  populum  ad 
idololatriam  seduxit  (4  Reg.  8,  18;  2  Par. 
21,6.  11  ss.).  Ultio  divina  mox  manifes- 
tala  est.  Edomitac  sese  subtraxerunt 
domination!  eius  et  sibi  regem  consti- 
tuerunt;  neque.  bello  inito  valuit  loram 
eos  in  suam  ditionem  redigere;  praeter 
Edom  Lobna  quoque  recessit,  Philis- 
thaei  etiam  et  Arabes  invaserunt  lu- 
daeam  et  «  vastaverunt  eam  diripue- 
runtque  cunctam  substantiam  quae  in- 
venta est  in  domo  régis,  insuper  et  filios 
eius  et  uxores;  nec  remansit  ei  lilius, 
nisi  loachaz  qui  minimus  natu  erat  » 
(2  Par.  21,16.  17).  Demum  per  duos 
ultimes  regni  annos  morbo  viscerum 
gravissimo  laborabat  et  ionga  consunip- 
tus  tabe ,  ita  ut  egereret  etiam  viscera , 
mortuus  est  in  infirmitate  pessima. 
Neque  ei  secundum  moreni  parentatum 
esl,  ita  scil.  ut  pretiosa  aromata  et  ligna 
ofloril'era  in  eius  honorem  comliureren- 
tur  (de  quo  more  cf.  2  Par.  19,14).  Cf. 
generatim  3  Reg.  22,31;  4  Reg.  1,17; 
8,16  ss.;  11,2;  12,18;  1  Par.  3,11;  2 Par. 
21,1  ss.;  22,1;  Matth.  1,8. 

5.  Filius  Achab,  rex  Israël,  qui  post 
mortem  fratris  sui,  Ochoziae,  regnavit 
in  Samaria  .4  Reg.  1,17)  per  annos  duo- 


decim  (4  Reg.  3,1);  melior  erat  parenti- 
bus  suis;  nam  statuas  Baal  quas  fecerat 
pater  eius  removit;  oeterum  tamen  non 
recessit  apeccatis  leroboam.  Cum  Mesa, 
rex  Moab,  rebellis  exsisteret  nec  tribu- 
tum  solveret,  loram  opem  rogavit  a 
losaphat  rege  luda,  qui  prompte  exerci- 
tum  suum  cum  rege  Israël  et  rege 
Edom  coniunxit.  Cum  exercitus  penuria 
aquae  laboraret,  losaphat  suasit,  ut 
deprecarentur  Dominum  per  prophetam. 
Atque  Eliseus  in  verbo  Domini  felicem  rei 
exitum  praedixit  ;  Moabitae  devicti  sunt 
et  regio  eorum  devastata  est  (4  Reg. 
3,4-27).  Cum  rex  Syriae  pugnaret  contra 
Israël,  Eliseus,  qui  divinitus  consilia 
hostium  cognita  habebat,  régi  indican- 
dum  cura  vit  quomodo  insidias  Syrorum 
evitaret  (4  Reg.  6,8  ss.).  Benadad  au- 
tem  rex  Syriae  obsidebat  Samariam 
et  famés  maxima  exorta  est,  ita  ut  duae 
muJieres  inter  se  pactum  fecerint  de 
filiis  comedendis;  cum  altéra  mulier 
suum  filium  nollet  innnolare,  prier  mu- 
lier regem  adiit,  qui  audito  scelere  sci- 
dit  vestimenta  viditque  omnis  populus 
cilicium  quo  vestitus  erat,  simulque 
minatus  estEliseo  mortem,  a  quo  antea 
auxilium  acceperat  et  a  quo  se  iam  de- 
relictum  putabat.  Verum  insequente 
nocte  terror  Domini  irruit  in  Syros  qui 
praecipite  fuga  abierunt  castris  cum 
amplissimo  commeatu  relictis  (4  Reg. 
6,24-7,20),  sicut  praedixerat  Eliseus. 
Contra  loram  iubente  Eliseo  unctus  est 
lehu  in  regem,  qui  iudicium  Domini  in 
domuni  Achab  exsequeretur;  loram  a 
lehu  sagitta  percussus  interiit  (4  Reg. 
8,28.  29;  9,1  ss.  ;  2  Par.  22,o-7). 

lORDANIS  Cj-Ti^n  cura  articule,  in 
poesi  sine  articule  Ps.  42[41],7  et  lob 
4,23[Vu]gatal8];  ô  'lopo^vr)?),  fluviusno- 
bilissimus  et  proprie  loquendo  unicus 
Palaestinae,  quae  Ps.  41  [42], 7  terra  lor- 
danis  audit.  Nomen  hodiernum  est 
el-Sherî'a  i.  e.  aquatio  vel  SherVat  el- 
Kebîre  i.  e.  aquatio  magna.  Apud  scri- 
ptores  arabicos  yocaluv  el-Urdun7i.  In 
papyro  Auastasi  I  legitur  Y-ira-du-na 
(cf.  W.  M.  Millier,  Asien  u.  Europa  p.  97 
s.  196).  Nomen  plcrumque  expUcatur 
fluvius  a  711  =  descendere,  detluere,  ut 
germanice  Hhi/n,  Rhein  a  verbo  rinnm. 


80^ 


lOHDANIS. 


lORDANIS. 


80() 


Alii  vero  nomon  comparanl  «uni  voce 
syriaca  yarda  i.  c.  laciis  cl  cum  vcrbo 
arabico  warada  i.  c.  adaqiiari  [ivirtlun 
i.  e.  aqiialio);  unde  nomini  antique  lor- 
daiiis  eadcm  subcsso  signilicalio  videliir 
ac  nomini  hodierno  el-Shert'K  scii. 
aqnalio  (('/(t'yuein  Encyciopaedia  biblica 
II.  2:>75;y.  DùHcr,  (loogr.  u.  eliinogr. 
Slndicn  z.  III.  u.  IV.  Bûche  d.  Konige 
190't  p.  125-7). 

lordanis  ex  tribus  fonlibus  coalescit. 
Prinins    est   Nahr    Bâniyns,   qui    propc 
vicuni  Bânii/âs  (Paneas,  Caesarea  Phi- 
lippi)    oritur    infra    specuin   adnioduin 
pulchram   deo    Pan    olim  consecratam 
(cf.  Ftav.  los.   Ant.  XV.  10,3)  et  aqua 
limpidissima  prae  aliis  duobus  fontibus 
lordanis   dislinguitur.   Secundus,   Nahr 
Lcddnn,  oritur  e\  Tell  el-Qndi  (Lais-Dan; 
V.  DAN  3)  ad  occidentem  Paneadis;  apud 
Flav.  losepluim  vocatur  minor  (ô  [Aizpbç 
'Io?oavr,ç   Ant.   VIII.   8,4)   vel  fons  Dan 
(Aivo;  I.  10,1).  liis  duobus  hora  et  dinii- 
dia  infra  Paneadem  confluentibus  niox 
adiungitur  tertius,   Nahr  Hâsbânl,  qui 
in  descensu  occidental  i  Hernion  maio- 
ris  prope  vicuni  IJâsbeyâ,  oritur  et  per 
^SYtdi    cl-Teim  decurrens    eandem    di- 
rectionem    meridionalem    lenet,  quani 
ipse    lordanis   ex   hisce    tribus    lluviis 
coalescens.  Nahr  Hâsbânl,  qaeni  scri- 
plores  veteres  ignorant,  longitudine  alios 
duos  superal,  médius  autem  Nahr  Led- 
dân  est  hrevissimus,   sed    copia  aquae 
largissimus.  Asserit  quidem  Flavius  lo- 
sephus  ;Bell.  iud.  III.  10,7)  :  «  Et  lorda- 
nis quidem  fons  Panium  esse  videtur  : 
sub  terrain  vero  hue  occulto  defertur 
ex  Phiala  quao  appellatur  »  ;  lacum  au- 
tem Phiala  a  rotunditate  dictum  120  sta- 
dia   a   Caesarea   Philippi    abesse    dicil 
(hodie  Birkel  el-Hâm  inler  meridiem  et 
orientem  a.Bâniyâs).  Sed  lacus  ille  exitu 
aquae  caret  et  insuper  in  regione  de- 
pressa  situs  aquas  ad  Panium  mitte^^e 
iiequaquam  posset.  Apud  Flav.  loscphum 
cf.  praeterea  de  lordane  Ant.   V.  3,1  ; 
XIII.  1,3;  Bell.  iud.  1.21,3;  IV.  1,1. 

lordanis  primuni  Semechonitidis  pa- 
ludes  i.  e.  lacum  Ilûle  médius  secat, 
deinde  per  fauces  rupium  tribus  fere 
lioris  planilieni  el-Baiiha  atliiigit  et  la- 
cum Tiberiadis  intrat.  In  hoc  cursu  su- 
pcriore  commemorandusesl  pons  lacob, 


Bjisr  Benât  Ya'qâb  i.  e.  pons  liliarum 
lacob,  non  multum  infra  lacum  Ilûle 
lordani  impositus;  illac  enim  ducebal 
via  maris  a  Ptolomaidc  Damascum  ver- 
sus, quac  iam  anliquissimis  leniporibus 
.\egyptum  et  terras  euphratenses  con- 
iungebat. 

A  lacu  Tiberiadis  uscjue  ad  mare  Mor- 
luum  perficitur  lordanis  cursus  médius 
et  inferior,  qui  in  linea  recta  circa  110 
km  habet,  sed  ob  innumeros  sinus  ac 
lortus  saltem  in  triplicem  longitudinem 
protrahitur.  Distinguere  oportet  alveum 
lordanis  et  vallcm  lordanis.  Ipse  alveus 
fore  quadrantem  horae  latus  est  et  di- 
rectionem  meridionalem  salis  constau-  4 

ter  retinet,  ita  ut  intra  ipsum  lluvius  T 
multipliées  istos  lortus  pcrficial.  Consi- 
tus  est  arundiriibus,  cannis,  virgullis 
salicura,  populorum,  platanorum,  tama- 
ricum,  a  suibus  feris  aliisque  besliis 
habilatus,  olim  etiam  a  leonibus  (ler. 
49,19;  50,44;  Zach.  11,3):  in  Vetere 
Test,  vocatur  superbia  lordanis  (loc.  cil. 
et  1er.  12,5),  hodie  el-Zôr.  Huius  alvei 
ripas  lordanis  tempore  niessis  implere 
consueverat  (los.  3,lo;  cf.  1  Par.  12, lo; 
Eccli.  22,24[36];.  —  Sed  vallis  lordanis, 
el-Ghôr,  altior  est;  generalim  12  m, 
nonnullis  locis  46  m  supra  alveum  as- 
surgit,  duarum  vel  trium  horarum  latilu- 
dinem  habet,  est  desertum  stérile,  calore 
candens,  ex  utraque  parte  praeruptis 
monlibus  conclusum  ;  nonnullae  lamen 
oases  aquosae  solitudinibus  inleriectae 
sunt  etimprimis  frugiferac  sunl  regiones 
circa  Bethsan,  Soccolh,  lericho  ot  regio 
lacui  Genesarelh  adiacens. 

Ab  oriente  in  lordanem  inlUiunt  llu- 
vius Yarmûk,  Hieromax  vetorum,  hodie 
Sherï'at  el-Menâdire  et  lahoc  ivide  s.  v.), 
ab  occidenle  Wâdi  Djâlûd  prope  Beth- 
san, Wâdi  Fâr'a  et  Wâdi  Qelt  prope 
lericho,  qui  lorrens  Carilh  (^vide  s.  v  ) 
a  nonnullis  esse  pulalur. 

Totus  cursus  lordanis  a  fonte  Nanv 
Hâsbânî  usque  ad  mare  Mortuum  in 
linea  recta  et  inclusis  etiam  lacubus  llûlf 
ac  Genesarelh  complectilur  c.  200  km, 
ex  quibus  fere  1res  quarlae  partes  s(  il. 
c.  14»»  km  infra  maris  aeciuor  deprimun- 
lur.  (Jua  ralione  velocilalis  aquae  Inrda- 
nis  deferantur,  ex  labella  siil»ieiia  i»!  >- 
picitur  : 


807 


lORDAMS 


lOSABA,    lOSABETll. 


808 


In   parentliesi  indicatur  elevatio  (+)  vel  depressio  (— )  relate  ad 
maris  Mediterranei  aequor. 

Distantia   : 

Libramen- 
tum  aquac 
pro  1  km  : 

A  fonte  Nahr  Uâsbânî  (-1-  "j^O  m)  usque  ad  conlluentes  (-1-  43  m).. 
A  lonte  Nahr  Bdniyàs  {+  3G9  m)  usque  ad  conduentes  (+  43  m).. 
A  fonte  Nalir  Leddân  (+  134  m)  usque  ad  conlluentes  (+  43  m).. 
A  connuenlibus  (+  43  m)  usque  ad  austrura  lacus  Ijïdc  (-1-  -2  m).. 

A  lacu  Hûle  {-h  2  m)  usque  ad  lacuni  Genesaretli  i— 208  m) 

A  lacu  Genesaretli  (—  208  m)  usuue  ad  mare  Mortuum  (—  39i  m).. 

c.  33  km 
■7-8  km 
c.    8  km 
c.  18  km 
c.  16  km 
c.  110  km 

13,  G  m 
43  m 
1t  m 

2,3  m 
13  m 
1,7  m 

Velocitas  igitur  lordanis  satis  magna 
ost.  Qiiodsi  addimiispermultaesse  vada, 
vortices,  impetus  aqiiaruni,  syrtes,  sco- 
pulos,  facile  iiiLellegimus  eundem  na- 
vium  vix  patientcm  esse.  Dura  igitur  alii 
tluvii  commercio  liominum  inserviunt, 
lordanis  polius  crat  limes  ac  terminus 
terrae  promissae  (Gen.  32,10;  Num. 
34,12;  los.  1,2;  Ez.  47,18);  regio  ad 
orientem  lordanis  terrae  Chanaan  op- 
ponitur  et  nominatur  terra  trans  lorda- 
nem  (Gen.  oO,10.  H;  Nom.  33,14;  los. 
14,1.  3  et  saepius). 

Tota  vallis  a  lacu  Tiberiadis  usque  ad 
sinum  Aelanilicum  hebraice  vocabatur 
'Araba{r\2.Tj\  LW  "Apa6a)  i.    e.  deser- 

tum,  solitudo  (cf.  los.  12,1;  2  Reg.  2,29; 
4,7;  4  Reg.  25,4).  Hodie  sola  vallis  a 
mari  Mortuo  usque  ad  sinum  Aelanili- 
cum el-'Araba  audit.  Vallis  autem  lor- 
danis a  lacu  Tiberiadis  usque  ad  mare 
Mortuum,  quae  hodie  el-Ghôr  i.  e.  de- 
pressio audit,  vocabatur  circulus  lorda- 
nis CjTlin  "123   vel  brevius    issn)  ;    cf. 

Gen.  13,10.  12;  19,17.  23.  28.  29;  2 
Sam.  18,23;  1[3]  Reg.  7,46;  inNovoTest. 
eadeni  vallis  designatur  tj  Tïcpf/wpo;  toO 
'lopoâvou,  regio  circa  lordanem  (Matth. 
3,3;,  regio  lordanis  (Luc.  3,3). 

Traiectus  lordanis.  Quattuor  vel  quin- 
(]ue  sunt  traiectus  praecipui,  qui  non- 
nullos  eventus  ex  historia  sacra  in  me- 
moriam  revocant.  Immédiate  infra  lacum 
Tiberiadis  cernuntur  ruinae  pontis  Bjisr 
el-Samakh  a  vico  Samakh  dicti;  inde  via 
romana  Damascum  duccbat.  Paulo  in- 
fra ostium  tluvii  Yarmùk  alius  pons, 
Djï.sr  el-MudJihnV ,  traiectum  antiquum 
indicat;  ea  via  Naaman  Syrus  (cf.  4  Reg. 
3,14)  etSyri  a  Samaria  fugientes  (4  Reg. 
7,13)    lordanem    traiecissc    censentur; 


ibi  ludas  Mach.  et  lonathas  frater  eius 
ex  Galaad  Hierosolyma  redituri  lorda- 
nem traiecerunt  contra  faciem  Betbsan 
(1  Mach.  5,o2;  2  Mach.  12,29).  Iterum 
paulo  infra  ostium  fluvii  laboc  est  tra- 
iectus el-DâmU/e,  quo  via  a  Sichem  ver- 
sus Ramoth  Galaad  ducebat;  ibi  fera 
et^ant  vada,  quae  Galaaditac  occuparunt, 
ut  fugientes  Ephraimitas  interciperent 
(lud.  12,5  ss.).  A  lericho  denique  duae 
viac  antiquac  in  terram  transiordani- 
cam  ducebant,  altéra  superior  per  va- 
dum  hodiernum  Makhâdet  Hadjle  versus 
Ramoth  Galaad,  altéra  inferior  per 
vadum  hodiernum  eJ-Hcnu  versus  He- 
sehon;  in  ea  regione  populus  Israël 
lordanem  mii^aculo  siccatum  traiecit 
(los.  3,1  ss.);  praeterea  cf.  1  Reg.  13, 
7;  2  Reg.  19,18;  4  Reg.  2,8;  6,6;  1  Mach. 
9,48;  Marc.  10,1.  46  et  lo.  10,40.  Intra 
ista  duo  vada  traditio  locum  figit,  in  quo 
loannes  Baptista  baptizabat  (Matth.  3,6; 
Marc.  1,5)  et  lesus  ab  eo  baptizatus  est 
(Matth.  3,13;  Marc.  1,9;  Luc.  3,21). 

lORIM  ('Itopet'ijL),  qui  fuit  Mathat.  in 
genealogia  Christi  (Luc.  3,29). 

lOSA  (nUJi'',  'lojasta),  filius  Amasiae, 

unus  ex  tredecim  principibus  cognatio- 
num  Simeon,  qui  tempore  Ezechiae 
pascua  Gador  occuparunt  (1  Par.  4,34). 

lOSABA,   losABETH    (y2^nn\ 

nym^ini;  'Iw(ia5££,  'IwaaSséô),  filia  lo- 
ram  régis  luda,  soror  Ochoziae  et  uxor 
loiadae  ponlificis,  quae  loas  filium 
Ochoziae  a  facie  Athaliae  abscondit,  ne 
interliceretur  (4  Reg.  11,2;  2  Par.  22,11). 
Flav.  losephus  (Ant.  IX.  7,1)  eam  dicit 
Ochoziae  sororem  eodem  pâtre  genitam 
neque  textus  sacer  eam  asserit  filiam 


HOU 


lOSAUA,    lOSAHETII. 


H.iSAI'llAT. 


810 


Allialiae,  si'tl  soliimiiiûdo  liliain  Inraiii; 
iimle  conicere  licot  eaiii  a  loiain  t\\  alla 
HiKulain  conciiirnia  ruis.so  genilam. 

losABHESED  non-^urv,  'Apoei- 

oo'jk),  umis  de  liliis  Zoroltabcl  (1  l'ar. 
3,20). 

lOSABIA     (HiiriV      ■Iaa6(a),    palcr 

leliu  iirincipis  in  lril>u  Siineon  lem|ioie 
Ezt'diiae  i'(>j;is  (1  Par.  't,'.V6). 

lOSACHAR    (-!j-i%    'h'C'cr/âp),   lilillS 

Soinmaalh  Aninianiliilis,  sorviis  loas 
lo^is  liida  (4  Reg.  12,-il[22]);  loco  pa- 
rallelo  2  Par.  24,26  scribiliirZabad  iiiT, 

ZaCÉX);  is  ciim  alio  servo  lozabad  rcgem 
in  lecto  inlei-fecif;  v.  lOAS  1. 

lOSAIA    (nrw*i\   "Iwasiâi,  lilins  El- 

naeni,  beros  in  excrcilu  Davidis  (1  Par. 
11,46). 

lOSAPHAT       -CEUrini,       l'oaxoâT). 

1.  Filius  Abilud,  prinium  Davidi 
(2  Reg.  8,10;  20,24;  1  Par.  18,13),  deinde 
Salomoni  (3  Reg.  4,3)  a  conimentariis; 
de  qiia  dignilale  vide  s.  v.  COMMENTA- 
RIl'S. 

2.  Vir  fortissinius  in  cxercitu  Davi- 
dis  (1  Par.  11,43)  ;  hebr.  scribitur  'CECi''. 

3.  Sacerdos  lempore  Davidis  (1  Par. 
15,24). 

4.  Filius  Pharue,  praefectus  in 
Issachar  tempore  Saloinonis  (3  Reg. 
4,17). 

5.  Filius  Namsi,  pater  leliu  régis  (4 
Reg.  9,2.14;. 

6.  losaphat  rex  Iiida,  lilius  Asa,  lliro- 
num  ascendil  triginla  quinque  annos 
nalus  et  viginli  qninipie  annis  regna- 
vit;  anibulavit  in  omni  via  Asa  patris 
sui  el  fecit  quod  erat  rectum  corani  Do- 
mino. Excelsa  quidem  non  abstulil,  at 
reliquias  quasdam  cuilus  impuri  ex 
lempore  Asa  exlerminavit  (cf.  3  Reg. 
22,41-47;  2  Par.  17,6;  19,3;  20,33).  Et 
tertio  anno  regni  sui  misit  viros  nobiles 
quinque  et  levitas  novem  cum  sacerdo- 
libus  duobiis,  qui  baiienles  librum  iegis 
Domini  docercnl  cunclas  in  circuitu  ur- 
l)es  luda  et  popuhnn  crudirent,  et  de 
Rersabce  usque  ad  monlem  Epiiraim 
revocabat  populum  ad  l)ominum(2  Par. 
17,  7-9;   19,  4).  thiltuni  sacrum  ab  eo 


proiiinlum  esse  teiiiphuiiqnc  (bmis  positis 
rxornatum  iinuiilur  i  Reg.  12,18  el  2 
Par.  20,19.  Iluic  pietali  non  deeral  mer- 
ces  divinilus  conccssa  :  «  itaquc  factus 
est  pavor  Domini  super  omnia  regria 
lerrarum  ([uae  erantper  gyruin  luda  nec 
audebani  bellai'e  conlr-a  losapbal.  Sed 
el  IMiiiisIbaei  losapbal  munera  defere- 
itant  et  vectigal  argenli,  Arabes  quoque 
adilucebant  pecora  arietuni  scptein  millia 
scplingonta  et  bircorum  lotidem  »  1 2  Par- 
17,10.  11).  Sed  mullum  qiioquc  i-ei 
militari  pros|)iciebal.  Praesidia  militum 
constituit  in  lubibus  luda,  urbcs  muni- 
vil  luri'ibus  aedificatis  et  constructis 
moenibus,  in  civilatibus  quoque  Epbraiin 
collocavit  praesidia.  Maxinuun  quoque 
exercitum  paratum  babebat  sub  tpiinque 
ducibus  numéro  sanc  stupcndo  1  160  000 
militum  sccundum  nunieios  2  l\ar.  17, 
14-18. 

Verunitamen  non  in  omnibus  se  prae- 
stitit  regem  vere  tboocralicum.  Nam 
affînitate  coniunctus  est  domui  Achab, 
impii  régis  Israël  (2  Par.  18,1 1.  Filio 
enim  loram  uxoreni  dedil  iiliam  Acbab 
(4  Reg.  8,18;  2  Par.  21,6).  Familiariter 
quoque  ipse  cum  Acbab  conversalus  ei 
opemtulilin  bello  aninioparalissimolo- 
quens  ad  Acbab  :  «  ut  ego  et  tu,  populus 
meus  el  populus  tuus  unum  sunt,  et  équi- 
tés mei  équités  lui  »(3  Reg.  22,4;  2  Par. 
18,3).  Ita  cum  eo  bellum  movit  conlra 
Syriam,  ut  recuperaret  Acbab  Ramolh 
Galaad  quadringentis  pseudoproplietis 
raustanuntiantibus  et  propheta  Micbaea 
frustra  regem  de  infelici  evcntu  monente. 
Proelio  commisso  losapbal  ipiem  regem 
Israël  Syri  putabant  in  magno  versalus 
discrimine  «  damavît  ad  Duminum  el 
auxiliatus  est  ei  alquc  avertit  eos  ab 
illo  ).  (2  Par.  18,31),  Acbab  vero  sagilla 
percussus  obiit.  losapbal  aulem  rever- 
lenti  in  regnum  suum  occurril  lebu 
propheta  acrireprebensione,  quod  impio 
praebuisset  auxilium  el  cum  inimico 
Dei  inissel  amicitiam  (3  Reg.  22,3-37  ; 
2  Par.  18,4-19,2).  f-uram  dein  impendil. 
ut  iudices  consliluerenlur  et  recle  mu- 
nerc  suo  fungerentui-  [i  Par.  19,5-11). 
Praesenlem  Dei  opem  expertus  est 
ipiando  cum  loram,  rege  Israël,  contra 
Mcsaiu  regem  Moab  bellum  iniil  (4  iU-g. 
3,4-27>    et    iiMU    Mnabilae,  Ammimilae. 


8J1 


lOSAPHAT. 


lOSEPn. 


812 


Maonitac  hclliiin  contra  eum  moverent. 
Contra  qiiod  pericaluni  ieiiuiio  et  ora- 
tione  ad  Dominuni  confugit,  qui  eum 
cxaudivit  et  per  lahaziel  prophotam 
faustum  i^ei  exitum  promisit.  Hostes 
enlm  inter  se  discordes  facli  nuituis 
caedibus  sese  intoremerunl,  et  ludaei 
amplis  spoliis  colleclis  Domino  laudes 
cecinerunt  de  felici  belli  exitu  (2  Par. 
20,1-29).  Hisce  peractis  «  quievit  regnum 
losaphat  et  praebuit  ei  Deus  pacem  per 
circuitum  ».  Uti  antea  eum  Achab,  ita 
quoque  eum  impio  eius  filio,  Ociiozia, 
iniit  amicitias  ad  construendas  naves, 
quae  de  Asiongaber  irent  in  Ophir 
pi^opter  auruni.  Sed,  uti  Eliezer  vaticina- 
tus  est,  propter  foedus  eum  Ochozia 
Dominus  percussit  opéra  losaphat;  et 
naves  confractae  sunt  in  Asiongaber 
(3  Reg.  22,49;  2  Par.  20,3o-37). 

Cf.  generatim  3  lleg.  15,24;  22,  2  ss.  ; 
i  Reg.  1,17;  .3,1  ss.  ;  8,16;  12,18;  1  Par.  3, 
10;  2  Par.  17,1  ss.  ;  18,1  ss.  ;  19,1  ss.  ;  20, 
1  ss.;  21,  1  s.;  22,9;  Matth.  1,8. 

I.  KNABENBAUER. 

7.  losaphat  vallis.  In  prophetia  Toe- 
lis  Dominus  ultionem  de  hostibus  Sio- 
nis  rapiendam  indicens  «  congregabo, 
inquit,  omnes  gentes  et  deducam  eas  in 
Yalleni  losaphat  »  ('O^UJini  pa7,  rj  xoiXàç 

IwoaacfT  loel  3[hebr.  4], 2.  12 j;  alio 
nomine  mox  eadem  vallis  coiicimnis 
(S.  decisionis)  (vocatur  (ynnn  "",  y-  ttîç 

ot'/.r,ç,  ib.  V.  14).  Nomen  huius  vallis  lo- 
saphat i.  e.  Dominus  iudicat  a  multis 
interpretibus  allegorice  exponitur,  idque 
salis  probabiliter,  eum  verba  prophetae 
iudicium  Dei  in  omnes  gentes  vario 
lempore  et  variis  modis  exercendum 
describant  (cf.  7.  Knabenbaucr  in  h.  1.)  ; 
occasionem  vero  huius  denominationis 
propheta  fortasse  desumpsit  ex  Victo- 
ria a  rege  losaphat  in  valle  benedi- 
clionis  de  hostibus  rcporlata  (2  Par. 
20,lG-26;  n312  pDi;,  0  aùXwv  tt];  îXiXoyb.; 

V.  26),  quam  vallem  nonnulli  rccentio- 
res  idco  supponunt  eandcm  esse  eum 
vallc  losaphat,  sed  immérité  (v.  BENE- 
DICTIONIS  VALLIS). 

Al  multis  tum  ludaeis,  tum  Christia- 
nis,  tum  Mahometanis  placuit  opinio  an- 


tiquissima,  quamvis  ex  hoc  non  magis 
vera,  secundum  quam  vallis  losaphat 
eadem  dicitur  eum  torrente  Cedron  in 
ea  potissimum  parte,  quae  urbem  Ilie- 
rosolymorum  a  monte  Oliveti  seiungit. 
Quam  opinionem  iam  auctor  libri  He- 
noch  videlur  indicare  (c.  27),  Eusebius 
eiusque  interpres  S.  Hieronymus  ex- 
pressis  verbis  sequuntur;  et  iam  eorum 
aetate,  atque  sequcntibus  saecuUs  usque 
ad  nostra  tempora  vallis  losaphat  com- 
munis  appellatio  illius  torrentis  evasit 
(cf.  Itinera  kierosolymitana,  passim) 
cuius  '<  lluvium  parvum  »  Breviorius  de 
Hierosohjma  refert  (c.  a.  590)  «  ignem 
in  consummationem  saeculi  vomitu- 
rum  ))  (cf.  nomen  hodiernum  Wâdi  el- 
nâr,  vallis  ignis).  Sed  verba  loelis  nul- 
lum  opinioni  de  iudicio  universali  in 
hac  valle  future  fundamentum  pracbent, 
eamque  S.  Cyrillu^:  Alexandrinus  lam- 
quam  frivolum  alque  anile  et  ridicu- 
lum  ludaeorum  commentumreiciendam 
censet  (in  loel  3,2;  Migne  71,389  D), 
quamquam  appellationem  iam  tune  usi- 
tatam  admittit. 

De  valle  ipsa  v.  CEDRON  (vol.  L  col. 
798.  799)  et  IERU.SALEM  II.  2.  —  Cf.  Etise- 
hiiis  —  5.  Hieroivjmus,  OnomasUca  sacra, 
éd.  P.  de  Lacjarde  273,89  s.  111,13  s.;  Bre- 
v/arius  de  Hierosolijma  in  Ilinera  hiero- 
solymltana,  éd.  P.Geyer,  p.  155,17  s.;  lUn. 
BurdUj.  ib.  23,7;  Petrus  diac.  ib.  109,13; 
Eucherius\h.  127,10;  Theodosius ih.  142,15; 
Antonitiiis  [Anonymus]  Plar.  ib.  170,18  ;  173, 
15.  17;  116,9;  Adamnanus\h.  240,  7.  10;  241, 
19;  242,1;  246,6;  248,15;  Ven.Beda  ib.  308, 
23;  309,10.  —  Fr.  Quaresmius.  Elucid.  Ter- 
rae  S.  IV.  peregr.  5,  c.  2  s.,  éd.  Venet.  II. 
p.  117-20;  Ad.  Neiibauer,  La  géographie 
du  Talmudp.  51  s. 

L.   FONCK. 

lOSEDEC    (p-îïin\    'lojaeoÉx),    lilius 

Saraiae  pontificis,  in  captivitatem  baby- 
lonicam  abductus  (1  Par.  6,14.  15), 
postquam  Saraias  in  Reblatha  occisus 
est  (cf.  4  Reg.  2o,18.  21).  Procul  dubio 
in  exsilie  babylenico  morluus  est;  eius 
filius  lesue  (lesus)  pontificatum  gessit 
tempère  Zerobabel  (Esdr.  3,2.  8;  3,2; 
10,18;  Eccli.  49,14;  Agg.  1,1.  12.  14; 
2,3.  5;  Zach.  6,11). 

lOSEPH  (ï]Di%  'IwGr]9).  l.Filius  la- 


l 


813 


lUSEIMI. 


lûSElMI. 


81'i 


cob  o\  u\ore  inaodili'cla  UacliiM,  iiiiao 
oiiiii  post  loiifiioreiij  slciililatem  peporit 
ilicoas  :  absliililDciisopprohi'hiin  iiieiiin  ; 
et  vocavil  noinen  eiiis  loseph  dicens  : 
addal  (^d'i)  luilii  Doininus  tiliiim  alle- 

runi  ((lOn.  30,23).  Genitus  a  patro  senc 
ex  uxoio   praodiiccla   pali'i  maxime  ca- 
l'iis  crat;  uiide  invidiaiii  Irali'tim  loseph 
non  ell'iigit,  (piam  narralis  soinuiis,  qiii- 
bus  praccelleiitia  ciiis  poiiendi  videba- 
liir,  etiam  maj^is  aiixit.  Praelerea  patrem 
de  qiioi'iimdain    fralrum   crimiue    ccr- 
tiorem    loddideral;     qiiare     molcstum 
ceusorem    et    somniatorem    Madiaiiitis 
ineivaloribus  aroniala  in  Aegyplitm  por- 
tantibiis     serviim     ti-adideruiit     pretio 
viginti  argenteorum  accoplo.  liiAeg-vplo 
b^seph  venditus  est  Piiliphaii  (Peti-para, 
deditiis  deo  solis,  Pbra;  cl'.  Ebcrs,  Aegy- 
pten  und  dieBiicher  xMose's  1868  p.  290), 
eunucho   Pharaonis,  magislro   militutn 
(Gen.  37,30);  erat  Piitiphar  dux  vel  prin- 
ceps  salellitum  {Ebers  1.  c),  dux  prae- 
torianorum,  qui  simul  eraiil  lictores;  ei 
suberant    carceres  {F.  de  Huminelauer 
in  Gen.  p.  531).  Cum  loseph  optime  rem 
administraret,  mox  ab  hero  constitutiis 
.est  oeoonomus  et  giibernatof  omnium 
bonorum  domus  (Gen.  39,i-0i.  Vocatur 
quiilem    Puliphar  ounuchus,    quod  no- 
men  est  vel  solius  dignitalis  et  officii 
aulici,  vel  rei  ipsius;  minime  insuetum 
erat  etiam  eunuchos  habere  nxores  (cf. 
Ebers  1.  c.)  et  cum  insuper  in  Aegypto 
mulieres  magna  uterentur  libertate,  nar- 
ratio  de  pessimo  muHeris  tenlamine  mi- 
ninw  a  vero  aUena  est.  Odio  mulieris 
eiusque  calumnia  loseph  mittiturin  car- 
ccrem  (Gen.  39,7-23) ,  in  quo  tamen  non 
tam  captivus  quam  captivorum  praepo- 
situs  a  principe  carceris  habebatur.  Ap- 
peUatur  carcer  "^r^c  T\*1  (LXX  Py/ûpio^ia.) 
domus  arcis;  quod  nomen  soliar  aegy- 
ptiacum  est  {Ebers  1.  c.  319).  Quacporro 
narranlur  de  somniis  duoruni  aulicorum, 
plane  expressa  sunt  ad  mores  Aegyptio- 
rum  in  iis  quae  spectant  ad  officia  au- 
lica;    somniis  apud  Aegyptios  summam 
esse  alliibulam  vim  ac  significationem 
divinaliduis  pariter  certum   est.    Quod 
olim  ex  IIorodoto2,77  opponebalur  uvas 
et  vinum   fuisse  Aegypliis  ignola,  mo- 
numcntis  acgyptiacis  luculentissimc  re- 


lulalur,  in  (piiiius  vites  cernunlur,  viri 
portantes  uvas,  cas  exprimcnles  etc. 
{Ebers  p.  323  ss.\ 

Deo  bénigne  disponente  loseph  expli- 
cationc  somniorutn  Pharaonis  ad  sum- 
mam cvehitur  digiiilatem.  Notandum 
est  quanta  accuratione  singula  ad  mo- 
rem  aegyptiacum  exbibeanlur;  ita  v.  g-. 
quod  iosepli  ante(iiiam  coram  l'cgc  ap- 
pareat,  toiideatur  et  vestes  mutel.  Con- 
silium  ([uod  régi  dederat  ipse  constitu- 
lus  gubernator  exsecutus  est.  Per  septem 
fertilitatis  annos  ingens  frumenti  copia 
collecta  est,  qua  per  septem  annos  ste- 
rilitatis  populusa-li  polei'at.  KameinPa- 
laestina  ([uoquc  praevalente  frati'cs  lo- 
s(>phdescendiintinAegyptumfrumentum 
empturi.  loseph  eorum  indolem  et  ani- 
mos  explorât,  sintne  etiam  tum  invidia 
et  aemulatione  pleni,  ideoque  filium 
licniamin  a  pâtre  praedilectum  quasi 
criminis  reum  coram  illis  sistendum  cu- 
rât euinque  sibi  in  servum  postulat  aliis 
libère  abire  iussis.  Fratres  moribus  esse 
emendalos  agnoscens  magna  eos  cari  taie 
fovet  atijue  ut  patrem  ad  se  adducant 
et  ut  tota  familia  domicilium  in  terra 
Gessen  capial  loseph  elTicil.  Ipse  fratri- 
bus  crimini  minime  vertit  quod  olim  in 
se  peccaverant,  sed  in  omnibus  cernit 
suavcm  Dei  providentiam;  «  pro  sainte 
enim  vestra  misit  me  Deus  ante  vos  in 
Aegyptum  ;  non  vestro  consilio  sed  Dei 
voUmtate  hue  missus  sum,  qui  fccit  me 
quasi  patrem  Pharaonis  et  dominum  uni- 
versae  domus  eius  et  principem  in  ouini 
terra  Aegypti  »  (Gen.  45,5-9).  loseph 
uxorem  duxerat  Aseneth  (nomen  deri- 
vatum  a  nomine  deae  Neith),  tiliam  sa- 
cerdotis  Heliopoleos,  quae  ei  duos  pe- 
lierit  filios,  Manasse  et  Ephraiui  (Gen. 
41,50-52).  Tempore  famis  suppedilavit 
loseph  Aegyptiis  frumenta;  sed  cum  illi 
iam  non  haberent  quo  emerent,  suas 
possessiones  vendebant  et  terra  Aeg:ypli 
cessit  in  posscssionem  régis;  acceptis 
sominibus  quintam  parlem  messis  régi 
dar(>  debebant;  «  ex  eo  tempore  usque 
in  piacsenlem  diem  iu  universa  terra 
Aegypti  rcgibus  quinta  pars  solvitur  et 
factum  est  (piasi  iu  legeui,  abscpio  terra 
sacerdotali  ipiae  libéra  ab  hac  comli- 
tioue  fuit  ->  (Gen.  47,20). 

Patri   moriluro  prouiisit    loseph  fore, 


815 


lOSEPU. 


lOSEPII. 


816 


ut  Gum  sepeliret  in  sepulcro  maiorum 
suonim  ;  ad  eum  adduxit  quoque  iilios 
suos  duos,  quibus  lacob  benedixit  et quos 
tamquam  suos  adoptavit  (Gen.  48, o}. 
Ipsi  loseph  quoque  dixit  :  do  tibi  par- 
teni  unam  extra  l'ratres  tuos  quani  tuli 
de  manu  Amorrhaei  [in  gladio  et  arcu 
meo]  (Gen.  48,22)  ;  cf.  Gen.  33,19  et  vide 
F.  de  Hummelauer  p.  584.  Quam  carus 
Tosepli  patri  fuerit,  maxime  quoque  ex 
benediclione  Gen.  49,22-26  elucet.  Mor- 
tuo  pâtre  eum  fratres  losepli  timerent 
ne  iniuriam  olim  acceptam  ulcisceretur, 
eum  patris  nomine  et  auctoritate  ob- 
secrarunt,  ut  oblivisceretur  sceleins; 
quibus  animo  coumioto  respondit  eos 
consolans  et  divinam  in  rébus  gestis 
providenliam  praedicans  (Gen.  .^0,15- 
21).  Usque  ad  provectam  aetatem  cen- 
tum  et  deceni  annorum  vixit  et  vidit 
Ephraim  tilios  usque  ad  tertiam  gencra- 
tionem  et  tilios  Machir,  tilii  Manasse, 
adoptavit.  Demum,  sicut  patrem  mor- 
tuum  et  aromatibus  conditum  magna 
pompa  sepeliverat  in  terra  Gbanaan  in 
spelunca  duplici  quam  emerat  Abraham, 
ita  ipse  postulavit  a  contribulibus  suis, 
ut,  si  Deus  eos  adducturus  sit  ad  terram 
quam  iuravit  patribus,  ossa  sua  aspor- 
tarent;  id  quod  in  exitu  ex  Aegypto 
factum  esse  legimus(Gen.  50,24;  Ex.  13, 
19;  los.  24,32);  ossa  enim  eius  sepclie- 
runt  in  Sichem  in  parte  agri  quem  eme- 
rat lacob  a  filiis  Hemor.  Laudes  loseph 
etiam  Sapiens  célébrât  (Eccli.  49,17). 

Praeterca  nomen  loseph  saepe  usur- 
patur  pro  duabus  tribubus  Ephraim  et 
Manasse,  quae  vocantur  domus  losepli 
(los.  17,17;  18,5;  lud.  1,22,  35;  3  Reg. 
11,28),  tribus  loseph  (Num.  13,11),  filii 
loseph  (Nam.  1,10.  32;  los.  14,4)  vel 
etiam  simpliciter  loseph  (Ez.  47,13).  Et 
quia  tribus  Ephraim  praesertim  in  rè- 
gne decem  tribuum  potentissima  erat  et 
quasi  dux,  etiam  popuhis  Israël  i.  e. 
populus  decem  tribuum  vocatur  loseph 
(Ez.  37,16.  19;  Am.  5,15;  Zach.  10, 
fi  etc.};  immo  nomen  loseph  quandoquc 
de  toto  populo  electo  dicitur,  sicut  do- 
mus lacob,  ita  domus  loseph  (Abd.  18); 
ita  lîlii  lacob  et  loseph,  Israël  et  loseph 
(Ps.  76,16;  79,2). 

I.  KNABENBAUER. 


2.  Paler  Igal,  principis  Issachar,  ex- 
ploratoris  (Num.  13,8[7]). 

3.  Canlor  ex  filiis  (seu  posteris)  Asapli 
(1  Par.  25,2). 

4.  L'nus  de  filiis  Bani,  qui  uxoresalie- 
nigenas  duxerant  (Esdr.  10,42). 

5.  Princeps  familiae  sacerdotalis  Se- 
beniac  tempore  loacini  pontiticis  (Meh. 
12,14). 

6.  Unus  ex  maioribus  ludilh  (ludith 
8,1). 

7.  losephus  ( 'Itocsricpo;  et  'Iwarîç) ,  filius 
Zachariae,  belli  dux,  qui  una  eum  Aza- 
ria  duce  apud  lamniam  deviclus  est  a 
Gorgia  duce  Syrorum  (1  Mach.  5,18.  56. 
60). 

8.  losephus  ('Itôcjrjœo;  vocatur  2  Mach. 
8,22;  10,19  nominis  quadam  mutatione 
Irater  ille  ludae  Machabaei ,  qui  alias 
loannes  appellatur  (cf.  1  Mach.  2,2;  9. 
36.  38). 

9.  Unus  ex  maioribus  loseph  sponsi 
b.  Virginis  (Luc.  3,24). 

10.  Alius  in  eadem  genealogia  (Luc. 
3,26). 

11.  Terliusin  eadem  genealogia  (Luc. 
3,30). 

12.  Unus  ex  «  fratribus  »  lesu  vocatur 
loseph  vel,  ut  alii  habent,  loses  ('Iw- 
ar]?)  ;  mater  eius  est  Maria  uxor  Cleophae 
(Matlh.  13,55;  27,56;  Marc.  6,3;  15,40. 
47;  cf.  loan.  19,25). 

13.  loseph  ('Iucir)cp'),  sponsus  b.  V. 
Mariae,  ex  domo  David,  pater  nutritius 
lesu.  Eius  a  David  origo  aftirmalur  Luc. 
2,4  et  duplici  genealogia  (Math.  1,1  ss.; 
Luc.  3,23  ss.),  qua  et  pater  loseph  na- 
turalis  et  pater  legalis  recensetur. 
Ita  enim  duplex  illa  genealogia  com- 
mode explicatur  etiam  secundum  do- 
cumentum  antiquum  lulii  Africani  qui 
illud  ab  ipsis  lesu  cognatis  traditum 
esse  affirmât  (vide  s.  v.  GEiNEALOGIA 
et  cf.  Mai,  Nova  bibl.  IV  p.  231  ;  iMigne 
10,53;  apud  Eus.  Hist.  eccl.  1,7;  M.  20, 
89;  Quaest.  ad  Stephanum  4,2;  M.  22, 
901).  Merito  potest  vocari  et  vocatur  ab 
evangelista  pater  lesu  (Luc.  2,41.  48); 
nam  lesus  erat  genitus  ex  eius  sponsa  ; 
insuper  ut  lesus  posset  nasci  ex  virginc 
matre,  ad  id  suavi  providentia  divina 
debuit  loseph  sua  continentia  contri- 
buere;  unde  aliquo  sensu  exstitit  causa 
originis  lesu,   non  causa  physica,   sed 


H17 


lOSIîPII. 


lOSIAS. 


SIS 


(|iiac  UKiralis  dici  sold.  De  mysterio  in 
sponsa  fado  ab  aiigolo  edocliis  est. 
Duiii  (le  cnndilione  sponsac  (liihius  liae- 
rer(M,  se  piaestilil  viriim  iiistuin  atqiie 
lieni^'iuim.  Spoiisa  de  myslerio  lacel; 
spoiisiis  crinieiisponsae  suhesse  proi'ecta 
non  siispioatiir;  nani  cerle  mores  cius 
inlegerrinios  lialniil  perspeclos.  Scd  si 
vini  passa  esl,  cnr  taeel?  nuoniodo  res 
sit  explicanda  nescil.  «^)narc  id  elegil, 
([110  sibi  et  itli  inelius  se  consnlere  e\i- 
stiniat.  Nam  si  vini  passa  esscl  antc  de- 
sponsationem,  is  (iiii  inlnlit  tencbaLur 
eani  dotare  ci  uxoreni  liabere  (Ex.  22, 
10;  Dcul.  22,28);  si  postea,  etiani 
maxime  consultum  erat,  ut  ei  plenam 
resUlueret  liberlalem.  Stricto  iure  po- 
tei'at  eani  accnsare,  ut  de  sua  conditione 
rationeni  redderet;  at  adveiiens  spon- 
sani  ne  sibi  quidem  velle  rem  pandere, 
abborruit  rem  del'erre;  und(>  voluit  oc- 
culte eam  dimitterc.  Omncm  dubitalio- 
nem  removit  nuntius  caelestis.  Quo  ac- 
cepto  sponsani  in  domum  suam  recepit. 
Quod  aliqui  putant  losepbum  iam  anlea 
mysterium  cognovisse,  nequit  admilti; 
pugnat  enim  cum  narratione  :  noluit 
eam  Iraducere,  oti-{ik!x.-:ha.i;  pugnat  cum 
verbis  angeli  quibus  edocctur  de  my- 
slerio; et  si  uosset  mysterium,  summae 
imprudentiae  fuisset  eam  occulte  dimit- 
lere,  neque  cum  ea  scienlia  dici  poluis- 
sel  :  noluit  eam  ditTamare,  in  publicuni 
sermonem  efi'erre  ;  vide  de  ea  re  plura 
a^ud  lùiahenbauer  ad  Mallb.  1,18  ss. 

loseph  habitavil  in  Nazarelb  artem  ex- 
erçons fabrilem;  ut  profiteretur  in  des- 
criptione  ascendit  in  Belblebem.  Nato 
lesu  et  in  lemplo  praesenlalo  videlur 
domicilium  stabile  ti.xisse  in  Betblohem; 
nam  redux  ex  Aegypto,  quo  statim  post 
magorum  discessum  angeli  monitu  per- 
rexil  cum  maire  et  proie,  voluit  commo- 
rari  in  ludaea;  veruni  audiens  quod 
Archelaus  regnarel  ibi,  linuiit  illo  ire 
cl  admonitus  in  soumis  secossil  in  \ràv- 
tcs  Galilaeae  (Maltb.  2,22\  Ultima  eius 
mentio  in  evangolio  lit,  quando  Icsus 
diiodecim  annos  nalus  remansil  in  lemplo 
parentibus  eius  redeunlibus;  inventus 
tand(}m  in  lemplo  compcllalur  a  maire  : 
fili  quid  fecisti  nobis  sic?  ecce  paler 
tuus  et  ego  dolenlesquaerebanuisle(Liu'. 
2,48).   Postea,  dum  lesus  post    annum 


Irigi'simum  praedicarct,  liu'bae  qiiae- 
runl  :  nonne  bic  esl  l'abri  lilius?  Nonne 
mater  eius  ilicilur  Maria?  et  fratres  eius 
et  sorores  eius,  nonne  onmes  apud  nos 
suiil?  iMaltb.  I3,y3;  Marc.  G,3).  lia  lo- 
(pumlur,  ut  palrem  iam  obiisse  colli- 
geudum  sit;  neque  obslal  loan.  (),i2  : 
nonne  bic  esl  lesus  iilius  losepb,  cuiiis 
nos  novimus  i)alrem  ac  matrem  (cl.  1, 
ïT;  immo  cum  lesus  moi'iens  matrem 
conunendel  loanui,  planum  esl  neque 
losepb  fuisse  superslitem,  ntî(|ue  alios 
mat  ris  tilios  unquam  exslitisse. 

14.  losepb  ab  Arimatliaea  (Mallb.  27, 
:)7-C0;  Marc.  15,43-40;  Luc.  23,o0-o3; 
loan.  19,38-42),  discipulus  lesu,  at  oc- 
cullus  propter  melum  ludaeorum  (loan. 
19,38),  nobilis  decurio,  synedrii  nnnn- 
brum,  qui  vir  bonus  et  iustus  non  con- 
senserat  consilio  et  actibus  reliquoruui 
(Maic.  15,43;  Luc.  23,50).  Post  mortem 
lesu  in  cruce  oninem  excussit  limorem; 
palamscprofiteturdiscipulum  lesu;  adil 
Pilatuin,  petit  corpus  lesu  et  simul  cum 
Nicodemo  corpus  e  cruce  deponil  illud- 
que  sindone  involvit  addilis  aromalibus 
et  posuil  illud  in  monumento  suo  novo 
quod  exciderat  in  pelra  in  borto  suo 
prope  locum  crucifixionis,  et  advolvil 
saxum  magnum  ad  ostium  monu menti. 
Virum  fuisse  divitem,  explicite  Mat- 
tbaeus  commémorai  (27,57)  et  Messiae 
sepulcrum  fore  apud  divitem  Tsaiasprae- 
dixerat  i54,9  hebr.^.  —  Ceterum  lege 
romana  statutum  erat,  ut  corpora  dam- 
nalorum  ad  sepulturam  concetlerentur 
cognatis  vel  amicis  id  pèlent ibus  {Quin- 
til.  declam.  0,9;  Ulpiamis,  digest.  48. 
24, 1\  De  loco  originis  v.  AUÎMVrHAEA. 

15.  loseph  qui  vocabatur  Harsabas 
V.  HAHSABAS  1. 

16.  losepb  vel  loses  iut  alla  leclio  ha- 
bel)  vocabatur  quoque  qui  alias  Harna- 
bas  cognominalus  est  ab  aposlolis  (Act. 
4,30)  ;  vide  s.  v.  BARNABAS. 

lOSIAS   (MtyrNS    "Itoataç\   1.    Filius 

Amon,  rex  luda;  oclo  annos  nalus  cor- 
l)it  regnare  et  annos  triginta  et  unum 
n>gnavil.  Erat  rex  vere  plus,  ila  ut  a 
Sa|»iente  Davidi  et  Ezecbiae  aequipare- 
lur  :  <-  praeter  David  et  Ezecbiam  cl 
iosiam  omnes  peccatum  counniseriuil  ■ 
(Eccli.  49.5).  r.onlra  idnlolalriaui.  tpiam 


819 


lOSIAS. 


lOSUE. 


820 


Manasses,  avus  cius,  et  Amon,  pater  eiu?, 
l'overant,  losias  mox  bellum  movit  : 
«  octavo  anno  regni  soi  cuni  adluic  puer 
esset,  coepit  quaerere  Deum  patris  sui 
et  duodecimo  anno  mundavit  ludam  et 
lerusalem  ab  excelsis  et  lacis  sinuilacris- 
que  et  sciilplilibus  »  (2  Par.  34,3).  Cul- 
tiim  Baal  et  Astarthes  et  aras  et  statuas 
destruere  coepit  et  etiam  cultum  illum 
illegitimum  Domini  in  excelsis  exerci- 
tum  abolevit.  Neque  solum  in  Tudaea 
scelera  idololatriae  exstirpare  studuit, 
«  sed  et  in  urbibus  Manasse  et  Ephraim 
et  Simeon  usque  Nephthali  cuncta  sub- 
vertit  »  (2  Par.  34,6).  Ad  quani  moruni 
instaurationem  Deus  ei  suscitavit  adiu- 
tores,  leremiamprophetam,  qui  anno  13. 
regni  eius  ad  nuinus  propbelicum  voca- 
tus  fuerat  (1er.  1,2)  et  Sopboniam  pro- 
phetam  (Soph.  l,lj.  Sed  siniul  ex  ora- 
tionibus  prophetarum  salis  superque 
constat,  maximam  populi  partem  mi- 
nime ex  anime  piis  régis  conatibus  et 
studiis  respondisse.  Annodecinio  octavo 
regni  iussit  pecunia  collecta  tomplum 
instaurare.  Cum  intimi  templi  recessus 
perlustrarentur,  reperit  Helcias  sacerdos 
librum  legis  Domini  per  manus  Moysi 
(4  Reg.  22,8;  2  Par.  34,14).  Uti  ex  sub- 
sequentibus  elucet,  iste  liber  erat  Deu- 
tcronomium,  in  quo  scil.  etpraecepta  de 
ritibus  sacris  et  maledictiones  et  com- 
minationes  in  violatores  legis  contine- 
bantur.  Quae  maledictiones  cum  rege 
audiente  lectae  essent,  misit  rex  ad  Hol- 
dam  prophetissam,  quae  in  verbo  Do- 
mini edixit  mala  illa  oniniaesse  ventura. 
verum  propter  régis  pietatem  non  in 
diebus  regni  eius. 

Uti  rex  lectione  libri  maxime  commo- 
tus  erat,  ita  quae  ibi  praecipiebantur 
in  opus  deducere  ei  cordi  erat.  Verba 
foederis  coram  populo  legenda  curavit 
et  foedus  cum  Deo  soUemni  modo  reno- 
vavit  et  vestigia  omnia  idololatriae  con- 
trivit  et  loca  cultui  impio  sacra  conta- 
minavit  (4  Reg.  23,1-20;  2  Par.  34,19- 
3o).  Dein  celebratum  est  pbase  cul_tu  Dei 
pristino  splendore  restituto  (4  Reg.  23, 
21-23),  quod  describitur  2  Par.  35,1-19. 
De  foederis  instauratione  etiam  loquitur 
leremias  (11,1  ss.).  Verum  ne  bunc  qui- 
dem  régis  pii  conatum  potuisse  inolilam 
multorum   impielatem    superare,    pro- 


phetarum querelis  satis  demonstratur. 
Ipse  losias  in  proelio  contra  Nechao, 
regem  Aegypli,  qui  frustra  eum  ne  ini- 
ret  pugnam  adiiortatus  erat,  vulneralus 
est  in  campo  Mageddo  et  reversas  in  le- 
rusalem obiit  "  et  universus  luda  luxe- 
runt  eum  et  leremias  maxime,  cuius 
omnes  cantores  atque  cantatrices  usque 
in  praesentem  diem  lamentationes  super 
ïosiam  replicant  i>  (2  Par.  3o,2rt;  cf. 
4  Reg.  23,29  ss,)  et  quantopere  sors 
luctuosa  pii  régis  celebrata  fuerit  per 
multas  generationes,  testimonio  quoque 
est  comparatio  illa  apud  Zachariam  12, 
11.  Memoriam  losiae  suavem  esse  ac 
prorsus  amabilem  affirmât  Sapiens  : 
nomen  losiae  sicut  inccnsum  odoriferum, 
conditum,  opus  pigmentarii;  memoria 
eius  dulcis  est  sicut  mel  in  palato  et 
sicut  cantus  in  convivio  vini  ;  quia  do- 
tait de  aversionibus  nostris  et  removit 
abominationes  vanitatis  (Eccli.  49,1-2 
hebr.).  Recensetur  quoque  in  genealogia 
Christi  (Matth.  1,10-11). 

2.  Vir  ludaeus,  filiusSophoniae,  cuius 
domum  intrare  iubetur  Zacharias  pro- 
pheta  (Zacb.  6,10). 

lOSPHIA    (^"l2Di^  'Iwa=--p£ta)  legitur 

Esdr.  8,10  :  «  De  liliis  Selomith  filius 
losphiae  et  cum  eo  160viri  »  scil.  cum 
Esdra  de  captivitate  redierunt.  Sed  no- 
men proprium  videtur  omissum  esse  et 
cum  LXX  (cod.  Alex.)  et  Syro  legendum  : 
De  filiis  Bani  (Baavf)  Selomith  filius  los- 
phiae. 

lOSUE.  1.  losue  (îruJin^  et  Deut.  3, 
21  ;  lud.  2,7  'Jl^yin"!  ;    antea  Osée,  Tà'in  ; 

'Iriaouç,  antea  xVùaT]) ,  filius  Nun.  Eius 
genealogia  habelur  1  Par.  7,22-27.  No- 
minis  mutationem  fecit  Moyses,  cum 
eum  mitteret  cum  aliis  ad  explorandam 
terram  (Num.  13,17),  qua  mutatione 
eum  docuit  omnem  opis  et  salutis  spem 
coUocare  in  lahwe. 

lam  mox  post  egressum  ex  Aegypto 
losue  virum  fortem  se  pracslitit  iussus 
a  Moyse  pugnare  contra  Amalec  (Ex. 
17,19),  vocatur  minister  Moysis  (Ex. 
24,13)  et  apud  eum  versabatur  (Ex.  32, 
17;  33,11;  Num.  11,28).  Simul  cum  Ca- 
leb  restitit  calumniis  reliquorum  explo- 
ratorum  et  admonuit  populum,  ut  Do- 


821 


lOSUK. 


lOSUE. 


822 


inino  coiilisi  loiTuin  otriipareul  (.Niiin. 
14,6-9).  A  Deo  elcclus  est  successor 
Moysis  :  lollc  losue  liliiim  Nuii  viruni 
in  quo  eslspii'ilus,el  poue  nianum  liiani 
siipci'  ouia  (.Num.  27,18)  ;  coram  univcrsa 
imilliludiueot  corain  Klcazaro  sacerdole 
a  Moyse  imposilione  nianuum  ilii\  po- 
l>iili  consLxraliis  est  (cT.  Doiil.  3,28). 
losue  popiilmii  iiilroducliiruin  esse  ipse 
Moyses  ileclaravit  populo  (L)oul.  31,3. 
7)  et  ipse  Doniiuus  euni  ea  de  re  certio- 
rein  l'ecil  J)eut.  31,23\  Et  posl  inortcm 
Moysis  losue,  repletus  spirlUi  s;4ÙeMliao 
(l)eut.  34,9),  iussus  est  a  Domino  trans- 
ira lonlaneni  Jos.  l,ti).  losue  castra 
inovit  deSetim  (los.  2,1  ;  3,1)  et  transite 
modo  miraculoso  lordanc  in  Gal;j;<''.lis 
populus  circumcisus  est,  ut  siLfnaculo 
l'oederis  Deo  consecrati  iam  inciperent 
occupare  lerram  ([uam  Doniinus  iis  pro- 
miscrat.  Primo  pasdiale  in  terra  sancta 
cclebrato  (5,10i  et  url)e  lericlio  capta 
(6,1-27),  misit  losue  partem  exercitus 
contra  liai.  Verum  obpraevaricationem 
Aclian  prier  liaec  e.vpeditio  maie  cessit; 
sed  crimineexpiato  Hai  expugiialur  et  in 
monte  Hebal  pronuntiantur  l)enedictio- 
nes  et  maledictiones,  uti  praeceperat 
Moyses  (8,33).  Hisce  dcnuo  edocetur  po- 
pulus, quibus  conditionibus  Victoria 
certo  conting-at.  Exinde  salis  celeriter 
variae  urbes  in  parte  meridionali  captae 
sunt,  Maceda,  Lebna,  Lachis,  Gazer, 
Eglon,  Hebron,  Dabir;  «  percussit  itaque 
losue  omnem  terram  montanam  et  me- 
ridianam  at({uecampeslrem  cum  regibus 
suis,  et  percussit  eos  a  Cadesbarne 
usque  Gazam,  omnem  terram  Gosen 
usque  Gabaon  »  ;,  10,40).  Pari  l'elicitate 
pugnavit  losue  contra  plures  reges  ad 
aquas  Merom  (1 1,1  ss.)  et  bello  per  mul- 
tum  temporis  protracto  in  variis  terras 
partibus  losue  percussit  reges  triginta 
unum  (12,7-24,\ 

Postquam  istis  victoriis  lirmam  quan- 
dani  iu  terra  sedem  populo  collocavit, 
reliquum  erat,  ut  regiones  singulis  tri- 
bubus  sorte  assignareniur.  Id  quoqiie 
negotii  losue  exscquendum  curavit  (13, 
1  ss.}.  Assignatur  llebron  in  possessio- 
nem  Calcb;  tiibubus  luda,  Epliraim, 
Manasse  suae  cui([ue  partes  dantur;  de 
aliis  eligimtur  viri  terni  ad  lerram  de- 
scribendam    et    dividendam    iu    parles 


septem.  losue  aulem  coram  Dominr»  in 
Silo  misit  sorlem  divisitque  terram  liliis 
Israël  excepta  tribu  Levi,  cui  nulla  pars 
concedebatur,  sedsolum  civitates48  cum 
pascuis  in  variis  regionibuset  possessio- 
nibus  aliarum  tribuum;  eodem  modo  ci- 
vitales  relugii  separavit(14,l-21,  43).  Ré- 
bus ita  dispositis  pci-misit  ut  milites 
tribuum  (iad,  Uubea  et  dimidiae  ti-ibus 
Manasse,  qui  opem  luleiant  in  expugna- 
tione  regioais  cisiordanicae,  reverle- 
rentur  ad  suas  possessiones  transiorda- 
nicas,  commendans  illis  accuralam  legis 
Dei  observationem  (22,1  ss.). 

Itaque  complevit  losue  opus,  ad  quod 
electus  erat  a  Domino.  Introduxit  popu- 
lum  in  terram  eamque  Iribubus  divisil. 
Quae  possessio  ut  lirma  redderetur  ac 
stabilis,  id  unum  praeprimis  requireba- 
lur,  utpopulus  iidem  Deo  servaret.  Quare 
losue  nihil  antiquius  babuit  quam  ut 
ante  mortem  suam  sollemni  modo  foe- 
dus  cum  Deo  initum  renovaret  et  prae- 
cepta  Domini  iterato  populo  inculcaret. 
Quare  omnes  tribus,  i.  e.  principes  et 
seniores  et  indices  congregavit  in  Si- 
cliem  et  commemoratis  beneticiis  a  Deo 
acceptis  omnes  spoponderunt  :  Domino 
serviemus  et  obedientes  erimus  prae- 
ccptis  eius  (24,24).  <'  Scripsit  quoque 
omnia  verba  haec  in  vol  u mine  legis  Do- 
mini »  (24,26).  Mortuus  est  losue  anno 
vitae  centesimo  decimo  et  sepidtus  est 
in  possessione  sua  in  Thamnathsare  in 
monte  Ephraim  a  seplemtrionali  parte 
inonlis  Gaas.  Praeclarum  quoque  lesti- 
monium  redditur  eius  gubernandi  ra- 
tioni,  cum  dicatur  :  servivitque  Israël 
Domino  cunctis  diebus  losue  et  senio- 
rum  qui  longo  vixerunt  tempore  post 
losue  (24,31). 

2.  losue  (yu?in%  'i^^rjÉ),  vir  Betlisami- 

tes,  in  cuius  agro  constitil  arca,  quando 
a  terra  Pliilislbinorum  reducebaturin 
terram  luda;  ibi  Bethsamiiae  concide- 
runt  ligna  plauslri  vaccasque  imposue- 
runt  super  ea  liolocaustum  Domino 
;i  lleg.  6,  14.  18). 

3.  losue  (yurin"»,  l^<iou;),  princeps  ci- 

vitatis  tempore  losiae  régis.  Isle  ad  in- 
Iroilum  domus  suae  liabuit  aram  idolo- 
latricam,  quae  iubente  rege  destruc  la 
est  (4  Ueg.  23,8). 


I 


823 


lOSUE. 


lOZABAD,  lEZABAD. 


824 


4.  losue  (yttJin"'  Agg.  l,\  ss.  ;  2,2  ss.; 

Zacli.  3,1   ss.;  6,11;  sed  yr<ri  in  libris 

Esdr.  etNch.;  LXX  'Irjaou;),  filius  lose- 
dec,  sacerdos  magnus  qui  cum  Zoroba- 
bel  rediit  in  ludaeam  (Esdr.  2,2;  Neh. 
7,7;  12,1);  in  Vulgata  vocatur  lesus  in 
libris  Aggaei  et  Zacbariac  prophetarum. 
Ex  Esdr.  2,63  palet,  eo  tcmpore  ponll- 
tici  iam  non  concessum  fuisse  Dominum 
interrogare  et  accipere  responsuni  per 
Urini  et  Thunimitn.  Sed  Doniinus  ei  et 
Zorobabeli  addidit  prophetas,  Aggaeum 
et  Zachariani,  a  quibus  in  verbo  Domini 
adnionebantur,  ut  strenue  opus  Domini 
promoverent  et  tcmpluni  aedificarent. 
Praeclara  visione  (Zach.  3,1)  in  losue 
munus  sacerdotale  ad  pristinam  revoca- 
tur  dignitatem  et  sanctitatem  actione 
synibolica,  sordidis  scil.  vestibus  dopo- 
sitis  et  suppeditalis  splendidis.  Ipse  sa- 
cerdos sumnius  declaratur  vir  portenti, 
figura  scil.  et  typus  illius,  de  quo  pro- 
mittifur  :  adducam  servum  meum  Ger- 
men,  i.  e.  Messiam.  Instaurari  itaque 
theocratiani  eo  fine  indicatur,  ut  démuni 
adducatur  Messias,  sacerdos  summus  in 
aeternuin.  Quomodo  losue  operam  de- 
derit  ad  cultum  restituendum,  scribitur 
Esdr.  3,28  ss.  ;  4,3  ;  5,2  ;  strenue  laboravit 
cum  Zorobabel  ad  aedificandum  tem- 
plum.  In  eius  qiioquc  posteris  remansit 
dignilas  sacerdotii  magni  (Neh.  12,10. 
H). 

5.  losue  (yiU?i,   'IrjjouÉ,    'Iriaou),  prin- 

ceps  familiae  de  cognatione  PhahatMoab 
(Esdr.  2,6;  Neh.  7,11). 

6.  losue  (VW^  ;    'Iricroî",    'Ir;aoù) ,  prin- 

ceps  familiae  sacerdotalis  (Esdr.  2,36; 
Neh.  7,39),  ferlasse  idem  ac  losue  pon- 
tifex  (V.  IDAIA  1). 

7.  losuo  (î?"!y;i;   'iTjaouç,   'Irjaoù),  no- 

men  familiae  leviticae  vel  quorundam 
principum  familiae,  quae  ex  captivitate 
rediit  (Esdr.  2,40;  3,9;  8,33;  Neh.  3,19; 
7,43;  8,7;  9,4.5;  12,8  Vulg.  lesua;  12,24). 
Dcscendebant  filii  losue,  sicut  etiam  filii 
Cedmiel,  quibuscum  consociari  soient, 
ab  Odovia  scu  Oduia  (v.  ODUIA  3  et 
CEDMIEL). 

8.  losue  (n'''tt/'%  'Isafa),  unus  de  filiis 
Hercm  qui  uxores  alienigenas  dimittere 
iussi  sunt  (Esdr.  10,31). 


IOTA     {r\121i,     'Itc^v),    urbs     tribus 

luda,  in  tcrlia  provincia  monlis  (los. 
15,55),  sacerdotibus  concessa  (los.  21 ,16  ; 
hoc  loco  scribitur  leta,  r\l2i,  Tavû),  sed 

1  Par.  6,59[44]  omissa.  Tempore  Eusebii 
et  S.  Hieronymi  erat  vicus  pergrandis 
18  mil.  pass.  ab  Eleulheropoli  ad  austra- 
lem  plagam  in  Daroma  (Onom.  éd.  Lag. 
266,49;  133,10);  cf.  Notitia  Dignit.  éd. 
Bucking  I.  79  et  353.  Est  hodiernus  vicus 
Yuttâ  10  km  a  Hebron  meridiem  versus 
{Riess,  Bibel-Atlas  éd.  3  p.  18  ;  Survey  of 
West.  Pal.  Mcm.  III.  310). 

Relandus  (Palaestina  p.  870)  suspica- 
tur  eandem  commemorari  Luc.  1,39  ur- 
bem  luda  (=  luta)  patriam  Zachariae 
sacerdotis  et  S.  loannis  Baptistae;  idem 
complures  admittunt.  Verum  Guérin 
(Judée  L  87  ss.  et  cf.  III.  206)  dubia  non 
spernenda  contra  hanc  opinionem  pro- 
ponit  et  patriam  S.  loannis  Baptistae 
agnoscere  mavult  in  'Ain  Kûrim  (losue 
15,59  LXX  KapÉtx)  6  km  a  Jérusalem  oc- 
cidentem  versus,  cuius  nomen  Christia- 
nis  usitatum  .S.  loanncs  in  montanis 
traditionem  adhuc  vigentem  exprimit. 
Plura  de  hac  quaestionc  v.  in  Revue 
bibl.  I.  1892  p.  107-109  ;  III.  1894  p.  444; 
IV.  1895  p.  260-261. 

IOZABAD,  IEZABAD.   1.   lozabad 

(73'Tin\  'lei^EoouO,  "IwÇaoéo),  filius  Somer 

seu  Semarith  mulieris  Moabitidis,  ser- 
vus  loas  régis  luda  (4  Reg.  12,21[22]; 

2  Par.  24,26);  is  cum  alio  servo  losa- 
char  seu  Zabad  conspirans  regem  in 
Iccto  interfecit;  v.  lOAS  1. 

2.  lezabad  (I3,"i%  'IwaÇaSaO)  Gadero- 

thites  (vide  s.  v.),  pugnator  Beniaminita, 
qui  David  in  Siceleg  fugitive  se  iunxit 
(1  Par.  12,4). 

3.  4.  lozabad  (71"îi%  'IwÇa6ct0,   'Iwaa- 

6a(0),  duo  ex  principibus  niillium  in 
Manasse,  qui  ante  pugnam  ad  montem 
Gelboe  Davidi  se  iunxerunt,  cum  ab 
Aphcc  tribus  Issachar  in  Siceleg  rediret 
(1  Par.  12,20). 

5.  lozabad  (^2'n'^^   lojÇaôâô),  levita 

de  filiis  Core,  filius  secundus  Obcde- 
dom,  unus  ex  ianitoribus  ad  australem 
portam  templi  (1  Par.  26,4.  15). 

6.  lozabad    (I17in\     'Icj^aSào) ,    dux 


8-25 


lOZAllAD,    lEZAliAI). 


IRIS. 


82<; 


IHOOOO  expediloruiii  niilliuiii  iii  cxerciUi 
losaphat  i-cj^is  (2  Par.  17,1H). 

7.  lozahad    [I^IV,     'Io)Ça6ào),  levita 

liMiipore  F,/.ochiae  régis  (2  Par.  31,1:5). 

8.  lozahad  (i::t1\  'IwÇaÇâô),  unus  ex 

piiiKi|)ilnis  levilariiiii  leniporo  losiae 
rfj,'i.s,  cuiu  sollomne  pasdia  celebrare- 
liir    2  Par.  :{j,9). 

lOZABED  (12]V,  'lojîiaSdtô).    1.   Le- 

vila,  tiliiis  losue,  adiuvans  duos  sacer- 
dotes  in  appendendis  argento,  auro,  va- 
sis  tenipli  ex  Kabylone  allatis  (Esdr. 
8,33). 

2.  Sacerdos  de  filiis  Phoshur,  uxorem 
alienitienani  diinilU'rc  iiissus  (Esdr.  10, 
22).    " 

3.  Levila  uxorem  alienigenani  diinil- 
tere  iussiis  (Esdr.  10,23).  Probabiliter 
idem  est  qui  nomiualur  Neh.  8,7  (LXX 
omitt.)  inter  levitas,  qui  silentiuni  facie- 
bant  iii  populo  ad  audicndam  legem, 
quam  Esdras  rocitabat  et  Neh.  11,10  : 
unus  ex  principibus  levitarum  super 
opéra,  quae  erant  forinsecus  in  domo 
Dei,  constitutus. 

IRA    (Xli!?).  1.  Ira  lairites  sacerdos 

David  (2  Reg-.  20,26;  LX.X  'Ipà;  ô  'lapt'v). 
Sacerdos  latiore  illo  sensu  clici  videtur, 
quo  2  Reg-.  8,18  etiam  filii  David  sacer- 
dotes  vocantur.  Fortasse  recensendus 
est  inter  posteros  lair  Manassitac  (v. 
lAIR  1  .  De  lectione  Pesbitta  :  Ira  de 
latliii-  dixinuis  s.  v.  lETHER  6. 

2.  Ira  letbriles  seu  letbraeus  (2  Rog-. 
23,38;  1  Par.  11,40;  L.XX  "loaç,  Ipâ 
V.  lETHRAELS. 

3.  Ira,  lilius  .\cces  de  Thecua,  inter 
Gibborim  davidicos  (1  Par.  11,28;  LXX 
■Qp«);  idem  2  Reg.  23,20  et  1  Par.  27,9 
scribitur  in  Vulgata  Hira,  LXX  "Ipa;, 
'Oôouîaç. 

IRAD  illil',  raïûâo),  lilius  llenoch  et 

pater  Maviael  (Malaleel)  in  genealogia 
C.ainitarum  i(!en.  4,18).  Distingiiendus 
est  a  lared  Selbita  liiio  Malaleel  et  paire 
llenoch;  de  genealogia  (lainitaruin  cum 
Selbitarum  comparala  cl".  F.  de  Hummc- 
Unier,  Comni.  in  Gen.  p.  184-187. 

IR  HA-HERES  appclialur  in  vali- 
ciniu  \>.  l'.ijlS  uiia  de  (|uiuqii('  civilali- 
bus  Aegypti,  (piai'  eruut  [«MpuMitcs  lin- 


gua  Gbauaau  i.  e.  lidem  terrao  Cbanaan 
aiupleclentos.  Vulgata  :  civitas  solis  vo- 
cabitur  una.  Textus  niassorelbicus  legil 
Dinn  "liy  quant  leclionem  ex  bebr.  ex- 

piicaut  urlieni  deslructionis,  aUi  ex  arab. 
urbem  leonis  (Leontopolini),  alii  ex  syr. 
urbem  salulis;  LXX  ::6Xiî  àasoéx  i.  o. 
pTïn,  urbs  iusliliae.  Sed  vix  dubium  est, 

quin  leclio  genuina  sil  DSnn  i^V  eafjue 

ex  hebr.  explicanda  :  urbs  solis.  Haec 
autem  urbs  solis  non  intellegitur  urbs 
aliqua  determinata,  ut  Ileliopolis,  sed 
sensus  prophclac  est  :  in  coetu  illo  ae- 
gyptiaco  ([uanlumvis  parvo  paucaruni 
urbium  non  décrit  eximius  reiigionis  ac 
pietatis  splendor.  (]f.  Knabenbaucr, 
Comm.  iu  Isai.  I.  p.  388-301;  L.  Keinh' 
in  Tlu:'ol.  Quartaiscliril't,  Tûbingen  LU. 
1870  p.  3-31. 

IRIS.  Post  diluvium  benedixit  Deus 
Noe  et  liliis  eius  et  statuit  pactum  suuni 
cum  iis,  quod  etiam  valore  debebat  pro 
posteris,  ut  scil.  nequaquam  ultra  inter- 
ilcialur  omnis  caro  aquis  diluvii  neque 
sit  deinceps  diluvium  dissipaus  terram. 
Atque  signum  huius  foederis  pacis  de- 
claravit  esse  arcum  in  nubibus  :  Arcum 
meum  ponam  in  nubibus  et  erit  signum 
foederis  inter  me  et  inter  terram;  cum- 
que  obduxero  nubibus  caelum,  appare- 
bit  arcus  meus  in  nubibus  et  recordalior 
foederis  mci  vobiscum  etc.  (Gen.  9,8-16\ 
Illo  itaque  arcu,  iride,  foedus  et  promis- 
sio  misericordiae  et  gratiae  declaratui-. 
L'nde  in  illa  apparitione,  qua  Ezecbieii 
prophetae  Deus  se  foederis  assertorem 
tidelem  manifestât  (Ez.  1,28),  tlu-onus 
et  qui  iu  eo  sedet,  iride  eiusmoiii  cir- 
cumdatur  et  pariler  Apoc.  4,3  tbronus 
circumdatur  iride,  quae  similis  est  vi- 
sion! smaragdinae.  .Vngelus  quoque 
Apoc.  10,1  descendit  de  caelo  amictus 
nube  et  iridem  habens  quasi  capitis  or- 
namentum.  —  Pulcbritudo  eius  laiida- 
tur  Eccli.  43,12  :  vide  arcum  et  benedio 
eum  qui  fecit  illum;  valde  speciosus  est 
in  splendore  suo;  gyravit  caelum  in 
circuitu  gloriae  suae;  manus  Excelsi 
aiieruerunt  illum  (bebr.  manus  Dei 
extendil  eum;  cum  alia  lectione  in  mar- 
gino  :  uuuuis  non  exl(Mulit).  —  Celeriun 
ex  Gen.    9,1:5   ss.    iiiferri  net|uit  arcum. 


1 


827 


IRIS. 


ISAI. 


828 


iridem  non  poluissc  anlea  cxsistere; 
nam  qiiac  natiiralia  siint,  possunt  in 
signum  assunii  et  in  syniboliim  irae  vel 
gratiae  Dci,  sicut  Gen.  3,14  iii  serpente 
habetiir  :  super  peclus  luum  gradieris. 

ISAAC  (,pnî?%  "IcrodxijlîliusAbraliam 

cL  Sarae,  patei'  lacob  et  Esau.  Nomen 
est  a  risu  petitum,  quod,  ubi  Isaac 
nasciturus  praedicebatur,  riserint  tam 
Abraham  (Gen.  17,17)  quam  Sara  (18, 
12;  21,6).  Acta  Isaac  traduntur  Gen. 
21  ss.;  24,1-28,9;  3o,27  ss.  Cf.  1  Par. 
1,28.  34;  Judith  8,23;  Eccli.  44,24-27; 
Matlh.  1,2;  Luc.  3,34;  Act.  7,8;  Rom. 
9,7.  10;  Gai.  4,28;  Hebr.  11,9.  17  ss.  ; 
lac.  2,21.  Natus  est  hic  Abrahae  cen- 
tenario  e  Sara  nonagenaria  pridemque 
sterili.  In  ipso  benedicendae  praenun- 
tiabautur  omnes  gentes.  Petente  post- 
nioduni  Sara,  dimisit  Abraham  Agar 
ancillam  cum  filio  Ismaele,  ne  hic  de- 
niortuo  Abraham  primogeniti  iura  sibi 
vindicaret.  lubente  posthaec  Deo,  ut 
Abraham  filium  Isaac  tamdiu  expetilum 
tamque  ardenter  amatum  immolaret, 
neque  Abraham  neque  Isaac  divino 
mandato  repugnabant.  El  Isaac  quidem 
factus  est  typus  Christi  sponte  pro  pec- 
calis  mundi  altare  crucis  subeuntis; 
angélus  vero  Abrahamum,  ne  filium 
destricto  gladio  interimeret,  cohibuit 
prioresque  promissiones  rursum  confir- 
mavit.  Quadraginta  annos  natus  Isaac 
uxorem  duxit  non  Chananacam,  sed 
Rebeccam  filiam  Rathuclis  filii  Nachor. 
Rebocca  primum  slerilis  elapsis  viginti 
annis  peperit  geminos,  quorum  prior 
egressus  est  Esau,  postcrior  lacob.  Ille 
patri  carior  factus  est  venator,  hic  ma- 
tris  deliciae  vitam  egit  pastoris.  Isaac 
intérim,  quod  pater  eius  fecerat,  per 
varios  Chanaanitidis  tractus  grèges  cir- 
cumducebat,  vitam  agebat  compara - 
lione  tam  Abrahae  quam  lacob  quietam 
et  aequalem.  Praeter  aliquas  pastorum 
rixas  pactumque  cum  Abimelech  regc 
Gcrarae  initum  vix  quidquam  ea  habet 
narratu  dignum.  Uxorem  inter  Gerari- 
tas,  uti  Abraham  Saram  apud  Aegyplios, 
sororem  esse  praetcndil.  Neque  tamen 
ex  his  concludere  fas  est  aut  totam  nai^- 
rationem  esse  tlctam,  aut  mutato  no- 
mine    bis     eadcm     narrari.    Pastorum 


quippe  vilas  esse  uniformes,  et  iisdcm 
angusliis  easdem  adhiberi  excusationes, 
quis  mirelur?  Isaac  senescentis  cali- 
gaverunt  oculi.  Yixit  tamen  usque  ad 
aetatem  180  annorum,  sepultusque  est  in 
sepulcro  Abraham,  in  specu  Machpela 
prope  Hebron  (Gen.  49,31). 

Eral  Isaac  insignis  patientia  ac  pie- 
tate.  ïypica  ratio  actorum  Isaac  a 
S.  Paulo  indicatur.  Agar  serva,  mater 
Ismaelis,  et  Sara  libéra,  mater  Isaac, 
sunt  duo  teslamenta  vel  foedera  i.  e. 
eorum  typi.  Synagoga  per  Agar  prae- 
figurata  serva  est  cum  tlliis  suis,  Ecclc- 
sia  vero  mater  nostra  per  Saram  prae- 
flgurala  libéra  est  cum  filiis  suis.  Nos 
igitur  liberae  filii  sumus,  quia  sicut 
Isaac  non  secundiun  carnem,  sed  se- 
cundum  spiritum  vi  promissionis  ab 
Ecclesia  generamur  et  quia  hac  ratione 
generati  iterum  sicut  Isaac,  liberae 
iilius,  a  servae  filiis  persecutionem 
sustinemus  et  cum  eo  ius  ad  hcredita- 
tem  possidomus.  Cf.  Gai.  4,22-31  et 
Cornely  ad  h.  1.  —  Typicam  ralionem 
sacriticii  Isaac  indicat  S.  Paulus  Hebr. 
11,19  celebrans  fidem  Abraham,  qui 
filium  suum  Isaac  et  in  parabolam  (èv 
r.7.pa.Solyl)  accepit. 

ISAAR.     1.     Isaar    ("inï^,      'laaaâp, 

laaap),  levita,  filius  Caath  lUii  I>evi  et 
pater  Core  (Ex.  6,18.  21;  Num.  3,19; 
16,1  ;  1  Par.  6,2.  18.  38;  hebr.  o,28;  6,3. 
23;  quoad  6,22[7]  v.  AMINADAB  2; 
1  Par.  23,12).  Ab  eo  descendit  familia 
Isaaritarum  (Num.  3,27;  1  Par.  26,  23. 
29),  quorum  princeps  tempore  Davidis 
erat  Salemoth  (1  Par.  24,22;  Vulg. 
Isaari).  VulgaLa  scribitNum.  3,19  lesaar 
et  3,27  lesaaritae. 
2.  Isaar  (ini'i,  Qeri  inïl  cum  \>a\v 

copulativo;  Sxdp),  fiIius  Assur  patris 
Thecuae  ex  Halaa  uxore  (1  Par.  4,7). 

ISAARI  v.  IS.AAR  1. 

ISAI  ("lUJ'î,   'lecraaî;  unde  in  Vulgata 

quoque  lesse  Ps.  71,20  ;  Eccli.  4o,31  ;  Is. 
11,1.  10;Matth.  l,o;  Luc.  3,32:  Act.  13, 
12;  Rom.  lo,12),  pater  Davidis  exBethle- 
hem.  Genus  eius  rccensetur  RuLh  4,18 
et  refertur  ad  Phares  lilium  luda;  pro- 
sapia  erat  nobilis,  cum  in  ea  enurae- 
renlur  Nahasson,   qui   tempore  Moysis 


820 


ISAI. 


ISAIAS. 


830 


fiai  priQccps  liihiis  liida  iNiiiii.  1,7; 
7,12)  et  Booz.  Eiiis  lilii  recenseiiliir 
4  Reg.  16,6  ss.  ;  1  Par.  2,13.  IVnipore 
Saulis  fainilia  Isai  lamoii  non  intcr  pti- 
niarias  ivpiitabatnr;  nani  David  se  vo- 
cal viriiin  paiipereni  cl  lonucin  1  l\e^. 
18,23  ol  ipso  David  non  sine  conlemptii 
(piodam  apptdlalur  ait  invidis  et  iniinicis 


llliiis  isai  (1  Het:.  2:i,7;  2  He-.  2U,1; 
3  Wûix.  12,16;  2  Par.  10,16);  qiiare  eliani 
radix  lessc  (Is.  11,1;  ti-nncns  lesseï  dc- 
claral,  Mcssiain  oriundum  esse  ex  con- 
dilioiic  lininili.  —  In  tabella  adiecta 
nncinis  v.  i;-.  [Kaiiab]  vel  [Roboani]  in- 
dicalur  noincn  coniiijiis. 


TABELLA     GENEALOGICA     FAMILIAE     lESSE 


Salnion  (seu 

Sa 

inia) 

Eliinelocb 

[Uahab] 

1 

[Noeniij 

A 

1 

r                                     ^ 

1.                  2. 

Booz 

Mahalon      Chelon 

[Rulh] 

• 

[lUilh]        [Orpha] 

Obed 

I 
Naas  (?)  Isai  (sen  lesse) 


l.  2.  1.  2.  3.  *.  5.  G.  7. 

Sarvia      Abii;ail        Eliab    Abinadab    Sannna    Nalhanacl    Raddai    Asom    David 
[lether]  (seu  Eliu?)  (scu  Samaa) 


1.  Abisai        I 

2.  loab      Amasa 

3.  Asael  Abihail 

[Roboam  rex] 

A 


1.  2. 

lonathan     lonadab 


/■ ^ 

"1.  2.  3. 

lebus    Somorias    Zoom 


ISAIAS  nny^«;%  niytt'\  Lxx  pie- 

rnmqiie  HcraîaO.  1.  Filins  Amos,  prae- 
clarissimiisprophetarum  in  diobnsOziae 
(Azariae),  loalhan,  Acbaz,  Ezcchiae  re- 
gnm  luda  (quos  vide).  Ad  munus  pro- 
pholicum  vocatns  esse  vi(bHui-  nKinio 
Oziao  régis  anno,  insifjni  illa  Uieopbania 
quani  6,1  doscribil  et  cuiiis  mentioneni 
quoque  l'acit  loannos  evangelista  12,41. 
Cum  in  illa  an^ndos  aiidircl  clamantes  : 
Sanctiis,  sanctus...,  sollcmnc  est  apud 
eum  lahwo  appellari  Sanctmn  Israël, 
qnod  nomen  ci  in  libro  Isaiae  27  vicibiis 
inditnr  (  13  in  parte  priore,  14  in  altéra). 
Kejribns  Ozia  et  loalhan  regni  condilio 
qiiidem  prospéra  erat  (cf.  4  Rep'.  14,22; 


15,3.  34;  2  Par.  26.2  ss.  ;  27,2  ss.l 
corrnplionem  morum  longo  lateque  ser- 
psi.sse  iam  rcprehensionibus  Osée  et 
Amos  prophetarum  panditur  (Os.  4,15; 
Am.  2,4  etc.)  et  Isaias  in  visione  illa 
anno  ultimo  Oziae  habita  omnem  rogni 
gloriani  cernit  rninae  tiaditani  :  arbore 
llorente  succisa  non  ronianet  nisi  trnn- 
cns,  ex  (pio  qnasi  seniine  sancto  instau- 
ratio  oriatur  (6,10-13) ,  atque  ex  tempore 
loalhan  pi-ophela  apparatnm  bollicuiii. 
majjfnilici'nliam  at>dilicioriim,  Inxuin, 
coiTuplioMt'in  i)rin(ipnm,  iinpit'taltMu 
mnilis  fxajiitat  (2-3).  Poenae  iinpietatis 
et  idoiolatriae  qiias  annunliavorat  dc- 
volvi   coeplae  sunt    versus  finein  re^iii 


831 


ISAIAS. 


ISAIAS. 


832 


loathan  (4  Reg.  lo,37)  et  praesertim 
teniporo  Achaz  régis  impii,  quo  boUo 
syro-ephraimitico  magnae  clades  alla- 
lae  suât  in  regnum  iudaicum.  Achaz 
enim  openi  divinam  oblatam  sprevit  et 
ad  ïheglathphalasar  regeni  Assyriorum 
auxiliuin  petiturus  confugit,  qui  quidem 
hostes  regni  iudaici  compescuit,  at  re- 
gnum quoque  iudaicum  tributis  impo- 
sitisamixit(2  Par. 28,20;  cf.  ïs.  7,17  etc.). 
Frustra  conabatur  propheta  eum  insigni 
auxilio  divino  promisse  a  foedere  illo  fa- 
tali  prohibere,  in  poenam  ei  annuntiat  et 
regiae  domus  ruinam  ( —  Messias  enim, 
praeclarissima  stirpis  davidicae  soboJes, 
in  terra  Israël,  in  pauperlale  adolescit 
Is.  7,14-16)  et  summampopuli  miseriam 
et  terrac  vastationem  (Is.  7,17  ss.).  Me- 
liore  successu  propheta  utebatur  apud 
Ezechiam  regem  pium,  qui  populi  mores 
ad  veram  pietatem  et  integritatem  re- 
ducere  studebat  (4  Reg.  18,4;  2  Par.  29, 
4  etc.).  Ipse  rex,  monitis  vatis  obsecu- 
tus,  in  difficillima  regni  conditione,  cum 
propter  imminentem  Scnnacherib  régis 
Assyriorum  invasionem  primores  pleri- 
que  ac  principes  foedus  aegyptiacum  et 
siiaderent  et  appelèrent,  horum  suasio- 
nes  reiecit,  minas  Assyriorum  sprevit  et 
divinis  fretus  promissis  urbem  regio- 
nemque  vidit  e  maxima  calamitate  ere- 
ptam  (Is.  28-33;  36-37). 

Liber  Isaiae  in  duas  partes  maiores 
solet  dividi.  Priore  continentur  oracula 
quae  res  gestas  tempore  loathan,  Achaz, 
Ezechiae  spectant  (1-37);  altéra  parte, 
quae  de  exsilio  babylonico,  de  libera- 
tione  ex  exsilio  et  de  liberatione  et  in- 
stauratione  messiana  agunl  (40-66); 
praemittitur  narratio  de  occasione  qua 
vates  exsilium  babylonicum  praedixit 
(38.  39).  Quod  in  visione  inaugurali  ei 
ostensum  est,  id  in  oraculis  accuratius 
per  singula  prosequitur;  ex  ca  quippe 
visione  derivatur  norma  illa  in  prologo 
statuta  :  Sion  in  iudicio  redimetur,  quae 
norma,  uti  ad  Israël,  ita  demum  ad  or- 
bem  universum  applicatur.  Ostendit 
enim,  quomodo  iudicio  divino  omnis 
pompa  et  fastus  et  superbia  deiiciatur 
oporteat,  ut  salus  exsurgat  messiana; 
idque  exsequitur  pro  Israël  (2-12)  et 
pro  reliquis  quoque  gentibus  (13-27),  et 
cum  a  cap.  28  et  deinceps  regem  po- 


pulumque  doceat  de  invasione  Assyrio- 
rum fide  etspedivinasuperanda,  iterum 
iudicio  et  cladi  illi  particulari  subiungit 
promissionemsalutis  messianae  (34.  33). 
Dein  quod  in  priore  parte  saepius  in- 
nuerat  facta  abductione  populi  theocra- 
liaeque  destruclione  (1,30.  31;  o,5;  6, 
11-13  etc.)  fore  instaurationem  messia- 
nam  (2,2;  4,2;  6,13;  9,6;  11,1  etc.),  id 
in  altéra  libri  parte  videmus  copiose  ex- 
plicatum.  Descripta  enim  liberatione  ex 
exsilio  et  reditu  in  Palaestinam  indicato 
se  convertit  ad  liberationem  alteram 
spiritualem  (42,1-12)  eiusque  opus  (49, 
50.  53  ss.)  et  gloriam  ac  bona  instaura- 
tionis  messianae  (60  ss.j. 

Nostro  tempore  multum  discutitur 
quaestio  de  auctore  partis  alterius.  Hic 
unum  solum  adnotasse  sufficiat  contra 
sententiam  adeo  hodie  pervulgatam, 
partem  eam  tandem  in  fine  exsilii  baby- 
lonici  esse  conscriptam.  Oracula  enim 
de  Cyro,  eius  victoriis,  de  liberatione 
ab  ipso  concedenda  ita  proponuntur,  ut 
conceptis  verbis  asseratur  annuntiatio- 
nem  factam  esse  diu  antequam  rei  prae- 
dictae  germina  vcl  indicia  adfuerint  vel 
adfore  cognosci  polucrit;  ad  eam  prae- 
dictionem  diu  ante  eventum  factam  pro- 
vocatur  tamquani  ad  argumentum  quo 
probetur  lahwe  esse  verum  Deum,  dum 
idola  nihil  taie  unquam  praestarc  po- 
tuerint.  Atque  talis  pro  lahwe  argu- 
mentatio  septies  cum  emphasi  repetitur 
(41,21-29;  43,9.  12;  45,21;  46,9;  48,5. 
16).  lam  talis  loquendi  et  arguendi  mo- 
dus  eo  tempore,  quo  Cyrus  iam  partis 
victoriis  imperio  babylonico  immineret, 
esset  plane  absurdus  et  blasphemus. 
Vates  maxima  indignationc  invehitur  in 
fraudes  praestigiatorum  ;  iam  quomodo 
fingi  potest  eum  eadem  fraude  velle  di- 
vinitatem  lahwe  aliis  persuadere?  Immo 
neque  concipi  potest  eum  potuisse,  etsi 
voluissel,  eiusmodi  fraudem  commit- 
tere.  Nam  qua  fronte  potuisset  in  fine 
exsilii  oracula  haec  aliis  proponere  tam- 
quam  ab  antiquo  tempore  praedicta? 
nonne  et  se  et  Deum  tamquam  dece- 
ptorem  et  mendacem  aperte  professus 
esset?  nonne  aequales  eum  risui  et  con- 
lemptui  habuissent  quippe  qui  valicinia 
nemini    antea   cognita,    a   se  recenter 


LEXICON  BIBIICUM. 


27 


833 


ISAIAS. 


ISHOSETll. 


h:u 


l'ilita  lamqiiaiii  iaiu  diultim  a  \)cn  dala 
vcndL'ro  vfllel".' 

Dii'oiuli  yeiiiis  Isaiac  ('.xiniiimi  ossc 
minitiiic  l'iiain  oo  priiicipein  csso  inlcr 
propliolas  oinnes  t'aloiiliir.  Intof  alla 
îioc  iiuliciuin  IVrl  Lowth  (l)t'  sacra  poesi 
llt'lii'.  praclect.  21)  :  <■  ulcin  clo-Jians  et 
suMiiiiis,  ornaUis  et  j^ravis,  mm  uber- 
tale  el  copia,  liim  \i  cl  pondcro  mirabi- 
lis ».  Qiiam  laudcin  ci,  vili  roccnliorcs, 
ita  vetcres  quoque  abiindc  tribiicbanl 
(cf.  Cornely,  Introd.  II.  2  p.  300;  Kna- 
bcnbauer,  Comm.  iiils.  I.  p.  10}.  F'raclcr 
librum  qiiem  habemus  rcs  gostas  Oziao 
coiiscripsit,  iili  2  Par.  20,22  explicite 
narratur.  Eiim  ipioqiie  bistoi'iam  Eze- 
cliiac  régis  litleris  consignasse  aliqiii  ex 
2  Par.  32,32  collegeriint  :  al  ibi  dicitur 
res  Ezecbiae  et  bénéficia  acce[)la  scripta 
esse  in  vis^one  Isaiae,  qui  est  titnlns  libri 
eiiis  prophelici;  quare  nullus  aliiis  liber 
ea  locutione  indicari  videlur. 

Eum  vixisse  iisquc  ad  tempera  Ma- 
nasse  régis  et  ab  eo  cnideli  mortis  gé- 
nère esse  interemptiim  i.  e.  serratum, 
leste  S.  Hieronymo  est  apud  ludaeos 
certissima  traditio,  «  iinde  et  nostrornm 
plurimi  illiid  quod  de  passione  sancto- 
rum  in  epistula  ad  Hebraeos  legitur 
serrati  siutt  (11,37)  ad  Isaiae  referunt 
passionem  »  qiios  locos  vide  apud  Cor- 
nely 1.  c.  p.  310  et  apud  Knabcnbauer 
1.  c.  p.  9. 

Laudes  eius  ipsis  s.  litteris  celebran- 
tur  :  Isaias  propbela  magnus  et  fidelis 
in  conspectu  Dei...  spiritu  magno  vidit 
ulf ima  et  consolatus  est  lugentes  in  Sion  ; 
usque  in  sempiternum  ostendit  l'ului-a 
et  abscondita  antequamevenirent  (Eccli. 
48,2i)-28).  Et  inler  eius  laudes  baud 
ultimo  loco  référendum  est,  quod  adeo 
fréquenter  ab  ipso  Cbristo  et  in  scriptis 
aposlolorum  ad  eius  librum  alhidilur; 
nam,  uti  recte  notai  (t  Lapide,  in  iNovo 
Testamcnlo  saepius  cilatur  el  auditur 
quam  céleri  proplietae  omnes  simul 
iuncli;  abiue  fere  cenlies  in  libris  Novi 
Teslamenti  vel  apeiie  vol  tacite  ad  eum 
remitlimur. 

I.  KNABENBAUEH. 

2.  Isaias,  filius  ilalialiiae  (1  Par.  20, 
2o)  V.  lESlAS  4. 

3.  Filius  Allialiac  de   liliis   .\lani  \o[ 


polius  Aelam  (v.  AEI.AM  4),  |)rinceps,  (jui 
ciun  70  viris  Esdi'a  duce  ex  captivitate 
rediit  (Esdr.  8,7;  cod.  H  'loasiâ). 

4.  l.evila  de  stirpe  Merari,  i|ui  Esdra 
duce    ex   caplivilate   rediit   (Ksdr.  8,10; 

5.  Itenianiinila,  incola  lerusalem  post 
instaurationem  (Neli.  11,7;  'Uslx,  'ha- 
a3(a). 

Idem  nomen  bebi'.  gerunt,  qui  in 
Vulgata  scribunlur  lESEIAS  el   lESAlA. 

ISARI    (ni*!)."!,     'lHa5pe(),     princeps 

quartae  classis  cantorum  teinpore  l)a- 
vidis    (1   Par.   25,11).   Idem    appellatur 

1  Par.  25,3  Sori    (nï,   -wpO,  nnus   de 

fiiiis  Idilbun. 

ISBAAL      i2N'2li;',     'UcoaâX,     ajjud 

Swete  H  TsÀSa,  A  'laoaâX),  sacerdos,  cui 
décima  quarla  sors  in  ministerio  Domini 
a  Davide  designata  est  (1  Par.  24,13). 

ISBOSETH     inur2-C\S',       'IîSooOe) 

2  Reg.  2,8-4,12  idem  eSt,  qui  1  Par.  8, 
33;  9,39  nominatur  Esbaal  (SînUN, 
'AaaSaX)  i.  c.  virBaal,  filius  quartus 
régis  Saul,  uti  videlur  (cf.  1  Reg.  14,49) 
nalu  mininuis,  qui  non  interfuit  exiliali 
in  inonle  Gelboc  proeiio  (1  Reg.  31,2; 
1  Par.  10,2)  aut  certe  fuga  ex  illo  se 
proinpuit.  Nomini  idoli  Sys  pie  substi- 

tula  est  vox  nt^a  «  ignominia  »,  itaque 

Esbaal  factus  est  Isbosetb,  similiter 
atque  Meribbaal  (1  Par.  8,34;  9,40) 
factus  est  Miphibosetb  (2  Reg'.  4,4). 
Esbaal  igitur  quadragenarius  post  mor- 
tem  Saul  ab  Abner,  principe  exercilus, 
renunliatus  est  rex  in  Mabanaim  trans 
lordanem  supei-  Boniamin  omnesque 
tribus  septemtrionales  et  orientales.  De 
belle,  quod  lum  actum  est  inler  Abner 
et  David  v.  ABNER.  Aegre  tulil  Esbaal. 
quod  Abner  rem  babuerit  eum  Resplia, 
quae  fueral  concubina  Saul:  Abner  vero, 
reprcliensionem  indigne  ferens,  pacem 
eum  David  ((uaerebat.  llic  tamipiam  pri- 
niain  pacis  condilionem  ab  Esbaal  re- 
peliil  uxorem  suam  Mirbol,  tpuim  per 
iniuriam  Saul  allei-i  viro  concesserat. 
C.elei'um  aclionem  de  pace  abruperunt 
n(>x  ciun  xVbneri  a  loab  pati-ata.  luni 
ipsius   Isbosetb   per   duos   suaiuni  par- 


835 


ISBOSETH. 


ISRAËL. 


836 


lium  homines  effecta.  Fiieratisrex  bien- 
uis,  vir  imbecillcae  indolis,  quo  niortuo 
brevi  David  ab  omnibus  rex  agnitus  est. 

ISCARIOTES(  'laxapiwxriç,  'la/.aptojô), 

cog-nomen  ludae  (v.  lUDAS  8)  proditoris 
(Matth.  10,4;  26,14;  Marc.  3,19;  14,10. 
43;  Luc.  6,16;  22,3;  loan.  6,72;  12,4; 
13,2.  26;  14,22)  i.  e.  nlnp  tI?iN  =  vir 

Carioth,  oriundus  ex  Cariotb  urbe  in 
meridie  (Negeb)  luda  (los.  15,25  et  v. 
CARIOÏH  1).  Confirniatur  haec  explica- 
tio  eo,  quod  loan.  6,71  in  cod.  x*  et  in 
aliquibus  minusculis  codicibus  scribitur 
aKo  xaputoTou,  quac  cadem  forma  rcperi- 
tur  in  codice  Bezae  (cantabrigiensi  D 
saeculi  6.)  ad  loan.  12,4;  13,2.  26;  14, 
22.  Sicut  igitur  apud  LXX2  Reg.  10,6.  8 
ex  dictione  2i"i2  •ki''\S*  i.  e.  viri  (ex)  Tob 

orlum  est  'Ii-ziîiQ  (v.  ISTOB),  ita  apud 
Graecos  dicitur  Iscariotes  pro  Cariothes. 
Etiam  in  codicibus  versionis  Italae  le- 
gitur  quandoque  :  carioth,  scarioth, 
scariothes;  cf.  Knabenbauer  ad  Matth. 
10,4,  qui  alias  quoque  oxplicaliones 
commémorât  ac  réfutât. 

ISHHOD  (lin^TiN,   'Icroûô),  iilius  Ma- 

chir  ex  Molecheth  (Vulgata  :  regina)  ge- 
nitus  (1  Par.  7,18);  sed  Vulgata  eius 
nomen  reddit  :  Viruni  décorum. 

ISH  SECHEL  (S^iz;  ur\S*  i.e.  virin- 

tellegentiae,  LXXdtvrjp  aaytiv),  unus  ex  le- 
vitis,  quos  Esdras  abAhava  fluvio  secum 
in  lerusalem  adduxit  (Esdr.  8,18);  in 
Vulgata  eius  nomen  redditur  :  vir  do- 
clissimus. 
iSMAEL,  iSMAHEL  (S^îraur'^  i.e. 

Deus  exaudit;  'la-j.a7]X). 

1.  Filius  Abrahae,  quem  89  annos  nato 
peperit  Agar,  anciila  Sarae,  Aegyptia. 
Ita  quippe  Sara  fide  infirmior  et  natura 
sterilis  putavit  semen  promissum  esse 
procurandum.  Tredecim  annorum  puer 
cum  universa  domo  Abrahae  circumci- 
ditur.  Et  Ismaeli  quidem  numerosa 
postcritas  promitlitur,  pactum  vero  et 
promissiones  messianicae  tiiio  a  Sara 
generando  reservantur.  Ablactato  Isaac 
eiicitur  Agar  cum  Ismaele.  Quos  angé- 
lus in  deserto  confortât.  Habitavit  Ismael 
in  deserto  Pharan  duxitquo  uxorem 
aegyptiam.  Eius  posteritas  Gen.  25,12- 


18  enarratur.  Vîxit  ad  aetatem  137  an- 
norum. Cf.  Gen.  16;  17,18.  20.  23.  26; 
21,9-21;  25,9;  1  Par.  1,28  ss. 

2.  Filius  Nathaniae,  filii  Elisama,  de 
stirpe  regia  ludaeorum,  unus  eorum  qui 
contra  Nabuchodonosor  dimicaverant, 
sed  postea  Godoliae,  eius  in  ludaea  prae- 
fecto,  se  iunxerant.  Incitatus  a  Baalis, 
rege  Ammonitarum,  très  mcnses  post 
destructam  lerusalem  Godoliam  Masphae 
dolointeremit  cum  ludaeis  et  Chaldaeis, 
qui  cum  ipso  erant;  secundo  die  post 
octoginta  viros  dr  Sichem,  Silo  et  Sa- 
maria,  qui  religionis  causa  adventabant, 
trucidavit.  Persequentibus  iis,  qui  Go- 
doliae adhaeserant,  fugit  ad  Ammonitas. 
Cf.  4  Reg.  25,23.  25;  1er.  40  ss. 

3.  Filius  Asel  de  stirpe  lonathae  filii 
Saul  (l.Par.  8,38;  9,44). 

4.  Pater  Zabadiae  ducis  in  domo  luda 
tempore  losaphat  régis  (2  Par.  19,11). 

5.  Filius  lohanan,  unus  e  centurioni- 
bus,  quos  adscivit  loiada  pontifex,  ut 
Athaliac  tyrannidem  convelleret  (2  Par. 
23,1). 

6.  Sacerdos  e  familia  Pheshur  (Phas- 
sur)  ;  duxerat  is  uxorem  alienigenam 
(Esdr.  10,22). 

ISMAELITAE,    ISMAHELITAE 

(D'iSKynUJi,  'lajxariXîTat),  Gen.    25,13-15 

rccensentur  duodecim  tribus  ab  Ismaele 
derivatae  :  Nabaioth,  Cedar,  Adbeel, 
Mabsam,  Masma,  Duma,  Massa,  Iladar, 
ïhema,  lethur,  Naphis,  Cedma  (v.  s.vv.), 
qui  scribuntur  incoluisse  ab  Hevila 
usque  admurum,  qui  Delta  aegyptiacum 
défendit  Asiam  versus.  Ismaelis  posteri 
credendi  sunt  aliis  tribubus,  quae  per 
desertum  negotiationem  et  rapinas 
exercebant,  plurimiim  esse  permixti; 
unde  iidem  Madianitae  audiunt,  qui  et 
Ismaelitae  Gen.  37,25.  28.  36;  39,1  ;  lud. 
8,3.  24.  Cf.  ludith  2,13.  Componuntur 
cum  Idumaeis  Ps.  82  [83], 7.  Cf.  etiam 
Gen.  28,9;  36,3;  1  Par.  2,17;  27,30.  Is- 
maelitas  se  esse  gloriantur  Arabes,  at 
certe  non  omnes  ab  co  derivantur. 

ISMIEL  (SkOIU^i,    'Ici[j.a7ÎX),  unus  BX 

tredecim  principibus   cognationum  Si- 

meon,    qui    tempore     Ezechiae    régis 

pascua  Gador  occuparunt  (1.  Par.  4,36). 

ISRAËL   (Sx^tJ^    'lapa-/)).).  1.    No- 


837 


ISRAËL. 


ISRAËL. 


838 


men  Israël,  quod  lacob  indiluin  est  al» 
an^^'elo  (Os.  12,3.  4\  qui  ail  vadiirn  iaboc 
ciiiii  00  kulabatur.  (Aun  lacob  siiperari 
non  possot  et  angelo  dioenli  :  «<  dirnitte 
nie  »  rcspondisscl  :  «  non  diniitlan»  le 
nisi  bonedixoris  mihi  »,  angélus  nomen 
eius  in  postcrura  fore  Israël  ait,  quia 
pugnasticum  Dco  (dmSn  dî?  nnù?  i:); 

quo  nomine  indicatur  lacob  maximo 
desidcrio  bcnediclionein  Dei  efflagitasse 
eaintiuo  quasi  ab  invilo  inipolrasse  nec 
dillicultatibus  niolesliisque  obicctis  ani- 
nium  despondisse.  Talis  itaque  animus 
qui  fortis  est  cum  Deo  (Vulg.  Gen.  38,28 
contra  Deum)  et  vehementi  studio  bona 
Dei  sibi  acquirere  adnititur  neque 
obstaculis  frangitur,  eo  nomine  decla- 
ratur.  Quare  ab  ea  significatione  non 
abesl  bellator  Dei,  neque  quod  alii  in- 
lerprelari  malunt  :  Deus  régnât  ;  nam 
ut  Deus  vere  regnet  et  doniinetur  in 
homine,homo  forti  aniino  Deo  adhaerere 
débet;  vel  potius  :  tum  demum  Deus  rê- 
vera in  terris  regnare  dicitiir,  si  totum 
hominis  studiura  ad  Deum  dirigitur. 
Nomen  vero  hoc  patriarchae  inditum 
est,  utsit  in  monumentum  et  exeniplum 
posteris,  qui  scil.  exemplo  patris  discant 
forti  conatu  bénéficia  Dei  sibi  acquirere, 
et  ipsa  nominis  memoria  edoceantur 
quanta  constantia  et  fortitudine  et  pa- 
triarcha  egerit  et  sibi  agendum  sit,  ut 
bona  regni  Dei  percipere  mereantur. 
Quae  nominis  Israël  ad  posteros  habi- 
tude innuitur  Gen.  35,10.  11.  Hac  nomi- 
nis impositione  facta  et  lacob  eo  ap- 
pellalur  35,21  (hebr.);  37,3.  13;  43,6.8 
(hebr.).  H;  45,28  (hebr.)  etc.  et  posteri 
eius  vel  filii  Israël  vel  Israël  vocantur. 
Ex  nominis  occasione  et  significatione 
conscquitur  nomen  hoc  referri  ad  ho- 
norcni,  et  eo  designatur  populus  a  Deo 
clectus,  in  quo  D(>us  regnum  suum  con- 
stituit;  quare  iuremerito  apostolus 
Chrislifideles  nuncupat  Israël  Dei  (Gai. 
6,6). 

2.  Regnum  Israël.  Artiore  signifi- 
catione Israël  dicilur  lemporc  regum  de 
regno  septemtrionali  decem  tribuum, 
quae  posl  morlem  Salomonis  se  sepa- 
rarunt  a  domo  David  et  duce  leroboam 
regnum  distinctum  a  regno  luda  consti- 
tucruni,   quod    rogiuim    Israël    vocari 


solet  (cf.  3  Rcg.  12,  1  ss.).  Quae  sepa- 
ratio  (|Uo  redderetur  tirmior,  leroboam 
duo  erexil  sancluaria  in  Hetliel  et  Dan, 
in  quibus  imagine  vituloiiim,  uli  olim 
in  deserlo,  numen  colebatur;  praelerea 
sacerdolos  constituit  de  plèbe,  fecil 
fana  in  excelsis,  inslituit  soUemnitatem 
mense  octavo  (3  Ueg.  12,26  ss.).  Sacer- 
dotes  aaronitici  et  levitac  ditione  novi 
regni  relicta  in  regnum  luda  migrarunt 
et  etiam  de  populo  non  deerant  (jui  in 
lerusalem  ascenderent  Dominum  adora- 
turi  (2  Par.  11,13-16).  Quae  tamen  sepa- 
ratio  regno  Israël  non  erat  saluti.  Deus 
enim  elegerat  David  eiusque  domum 
(2  Reg.  7,14),  elegerat  lerusalem,  ut  ibi 
sanctuarium  exsisteret  (cf.  3  Reg.  9,3)  ; 
quare  qui  recedebant  a  domo  David, 
etiam  a  foedere  et  regno  Dei  recede- 
bant. Atque  regnum  Israël  fere  continuo 
in  peiore  erat  conditione  quam  regnum 
luda.  In  eo  enim  multo  magis  idolo- 
latria  et  vitia  ei  coniuncta  grassaban- 
tur,  contra  quae  prophetae,  uti  Elias, 
Eliseus,  Osée,  Amos  pugnabant  quidem, 
verum  haud  multum  proficiebant.  Prae- 
terea  regnum  hoc  crebris  agitabatur 
seditionibus;  ita  iam  Baasa  insidias 
struxit  Nadab  filio  leroboam  eumque 
inlerfecit  et  omnem  domum  leroboam 
percussit  et  delevit  (3  Reg.  15,27)  et 
contra  filium  Baasa  Ela  rcbellavit  Zam- 
bri  eumque  occidit  et  omnem  eius 
domum  delevit;  verum  Zambri  bello 
oppressus  mox  succendit  se  cum  domo 
regia  et  regnum  divisum  est  per  aliquod 
tempus  in  partes  duas  (3  Reg.  16,16-23). 
Domus  Achab,  idololatria  et  iniustitiis 
facinorosa  deleta  est  a  lehu  (4  Reg.  9, 
23  ss.^;  domus  lehu  quoque  in  quarta 
generalione,  in  Zacharia  rege  percussa 
est  a  Sellum  (4  Reg.  15,10),  Sellum  in- 
terfectus  a  Manahem;  contra  filium 
Manahem,  Phaceiam,  coniuravit  Phacee, 
contra  Phacee  coniuravit  Osée  (4  Reg. 
i:),14.  25.  30). 

Praeter  bella  haec  interna  ab  externis 
quo(iue  hostibus  regnum  Israël  impete- 
batur.  Ab  initio  regni  pugna  erat  inter 
luda  et  Israël:  fuilbellum  inter  Roboam 
et  leroboam  cunctis  diebus;  bellum 
erat  inter  .\sa  et  Raasa  regem  Israël 
(3  Reg.  14,30;  15,6.  16.  32).  Dein  Israël 
oppugnabalur    a    Syris,    contra    quos 


839 


ISRAËL. 


ISSACQAR. 


840 


Baasa,  Achab,  loram,  lehu,  loachaz, 
loas,  leroboani  II.  dimicabant  (3  Weg. 
15,20;  20,21  ss.;  4  Reg-.  6,8  ss.;  10,32; 
13,3.  2o;  14,28).  Uli  ex  nionumentis  as- 
syriacis  didicimns,  Achab  devictus  est 
a  Salnianassar  II.  in  pugna  apud  Kar- 
kar;  eidetn  régi  lehu  sol  vit  tributum. 
Etiam  ciim  Philisthaeis  et  Moabitis 
bella  gerebantur  (cf.  3  Reg.  15,27;  16, 
15;  4  Reg.  3,7  ss.).  Démuni  regnum 
Israël  multuin  afflictum  est  ab  Assyriis 
(4  Reg.  15,20),  oppida  capta,  incolae 
abducti  (15,29),  donec  regnum  ab  iis 
est  destructum  (4 Reg.  17,4  ss.);  «  iratus 
est  Dominus  vehementer  Israeli  et 
abstulit  eos  a  conspectu  suo  »  (17,18). 
Cur  autem  abiecti  sint,  sacer  auctor 
pluribus  prosequitur  4  Reg.  17,7-22: 
scelera  regni  huius  Ezechiel  graviter 
perstringit  sub  nomine  Oolla  23,5-10 
et  varia  quoque  reprehendunt  Osée  et 
Amos. 

Urbs  regia  primo  crat  Sichem,  in  qua 
leroboam  habitavit  (3Reg.  12,25),  deinde 
Thersa  a  leroboam  I.  usque  ad  Amri 
(3  Reg.  14,17;  15,21.  23;  16,6.  8.  9.  15. 
17);  Amri  ibi  regnavit  sex  annis  (3 
Reg.  16,23),  dein  exstruxit  Samariam; 
Achab  saepius  versabatur  in  lezrahel 
(3  Reg.  18,45;  21,1  ss.),  ubi  lezabel 
quoque  periit  (4  Reg.  9,30).  Conditio 
regni  labilis,  uti  crebris  regum  caedibus 
significatur,  ita  ipsa  quoque  mutatione 
urbis  regiae  innuitur.  Corruit  tandem 
anno  722  a  Chr.  ;  abductis  Israelilis  in 
terram  Assyriorum  homines  deBabylone, 
Cutha,  Avah,  Emath,  Sepharvaim  in 
civitatibus  Samariae  coliocati  sunt 
(4  Reg.  17,24;  cf.  Esdr.  4,10).  Ceterum 
singula  vide  sub  nominibus  regum  : 
leroboam,  Nadab,  Baasa,  Ela,  Zambri, 
Amri,  Achab,  Ochozias,  loram,  lehu, 
loachaz,  loas,  leroboam  IL,  Zacharias, 
Sellum,Manahem,Phaceia,  Phacee,Osee, 
et  vide  de  ratione  temporis  s.  v.  CHRO- 
NOLOGIA  IL  1  in  vol.  I.  col.  900-909.  Re- 
gnum Israël  quandoque  nominatur  a 
tribu  potentissima  Ephraim  (vide  s.  v.). 

ISREELA  v.  ASARELA. 

ISSACHAR  C^j^T'ù'i,  Qeri  perpe- 
tuum  "iDuri;  'laaâ/^ap,  Flav.  losephus  : 
'I(J5a)(^dtpr;ç,  'Iaa/^p7)ç,  et  (tribus)  'laayapîç. 


1.  Issachar  filius  nonus  lacob  patriar- 
chae  et  quintus  ex  Lia  genitus  (Gen. 
30,17.18).  Tempore  descensus  in  Aegy- 
ptumquattuorfiliiei  adscribuntur  Thola, 
Phua,  lasub,  Semran,  a  quibus  descen- 
dunt  familiaeTholaitarum,  Phuaitarum, 
lasubitarum,  Semranitarum  (Gen.  46, 
13;  Num.  26,23.  24;  1  Par.  7,1). 

Interpretatio  nominis  Issachar  con- 
tinetur  verbis  Liae  Gen.  30,18:  Dédit 
Deus  mercedem  mihi  (iiDiz?  mercedem 

meam),  quia  dedi  ancillam  meam 
(Zelpham)  viro  meo  appellavitque  no- 
men  eius  Issachar  [Kethib  secundum 
pronuntiationem  Eliae  Levitae   "iDiiriy 

ortum  ex  IDU;  XJi  =  est  merces).  Aliam 
interpretationem  innuit  Qeri  perpetuum 
quod  efferri  iubent  iDÙi  i.  e.  qui  data 

mercede  emptus  seu  acquisitus  est,  quo 
alluditur  ad  priora  verba  Liae  30,16  : 
Ad  me  intrabis  (lacob),  quia  mercede 
conduxi  te  pro  mandragoris  filii  raei. 
CL  Gesenius,  Thesaur.  p.  1331.—  Inter 
locos  Genesis  a  Ben-Asher  et  Ben- 
Naftali  diverse  punctis  signatos  afîert 
Seligm.  Baer  (Liber  Genesis,  1869  p.  84) 
etiam    30,18   Ben-Naftali  :    l^^'^i  et 

adnotat  :  «  Ex  utriusque  sententia  pro- 
nuntiandum  iDiyiyi,  sed  inter  se  dissi- 
dent eo,  quod  haec  lectio  secundum 
Ben-Asher  Qeri  quod  dicitur  perpetuum 
est.  Sunt  vero  qui  Ben-Naftali  I3iyùri 
(affert praemium)  sicut  Mosen  ben-Mocha 
12il7ttji  legisse  putent.  At  certe  de  Ben- 
Naftali  falluntur  ». 

2.  Issachar  tribus  Israël.  Sors  tribus 
Issachar  describitur  los.  19,17-23,  quam 
fmium  descriptionem  F.  de  Hummelamr 
(Comm.  in  los.  p.  424)  his  verbis  expo- 
nit  :  «  De  Issachar  nonnisi  fragmenta 
supersunt.  Annuntiatur  v.  17.  18»  de- 
scriptio  termini.  Sequitur  vero  v.  18**- 
21  non  descriptio  termini,  sed  elenchus 
aliquis  urbium  cuiusdamprovinciac,  sua 
carens  summa.  Quem  excipiunt  frag- 
menta duo  descriptionis  termini.  Sequi- 
tur summa  urbium  provinciae  cuiusdam 
atque  v.  23  consueta  clausula  »  scil. 
«  Haec  est  possessio  filiorum  Issachar 
per   cognationes  suas,  urbes   et  viculi 


841 


ISSACIIAR. 


ISSACIIAR. 


842 


(Minim  ».  Possiinl  lumen  lermiiii  Issu- 
char  uliquultMUis  (lolinoari  parlim  ex 
ipso  tcxlii  I '.M 7-23  purlim  c\  descri- 
ptionibus  aliai-iim  lribiuiinconlij?iiuriini. 
Occiilenlotn  tribus  Issacbur  ultinguiit 
Asor  ol  Manasso,  moridiem  Maiiasse, 
orleulein  lordanis,  septeinlrionoin  Zu- 
biilou  et  Nophlliali  (i.  c.  pagiis  coininu- 
latoriiis  NopliHialilis  fonoossus  intor 
niontem  Thabor,  lordunom  ol  laciim  Ti- 
boriudis,  v.  M<:iMITIlAIJ  2  cl  cf.  lubiiluni 
geogr.  Chanauii  Iribulim  descriptu,  vol. 
I.  col.  828-9).  Ex  Deut.  33, d8.  19  aulem 
inferri  neqiiil  Issucharilas  Ipsum  marc 
(Mediterranoum  vel  ïibcriadis)  altigissc; 
dicunlur  enim  al'tluentiam  marium  su- 
gcro,  qui  in  litore  vcl  cliam  haud  procul 
a  lilore  incolentes  mercibus  mari  ad- 
veolis  dilanlur  (cf.  F.  de  Hummelauer, 
Comm.  in  Deul.  p.  554). 

Flavius  losephus  (Anl.  V.  1,22)  longi- 
ludinis  lerminum  iudicat  Carmelum 
montcm  et  lordanem,  laliludinis  autem 
Itabyrium  monlem  (Thabor);  lerminum 
Issachar  moridionalem  ex  loscpho  vix 
discere  polerimus,  quoniam  1.  c.  statuit 
Ephraim  usquc  ad  campuni  magnum 
(planitiem  Esdrelon?)  cxtcndi  (v. 
EPHRAliM  2).  Comprehendebat  igitur 
Issachar  magnam  partem  planitiei 
Esdrelon,  descensummeridionalem  mon- 
tis  Thabor,  Hermon  minorcm,  montes 
Gelboe.  Urbcs  Issachar  recensentur  se- 
decim  cum  viculis  suis  (los.  19,22),  qui- 
bus  addenda  est  Dabereth  ex  cutalogo 
quattuor  urbium  leviticarum  Issachar 
(les.  21,28.  29;  1  Par.  0,72).  Praeterea 
intra  fines  Issachar  eranl  aliquae  urbes 
manassaeae  :  Bcfhsan,  leblaam,  Eudor 
(sed  V.  EiNDOR),  Thenac,  Mageddo  (los. 
17,11;  lud.  1,27;  1  Par.  7,29). 

Ferlilitas  territorii  Issachar  crat  ho- 
diequc  est  maxima.  Occidentem  versus 
ub  urbc  lezrael  extendilur  planities 
Esdrelon,  cuius  ipsum  nomen  lezrael 
(i.  e.  Deus  sévit)  semenlem  Hei  bene- 
dictionibus  aflluentem  intlicat;  ab  eadeni 
urbc  orientem  versus  altoi'u  vullis  pu- 
tescebal  in  campum  magnum  Scylhopo- 
lis  (Bethsan),  ([ui  ob  l'ertilitalem  suam 
rabbinis  auditibal  oslium  paradisi  (v. 
BETHSAN).  Ad  hanc  territorii  ferlililu- 
lom  alludunt  lacob  in  bcnediclionc 
sua  :  Issachar  asinus  fortis  (hebr-.  asinus 


ossis)  accubans  iiUer  lerminos;  vidit 
rciiuiem  quod  essct  bona  et  terram  quod 
optima  (den.  49,14.  15)  et  iterum  Moy- 
ses  :  Lactare  Issachar  in  labernaculis 
luis  (Deut.  33,18).  Ilisce  iam  indoles 
agrestis  Issacharitarum  salis  innuitur; 
erant  ruricolac.  Diviliis  cliam  ad  mer- 
caturam  adducebanlur  (neut.  33,19).  Ex 
ca  aulem  indolc  simul  viluperium  in- 
tcUegilur,  quod  lacob  morilurus  de  Is- 
sachar addit  :  Et  supposuit  humorum 
suum  ad  portandum  factusque  est  Iri- 
butis  servions  (Gen.  49,13)  i.  e.  luxuria 
terrae  contenti  iugum  Chananaeorum 
non  excutiunt.  Verum  aliam  interpre- 
talionem  Gen.  49,15  proponit  E.  Seydl 
(Kalholik  LXXX.  1900  II.  p.  347)  Issa- 
charilas  fuisse  conduclores  mercium  in 
via  maris  vehcndarum. 

Historia  tribus  Issachar  paucis  absol- 
vitur.  Princeps  tribus  anno  secundo 
egressionis  ex  Aegypto  erat  Nathanacl 
filius  Suar  (Num.  1,8).  Apud  montem 
Sinai  de  Issachar  numerabantur  54  400 
viri  bello  apti  (1,28.  29),  postea  in  cam- 
pestribus  Moab  04  300,  qui  uunierus  a 
solis  tribubus  luda  et  Dan  supcrabatur 
(26,25;  cf.  26,22.  43).  In  castris  Issa- 
char cum  luda  et  Zabulon  ad  orien- 
tem labernaculi  erat  (2,5);  eaedem  tri- 
bus in  ordine  itineris  primo  loco  pro- 
liciscebantur  (10,13-16).  Oblaliones 
Nathanael  principis  Issachar  in  dedica- 
tionem  altaris  factae  simt  die  secundo 
statim  post  oblationes  luda  primo  die 
factas  (7,18-23).  Inter  duodecim  explo- 
ratores  a  Moyse  in  terram  Chanaau 
misses  de  tribu  Issachar  erat  Igal  filius 
loseph  ^13,8),  inter  viros  ad  terram  pro- 
missam  sorte  dividendam  clectos  Phal- 
tiel  filius  Ozan  (34,26).  Post  ingressum 
in  terram  promissam  Issachar  cum  Si- 
mcon,  Levi,  luda,  loseph  (Ephraim  cl 
Manasse),  Beniamiu  benedictionem  in 
monte  Garizim  pronuntiavit  (los.  8,33. 
34),  ut  Moyses  mautlaveral  (Deul.  27,12\ 
Ab  hoc  tempore  coniunclio  Issachar 
cum  luda  cessât  exccptis  duabiis  occa- 
siouibus  iidVa  notandis),  cum  Iribu  vi- 
cina  Zabulon  perdurai. 

Sine  tlubio  Issacharilis  cerlamina  sub- 
(Muula  erant  cum  Chananaco.  Mirum 
(luidem  viileri  potcsl,  quod  inter  tribus, 
quac  (Ihananacum  non  deleverunt,  Is- 


843 


ISSACUAR. 


ITALICA. 


844 


sachai'  non  rccensetur   (lud.    1,19-36); 
altanien    urhes    manassaeae    Belhsan, 
leblaani,  Thenac,  Magedclo,  ex  quibus 
Chananaeus  nonest  e.xpulsus  (Iiid.  1,27), 
sitae  erant  intra  fines  Issachar  coepiLquc 
Chananaeus  habitare  in  terra  illa  (hebr., 
LXX,  Syr.,  Chald.).  Huius  regionis  subi- 
gendae    specialis   erat    difficultas;  per 
eam  cnim  viae  niercalorum  ab  Aegypto 
Daniascum  versus  et  a  lordane  ad  sinum 
Ptolemaidis    (Accho)    ducebant,     unde 
Chananaeorum  intererat,  ne  hac  rogione 
exclusi  niercatnrae   lucris  privaronlur. 
In  Issachar  iuxta  aquas  Mageddo  i.  o. 
iuxta  torrenleni  Cison  Debbora  et  Barac 
insignem  victoriam  de  Asoritis  reporta- 
runt  (lud.  o,19)  nec  det'uerunt  in  certa- 
niine  principes  Issachar  (3,lo).  Unus  ex 
iudicibus  minoribus  in  Israël  erat  Thola 
lîlius  Phua  vir  de  Issachar,  qui  23  annis 
iudicavit  in  Samir  montis  Ephraim  ac 
proinde  extra  tribuni  suam  in  finibus 
Ephraim  ibique  sepultus  est  (10,1.  2); 
duo  noniina  Thola  et  Phua  fuerant  no- 
mina  duoruni  filioruni  Issachar  patriar- 
chae  (Gen.  46,13;  1  Par.  7,1);  a  quibus 
malis  vel  hostibus  hic  index  Israël  salva- 
vorit,   nesciinus;  a  Flavio  losepho  (cf. 
Ant.   V.  7,6)  omittitur.  Post  interitum 
Isboseth  filii  Saul,  cum  David  in  Hebron 
ab  universis  tribubus  rex  agnosceretur, 
aderant  de  filiis  Issachar  viri  eruditi, 
qui  noverant  singula  tempora  ad  prae- 
cipiendum,  quid   facere  debei^et  Israël, 
principes    ducenli,     quorum    prudenti 
iudicio  ac  consilio  tota  tribus  pcrmota 
est,  ut  Davidi  adhaereret  (1  Par.  12,32. 
40;  cf.  2  Reg.  5,1   ss.);  illam  eruditio- 
nem  fuisse  astronomieam  et  astrologi- 
cam  (ut  volunt  Chaldaeus,  rabbini,  Cle- 
ricus)  in  textu  non  innuitur  neque  illud 
quod  Flav.  losephus  contendit  :  adfuisse 
duccntos  futurorum  praescios  et  arma- 
torum  20000  (Ant.    VII.    2,2).  Versus 
iînem  regni  davidici  numerabantur  de 
Issachar   87000  viri  bellatores  (1   Par. 
7,1-b).  Circa  hoc  tempus  princeps  tribus 
erat  Amri  tilius  Michael  (l  Par.  27,18; 
cf.  7,3);  suspicantur  aliqui  hune  Amri 
fuisse  progenitorem  domus  Amri  régis 
Israël,  cuius  opinionis  indicium  ulique 
nullum  adest.    Secundum    traditionem 
antiquam  ludaeorum  viris  sapientibus 
Issachar  accensendus  est  Amasias  filius 


Zcchri,  tempore  losaphat  régis  Domino 
consecralus  cum  200  000  virorum  for- 
lium  (2  Par.  17,16;  cf.  Ps.-Hieron. 
Quaest.  hebr.  in  h.  1.).  Issacharitae  erant 
Baasa  eiusque  h  lins  Ela  reges  Israël  (3 
Reg.  15,27;  16,8).  Eiusdem  tribus  fuisse 
creditur  Eliseus  pi^opheta,  cuius  patria 
erat  Abelmehula  (vide  s.  v.).  Unionis 
pristinae  inter  Issachar  et  luda  redin- 
togratio  facta  est,  quando  Ezechiae  régi 
omneni  Israël  et  luda  Hierosolyma  con- 
vocanti  Issachar  quoque  aures  praebuit 
ac  soUenmitatem  paschalem  cum  uni- 
verso  populo  celebravit  (2  Par.  30,18). 
Accedit  mentio  Issachar  in  descriptione 
symbolica  lerrae  sanctae  et  lerusalem 
novae  Ez.  48,25.  26.  33  et  in  Apoc  7,7. 
3.  Issachar  levita,  septimus  lilius  Obe- 
dedoni,  ianitor  templi  (1  Par.  26,5). 

ISTEMO  urbs  v.  ESTHAMO. 

ISTOB  (2i"a  tir\S,  'lanoô;  Flav.  los. 
Ant.  VII.  0,1  ''IcjToSo;  scil.  PaatXeûç),  re- 
gnum  aramaicum',  (juod  cum  aliisregnis 
aramaicis  Soba,  Rohob,  Maacha  et  cum 
Ammonitis  foedus  inierat  contra  Davi- 
dcm  (2  Reg.  10,6.  8);  sed  Aram  et  Am- 
mon  a  loab  et  Abisai  devicli  sunt  prope 
Medabani  in  tribu  Ruben  (cf.  1  Par.  19, 
6.  7;  in  hoc  textu  omissa  sunt  nomina 
Rohob  et  Istob).  Omnes  quidem  versio- 
nes  et  Flavius  losephus  1.  c.  Istob  unam 
vocem  exprimunt;  attamen  textus  he- 
braeus  verti  potest  :  viri  Tob.  Unde 
permnlti  censent  intellcgi  regionem  Tob 
(lud.  11,3.  3),  quae  eadem  esse  creditur 
ac  Tubin  (1  Mach.  5,13)  seu  regio  Tu- 
bianaeorum  (2  Mach.  12,17)  in  Galaad. 
Ex  locis  citatis  Istol»  quaerenda  est  inter 
Ammonitidem  et  Syriam.  De  situ  Tob 
vide  s.  V. 

ISUHAIA  (n"'niU?\     'laaouta),    unus 

ex  tredecim  principibus  cognationum 
Simeon,  qui  tempore  Ezechiae  régis 
pascua  Gador  occuparunt  (1  Par.  4,36). 

ITALIA  ÇUalla).  In  Vulgata  Num. 
24,24 et  Ez.  27,6  legitur  Italiapro  Cethim 
(vide  s.  V.),  praeterea  Is.  66,19  pro  Thubal 
(vide  s.  V.).  In  N.  T.  vox  usurpatur  sensu 
nostro  geographico  pro  peninsula  inter 
Alpes  et  fretum  Siculum  (Act.  18,2;  27, 
1.  6;  Hebr.  13,24). 

ITALICA  cohors  (f)  ar.tiça  rj  xaXouijiÉvr) 


845 


ITALICA. 


ITURAEA. 


846 


"ItaXiKTî)    Caosarcao    consUlula,    ciiius 
ccnlurio  eraL  (".oraelius  (Acl.  iO,l).  De- 
signari  vidctur  coliors  e\  civibiis  toiiia- 
nis  Ilaliaiî  t'orinala  salteiii    qiioad  iiia- 
gnaiii  partein.  Taloin  cohortein  circa  a. 
40  !>.   Chv.  Caesaroae  liiisso  /-;.  Schnrer 
(Gescli.  d.  ji'ul.  Volkos  olc.  cd.  3.  I.  4(12. 
463)   asserit  non   esse    probabile,  cuni 
aliiinde   probahililei-  conslet  anle  ma- 
giiinn  IteUiiin  iiidaicuni  seii  ante  a.  GO 
('-aesarcac    nonnisi    copias     auxiliarcs 
l'iiisso,  qiiae   maioreni   partem  ex  pro- 
vincia  Syriae  deloclac  erant  [Flav.  los. 
Ant.  XIX.  9,2;  XX.  8,7;  Bell.  iud.  II.  13, 
7;    m.  4,2).   Ex   locis    cilalis    apparel 
quinqiie   cohortes   ibidem   laisse;  divi- 
dcbanliir  copiae   auxiliares  non  in  le- 
i;iones,  sed  iu  ooliorles.   lanivoro  nihil 
inipedil,    (iiioniiniis    una   ex  illis   teste 
S.  Luca   Act.   10,1   tïicrit   Italica  sensu 
supra   indicato.   Nani    priinum    quidem 
nobis  desunt  notitiae  directae  de  copiis 
intra  annos  6-6G  p.  Ghr.  in  ludaea  con- 
slitutis.  Deindc  ex  Flavio  losepho  soliim 
discimiis  maiorem  partem  (to  tîXéov,  touç 
TÏkdaTo-jç,)  ex  Syria  delectos  fuisse.  Acce- 
dit  denique  quod  in  inscriptionibus  com- 
memorantur  :  cohors  I.  Italica  civium 
Romanorum  voiunlariorum  (Corp.  Inscr. 
Lat.  t.  XIV.  n.  171),  cohors  II.  Italica  ci- 
vium Romanorum cxercilus  Syriaci 

(Corp.  Inscr.  Lat.  III.  Suppl.  n.  13483  a) 
circa  a.  (39  p.  Chr.,  de  qua  cl".  Archaeo- 
logisch-epigr.  Miltheilungen  aus  Oester- 
reich-Ungarn  XVIII.  189:i  p.  218  et 
Pauliz-Wissawa,  Real-Encycl.  der  klass. 
Altei't.  IV.  304.  Eadem  cohors  II.  cense- 
tur  esso,  quao  commemoratur  cohors 
miliaria  Italica  voluntariorum,  ([uae  est 
in  Syria  (Corp.  Inscr.  Lat.  XL  n.  0117), 
cohors  II.  Italica  (Corp.  Inscr.  Lat. 
t.  VI.  n.  3o28),  cohors  IL  Italica  civium 
Romanorum  inter  cohortes  «  quao  sunt 
in  Suria  sub  Attidio  Corneliano  legato  » 
157  p.  Chr.  (cf.  Jahrcshelte  des  oesterr. 
archaeol.  Institutes  III.  1900  p.  21  ss.  et 
p.  29).  Apud  Avrianum  (Acies  contra 
Alanos)  r\  aniX^o:  li\  'I-raXixr^  brevius  quo- 
quc  designatur  oî  'IxaXoî  (Arriani  Scripla 
minora  cd.  Hercher  1854;  éd.  lUancnrd 
p.  102  et  09).  Ex  Arriano  igilur  ad  no- 
nicn  surikcro  videtur,  si  milites  erant 
llSLÏi  [Kiiabenbauer  ad  Act.  10,1).  —  No- 
tandum  est,  ctsi  vox  cohortis  eliam  de 


logione  inlerdum  adhibeattu-,  cobortem 
Itahcam  non  confundendam  esse  cum 
k^gidue  italica  {Tacif.  Hisl.  1,[;9.  04; 
2,100;  3,22),  (juae  postea  Nerone  iin- 
poi'anle  cll'orinata  est. 

ITHAI  V.  ETHAI  2. 

ITHAMAR  nnn^N,    "lôaixâp),    lilius 

natu  miniums  Aaronis  (Ex.  0,23;  Num. 
20,60;  1  Par.  6,3),  una  cum  pâtre  et 
tribus  fratribus  Nadab,  Abiu,  Eleazar 
sacerdotio  initiatus  (Ex.  28,1  ss.).  Nadab 
et  Abiu  igné  caelesli  consumptis  (Lev. 
10,1.2)  Eleazar  et  Ithamar  erant  socii 
Aaronis  in  sacerdotio  (Lev.  10,6.  12. 
16;  Num.  3,2.  4;  1  Par.  24,1.  2).  In 
disliibutionc  otTiciorum  leviticorum 
Ithamar  constitutus  est  pracfectus  Ger- 
sonitarum  et  iMeraritarum  (Num.  4,28; 
33;  7,8),  sicut  iam  antea  praefuerat  le- 
vitis,  qui  in  constructione  tabei'naculi 
singuli  metalla  oblata  et  expcnsa  aesli- 
mabaat  (Ex.  38,21).  Sacerdolium  aaroni- 
ticum  permanebat  apud  posteros  Eleazar 
et  Ithamar;  magis  numerosi  erant  prio- 
res;  ex  24  classibus  seu  vicibus  sacer- 
dotalibus  a  Davide  in  ministerium 
Domini  designatis  solum  octo  erant  filio- 
rum  Ithamar  (1  Par.  24,3-6).  Summum 
sacerdolium  infamiliam  Ithamar  trans- 
iit  cum  Heli  et  ad  lineam  Eleazar  rediit 
per  Sadoc  (cf.  3  Reg.  2,35;  Flav.  los. 
Ant.  VIII.  1,3).  Vide  s.  v.  PONTIFEX  et 
SACERDOTIUM.  Ex  exsilio  cum  Esdra 
rediit  Daniel  sacerdos  de  filiis  Ithamar 
(Esdr.  8,2). 

ITURAEA  (  'Iwjpaîa)  conimcmoratur 
Luc.  3,1  tamquam  pars  tetrarchiae  Phi- 
lippi,  filii  Herodis  Magni  et  Cleopalrae. 
Ituraei  haud  dubie  descendunta  lethur, 
letur  (ITQV  'Is^oûp),  qui  (ien.  25,15  et 
1  Par.  1,31  enumeratur  decimus  inter 
duodecim  tilios  Ismacl,  principes  tri- 
buuin  suarum.  lidem  1  Par.  5,91eguntur 
focdere  iuncti  fuisse  cum  Agareis  (vide 
s.  V.),  quos  Rubiîuilae,  Gaditao,  Manas- 
sitae  transiordanici  insigni  dade  atl'ece- 
runt.  Inter  génies  a  Davide  debellalas 
etiam  Ituraeos  nominal  Kupolcmu^,  bel- 
h^iisla  iiidaicus  uKMlio  saeculo  seciuido 
a.  Chr.  (apud  Enscb.  Praepar.  Evang. 
9,30).  Flav.  iose|»luis  atleslant(;  SIralioue 
e\  auclorilate  Timagonis  narrai  maguani 


847 


ITURAEA. 


ITURAEA. 


Ituraeae  partom  ab  Aristobulo  I.  rege 
ludaeorum  (105-104  a.  Chr.)  expugna- 
tam  et  ludaeae  additam,  incolas  autem, 
si  in  sua  regione  manere  vellent,  cir- 
cumcidi  coactos  esse  (Ant.  XIII.  11.  3). 
Inde  ab  hoc  lempore  frequentius  com- 
memorantur  modo  ut  Syri  {Appian. 
Giv.  5,7;  Plin.  V.  23,81),  modo  ut 
Arabes  {Dio  Cassius  59,12).  Tempore 
quo  Romani  Palaestinam  occuparunt, 
Ituraei  erant  <*  omnium  gentium  maxime 
Itarbari  »  (Cicero)  et  praestantes  sagit- 
tarii  in  exercitibus  Romanorum  {Cicero, 
Philipp.  2,19.  112;  13,18;  Caesar,  Bell. 
African.  20;  cf.  Vergil.  Georg.  2,448). 

Regio  Ituraeorum  alium  alio  tempore 
habebat  ambitum.  Strabo  XVI.  2,10.  18 
Ituraeam  describit  regionem  monlanam 
eamque  collocat  iuxta  planitiem  Mas- 
syam  seii  Marsyam,  quae  inter  Libanum 
et  Antilibanum  a  Laodicea  Libani  méri- 
dien! versus  palet  et  urbem  principalem 
habetGhalcidcm  ad  Libanum  (probabilis- 
sime  'Andjar,  mediam  fere  inter  Da- 
mascum  et  Berytum  ;  distingue  hanc 
Chalcidem  ab  altéra  ad  Belum,  Ghalcide 
Syriae  seu  Qinnesrïn  ad  meridiem  Aleppo). 
Cum  igitur  Ituraei  etiam  dicantur  Ara- 
bes, ut  supra  diximus,  intellegendaerunt 
imprimis  montana  Antilibani.  Ante 
Pompeii  adventum  Ituraeam  (montana 
et  planitiem)  regebat  Ptolemaeus  filius 
Mennaei  (circa  85-40  a.  Ghr.),  qui  totam 
regionem  a  Byblo  et  Beryto  Damascum 
usque  vi  armorum  impetebat  [Strabo 
1.  c;  Flav.  los.  Ant.  XIII.  15,2;  16,3; 
Bell.  iud.  I.  4,8;  5,3).  Idem  a  Pompeio 
mille  talentis  peccatorum  veniam  rede- 
mit  (Ant.  XIV.  3,2).  Attamen  Pompeius 
loca  munila  Libani  delevit  [Strabo  1.  c.) 
et  procul  dubio  fines  Ptolemaei  coarcta- 
vit  sicut  et  ludaeorum.  De  Ituraeis  a 
Pompeio  subactis  etiam  referunt  Appia- 
nus,  Mithrid.  106,  Eutrop.  6,14  et  Oro- 
sius  6,6.  Reliqua  de  Ptolemaeo  vide 
apud  Flav.  los.  Ant.  XIV.  7,4;  12,1  ;  13, 
3;  Bell.  iud.  I.  9,2;  13,1;  nunquam  7-ex 
appellatur,  sedAnt.  XIV.  7,4  SuvaaiEÛwv. 
Ptolemaeo  successit  filius  Lysanias  (Ant. 
XIV.  13,3;  BelL  iud.  I.  13,1),  quem  Dio 
Gassius  appellat  regem  Ituraeorum; 
Antonius  Ituraeis  gravia  vectigaiia  im- 
posuit  {Appian.  Giv.  5,7)  et  instigantc 
Cleopatra  ipsura  Lysaniam  uiorte  puni- 


vit,  quod  cum  Parthis  conspirasset  ma- 
gnamque  Ituraeae  partem  Gleopatrae 
donavit  {Flav.  los.  Ant.  XV.  4,1;  Bell, 
iud.  I.  22,3;  Dio  Cassius  49,32). 

Ab  hoc  tempore  regnum  illud  Ituraeo- 
rum in  minora  territoria  (saltem  quat- 
tuor)  discissum  est,  quorum  distinctio 
lucem  affundet  difficultalibus  quibusdam 
contra  Luc.  3,1  prolatis. 

Prima  pars  est  tetrarchia  Zenodori, 
qui  in  aliqua  inscriptione  heliopolitana 
(Ba'albek)  appellatur  Lysaniae  tetrarchae 
filius  (Gorp.  Inscript.  Graec.  n.  4523; 
F.  de  Saiilcy,  Voyage  autour  de  la  mer 
Morte,  Atlas  [1853]  pi.  LUI.  n.  5);  haec 
tetrarchia,  Ulathasen  regio  prope  lacum 
Hule  et  Panias  (postea  Gaesarea  Philippi), 
quam  Zenodorus  pretio  conduxerat  (sine 
dubio  a  Gleopatra) ,  eo  mortuo  ab  Au- 
guslo  Herodi  Magno  tributa  est  (Ant.  XV. 
10,1.  2.  3;  Bell.  iud.  l.  20, i;  Dio  Cassius 
54,9);  pars  autem  eiusdem  tetrarchiae 
Zenodori  post  mortem  Herodis  Magni 
Philippe  filio  Herodis  data  est  (Ant.  XVII. 
11,4;  Bell.  iud.  II.  6,3).  Verba  igitur 
Luc.  3,1  :  «  Philippe  tetrarcha  Ituraeae  » 
vera  esse  probantur  saltem  quoad  hanc 
partem  magni  Ituraeorum  regni;  num 
quoad  hanc  partem  solam,  infra  discu- 
tiemus. 

Secunda  pars  est  tetrarchia  Abilae 
seu  Abilina  (v.  ABILINA  et  LYSANIAS). 

Terlia  pars  erat  Ituraea  montana 
in  Libano;  ad  hanc  referuntur,  quae 
tempore  Quirini  procuratoris  romani 
Aemilius  Secundus  dux  militaris  de  se 
testatur  in  quadam  inscriptione  :  missu 
Quirini  adversus  Ituraeos  in  Libano 
monte  caslellum  eorum  cepi  (Ephemeris 
epigraphica  vol,  IV.  1881  p.  538);  anno  38 
p.  Ghr.  Galigula  Soemo  cuidam  regionem 
Ituraeorum  donavit  [Dio  Cassius  59,12), 
quo  mortuo  Ituraea  provinciae  Syriae 
addita  est  [Tacit.  Annal.  12,23). 

Ouarta  pars  erat  Ghalcis  ad  Libanum, 
urbs  quondam  principalis  Ituraeae  Pto- 
lemaei et  Lysaniae,  eiusque  territorium 
in  Goele  Syria  inferiore.  Nihil  quidem 
de  hoc  regno  nobis  innotescit  a  morte 
Gleopatrae  usque  ad  Glaudium  impera- 
torem.  Glaudius  statim  ab  initio  regni 
sui  Chalcidis  regnum  donavit  Herodi, 
qui  erat  frater  Agrippae  L,  filius  Aristo- 
buli  filii  Herodis  Magni  (Ant.  XIX.  5,1  ; 


H'i9 


TTUHAEA. 


lUIlILAEUS   ANNUS. 


830 


l)ill.  iiid.  11.  ll,."i);  pusloa  Aj^rippa  11. 
C.lialcidi'iu  pi'O  aliciuo  loinporo  oliliiio 
bal  (Anl.  .\.\.  :i,-2;  7,1  ;  Hcli.  iiid.  11. 
H, 6;  12,1.  8);  nihil  praetcrca  de  ca  iii- 
noloscil. 

De  his  partlbus  rcgni  lluraeoruni  rC. 
Sc/tùrer,  Gescli.  d.  jiid.  Voikos  éd.  '.]  1. 
p.  707  ss.  Quihus  exposilis  vix  cûiuipi- 
liir,  ([iioiiiodo  idem  Schfirer  1.  c.  p.  i"27 
asscrore  poliierit  verha  Luc.  3,1  parlini 
lantiiin  vera  («  iiiciil  ganz  iinriehlii;  ») 
probari.  Ipse  eniin  oslendil  priinani 
lliii'acae  parlein,  Iclrarchiaiii  Zenodori, 
ad  lelrarcliiain  Pbilippi  peiiinuisso  et 
insiiper  profanos  auetores  prorsus  la- 
cère de  latis  Ituraeae  montanae  et  Chal- 
cidis  qiioad  illud  praecise  tempus,  de 
quo  Luc.  3,1  agiUir.  Quid  i^ilur  impedit, 
quominus  verhis  S.  Liicae  plena  fuies 
iiabeatur?  Id  uiiuin  obiicit  Schûrer 
p.  427  :  Ituraea  (nionlana)  aiinis  38-49 
p.  Chr.  regebatiii'  a  quodam  Soenio; 
iamvei'O  eodem  tempore  Agrippa  I. 
totam  lelrarchiam  IMiilippi  possidebat 
(Anl.  XVIII.  6,10;  XIX.  8,21:  crgo  Iluraea 
ad  lelrarchiam  Pbilippi  pertinere  non 
poterat.  Verum  baec  argumentatio  non 
consislil;  neulro  enim  loco  Flavius 
losephus  dicil  totam  lelrarchiam  Pbi- 
lippi Agrippae  I.  esse  datam  :  praetcrea 
Soemo  subiecta  eral  sola  Iluraea  nion- 
lana, ul  ipse  Schûrer  rem  exponil.  De- 
nique  perperam  supponitur  ambitum 
letrarchiae  Pbilippi  a  lempore  nalivi- 
talisChristi  sempereuudem  fuisse  usque 
ad  Agrippam  I.;  conolusio  igitur  ex 
annis  39-41  p.  Chr.  ad  tempus  nativila- 
tis  Chrisli  nullo  modo  valet,  praescrtim 
cum  Iluraea  conliiujas  mutationes  sub- 
ierit.  Celerum  losephus  regiones  ad 
tetrarchiaui  Philippi  pertinentes  vario 
modo  enumerat  uiodo  bac  modo  illa 
omissa. 

Praeter  Ituraeam  S.  Lucas  (3,1)  Pbi- 
lippi letrarchiae  etiam  adscribil  Tra- 
cbonilidem,  (juae  lum  apud  Flavium 
losephum  Philippo  atlribuitur  (lieil. 
ind.  11.  0,3)  lum  integraiu  Pbilippi  te- 
trarcbiam  désignai  in  e[)istula  Agrippae 
apud  Pbilonem  (Légal,  ad  Caiuui  U,  éd. 
Manuel/  IL  :i93).  Undc  non  defuenuil, 
qui  lluraeaui  eandem  esse  dicerent  ac 
Tracbonitidem,  ul  Kusebius  (Onom.  éd. 
Lag.  208,93  cl  298,53).  Verum  S.  Lucas 


i'ccte  uliaui(|ue  regioneui  dislinguit,  ut 
ex  supra  dictis  palet. 

Alii  nonieu  leturagnoscunt  in  Djoidfir 
regione  inler  uieridiem  et  occiclentcui 
Dau)asci;  concedi  polcsl  banc  regionem 
etiam  ab  lluiaeis  infestatam  esse,  sed 
ipsa  nouiiiiis  similitudo,  quae  biiic  o|)i- 
nioiii  l'aveat,  dcsideratur.  Multo  minus 
Ituraea  in  Aurauitide  ([uaerenda  est,  ut 
putaverat  Welzsteia  (Ucisebericlit  iiber 
llauran  und  die  Traclioiien  1860  p. 
90-92). 

lUBAL  (Sni,  'lou'ôdtX),  fdius  Lamech, 

paler  canenliuiu  cilhara  cl  organo,  ex 
Ada  maire  genitus  (Gen.^  4,21);  eius 
fraterex  eadeui  uialre  genitus erallabcl 
paler  habilantium  in  tentoriis  alque 
pastorum. 

lUBILAEUS  ANNUS  dicilur  quiii- 
quagesimus  quisque  anmis,  qui  49  annis 
ab  ultimo  anno  iubilaeo  elapsis  i.  e. 
post  septenas  hebdomadas  annorum  ce- 
îebrandus  eral:  inilium  ducebal  a  die 
10.  ïishri  mensis  septimi  seu  die  pro- 
pitiationis  (Lev.  25,8-10;  Flav.  los.  Anl. 
III.  12,3). 

1.  Nomen.   Vocatur  hlVn   7)2'C:   vel 

simpliciler  hiV   (Lev.   25,28)  a  strepi- 

lanle  sono  buccinae  (n^Tin  "ISix^  buc- 

cina  vociferalionis),  quo  per  nunlios  in 
universuui  Israël  inissos  annunliandus 
eral.   Etiam   \ocalur  liTîn  nJU  annus 

remissionis  (Ezech.  46,17),  LXX  ïtoç  t% 
à-jsascoç,  ût.ps(î(ç.  In  Vulgala  dicilur  annus 
iubihiei,  annus  iubilaeus  scil.  annus 
iubifi,  ita  apte  vocalus  quoad  rem,  et 
probabiHssime  etiam  (juoad  ctymon; 
nani  derivalio,  qiia  ^21^  interpretanlur 

iubilum  lactumve  clamoreui,  i»bilologiee 
uiefius  probari  videlur,  quain  plurimac 
alia(>  explicaliones  maxime  diversae,  de 
(|uibus  vide  Kr(niold,\)v  anno  iub.  Uebr. 
I.  2  p.  11  ss.;Carpzov,  De  anno  iobelaeo 
p.  5  ss.  ;  P.  Schmalzl ,  Das  Jubel-Jalu' 
bei  (1.  allen  Ilebriieru  18S9  p.  5  ss. 

2.  Tria  sunt  praecepla  ac  pri\ilegia 
auni  iubilaei. 

Praccipilur  priuio  quies  lerrae  siculi 
anno  sabbalico:  Non  siMelis  nequc  me- 
tetis.  ^^Miae  luimus  spoiitt>  giguebat.non 
colligebanlur,    sed    oumil>us    iu    iisum 


851 


lUBILAEUS   ANNUS. 


lUBlLAEUS   ANNUS. 


852 


quotidianuin  communia  erant  (Lev.  25, 
11.12).  Per  duos  igitur  amios  terra  cultu 
vacabat  scil.  anno  undequinquagesimo, 
quia  sabbaticus  et  anno  quinquagesimo, 
quia  iubilaeus  erat.  Promiserat  autem 
Deus  (Lev.  23,20-22)  se  fructus  anni 
sexti  multiplicaturum  esse,  ut  pro  tri- 
bus annis  scil.  sabbatico,  iubilaeo  et 
etiam  pro  anno  nono  usque  ad  initium 
niessis  sufficerent. 

Praecipitur  secundo  possessionis  ven- 
ditae  reditus  ad  primum  dominum.  Pos- 
sessio  intellegitur  immobilis  i.  e.  agri 
in  singulas  familias  a  losue  distributi  et 
iure  bereditario  ad  posteros  transmissi. 
Agri  igitur,  qui  vel  donatione  veLvendi- 
lione  ad  alios  transierant,  anno  iubilaeo 
ad  primum  dominum  vel  eius  heredes 
legilimos  nullo  pretio  soluto  redibant, 
nisi  forte  iam  ante  annum  iubilaeum 
a  venditore  vel  cognatis  eius  redempti 
erant.  Unde  manifestum  est,  cur  pre- 
tium  agri  decresceret,  quo  propius  an- 
nus  iubilaeus  instaret;  venditio  agrorum 
apud  Hebraeos  erat  nonnisi  locatio 
usque  ad  annum  iubilaeum  (Lev.  23,13- 
16.  23-28).  Idem  lus,  quod  agrorum, 
erat  eliam  domorum  in  villis  et  pagis 
muro  non  cinctis  (25,31).  Alla  autem 
erat  conditio  domorum  in  urbe  muro 
cincta;  qui  talem  domum  vendiderat, 
eam  intra  anni  spatium  redimere  po- 
tuit,  quam  primum  vellet,  non  vero 
postea;  quodsi  ergo  illa  domus  anno 
primo  redempta  non  orat,  ipso  iubilaeo 
non  ad  pristinum  dominum  redibat,  sed 
emptori  manebat  propria  (25,  29.  30). 

Domus  levitarum  perpetuo  redimi 
poterant  et  anno  iubilaeo  ad  dominos 
redibant  (25,32.  33)  ;  agros  autem  suos 
ne  vendere  quidem  poterant  (25,34).  — 
Accedunt  leges  de  agris  sanctuario 
votis.  Si  quis  agrum  bereditarium  san- 
ctuario voverat  et  ante  iubilaeum  non 
redemerat,  iste  ager,  si  a  sanctuario 
venditus  erat,  anno  iubilaeo  ab  emptore 
non  ad  pristinum  dominum,  sed  ad 
sanctuarium  i.  e.  ad  sacerdotes  rediit 
(27,17-21).  Si  quis  vero  agrum  ab  alio 
domino  emptum  sanctuario  voverat,  an- 
nuos  provcntus  agri  usque  ad  annum 
iubilaeum  sacerdotibus  solvere  et  agrum 
Ipsum  anno  iubilaeo  domino  redderede- 
bebat  (27,22-24). 


Praecipitur  tertio  dimissio  servorum. 
Generatim  servus  Hebraeus  libertati 
reddendus  erat  anno  septimo  servitutis 
suao  (Ex.  21,2;  Deut.  13,12).  Sed  iam 
ante  scprem  annos  elapsos,  si  annus 
iubilaeus  incidebat,  eodem  privilegio 
tVuebantur  servi  Hebraei  in  servitute 
Israolitarum  vel  advenarum  degentes, 
nisi  forte  iam  antea  se  redemerant  vel 
per  cognatos  suos  redempti  erant;  mi- 
nisterium  igitur  servi  Hebraei  non  erat 
servitus  perpétua,  sed  opéra  inercen^- 
ria,  quae  ultra  se\  annos  ipso  invito 
extendi  non  poterat  (Lev.  23,39-43.  47- 
55).  Servi  autem  de  advenis  vel  de  aliis 
nationibus  oriundi  anno  iubilaeo  non 
erant  dimiltendi,  sed  in  familia  domino- 
rum  suorum  iure  bereditario  ad  poste- 
ros transmitti  poterant  (25,44-46), 
quamquam  et  ipsi  circumcisi  erant  icf. 
Gen.  17,23.  27). 

Quod  Flavius  losephus  (Ant.  III.  12,3) 
dicit  scil.  anno  iubilaeo  omnia  débita 
remissa  vel  exstincta  esse,  neque  in  Sa- 
cra Scriptura  neque  in  traditione  rab- 
binica  fundamentum  liabet;  id  unum 
veri  subest,  débita  etiam  anno  iubilaeo, 
sicuti  anno  sabbatico  exigi  non  potuisse 
ex  paritate  rationis;  si  enim  anno  sab- 
batico solvendo  impares  censendi  erant, 
multo  magis  anno  iubilaeo,  qui  sabbati- 
cum  excipiebat. 

3.  Finis  anni  iubilaei  proximc  quidem 
erat  politico-oeconomicus,  ut  bacc  resti- 
tutio  in  integrum  rempublicam  iudaicam 
conservaret,  prout  a  Deo  instituta  erat. 
Altior  autem  est  Unis  religiosus.  Innu- 
mera  enim  sunt  bénéficia  anni  iubilaei  : 
Deus  populum  suum  a  lege  laboris  et 
sudoris  dispensât,  benedictione  sua 
victui  iiecessario  providet,  Israelitas 
omnes  a  paupertate  et  necessitate  libé- 
rât, ad  possessionem  patrum  reducit,  a 
servitute  solvit,  omnibus  redemptorem 
se  exhibet.  His  beneficiis  toti  populo  in 
memoriam  revocatur  Israelitas  in  regno 
theocratico  vera  libertate  gaudere  et 
ipsius  Domini  proprietatem  esse.  Huic 
fini  religioso  accedit  ratio  typica.  Anno 
iubilaei  annuntiatur  et  pracRguratur  pe- 
riodus  messianica,  qua,  quodcunque  per 
peccatum  perditum  eral,  rcparatur,  ser- 
vitus peccati  tollitur,  libertas  filiorum 
Dei  ad  culmen  perducitur;  cf.  Is.  61,1-3 


833 


lUBILAEUS   ANNUS. 


lUDA. 


834 


el  Luc.  4,21.  Hoc  ipso  annus  iiibilaciis 
est  etiam  typus  isliiis  iubilaoi,  qnod  in 
consutnniatione  tcrnponiin  por  anf,'elos 
tiibis  caaeiites  anmiiilialiitiir.  —  liane 
Veteris  Tcslanionli  instilulioiicni  esse 
pnielij,''uratioiicni  iiiltiiacoi'uiii,  quibus 
Kcclesia  Novi  TestanicuU  ;;ralianini  liu'- 
sauros  in  fulelos  solilo  abiindanlius  d- 
liindit,  facile  inlelle^itnr. 

4.  Qua  lidelilali'  annns  iiibilaeus  scr- 
vahis  sit,  sacrao  litlerae  explicite  non 
Iradimt.  Allainen  ex  silenlio  S.  Scri- 
pturae  inferri  neqiiit  eum  non  fuisse  ser- 
vatum,  sed  contrariuni  potius  praesu- 
mcndumest.  Neque  contra  observa tionem 
anni  iubilaei  argumenta  valent  ex  que- 
rclis  prophetarum  de  legibus  niosaicis 
quandoque  (cf.  Is.  5,8;  Micli.  2,2.  4: 
3  lieg.  21,2)  non  observatis  neque  ex 
bellicis  perturbationibus  tempore  iudi- 
cuni  et  reguni.  Cf.  P.  Schrnalzl  o.  c. 
p.  102-110.  —  Asserunt  auteni  doctores 
talmudici  post  exsilium  usque  ad  destru- 
etionem  tenipli  secundi  annum  quin- 
quagesiinum  non  celebratuni,  attamen 
numeratum  esse  ad  annos  sabbaticos 
recte  computandos  (cf.  Otho,  Lexicon 
rabb.  philol.  p.  337.  338). 

lUCADAM    (DyTpV    .Apixafi),    urbs 

tribus  luda  in  tertia  provincia  montis 
(les.  15,56).  Situs  ignoratur. 

lUCHAL  (SD^^^  'IwiyaX),  lilius  Se- 

leniiae,  legatus  a  Scdecia  rege  luda  ad 
leremiam  missus,  ut  propheta  apud  Do- 
minum  intercederet  (1er.  37,3);  idem 
recensetur  inter  illos  principes,  qui  Se- 
deciae  auctores  fuerunt,  ut  leremias  in 
lacum  (cisternam  vel  foveam)  coniicere- 
tur  (38,1). 

lUD  (in\  'A^wp,  A  'loûO),  ui'bs  tri- 
bus Dan  (les.  19,45).  Censetur  esse  vicus 
el-Yehiidîye  duabus  horis  a  Lydda  sc- 
ptemtrionem  versus  in  planifie  frugifera 
situs  {Guénn,  Judée  I.  321.  322;  Surve}/ 
of  West.  Pal.  Mem.  II.  258). 

lUDA  (n"nn\    'loûca?).  l.  luda  sive 

Iudas,filius  quarlus  lacoh  palriarcbae  ex 
Lia  genitus.  Nomcn  cxijlicatui-  exclama- 
tionc  inalris  de  dono  Del  gaudentisCien. 
29,35  :  «  et  ait  :  Modo  cunlitebor  (.-ni^<) 

Uoinino  et  ob  lioc  vocavit  eiun  ludam 


cessavil((ne  parère  ».  Eodcm  lusu  ver- 
borum  luda  dicitur  obiectum  laudis  iu 
benedictione  lacob  (ien.  49,8  :  «  luda , 
te  laudabunt  (rini'')  fratres  tui  ».  Ante 
ipsuin  Lia  pepereral  Ruben  priinogeni- 
lum,  Simeon,  Levi,  post  i|)sum  inter- 
iecto  tempore  sterilitatis  Issacliar  et 
Zabulon  (35,23).  Inter  fratres  sucs  luda 
saepins  partes  principaliores  agit.  I[)se 
reliquis  auctor  fuit,  ne  losepli  fralreni 
occidcrent,  sed  potius  Isnuielitis  vendc- 
rent  (37, 2G  ss.);  postea  apud  iacob  pa- 
trem  praevaluit,  ut  Beniamin  curae  suae 
commissus  in  Aegyptum  dimitteretur 
(43,3  ss.);  reliquorum  nomine  corani 
loseph  praefecto  Aegypti  verba  facit  tc- 
nerrimi  amoris  erga  patrem  senem  et 
fratrem  natu  minimum  plena,  quibus 
auditis  losepb  fratribus  se  manifestât 
(44,14  ss.j;  a  Iacob  in  Aegyptum  pro- 
fecturo  praemittitur,  ut  eius  adventum 
nunliet  loseph  proregi  quasi  viam  pa- 
rans  in  terra  Gessen  (46,28). 

luda  -ante  descensum  in  Aegyptum  de- 
gebat  in  eadem  Palaestinae  parte,  quam 
postea  eius  tribus  occupatura  erat  scil. 
in  monte  luda  prope  OdoUam  et  Tham- 
nani.  Ex  fdia  Chananaei  Sue  très  filios 
genuit,  quorum  duo  prières  Her  cum 
Thamar  matrimonio  iunctus  et  Onan 
morte  praematura  a  Deo  puniii  sunt, 
tertius  Sela  nunquam  principaliores 
partes  egit.  Postea  ex  Thamar  nuru 
sua,  quam  inscius  pro  meretrice  cogno- 
vit,  habuit  duos  filios  geminos  Phares  et 
Zara,  quorum  prier  factus  est  progeni- 
tor  stirpis  regiac  aliarumque  illuslrium 
familiarum  luda  (Gen.  38,1  ss.).  Scia, 
Phares  et  Zara  una  cum  patriarcha  Iacob 
in  Aegyptum  descenderunl  (46,12;  Ex. 
1,2).  luda  inter  fratres  suos  eo  maxime 
eminet,  quod  in  ipsum  translata  est  di- 
gnitas  primogeniti,  quam  Uuben  violato 
thoro  patrissui  amiserat,  ius  principatus 
(1  Par.  5,2).  Haecdignitas  regia  efTertur 
in  benedictione  Iacob  Gen.  49,8-10  : 
<(  luda,  te  laudabunt  fratres  tui,  manus 
tua  in  cervicibus  inimicorum  tuorum, 
adorabunt  te  lilii  patris  tui.  C.atuhis 
leonis  luda  etc.  Non  auferetur  sceptrun» 
de  kula  et  dux  de  femoro  eius,  donec 
veniat  qui  miltendus  est  »  ;  cf.  F.  de  Uum- 
melauer  ad  h.  1.  — In  genealogia  Ghristi 
prae  aliis  liliis  Iacob  soius  luda  i'xi)rt- 


855 


lUDA. 


lUDA. 


856 


mitur(Matth.  1,2.  3  ;  Luc.  3,33),  ex  cuius 
tribu  Christus  descendit  (Hebr.  7,14), 
unde  :  vicit  leo  de  tribu  luda  (Apoc. 
5,5). 

2.  luda  tribus  Israël.  Territoriumiuda 
accuratissime  describitur  los.  15,1-12. 
20-63.  Terminus  meridionalis,  qui  cum 
termine  meridionali  Palaestinae  coinci- 
dit  (cf.  Num.  34,3-3) ,  incipit  a  lingua 
maris  Mortui,  quae  respicit  meridiem, 
pertransit  ascensum  Scorpionis,  Sina 
seu  Senna,  Cadesbarne,  Esrou  (Hesron), 
Addar,  Carcaa,  Asemona  et  perveniens 
usque  ad  torrentem  Aegypti  {Wâdi  el- 
'Arlsh)  litore  maris  Mediterranei  fini- 
tur.  Terminus  orientalis  est  mare  Mor- 
tuum  usque  ad  ostium  lordanis.  Terminus 
septemtrionalis  coincidit  cum  termine 
meridionali  tribuum  Beniamin  (cf.  los. 
18,15-19)  et  Dan;  eius  cursum  désignant 
ostium  lordanis,  ascensus  Adommim, 
Debera,  Fons  Solis  (Ensemes) ,  Fons  Ro- 
gel,  vallis  Ennom,  Nephtoa,  Cariathia- 
rim,  Cheslon,  Bethsames,  Thamna, 
Accaron,  lebneel  prope  litus  maris  iMe- 
diterranei.  Ab  occidente  sortem  luda 
terminât  litus  maris  inter  lebneel  et 
ton'entem  Aegypti.  Sed  notandum  est 
etiam  sortem  Simeon  intra  fines  luda 
fuisse  conclusam  (los.  19,1-9). 

Tribus  luda  in  quattuor  territoria  di- 
viditur  :  Negeb  seu  meridies,  Sephela 
seu  planifies  occidentalis,  mons  luda, 
desertum  luda. 

Negeb  {2i2,  votoç)  est  tractus  austra- 

lis  Palaestinae  pascuis  abundans,  quem 
cingunt  mons  luda  ab  aquilone,  mons 
Seir  ab  oriente,  desertum  Exodi  a  me- 
ridie,  planifies  maritima  ab  occidente; 
est  igitur  regio  média  inter  terram  cul- 
tam  et  desertam  tum  situ  tum  indole. 
Enumerantur  los.  13,21-32  urbes  Negeb 
36  (37?),  ex  quibus  16  (13)  postea  tribui 
Simeon  assignatae  sunt  (cf.  los.  19,1-9); 
sed  adverte  numéros  in  textu  hodierno 
indicatos  saepius  non  congruere  cum 
summa  urbium  enumeratarum.  Prae- 
terea  secundum  varias  gentes,  quae  in 
Negeb  habitabant,  distinguuntur  Negeb 
luda,  Negeb  lerameel,  Negeb  Ceni  seu 
Cinaeorum  cum  ludaeis  foederatorum, 
Negeb  Cerethi  seu  tribus  cuiusdam  Phi- 
listhaeorum,  Negeb  Caleb  (1  Reg.  27, 10  ; 


30,14  et  cf.  F.  de  Hummelauer  ad  h.  1.). 
Posteriore  tempore  (Euseb.  et  S.  Hieron. 
in  Onom.)  Negeb  vocabatur  Daroma,  ita 
tamen  ut  Daroma  aquilonem  versus  la- 
tins pateret  quam  Negeb  (cf.  Relandus, 
Pal.  p.  183  ss.;  Buhl,  Alt.  Pal.  1896 
p.  88). 

Sephela  (,~;EU?,  TjTieotvT),  xh  r.^QÎov)  est 

regio  depressior  ad  mare  Mediterraneum 
a  loppe  usque  ad  torrentem  Aegypti  pa- 
ïens et  etiam  iuga  collium  comprehen- 
dens,  quae  orientem  versus  ad  montana 
luda  ascendunt.  In  Mishna  (Shebiith  9,2) 
distinguitur  Sephela  circa  Lyddam  a  Se- 
phela australi,  item  a  S.  Hieronymo  in 
Abd.  19  Sephela  circa  Lyddam  (Diospo- 
lim)  et  Emmaus  (Nicopolim)  distinguitur 
a  Sephela  circa  Eleutheropolim.  De  sola 
Sephela  circa  Eleutheropolim  loquuntur 
Eusebius  et  S.  Hieronymus  s.  v.  Sephela 
(Onom.  ed.Lag.  296,9;  154,11).  Sed  ex 
modo  dictis  coUigitur  Sephelam  loppen 
usque  patuisse  et  campestria  Dan  com- 
plexam  esse.  Urbes  Sephelae,  quatenus 
haec  ad  tribum  luda  spécial,  dividuntur 
in  très  provincias  ;  prima  provincia  me- 
diterranea  aquilonaris  continebat  15(14) 
urbes,  secunda  provincia  maritima  16, 
tertia  provincia  mediterranea  australis 
9  (LXX  10)  urbes  ex  quibus  duae  sciL 
Asam  et  Ether  postea  Simeonitis  tribu- 
tae  sunt;  bis  adduntur  Accaron,  Azo- 
tus.  Gaza.  Cf.  los.  13,33-47.  Si  excipi- 
mus  arenas  litoris  exaggeratas  ,  solum 
est  hordei  et  tritici  feracissimum,  vine- 
tis  et  olivetis  consitum,  arboribus  pu- 
nicis  et  medicis  abundans,  gregibus 
numerosis  prata  praebens  {Stanley,  Sinai 
and  Palestine  p.  237  ss.  et  cf.  lud.  13, 
14;  14,3;  13,1.  3).  Sephela  igitur  erat 
hortus  et  horreum  tribus  luda.  Hinc  in- 
tellegitur,  curPhilisthaei  tani  constanter 
pentapolim  philisthaeam  (Gazam,  Azo- 
tum,  Ascalon,  Gelh,  Accaron)  sibi  vindi- 
caverint. 
Mons   luda  {^nr^,  tj  ôpsivrf)  occiden- 

lem  versus  transit  in  colles  Sephelae, 
meridiem  versus  descendit  ad  Negeb, 
orientem  versus  deserto  luda  adiacet, 
aquilonem  versus  monti  Ephraim  con- 
iungitur,  ita  ut  mons  luda  etiam  partem 
tribuum  Beniamin  et  Dan  comprehen- 
dere  dicendus  sit  (cf.  s.  v.  EPHRAIM  3). 


857 


lUDA. 


lUDA. 


858 


Urbcsmoulis  liida  insex  proviiicias  dis- 
trihimnliii'.  Piiiiia  |)roviiU'ia  11  iirliiuiii 
inoridiom  spécial  (los.  lti,4S-;il).  Ad  se- 
pleinlrioiu'iii  piimacluibcuUir  socimda  0 
urbiiim  ocoideuloiii  versus  (lo,o2-54)  el 
tertia  decein  urbiiiin  orientein  versus 
(15,oîj-î)7).  Ad  soptoinlrioncm  sccundae 
el  tertiae  provinciae  e.xleiidiliir  (jnarla 
se.\  iirltiuin  (i:),;)8.  59).  AI  aotandum  esl 
lertiaiii  proviiiciani  i'ortasse  non  laisse 
lonlinuain,  cmii  diiac  eiiis  urbes,  (iabaa 
el  Tbarnna,  in  IciTitorio  qiiartao  pro- 
vinciae reperiri  videanUir.  Qiiinla  pro- 
vincia  11  urbiuin  ad  seplemtrioncm 
qiiarlac  lerusalem  iisque  protensa  decsl 
in  lexlii  massoretbico  el  in  Vnlgata,  sed 
conservatur  in  LXX  inter  vv.  o9  et  60 
inserta;  coniplcclilur  Belblebeni  et  op- 
pida  pi'ope  IJethlebcni  el  lerusalem  (de 
hoc  addilamento  LXX  cf.  F.  de  Hiimme- 
latier,  Comin.  in  los.  p.  362-5).  In  sexta 
denniin  provincia  l."),(')0  dnae  tantum 
urbes  recensentur  :  ('■ai-iaUiiarini  ad  oc- 
cidenleni  lerusalem  in  conlniibus  luda 
el  Beniamin  et  Arebl)a,  cuius  silus  non 
certo  innotescit. 

Mons  luda  est  divortium  aquarum  in- 
ter marc  Mortuum  et  Mediterraneum, 
maximam  altitudinem  allingit  prope 
Hebron  (c.  1 000  m),  de  qua  paulatim  de- 
priinitur  tum  Bethlehem  (c.  800  m)  tum 
méridien!  versus;  terra  est  calcaria  el 
ut  plurinium  inaequalis  ac  saxosa;  ca- 
cumina  nuda  eminent,  pascua  inculta 
exlenduutur.  Altamen  passim  etiam  in- 
veniunlur  arbores,  virgulla,  lierbae,  po- 
maria  quoque,  oliveta  ac  vinela  v.  g", 
prope  Hebron;  valles  el  planilies  quae- 
dam  ampliores  ab  agricolis  sedulo  co- 
luntur  et  bonas  segetes  praebent  (cf. 
Ritter,  ErdkundeXV.  p.  618.  637). 

Desertum  luda  (12in)  est   tractus 

>terilis,  qui  a  lermino  aquilonari  tribus 
luda  inter  mare  Mortuuni  el  montem 
luda  decurrit  usque  ad  Wndi  Fthre  et 
partem  Negeb;  cf.  Iliess,  Hibcl-Allas  III. 
FE  (1.  Parles  Imius  dcsei'li  in  S.  Scripliu'a 
coinmemorautur  desertum  Tliccue  (2 
Par.  20,20;  1  Mach.  9,33),  desertum 
Zipb  (1  Ueg.  23,14  ss.;  26,2)  desertum 
iMaon  (1  Ueg.  23,24  ss.),  desertum  En- 
gaddi  (1  Reg.  2i-,2).  Descensus  oricntalis 
a  monlanis  luda  ad  mare  Mortuum  est 


nudtu  magis  praeceps  et  abi-uplus,  quam 
descensus  occidentalis  ad  Seplielam  el 
quasi  per  très  gradus  poi'liciUu',  ila  ul 
tcrnus  descensus  fiai  a  triplici  planilie 
monlana  siq)erposila.  Terra  calcaria  py- 
rite inlermixla  passim  nuda  cernitur. 
Flora  abundanlior  nonnisi  prope  fontes 
progerniinal.  Valles  saxosae  et  fauces 
borrendac  eo  magis  sunl  praeruptae , 
quo  mari  Mortuo  propiores.  Kegio  baec 
déserta  anti(|uitus  non  nudtum  incole- 
batur;  los.  15,61.  62  sex  civitates  dc- 
serli  luda  cnumerantur,  ex  quibus  nu- 
tissima  esl  Engaddi;  aetate  chrisliana 
eremitae  et  monachi  in  banc  regionem 
a  mundi  strepitu  remotani  se  receperunt, 
ut  ruinac  etiam  superstites  tcstantur; 
bodie  ali(iui  vici  cxigui  et  stationes  Ara- 
bum  tabernaculis  tendendis  aptae  ibi- 
dem reperiuntur.  Cf.  Zeilscbr.  d.  l).  Pal.- 
Ver.  m.  1880  p.  2  ss.;  Hitler,  Erdkunde 
XV.  p.  643  ss.;  /.  Daller,  Geogr.  u.  etU- 
nogr.  Studien  z.  III.  u.  IV.  Huche  d.  Kii- 
nige  1904  p.  167-8. 

Historia  tribus  luda.  In  historia 
Israelitaruni  tribus  luda  potestale  et 
aucloritate  reliquas  tribus  superabat. 
Anno  secundo  egressionis  ex  z\eg:ypto 
princeps  tribus  erat  Nahasson  filius 
Aminadab  (Num.  1,7).  Apud  montem 
Sinai  de  luda  numerabantur  74600  viri 
bellatores  (1,26.  27),  postea  in  campes- 
tribus  iMoab  76  500  (26,22),  qui  numeri 
inutroque  censu  ne  a  Danitisquidem  ce- 
teroquin  numerosissimis  altingebantur. 
In  castris  erat  luda  Tum  Issachar  et  Za- 
bulon  ad  oriental em  plagam  labernaculi 
(2,3-9)  ;  eaedem  tribus  in  ordine  ilineris 
primo  loco  proticiscebantur  (10,14-16). 
Oblationes  Nahasson  principis  luda  in 
dedicationem  allaris  die  primo  ex  duo- 
decim  diebus  oblationum  factae  sunt(7, 
12-17).  Caieb  filius  lophoue  tribum  luda 
repraesentat  inter  duodecim  exploralores 
teri-ae  Chanaan  (13,7  bebr.  6)  el  inter 
viros  ad  sortes  lerrae  promissae  divi- 
dendas  eleclos  ^34,19).  PosI  ingressum  in 
terrain  promissam  luda  cum  Simeon, 
Levi,  Issachar,  loseph  (Ephraim  el  Ma- 
nasse),  Beniamin  benediclionem  iu  monte 
(jarizim  pi'ouunliarimt  (los.  8,33.  34),  ul 
Moyses  luaudaveial  (Dent.  27,12);  de 
crimiue  Achan  e\  tribu  luda,  quod  brevi 


859 


lUDA. 


lUDA. 


860 


aille  commissnni  fuerat  apiid  lericlio  y. 
ACHAN  et  ACHOR. 

In  distributione  terrae  proraissae  sors 
prima  tribiii  luda  cgressa  est  (los.  15, 
1);  sacerdotibus  ex  territorio  luda  et 
Sinieon  novem  iirbes  coiicessac  sunt, 
oclo  ex  luda,  quarum  praecipua  erat 
Hebron  iirbs  confugii  et  una  scil.  Asan 
(Ain)  ex  Simeon  (21,i3-16;  vide  ASAN 
et  AIN  2)  ;  aliquae  urbes  luda  scil.  Sa- 
ras  (Sarea),  Estbaol,  Hirsenies  (Bethsa- 
nies  1),  Themna  (Tliamna),  Acron  (Acca- 
ron)  postea  Danitis  altribuuntur  (19, 
41-43),  quod  aliquam  tluctualioneni  ter- 
niinoruin  inler  siiigulas  tribus  innuere 
vidctur.  Territorium  luda  (Simeon)  pri- 
ma losue  cxpeditione  (10,28  ss.)  in  ore 
gladii  percussum,  sed  non  in  plenam 
potestateni  Israelitarum  redaclum  erat; 
quarc  luda  et  Simeon  variis  pugnis  pri- 
muni  montana,  deinde  maiore  cum  dif- 
ficùltate  campestria,  in  qui  bus  Cbana- 
naei  curribus  ferreis  ad  proeliandum 
utebantur,  subegerunt  ;  speciali  men- 
lione  dignae  sunt  expugnationes  urbium 
Hebron  per  Caleb  fiiium  lepbone  et  Da- 
bir  (Carialh  Sepher)  per  Otlioniel  (lud. 
1,3-20;  cf.  los.  14,6  ss.  ;  13,13  ss.). 
Urbes  Philisthaeorum  nonnisi  pro  brevi 
teniporc  in  ditione  Israelitarum  erant 
(lud.  1,18;  3,3).  Reliquam  partem  terri- 
torii  fllii  luda  quietam  possederunt. 
Debborae  et  Barac  pro  liberatione  tri- 
buum  septemtrionalium  proeliantibus 
luda  et  Simeon  opem  non  tulerunt  ne- 
que  ab  illis  Dehbora  opem  exspectave- 
rat;  cuius  rei  aliqua  ratio  in  eo  cerni 
polest,  quod  fortasse  pugnis  cum  Phi- 
listhaeis  niniium  distinebantur,  potis- 
siraa  autem  ratio  in  eo,  quod  hae  duae 
tribus  iam  aetate  iudicum  magis  in  se 
conclusae  atquc  ab  aliis  distinctae  suas 
res  publicas  administraverunt  (lud.  4 
et  5).  Inter  iudices  solus  Otboniel  erat 
de  tribu  luda  (v.  OTHONIEL);  Abosan 
iudex  scptem  annorum,  qui  ex  opinione 
veterum  interpretuni  de  Bethlehem 
luda  oriundus  erat,  probabilius  altoram 
Bethlehem  Zabulon  palriam  habuit  (v. 
ABESAN).  In  communi  tamen  tribuum 
contra  Beniamin  certamiiie  luda  non 
defuit,  immo  reliquarum  dux  a  Domino 
constituta  est  (lud.  20,18j.  Aetate  Sa- 
muclis  et  Saulis  non  montana  luda,  sed 


potius  lerritoria  Beniamin  et  Dan  a  Phi- 
listhaeis  campestria  luda  occupantibus 
infestabantur  (cf.  1  Reg.  cpp.  4.  5.  7. 
13.  14),  immo  etiam  regiones  magis  dis- 
sitae,  planities  lezrahel,  Bethsan  (1  Reg. 
31);  cum  autem  in  ipsa  montana  luda 
progredi  conarentur  per  vallem  tere- 
binthi  (Wâdi  el-Sant  prope  Shuweike  seu 
.Socho),  eflicaciter  repulsi  sunt  (1  Reg. 
17,2.  19)  neque  feliciores  fuerunt  con- 
tra Geilam  urbcm  Sephelae,  sed  monti 
luda  haud  dubie  vicinam  (1  Reg.  23,1). 
Indiciuni  distinctionis  et  oppositionis 
inter  tribus  septemtrionales  et  méridio- 
nales scu  inter  luda  et  Israël  dcprehen- 
ditur  1  Reg.  11,8  et  15,4;  cf.  F.  de 
Hummehmer  ad  1  Reg.  8,4.  De  David 
fugitive  in  variis  partibus  luda  v. 
DAVID,  HACHILA,  MAON,  SICELEG, 
ZIPH.  Saule  mortuo  luda  David  regem 
suum  agnovit  (2  Reg.  2,4)  et  in  eo  quo- 
que  vigorem  internum  patefaciebat, 
quod  magis  constanti  sui  confirmatione, 
quam  felici  belli  eventu  reliquas  tribus 
ad  unilatem  regni  adduceret  (2  Reg. 
3,1  ss.).  Unitate  stabilita  (2  Reg.  5,1) 
luda  culmen  gloriae  ascendebat  regnan- 
tibus  Davide  et  Salomone  (vide  s.  voci- 
bus)  ;  attamen  antiqua  illa  tribuum  op- 
positio  nunquam  exstincta  et  scissione 
regnorum  luda  et  Israël  consignata  est 
(vide  s.  v.  EPHRAIM  2  in  fine).  Abhinc 
historia  tribus  est  historia  regni  luda 
(v.  infra  n.  9). 
3.  luda   ad  lordanem  {'ii'^.^r]  r]l'\ni; 

LXX  6  'lopoavrjç  omisse  luda)  in  termino 
orientali  tribus  Nephthali  (los.  19,34) 
est  nodus,  qui  plurimos  interprètes  tor- 
sit.  Probabilissimum  est  textum  esse 
corruptum;  unde  Ewald  (Geschichte 
des  Volkes  Israël  éd.  3  II.  p.  411)  et 
Dillmann  ad  los.  19,34  coniiciunl  pro 
n"î"in''3  restituendum  esse  nil333  pro- 
vocantes ad  3  Reg.  25,20  (universam 
Ceneroth),  los.  11,2  (meridies  Ceneroth), 
Deut.  3,17  (termines  Cenereth);  quo- 
modo  autem  forma  nostri  textus  inas- 
sorethici  exorta  sit,  nondura  llquet. 
Goniecturas  obsoletas  de  luda  lordanis 
Nephthiilitarum  vide,  si  lubet,  apud  in- 
terprètes. F.  de  Hummelauer  ad  los.  19, 
34   luda   simplicitcr  delendum    censet 


861 


lUDA. 


lUDA. 


80^2 


cuin  lAX,  ul  Icxliis  priniilus  rueril  :  El 
lonlanis  (est)  orienleru  versus. 

4.  Iiida,  levila,  cuius  tilii  iiia^'iio  zelo 
inslaiiratiorioin  templi  posl  exsiliuin 
proinnvci'iiiil  (Esdr.  ;j,9),  forlasso  itloni 
est  ar.  Udovia  (v.  ODUIA  3). 

5.  l'iiiis  ex  lovilis,  qui  uxorcs  alieiii- 
yenas  dimittcro  ab  Esdra  iussi  sunl 
(Esdr.  10,23).  Idcin  probabilius  est,  qui 
Nt'h.  12,8.  35[3G]  noniinatur. 

6.  Uiius  ox  piiucipibus  luda  leuipore 
Nebcmiac  (Nch.  12,33[34]). 

7.  Filius  Sonua,  Beniaminila,  incola 
lerusalem  post  instaurationem  (Neh. 
1 1 ,9). 

8.  De  civilale  luda  (Luc.  1,39),  palria 
Zachariae  et  S.  loannis  Baplistae  in 
tribu  luda  vide  s.  v.  IOTA. 

9.  Reguuni  luda.  Quod  lacob  patriar- 
cba  iamiaui  nioriturus  filio  luda  vatici- 
nalus  erat,  in  Davide  coeptum  est  im- 
pleri  (cf.  Gen.  49,10;  1  Par.  5,2)  ;  de  luda 
enim  elegit  principes,  porro  de  domo 
luda  domuin  patris  mei,  inquit  David, 
et  de  tiliis  patris  mei  placuit  ei  ut  me 
eligeret  regeni  super  cunctum  Israël 
(1  Par.  28,4).  Saule  mortuo  primum  sola 
domus  luda  sequebatur  David,  qui  per 
septem  annos  et  sex  menses  in  Hebron 
regnavit  (2  Reg.  2,10.  11).  Postquam 
Isboseth  filius  Saul  interfectus  est,  uni- 
versae  tribus  Israël  Davidem  regem 
agnoverunt  et  David  expugnata  arce 
Sion  lerusalem  elegit  regiam  urbem  ibi- 
que  33  annis  regnavit  super  omnem 
Israël  et  ludam  (2  Reg.  '6,1  ss.).  Item 
post  eum  Salomon.  Cum  autem  Roboani 
onera  populo  imposita  noUet  immi- 
nuere,  decem  tribus  recesserunt  a  domo 
David  et  regnuni  luda  a  tribu  potentiore 
luda  nomen  sortitum  est.  Ei  adhaere- 
bant  tribus  Beniamin,  sacerdotes  et  le- 
vitae,  qui  a  regno  Israël  recesserunt 
(2  Par.  11,13. 14),  Israelitae  qui  habita- 
bant  in  civitatibus  luda  et  pars  meri- 
dionalis  Palaeslinae.  Regnum  luda  con- 
tinuo  regcs  habebat  ex  domo  David  ne- 
que  tôt  internis  seditioiiibus  ac  perlur- 
bationibus  erat  obnoxium  quot  regnum 
Israël.  Atbalia,  uxor  loram,  lilia  Achab 
et  lezabel,  post  mortem  filii  sui  Ocbo- 
ziae  régis  interlecit  omne  semen  re- 
gium;  solum  loas  parvulus  Ochoziae 
filius  lurori  eius  subreptus  est  (4  Reg. 


11, r.  loas  post  regnum  annorum  41  a 
coniui-atis  occisus  est  (12,20.  21),  ilera- 
quc  Amon  (21,23),  neque  tamcn  succes- 
sio  regum  »'x  domo  David  inlerrupta 
est.  lili  Salomon  iam  conlaminavcral 
regnum  idololatria,  ila  cl  iam  |)Oslmn- 
durn  eo  vitio  regnum  liaud  scmel  labo- 
rabat;  ita  sub  Roboam  et  Abia  (3  Reg. 
14,22  ss.;  i'6,'.]};  at  Asa  purgavit  univcr- 
sas  sordes  idolorum  (15,11  s.).  Rcs  in 
peius  iterum  cesscrunt  siii)  loram;  gê- 
ner enim  domus  Achab  fuit  (4  Weg.  8,18. 
27;  2  Par.  24,7);  sed  loas  l'ccit  rectum 
coram  Domino,  quamdiu  eum  docuit 
loiada  sacerdos  (4  Reg.  12,2);  poslea  a 
principibus  seductus  ipse  «pioque  est 
ad  idololatriam,  cui  pariter  indulgebant 
Amasias,  Achaz,  Manasse,  Amon  (cl". 
2  Par.  24,17;  25,14;  4  Reg.  16,2;  21,2. 
20),  dum  Ezechias  et  losias,  reges  pii. 
omni  studio  conarentur  idolorum  cultu 
deleto  veram  restituere  pietatem  (4  Reg. 
18,4  ss.  ;  22,2  ss.).  In  regno  luda  plures 
quoquc  prophetae  quam  in  regno  Israël 
causam  cultumque  Domini  luiti  sunt  et 
vitiis  bellum  indixerunt.  Templum  in 
lerusalem,  quamvis  etiam  saepius  cultu 
idololatrico  contaminaretur,  tamen  mul- 
tum  contulit,  ut  religio  in  regno  luda 
melius  conservaretur;  verumtamen  ne- 
que  reges  pii  neque  prophetae  ruinam 
regni  templique  avertere  potcrant. 

Regnum  luda,  ab  internis  dissidiis 
fore  immune,  ab  hostibus  exlernis  mul- 
tum  impetebatur.  Iam  in  quinto  anno 
regni  Roboam  Sesac  rex  Aegypti  tulit 
thesauros  domus  Domini  et  thesauros 
régies  et  universa  diripuit  (3  Reg.  14, 
26;  2  Par.  12,2);  post  eum  sub  rege  Asa 
regnum  luda  ita  a  Baasa  rege  Israël  in- 
lestabatur,  ut  .\sa  omne  argentum  et 
aurum  ex  thesauris  templi  et  régis  col- 
ligeret  et  ad  règcm  Syriae  milteret 
opem  eftlagitaturus  (3  Reg.  13,17  ss.  ; 
2  Par.  16,2).  Per  aliquod  tempus  re- 
gnum luda  et  Isi-ael  amico  foedere 
coniungebantur;  losaphat  et  Achab  bel- 
lum Syris  intulorunt  (3  Reg.  22,2  ss.); 
inuuo  loram  lilius  losaphat  in  matrimo- 
nium  duxit  liliam  Achab,  Atbaliam;  al 
mox  (lenuo  inimicitiae  exardescebani 
Amasia  rege  regiuuu  luda,  quod  antea 
sub  loas  rege  a  Syris  ei-at  graviter  altli- 
clum    (4   Reg.    12,17i,   iterum    a    rege 


863 


lUDA. 


lUDAEA. 


864 


Israël  loas  magno  damno  est  affectum, 
munis  lerusalem  magnam  partem  in- 
terruptus,  thesauri  omnes  ablati  (4  Reg-. 
14,12  ss.).  Cum  Edomitis  quoque  pu- 
gnandum  erat  saepius  (4  Reg.  8,21  ;  14, 
1;  2  Par.  21,8;  25,11;  28,17)  et  contra 
lorain  impium  regem,  qui  omnes  fra- 
tres  suos  occiderat  et  idola  colebat,  sus- 
citavit  Dorainus  Philisthaeos  et  Arabes, 
qui  terram  luda  vastaverunt  et  thesau- 
ros  régis  eiusque  filios  et  uxores  ab- 
duxerunt  (2  Par.  21,16);  Azarias  autem 
féliciter  contra  utrosque  pugnavit(2  Par. 
26,6.  7).  Achaz  vero  rex  impius  tempora 
adduxit  calamitatibus  plena,  quia  moni- 
tis  Isaiae  prophetae  non  obsequebatur; 
gravi  clade  regnum  luda  percussum  est 
a  Syris  et  Israelitis,  ab  Edomitis  et  Phi- 
listhaeis  (2  Par.  28,8.  17.18);  imploravit 
Achaz  opem  Theglathphalasar  régis  As- 
syriorum,  qui  quidem  Syros  devicit,  at 
regnum  quoque  luda  aftlixit  (4  Reg.  1 6, 
7  ss.;  2  Par.  28,2).  Ezechias  rex  pius 
percussit  Philisthaeos  et  ope  divina  in 
periculo  extremo  ab  invasione  Assyrio- 
rum  liberatus  est  (4  Reg.  18,8.  14  ss.; 
2  Par.  32,1  ss.).  Nihilominus  regnum 
quoque  luda  vergebat  ad  interitum.  Sce- 
leribus  enim  Manasse  et  Amon  regum 
Dominus  poenam  indici  iussit  :  ecce  ego 
inducam  mala  super  lerusalem  et  luda 
et  delebo  lerusalem  (4  Reg.  21,12;  1er. 
15,4).  losias  quidem  omni  conatu  mores 
populi  emendare  studuit;  verum  nimis 
altas  radiées  egerat  idololatria  et  quam- 
vis  per  prophetas  leremiam  et  Sopho- 
niam  valide  iuvaretur,  tamen  parum 
effectum  est.  Ipse  in  pugna  contra  Ne- 
chao  regem  Aegypti  occisus  est.  Exinde 
regnum  luda  praedae  erat  pi-ius  Aegy- 
pto,  dein  Chaldaeis.  Et  demum  Sedecias 
rex,  cum  leremiae  oraculis  et  monitis 
contemptis  noUet  se  subiicere  Nabucho- 
donosor  régi,  regnum  luda  interitui 
obiecit;  maior  populi  pars  in  exsilium 
babylonicum  abducta  est  urbe  et  templo 
incensis  (4  Reg.  23,1  ss.).  De  ratione 
temporis  vide  s.  v.  CHRONOLOGIA  II. 
1.  in  vol.  I.  col.  900-909. 

Stetit  regnum  usque  ad  annum  588. 
Singula  vide  sub  nominibus  regum  : 
Roboam,  Abiam,  Asa,  losaphat,  loram, 
Ochozias,  Athalia,  loas,  Amasias,  Aza- 


rias, loatham,  Achaz,  Ezechias,  Manas- 
ses,  Amon,  losias,  loachaz,  loakim,  loa- 
chin,  Sedecias.  De  regni  conditione 
moribusque  populi  et  principum  multa 
referuntur  apud  prophetas  quoque  (Is. 
1-10;  28-39;  apud  1er.  Ez.  Abd.  Mich. 
Soph.  Hab.). 

lUDAEA  (n-îin"|,  h     'lou^at'a),    pro- 

vincia  meridiana  Palaestinae  cisiorda- 
nicae,  eo  nomine  post  exsilium  appel- 
lata,  quia  potissimum  filii  luda  reduces 
eam  incolebant;  latius  tamen  patebat 
quam  antiqua  tribus  luda;  terminos 
habebat  ab  aquilone  Samariam,  ab 
oriente  lordanem  et  mare  Mortuum,  a 
meridie  Idumaeam,  ab  occidente  Phi- 
listhaeam  et  mare  Mediterraneum,  ita 
ut  etiam  Beniamin,  Dan  et  partem 
Ephraim  meridianam  comprehenderet 
neque  fmes  regni  luda  multum  excede- 
ret.  lUi  vero  termini  variis  temporibus 
mutationes  et  fluctuationes  subierunt. 
lam  tempore  exsilii  Edomitae  meridia- 
nam ludaeae  partem  sibi  arripuerant 
(Ez.  35,10-13;  36,6)  et  fmes  Hebron, 
quae  post  exsilium  denuo  a  ludaeis  in- 
colebatur  (Neh.  11,25),  in  ditione  reti- 
nebant,  donec  a  luda  Machabaeo  inde 
expulsi  sunt  (1  Mach.  5,65).  Aetate  ma- 
chabaica  a  ludaea  sine  dubio  exclusae 
erant  urbes  maritimae,  quae  maximam 
partem  ab  ethnicis  incolebantur  et  suas 
res  publicas  legibus  propriis  administra- 
bant;  cf.  Schûrer,  Gesch.  des  jûd. 
Volkes  etc.  éd.  3  II.  p.  73  ss.  Illis  autem 
urbibus  ethnicorum  seu  hellenisticis 
etiam  accensendas  esse  aliquas  a  litore 
maris  remotiores  ex  eo  colligitur,  quod 
Accaron  .nonnisi  tempore  lonathae 
(1  Mach.  10,88.  89),  Gazara  nonnisi 
tempore  Simonis  (1  Mach.  13,43-48;  v. 
GAZARA)  ludaeae  adiunctae  sunt.  Neque 
terra  transiordanica  ludaeae  accense- 
batur;  ibi  quoque  erant  urbes  helle- 
nisticae  (Schùrer  1.  c.)  et  praeterea 
gentes  indigenae  ludaeis  inlensae  {i 
Mach.  5,6  ss.;  2  Mach.  5,8).  Eadem 
aetate  machabaica  iam  clare  distingue- 
batur  ludaea  a  Samaria  et  Galilaea 
(Flav.  los.  Ant.  XII.  4,1.  4;  1  Mach.  10, 
30.  38;  11,28.  34)  et  cum  1  Mach.  10,30. 
38  soluni  très  civitates  (vofAot)  ex  Sama- 
ria   ludaeae    legantur   additae    fuisse, 


LEXICON    BIBUr.UM.  —  T.   U. 


28 


865 


lUDAEA. 


lUDAIA. 


866 


omnino  probabilf.  csl  Sainariam  cl  (îali- 
lacani  oum  ro  piililica  ludaconiin  iionuisi 
a  loanno  Uyirano  (13î>-105)  eiiisque  suc- 
cessorilms  coniunctas  esse. 

Apiul  Klav.  losopluim,  in  Novo  Tes- 
lamciilo  l't  in  Mishna  t-onslanti  iisii  lo- 
([lUMuli  dislingiuiuliir  ludaoa,  Samaria, 
(ialilaoa,  Peraca.  Flav.  losopluis  (Bell, 
iiul.  m.  3,5)  liidacain  circiiinscribens 
lermiQura  orieulaleiu  assignai  lorda- 
nem,  occidcnlalem  loppen  ([J.i/.piç  'Iôjz- 
itr);),  lia  nt  loppc  non  ad  Indaeam  ac- 
ccnscalur;  meridionalem  assignat  vicnm 
Ai-abibus  conlerminuni  lordan  a  ludaeis 
appcUaluni  (Arad?),  septenitrionalem 
vero  vicnni  Anuath  alias  Borcaios  dictuin 
(^  'Avo'jâOou  B6p/.atoi;  uooaaYopsuofxévr) 
xiiuLT)),  qui  idem  videlur  ac  Annabor  Eu- 
scbii  iii  mil.  pass.  a  Sicheni  Icrusalem 
versus  distans  seu  Anua  S.  Hicronymi 
10  mil.  pass.  a  Sichem  lerusalem  versus 
distans  (Onom.  éd.  Lag.  223,54;  94,21), 
liodie  loi'tasse  Berâkîn  orientem  versus 
aloppe;  urbeni  lerusalem  ipsissimo  in 
niedio  ponit  losephus;^  addit  marinis 
deliciis  non  carere  ludaeam  utpote  locis 
maritimis  Ptolemaidem  usque  exlensam 
(toTç  ;:apa).£ot;  -/.aTaxsfvouaa). 

Maxinii  momenti  sunt  undecim  topar- 
chiae  (y.X7ipou/{a'.)  a  losepho  1.  c.  recen- 
sitae  :  1.  lerusalem  2.  Gophna  3.  Akra- 
beta  4.  Thanina  3.  Lydda  C.  Ammaus 
7.  Pella  8.  Idumaea  9.  Engaddi  10.  He- 
rodeion  11.  lericho.  Solummodo  deccni 
toparcbias  enumerat  Plinius  (V.  14,70)  : 
Hiericuntem...,  Emmaum,  Lyddam,  lo- 
picam,  Acrebitenam,  Goplianiticam, 
Thamniticam,  Betholeptephenen,  Orinen 
in  qua  fuere  Hierosolyma...,  Herodium. 
Perperam  a  losepho  nominatur  Pella,  a 
Plinio  loppe;  utraque  enim  erat  res 
publica  suis  legibus  utens  neque  in  lu- 
daea  sita;  alibi  autem  eliam  losephus 
(Bell.  iud.  IV.  8,1)  Betbleplcnpha  capul 
toparchiae  nominal.  Ilac  igilur  loco 
Pellac  subslituta  et  ordinc  geographico 
servato  undecim  toparchiae  erunt  :  le- 
rusalem (Orine),  aquilonem  versus  Go- 
phna [Djifnâ)  cl  Akrabeta  {'Aqrahe), 
occidenlem  versus  Thanina  [Tibne), 
Ljdda  (Lud),  Emmaus  (Nicopolis,  Mm- 
wrts),  Bclhlcptenpha  (inter  Enunaus  el 
Idumaeani;  Flav.  los.  1.  c),  meridiem 
versus  Idumaea  (in  ([ua  loannes  Hyrca- 


nus  rcligionem  legesque  iudaicas  resti- 
tuerat  Anl.  XIII.  9,1;  XV.  7,9;  Bell,  iud 
I.  2,0),  orientem  versus  Engaddi  (^-liu 
])jidl\  Herodeion  {Djebel  cl-Fureidls, 
Mons  Francorum),  lericho  (Blh'i).  Tola 
autcin  hacc  divisio  probabilius  aetate 
romana  ortum  habuit,  cum  antea  nul- 
lum  eius  vesligium  deprchendalur. 

Cf.  Reland,  Pal.  p.  31  ss.  176  ss.  185  ss.; 
N('ubave>\  Géogr.  du  Talmud  p.  59  ss.; 
G.  A.  Sinilh,  Hist.  Geogr.  of  the  Holy  Land 
1894  p.  201  ss.  ;  Bulil,  Ail.  Pal.  189G  p.  81. 
8'2.  131  ss.  :  Ë.  Scliiircr,  Gesch.  d.  jùd. 
Volkes  e^;.  3  I.  183.  184.  185.  232.  233-  II. 
1-â.  11. 

lUDAEI  (omni).  iNomen   hoc  pro 

incolis  regni  luda  in  libris  antiquiori- 
bus  raro  adhibetur;  legitur  4  Ueg;.  10,6  : 
Basin  eiecit  ludaeos  de  Alla,  et  25,23; 
saepius  legitur  apud  leremiam  32,12; 
34,9;  38,19;  40,11.  12;  41,3  etc.  et  apud 
Danielem  3,8.  12.  Posl  cxsiliuni,  cum 
fere  soli  ex  regno  iudaico  cxsules  redi- 
rent, nomen  omnino  evadit  commune 
ad  eos  designandos  qui  sint  originis 
israelitici.  Ita  fréquenter  in  libris  Esdr. 
Neh.  Esther,  Mach.  et  in  libris  novi 
foederis,  praesertim  apud  loannem. 

Lingua  in  terra  luda  iam  rege  Ezechia 
appellatur  iudaica,  ut  distinguatur  ab 
aramaica;  cf.  4  Reg.  18,26.  28;  2  Par. 
32,18;  Is.  36,11.  12,ubi  scil.  legati  régis 
petunt  a  Rabsace,  ut  loquatur  rPCIX, 

non  nmni  (syriace,  non   iudaice),   ne 

populus  sermonem  inlellegat. 

ludaismus  vocatur  conditio  atque  in- 
stilutio  ludaeoruni,  quae  eorum  reli- 
gione,  cultu,  legibus  continetur;  cf.  2 
Mach.  2,21  (graece);  8,1  dicuntur  ludaei 
qui  legibus  suis  ac  religioni  fidèles  erant 
pcrmansisse  in  iudaismo;  14,38.  Et 
apostolus  quoquc  scribit  Galatis  :  au- 
dislis  conversationem  mcam  aliquando 
in  iudaismo;...  et  proliciebam  in  iu- 
daismo i.  e.  in  studio,  cognilione.  zelo 
pro  instituas,  moribus,  traditiimibus 
pharisaicis.  Eodeni  modo  dicil  aposto- 
lus iudaizare  de  ohservantia  iudaica  in 
cibis,  in  commercio  cum  alicnigenis; 
cf.  Gai.  1,13.  14;  2,14. 

lUDAIA    (^^n^■^,    'A8(a),    sccumla 

uxor  Mercd   viri  c\  Iribii  luda.  quac  t'i 


867 


lUDAIA. 


lUDAS. 


868 


peperit  lared  patrem  Gedor  et  Heber 
patrein  Socho  et  Icuthiel  patrem  Zanoe 
Ô  Pai\  4,18);  de  emendatione  textus 
vide  s.  V.  BETHIA. 

lUDAS  ('loûoaç).  1.  ludas  Macha- 
baeus,  filius  Mathathiae  sacerdotis, 
héros  maxime  conspicuus  in  bellis  ma- 
chabaicis.  Cognominatur  Machabaeus 
i.  e.  malleator  vel  forte  exstinctor  (v. 
MACHABAEI).  Mathalhia  mortiio  ludas, 
tertius  natu  ex  quinque  filiis  eius,  exer- 
citui  machabaico  praeesse  coepit  a.  146 
aer.  Seleuc.  (i  Mach.  2,70)  seu  a. 
167/166  a.  Chr.  «  Similis  factus  est  leoni 
in  operibus  suis  et  sicut  catulus  leonis 
rugiens  in  venatione  »  (1  Mach.  3,4). 
Res  ab  eo  gestae  narrantur  1  Mach. 
3,1-9,22;  2  Mach.  8-15.  Dux  fuit  per  sex 
fereannos  (166-161  a.  Chr.). 

ludae  prima  gesta  usque  ad  puriû- 
cationem  tenipli  (166-165  a.  Chr.). 
Primo  Apollonium  ducem  syriacum  de- 
vicit  ac  ducis  occisi  gladio  potitus  est, 
quo  in  posterum  utebatur  (1  Mach.  3, 
10-12;  videtur  idem  Apollonius  esse  ac 
princeps  tributorum  2  Mach.  5,24  et 
1  Mach.  1,30[29]  commemoralus).  Dein 
Seron  «  princeps  exercitus  Syriae  »  apud 
Bethoron  a  luda  fugatus  est  (1  Mach. 
3,13-26).  Quapropter  Antiochus  IV. 
Epiphanes  consilia  acerrima  contra  lu- 
daeos  initurus,  dum  ipse  in  Parthcs 
proficiscitur,  Lysiam  procuratorem  regni 
ac  tutorem  flUoli  sui  constituit,  qui  vir- 
tutem  Israël  et  reliquias  lerusalem  ex- 
stirparet.  Lysias  très  duces  in  ludaeam 
misit,  Ptolemaeum,  iNicanorem,  Gorgiam 
ac  tanta  erat  spes  victoriae  Syrorum, 
ut  mercatores  e  civitatibus  maritimis  a 
iNicanore  invitati  in  castra  venirent  ad 
coemendos  captivos  ludaeos;  promise- 
rat  enim  Nicanor  se  nonaginta  manci- 
pia  iudaica  venditurum  pretio  unius 
talenli,  ut  Romanis  duo  millia  talento- 
runi  tributi  rétro  debiti  a  Syris  exsolve- 
rentur  (1  Mach.  3,27-41  ;  2  Mach.  8,8-H 
ubi  Ptoiemaeus  accuratius  dicitur  dux 
seu  praefectus  Coelesyriae  et  Phoenicis, 
qui  res  militares  Nicanori  et  Gorgiae  ex- 
sequcndas  reliquit).  ludas  vero  exerci- 
tum  suum  congregavit  «  inMaspha  contra 
lerusalem,  quia  locus  orationis  erat  in 
Maspha  ante  in  Israël»  (1  Mach.  3,46; 


cf. ludic.  20-21  ;  1  Reg.  7,5  ss.;  10,17  ss.). 
Proelium  commissum  est  prope  Emmaus 
(hodie  'Amivâs)  seu  Nicopolim,  quo  con- 
silia Gorgiae  a  luda  delusa,  Syri  fugati, 
castra  eorum  combusta  sunt  a.  166/165 
a  Chr.  (1  Mach.  3,42-4,25  ubi  solus  Gor- 
gias,  dux  nocturnae  expeditionis,  no- 
minatur  et  2  Mach.  8,12  ss.  ubi  solus 
Nicanor,  dux  maioris  partis  exercitus, 
nominatur).  Eodem  fere  tempore  alter 
hostium  exercitus,  quem  Timotheus  et 
Bacchides  ducebant  missi  a  Ptolemaeo 
praefecto  (cf.  2  Mach*.  8,8),  a  ludaeis 
dcletus  est  (2  Mach.  8,30-33).  Autumno 
anni  165  a.  Chr.  Lysias  maioribus  cum 
copiis  rediit  et  alia  via  scil.  a  meridie 
per  Idumaeam  progressus  castra  posuit 
Bethsuris  (vigesimo  ab  Hierosolymis 
milliario  prope  Hebron)  ibique  devictus 
est  a  ludaeis  numéro  perquam  inferio- 
ribusd  Mach.  4,28-35;  pro  Idumaea  et 
Bethsuris,  quae  in  graeco  leguntur, 
latina  exemplaria  habent  ludaeam  et 
Bethoron).  Ducibus  Antiochi  devictis 
templum  hierosolymitanum  a  luda  ex- 
piatum  est;  dedicatio  templi  sollemniter 
celebrata  est  die  25.  mensis  Casleu  a. 
148  aer.  Seleuc.  =  mense  Decembri 
anni  165  a.  Chr.,  id  est  :  ipso  die  an- 
niversario,  quo  ante  très  annos  altare 
holocausti  ab  Antiocho  IV.  Epiphane 
(V.  ANTIOCHUS  3)  profanalum  fuerat. 
Per  octo  dies  festum  celebrarunt  in 
modum  tabernaculorum  ac  decreverunt 
ludas  et  fratres  eius  et  universa  Eccle- 
sia  Israël,  ut  in  posterum  quolannis 
per  dies  octo  a  25.  die  mensis  Casleu 
encaenia  (xà  ivxaîvta  lo.  10,22)  celcbra- 
rentur.  Atque  haec  est  institutio  festi 
dedicationis  templi,  quod  2  Mach.  1,9 
etiam  vocatur  scenopegia  mensis  Casleu 
(1  Mach.  4,36-59;  2Mach.  10,1-8). 

ludas  libertatem  populi  armis  vi- 
ctricibus  munit  (165-163).  Primum 
quidem  nions  Sion  mûris  turribusque 
firmatus  est,  etsi  arx  ipsa  in  potestate 
Syrorum  permansit;  Bethsur,  quae  est 
ludaeac  ianua  in  confinibus  luda  et 
Beniamin,  communita  est  contra  faciem 
Idumaeae  (1  Mach.  4,60.  61).  Dein  con- 
tra fmitimas  gentes  bella  gerens  Idu- 
maeos  et  Ammonitas  devicit,  Galilaeis 
oppressis  Simonem  fratrem  auxilio 
misit,  fratres  in  Galaad  angustiis  presses 


860 


lUDAS. 


lUDAS. 


870 


ipso  iiitn  lonalhaa  Traire  contra  Ti- 
molheuni  aliosiiiie  vcxalores  (leftîudil, 
liulaeos  o\  Calaad  ol  (îalilaea  in  ludaoani 
Iranstulit,  iilii  socuiius  défèrent;  in- 
terea  voi-o  loseph  et  Azarias  a  luda 
Hierosolyinis  rclicti,  quia  proprio  Marte 
lamniani  aggressi  erant,  a  Gorgia  do- 
victi  sunt(l  Mach.  5;  2  Mach.  10  et  12). 
Sed  etiani  Lysias,  Antiochi  IV.  absenlis 
procurator,  novo  exercitii  in  ludaoam 
irriicns  a  luda  propc  Betlisuram  itcrum 
victus  fugalusque,  est;  comperla  autem 
morte  Antiochi  IV.  cum  ludaeis  paccni 
composuit(2  Mach.  11  ;  cf.  1  Mach  0,17). 
ludae  bella  contra  Antiochum  V. 
Eupatorem  et  Demetrium  I.  Soterem 
gesta  (16:? -ICI  a.  Chr. ).  Postqiiani 
Lysias  Epiphanis  hlium  Eupatorem  re- 
geni  constituit,  ludas  praesidium  regium 
in  arce  hierosolymitana  inclusum  op- 
pugnavit;  hinc  novi  belli  occasio.  Syri 
magno  cum  exercitu  in  Palaestinam 
irruperunt,  prope  Modin  a  luda  irapctu 
nocturno  turliati  sunt,  Bethsuram  obse- 
derunt,  apud  Bethzacharam  ludaeis  haud 
infeliciter  restiterunt,  montem  Sion 
oppugnarunt.  Sed  quia  Philippus,  qucm 
Epiphanes  procuratorem  regni  luto- 
remque  filii  nominaverat,  thronum  oc- 
cupare  conabatur,  Eupator  (vel  potius 
Lysias)  ludaeis  pacem  concedere  coactus 
est  et  ducem  Palaestinae  constituit  He- 
gemonidem  (vide  s.  v.)  quendam;  Phi- 
lippus vero  qui  Antiochiani  occupave- 
rat,  facili  negotio  a  Lysia  superatus  est 
(1  Mach.  6,17-63;  2  Mach.  13).  —  Anno 
162  a.  Chr.  Demetrius  I.  'Soter,  filius 
Seleuci  IV.,  Lysia  et  Eupatore  occisis 
thronum  Syriae  occupavit.  Ab  Alcimo, 
quem  ludaei  propter  elhnicos  mores 
suramo  sacerdotio  privavcrant,  incita- 
tus  Demetrius  Bacchideni  misit,  ut 
Palaestinam  expugnaret;  is  vero  ludam 
vincere  non  potuit.  Eius  loco  missus  est 
iNicanor,  qui  duobus  proeliis  apud 
Capharsalama  et  Bethoron  dcvictus  est. 
In  memoriam  victoriae  apud  Bethoron 
reportatae,  ubi  Mcanor  ipse  occisus  est, 
inslitutum  est  l'estum  pridie  Mardochaei 
diei  i.  e.  die  13.  mensis  Adar  celebian- 
dum.  ludas  igitur  principatum  in  ludaea 
sibi  suisque  confirmasse  videbatur.  Ve- 
rum  ut  contra  Syros  se  in  tulo  collo- 
caret,  per  legatos  l'ocdus  cum  Ilomanis 


iniit,  quo  et  ludaci  et  Uomani  ad  mutua 
auxilia  ternpore  belli  praeslanda  se 
obstrinxeruut.  Siniul  Romani  Demetrio 
praeceperunl,  ne  quid  contra  ludaeos 
socios  Bomanorum  moliretur.  At  De- 
metrius Nicanoris  clade  ac  morte  nun- 
tiata  lanta  egit  celeritate,  ut  ruina 
ludaeis  iniminerct,  antequam  Uomani 
intcrvenire  possent.  Ingens  exercitus 
Syrorum  Bacchide  duce  in  ludaeam 
irrupit  primo  mense  anni  152  aer. 
Seleuc.  =  mense  Aprili  a.  161  a.  Chr. 
i.  e.  uno  vel  duobus  mensibus  post  cla- 
dem  Nicanori  apud  Bethoron  inflictam. 
Bacchides  castra  posuit  apud  Beream 
cum  viginti  millibus  peditum  et  duobus 
miliibus  equitum,  ludas  apud  Laisam 
cum  tribus  millibus  virorum  electorum. 
Quia  vero  multi  timoré  perculsi  ludam 
roliquerunt,  non  remanserunt  ci  nisi 
octingenti;  nihilominus  fugere  noluit, 
at  in  proelio  devictus  et  occisus  est. 
lonathan  et  Simon  fratres  eius  eum  in 
sepulcro  patrum  suorum  in  civitate 
Modin  sepelierunt  (1  Mach.  7,1-9,22). 

2.  ludas  qui  2  Mach.  1,10  una  cum 
synedrio  epistulam  scripsisse  legitur 
Aristobulo  magistro  Ptoleniaei  régis,  est 
ludas  Machabaeus  (vide  s.  v.  ARISTOBO- 
LUS  1),  ut  iam  Lyranus,  Bellarminiis 
aliique  censuerunt,  non  vero  ludas  qui- 
dam Essenus,  quem  Flavius  losephus 
(Ant.  XIII.  11,2;  Bell.  iud.  I.  3,5)  dono 
prophetiae  insignem  fuisse  tradit. 

3.  ludas,  filius  Calphi,  praefeclus 
militiae  in  exercitu  lonathae  Machabaei 
(1  Mach.  11,70). 

4.  ludas,  filius  Simonis  Machabaei  et 
fraler  loannis  Hyrcani,  in  felici  pugna 
cum  Cendebaeo  prope  Modin  commissa 
vulneratus  et  postmodum  dolo  occisus 
in  castello  Doch  una  cum  altcro  fratrc 
Mathathia  et  pâtre  Simone  (1  Mach.  16, 
2.  0.  14);  vide  s.  v.  SIMON  3. 

5.  ludas,  qui  fuit  loseph,  in  genealo- 
gia  Christi  Luc.  3,30  receiisetur  octavus 
a  Davide,  hiuc  circa  tempus  loas  régis 
fuisse  dicendus  est. 

6.  ludas,  qui  fuit  loanna,  in  genealo- 
gia  Christi  Luc.  3,26  recensotur  tertius 
a  Zorobabel.  De  loanna  cf.  UANANIAS  7. 
Piitant  aliqui  [llevtcij,  Généalogies  p. 
IIK  ss.)  hune  ludam  esse  emulein,  qui 
Abiud  Malth.  1,13  et  Oduia  l  Par.  3,24. 


871 


lUDAS. 


lUDAS. 


872 


7.  ludas  Thaddaeus  seii  ludas  lacohi, 
frater  Domini.  In  catalogis  apostolorum 
apud  Malthaeum  et  Marcum  enumeratur 
simul  cum  lacobo  Alphaei  (Mattii.  10,:}; 
Marc.  3.18)  solo  nomine  Thaddaei;  a  S. 
Luca  vero  nominatur  ludas  lacobi  post 
Simonem  zeloten  (Luc.  6,6;  Act.  1,13). 
Ipse  se  vocat  :  ludas  lesu  Christi  servus, 
frater  autem  Iacobi(Iud.  1,1).  Quare  illud 
quoque  «  Judas  lacobi  »explicandum  est: 
ludas  frater  lacobi;  neque  id  a  lingiia 
graeca  alienum  est  (cf.  Winer,  Grantima- 
tik  des  neutestani.  Sprachidioms  §  30, 
3).  Unde  ludas  quoque  inter  fratres  Do- 
mini recensetur  (Matth.  13,55;  Marc.  6, 
1).  Nomen  Thaddaei  ^iS*7n  etiam  apud 
talmudicos  reperitur.  Pro  Thaddaeo 
Matth.  10,3  fertur  etiam,  uti  S.  Augusti- 
nus  de  nonnullis  codicibus  testatur,  Leb- 
baeus  (ita  quoque  codex  Beza,  cantabri- 
giensis  D  saecuii  sexti;  122)  et  codices 
sat  multi  habent  :  AE66  o  emxXrjQsi;  0aô- 
oacoç.  Nomen  explicant  a  iS  corde  prae- 

ditus  i.  e.  fortitudine  insignis;  qua  ra- 
tione  etiam  Thaddaeus  (in  i.  e.  112! 
mamma)  quandoque  exponitur.  Alii  no- 
men Lebbaei  a  Lebba  oppido  Galilaeae 
maritime  derivare  malunt,  ut  inde  oriun- 
dus  designetur  {LightfootadMailh.iO,^). 
Praeter  eaquae  de  omnibus  apostolis  in 
evangeliis  et  Actibus  narrantur,  nihil 
certi  de  luda  constat.  De  iis  quae  a  va- 
riis  traduntur  atquc  de  eius  epistula, 
quae  est  una  ex  catholicis,  vide  Cornelij, 
Introd.  III.  p.  650  ss.  Immérité  distin- 
guunt  haud  pauci  moderni  scriptorem 
epistulae  ab  apostololuda;  eorum  ratio- 
nes  vide  apud  Cornely  1.  c. 

8.  ludas  Iscariotes.  De  cognomine  Is- 
cariotes  vide  s.  v.  In  catalogis  aposto- 
lorum ludas  ultime  loco  recensetur  et 
additur  :  qui  et  tradidit  cum  (Matth.  10, 
4;  Marc.  3,19),  qui  fuit  proditor  (Luc.  6, 
16).  Dubitandum  non  est  quin  ludas  cum 
eligeretur  bonus  fuerit  el  ([uin  cum  re- 
li(iuis  apostolis  fuerit  missus  ad  praedi- 
candum  potestate  patrandi  miracula  in- 
structus  (Matth.  10,5  ss.  ;  Luc.  9,6).  Ve- 
rum  iam  uno  anno  ante  passionem  Chri- 
sti fidem  veram  in  Christum  abiecerat. 
Cum  enim  Petrus  nomine  aliorum  rc- 
spondisset  Chribto:verba  vitac  aeternae 
habes  et  nos  credidimus  et  cognovimus 


quia  tu  es  Christus  filius  Dei,  lesus  re- 
ponit,  unum  ex  duodecim  esse  diabolum, 
eum  esse  advcrsarium  et  insidiatorem 
impulsu  diaboli  agitatum  (loan.  6,68-72). 
Iam  fide  in  Christum  amissa  nihil  aliud 
ex  eius  consortio  spectab'at,  nisi  commo- 
dum  et  utilitatem  temporalem  ;  ei  inser- 
viebat  furtis  ex  pecunia  communi  com- 
missis  —  fur  erat  et  loculos  habebat  et 
ea  quae  mittebantur  portabat  loan.  12,6. 
—  Crescente  mala  concupiscentia  crevit 
quoque  fastidium  de  lesu  doctrina  et  so- 
cietate.  Neque  eum  latuit  odium  létale 
quo  synedristae  lesum  prosequerentur. 
Amore  pecuniae  obcaecatus  de  Christo 
iam  nihil  sperari  posse  ob  continuam  doc- 
trinam  de  abnegatione,  humilitate  sibi 
persuasit.  Quare  vitam  suam  in  tuto  col- 
locare  studens  et  pecuniam  corrogare 
voluit  antequam  a  Christo  recederet  et 
cum  principibus  in  gratiam  redire.  Cum 
itaque  lucrum  illud  trecentorum  dena- 
riorum  quod.unctione  in  Bethania  perdi- 
tum  vidit  (loan.  12,5)  fur  arripere  non 
posset,  inspiravit  ei  Satan  ofterri  iam 
eximiam  opportunitatem  et  pecuniae  ac- 
quirendae  et  favorem  synedristarum 
sibi  conciliandi,  cum  illi  quaererent 
quomodo  lesum  caperent.  Unde  mox 
post  coenam  illam  in  Bethania  abiit  ad 
principes  sacerdotum  et  suum  consilium 
enuntians  :  quid,  inquit,  vultis  mihi  dare 
et  ego  vobis  eum  tradam  (Matth.  26,15) 
i.  e.  si  tradam,  vel  ut  tradam.  Illi  con- 
stituerunt  ei  triginta  argentcos.  Nam 
cum  iam  a  synedrio  decretum  esset,  ut 
si  quis  nosset  ubi  lesus  esset  indicaret 
(loan.  11,56),  ex  opinione  sacerdotum 
ludas,  ut  quivis  alius,  tenebatur  ad  le- 
sum prodendum;  quare  ei  pecuniam 
statuunt  non  pro  auctoritate  eius  quem 
capere  volebant,  sed  solum  pro  labore 
et  incommodo  ludae.  Evenit  ludae  quod 
solet  peccatoribus  accidere.  Ante  scelus 
minime  recogitant,  concupiscentia  ob- 
caecati,  quid  ex  scelere  consequi  possit; 
post  scelus  autem  facile  in  desperatio- 
nem  propelluntur.  Ita  ludas  a  diabolo 
instigatus  surdus  est  ad  onmes  Christi 
in  coena  paschali  admonitiones,  surdus 
ud  gravissima  Christi  verba  :  bonum 
erat  ei,  si  natus  non  fuisset  homo  ille, 
amice  ad  quid  venisti  (Matth.  26,24,  50) 
et  prae  vehementissimis  animi  comme- 


873 


lUDAS. 


lUDAS. 


874 


lionibns  ne  cogitasse  qnidein  vidctur 
iiequo  oi  curae  fiiil  (luicl  o\  proditiouc 
stitiucretur.  Sed  postea  ciim  cornercl 
(luid  laiulom  otlecissot,  i.  o.  cum  Icsus 
IfadorcUn-  Pilato  et  ad  moiiein  iiilercii- 
daiu  pi'ociiratori  roinano  sistcreliir,  des- 
peravit  et  desperalioiie  ohi-ulus  et,  a  sa- 
cofdolibus  dure  et  eu  m  (ipprobrio  re- 
pidsus  laqueo  se  siispoiulil  (Matth.  27, 
;M)).  Kt  praeceps  faclus  ::p>]vr)ç  yt^ô^Ls^oq 
crepuit  médius  et  ditlusa  sunl  ouiuia 
viscera  eius  (Acl.  1,18);  cecidit  itaque 
postquani  se  suspenderat,  in  terram  et 
crepuit  médius.  Narrationes  de  morte 
eius  labulosac  ferunlur  apud  Papiam, 
quas  referont  quoque  Apolliuarius  (iu 
Catena  graeca,  éd.  Cramer,  ad  Mattb. 
27,5),  Kiithymius,  Theophylactus  etc.. 

Movolur  quacstio  intorfueritnc  ludas 
institutioni  S.  Eucliaristiae.  Qui  affir- 
mant potissimum  nitunlur  narralione 
Luc.  22,21,  ubi  scil.  statim  post  verba 
consecrationis  calicis  additur  :  verum- 
tamcn  ecce  manus  tradenlis  me  mecum 
est  in  mensa.  Attamen  hisce  res  definiri 
nequit.  Nam  secundum  alios  evangeli- 
stas  verba  ea  dicta  sunt  ante  institutio- 
nem  (cf.  Mattli.  26,21  ;  Marc.  14,20;  [oan. 
i;},18  post  lolionem  pedum).  Neque  nar- 
ratio  Lucae  répugnât.  iNam  ibi  Lucas 
eum  sequitur  ordinem,  ut  référât  coe- 
nam  paschalem,  dein  institutionem,  dein 
aliqua  quae  vel  ante  coenam  paschalem 
vel  inter  eam  et  coenaculo  relicto  dicta 
et  facta  sunt.  Ita  disceplationcm  disci- 
pulorum  quis  eorum  esset  maior  v.  23  ss. 
non  esse  factam  post  institutionem  Eu- 
charistiae,  verum  vel  ante  coenam  vel 
ante  lotioncm  pedum  plerique  sentiunt. 
Proindo  nierito  etiam  v.  21.  22  eodem 
loco  collocari  dixeris,  praesertim  cum  id 
exaliis  synopticis  manifestumsit.  Accedit 
<|nod  loan.  13,30  ludas  accepta  bucceila 
exivit  continuoi.  e.  lolionc  pedum  per- 
aclacumlesus  recubuisset  iterum  qiiaes- 
lione  de  proditore  facta  Icsus  ei  intiuc- 
lum  panem  porrexit  more  patrisfauiilias 
qui  aii(iuem  e  convivis  iionorare  vult. 
Proinde  porrexit  buccellain  coena  pa- 
scbali  seu  manducatione  non<hmi  tinita. 
Sed  accepta  bucceila  ludas  cvivit  con- 
tinue, ergo  ante  institutionem  Eucha- 
ristiae  quae  non  tiebat  nisi  postquam 
cocnavit  (1  Cor.  11,25);  ad  quam  Eucha- 


ristiae  institutionem  quasi  inauguran- 
ilam  mirilicc  faciunt  verba,  quae  lesus 
dixit  luda  egresso  :  nunc  clarilii'atus  est 
Filins  luiininis  etc.  loan.  13,31  ss. 

lis  ([uixv.  e\  evangelica  narralione  col- 
liguntiu'  addenda  sunt  Icslimonia  anti- 
qnitalis.  lam  enim  a  Tatiano  ita  textus 
sacer  est  dispositus,  ut  ludas  ante  insti- 
tutionem abiisse  dicatur;  S.  Ephraem 
id  explicite  asserit;  idem  Iraditur  in 
(lonstitutionibus  apostolorum  (5,14;  M. 
1,873)  et  a  S.  Aphraateela  S.  Hilario  in 
Mattlî.  et  a  S.  Cyrille  (cf.  Corluy,  Com- 
ment, in  evang.  S.  loan.  cd.  2  p.  322; 
Cornely,  Introd.  11.  p.  298;  Knabenbauer, 
Comm.  in  Matth.  éd.  2  II.  p.  447).  Prae- 
terea  ei  sententiae  accedunt  Rupertns, 
abbas  tuitiensis,  Petrus  Comestor,  ïnno- 
centinx  III.,  Turrianus,  Salmeron,  Bar- 
radius,  Lam}/  et  recentiorum  plurimi, 
uti  11.  ce.  exponitur. 

Cum  narralio  evangelica  adeo  plana 
sit  de  moribus  ludae,  iure  miraberis 
quod  non  defuerunt  qui  ludani  non 
amore  pecuniae  Christuni  tradidisse  af- 
firmarent,  verum  ut  eum  cogeret  tandem 
aliquando  regnum  suuni  fundare;  firmi- 
ter  enim  ludam  regnum  prospexisse 
temporale;  unde  impatienti  eius  regni 
exspectatione  et  desiderio  esse  impul- 
sum,  ut  id  arriperet  quod  sibi  videretur 
conducere  ad  huius  regni  conditionem  ; 
proinde  eum  evasisse  proditorem  lesu 
non  odio  instigatum,  sed  amore  lesu 
ductum,  quem  regnum  suum  quantocius 
capessere  vellet.  Unde  tristem  eius  exi- 
tum  quasi  herois  tragici  esse  lamentan- 
dum,  quippe  qui  errore  veluti  lato  suo 
deceptus,  cum  praeclara  moliri  vellel, 
periisset.  Verum  non  opus  erit  pluribus 
demonstrari  haec  tingi  non  solum  gratis, 
sed  frivole  et  impie. 

ludam  interitui  acterno  sese  addixisse, 
ex  verbis  Christi  concludendum  erit  : 
bonum  erat  ei,  si  natus  non  fuisset.  Et- 
enini  si  quando  ad  beatitatem  caeleslem 
esset perveutiuus,  quam  maxime  bonum 
ei  esset  quia  natus  esset.  Insuper  gravia 
sunl  Christi  verba  :  quos  dedisli  milii 
(  iislodivi  etnemo  ex  eis  periit,  nisi  lilius 
perdilionis  (loan.  17,12);  nam  :  qui 
luaiulucat  uuu-nm  panem,  levabit  contia 
UK^  calcaneum  suum  (loan.  13,18  Ps. 
40,10). 


875 


lUDAS. 


lUDEX,    lUDICIUM. 


876 


Quaerunt  quoque  cur  lesus  eum  ele- 
gerit  ad  apostolatum  quem  proditorem 
fore  praesciebat.  Respondet  Toletus  : 
posses  eadem  ratione  quaerere,  cur 
Deus  creaverit  angelos  quos  sciebat  fore 
daemones,  cur  fecerit  Adam  quem  scie- 
bat peccaturum  etc.  Variae  porro  affe- 
runtur  rationes,  cur  is  quoque  inter 
aposlolos  assumptus  sit.  Multa  utique 
excogitari  possunt  et  prolata  sunt  a 
S.  Ambrosio,  Augustino,  Thoma,  Toleto, 
Sylveira  etc.  (cf.  Knabenbauer,  Comm. 
in  Matth.  éd.  2  I.  391-2).  Sufficiat  dicere 
rem  satis  cxplicari  parabolis  illis  de 
regno  Dei,  quibus  declaratur  partem 
seminis  perire,  zizania  simul  cum  tri- 
tico  crescere,  in  sagena  capi  pisces  bo- 
nos  etmalos.  lam  coetu  apostolorum  et 
discipulorum  prima  nobis  exhibetur 
forma  regni  Dei,  quare  haud  mirum  in 
ea  quoque  iani  apparere  quod  malitia 
hominum  et  abusu  liberi  arbitrii  a  regno 
Dei  hisce  in  terris  constituto  nunquam 
aberit.  , 

9.  ludas  Galilaeus  ('loûSaç  6  raX-.Xato;), 
dux  rebeliium  ludaeorum  in  diebus  pro- 
fessionis  (Vulg.)  seu  descriptionis,  de 
quo  Gamaliel  coram  synedrio  mentio- 
nem  fecit  (Act.  5,37).  Descriptio  intelle- 
gitur  non  illa  prior,  de  qua  Luc.  2,1-5 
agitur,  sed  altéra,  quam  Sulpicius  Qui- 
rinius  legatus  Syriae  in  ludaea  habuit 
anno  6  vel  7  p.  Chr.  {Flav.  los.  Ant. 
XVIII.  2,1  :  anno  37  aerae  Actiacae, 
quae  incipit  a  Caesaris  Victoria  Acliaca 
anno  31  a.  Chr.).  ludaeorum  qui  hune 
censum  impedire  conabantur,  praeci- 
puus  concitator  erat  ludas  Gaulanites 
ortus  ex  oppido  Gamala  ad  orientem 
lacus  Tiberiadis  (Ant.  XVIII.  1,1),  co- 
gnominatus  Galilaeus  (1,  c.  1,6;  XX.  5, 
2;  Bell.  iud.  II.  8,1;  17,8);  ratio  huius 
cognominis  non  ex  eo  repetenda  est, 
quod  Gamala  Gaulanitidis  ad  Galilaeam 
pertinuerit  {Smitk-Fullev ,  Dict.  ot  the 
Bible  I.  p.  1831»),  sed  ex  eo  quod  ille 
ludas  ex  Galilaea  in  ludaeam  ad  seditio- 
nem  concitandam  perrexit  et  iam  antea 
in  Galilaea  seditiosus  fuerat;  est  enim 
haud  dubie  idem  ille  ludas,  qui  Herode 
Magno  mortuo  coacla  profligatorum  ho- 
minum c'alerva  totam  Galilaeam  infesta- 
verat,  filius  Ezechiae  latronum  praefecti 
(Ant.  XVII.  10,5;  Bell.  iud.  II.  4,1).  ludas 


igitur  et  Sadducus  quidam  Pharisaeus  ' 
plebem  contra  legatum  Romanorum 
concitarunt  simulatione  libertatis  ac 
religionis  vindicandae.  Seditio  quidem 
reprimebatur  et  ex  verbis  Gamalielis 
Act.  5,37  ipse  ludas  hac  occasione  periit. 
Verum  ex  asseclis  ludae  orta  est  nova 
secta  ludaeorum  praeter  Essenos,  Sad- 
ducaeos,  Pharisaeos,  scilicet  Zelotarum, 
qui  ceteroquin  cum  Pharisaeis  sentien- 
tes  non  patienti  exspectatione  messiani- 
cae  salutis,  sed  vi  armorum  contra  ho- 
stes  agendumesse  populo  persuadebant. 
Eorum  conatibus  merito  adscribuntur 
seditiones  subséquentes  et  magnum  bel- 
lum  sexaginta  annis  post  exardescens. 
Duo  quoque  filii  ludae,  lacobus  et  Simon, 
insignes  zelotes  erant  et  Tiberio  Alexan- 
dre ludaeam  procurante  cruci  affixi  sunt 
(Ant.  XX.  5,2);  alius  filius  Manahemus 
erat  ex  praecipuis  ducibus  seditionis  a. 
66  et  criminum  suorum  poenas  ipse 
quoque  crudcli  supplicio  exsolvit  (Bell, 
iud.  II.  17,8.  9;  Vita  5.  11). 

10.  ludas  qui  Damasci  Saulum  con- 
versum  recepit  in  domum  suam,  quae 
erat  in  vico,  qui  vocatur  Reclus  (Act. 
9,11).  Designatur  via  recta  (î]  pû[jLr)  t\  xa- 
XoutjLÉvr)  EuÔEÎ'a)  urbem  intersecans  ab 
oriente  occidentem  versus,  quae  hodie 
quoque  appellatur  >iia  recta  (Derb  el- 
Mustaqîm)  et  in  qua  haud  procul  a  porta 
occidentali  ostenditur  domus  ludae;  cf. 
Felten  ad  h.  1.  et  vide  s.  v.  DAMASCUS 
2  (col.  17.  18). 

11.  ludas  Barsabas  v.  BARSABAS  2. 

IUD  EX,  lUDICIUM.  Tempore  pa- 
triarcharum  munus  iudicandi,  lites  di- 
rimendi,  scelera  puniendi  pênes  prin- 
cipes vel  capita  familiarum  erat.  Ita 
ludas  nuntio  accepto  Thamar  nurum 
suam  esse  fornicatam  fert  sententiam  : 
producile  eam  ul  comburatur  (Gen.  38, 
24).  Sed  cum  Israelitae  in  Aegypto  op- 
primerenturet  amagislris  operum  rege- 
renlur  et  aftligerentur  (Ex.  1,11),  eius- 
inodi  polestas  capitum  familiarum  plane 
exstincta  est  vel  inoblivionem  abiit;  nam 
primo  tempore  post  egressum  ex  Aegypto 
solus  Moysesmunereiudicis  rungilur(Ex. 
18,13),adquempopulusdemaneusquead 
vcsperam  vcnitquaerens  senlentiam  Dei. 
Verum  suadente  lelhro  cognalo  Moyses 


877 


lUDEX,    lUDICIl'M. 


lUDEX,    lUDICllIM. 


878 


e  populo  elc}:;it  chiliarchas,  centuriones, 
([uinqiia},'cnarios,  decanos  (qui  praecs- 
sent  viris  mille,  centuni,  quinquaginta, 
decein),  qui  iudicarciiL  populuni  oinni 
tempore  et  res  solum  graviores  ad 
Moysea  reterrent  (Ex.  18,17-20;  Dcut. 
1,9-15).  Hisce  praecepit  Moyses  :  audite 
illos  et  quod  iustum  est  iudicate,  sive 
cives  sit  ille,  sive  peregrinus;  nulla  erit 
distantia  personaruni;  ita  parvum  au- 
dietis  ut  magnum;  nec  accipietis  cuius- 
quam  personam,  quia  Dei  iudicium  est 
(Deut.  1,  16.  17).  Quibus  verbis  simul 
cnuntiatur  Deum,  utpote  regem  populi 
quem  peculiari  locdere  sibi  coniunxerat, 
esse  summum  iudicem  populi  aliosque 
iudices  fungi  vice  Dei,  esse  quasi  instru- 
menta Dei  per  quae  Deus  ferat  senten- 
tiam.  Quare  sententia  iudicis  dicitur 
sententia  Dei,  et  iudices  adiré  est  venire 
ad  Deum  (Ex.  22,8  hebr.),  et  iudices 
etiam  simpliciter  Elohim  dicuntur  (cf. 
Ex.  21,6;  22,8;  Ps.  81,1).  Uti  iudices 
hos  iussit  Moyses  res  difficiliores  ad  se 
referre,  ita  pariter  statuit  pro  tempore 
futuro,  ut  causae  graviores  iudicarentur 
in  loco  quem  elegisset  Deus  a  sacerdo- 
tibus  et  a  indice  qui  esset  illo  tempore 
(Deut.  17,8).  Atque  quae  Moyses  ordi- 
naverat,  sub  losue  etiam  permansisse 
censenda  sunt;  nam  praeter  duces  etiam 
iudices  nominantur  los.  8,33  et  23,2 
(hebr.)  et  24,1.  Mortuo  losue  satis 
magna  rerum  perturbatio  orta  est,  quae 
describitur  lud.  17,6  et  21,24  :  in  diebus 
illis  non  erat  rex  in  Israël,  sed  unus- 
quisque  quod  sibi  rectum  videbatur  hoc 
faciebat.  At  eo  quoque  tempore  et  se- 
niores  civitatis  et  viri  illi  qui  singulari 
ratione  iudices  appellanlur  iudicia  exer- 
cebant  (cf.  lud.  4,4.  5;  1  Reg.  7,15  ss.); 
praeterea  in  singulis  tribubus  nippnn 

commemorantur  (cf.  lud.  5,9.  14).  Tem- 
pore regum  summus  index  censebatur 
rex  (cf.  2  Reg.  14,4;  15,2  ss.};  quare 
munus  regium  eo  quoque  nomine  de- 
signatur  :  dabis  ergo  serve  tuo  cor  do- 
cile, ut  populum  tuum  imlicare  possit 
(3  Reg.  3,9  ss.;  4  Reg.  15,5;  2  Par. 
1,10)  et  in  palatio  Salomonis  vestibulum 
ad  iudicia  habcnda  deslinatum  esse 
narratur  (3  Reg.  7,7).  Praeter  regem 
nninere    ordinario    iudicuiu   funguntur 


seniores  et  principes  (cf.  1er.  26,10. 17); 
insuper  David  ex  levitis  clegit  sex  niil- 
lia  praepositoruni  et  iudicum  (1  Par. 
23,4;  cf.  26,29)  et  losaphat  rex  «  consti- 
tuil  iudices  Icrrae  in  cunctis  civitali- 
bus  luda  munilis  per  singula  loca...  in 
lerusalem  (luoque  constituit  losaphat 
levitas  et  sacerdotes  et  principes  fami- 
liarum  ex  Israël,  ut  iudicium  et  causam 
Domini  iudicarenl  habitatoribus  eius  -> 
(2  Par.  19,5.8). 

Hisce  itaque  ea  videmus  observari 
quae  Moyses  praescripserat  :  iudices  et 
magistros  (nilTDtJ  praepositos)  consti- 
tues in  omnibus  portis  tuis  quas  Domi- 
nus  dederil  libi  per  singulas  tribus 
tuas,  ut  iudicent  populum  iusto  iudicio; 
non  accipies  personam  nec  munera 
(Deut.  16,18)  et  ad  eiusmodi  munus  se- 
niores esse  eligendos  cl  are  quoque  in- 
dicatur  (Deut.  21,19;  22,15;  25,7);  sum- 
mum vero  tribunal,  ad  quod  causae 
graviores  deferri  debent,  constituitur 
in  loco  quem  elegerit  Dominus  (Deut. 
17,8  ss.). 

Tamquam  forum  ius  dicendi  assigna- 
tur  porta  urbis  (Deut.  21,19;  22,15; 
Ps.  126,5  ;Ruth  4,1  ;Prov.  22,22;  31,23; 
Am.  5,15  etc.).  Indices  iubentur  attente 
audire  causam  (Deut.  1,16).  «  Quem 
iustum  esse  perspexerint,  illi  iustitiae 
palmam  dabunt,  quem  impium  condcni- 
nabunt  impietatis;  sin  autem  eum  qui 
peccavit  dignum  viderint  piagis,  pro- 
sternent et  coram  se  facient  verberari; 
pro  mensura  peccati  erit  et  plagarum 
modus,ita  dumtaxat,  ut  quadragcnarium 
numerum  non  excédant»  (Deut.  25,1-3^ 
Praeter  verbera  muleta  quoque  pecu- 
niaria  poterat  imponi;  aliis  scelcribus 
poena  mortis,  lapidationis  erat  proposita 
(cf.  Ex.  22,1  ss.;  Lev.  23,14;  Num.  15, 
36;  Deut.  13,9;  17,7;  22,19.  21  ss.).  .\d 
aliquem  condemnandum  sallem  duo 
testes  requirebantur;  «  nemo  occidatur 
uno  contra  se  dicentc  leslimonium... 
sed  in  ore  duorum  aut  trium  testium 
stabitonuie  verbum  <>  (Deut.  17,6;  19,15). 
Testes  sollemni  adiiu-atione  obsecra- 
baiilur,  ut  verum  dicereut  et  ut  mani- 
feslarent  (luaecumque  scirent  (cf.  l.ov. 
5,1;  Prov.  29,24).  Testis  qui  nuMulacii 
erat  conviclus  ea  [luena  erat  allligondus 


879 


lUDEX,    lUDICIUM. 


lUDEX,    lUDICIUM. 


880 


quam  alteri  suo  l'also  testimonio  irrogari 
voluit  (Deut.  19,10-21).  Quiinnocenserat 
accusatus  vel  in  quem  suspicio  criminis 
ceciderat,  poterat  se  iuramento  purgare  ; 
cl'.  Ex.  22,8.  11.  Quandoque  etiam  sorte 
inquirebatur  reus;  vide  los.  7,14;  1  Reg. 
14,41  ;  nam  sortes  mittuntur  in  sinum, 
sed  a  Domino  temperantur  Prov.  16,33 
cf.  18,18;  talis  modus  adhiiîebatur,  si 
mulier  adiilterii  suspicionem  incurrit, 
uti  lege  zelotypiae  exponitur  Num.  5, 
12-31.  ludicibus  quam  maxime  com- 
mendatur,  ut  viduarum  et  pupillorum 
iura  tueantur;  cf.  Deut.  24,17;  27,19; 
Is.  1,17;  1er.  7,6;  22,3. 

Verum  praecepta  iudicibus  data  saepe 
esse  neglecta,  multis  illis  prophetarum 
querelis  et  reprehensionibus  abunde 
monstratur  :  principes  tui  infidèles,  socii 
furum  ;  omnes  diligunt  munera,  sequun- 
tur  retributiones;  pupillo  non  iudicant 
et  causa  viduae  non  ingreditur  ad  illos 
(Is.  1,23);  qui  iustificatis  impium  pro 
muneribus  et  iustitiam  iusti  aufertis  ab 
eo  (Is.  5,23;  cf.  10,1.  2);  causam  viduae 
non  iudicaverunt,  causam  pupilli  non 
direxerunt  et  iudicium  pauperum  non 
iudicaverunt  (1er.  5,28;  cl".  Ez.  22,7; 
Am.  5,12;  6,13);  principes  eius  in  mu- 
neribus iudicabant(Mich.  3,11  ;  7,3;  Mal. 
3,5  etc.). 

Exsuies  quoque  ludaei  in  Babylonia 
suis  utebantur  iudicibus.  Portasse  indi- 
ces isti  a  rege  babyionico  designaban- 
tur,  uti  ludaeis  in  Palaestina  relictis 
Godolias  ludaeus  a  rege  erat  praefectus. 
Generatim  enim  apud  veteres  non  erat 
moris  rerum  omnium  adniinistralionem 
una  eademque  norma  continere,  sed 
plerumque  gentibus  subiectis  propriae 
leges  ac  consuetudines  relinquebantur. 
Quare  plane  immerito  ab  aliquibus  in 
dubium  revocatur  quod  Dan.  13,5  nar- 
ratur  :  «  et  constituti  sunt  de  populo 
duo  senes  iudices,  et  veniebant  ad  eos 
omnes  qui  habebant  iudicia  »  ;  et  in  hi- 
storia  Susannae  spécimen  quoddam  iu- 
dicii  nobis  praebetur. 

Eodemque  modo  reduces  ex  exsilio 
iudices  ex  sua  gente  habebant.  Nam 
Artaxerxes  rex  Esdrae  inter  alla  conces- 
sit  decroto  scripto  :  tu  autem  Esdra 
secundum  sapientiam  Dei  tui  quae  est 
in  manu  tua  constitue  iudices  et  prae- 


sides,  ut  iudicent  omni  populo  qui  est 
trans  tlumen  (scil.  Euphraten;  Esdr. 
7,25;  cf.  10,14).  Tamquam  legem  a 
Moyse  latam  P'iavius  losephus  refert  : 
qualibct  in  urbe  praesint  septem  viri  et 
in  virtute  et  in  studio  iusti  exercitati; 
unicuiquc  autem  magistratui  tribuan- 
tur  duo  ministri  e  tribu  levitica  (Ant. 
IV.  8,14);  insuper  narrât  quoraodo  ipse 
per  singulas  civitates  minorum  litium 
iudices  instituera  et  graviora  negotia 
causasque  capitales  ad  se  et  septuaginta 
viros  remitti  iusserit  (Bell.  iud.  11.20,5), 
Unde  coUigendum  videtur  in  more  po- 
situm  fuisse  apud  ludaeos,  ut  in  singu- 
lis  civitatibus  coUegium  iudicum  habe- 
retur,  ad  quod  septem  ex  senioribus  et 
probis  viris  eligebantur.  Atque  iudices 
in  civitatibus  esse  constitutos,  etiam  in 
narrationibus  evangelicis  supponitur; 
cf.  Matth.  5,22;  10,17;  Marc.  13,9;  Luc. 
12,14;  18,2.  In  tractatu  Sanhédrin  di- 
citur  iudicia  pecuniaria,  de  rapinis  et 
laesione,  de  restitutione,  de  vi  et  se- 
ductione  fieri  a  tribus;  pro  oppidis  in- 
colarum  120  vel  secundum  alios  2.30 
constituendum  esse  collegium  iudicum 
viginti  trium  (cf.  Surenhusius  IV.  p.  207. 
214;  Vgolini,  Thés.  XXV.  p.  2.  4).  Ve- 
rum nemo  ignorât  minime  fidem  esse 
adhibendam  omnibus  iis  quae  in  tra- 
ctatibus  talmudicis  narrantur.  Res  au- 
tem graviores  et  ea  de  quibus  iudices 
minores  civitatum  inter  se  non  consen- 
tiebant  referri  debebant  ad  synedrium 
in  lerusalem  constitutum,  quod  ex  71 
assessoribus  constabat,  scribis  scil.  seu 
legis  peritis,  sacerdotibus  e  pontificum 
familiis  et  senioribus  (cf.  Marc.  14,53). 
Eius  synedrii  potestas  etiam  extra  lu- 
daeam  agnoscebatur,  uti  patet  Act.  9,2 
et  22,5  et  26,12,  cum  Saulus  ab  eo  ac- 
cipiebat  epistulas,  quibus  ludaei  da- 
masceni  iubebantur  Ghristianos  vinctos 
ei  tradere.  Sed  ius  gladii  synedrio  a 
Romanis  erat  ablatum  (cf.  loan.  18,31). 
Verbum  iudicii  praeter  notionem  usi- 
tatam  alias  quoque  in  Vulgata  induit 
significationes,  uti  hebr.  "ûS^JD;  ita 
dicit  potestatem  iudicandi,  regendi, 
dominandi;  cf.  Ez.  21,27;  Apoc.  20,4; 
pariter  décréta  Dei,  leges  et  praecepta 
appellantur  iudicia;  item  ius,  id  quod 


881 


lUDEX,    lUDlCIUM. 


lUDICUM    AEVUM. 


882 


rt'clum  et  uisliim  est,  ([iiod  |»roinde 
iiormae  iiiris  ol  iiistitiae,  normac  logis 
conforme  est;  unde  faccrc  iiidiciiiin, 
({uaerore  iiulicium  etc.  ex  contextu  ex- 
plicari  oporlet,  ulrum  de  actu  iudiciali, 
an  de  observatione  recti  iustique  sil 
acripioiidiun  vel  do  nornia  rébus  con- 
iifiia  et  apla.  Unde  vox  hebraea  saopius 
iiiorein,  consuetuiUneiii,  riluin  désignât 
et  in  Vulgata  etiam  pleriimque  iis  verbis 
vel  siniilibns  redditui-  (Lev.  5,10  alle- 
nun  adolebit  in  liolocaustum,  ut  tieri 
solel;  cf.  3  Reg.  i8,28;  4  Kcg.  11,14; 
17,33);  retinotur  vox  iudicii  Ps.  M8, 
132  :  miserere  mei  secundum  iudiciuni 
diligentium  nomen  tuum  i.  e.  ex  bebr. 
uti  misereri  soles  diligentium  nomen 
luum.  —  Pectorale  stimmi  sacerdotis 
vocatur  rationale  iudicii,  ubi  iudicium 
refertur  ad  sententiam  Dei  exquirendam 
a  pontifico  per  Urim  et  Tbummiui  quae 
in  illo  pectorali  recondebantur  (cf.  Ex. 
28,30}. 

I.    KNABENBAUER. 

lUDI    (mn\    'Iouo(v  ,  lilius  Natba- 

niae,  per  quem  principes  lerusalem  Ba- 
ruch  ad  se  arcessiverunt,  ut  sibi  alTerret 
volumen  sermonum  leremiae,  uti  1er. 
36,14  narratur.  Idem  vir  ludi  etiam 
legit  volumen  coram  principibus  et  rege 
loakim  1er.  36,21.  23.  Cum  nomen  viri 
hebraeum  signilicet  ludaeuin,  putant 
aliqui  nomen  non  esse  proprium  sed  ap- 
pellativum,  eumque  vocari  ludaeum  quia 
ex  progenitoribus  cusbitis  descendons 
generatione  tertia  (tilius  erat  Natbaniae 
filii  Selemiae  filii  Chusi  i.  e.  Cushitae?) 
[udaeus  sit  effectus;  cf.  Deut.  23, U.  Vide 
s.  V.  CHUSI  3. 

IUDICIUM UNIVERSALE.  Deum 
iustum  iudicem  non  solum  singulis  red- 
diturum  esse  secundum  opéra,  sed 
etiam  actionc  quadam  de  universo  gé- 
nère buniano  in  unum  collecto  senten- 
tiam iudicialom  laturum  esse,  docemur 
explicite  verbis  Cbristi.  Eius  iudicii 
indicium  quoddam  cornitur  iam  apud 
Dauieleui  :  et  multi  de  bis  ipii  dormiuni 
in  lerrae  pulvere  evigilabunt,  alii  in 
vitam  aeternam  et  alii  in  ojjprobrium, 
ul  videant  sempor  (Dan.  12,2).  Idque 
Cbristusexplicat;  sibi  poteslatem  datam 
esse  a  Pâtre  «  iudicium  facere;  et  vonit 


hora  in  qua  omnes  qui  in  uionumentis 
siuit  audienl  vocom  Kilii  Dei  et  procè- 
dent qui  bona  fecerunt  in  resurrectio- 
nem  vitao,  qui  vero  mala  egerunt,  in 
resurrectionem  iudicii  »  (loan.  5,27- 
29).  Quod  iudicium  clarius  describitur 
Maltb.  25,31-46;  veniet  lesus  in  maies- 
lato  et  angeli  cum  eo,  et  congregabuntur 
anto  cum  omnes  et  separabit  eos  ab 
inviccMu,  oves  a  dextris  suis,  hoedos  a 
sinistris;  utrisque  opéra  et  (piac  inde 
merili  sint,  sententia  iudiciali  annuntiat. 

Idem  praedicant  apostoli  :  statuit  Deus 
diem,  in  quo  iudicalurus  est  orbem.  in 
aequitate  in  viro  in  quo  statuit  lidem 
praebens  omnibus  suscitans  eum  a  mor- 
tuis  (Act.  17,31).  Christus  iudicaturus 
est  vivos  et  mortuos  (2  Tim.  4,1);  red^- 
dent  rationem  ei  qui  iudicaturus  est 
vivos  et  mortuos  (1  Petr.  4,5).  Vocatur 
hoc  iudicium  dies  Domini,  qui  in  igné 
revelabitur  quo  opéra  cuiusvis  probenlur 
(1  Cor.  3,13);  vocatur  revelalio  Domini 
lesu  de  caelo  cum  angelis  virtutis  eius, 
in  flamma  ignis  dantis  vindictam  iis  qui 
non  noverunt  Deum  et  qui  non  obediunt 
evangelio  (2  Thess.  1,7.  8).  Signa  qui- 
bus  adventus  eius  ad  iudicium  indicatur, 
exponuntur  Matth.  24,29.  30;  Marc.  13, 
24  ;  Luc.  21 ,25  in  maxima  quadam  mundi 
machinao  perturbatione  :  sol  obscura- 
bitur  et  luna,  virtutes  caelorum  commo- 
vebuntur,  stellae  cadent  de  caelo,  signum 
Filii  bominis  parebit  in  caelo.  Ellectus 
eius  iudicii  est  :  ibunt  iusli  in  vitam 
aeternam,  peccatores  in  supplicium  ae- 
ternum  (Matth.  25,46),  et  caeli  magno 
impetu  transient,  elementa  calore  sol- 
ventur,  terra  autem  et  opéra  in  oa 
exurontur;  novos  vero  caelos  et  novam 
torram  oxspectanuis  (2  Petr.  3,10.  13). 

IUDICUM  AEVUM.  ludicum 
(□^"CEIU,*.  xpiraO  liber  in  canone  V.  T. 
libruiu  losue  consequitur,  praecedit 
vero  apud  Hobraeos  librum  1  Sam.,  in 
L.\X  et  Vulgala  librum  Uuth.  Nomen 
indo  habet,  ipiod  fore  lotus,  scil.  cai». 
l-H),  eoruui  vii'Oiiun  acla  ouarret,  qui 
iudicos  vocantui'.  Quibus  actis  cap.  17- 
21  accedunt  narralionos  duao,  de  idolo 
Michao  ol  île  scolore  Cabailarum.  quae 
locum  liabuoiunl  anlo  iiidicum  acla. 
circa  lempus  niorlis  losue.  ludicum 
aiilom  acla  oialio  sunl  c  vai-iis  bisloria- 


883 


lUmCUM   AEVUM. 


lUDICUM   AEVUM. 


884 


rum  docLimentis  oonsilio  et  arte  confecta 
eamqiie  demonstrans  veritatem,  ubi 
Israelitae  a  cultu  lahwe  ad  genlilium 
idola  deficerent,  consuevisse  lahwen  eos 
gentilibus  permiltere  opprimendos;  ubi 
ad  poenitentiam  converterentur,  eos 
per  indices  libérasse. 

Seniores  apud  Hebraeos  vcl  anle  Moy- 
sen  erant  Ex.  3,16.  Demortiiis  Moyse  et 
losue,  quorum  auctoritas  inter  Hebraeos 
suprema  fuerat,  summa  rerum  pênes 
seniores  fuisse  videtur.  Erant  iidem 
etiam  indices  et  civium  causas  dirime- 
bant  in  porta  civitatis  :  cum  Ruth  4,2 
cf.  Deul.  16,18;  17,8;  item  Dan.  13,5. 
Quae  rerum  adniinistrandarum  ratio  tota 
et  unice  ex  familiae  rations  credenda 
est  effloruisse.  Seniores  ipsa  erant  fa- 
miliarum  capita,  quibus  utique  quando- 
que  accensebantur  aliqui  sapientia  vel 
fortitudine  insignes.  Nulla  erant  publica 
munera,  non  acrarium,  non  vectigalia, 
non  exercitus.  Si  hostis  ingrueret,  quae 
arma  prae  manibus  erant,  prehendebat 


quisque,  ipsa  familiarum  capita  duces 
erant,  annonam  quisque  providebat, 
indices  iidem  erant  belli  duces,  ars  bel- 
lica  aut  violentia  constabat  aut  insidiis. 
Neque  rarotamen  ob  aliquorum  desidiam 
dilabebantur  omnia,  populusque  pugnae 
incertae  praeferebat  tributum  annuum 
hostibus  ex  condicto  pendcndura.  ludi- 
cum  igitur  institutum  de  se  gravibus  rei 
publicae  periculis  par  nequaquam  exsti- 
tit;  tamen  populo  in  extremum  discri- 
men  vocato  Deoque  specialius  providente, 
insignes  illos  viros  produxit,  quorum 
acta  liber  ludicum  enarrat. 

Très  ipse  liber  distinguit  epochas, 
quae  sollemni  aliquo  divino  eloquio 
singulae  ordinntur  :  2,1-5;  6,8-10;  10, 
11-14.  Aliquorum  iudicum  sola  fere 
nomina  recensentur,  aliorum  acta  fu- 
sius  narrantur  et  primum  quidem  Israe- 
litae a  gcnte  aliqua  ethnica  in  poenam 
peccatorum  subàcti,  dein  iidem  a  iudice 
liberati.  Habetur  igitur 


Uid.  3,8  servitus  Chusan annis  8 

—  3,11  rcquies  per  Othonielem  obtenta —  40 

—  3,14  servitus  moabitica —  18 

—  3,30  requies  per  Aod  obtenta —  80 

—  4,3  servitus  Chananaeorum '. —  20 

—  5,31  requies  per  Debboram  obtenta —  40 

—  6, 1  servitus  madianitica —  7 

—  8,28  requies  per  Gedeonem  obtenta —  40 

—  9,22  Abimelechi  tyrannis —  3 

—  10,2  Thola —  23 

—  10,3  7a?;>- —  22 

—  10,8  servitus  ammonitica. —  18 

—  12,7  lephtae  principatus —  6 

—  1 2,9  Abesan —  7 

—  12,11  A/iia/on • —  10 

—  i-IAi  Ahdon —  8 

—  13,1  servitus  philisthaica,  includens  etiam  annos  20  Samsonis —  40 


Singuli  indices  non  sunt  censendi  toti 
Israeli  pracfuisse.  Othoniel  ubi  pugna- 
verit  quibnsvc  sociis,  non  constat;  for- 
tasse  solis  tribnbus  Inda  et  Simeon 
praeerat.  Aod,  quo  tempore  tribus  Ben- 
iamin  vix  non  erat  exstincta  (Ind.  21), 
Epliraimitas  ad  bellum  vocavit  (3,27). 
Inter  tribus  3,14  ss.  a  Debbora  enume- 


rantur  expeditionis  sociae,  certe  deside- 
rantur  luda  et  Simeon.  Gedeon  6,35 
vocat  Manassen,  Aser,  Zabulon,  Neph- 
thali;  Ephraimitis  8,1-3  non  imperabat, 
regiam  dignitatem  8,23  fortasse  eorum 
imprimis  roverentia  recusavit.  lephthen 
sequnntnr  Manassaei  transiordanici  H, 
29,  fortasse  etiam  Ruben  et  Gad.  Ephrai- 


885 


lUDICUM    AEVUM. 


lUDITD. 


886 


mitac  13,2  vocati  non  praebucriinl 
aiixilimn,  poslca  proeiio  fusi  siint;  sed 
nulla  est  ratio  alTirinandi  aut  lophtou 
post  illiid  proeliiiin  illos  snbegisse,  aut 
illos  spoate  ci  obsecutos  esse.  Videntur 
tcmpore  Gedeonis  et  leplite  Ephraiini- 
tae  et  Manassaei  inviceiii  fuisse  iiilensi, 
sane  quod  illi  post  losucn  sibi  prinia- 
tuiu  donuis  losoph  vindioarent,  duni  bi 
origine  gloriarcntur  e  liiio  loseph  pri- 
niogenito.  Samson  no,  ipsis  quidein  Da- 
nitis  iinpcrassc  legitur,  solus  pugnabat. 

Sed,  si  singuli  iudices  non  toti  Israeli 
itnpcrabant,  singulaque  illa  bcUa  non 
omnium  erant  li-ibuum,  tuni  neque  ex 
annis  supra  descriptis  ccrta  atque  con- 
tinua confingi  potest  chronologia.  Vo- 
tuerunt  eorum  bcllorum  aliqua  a  qui- 
busdain  tribubus  (^odem  fere  tempore 
geri,  quo  apud  alias  «  requies  »  praece- 
dente  Victoria  comparata  pcrdurabat. 
Certa  chronologia  ideo  etiani  confingi 
nequit,  quod  pjures  numeri  tradantur 
«  rotundi  »  (40,  80,  20,  40,  40,  20)  i.  e. 
plus  minusve  accurati.  Unus  in  ludicuni 
libro  numerus  legitur,  qui  teniporibus 
quidem  Pcntatcuchi  nectitur,  sed  et  ipse 
«  rotundus  »  est:  11,26  lephte  a  tem- 
pore occupatae  a  Moyse  Hesebonis  usque 
ad  sua  tempora  300  effluxisse  annos  af- 
firmât. 

Cultum  divinum  iudicum  aevo  fuisse 
substantialiter  eundem,  qualis  a  Moyse 
fuerat  institutus,  imprimis  demonstrat 
narrationis  parsantiquissima  lud.  17-21. 
Habes  20,27  ss.  arcani  et  Pbineen,  Aaro- 
nis  nepotem,  pontificem  (cf.  18,31),  ha- 
bes Moysen  18,30.  Levitarum  excellen- 
tiam  contirniat  narratio  17  ss.  In  actis 
lud.  3-16  nulla  erat  occasio  faciendae 
mentionis  eorumdem  sacrorum  ;  sed  nar- 
rationem  libri  Num.  explicite  appellat 
lud.  11.  Fuerunt  utique  aliqua  iudicum 
aevo  contra  legem  acta  :  sacerdotium  a 
Icvita  attentatum,  idola  Michac,  idolola- 
ti-ia  Sicbemitarum,sacrificiuni  bumaïunn 
lephte.  Haec  legeni  mosaicaui  (um  non 
exslitisse  taui  paruni  efticiunt,  atque 
infanda  (juaedam  intei-  cbr-istianos  com- 
missa  scelera  demonslrant  religionem 
christiauam  esse  ligmonlurn. 

Iudicum  aevo  erant  iiti(iue  Hebraeo- 
rum  res  lam  j'eligiosao  (juam  ci- 
viles minus  llorentes.  Erat  illud  tempus 


transitionis,  quod  rerum  meliorum 
suggerebat  desidcrium.  Terra  promissa 
gradatim  subigebatur,  ab  hoslibus  inva- 
debatur,  ab  llcbracis  rursum  libcra- 
batur.  l'biquc  bolla  et  tribuum  invi- 
diac,  vix  quidquam  certum  aut  stabile. 
«  Sermo  Dci  eral  rarus  in  diebus  illis  » 
(1  Keg.  1,3),  «  et  non  surrexit  ultra 
propheta  in  Israël  sicut  Moyses  »  (Dent. 
34,10).  Ex  altéra  autem  parte  «  in  diebus 
illis  non  erat  rex  in  Israël  »  (lud.  17,6; 
18,1.  31;  21,24).  Volebat  Deus,  ut  haec 
instituta  eo  ardentius  primum  expete- 
rentur,  quo  religiosius  postea  observa- 
rentur.  —  Cf.  1  Reg.  12;  2  Weg.  7,11; 
4  Reg.  23,22;  1  Par.  17,0.  10;  Eccli.  46, 
11  ss.;  Hebr.  11,32  ss. 

lUDiTH.  1.  iudith(nmn%  'louofe.), 

lllia  Beeri  Ilethaei  (Gen.  26,34).  Eadem 
vocatur  Oolibama  Gen.  36,2.  5.  14.  18. 
Vide  s.  V.  ANA  2  in  vol.  I.  col.  237.  238 
et  cf.  Cornely,  Introd.  éd.  2  II.  1  p.  123- 
4;  F.  de  Hummelauer,  Comm.  in  Gen. 
p.  518-9. 

2.  ludith  ('louJfO) ,  celebris  illavidua, 
quae  occiso  Holofernc  Bethuliam  ab  As- 
syriis  obsessam  liberavit,  cuius  res  ge- 
stac  ex  solo  libro  eius  nomine  inscripto 
innotescunt.  Erat(Iudith  8,1)  tiliaMerari, 
lîlii  Idox,  tîlii  loseph,  filii  Oziae,  tilii 
Elai,  tilii  lamnor,  lilii  Gedeon,  tilii  Ra- 
phaim,  lîlii  Achitob,  filii  Melchiae,  tilii 
Enan,  filii  Nathaniae,  filii  Salathiel 
(ïlaXaiji'.T]),) ,  filii  Simeon,  filii  Ruben 
('lapar^X).  Salamiel  (ila  pro  Salathiel 
Vulgatae  legendum)  erat  filius  Surisad- 
dai  et  princeps  tribus  Simeon  (Num.  1, 
6;  2,12;  7,36.  41;  10,19).  Dubium  non 
est  quin  loco  Ruben  legendum  sit  Israël 
cum  codd.  x,  B,  versions  syriaca  (Itala 
habet  :  filii  Symcon,  filii  Ruben,  filii 
Israël).  Erat  igitur  ludilh  ex  tribu  Si- 
meon (cf.  ludith  9,2),  situti  etiam  eius 
virManasses  secundum  lexlum  graecuui 
8,2  :  T^ç  tJuÀ^  aÙTt;  >'«'(  '*î;  J^arpiiç  aùi^;. 

De  historia  liuiilli  cf.  Mont/attcoii,  La 
véiilé  de  Itiisloire  de  Jiidilli,  Paris  lt»90; 
Aiclies.Dc  libro  hiililiiao  p.  ttlss.  ;  Hobiou, 
Deux  questions  de  chronolojj;ie  et  d'histoire 
éclaircies  par  les  annales  d'Assurbanipal  in 
Uevue  arcliéol.,  noiiv.  sér.  XX.\.  IS7ô 
|).  23  ss.  80-8'2-,  Delattrc.  Le  peuple  et  l'em- 
pire (les  Mèdcs,   in  Mémoires  de  l' Académie 


I 


887 


TUDITH. 


lUNCUS. 


888 


de  Bruxelles  XLV.  1883  p.  148  ss.;  id.  Le 
livre  de  Judith,  Paris  1884;  Palmier u  De 
veritate  historia  libri  Judith,  Gulpen  1886; 
Nelelei\  Untersuch.  d.  gesch.  u.  d.  kanon- 
Geltung  des  Bûches  Judith,  MiJnster  1886; 
Brunengo,  Il  Nabucodonosor  di  Giuditta, 
Roma  1888;  Rie.ssler,  Chronol.  Fixirungder 
Heldenthat  Judilhs,  in  periodico  Katholik 
1894  II.  P-  1  ss.;  FI.  de  Moor,  Le  livre  de 
ludith  1895;  Vigouroîix,  La  Bible  et  les 
déc.  mod.  éd.  6  IV.  99-131. 

Allegorice  narrationem  libri  ludith  inter- 
pretatus  est  imprimis  H.  Grotius  (0pp.  éd. 
Basil.  1732  I.  p-  578).  Simili  ratione  eam 
concipiunt  /.  Jahn  (Einleitung  p.  919), 
Movers  (Bonn.  Zeitschr.  f.  Philos,  u.  Theol. 
XIII.  p.  47  s.),  Fr.  Lenormant  (Lettres  as- 
syriol.  I.  p.  72  ;  La  divination  chez  les  Chal- 
déens  p.  183  s.). 

AUegorico-propheticam  esse  narrationem 
censet  Ant.  Scholz  (D.  B.  Judith  eine  Pro- 
phétie 1885;  Coramentar  z.  B.  Judith  188; 
et  1896). 

lUGALIS  bis  occurrit  in  Vulgata  pro 
iugo  equorum  (13"1  2Reg.  8,4)  vel  boum 
aliorumve  iumentorum  (im  1er.  51,23). 

lUGUM.  Uti  hodie,  ita  olim  in  Pa- 
laestina  iugnm  animalibus  imposilum 
iignum  vel  tignum  est  transversarium, 
quod  cervici  iumenti  imponitur  et  lune 
sub  collo  firmatur  et  temoni  connectitur. 
Eius  descriptionem  et  tiguram  vide  v.  g. 
in  Zeitschrift  d.  D.  Pal.-Ver.  IX.  p.  28; 
XII.  p.  159.  Vacca  rufa  quae  non  porta- 
verit  iugnm  requirebatur  ad  parandam 
aquam  lustrationis  Num.  19,2;  cf.  Deut. 
21 ,3  ;  vaccae  quae  non  porta verant  iugum 
seliguntur  ad  arcam  vehendam  1  Reg. 
fj,7.  Frequentissime  iugum  sensu  trans- 
lato  dicitur  de  servitute,  oppressione; 
ita  iugum  ferreum  Deut.  28,48;  durissi- 
mum,  gravissimum  3  Reg.  21,4  ss.;  iu- 
gum oneris  Is.  9,4;  unde  iugum  con- 
fringere  idem  est  ac  se  dominio  et 
obedientiae  alicuius  subtrahere  1er.  2, 
20  et  \ide  actionem  symbolicam  1er.  28, 
2  ss.  Christus  quoque  ait  :  tollite  iugum 
ineum  super  vos;  sed  addit  :  iugum 
meum  suave  Matth.  11,29.  30. 

IUL.IA(Iulias?)Rom.  16,15:  salutate 
Philologum  et  'louXîav.  Quaerunt  situe 
Iulia,  nomenmulieris,  vel  Iulias,  nomen 
viri.  Sed  cum  1.  c.  sequatur  :  salutate 
Nereum  et  sororem  eius,  communiter 


nomen  feminae,  ifortasse  uxoris  Philo- 
logi  explicant. 

IULIUS  ('loûXtoç),  centurie  cohortis 
AugUStae  (crTtaîpri;  SsSaaT^ç);  est  scil.  Au- 
gusta  appellatio  honorifica  quae  copiis 
auxiliaribus  indebatur.  Ita  in  inscriptio- 
nibus  invenitur  :  ala  augusta  ob  virtu- 
tem  appellata.  Huic  centurioni  Paulus, 
qui  Caesareae  caplivus  fuerat,  traditus 
est,  cum  in  Italiam  esset  navigandum 
Act.  27,1.  Hic  Paulum  bénigne  habuit 
eique  Sidone  permisit  ad  amicos  ire  et 
curam  sui  agere  27,3.  Et  cum  venisset 
Lystram  quae  est  Lyciae,  centurio  capti- 
ves et  Paulum  in  navem  alexandrinam 
navigantem  in  Italiam  transposait  27,6. 
Cum  centurio  Paulo  suadenli  ne  toUeret 
a  Creta  non  obsequeretur,  evenit  quod 
Paulus  praedixerat;  multis  periculis 
obiiciebantur;  naufraglo  facto  milites 
captives  volebant  occidere  ne  quis  cum 
enatasset  effugeret  ;  centurio  autem  ve- 
lens  servare  Paulum  prohibuit  fieri  Act. 
27,7-42. 

lUMENTUM  explicantur  in  Vulgata 
varia  nomina  hebraica  nnna,  Tty^, 
lian,  n:pG,  l^ï,  ^?;}.  et  graecum  xxîî- 
voç.  De  singulis  v.  ANIMALIA,  ASINUS, 
BOS,  EQUUS,  MULUS,  OVIS. 

lUNCUS  dicitur  a  S.  Hieronyme  im- 
primis hebr.  ï^ID  Is.  19,6,  quod  alibi  ca- 
rectum  (Ex.  2,3),  papyrio  (  ib.  v.  5),  pe- 
lagus  (Ion.  2,6) explicat.  Ex  verbis  S.  Scri- 
pturae  duae  familiae  plantarum  nomine 
hebraico  videntur  designari  :  nam  in 
oratione  lonae  in  profundum  maris  de- 
mersi  «  pelagus  {sûf)  operuit  caput 
meum  »  manifeste  plantae  marinae, 
quas  algas  appellamus,  intellegendae 
sunt;  quarum  gênera  plurima  in  mari 
Méditerranée  crescentia  hic  enumerare 
lengum  est,  neque  ipsum  nomen  magis 
uni  quam  alteri  videtur  cenvenire.  In 
textu  vere  Exodi,  ubi  fiscella  papyracea 
cum  iiifantule  Moyse  «  in  carecte  {sûf} 
ripae  fluminis  »  exposita  legitur,  et  in 
prophelia  Isaiae  contra  Aegyptum,  cui 
vates  miuatur  quod  deficientibus  aquis 
fluvii  «  calamus  et  iuncus  {sûf)  marce- 
scet  »,  de  algis  in  mari  tantum  prove- 
nientibus  sermo  esse  nequit,  sed  plantae 
variae  in  ripis  fluminum,  ac   maxime 


889 


lUNCUS. 


lUNII'KRUS. 


890 


Nili,  cresceules  intcUcf^endae  suiil.  Ad 
quas  iiinciis  cerle  pcrtinet,  sed  prae- 
lor  ipsiiin  oliam  alia  varia  plantaruni 
gênera,  qiiibus  pariler  nonien  mf  coni- 
pelit. 

A  j)lantis  istis  marinis  eliam  mare  Rii- 
briiiii  noincn  hebraicuni  ïi1D~D"i  (Ex.  10, 

l'j;  i;{,lS  etc.)  acct>[)il.  K\  variis  autom 
alj;aniui  ^onei-ihiisiiisimi  arabico  ingens 
ropia  observalur;  quare  M.  Jullien  alii- 
que  praesertim  ex  boc  génère  nomen 
illud  dérivant  atque  inde  siniul  appella- 
tionein  «  maris  ruhri  »  expiicant,  quia 
islae  algae  aquis  et  litoi'i  nibriun  quem- 
dam  colorem  tribu  uni  (v.  MARE  UU- 
BUUM). 

Cf.  /.  H.  Ursinus.  Arboreti  bibl.  Cont. 
169  s.  ;  .M.  Hiller,  llierophyt.  II.  215  s.; 
0.  Celsius,  Hierobot.  II.  6i-9;  E.  F.  K.  fio- 
senmiUler,  Bibl.  Allertb.  IV.  1,  187-9: 
P.  CuUrera,  Flora  bibl.  160  s.  ;  E.  B.  Tri- 
strmn,  Nat.  Hist.  éd.  8,435  s,.;  A.  Kinzler, 
Bibl.iNaturgesch.  éd.  9.226;/.  Smith,  Bible 
Plants  41  s.;  /.  L6a\  Aram.  Pflanzennainen 
p.  54;  W.  G.  Groser,  Trees  and  plants  nient, 
in  tlie  Bible  158  s.  —  Nomen  sûf  recentiores 
ab  aegyptiaco  tw/i  dérivant;  cf.  auctores  cit. 
ap.  Gesenius-Bu/il,  Handwbch.  éd.  14, 489  b. 

luncus  praeterea  semel  dicitur  in  Vul- 
gata  hebr.  uni  (Is.  35,7),  qui  alibi  (Is. 

18,2)  melius  papyrus  explicatur.  V.  PA- 
PYRUS. 

L.    FONCK. 

lUNIAS  Rom.  16,7  :  salutate  Andro- 
nicum  et  luniam,  cognatos  et  concapti- 
vos  meos,  qui  sunt  nobilcs  in  Apostolis 
(È;r(ar,[jLot  i.  e.  oplima  lama  noti  apud 
Apostolos)  qui  et  ante  me  fuerunt  in 
Cbristo.  Aliqui  veterum  (etiam  S.  C/iry- 
sostomus.,  M.  60,670)  Iimiam  mulierem 
esse  volunt,  uxorem  aut  sororem  Andro- 
nici;  verum  plerique  nomen  expiicant  de 
viro  :  lunias  i.  e.  lunianus;  et  rectc  qui- 
dem  propter  ea  quae  1.  c.  de  ambobus 
apostolus  narrât.  Cf.  s.  v.  ANDRONI- 
CIJS  .S. 

lUNIPERUS  dicitur  in  Vulgata  fru- 
lex  licbraico  nomine  an  vocatus,  sub 

que  Elias  fugiens  in  déserte  sedissc  scri- 
bitur  3  Reg.  19,4  s.  Etiam  in  libro  lob 
de  eodem  fiutice  legimus  :  «  radix  iuni- 
perorum  erat  cibus  eorum  »,  bominum 


scil.  miserrimorum  (lob  30,4),  et  in  Psal- 
mis  carbones  rothem  commemorantur  in 
descriptionelinguaeiniquac(Ps.ll9[120j, 
4.  Vulg.  carbones  desolalorii).  luniperi  li- 
cet  etiam  in  desei-to  crescani,  lamcn  po- 
tins   nomine  lyilT  videntur    designai'i, 

quo  usque  nunc  ab  Arabibus  appellanliir 
(v.  MVRICA).  Alia  veio  arbuscula  in  de- 
serlo  australi  inter  Palacstinam  et  Ae- 
gyplum  frequentissima  ab  iisdem  incolis 
eodem  prorsus  nomine  retem  dicitur, 
unde  et  denominationem  scientificam 
Relama  ro^/am  Forskal  (fam.  Legumino- 
sae)  accepit.  Tria  ferc  metra  alla,  quani- 
quam  paucis  actenuibus  loiiis  insLructa 
sit,  ramis  tamen  niultis  ac  densis  iucun- 
dam  umbram  viatoribus  in  deserto  prae- 
bet.  Quare  bistoriae  Eliae  optime  con- 
venit.  Ex  radicibus  vero  et  trunco  Imius 
fruticis  Arabes  optimos  ])raeparant  car- 
bones, quos  in  mercatu  kahirico  Aegy- 
pliis  vendunt;  unde  et  textui  Psalmi  bene 
congruit.  Denique  radiées  eius,  licet 
amarissimas,  in  extrema  tamen  penuria 
miseris  cibum  praebere,  prout  radiées 
plurium  plantarum  eiusdem  familiae  Le- 
guminosarum,  haud  improbabile  vide- 
tur,  nequc  opus  est,  ut  cum  Ursino  ra- 
pum  seu  orobanchen  in  radicibus  crescen- 
tem  intellegamus  aut  cum  Oedmanno  et 
Gesenio  \erba  lobi  lantum  de  cibo  ignis 
interprelemur. 

luniperi  species,  praeterquam  nomine 
yjyj,  etiam  voce  "riN  in  aliquibusS.Scri- 

pturae  textibus  probabiliter  intellegi 
monuimus  s.  v.  CEDRUS. 

Cf.  /.  H.  Ursinus,  Arb.  bibl.  355-61  ;  M. 
Hiller,  Hierophyt.  I.  253-7;  0.  Celsius,  Hie- 
robot. I.  246-50;  Chr.  Cleirberg.  De  □n"' 
arbore,  sub  <|ua  Elias  profugus  recubuissc 
legitur,  Upsaliae  1758;  Sam.  Oedmanii, 
Verni.  Samnil.  II.  161-72;  E.  F.  K.  Rosen- 
miiller,  Bihl.  Alterth.  IV.  1,120-3;  1».  Ge- 
senius.  Thésaurus  1317;  /.//.  Z>« //oh/-, Plants 
of  Ihe  Bible,  ed  nova,  119  s.;  P.  CuUrera. 
Flora  Bibl.  412  s.;  //.  B.  Tristram,]^ài.  Hist. 
ed.  8,359  s.;  .1.  Kinzler,  Bibl.  iNaturgesch. 
<'(/.  9,213  s.;  J.  Smit/i,  Bible  Plants  133-5; 
F.  Boissier,  Flora  orient.  II.  36  s.;  /.  /.ou\ 
Aram.  Pflanzennamen  n.  313;  M.  Jullien, 
L'Egypte,  Lille  1891,  276  s.;  id.  Sinai  et  Syrie, 
ib.  1893,  83;  H'.  //.  (;/o.s<'r.Trees  and  plants 
nient,  in  the  Bible  61-3;  (.".  F.  Post.  Flora 
of  Syria  215. 

L.    FONCK. 


891 


lUPITER. 


lURARE. 


892 


lUPITER  (Zsû;).  Antiochus  Epipha- 
nes  senem  quendam  Alheniensem  (gr.; 
Vulg-ata  :  Antiochenum)  in  urbem  leru- 
salem  misit  qui  ludaeos  ad  defeclionem 
a  lege  paterna  compelleret  et  templum 
in  urbe  lovi  dedicaret  Olympio,  templum 
in  Garizim  lovi  hospitali  i.  e.  protectori 
hospitum  et  peregrinorum  2  Mach.  0,2. 
Cum  Paulus  Lystris  claudum  sanasset, 
Lystrenses  deos  ad  se  descendisse  puta- 
bant  et  Barnabam  quidem  lovem  voca- 
bant,  Paulum  vero,  utpote  ducem  verbi, 
Mercurium  Act.  14,1 1.  Quod  in  Vulg.  ha- 
beturAct.  19,35  :quisnesciatEphesiorum 
civitatem  cultricem  esse  magnae  Dianae 
lovisque  prolis,  expjica  ex  graeco  : 
v£wx6pov  oûaav...  xa\  toî3  ôto:i£Tou;;  cul- 
tricem esse  Dianae  et  simulacri  (Dianae) 
caelitus  delapsi;  tb  oior.t-éi  scil.  ayaXjxa. 

lURAMENTI  PUTEUS  v.  BER- 
SABEE. 

lURARE,  lURAMENTUM,  lUS- 
lURANDUM.  lam  tempore  patriar- 
charum  iuramentum  adhibebatur  ad  rem 
aliquam  sollemniore  modo  alfirmandam 
vei  ad  promissionem  confirmandam.  Ita 
Abraham  coram  rege  Sodomorum  iurat  : 
levo  manum  meam  ad  Dominum  Deuiii 
exceisum,  possessorem  caeli  et  terrae, 
quod  a  filo  subtegminis  usque  ad  corri- 
giam  caligae  non  accipiam  ex  omnibus 
quae  tua  sunt  (Gen.  14,22.  23);  unde 
discimus  iuramentum  quandoque  factum 
esse  manibus  ad  caelum  elevatis.  Item 
iurat  Abraham  rogatus  ab  Abimelech  : 
iura  per  Deum  ne  noceas  mihi  et  poste- 
ris  meis  (Gen.  21,23J.  Et  a  servo  postu- 
lat iuramentum  :  pone  manum  tuam 
subter  fémur  meum,  ut  adiurem  te  per 
Dominum  Deum  caeli  et  terrae,  ut  non 
accipias  uxorem  fllio  meo  de  filiabus 
Chananaeorum  (Gen.  24,3)  et  simili  ritu 
lacob  postulat  iuramentum  a  loseph  (Gen. 
47,29)  quo  ritu  adiuratio  fit  vel  per  san- 
ctitatem  circumcisionis  i.  e  signi  foede- 
ris  cum  Deo  initi  vel  ita  ut  posteri  (qui 
ex  femore  egrediuntur)  iuramenti  testes 
et  vindices  quasi  statuantur.  lacob  postu- 
lat iuramentum  ab  Esau,  ut  sibi  vendat 
primogeoila  (Gen.  25,33);  Isaac  iurat 
régi  Philisthiim  et  iuramento  focdus  in- 
ter  se  ineunt  (Gen.  26,28  ss.);  lacob  iurat 
coram  Laban  (Gen.  31,53),  loseph  sub 


attestatione  iurisiurandi  denuntiavit  fra- 
tribus  :  non  videbitis  faciem  meam,  nisi 
fratrem  vestrum  minimum  adduxeritis 
et  iuramentum  ab  eis  exigit,  ut  ossa  sua 
asportentur  in  terram  Chanaan  (Gen.  43, 
3;  50,24). 

Etiam  lege  mosaica  iuramentum  san- 
citum  est  :  non  assumes  nomen  Domini 
Dei  tui  in  vanum  (Ex.  20,7)  ;  non  periu- 
rabis  in  nomine  meo  (Lev.  19,12),  Domi- 
num Deum  tuum  timebis...  iurabisque 
in  nomine  illius  (Deut.  10,20;  6,13).  Iu- 
ramento praestito  coram  iudicibus  pote- 
rat  et  debebat  quis  suspicionem  fiu'ti  a 
se  depellere  Ex.  22,8  ss.  luramenlo  per 
Deum  cultusDci  exercetur;  unde  ludaei 
quando([ue  designantur  :  iurantes  in 
nomine  Domini  (Is.  48,1;  1er.  4,2;  Soph. 
1,5).  Per  deos  alienos  iurarc  gravissime 
reprehenditur  1er.  5,7;  12,16;  Soph.  1,5; 
aqua  idololatria  ut  caverent  iam  losue 
monuit23,7,  revocans  in  memoriam  quod 
Moyses  praeceperat  :  per  nomen  exter- 
norum  deorum  non  iurabitis  Ex.  23,13. 
Quam  religiose  viri  pii  iuramentum  cu- 
stodierint,  exempla  sunt  quae  los.  2, 
12  ss.;  6,22;  9,19  narrantur.  Iuramento 
sanciehantur  foedera  et  eodem  modo 
etiam  instauratio  foederis  cum  Deo  con- 
firmari  solebat  (cf.  2  Par.  15,14;  Esdr. 
10,5;  xNeh.  5,12;  13,25). 

Modus  iurandi  varius  erat  :  Deus  te- 
stis  interme  et  te  (Gen.  31,50  hebr.);  vi- 
vit  Dominus  (lud.  8,19;  Ruth  3,13;  2 
Reg.  2,27;  1er.  38,16  etc.);  sit  Dominus 
inter  nos  tcstis  veritatis  et  fidei  (1er.  42, 
5).  Iuramentum  etiam  quasi  confirma- 
batur  addita  exsecratione  sui  ipsius  : 
haec  mihi  faciat  Deus  et  haec  addat,  si 
non  etc.,ubi  i^eligione  quadam  ipsa  ma- 
ledictio  non  enuntiatur  clarius;  cf. 
Ruth  1,17;  i  Reg.  3,17;  14,44;  25,22;  2 
Reg.  3,9;  19,13  etc.;  quandoque  ipsae 
maledictiones  proferebantur  lob  31,8  ss. 
cf.  Num.  5,21  vel  aliorum  adversitates 
quis  imprecabatur  sibi  vei  alteri;  cf.  Is. 
65,15  dimittetis  nomen  vestrum. in  iura- 
mentum; 1er.  42,18;  42,12;  sicut  de  Pe- 
tro  quoque  narralur  :  coepit  delcstari 
et  iurare,  anathcmatizare  et  iurare,  quia 
non  novisset  bominem  (Matth.  26,74; 
Marc.  14,71).  Ritus  iurandi  usitatus  con- 
sistebat  in  elevatione  manus  vel  manuum 
ad  caelum;  cf.  Gen.  14,22;  Deut.  32,40; 


893 


lURARE. 


lUIURK. 


894 


là.  62,8;  Oan.  12,7;  Apoc.  10, j.  6;  qiiare 
Icvare  mumim  siicpiiis  idem  est  ac  iu- 
rare;  cf.  Ex.  0,8;  Nuin.  14,:i0;  Ez.  20,5 
etc.  lurameiiliiin  qiioil  fiebal  corani  Do- 
mino ia  saiicluario  (2  Par.  0,22)  vcl  voce 
mailla  in  iiilùio  et  in  clangore  tubae  et 
iii  sonitu  buceinae  (2  Par.  lo,14)  vel 
ohiatis  sacriliciis  (Gen.  31,5:{)  ea  sollem- 
nitale  reddebaUir  magis  sacrum  cl  in- 
violabilc. 

Celeruni  praecipilnr  :  si  quis  virocnm 
volum  Domine  voverit  aulse  conslrinxe- 
ril  iuramenlo,  non  faciel  irritum  vcvbiim 
suum,  sed  omne  qiiod  promisit  impie- 
bit  Num.  30,3;  laudatur  is  qui  iurat 
proximo  suo  et  non  decipit  Ps.  14,4  (vel 
ut  alii  hebr.  explicant  :  qui  iurat  ad 
damnum  suum  et  non  mutât)  et  qui  non 
iuravit  in  dolo  proximo  suo  (Ps.  23,4). 
Sapiens  autem  sapienter  monet  :  iura- 
tioni  non  assuescat  os  tuum,  multi  enim 
casus  in  illa...  vir  multum  iurans  im- 
plebilur  iniquilate  Eccli.  23,9.  12;  cf. 
27,15. 

Haud  raro  Deus  quoque  iurasse  dici- 
tur  :  per  memetipsum  iuravi,  quia  fecisti 
liane  rem...,  benedicam  tibi  (Gen.  22, 
16);  ita  Deus  iuravit  patriarchis  se  illis 
daturum  terram  Chanaan  (Gen.  24,7; 
50,23;  Ex.  13,5.  M;  32,13;  Num.  11,12; 
14,16;  Deut.  1,8  etc.);  ita  Deus  dicitur 
iurasse  Davidi  2  Reg.  3,9;  Ps.  88,4.  36. 
50;  cf.  Ps.  109,4;  Is.  45,23;  1er.  22,5; 
51,14  :  iuravit  Dominus  per  animam 
suam,  cf.  Am.  6,8.  Quid  bic  iurandi 
modus  significet,  docet  apostolus  : 
abundantius  volens  Deus  ostendere  pol- 
licitationis  beredibus  immobilitatem 
consilii  sui  interposuit  iusiurandum,  ut 
per  duas  rcs  immobiles  quibus  impossi- 
bile  est  mentiri  Deum,  fortissimum  so- 
lalium  babeamus  (Hebr.  6,17.  18). 

SoUemnis  quaedam  asseveratio  etiam 
fieri  solebat  per  vitam  illius  ad  quem 
sermo  dirigebatur.  Ita  Abner  dicit  ad 
Saul  :  vivit  anima  tua  rex,  si  novi  1  Reg. 
17,55;  vcl  Urias  ad  David:  per  salutem 
luam  et  per  salutem  animae  tuac  non 
faciam  rem  iianc  2  Reg.  11,11;  cf.  14,19  ; 
similiter  lusepli  dicit  loquens  ad  fratrcs  : 
per  salutem  IMiaraonis  non  cgredicmini 
bine,  doncc  vcniat  IVater  vester  mini- 
nius  Gen.  42,15.  Ouandocjuc  buic  modo 
adiungitur  iuramcnlum   per  Deum;  ita 


David  ad  loualban  :  vivit  Dominus  et 
vivit  anima  tua,  quia  uno  tantiun  gradu 
ego  morsque  dividinuu'  1  Reg.  20,3;  cf. 
25,26,  et  Eliseus  ad  Eliam  :  vivit  Domi- 
nus et  vivit  anima  tua,  quia  non  dore- 
linquam  le  4  Wcg.  2,2.  4.  6;  cf.  4,30. 

Praeceptum  erat  :  iurabis  :  vivit  Do- 
minus, in  veritate  o\  in  iudicio  et  iusti- 
lia  (1er.  4,2);  al  uti  alla  Dei  mandata 
violabantur,  ita  boc  quoque;  leremias 
inter  reliqua  aeq\ialium  vitia  etiam  re- 
censet  iurare  mendaciter  7,9  et  5,20  quod 
si  etiam  vivit  Dominus  dixerint,  et  hoc 
falso  iurabunt;  cf.  Ecdc.  9,2;  Zach.  5,3; 
Mal.  3,5.  Poena  quaedam  pcieranti  non 
erat  loge  statuta;  at  is  poenam  divinam 
non  effugiet  :  «  ncque  enim  habebit  in- 
sontem  Dominus  eum  qui  assumpscrit 
nomen  Domini  Dei  sui  frustra  »  (NllaS 

invanuni,  in  mendacium);  cf.  Deut.  5,11  ; 
periurio  enim  nomen  Dei  polluitur(Lev. 
19,11)  idque  Deus  odio  habet  (Zach. 
8,17).  Pro  periurio  in  quibusdam  con- 
ditionibus  certa  quaedam  statuebantur 
sacrificia  (Lcv.  5,1  ss.;  6,  2  ss.).  Prae- 
scribebatur  iusiurandum,  si  quod  alicui 
commendatum  fucrat  periisset  et  testis 
nullus  illius  innocentiam  teslari  posset 
(Ex.  22,10),  si  eo  modo  crimen  alioquin 
occultum  poteratreddi  manifestum(Lev. 
5,1). 

Quantopere  Pbarisaei  et  scribac  acu- 
tis  ineptiis  nocuerint  sanctitati  iura- 
menti,  abunde  ex  evangeliis  constat. 
Cum  enim  dicatur  :  reddes  Domino 
iuramenta  tua  (cf.  Mattb.  5,33;  Num. 
30,3;  Deut.  23,21),  asserebant  illa  iura- 
menta quae  non  per  Dominum,  per  no- 
men lahwe  lièrent,  fere  nuUam  babcre 
vim  et  quam  astute  interprétantes  iura- 
menta alios  deceperint,  exemplis  decla- 
ratur  Mattb.  23,16-22.  Invaluerat  enim 
consuetudo,  ut  iam  non  per  nomen  Do- 
mini iurarenl,  sed  per  tcmplum,  allarc, 
caelum,  per  urbem  lerusalem,  sanctuaria 
Israël,  terram,  per  vitam  vel  caput 
suum,  per  solem,  legem,  per  libres 
sacres  (cf.  Mattb.  5,33  ;  23,16-22  ;  Buxtorf, 
Lexicon  cbald.  lalm.  rabb.  23l5i.  El 
quanlis  ai'guliis  eiusmodi  iuramonla 
nibil  valere  oslenderiat,  Ghristus  repre- 
hendil  (Matlb.  23,16  ss.).  El  quod  Ghri- 
stus  reprehendil,  eliam  poslea  in  more 


895 


lURARE. 


lUSTIFICARE. 


896 


positum  fuisse  tractalibus  mishnicis 
perhibetur.  Ita  si  qui  iuraverint  per 
caelum  et.  terram,  cos  esse  libères  do- 
cetur  in  tract.  Shebuoth  4,13  (cf.  Suren- 
husius,  Mishna  IV.  p.  306;  vide  prac- 
terea  Lightfoot,  Horae  hebr.  ad  Matlh. 
0,33;  Schoettgen,  Horae  hebr.  I.  40). 

Ouo  sensu  auteoi  Christus  dicat  :  ego 
auteni  dico  vobis,  non  iurare  omnino 
etc.  partim  explicatur  ex  abusa  illo 
pharisaico,  partim  ex  eo  quod  iuranien- 
tuni  non  sit  per  se  appetenduni,  verum 
del'ectum  aliquem  connotet;  atque  pro- 
hibitionem  non  esse  in  universum  intelle- 
gendam,  iam  ex  eo  patet  quod  in  novo 
quoque  foedere  reperiunlur  iuramenta; 
ita  apostolus  Deum  teslein  invocat  Rom. 
1,9;  2  Cor.  1,23;  Gai.  1,20;  Phil.  1,8  et 
iuramenti  utilitatem  explicat  Hebr.  6, 
16:  omnis  controversiae  flnis  ad  coniir- 
mationem  est  iuranientuni,  et  in  Apec  . 
10,6  angélus  quoque  iurat  per  viventem 
in  saecula  saeculorum.  Unde  merito 
dicit  Caietanus  esse  intellegenduni  hoc 
praeceptum  similiter  sicut  illud  :  non 
occides;  «  prohibetur  occisio  non  vestita 
circunistantiis  iustitiae,  ita  praeceptum 
prohibens  iurare  refertur  ad  iurare  nu- 
duni,  et  non  ad  iurare  vestitum  circuni- 
stantiis iudicii,  iustitiae  et  veritalis  ». 
Atque  eodem  modo  intellegenda  sunt 
verba  lac.  5,12.  Insuper  nota  esse  qui 
ipsum  Chrislum  iurasse  censeant  pro- 
babile  (cf.  Suarez,  De  iuramento  1,14  in 
tractatu  3  De  Religione). 

I.    KNABENBAUER. 

lURGIUM  (Ex.  17,7)  v.    RAPHIDLM. 

lUSTIFICARE,  lUSTIFICATIO. 

Voci  generatim  notio  inest  aliquem 
iustum,  probum,  insonlem  declarare, 
pronuntiare;  ita  de  iudicibus:  qui  iusti- 
hcat  impium  et  qui  condcmnat  iustum, 
abominabilis  est  uterquc  apud  Deum 
Prov.  17,lu;  ([ui  iuslificatis  impium  pro 
muneribus  et  iustitiam  iusti  aufertis  ab 
eo  Is.  5,23.  Et  significatione  generali  : 
numquid  homo  comparatione  Dei  iusli- 
iîcabitur?  i.  e.  probus  et  insons  appare- 
bit,  exhibebitur  (lob  4,17);  si  iustificare 
me  voluero  i.  e.  me  probum  et  integrum 
declarare,  ab  omni  culpa  immunem, 
condemnabit  me  os  meum  (lob  9,20). 


Religiositas  iustificabit  cor  (Eccli.  1,18) 
i.  e.  animum  exhibebit  probum;  qui 
sine  timoré  est  non  poterit  iustificari 
(Eccli.  1,28),  non  poterit  haberi  etdecla- 
rari  homo  iustus  et  probus.  Compara- 
tione instituta  dicitur  :  iustificavit  ani- 
mam  suam  aversatrix  Israël  compara- 
tione praevaricatricis  ludae  1er.  3,11  i.  e. 
se  minus  culpabilem  exhibuit;  cf.  Ez.  16, 
ol.  52.  Homines  quoque  dicuntur  Deum 
iustificare  i.  e.  declarare  et  agnoscere 
eum  iustum,  eum  iuste  egisse  (cf.  Eccli. 
18,1  ;  Luc.  7,29.  35). 

Si  Deus  dicitur  aliquem  iustificare 
i.  e.  iustum  declarare,  pronuntiare,  id 
sane  ex  ipsa  veracitate  et  sanctitate  Dei 
ita  intellegi  débet,  ut  is  rêvera  sit  abso- 
lutus  acrimine,  immunisa  reatu  peccati 
et  iustus  coram  Deo;  unde  hisce  locis 
notio  vocis  saltem  ex  necessaria  conse- 
quentia  statui  potest  iustum  facere  i.  e. 
talem  eum  constituerc  qualeni  Deus  eum 
esse  vult,  ut  scil.  sit  eo  in  statu  quem 
Deus  hominibus  inesse  vult  (vide  s.  v. 
lUSTITIA).  Atque  iustificare  in  doctrina 
Pauli  apostoli  dicere  internam  sancti- 
ficationem,  invicte  constat  inter  alla 
ex  eius  ad  Galatas  arguendi  modo  :  pro- 
videns  Scriptura  quia  ex  fide  iustificat 
gentes  Deus,  praenuntiavit  Abrahae  : 
quia  benedicentur  in  te  omnes  gentes. 
Unde  aperte  iuslificatio  dicitur  bene- 
dictio,  et  quaonam  sit  haec  benedictio, 
déclarât  apostolus  :  ut  in  gentibus  bene- 
dictio Abrahae  fieret  in  Chrislo  lesu, 
ut  pollicitationem  Spiritus  accipiamus 
per  fidem  (Gai.  3,8.  14);  proin  benedi- 
ctio illa  est  T)  £7ca-j'YsX(a  toû  ;:vEÛjj.aTo;  i.  e. 
Spiritus  promissus,  ita  ut  Spiritus  pro- 
missus  accipiatur.  Ita  enim  Trjv  Itt.  t.  tîv. 
esse  accipiendum,  ipse  interpres  pro- 
testans  dicit  esse  sententiam  communem 
et  hic  unice  contextui  congruam  (cf. 
Sieffert,  Brief  an  d.  Gai.  p.  185).  Quare 
ex  bac  doctrina  gentes  iustificantur  vel 
benedictionem  accipiunt  ita,  ut  Spiritus 
promissus  illis  detur;  Spiritu  autem 
Sancto  inhabitante  internam  renovatio- 
nem  et  sanctitatem  effici  manifestum 
est.  Hanc  autem  iustificationem  docet 
originem  ducere  ex  fide,  tieri  perfidem, 
fide,  concedi  gratia  Dei,  nos  iustificari 
in  sanguine  Christi  i.  e.  causam  meri- 
toriam  esse  sacrificium  Christi  in  cruce 


LEXICON   BIIÎLICUM.   —  T.   II.    —   29 


897 


lUSTlFICABE. 


IXIÛS. 


H!)H 


(cf.  Ht.in.  :i,30;  r.,l.  9;  Gai.  2,1G;  3, 21). 
l'roplor  liaiic  noslrain  iiislilicalioncin 
dicil  apostohis  Christiiin  rosurrcxisso 
i.  e.  oral  scil.  ex  consilio  divitio,  iil 
r.liristus  f;loriosc  rc^iiaiis  IVucliiiu  iiu'- 
riti  iiioi-lis  siiae  liomiiiibiis  applicarcl  el 
ex  peccaloribus  iuslos  cl  Dco  acceptos 
erficerot.  (,H>ae  iustitifalio  dicilui-  iusU- 
licatio  vilae,  in  oppositione  ad  condem- 
nationem,  quia  sine  ca  vera  vila  non 
liahctur  Jloni.  ',\,{S\ 

C.etcrum  iustilicalio  in  Vulgala  variam 
cxliibel  signilioalione'n.  lia  lob  27,6  : 
iusliliealionein  ineani  quani  coepi  Ic- 
nere  non  deseram,  bebr.  iusliliamnieani 
teneo  nec  diniillani  i.  e.  nunquam  nio 
l'aleboi-  iinpiLiin,  leneo  et  at'tirmo  nie 
esse  iiistum.  Fréquenter  vox  induit 
nolionein  slatuli,  praecepti  i.  e.  in  Vul- 
gata  ponitur  pro  hebr.  -CBV^p  (cC.  iNum. 
9,3.  14;  2  Par.  19,10;  Ps.  118,20  etc.)  et 
pn  (2  Par.  3i,31;  Ps.  118,5.  8.  12  doce 
me  iustificaliones  tuas  i.  e.  mandata, 
LXX  xà  ôixatij[);j.aTx  etc.);  item  pro  npiJ» 

Dan.  9,18  neque  enini  in  iustitkationi- 
bus  nostris  (i.  e.  propter  nostra  iuste. 
bene  facta)  prosternimus  preces  i.  e. 
quasi  confisi  nostra  iustitia.  Ea  notione 
quoquc  Apoc.  19,8.  Uti  in  Psalmis,  ita 
(juoque  Bar.  2,17  el  1  Mach.  1,51  et  2,40 
el  Luc.  1,6  el  Rom.  8,4  et  Hebr.  9,1 
ponitur  pro  liraoca  voce  ouaîwjix  lex, 
slaUilum,  id  quod  iustum  est. 

I.    KNABENBAUER. 

IUSTITIA  saepe  dicitur  notione  liC- 
nerali  id  quod  rectum  est,  quod  legi 
vcl  normae  statutae  l'espondet;  ita  fa- 
cere  iudicium  et  iustitiam  (Gen.  18,19), 
docere  praecepta  et  iustilias  (Deut.  4,3; 
cf.  27,10;  2  Ileg.  8,15;  3  Rog.  10,9  etc.); 
inde  orilur  notio  j)robitalis,  piolatis, 
i.  e.  cius  condilionis  quae  normae  rccti, 
normae  legis  virtulisquo  respondel; 
unde  facile  signilicationeni  sancUtalis, 
inlcgrilatis  induit;  ila  ambulare  coram 
Deo  in  verilate  el  iustitia  et  roclo  conlc 
(3  Reg.  3,6;,  servare  seinitas  iusliliae 
Prov.  2,8;  8,20;  10,2  etc.  Signilicatu 
quoi[ue  gencrali  eam  notai  bominis  con- 
liitioni'in  quae  Deo  probatur,  quani  Ueus 
hoininibus  incssc  vult,  quani  Deus  venia 
pcctatorum  concassa  homini    largilur. 


Eo  stMisu  dicitur  :  iuslilia  Dei  rcvclatuc 
in  evangelin  Uoiu.  1,17;  3,21.  22  el  ila 
sae|te  apud  S.  Paulum,  qui  iustitiam 
eam  docel  non  esse  ex  legc,  non  ex  op(>- 
ribus  Icgis  uiosaicae,  sed  ex  lide  et  per 
lidein,  cl  dari  credenlibus.  Eadem  no- 
tione diciliu-  :  crcdidil  Abraliani  Deo 
et  reputalum  est  illi  ad  iustitiam  (cf. 
Rom.  4,3)  i.  e.  quia  Deo  rem  credilu 
diflicillimani  et  viribus  naturae  impos- 
sibilem  revelanli  el  aflirmanli  lidcni 
adbibuit.  Deus  gratiose  eum  etrecit  el 
agnovit  virum  sibi  probalum,  qui  in  eo 
statu  erat  quem  Deus  hominibus  inesse 
vull  (cf.  èXo-YÎaOr)),  in  slatu  gratiae  et 
sanctitatis.  Iustitia  de  Deo  quoque  di- 
citur et  significat  modum  Dei  agendi 
secundum  norniam  sanctitatis,  secim- 
dum  consilium  salutis  quani  hominibus 
largiri  statuit;  unde  «  narrentur  iusli- 
liae Domini  »  lud.  5,11)  i.  e.  rcs  a  Deo 
geslac  in  salulem  populi. 

Slricliore  sensu  dicilur  de  ea  virtule 
quae  suuin  cuique  tribnil,  crgo  de  iusli- 
lia quae  est  una  ex  virtutibus  cardina- 
libus.  Ita  vox  accipienda  erit,  quando 
seriiio  est  de  iudicandi  actione  :  iudi- 
care  populum  in  iuslilia  Ps.  9,9;  iudica 
me  secundum  iustitiam  luam  (Ps.  34,14), 
cuin  iustitia  iudicare  Apoc.  19,11  etc. 
Imino  (juandoque  nolionem  induere 
videlur  iuslae  causae;  ila  explicare  po- 
teris:  oxaudivit  me  Deus  iusliliae  meae: 
Deus  iustae  meae  causae,  qui  est  Deus 
i.  e.  prolector  iuslae  meae  causae  exau- 
divit  me  Ps.  4,2. 

Ex  ampla  notione  iusliliae  eliam  col- 
ligitur  signiticalio  iusli,  qui  scil.  legi 
convenienter  vivil,  ([ui  in  ea  est  condi- 
lione  quae  Deo  probatur,  vir  probus. 
pius,  sanctus  —  et  sensu  slricliore  qui 
suuni  cuique  tribuit,  iusle  iudicat. 

1.  KNABENBAUER. 

lUSTUS  ('loua-o?)  cognominanlur  in 
Novo  Teslamenlo  :  Act.  1,23  losepli 
Rarsabas  (v.  RARSABAS  1),  Act,  18,7 
Titus  prosel)lus  v.  Tlïl  S  1),  Col.  4,11 
socius  Pauli  w.  lESL'S  5). 

lUVENCULUS  i.  e.  bos  novellus 
seuiel  legitur  iii  Nulgala  pro  bebr. 
^:îr  1er.  .{1,18;  vide  HOS. 

IXIOS  dicilui-  a  S.  IlierouNuin  \ul- 


899 


IX 10  s. 


LABAN. 


900 


turis  spccies,  quae  intei'  avcs  iinpuras 
in  catalogo  deuteronomico  quartum  lo- 
cuni  occupât  (Deut.  14,13).  In  lexUi  lie- 
braico  hodierno  haec  specics  nxi  voca- 

tur;  at  considerauti  qiiod  in  catalogo 
priore  libri  Levitici  eius  loco  nxT  oc- 

currit  (Lev.  11,14)  quodque  idem  vcr- 
binii  LXX,  lexLus  et  versio  samaritana, 
versio  syriaca,  Targiim  hierosolymila- 
nura  in  Deuleronomio  legendum  suppo- 
nunt,  vix  dubium  videbilur  quin  forma 
riNI,  ceteroqiiin  ignola,  librarii  mendo 
tribuenda  sit.  Unde  etiam  in  catalogo 
deuteronomico    nNT  legendum  et  mil- 

vum  explicandum,  ixion  vero,  avem 
nec  nomine  nec  specie  Graccis  Latinisve 
notam,  expungendam  censemus.  V.  MIL- 
VUS. 


Nonien  ixion,  ]no  quo  alii  ixon  scriben- 
dum  volunt,  ex  graeco  t^ov  ortum  duxit,  qiiod 
Aquila  et  cum  eo  aliqui  codices  holmesiani 
(IVcum  *  [al.  ï^tv],  15,54  [Ie^ov],  58  [i^ova], 
75[Ï£^ov])  pro  nxi  babent  (cf.  Field,  Hexa- 
pla  in  h.  1.).  Eius  loco  Sam.  Bocharlus  po- 
ilus ô^jv,  oxyn  legendum  avemque  et  visu 
et  volatu  poUenlem  desigiiari  censet  (Hieroz. 
II.  6,3 e(/,  Jiosenmuller  III.  804). 

L.    FONCK. 

IZRAHIA    (niniTI;    'leÇpaia,  'irpala, 

apud  Swele  B  Zapsiâ,  A  l£Çp(a),  lilius 
Ozi  de  tribu  Issacbar,  progenitor  quin- 
que  principum  familiarum  (1  Par.  7,3); 
sed  in  textu  solum  quattuor  nomina 
enumerantur  :  Michael,  Obadia,  lohel, 
lesia. 


LAABIM  (Dinn^,  Aa6t;f[A),  populus 

aegyptiacus  secundo  loco  inter  posleros 
Mesraim  noininatus  (Gcn.  10,13;  1  Par. 
1,11).  Merito  censentur  iidem  atque  Libyes 
(amS),  qui  in  exercitu  Sesac  (2  Par.  12, 

3;  16,8)  simul  cum  Mesraim  et  Chus  re- 
censentur,  Nahum  3,9  cum  Africa  (-ûlB) 
et  Dan.  11,43  cum  Aethiopia  (Di^S)  iun- 

guntur.  Vide  s.  v.  LIBYES  1. 

LAAD  (-nS,   Aâa6),  filius  lahalh  in 
genealogia  luda  ^1  Par.  4,2). 

LAADA  [r^rj'l,  Maôd9,  A  Aa^â),  filius 

Sela  lilii  luda,  pater  (seu  possessor) 
urbis  Maresa  (1  Par.  4,21). 

LAADAN  ClTjh,  Aaoôdcv),  Epbraimi- 

ta,  unus  ex  maioribus  losue  filii  Nun 
(1  Par.  7,26).  Idem  nomen  hebr.  geint, 
qui  in  Vulgata  scribitur  Lcdan  seu 
Leedan. 

LABAN.  l.Laban  (pS,  Aâ6av)  lîlius 

Bathuei,  nepos  Nachor,  fratcr  Rebeccae, 
pater  Liae  et  Uachel,  uxorum  lacob  (cf. 
Gen.  11,26;  22,23;  28,5;  29,5),  vir  dives 
in  Mesopolamia,  ea  in  regione,  ex  qua 
Abraham  egressus  est.  Cum  Abraham 
misisset  servum  scniorem  donius  suae 


ad  cognationem  suam,  ut  inde  filio  Isaac 
quaereretur  uxor,  Laban  visis  donis  pre- 
tiosis  Rebeccae  statim  egressus  est  ad 
servum  eumquc  magna  comitate  hospi- 
tio  recepit  (Gen.  24,1-33);  Laban  frater 
et  Bathuei  pater  Rebeccae  libenter  ac- 
cedunt  petitioni  servi,  ut  Rebecca  fieret 
uxor  Isaac  (Gen.  24,50).  Eodem  modo 
lacob  iubetur  a  pâtre  Isaac  proficisci  in 
Mesopotamiam  Syriae  ad  domum  Ba- 
thuei patris  malris  ipsius,  ut  de  filia- 
bus  Laban  avunculi  sibi  petat  uxorem, 
et  simul  profectus  est  ad  declinandam 
iram  Esau  (Gen.  27,41-28,3).  Laban  euni 
comiter  in  domum  suam  accepit;  lacob 
autem  petiit  ab  eo  Rachel  uxorem, 
pro  qua  ei  septem  annorum  servitium 
in  gregibus  pascendis  ac  custodien- 
dis  promisit.  Laban  vero,  vir  dolo  e( 
avaritia  plenus,  accepta  conditione  ci 
pro  Rachel  substituit  Liam  eumque,  ut 
Rachel  etiam  ducere  possit,  ad  aliud 
septem  annorum  servitium  coegit.  Tem- 
pore  14  annorum  elapso  voluit  lacob 
cum  uxoribus  liliisque  reverli  ;  at  La- 
ban, experimento  didici,  inquit,  quia 
benedixcritmihi  Dcus  propLcr  le,  consti- 
tue mercedem  tuam  (luam  deni  tibi  (Gen. 
30,25  s.V  Atquc  Jacob  eam  mercedis  ra- 
tionem  sibi  eligit  quae  longe  maius  lu- 


î)01 


LABAN. 


LABIUM. 


902 


cciun  Labano  promUloio  viilcbaliir,  soil. 
pecora  coloiis  non  ronuniinis,  idi'Otiue 
nnnioro  ini  aliud  rcnietliuni  allortiir) 
paucioia;  qiiareLaban  libenlor  concedil 
((îen.  HO, 34).  lacob  sil)i  exposcil  inler 
afrnos  on>ne  pocur?.  vai-inin  et  ni^^-uni, 
inler  capras  onine  peciis  nuiciilalnin  cl 
variinn.  In  Syria  oves  plerumqnc  albae 
sunl,  pauciores  variae  aut  nij^rae;  ca- 
prao  ferc  onincs  fulvac,  raro  varii  colo- 
ris; lacob  vcro  cl  arlilicio  adhibilo  cl 
Dei  bcnedictionc  ex  iniquiorc  paclicon- 
(lilione  plminann  lucvi  irlerl,  ila  ul 
lilii  Labau  cl  Laban  ipse  elliccrentur 
auinio  alieno  in  lacob.  lacob  cniin  valdc 
dives  ctleclus  est,  qnamvis  l.aban  con- 
dilioneni  mercedis  dcccm  vicibus  inula- 
rcl  :  «  si  qiiando  dixil  :  vaiiae  crnnl 
mcrcedes  tiiae,  pariebant  onines  oves 
varios  foclus;  quando  vero  e  conlrario 
ait  :  alba  quaeque  accipics  pro  mercedc, 
onnies  grèges  alba  pepererunt  »  (Gcn. 
.^1,8).  Etiam  Rachel  et  Lia  conqueninlur 
de  avarilia  Laban  (Gen.  31,15  .  lacob 
aulem  iussus  a  Domino  rcverlitur  in 
palriam.  Die  tertio  posiquam  abiit,  nun- 
tiatur  id  Laban  qui  ciun  fratribus  suis 
per  dics  seplcni  cnni  persecutus  in 
nïonte  Galaad  consecjuitur.  Probibetur 
u  Domino,  ne  durius  agal.  In  domo 
Labau  cultum  quoque  superstitiosum 
cxerceri  constat  ex  Iberapbim  quae  sibi 
furto  ablala  esse  Laban  conqucritur  et 
quae  Racbel  absconderat.  lacob  ci  ex- 
pi'obrat  duram  servitium  quod  ei  servie- 
lit  per  annos  viginti  ;  tandem  viclimis 
immolatis  et  l'oedere  inito  amice  inler  se 
separaninl.  Ex  nomine  quod  uterque 
titulo  et  monumento  l'ooderis  crecti  in- 
didil,  iam  apparet  lingiiam  in  Chanaan 
et  in  Haran  paulo  dialeclice  diversam 
fuisse  (Gen.  31,47). 
2.  Laban  (7lS,  Ao6ôv)  legilur  in  exor- 

dio  Deuteronomii  (1,1).  l't  textum  illum 
salis  obscurum  cxplanandum  ccnset 
Cornely  (Inlrod.  IL  1  pag.  46.  47),  La- 
ban probabilitcr  est  Lebna  (Nnm.  33,20), 
t|uae  quinta  luit  stalio  Israclilariuu  a 
monte  Sinai  profectorum  ac  proin,  cum 
iter  a  moule  Sinai  usque  ad  Gadesbai-ue 
undecim  cssel  dierum,  cenirum  (piod- 
dam  totius  regionis,  per  quam  Isracli- 
lae     mijrrationem      l'cccrunt.    Altamen 


F.  (le  Hummelaucr  ad    li.    1.    pro   pS 

emcndal  pzS  inler,  ul  scnsus  sit  :  inler 

Pharan  et  inter  Tliophel  ex  una  parle  el 
inti'r  llaserdlli  cl  Dizabab  ex  allei'a 
pai'le. 

LABANA  V.  LEBiNA  (Lobna). 

LABANATH  mJlS  lin-'UT,  LXX  lÔJ 
witov  Y.cà  Aa^^avâO  ;  Vulgata  :  Sihor  et  La- 
banalli)  Icg'itur  in  descriptione  termini 
ineridiani  tribus  Aser  (los.  19,28).  Ouae- 
rilur  utrum  duo  loca  dislincla  Sihoi-  el 
Labanalb  indiccnlur  an  unus  Sibor-La- 
banatli.  Pesliitta  quoque  duo  dislinguil, 
item  Onomasticon  (cd.  Lay.  294.  27b; 
152.  136).  Verum  textus  massorethicus 
du;ibus  vocibus  unum  locum  exprimi 
suadet,    praesertim    quia  "lirî'UT    alias 

sempcr  fliivium  désignât  (cf.  los.  13,3)  ; 
unde  indicalur  lluvius  Labanalb.  Proba- 
bilissime  inlellcgendus  erit  Nahr  el- 
Zerqâ  seu  Grocodilon  llumen  (flin.  V. 
19,75)duabusfere  horis  infra  Dorurbem, 
quae  in  tribu  Aser  sita  eral,  etsi  Iribui 
iManasse  atlribula  est.  l\elinquenda  igi- 
tur  est  opinio.  quam  proposueranl  3/a- 
aiiis,  I.  D.  Michaelis,  Gefienius  (Thesaur. 
p.  1393),  designari  tluvium  vitri  h.  e. 
Bclum,  qui  paulo  inl'ra  Ptolemaida  in 
mare  elïunditur  et  hodie  Nahr  No'mein 
audit. 

De  Crocodilon  llumine  cl.  G.  Schuma- 
cher, An  excursion  to  Ihe  Crocodile  Ri- 
ver in  Pal.  Expl.  Fîuid,  Quart.  Slal  1887 
p.  78-85. 

LABIUM  induit  in  Vulgala  signifi- 
caliones  liebr.  ^S'it^  Lnde  babet  notio- 

nem  marginis,  limbi  alicuius  vasis,  ca- 
licis,  meusae;  ila  Ex.  25,24  faciesque 
illi  (mensae)  labium  aurcum  per  circui- 
lum  el  ii)si  labio  coronam  ;  3  Reg.  7,23 
l'ccit  quoque  mare  l'usile  deccm  cubilo- 
lum  a  labio  usque  ad  labiuin;  labium 
eius  (juas*  labium  calicis.  Labia  ilein 
ponuntur  pro  vtnbis,  sermone.  quippe 
quae  labiis  proferuntur  vel  ibi  ([uasi  se- 
dt'ui  babenl.  Unde  Moyses',  impedilus 
si'iinone  cl  l'cre  balbuliens,  se  dicil  esse 
incircunuisuni  labiis  Ex.  6,12.  30  el 
Lcv.  5,4  iuramenlum  dicilur  profcrri 
labiis,  lob  1.22  dicilur  non  peccassc  la- 
biis. Nolanda  ioculin  (icu.    11,1    :  crat 


903 


LABIUM. 


LABRUSCA. 


904 


terra  labii  unius,  11,0  :  unus  est  popu- 
lus  et  unum  iabiuni  omnibus;  nam  sunt 
qui  contendant  labiuin  non  signiticarc 
linguam  (Spmche,  langage),  sed  scrnio- 
nom,  mentem,  consilium.  Eorum  argu- 
menta vide  apud  F.  de  Hummelauer, 
Comm.  in  Gen.  p.  303.  300.  Plane  sin- 
gularis  est  locutio  in  Vul^ata  Os.  14,3  : 
reddemus  vitulos  labiorum  nostrorum 
i.  e.  laudes  et  actiones  gratiarum.  Ve- 
rum  LXX  et  Syrus  efferunt,  uti  apostolus 
(Hebr.  13,15)  fructum  labiorum;  unde 
legerunt  non  ons  sed  nD.  Quod  hebr. 
habetur  est  pariter  mirum  :  reddamus 
iuvencos  labia  nostra  vel  solvamus  (tam- 
quam)  iuvencos  labia  nostra;  alii  nilS 
apertionem  (labiorum)  explicant;  cf. 
Knabenhauer,  Comm.  in  Proph.  min.  I. 
p.  180. 

LABRUM  AENEUM  erat  magna 
quaedam  pelvis  inter  tabernaculum  testi- 
monii  et  altare  posita,  in  qua  sacerdo- 
tes  lavabant  manus  et  pedes,  quando 
ingressuri  erant  tabernaculum  teslimonii 
vel  accessuri  ad  altare  (Ex.  30,17  ss.; 
31,9;  3.^,16;  39,39,-  40,7.  28  [30]  s.). 
Labrum  hoc  confectum  est  de  speculis 
mulierum,  quae  excuhabant  in  ostio  ta- 
bernaculi  (Ex.  38,8);  spécula  vcterum 
ex  metallis,  argento,  cupro,  stanno  con- 
ficiebantur,  quarc  ex  lis  labrum  confici 
potuit;  insuper  metalla  exercebantur  in 
Sinai  (cf.  Chabas,  Recherches  sur  la 
XIX"  dynastie  p.  66  ;  Zeitschr.  fiir  aegypt. 
Sprachc  und  Allcrtumskunde  1870 
p.  137  ss.). 

Labrum  aeneum  oleo  unctum  et  con- 
secratum  est  (Ex.  30,28  hebr.;  40,11; 
Lev.  8,11).  Apud  LXX  et  Saniaritanum 
Num.  4,14  (non  in  textu  massorethico) 
inter  vasa  sacra  sollemni  agmine  depor- 
tanda  etiam  recensctur  labrum  aeneum 
vestimento  purpureo  involvendum  et 
operimento  hyacinthino  ianthinarum 
pellium  tegendum. 

Pro  labro  aeneo  postea  in  templo  sa- 
lomonico  substitutum  est  mare  aeneum 
(vide  s.  v.j. 

LABRUSCA  explicatur  a  S.  Hiero- 
nymo   hebr.   D''UN3  (Is.   5,2.  4),  quod 

<<  Aquila  interpretatus  est  aaTtpfaç  i.  e. 
fruclus  pessimos;  Symmachus  «teX^  h.  c. 
imxierfeclos,  LXX   et  Theodotio  [àV-avOa; 


i.  e.]  spinas  »  (S.  Hier,  in  Is.  5,2);  Arabs 
pariter  5pmas  vertit,  Syrus  au teniNlIin, 
quod  communitcr  siliquas  dénotât,  sed 
etiam  prolabruscis  sumitur.Iamvero  spi- 
nae  hic  ex  eo  videntur  ortae,  quod  a''ï7X2 
maie    cum    nîITNS    confunditur,    quam 

vocem  LXX  similiter  jBairoç,  Vulg.  spina 
exponunt  (lob  31,40);  v.  SPINA.  Ean- 
dem  confusionem  immerito  retinent  cl. 
Celsius,  Tristram,  Buns,  Groser,  al.  At 
certe  cum  RosenmùUer,  Cultrera  et  re- 
centioribus  communiter  praefercnda  est 
cxpositio  S.  Hieronymi,  dummodo  non 
cum  citatis  auctoribus  de  Viti  labrmca 
Linnaei,  planta  scilicet  ex  America  se- 
ptemtrionali  oriunda,  sed  de  uvis  acer- 
bis  atque  amaris  intellegatur,  quales 
sunt  fructus  vitis  silvestris.  Quae  vitis 
silvestris  sub  variis  formis  etiam  nunc 
in  partibus  Syriae  septemtrionalibus 
subspontanea  crescit  atque  etiam  anti- 
quitus totius  regionis  mediterraneae  in- 
cola erat,  Israelitis  haud  ignota  (cf.  Ez. 
15,2).  V.  VITIS. 

Eandem  labruscam  S.  Hieronymus  itc- 
rum  commémorât  Is.  17,11,  quanani 
ductus  ratione  haud  facile  quis  dixcril  ; 
textus  enim  massorethicus  ibi  legit 
i^iuiirn,  quod  communiter  "  sepiebas  » 
(scil.  vineam)  interpretantur.  Cf.  I.  Kna- 
benhauer  aliosque  commentatores  in  h.  1. 

Similem  sensum  ac  ni'kUNn  videtur  ha- 
bere  alla   vox    hebraica  "ID"!,   quae   in 

Vulgata  bene  uva  acerba  explicatur  1er. 
31,29  et  Ez.  18,2;  cf.  lob  15,33  (Vulg. 
botrus)  et  Is.  18,5  (Saà  1D"1  uva  matu- 

rescens,  Vulg.  immatura  perfeclio). 

Cf.  Herm.  v.  d.  Hardi,  n!?lp2,  "txptSia, 
Intybum  sylvestre...  nec  non  Qi^UNl  àypio- 
(jTa?û),et?,  Rryonia  in  Esaiae  vlnea  (Teufels- 
kurbis.  Es.  V.),  Helmsladii  1719;  O.  Cel- 
sius, Hierobot.  II.  199-205;  F.  Hasselquisl, 
Reise  nach  Palaest.  p.  561  s.;  li.  F.  K.  Ro- 
senmiiller,  Handb.  d.  hjbl.  AUerth.  IV.  1, 
111;  P.  Cultrera,  Flora  bibl.  265;  ,/.  Duns, 
Bibl.  Nat.  Science  II.  465  s.;  //.  B.  Trislram, 
Nal.  hist.  éd.  8,439;  W.  H.  Groser,  Script. 
Nat.  Hlst.  I.  130.  173  s.;  P.  Scherjg,  Bibl. 
Archaeoi.  183.  —  De  viti  silveslri  cf.  Theo- 
phrast.  Hist.  pi.  IV.  5,4;  7,8  etc.  ;  Dioscu- 
rid.  Mat.  med.  4,183;  Colum.  VIII.  5,23; 
Plin.  XII.  28,132  s.  —  E.  Boissier,  Flora 
orient.  I.  955  s.;  L.  Anderlind  iii  Zeitschr- 


ÎI05 


LAnnuscA. 


LACERTA. 


900 


d.  D.  Pal. -Ver.  \1.  ISSS,  IGO.s.;/;,  Gilg'm  F.ng- 
ler-l'rantl,  Natùil.  rilan/.eiit'am.  111.  5,'j42-i; 
Mph.  de  Candollc,  Ori^ino  des  Plantes 
cuit.  151-4;  r.  Uelm,  Kiilturpll.  u.  Ilaustli. 
od.  5,  p.  65  ss.  ;  A-  Enylcr  a|».  Hchn  I.  c. 
85-90. 

L.    FONCK. 

LAC.   1.  Lac    (Z'^n,  siinililor  in  lin- 

|j;uis  phoenic,  arani.,  arab.,  aeHiiop.  ; 
gv.  YâXa'  inagnaincihoi'iim  apiicl  ludaeos 
partom  constUiicl»at.  Kteniin  terra  a 
|)omino  prnmissa  iniillotics  «  laclc  et 
inello  luauanS')  descriliitiir  [Ex.  3,8.  17; 
13,5;  33,3;  Lev.  20,2t;  Niim.  13,27;  i4, 
S;  10,14  [cf.  V.  13];  Dent.  0,3;  11,9;  20, 
'.I.  15;  27,3;  31,20;  los.  5,0;  Eccli.  40, 
10;  1er.  11,5;  32,22;  Barucli  1,20;  Ez. 
20,0.  15.  Cf.  locl  3,18).  Quae  «  locutio, 
ail  Bonfrerius  (in  Ex.  3,8),  etsi  hyperbo- 
lica  sit,  indical  tanien  summani  copiam 
onininm  non  tantum  neccssariornm,sed 
ctiain  qnao  ad  delicias  et  voluptatem  fa- 
ciunl,  eainquc  lantani,  ut  more  fontium 
et  rivulornin  quasi  lluero  viderentur; 
t[Uod  baud  dubie  dicluni  est  propler 
pascua  oplinia  et  uberrima,  quae  ab  ar- 
nientis  dcpasta  opliniuni  lac  exprime- 
l'ent  et  frcquentia  apuni  examina,  quae 
in  sunnna  copia  mcl  pracberent  ■).  Pa- 
stores  aulem  gregum  praesertim  de  lactc 
i^regis  manducant  (  1  Cor.  9,7},  idcmque 
etiam  pro  aUis  hominibus  inter  vitae  ne- 
cessaria  recensetur  (Eccli.  39,31). 

2.  Lac  caprarum  particulariter  lau- 
datur  (Prov.  27,27  Dirj  2^r\;  LXX  ali- 
ter) ;  quod  pariter  in  inscriptionibus 
(•uneiformibus  spccialitcr  commemora- 
lur  (shi-i>bi  en-zi,  F.  Delitzsch,  Ass. 
Ihvbcb.  99''.  049'M  atque  etiam  hodic 
praesertim  apud  Orientales  magni  aesti- 
matur.  De  capris  sinuil  cum  ovibns  in- 
tellegendi  sunt  tcxtus  qui  "jxi*  "n  com- 
inendant  (Ocut.  32,14  ;  cf.  Is,  7,21  s.  ;  Ez. 
34,3  cum  LXX,  Vulg.  conti'alextum  mas- 
sorethicum  nSn  at^tpcwii,  cum  utriusquc 

generis  animalia  commixtini  in  gregibus 
pascerentur  atque  bodicdum  pascantur. 
Etiam  lac  bubulum  in  usu  crat  (cf.  Is. 
7,21  s.),  ac  fortassc  camelinum  quoque, 
quod  aliqui  ex  Gen.  32,15  s.  vel  lud.  4, 
10  et  5,25  (V.  C.VMELUS)  concludere  vo- 
kmt.   Similitrr  auctores   prolani  varias 


istas  lactis  species  comiuenioranl,  cqiii- 
bus  IMinius  "  stomaclio  adcoumiodatis- 
simum,  ait,  caprinum,  quoniam  liquide  ' 
uiagis,  quam  licrba  vescuntur;  bubulum 
medicatius,  ovilluui  <luleius  et  magis 
alit,  slomacho  minus  utile,  quoniam  est 
pinguius  ..  (Plin.  XXVIIl.  9,124.  Cf.  XL 
41,230-239;  Varro,  De  re  rust.  IL  1.  11; 
Columella,  De  re  rust.  XII.  8  etc.;. 

3.  Lactis  praccipuus  usus  in  Scriptura 
exhibetur,  ut  recens  in  potum  adbibea- 
tur  (Gen.  18,8;  lud.  4,19;  5,25;  Ez.  25, 
4};  quarc  etiam  cum  vino  coniungitur 
(Cant.  5,1;  Is.  55,1)  et  propter  colorem 
album  in  comparationibus  adducitur 
49,12;  Tbren.  4,7;  cf.  Caul.  5,12).  Prac- 
terea  probabilitcr  etiam  coagulatum  et 
acidum  sumebatur,  atque  ad  bulyrum  et 
caseum  conficiendum  inserviebat  (v.  BU- 
TYRUM,  CASEUS).  At(iue  cum  infantuli 
lacté  matris  usque  ad  ablactationem  nu- 
Irianlur  (Is.  28,9  ;  2  Macb.  7,27) ,  lac 
etiam  sensu  spiritual i  pro  primis  doctri- 
nae  christianaeveritatibusponitur  (1  Cor. 
3,2;  Hebr.  5,12  s.;  1  Petr.  2,2).  De  usu 
sacro  ad  sacrificia,  qui  apud  Assyrios 
et  Aegyptios  commemoratur  {Nehu- 
kad7iezar,  Cyl.  Grotefend  C.  L  20;  (r. 
Maspero,  La  table  d'offrandes  des  tom- 
beaux égyptiens  in  Rev.  de  Tbist.  des 
religions  XXXV.  1897,  I.  288:  XXXVI. 
1897,  IL  9',  in  libris  sacris  nibil  occur- 
rit. 

Cf.  Sam.  Bochart,  Hieroz.  11.  32,tj  et  II. 
45,  éd.  lioseumiUler  1.  322  s.  525-7;  E.  F.  K. 
Roseiimiiller,  Bibl.  Alterth.  IV.  2  p.  60  s.  ; 
H.J.  van  Lennep,  Bible  Lands(London  1875), 
p.  200.  204;  P.  Sche(/(j,  Bibl.  Arcli.  p.  84  s. 

lob  0,6  aliqui  ma'^n  <ie  lacle  coagulato 

interpretanlur;  v.  ANCHUSA. 

L.    FONCK. 

LACEDAEMONII  (2  Macb.  5,9  r.phi 
AaxEÔxiixovîoj;,  Vulgata  :  Lacedaenionas 
profectus)  v.  SPARTIATAE. 

LACERTA.  1.  Multae  lacerlarum 
species  in  Palaestina  iuveniuntur,  ex 
quibnsH.  B.  Triatram  in  online  Lacerti- 
lium  11  familias  cum  29  generibus  et  44 
speciebus  enumcrat.  Maxime  communes 
suul  Lacerla  virkiis  Linné,  L.  (ujUia  L-, 
Zootocd  mMm/j.s'Laurenti,  Op/nops  fh'gans 
Ménétriés,    Gongi/liis  occllalus  ForsUal, 


907 


LACERÏA. 


LACHIS. 


908 


Pti/odacti/lus  Hasselquisti  Schneider, 
Hemidacti/lus verrucuîatus Cuvier,  Stelllo 
corch/lina  Laiirenli,  Chamaeleo  vulgaris 
l»audin. 

Cf.  F.  Hasselquist,  Reise  in  Pal.,  éd.  C. 
Linnaeus,  Rostock  17(32,  p.  3i8-63;  H.  B. 
Tristram,  Fauna  and  Flora  of  Palestine, 
London  1884,  p.  148-54.  —Cf.  A.  E.  Brehm, 
Tierleben,  éd.  3;  Pechuel-Loesche ,  VIII. 
Leipzig  und  Wien  1892,  p.  31-167;  Ph.  L. 
Martin,  Naturgesch.  der  Tiiiere  II.  1, 
Leipzig  1882,  p.  51-128;  /.  Leunis,  Synopsis 
I.  1,  éd.  3  H.  Ludirig,  Hannover  1883,  p. 
545-71.  —  L.  Lewijso/ni,  Die  Zoologie  des 
Talnnids,  Frankfuit  a.  M.  1858,  p.  221-30. 

2.  In  libris  sacris  septem  nomina 
hebraica  varias  lacertarum  species  vi- 
deniur  designare  :  npjS*,  Vuig.  mygale; 

"t2an,  Vulg.  lacerta;  ub,  Viilg.  chamaeleo; 

nNi2S,  Vulg.  stellio:  2i%  Vulg.  crocodi- 

lus;  nin^^iy,  Vulg.    stellio;  na^'jn , 

Vulg.  talipa.  Quae  de  singulis  dicenda 
occurrunt,  exponuntur  sub  voce  qua 
nomina  hebraica  in  Vulgata  explican- 
tur. 

3.  T2Dn  Lev.  1 1 ,30  in  Vulgata  lacerta, 

siciit  a  LXX  aaïïpa,  vocatur;  ex  aliis 
versionibus  antiquis  Peshitta  (xanSin) 
et  Onkelos  (x-cain)  vocem  hebraicani 
retinent,  Ps.-lonalhan  Nïlï'îp  exponit, 
quod  «  probabiliter  lacertae  speciem 
aliquam  »  designare  putant.  Quaenam 
vero  haec  species  sit,  non  satis  liquet, 
cum  praeter  nomen  aj^aÇ  XeydiAEvov,  quo 
inter  animalia  impura  recensetur,  nihil 
de  ea  in  Scriptura  occurrat.  Inimo,  ne 
lacertam  quideni  in  génère  designatam 
admittuut  plures  ex  doctoribus  hobraeis 
aliisque  [Kimchius,  Pomarius^  Arias, 
Munsterus  al.  ap.  Bochart),  qui  chômet 
limacem  interpretantur  :  at  ccrle  paruni 
probabiliter,  cum  et  veteres  saltem  in 
generali  vocis  acceptionc  conscntiant  et 
contextus  huic  maxime  faveat. 

4.  Deficicntibus  aliis  argu  mentis  ad  cty- 
mologiam  auclores  confugiunt.  Ex  opi- 
nione  Bocitarti,  cui  inter  recentiores  la- 
vent Cultrera,  Tristram,  Hart,  chômet  a 
chometon  originem  duceret,  quod  rabbi- 
nis  arenam  dicitur  significare,  ideoque 
lacertae  in  arcnosis  degenti,  ac  specialim 
ei  quae  arabicc  chulara  audit  conveni- 


rot;  pro  ({ua  Cultrera  speciem  Agama 
galeata  a  Daudin  dictam  supponit.  At 
merito  HosenmûUer  ratiocinalionem  Bo- 
charti  reicit,  cum  el  chometon  Talmu- 
distarum  ex  graeco  à,aa9ov  videatur 
desumptuni  {Uuxtorf,  Lex.  chald.  p. 
782),  et  quid  sit  chulaca  non  satis  con- 
sLot. 

Ex  lingua  assyriaca  alii  conferunt 
vocem  chulmittu,  quae  serpentis  speciem 
désignât  {Frd.  Délit isch,  Ass.  Hwbch. 
p.  277'^),  sed  etiam  lacertilibus  angui- 
formibus  convenireposset  (veluti  Anguis 
fragilis  L.,  Seps  monodactijlus  Giin- 
ther  etc.).  Alii  maiore  cum  probabilitate 
ad  ass.  chamtu  seu  chantu  recurrunt, 
quod  velocem  seu  festlnantem  significai 
{Delitzsch  281  '')  et  non  soli  Lacertae 
agili,  verum  etiam  aliis  lacertae  specie- 
bus  satis  bene  attribûi  posset.  Unde 
neque  ex  etymologia  quid  sit  chômet 
accuratius  definiri  potest. 

Cf.  Sam.  Bochart,  Hierozoicon  IV.  5, 
éd.  Rosenmiiller  11.  500-3;  E.  F.  K.  Ro- 
senmuller,  Bibl.  Alterth.  IV.  2  p.  263  s.; 
P.  Cultrera,  Fauna  biblica  343  ;  //.  B. 
Tristram,  Nat.  Hisl.  of  the  Bible,  éd.  8, 
268  s.;  H.  Ch.  Hart,  Animais  of  the  Bible, 
London  1888,  150  s.;  /.  G.  Wood,  Bible 
Animais,  New   éd.  ib.  1892,   531-3. 

L.    FONCK. 

LACHIS  (*k^*i3S,  Aax.(ç)'  urbs  in  cam 
pestribus  luda,  in  secunda  provincia 
Sephelae  (los.  15,39),  a  losue  post  duos 
dies  obsidionis  expugnata  (los.  10,3-3.ï; 
12,11),  a  Roboam  rege  luda  munilioni- 
bus  firmata  (2  Par.  11,9).  In  banc  ur- 
bem  munitam  confugit  Amasias,  nonus 
rex  luda,  ut  a  coniuratione  in  lerusalem 
facta  sibi  caveret;  sed  in  ipsa  urbc  La- 
chis  ab  emissariis  coniuratorum  inter- 
l'ectus  est  (4  Reg.  14,19;  2  Par.  2.":1,27). 
Ezechia  rege  Sennacherib  in  Aegyptum 
proleclurus  Lachis  oppugnavit  et  ibi- 
dem legatos  ab  Ezechia  misses  excepit 
(4  Reg.  18,14.  17;  2  Par.  32,9;  Is.  36,2); 
urbem  demum  ab  Assyriis  expugnatani 
esse  textus  sacer  non  directe  enuntiat, 
sed  innuere  videtur  (4  Reg.  19,8;  Is. 
37,8);  idem  autem  confirmant  monu- 
menta  assyriaca,  in  quibus  ccrnitur 
imago  sculpta  Sennacherib  régis  in 
throno  sedentis,  cui  si)olia  Lachis  affe- 


ÎU)0 


LACUIS. 


LADANUM. 


î)10 


iiiuliir,  inscriplione  adilita,  (iiia  e.xpli- 
rilc  reforlur  ouin  sedisse  ia  llirono 
sublimi  et  récépissé  spolia  iii-bis  Lacliis 
(Vigoitroiix,  La  Bible  el  les  déc.  inod. 
ed.\>  I.  199;  IV.  28).  Sedecia  regc  La- 
c'his  denuo  oppiignabalur  a  Naitiicho- 
donosor  (1er.  34,7).  Posl  exsiliiiiii  de- 
ni(iiie  iteruin  a  tiliis  hula  iiicolebaUir 
(Neh.  11,30).  De  nuMilione  lU'bis  l.achis 
Midi.  1,13  cf.  Knobenhaui'r  iii  ii.  1. 

ïeinpoie  liusebii  et  S.  Ilieroiiyiiii  ei'al 
villa  1  mil.  pass.  ineridiein  versus  ab 
EU'iilheiopoli  (Beit  Djibrln)  eunlibus 
Uaromam  (Onom.  cd.  Log.  274,9;  135, 
2-2;.  Nomen  anliquum  prae  se  lerunt 
luinae  Umm  Lâqis  inlcr  meridicm  el  oc- 
cidenlem  a  Beit  Djibrln  et  occidenteni 
versus  ab  'Adjlân  seu  Eglon,  quae  duac 
urbes  in  S.  Scriptura  saepius  una  coni- 
mcmorantiu'  (cf.  Gucrin,  Judée  II.  299- 
303).  Sed  post  excavaliones  a  Flinders 
Pétrie  et  Bliss  susceplas  Lachis  proba- 
bil ius  agnoscitnr  in  Tell  el-llesï  iuxta 
Wâdi  el-Hesl  a  Khirhet  MdJ/««  auslruni 
versus.  Attauien  non  desunt  qui  hune 
silum  addubitent  et  aliuni  (|uaerant  vel 
Umm  Lâqis  reUnendum  i)utent  icf.  /.  Dôl- 
ler  ). 

Cf.  Pal.  Ea-pl.  Fiiiid,  Quart.  Stat.  1890 
IV  159  SS.  519  SS.;  1891  p.  282  SS.  ;  1892 
p.  36-38.  95  SS.  192  SS.  ;  1893  p.  9  SS.  103  SS.  : 
W.  M.  Flinders  Pétrie,  Tell  el-Hesy  (La- 
chish),  London  1891;  F.  J.  Bliss,  A  Moiind 
of  niany  cities  or  Tell  el-Hesy  excavaled, 
London  1893;  Zeilschr.  d.  D.  Pal.-Ver.  XV. 
1892  p.  172.  173;  XVII.  1894  p.  149;  /.  Dôl- 
ler.  Geogr.  u.  ethnogr.  Sludien  z.  111.  u. 
IV.  Bûche  d.  Kônige  1904  p.  266  s. 

LACHMI  V.  ADEODATIS. 

LACTUCAE  AGRESTES  expo- 
nuntur  in  Vulgata  herbae  aniarae  (  an'ia 

::upfo£ç),  quae  in  coena  paschali  siniid 
cuni  agno  et  azymo  pane  sumendae  prae- 
cipiebanlur  (Ex.  12,8;  Num.  9,11).  Idem 
nomen  hcbraicum  occurrit  Thren.  3,rô, 
ubi  a  Vulgata  explicatur  amaritudinea. 
Ouaenam  herbae  amarae  nominc  he- 
braico  designentur,  e\  textu  sacro  non 
constat,  cum  praeler  notas  générales 
nihil  ex  co  deduci  possit.  Habbiiii  quiu- 
que  varias  species  emuuerant,  intei'  ([uas 
lacluca  primum  locum  obtinet.  Ex  34 
speciobus  orieutalibus  generis  lacliuae 


sola  Lacluca  saligna  Linné  videlur  in 
Aeg.vpli  partibus  l'reciuenlior  invcniri 
[Boissier,  Flora  orient.  III.  810).  — 
Tanniuam  ratio  praecepli  assignatur  a 
Rabl>an  (lamaliele  in  Tahnudc,  quod 
«  Aegvplii  vilani  patrum  nostrorum 
amaritudine  alTecerunl  in  Aegypto  » 
(Iracl.  Pesachim  10, r>). 

Cf.  Sdiii.  liochart,  lliorozoicon  P.  I.  1. 
M.  c.  50  n.  6  (cd.  lioseniiiiilterX.  p.  691-700); 
/. /.OH',  Arain.  IMlanzennamen  n.  130  p.  l"5s. 

L.    FONCK. 

L.ACUS.  Notionc  receptaculi  aqua- 
rum  legitur  Ex.  7,19;  Is.  22,11  et  signi- 
ficatione  cognala  cisternae  1  Mach.  9,33 
lacus  (Xdtxxo?  L.XX  pro  hebr.  "1X2,  113), 

cisterna  Asphar.  Frequentissimc  poni- 
lur  pro  hebr.  112  notione  l'oveae;  Ps.  7, 
16  lacum  apeiuit  et  efTodit  euni  et  inci- 
dit  in  loveam  quam  fecit.  Quae  vox 
saepe  adbibelur  pro  sepulcro  praesertim 
in  diclione  descendere  in  lacum  ;  cf.  Ps. 
27,1  assimilabor  descendentibus  in  la- 
cum; 29,4  salvasti  me  a  descendentibus 
in  lacum;  87,5;  Prov.  1,12;  Is.  14,15  etc. 
Dein  cum  fovea  (cisterna  exsiccata,  Gen. 
37,24)  etiam  loco  carceris  inserviret, 
lacus  saepius  ea  notione  legitur  :  1er. 
37,15  ingressus  est  leremias  in  domuin 
laci,  i.  e.  in  carcerem  tenebricosum, 
coenosum;  38,6  et  proiecerunt  eum  in 
lacum  (i.  c.  cistcrnam)  in  quo  non  erat 
aqua,  sed  lutum;  38,9  etc.  Unde  facile 
critur  locutio  translata;  eduxit  nie  de 
lacu  miseriae  Ps.  39,3;  invocavi  nomen 
tuum  de  lacu  novissimo  Lament.  3,55; 
unde  .\poc.  14,19  et  misit  in  lacum  irae 
Dei  magnum.  Praeterea  dicitur  apud 
Danielem  cavea  illa  in  ([ua  leoiies  asser- 
vabantur  lacus  leonuni  6,7.  12.  16  etc.; 
cf.  Ez.  19,6-9  faclus  est  leo  ...  et  mi- 
serunl  eum  in  caveam.  Singulari  no- 
tione legitur  vox  Marc.  12,1  vineam 
pastinavit  ...  et  fodit  lacum  igraece 
uTvoXrjvtov)  i.  e.  vas,  in  i[uod  uvarum  li 
quor  cxpressus  dellueret  ex  torculari 
superiore;  torcularia  excidebanlur  et 
excavabanlur  etiam  in  saxis. 

De  lacu  Asan  3  Reg.  30,30  vide  s.  v. 
ASAN;  de  lacu  ASPIl.VR  s.  v.  ASPHAU. 

LADANUM  esl  résina  IVuticis  in  Pa- 
laesliua  satis  cdumiunis,  cui  nomen  Ci- 


911 


LADANUM. 


LAMENTATRICES. 


912 


stus  ex  familia  Cistinearum;  duae  prae- 
scrtim  cius  species  in  flora  palaestinensi 
occurrunt,  Cistus  villosus  L.  eu  m  varie- 
tatibus  genuinus  Boissier  et  creticus 
Boiss.,  ac  C.  salviaefolius  L.,  quibus  in 
Aniano  monte  tertia  species  accedit, 
C.  incanus  L.  liesina  hujus  fruticis  com- 
muniter  censetur  nomine  hebraico  TsS 
designari,  quod  in  Vulgata  stacte  expli- 
catur.  Vide  STACTE. 

LAEL    ('"^N^   Aar)'X),  paler    Eliasaph 

levitae  de  stirpe  Gerson  tempore  Moysis 
(Niira.  3,24). 

LAGENA,  LAGUNCULA  ponitur 
in  Vulgata  cliam  pro  ulre  (I  Reg.  16, 
20;  lob  .32,19)  et  Is.  5,10  pro  mensura 
bath,  dein  generatim  pro  vase  flctili, 
urceo,  hydria;  cf.  lud.  7,16;  1er.  19,1. 
10;  Marc.  ]4,13.  Immo  Agg.  2,17  vertit 
S.  Hieronymus  mis  lagenam,  quam  vo- 

ccm  hebr.  Is.  63,3  rite  expresserat  tor- 
cular,  et  Is.  10,33  pariter  mxs  i-eddi- 

dit  lagunculam;  sed  eandem  vocem  me- 
lius  cxposuit  Ez.  17,6;  31,5  6.  8.  12.  13 
propagines,  ramos,  frondes,  arbusla; 
qua  notione  etiam  Is.  10,33  capienda 
est;  exercitus  enim  Assyriorum  saltui, 
silvae  comparalus  est;  Deus  autem  di- 
citur  ramos  eius  vel  propagines  cum 
potentia  concidere. 

LAHELA  in  Vulgata  \  Par.  5,26 
mendum  est  pro  Hala;  v.  HALA. 

LAHEM  (1  Par.  4,22).  Inter  posteros 
Sela  filii  luda  enumerantur  etiam  tTklJi 

DnS  ;  Vulgata  :  qui  reversi  sunt  in  La- 

liem,  LXX  àr.ia-:pz'\itv  aùrou;.  Videlur  no- 
men  proprium  viri  esse  :  lashubi  Lé- 
chera, quod  non  interpretandum  est 
"  revertens  ad  panem  »  neque  «  revcr- 
tens  Bethlehem  »,  sed  «  revertens  a  pu- 
gna  »  scil.  onustus  praeda.  Cf.  F.  de 
Hummelauer,  Comm.  in  Num.  p.  204. 

LAIS  V.  DAN  3. 

LAIS  (VJ^h  et  2  Sam.  3,io  XD'h,  Qeri 
C''^;  'Afxsîç,  ^iWii),  pater  Phalti  (Pbal- 
tiel)  mariti  Michol,  oriundus  de  Gallim 
(1  Reg.  25,44;  2  Reg.  3,15). 

LAISA  rnUi^,  Sa,  AatCT»,  Aef;,  Aa(ç), 
urbs  quae  in  descriptione  illa  poetica 


Is.  10,30  itineris  exercitus  Assyriorum 
ponitur  inter  Gallim  et  Anathoth  ("Anâ- 
tâ)  urbos  beniaminiticas.  Eadem  est 
Laisa  (cod.  A  'AXa^â,  cod.  x  et  Venet. 
'EXaaà),  prope  quam  ludas  Mach.  occu- 
buit  devictus  a  Bacchide,  Syrorum  duce, 
qui  prope  Beream  castra  posuerat 
(1  Mach.  9,5);  apud  Flav.  losephum 
(Bell.  lud.  I.  1,6)  hic  locus  scribitur 
'Aoaa(i<  (éd.  Dindorf)  vel  Axéoaaa  (éd. 
Niese).  Censetur  esse  Khirbet  'IVasû  in- 
ter Bethoron  superiorem  et  inferiorcm. 

LAMECH    (-jpS    AâfxsyJ.    1.    Filius 

Mathusael,  Cainita,  cuius  duae  uxores 
recensentur  Ada  et  Sella  (Gen.  4,18.  19). 
Lamechi  tripu<lium  ob  arma  ferrea, 
quae  Tubalcain  filius  ex  Sella  genitus 
ei  praebuit  (4,23.  24),  regulam  procla- 
mât, qua  in  posterum  iniurias  sibi  illa- 
tas  ullurus  sit;  blasphemiam  continet, 
cum  Lamech  giadio  suo  se  ipse  melius 
defendere  praetendat,  quam  a  Deo  de- 
fensus  sit  Gain;  acta  Cainitarum  claudit, 
qui  a  fratricida  desccndentes  caedibus 
perpetrandis  delectantur. 

2.  Filius  Methusala  ex  posteris  Seth 
et  pater  Noe  (Gen.  5,23.  26  28.20.  31; 
1  Par.  1,3;  Luc.  3,36).  Eius  prophetia 
spem  exprimit;  per  Noe  maledictionem 
a  Deo  Gen.  3,17-19  pronuntiatam  brevi 
fore  removendam  (Gen.  3,29)  i.  e.  hu- 
manis  artibus  eludendam;  eundem  di- 
luvio  absorptum  esse  ex  Pentateucho 
Samaritano  adstruit  F.  de  Hummelauer, 
Comm.  in  Gen.  p.  203.  204  (cf.  p.  210. 
211  ad  5,29). 

LAMENTATRICES,  praeficae,  mu- 
lieres  erant  mcrcede  conductae,  quae 
ad  funus  lessum  i.  e.  lugubrem  eiula- 
lionem  instituèrent  et  illis  luctus  signis 
et  documentis,  quae  apud  orientales  in 
usu  erant  et  sunt,  de  morte  alicuius 
ederent  lamentum,  scil.  tundentes  pe- 
ctora,  vellentes  capillos,  flenles,  eiulan- 
tes,  cinere  caput  aspersum  habentes. 
Exemplum  aliquod  eiusmodi  carminis 
lugubris  habetur  1er.  21,18,  qui  de 
morte  loakim  dicit  :  non  plangent  eum  ; 
vae  frater;  non  concrepabunt  ei  :  vae 
domine  et  vae  inclyte  (vae  maiestas, 
hebr.)  et  34,5  vae  domine;  cf.  3  Reg. 
13,30;  unde  Eccli.  22,10  :  super  mor- 
tuum   plora   et  cf.  38,16.  Et  eiusmodi 


oi:{ 


LAMENTATRICES. 


LANCEARIUS. 


014 


laiiuMilati'ici's  liliaiii  lairi  i»loi'aUi  sud  ol 
liiniullu  lii-cliaiil  Mallh. '.),-2:î;  Marc.  :i, 
:?S;  Ijic.  s,;;:?.  A((iue  ad  siyiiilicaiuliiin 
qiiaula  rniiia  ol  calainUas  inansiira  sil 
lutlat'os,  iiihi'l  Deiis  ptu'  Itneiniam  ])ro- 
phelani,  iilconvoccnl  lainentalriccs  eas- 
c[uc  quae  opUmc  sciant  lamcnlaii,  iiL 
pro|»ercul  et  l'eslinonl  et  assiimaiil  la- 
monlum  (9,17.  18). 

LAMIA.  1.  Specliiiin  iKu-Liirnum. 
Is.  :i4, 14  clicilur  reyioiuMii  Edom  iii  soli- 
ludineni  esse  redigenilaiii  :  ilii  ciibavit 
lamia  el  invenit  sibi  requiem.  Voce  la- 
miac  S.  Hieroiiyiiius  redilit  li.  1.  liebr. 
ri'^'it^;  edoclus  eniin  ccat  a  rabbinis 
esse  Lilith  spcctruin  uocUirnuin,  dae- 
moneiu  nuiliebrem  quae  nocUi  infanti- 
bus  insidictur  et  sub  forma  mulieris 
spcciosae,  alalac  invenes  ad  se  peilicere 
studeal.  Uiide  socundum  oam  rabbino- 
rum  sentenliain  Lililb  l'ère  eodem  modo 
se  s^cril,  sicut  lamia  Uomaaorum  et 
Empusa  Graecorum.  Rcccnliores  vocem 
etiani  e\  suinorico  explicanl,  esse  ven- 
lum  cl  venlum  ea  voce  cxbiberi  tamquam 
personam  (ila  Jensen);  alii  Lilitb  apud 
Assyrios  deam  noclurnam  habilam  fuisse 
alTirmant.  Ad  horrorem  solitudiiiis  et 
vaslitalis  describondum  propheta  I.  c. 
dicit  plurima  ferarum  gênera  et  spcctra 
qiiaedam  ibi  morari. 

2.  Eadem  voce  sed  plane  alia  notione 
usus  est  S.  Hieronymus  Lament.  4,3  : 
sed  et  lamiae  nudaverunt  mammam, 
lactavorunt   calulos    suos  ;  bebr.    y^T}, 

Qevi  WZT]  i.  e.  canes  aurei  (germ.  Scha- 

kaley;  canes  aureae  depromunt  iiuunil- 
lam.  Vult  scil.  propheta  elTerre  maxinia 
calamitale  elfectum  esse,  ut  incolac  Sion 
ipsius  naturac  oblili  essent;  maires  cerni 
quasi  bestiis  fcrociores,  quia  iam  non 
alcre  possunt  liliolos. 

LAMPSACUS  enumcratur  1  Macb. 
r;l,23  inter  regiones,  quibus  llomani 
anno  139  a.  VAw.  scripserunl,  ne  ludaeis 
mala  inferrenlui'.  Erat  Lampsaciis  urbs 
Mysiae  ad  Hellesponliun.  Sed  in  manu- 
scriptis  graecis  plerisipie  legitur  ila[j.- 
•iâjjLrj,  in  ali([uibus  ilaui{'i/.ri ,  iii  llala 
Lampsaco,  apuil  Syrum  Samsonos.  Ihide 
coniicitnr  designari  urbs  apud  geogra- 
piios    arabicos    vocata    Samswi ,    quae 


a|)ud  (iraecos  audit  Amisus,  una  ex 
praecipuis  urbibus  Ponti,  nricalem  ver- 
sus a  Sinope  ad  Poaliua  Kuxinum  sila. 
ludacos  usque  ad  rcinotissimos  angulos 
Ponti  disperses  fuisse  testatur  Pbilo 
(Légal,  ad  Caium  ?;  36  cd.  Mangey  II. 
587;  Twv  Tou  n6vTou  jjiuyôiv}.  Obiicit  qui- 
dem  lieinacli  (Kevue  des  études  grcc- 
([iigs  I.  1888  p.  334  s.)  Amisum  ad  rc- 
guum  Ponticum  perlînuissc  nec  sui  iuris 
fuisse;  sed  id  cvincunt  Icstimonia  hi- 
slorica  pro  aetate  Mithridatis  Magni, 
non  pro  lempore  priore. 

Cf.  /f.  Sch'drer,  Gesch.  d.  jïul.  Volkos 
éd.  3  m.  p.  3.  4.  Dt!  Ainiso  urbe  cf.  Rittcr, 
Erdkunde  .WIII.  796-800;  Fnr/nrjer,  Handb. 
d.  alten  Geogr.  II.  421  ;  Marqxiardt,  Rom. 
Staatsverwaltung  I.  1881  p.  357;  llenze,  De 
civitalibus  liberis  1892  "p.  64  s.;  Head,  Hi- 
stoiia  Numorum  1887  p.  424  s. 

LAMUEL.  (^NiaS)  legilur  in  inscri- 

ptioncProv.  31,1  :  verba  Lamuelis  rogis, 
Visio   (NtT/S)  qua  erudivil   eum    mater 

sua.  Ifa  quoque  ex  texlu  bebr.  tradito 
aliqui  explicant.  Alii  eum  dicunt  regem 

Massaenseni    (xtrG)    et    rêvera    tcîxtus 

bebr.  ex  indole  linguae  ita  débet  accipi, 
ut  haec  vox  nomen  sit  vel  gentis  vel  re- 
gionis;  cf.  Gen.  23,14  et  1  Par.  1,30, 
ubi  Massa  tribus  quaedam  ab  Ismael 
orta  recensetur,  eum  qua  conferunt  Mas 
nomen  tribus  in  seplemtrionali  parte 
Arabiae  quod  in  inscriptionibus  cunei- 
formibus  legitur  (cf.  Schmder,  Keilin- 
schriften  u.  Geschicbtsforschungp.  263). 
Etiam  ab  aliquibus  Lamuel  nomen  sym- 
bolicum  ipsius  Salomonis  lu\biluin  est  et 
explicatum  Sn~  VdS  Deo  consecratus  (cf. 
Giettnann,  Connnenl.  in  Eccl.  p.  66)  vel 
SnI^Z  Ss'  Deus  est  refugium  ;  alia  vide 
apud  Delitzsch,  Das  salom.  Si>rucbbucb 
p.  320.  Textus  graecus  ita  babet  :  o\ 
Èij.o\  Xéyoi  sl'prjvxat  utcÔ  Oeou  jJaaiXsto?,  -/^pr,u.a- 
i:tc;;j.b;  elC-  Cf.  dicta  s.  v.  A(;i  U  in  vol. 
I.  col.  171. 

LANA  V.  MNIM. 

LANCEARIUS;  Act.  23,23  iubcl 
triiiinuis  |)arari  ihicentos  lancearios,  qui 
cuiu  aliis  militibus  el  equilibus  l'aulum 
salvum  perducerent  Gaesaieam  ad  Ke- 
iicciu  praesidem.  Graece  babelur  SsÇto- 
XâSou;,  (luam   vocom  explicant  vol  dex- 


I 


915 


LANCEARIUS. 


LAPIDARE,    LAPIDATIO. 


91G 


tcra  lanccain  gestantes  vel  iaculatorcs. 

LAODICIA  (Aao8iy.£(x),urbs  Phrygiae 
ad  Lycuiu  fluviiun,  qui  in  Macandrum 
infUiit,  liaud  procul  a  Colossis.  Quamvis 
Paulus  bis  Phrygiam  peragraverit,  Lao- 
diciae  non  commoratus  est  (Col.  2,1; 
4,13);  sed  Laodicenses  salutari  vult  iis- 
que  epistulam  scripsit  (Col.  4,15.  16), 
quae  tamen  ad  nos  non  pervcnit.  Nani 
quae  eo  nomine  fertur,  est  leiicienda  ad 
libros  apocryphos  et  est  consarcinata 
ex  sententiis  decerptis  ex  epistulis  ad 
Colossenses  et  Philippenses.  Eiiis  eccle- 
siae  condilio  satis  perversa  describitur 
Apec.  1,11  ;  3,14  ss. 

LAOMIM  V.  LOOMIM. 

LAPIGIDINAE.  In  instauratione 
lempli  sub  losia  rege  iiibentur  alTcrri 
inter  alia  «  lapides  de  lapicidinis  » 
(4  Reg.  22,6;  2  Par.  34,11).  Expressio 
bebraica  2ïna  'JIN  pariter  occurrit  in 

historia  régis  loas  (4  Reg.  12,13  [Vulgata 
12,12]),  ubi  a  latino  interprète  redditur 
«  lapides  qui  excidebantur  ».  LXX  in 
utroque  textu  libri  Reguni  X{Oouç  XaTO[i.r)- 
Toûç  in  Paralipomenis  vero  X(9ou;  xsTpa- 
jtsôouç  exponunt.  Sensus  a  Vulgata  ex- 
pressus  voci  hebraicae  salis  videtur 
convenire,  quamvis  recentiores  sat  multi 
eam  potîus  tamquara  nomen  verbale  pro 
actione  caedendi,  alii  vero  tamquam  no- 
men inslrumenti  explicent. 

Lapicidinas  plurimas  in  Palaestina 
etiam  antiquitus  fuisse  constat.  Hieroso- 
lymis  celeberrimae  sunt  eae,  quibus  no- 
men cavernarum  regiarum  inditum  est 
quaeque  iam  a  Flavio  losepbo  in  descri- 
ptione  ambitus  septemtrionalis  urbis 
commemoranLur  (Bell.  lud.  V.  4,2  n. 
147;  cf.  Tacitus,  Hist.  V.  12;.  Probabili- 
ter  ex  hisce  lapicidinis  ad  varia  aedilkia 
civitatis  antiquae  lapides  excidebantur. 

Cf.  Liévin  de  Hamme,  Guide-Indicateur 
éd.  4,  I.  482;  Vigouroux,  Dlct.  II.  318-323. 

L.    FONCIÎ. 

LAPIDARE,    LAPIDATIO.    Lege 

mosaica  staluitur  pocna  lapidationis 
pro  crimine  idololatriae  (Ucut.  13,10; 
17,5),  blaspiiemiae  (Lev.  24,14;  cf. 
3  Reg.  21,10),  necromantiae  et  divina- 
tionis  (Lev.  20,27),  violationis  legis  sab- 


baticac  (Num.  15, 33),  adulterii  (Deut. 
22,23.  24);  item  :  si  quis  dederil  de  se- 
mine  suo  idolo  Molocb,  morte  moriatur; 
populus  terrae  lapidabit  euni  (Lev.  20, 
2);  pari  modo  fiUus  contumax,  quem 
parentes  coram  senioribus  variorum 
scelerum  reum  accusant,  lapidibus 
obrui  debebat  a  populo  civitatis  (Deut. 
21,21);  eadem  poena  infligenda  erat 
puellae  fornicariae  (Deut.  22,20.  21). 
Hoc  genus  mortis  adeo  commune  erat, 
ut  eo  etiam  bos  cornupeta  esset  aufe- 
rendus  (Ex.  21,28);  Achaii  quoque  pro- 
pter  furtum  de  anathcmatc  lapidatus  est 
(los.  7,25). 

De  qua  poena  haec  statuuntur  :  manus 
testium  prima  interlîciet  eum  (Deut.  17, 
7)  i.  e.  testes  primi  lapidem  in  eum 
coniiciant  (cf.  Deut.  13,9)  et  postea  om- 
nis  populus  mittat  manum  (Deut.  13,9; 
17,7).  Multo  plura  de  modo  exsecutionis 
praescribuntur  in  tractatu  mishnico  de 
synedriis  cap.  6  (cf.  Surenhusius  IV. 
p.  233  s.).  Secundum  rabbinos  ubique 
poena  haec  lapidationis  est  intellegenda, 
ubi  legitur  :  sanguis  eius  sit  super  eum, 
vel  ubi  aliud  mortis  genus  v.  g.  per  gla- 
dium  non  indicatur.  Tamquam  occisio 
quae  eminus  inferri  debeat,  significatur 
Ex.  19,1?,  13;  prohibetur  enim  ne  quis 
montem  tangatSinai  :  qui  tetigerit  morte 
morietur;  manus  non  tanget  eum,  sed 
lapidibus  opprimetur  aut  confodietur  ia- 
culis. 

Furor  popularis  ab  antique  tempore 
iactis  lapidibus  odium  et  exsecrationem 
manifestabat.  Ita  de  Aegyptiis  :  si  ma- 
ctaverimus  ea  quae  colnnt  Aegyptii 
coram  eis,  lapidibus  nos  obruent  (Ex. 
8,26).  Populus  in  deserto  ita  in  Moysen 
furere  cernitur,  ut  Moyses  ad  Dominum 
clamet  :  adhuc  paululum  et  lapidabit  me 
(Ex.  17,4);  eodem  modo  rabiem  exserit 
populus  in  losue  et  Caleb  (Num.  14,10)  ; 
pariter  urbe  Siceleg  per  Amalecitas  suc- 
censa  et  mulieribus  abductis  et  filiis 
populus  volebat  Davidem  lapidaro,  quia 
amara  erat  anima  uniuscuiusque  (1  Reg. 
30,6)  et  Aduram  qui  erat  super  tributa 
et  quem  Roboam  miserat,  lapidavit 
omnis  Israël  (3  Reg.  12,18);  cf.  2  Par. 
10,18;  24,21;  2  Mach.  1,16.  Et  Christus 
ipse,  quod  de  Jérusalem  conqueritur  : 
lapidas  eos  qui  ad  te  missi  sunt  (Matth. 


91 


I.AI'IDAHK,    LAI'IDATIO. 


LAI'IDES    SACCULl. 


91 S 


23,37;  cf.  21,35),  in  se  experlus  ost  : 
lulorunt  orço  lapides,  ut  iacerent  in 
cuni  (Inan.  8,o9)  el  :  sustiilcriinl  ci'i^'o 
lapitlc^  liiilaei,  iil  lapidai-onl  oiini  (loaii. 
lO.iil;  11,8'.  Ha  luniuliiiai'ic  Slt'piiaiuis 
niorlc  osl  alTeclus  Acl.  7,a8,  qiia  ooca- 
sione  Saulus  vestes  lestiiim  i.  e.  pallia, 
amieiila  sumnia  cuslodiehat.  l'aidus 
quoque  pci'iculo  lapidalionis  cial  e\po- 
situs  Iconii  et  lapidatus  est  Lystris  Act. 
14,0.  10;  2  Cor.  II.IIO. 

LAPIDES  PRETIOSI.  1.  Notio- 
nes  générales.  Lapides  pretiosi  in 
S.  Sci-iplura  dioimliii'  tiini  gennnae  pro- 
prie laïcs  tum  niineralia  quaedam,  qiiae 
hodie  sensu  taulum  latiore  lapidibus  pre- 
tiosis  adnunierantur.  Generalini  eae 
niineraliuni  species  hoc  noniine  com- 
prehenduidur,  ({uae  vel  rarae  sunt,  vel 
translucidae,  vol  pulchro  colore  vel  du- 
rilie  vol  alla  insi^ni  qualitale  instructae. 
In  ipsa  Palaeslina  lapides  pretiosi  non 
invcniuntur,  sed  facile  exSyria,  Arabia, 
Aegypto  aliisque  finilimis  regionibus 
obtineri  poterant.  Praesertim  in  anulis 
signatoriis  et  ad  varia  ornanienta  adhi- 
bebantur.  In  sacris  libris  polissimum 
conimeniorantur  in  descriptione  «  ratio- 
nalis  iudicii  »  seu  pectoralis  summi  sa- 
cerdolis  (Ex.  28,17-20;  39,10-13),  deinde 
in  splendorc  régis  Tyri  enarrando  (Ez. 
28,13)  et  in  prophetica  imagine  funda- 
mentorum  civitalis  caelestis  (Apoc.  21, 
19  s.;  cf.  Tob.  13,21  s.). 

Pro  determinandis  singulis  speciebus 
lapidum,  qui  in  S.  Scriptnra  inter  pre- 
tiosos  enumerantur,  praeter  noniina  he- 
braica  et  graeca  atque  expositiones  ve- 
leruni  inlerpretnm  praecipue  altendenda 
sunt  ea  quae  FI.  loseplnis  (Anl.  111.  7,5 
n.  lGG-109;  Bell.  lud.  V.  5,7  n.  234;  et 
Plinius  (Nat.  hist.  1.  37)  referunt.  Porro 
ii  soli  lapides  nominibus  biblicis  desi- 
gnari  possunt,  qui  antiquis  cognili  erant  ; 
alque  pro  pectorali  sumnii  sacerdotis 
illi  insuper  excludendi  sunt,  (pios  scnl- 
pereantiqui  nesciebant. 

2.  Variae  species  in  S.  Scriptura 
commemoratae.  In  sequenli  calalogo 
inxla  ordineni  Vulgalae  varias  species 
lapidum  preliosorum  enumeranuis,  quae 
in  sacris  liliris  connnrmoranlur,  adililis 
ubi  lieri  polnit  nominibus  brbiaicis  et 


graecis.  De  singulis  auleni  siiiguli  arli- 
cnli  consulendi  sunt. 

1)  Achales  inc,  àyâTm. 

2)  Adamas  liu^D. 

3)  Anietliyslus  naSriN*,  i[j.iOui3zo;. 

4)  Hfrylhis  PrjpjÀXoç  lApoc.  21,20i. 

o)  Cdialcedonius  yaXxrjSfov  (Al)OC.  21, 
19). 

0)  ('.arbuncuhis  "jsi,  à'vOpaÇ. 

7)  Chodcliod  -\bl2,  lixar.ii. 

8)  Chrysolilbus  U-UTin,  ypuadXiOoç. 

9)  Chrysoprasus  -/puaÔTipaaoç. 

10)  Oyslallum  n"ip,  xpûaTaXXo?  (etiam 

rna,  Vulg.  emincntia  lob  28,18). 

11)  Hyacinthus  udtxivOoç. 

12)  Jaspis  D'^nv  ixzr.iç,  (Is.  o4,12  pro 

iin2). 

13)  Ligurius  Dti^S,  Xtyûptov. 

14)  Onyx  DHt,',  |3rJpuXXoç  e.  a. 

15)  Sapphirus  V3D,  nir.t^npoq. 

16)  Sardius  D"îk,  aapôtoç. 

17)  Sardonyx  aapoôvjÇ. 

18)  Smaragdus  np12,   ajxapayôoç. 
lOï  Topazius  HTCS,  ToraÇiov. 

20)  Hebr.  mpN*  quod  Vulgata  expli- 

cat  lapides  sculpti{q.  v.). 

Praeterea  aliquo  modo  ad  lapides  pre- 
tiosos  etiam  pertinent  alabastrum,  mar- 
mor,  parius  lapis. 

Cf.  .s.  Epiphaniux,  De  duodecim  genimis 
M.  43,293-372);  J.  £ raii n,  XcslWus.  sacci- 
dotum  IF.  c.  8-19  ^Amstelodami  1680, 
p.  627-745);  A.  Hartmann,  Die  Hebrae- 
rin  am  Pulztisch,  ib.  1810,  I.  276-291;  III. 
87-100;  J.  J.  Bellermanu,  Die  Urim  und 
Thunimiin,  die  altesten  Geminen,  Berlin 
1824;  M.  Bauer,  Edelsteinknnde,  Leipzi}; 
1896;  .4.  Kinzler,  Bibl.  Nalurgeschlchle,  cd. 
10,  Calw  und  Stiittgarl  1902.  332-338; 
J.  Hasting.'i,  Dicl.  IV.  619-621;  T.  K. 
Cheyne,  Lncjcl.  bibl.  IV.  4799-4812. 

L.    FONCK. 

LAPIDES   SACCULl    Prov.    16,11 

dicunlnr  lapides  qui  pro  ponderibns 
adhibebantur  el  qui  a  mercatoribus  et 
negotiatoribus  in  sacculo  vel  marsupio 
porlabantur.  Dicunlur  I.  c.  opéra  Di-i, 
([uia  Deus  vull,  ut   commcrcium   inter 


I 


919 


LAPIDES  SACCULI. 


. LAPPA. 


920 


liomines  iusto  pondère  et  meiisura  in- 
stilLialur;  cf.  Lev.  19,36;  Dent.  25,13-10. 

LAPIDES  SCULPTI  exponitur  in 

Viilgata    liebz\  mpN*  (I^-    o4,i2),    qiiod 

LXX  vertiint -/.piiaTaXXoç.  Scd  loco  crystalli 
ex  etymologia  vocis  (a  radiée  riTp 
«  arsit  »)  potins  videtur  designari  car- 
bunculus  (q.  v.). 

L.    FONCK. 

LiAPIDOTH  (niT'sS,  AaosiôwO),  ma- 

ritus  Debborae  prophctidis  (lud.  4,4). 

LAPIS     ADIUTORII    (Tîjrn     ]1X, 

'ASavéÇep).  Samuel  Victoria  a  Philisthiim 
reportata«  tulit  lapideni  unum  et  posuit 
eum  iiiler  Maspliath  et  inter  Sen  et  vo- 
cavit  nonien  loci  illius  Lapis  adiutorii 
dixitque  :  hiiciisque  auxiliatiis  est  nobis 
Dominus  »  1  Reg.  7,12.  Per  anticipa- 
tioneni  nomen  istud  iani  reperitur 
1  Reg.  4,1,  ubi  Israelitae  eo  loco  dicun- 
tur  castrametati  et  Philisthiiiii  venisse 
in  Aphec,  et  5,1  :  Philisthiim  tulerunt 
arcam  Dei  et  asportavenint  eam  a  La- 
pide adiutorii  in  Azotum.  Ex  iis  quae 
s.  V.  APHEC  3  diximus.  Lapis  adiutorii 
ibi  fere  quaerendus  eril,  ubi  nunc  est 
Beit  Iksâ  scil.  inter  Masplia  Beniamin 
(nunc  Nebi,  Samwll?)  et  Sen  (nunc  Deir 
Yâsîn?}.  Sed  si  Masplia  Beniamin  com- 
ponitur  cum  Sha'fât  (v.  MASPHA  6), 
etiam  Lapis  adiutorii  magis  orientem 
versus  quaeri  débet. 

LAPIS  ANGULARIS.  Usitata  est 
locutio  :  domus  luda,  domus  Israël  pro 
ipso  populo  usurpata.  Inde  eadem  me- 
taphora  ii  qui  taleni  domum  quasi  sus- 
tentant eique  lirmitatem  praebent  i.  e. 
principes  dicuntur  hebr.  quandoque  an- 
gulares  lapides  (Vulgata  anguli;  cf.  lud. 
20,2;  1  Reg.  14,38;  Is.  19,13;  Zach.  10, 
4).  Totus  quoque  populus  Dei  vocatur 
domus  Dei  Os.  8,1;  consideratur  enim 
tamquam  una  familia  Dei  in  una  domo 
habilans,  cuius  paterfamiiias  est  Deus, 
quae  acceptio  frequens  est  in  Novo  Te- 
stamenlo  (cf.  1  Cor.  3,9;  Eph.  2,21; 
1  Tim.  3,13;  Hebr.  3,2-6).  Quare  Chri- 
stus  qui  eius  domus  est  fundator  et  qui 
ludaeos  et  génies  in  unani  congregat 
faniiliam  eliam  vocatur  angularis  lapis, 
utpolc  (jui  duos  parieles  iungit  et  sus- 


tentât; ita  Eph.  2,20  et  2,14  ipse  est 
pax  nostra  qui  fecitutraque  unum.  Huic 
autem  designationi  Messiae  iam  praelu- 
debatur  in  Vetere  Teslamento.  Ita  Is. 
28,16  :  ecce  ego  mittam  in  fundamentis 
Sion  lapidem  probatum,  angularem  etc.  ; 
i.  e.  Sion,  cenlrum  regni  Dei,  non  de- 
struetur  ab  hostibus  et  fundamentum 
illud  immotum  quod  a  Deo  ibi  est  col- 
locatum  et  in  quo  ipsa  urbs  lirma  con- 
sistit  est  promissio  messiana,  quae  in 
rege  messiano  consistit.  Propter  re- 
gnum  Dei  messianuni  quod  ex  Sion  se 
diffundere  débet  in  orloem  universum 
urbs  ipsa  eripictur  periculo.  Id  eo  loco 
valicinatur  Isaias.  Messias  autem  totius 
firmitatis  regni  messiani  et  ratio  et  fun- 
damentum est.  Eandem  imaginera  ipse 
Christus  sibi  applicat,  dum  quaerit  ex 
Pharisaeis  :  nunquam  legislis  in  Scri- 
pturis  :  lapidem  qucm  reprobaverunt 
aedilicantes,  hic  factus  est  in  caput  an- 
guli? cf.  Matth.  21,42;  Marc.  12,10; 
Luc.  20,17;  Act.  4,11,  ex  Ps.  117,22. 
Uti  in  parabola  de  vinea  principes  syna- 
gogae  ut  coloni  vineae  describebantur, 
ita  hic  ut  qui  domum  Dei  aedificare  de- 
berent;  Christum  autem  qui  est  totius 
aediticii  fundamentum  et  coniunctio 
firma  repudiabant. 

LAPIS  BOEN  V.  ABENBOEN. 

LAPIS  EZEL  V.  EZEL. 

LAPIS  ONERIS  Zach.  12,3  :  po- 
nam  lerusalem  lapidem  oneris  cunctis 
populis  i.  e.  ut  S.  Hieronymus.  bcne  ex- 
plicat,  ponam  lerusalem  cunctis  genti- 
bus  quasi  gravissimum  lapidem  suble- 
vandum.  Certatim  omnes  theocratiam 
aggredientur;  vires  exserent  ad  lapi- 
dem istum  sublevandum  i.  e.  conabun- 
tur  tollere ,  vastare  urbem  ;  verum 
«  omnes  qui  levabunt  eum  concisione 
lacerabuntiu"  ».  In  dictione  latere  vide- 
tur allusio  ad  eos  qui  ponderosissimo- 
rum  lapidum  sublevatione  vires  suas 
certatim  ostentare  soient. 

LAPPA  exponitur  hebr.  nin  Os.  9,6 
et  yip  ib.  10,8.  Lappa  est  herba  niala 
satis  nota  (germ.  Klette,  gall.  bardane), 
cuius  una  spccies,  scil.  Lappa  maior 
Linné  (fam.  Compositae)  in  Oriente  in- 
venitur.  At  utraque  vox   hebraica  non 


921 


LAPl'A. 


LATHINA. 


92^2 


hanc  planlam ,  scd  species  spinanim 
désignai;  v.  SIM.NAK. 

Cf.  de  lai'pa  U.  Boissier,  Flora  orient.  111. 
457;  Leunis-Franli,  Synopsis  éd.  3,  II.  2  p. 
722  s.;  G.  E.  Post,  Flora  ot'  Syria  451. 

L.    FONCK. 

LAQUEARE.  Ka  voce  ulitiirS.  Uie- 
r(niyimis  3  Ucg.  0,9  :  Icxil  quoqiic  do- 
nuiin  lemplum)  laquoaribiis  cedriuis; 
licbr.  e\plicai»is  :  Icxit  doinuiu  Irabihus 
ot  tabiilis  ccdiinis;  cl  3  Reg.  0,lo  suin- 
milaleiu  parieliim  videlur  iwplicare  ad- 
dilis  vcrliis  :  el  nsque  ail  iaquearia; 
hebr.  iisquc  ad  parieles  lecli.  Eliani  1er. 
22,14  laqucaiia  ccdrina  e.\plicabis  :  pa- 
laliuiu  esse  contignalum  tabulis  cedri- 
nis.  [*i'oprie  designanliir  lacunaria  Caiil. 
1,17  :  laquearia  noslra  cypressina.  Do- 
mus  aiiloni  laqiicalas  (Agg.  1,4)  intellege 
tabulatas.  quanim  mûri  labulis  lecli  et 
ornali  siiiil;  quare  Deiis  eos  reprehen- 
dil  qui  domus  suas  cxornanl,  domum 
vcro  Dei  vastam  ac  desorlam  relinquunl. 

LARUS  in  calalogo  avium  inimun- 
darum  in  libro  Levitici  nouuni  (Lev.  11, 
10)  clin  Deuteronomio  (14,15)  deoimum 
locum  occupât.  Explicatio  vocis  hcbrai- 
cae  ïiriw^  de  lai'O,   quam  versio  graeca 

Xxpo?  confirmai,  eliam  a  récent iorib us 
gencratim  admittitur,  ita  lamon,  ut  no- 
men  potius  totam  lamiliam  laridanw) 
quam  unani  aliquam  hiiius  lamiliae  spe- 
cicm  dosiguare  morito  supponatur.  — 
Ex  hac  l'amilia  sat  mullae  species  pa- 
laestinenses  enumcrantur  ad  tria  prae- 
sorlim  gênera  pertinentes,  Sterna, 
Hj/(h'ocheii(lon  et  Lanis.  Forsitan  cogna- 
laequoquc  familiae,  v.  g.  Procelloriidae, 
eodem  noniine  conq)rehendi  dicendac 
sunt. 

Cf.  Sam.  liochart,  Ilierozoicon  P.  H.  1. 
II.  c.  18  (éd.  RoxenmiiUer  111.  p.  1-4); 
P.  CuUrera,  Faunii  biblica  p.  311  s.; 
//.  B.  Trislrum,  Faiina  and  Flora  of  Pales- 
tine, Lonilon  1884,  p.  135-138;  Id.  The  nat. 
hist.  of  liie  Bible  éd.  9,  p.  210  s. 

L.    l'ONCK. 

LASTHENES  AaaOÉv»)?^,  vir  Cre- 
tensis  (jui  nudtos  niililes  .merconarios 
Dcmelrio  Uadiderat  [Flav.  los.  Ant.  XIII. 
4,3'.   EuMi    Denietrîns   \ocat    pan'utcni 


suum  inscribens  epistulam  AaaOévai  xÇi 
7:aTp\  yafpEiv;  crat  igilur  ei  quam  maxime 
l'amiliaris  el  Laslhencs,  qui  ab  eodem 
auYY^^l's  appellalur,  ei  erat  a  consiliis. 
Simililer  Gen.  45,8  losepb  paler  Plia- 
raonis  vocalur.  Epistula  Demetrii  ad 
Lasthenen  h^gilur  1  Macli.  11,32  ss.  el 
eius  cxemplum  niissum  est  a  Demelrio 
rege  ad  lonalban  I.  c.  30. 

LATER.  De  confeclione  biterum  in 
planilic  babylonica  rel'erlur  Gen.  11,3  : 
«  venitc  facianuis  laieres  el  coquamus 
eos  igné;  babuerunlque  iateres  pro  saxis 
et  bitumen  pro  caemento  ».  Alque  rê- 
vera antiquissima  Baityloniae  aedificia 
habent  laieres  coclos  bitumine  illitos 
(cf.  F.  de  Hummelauer,  Conim.  in  Gen. 
p.  334  s.).  Nam  ea  in  regione  lapides  ad 
aedificandum  apti  deficiunt,  sicuti  eliam 
in  regione  inferiore  Psili  deficiunt.  Quare 
Israelitae  quoque  in  Aegyplo  Iateres 
conficere  cogebantur  (Ex.  1,141.  Ut 
massa  lutea,  ex  qua  Iateres  conficie- 
bantur,  tenacius  cohaereret,  ei  admiscc- 
bantur  paleae,  quae  anlea  Israelitis 
dabantur,  postea  vero  eas  conquirere 
ipsi  debebant  et  nibilominus  eandem 
mensuram  laterum  conficere  Ex.  5,7  ss. 
—  Uli  Assyrii  et  Bal»yIonii  in  molli  la- 
tere  (antequam  sole  siccatus  duresce- 
ret  scriplurae  formas  cunealas  impri- 
mebant,  ita  simili  modo  iubetur  Ezechiel 
in  lalere  describerc  urbem  lerusalem 
vel  delineare  (4,1).  Eliani  in  Palaeslina 
aedificia  ex  lateribus  sole  siccalis  esse 
confecta,  palet  ex  arroganli  iactantia 
Israelitarum  :  Iateres  ceciderunt,  sed 
quadrislapidibusaedificabimus  ,Is.  9,10). 
Irrisorie  adhorlalur  Naiium  iNinivitas, 
ut  subigant  lulum,  laieres  conficiant,  ut 
inlerrupla  scil.  murorum  slruanl  i3,4). 
Muros  cocti  lateris  Is.  10,7.  11)  intel- 
lege arcem  ex  lateribus  cxstructam  i.  e. 
Qir  Moab,  liodii^  Kerak. 

LATITODO,  nomon  piilei  iGen.  20. 
22;  \id('  s.  V.  UECIIOlîOTH. 

LATRINA  i  Heg.  1(»,27  ;  ut  ma.xi- 
imim  conlemplum  in  Haal  exprimerenl, 
tammi  eius  dirulum  est  el  fecerunt  pro 
eo  latrinas,  cloacam  (^xoTrpwvK  LXX  .  lia 
simililer  legitur  in  decrelo  Darii  :  qui 
banc  mulaveril  iiissionem,  domus  eius 
leddatuc  acervus  slorcoris    vel  doaca' 


923 


LATRINA. 


LAVARE. 


924 


Esdr.  6,11  (aramaice);  item  Dan.  2,"i 
minatur  rcx  Clialdaeis,  si  nequivissent 
indicare  somnium  et  oins  interpretatio- 
nem  «  perihitis  vos  et  donuis  vestrae  in 
sterquilinium  (acervum  slercoris)  redi- 
gentur  »  Dan.  2,3  (aramaice). 

LiATRO.  Ea  voce  saepius  S.   Hicro- 
nymus  reddit  hebr.  ma  qno  vocabiilo 

significatur  turma  militum,  iitique  haud 
raro  turma  militum  grassantium,  prae- 
dam  agentium.  Ita  qui  2  Reg.  4,2  prin- 
cipes latronum  dicuntur,  duces  erant 
militum  turmao  qui  partes  tuebantur 
Isboseth  tilii  Saul.  Razon  quoque,  adver- 
sarius  Salomon,  princeps  latronum  i.  e. 
dux  turmao  militum  l'actus  est  (3  Reg. 
11,23).  Ad  notioncm  turmarum  praeda- 
toriarum  vox  referenda  erit  4  Reg.  6,23  : 
et  ultra  non  venerunt  latrones  Syriae 
(Aram)  in  terram  Israël.  Sed  de  turma 
militum  vox  dicitur  1er.  18,22  et  2  Par. 
22,1;  immo  lob  19,12  :  simul  venerunt 
latrones  eius  i.  e.  milites  Dei,  quos  do- 
lores  intellegit  divinitus  immissos  sibi. 
Ceterum  eam  vocem  S.  Hieronymus 
etiam  vertit  cuneum  (1  Reg.  30, S),  exer- 
citum  (2  Par.  23,13). 

Eodem  modo  etiam  latrunculus  saepius 
ponitur,  ubi  in  hebr.  Tn:i  habetur.   Et 

rêvera  milites  praedam  agentcs  inlel- 
leguntur  1  Reg.  30,8,  ubi  David  Domi- 
num  consulit  :  persequar  latrunculos 
hos  etc.?  et  pariter  v.  23  et  4  Reg.  5,2; 
13,20.  21;  24,2;  1  Par.  12,  21.  Eadem 
voce  Os.  7,1  turma  quaedam  rapinis  et 
lucro  inhians  designatur,  quemadmo- 
dum  Osée  4,2  furtum  inter  praecipua 
popiili  crimina  enumerat,  et  ipsos  quo- 
que sacerdotes  turmac  praedantium  si- 
miles  esse  conqueritur  (6,9  hebr.). 
Eodem  modo  Isaias  primores  quasi  la- 
trones accusât  :  populum  mcum  ex- 
actores  sui  spoliaverunt;  vos  depasti 
estis  vineam  et  rapina  pauperis  in  domo 
vestra  (Is.  3,12.  14);  ne'que  aliter  Mi- 
chaeas  2,2.  Et  quod  prophetac  in  prin- 
cipibus  populi  reprehenderunt,  etiam 
Christus  Pharisaeis  exprobrat  :  quod 
inlus  est  vestrum,  plénum  est  rapina  et 
iniquitate  (Luc.  11,39);  pleni  estis  rapina 
et  immunditie  (Matth.  23,23).  Et  aposto- 
lus  quoque  mandat,  ut  si  quis  frater  i. 
c.  homo  christianus,   sit  rapax,  omnes 


ab  eius  consuetudine  se  plane  retra- 
hant,  et  serio  monet  :  nolite  errare  : 
neque  turcs  neque  rapaces  regnum  Dei 
possidebunt  (1  Cor.  5,11;  6,10).  —  Quo 
magis  augeretur  opprobrium  supplicii 
crucis  pro  Christo,  duo  latrones  simul 
cum  co  educti  et  in  crucem  acti  sunt, 
quorum  aller  in  Christum  in  cruce  pen- 
dentem  convicia  iccit,  aller  priorem 
reprehcndit  et  a  Christo  audire  meruit: 
hodie  mecum  eris  in  paradiso  (23,33 
ss.  ;  Matth.  27,38;  Marc.  15,27). 

LATUSIM,    LATUSSIM   (D;yi"DS, 

\aio'ja[£{[x),  tribus  arabica,  quae  ab 
Abraham  et  Cctura  originem  duxit  par 
lecsan  eiusque  filium  Dadan  (Gen.  25,3 
et  in  Vulgata  1  Par.  1,32).  Quaerenda 
est  in  Arabia  septemtrionali  ad  occiden- 
tem  vergente.  Aliquam  coniecturam  vide 
in  Zeitschr.  d.  D.  Morg.  Ges.  XX.  1866 
p.  175;  XXIII.  1869  p.  298  et  cf.  XIV. 
1860  p.  503  s.  447.  477  s. 

LAUS.  Ouandoquc  is  qui  laudatur  et 
celebratur,  de  quo  quis  gloriatur,  ap- 
pellatur  laus  ;  ita  de  Deo  dicitur  :  l'orti- 
tudo  et  laus  mea  Dominus  Ex.  15,2; 
item  Deut.  10,21;  Is.  12,2.  Saepius  dici- 
tur in  Vulgâta  sacrificium  laudis  pro 
hebr,   sacrificium  min,  ita  Ps.    49,14. 

23";  106,12;  115,17;  immo  etiam  laus, 
laudes  quandoque  eiusmodi  sacriticium 
dicunt,  uli  2  Par.  29,31;  33,16  et  Ps. 
55,13  laudaliones.  Inde  quoque  petitur 
Hebr.  13,13  :  offeramus  hostiam  laudis 
i.  e.  fructura  labiorum  contitentium 
nomini  eius.  Hoc  sensu  translato  dici- 
tur Tob.  8,19  sacrificium  laudis  Deo 
offerre.  Aliis  in  locis  haec  vox  hebr. 
redditur  sacrificium  pro  gratiarum 
actione;  cf.  Lev.  7,12.  13;  22,29.  Perti- 
nent haec  sacrificia  laudis  vel  gratiarum 
actionis,  sicut  sacrificia  ex  votis  vel 
sponte  facta,  ad  sacriticiapacificaa''aSuJ 
cf.  Lev.  7,11-16.  Vide  s.  v.  HOSTIA. 
Apud  LXX  pro  min  poni  solet  al'vsatç. 

LAVARE.  Ablutioncs  et  profanae  et 
religiosae  sat  fréquenter  commemoran- 
tur.  Ita  in  more  positum.erat,  peregrinis, 
bospitibus  pedes  lavare;  cf.  Gen.  18,4; 
19,2;  24,32;  Luc.  7,14;  1  Tim.  5,10;  id 
quod  etiam  inter  officia  famulorum  rc- 
censelur;  unde  Abigail  dicit  ad  David  : 


î>^5 


LAVAHli. 


LAVA  ri: 


926 


ccii'  laiiuila  tua  sil  iii  anoillam,  ul  lavcl 
pedes  st'rvoriini  doinini  inei  ^1  Uej;.  25, 
41);  uiulc  a|i|)aret,  (juanlac  humiiilalis 
ruecil  qiKul  Clii'islus  peilcs  discipiilorum 
la\il  loan.  13,5.  l.avabanlur  iiilantcs  re- 
cenlrf  nali;  quarc  l'aiii  ahhitioncin  esse 
omissain  locenselur  Ez.  1(1,4  inter  oppro- 
bria  origiiiis.  LoUonos  ad  imindiliem 
coi'poi'is  et  ad  ornaliim  qucndain  iiisli- 
luebanliir;  cl'.  Ex.  2,4  lilia  Pharaonis 
dcsccndil,  ut  lavaretur  in  llninino; 
adinouetur  Uuth  a  socrii  :  lavare  et  un- 
j.;ere  etc.  Uuth  3,3;  cf.  2  Ueg.  11,2; 
David  inonct  Uriain  ex  castris  reversum: 
vade  in  domuin  liiain  et  lava  pedes  2  Reg. 
11,8;  cf.  Ez.  10,'J;  23,40;  ludilh  10,3; 
Dan.  13.1,5. 

Mullo  IVeiiuentius  sermo  fit  de  ablii- 
tionibus  religiosis.  lia  in  consecralione 
sacerdolnm  et  levitarum.  INam  Ex.  29,4 
Moysi  dicitur:  ciiin  laveris  patreni  lAa- 
ron)  cuni  filiis  suis  aqua,  indues  Aavon 
vestimentis  suis  (pontilicalibus'  et  Num. 
8,7  ei  de  levilis  praecipilur  :  aspergantur 
aqua  lustrationis.  Poito  labrum  aeneum 
erat  confectuni  et  aqua  impletuni,  quia 
sacerdotes  manus  et  pedes  lavare  debe- 
bant  ingressuri  tal)ernaculum  testimonii 
et  accessuri  ad  altare  Ex.  30,19;  cf.  Ex. 
40,12.  29.  Lotiones  sumnio  sacerdoti 
pracscribebantur  die  expiationis  Lev. 
ir),4.  24.  Ad  legem  in  Sinai  accipiendam 
populus  sese  praepaiabat  lotis  vestimen- 
tis Ex.  19,10.  In  ritu  sacriticali  quoque 
variae  lotiones  praecipiebantur;  ila  in- 
lestina  et  pedes  victimae  lavabantur 
aqua  Lev.  1,9.  13;  8,21;  9,14;  Ex.  29, 
17.  Si  de  sanguine  victimae  vestis  fuerit 
aspersa,  lavabitur  in  loco  sancto  Lev. 
0,27;  item  vas  aeneum,  in  que  caro 
victimae  coctaerat,  aqua  lavari  debebat 
Lev.  6,28;  cf.  2  Par.  4,0. 

Ad  toUendas  varias  immundilias  aiilu- 
tiones  corporis  vel  lolidues  vcstiiim  in- 
ter alia  pracscriplae  erant.  Oui  jxirtave- 
rit  animal  mortuum,  lavabit  vcsiimonla 
sua  Lev.  11,25.  28;  qui  lc|)ra  inrcclusol 
a  lepra  sanatus  est,  lavabit  veslimenta 
sua  Lev.  13,0.  34;  item  veslis  lt'|)i'am 
quae  habere  vidctur  lavari  debebal  Lev. 
13,54.  50.  58.  Pariter  sacrilioio  pro  le- 
l»roso  oblalo,  debuit  leprosus  et  vesti- 
nienla  et  se  lavare  Lev.  14,8.  9.  Qui  in 
domo  de  lepra  suspecta  comederil  vel 


dormierit,  lavabil  veslimenta  sua  Lev. 
14,47.  Multai'  lotiones  vestium  et  ablu- 
tiones  corporum  pi'aescribunlur  iis  qui 
virum  seminilUuim  vel  aliquid  ex  eius 
rébus  tetigerint,  qui  actum  matrimo- 
nialem  exercuerint  Lev.  15,5  ss.,  qui 
morticinum  comederil  Lev.  17,15,  et 
immundum  totigeril  Lev.  22,0,  qui  ca- 
prum  die  expiationis  emisei'it  et  qui 
|)elles  et  carnes  viclimarum  combusse- 
rit  Lev.  10,20.  28,  similiter  qui  in  vi- 
clima  vaccae  rufae  varia  ministeria 
obierit  Num.  19,7  ss.  et  qui  aqua 
lustrationis  expiatus  fuerit  Num.  19,19. 
Naaman  iussus  est  lavari  seplies  in  lor- 
dane,  ul  a  lepra  mundarelur  4  Reg.  5, 
10.  Dcmum  lolio  manuum  in  testimo- 
nium  el  signiticalionem  innocentiae  vel 
immunitalis  a  crimine  adhibebatur;  cf. 
Deul.  21,6  venienl  maiores  natu  civita- 
tis  illius  ad  inlerfeclum  lavabuntque 
manus  suas  et  dicenl  :  manus  nostrae 
non  effuderunt  sanguinem  hune;  cf. 
Matth.  27,14  Pilatus  lavit  manus  etc.  — 
Tempore  Christi  a  Pharisaeis  multae 
lotiones  observabantur  :  manibus  non 
lotis  manducare  iis  videbalur  a  pietale 
alienum  :  nisi  laverint  manus  non  man- 
ducant  el  a  foro  (reduces)  nisi  bapti- 
zenlur  non  comedunl  el  observant 
baplismala  calicum  et  urceorum  et  ae- 
ramenlorum  el  leclorum  Marc.  7,3.  4; 
cf.  Mallb.  15,2;  Luc.  11,38.  In  signum 
Inclus  lotiones  consuetae  omitlebantur  ; 
item  tempore  poenitenliae  et  alïlictionis 
et  ieiunii;  quare  David  solvens  ieiunium 
lotus  unclusque  est  (2  Reg.  12,20  el 
Cbrislus  reprehenditeos  qui  exterminant 
faciès  suas  ul  appareant  hominibus  ieiu- 
nanles,  cle  contra  monel  :  cum  ieiunas. 
faciem  tuam  lava  iiVIallh.  0,10.  17). 

(".um  sordes  lotione  eluantur  et  abs- 
lergantur,  nolio  lavandi  facile  Iransfer- 
lur  ad  animi  a  sordibus  peccatorum 
emundalionem;  unde  :  amplius  lava  me 
ab  iniquilale  mea  Ps.  50,  t;  Is.  1,10  1a- 
vamini,  miuuii  eslole,  auferte  malum 
cogitalioniun  vestrarum;  4,4;  1er.  2.22 
si  laveris  le  nitro  et  nudliplicaveris  libi 
lierbam  borilh,  maculata  es  in  iniqui- 
lale tua;  quibus  verbis  maximam  quan- 
dam  perversilatem  notai  pi-oplieta  ^si- 
mul  autem  doceinur  adhibitum  esse  ad 
vestes,    linlea  lavanda  alcali   fossile  el 


927 


LAVARE. 


LEBES. 


928 


vegetabile,  utiverbum  D13  indicat  etiani 

calcando  lotionem  esse  peractam);  4,14 
lava  a  malitia  cor  tuum.  Ad  quam  vocis 
translationem  Christiis  quoque  respicit 
in  lotione  peduni  apostolorum  dicens  : 
qui  lotus  est  non  indiget  nisi  ut  pedes 
lavct  et  est  mundus  totus  loan.  13,10. 
Eodem  modo  dicitur  Chrislus  nos  lavisse 
a  peccatis  nostris  in  sanguine  suo  Apoc. 
1,0  et  sancti  lavcrunt  stolas  suas  et 
dealbaverunt  eas  in  sanguine  Agni  Apoc. 
7,14;  22,14.  Quare  baptismus  vocatur 
lavacrum  regenerationis  (Tit.  3,5);  eo 
enim  mundamur  lavacro  aquae  in  verbo 
vitae  (Epb.  5,26)  et  ad  vitam  gratiae 
nascimur  (loan.  3,5). 

LAZARUS.  Nonicn  erat  frequens 
apud  ludaeos;  est  enim  idem  quod 
ITî/Sn  Eleazar.  Scd  sub  forma  Lazari  so- 
lum  reperitur  de  paupere  illo  mendico 
in  parabola  Luc.  16,20  ss.  et  de  fratre 
Mariae  et  Marlliae,  qui  a  Christo  e  se- 
pulcro  suscitatus  est. 

1.  Lazarus  mcndicus  Luc.  16,20  ss. 
Significatio  nominis  :  Deus  iuvat  apta 
est  ad  sortem  aeternam  pauperis  decla- 
randam.  Eius  autem  nomen  aliquod 
opus  crat  efferre  propter  ipsani  para- 
bolam,  in  qua  sciL  dives  in  flamnia 
cruciatus  eum  appellare  nomine  narra- 
tur:  pater  Abraham,  mitte  Lazarum  etc. 
Quia  itaque  ex  ipsa  narrationis  forma 
necessario  nomen  debuit  indi,  non  licet 
concludere,  rem  non  esse  parabolam, 
sed  vere  gestam,  cum  habeatur  nomen. 
Porro  nomen  Lazari  consulto  a  Domino 
esse  selectum,  facile  tibi  persuaseris, 
si  attenderis  divitem  rogare,  ut  Lazarus 
mittatur  ad  fratres  convertendos,  Chri- 
stum  vero  responderc  :  si  Moysen  et 
prophetas  non  audiunt,  neque  si  quis 
ex  mortuis  resurrcxerit  credcnt;  quibus 
adde,  mox  postea  rêvera  Lazarum  e 
mortuis  resurrexisse  neque  tamen  lu- 
daeos credidissc. 

2.  Lazarus,  frater  Mariae  et  Marihae, 
de  castello  (1/.  t%  xw[j.7i;)  Bethania,  banc 
habet  laudem,  ut  de  eo  Christo  nuntie- 
tur  :  ecce  quem  amas  infirmatur  loan. 
11,1  ss.  et  ut  cvangelista  insuper  addat  : 
diligebat  autem  lesus...  Lazarum.  lesus 
nuntio  de  eius  morbo  accepto  mansit 
in  Peraea  et  non  venit  Bethaniam  nisi 


die  quarto  a  morte  Lazari.  Hoc  miraculo 
resuscitationis  Lazari  synedristae  quam 
maxime  exacerbati  sunt  :  quid  facimus 
quia  hic  homo  multa  signa  facit  (loan. 
11,47);  itaque  mors  Christi  décréta  est 
(11,49).  Quod  consilium  scelestum  et 
mortem  suani  crudelissimam  ex  miraculo 
fore  praevidcns  lesus  anlequam  mira- 
culum  operaretur  infremuit  spiritu  et 
turbavit  seipsum  (11,33).  Synedristae, 
principes  sacerdotum  eo  miraculo,  quod 
plurimorum  admirationem  et  fidem  in 
lesum  excitabat  (11,45;  12,9),  in  tantam 
rabiem  simul  et  obcaecationem  acti 
sunt,  ut  et  Lazarum  interficere  delibe- 
rarent  (12,10).  En,  adeo  verum  est,  quod 
Christus  in  parabola  Lazari  affirmarat  : 
si  Moysen  et  prophetas  non  audiunt 
(loan.  5,46),  neque  si  quis  ex  mortuis 
resurrexerit  credent.  —  Quae  de  Lazaro 
traditione  feruntur  (eum  episcopum 
in  Galliam  cum  sororibus  profectum 
esse  etc.),  vide  Kirchenlexicon  éd.  2  VIIL 
p.  738,  et  Duchesne  in  libro  de  Maria 
Magdalena,  et  Analecta  bolland.  XII. 
p.  296;  traditionem  de  Maria  Magd. 
défendit  Dom  François  Plaine  (Cor- 
respondance catholique  n.  16-18);  ve- 
rum in  Analectis  1.  c.  merito  dicitur 
neminem  qui  sit  rerum  gestarum  nar- 
rator  aliquantulum  serius  (il  n'est  plus 
d'écrivain  tant  soit  peu  sérieux)  quid- 
quam  momenti  attribuere  istis  tradi- 
tionibus  de  Lazaro  etc. 

LEAENA  V.  LEO. 

LEBANA  (nJlS,  Aa6avc[)),  Nathi- 
naeus,  cuius  posteri  duce  Zorobabel  ex 
captivilatc  redierunt  (Esdr.  2,45);  idem 
scribitur  Neh.  7,48  X3l\  Aa6ava. 

LEBAOTH  V.  BETHLEBAOTH. 

LEBBAEUS  (Ae^Saîo;)  cognomina- 
tur  ludas  Thaddacus  (v.  lUDAS  7). 

LEBES    ponitur    in    Vulgata     pro 

hebr.  "iiD  plerumque  et  etiam  pro  ni>3. 

Significatur  Ex.  27,3  vas  ad  suscipien- 
dos  cineres  et  eadem  notio  erit  quoque 
3  Reg.  7,40.  45  et  2  Par.  4,11.  J6  reti- 
ncnda  et  1er.  52,18.  Vasa  haec  fuisse 
confecta  ex  aurichalco  (ex  aère  polito) 
narratur  3  Reg.  7,45.  Alias  lebes  vas 
est  ad  carnes  coquendas  1   Reg.  2,14; 


LEXICON  BIBUCUM.  —  T.   II.   —  30 


\)2d 


LEBES. 


LECTUS. 


930 


2  Par.  3;;,i:V,  Iv/..  11,3  ss.  ;  Midi.  3,3  cl 
o-enoraliin  olla  Zach.  14,21;  vas  ad  la- 
vanduin  iiitolioj;iUir  Ps.  107,10  :  Moab 
lebes  ^i>t'i  meae  i.  e.  t-xplica  ox  licbr. 
non  spei  meae,  setl  lïm  lotionis  meac 
i,  c.  Moab  quasi  servus  ciil  (lui  pclvini 
ad  lavanduni  mihi  praebei'c  dcl)i'bil,  uli 
Edom  1.  c.  servus  est  cni  talccainenta 
portanda  cl  purganda  proiioiunlnr. 

LEBNA  (n2lh,  Asowvà),  slalio  Israe- 
litaiinn  in  descrto  inter Remmoniphares 
et  UcssaiNum.  33,20.  21). 

LEBNA,  LOBNA  vi  los.  la, 42 
Labana  (nnS,  AsSva,  Ao6v(i,  Aspâ, 
Ao[jL>^â),  urbs  in  oampeslribus  luda,  in 
lerlia  provincia  Scphelae  (los.  15,42), 
anliqua  urbs  rei:ali  cliananaei  (12,15), 
a  losue  expugnala  posl  cxcidiuni  Ma- 
cedae  et  ante  excidiuni  Lachis  (10,29. 
30.31.  32.  39).  Sacerdotibus  attribuitur 
los.  21,13  ;  loco  parallelo  1  Par.  6,57  [42] 
una  cuni  Hebron  urbibus  reliigii  accon- 
setur,  srd  pro  ilV  baud  dubie  liy  urbs 
sicut  los.  21,13  legendum  est,  ita  ut 
sola  Hebron  urbs  refugii  esse  dicatur; 
textum  enim  librorum  Parai,  nuiltipli- 
citer  corruptum  esse  nuiltis  aliis  discre- 
pantiis  constat.  Urbem  in  extremis 
finibus  regni  luda  sitam  et  ab  alieni- 
genis  quoque  habitatam  fuisse  eo  sua- 
detur,  quod  régnante  loram  una  cum 
Idumaeis  a  luda  defecit  (4  Rcg.  8,22; 
2  Par.  21,10).  Eandem  fuisse  urbem 
munitam  et  in  via,  quae  Aegyptum 
ducit,  pro  re  militari  magni  momenti 
ex  eo  clucet,  quod  Sennacherib  de  La- 
chis adversus  Lobnam  castra  movit 
(4Reg.  10,8;  Is.  37,8).  Postmodum  regno 
luda  denuo  subiecta  fuisse  censctur;  de 
Lobna  enim  oriunda  oral  Amilal,  uxor 
losiae  régis,  mater  loacbaz  et  Sedeciae 
regum  luda  (4  Reg.  23,31;  24,18;  1er. 

Tempore  Eusebii  eadem  Aooavd  appel- 
labalur,  in  regione  eleutberopolitana 
sita  (Onom.  éd.  Lagf.  274,13;  135,26). 
Altamen  silus  nondum  repcrtus  est. 
Proponuntur  Tell  cl-Srifiye  {Blanche- 
Garde)  phis  tribus  boris  ab  Kleuthe- 
ropoli  seplomlrionem  versus  {Thenius, 
Riess,  Bibcl-Allas;  Stanh'!/,  Sinai  and 
Palestine  18G0  p.  258),  el-Menshh/c  dua- 


bus  iioris  ab  Eleidbcropoli  occidentem 
\cvmi^[V(rndr  Veldc,  M('nioirl858p.330; 
Siirvei/  of  West.  l'ai.  Mcm.  lil,2!>9.  261), 
A7a/'/'f/c/-iJo)rrt/«ifduabus  iioris  ab  Eleu- 
theropoli  meridimi  versus  (liicpcrl). 

LEBNI,  LOBNI  (^:iS,  Aû6ôv(),  lilius 

priinogenilus  (ierson  filii  Levi,  jiroge- 
nilor  familiac  levilicae  Lebnitarum  (Ex. 
6,17;  Num.  3,18.  21  ;  26,58;  1  Par.  6,17. 
20  [6,2.  5].  Vulgata  scribit  Lebni  Num. 
3,18.  21,  alias  Lobni. 

LEBONA  (n:i2^,  A£6wvà)  lud.  21,19 

obitcr  tanlum  commemoratur  ad  dcter- 
minandum  situm  Siluntis,  quac  ad  mé- 
ridien! oppidi  Lebona  coUocatur.  Com- 
muniter  agnoscitur  in  vico  Lubhan 
([uattuor  horis  a  Sichem  meridicm  ver- 
sus iuxla  vianî,quae  in  lerusalem  ducit; 
Silo  [Sedan)  ab  eo  vico  borae  itinere 
distat  inter  meridiem  et  orientem.  Cf. 
Survey  of  West.  Pal.  Mem.  11.  286; 
Guéi'm,  Samarie  II.  165.  In  Mishna  (Me- 
nachoth  8,6)  Beth  Laban  in  monte  re- 
censetur  inter  regiones,  ex  quibus  po- 
tissinuun  ludaei  vinum  in  lerusalem 
adducebant;  haec  probabilius  eadem  est 
quae  Lebona  (cf.  Neubauer,  Géogr.  du 
Talmud,  p.  82). 

LECHA  {r\Z^,  Ar]ydî6)  in  gencalogia 

[uda  1  Par.  4,21  legitur;  videtur  urbs 
ceteroquin  ignota  designari,  cuius  pater 
scu  possessor  erat  Her  ex  posteris  Sela 
tllii  luda. 

LECHI  V.  RAMATH  LECHI. 

LECI  ("TipS,  Aa/.£s(;jL),   lilius  Semida 

Manassitae  (1  Par.  7,19). 

LECTICA;  ita  merito  explicavit 
S.    Hieronymus  Is.    66,20   D'ISS  (quam 

voeem  coniunctam  cum  îi^TJ  Num.  7,3 

plaustra  tccta  exposuit)  ;  LXXIv  Iol^kt^^x:; 
in  plaustris  tectis.  Eiusmodi  lecta  oliani 
Antiochiis  morbo  pcrcnlsus  gestabatiu" 
2  Macli.  9,8  :  niuic  humiliatus  ail  teri-ani 
in  gestatorio  (iv  oopjîw)  porlabatur. 

LECTUS  dicilur  (juandoque  pro  sola 
sponda;  ita  si  de  Iccto  fei-reo  Og  régis 
IJasan  sernio  lit  IJeut.  3,11  vol  de  loclis 
eburncis  Am.  6,4  i.  e.  de  spondis  eboie 
lessellatis,    sed    [dernmque   de    sptmda 


I 


931 


LECTUS. 


LEGIO. 


932 


simul  cum  stragulo,  opertorio,  cervicali 
inteilegitur.  Saul  iratus  Davidi,  quein 
aegrotare  audierat,  iubet  eum  afferri  ad 
se  in  lecto  (1  Reg.  19,15).  Lectuspaupe- 
ris  pallio  constabat;  nam  Ex.  22,26  :  si 
pignusaproximo  acceperisvestimentum, 
ante  solis  occasum  reddes  ci;  ipsiim 
enim  est  solum,  quo  opcritiir,  Induraeii- 
tura  carnis  eiiis  nec  habet  aliud  in  quo 
dorniiat;  cf.  Deul.  24,13.  Lectus  in  quo 
paralyticLis  portabatur  vix  alius  erat 
(juam  ferculum  cum  stragulo  (Matth.  9, 
2),  cum  iubeatur  tollere  lectum  suum  (9, 
6;  Luc.  5,24).  Ceterum  vide  s.  v.  GRA- 
BATUS. 

LECUM  (DipS,  LXX  AwSajx,  sed  Ono- 

mast.  Aaxoûfi.)  assignatur  los.  19,33  tam- 
quam  terminus  tribus  Nepbthali.  Pu- 
tarunt  aliqui,  ut  Knobel,  significari 
montes  Lokham  i.  e.  partem  septem- 
trionalem  Libani  quae  ab  Oronte  fluvio 
occidentem  versus  inter  Laodiceam  et 
Antiochiam  protendatur.  Verum  mani- 
fcstum  est  terminum  Nepbthali  non 
extendi  in  tantam  a  Palaestina  distan- 
tiam.  Ceterum  ex  ordine  enumerationis 
Lecum  probabilius  quaeri  débet,  inter 
lebnael  {Yemmâ)  et  lordanem,  il)i  fera 
ubi  hodie  'Aulam.  Pertinebat  igitur  ad 
illum  pagum  commutatorium,  qui  Nepli- 
thalitis  ad  austrum  lacus  Tibcriadis 
concessus  est  pro  finibus,  quos  Danitae 
in  INpphthali  sibi  arripuerant  (cf.  F.  de 
Hummelauer,  Connn.  in  los.  p.  138). 

LEDAN,    LEEDAN    ]Ti^,     'Eociv, 

Aotôâv),  unus  ex  posteris  Gerson,  piin- 
ceps  lamiliac  Gersonitarum  (1  Par.  23,7. 
8.  9;  26,21). 

L.EGATUS.  Ex  versione  2  Par.  9,14 
posset  videri  legatos  divcrsarum  gen- 
tium  Salomoni  quotannis  attulisse  cer- 
tum  auri  pondus.  At  in  loco  parallelo 
3  Reg.  10, î 5  S.  Hieronymus  vocem  nnn 

non  legatos  transtulit,  sed  viros  qui 
super  vectigalia  erant.  Neutra  tamen 
explicatio  admitti  potest.  Alias  ipse  vo- 
cem de  exploratoribus  explicat  (cf. 
Num.  14,6);  forlasse  11.  ce.  textus  emen- 
dalionc  iadiget.  Neque  Ps.  67,32  de 
legatis  ex  hebr.  est  mentio,  sed  :  vc- 
nient  pingues  (i.  c.  nobiles,  divitcs)  ex 
Aegypto;   cum  LXX  pracbeant  -psaSet;, 


patet  versio  Vulgatae.  Aliis  in  locis  le- 
gatus  idem  est  qui  nuntiusProv.  13,17; 
25,13;  Is.  18,2  hebr.  V^,  et!  Mach.  9, 

70;  10,31;  11,9  etc.  TjpÉaesiç;  13,21  r.r.za- 
Ctu-zoû,  item  14,21.  22.  40;  15,17. 

Phinees  et  decem  principes,  singuli 
de  singulis  tribubus  missi  sunt  ex  Silo 
ad  Rubenitas  et  Gaditas  in  terram  Ga- 
laad  (los.  22,13)  ;  quare  hos  vocat  S.  Hie- 
ronymus principes  legationis  Israël  (los. 
22,21.  30).  Tamquara  legatum  qui  au- 
ctoritate  praeditus  a  Christo  mittatur  se 
profitetur  apostolus  :  pco  Christo  lega- 
tione  fungiraur  zpEaSeûofjisv,  munere  le- 
gati  fungimur  2  Cor.  o,20,  quod  munus 
etiam  captivus  sibi  adscribit  :  legatione 
fungor  in  catena  Eph.  6,20.  —  De  lega- 
tione mittenda  Gen.  32,5  non  est  sermo, 
sed  solum  :  mittam  ad  annuntiandum 
(hebr.). 

LEGIO.  Vocem  eam  S.  Hieronymus 
quandoque  versioni  inseruit.  Ita  2  Reg. 
lo,18  legiones  Cerethi  et  Phelethi,  et 
1  Par.  18,17  Banaias  (erat  constitutus) 
super  legiones  Cerethi  et  Phelethi;  at 
4  Reg.  11,19  videtur  legiones  dicere  pro 
hebr.  a"'Sf1  cursores,  satellites,  custodes 
corpor-is  régis.  In  1  Mach.  6,35.  45;  9, 
12  ponitur,  ubi  graece  oaXxy^  legitur  i. 
e.  generatim  cohors  instructa,  acies 
(1  Mach.  6,38;  10,82  legitur  apud  ali- 
quos  lestes  oapayÇ;  Vulgata  praebet  le- 
gionem,  uti  apud  alios  testes  habetur 
cpàXayÇ  et  sensu  requiritur).  Nomcn  le- 
gionis  ponitur  pro  magna  multitudine; 
ita  si  daemon  respondet  interrogatus  de 
nomine  :  legio  (Xsyswv)  mihi  nomen  est, 
quia  multi  sumus  (Marc.  5,9;  Luc.  8,30. 
36).  Voce  signiticatur  turma  militum; 
verum  numerus  militum  alius  erat  alio 
tempore;  et  primo  quidem  tempore  le- 
gionem  constituebant  tria  millia  pedi- 
tum  et  trecenti  équités;  tempore  Valerii 
publicolae  4000  peditum  et  300  equi- 
tum  ;  tum  4200  peditum  et  300  equitum  ; 
mox  5000  peditum  et  300  equitum  ;  5200 
peditum  et  300  equitum;  sub  Mario  6000 
peditum;  Vegetlus  (2,6)  legioncm  con- 
stare  dicit  6 100  peditum  et  726  equitum. 
Ceterum  dici  potest  quod  Tacitus  (Ann. 
4,5)  scribit  :  sed  pers(>qui  incertum  fo- 
ret ,  quum  ex  usu  temporis  hue  illuc 
mcarent,  giiscercnt  numéro  et  aliquando 


1)33 


LEGIO. 


LENS. 


1)34 


ininuorenliir  (cf.  Pauly,  lU'alencyclopae- 
liie  lier  classischcn  Alterlhuinswissen- 
sfliall  IV.  p.  857  s.).  Uiidc  concludere 
poltMis,  iiiaxiiniun  luuncriun  aiigoloruiii 
closignari,  cuin  ChrisUis  dicat  Pclio  :  an 
piUa.s  ([iiia  non  possuni  fogare  Palrein 
nioinn  el  e.xliibebil  inilii  modo  plus 
quani  duodcchn  lo<;iones  anKoloriun 
(Mallh.  20, 53);  proin  si  vcllct  se  delen- 
dere  a  lurba,  non  indigMn-ol  aiixilio  apo- 
stolorum,  quia  posset  liabere  duodecini 
logiones  e.vercitus  angolici. 

LEGISPERITUS(vo[jLtxdç),  legis  mo- 
saicae  doclor,  inlcrpres.  Ea  voce  potis- 
sinuini  utitur  S.  Lucas  (cf.  MatUi.  22, 3o; 
Til.  3,13).  Idem  ordo  designatur  no- 
minc  frequentiore  scribarum.  Vide  s.  v. 
Sr-H115A. 

L.EGUMINA,  quae  Daniel  sibi  cuin 
Iribus  sociis  cibum  expclebat  (Dan.  1, 
12.  10),  hebr.  dicuulur  aiynT  (^'-  12)  et 
nij'""!"  (v.  16).  Vei'sio  graeca  Theodo- 
lionis  a;:£p[xaTa,  LXX  autem  el  FI.  lose- 
phus  (Ant.  X.  10,2  n.  190)  ôancta  expo- 
nunt.  Eodem  sensu  que  Vulgata  ctiam 
recentiores  interprètes  vocem  hebraicani 
generatini  explicant  de  variis  olorum  et 
leguminum  generibus,  quae  in  cibum 
adbiberi  soient.  Haec  autem  gênera  ita 
déclarât  Maimonidcs  (tract.  De  hetero- 
geneis  I.  c.  8  a]).  Bochart)  :  «  Semina 
(QiJWTî)  dividuntur  in  1res  species. 
Prima  est  eorum,  (juae  vocanlur  pro- 
ventus  (seu  frugcs).  Eorum  sunt  quin- 
que  species  :  triticum,  spella,  hordeum, 
avena  (spica  vulpis),  sccale.  Secunda 
eorum  quae  legumina  vocant,  id  est 
omnia  semina,  quae  ab  homine  come- 
duntur,  ut  fabae,  pisa,  panicum,  oryza, 
sesamuni,  papaver,  cicercula  et  sinùlia. 
Tcrlia  eorum  ([uae  vocanlur  hortensia 
semina,  quae  quidem  i[)sa  non  sunt 
apta  ad  esum,  scd  quod  ab  lis  provenil. 
ai)  homine  comeditur,  ut  caepe,  allia, 
[)orri,  nigella,  râpa  et  similia  ». 

Cf.  Sam.  Bochart,  Ilicrozoicon  P.  II.  1. 
1,  c,  7  (éd.  Rose  n  minier  II.  .587  s.);  Chr. 
Clewberg,  De  variis  fi  uinentoriun  et  legii- 
ininuin  speciobus  in  S.  Codice  V.  T.  nieiiio- 
ralis,  U|)salae  1760;  A'.  Th.  Menhe,  De 
Icguininibiis  vcleriuu  I.,  Goellinnac  l.Sli; 
V.  llohn,  Kulluriillanzen  uiul  llauslieie, 
éd.  7,   p.  210-220;   A.  de  CandoUe,  L'ori- 


j^int'  (les  plantes  cultivées,  Paris  1883,  pas- 
siiu. 

L.    KONCK. 

LEHEMAN  (DDnS,  May_£ç,A  AouLii] 

urbs  in  canq^estribus  luda,  iii  secunda 
provincia  Sephelae  (los.  15,40).  In  codi- 
cibus  hebraicis  etiam  scribitur  DanS, 
item  in  codicibus  Vulgalae  Lehcmas, 
Leemas.  Agnoscilur  Khirbet  el-Lahin  ab 
EleutberopoJi  [Beit  Djibrln)  rneridiem 
versus  {Swvey  of  Weat.  Pal.  M(îm.  III. 
201  ;  Legendre,  Carte  de  la  Palestine). 

LEHETH    (n^^   'HO),  lilius   Semei 

de  stirpe  Gerson  ,1  Par.  23,10.  11). 

LENS  hebraice    ûiïriy  (tantum  in 

plur.  occurrens)  vocatur.  Inter  legu- 
mina et  frumenta  in  agris  ab  Israelitis 
communiter  colebatur  (2  Reg.  23,11;  cf. 

1  Par.  11,13)  et  in  cibum  (Gen.  25,34; 

2  Reg.  17,28)  atque  in  panem  adhibeba- 
tur  (Ez.  4,9).  Pariler  ab  antiquis  scri- 
ploribus  profanis  fréquenter  comme- 
moralur  {Theophr.  Hist.  pi.  I.  4,2  etc.; 
Vergil.  Geôrg.  1,228;  Columella  II.  10, 
[[>;'Dioscur.  Nat.  med.  2,129;  P/m.  XVIII. 
12,123;  Athen.  4,138  etc.),  atque  etiam 
Aegyptiis  accepta  erat,  qui  lentes  ar- 
shana  appellarunt,  fortasse  confunden- 
tes  litteras  hebraicas  d  et  r.  Coctio  rufa 
dicitur  lentis  edulium  ab  Esau  (Gen.  25, 
30),  quia  fortasse  iam  tune  lerites  folli- 
culis  et  corlice  delractis  coquebanlur, 
qui  mos  etiam  hodie  pênes  Aegyptios 
viget  [Régnier  ap.  A.  de  CandoUe);  sed 
etiam  color  fuscus  naturalis  buius  legu- 
minis  DIX  appellari  potuit  quod  alii  de 

nomine  cibi  seu  obsonii  explicant,  col- 
lato  araltico  idi'nn. 

De  cultura  lentis  (Eriuim  lens  Linné  = 
Lens  esculenta  Moench  =  Cjfer  lens  Willde- 
now,  fam.    Leguminosoe;    arab.   'adis)  cf. 

0.  Heer,  Pllanzen  der  Pfahlbauten,  Zurich 
1865,  23  (el  lig.  49);  E.  /loissier,  Flora 
orient.  JI.  51)8 ;  Leunis-Frnn/,,  Synopsis  éd. 

3  II.  2,  125;  y.  Hehn,  Kulturpll.  u.  Ilaus- 
tliiere  éd.  7,210-20.  .-1.  de  CandoUe.  Ori- 
gine des  plantes  cultivées  257  s.;  Fr.  Woe- 
ni(j.  Pllanzen  iin  ail.  Aeg.  214  8.;  1. 
Loret,  Flore  pliaraoniqne  éd.  2,  n.  156; 
G.  Bitschaa  im  Ausland  18'.M,  293;  G.  E. 
l'osl,  Flora   of   Syria   290.  —  Praelerea  cf. 

1.  U.  Ursinus,  Arb.  bibl.   Conl.  II.  •.»:.  s  , 


935 


LENS. 


LEO. 


936 


M.  Hiller,  Hierophyt.  II.  124-8;  0.  Celsius, 
Hierobot.  II.  103-6;  E.  F.  K.  Roaenmiiller , 
Handb.  il.  bibl.  Allerth.  IV.  1,88-90;  /.  //. 
.Ba?/b«r,  Plants  of  the  Bible,  éd.  nova,  167- 
9;  /'.  Cultrera,  Flora  bibl.  215-9;  H.  B. 
Tristram,  Nat.  Hist.  éd.  8,  416  s.  ;  W.  H. 
Gloser,  Trees  and  Plants  nient,  in  the  Bible, 
éd.  2,  151-3. 

L.    FONCIv. 

LEO.  1.  Nomina.  Leonis  mentio  fre- 
quentissima  in  S.  Scriptura  occurrit;  si 
Lextus,  in  quibiis  saepius  de  eis  sermo 
est,  pro  una  mentionc  computemus,  ma- 
nent  supra  centiim  varii  loci  librorum 
sacrorum  principem  inter  bestias  agri 
lespicientes.  In  Viilgata  praeter  nomina 
communia  leonis,  leaenae  et  leunculi  seu 
catuU  leonis  vix  alia  appellatio  invenitur 
et  similiter  usus  textus  graeci  V.  et  N. 
ï.  constans  est  in  appellationibus  con- 
SUetis  Xstov,  XÉaiva,  azûtxvo;  ^iovToç.  In 
textu  bebraico  autem  imprimis  nomen 
genericum    invenimus    iin    vel    n^lN, 

quod  pariter  in  lingua  assyriaca  (arîi), 
aramaica  aliisque  semiticis  occurrit. 
Catulus  generatim  dicitur  lu,  si  adole- 
verit,  "i^ss.  Aliud  nomen,  item  linguis 

assyriacae  et  arabicae  atque  etiam  ae- 
gyptiacae  et  copticae  commune,  triplici 
forma  occurrit  :  iiS,  N*inS,  N'':iS,  qua- 

rum  ultima  in  solo  textu  Ez.  19,2  (pro 
leaena)  adhibetur.  Praeterea  poetice  leo 
appellatur  W'h  (cf.  ass.  m'shu),  fortasse 

ab   insigni   robore,    et  SnUT  a   rugitu. 

Varias  denominationes  coniuncta^s  ha- 
bes  V.  g.  Gen.  49,9  vel  lob  4,10  s.  vel 
Ez.  19,2  s.  —  Multo  maior  est  numerus 
nominum  leonis  in  lingua  arabica,  in 
qua  ex  variis  praesertim  attributis  qua- 
dringentis  fere  appellationibus  designa- 
tur. 

Cf.  de  nominibus  leonis  Sam.  Bochart, 
Hierozoicon  P.  II.  1.  3,  c.  1  {éd.  RosenmUl- 
/er  II.  p.  1-15);  C.  Pauti,  Die  Benennung 
des  Lôvven  bei  den  Indogermanen,  Munden 
1873;  F.  Homme,,  Die  Namen  der  Sauge- 
thiere  bei  den  sudseinit.  Volkern,  Leipzig 
1879,  287-294.  —  De  singulis  nominibus 
V.  Gesenius  et  alia  lexica. 

2.  Frequentia  leomim  in  regiohibus 
biblicis.  Lcones  in  Palaestina  aliisque 
terris  biblicis  olim  abundasse,  tum  ex 


numéro  nominum  variorum,  tum  ex 
frequenli  in  sacris  libris  mentione  facile 
coUigitur.  In  Philisthaea,  ludaea,  Sa- 
maria,  in  montibus  Libani  et  Antilibani, 
in  saltibus  et  silvis  et  praesertim  in  du- 
meto  lordanis  leonum  habitacula  fuisse, 
plurimi  Scripturae  textus  nobis  testan- 
tur;  cf.  lud.  14,5;  1  Reg.  17,34;  2  Reg. 
23,20;  3  Reg.  13,24;  4Reg.  17,2o;  Gant. 
4,8;  1er.  5,6;  12,8;  25,38;  49,19;  Am. 
3,4  etc. 

Idem  nobis  testantur  etiam  pro  aliis 
regionibus  oricntalibus  monumenta  et 
inscriptiones  Aegyptiorum  et  Assyrio- 
rum.  Pariter  auctores  profani  graeci  et 
latini  aliique  praesentiam  leonum  non 
modo  in  loto  oriente  anteriore,  verum 
etiam  in  Graecia,  Macedonia  et  Thracia 
tamquam  factum  notorium  supponunt. 
Paulatim  vero  et  pedetentim  bestiae  ex 
illis  regionibus  recessere,  ita  ut  nunc 
tum  ex  Europa,  tum  ex  Asia  minore, 
Syria,  Palaestina  prorsus  disparuerint 
et  in  Arabiae  interioris  ac  Mesopotamiae 
et  Indiae  partes  atque  in  Africam  sese 
receperint.  Ultimi  scriptores,  qui  de 
praesentia  leonum  in  Palaestina  nobis 
testimonium  rcliquerunt,  videntur  esse 
es  saeculo  duodecimo,  scil.  Daniel,  he- 
gumenus  rossus  c.  a.  1107  (Itin.  c.  75. 
Itinéraires  russes  trad.  B.  de  Khitrowo, 
Genève  1889,  p.  59)  et  Joannes  Phocas  c. 
a.  1177  (Descriptio  terrae  sanctae  c.  23. 
M.  P.  G.  133,952  s.). 

De  Aegyptiis  cf.  WilkinsoH'Birch,  Man- 
ners  and  customs  II.  87  s.  97;  III.  292  s.; 
Ed.  Meyer,  Gesch.  d.  alten  Aeg.  p.  116  s. 
242  s.;  Ad.  Erman,  Aegypten  p.  510.  612; 
F.  Chabas  in  Aegypt.  Zeitschiift  VI.  1868, 
106;  R.  Hartmann,  ap.  /.  Dilmichen,  Re- 
sullate  I.  28  s.  (ad  tab.  VIII  et  IX);  /.  Dil- 
michen ap.  A.  E.  Brehm,  Tierleben  éd.  3, 
I.  459  s.  —  De  Assyriis  cf.  H.  Layard,  Mo- 
numents of  Nineveh  I.  9.  10.  31.   45,2.  46, 

1.  48,2.  49,1   et  3.  50,1.  52,2  et  4.  53.  96;  II. 

2.  60.  64.  65;  G.  Rawlinson,  Five  great 
monarchies  I.  39  s.  220  s.  224  s.  355.  358. 
359.  360.  505-512.  515;  W.  Hougliton  in 
Transacl.  Soc.  Bibl.  Arch.  V.  1877,  322- 
326.  —  De  Hethitis  cf.  Humann-J'ttchstein, 
Reisen  in  Kleinasien  und  Nordsyrien,  Berlin 
1890,  Atlas  tab.  46;  H.  V.  Hilprecht,  Récent 
research  in  Bible  Lands,  Philadelphia  1897, 
]>.  160.  —  Textus  plurimos  scriptorum  grae- 
corum    et    lalinorum    collectos    habes    ap. 


i>:{7 


LEO. 


LEO. 


!);w 


Jl.  O.  Lenz.  Zooloj^ie  ilcr  allcn  Criodien 
und  llomcr,  Golha  185C,  p.  12fi-M0.  Quain 
frequcns  fiieril  imago  leoniim  in  anliriuis 
nuinmis  et  gfinmis,  oslendunt  cxcinpia  a|>. 
Imfioo/'-liliimeri^l  0.  KPller,Tn'ï-  iiiul  Pllan- 
zenbililcr  I.  1-19;  II.  3i;  IX.  27.  3(1;  XIV. 
5-30.  32-58;  XV.  1-4.  7;  XVI.  26.  68;  XVII. 
22.  30.  42.  48:  XVIII.  :îO.  59;  XIX.  33.  34; 
XX.  39.  58;  XXII.  35;  XXV.  30  etc.;  cf. 
p.  3-6. 

De  historia  naturali  Iconum  cf.  A.  E. 
lirelnn,  Tierleben  éd.  3,  I.  'ii3-461;  l'h.  L. 
Martin,  Naturgcscli.  der  Tliicre  I.  I  p.  191- 
198;  Leuuis-Ludirig,  Synopsis  e<l.  3,  I.  1  p. 
182  s.  ;  //.  B.  Tristram,  Tiic  Faiina  and 
Flora  of  Palestine  p.  17  s.  —  Ex  lecenlio- 
runi  opinione  eadem  est  in  variis  regionibus 
species  leonis  (Felis  leo  L.),  cuius  diversae 
varietales  tantummodo  agnoscuntur. 

3.  Varii  textus  sacri  de  natura  et 
babitibiis  leonis.  Imprimis  robur  leo- 
nis celebratur,  «  fortissimi  bestiarum, 
ad  nullius  pavens  occursum  »  (Prov.  30, 
30).  Eius  rugitiis  valde  tcrribilis  descri- 
bitur  :  <(  Leo  rugiet  :  quis  non  timebif?  » 
(Am.  3,8).  Moduni,  ([uo  pracdam  suam 
capiat,  varii  texlus  respiciunt.  In^idia- 
tur  praedae  suae  in  dninelo,  in  speciibus 
et  antris  (Ps.  9,9;  1(),12;  lob  38,40),  in- 
silit  in  eam  (Is.  5,29;  Mich.  o,8),  rngil 
super  eam  nec  a  voce  pastoruni  lorniidat 
nec  a  nuilUtudinc  eorum  pavet  (Is.  31,4) 
et  dentibus  suis  fortissirais  eam  conte- 
rit  (Is.  38,13;  cf.  lob  4,10;  Ps.  57,7; 
locl  1,6;  Eccli.  21,3;  Apoc.  9,8). 

Leones  foveis  vel  etiam  retibus  esse 
captos,  coUigitur  ex  Ez.  19,4  (bebr.  8); 
a  regibus  Babyloniorum  et  Assyriorum 
in  cavcis  et  lacubus  esse  servatos  et  hu- 
manis  quoquc  carnibus  pastos,  Inni  ex 
nionumcntis  assyriacis,  luin  ex  Dan.  6,7 
.ss.  et  14,31  ss.;  vide  s.  v.  LACUS. 

4.  Comparationes  biblicae  ex  leo- 
nibus  desumptae.  Frequens  inqiriniis 
laus  beroibiis  Iribuilur  coniparalione 
cum  «  fortissimo  bestiarum  ».  Ha  Dan 
dicitur  catulus  leonis  (Dent.  33,22)  et 
David  laudat  Saul  et  lonalban  aquilis 
velociores,  ieonibus  forliorcs  (2  Reg.  1, 
23);  cor  fortissimi  cuiusque  quasi  cor 
leonis  dicitur  (2  Reg.  17,10)  et  duo  bel- 
latores  duo  leones  Moab  vocantur  (2 
Reg,  23,20;  cf.  1  Par.  11,22)  faciesquc 
bellatorum  describitnr  quasi  faciès  Ico- 
mmi  (1  Par.  12,8).  Pariter  iustus  perbi- 


beliu'  ([iiasi  h'o  conlidons  sine  timoré 
(Prov.  28,1;  cf.  Nab.  2,11;  1  Macii.  3,4; 
2  Macli.  11,11  etc.). 

ijiuia  leo  cum  forlitudine  maiestatem 
quamdam  coniungil,  quaedam  aliae  com- 
parationes ex  eo  desunmntur,  quae  re- 
giam  quamdam  dignitatem  pro<lunt.  Ita 
(îcn.  49,9  de  luda  :  «  Catulus  leonis 
luda;  ad  praedam,  tili  mi  ascendisli; 
requiescens  accubuisti  ut  leo,  et  quasi 
h'aena  :  quis  suscitabit  eum?  »  Pariter 
Num.  23,24;  24,9;  Mich.  5,8  et  praeser- 
tim  Apoc.  5,0  :  «  Vieil  leo  de  tribu 
luda  ... 

Etiam  rugilus  leonis  in  coniparatio- 
nem  terroris  adhibetur  :  «  Sicut  fremi- 
tus  leonis,  ita  et  régis  ira  »  (Prov.  19, 
12);  «  sicut  rugitus  leonis,  ita  et  terror 
régis  »  (Prov.  20,2),  ac  praesertim  leo 
fremens  et  rapiens  ac  discerpens  imago 
est  tyrannidis  vel  furoris  :  «  Leo  rugiens 
et  ursus  esiiriens,  princeps  impius  su- 
per populum  païqDerem  »  (^Prov.  28,15); 
<'  noli  esse  sicut  leo  in  domo  tua  evertens 
domesticos  et  opprimens  subiectos  tibi  » 
(Eccli.  4,35);  «  venatio  leonis  onager 
in  eremo  :  sic  et  pascua  divitum  sunt 
pauperes  »  (13,23);  «  commorari  leoni 
et  draconi  placebit  [niagis]  quam  babi- 
tare  cum  mulicre  nequam  »  (Eccli.  25, 
23;  cL  1er.  2,30  etc.).  Sed  Dominus 
quoque  eadem  comparatione  se  terribi- 
lem  hostibus  fore  déclarât  :  «  Quoniod»"» 
si  rugiat  leo  et  catulus  leonis  super 
praedam,  et  cum  occurrerit  ei  niullitudo 
pastorum,  a  voce  eorum  non  formidabit 
et  a  nmltiludine  eorum  non  pavebit  : 
sic  descendet  Dominus  exercituum,  ut 
praelietur  super  montem  Sion  »  (Is.  31, 
4;  cf.  Os.  5,14). 

5.  Leones  sculpti.  Imagines  et  figu- 
rae  leouum  ornamenti  loco  exprimeban- 
[ur  in  basibus,  de  quibus  sermo  est  3 
Reg.  7,27-29  :sed  1  Par.  28,17  pro 
T!32  «  leunculus  »,  quod  S.  llierony- 

mus  videtur  legisse,  alir  habetur  leclio 
n'sr  «  scyphus  »}.  Item  in  tbrono  Salo- 

monis  iluo  leones  stabant  iuxla  bra- 
cbiola  et  duodecim  leuucidi  in  sex  gra- 
dibus,  cpiibus  ad  thronum  asceudebatur, 
bine  inde  disposili  (3  Reg.  10,19;  2  Par. 
9,1  S  .  Similes  scuipturac"  loonum  in  mo- 


939 


LEO. 


LEPRA. 


940 


numentis   Aegyptiorum   et   Assyriorum 
fréquentes  occurrunt. 

Cf.  praeter  auctores  citatos  5.  Bochart 
1.  c.  cap.  1-6  p.  1-99;  E.  F.  K.  Rosenmûller, 
Bibl.  Altert.  IV.  2,  111-133;  id.,  Das  alte 
und  neue  Morgenland  IV.  379-381  ;  L.  Le- 
wysohn,  Die  Zoologie  des  Talmuds  p.  68-70; 
H.  B.  Tristram,  Nat.  hist.  of  Ihe  Bible, 
éd.  9,  p.  115-120;  P.  Cultrera,  Fauiia  bi- 
blica  p.  165-190;  A.  Kinzler,  Bibl.  Natur- 
gesch.  éd.  10,  p.  56-60  ;  J.  G.  Wood,  Bible 
animais,  new  edit.  p.  18-28;  G.  Loreta,  La 
zoologia  nella  Bibbia  p.  354-358  et  saepius; 
F.  Vigouroux,  Dict.  IV.  267-280;  /.  M.  Ca- 
sanowicz  et  S.  Schechter  in  The  Jewish 
Encyclopaedia  VIII.  94  s. 

L.   FONCK. 

LEPRA.  DistingLiilLU^  Lev.  13.  14 
lepi^a  hominiim,  lepra  vestium,  lepra  do- 
morum.  Et  quidem  Lev.  13,1-43  tradun- 
tur  regulae  ad  leprani  humanam  digno- 
scendam;  deiu  13,  44-46  praecipiuntur 
quae  a  leproso  observanda  sunt  ;  14,1-20 
traditur  modus  eum  qui  leprosus  fuerat 
ab  immunditia  legali  liberandi;  si  de 
paupere  agitur  minora  quaedam  requi- 
runtur  (14,21-32).  De  lepra  vestium  agi- 
tur  13,47-59,  et  de  lepra  doniorum  14, 
33-53. 

Leprae  plagam,  uli  hodic  in  oriente, 
ita  olim  frequentem  fuisse  apud  ludaeos, 
libris  utriusque  testamenti  constat  (cf. 
Num.  5,2  ;  2  Reg.  3,29  ;  4  Reg.  7,3  ;  15,5  ; 
Matth.  8,2;  10,8;  11,5;  Luc.  4,27;  17, 
12  etc.).  Continetur  maculis  albis  niten- 
tibus  quae  per  totuni  corpus  extendun- 
tur.  Distinguitur  in  lege  lepra  quae 
prorumpat  in  parte  cutis  capillata  et 
lepra  in  parte  cutis  non  capillata.  Quae 
quidem  lepra  eadem  est  eiusqne  indicia 
indubia  assignantur  tria  :  plaga  seu 
scabies  in  cute  apparens,  pili  ea  in  cu- 
tis parte  albescentes,  scabies  non  in 
cute  intumescens,  sed  in  illam  demissa. 
Si  vero  solus  candor  in  cute  apparet, 
nuUa  aulem  observatur  cutis  depressio 
vel  pilorum  mutatio,  talis  non  est  de- 
clarandus  leprosus,  sedrecludendus  per 
septem  dies  et  si  ille  candor  obscurior 
est  factus  neque  creverit,  ille  est  decla- 
randus  mundus;  si  contrarium  contige- 
rit,  est  ut  leprosus  habendus  (Lev.  13, 
1-8).  Habetur  quoque  lepra,  quando 
praeter  squamam  albam  et  pilos  albe- 


scentes apparet  cruda  caro;  sed  ubi  al- 
bedo  super  totum  corpus  extenditur, 
id  sanitatis  restituendae  indicium  est 
(13,9-17).  Lepra  quoque  oriri  potest  in 
cute  ulcère  sanato,  si  nascitur  squama 
alba  vel  subrufa,  demissior  et  albescunt 
pili;  eo  in  casu  forte  dubio  diutius  ob- 
scrvari  oportet  (13,18-23);  idem  obser- 
vetur  in  adusta  cute  (13,24-28).  In  lepra 
carnis  capillatae  indicia  sunt  eadem;  at 
crinium  color  mutatur  in  tlavum  (13, 
29-37). 

li  qui  leprosi  declarati  sunt,  iuben- 
tur  seorsim  habitare  et  alios  externo 
habitu  a  se  arcere  (14,44-46).  Si  sanatio 
a  lepra  contigerit,  débet  praecedcre  sa- 
nati  a  sacerdote  examinalio,  lustratio  et 
ablutio  ;  dein  post  dies  septem  sanatus 
radet  capillos  et  lavabit  corpus  et  ve- 
slimenta  et  die  octavo  offeret  sacrificia, 
quae  pro  paupere  minoris  pretii  sunt 
(14,1-32). 

Quando  sormo  fit  de  lepra  vestium, 
clarum  est  non  lepram  intellegi,  sed  agi 
de  maculis  quibusdam  ortis  ex  putrefa- 
ctione  vel  ex  lana  animal ium  aegroto- 
rum.  Indicium  petitur,  creveritne  an 
non  macula;  si  creverit,  vestis  est  im- 
munda  et  débet  comburi;  quodsi  non 
creverit  quidem,  attamen  manserit  ma- 
cula, etiani  comburetur.  Si  autem  post 
lotionem  macula  obscurior  facta  est, 
pars  illa  a  veste  est  abscindenda  (13, 
47-59). 

Lepra  domorum  tune  haberi  videtur, 
([uando  nitron  e  mûris  efflorescit,  hu- 
morem  absorbet,  specie  a  lepra  humana 
haud  absimili;  est  haec  nitrificatio  alba, 
sed  etiam  subviridis,  subrufa;  facile  ob- 
tinet,  ubi  murus  in  putida  humo  exstru- 
ctus  est.  Domus  ita  infecta  claudatur; 
si  post  septem  dies  lepra  creverit,  la- 
pides infecti  removeantur,  restituantur 
integri,  reliquus  murus  radatur  et  li- 
niatur.  Quodsi  postea  rursus  apparue- 
rint  infectiones  illae  et  maculae,  domus 
débet  destrui  et  lapides  ac  ligna  diru- 
tae  domus  abiicicnda  sunt  in  locum  im- 
mundum  (14,33-53). 

Cf.  F.  de  Hummelauer,  Comm.  in  Lev. 
13.  14.  De  hodierna  leprae  in  Palaestina 
condilione  vide  Zeitschr.  d.  D.  Pal. -Ver. 
XVI.  1893  p.  247;  XVIII.  1895  p.  34.  41; 
F.  Primer,  Die  Krankheiten  des   Orients, 


941 


LEPRA. 


l.ESA. 


942 


1847  p.  163;  Tntsen,  Die  Silten,  Gebrauclie 
u.  Krankheileii  iler  allen  HebrUer  1833. 

LEPUS.  1.  Lopus  in  saoris  libris  in 
solo  catal(>K<J  aniinaliuin  ininuindorniii 
comnienioratur  (l.ev.  H, 6;  Dont.  14,7). 
De  signilicalione  nominis  liebraici 
n^lN  qnod   pariter  in  linguis  cognatis 

arabica,  aramaica,  assyi-iaca  (amiahu) 
invenilur  et  in  vcrsione  graeca  oaaû;:ou; 
reddiliir,  niilliun  ilubinni  e\sislit.  Qiiat- 
luor  hniusanimalis  species  in  Palaestina 
inveniuntur  {Lepuftsi/rïacus,  L.  sinaiticus, 
L.  (legyptius,  L.  isdbellinKs),  qiiibiis  alii 
quinlam  addunt  (L.  ludacae);  in  habitu 
externo  pleraeque  lepori  nostrarum  re- 
gio.num  (Lepus  Hmidus  L.)  salis  similes 
sunl.  Etiani  in  monumentis  vetcruni 
Aegyptioruni  et  Assyriorum  alque  in 
nunimis  et  gemniis  graccis  et  romanis 
imago  leporis  frequens  occiirrit. 

Cf.  Wilhinson-Birch,  Manners  and  Cus- 
loins  II.  83.  86.  89.  90.  92:  III.  294  S.; 
H.  Layard,  Monuments  of  Nineveb  II.  9. 
32.  62;  G.  Hawlinson,  Five  great  Monar- 
chies éd.  4,  I.  222.  225  S.  522  S.;  W.  Hou- 
ghton  in  Transact.  Soc.  Bibl.  Arch.  V. 
1877,  379;  F.  Hommel,  Nanien  der  Saiige- 
Ihiere  p.  321  s.  364.  384;  H.  0.  Lenz,  Zoo- 
logie der  alten  Griechen  und  Rôrner  p.  36. 
156-159;  Imhoof-Blumer  et  0.  Keller,  Tier- 
und  Pdanzenblider  î.  23.  40;  H.  10.  11;  IV. 
29;  VII,  36.  39;  VIII.  35;  XV.  40.  41.  43- 
45.  50;  XVI.  22.  25-33;  XX.  42.  45.  46.  50; 
XXIII.  31;  cf.  p.  11  s.  95.  99-101;  A.  E. 
Brehni,  Tierleben  éd.  3,  II.  621-629;  Ph. 
L.  Martin,  Naturgesch.  der  Thiere  I.  1, 
371-373. 

2.  EsLis  Garnis  Icporinae  a  nonnullis 
incolis  rogionum  orienlalium  respiiitur, 
ab  aiiis  vcro  adamalur.  In  loge  prohibi- 
tus  eral,  qnia  lepus  «  ruminât,  sed  nn- 
gulam  non  dividit  ».  Unde  nolissima  illa 
diflicidtas  de  lopoi'o  ruminante  contra 
veracitatcm  scriptoris  inspirati  exsurgil, 
de  qua  iam  in  articulo  de  chocrogryllo 
pauca  ailnolavinuis  (vol.  1.  col.  879). 
Constat  iiti([ue,  Icporcm  non  osso  rumi- 
nantoni,  cum  simpliccm  tantutn  stoma- 
chum  liabeat  ncc  cibos  ex  stomacho  in 
os  reducal.  Constat  pariter,  expressio- 
nem  licbraicam  eam  classom  animalium 
designaro,  quac  ])roprie  ac  stricte  rumi- 
nent. Sed  quaerenti,  undenam  lalis 
cla.ssificatio  a  legislatorc  populi  Israël 


desumenda  lucril,  manifeste  responden- 
dum  est,  non  ex  signis  scienliiicis  ru- 
minationem  proprie  dictam  conslituen- 
tibus,  sed  ex  signis  ap|)arentibus  j)opuIo 
notis  eam  necessario  desumendam  fuisse, 
ut  ab  liominibus,  quos  lex  rcspiciebat, 
inlellegi  pussi-l.  Signa  autem  liaec  ap- 
parentia  ruminalioiiis  populo  nolissima 
sunl  motus  illi  cliaracteristici  labiorum 
et  maxillarum,  (pios  in  bobus,  ovibus, 
capris,  camelis  aliisque  quolidie  obser- 
vare  licel  et  semper  licebat.  Iam  vero 
lepus  motibus  oninino  simiiibus  labio- 
rum et  maxillarum  aninialia  ruminanlia 
imitalur  ideoque  secundum  externam 
speciem,  quam  Moyses  populo  legem 
statuons  respiciebal,  ab  omnibus  liomi- 
nibus ad  ciassem  ruminanlium  pertinere 
diceretur.  Unde  ipse  celeberrimus  re- 
rum  naturaliiun  invesligator  Carolus 
Linné  oodtMU  modo  de  lepore  loquitur  : 
Victitat  rummins  ramulis  fruticum  et 
cortice  arborum  »  (ap.  Rosenmuller). 

Cf.  Sam.  Bochart,  Hierozoicon  P.  II.  1. 
3,  c.  32  {éd.  BosenmtiUer  U.  p.  400-409); 
Chr.  Fr.  PaulUni,  Lagographia  curiosa  seu 
leporis  descriptio,  Augustae  Vind.  1691  ; 
E.  F.  K.  JiosenmiHler,' BM.  Altert.  IV.  2, 
2il-213;  L.  Le wysofin,  Zoologie  des  Talniuds 
p.  109;  P.  Cultrera,  Fauna  bibl.  p.  218  s.; 
//.  B.  Tristiam,  Nat.  Hist.  éd.  9,  p.  98  s.  ; 
id.,  Fauna  and  Flora  of  Pal.  p.  8  s.  ;  /l.  Kin- 
zler,  Bibl.  Naturgesch.  éd.  10,  p.  46  s.; 
G.  Loreta,  La  zoologia  nella  Bibbia  p.  101- 
107;/.  G.  Wood,  Bible  Animais,  newedit. 
p.  96-100;  G.  E.  Post.  ap.  Hastings,  Dict.  II. 
303;  H.  Leséire  ap.  Vigourous,  Dict.  IV. 
250-252. 

L.    FONCK. 

LEPUSGULUS  V.  CHOEROGRYL- 
LUS. 

LESA   (yt^S,  in  pausa  y^J"^,  Aaoâ), 

urbs  quae  Chauaan  proprie  dictam  seu 
cisiordanicam  inlcr  meridiem  et  orien- 
lem  tei'ininat  (Geu.  10,10);  ducitur  onim 
a  Sidone  linca  |>rior  usque  (iazam, 
altéra  usque  Lésa,  ut  Clianaanitis  seu 
regio  inter  SidoniMU  et  mare  .Vloi'tuum 
describatur.  Targum  Hieros.  et  S.  Hie- 
ronymus  (Quaest.  in  Gen.  10,19)  intelle- 
gunt  Callirrhoen  in  WCtdi  '/.erqà  Ma'ni 
ad  orientcnj  maris  iMorlui  sitain,  tber- 
mis  celeberrimani  {Fluv.  los.  \\\[.  Wll. 


943 


LESA. 


LEVIATHAN. 


944 


6,0  ;  Bell.  iiid.  I.  33,5;  Plin.  V.  16,72;  Pio- 
lem.  V.  16,9  [éd.  Mûller-Fischer  15,6]). 
Assentiunt  recentiores  {Keil,  Delitzsch)  ; 
Dillmann  autem  ckibiiim  movet  ex  eo, 
quod  Callirrhoe  nimium  aquiloneni  ver- 
sus absit  a  termino  Chanaan  meridio- 
nali  atque  insuper  ab  oriente  maris 
Mortui  sit,  dum  contextus  aliquem  ter- 
minuni  ab  occidente  maris  Mortui  exi- 
gera videatur;  simul  tamen  potat  illam 
terminorum  detinitionem  ad  antiquis- 
sima  tempera  (cf.  Gen.  19,29)  esse  refe- 
rendam.  —  Urbis  quidem  vestig'ium 
apud  CallirrhoënnuUum  superest  neque 
ruinae  balneorum;  attamen  traditionis 
testimoniumnonreiiciendum  videtur.  Cf. 
Ritter,  Erdkundc  XV.  p.  94  et  572  s.  — 
E  contra  WeUhausen  interpretatus  est 
Lais-Dan  et  terminum  Chanaan  septem- 
trionalem,  quam  coniecturam  emenda- 
tione  vocis  y^S  in  r\'é^  vel  D^;'^  com- 

mendare  conatur.  In  hac  suppositione 
u tique  quattuor  lermini  terrac  Chanaan 
Gcn.  10,19  indicantur  :  Sidon,  Gaza,  Pen- 
iapolis,  Lais-Dan. 

LESEM  V.  DAN  3. 

LEVI  {1^S,  Aausf).  1.  Filius  Lacob  ex 

Lia,  qucm  ei  genuit  tertium  post  Ruben 
et  Simeon.  Nomen  explicatnr  a  Lia  : 
nuncquoque  copulabitur  mihi  maritus... 
etidcirco  vocavit  nomen  eius  Levi  (cf. 
m'ii  copulabitur).  Postmodum  cum  fra- 
tres  Aaron  de  tribu  Levi  sacerdotibus 
tamquam  ministri  adiungerentur,  ite- 
rum  eodem  modo  alluditur  ad  nomen 
(Num.  18,2.  4  nS"").  Cum  eius  soror 
Dina  a  filio  principis  Hevaei  oppressa 
esset,  Simeon  et  Levi  pessimo  dolo  vin- 
dictam  capientes  contra  pactum  initum 
multas  commiserunt  caedes  (Gen.  34,1- 
31),  quod  facinus  lacob  pater  detesta- 
tus  iis  in  poenam  praedixit  :  dividam 
eos  in  Jacob,  dispergam  eos  in  Israël 
(Gen.  19,  5-7).  Verum  cum  tilii  Levi  in 
apostasia  populi  pro  Domino zelanles  gla- 
diis  rebelles  interfecissent,  a  Moyse  ma- 
ledictio  patris  vertitur  in  bencdictioncm 
(Dcut.  33,8.  9)  et  ipsa  illa  dispersio  iam 
non  est  poena;  sed  cum  eorum  pars  sit 
Dominus,  non  accipiunt  in  terra  certam 
regionem,  sed  inter  omnes  tribus  eis 
assis'nantur  civitates  48  ad  habitandum 


(vide  s.  V.  LEVITAE).  Mortuus  est  Levi 
annos  natus  137  (Ex.  6,16);  filii  eius 
erant  Gerson,  Caath,  Merari,  ex  quibus 
variae  familiac  ortae  sunt;  cf.  Ex.  6,17- 
19.  Quale  pactum  Deus  inierit  cum 
tribu  Levi,  per  Malachiam  malis  sacer- 
dotibus in  memoriam  revocatur  (Mal. 
2,5-7),  quo  loco  vera  sacerdotis  forma 
describitur. 

2.  Filius  Alphaei,  quem  sedentem  ad 
telonium  lesus  vocavit  (Marc.  2,14;  Luc. 
5,27.  29);  vide  s.  v.  MÂTTHAEUS. 

3.  Levi  nomen  occurrit  bis  in  genea- 
logia  loscph  (Luc.  3,24.  29^ 

LEVIATHAN.  1.  Nomen.  Vox  he- 
braica  inilS  in  tribus  textibus  a  Yulgata 

retinetur  (lob  3,8;  40,20  [hebr.  25];  Is. 
27,1);  in  Psalmis  vero  bis  cum  graeca 
versione,  a  qua  immédiate  fluxit  latina, 
draco  explicatur,  id  quod  LXX  etiam  Is. 
27,1  habent  (Ps.  73[74],14;  103  [104], 
26;  gr.  ôpdxwv).  Etymologice  nomen  vi- 
detur derivandum  a  radice  mS,  cui  etiam 
Arabes  sensum  (lectendi  vel  torquendi 
tribuunt  (Bochart,  Gunkel,  Gesenius- 
Biihl  etc.)  ;  unde  explicatio  illa  prophe- 
tae  «  super  Leviathan,  serpentera  tor- 
tuosum  »  (Is.  27,1)  etiam  a  recentissimis 
criticis  tamquam  vera  etymologica  ex- 
plicatio comprobatur.  Atque  ita  recle 
dicitur  synonymum  vocis  "r'':in,  de  qua 

v.  supra  col.  M4  s.  v.  DRACO. 

Prima  igitur  significatio  nominis  est 
belua  immanis  atque  hoc  sensu  videtur 
sumendum  Is.  27,1  (v.  I.  Knahenbauer  m 
h.  1.)  et  Ps.  103  [104],  26.  Potissimum 
vero  adhibetur  de  crocodilo,  maxime  lob 
40,20  [25]  et  probabiliter  etiam  lob  3,8 
et  Ps.  73  [74], 14,  ubi  in  ultimo  textu  est 
figura  Pharaonis.  Simili  ter  lijn  eodeni 

sensu  de  crocodilo  uilotico  tamquam 
figura  Aegypti  occurrit  Ps.  73  [74], 13; 
Is.  51,9;  Ez.  29,3;  32,2. 

Cf.  Sam.  Bochart,  Hierozoicon  P.  II.  1.  5, 
c.  16  {éd.  Rosenmiiller  m.  737  s.;  Theod. 
Hasaeus,  Disquisitio  de  Leviathane  lobi  et 
ceto  lonae,  Breniae  172.3  (falso  supponit, 
esse  orcamVWxiW,  scil.  Physelerem  vel  Del- 
phinum):  .T.  D.  Michaelis,  Supplein.  ad  lex. 
hebr.  p.  1427-1430;  //.  Gunkel,  Schôpfung 
und  Chaos,  Gôtlingen  1895,  p.  45  s.  ;  mytho- 
logicas  speculationes  huius  auctoiis  aliorum- 


9i:i 


LEVIATllAN. 


LKVIATIIAN. 


9.4f> 


que  crilicoi'uin  de  Levialhan  hic  neglegere 
possuimis,  cutn  in  llhris  sacris  praeter  no- 
inen  hcluae  luiliiiin  tnyliiulogiae  vestigiiiin 
apparcat. 

3.  Crocodili  descriptio  in  libro  lob. 
Ad  osleiidiMiilaiii  iiitiiiiiilateiii  lioininis 
et  l>ei  poteiiliaiii  aiiclor  libri  lob  in 
iilliiiio  inagno  seniioiie,  <(ueni  Dumino 
allribuit,  poslquam  de  Bohomolh  locu- 
tiis  est,  inagniticain  de  Levialhan  de- 
scriptionem  addil,  (juae  a  reccnlioril)us 
unaniiuilei'  et  morilo  de  crocodilo  nilo- 
tico  intclle:;itnr  (lob  40,20  [2o]-41,2^i 
[26]^. 

Poeta  inspiraliis  inipriini:^  illusli-at 
inliriiiilalcin  humanani  et  polentiaia 
(Irealoris  dt-scribendo  goiieratini  robiir 
bekiac  rorlissimac,  contra  ([iiani  honio 
netiiie  \i  ne([uo  pcrsnasione  quidqnani 
potesl  efticei'o  (40,20-41,2).  Ad  particu- 
laria  deinde  descendendo  per  singulas 
rorporis  partes  robur  nienibroruni  et 
piilchritudinem  aninialis  describere  pcr- 
git  (^41,3-15)  et  terrorem  eius  virtulem- 
que  invictani  celebrando  sermonem 
concludit  (41,16-2o). 

Oninia  et  singula  in  hac  pulcherrima  de- 
scriptione  accuratissinif  crocodilo  nilolico 
convenire  in  coninientariis  ostendilur.  Cf. 
Bochart  1.  c.  c.  16  s.  p.  "37-768;  S.  Oed- 
tiKtnn,  Vennisclite  Samnilungen  III.  1-25; 
VI.  53-68;  comiiientarios  Corn,  a  Lapide, 
I.  Knabenbaner,  A.  Dillmann,  K.  Budde 
e.  a. 

3.  Crocodiliis  in  Aegypto  et  Pa- 
laestina.  Animal  in  libro  lob  descripluni 
anli({uitiis  tum  in  Aegypto  lu  m  in  Pa- 
laeslina  vivebat  alqiie  etiani  hodie  ibi- 
dem invenitur.  Alque  in  Aegypto  quidem 
Iota  usqiie  ad  recenliorem  aetatem 
abundabat,  sed  paulatini  in  superiores 
pi'ovincias  se  recepit,  ita  ut  bodie  in 
sola  Aegypto  superiore  usque  ad  urbem 
ïliebas  ac  praeterea  in  reliquis  Afïicae 
oricntalis  et  australis  partibus  invcnia- 
lur.  Etiani  in  inoninnenlis  Aegyplioruni 
cl  in  auctoribiis  anliquis  saepe  occurril. 
Ab  Aegyptiis  praescrlini  in  nonio  aisi- 
noilico,  ubi  uri>s  Arsinoe  (propc  hodier- 
nain  Medlnef  el-Fauûm)  etiani  nonien 
CrocodUopolis  habebat  sieut  alla  iirbs 
Aegypii  superioris  prope  colles  Gebelcn, 
intei-   dfos    robdialiir  et   post  niorteni 


benc  condiliis  lionorilice  sepelieltaUii-. 
lu  Palaestina  vcco  in  sola  ora  niari- 
tinia  iulci'  inonteni  Carineluin  et  (laesa- 
reaui  in  paludibiis  iuxta  iYa/tr  i'l-Zi;ïqâ 
parvo  uunieio  vivit.  FacUun  hoc,  ([uod 
iam  scriploi'cs  auliqui  Strnbo  (XVJ,  p. 
758)  et  Plinius  (V.  17,10  n.  75)  nieino- 
rata  urbe  et  tluuiiiie  ('locodilon  in  ora 
Pboenices  leslanlur,  a  recenlioribus 
exti'a  dulduMi  videlui'  posiUun  esse. 

De  Aegyptiis  cf.  Description  de  l'Egypte 
ed.C.  L.  F.  Panckovcl.e,  \\\\ .  {Pans  1829) 
101-571  [Èllenne  et  Isidore  Geoffroy  Saint- 
Jlilaire);  Wil/dnson-DiicJi.  Manners  and 
Cusloms  II.    130-135;  III.  152-154.  320-334; 

F.  Chabas  in  Aegypt.  Zeitschr.  VI.  1868, 
99-106;  id..  Études  sur  l'antiquité  historique, 
Paris  1873,  p.  401  s.  (iminerito  negal,  Le- 
vialhan esse  crocodiluin);  .4.  Frman,  Ae- 
gyplen  I.  327  s.;  A'.  Baedeher,  Aegypten 
e'd.  5  p.  CXII  s.  179  s.  215.  310.  327.  — 
Textus  auctorum  aiiliquorum  collegil  //.  O. 
Lenz,  Zoologie  der  alten  Griechen  und 
Ronner  p.  418-127.  De  imaginibus  crocodili 
in  nuinmis  et  gemmis  antiquis  cf.  Imhoof- 
Blumer  et  0.  Keller,  Thier-  und  Ptlanzen- 
bilder  VI.  29-31;  XIV.  1;  XV.  4;  XXII. 
46-48. 

De  crocodilis  palaestinensibus  cf.  H.  Re- 
land,  Palaestina  III  s.  v.  Caesarea  p.  676 
(Noriinbergae  1716  p.  503),  qui  citât  ex 
medio  aevo  .lohannem  [lacobum]  de  Vi- 
triaco,  Hist.  hierosol.  c.  86  et,  Marinum 
Sanulum,  Secret,  lldel.  crue.  p.  152.  Ad- 
dere  potuisset  jnaeier  alios  itinorarium  ano- 
nynium  gallicuin  ex  annoc.  1231  (Les  Pele- 
rinaiges  por  aler  en  Jherusalein,  in  Itin.  de 
Jérusalem     franc,    éd.     H.    Michelant    et 

G.  Raynaud,  Genève  1882,  p.  91.  Ex  re- 
cenlioribus cf.  Rivfi.  Pococke,  Beschrcibung 
des  Morgenlandes,  éd.  2,  Erlangen  1771,  il. 
84  s.;  Osk.  Bôftcfwr  in  Berichte  der  Sen- 
ckenbergischen  iiaturforsch.  Gesellschaft 
1879-1880,  p.  199-206;  H.  B.  Tri.straiH, 
Fauna  and  Flora  of  Palestine  p.  155;  id., 
Nat.  Hist.  of  Ihe  Bible  éd.  9  p.  257-262;  C. 
R.  Couder  in  Pal.  Ex|)l.  Fund,  Quart.  Stat. 
1888,  166; /i.  h'inzler,  Bibl.  Nalurgesch.  e(/. 
10  p.  127-136. 

De  historia  naturali  crocodili  cf.  A.  E. 
Brehiit,  Tierleben  éd.  3  VII.  502-521; 
Ph.  L.  Martin,  Nalurgesch.  der  Thiere  II. 
1,  p.  37-42;  Leunia-Lndiviy,  Synopsis  éd. 
3.  I.  1,  p.  543  s.  —  Praeterea  cf.  E.  F.  K. 
Rosentniiller,  Bibl.  Allerth.  IV.  2,244-254; 
P.  Cultrera,  Fauna  bibl.  p.  325-336;  J.  G. 
Uoof/,  Bible  .\nin>als,  ni'W  edit.  p.  514-528; 
G.  Loreta,  La  zoologia  uella  Bibbia  p.  320- 


947 


LEVIAÏHAN. 


LEVITAE. 


336.  —  Fabulas  talmudisticas  rabbinoruni 
de  Leviathan  collectas  habes  apud  /.  A.  Ei- 
senmenger,  Entdecktes  Judenthum  II.  872- 
875;  L.  Lewysolni,  Zoologie  des  Talmuds 
p.  155-158.  271  ;  Isaac  Broydé  et  Kaufmann 
Kohler  m  The  Jewish  Encyclopaedia  VIII. 
37-39. 

L.    FONCK. 

LEVITAE,  ii  ex  tribu  Levi,  qui  sa- 
cerdolibus  tamquam  ministri  adiuncti 
erant.  Eoruin  mimera  generatim  descri- 
buntur  Num.  3,6  ss.  ;  ubi  Dominas  ad 
Moysen  loquitur  :  «  applica  tribum  Levi 
et  tac  slare  in  conspectu  Aaron  sacer- 
dotis,  ut  ministrent  ei  et  excubent  et 
observent  quidquid  ad  cultum  pertinet 
multitudinis  corani  tabernacuio  testi- 
monii  et  custodiant  vasa  tabernaculi, 
servientes  in  ministerio  eius;  dabisque 
dono  levitas  Aaron  et  filiis  eius  ».  Prae- 
terea  levitae  Domino  consecrati  erant 
pro  primogenitis  populi.  Cum  cnim  Do- 
minus  in  Aegypto  percussis  primog'em- 
tis  Aegyptiorum  redemissct  ex  scrvitute 
Israelitas,  sibi  voluil  sanctiflcari  omne 
primogenitum;  sed  ne  singulae  familiae 
obligarcntur  tradere  primogcnitum  ad 
niinisterium  sancLuarii,  «  ego  tuli  levi- 
tas a  filiis  Israël  pro  omni  primoge- 
nito  ')  (Num.  3,12).  Quare  numerum  et 
levitarum  (ab  uno  mense  et  supra)  et 
primogenitorum  populi  computari  ius- 
sit.  Invenli  sunt  levitae  22000,  et  pri- 
mogenili  populi  22  273;  isti  qui  exced"- 
bant  numerum  levitarum,  singuli  5  si- 
clis  erant  redimendi  (Num.  3,15.  39  ss.). 
Levitae  autem  sacris  ritibus,  imposi- 
tione  manuum,  sacrificiis  oblatis  ad 
munera  sua  initiabantur  (Num.  8,6-15). 
Tribus  cognalionibus  seu  familiis  dis- 
tinguebanlur  :  Gerson,  Caath,  Merari: 
singulis  familiis  assignabat  Moyscs  et 
certum  castrametandi  locum  prope  ta- 
bernaculum  et  certa  ofticia  portandi 
vasa  sacra  et  res  sanctuarii,  quando 
castra  erant  movenda.  A  trigesimo  anno 
et  supra  usquc  ad  annum  quinquage- 
simum  singuli  levitae  officia  sua  obi- 
bant  (cf.  Num.  3,17-38;  4,l-33j.  Cum 
numerus  horum  recenserelur  in  deserto 
(ab  anno  30.  usque  ad  annum  50.),  in- 
\enti  sunt  8380  (Num.  4,48).  Pro  itinere 
accurate  desci-ibimtur  levitarum  offi- 
cia; alias  solum  generatim  iubentur  mi- 


nistrare  sacerdotibus ,  excubias  agere, 
praesto  esse  ad  cuncta  opéra  taberna- 
culi; probibentur  accederc  ad  vasa 
sanctuarii  et  ad  altare  (Num.  8,3-3). 
Nullus  eo  lempore  commemoratur  ve- 
sLitus  eorum  peculiaris.  Alio  in  loco 
iani  a  viginli  quinque  annis  iubentur 
ministrare  in  tabernacuio  foederis 
(Num.  8,24)  scil.  obire  officia  illa  le- 
viora,  dum  ad  portandum  non  assume- 
bantur  nisi  annos  nali  30  et  supra 
(Num.  4,47).  Levitis  autem  dantur  in 
possessionem  omnes  decimae  populi; 
ipsi  vero  décimas  decimarum  dabunt  sa- 
cerdotibus (Num.  18,21-24;  cf.  Lev.  27, 
30).  Pars  quaedam  praedao  ac  spolio- 
rum  etiam  levitis  separabatur  (Num. 
31,30),  quamvis  ipsi  inter  pugnatores 
non  numerarentur  (Num.  2,33).  Ad  ha- 
bitandum  assignantur  ils  urbes  48  cum 
pascuis  (Num.  33,1-8;  los.  21,2  ss.). 

De  officiis  levitarum  varia  instituit  et 
ordinavil  David.  Cum  arca  transferre- 
tur  de  domo  Obededom  et  cum  coUo- 
caretur  in  tabernacuio  quod  tetenderat 
David,  levitae  alii  portabant  arcam,  alii 
erant  cantores  in  organis  musicorum, 
nablis,  lyris,  cymbalis;  et  uti  David,  ita 
levitae  quoque  induti  erant  stolis  bys- 
sinis  (1  Par.  15,2-27).  Cum  David  senex 
recenseret  levitas  a  30  annis  et  supra, 
inventa  sunt  triginta  octo  millia  viro- 
rum;  ex  bis  viginti  quattuor  millia  dis- 
tributa  sunt  in  ministerium  domus  Do- 
mini;  praepositorum  et  iudicum  sex 
millia  ;  ianitorum  quattuor  millia  et 
totidem  psaltae  canentes  Domino  in  or- 
ganis. Officia  autem  obire  debebant  ab 
annis  viginti  et  «  erant  sub  manu  filio- 
rum  Aaron  in  cultum  domus  Domini, 
in  vestibulis,  ot  in  exedris,  et  in  loco 
piirificationis  et  in  sanctuario  et  in  uni- 
vcrsis  operibus  ministerii  templi  Do- 
mini... et  stent  mane  ad  confitendum  et 
canendum  Domino,  similiterque  ad  ve- 
speram,  tam  in  oblatione  holocauslo- 
rum,  quam  in  sabbatis  et  calcndis  et 
soUemnitatibus  reliquis»  (1  Pai-.  23,28. 
30.  31).  Porro  admusicam  sacrani  desti- 
navit  David  filios  Asapb  et  Heman  et 
Idithun,  qui  numéro  ducenti  octoginta 
octo  in  viginti  quattuor  classes  divide- 
bantur  et  in  citliaris  et  psalteriis  et  cym- 
balis Domino  canebant  (1  Par.  25,1-31); 


!)49 


LEVITAE. 


LEX. 


UoO 


in  iinivcrsiim  i|ii<ilUior  millia  imisicd- 
riiin  et  canhuiim  recoiisonliir  (1  Par. 
23, ;i).  In  iiiinisti-riimi  r^acordotuiii  dosi- 
^uabanliir  aliae  Icvilai'iiiii  familiao 
[\  l'ai'.  Jt,20-.U^;  ordiiies  cl  rainiliao 
ianiloriiin  luiiiKMaiiliir  1  Par.  20,1-19 
(vide  s.  V.  lAMïOKKS).  Porro  aliae  la- 
miliae  constiliiebanliir  super  thesauros 
doimis  Dei  el  vasa  sacra  (1  Par.  20,20- 
28);  aliis  inuiiiis  scribariiin  et  iudicum 
deputatum  oral  (1  Par.  20,29). 

Praoler  haoc  officia  iiiveniuntur  levi- 
lae  eliain  occiipati  in  docendo  populo; 
eos  cnim  misit  losapliat  rex  (2  Par.  17, 
8);  in  inslaiiratiouc  tenipli  sub  losia  le- 
vitae  constituebantiir  praeposlli  operan- 
tiutn  (2  Par.  '.\ï,[-2);  eodeni  modo  post 
exsiliiun  levitae  a  viginti  annis  et  supra 
ad  urgenduni  opus  Doniini  adliibeban- 
tur  (Esd.  3,8);  mitlebantur  quoque  per 
regiones  ad  colligendas  pecunias  pro 
reparatione  tenipli  (cf.  2  Par.  24,1).  6). 
(Uim  sub  Ezecbia  rege  plurim.a  offerren- 
tur,  ita  ut  necesse  csset  praeparare  lior- 
rea  in  donio  Domini,  praefccli  eoi'uni 
instituebantur  levitae  (2  Par.  31,12). 

In  lege  deuteronomica  populo  valde 
comniendatur,  ne  neglegant  levitis  ne- 
cessaria  lubenter  suppeditare  (Deut.  12, 
19;  14,  27  etc.).  Cum  leroboam  in  regno 
Israël  cullum  idololatricuni  induceret, 
eiecit  sacerdotes  et  levitas,  qui  migra- 
runt  in  ludani  et  lerusalem  (2  Par.  1 1 , 
13.  14;  13,9;  cf.  3  Reg.  12,31).  Secun- 
dum  vcrba  apud  Ezecbieleni  (44,10-14) 
sacerdotes  illi  stirpis  leviticae  qui  ad 
idololatriam  declinaverant,  redigendi 
citant  in  ordinem  levilarum,  ut  essent 
aeditui,  ianiloi'es,  ministri  tenipli  ad 
mactànda  holocausta  et  victimas,  ail 
ministerium  ofîcrenlium  parati. 

Etiam  post  exsiliuni  conimeniorantur 
très  ordines  :  levitae,  cantores,  ianito- 
res  (Esd.  5,70;  iNeh.  7,73;  12,40);  qui 
levitae  sinipliciter  dicunlur,  obibant 
munera  levitica  in  lein[)lo  et  in  sacrifi- 
ciis,  «  opéra  quae  erant  forinsecus  in 
domo  Dei  »  (Neli.  11,10),  quae  1  Par. 
9,28-32  quoque  describuntur  :  crédita 
habcbaul  utensilia  sanctuarii,  praeiirant 
siniilae,  vino,  olco,  thuri,  aroinatibus, 
lis  (juae  in  sartagine  frigebantur,  et  cu- 
rain  babebant  panuni  |)roposilionis.  Ex 
cxsilio  cum  Zorobabel  l'cdieriuit  in  lu- 


dacaiii  Irvitae  74,  cantores  128,  ianito- 
rcs  139  (Esd.  2,41.42;  ISeb.  7,45.  40  can- 
tores 148,  ianitores  138).  Nunierus  sat 
exiguus,  si  considei'avei-is  rediisse  eo 
lempore  sacerdotes  numéro  4. 289  (Esd. 
2,36-39). 

Postca  cum  Esdras  cum  aliis  iler  in 
ludaeam  inslituens  comités  recenserct, 
ne  unus  ([uidem  levita  inventus  est  (8, 
lo)  et  nuntio  misso  et  adbortatione 
facta  soluni  levitae  38  ad  redilum  se  ac- 
cinxerunt  (8,18.  19).  Inter  eos  qui  niu- 
licres  alienigenas  duxerant,  erant  et  sa- 
cerdotes et  levitae  (Esd.  9,1;  10,5.  23). 
In  reaedilicanda  urbe  levitae  quoque 
suas  agcbaut  parles  (Neh.  3,17). 

LEX.  Nomine  legis  in  libris  novi  foe- 
deris  saepius  Pentatoucbus  vel  lex  mo- 
saica  desiguatur  v.  g.  Mattli.  12,5;  Luc. 
2,22  ss.;  10,20;  loan.  7,19;  Act.  7,53; 
23,15;  Rom.  2,17  etc.;  quare  esse  sub 
lege  conditioncm  dicit  bominum  vele- 
ris  foedcris,  vel  esse  in  lege;  cf.  Roui. 
3,19;  0,14.  Dein  omnes  libri  Veteris  Te- 
stamenti  compendiosa  quasi  formula 
dici  soient  lex  et  prophetae;  cf.  Matlh. 
5,12;  11,3;  Luc.  16,16;  immo  nomine 
legis  etiam  totum  Vêtus  Testamentum 
nominari  solet,  cum  loci  afferantur 
tamquam  in  lege  scripti,  qui  in  psalmis 
vel  apud  prophetas  leguntur;  ita  loan. 
10,34  :  nonne  scriptum  est  in  lege  ve- 
stra  :  ego  dixi  :  dii  estis  i.  e.  Ps.  81,6; 
loan.  12,34  cf.  Ps.  109,4  et  Dan.  2,44; 
loan.  15,25  cf.  Ps.  24,19;  1  Cor.  14,21 
cf.  Is.  28,11.  Quae  sit  babitudo  Christi 
ad  legeni,  ipse  déclarât  :  nolite  putare 
quoniam  veni  solvere  legem  aut  pro- 
plietas;  non  veni  solvere  sed  adimplere 
Matth.  5,17.  Lex  autem  adimplelur  vario 
modo  secundum  varia  quae  praescri- 
buntur.  Quatenus  doctriua  lldei  uiorum- 
t|ue  in  ea  continetur,  adimplelur  a  Chri- 
sto  quia  do'-trina  baec  explicalur  magis 
et  reddilur  perfectior  icf.  Maltb.  5, 
20  ss.);  lex  vero  caerimonialis  qua  talis 
utique  ct^ssat;  at  quod  ea  lege  contine- 
tur et  praecipitur  i.  e.  cuUus  Dei  modo 
quodam  longe  sublimioro  exbibetur  in- 
slilulione  Cbrisli;  proin  illa  quoque  lex 
ratione  babita  eoruin  (puie  signiticanlur 
modo  multo  perfectiore  iniplelur.  Lex 
quoque  iudicialis  qua  respublica  ludaeo 


951 


LEX. 


LIA. 


952 


rum  regebatur  cessât  qiiidem  quatenus 
ad  indolem  veteris  theocratiae  erat 
adaptata;  verum  haec  quoque  lex  in  or- 
dineiu  altioreni  evecta  est,  dum  Chri- 
stus  regimen  sacrum  instituit.  Quae 
enim  lege  caerimoniali  et  iudiciali  pro- 
ponuntur,  considerentur  oportet,  siciit 
Vêtus  Testanientuni  in  universum ,  tam- 
quam  figurae  et  typi;  iam  iigurae  et 
typi  implentur  ipsa  re  praefigurata  ; 
quare  figurae  ac  typi  adimpletione  ipsa 
abrogantur  et  cessant;  at  noliones  quae 
illis  subsunt  in  ipsa  impietione  manent, 
inimo  perfectius  exprimuntur.  Unde 
quoque  patet,  cur  Clirislus  dicat  :  amen 
(juippe  dico  vobis,  donec  transeat  cae- 
ium  et  terra,  iota  unum  aut  unus  apex 
non  praeteribit  a  lege,  donec  omnia 
fiant  (Matth.  3,18);  ad  quod  declaran- 
dum,  exempla  baljentur  1  Cor.  9,9;  Gai. 
4,29.  30;  Hebr.  11,2  ss.  etc. 

Legem  veterem  apostolus  vocat  lilte- 
ram,  minislrationem  mortis,  virtutem 
peccati,  quatenus  lex  per  se  solum  prae- 
cipit,  docet  peccata  esse  vitanda,  et 
ipsis  hisce  praeceplis  cognitionem 
peccati  tribuit,  concupiscentiam  excitât 
ac  stimulât,  vim  autem  et  virtutem  ad 
peccata  vitanda  per  se  non  largitur. 
Unde  liltera  occidei^e  dicitur  (2  Cor.  .3, 
6),  nam  :  cum  venisset  mandatum,  pec- 
catum  revixit  (Rom.  7,9);  per  legem 
quippe  cognitio  peccati  (Rom.  3,20). 
Huic  legi  veteri,  quam  eadem  ex  causa 
appellat  legem  peccati  et  mortis  (Rom. 
8,2),  opponit  legem  spiritus  vilae  in 
Christo  lesu  ;  legem  enim  veterem 
quippe  quae  infirmaretur  per  carnem 
non  potuissc  hominem  ad  impletionem 
legis  perducere  ;  id  autem  fieri  per  Spi- 
ritum;  si  enim  spiritu  facta  carnis  mor- 
tificaveritis,  vivetis  (Rom.  8,13). 

Mandata  dein  particularia  fréquenter 
legis  nomine  appellantur.  Ita  saepe 
hebr.  pn  redditur;  cf.  Lev.  10,15;  18,3  ; 
19,19;  20,22;  26,15;  Num..  27,11;  30, 
17  etc.;  ponitur  quoque  pro  "122U7Q  : 
locutus  est  Samuel  ad  populum  legem 
regni  i.  e.  ius  vel  iura  quae  régis  erunt 
(1  Reg.  10,2.3)  et  2  Par.  35,13;  etiam 
pro  "in,   quia   verbum   Domini  legem 

constituit;  ita  Num.  36,0;  Ps.  118,37; 
pro  ntû'in  Prov.  3,21. 


Cum  lex  dicat  et  praescribat  normam 
agendi,  facili  translatione  usurpatur 
sensu  ({uodam  latiore;  ita  si  Paulus  lo- 
quitur  de  lege  mentis,  de  lege  in  mem- 
bris  nostris,  qua  dicfione  id  indicat 
quod  mente  approbalur,  praecipitur, 
quod  membris  vel  concupiscentia  appe- 
titur  et  quasi  praescribitur  etc. 

De  legislatione  niosaica  vide  commenta- 
rîos  huius  Cursus  S.  Scripturae  in  Penta- 
teuchum ,  praesertim  Prolegomena  in  Ex. 
Lev.  Deut.,  quibuscum  confer  alium  conci- 
piendi  modum  apud  B.  Cornely,  Introd.  II. 
num.  1  ss.  —  Praeterea  vide  /.  H.  Hottin- 
(jer,  luris  Hebr.  leges  ;  /.  Selden,  De  iure 
nal.  et  gent.  iuxta  disciplinam  Hebr.  ;  Spen- 
cer, De  legibus  Hebr.  ritualibus  et  eorum 
rationibus;  H.  Reland,  Antiquitates  sacrae 
vet.  Hebr.;  l/œn,  Antiquitates  hebr.;  /.  B. 
Michaelis,  Mosaisches  Recht;  Bdlir,  Sym- 
bolili  des  mosaisclieii  Rechtes;  /.  L.  Saal- 
schïitz,  Das  rnosaisciie  Recht;  Haneberg, 
Gesch.  d.  bibl.  Offenbarung;  P.  Scholz,  Die 
hl.  Altert.  des  Volkes  Israël;  P.  Schegg, 
Bibl.  Archaologie. 

LIA  (nx^,  Aet'a),  soror  maior  Laban, 

quam  is  per  fraudem  prius  lacobo  uxo- 
rem  dedil.  Erat  Lia  lippis  oculis,  Rachel 
vero  décora  facie  et  vcnusto  aspectu 
(Gen.  29,16.  17).  Unde  lacob  multo  ma- 
gis  diligebat  Rachel.  Verum  cum  Dorai- 
nus  videret  Liam  esse  odio  habitam 
(hebr.  Gen.  28,31)  «  aperuit  vulvam 
eius  sorore  sterili  manente  ».  Peperit 
Lia  filios  :  Ruben,  Simeon,  Levi,  luda; 
dein  putans  se  dcsiisse  parère,  dédit 
pro  se  marito  ancillam  suam,  Zelpham, 
quae  peperit  Gad  et  Aser;  dein  denuo 
peperit  Lia  Issachar,  Zabulon,  et  filiam 
Dinam.  Ipsa  tiliis  indidit  nomina,  qui- 
bus  suam  in  Dcum  pietatem  et  animum 
gratum  significat  (Gen.  29,32-30,21). 
Liam  postea  quoque  fuisse  uxorem  minus 
dilectam,  etiam  coUigitur  ex  ordine  quo 
lacob  timens  furorem  et  vindictam  Esau 
tilios  et  uxores  coUocat  :  in  inilio  agmi- 
nis  quod  maximo  exponitur  periculo 
posuit  ancillam  utram([ue  earumque  fi- 
lios, loco  secundo  Liam  elusque  fllios; 
ultime  loco  eoque  tutiore  Rachel  et  eius 
filium  Joseph  (Gen.  33,2);  idem  elucet 
ex  praedilectione  quam  habuit  pro  flliis 
Rachel,  loseph  et  Reniami-n.  Deus  au- 
tem filios  Liae  maiore  dignitate  orna- 


!)o3 


LIA. 


LIBANUS. 


orii 


vit  :  ex  Imla  l'iiluri  eranl  rog'cs  cl 
Messias  ((îcn.  4!i,H-12);  i-x  tribu  l.cvi 
saccrdotes  Doinini  et  Moyses  el  Aaroii. 
Liam  se|H'livil  lacob  in  sopiilcro  Abi'a- 
liani  el  Sarao  et  Isaac  et  Itebeccae  (tien. 
49,31).  Moiliia  est  itaquc  aniv.  ingirs- 
suni  in  Aej;yi»lum.  Or  scpulci-is  liiimi 
(jali'iarchai'iiin  eonmiqiu^  u\nniin  Sa- 
raf,  Rcbeccae  el  Liac  vi(b'  s.  \.  HE- 
BRON  3. 

LIBAMEN,  LIBATIO.  In  sacrifi- 
ciis  sinuil  cmn  l'orlo  saepiiis  pracscribi- 
lur  libatio  vini.  Qiiae  libatio  dicitur  con- 
siniiinalio  (auvxÉXsta)  sacrificii  et  orna- 
incnlinn  oblatioiiis  (xoafx^aai  EccU.  oO, 
14.  15).  I>e  ritii  libalionis  nibil  aliud  in 
libi'is  sacris  Iradiluz-  nisi  quod  habclnr 
Eccli.  1.  c.  :  elTudit  (sacerdos)  in  t'unda- 
menlo  altaris  (si?  es[j.ÉXia)  odorcni  divi- 
niun  excelso  principi  (6a[j.Tjv  ïùwota;  m- 
0TW  :ca[i6aaiX£r).  l'raescribitur  libatio 
viiîi  in  iiigi  ?acri(icio  quod  singulis  die- 
bns  mane  et  vespert'  offetvbatur,  parilcr 
in  iiolocauslis  calendarum,  dieruni  pa- 
schalium,  diei  cxpialionis,  dieruni  l'esli 
tabernaculi  (Nuni.  28.  29;  cf.  Ex.  29,40), 
parilcr  in  sacrificio  pentecostes,  de  quo 
Lev.  23,18  et  in  bolocauslo  pro  ignoran- 
tia  niultitudinis,  de  quo  Num.  15,24; 
parilcr  in  sacrificiis  quae  quis  sponte 
offert  Num.  15,4-14  et  in  bostia  pacitica 
nasiraci  Num.  6,17.  Quantum  vini  ad 
libationem  requiratur  accurate  prae- 
scribitur  :  ad  sacriticium  agni  quarta 
•pars  hin  (Num.  28,7);  ad  sacriticium 
arielis  terlia  pars  iiin;  ad  sacriticium 
vituli  (iuvcnci)  média  pars  bin;  cl".  Num. 
15,7;  28,14  (bin  autcm  sexta  pars  est 
niensurac  batb).  Cum  Lev.  23,18  holo- 
causlum  el  fertum  et  libatio  dicatur  sa- 
criticium (rTD'N)  in  odoreni  suavissimum 
Domino  (cf.Ex.  29,41;  Num.  15,7-10; 
28,8),  aliqui  pulabant  de  vino  quoque 
aliquid  igni  allai-is  esse  inicclum  (cf. 
Paul  Scholz,  Die  bciligen  Altertbumcr 
11.  p.  207;  Schegg,  Hiblisclie  Archaeolo- 
gie  p.  500-7),  quod  lamcu  ex  <\i  appel- 
lalione  coUigi  non  posse  videtur;  et  es- 
set  sane  mirum,  si  in  il! a  tam  accurata 
caciimoniarum  descriplionc  boc  unum 
cssel  siicnlio  i»ractermissum.  Vinum  el- 
lundebalur  toluin;  sacerdoles  cnim  sa- 
cris  l'ungcnles  a  vino  altslincre  iubentui- 


(Lev.  10, 9).  l'biiilac  aulem  vel  cyatbi  ad 
libandum  vinum  ex  auro  conliciebantnr 
(Ex.  2;'), 29;  37,1(1}  et  lilialio  soluni  ad 
altare  bdlocauloinnluui,  neuliquam  ad 
ailare  tbymiamalis  nel)at  (Ex.  30,9). 

In  Vulgala  legilur  quan(bi([uc  lil)a- 
nienluui,  ubi  in  bebr.  non  babelur;  cl". 
Li^v.  (1,14  (bebr.  6,7);  7,29;  sacpius  po- 
nitur  nolioni!  gcncrali  oblationis  pro 
nn:a  Lev.  9,17;  14,20.  31;  23,13;  Num. 

7,87;  8,8;  28,31;  29,14;  lud.  13,19.  23; 
ponitur  (|uoqu(>  pro  "n2p  1er.  18,15;  19, 
14;  pro  ropi-in  Ez.  44,30;  Neb.   10,37; 

12,43. 

Libatio  alterius  generis  habetur  Gen. 
35,14;  lacob  oleo  inl'uso  lapidem  conse- 
cravit  in  memoriam  apparilionis  Do- 
mini;  item  Gen.  28,18.  EtTusio  aquae 
ad  significandam  poenitentiam  refertur 
1  Reg.  7,6  et  David  dicitur  libasse  Do- 
mino aquam  quam  cum  vilae  periculo 
ei  viri  1res  attuleranl  de  cisterna  Betb- 
lebem2Reg.  23,16.  17. 

LIBANUS  CiiilS,  in  prosa  scmper 

cum  arliculo  "jijl'^n  i.  e.  al  bus;  Afêavoç; 

apud  Phoenices  "^zih;  assyr.  labnânu  cf. 
Delitzsch,  Schrader-Whitehouse ;  aegypt. 
ferlasse  ramanan  cf.  W.  M.  Millier), 
mous  altissimus  a  septcmtrione  Palae- 
stinac  iuxta  Phocniceni  prolensus  et  in 
Vel.  Test,  fréquenter  laudatus  (Deul.  1, 
7;  3,25;  11,24;  los.  1,4;  9,1;  13,5.  6; 
Ind.  3,3;  3  Reg.  9,19;  2  Par.  8,6;  lu- 
ditb  1,7;  Ps.  28[29],6;  71[72],16;  CanL 
4,8.  15;  0,15;  7,4).  De  cedris  Libani  v. 
CEDRUS.  Isaias  prophela  fréquenter 
oracula  sua  mentis  Libani  compara- 
lionibus  illustrât  :  Libanus  Assyriorum 
potcntiam  et  pompam  repraesentans  ad 
nulum  iiotentioris  corruens  depingitur 
(Is.  10,34);  ablato  iugo  babylonico  ar- 
bores Libani  inler  se  gratidanlur  :  iam 
quiele  degimus  (14,8);  populi  exallatio 
ita  describitur,  ni  Libanus  in  campum 
frugifcrutn  verlatur  i.  c.  ul  frucluni  af- 
feral,  cpiod  st(>rile  videbalur  (29,17); 
confusus  est  Libanus  ab  Assyriis  vasla- 
tus  (33,9);  salus  messianica  in  eo  cerni- 
lur,  quod  desertum  iam  gloria  Libani, 
décore  Garmcli  el  Sai'on  cxornaUim  sil 
(3:1,2);  (>\pedilio  Assyriorum  in  Palao- 
stinam  desciùlùlUr  vchil  asiensus  in  l/i- 


955 


LIBANUS. 


LIBANUS. 


956 


banum,  deieclio  principum  veliit  suc- 
cisio  cedrorum  (37,24);  Dei  maiestas 
lanla  esse  dicitiir,  ul  ad  eam  digne  ce- 
lebrandam  Libanus  nobilissimus  lignis 
preliosis  ac  feris  omnibus  ad  holocau- 
stum  missis  non  sufficiat  (40,16);  nova 
Sien  prae  vetere  ita  praecellit,  ut  ei 
iani  tota  gloria  et  magnificentia  Libani 
detur  (60,13).  Apud  lereniiam  contuma- 
ces arguuntur  ex  siraiiitudinc  insensi- 
bilium,  quae  ordinem  a  Deo  statutum 
servant,  sicut  nix  Libani  non  déficit  de 
solo  pctroso  Libani  (1er.  18,14);  arx  re- 
gia  in  monte  Sion  posita  dicitur  caput 
Libani  (22,6);  admonetur  urbs  Jérusa- 
lem, ut  ascendat  Libanum  et  lugubri 
clamore  omnibus  gentibus  in  circuitu 
annuntiet  cladem  suam  ex  prostratione 
sociorum  (22,20^;  describitur  lerusa- 
lem  cum  maiestate  et  securitate  se- 
dens  in  Libano  et  nidificans  in  cedris 
(22,23).  Eadem  imagine  praesupposita 
apud  Ezecbielem  Nabuchonosor  velut 
aquila  rapax  post  suum  per  alias  terras 
volatum  ad  Libanum  i.  e.  Jérusalem  ac- 
cessit et  cedri  summitalem,  ramum  cel- 
siorem  abstulit  (Ez.  17,3);  Assur  quoque 
est  quasi  cedrus  in  Libano  (Ez.  31,3), 
ob  cuius  ruinam  Libanus  luctum  induit 
(31-, 15)  aliaeque  arbores  Libani  aquam 
potantes  i.  e.  alii  reges  devicti  iam  11- 
bentius  clades  suas  ferunt  visa  ignomi- 
nia  Assur  (31,16).  Plantatio  Dei  descri- 
bitur radiées  agens  ut  Libanus  (Os.  14, 
6),  odoriCera  ut  Libanus  (14,7),  cuius 
memoriale  ut  vinum  Libani  (14,8).  Co- 
ram  Dei  potentia  flos  Libani  elanguit 
(iN'ah.  1,4).  Violentia  in  Libanum  com- 
missa  Chaldacis  exprobratur  (Hab.  2, 
17).  Dispersorum  reditu  etiam  regio- 
nes  Libani  implebuntur  (Zach.  10,10); 
sin  autem  populus  contumax  est,  iam 
iubetur  Libanus  apertis  portls  suis  reci- 
perc  bosles  et  ignem  (11,1). 

Libanus  hodie  vocatur  Djebel  LibnCin. 
Exteiiditur  a  Nah)-  el-Qâmntye  (Lita) 
supra  Tyrum  usquc  ad  ISahr  el-Qebîr 
supra  Tripolim.  Eius  altissima  cacumina 
sunt  in  parte  septemtrionali  Dhahr  el- 
Qùdïb  (.3063  m).  Djebel  Makmal  (3  052  m), 
Djebel  Tizmârïin  etc.  Ad  radiées  occi- 
dentales Dhahr  el-Qodlb  cernilur  ce- 
leberrima  silva  cedrorum  prope  vicum 


Bsherre,  quae  indicatur  4  Reg.  19,23  : 
saltus  Carnieli  eius  (Libani)  i.  e.  silva 
eius  borlo  similis. 

Libanum  a  iugis  montium  oppositis 
seu  Antiiibano  séparât  vallis  frugifera 
el-Beq(Va,  planities  Massyas  seu  Mar- 
syas  veterum  {Volyb.  V.  45.  46.  61; 
Strabo  XVI.  2,10.  18),  Coele  Syria  sensu 
artiore.  Prope  Ba'albek  originem  habent 
duo  fluvii,  quorum  aller  Orontes  {Nahr 
el-'Asi)  septemtrionem  petit  et  prope 
Antiochiam  tandem  in  mare  effundi- 
tur,  aller  Lita  {Nahr  el-Lltànï)  méri- 
dien! versus  fluit  et  infra  Libanum  cursu 
fere  rectiangule  llexo  ad  mare  tendit, 
novo  nomine  Nahr  el-QâsimJi/e  vocatus. 

Mons  a  [.ibano  valle  el-Beqâ  'a  separa- 
tus  apud  Graecos  vocabatur  Antilibanus 
('AvTiXi6avoç),  apud  Flaviuni  losephum 
mons  Coelen  Syriam  disterminans  (Ant. 
XIV.  3,2)  vel  etiam  Libanus  (V.  1,22;  3, 
1),  hodie  Djebel  el-Sherqi.  In  S.  Scriptura 
Antilibanus  ipse  non  memoratur,  sed 
eius  pars  extrema  mcridionalis  vel  po- 
tins continuatio,  mons  Hermon,  et  Anti- 
libani  pars  septemtrionalis,  Sanir  (v.  s. 
v.  HERMON).  De  capite  Amana  Gant.  4, 
8  v.  ABANA. 

Cf.  Delitzsch.  Paradies  p.  103  ss.  ;  Schra- 
der-  ]Yhiteliouse,  Cuneif.  Inscr.  and  Old 
Test.  I.  172  ss.;  W.  M.  Muller,  Asien  und 
Europa  nach  altaegypt.  Denkinalern  1893, 
p.  197  ss.  —  De  Libano  generatini  v.  Re- 
land,  Palaestina  I.  311  ss.;  /.  L.  Burck- 
hardl,  Reisen  in  Syrien,  Palaestina,  éd.  Ge- 
senius  1823p.  37 ss.;  213  ss.  ;  0.  Fraas,  Drei 
Monate  im  Libanon,  Stuttgart  1876;  Bae- 
deker-Benzmger,  Palaestina  und  Syrien 
éd.  .5  p.  XLIV.  320  ss.  366 ss.;  F.  Buhl,  Alt. 
Pal.  1896  p.  110  ss.  ;  /.  Dôller,  Geogr.  ii! 
elhnogr.  Studien  zuin  III.  u.  IV.  Buclie 
d.    Kimige  1904  p.  116-118. 

LIBANUS  (AfSavoç;  et.  hebr.  nJlS) 
ponitur  in  Vulgata  Eccli.  24,21  et  39,18 
nolione  thuris,  duni  aliis  in  locis  vox 
graeca  Xi'6avoç  lalino  vocabulo  thuris 
redditur;  ita  Eccli.  50,8.  9;  Bar.  1,10. 
Libanus  non  incisus  intellegitur  résina, 
thus,  id  quod  ex  arbore  lia  effluit  vel 
evaporatur,  ut  incisione  non  sit  opus; 
eiusmodi  censetur  esse  optimum;  ci 
itaquc  Eccli.  24,21  sapientia  compara- 
tur;  gracce  w?  Xioavou  àT[J^{ç.  Goterum  v 
THUS. 


9o7 


I.IKATOIUUM. 


LIBER. 


958 


LIBATORIUM,  j;i'acci'a;:ovoErov,  vas 
({iio  vinuiii  in  sacfiliciis  libahatur;  quod 
vas  ex  aiii'd  orat  conliciciuluin  Ex.  2o, 
29;  37,16.  Vox  soliiin  le^itiir  1  Mach.  l, 
23;  nani  Kcoli.  ,'i(),l(»  aj^ovoeîov  vortiUir 
voco  lil)alionis  :  exleadit  maniim  siiani 
in  lilialionc  [i-ri  arovS'efou"). 

LIBELLUS  REPUDII   nnnD  lED, 

^iSXi'ov  à:toaTaa(ou),  ciiiiis  lex  habetiir 
Deul.  24,1  ss.  Si  scil.  vlr  iixorom  voluit 
(liinilterp,  tlebebat  ci  dare  scriptum, 
quo  scil.  constarcteam  csso  légitime  di- 
missam  et  proinde  posse  nuberc  licite 
alii  viro.  Ratio  ob  quani  dimissio  fieri 
poterat  assignatiii'  :  si  vir  iiivenerit  in 
ea  aliqiiani  foeditatom  ("in  milT,  LXX 
àayTiijiov  T.piy[i.x].  I.ociitio  haec  adhibctur 
quocpie  Dent.  23,10  ibiqiie  refertur  ad 
pollutioiieiii  noctiirnam  et  excremcnta 
biiinana;  iinde  siguilicat  generatiin  ea 
quae  pudenda  siint  el  foeda.  In  scbolis 
rabbinoruni  de  causa  dimissionis  disce- 
ptabatiir.  In  tractatii  mishnico  propo- 
nitur  causa  dimissionis  rnala  iixoris 
fama,  eius  sterilitas,  votum  quod  invite 
marito  vel  inscio  fecit;  deraum  atîertur 
soholam  Hillelis  dicere  uxorem  repii- 
diari  posse,  si  combusserit  decoctum 
viri,  et  rabbi  Akibam,  si  aliani  invene- 
rit  vir  pulchriorem;  scbolam  autem 
Schammai,  non  posse  repudiari  nisi  in- 
venerit  in  ea  mi:;  11"  aliquid  inhonesti 
(cf.  Surenhushis  III.  p.  336.  337.  3o8). 
Invaluisse  modum  laxiorem  diniittendi 
colligitur  iam  ex  Eccli.  7,21  et  Mal.  2, 
14  et  praescrtim  quia  Pbarisaei  interro- 
gant  tentantes  Cbristum  :  si  licet  ho- 
mini  dimittere  uxorem  suam  quacumque' 
ex  causa  (Matlh.  10,3).  Libellus  repudii 
ludaeis  permitlebalur  ob  duritiem  cor- 
dis  eorum  (Matth.  19,8);  verum  ipsa 
confectione  scripli  eiusmodi  et  causa 
sola  roi  lurpis  assignata  praecavebatur, 
ne  impetu  luroris  statim  neve  ad  libi- 
tum possct  dimitti.  Utique  frenum  hoc 
altcrum,  rem  turpem  ncqne  aliam,  do- 
ctores  legis  et  mores  corrupti  mox  re- 
movebant.  Vir  uxorem  dimissam  iam 
non  poterat  ducere.  (llu-istus  libellum 
repudii  abolevit,  matrimoniimi  ad  insti- 
tutionem  prima(;vam  reduxil,  ila  ut  sola 
morte  matrimonium  consummatum  sol- 
vatur;  cum  lamen  perniittere  ob  lorni- 


(Mlionem  uxoris  separalionem  ab  ea  i. 
e.  (MUS  dimissionem  manenlc  vinculo, 
el  ex  eius  verbis  Matlli.  19,9  (o,32)  et  ex 
doctrina  aposloli  1  Cor.  7,10.  11  habe- 
tur.  Cum  l'oedus  Hei  cum  po|)ulo  consi- 
deretur  (|uasi  sacrum  (juoddam  connu- 
bium,  eiectio  populi  in  exsilium,  qua  a 
terra  Domini  eiusipie  l'oedere  separaba- 
lur,  designahu'  lamqiiam  dimissio  et 
Iradilio  libelli  repudii;  cL  1er.  3,8;  al 
cum  Deus  locderi  suo  ac  promissis  om- 
nino  slet  nequc  populum  suum  plane 
abiiciat  ncque  eum  a  suo  cultu  dimillat, 
ex  altéra  parle  eliam  negatur  cum  dé- 
disse librum  repudii  populo  cxsuli  Is. 
50,1. 

LIBER,  l  ti  ex  1er.  36,2.  23  colligi 
polesl,  maleria  librorum  apud  ludaeos 
papyro  constabat;  non  pellibus  ad  scri- 
bendum  praeparalis,  uti  eliam  putatum 
est.  Nam  incredibile  est  rcgcm  folia  ex 
pellibus  vel  corio  iniecisse  in  ignem  et 
coram  se  combussisse,  quorum  fumus 
esset  salis  moles! us.  Libros  in  formani 
voluminum  esse  effectos  ipsa  voce  n^iG 
satis  indicatur;  plurascil.  folia  ita  inler 
se  consuebanlur,  ul  continualum  quasi 
folium  constituei^ent  ;  ex  altéra  tanlum 
parte  conscribebantur  el  uno  terete  ba- 
culo  circumvolvebanlur  el  complicaban- 
tur  in  i'ormam  cylLndri.  Qui  modus  ho- 
diedum  adhuc  in  voluminibus  pro  usu 
synagogarum  adhibilis  servatur;  mem- 
brana  scil.  illa  ex  pluribus  inler  se  con- 
sulis  conlinuata  illigalur  duobus  tereti- 
bus  baculis  qui  capulos  babent  quos 
manu  tenons  qui  legil  polesl  evolvere 
vel  convolvere  librum.  Quare  bene  dici- 
lur  Luc.  4,17  :  el  Iraditus  est  illi  liber 
Isaiae  prophetae  el  ul  7'evolvit  librum 
(àva7:TtjÇaç  in  couipluribus  codd.}. 

Celerum  apud    llebraeos    liber    isp 

dicilur  scriptum  ([uanlumvis  brève  sit; 
ita  2  Sam.  11,14;  3[1J  Rcg.  21,8  (hcbr.); 
4[2]  Reg.  5,5  (hebr.).  ubi  in  Vulgata 
epislula,  lillerae  liabentur;  Is.  37,14; 
39,1;  1er.  32,12  lii)er  emplionis;  simili 
modo  Mallh.  1,1  liber  genei-ationis  i.  e. 
liber  originis,  calalogus  progenitinnun  ; 
ca  quippe  dictione  ipsa  geuealogia  de- 
signalur;  cf.  Neli.  7,5  lil)er  census.  i.  e. 
labulae(|uibus  inscri|)ti  crant  qui  ascen- 
ileranl  piinuim  in  lu-bem  lerusalem. 


959 


LIBER. 


UBERTINUS. 


960 


Laudatur  Num.  21,14  liber  bellorum 
Domini,  de  quo  praeter  nonien  et  verba 
illuc  laudata  nihil  constat;  idem  dicen- 
dum  de  libro  lustorum  los.  10,13  et 
2  Reg.  1,18  (lijj^ri  120);  liber  verbonim 

dieriim  Salonionis  et  liber  verborum  die- 
rum  regum  luda,  regum  Israël,  qui 
saepe  laudantur  (2  Reg.  11,41;  3  Reg. 
14,20  etc.),  res  gestas  regum  conline- 
bant;  crant  itaque  annales  regni,  ex 
quibus  ea  quae  in  sacris  litteris  refe- 
runtur  de  regibus  deprompta  videntur. 

—  Ceterum  vide  de  libris  doperditis 
utriusque  Testamenti  Cornely,  Introd. 
éd.  2  I.  n.  83  p.  24G  ss.  11.  1  p.  296  ss. 

Apud  Dominum  repositus  censetur 
liber  vilae,  quasi  catalogus  eorum  qui 
vivunt,  qui  intcr  Dei  amicos  recensentur, 
qui  vitae  acternae  heredes  erunt.  Signi- 
ficatio  non  esse  eadem  in  omnibus  locis 
videtur.  Si  Moyses  dicit  ad  Dominum 
Ex.  32,32  :  si  non  facis,  dele  me  de  libro 
tuo  quem  scripsisti,  videtur  petere,  ut 
ipse  potius  moriatur  ([uam  ut  Deus  po- 
pukmiidololatriacommissa  dcleat;  nam 
petitio  eius  ad  minas  Dei  Ex.  32,10  re- 
ferri  débet.  Qui  sensus  quoque  cernitur 
Ps.  68,29  :  deleantur  de  libro  viventium 
et  cum  iustis  non  scribantur;  et  Ps.  138, 
16  videtur  dici  Dei  scientiacomprehendi 
omnes  :  in  libro  tuo  omnes  scribentur. 

—  Post  laudem  sapientiae  Eccli.  24,23 
additur  :  raCra  râvxa  pî6Xoç  ôiaOT^xr);  Ôeoj 
ui{/îaTou;  in  Vulgata  v.  32  :  haec  omnia 
liber  vitae  et  testamentum  Altissimi; 
i.  e.  qui  sapientiae  studet,  habet  doctri- 
nam  vitae.  Si  vero  apostolus  scribit  : 
quorum  nomina  sunt  in  libro  vitae  Phil. 
4,3,  eos  intellegit  qui  regno  Dei  adscripti 
sunt  heredes  bonorum  caeleslium;  nam 
qui  bestiam  adorant,  eorum  nomina  non 
sunt  scripta  in  libro  vitae  Agni  (Apoc. 
13,8)  et  qui  non  inventus  est  in  libro 
vitae  scriptus,  missus  est  in  stagnum 
ignis  (Apoc.  20,15);  verum  qui  vicerit, 
sic  vestietur  vestimentis  aibis  et  non 
delebo  nomen  eius  de  libro  vitae  (Apoc. 
3,5).  Apud  Deum  quasi  in  tabulas  vel  in 
album  referri  qui  eius  sint,  iam  Ps.  86, 
6  quoque  indicatur.  Quod  in  sacra  li- 
turgia  habetur  :  liber  scriptus  profere- 
tur,  in  quo  tolumcontinetur,  unde  mun- 
dus  iudicetur,  etïormatum  est  secundum 


illud    apud  Danielem    7,10  :   iudicium 
sedit  et  libri  aperti  sunt. 

LIBER,  Atôvudoç,  Bacchus,  quem 
mytbologi  inventorem  vini  faciunt; 
festum  in  eius  honorem  celebratum, 
Bacchanalia,  Aiovucria,  commemorantur 
2Mach.  6,7,  in  quibus  cogebanturhedera 
coronati  Libero  circuire  {T:o\i.r.sûiiv) .  Ni- 
canor  minatus  est  se  templuni  hieroso- 
lymitanum  consecraturum  esse  Libero 
patri  (îepbv  ÈvTauOa  tw  Aiovôcto)  èmçavlç 
àvac;T7)aoj,  2  Mach.  14,33) 

LIBERI  vide  s.  v.  EDUCATIO. 

LIBERTINUS  Act.  6,9  :  surrexe- 
runt  autem  quidam  de  synagoga  quae 
appellatur  Libcrtinorum  (twv  X3yop.£vwv 
AiÔEpxlvwv,  ita  Tischendor/';  z^i  X£yo[xsvriç 
Westcott^  etcodd.  longe  plerique).  Liber- 
tinus  is  dicitur  qui  ex  servo  liber  factus 
est.  Libertin!  ideoque  ii  ex  ludaeis  no- 
minabantur  qui  cum  bello  capti  essent 
a  Romanis  postea  libertate  donati  sunt. 
Ex  quo  tempore  enim  Pompeius  Palae- 
stinam  invaserat,  nmlti  ludaeorum  bello 
capti  Romam  adducebantur,  ex  quibus 
haud  pauci  postmodum  libertate  donati 
Romae  habitabant  (cf.  Philo,  Légat,  ad 
Cai.  23);  alios  inurbem  patriam  rediisse 
probabile  est.  lis  eorumque  posteris 
mansit  nomen  libertinorum,  quo  a  lu- 
daeis ingenuis  distinguerentur.  Alii  pu- 
tabant  eo  nomine  designari  servos  ro- 
manosmanumissos,  qui  ludaeorum  sacris 
addicti  synagogam  in  urbe  habuissent 
(cf.  Tacitus,  Annal.  2,85,  quattuor  millia 
libertinorum  superslitioue  iudaica  in- 
fcctorum  missaessein  Sardiniam).  Cum 
Act.  6,9  praeter  hoc  nomen  reliqua  ur- 
bes  vcl  regiones  significent  (Cyrenenses, 
Alexandpni,  Cilicia,  Asia),  etiam  in  eo 
urbem  vel  regionem  esse  quaerendam 
ab  aiiquibus  existimatum  est.  Ita  in  ar- 
mena  versione  synagoga  Libyorum  legi- 
tur,  Suidas  quoque  ô'vojjia  è'Ovou;  esse  vult; 
at  urbs  Libertum  haud  innotuit,  neque 
ex  eo  quod  in  synodo  carthaginiensi 
anno  411  facta  episcopus  libertinensis 
nominatur,  appellatio  At6Ep-rî'voi  explicari 
polcst.  Quarc  cum  longe  plcrisque  in- 
terpreta'iioni  quam  iam  habet  S.  Chry- 
sostomus  acquiescendum  erit  :  ol  Tw- 


LEXICON   BIBLICUM.   —   T.   II.   —   31 


î)Gl 


LIBRA. 


LIGNUM. 


962 


LIBRA  (.XÎTpa)  pouilus  est  uufiaruiii 
.liiodiuiiii  (loan.  12,3;  19,39). 

lilBRARII.  Lcgiliirin  Vulj>aUi  Eslli. 
8,9  :  accilisquo  scribis  ollibrariis  régis... 
scriplae  siiiit  opistulao.  Dr  solis  scribis 
régis  inenlio  fit  in  texlu  liebraico  (LXX 

LIBUM.  Ea  voce  Niiin.  2S,30  icddi- 
tur  in   Vulgata  nn3?2.   Viiie  LIBAMEN, 

I.IBÂTIO. 

L.IBYA,  LIBYES.  1.  PopulusAegy- 
pliiâ  et  Aetbiopibus  vicinus  hcbr. 
D'tllS,  LXX  A(6'j£?.  In  exercitu  Sesac  ré- 
gis Aegypti  contra  Roboam  proficiscen- 
lis  erant  Libyes  et  Troglodytao  et  Ae- 
Ibiopcs  (2  Par.  12,3];  in  exercitu  Zara 
l'egis  A(>gypti  et  Aetbiopiae  contra  Asa 
pugnabant  Libyes  (16,8).  Nahum  pro- 
pheta  (3,9)  urbem  No-Amon  alloquitur  : 
Aphrica  (1213)  et  Libyes  lïioriint  in  auxi- 
iio  tuo.  Secundiim  Danielis  propbetiam 
(11,43)  in  exercitu  Antiochi  IV.  Epipha- 
nis  militabunt  Libya  et  Aetbiopia.  Tein- 
pore  pentecostes  etiam  ex  Liljyae  parti- 
bus  (ta  [xÉpr)  xr^ç  At6ur;;) ,  ([uae  est  circa 
Cyrenen,  ludaei  adorant  Hierosolyniis 
(Act.  2,10).  —  Libya  Aegyptiis  est  dc- 
sertum,  quod  iuxta  latus  occidentale 
Aegypti  a  mari  Méditerranée  usque  ad 
Aethiopiam  extenditur. 

Cf.  Knobel,  Voelkertafel  p.  282-5;  Ebers, 
Aegypten  u.  d.  Bûcher  Mose's  1868  p.  104-G. 

2.  Populus  a  tertio  tilio  Cliam  descen- 
dons, qui  (îen.  10,6;  1  Par.  1,8  Pbuth 
audit,  appellatur  in  Vulgata  1er.  46,9; 
Ez.  27,10;  38,5  Libyes  et  Ez.  30,3  Libya 
ponitur  pro  regione  1213;  LXX  AJSueç. 
Vide  PHUTIL 

3.  Lil)ya  in  Vulgata  ludith  3,1  ex  opi- 
nione  nonnulloruin  (0.  Wolff,  Das  Buch 
ludilb  1861  p.  109;  De  Moor.  Le  livre 
de  Judith  1891jp.  35)  est  mendosa  lectio 
pro  Libano  {]i22h,  cbald.  ]:2^^)  seu  pro 

regione  Libani  et  Antilii)ani. 

L.ICTORES.  Ita  veitit  S.  Hierony- 
mus  1  Keg.  19,20  Di^xSa  :  niisit  ergo 
Saul  lictores  (hcbr.  niinlios)  ut  râpè- 
rent David;  LXX  àyY^Xouç.  Lictores, 
ôa6oou-/oi  i.  e.  virgas,  lasces  forentes  no- 
miuunlur    Acl.    16,33.    38.    Eranl   si'il. 


lictores  iiiinislri  publie!  (|iii  iiiagisti'ati- 
bus  l'asces  et  alia  digiiitatis  iusignia 
prael'erebant;  cligel)antur  vel  ex  intima 
plèbe  v(^l  e\  libortinis.  Ministri  eiusmodi 
addebantur  dictatoribiis,  consulibus, 
praetoribiis;  eoi'uni  erat  turbaiii  sutnmo- 
vere,  ut  niagistratus  siue  ullo  inipedi- 
inenlo  ingredi  possont,auimadv(!rtere,ut 
oinnes  iis  debitam  exljibcrcnt  revcren-- 
tiain,  poenas  in  reos  exsequi. 

LIGNUM.  Cuni  hebr.  yy  etarl)oreni 

et  lignuiii  signilicet,  i'actutn  est  ut  in 
Vulgata  quoque  sacpe  ligmun  de  arbore 
usin^petur,  quac  signilicatio  alias  Latinis 
est  rarissinia.  Ita  lignum  pomiferum, 
lignuni  laciens  fructum  Gen.  1,11.  12  et 
ex  omni  ligne  paradisi  comcde  Gen. 
2,16;  lignum  vitae,  cuius  fructibus  id 
esset  elîectum,  ut  viribus  corporis  re- 
petita  comestione  redintegratis  home 
evaderet  mortis  expers,  donec  a  Deo  ad 
caelestem  patriam  transferretur  (Gen. 
2,9;  3,22).  De  Arbore  scientiae  boni  et 
mali,  vide  s.  v.  Ad  aediticia  adhibeban- 
tur  ligna  arboris  sycomori;  in  temple 
ligna  cedrina  et  abiegna  (cypressina)  ; 
pariter  ad  palatiuin  regium  régis  la- 
quearia  cedrina,  uti  leremias  régi  ex- 
prebrat  22,14;  ex  lignis  olivarum 
cherubim  in  templo  et  ostiola  et  pestes 
erant  (3  Reg.  5,10;  6,23.  31.  33;  10,27; 
Is.  9,10).  In  déserte  reperiebantur  ligna 
setim;  unde  illa  ad  labernaculum  con- 
llciendum  adhibebanlur.  Gradus  in 
templo  et  ia  palatio  l'ecil  Salomon  de 
lignis  thyinis  (2  Par.  9,11  i.  e.  lignis 
santalinis),  quae  asportabantur  de  Ophir 
(3  Reg.  10,11.  12).  Quibus  lignis  usi  sint 
Pheenices  ad  naves  inslruendas,  expo- 
nitur  Ez.  27,5.  6.  Quandoque  poena 
mortis  lapidatiene  vel  gladio  inllicta  ad 
maierem  ignominiam  evehebatur,  ita 
ut  eadaver  appenderetur  in  patibulo  : 
maledictus  a  Deo  est  qui  pondet  in 
ligne  (Deut.  21,23).  In  texlu  graeco,  in 
versienibus  inde  derivatis,  in  Vulgata 
legitur  1er.  11,19  iiiitkunus  ligiuun  in 
panemeius;  lignuiu  explicaiil  de  ligne 
veueneso;  ita  plerique;  alii  :  loco  panis 
pascannis  euin  ligne  i.  e.  fuste,  cruce. 
Sed  textnni  hebr.  verte  :  perdainus  ar- 
boretn  euin   IViu-tu  sue;  id  cpied  modo 


963 


LIGNUM. 


LILIUM. 


964 


proverbiali  dicitur  cum  allusione  ad  1er. 
11,16. 

LIGNUM     MOYSI    OSTENSUM. 

Circa  naturam  ligni  quod  Dominus  Moysi 
ostendit  quodque  in  aquas  amaras  in 
loco  Mara  iniectum  eas  in  diilcedineni 
vertit(Ex. 13,25;  cf.  Eccii.  38,5),  luniRab- 
bini,tiim  Rationalistae,tum  alii  homines 
docti  multum,  sed  frustra  laborariint. 
Ex  placito  Rabbinorum  lignuni  erat  fru- 
ticis  Rhododendron  seu  Oleandrum  dicti 
[Nerium  Oleander  Linné),  cuiiis  lignum 
et  folia  alias  pecoribus  noxia,  contrariam 
prorsus  virtutem  salutareni  eximio  Dei 
miraculo  obtinuisse  fmgunt.  Rationali- 
stae  e  contra,  ut  omne  niiraculum  toUant 
naturali  ligni  alicuius  virtuli  totam  mu- 
tationcni  attribuunt;  atque  taie  lignum 
beneficum  plures  cuni  Burckhardt  sibi 
videntur  invenisse  statuentes,  Moysen 
baccas  fruticis  Mtraria  tridentata  Des- 
fontaines ac  simul  succum  malogranato- 
rum  in  aquas  amaras  immisisse  ;  ai  un- 
denam  quantitas  suffîciens  huius  ligrii 
Moysi  suppetierit,  non  satis  explicant. 
Alii  cum  C.  S/irengel  fortassc  Cerato- 
niam  sUiquam  Linnt''  tantam  habuisse 
virtutem  suspicantur,  ut  aquas  in  duke- 
dinem  verteret,  cum  vel  ipse  Avice7ina 
banc  vim  charrubo  tribuat.  A't  re  vera 
lignum  hoc  felicissimum  tali  virtute  na- 
turali praeditum  inventum  esse  nemo 
sane  concedet. 

Cf.  praeter  commentatores  in  textuni 
Exodi  citatuin  M.  Eiller,  Hierophyticon  1. 
101;  P.  CuUrera,  Flora  biblica  437-40; 
M.Jullien,  Sinai  et  Syrie,  Lille  1893,  61  s.; 
G.  E.  Post,  Flora  of  Syria  186. 

L.    FONCK. 

LIGNUM  PULCHERRIMUM  se 

mel  vocatur  a  S.  Hieronymo  arbor  yy 

rcxô    dicta    (Neh.    8,15),    quam     alibi 

(3  Reg.  6,23.  31.  32;  Is.  41,19)  olivnm 
appellat.  Probabiliter  haec  <f  arbor  pin- 
guedinis  »  sivo  ((  arbor  olei  »,  quae  in 
citato  textu  libriNebemiae  una  cum  olea 
(ni")  tamquam  ab  ea  distincta  recense- 

tur,  non  est  oliva  neque  etiam  oleaster 
veri  nominis,  sed  Elaeagnus  angustifolia 
Linné  (=  Elaeagnus  hortensis  Marschall 
von  Bieberstein,  lam.  Elaeagnaceae),  ara- 


bice  -ai::'.//'tmnominata,  quaein  tota  Pa- 
laestina  et  culta  et  spontanea  crescit, 
quaeque  elramos  pulchros  aspectumque 
iucundum  et  lignum  ad  constructiones 
varias  aptum  praebet.  V.  OLEA. 

De  elaeagno  cf.  E.  Boissier,  Flora  orient. 
IV.  1056  ;  Leunis-Frnnk,  Synopsis  éd.  3  II.  2 
p.  197  ;  G.  E.  Post.  Flora  of  Syria  710  s. 

L.    FONCK. 

LIGURIUS  in  sola  descriptione 
pectoralis  summi  sacerdotis  commemo- 
ratur,  in  quo  primum  locum  tertii  or- 
dinis  gemmarum  occupât  (Ex.  28,19; 
39,12).  Hebraice  Dt^"^  et  g-raecB  Xi^ûptov 

audit.  Cum  nomine  hebraico  conferunt 
aegyptiacum  iism,  quod  lapidem  pretio- 
sum  flavi  coloris  videtur  designare.  At- 
que huic  indicio  explicatio  de  sucino 
(germ.  Bemstein,  gall.  ambre  jaune) 
satis  est  conformis.  Alii  potius  hyacin- 
thum  intellegunt  (cf.  Apoc.  21,20).  Sed 
quae  a  variisauctoribus  de  significatione 
nominis  proferuntur,  maxima  ex  parte 
vim  coniecturae  non  excedunt. 

Cf.  Joh.  Braunius,  Vestitus  sacerdotum 
hcbraeorum  II.  c.  14  (Anistelodami  1680, 
IL  692-703);  Joh.  Joach.  Bellermann,  Die 
Urim  iind  Thumrnim,  Berlin  1894,  p.  49-52; 
E.  F.  K.  RosenmiiUer,  Bibl.  Alt.  IV.  1,37 
s.;  A.  Kinzler,  Bibl.  Naturgesch.  éd.  10 
p.  336;  Riehm-Baelhgen,  Handwôrterbuch 
d.  bibl.  Alt.  éd.  2  I,  336  a. 

L.    FONCK. 

LILIUM.  1.  Nomen.  Lilium  in 
Vulgata  redditur    imprimis  hebr.  m£, 

quod  gênera tim  flores  désignât  (Ex.  25, 
31.  33  s.;  37,17.  19  s.;  3  Reg--  7,49; 
gr.  ubique  xpi'vov).  Praeterea  in  textu  Is. 
33,1    latinus    interpres    vocem   nSïin 

lilium  explicat  sicut  graecus  xpfvov;  at 
potius  de  variis  aliis  floribus  ac  prae- 
sertim  de  Colchico  et  Narclsso  nomen 
hoc  videtur  intellegendum.  In  libro  au- 
tem  Judith  10,3  inter  ornamenla  mulie- 
bria  etiam  lilia  in  textu  latino  comme- 
morantur,  ubiprimigeniustextusgraecus 
nihil  simile  habet. 

His  itaque  textibus  omissis  nomen 
latinum  in  rcliquis  locis  librorum  sacro- 
rumvocihebraicae  'î^L^tir  (TïJiïir,  nj^yl^) 

et  graecae  xp^ov  respondet.   Idem  no- 


965 


LILIUM. 


LINGUA. 


060 


luen  liebraituiii  in  titulis  quatluor  psal- 
morum  (hebr.  45,1;  00,1;  6'.i,l;  80,1) 
occurrit,  ubi  a  Vulgata  pro  lis  qui  com- 
mxitabuntur  (vel  immutabuntnrlH.  59,1) 
oxplicatur  nec  facile  scnsus  accuratius 
(Iflerminari  polerit. 

iNomen  liebiaicuni,  qiiod  eliam  in 
linguis  araniaica  cl  arabica  adhibelur, 
vidolur  desunipluni  esse  ex  lingua  ac- 
gypliaca,  in  qua  s[sh)s}in,  coptice 
shôslieu  (i.  e.  lolus)  audit. 

2.  Notae  floris  ex  textibus  S.  Scri- 
pturae.  Pro  sensu  huius  noniinis  de- 
lerminando  haec  fere  ex  variis  textibus 
S.  Scripturae  dcduci  possunt  :  1)  Flos 
eo  noniine  desiynalus  crescit  in  valli- 
bus  (Canl.  2,1)  et  collibus  (ib.  4,5;  cf. 
4  Esdr.  2,19},  in  pascuis  grcguni  (ib. 
2,16)  et  iuxla  fontes  aquanun  (Ecdi. 
50,8  gr.)  ac  generatim  in  agriset  cani- 
pis  sub  divo  (Mallb.  6,28;  Luc.  12,27). 
Speciatini  conimeniorantur  spinae,  inter 
quas  tlosilie  quaerendus  est  (Cant.  2,2), 
qui  tamen  etiam  honorabiiioreni  invenit 
locum  in  horto  regio  (ib.  6,1;  cf.  5,13 
et  4  Esdr.  5,24).  Neque  neglegendum 
videtur,  tum  in  Osée  (14,6-8)  tum  in 
variis  locis  Cantici  (4,8.  14.  15;  5,15; 
7,4)  tum  in  Evangelio  S.  Matthaei  (6, 
28;  cf.  4,25)  montes  Libani  et  regiones 
vicinas  saUeni  indirecte  tamquani  pa- 
triam  liliorum  cum  aliqua  probabilitate 
indicari.  —  2)  Quod  qualitates  floris 
significati  attinet,  in  omnibus  fere 
textibus  supponitur  esse  planta  pulchri- 
tudine  et  quadam  ut  ila  dicam  regia 
maiestate  insignis  et  praecellens  icf. 
maxime  verba  Christi  Matth.  t:,28;  Luc. 
12,27\  quae  ad  suffuientcm  niagnitudi- 
neni  cxcrescat  (Os.,  iMatth.,  Luc.  11.  ce.) 
cl  arefacta  aplani  adcouiburendum  ma- 
teriam  pracbeat  (Mattb.,  Luc.  11.  ce). 
Praesertim  deindc;  nolandum,  in  pluri- 
mis  textibus  florcm  supponi  odore  ex- 
cellentcm,  ita  ut  cum  tliuris  odore  com- 
parclur  et  in  horto  regio  in  areolis 
aromatum  locum  insignem  inveniat 
(Canl.  5,13;  6,1;  Eccli.  39,19;  50,8;  Os. 
14,6  s.).  —  3)  Frequeutia  lloris  videtur 
indicari  in  vcrbis  Cantici  de  acervo 
tritici  vallato  liliis  Canl.  7,2).  Forma 
vero  lalis  innuitur,  ut  ornameuta  in  ca- 
pitellis    columnarum    et  labium   maris 


aenei  in  similitudinein  calicis  apcrli  cum 
ea  apte  comparari  possit  (3  Keg.  7,19. 
22.  26;  2  Par.  4,5). 

Immeiito  autem  ex  textu  Cant.  5,13  : 
X  Genae  illius  sicut  arcolac  aromatum 
consitae  a  piguientariis;  labia  eius  lilia 
distillantia  myrrbam  primam  »  aliqui 
auctores  colorem  rubriuii  lloris  deducere 
volunt.  Nam  non  in  colore,  sed  in  odore 
suavi  (distillantia  myrrhain  primam) 
lerliuiii  comparalionis  quaerendum  est. 

3.  Significatio  nominis.  Auctores, 
(jui  ad  dictas  notas  lloris  in  textibus  sa- 
cris  non  salis  attendcbant,  in  detcrnii- 
nanda  signillcalione  nominis  in  divcr- 
sissimas  el  opposilas  sentenlias  abicrunt. 
Ita  rosa,  nymphaea,  lotus,  anémone, 
viola,  convallaria,  tulipa,  frilillaria, 
narcissus,  gladiolus,  iris,  lilium  clialce- 
donicum,  variae  species  liliacearum  in 
génère  atque  alii  eliam  candidati  suos 
inveniunt  auctores. 

Quibus  omissis  honor  lilii  biblici 
maxima  cum  probabilitate  tribuendus 
videtur  illi  speciei  liliacearum,  cui  no- 
men  Lilium  candidum  a  Linnaeo  tribu- 
lum  est.  Ratio  est,  quia  omnibus  notis 
supra  ex  Scriptura  indicatis  oninino  vi- 
detur satisfacere.  Qnod  cum  alibi  data 
opéra  probatum  fuerit,  assentientibus 
aucloribus  in  rerum  naluralium  scientia 
gravissimis,  ad  illos  libros  mox  citandos 
lectorem  studiosum  relegarc  liceal. 

Cf.  X.  Fonch,  Slreifzùge  durch  die  bib- 
lische  Flora,  Freiburg  1900,  p.  53-76  (ea- 
dem  fere  in  «  Stimmen  aus  M.-Laach  »  LIV. 
1898,  1.  151-168).  Maximam  varioium  aii- 
ctorum  copiain  ibi  cilalain  invenies,  prae- 
sertim p.  75  s. 

L.    FONCK. 

LINGUA.  Dicitur  lingua  uti   hebr. 
'jic'^  primum    de    niembro,  ut  inslru- 

mento  sermonis;  dein  de  ipso  scrmone 
seu  modo  loquendi,  v.  g.  lob  15,5  :  imi- 
laris  linguam  blasplicmantium  ;  pariler 
de  génère  sermonis  alicui  populo  peeu- 
liari,  v.  g.  Gen.  10,  5  :  unusquisque  se- 
cundum  linguam  suam.  Dan.  1,4:  ut 
docerel  eos  linguam  Chaldacorum,  et 
eliam  de  populis  Is.  66,18  :  ut  congrc- 
gem  cum  omnibus  genlibus  et  linguis. 
Applicalur  quoque  ad  res  inanimatas, 
([uae  aliquani  cum  lingua  simililuiliuem 


967 


LINGUA. 


LINUM. 


968 


prae  se  feruiit;  lingua  ignis  i.  e.  flamma 
Is.  5,24;  ling'ua  maris  i.  e.  sinus  maris 
los.  lo,2.  o;  J8,19;  Is.  H,lo.  Et  cum 
Spiritus  S.  redderet  apostolos  disertos 
eosque  et  discipulos  doceret  variis  lin- 
guis  eloqui  mysteria  et  magnalia  Dci, 
ipse  adventum  gratiamque  suam  appari- 
tione  linguarum  ignearum  manifestavit 
die  pentecostes  Act.  2,3. 

De  confusione  linguarum  agitur  Gen. 
11,1-9.  Divisio  linguarum  neque  primum 
neque  unice  dicenda  est  illo  eventu  esse 
affecta;  neque  opus  erit  assumere  ho- 
mines  usque  ad  illud  tempus  locutos 
esse  lingua  primitiva.  Ipsam  vero  lin- 
guarum divisionem  apud  homines  quae 
Babylone  in  tuiTim  aedificandam  con- 
spirarunt  effectam  esse  alii  dicunt  subito 
ac  miraculose,  alii  paulatim  et  sine  mi- 
raculo.  Immo  sententia  proposita  est, 
ibi  si  verba  bene  perpendantur  non  esse 
mentionem  de  confusione  linguarum, 
verum  de  confusione  sermonum  seu  con- 
siliorum,  obquam  opus  sit  intermissum. 
Et  ratio  eius  interpretationis  inde  re- 
petitur,  quod  Gen.  11,1-9  in  textu  hebr. 
et  samaritano  constanter  adhibeatur  vox 
HB^r  labium,  dum  10,5.  20.  31  (quibus 
locis  indubie  de  lingua  sermo  est)  sem- 
per  dicatur  "jVj;S  ;  unde  ostendere  conan- 
tur  nsu?  de  sermone,  consilio  etiam  aliis 
in  locis  explicari  neque  unquam  accurate 
lingiiam  designare.  Ceterum  cf.  Kaulen, 
Die  Sprachverwirrung  zu  Babel,  Mainz 
1861;  Schoepfer^  Geschichte  des  alten 
Testamentes  ;  F.  de  Hummelauer,  Comm. 
in  Gen.  p.  302  ss.;  Brunengo,  Limpero 
di  Babilonia  e  di  Ninive  I.  p.  158  ss. 

De  dono  linguarum  v.  CHARISMATA 
III.  in  vol.  I.  col.  848  ss. 

LINUM,    bebr.     rTkZJS   et    nnUJS   et 

graece  X(vov,  dicitur  imprimis  de  planta 
in  agris  culta,  dein  de  lilamento  huius 
plantae  et  de  vestimentis  aliisque  rébus 
e\  eo  confectis.  Planta,  scilicet  genus 
Linum  ex  familia  Linearum,  multis  spe- 
ciebus  diversls  in  Oriente  spontanée 
cresccns  invenitur;  G.  E.  Post  in  sua 
Flora  palaestinensi  quattuordecim  enu- 
merat  (p.  181-4).  At  in  S.  Scriptura  non 
nisi  de  planta  culta  sermo  est,  eaque  prae- 
sertim  in  agris  Aegypli  crevisse  et  cum 
tempore  verno  iam  foUiculos  germinas- 


set,  grandine  lacsa  esse  refertur  (Ex.  9, 
31;  cf.  Is.  19,9).  In  Aegypto  autem  anti- 
quitus atque  etiam  hodie  species  Linum 
humile  Miller,  non  vero  L.  angmtifolium 
Hudson  neque  etiam  L.  usitatissimum 
Linné,  colebatur  et  colitur.  Eadem  pro- 
babilitereodefn  tempore  etiam  in  Palae- 
stina  colebatur,  ubi  Rahab  illa  hieri- 
chuntina  stipulas  Uni  (V'jri  ^nuJD,  iv  t^ 

XivoxaXâjjLr,)  in  solario  domus  suae  narra- 
lur  habuisse,  siccandas  ardore  solis  (los. 

2,6). 

De  lino  eiusque  cultura  cf.  0.  Heer,  Die 
Pflanzen  der  Pfahlbauten,  Zurich  1865,  35; 
id.  Ueber  den  Flachs  u.  die  Flachskiiltur  im 
Alterthum,  ib.  1872;  V.  Hehn,  Kulturptlan- 
zen  u.  Hausthiere,  éd.  7,  162-88;  Leunis- 
Frank,  Synopsis  éd.  3,  II.  2  p.  431-6  ;  A.  de 
Candolle,  L'origine  des  plantes  cultivées, 
Paris  1883,  95-103.  —  De  cultura  lini  apud 
Aegyptios  cf.  /.  fiosellini,  Monuinenti,  parte 
H.  (Mon.  civ.),  tomo  I.,  Pisa  1834,  333-41  ; 
.1.  Braun  in  Zeitschr.  f.  Elhn.  IX.  1877, 
289-81;  Wilki7ison-Bi7-ch,  Manners  and  Cu- 
stoms  II.  157-75;  Fr.  Woenig,  Die  Pflanzen 
itn  alten  Aeg.  181-9;  V.  Loret,  Flore  pha- 
raonique éd.  2,  n.  177;  A.  Erman,  Aegyp- 
len  594-7. 

Ex  lino  praesertim  muliebri  artificio 
(los.  2,6;  Prov.  31,13;  Os.  2,5)  vesti- 
menta(Lev.  13,47.  59;  1  Reg.  2,18  etc.), 
cingula  ac  lumbaria  (1er.  13,1),  funiculi 
(lud.  15,13  s.;  Ez.  40,3),  ellychnia  (Is.  42, 
3;  43,17;  Matth.  12,20),  linteamina  (Luc. 
24,12;  lo.  19,40)  contexebantur.  Vesti- 
menta  autem  linea  praesertim  sacerdo- 
tibus  et  levitis  (Ex.  28,42;  29,5.  8;  39, 
27;  Lev.  6,10;  8,13  etc;  1  Reg.  2,18;  22, 
18;  2  Reg.  6,14  etc.)  atque  angelis  et 
sanctis  tribuuntur  (Ez.  9,2.  3.  11;  10,2. 
6.  7;  Dan.  10,5;  12,6.  7;  Apoc.  15,6 etc.), 
^tque  idem  usus  sacer  apud  veteres  Ae- 
gyptios vigebat,  pênes  quos  sacerdotes 
lineistantum  vestimentis  induti  erant  et 
mortuorum  corpora  lineis  involucris  li- 
gabantur.  Quamquam  in  uno  vel  altero 
sépulcre  etiam  vittae  gossypinae  inven- 
tae  sunl,  plerumque  tamen  linum  tan- 
tum  in  cura  mortuorum  adhibitum  esse 
constat. 

Contra  opposilam  opinionera,  quam  tuer 
batur  v.  gr.  Rosellini  op.  c.  346-61,  cf. 
J.  Thomson.  Memoir  on  the  Munimy  Cloth 
ofEgypt,  in  Annals  of  Philosopby,  London 


961) 


LINUM. 


LdCUSTA. 


î)7() 


1834  (June)  et  in  Philosoph.  Magazine,  ib. 
1834,  ser.  III.,  vol.  V.  ij.  29  (Novembre)  el 
saepius;  Yates,  Texlriniim  aiiti(iuoruiii, 
London  18'i:5,  '254  ss.  ;  II.  Ilaitnuniu  in  Zeil- 
sdir.  ï.  Ellinol.  III.  187J,  107  s.;  P.  Asc/ier- 
son  in  Verliandi.  d.  Ges.  f.  Anlhrop.  1875, 
58;  Wilhinson-Birc/i  op.  c.  II.  158  etc. 

Ex  ipio  cliam  conlii'iiiatiir  sonlonlia 
oorum  qui  byssiun  aurKitionmi  ptaeser- 
tiin  (le  liiio  o\[)omiiit  (v.  UVSSUS).  In 
textii   hebraico    pracicr  nt^S  el  nnUJD 

(Pliir.  Qintt'S)  etiam  72  pro  lino  saepe 

ailbiheliir;  sliipa  vero,  qiiae  in  operando 
lino  a  lilaiiienlo  bono  separalur,  hebraice 
mi;:  audit  (lud.  16,9;  Is.  1,31).  Linum 

crudum,  i.  e.  non  toslum,  graeco  wa6- 
Xtvov  dicitur  et  tamquam  veslis  paupe- 
rum  describitur  Eccli.  40,4.  Scuiel  etiam 
l'Ztrn  in  Vulfiala  (tunica)  linea  slricta 

redditur  (Ex.  28,4),  quani  vocem  (tu- 
nicam)  tesselate  textani  explicant  [ge- 
ivirktes  Zeug).  Q[\a.ndo([ue  in  Vulgala  //- 
nea  additur,  ubi  in  hebraeo  non  habe- 
tur,  V.  gT.  Ex.  28,40;  29,5.  8;  Lev.  8,7. 
13;  10,3. 

Cf.  /.  H.  Vrsinus,  Arboreti  bibl.  Cent. 
172;  3/.  miler,  Hierophyt.  II.  130-41  ;  0.  Cel- 
sius, Hierobot.  II.  283-312;  E.  F.  K.  Rosen- 
milller,  Handb.  d.  bibl.  Alterth.  IV.  1,  172- 
4;/.  //.  Bal  four.  Plants  of  tbe  Bible,  éd. 
nova,  149-53;  H.  0.  Lcnz-,  Botanik  d.  ait. 
Griechen  u.  Rômer  672-6;  P.  Ctiltrera, 
Flora  bibl.  206-15;  H.  B.  Tristram,  Nat. 
Hist.  ecl.  8,  445-7;  A.  Kinzler,  Bibl.  Natur- 
gesch.  éd.  9,183  s.;  F.  Hamilton,  Botanique 
de  la  Bible  58-60;  /.  Smith,  Bible  Plants  241- 
5;  /.  LiJw,  kvdkXa.  Pllanzennamen  n.  172  et 
p.  406  n.  44;  P.  Sc/iegg,  Bibl.  Archaeol. 
162-5;  W.  H.  Cro.se/-,  Trees  and  plants  ment! 
in  Ihe  Bible  176-9, 

L.   FONCK. 

LINUS  (A(voç,  al.  .VTvoî)  2Tim.  4,21  : 
salutant  te  Eubulu.-^  cl  Pudens  et  Linus 
el  Claudia  el  i'ratres  omncs.  Ex  Iradi- 
Uone  Linus  poslea  eral  primus  posl 
Petruni  episcopus  roinanus  (cf.  .S.  Iren. 
Adv.  haer.  IV.  '.i,3;  Euseb.  Hisl.  ceci. 
3,4). 

LITHOSTROTOS  vide  s.  v.  (1A15- 
BATHA. 

LITTERATURA  l»s.  70,15  hebr. 
ni"^2D  :  os  meuni  annunliabil  iustiliani 

luam,  Iota  die  salulaie  luiun,  (luoniam 


non  novi  lilliMaluiaTn;  explicant  :  quia 
non  novi  luuucros  i.  e.  inodos  quibus 
Deus  iusliliani  cl  salulare  suuni  inanil'e- 
slol  nuuici'aii  non  po.ssu,  cxcedere  bunia- 
nam  cognitioneni.  Quod  l,.\X  (Ypa[j.[j.a- 
xefaç,  al.  7:paY(jiaT£(a{)  el  Vulgala  pracbent, 
facile  cernilur  esse  servililer  expressuin 
ex  lu'bi'. 

LOBNA  V.  LEBNA. 

LOBNI    (1:2s,   AoSïvO.    1.   Idem    ac 

Lebni  (v.  s.  v.). 
2.  Filius  Molioii  tilii  Mcrari  (1  Par.  G, 

29[14]). 

LiOCULiUS.  loseph  mortuus  repo- 
silus  est  in  loculo  "|ilN2  in  arca  (Gcn. 

30,25).  Apud  Aegy|)lios  corpora  inoiiuo- 
runi  loculis,  arcis,  sarcophagis  condi 
solebant;  loscpluun  more  aegyptiaco 
aromalibus  conditum  et  in  arca  clausa 
esse  reposiUim  salis  constat  Gen.  30,25. 
Sat  mulli  sarcopbagi  Acgyptiorum  pu- 
bliée iam  in  musaeis  spectantur.  Apud 
Hebraeos  vero  corpora  sepeliebantur  in 
loculis  minime  inclusa.  Elferebantur  in 
feretro  iacentia,  uli  2  Reg.  3,31  t'ere- 
trum  benc  habelur  in  Vulgala  iliebr. 
n^a,  xXfvrj)  et  de  eiusmodi  feretro  seu 

Icclica,  in  qua  mortuus  iacebat  linleo 
tectus,  cliam  inlellege  loculum Luc. 7,14; 
nam  cum  lesus  dixisset  :  adolescens, 
tibi  dico,  surge,  resedit  qui  erat  mor- 
tuus. Alque  hodie  quoque  morem  iis  in 
regionibus  oblinere  dicunl,  ul  morlui 
effcranlur  feretro  aperlo,  lorica  ne  dc- 
labanlur  circumdato.  T.adavera  olim 
non  esse  loculis  inclusa  elucet  quoque 
ex  4  Reg.  13,21  ;  nam  cadaver  in  Elisei 
sepulcrum  in-oiectum  leligit  ossa  pro- 
pbetae. 

Loculus  loan.  12,6  et  13,29  ponilur 
idem  quod  YXwaaôxoijiov  i.  e.  marsup>iuni, 
in  quo  pecunia  recondilur. 

LOCUSTA.  1.  Nomina.  Locuslae  in 
saci'is  libris  sivc  secunduui  varias  spc- 
cies,  sive  secundum  varios  modos  no- 
cendi  novem  nominibus  bcbiaicis  dési- 
gnant ur,  quibus  scptiMu  lalina  cl  sev 
graeca  nomina  respondcnt.  In  Vulgala 
sequenlia  invenimus,  ([uibus  licbraicam 
el  graecam  exprcssionem  addimus  : 

1)  Acnujo,  proprie  niorbus  frumcnli 
(V.  FRU.ME.NTU.M  n.  (i  sui)ra.  col.  317  s.\ 


971 


LOGUSTA. 


LOCUSTA. 


972 


in  Ps.    77    (78),    46    pro  'lion;  graece 

IpuatêT).  2)  Attacus,  solummodo  Lev.  11, 

22  pro  DÎ/Sd,  0  (XTTaxr]ç.  3)  Bruchiis  fre- 

quentius  pro  pSi,  sed  etiam   pro  nilN' 

(Lev.   11,22)  el  S^on  (2   Par.  6,28; 'is. 

33,4);  graece  ppouxoç.  4)  Eruca,  proprie 
aliud  animal  (germ.  Raupe,  gall.  che- 
nille), sed  loel  1,4;  2,23;  Am.  4,9  pro 
Dta,  ^î  y.oi\>.n7].  5)  Locusta  frequentius  pro 

na.1is*  et  gr.  7]  (XKpfç;   saepe   eliara  pro 

Ijn,  raro  pro  3,13  (solum  Nah.  3,17)  et 

"îlia  (ib.  etAm.  7,1).  6)  Ophiomachus  in 

solo  textu  Lev.  11,25  pro  Sii")n,  6  6œio- 

p-a/riç.  l)Ruhigo,  proprie  niorbus  frumenti 
(uredo  segeturn  ;  v.  FRUMENTUM  supra, 
col.  317  s.),  désignât  locustam  Deut. 
28,42  pro  Sï^ï  et  3  Reg.  8,37;  loel  1,4 

et  2,2o  pro  SiDn;  gr.  ipuafCrj.  —  Praeter- 

ea  occurrit  Is.  33,4  Dua  (a  la  =  ilia), 

quod  in  Vulgata  oinitlitur. 

Quaenam  species  locustarum  singidis 
noininibus  designentur,  vix  ac  ne  vix 
quidem  potest  determinari;  immo  ali- 
qua,  uti  ea  quae  loel  1,4  praeter  genc- 
ralemappellationem  nilN*  adhibet,haud 

improbabiliter  tamquam  synonyma  poe- 
tica  pro  illo  nomine  commiini  conside- 
rantur,  quae  ex  vario  modo  nocendi 
desumpta  sint;  scil.  D'à  videlur  desi- 
gnare locustam  abscindentem,  pS^  lin- 
gentem,  S^Dn  consumentem  (cf.  I.  Kna- 
benbauer  in  h.  1.). 

De  nominibus  locustarum  et  aliis  erudi- 
tissime  more  suo  agit  5a7H.  Bocliart,  Hiero- 
zoicon  p.  II,  1.  4,  c.  1-8  (éd.  Bosenmiiller 
III.  251-340).  et.  praeterea  5am.  Oedmann, 
Vermischte  Sammlungen  II.  76-149;  III. 
84-90;  VI.  74-78;  E.  F.  K.  RosenmUller, 
Bibl.  Alterth.  IV.  2,  386-418. 

3.  Textus  Scripturae,  Tria  potissi- 
mum  de  locuslis  in  sacris  libris  comme- 
morantur  :  1)  Dévastant  agroscomedendo 
sementem  et  omnes  hcrbas.  Ita  Deus 
propter  contumaciam  Pharaonis  plagam 
locustarum  in  terram  xVegyptiorum  im- 
misit  (Ex.  10,4-13)  similemque  pocnam 
transgressoribus  legis  minatur  (Deut. 
28,38;  ci.  3  Reg.  8,37;  2  Par.  7,13;  Am. 


7,1).  Eiusmodi  plagam  praesertim  de- 
scribit  loel  1,4-12.  Quantam  vastitatem 
locustac  efficiant,  optima  comparatione 
declaratur  :  «  Quasi  hortus  voluptatis 
teri^a  coram  eo  [antequam  venerit]  et 
post  eum  solitudo  deserti  »  (loel  2,3). 
Ideo  etiam  supplicia  in  apostatas  sin- 
gulari  quodam  locustarum  symbolo 
proponuntur  (Apoc.  9,3-11). 

2)  Ad  descriptionem  locustac  perti- 
net,  quod  sunt  animalcula  parva  et 
despecta,  et  ita  ad  rem  parvam  et  con- 
temptibilem  declarandam  comparatione 
inserviunt  (Num.  13,34;  Is.  40,22).  In- 
genti  multitudinc  migrare  soient,  ita  ut 
quasi  nubc  quadam  densa  sol  obscure- 
tur  ;  undc  ad  turbam  magnam  designan- 
dam  comparatione  adhibentur  (lud.  6, 
5;  7,12;  ludith  2,11;  1er.  46,23;  Nah. 
3,15).  Ita  vero  migrât  in  turmis  suis,  ut 
in  Proverbiis  merito  in  exemplum  sa- 
pientiae  adducatur  :  «  Quattuor  sunt 
minima  terrae  et  ipsa  sunt  sapientiora 
sapientibus  :...  Regem  locusta  non  ha- 
bet  et  egreditur  universa  per  turmas 
suas  »  (Prov.  30,24.  27).  Quod  autem 
Eccl.  12,5  liabetur  in  descriptione  aeta- 
tis  senilis  «  impinguabitur  locusta  »,  ex 
hebraico  ita  est  inteliegendum,  ut  simi- 
litude in  motu  tardo  et  gravi  inveniatur 
(locusta  moleste  se  attollit  vel  ingraves- 
cit,  scil.  prorepens  e  terra  et  carens 
alis;  cf.  Gîetmann  in  h.  1.). 

3)  Etiam  in  cibum  variae  locustarum 
species  aptae  sunt  atque  in  lege  mo- 
saica  intcr  ea  gênera  animalium  recen- 
sentur,  quibus  ludaeis  vesci  licebat 
(Lev.  11,21  s.).  Atque  S.  loannes  Ba- 
ptista  tali  cibo  pauperum  usus  est  (Matth. 
3,4;  Marc.  1,6)  qui  etiam  bodie  pênes 
quasdam  tribus  orientales  adhibetur. 
Necantur  scilicet  locustae  et  saliuntur 
vel  etiam  siccatae  et  in  fascicules  col- 
lectae  servantur  et  igné  leviter  tostae 
vel  butyro  assatao  comedunlur  (cf. 
I.  Knabenbauer  in  Matth.  3,4). 

3.  Variae  species  locustarum  in 
Palaestina.  Supra  quadraginta  species 
palaestinenses  familiae  Orthoptera,  ad 
quam  pertinent  locustae  notae  sunt,  ex 
quibus  communiores  et  magis  noxiae 
sementi  et  herbis  sunt  Acridium  lineola, 
Acridium  peregrinum  el  Oedipoda  migra- 
toria  (Tristram). 


!i7a 


LOCLSTA. 


LOGOS. 


074 


Cf.  praeter  aiictores  citalos  //.  0.  Lenz, 
Zoolo}^ie  th'r  alten  Gricclieii  und  Rinner 
I».  542-5iG;  A.  Leiryso/ni,  ZooIoj;ie  des  Tal- 
niuds  p.  285-21)7;  H.  B.  Tristrain,  Nat.  Hisl. 
oflhe  Bible  éd.  9  p.  30G-318;  //.  J.  van 
Lennep,  Hible  Lands  1.  313-319;  .1.  h'inzler, 
Bibl.  Naliir^escli.  éd.  10  p.  169-165;  J.  G. 
Wood,  Bible  animais,  new  cd.  p.  596-604; 
7^.  CuUrera,  Faiina  bibl.  p.  '122-429;  G.  Lo- 
reUt,  La  zûologia  nella  lUbbia  p.  79-81.  484- 
496.  —  De  liistoria  naturali  locustaruin  cf. 
A.  E.  Brefim,  Tierlebeii  éd.  3  IX.  586-597. 
Ph.  L.  Martin,  Naturgesch.  der  Thiere  II. 
2,228-230  6.  a. 

L.    FO.'VCK. 

LOD  (i^;  T)  Aiôô.  pcr  i'iisioneiii  ciirn 
noniine  sequenti  Iladid  Aoôao(,  Aooaoîô, 
Neli.  11,34  Auooi),  urbs  in  Sepliola  su- 
pcrioro  sita,  a  Sainad  de  tribu  Benia- 
miii  aedilicala  (1  Par.  8,12).  Urbiuni 
Lod,  Hadid,  Ono  viri  725(721)  diice  Zo- 
robabel  e  capli vitale  redicnmt  (Esdr. 
2,33;  Neh.  7,37);  po>^t  captivitateni  Lod 
a  Beniaminilis  habitabalur(Ncb.  11,34). 
Eadeiii  1  Macb.  11,34  vocatur  Lyda 
(Aûôôa);  est  una  e\  tribus  toparcbiis, 
quas  reges  Syriae  Demetrius  I.  et  De- 
mctrius  11.  a  Samaria  seiunctas  ludaeae 
adiecerunt  et  lonatbae  Macbabaeo  tra- 
diderunt.  E.\  Act.  9,32-38  discimus  Lyd- 
dac  fuisse  ecclesiam  cbristianorum;  ibi 
S.  Petrus  A.eneani  paralyticuni  niiraeulo 
sanavit. 

Reliqua  urbis  fata  ex  Flavio  losepho 
breviter  enarramus.  A  Cassio  incoiae 
Lyddae  vcnumdati  sunt,  cum  tributa 
solvere  non  possent  (Ant.  XIV.  11,2; 
Bell.  iud.  I.  11,1-2),  ab  Antonio  autem 
libertati  redditi  (Ant.  XIV.  12,2  s.).  A 
Cestlo  duce  romane  combu.^la  (Bell, 
iud.  II.  19,1),  niox  laincu  restituta  est 
et  inter  undccim  toparcbias  ludaeae  re- 
censetur  (III.  3,5;  IV.  8,1).  Erat  sedes 
praecipua  scbolaruin  rabbinicarum 
(Otlto,  Lex.  rabb.  p.  400;  Lig/tt/oot,  Cen- 
tur.  chorogr.  MatUiaeo  pi  icniissa  c.  10). 
Aetate  roiuana  appellabatur  Diospolis 
(urbs  lovis)  et  hoc  noininc  fréquenter 
cornnienioratur  in  Onom.  Eusebii  et 
S.  Ilieronyuii  ad  situni  aliaruni  urbium 
deterniinauduui,  ctsi  in  ipso  calalogo 
Onoinastici  locuni  non  iiabeal.  Erat  se- 
des episcopalis;  in  AcLis  (lonciliorum 
auibo  urbis  uoinina  sine  discrimine  le- 
gunlur  L't  notniiiibus  subscriplis  modo 


addiliu  :  byddeusis  episcopus,  modo 
hiospulilanus.  Praevahiil  lamen  anti- 
([uum  uomeii(si{uit  etiam  Belbsan  =  Scy- 
tiiopolis  ;=  Eeisân  et  Accbo  =  Ptolc- 
mais  =  'A/ikâ);  bodie  vocatur  el-Ludd, 
vicus  vel  parva  urbs  4000  incolarum,  in 
via  quae  a  loppe  lerusalem  versus  du- 
cit,  de  (jua  bodie  quoque  valet  illud 
Flavii  loseplii  :  Lydda  vicus  civilati  ma- 
giiitudine  non  cedens  (Ant.  XX.  6,2). 
Celebris  est  urbs  propter  ruinas  basili- 
cae  S.  (ieorgii,  qui  ibi  natus  ac  sepul- 
tus  esse  Iradilur. 

Cf.  Reland.  Palaestina  p.  877  s.;  Robin- 
.so»,  Palaestina  III.  263  ss.  ;  id.  Neuere  bibl. 
Forschungen  186;  Guérin,  Judée  1.  322-334; 
Neubouer,  Géogr.  du  Talmud  p.  76  ss.  ; 
.Sehurer,  Gesch.  des  jiid.  Volkes  éd.  3  II. 
p.  183.  366;  Sitrvei/  of  West.  Pal.  Mem.  II. 
252.  267;  BuJil,  Ait.  Pal.  p.  197;  Zanec- 
chia,  La  Palestine  d'aujourd'hui  1899  I.  94-7. 

LODABAR  (il-  iS  et  "121  xS  ;   Ao- 

oa6ap,  Awôaoâp),  patria  Machir  lilii  Am- 
micl,  in  cuius  domo  Miphibosetb  filius 
lonathae  filii  Saul  morabatur,  cum  Da- 
vid rex  eum  ad  se  vocaret  eique  agros 
Saul  redderet  (2  Reg.  9,4-5;  17,27).  For- 
tasse  Lodabar  est  ille  terminus  Dabir 
in  confinibus  Gad  et  Manasse  orientem 
versus  a  Mahanaim,  de  que  s.  v.  DABIR  3. 

LOGOS,  Adyo;.  Ea  voce  utilur  S.  loan- 
nes  ad  designandum  Filium  Dei;  ita 
loan.  1,1  ss.,  pariter  in  prima  epistula  : 
Verbum  vitae  (1,1)  et  Apoc.  19,13  voca- 
tur nomen  eius  :  Verbum  Dei.  Cum 
S.  loannes  sine  ulla  explicatione  scribat 
initie  libri  :  in  principio  erat  Verbum 
ô  Aôyoç,  vocem  eiusque  notionem  iis  qui- 
bus  scribit  iani  notam  esse  supponit. 
Quare  dubium  non  est  quin  S.  loannes 
in  praedicatioue  sua  solitus  sit  ea  uti 
voce.  Cum  autem  solus  ipse,  quantum 
ex  libris  Novi  Testamenli  colligi  polest, 
eam  vocem  adbibuerit  ad  Filiiun  Dei  de- 
signandum, quaeri  solet,  uuile  cl  cur  ad 
eam  notionem  devenerit.  Notio  Verbi 
iam  aliquo  modo  in  Velere  Testamenlo 
proponilur.  Ita  creatio  rerum  refertur 
ad  loculionem  Dei  (Gen.  I),  ita  in  psal- 
mis  quoipie  :  verbo  Domini  caeli  lir- 
mati  sunt;  misit  verbum  suum  et  sa- 
uavil  eos,  velociler  curril  sermo  eius 
(Ps.  32, t>;    1()C.,20;  147, 15» ;  simililor  Is. 


973 


LOGOS. 


LOGOS. 


976 


5o,ll.  Quibiis  in  locis  utique  non  de 
verbo  Dei  tamquam  de  altéra  persona 
divina  sermo  est  neque  ex  eis  haec  pot- 
est  doctrina  coUigi.  Attamen  ipso  hoc 
loquendi  modo  per  personificationis  fi- 
guram  ansa  pracberi  potuil,  ut  doctrina 
de  Filio  Dei  per  quem  conditiis  sit  mun- 
dus  semel  proposita  ipse  Filins  Dei  no- 
mine  Verbi  Dei,  Verbi,  designaretur.  Ad 
quam  appellationcm  etiani  eo  facilius 
devenir!  poterat,  (juia  apud  ludaeos 
iam  in  usii  crat  pliirinia  qiiae  in  sacris 
litteris  Deus  facere  dicitur  adscribere 
Verbo  Domini  (Memra,  Nica)  et  Vcr- 

bum  haud  obscure  ut  personam  desi- 
gnare, lia  persaepe  in  Targum  ad  Pen- 
tateuchum  et  ad  prophetas.  Etsi  hae 
paraphrases  chaldaicae,  uti  ad  nos  per- 
latae  sunt,  saeculo  tandem  tertio  vel 
quarto  p.  Chr.  absolutae  sunt,  lamen 
inter  onines  constat  eas  referre  anti- 
quioruni  temporum  sententias  et  opi- 
niones  atque  in  iis  esse  consignata  quae 
ex  pluribus  saeculis  a  rabbinis  doce- 
bantur  (cf.  Schûrer,  1.  c.  I.  p.  loO  ss.). 
Iam  in  Targum  ad  Pentateuchum  legi- 
tur  V.  g.  ad  Gen.  3,8.  9  :  audierunt  vo- 
cem  Verbi  lahwe  Dei  et  Gen.  0,12  lahwe 
loquitur  :  pactum  meum  erit  inter  Ver- 
bum  meum  et  vos  et  Gen.  22,16  lahwe 
dicit  :  iuravi  per  Verbum  meum  etc. 
Qui  loquendi  modus  de  Verbo  (Memra) 
eo  magis  attentione  dignus  est,  quia  in 
Targum  alias  locutio,  mandatum  Dei  vel 
verbum  quod  mittit  per  prophetas  ex- 
primitur  non  Memra,  sed  alla  voce 
Naans,  uti  v.  g.  ad  Deut.  18,19  :  et 
erit,  vir  qui  non  acceperit  mandatum 
meum  (verbum  meum,  "3)  quod  loque- 
tur  (propheta)  in  nomine  meo,  Verbum 
meum  exquirel  ab  eo.  Quare  in  aperto 
est  initia  quaedam  et  quasi  vestigia  eius 
appellationis  iam  apud  ludaeos  reperiri. 
Alla  est  quaestio,  sintne  haec  expli- 
canda  tamquam  orta  ex  solo  loquendi 
modo  sacrarum  litterarum  an  tamquam 
ex  parte  saiteni  efformata  etiam  ex  iis 
quae  in  philosophia  alexandrina  et  prae- 
sertim  a  Philone  de  A6yo)  disputabau- 
tur.  De  qua  ([uacstione  in  utramque 
partem  disceptatur.  Id  unum  hoc  loco 
adnotare  sufhciat  Xo'yov  de  quo  Philo 
agit  multis  no-minibus  plane  divcrsum 


esse  a  Memra.  Nam  Philo  Xo'yov  explicat 
virtutem  Dei  vel  rationem  divinam  ope- 
ratricem,  notionem  eam  quae  omnes 
notiones  in  se  contineat,  vim  in  qua 
vires  omnes  sint  conclusae,  summam 
totius  mundi  spiritualis;  eum  esse  neque 
ingenitum  ut  Deum  neque  genitum  ut 
nos;  esse  umbram  Dei  quo  quasi  instru- 
mento  usus  Deus  mundum  etl'ecerit;  X6- 
yov  porro  appellat  ipsam  notionem  spi- 
ritus,  conscientiam,  hominem  ad  Dei 
imaginem  factum,  gratiam  caelitus  ani- 
mo  infusam,  rationem  qua  bonum  ac 
verum  cognoscatur  etc.  (cf.  Gfrôrer, 
Philo  und  die  alexandr.  Theosophie  I. 
p.  298  ss.;  Zeller,  Philosophie  der  Grie- 
chen  III.  2  p.  371  ;  Schûrer  1.  c.  III. 
p.  555  ss.).  Unde  simul  etiam  magis  pa- 
let A6yov  quem  S.  loannes  nobis  descri- 
bit  nihil  haberé  commune  cum  illo  Phi- 
lonis  nisi  nomcn. 

Si  autem  quaeritur,  cur  eo  nomine 
usus  sit  S.  loannes,  posset  responderi 
eam  appellationcm  deberi  revelationi 
quae  ei  facta  sit  Apoc.  19,13;  est  enim 
Apocalypsis  conscripta  ante  evangolium. 
Sed  potest  dubitari  num  eo  loco  rêvera 
revelatio  contineatur.  Unde  dicendum 
erit  eum  usum  esse  eo  nomine  ut  doce- 
ret  quis  tandem  esset  vere  Memra,  per 
quem  Deus  se  manifestaret  nobis  et  ut 
falsis  haeroticorum  de  Aoyw  opinionibus 
obviam  iret.  Nam,  ut  iam  Irenaeus  di- 
serte tradit,  loannes  voluit  evangelio 
suo  auferre  errorem  Cerinthi  et  Nicolai- 
tarum,  qui  dicant  alterum  quidem  fa- 
bricatorem,  alterum  autem  Patrem  Do- 
mini, et  alterum  quidem  fabricatoris 
tilium,  alterum  vero  de  superioribus 
Christum;  et  iuitium  quidem  esse  Morio- 
genem,  l^ogon  autem  verum  filium  Uni- 
geniti  et  creaturam  non  a  Deo  factam, 
sed  a  virtute  quadam  valde  deorsum 
subiecta;  «  omnia  igitur  talia  c  medio 
tollere  volens  discipulus  Domini  et  re- 
gulam  veritatis  constituere  in  Ecclesia, 
quia  est  unus  Deus  omnipotens  qui  per 
Verbum  suum  fecit  omnia...  inchoavit: 
in  principio  erat  Verbum  »  (adv.  haer. 
3,11;  M.  7,879  ss.). 

Veteres  X6yoy  etiam  sermonem,  ratio- 
nem transtulerunt  (cf.  Tertull.  Prax.  5). 
Aptissinie  vero  dici  Verbum,  iam  ipsa 
voce  Memra  suadetur.  Intellegi  verbum 


977 


LOGOS. 


LORICA. 


078 


mentis  et  oiis  Dei,  ideoiiue  et  Sapion- 
liae  notioncni  includi  et  dcsignari,  de 
qua  Prov.  8.22  ss.  ;  Ecdi.  1,1-10;  24,8; 
Sap.  7,22-;U)  multa  i)raedicantiir,  si- 
miiI(|iR'  connotari  iiolioiio  Vcild  luonlis, 
(jua  raLione  gcneralio  Filii  sil  coiici- 
pionda,  liaec  aliaquc  apiid  theologos 
explicantur. 

1.  KNABENBAUER. 

LOIS  (Awiç)  laiidalur  2  Tiin.  1,5  de 
fide  non  ticla,  qiiae  in  ea  conslanler  in- 
t'iicrit.  Erat  nialrona  cliristiana  ol  avia 
([jiâ[j.}jLri)  ïinioUiei.  Alquc  [ji.Gé[ji[jir)v  1.  c. 
non  adliiberi  nolione  anliquiorc  nialris, 
sed  iuniore  aviae  patet,  quia  eo  loco 
staliin  mentio  fit  niatris  Tiniolhci,  oui 
nomen  erat  Eiinice. 

LOOMIM,  LAOMIM  (Dtax^,   Aow- 

[jiïtix),  lril)ii.-;  arabica,  quae  ab  Abraham 
et  Celura  origineni  duxit  per  lecsan 
oiiisquc  lilium  Dadan  (Gen.  2'j,3  et  in 
Vulf^ala  1  Par.  1,32).  Nominantur  iina 
cuni  Assiirim  et  Latnsim  (vide  s.  vv.). 
Aliqiiam  coniecturam  vide  in  Zeitsclu\ 
d.  1).  iMorg.  Ges.  XX.  1866  p.  175;  XXIII. 
1809  p.  298. 

LOT  ("ciS,  AwT),  filius  Aran  fratris 
Abram  (Gen.  11,27.  31)  et,  uti  ex  11,29 
coUigunt,  frater  Sarai.  Cf.  Gen.  12-19. 
Simul  cum  Abram  egressus  est  in  Haran 
primum,  inde  in  Chanaanitiden.  Ciun 
haberent  utrique  plurinios  grèges  ps- 
sentque  fréquentes  pastorum  rixae, 
Abram  Lot  oplionein  concessit,  in  quam 
regionis  parlem  mallet  ipse  soins  scoe- 
dcre.  Lot,  non  ftdc  actus  sed  amoenitate 
captus  arvorum,  tractum  sibi  elegit 
circa  lordanem  moxqne  in  finibus  So- 
domae  sedcm  flxit.  Quare  Penlapolita- 
rum  etiani  cladi  implicabatur,  abductus 
a  Chodorlahomor  cum  omni  substan- 
tia.  Sed  ab  Abram  est  iibcratus.  Ange- 
les iuunana  forma  advenlantes  excipiens 
animum  pandit  iiospilahnn.  Exiguam 
vero  fidein  prodit  tardo  pede  angelos 
seculus  et  civitatis  parvai'  tantuimnodo 
pro  favore  a  Deo  sibi  salutem  postulans. 
Eripilur  igiUn-  angclis  ducibus  de  in- 
cendio  Sodomae.  Uxoroculum  rellecl(!ns 
iusto  poilento  e  vivis  lollilur.  Fiiiae 
vcro,  quod  ab  onniilms  circuiii  bomi- 
nilms     babendae    essent     Deo     exosae 


tam([uam  Sodomae  reliquiae,  posteri- 
tatis  tamen  naneiscondae  percupidae, 
patrem  incbiiaid  i)rimum  ac  dcin  cum 
ipso  cocunl.  K  ipio  inccstu  ortum  duxe- 
runt  Ammonilac  etMoabitac,  cjui  lilii  Lot 
dicuntur  Dent.  2,9.  19;  Ps.  82[83],9.  — 
Ci',  eliam  Lccli.  16,9;  Luc.  17,28  s.;  2 
Petr.  2,7. 

LOTAN  ('j-Qi'^,  A'oT^v^  recensetur  pri- 

mus  inlcr  lilios  Seir  Horraei  et  intcr 
duces  seu  tribus  Horraeorum  (Gen.  36, 
20.  22.  29;  i  Par.  1,38.  39). 

LORICA.  Lorica  qua  u.sus  est  Go- 
liatli  dicitur  b)rica  squamata  (lorica 
D''"»l'p'irp    squamarum,    LXX    «Xuatooioç 

Oi&paÇ  lorica  serta,  conserta  hamis)  i.  c. 
lorica  calaphractes,  squamis  aereis  vel 
ferreis  conserta,  (juibus  squamis  loricae 
quoquc  e  corio  factae  nmniebantur. 
(Juia  lorica  Goliath  pondus  habebat 
quinque  millium  siclorum  aeris,  tota 
ex  acre  confecla  ccnseri  dehebit  (1  Reg. 
17,5;  de  lorica  Saul  régis  qua  David  uti 
non  poterat,  nihil  aliud  commemoratur 
v.  38).  Achab  rex  sagilta  percussus  est 
quae  penetravit  inter  DiplTH  etloricam 

(liebr.  3  Ueg.  22,34;  2  Par.  18,33;  LXX 
àvà  [jLsaov  tou  Tcvsûfjiovo;  ;  Vulgata  :  inter 
pulmonem  et  stomachum,  inter  cervi- 
cem  et  scapulas).  Vocom  hebi-.  recen- 
tiores  pierumque  explicant  de  iunctura, 
compactura,  compagibus;  legitur  vox 
etiam  Is.  41,7,  ubi  explicant  :  dicens  de 
fernunine  (vel  de  forruminatione)  : 
bonum  est.  Ibi  ergo  sagitta  percussit 
regem  Achab ,  ubi  lorica  vel  partes 
loricae  non  erant  salis  bene  conferru- 
minatae.  De  loricis  Aegyptiorum  men- 
tio est  1er.  46,4  :  induite  vos  loricis. 
Loricae  Aegyptiorum  confectae  erant  ex 
corio  vel  ila  ut  inter  partes  corii  oblon- 
gas  insererentur  ligamina  aenea.  Eius- 
modi  loricas  eliam  supponeie  licet 
2  Par.  26,14  et  Neii.  4,16;  Ez.  23,24; 
38,4;  1  Mach.  3,3  etc.;  de  loricis  ferreis 
mentio  lit  Apoc.9,9;  de  vario  loricaruni 
colore  Apoc.  9,17.  Cuui  lorica  praebeal 
numiu)entum  et  lulauum  militeuKjue  ad 
.  bostes  vincentlos  reddat  aptum,  facile 
declaratur  usus  vocis  metaphoricus.  lia 
sensu  translalo  iubenuu'  induere  lori- 
cam    lidi'i    (Eph.   6,14;    I    Tlicss.  5,s^; 


979 


LORICA. 


LUCERNA. 


■    980 


Deus  quoque  tamquam  bellator  imlutus 
est  iustitia  ut  lorica  i.  e.  sanctitate 
quasi  lorica  indutus  hostes  suos  debel- 
labit  (Is.  o9,17).  Glacies  quoque  qua 
proplcr  frigiis  aquae  constringuntur  di- 
citur  lorica  aquarum  (Eccli.  43,20  graece 

M-  6wpa/.a  IvoâasTai  tb  uôwo). 

LORUM.'  Ea  voce  3  Reg.  7,29  red- 
ditum  est  in  Vulgata  hebr.  nvh  ;  verbum 
hoc  hebr.  legitur  quoque  in  v.  30.  36; 
verura  ibi  interpres  Vulgatae  aliter  legit. 
Vocem  hebr.  explicant  de  coronis,  de 
coroUis  pensilibus. 

LUCAS  (Aoux.àç,  nomen  contractum 
pio  Lumnus)  medicus,  neque  tamen 
génère  ludaeus,  quod  utrumque  ex  Col. 
4,11.  14  elucet.  Erat  Pauli  comes,  iti- 
ncrum  socius,  adiutor.  Prima  mentio 
eius  fit,  cum  Paulus  in  secundo  itinere 
aposlolico  Troade  versaretur;  ibi  enim, 
uti  ex  modo  narrationis  Act.  16,9  s. 
patet,  Lucas  se  ei  adiunxit  et  cum  eo 
in  Macedoniam  profectus  est  et  Philippis 
cum  eo  commorabatur.  Ibi  a  Paulo  re- 
lictus  est.  Verum  postea,  in  tertio  iti- 
nere apostolico  Pauli,  cum  is  a  Macedo- 
nia  in  lerusalem  proficisceretur,  Lucas 
a  Philippis  iterum  eius  erat  socius 
itineris  (Act.  20,6-21,18)  et  in  urbe  cum 
ipso  erat.  Caesareae  quoque  Paulo 
adstitit,  uti  ex  Act.  24,23  et  27,2  con- 
sequitur  et  cum  eo  romanum  illud  iter 
instituit,  quod  adeo  pcrspicue  in  Act. 
27.2  s.  describit;  Romae  quoque  eum 
Paulo  captivo  non  defuisse,  patet  ex 
epistulis  quas  apostolus  in  priore  sua 
captivitate  romana  scripsit  Col.  4,14  et 
Philem.  v.  24  Lucas  enumeratur  inter 
adiutores  apostoli.  In  altéra  quoque 
captivitate  romana  Paulum  non  reli- 
quit  :  Lucas  est  mecum  solus,  scribit 
apostolus  2  Tim.  4,11.  Hisce  adde  quae 
ipse  de  se  dicit  in  prooemio  evangelii 
1,1-4.  Haec  sunt  quac  certo  de  eo  inno- 
tescunt.  Reliqua  incerta,  quae  vide  apud 
Cornel!/,  Introd.  III.  p.  120  s.  et  Kna- 
benhauer,  Comm.  in  Lucam  p.  3  s.  ;  ibi 
quoque  probatnr  Lucam  scripsisse  evan- 
gelium;  deActibusv.  Co/'«e/î/l.c.p.320  s. 
et  Knabenbauer,  Comm.  in  Act.  p.  1  ss. 
Eum  Pauli  sociuni  fuisse  satis  etiam  pro- 
ditur  indole  libri  evangelici;  magna 
enim  intercedit  similitude  generis  di- 


cendi  et  doctrinae  inter  eius  librum  et 
epistulas  paulinas;  undc  veteres  etiam 
ea  considéra  lione  adhibita  merito  dixissc 
censendi  sunt  Lucam  scripsisse  evange- 
lium  quod  Paulus  praedicasset,  Paulum 
fuisse  illuminatorem  Lucae  (cf.  Iren. 
Adv.  haer.  3,  1.  14;  Tertull.  c.  Marc. 
4,2.  5),  et  recentiores  evangelium  Lucae 
«  paulinum  »  nominare  soient.  Lucam 
fuisse  virum  satis  eruditum,  pariter  ex 
ratione  scribendi  pura  et  saepius  eleganti 
conficitur.  Si  enim  scriptorem  epistulae 
ad  Hcbraeos  exceperis,  dicere  debebis 
Lucam  prae  reliquis  Novi  Testamenti 
scriptoribus  maxime  accedere  ad  mo- 
dum  optimorum  scriptorum  profano- 
rum  et  in  usu  verborum  et  in  constru- 
ctione  scntentiarum  quae  ad  synlaxiii 
pertinet  (cf.  Noesgen  in  Studien  und 
Kritiken  1877  p.  477;  Keil,  Commentar 
p.  172). 

LUCERNA.  In  candelabro  aureo 
septem  erant  lucernae,  i.  e.  vascula  pro 
oleo  et  lino,  quae  vascula  ponebantur 
in  summa  parte  scapi  et  sex  calamorum 
candelabri  (cf.  Ex.  25,31.  32.  37).  Lu- 
cernae istae  quovis  mane  debebant 
purgari  (Ex.  30,7)  et  quovis  vespere 
oleo  de  arboribus  olivarum  purissimo 
impleri,  ut  usque  mane  luceant  coram 
Domino  (Ex.  27,20.  21;  30,7;  Lev.  24, 
1-4)  et  2  Par.  13,11  lucernas  vespere 
accendi  dicitur.  IJnde  certum  est  lucer- 
nas fuisse  accensas  per  noctem.  Utrum 
per  diem  quoque  necne,  non  clare  di- 
citur. Potest  fortasse  inde  concludi 
quod  sacerdotes  quovis  mane  debebant 
lucernas  purgare  (hebr.  bonas  facere); 
et  cum  sacerdotes  etiam  interdiu  in 
aliquibus  sacrificiis  ingredi  deberent 
sanctum  ibique  sanguinem  aspergere 
contra  vélum  sanctuarii  et  ponere  de 
eo  super  cornua  altaris  thymiamatis 
(Lev.  4,6.  7.  17.  18),  certe  sanctum  luce 
carere  non  potuit.  Unde  per  dieni 
quoque  lucernas  fuisse  accensas  pro- 
babile  est.  Atque  losephus  quidem  refert 
très  lucernas  super  sacrum  candela- 
brum  Dco  lucere  debuisse  tota  die,  re- 
liquas  sub  vesperara  esse  accensas 
(Ant.  m.  8,3).  Ouomodo  collocandae 
sint  exponitur  Num.  8,2;  quomodo  can- 
delabrum  cum  lucernis  dcbeat  transpor- 


9S1 


LUCERNA. 


LUCIUS. 


982 


laii,  praecipitur  Nuiii.  4,0.  Aureas  lii- 
cocnas  pro  caudelabris  decem  Sah»inon 
([iiotliio  fccil  (3  l\eg.  7,49;  2  Par.  4,20) 
pro  qiiibiis  David  iain  aiirmn  jtaravcral 
(1  Par.  28,1a).  Inler  peccala  rnaioriini 
eliam  enumeratur  (piod  exstiii\eriinl 
liicernas  (2  Par.  211,7).  In  honorom 
qiioiiiio  idoloriim  imillas  accendi  liuiT- 
nas  diciliir  in  cpisltda  ([iiain  lereniias 
ad  ca])livos  niisil  [\kiv.  (>,i8).  (Unn  lem- 
pore  Macliabaooriiin  culliis  Oei  ileruni 
inslauraretur,  hicernas  esse  accensas 
inter  alia  comniemoralur  (1  Mach.  4,b0; 
2  Macii.  1,8;  10,3). 

E.\  liico  lucernae  facile  sequitur  nsus 
vocis  translatiis;  ita  lex  Dci  dicitur  lu- 
cerna  pedihusnostris  (Ps.  118,105),  cum 
loi-c  Domini  qiia  ralione  vita  sit  insli- 
tnenda  doceatur  i.  e.  e\  modo  loquondi 
S.  Scriptiirac,  qna  rationc  sit  ambidan- 
dum  coram  Domino.  Uli  lux  svrabolum 
est  l'elicilalis,  ila  lucerna  quoque  quate- 
nus  scil.  luce  sua  eam  felicitatem  effun- 
dere  ac  significare  concipitur;  ita  lob 
29,3  prosperitatenisuam  pristinam  quam 
Deus  largitus  erat  descriljit  :  splendebat 
lucerna  eius  (Dci)  super  caput  meum 
et  ad  lumen  eius  ambulabam;  et  ad  res 
ad  versas  designandas  :  quoties  lucerna 
impiorum  exstinguetur  (lob  21,17;  cf. 
18,0);  quarc  Deus  compellatur  largitor 
bonorum  :  tu  illuminas  lucernam  meam 
(Ps.  17,29)  et  :  tu  lucerna  mea  Domine 
(2  Reg.  22,29).  Etiam  hominis  vita  et 
intellectio  dicitur  lucerna  Domini  i.  e. 
donum  Dei  et  magnum  pro  homine  be- 
neficium  (Prov.  20,27);  cum  impii  feli- 
citatem quacrant  in  peccatis,  dicitur  : 
lucerna  impiorum  peccatum  (Prov.  21, 
4).  Cum  itacpie  lux  et  lucerna  lucens 
prosperitatem  significet  et  vitam  feli- 
cem,  eadem  metaphora  etiam  vita  felix 
ac  perdurans  alicuius  stirpis  vel  familiae 
exprimitur.  (ta  saepius  dicitur:  ut  re- 
maneat  lucerna  David,  dedil  t^i  Dominus 
lucernam  in  Icrusalem,  ul  darel  illi 
(Davidi)  lucernam  etc.  i.,  c.  Deus  poste- 
ros  David  non  l'Cgno  privavit,  sed  do- 
inuni  cl  familiam  eius  conservatam 
voluit;  cf.  3  Reg.  11,36;  la, 4;  4  Heg. 
8,19  etc.;»'  contrario  lucerna  impioi-um 
exslinguitur  etiam  ita,  u\  genus  eorum 
et  familia  deleatur;  cf.  i'rdv.  13,9;  20, 
20;  24,20. 


Lucernae  vel  lampades  usui  domcstico 
inservientes  in  S.  Scriptura  non  dcscri- 
buutui'.  lierodolus  lauq)ades  in  Aegypto 
usitatas  descrii)it  (Uist.  2,62)  :  «  Cum  in 
Sain  oppidum  sollemnis  sacrilicii  causa 
conveuiunl,  cerla  quadam  nocte  hicer- 
nas accendunt  omues  sub  dio  circum 
domos  suas.  Suut  autem  bac  lucernae 
vascula  sale  repleta  et  oleo;  superne 
est  ellychnium,  (piod  per  totam  noclem 
ardet;  appellantque  festum  illud  Ac- 
censioncm  lucernarum.  Aiii  autem 
Aegyptii,  qui  conventui  non  inlersunt, 
observantes  noctem  sacrificii  lucernas 
et  ipsi  accendunt  omnes  ;  ita  fit  ul  non 
solum  in  Sai  oppido,  sed  per  totam 
Aegyplum  lucernae  ardeant  ».  Ab  ea 
autem  forma,'  quam  Herodotus  bis 
verbis  describit,  non  multum  dilTerunt 
lampades  antiquissimae  Cbristianorum 
in  Palaestina  ac  Syria  repertae  et  ex 
tcrm  col  ta  confectae. 

Cf.  Pal.  Expl.  Fund,  Quart.  Stat.  1893 
p.  t4  ;  Bliss.  Mound  of  Many  Cilles  p.  87; 
Clermont-Gaiineau  in  Revue  bibl.  VU. 
1898  p.  484-490;  idem,  Recueil  d'Archéolo- 
gie orientale  I.  p.  171  ;  II.  p.  89-91. 

LUCIFER  V.  STELLAE. 

LUCIUS.  1.  Lucius  consul  Romano- 
rum  ^.\£Ûx,toç  UTcaTOç  Tn)[jLata)v),  qui  epi- 
stulam  ex  senatusconsulto  regibus  et 
regionibus  in  favorem  ludaeorum  mit- 
tendam  scripto  exaravit  illisquc  com- 
municandam  curavit  (1  Mach.  15,16;  cf. 
14,24;  la, 15-24).  Circa  teinpus  istius 
magni  convcntus  sacerdolum  populique 
iudaici,  quo  Simon  declaratus  est  sum- 
mus  sacerdos,  dux  et  princeps  ludaeo- 
rum (v.  SIMON  3),  is  legalos  duce  Nu- 
menio  Romam  misit,  qui  foedus,  quod 
iam  ludas  Mach.  cum  Romanis  pepige- 
rat,  renovarent.  Senatus  integritatein 
territorii  iudaici  a  Romanis  protectum 
iri  promisit  el  epistulam  in  favorem 
iudaeoruui  transmisit  PtoliMuaeo  VII. 
(Pbyscon)  régi  Aegypti,  Demelrio  II.  régi 
Syriae,  Attalo  régi  Pergami,  Ariaratbi 
régi  Cappadociae,  Arsaci  régi  Partbiac 
el  praelei'(>a  midtis  minoribus  civitati- 
bus  et  insulis  (iraeciae  el  Asiae  miuoris. 
^^>uain  accuraU^  cnumeralio  barum  civi- 
tatum  cum  historia  istius  temporis 
concordet,  ex  eo  elucet  quod  bisliMio- 


983 


LUCIUS. 


LUCTUS. 


984 


graphi  aliunde  confirmant  singulas  illas 
civitates  minores  illo  tempore  neqiie 
Romanis  neque  regibus  Aegypti,  Syriac, 
Pergami,  Cappadociae,  Parthiae  subie- 
otas  fuisse  ;  cf.  Marquardt,  Rômische 
Staatsverwaltung  1.  éd.  2,  1881,  p.  333 
ss.  et  alibi;  Brandis  apud  Pauly-WU- 
sowa,  Real-Encycl.  d.  l\lass.  Altert.  II. 
Io40  s.  (s.  V.  Asia).  Legati  ludaeorum 
Roma  redierunt  anno  174  aer.  Seleuc. 
seu  139/138  a.  Chr.  (1  Mach.  15,10.  lo). 
Senatusconsultum  igitur  anno  139  a. 
Chr.  adscribendum  est.  lam  vero  illo 
anno  alter  consulum  erat  L.  Caipurnius 
Piso,  cui  nonien  praefixum  erat  Lucius, 
non  vero  Cneius,  ut  genuina  lectio  apud 
Valerium  Maximum  I.  3,2  evincit.  Cf. 
Schùrer,  Gescli.  des  jûd.  Volkes  éd.  3, 
I.  p.  250  ss.,  qui  varia,  quae  a  recentio- 
ribus  de  Lucio  consule  scripta  sunt, 
recenset. 

Praeler  hanc  cxplicationem  Schûrer 
1.  c.  aliam  opinionem  exponit  idem  esse 
senatusconsultum,  quod  Flavius  lose- 
phus  (Ant.  XIV.  8,;J)  refert,  sed  tempori 
Hyrcani  II.  (63-40  a.  Chr.)  adscribit  : 
«  Lucius  Valerius  Lucii  filius  Praetor 
retulit  ad  senatum  idibus  Decembri- 
bus  etc.  »;  multi  reccntiorcs  putant, 
quae  losephus  narrât  de  tempore  Hyr- 
cani, referenda  esse  ad  tempus  Simonis 
Machabaei  et  Lucium  consulem  in  textum 
irrepsisse  pro  Lucio  Valerio  praetore; 
quae  corruptio  tituli  facile  fleri  poterat, 
quoniam  epistula  Lucii  primum  in 
textum  hebraicum  1  Mach.  ac  deinde 
exhebraico  in  nostrum  textum  graecum 
vertenda  erat.  Fundamentuni  autem 
huius  opinionis  in  eo  cernitur,  quod 
eadem  fere  narrantur  apud  losephum 
1.  c.  quae  1  Mach.  14,24  et  15,15-24  : 
legati  ludaeorum,  quorum  unus  erat 
Numenius,  Romam  veniunt,  clypeum 
aureum  dono  otTerunt,  foedus  renovari 
petunt,  litteras  a  senatu  accipiunt  ad 
reges  et  libéras  civitates,  ut  ludaeorum 
sccuritati  provideatur. 

Quidquid  est  de  hac  altéra  opiuione, 
in  utraque  nomen  Lucii  (consulis  vel 
praetoris)  ex  documentis  historicis 
eruitur  et  ad  interprelationem  1  Mach. 
15,10  inservit.  Facilior  tamen  et  pro- 
babilior  nobis  videtur  prior  explicatio 
in  textu  nostro  designari  Lucium  Cal- 


purniuin  Pisonem  consulem  anni  139. 
3.  Lucius  (Aouxto;)  Cyrenensis  recen- 
sctur  inter  prophetas  et  doctores  eccle- 
siae  antiochenae  Act.  13,1.  Idem  for- 
tasse  est  ac  Lucius  cognatus  et  socius 
S.  Pauli  (Rom.  16,21),  sed  hoc  certo 
affirmari  nequit.  Fuerunt  qui  Lucium  et 
S.  Lucam  eundem  esse  putarent  {Ori- 
genes,  Wetz-stein  et  alii),  sed  perperam; 
etenim  nequc  S.  Lucas  Act.  13,1  semet- 
ipsum  inter  prophetas  et  doctores  no- 
minasse  censendus  est  neque  S.  Paulus 
eundem  modo  Lucium  modo  Lucam 
appellasset.  In  Constit.  Apost.  VII.  46,2 
legimus  Lucium  a  S.  Paulo  institutum 
esse  episcopum  Cenchrearum. 

LUCTUS.  Uti  natura  comparatum, 
ut  gaudium  signis  externis,  in  facie,  in 
habitu  totius  corporis,  in  tripudio,  in 
vocibus  exsultationis,  in  brnatu,  in  con- 
viviis  etc.  prodatur  et  manifestetur,  ita 
plurima  quoque  documenta  luctus  et 
dolor  habet  eaque  praeprimis  apud 
orientales.  Quemadmodum  xo'jtTeaOat, 
plangere  apud  Graecos  et  Latinos  ipsa 
notione  vocis  luctum  tunsione  quadam 
exprimi  et  declarari  ostendit,  ita  apud 
Hebraeos  quoque  "SD  eandem  prae  se 
ferre  notionem  tunsionis  videtur,  uti 
colligi  potest  Is.  32,12  :  super  uberaplan- 
gite.  Maxima  luctus  signa  edebantur, 
cuni  quis  ex  familia  mortuus  esset.  Vo- 
ces  lamentationis  et  eiulationes  audieban- 
tur,  lamentatrices  advocabantur,  nae- 
niae  canebantur  (cf.  3  Reg.  13,30  :  heu, 
heu,  mi  frater;  1er.  22,18  vae  domine, 
vae  inclyte;  34,5),  ad  quas  tibicines  ac- 
cersebantur  (Matth.  9,23);  vestes  scinde- 
bantur  i.  e.  in  superiore  parte  vestimenti 
scissura  fiebat;  ieiunia  quoque  ad  lu- 
ctum demonstrandum  inserviebant  (cf. 
2  Reg.  1,11;  13,31  ;  12,16),  quare  dicitur 
lugenti  panem  esse  frangendum  ad  con- 
solationem  (1er.  16,7)  et  :  date  siceram 
moerentibus  et  vinum  his  qui  amaro 
sunt  animo  (Prov.  31,6)  et  propheta 
monet  :  decalvarc  et  tondere  super  filios 
deliciarum  tuarum,  dilata  calvitium 
tuum  (Mich.  1,16);  pectus  tundebatur, 
femora  percutiebantur,  manus  super 
caput  ponebantur,  vultus  obvelabatur; 
humi  sedebant,  cinere,  pulvere  capita 
spargebant,  sacco,  ciliciis  se  induebant 


08o 


LUCTUS. 


LUCUS. 


986 


(cf.  2  Rcg.  :!,31;  i;{.ll);  i:i,30;  Is.  20,2; 
01,3;  1er.  30,0;  31,19;  Lain.  1,17;  2,10; 
Ez.  24,17.  22.  23;  Ani.  8,10;  Ion.  3,7; 
1  Macli.  2. Il  etc.).  lia  Tliamar  iniuriain 
passa  (iiialUior  signa  iiicUis  et  doloris 
prodil,  aspei'goiis  capiti  siio  cUR^reni, 
scissa  talari  tiinira,  impositisquo  niarii- 
biis  super  caput  suiim  ibal  inj'rcclieus 
et  damans  (2  Ueg-.  13,19  et  vide  Gen. 
37,38;  44,13;  Lev.  10,6;  Num.  14,0; 
lud.  11,35;  Is.  47,1;  lor.  2,37  elc). 
Quemadinoduni  tletibus,  lainenlalioni- 
bus,  ululatn  (cl".  Num.  14,1  ;  Ps.  0,7;  Os. 
7,14)  aliquod  quasi  levamcn  doloi'is  cl 
luclus  simul  cum  eius  manifeslatione 
vebemenli  cxterna  capi  solet,  ila  cetera 
quo(iue  signa  et-documeata  apla  sunt  ad 
animi  atlectionem  demonstraudam,  et 
ipsa  dcmonstratione  lit,  ut  facilius  lu- 
ctus  et  dolor  terri  possit;  exhalatur 
enim  quasi  luctus  et  ex  aftlicto  pectore 
etïunditur  in  illa  exteriora.  El  natura 
fere  duce,  qui  se  sentit  tristem  et  deie- 
ctuni,  habitum  quoque  externum  tristem 
et  deiectum  seligit.  Uude  explica  :  caput 
cinere  conspergere,  sordidis  indui  vesti- 
bus,  humi  sedere,  in  pulvere  iacere  etc. 
(cf.  los.  7,6;  1  Reg.  4,12;  lob  2,12;  1er. 
6,26;  Ez.  27,30  etc.).  Modi  aliqui  apud 
gentiles  usitati  ludaeis  interdicebantur; 
ita  Lev.  19,28  :  et  super  mortuo  non  in- 
cidetis  carnem  vestram  neque  tiguras 
aliquas  aut  stigmata  facietis  vobis  (hebr. 
scripturani  inustam,  LXX  ypiii.;j.aTa  azi- 
xTa)  ;  quae  tamen  quandoque  fada  esse, 
indicari  videtur  1er.  16,0  :  et  morientur 
grandes  et  parvi  in  terra  ista;  non  se- 
pelieniur  neque  plangentur  et  non  se 
incident  neque  calvitium  lietpro  eis  i.  c. 
ad  sunimam  miscriam  declarandam  di- 
citur  mortuis  ne  consueta  quidem  luctus 
documenta  praebeii  posse  (cf.  Ez.  24,22- 
24).  Sacerdotihus  quoque  interdicitur  : 
non  radent  caput  nec  barbain,  neque  in 
carnibus  suis  i'aciaut  indsui-as;  et  pon- 
tilici  praeterea  praescribitur  :  caput 
suum  non  discooperiet,  veslimenta  non 
scindet  (Lev.  21,:i.  10;  cf.  10,0;  Ez. 
44,20). 

Tempus  luctus  pro  mortuo  eral  die- 
lum  scptem  (Gen.  50,10;  Elccli.  22,13; 
liiditb  10,29);  post  mortem  autem  Aa- 
rouis  et  Moysis  inslituebatur  per  dies 
Iriginta  (Num.  20,30;  I)(MiI.  3'i,8î.  Dici- 


lur  ([uidcm  Eccli.  22,10  super  mortuum 
plora  (Cf.  38,10),  sed  simul  |)raecipitur, 
ne  ludus  fiât  nimius  ;  modicum  plora 
supra  mortuum  (22,11),  muUosenim  oc- 
cidit  trislitia  et  non  est  utilitas  in  illa 
i30,25;  38,21];  saeculi  quippe  ti-istitia 
mortem  operatur  (2  Cor.  7,10)  et  Thcs- 
salouicenses  docet  a|)(istolus,  «  ut  non 
conti'istemini  (de  mortuis)  sicut  et  ccteri 
qui  spem  non  habent  »  (1  Thess.  4,12). 
Ceterum  onmino  commendatur  ut 
vicem  luctumque  aliorum  doleanuis;  ita 
lob  se  dicit  moereuticim  consolatorem 
(29,25)  et  Eccli.  7,38  :  non  desis  ploran- 
libus  in  consolatione  et  cum  lugenlibus 
ambula  et  apostolus  vult  nos  llere  cum 
llentil)us  (Rom.  12,15).  Christus  immo 
lugentes  et  fientes  dicit  beatos,  quia 
consolationem  et  gaudium  obtiuebunt 
i^Mattli.  5,5;  Luc.  0,21);  lugentes  scil.  eos 
dicit,  de  quibus  Is.  61,2  et  Sopb.  3,18 
(hebr.),  lugentes  propler  aerumnas  po- 
pulo Dei  illatas  et  gementes  supei-  cun- 
dis  abominationibus  quae  liunt,  uli  Ez. 
0,4  dicitur,  lugentes  propter  huius  vitae 
pericula,  tentationes,  lugentes  amore  et 
desiderio  caelestium,  a  quibus  ciuii  ab- 
sint  trislitia  quadam  sanda  afficiuntur; 
bic  scil.  est  gemitus  sauctorum  :  cupio 
dissolvi  et  esse  cum  Christo;  prae  quo 
desiderio  illis  terra  evadit  tristis  et  gra- 
vis. 

LUCUS.  L'ti  iam  apud  LXX  mrx  etc. 

redditur  à'Xir,,  ila  S.  Ilicronymus  quoque 
vocem  expressil.  Asiiera  explicalur 
felix,  fortunam  atlerens,  ergo  dea  For- 
tuna,  si  scil.  vocem  ex  hebraeo  derivare 
et  interpretari  licet.  Dubium  non  est 
quin  Ashera  in  aliquibus  locis  tamquam 
dea  et  socia  Baal  designetur.  lia  si  sermo 
est  de  quadringentis  prophetis  eius 
ilucorum,  Vulg.  3  Reg.  18,19),  de  su- 
pelledile  sacra  eius  i^vasa  fada  in  luco, 
Vulg.  4  Reg.  23,4),  si  dicitur  servire  ei 
(servire  lucis,  2  Par.  34,18).  Item  ubi 
sermo  est  de  simulacre  eius  (idolum 
lud,  4  Reg.  21,3)  et  3  Reg.  15,13  et  2 
Par.  15,10,  (luibus  locis  Maadia  fecisse 
dicitur  in  lid»r.  simulacrum  abomina- 
Iule  pro  Ashera  (m^xS).  Si  itaque  iis 
in  locis  Ashera  deam  dicil ,  tamen  in 
l)lerisque  nomen  adhibelur  pro  eius 
syudiolo.  Ouale   id   fueril,  colligi  potesl 


987 


LUCUS. 


LUMEN,    LUX. 


988 


ex  eo  quod  dicitur  plantare  asheram 
(lucum,  Vulg.)  Deut.  16,21  ;  statuere 
Ttayn  2  Par.  33,19;  aediflcare  njE  3 
Reg.  14,23;  erigere  vel  ponere  2'JZ  4 
lleg.  17,10;  facere  niirj?  3  Reg.  14, 
15;  16,33;  21,3;  4  Reg.  17,16;  2  Par. 
33,3.  Deiiide  destructio  asherae  expri- 
mitur  verbis  :  succidere  yia  Deut.  7,3; 
2  Par.  31,1;  exscindere  ni3  Ex.  34,13; 
lud.  6,28;  4  Reg.  18,4;  23,4;  comburere 
!"Tirr  Deut.  12,3;  4  Reg.  13,15;  similiter 
ny22Par.  19,3;  conterereetconiminuere, 
confringere  nniD  2  Par.  34,7;  pTH,  IS'iT 
2  Par.  34,4;  exstirpare  tZJn:  Mich.  5,13. 
lamexhisce  facile  ooUigitur  vetercs,  cum 
à'Xar),  lucum,  lucosiiiterprelarcntur,  baud 
multuni  ,a  vero  recessisse.  Utique  non 
possumus  ubique  intellegere  lucum, 
verum  saepius  sohim  arborem  vel  palum 
iamquam  symbolum  in  eius  bonorom 
erectum.  Atque  ea  notione  quandoque 
videtur  S.  Hieronymus  etiam  lucum  ac- 
cepisse;  nani  4  Reg.  23,6  legimus  :  et 
efîerri  fecit  lucum  de  domo  Domini  fo- 
ras lerusaleni.  Asbera,  assyriace  Asrat, 
quae  vox  signum  divinitatis  prae  se  fert, 
etiam  legitur  in  inscriptione  assyriaca 
.  ex  saeculo  15  a.  Cbr.  ;  quare  quod  multi 
negabant  Asheram  esse  deae  nomen, 
iam  ex  ipsis  monumentis  refutatur; 
neque  opus  est  dubitare  quin  Asbera 
et  Astarte  unum  idemque  numen  dicant; 
de  qua  re  cf.  Schrader  in  Zeitschrift  fur 
Assyriologie  1888  p.  362-364.  Simul 
cum  Baal  cultus  Asherae  exercebatur 
impudicitiis  satis  refertus,  id  quod  3 
Reg.  14,23;  15,12-14;  4  Reg.  23,7  (bebr). 
indicatur;  quare  S.  Hieronymus  sensum 
rite  reddidit  loquens  de  sacris  Priapi  et 
de  simulacro  turpissimo  et  de  luco  eius 
et  de  simulacro  Priapi  (3  Reg.  15,13; 
2  Par.  15,16;  vide  Knabenbauer,  Comm. 
in  Proph.  min.  I.  p.  431). 

LUD  ("iS,  Aouo),  gens  semitica  Gen. 
10,22;  1  Par.  1,17;  plerique  Lydos  intel- 
legunt.  Secundum  Herodotum  Lydi  glo- 
riabantur  regibus  ex  Belo,  deo  Assyrio- 
rum,  prognatis  (1,7);  Lydorum  sacra 
semitica  esse  asserit  Lenonnant  (  Bérose, 
p.  146  ss.).  Ceterum  vide  F.  de  IJum- 
melauer,  Comm.  in  Genesin  p.  330. 

LUDIM  (nmS,  Aouot£Î[x,  1  Par.  1,11 
cod.  A  Awois(rx),  gens  chamitica  a  Mes- 


raim  desccndens  (Gen.  10,13;  1  Par. 
1,11).  Ludim  esse  eosdem  atque  in  mo- 
numentis hieroglyphicis  Rutu  seu  Ludu 
i.  e.  homines  xax'  è^o/^iiv,  ipsos  Aegy- 
ptios  défendit  G.  Ebers,Aegy^tcn  u,  d. 
Biicher  Mose's  1868  p.  93.  94. 

LiUITH  (rriniS,  Aouecô),  ascensus  qui- 
dam in  Moab  (Is.  15,5;  1er.  48,5).  Se- 
cundum Onomasticon  {éd.  Lag.  276,43; 
136,23)  «  est  usque  hodie  viens  inter 
xYreopolin  et  Zoaram  »  i.  e.  inter  Ar 
Moab  seu  Rabbath  Moab  et  Segor. 

LUMBARE     (li~N,     TTcpfÇwfjia)     1er. 

13,1  ss.;  iubeturvates  per  aliquod  tem- 
pus  lumbare  lineum  portare;  dein  illud 
abscondere  ad  Euphraten  in  foramine 
petrae,  ubi  computrescit;  sic  quippe 
Deus  putrescere  faciet  superbiam  populi. 
Quid  actione  ea  symbolica  praefigure- 
tur,  facile  patet.  In  ipso  lumbari  expri- 
mitur  quam  arte  Deus  populum  sibi 
adiunxerit  :  sicut  enim  adhaeret  lum- 
bare ad  lumbos  viri,  sic  agglutinavi 
mihi  omnem  domum  Israël  et  omnem 
domum  luda,  ut  essentmihi  in  populum 
et  in  nomen  et  in  laudem  et  in  gloriam 
(13,11).  Verum  populus  iniquitate  et 
defectione  quasi  computruit;  quare  in 
exsilium  ad  Euphraten  i.  e.  in  Babylo- 
niam  abducetur,  uti  leremias  lumbare 
sordidum  abscondere  iubetur  in  fora- 
mine  petrae  ad  Euphraten.  Cum  orien- 
talibus  cingulum  sit  inter  praecipua 
ornamcnta,  symbolum  hoc  omnino 
aptum  est,  ut  ostendatur  quo  loco  Deus 
populum  suum  babere  voluerit,  dum- 
modo  dicto  audiens  fuisset. 

LUMEN,  LUX.  Uti  tenebrae  notione 
translata  dicuntur  de  rébus  adversis,  de 
ignorantia,  de  peccatis,  ita  lumen  de 
felicitate,  cognitione,  sanctitate.  Quare 
Deus  qui  summe  est  beatus,  omniscius, 
sanctissimus,  dicitur  lucem  inhabitare 
inaccessibilem  (1  Tim.  6,16),  et  :  Deus 
est  lux  et  tenebrae  in  eo  non  sunt  ullae 
(1  loan.  1,3)  ;  ita  lesus  Christus,  qui  bea- 
titatem,  cognitionem  rerum  divinarum, 
sanctitatem  mundo  affert,  dicit  :  egosum 
lux  niundi  (loan.  8,12)  et  haec  lux  in 
tenebris  lucet  et  tenebrae  eam  non 
comprebenderunt  (loan.  1,3;  3,19).  Vel 
lux  proponitur  ad  maiestatein  Dei  decla- 


0H9 


LUMEN,    LLX. 


LUNA. 


900 


randam  veliili  vcsliinciituin  eiiis  :  ami- 
iliis  luiniiiosicut  vesLimeiilo  i^Ps.  103,2); 
el  cuiii  Doiissil  lux  cl  lumino  quasi  ve- 
stialiu',  ctiaiu  sapieiilia  ab  eo  procodens 
descriltiUir  lauiquani  ciiianalio  clarilalis 
eius  cl  caudor  lucis  aelcrnae  iSap.  7,2'). 
20).  quare  Dcus  quoquc  palcr  luminuni 
vocatur  (lac.  1,17),  cl  uli  l*s.  3ii,10  :  iii 
lumiue  luo  videbinius  lumen  i.  e.  in 
benignn  |)ci  lavoio  quo  mentes  nostras . 
illuminai  nohisque  prosperitalem  con- 
cedilnos  l'ruemur  lelicilale;  quare  beali 
dicunlur  ([ui  in  himine  vullus  Dei  am- 
biilanl  i.  e.  eius  lavorc  el  illuslralione 
poliunlur.  Si  angélus  lucis  opponilur 
salanac  (2  Cor.  11,14),  lucis  nomine 
sanclitas  intellegitur,  qua  angélus  lucis 
salularia  bomines  docel.  Ad  illumina- 
lionem  inlelleclus  referlur.  si  verbum 
Domini  vocalur  lumen  semilis  meis  (Ps. 
118,  103);  ilem  si  monemur  :  diligile 
lumen  sapienliae  (Sap.  6,23);  item  si 
lides  luci  comparalur  :  Deus  qui  dixit  de 
tenebris  lucem  splendescere,  ipse  illuxit 
in  eordibus  nostris  ad  illuminalionem 
scientiae  clarilalis  Dei  ,2  Cor.  4,6 1;  cl 
fidèles  dicunlur  illuminali  (Hebr.  6,4), 
dicuntur  lux  in  Domino,  filii  lucis  (Eph. 
5,8;  1  Thess.  5,o),  quatenus  quae  ftdc 
didicerint  etiam  moribus  exprimere  de- 
benl,  proinde  ut  filii  lucis,  in  cognitione 
et  sanctilale,  ambulare  debenl  et  uli 
armis  lucis  (Rom.  13,12),  fide  scil.  et 
sanctilale  vilae  obsislendum  est  hosti- 
bus  salulis;  unde  fruclus  lucis  (fidei 
scil.)  est  in  omni  bonilate  el  iuslilia  el 
veritate  (Eph.  5,9).  ludaei  cum  babeant 
veram  Dei  cognilionem  se  iaclanl  «  lu- 
men eorum  qui  in  tenebris  sunt  »  (Rom. 
2,19)  el  apostolus  suam  ad  génies  mis- 
sionem  ita  describit,  ut  convertantur  a 
tenebris  ad  lucem,  et  de  poleslale  sa- 
tanae  ad  Deum,  ut  accipianl  remissio- 
nem  peccalorum  (Acl.  26,18;  el  S.  Petrus 
eodem  modo  dicit  lideles  vocatos  esse 
de  tenebris  in  admirabile  lumen  Dei, 
in  lumen  scil.  ({uod  Deus  auclor  misit, 
largilur,  quo  suos  beat;  quare  esse  in 
luce  idem  est  alque  consliiutum  esse  in 
vera  lide,  in  Dei  gralia  el  lavorc  (cf.  i 
loan.  2,9).  —  Alias  lux  soluin  prosperi- 
talem désignai,  uli  lob  18,5  nonne  l\ix 
impii  cxstinguetur;  v.  18  expellct  euiu 
de  luce  in  tcnebras,  36,26  pracslolabar 


lucem  et  eruperunt  lenebrae.  Celerum 
vide  s.  V.  LUCERNA. 

LUNA,  luminare  minus,  quod  prae- 
est  nocli  ^Cen.  1,16);  a  lunasignum  diei 
fesli  (E<cli.  43,7).  quia  inilium  mensis 
delerminalur  iiovilunio,  (juare  omnes 
dies  l'esli  pasclialis,  penlecosles,  laber- 
naculorum  ad  lunaui  rel'erri  possunl; 
unde  Ps.  103,19  :  fecil  iunam  in  lem- 
pora.  Inler  opéra  Dei  quae  liominis  ad- 
miralionem  et  laudcm  provocant  luna 
quoquc  reputalur  (Ps.  1 8,4  ;  1 35,9) ,  a  qua 
etiam  comparalio  pulcbriludinis  infer- 
lur  :  pulchra  ut  luna  (Cant.  6,9)  est 
sponsa  el  Simon,  sacerdos  magnus,  in- 
ler alia  laudalur  :  quasi  hma^plena  in 
diebus  suis  lucet  (Eccli.  50,6).  Quod  di- 
citur  Ps.  120,6  :  per  diem  sol  non  urel 
te  neque  luna  per  noctem,  intcllegi  po- 
test  vel  de  frigore,  quod  noclu  nubibus 
romolis  acriiis  esse  solel,  vel  ex  opi- 
nione  populari  de  noxio  quodam  lunac 
lulgentis  in  bomines  effectu.  Ad  prius 
vide  Gen.  31,40  :  diu  noctuque  aestu 
urebar  et  gelu.  Simul  cum  sole  et  mili- 
tia  caeli  luna  quoque  cultu  idololatrico 
ne  colatur  praecipitur  i^cf.  Deut.  4,19  ; 
17,3),  a  quo  cultu  lob  profitelur  sese 
servasse  immunem  31,26;  sed  ludaei 
eum  saepe  exercebanl  (4  Reg.  23,5;  1er. 
8,â)  et  probabililer  quoties  de  cultu  re- 
ginae  caeli  sermo  esl,  luna  tamquam 
symbolum  deae  (Aslarlhes)  inlellegi  po- 
test.  In  annuntialione  iudicii  Dei  uni- 
versalis  signa  in  luna  quotjue  tieri  exhi- 
belur  Is.  13,10;  24,23;  Ez.  32,7;  loel 
2,10.  31;  Matlb.  24,29;  Marc.  13,24; 
Acl.  2,20,  quibus  luna  obscurari,  non 
dare  lumen,  erubescere,  in  sangulnem 
converti  dicitur.  Verum  si  crealura  li- 
berabitur  a  servilulo  corruptionis  tem- 
pore  gloriae  filiorum  Dei  (Rom.  8,21), 
lum  luna  quoque  splendidior  evadel  : 
eril  lux  lunae  sicul  lux  solis  (Is.  30,26)  ; 
cum  enim  nalura  nobis  insilum  sil,  ut 
gloriam  Dei  el  bealorum  iuunensa  qua- 
dani  lucis  el  splondoris  clarilate  nobis 
mente  ellinganuis,  aptior  modus  quo 
creaUaac  glorillcatio  oculis  subiicialur 
exeogilari  nrquit  (piam  (piem  hoc  loco 
adhiberi  videmus,  ul  scil.  huuino  mul- 
lolies  auclo  Iota  crealura  caelcsti  quo- 
dam splendore    vestila   ac    snltlimiorc 


991 


LUNA. 


LUSÏRAÏIONIS    AQUA. 


992 


gloria  praedita  repraesentelur  {Knaben- 
bauer  ad  Is.  1.  c.)-  Neque  ciim  co  Isaiae 
loco  pugnat  (quod  aliqui  o|)inantiir)  60, 
19  :  nec  splendor  kinae  illiiminabil  te, 
sed  erit  tibi  Dominiis  in  lucem;  nani 
hic  solum  comparatione  effertur,  quanta 
luminis  ac  gloriae  abundantia  Dominus 
oriturus  sit  super  Jérusalem,  tanta  scil. 
ut  sol  et  luna  quasi  evanescere  neque 
iam  splendere  videantur,  cum  eoruni 
splendor  longissime  superetur  atque 
adeo  absorbeatur  splendorc  Domini  glo- 
riae (cf.  Apoc.  21,3). 

Quia  luna  varias  vicissitudinee  obire 
aspicientibus  videatur,  etiam  inconstan- 
tiae  quasi  symboluni  proponitur  :  homo 
sanctus  in  sapientia  manet  sicut  sol, 
nani  stultus  sicut  luna  mutatur  Eccli. 
27,12. 

LUNATICUS  (a£).rivtaÇ6[i£voç  Matth. 
4,24;  17,14),  is  qui  morbo  comitiali, 
epilepsi,  laborat,  qui  morbus  luna  cre- 
scente  augeri  putatur,  ita  ut  quadani 
etiam  mentis  abalienatione  vel  furorc 
homo  agitetur.  Puer  ille  (Matth.  17,14) 
non  solum  morbo  illo  erat  afl'ectus  qui 
luna  crescente  maiore  vi  erumperc  et 
ita  quasi  a  luna  régi  videbatur,  verum 
etiam  a  daemone  muto  erat  possessus 
(cf.  Marc.  9,16). 

LUNULA.  Inter  ornamenta  mulie- 
rum  Is.  3,18  Dijiniy,  \^r^^iQv.ol,  lunulae 

recensentur.  Erant  genus  ornamenti 
circa  collum  forma  lunari,  vel  figura 
falcata  ad  formam  lunae  crescentis  scu 
cornutae,  uli  aliqui  volunt.  Eadem  vox 
hebr.  etiam  legitur  lud.  8,21  [huilas  ibi 
vertit  Vulgata,  LXX  autcm  jj-rivbxouç) , 
ubi  ornamentum  coUo  camelorum  ap- 
pnnsum  nominatur. 

LUPANAR;  ita  vertit  S.  Hierony- 
mus  Num.  25,8  nilp  sccundum  sensum; 

eam  vocem  cxplicant  de  labernaculo, 
cubili,  vel  quovis  aedificio  camerato,  de 
fornico,  tholo.  Eodem  modo  vertit  Ez. 
16,24.    31.    39    la,    LXX  pariter  oV-/./][jia 

7îopvi7./jv ,  ;:opv3î'ov;  notio  catonus  e  re 
est  quia  idololatria  tamquam  fornicatio 
et  adulterium  consideratur.  Ccterum  si- 
gnificatio  vocis  alias  cstgibbus,  dorsum, 
et  in  membro  parallelo  habetur  nai  ; 
(juarc  proprie  dici  videlur  excelsum,  vel 


altare  erectum  ad  idololatriam.  Quod 
in  Vulgata  legitur  2Mach.  4,12  :  ausus  est 
(lason)  optimos  quosque  epheborum  in 
lupanaribus  ponere,  graece  habetur 
u;:oTaaawv  urb  :i£Taaov  ^yav;  petasus  pi- 
lous est  latos  habens  margincs,  quo  pi- 
leorum  génère  ephebi  uti  solebant;  unde 
explicant  lasonem  iuvenes  ex  disciplina 
et  moribus  Graecorum  educandos  et 
inslituendos  curasse. 

LUPUS    hebraice     dicitur    2vX7    et 

graece  Xuxoç  neque  de  significatione  no- 
minis  semiticis  linguis  communis  ullum 
dubium  haberi  potest.  Noniine  scienti- 
fico  Canis  lupus  L.  audit  et  in  tota  Pa- 
laestina  etiam  hodie  invenitur. 

In  sacris  libris  maxime  in  variis  com- 
parationibus  menioratur,  exquibus  eius 
indoles  ad  vivum  depicta  elucet.  Ita  im- 
primis  ovibus  prac  ceteris  inimicus 
exhibetur  (Eccli.  13,21;  Matth.  10,16; 
Luc.  10,3;  lo.  10,12);  quarc  in  imagi- 
nem  summac  pacis  dicitur  habitare  cum 
agno  (Is.  11,6]  et  pasci  simul  cum  agno 
(Is.  65,25).  Cum  natura  sua  sit  rapax  et 
violcntus,  viri  audaces  et  turbulenti  no- 
minc  lupi  designanlur  (Gen.  49,27  Ben- 
iamin,  lupus  rapax).  Interdiu  latens  in 
fruteto  vel  inter  saxa,  vespere  lame  ra- 
bidusadpraedam  capiendam  egreditur; 
unde  lupus  ad  vespei'am,  lupi  vespertini 
dicuntur  comparatione  de  magno  hos- 
tium  impetu  (1er.  5,6;  Hab.  1,8;  Soph. 
3,3).  Etiam  insidiatores  et  persecutores 
(Matth.  10,16)  ac  faisi  prophetae  (Matth. 
7,13;  Act.  20,29)  lupis  coniparantur. 

Cf.  .Sam.  Bochart,  Hierozoicoii  p.  IL  1. 
3,  C.  10(e(Z.  RosenmilUer  IL  150-16.3)  ;  Smii. 
Oedmann,  Verinischte  Sanimlunj.;en  V.  11- 
20;  H.  0.  Lenz,  Zoologie  der  alteii  Griechen 
undRôinerp.  109-116;  L.  Lewysohn,  Zoolo- 
gie des  Talmuds  p.  81  s.  ;  H.  B.  Tristram, 
Nat.  Hist.  of  Ihe  Bible  éd.  9  p.  1.52-155; 
R.  Hartmann  in  Zeitschril't  fiir  Ethiiol.  lil! 
1871,  231-235;  W.  Houglitou  in  Transact. 
Soc.  Bibl.  Arcli.  V.  1877,  328;  Wilkinson- 
Birch,  Manners  and  custonis  IL  96  s.  IIL 
276-279;  P.  Cultrera,  Fauna  bibl.  p.  203-7; 
/.  G.  Wood,  Bible  animais,  new  éd.  p.  50-55. 

L.    FONCK. 

LUSTRATTONIS  AQUA  vocatur 
in  Vulgata  aqua  peccati  Num.  8,7  i.-  e. 
aqua  ad  auferendum  peccatum  et  Num. 


LICXICOiN    BIBLICUM.    —  T.    U. 


32 


<>!»;{ 


LL^THATIOMS    A^UA. 


LVDI,    LVIHI. 


î)!»4 


19,20  aqiia  iimniiiulilifi  i.  v.  ad  lullcii- 
daiii  imiiiiiiidilicm.  Quoinodo  prioraqiia 
sil  ad  iisiiiii  illuiii  sacrala  ncscitiir,  (|iiia 
co  sohiin  loco  ropcritur  nonion.  INilaiit 
qiiandoque  esse  aquaiii  ex  labro  aeneo 
(E.\.  30,18)  hauslaiii;  alii  esse  aciiiain 
modo  simili,  iili  Lev.  14,5,  sacialain. 
Altéra  aqiia,  qiiae  in  Vuljjala  etiaiii  iH\[\i\ 
aspersionis,  cxpiatioiiis  dieiliir  (.Num. 
19,'J.    13  mj  ■'Q)   quoiuodo  eonticienda 

sil  ad  usiiiii  illiiin  sacriiiii  deseribiUir 
Nuni.  19,1-y. 

LUTER.  Ea  voce  designaliir  in  Viil- 
^•ala  3  Ueg.  7,26;  4  Heg.  16,17  mare 
aeneiim  (vide  s.  v.).  Sed  luleres  3  Ueg. 
7,38.  43  seii  coiicliae  2  Par.  4,0.  IG  erani 
lavacra  aeiiea  quina  ad  iilrumque  allaris 
latiis  posila,  (piorum  quodvis  40  balli 
capiebat  el  qualluor  eubila  dimetieba- 
liir;  in  iis  lavabaiilur  omuia  cpiae  in  ho- 
locaiislum  oblaliiri  eranl.  llaec  lavacra 
insidebant  iolidcm  basibiis  aeneis.  Hac 
bases  qiiadralae  erant,  longae  lalaeque 
qualluor  eubila,  tria  altac,  quarum  la- 
tera  figuris  leonum,  iumcnlorum,  cheru- 
bim  el  se."lis  dependenlibus  erant  exor- 
nala.  Basibus  suppositae  erant  rotac 
qualernae  allitudinis  cubiti  et  semis,  ni 
scil.  lavacra  movcri  facile  possent  quo 
opus  esset  (3  Reg.  7,27  ss.). 

LUZA.  1.  Nomen  primitivum  urbis 
Bethel  ;  v.  BETHEL  in  vol.  I.  col.  638- 
641. 

2.  Luza  ("1^,  Aou^â),  urbs  in  terra  Het- 
tbim,  quain  aedificavil  ille  vir,  qui  Is- 
raelilis  inlroilum  in  Bethel  (Luza)  ostcn- 
dcral  ab  iisque  incolumis  dimissus  est 
(lud.  1,26). 

L.YCAONIA  (A'j/.aovfa),  regio  Asiae 
minoris  a  Tauro  monte  seplemtrionem 
versus  intcr  Ciliciam,  Pisidiam,  Phry- 
giam,  Galaliam,  Cappadociam  sita  (Ad. 
14,6  s.).  Urbes  praccipuae  erant  I.ystra, 
Derbe,  Iconium  (vide  s.  vv.).  De  diale- 
clo  lycaonica  (Act.  14,10)  niliil  constat; 
Lasseti  (Zeilschr.  d.  D.  Morg.  Gcs.  X. 
18;)6  p.  378  ss.)  eam  censel  similem  lin- 
guae  Cappadocum,  quam  ad  indogerma- 
nicam  familiam,  maxime  ad  partem  ira- 
nicam  peilincrc  opinalur. 

Secundum  Strubo7icm  XII.  6,1  "  Ly- 
caonum  plauilies  monlanae  sunl  Irigi- 
dae  et  nudae  et  asinis  silveslribus  com- 


pasruae;  a(iuarnm  ibi  magna  i)eaui'ia 
at(|ue  ubi  invenitur  aqua,  proliindissimi 
omniiunsunl  i)ulei et  taineii  isla  re- 
gio, quantun)vis  aqua  carens,  mirum  in 
modinn  oves  nuliit  lanae  asperae,  e  qui- 
bus  (piidam  amplissimas  sunl  consecnli 
ojjcs;  el  Amyntas ultra  Irecentos  grèges 
iis  in  locis  liabuil  »;  et  6,2  «  Lycaoniae 
etiam  est  Isaurica  regio  ad  ipsum  Tau- 
rum  ».  Anno36a.Clir.  Lycaonia  a  Marco 
Aulunio  data  est  Amyntae  ullimo  régi 
Calaliae  {Dio  Cass.  49,32;  ;;i,3),  quo 
morluo  provinciae  romanae  Galatiae  at- 
Iribula  est  (Dio  Co^s.  53,26)  anno  23  a. 
Ciir. 

LYCIA  (Aux(a),  regio  Asiae  minoris, 
peninsula  montana,  quae  inter  Pampliy- 
liani  el  Cariam  in  mare  iMediterraneum 
|)rocurnl.  Uecenselur  inter  regiones, 
quibus  ex  senalusconsullo  niissa  est 
epislula  Lucii  consulis  in  favorem  lu- 
daeorum  1  Macli.  15,23;  quo  loco  etiam 
Pliaselis  (v.  s.  v.)  urbs  Lyciae  niemora- 
tur.  S.  Paulus  ex  tertio  ilinere  aposto- 
lico  rediens  Pataram  et  forlasse  etiam 
Myram,  urbes  Lyciae,  alligit(cf.  Act, 21, 
1)  ;  iu  ilinere romano  Myrae  ex  navi  adru- 
metina  in  navem  alexandrinam  conscen- 
dit  (Act.  27,5;  pro  Lystra  legi  oportct 
Myra);  v.  MYRA  et  PATARA. 

LYDA,  LYDDA  v.  LOD. 

LYDI,     LYDII.     1.    Lydii    (DHlS, 

AuBof)  recensenlur  1er.  46.9  in  exercilu 
aegyptiaco  ut  milites  arripientes  el  ia- 
cientes  sagitlas  (hebr.  arripientes  [et] 
calcantes  arcum).  Cum  eo  loco  agalur 
de  copiis  auxiliaribus  e  variis  regioni- 
bus  acccrsilis,  Lydii  non  erunt  gens  cha- 
milica  Ludim  (Gen.  10,13;  1  Par.  1,11) 
seu  ipsi  Aegyplii  (v.  LllDlM),  sed  Lydi 
asiani;  idque  eo  probabilius  est,  quia 
Necliao  rcx  Aegypti  nuiltum  adhibuit 
milites  conduclicios  alienigcnas  (cf. 
.1.  Wiedemann,  Aegypt.  Gesch.  p.  623). 
Idem  dicendum  erit  de  Lydiis  Ez.  27,10, 
de  Lydis  Ez.  30,5,  de  Lydia  Is.  66,19 
(liebr.  his  locis  111,  LXX  Àuoof,  Is.  66,19 
Aoûû).  Lydi  aulem  asiani  a  jtlerisque  cen- 
sentur  esse  gens  semilica  Lud  Gen.  10, 
22;  1  Par.  1,17. 

2.  Lydi  (Auo(a)  1  Macli.  8,8.  Designa- 
tur  Lydia,  piovincia  Asiae   minoris  ail 


99t 


LYDI,    LYDir. 


tYSIAS. 


996 


mare  Aegaeuin  inter  Cariaiii,  Phrygiam 
et  Mysiam  sita. 

3.  Iii  vcrsionc  graeca  ludilh  2,23  no- 
miiialiir  Aoûâ"  inter  i^egiones  ab  Holo- 
ferne  devictas,  qiiani  rcgioneni  inter- 
prètes censent  esse  Lydiam  in  Asia  mi- 
nore. Cf.  De  Moor,  Le  livre  de  Judith 
189o  p.  40.  41  ;  Vigouroiix,  La  Bible  et 
les  déc.  mod.  éd.  6  IV.  p.  114. 

LYDIA  in  Vidgata  Is.  60,19  v.  LYDI  1 . 

LYDIA  (Aurîfa),  millier  Tbyatiris 
oriunda,  Tiop-fupo'moXtç,  quae  purpiiram, 
textilia  purpureo  colore  tincta  vendidit 
(Act.  16,14.  40).  Erat  ciiltrix  Dei,  proindc 
proselyta;  audivit  Paulum  Philippis 
concionantem,  fidem  et  baptismum  sus- 
cepit  ipsaetdonius  eius,  Paulum,  Silam, 
Timotheum  et  Lucam  hospitio  accipere 
deprecata  est  «  et  coegit  nos  »  blanda 
quadam  vi. 

LYRA  vide  s.  v.  MLÎSICA. 

LYSANIAS  (AuTOv(aç)  tetrarcha  Abi- 
linae  anno  decinio  quinto  Tiberii  Cae- 
saris,  quo  tcmpore  loannes  Baptista  in 
regionem  lordanis  venit  praedicans  bap- 
tismum poenitcntiae  (Luc.  3,1).  De  Lysa- 
nia  I.  rege  Ituraeae,  qui  erat  aequalis 
Antonii  et  Cleopatrae  (40-36  a  Chr.), 
dixinuis  s.  v.  ITUKAEA.  Alter  Lysanias 
usque  ad  nostrum  saeculum  ex  fontibus 
profanis  non  innotescebat.  L'nde  quia 
Flavius  losephus  saepius  loquitur  de 
Abilina  tetrarchia  Lysaniac,  conclucie- 
bant  critici  non  pauci  banc  tetrarchiam 
nomen  traxisse  ab  islo  Lysania  1.  et 
S.  Lucam  per  errorem  ex  nominc  tetrar- 
chia Lijsaniae  ali([uem  Lysaniam  tctrar- 
cham  efllnxisse.  Scd  obslat  quod  iste 
Lysanias  I.  erat  rex  totius  Ituraeae,  quae 
Abilinam  inciudebat;  ab  eo  igitur  Abilina 
ccrtc  non  polerat  nuncupari  tetrarchia 
Lysaniae.  Ex  bac  sola  consideratione  iam 
probabilissimum  elTicitur,  post  illud  tem- 
pus  ([uo  Ituraeae  regnum  in  varia  terri- 
toria  discissum  est,  Abilinam  quoque  ab 
aliis  partibus  separatam  et  a  Lysania 
quodam  iuniore  administratam  esse.  Sed 
eliaiu  directe  comprobatur,  iuniorem 
quendam  Lysaniam  tetrarcbam  Abilinae 
fuisse,  scil.  ex  inscriplionc  prope  Abi- 
lam  inventa  (Corp.  Inscript.  Graec. 
n.  4.^21;  cL  t.  III.  p.  1174  Addenda  ad 
n.  4321),  quae  saltem  quinqiiaginta  au- 


nis  post  Lysaniam  I.  composita  est  et 
narrât  Nymphaeum  lii^ertinum  Lysaniae 
tetrarchae  viam  ac  templum  condidisse. 
Haec  autem  vix  de  libertine  Lysaniae  I. 
vera  esse  probantur;  undc  merito  in 
bac  inscriptionc  communiter  agnoscitur 
Junior  quidam  Lysanias  tetrarcha.  Ina- 
nia  igitur  sunt,  quae  de  crrore  Luc.  3,1 
proferebantur.  Cf.  Schûrer,  Gesch.  des 
jiid.  Volkes  éd.  3  I.  p.  718-720. 

His  addamus  reliqua,  quae  de  tetrar- 
chia Lysaniae  apud  Flavium  losephum 
traduntur.  A  Caligula  impcratore  (87  p. 
Chr.)  Agrippa  I.  praeter  tetrarchiam 
Philippi  etiam  tetrarchiam  Lysaniae  ac- 
cepit  (Ant.  XVIII.  6,10).  Claudius  impe- 
rator  factus  (41  p.  Chr.)  banc  donationem 
conhrmavit  et  auxit  (Ant.  XIX.  3,1  :"A6t- 
Xav  TTjv  Auaav(ou  et  cf.  Bell.  iud.  IL  11,3  : 
PaaiXafav  -crjv  Auaavîou  •/.aXou[j.évr]v).  Mortuo 
Agrippa  I.  (44  p.  Chr.)  romani  procura- 
tores  eius  regnum  administrabant.  Sed 
anno  33  p.  Chr.  seu  anno  decimo  tertio 
Claudii  impcraloris  Agrippa  IL  tetrar- 
chiam Philippi  unacum  Abila  tetrarchia 
Lysaniae  adeptus  est  (Ant.  XX.  7,1;  cf. 
Bell.  iud.  IL  12,8),  quo  mortuo  (100  p. 
Chr.)  eius  regnum  provinciae  Syriae 
attributum  esse  censendum  est.  Nomen 
Lysaniae  etiam  diutius  cum  Abila  co- 
niunctum  permansit;  apud  Ptolemaeum 
Abila  vocatur  'AoiXx  ÈTvi/cXriOEÎaa  Auaavfou 
{éd.  Nobbe  V.  13,22;  éd.  Mûller-FUcher 
V.  14,18  :  "A^iXa  È:iixaXou[j.ivr)  Auaavfou). 

LYSIAS  (Aua(xç).  1.  Dux  Syrorum 
temporc  Antiochi  IV.  Epiphanis  et  An- 
tiochi  V.  Eupatoris,  homo  nobilis  de 
génère  regali.  Vide  quae  de  Antiocho  IV., 
Antiocho  V.  et  luda  Machabaeo  diximus 
s.  vv.  ANTIOCHUS  3  et  4,  lUDAS  1. 
Brevis  conspeclus  gestorum  Lysiae  hic 
sufficiet.  Antiochus  IV.  dum  ipse  in  Per- 
siden  proficiscitur  a.  165  a.  Chr.,  Lysiam 
tutorem  filii  et  procuratorem  regni 
constituit  eique  mandavit,  ut  ludaeos 
debellaret  (1  Mach.  3,27-37).  Duces  a 
Lysia  missi  (Ptolemaeus,  Nicanor,  Gor- 
gias,  Bacchidcs,  Thimotheus)  a  ludaeis 
devicti  sunt  (1  Mach.  3,38-4,27;  2  Mach. 
8,8-36).  Autumno  anni  163  a.  Chr. 
Lysias  ipse  prope  Bethsuram  (Vulgata  : 
Bethoron)  a  luda  Machabaeo  fugatus  est 
(1  Mai-h.  4,28-33).   Non  multo  post  Lv- 


\)U1 


LYflAS. 


LYSTHA. 


DUS 


sias  novo  (wcroilii  in  liidiK^am  irniinis 
propo  Hi'llisiiram  ileriiin  dcvicliis  (^sl  ; 
.se(i  coinixu'la  nioiio  Antioclii  IV.  Kpi- 
phanis,  qui  iiioribundus  lMiilip|tiim  lo- 
iius  rogni  prociiraloreni  el  AiiUficiii  V. 
liitoi'oin  dcclaravei-al,  Lysias  (Miin  liida 
Machabaoo  (ie  paco  comitononda  convo- 
nil,  Anliocliiain  rcdiit,  noininc  Anlio- 
clii  V.  Eiipaloris  regniuii  adininislran- 
dimi  in  se  siiscepit  cl  pacem,  do  qua 
conveneral,  cmn  Inda  Mach.  composuil 
(2  Mach.  ll,i-:58;  i  Macli.  6,14-17;  cf. 
2  Mach.  10,11).  Nova  belU  occasionc 
cxorta  (i  Mach.  0,18-27)  Enpalor  cl  I.y- 
sias  niayno  cuni  cxerciUi  prorccli  Hic- 
rosolynia  ohscdcriinl,  scd  quia  Philippus 
Ihronum  occiipare  conaltaliir,  ludacis 
paccm  concoderc  coacli  siinl  (1  Mach. 
0,28-63;  2  Mach.  13).  Philippus,  qui 
Anliochiam  occupavcrat,  a  Lysia  devi- 
clus  in  Aegyptum  aufug-ilCl  Mach.  6,03; 
2  Mach.  9,29).  Ycruni  brcvi  post  Lysias 
cl  Eupator  a  Dcmelrio  I.  Solerc  supcrali 
cl  intcrfccli  sunl  (1  Mach.  7,1-4;  2  Mach. 
14,1.2). 

2.  C.laudius  L_\sias,  Iribunus  coborlis 
roniauac,  qui  llicrosolyniis  S.  l'auluni 
c  inanibus  ludacoruin  ccipuit  cl  Cacsa- 
rcam  ad  Fcliccui  praesidcm  [)rovinciac 
niisil  (Ad.  21, .30-23, 35;  24,7.22). 

LYSIMACHUS  (A'ja{(j.ayo;).  1.  Pilius 
Ptoleniaci,  qui  (Lysiniachus)  in  Icrusa- 
lem  cpislulam  phurini  graccc  inlcrprc- 
lalus  csl,  quam  inlcrprclalioncîm  Dosi- 
Ihcus  ciusquc  fiiius  Ptolcniacus  in 
Acg-yplum  allulcrunl  (Eslli.  11,1  Vul- 
^ala,  LXX  in  Une  cap.  10). 

2.  Fralcr  Mcnelai  ponliticis.  Sccun- 
dum    Icxluni    oraccuni    2    Mach.   4,29 


Mont'laiis,  cum  ad  l'cgcm  Anliochuin 
Epiphancni  cvocai-cluc  ob  itcciniiani 
(|uani  lason  promiscral  non  sohdani 
(cl.  2  Mach.  4,8),  i'cli([uil  IValrcni  suiun 
Lysiinacbuin,  qui  vices  iionlihcis  inlcrca 
agcr(>l  [ir.i'kiKZ  x^ç  àp/ieptoaûvr)?  oïdtôoyov 
AuaffAayov);  secundiuu  Vulf^alaui  Mcnc- 
lausaniolus  csl  a  saccrdoiio  succcdcnlc 
I.ysimacho.  Suadenlc  Menclao  Lysima- 
chus  i'cs  sacras  auruni({uc  de  lemplo 
suiiipuil  nudtum;  quo  lacinorc  indi- 
gnalio  populi  est  cxcitata  el  Lysimachus 
illa  scdilionc  esl  inlerfeclus;  cl".  2  Mach. 
4,39-42. 

LYSTRA  (Aûarpa),  urbs  Lycaoniac, 
Icrc  in  conlinibus  Lycaoniae  cl  Isauriac, 
ab  Iconio  nieridieni  versus  sila.  Eani  in 
uibcni  Paidus  aposlolus  primo  suo  ili- 
ncre  apostolico  ab  Iconio  venil  cl  ca  in 
rcj^ione  praedicavit.  Cum  ea  in  urbe 
viruni  anativilale  claudum  sanassct,  ipse 
cl  IJarnabas  ab  inipcrila  turba  dii  sunt 
habili  cl  vix  proliiljore  potcrant  ne  sib 
ticrcnl  sacrilicia.  Vcruni  inox  plebs 
niobiiis  alios  in  Paubmr  animes  induil. 
Supei'vcncrunl  cnim  ludaci  ab  Anliochia 
cl  Iconio  cl  adco  lurbis  imposucrunt,  ut 
Paulus  lapidarelur  et  veluti  iam  nior- 
tuus  ex  urbe  Iraherelur  (Act.  14,G-2i)). 
In  allero  ilinerc  apostolico  Lyslris  Pau- 
lus sibi  adiimxit  Timothcum  (Act.  16,1). 
Quae  aulcm  Lysti-is  passus  csl,  apo- 
slolus cliam  ullimo  vitae  suo  tempore 
adbuc  recordatur  el  Timolheo  ad  conso- 
lalioncm,  qui  similia  sil  cxpertus,  in 
nicinoriam  revocal  2  Tim.  3,11. 

Pro  Lyslra,  quac  cslLyciae,  Act.  27, îi 
Icgcnduin  esl  :  Myram,  quac  esl  Lyciae 
(V.  MYUA). 


090 


1000 


CORRIGENDÂ  ET  ADDENDA 


Col.  326  ad  GÂBAA  1.  Non  soliim  Ga- 
baa  1  Par.  2,49  sed  etiain  Gabaa  los. 
lo,57  videtur  componi  posse  cum 
Bjebaa  haud  procul  a  Bctlilchem  inter 
austrum  et  occidentem.  Cf.  quae  de 
tertia  provincia  montis  luda  dicit 
F.  de  Hummelauer  (Comm.  in  los. 
p.  361)  :  «  Situs  et  ambitus  huius  pro- 
vinciae  obscurior.  Habebat  ea  loca 
qiiaedam  ad  austrum  Hebronis...  alia 
loca  habebat  eadem  provincia  ad  aqui- 
lonem..,.  crediderim  provinciam  ab  au- 


stro  Hebronis  Iransiisse  per  urbis  orien- 
tem  ad  eiusdcni  aquilonem.  Ceterum 
neque  illud  mordicus  defendendum  esse 
censeo,  singularum  provinciarum  om- 
nium fuies  fuisse  continuos  ». 

Col.  329  lin.  10  ab  infra  Icge  :  Geba 
de  qua  diximus  num.  2  (non  num.  1). 

Col.  332  lin.  7  lege  :  ut  diximus  sub 
GABAA  1  (non  2). 

Col.  494  lin.  M  lege  :  HERES  as- 
census  v.  HARES. 


PARIS  (Vf) 
P.     LETHIELLEUX,     Libraire-Éditeur 

10,    RUE    CASSETTE,     10 


SCRIPTIIRAE  SACRAE  CURSUS 

Aucloribus  R.  CORNELY,  I.  KNABENBAUER,  FR.  DE  HUNIMELAUER,  aliisque  e  Soe.  lesu  presbyleris 

S.  S.  Plus  X,  ut  Sanctitati  Suae  opus  hoc  dedicaretur  bénigne  concessit 
"Volumes    grand    in-S     raisin,    impx-iixiés    avec    le    plus    grand,    soin 


TOT  lus    0  PERI  S   ADU MB  RATIO 

I.   —  TEXTUS  SACRT  (cikca  lo  vol.) 
II.  —  LIBRI  INTRODUCTORII   circa  9  vol 


m. 


COMMENTARII 


a)  —  VETUS  TESTAMENTUM 

1°  LIBRI  HISTORICI  (8  vol.) 

2"  LIBRI  DIDACTICI  (circa  8  vol.) 

3°  LIBRI  PROPHETICI  (5  vol.) 

b)  —  NOVUM   TESTAMENTUM 

1«  LIBRI  HISTORICI  (4  vol.) 

2°  LIBRI  DIDACTICI  (ciRC.\  6  vol.) 

3°  LIBER  PROPHETICUS  (I  vol.) 


EX  "  CURSU  SCRIPTURAE  SÀCRÀE  "  EXCERPTA 

Auctore  R.  Cornely,  S.  I. 


Synopses  omnium  librorum  sacro- 
rum    Utriusque     Testamenti     ox 

«  Introductione  speciali  in  Votus  et  No- 
vum  Testamentum  »  excerptae,  retrac- 
tatae,  completae.  In-8  carré.    .   .     6    » 

Synopses  Psalmorum  separatim  edit. 
ln-18 0.80 

Commentariolus  de  inspiratione  {Ex 

Conipendio  IniroduvHonis).  In  8  .     0.30 


Historicae  et  criticae  introductio- 
nis  in  Utriusque  Testamenti  li- 
bres sacros  Compendium  Sacrae 
theologiae  auditoribus  accomuiodatum. 
In-8  carré.  Edit  5a 8    » 

Analyses  librorum  sacrorum  Novi 
Testamenti  qua.s  ex  .sua  "  Introduc- 
tione «peciali  in  Novum  Testamentum  » 
excerpsit  et  complevit  auctor.  In-8 
écu 2     » 


Envoi  d'un  Prospectus  spécial  donnant  l'état  exact  de  la  Publication 


PARIS  (vi*) 
r^KTJ  I1KT.JL,KUX  ,     Librairo-Kcliteiii- 

10,    HUK    CASSliTTE,     10 


BIBLIA  SACRA 

VULGATAE  EDITIONIS  SlXTl  \   ET  CLEMENTIS  Vlll,  PONTT.  MAXX.  JUSSU 

HKiOOMTA    AiyLE  édita    et    AB    AUCTOKITAïE    OKDINAKII    (  ANdNKi;    l'EKMISSA 

EDITIO  CURA  ET  STUDIO  C'aroli    VUKt'KLI.OXM 

AN.     18G1    DATA,    SCRUPULOSIUS    INTENTA 

2  vol.  in-8  raisin 8.00 

PRI.X    DES    RKLiriil'S   EN    PLUS    : 

1"  L'ouvrage  relié  en  deux  volumes  : 

N"  1.  —  Tuile,  biseaux,  Ir.  rouges,  par  vul.  net 1.60 

Is"  "2.  —  I)eiiri-cha;/rin,  plais  toile,  Ir.  jaspées,  par  vol.  net  ...  2.50 

N"  3.  —  Denii-chaf/rin,  plats  toile,  Ir.  rouges,  par  vol.  net.   .   .   .  3.25 

•2»  L'ouvrage  relié  en  un  volume  : 

N"   I.  —  Deiiii-chaipin,  plats  tuile.  Ir.  jasjjces,  net 3.75 

N"  f).  —  Demi-chagrin,  plats  toile,  tr.  rouges,  net 4.50 


NOVllM  ciKIr,  TESTAME.NTIIM 

VULGATAE  EDITIONIS  SIXTI  V  ET  CLEMENTIS  VIII,  PONTT.   MAXX. 

{EXTRACTUM   E   BIBLIA    SkCBA) 
1  vdl.  in-4".  irrands  caractères  et  grandes  mariics 4.00 


CONCORDAÎNTIARUM 

UNIVERSAE  SCRIPTllRAE  SACRÂE 

EA  .METIIODO  QUA  P.  DE  RaZE  DlSPOSUri'  SUUM  CONCOHDANTIAKUM 

Sacr.e  Scripture  Manuale  adorn.vtus  ET  TAUuLis  Synopticis  LOCUPLETATUS 

ALCTORiniS 

PP    PEULTIER,  ETIENNE  i  r  GANTOIS 

ALllSQtE 
E    SOCIETATE  JESL'    l'RESBYTERIS 

Iii-(inarto  (30  X  20  .\vi-1238  pp.  coinplectens). 25.00 

Le  ni/'nif  ouvrtKjr,  v]\  l'cliurc  dciiii  cliauriii 30.00 


O  VO  OJ 
CD  -:t  C\J   • 

PQ  -^  M  > 


HAGEN,  MARTIN,  ED.  BS 

kko 

.H26 
V.2 
Lexicon  Bibliciam. 


PONT.FICAC   'NJI'J^yis 
OF    MEDIAEVAL    STUOlES 

59     OUEEN'S     PARt^ 
TORONTO     5.     CANADA