Full text of "Liber exemplorum ad usum praedicantium saeculo XIII compositus a quodam fratre minore anglico de provincia Hiberniae"

See other formats

This is a digital copy of a book that was preserved for generations on library shelves before it was carefully scanned by Google as part of a project
to make the world's books discoverable online.

It has survived long enough for the copyright to expire and the book to enter the public domain. A public domain book is one that was never subject
to copyright or whose legal copyright term has expired. Whether a book is in the public domain may vary country to country. Public domain books
are our gateways to the past, representing a wealth of history, culture and knowledge thafs often difficult to discover.

Marks, notations and other marginaUa present in the original volume will appear in this file - a reminder of this book's long journey from the
publisher to a library and finally to you.

Usage guidelines

Google is proud to partner with libraries to digitize public domain materials and make them widely accessible. Public domain books belong to the
public and we are merely their custodians. Nevertheless, this work is expensive, so in order to keep providing this resource, we have taken steps to
prevent abuse by commercial parties, including placing technical restrictions on automated querying.

We also ask that you:

+ Make non-commercial use ofthefiles We designed Google Book Search for use by individuals, and we request that you use these files for
personal, non-commercial purposes.

+ Refrainfrom automated querying Do not send automated queries of any sort to GoogIe's system: If you are conducting research on machine
translation, optical character recognition or other areas where access to a large amount of text is helpful, please contact us. We encourage the
use of public domain materials for these purposes and may be able to help.

+ Maintain attribution The Google "watermark" you see on each file is essential for informing people about this project and helping them find
additional materials through Google Book Search. Please do not remove it.

+ Keep it legal Whatever your use, remember that you are responsible for ensuring that what you are doing is legal. Do not assume that just
because we believe a book is in the public domain for users in the United States, that the work is also in the public domain for users in other
countries. Whether a book is still in copyright varies from country to country, and we can't offer guidance on whether any specific use of
any specific book is allowed. Please do not assume that a book's appearance in Google Book Search means it can be used in any manner
anywhere in the world. Copyright infringement liability can be quite severe.

About Google Book Search

GoogIe's mission is to organize the worId's information and to make it universally accessible and useful. Google Book Search helps readers
discover the worId's books while helping authors and publishers reach new audiences. You can search through the full text of this book on the web

at |http : //books . gooqle . com/|

-3X

^
y

BRITISH
SOCIETY OF FRANCISCAN STUDIES

VOL. I

Xi0t or ^mccte ot tbe Socfets, idos*

Hon. President: —
Paul Sabatier.

Committee : —

A. G. LiTTLE, Chairman.
Profesaor T. W. Arnold.

G. G. COULTON.

P. Descours.

Rev. W. H. Frere.

The Right Rev. The Lord Bishop of Gibraltar.

T. E. Harvey.

C. L. KlNOSFORD.

Professor W. P. Ker.

R. L. POOLE.

Rev. H. Rashdall.

Rev. H. G. RosEDAL^';

Miss £. GuRNBY SAbTESt, Librarian.

Professor T. F. Tout.

Hon. Secretary and Treasurer: —

Mr. Paul Descours, ^5 Deauville Road, Clapham Park,
London, S.W.

LIBER EXEMPLORUM

AD USUM PRAEDICANTIUM

SAECULO XIII COMPOSITUS

A QUODAM FRATRE MINORE ANGLICO

DE PROVINCIA HIBERNIAE

SECUNDUM CODICEM DUNELMENSEM EDITUS

A. G. LITTLE

ABERDONIAE: TYPIS ACADEMICIS

MCMVIII

IfJ. (sWW

l-ra

INTRODUCTION.

The following work is contained in a MS. marked
B. IV. 19 in the Library of Durham Cathedral.

The MS. has been described by Rud in his
catalogue, 1825.

It is written on parchment, in various hands ; 9^ x 6^
inches ; 104 leaves ; imperfect at the end.
The contents are : —

I. A short treatise on Latin grammar by questions
and answers, in northern English : saec. xv.
(fol. i).
A meditation on the miseries of human life
ascribed here to St. Anselm : /nc. ' Inter
hec autem miserias vite presentis perpende ' :
saec. xiv, ex. (fol. 2).
Another meditation by St. Anselm ; /nc. ' Dum
anima manet in corpore '. [^Patroi. Lat.
clviii. 733] : saec. xiv. ex. (fol, 3*^).
' Meditationes quedam a quodam fratre minore
edite.' /nc. ' Transfige, dulcissime domine
lesu, medullas anime mee* : t.e. the Stimultis
Anioris of Friar James of Milan, O.M.,
usually ascribed to St. Bonaventura : saec.
xiv. med. (fol. 5).
5. The Liber Exemplorum here printed : saec. xiv.

med. (fols. 21-103).*
This last has no title in the MS. The prologue

' Two leaves are numbered ' 38 '.

INTRODUCTION

and the end of the work — perhaps a third of the whole
— are missing. The extant part conslsts of seven
regular quires of twelve leaves each.^

f The book is a manual for the use of preachers,
and is divided into two parts. The first part treats
' Of things above,' and in this the subjects are arranged
in order of precedence — Christ, the Blessed Virgin,
Angels, St. James. The second part treats * 0( things
bejow,' and in this the subjects are arraiiged in alpha-

, betical order. The MS. comes to an end in the letter M,
M. Paul Meyer has made a careful study of the
MS., and published in the Notices et Extraits des
Manuscrits de La Bibiiothegue Nationale et autres
Biblioihegjces, xxxiv., i., pp. 399-437, nearly all the
original Exempia found in the collection. But an
edition of the whole work (so far as it exists) must
obviously give a truer idea of the manners, morals
and intellectual attitude of the compiler and of those
for whom he wrote, than any selection of extracts. It
is further of exceptional interest as being the earliest
compiJation of the kind made by a Franciscan Friar
which has yet been printed.

Of the writer we know nothing except what he tells
us. His name is not mentioned in the part of his
work which has come down to us, though perhaps it
was mentioned in the lost prologue or in the lost
colophon. He was an Englishman by birth, probably
of Warwickshire. His father lived — and was appar-
ently still living when the work was composed— at
' Honestleia/ near 'Aruleia' (22),'' and he mentions

' M. Paul Meyer is wrong in saying that ' at least one leaf is missing
betwcen fols. 49 and 50 '.

* The story (22) is worth quoting. " I knew a clerk named John — he was,
in fact, my fellow-counlryman and at one time an intimate friend of mine —

INTRODUCTION

one Peter of Ardene, a famous surgeon, well known to
all the clerks of Ireland, as ' my fellow-countryman
and by birth my fellow-parishioner ' (38). These in-
dications point to Warwickshire. ' Aruleia * is pro-
bably Arley, and * Honestleia ' the neighbouring
village of Astley in the north of the county. Many
years of his life were, however, spent in Ireland.
' There was once in Ireland one of our friars who was
still alive after my arrival in that country ' (166). Our
author probably entered a religious order before he left
England, and this order was that of the Friars Minor,
He nowhere mentions this directly, nor is there in the
extant part of the book a single reference to St.
Francis. But he refers to Friar Adam Habe as
* custos meus' (95), a title only found in the Fran-
ciscan Order, and to Thomas 0'0uinn, Franciscan
bishop of Clonmacnoisj as *frater ordinis nostri' (142).
At one time he appears to have lived in the friary at
Drogheda (180)- He was an inmate of the convent
at Dublin when Alan de la Zoache was justiciar of
Ireland — i.e. between 1256 and 1258. At this time
the Dublin friars — ' me presente et consilium heu !
prebente ' — had admitted the young David de Burgh,
brother of Walter Earl of Ulster, to the Order, and the
earl with a body of armed men came to the friary and

who, as he told me himself (and I had every confidence in his truthfulness),
went once by night from Astley, the village where my father lives, to a neigh-
boiiring village called Arley, to a concubine whom he had there— and she was
also at that time well enough known lo me. As he was going along alone
with his sword hung round hts neck, he saw a large dog gotng in front of him.
He wondered much at the appearance of the dog, but more wonderiul was what
hc soon heard. For the dog turned round and said to him fiercely in English :
' Give me your sword ! ' He, putting his hand on hts sword, with a brave
heart replied more fiercely in English : ' You lie, by the death of Christ ! '
Whereupon that which appeared to be a dog, but was really the devil in the
form of a dog, at once disappeared, not able to endure the power of the glorioue
death of Christ even when mcntioned by the mouth of a simier."

Vlll

INTRODUCTION

carried hlm ofit" by force (117)- It was probably after
/this that our author was sent as a studeiit to Paris.
Here he knew Roger Bacon, and took part with him
in a magical seance (38). Another reference to his life
in Paris helps to fix the date more nearly. " How
horrible contentions and divisions are," he says, " is
shown by an example told me by Friar Bonaventura of
Tuscany, then my fellow-student at Paris. For he
said that a magician, having once summoned hisdemon
whom he was accustomed to consult and to talk to,
asked him if he knew anything of Merlin. The demon
replied : ' Your Merlin I knew quite well. And in
the near future,' he said, ' Britain will tlourish under
Edward [super Ediuarda) as it did under Merlin.'
Now this was some years before the war in England
in which Simon de Montfort of blessed memory was
slain " (104). It is most likely that Friar Bonaventura
(probably Bonaventura de Mugello) told the author this
story when the civil war had already broken out, and
that he was in Paris about 1264 of 1265. (The words
sttper Edwardo I take to be a slip for sub Henrico.)
It is certain that Roger Bacon was in Paris at this time.
It was perhaps after his sojourn in Paris that the
' author became lector in the convent at Cork. ' Seven
years ago,' he writes, 'an honest and religious widow
was murdered at Carrigtohill, near Cork, where I then
performed the duty of lecturer. This woman during
the war which then raged in Wales had fled from the
land of the lord Davld de Barry the elder in Wales,
where she had before lived, to the same lord in Ireland,
and received from him a burgage at Carrigtohill, where
she brewed ' (62). David de Barry was justiclar of
Ireland in 1267.

INTRODUCTION

The date of the

ition of the book

I
I

composi
approximateJy hxed. The writers allusion to Walter
de Burgh as * nunc comes Ultonie' (117) suggests that
it was written not later than 1271, but mmc can easily
be a slip for hinc. The allusion to Odo Rigaldi ' tunc
temporis archiepiscopi Rothomagensis ' (67) suggests
that Odo, who occupied the archiepiscopal see from
^248 to 1275, was dead. The reference to Thomas
0'Quinn, Bishop of Clonmacnois (1252- 1279), almost
certainly implies that he was still alive (142). We
may with confidence conclude that the work was
written between 1270 and 1279, probably between
1275 and 1279.

The author nearly always mentions the sources
from which his anecdotes are drawn. His authorities |
are generally well-known books. Sometimes he draws
from his personal experience, from conversations with
his friends, from sermons he has heard.^ We thus
get a little evidence as to the process by which stories
were disseminated. An eastern tale about Alexander
the Great is quoted by Albert Suerbeer, the German
Archbishop of Armagh, in a sermon in Ireland (146).
Friar Peter, the Danish visitor of the Friars Minor in
Ireland, narrates to the convent in Dublin a strange
custom which prevailed \n his country {192) ; and other
instances might be adduced which illustrate the in-
fluence of the centralised organisation of the Mendicant
Orders in promoting the interchange of ideas and
experiences [e.g. 44, 136).

The following list of books and authors used by the
compiler will give a fair idea of his literary equip-
ment : —

' See cap. 22, 38, 43. 44, 45, 46, 62, 66, 67, 95, 99. 104, 105. 110, 112, 117,
X18, 136, 142, 166, 167, tSo, igi, 193, IQ9, aii.

INTRODUCTION

Biblia Sacra — References to the books of the Old and New
Testaments and of the Apocrypha are scattered throughout
the volume, but the writer does not appear to have known the
Apocryphal books of the New Testament (see e.g. cap. 4).

Albertus Suerbeer, Archiepiscopus Armacanus, Sermo (146).

Alexander Neckam, De naturis rerum (152).

[Anselmus, S., Meditationes (80).]^

Audoeni, S., Vita (141).

Augustinus, S., De civitate Dei (3, 77, 78, 79, 144).
„ De S. Virginitate (169).

», De Disciplina Christiana (169).

,, Lib. Confessionum (179).

[Athanasius (?), De Constitutionibus primitivae ecclesiae (34).]

Barlaam et Josaphat, Lib. Gestorum (27, 148).

Baeda, Hist. Eccl. Gentis Angl. (iii, 123, 155).

Bernardi, S., Vita (23).

Brandani, S., Vita (145).

Briccii, S., Vita (113).

Caroli Magni Gesta — i.e. pseudo-Turpin — (60, 137).

Cassiodorus, Hist. Eccl. Tripart. (2).

Chronica brevia (39).

Chrysostomus (pseudo), Hom. in S. Matth. (i).

Deodati Exempla (98, 149, 207).

Dionysius Areop., Epist. ad Demophilum (29).

Edmundi Rich, Archiep. Cant., Vita (24).

Exce[r]ptionum liber \vide Hugo de S. Victore].

Exempla communia (9, 106, 157, 212).

Fratris minoris anonymi liber (51).^

Girald. Cambrensis, Gerama Ecclesiastica (Sacerdotalis) ([9],
10, II, 12, 84, 85, 103, 115, 116, 134, 13SA, 135B, 138,
139, 140, 165, 178, 181, 182, 183, 184, 194, 200, 201,
202, 203, 204, 205, 205B).

Gregorius Magnus, Dial. i. (25, 102, 153); ii. (63, 132, 147);
iii. (26) ; iv. (18, 19, 20, 72, [73], 93, 122, 154).

Gregorius Magnus, Homil. in Evang. (124).

Hieronymus, S., Epist. Suppos. (30).

Hugo de S. Victore, De Sacramentis (59).

„ „ Libri Excerptionum (37, 210).

' Probably quoted from the Summa of Gul. Peraldus : see notes.
^ Perhaps John of Kilkenny, c/. (136).

INTRODUCTION

Johannis Eleemosynarii Patriarchae Alex. Vita (ar, io8, 109,
125, 126, 127, 128, 172, 209).

[Johannis Evangelistae Vita (?) (81).]

Johannes de Kylkenni, O.M., Liber (136).

Jordanus de Saxonia, O.F. [Sermo?] (208).'

Kentigerni, S., Vita (96).

Manuale (?) (irg, 120). '

Mariae, Liberde mtraculis B.V. (40^ 41, 42, 173).

Marthae, S., Vita (131).

Peraldi, Gul., Summa Virtutum (47, So, 82).

Vitiorum (68, 69, 70, 71, 133, 143, 193).

Pet. Cluniac, Liber de Miraculis (97).

Pet. Comestor, Hist. Schoiastica (5, 8, 32, ^j^, 114, 177).

' PostilL super Johannem ' {4).

Ricardi Fishacre Sermo (31).

Sermoties (48, 49, 86, 121, 130, 137).

Turpinus, vide Caroli Magni Gesta.

Vitae Fatrura^ (28, 56, 57, 58, 61, 64, 74, 75, 87, 88, 89, 90,
91, 94, 101, 151, 156, 158, 159, 160, 161, 162, 163,
164, 170, 171, 174, 175, 176, 185, 186, r88, i8g, 190,
195A, B, c, 196). [Twenty-four of these are taken from the
' Verba Seniorum interprete Pelagio ' ; the others from the
' Verba Seniorum ' translated by Ruffinus, Johannes Sub-
diaconus and Paschasiu? ; from the Institutes of John
Cassian ; and one from the Lausiac history.]

Wycumbe, Frater . . . de, Sermo (206).

Of these works few call for any special remark.
The use made of Gerald of Barrys Gemma Ecclesiae,
here always called Gemnia Sacerdotalis, is exceptional,
and makes one the more regret the loss of the prologue
in which the compiler referred to the fanious Welsh-
man : he perhaps had some personal connexion with
the family of De Barry. Of the Gefmna, so highly
esteemed by Innocent IIL, only one MS. is known

> It is possible that cap. 50 and 208 are derived iTom che Dominican Viiat
Pratrum (see notes).

'As usual, the compiler refers to this work alwa^^s as 'Vitas Patrum ' (in-
declinable); c/. Ntw Palaographkal Soc, part ii., plate 28 (letterpres»).

XII

INTRODUCTION

to exist, and the extracts given by our friar enable us
in one or two cases to emend the text of the printed
edition.^

It has not been as yet possible to discover the
collection which the writer calls Exetnpla Communia^
and oniy one other reference has been found to the
Exempla Deodati. In a MS. belonging to Balliol
College a story is quoted from this collection, and the
author is described as ' Friar Deodatus formerly
minister of the Friars Minor of Ireland*. -

The omissions in our author's list of authorities are
more startling. There is no reference to any classical
writer, nor to works so popular at this period as those of
Boethius, St. Bernard and Jacques de Vitry ; and the
resemblance which can occasionally be traced between
our Liber Exemplorum and the Speculum Historiale
of Vincent of Beauvais^ is probably due to the two
writers having made use of the same authorities, The
extent of the friar's reading compares very unfavour-
ably with that of Guillaume Peraud, or that of John of
Wales, or that of Stephen of Bourbon. On the other
hand, he is scrupulously honest : * he does not pretend
to quote from books which he has not seen ; he would
be incapable of mistaking Barlaam for the author of
the romance of Barlaam and Josapkai, as Friar
Nicholas Bozon (among others) does.^

The writer sometimes appears to quote from
memory, e.g. from the pseudo-Turpin's Gesta Caroli

' See cap. 103, 165.

* See notes to cap. 98.

^ See e,g. cap. i, 3, 5, 7, 8, 18, 19, 20, 35, 42, 54, 59, 60, 100, 184, 210.

^ Good instances of his scrupulous accuracy in referring to his sources of
inforination will be found in cap. 9 and g<5.

"Lm Contes Moralisis de Nicale Bozon, Frere Mineur, par L. Toulmin
Smith et Paul Meyer (Paris, i88g), pp. 46, 239.

INTRODUCTION xiii

Magni {60, 137), and it may be that when compiling
his work he had access only to few books. But it is
perhaps not irrelevant to point out that his only two
references to his student life in Paris are concerned
with stories of magic.

Apart from a few sententiae, the book consists of
exevtpla or narrationes as distinguished both from
fables and from moralised stories from natural history.
Sometimes the writer adds a few words to point the
moral — generally sufficiently obvious — of his tale, but
he has little taste for allegory. His exempla are
directed * to the utility and edification of the people,
announcing to them vices and virtues, punishment and
glory,' ^ and so far at any rate are in accordance with ,
the rule of St. Francis.

One cannot fail to be struck by the absence of all
allusions to Franciscan ideals, legends and literature.
A similar peculiarity may be observed in the Summa
of the Dominican Guillaume Peraud, and it may be
due to the fact that these works of the Mendicant
Friars were intended for the use of all kinds of
preachers. It has its good side. There is no trace
in our friar of jealousy of or antagonism to other Orders
or the secular clergy.*^ His relations to individual
Dominicans were cordial, and his references to them
are conceived in the most friendly spirit.* He cautions
preachers, if they are preaching to the .people, to alter
stories reflecting on the morals of monks, so as to
make them of more general application : otherwise the

^ Rule of St Francis (1223), chapter g.

*He mentions incidentally that a parish priest referred a difficult case,
which he felt incapable of dealing with, to the friars (99). Can this be regarded
as typical of the relations between the friars and parish priests in Ireland at
this time ?

^See e.g. cap. 31, iio, 191, 211.

xiv INTRODUCTION

religious will be brought into contempt and the people
not much edified. If, however, the sermon is ad-
dressed to monks, the original form of the story should
be preserved (^.^. 154, 155). The preacher must be
careful not to give ofifence. He should avoid allusions
to recent political controversies (104). He should use
verba curialia in sermons. Thus in one story the
word ' dung ' occurs ; the friar warns his readers not
to use such a coarse word in a sermon but to substitute
' dirt ' or ' mud ' (165 : f/! 200), though he sometimes
inserts things far more repulsive without any such
caution {e.g. 119). After narrating a peculiarly
horrible case of incest, he recommends the preacher to
modify the story, because such a crime will probably
never have occurred to his hearers, and the recital of it
will do harm instead of good (197 : ^ 99, 206). Some-
times the obvious moral to be drawn from an exemplum
is a bad one ; the preacher must guard against this
(^•^- 125).

A few instances may be cited to illustrate the friar's
teaching. He tells the story of the thief who was an
earnest worshipper of the Virgin, and was in the habit
of praying to her most devoutly when he went stealing.
Being caught in the act of robbery, he was sentenced
to death and prompdy hanged. But the Virgin came
and held up his feet for two days and rescued him
from death. He became a monk and a reformed
character (42).

A severe and pious abbess, overcome by the devil,
sinned with a priest. The nuns becoming aware of
her condition, sent word to the bishop, who appointed
a day for his visitation. Before the day arrived, the
abbess prayed to the Virgin, who delivered her of

INTRODUCTION

her child, and carried it away to a hermit ; and when
the bishop arrived there was no evidence against the
abbess, who was saved from disgrace (54).

The Virgin of the thirteenth century generally
pleads for mercy against the severity of her Son's
judgments.^ In the older story of St. Carpe (29),
the Saviour Himself comes down from His heavenly
throne and rescues two heretics from the torments of
hell.

P' The virtue of mercy is illustrated by two striking

stories : in each a knight meets the slayer of his father
and forgives him for the love of Christ ; and the
Hamage of the crucifix bows down and kisses the merci-
Hful knight (211, 212).

" Twice the writer quotes the tale of the two good

, wives, whose holiness surpassed that of * the abbot

■Macarius praying in his celP (lOi, 188).

H These stories are not peculiar to the present collec-

^tion : they are found again and again in the manuals

and sermons of the time ; and their widespread popu-

larity rather increases than diminishes their historical

significance.

Other exempla are of a more individual character
and are the result of the writer's experience in Ireland.
Among these is the story of the bailiff of Turvey (95)
who while going along a lonely road one night saw a
horrible beast coming towards him. Knowing that it
was the deviK he made with his axe a circle of crosses
round him, and at once hastened to confess his sins to
God. Forthwith there began to rise round him a wall
which grew with every sin confessed. Against this

^H ^ C/. Thom. Cantiprat., BoHxim Univ. de Apibus (ed. Douay, 1597), p- 543 :
^^Et nota, lector, quod omnia miracula gloriosae Virginis misericordiam

sonant

and Wadding, Annales Minorumy i,, p. 252.

XVJ

INTRODUCTION

wall the devil ihrew himself in vain, and could only
terrify the poor sinner by showing his face over the top.

* Now therefore thou seest, O Christlan,' adds the
author, 'of what power against the devil is true con-
fession made to a priest according to the order of the
Church, when confession made to God in the open field
had such power as this.'

The duty of paying tithes is enforced by the
example of the woman of Balrothery ' in our times,'
who had twenty lambs (105). To avoid giving two
to the Church, she hid ten under a coverlng and gave
the Church only one. ' But behold the delightful
(iocundtssimum) judgment of Him Who seeth all
things ! ' On removing the covering the woman found
nine of the lambs dead and only the Church's tenth
still alive.

Under the rubric ' On Faith ' one exemplum only
is given {142}, which the author had from the mouth
of the pnncipal actor, Friar Thomas 0'Quinn, O.M.,
Bishop of Clonmacnois. " VVhen I was a preacher in
the Order," said the bishop, " I came once on a preach-
ing tour to Connaught, and found a dreadful pestilence
raglng in the blshoprtc of Clonfert. F"or when men went
ploughing or otherwlse In the fields, or walking in the
woods, they used to see armies of devils passing by,
and sometlmes fighting among themselves* AU who
saw these devils fell sick and most of them died. So I
got together a great meeting, and said to the people :

* Do you know why these devils have thls power over
you ? Simply because you are afraid of them. If you
had faith in God and were convinced that He would
protect you, they would have no power over you at all.
You know that we — we friars — do more agalnst the

INTRODUCTION

xvu

devils and say more thtngs about them than any one
else in the world. Here am I standing here and abusing
them as much as I know how. Do they do me harm ?
Let the devils come ! Let them all come ! Where are
they ? Why don't they come ? ' " From that hour
the devils disappeared and the pestilence with them.

Elsewhere we get a curious gHmpse of another
preaching tour in Ulster (i66). Two frlars were
followed from place to place by a multltude of people
' both for their sermons and for the indulgences which
they granted'. Among their foliowers was a man who
accompanied them, amassing indulgences, till all his
money was spent On his way home he obtained a
night's lodging from a householder. The latter, hear-
ing of all the indulgences he had secured, said : ' I
should like to have an indulgence like that for my dead
son '. The other offered to sel! all he had in return for
the amount which he had spent in getting them and a
pot of beer in addition. So the bargain was struck.
In the following night a shining spirit appeared to the
father, announcing, * I am your son and may God bless
you as a good father, for the indulgences which you
have bought for me have freed me from pLinishment
and now I am going to heaven '. The foolish seller,
realising the efficacy of the indulgences, tried to recover
them by returning the money.

Perhaps the most dramatic story in the book is that
of the delayed penance and the vanished castle {112),
recalling the Welsh legends of Llyn Syfaddon and
Kenfig Pool ; and the interest to students of northern
folk-lore of the ' Dacian custom ' to!d by Friar Peter of
Denmark (192) has been elsewhere recognised.^

'See note to ctip. 193.

xviii INTRODUCTION

Naturally the book does not add much to our
knowledge of events. The armed attack on the Dublin
convent has already been noticed. A few new names
may be added to the Hsts of Dominican and Franciscan
writers. From one incidental reference it seems prob-
able that a Provincial Prior of the Friars Preachers in
England -*- Simon de Henton — has been placed a
century too late by the historians of the Order (51). —
Lastly, the allusions to the high wages of * those
employed clean out the latrines in great cities' (208)
may be of interest to the student of mediaeval town-
life.

In conclusion, I desire to acknowledge the obliga-
tions of the Society to the Dean and Chapter of Dur-
ham for permission to print the LiJ>er Exemplarum, and
personally to express my warmest thanks to Dean
Kitchin, whose kind help and hospitality turned the
task of copying the MS. into a pleasure.

A. G. LITTLE.

EXPLANATORY NOTE ON SlGNS AND ABBREVIATIONS

USED.

Rubrics or titles and words in the text enclosed in
square brackets [ ] are not found in the MS. and have
been added. Rubrics enclosed in round brackets ( ) are
found in the margin of the MS., generally in a later hand.

ASS. = Acta Sanctorum.

G.E. » Gemma Ecclesiastica Giraldi Cambrensis, ed. J. S.
Brewer (Rolls Series).

H.E. s Historia Ecclesiastica.

H.S. = Historia Scholastica Petri Comestoris (Migne, P.L.

198).
P.G. - Fatrologia Graeca (Migfne).
P.L. = Patrologia Latina (Migne).
V.P. -> Vitae Patrum, ed. Rosweyd, ^nd^ed., Antwerp,

1628.

INDEX RUBRICARUM ET CAPITULORUM.
Pars I. — De Rebus Superioribus.

De stella Christi qnaliter apparuit

De infantia Christi

De forffta passionis Christi.

De forma passionis Christi

De confessione Pilati

De columpna cui alligatus fuit lesus, et de causa

tenebrarum
De vii horis ...
De hora resurrectionis
Quaiiter Christus apparuit discipulis stiispost resur-

rectionem.
Qualiter Christus apparuit, etc.
De caeco episcopo in Campania et de bono rumore
De Corpore Christi.
(lO) Pulchrum miraculum de eukaristia in urbe Atra-

batensi

De morte Mauricii episcopi Parisiensis

De morte magistri Ricardi Albericani

De morte Urbani papae III.

De quodam sumente Corpus Domini indigne

De quodam custodiente eukaristiam in ore

De ecclesia cerea

De demonio et Corpore Christi

De monacho nomine lusto qui habuit tres aureos

occultos ...

De captivo soluto

De nauta Varaca nomine ...
De Cipriano capto a Persis

xxii INDEX RUBRICARUM ET CAPITULORUM

PAG.

(22) De diabolo in effigie canis 13

(23) De viro Dei [S. Bernardo] infirmato 14

(24) De B. Edmundo et diabolo in effigie bestiae

horribilis 14

De cruce,

(25) De moniali lactucam comedente 14

(26) De ludaeo qui vidit concilium demonum 15

(27) Quod Theodas magus misit demones ad losaphat 16

(28) Dictum S. Sincleticis 17

De misericordia Salvatoris.

(29) Exemplum de B. Carpo 17

De ncUivitate B. V. Mariae.

(30) Hieronimus de nativitate B.V.M 19

(31) Philosopho incredulo nativitas Virginis et Christi

revelata est ... ... ... ... ... 19

De conceptione B. V. ^ariae.

(32) De templo pacis 19

(33) Defonteolei 20

(34) De Ara Coeli 20

De festivitatibus B. V. Mariae.

(35) Nativitas B.V.M 20

(36) Purificatio B.V.M 21

(37) Purificatio B.V.M 21

(38) Assumptio B.V.M 22

(39) De tempore assumptionis B.V.M 23

De miraculis B. V. Mariae.

(40) De clerico levi in urbe Carnotensium 23

(41) De clerico qui composuit antiphonam in laudem

Virginis 24

(42) De latrone sustentato a Virgine 24

(43) De Henrico filio W. de Elcindone 25

(44) Qualiter Vit^o apparuit iuveni apud Sibillam ... 26

(45) Qualiter Virgo oravit pro quodam peccatore ... 28

(46) De misero qui tenuit sororem suam fomicarie ... 29

(47) De Theophilo vicedomino de Adana 29

(48) De muliere cuius filius suspensus est 30

(49) Qualiter B.V, protexit clericos contra fulgur ... 30

INDEX RUBRICARUM ET CAPITULORUM xxiii

(50) Qualiter B.V. effugavit demones

(51) De clerico lubrico sed Virgini devoto, et de rotulo

peccatorum

(52) De monacho lubrico submerso

(53) De paupere qui dedit omnia bona sua in honorem

B.V.M.

(54) De abbatissa impregnata ...

(55) De monacho quem latrones voluerunt spoliare ...
De Angelis.

(56) Qualiter abbas Moyses impregnabatur a spiritu

fomicationis

(57) De abbate Machario et duobus peregrinis
{58) Quidam senex vidit demones quasi apes ...

De Sancto lacobo.

(59) De peregrino decepto qui se iugulavit

(60) De morte Caroli Magni

Pars II,— 'De Rebus Inferioribus.

De accidia.

De opere et oratione
(62) De vidua apud Caritohele ...
{6-^) De monacho qui in oratione manere non poterat . . .

(64) Exemplum Machetis de verbis otiosis
De advocatis.

(65) De Stephano rectore ecclesiae de Caldecote

(66) De clerico Grantebrigiae qui leges audivit

(67) De Magtstro Willelmo Bodin

(68) De raira pena qua Dominus solet punire advocatos

(69) De advocato in extremis laborante

(70) De advocato petente dilationem ...

(71) Qualiter advocati mali balneantur in auro ferventi
De avaricia.

(72) De morte Crisaurii divitis ...

(73) De eodem exemplo . . .

(74) De quodam ortolano

(75) De morte cuiusdam divitis ...

xxiv INDEX RUBRICARUM ET CAPITULORUM

(y6) De eodem exeraplo ...

Vf baptisnuK
(77) Quomodo Innocentia sanata fuit ...
{y8) De mendico quodam podagTO

(79) De quodam Curubitano sanato
De caritate ad Deum.

(80) Fabula de leone : et verbum Anselmi
De caritate ad proximos.

(81) Kxemplum B. lohannis evangelistae

(82) Dictum philosophi ...
De clericis malis.

(83) ' Coronat! demones ' ... ...

(84) Responsum Roberti episcopi Ambianensis

(85) De monacho apud Monemutam

{86) De magistro Lanfranco

De cogitationibus camalibtts.
(87) Qua cautela utendum est ad huiusmodi cogitationes
superandas
De eodem

(88)

(89)
(90)

(91)
(92)

De eodem
De eodem
De eodem
De eodem

(93) De cogitationibus voluptuosis

(94) Contra cogitationes immundas valet confessio
De confessione.

(95) Exemplum ballivi de Turvi
{96) De anulo dominae de Scotia

(97) De sacerdote celebrante peccato carnis inquinato

(98) De muliere prostitutioni dedita

(99) De muliere quae misit particulam Hostiae in dolium

vini
(100) De mulierequae peccatum unum semper occultabat

De coniugio,
(loi) De duabus bonis matronis ...
(102) De voluptate coniugum immoderata

De contentionibus.

51
53
54
54

55
57

INDEX RUBRICARUM ET CAPITULORUM xxv

(103) De contentione facta in electione imperatoris Al-

manntae

(104) De guerra Angliae in qua Simon de Monteforti

interfcctns est . . .
Contra niale decimantes.

(105) De matrona quae occultavit decem ex suis agnis ...

(106) Exemplum de B. Anselmo
De detractione.

(107) De Maria sorore Moysi et Aaron ...

{108) B. Augustini versus

(109) De Constantino et synodo Nicena ...
De dilatione.

(iio) De clerico qui habuit concubinam

(111} De serviente regis Coenredi

(112) De milite qui occidit mercatorem et distulit poeni-

tere

De illis qui iniuriam faciunt ecciesiae.
(i 13) Qualiter diabolus scripsit peccata quae fiebant in

eccJesia ...

(114) De Pompeio et Heltodoro ...

(115) De sagittario qui obtulit denarium ad crucem in

ecclesia S, Trinitati.s Dublini ...

(116) De Ludovico VII rege Francorum

(1 17) De infractione ecclesiae Fratrum Minorum Dublini

(118) De Roberto de Staffordia

(119} De quodam nomine Richero

(120) De rege Longobardorum haeretico

(121) De milite mortuo qui cimiterium violaverat
De ekemosyna.

( 1 22) De quodam nomine Deusdedit

(123) De B. Oswaldo rege

( 1 24) De B. Marty rio et Jeprosp

(125) De Fetro theloneario

(126) De eodem

(127) De Troilo episcopo ...

(128) De lohanne Eleemosynario

(129) De quodam qui miserum et nudum invenit

xxvi INDEX RUBRICARUM ET CAPITULORUM

PAG.

(130) De patrefamilias qui xii pauperes recipere voluit, et

invenitxiii 78

(131) De exequiis S. Marthe 78

De excommunicatione.

(132) De duabus sanctimonialibus quae linguam non

restrinxerant 78

(133) Quomodo unus excommunicatus facit peccare

centum personas 79

(134) De B. Bemardo et abundantia muscarum ... 80
(135A) Quomodo B. Bemardus excommunicavit de-

monem ... 80

(135B) Exemplum de S. Nannano 80

De executoribus malis.

(136) De executoribus cuiusdam usurarii in Burgundia 81

(137) De duobus militibus in exercitu Caroli Magni ... 83
Contra laborantes diebus festivis.

(138) De Radulfo de Faentiis 83

(139A) De festo S. Laurencii ... 84

(139B) De pane cruore manante 84

(140) De festo S. Eilwethae 84

(141) De quodam qui in mola farinam confecit die

dominica 84

Defide.

(142) De praedicatione fratris Thomae de 0'Koyn ... 85
Defiliis male se habentibus erga parentes.

(143) De patre sene et filio suo 86

(144) De Paulo et Pauladia 86

Defurtis.

(145) Exemplum in vita B. Brandani 87

(146) De tribus peregrinis 88

(147) De Exhilarato puero 89

De gaudio coelesti.

(148) De visione losaphat 90

(149) Quid demon pateretur ut posset salvari 91

(150) Quomodo monachus mortuus apparuit socio suo ... 91
De vana gloria.

(151) Parabola abbatis Pastoris 91

^^ INDEX RUBRICARUM ET CAPITULORUM

xxvii ^^H

D£ £iila.

^^^1

^^152)

De comite guloso et eius filio

F ^'53)

De moniali lactucam comedente

[_ (154)

De quodam monacho se ieiunare praetendente . . .

■ <'^S)

De quodam monacho potatore

■ (156)

De remedio contra gulam

■ (IS7)

Quomodo ebriosus post mortem apparuit avaro , . .
De hutnilitate.

■ (15S)

Verbum B, Antonii

■ (159)

De puella demoniata

■ (160)

De diabolo et B. Machario . . .

96 H

■ (161)

De abbate patienti

■ (162)

De duobus fratribus

■ (163)

Verbum senis

■ (164)

Indicia decem humilitatis

■ (165)

Dionysii responsum Alexandro

De indulgentiis.

I (166)

Quomodo vir fatuus vendidit indulgencias suas . . .
De iniuria innocentibus sive in rebus sive in persona.

1 (167)

De vidua apud Caritohela quae iugulata est
De invidia.

^^k

W (168)

Quomodo puniti sunt Core, Dathan et Abiron ...

lOI ^^^k

L (169)

Sententia B. Augustini

De Ira.

loi ^H

p (170)

Sententia abbatis Agathonis

loi ^^1

L (171)

Passiones irae quatuor modis habentur

De iudicio.

lOI ^^1

B (172)

De B. lohanne Eleemosynario et muliere ius vindi-

cante

loi ^^1

■•(173)

De quodam iudice iniusto

^^^k

(174)

De monacho negligente

102 ^^^k

(175)

Sententia abbatis Eliae

103 ^^k

(176)

Verbum abbatis Amon

103 ^H

(177)

Quindecim signa iudicium extremum praeventura

103 ^H

W (178)

Quantum demones ttment diem iudicii

104 ^^1

■ (179)

Verbum S. Augustini de metu futuri iudicii
De iuramentis,

^^1

xxviii INDEX RUBRICARUM ET CAPITULORUM

(1 80) De muHere de Ponte cfuae iuramentis erat assueta

(181) De iuramentis Henrici II. aut Ricardi

(182) Miraculum de capra

(183) De periurio iuvenis Dublini, et eius pena

(184) De ludaeo et debitore fraudulento
De locutione bona.

(185) De visione cuiusdam senis

(186) De visione simili

(187) De moniali multiloquaci

(188) De duabus bonis matronis

(189) Lingua ianua aperta

(190) De fratribus venientibus ad abbatem Antonium
De ludis inordinandis.

(191) De sacerdote qui luctas et choreas libenter videbat

(192) De consuetudine quadam in Dacia

(193) De lusoribus blasphemantibus

(194) De sacerdote qui cantilenam pro salutatione ad

populum pronunciavit

De luxuria.

(195) De vii^ine dubitante utrum patris vitam eligeret

imitandam, an matris

(195B) Quomodo passio fomicacionis gignitur

(195C) Quod anima luxuriosi similis est oculis animalium

(196) De Pasco et quomodo tentamenta camis evicerit

(197) De misero qui cormpit filiam suam spiritualem ...

(198) De corpore Valentini ab ecclesia per demones tracto

(199) De misero qui sororem suam fomicarie tenuit

(200) De igne qui Sodomitas punivit

(201) Responsum philosophi ad Lays meretricem

(202) Invectio aHa

(203) De viro cum hospita iacente

(204) De moniali quae clericum adamavit
(205A) De monacho qui cum puella in pomerium venit
(205 B) Qualiter miles puellam adamatam peremit

(206) Exempla ex sacra scriptura

(207) De amatore qui tanquam demon videbatur

(208) De fratre lordano et demone

PAG.

104
105
105
106
106

107
107
107
108
108
108

109

IIO

III
III

112
113
"3
113
"5
116
116
117
118
118
118
119
119
119
120
121
121

INDEX RUBRICARUM ET CAPITULORUM xxix

rjkc
De meraUcrilms.

(209) De nanclero qni nanfiragiiim pertnlit 121

(210) Invectio cootra mercatores makK 122

De misericordia komiMis.

(211) De milite qni intexfectorem patris sni oondooaTTt ... 123

(212) Deconsimili 125

De wiortis rmewutria.

(213) De S. Henrioo imperatore 125

ADDENDA ET CORRIGENDA.

P xviii., L lo, insert to before clean.

P- 30. 1- 33. Beata/ifo Beato

P 140, 1. 33, et p. 144, 1. 36, Archivum/n> Archivium

P. 141, 1. 32,207/^0247.

Cap. 98, Notes. Deodatus may perhaps be identified with the

Frater Adeodatus mentioned by Jordan de Giano, A.D.

1231 : Analecta Franciscana, I., 18; cf. ibid. 289.

[De infancia Christi.']

(2) Mirabile valde et auditu delectabile de infancia [fol. 2i<^] Cassiod.

dulcis lesu scribitur in ecclesiastica historia tripartita libro vi, capi- S'.®**

tuloxli {sic) in hec verba. Ferturquod in Hermopoli Thebaidevi, xiii,'

(P.L.,

iMS. Dicebatur. « MS. glorificabunt. »MS. deficit. 10*8?*'"

[PARS I. DE REBUS SUPERIORIBUS]

{J)e stella Ckristi qualiter apparuit^

( i) \_fol. 2ia] lohannes Crisostomus super Matheum de stella To. Chry-

Christi in oriente visa refert in hunc modum. Audivi, inquit, apud ^om°Tn

aliquos quod erat quedam gens sita in ipso principio orientis^ iuxta S. Matth.,
1 <- 1 1 - ■ ,' 1 cf. Migne,

occeanum, apud quos ferebatur quedam scriptura nomine beth, p.g.,

que per generationes studiosorum hominum habebatur deducta ^^'' ^°^-

de hac stella et muneribus huiusmodi offerendis. Itaque ele-

geruntse ipsos xii quidem studio-siores et posuerunt se ad ex-

pectationera stelle, et, cum moriebatur ex iUis quis, substitue-

batur filius aut propinquus. Dicebantur ^ autem Hngua eorum

Magusei, quia in silencio et voce tacita Deum glorificabant.'

Hii ergo per annos singulos, post messem trituratoriam, ascen-

debant in montem quendam qui vocatur Mons Victorialis, habens

speluncam in saxo, electis arboribus amenissimus ; ibi lavantes

se offerebant et laudabant Deum in siiencio tribus diebus. Sic

faciebant per singulas generaciones, donec apparuit eis stella

descendens super Montem Victorialem in forma pueri, et super

se simih'tudo crucis ; et locuta est eis et docuit eos, et preccpit

eis ut irent lerosolimam. Proficiscentibus quidem per biennium

precessit stella, et neque csca nequc potus defecit^ in peris

eorum. Cetera sunt in evangelio compendiose [posita]. Tandem

Irevcrsi predicaverunt et multos erudierunt. Cum venisset autem
Thomas apostolus in partcs illas, iuncti sunt ei et baptizati.
dul
tuli

[De infancia Christi.'\

(2) Mirabile valde et auditu delectabile de infancia {fol. 2\b'] Cassiod
cis lesuscribitur in ecc
tulo xli [sic) in hec verba

dulcis lesuscribitur in ecclesiastica historia tripartita libro vi, capi- ^'^**

' MS. Dicebattir.

Tripart.,
Fertur quod in Hermopoli Thebaide vi, xiii,

(P.L.,

••'MS. glorificabunt. * MS. deficit. lxix,col.

»058).

2 LIBER EXEMPLORUM

arbor que vocatur persidis multorum languorem subegerit, si
[pars] fructicis callo egrotantis ligaretiir. De hac enim arbore
ferunt quoniam dum apud Egyptum loseph cum Christo et matre
Dei fugisset Herodem veiiissetque ad ' Hermopolim civitatem ;
mox ut ingrediebantur '^ urbem, non ferens hec arbor maxim[um]
Christi adventum inclinata est usque ad terram et eum supph'-
citer adoravit.

Aug.
De Civ.
Dei, xviii,
23-

{De fonna passiojiis Chrisii.)

(3) Formam passionis dominice a quadam de x sibiltis asserit
Augustinus esse denunciatam ; que tamen fuerit^ hec sibilla,
non exprimit. De qua quidem Sibilla sic ait in xviii° libro de
Civitate Dei : ' In manus, inquid, infidelium postea veniet; da-
bunt autem Deo alapos manibus incestis, et impurato ore ex-
spuent venenatos sputos : dabit vero ad verbera simpliciter
sanctum dorsum : et colaphos accipiens tacebit, ne quis agnoscat,
quod verbura, vel unde venit ut inferis loquatur, et corona spinea
coronetur. Ad cibum autem fel, et ad sitim acetum dederunt :
in hospitalitatem ■• hanc monstrabunt mensam. Ipsa enim in-
sipiens gens tuum Deum non intellexisti ludentem mortaHum
mentibus ; sed spinis coronasti et horridum fel miscuisti. Templi
velum vero scindetur, et tn medio die nox erit tenebrosa nimis
in tribus horis. Et morte morietur tribus diebus sorapno sus-
cepto : et tunc ab inferis regressus ad lucem veniet primus resur-
rectionis principio revocatis ^ ostenso.' Explicit prophetia.
In postillis (4) [foL 22a\ Adhuc autem hiis adiungo verbum quoddam
loSannem. '1"°'^ scrtptum repperi irs postillis quibusdam faraosis super
lohannem. Verbum autem hoc est, In quodam libro de a]-
tercacione Syraonis Magi et Petri coram Nerone iegitur quod
Pilatus est confessus, quod cor ei semper dicebat quod Christus
esset filius Dei; et ideo dicitur lohannis 19, quod cum dicerent
, ludei : Nos habemus legem et secundum eam debet mori, qiiia
filium Dei se fecit ; cum ergo audisset Pilatus hunc sermonem
magis timuit, scihcet eum occidere quam ante.

(5) Hoc etiam verbum non est pretermittendum. Dicit
magister in hystoriis quod adhuc columpna cui aUigatus fuit

Io.Eva.ng
xix, 7-8.

H.S. in
Evang.,
clxvii,
clxviii.

' MS. venissz qd'.
'Aug. inhospitalitatis.

" MS. egredicbantur.
' MS, revocatus.

» MS. fiunt.

DE FORMA PASSIONIS CHRISTI

lesus vestigia cruoris ostendit Flagellis cruor dorsi extractus
est et sanguineus sudor alias partes corporis tinxit. Credibile
est autem acculeos corone cruorem de capite extraxisse. Ita
ergo tinctus est sanguine ut non solura manus et pedes et latus
dicamus aspersa sanguinc, sed tota vestetincta Christum ascend-ls. ixiii.
isse de Bosra, id est de mundo. Hoc ibi.' Postea vero subiungtt
quibusdam interpositis sic : Legitur quod Athenis tunc vigebatH.S. in
studium, et cum inquisissent philosophi causam tenebrarum <5ue(.i)^^f''
Domino crucifixo facte sunt in universa ten*a, dixit Dionysius
Ariopagita, quod Deus nature paciebatur. Deus nature id est
Deus qui est conditor nature. Vides ergo quod quando Deus
conditor nature in humana natura paciebatur, defecit natura
solis, quia tali hora lumen suum amittere per naturam non
poterat ; non solum defecit natura solis, sed etiam natura defecit
aliarum rerum terrenarum quia terra mota est, etc.

(6) Adhuc autem quomodo per vii'"" horas diei naturalis
passionis Christi misterium consummatur, declarare simpliciori-
bus non erit inutile. Quamvis autem circa horam crucifixionis
et resurrectionis diverse legantur opiniones, sine periculo \fol.
22i^] tamen transcribimus, si sic dixerimus, scilicet quod circa
horam primam vel non multum post diu Dominus fiagellatus est ;
circa horam terciam vel non multum diu post Dominus cruct-
fixus est ; circa horam sextam tenebre facte sunt in universa
terra ; hora nona Dominus emisit spiritum ; hora qua solent in
ecclesia dici vespere depositus est de ligno ; postea circa horam
qua solet dici completorium sepultus est ; circa mediam vero
tioctem vel ad minus ante claram diem surre.xit a mortuis, et
hoc est ratio quare vii horas canimus cotidie in ecclesia. Siqui-
dem canimus horara unam, que vocatur prima, in honorem
ipsius qui pro nobis hora tali vel circa talem horam ut dictum
est prius flagellatus est. Canimus horam unam, que vocatur
tercia, in honorem iilius qui pro nobis ctrca horam terciam
crucifixus est. Canimus horam que vocatur sexta, in honorem
illius pro cuius pena et passione sol et lumen suum perdidit circa
sextam horam, hoc est circa diem mediam. Canimus horam
que vocatur nona, in honorem iilius qui pro nobis hora nona
reddidit spiritum. Canimus vesperas in honorem iilius qui post

>MS. h. i'.

4 LIBER EXEMPLORUM

mortem quam pro nobis pertulit, depositus est de IFgno circa
horam qua vespere solent decantari. Canimus completorium
in honorem illius qui circa talem horam positus est in sepulchro.
Canimus matutinas in honorem illius qui circa mediam noctem
vel saltem ante claram diem surrexit a mortuis. Per hanc etiam
viam intelligendi sunt versus illi famosi :

Prima flagris cedit : subducU tercia morti :
Sexta tegit solem, sed nona vidct morientem :
Vespera deponit ; reddit completa sepulchro :
In medio noctia devicta morte resurgit.

Intelligantur versus ut supradictum est, et opinionum diversitas
calumpniam nobis inferre non poterit.
CC H.S. (7) S' ^^ hora resurrectionis queritur, certitudinaliter diffinire

inEvang., non po.ssumus. Cum Ambrosius senciat quod media nocte,
Augustinus quod \fol. 2yi\ diluculo Salvator resurrexit, tamen
ecclesia videtur assentire beato Augustino, que matutinas laudes
pro resurrectione Domini celebrat.^ Sane hoc pro certo tenere
possumus, quod ante claram lucem resurrexit

H.S. in
Evang.,
clxxx^iii,
et seq.

{Qualittr Ckristus apparuit discipulis suis post resurreciionem.)

(8) Sicut autem habetur in historia scolastica dominus post
resurrectionem x vicibus apparuit discipulis, quinquies ipsa
die et quinquies postea; primo Marie Magdalene; secundo
mulieribus redeuntibus de monumento, quando tenuerunt pedes
eius et adoraverunt eum. Tercio Petro, Hcet non habeatur ubi
et qua hora expresse de ewangelio. Quarto duobus euntibus
in Emaus. Quinto apostolis, absente Thoma. Sexto post dies
viij apparuit eisdem presente Thoma, Septimo vii discipulis
in piscacione ad mare Tyberiadis. Viti** xidiscipulis in Galilea
in Monte Thabor ubi convenerant. Postea m die ascensionis
bis apparuit. Primo xi comedentibus in cenaculo quando
exprobravit incredulitatem etc, et precepit eis ut egrederentur
ad Montem Oliveti et statim disparuit, Ecce nova apparicio :
statim vero post comestionem xi apostoli et alii discipuli et
mulieres sancte de civitate egresse iuxta preceptum Domini
venerunt in Montem Oliveti» et statim apparuit eis, et cunctis

iRlS. celebrant,

QUALITER CHRISTUS APPARUIT

videntibus est elevatus in celum, ut nos divinitatis sue tribuerct
esse participes.

(9) Occurrit nunc exemplum dulcissonum dominicam
resurrectionem dulciter nobis recommendans ad dulcedinem
cordium iiostrorum, quod et scriptum esse in libro qui dicitur
Genama Sacerdotalis, vel qui dicitur Marimi (sic). asseruit
mihi frater Robertus de Dodintun : unum ^ autem ad minus
de communsbus exemplis est. Exemplum quidem hoc est, Exempla
Episcopus quidam in Carapania, vir catliolicus vite sanctitate n,unia (!).
preditus, tandem sicut Deo placuit cecitatem incurrit Vir iste
sanctus quodam die resurrectionis dominice, cum sederet solus
in ecclesia, contigit ut transiret per eum puer [/0/. 23^] unus.
Quem non videns sed audiens episcopus dixit: ' Quis es ibi?'
Qui respondit: ' Ego> domine'. Et ait episcopus : ' Qui
sunt rumores tui?' Cui puer : * Hic est rumor, domine, bonus
valde, videlicet, quia ressurrexit Dominus'. Ad quod verbum
episcopus magnam iocunditatem valde concepit in corde suo, et
in huiusmodi verbum prorupit : * Benedictus sis, fili, a Domino,
quia verrissime bonus rumor est. Nunquam rumor melior
auditus est' Contigit autem non multo post ut quoddam
vacaret beneficium bonum in episcopatu. Quod cum episcopus
accepisset, fecit ad se vocari puerum memoratum : cui et dtxit
episcopus : ' Karissime, cum mihi rumorem illum optimum
detulisti, quod videlicet resurrexit Dominus, et ego, pro amore
illius de quo rumorem detulisti, illud beneficium do tibi '.
Puer autem hoc audiens ex inopinato gratias sicut debuit
retulit episcopo. Postea vero aliquanto tempore interiecto,
episcopo nocte quadam dorraiienti adest in sompnis regina
mundi mater misericordie dicens ei : ' Domine episcope, tu
dedisti beneficium illud puero qui rumorem illum bonum
nunciavit tibi de resurrectione filii mei. Nunc autem hoc
faciam tibi.' Et apposita manu adunam mamillarum beatarum
plena mamilla lac utrique oculo episcopi instillavit Ad
quam quidem instillacionem episcopus evigilans oculos aperuit
et statim videre se ita clare reperit sicut nunquam clarius
vidit. Explicit exemplum.

■ MS. un.

LIBER EXEMPLORUM

■E., I,

xi (p, 40}.

(De corpore Christi.)

(10) {Pulchrum miraatlmn de eukaristia.) Sane subiun-
guntur quedam exempla de hac sacratissima materia que
bone memorie magister Gerardus de Barry, cuius nomen
supra in prologo prime scribitur, collegit et in scriptis redegit,
videlicct in libro suo qui dicitur Gemma Sacerdotalis. Scribit
autem in hunc modum dicens. In [/<?/. 24«] Francorura itaque
regno urbe videlicet Attrabacensf die quodam paschali matrona
quedam hostiam consecratam quasi infirmo deferandam sibi per
sacerdotis incuriam incaute traditam in capite pepli cuiusdam
serici nodatam in cista posuerat ; et cum plurimo ibidem
tempore iam oblivioni penitus data fuisset, nocte quadam
mulier evigilans vidit cistam eandem lumine magno circum-
fusam : que exterrita marito suo manifestavit. Idem nocte
sequente viderunt, idem et tercia. Tandem autem mulier
super hoc eventu anxia plurimum existens et perterrita,
hostiam ibidem repositam ad memoriam revocavit. Et mane
statim cum marito suo cistam aperiens revolutis omnibus
tandem peplum invenit et nodum ubi hostia fuerat quasi
sanguine recenti cruentatum. Quod continue sacerdoti suo
cum magno terrore et lacrimis ostendentes cum honore debito
et processione illud ad ecclesiam detulerunt. Apertoque [a]
sacerdote nodo coram omnibus inventa est hostia quasi per
medium carne existente cruenta, altera raedietate sub specie
panis permanente, litteris quoque impressis hostie ' ad miraculi
maioris et evidencioris ostensionem, tam in came quam in
panis specie, legibiliter e.xtantibus. Hoc igitur audito, non
solum u^bis illius set eciam vicinarum tam urbium quam
viculorum concursus populorum, qui circa hunc articulum
scilicet de corpore Christi, vel hesitaverant vel penitus exhorbi-
taverant, factus est magnus ; qui oculis intuentes et manibus
contrectantes, virtutes eciara et signa videntes multa que Deus
ibidem eodem operari tempore dignatus est, ad fidei fortitudinem
et certitudinem viamque veram quam reliquerunt sunt reversi.
Contigit eciam ut infra '8' dies postquam illud acciderat, per
locum eundem transi-^/c/. 24^]-rem urbe adhuc recenti miraculo

1 MS, hodie.

DE CORPORE CHRISTI

plaudente pariter et fervente. Et cum devote accederem et
viderem diligenciusque cuncta inquirerem atque notarem, qui
antea in hoc articulo firmus exstiterara, oculate fidei certitudine
firmior quidem atque fidelior eiTfectus sum. ExpHcit.

(ri) Aliud quoque exemplum ibidem scriptum est admo-G
dum notabile in hec verba. Exemplum de Mauricio episcopo
Parisiensi hic proponere dtgnum duxi. Cui cum in extremis
ageret, canonici de Sancto Victore, ubi corpus eius quiescit,
pro corpore dominico, quod desiderabat quia tercio die ante
illud acceperat, hostiam communem optulissent, a thoro se in
sessionem erigens, cum illam respexisset : ' Vere, inquit, de-
lusores estis nec tales vos esse credebam. Non hoc sed ipsam
presenciam Domini mei lesu Christi peto. Volo enim quod
Christus assit in propria persona.' Quo dicto stupefacti illi
et conterriti hostiam consecratam ei detulerunt. Quam cum
sibi oblatam' intueretur, se statim a strato deiciens et in
cubitos ac genua se prosternens: ' Hoc est, inquid, hoc- revera
est quod desidero ; hoc est, inquid, quod semper concupivit
anima mea'. Et sic illud devotissime amplectens et osculans,
quoniam ex nimia debilJtate sumere non poterat, eodem die
requievit in Domino. — Haut dubium quin ^ eo fruatur dulciter
in patria, in quem tam firmiter credidtt, quem et tanta devo-
cione dilexit et desJderavit in via. Hic est cibus quem tunc
avide desideravit, inde modo absque dubio reficitur usque ad
saturitatem. Sane nobis reh"qu!t exemplum certitudinis, ut
firmiter credamus quod ibi vere Corpus Christi est : immo
quod vere totus Christus est Deus et homo qui natus est ex
Maria Vii^ine, passus sub Pontio Pilato. Exemplum etiam
devocionis et amoris, ut multum [/ol 25«] diligamus qui et nos
in tantum diligit ut se ipsum nobis tn cibum et nutrimentum
animarum nostrarum exponere dignaretur.

(12) Nunc autem exempla quedam horribilia valde hiis
adnecto * que et eodem libro scripta sunt in hec verba. Primum
est hoc. Notandum htc etiam tante dignitati.s eukaristiam esse, g.
quod ab indignis [et precipue] incredults plerumque sumi non"'"
possit. Vidimus enim in urbe Parisiensi virum^ de Anglia
oriundum liberalibus artibus affatim eruditum, qui magister

' MS. ablatum. » MS. Ic. » MS. qui. * MS. amicto. * MS. vir.

.E.. I,
(P- 32).

E., I.
^P- 33 K

LIBER EXEMPLORUM

G.E., 1.

w (P- 34).

I Cor. xi,
29.

Iq.e., I.

Lliv(p.i63)

Ibid., liv
{p. 163).

Ricardus Albericamis nuncupative dicebatur, Speculum autetn
religionis et bone moralitatis hic erat in clero, ieiuniis et vigiliis,
abstinenciis multis et orationum instanciis corpus affligens,
seque in elemosinarum largicionibus totum exhauriens. Hic
tamen cum raorbo letali correptus decubuisset, oblatum ei
corpus dominicum sumere non potuit Quinimmo vultum
etiam invitus avertit, dicens ei hoc digno Dei iudicio contigisse
quia firmam huius articuli fidcm nunquam habere prevaluit.
Et sic absque viatico camis universe viam gressus et utinam
bonam, rebus humanis exemptus est.

(13) Secundum autem exemplum non multo minus horridum
et ibidem scriptum et in hec verba. Item e.vemplum de
Urbano papa tertio ab Alexandro tertio, qui de archiepiscopo
Mediolanensi in apostolatum assumptus, vir eloquens ecclesi-
astici rigoris atque iusticie, zelum habens secundum quod
exteriora ' pretendebant, cum in mortis articulo decubuisset,
sedit quasi ad exequias eius mulier, sicut fama ferebat, instinctu
demonum prestolans eripere viaticum de ore eius : quod quidem
assumptum transmittere non valebat. Nos autem causam huius
impedimenti scire non valemus : nihilominus tamen dolorosum
impedimentum fuisse cognoscimus. — Exemplum eciam timoris
hinc habemus notabile, ut cum timore magno ad hanc celestem
mensam [/0/. 25^] accedamus, ne, etsi sumamus ferculum vite
sacramentaliter, virtute privemur tante refeccionis ; immo quod
gravius est, quod erat ad vitam, ad dampnationem sumamus
eternam. Quia gui mandiicat et bibit indigne, etc.

(14) Tertium in eodem. Quidam de Eboraci fintbus corpus
Domini die paschali sumpsit indigne ; non enim sacre penitentie
pro peccatis suis se subdiderat. Qui eodem die post prandium
quod sumpserat totum evomuit, similiter in crastino sic et die
tertio, nec cessavit donec spiritum exalavit.

( 1 5) Quartum etiam ibidem scribitur in hec verba. Contigit
etiam hiis nostris diebus in Anglia Devonee finibus quendam
dte paschali inter alios eukaristiam sumpsisse. Quam tamen
integram ore reservatam, qua de causa nescio, custodivit et
statim domum redeundo ortumque suum intrando, vindicta
divinitus data, se propriis raanibus laqueo suspendit,

' MS. exc'dora.

DE CORPORE CHRISTI

(16) Nostris quoque diebus in Almannie partibu.s acciditG.E., I, xi
quendam eukaristiam sibi datam vel fidet defectu vel diffidencia*''' '*^''
in arbore quadam orti sui concava repossuisse. Qui cum ali-
quanto temporis elapso, pauper plurimum et inops, rebus quibus
habuiidaverat per infortunia perditis, subito factus fuisset. Causas
infelicitatis sue secum excogitans, tandem ad se reversus deposi-
tum adiit veniensque ad arboris concavitatem et introspiciens in-
venit ibidera apum examen tanquam in alveario mellificasse.
[Ascijtoque ad spectaculum presbitero suo fractisquc favorum
crustulis et extractis, cum ad interiora transpenetrasset, invenit
tanquam in medio operis congesti ecclesiam ceream, nulla tamen
omnino mellis gutta perfussam, turrem habentem et tintinabula,
altare quoque et calicem desuper, cum corporalibus et patena,
tantum quoque thesaurum minus ante discrete ' reconditum quam
pro loci natura honestius poterat, non solum a.pi-[/ol 26rt]-cul-
arum officio set etiam angelorum ministerio> Deo auctore, in
calicem repositum. Pie nimirum credi |X)test quod Dominus in
hoc articulo per angelos, angeli vero per apiculas operati sunt.
Hecitaque fabrica tam favorabilis, continensvidelicet et conten-
tum, episcopo dyocesano, ab episcopo vero archiepiscopo, ab
archiepiscopo vero imperatori, ab imperatore autem pro tante
novitatis ostento summo pontifici est presentata.

(17) Aliud exemplum devotionisnostreexcitativumdesacraibid.,
subiungit eukaristia quam tradit in hunc raodum. Legitur,"^"^
inquit, in Pictavie partibus, quod nostro contingit tempore de- ibid.,
monium quoddam per os energumine, id est demonice, quam "^j" (P-
possidebat, homintbus Jocutum. Quoniara ergo in demonica
predicta per inflaciones quasdam parcium quas demonium possi-
debat et commociones id apparere solebat, posito super guttur
infiatiim libroeuangelicovel reliquiissanctorum statim in ventrem
descendebat, et inde etiam cum apponcrcturad inferiores inguinis
partes. Set cum et ibi poneretur, ad parte.s iterum resiliebat
superiores. Tandem vero cum corpus Christi mulieri offerrent
ad sumendum, respondit demonium : ' Stulti, nichil cst quod
agitis. Non enim cst cibus- corporis set .spiritus quod ci datis,
Michi vero non in animam eius set in corpus est data potestas.'
Explicit.

' MS. discretttm.

aMS. dhz.

LIBER EXEMPLORUM

Greg. (i8) Aliud qiioque subiungit exemplum super hac materia

liy ' ' venerabiliter iiimediate dicens. Sed neque hoc silendum estimo
quod actum in meo monasterio ante hoc triennium reminiscor.
Quidam namque monachus, lustus nomine, medicina fuerat arte
imbutus, qui mihi in eodem monasterio constituto sedule obsequi
atque in assiduis egrotacionibus meis excubare consueverat.
Hic itaque languore corporis preventus ad extremum reductus
est. Huic in ipsa sua molestia frater germanus, nomine Copiosus,
\fol. 2^b\ serviebat, quique nunc in hac urbe per eandem medi-
cine artem temporah's vite stipendia sectatur. Set predictus
lustus cum se iam ad extremum pervenisse cognovisset, eidem
Copioso, fratri suo quia ocultos tres aureos haberet ' innotuit.
Quod nimirum fratres non potuit celari, sed subtiliter indagantes
atque illius omnia medicamenta perscrutantes, eosdem tres aureos
invenerunt in medicamine absconsos. Quod mox [ut] mihi nun-
ciatum est, tantum malum de fratre qui nobiscum communiter
vixerat equanimiter ferre non valui, quippe quia eius monasterii
nostri semper regula fuerat, ut cuncti fratres ita communiter
viverent quatenus eis singulis nulla habere propria licereL Tunc
nimio merore percussus cogitare cepi ve] quid ad purgacionem
morientis facerem vel quid in exemplo viventibus fratribus provi-
derem, Precioso igitur eiusdem monasterii preposito ad me
accito dixi : ' Vade, et nullus ex fratribus se ad eum morientem
iungat, nec sermonem consolacionis excuiusHbet eorum ore per-
cipiat ; sed cum in morte constitutus fratres quesierit, ei frater
suus camalis dicat quia pro soHdis quos oculte habuit a cunctis
fratribus abhominatus sit, ut saltera in morte de culpa sua men-
tem illius amaritudo transverberet, atque a peccato quod perpe-
travit purget. Cum vero mortuus fuerit corpus illius cum fra-
trum - corporibus non ponatur, set quamtibet fossam in sterquil-
inio facite et in eam corpus eius proicite, ibique super eum tres
Act. viii, aureos quos reliquit iactate, simul omnes clamantes ; Pecnnia tua
tecum sit in perdicionern, et sic eum terra cooperite.' In quibus
utrisque rebus, imam morienti, alteram vero volui viventibus
prodesse, ut et illum amaritudo mortis a culpa solubilem faceret,
et istos avaricie tanta dampnacio misceri in culpa prohiberet

' MS. habere.

' MS. fratrtbus.

DE CORPORE CHRTSTl

Qucxl ita factum est. Nam cum idem {fol. 2ya] monachus per-
venisset ad mortem, atque anxie se quereret fratribus comendare
et ei nullus applicare vel loqui dignaretur, carnalis ei frater cur
ab omnibus esset abhominatus indicavit. Qui protinus de suo
reatu vehementer ingemuit atque in ipsa sua tristicia exivit e
corpore. Qui ita sepultus est ut dixeram. Sed fratres omnes
eadem sententia eius perturbati ceperunt singxiH extrema queque
et vilia et que eis regularlter habere semper licuerat, ad medium
proferrej vehementer formidare ne quid apud se esset unde re-
prehendi potuissent. Cum vero post mortem triginta iara dies
peracti essent, cepit animus meus defuncto fratri compati eiusque
cum dolore gravi supphcia pensare, et si quid esset erepcionis
eius reraedium querere. Tunc evocato ad me eodem Precioso
monasterii nostri preposito, tristis dixi : ' Diu est quod frater
ille qui defunctus est in igne cruciatur. Debemus ei aliquid
caritatis impendere et eum in quantum possumuSj ut eripiatur,
adiuvare. Vade itaque et ab hodiema die diebus xxx' continuis
ofiferre pro eo sacrificium stude, ut nuilus omnino pretermittatur
die.s, quo pro absolucione illius sanitatis hostia non ymolatur.'
Qui protinus abcessit et paniit. Nobis autem ah"a curantibus
atque evolutos dies non numerantibus, idem frater qui defunctus
fuerat nocte quadam fratri suo germano Copioso per visionem ap-
paruit Quem ille cum vidisset inquisivit, dicens : * Quid est
frater ? Quomodo es ? ' Qui ipse respondit : ' Nunc usque
male fui, sed modo bene sum quiahodie communionem recepi '.
Quod idem Copiosus pergens protinus in monasterio fratribus
indicavit. Fratres vero sollicite computaverunt dies, et ipse
dies extitit quo pro eo tricessima oblatio fuerat expleta. Cumque
vel Copiosus nesciret quid pro eo fratres agerent vel fratres
ignorarent quid de illo Copiosus vidisset, uno eodemque tempore
dum cognoscit ille quid illi egerint atque isti [/o/. 27^] cog-
noscunt quod ille viderat, concordante simu! visione et sacri-
ficio, res aperte claruit, quia frater qui defunctus fuerat per
salutarem ho.stiam supplicium evasit. Explicit hoc exemplum, —
CoIIigat predicator sentenciam secundum quod materie congruit
et edificacio requirit audiencium.

(19) Alia quoque duo exempla subiungit dulcia et memoriaGreg.
sempitema [digna], quorum primum describens ait in huncj^l?'"' ^^*

LIBER EXEMPLORUM

Greg.
Dial., IV,
Ivii.

modiim. Hoc quoque quod audivimus quendam apud hosles in
captivitate positum et vinculis religatum fuisse, pro quo coniunx
eius certis diebus ofTerre sacrificiis consueverat ; qui longo tem-
pore post ad coniugem reversus, quibus diebus vincula solverentur
innotuit, [etusque] coniunx illos fuisse dies quibus pro eo
offerebat sacrificium recognovit, ex alia ' nobis re que ante 7
annos gesta est certissime confirmatur. Explicit.

(20) Aliud quoque subiungit dicens. Agatho etenim Panor-
mitanus episcopus, sicut fideles mihi ac religiosi viri multi testati
sunt ac testantur, cum beate memorie predecessoris mei tempore
iussus esset ut Romam veniret, vim nimie tempestatis pertulit,
ita ut se ex tanto undarura periculo evadere posse diffideret
Nauta vero illius, Varaca nomine, qui nunc eiusdem ecclesie
clericatus officio fungitur, quj post navim carabum, i.e. batellum,
regebat, rupto fune cum eodem carabo quem regebat inter
undarum cumulos repente disparuit Navis autem, cui episco-
pus preerat, tandem post multa pertcula ad Hosticam insulam
fluctibus quassata pervenit. Cumque tercio die episcopus nau-
tam qui ab eo eruptus fuerat in carabo in nulla maris parte
videret apparere, vehementer afflictus mortuum eum credidit,
set [jer obsequium caritatis unum quod mortuo \_fol. 2%a\
debebat impendit, ut omnipotenti Deo pro absolutione eius
anime offerri salutaris victime sacrificium iuberet. Quo oblato
restaurata navi perrexit ad Ytaliara. Cumque ad Romanum
portum pervenisset, illic nautam reperit quem mortuum putavit
Tunc inopinata exultacione gavisus est, eumque qualiter tot
diebus in illo tanti maris periculo vivere potuisset inquisivit
Qui videlicet indicavit quociens in illis tempestatis fluctibus cum
eodem quem regebat carabo fuisset versatus, qualiter cum illo
undis pleno nataverat et quociens eo a superiori parte deorsum
verso ipse carine eius supersedebat ; adiungens cum diebus ac
noctibus hec incessanter faceret, iamque eius virtus funditus
ex fame simul et labore cecidisset, quo eum ordine misericordia
divina servaverit indicavit. Etenim etiam nunc usque testatur
dicens: 'Laborans in fluctibus atque deficiens, subito mentis
pondere sum gravatus, ita ut neque depressus sompno essem
neque vigilare me crederem ; cum ccce in eodem medio mari

'■Ms. iiia.

DE CORPORE CHRISTI

me posito, quidam apparuit qui mihi ad refeccionem panem
detulit. Quem mox ut comedi, vires recepi, nec longe post
navis transiens affuit que me ab illo undarum periculo suscepit
atque ad terram deduxit.' Quod scilicet episcopus audiens
requisivit diem atque illum diem fuisse reperit quo pro eo
presbiter in Hostica insula omnipotenti Domino hostiam sacre
immolavit oblationis. Explicit exemplum.

(21) Adhuc in vita sancti lohannis Patriarce Alexandrini,
qui et sanctus lohannes Elemosinarius convenienter appellatur,
exemplum hoc ad comendacionem eukaristie reperitur, quod et
ipse sanctus Patriarca narrare consuevit. Ciprianus quidam
captus a Persis annis 4" carcere clausus vinculis ferreis artabatur.
Audientes sui illum vere defunctum, ter per annos singulos certis
diebus sacras pro eo oblationes et pietatis officia celebrabanL
Sane eisdera ipsis diebus \Jhl. 28<^] captivum illum vir quidam
splendidus solvebat a vinculis ut tunc liber et hilaris sine omni
molestia et lesione maneret. Postmodum fuga lapsus ac rever-
sus in [Cyprum], audivit a suis quid pro eo fecissent, et quibus
diebus requiem sensisset et gratiam gaudens gaudentibus
enarravit. Sancta ergo et salubris est cogitacio pro defunctis
ut a peccatis solvantur.

(22) Novi ego clericum nomine lohannem, utique com-
patriotam meum, michi quondam adraodum familiarem, qui
sicut ore suo retulit michi, qui et de veritate sua satis certus fui,
quadam vice de nocte ivit de Honestleia, villa scilicet ubi raanet
pater meus, ad villam propinquam nomine Amleiaraj ad unam
concubinam quam ibi habuit, que etiam tunc temporis michi satis
nota fuit. Cumque incederet solus habens gladium circa colJum
suum, vidit canera magnum ante se incedentem. Mirabatur
valde de cane quem videbat, s&d mirabilius erat quod mox
audivit. Conversus enim canis ad se dicebat in anglico im-
petuose : ' Da michi gladium tuum!' Qui statim mittens
manum suam ad" gladium, audaci corde impetuosius respondit
in anglico: * Tu mentiris, per mortem Christi!' Quo dicto,
statim is^ qui apparuit canis, inmo dyabolus in effigie canis,
disparuit, non sustinens utique virtutem mortis Christi magnifice,
etiam ab ore peccatoris nominate, Explicit e.\emplum.

iMS. hiis.

Vita S.
loan.

Eleem.
IV.P.. p.
192).

LIRER EXEMPLORUM

VitaS.
Bernardt.

Vita B.

Edm.

Cant.

Gttg.
Dial., I,

(23) Ad memoriam passionis Christi in necessitate quante
sit efficacie, exemplum reperitur mellifluum in vita beati viri
(su) in libro primo versus iinem, ubi sic legitur, videlicet quod
infirmabatur aliquando vir Dei paulominusad extrema deveniens.
Cumque extremum iam trahere spiritum videretur, in excessu
mentis sue ante tribunal [fn/. 2ga] Domini sic iussus est present-
ari. Affuit et Sathan ex adverso improbis cum accusacionibus
pulsans ; ubi vero ille fuerat omnia prosequtus et viro Dei pro
sua causa fuit dicendum, nichil territus aut turbatus ait : ' Fateor
non sum dignus ego, nec propriis possum meritis regnum celorura
optinere. Ceterum dupplici iure illud optinens Dominus meus,
hereditate paterna et merito passionis, altero ipse contentus
alterum mihi donavit, ex cuius dono iure illud vendicans non
confundor,' Fn hoc verbo confusus est inimicus, et homo Dei in
se reversus est.

(24) Ad idem vero facit quod de beato Edmundo Cantuari-
ensi archiepiscopo legimus in vita sua. Quodam namque tem-
pore cum esset devotioni orationis suppliciter intentus apparuit
ei dyabolus in effigie cuiusdam bestie horribilis, quem intuitus
sanctus Dei, et intelligens esse dyabolum, adiuracione virtuosa
per hunc modum aggressus est dicens : ' Adiuro te per aspersi-
onem sanguinis lesu Christi ut dicas mihi, quo modo raelius
in temptatione vinci potueris '. Qui coactus et invitus cum in-
dignatione respondit dicens: ' In hoc quod dixisti,' nolens
sanguinem Christi nominare, quasi diceret ; ' Melius non possum
vinci quam in memoria sanguinis et crucis lesu Christi'. Et
hoc est quod dicit B (?) ^ quod nullus demonum stare poterit
videns gladium in quo deiectus fuit.

{De Cruce.)

(25) De virtute crucis habemus exemplum in primo Dia-
logorum de moniali quadam ex monasterio quod quidem
regimini sancti Equicii subiacebat. De qua sane sanctimoniali
femina sic refert Gregorius, dicens : Quodam vero die una Dei
famula ex eodem raonasterio virginum ortum ingressa est.
Que lactucam conspiciens concupivit, eamque [/ol. 29^] signo
crucis benedicere oblita est et momordit avide ; sed arrepta a

■Theletter is doubtlul.

DE CRUCE

dyabolo protinus cecidit. Cumque vexaretur, patri monasterii
sancto Equicio sub celeritate nunciatum est, ut veniret concitus,
et orando succurreret.' Moxque ut ortum idem presbiter in-
gressus est, cepit ex eius ore quasi satisfaciens ipse qui hanc
arripuerat dyabolus clamare dicens : ' Ego quid fecj ? ego quid
feci ? sedebam mihi super lactucam ; venit illa et momordit me '.
Cui cum gravi indignacione vir Dei precepit ut abcederet, et
locum in omnipotentis famula non haberet. Qui protinus ab-
cessit nec eam contingere ultra prevaluit. Explicit exemplum.
— Vides ergo virtutem crucis, ex hoc quidem quod muHer illa
herbam illam non benedixit, dyabohis habuit potestatem in-
trandi in ipsam et eam vexandi secundum quod Gregorius
narrat: et propter hoc inteUigere potes quod si herbam illam
signasset, dyabolus super eam potestatem non habuisset.

(26) Aliud exemplum de virtute crucis notabiie reperies inGreg.
3 Dialogorum ubi sic scribit beatus Gi-egorius. Ouodam vero ^^^ "
die ludeus quidam ex Campanie partibus Romam veniens Appie
carpebat iter. Qui ad Fundanum [clivTamJ^ perveniens, cum
iam diem vesperascere cemeret, et quo declinare posset minime
reperiret, iu.xta Appolonis templum fuit, ibique se ad manendum
contulit. Qui ipsum loci illius sacrilegium pertimescens, quam-
vis fidem crucis minime haberet, signo tamen crucis se munire
curavit Nocte autem media ipso solitudinis pavore turbatus,
pervigil iacebat et repente conspiciens vidit malignorum spirituum
turbam quasi in obsequium cuiusdam potestatis preire, eum vero
qui preerat ceteris, in eiusdem gremio loci consedisse. Qui
cepit singulorum spirituum obsequencium sibi causas {/o/. 30^]
actusque discutere, quatinus unusquisque quantum nequicie
egisset inveniret. Cumque ludeus qui advenerat hoc vigilans
cerneret et magne formidinis anxietate palpitaret, ab eodem
spiritu qui cunctis illis obsequentibus preerat iussum est ut
requirerent quisnam esset ilie qui iacere in templo eodem pre-
sumpsisset. Ad quem maligni spiritus pergentcs et subtilius
intuentes, crucis misterio signatum viderunt, mirantesque dixer-
unt : ' Va» va, vas vacuum set signatum '. Quibus hoc renun-
ciantibus, cuncta illa malignorum spirituum turba disparuit.
ludeus vero qui hoc viderat ilico surrexit et ad Andream Fun-

MS. occurTeret.

* MS. !eavea a blank for this vvord.

LIBER EXEMPLORUM

densem episcopum pervenit: cui per ordinem cuncta referens
instructusque in fide ab eodem episcopo baptizatus et gratia
Christi donatus et salvatus est Explicit exemplum.
Lib. Gest, (27) Invenimus in libro gestorum Barlaam et losaphat
et losa- servorum Det, quod l neodas magus quidam maximus misit
phat- demones ad losaphat memoratum filium regis Indie christian-
issimum, ut eum temptarent omnibus modis quibus possent,
quatinus cum a fide Christi averterent, postquam fuit ad fidem
conversus, et hoc fecit ad mandatum regis patris eius qui
paganus pessimus erat. Demones ergo missi temptaverunt
eum quantum potuerunt, set proficere non valebant. Tandem
ergo per puellas pulcherrimas circa eum missas et eum verbis
et contactibus et omni dulcedine camali allicientes, conabatur
eum ab arte sanctitatls sue deicere, et tam fortis erat temptacio
quod fere fuit in procinctu ad cadendum, sed tamen ita viriliter
pungnavit quod omnes evasit laqueos dyaboli cum magna
ipsius dyaboli confusione, stcut ipse dyabolus testatus est.
Nam a Theoda qui missi fuerant nequicie spiritus adversus
sanctum puerum redeuntes ad eum con-[/£?/, 30<$]-fussi
deiectionem confitentur, et licet sint mendacissimi tamen casum
sue deieccionis aperte retulerunt. IJle autem sic ait: ' Vos
infirmi et misert, quomodo ab uno puero estis superati ? ' Tunc
maligni spiritus, divina virtute compulsi, in lucem llcet inviti
veritatem protulerunt dicentes : * Non valuimus resistere
nec omnino respicere Christi virtutem et vexillum passtonis
eius quod crucem vocant, IIlo enim signo redivimus enervati
fugientesque exusti omnes aeris principes et rectores tene-
brarum. Nam priusquam perfecte eo signaretur iuvenis iste,^
super eum irruentes fortiter conturbavimus eum: ut autem
Christum invocavit in auxilium et signo crucis armavit semet-
ipsum, nos persecutus est cum ira et presidium sibimet
tutissimum posuit. Meditantes ergo invenimus instrumentum,
i.e, teraptationem muliebrem, per quod in prothoplasto locutus
est aliquando princeps noster et eum superavit Set nunc pro
nichilo reputati sumus a puero isto et irrita facta est spes
quam habuimus de illo. Nam invocatus Christus in auxilium
ignis " supeme ire nos inflammavit et in fugam convertit, et

) MS. tire. '^sic in MS. and in loan. Damascen.

DE MISERICORDIA SALVATORIS

amodo non audemus appropinquare ei.' Sic ergo maligjii
spiritus aperte nota fecere Theode que facta fuerant.

(28) Adhuc autem sicut scriptum est in Vitas Patrumy.p., v,
dixit sancta Sincletlces : ' Inchoasti aliquid boni ? non revoceris gggj' ^**'
per impedimenta inimici, quoniam ipse inimicus per pacienciam
destruitur. Etenim qui navigare ceperint primo pandentes
velum prosperum ventum inveniunt ; postea vero ventus con-
trarius occurrit. Sed naute non mox propter incursum venti
contrarii aut exhonerant aut deserunt navem, sed paulatim
sustinent adversus prO'[/o/, ^iiij-cellam donec iterum rectum
cursum inveniant. Ita et nos in contrarium spiritum incurrentes
crucem pro velo erigamus et sine periculo seculi istius navigium
expleamus.'

{De misertcordta SaivatorisJl

(29) Ad commendacionem autem misericordie Salvatoris Ass. Mat.
valet plurimum exempium de Carpo sacerdote sanctissimo quod ' ^^*'
ipse de se ipso retulit beato Dionisio, sicut ipse Dionisius
scribtt in epistola ad Demophilum. Sane sicut ibidem refertur :
sanctus Carpus fuit sacerdos sanctissimus cui Dominus multas
revelaciones notabiles communicavit Contigit autem quod
quidam infidelis fidelem quendam illarum parcium malis
suggestionibus traxerat ad infidelitatem. Quod sanctus Carpus
sciens tanto ^ dolore et tanta etiam ira motus est erga utrumque
illorum, quod loquebatur ad Dominum cum magna ira et
angustia cordis, dicens non esse iustum si vivant tales impii
qui pen,'ertunt vias Domini rectas : et rogavit Dominum ut
mitteret ignem in eos [qui] posset comburere et vitam eis
aufcrre miserabiliter, in vindictam iniquitatis quam in Deum et
sanctam ecclesiam commiserunt. Durante autem tristicia hac
angustia et ira, contigit circa mediam noctem quando surrexit
ad ympnos matutlnos ut sibi moris erat, ut videret domum in
qua ^' stabat superius apertam, et suspiciens vidit etiam celum
patefactum et lesum sedentem assistente sibi multitudine
angelorum. Deorsum autem respiciens, vidit ante se puteum
infemi horribilem valde et miserabilem, sicuti est ; vidit etiam
impios memoratos iuxta os putei stare tremulos raiserabiles iam

' MS. tanta. « MS. quo.

LIBER EXEMPLORUM

penedeponendosapropriorum pedum stabilitate; vid\t[/o/. 31^]
etiam de puteo serpentes sursum repere et in eos insilire et
linguis suis eos percucientes et [ ]* circa pedes eorum

volventes et eos ligantes et trahentes ut in puteum caderent
infernalem. Cumque iam essent omnino casuri, hoc videns
sanctus Carpus sanctitatis sue oblitus multum delectabatur, set
displicebat quod casus eorum tantum tardabatur. Ecce autem
ut miseri memorati finaliter erant casuri, suspicicns Carpus a
casu respexit in celura et vidit lesum miseratum miseria illorum
ex celesti surgere trono et usque ad eos descendere et manum
benedictam extendere ut eos a pena retraheret infernali. Et
ecce convertens se ad Carpum, ostendit ei quam fatue erravit
in verbis suis et ira quam adversus miseros iJlos habuit, pro
quibus postulare Dei misericordiam debuerat, ut ipse per
misericordiam suam, si sibi placeret, de peccato eos educeret
et ad vitam Christianam ac sibi salubrem perducere dignaretur.
Dixit ergo ei Dominus hoc verbum yronice : ' Percute contra
me,' hoc est, iacuiare verba tua maJa contra me. 'Numquid
bonum tibi videtur mansionem in hyatu et cum serpentibus
commutare pro mansione cum Deo et sanctis angelis ? ' Et
intulit verbum illud benedictum verbum mellifluum : ' Adhuc»
inquid, paratus sum iterum pati pro hominibus salvandis et hoc
mihi amicum esset ' ; ita suppJe, ' si necesse csset '. Hqc dico
quia non est necesse ; semel enim mortem sustinuit, et illa
mors tante virtutis erat et valoris quod sufficeret et sufficienter
potens esset destruere totum peccatum mundi [/o/. 33«] etsi
millecies maius esset, nisi defectus aparte nostra esset,- Absque
dubio Dominus ostendit evidenter in verbo misericordie
memorato quod non erat falsitas in verbo misericordie quod
Ig.x1ix, 18. quidem dixit Ysaias propheta in hoc verbo videltcet : Vivo ego.,
dicit Dontinus, etc. Hanc sententiam excerpsi ex epistola
Dyonisii cuius verba difficilia sunt, et ideo malui sensum quam
verba scriptitare: legat epistolam qui voluerit, et hoc absque
dubio veritatem poterit invenire.

' Blank left for word.

DE CONCEPTIONE B.V.M.

[De naiivitate B. V.M.]

(30) De Tiativitate matris infsericordie dicit leronimus in
quadam epistola scilicet quod angelus venit ad loachim patrem
Marie et Annam matrem eiusdem, quando illa fuit conceptura :
qui ait ad loachim : * Anna uxor tua pariet tibi fiJiara, et vocabis
nomcn eius Mariam, quc Domino erit consecrata, ct spiritu sancto
ex utero matris sue repleta, que ipsum gcnerabit qui secundum
nomen suum erit salvator omnium gencium '. Ad Annam autem
dixit: ' Nascetur ex te filia que Maria erit vocata, que sine
corrupcione, virgo filium, famula Dominum nova gratia generabit
nomine et opere salvatorem '. Hoc ibi.

{31) Nunc autem quedam occurrunt exempla digna quidem
memoria et devocione amplectanda que partum celestis
puerpere dulci presagio presignabant. Quoniam quidem
Christus natus est non solum propter ludeos verum etiam ut in
ipso benedicerentur omnes gentes, sicut Habrahe promisit Deus :
idcirco non inconvenienter non solum prophetis sanctis de populo
Dei, verum etiara et viris sanctis et muheribus de gentibus
infidelium, nativitas Christi de Virgine nascituri revelata est.
Unus siquidem philosophus quamvis incredulus ita precivit de
[fol. 32^] partu celestis puerpere : ' In Virginis, inquit, signo
nascetur virgo ; lactabit filium, que non cognovit virum '. Sane
quod dixit: 'in Virginis signo,' hoc idcirco dixit quta beata
Virgo nata est in autumpno, quando sol est in signo Vii^inis,
hoc est in illo mense nata est quando sol est in illa parte celi
que vocatur Virgo. Hoc verbum inveni ego in sermone quodam
tradito a bone memorie fratre Ricardo de Fyssakre, magistro
maximo de ordine fratrum predicatorum, qui boc non ibi
posuisset, nisi philosophum illum legisset, Nam clericus magne
philosophie fuit, unde et nomen philosophi posuit, sed a memoria
mea iam recessit.

S.Hieron,
Op. Sup-
poa. epist,
de Nat. S,
Mariae
(F.L,,xxx,
col. 299-
300.)

In Ser-
Tnone F.
Ric. Fish-
acre.

Gen. xxii,
18.

[De conceptione B. V.M.\

(32) Non est autem silencio pretereundum quoddam incidens H.s. in
in Scolastica Hystoria, videlicet quod Romani in summa pace^^"^'*
constituti querebant ab Appollone quamdiu pax illa duratura
esset ; acceperunt itaque responsum, donec virgo parcret, et post

LIBER EXEMPLORUM

Athana-

sius de

conGtituti-

ontbus

primitive

ccclesie(?)

partum virgo maneret, Quod credentes impossibile, templum
paci quasi perpetue mire m^nitudinis construxerunt, quod,
■ nato eo qui non venit pacem mittere sed gladium, solotenus
corruit. Hoc incidens breviter tangitur in hystoriis.

(33) Preterea trans Tiberim, ubi est modo ecclesia sancte
Marie, fons olei erupit et exuberans versus Tiberim cucurrit : hoc
etiam scribitur ibidem sub brevitate.

(34) Aliud quidem exempium memoria dignum non medio-
criter tempore nativitatis celestis regis se oflTerens nativitatem
illius singulariter insignivit. Nam sicut refert Athanasius in
Itbro de constitutionibus primitive ecclesie, Octavianus Augustus
tunc temporis imperator mundi, sub quo Christus natus est, de
consilio Sybille Tyburtine deposito [foL 33«] dyademate et
imperiali ornatu in quodam loco, in cinere et cilicio Dominum
precibus exoravit. Et ecce vidit celum patefactum et Virginem
tenentem in manibus parvulum. Dictumque est ei de ea : * Hoc
est Dei ara vivi '. Deinde redita pace ecclesie, in eodem loco ob ,
memoriam divini oraculi constructa est ecclesia in honorem beate
Virginis, et appellata est ecclesia sancte Marie de Ara Dei vel
Celi. Exphcit exemplum.

[De festivitatibus B. F.M.]

(35) Nunc autem qua ex causa orta est celebracio festivi-
Rationale ^^*^^ gloriose Virginis ad honorem ilhus subiungendum sane
Divin. sicut scriptum invenimus. Quidam solitarius in eminencia

virtutum preclarus cum frequenter smguhs annis m die nativi-
tatis beate Virginis armoniam celestis melodie audiret, devotis
precibus a Domino impetravit sibi ostendi qua ex causa tali
tempore semper celestis armonia auribus eius insonuit. Angelus
enim Domini astitit dicens ei : Non mireris, o devota Deo
anima, talem te melodiam audisse in celesti patria. Virgo enim
perpetua que Deum genuit hac nocte genita, i.e. nata fuit. Quod
licet ab hominibus ignoretur, ab angelis tamen in celis celebre
videtur. Manifesta igitur que vidisti et audisti sancte ecclesie
filiis, ut concordes fiant in hac celebracione celesti curie. Hoc
cum dixisset angelus statim ab oculis eius evanuit. Ipse
vero, sicut preceperat ei angelus, reveiationem sibi ostensam
manifestavit. Ex tunc eoclesia nativitatem beate [fo/. 33^]

Cf. lo.
Beleth

DE FESTIVITATIBUS B.V.M.

Virginis celebrare constituit ad laudem ipsius, cui honor et
gloria.

(36) De festo etiam purificacionis celebrando hec causalnHis-
scripta reperitur tn historiis ecclesiasticis. lustinianus impera-j.|gsiagti/
tor, cum inciperet humanus esse, factus est postea crudeliscis(?).
hereticus et inhumanus in tantum quod, ut creditur, propter
perfidiam illius et infidelitatem tellus exaruit, seges pauca,
me.ssis nulla et lues atque fames m^na fiebat. Cum autem ita
se haberet, excogitatum est novum et tndeficiens remedium
quod est regina misericordie in quacumque tribulacione singulare
et coramune refugium. Dum ymago beate Virgints portatur
per civitatem, ubicumque advenerat, meritis et precibus Marie
fugiebat omnis infirmitas et messis rediit atque fertilitas. Tunc
statuerunt fieri festum purificactonis beate Marie per quam
liberabantur ab omni clade : quod festum antea non fiebat.
Sicque ut ubique terrarum fieret statutum est et obser\^atum :
et signanter itlud festum fuit primo inventum ad celebrandum
quia tali tempore consuevenmt Rome totam civitatem cum
cereis et fascibus lustrare more gentili Christiani de gentibus
converst : propter hoc Sergius papa hanc erroneam consuetu-
dinem mutavit uteodem tempore omnes Christiani processionem
facerent et cereos ardentes in memoriam presentacionis Domini
nostri in templum manibus haberent : et hoc pro signo quod
ibi est In candela enim est ignis, lichinus et cera. Cera
significat carnem Christi de virgine sumptam ; lichinus animam
in came latttantem [fol. 34«]; ignis et iuraen divinitatem. ^
Explicit exemplum.

(37) ^W^ vero legi causam institucionis huius festi in hecH.deS.
verba in libro exceptiormm, cui bene fidem adhibeo, TemporeYl^^'^^'
lusticiani {stc) magni facta est Bizancium> i.e. apud Constanti-Exceip-
nopolim, mortalitas magna. Qua de causa eodera anno celebrari Ix"^^''
soUempnitas cepit sancte Dei genetricis Marie, scilicet purifica-
cionis illius ; et cessavit mortalitas illa. Et hec soUerapnitas
Domint grece solet ypapanti nominari, eo quod hac ipsa die
allato in templo Domino Symeon et Anna ei obviaverunt :
^'papatesse enim grece latine obviare dicitur. Explicit exem-
plum.

' MS. v'inicat£.

LIBER EXEMPLORUM

(38) Adhuc autem quoddamj' mihi et fratri Rogero dicto
Bacun Parisius quondam relatum de festo assumpcionis gloriose
Virginis, non est silencio pretereundum. Quidam cirurgicus
compatriota meus, immo etiam ex nativitate comparochianus
meus, nomine magister Petrus de Ardene, omnibus clericis de
Hybernia sibi contemporaneis satis notus, tcmpore meo, accepta
uxore Parisius, civis erat Parisiensis. Hic michi et fratri
Rogero Bacun narravit quod quidam magus Hyspanus erat ei
familjaris. Cui vocato aliquociens ad domum suam societates
et solacia facere consuevtt. Hic ergo magus, volens magistro
Petro vicem rependere, duxit eum noctis tempore, cum sociis
quos secum assumere voluit, extra civitatem, et fecit circulum
secundum artem suam. et vocavlt demonem suum. Qui vent-
ens respondit eis ad omnia que querebant. Sane [foL 34/'] ita
duxtt eos per V noctes, cum demone vocato singulis noctibus
consimiliter tractando. Quinta vero nocte vigilia erat assump-
cionis beate Virginis. Vocatus er^o demon secundum ritum
artis tradite venire tardavit. Vocatus est ergo frequenter, ita
etiam ut magister ille dyabolicus (?) -' erga dyabolum multum
moveretur. Tandem venit dyabolus, lugens et suspirans, et
luctuosa suspiria de profundo trahens ad modum pueri verberati ;
et dixit eis hec verba : ' Mirum est,' inquit, ' de vobis. Angeli
enim in celo faciunt festum de Maria Virgine, et vos non
potestis quiescere in terra ! ' Audientes autem hoc mlrabantur,
immo etiam, nec mirum, multura terrebantur. Et dixit demoni
dictus magister Petrus etiam, ut luravit, compaciens ei : ' Quid
habes?' inquit. Qui dixit ei : ' Valde male michi est'. Tunc
eum dimiserunt et ad hospicia sua regressi sunt. ExpHcit ex-
emplum. — •Ecce, christiane, cum quanto gaudio debes assump-
tionem beate Virginis celebrare, quam etiam dyabolus, gloriose
Virginis inimicus, celebrandam coactULs est predicare, quam et
angeli celebrant cum tanta iocunditate. Quod vero dixit dya-
bolus sibi male esse valde in illa iocunda sollempnitate, hoc
idcirco fuit, sicut opinatus est quidam vir magnus cum quo
super hac materia contuH, quia in sollempnitatibus beate Vir-
ginis et sanctorum pena eorum solet augmentari, Quomodo
♦*rffo hoc fiat, maiorum iudicio derelinquo.

' MS. q'dain. " MS. dyac'.

(39) Nunc autem quia de assumpcione glorioae matris Dei In
mentio melliflua facta est, de tempore assumpcionis sue si quis brevibus.
querat, respondetur ei in hunc \^fol. 35«] modum. Legitur in
cronicis brevibus quod anno vite sue sexagesimo tertio, post
passionem Domini sexto decimo, X° septimo kal, Septem-
bris. moritur mater Vite. Item in cronicis brevibus: Fuit
autem gloriosa Virgo in hac mortali vita sexaginta tribus ;
quatuor X"™ enim annos habuit antequam Christus ex se
natus est, et 33 annis vixit cum eo, et post passionem eius
sexdecim.

\De viiraculis B. V.M.]
Invenimus in quodam libello scripta quedam miracula Lib, de
gloriose Dei genetricis Marie, quedam dico, quia multi libriB.v.M.
de miraculis scribendi essent si omnia scriberentur, quia per
eam Christus Deus noster benedictus fructus ventris illius in
hoc mundo operari dignatus est. Ex hiis igitur miraculis que
in libello legimus memorato sex subscripta ad presens occurrunt
quorum primum hoc est.

(40) Quidam clericus erat in urbe Camotencium qui erat
levis moribus et seculi curiis deditus, camalibus eciam desideriis
ultra modum subiectus: hic tamen sanctam Filii Dei genitricem
nimis in memoria habebat et eam sepissime salutacione angelica
salutabat. Qut dum ut fertur ab inimicis peremptus esset,
scientes eum satis irreligiosam vitam duxisse decreverunt eum
extra cimiterium sepeliri debere. Quod ita fecerunt extraque
atrium, ut talem decebat virum, sepelienint. Et dum illic per
dies triginta iacuisset, sancta Virgo vii^inum illius miserta
apparuit cuidam clertco, dicens ei talia : ' Cur ita egistis ei^a
meum cancellarium ut poneretis eum [/0/. 35^] extra cimiterium
Tiostrum?' Cui interrc^anti quisnam esset ille cancellarius,
sancta inquit : ' llle, qui ante dies 30 a vobis est extra atrium
tumulatus, mihi devotissime serviebat et coram meo altari me
sepissime salutabat Ciclus ergo ite et corpus eius de indecenti
loco auferentes in atrio ponite.' Hoc dura ille cunctis enar-
rasset, vehemcnter admirati tumulum eius apperuerunt et florem
pulcherrimum in ore ipsius invenerunt, et linguam eius integram
et sanam quasi ad laudandam Virginera paratam intellexerunt.

LIBER EXEMPLORUiM

Xib. de
Miraculis
B.V.M.

Ibid.

ita ut cuncti qui aderant scirent quia genitrici ex suo ore fecisset
servicium quod sibi fuisset placitum. Et dilato corpore eius ad
cimiterium cum Dei laudibus decenter sepelierunt. Quod non
solum pro illo set eciam pro nobis hoc credimus esse Vel fecisse
sanctam Dei genitricem, quatinus tam nos quam hoc audientes
attendamus in Dei genitricem et eius amorem»

(41) Secundum exemplum de eodem libro collectum. Alter
quoque quidam clericus in quodam loco morabatur, qui et ipse
Deo et eius alme genitrici satis erat devotus, qui inter cetera
actuum bonorum studia, quibus eidem sancte Virgini placere
curabat, hanc antiphonam in etus laudem devota mentedecan-
tabat, • Gaude Dei genitrix, Virgo immacuilata. Gaude que
gaudium ab angelo suscepisti. Gaude que genuisti eterni
luminis ' claritatem. Gaude mater, Gaude sancta Dei Genitrix
Virgo. Tu sola mater innupta. Te laudat oranis creatura*
genitricem lucis. Sis pro nobis quesumus \^foL 36^] perpetua
interventrix.' Hic ei^o cum languore correptus ad extrema
pervenisset, cepit an.xiarl et pavore nimio perturbari. Cui
apparens sancta Vii^o Maria dixit ei : ' Cur tanto timore
trepidas qiu tociens michi gaudium enunciasti ? Ne paveas
quoniam nil mah' pacieris, set gaudii quod mihi precinebasj
amodo raecum particeps eris.' Audiens hoc ille putavit se
sanitati restitutum, et dum se cum leticia erigere vellet
anima eius a corpore egrediens petiit paradisi gaudia, ubi
sicut promiserat ei sancta Dei genitrix letabitur per etema
secula. Ergo pensandum est quantum debeat mente rettneri
que sibi servientibus non desinit auxiliari.

(42) Tertium exemplum : fuit quidam qui vocabatur Ebbo
qui multociens res alienas rapiebat, aliorumque substanciis furtim
allatis tanquam suis se alebat. Attamen sanctam Dei matrem
venerabatur ex corde, eciamque ad latrocinium dum pet^eret
exorando eam salutabat devotissime, Contigit autem quadam
die dum quedam non sua furaretur, ut subito pervasus ab inimicis
suis comprehenderetur. Qui dum se a reatu purgare iiequiret
iudicio arbitrorum decretum est ut suspensus vitam finiret.
Ductus itaque est ad ]aqueam sine miseracione ulla ut sus-
penderetur sine mora. Cumque eo suspenso ^ pedes eius

' MS. ecdi luraiB. ' MS. factura. * MS, &uspen«us.

DE.MIRACULIS B.V.M.

in aere penderent, ccce sancta Virgo mater in auxilium ei
veniens per biduum eum, ut sibi videbatur, suis sanctis manibus
sustentavit nec aliam lessionem pati permisit. Il!i vero [/oi. ^63]
qui eum suspenderunt, cum ad locum illum unde paulo ante
decestferant ubi ille pendebat rediisent, et vidissenteum viventem
et vultu hylari quasi nil mali pacientem, putaverunt eum non
plene laqueo innexum. Et accedentes dum guttur eius trana-
figere vellent, iterum sancta Maria semper Virgo manus suas
gutturi eius apposuit, et non transfigi permisit. Cognoscentes
vero illi eo referente quod sancta Virgo Maria auxiliaretur ei,
valde mirati dimiserunt eum amore Dei et eius matris, quiabiens
factus est monachus et postea quoad vixit servivit Deo et sanc-
tissime matri eius.

(43) Exemph's autem memoratis consonat gloriose quod re-
tulit michi et multis aJiis frater Henricus de Foxtune, de ordine
nostro, vir bonus veridicus et fide dignus. Hic, cum esset canon-
icus de Premonasterio in AngHa, antequam intraret ordinem
nostrum, audivit ab ore prioris monasterii sui, nomine fratris
Roberti de Whaddune, exemplum subscriptum etema memoria
dignum. Fuit in partibus illis quidam paterfamilias nomine
Willelmus de Elcindone, cui erat fih'us nomine Henricus • et erat
clericus qui et aiiquando habuit de ecclesia de Thurnebi, cuius
rector erat pater dicti fratris Henrici, V marcas annuas. Sane
iste clericus in etate iuvenili mortuus, post raortem, secundum
Dei dispositionem, patri suo apparuit. Requisitus autem a patre
quomodo se haberet, dixit se, adiutorio gloriosissime regine
mundi matris Dei, salutem etemam obtinuisse. 'Nam quando
mortuus eram, inquit, omnia que feceram bona et mala in statera
ponderabantur, sed ma!a mea penitus \Jo/. 37^7] preponderabant,
bonis meis quasi nuMum locum tenentibus. Cum ergo essem ego
in tali iam articulo dampnationis constitutus, adest mater miseri-
cordie, mundi totius regina, et uno de articulis pcdum venera-
bilium parti statere cui bona mea inerant in altum ex levitate
bonorum subvolanti apposito, partem illam virtuose retrahit, et
malis meis omnibus incomparabiliter preponderare fecit; ac per
hec sententia pro me lata est, et sic ego salute etema, subsidio
illius gloriose, donatus sum. Nec tamen ego apud celi reginam

' MS. heieticus.

LIBER EXEMPLORUM

amplius meriti habui,^ nisi quod in ecclesia, quando diximus
ofificium beate Virginis, vobis et aliis clericis sedentibus, ego in
honorem gloriose Virginis stare consueveram.' Hec omnia per
ordinem narravit Willelmus memoratus, pater clerici defuncti,
priorr nomine Roberto pretaxato. O quam precordiali devocione
obsequio et honore regina illa veneranda est, que tam modicum
obsequium dignatur respicere et obsequentem ab eterne mortis
interitu eripere ac ad inaccessibiha glorie regna promovere.

(44) Aiiud etiam exemplum recolo benignitatem gloriose
Domine nostre insigniter commendans, quod et nostris similiter
accidit temporibus. Quando rex Castelle, princeps ille catholicus
et famosus, obsedit Sibillam, civitatem famosam iUam quam
etiam tandem cepit, non sine raagno discrimine et laboribus
quamplurimis, vice quadam congregaverat exercitum copiosum
et movit castra versus civitatem \_fcL yjbl memoratam. Cum
vero appropinquarent civitati, requievit exercitus in loco quodam
per triduum ut se omnes prepararent, et sibi tam tn spiritualibus
quam in corporalibus providerent. Erant autem in exercitu
nonnulh" sacerdotes propter confessiones populi audientes {sic)y
inter quos erat quidam religiosus qui postea frater nostri ordinis
erat et in provincia Arroganie morabatur. Sane frater iste
veniens vice quadam, propter quedam negotia, Parisius, in domo
fratrum nostrorum, coram quamplurimis fratribus eventum
quendam mirabilem, inmo et amabilem, quem in exercitu
memorato tam visu quam auditu noverat hoc ordine referebat,
Ait enim quod cum esset in prefato exercitu ubi per triduum, ut
iam dictum est, ad deliberandum quieverunt omnibus agendis
ibidem peractis, ascendunt omnes equites ut moris est equos
suos. Et ecce eo cum alits equutn sibi deputatum volente as-
cendere, accurrit unus iuvenis obsecrans ipsum et adiurans ut
suam audiat confessionem. Qui respondit ei quod satis potuit
confiteri per triduum iam transactum nec se posse post exer-
citum moram trahere. Instat alius adiurans quo arcius potuit
in mundo, ut nullo modo omitteret quin eum audiret. Cogi-
tavit ergo religiosus ille : ' Non potest esse quod iste ita instet
sine causa ; melius est in omni eventu quoi audiam ipsum '.
Et sedens audivit confessionem suam, et utique bene indiguit

' MS. humani.

DE MIRACULIS B.V.M.

confiteri. Quo peracto, dixit ei frater ille, frater utique noster
postea, \_foL 38«] tunc tamen religiosus alterius religionis :
' Quid, inqutd, niovit te ut modo venires ad confessionem ? '
Oui respondit : ' lam tercia nocte transacta venit ad me mulier
pulcherrima et dixit mihi : Surge, miser, vade et confitere.
Ad hoc verbum exterritus ac per hoc evigilans, cepi cogitare
quid hoc esse posset, et cogitavi quod non esset nisi fantasma,
unde de visione non curavi. Secunda nocte venit ad me,
omnino eundem repHcans sermonem, tamen adhuc non curavi.
Set nocte tercia, inquid, videlicet hac nocte, apparuit michi
et dixit : Surge miser et vade et confitere, quia hodie
morieris. Hoc audito totus timore concussus sum, et
evigilans timui ne verum esset quod non nisi fantasti-
cum prius esse cogitabam ; et hec fuit causa quare modo
veni ad confessionem.' Frater vero hec audiens dixit ei :
' Fecistine unquam aliquid ad honorem specialem beate Virginis
genitricis Dea Marie ? ' Qui respondit : ' Non, domine, bene
enim pcrpendere potes ex vita mea quod ego de talibus non
multum cogitare consueveram '. Dixit ergo ei frater : ' Adhuc,
inquid, cogita diligenter. Nam beata Virgo valde benigna est.
Unde quantumcumque modicum sit quod ad honorem eius im-
penditur, oWivioni ab ea tradi non pote.st.' Ille ergo secum
cogitans, tandem respondit : ' Quando, inquit, puer eram cum
raatre mea, habuit mater mea ancillam quandam nomine
Mariam, quam frequenter vocare noraine suo, ut matronis mos
est, consuevit, et hanc consuetudinem eciam \_fol. 38^] habebat,
quod quociens ipsam vocando nomen eius nominaret, statim
angelicam diceret salutationem.' Erat enim mulier Deo valde
devota. Ego vero, inquid, tunc puer existens et modum hunc
in matre mea commendans, hoc traxi in usum ut quociens hoc
nomen Maria audirem tociens unum Ave Maria dicerem, et
hunc modum postea nunquam dimisi.' Dixit autera ei frater :
' Vade, inquid, vade quoniam iste honor quamvis modicus
salvavit animam tuam '. Ivit vero iuvenis ille ad exercitum.
Et ecce quando venerunt prope murum ubi debebant cum
machinis suis ad civitatem iaculari, fuit intermachinas una non
omnino recte disposita. In qua cum lapis magnus poneretur

' MS. salutarem.

LIBER EXEMPLORUM

ut ad civltatera profceretur, dimissa machma ut iaceret, lapis
sursum ferebatur et retrorsum retorquebatur et ex inopinato
cecidit super iuvenem memoratum et ipsum cum terra conquas-
savit. Et ecce in hunc modum propter honorem tam modicum
gloriosa mundi regina animam illius de ore leonis hberavit, et ad
vitam etemam misericordissime preparavit Explicit exemplum»
(45) Modo accidit exemplum quod audtvi Parisius quadam
vice infra octavas assumptionis gloriossime Domine nostre.
Quidam frater Bartholomeus nomine, de Ytalia, vir religiosus
et admodum Htteratus, predicavit fratribus in capitulo de
gemma ceU" gloriosa, de qua et hoc exemplum referebat. Frater,
inquit, adhuc vivit qui, cum die quadam orationi intentus staret
in ecclesia, vidit in visione celum apertum et reginam miseri-
cordie \fol. 38 bis («)] coram Filio suo, manibus extensis, geni-
bus provolutam, que sic provolvebatur suppliciter orans pro
quodam peccatore per totam patriam famoso utique male fame.
Ut autem breviter dicatur, ita erat plenus dyabolo quod nec
Deum timuit nec hominem curavit. Frater memoratus hoc
vidit set quid actura est nescivit. Nam visio statim disparuit.
Frater ergo desiderans rei exitum agnoscere, accepit socium
ut iret ad virum ad videndum si forte beata Virgo gratiam
sibi impetrasset. Cumque veniret ad locum videns eum ini-
quus ille, non iam iniquus set pietate Christi perfusus, assurre.xit
ei et eum salutavit et recepit honorabiliter. Cumque frater
verba sancta .seminaret in medium, ille breviter et salubriter
respondit : ' Frater, ego hactenus raale vixi et in omnibus
nephandissime Deum oiTendi: provideatis per quam viara pos-
sim Deo placare, et animam meam salvare, scientes quod ego
ad orania paratus sum '. Qui etiam dictis facta compensans,
confessus est humiliter et devote, et vitam suam emendavit ita
egregie, quod omnibu.s qui eum noverant certum est quod hoc
est mutacto dextere excelsi. In hunc etiam ecce modura ' regina
misericordte benignitatera suam in tantum monstrare dignatur^
ut pro gratia impetranda, per quam iste salvaretur, non solum
simpliciter rogasset, immo etiam cum manibus extensis genua
illa benedicta, quibus Filium suum parvulum baiulabat, eidem
Filio suo humiliter et dukiter flectere curaret,

' In margin qutm ad [modum'}.

DE MIRACULIS B.V.M.

(46) Adhuc autem ad gloriam domine nostre hoc refero
<|Uod a fratre Nicholao de Wesefordia, fratre bono et [fol.
38 bis (d)] veridico, audivi. Retulit eaim michi quod miser
quidam, qui sororem suam tenust multis temporibus fornicarie,
post multa tempora tn hac vilitate consumpta, gravi morbo
percussus, ad extrema deductus est, et iacens tanquam mortuus
per spacium unius diei vel plus, toto corpore superius et miserius
frigidus, in pectore tantumcaloris scintillam habuit palpitantem.
lacens igitur ita tanquam mortuus, interim ad inferna deductus
est, et cum demones eum veHent in infemum precipitare, venit
beata Virgo et eum a puteo liberavit inferni et vite fecit restitui.
Hoc cum ipse fratri Nicholao retulisset post alia que de con-
fessione sua revelaverat, dixit ei frater ; ' Quomodo, inquid, est
quod Domina nostra te voluit respicere qui quanto tempore
iacuisti in tante turpitudinis enormitate ? ' Qui respwiidit :
' Certe, inquid, non fuit alia causa nisi quod soror mea soiebat
braxare, et de quah*bet braxacione unam bollam, hoc est duos
galones, in principiopro amore beate Virginisdareconsuevimus,
et propter hoc servicium quamvis tam modicum dignata est ab
incendiis iehenne me miserum eruere'. Hunceventum narravit
frater memoratus michi et mukis ah"is Dublini, secundum quod
ab ore predicti penitentis, inter peccata sua que confitebatur,
audierat. O quam infelices sunt qui nomen Marie matris pie
a paupere sibi porrectum audiunt et dissimulando transeunt,
cum tam modicum beneficium pro nomine suo impensum inter
tantam feditatem non dedignetur aspicere.

(47) [/"^- 39*^] Exemplum autem deTheophilo non est silen-GuJ.
cio pretereundum. Erat autem Theophilus in quadam urbium g^J^J^a dc
Cilicie tam prudenter et utiliter res ecclesiasticas disf>ensans,Virtuttbus.
quod eum episcopo mortuo dignum episcopatu omnis populus
acclamavit At ille contentus vicedecanatu aHum maluit
ordinari episcopum. A quo ab honore suo tniuste depositus,
ad tantum impacienciam devenit, ut conducto quodam mago
Hebreo ad recuperandum honorem suum opem quereret a
principe demoniorum. A quo iussus est negare Fihum Dei
et matrem eius cum omni proposito Christiani et ipsam
abnegacionem scribere et sigillatam tradere ; et sic eius servicio
se addixit. Qui in crastinam recuperato honorc suo, non

LIBER EXEMPLORUM

multum post ad se reversus, in ecclesia beate Marie omni
penitentia se affligens, primo sibi piam matrem Dei reconciliavit,
eaque sibi apparente, Christum verum Dei Filium et ex Marie
Virgine natum et omne Christiani propositum profitens, per
eam etiam Christi Filii eius gratiam recuperavit, et ad indicium
indulte sibi venie rursum ei dormienti apparens Christi mater
etiam scriptum abtiegacionis abrenunciationis super pectus eius
reposuit Quo Theophilus recepto, in crastina die dominica
coram episcopo et omni ecclesia, pandens ordinem rei, omnes
ad laudem Dei et genitricis Christi Marie commovit et in
eodem loco, quo sibi pia Virgo apparuit, p>erstans ibidem post
triduum mortuus est et sepuhus. Hoc autem exemplum eisdem
verbis scriptum reperis in summa de virtutibus in tractatu de
spe.
In antiquo (48) Unum adhuc exemplum de beneficiis gloriose Virginis
sermone. -^ antiquo quodam sermone reperi non utique {fol. 39^]
contempnendum. Est autem hoc exemplum. MuHer quedam
paupercula beatam Virginem dilexit, rosiis et liliis et huiusmodi
quibus potuit ymaginem eius frequencius adornavit Contigit
autem quod filius eius captus suspenderetur. Muh"er vero in
merore animi accedens ad ymaginem beate Virginis, quod
sibi filium suum restitueret, postulavit. Et quia non ita cito ut
voluit fiHum suum recuperavit, dixit r ' Numquid tale erit tibi
servire quod indigenti non succurris?' Nimio autem merore
quasi infatuata : * Si filium meum,' inquid, ' mihi non restituis,
auferam tibi filium tuum '. Et cum manum impetuose apponeret
ut ym^inem parvuli asportaret, filius suus stans iuxta eam
paUium eius arripiens ait: 'Quid facis, mater? Numquid
sensum non habes ? Ecce Dei genitrix me tibi restituit' Sic
mater gaudens filium suum recuperavit
In antiquQ (49) Aliud in alio quodam antiquo sermone reperi iu hec
aennone. ^gj-^jg Quidam clerici itinerantes tempestate fulguris et tonitruo
discurrente cecinerunt Ave maris stella^ etc. Beatp autem
virgo quoddam velum super ipsos expandit, sub cuius umbra
securi donec tempestas transivit permanserunL Non est ergo
dubitandum quin ingruente mortis tempestate servos suos
palHo misericordie obumbrabit ne a Filio percuciantur.

(50) Aliud de eisdem. Quidam sanctus claustralis honorans

DE MIRACULIS B.V.M.

et serviens devote beate Virgtni infirmitate percus-[/ol. 40ii]-sus
ad extrema deductus est Sedentibusque fratribus coram eo
gratia consolacionis ille alta voce quasi in extasi factus, dixit :
' Heu mihi, quod nunquam "■ in hoc mundo bonum feci vel Deo
servivi '. Fratres autem hoc audientes multum nimirum cum
multo dolore admirati sunt. Postea vero ad se reversus idem
dixit: 'Benedicta sit hora in qua servivi beate Virgini'. Quod
audientes fratres circumsedentes interrogaverunt quid hoc esset
quod dixerat ^ et cur sic locutus est. Qui respondens ait :
' Ego primo quando locutus sum, vidi domum istam plenam
demonibus qui conati sunt rapere animam meam. Veniens
autem beata Maria Mater lesu Christi cum scorpione omnes
deraones omnino effugavit.' Et sic procurante domina mundi
salvatus est.

(51) Aiiud de eisdem, Quidam clericus lubricus valde seuiniibro
luxuriosus et aliis etiam viciis viciosus, quamvis talis esset, fr^atHg ^^"
tamen beate Virgini salutaciones et horas devote persolvebat, 0- ^^-
et libenter ad cantandum in missa ilHus ecclesiam frequentabat.
Huic cum vice quadam graviter infirmaretur, visum est quod
vidit Dominum pro tribunali sedente, ubi ad accusandum se
vidit multos demones convenisse. Quorum unus magnum
rotulum monstravit in quo omnia peccata sua scripta erant,
dicens quod de iure eum habere deberet. Hoc dicto, vidit
Virginem gloriosam iuxta suum stare Filium habentem parvum
rotulum in quo scripta erant omnia bona sua, que quidem
respectu malorum suorum modica valde fuerunt atque pauca.
Diffinttum est autem quod bona et mala ponderari debuerunt,
[/ol. 40;^] quod et factum est, rotulis hinc inde dispositis in statera.
Et ecce beata Maria Virgo rotulum bonorum pro sui levitate
sursum tendentem apposito cubito suo benedicto fecit repon-
derare, ita quod rotulus peccatorum elevatus, cecidit in manus
matris pietatis. Quem suscipiens clerico dedit, precipiens ut
se per confessionem purgaret Sicut enim scriptum inveni in
fine huius exempli, quidam frater de ordine predicatorum
Gilbertus apud Cantebrigiam narrans dixit, quod adhuc scit
ubi est rotulus ille. Hoc autem exemplum scripserat in libro
suo quidam frater noster qui de fratre Symone de Heynton

1 MS. unquani. ^ MS. dixerunt.

LIBER EXEMPLORUM

materiam (?) ^ audierat; unde et exemplum habuerat ab aliquo
vel ab aliquibus qui de ilio certi erant.

(52) Tercium {sic) de eisdem quod et sepe solet referri.
Monachus quidam sacrista monasterii, cum lubricus esset,
quadam nocte exiens monasterium ad quandam mulierem et
transiens per pontem ultra flumen propinquum a dyabolo in
flumen precipitatus est ct submersus, Occurrerunt autem
angeli si forte possent ei subvenire, set et deraones venerunt
dicentes, 'quia noster est quoniam in servicJo nostro captus
est '. Set regina misericordie affuit ne miser dampnaretur qui
servicium quamvis modicum sibi impendere consueverat.
Siquidem ipse beatam Virginem salutare consueverat dicendo
Ave Maria quocienscumque ante ymaginem beate Marie
transibat : qui etiara, dum exivit per pontem incedens ubi
precipitatus est, salutacionem et matutinas beate Virginis
decantavit Huic igitur in artoposito venit in auxilium piissima
Virgo dicens demonibus: \_fol. 41«] 'O nequissimi, dimittite
eum quia servus meus est '. Oui cum pertinaciter ipsum
tanquam suum exigerent, dixit mater vite: ' Pono causam in
iudicio Filii mei ut ipse ferat sententiam in hacparte '. Interim
pulsandi hora ad matutinas transeunte, cum quereretur sacrista,
tandem repertus in flumine submersus, et inde extractus precibus
beate Virginis ad vitam suam emendendam vite restitutus est.
Qui vivus exsurgens narravit quomodo subraersus est et
qualiter per beatam Virginem a demonibus h'beratus et vite
restitutus est. Et glorificans Deum et beatam VJrginem vitam
suam emendavit et in pace finivit.

(53) Quintum {sic) de eisdem. Pauper quidam omnja que
habere poterat aliis pauperibus in honorem beati Virginis
erogabat. Cui oranti in hora mortis assistens beata Virgo
dixit: 'Veni, dilecte mi'. Et eum secura cunctis audientibus
angelisque comitantibus ac dulcem melodiara concinentibus ad
gaudia duxit celestia.

{54) Aliud de eisdem. Abbatissa quedam rigide religionem

servans in se et in subditig, tandem instinctu dyaboli a quodam

clerico concepit. Quod percipientes moniales et inde gaudentes

episcopo casum manifestaverunt Qui constituit eis diem- visi-

>MS. Math'rn. 'MS. dinc.

DE ANGELIS

tationis confusionem non modicam abbatisse promittens, si
quidem rea deprehenderetur, Quod cum audisset abbatissa,
coram altari beate Virginis se prostravit et eius misericordiam
suppliciter postu!avit Cumque pre nimia tristicia sop>ore pre-
meretur, adveniens rivus indeficiens misericordie eam a puero
liberavit, et ex parte sua puerum per angelum nutriendum
cuidam heremite transmisit et eam [foL 41^] a confusione
procurata et promissa liberavit.

(55) Aliud de eisdem. Monacho quodam per silvam
quandam transeunte et beatam Virginem salutante," videbatur
latronibus volentibus eum sjxiliare quod due puelle cum manu-
tergio rosas pulcherrimas recipiebant de ore eius. Quomodo
ergo male tractarent quem illi^ celesti rose sine culpe spina
semper vemanti ita familiarem respexerunt ?

\De angelis.J

(56) Quomodo angeli iuvant nos in temptacionibus osten-V.p., vi,
dunt exempJa quedam in Vitas Patrum reperta. In hunc enlm?p'g |?
modum scriptum ibi reperimus. Abbas Moyses aliquando ita
impungnabatur a spiritu fornicacionis ut in cella sua non posset
sedere, set abiit ad sanctura abbatem Ysidorum^ et dixit ei
temptacionem suam. Cumque consolatus per scripturas sacras
ad cellam suam Moyses redire noluisset, tunc Ysidorus abbas
cum Moyse ascenderunt (sii:) in superiora cellule sue, et dixit
ei Ysidorus : ' Respice ad occidentem et vide '. Cumque res-
piceret, vidit multitudines demonum vehementer perturbatos
et quasi ad prelium preparatos {sic} festinare. Dixit autem ei
Ysidorus : ' Respice iterum ad orientem et vide '. Cumque
respiceret vidit innumerabilem muititudinem sanctorum angel-
orum. Ysidorus : ' Ecce quos in occidente vidisti, ipsi sunt qui
impungnant etiam sanctos Dei. Quos autem ad orientem
vidisti, ipsi suntquos in adiutorium sanctis suis mittit Dominus,
Cognosce ergo quia plures sunt nobiscum, sicut dicit Eh'seus i v Reg. vi,
propheta.' Hiis auditis confortatus est sanctus [/o/. 420] Moyses. ^ '
Exph'cit exemplum.

(57) In eodem quoque libro aliud ad idem reperitur exem-V.P., Ill,
plum hunc habens textum. Dixit abbas Macharius ; Venerunt 52I.JS;

' MS. tcanseuntem, . . . Balutantem. * MS. itle. ' MS. Ysiod'.

LIBER EXEMPLORUM

V.P., VI,
i, II (p.

ad me duo peregrini qui penitentiam agentes dixerunt: 'Hic
volumus manere'. Ego vero dedi eis securim et panes et sal,
ostendique eis locum ubi sibi tectum pararent et in eo manerent,
credens quod fugerent propter laborem, ostendique eis plectam
de palmis facere. Ipsi autem omnia que dbci eis pacienter
fecerunt, et non venerunt ad me per tres annos ; et cogitavi :
Putasne que est eonim operacio ? quia non veniunt nec inter-
rogaverunt me nec alium de cogitacionibus suis, Qui enim de
longe sunt superveniunt ad me; isti vero de proximo non
veniunt. Ego vero ivi ad eos et inveni eos tacentes; et post
laborem eorum et refeccionem, dicunt mihi : ' Vadis hinc?'
Respondi : ' Non '. Reclinantibus autem nobis parumper, oravi
ad Dominum ut mihi revelaret opiniones eorum, et apertum est
tectum cellule et facta est lux tanquam per diem, Ipsi vero
suspicantes quod ego dormirem, resurrexerunt expandentes
manus in celum et steterunt in silencio. Videbam ergo demones
sicut muscas venientes super minorem ; alii quidem super os, alii
autem super oculos; et vidi angelum Domini habentem gladium
igneum et abigentem ab eo demones. Maiori vero non poterant
appropinquare. Circa vero mane reclinavemnt se. Cumque
evigilantes psallerunt per unumquodque verbum exibat lampas
ignis de ore minoris et ascendit in celum. [/oi. 42^] Similiter
autem et cum maior aperiret os suum psallens, tanquam funiculus
ignis egrediebatur de ore eius et pertingebat ad celum. Exiens
autem inde cogitavi quia maior perfectus erat, minori autem
repungnabat inimicus. Explicit exemplum.

(58) Tercium exempium breve et horridum in eodem libro
sic habemus scriptum. Quidam senex deprecatus est Deum ut
videret demones et revelatum est ei : ' Non opus habes videre
eos'. Senex autem rogabat dicens, 'quia, Domine, potens es
protegere me gratta tua ', At vero Deus revelavit oculos eius et
vidit eos tanquam apes circumdantes hominem, stridentes denti-
bus suis super eum. Angeli vero Dei increpabant eos, hoc est
prohibebant et impediebant. Explicit exemplum.

[De S. lacobo.]

(59) Quoniam autera memoriale sancti lacobi valde sol-
lempne est in Galicia, quadam videlicet parte Hyspanie, idcirco

DE S. lACOBO

iedam memorialia de sancto lacobo maiori * natu non inutilia
hic interserere dignum duxi. Exaretur ei^o primo quod narrat
magister Hugo de sancto Vic[tore] magnus doctor ecclesie, in
suo libro de sacramentis parte xvi capitulo 2. Ait enim in hunc
modum. Ego quidem quod de hac re audivi tacere non debeo.
Quidam probati testimonii frater narravit mihi, [se] a suo abbate
veraciter hoc affirmante audisse, quia aliquando ille cum ad
quosdam fratres eminus constitutos visitandos pergeret, in itinere,
ut solet, quodam loco hospicium accepit. Ubi factum tunc apud
omnes eiusdem loci habitatores celebre paucis ante \_fol. 43^]
diebus contigisse didicit. Quidam peregrinus orationis causa ad
sanctum lacobum pergens eodem loco hospitatus est. Nocte
autem iter agentibus, ut mos est, ad diluculum surrexit, egressus-
que de vico in silvam que vicina erat devenit. Ibt comitibus
itineris casu, ut solet, perditis, deviare cepit. Cumque longius
processisset, obvium habuit quendam venerandi habitus et
vultus virum ; a quo interrogatus quis aut unde [esset] vel quo
pergeret, nomen, patriam et causam itineris exposuit. Ille
sanctum lacobum ad quem tendit protestatur se esse, iampridem
etiam omnia de se ipso sctsse. Nunc vero quasi beneplacito et
grato venisse obviam devocionem laudat, bonum propositum
comendat, premium apud se magnum paratum nec longe esse
rerauneracionem. Multis post hoc verbis hinc inde incurrentibus,
tandem miserias et dolores vite huius quales aut quante sint
exponit. Omne quod hic amatur quam cito fugiat, et pari
modo omne quod timetur vel doletur quomodo sine mora
pertranseat. Inter hec et huiusmodi quasi rationabili per-
suasione paulatim menti hominis nichil sinistrum suspicantis
contemptum vite ingerit, metum mortis tollit Postremo
testatur nihil magis virtutis viro expedire quam ut hinc e.xire
festinet, et si alia via non detur, mortem manu sua fortiter
lacessat ; et non permittat se in hiis doloribus diu teneri quin
ad gaudium sibi paratum ire festinet. Quid raulta ? Deceptus
fraudulenti persuasioni assensum prebet et iniecto ferro seme-
tipsum \w.\foL 43i]-gulat, Comites eius diu per devia quesitum
tandem exstinctum inveniunt. Ad %'icum unde exierant cadaver
exanime portatur, Et quia hospes apud quem illa nocte

' MS. memor.

H. de S.
Vict. Lib.
de Sac,
II, xvi, a
(P.L.,
clxxv,

583).

LIBER EXEMPLORUM

manserat humscemodi sceleris conscius videretur, eundem falsa
criminacione ad pcnam exposcunt. Illedum innocenciam suam
sine causa periclitari videret et divinum auxilium intima cordis
devocione sibi adesse imploraret, ecce subito qui mortuus fuerat
resurrexit, et omne gestum cunctis astantibus et mirantibus
exponens innocentem absolvit Referebat sc ab eodem angelo
malo a quo ad interfeccionem sui persuasus fuerat ad tormenta
deductum : set dum duceretur, quendam splendida facie virum
quem -sanctum lacobum fuisse aiebat euntibusoccurrisse, eumque
ereptum in celum ad thronum iudicis duxisse, illicque precibus
pro illo fusis ut vtte denuo redderetur obtinuisse. Ibi se multa
railia angelorum vidisse affirmabat, de quorum tamen statu et
facie interrogatus, nichil in hoc mundo esse dicebat simile illis,
quo illam quam in ipsis viderat qualitatem exprimere potuisset,
nisi forte ignem aut lucem ; et ipsam tamen a longe valde
dissimilem. Memorem quidem se esse aiebat, sed exprimere
nuUo raodo posse quod viderat. Explicit exemplum.
Turpin. de (6o) Occurrit autem exemplum aliud huic materie memoria
dignum. Sane sicut refert archiepiscopus quondam Remensis
Turpinus nomine, qui cum Carolo quondam rege Francorum et
imperatore Romanorum in multis exercitibus preliis et tribula-
cionibas fuerat, {fol. 44«] sicut, inquam, refert in quadam
epistola quam et e^o legi : Caxolus memoratus Saracenos qui
Christianitatem in Hyspania destruxerant ^ cum conflictu magno
eiecit et occidit vel tributarios fecit, Quo facto, reedificavit
multas ecclesias que constructe fuerant in honorem sancti lacobi,
quas et Saraceni memorati destruxerant, reedificavit," inquara,
omavit et ad debitum statum reduxit. Hyspania ergo et
omnibus terris circumiacentibus ad pacem reductis, rediit in
Franciam et transiit in Almanniam, ubi cito post adventum
suum usque ad mortem infirmatus est. Interim vero archi-
episcopus raemoratus quodam die sollempni sollempniter, pre-
sente populo, missam celebravit. Et ecce dum clerici cantarent,
archiepiscopus brevi sompno arripitur et videt iuxta se exercitum
demonum transeuntem. Quibus transeuntibus dixit uni ex
eis : ' Quo festinatis ? ' Qui respondit : ' Carolus ille qui tot
mala fecit in mundo iam infirmatur et est prope mortem, et

^MS. destnjxerat. *MS. reedificant.

vita Caroli
Magni

DE ACCIDIA

nos tendimus illuc ut animam eius nobiscum auferamus". Quo
audito archiepiscopus adiuravit eum ut rediret per ipsum (sic)
€t nunciaret ei quid egissent. Hoc facto evigilans sollempni-
tatem inchoatam consummavit. Post modicum vero iterato
missam modo inemorato celebrans, sorapno ut prius anripitur,
et videt multitudinem demonum prefatorum redeuntem iuxta
se transire, videt et ilium quem alloqutus fuerat et dicit ei :
' Quid fecistis?' Qui respondit: ' Fraudati sumus spe nostra.
Nam cum omnia bona sua contra mala ponderarentur, mala sua
preponderaverunt, unde et statim voluimus eum habere. Set
venit, inquit, ille deca-[/o/. 44^]-pitatus et portavit magnam
multitudtnem lapidum et posuit in statera cum bonis suis. Et
fecerunt bona sua malis contrapositis preponderare, et ita eruit
eum de manibus nostris.' Quo audito evigilavit archiepiscopus
et intellexit quod mortuus esset imperator et meritis beati
lacobi salutem etemam^ consecutus : quod et factum est Nam
inquisivit archiepiscopus et agnovit quod eadem hora de ergas-
tulo corporis eductus est

[PARS 11. DE REBUS INFERIORIBUS]

Secunda pars, ut supradictum est, de rebus dicitur inferiori-
bus, scilicet de viciis et virtutibus cum suis quoque pertinenciis,
et secundum ordinem alphabeti per rubricas f ] ' distinguitur.

[Be amdia.]

(6i) De accidia quomodo extinguitur habetur exemplum de v.P., V,
beato Antonio de quo sic legitur in Vitas Patrum. Sanctus ^g' v' ^^"
Antonius cum sederet aliquando in heremo temptatus dixit ad
Deum : ' Domine, volo salvus esse et non permittunt me cogi-
taciones mee. Quid facio in hac tribulacione ? quomodo salvus
ero ? ' Et hoc dicens egressus est foras et vidit quendam,
tanquam seipsum, sedentem atque operantem ; deinde surgen-
tem ab opere et orantem, et iterum sedentem et operantem.
Erat autem angehis Domini missus ad correccionem eius et

' Space left foi a word.

LIBER EXEMPLORUM

cautelam dandam Antonio. Et audivit vocem angeli dicentis :
' Sic fac et salvus eris ' : atque ita factum est.

(62) Quoniam autem orationis devotio et officii ecclesiastici
devota audicio accidie repungnant et torpori, probabile sumitur
argumentum quod unusquisque quanto se ab orationis devotione
et officio ecclesiastico tempore debito subtrahit tanto accidie et
torpori cor suum paratum vasculura reddit.' Et certe qui se
divino officio tempore debito subtrahunt, impune transire non
possunt Huius rei exemplum habeSj {foi. 45*2] predicator, de
quadam muliere vidua honesta et religiosa occisa ante annos vij
in Desmonia apud Caricohele, iuxta Corkagium ubi ego tunc
temporis officium lectoris, pro modulo meo, exercui. Sane
mulier illa in guerra que tunc temporis fervebat in Vallia, de
terra domini David de Barry senioris in Wallia, ubi permanserat
prius, fugerat ad dictum dominum suum in Hybemia, et accepit
unum bui^agium a domino supfadjcto apud Caritothele ubi
braxabat, et labore suo se et quandam sororem virginem xxx
annorum fideliter alebat, honeste valde inter convicinos suos
conversa, Hec ergo, quia honeste induta procedebat et honeste
de labore suo victitabat, credebatur a quibusdam malignis
pecunia fuisse opulenta. Quidam ergo malignus, volens habere
pecuniam, quam credebat penes se esse in thesauro latitantem,
quadam nocte in hyeme parietem camere sue fregit et intrans
tristl cultello eam iugulavit. Nichil tamen asportavit ; nam ad
clamorem mulieris morientis timore percussus statim affugit.
Mulier autem hec mortua post aliquos dies apparuit sorori sue
mulieri vii^ini iam raemorate, quam aspiciens soror cum magna
tristicia quesivit ab ea, quomodo se haberet. Que dixit ei quod
bene quidera, et illa quesivit, an aliam penam postquam exivit
a corpore sustinuisset. Que respondit quod sic, dicens : ' Post-
quam,' inquit, ' exivi de corpore excussa fui in ignem '. Soror
autem illius cum magna tristicia et admiracione {sic)'^ mortis
Christi, quesivit ab ea causam. Et iila respondit : ' Quia,*
inquit, ' consuevi diebus festivis exire de ecclesia ante com-
munionem '. Soror autem eius hoc verbum non intellexit. Unde
adiuravit per mortem Christi quod diceret ei quid hoc esset.
Que respondit: 'Non plus tibi dico': \_foi. 45^] et disparuit.

1 MS. redit *For adiuraciooe (?).

DE ACCIDIA

Suum autem verbura in Anglico fuit, ' quia exivi ante com-
munionem/ etc, hoc est : ' for J>at i hoede out er \>e ungit '.
Muliercula vero superstes postea venit ad me, cura essem apud
Caritothele quadam vice, et narravit totum hunc processum,
et quesivit a me expositionem verbi memorati. Ego autem
quesivi ab ea si soror eius consueverat exire de ecclesia ante-
quam missa terminaretur, Que dixit quod sic, quia enim non
habuit aliquem nec aliquam qui sciret de negociis sujs curare.
Ideo post elevacionem solebat domum regredi, ut videret quod
nichil de bonis suis deperiret in domo sua. Ego autem hoc
audiens exposui sibl quod querebat, dicens ei : Quod Christiani
debent expectare in ecclesia usque ad finem misse, quia in fine
sacerdos suscipit corpus et sangulnem Christi pro tota parochia
assistente, tanquam os omnium assistencium ; unde omnes de-
bent horam illam expectare, certi quod virtute sacramenti,
quod sic sacerdos sumit pro omnibus, omnes qui in bona
voluntate et devocione presentes sunt, aliquam spiritualem
refeccionem rn animabus suis suscipiunt. Dixi ergo : ' Unde
quod soror tua ante finem misse, quando sacerdos pro omnibus
cibum illum suscipit salutarem, recessit, idcirco pena ignis
raemorata punita fuit'.

{6^) Ad idem autem reperitur exemplum notabile secundo Gfcg,
Dialogorum ubi sic scriptum est. In uno autem ex hiisdemjy] " '
monasteriis que circumquaque obstruxerat, scil. sanctus Bene-
dictus, quidam monachus erat qui ad orationem stare non
poterat, sed mox ut se fratres ad studium orationis inclinassent,
ipse egrediebatur foras, et mente vaga terrena aliqua et
transitoria agebat Cumque ab abbate suo sepius fuisset
admonitus, ad virum [/o/. 46«] Dei ductus est, qui ipse quoque
eius stulticiam vehementer increpavit, et ad monasterium
reversuSj vix duobus diebus viri Dei admonicionem tenuit
Nara tercia die ad proprium usum reversus, vagari tempore
cepit oracionis. Quod cum servo Dei ab eiusdem monasterii
patre quem constituerat nunciatum fuisset, dixit: ' Ego venio,
eumque per me emendo*. Cumque vir Dei venisset in eodem
monasterio, et constituta hora psalmodia expleta, sese fratres
in orationem dedissent, aspexit quod eundem monachum, qui
manere in oratione non poterat, quidam niger puerulus per

LIBER EXEMPLORUM

ctv.p.,

IV, xxxii,
(P. 550).

vestimenti fimbriara foras trahebat. Tunc eiusdem monasterii
patri Pompeiano nomine et Mauro Dei famulo secreto dixit :
' Numquid non aspicitis quis est iste qui istum monachum foras
trahit .> ' Qui respondentes dixerunt : ' Non '. Qui dixit :
'Oremusetiam ut vos videatis quem iste monachus sequitur'.
Cumque per biduum esset oratum, Maurus monachus vidit,
Pompeianus autem eiusdem monasterii pater videre non potuit.
Die igitur alia expleta oratione vir Dei oratorium est egressus,
stantera foris monachum reperit, quem pro cecitate cordis sui
vii^a percussit. Qui ex illo dte nichil persuasionis ulterius a
nigro iam puerulo pertulit, sed ad orationis studium immobilis
permansit. Sicque antiquus hostis dominari non ausus est in
eius cogitatione ac si ipse percussus fuisset ex verbere.

(64) Ad condempnationem accidie et torporis exemplum
bene «tile legimus in Vitas Patrum in hunc modum. Dederat
Deus cuidam solitario nomine Machete hanc gratiam, ut
\^fol. 461!^] si quando in conventu fratrum per totam noctem et
diem agitaretur collacio spiritualis nunquam ille dormitaret :
si autem detracciones aut ociosa verba quis temptasset inferre
statim ille in sompnum caderet, ut huiusmodi venenum aures
eius non exciperent. Hic dicebat d^^bolum studiosum ut
moveret monachos ad verba ociosa et impungnatorem tottus
doctrine spirituah"s. Ad quam rem utebatur hoc exemplo.
' Loquente me, inquit, aliquando ad utilitatem anime ad quosdam
fratres in tantum sompno profundo occupati sunt ut nec
palpebras oculorum movere possent. Ego autem videns hoc
opus esse demonis ociosarum rerum verba introduxi, ad quas
illi gaudentes statim a sompno excitati sunt. Ego autem
ingemiscens dixi : Usque nunc de celestibus rebus loquebamur,
et omnium vestrum ocuH gravissimo sompno tenebantur.
Quando autem sermo ociosus inventus est, omnes prompti
audire cepistis: quod opus fuit spiritus maligni.'

\De advocatis,\

(65) Terribile est dictu et auditu horribile exemplum quod
de Stephano rectore ecclesie de Caldecote reperitur. In
Anglia siquidem sunt plures ville quarum nomen Caldecote
appellatur, set sicut invenimus, quidam Stepbanus nomine, qui

DE ADVOCATIS

rector erat unius Caldecote, cum per plures annos audisset
leges, tandem dixit fratii suo militi Roberto de Bloy : ' Nosti
Stephanum clericum de Caldecote ? ' Qui respondit : ' Tu es
ille. Signa frontem tuam cruce.' Et ait Stephanus : 'Non
novi clericum illum, set quicumque ille fuerit, duo nigri
monachi in angulo illo tulerunt contra ipsum sententiam {foi.
47/2] que nunquam poterit revocari '. Et hoc dicto statim
expiravit. Explicit exemplum.

(66) Non est silentio pretereundum quod nostris temporibus
accidit in Anglia, sicut audivi a fratre Thoma de Uffordia,
fratre quondam famoso in Hybemia. Qui et fratrem Hugonem,
quondam gardianum Londoniarum, tunc temporis vero Grante-
brigie studentem, audivit hunc eventum in sermone suo recitare.
Sane erat paulo ante tempus illud quidam clericus Grantebrigie
qui leges audivtt et in eis multum profecit, set, sicut multi
faciunt, l^ibus [ ] ' minus legitime utebatur. Credebat autem
diu vivere, sed deceptus est. Nam, ve misero! quando nvere
melius voluit, molestia corporis percussus, ad extrema deductus
est. Cumque cjerici essent circa eum, ut moris est, appropin-
quante hora mortis sue, clamavit voce magna cum magno
impetu, dicens; 'Appellate! Appellate!' Clericis qui astabant
mirantibus et querentibus quid haberet, clamavit iterum et
iterum impetuose valde : ' Appellate cito I Quid facitis ?
Appeliate!' Postquam autera ita miserabiliter clamasset,
tunc demum dixit voce dolorosa : ' A ! A I nimi.s tardatis,
Tiam sententia data est contra me. Ego dampnatus sum sine
fine ! ' Et post hec verba spiritum exalavit, dampnacionem
etemam recipiens, que sibi ad utilitatem nostram, non autem

' suam, fuerat demonstrata. Attendant placitores et advocati
necnon et ballivi, quoniam infelix contra eos manet sententia,
si a via recta declinaverint.

(67) Adhuc autem de advocatis quoddam admodum notabile
et auditu horribilc retultt raichi Normannus quidam, de quo
satis certus sum et fui quod non referret michi nisi verum.
Hoc autem erat quod michi referebat. Erat in civitate
Rothomagi quidam \_foL 47^] clericus nomine magister
Wilielmus Bodin quem dictus Normannus ita novit sicut illum

' Blank space left for word.

LIBER EXEMPLORUM

quem quasi cotidie in dicta civitate vidit. Advocatiis autem
erat, et consistorium ciirie fratris Rigaldi, tunc temporis
Archiepiscopi Rothomagensis, frequentabat. Sane in factis
suis non incedebat recto tramite, sicut nec multi faciunt illius
scientie professores ; set ecce qualem finem sortitus erat.
Certe, die quadam, cura proponeret ire spaciatum circa horam
primam supra pontem Rothomag[ensem], vidente maxima
multitudine virorum et muherum qui in vico et in navibus et
supra pontem eundem erant, elevatus fuit a demonibus in
altum et portatus in aere ultra aquam Secane que ibidem valde
amplitudinis est. Portatus etiam fuit mox ultra magnam
abbatiam Beate Marie in pratis, que ibi est et tahter vocatur,
scilicet Beata Maria de pratis. Et tandem dimissus deorsum
a demonibus, collisus et ad terram confractus et conquassatus
fuit, et mortuus mlserabiUter mercedem reperit quam promeruit.
Explicit exemplum.
~Gui. (68) Adhuc autem vatet ad huius peccati detestacionem mira

Sumrna de P^"^ qua Domtnus solet punire advocatos. Cuidam namque
Viciis. morienti visa est lingua sua cicius aura, i.e. vento moveri, quasi
dicens: ' VeIoxfuladpeccandura',i Hoc est in summade viciis.
ibid. (69) Insipienter valde solent agere mali advocati in morte

quando precipue sapientia opus est. Unde quidam, sicut
scribitur in summa de viciis, cum offeretur ei eukaristiam in
extremis ait : ' ludicetur prius utrum rectum sit ut accipiam
an non '. Cui cum dicerent circumstantes : ' Nos rectum et
iu.stum iudicamus": ait: ' Non est hoc iustum iudicium. Non
enimcum- sitis mihi pares habetis me malum iuste iudicare.'
Verum [/ol. 48«] dixit, quia Deus ip-sum ad dampnacionem
suam habuit iudicare. Vides si attendis verba miseri, quomodo
verba pervertit, non curans de cibo salutari quem debuerat
avidissime postulasse ; et hoc utique fuit quia os illud non erat
dignum illum cibum benedictum deglutire — os, inquam, illud
quod veritatem iti falsitatem pervertere consueverat.
Ibid. (70) Alter cum in extremis moveretur ad susceptacionem

eukaristie pjeciit dilacionem : quam cum nollent amici eius dare
propter mortem quam videbant in illo, appellavit de manifesto
gravamine.

^ MS. pieca.ndum.

^ We should expect non.

DE AVARICIA

(71) Adhuc autem decet ut balneentur mali advocati in auro Gui.
ferventi. Unde legitur in quadam tragedia Senece, sicut ibidem summade
scih in summa de victis scribitur, quod visum est cuidam quod ViciJs.
viderat Neronem apud inferos balneantem et ministros circa
eum aurum fervens infundentes et cum videret chorum advoca-
torum advenientem : * Huc/ inquid, ' venale genus hominum,
O advocati amici mei, accedite ut in hoc vasse mecum balnee-
mini : adhuc enim locus superest quem reservavi vobis ' .

[Be avanan.]

{72) Exemplum terribile in hunc modum refert Gregorius Greg.
in 4° Dialogorum de avaricia. Crisaurius, sicut Probus pro- xj^^ui. '
pinquus illus, cuius iam superius meraoriam feci, narrare con-
suevit, vir in hoc mundo valde dives fuit : set tantum plenus
viciis quantum rebus, superbia tumidus, camis sue voluptatJbus
subditus, in adquirendis rebus avaricie facibus accensus. Sic
cum tot malis Dominus finem ponere decrevisset, corporali
hunc moiestia percussit, Qui ad extremum veniens, eadem
hora qua iam de corpore erat exiturus, apertis oculis vidit
l/oi. 4^6] tetros et nigerrimos spiritus coram se assistere, et
vehementer iminere, ut ad infemi claustra se raperent. Cepit
igitur pallere, tremere, sudare et magnis vocibus inducias petere,
filiumque suum nomine Maximum, quem ipse iam monachus
monachum vidi, turbatis clamoribus vocare, dicens; * Maxime,
curre, nunquam tibi aliquid mali feci ; in fide tua me suscipe '.
Tunc mox Maximus affuit, lugens et perstrepens familia cuncta
convenit. Eos autem quos ille insistens sibi graviter tolerabat,
ipsi malignos spiritus videre non poterant, set eorum presenciam
in confussione in pallore ac tremore illius qui trahebatur vide-
bant. Pavofre] autem tetrorum spirituum huc illucque verte-
batur in lectulo : iacebat in sinistro latere, aspectum eorum ferre
non poterat : vertebatur ad parietem, ibi aderant. Cumque
constrictus nimis relaxari ^ iam se posse desperaret, cepit magnis
vocibus clamare : ' Inducias vel usque mane'. Set cum hoc
clamaret in ipsis - suis vocibus de habitaculo sue camis est
evulsus. De quo nimirum constat quia pro nobis ista, non pro
se, viderit, ut eius visio nobts proficiat, quos adhuc divina
1 MS. relaxali. * MS. tprls.

LIBER EXEMPLORUM

V.P., IV,
Verba
Sen., vi,
21 (p.
584).

paciencia loagaiiimiter expectat. Nain illi tetros spiritus ante
mortem vidisse et inducias petisse quid profuit, qui easdera in-
ducias quas peciit minime accepit ? Explicit,

(73) Quamvis autem in hoc exemplo Crisaurius plenus fuisse
[dicitur] viciis et merito tot viciorum tam miserabili dampna-
cione conclusus, quia tamen inter alia vicia in adquirendis re-
bus dicitur fuisse avaricie facibus accen[/o/. 49^i]sus, idcirco de
e.xemplo proposito specialiter contra avariciam potest sumi in-
veccio per hunc modum. Beatus Gregorius exemplum narrat
terribile de quodam divite nomine Crisaurio. Iste avarus erat
collector utique diviciarum sedulus et solicitus ; itavixitin avar-
icia divicias ardenter colligendo, quamdiu Deus permittere voluit.
Set ve misero, quia venit finis eius antequam adverteret— finis
dolorosus — tah's utique finis qualem meruerat. Nam quando
libencius voluisset [vivere?] molestia corporis percussus est-
Qui ad extremum veniens, et reliqua verbo ad verbum sicut
scriptum est iii serie narracionis premisse usque ad finem.

(74) Alia duo exempla super hac materia invenimusscripta
in Vitas Patrum, que hic scripta sunt sicut ibidem. Primumest
istud. Narraverunt fratres de quodam ortolano, quia laboraret
et totum laborem suum in pauperibus expenderet, et tantum
sibi retineret quantum ad victum sufficeret. Postea vero ira-
misit Sathanas in cor eius dicens ; ' Collige tibi aliquantam
peccuniam, ne, cum senueris aut egrotaveris, opus habeas ad
expensas'. Et collegit et iraplevit lagenam de nummis. Con-
tigit autem eum infirraari et putrefieri pedem eius ; et expendit
quod collectum fuerat in medicos, et nihil ei prodesse potuit.
Postea venit quidam de expertis medicis et dicit ei : ' Nisi
abscideris pedem tuum putrefiet» scilicet totaliter '. Et consti-
tuerunt [diem] ut inciderent pedem eius. Ille autem rediens in
semetipsum et jjenitenciam agens de hiis que gessit, ingemuit
et flevit, dicens : ' Memor esto, Domine [/0/. 4g6] operum
meorum priorum ', Et cum hoc dixtsset, angelus Domiiii stetit
et dixit ei : ' Ubi sunt nummi quos collegisti et ubi est spes de
qua tractasti ' ? Tunc intelligens dixit : ' Peccavi Domine, ig-
nosce mihi et amodo ulterius [hoc] non faciam '. Tunc angelus
Domini tetigit pedem eius et sanatus est statim. Quod
vtdentes qui factum noverant glorificaverunt Deum.

DE BAPTISMO

(75) Aliud exemplum ibi reperitur contra divites et avaros
cuius iste textus est. Narravit quidam ex patribus de quodam
sene, quia veniens aliquando in civitatem contigit eum sedereV.p., vi,
ante ianuam divttis cuiusdam qui iam moriebatur. Sedens ergog^^ *;;
senex ille vidit equos nigros et terribiles et sessores singulos H {?•
habentes singulos baculos igneos in manibus suis. Cum vero
pervenissent ad ianuam illam, statuerunt equos foras et intrai-it
unusquisque cum festinacione. Infirmus autem videns eos
clamavit voce magna dicens : ' Domine, adiuva me ', At ilH
dixerunt illi ; ' Nunc factus es raemor Dei quando tibi sol ob-
scuratus est ? Quare usque ad hodiemum diem non exquisisti
eum, dum adhuc tibi erat splendor diei ? Nunc autera in hac
hcffa non est tibi porcio Spei neque consolacionis.' Explicit.

(76) Quoniam autem non habetur expresse utrum miser
iste dampnaretur aut peniteret in extremis et salutem conse-
queretur, idcirco quibusdam verbis potest concludi narracio,
quibus, salva veritate, terror audientibus incuciatur. Constat
enim hunc fuisse raiserum etcito post fuisse mortuum. Dicatur
ergo post finem narracionis imme[/b/. 5cw]diate sub hac forma
seu per hunc modum : — Miser iste cito post ivit viam suam.
Ivit ut vulgo dicitur ad suam longam habitacionem ubi habet
quod hic meruit. Quid el modoprosunt divicie sue? Ipse qui
propter collectionem et avariciam suam equitare debet cum tali-
bus equitatoribus ad ardentem puteum inferni, melius erat ei certe
quod nunquam denarium vidissit, melius erat quod nunquam
fuisset natus, quia eternaliter dampnatus est. Anglice dicitur :

hym were bettre ji^at he ne were ne neuer boren
for liif and soule he his forloren.

Hiis verbis aut aliis consimilibus potest exemplura memoratum
terminari.

[De bapiisvio.l

{77) Ad commendacionem virtutis et gratie baptizalis refert Aug. de
quedam mirabilia beatus Augustinus de virtute baptismi in ''bro,.?^'".^''
de Civitate Dei quorum primum est hoc. In Cartagine Inno-cap. 8.
cencia, reh'giosissima femina, de primariis ipsius civitatis, in
mamilla cancrum habebat; rem, sicut medici dicunt, nullis

LIBER EXEMPLORUM

Aug. de
Civ. Dei,
lib. 9(xii,
cap. 8.

Ibid.

medicamentis sanabilem. Aut ergo precidi solet membrum ubi
nascitur, aut, ut aliquanto homo diucius vivat, tamen inde morte
quamlibet tardius affutura, secundum Ypocratis ut ferunt senten-
ttam omnis est omittenda curacio. Hoc illa a perito medico
et sue domui familiarissimo acceperat, et ad Deum solum se
orando converterat, Admonetur in sompnis propinquante
Pascha ut in parte feminarum observancium ad baptisterium
ipsa staret, quecunque illi baptizata primitus occurrisset, signaret
ei locum signo Christi : ie[/o/. 5o^]cit ; confestim sanitas con-
secuta est, sicut illi civitati per eandem innotuit. Medicus sane
qui ei dixerat ut nihil curacionis adhiberet si paulo diucius
vellet vivere, cum inspexisset eam postea et sanissimam com-
perisset quam prius habere illud malum tali inspexcione cog-
noverat, quesivit ab ea vehementer quid adhibuisset, cupiens
intelh"gere et nosse medicamentum quo Ypocratis diffinitio
solveretur. Cumque ab ea quid factum esset audisset, voce
velud contempnentis et vultu, ita ut illa metueret ne aliquod
contumeliosuin verbum proferret in Christum, religosa urbani-
tate respondisse fertur : * Putabam, inquid, magnum aliquid
te mihi fuisse dicturam'. Atque illa iam exhorrescente ' mox
addidit : ' Ouid grande fecit Christus sanare cancrum qui quadri-
duanum [mortuum] suscitavit ? '

(78) Refert adhuc ita ibidem Augustinus. Mendtcum
quendam podagrum in eadein urbe, cum dedisset nomen ad
baptismum, et pridie quam baptizaretur, in sompnis a pueris
nigris curatis, quos inteliigebat demones, baptizari eodem anno
prohibitus fuisset, eisque non obtemperans, eciam conculcantibus
pedes eius in dolorem acerrimum qualem nunquam expertus
est, estuasset, magisque eos vincens lavacro regcncracionis ut
voverat abiui non distulisset, in baptismate ipso non solum
dolore quo ultra solitum cruciabatur, verum etiam podagra
caruisse, nec amplius, quamdiu postea vixissetj pedes doluisse
quis novit? Nos tamen novimus et paucissimi fratres [/oL
5ifl] ad quos id potuit pervenire. Sane sic loquitur Augustinus
illum reprehendens qui hoc miraculum non vulgavit.

(79) Adhuc quidam Curubitanus de Curubia villa non
solum a paralisi verum etiam ab informi pondere genitalium,

' MS, ex hac crescente.

DE CARITATE

Gul.
Peraldi,
Suratna
Virtutura.

cum baptizaretur, salvus eflfectus est, et liberatus utraque
molestia, tanquam mali nichil habuisset in corpore, ut de
fonte regeneracionis ascendit. Quis hoc preter Curubin novit
et preter rarissimos aliquos qui hoc ubicunque audire potue-
runt ? Nos autem cum hoc comperissemus, iubente sancto
episcopo Aurelio, etiam ut veniret Cartaginem fecimus ;
quamvis a talibus prius audierimus de quorum fide dubitare
non possemus.

De caritate ad Deum.

(80) Caritatem adhuc et amorem nostrum ad Deum ex-
torquere debent beneficia assidua nobis exibita. Exemplum de
leone, de quo fertur, sicut dicitur in summa de viciis, quod cum
hunc quidam miles a serpente liberavit [et] a miiite recedere
noluit Ouid igitur excusacionis habebunt, qui deserentes
redemptorem suum serpenti adherent infernali ? Si lapides
cavantur guttis aque cadentis, quam excusacionem habebunt
corda dura que non emolliunt assidua Dei beneficia ? Ad hoc
facit verbum Anselmi in libro meditacionum : Ecce, inquid,
Domine quia me fecistt, debeo me ipsum amori tuo totum ;
quia me redemisti, debeo meipsum amori tuo totum ; quia
tanta promittis, debeo me ipsum amori tuo totura, immo
tantum debeo plus quam me ipsum, quanto tu maior es [me]
pro quo dedisti te ipsum.

\Pe caritate ad proxinws.']

(81) Ad dileccionem proximorum monet nos et movet
[fol. $ib\ exemplum beati lohannis Ewangeliste hoc utique,
quod cum ipse devenisset ad ultimam senectutem et vix inter
discipulorum manus ad ecclesiam deferretur nec posset plura
dicere verba, ad quamlibet pausam hoc dicebat : ' Filioh', diligite
alterutrum '. Tandem discipuli et fratres qui aderant, audientes
quod eadem verba semper replicaret, dixerunt : 'Magister
quare semper hoc loqueris ? ' Qui respondit : ' Quia preceptum
Domini est, et si sic solum fiat, sufficit '.

(82) Qualis autem debeat esse mutua dilectio caritatis
ostenditur exemplo philosophi, de quo dicitur in summa de
viciis, quod cum diceretur ei de quodam : ' lUe amicus illius Virtutum

Anselmi
Medita.t.
XI (P.L.,
clviii, 'jt"
9).

Vita S.
lohartnis
Evange-
• lisue.

!GuI.
Pcraldi,
' Summa

LIBER EXEMPLORUM

VLta B.

Thomae

Maxtyris.

G.E., I,
xlix (p.
136).

Ibid., li
(p. 148).

In antiquo
setnione.

est': 'Cur/ inquid, 'iJlo divite hic pauper est? Amicus non
est qui fortune particeps non est.' Explicit exemplum.

[De clericis tnaiis.']

{Z^) Legitur in vita beati Thome martirisj quod clerici
mali et insolentes prestabant magnam occasionem dissensioni
que mota erat inter ipsum et regem Anglorum super ecclesi-
astico, et idcirco ibidem .scriptum est quod isti clerici insolentes
et mali non sunt clerici set coronati demones.

(84) In libro quoque qui dicitur Gemma Sacerdotalis reperies
super hac raateria hoc exemplum. Episcopus Ambianensis
Robertus de Camera,^ vir sapiens et sanctus, cuidam decano
suo respondit pro qutbusdam, quos ei ordinandos optulerat,^
petenti in hunc moduiTi : ' Magnara, inquid, elemosinam facere
potestis quia non habent aliam warysonam '. Cui episcopus :
'Si propter animarum, inquid, warisonam hoc peterent et non
corporum optinerent Nunc autem ex quo ad corporalia hoc
referunt, et temporalia non optine[/o/. 52rt]bunt quia indigni
sunL'

(85) De clericis etiam in eodem hoc exemplum scriptum
esL Monachus in Marchia Wallie apud Monemutam de sancta
Trinitate nimis acriter et frequenter disputare consueverat. Qui
aliquociens prohibitus a priore nichilominus tamen prave con-
suetudini morem gerens, cum vespere quodam super eadem
formidabili de sancta Trinitate materia, de personarum scilicet
pluralitate et diversitate et ydemptitate substantie nimis acerbe
disputaret, mane facto se litterarum omnium expertem invenit :
quarum eciam noticiam nec toto vite suo residuo recuperavit^

(86) Monet autem clericos ne sint maiestatis perscrutatores
exemplum quoddam quod in antiquo quodam sermone reperi,
quod et antea frequenter audieram. Sane exemplum hoc est.
Cura magister Lanifrancus semel super Secanam iret spaciatuffl,
a sociis suis aliquantulum remotus, ut trinitatem personarum et
unitatem essencie ad plenum intelligerc meditaretur, vidit quen-
dam puerum cum quod[am] cocleari haurientem aquam de
Secana in puteolum. Quesivit magister quid ageret Respondit
puer quod totum Secanam mitteret in fossiculam. Dixit magi-

' MS. Conia. =• MS. optulerunt. *MS. mvenit.

DE COGITATIONIBUS CARNALIBUS

ster : ' Hoc nunquam poteris consummare '. Respondit puer :
* Sic nec tu illud quod cogitas ' : et statim puer evanuit. Magi-
ster autem volens amplius perscrutari maiestatera, ne opprime-
retur a gloria, intravit monasterium in Normannia, et simulans
se nichil scire, pro fatuo pro Christo habebatur. Set non potuit
lumen tantum latere sub modio. Unde postmodum ad magnum
honorem pervectus est.

[De cogitationibus carnaiibtis.']

(87) Si forte queris qua cautela utendum est ad huiusmodi VP- V,
[fol. 52(^] cogitaciones superandas, respondetur tibi in Vitassen., v,
Patrum ubi sic scriptum est. Frater quidam interrogavit quen- ^^ (p.
dam senem: 'Quid facio quia cogitacio mea semper est in
fornicacione intenta ? ' Cui sene.x : ' Quando demones in corde
tuo seminant, et sentis hoc, non colloquaris cum demonibus,
quoniam demonum est talia suggerere. Et h'cet non necgligant
hec tmmittere, tamen non extorquent. In te ergo est non
suscipere et suscipere. Scis quomodo fecerunt Madeanite,
quando ornaverunt filias suas et statuerunt eas ante in conspectu
Israelitarum ; non tamen alicui extorserunt, ut miscerentur cum
eis : set qui voluerunt, introicrunt ad eas. Alii autem indig-
nantes cum interitu eorum qui presumpserunt ulti sunt
fomicacionem.' Cui frater : ' Quid faciam quia fragilis sum et
superat me passio ista? ' Cui senex : ' Intentus esto ad demones^
et cum facfunt vicium loqui in corde tuo, non respondeas eis :
set surge ora et age penitenciam, dicens ; Fili Dei, miserere
mei '. Explicit exemplum. Sane ex hoc exemplo habemus
quod idcirco fatui cogitationibus camalibus succumbunt quia eas
admittunt et principiis non obsistunt: sicut etiam patet per
quoddam exemplum scriptum in Vitas Patrum in hunc modum.

(88) Frater quidam cum a spiritu fomicacionis temptaretur, ibid. iq
venit ad quendam senem magnum et rogabat eum dicens : ' Ora ^' ^
pro me quia a fornicacione sollicitor', Senex autem deprecatus

est Dominum pro eo. Et iterum secundo veniens ad eum,
eundem sermonem dixtt ; et ita frequenter venit ad senem, et
ille instanter oravit Dominum pro eo, dicens : * Domine, revela
mihi unde in hoc fratre opcracio ista est, quoniam deprecatus
.sum te et remedium \_/oL 53^] non invenit'. Et revelavit ei

LiBER exb:mplorum

Dominu.s quod dyabolus egit circa fratrem illum ; et vidit eum
senex sedentem et spiritum fomicacionis in dtversis mulierum
formis iuxta illum quasi ludentem cum eo, et angelus stabat
missus ei in adiutorium, et indignabatur contra fratrem illum,
quia non prosternebat se set delectabatur in cogrtacionibus suis,
totam mentem suam ad eas inclinans. Et agnovit senex quia
causa magis est ab eodem fratre, et annunctavit ei, dicens : ' Tu
consentis cogitacionibus tuis'. Et docuit eum quomodo debuit
talibus cogitacionibus obsistere ; et respirans frater per doctrinam
illius et orationem requiem invenit a temptatione illa,

(89) Aliud ad idem. Venit frater ad abbatem Pastorem
dicens ei : * Multe cogitaciones veniunt in animam meam et
periclitor in eis'. Et eiecit eum setiex sub aere nudo et dixit
ei : ' Expande sinum tuum et apprehende ventum '. Et ille
respondit : ' Non possum '. Cui ille : * Nec cogitaciones prohi-
bere potes ne introeant, set tuum est resistere eis '.

(90) Dixit quldam senex sicut ibidem scribitur : ' Non quia
intrant cogitaciones male in nos condempnamur ex hiis set si
male utimur cogitacionibus. Fit enim ut per cogitaciones
naufragium paciamur, et iterum de cogitacionibus coronemur.'

(91) Dixit alius senex sicut ibidem legitur : ' Esto velud qui
transit in platea per tabernam et capit uniuscuiusque cocture
odorem ut alicuius assature. Et qui vult ingreditur et mandu-
cat. Oui autem non vult, odoratus est tantum et preteriit. Ita
et tu excute fetorem, surge et ora. Neque enim eradicatores
\^foL 53/'] sumus cogitacionum set contra eas luctatores.' Hec
sententia super scribitur in Vitas Patrum.

{92) Nunc autem si contingat cogitaciones ita esse importunas
quod principiis resistere omnino erit difficile, tunc summum ut
credo erit remedium ad crucem vei passionem Salvatoris con-
fugere secundum modum et exempla super in hac materia in
Rubrica de cruce et passione Christi digesta.

(93) De cogitacionibus voluptuosis exemplum notabile in 4
Dialogorum scribitur.

(94) Contra cogitaciones immundas valet confessio quam-

plurimum ; unde quidam sanctorum patrum dixit cuidara

impungnato a spiritu fornicacionis : Fili ne abscondas cogita-

3. 13 (P- ciones tuas, ita enim confusus inmundus spiritus discedit a te.
573. 574)-

V.P., V,
Verba
Sen., X,

§ 55 (P.
601).

Ibid. §86.
(p. 605). ■

V.P., ibid.
v,§i6
(P- 575).

Greg.
DlaL.

rv(?).

Ct V.P..
V, Verba
Sen., V, §§

DE CONFESSIONE

Nichil enitn confundit et allidit virtutem demonum, quomodo
si quis secreta inmundarum cogitacionum sanctis ac beatissimis
patribus revelet.

iDe confessione.]

(95) De confessione similia occurrunt exempla, silencio
utique non tegenda, de quibus hoc unum pono in principio de
quo plenam certitudinem habes. Frater Adam Habe, bone
memorie, frater utique sanctus et religiosus, necnon et prcdicator
famosus et absque dubio fructuosus, fuit in tempore meo in ordine
nostro, qu! et custos meus aiiquando fuit. Frater iste^ quadam
vice, cum fecisset tnagnam popuii convocationem, die qua
predicavit, antequam populus convenisset, venit ad eum quidam
et petebat confesstonem ; et cau.sa quare venit ad confessionem
fuit hec, sicut eidem fratri referebat Eadam siquidem nocte
ipse ivit solus de una villa ad {_/ol. 54^] aliam ; et cum esset in
via, vidit a longe bestiam quandam supra modum horribilem
versus ipsum venientem. Ita fuit horribilis quod statim
intellexit quod erat dyabolus in effigie illius bestie horribilis.
Ipse ergo stetit tanto timore percussus quod fere fuit extra se.
Cogitans ergo quid sibi esset agendum, adiutus lumine fidei,
licet peccator esset, statim cum securi sive bipenni ' quam
manu ge.stabat fecit circa se circulum unum de signis crucis
Christi. Cogitavit autem et ttmuit quod propter peccata sua
traditus esset in potestatem dyaboli, et intellexit bene quod,
nisi Dei adjutoriq, dyabolum non posset evadere. Attendens
ergo quod Deus misericors est et pronior ad miserandum quam
condempnandum, clamavit ad Dominum, dicens : ' Domine, non
habeo sacerdotem cui possim peccata mea confiteri. Promitto
tibi quod ego dimittam peccata mea, et non habens aliud re-
fugium cui peccata mea interim donec ad sacerdotem perveniam
confiteor, Domine, inquit, hec feci et hec, et hec, et sic et sic ' ;
et ita peccata sua Deo confitebatur, acsi eum presentialiter
coram se videret. Et ecce, quod dictu mirabiie est, inrao
magis delectabile, quam cito confessus fuerat unum peccatum,
statim crescere cepit circa se muru.s unus aliquantulum super
terram. Ad confessionem vero alterius peccati plus crevit in

' MS. bibenni.

LIBER EXEMPLORUM

altum. Ad confessionem vero peccati tertii adhuc altius
erigebatur, et ita paulattm, ad continuationem confessionis
huius, excrescebat virtute tlivina muri huius structura, ita
quod, confessione completa, in tantum [/oL S4/'] fuit murus
iUe ex omni parte elevatus quod steterit intra eum tutus quasi
in turre fortissima. Et tamen tanto fuit terrore percussus
quod vix potuit aliquam securitatem habere in corde suo ; nec
mirum, nam in principio, quando, merito fidei, penitentie et
confessionis sue, cepit murus memoratus excrescere, venit
dyabolus in effigie illa horribili, attemptans in ipsum irruere
cum omnt conatu suo. Sed ipso adclamante et confessionem
inchoatam prosequente, quando dyabolus murum inchoatura
conabatur impetuose transcendere, virtute divina cecidit
retrorsum. Iterato tamen eumdem impetum faciens, ad
inurum qui iam altius excreverat transcendit se cum toto
conamine [diabolus],^ misero interius clamante et horrore
conspectus eius fere spiritum exalante ; reversus diabolus
cecidit retrorsum sicut prius. Tales autem impetus et insultus
continue faciebat dyabolus in murum ad miserum interius
stantem invadendum, sed continue crescebat murus et ipse
semper virtute divina repulsus et reiectus est. In ista angustia
stabat miser ille intra muros suos usque ad diem. Sed
postquam murus totam altitudinem suam acceperat, adhuc
dyabolus, cum plus facere non posset, exiliens ultra summitatem
muri, caput suum illud horridissimum porrigeret, ut sic pre
nimio terrore ipsum confundere posset. Ipse vero mtser homo
memoratus in tanta fuit angustia et terrore tota nocte quod
tot fecit vota Deo, tot promissiones, quod quasi impossibile
esset quod ab aliquo implerentur. Qui etiam omni tempore
vite sue vivere elegisset in omni paupertate, labore et angustia
que posset excogitari, dum tamen vitam habere potuisset,
quam iterato in consimilem noctem devenire. Nunc ergo vides,
Christiane, quanfy»/. SSa^te virtutis est contra dyabolum
vera confessio facta sacerdoti, secundum ordinem ecdesie,
ubi tantum valuit contra diabolum illa confessio quam in
medio campo fecit Deo, Certe illa confessio nuUam habuit
virtutem nisi propter bonam voluntatem et propositum quod

^ MS. darz.

DE CONFESSIONE

habuit ad confitenda peccata sua debito modo et ad vitam
suam funditus pro voluntate Dei emendandam.' Homo ergo
predictus, confitendo peccata sua cum magno terrore fratri
Ade memorato, hoc totum et plura ah'a circa presentem
materiam eidem referebat, dicens ei quod ipse in sermone suo,
tacita persona ilHus, totam seriem propalaret, quod et fecit,
ipso ad pedes eius residente. De ista narratione nemo dubitet,
nam ab ore dicti fratris totam seriem eventus huius audierunt
frater lohannes de Galetrun et frater Thomas de Upofordia,
qui hec michi et muitis aHis retulerunt, et multi aHi fratres a
dicto fratre Adara. Et nescio utrum ego hec ab eo audirem
vel non, scio quod illud bene ab eo audissem nisi neghgentia
vel incuria fuissem irapeditus. Et accidit hoc prope Dublinum,
et ille cui accidit ballivus erat tunc temporis de Turvi.

(g6) Adhuc autem Jegitur in vita sancti Kentegemi quod Vita S.
quedam domina de Scocia amore illicito militem quendam ggjni.
diligens anulum preciosum quem ei dominus suus contulerat
militi donavit Quadam postea die, cum dominus ille causa
venandi silvam intrasset, cotitigit mtlitem predictum alits huc
illucque ut mos est dispersis solum cum domlno remanere,
Cumque iuxta fluvium quendam simul duo soh' requiescerent,
obdormivit miles iuxta dominum suum et extensa a se [/ol.
SS^] manu agnovit in eum dominus anulum quem domine
donaverat : quem a digito dormientis clam extrahens proiecit
in fluvium, et excitato railite reversus est in palaciura, Et
vocata domina iussit sibi anulum quem in pignus amoris ei
donaverat afferre.'- At illa multum exterrita peciit inducias
usque ad triduum, infra quod afferri posset a loco in quo
simulabat eum habere in thesauro repositum, Interim domina
mittens ad militem cui anulum dederat et inteUigens quod
anulum amisisset, ad confessionis remedium se contulit beato
Kentegerno, tunc illius loci episcopo, peccata sua cum magna
compuncctone manifestans. Quo facto mtnister Kentegerni
[ ]^ quendam iussu domini sui de fluvio illo appre-

hendens et exenterans, in eo anulum reperit quem domino
suo mox attulit. At ille ex hiis que domina sibi manifesta-

' MS. emendam. ' MS. auferre.

^ Blank space left for onc word — ptohably piactm.

LIBER EXEMPLORUM

Pet. Ven.
Ctuniac.
de Mtracu
lia, lib. i,
cap. 2.

G.E., I, li
(P- 147)-

Exempla
Deodati.

verat anulum cognoscens mox misit ei, Quem illa cum gaudio
suscipiens infra triduum eundem domtno suo cxhibuit ut pro-
misit

(97) Adhuc autem quod in libro Petri Cluniacensis abbatis
narratur non est tacendum, videlicet quod quidam sacerdos
peccato camis inquinatus, cum sine reatus sui penitencia divina
celebrare presumeret et usque ad sacramentum perveniret, ecce
subito sacramentum ab eius manibus evanuit ; 1 quod et secundo
et tercio ei accidit. Unde vehementer stupefactus episcopum
suum adiit et peccatum confitens penitenciam accepit. Trans-
acto igitur in penitencia multo tempore, cum ex episcopi dis-
pensacione in spe venie iterum divina celebrasset et usque ad
sumptionem eukaristie pervenisset, [/ol, 56«} subito ante oculos
eius trium predictarum missarum hostie que prius evanuerant
apparuerunt. Cah'cem vero fere plenum sanguine invenit. Hoc
etiam exemplum scriptum est in libro qui dicitur Gemma
Sacerdotalis. — Nemo ergo dubitet quin possit invenire a Deo
misericordiara si de peccatis suis penitere voluerit, et con-
fessionem puram facere. Nam absque dubio multum placet
Deo penitencia vera et confessio pura, quando propter peni-
tenciam et confessionem sacerdotis memorati tantam gratiam
sibi ostendere voluit, quod eidem sacrosanctum sacramentum
reddere dignatus est, quod propter culpam suam miserabiliter
amiserat.

(98) Inter exempla vero Deodati hoc etiam super hac
materia reperi. Ouedam mulier coniugata, que aub viro
adulterata fuerat, mortuo viro suo, vili se subiciens prostitu-
cioni, tantum processit in turpitudine sua quod omnibus bonis
suis depauperata fuit, propter quod cum tristicia nimia per-
funderetur. Affuit dyabolus in specie iuvenis et dixit ei :
'Quid est quod sic tristaris?' Cui respondit, quod propter
hoc quod sic erat depauperata. Dixit: ' Si adquieveris mihi
omnia que habebas tibi duplicabo '. Cui concedenti dixit dya-
bolus ; * Post viii° dies revertar ad te ut facias michi quod
promisisti '. Qui abiit et interim procuravit quod misera ditata
fuit. Qui rediens dixit ei : ' Fac michi quod promisisti'. Et
mjsere libenter concedenti dixit dyabolus : ' Frimum est quod

^ MS. mvanuit.

DE CONFESSIONE

recipias omnes religiosos in domum tuam et eos facias tecum
fornicari. In ecclesia esto garrula, impediens orantes in ea.
Pauperes reciptas hospicio de die et in nocte eos foras eicias,
nichil eis erc^ando.' Que mandatum dyaboii exsequendo
tandem infirmitate correp [/<?/. $6d] ta ad desperacionem per-
venit. Quod videns filius suus clericus, quem habebat, de
salute sua eam monuit diligenter, querens etiam unde ad tantas
divicias pervenisset. Oue sibi omnia per ordinem narravit. Qui
dixit ei : ' Confide de misericordia Domini et abrenuncia dyabolo
in cuius servicio diu vixisti, et voca sacerdotem et confitere
peccata tua'. Que dixit ei : ' Vade ceieriter et quere sacerdotem
ut revelem ei peccata omnia mea que in vita mea contra volun-
tatem Dei perpetravi '. Quo ad ducendum .sacerdotem proper-
ante, ccce demones cum magno terrore et strepitu venerunt.
Quoriira impetu et horrore tanto terrore i^ercussa est quod ante
sacerdotis adventum mortua est. Quod videns filius confite-
batur pro ea et accepit vii annos in penitencia. Quibus expletis
apparuit ei mater sua dicens : 'Gratias tibi ago, fili mi, quia
penitencia tua me liberavit'-

(99) Unum exemplum super hac materia narravit mihi
quidam frater de cuius veritate non dubito. Exemplum autem
hec est. Inter Dowisky et Ros habitabat quidam paterfamilias
cognomento Palmarius, quia peregrinus fuerat in Terra Sancta ;
nomen autem eius mihi modo non occurrit. Hic autem
domesticus, quadam vice, emit quoddam dolium vini ad taber-
nandum, et videbatur uxori sue quod vinum emerat nimis care ;
siquidem nuila erat tunc caristia vini. Unde ex emptione illa
dampnum timebat incurrere. Cumque solHcita super hoc, ut
moris est, aliquociens cum aliis muUeribus loqueretur, dixit ei
vice quadam mulier una: ^Quid dabis mihi, et ego tantum
faciam quod tu vendes vinum tuum sicut volueris?' Illa
statim, aviditate feminea, pepigit cum ea. Dixit ergo ei
malefica: 'Tu modo communicabis in Natali ; retineas partem
eukari.stie in ore tue, et cum [/oL S7^] domum veneris, mitte
illam in dolium vini, et veniet sicut desiderat anima tua '. Erat
autem vinum emptum ante Natale, et illa domestica ieiunaverat
adventum Domini, et in Natali sequenti erat communicatura,
sicut et factum est. Communicavit ergo, et, ad doctrinam iam

5<5

LIBER EXEMPLORUM

dfcte malefice rescrvans hostie sacre particulam, misit in dolium
vini. Set ultio divina non defuit, set modo mirabili, pio tamen,
afTuit Nam, quando vinum suum extrahere voluit ad venden-
dum, trahens unam clepsedram post aliam, ut breviter dicatur,
nullum omnino vinum repcrit Turbata igitur et stupefacta
non modicum, ut certius eventum exploraret, accepit baculum
pcregrinalem viri sui et misit in dolium, nec omnino guttam
rcperit, set extrahens bacuium, simul et particulam hostie
memoratam extraxit. Quam cernens, et factum suum neph-
arium ad memoriam revocans, intellexit divinam ultionera
affujsse. Accepit ergo sacrum symbolum cum timore et
rcvcrentia, et accessit ad sacerdotem, et peccatum suum sibi
cum magno dolore cordis confitebatur. Qui eventum audiens
sibl a seculis inauditum, non est ausus muHeri penitendam
imponere, sed dixit ei ut fratres adiret, consilium securius et
salubrius ab eis habitura, Que veniens ad fratrem Donekanum,
fratrem nostrum, humih'ter ei confessa est ; et, data absolutione
et imposita sibi pena satisfactoria, cum ad domum suam
rcpedasset, intrans ad locum ubi iacuit doHum, audiviit intra
dolium quasi vini ferventis susurrum. Accipiens ei^o clepse-
dras quas prius extra doltum \_foi. i^jb'] dimiserat, foramini-
bus impressit. Et vix ita celeriter potuit obturare foraraina
quin vinum violenter erupisset. Recuperato igitur vino, merito
confcssionis, quod amiserat, de merito malefice commissionis
gracia» cgit benignitati Creatoris. — In hoc exemplo ostendit
nobis Dominus evidenter quam sit magne virtutis sacra con-
fcssio ; jpsa extinguit cutpam, ipsa ultionem extinguit divinam,
jiicut hfc videri potest evidenter. Nunquam enim vinum pre-
dlctum e.x culpa' meritoconfessionis fuisset recuperatum, nisi et
pcccatum eiusdem confessionis et penitencie merito fuisset
relaxatum. Hoc cxemplum michi retulit frater ille, qui ab ore
domcstice prctaxate huius rei audierat veritatem. Sane, si quis
timeat ne, c.xprimcndo totum casum, maliciosis et fatuis det
occasioncm malc agendi tn exprimendo immissionem particule
sacrc hostie in ciolium, quia videlicet homines proni sunt ad
nJiihiin, potcrit ([ui volucrit, si melius nesciverit, articulum istum
per talem inodum proponere, ut dicatur quod^ mulier illa male-

' fiupply amiiium ? " MS. qLcm.

DE CONFESSrONE

fica docuit domesticam facere dolio suo quandam fatuitatem
peccato plenam, que Deo valde displicuit, unde et peccatum
illud valde graviter punivit. Mulier namque domestica fecit sicut
edocta fuit, sed ultio divina non defuit, et ita usque ad finem
procedatur, ita quod de sacra eukaristia nichil penitus propona-
tur. Videat qutsque quod sane dicat in talibus.

(loo) Aliud de eisdem ad idem. Quedam mulier, cum esset
devota in orationibus et elemosinis et aliis moribus bonis quam
plurimis, (jeccatuiTi unum, quod in flore iuventutis commiserati
pre verecundia semper ocultabat. Cumque tandem aliquando
infirmaretur ad mortem, congregati sunt [/of. gSrt] demones
quasi infiniti iuxta habitaculum anachorite in eadem villa
comanentis. Inter quos unus sedit quasi pro iudice et quesivit
a singulis quid egissent Surgens autem unus dixit quod cras
haberet animam mulieris morbide que ab hominibus sancta
fuerat reputata. Dicens quod unum haberet peccatum quod
nunquam confessa est : ' Et ego,' inquid, ' quando vellet con-
fiteri, os eius obstruo, ne peccatum sacerdoti demonstraretur ' :
et peccatum nominavit. Anachorita vero audivit omnia. Mane
autem mittit anachorita pro sacerdote, visa omnia et audita
ostendit ei per stngiila. Sacerdos autem de consilio anachorite
mulierem adiit, quam etiam adhuc de confessione allocutus est.
Set nichil ei super hoc f>eccato voluit intimare. Sacerdos autem,
videns eam iam dampnacioni proximam, ultra non dissimulans
dixit ei. ' Nofine tale peccatum in iuventute tua commisisti ?
et mihi illud in confessione non revelasti?' Quod mulier
audiens cum dolore maximo et contricione peccatum suum
confitebatur et continuo lacrimarum profluvio peccatum illud
abluebat quousque spiritum exalavit. Nocte vero secunda
congregati sunt alias demones in eodem loco ubi prius, et
quesivit demon presidens animam sibi promissam. Et respond-
ens promisor di.\it eam iam fuisse confessam, ut dictum est,
ac per hoc animam eius ab angelis in celum delatam esse coram
Deo. — Ecce quanta virtus penitencie et confessionis per quam
potest peccator sic cito separari a diabolo.

LIBER EXEMPLORUM

V.P.. VI,
Verba
Sen., iii,
i7{p-
657)-

Greg.
DiaL, I,

[De contugio.]

(lOi) Orante aliquando bono Machario abbate, vox ad eum
personuit sicut scribitur in Vitas Patrum : ' Machari, nondum ad
mensuram meriti duarum mulierum [foL jSi^] pervenisti, cjue in
proxima habitant civitate', Quo audito surrexit senex et
abiit ad eas, et dixit eis cum eas invenisset : ' Dicite mihi opera-
cionem vestram quomodo est ? ' At ille dixerunt ei : ' Crede
nobis, pater> quia non presenti nocte a maritorum lectulis fui-
mus separate. Quam ei^o operactonem possumus nos habere ? '
Deinde vero rogacione senis compulse dixerunt : ' Nos quidem
secundum seculum nobis extranee sumus ; placuit autem nobis
nubere duobus fratribus secundum carnem. Quindecim anni
sunt hodie quod nos due habitamus in domo hac, et nescimus si
aliquando litigavimus ad invicem aut turpem sermonem dixit
una ad alteram. Cc^tavimusque ingredi mona.sterium virginum,
et rogati viri nostri non nobis consenserunt in hoc. Quo facto
posuimus ' testamentum inter nos et Deum, ut usque ad mortem
nostram de ore nostro, non egrediatur sermo secularis.' Et
dixit senex : ' In veritate quia non est virgo nec maritata neque
monacu.s neque secularis set Deus secundum uniuscuiusque pro-
positum subministrat spiritum sanctum '.

(102) De voluptate coniugum immoderata narrat beatus
Gregoriu.s sacerdos terribile exemplum in primo Dialogorum,
dicens : Matrona quedam nobilis in vicinis Tuscie partibus
habebat nurum, que intra breve tempus quo filium eius accep-
erat cum eadem socru sua ad dedicacionem oratorii beati
Sebastiani martiris fuerat invitata. Nocte vero eadem qua sub-
sequente die ad dedicacionem predicti oratorii fuerat processura,
voluptate carnis devicta a viro suo se abstinere non potuit.
Cumque mane facto conscienciam [fol. Sg(i\ contereret perpe-
trata camis delectacio, proccssioncm vero impetraret verecundia,
plus vultum hominum erubescens - quam Dei iudicium metuens
cum socru sua ad dedicandum oratorium processit. Mox vero
ut reliquie beati Sebastiani martiris oratorium sunt ingresse,
eandem predicte matrone nurum malignus spiritus arripuit et
coram omni populo vexare cepit. Primo non fuit in ea nisi

1 MS. poBsinnus. ' MS. enibescentes.

DE CONTEXTIOXIBUS

vi(p.

ums diabc^us, sed dto post, sknit Dominus pennisit, illc ab ea
exiit et legio eam intravit. Cepit ergo tot inotibus agitari, tot
vodbtis damoribusque perstrepere, quot spiritibus tenebatur.
Sed quamvis Domino peccatum cius displiceret. miserie tamen
illiiB m^ertus est, et predbus sancti episcopi Fortimati eam a
demonibus libcravit. — Ouid habes ex hoc exemplo nisi quod
diabok> se reddunt qiii in conii^io suo inordinate voluptati
deserviimt ?— Huic etiam consonat exemplum de uxore Tobie Lib.
iimioris, quod quidem exempliun predicator, si evidenter pro- et«&f' ^*
posuerit, salubri terrore concutiet audientes.

[De coHtcntionibus^

('03) Quem ductorem et auctorem habeant qui contencioni- 9-^
bus deserviunt ostendit exemplum scriptum in Hbro qui dicitur
Gemma Sacerdotalis in hunc modum. In coronadone impera-
toris Almannie, facta inter barones et principes imperii super
dignitatibus suis et privilegiis atque honoribus primis conten-
cione, cum extractis gladiis ob hec militum Ix vel plurium
strages facta fuisset, demum lite sopita et missa usque ad se-
quenciam inchoata post ultimam versus modulacionem, apud '
scilicet Hunc diem gloriosum fecisti \_fol. 59^], priusquam
ewangelium pronunciaretur, in illo silencii intervallo insidiator
ille nequissimus alta voce simili modulacione proclamavit :
' Hunc diera bellicosum ego feci '. Et sic evolando magnam
partem tecti ecclesie secum avellens asportavit. ExpHcit ex-
emplum. — Vides quem ductorem habeant, quem ductorem, immo
eciam quem derisorem, qui contencionibus deserviunt Ministri
dyaboh* sunt, cuius voluntatem dura faciunt derisioni etiam illius
expositi sunt.

(104) Adhuc autem, quam horrende sunt contenciones et
divisiones declarat exemplum quod michi retulit frater Bona-
ventura de Tuscia, tunc conscolaris meus Parisius. Ait enim
quod quidam magus, vocato ad se, vice quadam, demone suo
quem consulere solebat et alloqui, quesivit ab eo si haberet
noticiam Merlini. Qui in hunc modum respondit ei : ' Ulum
Merlinum vestiijm bene utique novi eum. Et in proximo est,
inquit, ut floreat Britannia super Edwardo sicut floruit sub

>MS. ap-^.

LIBER EXEMPLORUM

MeHino.' Hoc autem erat aliquot annis aiiite guerram Anglie
in qua felicis recordacionis Simon de Monteforti interfectus est.
Vides ergo quod bellicosos et contenciosos reputat diabolus
floridos ac florere ad similitudinem arboris que primo floret ut
post fructificet. Siquidem qui eiusmodi sunt in contencionibus
suis florent in hoc mundo, sicut videtur dyabolo, quta tandem
de eorum animabus proveniet fructus mortis a dyabolo devor-
andus in inferno; sic tunc floruit Britannia sub principe pre-
taxato sicut et \_fol. 6o«J prius floruit sub Merlino. Nam tem-
pore suo Britannia, que nunc dicitur Anglia, partim contencioni-
bus et beliis intestinis Britonum tunc temporis terre incolarum,
partim insultibus Anglorum multociens et multis modis Britones
impungnancium, fere deducta fuit^ ad extremum. — Caveat qui
hec legit ne unquam noraen principis memorati exprimere in hoc
exemplo publice presumat. Sufficit enim quod dicatur quod
dyabolus nominavit quendam magnum principem tunc in Anglia
existentem, dicens in proximo esse ut floreat Britannia sub illo
sicut floruit sub Merlino.

\Contra male decimantes.^

(105) Moveat exemplum subscriptum, moveat, inquam male
deciraantes. Temporibus nostris erat m parrochia Balirozeri
quedam matrona que de ovibus suis habuit anno quodam agnos
xx". Multum autem sibi videbatur de tam paucis agniculis pro
decima duos exsolvere, unde, sagitta dyaboli percussa, x ex
agnis suis voluit occultare, ut unum tantum ecclesie solveret
pro X agnis qui oculis vicinorum apparerent. Occultavit
igitur X ex agnis memoratis sub quodam vase magno, ut non
appareret numerus quousque decimam suam fraudulentam ex-
solvisseL Sed ecce iudicium eius qui omnia contemplatur
iocundissimum : soluto agno illo pro decima, non muko post,
elevans mulier vas iam dictum, invenit ix agnos mortuos et
decimum vivum i que, eventu percussa tam terribili, attendens
iustum Dei iudicium, fraudem suam recognovit et agnum
vivum ecclesie reddidit, et penitenciam suam de peccato,
devote contrita, suscepit [fol, 6oi&]. Iste eventus toti parrochie
per mulierem eandem innotuit. Explicit exemplum.

^ MS. sint.

DE DETRACTIONE

(io6) Inter exempla vero communia hoc exemplum repentur Inter
quod et sollempniter solet enarrari de beato Anselmo Cantu- comjmmia.
ariensi archiepiscopo. Videlicet quod vice quadam in autumpno
horreiim manerii, ubi tunc erat ingrediens, domum reperit
semiplenam, et vidit demonem magnum sedentem super
acervum. Dixit ergo ballivo : ' Unde habuimus messem istam ? '
Qui respondit : " De dominico nostro '. Et ille : ' Numquid
bladum decimastis ? ' Qui dixit : * Non '. Et archiepiscopus :
* Statim totum eice et da fideliter decimam tocius '. Quo
facto non potuit pars decimata in horreo comprehendi. Mal. 3. ^falach.
Inferte otnnem decimam in horreum meum, etc.

111, 10.

Ibid. xii,
3, 9, 10,
15-

{De deiractione.)

(107) In libro Nximeri cap. xii reperitur quod locuti suntNum. xii
Maria soror scil. Moysi et Aaron frater eius contra Moysen. ^'

Et sequitur quod dixit Dominus ad eos : Quare non timuistis
detrahere servo meo Moysi ? Et iratus contra eos abiit : et cito
post subiungitur : ecce Maria apparuit candens kpra quasi ttix :
et post dicitur quod exclusa est Maria extra castra vii diebus^ scil
donec curata est. Ex hiis verbis colligimus quod Maria
detraxit Moysi sed non tmpune. Nam statim percussa est
lepra vilissima et exclusa vii diebus a communione et societate
popuU Dei. In quo datur nobis exemplum terribile ; exemplura
hoc utique quod detractor, etsi non exterius, interius tamen
lepra percutitur spirituah", per quam meretur et dignus est a
communione et societate omnium bonorum, nisi per peniten-
ciam \_fol. 6t\a\ curetur, in perpetuum separari. Et idcirco
dicitur in Proverb, 24 ^7«?« detractoribus ne commiscearis,
quoniam subito veniet perdicio illius, et ruinam utriusque quis
novit ? utriusque sciHcet detractoris et libentis auditoris.

(108) Super verbum vero proximo premissum dicitur in In quadam
quadam glossa quod beatus Augustinus scripserat in mensa
sua vel scribi fecerat hos versus :

Quisquis amat dictis ah'orum carpere vitam,
Hanc mensam indignam noverit esse sibi.

Sane si indignus erat detractor mensa Augustini, stultior
est stulto si putat se dignum mensa Christi. De qua quidem

Prov. xxiv,

21, 22. I

glosea.

LIBER EXEMPLORUM

Luc. xxii,

Apoc.xxii
15-

Vita S.
loannis
Eleemos.

Cf. V.P.,
p. i88 a,

Ibid.,
p. 197.

Cf. Ezech
xii, 1 1 ;
xxiv, 22,
24.

Sap. xi,
«7-

mensa dicit ipse Luca discipulus suus : Fos estis qui pennansistis
viecum in temptatiotnbus meis ; et ego dispono vobis sicut
disposuit mihi pater [meus regnuni] ut edtitis et bibatis super
vtensam meam in regno vteo. Ab hac mensa excludiintur
, detractores. Cane.s enim ,sunt de qutbus dictturin Apocalypsi :
Foris canes. Dignum est utique ut detractores foris sint
a communione sanctorum in patria segregati, quibus nimtrum
indignum est sanctonum adhuc viatorum secreta comtTiunicari,
sicut insinuatur in \nta sancti lohannis patriarche Alexandrini,
de quo scribitur sic in vita sua.

(109) Adhuc autem in vita huius sancti memorati reperitur
exemplum memoria dignum ad sugillacionem detraccionis et
detractorie accusacionis. Quod quidem exemplum idem
sanctus ad memoriam revocare consueverat quod in hunc mo-
dum ibidem scribitur verbo ad verbum. Cum celebraretur iila
maxima synodus Nicena, imperatore Constantino presente,
plurimi ex clericis seu monachis odientes invicem invicem invi-
dentes adversus al[/o/. 6i^]terutrum cartulas famosa carmina
vel accusaciones continentes principi porrexerunt. Qui cum in
quibusdam [ ] ' suspicaciones, in quibusdam vero calumpniam
et in quibusdam deprehendisset invidiam, omnes illas inscrip-
ctones et famosos libellos iusstt igne consumi. Adiecit et
verbum memoria dignum ; ' Vere si propriis oculis vidissem
sacerdotem Dei vel monachum delinquentem, clamidera raeam
explicarem ut cooperirem eum, ne ab aliquo videretur'.
Explicit exemplum. — Certe detractores isti, qui ad rephcanda
mala proximorum sive vere sive false ita proni sunt, non
libenter mala aliorum cooperiunt: unde restat nimirum ut^
, nisi sibi cicius caveant, mala propria nuda et detecta coram
iusto iudice in fine deferant, ut impleatur quod dictum est
a Domino per Ezechielem prophetam : Quomodo fecit facite
sic ei: et in libro Sapientie : Per que peccat quis per hec et
punietur.

\De dilatione.']

(iio) Frater quidam predicator, de conventu quondam
Londoniarum, habuit fratem clericum rectorem cuiusdam

' Blank space left for one word.

DE DILATIONE

eccleste. Clericus iste quandam habebat concubinam quam
per aliquotannostenuerat. Frater autem eius, frater predicator
memoratus, frequenter rogavit, instigavit et sollicitavit eum
ut mulieremi illam dimitteret, et de peccato suo Deo peni-
tenciam offerret. Sed non audivit eum. Tandem veniens ad
domum eius, idem frater dixit ei: 'Scias in veritate, frater
karissime, quod nunquam de cetero intrabo domum tuam
quamdiu tenueris mulierem illam '. Ad quod verbum clericus
quidem in tantum motus est quod respondit ei dicens: 'Frater,
ego promitto tibi fideliter quod ante diem illum dimittam
\fol. 62d\ eam'; et diem nominavit, lam frater eius plus ab
eo habere non potuit. Iterum contigit quod idem clericus in
quodam esset convivio cum amicis suis, videh'cet ante terminum
prefixum. Qui cum sederet cum ith'5 iocundm et hilaris et
inciperet commedere, versus est perverse morsellus unus in
gutture suo ct strangulavit eum, et exspiravit miser subito in
medio omnium, et recepit iudicium suum in igne infemah*
antequam veniret dies quam prefixerat ad peccatum suum '
dimittendum. Explicit exemplum. — ^lstam narrationem narravit
michi frater Robertus de Sudeseye, de ordine fratrum predica-
torum, frater utique sanctus et per omnia fide dignus, qui etiam
socius fuit fratris predicatoris memorati, videlicet, germani ilJius
clerict de" Londonum usque ad domum illius bene per quinqua-
ginta leucas, quam cito frater ille audierat de morte miserabili
fratris sui.

(iii) Exemplum tercium non minus terribile^ et notabile Baedae
ceteris in libro Bede de gestis Anglorum reperies ubi narrat in ^' j'"
hunc modum. Quidam rex magnus erat in Angjia nomine
Conredus vir iustus et rectus ac timens Deum et recedens a
malo. Rex iste pius servientem quendam secum habuit qui
domino suo fidelts erat et utilitcr ei serviebat, set sibi ipsi
inutilis omnino erat. Erat autem miles. Rex autem tanquam
vir pius et cathoHcus miserabatur militis sui miseriam, unde
frequenter eum monuit ut ad penitenciam se converteret et
iniquitates suas desereret. Ipse regem libcnter audivit, et bona
promisit. Set tamen nichil fecit. Sic ergo raiser vixit et

^ MS. inaerts ad.

-'' MS. c'uibre (ccedibile ?).

" Evidently lacuna herc.

LIBER EXEMPLORUM

in peccato [/ol, 62^] vitam suam enutrivit : et ecce, volente
Deo viciis suis finem ponere, molestia corporis percussus, ad
extrema deductus est. Rex igitur, audiens servientem suum
sibi tam utilem infirmatum, visitacionis gratia venit ad eum
et dixit ei verba salubria, monens ut tunc saltem peccatis
suis renunciaret et ad Deum se converteret, Deo penitenciam
veram quamvis sero offerendo. Dixtt enim : ' Misericors est
et prestabilis super malicia Dominus Deus noster '. Eger
autem verba hec salubria pacienter quamvis non saJubriter
abscultabat et dixit regi : ' Certe, domine, ego dimittam peccata
mea et agam penitenciam. Set si modo in hac infirmitate
confiterer, diceretur quod essem timidus et pusillanimis, quod
timore ductus modo peccata mea confiterer. Set quam cito
convaluero, confitebor et peccatis meis omnino renunciabo.'
Rex dicere potuit quod voluit, set ab eo plus habere non potuit.
Recessit ergo rex et iterum die quodam venit ad eum, Et
ecce, quam cito vidit regem introeuntem, clamans acsi furi-
bundus esset, dixit ad regem: ' Quid vis tu hic ? Nunquara
poteris aliquid facere quod mihi utile esse valebit.' Cui respon-
dit rex modeste : ' Signa te signo crucis et vide ut sanum sapias '.
Qui respotidit voce miserabili dicens: 'Non/ inquit, 'insanio,
set pessimam scientiam ante oculos meos habeo '. ' Quid est
hoc,' dixit rex, ' quid est hoc?' ' Certe,' dixit alius, ' iam-
pridem venerunt duo angeli pulcherrimi et sederunt michi
unus ad capud et alius [/o/. 6^a] ad pedes, et protulerunt
unum parvum libellum et porrexerunt michi ad legendum.
Ego legi ibi omnia bona quecumque feceram, set pauca
erant nimis. Quo facto librura reposuerunt, et ecce statim
venerunt demones in domum istam implentes domum ; et
unus tanquam magister et princeps ceteris altius sibi sedebat.
Unus autem demon surrexit et protulit librum unum supra
modum magnum, ponderosum et horribilem, et porrexit mihi
ad legendum, Et ecce legi ibi omnia mala mea quecumque
feceram ab infancia; non solum opera mala que feceram et
verba mala que iocutus fueram, verum etiam minutissimas
cogitaciones in quibus peccaveram. Quando legeram videltcet
quantum volebant, accepit librum a me et dixit ille qui vide-
batur mihi magister et princeps eorum ad angelos apud me

DE DILATIONE

sedentes : ' Quid hic sedetis ? quid expectatis ? Bene scitis quod
nullum ius in eo vendicare potestis.' Qui dixerunt: 'Verum
est: nuUum ius habemus in eo. Accipite eum vos et ducite
vobiscum in cumulum dampnacionis vestre.' Quo dicto sur-
rexerunt angeli et egressi sunt Et ecce surrexerunt duo
demones et percusseruut me cum duobus ferramentis acutis,
unus a parte inferiori et alius a parte superiori, scilicet in
capite, Ista modo ferramenta corrodunt interiora mea et
quam cito sibi invicem intra corpus meum obviaverint, statim
exspirabo. Et ecce parati sunt demones me secum trahere,
[_/b/. 63^] videlicet ad penam irifemi.' Quo dicto statim
exspiravit, et detractus statim fuit sicut dixerat ad penam
inferni, statim eum demonibus arripientibus, ad ignem in-
femalem qui tiunquam extingiietur pertrahentibus. Et ut
ibidem dicit Beda: Constat quod hec tam tristis dampnacio
sibi monstratum est non propter ipsum sed propter nos, sicut
de quibusdam refert beatus Gregorius in libro Dialogorum. —
Siquidem propter nos Dominusei dampnacionem suam demon-
stravit ad dandum nobis exemplum, ut nobis prospiciamus
dum adhuc misericordia Dei misericorditer nos miseros sus-
tinere dignatur. Et sciamus pro certo, quod si ad extremum
deprehensi fuerimus in peccato mortali, non plus parceret nobis
quam pepercit illi ; secundum quod Dominus ipse docet mani-
feste in ewangelio, ubi legitur quod quidam venerunt narrantes
de Galtleis quos Pilatus occurrat, et Dominus respondit : ' Credis
quod iUi [fuerint]/r^ ct.Vtx\s peccatores?^ Non, dico vobis ; set
nisj penitenciain egeritis omnes similiter peribitis.'

(112) Adhuc autem quam sit patiens- redditor Altissimus
hiis qui converti differunt de die in diem, ostendit exemplum
quoddam quod predictis adnectendum videbatur. Exemplum
autem hoc est. Quedam magna domina cum, mortuo domino
suo, vidua esset, et a muitis in coniugium peteretur, affuit unus
inter alios pulcher, sed pauper, probus corpore et in armis
famose exercitatus. Cumque diligenter instaret in sui coniugium
flectere conatus animum domine, et placeret ei ratione corporis,
ratione vero paupertatis, ut moris est [/<?/. 64«] displiceret, vice
quadam tale responsum dedit ei : ' Karissime, i^o taHs domina,

' MS potentes. ^MS. patens.

Greg.
Dia]., IV,
xxxviii.

Luc. xiii,
1-5-

LIBER EXEMPLORUM

quomodo te acciperem, cum sis vk tain pauper et tenuis? Non
persona tua sed tenuitas tua displicet michi. Si warisonam
haberes, Hbenter te acciperem.' Quo audito, nobiiis ille recessit,
et viamquandam publicara, ubi mercatores transire consueverant,
observavit ; et inveniens quendam mercatorem cum magnis
diviciis transeuntem, peremit eum et abstulit secum omnia bona
sua. Homo itaque repente ditatus est, et, de viro tenui glorio-
sus effectus, venit ad dominam, et ostendit ei divicias suas,
rogans ut eum accipere dignaretur. Oue de tot diviciis tara
repente acquisitis stupefacta, quesivit qualiter ad tanta bona
pervenisset, nec ei voluit adquiescere nisi sibi veritatem intimaret.
Cumque amore domine non modicum stimularetur, nolens eam
in alico offendere, confessus est ei veritatem. Audiens hoc
domina dixit ei quod, si eam habere vellet, iret ad locum ubi
iacebat mortuus, et ibi nocte una pervigil pemoctaret. Quod
cum faceret et sollicite locum exploraret, vidit in tempestate
(sic) noctis silencio quod resedit qui erat mortuus, et, extensis
manibus ad celum, oravit Dominum, dicens : ' Domine, tu qui
iustus es iudex, tu scis quod iniuste mortuus sum. Si placet
tibi, facias iusticiam ! ' Et ruit vox desuper dicens : ' Hodie ad
triginta annos vindicaberis', Hiis dictis reversus est ad terram
qui mortuus erat. Rediens [/al. 64^] igitur vivus ad dominam
retulit ei que viderat atque audierat. Cc^itans autem domina
quod ante tempus prefinitum per penitenciam satisfaceret, accepit
eum in virum, et creverunt de die in diem in diviciis et gloria
mundt. Sobolem iocundam multiplicaveruntetvicinis nobiliori-
bus se per maritagia confederaverunt Cumque tempcs annuatim
transiret, domina crebro maritum suum ad penitenciam faciendam
sollicitavit. Qui, gloria mundi excecatus, de die in diem penitere
distulit tandiu quod, anno post annum transeunte, annus venit
tricesiraus. Cumque instaret dies ad ultionem prefinitus, fecit
nobilis ille magnum apparatum in quodam castello quod habuit,
et omnes amicos ad convivaum pro die illo convocavit. Cumque
die illo convenissent omnes ad convivium, providit quod nullus
ibi esset quem oporteret eum formidare. Convivantibusautem
cunctis et letum diem ducentibus, venit ad portam viellator
quidam petens, ut moris est, introitum. Quod cum denunciasset
ianitor domino suo, non enim aliter quenquam audebat

DE INIURIIS ECCLESIAE

intromittere, dixit ei dominus ut intraret viellator. Cumque
intrasset et tempore oportuno exsequi vellet officium suum, dum
viellam suam temperaret, venit quidam, et cum lardo vel alio
genere sagiminis derisorie perunxit fila seu pilos vii^e sue
vnellaris, Cumque, arrepta virga memorata, super viellam traheret,
sonus non fuit, unctione mellos auferente.^ Quid ergo faceret?
In se confusus non modicum, [/tj/. 6$a] insacculata viella sua,
surrexit, exivit et recessit. Cumque aliquantulum elongatus
esset a loco, deprehendit quod unam cirothecarum suanun
amissiset, et cum eam sollicitus, ut moris est, circa se queritaret,
contigit ut versus locum unde venerat se converteret. Et ecce
nichil ibi vidit ni-si terram planam. Stupefactus autem ad
visum, per viam qua venerat repedabat. Et cum venisset ad
locum ubi castrum fuerat, nichil ibi reperit, nisi terram planam,
et in medio fontem unum, et iuxta fontem cirothecam suam
iacentem, castro cura omnibus contentis a terra absortis. Sane
Dominus evidenter hoc exemplo demonstrabat quod ipse
paciens redditor est ; quod si cum tempus transit, ita appropin-
quatur ultio iusto iudicio Dei, propter quod fiou tardes conve rit Ecc^f^sias-
ad Dominum, et ne differas de die in diern^ etc. Hoc exemplum ^"^'^'* ^' ^'
predicavit frater Hugo de Succune in partibus transmarinis,
dicens quod hoc ita evenisse audierat enarrari, et cum ita sub
dubio rem gestam proponeret, dixit ei quidam ex sedentibus :
' Frater, secure narretis hoc exemplum, nam ego scio locum ubi
hoc accidit '.

[Z?t? illis qui iniuriam faciunt Ecdesie!\

(113) Quantum repungnent saluti Christianorum inordina- Gesta S.
ciones que fiunt in ecclesia testatur exemplum quoddam inter "'^"'
gesta sancti Bricii, condam discipuli et successoris - beati
Martini. Invenitur enim quod cum sanctus Martinus missam
celebraret beatus Bricius vidit dyabolum retro post altare scri-
bentem peccata que fiebant in ecclesia, ridendo, loquendo servi-
cium Dei impediendo. Et dyabolus cum non habcret satis de
per[/o/. 65^]gameno volens ipsum extendere rupit pergamenum
et collisit capud ad murum. Hoc videns beatus Bricius risit.
Celebrata vero missa beatus Martinus increpavit eum de risu ;
' MS. affercnte. * MS. BUCcesBoribuB.

LIBER EXEMPLORUM

'H.S., 2
Mac. tx
(P.L..
CKC\iii,
col. 1529),

2 Machab,
iti, 34.

G.E., ],
lii (p.
155-6).

G,E„ n,

xi (p.

217).

qui dixit ei causam risus: et coniuratus dyabolus dixit quid
scripserat. Beatus autem Martinus populo predicavit, et contriti
sunt et confessi ita quod dyabolus coactus est delere quicquid
scripserat.

(114) Quomodo vero Deum offendunt qui iniuriam ecclesie
faciunt, exempla subscripta luculenter ostendunt. Legitur in
hystoria scolastica de Pompeio quod, postquam illi qui cum eo
erant prophanaverunt templum et stabulaverunt equos in portu
templi, nunquam post pungnavit quin vinccretur, qui hactenus
fuerat fortunatissimus. Et Heliodorus volens templum spoliare
etiam ad mandatum regis domini sui divinitus fle^ellatus est.

(115) Secundum exemplum super hac materia reperitur in
eodem non neghgendum, et est hoc exemplum. Capta civitate
Dublinie ab AngHcis in principio, cum saggittarius quidam inter
aHos denarium ad crucem illam sollempnem in ecclesia sancte
Trinitatis obtulisset, revertens eundem post sestatim venientem
a tergo suscepit. Cui iterum revertenti et ad crucem reportanti
videntibus et admirantibusmultis idem evenit. Tura vero coram
omnibus confessus est se domos archiepiscopi intra ecclesie ilHus
septa eodem die spoHasse. Et sic penitencia ei super hoc
iniuncta redditisque universis que ei obvenerant, tercio \fol. 66«]
denarium eundem cum timore magno et reverencia ad crucem
retulit, qui et ibidem trnn demum sine motu permansit, Ex-
plicit exemplum, — Sane hoc exemplum etiam contra rapinam
erit ydoneum si servata veritate de spoHacione domus cuiusdara
absolute proponatur.

(116) Exemplum adhuc tercium laudabile valde de materia
presenti proponitur nobis in eodam libro de rege Francorum
Lodovvyco Christianissimo, qui quidem tempore beati Thome
Cantu[a]riensi regnavit, et ipsum in regno suo bulliente perse-
qutione r^is Henrici habundanter et devote exibuit. Est autem
hoc exemplum. Reversus a curia Romana familiaris eiusdem
regis clericus, cum iniuncta negocia bene peracta regi signifi-
casset, ex habundanti ut fidelis regi videretur, ostendit ei privile-
gium quo cathedralium ecclesiarum vacancium in regno suo
custodiam habere et fructus interim percipere summus ei ponti-
fex indulgebat. Quo rex audito litteras a manu portitoris
arreptas statim in ignem misit, dicens se de altis negociis

DE INIURIIS ECCLESIAE

effectui mancipatis ei sicut debebat, gratum existere ; super hoc
autem negocio vel alio quovis quod ad anime sue periculum
vergat, nec a Deo nec ab ipso grates habiturum. Expiicit
exemplum. — Quam felices essent principes nostri temporis si
erga matrem suam sanctam ecclesiam in cele campio {sic) ^ ex-
emplum imitarentur cauti regis.

(117) Quam horrenda vero vindicta sequatur fmpungtiatores
ecclesie exemplum triste videre potuerunt qui tunc Dublini fuer-
unt Siquidem, tenente domino Alano de la Schuche iustici-
ariam Hibemie, cum fratres nostri Dublint, me presente et
consilium, heu! prebente, induissent David de Burgo fratrem
domini Walteri nunc comitis Ultonie, venerunt milites eius et
armigeri et satellites, et frangentes medium intersticium ecdesie
et violenciam crudelem per totam domum facientes, ipsum vio-
lenter extrahentes, habitu spoliavenmt et ad seculum reduxerunt,
et timeo quod ad dampnum anime sue. Nam, cum postea
uxorem duxisset, quasi subito sublatus est de medio.^ Ob hoc
tamen hoc non refero, set propter hoc quod Dublini accidit in
die induicionis et abstractionis sue. Siquidem, cum venissetad
ecclesiam nostram, in fine misse commemoracionis sancti Pauli,
familia illa furibunda, et ecclesiam interius frangerentet violen-
ciam dampnabilem ubique facerent, quidam ribaldus fortis de
domo sancti Thome qui venerat cum eis, quia ibi erat hospicium
domini Walteri, postquam multos insuUus ^ in hostia interiora
ecclesie fecerat, et tanquam furibundus egerat violenciam pro
posse suo, egressus, sicut homo crapulatus a vino capud suum
ferre non sustinens, habens muro versus novam portam et sic
pedetentim progrediens et ad finem fere muri perveniens, subito
cecidit et exspiravit, [/o/. 6ya] videntibus multis tam nobilibus
quam popularibus utriusque* sexus tam dc residentibus in vico
quam de adventantibus diversis occasionibus ad locum illum.
Cumque sepultus esset in cimiterio, ex mandato archidiaconi
extractus est, et tanquam canis in quadam fossa extra villam
sepultus est.

(118) Non est autem minus horrendum exemplum de do-
mino Roberto de StafiTordia milite de Mamonia. Qui eodem

' Perhaps ' in certamine tam pio '
" MS. insulutus.

" MS. me.
* MS. utiqj.

LIBER EXEMPLORUM

Manu-
ale(?}.

Ihid.

die et hora eadam in equo veniensad eandem ecclestam propter
puerum memoratum extrahendum, ferro coopertus, cum lancea
elevata, visu furtbundo, ecclesiam nitebatur ingredi ; set non
obediebat ei dextrarius suus, prohibente catena ex transverso
hastu appensa, quam puer tamen sine molestia transvolasset.
Set ecce miseria. Cum postea in partibus suis exiret die
quodam cum ave sua predatoria,' niso ni fallor, et avera
retisset nec post de arbore ubi resederat descendere voluisset,
lanceam iam dictam quam illuc secum garcio illius detulerat, ad
avem superius cxtendit, ut avis extremitati lancee elevate se
applicaret, ut eis mos est, et sic avem ad se reciperet. Levavit
autem sursum extremitatem ligneam ferro deorsum dependente ;
et ecce ruente ultione, urgente ponderositate, lancea quasi fluens
cucurrit deorsum et ipsum subito usque ad cor confodit per
collum, Deo de eo iustam vindictam expetente, ut qui lancea
levata ecclesiam Dei violentare nitebatur, eadam lancea tempore
oportuno \_foL 67^] confoderetur. Hec ita nota sunt sicut que
videmus cotidie oculis nostris. Videant ergo qui iura ecclesiarum
temerare presumunt, quid respondebit eis divina iusticia, que
absquedubio plus curat de iure quam de muris ecclesiarura ?

(119) Adhuc autem duo hic exempla insero mercedem per
similem promittencia violatoribus ecclesie, que quidem scripta
sunt in libro qui dicitur Manuale. Primuoi est hoc. Quidam
nomine Richenis in cella ecclesie adherente propriam agnos-
cens uxorem ita eidem sicut canis inhesit, ut ad tempus ab ea
nullatenus divelli posset.

(120) Aliud autem ibidem hoc est Quidam rex Longobar-
dorum hereticus in cimiterio sancti lohannis sepeliri se fecit,
Cuius tumulum quidam vir effringens ornamenta, cum quibus
autem ^ rex sepultus fuerat, asportabat. Eidem vero sanctus
lohannes per visionem dixit ; ' Cur ausus es corpus istius
hominis contingere quamvis fuerit non recte credens, cum mihi
se comendavit ? Quia ergo hoc facere presumpsisti nunquam
in meam basilicam deinceps ingressum habebis.' Quod et ita
factum est. Nam quocienscumque voluisset beati lohannis
ingredi eccJesiam, statim, velut guttur eius ab alico validissjme
feriretur, subito retro ruebat impulsus.

' MS. p'datiain. =MS. 3.

{J2i) Exemplum unum horribile contra violatores libertatisln antiqno
sive immunitatis ^ ecclesie in antiquo quodam sermone reperi,
et est hoc exemplum. Miles quidam mortuus apparuit alteri
superstiti per visionem dicens : ' Noli timere, securus esto. Ego
enim veni querere auxilium abs te.' Cui inquirenti {fol. 68^]
de statu suo respondit : ' Ego innumeris affligor tormentis, sed
magis intolerabilis pena est mihi quod tale cimiterium violavi
et ibi virum vulneravi et capa sua spoliavi, que superponitur
mihi, et videor quasi magno monte comprimi. Quapropter
rogo quatinus pro me ecdesie et sacerdoti et paupcri satis-
facias.' Et cura ille quereret an posset salvari, respondit
quod posset per oraciones et precipue per sacram eukaristie
oblationem. Ipse vero promisit ei quod faceret pro eo cele-
brari ad eius liberationem. Mortuus autem tetigit vivum in
brachio et perforata est cutis et caro usque ad os in signum
ut haberet memoriam proraissionis : verumptamen lesus dolo-
rem non sensit. — Heu quid facient tyranni ecclesiarum viatores
in inferno, quando iste miies, qui decessit finaJiter penitens,
propter illam culpam sit afflictus in purgatorio,

De Elemosina.

(122) Huic exemplo concordat aliud exemplum quod idemGreg.
Gregorius cito post refert dicens. Hic etiam quidam iuxtajj^yyj^ '
nos Deusdedit^ nomine religiosus habitabat, qui calciamenta
solebat operari. De quo alter per revelacionem vidit, quod

eius domus edificabatur, set in ea constructores sui solo die
sabbati videbantur operari. Qui eiusdem viri postmodum
subtiliter vitam requirens invenit quia e.K hiis que diebus
singulis laborabat, quicquid ex victu atque vestitu superesse
potuisset, die sabbati ad beati Petri ecclesiam deferre con-
sueverat atque indigentibus erogare. Qua ex re perpende
quia non inmerito domus ipsius fabrica sabbato crescebat.

(123) Unum adhuc exemplum memoria dignum super hacBaedae
materia invenitur in libro Bede de gestis Anglorum deui \^^ '*|
[/(?/. 68(i] beato Oswaldo in hunc modum. Beatus Osvvaldus
rex fuit quondam in partibus Anglie septentrionalibus. Si-

' MS. emuniti?.

« MS. ded».

LIBER EXEMPLORUM

Greg.
Hoinil. in
Evang.,
II, xxxix
(P.L.,
Ixxvi,
1300).
Mat. xxi,
I.

quidem tunc temporis 4°' reges ad minus fuerunt in Anglia.
Erat autem beatus Oswaldus rex Christianus amore Christi
ferventissimus, sanctitate eximius, cultor pauperum et ele-
emosinarum amator precipuus, Sane contigit die quadam,
ut, rege sedente ad mensam et iuxta eum sancto Aidano
episcopo tunc illius patrie iuxta eum residente, veniret qui
curam gerebat pauperum ex officio ; et diceret regi tantam
venisse multitudinem pauperum, quod multi superessent qui
nichil habuissent, nec amphus esse quod eis posset erogari.
Rex vero de pauperibus sollicitus, cum nihll esset ad manum
quod eis dare potuisset, extendit manum ad scutellam ai^en-
team et dixit : ' Accipe scutellam hanc et da pauperibus ' ;
loquens de scutelia, non tantum de contentis in ipsa. Quod
et factum est. Tunc delectatus est episcopus in sincera
benignitate et pietate regie mentis, et cum magna iocunditate
cordis dixit : ' Numquam putrescat brachium illud '. Que sane
imprecacio non a casu venit, set ex instinctu spiritus sancti ex
ore ilHus prophetice emanavit, sicut exitus rei declaravit Nam
beato Oswaldo in iusto bello quod agebat iuste pungnans pro]
patria ab hostibus interempto, brachium illud amputatum est,
set Tiunquam putrivit nec putrescere potest, sed semper remanet
integrum et illesum in theca preciosa preciosissime reservatum.
O quanta virtus eleemosine absque dubio in beato Oswaldo
satis evidenter et rationabiliter ostendit \_fol. 69^1] Dominus,
quod nequaquara in viciis finaliter putrescere poterit, qui corde
bono et fideli eleemosinis deservire studuerit,

(124) Adhuc autem unum occurrit exemplum de eleemosina
notabile quod refert beatus Gregorius in omeliis super iJlud
ewangelium : Cum appropinquasset lesus ierosolymis etc, cuius
ista series est. Caritati vestre indicare studeo quod is ' qui
presto est filius meus Epiphanius dyaconus, in Hisauria pro-
vincia exortus, in vicina factum terra Lichaonie solet narrare
miraculum, Ait autem quod in ea quidam, Martirius nomine,
vite valde venerabih's monachus fuit, qui ex suo monasterio visi-
tationis gratia ad aliud monasterium tendebat. Pergens itaque
leprosum quendam, quem densis vulneribus elephantinus morbus
per membra fedaverat, invenit in via, volentem ad suum hospi-

>MS. hiis.

DE ELEEMOSYNA

cium redire, et prc lassitudine non valentem. In ipso vero itinere
se habefe perhibebat hospicium, quo idem Martirius inonachus
ire festinabat. Vir autem Dei, eiusdem leprosi lassitudinem
raiseratus, pallium quo vestiebatur protinus proiecit et expandit,
ac desuper leprosum posuit^ eumque suo pallto undique con-
strictura super humerum levavit, secumque revertens detulit.
Cumque iam in monasterii foribus propinquasset, spiritualis
pater eiusdem monasterii aperte magnis vocibus clamare cepit :
' Currite, currite ! tanuas monaaterii aperite, quia frater Martirius
venit Dominum portans'. Statim vero ut Martirius ad mon-
asterii aditum pervenit, is" qui leprosus esse videbatur, [fol.
691?'] de collo eius exiliens, et in ea specie apparens qua
recognosci ab hominibus solet Redemptor humani generis,
Deus et homo lesus Christus, ad celum Martirio aspiciente
conscendit, eique ascendens Christus dixit; ' Martiri, tu me
non erubuisti super terram ; ego te non erubescam super celos '.
Qui sanctus vir mox ut est monasterium ingressus, ei pater
monasterii dixit : ' Frater Martiri, ubi est quem portabas ? '
Cui ille respondit dicens : ' Ego si scirem quis esset, pedes
eius tenuissem ', Tunc idem Martirius narrabat, quia cum
eum portassem, pondus eius minime sentirem ; nec mirum ;
quoraodo enim pondus sentire poterat qui portantem portabat?
Qua in re pensandum nobis est quantum fratema compassio
valeat, quantum nos omnipotenti Deo misericordie viscera
coniungant. Inde enira ei, qui est super omnia, propinquamus,
unde nos per compassionem proximi sub nosmetipsos deponi-
mus. In rebus corporalibus nemo alta tangit nisi qui tenditur;
in rebus vero spiritualibus certum est quia, quanto plus per
compassionem attrahimur, tanto altis appropinquamus. Ecce
autem Redemptori generis humani ad edificacionem nostram
minime sufficit quod in extremo iudicio dicturum sc esse
perhibuit; Quandiu fecistis uni de fratribus hits meis ininimis,'iA9X,yxs\
mihi fecistis : nisi ante iudicium hoc in se ostenderet, quod'^^'
dixisset; ut videh'cet demoustraret, quia, quisquis misericordie
bona opera indigentibus exibuit, ei specialiter impendit,
cuius hec amore exibuerit. — lam flores aliquot exemplares ad
comendacioiiem eleemosine sacratissime occurfyc»/. /Ort-^runt de

1 MS. hiis.

LIBER EXEMPLORUM

Vita S.
loan.
Eleem,,
cap. vii,
cf. V.P.,
I (p. 189).

vita .sancti lohannis patriarche Alexandrini, qui et sanctus
Iohanne.s elemosinarius non inmerito nuncupatur.

(125) Nunc autem occurrit e.vemp]um optimum de Pctro
teloneario dc quo scribitur in vita dicti sancti, scil, lohannis
patriarche, in hunc modum. Erat, inquit, thelonearias quidam
Petrus nomine multas habens pecunias, set valde inmisericors
et nimis avarus. Semel ergo sedentibus in sole pauperibus
et calefacientibus se, coilaudare ceperunt domos omnium qui
eis elemosinas tribuebant, illos autem vituperare ubi nichtl
acceperant. Dum sic fabularentur et secum quererent qui
essent benefici, qui avari, Petri telonearii nomen venit in
medium. Et omnibus se invicem interrogantibus, nullus in-
ventus est aliquando de domo illius aliquid accepisse. Dicit
ergo unus ex eis : ' Quid mihi dabitis si ego hodie ab eo
aliquid benediccionis accipiam ? ' Et illis cum eo facientibus
sponsionem, venit ad portam divitis, et stans illius exspectabat
adventum, Contigit autem ut asinus veniret honustus panes
deferens in domum eius. Eadem hora supervenit et ipse.
Vidensque pauperem et indignans cum lapidem non haberet
ad manum, panem unum proiecit in pauperem. Ouem paiiper
accipiens festinavit ad socios, panem ostendens et constanter
asserens quod illum ex ipsius Petri manibus accepisset. Post
duos dies egrotavit dives \isque ad mortem, et in sompnis
vidit se raptum ante tribunal Christi et coactum reddere
rationem. St^[/oL 70^]bant hic Mauri terribiles, qui vite
eius seriem ab infancia recenscentes quasi in statera mala
eius appendunt, IIHc astantes viri splendidi illum adiuvare
nituntur, et querentibus quid contra malos actus appendant,
dicit unus ex eis: 'Utique hic nihil habemus nisi unum
panem quem ante biduum ab isto pauper accepit Hunc
cum non ex voluntate dedit, sed quia per iram {s£c).' ^ Mox
panis mittitur in stateram et factum est pondus equale."
Tunc dicunt theloneariQ hii qui eius adiutores extiterant:
* Vade et amodo vive secundum hoc quod docere te potest
panis huiusmodi utilitas'. Evigilans ergo et de visionis
horrore perterritus cepit suspirare et gemere solHcitam men-
tem pertractans, quanta peccata, quam vera ei raala ethiopes

' MS. Therc is evidenUy a lacuna here. ^MS. eqie.

DE ELEEMOSYNA

obiecissent, quam horrendam sententiam excepisset, nisi

misericordia subvenisset. In se ergo reversus dicebat : ' Si

unus panis, quem ira iactavi, ita profuit mihi, a quantis

malis se iiberat et quanta bona meretur qui tribuit in

simplicitate, qui miseretur in hillaritate : hilarem enim da- ii Cor.

torem diligit Deus '. Ex tunc itaque mutatus est in virum '"• ^*

alterum. Hec autem mutacio dextere excelsi. Factus est

subito mitis et humilis^ paciens et multum misericors. Dis-

pensit, dedit pauperibus. Sic elemosinam adamavit, sic opera

pietatfs implevit, ut proprio corpori decemeret non esse

parcendum. — Sane videas, Christiane, quomodo virtutem

panis huius intelHgas,' nec dicatur populo quod panis iste

ad litteram omnibus raalis suis componderavit : hoc enim

falsum est ; cum tunc in mala voluntate fuisset et ita [fo/.

7irt] mortuum opus erat: set dicatur quod ideo ostendit ei

Dominus panem illum equiponderare omnibus maJis suis, ad

ostendendura sibi quod per iilum panem positus fuit ad

ducendam talem vitam quod bona sua preponderarent omni-

bus malis suis, sicut post patuit in vita sua.

(126) Petri autem huius perfectio commendatur nobisVitaS.

notabili ^ exemplo subscripto. Nauta quidam sicut refertur ^j^^^

in vita sancti lohannis patriarche memorata de naufragii cap. vii,

. V P. I

periculo nudus evaserat, et ad hunc venicns ad pedes eius | ' iggj.

procidit ante eum, petens operimentum sue nuditatis accipere.

Ille putans eum esse mendicum expoliavit se tunica sua et dat

ei, rogans ut ille hanc vestiret. Nauta illam indui noluit, sed

exposuit ad vendendum. Quam iHe, qui dederat, videns esse

venalem, tristatus est vehementer, et cum clavi se claudcns

flebat et tribulabatur intra se dicens : * Quia non fui dignus ut

mei memoriam haberet egenus'. Cum vir Dei obdormisset,

vidit Dominum tunica quam naute dederat indutum atque

dicentem : ' Quid ploras, Petre ? cognoscis hanc tunicam ? Ecce

ego vestior illa ex quo eam pauperi tribuisti et gratias tibi ago

quia nudus eram et cooperisti me.' Tunc iile gratiam admirans,

pauperes beatiBcare cepit et dicere: 'Si pauperes ita cari sunt

Christo, ut sibi factum reputet quod illis impenditur, non

raoriar donec fiam tanquam unus ex eis ' : et ita factum est.

' MS. intelligent. ' MS. notabile.

LIBER EXEMPLORUM

Nam omnia bona sua pauperibus dedit, et tandem ipse pauper-

Mauv, 3. rimus pro Christo [/<?/. yid] effectus est, habens iam premium

veris promissum pauperibus, quia ifeati pauperes spiritu^ etc.

Explicit exemplum.

Vita s. ('27) Adhuc sanctus lohannes patriarca, sicut scribitur in

gl^'^ vita sua, duxit quendam episcopum, nomine Troillum, ad

cap. ix, cf. visitandos pauperes, quos ipse sustentavit in magna multitudine.

(p. 193.4). ^' '" tantum predicavit ei et solHcitavit ad amorem pauperum,

quod idem episcopus xxx h'bras auri pauperibus iUis distribuit

Redtens vero episcopus ille ad hospicium suum et recolens

distdbucionem auri quam fecerat,cogitans<^ue se tantam pecuniam

perdidisse, cepit intra se graviter anxiari in tantum quod gravi

febre correptus est. Sanctus autem patriarca eventum audiens

et causam intelligens surrexit cito et eum visitavit, verba ei

proponens edificatoria quam plurima. Inter que et hec sub-

iunxit : ' Frater mi, pecuniam quam paulo ante pauperibus

erogasti, ego tanquam mutuum reputans tibi restituam ' : quod

et fecit. Suscipiens ergo pecuniam recepit statim sanitatem et

sancto patriarce multas benedictiones imprecatus est. Volens

autem misericors Deus et hunc aliquando patema pietate

corripere et ad gratiam compassionis et liberalitatum erigere,

ostendit ei in sompnis post prandium dormienti qua se per

avariciam mercede privasset. Vidit enim, ut ait, domum cuius

pulchrttudinem et magnitudinem ars hominum imitari non potest,

et ianuam totam auream et supra ianuam circulum conscriptum :

' Mansio etema et requies Troili episcopi '. Cum hoc legisset

magno repletus est gaudio, sperans certissime quod ei domum

illam donaverit imperator. Ecce autem quidam festinanter

adveniens iussit deponi titulum atque mutari et altum super^yii/.

72rt]scribi, quem misit rex orbis terramm. Ablato igitur titulo,

aspiciente Troilo, affixus est alius scriptus ita: ' Mansio eterna

et requies lohannis archiepiscopi Alexandrieempta 3ibris xxx'.

Cum Troikis ita vidisset, surrexit a sompno et sancto patriarce

que viderat enarravit, et ex hoc valde proficiens misericors factus

elimosinam adamavit et studiose gratiam liberalitatis exercuit.

(128) Cum vectigalium exactores sicut scribitur in eadcm
vita quendam ' graviter perurgerent, in arcto positus, a duce

' MS. quandam.

Ibid. cap.
X, V.P., 1

(r- 195}-

DE ELEEMOSYNA

quodam, qui dives erat, supra quinquaginta libras auri mutuas
sibi dari poposcit, offerens pignora etiam dupla si vellet,
Promisit ille subsidium et dtlacione suspeiidit. Exactoribus
denuo constringentibus eum et instanter urgentibus, decurrit
ad fontem unde omnes refrigerium hauriebant, et patri piissimo
articulum necessitatis exponit cum lacrimis preces adiciens.
Mox ille motus in lacrimas votum petentis inplevit, et dixit ad
eum : " Do, fili, si volueris, et ipsum quo vestior indumentum '.
Etenim cum ceteris virtutibus admirandis hoc habebat
insigne, quod videre non poterat aliquem lacrimantem quin se
statim lacrimis irrigaret Sequenti nocte dux ille vidit in
sompnis quod staret quidam super altare cui oblaciones
plurimi porrigebant,^ et pro singulis quas ''■ dabant recipiebant
centuplum de altari. Viditque se coram altari et patriarcham
stantem post dorsum suum. Una etiam coram eo iacebat
oblado, et dixit ei quidam : ' Domine dux, ac[yc>/. 72(^]cipe
et offer ad altare ut recipias centuplum sicut et ceteri'. IIlo
pigritante, patriarcha, qui post eum stabat, cucurrit, tulit et
optulit et sicut ceteri recepit centuplum de altari. Evigilans
quidem de sompno dux vocavit illum qui mutuum petierat et
ait ille : ' Accipe mutuum quod petisti '. At ille dixit :
' Prevenit te, domine, misericors patriarcha et ante tulit
mercedem tuam. Etenim te tardante promissum, fugere
compulsus sum ad communem omnium portum.' Tum ille
visum recolens ait : ' Vere dixisti quia antetulit mercedem
meam '. Antetulit premium, quia non fuit necgligens ad
beneficium nec segnis ad meritum. Set ve hiis qui volunt bona
set diflerunt, possunt bene sed necgligunt. Hinc scriptum est : Prov. iii,
Ne dixeris amico tuo ; Vade et rroertere^ cras dabo tibiy curn^^'
statim possis dare,

(129) Aliud exemplum de eisdem. Quidam operibus
pietatis deserviens, cum quadam die domum exiret, audivit
quendam pre frigore hyemali concutientem, et illum querens,
tandem miserum et nudum invenit ; et misericordia motus illum
in dorso suo, quo suavius potuit, domum reportavit, et vestibus
circa eum positis iuxta ignem eum obsequiose collocavit, atque
pedes eius aqua calida cum devotione magna lavit. In cuius

' MS. poriigcbat. "^ MS. quos.

LIBER EXEMPLORUM

pedibu-s dum eos lavaret, duo foramina invenit, qui flevit utpote
pietate comotus: ' Iste,' intjuit, ' pedes perforatos habet sicut
Christus '. Et statim qui miser videbatur, non tamen miser
set fons misericordie, disparuit, Oui quidem sub specie miserie
venerat, ut misericordiam pii domestici approbaret

In antiquo (i^o) \fol. iyi\ Exemplum etiam huic satis consonum in
^^ ' antiquo quodam sermone reperi iii hunc modum. Quidam
pater famih'as elimosinis pje deserviens precepit die quodam
servienti suo ut xii pauperes amore Christi reciperet. Qui
cum respiceret eos, reperit tredecim. Unde et servum suum
reprehendit, eo quod fecisset ultra preceptum suum. Cumque
hoc tercio factum fuisset, et dominus ille servienti suo nimis
esset offensus, eo quod mandatum suum videretur contempsisse,
apparuit ei Dominus dicens quod non nisi xii intraverant: ' Et
ego fui,' inquit, ' tercius decimus, qui me tibi soh qui hanc
amore meo facis elimosinam volui demonstrare '.

(131) Aliud ibidem et est de vita sancte Marthe. iVIortua
sacratissima salvatoris hospita Martha beata apud Tharasconam,
Dominus lesus Christus exsequiis eius interesse dignatus est,
ignotus quidem fidelibus qui sepulture eius curam gerebant.
Quidam vero litteratus Dominum euntem interrogans quis esset,
nullum ab eo responsum audivit, sed ostendit ei Dominus
codicem quem manu tenebat apertum tn quo nichil erat
scriptum nisi iste versiculus : ' In memoria etema erit Martha
hospita nostra, ab auditu malo non timebit ' in die novissimo '.
Et cum codicem revolvisset, nihil ahud scriptum invenit Si
tantum commendavit elimosinam sibi exhibitam in corpore suo,
nonne elimosinam remunerabit sibi exhibitam in membro suo?

Mat. XXV, Immo absque dubio. Ipse est enim qui dixit quod uni ex

* " mini^nis Jtieis^ etc.

Vita S.
Marthae

De excommunicacione.

Greg. (132) Excommunicacionis sententiam formidandam exemplo

^\C "' terribili beatus docet Benedictus, sicut de eo in ^** {sic) Dialo-

(P.L., ixvi, gorum \_fol. 73^] scribit beatus Gregorius dicens : Non longe ab

eius monasterio due quedam sanctimoniales femine nobiliores

genere exorte in loco proprio conversabantur ; quibus quidam

^ MS. timebat.

DE EXCOMMUNICATIONE

vir religiosus ad exterioris vite usum prebebat obsequium. Set
sicut nonnuUis solet nobilitas generis parere ignobilitatem mentis,
ut minus se in hoc mundo despiciant, qui plus se ceteris aliquid
fuisse meminerunt ; necdum predicte sanctimoniales femine
perfecte linguam sub habitus sui freno restrinxerant, et eundem
rehgiosum virum qui ad exteriora eis obsequium prebebat, in-
cautis sepe sermonibus ad iracundiam provocabant. Qui cum
diu ista toUeraret, perrexit ad Dei horainem, quantasque pater-
etur verborum contumelias, enarravit. Vir autem Dei hec de
illis audiens, mandavit eis protinus dicens : ' Corrigite linguam
vestram, quia si non emendaveritis excommunico vos'. Quam
videlicet excommunicacionis sententiam non proferendo intulit,
set intemptando. lUe autem a pristinis moribus nichil mutate,
intra paucos dies defuncte sunt, atque in ecclesia sepulte.
Cumque in eadem ecclesia missarum sollempnia celebrarcntur,
atque ex more diaconus clamaret ; * Si quis non communicat det
locum ' ; nutrix earum que pro eis oblationem Domino ofiTerre
consueverat, eas de sepulcris progredi et ire extra ecclesiam
videbat. Quod dum sepius cemeret, quia ad vocem dyaconi
clamantis exibant ^ foras, atque intra ecclesiam permanere non
poterant, ad meraoriam rediit quod - vir Dei illis adhuc viventibus
mandavit. [fof. J^a\ Eas quippe se communione privare dix-
erat, nisi mores suos et verba corrigerent. — Sane non est parvi-
pendenda sententia sancte matris ecclesie qua iuste percussum
separari communioneet societate totius ecclesie tam militantis
quam triumphantis clamat etiam hoc exemplum, Quod vero
clamabat diaconus : ' Si quis non communicat det locum ' : sen-
tentia sine preiudicio hec est. St quis non debet interesse
communioni altaris, hoc est quando hostia consecratur, et post
populus ' communicat, de ecclesia exeat. Is enim modus tunc
in ecclesia servabatur.

(133) Quantum autem dyabolus hoc peccato lucretur non GuI.
est nobis facile evolvere. Unde quidam dyabolus loquens in ^"^^^^' ,

^ _ ■' ^ Summa de

quodam demoniaco post multas adiuraciones * cuiusdara boni Viciis.
viri dixit ei, quod hoc peccatum erat quo plurcs lucrabatur.
Unus enim excommunicatus una die quandoque facit peccare C

' MS. e.xhibeant corrected to exeant.
' MS. p' pp' (prtusquam populus ?).

«MS. q.

* MS. admiraciones

LIBER EXEMPLORUM

G.E., !,
liii (p.
i6o).

Ibid.

Ibid,

Ibid. (p.
i6i).

persomas, dum facit eas communicare sibi. Hoc exemplum
sumraa de viciis scriptum est.

(134) Quantum vero timenda est sententia excommunica-
cionis ostcndunt exempla quedam scripta in libro qui dicitur
Gemma Sacerdotalis. Primum autem hoc est et in hec verba
scriptum est. Exemplum de beato Bemardo abbate Clare-
vallensi,' qui cura ad ecclesiara quandara venisset, sicut in
legenda ipsius reperitur, tn qua-' propter muscarum ingrucntera
habundanciam ncc etiam divina celebrari poterant, et hoc ei
referretur, subiecit vir sanctus : ' Et ego in nomine Domini eas
excommunico '. Mane vero omnes tam in ecclesia quam per
claustra domus et septa mortue invente sunt,

(135«) Aliud autem ibidera reperitur in hec verba. Fuit et
mulier eiusdem, scil, Remardi, tempore ad quam \^fol. 74^]
demon incubus consuetudinem habens quociens volebat sibi
violenter invitam ad abusum supponebat Que cum abbati,
scil. Bernardo, adducta fuisset et res cognita, statim candelis ac-
censts demonem excommunicabat et omnem ei communionem
cum illa Christiana ex parte Dei Christique lesu efficaciter
interdixit, et sic mulier a tanto incoraraodo perpetuo curata
recessit.

(135^) Tercium autem sub hac materia subiungitur exem-
plum ibidem immediate in hcc verba. Item exemplum de
sancto Nannano, qui vixit in vllla in Hybernia,^ quem eius usque
in hodiernum illustrat ecclesia, ubi tanta excreverat puHcum
multitudo, ut ea pestilencia locus itle fere desertus et habitatori-
bus vacuus cxstitisset, per excommunicacionem et impreca-
cionem suam in pratum quoddam proximum deportavit, unde
et meritis sancti eiusdem a Deo locum illum vis divina mun-
davit, ut nec unus postmodum ibi reperiri potuisset, In prato
vero tanta superhabundabat copia, ut non tantum horainibus
verum eciam bestiis maneat inaccessibile. — Sane talia et pluriraa
consimilia repcriri possunt super hac materia quibus sententia
ecclesie ostenditur formtdanda. Si enim in demoneset etiam in
vermes et bestiolas quas excusat a crimine ipsa bestialitas tantam
vira habet inprecacio, non parum hominibus ratione preditis, cum

' MS. darevalensl. ^ MS. inserts cum,

' MS. Nano qui uieu . i . vtllam I HybeTnia,

DE EXECUTORIBUS

culpas scienter admittunt a quibus excusari non possunt, metu-
enda est excommunicacio legittime facta, et bonorum virorura
imprecacio,

De exsecutoribus malis.

(136) Quidam frater de Burgundia oriundus, nomlne Vin-Exiibro
cencius, narravit fratri lohanni de Kylkenni ^foL 7ld\ quondam Kiikeiiny
custodi in diversis castodiis in Hybemia, aliquando de Ponte
aliquando de Corkagio, viro sancto, discreto et fide digno
eventum subscriptum. Frater vero Vincencius memoratus tunc
temporis erat custos in Terra Sancta, et venit tunc pro custodi-
bus ilHus terre ad capitulum generale. Sane eventus quem
frater ille retulit, quera et ipse novit certitudinaltter, ut asseruit,
hoc erat : Quidam usurarius erat in Burgundia qui omnia bona
sua vel fere omnia contractu usurario adquisierat. Erat autem
dives valde, In hunc modum vixit quamdiu Deus voluit.
Tandem aliquando molestia corporis percussus, usque ad mortem
inflatus^ est Decubans igitur in lectulo egritudints sue, procur-
ante gratia miseracionis divine, cc^itavit omnes annos suos in
amaritudine anime sue. Ponebat autem omnia bona sua tem-
poralia ante oculos vite sue, et manifeste vidit quod de omni-
bus que habebat, quasi nichil suum erat ; set bona erant aliorum
quibus eos contractu suo usurario spoliaverat. Talia revolvens
in corde suo, cum solus iaceret in lectulo, amaritudine repletus
erat. Set quid faceret? Oportunitate favente vocavit ad se
sacerdotem suum parochialera et duos vicinos suos de quibus
confidebat, et in hunc modum eos allocutus est ; * Demum vos
scitis quod ego multa bona congr^avi. Et sciatis quod omnia
vel fere omnia usurarie adquisita sunt. Unde bona mea non
sunt, sed bona eorum a quibus malo modo extorsi ea. Unde
non possum de eis tanquam de bonis meis disponcre, nec
possum de eis testamentum condere. Nunc ergo constituo vos
tres executores meos \fol. 7 5/^], adiurans vos quam possum et
rogans quod inquiratis et inquiri faciatis diligenter a quibus bona
hec lucratus sum» et sua singulis restituatis. Et rogo, inquit,
quod hoc miht omnes concedatis, quia ista infirmitas ita op-
primit me, quod ego de bonis istis ordinare non possum.'

I MS. influiitus.

LIBER EXEMPLORUM

Consenserunt autem ei quod fideliter facerent omnia secundum
verbum suum. Hoc autem ei non sufficiebat ; sed ultra hec
anathematizando et imprecando dixit eis : ' Modo ego vado
viam meam et non possum de rebus istis disponere. Libenter
tamen, si Deus mihi spacium concessisset, de eis disponerem.
Propter quod rogo Dominum quatinus, nisi mihi feceritis sccun-
dum quod promisistis, singuli vestrum singulas istas ultiones a
Deo recipere valeatts ; ut vidclicet tu,' inquit alloquens unum
iltorum, ' igne infemalj cum magno tormento consummaris ; et
tu,' inquit alloquens alterum, ' leprosus vilissime abiectus effi-
ciaris : et tu,' inquit etiam ad tercium, ' subita morte moriaris '.
Hiis dictis cito post viam mortuus est (sic), et omnia bona que
adquisierat ad dispositionem trJum memoratorum derelicta sunt.
Isti ergo tres amici, ut ita dicamus, videntes tot bona, tantam
affluenciam diviciarum, percussi cupiditate dyabolica, dixerunt
ad inviceni : ' Quo modo et quando inveniremus tantorum
bonorum vendicatores? Quid faciemus, viri fratres?' Erat
unum hoc concilium omnium: 'Dividamus bona ista in tres
partes et accipiant interim singuli singulas partes acsi essent
ad [?] bona illa mutuo accipienda' : quod et factum est. Quid
dicam dicam [stc] ? Ditati sunt viri val[de], [/ol. y6d\ creverunt
in bonis et honoribus, inter magnos magni eflfecti sunt. Set ve
miseris, quia totum factum est ad malum eorum. Nam quando
melius vivere credebant, quando in bonis suis melius sibi com>
placebant, ultio Dei ruit super eos secundum quod raonens
memoratas Deum rogaverat, Unus entm eorum morbo ignis
infernaliter cum diro tormento et exquisito consumptus est ;
alius leprosus vilissime effectus est; tertius vero, non magno
intervallo temporis interiecto, subito mortuus est. Nam
quando unus eorum vindicta Dei percussus est, alii causam
advertere non curaverunt, et postea cecidit super omnes iusto
iudicio ira Dei, Ecce autem qualem retribucionem se prepar-
ant, qui bona mortuorum scienter male tractant. Certe si hi
impune transeunt, mercedem dampnacionis eteme nisi peni-
tuerint recepturi sunt. Explicit exemplum. — Frater Vincencius
memoratus omnia hec novit evidenter, sicut fratri lohanni memo-
rato retulit. Qui scilicet frater lohannes et hanc narrationem
in libro suo scripsit, de quo etiam ego exscripsi eam manu mea.

CONTRA LABORANTES, ETC. 83

(137) Adhuc autem ad suggillacionem quorundam exequ- Turpin.
torum occurrit unum exemplum notabile, quod reperitur incTaroii^
gestis Caroli regis Francorum et imperatoris Romanorum ; Magni.
quod etiam in antiquo quodam sermone reperi et alias etiam
audteram enarrari. Exemphim autem hoc est. Erant quondam
duo mihtes stipendiarii cum Carolo rege Francie. Hii cum
essent in exercitu regis, contigit unum illorum infirmari usque
ad mortem. Videns autem se ad extrema propinquare, dixit
socio suo; ' Karissime, ego confido de \_fol. y6d] te. Habeo
equum et pannos meos et arma mea. Accipias ea et distrahas
et expendas pro anima mea.' Tnfirmitate igitur invalescente
appositm est ad patres suos. Ouo mortuo socius eius, habens
res ilHus raemoratas, arma et vestes pro anima sua dispensavit :
equum autem quia bonus erat sibi retinuit. Post viii° dies
apparuit ei socius eius iam mortuus. Quera cum videret,
quesivit quomodo se haberet Qui respondit dicens : ' Modo
bene est mihi. Set hactenus mihi male fuit. Nunc autem
liberatus sum a f>ena, et prius fuissem nisi a te fuissem {sic),^
Si enim res meas quas tecum dimisi distribuisses pauperibus
qui pro me orassent, non sustinuissem tantam penara. Quam-
obrem tu cras mala morte morieris.' Quod et factum est. Nam
die crastina venit circa eum multitudo demonum in specie
corvorum, et elevaverunt eum in altum valde, et postea dimisemnt
eum. Qui cecidit supra rupem quandam asperam,- et confractis
et conquassatis membris et cervicibus recepit quod cx iniquitate
et infidelitate .sua promeruerat. Explicit exemplum.

{CoHfra laborantes diebus /estwis.)

(138) Quam sit periculosum dies festos operibus violareo.E., I,
serviHbus testantur exempla in hbro scripta et reperta qui ''^ |P*
dicitur Gemma Sacerdotalis. Primum autem est hoc in hec
verba scriptum. Exemplum de Radulfo de Faentiis* avunculo
regine Alienor, qui contra dissuasionem regis Henrici secundt
in Anglia apud Wodestokes parasceue ante Pascha, die videlicet
quo Dominus pro nostra salute crucis patibulum ascendit,
venacioni indulgere presumpsit. Set statim ulcio [fol. 77^1]

^Supply deceptus or retardatus (?).
' MS. aspetsam. ^ MS. Facentiia.

LIBER EXEMPLORUM

G.E., I,
liv (p.

l62|.

Ibid.

(bid.

divina, equo in silvam post feram admisso, quoniam locus ille
spinosus est, oculum ei a capite, terribili cunctis exemplo, in
perpetuam temerarie tran.sgressionis notam, dextrum avulsit.

(I39a) Secundum ibidem in hec verba scriptum cst. Item
de sancto Laurencio certum est quod in suos transgressores
frequenter graviter animadvertere solet In partibus sane
nostris tempore regis Stephani Demetie finibus accidit quendam
die sancti Laurencii messem a campis domum carro deferre.
Et ecce ignis quasi subito de celc demissus bladum totum cum
carro consumpsit. Boves etiam carrum trahentes, alii exusti
sunt, aHi vero discurrentes in mare propinquum ab altis
rupibus quasi furibunda debacacione precipitati sunt. In quo
notabile est quod martiris sui, quem igne tam graviter examinari
voluit, iniurias Dominus igne precipue vindicare consucvit.

(139^) Tercium est hoc ibidem scriptum. * Vidi,' inquit
auctor libri, 'occulis meis panem eo die coctum qui propter
miraculum et novitatis ostentum circumferebatur ad ostenden-
dum, intus et extra cruore manantem.' '

(140) Quartura etiam ibidem-' hoc est et in hec verba
scriptum. Similiter et de sancta Eiswetha (sic) finibus nostris,
cuius ut nostis festo locum illius petentes ea presertim opera,
que festivis diebus facere consueverant, corara oranibus ibidem
tanquam amentes et extra se facti representare solebant.
Explicit exemplum. — Sententia huius exempli est hoc, quod
videlicet quidam ibi, scilicet in Marchia VVaUie, qui solebant
temerarie diebus [fo/. yyd] festivis operari, ad locum sancte
Eiswethe venientes secundum morem patrie tanquam amentes
et extra se facti sunt, et tunc sicut operati fuerant in diebus
festivis, ita per similitudinem talium operum furibunde se
movebant. Et ita opera illicite facta representabant. Siquidem
in loco illo Dominus tales transgressiones ad correccionem
aliorum punire consueverat.

(141) Adhuc autem terribile e.xemplum super hac materia
invenitur in vita sancti Audoweni archiepiscopi Rothomagensis
in hunc modum. Quadam die beatus Audowenus iter agens
IV, p. 13)- Qbvium habuit quendam pauperculum. Qui cum dominico die
in mola farina[m] conficeret, pollex manus eius ad superiora

• MS. manentem. * MS. ideni.

Vita S.

Audoeni

(ASS.

DE FIDE

manus eius ita astrictus ' est, ut sangnis fixura poJlicis exiret,
ipsumque Hgnum quo mola rotabatur inter pollicem et palmam
ita stricte tenebatur, ut aveJIi inde muUatenus potuisset.
Curatus est autem a sancto Audoweno signo crucis sibi impresso,
cum procidens reatum suum lacrimaliter (s/c) confiteretur.

De fide.

(142) Ad commendacionem fidei et sugillacionem infideli-
tatis et defectus soliditatis in fide videtur michi plurimum
valere quod retulit michi frater Thomas de Okoyn, frater
ordinis nostri, vir bonus et fidelis et admodum litteratus, qui
etiam ad episcopatum Clonensem assumptus est, postquam per
plurimos annos in paupertate et humilitate et predicacione
autentica et edificatoria, obsequium sedulum Deo exhibuerat.
Episcopus autem existens retulit michi rem gestam dicens :
Ego, inquit, quando predicacionis officium \fol. 78«] exercebam
in ordine, veni quadam vice ad predicandum in Connakcia. Et
ecce tunc temporis in episcopatu Clufertenci, mirabilis, immo
miserabih"s, erat pestilentia. Ubi enim homines ibant ad carrucas
suas vel aiias in agris aut in nemoribus ambulantes, videre
solebant, ut michi referebat, e.xercitus demoniorum transeuncium
et aliquociens inter se compungnancium. Ad quorum visionem
statim fuerunt infirmitate percussi et morbidi effecti, languentes
et in languore decubantes, necnon et multi mortui miserabiiiter.
' Quod egOj' inquid, ' ut audivi, feci convocacionem popuH
non minimam set magnam, et predicavi verbum Dei, huius-
modi verba dicens inter aHa : Modo, dixi, vos habetis in vobis
magnam pestilenciam, et procuraturademonibusquos frequenter
in partibus istis cernunt plurimi ex vobis. Scitis quare demones
habent potestatem huiusmodi nocumenta nobis inferendi ? Certe,
inquio (J/f), hoc est propter defectum fidei vestre. Vos nimis
timetis potestatem eorum, et non creditis nec cogitatis nec
confiditis quod Dominus veHt vos defendere et custodire ne
possint vobis nocere. Et propterea sustinet Dominus quod
habeant - potestatem faciendi vobis malum quod faciunt. Si
haberetis fidem firmam, et crederetis firmiter quod nichil possunt
nisi quantum permittit Dominus, et emendaretis vitam vestrara»

' MS. afflktus. - MS. hanc.

LIBER EXEMPLORUM

Gul.

Peraldi,
Sumina de
Vjciis.

Aug. de
Civ. Dei,
XXII, viii,

rogantes Dominum instanter quod defendat vos ab insidiis
eorum, certi sitis quod vobis nocere non valerent. Et vos,
inquit, videtis et scitis quod nos sumus liomines de mundo qui
[/o/. ySd^] plus facimus contra eos et plura mala dicrmus de
eis ; et ego sum hic stans et omnia hec raala dicens de eis et
predicans; et ego volo et dico eis quod veniant ad me et
faciant michi quicquid possunt. Veniant, inquid, demones si
audent, et omnes veniant ! Quare non veniunt ? Quid faciunt ?
Ubi sunt? Huiusmodi verba insultatoria replico in auribus
totius popult.' Et ecce ab illa hora evanuerunt demones, ita
quod iiunquam postea in terra illa apparuerunt, et statim
cessavit pestilencia que tandiu in populo miserabiliter grassata
fuerat. Videtis quam parum possunt demones ubi obviat eis
firma fides ex quo ad vocem insultatoriam unius fratris pauperis
ex firma fide procedentem evacuatus erat conatus eorum.
ExpHcit exemplum.

De filiis malis male se kabentibus erga parentes.

fi43) Quidam paterfamilias senex totam hereditatem suam
dimisit filio suo ; qui primo benigne [se] habuit erga patrem,
sed post expulit eum a talamo suo, volens eum talamum
habere sibi et uxori sue, et ad ultimum fecit ei lectum fieri
post ho.stium. Et cum yems esset et pater senex frigore
gravatus quia filius abstulisset sibi bona coopertoria, ipse
rogavit filium filii sui ut rogaret patrem pro eo ut daret ei
ad tegendum se. Puer autem vix obtinuit duas ulnas burelli
a patre suo ad opus avi sui, et cum alie due remanerent
patri pueri, puer flendo rogavit eas sibi dari. [fol. 7ga]
Requisitus a patre quid inde faceret : 'Servabo,' inquid, 'eas
quousque sis qualis est pater tuus. Nec tunc tibi dabo
amplius sicut nec tu vis plus modo dare patri tuo.' Hoc
exemplum scriptum est in summa de viciis.

(144) Quam sit periculosum et Deo odiosum quod parenti
proles inferat iniuriam, exemplo quodam tradito a beato
Augustino in libro de civitate Dei tibi ' evidenter declaratur.
Ait enim : Decem quidam fratres, i.e. decem pueri, quorum
vii sunt mares, tres femine, de Cessarea Cappadocie suorum

^MS. ti.

DE FURTIS

civium non ig^obiles, maledicto matris recenti, patris eorum
obitu destitute, que iniuriam sibi ab ets factam acerbissime
tulit, tali pena sunt divtnitus coherciti, ut horribiliter quater-
entur omnes tremore membrorum. Omnia enim membra ita
habeant tremencia, ita horribiii et terribili tremore et con-
cussione, ut in hac fedissima specie oculos suorum civium
non ferentes, quaquaversum cuique ire visum est, toto pene
vagabantur orbe Romano. Ex hiis etiam ad nos venerunt
duo, frater et soror, Paulus et Pauladia, multis ah"is locis
miseria diffamante iam cogniti. Venerunt autem ante Pascha
ferme dies quindecim, et ecclesiam cotidie ingredientes in ea
memoriam gloriosissimi martiris Stephani frequentabant, oran-
tes ut sibi lam placaretur Deus et salutem pristinam redderet ;
quod et misericorditer deinde'^ factum est. Explicit exem-
plum.— Vides Christiane quam gravi ulcione percussi sunt qui
iniuriam parenti inferre non timuerunt. Taiis utique ac tanta
fuit hec ulcio quod oculos civium suorum non ferentes, toto
pene [foL ygd] mundo vagabantur incerti, ut exemplo eorum
ubique castigarentur Christianorum filii ne qua occasione par-
entibus audeant - iniuriam irrogare.

De furtis.

(145) Exemplum notabile multum valens ad detestacionem Vfta s.
furti reperi in vita beati Brandani hunc habens modum. Beatus
Brandanus, cum venisset in insulam quandam cum fratribus
suis secum navigantibus, venit ad opidum quoddam, ubi invenit
domum paratam et stratam lectulis et sedibus et mensam
positam et lintheamina et panes singulos miri candoris et
pisces. Sciens beatus Brandanus hec a Dcfe^sibi et suis esse
parata, suscepit ipse et sui ibidem refeccionem^V In illa autem
domo erant appen.sa ad parietes^ vascula diversi generis
metalli, frena et comua argento circumdata. Precepit autem
beatus Brandanus sociis suis dicens : ' Cavete fratres ne Sath-
anas perducat nos in tcmptacionem. Video enim illum, scilicet
dyabolum, unum ex tribus fratribus, qui post nos venerunt de
nostro monasterio, suadentem de furto pessimo.' Siquidem
tres fratres, de quibus loquebatur, dimissi domi a sancto
1 MS. dand'. * MS. audiant, ^ MS. parttes.

Brandani.

LIBER EXEMPLORUM

Apoc. ix,
3. 21-

In ser-

tnone

Alberti

Archiep,

Armach.

Brandano quando per mare ivit, navigio euin scquebantur,'
dimittere eum non sustinentes. Cum autem post refeccionem
et opus Dei peractum fratres obdormissent, vidit sanctus
Brandanus opus dyaboli, scilicet infantem ethio|)em habentem
frenum in manu et iocantem ante fratrem predictum. Et
statim sanctus Brandanus surrexit et cepit orare pernoctans
usque ad diem. Tempore vcro oportuno ceperunt iter agere.
Tunc dixit eis beatu.s Rrandanus: {fol. 80f/] ' Ecce frater
noster, quem dixi vobis heri, habet frenum argenteum in
sinu suo'. Et cecidit ante pede.s viri Dei dicens: ' Peccavi,
pater, rogo te ora pro anima mea ne pereat confestim '.
Omnes fratres constemebant se ad terram, deprecantes Deum
pro anima fratris. Elevantcs autem se fratres a terra ele-
vatoque fratre a sancto patre, ecce viderunt ethiopem parvulum
prosilire de sinu fratris, et claraantera voce magna et dicentem :
' Cur me, vir Dei, iactas de mea habitacione in qua habitavi
vij annis et facis me alienari ab hereditate mea ? ' Sanctus
Brandanus conversus ad fratrem dixit: ' Sume corpus et
sanguinem Domini: hic habebis tocum sepulture'. Quod et
factum est : et sic anima fratris salvata est, et ab angelis
lucis est suscepta videntibus fratribus. — Vides autem hoc ex-
emplo quod, quam cito te ad furtum applicas, facis te tan-
quam symiam dyaboh' cum quo ludit ad libitum. Set tandem
ludet tecum maledictus- quia suspendet animam tuam in
patibulo infemi : ita certe servisset illi mtsero, de quo nunc
narratum est, nisi sanctonim virorum oraciones eum de
manu dyaboli eripuissent. Unde in Apocalypsi 9 narratur
quod maligni spiritus habent potestatem super eos qui non
egerunt penitenciam de peccatis suis, et precipue, sicut dicitur
in fine, de furtis suis.

(146) Nunc autem occurrit exemplum quoddam admodum
terribiile quod narravit in Hybemia, in sermone suo, magister
Albertus, quondam archiepiscopus Armachanus, contra furtum,
hunc habens modum. Tres peregrini exierunt de terra sua
in Yndiam, ut ibi [/<?/. 80*] adorarent reliquias beati Thome
apostoli. Qui cum intrassent quandam villam terre illius, et
ita gaudentes fuerunt habitatores de adventu talium, ut quasi

' MS. Bcquebatur. ^MS, maledictum,

DE FURTIS

contencio esset inter burgenses m cuius domo deberent nocte
illa manere, tamen tandem dimisenmt eos preposito ville ob
reverenciam suam, Mane autem facto, stravit dives equos
suos, et, valefaciens peregrinis, rogavit ut non haberent pro
malo quod sic festinaret exire de domo, dixitque: ' Rex fecit
edictum ut tali die omnes magni et sapientes convenirent et
super quadam questione diiudicarent '. Fuit autem hec questto.
Quidam vendidit terram suam vicino suo ad 4°' annos ; cumque
introduxisset in agrum emptum emptor aratrum, statim vomer
aratri levavit magnum globum auri. Quo comperto, dixit
emptor intra se : ' Ego non emi nisi terram istam et non
aurum. Ego non habco ius in auro isto ; e[r]go restituo illud
domino agri.' E contra venditor dicit : ' Ego non tantum
vendidi terram, sed proventus, et tuum erit aurum'. Et super
hoc debuit fierl disputacio. Lite autem pendente, fecit rex
suspendere aurum in agro predicto, iuxta viam. Peregrinacione
autem peracta, redierunt peregrini et invenerunt pendere aunim.
Et dixit aker eorum : ' Plya l aurum illud Dominus nobis
servavit quia pauperes sumus '. Sic et alius dixit. Tertius
verodi.xit: ' Non habemus ius in eo. Dimittamus illud iusto
possessort suo, et ego nullo modo consencio vobis accipere
illud.' Duo vero contra istius voluntatem acceperunt illud et
asportaverunt. Cumque fieret magna disceptacio in [/0/. Sia]
congregacione super predicta questione, dixit quidam qui
aurum iam asportatum cc^novtt ; ' Pro nichilo vos loquimini ;
aurum illud furatum est'. Quo audito, rex iratus est, et
intellexit f)er relatum quod iUi peregrini furati essent aurum,
quia coioni non fuissent ausi, Reductis autem peregrinis cum
auro, oraverunt omnes Dominum ut ipse vindicaret in eum vel
eos cuias vel quorum consilio furtum factum fuit. Quo facto,
terra aperuit os suum et deglutivit eos, vel illos duosmalos;
unum a dextris fidelis et alium a sinistrts, ipso illeso stante
inter deglutttos. Explicit e.xemplum.

(147) Piis mentibus furtum reddit horribile exemplum
quoddam scriptum in secundo Dyalogorum in hec verba.
Quodam quoque tempore E.xhilaratus ' noster, quem ipse
conversum nosti, transmissus a domino suo fuerat, ut Dei

Num. XVI,
30.

Greg.
Dial., II,
xviii (P.L.,
Ixvi, col.

' MS. exhiUtur.

LIBER EXEMPLORUM

Deut.
xxxii, 33.

viro [in] monasterium vino plena duo lignea vascula, que vulgo
flascones vocaiitur, deferret. Qui unum detulit, alterum vero
pergens in intinere abscondit. Vir autem Domini, quem facta
absencia latere non poterant,' vinum cum gratiarum actione
susccpit et discedentem - puerum moiiuit dicens : ' Vide, fili, de
illo flascone * quem abscondisti iam non bibas, set inclina illud
caute et invenies quid intus habet '. Qui confusus valde de
[Dei] homine e.Kivit ; et reversus, volens probare quod audierat
cum flasconem inclinasset, de eo protinus serpens egressus est.
Tunc predictus Exhilaratus * puer, per hoc quod in vino ^
reperit, expavit malum quod feciL Explicit exemplum. — Quid
colligimus ex hoc e.>:emplo nisi quod amatores furti serpenti
infernali se ipsos tradunt intoxicandos et occidendos?^ Erit
enim exemplo huius furti quamvis tam modici, Fel draconum
innum eonivt, etc.

Lib.

Gestortiin
Barlaam
et losa-
phat.

{/oi. 81^]. De gaudio celesti.

(148) Legitur in libro gestorum Barlaam et losaphat servo-
rum Dei, quod cum idem losaphat, videlicet filius Avenir iuvenis
regis Yndie sancttssimus, temptacione luxurie quam plurimum
fatigaretur, et ad temptacionem devitandam divinum suppliciter
postularet auxilium, ostensum est ei per visionera tam infemale
supplicium quam ccleste gaudium [ ].^ losaphat itaque

temptatus, ut dictum est, et instanter a Deo petens auxilium
videt semetipsum per visionem a quibusdam viris venerabilibus
raptum, et in loca que nunquam viderat pertranseuntem.
Ostensa sunt autem ei primo inferni supplicia, deinde eterne
felicitatiij gaudia in forma cuiusdam civitatis plene omni leticia
et felicitate inenarrabili, Multa et mirabilia vidit ibi gaudia
ad que propalanda lingua mea omnino insufficiens est. Et
vocem audivit dicentem : ' Hcc est requies iustorura. Ista est
leticia eorum qui placuerint Domino.' Inde denique educentes
illum reverentissimi viri illi repedabant. Qui iocunditate illa
et gaudio perfusus : ' Ne privetis me,' aiebat, ' ne privetis, rogo,
ineffabili gaudio isto. Sed concedite mihi in uno preclare

^ MS. potuit, * MS. di&centtm.

* MS. exhilalaratus. * MS. uno.

' Blanli space for one word in MS.

"MS. flat'one.

^ MS. in tixicand'et occi<l'

DE VANA GLORIA

civitatis huius angulo conversari.' Illi autem dicebant : ' In-
possibile est nunc te huiusmodi esse ; set labore multo et
sudore venies huc si ^ tamen tibimet vim inferre potueris ',

(149) Inter exempla Deodati vero hoc etiam exemplum Exempia
super hac materia reperi, videlicet quod demon per os cuiusdam
demonici loquens, cum requisitus esset a fratre lordano condam
magistro ordinis predicatorum, quid pateretur ut posset sal-
vari \fol. 82a] in die iudicii, respondit : ' Si totus esset mundus
inflammatus ab oriente in occidentem et ab aquilone usque ad
austrutn, illud tormentum sustinere[m] libenter usque ad diem
iudicii ad hoc quod recuperare possem quod amisi. Et si
columpna ignea plena aculeis acutis esset de terra ad celum,
ego septies in die ascenderem et descenderem per eam ad hoc
quod possem salvus fieri in die iudicil. Et nichil nobts tantum
displicet et nos gravat quam quod tu, qui terra es et vas
stercorum, iilud gaudium habere deberes.'

(150) Aiiud exemplum de eisdem. Duo monachi sibi
invicem familiares pepigerunt inter se, ut qui prius moreretur
statum suum superstiti nunciaret, si voluntas Dei permitteret,
Unus autem eorum cito post viam universe camis ingressus
post dimidium annum elapsum socio suo in aurora post
matutinas oranti per fenestram quandam cum magna claritate
apparuit dicens : ' Benedicite*, Qui cum esset socio suo
cognitus et ab eo requisitus quomodo se haberet, respondit :
' Sicut audivimus sic vidimus in civitate Domini, et plura in P^*- xivii,
infinitum ' : et statim disparuit. ''

De vana gloria.

(151) In Vitas Patrum de vana gloria legitur hoc exem-V.P., v,
plum. Frater dixit abbatt Pastori : *Si dedero fratri meosen.,\iii,
modicum panis aut aliquid aliud, demones polluunt illud, ut^fP-^^^s)
videatur ad placendum hominibus fieri '. Et dtxit ei senex :
' Et si ad placendum hominibus tale opus fit, nos tamen
debemus fratribus prebere [/f/. 82^] quod egent'. Dixit autem
ei parabolam talem, ' Duo homines erant agricoie habitantes
in una civitate; et unus ex eis seminans collegit pauca et
sordida ; alius autem necgligens seminare omnino nichil col-

' MS. set.

-^--

LIBER EXEMPLORUM

Alex.
Neckam,
de Naiuris
Rer., II,
dxxxviii
(P- 334)-

Greg.
pial.p I,
iv.

legit. Si ergo fiat fames quis duorum potest evadere ? ' Et
respondit frater: ' IUe qui fecit quamvis parum atque in-
mundum '. Et dicJt senex : ' Ita et nos seminemus pauca etsi
inmunda tamen, ne famis tempore moriamur'.

De gula.

(152) Narrat Alexander Nequam libro 2 de naturis rerum,
quod vir quidam nobilis comes iure hereditario Pontisare pre-
fuit, set tamen vicio gule subiacuit. Ipso tandem mortuo
successit ei filius nobilis et moderatus, pauperum consolator
et viduarum, qui sepius visitavit sepulcrum paternum cum
lacrimis et devocione, et cum elimosinis opulentis rogavit
pauperes ut pro patre intercederent. Accidit ergo ut nobilibus
nobile quadam vice pararet convivium, sed ante convivium
duxit invitatos ad sepulcrum, et iussit amovere lapidem. Quo
amoto viderunt omnes astantes bufonem horribilem et te-
terrimum collo parentis sepulti cum protcrvis pedibus inherere.
Ouo viso exclamavit filius cum lacrimis dicens: 'O paterl
O pater! soUempnes ille epule solebant per coUum transire.
Ecce qualis est gule remuneracio.' Tunc autem dolorera
dis.simulavit, set post omnem hereditatem regi Francorum
dimisit et \foL 83(1] ipse lerosolimam perrexit. Expltcit
exemplum. — Ecce sicut dixit bonus filius ille, qualis est
gule remuneracio. Quia enim consueverat vilem habere de-
lectacionem ex gula sua in gutture suo, sicut patet, bufo
guttur illius habuit in posse.s.sione sua ad significandum quod
bufoni infemaii tradttus fuit ad torquendum in pena infeinali
propter peccatum gule que per guttur illius transierat.

(153) Aliud exemplum narrat beatus Grcgorius in primo
Dialogorum de sanctimoniali que in horto ' tempore ex-
ordinario Jactucam manducans arrepta est a demonico. Hoc
exemplum accipe supra in Rubrica de Cruce, et tracta iilud
sicut exigit hec materia. Quod ut facias, non oportet quod
de cruce feceris mencionem, Et tamen si de cruce fiat men-
cio in hoc, gula sua fuit avidior, et plus diabolo placuit quod
propter aviditatem lactucara significare non advertit. Explicit
exemplum.

^MS. onu.

DE GULA

(154) Alfud exeinpluni terribfle contra ^losos et in tem-Greg

debito '

consuetudine

refert beatus

Dial.. IV,

pore non deDito' ex consiietuaine pransos .^.,_.w u:,^»^-^ ^^^yj,,
Gregorius in primo Dialogorum in hunc modum dicens: Est
etiam nunc apud nos Archanistus''^ Isaurie presbiter qui diebus
suis Iconii rera terribilem narrat evenisse. Ibi namque, ut
ait, quoddam monasterium congabaton* dicitur, in quo qui-
dam monachus magne estimacionis habebatur. Bonus quippe
moribus cernebatur, atque in omni sua actione compositus ;
set sicut ex fine res patuit, longe aliter quam apparebat fuit.
Nam cum se leiunare cum fratribus demonstraret occulte \^fol.
83^] manducare con.sueverat quod fratres omnino nesciebant.
Sed corporis superveniente molestia, ad vite extrema pro-
ductus est. Qui cum esset iam in fine, fratres ad se omnes
qui in monasterio erant congregari fecit. At illi tali mori-
ente viro magnum quid ac delectabile se ab eo audire credi-
derunt. Quibus ipse afflictus et tremens compulsus est prodere
cui hosti traditus exire cogebatur. Nam di.xit: ' Quando
vobiscum me ieiunare credebatis oculte comedebam ; et ecce
nunc ad devorandum draconi sum traditu^, qui cauda sua
mea genua pedesque coUigavit, capud vero suum intra meum
os mittens, spiritum meum ebibens abstrahit', Ouibus dictis
statim defunctus est, atque ut penitendo liberari jxjtuisset, a
dracone quem viderat exspectatus non est. Quod nimirum
constat quia ad solam utilitatem audiencium viderit, qui eum
hostem cui traditus fuerat et innotuit non evasit. E.xplicit
exemplum, — Quamvis hoc de monacho memorato referatur,
quia tamen, si eodem modo quo .scriptum est proferatur, et
religiosis erit in .scandalum et non erit multum populo
edifficatorium, idcirco potest salva veritate quandam brevem
transformacionem suscipere, et tunc sine scandalo cuiusquam
poterit populum edifficare. Constat autem quod hic mon-
achus homo erat et ideo de quodam homine tota narracio
proponi poterit. Constat etiam quod quando se ieiunare
demonstravit, tunc teiunare debuit, alioquin ypocrisym vitare
non potuit: quia ei^o manducavit quando se ieiunare demon-
stravit, idcirco tunc manducavit quando ieiunare debuit.
Dicatur ergo si pla[y<?/. S^ajcet in hunc modum : — Narrat

> MS, debita.

^ac for Athanasius.

^iic for tiev raXarii'.

LIBER EXEMPLORUM

Baedae
H.E., V,
xiv.

Gregorius de quodam qui manducare solebat quando ieiunare
debebat; hoc utique verum est ut iam dictum est. Qui
corporis molestia .superveniente ad extremum perductus est
Qui cum iam esset in fine, venientibus circa se hominibus,
ut moris est, sicut Domtnus voluit, cum magna angustia et
magna tristicia retulit eis de se ipso rumores dolorosos : et
fuerunt isti rumores quod propter gulositatem suam ad de-
vorandum draconi sciltcet infernali traditus esset. * Et modo,
inquit, cauda sua me genua pedesque colligavit, capud vero
suum intra meum os raittens, spiritum meum ebibens abstrahit'
Quibus dictis statim defunctus est, atque ut penitendo liberari
potuisset, a dracone quem viderat expectatus non est. In hunc
modum si proponatur exemplum, veritas servabitur et sine
scandalo alicuius populus terrore concucietur. Si vero religiosis
fiat serrao, secundum .seriem qua scribitur contra ypocrisim
optima est inveccio.

(155) Quartum exemplum invenies in libro Bede de gestis
Anglorum ubi sic scriptum est et narrat sic. Novi, inquit,
fratrem positum in monasterio nobili set ignobiliter viventem,
qu! sepe corripiebatur a maioribus, et quamvis eos audire
noluisset, tolerabatur taraen propter suum exercicium : erat
autem arte fabrili singularis. Serviebat autem multum ebrietati,
ceterisque illecebris, magisque in officina sua die noctuque
residere ma [/0/, 84^] lebat quam ad orandum audiendumque
verbum Dei cum fratnbus in ecclesiam concurrere. Qui egro-
tans vocavit fratres, et multum merens et dampnato [simih"s]
narravit, quod vidit inferos apertos et Sathanam demersum in
profundis Tartari, Chaymquoque^ et eos qui Christum occi-
derunt iuxta eum. ' In quorum,' inquid, 'vicinia locus est
mihi preparatus.' Audientes autem fratres hortati sunt ut
penitenciam ageret. At ille : ' Non est,' inquid, ' modo terapus
penitendi quia iudicium meum completum est'. Talia dicens
sine viatico salutis obiit. Exphcit exemplum. — ^Vid&s quod
hoc exemplum de quodam rehgioso viciis memoratis subiecto
scriptum est, nec expedit de religiosis talia populo pronunciare.
Set cum iste utique fuerit homo, totum de quodam homine
salva veritate narrari poterit Et quamvis multis viciis subditus
' iU for Caipha^que.

DE GULA

fuerit, patet ex narracione quod notabiliter potui deserviebat,
unde absque dubio potator fuit ac per hoc tota narracio de
potatore quodam salva veritate proponi potest in hunc modum ;
— Narrat Beda terribile exemplum de quodam potatore, qui
libenter tempus suum in potacionibus expendebat. Procedente
vero tempore, molestia corporis percussus ad extrema deductus
est. Venientibus autem hominibus circa eum, ut moris est — et
hoc dico quia fratres quos vocavit homines fuerunt— merens et
dampnato similis narravit quod vidit inferos apertos ; et reliqua
sequenda sicut scripta sunt in serie narracionis usque ad finem.
Si autem predicatur religiasis, tota narracio [/o/. 85«] secundum
seriem suam utilis erit

(156) Nunc autem quomodo dyabolus est cum gulosis etCf. V,P..
optimum est remedium contra hoc vicium, videri potest optime g^^ ^v 58
per exemplum quod legitur in Vitas Patrum in hunc modum. (p- 57»)'
Quendam impungiiabant demones ut statira hora diei prima
tantam famem et defeccionem eius corpori facerent ut penitus
sustinere non posset. Dicebat tamen in corde suo, quod ' quaJi-
tercumque oportet me vel usque ad horam terciam exspectare
et tunc cibum sumere '. Facta autem hora 3* iterum cogitabat :
' Eciam nunc oportet me usque ad vi'*'" expectare '. Hora
autem sexta infundebat panem in aqua dicens : * Dum hic panis
infunditur oportet me i.x"" expectare '. Facta autem hora ix' se-
cundum consuetudinem compleverat oraciones et sic comedit.
Cumque hoc diu pertulisset et quadam die hora ix* ut come-
deret sedisset, videt de sporta, ubi panes erant repositi, fumum
magnum surrexisse et per fenestram cellule eius egressum esse.
Itaque ex illo die nec esuriit nec defectio corpori eius facta est.
Set magis itaque corroboratum est in fide ut etiam nec per
biduum delectaret eum cibum accipere. Exph"cit exemplum.

(157) Inter e.xempla vero communia hoc exemptum reperi Exempla
videlicet quod duo viri divites amore mutuo confederati inter„j°'7,T"'
se pepigerunt quod quicunque eonim ctcius moreretur superstiti
statum suum intimaret. Erat unus avarus, alter admodum
ebriosus. Conttgit autem ut moreretur prius ebriosus. Qui et
die quodam in loco secreto socio superstiti deformis valde atque
hor \foL 85^] ribilis apparuit. Requisitus autem a viro cur talis
esset et tam horribilisj duxit ' eum in locum vaJde deformem ubi

1 MS. dixit.

LIBER EXEMPLORUM

Ibid. 14 (p
622).

septem demone.s stabant habentes vij ciphos plenos veneno
horridissimo in manibus. Quorumunusdixit mortuo; •Consors
propino tibi ' : et ipse coactus et invitus ciphatum bibit morti-
ferum, et sic omnes servierunt ei. Hoc facto dixit vivo : ' Istas
penas paciar inperpetuum, et alias multo graviores ' : et postea
disparuit.

De humilitate.

V.P.,V, (158) In Vitas Patrura plurima bona de humilitate reperi-

Scn., XV, 3 unt[ur] cxempla. Et hoc inter alia silencio pretereundum non
(p- 620). egj- Reperitur autem illic quod dixit beatus Antonius : ' Vidi
omnes laqueos inimici tentos in terra, videlicet ad capiendas
et occidendas animas hominum. Et ingemiscens dixt : Quis
putas transiet istos ? Et audivi dicentem, Humilitas.' ExpHcit
exemplum.

(159) Ah'ud e.xemplum reperitur ad idem ibidera in hunc
modum. Dixit abbas Daniel quia erat in Babilonia filia cuius-
dam primarii demonium habens, Cumque monachus sanctus
domum primarii intraret^ venit puella demoniata et dedit ei
alapam, hoc est demonium manu puelle. Ille autem convertit
aliam maxillam secundum divinum preceptum. Demon autem
coactus cepit clamare : ' O violencia mandati lesu Christi ex-
peilit me ' : et statim curata est puella. Et dixerunt sancti
senes hoc videntes vel audientes, quia situaciones dyabolice
humilitate mandatorum ' lesu Christi corruere. Hoc est dic-
tum : Non potuit dyabolus [/o/. 86«] ulterius situari, i.e. manere
in puella illa, propter humilitatem inplentis mandatum Christi.
Explicit exemplum.

(160) AdhuG narratur exemplum laudabile in eodem in
hunc modum. Diabolus occurrit abbati Machario in via cum
falce messoria. Voluit autem eum percutere, et dixit ei : ' Mul-
tam violenciam pacior a te, Machari, quta non [prevalere]
possum adversum te. Ecce enim quod tu facis, et ego facio.
leiunas tu, et ego penitus non comedo. Vigilas tu, et ego non
dormio. Unum est in quo me superas, scilicet humilitas tua,
per quam non prevaleo adver.sum te.' Expiicit exemplum.

(161) Aliud exemplum in eodem et ad idem. Quidam
^ MS. mandatum.

Ibid.
624).

i6fp.

Ibid. 30 (p.
624).

DE HUMILITATE

interrogaAnt abbatem quendam pacientem, unde sibi esset tanta
humilitas ut quando emerserit tribulacio alica in monasterio, non
loqueretur. Cui ille : ' Quando intravi congr^acionera, dixi
animo meo : Tu et asinus unum estote. Sicut ergo asinus
vapulat et non loquitur, iniuriam patitur et non respondet, sic et
tu, sicut dicit ps[almus], Ui iumenttim factus, etc. ' Explicit Ps. ixxii,
exempluiD. ^^'

(162) Exemplum de duobus fratribus quod in eodem reperi- V.P., v,
tur contempnendum non est, cuius series ita habet. Duo mon- g^^ ^^^
achi, camalcs fratres, habitabant simul, et volebat dyabolus 89 (p-
separare eos ad invicem. Contigit ergo quod iunior etate ac-
cendit lucemam et posuit eam super candelabrum. Dyabolus
autem evertit candelabrum, et extincta est lucerna ■ pro qua re
cecidit eura frater maior cum ira. Ille vero penitenciam egit,
dicens ei : ' Habe patienciam in me, frater, et iterum accendo
eam '. Et sic per pacienciam illius victus [foL 865] est demon,
et audivit sacerdos paganorum quomodo victus est demon, et
factus est monachus dicens : ' Humilitas solvit omnem virtutem
inimici, sicut eos audivi loquentes, dicendo : Quia quando per-
turbamus monachos, convertitur unus ex eiset agit penitenciam,
et destruit oranem virtutera nostram '.

(163) Adhuc autem de vera humilitate hoc unum brevelbid. 77{p^
verbum reperitur in Vitas Patrum. Senex dixit quia si quis

dicat alicui, ' Ignosce mihi,' humilians se, comburet demones
temptatores,

(164) Adhuc hanc sententiam super eadem materia scriptum Ibid. IV,
reperimus in eodem. Dixit abbas Phunicius ' cuidam fratri (p^^sr^.*
quem in raonasterio voluit suscipere ; * Humilitas hiis indiciis
comprobatur : primo si mortificatas in se monachus habet omnes
voluntates ; secundo si actus et cogitaciones non celaverit sen-

iori ; 3° si nichil sue discrecioni, set iudicio eius universa com-
mittat; 4*" si in omnibus preceptis servet obediencie mansuetu-
dinem et paciencie constanciam ; 5° ut nuUi inferat iniuriam sed
et sibi illatam pacienter toleret ; ^''si nihil agat preter reguie
exempla ; 7*^51 ad orania que sibi precipiuntur, velut operarium
malum iudicaverit et indignum ; 8" si se cunctis inferiorem pro-
nunciet ; 9" si linguam cohibeat, vel non sit claraosus in voce ;
' sU for Pinuphius.

LIBER EXEMPLORUM

G.E,. II,

iv (p. 183)

x" si non sft facilis ac promptus in risu. Talibus namque indi-
cits humilitas vera dinoscitur.'

{165) Potest autem valere non modicum ad humilitatem
extorquendam exemplum quoddam scriptum in libro qui dicitur
Gemma Sacerdotalts in hec verba. Flurimum quoque valere
potest humani [/ol Sya] corporis ortus et occasus mediique
status intellecta fragilitas iuxta illud Dyonisii responsum Alex-
andro Macedoni factum. Quesierat enim rex in hunc modum.
' Quid fiii ? quid sum ? quid ero ? ' Cui philosophus singula
reddens singulis : * Vile sperma — vas stercorum — esca vermium '.
— Caveat qui predicat ut verba curialia dicat, ut videlicet
nominet lutum pro stercore, rem parvi valoris pro vih spermate.
Si enim dicatur quod res parvi valoris fuisti quando conceptus
fiiisti, satis honcste satisfactura erit intellectum. Verbis igitur
huiusmodi vel consimiHbus iii talibus uti curemus.

De indulgenciis.

(166) Excitativum est piarum menciura ad amorem in-
dulgenciarum exemplum quod hic insero, hunc habens modum.
Erat qutdam frater noster quondam in Hybernia, qui eciam
vixit post adventum meum in terram istam, predicator famos-
issimus, quem populus de patria in patriam sequi consueverat
propter efficaciam predicacionis sue. Hic ergo quodam tem-
pore in Uitonia predicans, comitante ^ eum fratre Dunekano
adhuc superstite, staciones suas de villa in villam protendebat.
Sequebatur autem eos multitudo magna continue, cum propter
predicacionem, tum propter indulgencie relaxacionem. Et ecce
inter alios vir quidam popularis sequebatur eos de die in diem,
de loco ad locum, sumptus secum portans secundum suas
facultates, et hunc laborem precipue sustinuit propter indul-
gencias magnas quas tunc dabant consequendas. Pecunia
autem consumpta quam secum tulerat, oportebat eum reverti.
Cumque die quadam, versus propria remeans, per villam
quandam transirct [fol. 87^] intrans domum cuiusdam domestici,
petebat hospicium , et admissus est. Querebat autem domesticus
quis et unde esset et unde venit. Qui respondit ei veritatera
ad singula, dicens ei quod fratres predicantes tanto tempore
^ MS. comitantem.

DE INDULGENCIIS

sequtus fuerat, et tot haberet et tantas indulgencias ; et indul-
gencias enumeravit. Hoc audiens paterfamilias, et cogitans de
filio quodam suo iam nuper mortuo, respondit ei tn hunc
modum : 'Bene esset michi si haberem tantam indulgenciam
filio meo nuper defuncto'. Et dixit ille, leviter loquens et
instpienter: ' Certe, inquit, domine, vendam tibi omnes indul-
gencias ad opus fiHi tui '.■ — ' Certe, dixit alius, et ego eas emam.'
Dixit autem ille: 'In veritate, iti tantum expendi in istarum
adquisicionem indulgenciarum, tantum pro eis detis mtchi, et
cum hoc tamen unum poccum servissie in biberagium',
Adquievit domesticus et comercium consummatum est. Ecce
autem, nocte sequenti, dormiente domestico, in aurora apparuit
ei per visionem spiritus quidam, magni luminis fulgore circum-
septus, loquens ei, Cumque miraretur quis esset, dixit ei
spiritus: * Ego, inquit, sum filius tuus, et benedictionem Dei
tanquam pater bonus habere valeas, quia, per indulgencias quas
emistis {sk) ad opus meum, a penis liberatus sum, et modo vado
ad celum '. Et evanuit. Surgens autem paterfamilias, quiescere
non valens, pre gaudio familie sue visum nunciavit cum magna
cordis exultacione. Venditor autem fatuus, adhuc existens in
domo et hoc audiens, voluit denarios receptos reicere, dicens se
velle indulgenciam suam rehabere. Domesticus autem nullo
modo voluit sibi adquiescere [/ol. S$a] et il!e recessit vacuus
indulgenciarum suarum, fructum filio domestici penitus reportante.
— Igitur non contempnant indulgencias vivi, quarum fructum sic
mirabiliter mortui merentur accipere. Eventus iste satis fuit
di\'ulgatus in Ultonia, et frater etiam Dunekanus narravit
fratri Roberto de Dodintone^ quod hoc occasione predicacionis
eorum evenerat, et quod factum eis retulerunt domesticus
simul et fatuus mercator memoratus.

De tniuria innocentibus sive in rebus sive in persona.

(167) Infercntes aliis iniusta nocumenta quid faciunt sencient
pro tempore. Habent enim valde fortem impungnatorem
contra se, sicut docet Sacre Scripture testimonium, cui satis
plane subscriptum consonat exemplum. Mutier vidua, de qua
superius memoratuni est, in rubrica de acddin, que videlicet

^ MS, Doduitone.

100

LIBER EXEMFLORUM

crudeliter apud Car[i]thoele iugulata est, sicut retulit mihi soror
sua supra et ibidem memorata, eadem soror sua, post primam
apparicionem suam, de qua supradictum est in eadem rubrica,
iterato apparuit ei, et huiusmodi verba dixit ei : ' Caveas tibi tu,
et caveant sibi alii amici mei, ne occisoribus meis mala queratis
aut imponatis, nec mala eis imprecari attemptetis.' Sciatis
enim quod valde bonum habeo pugillatorem, sed non vult adhuc
percutere.' Soror vivens, hec verba audiens, et quis esset
pugillator iste scire cupiens, stimulata quidem aviditate feminea,
cum impetu sermonis dixit sorori sue: ' Soror autem,-^ pro
morte Chriati, quis est ille?' Que respondtt dicens ; {fol, SSiJ]
' Nazarenus '. Et illa cum impetu non minori dixit : ' A soror,
pro morte Christi, quis est ille?' MuJier enim, tanquam
simplex ydiota, nescivit quid est dictum Nazarenus ; sed
respondit mortua: 'Non tibi, inquit, plus dico'; et disparuiL
Ista ergo multum fuit soUicita et sitibunda ad sciendum quis
esset memoratus pugillator sororis sue, sed non audebat revelare
quod viderat, ne propter simplicitatem nichiJ nisi derisionem
reportaret. Tandem venienti michi ad ecclesiam de Car[i]thoe]e,
ut supra notatum est, occurrit ista et in simplicitate sua, non
omnino sine timore, retulit michi omnia que audierat a
sorore sua, dicens : ' Doraine, supra modum afflicta sum in corde
meo ex quo hec ab ea audivi, et nescio quid est dictum quia
Nazarenus est pugillator sororis mee '. Et ego tunc exposui
sibi quod Nazarenus est dominus noster lesus Christus, qui sic
appellatus est quia mansit cum benedicta matre in Nazareth
donec manifestaret sc mundo. Dixi ergo : ' Iste Nazarenus est
Dominus noster lesus Christus, qui pugillator est sororis tue,
quia pungnare vult pro ea et vindictam sumere satis duram de
omnibus qui malum illud eidem intulerunt; sed dixit quod
ipse adhuc non vult percutere, quod ex magna misericordia sua
exspectat eos [venire] ad penitcnciam, ad quam, nisi cicius
confugerint, antequam advertant, percuciet eos valde dure, quia
occidet eos dolorose et proiciet eos in ignem qui nunquam
extinguetur '. Hec audiens rauliercula memorata magnam
recepit consolacionem. De hiis sororibus et occisione unius,
quere supra, rubrica de acczdia, [fol, 89«] exemplo secundo.

' MS, attemptatis. '■' sic : perhaps for Anna ?

BE IRA

lOI

[I}e invidia.^

(i68) Qui contra invidiam exemplum querit motivura, in
libro Numeri quod querit invenire poterit, videlicet xvi'' capituio
de mirabili vindicta qua puniti sunt pro invidia sua Chore
Dathan et Abyron, qui propter invidiam in Moysem et Aaron Num. xvi.j
vivi absorti sunt a terra. Nota bene predicator capitulum
memoratum.

( 169) Quam detestabile vicium sit invidia, beatus Augustinus Aug. de s.
declarat dicens in libro de Virginitate' : Duobus modis, hoc jj^"g^'JJ^j
etiam est superbia et invidia, dyabolus est. Idem in libro de(P-L., xi,
disciplina Christiana : Avertat Deus pestem tnvidie ab animis
omnium hominum. Invidencia vicium dyabolicum est ; sed et D"^ipi^
mater sua scilicet superbia. Suffbca matrem et non erit filia. ChristJana,

^ vii <P.L.,

[Be ira.] 673).

(170) In Vitas Patrum de ira sive iracundia reperitur sen-V.P., V,
tentia abbatis Agathonis in hunc modum : Iracundus, si mortuos s^g^^^^^ ^j
suscitet, non placet Deo propter iracundiam suam. Explicit iP- 597)-
hec sententia.

(171) Adhuc autem in Vitas Patrum de ira legimus hancy-P-, IV,
sententiam. Ait senex : Passiones ire 4*"' modis habentur : pri- sen., 76
mum ex corde, secundum ex facie, tercium ex lingua, 4""" ex (P- S»*)-
facto. Si ergo poterit quis ita portare malum ut non ingrediatur

cor, non pervenit usque ad faciem. Si autem venit in faciem,
custodiat iinguam ne illud loquatur. Quod si locutus fuerit, vel
hoc custodiat ne reddat in facto, sed mox incidat. Tres enim
sunt gradus hominum in passionibus ire. Nam qui voluntarie
ab alico nocetur aut inturiatur et parcet proximo suo, hoc secun-
dum naturam Christi est. Qui autem nec ledit nec ledi vult
{/oi. %gb\ hoc secundum naturam Adam est. Qui autem nocet
aut iniuriatur aut calumpniam inducit aut iniurias exigit, hoc
secundum dyabolum est.

[De iudicio.]

(172) Ad iudicium ex.sequendum sine dilacione legimus ex-VltaS
emplum notabtle in vita sancti lohannts Patriarce Alexandrini Fjeemos.

Cf.V.P..'
I (p. 195)

> MS. virtute.

102

LIBER EXEMPLORUM

Lib. de

Miraculis

B.V.M.

in hec verba. Quadam die cum de civitate vir sanctus exiret
ut sanctoi-um martirum lohannis et Cyri meraoriam orationis
gratia visitaret, occurrit ei mulier clamans et dicens : ' Domine,
vindica me, quia iniuriam pacior a genero meo', Ouidam
familtares patriarce dixerunt ; ' Domine, cum reversus fueris,
audies causam eius'. At iJle : ' Quis mihi dabit certitudinem
quod revertar vel quod vivam in crastinum ? aut quomodo sus-
cipiet Deus preces meas, si ego pauperes audire contempno ? *
Noluit ergo de loco recedere donec satisfactum est mulieri.

(173) Quam mercedem expectare valeant iniusti iudices ex-
emplum docet quod in libello legitur de miraculis Virginis
gloriose. Siquidem refertur ibidem quod in urbe Roma quidam
Stephanus nomine iudex constitutus sepe munera accipiendo
iudicium pervertebat et ahis non debita dando, ahis sua aufer-
endo multos iniuste iudicabat. Iste post paucos dies defunctus
est, et precibus sancti Preiecti episcopi et martiris, cui devotus
exstiterat, liberatus fuerat, cum tamen meritis suis exigentibus
dampnandus erat Dixit autem quod cum duceretur ad iudi-
cium iudicis altissimi, dans contra eum Dominus iudicium dixit :
' Quam multociens aliena abstuHt et munera accipiendo prave
[/o/. goa] iudicans veritatem vendidit, dignum est eum ire in
loco lude traditoris '. Sed sancto Preiecto pro eo orante ^ ad
Dominum cooperante Dei genitrice Maria liberatus est et vite
restitutus, accipiens spacium 30 dierum ad penitenciam persol-
vendam. — -Vides, iudex iniuste,quam triste iudicium habes expec-
tare. Expectat te ludas proditor ut, qui proditor es Christian-
orum, proditoris Christi recipias suppHcium.

(174) lu Vitas Patrum legimus quod aliquis frater convert»
voluit et prohibuit eum mater sua. Ille autem non quiescebat

(p. 566-7). ab intencione sua^ dicens : ' Volo salvare animam meam '. Illa
autem renitens postea tamen permisit, et factus est monachus,
sub necgligentia vitam suam expendens. Et contigit ut mater
sua moreretur, et monachus filiiis eius infirmabatur. Et cum
factus fuisset in extasi, raptus fuit ad iudicium, et invenit
matrem suam cum hiis qui iudicabantur. Illa autem, cum
videret eum, obstupuit, et dixit : ' Quid est hoc, fili? Ubi sunt
sermones tui quos loquebaris, dicens : Volo salvare animam

J MS, oravit.

V.P., V,
Verba

Sen.,iii,20

DE lUDICIO

103

meam?' Confusus auterrs in hiis, stupuit, et stabat nesciens
quid responderet nnatri sue. Qui in se rediens penituit de hiis
que egerat sub necgligencia, dicens : ' Si improperium matris
mee non sustinui, quomodo Christi et angelonim et omnium
sanctorum confusionem adversum me potero in die iudicii
sustinere ? '

(175) \f^^- 90*] Adhuc idem valet sentencia sancti abbatis
Elye sic dicentis, sicut in Vitas Patrum legimus. ' Ego tres res
timeo. Unam quando egressura est anima mea ex corpore.
Aliam quando occursurus sum Deo. 3*" quando adversum me
proferenda est sentencia,'

(176) Exemplum notabiie adhuc super hac materia habemus
in Vitas Fatrum ubi sic scribitur. Abbas Amon dixit cuidam
petenti verbum : Vade et fac talem cogitationem tuam sicut
faciunthii qui sunt in carcere. Illi autem interrogant: ' Ubiest
iudex ? quando iudex veniet ? ' et ex ipsa exspectacione pen-
arum suarum plorant. Ita et monachus debet semper suspectus
esse et animam suam obiurgare dicendo : * Ve mihi, quomodo
habeo astare ante tribunal Christi, et quomodo habeo actuum
meorum reddere rationem ? ' Et sic meditando poteris salvus
esse. E.xplicit exemplum. — Quamvis expresse dicatur mona-
chum in capitulo predicto debere ' semper esse suspectum, hoc
tamen nihilominus cuilibet Christiano est necessarium.

(177) Sicut dicit magister in historiis quindecim signa iudi-
cium extremum preventura invenit leronimus in annalibus
hebreorum, hoc est in libro sic vocato : utrum autem continui
futuri sint [dies illi] aut interpoliati {sic) non expressit. Prima
die eriget se mare xl" cubitis super altitudinem montium stans
in loco suo quasi murus. Secundo die tantum descendet ut vix
posset videri ; tercio marine belue apparentes super mare dabunt
rugitus usque ad {^foL plcrj celum ; quarto ardebunt mare et
aque ; quinto herbe et arbores dabunt rorem sanguineum ;
vj" ruent edificia ; vij°- petre ad invicem collidentur ; viij" fiet
generalis terremotus ; ix° equabitur terra ; x° e.xibunt homines
de cavernis, et ibunt velut amentes, nec poterunt mutuo loqui ;
xj° surgent ossa mortuorum et stabunt super sepulcra ; xij° ca-
dent stelle ; xiij° morientur viventes, ut cum mortuis resurgant ;

'MS. debent. »MS. vj".

V.P., V,
Verba
Sen., iii, 4
(p. 565)-

Ibid. 2 (p.

565).

H.S.in
Evang.,
cap. cxli.

104

LIBER EXEMFLORUM

Itt, 2.

G.E., 1,
xviii {p.
55).

xilij" ardebil celum et terra ; xv** fiet celum novum et nova terra

et resut^ent omnes. Sequunter autera hec verba mc^istri : Et

addidit lesus : Sicut fulgur exit ab oriente et paret usque ad

occidentem, sic erit adventus Filii hominis, subitus scilicet, et

choruscus, et tunc parebit signum Filii hominis in celo, hoc est

Cf. Apoc. in aere. Dominus enim apparebit m aere supra locum unde as-
i, 7; Marc. ,. . . . ...

xiii; Joel cendit, et ante eum erunt mstrumenta mortis sue quasi vexilla

triumphi, crux, clavt, lancea. Et in carne eius videbuntur cica-

trices ut videant in quem pupugerunt, et in valle losaphat iudica-

bitur omnis homo, angelis congregantibus eos,

(178) Nunc autem quam sit horrendum et formidandum

iudicium illud extremum ostendit exemplum scriptum in libro

qui dicitur Gemma Sacerdotalis in hec verba. Fuit nostris

diebus in Ytalia urbe Placencia demoniacus ad quem cum inter

alios vir bonus [accederet], cui nomen Huginus, loquenti demon-

iaco immo demone in eo horribiliter, ait ei idem Huginus :

' Nonne miser diem iudicii venturum credis?' At ille : ' Ali-

unde [/0/. 9ii^] quod volueris queras. De die ilto me nichil

interroges.' At Huginus : ' De illo precipue per Deum vivum

adiuro te, cum in illo dampnacionem tuam futuram scias^ quare

tot mala facis quibus dolores tuos et penas acumulas ? ' Cui ille :

* Scio, inquid, quia quam cito numerus^ angelorum adequatus

fuerit, dies ille veniet et ideo quantum possumus impedimus

omnes ne adimpleatur. Nam si totus mundus esset meus

darem eum ut uno saltem diediem iudicii protelare valerem.' —

O domine lesu Christe, si demones tantura timent diem illum,

Eph. V, 14, quid est quod nos miseri quasi securi corpore scimus (stc) in
lecto voluptatis P Surge ergo qtii dormis, etc.

Aug.Conf., (179) De iudicio hoc iure formidando dicit Augustinus
loquens ad Dominum in \\ libro confessionura. Non rae,
inquid, revocabat a profundo voluptatum camalium gurgite,
nisi metus futuri iudicii tui, qui nunquam recessit de pectore
meo.

VI, xvi.

[De iuramentis.']

(r8o) Retulit michi frater W. de Kancia, vir sanctus et fide
dignus per omnia, quod uxor cuiusdam burgensis de Ponte,

' MS. mieer.

DE lURAMENTIS

105

nomine Ade, quem ego bene novi, fuit muHer bona et bene
moriginata ; tamen iuramentis erat plus quam oporteret assueta.
Hec venit ad eum die quodam et dixit ei : ' Frater, inquit,
Willelme, hac nocte videbatur michi in sompnis quod vidi
Dominum nostrum lesum Christum ante tne cruci affixum et
cruentum ac vulneratum, sicut quando pependit in cruce. Hoc
cum viderem, cum magno terrore et horrore clamavi, dicens :
A! Domine, quis ita vulneravit te? Quis ita te tractavit?
Qui respondit michi dicens : Tu ct tui, qui tota die iuratis per
penam et passionem meam ; vos estis qui me vulneratis ; vos
qui me crucifigitis [/oi. g2a] et cruentatis.' Explicit exemplum. —
Vides, Christiane, quo tractas lesum Christum cum tuis magnis
iuramentis, cum tuis sacramentis illicitis. Inde iingua tua facis
lanceam, facis et clavos acutos ad confodtendum corpus Christi.

(181) Aliud autem exemplum super hac materia scriptum G.E., i,
ref>eries in libro qui dicitur Gemma Sacerdotalis, et est hoc ^^i^^
exemplum et omnino in hec verba. Rex Anglorum Henricus
secundus aut filius eius Ricardus — utrumque nomino, sed
quoniam' expressa nocent, neutrum difRnite exprimo — circa
prima- regni sui tempora accipitrem suum optimum predandi*
simul et delectandi * causa ad ardeam^ leva proiecit. Quara
cum ad alta nitentem" accipiter iam" prope pemicibus alis
assequereter, rex quasi securus de captura : ' Per oculos, inquit,
Dei seu gorgiam sive strumellos, avis illa evadere non poterit '.
Sic siquidem iurare consucverat. Quo dicto statim ardea in
faciem conversa et iam de preda prcdo miraculose satis effecta,
caput accipitris rostroperforavit, et eiecto cerebro moribundum
ad terram coram rege indempnis et illesa prostravit, Explicit
exemplum. — Quid tibi videtur,* Christiane, quid aliud ^ inquara,
nisi quod istis iuratoribus volans ille dyabolus cerebrum perforabit
atque acuto rostro mortis eterne animas eorura occidit sine
fine?

(182) Aliud exemplum super hac materia reperitur ibjdem in [bid., lii
hec verba. Quidam capram vicini et compatris sui furto^^"*^^'
sublatam commedit, et cum argueretur inde ab uxore sua

' MS. tm.
<MS. delictandi.
^ MS. ianuam.

»MS. i.

* MS. ad adodeam.

<* MS. uitetur.

' MS, preuandi.
* MS. mittentem
» MS. ad.

io6

LIBER EXEMPLORUM

G.E..I,

(P- i57ll

Ibid. (p.
156).

respondit : ' Quia non sum compater capre, nec filium eius de
fonte levavi '. Sed cum accusatus inde a vicino super sepulcrum
sancti Macuti iureiurando sed purgando pararet, capra ex ventre
iurantis voce magna clamavit, et hocmiraculum in tota regione
illa est divulgatum. Explicitexemplum.— Sane si advertis hoc
exemplum, quid ^ minus portendit {foi. 92^] quam hoc, vJdelicet
quod periurium tuum in die iudicii clamabit- contra te in
testimonium dampnacionis tue ?
lii (183) Tertium nihilominus exemplum huius peccati suggil-
latum in eodem in hec verba scriptum esL Reymundo, comitis
Ricardi in Hibernia constabulario, cum iuvenis quidam de
familia sua ferreas ocreas sustulisset, tota eiusdem familia in
ecclesia sancte Trinitatis Dublinie super crucem prefatam, scil.
illius ecclesie, ab hoc facinore sacramento se purgavit. Nec
multo post iuvenis ille [reversus] ab Anglia quo secesserat,
nemine de ipso hoc suspicante, ad pedes Reymundi macilentus
et miser se prostravit, de scelere perpetrato satisfactionem
offerens et veniam petens. Confessus est eciam palam et
publice se tantam a cruce perpessum fuisse persecucionem et
post periurium semper ei in collo cum gravi pondere iacuisse
videretur ita ut nec postmodum dormire nec requiem ullam
habere potuisset.

(184) In legenda quoque beati Nicholai de quodam invenies
qui ^ peccuniam mutuam a quodam ludeo accepit, cui beatum
Nicholaum fideiussorem dedit et eius altare. Processu vero
temporis, terminis elapsis, ludeo pecuniam cum instantia
repetente, debitor ille respondit fraudulenter se ei pecuniam
reddidisse. Qui cum ad altare sancti Nicholai astaret iuraturus
super altare hoc verum esse, baculura suum cui totidem denarios
clam inseruerat ludeo astanti,* dum iuraret, dolose ad tenendum
dedit et sic iuravit se denarios ei reddidisse. Quo facto
redeuntem illum cum gaudio tanquam re bene gesta, cum forte
obdormisset in via, carrum fortiter onustum pertransiens eum
oppressit, baculum quoque, qui iuxta illum iacebat, confregit,
denariis exilientibus qui fuerunt inserti. Et sicvindictaperiurii
declarata et fraude detecta denariis quoque ludeo redditis,
ludeus ipse, viso miraculo tanto, ad fidem cura tota [fol. 93«]

iMS, si. niS. ciamabat. 'MS. i. •» MS- affatim.

DE LOCUTIONE

107

famtlia sua conversus est et baptizatus. Necnon et ipse
defunctus precibus beati Nicholai resuscitatus cum fidelibus
fideliter pro eo orantibus, et super hec cantantur illi duo versus
in cantilena sua : —

Relevavit ' a defunctis defunctum in bivio ;
Baptizatur auri viso ludeus indicio.

{De locucione bona.')

(185) De locucione exemplum dignum memoria tnvenitur v.p., vi.
in Vitas Patrum ubi sic scriptum est. Dicebant quidam patrum g^. j ,
quia dum sederent aliquando- senes et loquerentur de ediifica- (p- 645).
cionibus, erat inter eos unus providus, et vidit angelos manus
agitantes et lavantes eos. Ut autem venit locucio incuriositatis,*
discedebant angeli, et voluptabantur porci inter eos pleni
fetoribus, et polluebant eos. Cum autem rursus loquerenter de
edificacione, venientes iterum angeli lavabant* eos. Explicit
exemplum.

(186) Exemplum aliud ibidem* in eodem reperitur in huncv.p., iii.
modum. Cuidam magno de sanctis senioribus dederat Deusg^^ ^ g
graciam ut videre posset quod alii non vtdebant. Qui dixit (p- 506)-
quia aliquando quamplurimi fratres sedentes conferebant de
sacris scripturis, que ad salutem pertinent animarum. Stabant
autem circa eos sancti angeli letantes et hilari vultu consider-
antes ; delectabantur enim eloquio Dei. Cum autem ah"ud
quodcumque inter se loquerentur, statim recedebant longius,
indignantes contra eos. Veniebant autem porci sordidissimi et
morbo pleni, et volutabant se inter eos. Demones enim in
specie porcorum delectabantur insuper vacua loquela eorum.

In multiloquio quidevt non deerit peccatum. Explicit exem- Prov. x,
plum. ^^'

(187) Refert autem beatus Gregorius de multiloquio etCreg.
stultiloquio exemplum admodum terribile in 4'" Dialogorum, f?^^'"' •
dicens: Vir vite venerabilis Felix, Portuensis episcopus, in
Sabinensi provincia ortus atque nutritus est. Qui quandam
sanctimonialem feminam in loco eodem fuisse testatur, que
carnis quidem continenciam habuit, sed lingue procacitatem

' MS. icuti"* ; V.P. secularis.

' MS. relcflti'.
^ MS. laudabant.

"MS. ante.
° MS. idem.

lo8

LIBER EXEMPLORUM

[A^- 93^] atque stultiloquium non declinavit. Hec igitur
defuncta atque in ecclesia sepulta est. Nocte autem eadem
custos eiusdem ecclesie per revelacionem vidit quia deducta
ante altare per medium secabatur, et pars una illius igne
cremabatur, pars autem altera intacta remansit. Cum hoc
surgens mane fratribus narraret et locum vellet ostendere
in quo fuerat igne consumpta, ipsa flamme combustio ita ante
altare in marmoribus apparuit, ac si illic eadem femina corporeo ^
fuisset igne concremata.
V.P„ VI, (i88) Nunc autem quantum promoveat in via perfectionis
Scn.,iii,T7honestas locucionis, commonemur exemplo in Vitas Patrum
(p. 657)- scripto per hunc modum. Orante aliquando beato Machario
abbate, vox ad eum personuit : - ' Machari, necdum ad mensurara
meriti duarum mulierum pervenisti que in proxima^ habitant
civitate'. Quo audito surrexit senex et abiit ad eas et dtxit eis
quando* eas invenisset: ' Dicite mihi operacionem vestram quo-
modo est?' At ille dixerunt: ' Crede nobis, pater, quia non
presenti nocte a maritorum lectulis fuimus separate, Qimm
operacionem ergo possumus nos haberei*' Inde vero rogacione
senis compulse dixerunt: ' Nos quidem secundum seculum
nobis extranee sumus; placuit autem nobis nubere duobus
fratribus secundum carnem, xv anni sunt hodie quod nos due
habitamus in domo hac, et nesciraus si ahquando iitigavimus ad
invicem aut turpem sermonem dixeriraus ad alteram. Cogita-
vimusque ingredi monasterium virginum et rogati * viri nostri non
nobis consenserunt in hoc. Quo facto posuimus testimonium (sic) .
inter nos et Deum ut usque ad mortem nostram non egrediatur
de ore nostro sermo secularis.' Et dixit senex : * In veritate
non est virgo neque maritata neque raonachus neque secularis,
sed Deus secundum uniuscuiusque propositum omnibus sub-
ministrat spiritum sanctum '. Explicit exemplum,
Cf. V.P., (189) Aliud adhuc exemplum subiungitur in hunc modum.

Sj.n' ^" i;^ Frater dixit seni: 'Desidero custodire cor meura '. Ille re-
2 {p> 679)- spondit : 'Quoraodo possumus custodire cor nostrum, si
lingua nostra ianuara apertam habuerit?' Explicit ex-
emplum.

(190) l/o/. g4a] Tercium vero reperitur in eodem sic.

'^ MS. per &onum.

^MS. coceo.
* MS. q.

' MS. prta.
•MS. rogari.

DE LUDIS INORDINATIS

109

Fratres volentes aliquando venire ad abbatem Antonium de
loco Scythi ingressi sunt navem ut venirent ad eum ; et in-
venerunt in ipsa navi quendam senem qui ad Antonium ire
volebat. Ignorabant autem eum fratres; et sedentes in navi
loquebantur sermones patrum, et de scripturis, et rursum de
opere manuum suarum. IUe autem senex per omnia tacebat,
Cum autem ad portum ' [venissent], cognoverunt et senem
proficisci ad abbatem Antonium. Venientibus vero ad senem
diclt abbas Antonius ; * Bonum comitatum itineris ittneris {sii)
invenistis senis huiusV'' Dixit autem seni: ' Bonos fratres
invenisti tecum, abba '. Dicit ei senex : ' Boni sunt quidem,
sed habitacio eorum non habet ianuam. Quicumque vult
intrat in stabulum et solvit asynum.' Hoc autem dixit quia
quodcumque eis ascendebat^ [in cor], in ore loquebantur* et
tamen de bonis.

V.P..
Verba
Sen., iv, i
(r- 5<57).

De ludis inordinandis.

(191) Quoddam ^ notabile, valens ad detestacionem ludorum
mundialium, quod retulit michi frater Bartholomeus, de ordine
predicatorum, vir sanctus et fide dignus, frater utique antique
religionis et in multis negociis ordinis approbatus," de siiencio
pretereundum non est. Quidam sacerdos nostris temporibus
erat in Anglia, pulcher bachillarius, fortis et admodum iocundus
et gaudiosus. Huic sacerdoti iocundum erat et delectabile
luctas videre et choreas ; unde et in vigilia festi ecclesie cui
serviebat, singulis annis, quando festum concurrebat, consuevit
dicere matutinum suum in principio noctis cum sollempnttate
consueta, sicut moris est, et postea exire ad videndum tam
luctas quam choreas que ille" ex more de nocte fiebant. Qua-
dam autem vice, in vigilia festi sui, exiens more memorato,
venit ad luctam, et ecce, quod dictu horribile est, vidit duos
demones teterrimos sedentes super duos iuvenes in medio circa
luctam suam occupatos, qui et membra eorum converterunt ad
omnia que in lucta sua fecerunt. {foL 94^^] Movit demon
sessor unius brachium eius, et secundum motum eius pulsavit

' MS. porlam. " Lt^gc '• ' Bonum comUem ttineriH invenistia senem hunc '.

'MS. ascendebant. ^* MS. loquebatui. 'MS. quidam.

* MS. approbatiB. ' Con. iliic ?

IIO

LIBER EXEMPLORUM

ille socium suum. Movit sessor alterius coxam ilHus, et iuxta
motum etus fecit conatum ad socium suum. Quid dicam ? sic
movebantdemones hinc inde membraeorum quibus insidebant,
ita quod nichil fecerunt luctantes quod non ex eorum motu seu
visione procederet. Sacerdos, hoc videns, nimirum territus est
non modicum. Nichilominus tamen ivit ad choream ubi etiam
intcrmixti viri cum mulieribus choream ducebant. Et ecce
vidit singulis viris binos demones insidentes sicut et binos
singulis raulieribus, et sedebant singuli super singula brachia
cuiusque. Demones autem illi movebant brachia et membra
singulorum, tam virorum quam mulierum, ad omnes motus et
vertigines quas faciebant. Quid plura? postquam aliquandiu
ita incessanter a demonibus essent agitati, vidit manifeste
quod unus demon, qui sedebat super brachium unius viri
accepit manum eius, et alius qui sedebat super brachium,
muliens habentis manum suam in manu viri ilh'us, accepit
illam manum mulieris eiusdem, et eduxerunt eos isti duo
demones per manus suas de chorea, et duxerunt eos ad
quandam fossam. Quo cum pervenissent, converterunt se
ad opus illud dyabolicum ad quod dyabolus eos duxerat,
et fecerunt ibi inter se confussionem suam. Sacerdos autem
ivit ad lectum suum perterritus, et, quando evigilavit, pessime
dispositum se invenit. Ouid [v] ultis ? in brevi non remansit
ei nec pilus in capite nec unguis aut pellis in corpore, et
tam fortis eum morbus detinebat quod per totum annum
illum missam celebrare non valebat. Hec retulit dicto fratri
quidam frater de ordine illorum, qui etiam filius erat illius
sacerdotis ; idem michi referebat. Explicit exemplum. —
Vides, Christiane, quos habent ductores huiusmodi ludorum
frequentatores, vides quomodo eos ducunt et ad quid eos^
ducere contendunt,

(192) Adhuc autem de ludis inordinatis hoc pretereundum
non puto quod frater Petrus, quondam socius Concedi (stc)
visitatoris, qui et eidem mortuo successit in officio, michi et
quibusdam fratribus aliis Dublini narravit. Dixit itaque quod
in patria sua, videlicet in Dacia, consuetudo [foL 95«] est quod,
quaiido mulieres iacent in puerperio, solent venire mulieres

' MS. eo.

DE LUDIS INORDINATIS iii

vicine et eis assistere et facere tripudia sua cum cantilenis in-
ordinatis. Contigit ergo quadam vice quod, cum essent mulieres
ad cuiusdam puerperium congregate, et truflas suas, secundum
morem malum patrie, facere voluissent, colligaverunt sibi uiium
fascem de stramine, et aptaverunt in formam horaiinis habentis
brachia straminea, cui et capucium et cingulum applicuerunt, et
vocaverunt eum boiti, et, facientes tunc choream suam, duxerunt
eum due mulieres inter se tripudiantes ct cantantes, et sicut
moris erat, inter cantandum, convertebant se ad eum gestu
lascivo dicentes : ' Canta boui, canta boui, quid faceret'?'
Ecce dyabolus, sicut potestatem super illas miseras habuit,
respondit eis, voce terribili dicens: ' Ego cantabo,' et statim
clama^at, non utique fascis, sed dyabolus in eo existens, et
emisit sonitum tam horribilen:i quod quedam ceciderunt mor-
tue. Alie tanto terrore et horrore percusse sunt - quod, diu
languentes,^ vix cum vita evaserunt. — Consulo certe quod
attendant sibi iuvenes tam femine quam mares, consulo
quod attendant quid faciunt. Certe hic ludere possunt in suis
tripudiis, in suis fatuis cantilenis ; et absque dubio videre
possunt hoc exeniplo, quod iudi eorum non sunt eis nisi
quedam ad mortem eternam preparacio, Et propterea dixit
illa sancta mulier Hester regina orans ad Dominum : ' Domine, Tob. tii,
inquit, nunquam cum ludentibu.s me miscui'. Ipsa absque '''■
dubio maliciam ludorum attendit corde sollicito.

(193) Adhuc autem Sudos inordinatos detestabiles demon-Gul.
strant exempla quedara scripta in summa de viciis. Quidam j.;^|^^l^' ^j^
miles cum occasione ludi per oculos Dei iuraret proprius eiusViciis.
oculus super scacariam cecidit de capite eius. Et quidam
sagittarius valde commotus ex hoc quod ludendo perdidisset,
sagittam direxit ad celum, quasi vellet se vtndicare de Deo,
Sequenti vero die cum sederet ad ludum eadem hora rediit
sagitta super alearium sanginolenta.

(194) Adhuc autem exemplum memorabile super hac ma- G.E.,
teria reperi in libro qui dicitur Gemma Sacerdotalis quod qui-ijoi '
dem auctor libri illius narrat in hec verba. Exemplura inquit

' Corr./aWi ? or tacts f

* MS. ' peruasae sunt ' corrected to ' perueserunt '.

' MS. inserts sunt.

112

LIBER EXEMPLORUM

de sacerdote qui in Anglia VVigornie finibus hiis nostris diebus
interiectam quandam cantilene ' particulam, quam refractoriam
vocant, malo modo re-[/c»/. ps^j-fricauit. Cum autem quadam
nocte festiva cantilenam illam cum iam dicta refractoria coreis
circiter ecclesiam ductis tota nocte audierat, quod talibus nimis
animum applicaverat, stans in crastino ad missam sacerdotalibus
indutus pro salutacione ad populum scil. Dominus vobiscum —
refractoriara supradictam Anglica lingua coram omnibus alta
voce modulando pronunciavit in hunc modum : Swete leman
dhin '^ ore : merito peccati sui et sui oblitus " et tanta confusione
percussus. Sententia autem verbi illius Anglici hec est : ' Dulcis
amica tuam poscit amator opem '.* Explicit exemplum. — Quid
ex hoc habebimus nisi quia intenti huiusmodi stulticiis obli-
viscentur sui in fine et erunt etemaliter confusi, quia tota presens
confusio non est nisi signum extreme confussionis ? Et iuste
tales in fine obliviscuntur sui qui dum viverent propter fatuitates
suas obliti sunt Dei.

{De luxuria.)

V.P., VI, (19S) Aliud exemplum non minus notabile hoc est. Narra-
Verba ^^^ quidam, ut in libro eodem scribitur, de quadam virgine con-
(p. 646). versacionis sanctissime que ^ cum interrogaretur ab eo, que res
eam ad hanc conversacionem adduxerit, respondit : ' Michi
erat pater modestus et sanctus, debiiis et infirmus corpore ;
tantaque ei erat taciturnitas, ut ab ignorantibus eum sine voce
crederetur esse. Mater vero michi erat econtrario viciis infecta
et verbosa supra modum, dedita luxurie et aliis viciis. Nun-
quam infirmabatur a nativitate sua usque ad ultimum diem
suum. Inter hec contigit ut pater meus multa egritudine et
longa fatigatus moreretur, et continuo aer est motus, et pluvia et
coruschaciones et tonitrua per triduura sine sepultura fecit eum
raanere, et dixerunt vicini : Sic Dei inimicus erat iste ut nec
eum terra recipiat ad sepulturam. Mater vero mea cum {fol.
g6a] moreretur, aer serenissimus factus est, et exequiis optime
curata. Ego autem post obitum eius quodam die [ad] vesperam
cepi cc^itare cuius vitam eligerem imitandam ; utrum patris qui

' MS. perdlet.

* MS, spem = speciem ?

» MS. qui.

5 MS. obitus.

DE LUXURIA

modeste et sobrie vixit, et omne tempus suum infirmitate et
tribulacione consumptum fuerit, et ita finem vite accepit quod
vix sepulturam eius terra recipiet ; an matris, que ita in luxuriis
et immundiciis vixit et in tanta incolumitate vitam peregit et
tandem tam quietum finem sortita est. Et cogitatus meus
inquit : Bonum est vivere in deliciis et luxuriis sicut vixit mater
mea. Hoc me cogitante, astitit mihi quidam grandis corpore,
aspectu terribilis, dicens : Veni et vide utrumque, et cuius volueris
vitam elige tibi. Et apprehendens michi manum ducebat me in
quendam ' campum magnum, habentem paradysos magnos, hoc
est magna gaudia, magnas iocunditates et pulchritudinem ine-
narrabilem. In qua {sic) occurrit michi pater meus et amplexa-
tus est me filiam suam vocans. Ego autem rogabam eum ut
manerem cum eo, et ille : Adhuc non potes, Sed si mea
vestigia sequi volueris, venies huc non post multura tempus.
Post hec duxit me ad locum horribilem, in quo mater mea
exurebatur igne, ubi stridor dencium et vermes et serpentes, ubi
et ipsa in fomace torquebatur et hoc usque ad coUum, et vidi
eam in illa pena dentibus stridentem. Nam fomax erat igne
ardens et vermium multum fetorem ferens mihi. Et dixit
michi : Heu me, filia, pro operibus meis hec pacior. Ecce
propter parvam libidinem et exiguas delicias quantas sustineo
penas. Ista vero in corde meo exclamans - {sic) elegi merita
patris mei imitanda.' — (I95j^) Occurrit adhuc aliud ad idem in
eodem cum sententia^ exemplum hunc habens modum, Dixit
abbas Moyses : ' Propter has quatuor res passio fomicacionis
gignitur ; scil. per habun-[/<7/. 96i]-danciam esce et potus et
satietatem sompni, et per ocium et iocum et ornatis vestibus
incidendo'. — (1954 Occurrit nunc sententia exemplaris super
hac materia non inutilis in hunc modum. Dixit senex quia
oculi animalium naturaliter ita forraati sunt ut necessitate in ter-
ram intendant semper, nec aliquando possint respicere ad celum.
Sic ergo et anima eius, qui in dulcedine voluptatum delectatur,
semel delapsa in luxurie cenumt difificile potest respicere ad Deura
aut sapere ah"quid dignum Deo.

C196) Exemplum Paschonis in eodum scriptum non est

' MS. quoddam. '^Corr. to cxaminans ?

'MS. inserts here ' est. Fostquam ' (?)

v.p., iir,

Verba
Sen., 5«
(p, 510).

V.P., VI,
Verba
Sen., i, 8

(P- 645)-

LIBER EXEMPLORUM

^ f.Pn flllcndo pretercundum, dc quo sic refert quidam ibidem. Me''
jj^*'' ^' jjcrgente fn solitudincm circuivi sanctos patres usque dies iij,
jnter quosi repcH Pa^hum, quem omnes qiii in illo hereni<
patrca vcncrabantur. Qui et ait mihi confitenti passionem
mcam : Non conturbct te hec causa ; non enim ' pateris hoc a
nc^ligencia : attestatur enim tibi et locus et diflFicuItas reruin,
el t|uia non cst in locis illis ulla visitado feminarum ; set magis
ex invidia dyab<jli, qui semper festinat decipere animas horainunu
Eooe Ut videai me iam senem hominem, quadragesimum annum
habeo in hac cclla, ct auxiliante Christi gracia sollicitus de sajute
atlime mee, tamcn usque nunc temptacionera sustineo. Nara
•acnimento dicebat' mihi, quia per xii annos post quinqua-
gcHfiniiin annum non nocte nec die mihi pepercit. Egressusi
Igitur circuibam pcne solitudinem, et inveni speluncam leene, et
poful me iacens ibi nudum per totum diem, ut egredientes fere
eommctlcrcnt mc. Cum ei^o facta esset vespera secundura
Ii«'o.quod scri(>tum cst : Posuisti tenebras et facta est nox, etc.,
ogredicntcs bcstic, masculus et femina, adorati sunt me a capite
iiH<|uc ad jjcdcs, lingcntcs me totum, et recesserunt a me. Cogi-
l.ivi erjj(M|uml Dcus pepercit michi, et reversus sum in cellara
(iKNiin. l*oHt paucos autem dies iterum eadem temptacio vah'-
dim inaurrexit michi. Conversus enim demon in [/o/. gya]
Kthiopi.Hsam (jucllam, quam aliquando videram in iuventute
mca in mcssc spicas coliigentem. Sedit super genua mea et
vchcmcntcr me commovit; unde cum nlmio fiirore dedi ei
pujjno.s ct alapas in maxiUas, et statim non comparuit fantasma
illud ; pcr biennium enim manus mee, unde percusst quasi faciem
ciu9, fctorcm sufferre non poteram. Desperabam ergo de salute
animc mcc. Audivi vocem et factam in sensu meo etdicentera :
Vadc, Pasdio, certare ; propterea enim hec te permisi pati, ut non
aliter sapias nec extollaris quasi in virtutibus tuis, set recog^oscas
infirmitatcm tuam et non confidas in conversacione tua, et sub-
ditus et humilis sis, confidcns in adiutorium Dei. Ita certus
cffectus, de auxihante misericordia Domini,' reversus sum in
ccllam meam, pacificos habens reliquos dies. Explicit ex-
emplum.

' MS. non conturbet de hac causa, one.
'' MS. et auxiliante michi Domino.

« MS. dicebant.

DE LUXURIA

iiS

(197) Terribile etfam quiddam de luxuria narrat beatus Gre- G«g.
gorius in 4 Dyalogorum dicens ■ Terribile quiddam in Valeria ^^i{' '
provincia contigisse. Vir vite venerabilis Maximianus, Syra-
cusanus episcopus, qui diu in hac urbe meo monasterio prefuit,
narrare consuevit, dicens : Quidam curialis illic * sacratissimo
paschali sabbato iuvenculam cuiusdam filiam in baptismate
suscepit Qui post ieiunium domum reversus, multoque vino
inebriatus, eandem filiam suam secum manere peciit, eamque
nocte illa, quod dictu nephas est, perdidit. Cumque mane facto
surrexisset, reus cogitare cepit ut ad balneum pergeret, ac si aqua
balnei lavaret maculam peccati. Perrexit igitur, lavit cepitque
trepid[ar]e eccleslam ingredi. Et si tanto die non iret ad
ecclesiam, erubescebat homines; sin vero tret, pertimescebat
iudicium Dei. Vicit itaque eum humana verecundia, [/ol. g/;^]
perrexitque ad ecclesiam ; set tremebundus ac pavens stare
cepit, atque per singula momenta suspectus qua hora spiritui
immundo traderetur, et coram omni popuio vexaretur. Cumque
vehementer timeret, ei in illa missarum celebritate adversi
nichil contigit. Qui letus exiit, et die altero ecclesiam iam
securus intravit ; factumque est ut per sex continuos dies letus
ac securus procederet, estimans quod eius scelus Dominus aut
non vidisset aut visum misericorditer dimisisset. Die autem
septima subita morte defunctus est. Cumque sepulture traditus
fuisset, per longum tempus cunctis videntibus de sepulcro
flamma exiit, et tam diu concremavit ossa eius, quousque omne
sepulchrum consumeret, et terra que in tumulo collecta fuerat
defossa videretur, Quod videlicet omnipotens Deus faciens
ostendit quid eius anima in occulto pertulit, cuius etiam corpus
ante humanos oculos flamma consumpsit. Qua in re nobis
quoque hec audientibus exemplum formidinis dare dignatus
est, quatenus ex hac consideracione - colligamus, quid anima
vivens ac senciens pro reatu suo patitur, si tanto ignis supplicio
etiam insensibilia ossa cremantur. Explicit exemplum. — Vides
predicator quod iste miser homo in sacro paschali sabbato
filiam spidtualem suam corrupit, cuius peccati merito tam
miserabilem ex inopinato dampnacionem recepit Sane [si] sub
hac forma proponatur exemplum, absque dubio minus erit

> MS. illi. * MS. considerare.

ii6

LIBER EXEMPLORUM

Greg.
Diai., IV,
liii.

motivum, quia in toto populo residente vix erit unus qui
unquam tale flagicium commiserat, immo etiam qui tale
flagicium unquam audierit ab aliquo fuisse commissum, et sic
exemplum nullius efficacie erit ad populum. Nunc ergo quia
constat hunc peccasse per lu.vuriam sive peccatum lu.xurie
commisisse, proponatur totum exemplum de quodam qui
occasione unius ebrietatis nocte quadam [/o/. 98«] cum una
muliere commisit luxuriam, et sic sicut patet intuenti veritas
salvabitur et corda audiencium timore concutientur.

(198) Aliud exemplum terribile deserviens huic materie

narrat idem in eodem, dicens : Adest quoque in presenti

venerabilis frater Venancius, Lunensis episcopus, magnificus

vir nobilissimus atque veracissimus, qui se scire suosque

homines interfuis.se testantur ei rei quam narrant^ nuper in

Genuensi urbe contigisse. Ibi namque, ut dicunt, Valentinus

nomine, Mediolanensis ecclesie defensor, defunctus est, vir

valde lubricus et cunctis levitatibus occupatus, cuius corpus in

ecclesia beati martiris Syri sepultum est Nocte autem media

in eadem ecclesia facte sunt voces, ac si quis violenter ex ea

pelleretur atque traheretur foras. Ad quas nimirum voces

cucurrerunt- custodes et viderunt teterrimos spiritus, qui

eiusdem Valentini pedes ligatura strinxerant et eum ab

ecclesia clamantem ac nimium vociferantem foras trahebant ;

qui videlicet exterriti ad sua strata reversi sunt. Mane autem

facto aperientes sepulcrum in quo idem Valentinus positus

fuerat, eiuscorpus non invenerunt, set in sepulcro alio^ positum,

Kgatis adhuc pedibus sicut de ecclesia fuerat abstractum.

Expiicit exemplum. — Quamvis cunctis levitatibus occupatus

raiser iste fuerit, quia tamen lubricus, hoc est luxuriosus, fuisse

scribitur, idcirco de quodam luxurioso totum exemplum salva

veritate proponi poteritj et populus audiens salubriter formidabit,

{199) Hoc autem adhuc silentio degendum michi non

videtur quod narravit michi et plurlbus fratribus Dubltni super

hac materia frater Nicholaus de Wesefordia. Retulit enim

quod miser qddam de quo supradictum est in prima parte, qui

sororem suam multis temporibus fornicarie tenuit, gravi morbo

percussus, ad extremum deductus est, et, iacens tanquam

iMS. narrat ^mg, cucurrerent MS. illo.

DE LUXURIA

117

mortuus, ad infema ductus est, ut illuc precipitaretur, quia
molestia morbi preventus, nec Deo [ fol. 98^] penitenciam optulit,
nec confessionem fecit ; tamen adiutorio beate Virginis, propter
servicium quoddam quod ei fecerat, inde ereptus et vite
restitutus est. Hic er^o vite restitutus et incolumitati, venit
ad fratrem memoratum et peccata sua devote confitebatur.
Sane peccatum suum non erat occultum, inmo ita erat quasi
notorium, quod non poterunt {sic) in aliquo loco diu commorari.
Iste i^tur narravit dicto fratri qua pena luxuriosos vidit in
inferno dampnatos. Siquidem puteus erat maximus, latus et
profundus, igneus et igne crudelissimo plenissimus ; et ecce in
puteo igneo steterunt viri ex una parte ardentes, omnino ntchit
nisi ignis esse videbantur. Ex alia parte stabant mulieres
ardentes, immo totaliter sicut ferrum igne candentes, et habebant
singuli et singule singula flagella ig^nea instar excussorum ignis ^
segetis, et converberabant se in illo igne ubi ardebant et
candebant cum fllis flagellis igneis, sine aliqua quietis inter-
polatione, meliorem quietem nunquam habebant, viri mulieres
verberabant- et e contrario peius habebunt in dieiudicii quando
in corpore simul et in anima proicientur tn ignera illum
eternum qui nunquam extinguetur, quando implebitur illud
Ysaie ; Vestimentitin inixtum sanguine, id est corpus quod est is. ix, 5.
anime vestimentum ; sanguine id est peccato sanguineo lu.xurie
sorditatum : erit in combustionem, sctlicet cum anima in qua
peccavit : et cibus ignis ; sicut enim hic cibavit ignera luxurie
in carne sua, ita absque dubio sine fine cibabit in carne sua
ignem infernalem sive iehenne. De hac materia quere supra
in rubrica de avaricia exemplo primo et in rubrica de guia
exemplo quinto.

(200) Adhuc autem ad detestacionem huius peccati reperiturG.E,, II,
hec invectio in libro qui dicitur Gemma Sacerdotalts in hunc '" 'P* ^ '"
modum. Super hunc locum in epistola Petri secunda civitatem2Pet.li,6,
Sodomorum et Gomorreorum in cinerem redigens eversione
dampnavit, dicit expositor : ' Voluit etiam regionem circum-
positatTi speciem prisce pene servare. Nascuntur enim in ea
poma pulcherrima que edendt cupiditatem spectantibus gen-

' Corr. grani ? (or perhapB i^Het ?),

* Perliaps ' viri . . . verberabant ' should come after iHttrpolationt.

It8

LIBER EXEMPLORUM

erant, si caT-[/o/. g^^/J-pas fatiscunt et resolvuntur in cinerem,
fumumque excitant, quasi adhuc ardeant. Ignis crgo qui
Sodomitas semel punivit, significat quod impU sine fine sunt
passuri; quod terra fumigabunda est, quod fructus pulcherrimi
cinerem intus habent et fetorem, innuit quod delectacio camah's
etsi stultis arridet, nil tamen in invisibilibus nisi incendium sibi
reservat, nisi ut fumus tormentorum eius in secula seculorum
ascendat/ Hec verba invenies ibi in duabus glosis, Explicit
exemplum. — Quod autem de Sodomitis dicitur proferri potest
de quibusdam hominibus vih"ter (?) ' luxurie servientibus, ut
habeatur via honestior et planior ad predicandum.
G.E., II, (201) Preterea in eodem hbro scil. qui dicitur Gemma
V (p. 185). Sacerdotalis due invecciones subscripte reperiuntur. Primum
est hoc. Cum Lays formosa meretrix et famosa nimium
Diogeni se offerret et pro stupro etiam modicum peteret
precium, respondit ille : * Non emo tanti penitere*. Si igitur
ob penitentiam [que sequitur] actum brevem et transitorium
gentilis philosophus, fide carens, turpitudinem declinavit,
quanto raagis Christianus propter vitandum illud penitere
perpetuum, ubi miser spiritus pena perhenni torquetur, fedam
omnem abhorrere debet camis voluptatem.
Ibid, (202) Alia inmediate subiungitur et est ita. Si philosophus

fide et caritate vacuus soSo ductu racionis turpia declinans dixit :
' Si scirem deos igiioscituros et homines ignoraturos tamen
peccare dedignarer ' ; ^ quanto magis Christianus fide radicatus
et fundatus non solum propter mundiciam sectandam verum
etiam propter penam etemam vitandam et cclestem gloriam
adipiscendam turpia declinabit
Ibid,, II, xi (203) Exempla etiam nonnuUa non utique contempnenda
^p. 232 . j^ eodem Hbro reperiuntur. Primum autem hoc est et in hec
verba scriptum. Item exemplum [/0/. ggi>] de viro ad quem
cum hospita domus ex utriusque consensu nocte veniret, ipsa
adventus eius hora videbatur ei in visu, quod bufo grandis
manum eius dexteram, quam extra lectum forte dormiendo
proiecerat,^ iugulabat. Unde perterritus et experrectus, cum
manum ad se trahere vellet, hospita in manibus suis firmiter
ipsam intra manus ambas complexa tenebat. Ille autem ad

i MS. uirlV.

'MS. dedignares.

' MS. pieias.

DE LUXURIA

119

se reversus et sic salubriter premunitus pcstiferam a se bestiam
repulit et abiecit

(204) Secundum exemplum ibidem .subiungitur inmediate g.e., ii,
in hec verba. Item exemplum de moniali que in clericum "' ^'^'
quem per fenestram transeuntem casu vidit oculos iniecit, in
quem statim adeo medullitus exarsit, ut nihil aliud vel orando

vel misteriis assistendo cogitare potuisset Et cum in hac
angustia et temptacionis vehementia supra vires pene vexata
fuisset, quia tamen se contra carnis insultus oracionibus ut
potuit et signo crucis premuniebat, nocte quadam in sompnis
apparuit ei iuvenis ille» volens in ea sicut videbatur voluptatis
actum exercere. Que cum in primis luctam secum habens
demum contra voluptuosos motus animi racione renitens, dum
ipsum diligencius intuita fuisset^ videbatur ei tam quantitatis
enormis et inhumane fuisse quam etiam qualitatis. Quo viso
perterrita nimium a strato^ in visu exiliit, animumque virilem
raulier assumens falce"- [utj videbatur in dormitorio pendente
raedium secuit et illum prostravit. Et tantus statim ab eo
fetor exivit, quantum et quam corruptum nunquam naribus
sensit. Ob cuius etiam vehemenciam evigilavit. Quem etiam
fetorem postea quociens de eo cogitabat naribus olfacere visa
est. Sic etiam ista per gratuitam Dei premunicionem visitata
est et curata.

(205) [foL lOOrt] Tertium exemplum ibidem inmediate it>i<i., p.
scriptum est, hunc penitus habens tenorem. Item exemplum
de monacho qui cum ad puellam in pomerio quodam quo
condixerant^ venisse et de loco ad locum eundo cum ad
secreciorem pomerii partem pervenissent, dixit illa ; ' Satis
nos iam elongavimus quia nemo nos hic vidit preter Deum'.
Respondit ille: ' Et videt nos hic Deus?' Cui illa: 'Videt
utique, set nemo alius'. Et statim ille corde compunctus
ipsaque relicta reversus : ' Verum est,' inquid, * et longe magis
debcmus vereri a creatore videri in pravis actibus quam a
creatura '. — (205^) In eodem adhuc libro scriptum reperitur Ibid,,
hoc exemplum. Miles quidam puellam diu ardenter adamatam
nocte venturam ad thorum suum ex condicto sperabat Qui
cum hoc desiderium suum pervigil et anxius expectaret,

' .MS. 8tratu. "■'MS. false. 'MS. cotidiseranL

225.

336.

120

LIBER EXEMPLORUM

leporarta quedam sub sedili concavo catulos habens micas
que de mensa cociderant et ossa f>er aream queritando ante
lectum militis venit musitando, Miles autem puellam esse
putatis brachia sua quasi ad amplexus exposuit. Canis autem
ob catulorum atrox defensionem^ ipsum illico per brachium
dentibus arripuit, et gravi lesione vulneravit Miles autem
ad vindictam accelerans, gladium ad capud thori iacentem
iuxta se posuit. Nec mora ; puella de thalamo iuxta pro-
missum' exiens ad lectum'-' militis pedetentim accessit. Ipse
vero iam canis observans adventum, non virginis, puta, qui
amorem tunc in dolorem converterat,^ qui cupidinem omnem
in ire vindictam commutaverat, elevato gladio, canem per-
cutere putans, ferro puellam peremit. Explicit exemplum. —
Ecce qualiter actibus huiusmodi peccatis urgentibus se noster
hostis ille versutus immiscet qui non solum suis animas
temporibus [foL lOO^J set acceleratis etiam et preproperis*
corpora funeribus, ut simul in utraque deseviat, avide preripit
e t perquirit, Caveant ergo sibi qui eiusmodi vih'tatibus de-
serviunt, quia, nisi cicius penitenciam egerint, ut sentencia
salvatoris utar, omnes similiter peribunt

(206) '^ Hoc autem quod in sacra scriptura ad detes-
tacionem peccati huius in diversis locis traditum est, non
erit inutile ad faciliorem memoriam hic inserere. Sane in
Genesi legimus quod propter hoc peccatum totum genus
humanum preter 8 animas deletum est. In eodem etiam reperies
quod propter camis peccatum 7 civitates cum habitatoribus
suis igne et sulphure irruentibus de celo combuste atque sub-
merse sunt. — In libro quoque ludicum propter peccatum cum
una muliere et una nocte perpetratum legimus occisa Ixv
milia virorum bellatorum et eo amplius preter uxores et
parvulos : ita quod uumerus occisorum pro peccato illo
estimari potest ad minus centum milia hominum. Explicit
exemplum. — Perquam** autem viam subterfugiet iudicium Dei,
qui in peccati" huius vilitate vitam suam consumit, non atten-
Heb. xiii, dens quod fornicatores et adulteros iudicabit Deus ? — Caveal

Luc. xiii,
5-

Gen. vii,

Cf. Gen.
xix.

Jud. XX.

^MS. permissum.
* MS, preproperiis.
' M S. peccato.

*MS. lecturam.

° In margin ' de adulteris '.

' MS. convertat.
^ MS. postquam.

DE MERCATORIBUS

121

predicator ne peccatum quod erat causa diluvii nec etiam
peccatum Sodomorum aperte tanguat {stc) ; sed utrumque ap-
pellat vei peccatum carnis vel peccatum luxurie : quod quidem
verum est.

(207) Inter exempla vero Deodati hoc etiam super hac Exempla'
raateria reperi. Quidam iuvenis puellam nobilem amans illicite, ^^^'
cum quadam nocte veniret ad cameram in qua iacebat, et
ad eam intrare vellet more solito, ipsa videns eum clamavit :
* A A A ! fuge, demon ', Siquidem videbatur ei quod demon
erat Ipse vero timore percussus recessit Cumque venisset
ad equum suum, fugit equus cursu rapido. Vocavit autem
ad se quendam canem quem habebat, [/b/. loia]' qui simili
timore percussus et horrore fugiebat ab eo impetuose. Tunc
intelligens se non esse in statu bono, ad quendam se contulit
heremitam, ut ostenderet ei quid ei acciderat Quem cum
vidisset heremita coniuravit eum tanquam demonem ut exiret.
Qut noluit set rogavit eum ut etiam in ipsum oculos non diri-
gens audiret confessionem suam : quod et fecit Confessione
vero peracta cum respiceret ad illum heremita reperit ipsum in
debita forma sua. Hoc pertinet ad luxuriosos, qui, peccata sua
confiteri difTerentes, similes demonibus efficiuntur. Hoc autem
exemplum reliquid frater de Wycumbe in sermonibus suis.

(208) Aliud exemplum de eisdem [reliquit] frater lordanus Frater
quondam magister ordinis predicatorum. Cum quesisset a ^ p ""*•
demone quodam per os energumini loquente quedam de statu

suo, id est de statu dyaboli, tandem istam questionem proposuit :
' Quare, inquid, tantum deiectamini in fetore peccatorum et
luxuria precipue?' ' In civitate magna sunt homines ad pur-
gandas latrinas et maxiraum senciunt fetorem ; sed hoc hbenter
sustinent propter magnum lucrum quod inde reportant. Ita
et nos magnum sentimus fetorem de animabus peccatrJcibus,
set gaudemus de lucro, quia anima peccatrix cibus est et
refectio nostra.'

{D£ mercatoribus.)
(209) Exemplum notabile legimusin vita sancti lohannis Vita S.
Patriarce in hunc modum. Nauclerus quidam dampnum per-Eieemos.,"

' In margin ' dc fornicatoribus '.

cap. iLi,
V.P., 1 (p.
183).

122

LIBER EXEMPLORUM

tulit, et a sancto viro cum multis lacrimis compassionis gratiam
postulavit. Ille v libras auri eura iussit accipere, qui merces
inde comparans misit in navim. Mox naufragium passus
merces illas amisit. Navem vero non perdidit. Iterum ergo
accessit ad sanctum, et de eius bonitate presuraens dixit :
' .Miserere mei sicut Deus mundi raisertus est*. \_foL lOi^]
Cui patriarca : * Crede, frater, nisi pecunLas illas pecuniis ecclesie
miscuisses, nequaquam naufragium pertulisses '. Et precepit
denuo dare ei x auri libras. Emens ille nirsum merces et
navigans, orta tempestate, naufragium fecit, omnta perdidit et
ipsam navem. -Anime tamen salvate sunt. Voluit ergo pre
confusione et angustia necare se ipsum. Sed raisertus est ei
Deus, et revelavit hoc patriarce, qui miserum ad se vocavit.
Cura vidisset eum pulvere conspersum et veste concissa,
dixit: 'Misereatur tui omnipotens Deus. Credo enim quod ab
hodiemo die nequaquam naufragium pacieris. Hoc autem
tibi contigit quia et ipsa navis tua esset iniuste possessa.'
Mox ergo iussit ei tradi unam de navibus que sanctissime
ecclesie ministrabant plenam frumento .xx milium modiorum.
Quam ille suscipiens navigavit, set xx "^ diebus et noctibus i
non valebant naute scire quo irent, neque per locum aliquem
neque per stellam ; gubemator tamen videbat patriarcham
adiuvantem se atque dicentem : ' Ne timeas, bene navigas '.
Hoc vidit in spiritu. Igitur post vicesimam diem apparuerunt
[in] insulis Britannie ; et descendentes in terram invenerunt
ibi famem magnam, Cives illi penuriam passi benedicuntj
Deum de collato subsidio, et nauclero offerunt per singulos
modios certam numerate pecunie quantitatem aut certi pon-
deris st^num. Elegit ille dimidium sic, dimidium autem sic,
et reversus ditatus est. Explicit exemplum- — Videat mercatorj
dolosus quomodo bona sua lucratur ; quia aut hic fiet ei
visitacio, ut ad sui utilitatem incurrat dampnum tcmporale
notabiliter, aut m futuro visitabiturj ut et se et sua, nisi
Job XX, 15. penituerit, amittat etemaliter; divicias enim quas devoravit.
H. de s. (210) Quedam adhuc invectio fieri potest contra mercatores

l|^^°"' malos ex facto Constantini imperatoris magni primi ChristianL
Excerp- \foL i02rt] Legitur enim de eo in libro excepcionum quod

tionum,

Vill, i.

'MS. X.

DE MISERICORDIA HOMINIS

123

fpse ' prohtbuit lege crucis fieri supplicium, quod apud Romanos
erat in usu, et figuracione solidorum illam iussit inscribi': ita
dicitur ibi. Sane revolvamus verba et videbimus quid inde
reportent mercatores. Crux solebat esse supplicium latronum
et inde translata est ad inscripcionem et decoracionem mone-
tarum ; et habent hic doctrinam mercatores qui cum moneta
vendunt et emunt Doctrinam itaque habent quod nisi in
comraerciis suis habeant ipsum pre oculis, qui pro nobis mortem
in cruce sustinuit, et cuius crux in moneta scripta est, sicut
crux a supph'cio latronum ad monetas transit mercator[umJ,
ita et ipsi e contra a cruce scripta in monetis transibunt ad
crucem tatronum tnfernalium, hoc est ad patibulum infemi, ut
vilissime suspendantur sicut vilissimi latrones Domini. Sus-
pendcntur et etiam confundentur in eternum : et hoc est quod
dicitur Ecclesiasticus 5 : Super /urem est confusio. Tales Ecc!est-'1
scilicet falsi mercatores fures sunt, qui peciis quasi fures alii j^"^"^ ^*
et fraudulencius aliorum bona diripiunt

De misericordia hominis.

(211) Misericordiam hominis ad proximum suum commendat
exemplum quoddam, quod, fratribus nostris audientibus, retulit
frater Galfridus cognoraento Blundus, frater magnus in ordine
predicatorum, qui nunc lector est, et muitis ante temporibus
extiterat, qui et vicarius provincialis aliquot annis extitit in
Hybernia. Hic igitur in publico sermone retuh't hoc exemplum,
videlicet quod in foresta quam fecerat quondam rex Ricardus
iuxta Wintoniam, ubi et ipse fuerat, ut dicebat, quidam miles
venacioni, contra regis interdictum, indulgere consuevit. Qui a
forestarits perceptus et eflRcaciter accusatus, prevalentibus contra
eum accusatoribus, tota terra sua privatus est. Cumque rex
esset in partibus transmarinis» nec ipse remedium aliquod in
Anglia reperire potuisset, proposuit adire regem ad postulandum
gratiam suam^ quod et fecit. {fol. 102^] Notum est autem
quod in curiis principum querentibus gratiam necessarii sunt
adiutores et intercessores. Huic autem militi, quando venit ad
curiam, ubi humanum defuit auxiHum, non defuit divinum.
Dominus enim noster iuvit eum et fecit pro eo dulciter valde ;
et hoc ideo fuit quia ipse pro Domino prius fecerat quod utique

124

LIBER EXEMPLORUM

Domino complacebat. Cui et ipse, ut raundanis mos est, ad
mortem totis viribus insidiatur.' Contigit autem die para.sceues,
vice quadam, ut miles ille interfectorem patris sui inveniret in via,
in loco quodam ad vindictara exercendam oportuno. Cumque
mortem sibi efferatis animis intemptaret, alius se humiliavnt
ilii, rogans et supplicans quatenus pro eo qui die illo pro
hominibus mortuus est in cruce, sibi misereretur et parcere
dignaretur. Qui audiens adiuracionem mortis dominice,
misericordia motus, mortem patris sui pro amore Christi pro
nobis mortui misericorditer ei condonabat, et dimisit eum in
pace. Hoc autem factum ipse non multum pensabat, Deus
autem multum istud ponderabat, sicut et manifeste declarabat.
Nam, quando venit ad regem propter misericordiam postulan-
dara, cura die quadam intrasset capellam ubi rex missam suara
audiebat, et staret post dorsum regis in parte oraculi inferiori,
ubi ventum est ad Agnus Dei, et pax regi porrigeretur, acciditi
ut non esset iuxta regem aliquis nobilis cui pacem porrigere
debuisseL Respiciens ergo rex post tergum, ut ahcui ibidem
existenti pacem porrigeret, videt prefatum militem coram cruce
genu flectentem, et yraaginem crucifixi eiusdem se amicabiliteri
reinclinantem. Videns autem rex nimirura obstupuit, usque
tamen post missara dissimulavit. Celebrata vero missa, cum
rex egrederetur, procidit ad pedes eius miles, supplicans graciam
et misericordiam. Querenti vero regi quis esset, et quam
causam haberet, quid egisset exposuit \foL \oyi\ et qua de
causa terra sua fuisset spoliatus. Rex autem, misericordiam
propositam interim dissimulans, quesivit ab eo si quid egisset
pro Christo quod sibi placere debuisset, de quo stbi conscius
esset. Qui respondit quod non. Cumque rex instaret ut
cogitaret si quid tale unquam egisset, occurrit ei ad memoriam
quomodo interfectori patris sui mortem condonasset, et dixit
regi; 'Vere, dixit, domine, ego non recolo aliquid huiusmodi
sed hoc unum recolo, videlicet quod, pro amore Christi pro
nobis crucifixi, peperci interfectori patris mei '. Et narravit ei
totam seriem rei. Et dixit rex : ' Et ego pro amore illius pro
<juo remisisti sic misericorditer mortem patris, omnes terras

' This sentence fits jn better after oportuno (betow), but probably there ia an
omission, before ctii, of some such words as : PaUr enim eius interfectus erat a
quodatn milite. (See notes.)

DE MORTIS MEMORIA

125

tuas reddo tibi '. Et sic factum est. — Ex hoc exemplo videre
possumus quod qui misericordiam inimicis exhibent, amiciciam
Dei et ipsius adiutorium optinere merentur. Et ideo bene
dicitur : Beati misericordes^ etc. Mat. v, fi

(212) Exemplum adhuc admodum simile inter exempla ExempU
communia scriptum reperi in hunc modum. Duo mih"tes erant „1° ^ia (pj.
in Ytalia quorum unus, potens et maior also, habebat castra
sicut mos est in illa terra. Inter quos cum esset magna dts-
sensio> miles qui minoris erat potencie, vice quadam nactus
oportunitatem, de castello suo erupit, et irruens in adversarium
suum impetuose, coram suis ipsum atrociter interemit, et, sanus
reversus, firmavit castellum suum et ibi mansit in presidio.
Filius autem militis interfecti cum gente sua expectavit exitum
eius ut illum interficeret absque ulla miseracione. In die autem
parasceues iMius anni, cum de castello suo prospiciens videret
homines patri[e] illius sine calciamentis, utmorisest, ad ecclesias
properare, cogitavit intra se quod et ipse ita faceret, etiamsi
occidi deberet, Descendit igitur et exivit, iter carpens versus
ecclesias sicut et alii. Et ecce hoc agjnoscens filius militis
mortui irruit in eum et comprehendit, ut eum pro morte patris
\_fol, 103^] sui mercede mortis remuneraret. Miles ergo, videns
se iam in extremis agentem, nullum remedium reperire potuit
neque scivit Humilians ergo se adversario suo, rogavit eum et
obsecravit quatinus, pro pietate et morte lesu Christi, qui die
illo pro nobis mortuus est, mortem sibi patris sui condonaret.
luvenis autem, instinctu spiritus sancti ad hanc salvificam
salutacionem seu admiracionem ^ pietate commotus, remisit ei
misericorditer mortem patris sui. Cumque pergerent simul ad
ecclesiam ut crucem adorarent, et iuvenis se humiliaret ad
crucem deosculandam, ymago crucifixi, clavis manuum ac
pedum dissolutis," erga eum [se] erexit ad osculum, in signum
acceptationis misericordie quam, pro morte sua, inimico suo
militi prefato exhibuerat.

{De tmrtis memoria.)

(213) Non est autem stlencio pretereundum quod narravit
nobis, scilicet multis fratribus Cork., frater Nicholaus de Aquis,
' C(iTr. adiuTacionem ? * MS. diseolulus.

126 LIBER EXEMPLORUM

quondam visitator Hybernie, de quodam imperat(M« Almannie
nomine Henrioo, qui et nunc sanctus Henricus in terra illa
appellatur. Retulit autem quod iste dux quidam fuit iuvenis
unius ducatus in regno Almannie. luvenis, inquam, dux erat;
tanquam qui noviter ad ducatum suum iure hereditario perven-
erat Dux autem iste quadam vice, nichil extraneum sus{Mcatus,
audivit quandam vocem hoc verbum dicentem sibt : ' Post sex *.
Deliberavit igitur iste quid hoc posset pcMtendere, et diffinivit in
corde suo quo boc aliud non erat nisi quod Dominus eum pre-
mimierat quod post sex dies esset moriturus. Quid ^tur agit ?
Statim acoessit ad confessionem et mundavit cor suum, et per
sex dies continuos fuit in orationibus et elemosinis, totus ^tur
toto corde deditus huiusmodi negociis, sicut ille qui post sex
dies mortem sibi affuturam certitudiniter expectabat Sed
ecce transierunt sex dies, et etiam septimus. . . .
[TAe rest is waHting.^

NOTES.

(i) This is abridged fromthe spurious Opus imperfectum in
Maithaeum, Hom. ii. ; Migne, Pat. Gr. Ivi., col. 637 : where
* Magi ' is the readitig, not ' Magusei '. Cf. Jac de Voragine,
Legenda Aurea (ed. Graesse), p. 43-4, 89; Vincent. Bellovac,
Speatlum Historiale {Duaci, 1624), lib. vi., cap. 92.

(2) The ultimate authority is Sozomenus, Hist. Eccles. v.,
21 (Migne, Pat. Gr. Ixvii., col. 1281). Vincent of Beauvais,
Spec. Hist. lib. vi., cap, 95, quotes it from Cassiodorus. A.
Yranz, Drei Deutsche Minoritenprediger (Freiburgim Breisgau,
I907), p. 126, notes the story in the ' Predsgten des Greculus'.

(4) I have not identified the famous postils. The ' Liber
de altercatione,' etc, must be the ' Passio Sanctorum Apostol-
orum Petri et Pauli,* in Acta Apostolorum Aprocryipha^ ed
Lipsius et Bonnet (1891), p. I35.

(5) ^f Vincent of Beauvais, op. cit. lib. vii., cap. 41, 44.

(6) Explanations of the seven canonical hours (of the Cross)
varied in the twelfth and thtrteenth centuries : see e.g. Hugo
de S. Victore, Speculum Ecclesiae, cap. iii. {Pat. Lat. clxxvii.,
col. 340), and Miscellanea, lib. vii., tit x. {ibid. col. 875) ; Jo.
Wallensis, De vita religiosa (Venet., I496), pars i., cap. 6, 7, 8.
With theverses, cf those quoted in Migne, Encycl. Theol. viii.,
Liturgie, col, 641 ; Maskell, Monumenta, iii., p. ix. et seq.
Others are indexed by Chevalier, Ref^ert. Hymn., under ' Hora
prima ' and ' Patris sapientia '.

(7) The author takes this from the Hist. Scholasiica of
Peter Comestor {Pat. Lat. cxcviii.), not directly from St.
Ambrose, Expos. Evang. sec. Lucam, lib. x. {Pat. Lat. xv.,
col. 1842), and St. Augustine, De consensu Evangelistarum,
lib. iii., cap. 24. Cf Vincent of Beauvais, op. cit. lib. vii., cap. 53.

(8) Cf Vincent of Beauvais, op. cit. lib. vii., cap. 55.

(127)

128

NOTES

(9) This exemplum does not occur in the Gemma Eccles^
astica. I can give no explanation of ' qui dicitur Marimi '.
There are places of the name of Doddtngton or Dodington in
many counties in England. Friar Robert is mentioned again
in cap. i66. On the Exempla Communia^ which I have not
identiiied, see Introduction.

I have not noted the story elsewhere. For variants of the
miracle, see Vincent of Beauvais, op. cit. lib. vii., cap. 84, ' De
clerico cui virgo lac infundens hnguam restauravit ' ; and Balliol
CoUege MSS. 228 (fol. 314^), 230 (fol. i^o*^),

(10) Urbs Airabatettsis, Arras. The quotation follows the
Gemma Eccles. almost word for word, excepting some slight
alterations at the end.

(11) The compiler or scribe has omitted a few words in
this passage without altering the sense. Maurice de Sully-sur-
Loire, Bishop of Paris 1160, died itth Sept., 1 196. The
Gemvia Eccles. probably contains the earliest extant version
of this story, which is found also in the Summa ascribed to
Rob. de Cour^on (Haureau, Notices et Extraits, xxxi., ii.jl
273), in Caesarius of Heisterbach, Mirac. (ed. 1 591), lib. ix., cap.
43, and elsewhere. C/. Oudin, De Script. Eccles. ii., col. 1587.

(12) Of Richard of Aubrey, Giraldus adds another fact —
after dicebatur : ' de sententia enim illa (;>, eukaristia) multos
habens auditores principaliter in urbe legebat ' : Gemma Eccles.

P- II'

(13) Urban HI. (1185), 'third pope from Alexander III.

reckoning in both Alexander and Urban.

The text differs somewhat from the printed text of Gemnk
Eccles., the words 'secundum — pretendebant * being insertedj
and the words ' transmittere non valebat ' being substituted forl
'non transmiserat vel debilitate nimia vel de causa nobis va-X
cognita '. The passage from ' Nos autem causam ' to the end j
is not found in Gemma Eccles.

(16) The story occurs in a somewhat different form in,
fitienne de Bourbon, no, 317 (ed. Lecoy de la Marche),who|
begins his account; ' Item audivi et legi metrice dictatum
exemplum quoddam '. The metrical version does not appear _
to be extant

NOTES

129

(17) This consists of extracts from two chapters of the
Gemma Eccles.

{18) From the Dialogues of Gregory the Great. The
author probably rearranged his extracts without akering the
introductory words. Quoted also in Vinc, of Beauvais, Spec,
Hist. lib. xxii., cap. 99 : in cap. 100 of the same the next two
exempla (19 and 20) are given from Gregory.

(21) This does not appear to have been taken directly from
the livesof John the Patriarch printed in the Vitae Fatrutn, and
in Acta Sanctoruvi (ed. 1863), Jan., tom. iii., p, 12 1-2, 139; nor
from the excerpts in Vinc. of Beauvais, op. cit. xxii., 1 10,

(22) See Introduction,

(23) Vita S. Bernardi auctore Guillelmo olim S. Theoderici
prope Remos abbate, lib. i., cap. xii. {Acta Sanctorumy Aug.,
tom. iv., p. 272, § 63 ; ed, 1867) ; auctore Alano, cap. xiii, {P.L.
clxxxv., 491). The passage occurs also in Leg: Aurea (ed.
Graesse), p, 533 ; Jo. Wallensis,, Communiloquium, pars vii., dist.
ii., cap. 5.

{24) This episode is referred to in the biographies of St.
Edmund Rich, by Bertrand, Eustace, Robert Bacon and Robert
Rich : see Martene and Durand, Thes. Nov. Anecd. iii., 1792;
W. Wallace, Life o/ St. Ed^mnd of Canterbury (1893), p. loi,
552, 564, 607-8, 618-9; Vinc. Bellov., Spec. Hist. xxxi,, cap.
76 (ed. 1624). I have not traced the quotation at the end.

(25) Gregory's story seems to have been very popular among
mediaeval preachers. See The Exempla of facques de Vitry, ed.
Crane, no, cxxx. and p, 189, and authorities there cited. Also
Eudes de Cheriton, ed. Hervieux, p. 303 ; and cap. 1 53 below,

(26) Gregory has an interesting addition — about the bishop
patting a nun on the back — which is not appropriate to this
exemplum and consequently omitted. Versions are found in
Gir. Cambrensis, Gemvia Eccles. p. lOi ; The Exevipla offacques
de Vitry^ ed. Crane, no, cxxxi. ; Gul. Peraldi, Summa de Viciis,
lib. li., tract. iii., pars ii., cap. 9 (fol. 21 in ed. of 1519) ; Rob. of
Brunne's Handlyng Synne (Roxb. Club), p. 241 ; cf. Hist. Litt.
de la France^ xxviii., 201.

(27) From the Liber Gestorum Barlaam et losaphat,
attributed to John of Damascus ; see B. foannis Daniasceni

»30

)TES

Op€ra (Basel, 1675), p. 881-2. Cf. abridgcinent in Lfg. Aurea
{ed. Graesse), p. 821-2.

(29) From the letter to Demophilus attributed to Dionysius
the Areopagite. It is often quoted by moralists about this
period : e.g. by Jac. de Voragine, Z.<^, Aurea (ed. Graesse),
237-8 ; by William de Wadington and his translator Rob. de
Brunne; see Rob. de Brunne's Handlyng Synne (Roxb.
Club), 164-7; ^f- Hist. Litt. de la France, xxviii,, 199; by Nic.
Bozon, Les Contes moralish (ed. P. Meyer), no. 79.

Our author has not altered the originai so much as he
seeras to imply; such changes as he has made are in the
direction of simplicity. E.g. the passage 'circa pedes eorum
volventes,' etc, appears in the original as ' circa tam labiles
illorum pedes, modo quidem in gyro actos, et implicitos simul
pertrahentes, modo/ etc.

(30) The spurious epistle of S. Jerome adds the words
' sine virili commixtione ' after ' sine corruptione '.

(31) I do not knovv who the philosopher was. Richard
Fishacre, O.P., died at O.xford, 1248; Quetif-Echard, Script.
Ord. Praed. i., 118; Dict. Nat, Biog. xix., 53, The only work
of his extant seems to be his commentaries on the Sentences ;
MSS. Balliol Coll. 57; Ortel ColL 31, 43.

(32) Cf. Leg. Aurea, p. 42, where the legend is given on the
authority of Innocent IIL {i.e. 'Sennones de Sanctis 11.' Pat.
Lat. ccxvii., 4S7)i and the words added ; 'ibi est modo ecclesia
S. Marie Novae'. Jo. Wallen.sis, Co7npendiloguium, pars viii.,
cap. 2 (fol. 225 in ed. Venet., 1496), mentions the story, adding:
' Hec tbi idem narrat Hugo superaddens quod illud palatium
dicebatur Coliseum '.

(33) The Church of S. Maria in Trastevere. The spring of
oil is mentioned by Orosius, Hist. lib, vi., cap. 20 {Pat. Lat.
xxxi., 1053} i ^^S^ Aurea, p. 43; Gregorovius, Geschichte der
Stadt Romy i., 260.

(34) I do not know what is meant by ' Athanasius in Hbro
de constitutionibus primitive ecclesie '.

The Leg. Aurea, p. 44, gives versions of the legend from
Innocent 11 1., Orosius, Eutropius and Timotheus.

C/. Mirabilia Romae, ed. Parthey, p. 33-4 ; Muratori, Antiq,

I
I

NOTES

131

Med. ^vi, iii., 878 ; Douhet, Dict. de Ugendes, 900 ; Barth.
Pisanus, Liber Con/ormitatum (Quaracchi), i., 68.

The monastery of S. Maria de Ara Coeli, or S. Maria de
Capitoh*o, was granted in 1250 by Innocent IV. to the Fran-
ciscans: Bullar. Franciscanum, i., p. 545. On the church see
Gregorovius, Gesch. der Stadt Kom, iii., 526 ; iv., 445 ; v., 108.

(35) Feast of the Nativity B.V.M., 8 Sept.— Pope Sergius I.
ordained processions for this and other feasts : Liber Pontificalis^
Pat. Lai. cxxviii., col. 898. The story of the ' soHtarius ' is
given with less detail by Jo. Beleth, Raiionaie divinontni
officiontm, cap. 149 {Pat. Lat. ccii., 152), from whom it is
quoted by Etienne de Bourbon, no, 107 (ed. Lecoy de la
Marche, p. 95), and in the Leg. Aurea (ed. Graesse), p. 590.
See also Vincent of Beauvais, op. cit. lib. vi., cap. 65 ; vii., cap.
119; Douhet, Z)/f/. de L^lgendes, gzg; Balliol CoII. MSS. 228
(fol. 315^}, 230 (fol. 127).

{16) Feast of the Purification B.V.M., 2 Feb. — The insti-
tution of the festival is mentioned briefly by manj' historians,
e.g. Theophanes, Chromgrapkia {Pat. Gr. cviii., col. 487) ;
Anastasius Bibliothecarius, Hist. Eccles. {ib. col. 1262) ; Nice-
phorus Callistus, Hist. Eccles, xvii., 28 {Pat. Gr. cxlvii.) ;
cf. Hospinian, De originefest. Ckrist. (ed. Geneva, 1674), P- 52.
But I have not identified the * ecclesiastical histories ' to which
the author refers. Cf. Balliol Coll. MS. 230, fol. 127.

On the symbolism of the candle, cf, Hugo de S. Victore,
Miscdl. lib, vii., tit. ix. {P.L. clxxvii., 873) ; Fulb, Camotensis,
Sennones ad populum^ iii. {P.L, cxli., 519) ; Jo. Beleth, Ration-
ale, cap. 81 {P.L, ccii., 86) ; Leg. Aurea, p. 164-5.

{27) This passage from Hugo de S. Victore, Lib. i. Excerp-
tionum, is printed in P.L. clxxvii., 267.

(38) Feast of the Assumption, 15 Aug.— Roger Bacon's
words, Opus Tertium (ed. Brewer), p. 16, imply that he was in
France during the period of the Barons' War, and in 1266. — I
have not found any other reference to Peter of Ardene. — On
the whole chapter, see Introduction.

(39) xvii. Kal. Sept. = 16 August. — The Leg, Aurea, p.
504-5, gives the Virgin's age at her death as 72 years according
to Epiphanius, or 60 years 'sicut ecclesiastica tradit hystoria'.

132

NOTES

The AnnaJes de Monte Fernandi (Irish ArchaMl, Soc), com-
piled probably by Stephen of Exeter, a Franciscan in Ireland,
c. 1274, agree with the Chronica hrevia : 'obiit beata Virgo
Maria anno vite sue Ixiii ' ; and the same figures are given in
Balliol Coll. MS. 228, fol. 276-

(40) ' Quia muiti libri/ etc, cf. Evang. sec. Joan. xxi., 25. —
The author gives here only three of the six exeinpla which he
promises from the ' Libellus de miraculis B.V.M.' (the other
three may perhaps be cap. 52, 53, 54). I have not identified
this coUection, but it seems to have been used by Gautier de
Coincy, Vincent of Beauvais (under the title ' Mariale Mag-
num '), Jac, de Voragine in the Leg. Aurea, and, as Professor
Ker informs me, by thecompiler of the Icelandic Mariu Saga
(ed. Unger, 1871). — This story of the clerk of Chartres (which
does not occur in the 'Miracula in Carnotensi ecclesia ' printed
in the Bibl. de PEcole des Chartes, xlii., 508-50) appears in
two forms in Gautier de Coincy, Les Miracles de ia Sainte

Vierge, ed. Poquet, 295, 363; also in the Mariu Saga, p. 74;
in Balliol CoII. MSS. 228 (fol. 316), 230 (fol. 129); and in
Legrand d'Aussy, Fablianx (ed. 178 1), iv., 12 (where the
Virgin calls the clerk her ' chevalier ') . Cf the story of the
' priest of a certain parish and of respectable life ' in Leg. Aurea,
p. 592-3; and in Gautier de Coincy, op. cit. 359. See also
Thom- Cantiprat., Bonum Universale de Apibus (Duaci, 1S97),
p. 543 ; Vincent of Beauvais, Spec. Hist. (ed. 1624), Hb. vii.,
cap. 116.

(41) In Mariu Saga, p. 73 ; and Leg. Aurea, p. 513, with
some variations. The last part, from ' Audtens hoc ' to the end,
is not in Leg. Aurea. The antiphon is attributed to Anselm :
Pat. Lat. clviii., 1046. The version there printed diifers from our
text : charitatem for claritatem; pietatis et misericordiae inserted
after Gaude mater ; factura (as in our MS.) for creatura ; pia
for perpetua. The version of the text is found in Balliol Coll.
MSS. 230, fol. 128^, 228, fol. 216^. For other references see
Chevalier, Reperi. Hymnol.

(42) This example occurs almost in the same words in
Wright's Latin Stories, no. 109 (from MS. Sloane, 2478, fol.
lb)\ and Vincent of Beauvais, Spec. Hist. lib. vii., cap. 116

NOTES

133

{cf. Mariu Saga, p. 81) ; in a somewhat abbreviated form and
without the thiefs name in fitienne de Bourbon, no. 119 (ed,
Lecoy de la Marche, p. 103) ; and in Leg. Aurea, p. 592 : cf.
Legrand d'Aussy, Fabliaux (ed. 1781), iv., p. 1 ; and Balliol
Coll. MS. 230, fol. \l2b. Metrical versions in Gautier de
Coincy, op. cit. 502 ; M^on, Nouveau Recueil de Fabliaux et
Contes, [[., 443.

(43) r have not found any other reference to these persons.
Foxton occurs as a place-name in the counties of Cambridge,
Durham and Leicester ; Whaddon in the counties of Bucking-
ham, Cambridge, Dorset, Gloucester and Wilts. Elcindone
may be Erceldoun or Ercheldoun, now Earlstown in Berwick-
shire, as M. Paul Meyer suggests, Notices et Extraits, xxxiv.,
pt. i,, p. 412. Thumebi may be Thumby, Leicester, or Thomby,
Northants. There were more than thirty houses of Premon-
stratensian Canons in England.^ — Stories of the Virgin weight-
ing the scales are frequent, e.g. cap. 5 1 below ; and Leg.
Aurea, 515 ; Warner, Miracles de Nostre Datne (Roxb. Club),
no. iij. A variant of the story will be found in Balliol Coll.
MS. 230, fol. 12S, beginning: 'Apud civitatem que vocatur
Papia monasterio S. Salvatoris fuit quidam monachus prior
doraus levis in verbis et pravus in operibus'.

(44) The capture of Seville by St Ferdinand 11 1., King of
Castile, took place in 1248. The story is quoted in Balliol
CoII. MS. 228, fol. 312: ' Quidam frater de ordine minorum
narravit quod, cum esset in Hispania cum rege Castelle, quadam
die cum regem in capella sua expectaret, — celebraturus enim erat
missam regis,' etc. In this version the interview takes place
in the Kings chapel, and the 'ancilla' is not mentioned.

(45) This cannot refer to the General Chapter which met at
Paris in 1266, as that was held at Whitsuntide; Ehrle, Archiv
f. Lit. u. Kirchengeschichte, vi., 38.

Among Ifalian Franciscans called Bartholomew in the latter
part of the thirteenth centurywere: (i) Barthol. Guisculus of
Parma, who died about 1257 (Salimbene, Chronica, ed. Holder-
Egger, Mon. Genn. Hist. Script. xxxii., i,, 220, 236). (2)
Barthol. de Corradino, warden of Padua, 1256 {Anal. Franc.
iii., 1 57). (3) Barthol. Caiarosus of Mantua, ' vvho was lector,

134

NOTES

and had been minister of Milan [1255] and Rome, and at that
time [between 1264 and 1269] was living like me as a private
person, that is without any dignity, in the convent of Ravenna *
(Salimbene, op. cit. 302: for date, see ibid. 166; and Bttll.
Franc, ii., 59). (4) Barthol. of Bologna, S.T.D,, 1278, minister
of Bologna, 1285 {BtUL Franc. iii., 345 ; Hist. Litt. de la France^
xxvi., 450-51 ; Lecoy de la Marche, La Chaire fran^aise,
j^gg; Salimbene, ed. Parma, 350). (5) Barthol. of Ameria,
inquisitor 1260, legate to the king of the Romans 1277, to the
Greek emperor 1278, bishop of Grosseto 1278 [Bull. Franc.
ii., 408 ; jii., 277, 298, 349, etc), (6) Barthol. of Siena,
minister of Syria 1278 {ibid. iii., 349, etc. : GolubovJch, Biblio-
teca^ i., 300). Of these, Barthoiomew of Bologna is the only
one who appears to have been connected with France.

(46) Cf. cap. 199. The convent of Wexford, founded in
the reign of Henry III. (ArchdaM, Mon. Hibern. 758), was in
the custody of Dublin {VjvHq^X^ Provinciale Vetust. 39).

(47) Theophilus, vicecbminus or steward of the church of
Adana in Cilicia, was the ' Faust of the Middle Ages'. On
the literature about him see Chevalier, Repertoire des soiirces
kistorigues, Bio-Bibliogr. col. 4439. Our author has taken the
story from the Sumtna Virtutum ac Vitiorum of Guillaume
Peraud, lib. i., pars ii., tract. iii., cap. 3 (foi. 75^ in ed. 1519).
The Leg, Aurea, p, 593, quotes the legend from Fulbert of
Chartres ('Sermones ad populum,' Pat. Lat. cxli., 323), but adds
the detail that Theophilus wrote his compact with the devil
suo sanguine proprio. Metrical versions are extant by Gautier
de Coincy (ed. Poquet, col. 29), Rutebceuf (ed. Jubinal, 1839),
andothers: see Douhet, Z^/c^. c/i^j Z^^^«^/<?j, 1169-76. (Vincent
of Beauvais, Spec. Hist. xxi., cap. 69, 70 (ed. 1624), gives the
story on the authority * Sigebertus ex Mariali '.)

(48) A version of the stcry, difTering in some details, will
be found in Leg. Aurea, p, 591 , Cf, Warner, Miracles de Nostre
Dame (Roxb. Club), no. Ixiii. ; Caesar, Heisterb,, Mirac. lib.
vii., cap. 46 (ed, 1591).

(49) The story occurs in BaJlio] Coll. MS. 228, fol. i%6b:
'Narrat beatus Bemardus de quibusdam clericis itinerantibus
in tempestate fulguris et tonitrui ad dispositionem beati Bemardi

NOTES

135

ut intrarent monasterium Clarevallense '. Cf> Gautjer de Coincy,
op. cit col. 515.

(50) A similar story is told of Alan, prior of the Friars
Preachers of York ; Gerard. de Fracheto, Vitae Fratnim (ed.
ReJchert), 277-78. This and cap. 208 may be the reminiscences
of the Dominican Vitae Fratrum.

(51) Leg. Aurea, p. 593, has an abbreviated version, C/.
also Thom. Cantiprat, Bonum Univ. de Apibus (ed. 1597), lib.
ii., cap. xxix., 10 (p. 232), and Les Contes morcUis^s de Nicole
Boson, no. 4$, The Friar Minor whose book is menttoned is
perhaps John of Kiikenny; see cap, 136. Of Friar Gilbert^
O.P., I know nothing more. One Simon de Heinton or Henton
is said to have been provlncial prior of the English Dominicans
about 1360: Bale, Script. i., 447; Pits, 487; Quetif Echard,
Script. Ord. Praed. i., 648 ; Tanner, Bibl. 397. There is,
however, no authority for the date. On the other hand
the provincial prior who was deposed in 1 26 1 was named Simon
(he was sent to Germany but was permitted to retum in 1262) ;
Mon. Ord. Praed. Hist. (ed. Reichert), iii., iio, 117. I am
tnclined to think that Bale and his followers have placed Simon
de Henton exactly a century too late, and to identify the Simon
de Heynton mentioned in the text with the provincial prior.
(Some of his works are preserved in New ColL, Oxf., MS.

45.)

I take this opportunity to make some additions to the list of
Dominican Provincial Priors which appeared in the EngL Hist.
Rev. viii, On the deposition of Richard de Wynkele in 1339
(Close 14 Ed. in., pt. i., m. 27^, Hugh Dutton (Sutton?) was
appointed Vicar of the Master-general (Quetif Echard, Script.
i., p. 595), but it is uncertain whether he was elected prior.
Gregory de S. Michael occurs as provincial prior in July, 13S0
{,Reg. Rad. de Salopia^ in ' Somerset Record Soc,,' vol, x.,
P- ^9) \ John de Tatenhall as ' S.T.P. and provincial ' in 1361
{CaL Papal Petitions, i., 370) ; Rob. Pynk as provincial prior
in 1364 {Cai. of Letter Books of the City of London, G., p. 117;
Sharpe, Cal. of Wills proved in the Court of Husting, ii., 36) ;
VVilliam de Bodekysham as provincial prior in 1370 (Pat. 44,
Edw. III., pt. i., m. I4£/; P.R.O. Chancery Warrants, file

136

NOTES

1765, no. 4); Nicholas de Monyngton as provincial prior in
1374 (Chancery Warrants, file 1765, nos. 5 and 6).

(52) The story was very popular : see e.g. Gualt. Cluniac.
Monach., De miracuiis B.V.M., Pat. Lat. clxxiii., 1384;
Gautier de Coincy, Les Miracles de la Sainte Vierge (ed,
Poquet), 462 ; Opera S. Anselmi Appe-nd.^ ' Sermo de Con-
ceptione,' Pat. Lat. cHx., 321 (where it is told of a canon
crossing the Seine) ; Leg. Aurea, p, 516-7; Balliol CoU. MS,
230, fol, 128. Cf. Bourgain, La Chaire fran^aise^ 351 ; Warner,
Miracles de Nostre Danie (Roxb. Club), no. xxxvi. (where the
hero appears as sacristan of an abbey in Burgundy).

(54) In some of the raany versions of this story the abbess
confesses her sin to the bishop. See Etienne de Bourbon (ed,
Lecoy de la Marche), no, 135 ; Wright, Latin Stories, no. 38
(from Harl. MS. 2316, fol. 6) ; Vincent of Beauvais, Spec. Hist.
lib. vii., cap. 86; M<5on, Nouveau recueil de Fabliaux, ii., 314
(where the abbess is called a nun in Egypt) ; Miracles de nostre
Daine par personnageSy ed. Gaston Paris et U. Robert, i., 57 ;
Legrand d'Aussy, Fabliaux, iv,, 18 ; Noticeset Extraits^ xxxiv,,
i,, 383; Balliol Coll. MSS. 228, fol. lidfi; 230, fol. 130, 235.
Warner, Miracles de Nostre Dame^ no. Ixx., refers to a version
by G. de Coincy which is not included in Poquet's edition.
Compare the story of the pious matron and the monk eloping
with the husband's property and the goods of the church in
Jacques de Vitry, Exempla (ed. Crane, no. 282) ; Wrighfs
Latin Stories^ no. 47 (from Harl. MS. 463, fol. 23) ; Rutebeuf,
ed. Jubinal, i., 302 ; Rob. de Brunne, Handlyng Synne (Roxb.
Club), 402 ; Balliol Coll. MS. 230, fol. 141. Also the story of
the nun eloping with the chaplain and retuming after a number
of years to the monastery, where her absence had never been
noticed, because the Vii^in had taken her place ; Caesarius
Heisterbac, Mirac. vii., 35 (ed. 1591) ; Legrand d'Aussy,
Fabliaux, iv., 54 ; Wright, Latin Stories, no. 106 ; Warner, op.
cit. nos, xliv., Ixix.

(59) It is not clear why St. James of Compostella, popular
as he was in England, should be the only saint honoured in this
division of the work. The tale of the pilgrim, copied here
from the De Sacramentis of Hugo of St Victor (f 1 141), is also

NOTES

137

ascribed to S. Anselm and printed among his spurious works
{Pat. Lat, clix., 338). [ii the metrical version in Meon, Nouveau
Rcaieil^ ii., 147, it is ascribed to Hugh, Abbot of Cluny (f 1109).
The story is found with more details and some differences in
the life of Guibert de Nogent (f 1 124), lib. iii., cap. 20 (Guizot,
Collection des Memoires, vo\. x., ■^. 116); Vinc. Bellov. Spec.
Hist. xxvi., cap. 38. In Gautier de Coincy, Les Miracles de
la Sainte Vierge, 287, and in Balliol ColL MS. 230, fol. 129,
the pilgrim's name is given as Gerard. In Legrand d'Aussy,
Fabliaux, iv.,14, he is calied a citizen of Burgundy. Summaries
in Leg. Aurea, 427, and Jo. Wallensis, Comniuniloquium, pars
vil., dist L, cap. 6.

(60) The Vita Caroli Magni et Roiandi, attributed to
Archbishop Turpin (ed. Ciampi, 1822), is in the form of a
letter addressed to Leoprand, Dean of Aachen. On thehistory
of its composition, see Molinier, Les Sources de rhistoire de
France, i., no. 679. This version differs greatly from that of
the pseudo-Turpin (cap. 32), and was probably written from
memory. — Abridged in Leg. Aurea, p. 867 ; Vinc. Bellov., Sjfec.
Hist. xxiv,, 35.

Pars //. — ' Ut supradictum est ' — in the lost prolc^e.

(61) The passage is quoted also by Gul. Peraldus, Smnma,
lib. ii., tract. v., pars iii. (fol. 116^) : " Primum remedium (contra
accidiam) est diversitas occujjationum ".

(62) Carrigtohill, a few miles east of Cork. In 1234
David de Barrj' had royal licence to hold a market on Fridays
in his manor of Karectohell : Cal. of Doc. relating to Ireland
(RoIIs Ser.), i., nos. 2170, 2183.

In Wales Davtd de Barry held Manorbeer from the Earl
of Pembroke: Archceol. Cambr. ser. iv., voL xi., pp. 134-45.
The war in Wales may refer to the expedition of Llywelyn ap
Gruffydd in 1259, when he destroyed Tenby, Ann. Catnbriae,
MS. B. David de Barry was justiciar of Ireland in 1267, but
was succeeded by Robert de Ufford in 1268 ; Chartularies ofSt.
ATar}''s, Dublin, ii., 24, 316; Hist. and Municipal Doc, ed.
Gilbert, p. 182, 206; Cal. of Doc. relating to Ireland, ii., 207.
David died in 1278 or 1279: Jo. Clyn, Annales, p. 9; Chartul.
of St. Mary's, Dublin, ii., 318.

138

NOTES

The English sentcnce is carelessly written (' hoede ' for
'eode'), and the abbreviatcd word ' ufigit ' presents a difficulty.
Among various suggestions made by English scholars and
Hturgiologists, the best is that of Professor Vaughan — namely,
that the word is ' undergit.' which would be a literal translation
of msceptio. The verb ' undergitan,' however, does not appear
to have been used in the sense of ' to take up ' or ' to receive,
but in the figurative sense of ' to understand '. Of the noun
• undei^t,' formed on the analogy of ' andgit,' there seems to
be no example. The problem therefore remains unsolved.
(Mr. Madan suggests 'wangel'.)

(63) The second book of the Dialogues contains the Hfe of
St. Benedict : Pat. Lat. Ixvi. This episode is quoted in Leg.
Aurea, 206 ; and Jo. Wallensis, De Vita Reliffiosa, pars i., cap.
13 (fol. 285^ in ed. of 1496).

(64) This exemplum is from John Cassian, De Coenobiorum
/nstitut. v., cap. 29 and 31 {Pat. Lat. xlix., 246-8). The last
part, from ' Hic dicebat dyabolum,' does not occur in Rosweyd's
edition of the Vitae Patruin, p. 550. The whole occurs in a
shorter form in the parabolac of Odo of Cheriton ; Hervieux,
I^es Fahulistes Latins ; Eudes de C/ieriton (ed. 1896), p. 342 ;
and in Jo. Wallensis, De Vita Religiosa, pars ii., cap. 4 (fol.
291 in ed. of 1496).

(65) Places of the name of Caldecote or Caldecott, Caldicot
or Caldicote, Caldicotts, occur in Norfolk, Cambridge, Warwick,
Hertford, Rutland, Monmouth, Huntingdon, Bedford. 1 do
not know the origin of the story.

(66) Thomas de Uiford, cf. cap. 95, Robert de UfFord
(SufTolk) was justiciar of Ireland in 1268: Gilbert, Hist. and
Munic. Doc. p. 182 ; and the faratly played 3 considerable part in
Irish affairs : Dict. Nat. Biog. Iviii. — Hugh was warden of the
London convent when William of Nottingham was provincial
minister, i.e. 1240-54; Mon. Franc. i., 9; it., 8. (On the date,
see my edition of Thomas of Eccleston's Chronicle, shortly to
appear in Sabatier's CoUection d^tudes et de Docummts.) C/.
Haureau in Notices et Extraits, xxxii., ii., 286, who mentions
parallels from sermons of Bartholomew, O.P., and Thierry de
Saules, O.M.

NOTES

'39

(67) Odo Rigaldi, O.M., was archbishop of Rouen 1248-
75. William Bodin is not mentioned in his Register, ed.
Bonnin, 1852, The abbey is Notre Dame des Pres, or de
Bonne-Nouvelle, near Rouen.

(68) Gul. Peraldi, Summa, lib. ii., tract. iv,, De avaricia,
pars ii., cap. vi. (fol. 62(J) : the words are added — ' sicut arundo
de facili vento agitatur '. C/. Etienne de Bonrbon (ed. Lecoy
de la Marche), no. 439 : 'cuidam, ut dicitur in summa de viciis,
lingua Jn morte visa est velocius moveri arundine *.

(69) Gul, Feraldi, Sumnux, ibid. Etienne de Bourbon (ed.
Lecoy de la Marche), no. 439. (Both of these read 'cum sitis
pares,' leaving out ' non,' which is probably the correct reading :
" though you are my peers ".) Exempla of Jacques de Vitry (ed.
Crane), no. 39, 149-50. Cf. Hervieux, Eudes de Cheriton, p, 339.

(70) Gul. Peraldi, Sutfimn, ibid. ^tienne de Bourbon, no.
439. Exempla of Jacques de Vitry, no. 40.

(71) Gul. Peraldi, Summa, ibid. Exempla of Jacques de
Vitry, no. 36, p. 148. Brit. Mus. Add. MS. 11,284,^0!. 4.
Nero appears in the * Octavia ' ascribed to Seneca, but this
passage does not occur there or in any of Seneca's .tragedies.
It is a good imitation of his style.

(72) Odo of Cheriton (ed. Hervieux), p. 279, quotes the
same story from Gregory.

(73) An instance of the modification of a story to suit the
special subject of the discourse. See Introduction.

(74) Quoted in Gul. Peraldi, Summa, lib. ii., tract. iv., De
avaricia, pars ii., cap. 13 (fol. 84^).

{76) CJ. cap. 73. On the English lines, ^ Wright, Latin
Stories^ cxii. : —

• Weylawey ihat I was boren t
For Bione unschriven I am for-loren ! *

(80) The story of the h'on following his rescuer occurs tn
Gul. Feraldi, Summa Virtutum, Hb. i,, pars ii„ tract. iv., cap.
3 (fol. gob) ; and in Eiienne de Bourbon (ed. Lecoy de la
Marche), tio. 216. Lecoy de la Marche, op. cit. p. 188, adds
that Bemard Gui, Fleures des Chroniques, in the chapter on the
First Crusade makes one Gouffier des Tours, knight of Limou-

140 NOTES

sin, the hero. (This does not appear in the Latin version of
the Flores Chronicorum, in Muratori, Script. iil) Chrestien de
Troyes used the story, in the twelfth century, in the romance of
the Chevalier au lion (ed. Holland, 1902, p. 150: verse 3335
and foil.). The passage from Anselm occurs in the same chapter
of Gul. Peraldi, Summa (fol. 90), and is probably quoted second-
hand by our friar.

(81) O^ Leg. Aurea, p. 61.

(82) Gul. Peraldi, Summa Virtutum, lib. i., pars. ii., tract iv.,
cap. 15 (fol. 102^) ; in cap. 2 (fol. 85) of the same, the saying
is attributed to Socrates.

(83) ' Coronati demones '. I have not found the expression
in the lives of Thomas Becket.

(84) Robert, Bishop of Amiens, 1165-1169: GcUlia Chris-
tiana, x., II 77. — The word camera is not clear in the MS. : it
might be ' conla '.

(85) Benedictine priory founded by Wihenoc in the reign of
Henry I.

(86) For a variant, without Lanfranc^s name, see Balliol
Coll. MS. 228, fol. 287 : ' Clericus studens circa trinitatem con-
victus est per puerum reponentem aquam maris in puteolo '.

For another story of Lanfranc see Mon. Franc. i., 43.
Neither of them occurs in his life by Milo Crispin.

(93) It is not clear which exemplum is meant.

(94) This is rather a paraphrase than a quotation of the
passe^es (from the Verba Seniorum interprete Pelagid) referred
to in the margin.

(95) Adam Habe, custodian probably of Dublin. The Irish
custodies in the fourteenth century were Dublin, Drc^heda,
Cashel, Cork and Nenagh : Eubel, Provinciale Vetustissimum.
A list of provinces dated 13 16 gives the number of Irish custodies
as four ; but this list is in some other respects untrustworthy :
Archivium Franciscanum Hist. i., 20. Another list drawn up
probably in 1272 gives five custodies in Ireland: ibid. 18. —
Galetrim, probably Galtrim, Meath. — Thomas de Upofordia, see
cap. 66. — Turvey, a hamlet north of Dublin : cf. Chartul. of St.
Mar/s, Dublin (RoUs Ser.), ii., 328.

In Balliol Coll. MS. 228, fol. 308*^, the same story is nar-

NOTES

141

rated with sorae alterations, beginning : ' Erat quidam frater
in Hibemia de ordine fratrum minorum, Abab nomine. Hic
referre consueverat quod vice quadam cum magnam fecisset
populi convocacionem,' etc. This version adds : ' mane
liberatus est, muro et bestia dispatentibus '. And the moral
is improved: ' Ex hiis liquet quam valet confessio voluntaria et
rite facta quando eciam tantum valere dinoscitur confessio
extorta et quasi coacta'. (This MS., which dates from the
beginning of the fifteenth century, seems to me to deserve a
more detailed examination than I have been able to give to

it)

(96) Probably abridged from Joceh'ne's Vita S. Kentigerni^
cap. 16 {Historians of Scotiand, v,, 222-5) • this was compiled
towards the end of the twelfth century {ibid. 3 1 2). The dotninus
was King Rederech, the domina Queen Languoreth, and the
fiuvius quidam the Clyde.

{97} Pet. Cluniac, De Miraculis^ lib. i., cap. ii. ; Pat, Lai,
clxxxix., 853-4. Peter the Venerable died 1156. — According
to Gir. Cambrensis (G. E,, p. 147) this happened at ' Buxetum '
(Boisville?) near Chartres, and the priest went to 'William
Archbishop of Sens, who was afterwards Archbishop of Reims,
and was still alive when these words were written '. WiJham
•ofthe white hands,' Bishop of Chartres 1 165, Archbishop of
Sens 1168, of Reims 1 176, died 1202.

(98) The story is inserted in Leg. Aurea, p. 735, with the
introduction : * retuUt quidam sollemnis doctor '. — Cf. Thom.
Cantiprat., Bonum Universale de Apibus, Hb. ii., cap, JiiL, 23,
' de beata Christina quae in se suscepit dimidiam partem purga-
torii Ludovici comitis Lossensis ' ; and Vita S. Christinae Mira-
bilis, A.SS. Jul., v., p. 658.

I have not found the ' Exempla Deodati ' {cf. cap. 149,
247). Deodatus is a name frequently found among Dominicans
of this period : e.g. Deodatus Fabri was appointed lector at
Narbonne in 1269; Douay, Acta Capit. Provinc. p. 138; cf.
ibid. 152, etc. One Deodatus, bishop elect of Meath, died
1226 : Annales de Monte Femandi, ed. A. Smith (Irish Arch^eol.
Soc).

But Balliol Coll. MS. 228, fol. 309*, calls him formerly

itfA

142

NOTES

minister of the Friars Mitior iii Ireland This MS. gives
another exemplum Deoiiati which I give in fuU, as it is the
only reference I haveyet found to the work outside the Durham
MS. : " Qualiter quedam peccatrix liberata est per veram contri-
cionem. Quidam frater de ordine fratrum minorum, Deodatus
nomine, quondam minister Hybernie, referebat quod m partibus
transmarinis fuit muh'er quedara peccatrix et famosa, que
corpus suum viie [MS. viam} posuit omni transeunti. Hec
cum [MS. H9] vice quadam audivit sacerdotem et unde confessa
est omnia peccata sua {sic). Dixit tamen sacerdoti desperans
se non posse aliquatenus suorum veniam consequi peccatorum.
Sacerdos vero diligenter instabat ut secure confideret de miseri-
cordia Christi et penitencic iu^um non recusaret Illa vero in
desperacione immobiliter perseverans sine spe venie et absolu-
cione recessit. Nichilominus tamen respexit eam in posteruoi
oculus miseracionis divine. Nam postea quadam dte sacerdos
idem ad quendam infirmum sacrum deferens viaticum, cum
transiret per vicum in quo mulier illa morabatur, audiens
peccatrix hec illam parvam campanulam que, ut moris est,
corpus Domini precedebat, quasi extra se effecta» surrextt illico
et rapido cursu properabat ad sacerdotem. Cumque pervenisset
ad locum ubi sacerdos cum corpore Christi residebat, proster-
nens se in modum crucis coram corpore Christi, cum clamore
magno oravit in hunc modum : 'Domine lesu, qui ibi es in
pixide, sicut firmiter credo, miserere mei et propicius esto raihi
peccatrici. Et si dignatus fueris mihi peccata mea remittere,
fac michi inde securitatem verbo tuo.' Quam cum sacerdos a
clamore et eiulatu compescere conaretur, illa non adquiescens
Jdebili voce replicavit illud idem. Et ecce mirabile a seculis
inauditum ! Vox de pixide cunctis coram astantibus fertur
mulieri tale dedisse responsum : * Mulier,' inquid, ' remittuntur
tibi peccata tua '. Quod audiens rauUer mente devota SaJvatori
respondit dicens: 'Et ego, Domine, tibi promitto, quod in hoc
loco servtam tibi omnibus diebus vite mee, nec hinc unquam
recedam '. Quod firmiter observavit, serviens Domino ibidem
omnibus diebus vite sue. Facta est autem quedam domuncula
parva super eam, ne procellis aut temporis importunitate con-
tabesceret Post cuius felicem transitum procedente terapore

NOTES

fecta est ibidem ecclesia ob miseracionis divine felicem recorda-
cionem et mulieris memoriam. Hanc mulierem confessus est
predictus frater Deodatus se vidisse et ea que nunc recitata sunt
audisse ab eadem." Immediately after this in the Balliol
MS. comes the story of the merciful knight ; see cap, 3i i below.
Deodatus was probably minister between John de Ketene,
1239 {Mon. Franc. i., 32, 47), and Gilbert de Clane, 1266
{Annales de Monte Fcrnandi).

(99) Dowisky, Dowiskyr, Dousk, Duisk or Duisque (co.
Kilkenny), now Graigne-na-managh, on the Barrow, north of
New Ross, co. Wexford, William Marshall the elder founded
here in 1212 an abbey of Cistercian monks ; facsimile of founda-
tion charter in Facsimiles of National MSS. of Iretand, pt. ii.,
pl. Ixix. ; Notices et Extraits, xxxiv., i., 418. Friar Donekan
or Dunekan is mentioned m cap, 166 as being still alive. For
another superstitious use of the host, see Exempla of Jacques de
Vitry (ed, Crane), no. 270. Cf. Wright, Latin Stories, no. 148,
' De muliere Hoilandiae ' ; Franz, Drei Deutsche Minoriten-
prediger, 129-30.

(100) The story occurs in many forms : e.g. Exempla of
Jacqnes de Vitty,r\o. 263; Eudes de Cheriton (ed. Hervieux),
pp. 398-9 ; Etienne de Bourbon (ed. Lecoy de la Marche), no.
178 ; Vincent of Beauvais, Spec. Hist. lib. vii., cap. 93-5 ;
Wright, Latifi Stories, no. 1 10, p. 98 ; cf. ibid. no. 112 (from
Harl. MS. 463, fol. 21^) ; Les Contes moralises de Nicole Bozon
(ed. Meyer), pp. 108, 265 ; M^on, Nouveau Recueil, ii., 394 ;
Legrand d'Aussy, Fabiiaux, iv., 22 ; Gesta Romanorum (ed.
Oesterley), cap. 13 ; Balliol CoII, MS. 228, fol. 313. Many other
references will be found iti Crane's Exempla ofjacgues ae Vitr}',
pp. 246-9. Odo of Cheriton quotes thc story as from the Dia-
logues of Gregory the Great, where it does not (I think) occur.
Our author appears to be alone in not mentioning the in-
cestuous sin of which the lady was guilty. {Cf. aiso Vincent
of Beauvais, op. cit. lib, vii., cap. 1 17 ; Warner, Miracies de
Nostre Dame, no, liii. and notes.)

(lOi) From the Verba Seniorum interprete Joanne Sub-
diacono {V.P. p. 657). Cf cap. 188 belovv.

The tale of the two good wives is told with much spirit

144

NOTES

by Rob. de Brunne, Handlyng Synne (Roxb, Club), p. 62
et seq.

(102) Cf. Wright, Latin Stories, no. cxii. (p. 107), * De
divite non confitente '.

(103) The text here given is to be preferred to that in the
printed edition of the Gemma Ecdes. p. 189.

Hunc diem, etc. The last line of the Whitsunday sequence,
which begins : * Sancti Spiritus assit nobis gloria,' written by
NotkerofSt. Gall.

(104) Can Bonaventura of Tuscany be identified with St.
Bonaventura ? Bagnorea was not in Tuscany, though not far
from the borders. There are no serious chronological objec-
tions to the identification. Bonaventura entered the Order
probably in 1238, and after studying at Orvieto went to Paris
about 1242; he studied and taught here till 1255, and was
elected genera! minister in 1257 ; see Anal, Franc. iv., 323,
note. It is, however, unlikely that our friar, writing during his
generalate, or soon after his death (1274), would describe him
merely as Friar Bonaventura of Tuscany, Three other Fran-
ciscans of this name come under consideration : Bonaventura
de Furlivio or Forh', who ^vas an outspoken opponent of Friar
Elias, and whom Sah'mbene knew at Lyons in 1249: Salim-
bene, Chron., ed. Holder-Egger, 161, 322. Bonaventura de
Yseo, who went with John of Parma to the Eastem Emperor
in 1249 (Salimbene, op. cit. 322; Anal. Franc. iii., 277), and
who was a student of necromancy and alchemy {Arckiviutn
Francisc. i., 116-7). Bonaventura de Mugello, who was one
of the socii of Friar Jerome of Ascoli on his mission to the
Greeks in 1273 {ibid. 352; Bull. Franc. iii., p. 191). Forli is
in the province of Bologna ; Yseo is in Lombardy, near
Brescia ; Mugello is a division of Tuscany, to the north of
Florence. Bonaventura de Mugello is probably the friar re-
ferred to here. I have not found any other mention of him.

Super Edwardo : one would naturally expect sub Henrico
{cf. the sub illo below). The prophecy might easily have been
made any time between 1258 and 1265, but it is evident that
the story was written down after the accession of Edward \.

(105) Balrothery, barony and parish in the north of co.
Dublin.

NOTES

145

(106) Exempla communia, see Introduction. A version crf"
the story is in Magnum Spec. ExempL (ed. Jo. Major, Cologne,
r6i8), p. 186, 'Ex speculo spiritualium cap. de Dec 6 parte'.

(108) The lines occur in the Life of St. Augustine, by
Possidius, cap. xxii,,— the iirst verse in this forra : * Quisquis
amat dictis absentum rodere vitatn ' {Pat. Lat. xxxii, coL 52).
They are also quoted in Leg. Aurea^ p. 555. The gloss from
which our author took the quotatton was probably on Prov.
xxiv, 21.

(109) Though not a verbal quotation, the passage appears
to be taken from the Vita B. Joannis Eleemos., by Leontius,
Acta Sanctorum, Jan., tom. iii., p, 125, not from Vincent of
Beauvais, Spec. Hist. (ed. 1624), xiii, cap. 63.

(iio) I have not found any other mention of Rob. de
Sudeseye, O. ?., nor have I seen the form ' Sudeseye ' else-
where.

(II r) This passage from Bede's Eccles. Hist. was often used
by preachers : cf. Plummer's edition, ii., 299 ; Rob. de Brunne's
Handlyng Synne, r 38-42 ; Jo. Wallensis, Communiloquitim,
pars vii., dist. ii., cap, 2. Bede does not state whence he took
the passage frora Gregory ; * in libro Dial,' is added by our
author.

(112) Two curious Welsh parallels will be found in Rhys,
Celtic Folkhre, pp. 73 and 403. In both of these vengeance is
delayed till the ninth generation and the wicked couple are still
alive. In the first, the legend of Llyn Syfaddon, the murderer
keeps a vigil at his victim's grave, and eventually the sinners and
their descendants are overwhelmed by a great flood in the midst of
a feast In the second» the lcgend of Kenfig Pool, a historical set-
ting is given to the tale, A plebeian was in love with Earl CJare's
daughter; she would not have him as he was not wealthy. He
took to the highway, and watched the agent of the lord of the
dominion coming towards the castle from collecting his Iord's
money. He killed him, took the money, and the Jady married
him. Then followed the banquet and the voice threatening
vengeance in the ninth generation. ' No reason for us to fear,'
said the married pair, ' we shall be under the mould long before.'
They lived on, however, and as the appointed time drew near,

146

NOTES

a descendant of the murdered man — 'a discreet youth of gentle
manners ' — visited Kenfig. At cockcrow he heard a cry :
' Vengeance is come ! ' Rising in terror, he went towards the
city, but found nothing but a lai^e lake with three chimney
pots above the water emitting stinking smoke. ' On the face
of the waters the gloves of the murdered man float to the young
man's feet ; he picks them up and sees on them the murdered
man's name and arms.' The fiddler does not appear tn either
legend. One would like to know in what ' transmarine parts *
Friar Hugh of Sutton preached this story and had his doubts
removed by one of his auditors.

(113) I have failed to find the Gesta S. Bricii referred ta
The story is frequently quoted, but without the names of St
Martin and St. Brice. See The Exetnpla 0/ Jacques de Viify,
ed. Crane, no. 239, and references on pp. 233-4 ; Rob. de
Brunne's Handlyng Synne, 2S8.

(115) Giraldus tells the same story in his Topog. of
Ireland, dist. ii., cap. xIvL Dublin was captured by Strongbow,
II 70.

{116) I do not know what authority Giraldus had for this
statement

(117) Alan de la Zouche appears as justiciar of Ireland
from June, 1256, to August, 1258 ; Cal. o/Doc. relating to Ireland,
(R.S.), ii., nos. 506, 594. Stephen Longesp^e was justiciar,
21 st October, 1258 {ibid. no. 600). On 26th February, 1256-57,
the King ordered Alan to give the Friar.s Minor of Dublin
10 marks out of the issues of vacant bishoprics and abbeys ; ibid.
no. 532 (loo* had already been promised'them, i8th Oct, 1256,
but this had not been paid owing to the death of Rob. de
Anketil, then escheator, ibid. no. 522).

Waiter, now Earl of Ulster. Richard de Burgh or Burke,
died in Jan. or Feb., 1242-43, leaving three children under age
{Cal. of Doc. relating to Ireland, {., nos. 2596, 2607, 2636, 2700,
2758) ; the eldest of these, Richard, obtained seisin, 22nd Feb.,
1246-47 {ibid, no. 2865) ; he died at Bordeaux before 5th Nov.,
1 248 {ibid. no. 2978) ; and was succeeded by his brother Walter
{ibid. no. 3050), who was still a minor {ibid. 3062), and appears
to have come ofage in 1253 {Dict.Nat, Biog. vii, 328). He

NOTES

was accused of being an oppressor of churches {Cal. of Doc.
relating to Ireland, i., no. 2551, ii., no. 860) ; and died probably
on 28th July, 1271 (Anna/es de Monte Femandiy Irish Archaeol-
Soc, siib anno ; Annals of Loch Ce, R-S., i., 469), certainly
before 27th Dec., 1272 {Cal. of Doc. etc, li., no. 929). The
third brother, David, appears to be named only in this exemplum.
— Feast of St. Paul, ^oth June. — The register of the Abbey of
St. Thomas in Dublin has been edited by Gilbert in the RoUs
Series.

(118) Mamonia, or Momonia = Munster. Staffordia, prob.
Stafferston, Meath.

(119) I have not identified this 'Manuale'. The story is
found in Rob. de Brunne's Handtyng Synne (Roxb. Club), p.
2J7. (One may compare the case of the sub-cellarer of Winch-
comb Abbey in Gir. Cambrensis, Itin. Kambriae^ lib. i., cap. ii.)

(120) The ultimate source of this exemplum is Paul. Diac,
Hist. Langobard. iJb. iv., cap. 47. The king was Rothari, f 652.

(121) The last part of this exetnplum may be compared
with the story of the student appearing to Serlo : Exevipla of
facques de Vitry., no. 31, and references on p. 146 ; Eudes de
Cturiton (ed. Hervieux), p. 341. Cf Rob. de Brunne, Hand-
lyng SynnCy 72-6.

(122) It is evident that something has been omitted before
this exempium, or that the author has re-arranged his materials
without altering the introductory words.

(124) One may compare Caes. Heist., Mirac. viiL, 31, 32 —
and many similar stories.

(125) fok. Eleem. Vita ; Acta Sanctorum, Jan., tom. iii., p.
1 19, cap. vii. Our author has altered the difficult or obsolete
words : e.g. he puts panes for siligines.

The story of Peter the taxgatherer is inserted in Leg. Aurea,
p. 127 ; Rob. de Brunne, HandJyng Synne, p. 175.

The authors warningagainst the raoral of the story is to be
noticed.

(126) foh. Eleem. Vita, ifiid. c&p. vii.

(127) Ibid. cap. ix. — A popular story : see eg. Rob. de
Brunne's Handlyng Synne, p. 216-21.

(129) Thomas Cantiprat, Bonum Univtrsale de Apibus,

mmmm^

148

NOTES

lib. ii., cap. i., 13 (p. 95-6 in ed. 1597), tells a similar tale of a
Cistercian in Brabant finding a child in the snow.

(130) One may compare Gul. Peraldi, Summay lib. ii., tract.
viii., pars iii., cap. 2 (fol. 203^).

(131) Vtta S. MarOu. Cf. Vincent of Beauvais, Spec.
Hist. ix., 106 ; Leg. Aurea^ p. 446.

(132) The quotation from Gregory ends at viventibus man-
davit.

(I i"^ Gul. Peraldi, Summa, lib. ii., tract. vi., pars iii., cap. 38
(fol. 184*).

(134) Cf. Leg. Aurea, p. 535. Vita S. Bemardi auct.
Guillelmo, cap. xi. i^A.SS. Aug., tom. iv.).

(135^) Cf. Leg. Aurea, ibid.

(135^) Two other Irish stories follow in the Genima Eccles.
which our author has omitted.

(136) Friar Vincent of Burgundy is not mentioned in Golu-
bovich, Bibliotheca Bio-Bibliografica della Terra Santa, i. (Quar-
acchi, 1906). — John of Kilkenny's book has probabJy not sur-
vived. — On custodies, cf. cap, 95. — Rob. de Brunne, Hand-
lyng SynnCy 197, tells another tale of three dishonest executors.

(137) According to the Vita Caroli Magni attributed to
Turpin, cap. vii., the vision took place thirty days after death,
and the soldier sold the horse and spent the money. — The ver-
sion in the text, which was perhaps written from memory {cf
cap. 60), bears a closer resembiance to the version in The Ex-
empla ofjacques de Vitry, no. 114. See also Eudes de Ckeriton
(ed. Hervieux, 1896), p. 373 ; Thomas Cantiprat., Bonuvi
Universale de Apibus, lib. ii., cap. 53, § 25 (p. 410, ed. 1597) ;
Jo. Wallensis, Communiloquium, pars vii., disL iii, cap. 4 ; L'eg.
Aurea, 739 ; Les contes moralish de Nicok Bozon, no. 82 and
p. 262.

(138) Radulphus de Fesne or de Faie. Mat. Paris, Hist.
Angl. i., 371 ; Chron. Majora, ii., 285.

( 1 39*?) Demetia — south-west part of Wales.

On the special sanctity of the feast of St. Lawrence (loth
Aug.), see Leg. Aurea, cap. cxvii.

(140) St Eihvetha or Almedha, Aelivedha, or EHned, etc.
Her church was on a hill near Brecon : Itin. Kambriae (Rolls

NOTES

149

Ser), p. 32. Giraldus (163) adds: ' sicut in Itinerario nostro
propositis exemplis declaravimus ' : i.e. liin. Kamhriac, i,, cap.
ii., p. 32. It would appear from the sententia foUowing this
exemplum that the author had read the Itinerary ; he gives the
sense, but not the words of the passage.

(141) The following words have been omttted ^htr conficeret :
' manum qua lapidem in gyrum rotavit, aridam subito et in-
utilem sibi offendit Nam pollex ' (etc), A.SS. Aug., iv., p. 813.

(142) According to the Annals of Loch Ce, l, 357 (Rolls
Sen), Thomas 0'Cuinn or 0'Ouinn, a Friar Minor, 'who was
from hts conduct a choice bright vessel,' was proposed as bishop
of Eiphin in 1244, but was not elected. He was custodian of
Drogheda when the deanand canons of Clonmacnois postulated
him as bishop ; as he was son of a priest a papal dispensation
was necessary before his consecration ; Innocent IV. authorised
the Archbishop of Armagh to grant this if the candidate were
in otherrespectssatisfactory, 26thNovember, 1252: Bull. Franc.
L, p. 641. 0'Quinn died in 1279 (Eubel, Hicrarc/iia, p. 201 ;
Annals of Loch Ci, i., 403, 483).

Clufertenci. — Bishoprtc of Clonfert (co. Galway). Clonfert
and Clonmacnois, lying between Athlone and Nenagh, would
naturally fall within the limits of the custody of Nenagh, not
that of Drogheda.

(143) A variant of the ' Housse partie' (divided coverlet) —
a favourite story with media;val morahsts. BesidesGul. Peraldi,
Summa, \\h. ii., tract. vi., pars iti., cap. 17 (foL 178), from which
this version is taken, see The Exeinpla of facques de Vitiy, no.
288, and references on p. 260; Eudes de Cheriton (ed. Her-
vieux), p. 245 ; Etienne de Bourbon (ed. Lecoy de la Marche),
p. 138 ; Montaiglon, Recueil Genlral des Fabliaux, i., 82, ii., i ;
Rob. de Brunne's Handlyng Synne, 37-8 ; Wright, Latin
Stories, no. 38 ; Joseph Bedier, Les Fabliaux (Paris, 189S),
201, 463.

(145) The extract is taken from La legende latine de S.
Brandaines, ed. Jubinal (1836), pp. 9-1 1, with a few alterations
and omissions.

(146) Albert Suerbeer, Archbishop of Armagh 1240,
transferred to Prussia Jan. 1245-46, Archbtshop of Riga 1253,

---- - ■*

150 NOTES

died 1273-74; Chevalier, Sources Hist, Bio-Bibl., 113; Eubel,
Hierarchia, 442. (The latter calls him ' Ord. Praed.,' I do not
know on what authority.) He consecrated the church of the
Friars Minor at Athlone in 1241 : Annals of Loch Ci, l, 355.
On his relations to Archbishop Edmund Rich, see Tanner,
Bibl. 19; Mart^ne, Thes. Nov. Anecd. iii., 1827-74; W.
Wallace, Lifeof St. Edmund of Canterbury, 296, 405, etc.

This story of Alexander the Great is of eastem origin and
appears in a Latin translation of an Arab work, Libellus de vita
et moribus philosophorum, or Dicta Philosophorum, edited by
H. Knust, Mittheilungen aus dem Eskurial (Stuttgart, 1879),
p. 458-62 ; Paul Meyer, Notices et Extraits, xxxiv., i., 427.
See also Brit Mus. Arundel MS. 123.

(148) B. foannis Damasceni Opera (ed. Basel, 1575), p. 881.
In the original the prince sees the joys of heaven- first, and the
pains of hell afterwards.

(149) Exempla Deodati: see 98, 207. The story does not, I
think, occur in the Opera B. fordanis de Saxonia (ed. Berthier,
1891). Jordan was master of the Dominican Order 1222-37.

(150) Cf. the story of Hugo de S. Victore in Thom.
Cantiprat, Bonum Univ. de Apibus, lib. ii., cap. xvi., p. 175.

(152) Pontisara — Pontoise. Alex. Neckham, fl. 1157-1217.
For a variant, see Eudes de Cheriton (ed. Hervieux, 1896),
p. 272.

(153) In rubrica de Cruce : see cap. 25 above.

(154) This story is frequently cited : e.g. Eudes de Cheriton,
p. 279 (cf. ibid. p. 297) ; Rob. de Brunne, Handlyng Synne, p.
100 ; Franz, Drei Deutsche Minoritenprediger, 141 ; Brit Mus.
Add. MS, 1 1,284, foJ- 3- I" t^is and the foUowing chapter the
friar instructs preachers how they may modify exempln.

(155) Summary in Jo. Wallensis, Communiloquium, pars
vii., dist. ii., cap. 2.

(156) The passage in the ' Verba Seniorum interprete
Pelagio' {Vitae Patrum,p. 571) is shorter and less dramatic.

(157) Exempla Communia : see cap. 9, 106, 212. Cf. Franz,
Drei Deutsche Minoritenprediger, 143-4.

(158) See Franz, op. cit. p. 135 ; Leg. Aurea, p. 105.

(160) Cited in Eudes de Cheriton, p. 392 ; and by Greculus :

NOTES

151

Franz, op. cit. p. 140. (In the latter it is related of St.
Aiithony.)

(164) From Jo, Cassian, De Coenob. Instiiut., Itb. iv., cap.
39; Fnt. Lat. xlix., 193 ( Vitae Patrum, p. 549).

(165) Brewer reads * spuma ' for ' sperma ' in his edition
of the Gemma Eccles. p. 183. Cf.\ Machab. ii. 62; GuK
Peraldi, Summa^ lib. ii., tract. vi., pars iii., cap. 39 (fol. r88d).
— The warning to preachers is of course added by our author.

(166) Friar Donekan is mentioned in cap. 99; Friar Rob.
of Dodington, cap, 9.

(167) C/. cap. 62.

(172) Vita S. Joh. Patriarch. auctore Leontio, cap. x. ; Acta
Sanctorum (1734), Jan., ii., p. 510.

/(173) The story is found in Leg. Anrea, p. 494: (' legitur
quoque in libro de miraculis beatae Virginis '). A fuUer version
is printed in Anal. Bolland. ii., 240-2; here the name of the
judge is Peter, and the writer states that the miracle happened
' in our time when Henry [IV.J was emperor, the father of
Henry [V.] the present emperor'. Balliol Coll, MS. 230, fol.
236, reads: 'Erant duo fratres in urbe Romana quorum unus
vocabatur Petrus, admodum prudens et strenuus ecclesie S.
Petri dyaconus sed avarus ; alter vero Stephanus dicebatur, qui
iudex in eadem urbe constitutus sepe munera accipiendo iudicium
pervertebat et aliis debita non dando aliis sua auferendo multos
iniuste iudicabat Nam etiam iit domos ecclesie S. Laurencii
et S. Agnetis unum hortum iniuste abstuh*t.' Then follows
the death of Peter, then that of Stephen, for whom St. Preject
jntercedes. (It is clear that the compiler of the Balliol CoU.
MS. did not copy directly from the Durham MS.)

{177) Pet. Comestor, Hist. SchoL^ Pat. Lat. cxcviii., 161.
Cf. Leg. Aurea, p. 8.

(178) Ballioi Coll. MS. 228, fo!. 2S6d, quotes this passage:
' Scribitur in libro qui vocatur Gemma Sacerdotum,' etc.

(180) Compare with this story of the swearing woman of
Drogheda the ' tale of the bloody child ' in Rob. de Brunne's
Handlyng Synne, pp. 23-6.

(182) Giraldus quotes from the ' legenda S. Macuti *. This
is perhaps contained in Deux vies inedites de S. Malo, ed. by

152 NOTES

F. Plaine and A. de la Borderie (Rennes, 1884), which I have
not seen. — Miracles of the same kind are frequently found :
e.g. Thom. Cantiprat., Bonum Untversale de Apihus (Douay,

1597), p. 519 (^noteu).

(183) Raymond Fitzgerald, constable of Richard Strong-
bow, Eari of Ciare, 1 170 : Dict. Nat. Biog. xix., 144.

(184) The resuscitation of the fraudulent debtor does not
occur in Giraldus Cambrensis, nor in the old metrical version in
Wright's Reliquiae antiquae, ii., 199. (The Miraculum printed
in Wright's Early Mysteries, p. 1 1, may perhaps be regarded as
a sequel.) The story is quoted in Leg. Aurea, p. 27 ; Vincent.
Bellov. Spec. Hist. (ed, 1624), lib. xiii., cap. Tj, 78.

(187) Rob. de Brunne, Handlyng Synne, p. 50, cites this
story from Gregory. Abbreviated versions are found in Jacques
de Vitry, Exempla, no. 272 ; Eudes de Cheriton, p. 267 ; Leg.
Aurea, p. 494 (in the lile of St. Lawrence) ; Jo. Wallensis,
Communiloquium, pars vii., dist. iii., cap. i.

(188) Cf. cap. loi.

(189) This extract differs somewhat from the passage in the
Verba Seniorum interprete Paschasio ( Vitae Patrum, p. 679),
which, however, is probably its original.

(190) From the Verba Seniorum interprete Pelagio {ibid. p.
567) : quoted in Gul. Peraldi, Summa Vitiorum, lib. ii., tract.
ix., pars i., fol. 207.

(191) Frater Bartholomaeus, O.P., may perhaps be Bar-
tholomew of Tours, who is said to have been diffinitor for France
in the General Chapters at London in 1263 and Paris 1269 ; in
the latter year he was Vicar of the general master, and was de-
posed and punished by the General Chapter at Milan in 1270.
Quetif Echard, Script. Ord. Praed. i., 248 ; Mon. Ord. Praed.
Hist. iii., 155. Lecoy de la Marche, La Chaire franqaise, 499,
mentions a number of sermons preached by him in 1261, 1262,
1 263. — On dancers being moved by devils, cf. J&tienne de Bour-
bon, ed. Lecoy de la Marche, p. 397.

(192) I have not found any other reference to ' Concedus '
or to Peter of Denmark. Elaborate rules for the visitation of
provinces are given in the Constitutions of 1260 : see Archivf.
Lit. u. Kirchengesch. d. Mittelalters, vi., 119-23. — The Fran-

NOTES

153

ciscan province of Dacia included the Kingdoms of Denmark,
Sweden, and Norway : Barth. Pisan., Liber ConformitatuM (ed.
Quaracchi),i., p. 548. — Jacobus Erlandi Bishopof Roskild (1249-
1253) asked for some English Franciscans to help him in his
work : Letters of Adam Marsh, in Mon. Franc. i., p. 90.

Professor W. P. Ker has kindly supplied me with a sum-
mary of an article on this passage which appeared in Danske
Studier, 1907, p. 175, entitled ' Kvindegilde i Middelalderen :
en Graamunks Vidnesbyrd fra ijde Aarh.,' and signed 'J.O.
og A. O/ (Axel Obrik). The story is given from Pau! Meyer
and translated. There is no reason to doubt the accuracy of
the Engh'sh friar's report. The story agrees with the ' Kone-
barsel ' or ' Kvindegilde ' custom : a party of women gathering
in the house after a birth. The women drink themselves merry,
then they dance, then they go in a rout and break into houses,
and revel along the street, ' and make every man dance with
them, and take the breeches off him, or in more recent times
more frequently the hat '. Lively descriptions are given in
Feilberg's F}-a Heden ; see also Feilberg^s Dictionary of the
Jutland Dialect, s.v. * Konebarsel' (where the date 1862 is
given for an instance of the custom). And in Holberg's Barsel-
stue (The Lying-in) there are rehcs of this sort of thing.

The straw-doll is known in harvest and Yuletide games.
Stories of the ' Yule-buck ' {julebukken, a straw-man dressed
with parti-coloured ribbons and kept in the house at Yuletide)
turning into a live devil are given in Feilberg, Jul, ii., 229-38
(in the Dictionary, s.v. ' Julebuk,' he refers to a Jutland story
of a girl who danced with the Yulebuck and was taken by the
devil : Skattegraveren, v., iii., 75). But the straw-man at the
lying-in revels is elsewhere unknown.

' Bovi ' seems to be the typical Man. It might be held that
the later custom, of the women's rout compelling men to dance,
is really the origina! ; that the stravv-man takes the place of
the casua! real victims. On the other hand, it is also possible
that Bovi comes from old phallic customs. Antiquities and
written documents show that phallic images were known in the
North. C/, Adam of Bremen on Upsala : image of Fricco (Frey)
* cum ingenti priapo,' etc. {Pat. Lat. cxlvi., 643). — Bovi is known

154 NOTES

as a personal name,and also may mean 'boy'. Nielsen, Olddanske
Personnavne, ' Bovi ' : Fritzner, Oldn-Ordbog, ' bofi '. Or it may
be the mediaeval meaning of ' bove ' borrowed from German,
* wanton person,' ' ribald ' : Kalkar, OldDanish Dictionary^ bove,
boveplads : bovehus — brothel.

The passage at the end of the Exemplum is not in the book
of Esther, but in the prayer of Sarah, daughter of Raguel, in
Tobias iii. 17.

(193) Gul. Peraldi, Summa Viciorum, lib. ii, tract iv., pars
ii., cap. 1 5 (fol. 90) : cf. ibid. lib. iL, tract ix., pars iL, cap. i.
(foL 209^) ; Thom. Cantiprat, Bonum Univ. de Apibus, lib. ii.,
cap. xlix., §iL (p. 371 ofed. 1597).

(194) This version differs slightly from that in the Gemma
Eccles. The phrase ' Swete lemman thin are [ore] * (' Sweet
darling thy pity ') is a common one : Prof. Ker sends me
from the Lyrics in HarL MS. 2253 : —

Ich have loved al this yer

That I may love namore :
Ich have siked moni syk,

Lemman, for thin ore.

Prof. Ker also informs me there is a modem ballad on the
same story in Arbaud's Chanis proven^aux.

(195«) From the 'Verba Seniorum interprete Johanne
subdiacono ' ( Vitae Patrum, p. 646), not from the Gemma Eccles
Cf. Exempla offacques de Vitry, no. cclxxxix., and authorities
quoted, ibid. p. 261.

(196) From the 'Vita de Pasco' in the version of the
Lausiac history printed in Rosweyd's Appendix : Vitae Patrum,
p. 985. (On this version see Dom Cuthbert Butler, TAe
Lausiac History of Palladius, in J. A. Robinson's Texts and
Studies, vi., i., p. 58 ^/ seq^

(197) Gr^ory's account is used by Rob. de Brunne, Hand-
lyng Synne, p. 300. Wright's Latin Stories, no. cxii. (p. 107),
contains a story which is probably a version of this one
modified as recommended in the text {Cf Thom, Cantiprat,
Bonum Univ. de Apibus (ed. 1597), lib. iL, cap. xxx., 19,
p. 267.)

(198) This is also found in Rob. de Brunne, p. 271. William

NOTES

T55

of Malmesbury refers to it after telling the story of the witch
of Berkely : Gesta Regum (ed. Hardy), i., p, 354,

(199) Cf. cap. 46. In rubriai de avaricia exemplo primo,
cap. 72. The fifth exemplum in the rubric de Gula is cap. 156,
but the writer probably means cap. 157.

(200) ' Hec verba invenies ibi in duabus glosis ' : these words
and the last sentence of the Exempla are not in Gemvta Ecdes.
p. 180.

(201) The episode is generally told not of Diogenes but of
Demosthenes. See Vincent Bellovac, Spec. Hist. (ed. 1624),
iii., 91 ; Jo. Wallensis, Compendtbquium (ed. Venice, 1496),
pars iv,, cap. 2> fol. 207 (who refers to ' Aul. Gelius, lib. x.' and
' PoIi[crates], lib. vi., cap. xx.') ; Walter Burley, Liber de Vita
et moribus phiiosophorum, ed. Hermann Knust, Stuttgart
Litterar. Verein, vol. 177, p. 160. Etienne de Bourbon, no. 448
(ed. Lecoy de la Marche), merely says ' quidam philosophus '.

{203-206) I have not noted these stories from Giraldus
elsewhere.

(207) Exempla Deodati : cf. 98, 149. — A version of the
story is in Thom. Cantiprat., Bonum Univ. de Apibus (ed.
1597), lib. ii., cap. xxx., 40, p. 280.

(208) The same episode is related by Gerard de Fracheto,
Vitae Fratrum Ord. Praed. (ed. Reichert), p. 196: "Quidam
frater demoniacus fuit Bononie tempore Magistri lordanis. , . .
Huic cum [TordanusJ diceret : ' Miser, cur temptas fratres et
animas pertrahis ad peccatum, cum tibi ex hoc penam maiorem
accumules?' respondit : * Non facio, quia peccatum placeat
michi, immo fetet, sed propter lucrum hoc facio sicut ille
magister qui mundat cloacas Parisius, non quia fetor eum non
gravet, sed omnia sustinet propter lucrum'."

(210) The statement of fact only is taken from Hugo de S.
Victore, Liber Excerpt. viii., i ; Pat. Lat. clxxvii. Cf. Vinc.
BeUov,, Spec, Hist. (ed. 1624), xiii., cap. 44.

(211) I have found no other mention of Friar Geoffrey
Blund, O.P. — Rex Ricardus : one would expect Rex Willelmus
in connection with the New Forest — The legend in this form
seems to occur only here and in Balliol CoII. MS. 228, fol. 309<&,
310. As the Balliol text clears up some difficulties in the

156

NOTES

Durham text, it may be given in full. " Qualiter quidam miles
in Anglia liberaius est a morte die parascene. Quidam frater
famo.su.s, quj sciencia floruit et vita, retulit huic simile: Miles
quidam in Anglia in partibus Wyntonie tempore regis Ricardi
cuidam militi insidiabatur latenter, quia patrem suum inter-
fecerat. Contigit autem quadam die parasceues ut miles ille
interfectorem patris sui inveniret in via in loco ad vindictara
capiendam oportuno. Cumque mortem sibi effrenato animo
intentaret, alius humiliavit se illi, rogans quatinus propter eum,
qui tali die in cruce mortuus est, sibi miseretur {sic) et parcere
dignaretur. Qui audiens adiuracionem mortis Christi, miseri-
cordia motus, mortem patris remisit ei et dimisit eum in pace.
Miles hic in quadam foresta contra regis interdictum venacioni
operam dabat. Qui [a] forestariis et ah'is accusatus et tandem
per iudices convictus est et tota terra sua privatus, Tandem
[MS. tamem] ad regem, qui in partibus transmariniij morabatur,
ire censuit pro gratia promerenda, humano quidem destitutus
auxih"o forsitan ut divinum beneficium graciosius appareret in
posterum conferendum. Veniens equjdem [MS. a quidem] ubi
rex tunc morabatur, cum die quadam intrasset capellam ubi
rex missam suam audiebat, et genua fiecteret posterius in
capella coram ymagine crucifixi, ventum est ad Agnus Dei.
Respiciens vero rex post tergum ut pacem alicui porrigeret,
vidit militem illum coram ymagine crucifixi devote orantem,
viditque ymaginem eidem militi se amicabiliter reincHnantem.
Qui viso admirans obstupuit, tamen usque post missam dissi-
mulavit. Celebrata vero missa egrediente rege, procidit miles
ille ad pedes eius, misericordiam petens. Querenti autem r^i
quis esset et causara suam examinanti, quid egisset, exposuit, et
qua de causa fuisset terra sua spoliatus, Cumque rex diligenter
inquireret quid pro amore Crucifixi fecisset, et ille se ignorare
fateretur, requisitus instancius, tandem factum prenotatum ad
mejnoriam revocans, confessus est rei veritatem et ordinem
quomodo pro amore Crucifixi interfectori patris pepercisset,
' Et ego,' inquid rex, ' pro amore eiusdem tibi restituo terras
tuas'."

(212) This is the story of John Gualbert, founder of Vallom-
brosa in Tuscany (f 1073) i see Vita S.Jo. Gualberti^ c, 2, 3 ;

NOTES 157

A.SS. 12 Julii, iil, 328. Thom. Cantiprat., Bonum Univ. de
Apibus (Douay, 1597), ii., xviiL, p. 180, places the story in
Germany. It is also found in Caesarius Heisterbac, viii., xxi.
('temporibus nostris in provincia nostra'). In Atienne de
Bourbon (ed. Lecoy de la Marche), no. 503, p. 433. In Rob.
de Brunne and W. de Waddington ; Rob. de Brunne's Handfyng
Synne, p. 12 1-4. A slightly different version in ' Die Predigten
des Greculus,' Franz, Drei Deutsche Minoritenprediger, p. 128.
A similar miracle is said to have happened in the chiu-ch of St.
Genevieve, Paris : Schonbach, Ueber eine Graser Hs., p. 85.
(Another is related of St Bemard : Pat. Lat. clxxxv., 419-420.)
(213) De Aquis — Aachen. The story is found in various
lives of the Emperor Henry II. : see A.SS. 14 Julii, iiL, 723 ;
Mon. Germ. Script, iv., 792 ; Leg. Aurea (ed. Graesse), p. 897.

Aaron, 6i, ioi.

Abab, fr. O.M. v. Adam Habe.

Abyron, loi.

Adam, loi,

Adam, burgensis de Ponte, 105.

Adam Habe, frater O.M., custos, 51, 53, 140, 141.

Agatho, abbas, 10 1.

Agatho ep, Panormitanus, iz.

Agnes, S., hortus, 151.

Aidanus, S., 72.

Alanus prior fratrum praedicat. Ebor., 135.

Alanus de la Zouche, iusticiarius Hiberniae, 69, 146.

Albertus Suerbeer, archiep. Armach., 88, 149.

Alexander Magnus, 98, 1 50.

Alexander III, papa, 8, 128.

Alexander Nequam, 92, 150.

Alexandrinus patriarcha, v. lohannes Eleemosinarius.

Alienor, regina, Zi.

Almannia, 9, 36, 59, 126.

Ambianensis ep., v, Rob. de Camera.

Ambrosiusy S., 4, 127.

Amon, abbas, 103.

Andreas, Fundanensis ep., 15, i6.

Anglia, Anghci, etc, 7, 8, 25, 40, 41, 60, 63, 68, 71, 72, 83, 105,

106, 109, 112, 123, 155 ; priores provinciales Angliae, Ord.

Praed., 135-36.
Anglice, 13, 38, 45, 112, 138, 139, 154.
Anna, mater B.V, Mariae, ig, 21.
Anselmus, S., 47, 61, 137 ; {v. Index II.).

(159)

i6o INDEX I

Antonius, S., 37, 96, 151.

Antonius, abbas, 109.

Apollonis templunij 15 ; oraculum, 19, 20.

Appia via, 15.

Aquis, V. Nicolaus de.

Ara Coeli, ecclesia S. Mariae de, 20, 131.

Aragonia, 26.

Ardene, v. Petrus de.

Armachanus, 149, v. Albertus Suerbeer.

Aruleia (Arley), 13.

Athanasius, S. ; {v. Introduction).

Athanasius — Archanisius, 93.

Athenae, 3.

Athlone, fratres minores de, 149, 150.

Atrabatensis urbs (Arras), 6.

Audoenus, S., 84, 85.

Ai^stinus, S., 4, 61, 86, loi, 104, 145; {v. Index II.).

Augustus Octavianus, 20.

Avenir, rex Indiae, 90.

Babylonia, 96.

Bacon, v. Rogerus.

Baeda, 63, 65, 71, 94, 95 ; (v. Index II.).

Balirozeri (Balrothery), parochia, 60, 144.

Balneo R^o, v. Bonaventura, S.

Barlaam et losaphat; {v. Index II.).

Barry, v. David de, (ierardus de.

Bartholomaeus frater O.M. de Italia, 28.

Bartholomaeus frater O.P. (Turonensis ?), 109, 138, 152.

Bartholomaeus de Ameria, O.M., 134.

Bartholomaeus de Bononia, O.M., 1 34.

Bartholomaeus Calarosus, O.M., 133.

Bartholomaeus de Corradino, O.M., 133.

Bartholomaeus Guisculus, O.M., 133.

Bartholomaeus de Senis, O.M., 134.

Benedictus, S., 39, 78, (89-90).

Bernardus, S., 14, 80, 134-35, 157; {v. Index II.).

Bloy, V. Robertus de.

Blundus, V. Galfridus.

Bodin, Willelmus, magister, 41.

Bonaventura de Balneo Regio, O.M., S., 144.

Bonaventura de Furlivio, O.M., 144.

Bonaventura de Tuscia sive de Mugello, frater O.M., 59, 144.

Bonaventura de Yseo, O.M., 144.

Bononia, 134, 155.

INDEX I

i6i

'Bm.nl 111.

Rrabant, 148.

Brandanus, S., 87, 88; {v. Index II.).

Brecon, 148.

Bricius, S,, 67, 146; {v. Index II.J.

Britannia, 59, 5o, 122.

Burgo, V. David, Walterus de.

Burgundia, 81.

Buxetum (Boisville?), 141,

Byzantium, 21.

Caesarea, 86.

* Caiphas,' 94.

Caldecote, 40, 138.

Camera, v. Robertus de,

Campania, epi.scopus in, 5 ; ludaeus ex Campaniae partibus, 15.

Candeiae significatio, 21, 131.

Cantebrigia, 31,2/. Grantebrigia, 41.

Cantuariensis archiep., z/. Anselmus, Edmundus, Lanfrancus,

Thomas.
Capitulutn generak fratrum mimrum, 81, 133.
Cappadocia, 86.
Caritothele, 38, 39, 100, 137.
Carnotensis urbs, 23, 141; ciericus, 23, 132; episcopus, v.

Willelmus.
Carolus Magnus, 36, 37, 83.
Carpus, S., 17, 130.
Carthago, 45, 46, 47.
Cashel (Cassellum) custodia, 140.
Castellae rex, 26, 133.
Christina, B. (Mirabilis), 141.
Chrysostomus, S., v. lohannes.
Cilicia, 29.

Clane, v. Gilbertus de.
Clare, comes de, 145, v. Ricardus de Clare.
Ciarevallensis, v. Bernardus, S.
Clonensis episcopatus, 85, 149.
Cionmacnois, v. Clonensis.
Clufertensis episcopatus, 85, 149,
Cluniacensis, v. Petrus.
Co[e]nredus, rex, 63.
Concedus frater, O.M., visitator, IIO, 152.
' Congabaton,' 93.
Connakcia (Connaught), 85.
Constantinopolis, 21.

i62 INDEX I

Constantinus imperator, 62, 122, 123.

Copiosus, medicus, 10, 1 1.

Corah, lOi.

Corkagium, 38; custodia, 81, 140; fratres minores, 125.

Crisaurius, dives, 43, 44.

Cyprus, 13.

Cyrus, martyr, 102.

Dacia, provincia, iio, 152-53.

Daniel, abbas, 96.

Dathan, loi.

David de Barry, 38, 137.

David de Burgo, 69, 147.

Demetia, 84.

Demon, dentones, demonicus, etc, 8, 9, 16, 22, 29, 31, 32, 34, 36,
37, 42, 43 (malignos spiritus), 45 (equos nigros, etc), 49,
57, 59, 61, 64, 74, 79, 80, 85, 86, 91, 95, 96, 104, 107, 116,
155; in luctis et choreis, 109, iio; in specie ethiopissae,
114; nobilis in demonem conversus, 121 ; v, Diabolus.

Demophilus, 17, 130.

Deodatus, frater, O.M., minister prov. Hibem., 54, 91, 121,
141, 142, 143; {y. Index II., et Addenda).

Deodatus ep. el. Midensis, 141.

Deodatus Fabri, O.P., 141.

Demosthenes, 155.

Desmonia, 38.

Deusdedit, 71.

Devonia, 8.

Diabolus, in effigie canis, 13; in effigie bestiae, 14, 51, 141 ;
in lactuca, 14, 1 5, 92 ; niger puerulus, 39 ; in specie iuvenis,
54 ; scribit peccata, 67, 68 ; in quodam demoniaco, 79 ;
ethiops, 87, 88 ; draco, 93, 94 ; evertit candelabrum, 97 ;
in rostro ardeae, 105 ; in fasce de stramine, iii : v. 40,
50, 57, 59, 60, 95, 96, loi, iio, 114; V. Demon, Sathan.

Diogenes, 116, 155.

Dionysius, 98.

Dionysius Areopagita, 3, 17, 18, 130.

Dodinton(e), v. Robertus de.

Doddington, Dodington, 128.

Donekanus, frater, O.M., 56, 98, 99, 143.

Dowisky, 55, 143.

Drogheda, 148, v. Ponte.

Dublinia, Dublinum, 53 ; fratres minores, 29, 69, iio, Ii6, 140,
146 ; capta ab Anglis, 68, 146 ; ecclesia S. Trinitatis, 68,
106; domus S. Thomae, 69, 147 ; custodia, 134.

Dunekanus, v. Donekanus.

INDEX I

163

Earlstown, 133.

Ebbo, latro, 24, 132.

Eboracum, 8, 135.

Edmundus Rich, S., archiep. Cantuar, 14, 129, 150; {v. Index

n.).

Edwardus I, rex Angl., 59, 144.

Egyptus, 2.

Eiswetha, Eilwetha, S., 84, 148.

Elcindone, 133 ; v. Willelmus de.

Elias, abbas, 103.

Elphin, episcopatus, 149.

Epiphanius, diaconus, 72.

Equitius, S., 14, 15.

Erlandi, v. lacobus.

Exhilaratus, 89, 90.

Ezechiel, propheta, 62.

Faentiis, V. Radulfus de.

Felix ep. Portuensis, 107.

Ferdinandus III rex Castelle, 26, 133.

Foxton, 133; V.. Henricus de Foxtune.

Francia, 36 ; Francorum rex, 68, 92.

Fratres Minores : capitulum generale, 81, 133; visitatio pro-
vinciarura, iio, 152; v. Adam Habe, Ara Coeli, Athlone,
Bartholomaeus, Bonaventura, Cashel, Concedus, Corkagium,
Dacia, Deodatus, Donekanus, Dublinia, Grantebrigia, Gil-
bertus de Clane, Henricus de Foxtune, Hibemia, Hierony-
mus de Ascoli, Hispania, Hugo gard, London, Hugo de
Sutton, loh. de Galetrun, loh. de Ketene, loh. de Kyl-
kenni, loh. de Parma, Londonia, Nenagh, Nic. de Aquis,
Nic. de Wesefordia, Odo Rigaldi, Paris, Petrus de Dacia,
Ponte, Robertus de Dodintone, Rogerus Bacon, Roma,
Salimbene, Stephanus de Exonia, Terra Sancta, Thierry
de Saules, Thomas Okoyn, Thomas de Ufibrdia, Ultonia,
Vincentius de Burgundia, Willelmus de Kantia, Willelmus
de Notingham, Wycumbe.

Fratres Praedicatores ; priores provinciales Angliae, iJS-36;
V, Alanus, Bartholomaeus, Cantebrigia, Deodatus Fabri,
Eboracum, Gilbertus, Galfridus Blundus, Hibernia,
lordanus, Londonia, Mediolanum, Paris, Ric. de Fishacre,
Rob. de Sudeseye, Simon de Heynton.

GaletruN, V. lohannes de.
Galfridus Blundus, O.P., 123, 155.
Galicia, 34.

i64 INDEX I

Galilaei, 65.

Genuensis urbs, 116.

Gerardus de Barry, 6 ; v. Giraldus Cambrensis, Index II.

Gilbertus de Clane, O.M., minister Hibem., 143.

Gilbertus, O.P., 31.

Gouffier des Tours, 139.

Graigne>na-Managh, 143.

Grantebrigia, 41 ; v. Cantebrigia.

Gregorius Magnus, v. Irfdex II.

Gregorius de S. Michaele, O.P., 135.

Guibert de Nogent, 137.

Gulielmus, v. Willelmus.

Habe, V. Adam.

Hebraeus magus, 29.

Heliodorus, 68.

Henricus II, impei^ator, 126, 157.

Henricus IV, imperator, 151.

Henricus V, imperator, 151.

Henricus II, rex Angl,, 68, 83, 105.

Henricus III, rex Angl., 144.

Henricus de Foxtune, O.M., 25.

Henricus filius W. de Elcindone, 25.

Hermopolis Thebais, i, 2.

Herodes, 2.

Hester r^ina, 1 1 1 .

Heynton, v. Simon de.

Hibernia, 22, 38, 41, 80, 106, 132; custodiae, 81, 140, 149;
fratres praedicantes, 85, 86, 98 ; iustitiarii, 69, 137, 138,
146 ; ministri O.M., v. Deodatus, Gilb. de Clane, loh. de
Ketene. Vicarius provindalis O.P., 123 ; visitator O.M.,
125-26; V. Cork, Dublinia, etc.

Hieronymus, S., 19, 103.

Hieronymus de Ascoli, minister gen. O.M., 144.

Hierosolyma, 72, 92.

Hippocrates (Ypocrates), 46.

Hispania, 34, 36, 133.

Hispanus magus, 22.

Honestleia (Astley), 13.

Hostica insula (Ustica), 12, 13.

Huginus, 104.

Hv^o Cluniacensis abbas, 137.

Hugo de Dutton, O.P., 135.

Hugo gardianus fr. minorum London, 41, 138.

Hugo de S. Victore, 35, 130 (?), 150; {v. Index II.).

Hugo de Sutton (Succune) frater, 67, 145.

INDEX I

165

UCOBUS, S., 34, 35, 36, 37, 136.

lacobus Erlandi, ep. Roskild, 153.

Iconium, 93.

/ma^o B.V.M., 21, 30, 32.

Imago Crucifixi, 124, 125, 156, 157.

India, 16, 88, 90.

Infemiim, 17, x8, 29, 45, 65, 71, 88, 90, 113, 117-

Innocentia, 45.

Innocentius IV papa, 131, 149.

loachim, pater RV.M., 19.

lohannes Chrysostomus, S., i.

lohannes clericus, familiaris auctorls, 13.

lohannes et Cyrus martyres, 102.

lohannes Eleemosynarius patriarcha Alex., 13,62,74,75,76,

loi, 121, 122; {v. Index II.).
lohannes Evangelista, 47.
lohannes de Galetrun, O.M., 53.
lohannes Gualbertus, S., 125, 156.
lohannes de Ketene, O.M., minister Hibem., 143.
lohannes de Kylkenni, O.M., 81, 82, 135, 148.
lohannes de Parma, O.M., min. gen., 144.
lohannes de Tatenhal!, O.P., 135.
lohannis S. ecclesiae cemiteriura, 70.
lordanus de Saxonia, O.P., 91, 121, 150, 155.
losaphat, filius regis Indiae, 16, 90 ; v. Barlaam.
loseph, 2-

Isauria provincia, 72, 93.
Isidorus abbas, 33.
Italia, 12, 104, 125.
ludas proditor, 102.
ludaeus, ludaei, 15, 19, 106, 107.
lustinianus imperator, 21.
lustus monachus, 10, II.

Kenfig, legenda, 145.
Kentigernis, S., 53.
Ketene, v. loh. de.
Kylkenni, v. loh. de.

Lanfrancus, archiep. Cantuar., 48, 140.

Langobardorum rex, 70, 147.

Languoreth regina, 141.

Laurencius, S., 84, 148, 151, 152.

Lays meretrix, 1 1 8.

Leoprandus decanus Aquensis, 137.

i66 INDEX I

Llcaonia, 72.

Llyn Syfaddon, legenda, 145.

Llywelyn ap. Gruffydd, 1 37.

Londonia, fratres minores, 41, 138; fratres praed., 62-63, 152.

Lossensis (Looz) comes, 141.

Luca Evang., 62.

Ludovicus VII, rex Franciae, 68.

Ludovicus comes Lossensis, 141.

Macharius abbas, 33, 58, 96, 108.

Machetes, solitarius, 40.

Macuti, S., sepulchrum, 106; {v. Index II.).

Madeanitae, 49.

Magus, V. Hebraeus, Hispanus, Simon, Theodas.

Magusei (Magi), i,

Mamonia (Munster), 69, 147.

Manorbeer, 137.

Marchia Walliae, 48, 84.

Maria, ancilla, 27.

Maria, B.V., 7, 19-33, 131, 132, 133, 136; v. imago {et Index

II.).
Maria Magdalena, 4.
Maria soror Moysi, 61.
Mariae, B., de Pratis, abbatia, 42, 1 39.
Marshall, GuL, senior, 143.
Martha, 78.

Martinus (Turon.), S., 67, 146.
Martyrius monachus, 72, 73.
Mauricius ep. Paris, 7, 128.
Maurus monachus, 40.
Mauri (demones), 74,
Maximianus Syracusanus ep., 115.
Maximus, filius Crisaurii, 43.
Mediolanum Mediolanensis, archiep. z/. Urbanus III. ; cap. gen.

fr. Praed., 152; ecclesia, 116.
Merlinus, 59, 60.
Monemuta, monachus de, 48.
Mons Victorialis, i.
Monteforti, v. Simon de.
Moyses, 61, loi.
Moyses, abbas, 33, 113.
Mugello, V. Bonaventura de.

Nannanus, S., 80.

Nenagh (Nenath) custodia, 140, 149.

INDEX I 167

Nequam (Neckam), v. Alexander.

Nero, 2, 43.

Nicaena synodus, 62.

Nicholaus, S., 106, 107.

Nicholaus de Aquis, fr. O.M., visitator Hibemiae, 125-26.

Nicholaus de Moiiyngton, O.P., 136.

Nicholaus de Wesefordia, O.M., 29, 116.

Normannus quidam, 41.

OCTAVIANUS, V. AugUStUS.

Odo Rigaldi, O.M., archiep. Rothomag., 42, 138-39.

Okoyn (0'Quinn), v. Thomas de Okoyn.

Oliveti Mon.s, 4.

Oswaldus rex, 71,

Palmarius, 55.

Panormitanus ep., v. Agatho.

Papia civitas, 133.

Parisiensis ep. v. Maurtcius : urbs, 7 ; auctor studens apud, 22,

59, 144; domus frat. minorum, 26, 28; capit. gen., 133;

cap. gen. frat Praed,, 152; eccl. S. Genovefae, 157;

raagister qui mundat cloacas, 155.
Pascho, Paschus, 113, 114.
Pastor, abbas, 50, 91.
Paulus et PauJadia, 8y.
Pcngrinus, 34, 35-36, 88-89.
Persi, 13.

Petrus apost, 2, 4 ; S. Petri eccl., 71.
Petrus de Ardene, chirurgicus, 22, 131.
Petrus Cluniac. abbas, 54, 141.
Petrus de Dacia, O.M., iio, 152.
Petrus iudex sive diaconus, 151.
Petrus telonearius, 74, 75, 147.
Philosophus, philosophi, 3, 47 ; incredulus, I9.
" Phunicius' (Pinuphius), abbas, 97.
Pictavia, 9.

Pilatus, Pontius, 2, 7, 65.
Placentia urbs, 104.
Pompeianus monachus, 40.
Pompeius, 68.
Ponte (Drogheda), custodia de, 81, 140, 149 ; burgensis de,

104-105, 151.
Pontisara (Pontoise), 92, 150.
Portuensis ep., v. Felix.
Praeiectus ep. et martyr, 102, 151.

i68 INDEX I

Praemonasterio in Anglia, canonicus de, 25, 133.
Preciosus, praepositus monasterii, 10, 11.
Probus, 43.

Radulfus de Faentiis, 83, 148.

Rederech, rex Scotiae, 141.

Remensis archiep. v. Turpinus.

Reymundus filius Geraldi, constabularius, 106, 152.

Ricardus Albericanus, magister, 8, 128.

Rjcardus rex AngUae, 105, 123, 124, 155-56.

Ricardus de Bui^o (Burke), 146.

Ricardus de Clare (Strongbow), 106, 146, 152.

Ricardus de Fishacre. O.P., 19, 130.

Ricardus de Wynkele, O.P., 135.

Richerus, 70.

Riga, aep., 149-50.

Rigaldi, Odo, v. Odo.

Robertus de Anketil, escaetor, 146.

Robertus Bacon, v. Index II.

Robertus de Bloy, miles, 41.

Robertus de Camera, ep. Ambian., 48, 140.

Robertus de Dodintone, O.M., 5,99.

Robertus Pynk, O.P., 135.

Robertus de Staffordia (StafFerston), miles, 69, 147.

Robertus de Sudeseye, O.P., 63, 145.

Robertus de Ufford, iustitiarius Hibem., 137, 138.

Robertus de Whaddune, prior ord. Praemonstrat, 25, 26.

Rogerus Bacon, O.M., 22, 131.

Roma, Romani, 12, 15, 19, 20, 21, 87, 102, 123, 151 ; Ara
Coeli, 20, 131; Eccl. S. Mariae Novae, 130; S. Mariae
Trans Tiberim, 20, 130; S. Petri, 71 ; Coliseum, 130;
Curia, 68; Fratres Minores, 131.

Ross, 55, 143.

Rothomagum, 41, 42, 139; archiep. v. Audoenus, Odo Rigaldi.

Rothari, rex Langobard., 70, 147.

Sabinensis provincia, 107.

Salimbene, O.M., 134, 144; {v. Index II.).

Sancto Victore, v. Hugo de, Victore, S.

Saraceni, 36.

Sathan, Sathanas, 14, 44, 87, 94.

Scotia, 53.

Sc5^hi, 109.

Sebastianus, S., 58.

Secana (Seine), 42, 48, 1 36.

INDEX I

Seneca, 43, 139.

Sergius I, papa, 21, 131.

Serlo, 147.

Seth, scriptura, i .

Shuche, V. Alanus de la Zouche.

Sibilla (Seviile), 26, 133.

Sibyliae, 2, 20.

Simeon, 21.

Simon de Heyntoti O.P. prov. prior Angl. {?), 31-32, 135.

Simon Magus, 2.

Simon de Monteforti, 60.

Simon Petrus, z'. Petrus.

Sincletices, S., 17.

Socrates, 140.

Sodomorum peccatum, 121.

Staffordia (Stafferston), v. Robertus de.

Stephanus rex Angl., 84.

Stephanus rector de Caldecote, 40-4 1.

Stephanus de Exonia, O.M., 132.

Stephanus iudex, 102, 151.

Stephanus de Longa Spata, iustitiarius Hiberniae, 146.

Stephanus S., martyr, 87.

Strongbow, v. Ricardus de Clare.

Succune, z'. Hugo de Sutton.

Sudeseye, t', Robertus de.

Syracusanus ep., 115.

Syrus, S., martyr, 1 16.

T.\RASCONA, 78.

Tenby, 137.

Terra Sancta, 58, 59, 148.

Thabor, Mons, 4.

Thebais, Hermopolis, i.

Theodas magus, 16, 17.

Theophilus de Adana, 29, 30, 134.

Thierry de Saules, O.M., 138.

Thomas Apostolus, i, 4, 88.

Thomas Becket, Cantuar. aep., 48, 68.

Thomas Okoyn (0'Quinn), ep. Clon., O.M., 85, 149.

Thomas de Uffordia, O.M., 41, 53, 138.

Thurnebi, rector de, 25, 133.

Tobiae uxor, 59.

Troilus ep., 76.

Turpinus Remensis archiep., 36.

Turvi, ballivus de, 53, 140.

Tuscia, 58, 59, 144.

169

170 INDEX I

Uffordia, Upofordia, v. Robert de, Thomas de.
Ultonia, comes de, 69, 146 ; praedicatio in, 98, 99.
Ungit, 39, 138.
Urbanus III, papa, 8, 128.

Valentinus, defensor eccL Mediolan., 116.
Valeria provincia, 115.
Varaca nauta. 12.
Venantius, ep. Lunensis, 116.

Verstis anglici, 45, 112, 139, 154.

Versus latini, 4, 61, 107.
Victore, canonici de S., 7 ; v.-Hugo de.

Vincentius de Burgundia, O.M., custos in Terra Sancta, 81, 82,
148.

Wallia, 38, 48, 84, 145, 148.

Walterus de Burgo (Burke), 69, 146.

Wesefordia (Wexford), 134; v. Nicholaus de.

Whaddune, Whaddon, 133 ; v. Robertus de.

Wigomia, 112.

Wihenoc, 140.

Willelmus de Bodekysham, O.P., 135.

Willelmus Bodin, 41, 139.

Willelmus ep. Camot., archiep. Senon., Remensis, 141.

Willelmus de Elcindone, 25, 26.

Willelmus de Kantia, O.M., 104, 105.

Willelmus de Notingham, O.M., minister prov., 138.

Winchcombe, 147.

Wintonia, 123, 156.

Wodestokes (Woodstock), 83.

Wycumbe, frater . . . de, 121.

Ypapanti, 21.

ZOUCHE, V. Alanus de la.

INDEX

AUCTORUM ET LIBRORUM QUI IN NOTIS CITATI SUNT

(N.B. — In koc indice Tiumeri indicant capitula.)

Acta Apostolorum Apocrypha, 4.

Acta Sanctomm, 21, 23, 98, 109, 125, 134, 141, 172, 212, 213.
Adamus Bremensis, Descriptio Insuiarum Aquilonis, 192.
Alexander Neckam (Nequam), 152; (z'. Introduction).
Ambrosius, S., Expos. Evang. sec. Lucam^ 7.
Analecta Bollandiana, 173.
Analecta Franciscana, 45, 104, 144.
Anastasius Bibiothecarius, Hist. Eccles., 36.
Annales Cambriae (Rolls Ser,), 62.

Annales de Monte Fertiandi (Irish ArchaeoL Soc), 39, 98, I17.
Annais of Loch Ce (Rolls Ser.), 117, 142, 146.
Anselmus, S., Opera, 41, 52, 59, 80; {v. Introduction).
Arbaud, Chants Proven^aux, 194.
Archdail, Monasticon Hibem., 46.
Archisologia Canibrensis, 62.

Archiv fiir Lit. u. Kirch^ngeschichtc d. Mittelalters, 45, 192.
Archivum Franciscanum Hist., 95, 104.
Athanasius, De Constit. primit. Eccles. ; {v. Introduction).
Audoeni S. Vita, 141.

Augustinus, S., De consensu Evang., 7 ; Vita, 108 ; (f . Intro-
duction).

BaCON, V. Robertus, Rogerus.

Baeda, Hisi, Eccl. Gentis Angl., \\\\{v. Introduction).

Bale, John, Script. Brit. Catalogus, 51.

Baarlam et losaphat (lo, Damascenus), 27, 148; (f. Intro-

duction).
Barry, v. Giraldus Cambrensis.

Bartholomaeus Pisanus, Liber Con/ormitatum, 34, 192.

(171)

172 INDEX II

B^dier, Joseph, Les Fabliaux, 143.

Beleth, v. lohannes.

Bellovacensis (Beauvais) ; v. Vincentius.

BenedicH S., Vita (Greg. Dial. II), 63.

Bernard Gui, Fleures des Chroniques, 80.

Bemardi S. Vita, 23, 134, 212 ; (f.Ag\ {v. Introduction).

Bertrandus Pontigniac, Vita S. Edtn. Rich (ed. Martfene), 24,

Bourbon, v. fitienne de.

Boui^in, La Chaire franqaise, $2.

Bozon, V. Nicole.

Brandanus S., La Ligende latine de S. Brandaines, ed. Jubinal,

145 ; (z/. Introduction).
Bricii S. Gesta, 113; (v. Introduction).
Brunne, v. Roberd de.
Bullarium Franciscanum, 34,45, 104, 142.
Burlaeus, v. Gualterus.
Butler, Dom Cuthbert, The Lausiac Hist. of Palladius, 196.

Cassarius Heisterbacensis, Miraculorum . . . LibriXII. (Colon.

Agrip. 1591), II, 48, 54, 124, 212.
Calendar of Domments relating to Ireland, ed. Sweetman (RoUs

Ser.), 62, 117.
Cantipratensis, v. Thomas.
Caroli Magni Vita, v. Turpinus.
Cassiodorus, Hist. Tripart., 2 ; {v. Introduction).
Chartularies of St. Mar^s Abbey, Dublin, ed. J. T. Gilbert

(RoUs Ser.), 62, 95.
Cheriton, v. Eudes de.
Chevalier, U., Ripertoire des Sources Historiques, 47, 146.

„ ,, Repertorium Hymnologicum, 6, 41.
Chrestien de Troyes, 80.
Chronica brevia, 39 ; {v. Introduction).
Chronica XXIV. Generalium, v. Analecta Franciscana.
Chrysostomus, S., v. lohannes.
Clyn, lo., Annales, 62.
Codices manu scripti, Brit. Mus. Add., IX|284, 71, 154; Arundel,

123, 146; Harl., 463, 54; 2253, 194; 2316, 54; Sloane,

2478, 42 ; Oxon. Balliol CoU., 57. 3i ; 228, 9, 35, 39, 40,

41, 44, 49, 54, 86, 95, 98, 100, 178, 211 ; 230, 9, 35, 36.

40, 41, 42, 43, 52, 54, 59, 173 ; New CoU., 45, 51 ; Oriel

Coll. 31, 43, 31.
Coincy, v. Gautier de.
Comestor, v. Petrus.
Courgon, v. Robert de.
Crane, T. F., v. larobus de Vitriaco.

INDEX II

173

Danske Studier, 192.

Deodatus, F.O.M. minister Hiberntae, Exenipla, 98, 149, 207;

{v. Introduction).
Dictionary of National Biography^ 31, 66, 1 17, 183.
Dionysius AreDpagita ; ip, Introduction).
Douay, Acta Capit. Provinc., 98.
Douhet, Dict. de Ligendes, 34, 35, 47 ; (i/. Migne).

Ecclesiastica Historia, 39,

Eccleston, v. Thomas de,

Echard, v. Quetif-Echard.

Edmundi Rich, S., Vitae, 24, 146; {v. Introduction),

Ehrle, F., S J., v. Archiv f. Lit. u. K. Gesch,

Eleemosynarius, v. lohannes.

English Hist. Review, 5 1 .

Epiphanius, 39.

Etienne de Bourbon (Anecdotes histor, d^E. de B., ed. Lecoy de

la Marche, 1877), 16, 35, 42, 54,68, 69, 70, 80, 100, 143,

191, 201, 212.
Eustacius, Vita S. Edmundi Rich (ed. Wallace) , 24.
Exempla Communia, 9, 106, 156 ; (t/. Introduction).
Eubel, C, Provinciale Vetustissimum, 46, 95 ; Hierarckia, 142,

146.
Eudes de Cheriton (ed. Hervieux), 25, 64, 69, 72, 100, 121,

137, 143, 152, 154, 160, 187.
Eutropius, 34.

FlSHACRE, v. Ricardus.

Franz, A,, Drei Deutsche Minoritenprediger, 2, 99, 154, 157,

158, 160, 212.
Fulbertus Camotensis, Sermones, 36, 47.

Gallia Christiana, 84.

Gautier de Coincy, Les Miracles de la Sainte Vierge (ed.

Poquet), 40, 42. 47, 49- 52, 54. 59-
Gerardus de Barry, v. Giraldus Cambrensis,
Gerardus de Fracheto, O.P., Vitae Fratrum (ed. Reichert),

50, 208.
Gesta Romanorum, lOO.
Giraldus Cambrensis, Gemma Ecclesiae (^oWs Ser.), 9, 10, it,

12, 13, 17, 26, 97, 103, 116, 135^ 140. i6s, 178, 182,

184, 194, 195«, 200, 203-06 ; (i'. Introduction).
Giraldus Cambrensis, Itin, Kambriae, 119, 140; Topographia

Hibern., 115.
Golubovich, G,, Bio-Bibliografica della Terra Santa, 45, 136.

rilHfii

174 INDEX II

Greculus Predigten des, v. Franz, A.

Gregorius Magnus, Z>za/., 18,25,26, 63, 100, iii, 132, 143,
187, 197; {v. Introduction).

Gualbertus, v. lohannes.

Gualterus Burlaeus, Liberde Vita et moribus philosoph., 201.

Gualterus Cluniac. monachus, De Miraculis B. V.M., 52.

Gui, Bernard, v. Bemard.

Guibert de Nogent, Vie de, 59.

Gulielmus, v. etiam Willelmus.

Gulielmus, abbas, Vita S. Bemardi, 23.

Gulielmus, Peraldus, O.P., Summa Virtutum ac Vitiorum
(Paris, 15 19), 26, 47, 61,68,69,70, 71. 74.80, 82, 130,
133, 143, i6S, 190, 193 ; (^. Introduction).

Handlyng Synne, v. Roberd de Brunne.

Haur^au, J. B., v. Notices et Extraits.

Heisterbacensis, v. Caesarius.

Hervieux, L.. Les Fabulistes Latins, Eudes de Cheriton et ses

diriv^s, 1 896, v. Eudes de Cheriton.
Hieronymus, S., 30 ; {v. Introduction").
Histoire Littiraire dela France, 26, 45.
Historians of Scotland, 96.
Historic and Municipal Documents of Ireland, ed. J. T. Gilbert

(Rolls Ser.), 62, 66.
Hospinian, De origine fest. Christ., 36.
Hugo de S. Victore, Spec. Eccles., 6. Miscell., 6, 36. Liber

Excerptionum, 37, 210. De Sacramentis, 59; {v. Intro-

duction).
Hi^o Cluniac. abbas, 59.

lACOBUS de Vitriaco, The Exempla of facques de Vitry, ed. T.

F. Crane (Folk-Lore Soc), 25, 26, 54, 69, 70, 71, 99, 100,

113, 121, 137, 143, 187, 195«.
lacobus de Voragine, O.P., v. Legenda Aurea.
Innocentius III, papa, Sermones, 32, (34),
locelinus, Vita S. Kentigemi, 96.
lohannem, evangel. secundum, 40.
lohannes Beleth, Rationale divin. Offic, 35, 36.
lohannes Cassianus, De Coenobiorum Instit., 64, 164.
lohannes Chrysostomus, i ; {v. Introduction).
lohannes Damascenus, v. Barlaam et losaphat.
lohannes Eleemosynarius, Vita, 21, 109, 125, 126, 127, 172 ;

{^, Introduction).
lohannes Gualberti S. Vita, 212.
lohannes de Kilkenny, Liber, 51, 136; {v. Introduction).

INDEX II

1/5

tohannes Wallensis, O.M., Opera (ed. Venet. 1496), 6, 23, 32,

59. 63, 64, III, 137, 155, 187, 201,
lordanus de Saxonia, O.P., Opera, 149; (z^. Introduction).

Kentigerni, S., Vita, 96 ; (z/. Introduction).
Kilkenny, v. lohannes de.

Knust, H., Mitiheihmgen aits dern Eskurial, 146.
„ Stuttgart litterar. Verein, 201.

Lecoy DE LA Marche, A., Anecdotes histor. (T^tienne de
Bourbon, v. Etienne.

Lecoy de la Marche, A., La Cliaire franqaise, 45, 191.

Legrand d'Aussy, Fabliaux (1781), 40, 42, 54, 59, loo.

Legenda Aurea (Jac. de Vorag-ine), i, 23, 27, 29, 32, 33, 34, 35,
36,39,40,41,42,43,47,48, 51, 52, 59.60, 63,81,98, 108,
125, 131, 134, 135«, 139«, 158, 173. ^77. 184, 187. 213.

Libellus de Miraculis B.V.M., 40, c/. 173 ; (v. Introduction) .

Liber Pontificalis, 35.

Libellus de vita et tnoribus pkilosopftorum, 146, c/. 201.

Machabaeorum, Liber II, 165.

Macutus, S. (Saint Malo), Legenda, 182.

Major, loh., Magnum Spec. Exemplorum (1618), 106.

Malmesbiriensis, v. Willelmus.

Mafiuale, 119; {v. Introduction).

Manuscripti codices, v. Codices.

Maria B.V., v. Gautier de Coincy ; Gualterus Cluniac; Libellus

de miraculis B. V^.M. ; Mariale magtmm ; Mariu Saga ;

Miracles de nostre Dame par personnages ; Wamer,

Miracles.
Mariale Magnum, 40, 47.
Marimi, 9.

Mariu Saga (ed. Unger), 41, 42.
Martene, Thes. Nov. Anecdot., 24, 146.
Marthae S. Vita^ 131 ; [v. Introduction).
Maskell, Monumenta ritualia Eccles. AngL, 6.
Matthaeus Paris, Chron. Maj., Hist. Angl., 138.
M^on, Nouveau Recueii de Fabliaux et Contes, 42, 54, 59, lOO.
Meyer, Paul, v. Nicole Bozon, Notices et Extraits.
Migne, J. P., Patrologia Graeca, Patrologia Latina, passim ;

Encyclop. Th^ol,, 6, 34 ; v. Douhet.
Milo Crispinus, Vita Lan/ranci, 86.
Miracles de nostre Dame par personmiges (ed. Gaston Paris et

U. Robert), 54.
Miracula in Cartwtensi Ecclesia (Bibl. de TEcoIe des Chartes),

40.

INDEX II

Molinier, A., Les Sources de thistoire de France, 60.

Montaiglon, Recueil giniral des Fabliaux, 143.

Mommenta Franciscana, ed. Brewer (RoUs Ser.), 66, 86, 98,

192.
Monumenta Germaniae, Scriptores, 213; v. Salimbene.
Monumenta Ordinis Praedicatorum Historica (ed. Reichert), 51,

191 ; V. Gerardus de Fracheto.
Muratori, Antiq. Med, jEvi, 34 ; Script. Rer. Ital., 80.

NlCEPHORUS Calhstus, Hist. Ecdes., 36.

Nicole Bozon, Les contes moralisis de (ed. P. Meyer), 29, 51,

ICXD, 137.
Notices et Extraits des Manuscrits, etc, 11, 43, 54, 66, 99, 146.
Notkerus Sangallensis, 103.

Odo de Cheriton, V. Eudes.
Odonis Rigaudi Visitationes (ed. Bonnin), 67.
Orosius, Historiarum adv. paganos librivii, 33, (34).
Oudinus, De Script. Eccles., 1 1.

Parthey, G., Mirabilia Romae, 34.

Paulus Diaconus, Hist. Langobardorum, 120.

Peraldus, v. Gulielmus.

Petrus Cluniacensis de miraculis, 97 ; (v. Introduction).

Petrus Comestor, Hist. Scholastica, 7, 177 ', {v. Introduction).

Pisanus, v. Bartholomaeus.

Pitseus, J., De illust. Angl. Script., 51.

Possidius, Vita S. Augustini, 108.

Postilla super lohannem, 4.

QufiTiF-EcHARD, Scriptores Ordinis Praedicatorum, 31,51,191.

Radulphus de Salopia, ep. Bath., Registrum, 51.

Ser.), 117.
Rh^, J., Celtic Folklore, 112.
Ricardus Fishacre, O.P., 31 ; (z'. Introduction).
Rich, V. Edmundus, Robertus.
Roberd de Brunne, Handlyng Synne (Roxb. Club), 26, 54, loi,

III, 113, 119, 121, 125, 127, 136, 143, 154, 180, 187, 197,

198, 212.
Robert de Courgon, Summa, 11.
Robertus Bacon, Vita S, Edmundi (ed. Wallace), 24.
Robertus Rich, Vita S. Edmundi (eid. Wallace), 24.
Robinson, J. A., Texts and Studies, 196.

Internet Archive Audio

Featured

Top

Images

Featured

Top

Software

Featured

Top

Books

Featured

Top

Video

Featured

Top

Mobile Apps

Browser Extensions

Archive-It Subscription

Save Page Now

Full text of "Liber exemplorum ad usum praedicantium saeculo XIII compositus a quodam fratre minore anglico de provincia Hiberniae"

See other formats